ANAKKALE ONSEK Z MART N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS TRK D L VE EDEB YATI ANA B L M DALI

UYGUR VELER SZL (S DEN YYE KADAR TRANSKR PS YONLU MET N)

YKSEK L SANS TEZ

HAZIRLAYAN OKAN KONT

TEZ DANIMANLARI Prof. Dr. Mehmet LMEZ Yrd. Do.Dr. Necmi AKYALIN

anakkale 2006

ZET

Bu alma Yeni Uygur azlarn ele alan ve ulam opurinin hazrlad Uyur iviliri Szlii adl yaptn Sden Yye kadar olan blmn iermektedir. alma, yaptn zgn olan Arap harflerinden Latin harflerine aktarm ile balamtr. Daha sonra yaptta geen 1825 maddeba szck gnmz Trkesi ve Eski Trkeyle ses benzerlii bakmndan karlatrlp tarihsel dnemde bu szcklerin geirmi olduklar deiimler verilmitir. almada geen szcklerin karlatrlmasnda

anlam benzerlikleri ve yaknlklar ile ses benzerlikleri temel lt alnmtr. Anlam ve ses benzerlii iermeyen szcklerin ilgili blmleri ? iareti ile belirtilmitir. Ayrca kkeni tespit edilememi olan szckler de < ? iareti ile belirtilmitir. Dizin blmnde, yaptn ierisinde geen Yeni Uygur ivelerine ait maddeba szcklerden gnmz Trkesinde yaad saptananlar Anadolu Diyalektleri Uygur Diyalektleri bal altnda verilmitir. Kkeni saptanabilen maddeba szckler de Kkenlerine Gre Dizin ball altnda ait olduklar dillere gre sralanmtr. Trke

Karlklarna Gre Dizin bal altnda da yaptta yer alan maddaba szckler Trke karlklaryla birlikte sralanarak verilmitir.

Sonu olarak Eski Trkede ve gnmz Trkesinde

var olan szcklerden

gnmz Uygur lehelerinde yaayanlar saptanm, bylelikle bu szcklerin Eski Trke ve gnmz Trkesi ile olan anlam ve ses benzerlikleri incelenmitir. Bu incelemenin sonucunda Eski Trkeye ve gnmz Trkesine ait baz szcklerin Yeni Uygur lehelerine yaknlklar tespit edilmitir.

ABSTRACT

This study subjected the vocabulary of the book Uygur iviliri Szlii by ulam opuri from S to Y parts. Firs of all the authentic letters of Arabic are translated into Latin. 1826 words translated are compared in terms of phonetics and sementics in old and modern Turkish . The changes they were subjected to are pointed out . In the study basic criteria are the semantic and phonetic similarities of the words. The vocabulary having no phonetic and semantic similarity is marked
?.

More over the vocabulary whose etymons are still not retirmined are marked

with < ?.In the index part, the vocabulary belong to which are used in the work and determined to be stil alive in modern Turkish are given under the title Anatolian dialects- Uighur dialects. The vocabulary of which etymons are determined are given under the title Index-According to the Etymons according to which language they belong to. All the words are also given with Turkish equivalents is IndexTurkish Equivalents.

The study adresses the words of old and modern Turkish words which are alive in Uighur dialects. Further more, it examines semantic and phonetic similarities of these words in old and modern Turkish. As a result of this study, some words of old and modern Turkish are proved to be related to modern Uighur dialects.

NDEK LER
Sayfa Numaras

ZET........................................................................................i

ABSTRACT............................................................................ii

NDEK LER......................................................................iii

KISALTMALAR................................................... iv
NSZ...................................................................................v G R ................................................................................... 1-5 SZLK.....................................................................6-144

D Z N...............................................................................145-220

SONU........................................................................... 221-224

KAYNAKA...................................................................225-226

UYGUR VELER SZLNN ZGN METN

KISALTMALAR
A. Ar. . Der.S. DLT. ED : Aksu az : Arapa : ince : Derleme Szl : Divan Lgat-it-Trk : An Etymological Dictionary of Pre- Thirteenth Turkish ET ETG. Far. . : Eski Trke : Eski Trkenin Grameri : Farsa : Gulca az : Hoten az : Kagar az : Kutadgu Bilig : Mecaz Anlam : Karlatrnz : Kuar az : Kumul az : Lopnur az : Misal : Moolca : Moolca- Trke Szlk : Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat : Trke : Turfan az : Tarama Szl : Trkiye Trkesi Diyalektleri : Trke Szlk : Uygur Tilini zahlik Lugati : Yunanca Century

H. Ke
KB Kme Kr. Ku

Ku.
L. M Mo. Mo-TS OTL. T. T. Tar.S. T.Diy. TS UT L. Yun.

NSZ

Uyur iveleri Szl (Sden Yye Kadar Transkripsiyonlu Metin) adn tayan bu ykseklisans tezinde gnmz Uygur diyalektlerinin sz varlnn Eski Trke ile benzer noktalarnn saptanmas, daha sonraki dnem Trk dillerine ait szcklerle ilgi kurulmas, benzerlik ve farkllklarn saptanmas ile szck yaplarnn incelenmesi hedeflenmitir. nceleme yaplan zgn metnin Arap alfabesi olmas nedeniyle almann szlk ksmnda da alfabetik sra Arap alfabesine uygun olarak yaplmtr.

Tezimi hazrlarken, tezimin her aamasnda akademik birikimini benimle paylaarak bana destek olan hocam Prof. Dr. Mehmet lmeze, gerek akademik renimim sresince gerekse tez almam srasnda yardmlarn esirgemeyip bana her zaman destek olan deerli hocam Yrd. Do. Dr. Necmi Akyalna, yaptn Trkiye Trkesine aktarmnda bana zaman ayrp yardmc olan hocam Dr. Ayet Gocaya ve manevi desteklerinden dolay aileme sonsuz teekkrlerimi sunarm.

GR

Eskiden beri zengin bir kltre sahip olan Uygurlar, bu zengin kltrn bir parasn oluturan Uygur Trkesiyle de Trk halklar ierisinde nemli bir yer tutmaktadrlar. Eski Trkenin nemli bir kolu olan Eski Uygur Trkesinin yerini gnmzde 19.yydan itibaren ekillenmeye balayan Yeni Uygur Trkesi almtr.

Yeni Uygurlarn byk bir ounluu bugn in Halk Cumhuriyetinin kuzey-batsndaki Uygur zerk Blgesinde inciang Eyaletinde yaar. Bu blgenin yzlm 1,5 milyon km den fazladr. Bu, in topraklarnn tamamnn bete biri kadardr. Blgede Uygurlarla birlikte in, Mool, Dungan, Kazak, Krgz, Tacik, zbek ve Tatarlar kapsayan ondrt farkl grup yaamaktadr. inde yaayan Uygurlarn says resmi rakamlara gre yaklak 6 milyondur.

Yeni Uygurlarn daha kk bir blm ise Eski Sovyetler Birliinde yaamaktadr. Kazakistan, Krgzistan, zbekistan Cumhuriyetlerinde yaayan, in snrlar dndaki bu Uygur topluluklarnn toplam says, 1989 saymna gre 262,199dur.1

Yeni Uygur Trkesi, tarihi dnem Trk dillerinden aataycann devamdr. aatayca ise Eski Uygurca ile balayp Karahanl Trkesi ve Harezm Trkesi ile Yeni Uygur Trkesine balanmaktadr. Dou Trkesinin nemli bir kolu olan Yeni Uygurca bu nedenle yaz dili olarak gnmz Trk dillerinin atas saylabilir.

Trkoloji literatrnde Dou Trkesi olarak da anlan Yeni Uygurcann pek ok diyalekti vardr. Bunlar balca iki grupta toplanabilir: Gney diyalektleri, Kuzey diyalektleri.

Gney grubu u diyalektlerden oluur:

ERDAI, Binnur, Uygurlar ve Yeni Uygurca, ada Trk Dili, say: 119, Ocak 1998:s.140

1.Kagar-Yarkent diyalekti, 2.Hotan-Keriya diyalekti, 3.Aksu ya da Maralba-Karaar diyalekti.

Kuzey diyalektleri in Trkistannn kuzey-dou ve dou blgeleri ile Bat Trkistanda konuulur. Bu diyalektler unlardr: 4.Kua-Turfan Hami diyalektleri (inde), 5.Tarani diyalekti (Kazakistan, Krgzistan, zbekistan ve Trmenistan da).

Bunlardan baka asl Uygur blgesi dnda kalan u diyalekler de vardr. 6. Lobnor diyalekti (Lobnor vahasnda, arhalk ve Miranda), 7. Hoton (Basurman Mslman) diyalekti (Bat Moolistanda Ubsu Nur ve irgis-Nur glleri arasnda).2

ive szcklerinin kullanm dairesi ayn deildir. Bunlarn bazlar sadece bir ive blgesinde, yine bazlar birka ive blgesinde kullanlr. rnein, alun ~ avlun (eytan, cin), arvak (sihir), gmse (gybet), karni yoruk ( gzel koku ve tat veren madde, karabibere benzer bir tr baharat), aya bakar (ayiei), akilkay (acelecilik), iraol (sz gemez kimse), taskir (aladoan), sumal (uval), ikar (menba, kaynak), ikma (rn), halo (merdane, silindir), lalo (zembil), ikiri (dayankl, salam), omi (aldatc, hileci), sotuk (melodi, ahenk) gibi szckler Kumulda kullanlr. Codun (din), kerke (artc, gzel) gibi kelimeler Kumulun bilinen bir da blgesinde kullanlr. Surmul (iin kolay), sarsimak (dlamak, hor grmek), mkl tikil (kuru, basit) gibi szckler Turfanda kullanlr. Sonra (tuhaf, garip), sonurkimak (armak), sirtik (haber, sonu) gibi szckler Kumul, Turfan, Korla evrelerinde (sirtik szc Atu Mekitlerde siytik biiminde grlr) kullanlr. Sakak (baln nefes organ), culak (hile, dalavere), cusun (figr, ekil, suret), akiar (oban yldz), aralta (limon), ine (ana), oa (basmak, tuzak) gibi szckler Lopnurda kullanlr. Koramsak

TEK N, Talat LMEZ, Mehmet, Trk Dilleri Giri,, Yldz Dil ve Edebiyat 2, stanbul 2003, s.136

(eski), sariu (bir eit kadn barts), tosirimak (yorulmak, zorlanmak), pl (fakir, sade, basit), ktival (yal) vb. szckler Kakarda kullanlr. Cicivillik

(dikballk, terslik), rlme (dn iin kza verilen gerekli giyim kuam), bosut (dn yapanlara verilen hediye), tombalka (kaba), talcikmak (yorulmak, ok yorulmak), ukak tartmak (acmak, kederlenmek) vb. szckler Gulcada kullanlr. Azma (elale), bounak (tozlu hava), orunca (ayaa sarmak iin kullanlan bez), otii (tabip, doktor), suncak (taban), haret (marangoz) vb. szckler Hotende kullanlr.3

zerinde altmz yaptta yazar tarafndan szcklerin aklamalarnn yannda szcn kullanld yre de belirtilmitir. Baz szcklerin aklamalar anlatmn anlalr olmas amacyla atasz ve kouklarla desteklenmitir. Bu tankl anlatm yntemi eserdeki btn maddeba szckler iin kullanlmamtr.

Son yllarda artmakla beraber

Yeni Uygur Trkesi zerine yaplan

almalar olduka snrl kalmtr. Kukusuz bunun altnda yatan en byk neden de Yeni Uygur Trkesinin 20.yy nn balarndan itibaren ekillenmeye balam olmasdr. Talat Tekin-Mehmet lmezin Trk Dilleri Giri4, Rdvan ztrkn Yeni Uygur Trkesi Grameri5, Uygur ve zbek Trkelerinde Fiil6 Uygur Trkesi grameri asndan balca eserleri oluturmaktadr. Bu alanda yaplan szlk almalarna baktmzda Emir Necipovi Necipin redaksiyonunda hazrlanp klil Kurbann evirdii Yeni Uygur Trkesi Szl7 dnda baz niversitelerde yaplan bitirme tezi8 almalarn da gznne alrsak, bu konuda yeni almalarn yaplmas gerei aka grlmektedir.

Bu almaya Yeni Uygur Trkesi ile ilgili n aratrma yaplarak balanmtr. ncelikle Arap alfabesi ile kaleme alnm olan zgn eser Uyur iviliri Szlii Latin alfabesine aktarlmtr. Daha sonra eserde geen szcklerin
3 4

OPUR , ulam, Uygur iviliri Szlii, s.3, Pekin 1986 TEK N, Talat LMEZ, Mehmet, Trk Dilleri Giri, Yldz Dil ve Edebiyat 2, stanbul 2003 5 ZTRK, Rdvan Yeni Uygur Trkesi Grameri, Trk Dil Kurumu Yayn, Ankara 1994 6 ZTRK, Rdvan, Uygur ve zbek Trkelerinde Fiil, TDK Yaynlar, Ankara, 1997 7 NEC P,Emir Necipovi, Yeni Uygur Trkesi Szl, Trk Dil Kurumu Yayn, Ankara 1995 8 ZEL, kr, Uygurca Szlk almas, Lisans Bitirme Tezi (A) , Edirne,1999

10

aklamalar Trkiye Trkesine evrilmitir. evirinin ardndan zgn szlkte aklamas verilen szcklerin Trke ses denkleri ve Eski Trkeleri; Kutadgu Bilig, Divan Lgat-it Trk, An Etimological Dictinoary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Derleme Szl, Tarama Szl ve Trke Szlk kullanlarak belirlenmitir. Eski Trkesi ve Trke ses denklii bulunmayan szckler ilgili blmde ? iareti ile belirtilmitir. Yine kkeni tespit edilemeyen szckler de < ? iareti ile belirtilmitir. Eserde yer alan baz zel kullanml szcklerin gnmz Trkesinde kullanld halde taranan kaynaklarda szck bei olarak birarada yer almad grlmtr. Bu szcklerden bazlarnn Trke ses denkleri ve Eski Trkeleri yine ? iareti ile gsterilmitir. Eserde yer alan bu tr zel kullanmlardan kimileri aada verilmitir.

zel Kullanml Szckler Soyum mal Sz salmak Kouk salmak K yol Minik at Kizil kulak Kiz kr Kiz mli Kara su

11

sapa = Spet, tivar, kimmet. Bilimlikni bahasi yok, bilimsizni sapasi. (makal). =
T. Vasf, kalite, deer, paha. Bilgilinin fiyat yok, bilgisizin deeri. (atasz) = T.Diy. ? = < ? sapak (1) Ku. = Sap, nersini spi. = T. Sap, kulp, bir eyin kulpu. = T.Diy. k sapa<sapak sap, kulp Der.S.X. 3539 = ET sap DLT I. 384; III. 145 sapak (2) = um, umtek (balilarni setle szi: Vay lmigr sapak). = T. Uursuz, (ocuklar azarlama sz: Vay geberesice uursuz). = T.Diy. ? = < ? sapsapi . = Aldami, sahtipez, alikanat; akz. = T. Aldatc, sahtekar; a gzl. = T.Diy. ? = sapsap + i sapkan Ke. = Sala, ta at u. = T. Sapan. = T.Diy. Kr. sapan TS 1907 = < ? k sat L. = Yahi purset, kulay purset; va it, a. M: Satim tp bir barsam oyman klge --- kulay purset klip klip, Uyman klge bir barsam idi. = T. yi frsat, kolay frsat; vakit, a. M: Satim tp bir barsam Oyman klge---Bir frsatn bulup Oyman glne gitseydim. = T.Diy. ? = < ? satma Ke. = Kepe, alu yaki bara. = T. Kulbe, baraka, alak. = T.Diy. ? = ET satma DLT I. 433 sakak L. = Blik saniydian ara (sankak mu diyilidu). = T. Balk tutmada k k kullanlan atal eklindeki alet.(sana da denilir). = T.Diy. ? = < ? sahal H. = Lay tamni stige koyulan ah tiken. = T. amurdan yaplan duvarn h zerine konulan byk diken. = T.Diy. Kr. sahal sakal Der.S. X. 3515 = ET sakal ED 808 b saho Ku. = liau, sara keti, ehmek, hamaket. = T. Akldan yoksun, deli, h ahmak. = T.Diy. ? = < ? sara = Tallanan, az uraydian. = T. Seilmi, az karlalan. = T.Diy. ? = < ? saraan = orluk yerlerde bolidian kk komuka oha bir hil ot. = T. Tuzlak arazilerde bulunan kk kama benzeyen bir tr ot. = T.Diy. ? = ET sargan DLT I.438 sarsilmak Ku. = Harlanmak, sersan bolmak. = T. Aalanmak, akn,hale gelmek. Koakta mundak kelgen: Mundakmu bolurmenmu, um teley bolurmenmu.

12

Sygen yardin ayrilip, Sar slip yrermenmu. = T.Diy. ? = < ? sarsimak T. = Vakirap dkelimek, cmilimek, azar bermek, azaplimak. = T. Bararak itmek , dlamak, ayplamak, ile ektirmek. = T.Diy. sars- TS 1916 = ET sars- ED 854 a sarkit = Ziyapettin kaytkanda ala kelgen tamak, yimeklik, zelle. = T. Ziyafetten dnte yannda alnan yemek, yiyecek. = T.Diy. ? = < ? sakit kilmak = Ada kilmak, lip talimak, hali kilmak, halas kilmak. = T. Yerine getirmek. = T.Diy. ? = < ? sarva L. = onan tay.9 = T. ki yandaki at. = T.Diy. ? = < ? sarva Ku. = Pahma, ilau, cigilima, pahpiyip ketken. M: Sarva a--pahma a. = T. Dank, kabark, dzensiz. M: Sarva a---Dank sa. = T.Diy. ? = < ? sariu Ke. = Ayallar romilini bir hili (leklik romal). = T. Bir tr kadn barts. = T.Diy. ? = ET kr. saru- ED 844 b, -gui ETG 52 sazikep Ku. = Nzikiak, kyidiak. = T. Nazik, ok nazik, krlgan. = T.Diy. ? = <? sadiini asmak . = Uruuka teyyarlanmak, azeplenmek. = T. Kavgaya k hazrlanmak,fkelenmek. = T.Diy. ? = ET kr. Mo. sadak sarui H. = Pa, saru, gas (bezi caylarda saro mu diyilidu). = T. Sar, iitmez (baz yerlerde saro da denilir.) = T.Diy. Kr. sar TS = < ? sailmak L. = Sanilmak. = T. nelenmek, batrlmak. = T.Diy. ? = < ? k sak = Huyar, segek. M: Sttin ak, sizandin sak. (makal). = T. Uyank, akgz. M: Stten beyaz,saksaandan uyank.(atasz) = T.Diy. sak TS 1889 = ET sak ED 803 b saka (1) = arik, balilar kip oynaydian arsiman ta (bezi caylarda sakka diyilidu). = T. ocuklarn ekip oynad yuvarlak ta (baz yerlerde sakka denilir). = T.Diy. ? = < ? saka (2) = Nanni girvigi. M: Nanni sakisi kyp ktiptu. = T. Ekmein kenar. M: Ekmein kenar yanverdi. = T.Diy. ? = < ?

Kitapta unan olarak yazlmas gereken szck onan eklinde yazlmtr- kr.UT L 737

13

sakatka = Kana. = T. Kasrga = T.Diy. ? = < ? sakak (1) L. = Blikni nepes ezasi (aykulak mu diyilidu). = T. Baln nefes alma organ. (ev. solunga) (aykulak da denilir). = T.Diy. ? = ET saak ED 807 b sakak (2) = Bir hil smlk. Koakta mundak kelgen:ste boyidin p orisam, Nedin tolisi sakak. kki yurt atlap brip, Alan hotunun bokak. = T. Bir tr bitki. Koukta rnek gelen ekliyle: ste boyidin p orisam, Nedin tolisi sakak. kki yurt atlap brip, Alan hotunun bokak = T.Diy. ? = < ? sakal tarii H. = Lokma salak, gepke kouk salui, aksakal. = T. Sze giren, k sze szle giren. = T.Diy. ? = sakal+ tark+ i sakta L. = Ambari. = T. Ambarc = T.Diy. ? = ET kr. sak ED 803 b sak+ ta k sakisi alu mek . = Amiti kelmek, teliyi odin kelmek (oui alu mek k ke oha). = T. ans dnmek (oui alu mekle ayn anl). = T.Diy. ? =<? sakiku = Bir hil ku. = T. Bir tr ku. = T.Diy. ? = < ? sakilia ot ketmek . = Ciddi ehvala p kalmak. = T. Ciddi durum iinde k kalmak. = T.Diy. ? = < ? sakara Ku. = Sar. = T. Aladoan = T.Diy. ? = < ? k sakimak Ku. = Kzge ilmak, ehmiyet bermek, tivar bermek, pisent kilmak. M: k k Undak nimige kim sakiptu! U hikimni sakimaydu. = T. nem vermek, nemsemek, aldr etmek. M: Undak nimige kim sakiptu!--- yle birine kim nem verir ki! U hikimni sakimaydu-- O hi kimseyi nemsemez. = T.Diy. ?=<? sagul-sugul T. = Nersilerni retsiz- kalaymikan sagilap turan haliti; cului ikip ketken kiyimni cul-cul haliti. = T. Nesnelerin dzensiz-kark asl duran hali; eski giysinin eski psk hali. = T.Diy. ? = < ? sala (1) Barmak, kollarni arisi, youi. = T. Parmak aras. = T.Diy. ? = < ? sala (2) T. = Devet, sayi. = T. Davet. = T.Diy. ? Kr. Ar. sal Mevlevilerde can lar namaza, yemee, mukabeleye arma. OTL 916 a salpa = Salpa, sagilap turan. M: Salpa yz --- gliri sagilap haltiliip ketken

14

yz; salpa kulak. = T. Sarkk, asl duran. M: Salpa yz --- eti sarkk olan yz; salpa kulak --- uzun ve sarkk kulak. = T.Diy. ? = < ? salpa-sayak Ke. = Mekansiz, igisiz. M: Nediki salpisayak nimini tpip keptikenmen, kip ketti. = T. Evsiz, sahipsiz. M: Sahipsiz birini getirmitim, kap gitti. = T.Diy. ? = < ? salta (1) T. = Tenha, yaluz; yksiz, yk artilmian; kisir, balisiz. M: Salta at --yk artilmian at; salta baytal --- kisir baytal; salta ayal --- balisiz ayal. = T. Tek, yalnz, yksz; ksr, ocuu olmayan. M: Salta at- yk olmayan at; salta ksrak --- ksr ksrak; salta ayal --- ocuu olmayan kadn. = T.Diy. saltan(I) yalnz, tek Der.S.X. 3529 = < ? salta (2) = Harvikeke yardemliip, ki usuup ve touup bridian yardemi ii. = T. Arabacya yardm edip, gbre koyan ve tayan yardmc ii. = T.Diy. ?=<? salcimak . = Yurttin ikip ketmek. = T. Yurttan ayrlmak = T.Diy. ? = < ? k saldar L. = Anisidin ayrip bakkan koza. = T. Anasndan ayr beslenen kuzu. = T.Diy. ? = ET kr. sal- ED 824 b salu. L. = rik-stelerge slinan yaluz ayaklik kvrk. = T. Ark-kanallara salnan tek ayakl kpr. = T.Diy. ? = ET kr. sal- ED 824 b, ET u ETG 52 salma = Keslenkni bir tri. = T. Kertenkelenin bir tr. = T.Diy. ? = < ? salvar H. = Bir nersini retsiz sagilap turuini bildridian halet imliki. M: Salvar tutmak --- uzun tklk, tkliri sagilap turidian tumak (izda salva tumak diyilidu. Bu sz salvirimak, salviratmakdep trlinidu). = T. Bir nesnenin dzensiz sarkmasn bildiren durum nlemi.M: Salvar tutmak --uzun tyl, tyleri sarkp duran balk(azda salva tumak denir. Bu sz salvirimak, salviratmak diye de tretilir ). = T.Diy. ? = < ? salvaslimak . = Kedemni o lip tz mamak, salvaslap memak. = T. Byk k admlarla hzl ekilde yrmek. = T.Diy. ? = < ? salva Ku. = Pahmak, preklinip ketmek. = T. Dank bymek. = T.Diy. ? = <? samani Ku. = Yava mk. = T. Yaban kedisi. = T.Diy. ? = < ?

15

samba H. = Pile kurutini alidian bir hil kaa. = T. pekbceini alan bir eit kap . = T.Diy. ? = < ? san Ku. = Ehmiyet, tivar, kimmet. = T. nem, deer, kymet. = T.Diy. san TS 1901 = ET san DLT III.157,429 san tegmek = Purset tegmek. = T. Frsat yakalamak. = T.Diy. ? = < ? sancik ot = atkalliklarda sidian bir hil ot. = T. allklarda yetien bir tr ot. = T.Diy. Kr. sanc otu TS 1901 = ET Kr. san sanc ED 835 b sandiktaz Ku. = Sugulu, sgt. = T. Kapal kk su yolu. = T.Diy. ? = < ? sansalimak Ke. = Bululimak, dkelimek. M: Sar cini sansalivetti; balamni k tola sansalap korkunak kilip koydum. = T. Silkelemek, dlamak. M: Sar cini sansalivetti; Aladoan civcivi silkeleyiverdi; balamni tola sansalap korkunak kilip koydum ---ocuumu ok silkeleyerek korkak yaptm. = T.Diy. ? = < ? sanmak Ku. = Sanimak, hisaplimak; karatmak, tavimak. M: Berginini aza sana; k kaka sansa kzge, kiige sansa zge (makal). = T. Saymak, hesaplamak; baktrmak, eit grmek. M: Verdiini az sayar; kaa baktrsan gze, kiiye baktrsan ze (atasz). = T.Diy. ? = ET san- ED 833 a say H. = = Hili, hazir. M: Say keldim- hili keldim (saya mu diyilidu). = T. imdi. M: Say geldim- imdi geldim.(saya da denilir.) = T.Diy. ? = < ? sayat . = Ovi. M: Karuidek boyua, boldum sayat, yar-yar. = T. Avc. M: Gzbebei gibi boyuna avc oldum, yar yar. = T.Diy. ? Kr. sayd av, avlanma OTL 922 b sayatin H. = Bayatin, hilila. = T. Az nce, daha imdi. = T.Diy. ? = < ? sayak (1) = Sergerdan, igisiz, makansiz, yaluz, tenha, topka, koulmian; ikmuiik dokurup yridian. M: Sayak it --- igisiz it; sayak kala ---topka koulmian kala. Sayak yrgen tayak yer (makal). = T. Serseri, sahipsiz, yersiz, yalnz, topluma katlmayan; kap kap dolaan M: Sayak it --- sahipsiz it; sayak kala --- srye katlmayan inek. Sayak yrgen tayak yer (makal) --Yalnz yryen dayak yer (atasz). = T.Diy. ? = < ? sayak (2) = Ayiki ynik, akkan; M: Sayak bala- akkan bala; Sayaktik kilman yarim, tuak salay putua (lopnur koakliridin). = T. Aya abuk, evik;

16

Sayak bala-evik ocuk; Sayaktik kilman yarim, tuak salay putua (Lopnur kouklarndan). = T.Diy. ? = < ? sayau = Deryani syi tartilip ktip sayalakan yer, derya syini tyizlakan yri. = T. Nehir suyunun ekilip azald yer, nehir suyunun slat yer. = T.Diy. ? = ET Kr say (1) s ED 858 a sayan = Terep, taman, yak. Koakta mundak kelgen: Karliim karlik sayan, Segnigi serve sayan. Zamanni dukarida, Sen bir sayan, men bir sayan. = T. Taraf, yn. Koukta rnek gelen ekliyle: Karliim karlik sayan, Segnigi serve sayan. Zamanni dukarida, Sen bir sayan, men bir sayan. = T.Diy. ? = < ? sayatmak . = Kalini sayaktin kii. = T. nein srsineinden kamas. = k T.Diy. ? = < ? sayak (1) H. = ilik kiik ara (blik tutukimu ilitilidu). = T. dili kk atal (balk tutmada da kullanlr). = T.Diy. ? = < ? sayak (2) L. = Kkyn; okuruk ivini (ekli herige ohaydian, saru karaipar kelidian haaret bolup, kalini tki iige tuhum salidu, liinkisi kalini trisi bilen ti arisida yaaydu, ytilgen ada trini tip ikidu). = T. At sinei. (ekli arya benzeyen, sar-siyah renkli bcek olup, inein ty iine yumurtlar, yavrusu inein derisi ile eti arasnda yaar, olgunlanca deriyi delip kar. = T.Diy. ? = < ? sayki zm H. = zmni bir hili (sayaki zm depmu atilidu). = T. zmn k bir eidi (sayaki zm diye de adlandrlr). = T.Diy. ? = < ? say kelmek . = Yapsar kelmek, uyun kelmek, muvapik kelmek, del kelmek. = T. Uygun gelmek, mnasip olmak. = T.Diy. ? = < ? saylatma Ku. = Sayivenlik, lapas, koakta mundak kelgen: ik ayli saylatma, Saylatmia ta atma. Men sni hilin emes, Ka-kzni oynatma. = T. Glgelik, kamelya. Koukta uygun gelen ekliyle: ik ayli saylatma, Saylatmia ta atma. Men sni hilin emes, Ka-kzni oynatma. = T.Diy. ? = ET Kr. sye OTL 922b sye +la+tsayla zm H. = Gk zm. = T. Yeil zm. = T.Diy. ? = < ? sayisia karimak . = Terzini tzmek, zini yasap yrmek. M: Sayisia karap k

17

madian adem --- yasanuk adem. = T. yi giyinmek, sslenmek. M: Sayisia karap madian adem --- moda dkn insan. = T.Diy. ? = < ? sayiki H. = Hiliki. M: Sayiki kii --- hiliki kii. (saytinki mu diyilidu). = T. Az k nceki,deminki. M: Sayiki kii --- deminki kii (saytinki da denilir). = T.Diy. ? = ET Kr. say saymak . = Te kr, te sana. M: Azni kpke saya. = T. Eit grmek, eit k saymak. M: Az ok sayma. = T.Diy. say- TS 1924 = ET kr. sa- ED 781 b sep (1) Ke. = Klin bolui kiz n teyyarlanan y cahazliri. = T. Gelin olacak kz iin hazrlanan ev eyalar. (ev. eyiz) = T.Diy. ? = ET sep DLT I. 319 sep (2) = Pem. M: Pulni sep bilen hecle krek. = T. Akl. M: Paray akllca harcamak gerek. = T.Diy. ? = < ? sepi Ku. = Kounni bir tri. = T. Kavunun bir tr. = T.Diy. ? = < ? set Ku. = Vakit, a, dem. M: Bir settin kyin kley; bir set turup tur. = T. Vakit, zaman, an. M: Biraz zonra geleceim;sen biraz bekle. = T.Diy. ? = ET Kr. Ar. s at OTL 903 b sekte Ku. = Kounlukni bakidian satma, kiik aluk. = T. Kavunluu koruyan kk alak kulbe. = T.Diy. ? = < ? see H. = Toruska sip koyuludian bir hil cahaz. (iige st kaisi yaki baka nersiler koyulidu). = T. Tavana aslan bir tr alet.( ine st kaseleri veya baka eyler konulur). = T.Diy. ? = < ? sedilik . = Haslik, micez, adet, hususiyet. = T. zellik, mecaz. = T.Diy. ? = < ? sercan . = Yaani 50-60 m. uzunlukta heridep bolandin kyin, ykilu kili n keslep , melum hecimde tizip koyulan otun. M: Kolua bir yil emel tgividi. E aval mni bima sercan saldi. = T. Aac 50-60cm. uzunlukta kestikten sonra yakmak amacyla dizme, bu ekilde dizilmi odun. M: Eline bir yl istediin oldu . En nce bamdaki aalar odun yaptn. = T.Diy. ? = < ? serhu Ku. = liau, sara li, telve. = T. Deli, aklsz. = T.Diy. Kr. sarho TS h 1911 = ET serho OTL 942 sersuk Ku. = Bi kayan, huini yokatkan (taliklar szi). = T. Ba dnm, akln

18

kaybetmi (dallar sz). = T.Diy. Kr. sarsak sersem, ahmak, dank Der.S. X. 3548 = < ? serme Ku. = ireni tartmisi; sritma. = T. Sehpann ekmecesi; srg. = T.Diy. ? =<? serme apan Ku. = Sritmilik apan ( yeidin yasalan sz). = T. Fermuarl ceket (yeniden tretilmi sz). = T.Diy. ? = < ? serimes . = em yimes. = T. Kedersiz, gamsz. = T.Diy. ? = < ? seksen paak H. = Kelknni tosu n yasalan yaa kurulma. = T. Sele engel k olmak iin yaplan ahap donanm. = T.Diy. ? = < ? seksen put = Haman yaki tiz ilirida ilitlidian nurun putluk yaa tuluk (seksen ayak mu diyilidu). = T. Harman veya tarla ilerinde kullanlan ok ayakl tahta dven (seksen ayak da denilir). = T.Diy. ? = seksen ve put seg H. = t. = T. t, kpek. = T.Diy. ? = ET seg OTL 929 segenk = Asma bk. = T. Asma beik. = T.Diy. ? = < ? seg = Suvadan trek. M: Seg trek (sege mu diyilidu). = T. Kavak aac. M: Kara kavak (sege de denilir). = T.Diy. ? = < ? segnek Ku. = aka silidian zinnet buyu Koakta mundak kelgen: Kara ka bata bolur, Segnigi sata bolur. Men yarimni kete krsem, Etilik nata bolur. = T. Saa aslan ss ayas. Koukta rnek gelen ekliyle: Kara ka bata bolur, Segnigi sata bolur. Men yarimni kete krsem, Etilik nata bolur. = T.Diy. ? = < ? segidimek T. = Ynikle, ariktin sakiyi. Koakta mundak kelgen: Kurguy bolup lain bolup, Tani egidi M: Yar derdide ksel bolup, Yi seidim.= T. Hafiflemek, rahatlamak,hastalktan kurtulmak.Koukta rnek gelen ekliyle: Kurguy bolup lain bolup, Tani egidi M: Yar derdide ksel bolup, Yi seidim. = T.Diy. ? = < ? sekermek Ku. = Dikket kilmak, sezmek, enmek. = T. Dikkat klmak, sezmek, anlamak. = T.Diy. ? = < ? sekimek H. = Perk etmek, akarmak. = T. Farketmek. = T.Diy. ? = < ? selkili H. = Usta, mahir. M: Selkili hnerven --- mahir hnerven, selkili ertis. = k T. Usta, mahir.M: Selkili hnerven --- usta zanaatkar, usta sanat. = T.Diy.

19

?=<? selkin . = Salkin amal, ur-ur amal. Koakta mundak kelgen: Arpa- buday samanini Selkin ayriydu, Uruk- tukkan krindani lm ayriydu. = T. Serin rzgar. Koukta rnek gelen ekliyle: Arpa- buday samanini Selkin ayriydu, Uruk-tukkan krindani lm ayriydu. = T.Diy. salkn Der.S.X. 3526 = ET Kr. salkm souk, don ED 826 a , Mo. salkn Mo-TS 1034 b. sem Ke. = Es, hatire . M: Semige sli --- sige sli kile. = T. Hafza, hatra. M : Semige sli --- hatrlatmak. = T.Diy. ? = < ? sendi Ku. = Setle, yamanla, kr szi. Koakta mundak kelgen: Snidek sendini, Senmu dimesmen, Ken-navat berse, Hegus yimesmen. = T. Tersleme,ksme,nefret sz. Koukta rnek gelen ekliyle: Snidek sendini, Senmu dimesmen, Ken-navat berse, Hegus yimesmen. = T.Diy. ? = < ? senmeslik Ku. = enmeslik. = T. Gvensizlik. = T.Diy. ? = ET Kr. iengvenmek DLT I. 202 ien+ mez+lik seylimek = Nertike salmak, retlimek. = T. Dzene koymak. = T.Diy. ? = < ? seyma H. = Buzuk hotun. = T. Kt kadn. = T.Diy. ? = < ? seynak H. = Pile kuruti tivetken pile ozigi. M: Seynak yip --- buzulan ozektin k ikkan yip. = T. pekbcei tarafndan delinen kozalak. M: Seynak yip --bozulan kozalaktan kan ip. = T.Diy. ? = < ? seynak (1) = Tirnak tvige ikidian yara. = T. Trnak dibinde kan yara. = T.Diy. ?=<? seynak (2) = Bir yalik serke. = T. Bir yandaki ksrlatrlm teke. = T.Diy. ? = <? sotuk Ku. = Aha, ky, n, avaz; kaide-nizam M: Sotui yok adem --- nahia avazi k kelmeydian adem. Koakta mundak kelgen: Sen mni urdum demsen, Sepi yok kama bilen. Sen mni sktm demsen, Sotui yok naha bilen. = T. Ahehk,ses; kaide,dzen. M: Sotui yok adem --- gzel ark syleyemeyen insan.Koukta rnek gelen ekliyle: Sen mni urdum demsen, Sepi yok kama bilen. Sen mni sktm demsen, Sotui yok naha bilen. = T.Diy. ? =<? soi = Vastii, eli, dellal, dele. M: Soi hotun --- eli xotun. = T. Arac, eli,

20

arabulucu. M: Soi hotun --- arabulucu kadn. = T.Diy. ? = < ? sohrun . = lgiri kelmes, ronak tapmas. = T. lerlemeyen, gelimeyen. = T.Diy. ? =<? sokan = Leylek (bir hil ku). = T. Leylek (bir tr ku). = T.Diy. ? = < ? soraklimak Ku. = Sorimak, sodaturmak. = T. Sormak, soruturmak. = T.Diy. ? = ET sor- DLT III. 181 soranmak = Telep kilmak, tnmek, iltimas kilmak. = T. stemek, dilemek, rica etmek. = T.Diy. ? = ET Kr. sor- DLT III. 181, sora-nsokiilan = ilanni bir tri (ok ilan mu diyilidu). = T. Koyu kahve renkli bir meyve tr (ok ilan da denilir) = T.Diy. ? = soki ve ilan bir tr ide soruk . = Tpilgen budayni hamanda sorup tazila i. M: Bgn soruk sorduk. = k T. Buday harmanda savurarak ayrma ii. M: Bugn harman savurduk. = T.Diy. ? = < ? sorukluk Ku. = Sorukilik, veyranilik. Koakta mundak kelgen: Konta cinin lekiri, k k Kildi hekke sorukluk. Sar sliti xalayik, y-makani turukluk. = T. Viranlk. Koukta rnek gelen ekliyle: Konta cinin lekiri, Kildi hekke sorukluk. Sar sliti xalayik, y-makani turukluk. = T.Diy. ? = < ? soa = Yaa ilek, yaa tun. Koakta mundak kelgen: Bainda gl bolsam, Blbldek tili bolsam, Bakka suga kirgende, Soganda sy bolsam. = T. Aa kova, aa bidon.Kouktaki rnek ekliyle: Bainda gl bolsam, Blbldek tili bolsam, Bakka suga kirgende, Soganda sy bolsam. = T.Diy. ? = < ? sogat H. = Pilak (ktikni uyutup, yini suzuvlip kalinini kaynatsa soat bolidu). = T. Szme yourt ( yourdu bekletip, yan szp kalann kaynatsa soat olur). = T.Diy. ? = ET Kr. suut lor ED 806 b sotanmak T. = Tolimak, tomak, mek (bezi caylarda soktunmak mu k diyilidu). = T. mek, donmak (baz yerlerde soktunmak da denilir). = T.Diy. Kr. sou- TS 2002 = ET Kr. so- mek ED 806 a sou gl . = Ta baridiki imenliklerde sidian samanolluk smlk. = T. Da yamalarndaki ayrlklarda yetien ince gvdeli bitki. = T.Diy. ? = < ?

21

soun Ku. =

ik-kovuk yaki dervazlara, derizini kznigige oha ip

koyulidian kznek tk. = T. Giri kapsna veya kaplara pencerenin vasistasna benzer ap koyulan vasistas delik. = T.Diy. ? = < ? sok Ku. = Kiziki, hezilke, sogak gep kilip kizikilik kilui. = T. Soytar, akac, k soytarlk yapan. = T.Diy. ? = < ? soka (1) Ku. = ay iidian kuruka. = T. ay iilen byk bardak. = T.Diy. ? = < k ? soka (2) = Yumulakni eksi. M: Soka ba, soka koun (sokka mu diyilidu). = T. Yuvarlan tersi. M: Soka ba, soka kavun (sokka da denilir). = T.Diy. ? =<? soka ti Ke. = Arka- arkidin, tpe- tpilep. M: Soak soka ti --- keynik keynidin soak boldi. = T. Ardarda, st ste. M: Soak soka ti --- Ardarda souk oldu. = T.Diy. ? = ti < t-ti soka- sbet Ke. = Gep-sz, para, paradii, geplii. M: Sirtta boluvatkan sokak sbetler y-iige nik alinip turatti. = T. Sz, konuma, sohbet. M: Darda olan sz-sohbetler ev iinde ak seik duyuldu. = T.Diy. ? = soka ve sbet Ar. sohbet sokk . = Zerbe, dekke. = T. Darbe. = T.Diy. ? = < ? kka kk sokmata . = Tam sokuka ilitilidian ta esvap (bu oyundinmu yasilidu). = T. k Duvar krmada kullanlan ta alet ( demirden de yaplr). = T.Diy. ? = sokma ve ta. sokmak (1) H. = zm bilen yaak mizini sokup arilaturup yasilidian tatlik k k yimeklik. = T. zm ile ceviz iini dvp kartrp yaplan tatl yiyecek. = T.Diy. ? = ET? sokmak (2) . = iir yol, sokmak yol. = T. Patika. = T.Diy. ? = < ? k k soknepes Ku. = Kilii set, kiliksiz. = T. Kyafeti irkin, klksz = T.Diy. ? = sok k ve nepes. sokur . = Kariu: Sak kz yilisa, sokur kzdin ya ikar (makal). = T. Kr: Sa k gz alasa, sol gzden ya gelir (atasz). = T.Diy. soku kr Der.S. X. 3660 = < ?

22

sokal Ke. = Tokur, olak; tmes, gal; myip. M: Sokal piak; sokal adem -- myip adem. = T. Aya sakat, olak ; keskin olmayan, kr (bak). M : kr bak ; sokal adem --- sakat insan. = T.Diy. ? = < ? sksek Ku. = Sksk. Koakta mundak kelgen: Altay yattuk migada, Sksek bilen ot kalap, Kzni humari akti, Kumul yolia karap. = T. Bir tr bitki. Koukta rnek gelen ekliyle : Altay yattuk migada, Sksek bilen ot kalap, Kzni

humari akti, Kumul yolia karap. = T.Diy. ? = < ?

soksok (1) H. = Komu izi. = T. Sazlk. = T.Diy. ? = < ? soksok (2) = Atni sokuldap, katirap mi haliti. M: Soksok at --- ktirak at. = T. Atn hzl gidii. M: Soksok at --- Hzl yryen at. = T.Diy. ? = < ? sodimak . = Putni soi bilen eylimek, desimek, idimak. M: Sokmini nem k topisini dessep idimak. = T. Ayan altyla inemek,basarak

sklatrmak.M :Islak topra sktrarak inemek. = T.Diy. ? = < ? solamak . = smlklerni susizliktin yumap ktii. Kme: zileglii. Tola k solamay, ittikrek maina. Sezi zilen, mis-mis ademlerni atlirini keynige bu pilni tomuri spet eklide koup ytilidu. M: Abdurhim sola, Turdi sola. = T. Bitkilerin susuzluktan yumuamas. Mecaz anl: Uyuukluk. ok uyuuk durma, abuk gel. Uyuuk, yava hareket eden insanlarn adlarnn sonuna bu fiilin kk sfat eklinde katlarak sylenir. M: Abdurhim sola, Turdi sola. = T.Diy. Kr. sol- TS 2006 ET = solu- DLT II. 109 somlimak Ku. = Ptnlimek, kirlimak, yaani tt teripini oha olukta rendilep k ikmak (bu sz bezi caylarda yumak nersilerni pomilakla meniside klidu. ). = T. Btnlemek, yontmak, aacn drt tarafn ayn byklkte testereyle kesmek (bu sz baz yerlerde yumuak eyalar geliigzel ymak anlamna gelir). = T.Diy. ? = < ? somun Ku. = Tizim, isimlik, royhet, tizim deptiri (Kumulda alva-yasak tleydian isimlik somun diyilidu). = T. Liste, isim listesi, liste defteri (Kumulda vergi listesine somun denilir). = T.Diy. ? = < ? soncak H. = Putni soi. = T. Taban. = T.Diy. ? = < ? k

23

son T. = elite, yon, mse. M: Sonla bir adem iken, sonla kiliklarni kilmisau!. = T. Tuhaf, artc, garip. M: Tuhaf bir insanm, tuhaf klklar yapma! = T.Diy. ? = < ? sonu Ku. = elite, ecep, youn, yat, mse. M: Sonula gep kilidian bir nimikenu; melimizge sonula bir adem klip kaldiu. = T. Tuhaf,

artc,yabani,yabanc. M: Tuhaf sz syleyen bir insan; Yerimize yabanc biri gelip kald. = T.Diy. ? = < ? sonur L. = Seher. = T. Seher, sabahleyin. = T.Diy. ? = < ? sourkimak Ku. = Eceplenmek, heyran kalmak. = T. armak, hayret etmek. = k k T.Diy. ? = < ? sonu kelmek . = Nekmu- nek kli, del cayia kti. M: Bgn i taza sonu keldi. = T. Tam gelme, tam yerine uyma. M: Bugn i tam uygun geldi. = T.Diy. ? =<? sonon blk L. = Mivinin ba burnidin kilinidian soa. = T. Meyvenin en nde gelenlerinden yaplan hediye. = T.Diy. ? = < ? sovutku Ke. = Yahi gep issitku, yaman gep sovutku (makal). = T. yi sz str, kt k sz soutur (atasz). = T.Diy. ? = ET Kr. sogutku souk DLT I.503 soyam Ke. = arek (15 santimtira te klidian uzunluk limi). = T. eyrek (15 santimetreye eit gelen uzunluk ls). = T.Diy. ? = < ? soytup kti = Yandap kti, bir yakka ip kti. M: Taar soytup ketti. U hiyala mgen malda yene bir haza bi soyutkan terepke madi. = T. Yanlayp gitme, bir tarafa eilme. M: uval yanlayp gitti. O hayale dalm halde yine birazck ba hayalindeki tarafa gitti. = T.Diy. ? = < ? soylatayak = ivik. = T. abuk. = T.Diy. ? = < ? soylimak = Tz hem silik zmek; boy tartip ketmek. M: Gller kntegmey soylap ktiptu. Koakta kelgen: Tadin ti ta blik, Sodin ikti ak blik. Soylapsoylap oynalar, Heyran kalsun halayk. = T. Hzl ve dzgn yzmek; boy atmak. M: iekler gne almadan boy att. Koukta rnek gelen ekliyle: Tadin ti ta blik, Sodin ikti ak blik. Soylap-soylap oynalar, Heyran kalsun halayk. T.Diy. = ? = < ? soymek A. = Bu soyma szini kiiklitilmisi bolup, kiik balilara karitip

24

ytilidu. = T. Bu soyma sznn kltlm olup, kk ocuklara kar sylenir. = T.Diy. ? = < ? soyum mal = Soyu n yaki g li n bkilan mal. = T. Kesmek iin veya et almak iin baklan mal. = T.Diy. ? = < ? suhsur = Komak rdek. = T. ift rdek. = T.Diy. ? = < ? suzmak Ku. = Usmak, kailimak. M: Tamakni piyalige suzmak, budayni taara k suzmak. = T. Koymak, doldurmak. M: Yemei kaseye koymak, buday uvala doldurmak. = T.Diy. ? = < ? susmak Ku. = Suzmak ka oha. = T. Suzmak la ayn anlamda = T.Diy. ? = k <? sulaki T. = Mirap, sua kariui (suni bidin tizlikkie bolan arilikta suni k tekrp yridian adem sulaki diyilidu). = T. Sulama ilerinden sorumlu kimse (suyun bandan tarlaya kadar aralkta suyu inceleyip yryen insana sulaki denilir). = T.Diy. Kr. sulak TS 2039 = ET Kr. suvlag sulak ED 788 a suan L. = Gaz-deklerni tutu n su stige kuruludian kismak. = T. Kaz-rdek avlamak iin su zerine kurulan kapan. = T.Diy. ? = < ? suuluk = Suluk yer. = T. Sulak yer. = T.Diy. ? = ET Kr. suvlu sulu, sulak ED 788 b suklet Ku. = Yok ilera ariliidian, at krivalidian, memedan. = T. Her ie k karan, ukala. = T.Diy. ? = < ? suklet-srn Ku. = Soak iray hem memedan (adem). = T. Yz ask ve ukala k (insan). = T.Diy. ? = < ? sukup koymak Ku. = Yourup koymak, M: Sukunup kirivalmak --- yourun k k kirivalmak. = T. Gizleyip koymak, M: Sukunup kirivalmak ---gizlice koyup girivermek. = T.Diy. ? = < ? sukulumak Ku. = Kiini iia ariliivalmak. M: Hekini iia nime sukuluup k k yrysen? Epke sukulumay cim oltursau!. = T. Birisinin iine karmak. M: Milletin iine ne karyorsun? Etrafa karmadan sessizce otur! = T.Diy. Kr. sokul- yanamak, yaklamak TS 2004 b = < ? sukilmak = Malni yaki nersini pula aylandurmak. = T. Maln veya eyasn paraya

25

evirmek. = T.Diy. ? = < ? sugut Ke. = Suguliu (bezi caylarda sg mu diyilidu). = T. Kuyruksallayan (zool). (baz yerlerde sg de denilir). = T.Diy. ? = < ? sugutmak Ke. = Sugutmak, ourluke bermek, bir nerse brip azini maylimak k M: U balikka bir ie harakni sugutuvetti. = T. Gizlice vermek, rvet vermek. M:O bakana gizlice bir ie iki verdi. = T.Diy. ? = < ? sulak = Kl, kiik su ambiri (su kis caylarda ahaliler iidian suni saklaydian kl sulak dep atilidu). = T. Gl, kk su deposu ( Suyun az olduu yerlerde insanlarn iilir suyu saklad gl sulak diye geer. = T.Diy. Kr. sulak(1) 3. eme Der.S.X. 3691 = ET Kr. suvlag suyu bol olan yer ED 788 a sultaymak . = Salpaymak, rohi mek, rohsizlanmak. = T. radesi krlmak, k morali bozulmak. = T.Diy. ? = < ? sulu L. = iraylik, gzel. Koakta mundak kelgen: Zil gnli har kilma, Ke koynuni tar kilma. zgilerni yar kilma, Yarim sulu yaxi kal. = T. Gzel. Koukta rnek gelen ekliyle: Zil gnli har kilma, Ke koynuni tar kilma. zgilerni yar kilma, Yarim sulu yahi kal. = T.Diy. ? = < ? suma H. = Srme. = T. Srme. = T.Diy. ? = < ? sumal Ku. = Taar. M: Budayni sumala kailap koy. = T. uval. M: Buday uvala doldurup koy. = T.Diy. ? = < ? sumuk Ku. = Zeme. = T. apl. = T.Diy. ? = < ? k sunaylimak Ku. = Put-kolini uzun sozup yatmak. = T. Elini ve ayan uzatp k yatmak. = T.Diy. ? = < ? suvar . = Tamamen, ptnley, hemisi, cimisi tizlikni suvar su bsip ketti. =

T. Tamamen, bsbtn, hepsi,topu. M: Ekinlii tamamen su bast. = T.Diy. ?=<? suvaki Ke. = Tami. Kme: Salai. = T. Dam ustas. Mecaz anl: Tellal = T.Diy. k svac TS 1975 = < ? suvay-salta . = Balisiz, salta; irilii yok. = T. ocuksuz, bekar; zor olmayan. = T.Diy. Kr. suvay subay(I)bekar,ocuksuz Der.S.X. 3687 = < ?

26

suvuk H. = Geme. = T. 1-Bodrum 2-Zemin kat. = T.Diy. ? = < ? k suyuk Ke. = Yiltek, aldiranu. M: Suyuk adem --- yiltek adem. = T. Duygulu, k sulu gzl M: Suyuk kii --- sulu gzl kii = T.Diy. Kr. suyuk sv Der.S.X 3704 = ET Kr. suvuk sv ED 786 b suyultu Ke. = Suyuklanduru. = T. Svlandrma. = T.Diy. ? = < ? sce T. = Sge, yanpa. = T. Kala, leen kemii. = T.Diy. ? = < ? sre (1) Ku. = gze, yni tpisi; torus. = T. at, evin tepesi; tavan. = T.Diy. ? = <? sre (2) L. = Ot- p dvilengen cay, lapas, ele (sr mu diyilidu). = T. p ylan yer, kam. (sr de denilir). = T.Diy. ? = < ? srn = Salkin. M: Srn iray. = T. Souk. M: Souk yz. = T.Diy. Kr. serin10 TS.1945 = < ? srndimek = Salkindimak, segimek. = T. Serinlemek. = T.Diy. Kr. serin11 TS.1945 = , srn+deszegir Ku. = Yahi gepkimu, yaman gepkimu unimaydian, kyidiak ademler undak diyilidu (szeme mu diyilidu). = T. yi sz de , kt sz de kabul etmeyen, alngan insanlara byle denilir. (szeme de denilir). = T.Diy. ? = < ? szemel Ku. = Szegir ge oha. = T. Szegir le ayn anlamda = T.Diy. ? =<? sz salmak T. = iz amak, otturia koymak, telep kilmak, eli koymak. = T. k stemek, ortaya koymak, arac gndermek. = T.Diy. sz TS 2022 ; sal- TS 1898 = ET Kr. sz sz ED 860 b ; sal- ED 824 b. sz ve salsuku L. = Yalaki. = T. Dalkavuk. = T.Diy. ? = < ? ske Ke. = Ayallar kuliia asidian halkini bir hili. M: Ske-munak takian

hnimlar. = T. Kadnlarn kulaklarna ast bir tr halka. M: Kpe-gerdanlk

takan hanmlar. = T.Diy. Kr.skesbeoval Der.S.X. 3671 = < ? ske Ku. = akan tridiki bir hil kan oriu canivar, eperege ohap ktidu. = T. San trnden kan emici bir hayvan tr, yarasaya benzer. = T.Diy. ? = < ?
10 11

Her iki szck de Moolca serign ( Halha sern Lessing 691 a) szcklerinden gelir. Her iki szck de Moolca serign ( Halha sern Lessing 691 a) szcklerinden gelir.

27

sgetgl = Talgl. = T. Zakkum. = T.Diy. ? = < ? sl (1) = K, madir: Sllk adem --- klk adem; sllk un-kuvetlik un. = T. G, kuvvet. Sllk adem --- gl insan; sllk un- birinci kalite un. = T.Diy. ? = < ? sl (2) = Hl, kurumian (mive ve g katarliklara nisbeten), Hotende hammenisidimu klidu. M: Sl nan --- ham nan. Kumulda ikikak, ypikak, meniliride klidu. M: Sli bar adem --- ikikak adem. = T. Islak,kurumayan (meyve ve et gibilere nispeten), Hotende ham anlamna da gelir. M: Sl nan --- pimemi ekmek. Kumulda uyumlu, geimli anlamlarna gelir. M: Sli bar adem-Yapkan insan. = T.Diy. ? = < ? synmek Ku. = Hoal bolmak, atlanmak; tayanmak, ylenmek, paydilanmak. = T. Memnun olmak; dayanmak, faydalanmak. = T.Diy. Kr. sevin-12 TS 1955 = ET Kr. sewn- DLT II. 153 sptmre Ku. = Buru (kulube kpidin kilinan kanay). = T. Kaval (salyangoz kabuundan yaplan kaval). = T.Diy. ? = < ? stligen . = Stlk ot. = T. Devedikeni. = T.Diy. stligenstlen stleen Der.S.X. 3726 = < ? sr Ku. = Ep, pem, yol, ini pi-cepi. M: Bu ini srige kirivaldi --- ini pini tpivaldi. = T. Kolay, yol, iin kolay M: Bu ini srige kirivaldi --- in kolayn buldu. = T.Diy. ? = < ? srm T. = ni pi. M: Ular ini srmige kirivaldi (bu kumulni sri digen szi bilen oha). = T. in kolay. M: Onlar iin kolayn buldu (bu Kumulun sri denilen szyle ayn anlamda) = T.Diy. ? = < ? srk Ku. = Top, pada, guruh M: Mlimni srkke kotum, sayda kiyikler srgi bilen yrydu. = T. Top, sr, grup. M: Hayvanlarm srye kotum,, nehir yatanda geyikler sryle yryordu. = T.Diy. Kr. sr13 TS 2057 = ET srg DLT I. 389; III. 102 sz Ku. = Szk, koakta mundak kelgen: Badiki macan tretek, Boyiizni tzlgi.
12 13

Syn- svn-(II) sevin- Der.S.X. 3982 Moolca srg (Lessing 745 b)

28

Bada pikan ak yimitek, ziizni szlgi. = T. Berrak.Koukta rnek gelen ekliyle: Badiki macan tretek, Boyiizni tzlgi. Bada pikan ak yimitek, ziizni szlgi. = T.Diy. Kr. sz- TS 2063 = ET Kr sz- DLT I. 450; II. 9 szme haltisi kilivetmek . = Urup miciini ikirivetmek. = T. Vurup ezmek. = T.Diy. ? = < ? szmek Ku. = smek. M: Szgek kala, ikki kokar taza szti. = T. Boynuzlamak. M:Boynuzlu nek, iki ko iddetle boynuzlaryla vurutu. = T.Diy. ss- TS 2060 = ET ss- DLT II.152.184 szme hl T. = ilik-ilik hl. M: Kiyimi szme hl bolup ktiptu. = T. Srsklam olma. M: Giysin srlsklam oldu. = T.Diy. ? = sz-me ve hl nem ske H. = Supa. = T. Kaldrm. = T.Diy. ? = < ? sken = Hapanga oxa. = T. Hapanla ayn anlamda = T.Diy. ? = ET sgn = Rengi kara, zi tikenlik bir hil ta derihi. = T. Siyah renkli, dikenli bir tr da aac. = T.Diy. ? = < ? sgmek = uimak. = T. Dalmak. = T.Diy. ? = < ? slket Ku. = Tekellp. = T. Tekellf. = T.Diy. ? = < ? smel Ke. = Dora suridian ta. Kme: Gep tmes, hicil bolmaydian. = T. la gibi srlen ta. Mecaz anl: Sz gemez, utanmaz. = T.Diy. ? = < ? smle T. = cmini syini kaynitip, biraz un lip piurulidian, halvia oha tamak. = T. zmn suyunu kaynatp, biraz un kartrp piirilen, helvaya benzeyen yemek. = T.Diy. ? = < ? sng . = Neyze, miltikni neyzisi. = T. Mzrak, sngnn mzra. = T.Diy. sng TS 2051 = ET s DLT I. 349,441,497; II, 264 ; III. 337,368 svet Ku. = Hu hever (ayallar yegigende hever ytip baranni svet ytip bardi deydu). = T. yi haber ( kadnlarn bebek doumu hakkndaki habere svet denilir). = T.Diy. ? = < ? syem = Soyam a oha. = T. Soyam la ayn anlamda = T.Diy. ? = < ? sze Ku. = Yalpuz. = T. Uzun mrl, ince gvdeli bitki. = T.Diy. ? = < ? stik a Ku. = Tavar alik (bu yidin yasaan sz ). = T. Satn alnan hububat (bu

29

yeniden yaplan sz). = T.Diy. ? = satg ve a sri = Terep, taman; te. Koakta mundak kelgen: Bare alem bir sri, Yaluz maa sen bir sri. Telpnp kutek uarmen, Her zaman sni sri. = T. Taraf, yan. Koukta rnek gelen ekliyle: Bare alem bir sri, Yaluz maa sen bir sri. Telpnp kutek uarmen, Her zaman sni sri. = T.Diy. ? = < ? sritma T. = ireni tartmisi (bu sz baka caylarda laso yeni apan yaki somkilarni sritmisi meniside klidu. M: Sritma apan --- lasoluk apan. = T. Yemek masasnn ekmecesi (bu sz baka yerlerde fermuar yani ceketin veya antann fermuar anlamna gelir. M: Sritma apan --fermuarl ceket. = T.Diy. ? = < ? seri nemde Ke. = ala kosak, kedir ehvan. M: Sri nemde can bkip ktivatimiz. = T. Ne a ne tok. M: Ne a ne tok geiniyoruz. = T.Diy. ? = < ? srik tki tetr rlp ketmek . = Toanlikni, muzlianlikni, spetlep k ytilidian birikme. = T. dn, donduunu ifade eden szck grubu.(Harf.sar tyleri tersine diklemek) = T.Diy. ? = < ? srik seyva Ke. = zmni bir tri. = T. Bir zm tr. = T.Diy. ? = < ? k srik- suruk Ke. = Srik (cp sz). = T. Sar (ikileme) = T.Diy. ? = ET Kr. sark k k sar, sar renk DLT I. 329,374, 395; III. 162, 224 srik-sumul T. = Srik (cp sz). = T. Sar (ikileme) = T.Diy. ? = ET Kr. sark k sar, sar renk DLT I. 329,374, 395; III. 162, 224 srik kar = Hava mtidilrek vakitta yakkan kar. = T. Ilk havada yaan kar. = T.Diy. ?=<? srik ku = Mk yapilak, ker ku (taliklar szi). = T. Puhu kuu, bayku. (Dallarn sz). = T.Diy. ? = < ? srik et = Trini asti, g bilen trini ariliidiki tokulma. = T. Derinin alt, etle derinin arasndaki doku. = T.Diy. ? = < ? srik tie kiriv almak = Ktia kirivalmak, ienige ike boluv almak. = T. Karsndakinin gvenini kazanmak. = T.Diy. ? = < ? ssik loyla = Binamlarda ve yol boylirida sidian bir hil ot. = T. Kurak yerlerde ve yol boylarnda yetien bir tr ot. = T.Diy. ? = < ? sin igi = Nemhu caylarda sidian bir hil yava ek. = T. Nemli yerlerde

30

yetien bir tr yabani iek. = T.Diy. ? = < ? skir g L. = ketke. = T. ekirge. = T.Diy. ? = < ? skilek (1) T. = Cilit aidian puza. = T. Hamur aan oklava. = T.Diy. ? = < ? skilek (2) H. = okan (cgan). = T. Evli gen bayan. = T.Diy. ? = < ? slina = Krpe. = T. Pamuklu dek. = T.Diy. ? = < ? svephana = Mona. = T. Banyo. = T.Diy. ? = ET, sevb+hne syimak = Bgiz kolini ikirip turup szlimek. M: U kolini syip turup bir nimiler devatidu (saymak mu diyilidu). = T. aret parman oynatp sz

sylemek. M: O elini oynatp bir eyler sylyor. (saymak da denilir). = T.Diy. ? = < ? sibuca Ke. = Kiysik, kigir. M: Nime tz olturmay, sibuca olturusen! Bu ediyalni tz salmay,sibuca sep koyupsen. = T. Eri, arpk, br. M: Niye dz oturmadan, yamuk oturuyorsun! Bu battaniyeyi dzgn sermeden, yamuk sermisin. = T.Diy. ? = < ? sipak Ku. = Suvak. = T. Sva. = T.Diy. ? = < ? k sipe H. = Tac, selle. = T. Ta, sark. = T.Diy. ? = < ? sipte = Silik ( bezi caylarda sipta mu diyilidu). = T. Dz, przsz ( baz yerlerde sipta da denilir). = T.Diy. ? = < ? sipimak = Suvimak. = T. Sivamak. = T.Diy. ? = ET Kr. suva- ED 785 a sirek ala. = T. Seyrek, nadir, sk rastlanmayan. = T.Diy. sirek seyrek Der.S.X. 3645 = ET sedrek ED 802 a sirtlik r H. = Gilemni yan teripini teep turidian yip. = T. Kilimin yan k tarafn eit hale getiren ip. = T.Diy. ? = < ? sirtik Ku. = Hevar, uur, iz-drek. M: Balam yurttin ikip ketkili be yil boldi, hi k sitriini alalmidim. = T. Haber. M: ocuum memleketten kp gideli be yl oldu, hi haberini alamadm. = T.Diy. ? = ET srt ED 846 b sira Ku. = Zire, kulakka takaydian halkini bir hili. = T. Kpe, kulaa taklan bir tr halka. = T.Diy. ? = < ? sirkaya = Piyale, kiik ine. = T. Fincan, kk ini. = T.Diy. ? = < ? sirke = Aiksu, zm syini iti yoli bilen teyyarlinidian imel iimlik; pitni tuhumu. = T. Sirke, zm suyunu ekitmek suretiyle hazrlanan eki sv; bit

31

yumurtas. = T.Diy. sirke II TS 1992 = ET sirke, DLT I. 191,207,209,430; II.30,138, 295,337; III.121,252,284 sirke piyazlik kilmak = Kkrtmek, itmak. = T. Kkrtmak, actmak. = T.Diy. ?=<? sirkisi su ktermeslik = Gep yaki akak ktrelmeslik. = T. Sz veya aka kaldrmazlk. = T.Diy. ? = < ? sirliip kalmak A. = iliip ketmek ke oha. = T. iliip ketmek ile ayn k anlamda = T.Diy. ? = < ? sirlima noa H. = Ti pal-pal, ii al-al. = T. Gsterili ama ii bo. = T.Diy. ? =<? sizma = Resim; irtuj. M: maretni sizmisi --- imaretni irtuji. = T. Resim; plan. M: maretni sizmisi --- Binann plan. = T.Diy. ? = < ? sizmak = Tepirimek, kailarni dez ketken yaki yrilan yridin su, ya katarlialarni tepirii. = T. Szmak, kapkacaklarn atlayan veya atlak yerinden szan su, ya gibi olanlarn szmas. = T.Diy. sz- TS 1978 = ET szED 861 a sizip ketmek H. = Oruklap ketmek. = T. Kuruyup gitmek, zayflamak. = T.Diy. ? =<? sikmak H. = Kol bilen sikip yasian tzek. = T. El ile sklarak yaplan tezek. = k k T.Diy. Kr.sk- TS 1966 = ET Kr. sk- ED 804 b sikik . = Azap, eklime. = T. Azap, ile ekmek. = T.Diy. ? = ET sk- ED 804 b kk sikim . = Azap, capa. = T. ile, cefa. = T.Diy. ? = ET Kr. sk ED 808 a k sikin . = Yukuridige oha. = T. Yukardaki ile ayn anlamda = T.Diy. ? = ET k sikinmek Ke. = Bedenge uak kizil rlep ketmek. M: Bala sikinip ktiptu. = T. Bedende ufak krmz sivilce kmas. M: ocuk sivilcelenmi. = T.Diy. ? = <? siir Ku. = Burcek; dokmu; tt koa azi. = T. Ke; sokak az, kavak. = T.Diy. ?=<? simikmak . = Korulup kiiklep ketmek. M: Hl konak simikip kptu (baka k k caylarda imikmak, umukmak mu diyilidu). = T. Kavrulup klmek. M:

32

Ya msr kavrulup kld.(baka yerlerde imikmak, umukmak da denilir). = T.Diy. ? = < ? sinca H. = Tamni stige koyulidian yaa. = T. Dam zerlerine konulan tahta. = T.Diy. ? = < ? sinay ine H. = Sirkaya, piyale. = T. ay kasesi. = T.Diy. ? = < ? sinek H. = Bdi, kalik, bara. M: Sinek bolmisa kava gzige ikmaydu (makal). = T. Srk. M: Srk olmasa kabak atya kadar kmaz. (atasz) = T.Diy. ? = <? sini (1) = Kiini iray-turkia karap haraktiria baha bergi, tehlili; paylaki. = T. nsann yzne bakp karakterini tahlil eden; casus istihbarat. = T.Diy. sini(II) bir amala iz sren Der.S.X. 3638 = < ? sini (2) L. = Cege, lim. = T. Tavan yapmnda kullanlan ilenmi aa. = T.Diy. ?=<? sinilimak = nikilimek. M: Sinilap karimak --- inikilep karimak. = T. Titizlikle aratrmak, incelemek. M: Sinilap karimak --- titizlikle bakmak. = T.Diy. Kr. sini(II) bir amala iz sren Der.S.X. 3638 = < ? sinmak Ku. = enmek (taliklar szi). = T. nanmak (dallarn sz). = T.Diy. ? k =<? sivil Ke. = Nazuk, aciz, korkunarak. M: Hecepmu cni sivil bala ikesen!. = T. Nazik, dayanksz, korkaklk. M:Hayret dayanksz ocukmusun! = T.Diy. ?=<? siypa Ku. = Bedenni bir nersige srkilip yaki kkyn, herige oha hearetlerni kii bilen yara bolup klii. = T. Bedende, bir eye yanap veya atsinei, arya benzer haeratlarn sokmas sonucu yara oluu. = T.Diy. ? = < ? siyle Ke. = Rehim, epket. M: Siyle rehim --- rehim epket. = T. efkat. M: Siyle rehim --- efkat gstermek. = T.Diy. ? = < ? siylimak Ke. = emhorluk kilmak, sepket krsetmek, kynmek. M: Yaman kii k siylianni bilmes (makal). = T. efkat gstermek. M: Kt kii efkat gstermeyi bilmez (atasz). = T.Diy. ? = < ?

33

ap (1) H. = Tz, ittik; ap bola --- tz bolu. = T. abuk, hzl ; ap bolu--- abuk olun. = T.Diy. ? = ET ap ED 866 a ap (2) = Kili, uzun piak. = T. Kl, uzun bak. = T.Diy. ? = < ? ap (3) = llerde sidian bir hil smlk. = T. llerde yetien bir tr bitki. = T.Diy. ? = < ? apaldak Ke. = ivin ltridian palak, ivin paliki. M: Appak tama siklik k apaldakni kolia lip. vakkide birni salanidi, ivin derhal ucukti. = T. Sinek ldren krek, sinek krei. M: Beyaz duvara asl duran sinek kreini eline alp, pat diye vurdu, sinek hemen ld. = T.Diy. ? = < ? apallimak = Kanatlarini hrpeytip korudanmak (uar kanatlara karitilidu). = T. Kanatlarn amak (kular iin kullanlr) = T.Diy. ? = < ? aptul kakmak = Kme:Narizilik bildrp boynini tolgimak, boynini silkimek; krelep zini krsetmek. = T. Mecaz anlam : tiraz edip boynunu evirmek, boynunu sallamak; kibirle kendini gstermek. = T.Diy. ? = < ? aptul moniki Ke. = aptulni yarmay kurutkan keki M: Monek salduk ---aptulni yarmay kak salduk. = T. eftalinin yarlmadan kurutulan kurusu. M: Monek salduk --- eftaliyi yarmadan kuruttuk. = T.Diy. ? = < ? atava Ke. = Gllk mata. = T. iek desenli kuma. = T.Diy. ? = < ? aca = lpet, rik; hiridar. = T. Dost, arkada; ortak. = T.Diy. ? = < ? ahap H. = ax; tarmak. = T. Dal, budak, kol. = T.Diy. ? = < ? h ahape H. = Tarmak. M: Derya axapiliri --- ste tarmakliri. = T. Kol, dal, ube. h M: Derya axapiliri --- Nehrin kollar = T.Diy. ? = < ? ahe = Kaa iigi (bezi caylarda aksa mu diyilidu). = T. it. (baz yerlerde aksa da denilir). = T.Diy. ? = < ? ah saniu Ke. = ahtin ahka konup yridian biz hil kiik ku; bu bir cayda h olturalmaydian ademler gimu teklit kilinidu (gulcida bir toram diyilidu). = T. Daldan dala konan bir tr kk ku; bu bir yerde oturmayan insanlar taklit iin kullanlr. (Gulcada bir toram denilir). = T.Diy. ? = < ? aha boyluk Ku. = Tal boyluk, kliken. Koakta mundak kelgen: Tam baida h k olturadu, aha boyluk a yigit. Azidin ervet tamadu, erviti altun yigit. =

34

T. Fidan boylu, gelimi. Koukta rnek gelen ekliyle: Tam baida olturadu, aha boyluk a yigit. Azidin ervet tamadu, erviti altun yigit. = T.Diy. ? =<? aharma Ku. = ul-ul, paak-paak, kukum-talkan. M: Otunni brip aharma h kilivetti. = T. Param para , krk-dkk, darmadan. M: Odunu yarp parampara etti. = T.Diy. ? = < ? ahak = Koy, kalilarni tuvikni arka teripide bolidian bir cp kiik kmrek; azi ittik, yniltek. M: Koy, paikini ahsiki; ahak hotun. = T. Koyunlarla, ineklerin toynaklarnn arka tarafnda bulunan bir ift kk kkrdak; boboaz, hafif giyimli. M: Koyun,ayann ahsiki; hafif kadn. = T.Diy. ? =<? ahur Ku. = Ta cinislirini yimirilii bilen hasil bolan uak talar. = T. Toprak tabakalarnn yklmasyla oluan ufak talar. = T.Diy. ? = < ? ahine = atirak. M: ahine koyuvetti --- atiraklivetti. = T. Sv haldeki byk abdest. M: ahine koyuvetti --- byk abdestini yapt. = T.Diy. ? = < ? ahinek = Oymak. = T. Yksk. = T.Diy. ? = < ? ada = smlklerni goli; akni ggsni; kaa (riatka). M: Kivez adisi; akni adisi; adilik karvat --- riatkilik kavrat. Kme: ada paak (uzun paak). = T. Bitkilerin gvdesi; tekerlein jant; it. M: Ham pamuun gvdesi, tekerliin jant ; adilik karvat --- yatak ba it eklinde olan yatak. Mecaz anl: ada bacak (uzun bacak). = T.Diy. ? = < ? ara-uru T. = Azi ynik, gepni tola kilidian, azida bar, emiliyitide yok kiiler undak dep atilidu. = T. Gevek azl, ok konuan, aznda olup ite olmayan kiiler bu ekilde adlandrlr. = T.Diy. ? = < ? ar-ar T. = Bu, yamurni tz i, suni tz kii, kitapni tz okuluini bildridian imlik sz. M: Yamur ar-ar kilip akirap kuyuvetti; Mesum makallini ar-ar arildap okudi. = T. Bu, yamurun hzl yan, suyun hzl akn, kitabn abuk okunuunu bildiren nlem sz. M: Yamur arar edip bardaktan boanrcasnayad; Mesum makaleyi ar-ar hzla

35

okudu. = T.Diy. Yansma sz.14 = ET ar ar DLT I. 324 arup H. = Menanak (kuduktin su tartidian yaa kurulma). = T. Kuyudan su eken ahap alet. = T.Diy. ? = < ? aal T. = il ta. = T. akl ta. = T.Diy. Kr. akl TS 423 b = < ? amak . = Aldirimak, hovlukmak, endrimek. = T. Acele etmek, telalanmak. = k T.Diy. Kr. a- TS 2078 = < ? akildak = Bir hil oyunak. = T. Bir tr oyuncak. = T.Diy. ? = < ? a (1) T. = tkni koncia slinidian yaa kelip. = T. izmenin koncuna yerletirilen tahta kalp. = T.Diy. ? = < ? a (2) H. = Matai bz, yerlik reht. = T. Pamuklu bez, yer bezi. = T.Diy. ? = < ? air-uur Ku. = Cara curu , aldir-uldur, ildir-ildir. Koakta mundak kelgen: air-unur kilduran, atiki tumar emesmu. Sizni bizni kydrgen, Karika yarlar emesmu. = T. n-n, angr-ungur, ildirildir.(Taklidi ses). Koukta rnek gelen ekliyle: air-unur kilduran, atiki tumar emesmu. Sizni bizni kydrgen, Karika yarlar emesmu. = T.Diy. Yansma sz. = ET Yansma sz. al = izdin akkan su, lgey (bezi caylardaalvakmu diyilidu). = T. Azdan akan su, salya (baz yerlerde alvak da denilir). = T.Diy. ? = < ? ala Ke. = Oakni yaki meni alasi (alasin mu diyilidu). = T. Ocan veya sobann zgaras (kmr paralarnn dmesini engelleyen (alasin de denilir). = T.Diy. ? = < ? aldami L. = Bovaklarni aldia tartip koyuludian lata, aldama, alduruk. = T. Bebeklerin nne koyulan bez, gslk. = T.Diy. ? = < ? aldirap Ku. = cme yaki rk kakidian o dastihan. = T. Dut veya erik silkelenen byk rt. = T.Diy. ? = < ? aluk = al oha. = T. al ile ayn anlamda = T.Diy. ? = < ? aliu Ku. = Sevze alaydian (kiridian), sayman, sevze kiru. = T. Sebze kesen alet, sebze kesecei. = T.Diy. ? = < ? alimak (1) Ku. = Kirmak, aklimak (sevzini); ila ariini ilmak. = T. Soymak k
14

Trkede yamurun hzl yan arl arl ikilemesiyle anlatrz.

36

(havucu); srttaki tanelerin deilmesi suretiyle uygulanan yerel tedavi yntemi. = T.Diy. ? = < ? alimak (2) = Kiymia tuz iletrmek. = T. Salaya tuz kartrmak. = T.Diy. ? = < ? an L. = Belge. Koakta mundak kelgen: Telvilerni aniu, Her dem yer an szlimek. Bu saa adet bolamdu, tken ini tegimek. = T. Belge. Koukta rnek gelen ekliyle: Telvilerni aniu, Her dem yer an szlimek. Bu saa adet bolamdu, tken ini tegimek. = T.Diy. ? = < ? ana = Bz tukuydian destigahni r yiplirini ktirip-irip turidian kismi. M: Bzni buzan anisi, kizni buzan anisi (makal). = T. Bez dokunan tezgahn rme iplerini kaldrp-indiren ksm. M: Bezi bozan anas kz bozan anas (atasz). = T.Diy. ? = < ? anazketmen Ke. = Uzunak, breksiman ketmen. = T. Uzunca, bbrek eklindeki pulluk. = T.Diy. ? = < ? ay Ku. = a, kndrlmigen, tosun. = T. Eitilmeyen, kontrol edilmesi zor (ev: hayvanlar iin). = T.Diy. ? = < ? ayardi Ku. = Davrai, poi. = T. Yaygarac, yalanc. = T.Diy. ? = < ? epek = Sallak, beva, tentek; bethuy. M: epek at --- bethuy at. = T. Hareketli, yaramaz, afacan; huysuz. M: epek at --- huysuz at. = T.Diy. Kr. epek apak(II) yzsz, geveze Der.S.X. 3746 = < ? epk Ku. = pilak, oh, aptike. = T. Sebepsiz yere kan, kafa tutan, yaramaz. = T.Diy. ? = < ? edde L. = lkler bia ( kevre beia) belge kilip tikilgen yaga. = T. llerin bana (mezar bana) iaretlenip dikilen tahta. = T.Diy. ? = < ? er Ku. = Barikalla, rehmet, belli. = T. Aferin, teekkr. = T.Diy. ? = < ? er-er Ku. = Barikalla: Hekalla, rehmet (heere mu diyilidu). = T. Aferin, teekkr. (heere de denilir). = T.Diy. ? = < ? ervaz Ku. = Ekser. Koakta mundak kelgen: Alliyey ervazey, Hazir bolular. Kelse dmenler, Batur bolular. = T. En ok. Koukta rnek gelen ekliyle: Alliyey ervazey, Hazir bolular. Kelse dmenler, Batur bolular. = T.Diy. ?=<?

37

ek H. = Yik. = T. Zayf, clz. = T.Diy. ? = ET Kr. e- zmek DLT II. 293 ellek Ku. = Gni andiri (bezi caylarda ellet mu diyilidu). = T. Etin siniri (baz yerlerde elletde denilir). = T.Diy. ? = < ? elle goyek H. = atege. = T. rlm san ucuna taklan madeni para. = T.Diy. ? = < ? eliga Ku. = Galva, hamaket. = T. Ahmak, aptal. = T.Diy. ? = < ? opuk . = Mitkot bolup, ouk iip ketkende, tge yuini akarapka ilap opuk k tip taidu. = T. Ak kemii yerinden ktnda, deve ynn tuzlu suya batrp kasn ien blgesine koyduktan sonra sarlmas. = T.Diy. ? = < ? pk T. = Piyaz, alma katarlik nersilerni posti, akili. M: Piyaz pki, alma pki, gazir pki. = T. Soan, elma gibi eylerin kabuu. M: Soan kabuu, elma kabuu, ekirdek kabuu. = T.Diy. ? = ET Kr. pik meyve yenildikten sonar atlan ey, r p DLT I. 390 , p+ ik ot-ot Ke. = Valaktekkur. = T. ok konuan. = T.Diy. ? = < ? ota at H. = at, otia koidian at. = T. at, arabaya koulan at. = T.Diy. ? = ET Kr. ota merdiven YUTS 381 a oa Ku. = Bir hil tamak (g, gktat, fntoza katarlik nersilerni orpida piurup, dora-dermeklerni ttitip teyyarlanidu). = T. Bir tr yemek (Et, sebze, soya makarnas, gibi eyleri et suyunda piirip, baharat koyulup hazrlanr). = T.Diy. ? = < ? ora = Tamni kemtk yri (tosak tamni buzulup, adem tidian bolup kalan yri). = T. Duvarn eksik yeri (bir eyi engellemek iin yaplan duvarn bozulup, insan geecek durumda olan yeri). = T.Diy. ? = < ? orka = ii bdine (bdinini mikiyini). = T. Dii bldrcn (bldrcnn diisi). = T.Diy. ? = < ? oha Ke. = Cigdini tikini, tiken. Koakta mundak kelgen: ohilik cigdige iksam, h Birtildi apanliri M: Sizni izdep yol yrp, Brildi tapanlarim. = T. de dikeni,diken. Koukta rnek gelen ekliyle: ohilik cigdige iksam, Birtildi apanliri M: Sizni izdep yol yrp, Brildi tapanlarim. = T.Diy. ? = < ?

38

ohlap Ke. = ohla slip tidian p (tamak). = T. Domates koyup yaplan h hamur (yemek). = T.Diy. ? = ohla ve p oda . = nike, giz, torisia yoinimay, igizige sken herkandak nerse. = T. nce, yksek, dmdz enine genilemeyen,yksee ykselen herhangi bir nesne. = T.Diy. ? = < ? orlak Ku. = orluk, or ikidian yer. = T. Tuzlu arazi, tuz karlan yer. = T.Diy. k Kr. or tuzlu Der.S.X.3790 b = ET Kr. or tuz, tuzlu ED 868 b orla A. = orlak ka oha. = T. orlakla ayn anlamda = T.Diy. Kr. orak II ok tuzlu = ET Kr. or tuz,tuzlu ED 868 b oruk T. = Badira, hada yaa. = T. Srk aa. = T.Diy. ? = < ? k ourtma T. = Srima, tartma. = T. ekmece. = T.Diy. ? = < ? our-our = Nahayiti kp. = T. Ar ok. = T.Diy. ? = < ? om Ku. = Davra. = T. Ar ekilde vme veya vlme. = T.Diy. ? = < ? omi Ku. = Kz-kzi, damdami, davrai. = T. Gsterii. = T.Diy. ? = < ? om kilmak Ku. = Kz-kz kilmak, damlimak. = T. Gsteri yapmak. = T.Diy. ? = k <? oynabel Ku. = Nazuk, aciz; bli bo, boa zileg, capadin kaidian, aknani. = T. Nazik, gsz; gevek, uyuuk, zahmetten kaan, almadan geinen. = T.Diy. ? = < ? upur Ku. = ah-putak (ksilgen). = T. Dal-budak (kesilen). = T.Diy. ? = < ? upur giz . = Gep tougui. = T. Dedikoducu. = T.Diy. ? = < ? upu iz T. = Gep tapkak. = T. Dedikoducu. = T.Diy. ? = < ? udaymak Ke. = Loide ikip kalmak, gevdilenmek, yalialinip kalmak. M: k Kattik yakkan ldrdin kyin, kmmekonaklar yalialinip odiyip ktiptu. = T. Aniden kmak, grnmek, plak hale gelmek. M: ok yaan dolunun ardndan, msrlar aka dimdik grnm. = T.Diy. ? = < ? udibar = idamlik; biare. M: Bekmu udibar ayal iken, une dert elemge idap, yene re yrvatidu. = T. Dayankl; aresiz. M: ok aresiz kadnken, u kadar dert zntye dayanp, yine ayakta duruyor. = T.Diy. ? = < ? uraka Ku. = ahur ga oha. = T. ahur la ayn anlamda = T.Diy. ? = < k

39

? urdak Ke. = Zinnet, bzek. = T. Ss, nak. = T.Diy. ? = < ? k urlima Ku. = Kmmekonak. = T. Msr. = T.Diy. ? = < ? urlimak Ku. = ala kydrmek. M: Konak urlimak. = T. Azck yakmak. M: k Msr az yakmak. = T.Diy. ? = < ? uimak . = Maysirimak. M: Balilar uap ketti --- balilar maysirap ketti. = T. k Zayflamak M: ocuklar uap ketti --- ocuklar zayflad. = T.Diy. ? = < ? u unutte Ku. = u yerde. = T. u yerde = T.Diy. ? = < ? uutmak H. = Kunak unidin kilinan bir hil tamak (kunak uni suyuk yuurulup k kaynatvatkan sua sikip outulup tilidu). = T. Msr unundan yaplan bir eit yemek (msr unu suyla yorulup kaynayan suya sklp batrlr). = T.Diy. ? = < ? umba H. = Keke yaki ketmenni deste tkzidian tgi. = T. Kazma veya apann sapnn geirildii delii. = T.Diy. ? = < ? una H. = Cigde hi. = T. de dal. = T.Diy. ? = < ? rlimek Ku. = Ahturmak, maltimak. = T. Aramak, aratrmak. = T.Diy. ? = < ? ltelimek Ku. = Azia kelgenni szlimek, kapimak. = T. Azna geleni sylemek, ene almak. = T.Diy. ? = < ? ptr Ku. = Pok-sdklerni ssik puriki (paskina ademlerni uptur dep tillaydu). = T. Bok-sidiklerin pis kokusu (Kirli kiiler upturdiye azarlanr). = T.Diy. ? = < ? de T. = Kasmak (may srtlgen caya topa konup hasil bolan kasmak de diyilidu). M: Harvini kazinini de balap ktiptu. = T. Macunlam ya lekesi (ya srlen yere tozun yerlemesiyle oluan lekeye de denilir). M: Arabann tekerleini ya lekesi kaplam. = T.Diy. ? = < ? rmel . = Etiyazda deryada rip akkan muz. = T. lkbaharda nehirde eriyip akan buz. = T.Diy. ? = < ? e = Bir hil hupurak ot. = T. Bir eit ho kokulu ot. = T.Diy. ? = < ? lle . = oyla. = T. Pirin orbas. = T.Diy. ? = < ? merimek = meymek. = T. Srtn hafife kamburlatrmak. = T.Diy. ? = < ?

40

mk Ku. = Glige amrak, akz. = T. Boazna dkn. = T.Diy. ? = < ? tile . = oh, kiziki. = T. Yaramaz, soytar. = T.Diy. ? = < ? ilimek = Ksip acratmak (gni sigidin acratmak). = T. Kesip ayrmak (eti kemikten ayrmak). = T.Diy. ? = < ? ip Ku. = Torus. = T. Tavan. = T.Diy. ? = < ? ipa T. = Sz-herkiti nazaketlik, turmui, ipaaliyiti retlik, puhta adem ipa adem diyilidu. = T. Sz ve hareketi nazik, hayat, ii dzenli, salam ve titiz insana ipa insan denilir. = T.Diy. ? = < ? ipak ke Ke. = Sapma ayak. = T. Terlik. = T.Diy. ? = ipak ve ke k ipidar Ku. = Nahayiti zi, nahayiti koyuk, nahayiti klin. M: ipidar derehler. = T. ok youn, ok sk ,ok koyu.M: Sk aalar. = T.Diy. ? = < ? ipir Ku. = Nurun ( hem kp, hem zi-mi-mi haletni bildridu). = T. ok (epey , fazla, ok bol olma durumunu bildirir). = T.Diy. ? = < ? ipildak = ip-ip kz (kzi hemie ipildap turidian adem). = T. Tiki olan gz (gz srekli alp kapanan insan). = T.Diy. ? = < ? idar Ku. = Koyuk, zi; skle, bir tuta. = T. Koyu, sk; bir btnlk. = T.Diy. ? =<? idak H. = Avak, oruk. = T. Gsz, zayf. = T.Diy. ? = < ? k idiap Ke. = Kirlik, yatkan- krpilerni kirligi. = T. araf, yatak-dek araf. = T.Diy. ? = ET Kr. araf TS 441 idi ve ap ir = Kavak, porni eksi. M: ir yaa, ir amur. = T. Boun tersi. M: ir aa (ya aa), ir turp (sulu ve sert turp) = T.Diy. ? = < ? iraol Ku. = Cahil, gep tmes, klin. = T. Cahil, sz bilmez. = T.Diy. ? = < ? irak T. = Paak; miltikni atidian ada tirep turidian aa yaa. M: Koyni iriki; k iraklik miltik. = T. Bacak; tfein atelendii anda onu destekleyen atal aa. M: Koyun baca; destekli tfek. = T.Diy. ? = < ? irim = Ane kurup ketmigen, yrim kuruk. M: irim otun. = T. ok birikmemi, yarm,az birikmi. M: irim odun. = T.Diy. ? = < ? irla Ku. = ile, gege, pata, . = T. Erkeklerin cinsel organ. = T.Diy. ? = < ? i Ku. = Aama tgnlirini yidian muguz yaki yaa zik. M: Balini ii i

41

bolmas, olak mgzi i (makal). = T. Urgan dmlerini zen boynuz veya tahta i. M: ocuk ii i olmaz, olak boynuzu i. (atasz). = T.Diy. Kr i TS 2098 = ET Kr. i (1) i ED 856 b ii A. = Mata, ham. = T. Bez, ilenmemi bez. = T.Diy. ? = < ? iildak . = Yiltek. M: iildak ayal. = T. Hafif giyinmi. M: Hafif giyinmi k kadn. = T.Diy. ? = < ? ikiin Ku. = Buday, trik katarlik ziraetlerni dan almay kalan kalduki. = T. Buday, dar gibi ziraat rnlerinin tohumlarndan artan kalnt,artk. = T.Diy. ?=<? itaytmak = Digaytmak. M:. Atlar kulaklarn itaytip tpirlati;Kyikler etrapka itiyip karaytti. = T. Dikmek.M: Atlar kulaklarn dikip rpnd;geyikler etrafa dikilip bakt. = T.Diy. ? = < ? igil = Bir sapak zmni kiik ahiliri. M: Bir igil zm. = T. Bir salkm zmn kk pleri. M:Bir p zm. = T.Diy.cngl TS 403b = < ? ilta atmak = Po atmak, o gep kilmak. = T. Aldatmak, yalan sylemek,bahane uydurmak. = T.Diy. ? = ET Mo. ilta sebep, gereke ilta ve atmak ildip . = smlktin ilengen yamurluk ypina. = T. Bitkiden retilen yamurluk. = T.Diy. ? = < ? ilgey H. = Halat, aldrk. = T. Bebek nl. = T.Diy. ? = < ? ilve Ku. = Tada sidian karikatta oha smlk. = T. Dada yetien siyah zme benzeyen bitki. = T.Diy. ? = < ? iliip kalmak = Kaskanda piulidian yimekliklerni obdan piurulmay ktip kelii (bezi caylarda irliip kalmak mu diyilidu). = T. Aatan yaplan buhar tenceresinde piirilen yemeklerin iyi pimeden kalmas. (baz yerlerde irliip kalmak da denilir). = T.Diy. ? = < ? imanmak Ku. = Timiskilimak, marimak, iiktin bini tkip karimak, bini sozup k demmu-dem karimak. = T. Yoklamak, gizlice bakmak, kapdan ban sokup bakmak, ban uzatp sk sk bakmak. = T.Diy. ? = < ? imikmak Ku. = Korulmak, oruklimak, soulmak, syi kamak. M: Bir okul bilenla k k uni iiki imikipla ketti. = T. Solmak, zayflamak, suyu azalmak. M: Bir ineyle onun ikinlii indi. = T.Diy. ? = < ?

42

ine L. = irne, varina, murabba. = T. Nektar,reel. = T.Diy. ? = < ? ivak Ku. = Saslik, imlik. = T. Sazlk, yeillik. = T.Diy. ? = < ? k iver Ku. = ilni ilesi, ki, sydkni arilamisi. = T. Ahrn gbresi, gbre, = T.Diy. ? = < ? iverlik = Sazlik. = T. Bataklk. = T.Diy. ? = < ? iveki T. = Gep tapkui, gep touui. = T. Dedikoducu. = T.Diy. ? = < ? ivcimak. Ku. = Koie srlp mamak ( bu sz kpine mii ikmian k bovaklara karitip ytilidu, ulcida sibhimak diyilidu. = T. Poposuyla srnp gitmek (bu sz ou zaman henz yryemeyen bebekler iin sylenir, ulcada sibhimak denilir). = T.Diy. ? = < ? ivirak Ku. = arva mallarni tuyii iidiki sek. = T. Hayvanlarn toynann k iindeki kemik. = T.Diy. ? = < ? ap etmek H = Kap etmek, hap etmek. = T. Damlamak. = T.Diy. ? = < ? apimak Ku. = Havimak. M: tlar apiydu, gadayni krse. = T. Havlamak: M: k Kpekler dilenci grse havlar. = T.Diy. ? = < ? ata Ke. = atadek adem --- ktektek adem. = T. ri yapl insan. = T.Diy. ? = < ? adir-sukur Ke. = Ahturmak, oboska kilmak. M: Hemme yerni adir-sukur kilipmu cesetni tapalmidi; yge bsip kirip, hemmeylenni adir-sukur kildi. = T. Aramak, aratrma. M: Her yeri arayp da cesedi bulamad; evi basp herkesi arad. = T.Diy. ? = < ? aral H. = Kotanni adilik yaa iii (kaa iik). = T. Aln it tarzndaki kaps (it) = T.Diy. ? = < ? aralta L. = Port, matu, kme tuhtaydian yer. = T. Liman, gemi duracak yer. = T.Diy. ? = < ? aritamal L. = epere. = T. Yarasa. = T.Diy. ? = < ? az tapan = Saman olluk smlk bolup, derya vadiliridiki otlaklarda sidu (suur ot mu diyilidu). = T. nce gvdeli bitki olup nehir vadilerindeki otlaklarda yetiir. ( suur ot da denilir). = T.Diy. ? = < ?

43

az koun H. = Kounni bir tri. = T. Kavunun bir tr. = T.Diy. ? = < ? az ot . = Bir hil iraylik ot. M: Sen bir zamanlarda az ottek iraylik idi. = T. Bir eit gzel ot M: Sen bir zamanlar az ot gibi gzeldin. = T.Diy. ? = < ? a = Kri, kattik. M: Sevziler a bolup ktiptu. = T. Yal, kat. M: Sebzeler katlam. = T.Diy. ? = < ? aa Ku. = Kaa. = T. it. = T.Diy. ? = < ? alcak Ku. = Kyikni iisi. = T. Dii geyik. = T.Diy. ? = < ? k alek = Su boyliri ve yol boyliridiki nem caylarda sidian bir hil ot. = T. Su ve yol boylarndaki slak yerlerde yetien bir eit ot. = T.Diy. ? = < ? aldiran kamu L. = giz sp kurup kalan , bora tokulidian komu. = T. Uzun yetien kuruyup kalan, hasr rlen kam. = T.Diy. ? = < ? almus-gulmus Ku. = alap-ulup. = T. Yansma sz. = T.Diy. < ? = ET< ? alvarimak . = Pay-ptek bolmak, aldirap-tnep yrmek. = T. Tela iinde olmak, k aceleyle yrmek. = T.Diy. ? = < ? alis L. = stn, yukuri, kaltis. M: alis kelmek --- stn kelmek, bsip mek. = T. stn, yksek. M: alis kelmek --- stn gelmek. = T.Diy. ? = < ? avur-uvur . = Vara-uru (para avazi). = T. Grlt-patrt (konuma sz) = T.Diy. ? = < ? aylimak Ku. = etnimek. Koakta mundak kelgen: ltik oki yaman nime, U yan- bu k yan aylimas, Yiraktiki yar kelgie, Yrek-bir paylimas. = T. Kanmak, ekinmek. Koukta rnek gelen ekliyle: ltik oki yaman nime, U yan- bu yan aylimas, Yiraktiki yar kelgie, Yrek-bir paylimas. = T.Diy. ? = < ? aynuk Ku. = Arun (kala bilen kotazni otturisidin ikkan alut kala). = T. Melez k ( nekle yaktan olan melez inek). = T.Diy. ? = < ? epse Ke. = Bek, nahayiti, hecep.M: epse yoan adem iken. = T. Pek, ar, ok. M: ok byk insanm. = T.Diy. ? = < ? ecep Ku. = Hetk, helek. = T. Kitap ayrac. = T.Diy. ? = < ? eey A. = ar ot, stlk ot. = T. Alacal ot, stl ot. = T.Diy. ? = < ? erek Ku. = Varak. = T. Yaprak. = T.Diy. ? = < ? ezinet H. = Tapa-tene. = T. Sitem etme, serzeni. = T.Diy. ? = < ?

44

elep H. = ilap. = T. Klf. = T.Diy. ? = < ? elet Ku. = Yalan, sahta. M: elet sz kilmak, kzni elet kilmak --- sahta kilmak, kz boyimak. = T. Yalan, sahte. M: elet sz kilmak, kzni elet kilmak --Yalan atmak, gz boyamak. = T.Diy. ? = < ? emze Ke. = Naz, cilve, koakta mundak kelgen: ik otuni tutaturup, Kydrd mni. Cilve kilip, emze kilip, ltrd mni. = T. Naz, cilve. Koukta rnek gelen ekliyle: ik otuni tutaturup, Kydrd mni. Cilve kilip, emze kilip, ltrd mni. = T.Diy. ? = < ? encu Ke. = alcir. M: encu it-alcir it. = T. Kuduz. M: encu it --- kuduz kpek. = T.Diy. ? = < ? op-op T. = Bo klip kalmak. M: apan uama op-op klip kaldi. = T. Bol gelmek. M: Ceket stme bol geldi. = T.Diy. ? = < ? op-opila T. = Bopbo, bo. = T. Bombo, bo. = T.Diy. ? = < ? ucam agili kilmak Ke = Hemmige at krivalmak, monopol kilivalmak. = T. k Hereyi kontrol altna almak , tekel oluturmak. = T.Diy. ? = < ? uca krsn = Hocayina yaki balikka yaxi krn n, yaxi ilarni krsitip turup kilika xutar adem. = T. Sahibine veya patrona iyi grnmek iin, iyi ilerini gstermeyi seven kii. = T.Diy. ? = < ? ocitam . = Beltam. = T. Duvarn yklmasn nlemek iin yanna yaplan ek duvar. = T.Diy. ? = ET Kr.tam duvar ED 502 b , oci ve tam ocika Ke. = Kyoul bolui kynatisini undak dep akiridu. = T. Damat, kaynatasn byle syleyerek arr. = T.Diy. ? = < ? ora kapak Ke. = To, kopal muamililik kiilerni spetle n kollinilidian k birikme. = T. Olgun olmayan, kaba insanlar iin kullanlan sz. = T.Diy. ? =<? oro T. = arala oha. = T. aral la ayn anlamda = T.Diy. ? = < ? odurau Ke. = Kot-kot, goiak. = T. ok konuan, ok sylenen. = T.Diy. ? =<? odurimak H. = Kotuldimak. = T. Mrldamak. = T.Diy. ? = < ? k orap H. = Ham zm. = T. Olmam zm. = T.Diy. ? = or ve ap

45

orulday = orulay (bir xil ku). = T. Ularku. (Bir tr ku). = T.Diy. ? = < ? ozo L. = Megen, buday paxili, ye. = T. Buday sap = T.Diy. ? = < ? ouldak Ke. = onuldap avaz ikiridian ii kavak bir xil oyunuk. = T. Vzlt k sesi karan ii bo bir eit oyuncak. = T.Diy. ? = < ? ol Ku. = ste, derya, kin; tekti, esli; dmbe. Koakta mundak kelgen: Ulu-ulu suni ketim, Yene barmu ol. Asan kili perverdigarim, Men yaluz oul. = T. Kanal, nehir;temel,asl;srt. Koukta rnek gelen ekliyle: Ulu-ulu suni ketim, Yene barmu ol. Asan kili perverdigarim, Men yaluz oul. = T.Diy. ?=<? oli H. = Zadi; peket; hergiz. = T. Hi; fakat; kesinlikle. = T.Diy. ? = < ? on Ku. = Koun (kounni kiskartip ytilii). = T. Kavun. (kavunun ksaltlm ekilde sylenii). = T.Diy. gon I Der.S.VI. 2099 = ET kaun ED 611 b ucur Ku. = ezep; eyret; hayacan. = T. Gazap; gayret; heyecan. = T.Diy. ? = < ? ucuri kelmek Ku. = Tesirlenmek, kaynimak, ezeplenmek, hayacanlanmak. = T. Etkilenmek, fkelenmek, heyecanlanmak. = T.Diy. ? = < ? ucum H. = Spidin acrap ketken uvak zm. = T. Sapndan ayrlm olan ufak zm. = T.Diy. Kr. zm TS 2324 = < ? uuk L. = Kiik, icik. = T. Kk. = T.Diy. Kr. kk TS = ET kiig ED 696 a k uduruk-buduk . = Duduklimak. M: U uduk-buduk kilip gep kilalmay kaldi. = T. k k Kekeleme. M: O kekeledi sz syleyemedi. = T.Diy. ? = < ? urtek (1) H. = oh bala (bu sz Kekerde umtekmenisidekollinilidu). = T. Yaramaz ocuk ( bu sz Kagarda umtek anlamnda kullanrd). = T.Diy. ? = < ? urtek (2) Ke. = Yutum, oltam (mikdar sz). M: Uni gili kimildap, bir ikki urtek atkusi keldi --- bir ikki yutum harak iksi keldi. = T. Yudum,(miktar sz). M: Uni gili kimildap, bir ikki urtek atkusi keldi --- bir iki yudum iki iesi geldi. = T.Diy. ? = < ? ulacimak . = ulalimak. M: Ketmenni ulacip ap. = T. Kula atmak. M: k apay ok kaldrp apala. = T.Diy. ? = ET Kr. kula 1398

46

ulda H. = Tokmak, kaltek. = T. Tokmak, sopa. = T.Diy. ? = < ? ulur Ku. = olak. = T. Topal. = T.Diy. ? = < ? ulun Ke. = Top. M: U kedimni o-o ytkep, ulundin tzla ayrildi-de, tt koa dukmuini aylinip tp, o yola ti. = T. Toplum. M: O admn byk byk atp, toplumdan hzla ayrld ve kava dnp byk caddeye kt. = T.Diy. ? = < ? uluy Ke. = ulula, topila, maliman, ensizlik.M: uluy ktermek ---topila ikarmak. = T. Panik, tela, kkrtma, tahrik. M: uluy ktermek --- Panik yaratmak. = T.Diy. ? = < ? um H. = Dert, tgn; kita, adavet. = T. Dert, sorun; nefret. = T.Diy. ? = < ? umlimak H. = Derd yti, kotulda. = T. Dert etmek, homurdanmak. = T.Diy. ? = k <? umuklemek Ke. = Birlemek, til biriktrmek. M: U abak bilen umukliip, ulara kari yi syikestlerni teyyarlidi. = T. Birlemek, az birlii etmek. M: O Abak ile birleip, onlara kar yeni suikast hazrlad. = T.Diy. ? = < ? una Ku. = Gl lokisi (sapaldi gl ikirip ilengen). = T. iek vazosu ( topraktan yaplp zeirne iek deseni ilenen). = T.Diy. ? = < ? uyyaimak Ke. = uyuldimak. = T. Hzl gitmek. = T.Diy. ? = < ? k cir Ku. = i tar, micezi osal, tersa. = T. i dar, karakteri kt, dikbal. = T.Diy. ?=<? dira Ku. = Hcir, tavak. = T. Kap, tabak. = T.Diy. ? = < ? imis-gumus Ku. = alap-ulup (tamakni tz yigende izdin ikidian tavuni bildridian imlik sz). = T. alap, ulup (yemei abuk yerken azdan kan sesi bildiren sz). = T.Diy. Yansma sz = ET Yansma sz. ipa H. = Cuvazni ya ikidian tgige tikip koyidian yaa. = T. Yayn ya kan deliine sokulan ahap kapak. = T.Diy. ? = < ? itmek Ke. = Zeypane micez adem. = T. Kadns karakterli erkek. = T.Diy. ? = < ? icek = Hayvanlarni lklirini yeydian ku. ek lvatsa ktini icek okuptu. (makal). = T. Hayvanlarn llerini yiyen ku.{ev.Akbaba} M: Eek lyorken gtn akbaba gagalam.(atasz). = T.Diy. ? = < ?

47

icek tartmak = Toup titrigenlikni bildridian birikme. = T. yp titremeyi bildiren szck. = T.Diy. ? = < ? icim = Prm, prtme. M: icim romal, brtme al, icim duhava. = T. Hakiki ipekten yaplan kuma tr (prm,brtme) M: pek bart, ipek al. = T.Diy. ? = < ? icimlanmak Ke. = Prl, katliip keti. M: Etigen keygen kynigi icimlinip k ketti. = T. Krm,bklm. M: Sabah giydii gmlei krt. = T.Diy. ? =<? idik Ku. = Kiik; idila-kiikla. = T. Gdk; gdklama. = T.Diy. gdkla- TS 851 k =<? idi-pidi Ku. = tirap kilika makul boluka mecbur bolup iz aalmay kalanlikni bildridian imlik sz. = T. tiraf etmeye, raz olmaya mecbur kalp sz sylememeyi bildiren nlem. = T.Diy. ? = < ? irtildak = Kkirtek, bouz. = T. Boaz. = T.Diy. ? = < ? ivmudun = Yilau (bir nersini bana kilip orunsiz yilaydian balia karitip ytilidu). = T. Sulu gz.(bir eyi bahane edip yersiz ekilde alayan ocuk iin sylenilir). = T.Diy. ? = < ? il = Tyilak. M: il muz --- tyilak muz; yollar il bolup ktiptu (bezi caylarda giltan diyilidu). = T. Kaygan. M: il muz --- kaygan buz; yollar kayganlat (baz yerlerde giltan denilir). = T.Diy. ? = < ? ilam-ilam Ku. = Lm-lm (halet imlii). M: U maa ilam-ilam karap koyatti. = T. Saf-saf.(durum nlemi). M: O bana saf saf bakyordu. = T.Diy. ? = < ? ilta H. = Tyilak; hemmisi, ptnley sapla. M: Bgn yiina iltan erler kptu -- bgn yiina sapla erler kptu. = T. Kaygan; hepsi tamamen. M: Bugn toplantya tamamen erkekler gelmi. = T.Diy. ? = < ? ilcik Ku. = Eles kz, alay. = T. a gz. = T.Diy. ? = < ? k ilci . = Naynak, naz. = T. Naz. = T.Diy. ? = < ? ilcilimak . = Naynaklimak, naz kilmak, emze kilmak. = T. Nazlanmak. = k T.Diy. ? = < ? ildirek . = altek (balilar oyunui); tmr halka (oyunuk). = T. Tekerlek (ocuk oyunca); demir halka (oyuncak). = T.Diy. ? = < ?

48

ildiru T. = Kiyike, bogursak kilanda, hemirni ksidian ilik altek. = T. Hamur ve hamur ii yaparken hamur kesmek iin kullanlan alet. = T.Diy. ? = < ? , ildir-u imsa (1) Ku. = Yourun, pinhan, bulu-pukak, hilvet. = T. Gizli, ky-ke = T.Diy. ? = < ? imsa (2) T. = Tar yol. = T. Dar yol. = T.Diy. ? = < ? imsimak Ku. = Heves kili, kiziki, yahi kr. = T. stemek, beenmek. = T.Diy. k ?=<? ince H. = tni boynia balap koyidian kaltek. = T. Kpein boynuna balanan sopa. = T.Diy. ? = < ? inciva . = ana yaiini atka taidian aama. = T. Kza ata balayan halat. = T.Diy. ? = < ? K kap Ku. = Yalan. Rast gepni igi kap gep (makal). = T. Yalan. M: Doru szn iei yalan sz. (atasz). = T.Diy. ? = < ? kapak m . = Nogay. = T. Kepe. = T.Diy. ? = ET Kr. me kepe DLT k I. 417 kapak ve m. kapak uykusi H. = Pile kurutini ikkini ktim uhlii. = T. pekbcei kurdunun k k ikinci uykusu. = T.Diy. ? = < ? kapak yardi Ke. = Ki peslidiki mevsumlerni biri, bu delve mevsumidin kyin k klidu. Yie 1- ayni 20-, 21- knliridin balinip, ki pesli muu mevsum bilen ayakliidu. = T. K mevsiminin aylarndan biri, bu delve mevsiminden sonra gelir. Ocak aynn 20.-21. gnlerinden balanp k, bu mevsimle sona erer. = T.Diy. ? = < ? kaptura . = Kapuk (pul kapugi). = T. Torba(para kesesi) = T.Diy. ? = < ? kaptilia almaslik = Nezirige almaslik, eren kilmaslik, perva kilmaslik (bu kaptal szidin klip ikkan). M: Dunyani su bsip ketse, dekni kaptilia kelmeptu. (makal). = T. Dikkate almama, umursamama (bu kaptal sznden gelen). M: Dnyay su bassa, rdein umrunda olmaz.(atasz) = T.Diy. ? = < ? kapiay A. = Karidor; ikki ta ariliidiki uzun ketken tar arilik. M: Hi kariduri-

49

kapiayi bezi caylarda tarlak diyilidu). = T. Koridor; ki da arasndaki uzun dar aralk. M: Hi kariduri- Hi vadisi. Baz yerlerde tarlak denilir). = T.Diy. ? = < ? kapku L. = ie (panar irakni iisi). = T. ie (fenerin iesi) = T.Diy. ? = < ? k kaplau Ku. = Tt etrapi talar bilen oralan yer. = T. Drt taraf dalarla evrilen yer. = T.Diy. ? = ET Kr. kablan- kuatlmak ED 584 b, kapla-+ u kapilak Ku. = Kulaka (taliklar szi). = T. Kn giyilen balk. (Dallarn sz). = k T.Diy. Kr. kalpak TS 1175 = < ? kapila . = Yalani, aldami. = T. Yalanc, sahtekar. = T.Diy. ? = < ? kataimak Ke. = Krip munup kalan adem yaki mva bermeydian bolup kalan k derehlerge undak diyilidu. = T. Yalanan insana veya artk meyve vermeyen aalara byle denilir. = T.Diy. ? = < ? kataur . = Katmal, oruk. = T. Durgun, zayf. = T.Diy. ? = < ? katmak = Komak. Koakta mundak kelgen: Kara-kara kaliria Katsau mni. Kirpiii okya kilip, Atsau mni. = T. Komak. Koukta rnek gelen ekliyle: Kara-kara kaliria Katsau mni. Kirpiii okya kilip, Atsau mni. = T.Diy. ? = < ? katim . = Kisas. = T. Ksas. = T.Diy. ? = < ? kaar Ku. = Meiz. M: Kizil kaar --- kizil meiz. Koakta mundak kelgen: Yar seperge atlaniptu, Mingeni duldul. Kaarlari kizil alma, Salari sumbul. = T. Yz, ehre. M: Kizil kaar --- krmz yz. Koukta rnek gelen ekliyle: Yar seperge atlaniptu, Mingeni duldul. Kaarlari kizil alma, Salari sumbul. = T.Diy. ? = < ? kaura Ku. = Kariay (turpanda kouramu diyilidu). = T. am aac ( Turpanda kourada denilir). = T.Diy. ? = < ? kaimak Ku. = Kismak, tolimak, burimak, kayrimak. = T. Ksmak, evirmek, k dndrmek. = T.Diy. ? = < ? kada H. = Karda muz kirindisi bilen ktikni irnia arilaturup teyyarlinidian iimlik (muz kirindisi kara ohaydian n kada dep atalan). = T. Karda buz parasyla yourdu nektara kartrp hazrlanan iecek ( buz

50

paras kara benzedii iin kada diye adlandrlr). = T.Diy. ? = < ? kadiallimak Ke. = Dveylimek, hrpiyip kelmek. M: Erkinmu uni bilen tela k ornidin turup, uni aldia kadiallap keldi. = T. Dikilmek, kavga edecekmi gibi davranmak. M: Erkin de onunla ayn anda yerinden kalkarak onun nne dikildi. = T.Diy. ? = < ? kara etklk Ku. = Karilik (matem belgisi). = T. Matem, yas.(matem iareti) = T.Diy. ? = , kara ve etklk. kara tapurmak A. = Kiz terepke toyluk tapurmak. = T. Kz tarafna dn iin k gereken eyleri teslim etmek. = T.Diy. ? = < ? kara basmak = Nes basmak, teley kamak. = T. Uursuzluk, ansn kaybetmek. = T.Diy. ? = < ? kara buya = k buya. = T. Bir eit yabani ot. = T.Diy. ? = < ? karai (1) H. = Tilemi, kelender, iikmu-iik yrdian tilemi. = T. Dilenci. Kap kap dolaan dilenci. = T.Diy. Kr. karai ingene DersVIII 2641 = ET kara DLT I. 445 karai (2) L. = Pukra, addi helk. = T. Halk. = T.Diy. ? = ET kara ED 647 b kara hiyal Ke. = Yaman niyet, buzuk hiyal. = T. Kt niyet, bozuk dnce. = T.Diy. ? = < ? kara sanimak Hiyanet kilmak. = T. hanet etmek. = T.Diy. ? = = kara su = Sazlik syi; bulak tri. = T. Bataklk suyu; kaynak, memba tr. = T.Diy. ?=<? karasiek = ivin. = T. Sinek = T.Diy. karasinek TS 1212 = < ? karaaza A. = rkni bir tri. = T. Eriin bir tr. = T.Diy. ? = < ? karian = Tada sidian bir hil dora smligi. = T. Dada yetien bir tr ifal bitki. = T.Diy. ? = < ? karak L. = Kz kariui. = T. Gzbebei. = T.Diy. ? = ET karak DLT I.382; II. k 116; III. 29 kara karak L. = Kz karii. = T. Gr as = T.Diy. ? = ET Kr. kara karak k gz karas DLT I. 382 kara-gcr Ku. = Tevekkl, karam, karisia. = T. Tevekkl, iin sonunu

51

dnmeden hareket etme. = T.Diy. ? = < ? kara yitim Ke. = Hinimisi yok, tuulupla yitim kalan. = T. Hibir eyi yok, doutan yetim kalan. = T.Diy. ? = kara ve Ar. yetim karta = Atni tora iyi (kten bi). = T. Atn dz barsa. (barsan sonu). = T.Diy. ? = < ? karsak Ku. = Tlke cinisia kiridian bir hil hayvan. (kara tlkemu diyilidu). = k T. Tilki cinsine giren bir tr hayvan (kara tlke de denilir). = T.Diy. karsak akala benzer, postundan krk yaplan bir hayvan Tar.S. IV. 2319 = ET karsak ED 663 b, ayrca kr. H. Eren 215 a karu yapilak Ku. = epere, namazam karusi (bezi caylarda bu sz huvku k meniside kollinilidu). = T. Yarasa.(baz yerlerde bu sz avukuu anlamnda kullanlr). = T.Diy. ? = < ? karo Ku. = Karu, kor. = T. Karga. = T.Diy. ? = < ? kariku L. = Bre, kakir. M: Arisilda ekki kariku yeptu (makal). = T. Kurt. M: Kararsz eei kurt yemi. (atasz). = T.Diy. ? = < ? karika Ke. = Kounni bir tri. = T. Kavunun bir tr. = T.Diy. ? = < ? k karimuk (1) Ke. = Ak konakka idian kara kye. = T. Beyaz msra den kara k bit. = T.Diy. ? = < ? karimuk (2) = Budayni arisida sidian urui kara smlk. Budayni banisida karimuk su iiptu (makal). = T. Budayn arasnda yetien tohumu kara bitki. Budayn sebebiyle karimuk su imii.(atasz) = T.Diy. Kr. karamuk karanfilgillerden,ekin tarlalarnda biten,yapraklar karlkl, iei pembe pembe mor renkte, zararl bir bitki TS 1208 = ET Kr. karamuk(3) buday zerinde grlen kara taneler ED 660 b kazak pin . = Ke pin. = T. leden sonra. = T.Diy. ? = < ? k kasimak = Yoan-yoan ilep yimek.M: tlar samsini ikki kasapla yutuvetti; u kolidiki nanni yrimini ikki kasapla yevetti. = T. Byk-byk srp yemek. M: tler brei iki srkta yuttu; o elindeki ekmein yarsn iki srkta yuttu. = T.Diy. ? = < ? kaa H. = Yzi klin. = T. Utanmaz. = T.Diy. ? = ET Kr. kaa tembel, aylak,

52

ie yaramaz ED 673 b ka-kapiia karimak = Telmrni bildridu. = T. Beklemeyi bildirir. = T.Diy. ? =<? kaka dessimek Ke. = i omianlikni bildridu. = T. te baarszl bildirir. = k T.Diy. ? = < ? kakanuk . = Balilar oynaydian pozek oyunini bir tri. = T. ocuklarin k k oynad top oyununun bir tr. = T.Diy. ? = < ? kakina Ku. = Ka, yan szini kiiklitip ytilii. (Kakunemu diyilidu). k Koakta mundak kelgen: Talap ketse ketkinini, Unutmiaymen. Emdi kelse kakinama, Yolatmiaymen. = T. Ka, yan szcklerinin kltlerek sylenmesi. (Kakune da denilir). Koukta rnek gelen ekliyle: Talap ketse ketkinini, Unutmiaymen. Emdi kelse kakinama, Yolatmiaymen. = T.Diy. ? = < ? kalik = Srme. = T. Srme. = T.Diy. Kr. kalk siyah sa boyas Der.S.X. VIII. 2680 = ET kal ED 672 b kalik ot = Otlak, tiz katarlik nem yerlerde sidian bir hil ot. = T. Otlak, tarla gibi nemli yerlerde yetien bir eit ot. = T.Diy. ? = < ? kailmak Ke. = Kir salmak, ka salmak, koakta mundak kelgen: rikima su keldi k risini kalivet. Yni yari men bolay, Konisini talivet. = T. Bent yapmak, snrlamak. Koukta rnek gelen ekliyle: rikima su keldi risini kalivet. Yni yari men bolay, Konisini talivet. = T.Diy. ? = < ? kadalma . = Cik i krp tecribilik bolup ketken kii (selbiy menide ilitilidu, kacalmamu diyilidu). = T. ok i yapp tecrbe edinen kii ( olumsuz anlamda kullanlr, kacalma da denilir). = T.Diy. ? = kadal-ma kak Ku. = Talarda o talarni oyulup klek bolup kalan yri. = T. Dalarda k byk talarn oyulmasyla su biriken yer. = T.Diy. kakII (kaya ve aa oyuklarnda su birikintisi) TS 1160 = ET kak(1) ED 608 b kakram Ke. = Kkir, ttir. M: Appak kakram orluk tizlar. = T. orak. M: k Bembeyaz orak tuzlu tarlalar. = T.Diy. ? = < ? kakma L. = Mitin (ta okuydian esvap). = T. Ta delen alet. = T.Diy. ? = < ? k

53

kakilak Ke. = Aldirailik, bsikilik, tneilik. = T. Younluk. = T.Diy. ? = < ? k k kaklay-sokilay H. = Kkilip-sokulup. M: U bala ata-anisidin kiik klip, kakilayk k sokilay kn kerdi. = T. tilip-kaklp. M: O ocuk kk yata baba-anasz kalp,itilip-kaklp gn geirdi. = T.Diy. ? = ET Kr. kak- dvmek ED 609 a ve sok- dvmek ED 805 a, kak-il- ve sok-ilkataymak Ke. = Keynige ylnp yatmak. M: U putlirini uzun sunup orunduk k ylengige katayinie turuska tikilip, hedep tamaka ketti. = T. Arkasna dayanp yatmak. M: O bacaklarn uzatp sandalyeye dayanarak tavana dikilip,durmadan sigara iiyordu. = T.Diy. ? = < ? kadimak = Hadimak, idimak. M: U ilasiz koa kadap tnni taa ulidi. = T. Basarak sktrmak(toprak veya yolu). M: O aresiz sokak yolunu sktrp geceyi sabah yapt. = T.Diy. ? = < ? kaur Ku. = Kuurak. Koakta mundak kelgen: Zem bilen zencirisi altun bilen pencirisi, Ci irap un kelidu kiz bida kaurisi. Kaurukni maa ber kelemkilay, elem kilay, Kaysi kizni alsiiz ua brip salam kilay. = T. Zil. Koukta rnek gelen ekliyle: Zem bilen zencirisi altun bilen pencirisi, Ci irap un k lidu kiz bida kaurisi. Kaurukni maa ber kelemkilay, elem kilay, Kaysi kizni alsiiz ua brip salam kilay. = T.Diy. ? = < ? kakira = Suluk, sazlik caylarda yaaydian, uzun tumuk, uzun paak ku. = T. Sulu, sazlklarda yaayan, uzun gagal, uzun bacakl ku. = T.Diy. ? = < ? kakirimak Ku = Tnimek, sersan bolmak (bezi caylarda kanirimak diyilidu). k = T. armak, aknlktan sersem hale gelmek. (baz yerlerde

kanirimak denilir). = T.Diy. ? = < ? kakiak A. = Purjina. = T. Yay. = T.Diy. ? = < ? k k kalak Ku = Yaa kouk; hor ikip ketmisun n kazanni risige koyuludian k ember. = T. Tahta kak; buharn kp gitmemesi iin kazann evresine koyulan ember. = T.Diy. ? = < ? kalayta Ku. = akkak ot. = T. Dikenli ot. = T.Diy. ? = < ? kalka Ku. = Saye, klege. = T. Glge. = T.Diy. ? = < ? k kalkan T. = Mudapie n koran tamni stige bulu ekilde tizilan ksek k

54

kurulma. = T. Savunma iin yaplan duvarn stne gen eklinde dizilen tula yap. = T.Diy. Kr. kalkan TS 1171 = ET Kr. kalkan kalkan ED 620 b kalvak A. = Kalpak. = T. apka. = T.Diy. kalpak TS 1175 = < ? k kalik A. = elle, lapas. = T. Kamtan yaplan al. = T.Diy. ? = < ? k kan imak = Kattik urukanlikni bildridu. = T. Sert, etin kavgay bildirir. = T.Diy. ? = < ? kandimak Ku. = Kana boyimak, kanlimak. Koakta mundak kelgen: rmini k rigi Atlirini yaldaydu. Tmrni ltrp, Neyzisini kandaydu. = T. Kana bulamak. Koukta rnek gelen ekliyle: rmini rigi Atlirini yaldaydu. Tmrni ltrp, Neyzisini kandaydu. = T.Diy. ? = < ? kava = Kama, kapsa. M: Tohuni yge kava, itni yge kava. = T. Hapsetme,kapatma. M: Tavuu kmese kapat,kpei kulbeye kapat. = T.Diy. ? = < ? kavama Ku. = Ya kilgen kaka (nan). = T. ine ya konulan ekmek eidi. (ekmek) = T.Diy. ? = < ? kavumak L. = Cem bolmak, bir yerge yiilmak, M: Bir ata-bala, uruk-tukkanlar k kaanmu kavuarmiz?. = T. Toplanmak, bir yere ylmak. M: Bir babaocuk, akrabalar ne zaman kavuuruz? = T.Diy. kavu- TS 1245 = ET kavED 588 a kaya H. = Cuvazni kala sreydian aa yaii. = T. Yayn inek srkleyen atal eklindeki tahtas. = T.Diy. ? = < ? kayrak = Kiik ta, dir; biley. = T. Kk da, tepe;biley ta = T.Diy. kayrak(3) biley ta Der.S. VIII. 2706 = ET kadrak ED 604 a kayrimak . = Bilimek, arkisia yandurmak. M: Piakni kayrimak, koyni kayrimak. k = T. Bilemek, arkasn evirmek. M:Ba bilemek, koyunu evirmek. = T.Diy. ? = < ? keddi guva . = K rip haldin ketmek. M: Keddi uva bolup kald --- krip tnila kaldi. = T. Yalanp gsz kalmak. M: Keddi uva bolup kald ---Yalanp gsz kald. = T.Diy. ? = < ?

55

keste kilmak Ku. = Emel kilmak, vapa kilmak, gpide turmak, koakta mundak k kelgen: Kara uyni mgzini ir ciige deste kil, Er bolsa bilini balap, Digen gpige keste kil. = T. Yerine getirmek, szn tutmak, sznde durmak. Koukta rnek gelen ekliyle: Kara uyni mgzini ir ciige deste kil, Er bolsa bilini balap, Digen gpige keste kil. = T.Diy. ? = < ? kel-kamik Ku. = Kamlakan. M: Kel-kamii yok adem --- kamlamian adem. = k k T. Yakkl. M: Kel-kamii yok adem ---Yakkl olmayan adam. = T.Diy. ?=<? kellap H. = Aldami. = T. Aldatc. = T.Diy. ? = < ? keliy Ku. = Sey (korulan sey). = T. Sebze (pimi sebze). = T.Diy. ? = < ? ken H. = Kasisaplarni g asidian ilgi. = T. Kasaplarn et ast kanca. = T.Diy. ?=<? kopara = Pia (tgmen tini kopiridian kaltek). M: Tozga kngen it kopara astida ler (makal) = T. Manivela (deirmen tan kaldran sopa). M: Toza alan it manivela altnda lr.(atasz). = T.Diy. ? = < ? kopka-mopka Ku. = Kopal, yirik, to. = T. Kaba, byk. = T.Diy. ? = < ? k k kotaymak T. = Dudaymak, tglmek, dolisini koruvlamak. Kme:ir krmek, k kimmet krmek M: Mavu ek ykni ktirelmey kotiyivaldi; mavu apanni 30 koya al disem, sel kotiyip turuvatidu. = T. Bzlmek,omzunu skmak. Mecaz anlam: Pahal bulmak. M: Bu eek ykn tayamadan bzld; bu ceketi 30 koya al desem, biraz pahal gryor. = T.Diy. ? = < ? kortmak Ku. = Lay su yaki koyulup ketken suyukluk. = T. Bulank su veya k koyulaan sv. = T.Diy. ? = < ? kormal Ku. = Beglikni orman-ziraet iliria mesul bolui bek. = T. Beyliin orman-ziraat ileriyle sorumlu olan kii. = T.Diy. ? = < ? koruk = Koruk tam; caza yaki beglerni yza hocului. = T. Duvar veya parmaklkla evrilmi alan; iftlik, malikanelerin veya beylerin ky ekonomisi. = T.Diy. ? = < ? korul = Miltikni niana alidian belgisi; mudapie istihkami, kele. = T. Tfein nian alnan iareti, savunma kalesi, kale. = T.Diy. ? = < ?

56

kozi . = tin ilgiriki yeni ke ykin kalan a. = T. leden nce yani lene yakn olan zaman. = T.Diy. ? = < ? kozi yultuz = Hemel ultuz, 3 aydin balap krnidian yultuz bolup; bezi caylardiki uyur dihanliri muu yultuz krngen mevsumni yni yilni balini vakti hisaplaydu (bu kedimi Trkiy kebililerni yil hisapla usulidin kalan adet). = T. Hemel(22 mart 21 nisan aras) yldz, 3 aydan balayp grnen yldz olup baz yerlerdeki Uyur iftileri bu yldzn grnd mevsimi yeni yln balama vakti hesaplar (bu eski Trk kabilelerin yl hesaplama ynteminden kalan adet). = T.Diy. ? = < ? kosak yi Ke. = Yalan ya. = T. Yalan ya. = T.Diy. ? = < ? k koa = Bir birige tip balanan balak. = T. Birbirine bal durumda olan. = T.Diy. Kr. koa TS 1367 = < ? koadimak = Kozilarni aama bilen bir birige tip balimak. = T. Kuzular halatla birbirine balamak. = T.Diy. ? = < ? koam A. = it, itlak. M: Kounlukka yulundin koam tarttuk. = T. it, itlenmi.M: Kavunlua lgn aacndan it ektik. = T.Diy. ? = < ? koam tam H. = Yulun bilen tukup yasalan tam. = T. Ilgn aacyla rlp yaplan duvar. = T.Diy. ? = koam ve tam. kokavak Ku. = akilidin acritilmian dan. = T. Kabuktan ayrlmayan tane. = T.Diy. k k ?=<? kola = kki kinni koulidian yri. = T. ki aknn birletii yer. = T.Diy. ? = < ? kolak Ke. = Ko, cp. = T. E, ift. = T.Diy. ? = ET Kr. ko ift ED 670 a k komak = Cp; kokizek; bir hil oyunni nami. = T. ift; ikiz;bir tr oyunun ad. = T.Diy. ? = ET Kr. ko ift ED 670 a kouk salmak Ke. = Gep kisturmak, lokma salmak. = T. Sze girmek. = T.Diy. ? k k = ET Kr. kou ED 671 b kouk nan T. = Cevende (ak una konak uni arilaturup ykilan nan). = T. k Cevende.(beyaz unla msr ununu kartrp yaplan ekmek). = T.Diy. ? = kouk ve nan.

57

kouma L. = Bokusa sapan (ko mu diyilidu). M: Ko heydimek ---sapan bilen yer adurmak. = T. Saban (ko da denilir). M: Ko heydimek --- sabanla topra altst etmek. = T.Diy. ? = < ? ko Ku. = Kokas (kl arila uak ko ot diyilidu). = T. Ateli kl (kark kle kk ko ate denilir). = T.Diy. ? = < ? koa H. = sti ouk no; tgmenni su idian nori (koa mu diyilidu). = T. st ak su oluu; deirmenin su den oluu (koa da denilir). = T.Diy. ? = < ? kok Ku. = Kuvuk, iik, dervaza. = T. Kap. = T.Diy. ? = < ? k koklak . = Anisia egielmeydian kiik koza. = T. Anasnn peinden giden k k kk kuzu. = T.Diy. ? = < ? koarmak Ku. = rk re tzmek. = T. Eriin renk deitirmesi. (ev. k Olgunlamaya balamas). = T.Diy. ? = < ? koak Ku. = Yni tuulan kozini mayii. = T. Yeni doan kuzunun gbresi. = k T.Diy. Kr. konakIII yeni domu buzann pislii Der.S. VIII. 2915 = < ? kol top Ke. = Kol bilen tip tora rp oynaydian top. = T. Elle atlp aa drp oynanan top. = T.Diy. ? = kol ve top. koltukma . = kki koltuktin tkzke layik kilip balanan balak (kpine k ydlidian otun undak balinidu). = T. ki koltuktan geirmeye uygun ekilde balanan ba (ou zaman yklenilen odun byle balanr). = T.Diy. ?=<? koltukida issinmak = Bakilarni himayiside can bakmak. = T. Bakalarnn himayesinde geinmek. = T.Diy. ? = < ? koltukia su prkimek = ilimak. Putia hl hi koymak digen birikmige oha. = T. stenileni yaptrmak iin onu vmek. Ayana slak tula koymak deyimiyle benzer anlamda. = T.Diy. ? = < ? kol silkimek = Vazkemek; kol zmek. = T. Vazgemek; el ekmek. = T.Diy. ? = <? kollap H. = Gire, kiree. = T. Mentee. = T.Diy. kollap Der.S. VIII. 2910 = < ?

58

kollanma . = Koldama (tamak). = T. Bir eit hamur yemei (yemek). = T.Diy. ? =<? kolutuk L. = Muhebbet, syg. = T. Sevgi. = T.Diy. ? = < ? k koli emgelik Ku. = Koli egri-ori. = T. Hrsz. = T.Diy. ? = < ? koli or = Kolidiki nersini hedise buzup-kip koyidian ademlerni spetle n kollinilidian birikme. = T. Elindeki eyay sk sk bozup-krp koyan insanlar iin kullanlan sz. = T.Diy. ? = < ? koli kkside = taetmen; kari li, alkila menilirinimu bildridu. M: Biz terepke barsiiz, kolum kksmde. = T. taat eden; karlama,

alklama anlamlarn bildirir. M: Bize gelirseniz karlarm. = T.Diy. ? =<? koli gl Ke. = Kolida hniri bar. = T. Hner sahibi olan. = T.Diy. ? = < ? koli giri . = Koli gal. = T. Elinden i gelmeyen. = T.Diy. ? = < ? koli zk = Yoksizlik, namratlik. = T. Yoksulluk, fakirlik. = T.Diy. ? = < ? kolini ksey ini sprge kilmak = Bir ini capadin korkmay, canpidalik bilen ileni spetlete kollinilidian birikme. = T. Bir ii cefayla, fedakarlkla yapmay tanmlamada kullanlan deyim. (ev.san sprge etmek). = T.Diy. Kr. san sprge etmek = < ? kol yumak Ke. = Birer i- herket yaki ademdin alake zmek. = T. Bir i,hareket k veya insanla temas kesmek. = T.Diy. ? = < ? konamak Ke. = Yrmek,eplemek;kolamak, ouluk bolmak. M: Bularni ii k konamaptu; gepke gep konamidi; ilirimiz nahayiti konuup ketti. = T. lerin yoluna girmesi; uyumak; ilerin iyi gitmesi. M: Bunlarn ii yrmemi; sze sz uymad; ilerimiz ok iyi gitti. = T.Diy. ? = < ? konak bermeslik . = epni sevrianlik bilen alimaslik. M: Yandiki yde ikki ayal k bilen birbirini gpige konak bermey, ezep bilen vaki amakta idi. = T. Sz sabrla dinlememek. M: Yandaki evde iki kadnla birbirlerinin szn sabrla dinlemeden fkeyle baryorlard. = T.Diy. ? = < ? kondak (1) = Miltikni desti (yaa kismi). = T. Tfein sap (ahap ksm). = T.Diy. ? = < ?

59

kondak (2) = Tohu, kepterge oha kular konidian baldak. = T. Tavuk, gvercin vb. gibi kularn konduu ykselti. = T.Diy. ? = < ? kona Ke. = Hne, texse. M:Konilap ay tutti --- inini texe stige koyup ay tutti. = T. Kk tabak, tabak. M: Konilap ay tutti ---ay kasesini taban stne koyup ay verdi. = T.Diy. ? = < ? kovumak Ku. = Ypimak, cplemek, cem bolmak. = T. Yapmak, iftlemek, k oalmak. = T.Diy. kovu-inek iftlemek istemek, boaya gelmek Der.S. VIII. 2940 = ET kavu- ED 588 a kovuk H. = Malni dovusini. = T. Hayvann sidik torbas. = T.Diy. kovuk I sidik k torbas Der.S.VIII. 2940 = < ? kovuki T. = ikbakar, dervaziven. = T. Kapc. = T.Diy. ? = ET kap ED 584 a k kovul Ke. = Kerz,brim. M: Kerz-kovullirni tgetti. = T. Bor, verme. M: Har borcunu bitirdi. = T.Diy. ? = < ? koy-kie H. = Koy-poy. = T. = T.Diy. ? = < ? koyu bermeslik Ku. = Sakaymaslik, olanmaslik. M: Ksilim hi koyu bermeyvatidu. = T. yilemezlik, dzelmezlik. M: Hastalm hi dzelmiyor. = T.Diy. ? = < ? koyua = Polo. = T. Pilav. = T.Diy. ? = koyu ve a. bk. ET koyu ED 676 b, ET a ED 253 b kutatmak = Bereket bermek, eskatmak, payda bermek, nm bermek, karga kelmek. = T. Bereket vermek, yardmc olmak, faydas dokunmak,verim vermek,ie yaramak. = T.Diy. ? = < ? kumak Ku. = rimek, almak, ige bolmak, kola rmek. = T. Erimek, almak, k sahip olmak, yakalamak. = T.Diy. Kr.ku-15 kucaklamak = ET Kr. kuED 590 a kuduguy Ku. = Kuda, kudauy. = T. Dnr. = T.Diy. ? = < ? kura T. = Yu yaki pahta yipta tokulan yapilak aama. = T. Yn veya pamuk
TS nin 1337. sayfasnda bu szck komak olarak verilmi olup kumak eklinde dzeltilmelidir.
15

60

ipten rlen dz halat. = T.Diy. ? = < ? kurak Ke. = Kuraturulan. M: Kurak apan, kurak krpe. = T. Birletirilen. M: k Kuma paralarn birletirilerek yaplan ceket, kuma paralarn

birletirilerek yaplan dek. = T.Diy. ? = < ? kurallik Ku. = Mergen. = T. Atc,nianc. = T.Diy. ? = < ? k kulakni topisini kkivetmek = Segek bolmak, huyar bolmak. = T. Uyank olmak. = T.Diy. ? = < ? kulakva = Harvini kuliini boyunturukka atidian tasma ba. = T. Arabay boyundurua balayan kay ba. = T.Diy. ? = < ? kulay L. = Yinau. = T. Helikopter bcei. = T.Diy. ? = < ? kulii tk = Kulii uzun, hemmidin hevardar ademlerni spetlete kollinilidian birikme. = T. Kula delik, hereyden haberdar insanlar iin kullanlan sz. = T.Diy. ? = < ? kulmak = Piva ileke ilitilidian smlk ve uni mivisi (picuhul). = T. Bira yapmnda kullanlan bitki ve onun meyvesi. (picuhul) = T.Diy. ? = < ? kuma Ke. = Kepterhana, kepter yatii ( bu sz Hotende kepter, tohu katarliklarni sola n taldin yaki yaatin ara-ara kilip yasalan yazlik katekni bildrid). = T. Gvercin yuvas (bu sz Hotende kepter, tavuk gibileri kapatmak iin daldan veya aatan yaplan yazlk kafesi bildirir). = T.Diy. ? =<? kumak = Tazni yarisi stidiki appak nerse, ba kpigi. = T. Ban zerindeki bembeyaz ey, kepek. = T.Diy. ? = < ? kumba Ku. = Gepdan, gpi tola. = T. Konukan, syleyecek sz ok olan. = T.Diy. ? = < ? kumtli Ku. = Kumba ka oha. = T. Kumba la ayn anlamda = T.Diy. ? = <? kumak H. = Paka. = T. Kurbaa. = T.Diy. ? = < ? k kumakyotkini H. = Pakiyopurmii. = T. Sinirotu. = T.Diy. ? = < ? k k kumek Ku. = Gepi tola, gepdan. = T. Konukan, syleyecek sz ok olan. = T.Diy. ? = < ?

61

kumdin yip emek = Ham hiyal kilini, hile-mikir ilitini tesvirlete kollinilidian birikme. = T. Bo hayal kurmay, yalan-dolan yapmay tanmlamada kullanlan sz grubu. = T.Diy. ? = < ? kumsak A. = Kum arila. Koakta mundak kelgen: Kumsak yerge tavuz tridim, k Plekliri tz. Soymiliri piip kptu, Yarim klip z. = T. Kumlu toprak. Koukta rnek gelen ekliyle: Kumsak yerge tavuz tridim, Plekliri tz. Soymiliri piip kptu, Yarim klip z. = T.Diy. Kr. kum TS 1403 = ET Kr. kum ED 625 b kumsa = Kumsak ka oha. = T. Kumsak la ayn anlamda = T.Diy. Kr. kum TS 1403 = ET Kr. kum ED 625 b kumkazi . = Gpi uvalak, gpi tola. = T. ok konuan. = T.Diy. ? = < ? k kumula H. = Kumluk, kumsal yer. = T. Kumluk, kumsal. = T.Diy. Kr. kum TS 1403 = ET Kr. kum ED 625 b kunt . = Estayidil, inikilep. M: Kuntlap ilidi --- inikilep ilidi. = T. Titizlikle. M: Kuntlap ilidi --- titizlikle alt. = T.Diy. ? = < ? kunduz ot = Bir hil ot. = T. Bir eit ot. = T.Diy. ? = < ? kuv (1) T. = Kurup kige yetmek. M: Kurup kuv bolmak. = T. Kupkuru olmak. M: Kuruyup kupkuru olmak. = T.Diy. ? = < ? kuv (2) Ke. = Yapilak kilip tokulan itanba. = T. Dz rlen don ba. = T.Diy. ?=<? kuvanmak = atlanmak, hoal bolmak. = T. Sevinmek, memnun olmak. = T.Diy. kuvan- kvan-sevin- Der.S.VIII. 2849 = < ? kuvurmak Ku. = Bilmek, srkimek, irdimak. M: Piakni kuvuru --- piakni k ittikliti n sapal-kaini tvige irda, srke bile. = T. Bilemek, srtmek. M: Piakni kuvuru --- ba keskiletirmek iin ini kasenin tabanna bileme,srtme. = T.Diy. ? = < ? kuyruk rig = Kiini azia karap kalui. = T. Kiinin azna bakarak kalan. = T.Diy. ? = < ? kuyruk slip yrmek = ni ala kilidian ademlerni spetlete kollinilidian birikme. M: Silini ilirini ayii kaan zlgen, her kni kuyruk slip

62

yrgenliri yrgen. = T. ini yarm yapan insanlar tanmlamada kullanlan sz grubu. M: Sizin ilerinizne zaman bitti ki her gn yarm yamalak iler yapp duruyorsunuz. = T.Diy. ? = < ? kuykula Ku. = kle. = T. tlemek. = T.Diy. ? = < ? k kuymak (1) Ke. = Bu sz kumulda elpek, turpanda pkel dep kollinilidu. = T. Bu k sz Kumulda elpek, Turpanda pkel diye kullanlr. = T.Diy. ? = < ? kuymak (2) H. = Tuhum tumak. M: armkiyan birni kuydi. = T. Yumurtlamak. k M: Alaca tavuk bir yumurta yumurtlad. = T.Diy. ? = < ? kuymu Ku. = Sara, kasa (kumu mu diyilidu). = T. Sar.(kuymu da denilir). = T.Diy. ? = < ? kuymuuk Ku. = Tuur (kuymiak mu diyilidu). = T. Kuyruksokumu k (kuymiak da denilir). = T.Diy. ? = < ? kuyut = Out. = T. Gbre. = T.Diy. ? = < ? kuyu Ke. = Polat, ga; kme:Kuvvet. M: Atlara bouz brip putliria kuyu balayli. = T. elik; Mecaz anl: Kuvvet. M: Atlara yem verip, ayaklarna kuvvet verelim. = T.Diy. ? = < ? kpimak Ku. = Tutamak (ot tutamak). M: Otun hl iken, hi kpimayvatidu. = T. k Tutumak (atein tutumas). M: Odun ya iken, hi tutumuyor. = T.Diy. ? =<? krisal H. = Kri-ri, krip kidin kalan kii. = T. Yallar, yalanp klen kii. = T.Diy. ? = < ? krim = Hendek, akop, orek. Koakta mundak kelgen: Ktel bi tenide, Teksen otun aptuk biz. Krim bilen er sokup, Otturisida yattuk biz. (bu sz Hotende kyim, kuada kzim diyilidu). = T. Hendek, siper. Koukta rnek gelen ekliyle: Ktel bi tenide, Teksen otun aptuk biz. Krim bilen er sokup, Otturisida yattuk biz. (bu sze Hotende kyim, Kuada kzim denilir). = T.Diy. ? = ET karm ED 659 b ksirmak Ku. = Kasrak, kovzak, post, pek. = T. Kabuk. = T.Diy. ? = < ? k kkindi = etke kkilan, talanan, talanduk, dakal. M: Cahan kkindiliri --cemiyet dakalliri. = T. Kaklan, dlanan. M: Cahan kkindiliri- Toplumun

63

dulad kimseler. = T.Diy. ? = ET Kr. kak- vurmak ED 609 a kyia Ku. = Kara yaa , koakta mundak kelgen: Kyia yopurmai, Katmu-kat bolariken, Hekni yurtiabarsa, Musapir bolariken. = T. Kara aa.Koukta rnek gelen ekliyle: Kyia yopurmai, Katmu-kat bolariken, Hekni yurtia barsa, Musapir bolariken. = T.Diy. ? = < ? kitratmak = Kimilatmak, midir atmak. M: igini kitiritip caralik avaz bilen szlidi. = T. Kmldatmak. M: enesini kmldatp yksek sesle syledi. = T.Diy. ? = ET ? kitlanmak A. = genmek, knmek, adetlenmek. M: Kitlanmian piak ---thi k ilitilmien piak. = T. renmek, almak. M: Kitlanmian piak --- henz kullanlmayan bak. = T.Diy. ? = < ? kipa Ku. = Gl bergi, koakta mundak kelgen: giz tani bidin Srildim tzge, Kizil glni kipisidek, gildim sizge. = T. Gl yapra. Koukta rnek gelen ekliyle: giz tani bidin Srildim tzge, Kizil glni kipisidek, gildim sizge. = T.Diy. ? = < ? kia ilip ketmek = Uru-cidelni kpiyip ketkenligini adavetni kiyip ketkenligini bildridu. = T. Kavga-dvn artmasn, nefretin oalmasn bildirir. = T.Diy. ? = < ? kidam keke = oldusi yok keke. Taz kiza er tapmak kidam kekige sap tapmak (makal). = T. Sapsz kazma. Uyuz kza erkek bulmak sapsz kazmaya sap bulmak (atasz). = T.Diy. ? = , kidam ve keke. kirtu Ku. = Oruk, avak. = T. Zayf. = T.Diy. Kr. krtkII ufak tefek Der.S.VIII. 2837 = < ? kirti Ku. = Yz-iray. = T. Yz-ehre. = T.Diy. ? = ET krt ED 649 a kirtilimak Ku. = irdimak. ani ustura bilen bir ktim rp bolgandin kyin k yene bir kiri. = T. Kazmak. Sa usturayla bir defa kazyp tekrar ktktan sonra yine kazmak. = T.Diy. ? = < ? kirau = Cik iletkenliktin oruklap ketken, kirilip ketken, kaa. M: Kirau ek. = T. ok almaktan zayflam olan, biktin den. M: Kirau eek. -- Zayf eek. = T.Diy. ? = < ?

64

kirilma Ku. = Kiranua oha. = T. Kiranu la ayn anlamda = T.Diy. ? =<? kirilmak = Kirilmanin mester ekli. = T. Kirilmanin mastar ekli. = T.Diy. ?=<? kirin Ku. = Didek, tcimel, ku, kul. = T. Cariye, kadn kle. = T.Diy. ? = ET krkn ED 654 a kirkia Ku. = Balini kosaktiki i. = T. ocuun karndaki sa. = T.Diy. ? = k kirki ve a. kir-kir Ku. = Kp, tola, mi-mi. M: Bazarda kir-kir adem, kir-kir mal. = T. ok, k dolu, bol. M: Pazarda ok-ok insan, ok-ok mal. = T.Diy. ? = < ? kirlik Ku. = Gevdilik, boyluk, bestlik. = T. Hamile, gebe. = T.Diy. ? = < ? k kirmak Ku. = Kazan tvi, kazanni tgige apliip kalan tamak yukundisi (bezi k caylarda kismak mu diyilidu). = T. Kazan dibi, kazann altna yapp kalan yemek art (baz yerlerde kismak da denilir). = T.Diy. ? = < ? kirindak T. = Kirmak ka oha. = T. Kirmak la ayn anlamda = T.Diy. ? = < k ? kirmizak Ku. = Teke. = T. Duvargz. = T.Diy. ? = < ? k kirie bolup yrmek = Kyidap yrmek, tetr karap yrmek, may tartip yrmek. = T. Ksmek, yzn evirmek. = T.Diy. ? = < ? kirie tegmek = Kattik tegmek. M: Uni izdep kelgilerge kirie tekkenligi (kirie-ynie tegmekmu diyilidu). = T. Sert davranmak. M: Onu bulmaya gelenlere sert davrand(kirie-ynie tegmek de denilir). = T.Diy. ? =<? kirik syi Ke. = Bovak balini kirik kn bolanda yuyidian su. = T. Bebein 40 k gnlk olduunda ykand su. = T.Diy. ? = < ? kirim = Yerlik usulda ilengen hurum. = T. Yerel yntemle ilenen krom. = T.Diy. ?=<? kir yi Ku. = o eva, kattik uru. = T. Byk kavga, sert dv. = T.Diy. ? = <? kiz kr Ke. = Toy ptkendin kyin, toy bolutin ilgiri kizni kr namida kiz

65

terepni yige yigit tereptin bir mune kii brip bir tn mhman bolup kli (u kni kiz krn bridu). = T. Szden sonra, dn olmadan nce kz grme adnda kz tarafnn evine erkek tarafndan bir ok kiinin gelip bir gece konuk olmas (o gn kz kendini gsterir). = T.Diy. ? = < ? kizil . = elengen buday. = T. Temizlenip tlecek duruma gelen buday. = T.Diy. ? = < ? kizila A. = rkni bir tri. = T. Eriin bir tr. = T.Diy. ? = < ? kizil bice = Bir hil kktat. = T. Bir tr sebze. = T.Diy. ? = < ? kizil kulak = Saman olluk smlk bolup, yol boyliri, tizliklarda sidu (ohilekmu diyilidu). = T. nce gvdeli bitki olup, yol boylar, krlarda yetiir. (ohilek de denilir). = T.Diy. ? = < ? kizil kus Ke. = Etiyaz peslidiki mevsumlarni biri bolup, ynie 4-ayni 20-21 knliridin balinidu. Bu mevsum okantal mevsumidin kyin klidu, yeni etiyaz peslidiki e ahirki mevsum hisaplinidu. = T. lkbahar mevsimlerinden biri olup,yeni yln 4. aynn 20-21. gnlerinde balar. Bu mevsim sdn yeni filizlenme zamanndan sonra gelir, yani ilkbahar mevsiminin en son zaman saylr. = T.Diy. ? = < ? kizilmuluk Ke. = Uukluk, mtihemlik. = T. Utanmazlk, namussuzluk. = T.Diy. k ?=<? kiz mli . = Toyluk. = T. Erkek tarafnn kz tarafna verdii eya ve para. = T.Diy. ?=<? kisa T. = Cilini tar yri. = T. Irmak, derenin dar yeri. = T.Diy. ? = < ? kisremdi . = Kisir kalini moziyi, kisremdi. mozay (bu szni esli kisir emdikisir emgen mozay). = T. Ksr inein buzas, buza.(bu szn asl kisir emdi-kisir emen buzadr). = T.Diy. ? = < ? kismak A. = Kuka tutidian tozak. = T. Sere tutan kapan. = T.Diy. ? = < ? k kisil A. = Boaz (corapiyilik yer tzlii). = T. Boaz (corafi yeryz ekli). = T.Diy. ? = ET ksl ED 667 b kisim Ke. = Zulum, sikik, sikin. = T. Zulm, sklma. = T.Diy. ? = < ? kisinmak = Kismak pilini zlk dericisi. M: Balilarima kisinip bu tamak

66

glimdin tmidi. = T. Kismak eyleminin dnl ekli. M: ocuklarm dnp bu yemek boazmdan gemedi. = T.Diy. ? = < ? ki-kurun Ke. = Ki vakti. M: Ki-kurunda takayni cagilidin otun ekelmek asan i k emes (bezi caylarda ki kurumu diyilid). = T. K vakti. M: Ki vaktinde ormandan odun alp getirmek kolay i deil. (baz yerlerde ki kuru da denilir). = T.Diy. ? = < ? kikil . = Kislata. M: Kikilla --- kislatlaturu. = T. Asid. M: Kikilla --k asidlendirme. = T.Diy. ? = < ? ki-kat Ku. = Ki-pi. M: Pahala ki-kat arilaturup out yasa. = T. Gbre. M: k Samana gbre kartrp gbre yapma. = T.Diy. ? = < ? kiku-mau Ku. = Ola-ola. = T. Grlt ile. = T.Diy. ? = < ? k kikirap klmek Ke. = Mahtanaklik bilen klmek. = T. vnle glmek. = T.Diy. k ?=<? kilak A. = Bokusini asti yaii bilen sti yaiini tip turidian yaa. = T. k Toprak srme aletinin alt tahtasyla st tahtasn balayp duran tahta. = T.Diy. ? = < ? kilik = Kildin inike tivittin tomrak klidian tk. = T. Kldan ince tiftikten biraz kaln gelen ty. = T.Diy. ? = < ? kimdimak T. = Basturmak, basturup koymak, iige pkp koymak. M: Yotkanni k risidin soak kirivatidu, kimdap koyine --- basturup koyine. = T. Bastrmak, bastrp koymak, ie bkp koymak. M: Yorgann evresinden souk giriyor, kimdap koyine --- bastrp koy. = T.Diy. ? = < ? kinak . = Kinatin hasil bolan iz, yol. = T. Suyun oluturduu iz, yol. = T.Diy. ? k =<? kinimak . = Suni cirap bir iza rp koymak. M: Otni plise, tutiidu, suni k kinisa maidu (makal). = T. Suya yol ap suyu o yola koymak. M : Atei flese tutuur, suya yol asa ilerler. = T.Diy. ? = < ? kiyak Ku. = Kiya, kiypa. M: ik kiyak ouk turuptu. = T. Aralk, yar ak. M: Kap k aralk kalm. = T.Diy. ? = < ? kiyak-crik Ku. = Ot-p. = T. Yeillik. = T.Diy. ? = < ? k k

67

kiyiklik = Egrilik; tersalik. M: Kiyik adem --- tersa adem. = T. Erilik; terslik. M: Kiyik adem --- Ters insan. = T.Diy. ? = < ? K ka = Padia yasavuli, kodiui, koruki, koakta mundak kelgen: Etlirii doa yarattin, Eiidin aldi ini Kaniti yoksa. = T. Padiah muhafz, koruyucu. Koukta rnek gelen ekliyle: Etlirii doa yarattin, Eiidin aldi ini Kaniti yoksa = T.Diy. ? = < ? kapkap H. = Mamkap. = T. Yabani hindiba. = T.Diy. ? = < ? katu H. = Sandukluk karvat (katmu diyilidu). Koakta mundak kelgen: ste boyida kato, Zeynephan duta ata Zeynephan duta asa, Elni azi ha kato. = T. Sandkl kerevet. (kat da denilir).Koukta rnek gelen ekliyle: ste boyida kato, Zeynephan duta ata Zeynephan duta asa, Elni azi ha kato. = T.Diy. ? = < ? kac talamak Ke. = Kaclik bilen talamak. M: Artuke kac taliip olturmay, uni k keynidin madi. = T. natla tartmak. M: Fazlasyla tartp oturmadan, onun ardndan gitti. = T.Diy. ? = < ? kacuva (1) Ke. = Sken-artma sivet (toka). = T. Yk sepeti (toka) = T.Diy. ? = <? kacuva (2) H. = Alik saklaydian sti ouk sanduk. = T. Tahl saklanan st ak sandk. = T.Diy. ? = < ? kakul Ke. = K vakitliri muzlian kl ve deryalardin su li ve blik tutu n ilan tk. = T. K zamanlarnda buz tutan gl ve rmaklardan su almak ve balk tutmak iin alan delik. = T.Diy. ? = < ? kada Ku. = Harva izi (baka caylarda kata diyilidu). = T. Araba izi ( baka yerlerde kata denilir). = T.Diy. ? = < ? kar H. = . Karga ikmak --- ike ikmak. = T. . Karga ikmak --- e kmak. = T.Diy. ? = Far. kr OTL 488 b karsan Ku. = Karsa, yaatin ilengen o tavak (Kumulda sapaldin iilengi karsan diyilidu). = T. Tabak, aatan yaplan byk tabak. (Kumulda topraktan yaplana karsan diyilidu). = T.Diy. Kr. karsan yuvarlak ve

68

derin hamur teknesi Der.S.VIII. 2668 = < ? karger = i, thrik, hnerven. = T. i, usta,zanaatkar. = T.Diy. ? = Far. krger OTL 490 a kasa koray = Kasini smlgi.M: Sni pasili avu kasa korayni utturi, munu arikmu mnin!. = T. iek aan, uzun yll,ince gvdeli bir tr bitki. M: Senin snrn o kasan bitkisinin kars, bu aralk da benim! = T.Diy. ? = < ? kaska = Kaskas, tola gep kilidian adem. = T. Maskara, akac, sz syleyen kii. = T.Diy. ? = < ? kasval = kek (Kumulda karammigal diyilidu). = T. Trp (Kumulda karammigal denilir). = T.Diy. ? = < ? kaa . = Kura, ydin ilengen yapilak aama. = T. Ynden yaplan dz halat. = T.Diy. ? = < ? kakkuk sayridi H. = Yaz peslidiki mevsumlerni biri bolup, yie 5- ayni otturilirdin balinidu. = T. Yaz mevsimlerinden biri olup, yeni yln 5. aynn ortalarndan balar. = T.Diy. ? = < ? kakilimak Ke. = Tuhum tumak (tohuni tuuiila karitilidu). M: Tohu kakilidi --k tohu tudi. Kme: kuikia almak Zeynephan kekie balisini kalikap

olturdu. = T. Yumurtlamak (tavuun yumurtlamasn bildirir). M: Tohu kakilidi --- Tavuk yumurtlad. Mecaz anl: Kucaa almak. M: Zeynephan geceye kadar ocuunu kucana alp oturdu. = T.Diy. ? = < ? kaka (1) H. = o sivet. = T. Byk sepet. = T.Diy. ? = < ? kaka (2) T. = Kallek, monek Lemen kaka bolup keptu. = T. Yuvarlak ekil.

M: Makarna yapm (top eklinde tek para olmu) = T.Diy. ? = < ? kakilima T. = Monek, kaka. M: Polo kakilima bolup kptu. = T. Yuvarlak ekil. M: Pilav yapm (top eklinde tek para olmu) = T.Diy. ? = < ? kala-kte Ke. = Mcimel, tutuk. = T. Belirsiz, ak olmayan. = T.Diy. ? = < ? kala . = Egri, kiir-sigir, gilip ketken meymak. M: Havini aki kala bolup kptu. = T. Eri, eri-br, eilmi,yamuk. M: Arabann tekerlei yamuldu. = T.Diy. ? = < ? kalan H. = o, katta. = T. Byk. = T.Diy. ? = < ?

69

kaltisak Ke. = Kiska konilik ayak. M: Putidiki kaltisakni sirtia lay apliip, iige k su tolup kalan idi. = T. Ksa konclu ayakkab. M: Ayandaki ksa konclu ayakkabnn dna amur yapp, iine su dolmutu. = T.Diy. ? = < ? kala = o, yoan. Klesiz. M: Kala iz --- yoan iz; kalaylamak azini yoan amak; kaliliyip olturmak --- krilip krilip klesiz olturmak. = T. Byk;kaba M: Kala iz --- kaba az; kalaylamak kaba konumak; kaliliyip olturmak --- gerilip gerilip kaba ekilde oturmak. = T.Diy. ? = < ? kallipez = Zasuypez. = T. Kelle-bacak, akcier gibi geleneksel Uygur yemeklerini yapan kimse. = T.Diy. ? = < ? kalligir A. = Pana. M: tgmni kalligiri p kaldi. = T. ke. M: Ayakkabmn kesi kt. = T.Diy. ? = < ? kallimaa = liip ketken, kalaymikan, igiz-pes, oul-doul. = T. Karm, kark, engebeli. = T.Diy. ? = < ? kalu H. = Tugmenni akpligi turidian cay (baka caylarda koyla diyilidu). = T. Deirmen iinin durduu yeri (baka yerlerde koyla denilir). = T.Diy. ? = <? kalu bi H. = Tugmenni noria su idian cay. = T. Deirmenin oluuna su den yeri. = T.Diy. ? = < ? kamal H. = Gilemni rlirini yrtridian kaltek. = T. Hal dokumaclnda kullanlan bir sopa. = T.Diy. ? = < ? kanar H. = Gilemni risidiki parallil siziklarni arisi. = T. Kilim evresindeki parallel izgilerin aras. = T.Diy. Kr. kenar(2) TS 1268 = < ? kantu Ku. = Ori. M: Kantu mk. = T. Hrsz.M: Hrsz kedi. = T.Diy. ? = < ? kanca Ke. = To su. M: Kancilimak --- tiza to yatkuzmak. = T. Donmu su. M: Kancilimak --- Tarlaya don yatrmak.16 = T.Diy. ? = < ? kandik Ke. = Pare, blek, kiik tiz. M: Bir kandik yer --- bir tiz yer. = T. Para, kk tarla. M: Bir kandik yer --- bir para yer. = T.Diy. ? = < ? kan oak H. = Tamakni piirup bolup nan yakidian oak. = T. Yemek piirip k
Sonbaharda iftiler tarafndan tarlaya bol su verilir ve o su kn tarlada donar. Baharda donmu olan bu su erir ve tarlay besler.
16

70

ekmek yapan ocak. = T.Diy. ? = Kr. oak ocak ED 22 b kan ve oak. kaniyini kermek . = Vakirap-cakirap szlimek. = T. Barp-arp sylemek. = T.Diy. ? = < ? kah Ku. = Atni keynige ohiti n ilitilidian ilmik sz (bezi caylarda ah diyilidu). = T. At geriye ekmek iin sylenen sz (baz yerlerde ah denilir). = T.Diy. Yansma sz. = ET Yansma sz. kep (1) Ku. = Klip (ksek klipi); yelik (nan yakkanda kola salidian). = T. Kalp (tula kalb); kolluk (ekmei tandra yatrrken kola geirilen kolluk) = T.Diy. ? = < ? kep (2) L. = Tor tokuka ilitilidian yaa esvap. = T. A rmede kullanlan ahap alet. = T.Diy. ? = < ? kepe = Kurgak, talik yerlerde pilek tartip sidian smlk (kepir, bre soymisi depmu atilidu). = T. Kurak, talk yerlerde sarlp yetien bitki (kepir, bre soymisi diye de adlandrlr). = T.Diy. ? = < ? kepi A. = Ham ksek. = T. Ham tula. = T.Diy. ? = < ? ketil Ke. = Dumbige artip nerse toudian sayman. M: Dumbulirge ketil bilen yoan ta tuz artilan. = T. Srta koyulup eya tayan alet. M: Srtna ketil ile byk ta tuz koyulan. = T.Diy. ? = < ? ketival Ke. = Yitim aksakal (ktival mu diyilidu). = T. Kimsesiz yal(ktival de denilir). = T.Diy. ? = < ? kete-patta Ke. = Kete, ke etrapida, kekurun. = T. Gecede, gece vakti. = T.Diy. ?=<? kerge Ku. = Kigiz yni yaa adilik tmi. = T. Kee evin tahta demeli tavan. = T.Diy. ? = < ? kek Ku. = , intikam, adavet, tene. = T. , intikam, kin. = T.Diy. ? = ET kek DLT I. 44,230,479; II. 283 keki Ku. = Danlik ziraetlerni aridin kyinki kalduk kismi. = T. Taneli ekinlerin kabuundan ayrldktan sonra kalan ksm. = T.Diy. ? = < ? kelpiun Ku. = Kepege oha. = T. Kepe ile ayn anlamda = T.Diy. ? = < ? kelgindi Ku. = Kelgi. = T. Gelen = T.Diy. ? = ET Kr. kel-gelmekED 715 b,

71

kel-gi. kemek L. = Kemen lem, suyukluk lig. = T. l kab, sv ler. = T.Diy. ?=<? kemuk = Azi maymak, maymak iz; issiz bolanliktin, kalpukliri iige olturuup ketken halet. = T. Yalanc; disizlikten dudaklar ie oturmu olma durumu. = T.Diy. Kr. kemk yallktan ve zayflktan az kp burnu ile enesi birbirine yaklam insan Der.S.VIII. 2737 = < ? kene H. = Gilem dukini sti teripidiki yaa. = T. Kilim dkkannn st tarafndaki ahap. = T.Diy. ? = < ? keylk Ku. = Kala bilen kotazni tiliidin tuulan birini evlat boda. = T. nekle yak tr bir kzn iftlemesinden doan ilk inek yavrusu. = T.Diy. ? = < ? kotirnak Ke. = Bir ktim ikip ktip kaytidin sken tirnak. = T. Bir kez kp k yeniden byyen trnak. = T.Diy. ? = < ? koa Ke. = Buday yaki konak yarmisidin teyyarlanan suyuk tamak (bezi caylarda ke diyilidu). = T. Buday veya msrn az tlm unundan hazrlanan sulu yemek (baz yerlerde ke denilir). = T.Diy. ? = < ? kodey L. = Komu. = T. Saz, kam. = T.Diy. ? = < ? kora nan Ke. = Tatek ktip ketken nan (kurup tarakip ketken cuvimu kora cuva diyilidu). = T. Ta gibi katlaan ekmek (kuruyup sertleen olan paltoya da kora cuva denilir). = T.Diy. ? = < ? kosa Ke. = smlklerni putak, yopurmak yaki eek ikiridian tgrek yri bih. = T. Bitkilerin budak, yaprak veya iek aan tomurcuu. = T.Diy. ? = < ? kosatmak Ke. = Tumak, boanmak. = T. Dourmak. = T.Diy. ? = < ? k kokr T. = Sudan, su kaisi. = T. Su kab. = T.Diy. ? = < ? kokune = Tirnak glirini yirilii. = T. Trnak etlerinin irinlenii. = T.Diy. ? = < ? kokunilik . = Uak-ek hizmet; avariilik. M: Be balini kokunilig, bilen tvatimiz. = T. Ufak-tefek hizmet;zahmet. = T.Diy. ? = < ? kokiram . = Suni izliktin idian cayi. = T. Suyun yksekten den yeri. = T.Diy. ? = < ?

72

kokalak Ku. = kakaa oha. = T. Kaka ile ayn anlamda = T.Diy. ? = < ? koldur . = Perk ti iktidari kem bolan, oylimay i kilidian adem. = T. Fark etme gc az olan, dnmeden i yapan insan. = T.Diy. ? = < ? kolima yaak H. = Posti klin, mizini piakla kolap alidian yaak. = T. Kabuu k kaln, ekirdei bakla oyulup karlan ceviz. = T.Diy. ? = < ? kova Ke. = Mozdozni em-knlerni sokup tzleydian, iitidian esvavi. Kova burun --- burni kovia ohaydian adem. M: Katarni aldida kova burun, kalakz, kara sakal, yoan korsak birsi atlik mudep ktip baratti. = T. Kunduracnn ksele derilerini sokup dzleyen, salamlatran aleti. Kova burun --- burnu kovaya benzeyen insan. M:Srann nnde kova burun, inek gzl, kara sakal, iri gbekliatl birisi uykulu halde gidiyordu. = T.Diy. ? = <? koyla Ke. = Kaloa kara. = T. Kalo ya bkz. = T.Diy. ? = < ? kutkuyluk = Srte kilmak, koilimak. M: Bu i kiilerde nik guman peyda ilan bolsimu, lkin ane kutkoyluk kilimidi. = T. Soruturmak, titizlikle aratrmak. M: Bu i insanlarda ak phe meydana getirse de; ama biraz soruturma yapmad. = T.Diy. ? = < ? kutla . = Nek, del M: Kutmu-kut --- op-oha. = T. Tam, aynen. M: Kutmu-kut --tam benzer. = T.Diy. ? = < ? kurrek Ke. = Kkt, yalatu. = T. Fakir, kimsesiz, plak. = T.Diy. ? = < ? krsk = t, brilerni kyligen haliti. M: Krsk it, krskke kirgen it, krsian it (bezi caylarda ksk diyilidu). = T. Kpek, kurdun azgn hali. M: Krsk it --- azgn kpek. (baz yerlerde ksk denilir). = T.Diy. ? = < ? kuska akan L. = akanni bir hili. = T. Bir fare tr. = T.Diy. ? = ET k Kr.ksk fare ED 750 a , kuska ve akan. kus-kus = Uak sz, eyvet-ikayet. = T. Birisinin bakas iin syledii kt sz. = T.Diy. ? = < ? kukun nevre H. = evrini balisi. = T. Torunun ocuu. = T.Diy. ? = < ? ku Ku. = Ddek, tcimel, kul ayal. = T. Kle, sefil, cariye. = T.Diy. ? = < ? kula L. = akni kl idian yri. = T. Ocan kl den yeri. = T.Diy. ? = <

73

? kulu = Kulaa oha. = T. Kula la ayn anlamda = T.Diy. ? = < ? kunnus H. = Pihsik, bhil. = T. Pinti, cimri. = T.Diy. ? = < ? kuvuk = Kepter katiki. = T. Gvercin kafesi. = T.Diy. ? = < ? kpimek = Kpmek, iimak, rlimek. M: Uni yz-kzi kpip kptu; deryani syi hli kpptu. = T. Kabarmak, imek. M: Onun yz-gz iti; nehirin suyu ok kabard. = T.Diy. ? = < ? kpsimek Ku. = Ezveylimek, edep ketmek, sekrep ketmek (hapa bolup). = T. Szde ve harekette ciddileip yava yava glenmek srayp gitmek(kederlenip). = T.Diy. ? = < ? kpk (1) Ku. = Aik, dert. = T. Ac, dert. = T.Diy. ? = < ? kpk (2) T. = Mazap. = T. Sabun kp. = T.Diy. kpk TS 1381 = ET kpg DLT I. 390; III. 136 kpnki Ku. = Kptrme, dge, brtme. M: Kpnki eynek. = T. Kabarmak, imek. M: Optik cam. = T.Diy. ? = < ? ktekba Ke. = Pek baak (bezi caylarda kltkba diyilidu). = T. Tanesiz baak (baz yerlerde kltkba denilir). = T.Diy. ? = < ? ktel Ku. = Bel (tani), davan. = T. Dan yokuu. = T.Diy. ? = < ? ktrm Ku. = Kuak, bdm. M: Bir ktrm --- bir kuak. = T. Kucak. M: Bir ktrm --- bir kucak. = T.Diy. ? = < ? ktk Ku. = Padiilara brilidian i hekki. = T. obanlara verilen i hakk. = T.Diy. ? = < ? ktvellik Ku. = Kukun. = T. Eyer kanadnn ardna taklan halka eklindeki tasma. = T.Diy. ? = < ? ktirem = Oruk, aciz. M: Ktirem bolup kalmak --- oruklap aciliip ketmek, atlar ktirem bolup klip, tirninimu tartalmaydian bolup kaldi. = T. Zayf, aciz. M: Ktirem bolup kalmak --- aciz dmek, atlar zayf dp, trm ekemeyecek hale geldi. = T.Diy. Kr. ktrm TS 1389 = < ? ktini prisi tutmak = Rencip kyidimak, tetur karap yrmek. = T. zlp fkelenmek, ters bakp yrmek. = T.Diy. ? = < ?

74

kcn Ke. = Avat, top, zi, koyuk (bezi caylarda kcm diyilidu) M: Kcn mehelle --- top, avat mehelle. = T. Kalabalk, youn, sk, koyu (baz yerlerde kcm denilir). M: Kcn mehelle --- kalabalk mahalle. = T.Diy. Kr. kn ar Der.S. VIII. 2947 = < ? ke Ku. = Hotun, repike. M: Kiliri amanmu --- repikiliri amanmu?. = T. Hanm, e. M: Kiliri amanmu --- Hanmlar shhatli mi? = T.Diy. ? = < ? ke kaynimak Ku. = Patiparak bolmak, kalaymikanlamak, pukurlap ketmek. = T. k Tertipsiz olmak, dzensizlik, karmak. = T.Diy. ? = < ? kkn = Kattik cisimni yrilii, parilinii. M: Kar kkni, ta kkni. = T. Kat cismin yarlmas, paralanmas. M: , heyelan. = T.Diy. ? = < ? krme rik H. = Yol yaki cilini stidin tkzldian kterme rik. = T. Yol k veya rman stnden geirilen ark. = T.Diy. ? = < ? k yol . = arva mallarni yaylaktin klakta yaki kilaktin yaylakka krlidian yol (lniye). = T. Hayvanlar yayladan klaya veya kladan yaylaya gtrrken kullanlan yol. = T.Diy. ? = ET Kr.k g DLT I. 321; yol yol, sefer, ani yola kma DLT I. 53,63. k ve yol. krpiek H = Bala krpisi, ygek. = T. ocuk dei, kundak. = T.Diy. ? = < ? krte Ku. = Kde; sudan (bakalaka). = T. Yatak takm; = T.Diy. ? = < ? krktme L. = Koza-koza, kz-kz. = T. Gsteri yapmak, zendirmek. = T.Diy. ? = ET Kr. krgit- gstermek ED 743 b, krkt-me. krge L. = lde sidian yantaksiman bir hil smlk. = T. lde yetien all bir tr bitki. = T.Diy. ? = < ? krmek Ku. = nm bermek, payda kilmak. M: Bu kselge hikandak dora krmidi (bezi caylarda kiriek diyilidu). = T. Fayda etmek. M:Bu hastala hi ila fayda etmedi. (baz yerlerde kiriek denilir). = T.Diy. ? =<? kzgnek L. = Kkinek (caalvay tipidiki bir hil ku). = T. ahin eklindeki bir tr ku. = T.Diy. ? = ET kzkenek ED 760 a kzige elgek kiyivalmak = Kzi sak turup krmey kalanlikni, tonumay kalanlikni spetlete kollinilidu. = T. Gz uyank durup grmemeyi, tanmamay

75

tanmlamada kullanlr. = T.Diy. ? = < ? kzige may tolmak = Hallinip kalmak. = T. Zenginlemek, varlk sahibi olmak. = T.Diy. ? = < ? ksek Ku. = Kvezni maysa devridin ksek tutu devrigie bolan devri. = T. Ham pamuun yeil halinden ksek tutma zamanna kadarki dnem. = T.Diy. ? = <? kk = Kuladin tokulan tor kap (taar). = T. Kaln ipten dokunan torba (uval). = T.Diy. ? = < ? kge Ku. = Perde, imildik, Koakta mundak kelgen; Yilima kiz, yilima kiz, Toyuiz boldi. Altun gllk kge yiiz boldi. = T. Perde. Koukta rnek gelen ekliyle: Yilima kiz, yilima kiz, Toyuiz boldi. Altun gllk kge yiiz boldi. = T.Diy. ? = < ? kk (1) Ku. = Kktat; Kkeme, uuk.M: Kk risi; nimidigen kk bala--nimidigen uuk bala. = T. Sebze; nat, hrn. M: Kk risi; Sebze mants; nimidigen kk bala --- Ne kadar inat ocukmu. = T.Diy. ? = < ? kk (2) Ku. = Kilii kaida strlgen maysa. M: Kk meripi (Bu maysa byit bilen birava tutulsa, u kii uni lip merep kilip bridu; u yene bir kiige tutidu, undak kilip bu maysa etiyazgie aylinidu. Byitte mundak kelgen; Gl-eklerge orao kkni tottum alsina, Lunga digen kari alik yir akkine koysila. = T. Kn saksda yetitirilen yeillik. M: Kk meripi (bu yeillik beyit ile birisine tutulsa, o kii onu alp merep17 dzenler; o yine bir kiiye tutar,bylece ilkbahara kadar sunulur. Beyitte rnek gelen ekliyle: Gleklerge orao kkni tottum alsina, Lunga digen kari alik yir akkine koysila. = T.Diy. ? = ET kk, ED 708 b. kk ana = Momini anisi. = T. Anneanne. = T.Diy. ? = kk ve ana. kker L. = Su kaisi; sudan (Turpanda kkr diyilidu). = T. Su kab; suluk (Turfanda kkr denilir). = T.Diy. ? = < ? kk emen = Yol boylari ve rik boylirida sidien bir hil ot. = T. Yol ve ark boylarnda yetien bir tr ot. = T.Diy. ? = < ? kk pit A. = rkni bir tri. = T. Eriin bir tr. = T.Diy. ? = < ?
17

Uygurlara zg bir enlik

76

kk taka minmek = Mekset-muradia yetmek. = T. Amacna ulamak,muradna armek. = T.Diy. ? = < ? kktalu Ke. = Tok-tok ku. = T. Bir tr ku. = T.Diy. ? = < ? kki = Kktat triui dihan. = T. Sebze eken ifti. = T.Diy. ? = ET Kr. kk ehrin drt yann saran yeil blge DLT III.132, kk+i. kk ek = tizlik, yol boylari ve cililarda sidian bir hil dora smlgi. = T. Tarlalk, yol boylar ve ukurluklarda yetien ila yapmnda kullanlan bir tr bitki. = T.Diy. ? = kk ve ek. kksar = Sarni bir hili. = T. Aladoann bir eidi. = T.Diy. ? = < ? kks Ku. = Ytelgek, zikka, kanay yallui. = T. Sk ksren, nefes darl. = T.Diy. ? = < ? kk syi Ke. = Budayni kklita n koyulidian tunci su. = T. Buday filizlendirmek iin verilen ilk su. = T.Diy. ? = kk + suy-i. kksimek . = Gep talalamak, gep tegemek, ezvelimek. = T. Tartmak. = T.Diy. ?=<? kklimek (1) = Tikimilerni resmiy tikitin burun belge sli hisavia ala tikip koyui. = T. Terzilerin esas dikie gemeden once iplerle yaptklar prova. = T.Diy. ? = < ? kklimek (2) T. = Asmana tirilemek. M: Glegte kklep umak, uar kanatlar kklep umak --- igiz umak; sekrimek. = T. Ge ykselmek. M: Salncakta sallanmak, kularn gk yzne umas ---sramak. = T.Diy. ? = ET Kr. kk (4) gk, gkyz ED 708 b kknar = Epyun. = T. Afyon. = T.Diy. ? = < ? kk ey A. = Vakirap szleydindian (adem). = T. Bararak konuan (kii). = T.Diy. ? = < ? kkken Ku. = Kepter. = T. Gvercin. = T.Diy. ? = < ? kkvi = Mirap, su bakurui. M: Ata kkvi bolie, y Su bi bolsun (makal). = T. Sulama ilerinden sorumlu kii. M: Atan kkvi , evin su ba olsun (atasz). = T.Diy. ? = < ? kkimek . = Tegimek. M: Unia kkep kan kizartii haciti yok. = T. Demek. M: Ona deip yzn kzartmann gerei yok. = T.Diy. ? = < ?

77

kkinek Ku. = Caalvay tipidiki bir hil ku, byitte mundak kelgen; Tam bida ikki pahtek. Otturisida kkinek. = T. Doan eklindeki bir ku, beyitte rnek gelen ekliyle; Tam bida ikki pahtek. Otturisida kkinek. = T.Diy. ? = < ? kk inek st = Uyur tibabetiligide kselni davala n istimal kilinidian ek sti kk inek sti diyilidu. M: Kk ytelge kk inek sti em bolidu. = T. Uygur tbbnda hastay tedavi etmek iin tketilen eek stne kk inek sti denilir. M: Bomacaya kk inek st iyi gelir . = T.Diy. ? = < ? kkyar L. = Yava ek. = T. Yaban eei. = T.Diy. ? = < ? kge Ku. = Yaa kyndisi, yaa kmr, kazan karisi. Koakta mundak kelgen: Kum kazan tutkan bilen, Kolumda yoktur kgisi. Yar n bigen tayakni Dolamda yoktur yarisi. = T. Odun kmr,tencere karas (is).Koukta rnek gelen ekliyle: Kum kazan tutkan bilen, Kolumda yoktur kgisi. Yar n bigen tayakni Dolamda yoktur yarisi. = T.Diy. ? = < ? kgel Ku. = Erkek rdek. = T. Erkek rdek. = T.Diy. ? = < ? kgen = Sin vaktida bir kane olak ve kozini koup balaydian balak. = T. Samal zamannda birka olak ve kuzuyu koup balayan ba. = T.Diy. ? = ET kgen ED712 a kgemek = Kgenge balimak. = T. Kgene balamak (bkz. Kgen) = T.Diy. ? = <? kli igilmek = Kli arimak. M: Koliiz igilgidek bir i bolanmidi?. = T. Gnl krlmak. M: Gnlnzn krld bir i oldu mu? = T.Diy. ? = < ? kli suyuk = allak, gpide turmaydian, alikap. M: He, mni une kli suyuk kiz dep alidiizmu? Men andak gpide turmay ynivaldian kizlardin emes!. = T. Hovarda, sznde durmayan. M:Beni psevdi kz m sandnz? Ben yle sznde durmayan kzlardan deilim! = T.Diy. ? = < ? kl tavaren . = Hatircem, haliinie. = T. Telasz, sakin. = T.Diy. ? = < ? kl Ku. = Gldrmama. = T. Gkgrlts. = T.Diy. ? = < ? kleg Ku. = Klege, saye. = T. Glge. = T.Diy. ? = ET Kr. klik glge ED 717 b. klk = Ulak, i hayvanliri. = T. altrlan hayvan. = T.Diy. klk TS 1378 = ET klk DLT I. 392

78

klge L. = ola. M: Aynin klgei --- ayni olisi. = T. Ik. M: Aynin klgei -- ay . = T.Diy. ? = < ? kmek (1) = Cemetlik, bala-akisi yyilan. = T. Slale, oluk-ocuu yaylan. = T.Diy. Kr. kme kme,yn.toplulukDer.S.VIII. 2956 = < ? kmek (2) . = Yardem. M: Kmeklemek --- yardemlemek. = T. Yardm. M:Kmeklemek--- yardmlamak.= T.Diy. kmekyardmDer.S.VIII. 2956 =<? kmel ta Ku. = lenmigen tebii ta (bezi caylarda tahtata, ibentani krsitidu). = T. lenmeyen doal ta (baz yerlerde tahtata, ibenta szcklerini gsterir). = T.Diy. ? = < ? knek Ke. = Kngen. gengen, adetlengen, kndrlgen (bezi caylarda knk mu diyilidu). = T. Alm, alk olan. (baz yerlerde knk de denilir). = T.Diy. ? = < ? knelglk A. = Knelge, ktik itkusi. = T. Ekimi st mayas,yourt mayas. = T.Diy. ? = < ? knd Ku. = dir ariliidiki yamur syi akidian o cila. = T. Tepe arasndaki yamur suyu akan byk ukur. = T.Diy. ? = < ? kndk Ku. = Sizdin yasalan sanduk, iige alik yaki kiyim-kek slinidu. = T. Kilden yaplan sandk, iine tahl veya giyim kuam koyulur. = T.Diy. ? = < ? kve A. = Krpe. = T. Pamuklu dek. = T.Diy. ? = < ? kvilig L. = At, ek, hir inaydian yer. = T. At, eek, katrn debelendii yer. = T.Diy. ? = < ? kye A. = Yaa kmr, yaa kyndisi. = T. Odun kmr, yakacak. = T.Diy. ? =<? kyek Ke. = Muhebbet, syg, ik. Koakta mundak kelgen: yni arkisi haman, amal uarar saman. Nadan balilar bilmeydu, Hemmidin kyek yaman. = T. Sevgi, ak. Koukta rnek gelen ekliyle: yni arkisi haman, amal uarar saman. Nadan balilar bilmeydu, Hemmidin kyek yaman. = T.Diy. ? = < ? kydrme ka Ku. = Yasima ka, koakta mundak kelgen: Kara kaim bar mni, Kydrme ka lazim emes. Bir adaim bar meni, kki ada lazim emes. = T.

79

Kalem ekilerek yaplan ka, boyanm ka. Koukta rnek gelen ekliyle: Kara kaim bar mni, Kydrme ka lazim emes. Bir adaim bar meni, kki ada lazim emes. = T.Diy. ? = < ? kyk = -iidin kykp yilimak. = T. inden gelerek yanp alamak. = T.Diy. ? = ET Kr. ky- yanmak; yakmak DLT I. ; 43,448; II. 188; III. 47, 246, 435, kym = Kyn. M: Sni balia kym yok. Kymi yok tukkandin yat yahi, issii yok kadin kat yahi (makal). = T. Acmak, efkat gstermek. M: Senin ocua acman yok. Acmas olmayan akrabadan yabanc iydiri, scakl olmayan kandan18 kat19 iyidir (atasz) = T.Diy. ? = < ? ktleky Ku. = Bir izlik y. = T. Tek katl ev. = T.Diy. ? = < ? kce Ku. = a, isrik. = T. Tts. = T.Diy. ? = < ? ktgr T. = Klk, kke tolan. M: U nahayiti ktgr adem. = T. Gl. M: O pek gl biri. = T.Diy. ? = ET Kr. k g ED 693 a k salmak Ke. = K serp kilmak, tirimak. = T. G harcamak, abalamak. = k T.Diy. ? = ET Kr. k g ED 693 a, Kr. sal- DLT II. 24, k ve sal-. kre T. = Hoyla, kora. = T. Avlu. = T.Diy. ? = < ? krek (1) Ku. = Yahi pikan, iraylik, kliken, kamlakan; Ecep krek koun iken; krek saza --- ohlakan saza! = T. Olgunlam, gzel, yakkl: ok olgun kavunmu; krek saza --- olmu (pimi) makarna. = T.Diy. ? = < ? krek (2) Ke. = Taak. (ademni dola sigi). M: Npiz pemettin uzun keddini ikki krigi dardiyip ikip turatti = T. Krek kemii(insann omuz kemii). M: k ceketten uzun boyunun iki krek kemii dimdik kyordu. = T.Diy. Kr. krek kemii TS 1440 = ET krgek ED 743 a krek tumak Ke. = Talanmian tumak. = T. Ssl olmayan kalpak. = T.Diy. ? = k <? krek cuva . = Talanmian cuva, cuva. = T. Ssl olmayan krk. = T.Diy. ? =<?
18 19

ka:Uygurlara zg bir stma sistemi kat: souk yer anlamnda

80

krk = Cuva. = T. Krk, palto. = T.Diy. krk TS 1441 = ET krk ED 741 a krki pilmek = Tutulan keypi ilip ketmek. = T. Keyfin kamas. = T.Diy. ? = <? krmek = Yopurmii ala, mivisi trikka ohaydian smlk (bezi caylarda kmekmu diyilidu). = T. Yapraklar eltie, meyvesi darya benzeyen bitki (baz yerlerde kmek denilir). = T.Diy. ? = < ? krk = Yuluna ohaydian atkal tipidiki smlk. = T. Ilgin aacna benzeyen al eklindeki bitki. = T.Diy. ? = < ? kzeymek = Yegillimek, bala tumak, boanmak. = T. ocuk dourmak, dourmak. = T.Diy. ? = < ? kk H. = Yourunidian cay. = T. Sakl yer. = T.Diy. ? = < ? kltk kar . = Klge oha yumak ve bir yerge toplinip kalan kar. M: Ketmen bilen kltklerni anap yol ati. = T. Kl gibi yumuak ve bir yere toplanan kar. M: apayla karlar apalayp yol at. = T.Diy. ? = < ? klde kme bolmak Ke. = Payptek bolmak k tidin kekie klde kme bolup

ilise ye hnim razi bolmian, ye bgim. = T. Acele-acele uraya buraya komak M: Srekli uraya buraya koup alsan da bey de raz deil, hanm da. = T.Diy. ? = < ? klgnek = Cik klidian. = T. ok glen. = T.Diy. ? = ET Kr.kl- glmek ED 715 b, kl-gn ve iray klgn iray = Klp turan iray. = T. Gleryzl. = T.Diy. ? = < ? knek Ke. = Yaka. M: kynigini knekliri yirtilip ketken. = T. Kenar. M: amarn kenarlar yrtlan. = T.Diy. ? = < ? knk Ke. = Knek ke oha. = T. Knek ile ayn anlamda = T.Diy. ? = <? knek L. = Aptapperes, aya bakar. = T. Ayiei. = T.Diy. ? = < ? kn dise kzi, ay dise azi bar = Ayallarni nahayiti iraylikliini spetlete kollinilidian birikme. = T. Kadnlarn ok gzelliklerini anlatmakta kullanlan sz. = T.Diy. ? = < ? kn yr Ku. = Cenup. = T. Gney. = T.Diy. ? = < ? kyek . = Kokar ve tkilerni aldia tartip koyulidian kigiz alduruk. = T. Ko

81

ve tekelerin nne koyulan ngrak. = T.Diy. ? = < ? kymeslik Ke. = idap turalmaslik, taket kilmaslik. M: Hiyalini ayalaturukimu kymestin, arap ornidin turdi. U yatakka kirip keini slikim kymey karvatka zini talap uykua ketti. = T. Dayanlmazlk, takatsizlik. M: Hayalini bitirmeden hemen kalkt. O odaya girip ayakkabsn karmadan yataa kendini brakp uykuya dald. = T.Diy. ? = < ? kymn Ku. = uullini, emek bolu. = T. Megul olma, ii olma. = T.Diy. ? = <? kyiba = Karakye (kmmekonakta bolidian bir hil ksellik). = T. arbon.(Msr tarlasnda grlen bir tr hastalk). = T.Diy. ? = < ? ky = r (hotun kiini ri). M: Silimni kysi. = T. Koca (kadnn ei). M: Kzkardeimin kocas. = T.Diy. ? = < ? kpilimak Ko = Tola yilimak (bala); tola gep kilmak. M: Hecep kpiliak baliken k -- hecep yilau baliken; hecep kpilap ketti-hecep tola gep kilip ketti. = T. ok alamak (ocuk iin); ok sz sylemek. M: Hecep kpiliak baliken-ok alayan ocukmu; hecep kpilap ketti --- hayret ok konuup gitti. = T.Diy. ?=<? kirimlik . = Epuan. = T.Mazur gren, affedici. = T.Diy. ? = < ? kr . = Cede bilen torukni otturisidiki atni tsi-regi. = T. Krmzms sar ile doru arasndaki at rengi. = T.Diy. ? = < ? krecimek . = ikni tosap turuvalmak (baka caylarde krelmek diyilidu). = T. Kapnn nnde durup srar etmek (baka yerlerde krelmek denilir). = T.Diy. ? = < ? kzo . = Gzekilik, nvetilik. = T. Bekilik, nbetilik. = T.Diy. ? = < ? kser Ke. = Keskin i kilidian ademlerge koyulidian lekem. M: Tuyun kser, Abdurhim kser. = T. ini ciddi yapan insanlar iin kullanlan lakap. M:Tuyun kser, Abdurhim kser. = T.Diy. ? = < ? ksse A. = eyvet-ikayet. = T. ikayet. = T.Diy. ? = < ? kkkeymek . = orurlanmak,tekebburlanmak. = T. Gururlanmak, kibirlenmek. = T.Diy. ? = < ? kkitme Ku. = Tene, hecvi, yapta gep. M: Kkitip gep kilmak --- tene bilen tekkzp

82

gep kilmak. = T. Sitem, hiciv. M: Kkitip gep kilmak ---Sitemle dokundurup sz sylemek. = T.Diy. ? = < ? klep H. = Malni tz semritidian bir hil ot. = T. Hayvanlar hzla semirten bir tr bitki. = T.Diy. ? = ET kelep DLT I. 353 (EDde keleb) kyinlik = Kelgsi, istikbal, akivet. M: Ana oltursa kopsa balisini kyinligini oylaydiken. = T. Gelecek, istikbal, akibet. M: Ana otursa kalksa ocuunun istikbalini dnrm. = T.Diy. ? = < ? ki Ku. = Sz ahirisia koulup ytilidian tekellup koumisi. M: Yisleki, kirsileki, disleki, kislaki. = T. Sz sonunda sylenen tekellf eki. M: Yisleki, kirsileki, disleki, kislaki. = T.Diy. ? = < ? kipt Ke. = Daire, klem, turk. M: Yzini kipti sel kiikrek bolsimu, lkin o roen kzliri etrapia intilip-intilip koyatti. = T. Sima, ekil, hacim. M: Yznn eklikck olsa da, lakin ok parlak gzleri etrafa hzl hzl bakyordu. = T.Diy. ? = < ? kite-mite H. = Uak-ek ilar, eke-kke ilar. = T. Ufak-tefek iler. = T.Diy. ?=<? kiik behe H. = Pille kurutini ini ktim uhla vakti. = T. pekbcei kurdunun nc kez uyuma zaman. = T.Diy. ? = < ? kin = Adavet (birava dilda saklanan hapilik, narazilik). M: Kin saklimak --adavet saklimak. = T. Kin (birisine kalbinde saklanan honutsuzluk). M: Kin saklimak --- Kin beslemek. = T.Diy. kin TS 1325 = < ? kirtik = Komak, kemuk, kemtuk; M: kirtik ine --- kemtuk ine. = T. Kusurlu, defolu; M: kirtik ine --- defolu ini. = T.Diy. ? = < ? kiriek L. = Talay. = T. Damak. = T.Diy. ? = < ? kiri tasma . = Tilla szi. = T. Hakaret sz. = T.Diy. ? = < ? kii-kara = Bir kim, birav. M: Kii-kara krp kalmisun. = T. Bir kimse, birisi. M: Birisi grmesin. = T.Diy. ? = < ? kii koymak = Eli koymak. = T. Arac koymak. = T.Diy. ? = < ? kiige Ku. = Motiverlerni dastihinidin akan tamak. = T. Sayg duyulan insanlarn sofrasndan kalan yemek. = T.Diy. ? = < ? kiltan H. = Derizini kanitini tirep turidian tmr ilu. = T. Pencereye dayanan

83

demir engel. = T.Diy. ? = < ? kilmek . = Yipni bir uini tarti bilenla yilip ktidian kilip balanan bir hil balak. Makalda mundak kelgen: Pakar ta yaylakka yarimas, kiska yip kilmekke. (kirmekmu diyilidu). = T. pin bir ucunu ekerek zlen bir tr balama ekli. Atasznde sylenen ekliyle: Alak da yaylaya yaramaz, ksa ip kilmeke (kirmek de denilir). = T.Diy. ? = < ? kilit Ku. = Aku, koakta mundak kelgen: Tmr kepez igiz yerde. Kiliti begde. idiki arisizni. Gunasi nede. = T. Anahtar. Koukta rnek gelen ekliyle: Tmr kepez igiz yerde. Kiliti begde. idiki arisizni. Gunasi nede. = T.Diy. kilit TS 1322 = ET Yun. kleida, kr. Far. keld kimirlenmek = Puulmak, yiyilmek. M: Diz amallirini tesiri bilen kimirlengen takir lk. = T. Eksilmek, ypranmak. M: Deniz rzgarlarnn etkisiyle ypranan dz bozkr. = T.Diy. ? = < ? kinimek . = Eslimek, sinmek, yad etmek. = T. Hatrlamak, zlemek, yad etmek. = T.Diy. ? = < ? kive A. = Kirpe. = T. Kirpi. = T.Diy. ? = < ? G galza = Ekilsiz, dt. = T. Aklsz, aptal. = T.Diy. ? = < ? gaca . = Maka. = T. Smk. = T.Diy. ? = < ? gaday H. = Kme: Adem, kii (bu, ademdigen szni kiiklitilme, ekiletme yaki krme atilii). M: Avu gaday --- avu adem. = T. Mecaz anl: nsan, kii (bu, adem denilen szn kltlm, sevgi ifade eden biimi ). M: Avu gaday --- te insan = T.Diy. ? = < ? gara Ku. = Paskina, kasmak. M: Kynigini yakisi gara bolup ktiptu. = T. Kir, pislik. M: Gmleinin yakas kirlenmi. = T.Diy. ? = < ? garak T. = Hudini bilmeslik, husizlini. M: Garak mes kattik mes . = T. Kendinde k olmama, uursuzluk. M: Garak mes ok sarho. = T.Diy. ? = < ? gara = Gagirak-gagirap kalan, bihutluk; gas-kului alimas bolup kalan. = T. Sersem kalan, uursuz; sar. = T.Diy. ? = ET < ? gazin Ku. = Yemlik, danlik, bouzluk; kepter tohua oha canivarlarni glidiki danlii. M: Kepterni gazini --- kepterni danlii. = T. Yemlik; gvercin,

84

tavua benzer hayvanlarn yemlii. M: Kepterni gazini --- gvercin yemlii. = T.Diy. ? = < ? gasta A. = Aptapperesni gerdii (bi). = T. Ayieinin dn (ba). = T.Diy. ?=<? gas ikmak Ke. = Nersilerni yaramsiz, spetsiz bolup ikiia karitilidu. M: k k lengen meler on kn ot kalisimu alkanni isitalmaydian gas ikti. = T. Nesnelerin ie yaramaz, kalitesiz olmasn gsterir.M: Yaplan sobalar on gn yaklsa da avucu bile stamayan kalitede kt. = T.Diy. ? = < ? gaat Ku. = em, endie. M: Bu itin tola gaat kilma. = T. znt, endie. M: Bu ie ok zlmeyin. = T.Diy. ? = < ? ga-galas Ku. = Gara, garah, ba aylini. M: Bim ga-galas bolup kaldi--- bim garabolup kaldi; kuliimni ga-galas kilivetti ---- kuliimni gara kilivetti. = T. Allak bullak, kafas kark. Bim ga-galas bolup kaldi --- bam allak bullak oldu; kuliimni ga-galas kilivetti --- kulam allak bullak etti. = T.Diy. ? = < ? galva = Dt, hamaket, koma, liau. = T. Aptal, budala. = T.Diy. ? = < ? galva kilmak = liturmak, kaymukturmak, ehmek kilmak. = T. Zihnini kartrmak, ahmaklatrmak. = T.Diy. ? = < ? gecge su = Budaya koyulidian ikkini ktimlik su. = T. Budaya ikinci kez verilen su. = T.Diy. ? = < ? gecgilimek . = Kaytilimak (ahtarmia birini ktim koyulan . sudin ane tmey yene su koyulsa, gecgilididiyilidu). = T. Tekrarlamak (srlp dinlendirilen topraa ilk kez koyulan sudan ok gemeden yine su koyulursa, gecgilidi denilir). = T.Diy. ? = < ? gez = Stke oha nersilerni kazan tgige ypiip kalan kaldui. = T. Ste benzer eylerin kazan dibine yapp kalan art. = T.Diy. ? = < ? gezlemek Ku. = Uramak. M: Koida uni bilen gezliip kaldim. = T. Karlamak. M: Sokakta onunla karlatm. = T.Diy. Kr. gez- TS 850 a = < ? kez- ED 757 a gezne Ke. = Nan yakidian rpidini bir tri (hemek nan yakidian dgilek rpide). = T. Ekmek piirilen = T.Diy. ? = < ?

85

geksi . = Klin, temehor, dapak. = T. Doymu, tamahkar. = T.Diy. ? = < ? gekilmek T. = kki putini nvet bilen demmu-dem ktirip mamak. = T. ki ayan srayla deitirerek kaldrp yrmek. = T.Diy. ? = < ? gelle Ku. = Geden, gejge. = T. Ense. = T.Diy. ? = < ? gelvr Ku. = Klin, yzi klin (tilla szi). = T. Utanmaz (hakaret sz) = T.Diy. ? =<? gem (1) Ku. = Dert, arik. = T. Dert, hastalk. = T.Diy. Kr.gam(I) TS 812 = < ? gem (2) Ke. = Tutuk. M: Hava gem idi. = T. Bulutlu, kapal. M: Hava kapalyd. = T.Diy. ? = < ? golmu = Gomu, paku. = T. Saf, kaln kafal. = T.Diy. ? = < ? goya = Melhem dora (yel ariklaria aplap davalaydian dora). = T. Merhem (souk algnlklarn yaptrp tedavi eden ila). = T.Diy. ? = < ? gu . = um M: Kosiida gu saklima. = T. ntikam. inde intikam duygusu besleme. = T.Diy. ? = < ? guga (1) H. = arpa. = T. Atk. = T.Diy. ? = < ? guga (2) . = uva, tutuk, nik bolmian. = T. Yar karanlk, kapal, bulutlu,ak olmayan. = T.Diy. ? = < ? gu-mu H. = Paralii, hal-mu ytii. M: Gu-mu olturayli --- paraliip olturayli, gu-mu maayli --- paralaka maayli (bezi caylarda grmrdiyilidu). = T. Sohbet etme, hal-hatr sormak. M: Gu-mu olturayli -- Muhabbet edip oturalm, gu-mu maayli --- muhabbet ederek yryelim (baz yerlerde gr-mr denilir). = T.Diy. ? = < ? gula H. = Gle, rk keki. = T. Kuru kays. = T.Diy. Kr. gula II krem rengi, ak sar Der.S.VI. 2191 = < ? gum bolmak T. = Halak bolmak, rlp mek, yikilip mek. = T. Mahvolmak, k yklmak. = T.Diy. ? = < ? gunda H. = Etlesni rliri tkzlgen o yaa. = T. Etlesin (bir tr kuma) rmelerinin geirildii byk tahta. = T.Diy. ? = < ? gdege Ku. = Oda. M: U gudegisige t --- Odisia ti. = T. Sada. M: U gudegisige t --- O sana geti. = T.Diy. ? = < ?

86

gdi tapmak Ku. = Ep tapmak, knkmek. = T. Kolayn bulmak, almak. = k T.Diy. ? = < ? gsme Ku. = eyvet-ikayet. = T. Dedikodu. = T.Diy. ? = < ? gk L. = Blik tutidian karmak. = T. Balk tutan olta. = T.Diy. ? = < ? gle . = Deryalarni gilep, akmay turuvalidian yerliri, kaynam. = T. Nehirlerin kvrlp, akmayan yerleri, girdap. = T.Diy. ? = < ? glm L. = Blik tutidian tor. = T. Balk tutan a. = T.Diy. ? = < ? gmrlmek = Kmtrlmek, oyulup p ketmek. = T. Altn stne getirmek. = T.Diy. ? = < ? gpseymek . = ip kalmak, kpiip kalmak. = T. iip kalmak. = T.Diy. ? = < ? gdret Ku. = Guman, ek. M: Klmge gdret ti --- klmge guman ti. = T. phe. M: Klmge gdret ti --- ime phe dt. = T.Diy. ? = < ? gren kprmek = Yz-boyunlirini kizartmak, kipkizil kizirip boulmak, aii kelmek. = T. Yzn-boynunu kzartmak, kpkzl kzarmak, fkelenmek. = T.Diy. Kr.kpr-ok kzmak (mec.) TS 1381 a = < ? gr-gr . = Lap arila szleydian, o szleydian. = T. Laf kartran, ok konuan. = T.Diy. ? = < ? gle H. = Srelme, horun. = T. radesiz, tembel. = T.Diy. ? = < ? glemiva Ku. = Gli hemie ilip turidian bir hil gl. = T. iei daima aan bir eit gl. = T.Diy. ? = < ? gldn Ku. = Tetek, gl tetigi. = T. Saks. = T.Diy. ? = < ? gldrme H. = Kiik akiratma. Koakta mundak kelgen: Egiz tgmenge no koydum, Pes tgmenge gldrme. Her kane elem tartsa, Duminige bildrme. = T. Kk elale.Koukta rnek gelen ekliyle: Egiz tgmenge no koydum, Pes tgmenge gldrme. Her kane elem tartsa, Duminige bildrme. = T.Diy. ? = < ? glgm Ku. = Zepire. = T. Safran. = T.Diy. ? = < ? glgn Ku. = Zaraza igi. = T. Bir tr yal bitkinin iei. = T.Diy. ? = < ? glii A. = rkni bir tri. = T. Eriin bir tr. = T.Diy. ? = < ? gn L. = okur, tren (baka caylarda nur meniside klidu. M: irayni gni yok--- irayni nuri yok). = T. Derin (baka yerlerde nur anlamna gelir.

87

M: irayni gni yok --- yznn nuru yok). = T.Diy. Kr. gn(2)20 TS 907 = ET Kr. kn gne, gn ED 725 a gzermek = Yzini kilin kilmak. = T. Utanmazlk. = T.Diy. ? = < ? gzek . = Nvet. M:Gzekliip ilimek --- nvetliip ilimek. = T. Nbet. M: Gzekliip ilimek --- nbetlee almak = T.Diy. gezekIV sra, nbet Der.S.VI. 2021 = ET kezig ED 759 a gliktemek L. = Gire slip tutmak. = T. Elleriyle boynuna sarlmak. = T.Diy. ? = < ? gici T. = Kaa, herkiti sus. M: U nahayiti gici i kilidu. = T. Haylaz, yava hareket eden M: O ok haylaz i yapar. = T.Diy. ? = < ? gicilimak T. = kkilenmek, bir karara klelmeslik, bir yerge klelmeslik. = T. k Karar verememek, bir karara varamamak, ortak nokta bulamamak. = T.Diy. ?=<? gialatmak H. = Kz-kz kilmak. = T. zendirmek. = T.Diy. ? = < ? k gide H. = Budre, buciur. = T. Kvrck. = T.Diy. ? = < ? gidigey H. = Hakavur, gideydek. = T. Kibirli, kendini beenmi. = T.Diy. ? = < ? girdiyip kalmak . = Oruklianliktin yaki ariktin kzi olturuup ketmek. = T. k Zayflktan veya hastalktan gz kmek. = T.Diy. ? = < ? girvi Ku. = Kirak, upuk. Koakta mundak kelgen: Kn ikar girvi bilen, Yarlar ikar cpti bilen. Hemme hek cpti bilen, Men zem yianimen. = T. Ufuk. Koukta rnek gelen ekliyle: Kn ikar girvi bilen, Yarlar ikar cpti bilen. Hemme hek cpti bilen, Men zem yianimen. = T.Diy. ? = < ? giri = ni yolini bilmeydian; seralik. = T. in yolunu bilmeyen; kyl. = T.Diy. ?=<? gila Ku. = Tik yar. = T. Dik kaya. = T.Diy. ? = < ? gildi = Liik, liiydian:M:Gildi ba --- liik ba. = T. Sallama, sallanan. M: Gildi ba --- sallanan ba. = T.Diy. ? = < ? giligita Ke. = Tayini yok. M: Giligita gep --- tayini yok gep. = T. Belli deil.

20

ukur ile gn arasnda anlam ilikisi yoktur;ancak verilen nur szc ile gn arasnda anlam ilikisi vardr.

88

M:Giligita gep --- belirsiz sz. = T.Diy. ? = < ? gilimak Ku. = Hiyal kilmak, oylimak. Koakta mundak kelgen: Ketti ste yakilap, k Ta bilen kumni anap. Ke bolsa uyku yok, Kldiki yarni gilap. (bu sz bezi caylarda kilimek eklide kollinilidu). = T. Hayal etmek, dnmek. Koukta rnek gelen ekliyle: Ketti ste yakilap, Ta bilen kumni anap. Ke bolsa uyku yok, Kldiki yarni gilap. (bu sz baz yerlerde kilimek eklinde kullanlr). = T.Diy. ? = < ? gina T. = Adavet, kek. M: Uni ginasi kattik. = T. Nefret, kin. M:Onun nefreti ok. = T.Diy. ? = < ? L lapaslimak = Paypaslimak, aldirap ittik mamak. = T. Biimsiz yrmek. = T.Diy. ?=<? lapuk = Panak Lapuk burun --- panak burun. = T. Bask burun Lapuk

burun --- bask burun. = T.Diy. ? = < ? lapin L. = Yopurmak. = T. Saklamak. = T.Diy. ? = < ? laphor = Lap urui, lapi, o szligi. = T. Palavrac, ok konuan. = T.Diy. ? = ET Kr. Far. lf sz, konuma (OTL 539 a) ve Far. + hor. labdur T. = sti-bi paskina, kiyim-kekliri parakende ademler labdur diyilidu. M: Anisi labdur hotun, balisi ildir ker digen tpimak talni uliri bilen zmge temsil kilinidu. = T. st-ba kirli, giyim kuam dank insanlara labdur denilir. M: Anasnn giyim-kuam dank, ocuu ok eker denilen bilmece sdn dallaryla zm temsil eder. = T.Diy. ? = < ? lapendi T. = Kalapay, palaket. = T. Beceriksiz, felaket. = T.Diy. ? = < ? lapsaymak Ke. = Salpaymak, boiip ketmek. = T. Dmek, gevemek. = T.Diy. ? k =<? lapa Ke. = Sus, zeip, solakan. = T. Zayf, gsz, clz. = T.Diy. ? = < ? lata aik Ke. = Yurtmu-yurt kzip yridian, he dise hu deydian adem. = T. Yurt k yurt gezen, szle ok hzl karlk veren insan. = T.Diy. ? = < ? lata kuskus Ke. = Bli bo, capadin korkidian, boa. = T. Gevek, cefadan korkan, uyuuk. = T.Diy. ? = < ? latike Ke. = Boa, zileg. = T. Uyuuk, gevek. = T.Diy. ? = < ?

89

lahsa Ku. = Hamandin saman kailidian, atka tartip touydian o tor kap (tailar h szi) ; toymas. = T. Harmandan saman dolduran, ata ekip tayan byk uval (dallarn sz); doymaz. = T.Diy. ? = < ? laskat H. = Ayallarni yesiz cilitkisi ( bu sz vaskatmu diyilidu) Koakta mundak kelgen: Laskitimni yni tar, Ak bilikem kandak patar. Bizni kydrgen hnim, Ahimi kandak yatar. = T. Kadnlarn kolsuz yelei (bu sze vaskat da denilir). Koukta rnek gelen ekliyle: Laskitimni yni tar, Ak bilikem kandak patar. Bizni kydrgen hnim, Ahimi kandak yatar. = T.Diy. ? = < ? lain L. = At-ulak balaydian hada, moma yaa. = T. At-eek balanan aa direk, srk. = T.Diy. ? = < ? lala Ku. = silip kalan, zembilge oha kosii sakilap kalan (simtanap yaki toruslarni vadak yaaliri kosak slip silip kalsa lala bolup kptu diyilidu. = T. Asl kalan, zembile benzeyen karn asl kalan (tavanlarn tahtalar karnn salp asl kalsa lala olmu denilir. = T.Diy. ? = < ? lali L. = Taar. = T. uval. = T.Diy. ? = < ? laka-luka = Hocun-kaa, yk- takka oha nersiler. = T. Her trl malzeme, kapkacak benzeri eyalar. = T.Diy. ? = < ? laksa Ku. = Lahsaa oha. = T. Lahsa ile ayn anlamda = T.Diy. ? = < ? k laku L. = Sirtida kasrii bolmaydian bir hil blik. Bundak blik Tarim deryasida k kp bolidu. (lohomu diyilidu). = T. Srtnda kabuu bulunmayan bir tr balk Byle balk Tarim nehrinde ok bulunur. (lohoda denilir). = T.Diy. ?=<? lakat Ke. = Bo, boa, kolidin i kelmeydian. = T. Uyuuk, elinden i gelmeyen. = T.Diy. ? = < ? lasik Ke. = Turaksiz, tutumsiz. = T. Tutarsz. = T.Diy. ? = < ? k laka (1) = Oruk ve igiz; loka at --- oruk ve igiz at. = T. Zayf ve yksek; loka at -- zayf ve yksek at. = T.Diy. ? = < ? laka (2) . = oruni ikki tidiki yaa. = T. Can eriinin iki tarafndaki aa. = k T.Diy. ? = < ?

90

lagu H. = Epke. = T. ki ucunda asks olan, iki kova ile su tamak iin kullanlan alet. = T.Diy. ? = < ? lalak Ku. = Ekinayak, kiliksiz (tolarak balilara kollinilidu, lekem bolupmu klidu). k M: Haim lalak, Niyaz lalak. = T. mark, kt alkanlk sahibi (ounlukla ocuklara lakap olarak kullanlan sz). M:Haim lalak, Niyaz lalak. = T.Diy. Kr. lalak(1) ok konuan, geveze Der.S.VIII. 3060 = < ? lalay = Boa, lm-lm. M: Taza lalay bir nimiken. = T. Uyuuk, cansz,saf. M:yle uyuuk bir insan. = T.Diy. Kr. lala arkanl, uyuuk Der.S.VIII. 3061 = < ? lalaymak = Boamak, boalik kilmak. = T. Gevemek. = T.Diy. ? = < ? lalo Ku. = Zembil. = T. Zembil. = T.Diy. ? = < ? lanto Ku. = Bolka. = T. eki. = T.Diy. ? = < ? lay paak Ke. = Addiy, sadda; labdur, lekva. = T. Basit, sade; st ba kirli, k dank. = T.Diy. ? = < ? laypas = Micik, lm-lm, srem palas, zileg, kaa M: apsana bar, laypaska yok (makal). = T. Ezik, uyuuk, miskin. M: Hzlya var,uyuua yok. (atasz). = T.Diy. ? = < ? layi L. = Suyuk patkakta yaaydian bir hil blik. = T. Bataklkta yaayan bir tr balk. = T.Diy. ? = Far. ly ve GT +i layda h. = Laylik. = T. Kirli, bulank. = T.Diy. ? = < ? lay ilap H. = Krekke kelmeydian, eskatmaydian. M: U eskatmas bir lay ilap idi. = T. Yardmc olmayan,ie yaramaz. M: O ie yaramaz biriydi. = T.Diy. ?=<? laylima = Laylima; laylima tosma. = T. Su seti. = T.Diy. ? = < ? laylimak Ku. = Kydimak, aiklimak, uzakkie tohtimay yilap ketmek k (bovaklara karitilidu). M: Bu bala laylap ketti. Koakta mundak kelgen: Alla yarim bu yaylakni, Kandak yaylaysen ze oynap, zen klp, Kimge laylaysen. = T. Kzmak, sinirlenmek, uzun sure durmadan alamak (ocuklar iin kullanlr). M:Bu ocuk kzp gitti. Koukta rnek gelen ekliyle: Alla yarim bu yaylakni, Kandak yaylaysen. ze oynap, zen klp, Kimge laylaysen. = T.Diy. ? = < ?

91

lay yigek L. = Lay yeydian bir hil bliksiman canivar. = T. Balk, amur yiyen bir tr balks hayvan. = T.Diy. ? = < ? lepeksiz Ke. = Bir yerde uk olturalmaydian. M: U bakka buyrusa takka, takka buyrusa bakka apidian lepeksiz, i hoyakmaydian horun idi. = T. Bir yerde sessiz-sakin oturamayan. M: O baa buyursa daa, daa buyursa baa koan sessiz sakin oturamayan tembeldi. = T.Diy. ? = < ? leppite Ku. = Dikkide, derhal, u an, tzdin Leppite brip kleyli. = T. Derhal, u

an, hemen. M: Hemen gidip gelelim. = T.Diy. ? = < ? lepse Ke. = Lep-lep, lepildep. M: Uak lepse kar ke balidi. = T. Lapa lapa. M: Lapa lapa kar yamaya balad. = T.Diy. ? = < ? lepirin T. = Ya tatlik, ya aik, emes bir hil tem. = T. Tatl ya da ac olmayan bir tr tat. = T.Diy. ? = < ? lepkegdimek . = Samani dandin ayrimak. = T. Saman taneden ayrmak. = T.Diy. ?=<? lethor H. = Davihor, denem yigek; let bolsa kli aram tapidian adem. = T. h Birisinden hakaret grd, birisi tarafndan kmsendii halde hala o kiiye yaknlk gsteren; beceremese bile gnl rahat olan insan. = T.Diy. ? =<? letme Ku. = Bara; lapas. = T. Kulbe; kiler. = T.Diy. ? = < ? let iitmek H. = Let yimekke oha. = T. Let yimek ile ayn anlamda = T.Diy. ?=<? let yimek Ke. = Ahanet alimak, deke yimek, azar yimek, sunmak Let yiygen

klige hay berdi. Birdin kli let yep, put-kolidin madir ketti. = T. Azarlamak, haddini bildirmek. M: Krlan gnln sakinletirdi.Birdenbire gnl krlp, elinin-ayann gc gitti. = T.Diy. ? = < ? le . = Ke, ulu. M: ik le ouk turuptu. = T. Geni, byk. M: Byk kap ak dururmu. = T.Diy. ? = < ? legut . = Anisini emidian kisremdini burnia tkzidian lk. = T. Anasn emen inek yavrusunun burnuna geen halka. = T.Diy. ? = < ? le-lu . = Yer tevrigendiki halet, bani birde igiz, birde peslik his kilii (halet

92

imlii). M: Bir demni iidila yni ii le-lu bolup ketti. = T. Yer sarsntsndaki durum, ban bazen yksek, bazen alak hissetmesi. (durum nlemi) M: Dinlenirken evin ii le-lu oldu. = T.Diy. ? = < ? lele Ku. = Gomu, paku, ekilsiz, dt, lekva (bu sz ulcida lelle diyilidu). = T. Beyinsiz, aklsz. (bu sze ulcida lelle denilir). = T.Diy. Kr. lelle deli Der.S.VIII. 3072 = < ? lelelimek . = Laaylimak. = T. Bo bo gezmek. = T.Diy. ? = < ? lelio Ku. = Alcian dt, lekva. = T. Aklsz. = T.Diy. ? = < ? leylep kalmak Ke. = Akara bolup kalmak, krnp kalmak, otturia ikip kalmak. k = T. Ortaya kmak, grnmek. = T.Diy. ? = < ? lobdur Ku. = Labdura oha. = T. Labdur ile ayn anlamda = T.Diy. ? = < ? loca . = Le, suda kip kelgen ehlet, aza, avaa oha nesriler. M: Azgallar kldeklik olup, su stide ehlet-locilar leylep turatti; sgke loca toup kptu; putumni loca --- ava irmap aldi. = T. Le, suda akan p, kuru yaprak, al rpya benzer nesneler. M:ukurlar glck olup, su stnde alrp yzyordu ; suya al-rp, dolmu; ayama al-rp dolat. = T.Diy. ?=<? louldimak . = Lavuldimak, ylincimak. = T. Alev alev yanmak. = T.Diy. ? = < k ? lokurap kymek = Lop-lop ktirilip kymek. = T. Grl grl yanmak. = T.Diy. ? =<? lok H. = Yaa kulupni tumui. = T. Aa kilidin knts. = T.Diy. ? = < ? loka = Tgini rkii. M: Tge lokisidek tizma talarni ki yoktek krnetti. = T. Devenin hrgc.M: Deve hrgc gibi sra dalarn sonu yok gibi grnyordu. = T.Diy. . Kr.lok(I) lk(I) erkek deve = < ? lokta Ku. = Tge. = T. Deve. = T.Diy. Kr.lok(I) lk(I) erkek deve Der.S.VIII. 3089 = < ? lokdan H. = Yaa kulup. = T. Aatan yaplan kilit. = T.Diy. ? = < ? lola (1) Ku. = liau, kelse-kelmes, kalaymikan Lola szlimek ---

93

kalaymikan szlimek. = T. Karm, yersiz, dzensiz. M: Lola szlimek --Yersiz konumak. = T.Diy. ? = < ? lola (2) Ke. = Horazni bir tri (mii yora atni miia oxaydu). = T. Horozun bir tr (yry Rahvan atnn yryne benzer). = T.Diy. ? = <? lolai Ke. = Ayallarni egiidian kii, ayallarni arkisidin katraydian kii. = T. Kadnlarn peinden koan kii. = T.Diy. ? = < ? lolalimak Ku. = Alcimak, kalaymikan szlimek. = T. ldrmak, ne sylediinin k farknda olmamak. = T.Diy. ? = < ? lomodi (1) Ku. = Tasmii, tpiturui, dellal, delle. = T. Tellal. = T.Diy. ? = < ? lomodi (2) = Yalaki, tehsike. = T. Dalkavuk. = T.Diy. ? = < ? lomodilik = Yalakilik, tehsikelik; tamiilik, dellallik. = T. Dalkavukluk. = T.Diy. ?=<? lovya L. = Cadu. = T. Fasulye. = T.Diy. ? = < ? loyla . = Kydrp ahar ikirilidian bir hil smlk. M: Ata nime-loyla, ana nime-oyla (makal). Bu sz Yisarda aduni diyilidu. = T. Yaklp karlan bir tr bitki. M:Atan ne loyal, annen ne szge (atasz). Bu sze Yisarda adu denilir. = T.Diy. ? = < ? lce Ke. = Locaa oha. = T. Loca ile ayn anlamda = T.Diy. ? = < ? lken L. = rke, loka. = T. Hrg. = T.Diy. ? = < ? llimek Ku. = Dvilimek, kopurmak, toplimak. = T. Ymak, toplamak. = T.Diy. ?=<? lpez T. = tanni ba tkzidian yri. = T. Donun lastik geirilen yeri. = T.Diy. ?=<? lpir (1) Ku. = Kona, eski-tski, lpir satti --- kona eski-tskilerni satkui. = T. Eski,eski-psk, lpir satti --- eski pskleri satan. = T.Diy. ? = < ? lpir (2) T. = Sget iviini postidin yasalan neye pipi. = T. St aacn kabuundan yaplan kam ddk. = T.Diy. ? = < ? lek T. = Konak bini orap turidian post (kme menidiki sz). = T. Msrn

94

ban kaplayan kabuki (mecaz anlamda sz) = T.Diy. Kr. leek21 ba rts,yn atk TS 1458 = < ? likip arimak Ku. = Sancip arimak. M: Yrigim likip ariydu. = T. Sancmak. k k M: Kalbim sanclanyor. = T.Diy. ? = < ? liik Ku. = Arisalda, ikkilengi, turaksiz. = T. Kararsizlik, ikilem. = T.Diy. ? = < k ? M matimak = Birer nersini birbirige tamak, balimak; yaa matiriyalni nemlep, kizitip, birer nersige tip yaki basturup htiyaclik ekilge kirgzmek. = T. ki eyi birbirine balamak; ahap materyali slatp, stp, birer eyaya balayp veya bastrp istenilen ekle sokmak. = T.Diy. ? = < ? matak ivin Ku. = At- ulaklarni kzige konuvalidian uak ivin. = T. Atk eeklerin gzne konan ufak sinek. = T.Diy. ? = < ? matal H. = Soa (yaa ilek); yaa nor. = T. Aa kova; aa oluk. = T.Diy. ? = <? matii Ku. = Pahie ayal. = T. Fahie. = T.Diy. ? = < ? maigucu Ku. = Vara-uru. = T. Grlt-patrt. = T.Diy. ? = < ? mahar Ku. = Panak burun. = T. Bask burun. = T.Diy. ? = < ? h mahtum Ku. = Maxtanak. = T. vngen. = T.Diy. ? = < ? h madihida . = Arisaldilik, ikkilini. = T. Kararsz kalmak, tereddt etmek. = T.Diy. h ?=<? maralkulak = Bir hil smlk. = T. Bir tr bitki. = T.Diy. ? = < ? mardak Ku. = Kiik, kiikkine, medek. M: Gpini oluini bu mardakniki-zi k kiikkine turup, gpini oluini bu medekniki. = T. Kk, kck. M: Kendisi kk olmasna ramen byk laflar sylyor bu kk. = T.Diy. ? =<? maz = Kona pahta. = T. Eski pamuk. = T.Diy. ? = < ? maz bolmak T. = Amraklii kelmek. Mesligi kelmek. M: U balisini kilikliria maz k bolup klp ketti. = T. Sevmek, heves duymak. M: O ocuun davranlarna
21

Licek, An Eastern Turki-English Dialect Dictionary s.184

95

sevinip gld. = T.Diy. ? = < ? mazuz bolmak Ku. = Pehirlenmek, mahtanmak, mesligi kelmek. Koakta mundak k kelgen: Ka karasi mende dep, Kaia mazuz bolmiin, Bare dlet mende dep, Dlekte mazuz bolmiin. = T. vnmek. Koukta rnek gelen ekliyle: Ka karasi mende dep, Kaia mazuz bolmiin, Bare dlet mende dep, Dlekte mazuz bolmiin. = T.Diy. ? = < ? maskir atmak T. = Meshire kilmak, zalik kilmak, ahu kilmak. = T. Alay etmek, k k aka yapmak. = T.Diy. ? = < ? maa L. = Ham gni parilimak. = T. i eti paralamak. = T.Diy. ? = < ? maak . = Baak, budayni bi. M: Kota yok, maakta yok, hamanda bar k (makal). = T. Baak. Budayn ba. M: Ete yok, baakta yok, harmanda var (atasz). = T.Diy. baak (I) TS 235 = ET baak ED 378 b ma p Ke. = stige ma slip tidian p (tamak). = T. stne fasulye koyulup hazrlanan erite (yemek). = T.Diy. ? = < ? makak Ku. = Paak, pakalak. = T. Bacak. = T.Diy. ? = < ? k k makat L. = Kevre. Meremhanni makati --- Meremhanni kevrisi. = T. Mezar. M: k Meremhanni makati --- Meremhann mezar. = T.Diy. ? = < ? mak boldi H. = Yaak postidin acraldi (yaak piti). = T. Ceviz kabuu atlad (ceviz olgunlat). = T.Diy. ? = < ? mada Ku. = Tapsa, pega. = T. Eik. = T.Diy. ? = < ? maal = odan. = T. Mangal. = T.Diy. Ar. mangal TS 1500 = < ? mailimak = Asta bolsimu, midirlap meip turmak. M: Aldiridian yolda kalar, mailian yge barar (makal). = T. Yava olsa bile durmadan yrmek. M: Acele eden yolda kalr, durmadan yryen eve varr (atasz). = T.Diy. ? = <? malamet = Biravni karilap, yiplep ytilan sz Malamet kilmak ---karilmak, Malamet kilmak ---

eyiplimek. = T. Birisini karalamak, sulamak.

Karalamak, sulamak. = T.Diy. Kr. Ar. melamet TS 1527 = < ? maltilimak = Ahturmak, liturmak, koimak. M: Yanukni maltilimak, sandukni maltilimak, tamakni maltilimak. = T. Aramak, kurcalamak. M:Cebi aramak,

96

sand kurcalamak, yemei kurcalamak. = T.Diy. ? = < ? mal-mket H. = Mal-varan. = T. Hayvan. = T.Diy. Kr. mal TS1494 = < ? manaskan . = Ttek, tuman. M: Adem krianda, hemme nerse manaskan arisida k turandek krnidu. = T. Sis, duman. M: nsan yallkta, herey duman arasnda gibi grnr. = T.Diy. ? = < ? manak Ku. = Kide at- ulaklarni otlakka lip ikip bakmak. M: Atlarni manakka k piikip ketti. = T. Gece at-eekleri otlaa karp beslemek. M: Atlar beslemeye karmaya gitti. = T.Diy. ? = < ? manan (1) = Konakni yaki komuni ppki. = T. Msr veya kamn pskl. = T.Diy. ? = < ? manan (2) = Tuman, a-tozan. = T. Duman, toz. = T.Diy. ? = < ? mantu doppa Ke. = Sidam doppa. = T. Dz takke. = T.Diy. ? = < ? mantimak Ku. = Matimakka oha. = T. Matimak ile ayn anlamda = T.Diy. k ?=<? mancar L. = Tarbouzdiki kin sua slip koyup blik tutidian taldin tokulan tetr izlik sivet. = T. Dar boazda akan suya salp balk tutan daldan rlen ters azl sepet. = T.Diy. ? = < ? manca = Simkar, hnervenlerni i hekki. = T. Ustann i hakk. = T.Diy. ? = ET Kr. manu sanat, ustaya verilen maa ED 767 a mata = Kmini moma yaii. = T. Geminin ahap direi. = T.Diy. ? = < ? mancit = Yeni boma azi. M: Mancitlik ye --- bomak ye. = T. Elbise kolunun u ksm. M: Mancitlik ye --- elbise kolunun daralan ksm. = T.Diy. ? = < ? mandar = Ygme tipidiki smlk andarlikta at lmes, emenlikte er andarlikta at lmez,

(makal). = T. Sarmak eklindeki bir bitki. maytuk T. = Kiir, maymak. = T. Eri. = T.Diy. ? = < ? k

pelinlikte er(atasz). = T.Diy. ? = ET mandar DLT I. 457

maytuk-saytuk = Kiir-siir, maymak-saymak. = T. Eri-br. = T.Diy. ? = < ? mayda Ku. = akak; elve-ova. M: U mayda ktermeydu; d melide mayda ikiptu. = T. aka; kavga. M: O aka kaldrmaz; yukarki mahallede kavga

97

km. = T.Diy. ? = < ? metu Ke. = Ekilsiz, kalva, dt. = T. Aklsz, ahmak, aptal. = T.Diy. ? = < ? mecige Ku. = Baka, kepter balisi. = T. Gvercin yavrusu. = T.Diy. ? = < ? mera H. = Boz yer. Koakta mundak kelgen: Yi ste aptuk biz, Mera yerni ika. Glltn vetenni, Mol hosullar lika. = T. Boz yer. Koukta rnek gelen ekliyle: Yi ste aptuk biz, Mera yerni ika. Glltn vetenni, Mol hosullar lika. = T.Diy. Kr. mera ayrlk,otlak22 TS 1534 = < ? merdemek Ku. = Balamak, ertlemek. = T. art koarak anlamak. = T.Diy. ? =<? merdek = yik kiki. = T. Ay yavrusu. = T.Diy. ? = ET merdek ED 772 a mezur krmek Ke. = Kerm kilmak, eyipke almaslik, epu kilmak. = T. Mazur grmek, affetmek. = T.Diy. Kr. mazur gr- TS 1520 b = < ? meul bolmak Ke. = Meul bolmak. = T. Megul olmak. = T.Diy. ? = < ? k mergen i H. = Ori i. = T. Kpek dii. = T.Diy. ? = < ? mezit Ku. = Mezmut, i, bek. = T. Salam, dayankl. = T.Diy. ? = < ? meski Ku. = Meshirivaz, kiziki, heyyar, yumur (taliklar szi). = T. Soytar, akac, k elendirici. (dallarn sz). = T.Diy. ? = < ? meru Ku. = Layikida tikilgen bir yr kiyim. = T. Uygun dikilen bir yry giysisi. = T.Diy. ? = < ? mekkiamur H. = Yayo. = T. Patates. = T.Diy. ? = < ? medimek = Ha-ta bolmak, tirkap kalmak, gagirap kalmak. = T. Hayret etmek, armak. = T.Diy. ? = < ? megiser Ku. = Unutkak; aldi-keynige ynip i aynitalmas. = T. Unutkan; ileri geri yryp i beceremeyen. = T.Diy. ? = < ? meleken = Kkergen, kkirip kalmak. M: Yamurda klip meliip ketken hem uak, hem kuruk cigdiler. = T. Yeermi, yeillenmek. M: Yamurda kalp kflenip yeeren hem ufak hem kuru ideler. = T.Diy. ? = < ? melek A. = Dehli kilmak, avare kilmak; meul bolmak
22

Vaktimni melek kilma;

Yeni Uygurcadaki mera szc ile Trkedeki mera szcnn anlam asndan birbirinin kart durumda olduu grlmektedir.

98

mavu i bilen melek bolup kaldim. = T. Engellemek, zahmet vermek; megul olmak. M: Vaktimi harcama; bu ile megul oldum. = T.Diy. ? = < ? meltk H. = Kemtk. = T. Kusur, noksan. = T.Diy. ? = < ? memem T. = Pah, pah; aikla ve hayacanlini vaktida kollinidian imlik Memem, bundakmu i bolamdu. = T. Hayranlk ifade ederken,

heyecanlanldnda kullanlan bir nlem sz. M:Memem, byle i olur mu? = T.Diy. ? = < ? mendir Ku. = Mldr. Koakta mundak kelgen: Kar bilen mendir yiptu, Kemle yarim iz bolur. Aham klip ete yansa Bare hekke sz bolur. = T. Dolu. Koukta rnek gelen ekliyle: Kar bilen mendir yiptu, Kemle yarim iz bolur. Aham klip ete yansa Bare hekke sz bolur. = T.Diy. ? = < ? menzer Ke. = Balihana (addi slinan imaretni ikkini kevitidiki y). = T. kinci kat (basit yapl imaretin ikinci katndaki ev) = T.Diy. ? = < ? menlik talamak H. = Bes talamak M: Sen mendin menlik talama. = T. k Tartmak,mnakaa etmek. M: Sen benimle tartma. = T.Diy. ? = < ? meyzap H. = zm syidin yasalan iimlik. = T. zm suyundan yaplan iecek. = T.Diy. ? = < ? moter Ku. = Tgillerni bakurui (mensep nami). = T. Develeri yneten (mevki lakab) = T.Diy. ? = < ? motimak Ke. = imdimak. = T. imdiklemek. = T.Diy. ? = < ? k mohek Ke. = Kkirtek, budiyek. = T. Boaz. = T.Diy. ? = < ? h k moholya kilmak Ku. = Kaymukturmak, galva kilmak. = T. artmak, aldatmak. = k T.Diy. ? = < ? moruu A. = rkni bir tri. = T. Eriin bir tr. = T.Diy. ? = < ? mollavi A. = rkni bir tri. = T. Eriin bir tr. = T.Diy. ? = < ? mollikopkak Ke. = Balilar oyunui. = T. ocuk oyunca. = T.Diy. ? = < ? k k k molukva Ku. = Pahma ba. = T. Dank, kabark, dzensiz sa, sakal. = T.Diy. = ET monek Ke. = Urukisi linmian aptul kki. = T. ekirdei kartlmam eftali kurusu. = T.Diy. ? = < ?

99

monohey Ku. = Karanuk. = T. Beki. = T.Diy. ? = < ? h moyeke L. = otka. = T. Fra. = T.Diy. ? = < ? mut H. = Bikar, heksiz Mut kinu --- heksiz koyup brilidian kino. = T. siz,

cretsiz. M: Mut kinu --- cretsiz gsterilen film. = T.Diy. Kr. mut I para vermeden, almadan elde edilen, kazanlan ey Der.S.VIII. 3225 = < ? mucuk Ku. = Bosua (Turpanda lgcek mucuk diyilidu). = T. Eik (Turpanda k lgcek mucuk denilir). = T.Diy. ? = < ? murullu L. = Vedileken, balinip kalan. = T. Szleen, anlaan. = T.Diy. ? = < ? muz L. = Mgz. = T. Boynuz. = T.Diy. ? = < ? mual H. = Balam. = T. Yenilik. = T.Diy. ? = < ? mukudimak T. = Heddidin artuk arap ketmek. = T. Haddinden fazla k k yoruluvermek. = T.Diy. ? = < ? mukuldamak Ku. = Til biriktrmek. = T. Az birlii etmek. = T.Diy. ? = < ? k k mukuy Ku. = ilim. Kme; Dt, kavla. = T. Yaptrc. Mecaz anl; aptal, ahmak. k = T.Diy. ? = < ? muiyip kalmak = Zritmek, mulanmak. = T. Duygulanmak, hznlenmek = T.Diy. ? = < ? muluy L. = Mozdozni ilimi. = T. Kunduracnn kulland yaptrc. = T.Diy. ?=<? mum H. = Ci, rast. M: Mum Hotenlik --- Ci Hotenlik. = T. Gerek, hakiki. M: Mum Hotenlik ---Hakiki Hotenli. = T.Diy. ? = < ? mumpuk Ku. = Sir bermeydian kii. = T. Sr vermeyen kii. = T.Diy. ? = < ? k mumsik = Pihsik, bhil. = T. Cimri, pinti. = T.Diy. ? = < ? mumun = Momayaa. = T. Aa direk. = T.Diy. ? = < ? munup kalmak Ku. = Munyip kalmakka oha. = T. Munyip kalmak ile ayn k anlamda = T.Diy. ? = ET Kr. mugad- bunalmak KB 320 muiyip kalmak Ke. = Krip hinersini perk telmeydian, tadin-badin k szleydian bolup kalmak. = T. Yalanp hibir eyi fark edemeyen, dadanbadan konuan olup kalmak. = T.Diy. ? = ET Kr. mugad- bunalmak

100

KB 320 muyat Ku. = Yadigar, estilik, hatire. = T. Hatira. = T.Diy. ? = < ? muyatlik Ku. = Etivar, isil, kldikidek. M: Bu yahirak nanlarni muyatlik k mhman klip kalsa koyarmen dep ayrim saklap koydum. = T. Deer, sper, gnldeki gibi. M: Bu iyi ekmekleri deerli misafirler gelirse sunarm diye ayr saklayp koydum. = T.Diy. ? = < ? muyim-tuyim = Eplep-seplep. M: Bu ini muyim-tuyim kilipla tkzvetti. = T. Bireyler yapp kartrp aresini bulmak. M: Bu ii yapp kartrp geirdi. = T.Diy. ? = < ? mrin Ku. = Derya. = T. Nehir. = T.Diy. ? = < ? m = Dt, kavla, dive. = T. Aptal, ahmak. = T.Diy. ? = < ? mkimek . = Mmek (at-ulaklarni mini, yk arti ve harvia kouni ret kilip karilip bildr). = T. ifte atmak (at-eeklerin bini, yk ve arabaya koumlarn reddedilerini bildirme). = T.Diy. ? = ET m- ED 767 a mdk H. = Kiik, iham. = T. Kk, kk hacimli. = T.Diy. ? = < ? mk yapilak Ke. = Huku. = T. Yarasa. = T.Diy. ? = < ? k mkr Ku. = Avak, civek, vicik. = T. Zayf, clz. = T.Diy. ? = < ? mkl-Tkil T. = Retsiz, tertipsiz; katilalik, aldiralik. = T. Dzensiz, tertipsiz; k acelecilik. = T.Diy. ? = < ? mn H. = Viyey, pah (ayalar kollinilidian imlik sz). = T. Kadnlarn kulland ve hayranlk ifade eden nlem. = T.Diy. ? = < ? mnrimek Ku. = Taki muhitni-soak hava yaki suni tesiri bilen put yaki kolni toup ari haliti. M: Putum toup mnrep ketti. = T. D evrenin-souk hava veya suyun etkisiyle ayak veya elin donup armas. M:Bacam donup ard. = T.Diy. ? = < ? mnkm H. = Yuva, biare. M: Bu bek mnkm adem. = T. Yava, uslu, aresiz. M: Bu pek yava insan. = T.Diy. ? = < ? mitevilemek H. = Yosunlamak, zokunlamak, diyimek. = T. ekil, tarz deitirmek, deimek. = T.Diy. ? = < ? mit kilmaslik . = Kimirlapmu koymaslik. = T. Kmldamamak. = T.Diy. ? = < ? k

101

mitkut Ke. = Kayrilip ketmek. M: Uni puti mitkut bolup ktiptu. = T. Dnmek. M: Onun baca dnm. = T.Diy. ? = < ? mirakul = Atbakar. Koakta mundak kelgen: ik aldi anar gl, Atni bala mirakul, kn boldi kelmidi, Yarim saa namakul. = T. At bakcs. Koukta rnek gelen ekliyle: ik aldi anar gl, Atni bala mirakul, kn boldi kelmidi, Yarim saa namakul. = T.Diy. ? = < ? miri H. = Yilau. M: Taza miriba baliken!. = T. ok alayan (ev:sulugz) M: ok sulugz ocukmu! = T.Diy. ? = < ? mislimiya . = zilegu, sola, lekva. = T. Gevek, ar kanl. = T.Diy. ? = < ? misil H. = Pahal; pahalda yasalan krpe; pahal tek. = T. Saman; samandan yaplan dek. = T.Diy. ? = < ? mi H. = Mk (bu sz kopine Kriyede kollinilidu). = T. Kedi ( bu sz ounlukla ounlukla Kriyede kullanlr). = T.Diy. Kr. miik kedi Der.S.VIII. 3204 = ET Kr. mi kedi ED 772 a mie T. = Tki kirivtilgen alak tre M: Mie halta. = T. Ty kazlm yemeklik deri. M: Mie torba. = T.Diy. ? = < ? miimirik H. = idimas, yilau. = T. Dayanksz, zayf, sulugz. = T.Diy. ? = < ? mier Ku. = Ptn beden, ge-giler. Koakta mundak kelgen: Metniyaz dep kiarsam, Siar kzlk er ikti. Arkarlarni koyluup, Mierlerdin ter ikti. = T. Vcudun tamam. Koukta rnek gelen ekliyle: Metniyaz dep kiarsam, Siar kzlk er ikti. Arkarlarni koyluup, Mierlerdin ter ikti. = T.Diy. ? =<? migen Ke. = Kora. = T. Tepsi. = T.Diy. ? = < ? milci . = Ezme. Makalda mundak. kelgen: Milci adem sz buzar, Kir harva yol buzar, Milcini ezme yidu, Ezmini bezme yidu. = T. Geveze, boboaz. Atasznde rnek gelen ekliyle: Milci adem sz buzar, Kir harva yol buzar, Milcini ezme yidu, Ezmini bezme yidu. = T.Diy. ? = < ? milik Ke. = ini yiltiz teripide ini ktirip turidian g ariliidiki boluk. = T. Diin kk tarafnda dii kaldran et aralndaki boluk. = T.Diy. ? = < ?

102

minepte kn Ke. = Dem alidian kndin baka knler. = T. Dinlenilen gnlerin dndaki gnler. = T.Diy. ? = < ?, minepte ve kn minik at = Minidian at. = T. Kk at, midilli. = T.Diy. Kr. minik TS 1567, Kr. at TS 154 = minik ve at. miyane H. = Yaman, ykimsiz M: Miyane adem ykimsiz adem. = T. Kt, ho olmayan. M: Miyane adem Kt insan. = T.Diy. ? = < ? miyansal H. = Suluk, yoan. kk aptul. = T. Sulu, byk, yail eftali. = T.Diy. ? =<? miyik = izni burcigi. M: Miyiida klmek. = T. Azn kenar. M: Aznn kenaryla glmek. = T.Diy. ? = < ? N naca Ku. = Nazuk, zeip, aciz, inike. = T. Nazik,zarif, ince. = T.Diy. ? = < ? naa H. = rnek, kiyim tiki mainisini rnigi. = T. Ayaklk, giyim diki makinesinin ayakl. = T.Diy. ? = < ? naa kz Ke. = Kiik kz. M: Naidek kzi nurlandi. = T. Kk gz. M:Kck gz parlad. = T.Diy. ? = < ? na k Ku. = ekk, tkk. = T. Ekmein yzn delmek iin kullanlan aatan yaplan ucu ineli alet. = T.Diy. ? = < ? nahu H. = Ortahal, mel. M: Nahu anar --- aikmu emes, tatlikmu emese, h ortahal anar. = T. Orta, eki. M: Nahu anar --- ac da deil, tatl da deil, orta halli nar. = T.Diy. ? = < ? nasat L. = Nesihet. Koakta mundak kelgen: Altini ayda yaz bolup, Tutkan barim uup ketti az bolup, Maa nasat kilmalar tukkanlirim, Ktedimen karganlara ba bolup. = T. Nasihat. Koukta rnek gelen ekliyle: Altini ayda yaz bolup, Tutkan barim uup ketti az bolup, Maa nasat kilmalar tukkanlirim, Ktedimen karganlara ba bolup. = T.Diy. Ar. nasihat TS 1633 b=<? nagaz gl Ku. = Neez gl (iirtmaktin yoanarak bolidu). = T. Negez iei (dikenli ottan byyerek olur). = T.Diy. ? = < ? nagila = emkin, meys; tutuk, uva. M: Beziliri nagila, beziliri hoal idi; aydi

103

nagila krnetti; dostlirimiz hoal, dmenlirimiz nagila. = T. zntl, umutsuz; kederli. M: Bazlar zntl, bazlar sevinliydi; aydan keder grnd; dostlarmz sevinli dmanlarmz kederli. = T.Diy. ? = < ? namaru Ku. = Nemhu. M: Namaru, yer-nemhu yer. = T. Nemli. M: Namaru yer-nemli yer. = T.Diy. ? = namrat-umrat = Namrat, kembeel, aciz-oruk = T. Fakir, yoksul, aciz-zayf. = T.Diy. ? = < ? namuzun L. = Temsiz, lezzetsiz, ttiksiz. = T. Tatsz, lezzetsiz. = T.Diy. ? = < ? nan tahta . = Nan ysilatdian tahta. = T. Ekmei yass hale getiren tahta. = T.Diy. h ?=<? ne H. = Uar-kanatlarni erkigi (kpine kepterge ilitilidu). = T. Kularn erkei (ounlukla gvercin iin sylenir). = T.Diy. ? = < ? nedin ara Ku. = Nedindur, kayaktindur (biravni ktlmigende biep ada klip kalanliini bildridu). M: Bu nedin ara keldi, ademni liitirup. = T. Nerededir?, neredendir? (birisinin beklenmeyen zamanda gelmesini bildirir). M: Bu nereden geldi, insan deitirip. = T.Diy. ? = < ? nemtpe kilmak Ke. = ala bula nemdimek. M: yde ygdek alik k bolmianliktin, ilan yopurmii ve i ilan bilenla nemtpe kilip yretti. = T. Yarm-yamalak slatmak. M: Evde yiyecek yemek olmadndan ide yapra ve donmu ideyle yarm yamalak slatt. = T.Diy. ? = < ? neyzu T. = Yaypa kara ine. = T. Alt dar st geni kara ini. = T.Diy. ? = < ? nop Ku. = -k. = T. = T.Diy. ? = < ? nopuk Ku. = Yourun, mehpi. M: Gepni nopukrak ytiptu. = T. Gizli,sakl. M: Szn gizlice syledi. = T.Diy. ? = < ? nor = Tama. = T. Damla. = T.Diy. ? = < ? nou L. = Yip ayri tayakisi. = T. p ayrmada kullanlan sopa. = T.Diy. ? = < ? nou ayak Ke. = nike, uzun put, ada paak. = T. nce,uzun bacak. = T.Diy. ? = k <? nokatilik = Aldirailik, bsikilik. M: Bu i taza nokatilik vaktida keldi. = T. Acelecilik. M: Bu i ok acele zamana geldi. = T.Diy. ? = < ?

104

nokani = Hamandin alik tiligi tilemi. Nokanini kzi yaman, su hetini szi (makal). = T. Harmandan yemek dileyen dilenci. M: Dilencinin gz kt, iftiracnn sz.(atasz). = T.Diy. ? = < ? noke = Nor: M:Tmr noke --- tomr nor. = T. at oluu. M: Tmr noke --demir oluk. = T.Diy. ? = < ? nogey Ke. = Kapak m. = T. Kepe. = T.Diy. ? = < ? nomutluk Ku. = mitsizlik. = T. mitsizlik. = T.Diy. ? = < ? k nover = Yalik, kiranlik. M: U alarda taza nover vaktim idi. = T. Genlik. M: O zamanlar ok gen idim. = T.Diy. ? = < ? ntrimek Ku. = Kagirimak, galvalamak. = T. Aptallamak, ahmaklamak. = T.Diy. ? = < ? nmira Ku. = Nemhu; nmira yer --- nemhu yer. = T. Nemli; nmira yer --nemli yer. = T.Diy. Kr. nem TS 1643 = < ? nih H. = Mikdar sz. M: Yipni bir nixi, nixlik yip. = T. Miktar bildiren sz. M: h pin bir nihi, nihlik ip. = T.Diy. ? = < ? nilka Ku. = Bovak, nariside. M: Nilka bala --- bovak bala, nariside bala. = T. Yavru, k bebek. M: Nilka bala --- bebek, yavru. = T.Diy. ? = < ? nimiek Ke. = irlik limi (ikki cia te). = T. Arlklm (iki yarm kiloya denk) = T.Diy. ? = < ? H hap = izni tz ilip-ypiliini ipadileydian imlik sz. M: Hap etmek, hap kilmak. = T. Azn tez alp-kapann ifade eden yansma sz. M: Hap etmek, hap klmak. = T.Diy. Kr. hap hap yimek hapr hupur yemek Tar.S. III. 1899 = < ? happak = apilak; happaklimak --- apilaklimak. M: Erkin tizia happaklap, bir dem aldia, bir dem keynige tevritip yilimakta idi. Bu sz happa eklidimu klidu. = T. Tokat; tokatlamak, dvmek. M: Erkin dizini dvp, bir nne bir arkasna sallanp alamaktayd. Bu sz happa eklinde de gelir. = T.Diy. ? = < ? hap urmak = Lap urmak, po atmak, yalan ytmak. = T. Yalan atmak. = T.Diy. ? =<?

105

hattar H. = Dora puru. = T. la satcs. = T.Diy. ? = < ? hardukk ikmak Ku. = Pinsiyige ikmak. M: Dadam hardukka ikti. = T. stirahate kka k k kk kmak, dinlenmek. M: Babam istirahate kt. = T.Diy. ? = < ? ha kapak H. = Yapma kapak. = T. Sarkk gz kapa. = T.Diy. ? = < ? k hakivato H. = kilip, kandak bolmisun. = T. te, nasl olsa. = T.Diy. ? = < ? hagul A. = Hoyla, koru (hogulmu diyilidu). = T. Avlu, avlu iindeki yer. ( hogul da denilir). = T.Diy. ? = < ? hagina Ku. = Kyikni erkigi. = T. Geyiin erkei. = T.Diy. ? = < ? hauk . = Boyunturuk, kzni koka katkanda boynia slinidian kovuk. = T. k Boyunduruk, kz koumda boynuna yerletirilen kavuk. = T.Diy. ? = < ? hair kay = Ouk, ilip kalan illar boap, hair kayla bolup kaldi;

hair kay bolup kalan hoylilar; iik-deriziler hair kay ouk turuptu. = T. Ak, ak kalan. M: Allar boalp, ak kald; ak kalan avlular; kappencereler ak duruyor. = T.Diy. ? = < ? haga trek Ke. = Trekni bir tri. = T. Kavak aacnn bir tr. = T.Diy. ? = < ? hagiz H. = iz. = T. Tarla. = T.Diy. ? = < ? ha kalmak T. = Ha ktip kalmak, hata bolup kalmak, da ktip kalmak. = T. k Az ak kalmak, aakalmak. = T.Diy. ? = < ? halpu H. = Kiik ini yoan kilip krsitidian laphor. = T. Kk ii bytp gsteren palavrac. = T.Diy. ? = < ? halgividin Ku. = izi (mive). = T. Bir tr meyve. = T.Diy. ? = < ? hallazlimak H. = Haga ekni harap ygrii (hallaz atmakmu Diyilidu). = T. k Erkek eein anrarak komas(hallaz atmak da denilir). = T.Diy. ? = < ? halla H. = Hair kaya oha. = T. Hair kay ile ayn anlamda = T.Diy. ?=<? hallese Ku. = Bar nersini te krp paydilanmak. = T. Var olan bir eyi eit group yararlanmak. = T.Diy. ? = < ? halu H. = Hoyla. = T. Avlu. = T.Diy. ? = < ? hapa kilmak T. = Ydmek (ademni ydke karitilidu). = T. Srtna alp tamak ( k insan tamay belirtir). = T.Diy. ? = < ?

106

hamnam Ku. = Hammam (mona); tinik, dimik. = T. Hamam(banyo); bunaltc, boucu. = T.Diy. hamam TS 936 = < ?, Ar. hammm OTL 322b hami = Himaye kilui, kodiui, akliui, yan baskui. = T. Koruyucu, korumakla grevli. = T.Diy. hami TS 937 = < ?, hami OTL 321 b hamile = Kursaktiki bala; trelme. = T. Karndaki bebek; embriyo. = T.Diy. hamile TS 937 = < ?, hamile OTL 321 b hamma Ke. = Hammaa, dadisini yaki anisini hemiriliri (aa-siiliri). = T. Hala, babann veya annenin ablas (kzkardeleri). = T.Diy. ? = < ? hayli T. = Micez, saklik. M: Bgn haylim yok. = T. Keyif, salk. M: Bugn keyfim yok. = T.Diy. ? = < ? hepe T. = Konak unidin kilinan ptir hmirni kazanni risige ykip horda pirlidian nan. = T. Msr unundan yaplan pide hamurunu kazann evresine srlp atete piirilen ekmek. = T.Diy. ? = < ? heptirek Ku. = Ala-coka, tutruksiz. = T. Sznde durmayan, deiken. = T.Diy. ? =<? hep dora Ke. = Kumula dora. = T. Yuvarlak ila. (ev. yuvarlak hap) = T.Diy. ? = <? hepse = Kamak, solak, trme. = T. Hapis, hapsolmu. = T.Diy. Kr. hapis TS 942 = <? hepser T. = Toymas, karni yaman. = T. Doymaz. = T.Diy. ? = < ? hepsila adem H. = Klini irisi bar adem. = T. Birisini seven, beenen insan. = T.Diy. ? = < ? hepimek T. = Esnimek. = T. Esnemek. = T.Diy. ? = < ? hettem Ku. = Hakavur, tekebbur; poi, davrai. = T. Kibirli, kendini beenmi; ok vnen. = T.Diy. ? = < ? hettema Ku. = Hettemge oha. = T. Hettem ile ayn anlamda = T.Diy. ? = <? hecege Ku. = Gleg. = T. Salncak. = T.Diy. ? = < ? heceg Ku. = Hecegege oha. = T. Hecegeile ayn anlamda = T.Diy. ? =<?

107

hede . = Aa, gie. = T. Abla. = T.Diy. ? = < ? herre-serre = Kamlamian, kelse-kelmes, igizpes, ttiksiz, alicoka. M: Herekserre gep kilmak, herre-serre nersilerni yimek, herre-serre kiyinmek. = T. Yakksz, yersiz,anlamsz,tatsz. M:Yersiz konumak, tatsz eyler yemek, yakksz giyinmek. = T.Diy. ? = < ? hes-hes = Heyran, hata. M: Hes-hes bolmak heyran bolmak, hata kalmak, eceplenmek. = T. Hayran, artc. M: Hes-hes bolmak ---hayran olmak, hata kalmak --- hayret etmek. = T.Diy. ? = < ? heseli Ke. = Boz, kour (koyni regi). = T. Boz, kahverengi (koyunun rengi). = T.Diy. ? = < ? he = Set, paskina. M: El cni bilen, he kiz ri bilen (makal). = T. irkin, kirli, pis. M:Halk can ile, irkin kz eri ile (atasz). = T.Diy. ? = < ? hekuv H. = Vec, bisat , dunya. = T. Mal-mlk, servet. = T.Diy. ? = < ? k hemek Ke. = Nipiz nan. = T. Dilim ekmek. = T.Diy. ? = < ? hemsat . = Bir dem, derhal, u an. M: Hemsatta bir demde, derhal; hesatni iide brip klimen. = T. Hemen, derhal, u an. M: Hemen, derhal; = T.Diy. ? = < ? hemsal T. = Tet, yada; kyman, mhrivan. M: Ular birbirige bek hemsal. = T. Ayn yata, yat;efkatli, sevecen. M: Onlar birbirine ok sevecenler. = T.Diy. ? = < ? hemkam H. = ttipak, inak. = T. ttifak, dost. = T.Diy. ? = < ? hopkuvuz = ip kalandek. M: U hopkovuz irayni set trp, homayan halda hkr idi. = T. iip kalan, iik. M: O iik suratn irkinletirip, sert bakar halde bard. = T.Diy. ? = < ? hot = Etiyaz pesli kirgen vakit. = T. lkbahar mevsiminin balad vakit. = T.Diy. ?=<? hocra kpi . = Toy knini etisi kiz ve yigitni dostliri bir yerge cem bolup tkzidian merike. = T. Dn gnnn ertesi kz ve erkein dostlar bir yerde toplanp yaplan merasim. = T.Diy. ? = < ? hodek H. = Kkerme. = T. Yeerme. = T.Diy. ? = < ? k hor (1) Ku. = Yaa havana. = T. Tahta havan. = T.Diy. ? = < ?

108

hor (2) Ke. = Buday yaki gr aklaydian soka. = T. Buday veya pirin temizleyen karasaban. = T.Diy. ? = < ? horluk nan T. = Cimoma. = T. Buharda piirilen ekmek. = T.Diy. ? = < ? k horini ikarmaslik = andurmaslik, tuyuzmaslik. = T. Yanlmazlk,duyurmazlk. = T.Diy. ? = < ? hoga Ke. = okan, sren. M: Ptn eherni kaplian thimu klk hoga ktirildi. = T. Grlt, bar, uultu. M:Btn ehri kaplayan imdi de gl grlt kaldrld. = T.Diy. ? = < ? hoga-cahan Ku. = Hava, kilimat, iklim. M: Hoga-cahan issip kaldi --- hava issip kaldi. = T. Hava, iklim. M: Hoga-cahan issip kaldi --- hava snd. = T.Diy. ?=<? hogaza Ku. = Oyuk, oyuke, teke (hogazmu diyilidu). = T. Oyuk, ukur.( hogaz da denilir). = T.Diy. ? = < ? hoga-sren Ku. = Vara-uru, sren-okan. M: Heptide bir bolidian hogasrenlik bazar. = T. Grlt-patrt. M: Haftada bir olan grlt-patrtl pazar. = T.Diy. ? = < ? ho Ku. = Ta yaki ksek bilen kopurulan igizlik. = T. Ta veya tulayla yaplan oda. = T.Diy. ? = < ? hola Ke. = Yalkun, glhan. M: Tonurni oti hola bolup ktiptu; hola salmak --glhan yakmak. (holu mu diyilidu). = T. Alev,ate. M: Tandrn atei yand; hola salmak --- ate yakmak. (holuda denilir). = T.Diy. ? = < ? hololop = Aldirau, tevekkuli. M: Hololop adem --- aldirau adem. = T. Aceleci. M: Hololop adem --- aceleci insan. = T.Diy. ? = < ? honan Ke. = Horluk nan a oha. = T. Horluk nan ile ayn anlamda = T.Diy. ?=<? honnak Ke. = Gala ikidian bir hil zeherlik yara; kuv, hiliger, kydrg, ii tar. = k T. Boazda kan bir tr zehirli yara;hilekar, ii dar. = T.Diy. ? = < ? honus Ku. = Huddi, digendek. M: Bu i honus mni diginimdek bolup ikti. = T. Ayn, tpk. M: Bu i tpk benim dediim gibi olup kt. = T.Diy. ? = < ? hovukmak . = ip kalmak. M: Uni kz-kapakliri hovukup, burni iip ketken idi. k k

109

= T. imek. M: Onun gz kapaklar iip, burnu imi.. = T.Diy. ? = < ? hurrek . = Uuk, kokerme, mutehem. M: Cidelni pula stivalidian hurrekler. = T. Utanmaz, namussuz, vicdansz. M: Kavgay paraya satan namussuzlar. = T.Diy. ? = < ? hukuytmak H. = Hnervan, kasip; uak lip satar. = T. Usta,zanaatkar; ufak-tefek k k eyler alp satar. = T.Diy. ? = < ? hpigen H. = akan cinsia kiridian bir hil canivar. = T. Fare cinsindeki bir tr hayvan. = T.Diy. ? = < ? hpilek ta . = Balilar oyuni be tani oi. = T. ocuk oyunu be tan by. = T.Diy. ? = < ? hdeyi Ke. = Heveri. = T. Haberci. = T.Diy. ? = < ? hddes H. = Peket, esla, zadila. = T. Asla, hibir zaman. = T.Diy. ? = < ? hst Ke. = Heset , kizini. = T. Haset,kzma. = T.Diy. ? = < ? hsile-slket = Kizinlik, huhuyluk. M: U bizni issik iray, hsile-slket, rin szler bilen kari aldi. = T. Kzgnlk, sevinlilik. M:O bizi scak yz ,kzgnneeli, irin szlerle karlad. = T.Diy. ? = < ? hknek H. = Herini uvisi, here knigi. = T. Arnn yuvas, ar kovan. = T.Diy. ? =<? hlten L. = Tirik can. = T. Diri can. = T.Diy. ? = < ? hmidimek = Hasirimak. M: U hasirap-hmidep ytip keldi; nime andak hmidep ketti? = T. Yorulmak. M:O yorgun argn geldi; niin yle yorgun gittin? = T.Diy. ? = < ? hplimek T. = ssik urup ketmek. M: Bu yil issik kattik bolanliktin, budaylar hplep ytip ketti. = T. Scak vurmak. M: Bu yl scak ok oldu, budaylar scaktan yatp gitti. = T.Diy. ? = < ? hrikmak Ke. = Harmak, arimak. = T. Yorulmak. = T.Diy. ? = < ? k k hzi bolmak Ke. = Dikket kilmak, segek bolmak, pehes bolmak. = T. Dikkat k etmek,uyank olmak, tedbirli olmak. = T.Diy. ? = < ? hzim bozek H. = Bozek, yuva. = T. Karlk vermeyen, sakin. = T.Diy. ? = < ? hik . = Klin, gep ymeydian. = T. Utanmaz, yzsz. = T.Diy. ? = < ? k

110

hkima H. = Tak kala tartidian ko, sapan. = T. Tek inek eken koum. = T.Diy. ?=<? hlilik H. = Paskina, kir. = T. Pis, kir. = T.Diy. ? = < ? k hytmak = Eybi bar, eyipnak. = T. Sulu. = T.Diy. ? = < ? hycn H. = Viyey. M: Hycn, uniimu yilamtiken!. = T. Hanmlarn kulland bir nlem szc. M: Hycn, onun iin alamak gerekir mi! = T.Diy. ? = <? hirligudu Ku. = Gomu, kalva, deld, havakti paku. = T. Bir i yapamayan, mymnt, beceriksiz. = T.Diy. ? = < ? hirlik Ku. = Hirligudua oha. = T. Hirliguduile ayn anlamda = T.Diy. ? =<? hicak = Hiciyip yridian adem. = T. Glerek yryen insan. = T.Diy. ? = < ? him H. = m, i gep. M: Himi bir --- gpi bir. = T. Yansma sz . M:Leb demeden leblebiyi anlamak. = T.Diy. ? = ET < ? himat H. = Arka tirek, ylenk, bapana. = T. Arka direk, dayanak,destek. = T.Diy. ?=<? himrik a Ku. = Koldama. = T. Bir tr hamurlu yemek. = T.Diy. ? = < ? k himiduk Ku. = Yep kaa bikar kilidian, kolidin i kelmeydian adem. = T. Elinden i gelmeyen insan. = T.Diy. ? = < ? himirla Ke. = Hepilemek, uullanmak. M: Kekie muu i bilen himirla boldum. = T. Uramak, megul olmak. M:Akam u ile megul oldum. = T.Diy. ? = < ? himirmek = Trmek. M: Kapiini himirip, kalpugini himirip. = T.

Bkmek,kvrmak. M: Kan atp, dudan bkp. = T.Diy. ? = < ? O oe . = O, setle, yaki narazilik szi. M: Oe, oamni kaynatmiina!. = T. Beenmeme, bkknlk, irkin veya itiraz sz.(yansma sz) M: Oe,beni sinirlendirme! = T.Diy. Yansma sz. = ET Yansma sz. opkan = Toymas. M: Bay tola yise hordan der, namrat tola yise opkan der. (makal). = T. Doymaz. M: Zengin ok yese ok yedim der, fakir ok yese doymam

111

der.(atasz). = T.Diy. ? = < ? opur T. = Azgal; aldam, dam, kapkan. M: Kala opura p ktiptu --- kala azgala p ktiptu; opura p ketmek --- aldam haltia p ketmek. = T. ukur yer, aldatma,tuzak,kapan. M: Kala opura p ktiptu --- nek ukura dm; opura p ketmek --- tuzaa dmek. = T.Diy. ? = ET Kr. opr ukur ED13 b opurmak Ke. = Tgige yetkzmek. M: Oket kilsa opurup kil, tomurini komurup kil k (makal). = T. Dibine inmek. M:Ticaret yapsan en iyisini yap, kkn skp yap (atasz) = T.Diy. ? = < ? otak = Kigiz y, dir, ak, y. = T. Kee ev, adr. = T.Diy. ota TS 1702 = ET ota ED 46 b otalu L. = Otak. M: Konak otalusi, kvez otalusi. = T. adr. M:Msr adr, pamuk adr. = T.Diy. Kr.(anlam ve kkszck asndan) ota TS 1702 = ET Kr. ota ED 46 b otluk T. = Tonurni klini ikiridian tki, daphun. = T. Tandrn kln karan k delii. = T.Diy. ? = < ? otukmak (1) . = Sttin ayrilip ot yeydian bolup kalmak (koza-olaklara k k karitilidu). M: Koza oyukti --- koza ot yeydian boldi. = T. Stten kesilip ot yiyecek duruma gelmek(kuzu-olaklar iin kullanlr). M: Koza oyukti --Kuzu ot yer duruma geldi. = T.Diy. otuk- kuzu, olak, buza vb. yavru hayvanlar otlamaya balamak Der.S. IX. 3295 = < ? otukmak (2) = Eip kalmak. M: Uni yzi otukup kptu. = T. Dnp kalmak,evirip kalmak. M: Onun yz dnp kald. = T.Diy. ? = < ? otuny L. = Otunhana. = T. Odunluk. = T.Diy. ? = < ? ot iz Ku. = Azi ittik. = T. Boboaz. = T.Diy. ? = < ? otiat Ku. = Orda emeldarlirini ba kiyimige takilidian emel tacisi. = T. Ordu brokratlarnn giyimine taklan grev tac. = T.Diy. ? = < ? ohivalmak Ku. = Ktivalmak, gidiyivalmak; mazliivalmak. M: Bu taza ohivaptu. h k = T. Kibirlenmek; klk-kyafeti, szleri ho olmayan insanlar beenmeme. M : Bu ok kibirliymi. = T.Diy. ? = < ? odikam Ke. = Balilar oyunini bir tri (yerge katar-katar kilip orek kolap, pomzekni

112

domilitip orekke rp oynaydu). = T. Bir tr ocuk oyunu (yere sra-sra yapp kk ukur ap, topu yuvarlayp kk ukura drp oynanr). = T.Diy. ? = < ? ora Ku. = Teskey. = T. Kuzey. = T.Diy. ? = < ? orake Ku. = Kiik orak. Koakta mundak kelgen: Oluma berdim orake, k Kizima berdim kigirake. = T. Kk orak. Koukta rnek gelen ekliyle: Oluma berdim orake, Kizima berdim kigirake. = T.Diy. Kr. orak TS 1690 = ET Kr. orgak orak DLT I.14,244,307; III. 45,267 ordu = akan ve kstkige oha yer astida yaaydian hayvanlarni uvisi. = T. Fare ve kstebek gibi yer altnda yaayan hayvanlarn yuvas. = T.Diy. ? = ET ordu DLT I.124 orla . = Bkindi, balandi, korak, o padialara karaydian kiik ahlar, begler. M: Orla bgi --- bkindi beg. = T. Kilitli, bal, oyuncak bebek (ev.bakalarnn istediklerini yapan. Mecaz anlamda), byk padiahlarn idaresindeki kk ahlar,beyler. M: Orla bgi-kilitli bey. = T.Diy. ? = < ? orocek L. = Rocek. = T. Pencere. = T.Diy. ? = < ? oruuy L. = Oraya kara. = T. Oray szc. bkz. = T.Diy. ? = < ? orunci H. = Paytima. = T. Ayaa sarlan bez. = T.Diy. ? = < ? ozmak = Aldia tp ketmek, ip ketmek. = T. nne gemek. = T.Diy. oz- II ne gemek,yar kazanmak Der.S.IX. 3306 = ET oz- ED 279 b o-ke = Ko heydigende kalini tapka keltr n ytilidian imlik sz. = T. ift srmede inei sabana getirme iin sylenen sz. = T.Diy. ? = < ? oukilik kilmak Ke. = Heddidin amak, zorluk kilmak. M: Heddidin ip k k k sakilarimu oukilik kildi. = T. Haddini amak, zorlamak. = T.Diy. ? = < ? oukmak Ku. = Aldirimak, temtirimek, holukmak, asikmak, mek, ciddilemek. k k M: Oukmay gep kil. = T. Acele etmek, armak, telalanmak, korkmak,ciddilemek. M: Telalanmadan syle. = T.Diy. ? = ET auk- ED 259 b oa H. = Basmak, tozak. = T. Basmak, tuzak. = T.Diy. ? = < ? ou . = Trik sokidian yaa sayman. = T. Dar dven ahap alet. = T.Diy. ? = <

113

? ou Ku. = Key kilmak, h bolmak. = T. Yediini itiini karmak, kusmak. = T.Diy. ? = < ? oulcimak = Tezim-tekrim kilmak, hrmet haltisi. = T. Selam vermek, sayg gstermek. = T.Diy. ? = < ? oiyaman Ku. = Aii yaman, zeher haltisi. = T. ok sinirli. = T.Diy. ? = < ? ok Ku. = Hesse, l. = T. Hisse, pay. = T.Diy. Kr. ok III miras kalan mallar pay k edilirken ad ekme Der.S.IX. 3274 = ET ok DLT I. 37,48 okrek Ke. = Boyunni astidiki sek okrek sigi diyilidu, sol okrek, o okrek dep k ikkige blnidu. = T. Boyunun altndaki kemie okrek kemii denilir, sol okrek,sa okrek diye ikiye ayrlr. = T.Diy. ? = ET oru ED 90 b okka uurmak = Ok bilen tip ltrmek. = T. Okla ldrmek. = T.Diy. ? = < ? okuruk (1) . = At tutidian salma. Koakta mundak kelgen: Keslenkke okuruk k k saldim, Srldi, kati. Bni yok kouzni hinip kolividim, Be davan ati. = T. At tutan kement.Koukta rnek gelen ekliyle: Keslenkke okuruk saldim, Srldi, kati. Bni yok kouzni hinip kolividim, Be davan ati. = T.Diy. Kr. okruk kement Tar.S.V. 2946 = ET ukruk ED 90 b okuruk (2) Ku. = Mive kakidian tayak. = T. = T.Diy. ? = < ? k k okuri igiz = Neziri igiz. M: U igiz okurda bouz yep knp kalan udem andakmundak yerlerni kzge ilmaydu. = T. = T.Diy. = ET o put H. = Mora oakni o teripi. = T. Bacann ocan sa taraf. = T.Diy. ? = ET ? oe = Mustekil, z aldia, yaluz, erkin, ihtiyariy. M: Oe olturup szliivalayli. = T. Mstakil, kendi bana ,yalnz. M: Yalnz oturup konualm. = T.Diy. ? = <? oda-dmde = Oia-tetrsige. M: Ksel aram alsun, oda-dmde kilmalar. = T. Saa-sola. M: Hasta dinlensin, sada-solda-- = T.Diy. ? = < ? oda koymak = Aldamilik bilen biravni kattik ziyan tartkuzmak. = T. Aldatarak birisine ok zarar vermek. = T.Diy. ? = < ? odurmaslik . = lgiri keltrmeslik, oia tartkuzmaslik, ala basturmaslik k

114

(biravni iia toskunluk kili). = T. Talihini kapatmak (birisinin iine engel olmak) = T.Diy. Kr. on- TS 1688 = ET Kr. on- baarl olmak ED168 b oaymak . = Arik ve baka seveplerdin oruklap, madursizlinip, regi p k ketmek (bu sz igeymekmu diyilidu) Arip igiyipla ktiptu. = T.

Ar ve baka sebeplerden zayflayp, gszlenip, rengi solup gitmek ( bu sze igeymekde denilir).M: = T.Diy. ? = < ? oluk = Tzk, tora, tersa emes. M: Oluk adem --- tzk adem. = T. Salam, doru,drst. M Oluk adem --- drst insan. = T.Diy. ? = < ? omas Ke. = lgiri kelmes, i oia tartmas, teleysiz, palaket bsi. M: Ettigen omian kekie omas (makal). = T. ans ak olmayan, anssz, onmaz. M: Sabah onmayan, gece onmaz.(atasz) = T.Diy. Kr. on- TS 1688 = ET Kr. on- baarl olmak ED168 b omak = Muveppekiyet kazanmak, vucutka ikmak, ii ouluk bolmak; teliyi kelmek. = T. Muvaffak olmak,ii yaver gitmek; ans dnmek. = T.Diy. Kr. on- TS 1688 = ET on-baarl olmak ED168 b ola Ku. = ini tp teripidiki aklivtilidian yopurmakliri. = T. i bitkisinin dip tarafndaki beyazlaan yapraklar. = T.Diy. ? = < ? olan (1) Ku. = Baluz, yeke, rip, biare; erkin, ihtiyariy. = T. Yalnz, garip, aresiz; serbest,zgr. = T.Diy. ? = < ? olan (2) Ku. = Ular, ta tohusi. = T. Da hindisi. = T.Diy. ? = < ? olpak = Kulaka, tumak. = T. Klk krkl balk. = T.Diy. ? = < ? olpa T. = Azi kiik tgi yoan hem okur azgal. = T. Az kk alt byk ve derin ukur. = T.Diy. ? = < ? olpan Ke. = Ka topisi, kona topa. = T. Bask toprak, dzeltilmi toprak. = T.Diy. ?=<? olam = Balanan (tilan yaki tartilan) aama yaki simni iiti n arisia kisturup tolaydian kaltek. = T. Balanan veya ekilen halat veya teli salamlatrmak iin arasna kstrp evrilen sopa. = T.Diy. ? = < ? olur salmak . = Tetr bala. M: anini ok yaiia olur saldi. = T. Ters k dm atmak. M: Kzan aa dingiline ters dm att. = T.Diy. ? = < ? olima Ke. = Olama oha. = T. Olam ile ayn anlamda = T.Diy. ? = <

115

? olimak = Tolgimak, himirmek, barmak bilen imdimak M: Muu gepni ikkini azia alidian bolsa tilini oluvtimen. = T. evirmek, sokuturmak, parmakla mdrmak. M: u sz ikinci kez azna alrsan dilini parmakla mdryorum. = T.Diy. ? = < ? onak = Perez, ler, kiyas. M: Onak onakka kelmidi, arkidiki yer konakka kelmidi (makal). = T. Tahmin, l, kyas. M: l lye uymad, arkadaki yer msra olmad. (atasz). = T.Diy. ? = < ? onimak L. = Oylimak, hiyal kilmak, eslimek. Koakta mundak kelgen: Akip keldi k ba melleni tarimi, Alap turdum klzz yarimi, Onap yatsam mgima kirmeysiz, Bir mellede yaluz yn arivi. = T. Dnmek, hayal etmek. Koukta rnek gelen ekliyle: Akip keldi ba melleni tarimi, Alap turdum klzz yarimi, Onap yatsam mgima kirmeysiz, Bir mellede yaluz yn arivi. = T.Diy. ? = < ? ovlimak T. = Bezlimek, ho kilmak (klni). Koakta mundak kelgen: Ne kilay k nimine kilay, Yitim klni ovlimay, Er bolsam ketmesmidim, Ba-kzmni orimay. = T. Teskin etmek,ho klmak (gnln). Koukta rnek gelen ekliyle: Ne kilay nimine kilay, Yitim klni ovlimay, Er bolsam ketmesmidim, Ba-kzmni orimay. = T.Diy. ? = < ? ovu Ke. = Ohuy, vay (mensitmeslikni bildridian imlik). M: Ovu, nime devatisen?. = T. Ohuy, vay (itibar etmemeyi bildiren sz). M: Ovu, ne davet ediyorsun? = T.Diy. ? = < ? oyi = Hiyalperes, mutepekkur. Koakta mundak kelgen: Oy oylaysen, oy oylaysen, Oyimidi sen. Yan-bairda ytivapsen, Koyimidi sen. = T. Hayalperest. Koukta rnek gelen ekliyle: Oy oylaysen, oy oylaysen, Oyimidi sen. Yanbairda ytivapsen, Koyimidi sen. = T.Diy. ? = < ? oylap ketmek Ku. = Pes terepke kip ketmek. M: At tveynige oylap ketti --- at cenp terepke kip ketti. = T. Yukar tarafa kap gitmek.M: At tveynige oylap ketti --- at gneye doru kap gitti.. = T.Diy. ? = < ? oylatmak Ku. = Kolimak, srmek, kaurmak. Koakta mundak kelgen: Tmr k

helpe tevreptu, Asmandiki yultuzdek. a darinni oylatti, agaldiki

116

toguzdek. = T. Kovalamak, srmek.Koukta rnek gelen ekliyle: Tmr

helpe tevreptu, Asmandiki yultuzdek. a darinni oylatti, agaldiki

toguzdek. = T.Diy. ? = < ? oyluk sek = Bilek sigini yoan yri. = T. Bilek kemiinin byk yeri. = T.Diy. ?=<? oymat = Oy, oyman, oymanlik. M: Oymatka slinan kiikkine y. = T. ukur, ukurluk. M:ukura yaplan kck ev. = T.Diy. ? = ET Kr. oy ukurluk DLT I. 49,146 oyniu T. = ilge. Koakta mundak kelgen: Oynugu obdan nime, Yazlii bar, kzlgi yok. Yi yar obdan nime, Azida bar klide yok. = T. nce olgunlaan bir kavun tr.Koukta rnek gelen ekliyle: Oynugu obdan nime, Yazlii bar, kzlgi yok. Yi yar obdan nime, Azida bar klide yok. = T.Diy. ? = < ? oyuk Ku. = Kete nushisi, endize; teke. = T. leme nushas, rnek model; k duvargz. = T.Diy. ? = < ? oyuni Ku. = Oyun krsetki, sehnide yaki koida trlk oyunlarni oynap ikkui. = T. Oyun gsterici sahnede veya sokakta eitli oyunlar oynayan. = T.Diy. oyuncu TS 1712 = ET Kr. oyun oyun ED 274 a U ucuz Ku. = Aciz, har, pes; erzan. = T. Aciz, rezil; ucuz. = T.Diy. ucuz TS 2271 = ET uuz ED 32 a ucuzlimak Ku. = Harlimak, pes krmek. = T. Hor grmek. = T.Diy. ? = ET uuzlak ED 32 b ucul L. = Ykenni gli. Koakta mundak kelgen: Kizil glm nede tozup yrysen, Kzde ucul kasriini akandek. = T. Suda yetien bir bitkinin gl. Koukta rnek gelen ekliyle: Kizil glm nede tozup yrysen, Kzde ucul kasriini akandek. = T.Diy. ? = < ? ukat . = Pakar kara kariay. = T. Alak kara amaac. = T.Diy. ? = < ? k ukurul Ku. = Sirttin basturup kelgen yavni yiraktin krp ot ykip hever bri n k eherni e tige slinan kodini turisi (potey). = T. Dardan gelen yabancy uzaktan grp ate yakp haber vermek iin yaplan ,sabit iskele

117

korunma yeri. = T.Diy. ? = < ? ukak = Tozup ktidian, uup ktidian. = T. Toz olan,uup giden. = T.Diy. ? = < ? ulaymak = Gevdilenmek, ktirilip ikmak, okiyip ikmak. = T. Grnmek, ykselip kmak, ucu kmak. = T.Diy. ? = ET Kr. ulan- u peyda etmek DLT I. 257 ulimak (1) = Unni taskimak. = T. Unu elemek. = T.Diy. ? = < ? ulimak (2) = Uzartmak, u ikarmak, ulimak (apanni yini). = T. Uzatmak, eklemek (paltonun kolunu). = T.Diy. ? = < ? uma . = Tik; uma okka. = T. Dik; zirve. = T.Diy. Kr. uma II yar, uurum = <? umak Ku. = Cennet , byi. = T. Cennet. = T.Diy. umak Tar.S. VI. 3891 = ET k umak DLT I. 118, 119; III. 374 uurma = Uar kanatlar balilarini uu dericisige ytii. Kme:Kiz balini yatlik bolu yia ytii. M: Kalani baliliri uurma boptu; bu kiz uurma boptu. = T. Ku yavrularnn uma seviyesine gelii. Mecaz anl: Kz ocuunun evlenme ana gelii. M: Krlang yavrular uacak seviyeye geldi; bu kz evlenecek yaa geldi. = T.Diy. uurma TS 2274 = ET Kr. uumak ED 19 b uurma nan Ke. = Tonurni hararitini sinap kr n tunci ktim yakkan nan. = T. Tandrn ssn deneyip grmek iin ilk kez atee verilen ekmek. = T.Diy. ?=<? uurma ha = okur, tgi yok ha. = T. Derinlii olmayan ukur. = T.Diy. ? = < ? uun Ku. = Birini dericilik ak un. = T. Birinci kalitedeki beyaz un. = T.Diy. ? = < ? uunma = Arik, ksel. M: Uunup kaldim, uunmam kozilip kaldi. = T. Hasta. M: Hastalandm, hastalm artt. = T.Diy. ? = < ? uunmak = amal tegmek, amaldarimak. Uunup kaldim --- amal tgip arip kaldim. = T. Havalanmak, souk almak. M:Uunup kaldim ---Souk alp hastalandm. = T.Diy. ? = < ?

118

uisi kiimak = sinipkalanlikni (itin kip ika tutulup kalanlikni) bildridian birikme. M: Uisi kiikan ek tgmenge briptu. (makal). = T. zleyip kalmay (iten kap ie tutulup kalmay) bildiren sz. M: ten kap ie tutulan inek deirmene varr.(atasz) = T.Diy. ? = < ? uhta . = ni del cayidin ikii, kldiki dek bolup ikii. = T. in gnldeki gibi h olmas. = T.Diy. ? = < ? uduskimak Ku. = Bovaklarni uhlavtip kli yaki yilii. = T. ocuklarn k k uykusunda glmesi veya alamas. = T.Diy. ? = < ? udum = Adet, resim, enene; irsiyet; mehpiy rtsp. M: Bu i maa udum bolup kaldi; bu maa ata-bovamdin kalan udum. = T. Adet,gelenek;rsiyet; belli hastalklar tedavi iin hazrlanan ilalar.. M: Bu i bana gizli; bu bana atalarmdan kalan ilalar. = T.Diy. ? = < ? uran Ku. = uar; akirik; sren, okan. = T. Slogan; arma, davet; bart. = T.Diy. ?=<? uran-curat = Uruk-cemet. = T. Soy-sop. = T.Diy. ? = < ? urtokay = Urkaltekke oha. M: Urtokay kilmak --- urup vetverigini ikarmak. = T. Urkaltek ile ayn anlamda M: Urtokay kilmak---berbat etmek, mahvetmek. = T.Diy. ? = < ? uruka = ke (rkni ikisi). = T. ekirdek(eriin ekirdei). = T.Diy. ? = ET Kr. uru tohum, ekirdek ED 214 b urukay . = Yasanuk, mian. = T. Grgsz, sonradan grme. = T.Diy. ? = < ? k urval Ku. = Dem aldurup yaki nvetletrp trilidian yer urval yer diyilidu. = T. Dinlendirip veya srayla ekilen yere urval yer denilir. = T.Diy. ? = < ? uz H. = iraylik, gzel; mahir (kol ii, y karia mahir). Az kil, uz kil (makal). = T. Gzellik; usta(el ii, ev iinde usta). Az yap, gzel yap. (atasz) = T.Diy. uz II TS 2297 = ET uz ED 277 b uzun bk kiydrmek = Mahtap uuruni bildridian birikme. = T. vp imal sz sylemeyi bildiren birleik sz. = T.Diy. ? = < ? uzun tura = Boyi igiz adem, adipaak. = T. Uzun boylu insan, srk bacakl. = T.Diy. ? = < ?

119

uskak L. = m, saplik. = T. Kepe. = T.Diy. ? = < ? k k u Ku. = Ataklik, dalik. = T. nl, tannm. = T.Diy. ? = < ? uak sz Ku. = eyvet, ikayet; sz-ek. = T. ikayet; sz-hikaye. = T.Diy. ? = k <? ulimak Ke. = Tutmak. Koakta mundak kelgen: Ulima bilekimni, Kydrme k yrekimni. = T. Tutmak. Koukta rnek gelen ekliyle: Ulima bilekimni, Kydrme yrekimni. = T.Diy. ? = < ? u unutte Ku. = U yerde. = T. O yerde. = T.Diy. ? = < ? ukasiz Ku. = Ehmiyetsiz, hezisiz, tayini yok. = T. nemsiz, gvenilmez. = T.Diy. k ?=<? ukak tartmak . = em yimek, kynmek. M: kkiylenni birbirimizge kandak k k k ukak tartip yridianliimiza iinemsiz?. = T. Kederlenmek, zlmek. M: kimizin birbirimize ne kadar yandmza inanyor musunuz? = T.Diy. ? = <? ukilimak . = Ugilimak, bedeni mucup koymak, tutup koymak. = T. Hastann k k akana ve aryan yerlerine ila ve ilal su srmek, bedeni elle skmak = T.Diy. ? = < ? ugilanmak T. = aritmak, ii sirilmak. M: U pulini kantoa aldurup koyuptu, k nahayiti ugilinip kettim. = T. Acmak. M: O parasn hrsza aldrd, ok acdm. = T.Diy. ? = < ? ul = Nersini tgi arkisi. M: Nanni uli --- nanni arkisi. = T. Bir eyin alt arkas. M: Nanni uli --- Ekmein arkas. = T.Diy. ? = < ? ulak = Mallara ot, yem bridian ve ularni suuridian yaa nor. = T. Hayvanlara ot,yem verilen ve onlarn su itii yalak. = T.Diy. ? = < ? ulak-kurak Ku. = Ulap kuraturulan. M: Ulak-kurak latilar. = T. Eklenilip kk k yamanan. M: Eklenip yamanan paavralar. = T.Diy. Kr. ulak III 1 ek, yama Der.S.XI. 4032 = ET Kr. ula yama ED136 a ulak kme = Ptn yaani oyup yasalan kme yaki kyik. = T. Ahabn oyulmasyla yaplan gemi veya kayk. = T.Diy. ? = bk. ulak ve kme< ET kemi

120

ulay L. = Par, hor, bus. = T. Sis,pus. = T.Diy. ? = < ? uldimak Ku. = Takisiz atni tuyiini yalinip kti. = T. Nalsz atn toynann k ypranp gitmesi. = T.Diy. ? = ET uld- DLT I.104,273 ullimak = iitmak (tamni ulini); outlimak. = T. Salamlatrmak (duvar); gbrelemek. = T.Diy. ? = < ? ulu behe H. = Pile kurutni ttni ktim uhla vakti. = T. pekbcei kurdunun drdnc evre uyku vakti. = T.Diy. ? = < ? umay Ku. = Oul balini urukdini; e hemra. = T. Olan ocuun soyundan; yolda, yol arkada. = T.Diy. ? = ET umtak T. = aya ilap yumitilip uma halitige keltrlgen nan. = T. aya k bandrlarak yumuatlan orbalk duruma getirilen ekmek. = T.Diy. ? = < ? umunmak Ku. = mitsiz kalmak, midi yokka ikmak, umunup kalmak. = T. k mitsiz kalmak, midi yok olmak. = T.Diy. ? = < ? untuk Ku. = Uvak, talkan, paraok. M: Untuk sopun --- sopun paraogi. = T. k Ufak,para. M: Untuk sopun --- Sabun paras. = T.Diy. ? = < ? usinmak = Uh dimek. M: U, uhsinip ir dem aldi. = T. Ah demek. M:O, ah ekip yavaa dinlendi. = T.Diy. ? = < ? uya Ku. = Krinda, tukkan. = T. Karde, akraba. = T.Diy. uya(3) arkada, karda Tar.S. VI. 4022 = ET uya DLT I. 85,86 uyhasi yok Ku. = Tayini yok, menisiz. M: Bgn bazarni uyhasi yok ---bgn h k bazarda malni tayini yok. = T. Belirsiz, anlamsz. M: Bgn bazarni uyhasi yok --- Bugn pazarda mallar belirsiz. = T.Diy. ? = < ? uyka-tuyka = Veyran, harap. M: Boran kktatlarni uyka-tuyka kilivetti. = T. Viran,harab. M:Frtna sebzeleri harab etti. = T.Diy. ? = < ? uyka Ku. = Maslii, kamlii, kapiye kli. M: Uykasmian gepler ---birbirige k balamian gepler. = T. Uyumlu olu, kafiye kl. M: Uykasmian gepler -- birbiriyle uyumsuz szler. = T.Diy. ? = < ? uykilimak H. = Ukilimakka oha. = T. Ukilimak ile ayn anlamda = T.Diy. k k ?=<? uyutka Ku. = Uyutkan nerse; huceyre, kilitka. = T. Mayalanan ey;canllar meydana k

121

getiren gerek birlik. = T.Diy. ? = < ? uyuk-tuyuk Ku. = Uyka-tuykaa oha. = T. Uyka-tuyka ile ayn anlamda = k k T.Diy. ? = < ? uyul Ku. = Munek, lehte. M: Kan ktip uyul bolup kptu-kan uyup kptu. = T. Kan kusmak. M: Kan ktip uyul bolup kptu --- Kan kusmu. = T.Diy. ? = < ? pke-barini kakmak = Kynmek, mhrivanlik kilmak. = T. efkat gstermek, sevecenlik klmak. = T.Diy. ? = < ? pkidimek = ksmek, opkidep yilimak, ksp yilimak. = T. Hkrmak, hkrarak alamak. = T.Diy. ? = < ? pkisini iidin kakmak = Bilindrmey edivini bermek. = T. Bildirmeden cezalandrmak. = T.Diy. ? = < ? pkisi rlmek . = Kli buzulmak, yia tutmak. = T. Bozulmak. = T.Diy. ? = < ? plen H. = akan tipia kiridian bir hil kiik canivar. = T. Fare trndeki bir tr kk hayvan. = T.Diy. ? = < ? pp-ttip Ke = Tamakka klimeyla iz tgip koymak. = T. Yemein nemle tadna bakp koymak = T.Diy. ? = < ? pm Ku. = Yutum. Mikdar sz. M: Bir pm ay. = T. Yudum. Miktar bildiren sz. M: Bir yudum ay. = T.Diy. ? = ET pm DLT I. 75 teg H. = tni isim tri. = T. shal olmann isim tr. = T.Diy. ? = ET tg ED 51 a tkn = Cin-alvasti. = T. Cin-kt ruh. = T.Diy. ? = < ? tk = Kik (deryani kigi --- tidian yri). = T. Geit (deryani kigi --- nehir geidi) = T.Diy. ? = < ? deklik Ku. = Vapadar, mhrivan. = T. Vefal, sevecen. = T.Diy. ? = ET Kr. tek vefa ED 50 b dimek Ku. = arva mallarni bi tven, tt puti asmana bolup klii (bu sz ulcida redimek diyilidu). = T. Hayvanlarn ba aa, drt baca asl kal (bu sze ulcida redimek denilir). = T.Diy. ? = < ? re Ku. = Huddi, beyni. M: Bu bala re dadisia ohaydiken. = T. Ayn, tpk. M:

122

Bu ocuk tpk babasna benziyor. = T.Diy. ? = < ? re-tpe Ke. = re-dre, malimata. M: yni ii bir pes re-tpe bolup ketti. = T. Karmakark. M: Evin ii bir an karmakark oldu. = T.Diy. ? = < ? reskel Ku. = Acayip, eliti, kamlamian, eplemigen. = T. Acayip,tuhaf, yakksz. = T.Diy. ? = < ? renlimek (1) T. = At-eklerni aldi putlirini ktirip re bolup alvakii. Kme:renlep ketmek --- hapa bolup sekrep ketmek, alvakimak. = T. Ateeklerin n ayaklarn kaldrp yukar kaldrp,dikip yalanmas. Mecaz anl: renlep ketmek --- zlp atlayp gitmek, yalanmak. = T.Diy. ? = < ? renlimek (2) T. = Dvilimek, igizletmek. M: Hamandiki elengen budayni renlep igiz dve kilmak. = T. Bir yere toplamak, ymak, ykseltmek. M : Harmanda savrulan buday bir yere toplayp ymak. = T.Diy. ? = < ? rkimek Ku. = Kkrekni kkrekke yaki baka nersige yakmak, srkimek. = T. Gsn gsne veya baka eye srmek. = T.Diy. ? = < ? rle Ku. = lege oha. = T. le ile ayn anlamda = T.Diy. ? = < ? rmek ivin Ku. = mk. = T. rmcek. = T.Diy. ? = < ? r = Tokulmilarni r yipi. = T. Dokuma ipi. = T.Diy. ? = < ? rme Ku. = Mereplerde usul oynianlarni bidin rydian pul yaki nerse (bezi caylarda rmmu diyilidu). = T. lenlerde dans edenlerin bana atlan para veya nesne (baz yerlerde rm de denilir). = T.Diy. ? = < ? ridimek = renlimekke oha. = T. renlimek ile ayn anlamda = T.Diy. ? = ET ? rilemek = Hepilemek. = T. Elde etmee almak. = T.Diy. ? = < ? zek = Yadro, miz, yrek. M: zektin ikkan yaman, zdin ikkan yat yaman (makal). = T. ,z, yrek. M: = T.Diy. = ET zek (1) ED 285 a zen . = Derya, ol. = T. Nehir. = T.Diy. zen III z (I) 2dere,ay, rmak Der.S. IX. 3367 = ET zen ED 289 a zsinmak = z edimi dep bilmek. M: Bu szlerni saa zsinip ytivatimen. = T. Kendinden saymak. M: Bu szleri seni kendimden sayp sylyorum. = T.Diy. ?=<?

123

zgen Ku. = Ak uvak ktigi; zek, tomur. = T.; z,damar. = T.Diy. ? = ET Kr. sken verimli23 zle Ku. = Sili, zliri (2-ehs kiilik almiini sipaye tri. ). = T. Sizler,kendileri( nezaket anlamnda) = T.Diy. ? = < ? zliri Ku. = Siliri (silini thimu ytilii). = T. Siz (sizin imdiki sylenii). = T.Diy. ? = < ? zige kelmek . = Huia kelmek. M: U bir hazadin kyin zige klip, aran kzini ati. = T. Kendine gelmek. M: O bir mddet sonra kendine gelip, zorla gzn at. = T.Diy. ? = < ? zini paisini korumak = zinila mini yimek. = T. Kendi kendine kederlenmek. = T.Diy. ? = < ? zini sayisia mu atmak = zidin zi hrkimek. = T. Kendiliinden rkmek. = T.Diy. ? = < ? skle . = gizi ksen. M: skle boyluk --- igiz boyluk. = T. Yksek,yetimi. M: skle boyluk --- uzun boylu. = T.Diy. Kr.s-(I) bymek,boyu uzamak Der.S.IX. 3355 = < ? smte = Derehlerde pukaktek ikip kalidian mdrek (kselik). = T. Aalarda kan oyuk (hastalk). = T.Diy. ? = < ? ksz = Yitim; temtirep kalan adem. = T. Yetim; akn. = T.Diy. ksz TS 1722 = ET gsz 1 ED116 b ksimek = pkidimekke oha. = T. pkidimek ile ayn anlamda = T.Diy. ? =<? gen-sgen Ku. = Eyip, nuksan, kemilik (cp sz). = T. Ayp, eksiklik, noksan. (ikileme) = T.Diy. ? = < ? = Nersini adette krnp turidian teripi, ts, iray, re. M: Buday lk; trini i --- trini tksiz teripi. M: cuva --- talanmian cuva. = T. Bir eyin normalde grnen taraf,ekli,rengi. M: Buday lk; trini i --derinin n. M: cuva --- talanmam palto.. = T.Diy. ? = ET Kr. renk,bir eyin rengi DLT I. 41 er (1) Ku. = apanni i-ta peliri (i er, ta er. Bu sz rmu diyilidu).
23

Berliner Turfantexte III, s.29

124

= T. Paltonun i-d n taraflar. ( er, d er. Bu sze r de denilir). = T.Diy. ? = < ? sl = iray, regi-roy. M: sli yok --- irayi tatirip ktiptu, irayida kan yok. = T. Yz, rengi soluk. M: sli yok --- yz soldu, yznde kan yok. = T.Diy. ?=<? ker Ku. = Kkrekni iki kismi. = T. Gsn i ksm. = T.Diy. ? = < ? ge = Aina dost, buradar meniside bolup tolarak aine-ge digen cp sz eklide klidu Mali mia yetke, ge mia yetsun (makal). = T. Arkada,dost, karde anlamnda olup daha ok aine-ge denilen ikileme eklinde gelir. M: Maln bine yeteceine, dostun bine yetsin. (atasz). = T.Diy. ? = ET gerek Ke. = kerge oha. = T. ker ile ayn anlamda = T.Diy. ? = < ? len (1) Ku. = Toy balananda ytilidian naha. M: Hay-hay len, hay len, kiz klidu yar senem. = T. Dn baladnda sylenilen ark. M: Hay-hay len, hay len, kz gelir yar senem. = T.Diy. ? = < ? len (2) = Hupurak bir hil smlkni yiltizi, yigili bolidu. = T. Ho kokulu bir tr bitkinin kk,yenilir. = T.Diy. ? = < ? lek = le M: yni ligi bar, otturisida kligi (makal). = T. lm. M: Evin lm var, ortasnda tepsisi(atasz). = T.Diy. ? = < ? me-dme Ke. = Addila, eyriy resmiy. M: me-dme aram livalsakla bolidu. = T. Basit, gayri resmi. = T.Diy. ? = < ? mellimek = izni gep kilika rastilimak; hmira suni iletrp resmiy eyleke rastilimak, temelmek. M: U azini gepke mellep klip, tohtap kaldi. = T. Azyla dorulamak,onaylamak; hamura su ekleyip yourmaya hazrlamak. M: O azyla dorulayp, durdu. = T.Diy. ? = < ? mse = Gelite, acayip, blekila. = T. Hayran olunan,alas, ayrcalkl. = T.Diy. ?=<? msrn T. = Parakende, hidin ketken, bihu bolup kalan, iray tataran. M: U hazirie msrn yatidu; uni irayi msrn krnidu. = T. Rahatsz, baygn, uurunu kaybetmi olan, yz solan. M: O imdiye kadar uursuz

125

yatyor;onun yz solmu grnyor. = T.Diy. ? = < ? mken Ku. = o mallarni kkrigi. = T. Bykba hayvanlarn gs. = T.Diy. ? = ET mgen ED 159 b mgek = Lokka (balini bidiki katmian yeri). = T. Bngldak (ocuun bandaki yumuak yeri). = T.Diy. ? = ET emgek (2) ED159 b mgen = Gren tomur. = T. Kk. = T.Diy. ? = < ? mlk = ttipaklik, birlik. mlkte, k birlikte (makal). = T. ttifaklk, birlik. birlikte, g birlikte. (atasz). = T.Diy. ? = < ? milakman = Aldiralik, tnelik. M: milakman adem --- aldiraksan adem, omilakman klip kaldim --- aldirala klip kaldim. = T. Acelecilik. M: milakman adem --- aceleci insan, omilakman klip kaldim --- aceleyle geldim. = T.Diy. ? = < ? ncimes Ku. = Sicil, kn atlimay, uda. M: ncimes tohuy --- kn atlimay tuidian tohuy. = T. Srekli, gn atlamadan(her gn), devaml. M: ncimes tohuy --her gn yumurtlayan tavuk. = T.Diy. ? = < ? nde H. = Yaman, kaltis, karamet. M: nde gaday-yaman nime, kaltis adem. = T. Zor, g. M: nde gaday --- zor ey, g insan. = T.Diy. ? = < ? nderimek = Aldirimak, temtirmek, holukmak; cuvumak, avare bolmak; imek. M: Bala nderep ohunup ketti; nderimey szle; nderimey olturu biraz geplieyli. = T. Acele etmek, telalanmak;zahmet etmek; korkmak. M: ocuk aceleyle gitti;telalanmadan syle; acele etmeyin oturun biraz konualm. = T.Diy. ? = < ? ndlk = Hatalik, sevenlik. = T. Yanllk, kusur. = T.Diy. ? = < ? ver Ku. = Kngey. = T. Gney. = T.Diy. ? = < ? vek . = Ylenk. M: U nee kndin buyan bihu bolup, hinimini ukmay vekte yatidu. = T. Dayanak,destek. M: O ka gnden bu yana uursuz olup, hibireyi sezmeden destekte yatacak. = T.Diy. ? = < ? ye L. = Megen, buday pahili. = T. Budayn saman. = T.Diy. ? = < ? y tki Ke. = y iliri, kazan iliri. M: Tokkuz yida hayatni saa kilan sovgisi y tgi boldimu?. = T. Ev ileri, yemek ileri . M: Dokuz yanda hayatn sana hediyesi ev ileri mi oldu? = T.Diy. ? = < ?

126

ylek Ku. = y orni, y ornia tallanan yer. = T. Ev yeri, ev yapmak iin seilen yer(arsa). = T.Diy. ? = < ? yle Ku. = Saslik, imliki imen, otlak. (rlemu diyilidu). = T. Sazlk,otlak.(rlen de denilir). = T.Diy. ? = < ? yle igi Ku. = imlikta sidian srik gl. = T. imde yetien bir tr gl. = T.Diy. ? = < ? y iilik T. = y iliri. M: Bu hatunni y iiliki yok --- bu hotun y ilirini bakuruni bilmeydu; y iide kiyidian kiyim --- y iilik kiyim. = T. Ev ileri. M: Bu hatunni y iiliki yok --- Bu kadn ev ilerini idare etmeyi bilmiyor; ; y iide kiyidian kiyim --- ev iinde giyilen giysi. = T.Diy. ? = <? ymek Ke. = Biaram bolmak, bakie bolmak, ensirimek, tuymak. M: Ular kli ygen halda birbirige karati; bu avazni her kandak kii alisa, yrigi ymey kalmaytti; kizim u akkie nege ketti, sendin klm yep olturalmay kettim. = T. Endieli olmak, endielenmek. M: Onlar endieli ekilde birbiriyle bakt; bu sz her kim anlasa, yrei endieli olmazd; kzm nereye gittin, senin iin endielenip yerimde duramadm. = T.Diy. ? = < ? yni oak kilivetmek = Cidel ikirip, yni bir almak, kalaymikan kilivetmek. = T. Kavga karp, ortal kartrmak. = T.Diy. ? = < ? cre Ku. = Cre, cp, teda. Koakta mundak kelgen: Ala olluk azini, Srik iken cyzisi. Kumul ehiride yok iken, Bizni yarni crisi. = T. Arkada,e.Koukta rnek gelen ekliyle: Ala olluk azini, Srik iken cyzisi. Kumul ehiride yok iken, Bizni yarni crisi. = T.Diy. ? = < ? ck = Kiik oul balilarni cinsiy ezasini bildridian sz (Kumulda oldur diyilidu). = T. Kk olan ocuklarnn cinsel organn bildiren sz (Kumulda oldur da denilir). = T.Diy. ? = < ? klimek Ke. = Koyni bi ve pakalaklirini otka tutup, tklirini kydrmek (Kumul-Turpanda kuykiladiyilidu). = T. Koyunun ba ve bacaklarn atee tutup,tylerini yakmak (Kumul-Turpanda kuykila denilir). = T.Diy. ? = < ?

127

dskilimek . = Temtilimek, timiskilimak. M: Kzi krmey dskilep yridu. = T. Elle yoklamak, yoklamak. M : Gz grmeden elle yoklayarak yrr. = T.Diy. ? = < ? dgen L. = Amihan. = T. Kokarca. = T.Diy. ? = < ? re bolmak . = Knmek, icil bolmak. M: Bu it ademge re bolmiudek. = T. k Almak, dost olmak. M: Bu kopek insana almayacak gibi. = T.Diy. ? = < ? ren = Uruk, danlarni bihlinidian orni. M: renlik buday --- uruk kilinidian buday. = T. Tohum, tanelerin filizlenen yeri. M: renlik buday --tohumluk buday. = T.Diy. ? = ET ren ED 233 b z Ku. = Ya, may. M: Bu a zlk a boptu. = T. Ya. M: Bu yemek yal olmu. = T.Diy. ? = ET z(1) ED 278 b ztlk Ku. = Bhillik, pihsiklik. = T. Cimrilik,pintilik. = T.Diy. ? = ET ztlk ED 282 b sken H. = Uzunak sivet; tgmenni gt kuyidian sandui. = T. Uzunca sepet; deirmende tlmn koyulduu sandk. = T.Diy. ? = < ? krmek Ku. = skirtmak. = T. Islk almak. = T.Diy. ? = ET kr- (1) ED 260 b gueklik Ke. = Sanduk yasa n teyyarlanan yaa. = T. Sandk yapmak iin hazrlanan aa. = T.Diy. ? = < ? lgce . = Top, ptn, parilimay. M: lgce satmak --- top satmak. = T. Top, btn,paralamadan M: lgce satmak --- toptan satmak. = T.Diy. ? = < ? lgdimek . = Yirikdimek, nersini yirikini ayrivetmek. M: Samani lgdimek --samanni yirikini ayrip, yumaklirini kaldurmak (Turpanda salla meniside lgmekdiyilidu). = T. Nesnenin taneleri ayrmak. M: Samani lgdimek -- samann tanelerini ayrp, saplarn brakmak. (Turpanda salla anlamnda lgmek denilir). = T.Diy. ? = < ? nlimek = Avaz ikarmak, sayrimak, vakirimak. M: Poyizni srigen bokisi, narini nletken okisi (makal). Koakta mundak kelgen: Dutar digen bir yaa, nleydian yarisi; yirigimni kydrgen, kiizni karisi. = T. Ses karmak, seslenmek. M: Treni srkleyen lokomotifi trampeti seslendiren ubuklar.

128

(atasz). Koukta rnek gelen ekliyle: Dutar digen bir yaa, nleydian yarisi; yirigimni kydrgen, kiizni karisi. = T.Diy. nle- TS 2309 = ET Kr. n ses ED 167 b yr . = Yilka, pada, top. = T. At srs, sr, grup. = T.Diy. ? = < ?

V vahan H. = Pakar, petek. = T. Ksa,alak. = T.Diy. ? = < ? h vadek

Ke.

ada,

salasun,

riatka.

M:

Gllkni

vadigi.

T.

Korkuluk,parmaklkM:Gl bahesinin korkuluu. = T.Diy. ? = < ? vasa Ke. = yni torusia tizilidian kalta-kalta yaa. = T. Evin tavanna dizilen ksa ksa tahta. = T.Diy. ? = < ? vasalu H. = Kurutulan cme, cme kurui. = T. Kurutulmu dut, dut kurusu. = T.Diy. ? = < ? vasvasilik Ke. = Biaramlik, hatircemsizlik. = T. Telal, endieli olmak. = T.Diy. k ?=<? vasdemyan H. = Arilik koyup tizilan vasa. = T. Aralkl koyulup dizilen srk. = T.Diy. ? = < ? vaa Ke. = aza, pasa. M: Koun vaii --- koun azii (pasii). = T. Msr, kavun karpuz gibi koparp alnan rnlerin yarm kalan ksm. M: Koun vaii --- kavun azan. = T.Diy. ? = < ? vacir Ke. = Bucur, bdre. M: Vacir koy --- bucur koy. = T. Kvrck.M: Vacir koy --- Kvrck koyun. = T.Diy. ? = < ? vakaklimak Ke. = Kakaklimak. M: Tohular vakakliatti. = T. Gtgtlamak. k k k M:Tavuklar gtgtlat. = T.Diy. ? = < ? valek = Tuluke. = T. Bir tr ark, bir tr tekerlek, felek. = T.Diy. = ET valley Ke. = Gagar oyuni. = T. Bir tr top oyunu. = T.Diy. ? = < ? vaycan it Ke. = Npiz it. = T. Zarif basma. = T.Diy. ? = < ? vay-vaylimak = Kahimak, zarlanmak, vaysimak. = T. Szlanmak, dert yanmak. = T.Diy. ? = < ?

129

vetverek H. = Leglek. = T. Uurtma. = T.Diy. ? = < ? vedi A. = Adetlini, kn. = T. Almak. = T.Diy. ? = < ? velek . = Harvia koulan yan atni ikki ynidiki aamini harvini oki bilen tutaturup turidian, ikki bi beldeklik yaa. = T. Arabaya koulan yan atn iki yanndaki halat arabann dingiliyle bitiik olan, iki bal tahta. = T.Diy. ?=<? vitvit . = Kiini arkisidin gep kili, eyvet kili. M: Vit-vit adem--- eyvethur adem. = T. Kiinin arkasndan konumak. M: Vit-vit adem --- dedikoducu insan. = T.Diy. vit vit vd vd I gevezelik, dedikodu Der.S.XI. 4099 = <? pi-mele = Elimele, holum-hona. = T. Etraf, konu-komu. = T.Diy. ? = < ? pi-yege = Aka-inini hotunliri. M: pi-yegilirini ala kelmidimu?. = T. Aabey ve kk erkek kardelerin karlar, yenge. M: Yengelerini alp gelmedin mi? = T.Diy. Kr. yenge TS 2430 = < ? tek yapmak = emhorluk kilmak, kanat astia almak. = T. Dnmek, kanat altna almak,merak etmek. = T.Diy. ? = < ? tek saldi kilmak Ke. Yii kilmak, pul yaki nerse ikirimak. M: Ainilirim toyuni tzrak kilivet dep itek saldi kilip, mi koypulni aldima talati. = Yii kilmak, pul yaki nerse ikirimak. M: Ainilirim toyuni tzrak kilivet dep itek saldi kilip, mi koypulni aldima talati. = T. Kendi ilerinde yardm amacyla para-eya karp toplamak. = T.Diy. ? = < ? tiz Ke. = Mikdar sz. M: Bir tiz y --- bir iz y; be tiz yer --- be kir yer = T. Miktar bildiren sz.(evlerin her bir odasn bildirir) M: Bir tiz y --- bir odal ev; be tiz yer --- be odal yer. = T.Diy. ? = < ? ti Ku. = Soku, uru, ce. M: ti bolmak --- uru bolmak. = T. D, kavga, sava. M: ti bolmak --- Kavga olmak. = T.Diy. Kr. iti 1 tartmak, inatlamak,kavga etmek Der.S.VII. 2529 = ET Kr. ti itime, iki kiinin birbirini elleriyle itmesi ED 72 b tigi otluk = Asanla kara aplinip kalidian ademlerge bolupmu ayallara karitip ytilidu. = T. Kolaylkla kara yaptrlan insanlara zellikle kadnlara

130

sylenir. = T.Diy. ? = < ? ce L. = Aa, hede (Turpanda egiediyilidu). = T. Abla (Turpanda egie denilir). = T.Diy. ice ibi I 3 kzkarde, abla Der.S.VII. 2501 = ET ee ED 20 a cil = Yar, ana, amrak, hemra. Lopnur koaklirida mundak kelgen: Koametti uurdu kiz yelde, Derdiiz zekeygen ginim cende. Bri kelgin cilim mudaali, ikalmadim dmenge boldum bende. = T. Yar, sevgili. Lopnur koaklarnda uygun gelen ekliyle: Koametti uurdu aiz yelde, Derdiiz zekeygen ginim cende. Bri kelgin cilim mudaali, ikalmadim dmenge boldum bende. = T.Diy. ? = < ? cil bolmak . = ikip kalmak, amrak bolmak. = T. Dost olmak, sevmek. = T.Diy. k ?=<? cila mek . = Kalini kyliini krsitidu. = T. nein iftleme isteini gsterir. = T.Diy. ? = < ? itmihorluk Ke. = Kiini iini itip szle yaki kl, zelik kili, tene kili. M: h k U itmihorluk bilen hicaydi. = T. Kiinin iini actan szler syleme veya glme,aalama, hor grme. M: O aalayarak gld. = T.Diy. ? = < ? ik = tizdin tiza su tidian iz; ik bi --- suni bi. = T. Tarladan tarlaya su geen az; ik bi --- suyun ba. = T.Diy. ? = < ? iksiz Ku. = Kiyimni kona-yisini ayrip-avaylap kiyini bilmeydian hotunlara k karitilidu. M: iksiz hotun. = T. Dikkatli giyinmeyi bilmeyen,eski-yeni hereyi giyen kadnlar iin sylenilir. M: iksiz kadn. = T.Diy. ? = < ? ri H. = Pakiz, sap, taza. = T. Temiz,saf. = T.Diy. Kr. ar(I) TS 129 = ET Kr. ar temiz, saf ED 213 b ridimak Ku. = Tazilimak, pakizlimak. = T. Temizlemek. = T.Diy. Kr. ar(I) TS k 129 = ET Kr. ar temiz, saf ED 213 b rikimak Ku. = Krimak, takallamak. = T. Aksilik yapmak, az kavgas yapmak. k k = T.Diy. ? = < ? riay = Alte barmaklik adem. = T. Alt parmakl insan. = T.Diy. ? = < ? selini A. = Cin pili. = T. Cin arpmas. = T.Diy. = ET sirkimek = Asrimak, avaylimak. = T. Korumak, esirgemek. = T.Diy. esirge- TS

131

727 = ET esirge- ED 252 b silmak = Suda kpp ketmek. M: U glia bir nerse turup kalandek silip bir pes cim bolup kaldi. = T. Suda genilemek, bymek. = T.Diy. ? = < ? yik tapan = ste boyliri, ta cililirida sidian bir hil saman olluk smlk. = T. Kanal boylar, da ukurlarnda yetien bir tr ince gvdeli bitki. = T.Diy. ?=<? ek tiken = Yol boyliri ve tiz-dalilarda sidian bir hil ot. = T. Yol boylar ve krbozkrda yetien bir tr ot. = T.Diy. Kr eek dikeni TS 734 = < ? ek komii = Ta barilirida sidian bir hil saman olluk smlk. = T. Da yamalarnda yetien bir tr ince gvdeli bitki. = T.Diy. ? = < ? iki tt ilik bolmak = Bek hoal bolup ketkenlikni, kldikidek i bolanlikni bildridu. = T. in ok ho, dileine gre olduunu bildirir. = T.Diy. ? = < ? i bilen bei yok = Kile teyyarlii yok, tayini yok. = T. En ufak hazrl yok, belli deil. = T.Diy. ? = < ? ir karvan = ir micezlik, gep-szde, i-herkette asta kiilerni spetlete kollinilidian ohatma sz. = T. Ar karakterli, szde, ite sakin kiileri tanmlamakta kullanlan benzetme sz. = T.Diy. ? = < ? ir ustihan Ke. = Hamildar, ikki kat. = T. Hamile, iki kat. = T.Diy. ? = < ? h izda tuuvalan = Erke o kilan balilara karitip ytilidu. = T. ok mark ocuklara sylenilir. = T.Diy. ? = < ? iz y = Takarka y, arilik y. = T. D ev, aralk ev. = T.Diy. ? = < ? ki klimeslik = Micezi klimeslik. = T. Geimsiz karakterli, aksi. = T.Diy. ? = <? ki Ku. = Andin kyin. = T. Ondan sonra. = T.Diy. ? = < ? kin . = Ziraet. = T. Ziraat. = T.Diy. Kr. ekin TS 681 = ET ekin ED 109 a kini . = Dihan, triki. = T. ifti. = T.Diy. Kr. ekinci TS 681 = ET Kr. ekin ED 109 a kinilik . = Dihanilik, trikilik. = T. iftilik. = T.Diy. Kr. ekincilik TS 681 = ET Kr. ekin ED 109 a

132

gilan Ku. = gilgek, gilip turidian. Koakta mundak kelgen: giz-igiz derehler, gilan bolsa. Kizil-yil yopurmai, Tklan bolsa. = T. Eilmi, eilmi duran. Koukta rnek gelen ekliyle: giz-igiz derehler, gilan bolsa. Kizilyil yopurmai, Tklan bolsa. = T.Diy. ? = < ? gin kek L. = Kiyim-kek. Koakta mundak kelgen: gin-kek tal boyua yaraip, Puli barlar alip ketti talaip. Kizil glm sen aa seper kildi, Biz amalsiz yilap kalduk karlaip. = T. Giyim kuam. Koukta rnek gelen ekliyle: gin-kek tal boyua yaraip, Puli barlar alip ketti talaip. Kizil glm sen aa seper kildi, Biz amalsiz yilap kalduk karlaip. = T.Diy. ? =<? li (1) Ku. = Toan, toma. = T. Su bendi. = T.Diy. ? = < ? li (2) Ku. = Harvini otisi. = T. Arabann merdiveni. = T.Diy. ? = < ? limak Ku. = Tgimek, almamak; tutumak, limak, urumak. = T. Deimek; k kavga etmek,savamak. = T.Diy. ? = < ? lik = Bac, alvan. M: likdin seliki yahi (makal). = T. Vergi. = T.Diy. ? = < ? ne L. = Ana, apa. = T. Ana. = T.Diy. ? = ET ana ED 169 b-170 a nimek L. = En salmak, atimak. Koakta mundak kelgen: Yarim mingen atii, Kizia bergin nep. = T. Hayvann kulan keserek yaplan damga. Koukta rnek gelen ekliyle: Yarim mingen atii, Kizia bergin nep. = T.Diy. ? = ET ne- ED171 a itai H. = tvaz ( tavazmu diyilidu). = T. Kpek dtren ( tavaz da denilir). = T.Diy. ? = < ? icik Ku. = Amraklik, meslik. M: cigi kelmek --- mesligi kelmek, amraklii kelmek. = T. Dostluk, sevgi. M: cigi kelmek --- dost olmak, sevmek. = T.Diy. ? = < ? i pumak H. = Hapa bolmak, aii kelmek. = T. Kederlenmek, fkelenmek. = k T.Diy. ? = < ? i turkimak Ku. = pumak, perian bolmak, ii tit-tit bolmak, zrikmek. = T. Can k k sklmak,perian olmak,sklmak. = T.Diy. ? = < ? ikinem Ku. = szini erkilitip ytilii, yrigim, kelbim. M: Koakta mundak

133

kelgen: Karlik tada kar yiptu. Boz tada tuman, kinemde ot kyedur, Klmde guman. = T. sznn martlp sylenii,

yreim,kalbim.Koukta rnek gelen ekliyle: Karlik tada kar yiptu. Boz tada tuman, kinemde ot kyedur, Klmde guman. = T.Diy. ? = < ? imek (1) . = Terlik (tokum astia slinidian npiz kigiz). = T. Terli (yam altna koyulan zarif kee) = T.Diy. ? = < ? imek (2) H. = Tere cilitke. = T. Deri yelek. = T.Diy. ? = ET Kr. imek krk ED 27 b iikmek Ku. = Amrak bolup ketmek, cil bolup ketmek (bezi caylarda iekemek diyilidu. = T. Sevmek, dost olmak. (Baz yerlerde ieklemek denilir). = T.Diy. Kr. iik- 2 ok sevinmek Der.S. VII. 2505 24 = < ? ider (1) Ke. = Hotunlar boinip 40 kngie bolan vakit. M: der tutmak. = T. Kadnlarn dourup 40 gnlk olan vakit. M: der tutmak. = T.Diy. ? = < ? ider (2) Ku. = Bk toyi tkzlgie bolan arilik. M: derlik y --- tuutluk y. = T. ocuun doumundankrknc gnne kadar olan sre. M: derlik y --Bebekli ev. = T.Diy. ? = < ? idelik Ke. = Kavul, boluk. M: delik ksen buday maysisi. = T. Salam, sk. M: Sk taneli yetien buday filizi. = T.Diy. ? = < ? idrem Ku. = Perde yaki klek katarlik nesriler stige ikirilan glge oha siziklar; yaa stidiki glge oha siziklar. M: dremlik yaa. = T. Perde veya gmlek gibi eyler stne ilenen gle benzer izgiler;ahap stndeki gle benzer izgiler. M: dremlik ahap. = T.Diy. ? = < ? idik Ku. = Yaani pori (por yaa). = T. Aacn kav (kav aa). = T.Diy. ? = < k ? idi-gupasi Ku. = Karisi, uuri, derek. M: Uni idi-gupasimu krnmeydu. = T. Glgesi, haber, iaret. M: Onun glgesi bile grnmyor.(ev. ondan hi haber yok anlamnda) = T.Diy. ? = < ? idimak Ku. = Porlamak, kkrp kalmak, ip kalmak. = T. rmek, kflenmek, k
24

Szcn Uygurca eklinin geili, Trke ses denginin dnl olmas zerinde dnlmesi gerekir.

134

ekimek. = T.Diy. ? = < ? iraki = Redar yipek bilen tikilgen gl ve undak gl tikilgen nerse. M: raki apan, iraki ciyek, iraki duppa. = T. Renkli ipekle dikilen iek ve byle desenle dikilen eya. M: raki ceket,Iraki erit, irai apka. = T.Diy. ? = < ? irekte = Erkek. M: Kri irekti maymunlar (Hotende ermeniside

iyektediyilidu). = T. Erkek. M:Yal erkek maymunlar (Hotende er anlamnda iyekte denilir). = T.Diy. ? = < ? ircarimak k

Ku.

Hicaymak.

(Turpanda

ircaymak

diyilidu).

T.

Srtmak.(Turpanda ircaymak denilir). = T.Diy. ? = < ? irkaa Ku. = Lm-lm, gomu. = T. ok yava hareket eden. = T.Diy. ? = < ? iri-siri = Horun, zilegu = T. Tembel,uyuuk. = T.Diy. ? = < ? izlimek = Sanimak. M: Koyni bir irlivalsam --- koyni bir sanivalsam. = T. Saymak. M: Koyni bir irlivalsam --- Koyuni bir sayversem. = T.Diy. ? = < ? izi = z kolakui. M: Padia ptn memlikettiki izi, sini, remilerni z karamitini krsitike buyruptu. = T. z src. M: Padiah btn

memleketteki iz src, deerlendirici, falclar kendi kehanetlerini gstermeye buyurdu. = T.Diy. izci TS 1130 a = < ? izmuk = Ta bari, atkallik caylarda sidian bir hil ot. = T. Da yamac, allk yerlerde yetien bir tr ot. = T.Diy. ? = < ? istare (1) H. = Kkerme, uuk, mutehem. M: Kelem biare, molla istare (makal). = T. Hem sulu hem gl olan, srar eden M: Kalem aresiz, hoca srarl. (atasz). = T.Diy. ? = < ? istare (2) Ku. = Putlikaa, tosalu, neslik, palaketlik. = T. Engel, glk,uursuz, felaketli. = T.Diy. ? = < ? ismidimak H. = Ksel sevividin kizip ketmek. = T. Hastalk yznden atelenmek. = k T.Diy. ? = < ? isna Ku. = Usul. M: snii --- usuli. = T. Dans. M: snii --- dans. = T.Diy. ? = < ? iek = Tt ciga te klidian irlik limi. = T. Drt cie eit gelen arlk ls.(1ci 500gr.) = T.Diy. ? = < ? ikar = ulta. = T. Karbonat. = T.Diy. ? = < ?

135

ilik = Koli uz, koli epil, kolidin i kelidian. = T. Becerikli, elinden i gelen. = T.Diy. ? = ET ilig ED 262 a i ygr H. = lem tokuni bala. = T. Kilim dokumaya balama. = T.Diy. ? = <? ikti Ku. = Kuv, hiliger. = T. Hilekar. = T.Diy. ? = < ? ikirlik Ku. = Dert, mu, renc, elem. = T. Dert, keder,znt. = T.Diy. ? = < ? ikindi = Diger vakti. = T. kindi vakti. =T.Diy. ikindi TS 1061 = ET ikindi ED 111 b ige bolmak Ku. = Mesul bolmak, hddige almak, kpil bolmak. M: Bu ika men ige. k = T. Mesul olmak, kefil olmak. M: Bu ie ben kefilim. = T.Diy. ? = < ? iek mek = Ktp tekezza bolmak, tir kimak. = T. Bekleyip sabrszlanmak, akn olmak. = T.Diy. ? = < ? iir ak Ku. = Liir ak. = T. Eyer. = T.Diy. ? = < ? k iilik L. = Zire, halka. = T. Kpe, halka. = T.Diy. ? = < ? ilek L. = Deryani tarmii, tarmak kin. Koakta mundak kelgen: e kndz kilarmen, Yarimi tilegini. kn yaklap maip, genni ilegini. Aiz yalap ketkendur, Glmmu bilegini. = T. Nehrin kolu. Koukta rnek gelen ekliyle: ekndz kilarmen, Yarimi tilegini. kn yaklap maip, genni ilegini. Aiz yalap ketkendur, Glmmu bilegini. = T.Diy. ? = < ? ilei = Cari. M: Elige lm yok, ileige krm (makal). = T. Haberci. M:Eliye lm yok, haberciye kalm (atasz). = T.Diy. ? = < ? ile-ile Ku. = Yimek-imekler mol bolu, ip-tip turu. = T. Yiyecekieceklerin bol olmas,ap tamas. = T.Diy. ? = < ? ilegtmek Ke. = Tevetmek, ialatmak. = T. Sallamak. = T.Diy. ? = < ? ilegu Ke. = Gleg (bezi caylarda ilagamu diyilidu). = T. Salncak (baz yerlerde ilaga da denilir). = T.Diy. ? = < ? ilenmek L. = aplanmak, koulmak, balanmak. Koakta mundak kelgen: Sizge atim ilenip, Men kinima patalmay, arip can otu yaman, Ke ornumda yatalmay, imdiki derdimi hali tapip aytalmay. = T. Yapmak, katlmak, balanmak. Koukta rnek gelen ekliyle: Sizge atim ilenip, Men kinima patalmay, arip can otu yaman, Ke ornumda yatalmay, imdiki derdimi Hali tapip aytalmay. = T.Diy. ? = < ?

136

ilti . = Bala, egetr. M: U mni iltip bardi. = T. Ba olma, beraberinde gtrme. M: O beni beraberinde gtrd. = T.Diy. ? = < ? ildirlatmak Ku. = Tevretmek, silkimek, ialatmak. Koakta mundak kelgen: Almini k ildirlitay, aptulini ildirlitay. Oti yok bihu cugana, Otni slip yaldirlitay. = T. Sallamak, silkmek.Koukta rnek gelen ekliyle: Almini ildirlitay, aptulini ildirlitay. Oti yok bihu cugana, Otni slip yaldirlitay. = T.Diy. ?=<? ila . = Perk. M: la kilmak --- perk etmek, akarmak. = T. Fark. M: la kilmak -- Fark etmek. = T.Diy. ? = < ? ilur = lmek, iikni ilidian ilmek. ria ienge iigini iluria ien (makal). = T. Kanca, kapy kilitleyen kanca. M: Kocana inanmaktansa kapnn kancasna inan (atasz). = T.Diy. ? = < ? ilkemek Ku. = tilmak, arilamak, rimek. = T. Karmak (olaya). = T.Diy. ? = <? illisun Ku. = Bir hil puraklik ot. Koakta mundak kelgen: llisunmu illisun, llisunni trisun. Men yarima halta bersem, llap-illap yilisun. = T. Bir tr kokulu ot. Koukta rnek gelen ekliyle: llisunmu illisun, llisunni trisun. Men yarima halta bersem, llap-illap yilisun. = T.Diy. ? = < ? illimak Ku. = Purimak, iskimek. Koakta mundak kelgen: Yahini yadigarini, Kz k kida sakliin. oli bolsa baska sanip, unisini illiin. = T. Koklamak. Koukta rnek gelen ekliyle: Yahini yadigarini, Kz kida sakliin. oli bolsa baska sanip, unisini illiin. = T.Diy. ? = < ? ilip kamet Ke. = iraylik, kliken, ziava. = T. Gzel,boylu poslu. = T.Diy. ? = < ? iliktelle = Hekki talik, kizni z anisi tereptin, yigitni yige lip kelgen nersileri. = T. eyiz, kzn z annesi tarafndan, erkek evine alp gelinen eyalar. = T.Diy. ? = < ? iliktimek Ku. = Kzge ilmak, itivara almak, hisapka almak. = T. Saymak, itibar etmek, hesaba katmak. = T.Diy. ? = < ? iliki or Ke. = Teleysiz, capke. = T. anssz, cefa eken. = T.Diy. ? = < ? iliki kurimak Ke. = Mal-dunyadin ayrilmak, madiridin ketmek. = T. Dnya k

137

malndan ayrlmak, gten dmek. = T.Diy. ? = < ? ilinuk Ku. = Asas, bana, balini, ylenk. = T. Esas,bahane,iliki,dayanak. = T.Diy. ? = < ? ilinik . = li-sili. M: linik arik bolup yrgili bir nee kn bolan idi. = T. k Hafif hastalk (krgnlk). M: Hafif hastalanal birka gn olmutu. = T.Diy. ?=<? in Ku. = Hamanda yanilip, sorulmay kalan buday; malni ini. = T. Harmanda tlp, savrulmam kalan buday;hayvan ini. = T.Diy. in( 1) TS 1079 = ET in DLT I. 49,55 inenmek Ku. = enmek. = T. nanmak. = T.Diy. Kr.inan- TS 1080 = ET inanED188 a in-ta Ke. = Ha-ta. = T. Hayret. = T.Diy. ? = < ? inca Ku. = Avak, oruk, zeip (bu sz incar eklidimu kollinilidu). = T. Zayf, gsz (bu sz incar eklinde de kullanlr). = T.Diy. ? = < ? incitmak = Rencitmek. = T. Rencide etmek. = T.Diy. ? = < ? incimaruk = Oruk, avak, aciz, zeip. = T. Zayf, aciz, gsz. = T.Diy. ? = < ? indimeslik Ke. = Pisent kilmaslik, kari bolmaslik, kulak salmaslik, cavap bermeslik. = T. Aldr etmemek, kulak asmamak, cevap vermemek. = T.Diy. ? = < ? indimek Ku. = atirmak, celb kilmak, karatmak. Koakta mundak kelgen: Aydin ner yziiz, olpana ohar kziniz. Men sizge kygen emes, ndivalan ziiz. = T. lgi ekmek, dikkat ekmek.Koukta rnek gelen ekliyle: Aydin ner yziiz, olpana ohar kziniz. Men sizge kygen emes, ndivalan ziiz. = T.Diy. ? = < ? indek = ndimekni isim ekli (kola kndrlgen brkt karuilarni akiranlikni bildridu). Koakta mundak kelgen: Sen kuuni barida dekke sal, aza sal, tala be kndin kyin meyli indekke kelsun-kelmisun. = T. ndimek in isim ekli (ele altrlan ahin veya doanlar armay bildirir).Koukta rnek gelen ekliyle: Sen kuuni barida dekke sal, aza sal, tala be kndin kyin meyli indekke kelsun-kelmisun. = T.Diy. ? = < ? insikti Ku. = ncik, izleg. = T. nce,narin,zayf. = T.Diy. ? = < ? k

138

inmek Ke. = mek; kmek. M: Soa indi --- soa ti. = T. Dmek; dalmak. M: Soa indi --- suya dald. = T.Diy. in- (1)TS 1088 = ET n- ED 168 a imbe Ku. = Parol, kuli. = T. Parola. = T.Diy. ? = ET Kr. im parola ED 155 a imlimek Ke. = aret kilmak. M: U tuluktin bini ikirip, Rizvanni imlep akirdi. = T. aret etmek. M: O pencereden ban karp, Rizvan iaret edip ard. = T.Diy. Kr. imle- TS 1074 = ET imle- ED161 a iylek T. = Alak. M: ylek tre --- alanan tre. = T. Sepilenen. M: ylek tre --sepilenen deri. = T.Diy. ? = < ? iylimek Ku. = Alimak. = T. Hayvan postlarn kullanlabilecek duruma getirme amacyla ilemek, sepilemek. = T.Diy. ? = < ?

Y yapa H. = Ptnley, hemmisi. = T. Tamam, hepsi. = T.Diy. ? = < ? yapan H. = Harvini harvike olturidian tahtiyi. = T. Arabada arabacnn oturduu tahta. = T.Diy. ? = < ? yapan = Ta bari, dala, tiz, yol yakiliridiki talik yerlerde sidian bir hil ot. = T. Da yamac, bozkr, tarla, yol kenarlarndaki talk yerlerde yetien bir eit ot. = T.Diy. Kr. yavan otu sracagillerden, mavi ve beyaz renkte iekler aan bir bitki TS 2413 a = ET yaban ED 872 a yapsa Ke. = Udul, tora, del, mas, muvapik, cipsa. M: Bu i taza yapsa keldi; bu ikki yaa taza yapsa keldi --- bu ikki yaa bir birige taza del yaki cipsa keldi. = T. Doru, dz, uygun, tam. M:Bu i ok uygun geldi; bu iki tahta birbirine ok uygun veya tam geldi. = T.Diy. ? = < ? yapsal Ke. = Kiypka, kiypa yer. = T. arpk, engebeli yer. = T.Diy. ? = < ? yapsalimak Ke. = Udul keltrmek, mas keltrmek, cipsilaturmak. = T. Uygun k getirmek, tam getirmek. = T.Diy. ? = < ? yapma Ku. = Kordakni stige ptir hmirni ypip dmlep piurildian bir hil tamak. = T. Trl yemeinin stne ince hamurun rtlmesiyle piirilen bir tr yemek. = T.Diy. ? = < ? yapma nan T. = Korulan seyni stige boldurulan hmirni ypip, dmlep

139

piurildian tamak (kumulni yapma digen tamiia ohap ktidu). = T. Kzartlm sebzenin stne mayalanan hamuru rtp, buulayarak piirilen yemek. (Kumulun yapma denilen yemeine benzer). = T.Diy. ? = < ? yapma y T. = sti yaa ve bora bilen ypilan y yapma y diyilidu (bu kmir yegme yge karitip ytilan). = T. st tahta ve hasr ile rtlen eve yapma ev denilir. (bu kemer ev tavanl eve gre sylenmi.) = T.Diy. ? =Kr. yap- ED 870 b ve , yapma ve y. yata tu Ke. = Yaivek, bk tevretke. = T. Bir eit bcek. = T.Diy. ? = < ? yata Ku. = Atkuini mutiki. = T. Pamuk veya yn kabartan kiinin tokma. = T.Diy. ? = < ? yat-yopur Ku. = Yat, tonumaydian. = T. Yabanc,tandk olmayan. = T.Diy. ? = ET Kr. yat yabanc 882 b yaak Ke. = Kiik ya. = T. Kk yay. = T.Diy. ? = < ? k yadak H. = Har. = T. Deersiz. = T.Diy. ? = < ? k yadaya Ku. = Tehminen, karisiila, klge ylep. M: Yadaya dep kilmak --klige ylepla bir nerse dimek. = T. Tahminen.M: Yadaya dep kilmak --tahmini bir ey sylemek. = T.Diy. ? = < ? yaday-uday Ku. = Addila, origil, pl, kattik-kuruk, ilahsiz, tesellayi. M: Daskinimiz yaday-uday bolup kaldi, razi bolusila. Koakta mundak kelgen: Men sni yarim didim, Kaan sni daim didim, Yarinamni yoida, Yadayuday yarim didim. = T. Basit,sade, zengin olmayan. M: Soframz sade oldu, ho grn. Koukta rnek gelen ekliyle: Men sni yarim didim, Kaan sni daim didim Yarinamni yoida, Yaday-uday yarim didim. = T.Diy. ? = < ? yadita = Sehrigerlik, epsun okuta ilitilidian ta. M: ide yoditi bar bala. = T. Sihirbazlk,by okumada kullanlan ta. M: inde yoditi olan ocuk. = T.Diy. ? = < ?, yadi ve ta. yara-irik = Bedenge ikidian trlk uuk, aka yara ve unia oha kselikler. = T. Bedende kan eitli uuk, ve una benzer hastalklar. = T.Diy. Kr. yara TS 2393 = < ? yarak = Yaramlik, yarak atlar --- yaramlik atlar, yaramlik klin. = T. Yararl.

140

M:Yarak atlar --- yararl atlar, yararl gelin. = T.Diy. Kr. yarakl yararl Der.S.XI. 4180 = < ? yaranmak L. = Yahi krnmek, yarimak. Koakta mundak kelgen: Karip kalsam k yrymen, Tirek asa tayanip. Onluktin balik toup, Adaima yaranip. = T. yi grnmek, yararl olmak. Koukta rnek gelen ekliyle: Karip kalsam yrymen, Tirek asa tayanip. Onluktin balik toup, Adaima yaranip. = T.Diy. yaran- TS 2394 = ET yaran- DLT I. 394; III. 20,83 yarta T. = Yrim. M: Yartilimak --- kak yrimidin ikkige blmek. = T. Yarm. M: Yartilimak --- tam ortadan ikiye blmek. = T.Diy. ? = < ? yarda Ku. = Yar, kiya. = T. Dik kaya, uurum. = T.Diy. Kr yar II TS 2393 = ET Kr. yar(2) ED 953 b yarma aptul H. = aptulni bir tri. = T. eftalinin bir tr. = T.Diy. Kr. yarma eftali TS 2402 = < ? yarmidimak = ala-bula bilmek, yrim-yata bir nerse kilmak. M: Men henzuini piik bilmeymen, ame-une yarmidaymen-yrim-yata szleymen. = T. Yarm yamalak bilmek, yarm yamalak bir ey yapmak. M: Ben inceyi iyi bilmiyorum,yarm yamalak konuurum. = T.Diy. ? = < ? yasidak H. = Bzek, perdaz, bzelgen. = T. Desen,ss, bezenen. = T.Diy. ? = < ? k ya Ku. = amur. Koakta mundak kelgen: Muzlap rigen yani, Torap salamdu aka. Birla kelgen dlitim, Ynip kelemdu baka. = T. Turp.Koukta rnek gelen ekliyle: Muzlap rigen bani, Torap salamdu aka. Birla kelgen dlitim, Ynip kelemdu baka. = T.Diy. ? = < ? yalimak Ke. = Kaytidin issitip bermek. M: Sili vaktida kelmey, aliri sovup kaldi, k yalap brey. = T. Tekrar stp vermek. M: Siz vaktinde gelmediinizden yemeiniz soudu, tekrar stp vereyim. = T.Diy. ? = < ? yaman T. = tlgen yaka uvutulgan nanni arilaturup kilinan tamak (bezi caylarda yajmen mu diyilidu). = T. Kzdrlan yaa kltlen ekmei kartrp yaplan yemek (bez yerlerde yajmen de denilir). = T.Diy. ? = <? yaa kulak Ke. = Gep tmes, gep alimas. = T. Sz gemez, sz anlamaz. = T.Diy. k ?=<?

141

ya dada L. = Bova. Atisini atisi. = T. Dede. Babann babas. = T.Diy. ? = < ? yala Ke. = Ya srp koyandek parkirap turidian yalik. M: Yala terliri tamip turan; dikmak boynidin yala ter tepidi. = T. Ya srlm gibi parlayan yal. M:Yal terleri damlayp duran; ksa kaln boynunda yal ter olutu. = T.Diy. Kr ya (3) TS 2362 = ET Kr. ya ED 895 a yaka Ku. = care (yer icarisi). = T. Kira (yer kiras). = T.Diy. ? = ET yaka (2) ED k 898 a yakalimak Ku. = alimak. aykalmak. = T. Sallanmak. = T.Diy. ? = < ? k k yaka-yavan L. = et-yaka. M: Biz yurtuluk iia aralamay, yaka-yavanda yrp k aripay bakip kn krp kelgen adem. = T. Ky-kenar. M:Biz yurt ilerine karmadan, ky-kenarda (tara) hayvan besleyerek yaayan insanz. = T.Diy. ? = ET Kr. yaka(1) ky, snr ED 898 a yakimak Ku. = aykimak, yumak. M: ine-kailarn, yakivet; azini yakivet. = T. k k Durulamak,temizlemek. M: Kap kaca durulayver; azn temizleyiver. = T.Diy. ? = < ? yaayli = Yantuluk, yantu yer. = T. Erilik, eri yer. = T.Diy. ? = < ? yasu L. = Namerd (bu sz Hotendimu muu menide kollinilidu). Koakta mundak kelgen: Yaxi geppi bahasi, Her kim alsa mi tilla. Oyna cil gagu bilen, Can kiynalar yasuda. = T. Namert. (bu sz Hotende de bu

anlamnda kullanlr). Koukta rnek gelen ekliyle: Yaxi geppi bahasi, Her kim alsa mi tilla. Oyna cil gagu bilen, Can kiynalar yasuda. = T.Diy. ?=<? yaimak L. = Sayrap ketmek; kp szlimek, memedanlik kilmak. = T. tmek; ok k konumak, atp tutmak. = T.Diy. Kr. yana- sama sapan sz sylemek, gevezelik etmek Tar.S.VI. 4293 = ET yaa- ED 953 a yala = Thmet, kara, bhtan. M: Emet yalia ktiptu --- Emet bhtana kptu; yamana yoluksa yalisi yukar, kazana yoluksa karisi (makal). = T. ftira, kara almak,. M: Emet yalia ktiptu --- Emet iftiraya uram; ktyle beraber olursan iftiraya urarsn, tencereyle olursan karas (atasz). = T.Diy. ? = ET yala ED 918 b yalanda = Sopunni kalduki (ilitilip npizlep kalan sopun). = T. Sabun art

142

(kullanlp ince kalan sabun). = T.Diy. ? = < ? yalak T. = t kaisi. Makalda mundak kelgen: tmu z yalikini koruydu (bu sz k Hotende ebrez yunda tkidian orun meniside kollinilidu). = T. Kpein yemek yedii kap. Atasznde rnek gelen ekliyle: t de kendi kabn korur (bu sz Hotende pis su dklen yer anlamnda kullanlr. = T.Diy. yalak (1) TS 2372 = < ? yala = Ouk; M: Yalaiyak, yala ba; estersiz; M: Yala kiyim; katsiz; M: Yala kapa; tak. M: Yala nomur --- tak nomur. = T. Ak.M: Yalnayak, apkasz; astarsz. M: Astarsz giysi;katsz; M: izgisiz gz kapa; tek. M: Yala nomur --- tek numara. = T.Diy. Kr. yaln 2 TS 2375 = ET Kr. yal (2) plak s.929 a yalayapmak Ke. = Bhtan aplimak, kara aplimak. = T. ftira atmak, kara almak. k = T.Diy. ? = ET Kr. yala iftira atmak,sulamak ED 918 b yalca . = Netice, akivet. = T. Netice, sonu. = T.Diy. ? = < ? yalcimak (1) . = lgiri kelmek, ronak tapmak. M: Yalani yalcimas, ori byimas k (makal). = T. Gelimek. M: Yalanc gelimez, hrsz zenginlemez. (atasz). = T.Diy. ? = < ? yalcimak (2) . = Zrikmek. = T. Usanmak. = T.Diy. ? = < ? k yaldama Ke. = Hatire, yadigar. = T. Hatra,yadigar. = T.Diy. ? = ET yaldimak Ku. = Atni yaylini kirkimak. = T. Atn yelesini krpmak. = T.Diy. ? = < k ? yaluzek H. = Ney. = T. Ney. = T.Diy. ? = < ? yalma = aynimay yutu. Koakta mundak kelgen: Kz bilen yalmaysen, Zulpu bilen balaysen. Men saa nime kilan, Dert kilmakni alaysen. = T. inemeden yutma. Koukta rnek gelen ekliyle: Kz bilen yalmaysen, Zulpu bilen balaysen. Men saa nime kilan, Dert kilmakni alaysen. = T.Diy. ? = < ? yalman kulak = tiz-dalilarda, yol boylirida sidian bir hil ot. = T. Tarlabozkrlarda, yol boylarnda yetien bir tr bitki. = T.Diy. ? = < ?

143

yalihor Ke. = Thmetkur, thmeti. = T. ftirac. = T.Diy. ? = < ? h yam Ke. = Yoan tatek. M: Bia yamdek selle orian damollam. = T. Byk saks.M: Bana kocaman saks gibi sark saran hoca. = T.Diy. ? = < ? yamap-tep H. = Yamap-tmep. = T. Yama-yama. = T.Diy. ? = < ? yaman yara T. = akan yarisi; boyun lima sili (boyuna ikidian sakaymas yara). = T. San yaras; boyun hastal (boyunda kan iyilemeyen yara). = T.Diy. ? = < ? yamak Ke. = Tetek, gldn, gl kaisi. = T. Vazo, saks. = T.Diy. ? = < ? k yamdak (1) Ku. = Sprge. = T. Sprge. = T.Diy. ? = < ? k yamdak (2) T. = o sprge. = T. Byk sprge. = T.Diy. ? = < ? k yamdaklik Ku. = Sprge kilidian bir hil smlk. = T. Sprge yaplan bir tr k k bitki. = T.Diy. ? = < ? yamdimak = Sprmek. = T. Sprmek. = T.Diy. ? = < ? yamzal = Ta bari, yantuluk. M: Tani yamzilia ikipla ynip tm. = T. Da yamac.M: Dan yamacna kp hemen indim. = T.Diy. ? = < ? yanpuak H. = Yaa tidian sayman. = T. Aa delen alet. = T.Diy. ? = < ? k yandak . = Harvia yandap koulidian at. M: at tartsa, yandak at tartmaptu k (makal). = T. Arabann yanna koulan at. M: at ekse, yan at ekmez. (atasz). = T.Diy. ? = < ? yanyia Ku. = ikni yan yaii. = T. Kapnn yan tahtas. = T.Diy. ? = < ? yava kknar = imenliklerde sidian bir hil yavaek, talardimu bolidu. = T. imenliklerde yetien bir tr yaban iei, dalarda da bulunur. = T.Diy. ? =<? yava ma = Samanolluk smlk, talik, caylardiki smlkler arisida, orman etliridiki nemlik caylarda sidu. = T. nce gvdeli bitki, dalk yerlerdeki bitkiler arasnda, orman kenarlarndaki nemli yerlerde yetiir. = T.Diy. ? = <? yayak L. = Piyade. Koakta mundak kelgen: Tikenlikke tiken dessep yayak keldim, k Hemrayim yok arip yaluz yilap keldi M: Bir il boldi sen bu yakta yatkali, arip klm bilen sni yoktap keldim. = T. Piyade. Koukta rnek gelen

144

ekliyle: Tikenlikke tiken dessep yayak keldim, Hemrayim yok arip yaluz yilap keldi M: Bir il boldi sen bu yakta yatkali, arip klm bilen sni yoktap keldim. = T.Diy. yaya TS 2414 = < ? yaytak Ke. = Egersiz, eger tokulmian. M: Yaytak atka mindim. (Bu sz k Hotende

yuptak, turpanda yavdak diyilidu. = T. Eersiz, eer taklmayan. M: Eersiz ata bindim. (Bu sze Hotende yuptak, Turpanda yavdak denilir). = T.Diy. ? = < ? yer pori T. = Yer toziki. = T. Yer tozu. = T.Diy. ? = < ? yer tozak L. = Mogo, kozikarni. = T. Mantar. = T.Diy. ? = < ? k yer acimak Ke. = Dm mek. M: Yer acap lmek. = T. Yz koyun dmek. M: k Yz koyun dp lmek. = T.Diy. ? = < ? yer yaiki = Hasi. = T. Yerfst. = T.Diy. ? = ET yer yaliur Ke. = Yer yutkur (kaa szi). Koakta mundak kelgen: Barmiurey, barmiur, Baran yridin kelmigr. Bizni yollara karatti, Aik digen yer yaliur. = T. Kahrolsun (beddua sz). Koukta rnek gelen ekliyle: Barmiurey, barmiur, Baran yridin kelmigr. Bizni yollara karatti, Aik digen yer yaliur. = T.Diy. ? = < ? yer yi = Kirsin. = T. Gaz ya. = T.Diy. ? = < ? yeksan Ke. = Yala, sapla, ptnley. Yeksan undak --- sapla undak. = T. Tek,hepsi,tamamen. M:. Yeksan undak-hepsi yle. = T.Diy. yeksan 2 TS 2425 = < ? yele L. = Gleg. = T. Salncak. = T.Diy. ? = < ? yel-boran Ku. = amal-boran. Koakta mundak kelgen: Yel-borandek yel bolup, Yetsem yarimni kia irza gldek ailip, Sanivalsam bima. = T.

Rzgar-boran. Koukta rnek gelen ekliyle: Yel-borandek yel bolup, Yetsem yarimni kia irza gldek ailip, Sanivalsam bima. T.Diy. Kr.

yel(1) TS 2425 ; boran TS 327 = ET Kr. yel(1) ED 916 b yel yara L. = Siplis. = T. Organlarn ryerek lmesi. = T.Diy. ? = < ? yensunuk Ku. = Bulaklarda bolidian kurutka oha canivar, dora ornida su bilen k tirikla iilidu. = T. Kaynak sularnda bulunan kurda benzeyen hayvan, ila yerine suyla iilir. = T.Diy. ? = < ?

145

yobdan H. = Konak unidin kilinan tamak. = T. Msr unundan yaplan yemek. = T.Diy. ? = < ? yoputmak = Yourmak, yapmak. = T. Gizlemek, kapatmak. = T.Diy. ? = < ? yopura Ke. = Udul, du. M: Bir maina yni yopurisia klip ippide tohtidi; balam hiliki ademge yopura klip kalmian cuma! = T. Kar. M: Bir araba evin karsna gelip birden durdu; ocuum o insana kar gelme tamam m! = T.Diy. ? = < ? yopura Ku. = Srem. = T. Trmk. = T.Diy. ? = < ? yotuk Ku. = Yantu, kiypa, yanbari. M: Yotuk yer --- yantu yer. = T. Eik,eri, k yama. M: Yotuk yer --- eik yer. = T.Diy. ? = < ? yotukmak Ke. = Kz kapii yaki yz-kzi iip kalmak, ovukmak. = T. Gzkapa k k veya yz gz imek. = T.Diy. ? = < ? yoda Ke. = Ebgar, sokal; namrat, gaday; oruk, kotur. = T. aresiz, sakat;fakir,yoksul, zayf. = T.Diy. ? = < ? yodo Ku. = Yodaa kara. = T. Yoda szc.bkz. = T.Diy. ? = < ? yodimak = Korsii arian ademlerni tuz, nan katarlik nesriler bilen alimak (hurapi usul bilen davala). = T. Karn aryan insanlar tuz,ekmek gibi eylerle sepilemek (hurafe yntemiyle tedavi). = T.Diy. ? = < ? yortmak = Uak kedem bilen tz hem silik mamak (bu sz asasen atka karitilidu). M: Atni yortmak --- atni yortup mamak. = T. Ufak admla tez ve kayar gibi gitmek (bu sz asl olarak at iin kullanlr). M: Atni yortmak --- Atn ufak admlarla srmek. = T.Diy. Kr. yort- 3 komak Der.S. XI. 4298 = ET yort- ED 959 a yosul Ku. = Pukrani alva-yasakka heydigui orda doisi, yasavul. = T. Halk vergi yerine zorla altran saray grevlisi. = T.Diy. ? = < ? yoa A. = Teke, oyuk. = T. Duvargz,oyuk. = T.Diy. ? = < ? yoa tam Ke. = y bilen y otturisidiki pakar tam. = T. Ev ile ev arasndaki bask dam. = T.Diy. ? = < ? yoa tama minmek Ke. = Meshire. M: Velsipitke minimen dige, yoa tama minip kelgine. = T. Alay sz. M: Bisiklete bineceine alak duvara bin. =

146

T.Diy. ? = < ? yoani = oi, tekebbur, poi. = T. Kibirli,marur. = T.Diy. ? = < ? yoksaz H. = Kembeel, namrat. = T. Yoksul,fakir. = T.Diy. ? = ET Kr. yoksuz k fakir ED 907 b yoksiz H. = Yoksaza oha. M: Bala yoksiza, kyik oksiza (makal). = T. k Yoksaz ile ayn anlamda.M: ocuk yoksula, geyik oksuza.(atasz). = T.Diy. ? = ET Kr. yoksuz fakir ED 907 b yokla Ku. = Yok. = T. Yok. = T.Diy. ? = < ? k yol azi = Tt koa dokmui. = T. Drt yol kesi, kavak. = T.Diy. yol az TS 2460 = < ? yolek Ke. = Arilik, karidur (korani dervazisi astidin korani iige kirgilik bsip tidian arilik). = T. Aralk,koridor (avlunun byk kapsndan evin iine kadar basp geilecek aralk). = T.Diy. ? = ET yolak ED 925 a yonak H. = Deli tora. = T. Tam, uygun. = T.Diy. ? = < ? k yonup-yumurup Ku. = Yonup-komurup. = T. Yontup-koparp. = T.Diy. ? = < ? yupu T. = Yli, yupka. = T. nce, kaln olmayan. = T.Diy. ? = < ? yutkunak . = Yutkuluk. = T. Sindirim sistemiyle solunum sisteminin ortak yolu. = k k T.Diy. ? = < ? yutma H. = Kvrkni astidin tidian rik. = T. Kprnn altndan geen ark. = T.Diy. = ET yudi-yuki . = irem, yirarak. M: Yudi-yuki tukkan. = T. Uzak. M: Uzak akraba. = k T.Diy. ? = < ? yukma Ku. = Yukumluk. M: Yukma arik --- yukumluk ksel. = T. Bulac. M: k Yukma arik --- bulac hastalk. = T.Diy. ? = < ? yulkunmak = zni zi yulmak, balaktin kutulu n kinip herket kilmak. M: Kamakka ken bliktek yulkunmakta idi. = T. Kendi kendine koparmak, badan kurtulmak iin g sarfedip hareket etmek. M: Oltaya den balk gibi rpnyordu. = T.Diy. ? = < ? yumimak = Yumap kalmak, aii yanmak, rayidin kaytmak, makul bolmak. = T. Yumuamak, fkesi gemek, anlamak. = T.Diy. Kr yumuak(2) TS 2472 =

147

ET yuma- ED 939 a yumurmak = Komurmak, yonumak, adurmak. = T. Koparmak, yontmak,devirmek. = T.Diy. ? = < ? yumuria yukmaslik = Hinerse a kelmeslik, kile tesir kilmaslik. = T. Hibir eyden honut olmamak, zerre kadar tesir etmemek. = T.Diy. ? = < ? ytk Ku. = Toluklima, koume. M: Aliimiz tgep kalay didi. Biraz ytklivalayli. = T. Ekleme,ilave etme. M: Tahlmz bitmek zere. Biraz ilave edelim. = T.Diy. ? = < ? ygme L. = Ygme kilip kaskanda piurulidian hornan, huacuer. = T. Sarlp buhar kazannda piirilen ekmek. = T.Diy. ? = < ? ydmi L. = Hamal, mal touui. = T. Hamal, mal tayan. = T.Diy. ? = < ? yr (2) Ku. = Katnaydian vasite yaki bir yakka baridian adem. M: Yr ikip kalsila barimen; birer yr ikip kalsila evetip brimen. = T. Ulam arac veya bir tarafa giden insan. M: Ara bulursam giderim; gidecek insane bulursam gnderirim. = T.Diy. Kr. yry TS 1655 = < ? yr (2) = Kaide, nizam, pede, e. M: Kumul yride --- Kumule Kumul pediside, Kumul kaideside; u nahini kumul yride ytidiken. = T. Kaide, nizam, usl. M: Kumul yride --- Kumul uslyle, Kumul kaidesiyle; o arksn Kumul uslyle sylyor. = T.Diy. ? = < ? yrgini su yakilap turmak = Ensirep turmak, korkup turmak, yrek aldi bolmak. = T. Kayglanmak, ok korkmak. = T.Diy. ? = < ? yz krsetmek T. = lm-yitim ilirida ve tasadipi hadisiler yz bergende petege barmak. = T. lm-yitim ilerinde ve beklenilmeyen olaylarda gidip znt bildirmek. = T.Diy. ? = < ? ypiik . = Bize, klin. = T. Utanmaz. = T.Diy. ? = < ? k ytinan Ku. = Mhrivan, emgzar, klek; en, huyar. = T. Sevecen, sevindiren, hogrl; uyank. = T.Diy. ? = < ? yzek L. = Dekke. = T. Azar. = T.Diy. ? = < ? ysir = Yitim (bu sz kpine yitim-ysir digen cp sz eklide klidu). Koakta mundak kelgen: Atam mni anam mni, Capa-emgek bilen bakkan. zim yimni ysir eylep, Mazarlara irak yakkan. = T. Yetim (bu sz ou

148

zaman yitim-ysir ikilemesi eklinde gelir). Koukta rnek gelen ekliyle: Atam mni anam mni, Capa-emgek bilen bakkan. zim yimni ysir eylep, Mazarlara irak yakkan. = T.Diy. ? = < ? ysivlek T. = Besey. = T. Lahana. = T.Diy. ? = < ? yikmak . = Yerge su tola kirip ketkenliktin kkirip kidin ketmek. M: Yerge su k k tola kirip yikip ketti. = T. Yere ok su girmesinden dolay zayflamak.M: Yere ok su girip zayflad. = T.Diy. ? = < ? ya = Uru ce; yav, dmen. M: Ya yandin kopar bala kelse krindatin (makal). = T. Sava; dman. M: Sava yandan kopar bela gelirse kardeten (atasz). = T.Diy. Kr. ya TS 2362 = ET Kr. ya dman ED 898 a ygilamak Ke. = Urumak, sokumak, cidellemek. = T. Savamak,dvmek. = k T.Diy. ? = ET Kr. yala- dman olmak s.903 b ykin-yoruk = Tonu-bili. M: U ykin yoruklarni eyipliidin ensiridi. = T. Tandk. M: O tandklarn ayplamasndan kayglanr. = T.Diy. ? = < ? yglk = Tamak, yimeklik. M: Biri yene birige yglk tutuptu. = T. Yemek, yiyecek. M: Biri yine birine yemek ikram etti. = T.Diy. ? = yeg ED 911 a ylikmak Ku. = Zrikmek. M: Bu yerde birmu totuup yokken bek ylikip kettim. = k k T. Sklmak. M: Bu yerde bir tane bile tandm olmadndan skldm.. = T.Diy. ? = < ? yimi Ku. = Mive, mive kurui. = T. Meyve, meyve kurusu. = T.Diy. Kr. yemi TS 1618 = ET yemi DLT I. 251, 263 ynini almak = Bolumak, yan basmak, terepdar bolmak. M: U ainisini ynini lip, uni bozek kilianlara karilik bildrdi. = T. Desteklemek, taraf tutmak. M: O aabeyinin tarafn tutup, ona kar gelenlere kar kt. = T.Diy. ? = <? yni-vili Ku. = Etrapi, p-risi. = T. Etraf, evresi. = T.Diy. ? = < ? yvidak Ku. = Yaydak. M: ekni yvidak minip keldim. = T. Eyersiz. M: Eee k eersiz binip geldim. = T.Diy. ? = ET yabtak ED 873 a yit = Kuymak, elpek, pokal. = T. Gzleme,rek. = T.Diy. ? = < ? yitim oak H. = Oakni ot kalaydian yri. = T. Ocan ate yaklan yeri. = T.Diy. k ?=<?

149

yiha-ygem = Kara-koyuk, birakla. = T. Ayrm yapmakszn, hepsi. = T.Diy. ? = < ? yidi H. = Buzuk, buzulan. M: Yidi tuhum --- buzulan tuxum. = T. Bozuk, bozulmu. M: Yedi tuhum --- bozuk yumurta.. = T.Diy. ? = ET Kr. ydg kt kokan her ey DLT III. 12 yia kelem Ku. = Krinda kelem. = T. Kurun kalem. = T.Diy. Kr. aa TS 32 a ve Ar. kalem OTL 484 a = ya ED 899 a yigoyen apan Ku. = Yaka ve pelirige kete bsilan kedimki apan (ayale). = T. Yaka ve alt ksmna ileme baslan eski palto.(kadnlar iin) = T.Diy. ? = < ? yigitlenmek Ke. = Oul balilik kilmak, baturlui tutmak, cretlenmek. = T. Erkeklik yapmak, kabadaylk yapmak,cretlenmek = T.Diy. yiitlen- TS 2453 = ET Kr. yigit gen,gl adam ED 911 b yigine Ku. = Halka, zire. Koakta mundak kelgen: Yarimni kulakia yigine bolay deymen, O yanima a koyup, divani bolay deymen. = T. Halka, kpe.Koukta rnek gelen ekliyle: Yarimni kulakia yigine bolay deymen, O yanima a koyup, divani bolay deymen. = T.Diy. ? = < ? yilamak L. = Yilimak. = T. Alamak. = T.Diy. ala- TS 43 = ET la- ED 85 b k yimen L. = Bayavan, l, det. Koakta mundak kelgen: Nege yrse sni bilen barurmen, Kz yaima kme salip trmen. hudaytala cptn ayrimasun, arip bolsam u yimende yaturmen. = T. l, sahra. Koukta rnek gelen ekliyle: Nege yrse sni bilen barurmen, Kz yaima kme salip trmen.

Hudaytala cptn ayrimasun, arip bolsam u yimende yaturmen. = T.Diy.

Kr. yemen TS = Kr. yemen Arap Yarmadasnn bat gney tarafn tekil eden blge OTL 1160 a

150

DZN

Anadolu Diyalektleri Uygur Diyalektleri T.Diy. ala- TS 43 = yilamak T.Diy. Kr. ar(I) TS 129 =ri T.Diy. Kr. ar(I) TS 129 =ridimak T.Diy. baak (I) TS 235 =maak T.Diy. cngl TS 403b =igil T.Diy. Kr. akl TS 423 b =aal T.Diy. Kr. ekin TS 681 =kin T.Diy. Kr. ekinci TS 681 =kini T.Diy. Kr. ekincilik TS 681 =kinilik T.Diy. esirge- TS 727 =sirkimek T.Diy. Kr. eek dikeni TS 734 =ek tiken T.Diy. Kr. gam(I) TS 812 =gem (1) T.Diy. gezekIV Der.S. VI. 2021 =gzek T.Diy. gdkla- TS 851 =idik T.Diy. gon I Der.S. VI. 2099 =on T.Diy. Kr. gula II Der.S. VI. 2191 =gula T.Diy. Kr. gn(2) TS 907 =gn T.Diy. Kr. hap hap yimek Tar.S. III. 1899 Yansma sz. =hap T.Diy. ice ibi I 3 Der.S. VII. 2501 =ce T.Diy. Kr. iik- 2 Der.S. VII. 2505 =iikmek T.Diy. ikindi TS 1061 =ikindi T.Diy. Kr. imle- TS 1074 =imlimek T.Diy. in- (1)TS 1088 =inmek T.Diy. in( 1) TS 1079 =in T.Diy. Kr.inan- TS 1080 =inenmek T.Diy. Kr. iti (I) Der.S. VII. 2529 =ti T.Diy. izci TS 1130 =izi T.Diy. kakII TS 1160 = kak

151

T.Diy. Kr. kalkan TS 1171 = kalkan T.Diy. kalpak TS 1175 = kalvak T.Diy. Kr. karai Der.S.VIII. 2641 = karai (1) T.Diy. Kr. karamuk TS 1208 = karimuk (2) T.Diy. karasinek TS 1212 = karasiek T.Diy. karsak Tar.S. IV. 2319 = karsak T.Diy. Kr. karsan Der.S. VIII. 2668 = karsan T.Diy. Kr. kalk Der. S. VIII. 2680 = kalik T.Diy. kavu- TS 1245 = kavumak T.Diy. kayrak (3) Der.S. VIII. 2706 = kayrak T.Diy. Kr. kemk Der.S. VIII. 2737 = kemuk T.Diy. Kr. kenar(2) TS 1268 =kanar T.Diy. Kr. krtkII Der.S. VIII. 2837 = kirtu T.Diy. kilit TS 1322 =kilit T.Diy. kin TS 1325 =kin T.Diy. kollap Der.S. VIII. 2910 = kollap T.Diy. Kr. konakIII Der.S. VIII. 2915 = koak T.Diy. Kr. koa TS 1367 = koa T.Diy. kovuk I Der.S. VIII. 2940 = kovuk T.Diy. kovu- Der.S. VIII. 2940 = kovumak T.Diy. Kr. kn Der.S. VIII. 2947 =kcn T.Diy. klk TS 1378 =klk T.Diy. Kr. kme Der.S. VIII. 2956 =kmek (1) T.Diy. kmek Der.S.VIII. 2956 =kmek (2) T.Diy. kpk TS 1381 =kpk (2) T.Diy. Kr.kpr-TS 1381 a =gren kprmek T.Diy. Kr. ktrm TS 1389 =ktirem T.Diy. Kr.ku- = kumak T.Diy. Kr. kum TS 1403 = kumsak T.Diy. Kr. kum TS 1403 = kumsa T.Diy. Kr. kum TS 1403 = kumula T.Diy. kuvan- kvan- Der.S. VIII. 2849 = kuvanmak

152

T.Diy. Kr. kk TS =uuk T.Diy. Kr. krek kemii TS 1440 =krek (2) T.Diy. krk TS 1441 =krk T.Diy. Kr. lalak(1) Der.S. VIII. 3060 =lalak T.Diy. Kr. lala Der.S. VIII. 3061 =lalay T.Diy. Kr. leek TS 1458 =lek T.Diy. Kr. lelle Der.S. VIII. 3072 =lele T.Diy. Kr.lok(I) lk(I) =loka T.Diy. Kr.lok(I) lk(I) Der.S. VIII. 3089 =lokta T.Diy. Kr. mal TS1494 =mal-mket T.Diy. mangal TS 1500 =maal T.Diy. Kr. minik TS 1567, Kr. at TS 154 =minik at T.Diy. Kr. miik Der.S. VIII. 3204 =mi T.Diy. Kr. mut I Der.S. VIII. 3225 =mut T.Diy. Kr. nem TS 1643 =nmira T.Diy. Kr. ok III Der.S. IX. 3274 =ok T.Diy. Kr. okruk Tar.S. V. 2946 =okuruk (1) T.Diy. Kr. on- TS 1688 =odurmaslik T.Diy. Kr. on- TS 1688 =omak T.Diy. Kr. on- TS 1688 =omas T.Diy. Kr. orak TS 1690 =orake T.Diy. ota TS 1702 =otak T.Diy. Kr. ota TS 1702 =otalu T.Diy. otuk- Der.S. IX. 3295 =otukmak (1) T.Diy. oyuncu TS 1712 =oyuni T.Diy. oz- II Der.S. IX. 3306 =ozmak T.Diy. ksz TS 1722 =ksz T.Diy. Kr. s-(I) Der.S. IX. 3355 =skle T.Diy. zen III z (I) 2 Der.S. IX. 3367 =zen T.Diy. Kr. sar TS =sarui T.Diy. Kr. sahal Der.S. X. 3515 =sahal h

153

T.Diy. sak TS 1889 =sak T.Diy. salkn Der.S. X. 3526 =selkin T.Diy. saltan(I) Der.S. X. 3529 =salta (1) T.Diy. san TS 1901 =san T.Diy. Kr. sanc otu TS 1901 =sancik ot T.Diy. sapa<sapak Der.S. X. 3539 =sapak (1) T.Diy. Kr. sapan TS 1907 =sapkan T.Diy. sars- TS 1916 =sarsimak T.Diy. Kr. sarsak Der.S. X. 3548 =sersuk T.Diy. say- TS 1924 =saymak T.Diy. Kr. serin TS.1945 =srn T.Diy. Kr. serin TS.1945 =srndimek T.Diy. Kr. sevin- TS 1955 =synmek T.Diy. Kr.sk- TS 1966 =sikmak T.Diy. svac TS 1975 =suvaki T.Diy. sz- TS 1978 =sizmak T.Diy. sini(II) Der.S. X. 3638 =sini (1) T.Diy. Kr. sini(II) Der.S. X. 3638 =sinilimak T.Diy. sirke II TS 1992 =sirke T.Diy. Kr. sou- TS 2002 =sotanmak T.Diy. soku Der.S. X .3660 =sokur T.Diy. Kr. sokul- TS 2004 b =sukulumak T.Diy. Kr. sol- TS 2006 ET =solamak T.Diy. Kr.skesb Der.S.X. 3671 =ske T.Diy. sz TS 2022 ; sal- TS 1898 =sz salmak T.Diy. Kr. sulak TS 2039 =sulaki T.Diy. Kr. sulak(1) 3. Der.S.X. 3691 =sulak T.Diy. Kr. suvay subay(I) Der.S. X. 3687 =suvay-salta T.Diy. Kr. suyuk sv Der.S.X. 3704 =suyuk T.Diy. sng TS 2051 =sng T.Diy. Kr. sr TS 2057 =srk T.Diy. ss- TS 2060 =szmek

154

T.Diy. stligenstlen Der.S. X. 3726 =stligen T.Diy. Kr. sz- TS 2063 =sz T.Diy. Kr. a- TS 2078 =amak T.Diy. Kr. epek apak(II) Der.S.X. 3746 =epek T.Diy. Kr. i TS 2098 =i T.Diy. Kr. or Der.S.X. 3790 b =orlak T.Diy. Kr. orak II =orla T.Diy. ucuz TS 2271 =ucuz T.Diy. Kr. uma II =uma T.Diy. umak Tar.S. VI. 3891 =umak T.Diy. uurma TS 2274 =uurma T.Diy. Kr. ulak III 1 Der.S. XI. 4032 =ulak-kurak T.Diy. uya(3) Tar.S. VI. 4022 =uya T.Diy. uz II TS 2297 =uz T.Diy. nle- TS 2309 =nlimek T.Diy. Kr. zm TS 2324 =ucum T.Diy. vit vit vd vd I Der.S. XI. 4099 =vitvit T.Diy. Kr. ya (3) TS 2362 =yala T.Diy. Kr. ya TS 2362 =ya T.Diy. yalak (1) TS 2372 =yalak T.Diy. Kr. yaln 2 TS 2375 =yala T.Diy. Kr. yana- Tar.S. VI. 4293 =yaimak T.Diy. Kr. yar II TS 2393 =yarda T.Diy. Kr. yara TS 2393 =yara-irik T.Diy. Kr. yarakl Der.S. XI. 4180 =yarak T.Diy. yaran- TS 2394 =yaranmak T.Diy. Kr. yarma eftali TS 2402 =yarma aptul T.Diy. yaya TS 2414 =yayak T.Diy. yeksan 2 TS 2425 =yeksan T.Diy. Kr. yemi TS 1618 =yimi T.Diy. Kr. yenge TS 2430 =pi-yege

155

T.Diy. yiitlen- TS 2453 =yigitlenmek T.Diy. yol az TS 2460 =yol azi T.Diy. Kr. yort- 3 DeR.S. XI. 4298 =yortmak T.Diy. Kr. yumuak(2) TS 2472 =yumimak T.Diy. Kr. yry TS 1655 =yr (1)

Kkenlerine Gre Dizin Arapa Kr. Ar. attr aktar OTL 52 b =hattar Ar. habs OTL 304 b= hapse Ar. hm OTL 321 b = hami Ar. hamle OTL 321 b = hamile Ar. hammm OTL 322b = hamnam Ar. maal TS 1500b = maal Ar. melmet OTL 607 b = malamet Ar. mazr OTL 591 a = mezur krmek Ar. nashat OTL 808 b = nasat Kr. Ar. s at OTL 903 b = set Kr. Ar. sal OTL 916 a = sala (2) Kr. sayd av, avlanma OTL 922 b = sayat Ar. sirke OTL 957a = sirke Ar. yemen OTL 1160 a = yimen

Birleik veya ki Dilli Biimler

himrik ve Far. =himrik a horluk ve Far. nn = horluk nan hl ve Far. ten = hlten kara ve Ar. yetm = kara yitim kora ve Far. nn= kora nan Kr. Far. lf OTL 539 a, lap ve Far. hor. = laphor h

156

Far. nn OTL 806 a+ Far. tahte OTL 1023a= nan tahta h yle ve Far. ig-i = yle igi stik ve Far. = stik a Ar. sevb+ Far. hne= svephana h yapma ve Far. nn = yapma nan yarma ve Far. eft-l = yarma aptul yia ve Ar. kalem = yia kelem

Eski Trke

ET ana ED 169 b-170 a = ne ET Kr. ar ED213 = ri ET Kr. ar ED213 = ridimak ET auk- ED259 b = oukmak ET baak ED378 b = maak ET Kr. araf TS 441 idi ve ap = idiap ET Kr. me DLT I 417 kapak ve m. = kapak m ET ee ED20 a = ce ET ekin ED 109 a = kin ET Kr. ekin ED 109 a = kini ET Kr. ekin ED 109 a = kinilik ET emgek (2) ED159 b = mgek ET n- ED 168 a = inmek ET ne- ED171 a = nimek ET esirge- ED252 b = sirkimek ET la- ED 85 b = yilamak ET Kr. imek ED27 b = imek (2) ET ikindi ED111 b = ikindi ET Kr. im ED155 a = imbe ET imle- ED161 a = imlimek ET in DLT I, 49,55 = in

157

ET inan- ED188a = inenmek ET Kr. ien- DLT I, 202 ien+ mez+lik = senmeslik ET ilig ED262 a = ilik ET Kr. ti ED72 b = ti ET Kr. kablan- ED 584 b, kapla-+ u = kaplau ET kadrak ED 604a = kayrak ET kaun ED 611b = on ET kak(1) ED 608 b = kak ET Kr. kak- ED 609 a ve sok- ED 805 a, kak-il- ve sok-il- = kaklaysokilay ET Kr. kalkan ED620 b = kalkan ET kap ED 584 a = kovuki ET Kr. kara karak DLT I, 382 = kara karak ET kara ED647 b = karai (2) ET kara DLT I, 445 = karai (1) ET karak DLT I,382; II, 116; III, 29 = karak ET karm ED659 b = krim ET Kr. karamuk(3) ED660 b = karimuk (2) ET karsak ED663 b, ayrca kr. H. Eren 215 a = karsak ET Kr. kaa ED 673 b = kaa ET kal ED 672 b = kalik ET kav- ED588 a = kavumak ET kavu- ED 588 a = kovumak ET kek DLT I, 44,230,479; II, 283 = kek ET keleb ED716 a = klep ET Kr. kel-ED 715 b, kel-gi. = kelgindi ET kezig ED 759 a = gzek ET krkn ED 654 a = kirin ET krt ED649 a = kirti ET ksl ED667 b = kisil ET kiig ED 696 a = uuk ET Kr. ko ED 670 a = kolak

158

ET Kr. ko ED 670 a = komak ET Kr. kou ED 671 b = kouk salmak ET Kr. k DLT I 321; yol DLT I 53,63. k ve yol. = k yol ET kgen ED712 a = kgen ET Kr. kk (4) ED708 b = kklimek (2) ET Kr. kk DLT III,132, kk+i. = kki ET kk, ED 708 b. = kk (2) ET Kr. klik ED 717 b. = kleg ET klk DLT I, 392 = klk ET kpg DLT I, 390; III, 136 = kpk (2) ET Kr. krgit- ED 743 b, krkt-me. = krktme ET Kr. ky- DLT I; 43,448; II, 188; III 47, 246, 435, = kyk ET kzkenek ED 760 a = kzgnek ET Kr. ku-ED 590 a = kumak ET Kr. kula 1398 = ulacimak ET Kr. kum ED625 b = kumsa ET Kr. kum ED625 b = kumsak ET Kr. kum ED625 b = kumula ET Kr. k ED 693 a = ktgr ET Kr. k ED 693 a, Kr. sal- DLT II 24, k ve sal-. = k salmak ET Kr. kl- ED 715 b= klgnek ET Kr. kn ED725 a = gn ET krgek ED 743 a = krek (2) ET krk ED741 a = krk ET Kr. ksk ED 750 a , kuska ve akan. = kuska akan ET Kr. manu ED 767a = manca ET mandar DLT I, 457 = mandar ET merdek ED 772 a = merdek ET Kr. mi ED772 a = mi ET Mo. ilta ilta ve atmak = ilta atmak ET m- ED 767 a = mkimek ET Kr. mugad- KB 320 = munup kalmak

159

ET oru ED90 b = okrek ET ok DLT I,37,48 = ok ET on- ED168 b = omak ET Kr. on- ED168 b = odurmaslik ET Kr. on- ED168 b = omas ET Kr. opr ED13 b = opur ET ordu DLT I,124 = ordu ET Kr. orgak DLT I,14,244,307; III , 45,267 = orake ET ota ED46 b = otak ET Kr. ota ED46 b = otalu ET Kr. oy DLT I, 49,146 = oymat ET Kr. oyun ED274 a = Oyuni ET oz- ED279 b = ozmak ET gsz 1 ED116 b = ksz ET mgen ED 159 b = mken ET Kr. DLT I, 41 = ET pm DLT I, 75 = pm ET Kr. sken = zgen ET Kr. tek ED 50 b = deklik ET tg ED51 a = teg ET zek (1) ED285 a = zek ET zen ED289 a = zen ET Kr. sa- ED 781 b = saymak ET saak ED807 b = sakak (1) ET sak ED 803 b = sak ET Kr. sak ED 803 b sak+ ta = sakta ET sakal ED808 b = sahal h ET Kr. sal- ED 824 b = saldar ET Kr. sal- ED 824 b, ET u ETG 52 = salu ET Kr. salkm ED826 a , Mo. salkn = selkin ET san DLT III,157,429 = san

160

ET san- ED 833 a = sanmak ET Kr. san ED835 b = sancik ot ET sap DLT I,384;III,145 = sapak (1) ET sargan DLT I,438 = saraan ET Kr. sark DLT I, 329,374, 395; III, 162, 224 = srik- suruk ET Kr. sark DLT I, 329,374, 395; III, 162, 224 = srik-sumul ET Kr. saru- ED 844b, -gui ETG 52 = sariu ET sars- ED854 a = sarsimak ET satma DLT I, 433 = satma ET Kr. say (1) ED 858 a = sayau ET Kr. say = sayiki ET sep DLT I, 319 = sep (1) ET Kr. sewn- DLT II, 153 = synmek ET sk- ED 804 b = sikik ET Kr. sk- ED s.804 b = sikmak ET Kr. sk ED 808 a = sikim ET srt ED846 b = sirtik ET sz- ED861 a = sizmak ET sirke, I, 191,207,209,430;II;30,138, 295,337; III,121,252,284 = sirke ET Kr. so- ED 806 a = sotanmak ET solu- DLT II, 109 = solamak ET sor- DLT III, 181 = soraklimak ET Kr. sogutku DLT I , 503 = sovutku ET Kr. sz ED 860 b ; sal- ED 824 b. sz ve sal- = sz salmak ET Kr. suut ED 806 b = sogat ET Kr. suva- ED 785 a = sipimak ET Kr. suvlag ED788 a = sulak ET Kr. suvlag ED 788 a = sulaki ET Kr. suvlu ED 788 b = suuluk ET Kr. suvuk ED 786 b = suyuk ET s DLT I, 349,441,497; II, 264 ; III, 337,368 = sng ET srg DLT I, 389; III 102 = srk

161

ET ss- DLT II,152,184 = szmek ET Kr. sz- DLT I, 450; II, 9 = sz ET ap ED 866 a = ap (1) ET ar ar DLT I, 324 = ar- ar ET Kr. e- DLT II, 293 = ek ET Kr. i (1) ED856 = i ET Kr. sor- DLT III, 181, sora-n- = soranmak ET Kr. or ED868 b = orla ET Kr. or ED868 b = orlak ET Kr. ota YUTS 381 a = ota at ET Kr. pik DLT I, 390 , p+ ik = pk ET Kr. tam ED 502 b , oci ve tam = ocitam

ET umak DLT I, 118, 119; III, 374 = umak ET Kr. u- ED 19 b = uurma ET Kr. ulan- DLT I, 257 = ulaymak ET uuz ED32 a = ucuz ET uuzla- ED32 b = ucuzlimak ET ukruk ED90 b = okuruk (1) ET Kr. ula ED136 a = ulak-kurak ET uld- DLT I,104,273 = uldimak ET Kr. uru ED 214 b = uruka ET uya DLT I,85,86 = uya ET uz ED277 b = uz ET Kr. n ED 167 b = nlimek ET ren ED233 b = ren ET kr- (1) ED 260 b = krmek ET z(1) ED278 b = z ET ztlk ED 282 b = ztlk ET yaban ED872 a = yapan ET yabtak ED873 a = yvidak ET Kr. ya ED 895 a = yala ET Kr. ya ED898 a = ya

162

ET Kr. yala- s.903 b = ygilamak ET Kr. yaka(1) ED 898 a = yaka-yavan ET yaka (2) ED898 a = yaka ET yala ED 918 b = yala ET Kr. yala ED 918 b = yalayapmak ET Kr. yal (2) s.929 a = yala ET yaa- ED 953 a = yaimak ET Kr. yar(2) ED953 b = yarda ET yaran- DLT I, 394; III, 20,83 = yaranmak ET Kr. yat 882 b = yat-yopur ET yeg ED 911 a = yglk ET yemi DLT I, 251, 263 = yimi ET ya ED 899 a = yia kelem ET Kr. yigit ED911 b = yigitlenmek ET Kr. yoksuz ED 907 b = yoksiz ET yolak ED 925 a = yolek ET yort- ED959 a = yortmak ET yuma- ED939 a = yumimak

Farsa Far. kr OTL 488 b = kar Far. krger OTL 490 a = karger Far. keld TS 1322 b = kilit Kr. Far. ly OTL 543 b, lay+i = layi Kr. Far. nem OTL 820 =nmira Kr. Far. sye OTL 922b saye +la+t- = saylatma Far. seg OTL 929 = seg Far. serho OTL 942 = serhu h

Moolca

163

Kr. Mo. sadak = sadiini asmak Mo. salkn = selkin Mo. sern = srn Mo. srg = srk Kr.Mo. ilta sebep, gereke = ilta atmak

Trke Karlklarna Gre Dizin T. Abla.=ce T. Abla. =hede T. Acayip, tuhaf, yakksz. =reskel T. Acele etmek, armak, telalanmak, korkmak,ciddilemek. =oukmak T. Acele etmek, telalanmak. =amak T. Acele etmek, telalanmak; zahmet etmek; korkmak=nderimek T. Acele-acele uraya buraya komak. =klde kme bolmak T. Aceleci.=hololop T. Acelecilik. =nokatilik T. Acelecilik. =milakman T. Ac, dert. =kpk (1) T. Acmak, efkat gstermek. =kym T. Acmak.=ugilanmak T. Aciz,rezil; ucuz. =ucuz T. Ak, ak kalan. =hair kay T. Ak. =yala T. Adet, gelenek;rsiyet; belli hastalklar tedavi iin hazrlanan ilalar.=udum T. Aferin, teekkr. =er T. Aferin, teekkr. =er-er T. Afyon. =kknar T. A rmede kullanlan ahap alet. =kep (2) T. Aabey ve kk erkek kardelerin karlar, yenge. =pi-yege T. Aac 50-60cm. uzunlukta kestikten sonra yakmak amacyla dizme, bu

164

ekilde dizilmi odun.=sercan T. Aacn kav =idik T. Aa delen alet. =yanpuak T. Aa direk. =mumun T. Aa kilidin knts. =lok T. Aa kova, aa bidon. =soa T. Aa kova; aa oluk. =matal T. Aalarda kan oyuk =smte T. Aatan yaplan buhar tenceresinde piirilen yemeklerin iyi pimeden kalmas.=iliip kalmak T. Aatan yaplan kilit. =lokdan T. Aln it tarzndaki kaps =aral T. Ar karakterli, szde,ite sakin kiileri tanmlamakta kullanlan benzetme sz. =ir karvan T. Arlklm =nimiek T. Az birlii etmek. =mukuldamak T. Azdan akan su, salya =al T. Alamak. =yilamak T. Ar ve baka sebeplerden zayflayp, gszlenip, rengi solup gitmek.=oaymak T. Az kk alt byk ve derin ukur. =olpa T. Az ak kalmak, aakalmak. =ha kalmak T. Azn kenar. =miyik T. Azn tez alp-kapann ifade eden sz.=hap T. Azna geleni sylemek, ene almak. =ltelimek T. Azyla dorulamak,onaylamak; hamura su ekleyip yourmaya hazrlamak. =mellimek T. Ah demek.=usinmak T. Ahehk,ses; kaide,dzen. =sotuk T. Ahrn gbresi, gbre, =iver T. Ahmak, aptal. =eliga T. Ahabn oyulmasyla yaplan gemi veya kayk. =ulak kme

165

T. Akl. =sep (2) T. Akldan yoksun, deli, ahmak. =saho h T. Aklsz, ahmak, aptal. =metu T. Aklsz, aptal. =galza T. Aklsz. =lelio T. Aksilik yapmak, az kavgas yapmak. =rikimak T. Alacal ot, stl ot. =eey T. Aladoan =Sakara T. Aladoann bir eidi. =kksar T. Alay etmek, aka yapmak. =maskir atmak T. Alay sz. =yoa tama minmek T. Alak kara amaac. =ukat T. Aldatarak birisine ok zarar vermek. =oda koymak T. Aldatc, sahtekar; a gzl. =sapsapi T. Aldatc. = kellap T. Aldatmak, yalan sylemek,bahane uydurmak. =ilta atmak T. Aldr etmemek, kulak asmamak, cevap vermemek. =indimeslik T. Alev alev yanmak. =louldimak T. Alev,ate. =hola T. Almak, dost olmak.=re bolmak T. Almak. =vedi T. Alm, alk olan. =knek T. Allak bullak, kafas kark. =ga-galas T. Alt dar st geni kara ini. =neyzu T. Alt parmakl insan. =riay T. Altn stne getirme. =gmrlmek T. Amacna ulamak,muradna armek. =kk taka minmek T. Ambarc =sakta T. Ana. =ne T. Anahtar. =kilit T. Anasndan ayr beslenen kuzu. =saldar

166

T. Anasn emen inek yavrusunun burnuna geen halka. =legut T. Anasnn peinden giden kk kuzu. = koklak T. Aniden kmak, grnmek, plak hale gelmek. =udaymak T. Anneanne. =kk ana T. Aptal, ahmak. =m T. Aptal, budala. =galva T. Aptallamak, ahmaklamak. =ntrimek T. Araba izi =kada T. Arabacya yardm edip, gbre koyan ve tayan yardmc ii. =salta (2) T. Arabada arabacnn oturduu tahta. =yapan T. Arabann merdiveni. =li (2) T. Arabann yanna koulan at. =yandak T. Arabaya koulan yan atn iki yanndaki halat arabann dingiliyle bitiik olan, iki bal tahta. =velek T. Arabay boyundurua balayan kay ba. = kulakva T. Arac koymak. =kii koymak T. Arac, eli, arabulucu. =soi T. Aralk, yar ak. = kiyak T. Aralk, koridor .=yolek T. Aralkl koyulup dizilen srk. =vasdemyan T. Aramak, aratrma. =adir-sukur T. Aramak, aratrmak. =rlimek T. Aramak, kurcalamak. =maltilimak T. Ardarda, st ste. =soka ti T. Arnn yuvas, ar kovan. =hknek T. Arka direk, dayanak,destek. =himat T. Arkada,dost, karde anlamnda olup daha ok aine-ge denilen ikileme eklinde gelir. =ge T. Arkada, e. =cre T. Arkasna dayanp yatmak. = kataymak T. Ark-kanallara salnan tek ayakl kpr. =salu.

167

T. Asl kalan, zembile benzeyen karn asl kalan .=lala T. Asid. = kikil T. Asla, hibir zaman. =hddes T. Asma beik. =segenk T. Aalanmak, akn,hale gelmek. =sarsilmak T. Ak kemii yerinden ktnda, deve ynn tuzlu suya batrp kasn ien blgesine koyduktan sonra sarlmas. =opuk T. Ar ok. =our-our T. Ar ekilde vme veya vlme. =om T. At bakcs. =mirakul T. At sinei. =sayak (2) T. At srs, sr, grup.=yr T. At tutan kement. =okuruk T. At, eek, katrn debelendii yer. =kvilig T. At-eek balanan aa direk, srk. =lain T. At-eeklerin gzne konan ufak sinek. =matak ivin T. At-eeklerin n ayaklarn kaldrp yukar kaldrp,dikip yalanmas. =renlimek (1) T. Ateli kl.= ko T. At geriye ekmek iin sylenen sz .=kah T. Atc,nianc. = kurallik T. Atn dz barsa. = karta T. Atn hzl gidii =soksok (2) T. Atn yelesini krpmak. =yaldimak T. Atk. =guga (1) T. Avc. =sayat T. Avlu, avlu iindeki yer. =hagul T. Avlu. =halu T. Avlu. =kre T. Ayaa sarlan bez. =orunci T. Aya abuk, evik. =sayak (2) T. Aya sakat, olak ; keskin olmayan, kr (bak).=sokal

168

T. Ayan altyla inemek,basarak sklatrmak.=sodimak T. Ayaklk, giyim diki makinesinin ayakl. =naa T. Ayiei. =knek T. Ayieinin dn =gasta T. Ay yavrusu. =merdek T. Ayp, eksiklik, noksan. =gen-sgen T. Ayn yata, yat;efkatli, sevecen. =hemsal T. Ayn, tpk. =re T. Ayn,tpk. =honus T. Ayrm yapmakszn, hepsi. =yiha-ygem h T. Az nce, daha imdi. =sayatin T. Az nceki,deminki. =sayiki T. Azar. =yzek T. Azarlamak, haddini bildirmek. =let yimek T. Azck yakmak. =urlimak T. Bacak. =makak T. Bacak; tfein atelendii anda onu destekleyen atal aa. =irak T. Bacann ocan sa taraf. =o put T. Bararak itmek , dlamak, ayplamak, ile ektirmek. =sarsimak T. Bararak konuan (kii). =kk ey T. Barp-arp sylemek. =kaniyini kermek T. Balanan veya ekilen halat veya teli salamlatrmak iin arasna kstrp evrilen sopa. =olam T. Balk, amur yiyen bir tr balks hayvan. =lay yigek T. Baln nefes alma organ. (ev. solunga) =sakak (1) T. Balk tutan a. =glm T. Balk tutan olta. =gk T. Balk tutmada kullanlan atal eklindeki alet.=sakak T. Banyo. =svephana h T. Basarak sktrmak.= kadimak T. Bask burun =lapuk

169

T. Bask burun. =mahar h T. Bask toprak, dzeltilmi toprak. =olpan T. Basit, gayri resmi. =me-dme T. Basit, sade; st ba kirli, dank. =lay paak T. Basit,sade, zengin olmayan. =yaday-uday T. Basmak, tuzak. =oa T. Bastrmak, bastrp koymak, ie bkp koymak. = kimdimak T. Ba olma, beraberinde gtrme. =ilti T. Baak. Budayn ba. =maak T. Ba dnm, akln kaybetmi =sersuk T. Ban zerindeki bembeyaz ey, kepek. = kumak T. Bakalarnn himayesinde geinmek. = koltukida issinmak T. Bataklk suyu; kaynak,memba tr. = kara su T. Bataklk. =iverlik T. Bataklkta yaayan bir tr balk. =layi T. Bebein 40 gnlk olduunda ykand su. = kirik syi T. Bebek nl. =ilgey T. Bebeklerin nne koyulan bez, gslk. =aldami T. Becerikli, elinden i gelen. =ilik T. Beceriksiz, felaket. =lapendi T. Bedende kan eitli uuk, ve una benzer hastalklar. =yara-irik T. Bedende ufak krmz sivilce kmak.=sikinmek T. Bedende, bir eye yanap veya atsinei, arya benzer haeratlarn sokmas sonucu yara oluu. =siypa T. Beenmeme, bkknlk, irkin veya itiraz sz.=oe T. Beki. =monohey h T. Bekilik, nbetilik. =kzo T. Beklemeyi bildirir. = ka-kapiia karimak T. Bekleyip sabrszlanmak, akn olmak. =iek mek T. Belge. =an T. Belirsiz, ak olmayan. =kala-kte

170

T. Belirsiz,anlamsz. =uyhasi yok h T. Belli deil. =giligita T. Bent yapmak, snrlamak. = kailmak T. Bereket vermek, yardmc olmak, faydas dokunmak,verim vermek,ie yaramak. = kutatmak T. Berrak. =sz T. Beyaz msra den kara bit. = karimuk (1) T. Beyinsiz, aklsz. =lele T. Beyliin orman-ziraat ileriyle sorumlu olan kii. = kormal T. Bez dokunan tezgahn rme iplerini kaldrp-indiren ksm. =ana T. Bez, ilenmemi bez. =ii T. Bngldak =mgek T. Biimsiz yrmek. =lapaslimak T. Bildirmeden cezalandrmak.=pkisini iidin kakmak T. Bilek kemiinin byk yeri. =oyluk sek T. Bilemek, arkasn evirmek. = kayrimak T. Bilemek, srtmek. = kuvurmak T. Bir eit ho kokulu ot. =e T. Bir eit bcek. =yata tu T. Bir eit gzel ot. =az ot T. Bir eit hamur yemei (yemek). = kollanma T. Bir eit ot. = kunduz ot T. Bir eit yabani ot. = kara buya T. Bir fare tr. =kuska akan T. Bir i yapamayan, mymnt, beceriksiz. =hirligudu T. Bir i,hareket veya insanla temas kesmek. = kol yumak T. Bir ii cefayla, fedakarlkla yapmay tanmlamada kullanlan deyim. (ev.san sprge etmek). = kolini ksey ini sprge kilmak T. Bir kez kp yeniden byyen trnak. =kotirnak T. Bir kimse, birisi.=kii-kara T. Bir nesnenin dzensiz sarkmasn bildiren durum nlemi. =salvar

171

T. Bir salkm zmn kk pleri.=igil T. Bir eyin alt arkas. =ul T. Bir eyin normalde grnen taraf,ekli,rengi. = T. Bir tr bitki =sakak (2) T. Bir tr bitki. =maralkulak T. Bir tr bitki. =sksek T. Bir tr ark, bir tr tekelerk, felek. =valek T. Bir tr ocuk oyunu =odikam T. Bir tr hamurlu yemek. =himrik a T. Bir tr kadn barts. =sariu T. Bir tr kokulu ot. =illisun T. Bir tr ku. =kktalu T. Bir tr ku. =sakiku T. Bir tr meyve. =halgividin T. Bir tr oyuncak. =akildak T. Bir tr sebze. = kizil bice T. Bir tr top oyunu. =valley T. Bir tr yal bitkinin iei. =glgn T. Bir tr yemek =oa T. Bir zm tr. =srik seyva T. Bir yandaki ksrlatrlm teke. =seynak (2) T. Bir yerde sessiz-sakin oturamayan. =lepeksiz T. Bir yere toplamak, ymak, ykseltmek. =renlimek (2) T. Bira yapmnda kullanlan bitki ve onun meyvesi. = kulmak T. Birbirine bal durumda olan. = koa T. Birinci kalitedeki beyaz un. =uun T. Birisinden hakaret grd, birisi tarafndan kmsendii halde hala o kiiye yaknlk gsteren; beceremese bile gnl rahat olan insan. =lethor h T. Birisini karalamak, sulamak. =malamet T. Birisini seven, beenen insan. =hepsila adem

172

T. Birisinin bakas iin syledii kt sz. =kus-kus T. Birisinin iine karmak. =sukulumak T. Birlemek, az birlii etmek. =umuklemek T. Birletirilen. = kurak T. Bireyler yapp kartrp aresini bulmak.=muyim-tuyim T. Bitkiden retilen yamurluk. =ildip T. Bitkilerin budak, yaprak veya iek aan tomurcuu. =kosa T. Bitkilerin gvdesi; tekerlein jant; it. =ada T. Bitkilerin susuzluktan yumuamas. Mecaz anl: Uyuukluk. ok uyuuk durma.=solamak T. 1-Bodrum 2-Zemin kat. =suvuk T. Boaz = kisil T. Boaz. =irtildak T. Boaz. =mohek h T. Boazda kan bir tr zehirli yara;hilekar, ii dar. =honnak T. Boazna dkn. =mk T. Bok-sidiklerin pis kokusu .=ptr T. Bol gelmek. =op-op T. Bombo, bo. =op-opila T. Bor, verme. = kovul T. Bo bo gezmek. =lelelimek T. Bo hayal kurmay, yalan-dolan yapmay tanmlamada kullanlan sz grubu.= kumdin yip emek T. Boboaz. =ot iz T. Boun tersi. =ir T. Boynuz. =muz T. Boynuzlamak. =szmek T. Boyunduruk, kz koumda boynuna yerletirilen kavuk. =hauk T. Boyunun altndaki kemie okrek kemii denilir, sol okrek, sa okrek diye ikiye ayrlr. =okrek T. Boz, kahverengi =heseli

173

T. Boz yer=mera T. Bozuk, bozulmu. =yidi T. Bozulmak. =pkisi rlmek T. Bu soyma sznn kltlm olup, kk ocuklara kar sylenir. =soymek T. Bu sz Kumulda elpek, Turpanda pkel diye kullanlr. = kuymak (1) T. Bu, yamurun hzl yan, suyun hzl akn, kitabn abuk okunuunu bildiren nlem sz. =ar- ar T. Buday sap =ozo T. Buday veya msrn az tlm unundan hazrlanan sulu yemek. =koa T. Buday veya pirin temizleyen karasaban. =hor (2) T. Buday, dar gibi ziraat rnlerinin tohumlarndan artan kalnt,artk. =ikiin T. Budaya ikinci kez verilen su. =gecge su T. Buday filizlendirmek iin verilen ilk su. =kk syi T. Buday harmanda savurarak ayrma ii. =soruk T. Budayn arasnda yetien tohumu kara bitki. = karimuk (2) T. Budayn saman. =ye T. Buharda piirilen ekmek. =horluk nan T. Bulank su veya koyulaan sv. = kortmak T. Bulac. =yukma T. Bulutlu, kapal.=gem (2) T. Bkmek,kvrmak.. =himirmek T. Btnlemek, yontmak, aacn drt tarafn ayn byklkte testereyle kesmek.=somlimak T. Byk saks. =yam T. Byk admlarla hzl ekilde yrmek. =salvaslimak T. Byk kavga, sert dv. = kir yi T. Byk sepet. =kaka (1) T. Byk sprge. =yamdak (2)

174

T. Byk. =kalan T. Byk; kaba =kala T. Bykba hayvanlarn gs. =mken T. Byk-byk srp yemek. = kasimak T. Bzlmek,omzunu skmak. Mecaz anlam: Pahal bulmak. = kotaymak T. Cahil, sz bilmez. =iraol T. Can eriinin iki tarafndaki aa. =laka (2) T. Can sklmak,perian olmak,sklmak. =i turkimak T. Cariye, kadn kle. = kirin T. Cennet. =umak T. Cevende. = kouk nan T. Ceviz kabuu atlad.=mak boldi T. Ciddi durum iinde kalmak. =sakilia ot ketmek T. Cimri, pinti. =mumsik T. Cimrilik,pintilik. =ztlk T. Cin arpmas. =selini T. Cin-kt ruh. =tkn T. abuk, hzl.=ap (1) T. abuk. =soylatayak T. adr. =otalu T. akl ta. =aal T. allklarda yetien bir tr ot. =sancik ot T. altrlan hayvan. =klk T. am aac.= kaura T. amurdan yaplan duvarn zerine konulan byk diken. =sahal h T. aresiz, sakat;fakir,yoksul, zayf. =yoda T. arpk, engebeli yer. =yapsal T. araf, yatak-dek araf. =idiap T. at oluu. =noke T. at, evin tepesi; tavan. =sre (1)

175

T. ay iilen byk bardak. =soka (1) T. ay kasesi. =Sinay ine T. aya bandrlarak yumuatlan orbalk duruma getirilen ekmek. =umtak T. eki. =lanto T. ekirdei kartlmam eftali kurusu. =monek T. ekirdek.=uruka T. ekirge. =skir g T. ekmece. =ourtma T. elik; Mecaz anl: Kuvvet. = kuyu T. evirmek, sokuturmak, parmakla mdrmak. =olimak T. eyiz, kzn z annesi tarafndan, erkek evine alp gelinen eyalar. =iliktelle T. eyrek.=soyam T. ldrmak, ne sylediinin farknda olmamak. =lolalimak T. n-n, angr-ungur, ildir-ildir.=air- uur T. iei daima aan bir eit gl. =glemiva T. iek aan, uzun yll,ince gvdeli bir tr bitki. =kasa koray T. iek desenli kuma. =atava T. iek vazosu .=una T. ift rdek. =suhsur h T. ift srmede inei sabana getirme iin sylenen sz. =o-ke T. ift; ikiz;bir tr oyunun ad. = komak T. ifti. =kini T. iftilik. =kinilik T. ifte atmak .=mkimek T. i bitkisinin dip tarafndaki beyazlaan yapraklar. =ola T. i eti paralamak. =maa T. inemeden yutma. =yalma T. ile ekmek. =sikik T. ile, cefa. =sikim

176

T. imde yetien bir tr gl. =yle igi T. imdiklemek. =motimak T. imenliklerde yetien bir tr yaban iei, dalarda da bulunur. =yava kknar T. irkin, kirli, pis.=he T. it, itlenmi. = koam T. it. =aa T. it. =ahe h T. izmenin koncuna yerletirilen tahta kalp. =a (1) T. obanlara verilen i hakk. =ktk T. ocuun doumundan krknc gnne kadar olan sre.=ider (2) T. ocuun karndaki sa. = kirkia T. ocuk dourmak, dourmak. =kzeymek T. ocuk dei, kundak. =krpiek T. ocuk oyunca. =mollikopkak T. ocuk oyunu be tan by. =hpilek ta T. ocuklarn ekip oynad yuvarlak ta =saka (1) T. ocuklarn uykusunda glmesi veya alamas. =uduskimak T. ocuklarin oynad top oyununun bir tr. = kakanuk T. ocuksuz, bekar; zor olmayan. =suvay-salta T. ok .=ipir T. ok alamak; ok sz sylemek. =kpilimak T. ok alayan .=miri T. ok birikmemi, yarm,az birikmi.=irim T. ok almaktan zayflam olan, biktin den. = kirau T. ok glen. =klgnek T. ok i yapp tecrbe edinen kii.= kadalma T. ok konuan, ok sylenen. =odurau T. ok konuan. = kumkazi T. ok konuan. =ot-ot T. ok sinirli. =oiyaman

177

T. ok mark ocuklara sylenilir. =izda tuuvalan T. ok yava hareket eden. =irkaa T. ok youn, ok sk ,ok koyu. =ipidar T. ok, dolu, bol. = kir-kir T. orak. = kakram T. l,sahra. =yimen T. lde yetien all bir tr bitki. =krge T. llerde yetien bir tr bitki. =ap (3) T. p ylan yer, kam. =sre (2) T. ukur yer, aldatma,tuzak,kapan. =opur T. ukur, ukurluk. =oymat T. uval. =lali T. uval. =sumal T. rmek, kflenmek, ekimek. =idimak T. Da hindisi. =olan (2) T. Da yamac, bozkr, tarla, yol kenarlarndaki talk yerlerde yetien bir eit ot. =yapan T. Da yamac, allk yerlerde yetien bir tr ot. =izmuk T. Da yamac. =yamzal T. Da yamalarnda yetien bir tr ince gvdeli bitki. =ek komii T. Da yamalarndaki ayrlklarda yetien ince gvdeli bitki. =sou gl T. Dada yetien bir tr ifal bitki. = karian T. Dada yetien siyah zme benzeyen bitki. =ilve T. Dan yokuu. =ktel T. Dank bymek. =salva T. Dank, kabark, dzensiz sa, sakal. =molukva T. Dank, kabark,dzensiz.=sarva T. Dalarda byk talarn oyulmasyla su biriken yer. = kak T. Dal, budak, kol. =ahap h T. Dal-budak (kesilen). =upur

178

T. Daldan dala konan bir tr kk ku; bu bir yerde oturmayan insanlar taklit iin kullanlr. =ah saniu h T. Dalkavuk. =lomodi (2) T. Dalkavuk. =suku T. Dalkavukluk. =lomodilik T. Dalmak. =sgmek T. Dam ustas. Mecaz anl: Tellal =suvaki T. Dam zerlerine konulan tahta. =sinca T. Damak. =kiriek T. Damat, kaynatasn byle syleyerek arr. =ocika T. Damla. =nor T. Damlamak. =ap etmek T. Dans.=isna T. Dar boazda akan suya salp balk tutan daldan rlen ters azl sepet. =mancar T. Dar yol. =imsa (2) T. Darbe. =sokka T. Dar dven ahap alet. =ou T. Davet. =sala (2) T. Dayanak,destek. =vek T. Dayankl; aresiz. =udibar T. Dayanksz, zayf, sulugz. =miimirik T. Dayanlmazlk, takatsizlik. =kymeslik T. Dede. Babann babas. =ya dada T. Dedikodu. =gsme T. Dedikoducu. =iveki T. Dedikoducu. =upu iz T. Dedikoducu. =upur giz T. Deer, sper, gnldeki gibi. =muyatlik T. Deersiz. =yadak T. Deirmen iinin durduu yeri.=kalu

179

T. Deirmenin oluuna su den yeri. =kalu bi T. Deimek; kavga etmek,savamak. =limak T. Deli, aklsz. =serhu h T. Derhal, u an, hemen. =leppite T. Deri yelek. =imek (2) T. Derin =gn T. Derinin alt, etle derinin arasndaki doku. =srik et T. Derinlii olmayan ukur. =uurma ha T. Dert etmek, homurdanmak. =umlimak T. Dert, hastalk. =gem (1) T. Dert, keder,znt. =ikirlik T. Dert, sorun; nefret. =um T. Desen,ss, bezenen. =yasidak T. Desteklemek,taraf tutmak. =ynini almak T. Deve. =lokta T. Devedikeni. =stligen T. Develeri yneten.=moter T. Devenin hrgc. =loka T. D evrenin-souk hava veya suyun etkisiyle ayak veya elin donup armas. =mnrimek T. D ev, aralk ev. =iz y T. Dardan gelen yabancy uzaktan grp ate yakp haber vermek iin yaplan ,sabit iskele korunma yeri. =ukurul T. Dibine inmek. =opurmak T. Dik kaya, uurum. =yarda T. Dik kaya. =gila T. Dik; zirve. =uma T. Dikenli ot. = kalayta T. Dikilmek, kavga edecekmi gibi davranmak. = kadiallimak T. Dikkat etmek,uyank olmak, tedbirli olmak. =hzi bolmak T. Dikkat klmak, sezmek, anlamak. =sekermek

180

T. Dikkate almama, umursamamak= kaptilia almaslik T. Dikkatli giyinmeyi bilmeyen,eski-yeni hereyi giyen kadnlar iin sylenilir. =iksiz T. Dikmek. =itaytmak T. Dilenci. Kap kap dolaan dilenci. = karai (1) T. Dilim ekmek. =hemek T. Dinlendirip veya srayla ekilen yere urval yer denilir. =urval T. Dinlenilen gnlerin dndaki gnler. =minepte kn T. Diri can. =hlten T. Dii bldrcn.=orka T. Dii geyik. =alcak T. Diin kk tarafnda dii kaldran et aralndaki boluk. =milik T. Doan eklindeki bir ku.=kkinek T. Doru, dz, uygun, tam. =yapsa T. Dourmak. =kosatmak T. Dokuma ipi. =r T. Dolu. =mendir T. Domates koyup yaplan hamur.=ohlap h T. Donmu su. =kanca T. Donun lastik geirilen yeri. =lpez T. Dost olmak, sevmek. =cil bolmak T. Dost, arkada; ortak. =aca T. Dostluk, sevgi. =icik T. Doymaz. =hepser T. Doymaz. =opkan T. Doymu, tamahkar. =geksi T. D,kavga,sava.=ti T. Dnmek. =mitkut T. Dnp kalmak,evirip kalmak. =otukmak (2) T. Drt cie eit gelen arlk ls.=iek T. Drt taraf dalarla evrilen yer. = kaplau

181

T. Drt yol kesi, kavak. =yol azi T. Duman, toz. =manan (2) T. Durgun, zayf. = kataur T. Durulamak,temizlemek. =yakimak T. Dut veya erik silkelenen byk rt. =aldirap T. Duvar krmada kullanlan ta alet.=sokmata T. Duvar veya parmaklkla evrilmi alan; iftlik, malikanelerin veya beylerin ky ekonomisi. = koruk T. Duvargz,oyuk. =yoa T. Duvargz. = kirmizak T. Duvarn eksik yeri.=ora T. Duvarn yklmasn nlemek iin yanna yaplan ek duvar. =ocitam T. Duygulanmak,hznlenmek =muiyip kalmak T. Duygulu, sulu gzl =suyuk T. Dn baladnda sylenilen ark.=len (1) T. Dn gnnn ertesi kz ve erkein dostlar bir yerde toplanp yaplan merasim. =hocra kpi T. Dnr. = kuduguy T. Dnya malndan ayrlmak, gten dmek. =iliki kurimak T. Dmek, gevemek. =lapsaymak T. Dmek; dalmak.=inmek T. Dnmek, hayal etmek. =onimak T. Dnmek, kanat altna almak,merak etmek. =tek yapmak T. Dz rlen don ba. = kuv (2) T. Dz takke. =mantu doppa T. Dz, przsz .=sipte T. Dzene koymak. =seylimek T. Dzensiz, tertipsiz; acelecilik. =mkl-Tkil T. Eersiz, eer taklmayan. =yaytak T. Eik,eri, yama. =yotuk T. Eilmi, eilmi duran. =gilan T. Eitilmeyen, kontrol edilmesi zor.=ay

182

T. Eri, arpk, br. =sibuca T. Eri, eri-br, eilmi,yamuk. =kala T. Eri. =maytuk T. Eri-br. =maytuk-saytuk T. Erilik, eri yer. =yaayli T. Erilik; terslik. = kiyiklik T. Ekleme,ilave etme. =ytk T. Eklenilip yamanan. =ulak-kurak T. Ekmei yass hale getiren tahta. =nan tahta h T. Ekmein kenar. =saka (2) T. Ekmein yzn delmek iin kullanlan aatan yaplan ucu ineli alet. =na k T. Ekmek piirilen =gezne T. Eksilmek, ypranmak=kimirlenmek T. Ekimi st mayas,yourt mayas. =knelglk T. El ile sklarak yaplan tezek. =sikmak T. Elbise kolunun u ksm. =mancit T. Elde etmee almak. =rilemek T. Elindeki eyay sk sk bozup-krp koyan insanlar iin kullanlan sz. = koli or T. Elinden i gelmeyen insan. =himiduk T. Elinden i gelmeyen. = koli giri T. Elini ve ayan uzatp yatmak. =sunaylimak T. Elle atlp aa drp oynanan top. = kol top T. Elle yoklamak, yoklamak.=dskilimek T. Elleriyle boynuna sarlmak. =gliktemek T. En ok. =ervaz T. En ufak hazrl yok, belli deil. =i bilen bei yok T. Endieli olmak, endielenmek. =ymek T. Engel, glk, uursuz, felaketli. =istare (2) T. Engellemek, zahmet vermek; megul olmak.=melek

183

T. Ense. =gelle T. Eriin bir tr. =glii T. Eriin bir tr. =kk pit T. Eriin bir tr. =mollavi T. Eriin bir tr. =moruu T. Eriin bir tr. = karaaza T. Eriin bir tr. = kizila T. Eriin renk deitirmesi.= koarmak T. Erimek, almak, sahip olmak, yakalamak. = kumak T. Erkek eein anrarak komas.=hallazlimak T. Erkek rdek. =kgel T. Erkek tarafnn kz tarafna verdii eya ve para. = kiz mli T. Erkek. =irekte T. Erkeklerin cinsel organ. =irla T. Erkeklik yapmak, kabadaylk yapmak, cretlenmek =yigitlenmek T. Esas, bahane, iliki, dayanak. =ilinuk T. Eski pamuk. =Maz T. Eski,eski-psk, lpir satti-eski pskleri satan. =Lpir (1) T. Esnemek. =hepimek T. E, ift. = kolak T. Eik.=mucuk T. Eik. =mada T. Eit grmek, eit saymak. =saymak T. Etin siniri.=ellek T. Etkilenmek, fkelenmek, heyecanlanmak. =ucuri kelmek T. Etlesin (bir tr kuma) rmelerinin geirildii byk tahta. =gunda T. Etraf, konu-komu. =pi-mele T. Etraf, evresi. =yni-vili T. Ev ile ev arasndaki bask dam. =yoa tam T. Ev ileri, yemek ileri . =y tki T. Ev ileri. =y iilik T. Ev yeri, ev yapmak iin seilen yer.=ylek

184

T. Evin tavanna dizilen ksa ksa tahta. =vasa T. Evli gen bayan. =skilek (2) T. Evsiz, sahipsiz. =salpa- sayak T. Eyer kanadnn ardna taklan halka eklindeki tasma. =ktvellik T. Eyer. =iir ak T. Eyersiz. =yvidak T. Ezik, uyuuk, miskin. =laypas T. Fahie. =matii T. Fakir, kimsesiz, plak. =kurrek T. Fakir,yoksul, aciz-zayf. =namrat-umrat T. Fare cinsindeki bir tr hayvan. =hpigen T. Fare trndeki bir tr kk hayvan. =plen T. Fare ve kstebek gibi yer altnda yaayan hayvanlarn yuvas. =ordu T. Fark etme gc az olan, dnmeden i yapan insan. =koldur T. Fark. =ila T. Farketmek. =sekimek T. Fasulye. =lovya T. Fayda etmek. =krmek T. Fermuarl ceket.=serme apan T. Fra. =moyeke T. Frsat yakalamak. =san tegmek T. Fidan boylu, gelimi. =aha boyluk h T. Fincan, kk ini. =sirkaya T. Gaz ya. =yer yi T. Gazap; gayret; heyecan. =ucur T. Gece at-eekleri otlaa karp beslemek. =manak T. Gecede, gece vakti. =kete-patta T. Geimsiz karakterli, aksi. =ki klimeslik T. Geit =tk T. Gelecek, istikbal, akibet. =kyinlik T. Gelen =kelgindi

185

T. Gelin olacak kz iin hazrlanan ev eyalar. =sep (1) T. Gelimek. =yalcimak (1) T. Geminin ahap direi. =mata T. Genlik. =nover T. Geni, byk. =le T. Gerek, hakiki. =mum T. Geveze, boboaz. =milci T. Gevek azl,ok konuan,aznda olup ite olmayan kiiler bu ekilde adlandrlr. =ara~-uru T. Gevek, ar kanl. =mislimiya T. Gevek, cefadan korkan, uyuuk. =lata kuskus T. Gevemek. =lalaymak T. Geyiin erkei. =hagina T. Gdk; gdklama. =idik T. Gtgtlamak.=vakaklimak T. Giri kapsna veya kaplara pencerenin vasistasna benzer ap koyulan vasistas delik. =soun T. Giyim kuam. =gin kek T. Gizlemek, kapatmak. =yoputmak T. Gizleyip koymak.=sukup koymak T. Gizli, ky-ke =imsa (1) T. Gizli,sakl. =nopuk T. Gizlice vermek, rvet vermek. =sugutmak T. Ge ykselmek. =kklimek (2) T. Gsn i ksm. =ker T. Gsn gsne veya baka eye srmek. =rkimek T. Gkgrlts. =kl T. Gl, kk su deposu.=sulak T. Glge. =kleg T. Glge. = kalka T. Glgelik, kamelya. =saylatma T. Glgesi, haber, iaret. =idi-gupasi

186

T. Gnl krlmak. =kli igilmek T. Grgsz, sonradan grme. =urukay T. Grnmek,ykselip kmak,ucu kmak. =ulaymak T. Gr as = kara karak T. Gsteri yapmak, zendirmek. =krktme T. Gsteri yapmak. =om kilmak T. Gsterii. =omi T. Gsterili ama ii bo. =sirlima noa T. Gzbebei. = karak T. Gzkapa veya yz gz imek. =yotukmak T. Gzleme,rek. =yit T. Gz uyank durup grmemeyi, tanmamay tanmlamada kullanlr. =kzige elgek kiyivalmak T. Gururlanmak, kibirlenmek. =kkkeymek T. Gbre. = kuyut T. Gbre. = ki-kat T. G harcamak, abalamak. =k salmak T. G, kuvvet. =sl (1) T. Gl.=ktgr T. Gsz, zayf. =idak T. Gl yapra. = kipa T. Glerek yryen insan. =hicak T. Gleryzl. =klgn iray T. Gney. =kn yr T. Gney. =ver T. Grl grl yanmak. =lokurap kymek T. Grlt ile. = kiku-mau T. Grlt, bar, uultu. =hoga T. Grlt-patrt =avur-uvur T. Grlt-patrt. =maigucu T. Grlt-patrt. =hoga-sren T. Gvensizlik. =senmeslik

187

T. Gvercin kafesi. =kuvuk T. Gvercin yavrusu. =mecige T. Gvercin yuvas = kuma T. Gvercin. =kkken T. Gzel,boylu poslu. =ilip kamet T. Gzel. =sulu T. Gzellik; usta(el ii, ev iinde usta). =uz T. aral la ayn anlamda =oro T. Haber. =sirtik T. Haberci. =hdeyi T. Haberci. =ilei T. Haddinden fazla yoruluvermek. =mukudimak T. Haddini amak, zorlamak. =oukilik kilmak T. Hafza, hatra =sem T. Hafif giyinmi. =iildak T. Hafif hastalk.=ilinik T. Hafiflemek, rahatlamak,hastalktan kurtulmak. =segidimek T. Hakaret sz. =kiri tasma T. Hakiki ipekten yaplan kuma tr =icim T. Hala, babann veya annenin ablas =hamma T. Halk. = karai (2) T. Halka, kpe. =yigine T. Halk vergi yerine zorla altran saray grevlisi. =yosul T. Ham pamuun yeil halinden ksek tutma zamanna kadarki dnem. =ksek T. Ham tula. =kepi T. Hamal, mal tayan. =ydmi T. Hamam(banyo); bunaltc, boucu. =hamnam T. Hamile, gebe. = kirlik T. Hamile, iki kat. =ir ustihan h T. Hamur aan oklava. =skilek (1)

188

T. Hamur ve hamur ii yaparken hamur kesmek iin kullanlan alet. =ildiru T. Hanm, e.=ke T. Hanmlarn kulland bir nlem szc. =hycn T. Hair kay ile ayn anlamda =halla T. Hapanla ayn anlamda =sken T. Hapis, hapsolmu. =hepse T. Hapsetme, kapatma. = kava T. Hareketli, yaramaz, afacan; huysuz. =epek T. Harman veya tarla ilerinde kullanlan ok ayakl tahta dven=seksen put T. Harmanda tlp, savrulmam kalan buday;hayvan ini. =in T. Harmandan saman dolduran, ata ekip tayan byk uval =lahsa h T. Harmandan yemek dileyen dilenci. =nokani T. Haset, kzma. =hst T. Hasta. =uunma T. Hastalk yznden atelenmek. =ismidimak T. Hastann akana ve aryan yerlerine ila ve ilal su srmek, bedeni elle skmak =ukilimak T. Hatra, yadigar. =yaldama T. Hatrlamak, zlemek, yad etmek. =kinimek T. Hatira. =muyat T. Hava, iklim. =hoga-cahan T. Havalanmak, souk almak. =uunmak T. Havlamak. =apimak T. Hayal etmek, dnmek =gilimak T. Hayalperest. =oyi T. Haylaz, yava hareket eden =gici T. Hayran olunan, alas, ayrcalkl. =mse T. Hayran, artc.=hes-hes T. Hayranlk ifade ederken, heyecanlanldnda kullanlan bir nlem

189

sz. =memem T. Hayret etmek, armak. =medimek T. Hayret. =in-ta T. Hayvan postlarn kullanlabilecek duruma getirme amacyla ilemek, sepilemek. =iylimek T. Hayvan. =mal-mket T. Hayvann kulan keserek yaplan damga. =nimek T. Hayvann sidik torbas. = kovuk T. Hayvanlara ot,yem verilen ve onlarn su itii yalak. =ulak T. Hayvanlar hzla semirten bir tr bitki. =klep T. Hayvanlar yayladan klaya veya kladan yaylaya gtrrken kullanlan yol. =k yol T. Hayvanlarn ba aa, drt baca asl kal. =dimek T. Hayvanlarn llerini yiyen ku.{ev.Akbaba} =icek T. Hayvanlarn toynann iindeki kemik. =ivirak T. Hecegeile ayn anlamda =heceg T. Helikopter bcei. = kulay T. Hem sulu hem gl olan, srar eden =istare (1) T. Hemel(22 mart 21 nisan aras) yldz, 3 aydan balayp grnen yldz olup baz yerlerdeki Uygur iftileri bu yldzn grnd mevsimi yeni yln balama vakti hesaplar.= kozi yultuz T. Hemen, derhal, u an. =hemsat T. Hendek, siper. = krim T. Her ie karan, ukala. =suklet T. Her trl malzeme, kapkacak benzeri eyalar. =laka-luka T. Hereyi kontrol altna almak , tekel oluturmak. =ucam agili kilmak T. Hettem ile ayn anlamda =hettema T. Hkrmak, hkrarak alamak. =pkidimek T. Hrsz. = koli emgelik T. Hrsz. = kantu T. Hzl gitmek. =uyyaimak

190

T. Hzl ve dzgn yzmek; boy atmak.=Soylimak T. Hi;fakat;kesinlikle. =oli T. Hibir eyden honut olmamak, zerre kadar tesir etmemek. =yumuria yukmaslik T. Hibir eyi yok, doutan yetim kalan. =kara yitim T. Hilekar. =ikti T. Hirliguduile ayn anlamda =hirlik T. Hisse, pay. =ok T. Hor grmek. =ucuzlimak T. Horluk nan ile ayn anlamda =honan T. Horozun bir tr.=lola (2) T. Ho kokulu bir tr bitkinin kk,yenilir. =len (2) T. Hovarda, sznde durmayan. =kli suyuk T. Hrg. =lken T. Hner sahibi olan. =koli gl T. Ilgn aacyla rlp yaplan duvar. =koam tam T. Ilgin aacna benzeyen al eklindeki bitki. =krk T. Ilk havada yaan kar. =srik kar T. Irmak, derenin dar yeri. =kisa T. Islak, kurumayan, Hotende ham anlamna da gelir =sl (2) T. Islk almak. =krmek T. Ik. =klge T. sznn kltlerek sylenii, yreim, kalbim. =ikinem T. at, arabaya koulan at. =ota at T. ,z, yrek. =zek T. i dar, karakteri kt, dikbal. =cir T. inden gelerek yanp alamak. =kyk T. ine ya konulan ekmek eidi. =kavama T. ftira atmak, kara almak. =yalayapmak T. ftira, kara almak. =yala T. ftirac. =yalihor h

191

T. de dal. =una T. de dikeni,diken.. =oha h T. nelenmek, batrlmak. =sailmak T. hanet etmek =kara sanimak T. ki aknn birletii yer. =kola T. ki ayan srayla deitirerek kaldrp yrmek.=gekilmek T. ki koltuktan geirmeye uygun ekilde balanan ba .= koltukma T. ki eyi birbirine balamak; ahap materyali slatp, stp, birer eyaya balayp veya bastrp istenilen ekle sokmak. =matimak T. ki ucunda asks olan, iki kova ile su tamak iin kullanlan alet. =lagu T. ki yandaki at. =sarva T. kinci kat .=menzer T. kindi vakti. =ikindi T. la gibi srlen ta. Mecaz anl: Sz gemez, utanmaz. =smel T. la satcs. =hattar T. lerlemeyen,gelimeyen. =sohrun h T. lgi ekmek, dikkat ekmek. =indimek T. lkbahar mevsiminin balad vakit=hot T. lkbahar mevsimlerinden biri olup,yeni yln 4. aynn 20-21. gnlerinde balar. Bu mevsim sdn yeni filizlenme zamanndan sonra gelir, yani ilkbahar mevsiminin en son zaman saylr. =kizil kus T. lkbaharda nehirde eriyip akan buz. =rmel T. nanmak . =sinmak T. nanmak. =inenmek T. natla tartmak. =kac talamak T. nce gvdeli bitki olup nehir vadilerindeki otlaklarda yetiir.=az tapan T. nce gvdeli bitki olup, yol boylar, krlarda yetiir. =kizil kulak T. nce gvdeli bitki, dalk yerlerdeki bitkiler arasnda, orman kenarlarndaki nemli yerlerde yetiir. =yava ma

192

T. nce kldan dokunmu uval. =rmek T. nce, kaln olmayan. =yupu T. nce, yksek, dmdz enine genilemeyen,yksee ykselen herhangi bir nesne. =oda T. nce,narin,zayf. =insikti T. nce,uzun bacak. =nou ayak T. ndimek in isim ekli.=indek T. nein iftleme isteini gsterir. =cila mek T. nein srsineinden kamas. =sayatmak T. nekle farkl bir tr inein iftlemesinden doan ilk inek. =keylk T. nsann yzne bakp karakterini tahlil eden; casus istihbarat. =sini (1) T. ntikam. inde intikam duygusu besleme. =gu T. p ayrmada kullanlan sopa. =nou T. pekbcei kurdunun drdnc evre uyku vakti. =ulu behe T. pekbcei kurdunun ikinci uykusu. =kapak uykusi T. pekbcei kurdunun nc kez uyuma zaman. =kiik behe T. pekbcei tarafndan delinen kozalak. =seynak T. pekbceini alan bir eit kap . =samba T. pin bir ucunu ekerek zlen bir tr balama ekli. =kilmek T. radesi krlmak, morali bozulmak. =sultaymak T. radesiz, tembel. =gle T. ri yapl insan. =ata T. shal olmann isim tr. =teg T. stemek, beenmek. =imsimak T. stemek, dilemek, rica etmek. =soranmak T. stemek, ortaya koymak, arac gndermek. =sz salmak T. stenileni yaptrmak iin onu vmek. Ayana slak tula koymak deyimiyle benzer anlamda. =koltukia su prkimek T. stirahate kmak, dinlenmek. =h ardukka ikmak T. =nop T. zleyip kalmay (iten kap ie tutulup kalmay) bildiren sz.

193

=uisi kiimak T. . =kar T. aret etmek. =imlimek T. aret parman oynatp sz sylemek. =syimak T. i, usta,zanaatkar. =karger T. in ok ho, dileine gre olduunu bildirir. =iki tt ilik bolmak T. in gnldeki gibi olmas. =uhta h T. in kolay. =srm T. in yolunu bilmeyen; kyl. =giri T. ini ciddi yapan insanlar iin kullanlan lakap. =kser T. ini yarm yapan insanlar tanmlamada kullanlan sz grubu.. =kuyruk slip yrmek T. leme nushas, rnek model; duvargz. =oyuk T. lenmeyen doal ta.=kmel ta T. lerin yoluna girmesi; uyumak; ilerin iyi gitmesi. = konamak T. siz, cretsiz. =mut T. te baarszl bildirir. = kaka dessimek T. te, nasl olsa. =hakivato T. t, kpek. =seg T. taat eden; karlama, alklama anlamlarn bildirir. = koli kkside T. tilip-kaklp. = kaklay-sokilay T. tiraf etmeye, raz olmaya mecbur kalp sz sylememeyi bildiren nlem. =idi-pidi T. ttifak, dost. =hemkam T. ttifaklk, birlik. =mlk T. yi frsat, kolay frsat; vakit, a. =sat T. yi giyinmek, sslenmek. = sayisia karimak T. yi grnmek, yararl olmak. =yaranmak T. yi haber.=svet T. yi sz de , kt sz de kabul etmeyen, alngan insanlara byle

194

denilir. =szegir T. yilemezlik, dzelmezlik. = koyu bermeslik T. z src. =izi T. Kaba, byk. = kopka-mopka T. Kabarmak, imek. =kpimek T. Kabarmak, imek. =kpnki T. Kabuu kaln, ekirdei bakla oyulup karlan ceviz. =kolima yaak T. Kabuk. = ksirmak T. Kabuktan ayrlmayan tane. = kokavak T. Kanmak, ekinmek. =aylimak T. Kadnlarn kolsuz yelei.=laskat T. Kadnlarn ok gzelliklerini anlatmakta kullanlan sz. =kn dise kzi, ay dise azi bar T. Kadnlarn dourup 40 gnlk olan vakit. =ider (1) T. Kadnlarn kulaklarna ast bir tr halka. =ske T. Kadnlarn kulland ve hayranlk ifade eden nlem. =mn T. Kadnlarn peinden koan kii. =lolai T. Kadns karakterli erkek. =itmek T. Kahrolsun.=yer yaliur T. Kaide, nizam, usl. =Yr (2) T. Kaklan, dlanan. = kkindi T. Kalabalk, youn, sk, koyu.=kcn T. Kala, leen kemii. =sce T. Kaldrm. =ske T. Kalem ekilerek yaplan ka, boyanm ka. =kydrme ka T. Kaln ipten dokunan torba.=kk T. Kalp (tula kalb); kolluk .=kep (1) T. Kalo ya bkz. =koyla T. Kamtan yaplan al. = kalik T. Kana bulamak. = kandimak T. Kanal boylar, da ukurlarnda yetien bir tr ince gvdeli bitki.

195

=yik tapan T. Kanal, nehir;temel,asl;srt. =ol T. Kanatlarn amak. =apallimak T. Kanca, kapy kilitleyen kanca. =ilur T. Kaka ile ayn anlamda =kokalak T. Kan kusmak. =uyul T. Kap, tabak. =dira T. Kapal kk su yolu. =sandiktaz T. Kap. = kok T. Kapc. = kovuki T. Kapnn nnde durup srar etmek .=krecimek T. Kapnn yan tahtas. =yanyia T. Kara aa. = kyia T. Karar verememek, bir karara varamamak, ortak nokta bulamamak. =gicilimak T. Kararsz kalmak, tereddt etmek. =madihida h T. Kararsizlik, ikilem. =liik T. Karbonat. =ikar T. Karda buz parasyla yourdu nektara kartrp hazrlanan iecek. = kada T. Karde, akraba. =uya T. Karga. = karo T. Karndaki bebek; embriyo. =hamile T. Karmak (olaya). =ilkemek T. Karm, kark, engebeli. =kallimaa T. Karm, yersiz, dzensiz. =lola (1) T. Karmakark. =re-tpe T. Karn aryan insanlar tuz,ekmek gibi eylerle sepilemek.=yodimak T. Kar. =yopura T. Karlamak.=gezlemek T. Karlk vermeyen, sakin. =hzim bozek

196

T. Karsndakinin gvenini kazanmak. =srik tie kiriv almak T. Kasaplarn et ast kanca. = ken T. Kasrga =sakatka T. Ka, yan szcklerinin kltlerek sylenmesi. = kakina T. Kat cismin yarlmas, paralanmas. =kkn T. Kavak aac. =seg T. Kavak aacnn bir tr. =haga trek T. Kaval.=sptmre T. Kavga karp, ortal kartrmak. =yni oak kilivetmek T. Kavga-dvn artmasn, nefretin oalmasn bildirir. = kia ilip ketmek T. Kavgaya hazrlanmak,fkelenmek. =sadiini asmak T. Kavrulup klmek. =simikmak T. Kavun. =on T. Kavunluu koruyan kk alak kulbe. =sekte T. Kavunun bir tr. =az koun T. Kavunun bir tr. = karika T. Kavunun bir tr. =sepi T. Kaygan. =il T. Kaygan;hepsi tamamen. =ilta T. Kayglanmak, ok korkmak. =yrgini su yakilap turmak T. Kaynak sularnda bulunan kurda benzeyen hayvan, ila yerine suyla iilir. =yensunuk T. Kazan dibi, kazann altna yapp kalan yemek art.= kirmak T. Kazmak. Sa usturayla bir defa kazyp tekrar ktktan sonra yine kazmak. = kirtilimak T. Kazma veya apann sapnn geirildii delii. =umba T. Kaz-rdek avlamak iin su zerine kurulan kapan. =suan T. Kee ev, adr. =otak T. Kee evin tahta demeli tavan. =kerge T. Kederlenmek, fkelenmek. =i pumak T. Kederlenmek, zlmek. =ukak tartmak

197

T. Kedersiz, gamsz. =serimes T. Kedi.=mi T. Kekeleme. =uduruk-buduk T. Kelle-bacak, akcier gibi geleneksel Uygur yemeklerini yapan kimse. =kallipez T. Kenar. =knek T. Kendi ilerinde yardm amacyla para-eya karp toplamak. =tek saldi kilmak T. Kendi kendine kederlenmek. =zini paisini korumak T. Kendi kendine koparmak, badan kurtulmak iin g sarfedip hareket etmek. =yulkunmak T. Kendiliinden rkmek. =zini sayisia mu atmak T. Kendinde olmama, uursuzluk. =garak T. Kendinden saymak. =zsinmak T. Kendine gelmek. =zige kelmek T. Kepe. =nogey T. Kepe. = kapak m T. Kepe. =uskak T. Kepe ile ayn anlamda =kelpiun T. Kertenkelenin bir tr. =salma T. Kesip ayrmak.=ilimek T. Kesmek iin veya et almak iin baklan mal. =soyum mal T. Keyfin kamas. =krki pilmek T. Keyif, salk.=hayli T. Kldan ince tiftikten biraz kaln gelen ty. = kilik T. Kl, uzun bak. =ap (2) T. Klf. =elep T. Kmldamamak. =mit kilmaslik T. Kmldatmak. = kitratmak T. Krm,bklm. =icimlanmak T. Krmzms sar ile doru arasndaki at rengi. =kr T. Ksa konclu ayakkab. =kaltisak

198

T. Ksa,alak. =vahan h T. Ksas. = katim T. Ksr inein buzas, buza.= kisremdi T. Ksmak, evirmek, dndrmek. = kaimak T. K mevsiminin aylarndan biri, bu delve mevsiminden sonra gelir. Ocak aynn 20.-21. gnlerinden balanp k, bu mevsimle sona erer. = kapak yardi T. K vakti. = ki-kurun T. K zamanlarnda buz tutan gl ve rmaklardan su almak ve balk tutmak iin alan delik. =kakul T. Kn giyilen balk. = kapilak T. Kn saksda yetitirilen yeillik. =kk (2) T. Kkrtmak, actmak. =sirke piyazlik kilmak T. Klk krkl balk. =olpak T. Kvrck. =gide T. Kvrck. =vacir T. Kyafeti irkin, klksz =soknepes T. Ky-kenar. =yaka-yavan T. Kz tarafna dn iin gereken eyleri teslim etmek. = kara tapurmak T. Kza ata balayan halat. =inciva T. Kzartlm sebzenin stne mayalanan hamuru rtp, buulayarak piirilen yemek. =yapma nan T. Kzdrlan yaa kltlen ekmei kartrp yaplan yemek (bez yerlerde yajmen de denilir). =yaman T. Kzgnlk, sevinlilik. =hsile-slket T. Kzmak, sinirlenmek, uzun sure durmadan alamak.=laylimak T. Kibirlenmek; klk-kyafeti, szleri ho olmayan insanlar beenmeme. =ohivalmak h T. Kibirli, kendini beenmi. =gidigey T. Kibirli, kendini beenmi; ok vnen. =hettem

199

T. Kibirli,marur. =yoani T. Kilden yaplan sandk, iine tahl veya giyim kuam koyulur. =kndk T. Kilim evresindeki parallel izgilerin aras. =kanar T. Kilim dokumaya balama. =i ygr T. Kilim dkkannn st tarafndaki ahap. =kene T. Kilimin rln salayan sopa. =kamal T. Kilimin yan tarafn eit hale getiren ip. =sirtlik r T. Kilitli, bal, oyuncak bebek (ev.bakalarnn istediklerini yapan. Mecaz anlamda), byk padiahlarn idaresindeki kk ahlar,beyler.=orla T. Kimsesiz yal. =ketival T. Kin. =kin T. Kir, pislik. =gara T. Kira (yer kiras). =yaka T. Kiranu la ayn anlamda = kirilma T. Kirilmanin mastar ekli. = kirilmak T. Kirli, bulank. =layda T. Kirmak la ayn anlamda = kirindak T. Kirpi. =kive T. Kismak eyleminin dnl ekli. = kisinmak T. Kiinin azna bakarak kalan. = kuyruk rig T. Kiinin arkasndan konumak. =vitvit T. Kiinin iini actan szler syleme veya glme,aalama, hor grme. =itmihorluk h T. Kitap ayrac. =ecep T. Koca.=ky T. Ko ve tekelerin nne koyulan ngrak. =kyek T. Kokarca. =dgen T. Koklamak. =illimak T. Kol, dal, ube. =ahape h

200

T. Kolay, yol, iin kolay =sr T. Kolayn bulmak, almak. =gdi tapmak T. Kolaylkla kara yaptrlan insanlara zellikle kadnlara sylenir. =tigi otluk T. Konukan, syleyecek sz ok olan. = kumba T. Konukan, syleyecek sz ok olan. = kumek T. Koparmak, yontmak,devirmek. =yumurmak T. Koridor; ki da arasndaki uzun dar aralk. = kapiay T. Korkuluk, parmaklk.=vadek T. Korumak, esirgemek. =sirkimek T. Koruyucu, korumakla grevli. =hami T. Komak. = katmak T. Kovalamak, srmek. =oylatmak T. Koymak, doldurmak. =suzmak T. Koyu kahve renkli bir meyve tr .=sokiilan T. Koyu, sk; bir btnlk. =idar T. Koyunlarla, ineklerin toynaklarnn arka tarafnda bulunan bir ift kk kkrdak; boboaz, hafif giyimli. =ahak h T. Koyunun ba ve bacaklarn atee tutup,tylerini yakmak.=klimek T. Kgene balamak.=kgemek T. Kk. =mgen T. Kle, sefil, cariye. =ku T. Kpein boynuna balanan sopa. =ince T. Kpein yemek yedii kap. =yalak T. Kpek dii. =mergen i T. Kpek dtren.=itai T. Kpek, kurdun azgn hali. =krsk T. Kprnn altndan geen ark. =yutma T. Kr: =sokur T. Ke; sokak az, kavak. =siir T. Kt kadn. =seyma

201

T. Kt niyet, bozuk dnce. = kara hiyal T. Kt, ho olmayan. =miyane T. Kucak. =ktrm T. Kuduz.. =encu T. Kula atmak. =ulacimak T. Kula delik, hereyden haberdar insanlar iin kullanlan sz. = kulii tk T. Kula la ayn anlamda =kulu T. Kulbe, baraka, alak. =satma T. Kulbe; kiler. =letme T. Kumba la ayn anlamda = kumtli T. Kumlu toprak. = kumsak T. Kumluk, kumsal. = kumula T. Kumsak la ayn anlamda = kumsa T. Kunduracnn ksele derilerini sokup dzleyen, salamlatran aleti. =kova T. Kunduracnn kulland yaptrc. =muluy T. Kupkuru olmak. = kuv (1) T. Kurak yerlerde ve yol boylarnda yetien bir tr ot. =ssik loyla T. Kurak, talk yerlerde sarlp yetien bitki.=kepe T. Kurbaa. = kumak T. Kurun kalem. =yia kelem T. Kurt. = kariku T. Kuru kays. =gula T. Kurutulmu dut, dut kurusu. =vasalu T. Kuruyup gitmek, zayflamak. =sizip ketmek T. Kusur, noksan. =meltk T. Kusurlu, defolu.=kirtik T. Ku yavrularnn uma seviyesine gelii. Mecaz anl: Kz ocuunun evlenme ana gelii. =uurma T. Kularn erkei =ne

202

T. Kuyruksallayan.=sugut T. Kuyruksokumu.= kuymuuk T. Kuyudan su eken ahap alet. =arup T. Kuzey. =ora T. Kuzular halatla birbirine balamak. = koadimak T. Kk at, midilli. =minik at T. Kk da, tepe;biley ta = kayrak T. Kk gz. =naa kz T. Kk ii bytp gsteren palavrac. =halpu T. Kk olan ocuklarnn cinsel organn bildiren sz.=ck T. Kk orak. =orake T. Kk elale. =gldrme T. Kk tabak, tabak. = kona T. Kk yay. =yaak T. Kk, kck. =mardak T. Kk, kk hacimli. =mdk T. Kk. =uuk T. Kl gibi yumuak ve bir yere toplanan kar.=kltk kar T. Knek ile ayn anlamda =knk T. Kpe, kulaa taklan bir tr halka. =sira T. Kpe,halka. =iilik T. Krek kemii. =krek (2) T. Krk, palto. =krk T. Ksmek, yzn evirmek. = kirie bolup yrmek T. Labdur ile ayn anlamda =lobdur T. Laf kartran, ok konuan. =gr-gr T. Lahana. =ysivlek T. Lahsa ile ayn anlamda =laksa T. Lapa lapa. =lepse T. Le, suda akan p, kuru yaprak, al rpya benzer nesneler. =loca T. Let yimek ile ayn anlamda =let iitmek T. Leylek.=sokan

203

T. Liman, gemi duracak yer. =aralta T. Liste, isim listesi, liste defteri.=somun T. Loca ile ayn anlamda =lce T. Macunlam ya lekesi. =de T. Mahvolmak, yklmak. =gum bolmak T. Maln veya eyasn paraya evirmek. =sukilmak T. Mal-mlk, servet. =hekuv T. Mangal. =maal T. Manivela.= kopara T. Mantar. =yer tozak T. Maskara, akac, sz syleyen kii. =kaska T. Matem, yas. = kara etklk T. Matimak ile ayn anlamda =mantimak T. Mayalanan ey;canllar meydana getiren gerek birlik. =uyutka T. Mazur gren, affedici. =kirimlik T. Mazur grmek, affetmek. =mezur Krmek T. Mecaz anl: nsan, kii.=gaday T. Mecaz anlam : tiraz edip boynunu evirmek, boynunu sallamak; kibirle kendini gstermek. =aptul Kakmak T. Melez . =aynuk T. Memnun olmak; dayanmak, faydalanmak. =synmek T. Mentee. = kollap T. Merhem . =goya T. Mesul olmak, kefil olmak.=ige bolmak T. Megul olma, ii olma. =kymn T. Megul olmak. =meul bolmak T. Meyve, meyve kurusu. =yimi T. Meyvenin en nde gelenlerinden yaplan hediye. =sonon blk T. Mezar. =makat T. Mrldamak. =odurimak T. Msr unundan yaplan bir eit yemek =uutmak T. Msr unundan yaplan pide hamurunu kazann evresine srlp

204

atete piirilen ekmek. =hepe T. Msr unundan yaplan yemek. =yobdan T. Msr veya kamn pskl. =manan (1) T. Msr, kavun karpuz gibi koparp alnan rnlerin yarm kalan ksm. =vaa T. Msr. =urlima T. Msrn ban kaplayan kabuk.=lek T. Mzrak, sngnn mzra. =sng T. Miktar bildiren sz.=nih h T. Miktar bildiren sz.=tiz T. Munyip kalmak ile ayn anlamda =munup kalmak T. Muvaffak olmak,ii yaver gitmek; ans dnmek. =omak T. Mstakil, kendi bana ,yalnz. =oe T. Nalsz atn toynann ypranp gitmesi. =uldimak T. Namert. =yasu T. Nasihat. =nasat T. Naz, cilve. =emze T. Naz. =ilci T. Nazik, ok nazik, krlgan. =sazikep T. Nazik, dayanksz, korkaklk. =sivil T. Nazik, gsz; gevek, uyuuk, zahmetten kaan, almadan geinen. =oynabel T. Nazik,zarif, ince. =naca T. Nazlanmak. =ilcilimak T. Ne a ne tok. =seri nemde T. Nefret, kin.=gina T. Negez iei.=nagaz gl T. Nehir suyunun ekilip azald yer, nehir suyunun slat yer. =sayau T. Nehir. =mrin T. Nehir. =zen

205

T. Nehirlerin kvrlp, akmayan yerleri, girdap. =gle T. Nehrin kolu. =ilek T. Nektar,reel. =ine T. Nemli yerlerde yetien bir tr yabani iek. =sin igi T. Nemli. =namaru T. Nemli; nmira yer-nemli yer. =nmira T. Nerededir?, neredendir? =nedin ara T. Nesnelerin dzensiz-kark asl duran hali; eski giysinin eski psk hali. =sagul-sugul T. Nesnelerin ie yaramaz, kalitesiz olmasn gsterir. =gas ikmak T. Nesnenin taneleri ayrmak. =lgdimek T. Netice, sonu. =yalca T. Ney. =yaluzek T. Nbet. =gzek T. O yerde. =u unutte T. Ocan ate yaklan yeri. =yitim oak T. Ocan kl den yeri. =kula T. Ocan veya sobann zgaras.=ala T. Odun kmr, yakacak. =kye T. Odun kmr,tencere karas,is.=kge T. Odunluk. =otuny T. Olan ocuun soyundan; yolda,yol arkada. =umay T. Okla ldrmek. =okka uurmak T. Olam ile ayn anlamda =olima T. Olgun olmayan,kaba insanlar iin kullanlan sz. =ora kapak T. Olgunlam, gzel, yakkl: ok olgun kavunmu; krek saza=krek (1) T. Olmam zm. =orap T. Ondan sonra. =ki T. Oray szc. bkz. =oruuy T. Ordu brokratlarnn giyimine taklan grev tac. =otiat T. Organlarn ryerek lmesi. =yel yara

206

T. Orta,eki. =nahu h T. Ortaya kmak, grnmek. =leylep kalmak T. Otlak, tarla gibi nemli yerlerde yetien bir eit ot. = kalik ot T. Oyuk, ukur. =hogaza T. Oyun gsterici sahnede veya sokakta eitli oyunlar oynayan. =oyuni T. , intikam, kin. =kek T. leden nce yani lene yakn olan zaman. = kozi T. leden sonra. = kazak pin T. renmek, almak. = kitlanmak T. ke. =kalligir T. l kab, sv ler. =Kemek T. lm. =lek T. le ile ayn anlamda =rle T. llerin bana (mezar bana) iaretlenip dikilen tahta. =edde T. lm-yitim ilerinde ve beklenilmeyen olaylarda gidip znt bildirmek. =yz krsetmek T. nce olgunlaan bir kavun tr. =oyniu T. nem vermek, nemsemek, aldr etmek. =sakimak T. nem, deer, kymet. =san T. nemsiz, gvenilmez. =ukasiz T. ker ile ayn anlamda =gerek T. nne gemek. =ozmak T. pkidimek ile ayn anlamda =ksimek T. renlimek ile ayn anlamda =ridimek T. rlm san ucuna taklan madeni para. =elle goyek T. rmcek. =rmek ivin T. tmek; ok konumak, atp tutmak. =yaimak T. vnle glmek. = kikirap klmek T. vngen. =mahtum h T. vnmek. =mazuz bolmak

207

T. vp imal sz sylemeyi bildiren birleik sz. =uzun bk kiydrmek T. z, damar. =zgen T. zellik, mecaz. =sedilik T. zendirmek. =gialatmak T. Padiah muhafz, koruyucu. =ka T. Palavrac, ok konuan. =laphor h T. Paltonun i-d n taraflar. =er (1) T. Pamuk veya yn kabartan kiinin tokma. =yata T. Pamuklu bez, yer bezi. =a (2) T. Pamuklu dek. =kve T. Pamuklu dek. =slina T. Panik, tela, kkrtma, tahrik. =uluy T. Param para , krk-dkk, darmadan. =aharma h T. Para, kk tarla. =kandik T. Parmak aras. =sala (1) T. Parola. =imbe T. Patates. =mekkiamur T. Patika. =sokmak (2) T. Pek, ar, ok. =epse T. Pencere. =orocek T. Pencereye dayanan demir engel. =kiltan T. Perde veya gmlek gibi eyler stne ilenen gle benzer izgiler; ahap stndeki gle benzer izgiler.=idrem T. Perde. =kge T. Pilav. = koyua T. Pinti, cimri. =kunnus T. Pirin orbas. =lle T. Pis, kir. =hlilik T. Piyade. =yayak T. Poposuyla srnp gitmek .=ivcimak.

208

T. Puhu kuu, bayku. =srik ku T. Rahatsz, baygn, uurunu kaybetmi olan, yz solan. =msrn T. Rencide etmek. =incitmak T. Renkli ipekle dikilen iek ve byle desenle dikilen eya. =iraki T. Resim; plan. =sizma T. Rzgar-boran.=yel-boran T. Saban.= kouma T. Sabun art.=yalanda T. Sabun kp. =kpk (2) T. Saa aslan ss ayas. =segnek T. Saf, kaln kafal. =golmu T. Safran. =glgm T. Saf-saf. =ilam-ilam T. Saa-sola. =oda-dmde T. Sada. =gdege T. Sar, iitmez .=sarui T. Salam, dayankl. =mezit T. Salam, doru,drst. =oluk T. Salam, sk. =idelik T. Salamlatrmak(duvar);gbrelemek. =ullimak

T. Samal zamannda birka olak ve kuzuyu koup balayan ba. =kgen T. Sar. = kuymu T. Sahibine veya patrona iyi grnmek iin, iyi ilerini gstermeyi seven kii. =uca krsn T. Saklamak. =lapin T. Sakl yer. =kk T. Saks. =gldn T. Salaya tuz kartrmak. =alimak (2) T. Salncak.=ilegu T. Salncak. =hecege

209

T. Salncak. =yele T. Sallama, sallanan. =gildi T. Sallamak, silkmek. =ildirlatmak T. Sallamak. =ilegtmek T. Sallanmak. =yakalimak T. Saman; samandan yaplan dek. =misil T. Saman taneden ayrmak. =lepkegdimek T. Sancmak.=likip arimak T. Sandk yapmak iin hazrlanan aa. =gueklik T. Sandkl kerevet. =katu T. Sap, kulp, bir eyin kulpu. =sapak (1) T. Sapan. =sapkan T. Sapndan ayrlm olan ufak zm. =ucum T. Sapsz kazma. = kidam keke T. Sar.=srik-sumul T. Sar.=srik- suruk T. Sarlp buhar kazannda piirilen ekmek. =ygme T. Sarkk gz kapa. =ha kapak T. Sarkk, asl duran. =salpa T. Sarmak eklindeki bir bitki. =mandar T. Satn alnan hububat.=stik a T. Sava; dman. =ya T. Savamak,dvmek. =ygilamak T. Savunma iin yaplan duvarn stne gen eklinde dizilen tula yap. = kalkan T. Sayg duyulan insanlarn sofrasndan kalan yemek. =kiige T. Saymak, hesaplamak; baktrmak, eit grmek. =sanmak T. Saymak, itibar etmek, hesaba katmak. =iliktimek T. Saymak. =izlimek T. Saz, kam. =kodey T. Sazlk, yeillik. =ivak T. Sazlk,otlak. =yle

210

T. Sazlk. =soksok (1) T. Sebepsiz yere kan, kafa tutan, yaramaz. =epk T. Sebze kesen alet, sebze kesecei. =aliu T. Sebze.= keliy T. Sebze eken ifti. =kki T. Sebze; nat, hrn. =kk (1) T. Seilmi, az karlalan. =sara T. Seher, sabahleyin. =sonur T. Sehpann ekmecesi; srg. =serme T. Selam vermek, sayg gstermek. =oulcimak T. Sele engel olmak iin yaplan ahap donanm. =seksen paak T. Sepilenen. =iylek T. Sere tutan kapan. = kismak T. Serin rzgar.=selkin T. Serinlemek. =srndimek T. Sersem kalan, uursuz; sar. =gara T. Serseri, sahipsiz, yersiz, yalnz, topluma katlmayan; kap kap dolaan =sayak (1) T. Sert davranmak. = kirie tegmek T. Sert, etin kavgay bildirir. = kan imak T. Ses karmak, seslenmek. =nlimek T. Sevecen, sevindiren, hogrl; uyank. =ytinan T. Sevgi, ak.=kyek T. Sevgi. = kolutuk T. Sevinmek, memnun olmak. = kuvanmak T. Sevmek, dost olmak. =iikmek T. Sevmek, heves duymak. =maz bolmak T. Scak vurmak. =hplimek T. San trnden kan emici bir hayvan tr, yarasaya benzer. =ske T. San yaras; boyun hastal.=yaman yara T. Sk ksren, nefes darl. =kks T. Sklmak. =ylikmak

211

T. Sr vermeyen kii. =mumpuk T. Srk aa. =oruk T. Srk. =sinek T. Srtmak. =ircarimak T. Srsklam olma. =szme hl T. Srta koyulup eya tayan alet.=ketil T. Srtna alp tamak.=hapa kilmak T. Srtnda kabuu bulunmayan bir tr balk. =laku T. Srtn hafife kamburlatrmak. =merimek T. Sva. =sipak T. Sv haldeki byk abdest. =ahine h T. Svlandrma. =suyultu T. Szlanmak, dert yanmak. =vay-vaylimak T. Szmak, kapkacaklarn atlayan veya atlak yerinden szan su, ya gibi olanlarn szmas. =sizmak T. Sihirbazlk,by okumada kullanlan ta. =yadita T. Silkelemek, dlamak. =sansalimak T. Sima, ekil, hacim. =kipt T. Sindirim sistemiyle solunum sisteminin ortak yolu. =yutkunak T. Sinek = karasiek T. Sinek ldren krek, sinek krei. =apaldak T. Sinirotu. = kumakyotkini T. Seyrek, nadir, sk rastlanmayan. =sirek T. Sirke, zm suyunu ekitmek suretiyle hazrlanan eki sv; bit yumurtas. =sirke T. Sis, duman=manaskan T. Sis,pus. =ulay T. Sitem etme, serzeni. =ezinet T. Sitem, hiciv. =kkitme T. Sivamak. =sipimak T. Siyah renkli, dikenli bir tr da aac. =sgn

212

T. Siz . =zliri T. Sizler,kendileri. =zle T. Slogan; arma, davet; bart. =uran T. Soan, elma gibi eylerin kabuu. =pk T. Souk. =srn T. Sohbet etme, hal-hatr sormak. =gu-mu T. Solmak, zayflamak, suyu azalmak. =imikmak T. Sormak, soruturmak. =soraklimak T. Soruturmak, titizlikle aratrmak. =kutkuyluk T. Soymak (havucu); srttaki tanelerin deilmesi suretiyle uygulanan yerel tedavi yntemi. =alimak (1) T. Soy-sop. =uran-curat T. Soyam la ayn anlamda =syem T. Soytar, akac, elendirici. =meski T. Soytar, akac, soytarlk yapan. =sok T. St aacn kabuundan yaplan kam ddk. =lpir (2) T. Sz gemez, sz anlamaz. =yaa kulak T. Sz sonunda sylenen tekellf eki. =ki T. Sz ve hareketi nazik, hayat, ii dzenli, salam ve titiz insana ipa insan denilir. =ipa T. Sz veya aka kaldrmazlk. =sirkisi su ktermeslik T. Sz, konuma, sohbet. =soka- sbet T. Szde ve harekette ciddileip yava yava glenmek srayp gitmek. =kpsimek T. Szden sonra, dn olmadan nce kz grme adnda kz tarafnn evine erkek tarafndan bir ok kiinin gelip bir gece konuk olmas.= kiz kr T. Sze giren, sze szle giren. =sakal tarii T. Sze girmek. = kouk salmak T. Szegir le ayn anlamda =szemel T. Szleen, anlaan. =murullu T. Sz sabrla dinlememek. = konak bermeslik

213

T. Sznde durmayan, deiken. =heptirek T. Su bendi. =li (1) T. Su kab. =kokr T. Su kab; suluk. =kker T. Su seti. =laylima T. Su ve yol boylarndaki slak yerlerde yetien bir eit ot. =alek T. Sulu. =hytmak T. Suda genilemek,bymek. =silmak T. Suda yetien bir bitkinin gl. =ucul T. Sulak yer. =suuluk T. Sulama ilerinden sorumlu kimse. =sulaki T. Sulama ilerinden sorumlu kii. =kkimek T. Sulu gz. =ivmudun T. Sulu, byk, yail eftali. =miyansal T. Sulu, sazlklarda yaayan, uzun gagal, uzun bacakl ku. = kakira T. Suya yol ap suyu o yola koymak. = kinimak T. Suyun oluturduu iz, yol. = kinak T. Suyun yksekten den yeri. =kokiram T. Suzmak la ayn anlamda =susmak T. Slale, oluk-ocuu yaylan. =kmek (1) T. Smk. =gaca T. Sprge yaplan bir tr bitki. =yamdaklik T. Sprge. =yamdak (1) T. Sprmek. =yamdimak T. Srekli, gn atlamadan(her gn), devaml.=ncimes T. Srme. = kalik T. Srme. =suma T. Ss, nak. =urdak T. Ssl olmayan kalpak. =krek tumak T. Ssl olmayan krk. =krek cuva T. Ste benzer eylerin kazan dibine yapp kalan art. =gez T. Stten kesilip ot yiyecek duruma gelmek. =otukmak (1)

214

T. Szme yourt . =sogat T. ahin eklindeki bir tr ku. =kzgnek T. ahur la ayn anlamda =uraka T. aka; kavga. =mayda T. al ile ayn anlamda =aluk T. alap, ulup.=imis-gumus T. ans ak olmayan, anssz, onmaz.=omas T. ans dnmek. =sakisi alu mek T. anssz, cefa eken. =iliki or T. apka. = kalvak T. apl. =sumuk T. arbon. =kyiba T. art koarak anlamak. =merdemek T. a gz. =ilcik T. armak, aknlktan sersem hale gelmek. = kakirimak T. armak, hayret etmek. =sourkimak T. artmak, aldatmak. =moholya kilmak T. efkat gstermek, sevecenlik klmak. =pke-barini kakmak T. efkat gstermek. =siylimak T. efkat. =siyle T. eftalinin bir tr. =yarma aptul T. eftalinin yarlmadan kurutulan kurusu. =aptul moniki T. ekil, tarz deitirmek, deimek. =mitevilemek T. mark, kt alkanlk sahibi.=lalak T. ikayet. =ksse T. ikayet; sz-hikaye. =uak sz T. iliip ketmek ile ayn anlamda =sirliip kalmak T. imdi.=say T. ie.= kapku T. iip kalan, iik. =hopkuvuz T. iip kalmak. =gpseymek

215

T. imek. =hovukmak T. orlakla ayn anlamda =orla T. lenlerde dans edenlerin bana atlan para veya nesne.=rme T. u yerde =u unutte T. phe. =gdret T. Tabak, aatan yaplan byk tabak. =karsan T. Taban. =soncak T. Ta, sark. =sipe T. Tahl saklanan st ak sandk. =kacuva (2) T. Tahmin, l, kyas. =onak T. Tahminen. =yadaya T. Tahta havan. =hor (1) T. Tahta kak; buharn kp gitmemesi iin kazann evresine koyulan ember. = kalak T. Talihini kapatmak. =odurmaslik T. Tam gelme, tam yerine uyma. =sonu kelmek T. Tam, aynen. =kutla T. Tam, uygun. =yonak T. Tamamen, bsbtn, hepsi,topu. =suvar T. Tamam, hepsi. =yapa T. Tandrn ssn deneyip grmek iin ilk kez atee verilen ekmek. =uurma nan T. Tandrn kln karan delii. =otluk T. Taneli ekinlerin kabuundan ayrldktan sonra kalan ksm. =keki T. Tanesiz baak. =ktekba T. Tandk. =ykin-yoruk T. Taraf, yan. =sri T. Taraf, yn =sayan T. Tarla. =hagiz T. Tarla-bozkrlarda, yol boylarnda yetien bir tr bitki. =yalman kulak T. Tarladan tarlaya su geen az; suyun ba. =ik T. Tarlalk, yol boylar ve ukurluklarda yetien ila yapmnda

216

kullanlan bir tr bitki. =kk ek T. Tartmak,mnakaa etmek. =menlik talamak T. Tartmak. =kksimek T. Ta delen alet. = kakma T. Ta gibi katlaan ekmek.=kora nan T. Ta veya tulayla yaplan oda. =ho T. Tatl ya da ac olmayan bir tr tat. =lepirin T. Tatsz, lezzetsiz. =namuzun T. Tavan yapmnda kullanlan ilenmi aa. =sini (2) T. Tavan. =ip T. Tavana aslan bir tr alet.=see T. Tavuk, gvercin vb. gibi kularn konduu ykselti. = kondak (2) T. Tek inek eken koum. =hkima T. Tek katl ev. =ktleky T. Tek, yalnz, yksz; ksr, ocuu olmayan. =salta (1) T. Tek, hepsi, tamamen. =yeksan T. Tekellf. =slket T. Tekerlek (ocuk oyunca); demir halka. (oyuncak). =ildirek T. Tekrar stp vermek. =yalimak T. Tekrarlamak. =gecgilimek T. Tela iinde olmak, aceleyle yrmek. =alvarimak T. Telal, endieli olmak. =vasvasilik T. Telasz, sakin. =kl tavaren T. Tellal. =lomodi (1) T. Tembel,uyuuk. =iri-siri T. Temiz,saf. =ri T. Temizlemek. =ridimak T. Temizlenip tlecek duruma gelen buday. = kizil T. Tepe arasndaki yamur suyu akan byk ukur. =knd T. Tepsi. =migen T. Terli.=imek (1) T. Terlik. =ipak ke

217

T. Ters dm atmak. =olur salmak T. Tersleme,ksme,nefret sz. =sendi T. Tertipsiz olmak, dzensizlik, karmak. =ke kaynimak T. Terzilerin esas dikie gemeden once iplerle yaptklar prova. =kklimek (1) T. Teskin etmek,ho klmak. =ovlimak T. Tevekkl, iin sonunu dnmeden hareket etme. = kara-gcr T. Trmk. =yopura T. Trnak dibinde kan yara. =seynak (1) T. Trnak etlerinin irinlenii. =kokune T. Tiki olan gz.=ipildak T. Tilki cinsine giren bir tr hayvan.= karsak T. Titizlikle aratrmak, incelemek. =sinilimak T. Titizlikle. = kunt T. Tohum, tanelerin filizlenen yeri.=ren T. Tokat; tokatlamak, dvmek. =happak T. Tokmak, sopa. =ulda T. Top, btn,paralamadan =lgce T. Top,sr,grup. =srk T. Topal. =ulur T. Toplanmak, bir yere ylmak. = kavumak T. Toplum. =ulun T. Toprak srme aletinin alt tahtasyla st tahtasn balayp duran tahta. = kilak T. Toprak tabakalarnn yklmasyla oluan ufak talar. = ahur h T. Torba (para kesesi). = kaptura T. Torunun ocuu. =kukun nevre T. Toz olan,uup giden. =ukak T. Trp.=kasval T. Tuhaf, artc, garip. =son T. Tuhaf, artc,yabani,yabanc. =sonu

218

T. Turp. =ya T. Tutarsz. =lasik T. Tutmak. =ulimak T. Tutumak.= kpimak T. Tuzlak arazilerde bulunan kk kama benzeyen bir tr ot. =saraan T. Tuzlu arazi, tuz karlan yer. =orlak T. Tfein nian alnan iareti, savunma kalesi, kale. = korul T. Tfein sap.= kondak (1) T. Trl yemeinin stne ince hamurun rtlmesiyle piirilen bir tr yemek. =yapma T. Tts. =kce T. Ty kazlm yemeklik deri.=mie T. Uurtma. =vetverek T. Ufak admla tez ve kayar gibi gitmek.=yortmak T. Ufak,para. =untuk T. Ufak-tefek hizmet;zahmet. =kokunilik T. Ufak-tefek iler. =kite-mite T. Ufuk. =girvi T. Uramak, megul olmak. =himirla T. Uursuz.=sapak (2) T. Uursuzluk, ansn kaybetmek. = kara basmak T. Ukilimak ile ayn anlamda =uykilimak T. Ularku. =orulday T. Ulam arac veya bir tarafa giden insan. =yr (1) T. Unu elemek. =ulimak (1) T. Unutkan; ileri geri yryp i beceremeyen. =megiser T. Urgan dmlerini zen boynuz veya tahta i. =i T. Urkaltek ile ayn anlamda =urtokay T. Usanmak. =yalcimak (2) T. Usta, mahir. =selkili T. Usta,zanaatkar; ufak-tefek eyler alp satar. =hpiger T. Ustann i hakk. =manca

219

T. Utanmaz.=gelvr T. Utanmaz, namussuz, vicdansz. =hurrek T. Utanmaz, yzsz. =hik T. Utanmaz. = kaa T. Utanmaz. =ypiik T. Utanmazlk, namussuzluk. = kizilmuluk T. Utanmazlk. =gzermek T. Uyank olmak. = kulakni topisini kkivetmek T. Uyank, akgz. =sak T. Uygun dikilen bir yry giysisi. =meru T. Uygun gelmek, mnasip olmak. =say kelmek T. Uygun getirmek, tam getirmek. =yapsalimak T. Uygur tbbnda hastay tedavi etmek iin tketilen eek stne kk inek sti denilir.=kk inek st T. Uyka-tuyka ile ayn anlamda =uyuk-tuyuk T. Uyumlu olu, kafiye kl. =uyka T. Uyuuk, cansz,saf. =lalay T. Uyuuk, elinden i gelmeyen. =lakat T. Uyuuk, gevek. =latike T. Uzak. =yudi-yuki T. Uzatmak, eklemek. =ulimak (2) T. Uzun boylu insan, srk bacakl. =uzun tura T. Uzun mrl, ince gvdeli bitki. =sze T. Uzun yetien kuruyup kalan, hasr rlen kam. =aldiran kamu T. Uzunca sepet; deirmende tlmn koyulduu sandk. =sken T. Uzunca, bbrek eklindeki pulluk. =anazketmen T. dili kk atal.=sayak (1) T. mitsiz kalmak, midi yok olmak. =umunmak T. mitsizlik. =nomutluk T. nl, tannm. =u T. st ak su oluu; deirmenin su den oluu.= koa T. st tahta ve hasr ile rtlen eve yapma ev denilir. =yapma y

220

T. st-ba kirli, giyim kuam dank insanlara labdur denilir. =labdur T. stn, yksek. =alis T. stne fasulye koyulup hazrlanan erite. =ma p T. dn, donduunu ifade eden szck grubu.=srik tki tetr rlp ketmek T. mek, donmak.=sotanmak T. yp titremeyi bildiren szck. =icek tartmak T. tlemek. = kuykula T. zlp fkelenmek, ters bakp yrmek. =ktini prisi tutmak T. zm ile ceviz iini dvp kartrp yaplan tatl yiyecek. =sokmak (1) T. zm suyundan yaplan iecek. =meyzap T. zmn bir eidi. =sayki zm T. zmn suyunu kaynatp, biraz un kartrp piirilen, helvaya benzeyen yemek. =smle T. znt, endie. =gaat T. zntl, umutsuz; kederli. =nagila T. Vakit, zaman, an. =set T. Var olan bir eyi eit group yararlanmak. =hallese T. Vasf, kalite, deer, paha. =sapa T. Vazgemek; el ekmek. = kol silkimek T. Vazo, saks. =yamak T. Vefal, sevecen. =deklik T. Vergi.=lik T. Vzlt sesi karan ii bo bir eit oyuncak. =gouldak T. Viran,harab.=uyka-tuyka T. Viranlk. =sorukluk T. Vurup ezmek. =szme haltisi kilivetmek T. Vcudun tamam. =mier T. Yaban eei. =kkyar

221

T. Yaban kedisi. =samani T. Yabanc,tandk olmayan. =yat-yopur T. Yabani hindiba. =kapkap T. Ya srlm gibi parlayan yal. =yala T. Ya.=z T. Yaka ve alt ksmna ileme baslan eski palto.(kadnlar iin) =yigoyen apan T. Yaklp karlan bir tr bitki. =loyla T. Yakkl.= kel-kamik T. Yakksz, yersiz,anlamsz,tatsz. =herre-serre T. Yalan atmak. =hap urmak T. Yalan ya. = kosak yi T. Yalan, sahte. =elet T. Yalan. = kap T. Yalanc, sahtekar. = kapila T. Yalanc; disizlikten dudaklar ie oturmu olma durumu. =kemuk T. Yalnz, garip, aresiz; serbest,zgr. =olan (1) T. Yama-yama. =yamap-tep T. Yanlmazlk,duyurmazlk. =horini ikarmaslik T. Yanlayp gitme, bir tarafa eilme. =soytup kti T. Yanllk, kusur. =ndlk T. Yansma sz.=ovu T. Yansma sz .=him T. Yansma sz. =almus-gulmus T. Yapmak, iftlemek, oalmak. = kovumak T. Yapmak, katlmak, balanmak. =ilenmek T. Yaptrc. Mecaz anl; aptal, ahmak. =mukuy T. Yaprak. =erek T. Yapraklar eltie, meyvesi darya benzeyen bitki .=krmek T. Yar, sevgili. =cil T. Yaramaz ocuk.=urtek (1) T. Yaramaz, soytar. =tile

222

T. Yararl. =yarak T. Yarasa. =aritamal T. Yarasa. =mk yapilak T. Yarasa. = karu yapilak T. Yardm. =kmek (2) T. Yardmc olmayan,ie yaramaz. =lay ilap T. Yar karanlk, kapal, bulutlu,ak olmayan. =guga (2) T. Yarm yamalak bilmek, yarm yamalak bir ey yapmak. =yarmidimak T. Yarm. =yarta T. Yarm-yamalak slatmak. =nemtpe kilmak T. Yalanan insana veya artk meyve vermeyen aalara byle denilir. = kataimak T. Yalanp gsz kalmak. = keddi guva T. Yalanp hibir eyi fark edemeyen, dadan-badan konuan olup kalmak. =muiyip kalmak T. Yal, kat.=a T. Yallar, yalanp klen kii. = krisal T. Yatak takm; =krte T. Yava olsa bile durmadan yrmek. =mailimak T. Yava, uslu, aresiz.=mnkm T. Yavru, bebek.=nilka T. Yay. = kakiak T. Yaygarac, yalanc. =ayardi T. Yayn inek srkleyen atal eklindeki tahtas. = kaya T. Yayn ya kan deliine sokulan ahap kapak. =ipa T. Yaz mevsimlerinden biri olup, yeni yln 5. aynn ortalarndan balar. =kakkuk sayridi T. Yediini itiini karmak, kusmak. =ou T. Yemein nemle tadna bakp koymak =pp-ttip T. Yemek masasnn ekmecesi.=sritma T. Yemek piirip ekmek yapan ocak. =kan oak

223

T. Yemek,yiyecek.=yglk T. Yemlik; gvercin, tavua benzer hayvanlarn yemlii. =gazin T. Yeni doan kuzunun gbresi. = koak T. Yenilik. =mual T. Yer sarsntsndaki durum, ban bazen yksek, bazen alak hissetmesi. =le-lu T. Yer tozu. =yer pori T. Yere ok su girdiinden zayflamak. =yikmak T. Yerel yntemle ilenen krom. = kirim T. Yerfst. =yer yaiki T. Yerine getirmek, szn tutmak, sznde durmak. = keste kilmak T. Yerine getirmek. =sakit kilmak T. Yeerme. =hodek T. Yeermi, yeillenmek. =meleken T. Yeil zm. =sayla zm T. Yeillik. = kiyak-crik T. Yetim =ysir T. Yetim; akn. =ksz T. Ymak, toplamak. =llimek T. Yiyecek-ieceklerin bol olmas,ap tamas. =ile-ile T. Yoda szc.bkz. =yodo T. Younluk. = kakilak T. Yok. =yokla T. Yoklamak, gizlice bakmak, kapdan ban sokup bakmak, ban uzatp sk sk bakmak. =imanmak T. Yoksaz ile ayn anlamda. =yoksiz T. Yoksul,fakir. =yoksaz T. Yoksulluk, fakirlik. = koli zk T. Yol boylar ve kr-bozkrda yetien bir tr ot. =ek tiken T. Yol ve ark boylarnda yetien bir tr ot. =kk emen T. Yol veya rman stnden geirilen ark. =krme rik T. Yontup-koparp. =yonup-yumurup

224

T. Yorulmak. =hrikmak T. Yorulmak. =hmidimek T. Yudum.=urtek (2) T. Yudum. Miktar bildiren sz.=pm T. Yukar tarafa kap gitmek. =oylap ketmek T. Yukardaki ile ayn anlamda =sikin T. Yumurtlamak.=kakilimak T. Yumurtlamak. = kuymak (2) T. Yumuamak, fkesi gemek, anlamak. =yumimak T. Yurt yurt gezen, szle ok hzl karlk veren insan. =lata aik T. Yurttan ayrlmak =salcimak T. Yuvarlan tersi. =soka (2) T. Yuvarlak ila. =hep dora T. Yuvarlak ekil. =kaka (2) T. Yuvarlak ekil. =kakilima T. Yk sepeti =kacuva (1) T. Yksek,yetimi. =skle T. Yksk. =ahinek h T. Yn veya pamuk ipten rlen dz halat. = kura T. Ynden yaplan dz halat. =kaa T. Yz, rengi soluk.=sl T. Yz,ehre.= kaar T. Yz-ehre. = kirti T. Yz ask ve ukala.=suklet-srn T. Yz koyun dmek.=yer acimak T. Yzn-boynunu kzartmak, kpkzl kzarmak, fkelenmek. =gren kprmek T. Zakkum. =sgetgl T. Zarif basma. =vaycan it T. Zayf ve yksek.=laka (1) T. Zayf, aciz, gsz. =incimaruk

225

T. Zayf, aciz. =ktirem T. Zayf, clz. =mkr T. Zayf, gsz, clz. =lapa T. Zayf,clz. =ek T. Zayf,gsz.=inca T. Zayf. = kirtu T. Zayflamak. =uimak T. Zayflktan veya hastalktan gz kmek. =girdiyip kalmak T. Zembil. =lalo T. Zenginlemek, varlk sahibi olmak. =kzige may tolmak T. Zihnini kartrmak, ahmaklatrmak. =galva kilmak T. Zil. = kaur T. Ziraat. =kin T. Ziyafetten dnte yannda alnan yemek, yiyecek. =sarkit T. Zor,g. =nde T. Zulm, sklma. = kisim

226

SONU Bu almaya Yeni Uygur Trkesiyle ilgili n aratrma yaplarak balanmtr. Ardndan Arap alfabesiyle yazlm olan zgn yapt Uyur iviliri Szlii Latin alfabesine aktarlmtr. Daha sonra Latin alfabesine aktarlan szcklerin Trkiye Trkesine evrimi yaplmtr. zgn yaptta yer alan Yeni Uygur diyalektlerine ait maddeba szcklerin Eski Trke ve gnmz Trkesine anlamsal ve fonetik olarak yaknlklarnn belirlenmesinde Kutadgu Bilig, Divan Lgatit Trk, An Etimologic Dictinoary Pre-Thirteenth Century Turkish, Derleme Szl, Tarama Szl ve Trke Szlk ana kaynak olarak kullanlmtr.

Eski Uygurca,

Karahanl Trkesi, Harezm Trkesi ve aataycann

devam olan Yeni Uygur Trkesi, Dou Trkesi grubundandr. Bu sebeple Yeni Uygur Trkesi, ierisinde birok Arapa ve Farsa szck barndrmaktadr. ncelenen zgn yaptta da Arapa ve Farsa kkenli szckler saptanmtr. Yeni Uygur Trkesi diyalektlerine ait bu zgn yapt ierisindeki Arapa ve Farsa kkenli szcklerin bazlar aada verilmitir.

Hami Hamile Lay

(Ar.) (Ar.) (Far.)

Malamet (Ar.) Maal Seg Serhu Sirke (Ar.) (Far.) (Far.) (Far.)

227

zgn yapt ierisinde yer alan kimi maddeba szcklerin yalnzca gnmz Trkesinde kullanld saptanmtr. Gnmz Trkesinde varln

koruyan bu szcklerin bazlarnda anlamsal ve fonetik farkllklar tespit edilmitir. rnein; Yeni Uygur Trkesi diyalektlerinde kpe anlamnda kullanlan ske szc, gnmz Trkesi azlarnda oval25 anlamnda, yine Yeni Uygurcada kays anlamnda kullanlan gula szc de Trkiye Trkesi azlarnda krem rengi, ak sar26anlamnda kullanlmaktadr. ncelenen zgn yaptta buna benzer zellikteki szcklerden bazlar unlardr:

Yeni Uygur Trkesi

Gnmz Trkesi

Loka Sini igil Yarma aptul Yayak

Lok Sini Cngl Yarma eftali Yaya

ncelenen yaptta Yeni Uygur Trkesi diyalektlerinde yaayan baz szcklerin hem Eski Trke hem de Trkiye Trkesinde yaad saptanmtr. almada bu tr szcklerin Eski Trke ve Trkiye Trkesiyle olan anlamsal ve fonetik yaknlklar gsterilmitir.zgn yaptta yer alan bu zellikteki szcklerden bazlar unlardr:

Yeni Uygur Trkesi

Trkiye Trkesi

Eski Trkesi

in insynsulak sng
25 26

in insevinsulak sng

in nsewnsuvlag s

skesbeoval DerS.X 3671 gula II krem rengi, ak sar DerS VI 2191

228

szucuz uz

ssucuz uz

ss uuz uz

Yeni Uygur Trkesi sadece szck anlam olarak deil, deyim anlam olarak da gnmz Trkesiyle hem biimsel hem de anlamsal benzerlik gstermektedir. ncelenen eserde maddeba sz grubu olarak aklanan kolini ksey ini sprge kilmak deyiminin anlam Trkede kullandmz san sprge etmek deyimiyle birebir rtmektedir. Bu rnek de bize Yeni Uygur Trkesindeki baz sz grubu biimindeki yaplarn dahi biimsel ve anlamsal olarak Trkiye Trkesiyle yaknlklarnn olabileceini gstermektedir.

alma srasnda, Yeni Uygur Trkesi diyalektlerinde yaayan baz szcklerde, Eski Trke ve gnmz Trkesiyle biimsel ve anlamsal olarak herhangi bir benzerlik saptanamamtr. Benzerlik saptanamayan szcklerden bazlar unlardr:

idelik, irekte, ikirlik, ksek, kge, kava, , soi, sotuk, ip, ugilanmak, untuk, uskak.

almada materyal olarak kullanlan Uyur iviliri Szlii yaptnda aklanan maddeba szcklerin bir ksm da ikilemeler ve deyimlerden olumaktadr. Yaptta maddeba szck olarak aklanan ikileme ve deyimlerden bazlar unlardr:

kilemeler gan-galas herre serre ki-kurun laka-luka maytuk-saytuk gen sgen

Deyimler ucuri kelmek Kzige may tolmak Ka-kapiia karimak Kaka dessimek Koltukida issinmak Koltukia su prkimek

229

Yeni Uygur Trkesi diyalektlerinde yaayan kimi szckler Eski Uygurca, Karahanl Trkesi, Harezm Trkesiyle aataycaya; aataycadan da gnmz Trkesine balanmaktadr. Bu nedenle Yeni Uygur Trkesi azlarnda kullanlan baz szckler biimsel ve anlamsal olarak incelendiinde bu szcklerin Trkiye Trkesinde ve Eski Trkede de kullanlabildii grlmektedir.

Yeni Uygur Trkesi zerine yaplan bu almann bu alanda yaplacak olan dier almalara k tutaca umulmaktadr.

230

KAYNAKA
AKSAN, Doan, Her Ynyle Dil Ana izgileriyle Dilbilim, TDK, Ankara, 1980. ARAT, Reid Rahmeti, Kutadgu Bilig, III, ndeks, Yay. K. Eraslan, O. F. Sertkaya, N. Yce, TKAE, stanbul, 1979. ATALAY, Besim, Divan Lgat-it Trk Dizini Endeks, (3. Bask), TDK, Ankara, 1991. BOZKURT, Fuat, Trke ada Dilbilgisi, nklap Kitabevi, stanbul, 1994. CLAUSON, Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Londra, 1972. DENY, Jean, Trk Gramerinin Temel Kurallar Trkiye Trkesi, (ev : Oytun ahin), TDK, Ankara, 1995. Derleme Szl VI, TDK, 2. Bask, Ankara, 1993. Derleme Szl VII, TDK, 2. Bask, Ankara, 1993. Derleme Szl VIII, TDK, 2. Bask, Ankara, 1993. Derleme Szl IX, TDK, 2. Bask, Ankara, 1993. Derleme Szl X, TDK, 2. Bask, Ankara, 1993. Derleme Szl XI, TDK, 2. Bask, Ankara, 1993. Derleme Szl EK I ,TDK, 2. Bask, Ankara, 1993. DEVELL OLU, Ferit, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Aydn Kitabevi, Ankara, 2000. ERDAI, Binnur, Uygurlar ve Yeni Uygurca, ada Trk Dili, say: 119, Ocak 1998: 140-153. UPUR , ulam, Uyur iviliri Szlgi, Milletler Neriyat, Byci, 1986 JARR NG, Lund, An Eastern Turki English Dialect Dictionary, 1964. KARA, Georg ve P. Z EME, , Berliner Turfantexte VIII, Berlin, 1977. LESSING, Ferdinand D., Moolca-Trke Szlk, (ev: Gnay Karaaa), TDK, Ankara, 2003. NEC P, Emir Necipovi, Yeni Uygur Trkesi Szl, (ev: .Kurban), TDK, 1995. ZEL, kr, Uygurca Szlk almas, Lisans Bitirme Tezi (A), Edirne, 1999.

231

ZTRK, Rdvan, Uygur ve zbek Trkelerinde Fiil, TDK, 1997. ZTRK, Rdvan, Yeni Uygur Trkesi Grameri, TDK, Ankara, 1994. RHRBORN, Klaus, Uigursches Wrterbuch II, 1979. Tarama Szl III, TDK, 2. Bask, Ankara, 1996. Tarama Szl IV, TDK, 2. Bask, Ankara, 1996. Tarama Szl V, TDK, 2. Bask, Ankara, 1996. Tarama Szl VI, TDK, 2. Bask, Ankara, 1996. TEK N, T. ve M. LMEZ, Trk Dilleri, Simurg Yaynlar, 2. Bask, stanbul, 1999. TMR, Hamit, Modern Uyghur Grammar (Morphology), (ev : Anne Lee), Kitap Matbaas, stanbul, 2003. Trke Szlk I, II, TDK, 9.Bask, Ankara, 1998. Uyur Tilinin zahlik Luiti, inci Helq Neriyati (Qisqartilmii), inci, 1999.