You are on page 1of 175

NDEKLER Sayfa 1. TORNA TEZGAHI.....................................................................................................................8 1.1 niversal Torna Tezgah ..........................................................................................................8 1.1.1 Gvde .....................................................................................................................................9 1.1.

2 Fener Mili Kutusu.................................................................................................................10 1.1.3 Hz Deiim Mekanizmas ..................................................................................................10 1.1.4 Gezer Punta...........................................................................................................................11 1.1.5 Araba 11 1.1.6 Enine Hareket Mekanizmas ................................................................................................11 1.1.7 Kalemlik................................................................................................................................12 1.1.8 Siper 12 1.1.9 Hz Kutusu ...........................................................................................................................12 1.1.10 Tala Mili ...........................................................................................................................12 1.1.11 Ana mil ...............................................................................................................................12 1.1.12 lerleme Miktarnn Dzenlenmesi.....................................................................................12 1.1.13 Hareket letimi ...................................................................................................................13 1.1.14 Avadanlklar ......................................................................................................................13 1.1.14.1 Aynalar.............................................................................................................................13 1.1.14.2 ve Drt Ayakl niversal Ayna.................................................................................13 1.1.14.3 Mengeneli Ayna...............................................................................................................14 1.1.14.4 Delikli Dz Ayna.............................................................................................................14 1.1.14.5 Mknatsl Ayna...............................................................................................................14 1.1.14.6 Kombine Ayna.................................................................................................................15 1.1.15 Kalplar..........................................................................................................................15 1.1.15.1 Aynalar Teknolojik Kurallara Uyarak Fener Mili zerindeki Yerlerine Takma..........16 1.1.15.2 Aynalar Fener Mili zerindeki Yerlerinden karma...................................................17 1.1.15.3 Aynalarn Ters ve Dz Ayaklarn Skp Takmasn Yapma........................................17 1.1.15.4 Paralar Aynalara Emniyetli ve Salgsz Bir ekilde Balama.....................................18 1.1.16 Sabit Yataklar.....................................................................................................................19 1.1.17 Gezer Yataklar....................................................................................................................19 1.1.18 Pensler.................................................................................................................................19 1.1.19 Mandren .............................................................................................................................20 1.1.20 Katerler...............................................................................................................................20 1.1.20.1 Dz Sapl Katerler...........................................................................................................21 1.1.20.2 Sert Maden Ulu Katerler................................................................................................21 1.1.20.3 Keski Katerleri.................................................................................................................22 1.1.20.4 Delik Katerleri.................................................................................................................22 1.1.20.5 Vida Kelemi Katerleri.....................................................................................................23 1.1.20.6 zel Katerler....................................................................................................................23 1.1.20.7 Katerlerin Yapld Malzemeler....................................................................................23 1.1.20.8 Kalemin Katere, Katerin Kalemlie Balan...............................................................24 1.1.21 Fr dnd Aynas ...............................................................................................................24 1.2 zel Torna Tezgahlar..............................................................................................................25 1.3 Seri Tala Milli Torna Tezgah...............................................................................................25 1.4 retim Torna Tezgah ............................................................................................................25 1.5 Kam Tornas ...........................................................................................................................25 1.6 Hava Tornas ...........................................................................................................................26 ii

1.7 Dey Torna Tezgah ..............................................................................................................26 1.8 Srt Alma Tornas ...................................................................................................................27 2. KANAL AMA........................................................................................................................27 2.1 Parasn Ayna Punta Arasnda Balama................................................................................27 2.1.1 Kanal Kalemini Balama.....................................................................................................27 2.1.2 Kanal Tornalamak in Devir Saysn Ayarlama................................................................27 2.1.3 Kanal Tornalama..................................................................................................................28 2.1.4 apak Alma..........................................................................................................................30 3. KONK TORNALAMA............................................................................................................32 3.1 Konik Tornalama.....................................................................................................................32 3.1.1 Sipere (Sporta) A Vererek Konik Tornalama...................................................................35 3.1.2 El le Tala Verilerek Konik Tornalama..............................................................................37 3.1.3 Punta Kaydrarak Konik Tornalama....................................................................................38 3.1.4 Koniklik oranna uygun olarak gezer puntay kaydrma.....................................................38 3.1.5 Punta kakln kontrol etmek...........................................................................................40 3.1.6 Tezgh ayarlayp konik tornalama......................................................................................41 3.1.7 Koniklii kumpas ve mikrometre ile kontrol etmek............................................................41 3.1.8 Sevk Kza le Konik Tornalama........................................................................................41 3.1.8.1 Sevk Kzan Koniklik lsne Gre Ayarlama...........................................................42 3.1.8.2 Sevk Kza le Tornalama................................................................................................42 3.1.8.3 Konikliin Mastar le Kontrol Edilmesi...........................................................................42 3.2 zel Tornalama Usulleri.........................................................................................................43 4. TIRTIL EKME........................................................................................................................44 4.1 Trtl Makaralar.......................................................................................................................44 4.1.1 Trtl eitleri........................................................................................................................44 4.1.2 TIRTIL EKME N TEZGHIN HAZIRLANMASI....................................................45 4.2 Trtl ekme in Tezghn Ayarlanmas................................................................................46 4.2.1 Trtl Makaralarnn Dzenlenmesi......................................................................................46 4.2.2 Trtl ekme in Devir Ayarlanmas..................................................................................46 4.2.3 Trtl ekme in Uygun lerlemenin Ayarlanmas.............................................................46 4.2.4 Trtl ekme lemi...............................................................................................................46 4.2.5 Trtl ekilen Yzeyin Kontrol..........................................................................................47 4.2.6 Ya Kullanmann nemi.....................................................................................................47 5. TORNADA KILAVUZLA VDA AMA...............................................................................47 5.1 Klavuzla Vida Ama.............................................................................................................48 5.2 nce Di Klavuzlar..................................................................................................................49 5.3 Boru Klavuzlar........................................................................................................................49 5.4 Makine Klavuzlar..................................................................................................................49 5.4.1 Parann Vida lsne Uygun Delinmesi Ve Havalanmas............................................50 5.4.2 Makine Klavuzu Ve Aparatnn Seilerek Balanmas......................................................50 5.4.3 Torna Tezgahnda El Klavuzuyla Vida Ama lemi........................................................51 6. TORNADA PAFTA LE VDA AMAK...............................................................................52 6.1 Pafta le Vida Amak...............................................................................................................52 6.1.1 Paray Vida apndan 0.1-0.2 mm Kk Tornalama.......................................................52 6.2 Boru Paftalar...........................................................................................................................53 iii

6.3 Makine Paftalar.......................................................................................................................53 6.3.1 Vidaya Uygun Pafta Lokmas Ve Pafta ekme Balnn Seimi.....................................54 6.3.2 Baln Tornaya Balanmas..............................................................................................54 6.3.3 Vida amada uygun kesme yann kullanlmas.................................................................55 6.3.4 Torna Tezgahnda Pafta ekme lemi................................................................................55 6.3.5 Pafta ekilen Parann Kontrol..........................................................................................56 6.3.5.1 Vida Tara........................................................................................................................56 6.3.5.2 Vida mikrotreleri...............................................................................................................56 7. CNC TORNA TEZGAHI .........................................................................................................56 7.1 CNC Torna Tezgh Ksmlar................................................................................................58 7.1.1 Kayt ve Kzaklar..................................................................................................................58 7.1.2 Fener Mili ve Gezer Punta....................................................................................................58 7.1.3 Taret 58 7.1.4 Kontrol Paneli.......................................................................................................................59 7.2 CNC Torna Tezghlarnn Almas ve Kesiciyi Tezgh Sfrna Gnderme........................61 7.3 Paras ve Kesici Ayarlar...................................................................................................61 7.3.1 Kesicilerin balanmas.........................................................................................................61 7.3.2 Paralarn Tezgha Balama ve Para Boyunun Tespit Edilmesi .................................62 7.3.3 Elle alma Modunun Seimi.............................................................................................63 7.3.4 Tareti El ark (Handwheel) ile Hareket Ettirme ...............................................................63 7.3.5 Parasndan Elle Tala Kaldrma ....................................................................................64 7.4 Paras Sfr Noktasnn Tespit Edilmesi ...........................................................................64 7.4.1 in Aynaya Balanmas ......................................................................................................65 7.4.2 Ayna Ayak Sensrlerinin Ayarlanmas................................................................................66 7.4.3 Elle Devir Says Girme .......................................................................................................67 7.4.4 stenilen Sfr Noktas Kodunun Seilmesi .........................................................................68 7.4.5 Seilen Sfr Noktasnn Kaydedilmesi................................................................................69 7.4.6 Uygun Takm Seilerek Tala Kaldrlmas ........................................................................69 8. CNC TORNA TEZGHLARININ KONTROL PANELN KULLANMA ........................70 8.1 Bilgisayar Ekran ....................................................................................................................70 8.2 Ekran Menleri ve Aklamas................................................................................................70 8.3 Program Tular ve Fonksiyonlar...........................................................................................71 8.4 Operasyon Kontrol Tular ve Grevleri.................................................................................76 8.5 CNC Torna Tezghnda Kesiciyi Elle Hareket Ettirme..........................................................78 8.6 CNC Torna Tezghna Program Ykleme..............................................................................78 8.7 Disketten veya seri kablo ile baka bir bilgisayardan bilgi alma ...........................................79 8.8 CNC Torna Tezghnda Bulunan Programlar Yeniden Dzenleme.....................................80 8.9 CNC Torna Tezghnda Bulunan Programlar altrma......................................................80 9. CNC TORNA TAKIMLARINI LEME UYGUN OLARAK BALAMA..........................81 9.1 CNC Tezghnda Bulunan Takmlar.......................................................................................81 9.2 Yaplacak leme Gre Takm Seme.....................................................................................82 9.3 lenecek Malzeme Cinsine Uygun Takm Seme ................................................................83 9.4 Takm Deitirme....................................................................................................................83 9.4.1 Elle 83 9.4.2 Otomatik...............................................................................................................................84 9.5 Taret 84 9.5.1 Tarete Balanabilen Tutucular ve Kesiciler.........................................................................84 9.5.2 Tutucunun Uygun Yuvaya Yerletirilmesi..........................................................................87 iv

9.5.3 Kesicinin Tutucuya Uygun ve Emniyetli Biimde Balanmas.........................................87 9.6 Kesicilerin Balanmas ve Kontrol ......................................................................................88 9.6.1 Balanan Her Takma Ait Bir Takm Penceresi Almas...................................................88 10. CNC TORNADA TAKIM AYARI YAPMA........................................................................89 10.1 Paralar zerindeki Sfr Noktalar.......................................................................................89 10.2 Takm Ayarnda Kullanlan Elemanlar ve zellikleri..........................................................90 10.3 lenecek Paraya Gre Takmlar Sfrlama........................................................................90 10.4 Otomatik Sfrlama................................................................................................................91 10.5 Kontrol Panelinden Gerekli Ayarlar Yapma........................................................................91 11. CNC TORNADA PROGRAMLARIN SMLASYONU VE KONTROL.......................92 11.1 Programn Test Edilmesi.......................................................................................................92 11.1.1 Programn Mantk ve Yazm Hatalarn Kontrol Etme......................................................92 11.1.2 CNC Programn Kaydetme...............................................................................................93 11.1.3 Programn Simlasyon Modu ile altrlmas ................................................................94 11.1.4 Yava lerleme Modunda Programn Test Edilmesi (Dry Run)........................................96 11.2 Programn letilmesi.............................................................................................................96 11.2.1 Adm Adm Modda altrma (SBL)................................................................................96 11.2.2 lk retilen Parasnn Kontrol Edilmesi.......................................................................97 11.2.3 Seri Modda altrma .....................................................................................................98 12. CNC TORNADA ALIN, SLNDRK VE KONK TORNALAMAYI PROGRAMLAMA ....................................................................................................................................99 12.1 Parasn Tezgha Balama...............................................................................................99 paras referans noktas......................................................99 12.2 Kesici Takmlar Balama...................................................................................................100 eitli kesiciler ve baland taret..................................100 12.3 Kesici Takmlarn Sfrlanmas...........................................................................................100 12.4 Tala Kaldrma Teknolojisi.................................................................................................102 12.5 Kesme Hz, Devir Says, lerleme Hesab ve Kesme Svs.............................................102 12.6 Aln, Silindirik ve Konik Programlamada Kullanlan CNC Kodlar..................................103 ISO Kod Sistemine Gre Adresler..........................................................104 Temel baz G kodlarnn anlamlar M (Yardmc Fonksiyonlar)........................104 105 12.7 CNC Programlama Mant.................................................................................................105 106 106 12.8 Elle Programlama Yapma....................................................................................................107 12.9 Aln, Silindirik ve Konik Tornalama Uygulamalar Yapma...............................................107 Aln tornalama iin i paas ............................................................................................................108 Silindirik tornalama iin i paras ....................................109 Konik Tornalama........................................................................................................................110 13. CNC TORNADA KANAL AMA PROGRAMLAMA................................................111

13.1 Kanal Tornalama Programlamada Kullanlan CNC Kodlar..............................................111 13.2 CNC Tornada Kanal Ama Programlam...........................................................................111 CNC torna tezgahnda silindirik yzeye kanal alabildii gibi parann alnna da kanal alabilir. Alna kanal alabilmesi iin uygun kanal ama kesici takmn v

kullanlmas gerekir..................................................................................................112 Kanal ama ilemi rnei..................................113 Kanal ama ilemi rnei.........................................................114 13.3 CNC TORNADA DELK DELME VE DELK BYTME ROGRAMLAMASI.................................................................................................114 13.3.1 Delik Delme ve Delik Bytme Programlamada Kullanlan CNC Kodlar...................114 13.3.2 CNC Tornada Delik Delme ve Delik Bytme Programlamas......................................115 Delik delme ilemi.....................................115 Delik bytme ilemi...............................115 13.3.3 Elle Programlama.............................................................................................................116 13.4 CNC TORNADA KAVS TORNALAMA PROGRAMLAMASI....................................117 13.4.1 G02 Kodu-CW (Dairesel Hareket-Saat bresi Yn):.....................................................117 13.4.2 G03 Kodu-CCW (Dairesel Hareket-Saat bresi Tersi Yn):.........................................119 14. CNC TORNADA VDA AMA..........................................................................................121 14.1 CNC Tornada Vida Ama Programlama............................................................................122 Vida elemanlar..................................123 Vida adm 1.5 mm olan ekildeki parann CNC programn yazalm....................................124 14.2 CNC TORNADA LME VE KONTROL............................................125 14.2.1 . ve D Yzeylerin llmesi 2.1.1. Dijital Kumpaslar.............................................125 14.2.2 Mikrometreler...................................................................................................................126 14.2.2.1 D ap mikrometreleri..................................................................................................126 14.2.2.2 ap mikrometreleri....................................................................................................129 14.2.2.3 Derinlik mikrometreleri.................................................................................................130 14.2.2.4 Vida mikrometreleri......................................................................................................130 Vida mikrometresi ve kullanm.........................131 14.2.2.5 zel Mikrometreler.......................................................................................................131 14.2.3 Komparatrler...................................................................................................................132 Komparatrler metrik ve parmak (in) blntl olarak yaplmlardr...................................133 14.2.4 Pasametreler......................................................................................................................133 14.2.5 Pasimetreler......................................................................................................................134 .................................................................................134 14.3 lme ve Kontrolde Dikkat Edilecek Hususlar..................................................................134 15. CNC TORNADA PROGRAMLAMA..................................................................................135 15.1 CNC Program Yaps...........................................................................................................135 15.1.1 Giri Blmnn Aklanmas.........................................................................................135 15.1.2 Teknolojik Bilgiler...........................................................................................................135 G04 komutu ile eksendeki hareketler..................................................................................................................137 15.1.3 Geometrik Bilgiler............................................................................................................138 140 15.1.4 Yardmc Kodlar ve Program Sonu Aklamas..............................................................141 15.2 CNC Tornada Satr Yaps...................................................................................................144 15.2.1 Satr Numaras ( N10, N20 vb. )......................................................................................144 15.2.2 Adresler (G ve M Kodlar)...............................................................................................144 16. CNC TORNADA BOALTMA EVRMLER.................................................................145 16.1 Aln Tornalama evrimleri (G79/G94, G72) 1.1.1. G79 (G94) Aln Tornalama evrimi ( Tek Kademe)..........................................................................................................145 16.2 G72 Alnda Kaba Tala evrimi (Eksene Dik Tornalama)................................................146 vi

rnek 1.2. 147 16.2.1 Silindirik (Boyuna) Tornalama evrimleri (G77/G90, G71) 1.2.1. G77(G90) Silindirik /D ap leme evrimi (Tek Kademe)..............................................................148 16.2.2 G71 D ap Kaba Tala Kaldrma evrimi (Eksene Paralel Tornalama).....................150 16.3 Konik Tornalama evrimi (G77)........................................................................................152 16.4 D apta Kanal leme, Para Kesme Dngs (G75).....................................................154 F :evrim sresince geerli olacak kesme ilerlemesi................................................................155 cinsinden girilmelidir. (rnek: P2. (mm) yerine P2000 (m) yazlmaldr).............................155 16.4.1 G75 Komutu ile Para Kesme..........................................................................................156 G75 komutu ile kesme...................................................156 F : 40 mm/dak.............................................................................................................................157 16.5 Ke Yuvarlatma.................................................................................................................157 16.6 Pah Krma............................................................................................................................158 16.7 Profil Tekrarlama evrimi ( G73).......................................................................................158 G73 evrimi 2 komut satrndan oluur ve bu komut satrlar aadaki gibidir.......................159 16.8 evrimlerin Simlasyonu ve Tezgahta Uygulanmas.........................................................161 17. CNC TORNADA DELK VE VDA EVRMLER..........................................................162 17.1 Delik Delme evrimi (G74)................................................................................................162 17.2 Klavuz ekme....................................................................................................................163 N130 G1 Z5. F150.; ( Klavuz ekme balang noktas )........................................................164 17.3 Raybalama...........................................................................................................................165 Tala kaldrma miktar..............................................166 167 M20x2 Vida alacak i paras.............................................168 adm 2 mm olan di amak iin aadaki ekilde program yaplabilir...................................169 17.3.1 ki Azl Vida Ama.......................................................................................................170 N230 M30;..................................................................................................................................170 17.4 evrimlerin Simlasyonu ve Tezgahta Uygulanmas.........................................................171 ..173 ...........................................................................................................173

vii

1.

TORNA TEZGAHI

Tanm : Kendi ekseni etrafnda dnen, sk ve emniyetli bir ekilde balanm i paralar zerinden, uygun ada bilenmi kesiciler yardmyla tala kaldran tezgahlara torna tezgah denir. Kesici aletin tala kaldrma ilemi elle veya otomatik surette olur. Torna tezgahnda genellikle, silindirik tornalama delme, konik tornalama, aln tornalama, vida ekme, rayba ekme, klavuz ve pafta ekme gibi ilemler yaplr. eitli iler iin farkl boyut ve biimde birok zel torna tezgah gelitirilmitir. Tesviye atlyelerinde genellikle zel torna tezgahlarndan ok, masa tornas ve niversal torna diye isimlendirilen iki tip torna tezgahna rastlanlr. TORNA TEZGAHI ETLER 1) niversal torna tezgah 2) zel torna tezgahlar 3) Seri tala milli torna tezgah 4) retim torna tezgah 5) Kam tornas 6) Hava tornas 7) Dey torna tezgah 8) Srt alma tornas 9) Revolver torna tezgah 10) Otomat torna tezgah 11) Bilgisayarl saysal denetimli (CNC) torna tezgah

1.1

niversal Torna Tezgah

malat atlyelerinde bulunan nemli bir tezgahtr. Bu tezgahlardan dnyann imalat ve takm atlyelerinde yararlanlr. Bunlar kk masa tornasndan ar i tornalarna kadar , olmak zere deiik llerde yaplr. Okul atlyelerinde bu tornalarn eitli tipleri bulunmaktadr. Baz tiplerinde, arabann boyuna ve enine hareketini otomatik olarak durdurma dayamalar vardr. Ayrca ilave edilen aparatlarla eitli profillerdeki i paralar bu tezgahlarda ilenebilmektedir. Bu sayede btn paralar, ayn biimde zde olarak tornalanabilir.

Genel olarak, eitli ilerlemelerle tala kaldrlmas gereken hallerde ve deiik adml vidalarn almasnda byk verimle alrlar. niversal torna tezgah btn imalat ve takm atlyelerinde ve makine yapm ilerinde kullanlrlar. (ekil de niversal torna tezgahnn belli bal ksmlar gsterilmitir.)

1.1.1

Gvde

Gvde tornann en esasl ksm ve temel organdr. Bu yekpare dkmden yaplm ar, salam ve biimini bozmaz bir para olup tornann bel kemiini oluturur. Tornann btn paralarn zerinde tar. Gvde st yzeyinde kaytlar bulunur. Pahal olanlarda dz kaytlarla birlikte V kesitli kaytlar da vardr. Tad paralarn ayn eksenli olmasn salamak iin bu kaytlar ok hassas ilemitir. Prizmatik V kaytlar talama suretiyle veya el raspas ile dikkatle ilenir. Bylelikle fener, araba ve gezer puntann dzgn montajlar ve fener mili eksenine paralel konumda hareket etmeleri salanr. V kaytlarnn as genellikle 90 dir ve ezilmeyi nlemek iin zerleri dz olarak yaplr. n kaytn tam altnda gvde zerinde bir

kremayer vardr. El tekeri dndrlerek buna bal olan kk dili yardm ile araba ileri geri hareket ettirilir. Tornann zeminine balanabilmesi iin, gvde genellikle dkme demir ayaklar zerine tespit edilmitir. Gvdenin tad paralar fener mili kutusu, gezer punta, torna arabas ve hz kutusudur.

1.1.2

Fener Mili Kutusu

Fener mili kutusu, tornann sol tarafna sabit bir ekilde yerletirilmitir. Bu, dili arklarla, dili-kasnak tertibatyla dnen fener milini tar. Genellikle dkme demirden yaplr ve hassas olarak ilenir. Fener kutusunun ularnda bulunan iki yatak zerinde dnen bir mildir. i delik yaplmtr. Deliin n ksm fener puntasna uyacak ekilde konik olarak ilenmitir. Fener milinin n ksmna eitli aynalarn balanmasna imkan salayan biim verilmi veya bir ksmna gen profilli vida dii ekilmiir. Fener milinin salgsz dnmesi, ekseninin gvde kaytlarna paralel olmas ve yataklarnn ayarlanm olmas gerekir. Aksi halde, torna tezgahndan dzgn bir alma beklenemez. 1.1.3 Hz Deiim Mekanizmas

Modern tezgahlardaki hz deitirme mekanizmas, fener mili kutusu iinde bulunan dili arklar ve kavramalardan meydana gelir. Hz deitirme kollarnn konumlar deitirilerek fener milinin eitli hzlarda (devirlerde) dnmesi salanlr. Bu mekanizma kolay ve abuk olarak hz deitirmeyi salar. Her torna tezgah iin bu kollarn durumlar deiik olabilir. eitli devirlerin nasl elde edilecei fener kutusunun n tarafndaki tablodan renilir. Merdivenli kasnak tertibatl tornalarda da rastlanlr. Bu tertibat tayan torna tezgahlarnda deiik hzlar elde etmek iin merdivenli kasna eviren kasna eviren kayn yerini deitirmek gerekir. Kay fener milindeki merdivenli kasnan kk apl basamaklarna doru ilerletildiinde, devir says artar, byk apl basamaklarna doru iletildiinde ise, devir says azalr. Bu tip tornalarda, fener milinin daha kk devir saylarnda dnmesini salamak iin karlk tertibatndan yararlanlr. Karlk tertibat, tornann devir saysn, merdivenli kasnan basamak saysnn iki katna karmaya yarar. Karlk tertibatn kullanmak iin, karlk pimi dar ekilir, merdivenli kasnan fener miliyle balants kesilir. Sonra karlk kolu ne doru ekilip, merdivenli kasnakta el ile evirilerek karlk dilileri ile fener milindeki dililerin iyice kaynamalar salanr.

1.1.4

Gezer Punta

ki punta arasnda veya ayna ile punta arasnda tornalanan paralarn sa taraftaki ucuna desteklik yapar. Gezer punta, eitli uzunluktaki paralar desteklemek iin, gvde kaytlar boyunca hareket edebilir ve herhangi bir konumda sabitletirilir. Gezer punta kovann n ksm, delik olarak punta ucuna uyacak ekilde mors koniine gre ilenmitir. Gezer punta ucu ile fener mili puntas ayn eksen zerinde bulunur. Gezer punta, iki dkm paradan meydana getirilmi olup, alt ksm dorudan doruya torna kaytlar zerine altrlmtr. st ksm (gvde) ise kzak zerine yerletirilmitir. Kzak ile gvde birbirine ayar vidalaryla balanmtr. Konik tornalama amac ile eksenden kaydrmak veya tekrar eksene getirmek iin ayar vidalarnda faydalanlr. Bunlar gezer puntann, V kaytlarna dik olarak kaymasn salar. Gezer punta kovan el tekeri ile boylamasna hareket ettirilir ve istenilen konuma getirilir. Baz tezgahlarn gezer punta kovannn yzeyinde, kovann ne kadar hareket ettiini lmekte kullanlan milimetrik blnt vardr. Kovann tespiti iin skma kolundan faydalanlr. Gezer puntann sabitletirilmesi iin tespit somunundan faydalanlr. Punta ucunu, itinceye kadar sola evrilir. Kovan, punta vidasndan kurtuluncaya kadar ilerletilmi ise, taklmadan evvel kovan zerindeki kama kanalnn, kama hizasna gelmesine dikkat edilmelidir. 1.1.5 Araba

Gvdenin st ksmna kzaklanm ve el tekerinin hareket ettirdii dili ve gvdedeki kremayer vastas ile saa ve sola kaydrlabilir. Alt ksm, st ksm ve pabu olmak zere ksmdr.st ksm alt ksma bir krlang kuyruu vastasyla saa sola hareket ettirile bilir. Pabu st ksma konmu bir vida vastasyla kalemi skar. Bu arabann elle veya otomatik olarak hareket ettirilmesine yarayan dilileri, kavramalar ve kollar tar. Arabay gvde boyunca elle ileri-geri hareket ettirmek iin el tekeri evrilir. Bu teker gvde n ksmnn altnda bulunan kremayere geen bir diliye taklmtr. Araba kutusunun iinde otomatik ilerlemeleri salayan srtnmeli kavramalar ile iki paral somun vardr. Bu somun, ana milinin vidas zerine kavratlr ve sadece vida ekerken kullanlr. 1.1.6 Enine Hareket Mekanizmas

Enine ilerleme salamak iin araba zerine yerletirilmitir. Krlang kuyruu kaytlar zerine H harfi tekil edecek ekilde konmutur. Torna eksenine tam dik dorultudadr. Enine hareket iin bir kol kullanlr. Bu kol zerinde mikrometrik

blntl bilezik vardr. Hassas olarak paso verebilmek iin bu blntlerden yararlanlr. 1.1.7 Kalemlik

Torna kalemlerinin veya katerlerin salam ve uygun konumda balanmasna yararlar. Bir erisel yzeyli gvde ve skma vidasndan ibarettir. Kateri veya kalemi balayan skma vidas, taban bilezii ve kalemin konumunu ayarlayan erisel yzeyli paralardan meydana gelmitir. 1.1.8 Siper

Arabann stne yerletirilmi bir ksmdr. 360 dndrlebilen siper, istenen herhangi bir konumda tespit edilebilir. Siper alt tablasnn yarm dairelik veya 180 lik ksmndan blntler vardr. Bu tablann st ksmna da bir krlang kuyruu kanal almtr. Kanala geen siper tablas, hassas bir vida ile hareket ettirilir. Siperden yararlanarak ksa boylu konikler ilenir. Siper kolu zerinde mikrometrik blntl bilezik bulunur. Hassas pasolar vermek iin bu blntlerden faydalanlr. Siperin otomatik hareketi 1.1.9 Hz Kutusu

eitli vida adm veya tala ilerlemelerini elde etmek iin ana mili ile tala miline hz vermeye yarar.

1.1.10 Tala Mili zerinde boydan boya bir kama yuvas alm ve kzaklar boyunca devam eden uzun bir milden ibarettir. Milin dnmesi kama yuvas sayesinde, hareketin araba zerindeki tahrik tertibatna gemesini salar. 1.1.11 Ana mil zerinde boydan boya vida alm ve tala miline paralel uzanan bir mildir.Ana milin vazifesi torna zerinde vida amay salamaktr, yani vida ama srasnda gerekli ilerlemeyi verir. 1.1.12 lerleme Miktarnn Dzenlenmesi Uygun ilerleme miktarn veya vida admn elde edebilmek iin genellikle iki veya kolu belli konumlara getirmek gerekir. Hz kutusu zerindeki tabloya bakarak, istenilen ilerleme miktarlar veya vida admlar iin kollarn hangi konumlarda bulunaca renilir. Otomatik ilerleme ve vida ekme iin arabaya gerekli olan g tala mili ve ana mil yardmyla iletilir.

1.1.13 Hareket letimi Bir elektrik motorunun dnme hareketi, dz veya V kay ile fener miline iletilir. Bu hareket, fener mili kutusunun sol yannda bulunan dililerle de hz kutusuna iletilir. Hz kutusundan da ana miline veya tala miline ulatrlr. Bu miller de, yaplan iin ekline gre araba hareketlerini temin ederler. 1.1.14 Avadanlklar 1.1.14.1 Aynalar Torna aynas, ksa i paralarn balamaya ve dndrmeye yarar. Aynalar, i paralarn sargsz ve gvenli balamadrlar. 1.1.14.2 ve Drt Ayakl niversal Ayna ayakl niversal aynalarda silindirik gen altgen ve benzeri paralarn noktadan balanmas iin kullanlr.

ayakl niversal torna Drt ayakl niversal aynalarda drt noktadan merkezlenmesi ve ayakl aynalara balanan paralara ek olarak kare kesitli i paralar da balanabilir. niversal aynalarda btn ayaklar ayn anda hareket eder.

Drt ayakl niversal torna

1.1.14.3 Mengeneli Ayna Yuvarlak kare ve dzgn olmayan dklm ya da dvlm paralar balamaya yarar. Her bir ayak birbirinden bamsz olarak hareket eder. Bu balama ilemi istenilen hassasiyette yaplabilir.

Mengeneli Ayna 1.1.14.4 Delikli Dz Ayna Biimleri bakmndan ayakl aynalara balanamayan i paralar delikli dz aynalara eitli pabular ve cvatalar ile gvdeye balanr.

Delikli dz ayna 1.1.14.5 Mknatsl Ayna Bu aynalar mknatslanma zellii ile aln yzeyine i paralarnn balanmasnda kullanlr. zellii, dier aynalara balanamayacak kk veya ince paralarn balanmasn salar. rnein segman ve bileziklerin balanmas.

Mknatsl ayna

1.1.14.6 Kombine Ayna Bu aynalar niversal ve mengeneli aynalarn mekanik zelliklerini tar. ki aynada da balayabildiimiz paralar balanabilir. Bu ilem iin ayaklarn beraber hareket etmesini aln vidas, tek tek hareket etmesini ayak hareket vidalar salar. 1.1.15 Kalplar Seri retimde iin zelliine gre oluturulan aparatlara ve balama dzeneklerine i kalplar denir. zde paralarn ayr ayr balanmas ve ilenmesi zaman alaca gibi ekonomik de olmaz bu nedenle i balama kalplar; zellikle seri retimde zaman kazandrarak maliyeti drmek ynnden nem tar.

Bir i parasnn balama kalb ile delikli aynaya balanmas

Bir i parasnn balama kalb ile delikli aynaya balanmas

1.1.15.1 Aynalar Teknolojik Kurallara Uyarak Fener Mili zerindeki Yerlerine Takma Torna tezgahnda yaplan ilem trne uygun olan aynalar kullanlmaldr. Bunun iin tek tip ayna kullanlamaz. in zelliliine ve llerine gre aynalar fener miline flanl, vidal ve geme olarak balanrlar. Farkl tip aynalar balayabilmek iin fener miline aynalar teknolojik kurallara gre taklmaldr.

flanl aynann balanmas

Somunlu aynann balanmas

Vidal aynann takl

1.1.15.2 Aynalar Fener Mili zerindeki Yerlerinden karma Aynalar fener mili zerinden karmak veya deitirmek iin kayt ve kzaklarn zerine tahta tabla konularak aynann kzaklar zerine dmesi engellenir. Flanl ise balant somunlar gevetilir. Flan geni yuvasna somunlar gelene kadar evrilir ve ayna ekilerek somunlarn bulunduu saplamalar fener milindeki flanndan karlr. Vidal ise ters ynde ayna evrilerek, ayna fener milinin vidal ksmndan dndrlerek karlr. 1.1.15.3 Aynalarn Ters ve Dz Ayaklarn Skp Takmasn Yapma ve drt ayakl aynalarda ayaklar birlikte hareket ettii iin ayaklarn di saylar birbirinden farkldr. Ayaklar 1, 2, 3, 4 diye numaralandrlr. Ayaklar taklrken di says en ok olan ayak ilk nce (1 numaral ayak), daha sonra di says biraz az olan ayak (2 numaral ayak), di says daha az olan ayak (3 numaral ayak), di says en az olan ayak (4 numaral ayak) taklr. Ters ayaklar taklrken ayn ilem sras tekrarlanr. Sklrken ise ayna anahtar ters ynde evrildiinde ilk nce en son taklan ayak ( 4 numaral ayak) sonra srasyla 3,2,1 numaral ayaklar sklr.

ayakl ayna ve ksmlar Drt ayakl mengeneli aynalarda ise ayaklar birbirinden bamsz hareket ettiinden sralamaya gerek yoktur. stenilen ayak istenildii zaman sklp taklabilir.

Normal ve ters ayaklarn takl 1.1.15.4 Paralar Aynalara Emniyetli ve Salgsz Bir ekilde Balama Aynalarn temizlii, ayaklarn temizlii, yaplan ilerin hassasiyeti ve alma gvenlii bakmndan nemlidir. Salam ve gvenli bir aynaya balanan i paralar ilenirken ve i paras zerinde her hangi bir ilem yaplrken emniyetli olacaktr. Balama esnasnda ayna ayaklarna i ksa balanmamaldr. Hatal kullanm sonucu ayna ayaklar bozulabilir.

Salg var ise i paras yavaa dndrlerek iin salgl tarafna yavaa vurulmal ve merkezlenmesi salanmaldr. Salgnn ortadan kalktn grebilmek iin ayarl bir komparatr saati i paras zerinde gezdirilmeli ve kontrol edilmelidir. Salgl balanan i paralar yanl ilenebilir ve l farkll meydana gelir. 1.1.16 Sabit Yataklar Sabit yatak, torna kaytlar zerine tespit edilir. parasn destekleyen 3 aya vardr. Balca 2 ama iin kullanlr. 1) ki punta arasnda tornalanan uzun ve ince bir i parasn desteklemek 2) Aln tornalama, delme ve delik geniletmede uzun bir i parasn bir ucundan desteklemek iindir 1.1.17 Gezer Yataklar Gezer yatak, araba zerine balanr ve onunla birlikte hareket eder. Bu yatan, i parasn destekleyen iki aya vardr. Bu iki ayak, i parasnn ilenmi yzeyine dayanr. parasnn bozulmasn engellemek iin, baz gezer yatak ayaklarna kk makaralar yerletirilmitir. Bu yatak, i parasnn kalem ucundan ileriye doru yaylanmasna engel olur. 1.1.18 Pensler Pensler, yuvarlak kare ve altgen kesitli dzgn i paralarn tornaya kolay ve hassas olarak balamak iin kullanlr. Bunlar, hassas olular ve paray tutma ekilleri nedeniyle kolayca merkezlemeyi salarlar. Daktilo, radyo, saat v.b cihazlarn kk paralarn yapmada dier aynalara oranla byk bir stnlk gsterirler.

1.1.19 Mandren Punta matkaplarn merkezi olarak skan iki veya daha fazla eneli bir balama aracdr. Silindirik sapl punta matkaplar ve dier baz kesici aletleri balamak iin zel yaplmlardr. Mandrenler deiik byklklerde yaplr. Farkl yaplmalarn nedeni farkl aplardaki matkaplarn balanmasdr. Bu mandrenlerin skma ilemi el ile veya skma anahtar (mandren anahtar) ile yaplr. Seri retim ilerinde ise zamandan kazanmak iin otomatik skmal mandrenler kullanlr.

Punta kalemi takl olan mandren

Sabit Punta Ucu paras ile birlikte dnmeyen dnmeyen puntalara sabit punta denir. Sabit punta ucu i parasna yataklk eder ve onu destekler.

Dner Punta Ucu Yksek devirde, punta ucunun abuk anmasn veya yanmasn nlemek iin dner puntalar kullanlr. Dner punta ular, makaral ve bilyeli yataklar kullanlarak eitli tiplerde yaplmlardr.

1.1.20 Katerler Kalemlie dorudan balanamayan kk kesicilerin balanmasnda kullanlan prizmatik veya silindirik takmlardr.

Kater eitleri

1) Dz sapl katerler 2) Sert maden ulu katerler 3) Keski katerleri 4) Delik katerleri 5) Vida kalemi katerleri 6) zel katerler

1.1.20.1 Dz Sapl Katerler Boyuna ve aln tornalama ilemlerinde seri elik kalemlerin balanmasnda kullanlr.

1.1.20.2 Sert Maden Ulu Katerler Sert maden ularn balanmasnda kullanlr. Bu ular katerlere lehimle veya vida ile balanr.

1.1.20.3 Keski Katerleri Keski kaleminin profiline uygun olarak balanmasnda kullanlr.

1.1.20.4 Delik Katerleri Delik kalemlerinin balanmasnda kullanlr.

1.1.20.5 Vida Kelemi Katerleri Vida kalemlerinin balanmasnda kullanlr.

1.1.20.6 zel Katerler zel kalemlerinin balanmasnda kullanlr.

1.1.20.7 Katerlerin Yapld Malzemeler

Katerler salam ve emniyetli olabilmeleri iin imalat elii, dvme elik, dkme elik ve alam eliklerden yaplrlar.

1.1.20.8 Kalemin Katere, Katerin Kalemlie Balan Kalemin kesme yaparken esnememesi iin, katere ksa ve boluksuz olarak balanmasna dikkat edilmelidir. Katerin katerlie balanmasnda ise sk ve emniyetli bir ekilde kesici ucu gezer punta yksekliinde olmaldr.

kalemin kalemlie balannda dikkat edilecek hususlar

kalemin kalemlie balanl

1.1.21 Fr dnd Aynas ki punta arasnda tornalama yapabilmek iin i paras zerine taklan frdndden esinlenerek bu isim verilmitir. Aynann zerine, frdnd kuyruunun taklmas ile i paras ilenir. Frdnd aynaya pim ile sabitlenir.

1.2

zel Torna Tezgahlar

Torna tezgahnda birok ileri zel tertibatla yapmak mmkndr. Fakat buna karn i tezgahlar yapmnda, amaca daha ekonomik yoldan erie bilmek iin eitli zel tezgahlar yaplmtr.

1.3

Seri Tala Milli Torna Tezgah

Seri tala milli torna tezgahlar bilhassa sert maden ulu kesicilerle almaya uygun olduklarndan fener mili dnme saylar yksek olarak yaplmtr. Bu tezgahlarn ana milleri yoktur. Bunun dnda niversal tornalardan farkszdrlar. Ancak, bunlarda vida ekmek mmkn deildir.

1.4

retim Torna Tezgah

elik, prin font ve hafif madenden olan kk paralarn seri halde yaplmas iin kullanlan ok deerli bir tezgahtr. Fener mili dnme says dakikada 3000 kadardr. Bu tezgahlar sra ile veya ayn zamanda ileyen birbirine paralel, dik veya eik eitli siperli olarak yaplrlar. Bylece, paray skmeden bir balamada, eitli biim ve lde ilenecek yerleri olan paralar ile, bilhassa kark biimli alminyum paralarn yapm mmkn olmaktadr.

1.5

Kam Tornas

Kam milleri, motorlarn giri ve k supaplarna kumanda ederler. Bunlarn ilenmesi iin kam tornas kullanlr. Kam torna tezgahnda tala torna kalemleri ile kaldrlr. eitli kam profilleri, sonraya ok i brakmadan, bir ilemde bitirilir. ok kalemli siper, kopya mastarnn erileri tarafndan kumanda edilir. Her torna kalemi otomatik olarak tornalama iine gre paraya yaklap uzaklamak suretiyle hareket eder. Birka ara yatak kam millerinin eilmesini nler. Bu tornalarda kam millerini torna etmek iin bir eit kesme hz yeterli geldiinden fener gvdesi basit olarak yaplmtr.

1.6

Hava Tornas

Byk makine yapmnda, arklarn, kay kasnaklarn, kablo kasnaklarn volanlar v.b makine paralarn torna etmek ve delmek iin kullanlrlar. Bu tezgahlarn fener gvdesi ile arabas ayr ayr gvdeler zerindedir. Bu tezgahta uzun gvde ve gezer punta yoktur. Arabann otomatik ilerleme hareketi zel bir motorla salanr. Byk ve ar i paralar vin yardm ile tezgaha balanr.

1.7

Dey Torna Tezgah

Bunlar, ar paralarn balanmasn kolaylatrmak ve kesme basks ile zt kuvvetleri iyi datmak bakmndan ok yararldrlar. Bu tornalarda fener mili dey konumdadr. lenecek parann byklne gre, 10 m apa kadar olan mengeneli aynas, yuvarlak bir gvde zerinde yatay konumdadr. Bu konumda gvenli ve salgsz olarak dner. Makine sehpalar, merdaneler, sert dkm kalplar v.b tornalama ve delme ileri, bu tezgahn yatay, dey ve eik ayar edilebilen siperleri yardm ile ilenebilir.

1.8

Srt Alma Tornas

Bu tornalarda, srt alnmas suretiyle freze aklarnda gerekli kesme as elde edilir. Srt alnm diler usulne gre bilenirse kesici az biimleri deimez. yi dnlm nemli bir tertibat yardm ile kalem, kesme srasnda paraya doru dzgn olarak ilerler veya geriye hareket eder. Kesme srasndaki ileri hareket, di boluu sonunda, sona erer ve yay kuvetiyle kalem ilk konumuna gelmek zere geriye itilir. Btn diler iin bu ilem tekrarlanr.

2.

KANAL AMA

2.1

Parasn Ayna Punta Arasnda Balama

Uzun paralara emniyetli bir kanal ama ilemi iin, nce i parasnn aln yzeyi torna edilerek iin apna uygun punta matkabyla punta yuvas alr. ayna ile punta arasna alnarak emniyetli bir balama ilemi gerekletirilir (Temel Tornalama- 1 Modln inceleyiniz.) 2.1.1 Kanal Kalemini Balama

Kanal kalemi punta ekseninde balanmaldr. Yksek balanrsa erken krlenir ve kesmez, alak balanrsa da kalemi iin altna ekmeye alr ve kalem krlr. Kanaln konum ve asna gre kalemlik zerinde iin eksenine dik veya al balanabilir. Kanal kalemleri genellikle kanal genilii ile ayn kalnlkta veya daha kk lye sahiptir. Kanaln geniliinden daha dar olmas l tamln elde etmede rahatlk salar. 2.1.2 Kanal Tornalamak in Devir Saysn Ayarlama

Tezghn devri kanaln ortalama apna gre kesme hz hesaplanarak ayarlanr. Ortalama ap (Do) = (Parann d ap + kanaln d ap) /2 formlyle hesaplanr. N=Vx1000/Dox3,14 Do=(D+Dk)/2 forml ile kanal apn nce hesaplamalyz. rnek: parasnn d ap 40mm, kanaln d ap 30mm olan i parasn ilemek iin uygun devir saysn bulalm. HSS kalemi iin kesme hz 15m/dak dr. N=1000 x 15/3.14 x Do=15000/3.14 x 35=136dev/dak Not: Bulunan deere en yakn alt devir deeri alnr.

2.1.3

Kanal Tornalama

Oluk amak, parann d veya i yzeylerinde olan kanallar tornalama ilemidir. Oluk eitleri, oluun biimi ve torna kaleminin profiline gre deiir. En ok kullanlan oluk eitleri: 1-Dz oluklar. 2-V- trapez oluklar (al oluklar) 3-Yuvarlak oluklar (Kavisli oluklar) 4-Delik ii kanal ve oluklardr.

Baz kanal kalemleri Balca Kanal Alan Yerler A-Tornada vida aarken vidann bitim yerine kanal alr. B-Kademeli millerin kademe diplerine talama kanal alr. C-Trapez ve yuvarlak kaylar iin kasnaklara kanal alr. D-Rulmanlarn konumlarn sabitletirmek iin deliklerin iine ve silindirik paralarn d yzeylerine segman kanal alr. E-Birbiri zerinde dnerek alan makine paralarna yuvarlak u profilli kanal kalemi ile helisel oluk halinde ya kanallar da almaktadr. Kanal derinlii mmknolduu kadar az verilmelidir; nk kanaln gereksiz yere derin almas para dayanmn azaltr.

ekil 1.2 Delik ii kanal kalemleri

Kanal Alm Paras

1.5. Kanal Yan Yzeylerini Tornalama Genellikle al kanallarda kalem veya kalemlie tornalama as verilerek parann yan yzeyleri tornalanr. A - A profiline uygun ada kalem bileyerek kalemin yan yzeyleri ile kanaln yan yzeyleri tornalanr ( V trapez kanallarda). B - Byk al kanallarn yan yzeylerini sporta a vererek konik tornalama yntemiyle ilenir. C - Yuvarlak kavisli yzeyler ise kanal profiline uygun bilenmi kalemle

ilenir. D - Kopya tornalama tezghnda ise ablon paraya gre tezgh ana paray ileyecei iin genellikle ince tala kalemi kullanlarak btn yzeyler ilenir. E - Uygun ilerleme verilerek kanal alr, kontrol edilir ve tamamlanr. F- Kanal kalemleri dar ve dayanm az olduu iin soutma svs kullanlarak kalemin mr uzatlr. 2.1.4 apak Alma

lenen kanallarn ke ksmlarnda meydana gelen apak ylmalar Kalemle kelere pah krarak, Torna eesiyle eeleyerek, Zmpara kullanarak, temizlenir.

3.

KONK TORNALAMA

3.1

Konik Tornalama

Ayn eksen zerinde oluan eksene dik yzeylerin ap l farklarnn meydana getirdii asal d yzeye konik diyoruz. Baka bir deyile koninin eksene dik bir dzlemle kesilmesiyle meydana gelen ekil veya paralar konik olarak tanmlanr. Bu parann ekseni ile d yzeyi arasnda bir a vardr. Buna konik as ad verilir. paramz tezgaha vereceimiz bu a deeriyle tornalayarak elde ederiz. Yaptmz bu ileme de konik tornalama ilemi denir. Aadaki ekilde bir koninin eksene dik konumda dzlemlerle kesilmesi halinde oluan konik paralarn ayn konik asna sahip fakat farkl ap llerini ierdiini grmekteyiz.

Koninin eksene dik dzlemlerle kesilmesiyle oluan kesik koni, ve konik paralar ifade etmektedir.

Basit Bir Konik Para

Konik Makine Parasnn Balca Elemanlarnn fade Edilmesi Yukarda ekil de bir konik parann tornalamada ve eleman hesaplamas ilemlerinde kullanlan deerlerini gstermektedir. Bunlar: l-konik esas boyu L-para boyu konik ayar as D-konik byk ap d-konik kk ap 1/X-koniklik oran a/2 = konik ayar asdr. Bu deerlerin harf ve sembolleri de hesaplamalarda kullanlmak amacyla bilinmelidir.. Koniklik oran: Bir konikte iki ap farknn iki konik boyuna oranna blmyle elde edilen deerdir. Koniklik oran ile eim ls ayn tanmlamay gerektirir. Birbirine girmi kavramlardr. 1:5 1:10 1:20 1:50 1:400 eklinde ifade edilir. Aklama: Koniklik oran verilen bir parada rnek:1:50 koniklik oran bilinen bir konik parann 50mm boyda koniinin ap 1 mm byyecek veya klecek anlamn tar. rnekleme: Kk ap 8mm olan konik parann koniklik oran1:10 boyu ise 60 mm dir. Byk ap ne olmaldr. l:60mm Koniklik oran=1/10 D=? D=Koniklik oran x boy +konik kk ap D=(1/10)x60+8=(60/10)+8=6+8=14mm byk ap ls elde edilir. Bu forml ile kk ap lsn de hesaplayabilirsiniz. Makinecilikte ok kullanlan koniklerin kullanlma yerleri ve konikli oranlar aaya karlmtr. Bunlardan yararlannz. 1:5-Amerikan konii {JARNO-BROWN} freze malafa koniklerinde,fener mili

koniklerinde. 1:8-Amerikan konii; {SHARP} torna fener mili konikleri 1:10 Musluk konii ; tek konumlu musluklarn iinde ve stndeki balkta. 1:15 Muylu konii ; aft-kasnak-krank uskur v.b konik muylularda 1:20Mors konii; mors kovanlarnda,matkap ve makine raybalarnda,makine klavuzlarnda,mandren saplarnda kullanlr. 1:50-Pim konii ;konik pimlerin koniklik orandr. 1:400 Malafa konii ; alet bilemede kullanlan aklar balama malafalar bu oranda konik yaplr. 3.1.1 Sipere (Sporta) A Vererek Konik Tornalama

Siperi uygun aya ayarlama: niversal torna tezgahlarnda kalemlik ve alt tablas ile siper adn verdiimiz asal blnts, l tamburu olan ksm kullanrz. Sport, a verilmedii zaman, para eksenine paralel hareket edebilecek zellikte vida ve somun sistemi ile alr. Tornalamay bu sistemle yaparz. Konik asn da tabla vidalarn zerek istenen a ls kadar siperi evirerek ayarlarz. Bylece sport zerindeki kalem ile i ekseni arasnda bir a olutururuz. Bizim ayarladmz konik tornalama asn, sport vidalarn skarak tamamlam oluruz. Para ve sport konumlarnn konik tornalamadaki konumu: Parann ilenme ve balama durumu gz nne alnarak siperin hangi ynde evrileceine nceden karar verilir. Bylece siper konik as ayar yaplr. Siper saat ibresi ynnde evrilirse l klr, zt ynde evrilirse l byr. Konik tornalama as hesaplama yoluyla bulunur. Bu hesaplama usulleri koniin bilinen elemanlarna gre farkl formller kullanlarak yaplr. nce bu hesaplama usullerini bilmelisiniz.

Konik Tornalamada Kalem -Ve Sport Konumlar

Sporta A Vererek Konik Tornalama: Sporta a vererek konik tornalama ilemindeki a deerlerini, uygun formlleri kullanarak rnek zmlerle hesaplayalm. D=50mm d=35mm l=40mm olan konik parann konik ayar asnn hesaplanmas iin, Tg*a= (D-d)/2xl forml kullanlr. Deerleri formlde yerine koyarak ann tanjant deerini elde ederiz. Tg*a = (50-35)/2x40 = 15/80 = 0,1875 ann tanjant deeridir. Bu deer trigonometrik cetvelinden bakarak veya hesap makinas ile belirlenir tg*a=10,61 = 10 36 a verilmelidir. Sporta bu a verilir, el ile tala kaldrma ilemi sport mili mesafesi miktarnca yaplr. Tala derinlii, aln sportundan verilerek l tamlna eriilene kadar bu ekilde konik tornalama ilemine devam edilir. Koniklik oran bilinen bir konii sporta a vererek konik tornalama ileminde aadaki forml uygulanr. Forml : Konik ayar as =Tg*a=Koniklik Oran/2 , bu forml ile aadaki ilemi gerekletirelim. rnek : Koniklik oran 1/20mm olan bir milin konik ayar asn hesaplaynz. zm :Tg*a= 1/20:2 = 1/40 = 0,025 tanjant cetveline bakarak bu deerin karl olan ay buluruz. 1 26 olduunu ve sporta verilecek bu ay ayarlayarak ii torna ederiz. Pratik Olarak A Deerinin Bulunmas: Genellikle bozuk bir parann konik tornalanacak ksm varsa ve bu ksm bozulmamsa yzey ve l salaml mevcut ise bu para tornaya balanr. Sportun vidalar sklr. Parann konik yzeyine kalem, sport boyunca temas ettirilerek tam lye ok yakn deerde koniklik as elde edilir. Sport vidalar sklarak a ayarlanm olur. Esas tornalanacak para bu ayara gre tornalanarak ilenir. Bu usul genellikle hesaplama yntemlerini bilmeyenler kullanr. Ayn zamanda koniin ok hassasiyet tamad, zamann nemli olduu durumlarda veya ie ait resim, l ve projenin bulunmad durumlarda kullanlan bir yntemdir.

Para zerinden Konik Asn Elde Etmek

Farkl Kalemlerle Elde Edilmi Paras rnekleri

3.1.2

El le Tala Verilerek Konik Tornalama

Bu ilem iin tornann aln ve boyuna sport ksmlarna ayn anda belirli oranlarda ilerleme vererek yzeyin konik tornalamasn salayabiliriz. Bunun iin gelimi bir el becerisine ve tecrbeye gerek duyulur. Baz durumlarda araba otomatik ilerlerken enine sport geri veya ileri ekilerek yzeyin konikletirilmesi de salanabilir. Bu metotlar ok

elverili ve elde edilen yzeyler ok temiz olmayabilir. Tala derinlii aln sportundan ll olarak verilir ve ap lleri tamamlanr. 3.1.3 Punta Kaydrarak Konik Tornalama

Genellikle uzun paralarn otomatik olarak seri bir ekilde tornalanmasnda bu metot ok kullanlldr. Punta kaydrma ilemi normal punta ularnda 4-5 mm ye kadar emniyetli bir ekilde yaplabilir. Daha fazla llerde yaplacak kaydrmalarda kresel ulu puntalar tercih edilir. Punta kaydrma ilemi aadaki gibi yaplr: Gezer puntann alt tablas ile gvde ksm ilk yapldnda fener mili eksenine ayarlanm ve hassas l aletleriyle sfrlanmtr. Puntann arka ksmnda kk bir blntl cetvel ile bu sfrlama ilemi sabitlenmitir. Bizler punta kaydracamz zaman punta gvdesi ile kzaklarn birbirine balayan cvatalar bir taraftan gevetip dier taraftan skarak punta kaydrma ynn ve lsn parann tornalama durumunu gz nne alarak, saat ibresi ynnde veya ters ynde ayarlarz. Sonra cvatalar sklarak punta karma lsn sabitleriz.

Silindirik Bir Parann Oranl Olarak Konik lenmesi

3.1.4

Koniklik oranna uygun olarak gezer puntay kaydrma

Bu sistemde koniklik oran bilinen bir i parasnn punta kaydrma miktar aadaki forml ile hesaplanr. a= punta kaydrma miktar = Koniklik oran x para boyu:2 elemanlarnn bilinmesi gerekir. Forml : a= 1/X.l:2 kan sonu puntann kaydrlaca l miktardr. Bu lnn kaydrlmasn aadaki usullerle yaparz. 1-Punta kaydrma ileminde vidalar gevetip skarken puntann arkasnda bulunan ayar cetvelinden yararlanrz. 2- Punta gvdesi ile kzaklar arasndaki kaydrma miktarn kumpasla lerek

ayarlarz. 3-Punta gvdesinin kzaklar zerinde kaydrlmasn derinlik mikrometresi ile lerek hassas bir ekilde ayarlarz. 4-Fener mili puntas ve gezer punta arasna silindirik olarak talanm hassas bir malafa koyarz. Araba zerine balanm bir komparatr saatini malafann punta ucuna dayarz.Puntay kaydrp komparatr saati ile kaydrma miktarn herhangi bir ynde hassas olarak ayarlarz.

Punta Kaydrarak Konik Tornalamda Eksenler, Para ve Punta Pozisyonlar rnek: Byk ap 60 mm, kk ap ise 52 mm olan bir konik parann punta kaydrma miktarn hesaplaynz. zm: a = (D-d)/2 ( 60-52)/2 =8/2= 4mm punta kaydrma miktar olarak bulunur. Konik boyu para boyundan ksa ise punta kaydrma miktarn hesaplanmas : a=(D-d)xL :2xl Forml uygulanr. a=? D=60mm d=56mm L=150mm l=120 mm olan para iin punta kaydrma miktarn hesaplaynz Bu biimdeki bir paray punta kaydrarak konik tornalamak iin aadaki punta kaydrma formln kullanrz. a=(D-d)x L /2x l Elemanlar verilen uygun parann punta kaydrarak otomatik olarak konik tornalanmas iin nce punta kaydrma miktarn hesaplayalm. a=(60-56)x150:(2x120)=(4x150):(2x120)=600:240=2.5mm bulunur.

Koniklik Oranna Uygun Olarak Gezer Puntay Kaydrma:

Bilinen elemanlar a=punta kaydrma miktar 1/ x=Koniklik oran l=Para boyu Yukarda elemanlar verilen konik paray punta kaydrarak konik tornalamak iin punta kaydrma lsn hesaplaynz. a= Para boyu x koniklik oran a=80x1/50=80/50=1,6mm ls elde edilir. Bu hesaplama yntemi ile koniklik oranna gre btn konik tornalama ilemlerinin punta kaydrma miktar ls bulunur. 3.1.5 Punta kakln kontrol etmek

Hesaplanan punta karma miktarnn doruluunu kontrol etmek iin aadaki ilemleri uygularz. 1-Punta kaydrma ileminde vidalar gevetip skarken puntann arkasnda bulunan ayar cetvelinden yararlanrz. 2-Punta gvdesi ile kzaklar arasndaki kaydrma miktarn kumpasla lerek ayarlarz. 3-Punta gvdesinin kzaklar zerinde kaydrlmasn derinlik mikrometresi ile lerek hassas bir ekilde ayarlarz. 4-Fener mili puntas ve gezer punta arasna silindirik olarak talanm hassas bir malafa koyarz. Araba zerine balanm bir kompratr saatini malafann punta ucuna dayarz.stenilen punta kaydrma miktar kadar ayarlanarak ayar ilemini yaparz. Yukarda punta kaydrma ayar usullerine gre yaplan ayar ilemlerinden sonra yaplan ilk ince tala verme ilemi sonunda i zerinde lm yaplarak da kaydrma ileminin doruluu onaylanr.

3.1.6

Tezgh ayarlayp konik tornalama

Yaplan punta kaydrma ileminin doruluu onaylandktan sonra iin tornalanmas iin iin ve puntann emniyetli balanmas salanr. in tornalanmas ilemine uygun pasolarla tala derinlii verilerek tornalamaya devam edilir. in puntadan kmamasna dikkat edilir. 3.1.7 Koniklii kumpas ve mikrometre ile kontrol etmek

Punta kaydrma yntemi ile yaplan konik tornalamann kontrol edilmesini aadaki usullerle yaparz. paramzn yaplan konik tornalamas standart konik llerinde ise uygun konik mastarlardan yararlanarak kontroln yaparz. parasnn koniklii standartlarn dnda olmas halinde ise paramza uygun lme aralna sahip kumpas veya mikrometre ile lme ve kontrol ilemleri yaplr (lme ve kontrol modlne baknz). Kk ve byk aplar ayr ayr llr.

3.1.8

Sevk Kza le Konik Tornalama

Baz niversal torna tezghlarnn seri ve otomatik tornalama ilemlerini gerekletirmek iin sevk kza denilen asal blntl ek aparat vardr. Asal tornalamalar hassas ve emniyetli tornalamaya yarayan zel aparatlara sevk kza adn veriyoruz. Sevk kzaklarnn asal tornalama yapmada ayarlanabilecei a ls tezgah yapan firma tarafndan ayarlanr. Genellikle 0-30 derece alar arasnda alara uygun yaplacak konikleri tornalayabiliriz. Sevk kza tezgahn aln sportunu, kalemlii ve ona bal kalemi kendi asna uygun olarak para zerinde hareket ettirir. Konik tornalama ilemini gerekletiren bir zellie sahiptir. Bu zellikten yaralanarak konik tornalamay otomatik olarak gerekletiririz. Bu eit tornalamada sadece konik asnn deerini bilmek yeterlidir, herhangi bir hesaplamaya gerek yoktur. Paranzn iki punta arasnda ve emniyetli bir ekilde balanmas gerekir.

Sevk Kzann stten Grn 3.1.8.1 Sevk Kzan Koniklik lsne Gre Ayarlama

Bunun iin sevk kzann ayar vidalar sklerek alr. T kanal iersinde istenilen a deerine ayar yaplr. Daha sonra aln sportunun kzaa balants yaplarak boa alnr. Kalemlik serbest olarak otomatik tornalama ilemini yapacak konuma gelmitir. Asal tornalamann bu eit tornalarda boy mesafesi 500-600mm llere kadar olan paralar iin elverilidir 3.1.8.2 Sevk Kza le Tornalama

Yukarda aklanan ayar ilemi yapldktan sonra tezgaha uygun otomatik ilerleme ve ie devir says verilerek tala kaldrma ilemine geilir. Bu ilemde tala derinliinin ayar ve ls kalemlik zerinden yaplr. 3.1.8.3 Konikliin Mastar le Kontrol Edilmesi

Yaplan konik tornalamann uygunluu ie uygun mastar ile kontrol edilerek dorulanr (Konik mastarlarn kontrolde nasl kullanlacan lme ve kontrol modlnden baknz). Konik mastarlar, sins konileri, hassas mors kovanlar, hassas alerler, optik a lerler ve su terazilerinden yararlanlr.

3.2

zel Tornalama Usulleri

Makine paralarnn konik tornalanmasnda yeni teknolojilerin kullanld gnmzde konik makine paralarnn konikliklerini uygun ada bilenmi kalemle veya kalemi al balamak suretiyle ilemek mmkndr, buna rnek olarak pah krmak, al kanal tornalamak v.b gsterilebilir. Konik tornalamada asal hesaba uygun olarak kalemin pozisyonunu ayarlanmas, a mastarlar veya niversal a gnyesinden yararlanarak kalemin bilenmesi gerekir.

Alacak Kanala Gre Bilenmi Kalemler

4.

TIRTIL EKME

4.1

Trtl Makaralar

Makine paralarnn genellikle el ile sklmas ve zlmesi istenen yerlerinde veya elimizin tutma annda kaymamas iin,,paralara grnm gzellii oluturmak amacyle d yzeylerini ezerek yaplan izlere trtl adn veriyoruz.Trtllar, trtl makaras diye isimlendirilen (HSS) alaml yksek hz eliinden yaplmtr. zerlerinde aaca izlere gre dileri bulunan avadanlklardr.Trtl admna uygun olan bu diler i paralarna da ayn adm lsnde iz yapmaya elverilidir.

4.1.1

Trtl eitleri

Makine paralar zerine ezmek suretiyle alan trtllarn meydana getirdikleri izlerinekline gre isim alrlar. Buna gre trtl eitlerini yle sralayabiliriz. 1-Dz trtl 2-apraz baklava dilimli trtl 3-Kare dilimli trtl 4-Tek ynl apraz trtl (sa-sol).

4.1.2

TIRTIL EKME N TEZGHIN HAZIRLANMASI

Trtl ekmek iin trtl tutucu katerlerin punta eksenine ayarlanmas ile ie balanr. paramz ayna punta arasna emniyetli bir ekilde balanr. Trtl makaralar katerler zerinde dnecek ekilde yaplmtr. Trtl katerleri zerinde pim veya perinle birletirme yaplarak i sonuna yaklamas salanmtr.

Trtl eitleri

Trtl Makaralar ve At zlerin Ynleri

4.2

Trtl ekme in Tezghn Ayarlanmas

4.2.1

Trtl Makaralarnn Dzenlenmesi

Trtl makaralar, trtl ekmeden nce temizlenir. Sonra makaralarn trtl kateri zerindeki balantlarnn salaml kontrol edilir. Bundan sonra ise, makaralarn baland katerler tezgahn kalemliine punta ekseni yksekliinde balanarak trtl ekme ilemine hazrlanr. Makaralar ekilecek trtl eitler gz nne alnarak katerler zerine tek veya iftli olarak balanrlar. 4.2.2 Trtl ekme in Devir Ayarlanmas

Trtl makaralarnn i paras yzeyinde ezerek iz yapmas iin dk devirle i dnmesine ve ezme ileminin gereklemesine allmaldr. Bundan dolay trtl ekme annda tezgaha normal tornalama devrinin 1/3 veya 1/4 orannda verilecek devir saysnn olumlu sonu almada etkili olduu grlmtr. Tezgah devri iin V= .D.N/1000 N=1000.V /D.3. formln kullanabiliriz. 4.2.3 Trtl ekme in Uygun lerlemenin Ayarlanmas

Trtl ekme ileminde ilerleme lleri miktarlar torna tezgah otomatik ilerleme lsnn de az olmasna sebep olur. Bu nedenle uzun boylu trtl ekilmesi istenen paralarda otomatik ilerleme verilerek yaplacak bir trtl ekme ileminin temiz ve kaliteli olmas iin devir/ilerleme miktar seilirken 0,02mm-0,1 mm arasndaki ilerleme oranlarnn kullanlmas olumlu netice vermektedir. Trtl ektiimiz paralarn malzeme eidi bu ilerleme miktarnn deerlerini ykseltmeye ve drmeye sebep olur. Genellikle yumuak ,veya hafif metallerde ezme ilemi kolay olaca iin otomatik ilerleme ayarlanrken verilen deerlerin st snrlarna yakn ilerleme seilir.

4.2.4

Trtl ekme lemi

Herhangi bir makine parasna trtl ekerken parann tezgaha uygun balama eklinin nasl olaca, kolay trtl ekme, yzeye yanama ve trtl makaralarnn durumu gz nnde bulundurulur. Btn bunlar kararllkla dzenlenir. paras ayna ile punta arasna alnarak emniyetli bir biimde balanr. Tezgahn devri hesaplanan devre ayarlanr. Trtl makaras ve bal olduu katerler, kalemlik zerinde, i eksenine dik para yzeyine paralel konumda balanarak salam bir ekilde sklr. Aln sportundan tala derinlii verilerek makarann dnmesi ve para yzeyini ezmesi salanr. Alan trtla para boyunca ayn derinlik ve temizlik elde edilene kadar otomatik ilerleme verilir. Sonra elle araba ilerletilerek trtln tamamlanmas salanr. Trtl ekme annda makaralar ilerleme

ynnn tersine doru dnmeye alr, bu durum makarann paraya temas yzeyini azaltr, fakat enine sporttan tala derinlii vermemizi kolaylatrr. 4.2.5 Trtl ekilen Yzeyin Kontrol

Trtl ekilen makine elemanlarnn trtl kalite kontrol yle yaplr: 1-Trtl ekilecek yzeyin iki yanna trtl derinlii lsnde pah krlr, trtln derinlii bu pahn derinliine eitse derinlii tamamlanm saylr. 2-Trtl ekilen paray el ile kontrol ederek trtl yzeyinin el ile skp takmaya uygunluuna baklr ve karar verilir, 3-Trtl dilerinin gzle grlen bir dzgnle sahip olup olmadna baklarak karar verilir. Trtln yzeyde meydana getirecei iz, makarann zerinde bulunan dilerin temizlii ve dzgnlne eit olmaldr. 4.2.6 Ya Kullanmann nemi

Ya kullanmann nemini aadaki gibi sralaya biliriz; 1-Trtl ekilen paralarda trtln paray ezerek olumas annda meydana gelen kk tala paracklarnn makara dileri arasn doldurmadan, temizlenmesini salar, 2- Srtnmeden dolay snan makaralarn ve parann soumas salanr , 3-Makaralarn paslanmas nlenir. 4- Daha iyi yzey kalitesi elde edilir

5.

TORNADA KILAVUZLA VDA AMA

5.1

Klavuzla Vida Ama

vidalarn almasnda kullanlan ve bu amala zerinde kesici helisel diler bulunan aletlere klavuz denir. Klavuzlar el ve makine klavuzu olarak iki gruba ayrlr. El klavuzlar: Bu klavuzlar, bir vida iin l takmlar halinde olur ve azlama boyu en fazla olandan balanarak sras ile kullanlrlar. Metrik vida klavuzlarn sapna M harfi ile vida di st ap ile vida adm yazlr. (rnek: M10, M8.vb.) Whitworth olanlarda ise klavuzun sapnda (W1/2x12-W5/8x10..ekil 1)yazlr.Ayrca,sap zerine klavuzun yapld malzemenin simgesi (HSS) yazlm halde imal edilirler.

l Klavuz Takm

Buji Kolu ve l Klavuz Takm

5.2

nce Di Klavuzlar

Metrik ince di klavuzlarn sapna M harfi ve di st apna ilave olarak alacak vidann adm yazlr.(M8x1 gibi).Whitwort ince di klavuzun zerine ise W harfinin yan sra di st ap ve admn belirten parmaktaki di says yazlr (W 1/2X16).

5.3

Boru Klavuzlar

Borularn zerine di derinlii az olan vidalar amak iin yaplmlardr. Bu klavuzlarn lleri parmak cinsinden olup R sembolyle gsterilir (R1).

5.4

Makine Klavuzlar

Bu klavuzlar tezgahlarda alan her vida iin tekli olarak yaplrlar. Tekli olmalarndan dolay klavuzlarn kesme yklerini azaltmak iin oluklar helis biiminde yaplr. Helisli olmalarndan dolay kesme yk , dilere sra ile dalacandan klavuzlar zorlanmaz. Kr deliklere vida alaca zaman talalarn yukarya doru kmas iin sa helis oluklu klavuz kullanlmaldr.

Makine Klavuzu

5.4.1

Parann Vida lsne Uygun Delinmesi Ve Havalanmas

Klavuzlar iin delik ap, vidann di dibi apndan biraz daha byk olmaldr. Bu ekilde klavuzun zorlanmas ve parann imesi nlenmi olur. Buna gre aadaki bant kurulur. Deliin matkap ap : dm Vida di st ap:d Adm:p ise Matkap ap; dm= dp olarak yaplr. rnek: Adm 1mm olan M6 somun iin matkap apn bulunuz? Cevap: dm= d-p = 6-1 = 5mm olarak bulunur. rnek: Parmaktaki di says 12 olan somun iin matkap apn bulunuz? Cevap: dm= d-p = (1/2x25.4) (25.4/12) =12.7- 2.116 =10,58mm (En yakn matkap ile delinir.) Klavuz alacak olan paralara delii takiben doksan (90) derece hava almaldr. Bu ekilde klavuzun kolay azlamas salanm olur.

5.4.2

Makine Klavuzu Ve Aparatnn Seilerek Balanmas

Aacak olduumuz vidaya uygun klavuz seilir ve eklemli bir mandren ile gezer puntaya taklarak kullanlrlar. Bu ekilde klavuzun alacak olan delii azlamas ve delik merkezine oturmas kolaylar.

5.4.3

Torna Tezgahnda El Klavuzuyla Vida Ama lemi

Delik ierisine aacak olduumuz vidann zelliine gre (M,W) klavuz takm seilerek ilem sras u ekil de sralanr:
1- Bir numaral klavuz seilerek buji koluna yerletirilmelidir. 2- Klavuzun ucu delie yerletirilmelidir. 3- Gezer puntann ucu klavuzun kare kesitli bandaki punta deliine

yerletirilmelidir
4- Tezgah uygun devire ayarlanmaldr, 5- Buji kolunun ne gelen taraf araba yzeyine dzgn dayatlmaldr, 6- Torna tezgah altrlarak klavuz azlatlmaldr. 7- Tezgahn almasyla birlikte gezer puntadan adma uygun ilerleme srekli

verilmelidir. Uygun soutma svs kullanlarak vida ama ilemi tamamlanmaldr. Otomatik Vida Klavuzlar : Makine ile klavuz ekmenin, elle ekilen vidalara gre daha hzl, kolay, temizdir. Bu nedenle otomatik aparatlar kullanlmaktadr. lem basamaklarn aadaki gibi sralayabiliriz

Otomatik Klavuz Aparat

1- Otomatik klavuz aparat zerindeki kol ile kurulur, 2-Normal klavuz gibi delie azlatlr, 3-Tezgah altrarak vida alr, 4-Vida ileminin sonunda bir dayama etkisiyle klavuzun lokmalar ieriye evrilir, 5-Di st ap klen klavuzu tezgah sola doru dndrlmeden delikten karlabilir, 6-Mutlaka uygun soutma svs kullanlmaldr. 6. TORNADA PAFTA LE VDA AMAK

6.1

Pafta le Vida Amak

Silindirik i paralarnn d yzeylerine ayn adm ve profilde vida amak iin kullanlan kesici aletlere pafta denir. zerine pafta ile vida alacak olan i paras salam ve gvenli bir ekilde aynaya balanr. paras uygun llerde tornalanarak ucuna krkbe derece pah krlr. Para hazr hale getirilmi olur (Delme ve vidalama ilemleri modlne baknz).

6.1.1

Paray Vida apndan 0.1-0.2 mm Kk Tornalama

Teorik olarak iin ap alacak olan vida di st apna eittir. Ancak vida

ama ileminde dilerin imesi ve paftann skmasn nlemek iin parann ap , yaklak olarak vida admndan onda bir kadar kk ilenmelidir. Paftalar el ve makine paftalar diye iki gurupta inceleyebiliriz. El Paftalar: Bunlar normal ve ince di olarak iki guruba ayrlr. Klavuzlardaki gibi l ve iaretleri zerlerine yazldr. Pafta lokmas, pafta koluna, vida ile ilgili yazlar stte olacak ekilde taklr (Delme ve Vidalama lemi modlne baknz).

Metrik 16 Pafta Lokmas

6.2

Boru Paftalar

Borularn dna vida amak iin kullanlrlar. Byk olduklarndan 1,2,3,4 paral olarak yaplrlar. Bu paftalar ayarlanabilir olduundan eitli aplardaki borulara vida ama imkanmz vardr. Ayarlama ileminde dikkat etmemiz gereken husus, i ve d tamburlar zerindeki say izgilerinin akmasdr.

6.3

Makine Paftalar

Torna ve matkap tezgahlarnda seri ekilde vida amak iin kullanlrlar. Bu paftalarn lokmalar alacak olan vidann profiline gre deitirilebilir. Makine paftalarn kalemlie, fener miline veya buji koluna baladmzda dikkat edeceimiz en nemli husus pafta ekseninin vida ekseniyle st ste gelmesidir.

Otomatik Pafta Aparat

6.3.1

Vidaya Uygun Pafta Lokmas Ve Pafta ekme Balnn Seimi

Alacak olan vidann zelliine gre (Metrik, whitvorth, boru ) paftas gibi, semi olduumuz lokmay, pafta kollarna yazl yz ste gelecek ekilde taklr. Kullanacamz ekle gre kokma; pafta kolu veya pafta mandreninden herhangi birine taklr. 6.3.2 Baln Tornaya Balanmas

Paftay ama ekline gre ; pafta kolu, pafta mandreni veya otomatik pafta aparat gezer puntaya balanr.

Pafta Kolunun Gezer Puntaya Balanmas

6.3.3

Vida amada uygun kesme yann kullanlmas

Vida ama ileminde mutlaka soutma svs kullanlmaldr. Baz malzemelere gre kesme svs u ekilde sralana bilir. Alamsz veya az alaml elik: Bor ya, sultex B Otomat elikleri Bor ya Alaml elikler : Sultex B , bor ya Bakr ve inko : Bor ya , bitkisel ya. Plastikler : Basnl kuru hava. Torna Tezgahnda Otomatik Pafta ekme lemi
1- Vida aacak olduunuz paray salgsz ve salam bir ekilde aynaya

balaynz. 2- Parann ucuna krk be derece pah krnz. 3- Aacak olduumuz vidann profiline gre hazrlanan di lokmalarn aparata taknz.4-Otomatik paftann mandaln kurunuz. 5- Pafta aparatn gezer puntaya balayarak i parasna azlatnz. 6- Tezgahnz uygun devir saysna ayarlaynz.
8- Tezgah altrp, dzenli ilerlemeyi veriniz.

8- Kurulmu olan otomatik pafta baln, vida sonunda otomatik atacak ekilde ayarlaynz.
9- Paftann ii brakmas ap bymesiyle olacandan geriye alma ilemini

tezgah durdurmadan da yaplabilirsiniz.


10-Pafta ama ileminde mutlaka uygun soutma svs kullanmalsnz.

6.3.4

Torna Tezgahnda Pafta ekme lemi

1- parasn salgsz bir ekilde aynaya balaynz. 2-Tezgah uygun devirde ayarlaynz. 3- parasnn ucuna krkbe derece pah krnz. 4-Alacak profile uygun pafta seerek pafta koluna taknz. 5-Gezer puntay pafta koluna dayanacak ekilde sabitleyiniz. 6-Pafta kolunu arabaya sabitleyiniz. 7-Aynay boa alp eviriniz.Pafta kolunu da ayrca iterek paraya azlatnz. 8-Tezgah altrarak vida ama ilemini tamamlaynz. 9-Bu ilemde mutlaka uygun soutma svs kullannz. 6.3.5 Pafta ekilen Parann Kontrol

Profillerine gre am olduumuz vidalarn kontroln aadaki lme ve kontrol aletlerinden biri veya birkan kullanarak yaparz. Vida tara, Vida mastarlar, Vida mikrometreleri. 6.3.5.1 Vida Tara

Vidalarn adm veya parmaktaki di saysna gre yaplm dili taraklardan oluur. Tarak zerinde alacak vidann adm veya parmaktaki di says yazldr. 6.3.5.2 Vida mikrotreleri

Vidalarn didibi ap veya br apna gre llmesinde kullanlrlar. D ve i vidalarn kontrolnde kullanlmak zere iki eitte yaplmlardr. 7. CNC TORNA TEZGAHI

Konvansiyonel torna tezghndaki sportun hareketi bir bilyal vida ve servomotor sistemi ile araba hareketinin de baka bir bilyal vida ve servomotor sistemi ile kontrol edilmesi sonucu torna tezghnn ana yaps elde edilmi olur. CNC kavram Computer Numeric Control kelimelerinin ksaltlm hlidir ve bilgisayar ile saysal denetim anlamna gelmektedir. CNC torna tezghlar, silindirik paralar ilemek iin i parasnn dnd ve kesicinin ilerleyerek paradan tala kaldrd, sport ve araba hareketinin bilyal vida ve servomotor sistemi ile kontrol edildii, kesici ve ayna hareketlerinin bilgisayarla kontrol edilebildii tezghlardr.

X ve Z eksen kzaklar

7.1 7.1.1

CNC Torna Tezgh Ksmlar Kayt ve Kzaklar

CNC tezghlarnda eksenel hareketlerde yksek hz ve ani yavalamalar gerekir. Bu durum hassas konumlamalar iin ok nemlidir. Kayt ve kzaklarda yksek sertlik ve titreimleri snmleme zellikleri istenir. Bu nedenle CNC tezghlarnda dk srtnmeye sahip dorusal ve bilyal kzak sistemleri kullanlr. Yatak ve kzaklarda meydana gelen en nemli olay srtnmedir. Srtnme bu elemanlarda ainma, enerji kayb ve scakln ykselmesine neden olur. Bu nedenle kayt ve kzaklar yalanr.

kayt ve kzlaklar

7.1.2

Fener Mili ve Gezer Punta

CNC takm tezghlarnda tezgh milini harekete geirmek iin doru akm ya da alternatif akm motorlar kullanlr. Motor, tezgh miline irtibatlanr. CNC tezghlarnda ileyen i paras hassasiyetini etkileyen en nemli eleman tezgh milidir. Bunlar yksek devir saylarnda dndklerinden en kk olumsuzluk tezghn hassasiyetini nemli lde etkiler. Bu nedenle i paralarnn balanmasnda balans dikkate alnmaldr 7.1.3 Taret

CNC Torna tezghnda, takmlarn takm tutucular vastasyla takld ksma taret denir. Ana mili ekseninde alan takmlar pensler yardmyla balanr. D apta alan kesici takmlar ise takm tutucular (katerler), malafalar ve kovanlar ile balanr.

Takmlar salam balanmal ve taretin dnmesini engelleyecek mesafelerde takm balanmamaldr.

Taret

7.1.4

Kontrol Paneli

CNC tezghnn kontrol bu panel araclyla yaplr. CRT ekran ksmnda yaplan ilemler grlr. Simlasyonlar izlenebilir. Alfabetik ve saysal tular ile veri girii gereklidir. Kontrol tular ile manuel hareket iin eksen seimi, taret dndrme, tezgh aynasn ama/kapama, tezgh milini altrma/durdurma, soutma sistemi ama/kapama, acil durdurma, devir says/ilerleme vb. ayar dmeleri bulunur. Endstride yaygn olarak kullanlan kontrol sistemleri siemens, fanuc, heidenhain mazatrol ve zel kontrol panelleridir

Siemens kontrol paneli

fanuc kontrol paneli

Mazatrol kontrol paneli

Heidenhain kontrol paneli

7.2

CNC Torna Tezghlarnn Almas ve Kesiciyi Tezgh Sfrna Gnderme 1) Tezgh ana alteri alr. 2) Kumanda panelinde (LCD ekrann sol tarafndaki) kontrol paneli zerindeki kl Power On tuu birka saniye basl tutulur. Bu ilemle kontrol devresine enerji verilir. 3) Acil stop butonu basl ise kaldrn. Bir mddet sonra ekrana Standart Pozisyon sayfas gelecektir. 4) RESET tuu ile tezgh sfrlama ilemi gerekletirilir (RESET tuu, tezgh ekranndaki uyar ve sinyallerin giderilmesi ileminde kullanlr.) 5) Herhangi bir alarm mesaj yoksa ilk yaplacak ilem kesiciyi tezgh sfrna gndermek olmaldr. Bunun iin

a) S JOG ve REFERANS tularn aktif hle, ilerleme tamburu ak konuma getirildikten sonra CYCLE START tuuna baslrsa tezgh tareti otomatik olarak tezgh referans noktasna gider. b) S Referansa gnderme ilemi manuel olarak da yaplabilir. Referans tuu aktif hlde iken +X tuu ile X ekseninde daha sonra +Z tuu ile de Z ekseninde referans noktalarna gnderme ilemi yaplabilir. c) S Dikkat edilmesi gereken husus nce X ekseninde referans noktasna gnderilmelidir. Aksi takdirde taretin puntaya arpma ihtimali vardr.

6) Takm ayarlar ve i paras referans noktas ayarlar yaplr. 7) Artk tezgh almaya hazrdr.

7.3

Paras ve Kesici Ayarlar

7.3.1

Kesicilerin balanmas

CNC torna tezghnda kesiciler tarete balanr. CNC torna tezghnda standart kesici takm balama sistemleri (tutucular) kullanlr. Kullanlacak olan tezgh iin kesici takm tutucu ve katerlerin seimi imalat yapan herhangi bir firmann kataloundan yaplr. Tezgh, referans noktasna gnderilir. Tezgh mili ve soutucu kapatlr. CNC torna tezghnda JOG modunda T+ ve T- butonlarna basarak taret uygun pozisyonda durdurulur ve uygun takm tutucu ile takmlar balanr. Balanan kalemler taretten 20-30 mm darda olmaldr. Bu mesafe tezghtan tezgha deiebilir. Taret dnerken tezgh gvdesine arpmayacak ekilde ayarlanr.

D tornalama operasyonlar iin takmlar taretin evresine taklr. Delik operasyonlar iin takmlar taretin alnna taklr. Matkap ve delik delme operasyonlarnda kullanlan kesiciler genellikle pensler yardm ile balanr.

a) kesici balama sistemleri (tutucular) balanmas

b) takmn tarete

7.3.2

Paralarn Tezgha Balama ve Para Boyunun Tespit Edilmesi

ynann skma basncn skacamz i parasna gre belirlenir. A Ayna ayaklar paraya gre ayarlanr. Swichler ayarlanr. Ayna ayaklarn ama-kapatma pedalna baslarak ayna ayaklar alr ve para, ayna ayaklarnn arasna yerletirilir.

Ayna ayaklarn ama-kapatma paneli

Parann ap ayna merkez deliinden bykse para ayna yzeyine temas edecek ekilde yerletirilir. Parann ap ayna merkez deliinden kkse parann boyu dayama veya kumpas yardm ile ayarlanr. Ana ayaklarn kapatmak iin ayna pedalna baslr. Parann salgl dnp dnmedii kontrol edilir. 7.3.3 Elle alma Modunun Seimi

JOG tuu aktif hle getirilerek eksen tularndan (X+, X-, Z+, Z-) birine baslarak kesici tala alma ilerlemesinde ilerletilebilir. ilerleme dmesinden ilerleme miktar ayarlanabilir. Tareti elle hzl ilerletmek iin RAPID (hzl) ilerlemesi aktif hle getirilir ve eksen tularndan birine baslr.

Eksen yn tular

yn tularna basldnda aktif olan deer kadar ilerleme yapar

7.3.4

Tareti El ark (Handwheel) ile Hareket Ettirme

JOG tuu aktif iken ana menden Machine [M] tuu ile machine mensne girilir. Handwhl mens seilir.

El ark ile hareket ettirme El tekeri hangi eksende hareket ettirilecekse alternatif tuu ile ekranda eksen seimi yaplr, mikron deer tularndan herhangi biri seilir ve Handwhl tamburu ile o eksen zerinde belirlenmi ilerleme miktarnda ilerleme salanr. lerleme deerini, standart ilerleme deerlerinden (1, 10, 100, 1000, 10000) farkl vermek gerekiyorsa Machine mensnden INC mens seilir. Ekranda kan satra ilerleme deeri girilerek INPUT tuu ile onaylanr.

Klavye serbest ilerleme deeri tuuna girilen deer kadar ilerleme yapar (0,085).

baslp ilerleme tamburu evrilirse

Tareti evirmek iin JOG tuu aktif durumda iken; T+ Klavye zerindeki tularla + ynde taret hareketi salanr. T- Klavye zerindeki tularla - ynde taret hareketi salanr.

7.3.5

Parasndan Elle Tala Kaldrma

JOG modun da elle tezgha devir says verildikten sonra yine JOG mod da ve INC seilerek istenilen ilerlemede (10, 100, 1000, 10000 mikron) hangi ynde gidilecekse (X, Z) eksen butonuna baslr. El arkn dndrerek para zerinden tala kaldrlabilir.

7.4

Paras Sfr Noktasnn Tespit Edilmesi

CNC torna tezghlarnda para programlanmas amacyla para zerinde herhangi bir noktann referans alnp bu noktaya gre program yazlmas gerekir. Referans olarak

alnan noktann tezgha tantlmas ilemine i paras referans noktasn tanmlama ad verilir. paras sfr noktas, i parasnn imalatnda uygulanacak olan operasyonlara ve programlamaya kolaylk salayacak bir yerde olmaldr. Referans noktas yanl seilirse programn yazlmas zorlar, gereksiz hesaplama yapmak zorunda kalabiliriz. Torna tezghlarnda i paras referans noktas iin en uygun yer parann sa aln yzeyindeki merkez noktasdr. nk tornada ilenen paralar genellikle silindirik olduu iin para profili simetriktir. Bu nedenle referans noktasnn para ekseninde olmas gerekir. Ayrca parann alnna dedirilerek para sfrlamas daha kolay yaplr. Ancak istenirse parann ayna tarafndaki aln yzeyi merkez noktas da seilebilir.

CNC tornada referans (Sfr) noktalar 7.4.1 in Aynaya Balanmas

Aynaya parann balanmas ayna ayaklarn ama-kapama pedal ile yaplr. Paralar dtan veya iten balanr. Para, skma eklini belirleme anahtarnn pozisyonuna bal olarak sklr. stenirse program iinden de ayna alp kapatlabilir. Fener mili durdurulmadan ayna ayaklar alp kapanmaz. Ayna ayaklar hidrolik veya pnomatik basn ile sklp gevetilir. Ayaklarn skma aral yaklak 8-12 mmdir. Bu nedenle ayna ayaklar i parasna uygun olarak tek tek balanmal ve ayna ayaklarn balarken ayaklarn arkasndaki entik saylar kullanlarak eit olacak ekilde balant yaplmaldr.

Para skma ekli belirleme anahtar butonu. i parasnn ekline gre iki ayr balama timi vardr. a) ten skma (anahtar sol konumda), b) Dtan skma (anahtar sa konumda)

7.4.2

Ayna Ayak Sensrlerinin Ayarlanmas

Tezgh aynasnn arka tarafnda S 13 ve S 14 ayna ayak sensrleri bulunmaktadr. paras balama ilemlerinde bu sensrlerin ayarlanmas gereklidir, aksi takdirde tezgh ilem yapmayacaktr.

Ayna ayak sensrleri Dtan skma ilemlerinde ayna ayaklar skl iken S14 sensr yanacak ekilde; ayna ayaklar zl iken S13 sensr yanacak ekilde sensrler kaydrlarak ayarlanmal ve sensr tespit cvatalar sklarak sabitlenmelidir.

Dtan skma secenei

ten skma ilemlerinde ayna ayaklar skl iken S13 sensr yanacak ekilde; ayna ayaklar zl iken S14 sensr yanacak ekilde sensrler kaydrlarak ayarlanmal ve sensr tespit cvatalar sklarak sabitlenmelidir.

ten skma seenei

7.4.3

Elle Devir Says Girme

Devir saysn elle girmek iin TSM sayfas alr. TSM sayfasnda imle neredeyse o ksm aktif konumdadr. mle Sde iken yan mende Spindle kar. Burada istediimiz devir saysn verebiliriz. Mesela 500 devir/dk.da almak istiyoruz. Spindle kutusuna 500 yazlr. Baz tezgh kontrol nitelerinde S (devir says) ekranna geildikten sonra S harfine baslr ve istenen devir says yazlp Input dmesine baslr.

TSM sayfas

7.4.4

stenilen Sfr Noktas Kodunun Seilmesi

paras referans noktalar G54-G59 arasndaki kodlardan herhangi birine ayarlanabilir. stenirse birden fazla i referans noktas da ayarlanabilir. Program iinde istenen i referans noktas kodu rnein G54 yazldktan sonra bu satrdan sonraki tm koordinatlar iin sfr noktas G54te tanmlanan nokta olarak kabul edilir. Baka bir referans noktas kodu girilene kadar aktiftir.

7.4.5

Seilen Sfr Noktasnn Kaydedilmesi

paras referans noktasnn ayarlanmas paras referans noktas sayfasna gelindikten sonra kesici parann alnna dedirilir ve ekrandaki tezgh Z deeri G54 satrnn hizasndaki Z kolonuna yazlr. Benzer ekilde kesici i parasnn evresine dedirilir ve tezgh X deerine parann ap da eklenerek G54 sayfasndaki X kolonuna yazlr. Baz tezghlarda tezgh koordinatn otomatik olarak aldrmak iin MX ve MZ yazlp Input dmesine baslr. 7.4.6 Uygun Takm Seilerek Tala Kaldrlmas

lem trne uygun (aln tornalama, silindirik tornalama, kanal ama, vida ama vb.) kesicilerle tala kaldrma ilemleri gerekletirilir. Uygun kesiciler taret zerindeki ilgili yuvalarna yerletirilerek cvatalar sklr. Kullanlacak her takm tek tek arlarak referans noktas tanmlamasnda olduu gibi parann alnna ve evresine dedirilerek takm boylar TOOL OFFSET sayfasna kaydedilir. Veya varsa takmlar, takm ayar mastarna (takm ayar koluna) dedirilerek takmlarn ayarlar yaplr. Takm zellikleri takm sayfasnda tantldktan sonra takmlar program iinden arlp kullanlabilir.

8.

CNC TORNA TEZGHLARININ KONTROL PANELN KULLANMA

8.1

Bilgisayar Ekran

LCD monitr ve softkey olarak isimlendirdiimiz ekran menlerine gre kumanda edilen butonlar iermektedir. Bu ekranda yaplan ilemler ayrntl olarak takip edilir. Ayrca paramzn zerinde ilemler yapmadan nce simlasyonunu izleyebiliriz. Kullanlan kontrol paneline gre farkllklar gsterir. Her kontrol panelinde ISO kodlar veya kontrol panelini reten irketin rettii diyalog program ykldr.

8.2

Ekran Menleri ve Aklamas

Standart tezgh softkey mensne dnmek iin kullanlan butondur. Basldnda tezghn ilk ald andaki menler ekrana gelir.

Bir nceki menye dn butonudur.

Bir sonraki menye gei butonudur.

Fonksiyon seme butonudur.

mle kaydrma butonlardr. Her basta bir karakter atlatabilir. Hareket ynleri ise ok ynndedir.

Sayfa seme butonlardr.

Keybord zerinde ift karakter tayan butonlar bulunmaktadr. st karakterlere gei bu butonla salanr.

Deitirme butonudur. Yazlm herhangi bir karakter ya da bir bloku yenisiyle deitirmek iin kullanlr. mle, deitirilmek istenilen komutun nne getirilir. Deitirilmek istenen yeni komut yazlr ve bu tua baslr.

Input butonu yazlm satrnda bulunan ve henz hazrlanmam olan komutlar hafzaya girmek iin kullanlr. Yani programa girilmek istenilen her komut ya da blok, yazlm satrna yazldktan sonra bu buton kullanlmaldr.

Program ierisinde yazlm olan karakterleri silmek iin kullanlr. mle silinmek istenilen karakterlerin sana getirilir ve bu butona baslr.

Aklama butonudur. Ekranda beliren alarmn detayl aklamas, ilgili parametre ve yaplmas gereken ilemlerin bulunduu sayfaya gei imkn salar.

Aktif / Deaktif butonudur. Seilmi olan pencereleri etkin hle getirir. Tekrar basldnda etkin olan pencere etkinliini kaybeder.

Reset butonudur. Sistemde oluan baz alarm ya da mesajlar bu buton yardmyla silinebilir.

8.3

Program Tular ve Fonksiyonlar

JOG (elle kullanma) modu: lgili butonlar kullanarak tezgha manuel hareket verme modudur. Bu mod da program altrlamaz sadece butonlar etkindir. Kesici tala alma ilerlemesinde veya hzl ilerleme modun da hareket ettirilebilir.

MDI: Elle veri girii

Auto: Programlar otomatik olarak altrarak para ileme butonudur.

Single Block: Auto veya MDI modda alan program blok blok (satr satr) iletmeye yarar. Single Blockun iptali iin ayn butona tekrar basmak gerekir.

Reset: Aktif olan bir fonksiyonu iptal eder, durdurur. Geici olarak meydana gelen alarm ya da mesajlarn sebepleri ortadan kaldrlmsa silinmesini salar.

Repos: Takm krlmalarnda JOG modunda bu tua baslrsa program en son kald yere dner.

Referans (X ve Z eksenlerinde tezgh sfrna gnderme): Tezgh referans noktasna gnderme modudur. Bu butona basldktan sonra seilen eksen, belirtilen yn butonuna basmakla makinenin referans noktasna gider. Referansa gndermek iin X+, Z+ yn tular kullanlr.

Incremental (artl) mod seili iken Handwheel (el ark) veya eksen hareket ynlerini gsteren butonlara basmakla seilen eksende ilerlemenin ka mikron olacan belirleme butonudur. 10, 100, 1000, 10000 mikrondan farkl bir ilerleme seilmek istenildiinde kullanlr.

Incremental mod seili iken Handwheel (el ark) veya eksen hareket ynlerini gsteren butonlara basmakla eksenin ilerleme miktarnn 10 mikron olmasn salar.

Incremental mod seili iken Handwheel (el ark) veya eksen hareket ynlerini gsteren butonlara basmakla eksenin ilerleme miktarnn 100 mikron olmasn salar.

Incremental mod seili iken Handwheel (el ark) veya eksen hareket ynlerini gsteren butonlara basmakla eksenin ilerleme miktarnn 1000 mikron olmasn salar.

Incremental mod seili iken Handwheel (el ark) veya eksen hareket ynlerini gsteren butonlara basmakla eksenin ilerleme miktarnn 10000 mikron olmasn salar.

Cycle Stop: Auto ve MDI modda alan program durdurmak iin kullanlr.

Cycle Start: Auto veya MDI modda seilen program altrmaya yarar.

Konveyr ileri: JOG modda tala konveyrnn ileri ynde hareketini salar. Butona bir defa basmakla hareket balatlr. Durdurmak iin ayn butona tekrar basmak gerekir.

Konveyr geri: JOG modda tala konveyrnn geri ynde altrlmasn salar. Talalarn skmas durumunda konveyrn geri ekilmesi iin kullanlr.

Punta ileri: Gezer punta (tail stock) milini ileri kartmaya yarayan JOG modda alan butondur. Butona basldnda gezer punta milinin ileri kabilmesi iin alma kapsnn ak ve puntal / puntasz alma anahtarnn puntal konumda olmas gerekir.

Punta geri: Gezer puntay geri ekmek iin kullanlan JOG modda alan butondur. Butona basldnda gezer puntay geri ekmek iin alma kapsnn ak ve puntal / puntasz alma anahtarnn puntal konumda olmas gerekir.

Prob aa yukar: Takm lme prob kolunun JOG modda aa ve yukar hareketini salayan butondur. lk basldnda prob kolu aa hareket eder. Tekrar basldnda prob kolu yukar hareket eder.

mili soutma: Taret zerinde bulunan ve i miline doru soutma svs akn salayan valfi kontrol eden butondur. Butonun aktif olabilmesi iin alma kapsnn kapal ve i milinin dnyor olmas gerekir. Otomatik modda Auto soutma butonuna baslarak soutma svs ak kesilip

Takm soutma: mili zerinde bulunan ve taret zerine doru soutma svs akn salayan butondur. Otomatik modda Auto soutma butonuna baslarak soutma svs ak kesilip tekrar alabilir.

Otomatik soutma (Auto Coolant): Soutma svs aknn sadece M fonksiyonlar ile olmas istenen durumlarda kullanlan butondur. Takm soutma ve i mili soutma valflerini etkin hle getirir ya da devreden karr. Otomatik modda mutlaka basl olmaldr. Basl deilse otomatik modda verilen soutma komutlar gereklemez.

Taretin dndrlmesi: JOG modda takm deitirme butonudur. Tareti bir sonraki takm gelecek ekilde dndrr.

Taretin dndrlmesi: JOG modda takm deitirme butonudur. Tareti bir nceki takm gelecek ekilde dndrr.

Punta gvdesi ileri: Punta gvdesini ileri ynde, aynaya doru hareket ettirir. Bu butona basld mddete hareket devam eder.

Punta gvdesi geri: Punta gvdesinin geri hareketini salar (Punta gvdesinin ileri ya da geri hareketinden nce Punta gvdesini tezgh kzaklarna balayan cvatalarn zl olmasna dikkat ediniz.)

Manuel yalama: Elle yalama butonudur. Tezghn ilk alnda butona bir kez baslmas yeterlidir. Butona her basta pompa yeterli ya ak saland. sinyalini alana kadar periyodik olarak (maksimum 4 kez) kzaklara ya basar.

Ayna zme (Chuck Unclamp): Paray zmek iin kullanlan manuel butondur. Para zme eklini belirleme anahtarnn pozisyonuna bal olarak ama yapar. alma kaps ak deilse ama / kapama yapmaz.

Ayna skma (Chuck Clamp): Paray skmak iin kullanlan butondur. JOG veya AUTO modda, kap akken alr.

aydnlatma lambasnn (Lamp) alp kapanmas iin kullanlr.

Tareti manuel olarak hzl (Rapid) hareket ettirmek amacyla kullanlr.

8.4

Operasyon Kontrol Tular ve Grevleri

Emergency Stop butonu: Herhangi bir acil durumda alma modu ne olursa olsun tezgh durdurmak iin kullanlacak butondur. Basld zaman tezghn btn fonksiyonlar durur, tezghn elektrii kesilir. Butona baslnca buton basl olarak kalr. Buton zerindeki ok ynnde evrilerek yeniden alr.

Feed Override: Btn modlarda nceden set edilen ya da program ierisinde seilmi olan ilerleme hzlar % 0dan itibaren % 120 orannda (baz tezghlarda % 200) artrp azaltmaya yarayan seici anahtardr.

pindle Override: JOG, MDI ve AUTO modlar dan herhangi birinde yaplacak olan S i mili devirlerini % 50-% 120 oranlarnda (baz tezghlarda % 200) artrp eksiltmeye yarayan seici anahtardr. Spindle Stop: Elle kumandada fener milini durdurmak iin kullanlr. Spindle Start: Elle kumandada fener milini altrmak iin kullanlr. Disket src Tezgha program yklemek, parametre girmek, yazl olan programlar ve parametreleri diskete almak iin kullanlan nitedir. almas ile ilgili fonksiyonlar LCD ekran zerindeki Softkey tular ile yaplr.

Para skma ekli belirleme anahtar: parasnn ekline gre iki ayr balama tipi mevcut olup bu balant ekillerinden hangisinin kullanlacan sisteme aktaran anahtardr. Kilitli olmas alma eklini emniyete alr (dtan skma (anahtar sol konumda) iten skma (anahtar sa konumda). Punta anahtar: Anahtar solda iken gezer punta ileri-geri hareket ettirilebilir. Anahtar sada ise gezer punta bulunduu yerde kilitlenir.

Eksen strok sonu anahtarlarn (Switch) kprleme butonu: Eksenlerin herhangi bir sebepten dolay alma snrlarnn dna karak limit anahtarlara basmas ile eksen srclerini devreye almak iin bu butona baslmal ve buton basl iken limit anahtara basl olan eksen ters ynde hareket ettirilerek anahtar konumundan kurtarlmaldr.

Power On butonu: Bu dmeye basldnda sisteme elektrik verilerek tezgh almaya hazr duruma getirilir.

eksende kesiciyi takm ayar ve kullanlr. Handwheel

Handwheel (el ark): Elle istenen hareket ettirmek iin kullanlr. Genellikle referans noktas ayarlamalarnda tularna baslarak hareketi istenen eksen

seilir. INC ilerleme kademelerinden herhangi biri seilir ve el arknn ve + ynde dndrlmesi ile kesici eksende hareket ettirilir.

8.5

CNC Torna Tezghnda Kesiciyi Elle Hareket Ettirme

CNC torna tezghnda genellikle ilk parann alnna dedirilerek veya aln yzeyinden ok az tala kaldrlarak Z ynnde kesici referans noktasnn tayini yaplr. Daha sonra kesici parann evresine dedirilerek X ynnde kesici referans noktasnn tespiti yaplr. Prob (elektronik u) X ve Z ynlerindeki kesici boylarnn tespiti iin kullanlr. CNC torna tezghnda kesiciyi elle hareket ettirmek iin JOG modda bir ilerleme deeri seilerek el ark ile istenilen ynde (X, Z) hareket salanr. 8.6 CNC Torna Tezghna Program Ykleme

Tuuna baslr. Sonra

tuuna baslr. - Ana dosya aarak program sayfas ama (workpiece) - Ana dosya amadan program sayfas ama (part program) - Ana dosya amadan alt programlar ama (sub program)

tuuna baslr. Ekrann sandaki tuuna baslr .

stenilen program ismini veya numara yazarak Inputa basnz. NOT: Bu ilem yaplrken ekrann sa alt kesindeki Edit File blmnde bulunan Text Editrn onayl (seilmi) olmas gerekir. Eer program ad kabul ediliyor ise Okey tuuna basarak Editr sayfasna geilir (Vazgemek istenirse Abort kullanlabilir.).

Yazmak istediimiz para program bu sayfada yazlr. Ekrandaki bu program SAVE tuu ile kaydedilir. Bu sayfadan kmak iin ise ekrann sa altndaki Close tuuna baslr. Balang pozisyonuna dnlr.

CNC torna tezgahnda program ykleme sayfas

8.7

Disketten veya seri kablo ile baka bir bilgisayardan bilgi alma

Bir baka bilgisayardan bilgi almak iin disketler kullanlr. Seri kablo ile bilgi alnacak ise RS 232 kablosu kullanlr.

service ksmndan Data Input tuu seilir.

RS 232 kablosu ile Entere baslarak bilgi alnr. Tekrar V24 tuuna baslrsa ilem durur. Transfer edilen bu bilgiler iaretlenmi programa kaydedilir.

Bu tu Siemensin programlama bilgisayar ile transfer yaplrken kullanlr.

Bu tu ise disket ile bilgi transferi yaplrken kullanlr.

8.8

CNC Torna Tezghnda Bulunan Programlar Yeniden Dzenleme

tuuna baslr.

tuuna baslr.

tuuna baslr Program isimlerinin yazl olduu sayfadan ok tular yardmyla istenen program zerine gelinir. Input tuuna baslr.

Bu ilemlerden sonra istenen program Editre arlr. Program ekranda grntlenir. Programa ekleme, karma veya dzeltme ilemleri bu sayfada yaplr.

8.9

CNC Torna Tezghnda Bulunan Programlar altrma

Part program sayfasndaki Auto Mod seilir. Program altrlmadan nce programlarn gsterildii sayfada imle herhangi bir satr zerinde iken start yaplrsa bu program almayabilir. Ekrann sa st kesindeki pencerede yazl olan program alacaktr.

tuuna baslr.

tuuna baslr. Program iaretlenir.

Sa alttaki tuuna baslr ve istenilen program iletilmeye hazr hle gelir. Sa stteki pencerede setiiniz yeni programn ad yazlr. Start dmesine baslr ve program almaya balar.

Tezgh tuuna baslrsa ana mende alma gzlenir. Program altrlmadan nce u hususlara dikkat edilmelidir. paras sfr noktasnn girilmi olmas gerekir. Takm offset bilgileri uygun ekilde girilmelidir. Cycle Starta baslmadan nce program ilk kez alacak ise mutlaka Single Block seilmelidir. altrlmak istediiniz programn doru seildiinden emin olmak iin ekrann sa stndeki pencerede programn ismi grlmelidir. Yukarda aklanan hususlar doru ise Cycle Starta basabilirsiniz.

9.

CNC TORNA TAKIMLARINI LEME UYGUN OLARAK BALAMA

9.1

CNC Tezghnda Bulunan Takmlar

Punta matkab (center drill) Kaba tornalama kalemi (roughing tool) Kanal kalemi (recesing tool) nce tala kalemi (finishing tool) Helisel matkap (twist drill)

Parmak freze (end mill) Klavuz (tap) Vida kalemi (threading tool) Al kesici (anglehead cutter) Parmak freze (end mill) Keski kalemi (parting tool)

9.2

Yaplacak leme Gre Takm Seme Punta matkab (center drill): Punta ile desteklenecek uzun paralar punta matkab ile delinir.

Kaba tornalama kalemi (roughing tool): Paralarn yzeylerinden fazla miktarda tala kaldrmak iin kullanlr. Kanal kalemi (recesing/grooving tool): Kanal amak iin kullanlr. nce tala kalemi (finishing tool): Paralarn yzeylerinden son pasolar. alrken kullanlr. Parann yzeyini daha dzgn ve hassas ilemek iin kullanlr. Helisel matkap (twist drill): Delik delmek ve delik geniletmek iin kullanlr. Klavuz (tap): Klavuz ekmek iin kullanlr. Parmak freze (end mill): C eksenli tezgahlarda kullanlr. Aynaya balanan paralar zerinde frezeleme ilemleri yapmak iin kullanlr. Vida kalemi (threading tool): vida ve d vida amak iin kullanlr. Al kesici (anglehead cutter): C eksenli torna tezgahlarda al delikler delmek iin kullanlr. Keski kalemi (parting tool): Paralar. kesmek iin kullanlr.

9.3

lenecek Malzeme Cinsine Uygun Takm Seme

Malzemenin sertlii arttka, ilenmesi zorlar. Yksek alaml ve paslanmaz eliklerin ilenebilirlikleri ok dktr. Bu tr eliklerin bnyesinde krom, nikel, volfram gibi alam elementlerinin bulunmas, bunlarn sert ve mukavemet deerlerinin yksek olmas nedeni ile tala kaldrmay zorlatrr.

Malzeme ilene bilirlik ve sertlik tablosu Ar derecede sneklik genel olarak bir malzemenin ilenme kabiliyetini iyiletirmez. Snek bir malzemenin tala takma yapr ve krlenmesini hzlandrr. Karbon miktar % 0,2 den az olan elikler sneklii ok fazla olduu iin takm yzeyine svanma zellii gsterir. Karbon miktar % 0,2-0,6 arasnda olan eliklerin ilenebilirlikleri iyidir. Ancak karbon oran % 0,6dan fazla olan eliklerin sertliklerinin artmas nedeni ile ilenmeleri de zordur. lenmeye kar direnci az olan malzemelerin ilenmeleri kolaydr.

9.4 9.4.1

Takm Deitirme Elle

El ile takm deitirme ilemi, elle kumanda (Manual mode) konumunda yaplr. Tezghn kontrol paneli ekranndan takm (Tool) sayfasndaki ilgili takm numaras seilerek arlr. Altta ki eklde elle takm deitirme penceresi grlmektedir.

Siemens kontrol nitesi (Manual) sayfas

9.4.2

Otomatik

Program iinde takm deitirmek iin T harfinin nne takm numaras yazlarak veya baz tezghlarda M06 fonksiyonu ile yaplmaktadr. Program icra edilirken takm numaras sistem tarafndan okununca takm otomatik olarak deitirilir. Tezghta takmn deitirildii yer, takm deitirme fonksiyon komutu ncesinde gelinen yerdir. Takm deitirme ilemi puntaya, i parasna ve aynaya arpmayacak ekilde belirlenmelidir. 9.5 9.5.1 Taret Tarete Balanabilen Tutucular ve Kesiciler

CNC torna tezgahnda standart kesici takm balama sistemleri (tutucular) kullanlr. Bunlar genel olarak d ap delik ileme, kanal ama/kesme, vida ama delme vb. tornalama operasyonlarna ait kesici takmlarn balanaca ekilde dizayn edilmitir. Tezgah taretine uyum salayacak ekilde imal edilir. Kullanlacak olan tezgah iin kesici tak.m tutucu ve katerin secimi bu konuda imalat yapan herhangi bir firmaya ait katalogdan yaplr.

Takm balama aparatlar

Kesici takmlar

Her operasyon iin uygun takm geometrisi ve takm tutucu tipi seilmelidir. ekil yumuak elik bir malzeme iin operasyon tipine gre seilen takmlar gsterilmektedir.

Operasyonlara gre takm kullanm

1) Kaba tornalama 2) Profil tornalama 3) Kanal ama 4) Profil tornalama 5) Delik delme 6) Delik tornalama 7) Vida ama 8) Profil tornalama ve kesme

Operasyon ve kesici takm listesi Torna takmlarnda zellikler: CNC torna tezghlarnda kullanlan kesici takmlar iki gruba ayrlr: a) Yekpare takmlar b) Sert metal ulu takmlar Yekpare tek gvdeden oluan kesiciler denilince akla ilk gelen yksek hz elii (HSS-High Speed Steel) kesicilerdir. Bunlar matkap, klavuz, rayba, parmak freze, hava matkab vb. kesicilerdir. Bu tr kesicilerin kesme hzlar sert maden ulara gre daha dktr. Ancak maliyetleri dk olduu iin zellikle delik operasyonlarnda CNC tezghlarda hl kullanlmaktadr. Resim de bir grup HSS tr kesici takm

grlmektedir. Bu tr kesicilerin kesme performanslar titanyum nitrr kaplanarak artrlr.

Normal ve titanyum nitrr kapl HSS kesiciler

CNC tezghlarnda en ok kullanlan kesici tr sert metal ulu kesicilerdir. Bu kesicilerin kesme hzlar ok yksektir. Ancak ani darbe ve vuruntulara kar olduka dayanksz yani krlgandr. Bunlar toz metalrjisi teknikleri ile imal edilir. Kesme kabiliyetlerini daha da artrmak iin anmaya kar direnli kaplama malzemeleri ile kaplanr. Bylece hem kesme kabiliyetleri hem de elde edilen yzeylerin kalitesi artrlr.

9.5.2

Tutucunun Uygun Yuvaya Yerletirilmesi

D yzeylerin tornalanmas iin takmlar taretin evresindeki yuvalara taklr. Delik ilemleri iin matkaplar ve delik kalemleri de taretin alnndaki takm yuvalarna taklr. 9.5.3 Kesicinin Tutucuya Uygun ve Emniyetli Biimde Balanmas

Taretin evresine balanan kalemler taret yuvasndan ok fazla dar sarkacak ekilde balanrsa takmda kesme kuvvetleri nedeni ile titreimlere neden olur. Ayrca takm deitirilmesi srasnda taret dnerken kesici tezgh gvdesine arpabilir. Bu nedenle takmlar taretin takm yuvasndan tezghn (Byklne gre deiebilir.) 20-30 mm civarnda olmaldr. Kesiciler uygun tutucular ile balanmaldr.

Delik operasyonlar iin kullanlacak takmlar pensler veya adaptrler aracl ile taretin alnndaki yuvalara balanr. Takmlar taretin yuvasna uygun bir ekilde yerletirildikten sonra tespit cvatalar iyice sklmaldr.

9.6 9.6.1

Kesicilerin Balanmas ve Kontrol Balanan Her Takma Ait Bir Takm Penceresi Almas

Takm penceresi Yeni pencere ama Men tuu ve parametre tuuna basnz. Tool sayfasna geliniz.

(Yeni takm) tuuna basnz. Tool Type (takm tipi) ksmna takm tipi numarasn girip entere basn.

Bal bulunduu yuvay tanmlama T number (Takm numaras + ENTER) Tala alma biimini (u pozisyonunu) tanmlama Edge Position Sadece tahriksiz takm tanmlandnda ekrana gelir. Kesicinin d, i, sa, sol tornalama durumuna gre kesicinin tala alma biimi tanmlanr.

mle, Edge Position sorusunun karsndaki ksma getirildiinde ekrana u pozisyon resimleri belirir ve u pozisyonuna uygun resmin numaras bu haneye yazlr ve entere baslr. 10. CNC TORNADA TAKIM AYARI YAPMA

10.1 Paralar zerindeki Sfr Noktalar Men Parameter Zero Ofset seilince 1den 4e kadar i paras sfr (referans) noktas kaydetme seenekleri ekrana gelir. Hangi referans noktas isteniyorsa seilir.

G54 G55 G56 G57

10.2 Takm Ayarnda Kullanlan Elemanlar ve zellikleri

Kesici kalibrasyonunda kullanlan lme kolu Baz tezghlarda takm ayar iin zel lme kolu veya mastarlar vardr. Kesiciler bu lme kolundaki mastara dedirilerek takm ayarlar yaplr. Takm lme mastarlar olmayan tezghlarda takm i parasnn evresine ve alnna dedirilerek ayar yaplr.

10.3 lenecek Paraya Gre Takmlar Sfrlama 1) Paray aynaya uygun ekilde balaynz. 2) milini dndrnz.

3) Takm lme kolu ile llm takmlardan birini z ekseninde paraya dediriniz. 4) Ekrandaki tezgh Z deerini bir kenara yaznz. 5) Takm ofset sayfasndan bu takma ait Z boyunu karnz. 6) Kalan deeri Zero offset (i paras sfr) G54 (1) sayfasna yaznz.

10.4 Otomatik Sfrlama 1) Men evirme tuu ve ardndan parametre tuuna basnz. 2) Zero ofset tuuna basnz. 3) Ekranda kan G54-G55-G56-G57 parametrelerinden hangisi program iin uygunsa o seilerek ENTERe basnz. 4) Gelen ekrandan Z satrna getiriniz. 5) Alttaki pencereye geiniz. 6) T nu. hanesine hangi takm kullanlyorsa onun hane numarasn yaznz. 7) D nu. hanesine kullanlan takmn ofset sayfa numarasn yaznz. 8) Length hanesine ve 2 yaznz. 9) Ofset hanesine para durumuna gre veya + yazp mm deerini giriniz. 10) Calculate tuuna basnz. 11) OK tuuna basnz. 12) Save tuuna basnz. 13) OK tuuna basnz.

10.5 Kontrol Panelinden Gerekli Ayarlar Yapma Para ileme srasnda kullanlacak takmlar takm tutucular ile tarete balanr. Tezgh JOG modunda olmaldr.

Tuuna baslarak kontrol nitesinden bilgisayar ekranna geilir.

Gelen menden srasyla

Tularna baslarak takm sayfasna girilir ve ekrana aadaki menler belirir

1) Yeniden takm tanmlayarak sayfa amak iin NEW TOOL tuuna baslr ve gelen ekranda Tool Nu.: takmn taret zerindeki yuva numaras girilir +ENTER 2) Tool Type: Takm tipi + ENTER. Edge Position: Sadece tahriksiz takm seildiinde ekrana gelir. 3) Takmlar llerek bilgilerin doruluu kontrol edilir. 4) lme ilemi, takm tanmlama ilemi taret zerindeki her takm iin tekrarlanarak her takma ait takm sayfalar alr (T1 D1, T2 D2, T3 D3 vs.). 5) Takm sayfalar aldktan sonra tezghta lme kolu indirilir ve ekranda LME KOLU YETKSZ AIK mesaj belirir ve tm eksenler ve devir hareketleri de yetkisiz hle geer. 6) tuuna baslarak tezgh ekranna geri dnlr, operatr paneli zerinden MDA moduna geilir. 7) Ekrana gelen MDA Buffer penceresine M96 yazlr, operatr paneli zerinde START tuuna baslr ve ekranda LME KOLU AKTF mesaj belirir. Bu mesajla birlikte eksen ve devir hareketi tekrar yetkili duruma gelir. 8) Operatr paneli zerinde JOG Mod + El ark + 1000 tularyla EL ARKI moduna geilir ve takm, el ark yardmyla lme kolunun lme yapacak yndekisensrne 2-3 mm kalana dek yaklatrlr. MDAmoduna geilerek MDA Buffer penceresine; R10 = Takm nu.s (112) R11 = Takm llerinin yazld sayfa nu.s (1..9) L 801 = Takmn lme koluna yaklat yndeki sensrn alt program nos yazlr. 11. CNC TORNADA PROGRAMLARIN SMLASYONU VE KONTROL

11.1 Programn Test Edilmesi 11.1.1 Programn Mantk ve Yazm Hatalarn Kontrol Etme Programc tarafndan yazlm olan NC programnda hata yaplm olabilir. Byle bir durumda yaplmas gereken ise, imalat ilemine gemeden nce programda hatalarn tespit edilip dzeltilmesidir. Bunun iki yolu vardr: > Birincisi, program yeni batan gzden geirmek. Bu yntem kesin sonu

veren bir yntem olmamakla beraber, ksa programlarda etkili olabilir. > kincisi, program bilgisayarda veya tezgahn simlasyon ortamnda denemektir. Bu yntem en ok kabul gren ve sonucu garanti olandr.

NC Programnda yaplan hatalar mantksal ve yazm hatalar eklinde olabilir.

Mantksal Hatalar Programc ilenecek olan ham malzemeyi ilem basamaklarna gre yorumlar. Yaplacak ilem, kullanlacak kesici, dnlen eksen hepsi doru mantkta olmaldr. Bu ilemler programcnn bilgi, beceri ve tecrbesiyle ekillenir. Tabi ki hatalar yine de olabilecektir.

Yaplabilecek mantksal hatalarn bazlar aada sralanmtr: > > Hangi eksende ilemin yaplaca belirtilmemi olabilir, lerleme miktarnn deeri girilmemi veya yanl girilmi olabilir, Kesicinin hareketini belirten deerler yanl veya eksik satr eklinde olmu olabilir, > > > > Fener milinin harekete balamamas veya ters hareket etmesi, l birimi, koordinat sistemi veya doru kesicinin tantlmamas, Tezgh l snrlar dnda bir lnn girilmesi, Yaplamayacak bir ilemin tezghtan istenmesi,

Yazm Hatalar Programc; eer program bilgisayarda oluturuyorsa, klavyede birbirine benzeyen harf ve rakamlar kartrmak suretiyle hata yapm olabilir. 11.1.2 CNC Programn Kaydetme Simlasyon programnda yazlan NC programlarnn isimleri program ktphanesine kaydedilmektedir. Yeni bir program yazld zaman, bu programn ismi de bu ktphaneye eklenmektedir. Gelien teknolojiye bal olarak yeni tezghlara NC program (post) disket yardm ile yklenebilmektedir. Ayrca programda yaplan deiiklikler tezgh hafzasna ve diskete kaydedilebilmektedir. Bu kolaylk ile bir NC programnda ister bilgisayarda, ister tezghta deiiklik yaplmas mmkn olur.

Bu ilem, programc dzeyinde mantk olarak yerlemitir. Deien sadece bu ilemin her tezghta ayn komut ve srayla yaplmaydr. CNC tezghlarn kumanda panelleri ve barndrd iletme program farkll, bir programcnn tm tezghlar ayn bilgi ve beceride kullanmasna engel olmaktadr. Bu sebeple, tezgh reticileri komutlar ayn sembollerle ifade etme yoluna gitmitir. Resim 1.1de ayn markann farkl iki model tezgah iin kumanda paneli grlmektedir. Bu panellerde bulunan butonlar temelde benzemektedir.

Ayn markann farkl iki model kumanda paneli Kumanda panelinde bulunan MDA butonuna basp veya tamburu konumlandrarak program penceresine ulalr. Edit butonuyla balanan program yazma ilemi ana menye dn butonuna baslmas suretiyle yaplan program tezgh ktphanesine aktarlm ve kaydedilmi olur. 11.1.3 Programn Simlasyon Modu ile altrlmas Bilgisayarda bir CNC program vastas ile NC komutlar yazlabilecei gibi tezgh kontrol nitesinde de yazlabilir. Bu iki yntemde de simlasyon zellii vardr. Program yazlp bitirildikten sonra, programn doru olup olmadn kontrol etmek iin bu seenek kullanlr. Bu seenekle, yazlan program bloklar tek tek kontrol edilerek, programdaki hatalarn bulunmas salanmaktadr. Program yazldktan sonra mutlaka test edilmelidir. Bu seenee girildiinde, test edilmek istenen programn isminin girilmesi istenir. Program ismi girildiinde program satr satr ekrana gelmekte, yaplan ilemin simlasyonu incelenerek programda hata olup olmad kontrol edilebilmektedir

Program Penceresi parasnn kaba malzeme grnmnden, programda yazlan her bir satr ilendike son haline doru gidilir. Bu esnada grlen i paras zerindeki deiiklikler yazlan programn ne denli iyi olduunu gsterir.

Edit Penceresi Simlasyon esnasnda yazm hatasndan kaynaklanan hatalar ayklanr ve satrlar dzeltilir. Tekrarlanan ilem neticesinde hatasz, doru NC program hedefine ulalr. Hazrlanan program bir de kesici balanmadan, dk ilerleme hznda, eksenlere hareket vererek denenir. Eer ilem hatasz ise, bu sefer para balanarak kesicilerle beraber yine dk ilerleme hznda ilem tekrarlanr.

Simlasyon penceresi

11.1.4 Yava lerleme Modunda Programn Test Edilmesi (Dry Run) Bilgisayarda yazlan veya tezgh komut panelinden girilen komutlarla oluturulan ve simlasyonu yaplan NC program gerek ortamda denenecektir. Bunun iin tezgha kesiciler ve ilenecek i paras balanr. Tezgh normal alma konumunda iken program balatlr. Tezghta arpma olay genellikle G00 satrlarnda olabilir. arpmalar engellemek amac ile tezghta bulunan Dry Run (deneme alma modu) zellii almaldr. Bu zellik alnca tezghn G00 kodlar kapatlarak tezgh yava ilerleme moduna geer. Bylece kesicinin arpma durumlar nceden tespit edilerek programda gerekli dzeltmeler yaplr ve normal moda dnlr. Normal modda iken tezgh alma kapasitesi, ayar dmesi yardmyla gvenlik iin drlr. Bunu, ayna devir saysn elle ayarlanan ksmdaki dmeyi sola evirerek yapabiliriz. Buna bal olan genel sistemin almas da yavalayacaktr. lem sonuna kadar bu ekilde devam ettirilir. paras tamamen olutuu zaman bir aksaklk yaanmadysa o zaman tezgh sonraki parada yine de tam kapasitesinin altnda altrlr. Birka iten sonra tezgh tam kapasite altrlmaldr.

11.2 Programn letilmesi 11.2.1 Adm Adm Modda altrma (SBL) CNC tezghlarda ilerleme, kesme hzlar ve tala kaldrmak iin takm ve para hareketleri programda ngrlr. Tm tala kaldrma ilemleri operatrn hibir mdahalesi olmadan otomatik olarak yaplr. Hazrlk ilemleri operatrle veya otomatik olarak gerekletirilir. Programc, tezgh panelinden SBL (adm adm)

butonuna bast takdirde tezgh sras gelen her bir komut satrnda, operatrden, bir sonraki satra gemek iin talimat bekler. Operatr duruma bal olarak ayn butona bast takdirde tezgh sradaki satr ileme koyar. Satr ilemi bitince yine operatrden gelecek talimat iin beklemede kalr.

11.2.2 lk retilen Parasnn Kontrol Edilmesi Adm adm konumunda yaplan ilk i paras tezghtan sklerek, hassas bir ekilde lleri kontrol edilir. Bunu ilemin amac, tezgha bir program tarafndan kumanda edildii iin yaplan ayarlamalarn doru sonucu verip vermediinin kontroldr.

lk n lm yaplrken

lme ileminde, iin hassasiyetine ve tolerans deerine gre dijital kumpas, mikrometre, passametre veya mastarlar gibi dier lme, kontrol aralar kullanlr.

Offset penceresi 11.2.3 Seri Modda altrma Yaplan tm hazrlk almalar Dry Run, SBL'den sonra retilen ilk i paras istediimiz l ve toleranslar dhilinde olmu ise artk tezgh seri bir ekilde altrabiliriz. Kontrol panelinden ayna devir saysn kontrol eden tamburu yaklak %30 civarnda ayarlayp otomatik butonuna basnca artk tezgh programda yazlan her bir blok dorultusunda grevi yapmaya balar. Yaplan ilemler koruyucu kapak ardndan izlenir. Bu esnada ayna devir saysn ayarlayan tamburu kk admlarla artrarak olmas gereken deere getirilir.

Tezgahta ilem an

12. CNC TORNADA ALIN, SLNDRK VE KONK TORNALAMAYI PROGRAMLAMA

12.1 Parasn Tezgha Balama CNC tornada i paralar tezgha iki ekilde balanabilir. Kendisine ait olan direkt tezgh aynasna ya da aynann bal olduu yere aynay yerinden skp balama aralar yardm ile olabilir. Tabi ki bu karar verirken dikkat edilmesi gereken hususlar vardr: > > > > Yaplacak olan i paras zerinde ne gibi ilemler yaplaca, Balanacak i parasnn bykl, ka adet yaplaca, Tala kaldrma esnasnda i paras zerinde oluacak olan kesme kuvvetlerine kar gsterecei diren, parasnn bal olduu yerden skp yeni bir parasnn balanmas kolayl.

Btn bunlar gz nnde bulundurulduktan sonra i paras tezgha balanr. Tezgh panelinde bulunan ayna z butonuna basp hidrolik olarak kontrol edilen ayna ayaklar yava hareketle almas salanr. Elimizdeki ii ayna ayaklar arasna koyup olabilecek boy mesafesini de belirledikten sonra yine tezgh panelinde bulunan ayna sk butonuna basp i paras gvenli bir ekilde balanabilir. retimi planlanan i parasnn program yaplrken, kesici takmn i parasnn belli bir noktasna gre hareketi tanmlanr. paras zerindeki bu asl noktaya i paras referans noktas denir. G54...G59 arasndaki bir kod ile referans noktas belirlenir.

paras referans noktas

CNC torna tezghlarnn i paras referans noktas (i paras sfr noktas) genelde i paras aln yzeyinin merkez noktasna ayarlanr.

Kesici i parasnn evresine veya alnna dedirilerek kullanlacak kesicilerin X ve Z ekseninde boylar tespit edilerek takm ayar (offset) sayfasna yazlr. 12.2 Kesici Takmlar Balama CNC tezghta i parasnn ilenebilmesi iin gerekli olan kesiciler tarete balanmaldr. Balama esnasnda dikkat edilmesi gereken baz hususlar vardr. Kesicileri tezgha klasik tezghlarda olduu gibi bir katerin zerine balayamayz. Bunun iin sert maden ulu kesiciyi tarete balamamza yardmc olacak kesici profiline uygun katerler kullanlr. Bir de kesici takm olan matkap, rayba, klavuz, parmak freze, hava matkab gibi kesicileri tarete balamamz salayan mandren, pens veya balama arac kullanlr. Taret zerine takmlar aln veya evre yzeyine yerletirilir. Taretler paray tutturan aynann n ksmna veya st ksmna monte edilir. Birok durumda iki taret kullanlabilir. Genelde taretlere 8 veya 16 takm yerletirilebilir.

eitli kesiciler ve baland taret

12.3 Kesici Takmlarn Sfrlanmas NC programnn yazmna gemeden nce tala kaldrma operasyonlar, kullanlacak olan kesici takmlarn tr, ap, uzunluk, devir says ve ilerleme deerleri belirlenmelidir. ekil 1.10'da tornalama ilemi iin operasyon ve kesici belirlemesi grlmektedir.

profiline uygun kesiciler

Kesici takmlar tarete balandktan sonra her birinin kesici ucu i paras zerinde tespiti yaplan referans noktasna gre sfrlanr. Bu, u anlama geliyor: Tarete balanan bir 12 mm apndaki matkap ile bir punta matkabnn boylar bir birine eit olmad iin bizim bunu tezgha bir ekilde anlatmamz gerekir. Bunu yapacak olduumuz yer kesici iin ofset ayar yapmaktr. Taret zerinde her bir kesicinin bal olduu istasyona bir harf veya numara verilmitir. Bu numaralara dikkat ederek, her bir kesici iin offset penceresinde el ile deer girilir ve ofset ayar yaplr.

Taretin Yaln ve Kesici Bal Grnm Resimde grld gibi taretin zerinde yer alan rakamlar kesicinin balanabildii istasyonun numarasn belirtir. Balanan kesicilerin l farkllklar her biri iin dk hzda hareket ettirilip kesicinin kesen kenar lme probuna veya para referans noktasna dedirilir. O esnada ekranda grlen deer, ofset penceresindeki takm numarasna karlk gelen yere girilir.

12.4 Tala Kaldrma Teknolojisi CNC tezghlar mademki sadece komutlara gre hareket eder o zaman bu hareketlerini en doru bir ekilde bizim kumanda etmemiz gerekir. paras zerinden tala kaldrrken oluan olay keme ilemidir. Bu ilemin hz iin bitmesini zaman olarak dorudan etkiledii iin bu ileme ayrca dikkat edilmesi gerekir. Kesici teknolojisinin gelitii zamanmzda her bir kesici iin bir kimlik kart oluturulmutur. Her firma kesicisini detayl bir ekilde anlatan kataloglar ve izelgeler hazrlamtr. Tezgh operatr kullanaca kesiciyi seerken arad artlara uyan kesiciyi en iyi bir ekilde bilmelidir. yle ki sonuta parann ilenebilmesi iin doru kesicinin kullanlmas gerekir. Her kesicinin kesme hz bir deildir. Kesme hzna bal olarak en doru ilerleme miktar ya hesaplanr ya da yaklak deerlerle gsterilen tablolardan faydalanlr. Bizim hesaplama yntemini bilmemiz gerekir. nk en kesin deerlere bu ekilde ulaabiliriz. Kesme hz; kesici takmn kesen kenar ucunun i paras zerinde kesme yaparken 1 dakikadaki ald yol demektir. Yani 1 dakikalk zaman ierisinde oluan talan bir tel misali uzatlp metre cinsinden lldnde ki deeridir. Birimi metre /dakikadr. Kesme hzn tespit ederken unlara dikkat edilmesi gerekir: > > > > > 12.5 ncelikli olarak ilenecek malzemenin cinsi (elik, alminyum, bakr, pirin, vb), Takm olarak kullanacak olduumuz kesicinin malzeme cinsi (sert metal u, seramik, vb), Tezghn gc (tezgh katalogundan baklr), Kesme svsnn kullanlmas, Tala kaldrma ileminin tr (aln, yzey, vida, delik ii, vb ilemler).

Kesme Hz, Devir Says, lerleme Hesab ve Kesme Svs

CNC tezghlarda ilerleme, kesme hzlar ve tala kaldrmak iin takm ve para hareketleri programda ngrlr. Tm tala kaldrma ilemleri operatrn hibir mdahalesi olmadan otomatik olarak yaplr. Hazrlk ilemleri operatr veya otomatik olarak gerekletirilir. lenecek para iin kullanacamz kesici karar verildikten sonra bu kesici iin retici firmann yaynlad kesici zelliklerini belirten izelgeden kesme hz (V) baklr. Bu deer yapacak olduumuz kesme hz hesaplanmasnda sabit bir deer olarak kullanlacaktr. Yaplan hesaplama sonucunda tezgha girilecek devir says (S) ve ilerleme miktar (F) deerleri olarak kullanlacaktr. Bu hesaplamalar aada gsterilen formllerle yaplabilir. DEVR SAYISI HESABI

S= 1000 x V / n x D devir/dakika S = Devir says (devir /dakika) V = Kesme hz (metre/dakika) izelgeden baklr D = parasnn ap (mm) LERLEME MKTARI HESABI F=f x S mm/dakika F = lerleme miktar (mm /dakika) f = lerleme (mm /devir)izelgeden baklr S = Devir says (devir /dakika) RNEK: CNC torna tezghnda yaplmas dnlen i parasnn d ap 82 mm, kullanlmas planlanan kesici iin izelgeden baklan kesme hz deeri 180 metre/dakika (m/dak) ve ilerleme miktar da 0,20 mm/devir (mm/dev) dir. Bu deerlere gre yaplacak olan NC programda tezgha girilmesi gereken uygun devir saysn ve ilerleme miktarn hesaplaynz. Verilenler V = 270 m/dak. D = 75 mm f = 0,20 mm/dev ( = 3) S = 1000 x V / x D => 1000 x 270 /3 x 75 = 1200 dev/dak F = f x S => 0,20 x 1200 = 240 mm/dak stenenler S = ?...... dev /dak F = ?...... mm/dak

Yaplan hesaplama sonucunda tezgha girilecek deerler elde edilmi olur. lem yaplrken kesme svsnn kullanlmas gereklilii ilenen parann cinsine baldr. paras elik cinsi ise kesme svs gerekir, dkme demir cinsinde ise gerekmeyebilir.

12.6 Aln, Silindirik ve Konik Programlamada Kullanlan CNC Kodlar ISO sistemine gre adresler iin ngiliz alfabesinin A'dan Z'ye harfleri

kullanlmaktadr. Bu harflerin ouna anlam verilmi. Birka bo braklmtr. Bo olanlar eitli kontrol sistemleri tarafndan farkl anlamlar iin kullanlr. O harfi sfr ile kartrlmamas iin kullanlmaz. Tablo 1.1'de ISO kod sisteminde adres olarak en ok kullanlan harfler verilmitir.

Adres N G X, Y, Z, U, W, C F S T M

Anlam Blok/Satr numaras (1...9999) Hazrlk (takm yolu) fonksiyonu (0...99) Dorusal ve dnme eksenlerinin kordinatlar ( 99999.999) ilerleme hz (1... 100, 000 mm/dak) (0.01. ..0.5 mm/dev) Devir says (0...9999) Takm numaras (0...99) Yardmc fonksiyonu ((0...99) ISO Kod Sistemine Gre Adresler

G Fonksiyonlar NC programlarnda tala kaldrma ilemini dorudan etkileyen fonksiyonlarn tantm iin kullanlr. CNC torna tezgahnda en ok kullanlan G kodlar ve anlamlar Tablo 1.2'de gsterilmitir.

G00 G01 G02 G03 G20 G21 G81 G82 G90 G91

Kesicinin tala kaldrmadan olabilen en hzl hareketi Kesicinin tala kaldrarak hareketi Saat ibresinin dn (CW) ynnde erisel hareketi Saat ibresinin aksi ynnde (CCW) erisel hareketi Parmak l sistemi (n) Metrik l sistemi Z ekseninde (boyuna) tornalama dngs X ekseninde (aln) tornalama dngs Mutlak (Absolute) koordinat sisteminde programlama Artl (Incremental) koordinat sisteminde programlama Temel baz G kodlarnn anlamlar M (Yardmc Fonksiyonlar)

Tezgh fonksiyonlarn harekete geiren veya durduran kodlardr. M kodlar da G kodlar gibi kontrol sistemine gre farkllk gstermektedir. Tablo 1.3'te yardmc M kodlar ile ilgili liste gsterilmitir.

M Kodu M00

Anlam Programlanm durdurma (Programn yazlan almay durdurur ve cycle start ile tekrar alr) yerinde

M01 M02 M03 M04 M05 M06 M08 M09 M17 M19 M30 M98 M99

stee bal durdurma (optional stop ak ise program durdurur ve cycle start ile tekrar alr) Program sonu Fener milini saat ibresi (CW) ynnde dndrme Fener milini saat ibresi tersi (CCW) ynnde dndrme Fener milini durdurma Takm deitirme Soutma svsn ama Soutma svsn kapatma Alt program sonu Fener milini asal konumlandrma Program sonu ve balangca dn Alt program arma Alt programdan geri dn Yardmc M kodlar

NC tezgh ve sistemlerde programlama ASCII kod esasna gre oluturulan ISO, EIA ve DIN gibi ayn ierikli kod sistemine dayanmaktadr. Bununla beraber NC sistemleri iin kontrol nitelerini reten firmalar arasnda yani kontrol sistemleri arasnda baz farkllklar vardr. ISO Kod sistemine dayanan bir program: > > > Programn adn temsil eden program numaras, Program oluturan ve satr eklinde yazlan bloklar, Bloklar oluturan szcklerden oluur.

12.7 CNC Programlama Mant Programn ad bir saydan oluur ve programn numarasn belirtir. Saynn

nne ISO'ya gre (;) iareti, EIA sisteminde O harfi; SINUMERIK'te % iareti konulur veya hibir iaret konmaz. Saylar 1'den 9999'a kadar drt dijitten oluur, saynn nndeki sfrlar saylmaz. Eer program numaras yoksa birinci bloun numaras (N...) program numaras saylr; ancak N0 kabul edilmez. Eer hem program hem blok numaras yoksa program kaydedilirken (CRT - MDI'dan bir program numaras belirtilmesi gerekir. CRT-MDI (MDI Manual Data Input) kontrol panosunun ekrandan ve programlamak iin elle altrlan dmelerden oluan ksmdr. Programn esasn oluturan bloklar satr eklinde yazlr. Bloklara gre takm dorusal veya erisel bir hareket yapar, i mili alr veya durur, kesme hz ve ilerleme hz tayin edilir. Her bloun banda bir blok numaras bulunur; blok numaras N ve ondan sonra bir saydr. rnein N1, N01 vb. saylar 1'den 9999'a kadar 4 dijitli olabilir. Saylarn dzeni seri deil de keyfi alnr. rnein N01, N02, N03 veya N01, N06, N10. Son rnekteki gibi aralkl alnrsa, programa baka bloklarn eklenmesi kolaylar. Kontrol nitesinde ilem grmedikleri iin blok numaralarnn konulmas mecburi deildir; konursa programn kullanlmas bakmndan daha iyi olur. Blok numaras olarak N0 kullanlmaz. Her blok bir blok sonu ile iaretlenir. Bu iaret EOF, ISO, (;), (FANUC), (*), (SINUMERIK) alabilir. Bloklar rnein N01, G90, X30, F200 vb. gibi kelimelerden oluur. Kelimeler komuttur; yani bir ilemi temsil eder. Grld gibi her kelime adres adn tayan bir harf ve bir saydan oluur; say kod veya deer olabilir.

Adresli kelimelerden oluan bloklara adresli blok format denir. Bunun yan sra sralanm blok format denilen bir baka format daha vardr. Bu formatta sadece saylardan oluan kelimeler, blok iinde igal ettikleri yere gre anlam tar.

Blokta; birinci say blok numarasn, ikincisi dairesel interpolasyonu, nc ve drdncs X ve Y koordinatlarn, son say i milinin dnmesini ifade eder. Bu sistemin bir alternatifi saylar arasna TAB kelimenin yazlmasdr. Bu sisteme gre adresli kelime format ok daha esnektir ve gnmzde genellikle bu format kullanlmaktadr. Adresli kelimelerin saylar; kod veya yukardaki rnekte olduu gibi G ve M adreslerinin yanndaki saylar veya deer olabilir. rnein X, Y, F adreslerinin yanndakiler, X, Y'ye ait saylar koordinatlarn deerlerini ifade eder.

12.8 Elle Programlama Yapma CNC tezghlarn klasik tezghlardan ayran ilk zellik; program giriini ve almasn salayan bir kontrol nitesi ve bunu temsil eden bir kontrol paneli bulunmasdr. Bu panelde komutlarn girilmesini salayan dmeler ve girilen veya ilenen komutlar gsteren ve tala kaldrma ileminin simlasyonunu yapan bir bilgisayar ekran vardr. kinci olarak tala kaldrmak iin kullanlan g motorun yan sra; takm veya para hareketlerini gerekletiren ve eksen adn tayan her hareket ynnde birer ilerleme motorlar vardr. Programcnn panelde girdii deerler, eksenlerde yaplacak olan hareketlere karar verir. Girilen her bir deer bir hareketin olumasn salar. Eksen dorultusunda hareket, tezgh milinin altrlmas ve dier ilemler bu panel yardmyla yaplr. Herhangi bir yeni parann ISO kodlaryla programn yazmak iin ana mendeki program butonuna baslr. Bu seenee girildii zaman, yeni program dosyasnn isimlerinin, programn birim sisteminin ilenecek parann uzunluunun, geniliinin, derinliinin ve programda kullanlacak maksimum takm apnn girilmesi gerekmektedir. Bu bilgiler girildikten sonra, program format ve girilen deerler lsnde i parasnn simlasyon ekli ekrana gelmekte ve programn yazlmas iin beklenmektedir. Bu ilemler sonrasnda ISO kodlar kullanlarak program yazlabilmektedir. Program yazlrken doru olduu onaylanan program satrlar zerinde herhangi bir deiiklik yapma imkn olmadndan, programn baz yerlerini deitirmek veya hata varsa hatalar dzeltmek iin edit seenei kullanlr. Bu ifade seildiinde ekrana Program Dzeltme Mens gelmektedir. Bu mennn alt balklar ise unlardr: > > > > Satr Dzeltme Satr Ekleme Satr Silme k

Bu simlasyon programnda yazlan CNC programlarnn isimleri bu program ktphanesinde bulunmaktadr. Yeni bir program yazld zaman, bu programn ismi de bu ktphaneye eklenmektedir. Program isimlerinin listesini grmek iin ana mendeki bu seenek kullanlr. Bylece hangi isimlerle programlar yazld rahatlkla grlmektedir. Bu mennn alt balklar ise

> > > >

Dosya Silme AltSayfa stSayfa Ana Menye Dn

Simlasyon programndan kmak iin bu ksm kullanlr. Bu seenek sayesinde Quick Basic programndan klarak DOS ortamna dnlr. 12.9 Aln, Silindirik ve Konik Tornalama Uygulamalar Yapma Programlama yaplrken tm artl veya tm mutlak olabilir. Programn bir ksm mutlak bir ksm artl olarak yazlabilir. Hatta ayn satrda bir koordinat

mutlak deerini artl girmek te mmkndr. Programcnn hangisi kolayna gelirse o yntemi kullanr. > Aln Tornalama

Para balanp takm ayar, i koordinat ayar yapldktan sonra tezgh kontrol paneline aadaki program girilirse aln tornalama ilemi gerekleebilir. Aadaki parann alnndaki 8 mm'lik tala alnmtr.

Aln tornalama iin i paas

Mutlak Programlama N10 G54 N15 T0101 N20 G00 Z120. Z120. N25 S1800 M03 N30 GOO X105. Z-4. N35 G01 X0. F0.2 N40 G00 Z0. N45 G00 X105. N50 G00 Z-8. N55 G01 X0. F0.2 N60 G00 Z0.

Aklama referans noktas seilir 1. nolu takm arlr Takm hzl olarak X120, Z120 park noktasna gelir. Fener milini saat ibresi ynnde 1800 dev/dak hzla dndrlr Takm hzl olarak 105 mm apa ve alndan 4 mm sola gider 0,2 mm/dev ilerleme ile aln tornalama yaplr. Para alndan 4 mm uzaklar Hzl ilerleme ile 105 mm apa klr Hzl ilerleme ile Z-8 noktasna gelinerek 4 mm tala verilir 0,2 mm/dev ilerleme ile aln tornalanr Alndan uzaklalr

N65 M05 N70 G00 X120. Z120. N75 M30

Fener mili durdurulur Kesici park noktas olan X120, Z120 noktasna gnderilir Program bitirilir

Silindirik Tornalama

Silindirik tornalama iin i paras Mutlak Programlama paras referans noktas seilir. Takm no 01 ve ayar no 01 olan takm seilir. Kesici hzl ekilde 60, 60 park noktasna mutlak olarak lerleme mm/dev. mili 1200 dev/dak ile saat ibresi ynnde dndrlr. Kesici 36 mm apa ve alndan 5 mm uzaa hzla yaklar. 80 mm'lik boyu 0,7 mm/dev ilerleme ile tornalanr. 43 mm apa kadar aln tornalanr. Kesici hzl olarak 60,60 park noktasna gider. Program bitir ve baa dn.

N10 G54 N15 T0101 N20 G00 X60. Z60. N30 G95 N40 S1200 M 03 N50 G00 X36. Z5. N60 G01 Z-80. F0.7 N70 G01 X43. F0.7 N80 G00 X60. Z60. N90 M30

N05 G54 N10 T0101 N20 G00 X60. Z60. N30 G95 N40 S1200 M03

Artl Programlama paras referans noktas seilir. Takm no 01 ve ayar no 01 olan takm seilir. Kesici hzl ekilde 60, 60 park noktasna mutlak olarak lerleme mm/dev. mili 1200 dev/dak ile saat ibresi ynnde dndrlr.

N50 G00 U-24. W-55. Kesici artl olarak X-24[son nokta-ilk nokta,(36-60=-24)] ve Z-55 noktasna hzla gider. N60 G01 W-85. F0.7 N70 GO1 U7. F0.7 N80 G00 U17. W140. N90 M30 5+80 mm boyu 0,7 mm/dev ilerleme ile tornalar. Paradan X ekseninde 7mm uzaklalr. Kesici artl olarak X17, Z140 (mutlak X60, Z60) park noktasna gider. Program bitir ve baa dn.

Konik Tornalama

Konik tornalama iin rnek i paras Mutlak programlama paras referans noktas seilir. Takm no 01 ve ayar no 01 olan takm seilir. Kesici hzl ekilde 60, 60 park noktasna mutlak olarak gider. mili 1800 dev/dak ile saat ibresi ynnde dndrlr. lerleme mm/dev. 65 mm apa ve alnna 2 mm kalana kadar hzla yaklar. Takm 0,3 mm/dev ilerleme ile parann alnna dedirilir. 80 mm apa kadar konik tornalanr. 100 mm boyuna tornalama yaplr. 102 mm apa klr. Fener mili durdurulur. Takm park noktasna gnderilir. Program bitirilir.

N05 G54 N10 T0101 N15 G00 X150. Z100. N20 S1800 M03 N22 G95 N25 G00 X65. Z2. N30 G01 Z0. F0.3 N35 G01 X80. Z-20. N40 G01 Z-120. N45 G01 X102. N50 M05 N55 G00 X150. Z100. N60 M30

Artl Programlama N05 G54 N10 T0101 N15 G00 X150. Z100. N20 S1800 M03 N22 G95 N25 G00 U-85. W-98. N30 G01 W-2. F0.3 N35 G01 U15.W-20. N40 GO1 W-100. N45 G01 U22. N50 M05 N55 G00 U49. W220. N60 M30 13. paras referans noktas seilir. Takm no 01 ve ayar no 01 olan takm seilir. Kesici hzl ekilde 60, 60 park noktasna mutlak olarak gider. mili 1800 dev/dak ile saat ibresi ynnde dndrlr. lerleme mm/dev. 65 mm apa ve alnna 2 mm kalana kadar hzla yaklar. Takm 0,3 mm/dev ilerleme ile parann alnna dedirilir. 80 mm apa kadar konik tornalanr. 100 mm boyuna tornalama yaplr. 102 mm apa klr. Fener mili durdurulur. Takm park noktasna gnderilir. Program bitirilir.

CNC TORNADA KANAL AMA PROGRAMLAMA

13.1 Kanal Tornalama Programlamada Kullanlan CNC Kodlar evrimle ilgili konular ilgili modlde anlatlacaktr. Burada sadece basit olarak kanal ama komutlar gsterilecektir. Kanal amak iin kanal kalemi komut olarak da G01 komutunu kullanacaz. G01 komutu tala alarak ilerleme yapan komuttur. Tornalama ilemlerinde silindirik yzeye ve alna kanal alabilir. Alna kanal amak iin kanal ama kesicisi kullanlmaldr. SIEMENS ve FANUC kontrol sistemlerinde ayn komut kullanlr

13.2

CNC Tornada Kanal Ama Programlam

CNC torna tezghnda, kanal kalemi ile G01 komutu kullanlarak kanal alabilir. Kanal amak iin en uygun devir says ve ilerleme miktar tespit edildikten sonra, parann kanal alaca yere hzl (G00) ilerleme ile yaklalr. G01 komutu ile

kesici takm kanala dalma yapar. evreye kanal ama ilemi aln tornalamada olduu gibi X ekseninde hareketle salanr. CNC torna tezgahnda silindirik yzeye kanal alabildii gibi parann alnna da kanal alabilir. Alna kanal alabilmesi iin uygun kanal ama kesici takmn kullanlmas gerekir.

Kanal ama ilemi ve kesicileri

1.3. Elle Programlama Yapma CNC takm tezghlarnda para imalat iin kullanlan komutlar dizisine para program denir. Para programlar, takm tezghnn anlayaca alfabetik, saysal, alfa saysal vb karakterlerden meydana gelir. Para programnn zellii CNC tezghnn anlayaca komutlardan meydana gelmesi ve balangtan sona kadar belirli bir mantksal srayla yazlm olmasdr.

Kanal ama ilemi rnei

rnekte sadece kanal ilenecektir. Mutlak olarak program yaznz. O0001; (FANUC), %0001; (SIEMENS) N10 G50 S500; N20 G00 T0202; N30 G96 S80 M03; N40 G00 X70. Z0. M08; N50 G00 Z-45. ; N60 G01 X50. F0.1; N70 G00 X80. M09; N80 G00 Z50. ; N90 M30; Program numaras mili maksimum devir says 500 dev/dak 02 no'lu takm ve 02 no'lu ofset arma 80 m/dak sabit kesme hzl ile balama Kesici takm kanal hizasna getirme ve soutma svsn ama 0.1 mm/devir ilerleme ile kanal ama Kesici takm noktasna dn ve soutma svsn kapatma Tezgh durdurma

Kanal ama ilemi rnei

O0001; (FANUC) %0001; (SIEMENS) N10 G50 S500; N20 G00 T0303; N30 G96 S100 M03; N40 G00 X15. Z5.; N50 G00 Z1. M08; N60 G01 Z-5. F0.1; N70 G00 Z14. M09 ; N80 G00 X84.; N90 M30;

Program numaras mili maksimum devir says 500 dev/dak 03 no'lu takm ve 03 no'lu ofset arma 100 m/dak sabit kesme hzl ile balama Kesici takm kanal hizasna getirme ve soutma svsn ama 0.1 mm/devir ilerleme ile kanal ama Kesici takm noktasna dn ve soutma svsn kapatma Tezgh durdurma

13.3

CNC TORNADA ROGRAMLAMASI

DELK DELME VE DELK BYTME

13.3.1 Delik Delme ve Delik Bytme Programlamada Kullanlan CNC Kodlar FANUC kontrol sistemlerinde G83 komutu kademeli delik delmek iin, SIEMENS kontrol sistemlerinde ise G83~G87 aras komutlar delik delme evrimi olarak kullanlr. Bu komutlar, Tornalama evrimleri modlnde anlatlacaktr.

13.3.2 CNC Tornada Delik Delme ve Delik Bytme Programlamas CNC tornada delik delmek ve delikleri bytmek, dorusal hareket (G00-G01) ile yaplmaktadr. Delik delmek iin evrim kullanlmyorsa G00 ve G01 komutlar kullanlr. Kesme hz, devir says, matkap ap ve ilerleme gibi kesme deerleri dikkate alnmaldr. Matkapla delik delerken i paras dairesel, matkap dorusal hareket yapar. Tahrikli takmlar ile delik delerken i paras sabit, kesici takm (matkap) dairesel ve dorusal hareket yapar. C eksenli tezghlarda delme ilemi tahrikli takmlarla yaplr. Delik bytme iin ise delik kalemleri kullanlmaktadr. Matkapla delik delindikten sonra kesici takm yardmyla delik istenilen lde bytlr.

Delik delme ilemi

Delik bytme ilemi

13.3.3 Elle Programlama CNC takm tezghlarnda para imalat iin kullanlan komutlar dizisine para program denir. Para programlar, takm tezghnn anlayaca alfabetik, saysal, alfa saysal vb. karakterlerden meydana gelir. Para programnn zellii CNC tezghnn anlayaca komutlardan meydana gelmesi ve balangtan sona kadar belirli bir mantksal srayla yazlm olmasdr. Komut satr: N_ G01 X_ Z_ F ;

Delik delme ilemi rnek para

1. 2.

Takm 8 mm apnda matkap (T04) Takm 16 mm apnda matkap (T06)

llere ve kesici takmlara gre mutlak olarak CNC torna programn yaznz.

O0002; (FANUC) %0001; (SIEMENS) N10 G54; N20 T0707; N30 G00 X90. Z90.; N40 S1000 M03; N50 G00 X39. Z5.; N60 G01 Z-62 F0.4;. N70 G01 X23. F0.4; N80 G00 Z1.; N90 G00 X43.; N100 G01 Z-62. F0.4; N110 G01 X23. F0.4; N120 G00 Z1.; N130 G00 X45.; N140 G01 Z-62. F0.4; N150 G01 X23. F0.4; N160 G00 Z1.; N170 G00 X90. Z90.; N180 M30;

Program numaras 07 no'lu takm 07 no'lu ofset deeri (90,90) koordinata gidilir. 1000 dev/dak altrlr. Delik merkezine 5 mm yaklatrlr. Delik bytlr. 1. paso 1 mm dar klr. Delik bytlr. 2. paso

1 mm dar klr. Delik bytlr. 3. paso

1 mm dar klr. (90,90) koordinata gidilir. Tezgh durdurulur.

13.4 CNC TORNADA KAVS TORNALAMA PROGRAMLAMASI 13.4.1 G02 Kodu-CW (Dairesel Hareket-Saat bresi Yn):

FANUC ve SIEMENS kontrol sistemleri iin ayn komutlar kullanlmaktadr. Komut satr: N_ G02 X(U)_ Z(W)_ R_ F_ ; N_ G02 X(U)_ Z(W)_ I_ K_ F_ ; G02 komutu saat ibresi ynnde (CW - Clock Wise) hareket ile dairesel tala alma ilemi yapar. Dairesel hareketin yaplabilmesi iin gereken dier deikenler unlardr.

X ve Z: R I K F

Deikenler Yayn biti noktasnn koordinatlar Yayn yarap deeri Yay balang noktasnn yay merkezine X ekseninde artl olarak uzakl Yay balang noktasnn yay merkezine Z ekseninde artl olarak uzakl hz oran lerleme G02 ve G03 kodu deikenleri

I ve K deerlerinin pozitif veya negatif olmas, yay balang noktasna gre tespit I edilir. Ve K yerine R yarap girilebilir.

G02 dairesel hareket yn ve I, K deerleri

rnek 1

N10 G02 X10. Z0 R5. F 0.5; (Yayn biti noktalar ve yayn yarap verilmitir.) ya da N10 G02 X10. Z0 I-5. K0 F0.5;

13.4.2 G03 Kodu-CCW (Dairesel Hareket-Saat bresi Tersi Yn): FANUC ve SIEMENS kontrol sistemleri kullanlmaktadr. Komut satr: N_ G03 X(U)_ Z(W) R_ F_ ; N_ G03 X(U)_ Z(W)_ I_ K_ F_ ; G03 komutu saat ibresi tersi ynnde hareket ile dairesel tala alma ilemi yapar. (CCW - Counter Clock Wise) iin ayn komutlar

Bu komuttaki ilemler G02 komutu ile ayn zelliktedir. Dairesel hareketin yaplabilmesi iin gereken dier deikenler G02 komutu ile ayndr.

G03 dairesel hareket yn ve I, K deerleri

rnek

N10 G03 X20. Z-5. R5. F0.5; (Yayn biti noktalar ve yayn yarap verilmitir.) Ya da N10 G03 X20. Z-5. I0 K-5. F0.5;

rnek

rnek ekilde lleri verilen i parasn CNC'de ilemek iin programn yaznz. (Sadece yzeyden temizleme tala alnacaktr. Program mutlak llendirme ile yazlacaktr.)

O0003; (%0003;)

Program numaras

N10 N20 N30 N40 N50 N60 N70 N80 N90 N100 N110 N120 N130 N140 N150

G21; G00 G00 S1000 G00 GOl GOl G01 G01 G02 G01 G03 G01 G00 M05; T0101; X30. M03; X0. X0. X32. X40. Z-16. X60. X100. X120. X120. X130. Z1. ; Z0. Z0. Z-4. F0.3; Z-30. Z-30. Z-40. Z-50. Z100. R10. F0.3; R10. F0.3; F0.3; F0.3; F0.3; F0.3; F0.3; Z30.;

ller metrik olacak 1 nolu kesici ve 1 nolu geometri (ofset) bilgisi Kesicinin ilk konumu 1000 dev/dak fener mili altrlr. Kesicinin aln noktasna Aln noktasna temas etme Paha kadar aln tornalama Pahn ilenmesi lk radyse kadar silindirik tornalama lk radys (yay) ilenir. kinci radyse kadar aln tornalama kinci radysn ilenmesi Son yzeyin ilenmesi Kesicinin para zerinden uzaklatrlmas

14. CNC TORNADA VDA AMA CNC torna tezghlarnda FANUC iletim sisteminde G33 kodu kullanlr. Vida: paralarnn d ve i yzeylerine alan helisel kanallara vida denir. Silindir d yzeylere alan helisel kanallara d vida, deliklere alan vidalara ise i vida denilir.

Vida ama ilemi Tek paso ile ve d vida amak iin FANUC kontrol nitesi iin G33 kodu kullanlr. parasna G00 kodu ile yaklalr. G33 ile tek pasoluk vida alr. G00 ile kesici paradan uzaklatrlr. Baa alnr tekrar tala derinlii verilerek G33 ile vida

alr.

14.1 CNC Tornada Vida Ama Programlama Torna tezghnda vida amak iin vida ile ilgili kavramlarn bilinmesi gerekir. Bu kavramlarn bilinmesi sayesinde ilem yaplabilir. Program satrndaki geometrik ilemler kavramlarn bilinmesi ve hesaplanmas ile bulunur. Deer olarak ilgili CNC program satrna yazlr. Format: G33 X(U)_ Z(W)_ F_; X: Vida di dibi ap, Z: Vida adm Eer konik yzeye vida alacaksa X deerine koniklik eklenir. Balang apndan farkl olur. G33 kodu ile i ve d yzeylere sa veya sol vida alabilir. Bir vidann balca kavramlar aadaki gibidir: > Di st ap (Dt) boyu, F: Vida

Vida alacak parann apdr. Anma ap da denilir. Vidalar bu ap deerlerine gre adlandrlrlar. (rnein M10, M20) > Di Dibi ap (Df)

Vidann en kk apdr.

>

Blm Dairesi ap (Do)

Di dolusu ve di boluu yksekliklerini ikiye blen ap deeridir. Vida ve somun birbirine takld zaman diler birbirine bu noktada temas eder. Vidalarn alma ap da denilir. > Vida Adm

Vidalarda bir di dolusu ile bir di boluu arasndaki mesafedir. Vidalar bir tam tur dndrldnde adm kadar ilerler. Metrik ve Withworth vidalarda vida adm standart tablolar haline getirilmitir. Adm metrik vidalarda (mm), withworth vidalarda ise parmaktaki di says olarak verilir. Withworth vidalara parmak vida da denilir.

>

Di Ykseklii

Di st ile di dibi arasnda vida eksenine dik olarak llen yksekliktir.

Vida elemanlar Dt: Di st (anma) ap, Do: Blm dairesi ap Df: Di dibi ap, Program yazlmadan nce vida derinlii (di ykseklii) hesaplanmaldr P=0.495 x F, Burada; P: Vida derinlii, F: Vida admdr. 1.3. Elle Programlama Yapma CNC takm tezghlarnda para imalat iin kullanlan komutlar dizisine para program denir. Para programlar, takm tezghnn anlayaca alfabetik, saysal, alfa saysal vb. karakterlerden meydana gelir. Para programnn zellii CNC tezghnn anlayaca komutlardan meydana gelmesi ve balangtan sona kadar belirli bir mantksal srayla yazlm olmasdr. rnek

G33 kodu ile vida ama Vida adm 1.5 mm olan ekildeki parann CNC programn yazalm. zm Vida derinliini bulmamz gerekir. P = 0.6495 x F formlnden; P = 0.6495 x 1.5 = 0.97 mm bulunur. Vida yzeylerinin temiz kmas iin ; 1. 2. pasoda 0.37 mm pasoda 0.3 mm

3. pasoda 0.3 mm tala verilecektir. Sadece vida iin program yazlacaktr.

Mutlak programlama N10 G54; N15 T0303; N20 G00 X80. Z80.; N25 S200 M03; N30 G00 X14.26 Z5. N35 G33 Z-44. F1.5; N40 G00 X16.26;

Artl programlama N10 G54; N15 T0303; N20 G00 X80. Z80.; N25 S200 M03; N30 G00 U-65.74 W-75; N35 G33 W-49. F1.5; N40 G00 U2.;

Aklama paras sfr 3 no'lu takm Bekleme noktasna gelme 200dev/dak altrma Vida balangcna gelme 0.37 mm tala alma Vida ama 1. paso Paradan uzaklama

N45 G00 Z5.; N50 G00 X13.66; N55 G33 Z-44. F1.5; N60 G00 X16.26; N65 G00 Z5.; N70 G00 X13.06; N75 G33 Z-44. F1.5; N80 G00 X16.26; N85 G00 X80. Z80.; N90 M30;

N45 G00 W49.; N50 G00 U-2.6; N55 G33 W-49. F1.5; N60 G00 U2.6; N65 G00 W9.; N70 G00 U-3.2; N75 G33 W49. F1.5 N80 G00 U3.2; N85 G00 X80. Z80. N90 M30;

Vida balangcna gelme 0.3 mm tala verme Vida aa 2. paso Paradan uzaklama Vida balangcna gelme 0.3 mm tala verme Vida aa 3. paso Paradan uzaklama Bekleme noktasna gelme Program durdurma

14.2

CNC

TORNADA

LME

VE

KONTROL

14.2.1 . ve D Yzeylerin llmesi 2.1.1. Dijital Kumpaslar Gvde iine yerletirilmi kramayer dilisi zerindeki btnlemi devresi ve elektronik beyin, llen deerleri dijital olarak ekranda gsterir. Elektrik akm, gvdeye yerletirilmi pillerle salanr. l deerleri ekran zerinde okunakl rakamlarla yazld iin lme hatas azaltlm, okuma zaman en aza indirilmitir. Kumpas zerinde genellikle dijital gsterge ekran, ama-kapama dmesi, l sistemi deitirme dmesi (mm-in), sfrlama dmesi, bekletme dmesi ve baz tip kumpaslarda okunan deerleri cihazlarna yazdrmak iin balant ksm bulunur.

Dijital kumpas

Baz kumpaslarda bir dme birden fazla amala kullanlabilir. Kapanma ilemi belirli bir zaman sonra otomatik olarak gerekleir. Kumpas eneleri temizlenip

kapatlr. Kumpas alp sfrlanr. Bundan sonra kumpasla d ap, i ap, derinlik ve kademe boyutlar llebilir. Bekletme dmesine basld zaman ekrandaki rakam sabit kalr. Tekrar basld zaman ekrandaki deer silinir.

Dijital Kumpaslar

Dijital kumpas kullanrken dikkat edilmesi gereken hususlar: > > > > > > Kumpas zerindeki dmelere yava baslmal, Kramayer dili temiz tutulmal, Darbelerden korunmal, Kumpas yadan, tozdan ve rutubetten uzak tutulmaldr, Kumpaslar gne ndan ve yksek sdan korunmaldr, Kumpaslar uzun sre kullanlmayacaksa pilleri kartlmaldr.

14.2.2 Mikrometreler 14.2.2.1 D ap mikrometreleri Mikrometreler mekanik kumandal vida-somun sistemine gre alr. l okuma hassasiyeti fazladr. Daire kesitli paralarn aplarnn ve dz paralarn kalnlklarnn llmesi gibi ilemlerde kullanlr. Vida-somun sistemine gre ilerleme hareketi yapan vidal milin bir devirdeki ilerleme miktar, vida admna gre ayarlanabilir.

Verniyerli Mikrometre

1234-

Gvde Sabit ene Hareketli ene Tespit mandal

5678-

Kovan Blnt Tanbur Crcr

Mikrometrelerde okuma hassasiyetleri l sistemine gre deimektedir. Mikrometre blntleri metrik veya parmak (in) sistemine gre yaplmtr. Mikrometrelerde, milimetrik blntler kovan zerinde bulunur. Kovan zerinde 1'er milimetrelik blntler yatay izginin stnde bulunur. 0.5 milimetrelik blntler ise yatay izginin altnda bulunur. Tanbur evresi 50 eit paraya blnmtr. Tanburun bal bulunduu hareketli mil bir tam tur evrildiinde, tanbur da 1 tam tur, yani 50 blnt dndrlm demektir. Tanbur zerindeki iki izgi aras mesafe 0.01 mm'dir. Bu deer mikrometre vida mili adm olan 0.5 mm'nin tanbur zerindeki 50 eit blntye blnmesiyle bulunur (0.5/50=0.01 mm). Kullanm ve yaplacak l boyutlarna gre farkl boyutlarda yaplrlar. (0-25 mm, 25-50 mm 50-75 mm vb.)

Mikrometrelerde kovan ve tanbur blntleri rnek 3.75 mm lsn mikrometrede gsterelim.

Mikrometrelerde l okuma

l izgisi zerinde tam olarak okunan l: 3 mm l izgisi altnda tam olarak okunan l: 0.5 mm Yatay izgi ile akan tanbur zerindeki blnt deeri: 0.25 mm

D ap Mikrometreleri

14.2.2.2 ap mikrometreleri paralar zerinde bulunan delik aplar, kanal genilikleri veya paralel yzeyler arasndaki lme ve kontrol ilemlerinde kullanlr.

Verniyerli ve dijital ap mikrometreleri.

14.2.2.3 Derinlik mikrometreleri Genel olarak delik, kanal ve kademe yksekliklerinin lme ve kontrolnde kullanlr.

Derinlik mikrometresi ve milleri Derinlik lme mili blntl tanbur ierisine taklp sklme zelliine sahiptir.

14.2.2.4 Vida mikrometreleri Metrik ve parmak (in) vidalarn lme ve kontrolnde kullanlr. Vida mikrometrelerinin lme ilemini yapan ular, vida profillerine uyacak ekilde parmak vidalar iin 55, metrik vidalar iin 60 olarak yaplrlar. Mikrometre ular, llecek olan vidann admna gre deitirilme zelliine sahiptir. lme ileminden nce, llecek vida admna uygun profilde u mikrometreye taklmaldr. lme sistem ve kurallar daha nce aklananlarla ayndr.

Vida mikrometresi ve kullanm

Vida mikrometresi ular 14.2.2.5 zel Mikrometreler Bu tr mikrometreler, zel amal lme ve kontrol ilemleri iin kullanlmaktadr. Bunlar: > > > > > > > Mastar mikrometreler, Tablal mikrometreler, Sac mikrometreleri, nce ulu mikrometreler, Komparatrl i ap mikrometresi, Tp mikrometresi, kademe mikrometresi olarak kullanlmaktadr.

14.2.3 Komparatrler breli ve dijital lme ve kontrol aletleridir. Komparatr ibresinin saat etrafnda bir tam turu 1 mm olup saatin etraf 100 eit paraya blnmtr. Bylece iki izgi aras 1/100=0.01mm'dir. Bu deer komparatrn hassasiyetidir. Komparatr zerinde kk bir ibre bulunur. Bu blmdeki iki izgi aras 1 mm'dir. Byk ibre bir tam tur yaptnda kk ibre bir aralk ilerler. Milimetrelik kontroller kk ibreden, yzdeli ilerlemeler ise byk ibreden takip edilir. Dijitalde ise rakam ekranda grntlenir.

Komparatr saatleri Mknatsl sehpalarla birlikte kullanlrlar. Sehpann mknatsl olmasnn nedeni komparatrn lme ve kontrol ileminin yaplaca para veya tezgh gvdelerine kolayca tespit edilmesi iindir.

Komparatr ve sehpas Komparatrler metrik ve parmak (in) blntl olarak yaplmlardr.

14.2.4 Pasametreler D ap ve kalnlk l kontrolnde kullanlr. Pasametreler, gvdesi ierisine l saati yerletirilen verniyer blntsz mikrometreye benzemektedir. Seri imalatta imal edilen paralarn l snrlarnda yaplp yaplmadnn kontrolnde kullanlrlar. Pasametrenin kadran zerinde komparatr saatlerinde olduu gibi ayarlanabilen tolerans limit trnaklar bulunur. Tolerans ibreleri alt ve st snr llerine gre ayarlanr. Ayarlama ileminden sonra esas para ap kontrol edilir ve tolerans, l saati ibresinden okunur. llen deerlerin tolerans deerlerini ap amadnn kontrol yaplr.

Pasametre D aplarn l kontrolnde kullanlan pasametrelerin lme aral (0-25), (2550), (50-75) ve (75-100) mm dir. Daha byk lme aral istenen pasametreler

zel olarak yaplmlardr. 14.2.5 Pasimetreler Pasimetreler delik ap ve kanal geniliklerinin l kontrolnde kullanlan 0,002 mm hassasiyeti l aletlerindendir. Ayrca, pasimetrelerle kontrol edilen delik apnn delik boyunca silindirik olup olmad da anlalr. Ana yaps pasametreye benzeyen pasimetrenin l mili ucuna, belirli aplara gre hazrlanm takma ular ilve edilir. Pasimetre l miline taklan ilve ularla 11 mm'den 120,5 mm apa kadar btn delik lleri kontrol edilebilir. Kontrol ilemi yaplmadan nce pasimetrenin gerekli takma ucu ilve edilir ve bilezik mastarla sfr (0) ayar yaplr. Tolerans snr belirtilir. Daha sonra, esas parann delik ap kontrol edilir.

Pasimetre 14.3 lme ve Kontrolde Dikkat Edilecek Hususlar > l aletinin yapl hassasiyeti, > lme ileminin yapld yerin ss, > lme ilemini yapan kii, > l aletinin ss, > in hassasiyeti, > lme ve kontrolde yaplan hatalara, > llecek i parasnn fiziksel zellii, > lme yaplan yerin aydnlatma durumu gibi hususlara dikkat etmek gerekir.

15. CNC TORNADA PROGRAMLAMA

15.1 CNC Program Yaps 15.1.1 Giri Blmnn Aklanmas CNC tezghlarda program yazm; programn kaydedilebilmesi ve sonra tekrar kullanlabilmesi iin program numaras ile balamaktadr. Bu komut tek satr halinde yazlr, satrda baka bir ifade yer almamaldr. Program numaras bata bir karakter olmak zere 4 haneli bir (1-9999) rakamdan meydana gelir. Bu karakter deiik standartlara gre farkllk gstermektedir. > > > EIA standardna gre "O" karakteri ile, SINMERIK'E gre "%" karakteri ile ve ISO' ya gre ":" karakteri ile program ad/numaras balar.

rnein: O0120; (EIA) %0120; (SINMERK) : 0120; (ISO) 15.1.2 Teknolojik Bilgiler Bu komutlar CNC torna tezghnda girilmesi gereken bilgilerdir. Srasyla aadaki gibi ; > F Kodu (Feed- lerleme Hz Oran)

Dakikada veya devirde kesicinin almas gereken tala miktardr. Dorusal ve dairesel hareket (interpolasyon) komutlarndan (G01, G02 ve G03) sonra ilerleme komutu mutlaka belirtilmelidir. (G00) Hzl ilerleme komutunda F ilerleme deeri verilmez. lerleme hznn birimi aadaki gibidir: A) (G94) mm/dak: Dakikada ald milimetre cinsinden ilerleme deeridir. B) (G95) mm/dv : Bir devirde ald milimetre cinsinden ilerleme deeridir. rnein: G94 F100 (dakikada 100 mm ilerler) G95 F0.3 (bir devirde 0.3 mm ilerler) > S Kodu (Speed- Mili Devri)

Tezghn i milinin dakikada devir olarak dnme says veya sabit kesme hz miktardr. Bu miktar komut satrnn bandaki G koduna baldr. A) (G96) Sabit kesme hz m/dak (metre/dakika): Tezghn bilgisayar nitesi bu kesme hzna bal olarak i parasnn ap deitike tezghn i mili devir saysn deitirir. B) (G97) Sabit devir says dev/dak (devir/dakika)

rnein: G96 S100 (Sabit kesme hz 100 m/dak) G97 S1500 (Sabit devir says 1500 dev/dak) > T Kodu (Tools-Takm Numarasn ve Takm Geometri (Ofset) Numarasn Seme)

Kesici takm seimini ve takm mrn kontrol eder. T kodu drt haneli bir saysal deerle ifade edilir. Program ierisinde G00 T0202; satr okunduu zaman tezghn tareti (kesici takmlarn bulunduu aparat) T kodunu takip eden ilk iki karakterli istasyona en ksa yoldan gidecektir. T harfinden sonraki ilk iki rakam, kesicinin bulunduu istasyonu (kesicilerin takld yer), son iki rakam ise kesici ile ilgili geometri (ofset) bilgisinin geometri ktphanesinden bellee yklenmesini salar. Tezghn bilgisayar nitesi bu bilgileri kullanarak gerekli hesaplamalar ve kaydrmalar yapar.

Kesici hazrlk ve ayar bilgileri Taret konumu 1 2 4 6 Geometri (ofset) no 1 2 4 6 leme ekli Kaba tala Vida ama Kanal ama Delme Kesici tipi P20 P10 P10 Yaklam Uzunluk deerleri kodu X Z 3 6 6 5 0 20 -5 0 12 6

Tablo 1.1: Kesici hazrlk ve ayar bilgileri

rnein: G00 T0202 (stasyonda ikinci yerde ve geometri (ofset) bilgisi ikinci srada) > G04 Kodu (Bekleme ve Hz Kontrol)

G04 kodu kesici takmn istenen bir noktada istenilen bir sre kadar beklemesini salar. Bu komut satrnda P veya X kodu kullanlr. X ondalk say olarak girilir. P kodu ondalk say olarak girilmez. Kesicinin bekleme sresi saniye cinsindendir. Bu komut uygulandnda i mili, soutma svs ve yardmc fonksiyonlar hari btn eksen hareketleri duracaktr. Bu komut genellikle matkap ile delme ileminde delik sonunun dzgn kmas iin kullanlr. Ayrca otomatik hzlanma veya yavalama neticesinde i parasnn keleri istenen ekilde elde edilemez. zellikle kelerde gei problem oluturabilir. Bunu engellemek iin kullanlr. Bu komut sayfa 14'deki rnek-6'da

kullanlmtr.

G04 komutu ile eksendeki hareketler rnein: N10 G04 X2.5; N10 G04 P2500; (2.5x1000) > G20 Kodu (Inch-n)

G20 kodu, programda girilen deerleri in (Inch) l sistemine gre deerlendirir. (25.4 mm = 1 in olarak evrim salanr.) rnein: N10 G20; > G21 Kodu (Metrik)

G21 kodu programda girilen deerleri metrik l sistemine gre deerlendirir. Tezgh altrldnda geerli olan komuttur. Bu komut sayfa 13'deki rnek-5'de kullanlmtr. rnein: N10 G21; G20 ve G21 komutlar aadaki deerleri deitirir; > F koduyla kontrol edilen ilerleme miktarn, > Pozisyon (X, Z) komutlarn, > Kaydrma (ofset) deerlerini, > Adm ilerlemede hareket miktarn, > Elle kontroll pulse jeneratr iin lek birimini, > Dier parametreler. Bu deerler in ise G21 komutu girildii zaman metrik olarak deerlendirilir. > G28 Kodu (Tezgh Referans Noktasna Gnderme)

G28 komutu kesici takm hzl hareketle tezgh referans noktasna gnderir. Kesici takm nce belirtilen X ve Z koordinatlarna buradan da referans noktasna gidecektir. G29 komutu kullanlrsa kesici takm ayn yolu izleyerek bir nceki

konuma geri dner. Kesici takmn bindirme olaslna kar X ve Z kodlarna "0" deeri verilmez. Normal bir deer girilerek bindirme nlenebilir. rnein; N_ G28X_ Z ; > G50 Kodu ( Mili Devrini Snrlama)

G50 komutu i mili devir saysn snrlamamz salar. Bu komuttaki S deeri iin girilen deer, i mili devrinin maksimum kabilecei devirdir. Bu komut tezghn, aynann durumu veya i parasnn skma ekli gibi durumlarda kullanlr. rnein; N10 G50 S2000; ( mili devri maksimum 2000 dev/dak olabilir.) 15.1.3 Geometrik Bilgiler > G00 Kodu (Hzl lerleme)

Komut satr: N_ G00 X_ Z_ ; G00 komutu kesici takmn kesme ilemi yapmadan bir noktadan dier bir noktaya dorusal olarak hzl hareketini salar. G00 komutu genellikle G01, G02 ve G03 komutlarndan nce veya sonra kesici takmn konumlanmas iin kullanlr. G00 komutu esnasndaki kesici takmn hz retici firma tarafndan belirlenmitir. Aadaki ekillerdeki gibi kesici takm i paras zerinden her iki eksende 45 al olarak ve bir eksende dz hareketle ilem tamamlanacaktr.

G00 komutunun eksendeki hareketleri

rnek

O0001; (Program numaras) N10 G50 S2000; ( Snrl devir says) N20 G00 T0101; (1 nolu kesici takm ve 1 nolu geometri (ofset) deeri) N30 G00 Z30. X7.; (Kesici hzl ilerlemede Z ekseninde 30 mm X ekseninde 7 mm yol alr.) > G01 Kodu (Tala Alarak lerleme)

Komut satr: N_ G01 X_ Z_ F_ ; G01 komutu F ile belirtilen ilerleme deeri ile kesici takmn dz bir hat zerinde tala alarak hareketini salar. Bu komut silindirik, aln ve konik tornalamada kullanlr. Tornalama simetrik bir ilem olduundan izimlerde hep eksenden st taraf kullanlmaktadr. Genellikle rnekler byle verilmitir.

G01 Komutunun uygulanmas Birbirine dik iki kenara pah krmak veya keyi yuvarlatmak bu komutla mmkndr. rnein

Yukardaki ekilde 5x45 (Her iki kenar 5 mm olan) pah G01 komutu ile aadaki komut satrnda ifade ettik. Eer pah kenarlar eit olmaz ise yine ayn yntem uygulanr. G01 Z-5. X5. F0.5; ( F ilerleme hz 0.5 mm' dir)

RNEK-2

ekilde lleri verilen i parasn CNC'de ilemek iin programn yaznz? (Sadece yzeyden temizleme tala alnacaktr. Program mutlak olarak yazlacaktr.) O0002; N10 G50 Program numaras Maksimum devir says 2000 dev/dak

S2000;

N20 N30 N40 N50 N60 N70 N80 N90 N100 N110 N120 N130 N140 N150 N160

G95; G00 G00 G97 G00 GOl nol nol nol nol nol nol GOl G00 M02; T0101; X30. S2000 X0. X0. X32. X40. Z-22. X48. X112. X120. X120. X150. Z30; M03; Z1.; Z0. Z0. Z-4. F0.5; Z-30. Z-30. Z-34. Z-46. Z76.;

F0.5; F0.5; F0.5; F0.5, F0.5; F0.5; F0.5;

Bir devirde mm cinsinden yol alr. (mm/dev) 1 nolu kesici ve 1 nolu geometri (ofset) bilgisi Kesicinin ilk konumu Tezgh altrlr. mili devri dev/dak Kesicinin aln noktasna getirilmesi Aln noktasna temas etme 1 nolu paha kadar aln tornalama 1 nolu pahn ilenmesi 2 nolu paha kadar silindirik tornalama 2 nolu pahn ilenmesi 3 nolu paha kadar aln tornalama 3 nolu pahn ilenmesi Tornalanacak son yzey ilenir. Kesicinin ilk konumuna gnderilmesi Tezgah durdurulur.

15.1.4 Yardmc Kodlar ve Program Sonu Aklamas > M00 Kodu (Program Geici Durdurma)

Komut satr: N_ M00; M00 komutu, almakta olan program geici olarak durdurur. Bu komut, program ierisinde takm ya da i parasn deitirme, i parasnn lsn kontrol etme, kesici takm ucunu kontrol etme veya i parasna ve kesici takma svanm talalar uzaklatrmak iin kullanlr. Tezgh tekrar altrmak iin tezgh kontrol nitesindeki balama dmesine basmak gerekir. > M01 Kodu (Program stee Bal Durdurma)

Komut satr: N_ M01; M01 komutu, almakta olan program istee bal olarak durdurur. M00 komutundan farkl olarak seenekler sunar. M01 komutunu programda kullanmak istediiniz zaman, kontrol paneli zerindeki istee bal dmesi basl olmaldr. Aksi halde komut almaz.

Tezgh tekrar altrmak iin tezgh kontrol nitesindeki balama dmesine basmak gerekir.

>

M02 Kodu (Program Sonu)

Komut satr: N_ M02; M02 komutu program sonunu belirler. Her ana programn (alt program hari) tek satr (blok) halinde yazlr. Tezghn kontrol nitesi M02 komut satrn okuduktan sonra btn fonksiyonlarn durdurur. Kontrol nitesi G20/G21, M kodu, S kodu, ve F kodu bilgilerini hafzasnda tutar. G kodlar tezgh ilk atnz andaki ayarlarna geri dner. Bu komut rnek-2'de kullanlmtr. > M03 kodu (Fener Milini Saat bresi Ynnde Dndrme)

Komut satr: N_ S_ M03; M03 komutu i milini saat ibresi ynnde dndrr. Saat ibresi yn tezgh aynasna kardan baklarak belirlenir. Komutla beraber devir says da tanmlanmaldr. mili ynn deitirmek iin, mutlaka i milini durdurmalsnz. milini durdurmak iin, M00, M01, M02, M05 veya M30 komutlarndan birini kullanabilirsiniz. Komut rnek-6'da kullanlmtr. > M04 Kodu (Fener Milini Saat bresine Ters Ynde Dndrme)

Komut satr: N_ S_ M04; M04 komutu i milini saat ibresine ters ynde dndrr. Dier zelliklerde M03 komutuna benzer.

>

M05 Kodu ( Milini Durdurma)

Komut satr: N_ M05; M05 komutu i milinin dnn durdurur. M05 komutu i milini geici olarak deil, dorudan kapatr. Bu komut rnek-5'de kullanlmtr.

>

M06 kodu (Kesici Takm Deitirme)

Komut

satr: N_ M06 T_; M06 komutu kesici takmn deitirilmesini salar. T kodundan sonra kesicinin bulunduu istasyon numaras ve geometri (ofset) bilgisi numaras yazlmaldr. > M08 Ve M09 Kodu (Soutma Svsn Ama ve Kapatma)

Komut satr: N_ M08; N_ M09; M08 komutu soutma svsnn aktlmasn salar. M09 komutu ise soutma svsnn kapatlmasn salar. Soutma svs i mili dnerken almaldr. Bunun sebebi soutma svs i mili yataklarna girebilir, oksitlenmeye ve ya filminin bozulmasna neden olabilir. Soutma svsnn kontrol kontrol panelinden de yaplabilir. > M10 ve M11 Kodu (Ayna Ayaklarn Skma ve Ama)

Komut satr: N_ M10; M10 komutu ayna ayaklarn skar. M11 komutu ise ayna ayaklarn aar. Yani i parasn balar ve sker. Bu komut tek satrda yer alr ve ayna ayaklarnn otomatik olarak kumanda edildii zaman kullanlr. Ayna ayaklar tezgh pedal ile de altrlabilir. > M17 ve M18 Kodu (Taret ndekslemesi)

Komut satr: N_ G00 T_ M17; N_ G00 T_ M18; M18 komutu taretin saat ibresi ynnde dnmesini, M17 komutu ise taretin saat ibresi tersi ynnde dnmesini salar. Dnme yn taretin arkasndan baklarak belirlenir. Baz durumlarda taretin belirtilen ynden dnmesi istenebilir. Bu durumda M17 ve M18 komutlar kullanlr.

>

M25 ve M26 Kodu (Punta Mili Dar ve eri)

Komut satr: N_ M25; N_ M26; M25 komutu punta milinin dar (ileri ) hareketini salar. M26 komutu ise

punta milinin ieri (geri) hareketini salar. Ayrca bu komut kontrol panelinden de kontrol edilebilir. Bu komutlar G04 bekleme komutu ile beraber kullanlmaldr. Punta milinin hareketi iin tezgh milinin belirli bir sre beklemesi gerekir. > M30 Kodu (Program Sonu)

Komut satr: N_ M30; M30 komutu program sonlandrr. M02 komutunda olduu gibi tek satr (blok) halinde yazlr. M30 komutunda kursr (cursor) programn bana geri dner. Baka para ilemeye imkn salar. Birden fazla para iin idealdir. M02 komutunda ise kursr programn bana sizin gtrmeniz gerekir. Komut rnek6'da kullanlmtr. 15.2 CNC Tornada Satr Yaps 15.2.1 Satr Numaras ( N10, N20 vb. ) Herhangi bir kesici takma ait operasyonlar ayrt etmek iin kullanlr. Para ileme srasn etkilemez. Satr numaras bir sra dzeninde veya karmak olabilir. Satr numaras "N" ile balayp takip eden saysal deerlerden oluur. Satr numaras kullanmak mecburi deildir. Ancak alt programlamada, programda istenilen bir satra atlanmas durumunda veya programda herhangi satrn aranmas durumunda numara gereklidir. 15.2.2 Adresler (G ve M Kodlar) Takmn hareketlerini salayan harflerdir. CNC program yazlmnda tm komutlar, bir harf ve bu harfi takip eden saysal deerlerden oluur. Bu harfe "adres" yanndaki saysal deere veri (bilgi) ikisinin beraber haline "szck" ad verilir. Yan yana bir veya birden fazla szck bir satr (blou) oluturur. Her blok " ; " komutu ile bitirilir. Komut satr: N_ G_ X Y Z M_ S_ T_ F_

rnein: G00 X150. Z100.; Satr (Blok) yazm N G X, Y, Z M Blok (satr) numaras Hazrlk fonksiyonlar Pozisyon adresleri Yardmc fonksiyonlar

S T F

Devir/kesme hz fonksiyonu Kesici takm tanmlamas lerleme fonksiyonu Satr (blok) sonu iareti Tablo 1.3: Adres Bilgileri

Fonksiyon Program numaras Sra numaras Hazrlk fonksiyonu Boyut deeri

lerleme fonksiyonu mili devir fonksiyonu Kesme hz fonksiyonu Takm fonksiyonu Ek fonksiyon Telafi numaras Bekleme Program numaras belirtme Tekrar says Program parametreleri

Adres O N G X, Y, Z U, V, W A, B, C I, J, K R F S S T M B D, H P, X P P P, Q

Aklama Program numaras Sra numaras Hareket tipini belirler Ana eksen hareketi Yardmc eksen hareketi Dner eksen hareketi Yay merkezi koordinatlar Yay yarap Dakikadaki ilerleme Devir bana ilerleme mili devri Sabit kesme hz Takm numaras Yardmc fonksiyonlar Tabla indeksleme Telafi numaras Bekleme zaman Alt program numaras Alt program tekrar says evrim parametreleri

Tablo 1.4: Fonksiyon aklamalar 16. CNC TORNADA BOALTMA EVRMLER

16.1 Aln Tornalama evrimleri (G79/G94, G72) 1.1.1. G79 (G94) Aln Tornalama evrimi ( Tek Kademe) G94 standart G79 FANUC kontrol niteleri iin dz veya konik aln tornalama dngsdr. ekil 1.1. G94 (G79) komutu ile, balama noktasndan hzl ilerleme ile hareket balar verilen F ilerleme hz ile istenen noktalar arasnda tornalama ilemi yapldktan sonra R hzl ilerleme ile balama noktasna dnlr.

> G94 (G79) modal (kalc) G - komutlarndandr. Bir defa kullanldktan sonra iptal edilmedike tekrar yazmak gerekmez. Buna gre sadece Z deerini deitirmekle evrim tekrarlanr. > evrim komutu ile ilem bittikten sonra ayn gruptan baka bir G- komutu ile iptal edilir. rnein G94 (G79) komutu G00 komutu ile iptal edilebilir. > G94 (G79) tornalama evriminde kullanlacak T, S ve M fonksiyonlar evrim balamadan nce kullanlmaldr.

Aln tornalama evrimi (tek kademe) N10 T0101; N11 G97 0 0 N12 S500 G00 0 N14 F0 G94 0 N15 X48. Z-12.; 0 N16 Z-19.; N17 Z-26.; 0 N18 Z-33.; N19 Z-40.; 0 0 N20 G28 U0.; N21 G28 0 N22 W0.; M30; 0 M0 4; Z10 ( evrimin balang noktasna geli) ( 1 .takm yolu) ( 2.takm yolu) (3 .takm yolu) (4.takm yolu) (5 .takm yolu) (6.takm yolu) (X ekseninde tezgh referans noktasna (Z ekseninde tezgh referans noktasna gidi) gidi) Z5.;

N13 X64. Z2. .; 0 G1 .5;

16.2 G72 Alnda Kaba Tala evrimi (Eksene Dik Tornalama)

G72 Alnda kaba tala evrimi (eksene dik)

Programda (ekil 1.2.) A-A'-B fini profili tanmlandktan sonra kaba tornalama paso hareketleri otomatik olarak yaratlr. X-ekseninde U2, Z-ekseninde ise W kadar fini paso pay kalr. G72 evriminden sonra G70 evrimi ile bu braklan fini pay da alnarak ilem tamamlanr. G72 evrimi 2 komut satrndan oluur ve bu komut satrlar aadaki gibidir. G72 W(1) RG72 P- Q- U- W(2) F- S- TG72: evrimi aran komuttur. W(1): Her seferde alnacak paso miktardr. (mm ve boy olarak iaretlidir) R: Her pasodan sonra kesici ucun geri ekilme miktar (mm ve boy olarak) P: Fini profilinin tanmlanmaya baland ilk satrn numaras Q: Fini profilinin tanmlanmasnn bittii satr numaras U: Braklacak fini tornalama pay (apta/ap cinsinden) W(2): Braklacak fini tornalama pay (boyda) F: G72 evrimi srasnca uygulanacak kesme ilerlemesi deeri S: G72 evrimi boyunca uygulanacak devir veya kesme hz deeri (G96 modunda sabit kesme hz, G97 modunda i mili devir says) T: G72 evrimi srasnda geerli olan takm ve takm ofset numaras rnek 1.2.

T0101: kaba tala kalemi S: 1500 dev/dak F: 200 mm/dak MUTLAK (G90) N10 T0101 N20 M03 S1500 N30 G0 X44. Z2. N40 G72 W4. R1. N50 G72 P60 Q1 10 U0.5 W1. F200. N60G0Z-55. -------------------N70 G1 X40. F100. N80 X28. Z-45. N90 Z-20. N100 X20. Z0. N110Z2. ----------------------N120 G70 P60 Q110 N130 G0 X44. Z10. N140 G91 G28 X0. Z0. N150 M30

G72 evrimi N60 satrnda balayp Nl 10 satnnda bitmitir.

Yukardaki programda G70 fini evrimi kullanlarak evrim tamamlanr. G70 P60 Q110 G70: Fini evrimini arr P60: Fini evriminin balang satr numaras Q1 10: Fini evriminin bittii satr numaras 16.2.1 Silindirik (Boyuna) Tornalama evrimleri (G77/G90, G71) 1.2.1. G77(G90) Silindirik /D ap leme evrimi (Tek Kademe) G77(G90) komutu ile, balama noktasndan hzl ilerleme ile hareket balar,

verilen F kesme hz ile istenilen noktalar arasnda tornalama ilemi yapldktan sonra R hzl ilerleme ile balama noktasna dnlr(ekil 1.4). Notlar: > G77(G90) modal (kalc ) G - komutlarndandr. Bir defa kullanldktan sonra iptal edilmedike tekrar yazmak gerekmez. Buna gre sadece X deerini deitirmekle evrim tekrarlanr. G90 standart, G77 FANUC kontrol nitesi iin zeldir. evrim komutu ile ilem bittikten sonra ayn gruptan baka bir Gkomutu ile iptal edilir. rnein G77(G90) komutu G00 komutu ile iptal edilebilir. G77(G90) tornalama evriminde kullanlacak T, S ve M fonksiyonlar evrim balamadan nce kullanlmaldr.

> >

G77 komutu tek satrdan oluur ve aadaki gibidir. G77 X.... Z.... F.... G90 X.... Z.... F.

Silindirik boyuna tornalama evrimi

N10 0 N12 N13 N14 0 N15 N16 N17

T0101; G97 S800 M03; G00 X64. Z10.; G01 Z2. F0.3; G77 X56. Z-40. X52.; X48.;

(G1 ile balang noktasna geli) (1. takm yolu) (2.takm yolu) (3.takm yolu)

N18 G28 U0.; N19 G28 W0.; N20 M30;

16.2.2 G71 D ap Kaba Tala Kaldrma evrimi (Eksene Paralel Tornalama)

G71 D ap kaba tala evrimi (eksene paralel)

G71 yzey tornalama evrimi hem X-ekseni hem de Z-ekseni boyunca tek ynl deien bir profile sahip ekillerin ilenmesinde kullanlr. Programda (ekil 1.5. ) A-A'-B fini profili tanmlandktan sonra kaba tornalama paso hareketleri otomatik olarak yaplr. X-ekseninde U2, Z-ekseninde ise W kadar fini paso pay kalr. G71 evriminden sonra G70 evrimi ile bu braklan fini pay da alnarak ilem tamamlanr. G71 evrimi 2 komut satrndan oluur ve bu komut satrlar aadaki gibidir. G71 U(1) R-; G71 P- Q- U(2) W- F- S- T- ; G71: evrimi aran komuttur. U(1): Her seferde alnacak paso miktardr. (mm ve yarap olarak iaretlidir) R: Her pasodan sonra kesici ucun geri ekilme miktar (mm ve yarap olarak) P: Fini profilinin tanmlanmaya baland ilk satrn numaras

Q: Fini profilinin tanmlanmasnn bittii satr numaras U(2): Braklacak fini tornalama pay (apta/ap cinsinden) W: Braklacak fini tornalama pay (boyda) F: G71 evrimi srasnca uygulanacak kesme ilerlemesi deeri S: G71 evrimi boyunca uygulanacak devir veya kesme hz deeri (G96 modunda sabit kesme hz, G97 modunda i mili devir says) T: G71 evrimi srasnda geerli olan takm ve takm ofset numaras

rnek 1.4

ekildeki (ekil 1.6.) paray G71 kullanarak para programn yapalm. T0101 F0.2 mm/dev. N10 G99 G21; ( G99 (G95) ilerleme mm/devir, G21 l sistemi mm ) N20 T0101; N30 M03 S1500; N40 G0 X54. Z5.; N50 G71 U4. R1.; N60 G71 P70 Q120 U0.5 W0.2 F 0.2; N70 G1 X31.; ( G71 evriminin balad satr.) N80 X35. Z-2.; N90 Z-40.; N100 G03 X45. Z-45. R5.; N110 G1 Z-95.; N120 X55.; N130 G70 P70 Q120; ( Fini evrim satr ) N140 G28 U0 W0; (Not: X yerine U , Z yerine W kullanlrsa artl (eklemeli) G91 llendirme kullanlm olur ayrca G91 yazmaya gerek yoktur.) N150 M30;

16.3 Konik Tornalama evrimi (G77) G77 komutu ile, balama noktasndan hzl ilerleme ile hareket balar, verilen F kesme hz ile istenen noktalar arasnda tornalama ilemi yapldktan sonra R hzl ilerleme ile balama noktasna dnlr. Notlar: > G77 modal (kalc) G - komutlarndandr. Bir defa kullanldktan sonra iptal edilmedike tekrar yazmak gerekmez. Buna gre sadece X deerini deitirmekle evrim tekrarlanr. evrim komutu ile ilem bittikten sonra ayn gruptan baka bir Gkomutu ile iptal edilir. rnein G77 komutu G00 komutu ile iptal edilebilir. G77 tornalama evriminde kullanlacak T, S ve M fonksiyonlar evrim balamadan nce kullanlmaldr.

> >

G77 komutu tek satrdan oluur ve aadaki gibidir. G77 X.... Z.... I....F.... G77: evrimi aran komuttur. X : Koniin bittii ap deeri Z : Konik boyunun bittii uzunluk deeri I : (d1-d2)/2 "I" parametresi kullanlmad zaman evrim dz tornalama

Not: G77 komutu yapar.

Konik tornalama evrimi

ekilde (ekil 1.7.) ap 60 mm olan para 35 mm konik boyu elde ederek istenilen apta konik tornalamak iin yaplacak program aadaki gibi olmaldr. ncelikle koniklik miktar hesaplanr : lenecek para ap : 60 mm evrim balama noktas : X66 Z2 Kesme derinlii : 3 mm Inn iaretini bulmak iin A noktasndan B klme olduundan iaret ( - ) olur. noktasna baklr apta (38-50)/2 = -6

N100 T0101; N110 M03; gider.) G97 S800

(G0 hz ile kesici evrimin balama noktasna

N130 G77 X62. Z-35. I-6. F0.3; (1.takm yolu ) N140 X56.; (2.takm yolu ) N150 X50.; (3.takm yolu ) N160 G28 U0 Z0; (X yerine U, Z yerine W kullanldnda artl l sistemi geerlidir.) N170 M30;

16.4 D apta Kanal leme, Para Kesme Dngs (G75)

G75 D apa kanal ama dngs Bu evrim, ksa aralklarla (kademelerle) ilerlemeli, her kademe sonunda geri ekilmeli (gagalama) tarzda takm hareketleri ile d apta veya i apta kanal ilemeye veya para kesmeye yarar (ekil 1.8.). Kesici takm, ana komutta verilen miktarda kesme ilerlemesi yapar, sonra seri hzda bir miktar geri ekilir, sonra yine kesme hznda ayn kademe miktar kadar ilerleme ile operasyona devam eder. Bu evrim verilen koordinatlara ulaana kadar devam eder. G75 komutu iki satrdan oluur ve aadaki gibidir. G75 R(1) G75 X.ZP..QF

G75 : evrimi arr. R(1) : Her kademeden sonra geri ekilme miktardr. Bu miktar modal bir deerdir. FANUC kontrol nitelerinde 5139 nolu parametrede kaydedilmitir. Eer modal deer uygun ise G75 R(1) ; dartn yazamaya gerek yoktur. X : Kanal dibindeki ap Z :-Z ynnde ilemin son bulaca nokta P :Her kademedeki dalma miktar (yarap cinsinden , iaretsiz olarak) Q :-Z ynnde yana kayma aral ( iaretsiz olarak) F :evrim sresince geerli olacak kesme ilerlemesi

ekil 1.9: G75 D apa kanal ama evrimi uygulamas lenecek para : 60 mm Kesme ilerlemesi F : 20 mm/dak. Kanal kalemi genilii : 5 mm N100 G21 G98; N110 T0202; N120 G50 S800; N130 G96 S100 M03; N140 G0 X65. Z10.; (evrimin balang apna ve Z emniyetli mesafeye geli) N150 G0 Z-25. F100.; (evrimin Z ekseninde balang noktasna geli) N170 G75 R0.5; N180 G75 X50. Z-70. P2. Q4.5 F20.; N190 G28 U0; N200 G28 W0; N210 M30; Not-1: Q deeri verilirken kanal kalemi genilii dikkate alnarak verilmelidir. Not-2: P ve Q deerleri mikron formatna ayarl olabilir. Bu taktirde deerler mikron cinsinden girilmelidir. (rnek: P2. (mm) yerine P2000 (m) yazlmaldr).

16.4.1 G75 Komutu ile Para Kesme

G75 komutu ile kesme

G75 komutunda Z eksenine dair veriler girilmez ise, komut para kesme iin kullanlr.

G75 komutu ile kesme uygulamas

Kesilecek para ap : 30 mm T0202 F : 40 mm/dak. N100 G21 G98; N110 T0202; N120 G50 S800; N130 G96 S100 M03; N140 G0 Z-35.; (Z ekseninde kesme evriminin balama noktasna geli) N150 X35.; (X ekseninde kesme evriminin balama noktasna geli ap olarak) N160 G75 R0.5; N170 G75 X0 P3000 F40.; (P= 3 mm gagalama miktar iaretsiz, yar ap olarak) N180 G28 U0; N190 G28 W0; N200 M30;

16.5 Ke Yuvarlatma paralarnn keskin kelerinin yuvarlatlarak yok edilmesi iin radys ileme komutlar kullanlr. FANUC kontrol nitelerinde yaplan programlarda radysler genellikle G02 ve G03 komutlar kullanlarak yaplr.

G02 saat ibresi ynnde erisel hareket

G03 saat ibresi tersi ynnde erisel hareket

16.6 Pah Krma

Pah krma ilemi parasnn keskin kelerinin pah krarak yok edilmesi iin pah krma dngs (chamfering) kullanlr. ekil 1.14te grld gibi aksi belirtilmedii srece pahlar 450 dir. Pah as farkl deerlerde olduunda ya pah as ya da pahn X ve Z koordinat deeri girilir.( FANUC) Baz kontrol sistemlerinde direk olarak pah krmak iin C adresi kullanlr. Bu durumda hedef noktann koordinat ve C pah deeri verilir. FANUC ve ISO standardna gre pah krma format N100 T0101; N110 M04 S1000; N120 G0 X45. Z10.; N130 G1 X34. Z0. F100.; (1 noktasna yani pah krma balang noktasna geli) N140 X40. Z-3.; (2 noktas yani pahn son bulduu noktaya geli) N150 X45.; N160 G28 U0 W0; N170 M30;

16.7 Profil Tekrarlama evrimi ( G73) Bu evrimde tanmlanan fini profili, tala kaldrmann balayaca lden hareketle telene telene nihai forma fini paso pay kalncaya kadar tekrarlanr. Programda ekil 1.15. A-B-C fini profili tanmlandktan sonra kaba tornalama paso hareketleri otomatik olarak oluur. X- ekseninde U(2) Z-ekseninde ise W(2) kadar fini paso pay kalr.

Bu evrim sabit tala pay olan dkm veya dvme elik malzemelerin ilenmesinde byk verimlilikle kullanlr. G73 evriminden sonra G70 evrimi ile braklan fini pay da alnarak ilem tamamlanr. G73 evrimi 2 komut satrndan oluur ve bu komut satrlar aadaki gibidir. G73 U(1) W(1) R... G73 P... Q... U(2) W(2) F... S... T... G73 : evrimi aran komuttur. U(1) : X-ekseni ynnde, yarap cinsinden toplam tala miktar ve ynn ifade eder. W(1) : Z-ekseni ynnde toplam tala miktarn ve ynn ifade eder. R : Kapal evrimin ka kez tekrarlanarak kaba talan kaldrlacan gsterir. P : Fini profilinin tanmlanmaya baland ilk satr numaras Q : Fini profilinin tanmlanmasnn tamamland son satr numaras U(2) : Braklacak fini tornalama pay ve yn ( apta ap cinsinden) W(2) : Braklacak fini tornamla pay ve yn (boyda) F : G73 evrimi srasnca uygulanacak kaba kesme ilerleme deeri S : G73 evrimi boyunca uygulanacak devir veya kesme hz deeri T : G73 evrimi srasnca geerli olan takm ve takm ofset numaras

G73 profil tornalama evrimi

rnek

G73 profil tornalama paras ekil deki paray G73 evrimi ile ileyelim. lenecek malzeme ap : 80 mm Devir says : 1000 dev/dak T0101 : Kaba tala torna kalemi N100 T0101; N110 G00 X100. Z20.; N120 S1000 M03; N130 G73 U10. W10. R3; N140 G73 P150 Q230 U2. W1. F150.; N150 G1 X26. F100.; N160 Z0; N170 X30. Z-2.; N180 Z-25.; N190 X40. Z-35.; N200 Z-55.; N210 G02 X50. Z-60. R5.; N220 X70.; N230 G03 X80. Z-65.; N240 G70 P150 Q230; N250 G1 X85.; N260 G28 U0; N270 G28 W0; N280 M30;

16.8 evrimlerin Simlasyonu ve Tezgahta Uygulanmas Yaptnz programlar tezgahta Auto konumunda ilemeden nce mutlaka simlasyon ve grafik olarak grdkten sonra, yaptnz program hatasz ise tezgahta ileyiniz. Atlyenizdeki CNC torna tezgahlarnn kontrol nitesinin zelliklerine gre yaptnz programlar simlasyon veya grafik olarak izleyebilirsiniz. Bu modlde FANUC 0-M ve Kontrol nitesinde grafik ve simlasyon olarak paralarn ilenmesi ile ilgili aklamalar yer almaktadr. FANUC Series 0-M Kontrol nitesinde Grafik Simlasyonu ve Paralarn lenmesi Atlyenizde FANUC 0-M kontrol niteli CNC torna tezgah varsa, yapm olduunuz program tezgahnzn kontrol nitesine yazarak veya RS 232 kablosu kullanarak bir transfer program yardmyla tezgaha ykledikten sonra program grafik olarak ileyebiliriz. Grafik olarak ilenecek program kontrol nitesine yazmak iin: 1) 2) 3) 4) EDIT mens seilir. Hafzada kaytl olmayan O ile balayp 4 rakamdan oluan numara yazlr. EOB ve INSERT tularna basarak yeni program sayfas alr. Program dikkatlice yazlr.

Program yazldktan sonra, parann ilenmesi iin gerekli olan takmlar tezgahn taretine yerletirilir. Kesicilerin yerletirilmesinde yzey ileyen kesiciler (kaba tala kalemi, kanal ve keski kalemi, vida kalemi vb) d cebe yani tek sayl ceplere, alndan ilem yapan kesiciler (matkap, punta matkab, klavuz vb) i cebe taklmaldr. Kesicilerin sfrlamas yaplarak ofset sayfasna deerler yazlr. Grafik olarak parann ilenmesi 1) 2) 3) 4) 5) Auto tuu seilir. Program Test tuuna baslr. Axis Inhibt tuuna basarak eksenler kilitlenir. Ekrann altndaki grafik tuuna baslr. CYCL START tuuna basarak para grafik olarak ilenir.

Program grafik olarak grdkten sonra, mutlaka eksenler HOME referans noktasna gnderilmelidir. Paray ilk defa ileyeceiniz iin mutlaka Single Block modunda ileyiniz.

17. CNC TORNADA DELK VE VDA EVRMLER

17.1 Delik Delme evrimi (G74)

ekil 2.1: Delik delme ilemi

Bu evrim; ksa aralklarla (kademelerle) ilerlemeli, her kademe sonunda geri ekilmeli derin delmede gagalama tabir edilen tarzda takm hareketleri ile derin delik delme ileminde kullanlr. Kesici takm ana komutla verilen miktarda faslalar ile kesme ilerlemesi yapar, seri hzda bir miktar geri ekilir, sonra yine kesme hznda ayn kademe miktar kadar ilerleme ile operasyona devam eder. Bu evrim tanmlanan derinlie ulaana kadar devam eder. Bu evrim ile kademeli kesme yapld iin, derin deliklerde ve ilenmesi zor olan malzemelere delik almasnda verimli bir ekilde kullanlr. Komut iki satrdan oluur ve format aadaki gibidir. G74 R(1) G74 Z(W) Q... F...

G74: R(1):

evrimi arr. Her gagalamadan sonraki geri ekilme miktardr. (Bu deer tezgah parametrelerinde yazl modal deer mevcuttur. Farkl bir deer istenmiyorsa, G74 R(1) satrn kullanmak gerekmez. Z-ekseni ynnde, ileme nihai noktas Z koordinatdr (Z), leme balang noktasndan biti noktasna olan,z- eksen dorultusundaki mesafe ve yndr(U) Z-eksen dorultusunda, her kademedeki ilerleme miktar (mikron cinsinden, iaretsiz)

Z(W): Q :

Kesme ilerlemesi

Delik delme ilemi uygulamas

ekil 2.2deki 80 mmlik para boydan boya delinecektir. T0202 F : 100 mm/dak S : 1200 dev/dak N100 T0202; N110 M03 S1200; N120 G0 X0 Z15.; N130 G74 R1.; N140 G74 Z-85. Q10000 F100.; N150 G28 U0; N160 G28 W0; N170 M30;

17.2 Klavuz ekme ki eksenli CNC torna tezgahlarnda klavuz ekmek iin G32 ve G63 komutlar kullanlr. C eksenli CNC torna tezgahlarnda ise G84 klavuz ekme dngs kullanlr.

Klavuz ekme ilemi

G32 kullanarak klavuz ekme: N100 T0404; N110 M3 S300; N120 G0 X0 Z10.; N130 G1 Z5. F150.; ( Klavuz ekme balang noktas ) N140 G32 Z-15.5 F150.; (S/F oran klavuz admna eit olmal 300/150 = 2 mm) N150 M05; N160 G32 M04 S300 F150. Z5.; (S/F oran klavuz admna eit olmal 300/150 = 2 mm) N170 G28 U0 W0; N180 M30; G63 kullanarak klavuz ekme: N100 T0404; N110 M3 S300; N120 G0 X0 Z10.; N130 G1 Z5. F150.; ( Klavuz ekme balang noktas ) N140 G63 Z-15.5 F150.; (S/F oran klavuz admna eit olmal 300/150 = 2 mm) N150 M05; N160 G32 M04 S300 F150. Z5.; (S/F oran klavuz admna eit olmal 300/150 = 2 mm) N170 G28 U0 W0; N180 M30;

C eksenli tezgahlarda G84 komutu ile klavuz ekme

N100 T0404; N110 G97 G98; N120 M200; N130 M203 S600; (2. i mili 600 dev/dak hzla dner) N140 G0 X0 Z5.; (evrim balang noktasna geli) N150 G84 H30 Z-15.5 R5. F300. M203; N160 M210; N170 M210 G80; N180 G28 U0 W0; M30;

17.3 Raybalama ki eksenli CNC torna tezgahlarnda rayba ekilirken, takm G01 ile ilerletilir ve G01 ile geri karlr.

Rayba ekme ilemi

2.4. Di Ama evrimi (G76) 2.4.1. Tek Azl Vida Ama G76 komutu ekil de grld gibi di ama evrimini arr. stenen di derinliine kadar evrim otomatik olarak tekrarlanr.

Tek azl vida ekme ilemi

Tala kaldrma miktar

G76 komutu 2 satrdan oluur ve komut satrlar aadaki gibidir: G76 P(a-b-c)) Q(1) R(1) G76 X(U) Z(W) R(2) P(2) Q(2) F... G76 P(a-b-c) a b Di ama evrimini arr. P harfini takip eden 6 karakter ile diin nasl ilenecei bilgileri verilir. Nihai fini pasosunun ka kez tekrarlanacan bildirir. Di ama sonundaki pahn boyunu, hatvenin kat olarak bildirir.

c Q (1) R(1) X, Z U, W R(2) P(2) Q(2) F

Diin profil asn verir. (60, 55, 30, 29 ve 0 derece) Minimum tala derinliidir. Mikron cinsinden de verilir ( Modal Fini paso paydr.(FANUC da 5141 nolu parametrede tanmlanmtr. verilmediinde parametre deeri kullanlm olur. Di amann bittii noktann X ve Z cinsinden koordinat Di amann bittii noktann U ve W cinsinden koordinat Diin X-ekseni ynnde koniklik mesafesidir.(yar ap olarak) kullanlmazsa dz di alm olur. : Di derinlik lsdr. (yarap olarak ve iaretsiz.) lk pasodaki dalma miktardr.( yarap olarak iaretsiz.) : Diin adm (hatvesi) ( mm olarak)

G76 evrimi Uygularken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar 1) G32, G92 di ama srasnda uyulmas gereken kurallar ve alnmas gereken nlemler, G76 komutu iin de geerlidir. 2) evrim esnasnda program ak durdurulur ve manuel hareket ile mdahale yaplrsa, programa tekrar devam etmeden nce mutlaka durdurmann yapld konuma gelinerek oradan devam etme mecburiyeti vardr. 3) Di ama evrimi asla G96 modunda uygulanmaz. Mutlaka G97 sabit i mili devri modu seilmi olmaldr. 4) Tezgah ald zaman, M23 di amada pah krma modu devrededir. stenmiyorsa, M24 komutu ile iptal edilmelidir.

G76 evriminin ka pasoda tamamlanaca veya istenilen paso adedinde di amann tamamlanmas iin ilk paso derinliinin ne olmas gerektiinin hesab;

rnek

M20x2 Vida alacak i paras

ekil de M20 x 2 di alacaktr. Program aadaki gibidir: N100 G99 G97; (Mutlaka G97 modunu seiniz.) N110 T0101; N120 M03 S500 M24; (M24 komutu ile di dibinde pah krma iptal) N130 G0 X22. Z10.; N140 G1 Z5. F0.1; ( Dngnn balang noktasna geli) N150 G76 P010060 Q100 R0.1; N160 G76 X17.56 Z-82. P1300 Q350 F2.; N170 G1 X40.; N180 G28 U0; N190 G28 W0; N200 M30;

P010060 01 00 60

Fini

paso

bir

kere

uygulanacak Pah krma ls 0 (yok) Di profil as 60

Q100 R0.1 X17.56 Z-82. P1300 Q350 F2.

Minimum tala miktar 0.1 mm (Q0.1) Fini (bitirme) tala miktar 0.1 mm Son pasoda di dibi ap Di amann son bulduu Z-koordinat (2 mm Toplam di derinlii 1,3 mm (P1.3) dahil) lk paso derinlii 0,35 mm (Q0.35) Diin adm 2 mm

Konik yzeye vida alacak ilem paras ekil de 70 mm boyunda 30 mm aptan balayp diin son bulduu 36 mm apta adm 2 mm olan di amak iin aadaki ekilde program yaplabilir. N100 G99 G97; (Mutlaka G97 modunu seiniz.) N110 T0101; N120 M03 S500 M24; (M24 komutu ile di dibinde pah krma iptal) N130 G0 X32. Z10.; N140 G1 Z5. F0.1 (evrimin balang noktasna geli) N150 G76 P010060 Q100 R100; N160 G76 X27.56 Z-72. R3. P1300 Q350 F2.; N170 G1 X40.; N180 G28 U0; N190 G28 W0; N200 M30; P010060 01 00 60 Fini paso bir kere uygulanacak Pah krma ls 0 (yok) Di profil as 60 Minimum tala miktar 0.1 mm (Q0.1) Fini (bitirme) tala miktar 0.1 mm (R0.1) Son pasoda di dibi ap Di amann son bulduu Z-koordinat (2 mm dahil) Diin X-ekseninde koniklik mesafesi (yar ap olarak) 3 Toplam di derinlii 1,3 mm (P1.3) lk paso derinlii 0,35 mm (Q0.35) Diin adm 2 mm

Q100 R100 X27.56 Z-72. R3. P1300 Q350 F2.

17.3.1 ki Azl Vida Ama CNC torna tezgahlarnda G76 evrimi ile iki azl vida alabilir. rnek olarak M24 adm 6 mm , vida boyu 80 mm olan iki azl viday aabiliriz. Burada G76 vida ama evrim komutunun btn zellikleri geerlidir. Birinci dii atktan sonra kesici X ekseninde 3 mm G1 komutu ile F3 ilerleme ile ayna G99 mm/dev ile dndrlerek ikinci di alarak iki azl vida alm olur.

M24x6 iki azl vida alacak i paras N100 G99 G97; (Mutlaka G97 modunu seiniz.) N110 T0101; N120 M03 S500 M24; (M24 komutu ile di dibinde pah krma iptal) N130 G0 X32. Z10.; N140 G1 Z10. F0.3; (1. Dngnn balang noktasna geli) N150 G76 P010060 Q100 R100; N160 G76 X20.32 Z-82 P1300 Q350 F6.0; N170 G1 Z7. F3.0; (2.Dngnn balang noktasna geli) N180 G76 P010060 Q100 R100; N190 G76 X20.32 Z-82. P1840 Q350 F6.0; N200 G1 X40.; N210 G28 U0; N220 G28 W0; N230 M30; P010060 01 00 60 Q100 R100 X20.32 Z-82. R3. P1840 Q350 Fini paso bir kere uygulanacak Pah krma ls 0 (yok) Di profil as 60 Minimum tala miktar 0.1 mm (Q0.1) Fini (bitirme) tala miktar 0.1 mm (R0.1) Son pasoda di dibi ap Di amann son bulduu Z-koordinat (2 mm dahil) Diin X-ekseninde koniklik mesafesi (yar ap olarak) 3 mm Toplam di derinlii 1,3 mm (P1.84) lk paso derinlii 0,35 mm (Q0.35)

F3.

Diin adm 3 mm

17.4 evrimlerin Simlasyonu ve Tezgahta Uygulanmas Yaptnz programlar tezgahta Auto konumunda ilemeden nce mutlaka simlasyon ve grafik olarak iedikten sonra, yaptnz program hatasz ise tezgahta ileyiniz. Atlyenizdeki CNC torna tezgahlarnn kontrol nitesinin zelliklerine gre yaptnz programlar simlasyon veya grafik olarak izleyebilirsiniz. Bu modlde FANUC 0-M ve Kontrol nitesinde grafik ve simlasyon olarak paralarn ilenmesi ile ilgili aklamalar yer almaktadr. FANUC series 0-M Kontrol nitesinde Grafik Simlasyonu ve Paralarn lenmesi: Atlyenizde FANUC 0-M kontrol niteli CNC torna tezgah varsa, yapm olduunuz program tezgahnzn kontrol nitesine yazarak veya RS232 kablosu kullanarak bir transfer program yardmyla tezgaha ykledikten sonra program grafik olarak izleyebiliriz. Grafik olarak ilenecek program kontrol nitesine yazmak iin: 1) EDIT mens seilir. 2) Hafzada kaytl olmayan O ile balayp 4 rakamdan oluan numara yazlr. 3) EOB ve INSERT tularna basarak yeni program sayfas alr. 4) Program dikkatlice yazlr.

Program yazldktan sonra, parann ilenmesi iin gerekli olan takmlar tezgahn taretine yerletirilir. Kesicilerin yerletirilmesinde yzey ileyen kesiciler (kaba tala kalemi, kanal ve keski kalemi, vida kalemi vb) d cebe yani tek sayl ceplere, alndan ilem yapan kesiciler (matkap, punta matkab, klavuz vb) i cebe taklmaldr. Kesicilerin sfrlamas yaplarak ofset sayfasna deerler yazlr. Grafik olarak parann lenmesi: a) Auto tuu seilir. b) Program Test tuuna baslr c) Axis Inhibt tuuna basarak eksenler kilitlenir. d) Ekrann altndaki grafik tuuna baslr e) CYCL START tuuna basarak para grafik olarak ilenir.

Program grafik olarak grdkten sonra, mutlaka eksenler HOME referans noktasna gnderilmelidir. Paray ilk defa ileyeceiniz iin mutlaka Single Block modun da ileyiniz.

You might also like