VERTABANI DERS NOTLARI

Yrd.Do.Dr. Buket Doan

Ders erii
Veritaban ve ilikisel veritaban kavram, tasarm ve ynetimini anlamak, veri taban sistemlerinin denetimi ve eriimi yntemlerini ve aralarn renmek, (SQL komutlarnn kullanm) verilecek teori bilgiler temelinde VTYS uygulamalarn (Microsoft Access, SQL Server programlar ile) yapmaktr.
2

TEMEL KAVRAMLAR
Veri

Olgularn, kavramlarn, veya talimatlarn, insan tarafndan veya otomatik yolla iletiim, yorumlama ve ileme amacna uygun bir biimde ifadesidir. Genellikle, biz veri veya veri birimleri zerindeki ilemlerimizi varlk hakknda her hangi bilgi almak iin gerekletiririz. Veri kaydedilebilir bilinen gereklerdir. rnein bir kiinin ismi, adresi, telefon numaras gibi.

VERTABANI NEDR
Veri taban
Dzenli bilgiler topluluudur. Bilgisayar ortamnda saklanan dzenli verilerdir. Bilgisayar terminolojisinde, sistematik eriim imkan olan, ynetilebilir, gncellenebilir , tanabilir, birbirleri arasnda tanml ilikiler bulunabilen bilgiler kmesidir. Bilgisayarda sistematik ekilde saklanm, programlarca ilenebilecek veri yndr
4

Veri Taban Ynetim SistemiVTYS Veri taban tanmlamak, yaratmak, yaatmak ve veri tabanna denetimli eriim salamak iin kullanlan yazlm sistemidir.

TEMEL KAVRAMLAR
KLASK DOSYA YAPILARI Veri saklama birimlerinde depolanan veri topluluklarna dosya ad verilmektedir. Dosyalar ise kendi iersinden kaytlara blnmtr. rnein rencilerin bilgilerinin tutulduu bir dosyay dnelim:

TEMEL KAVRAMLAR
ALAN 1 ADI ADI ADI ALAN 2 BABA ADI BABA ADI BABA ADI ALAN 3 DOUM YER DOUM YER DOUM YER KAYIT

TABLO
Kaytlar birbiri ile ilikili alanlardan(field) olumaktadr. Her kayt farkl bilgileri iermektedir.
7

DOSYA SSTEMLERNN SAKINCALARI

Klasik dosya sistemleri kullanlmaya balandktan sonra baz dezavantajlar olduu ortaya kmtr. Bunlar yle sralanabilir : Veri tekrar: Ayn veri eitli dosyalarda birden fazla yer alabilmektedir buda sistemin hantallamasna neden olur. Mesela bir stok dosyasnda stok numaras verisinin malzeme dosyasnda, fatura dosyasnda ve ambar girii dosyasnda yer almas gibi. Verinin birka dosyada gncellemesi: Veri birden fazla dosyada tekrar edilebildii iin, verinin bir dosyada gncellenip dierlerinde gncellenmemesi Veri Btnlnn (Data Integrity) bozulmasna neden olabilir. Buna bal olarak birbiri ile elien raporlar retilebilir. Bellein tekrarl bilgi nedeniyle israf: Ayn verinin birden fazla dosya iinde bulunmas nedeniyle kullanlan veri hard diskte fazla yer igal edecek. Yani hard disk tekrarl veriler iin kullanlm olacaktr. Sadece belirli bir dilin kullanlmas :Verilerin dosya sisteminde sakland ortamlar iin deiik programlama dillerinden bir tanesi kullanlr. Kullanlan bu programlama dili ise SQL dili gibi esnek deildir. 8

VERTABANI SSTEMLER
Veritaban sistemleri, veri kmelerinin dzenli biimde tutulduu ve bu verilerin yazlmlar aracl ile ynetildii ortamlardr.
Uygulama Programlar Uygulama Programlar Veritaban Veritaban Ynetim Veritaban Ynetim Sistemi Sistemi

VERTABANI SSTEMLER
VYSler aadaki bilgileri barndrmaktadr likili olan veriler (Collection of interrelated data) Veriye ulamak iin gerekli olan yazlmlar kmesi Veritaban Uygulamalar (Database Applications) Bankalar: tm ilemler / hareketler Havayollar:rezervasyonlar, zaman programlar niversiteler:Kayt, notlar Sat: mteriler,rnler, almlar evrimii Perakendicileri:Sipari Kaytlar, Kiiselletirilmi tavsiyeler. retim: imalat, stok, sipariler, tedarik ihtiyalar nsan Kaynaklar:personel kaytlar,maalar, vergi kesintileri Veritabanlar hayatmzn her alannda kullanlmaktadr.
10

Veritaban Sistemlerinin stnlkleri

Verinin tekrarlanmasn nler.

Veritaban sistemleri alt sistemler arasnda iliki kurulmas ve birok uygulamada verilerin ayn veritaban iersinde ortak olarak tasarlanmasn ngrr.

Verilerin tutarl olmasn salar.

Veri btnl(data integrity), verinin doruluunu ve tutarln ifade etmektedir. Veri girilerine kstlar konularak sadece istenilen aralkta deer girii salanabilir.

11

Veritaban Sistemlerinin stnlkleri

Ayn andaki eriimlerde tutarszlklarn ortaya kmasn nler.
Veritaban uygulamalarnda, veritaban nesneleri baka uygulamalar ve farkl kullanclar tarafndan paylalabilir.

Verilerin gvenliini salar.

Her kullancnn eriecei veriler ayr ayr tanmlanabilir. Yetkiler ve kstlamalar ile istenilen kullanc eriim ayarlar gerekletirilir.

12

Varlk-liki Modeli (The Entity-Relationship Model)

Veri zmleme ve modellemede ilikilerin ortaya konmas iin kullanlan aratr.
Varlk (Entity): Bir alan iersinde dier nesnelerden ayrt edilebilen bir ey (thing) yada nesne (object)

Niteliklerin kmesi (set of attributes) tarafndan tanmlanr.

liki (Relationship): Birden fazla varln arasndaki bant-iliki.

Grsel olarak varlk-iliki tablosu ile gsterilir:

13

Varlk-liki Modeli
Varlk(Entity): Var olan ve dier varlklardan ayrt edilebilen nesnedir. (Bir kitap, renci, veritaban dersi birer varlktr. Varlk Dizisi: Ayn trdeki varlklar varlk kmesini olutururlar. Bir okuldaki tm renciler renci isimli varlk kmesi olarak deerlendirilir.

14

liki ve liki Kmeleri

Varlklar arasndaki balantya iliki ad verilir.rnein Burak varl ile Dersler varl arasndan iliki vardr. liki kmesi, ayn trdeki ilikilerin kmesidir, bu iliki kmesi R ile gsterilir. E1,E2,En varlk kmeleri, R ise ilikiyi tanmlamaktadr.

15

liki ve liki Kmeleri

E1={Aye,Burak} E2={Elektronik, ngilizce} Bu iki kme arasndaki iliki, renciler ve dersler arasndaki ilikidir. Tm rencilerle tm dersler arasndaki iliki kartezyen arpm yaplarak ifade edilir. E1xE2={(Aye,Elektronik),(Aye,ngilizce), (Burak, Elektronik),(Burak,ngilizce)} ki veri kmesi arasndaki geerli tm ilikiler, R iliki kmesinin bir alt kmesidir.
16

liki ve liki Kmeleri

Mteri no Mteri ad 101 Aye 203 Mehmet 405 Derya 607 Selin Hesaplar 33344 33567 33790 34013 Bakiye 1.000,00 YTL 2.500,00 YTL 45.000,00 YTL 5.000,00 YTL

R1={(Aye,33344),(Mehmet,33567)} R2={(Derya,33790)} R3={(Selin,34013)}

17

Nitelikler
Bir varlk ok sayda nitelik yardmyla tanmlanabilir. rnein, personel varlnn nitelikleri u ekilde olabilir:
Personel No Ad ve Soyad Adres SSK no Gelir

18

Etki Alan
Niteliin ald deerlere etki alan(domain) ad verilir. Nitelik Ad ve Soyad Burak zkan Demet Demir Ahmet nder Begm zkan

Etki Alan

19

Tretilen Nitelik
Bir nitelik kullanlarak, bir baka varlk nitelik elde edilebiliyorsa bu yeni nitelie tretilen nitelik ad verilir. rnein personel varlnn doum tarihi niteliinden yararlanlarak ya nitelii elde edilebilir.

20

ok Deere Sahip Nitelik

Bir nitelik birden fazla deer ile eleebiliyor ise, ok deere sahip nitelik ad verilir. rnein, retmen varlnn dersler nitelii birden fazla deeri kapsar. Bir retmen birden fazla derse girmektedir. renci varlnn okuduu kitaplar nitelii birden fazla kitab kapsayabilir.

21

Birleik Nitelik
Birden fazla nitelik birletirilerek, yeni bir nitelik oluturulabilir. Bu tr niteliklere birleik nitelik denir rnein personelin cadde ve ehir nitelikleri birletirilerek ADRES isimli yeni bir nitelik oluturulabilir.

22

Varlklar aras likiler(Eleme)

Bir varlkla ilikiye girilebilecek varlklarn saysna eleme says ad verilir. Eleme says n>=2 varlk iin sz konusudur ve ikili ilikilerin ortaya konulmas asndan yararldr. A ve B gibi iki varlk kmesi arasndaki R iliki kmesi iin eleme durumlar u ekilde ifade edilir:
Birden-bire (One to One) Birden-oa(One to Many) oktan-bire (Many to One) oktan-oa (Many to Many)
23

Birden-bire liki
A varlk kmesi iindeki bir varlk, B kmesi iindeki sadece bir varlk ile ilikili ise birdenbire iliki sz konusudur.
a1 a2 a3 : : :an b1 b2 b3 : : :bn

24

Birden-bire liki
Mteri no Mteri ad 101 Aye 203 Mehmet 405 Derya 607 Selin Hesaplar 33344 33567 33790 34013 Bakiye 1.000,00 YTL 2.500,00 YTL 45.000,00 YTL 5.000,00 YTL

Her mterinin bir hesab olabilir.

25

Birden-oa liki
A kmesi iindeki bir varlk B kmesi iindeki birden fazla varlk ile ilikili ise, bu ilikiye birden-oa iliki ad verilir.B kmesindeki bir varlk, A kmesindeki sadece bir varlk ile eleebilir.
b1 b2 b3 : : :bn

a1 a2 a3 : : :an

26

Birden-oa liki
ID retmen ad 101 Aye 203 Ahmet 405 Derya 607 Selin NO 1 2 3 4 OGR_ID 101 101 405 405 Girdii DERS Matematik Geometri Bilgisayar Prog. Office Programlar

retmenler birden fazla derse girmektedir.

27

oktan-bire liki
A varlk kmesindeki birden fazla varlk, B kmesindeki bir varlk ile ilikili ise bu elemeye oktan-bire iliki ad verilir.
b1 b2 b3 : : :bn

a1 a2 a3 : : :an

28

oktan-bire liki
No 1 2 3 4 Kii_ID DERS 101 101 405 405 Matematik Geometri Bilg. Prog. Office Prog
ID sim Doum.Tari hi 3.06.1990 12.04.1980 15.04.1983 5.07.1981 101 Aye 203 Ahmet 405 Derya 607 Selin

29

oktan-oa liki
A varlk kmesindeki birden fazla varlk, B kmesindeki birden fazla varlk ile ilikili ise bu elemeye oktan-oa iliki ad verilir.
b1 b2 b3 : : :bn

a1 a2 a3 : : :an

30

oktan-oa liki
oktan-oa iliki en genel iliki biimidir. Bu iliki herhangi bir snrlamann olduu durumlar iin geerli olacaktr. Mteri-hesap ilikilerinde aile yelerinin ortak hesap aabilmesi durumunda oktanoa iliki sz konusu olacaktr.

31

Varolu Koulu
Eer bir X varlnn bulunmas Y varlnn bulunmasna bal ise, Xin Yye bal olduundan sz edilebilir. Y silinirse, Xin bir anlam kalmayacaktr. Bu durumda Y baskn varlk(dominant entity) X ise baml varlk(subordinate entity) ad verilir.
rnein, bir mterinin hesab silineceinde, bu mterinin hesap hareketlerinin de silinmesi gerekmektedir. Hesap hareketleri, hesap varolmadan var olamaz.
32

Anahtar
Varlk kmesi iinde, varlklar birbirinden ayrt etmek iin kullanlan bu tr niteliklere varlk kmesinin anahtar ad verilir. ki tr anahtar vardr. Sper anahtar (superkey):Varlk kmesinde yer alan bir varl kesin olarak tanmlamaya yarayan anahtara sper anahtar ad verilmketedir. Bu anahtar sadece bir nitelikten oluabilecei gibi, birden fazla niteliin birleiminden de oluabilir. Sper anahtarlar sper kme oluturur. Bir sper anahtarn herhangi bir sper kmesi daima bir sper anahtar olarak kabul edilir. rnein SSK no sper anahtardr. Fakat isim alan sper anahtar olamaz. SSk no ve isim alan birlikte sper anahtar olarak kabul edilebilir.
33

Anahtar
Aday anahtar (candidate key) : Varlk kmesinde bir varl tanmlamaya yarayan bir baka anahtar tr aday anahtar dr. Bir varlk kmesinin sper anahtar bir veya daha fazla niteliin birleiminden oluabilmektedir. Aday anahtar ise, sper anahtar zelliklerine sahip tek nitelikli anahtardr.
34

Anahtar
Eger bir niversitede tm grencilerin numaralar birbirinden farkl ise grencileri belirlemek iin grenci numaras yeterlidir. Bu durumda grenci numaras grenci varlk kmesi iin aday anahtardr. inde grenci numaras bulunan her nitelik grubu ise(grenci numaras, ad, soyad gibi) ise bu varlk kmesinin sper anahtardr.
35

Varlk-liki emalar (Entity-Relationship Model)

Varlk-iliki modeli ; Veritaban modelleri ierisinde , varlk ve bu varlklarn birbirleri arasndaki ilikilere dayanarak herhangi bir n-veri olmakszn model oluturmakta kullanlan modeldir. Buradaki varlk; benzersiz bir ekilde tanmlanabilen ve bamsz var olabilme yetisine sahip nesne ya da oluum olarak tanmlanabilir. Varlklar , ev, araba gibi fiziksel nesneler olabilecei gibi mteri demesi veya sipari gibi soyut nesneleri de ierirler
36

Varlk-liki emalar
VARLIK NTELK ANAHTAR NTELK LK TRETLEN NTELK

37

Varlk-liki emalar
Varlklarn aralarnda kurulabilecek iliki trleri aadaki gibi tanmlanr ve model olarak ifade edilir

BLM-YNETC

BLM- PROJE

38

Varlk-liki emalar

Mdr-alanlar

ALIANLAR-PROJELER

39

kili likiler
likinin bykl ile ilgilidir

Bire-bir:

ALIAN

1:1
OTO-TAHSS

OTOMOBL

Bire-oklu:

YURT

1:N
YURTTA-KALMA

RENC

oka-oklu:

RENC

M:N
RENC-KULP

KULP
40