T.C.

MARMARA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

MATKAP LE DELK DELME ESNASINDA KESME PARAMETRELERNN KESME KUVVET VE SICAKLIIN DEMNE ETKSNN DENEYSEL OLARAK NCELENMES

Yusuf KAYNAK (Teknik retmen)

YKSEK LSANS TEZ

MAKNE ETM ANABLM DALI

DANIMAN Prof. Dr. Mustafa KURT

STANBUL 2006

T.C. MARMARA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

MATKAP LE DELK DELME ESNASINDA KESME PARAMETRELERNN KESME KUVVET VE SICAKLIIN DEMNE ETKSNN DENEYSEL OLARAK NCELENMES

Yusuf KAYNAK (Teknik retmen)

(141101720030257)

YKSEK LSANS TEZ

MAKNE ETM ANABLM DALI

DANIMAN Prof. Dr. Mustafa KURT

STANBUL 2006

T.C. MARMARA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

KABUL VE ONAY BELGES

Yusuf KAYNAKn MATKAP LE DELK DELME ESNASINDA KESME PARAMETRELERNN KESME KUVVET VE SICAKLIIN DEMNE ETKSNN DENEYSEL OLARAK NCELENMES isimli Lisansst tez almas, M.. Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulunun 04 / 07 / 2006 tarih ve 2006/17-45 sayl karar ile oluturulan jri tarafndan Makine Eitimi Anabilim Dal Makine Eitimi Programnda YKSEK LSANS Tezi olarak Kabul edilmitir.

Danman: Prof. Dr. Mustafa KURT (M..T.E.F) ye: Prof. Dr. A. Kerim KAR (M..Mh.Fak) ye: Prof. Dr. Osman YAZICIOLU (M..T.E.F) Tezin Savunulduu Tarih: 14 / 07 / 2006

.................................. .................................. ..................................

ONAY
M.. Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulunun Programnda Y.Lisans (MSc.) derecesi almas onanmtr. .................. tarih ve ...................... sayl karar ile Yusuf KAYNAKn Makine Eitimi Anabilim Dal

Marmara niversitesi Fen Bilimleri Enstits Mdr Prof .Dr. Adnan AYDIN

NSZ

zverili bir alma sonucunda ortaya kan bu tezin hazrlanmasnda; bilgisini, tecrbelerini ve ilgisini hibir zaman esirgemeyen, bu alma haricinde dier tm almalarm sresince desteini grdm sayn tez danmanm Prof. Dr. Mustafa KURT hocama kranlarm sunarm. Lisansst almalarm sresince tevik ve desteini esirgemeyen Sayn Prof. Dr. Osman ISIKAN hocama ok teekkr ediyorum. Tecrbelerinden ziyadesiyle istifade ettiim Sayn Aratrmac Eyp BACIya, deneysel almalarm sresince yardmlarn esirgemeyen Ar. Gr. Barkn BAKIR ve Levent KUTLUya, tecrbelerini benimle paylaan Dr. Mustafa AY, Ar. Gr. Grcan ATAKK, Ar. Gr. Bilen MUTLU ve Ar. Gr. Kamil VARINCAya ok teekkr ediyorum. Ayrca Third Wave AdvantEdge sonlu elemanlar yazlmn lisansl olarak kullanmmza sunan Third Wave Systems Company ve Uygulama Mh. Mr. Andy Grevstad Beye teekkr borluyum.

Haziran,2006

Yusuf KAYNAK

NDEKLER

SAYFA

ZET........................................................................................................ I ABSTRACT .......................................................................................... III SEMBOL LSTES ................................................................................ V KISALTMALAR...................................................................................VI EKL LSTES .................................................................................. VII TABLO LSTES ................................................................................ XII BLM I. GIRI VE AMA................................................................ 1 BLM II. GENEL BLGLER........................................................... 3
II.1. TALALI LEMLERN MALAT TEKNNDEK YER ................. 3 II.1.1. Tala Kaldrma ve Takm Tezgahlarnn Gelimesi ............................ 4 II.2. DELK DELME ............................................................................................. 6 II.2.1. Giri .......................................................................................................... 6 II.2.2. Delik Delmede Kullanlan Matkap Tezgahlar .................................... 6 II.2.3. DELK DELME LEM....................................................................... 8 II.3. DERN DELK DELME ............................................................................... 8 II.3.1. Derin Delik Delme Makineleri ............................................................... 9 II.3.2. Derin Delik Delme Metotlar................................................................ 10 II.4. DELME LEMNN ZELLKLER ..................................................... 13 II.4.1. Matkapla Delik Delme .......................................................................... 13 II.4.1.1. Kesme Kuvvetleri ve G ................................................................ 17 II.5. DELIK DELMEDE KULLANILAN KESICI TAKIMLAR(MATKAPLAR) ............................................................................ 20 II.5.1. Matkap Malzemeleri............................................................................. 22 II.5.1.1. Yksek Hz elikleri (HSS) ............................................................. 24 II.5.2. Matkaplarn malat Yntemleri .......................................................... 27 II.5.3. Matkaplarn Snflandrlmas ............................................................. 29 II.5.3.1. Normal Matkaplar ............................................................................ 31 II.5.3.2. Deitirilebilir Ulu Matkaplar (U Drills)........................................ 33

II.5.3.3. Derin Delik Matkaplar..................................................................... 34 II.6. SPIRAL MATKAPLAR.............................................................................. 36 II.6.1. Spiral Matkabn Yaps ........................................................................ 38 II.6.2. z Kalnlnn Tala Kaldrmaya Etkisi ........................................... 39 II.6.3. Kesici Az Serbest Asnn Tala Kaldrmaya Etkisi...................... 40 II.6.4. Helis Asnn Tala Kaldrmaya Etkisi.............................................. 41 II.6.5. U Asnn Tala Kaldrmaya Etkisi .................................................. 42 II.7. KESICI TAKIMLARDA MR VE KESME KENARI DAYANIM SRESI ................................................................................................................. 42 II.7.1. Kesici Kenarn Tahribat ve Dayanma Sresi.................................... 43 II.7.2. Kesici Kenar Dayanma Sresi Sonu ................................................... 44 II.7.3. Anmann Tipleri ................................................................................. 45 II.7.3.1. Serbest Yzeydeki Anma............................................................... 47 II.7.3.2. Krater Anmas................................................................................ 49 II.7.3.3. Adhezyon Anmas ......................................................................... 49 II.7.3.4. Abrasyon Anmas .......................................................................... 50 II.7.4. Dayanma Sresi Sonu Kriterleri ......................................................... 50 II.7.4.1. Takmn Tam Harabiyeti .................................................................. 50 II.7.4.2. Takmn ilk Harabiyeti ..................................................................... 51 II.7.4.3. Takmn Tala, Serbest ve Yan Yzeylerdeki Anmalar Nedeniyle Harabiyeti....................................................................................................... 51 II.7.4.4. Takmn lenmi Parann Yzey Kalitesine Bal Olarak Harabiyeti ........................................................................................................................ 51 II.7.5. Helisel Matkap Ucunun Bilenmesi ...................................................... 52 II.7.5.1. Helisel Matkap Ucunun Anmas.................................................... 52 II.7.5.2. Helisel Matkap Ucunun Bilenmesine Ait Yntemler....................... 54 II.8. KAYNAK BILGILERIN IRDELENMESI ............................................... 54 II.8.1. Kuru Delmede Scakla Tesir Eden Faktrler ve Scaklk lm Yntemleri ........................................................................................................ 54 II.8.2. Delik Delmede Kesme Kuvvetleri ve Tork ......................................... 60 II.8.3. Matkaplarda Kaplama Trleri ve Delme Performansna Etkileri .. 63

BLM III. TEZ ALIMALARI .................................................... 67

III.1. ARATIRMA YNTEMI......................................................................... 67 III.2. ARATIRMA ARALARI....................................................................... 68 III.2.1. CNC Freze Tezgah ............................................................................. 68 III.2.2. Deneyde Kullanlan Paras Malzemesi (Al 2024-T4) ve Spesifikasyonlar .............................................................................................. 69 III.2.3. Deneyde Kullanlan Kesici Takmlar ................................................ 70 III.2.4. Deneyde Kullanlan Scaklk lm Cihazlar................................. 71 III.2.5. Deneyde Kullanlan Kuvvet lm Cihazlar .................................. 72 III.2.5.1. Kuartz Dinamometre....................................................................... 72 III.2.5.2. Yk Amplifikatr .......................................................................... 73 III.2.5.3. Analiz Proram .............................................................................. 74 III.2.6. Sonlu Elemanlar Analizinde Kullanlan Third Wave AdvantEdge Program ........................................................................................................... 74 III.3. YAPILAN ALIMALAR ....................................................................... 80 III.3.1. Kesme artlar ..................................................................................... 80 III.3.1.1. Deney Tasarm ............................................................................... 80

III.3.1.2. Kuru Delmede Kesme Parametrelerinin Ve Deiik Kaplamalarn Kesme Scaklna Tesirini Belirleyebilmek in Yaplan Deneysel almalar ...................................................................................................... 82 III.3.1.3. Kuru Delmede Kesme Parametrelerinin Ve Deiik Kaplamal Matkaplarn Kesme Kuvvetine Tesirini Belirleyebilmek in Yaplan Deneysel almalar....................................................................................... 83 III.3.2. Kesme Scakl ve Kesme Kuvveti Deneyleri .................................. 84 III.3.3. Kuru Delmede Kesme Parametrelerinin, Kaplama Trleri Ve U Alarnn Kesme Scaklna Tesirini Belirlemek in Yaplan Deneylerden Elde Edilen Sonular ....................................................................................... 86 III.3.4. Kuru Delmede Kesme Parametrelerinin, kaplama trleri ve u alarnn Kesme Scaklna tesirini Belirlemek in Yaplan FEAdan Elde Edilen Sonular ve Tartmalar ............................................................. 91 III.3.5. Kuru Delmede Kesme Parametreleri Kaplama Trleri ve U Alarnn Kesme Kuvvetlerine Tesirini Belirlemek in Yaplan Deneysel almadan Elde Edilen Sonular .................................................................. 96 III.3.6. Deneysel almadan Elde Edilen Kesme Kuvveti le FEAden Elde Edilen Sonularn Karlatrlmas ............................................................... 98

BLM IV. SONULAR.................................................................... 99 BLM V. TARTIMA VE DEERLENDIRME ........................ 102 KAYNAKLAR..................................................................................... 104 EK. A. SICAKLIK LM DENEYLERI..................................... 108 ZGEM......................................................................................... 126

ZET

MATKAP LE DELK DELMEDE KESME PARAMETRELERNN KESME KUVVET VE SICAKLIA TESRNN DENEYSEL OLARAK NCELENMES Alminyum deiik trlerde rnler retmek iin birok endstride kullanlmakta ve dnya ekonomisi asndan olduka nemlidir. Yapsal kompanentler alminyumdan yaplmakta olup, alminyum alamlar zellikle uzay endstrisi bata olmak zere tamaclk ve inaat gibi dayanm, mukavemet ve hafiflik istenilen alanlarda nem arz etmektedir. malat endstrisi modern talal imalat yntemleri gelitirmelerine ramen, geleneksel delik delme yntemi ekonomiklii ve basit uygulanabilirlii gibi sebeplerden dolay hala en yaygn kullanlan ileme prosesidir. Delme prosesi uzay, havaclk ve otomobil endstrilerinde olduka yaygn kullanlmaktadr. Bu proseste, kesme scaklnn takm mrne etkisi zellikle kuru delmede nemli bir problemdir. laveten, delme performans ve delik kalitesi temelde kesme kuvvetlerine baldr. Bunlardan dolay bu almada, deiik kesme parametreleri, matkap kaplamalar ve matkap u alarnn, kesme scaklklar ve kesme kuvvetlerine etkisi aratrlmtr. Tezde, deneysel ve nmerik yaklamlar kullanlmtr ve sonular gstermektedir ki; kuru delme artlarnda kesme scakl ve kesme kuvveti olarak llen ve tahmin edilen deerler arasnda iyi bir uyum vardr. Kuru delme deneyi, 10 mm apnda deiik kaplamal matkaplarla, birka farkl kesme hzlarnda ve ilerleme deerlerinde yaplan kuru delme deneyinde i paras olarak Al 2024 alam kullanlmtr. Scaklk lmnde termokupl metodu

ve kuvvet lmnde ise dinamometre kullanlmtr. Kesme scakl ve kuvveti tahmini iin lagrangian temeline dayanan ak sonlu elemanlar yazlm olan ThirdWave AdvantEdge TM in 3D Delik delme versiyonu kullanlmtr.

Haziran, 2006

Yusuf KAYNAK

II

ABSTRACT

AN EXPERIMENTAL STUDY OF THE INVESTIGATION OF THE CUTTING PARAMETERSS EFFECTS ON THE CUTTING FORCE AND THE TEMPERATURE IN DRILLING

Aluminum is used in many industries to make different products and is significant to the world economy. Structural components made from aluminum and aluminum alloys are vital to the aerospace industry and very important in other areas of transportation and building in which durability, strength and light weight are wanted. Although modern metal cutting methods improved in manufacturing industry, conventional drilling still remains one of the most common machining process because of economical reasons and simplicity. Drilling process is widely used in aerospace, aircraft and automotive industries. in this process, the influence on tool life of cutting temperature has been subject of the major part of the work carried out in dry drilling. Additionally, drill performance and hole quality are also mainly dependent upon drilling forces. This is due to the fact that the effects of machining parameters, different coatings and drill geomerty in dry drilling conditions have been investigated in order to understand their effect on the cutting temperature and cutting forces. In this thesis, the experimental and numerical approach used and the results presented in this thesis demonstrate that there was a good agreement between the predicted and measured results of cutting temperature and cutting forces which were found in dry drilling.

III

The dry drilling tests were performed on Al 2024 for 10 mm different coated drill diameters; several spindle speeds, and feed rates. Thermocouple method used in these experiments to measurement of cutting temperature. Dynamometer was also used in order to measurement of cutting forces in dry drilling of aluminum alloys. The cutting temperatures and forces were predicted using a numerical calculation with Third Wave AdvantEdge 3D version Lagrangian based on explicit finite element analysis software.

June, 2006

Yusuf KAYNAK

IV

SEMBOL LSTES

Vc f n kc Z T no Fe M P

: Kesme Hz (m/min) : lerleme (mm/min) : Devir Says (dev / min) : zgl kesme kuvveti (MPa) : Srtnme Katsays : Takm mr (min) : Ortalama Kesme Kenar Dayanm Sresi : Bileme Says : Toplam Teetsel Kuvvet (N) : Tork (N.m) : G (kW) : Verim

KISALTMALAR

TC STS HSS MFD NPD A..G VB KT KL KM FEA FEM FE CBN

: Termokupl (Isl ift) : Tek borulu sistem : Yksek hz elii (hava elii) : ok Yzeyli Matkaplar : Yeni Ulu Matkaplar : Anma erit Genilii : Anma erit genilii : Krater Derinlii : Krater u genilii : Kraterin orta noktasnn kesme kenarna olan Mesafesi : Sonlu Elemanlar Analizi : Sonlu Elemanlar Metodu : Sonlu Elemanlar : Kbik Bor Nitrr

VI

EKL LSTES

ekil II.1. ok Matkapl Tezgah [13].......................................................................... 7 ekil II.2. Yatay Derin Delik Delme Tezgah ........................................................... 10 ekil II.3. Derin Delik Delme leminin Kapasitesi.................................................. 10 ekil II.4. Derin Delik Delme Yntemleri ................................................................ 11 ekil II.5. Namlu Matkap .......................................................................................... 12 ekil II.6. STS ve Enjektr Sistemleri ...................................................................... 12 ekil II.7. Deiik Delik leme Yntemleri ............................................................. 14 ekil II.8. Para Tutturma Yntemleri ...................................................................... 15 ekil II.9. Kesme Hz- lerleme Hz........................................................................ 16 ekil II.10. Tala Derinlii ........................................................................................ 16 ekil II.11. Kesici Kenar Bana lerleme Ve Tala Kesit Alan .............................. 17 ekil II.12. lerleme Uzunluu .................................................................................. 17 ekil II.13. Kesme Kuvvetinin Bileenleri................................................................ 18 ekil II.14. Delme Ve evreden Kesme leminde Kuvvet Faktr ........................ 19 ekil II.15. Kesme Gc ........................................................................................... 19 ekil II.16. Kaynakl Matkaplarn malat Yntemleri [15]....................................... 29 ekil II.17. Delikli Matkap(Sv Girii Sap Ucundan) [25] ...................................... 31 ekil II.18. Delikli Matkap eitleri ......................................................................... 32 ekil II.19. Matkap Tipleri ........................................................................................ 32 ekil II.20. Kademeli Matkaplar ............................................................................... 33 ekil II.21. Deitirilebilir Ulu Matkap[67] ............................................................ 34 ekil II.22. Deitirilebilir Ulu Matkaplar .............................................................. 34 ekil II.23. Deitirilebilir Ulu Matkap Ucu Tala Krc Ve Silici Ke[69] ........ 34 ekil II.24. Kademeli Deitirilebilir Ulu Matkap [68] .......................................... 34 ekil II.25. Derin Delik Matkaplar........................................................................... 36 ekil II.26. Kesici Aza Sahip Karbr Matkap[36] ............................................ 38 ekil II.27. Spiral matkap genel ve u yaps [17] .................................................... 38 ekil II.28. Matkap z Kalnl U Ve Yan Grn [69,70]............................... 40 ekil II.29. Matkap z Kalnlklar [71] ................................................................... 40 ekil II.30. Matkap Helis Alar .............................................................................. 41 ekil II.31. Matkap U Alar .................................................................................. 42 ekil II.32. Sert Metal Plaketli Bir Takmda Serbest Yzdeki A..Gnin Zamana Bal Olarak Deiimi Ve Kritik A..G. (anma erit genilii) ........ 48 ekil II.33. Helisel matkap ucunda anmann meydana gelii ................................. 52 ekil II.34. Matkap Ucu Helisel Ksmnn D ap Koniklii (DIN 1414) .............. 53

VII

ekil II.35. Helisel Matkap Ucunun Tala Asnn apa Bal Olarak Deimesi . 53 ekil II.36. Drrn Deney Dzenei........................................................................ 57 ekil III.1. Johnford VMC 550 Model CNC Freze Tezgah.................................. 68 ekil III.2. Deneyde Kullanlan Paras ................................................................ 70 ekil III.3. Deneyde Kullanlan Matkaplar ............................................................... 71 ekil III.4. Termokuplun Yerletirilme Dzenei .................................................... 71 ekil III.5. Pico TC-08 Marka 8 Kanall Termokupl Data Toplaycs ................. 72 ekil III.6. PicoLog for Windows 32 Bits Yazlm.................................................. 72 ekil III.7. Kstler Dinamometre............................................................................... 73 ekil III.8. KISTLER 5019b Tipi Yk Amplifikatr.............................................. 74 ekil III.9. Third Wave AdvantEdgenin 3D Analiz Kabiliyeti ............................... 75 ekil III.10. Third wave AdvantEdge Programnn 2D Simlasyonu le Analizi..... 75 ekil III.11. Third Wave AdvantEdgenin Ana Sayfas ........................................... 76 ekil III.12. Malzeme Seim Listesi Ve Malzemenin Mekanik zellikleri ............. 77 ekil III.13. Third Wave AdvantEdgede Paras Boyutlandrma........................ 78 ekil III.14. Delme Prosesi Parametreleri Ve Balang Derinlii ........................... 78 ekil III.15. Kesici Takm Boyutsal zellikleri........................................................ 79 ekil III.16. Mesh Kalitesini Ve Performansn Etkileyen Parametreler .................. 79 ekil III.17. Tecplot Mens .................................................................................... 80 ekil III.18. Minitab R13.20 statistik Yazlm ....................................................... 81 ekil III.19. Tam faktriyel Dizayn Mens ............................................................ 81 ekil III.20. Deney Dzeneinin ematik Gsterimi................................................ 85 ekil III.21. Deney Dzeneinin Fotorafik Gsterimi............................................ 85 ekil III.22. Termokuplla ve nfrared le Matkap U Scaklnn lmnn Fotorafik Gsterimi............................................................................. 86 ekil III.23. Deney Dzenei Ve Data Toplaycsnn Fotorafik Gsterimi........... 86 ekil III.24. f= 0.15 mm/dev ve Vc=30 m/dak kesme artlarnda Al 2024-T4 alamndan llen maksimum scaklk deerleri ............................... 87 ekil III.25. f= 0.15 mm/dev ve Vc=45 m/dak kesme artlarnda Al 2024-T4 alamndan llen maksimum scaklk deerleri ............................... 87 ekil III.26. f= 0.15 mm/dev ve Vc=60 m/dak kesme artlarnda Al 2024-T4 alamndan llen maksimum scaklk deerleri ............................... 88 ekil III.27. f= 0.20 mm/dev ve Vc=30 m/dak kesme artlarnda Al 2024-T4 alamndan llen maksimum scaklk deerleri ............................... 88 ekil III.28. f= 0.20 mm/dev ve Vc=45 m/dak kesme artlarnda Al 2024-T4 alamndan llen maksimum scaklk deerleri ............................... 89 ekil III.29. f= 0.20 mm/dev ve Vc=60 m/dak kesme artlarnda Al 2024-T4 alamndan llen maksimum scaklk deerleri ............................... 89 ekil III.30. f= 0.25 mm/dev ve Vc=30 m/dak kesme artlarnda Al 2024-T4 alamndan llen maksimum scaklk deerleri ............................... 90 ekil III.31. f= 0.25 mm/dev ve Vc=45 m/dak kesme artlarnda Al 2024-T4 alamndan llen maksimum scaklk deerleri ............................... 90 ekil III.32. f= 0.25 mm/dev ve Vc=60 m/dak kesme artlarnda Al 2024-T4 alamndan llen maksimum scaklk deerleri ............................... 91 ekil III.33. f= 0.15 mm/dev ve v= 45 m/dakda HSS (118) Talanm Matkap Seilerek Yaplan Sonlu Elemanlar Analizi Paras Scaklk Deeri92 ekil III.34. f= 0.20 mm/dev ve Vc= 45 m/dakda Talanm, 118 U Al HSS Matkap Seilerek Yaplan Sonlu Elemanlar Analizinde Paras Scaklk Deeri ..................................................................................... 92

VIII

ekil III.35. f= 0.25 mm/dev ve Vc= 45 m/dakda TiAlN Kaplamal, 118 U Al HSS Matkap Seilerek Yaplan Sonlu Elemanlar Analizinde Paras Scaklk Deeri ..................................................................................... 93 ekil III.36. f= 0.25 mm/dev ve Vc= 45 m/dakda TA Kaplamal, 130 U Al HSS Matkap Seilerek Yaplan Sonlu Elemanlar Analizinde Paras Scaklk Deeri ..................................................................................... 93 ekil III.37. f= 0.15 mm/dev ve Vc= 30 m/dakda %5 Co, 130 U Al HSS Matkap Seilerek Yaplan Sonlu Elemanlar Analizi Matkap Kesici Azndaki Scaklk Dalm ................................................................ 94 ekil III.38. f= 0.20 mm/dev ve v= 45 m/dakda Talanm,118 U Al HSS Matkap Seilerek Yaplan Sonlu Elemanlar Analizi Matkap Kesici Azndaki Scaklk Dalm ................................................................ 94 ekil III.39. f= 0.25 mm/dev ve Vc= 45 m/dakda TN Kaplamal, 130 U Al HSS Matkap Seilerek Yaplan Sonlu Elemanlar Analizi Matkap Kesici Azndaki Scaklk Dalm ................................................................ 95 ekil III.40. f=0.25 mm/dev ve v= 45 m/dakda TiAlN Kaplamal,118 U Al HSS Matkap Seilerek Yaplan Sonlu Elemanlar Analizi Matkap Kesici Azndaki Scaklk Dalm ................................................................ 95 ekil III.41. f= 0.15 mm/dev ve Vc= 45 m/dakda Talanm, 118 U Al HSS Matkap Seilerek Yaplan Sonlu Elemanlar Analizi Matkap Kesici Azndaki Scaklk Dalm ................................................................ 95 ekil III.42. Al 2024-T4 Malzemesinin Delinmesi Esnasnda Oluan Maksimum Kuvvetler .............................................................................................. 96 ekil III.43. Al 2024-T4 Malzemesinin Delinmesi Esnasnda Oluan Maksimum Kuvvetler .............................................................................................. 96 ekil III.44. Al 2024-T4 Malzemesinin Delinmesi Esnasnda Oluan Maksimum Kuvvetler .............................................................................................. 97 ekil III.45. Al 2024-T4 Malzemesinin Delinmesi Esnasnda Oluan Maksimum Kuvvetler .............................................................................................. 97 ekil III.46. Al 2024-T4 Malzemesinin Delinmesi Esnasnda Oluan Maksimum Kuvvetler .............................................................................................. 98

ekil A. 1. f=0.15 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (118)Talanm Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............ 108 ekil A. 2. f=0.15 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (118) TAIN Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............................................................................................. 109 ekil A. 3. f=0.15 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (118) TN Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ....... 109 ekil A. 4. f=0.15 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (130) %5 Co Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............................................................................................. 110 ekil A. 5. f=0.15 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (130) TN Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ....... 110 ekil A. 6. f=0.20 mm/dev ve v= 45 m/dakda HSS (118) Talamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............ 111 ekil A. 7. f=0.20 mm/dev ve v= 45 m/dakda HSS (118) TAIN Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............................................................................................. 111 IX

ekil A.8. f=0.20 mm/dev ve v= 45 m/dakda HSS (118) TN Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri. ...... 112 ekil A.9. f=0.20 mm/dev ve v= 45 m/dakda HSS (130) %5Co Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............................................................................................. 112 ekil A.10. f=0.20 mm/dev ve v= 45 m/dakda HSS (130) TN Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ....... 113 ekil A.11. f=0.25 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (118) Talamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............ 113 ekil A.12. f=0.25 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (118) TAIN Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............................................................................................. 114 ekil A.13. f=0.25 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (118) TN Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ....... 114 ekil A.14. f=0.25 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (130) %5Co Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............................................................................................. 115 ekil A.15. f=0.25 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (130) TN Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ....... 115 ekil A.16. f=0.20 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (118) Talamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............ 116 ekil A.17. f=0.20 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (118) Talamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............ 116 ekil A.18. f=0.20 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (118) TALN Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............ 117 ekil A.19. f=0.20 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (118) TALN Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............ 117 ekil A.20. f=0.20 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (118) TALN Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............ 118 ekil A.21. f=0.20 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (118) TALN Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............ 118 ekil A.22. f=0.20 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (130) %5 Co Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............................................................................................. 119 ekil A.23. f=0.20 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (130) %5 Co Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............................................................................................. 119 ekil A.24. f=0.20 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (130) TN Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ....... 120 ekil A.25. f=0.20 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (130) TN Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ....... 120 ekil A.26. v=30 m/dak ve f= 0,20 mm/devde HSS (118) Talanm Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............ 121 ekil A.27. v=30 m/dak ve f= 0,25 mm/devde HSS (118) Talanm Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............ 121 ekil A.28. v=30 m/dak ve f= 0,20 mm/devde HSS (118) TAIN Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............................................................................................. 122

ekil A.29. v=30 m/dak ve f= 0,25 mm/devde HSS (118) TAIN Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............................................................................................. 122 ekil A.30. v=30 m/dak ve f= 0,20 mm/devde HSS (118) TN Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ....... 123 ekil A.31. v=30 m/dak ve f= 0,25 mm/devde HSS (118) TN Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ....... 123 ekil A.32. v=30 m/dak ve f= 0,20 mm/devde HSS (130) %5 Co Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............................................................................................. 124 ekil A.33. v=30 m/dak ve f= 0,25 mm/devde HSS (130) %5 Co Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ............................................................................................. 124 ekil A.34. v=30 m/dak ve f= 0,25 mm/devde HSS (130) TN Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ....... 125 ekil A.35. v=30 m/dak ve f= 0,25 mm/devde HSS (130) TN Kaplamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri ....... 125

XI

TABLO LSTES

Tablo II.1. Delik leme Yntemlerinin Kalite Ve Yzey Przllkleri.[2] .......... 14 Tablo II.3. Kesici Takm Malzemeleri...................................................................... 26 Tablo II.4. Helis Admlarna Gre Matkap eitleri Ve Kullanld Yerler[8] ...... 30 Tablo II.5. N Tipi Matkap iin Kesme Alar[2] ..................................................... 30 Tablo III.1. CNC Freze Tezgahnn Teknik Spesifikasyonlar................................. 68 Tablo III.2. Al 2024-T4n Kimyasal Kompozisyonlar.......................................... 69 Tablo III.3. Al 2024-T4n Mekanik zellikleri...................................................... 69 Tablo III.4. Matkaplarn Boyutsal Ve Mekanik zellikleri ..................................... 70 Tablo III.5. Kuvvet Sensrnn Teknik zellikleri................................................. 73 Tablo III.6. Deneysel almada Kullanlan Kesme artlar ................................... 81 Tablo III.7. Deneyde Kullanlan lerleme ve Kesme deerleri................................. 83 Tablo III.8. Deneyde Kullanlan Matkaplarn Kaplama Ve U Alar................... 83

XII

BLM I.
GR VE AMA

Talal imalat yllardr nemini korumakta olup, bu alanda yaplan almalar ise imalat firmalar tarafndan yakinen takip edilmektedir. Her imalatn bir maliyeti ve bu maliyeti belirleyen faktrler vardr. Kesici takm ve i paras maliyetini; talal imalattaki en nemli faktrlerden saylabilir. Dolaysyla retim maliyetini drp, rn daha ucuza mal etmek iin bu faktrleri dikkate almak gerekmektedir. Kesici takmn daha uzun mrl olabilmesi ve i parasnn ise istenilen kalitede retilerek hammadde israfn nlemek iin, kesme performans ve artlarn optimize etme gereklilii ortaya kmtr. Bunu gerekletirebilmek iin, kesici takmlarn mrne tesir eden etkenler ile i parasnn kalitesinin belirlenmesinde etkili olan etkenler bilim adamlar tarafndan aratrlmaktadr. Kesici takmn mrn ve kesme artlarn etkileyen en nemli etkenler olarak scaklk ve kesme kuvveti sylenebilir. Bu almada kesici takm olarak matkaplar incelenmektedir. Dolaysyla matkapla delik delme esnasnda oluan scaklk ve kesme kuvveti incelenerek bu parametrelere etkisi olan deiik kesme artlar denenerek yorumlar karlacaktr. paras olarak ise; hafif olmas, mukavim ve kolay ilenebilir olmasndan dolay zellikle son yllarda nemi her geen gn artan uzay, havaclk ve otomobil sanayi gibi ok nemli kullanm yerlerine sahip olan Al 2024 alamlar incelenmektedir. Al 2024n delinmesi esnasnda oluan scaklk ve kesme kuvvetleri ile Al 2024n bu scaklk ve kesme kuvveti karsnda gsterdii

yapsal yapsal tepki ile birlikte ayrca oluan scakln ve kesme kuvvetine; seilen kesici takmn tesiri incelenecektir.. Normal artlarda son yllara kadar talal imalatta soutma svs kullanlm ve bylece scakln takm ve i parasna tesiri azaltlmaya allmtr. Ancak soutma svlarnn, hem ekonomik ynden hem de bertarafnn zor olmas ve evresel faktrlerden dolay, kullanmlarnn mmkn mertebe azaltlmas arzulanmaktadr. Son yllarda talal imalatta kuru delme (dry drilling) ile ilgili almalar ivme kazanmtr. Bu alternatif zm beraberinde scaklk gibi bir problemin daha belirgin bir ekilde ortaya kmasna neden olmutur. Kesici takmlar ve i paralarnn sya kar belli bir dayanm vardr. Ancak, scaklk deeri belli noktay geince kesici takmn mrne olumsuz tesir etmekle beraber i parasnn da delik kalitesine tesirinin olumsuz olaca aikardr. Modern talal imalatta yaplan almalar sadece deneysel almalardan ibaret deildir. Deneysel almaya k tutmas ve deneysel alma ncesi aratrmacya bak as sunmas asndan bilgisayar destekli, arka planda nmerik ilemler yapan analiz programlar kullanlmaktadr. Bu almada, Third Wave AdvantEdge yazlm kullanlarak, i paras ile kesici takm arasnda oluan scaklk ve kesme kuvveti bilgisayar desteiyle tahmin edilmek ve deneysel verilerle karlatrlp daha salkl yorumlar yapma imkn olacaktr. Bu almada, deiik u alarna ve kaplamalarna sahip matkaplarla ve kesme parametreleriyle delme prosesi gerekletirilerek scaklk ve kesme kuvveti deerleri elde edilen ve FEA ve deney sonularna gre hangi zelliklerde matkap ve kesme parametreleriyle en optimal scaklk ve kesme kuvveti deerlerine ulalaca belirlenmitir.

BLM II.
GENEL BLGLER

II.1. TALALI LEMLERN MALAT TEKNNDEK YER

malatn amac, ham madde halinde bulunan herhangi bir malzemeyi, belirli bir ekle dntrmektir. malat, insan ve hayvan gc kullanlarak ilkel yntemlerle veya mekanik enerji kullanlarak makinelerle yaplabilir. Makinelerin ounlukla kullanld imalat sistemine sanayi denilir. Toplumun, rnein tarm, tekstil, gda vs gibi herhangi bir retim alanna tatbik edilebilen sanayi, lkenin kalknmasnda ve ekonominin gelimesinde nemli rol oynar. malatn hedefi olan rn, retim aralar ile gerekletirilir. ok geni bir anlamda tm retim aralarna takm tezgah denilebilir. Ancak dar bir anlamda tm retim aralarna sadece metal, plastik, ahap ve ta gibi malzemeleri ileyen ve bunlara belirli bir ekil veren retim aralarna takm tezgah denilir. Takm tezgahlarndan en yaygn olanlar metalik malzemeleri ileyen takm tezgahlardr. Takm tezgahna balanan, belli bir geometriye sahip kesici takm araclyla istenilen boyut ve biimde para retilmesi veya i parasndan fazla malzemelerin tala eklinde kaldrlma ilemine, zellikle i paras metal ise bu ilem Tala Kaldrma ilemi olarak adlandrlr [1]. Herhangi bir imalat, ekil deiimine urayan malzemenin yan sra, imalat ynetimi, takm ve tezgah olmak zere etkenin yardm ile gerekleir. malat yntemi, ham maddeye ekil vermek iin uygulanan fiziksel olay; takm, imalat ilemini gerekletiren eleman; tezgah, imalat yntemini gerekletirmek iin 3

hammaddeye ve takma gereken hareketleri salayan makinedir. Tekniin gelimesi ile, bu konular kendi aralarnda yaplan incelemelerin ve aratrmalarn sonucu olarak ayr ayr gelime gstermiler ve gnmzde, malat Yntemleri, Takm Konstrksiyonu ve Tezgah Konstrksiyonu olarak ayr ayr bilim dallarn oluturmulardr. Bunun yan sra, imalat ilemini kolaylatrmak ve ilem kalitesini salamak amac ile gerek paralarn, gerekse takmlarn tezgaha tutturulmasn inceleyen Tutturma Tertibat Konstrksiyonu; bir paraya nihai ekli vermek iin, en yksek prodktiviteyi ve en dk maliyeti salamak amac ile uygulanmas gereken imalat yntemlerini inceleyen malat Teknolojisi; ayn kriterlere gre tm fabrika apnda veya fabrikalardan kurulu holding ve karteller apnda imalat proseslerini inceleyen Fabrika Organizasyonu ve Yneylem Aratrmas gibi bilim dallar meydana gelmitir. malat yntemleri, mekanik ve fiziksel-kimyasal olmak zere iki byk gruba ayrabiliriz. Bunlardan en nemlisi olan mekanik imalat yntemleri talal ve talasz olmak zere iki gruba ayrlr. Ad zerinde talasz imalat yntemleri, tala kaldrmadan, talal imalat yntemleri ise tala kaldrarak ekil veren yntemlerdir. Talasz imalat yntemleri dkm, dvme, presleme, haddeleme, ekme, derin ekme, svama, bkme, kaynak, lehim, yaptrma ve perinlemedir; talal imalat yntemleri ise, tornalama, delik delme, delik ileme, kesme ve kanal ama, vida ekme, frezeleme gibi ileri kapsamaktadr. Fiziksel-kimyasal ileme grubuna elektro erozyon, tel erozyon, kimyasal, elektro-kimyasal, elektron, lazer ve plazma ile ileme gibi yntemler girmektedir. ok ksa zamanda gerekletirilmelerine ramen, talasz imalat yntemleri, yzey, boyut ve ekil kalitesi bakmndan parada istenilen kaliteyi salayamamaktadrlar. Bu nedenle, bu ekilde imal edilen paralarn yzeylerinin bir ksm veya tamam, talal imalat yntemleri ile ilenmektedir. Bundan dolay talal imalat yntemleri sra bakmndan birinci, talasz imalat yntemleri ise ikincidir denilebilir.

II.1.1. Tala Kaldrma ve Takm Tezgahlarnn Gelimesi

retim arac olarak takm tezgahlarnn kullanlmas insanlk tarihi ile balar. Ancak 19. yzyln balangcnda ngiltere ve dier Bat Avrupa lkeleri sanayi devriminin balamasyla, takm tezgahlar gnmzdeki anlam ile hzl bir gelime

gstermiler ve bu lkelerde, sanayinin beklemediini oluturan gl bir takm tezgah sanayii kurulmutur. Sanayinin ilk aamasnda paralar, tezgahlarda kaba boyutlar ile ileniyor ve sonra birbirleri ile almas (montaj) iin elle altrma yaplyordu. 19. yzyln ortalarnda, paralarn deitirilebilirlik ilkesinin bulunmas, paralarn tezgahlarda toleransl olarak imal edilmesini salam ve montajlar, elle altrma ile deil de, parann tezgahlarda ilenmi hali ile yaplabilmitir. Bu bulu prodktiviteyi artrarak seri imalatn ilk etken olmutur. 19. yzyln sonlarna doru imalat teknolojisinin ve imalat organizasyonunun ilkelerinin tespiti ile seri imalat a balam, 1900 ylnda, o tarihe kadar takmlar iin kullanlan alamsz ve az eliklerinin yan sra, Taylor tarafndan hz elikleri uygulamaya konulmu, kesme hzlarnda ve buna bal olarak retimde byk artlar salanmtr. Bu ekilde lokomotifler, motorlar, trbinler, ucuz fiyata otomobiller,diki makineleri ve saatler daha ok imal edilmeye balanmtr. 1930'lu yllarda sert karbrlerin bulunmas, kesme hzlarn daha da artrarak daha kaliteli yzeylerin elde edilmesini salamtr. yle ki, bu gelimelerin sonucu olarak atlyelerde balayan usta ve iilerin kiisel tecrbelerine dayanan tala kaldrma olay ampirik seviyeden bilim seviyesine ulamtr. Bu hususta M.E, Merchant, F. W. Taylor ve M. Kronenberg gibi bilim adamlarnn byk katklar olmutur. Bu gelimelere paralel olarak gerek takm gerekse tezgah konstrksiyonunda nemli deiiklikler olmu ve yine ayn yllarda, retimin artrlmasnda nemli bir etken olan otomatik takm tezgahlarnn imalat balamtr. Tala kaldrma ve Takm tezgah alanndaki gelimeler, zelliinden dolay, dier gelimeler; rnein ulam, haberleme, uzay, enerji alanndakiler gibi toplum tarafndan sezilememekte ve takip edilememektedir. Ancak, yukarda belirtilen tm alanlardaki gelimelerin gereklemesini, takm tezgah alanndaki gelimelerin salad unutulmamaldr [2]. Takm tezgahlarnda bu gelimeyle birlikte gvenilirlik, verimli, hassas seri paralarn retilmesi de kaplamal karbr, seramik ve kubik bor nitrr gibi yeni kesici takm malzemelerinin de gelimesine sebep olmutur. zellikle ileme maliyetini azaltmak, takm mrn artrmak ve daha iyi yzey kalitesi elde etme istei tala kaldrma alannda aratrmalarn yaplmasn zorunlu klmaktadr[1].

II.2. DELK DELME II.2.1. Giri

Delik delme, i parasndan tala kaldran bir takmla silindirik delik ama metotlarnn tamamna verilen bir addr. Dnen ve eksenel bir hareketle iki aza sahip bir kesiciye i paras zerinde silindirik boluklar elde etmek zere yaplan ileme delme denir [22]. Delme terimi ksa ve derin delik delme ilemleri iin olduu kadar mteakip brolama, raybalama, hava ba ama ilemleri ve ovalama (veya parlatma) gibi eitli son ilemler iin de kullanlr[3]. Btn bu ilemlerin ortak noktas, takmn kendi ekseni etrafnda dnme hareketi ile ekseni ynnde ilerleyerek yaplan bir tala kaldrma operasyonu olmasdr[4].Geleneksel, derin delik delme ve ksa delik delme gibi birka eit delik delme metodu vardr. Bu metotlardan hangisine karar vereceiniz ise, delik ap, derinlii, toleranslar, ve fini ilemine bal olmakla beraber retim ihtiyalar delme makinesinin sipesifikasyonlar ve operatrn performansna baldr[9]. nceleri delikler klasik, dikey tezgahlarda delinmi ve delme ilemleri retimde dar boazlar olumasna neden olmutur. Bu gn bu tezgahlarn bir ou yerlerini daha modern FMS sistemlerine, ileme merkezlerine ve NC / CNC tornalara ve frezelere brakmlardr. Ksa delik delme ilemi iin gelitirilen kesici takmlar sayesinde delme ilemi ncesindeki ve sonrasndaki ilemlere olan gereksinim nemli lde azalmtr. Modern takmlar, delme ilemini herhangi bir merkezleme deliine veya klavuz deliine gereksinim olmakszn tek pasoda gerekletirirler. Delinmi olan delik gerek boyut, gerekse yzey kalitesi asndan ek bir ilem gerektirmeyebilir [3].

II.2.2. Delik Delmede Kullanlan Matkap Tezgahlar

Matkap tezgah adn tayan delik delme ve ileme tezgahlar, eitli byklkte ve ekilde olabilirler. Yaplan iin trne gre; tm delik ilemlerini yapabilen veya sadece raybalama, hava ba ama, vida ama gibi ilemleri yapan matkap tezgahlar bulunmaktadr. Ayrca, takmn konumuna gre dikey veya yatay olarak adlandrlan borwerg tezgahlar mevcuttur. Delme ilemi; torna tezgahnn

kar puntasna veya otomat tornalarn revolver balna matkap balanarak ta yaplabilir.

Matkap tezgahlar; masast matkap tezgah, stunlu matkap tezgah, radyal matkap tezgah, borwerg (yatay delik ileme tezgahnda),ktle imalatnda kullanlan ok matkapl tezgahlar ve CNC tezgahlar eklinde gruplandrlabilir. Aadaki ekil II.1de ktle imalatnda kullanlan ok matkapl bir tezgah gsterilmitir. Tezgahn ana milinden, kardan kaplinleri yardmyla bir ok mile ve bunlara bal olan matkaplara hareket iletilir[9].

ekil II.1. ok Matkapl Tezgah [13]

Gnmzde bu tezgahlar Nmerik Kontroll (NC-CNC) ekilde yaplmaktadr. Bylece insan mdahalesi olmadan revolver bala bal olan takmlar ileme konumuna girer ve ileme operasyonu bittikten sonra ileme konumunu terk eder. Bu durumda; revolver baln ilerleme yrngesine ait konumlar ye kesme faktrleri programda yazlr ve nmerik kontroll tezgah tarafndan otomatik olarak yerine getirilir[2].

II.2.3. DELK DELME LEM

Delik delme ilemi birok ynden tornalama ve frezeleme ilemleriyle mukayese edilebilir, ancak bu ilemde talan krlmas ve boaltlmas ok daha byk nem tar. Delik derinletike ilemin kontrol ve talan boaltlmas zorlar. Derin delik delme ileminde yzey ve delik kalitesi daha byk neme sahip iken, ksa deliklerde daha ekonomik bir ilem iin daha yksek tala debilerinde alma nem kazanmaktadr. Bu, ksa delik delme ilemi ile derin delik delme arasndaki farkn sadece ap ve delik derinlii ilikisiyle snrlandrlmam olmas demektir. Daha nce bahsedilen tala boaltma, kalite ve tala debisi ile ilgili parametreler derin delik delme ile ksa delik delme ilemlerini ayran temel zelliklerdir. Delik delme, esas itibariyle iki hareketin bir bileimidir. Bu hareketler ana dnme hareketi ile dorusal ilerleme hareketleridir. Eski klasik tezgahlarda ksa delik delme ilemi genellikle takmn dnerek ilerlemesi ile gerekletirilir, ancak ksa delik delme ilemlerinde NC ve CNC tezgahlarn kullanlmasyla i parasnn dnp takmn sabit kald delme ilemleri de yaygnlk kazanmlardr. En yaygn delik delme metodu dolu bir malzemenin yekpare bir takm kullanlarak belli bir apa, tek operasyonda delinmesidir. Hem iten hem de dtan kesen bir takmn kullanld evreden kesme (trepaning) metodu bir nceki delik delme ilemindeki kadar g gerektirmeyen ve prensipte byk apl deliklerin delinmesi iin kullanlan bir metottur. Baz ilemlerde delinecek deliin yzey kalitesinin ve delik toleransnn iyiletirilmesi istenirse delme ilemini takiben bir delik geniletme ileminin uygulanmas tavsiye edilir. Bu nc delme metodu ksa delik delme matkaplaryla gerekletirilen ancak yeterli hassasiyet salanabilmesi iin zen gerektiren bir metottur[3].

II.3. DERN DELK DELME

Delme ile ilgili blmde bahsedilen temel teorilerin byk bir ounluu "derin delik delme" iin de geerlidir. Bu blmde derin delik delmeye has teknikler ve sorunlar zerinde durulacaktr. Derin delik delme uygulamalar yksek tala debileri, dorusallk ve boyutsal toleranslar asndan yksek hassasiyet ve yksek yzey kalitesi ile karakterize

edilirler. Derin delik delme esnasnda ortaya kan zor koullar kesici takm, tezgah ve yardmc ekipman ile ilgili belirli talepleri de beraberinde getirir. Derin delik delme uygulamalarna elik, nkleer g, petrol ve yakt gibi pek ok endstri de rastlanmaktadr. Bu uygulamalarda boyut ve yzey toleranslar kadar kalite konusunda da belirli talepler mevcuttur. paralarnn ok pahal olmas ve iadelerin ekonomik sonular etkilemesi sz konusudur. leme esnasnda genellikle gvenilirlie de byk ncelik verilir. Bu gereksinimleri karlamak iin gelitirilen delme sistemleri ve takmlar, ksa delik delme ilemleri de dahil olmak zere tm ilemlerde belirli kaliteleri salamay amalarlar.

II.3.1. Derin Delik Delme Makineleri

Tfek namlular, uzun mil, balant ubuklar gibi Derin delikler delmek gerektiinde baz problemlerle karlald. Delik derinlii arttka delme ilemini gerekletirmek de buna paralel olarak zorlat. Delme ileminde hzl tala kaldrma gereklilii ortaya kt. Devir says ve ilerleme ok dikkatli olarak ayarlanmas gerekmektedir nk derin delik delme ileminde hata yapma olasl ksa delik delme ilemine gre olduka fazladr. Bu problemleri zmek iin (ekil II.2de) derin delik delme makinesi gelitirildi. Ki bu makineler hem yatay hem de dey konumda olabilmektedir. Ama genel olarak bu tezgahlar yatay olarak yaplmaktadr [11].

ekil II.2. Yatay Derin Delik Delme Tezgah

II.3.2. Derin Delik Delme Metotlar

Derin delik terimi delik derinlii-delik ap oran byk olan delikler iin kullanlan bir terimdir. Bu delikler aplarnn 5 ila 100 kat derinliklere sahip olan deliklerdir. Takmn yksek tala debilerinde alma kapasitesi, IT8 boyutsal toleranslar ve 0,1 m 'a (Ra) varan yzey kalitelerini elde edebilme kabiliyeti bu metodun bazen apn 2 katna eit kk derinliklerde bile etkili bir ekilde kullanlabilmesi anlamna gelmektedir (ekil II.3).

ekil II.3. Derin Delik Delme leminin Kapasitesi

Delik derinliklerinin byk olmas iyi bir tala krmann, yalamann soutmann ve tala boaltmann salanabilmesi iin daha iyi takmlara ve ileme tekniklerine olan gereksinimi arttrr. Derin deliklerin delinmesi esnasnda kesme svsnn kesme blgesine gnderilmesi ve talan boaltlmas zel olarak gelitirilmi derin delik delme sistemlerince salanr. Derin delik delme ilemi normalde, aadaki farkl uygulamalara gre tasarlanm, zel derin delik delme tezgahlarnda gerekletirilir: Dnen i paras

10

 Dnen takm Dnen takm ve i paras. Ancak en yaygn uygulama i paras dnerken takmn dorusal bir ilerleme hareketi yapt uygulamadr. Derin delik delme iin 3 farkl delme yntemi kullanlr (ekil II.4): Dolu malzemeye delik delme (1): Bu yntem kk aplar iin en yaygn olarak kullanlan yntemdir. lem deliin dolu bir malzemeye, tek operasyonda delinmesini gerektirir. evreden kesme (2): G gereksiniminin bir nceki ynteme gre daha az olmas nedeniyle prensip olarak byk apl deliklerin delinmesi iin kullanlr. Bu ilem de tek operasyonda gerekletirilir, ancak tm malzemenin tala olarak kaldrlmas yerine delik merkezinde silindirik bir ekirdek braklr. Pahal malzemelerin delinmesi sz konusu ise bu ekirdek farkl amalar iin kullanlr (rnein bu ekirdek statik gerilme analizinde veya malzeme analizinde test numunesi olarak kullanlabilir). Derin deliklerde zlmesi gereken bir baka problem ise u deitirmeye bal olarak oluan problemlerdir. evreden kesme ileminde kullanlan takmn, ucun deitirilmesi amacyla i parasndan geri ekilmesi sonrasnda tekrar delie ynlendirilmesi, ortadaki ekirdek ksmnn arl nedeniyle sorun yaratr.

ekil II.4. Derin Delik Delme Yntemleri

11

 Delik geniletme: Bu yntem dvlm, dklm, preslenmi veya haddelenmi paralarn ilenmesi esnasnda daha iyi bir yzey kalitesinin ve toleranslarn elde edilebilmesi amacyla kullanlr. Tezgah gcnn tek operasyonda gerekletirilen delik delme ilemi iin yeterli olmad durumlarda kk apl bir matkap ile delinen delik daha sonra geniletilerek istenilen apa getirilir. ekerek delik ileme borular ilemek iin kullanlan bir c: geniletme ilemidir. Takm tala i paras dna ekilirken kaldrlr. Her iki taraftan da eit et kalnl arzu edildiinde takm nceden alm delii izler. ekerek delik ileme deliin dorusalln arttrmak iin yaplrsa, takm tezgahn eksen izgisini takip eder. Delme esnasnda tala krma ileminin tatminkar olmas ve talan delikten boaltlrken ilenmi yzeye zarar vermemesi ok nemlidir. Delik derinlii arttka tala boaltma daha sorunlu bir hale gelir.

ekil II.5. Namlu Matkap

ekil II.6. STS ve Enjektr Sistemleri

Kesme svsnn kesme blgesine gnderilmesi ve talan uzaklatrlmas ile ilgili uygulanabilir iki prensip vardr. 1. Kesme svs takmn iinden kesme blgesine gnderilir ve talalar kesme blgesinden takmn dndan, takm zerindeki bir kanal yardmyla uzaklatrlrlar.

12

Bu prensip talan, matkabn d yzeyi boyunca alm V -ekilli bir kanal ierisinden delik dna tand namlu matkap sistemlerinde kullanlr. 2. Kesme svs takmn dndan kesme blgesine gnderilir ve oluan

tala takmn iinden kesme blgesinden uzaklatrlr. Bu prensip1e ilgili olarak 2 deiik sistem gelitirilmitir: STS (Single Tube System ) ve ikiz boru sistemi ad da verilen Ejektr sistemi (ekil II.6)[3].

II.4. DELME LEMNN ZELLKLER II.4.1. Matkapla Delik Delme

Matkap denilen bir takmla yaplan delme ileminde kesme ve ilerleme hareketi, takmn dnmesi ve ilerlemesi ile gerekleir. Burada i paras sabittir[7]. Lakin uan ki bilimsel almalarda matkapn sabitlenerek deneysel almalarn yapldn grmek mmkndr. Delik delme ve ileme ilemi birok deiik iparasna ve malzemeye uygulanabilir. Bazen cvata, vida ve dier kompanentler iin delinmesi gereken delikte yksek derecede tolerans doruluuna gerek olmayabilir. Fakat ayn zamanda, kama delii veya kalp pimleri gibi hassas deliklerde ise tolerans doruluu nem arz etmektedir[10]. Deiik delik ileme operasyonlar vardr. Delik delme; yok olan bir delii meydana getirme, delik geniletme; mevcut olan bir delii daha byk apa getirme, raybalama ise mevcut olan deliin ileme kalitesini iyiletirme amacn tamaktadr. Klavuzla vida ama ilemi; mevcut bulunan bir delie cvata takmay salamak iin di ama ilemidir. Hava ba ama ve dzeltme, delie girecek bir parann rnein cvata bann daha iyi oturmasn salayan ilemdir. Delik geniletme; delik delmede kullanlan spiral matkap veya sadece delik geniletmede kullanlan delik geniletme matkab ile yaplr. Ayrca bu ilem tornada tek azl bir takm kullanlarak da gerekletirilir. Tek azl bir takmla delik geniletme ilemi, takmn ayn zamanda hem kesme, hem ilerleme hareketini yapt delik ileme tezgahlarnda yaplabilir; bu ileme boring bunu gerekletiren tezgahlara borwerg denilmektedir. Matkapla delik delme veya geniletme; imalat ve yzey kalitesi bakmndan hassas bir ilem deildir. Delik delmeye ilave ilemler ekil II.7de verilmitir. 13

ekil II.7.Deiik Delik leme Yntemleri

Aadaki cetvelde eitli delik ileme yntemleri ile elde edilen kalite ve yzey przllkleri verilmitir.
Tablo II.1. Delik leme Yntemlerinin Kalite Ve Yzey Przllkleri.[2]

leme Yntemi Delik Delme Spiral matkapla delik geniletme Hava ba ama Raybalama Katerli takmla delik geniletme zel balkl takmla delik ileme

ISO-kalitesi (ortalama deer) II 12 11 9 7 7 7

Przllk Rt (m) 80 20 12 8 8 4

Yzey Durumu kaba ince ince ok ince ok ince ok ince

Delik ileme ile ilgili bir rnek olarak, 25 H7 kalitesinde bir deliin ilenmesinde gerekletirilen operasyonlar u ekildedir; 1. operasyon deliklerin markalanmas, 2. operasyon 19 mmlik spiral bir matkap ile deliin almas, 3. operasyon 23 mmlik spiral bir matkapla delik geniletme, 4. operasyon 24,75 mmlik delik geniletme matkab ile delik geniletme, 5. operasyon zt yzeyin dzeltilmesi, 6. operasyon 25 H7 bir rayba ile deliklerin raybalanmas, Alan deliklerin kontrol; ap ayarlanabilir mastar, sabit mastar, komparatr veya bilgisayar destekli dijital lme cihazlaryla yaplabilir. Deliin kalitesi matkap ekseni ile ilenen yzey arasndaki adan da etkilenmektedir. Bu a 70den daha kk olursa, ilem iyi koullarda yaplamaz. 14

Bu durumda n delme ve frezeleme gibi n ilemler yaplr. En iyi ileme konumu matkap ekseninin ileme yzeyine dik olmasdr. Aadaki ekil II.8de matkap ile delinecek paralarn tablaya tespit edilme ekilleri grlmektedir[2].

ekil II.8. Para Tutturma Yntemleri

Delme ilemindeki alma koullar iin yaplacak temel tanmlar yekpare takm iin de, deitirilebilir ulu takm iin de ayndr. Delme ileminde ana hareket takm veya i paras tarafndan yaplan dnme hareketidir. Ana hareketi oluturan ana mil hz (n) dakikada yaplan devir says olarak tanmlanr. Delme ilemi iin kesme hz (Vc), evresel hzdan yararlanlarak belirlenir, bu hz dakikadaki devir says bilindii taktirde kolaylkla hesaplanabilir. (D) takm ap olmak kaydyla matkap bir dnte, evresi olan bir daire izer (ekil II.9). Eer ap mm cinsinden verilmise, kesme hznn m/dak cinsinden ifade edilebilmesi iin sonu 1000 'e blnr.
VC = D. .n 1000

[m/dak] [mm/dak]

(II.1) (II.2)

V f = f n

lerleme hz veya paraya nfuziyet hz ( V f - mm/dak) birim zamanda alnan yol alarak tanmlanan, takmn i parasna gre veya alternatif olarak i parasnn takma gre ilerlemesidir. Bu ayn zamanda tezgahn veya tablann ilerleme hz olarak da bilinir. Devir bana ilerleme (f - mm/dev) ilerleme hzn hesaplamak iin kullanlan bir byklk olup takm veya i parasnn bir devirdeki ilerlemesidir.

15

ekil II.9. Kesme Hz- lerleme Hz

ekil II.10. Tala Derinlii

Tala genilii veya radyal tala genilii (ap - mm) takmn temasta olduu i paras yzeyidir ve tornalamada olduu gibi yarap cinsinden ifade edilir(ekil II.10).
ap = Dd 2

[mm]

(II.3)

Takmda birden fazla kesici kenar olduundan (z kesici kenar says) i kesit alannn (A mm2) tanmnda kenar bana ilerleme (fz mm/z) deeri kullanlr. Bu alan bir kenar tarafndan kaldrlan malzemenin alandr ve radyal tala derinlii ile kesici
fz = f z

kenar

bana

1emenin [mm/kenar] [mm2]

arpmna

eittir

(ekil

II.11a)

(II.4) (II.5)

A= ap fz

Bu tanmlardan bazlar kullanlarak tala debisi (V mm2/dak) veya birim zamanda kaldrlan tala hacmi hesaplanabilir. Burada tala hacmi, kesme hz ile tala kesit alannn arpmdr. Kesme hz [m/dak] cinsinden ifade edilirse, tala debisinin [mm3/dak] cinsinden de edilebilmesi iin sonu 1000 ile arplr(ekil II.11b). V=A Vc 1000 [mm3/dak] (II.6)

16

ekil II.11. Kesici Kenar Bana lerleme Ve Tala Kesit Alan

lerleme uzunluunun (L + h - mm) ilerleme hzna blnmesi. sonucunda (T - dak) efektif ileme zaman elde edilir. Delinmi olan veya baka bir deyile takmn ilerledii uzunluk delik derinlii ile matkap ucu yksekliinin toplamna eittir (ekil II.12)[3].

ekil II.12. lerleme Uzunluu

II.4.1.1. Kesme Kuvvetleri ve G

zgl kesme kuvveti (kc - N/mm2) gerekli olan gcn, torkun ilerleme kuvvetinin hesaplanmasnda nem tar. zgl kesme kuvveti belirli bir tala as ve tala kalnl iin belirli bir malzemenin ilenebilirlik lsdr. zgl kesme kuvveti, 1 milimetrekarelik bir tala kesit alann kesme iin gerekli teetsel kuvvet veya efektif kesme kuvvetinin teorik ta1a alanna oran olarak tanmlanr. Karbon elii (%8 C) iin bu de 2700 N/mm2, normal bir alminyum alam iin ise 750 N/mm2'dir zgl kesme kuvveti efektif tala as, ortalama tala kalnl ve paras malzemesine bal olarak hazrlanm tablolardan elde edil zgl kesme kuvveti pozitif tala as ve ortalama tala kalnl arttka azalma gsterir. Tala asnn her bir derecelik art iin] deerindeki azalma % 1-1.5 civarndadr. 17

Delme ileminde ortaya kan kesme kuvvetleri kesici kenarla matkabn ucu, tala yzeyleri ve matkabn evresinde bulunan ~ klavuzlama yapan kenarlar zerinde etkide bulunurlar. Teorik tala alannn merkezine etkidii kabul edilen kesme kuvveti teetsel, radyal ve eksenel ynlerde etkiyen 3 bileenden oluur (ekil II.13). Bu bileenler i paras malzemesi, tala derinlii, ilerleme ve takm geometrisi gibi faktrlere bal olarak deiim gsterirler. Kesici kenar says ile kesici kenar bana eksenel kuvvetin (Fpi) arpmna eit olan toplam eksenel kuvvet ilerleme kuvvetine veya delme basncna (Fp - N cinsinden) eittir. Tezgah ana milinin ilem iin ok yetersiz kalp kalmad ve ilerleme mekanizmasnn ilem iin uygun olup olmad ilerleme kuvvetine baldr. Aadaki formlden de grld gibi ilerleme kuvveti Kr yanama asnn artmasyla artar. Yanama as, ana kesici kenar ile ilerleme yn arasndaki adr.
FP = 0.5 x k c x a p x f r x sin Kr
Fc = k c x a p x f r

(II.7) (II.8)

ekil II.13. Kesme Kuvvetinin Bileenleri

Toplam teetsel kuvvet (Fe -N cinsinden) veya ana kesme kuvveti bir tork (M Nm) oluturur. lerleme kuvveti gibi ana kesme kuvveti de kesici kenar says ile kenar bana teetsel kesme kuvvetinin (Fci) arpmna eittir. Tork her bir kesici kenardaki momentlerin toplamdr, bu ise matkabn maruz kald toplam delme momentinin teetsel kesme kuvveti ile tala alannn merkezine olan yarapn (rA) arpmna eit olmas demektir (ekil II.14). Aadaki formlde delik ap (D) ve daha nceden delinmi deliin ap (d) mm cinsinde ifade edilmilerdir, ilerlemenin

18

[mm/dev] cinsinden verilmesi halinde torkun [Nm] cinsinden ifade edilebilmesi iin arpmn sonucu 1000e blnr. M = Fc x rA rA = d ap D + d + = 2 2 4 [Nm] [mm] (II.9) (II.10)

k c x f ( D 2 d 2 ) M= x 1000 8

[Nm]

(II.11)

lerlemedeki art tala kalnlnn artmasna, buna bal olarak daha kk bir zgl kesme kuvvetinin oluumuna neden olur. Ancak a zamanda tala alan da artar, dolaysyla artan ilerleme toplamda daha. byk bir teetsel kuvvet ve tork oluumuna yol aar. Bununla beraber, u as arttrlrsa (ki bu tala kalnln da arttracaktr) daha kk bir kc deeri sayesinde teetsel kuvvet ve tork azaltlabilir.

ekil II.14. Delme Ve evreden Kesme leminde Kuvvet Faktr

ekil II.15. Kesme Gc

Pc [kW] kesme gc matkabn dndrme momenti ile asal hznn ( ) arpmdr (ekil II.15). niform bir harekette asal hz ana mil hznn 2 katdr.

19

Gcn kilowatt cinsinden ifade edilmesi (ki bu 1000 x Nm / sn'ye eittir) ve momentin [Nm] cinsinden verilmesi halinde sonu 1000 'e blnmelidir. Eer ana mil hz, dakikadaki devir says olarak verilmise sonu saniyeye evrilmek zere bir kez de 60 'a blnr. Hz ve tala asnn kesici kenar boyunca deiimi dikkate alnmadndan formller yaklak formllerdir. Bundan baka klavuzlama yapan kenarlarda talan deliin cidar1arna srtnmesi nedeniyle oluan, moment ve gc etkileyen srtnme kuvvetleri de dikkate alnmamlardr. PC = M x (II.12) (II.13) (II.14)

= 2 x n
n= Vc .1000 . D

f ( D 2 d 2 ) 2 . vc .1000 . . Pc = k c . 1000 8 . D . 60 .1000 Pc = k c . f . vc .( D 2 d 2 ) D. 240000 [kW]

(II.15)

(II.16)

Tezgah iin gerekli g (P-kW) hesaplanrken tezgahtaki g kayplarnn da dikkate alnmas gerekir. Motor gc delme gcnn tezgah verimine ( ) blnmesiyle bulunur. Verim, salanan gcn hangi oranda kullanldn gsterir.
P= Pc

[kW]

(II.15)

II.5. DELK DELMEDE KULLANILAN TAKIMLAR(MATKAPLAR)

KESC

Delme ilemlerinde kullanlan kesici takmlara genel olarak matkap denir. Matkaplar talal retimde en ok kullanlan kesici alet gruplarndan biridir. Bir matkap kendi ekseni etrafnda dnerek ve ayn zamanda ekseni dorultusunda ilerleyerek iki kesici az ile kesme yapar. Metallerin ilenmesinde birok eitten matkaplar kullanlr. Her matkap tr bir gereksinimden ortaya kmtr[8].

20

Bir delme takm bir veya daha fazla kesici kenara ve helisel veya dz kanala sahip, dnen bir takmdr. Tm delme takmlar iin ortak problemler kesme hznn merkezde sfr, evrede maksimum olmasndan kaynaklanan problemlerdir. lem srasnda delik ierisinde oluan talalar ilenen yzeye zarar vermeden, kolaylkla kesme blgesinden uzaklatrlacak bir ekle sahip olmaldrlar. Takm seimi delik ap, delik derinlii, salanmas gereken toleranslar, i paras malzemesi, retim hacmi ve mevcut tezgah gibi eitli parametrelerce belirlenir. Matkaplarn sivri u merkezde olacak ekilde tasarlanmas sayesinde takmn bir simetriye sahip olmas ve kesme kuvvetlerinin birbirini dengelenmesi salanr. Ksa delik delme ileminde kullanlan matkaplar iki ana gurupta toplanrlar: bilenebilir matkaplar ve deitirilebilir ulu matkaplar. 2,5 mm 'den 17 mm 'ye deien aplar iin yaygn olarak bilenebilir matkaplar kullanlrlar. zellikle ksa delik matkaplar iin tasarlanm takm geometrisi merkezleme deliklerinin ve delme burlarnn kullanmn ortadan kaldran kendi kendine merkezleme zellii salar. Bunun anlam olduka yksek tala debilerinin elde edilmesi ve ileme zamanlarnn klasik spiral matkaplara gre 34 kat azalmasdr. Bu durum kesici ucun matkabn mr boyunca 30 -40 defa deitirilebilmesinden kaynaklanr. Ancak pek ok yaygn delik ap iin deitirilebilir ulu matkap mevcut deildir. Bu nedenle klasik hz elii matkaplar kk apl delikler iin en fazla kullanlan takmlardr. Yksek maliyetli modern tezgahlarda klasik HSS matkaplar ekonomik bir retim iin belirlenmi performans gereksinimlerini karlamazlar, birok uygulamada zaman alc bir n delme ilemine ve bir ince ileme gereksinim duyulur. Bu nedenle modern geometrilere sahip bilenebilir matkaplar iletme maliyeti yksek yeni tezgahlarda her geen gn nem kazanmaktadrlar[3]. Matkapla delik delmede dikkat edilecek hususlar[4]; Delik ortasnda kesme hznn sfra dmesi Talan zor transferi Kesme blgesinde s dalmnn elverili olmamas Keskin kenarl kesici kelerin byk oranda anmaya maruz kalmas Zrhn (fasetann) delik evresinde srtnerek anmas

21

II.5.1. Matkap Malzemeleri

Kesici takmlar, i paralarnn ekillendirilmelerinde kullanlan yksek kaliteli, yksek boyut hassasiyetli ve ou ileri teknoloji rn olan malzemelerden retilirler. lenecek parann zellikleri, kullanlacak kesici takm malzemelerine snflandrmalar getirdii gibi, takmn kullanm artlar da takm malzemesinin seimini byk apta etkiler. Kesici takm malzemelerinde istenen ortak zellik ise sertlik ve scak sertlik, anma direnci, tokluk ve ekonomikliktir. Uygun takm malzemesinin seimi ile kesici takm-i paras malzemeleri arasnda srtnme sonucu oluan yksek scaklk anma mekanizmalarnn (difzyon, oksidasyon vb.) bertaraf edilmesi ile yksek kesme hzlarna ular. Genel olarak takm malzemeleri ana grupta toplanabilir: Metal esasl, karbr esasl ve seramik esasl takm malzemeleri. Gnmzde yaygn olarak kullanlan matkap malzemeleri ise yksek hz elikleri, Kobaltl yksek hz elikleri ve semente karbrlerdir. Yzey kalitesinin iyiletirilmesi ve takm mrnn artrlmasna ynelik almalar sonucunda, kbik bor nitrr (CBN) ve elmas kaplanm takmlar da kullanlmaya balanmtr[24]. Semente karbr ular, HSS matkaplardan daha yksek devirlerde ve daha sert malzemelerde kullanlabilirler. Semente karbrler imalatta daha geni kullanm alanna sahiptirler nk yksek hz gerektiren ilemelerde, kesici az abuk anmaz, ilaveten yksek scaklklara kar olduka direnlidir. Anma direncinin yksek olmas ve termal dayanmnn yksek olmas gibi zelliklerinden dolay karbr ular olduka geni kullanm alanna sahiptir. Olduka ince, sert, anmaya kar mukavim olan titanyum karbr, alminyum oksit ve titanyum nitrit elikler ve karbr kesici takmlarn baz avantajlar aada sralanmtr. 1-Daha uzun takm mr: iki ile on kat daha fazla takm mr. 2- Yksek retkenlik: kesme hzlar %25 ile %90 arasnda artrlabilir. 3-i paras kalitesinin artrlmas: takmlar dk scaklklarda ileme yaparak daha iyi yzey kalitesi elde ederler. 4-malat fiyatnn azaltlmas: daha az takm deitirilerek, makine daha az sre mel edilir. 5- Harcanan makine kuvveti azalr: g miktar %15 daha az tketilir.

22

6- HSS matkaba gre kaplanabilme zellii daha iyidir. 7- Kesici kenarlar daha keskindir[10,73]. Metal ileme sanayinde kesme btn operasyonlarn kalbi niteliindedir. Yaplacak operasyona, ilenecek malzemenin cinsine ve istenilen hassasiyete gre, metal kesiciler farkldr. Talal imalattaki gelimeler, kesme ve ilerleme hzlarn da gn getike arttrmas, retimde deiik malzemelerin kullanlmas, talal retim tezgahlarnn geliimi, kesici takmlarn geliimini de zorunlu klmaktadr. Yaplacak operasyona gre, uygun tezgah seimini de gz nne alrsak, kesici takmlardan istenen zellikler; O Uzun mrl olmas O stenilen ileme kalitesini ve lsn salamas O Para ba takm maliyetinin uygun olmas O Kolay temin edilebilir olmas Takm deitirme zamanlar ve dolaysyla ileme zamanlar takm, makine ve igc maliyetlerinin ykselmesi nedeniyle, kesici takm malzemeleri anmaya kar mukavemetli olmas istenir. Kesici takm malzemeleri ile ilgili teknik gelimeler sona ermemitir, mevcut malzemelerde hem alam elemanlar hem de yzey ilemlerle anma mukavemeti ve mrn arttrmak mmkndr. Deiik kesme kuvvet ve zorlamalara maruz kalan kesici takm malzemeleri aada belirtilen zelliklere sahip olmaldr. * * * * * * Sertlik ve basn mukavemeti Eilme mukavemeti sreklilik Kenar mukavemeti yapsal mukavemet Is mukavemeti Oksitlenmeye kar koyabilme

23

* *

Difzyon yaylma eiliminin az olmas Srtnmeye kar dayankl olmas

Ayrca s iletim katsays ve genleme kullanm alanlarna gre uygun olmas gerekmektedir[4]. Matkaplar genellikle tek para veya kaynakl olarak hz eliinden yaplr. Hz eliinden yaplan matkaplarn kesme kabiliyetini arttrmak iin kesme ksmlarna siyanrizasyon gibi kaplama ilemleri uygulanmaktadr. Baz hallerde sert metalden yaplan matkaplar da kullanlr, bunlar daha ok taklabilir plaketli matkap eklindedir ve sinterleme teknii ile retilir[2].

II.5.1.1. Yksek Hz elikleri (HSS)

Konvensiyonel ergitme yntemi ile retilen yksek hz elikleri deiik kompozisyonlarda olabilir. Genelde yeterli oranda karbon ve yksek oranda alam elementlerinden olumaktadr. Bu alam elementlerinden byk bir ounluu karbr halinde malzeme bnyesinde dalm durumdadr. Bu karbrlerin bir ksm yksek scaklkta znmezler. alma scaklklarnda sertliklerini kaybetmezler. Yksek hz elikleri, takm eliklerine gre yksek sya dayanabilme (600C) ve daha yksek sertlie ulaabilme (62/67 HRC) zelliklerine sahiptir. Bu zellikler ana yapdaki karbrlerin saysna ve dalmna baldr. Yksek hz elikleri ana grupta toplanabilir. 1)Wolfram ieren yksek hz elikleri 2)Molibden ieren yksek hz elikleri 3) Wolfram ve Molibden ieren yksek hz elikleri Bu grupta Kobalt ieren veya iermeyen diye ikiye ayrmak mmkndr. Yksek Karbon ve Vanadyum ieren hz elikleri sper hz elikleri snfna girerler. 5.1.3.1 Yksek Hz eliklerin Dalm Yksek hz elikleri "S" harfi ile ve alam elemanlarnn oranlarn belirten saylarla gsterilir. rnein; W - Mo - V - Co

24

S- 10 - 4 - 3 - 10 Tablo II.3. 'de eitli kesici malzemelerin kullanm alanlar grlmektedir. Yksek hz elikleri W ve Mo oranna gre 4 ana gruba ayrlr. 1. Grupta yksek Wolfram (%18W) ihtiva ederek yksek sya dayankl olurlar ve Co ile birleerek elik ve dkm malzemelerin kaba ilemesinde tercih edilirler. 2. Grupta ykselen Vanadyum (V) miktarna gre (% 12W)'a sahip elikler. Bu gruptaki elikler az W ve Co hacimleri ile sya kar daha az dayankldrlar. Fakat %4 V oran ile, ayn anma mukavemetine sahiptirler. Bu elikler hassas ilemlerde, otomat ilerde ve elik olmayan malzemelerin ilenmesinde kullanlrlar. S 12- 1 -2 ve S 12- 1 -4 elikleri iyi ilenebilme zelliklerine sahip olduklarndan kark formlu takm imalinde kullanlrlar. Son iki gruptaki elikler, arlkl olarak Wolfram ve Molibden ieren (%12W+%9Mo) elikler sralanmtr. Molibden elementi Wolfram ile ayn zellie sahiptir. zgl arlndan dolay iki kat hacme sahiptir ( Mo 0.5 W) Molibden elementi ieren elikler, yksek sneklie sahiptirler. Az kobalt oran ile, tm kesici takm retiminde kullanlr. Buna karn kobaltl elikler ilenebilme zellikleri g olan malzemeler iin (matkap ucu, frezeler, rayba, bro ve torna kalemi vs.) takmlarda tercih edilirler.

25

Tablo II.2. Kesici Takm Malzemeleri

26

1.a. Yksek Hz eliin erisinde Bulunan Alam Elemanlarnn elie Etkileri Karbon: Yksek hz eliklerinde karbon miktar genelde %0,71,6 arasnda deiebilir. Hz eliklerinin karbon oranna bal olarak sertlikleri de artar. Karbon karbr oluumunda nemli rol oynar. Karbon orannn artmas darbe mukavemetini drr, ancak kesme zelliini ve anma direncini artrr. Wolfram: Yksek hz eliinin ana alam elemandr. % 20'ye kadar ilave edilebilir. Yksek hz eliklerinin temperleme direncini artrr, scak sertliin artmas ince taneli bir iyapnn oluturmas nedeniyle nemli bir alam elemandr. Molibden: Yksek hz eliklerde wolfram yerine kullanlan bir elementtir. Hz eliklerine etkisi wolframn etkisi gibidir. % 1.6-2.0 wolframn yerine % 1.0 Molibden ilave edilir. Molibdenin ergime scakl wolframn ergime scaklndan daha dk olduundan Molibden ierikli hz elikleri, wolfram ierikli olanlara nazaran daha dk scaklkta sertletirilmelidir. Krom: Hz eliklerinin her eidinde % 3-4 arasnda bulunur. Sertlik ve kesme verimini artrr. Yksek hz eliklerine dier bir etkisi de oksidasyonu nler. Vanadyum: Yksek hz eliklerinin kesme verimini arttrr. elik retim esnasnda curuflarn elik bnyesinden ayrlmasn ve bnyedeki azot gaznn giderilmesi iin, nemli rol oynar. elik ierisinde vanadyum oranna bal olarak, karbon orannn ykseltilmesi gerekir. Vanadyum elik bnyesindeki karbonu kendisine balar, dier metal karbrlerin olumasn azaltr. Vanadyum karbrler (VC) yksek hz eliklerinin en sert karbrleridir. Oksitlenme esnasnda en az znen karbrlerdir. Kobalt: Kobaltn yksek hz eliklerine en byk etkisi scak sertliini arttrmasdr. Bu nedenle kesici takmn kesme verimini artrr. Byk paso ile alan takmlarda Cr-Ni alaml eliklerin ilenmesinde uygun sonu verir. Sertleme esnasnda % 95 orannda znerek iyapy glendirir[4].

II.5.2. Matkaplarn malat Yntemleri

Talal imalat takmlar ierisinde nemli bir yere sahip olan matkap ular gnmzde adet olarak en yksek sayda, retilen takmlardr. malattaki paylar %20-25 mertebesindedir. Matkap ular; haddeleme, frezeleme veya talama yntemi ile imal edilirler. 27

Yukarda belirtilen retim metotlarnn birbirlerine gre teknolojik, zorluklar ve stnlkleri olmakla beraber, haddelenmi matkap ular malzemeyi meydana getiren iyapdaki liflerin kesilmeyip kendi retim ynnde ynlendirilmeleri sebebiyle krlmaya ve darbeli almaya kar daha mukavimdirler, bu nedenle; Haddelenmi matkap ular, darbeli ve titreimli alma yerleri ile daha az hassas olan niversal delik delme ilemlerinde, yksek performans gsterirler. Talanm matkap ular ise, bilhassa NC ve CNC makinelerde hassas delik delme ilemlerinde kullanlr. Ayrca bu matkap ularnn tala kanal yzey hassasiyeti daha iyi olduundan talan rahat akmasn ve delinen delik yzeylerinin daha hassas olmasn salar. Frezelenmi matkap ular ise kk miktarlarda standart ve standart d zel form ve llerde niversal freze tezgahlar ile zel amal tezgahlarda imal edilirler[4]. Matkaplar, kaynakl olarak yapldklar takdirde, matkabn kesici ksm hz eliinden, sap ise daha ucuz olan karbon veya az alaml (zellikle manganez ve silisyum ieren) eliklerden yaplabilir. Aadaki. ekilde kaynakl bir matkabn imalat operasyonlar gsterilmitir. Sap(l) ve kesici ksm(2) kesildikten sonra, kaba olarak ilenir(3), sap ile kesici ksm elektrik diren kayna ile birbirine kaynaklanr(4), tavlama ilemi yaplr(5), ince tornalama( 6)' dan sonra, nihai ekil' verilir(7), sertletirilir(8), temperlenir(9), talanr(10) ve (11) kesme alar oluturulur(4,11)[15].

28

ekil II.16. Kaynakl Matkaplarn malat Yntemleri [15]

II.5.3. Matkaplarn Snflandrlmas

Para malzemesine bal olarak kesme alarna gre DIN standardnda (DIN 1414) N, H ve W ile simgelenen eit matkap vardr(Tablo II.4). Bunlardan N tipi elik ve dkme demir gibi normal; H tipi pirin alamlar ve W tipi ise alminyum alamlar gibi yumuak malzemeler iindir. Bunlara plastik malzemeler iin geerli olan deitirilmi H tipi de ilave edilebilir. Bu matkaplarn her birinin kesme alar farkl olup her tip iin kesme alar matkabn d apna baldr. rnein elik ve dkme demir iin geerli olan N tipi matkabn, apa bal olarak kesme alar Tablo II.5 de verilmitir. elik ve dkme demir iin geerli olan N tipi matkabn u as 118 dir; bu a standart bir a olarak kabul edilir. U alar 118 den daha kk olan matkaplara uzun al; daha byk olanlara ise dz denir. Matkaplarn en ok anan yerleri, d ksmnn keleridir. U as bydke ke as azalr ve anma hzlanr. Bu menfi etkiyi gidermek iin byk u al matkaplar, ikinci a 70 olmak zere ift al eklinde yaplr[2].

29

Tablo II.3. Helis Admlarna Gre Matkap eitleri Ve Kullanld Yerler[8] Tablo II.4. N Tipi Matkap iin Kesme Alar[2]

Matkabn ap (mm) Yan serbest a 2,516,3 6,3110 >10 12 10 8

Yan tala as 22 25 30

U as

118

30

II.5.3.1. Normal Matkaplar

Ksa delik matkaplar arasnda en yaygn kullanlan matkap tr spiral matkaplardr. Bununla beraber HSS matkaplar, klasik sinterlenmi karbr matkaplar ve modern matkap geometrisine sahip dier matkaplar vardr[3]. Normal ilemler iin kullanlan bu tip matkaplar konstrksiyon zelliklerine gre; normal spiral(a,b,c), delikli(d), kt (e), delik geniletme (gbekli)(f), sol helisli (g), dz kanall (h), kademeli(i,j) ve namlu (silah) (k) matkab gibi gruplara ayrlabilir. 1.a. Normal Spiral Matkaplar (ekil II.19. a, b, c). Normal elikler iin kullanlan, fiyatlar nispeten dk olan bu matkaplar deiik ap ve ekillerde imal edilirler. rnein ekil II.19.a 'daki matkap normal helisli, ekil II.19.b'deki ksa helislidir. 1.b. Delikli Matkaplar Bu matkaplar kesme svsnn matkap iinden sevk edilmesini salarlar; svnn girii sap ucundan (ekil II.17.ve ekil II.19 dde ), veya yandan (ekil II.18 a) yaplr. Deliklerden basn ile verilen kesme svs matkap ucuna ular ve burada biriken tala ve pislikleri darya tar. Saplan silindirik (ekil II.19 d, ve ekil II.18 b) veya konik (ekil II.18 a,c) olan bu matkaplar genellikle derin deliklerde ve ok ilemli operasyonlarda kullanlr.

ekil II.17. Delikli Matkap(Sv Girii Sap Ucundan) [25]

31

ekil II.18. Delikli Matkap eitleri

1.c. Kt Matkaplar Toplam uzunluu normal matkaplara gre daha ksa olan bu matkaplarn kanall ksmnn uzunluu, normal matkaplarn yansdr. Bylece ar koullarda elverili olan ve ok ilemli operasyon veya seyyar tertibatlarda kullanlan rijid bir matkap elde edilir(ekil II.19e).

ekil II.19. Matkap Tipleri

1.d. Delik Geniletme Matkaplar Sadece delik geniletmede kullanlan bu matkaplar 3 ila 6 azl olabilir. Ayn sayda kanallar bulunan bu matkaplar daha yksek ilerleme ile alabilirler ve dolaysyla dierlerine gre daha prodktiflerdir (ekil II.19f). 1.e. Sol Helisli Matkap Dier matkaplara gre tek fark, kanallarnn sol helisli olmasdr. Matkap, dnme yn normal dnme ynne gre ters olan. ok ilemli operasyonlarda kullanlr(ekil II.19g).

32

1.f. Dz Kanall Matkap nce paralar veya pirin gibi yumuak malzemeler iin zel olarak yaplan bir matkaptr(ekil II.19h). 1.g. Kademeli Matkaplar (ekil II.19i,j)ki veya daha ok aplara sahip olan bu matkaplar, ekil II.20'de gsterildii gibi, bir pasoda kademeli deliklerin ilenmesinde veya bir deliin ayn matkapla. birincisi delme ikincisi delik geniletme olmak zere iki pasoda ilenmesinde kullanlr.

ekil II.20. Kademeli Matkaplar

II.5.3.2. Deitirilebilir Ulu Matkaplar (U Drills)

ekil II.22'de deitirilebilir ulu matkap gsterilmitir. ekil II.22deki gibi bir (a) veya iki ulu (ekil II.21 ve ekil II.22b. c. d) olabilirler. Byk apl delikler olarak nitelendirilen delikler iin sadece deitirilebilir kesici ulu ksa matkaplar mevcuttur ve takm seimi ncelikle kesici u geometrisi ve kalitesi seimi ilemidir[3]. Ayrca ekil II.23de U drillerin deitirilebilir ularndaki tala krc(1) ve Silici ke (wiper corner) denilen ksm gsterilmitir. Kademeli deitirilebilir ulu matkap ise ekil II.24de gsterilmitir. Bu takmlar ayrca aln tornalama (e) ve boyuna tornalama (f) iinde kullanlabilirler. Bu tip takmlarla kaba (b), ince (c) ve ok ince (boyuna getirme) (d) ilemleri yaplr. Bu ekilde boyut ve yzey kalitesi ok iyi olan delikler alr.

33

ekil II.21. Deitirilebilir Ulu Matkap[67]

ekil II.22. Deitirilebilir Ulu Matkaplar

ekil II.23. Deitirilebilir Ulu Matkap Ucu Tala Krc Ve Silici Ke[69]

ekil II.24. Kademeli Deitirilebilir Ulu Matkap [68]

II.5.3.3. Derin Delik Matkaplar

lenen delik derinlii 1>5d olduu, durumda delik derin saylr. Gerek talan ve kesme aznda oluan scakln tahliyesi, gerekse matkap rijitliinin azalmas

34

bakmndan derin deliklerin ilenmesi ok daha zordur. Bu delikler, normal delikli matkaplar (ekil II.19d), derin delik matkaplar (ekil II.19k) ve zel derin delik matkaplar ile ilenebilirler. Derin delik matkaplar, tek azl, basnl soutma svl takmlardr. Bunlar d tala tayc ve i tala tayc olmak zere iki gruba ayrlr 3.a. D Tala Tayc Matkaplar i bo, tek azl, tek kanall matkaplardr; kesme ksmnn ucu V eklindedir (ekil II.25a). Matkabn kesme az ikiye ayrlm vaziyettedir: bunlardan birisi kesme, dieri ise tala krp ok kk paralar haline getirmek iin kullanlr. ine ya sevk edilmesi iin matkap bir boruya balanr ve tm sistem ya besleme bal ile donatlr. Matkabn iinden sevk edilen basnl ya ilenen yzeye ular ve burada bulunan tala, matkap ile delik cidar arasndaki boluktan dar tahliye eder (ekil II.25b). Bu tip matkaplar hz eliinden veya son zamanlarda sert metalden yaplr. Sert metal takmal plaket veya yekpare olarak kullanlr. Kesme ile dier ksmlarn arasnda genleme farknn oluturduu menfi etkileri gidermek iin pahal olmasna ramen yekpare seenei tercih edilir. Tek kesme aznn oluturduu kesme kuvvetlerini dengelemek ve matkab merkezde tutmak iin kesme aznn kar tarafna genellikle sert metalden yaplan destekler yerletirilir. Kaliteli delikler elde etmek iin derin delik matkaplarn, rijid bir balama tertibat ile kullanlr. Bu ekilde 50 mm 'lik bir delik, 0,0125 mm toleransla ilenebilir; bylece raybalama ilemi de ortadan kalkm olur. 3.b. Tala Tac Matkaplar Boru eklinde bir tayc ile, sert lehim veya takmal olarak tespit edilmi ve genellikle sert metalden yaplm kesme ksmndan meydana gelmektedir (ekil II.25c,d). Burada basnl ya, takm ile ilenen delik yzeyinin arasndan baslr ve talala birlikte takmn i ksmndan tahliye edilir. Yan baslmas iin takm tayc ksmnn d ap, delik apndan biraz daha kk yaplr. Bu matkaplarn BTA (Borning and Trepanning Association) denilen eidi delik ama (ekil II.25c), pimli delik ama ve delik geniletme olmak zere ayn tipte yaplr. BTA matkaplarnn kesme aznn kar ksmna sert metalden yaplan destekler yerletirilir. Pimli delik

35

aan matkapla, tala kaldrma ilemi delik merkezinin evresinde yaplr. Bu ekilde ileme srasnda bir pim oluur: delik aldktan sonra bu pim kendiliinden der. Bundan dolay bu tip matkaplarla kr delik alamaz; sadece tam delik alr. Derin delik amada soutma ve yalama ok nemlidir. Bu nedenle, genellikle slfr veya klorit aditifli ok iyi kaliteli kesme yalar kullanlr. Ayrca talan tanmas iin ya yksek basnl ve bol miktarda olmaldr. Genellikle ya miktar, delik ama ve geniletmede Q = 4d (l/dak) ve yalama sisteminin ya deposundan Qtop > 10 Q ya olmaldr. Basn olarak, delik amada p = (6010) bar; delik geniletmede p = (25...5) bar; pimli delik amada p = (255) bar kullanlr. ap bydke basn azalr. Bu debiyi ve basnc salamak iin tezgahlar ekil II.25dde gsterildii gibi filtre, soutma sistemleri bulunan zel yalama tertibat ile donatlr. lenen delik derinliklerine gelince, delik ama matkaplar 1 = (6 ... 60) d; pimli delik ama matkaplar 1 = (50 ... 600) d; delik geniletme matkaplar 1 = (20 ... 750) d ve i tala tayc matkaplar 1 = (2,5 ... 125) d uzunlukta delikler aabilirler[2].

ekil II.25. Derin Delik Matkaplar

II.6. SPRAL MATKAPLAR

Spiral matkap en nemli matkap eididir. Hzl ve ekonomik delik delmek iin dizayn edilmitir. Spiral matkap 1820 ylnda Moses Twist Drill and Machine Company tarafndan bulunmu ve 1864 ylnda A.B.Dde patenti alnmtr. Bugn 2-20 mm arasnda silindirik deliklerin delinmesinde ve delik geniletilmesinde

36

kullanlan en nemli matkap trdr. Spiral matkap tm tala kaldrma ilemlerinin %20-%25 orann kapsar. Spiral matkap retimi byk oranlarda ve yaygn olarak kullanlmaktadr[21]. Deiik u geometrilerine sahip matkaplar vardr; Split ulu matkaplar: bu matkaplar endstride geni kullanm alan bulmulardr. Bunun nedeni ise eksenel kuvveti azaltmas, pozitif tala asna ve tala krc uca sahip olmasdr. Delme esnasnda oluan gezinme eilimini azaltr. Split ulu matkabn u geometrisi komplekstir. Zhirov ve Oxford gibi aratrmaclar split ulu matkaplarn gelitirilmesinde almalar yapmtr. ok yzeyli matkaplar: 1953 ylnda, zel elik alamlar delmek iin yeni matkap geometrisi olan ok yzeyli matkap (MFD) beijing inde bulunmutur. Liu yeni ok yzeyli matkap gelitirerek delik delme esnasnda oluan bask kuvvetini azaltmay amalamtr[31]. Sonraki 20 ylda yirmiden fazla yeni tip MFD, deiik i paralarnda ve delme ileminde denenmitir. Bu matkaplarn klasik spiral matkaplara gre baz avantajlar yledir; 1-Dk kesme kuvvetleri 2-Is transferinde art 3-Tala ak hznda art 4-Delik kalitesinde iyileme. Gibi stnlklere sahiptir. kesici aza sahip matkaplar: Son yllarda yaplan aratrmalar sonucunda vibrasyon azaltc etkisi olan, daha hassas delik geometrisi salayan ve takm mr uzun olan kesici aza sahip matkaplar gelitirilmitir. Bu matkaplarn en nemli zelliklerinden biride; delinen deliin yzeyinin istenilen kalitede olmasdr ve nihayetinde herhangi bir raybalama ilemine gerek kalmaz [37]. Bu matkaplar hem yksek hz eliinden yaplyor hem de karbr u (ekil II.26) olarak yaplabiliyor.

37

ekil II.26. Kesici Aza Sahip Karbr Matkap[36]

Yeni ulu matkaplar: Sert metal ulara uygulanan z inceltme ileminden sonra Negishi tarafndan 1983 ylnda New Point Drill (NPD) sert metal ulu matkap bulunmutur. New Point Drill kesici olmayan merkezli sert metal ulu matkaptr.

II.6.1. Spiral Matkabn Yaps

Klasik spiral matkap iki kesici aza ve iki radyal aza sahiptir. Spiral matkabn yaps ekil II.27de detayl olarak ele alnmtr.

ekil II.27. Spiral matkap genel ve u yaps [17]

Kesici takm enstits spiral matkabn ksmlarn aadaki gibi aklamtr; Matkap ekseni: matkap boyunca hayali olarak var olduu kabul edilen ve tam matkabn merkezinden geen doru izgisidir. Gvde: Matkabn kesici kenar d kesinden boyuna veya sapa kadar olan ksmdr. Matkap ap: Matkabn ucundan llen iki zrh arasndaki mesafedir. Radyal az: kesici kenarlar birletiren zn en u ksmdr. Radyal az as: Matkaba u ksmndan bakld zaman kesici kenar ile radyal az arasndaki adr. 38

Tala kanal: Kesici azda oluan talan transferini veya kesme svsnn kesici aza ulamasn salayan helisel veya dz kanallardr. Kanal boyu: Kesici azlarn en d noktas ile tala kanalnn bitim noktas arasndaki mesafe. Helis as: Srtn n kenar ile matkap ekseni arasndaki adr. Srt: ki tala kanal arasnda bulunan matkap gvdesinin en d ksmdr. Kesici az: Radyal azndan dar doru uzanan kesici kenarlar. z: Serbest yzeyleri birletiren matkabn merkez blgesidir. Tm boy: kesici azlarn kesi ile sap ksmnn bitim noktas arasndaki uzunluktur. Zrh: Kesici olmayan, delme esnasnda boluk salayan srttaki silindirik blgedir. Boyun: Matkapta gvde ile sap arasnda balant salayan kk apl ksmdr. U: Serbest blgelerin, zn ve kesici azlarn bitim noktasdr. U as: Matkabn u ksmnda, ana kesme kenarlar arasndaki adr. Sap: Konik veya dz olan boyundan sonra gelen matkabn tezgaha balanmasn salayan ksmdr. Serbest a (Boluk as) : Taban yz zerinde ana kesme kenarndan geriye doru, matkabn ortalama apnda llen adr. Tala krc: talan boyunu kltmek iin dizayn edilen entik veya yivdir[17,72].

II.6.2. z Kalnlnn Tala Kaldrmaya Etkisi

Birok matkapta, matkabn mukavemetini artrmak iin z kalnl matkabn sap ksmna doru kalnlar(ekil II.28). Matkabn boyu ksa olursa z kalnl da daha kaln olur nk kesme ilemi iin daha fazla basnca ihtiya olacaktr. Bu basn kuvveti matkabn ssnn artmasna neden olacak ve nihayetinde snn fazla olmas da matkabn mrne olumsuz tesir ederek, matkabn mrn ksaltacaktr. Dolaysyla matkabn mrnn daha uzun olmas iin z kalnlnn ince olmas gerekmektedir[12]. z kalnl matkabn burulma rijitlii asndan olduka nemli 39

bir parametredir. Ayrca z kalnlnn matkabn enine kesit polar momentini arttrd ortaya kmtr ki bu matkabn burulma rijitlii asndan nemlidir. Dier taraftan ise z kalnlna paralel olarak radyal az uzunluu artmaktadr. Bu ise beraberinde daha fazla itme kuvvetine gereksinim demektir[35].

ekil II.28. Matkap z Kalnl U Ve Yan Grn [69,70]

Geleneksel matkaplarda z kalnl (ekil II.29a), 0.10-0.25xD kadar olabiliyor. Bu tr matkaplar genel amal kullanlr ve geni tala kanallar vardr. Buda talan kolayca hareketini salayarak, tala kaldrmay kolaylatrr. Orta boyutlarda z kalnlna sahip matkaplarda ise(ekil II.29b),z kalnl 0.20-0.35xD arasnda deerlerde oluyor. Bu matkaplar, yksek hzlara kar yksek dijitlik zelliine sahiptir. Bunlar genelde eliklerin ve dkme demirlerin delinmesinde tercih edilirler. Bu matkaplarla kaliteli delikler elde edilebilir ve bu z kalnlna sahip matkaplar daha uzun mrl olur.

ekil II.29. Matkap z Kalnlklar [71]

Parabolik tip z kalnlna sahip matkaplarn (ekil II.36c) z kalnl 0.300.45xD arasndaki deerlerde olur. Bunlar, yksek rijitlie sahip olup, alminyum alamlar ile paslanmaz eliklerin delinmesinde kullanlrlar. Derin deliklerde bu matkaplarn krlmas sz konusu olmaz.

II.6.3. Kesici Az Serbest Asnn Tala Kaldrmaya Etkisi

Kesici az serbest as(Lip relief angle) ok nemlidir. Yeterli kesici az serbest as olmazsa dzgn delme ilemi yaplamaz. Byk serbest a deeri ise matkap mrn ksaltr. Normal artlarda her iki kesici az iin serbest alar eit 40

olmaldr. Kesici az yksekliindeki artma deliin daha byk olmasna neden olabilir. Kesici az serbest as matkap apna, kesici az boyuna ve i paras malzemesine baldr. Matkap ap arttka serbest a azalr. Genel olarak 12 - 15 arasnda olmaktadr. rnein; alaml elikler iin 12 - 15 iken, yksek mukavemetli elikler iin 8 - 10, titanyum alamlar iin 7 - 10 , alminyum ve bakr alamlar iin ise 12 - 15 dir. Ar ilerleme deerinde, daha sert i paras malzemelerinde, dk serbest a daha az srtnme meydana getirerek takmn daha uzun mrl olmasna sebep olur[17,20].

II.6.4. Helis Asnn Tala Kaldrmaya Etkisi

Kanallarn helis as, matkabn tala asn belirler. Bu genel durumdur nk etkili tala ve doru tala asn belirleyen baka faktrlerde vardr. Helis as, eksenel itme ve tork kuvvetlerini azaltr. Genel amal HSS matkaplarn helis alar 22-33 arasnda matkabn apna bal olarak deiir[17].

ekil II.30. Matkap Helis Alar

Helis as kesme asn ifade eder. Sert malzemelerde ve kk apl deliklerde takm dijitliini artrmak iin dk helis asna sahip matkaplar tercih edilir. Dk helis alar kesici az dayanmn artrmaktadr ancak kesme kuvvetlerinin de artmasna neden olmaktadr(ekil II.30a). Standart helis alar 30dir. Helisel matkap imalatnda en ok tercih edilen standart helis alardr (ekil II.30b). Helis as fazla olan matkaplar alminyum ve bakr gibi yumuak malzemelerin delinmesinde kullanlr. Helis asnn fazla olmas kesme kuvvetlerini azaltmakta ancak kesici az dayanmn azaltmaktadr(ekil II.30c)[71].

41

II.6.5. U Asnn Tala Kaldrmaya Etkisi

U asnn tala kaldrmaya etkisi olduka nemlidir nk u as matkabn itme kuvvetini ve torku ilaveten de kesici azn uzunluu ve tala kalnln etkilemektedir.

ekil II.31. Matkap U Alar

Dar u al matkaplar (ekil II.31a) genellikle yumuak malzemelerde kullanlrlar ve u alar genelde 90 olur. Standart ulu matkap dediimiz u as 118 veya 120 olan matkaplar ise genel amal kullanm alanna sahiptir. Geni u al matkaplarn (ekil II.31c) u alar 130, 135 ve 140dr. Bu matkaplar sert malzemelerin ilenmesinde kullanlrlar. Bu matkaplar deiik delme koullarnda sapma problemi yaamazlar[71].

II.7. KESC TAKIMLARDA MR KENARI DAYANIM SRES

olanlar onarlr, krlenenler ise bilenir.

VE

KESME

Takmlarn krlendikleri veya tahrip olduklar zaman iletmeden ekilir, tahrip

Bir takm mr (Z) efektif srelerinin toplamdr. Yani takmn kesme yapm olduu sredir. Kesme kenarnn dayanma sresi T ise, iki bileme arasndaki efektif alma sresidir. Dakika cinsinden llr. Baka bir deyile takm krlenene kadar geen kesme srelerinin toplamdr. (Z) Takm mr bir arpm eklinde ifade edilir. Z (dak) = T.no
Z ( saat ) = T .no 60

veya formlnde;

42

T: Ortalama kesme kenar dayanma sresi no: Bileme says(Bir kesme partisinde takmn tamamen kullanlmas durumu). Pratikte kesici kenar dayanma sresi ilenen para says ile de belirlenebilir. Kesici kenar dayanma sresi iki nemli faktre baldr[16]. 1) retilen kesme ss 2) Anma Tala kaldrma ilemi esnasnda deiik alma koullar altnda i paras/takm ara yzeyinde ar snma ve mekanik gerilmelerden dolay yksek scaklklar meydana gelir, bu da zamanla veya ani olarak takmn anmasna yol aar[15]. elik gibi yksek mukavemetli ve snek malzemelerin ilenmesinde snn etkisi nemlidir. Krlgan ve sert malzemelerde (dkme demir) ve ufak tala veren malzemelerde ise, srtnme dolaysyla anma nem kazanmaktadr. Takm mrlerinin ve ekonomik kullanma artlarnn tespiti iin yaplan aratrmalarda bu iki faktrn etkisi incelenmitir. Takmlarn krlenmesinde srtnme anmas ve snn etkileri en nemli faktrler olup, ayn anda birbirinden bamsz olarak ortaya karlar. Bu yzden takmdan, anmaya kar dayankl ve yksek slara kar hassas olmas istenir. Genel olarak birim zamanda kullanlan enerji miktar, ilenen malzemenin ilenebilme zelliine ve kesici takmn krlenmesi ile srtnmenin artmasna baldr. Srtnmenin artmas, snn ykselmesine bu da, takmn kesme geometrisine, yzey kalitesine, kesici azn durumuna, tala ekline, s iletim zelliklerine ve kullanlan soutma svsna baldr.

II.7.1. Kesici Kenarn Tahribat ve Dayanma Sresi

Kesici kenarn tahribat da dayanma sresine etkir; 1. ok byk ve dzensiz tala (dairesel olmayan i parasnn tornalanmas), 2. Tezgahn titreimleri,

43

3. Takm malzeme mukavemet snrlarnn alm olmas nedenlerinden dolay kesici kenarn krlmasna yol aar. Takmn ksa srede yani iki bileme arasnda dnlen sreden evvel deitirilmesi gerekir. Byle bir durumda takmn dayanma sresinden bahsedilemez. nk takmn grm olduu tahribat, allagelmi trde bir anma cinsi deildir. Bu gibi artlarda kesme zelliinin kritii doru olarak yaplamaz ve sebep takmn kendisinde deil evrede aranmaldr. Ayn takmda tahribat tekrarlanrsa mmkn olan bileme saylar azalr. Yani mr ksalr. nk her seferinde bilenme esnasnda talanmas gereken takm malzeme miktar artar. Bilhassa sert metalle yaplan almalarda takmn zamannda deitirilmeyip kr takmla alt sk sk grlr. Krlenme, hem kesme kuvvetini hem de kesme ssn artrr. Bilhassa yksek hz eliinden imal edilen takmlarda kesici kenardaki s artlar takmn sertliinin dmesine neden olur, kesici kenar kesme zelliini yitirir. Bu yzden takmlar kullanlrken belirli snrlar konmal, bu snrlara eriildiinde takm deitirilmelidir.

II.7.2. Kesici Kenar Dayanma Sresi Sonu

Dayanma sresinin sona erdiini gsteren belirtiler iin ve i malzemesinin eidine gre deiiktir. Yksek hz eliinden imal edilmi takmlarda kesme kenar birdenbire, yani birka dnme srasnda anr. Kesici takmn serbest yzeyinde parlak bir erit ortaya kar, radyal ve ilerleme kuvveti, ani olarak ykselir. Bu tipik bir belirti olup, kolayca tespit edilebilir. Parlak erit dayanma sresinin sona erdiini gsterir. Buna karlk sert metalde nce kesici kenardan kk paracklar kopar. Serbest yzeyde kavrama mesafesi boyunca kk bir faz ve tala yzeyinde ise ukur (krater) meydana gelir. Krater zamanla byr ve kesici kenara yaklar. Kesici kenar gittike zayflar ve ufalanmaya balar. Tala kaldrlmaya devam edilirse daha byk paracklar kopar, takmn ilerlemesine kar direnci artar. Olay sert metal plaket tamamen krlana kadar veya daha byk bir yzeyin ss artana kadar devam eder. Bu olay yksek hz eliklerinde grlen anma ekline benzemez. 44

Krlenme srasnda talan ekli deiir. Bata uzun kvrmlar eklinde (akma tala) daha ufak paracklar ekline dnr ve sonunda srtnme ile kaznm levhacklar eklini alr. Kk kesme hzlarnda bu tip grntler ortaya kmaz, bunun yerine metal transferi kendini gsterir. Metal transferi sert metal plaketlerden daha byk paracklarn koparlmasna yol aar. Sert metallerde takm krlenme noktas yksek hz eliinde olduu gibi kesin bir ekilde elde edilememektedir. Krlenmenin tespiti iin yani pratik olarak sert metal plaketin dayanma sresinin belirlenmesi iin kural olarak serbest yzeydeki belirli bir anma erit genilii (rnein: 0.15mm) seilir. Takm anma erit genilii bu deere ulat zaman artk takm krlenmi, bilenmesi veya deitirilmesi gerekir. Anma erit geniliinin belirlenen deerlere ulamas iletmede pratik bir deney gerektirir. Bu deere ulancaya kadar ilenen adet tezgah operatrne bileme zaman veya takm deitirme zaman iin fikir verir.

II.7.3. Anmann Tipleri

Srtnmeden tr oluan anma, tm endstri kollarnda sinsi bir tehlike olarak karmzda durup zamannda ve sistematik tedbir alnmad takdirde ok pahalya mal olabilecek sonulara gtrebilir[20]. Tala kaldrmada i paras ile temas halinde bulunan takmn anmas ok genel olarak kesici takm malzemesinin kayb eklinde tarif edilebilir. Bu kayp eitli ekillerde oluabilir. 1.) Mikroskobik byklkteki kk anm partikller vastasyla takm malzemesinin tedrici olarak kayb eklinde, 2.) Metal kesmede yzey zerine gmlm sert partikllerin takma srtnmesi tesiriyle, 3.) Takmn mikroskobik paralar halinde ufalanmas eklinde, 4.) Kesme svs iinde fazla aktif ilaveler bulunmas nedeniyle takmn korozyonu ile. Bu durum en ok kobalt balayc kullanlm sert metal takmlarn kkrt ieren yalarn kullanlmas halinde grlr.

45

lk iki maddede belirtilmi hususlar dierlerine nazaran daha nemlidir. Takmn tedrici anmas "metal transferi" ad verilen fizyo-kimyasal bnyeye haiz bir anma tipi ile ortaya kmaktadr. Metal transferi u ekilde izah edilebilir; ayet iki temiz yze yaralarnda herhangi bir ya filmi bulunmad hallerde birbirlerine iddetle bastrlrsa, yzeyler yksek noktalarda temas ederler. Bu durumda temas noktalar ok yksek basnlara maruz kalr. Genellikle yksek basn altnda metaller akma snrna ularlar ve temas blgelerinde mikro kaynaklar oluur. Temas yzeyleri birbirine gre relatif olarak hareket ederlerse, mikro kaynaklar krlr ve metaller plastik akla yer deitirirler. Plastik deformasyon srasnda metaller iddetli zorlama sertlemesine maruz kalrlar ve temas eden blgedeki malzemelerin sertlii ana malzemenin sertliinden daha byk olur. Belirtildii gibi bir para malzemenin bir yzeyden dier yzeye nakledilmesi eklindeki anmaya "metal transferi" ismi verilir. Bu tip anmaya en fazla etki eden faktrler temas eden yzeylerin sertlii, yzey kaliteleri, yzeyler arasndaki basntr. Scaklkta malzemelerin sertliini etkilediinden anmaya tesir eder. Tala kaldrmada bu tip anma takm i paras ile temas ederken kan talan takm yzeylerine srtnmesi halinde gzkmektedir. kinci nemli anma tipi; birbiri zerinde kayan yzeylerden biri zerine sert paracklarn gmlmesi halinde grlmektedir. Sert paracklar ikinci yzey zerinde oyuklar aan minyatr birer takm haline gelmektedirler. Tala kaldrmada meydana gelen yapm tala paracklar, talala tanabilir veya takm ve ilenmi yze yarasndaki bolua kaabilirler. Bu paracklar olay srasnda iddetli zorlamalara maruz kaldklar iin serttirler. Bunlar kendilerinden daha yumuak olan yeni ilenmi yzeye ve kan talaa gmlrler. Bylece bu paracklar esas takm zerinde iaretler brakan minyatr birer kesici takm haline gelirler ve takm andrrlar. Bu iki tip anma genellikle beraber grnr ve birbirlerine yardm ederler. Genel olarak kesici takmlarda, a) Tala yzeyleri zerinde krater anmas (Crater wear),

46

b) Serbest yzey zerinde bir anma eridi (Flank wear), c) Yan kesme kenar zerinde yivler meydana getiren anmalar. Takm, belirtilmi bulunan anmalardan birinin veya dierinin mterek tesiriyle dayanma sresi sona erer. Bu anma ekillerinden serbest yzeydeki serbest yzey anmas ve tala yzeydeki krater anmas, takmn dayanma sresi bakmndan nemli olduundan aada ayr ayr incelenmitir. Matkapla delik delmede, serbest yzey anmas genellikle i paras yzeyini ve geometrik toleranslar etkilemektedir. Oysa krater anmas kesici takmn krlmasna neden olabilmektedir. Her iki anmada scaklk, gerilme ve takm ile i paras arasndaki temas ile ilgilidir[33].

II.7.3.1. Serbest Yzeydeki Anma

Tala kaldrma esnasnda takm serbest yzeyi belirtilmi etkilerden dolay serbest yze anmasna maruz kalr. Anma eridi veya anma blgesi tabir edilen bu blge genellikle niform bir grn arz etmez. Aratrmaclar genellikle dayanma sresi tespiti iin serbest yzey anmasnda belli bir genilii tespit ederler. Ancak muntazam bir grnm arz etmeyen bu blgede geniliklerden hangisinin kabul edilmesi hususunda mutabakat bulunmamaktadr. Serbest yzey anmasnda anma erit geniliinin tala kaldrma zaman ile deiimi, birok aratrmaclarn hedefi olmutur. Baz aratrclar iindeki kkrt miktar deien elikler zerinde sert metal ve yksek hz elii takmlar kullanlarak bu eit takmlarda anma eridinin zamanla deiimini incelemilerdir. Buna ait farkl elikler iin grafikler tespit edilmi, grafiklerin incelenmesinden aratrclarn hz elii ve sert metal takmlar iin farkl deerler elde etmekle beraber erilerin karakterleri bakmndan yakn neticelere eritikleri grlmektedir. Kesme zaman anma erit genilii erileri blgede karakterize edilmektedir. 1.Balangta hzl bir anma veya krlma, 2.Anmann bymesi, eri bu blgede aaya doru konkav bir grn arz eder. Bu blgede takm scaklna kar fazla hassas deildir. 47

3.Takmn tam harabiyete doru gittii ifade eden sratli bir anma blgesi. Bu blgede takm scakla kar hassastr. Takm sratli anma blgesine, yani nceden tespit edilmi noktaya erimeden iletmeden alnmas faydal olacaktr. Konunun daha iyi anlalabilmesi iin (ekil II.32)'da bir rnek verilmitir. ekil II.32'daki grafik kesme sresine bal olarak serbest yzeydeki anma erit geniliinin deiimini gstermektedir.

ekil II.32. Sert Metal Plaketli Bir Takmda Serbest Yzdeki A..Gnin Zamana Bal Olarak Deiimi Ve Kritik A..G. (anma erit genilii)

Verilen rnekte kritik anma erit genilii 0.8 mm seilmi olup, bu deerin geride braktn ifade eden blgede eri ani trman gstermektedir. 0.8 mm'lik deerin almas yukarda sz edilmi olan 3. blgeye girildiini belirtmektedir. Aada kritik anma erit genilii iin referans deerler verilmitir. Ancak bu deerlerin tesadf seilmesi yerine, byk parti ileyen kurulularda n deneylerin yaplmas ve artlara en uygun anma eridi genilii veren para adedinin tespiti pratik zm salar. Kritik nokta hem ani krlma ve byk zorlamalarn balangcn, hem de bileme ve takm deitirme zamanlar bakmndan optimum zm getiren noktay temsil etmektedir. Dayanma sresi sonunun tespit iin serbest yz zerindeki anma erit geniliinin deeri muhtelif aratrclar tarafndan farkl olarak verilmektedir. Bu genilik aratrc ya bal olarak metrik sistemi kullanan lkelerde 0.3-0.4-0.5 ve 0.7

48

mm ve in sistemi kullanlan lkelerde 0.05-0.010-0.015-0.020-0.025 ve 0.030 in deerinden herhangi biri olarak seilmektedir. Amerikan standartlarnda sert metal takmlar iin bu deer 0.030 in olarak verilmitir. Seramik takmlarda ise bu deerin 0.060 in deerine kadar kabilecei bir takm aratrclar tarafndan verilmitir.

II.7.3.2. Krater Anmas

Takm mrnde en etkili parametre takm anmasdr. Matkap geometrileri dier kesici takmlara oranla daha karmak ve komplekstir. Dolaysyla kesici ulardaki anmann belirlenmesi nispeten daha gtr. Bu sebeple aratrmaclar birok deneysel ve matematiksel ilemlerle anmay irdelemeye almlardr. Ulalan sonulara bakldnda delmede en ciddi anmalardan birisi krater anmasdr[32]. Abu-Mahfouza gre krater anmasnn temel nedeni; tala yzeyinde meydana gelen yksek scaklktr[34]. Tala kaldrma esnasnda takmn tala yznde belirtilmi bulunan andrc tesirler nedeniyle meydana gelen oyulmann miktarn tayin edebilmek iin, aratrclar eitli ller kullanmlardr. Aratrc, takm bu anma deerlerinden hangisine daha nce ulamsa, onu kriter olarak takmn dayanma sresi sona ermi bulunduunu kabul etmi bulunmaktadr[16].

II.7.3.3. Adhezyon Anmas

Bilindii gibi adhezyon, birbiri ile temas halinde alan iki metal parann birbirlerine bastrlmas halinde yzeyler yksek noktalarda temas ederler. Bu durumda temas noktalarnda ok yksek basnlar meydana gelir. Bu yksek basn nedeniyle metaller akma snrna ularlar ve temas blgelerinde mikro-kaynaklar oluur. Temas yzeyleri birbirine gre relatif olarak hareket ederlerse mikrokaynaklar krlr. Dier bir ifadeyle, mekanik gerilmeler srtnme eleman olan malzemenin akma snrn atnda yzey plastik deformasyona uramaktadr. Birbirlerinin yzeylerinden ok ufak tala zerreleri zellikle yumuak malzemeden koparlr. Bu ekilde ortaya kan anma adhezyon anmas olarak adlandrlr[15].

49

II.7.3.4. Abrasyon Anmas

Abrasyon, sert malzeme (takm) i parasndan tala kaldrrken, tala altndaki sert partikllerin takm yzeyinden geerken mekanik hareketiyle oluur. Bu tip anma muhtemelen sert paracklar ihtiva eden i paralarnn ilenmesinde ve tala kaynamasndan oluan sertletirilmi paralarda ortaya kar. Abrasyon anmasn iki yumuak yzey arasna sert paralarn girmesiyle olutuunu ve boluklu dkme demirlerin kaba ilenmesinde, sert parack ieren alamlarn ilenmesinde takm anmasnn mmkn olduu grlmtr. Keza kk boyutlu sert paralarn anma zerine etkisi az olurken byk sert paracklar abrasyon anma miktarn daha fazla artrrlar. Bu sert paracklarn zmpara tozu gibi yzeyler arasn kazyc grevi yaparak talama ilemine benzer bir ilem yaparak takm andrrlar. Takm ve i paras mikro yap olarak sert iseler ve karbr, oksit ieriyorlarsa bu talal ileme esnasnda abrasyon anmasna neden olur[18,15].

II.7.4. Dayanma Sresi Sonu Kriterleri

Takmn dayanma sresi sonunu tayin eden kriter iin yaplan tala kaldrma almalarnn amacna uygun olarak deimektedir. Tala kaldrma almas yapan eitli aratrmaclar farkl kriter kullanmlardr. eitli amalar iin kullanlan kriterlerden en yaygn olanlar zet olarak aada verilmitir.

II.7.4.1. Takmn Tam Harabiyeti

Bu durumda takm kesme kabiliyetini tamamen kaybetmekte ve kesmeyi reddetmektedir. Tam harabiyet yksek hz elii takmlarda kendisini parann ilenmi yzeyinde grlen parlak bir eritle belli etmektedir. Bu durumda, takmn kesici kenar malzemeyi kesmeyip ilenmi yze srtnmektedir. Baz hallerde tam harabiyet esnasnda tala teekkl anormallemekte ve ileme srasnda kan sesler deimektedir. Tam harabiyet yksek hz elii takmlarda ani olarak meydana geldii iin, krlenme zaman hassas olarak tespit edilebilmektedir. Tam harabiyet halinde takmn dayanma sresi, takmn tam harabiyete kadar kesmede kalma sresi olarak tarif edilmektedir.

50

Sert metalli takmlarda tam harabiyete rastlanmamaktadr.

II.7.4.2. Takmn ilk Harabiyeti

Takm tam harabiyete erimeden nce kesici kenar zerinde ilk harabiyet ad verilen bir harabiyet meydana gelmektedir. lk harabiyet genellikle takmn u ksmnda veya radys zerinde grnmektedir. Bu durumda ilenen parann yzey kalitesinin bozulmasna neden olmaktadr. lk harabiyetin omuz zerindeki blgede vuku bulmas halinde serbest a ok k1eceinden srtnme nedeniyle aa kan s artar. Kopma yeri bydke omuz zerindeki renkli erit geniler. Sratle artan s takm tam harabiyete gtrr ve kesme kenarnn aniden krlmasna neden olur (Daha ziyade HSS takmlarda).

II.7.4.3. Takmn Tala, Serbest ve Yan Yzeylerdeki Anmalar Nedeniyle Harabiyeti

Tala kaldrma esnasnda takmn serbest yz anmas ad verilen bir anma blgesi, tala yz zerinde krater anmas ad verilen bir oyulma ve yan yz zerinde meydana gelen yan yz anma yivleri meydana gelir. Bu metotta takmn anmalar nedeniyle tespit edilmi bir deeri amas ile tayin edilmektedir. Takmn dayanma sresi, tespit edilmi anma deerine eriinceye kadar geen hakiki alma sresi olarak belirtilmitir.

II.7.4.4. Takmn lenmi Parann Yzey Kalitesine Bal Olarak Harabiyeti

lenmi yzeye ait przllk derecesinin belli bir deerde bulunmas nem arz ettii durumlarda, takmn dayanma sresi sonunu bu kriter tayin etmektedir. Baka bir deyile i parasnn ilenen yzey kalitesinde iyileme veya bozulma ynnden bir deiikliin ani olarak ortaya kmas halinde takm krlenmi kabul edilmektedir. Tala kaldrma deneylerinde dayanma sresi sonu tespiti iin, yzey przll kriteri yalnz bana kullanlmayp anma ve kuvvet art kriter yannda yardmc olarak kullanlmaktadr[16].

51

II.7.5. Helisel Matkap Ucunun Bilenmesi

Matkaplar ok etkili kesici takmlar arasnda olduu iin ana ksmlar, kesici ularn nasl bilendii bilinmelidir. Daha verimli ve daha uzun mrle kullanmlarnda deiik metaller iin doru kesme hz ve ilerleme miktar seimi yaplmaldr. Endstride kullanlan ok deiik malzemelerin verimli ilenmesinde ok farkl kesici u alar kullanlr[1].

II.7.5.1. Helisel Matkap Ucunun Anmas

Helisel matkap ucunun fonksiyonlarn tamamen yerine getirilebilecek ekilde bilenmesi iin, anmann ortaya k tr hakknda bilgi sahibi olmak gerek. Helisel matkap ularnda anma, genellikle kesici kenarlarn faseta (zrh) ile birletii kelerde balar. (ekil II.33)

ekil II.33. Helisel matkap ucunda anmann meydana gelii

Kesici azlarda ve faseta zerinde geliir. Kelerdeki anma sresince kelerin yuvarlanmas ekline dnr. Ayn anda kesici kenarlarda ve enine kenarnda da anmalar meydana gelir. Enine kesme kenar pratik olarak kesme yapmaz, z ap matkap ucunun malzemeye nfuz etmesine diren gsterir. Tala asnn matkap ucu apna gre deiimi ekil II-37'de grlmektedir. Merkezden yaklak (1.25 x z ap) mesafeye kadar tala as negatif deerini muhafaza etmektedir. Bu blgede enine kesme kenarn gstermi olduu direnci azaltmak iin z inceltmenin yapl ilerdeki blmde aklanacaktr. Kesici kenarlar ve enine kesme kenarndaki anmann artmas her iki serbest yzeyde srt drmesi kaybolmu genilii dar olan konik yzey meydana getirir. Konik yzey serbest yzeylerdeki anma eritlerini temsil eder. Kesme ilemi yerine srtme ve zorlamalara terk eder, aa kan s artar, krlenme hzlanr. Anma dier taraftan fasetalar zerinde de geliir. Bu anma yukarda sz edilen ke yuvarlanmalarnn devamdr. Fasetann anmas,

52

a) Matkap ucu ap lsn drr. b) U ksmdaki ekil II.35'de grlen negatif (ters) koniklik yaratr. Matkap ucu imal edilirken takmn delik iinde rahat almasn ve helisin arka ksmnn delie srtnmemesini temin edebilmek amacyla konik talanr. DIN 1414'de tala kanal boyunca nerilen koniklik 10mm'de 0.02-0.08mm'dir. U ksmda ortaya kan negatif koniklik bu prensibe ters dtnden bileme esnasnda koniklii ters olan ksmn kesilip atlmas gerekir. Faseta anm matkaplar uygun kesme yapmazlar, iki bileme arasnda geen dayanma sreleri ksa olur.

ekil II.34. Matkap Ucu Helisel Ksmnn D ap Koniklii (DIN 1414)

ekil II.35. Helisel Matkap Ucunun Tala Asnn apa Bal Olarak Deimesi

Matkap ucunda anma kullanma sresine doru orantl olarak meydana gelmez, artan bir karakteristik gsterir. Dolaysyla kullanc iin bu gerek, byk nem tar. Aada konuyla ilgili Literatrden alnm bir rnek sunulmutur. 25 mm apnda bir matkap ucu ile belirli alma artlar altnda, matkap ucu tamamen krlenip kesmeyi reddedinceye kadar allmaya devam edildiinde, yaklak 100 adet delik delinebilmektedir. Ancak faseta zerindeki anmadan dolay grlen ters koniklii giderebilmek iin, u ksmdan 25 mm'lik mesafenin kesilmesi gerekmektedir. Eer 75 delik delindikten sonra matkap ucu bilenmeye alnrsa,

53

ortaya kan ters koniklik uzunluunun yaklak 8 mm olduu grlmektedir. yani matkap ucundan kesilip atlmas gereken miktar 8 mm'dir. Sonu olarak 75 delikte bir bilenen matkap ucu 225 delik delindikten sonra 24 mm ksaltlm hale gelir. Bu ise bir bilenmede 100 delik delen matkap ucuna kyasla %225 ekonomiklik salar.

II.7.5.2. Helisel Matkap Ucunun Bilenmesine Ait Yntemler

Helisel matkap ular serbest ay veren taban yzeyinin talanmas ile bilenirler. Bilenme iin kullanlan ayr yntem mevcuttur. Bu yntemlere ait snflandrma bilenme esnasnda bilenen yzey ile tan hareketlerinin yapm olduklar hareketlere dayanmaktadr. a) Konik yzey yntemi b) Helisel yzey yntemi c) Dzlemsel yzey yntemi

II.8. KAYNAK BLGLERN RDELENMES II.8.1. Kuru Delmede Scakla Tesir Eden Faktrler ve Scaklk lm Yntemleri
Talal imalat, imalat proseslerinde olduka nemli bir ksm kapsamaktadr. Bundan dolay talal imalatla ilgili birok aratrma ve yayn yaplmaktadr. Malzemelerin ilenmeye balamasndan itibaren birok problem ile karlalm ve bu problemlere birok zm nerisi getirilmitir. Sonuta talal imalatla ilgili ok nemli gelimeler olmu ve akabinde bu ilemler zaman ve maliyet asndan daha ideal artlarda yaplmaya balanmtr. Tala kaldrma ileminin artmas; daha ksa zamanda daha fazla malzemenin kesilmesi demektir ki buda kesme hznn, ilerleme ve kesme derinliinin artrlmasyla mmkndr. Bunlarn ekonomik olarak gerekletirilmesi makine takm, kesici takm, kesme svs ve malzemeye baldr. Daha ksa zamanda daha fazla tala kaldrmak iin bu parametrelerin artrlmas kesici takmn kesici azlar civarnda scakln artmasna neden olmaktadr[26]. Bu scaklk art kesici takm ve i parasn yzeyini olduka fazla etkilemektedir. Talal imalatta nemli bir yere sahip olan (yaklak %33) delik 54

delme prosesinde scaklk kavram bir hayli nemlidir. nk torna ve freze gibi dier talal imalat yntemlerinin aksine delme ileminde kesici takm i parasna dalmakta ve belli bir sre i paras iinde kesme ilemini gerekletirmekte olup nihayetinde scaklk kk bir alanda ykselmektedir[27,28,29]. Scaklk, takm anmas ve malzemenin tahribat asndan en kritik parametredir[58]. Kesici takm ile i paras arsnda oluan bu scaklk, kesici takmn anmasn hzlandracaktr. laveten, oluan yksek scaklktan dolay i paras yzeyi de zarar grecektir. Dolaysyla tala yzeyindeki bu scakln belirlenmesi olduka nemlidir[46]. Gemi yllarda talal imalatta soutma svs kullanm olduka yaygnd. Soutma svs takm ve i parasn soutarak, takm ile i paras arasnda oluan sy azaltmakta ve nihayetinde anma ve tahribat daha az olmakta bylece takm mr daha uzun olabilmektedir. Lakin son yllarda soutma svs kullanmn azaltmak hatta hi soutma svs kullanmama ynnde bir eilim sz konusudur. nk soutma svs imalatta hem ekonomik hem de evresel ynden istenilmeyen neticeler dourmakta olup, hkmetler ve tketiciler bunun kullanmnn minimizasyonunu istemektedirler[30]. Dolaysyla bilim adamlar talal imalatta soutma svs kullanmakszn kuru ileme yapabilmenin yollarn aratrmaktadrlar ve alternatif zmler gelitirmektedirler. Bilhassa talal imalatta yksek devir ve kesme hzlarna ulalmas, scaklnda buna paralel olarak artmasna neden olmutur. zellikle delme ileminde scakln belirlenmesi ve scakla tesir eden parametrelerle ilgili alma yapan bilim adamlar ve ulatklar sonular aada sunulmutur. Bu almalarda, deneysel, analitik, ampirik yaklamlar ve FE gibi yntemler kullanlmtr[38]. Delme esnasnda Matkapta oluan scakl tahmin etmek, Hervey ve Cook matkabn kesici kenar boyunca oluan ortalama scakln tahmin iin model gelitirmitir. DeVries ise kesici az boyunca oluan scakl tahmin iin olduka karmak bir analitik model gelitirmitir[38]. DeVriesin yapt bu alma Agapiou ve DeVries [39] tarafndan tekrar irdelenerek spiral matkap ucunda(kesici az ve tala yzeyindeki) geici scaklk dalmnn analitik modelini gelitirmilerdir. Bu model takm tala ara yzndeki talan scaklnn

55

hesaplanmas temeline dayanyordu. Elde ettikleri bu sonular [40] deneysel almalarnda elde ettikleri verilerle karlatrmlardr. Agapiou ve Stephenson yeni bir model gelitirdi ki bu modelde geici ve srekli scaklk dalm geliigzel nokta geometrisinde hesapland. Burada genel olarak; takm, yar sonsuz yap davran olarak kabullenmek vastas ile s ak ve scaklk dalm analitik olarak modellenmitir. Bu modeller farkl matkap ularndaki scakl hesaplamakta kullanlm ve deneysel verilerle karlatrlmtr[41]. Bono ve Ni [29] almalarnda matkabn kesici aznda oluan maksimum scakl FE modelini kullanarak belirlemeye almlardr. Bonoya gre maksimum scaklk genel kanaatin aksine matkabn d ksmnda deil radyal azda olumaktadr. Bu modelini deneysel uygulamayla karlatrarak dorulamlardr. Bono ve Ni [42] kuru delmede, matkap ve i parasnn ap ve silindirikliine termal yaylmann etkisinin modelini oluturmulardr. Bu almada iki tane FEM kullanmlardr. Birincisi, silindirik i paras iin iki boyutlu asimetrik FE modeldir ve bu modeli oluturmak iin ABAQUS yazlmn kullanmlardr. kincisi ise; 4 dml bilineer scaklk ve yerdeiim elementlerini kullanmlardr. Bu modellerini dorulamak iin deneysel almada yapan Bono ve Ni deneysel almada, termokupl (Isl ift) metodunu kullanarak scakl lmlerdir ve deneysel sonular da termal yaylmann olduka etkili bir faktr olduunu gstermitir. Drr [43] ise in situ infrared tekniini (temassz scaklk lme) ve yksek znrlkteki termorafik kamera kullanarak kesici takm ile i paras arasndaki temas noktasnn scakln ve tala aknn scakln lmtr(ekil II.36).

56

ekil II.36. Drrn Deney Dzenei

Drr bu almasnn sonucunu deiik kaplama trlerinin scakla tesirini aratrmtr. Drre gre scakla kar en mukavim kaplama TiAlN+ZrO2 dir. Bac ve zelik [44] delik derinlii, spindle devri ve ilerlemenin matkap ucundaki scakla tesirini incelemilerdir. AISI 1040 ve Al 7075-T651 i paras delinerek yaplan aratrmada, scaklk lm yntemi olarak ise spiral matkapta termokupl yntemini kullanmlardr. Ayrca kademeli ve srekli delme yaparak bunun matkap u scaklna etkisini aratrmlardr. Bu almalarda matkap sabitlenerek i paras dndrlmtr. Bac ve zelik [45] baka bir almalarnda ise deneysel datalar karlatrmak iin nmerik metodla matkap uundaki scakl tahmin etmilerdir. Bu nmerik almada ise Third Wave AdvantEdge yazlmn kullanmlardr. Grzesik [38] kesme blgesindeki scaklk dalmn belirlemek iin termal analitik ve simlasyon modelini kaplamal ve kaplamasz karbr ularda kullanmtr. Chung, [27] delme prosesinin termal davrannn modelini oluturmutur ilaveten kesme scaklnn lmn FEM yntemiyle gerekletirmitir. Chung, delmede scakln analizi iin bir ve iki boyutlu tahmin problemleri nermitir. Ayrca ters s problemlerini zmek iin gzlemci algoritmas oluturmutur. Kalidas [47] farkl matkap kaplamalarn, kuru ve slak delme artlar altnda gsterdii performans ve delinen deliin yaps ve kalitesi zerine etkisini deneysel olarak incelemitir. Kalidas, termokupl yntemini tercih eden aratrmaclardandr. Termokuplu silindirik i paras zerinde deiik noktalara at deliklere yerletirmek suretiyle deiik noktalarda matkap u noktasna 1,27 2,54 mm kadar yaklamay baarmtr.

57

Rivero [48] deiik kaplamal matkaplarn kuru delmedeki performansn aratrmtr. Rivero, yapt deneysel almada Termokupl yntemini kullanmtr. Scaklk lmn gerekletirmek iin i paras ierisine Termokupl yerletirerek matkap uuna 0.2 mm kadar yaklamay baarmtr. Dier bir scaklk lm metodu olan pirometre ile de scaklk lmn gerekletirdi. Rivero ayrca deiik kesme parametrelerinin scaklk deiimine tesirini de aratrmtr. Tm bu deneylerde kullanlan matkaplarn kaplama malzemesi olarak ise Balinit Hardlube ve Balinit Triton DLC kullanlmtr. Nouari [49] almasnda, deiik ileme parametrelerinin ve kaplamalarn kuru delmede anmaya ve scakla tesirlerini incelemitir. Nouari, almalarnda alminyum i paralarn tercih etmitir. almalarnda zellikle matkap anmasn inceleyen aratrmac buna ilaveten delik formlar ve scakl da incelemitir. Nouari [50] alminyum alam kuru delmede kesici takm anmasnn deneysel olarak analizini ve optimizasyonunu yapmtr. Kesme parametrelerinin delik kalitesine tesirini inceleyerek, alminyum malzeme iin optimal kesme hznn V= 65 m/min olduu sonucuna ulamtr. Ayrca deliin ortalama yzey przlln, apak boyunu ve sapmalarn da kesme parametrelerine bal olarak incelemitir. Ayrca deiik kaplama trlerinin delik kalitesine tesirini de inceleyen Nouari, kaplamalarn ileme kalitesini ciddi mahiyette etkilemediini ortaya koymutur. Kesici takm yzeyindeki scaklk dalmnda ise yazlm olarak Third Wave AdvantEdge kullanmtr. Anmada ve scakl belirlemede ise srtnme kanunu olarak Columbun Kanununu referans alp modele uygulamtr. Zeilmann [51] Ti6Al4V i parasnn delinmesi esnasnda karbr matkabn ulaabilecei maksimum scakl Termokupl yntemini kullanarak aratrmtr. Zelimann deneyinde deiik kaplamal (TALN, CrCN ve TiCN)karbr matkaplar kullanmtr. almasndaki temel gayenin, minimum yalama miktar (MQL) artlarnda deiik kaplamalarn scakln deerlendirmek olduunu belirtmektedir. Termokupl ile kesici takm arasnda 0,2 mm mesafe vardr. Kelly [52] almasnda deiik kesme svlarn minimum seviyede kullanm veya kuru delme yapmtr. almasnda i paras olarak Alminyum alam kullanan Kelly, scaklk lme metodu olarak ise termokupl kullanmtr. Termokuplu alminyum malzemeye gmerek, kesici takmn d apna yaklak 0,2

58

mm kadar yaklam ve delme esnasnda kesici takm d apnda oluan scakl, i paras scakln deerlendirmitir. Ayrca fini yzeyini ve delinmi deliin doruluunu da incelemitir. Longbottom [53] almasnda talal imalatta kullanlan scaklk lm yntemlerinden bazlarn karlatrmtr. zellikle termokupl ile temassz (termal kamera) lm karlatrmtr. Longbottoma gre temassz lm daha iyi sonu vermektedir. Wan, almasnda, hzl tala kaldrmada scaklk lmn ve scaklk lm metotlarn incelemitir. Wana gre scaklk lm metotlar;1-Termokupl-kesici takm i paras termokupl, gmme termokupl, kombinasyon termokupl, 2-Optik kzltesi pirometre, 3-kzltesi fotoraf, 4-Termal boya (thermal paints), 5mikroyapsal veya mikrosertlik gzlem eklinde gruplandrmtr. Bu yntemlerin avantajlarnn yan sra kstlamalarnn da olduunu belirtmektedir[54]. Tm bu almalar ve burada bahsetmediimiz almalar ve aratrmalar incelendiinde ulalan sonu; scaklk talal imalatta zellikle kuru ilemede nemli kriter olarak karmza kmaktadr. Scaklk, hem kesici takm hem de iparasn etkilemektedir. zellikle kesici takmda deiik anma trlerine ve nihayetinde takmn mrn; beklenilen sreden daha ksa zamanda tamamlamasna neden olmaktadr. Scaklk deeri belli bir noktay getii zamanda is parasnn yzey kalitesine olumsuz tesir etmektedir. Bu problemleri aabilmek iin deiik alternatifler aratrlm ve zellikle gnmzde kullanm yaygn olan malzemelerin ilenmelerinde oluan scaklk deerleri belirlenerek ifa edilmitir. Bu i paralar iin optimal kesici takm ve kesme artlar belirlenmitir. Bu almalar yaplrken; scaklk lm iin deiik metotlar denenmitir. rnein deneysel almalarda en ok uygulanan metot; ilk olarak Stephenson ve Agapiou tarafndan ortaya atlan ve kullanlan termokupl yntemi tercih edilmekle beraber, bu ynteminde baz kstlar olduu deiik aratrmalarda ortaya kmaktadr. Deneysel almalarda kullanlan dier bir metot ise temassz lm yntemi (infrared) dediimiz yntemdir. Bu yntemde zellikle baz talal imalat metodlarnda daha verimli olup delik delme gibi baz talal imalat yntemlerinde ise uygulanmas ve doru sonular alnmas olduka gtr.

59

Bu tezin alma konusu olan; delik delme ileminde en optimal metot termokupl olup bu almada da termokupl yntemi kullanlmtr. Genel literatre bakldnda bu tezin konusuyla paralel almalar olmakla beraber hem delinen i paras hem de ileme artlar ve scaklk lm metodunun uygulanmas asnda farkllklar iermektedir. Dolaysyla bu alma literatr asndan, Al 2024n delinmesi esnasnda scaklnn deneysel olarak llmesi ve FEM kullanlarak analizinin yaplp deney sonularyla kyaslanmas bakmndan nem arz etmektedir.

II.8.2. Delik Delmede Kesme Kuvvetleri ve Tork

Delme ileminde oluan kesme kuvvetleri ve tork hem kesici takmn kesme kenarlarna hem de delinen deliin kalitesine tesir etmektedir. Klasik matkabn, u as, radyal az as, radyal az uzunluu, kesici u uzunluu ve helis as gibi birka tasarm parametresi vardr. Bu parametrelerden her biri kesme kuvveti ve delik kalitesini deiik ekillerde etkilemektedir. Matkap iki ana kesme azndan olumaktadr, bunlar; radyal az ve kesme ulardr. Radyal az i parasna basn uygular ve byk lde itme kuvvetine katk salamaktadr. Kesici ular malzemeyi kesmekte ve bununla beraber delme torku ve basnc uygulamaktadrlar. Delme ilemi sresince, talalar kesici az boyunca ekillenmekte ve helis asn takip ederek i parasndan dar kmaktadr. Matkap geometrisi kesme kuvvetlerine anlalmas g ve komplike etkilerde bulunmaktadr. Buna ilave olarak, kesme kuvveti takma, i paras malzemesine ve ileme artlarna baldr. ,Kesme kuvvetlerindeki temel problem; Delik imalatnda form ve ekil hatalar, vibrasyon takm anmas gibi problemlerdir. Lazolu, almasnda delme ileminin mekanik ve dinamik hareketi esas alarak, kesme kuvvetleri ve delik kalitesinin tahmini iin matematik model gelitirildi. Yapsal dinamik modllerle mil (spindle) ve modele entegre edilen takm sisteminin titreimlerini delik kalitesini tahmin etmek iin lmtr. Bylece, kuvvetleri tahminin yan sra, delinmi deliin 3 D modelinin belirlenmesi ve grlmesini salayarak ilaveten imalat ve tolerans limitlerini en uygun ekilde seilmi olunmutur. Teorik model sonular ile llen kuvvetleri ve CMM delik profilini dorulamak iin ok sayda deney yapmtr. Sonu olarak model tahminleri ile kuvvetler ve CMM lmleri arasnda ciddi farkllk kmadn ifade etmektedir[55].

60

Mohan [56] almasnda cam elyaf takviyeli kompozit malzemenin delinmesi esnasnda kesme parametrelerinin kesme kuvvetleri ve torka tesirini aratrmtr. Bu almada Taguchi optimizasyon metodolojisini kullanarak cam elyaf takviyeli kompozit malzemeler iin kesme parametrelerini optimize etmitir. Modan almasnda datalar toplamak ve analiz etmek iin MINITAB14 yazlmn kullanmtr. almadan elde ettii datalara dayanarak; delmede torka tesir eden en nemli parametrelerin i paras kalnl ve matkap ap olduunu ifade etmitir.

Fernandes [57] deneysel almasnda, karbon komposit malzemeyi delme esnasnda kuvvet ve torkun delik kalitesi ve anmaya tesirini incelemitir. Ayrca takm anmas ve i paras kalnlnn kesme sresi boyunca kesme kuvveti ve torka tesirini aratrmtr. Bu alma sonucunda Fernandes, ayn matkap ucuyla delinen delik says artka itme kuvvetinin artt fakat torkun ciddi mahiyette etkilenmediini gzlemlemitir. paras kalnlnn kesici takm anmasnda nemli rol oynadn da belirten yazar, kk bir i paras kalnlnn dahi byk oranlarda itme kuvvetine neden olarak sonu itibariyle anmaya sebep olduunu ifade etmektedir. Kim [58] almasnda spiral matkabn takm geometrisi ve kesme artlarn referans alarak kuvvet ve gerilme analizi yapmtr. tme kuvveti ve torkun tahmini iin teorik modeller gelitiren Kim, kuvvetlerin tahmini iin sonlu elemanlar modeli kullanmtr. Eik kesme (Oblique) iin kesici azn modelini ve dik (Orthogonal) kesme iinde radyal azn modelini karan Kim, itmek kuvveti ve torku herhangi bir deneysel alma yapmadan sadece takm geometrilerini dikkate alarak analitik olarak tahmin etmitir. Gerilme analizinde ise ANSYS yazlmn kullanmtr. Elde ettii sonularn matkap dizaynnda uygulanabilir datalar olduunu ifade etmitir. Strenkowski [59] spiral matkap ile delik delme esnasnda oluan itme kuvveti ve torku tahmin etmek iin analitik sonlu elemanlar teknii gelitirmitir. Bu yaklam; kesici utaki kesme kuvvetlerini, eik kesme davran gsteriyor olarak kabul etmekte ve radyal blgedeki kesme davrann ise dik kesme davran olarak kabul etmektedir. Her iki ksmdaki itme kuvveti ve torklar birletirilmi ve bylece toplam kuvvet belirlenmeye allmtr. Tahmin edilen ve llen, itme kuvveti ve

61

torklar arasndaki fark olduka azdr. Bu almada AISI 1020 elii deiik aplarda, deiik kesme hzlarnda ve ilerlemelerde delinmitir. Ayrca bu almada matkabn scaklnn tahmini de izah edilmitir. Dik (Orthogonal) kesmede tala as deerleri; -30, -15, 0, 10,20 ve 30 tercih edilmitir. Tm takmlarn kesici az serbest as 10 seilmitir. Eik (Oblique) de ise tala as sfr derece ama eim as ise 5, 15, 25, 35 ve 45 seilmitir. Strenkowskinin almasndan elde ettii datalar incelendiinde; Tala as artt zaman, itme kuvveti (dey)nin azald ve matkap ap artt zaman ise delmedeki itme kuvvetinin artt grlmektedir. Onwubolu, yapt almada yzey tesir metodolojisi (Response surface methodology) yntemini temel alarak, kesme hz, ilerleme ve matkap ap gibi delme kontrol parametrelerinin eksenel kuvvet ve torka tesirini hatmin etmek iin matematiksel model gelitirmitir. Matematiksel modeli gelitirmek iin Microsoft Excel regresyon analiz modln kullanmtr. Bu parametrelerin delmede optimal kullanm sonucunda eksenel kuvvet ve torkta nemli lde azalma meydana geleceini vurgulamaktadr[60]. Bakkal ve Shih [61] almalarnda zirkonyum esasl cam elyafl kompozitin delinmesi esnasnda oluan kesici takm anmas, tork ve itme kuvvetini aratrmlardr. Bu malzemenin yksek hzlarda delinmesi esnasnda talatan k yaylmas, kesici takmn ar snmas ve anmas meydana gelmitir. Kesici kelerde Kenar Birikimleri Oluumu (Built Up Edge-BUE) meydana geldii gzlenmitir. Ki buda kesmeyi zorlatraca iin daha fazla kesme kuvvetine ihtiya duyulmaktadr. Kesici takm kaplamas olarak WC-Co kullanlmtr. Ayrca daimi anma ve BUE in tesiri incelenmitir. Bakkal ve Shihin en nemli bulgularndan biri ise k saan tala ile beraber takm anmas ok olmaktadr. Fakat tala rengi k samayacak olursa, takm anmas yine olmasna ramen ar olmamaktadr eklinde bir yorum getirmektedirler. Hzl delik delmede kesme kuvvetleri ile ilgili literatr aratrmasnda yaplan almalarn bir ksm ve aratrma konular; Matkap ile delik delmede kesme kuvveti ve torkun incelenmesi ve aratrlmas yukarda atf yaplan almalarla snrl olmamakla beraber bu almalara paralel birok alma literatrde mevcuttur. Bu almalardan farkl

62

olabilecek yn ise kullanlan i paras olmaktadr. zellikle kompozit malzemeler, alminyum alamlar, sper alamlar vb. malzemelerin delinmesi esnasnda oluan kesme kuvveti ve torklar incelenmi bu parametrelerin delik kalitesine etkileri aratrlmtr. Bu tezin deneysel ksmnda da yukardaki almalarla paralel olmakla beraber, malzeme olarak zel kullanm yeri (Havaclk, uzay ve otomotiv) olan Al 2024 malzemesinin delinmesinde kesme kuvvetleri llecektir. Ayrca bunlarn delik kalitesine tesiri de farkl yntemlerle incelenebilir. Farkl geometrilerde matkaplarn kullanlmas ve kuru delme olmas hasebiyle, bu zamana kadar yaplan almalardan farkl bir takm aratrma bulgularna ulalaca beklenmektedir ve literatre faydal olaca mit edilmektedir.

II.8.3. Matkaplarda Kaplama Performansna Etkileri

Trleri

ve

Delme

Kesici takmlar genel olarak snflandrmak gerekirse; HSS, HSSE ve Sert karbr u eklinde snflandrabiliriz. Her bir kesici takmn malzeme zelliklerinden dolay belli mukavemet deerleri vardr. Dolaysyla her kesici takm belli bir alma sresinden sonra belli kesme artlarnda ya anr veyahut katostropik hata, eer kesme artlar iyi ayarlanmazsa krlma gibi hatalar dahi olabilir. Esasnda ok mkemmel zelliklerde kesici takm yaplarak mrleri ok daha uzun hale getirilebilir. Lakin bunun dezavantaj ise; byle bir kesici takmn maliyetinin ok yksek olmasdr. Aratrmaclar her iki ynden de kesici takm optimize etmek iin kaplamalar gelitirmilerdir. Normal artlarda kesici takmn ana malzemesi maliyeti ok yksek olmayan, yukarda bahsettiim malzemelerden yaplmakta fakat kesici takmn mukavemetini, scakla dayanmn ve anma direnci gibi parametreleri iyiletirmek iin kaplama yntemini gelitirmilerdir. Bu almalarda, deiik malzemeler iin alternatif kaplamalar denenmi veya kaplamalarn scaklk ve anma direnci aratrlmtr. En sk kullanlan kaplama teknii Ark PVD tekniidir. Ark PVD teknii, kaplama malzemesinin vakum ortamnda buharlatrlmas esasna dayanr. Bu teknik, kaplama malzemesinin (Ti, Cr, Al2O3, TiAlN vs.), 63

vakum ortamnda ergitilip buharlatrlarak, buharlaan atomlarn elektro manyetik ortam ierisinde, matriks malzeme yzeyine youturulmas esasna dayanr. Bu sistemde, vakum kazan ierisinde kaplama malzemesi katot, matriks malzemesi anot olarak asl pozisyondadr (ekil 4). Sisteme uygulanan voltaj (400-500V) ve yksek akm deerinin (100-250A) etkisiyle, katot yzeylerinde ark meydana gelir. Katodun ark oluturduu alanlarda, scakln ergime scaklklarnda olmas (1660 oC), Ti elementinin buharlamasn salar. Matriks ve kaplama malzemenin stlmas ayr rezistanslarla salanr. Matriks malzeme alt kritik scakln ok altnda stlarak (yksek hz eliklerinde 400 550 oC), anot ve katot arasnda elektro manyetik ortam salanr. Bu ortamda, vakum ierisine azot verilerek, buharlaan titanyum atomlaryla azotun reaksiyona girmesi salanr. Oluan TiN atomlar, katottan anoda doru aktif enerjilerini kaybetmeden ilerleyerek, matriks malzeme yzeylerinde youur. Matriks yzeye biriken kaplamann mukavemeti aadaki parametrelere gre deiir[66].

Chen [28] almasnda deiik kaplamal HSS spiral matkaplarn kesme performansn aratrmtr. Chen, JIS SS 400 karbon eliinin delinmesi esnasnda deiik kaplamal matkaplarn kesme kuvvetleri birbirleriyle kyaslayarak, JIS SS 400 karbon malzemesi iin optimal kaplama tr belirlenmeye almtr. Bu malzeme iin en uzun mrl kaplama trn belirlemitir. Ayrca delme prosesinde kaplama tabakas ve delme artlarnn kesme kuvveti ve matkap mrne tesiri tartlmtr. Deneyde, kesme kuvvetleri ve kesici takm mrn, delme prosesinde aratrmak iin 3 deiik kaplamal HSS helisel matkap kullanlmtr. Birincisi TiN mono molekler tabaka kaplamal iken dier iki helisel matkap TiN yzey ok katmanl (dier bir ifade ile TiN/T,CN/TiN/TiCn/TiN-yzey) ve TiCN-yzey ok katmanl (TiN/TiCN/TiN/TiCN/TiN/TiCN-ara yzey) kaplamal. Chenin ulat sonular ise; Deneysel sonu gstermitir ki; delme esnasnda basn kuvveti ve tork, ayn delme artlarnda ciddi farkllk arz etmiyor. Ancak, basn kuvveti ve tork tm kaplama trlerinde ilerlemeye bal olarak artyor. Ve devir says 725 rpm e karsa belli blgedeki basn kuvveti ve tork azalyor. Dier bir ifade ile, ilerleme orannn,

64

delme prosesi esnasnda oluan itme kuvveti ve torka etkisi (kaplamal spiral matkaplarda) spindle devrinin etkisinden daha fazladr. Bylece HSS TiCN-ok katman yzeyli matkap daha yksek spindle devirlerinde kullanlabilir diye bir sonuca ulamann mmkn olduunu ifade etmektedir. Serbest yzey(flank)deki anma miktarn da inceleyen Chenin ulat sonu; TiCN ok katman kaplamal matkap dier matkaplara oranla serbest yzey anmas olarak da en az anan matkaptr. Chen,[62] bu almasnda, JIS SUS 304 paslanmaz eliin delinmesinde Titanyum nitrr (TiN) ve titanyum karbon nitrr (TiCN) kullanmtr. almasndaki ama bu kaplama trlerini JIS SUS 304 paslanmazn delinmesinde kullanarak bunlar birbirileriyle deiik parametreleri dikkate alarak kyaslamak ve bu i paras iin optimal kaplama trn belirlemektir. Ayrca kaplama malzemesi, kaplama tabakas ve delme koullarnn kesme kuvvetlerine etkisini de bu almada incelemitir. Kulland matkaplara kaplama PVD yntemiyle kaplanmtr. Smith [63] almasnda HSS spiral matkabn TiAlN kaplanmasyla kesme performansnn deiimini incelemitir. Bu almadaki kaplama PVD teknii ile kaplanmtr. TiAlN kaplama deerlerini standartn dnda deerler vererek oluturmu ve bunlarn matkabn anma direncine etkisini deneysel olarak incelemitir. Yapt deneyde kuru delme ilemi gerekletirmi olan Smiht, ayrca kaplama spesifikasyonlarnn delinen deliin karekteristliklerine tesirini de yorumlamtr.

Hanyu [64] almasnda alminyum alam(Al 7075), kuru ve yar kuru delmede kristalletirilmi elmas kapl takmlarn etkisini incelemitir. Bu kaplama trn de kendi alma gruplar gelitirmi olup, geleneksel elmas kaplama ile kristalletirilmi elmas kaplama arasndaki fark grmek iin alminyum malzemeyi her iki kaplama ile de kaplanm matkaplar ile delme yapmlardr. Kuru delmede yzey przll asndan, kendi gelitirdikleri kristalletirilmi elmas kaplamann normal elmas kaplamaya gre drt kat daha iyi sonu verdiini deneysel olarak kantlamlardr. Deneyde, kullanlan matkap 6 mm apnda olup, kesme hz 85 m/dak ve ilerlemeyi 0.12 mm/dev semilerdir. Delik derinliini ise matkabn apnn 3 kat olan 18 mm semilerdir.

65

Dasch almasnda HSS ve karbr matkaplar deiik sertliklerde kaplama malzemesiyle kaplayarak bunlarn alminyum alamlarn delinmesinde performanslarn karlatrmtr. Ayrca anma ve scaklk deerlerini de kyaslamtr[65]. Bu tez almasnda ise; HSS ve Karbr matkap kullanlmtr. Kaplama malzemesi olarak ise; HSS TiN kapl ve HSS TiAlN ve kapldr. Ayrca deneyde kullanlan karbr u Sandvik olup TiN/TiAlN ift katman kapldr. Bu almada kaplamalarn da tesiri incelenmi olup, bunlarla ilgili veriler ve deerlendirmeler Tez almas ksmnda sunulmutur.

66

BLM III. TEZ ALIMALARI

III.1. ARATIRMA YNTEM
Bu almada iki farkl yntem uygulanmtr. lk ksmda deneysel alma yaplmtr ve deney artlar belirlenirken full faktriyel dizayn yaklam kullanlmtr. kinci ksmda ise, deneysel almada elde edilen verileri deerlendirmek ve dorulamak iin nmerik alma yaplmtr. Deneysel almada, scaklk lmn gerekletirmek iin literatrde kullanlmakta olan bir yntem olan, Termokupl (Isl ift) yntemi kullanlmtr. Bu almada Termokupl, i parasna alan bir delikten salnarak kesici takma 0,2 mm kadar yaklatrlmtr. Kesici takmn delme ilemi boyunca scaklnn lm, farkl noktadan i paras ierisine salnan sl iftlerle gerekletirilmitir. Yaplan alma ksmnda uygulamas daha detayl anlatlacaktr. Kesme kuvveti lm iin, yine literatrde kullanm yaygn olan Dinamometre ile lm yntemi tercih edilmitir. Hazrlanan i paras dinamometre zerine sabitlenerek delme esnasnda oluan kuvvet datalar bilgisayara x, y ve z eksenlerinde grafiksel olarak aktarlmtr. Aratrmann ikinci ksmnda ise nmerik yntem kullanlarak scaklk analizi yaplmtr. Literatrde zelliklede talal imalatta scaklk analizinde kullanlan lagrangian temeline dayanan ak (explicit) sonlu elemanlar yazlm olan ThirdWave AdvantEdge
TM

4.6nin 3D Delme (drilling) modl kullanlarak nmerik olarak

delme annda oluan scaklk hesaplanmtr.

67

III.2. ARATIRMA ARALARI III.2.1. CNC Freze Tezgah

Deney dzeneinde kullanlan CNC tezgah; eksende lineer ve dairesel enterpolasyon yapabilen, metrik ve in birimlerinde ISO format programlama yapabilen FANUC kontrol niteli O-M serisi, bir adet Freze tezgahdr(ekil III.I). Tablo III.1de CNC freze tezgahnn teknik spesifikasyonlar verilmitir.
Tablo III.1. CNC Freze Tezgahnn Teknik Spesifikasyonlar

Model No Tabla alma yzeyi

VMC 850 / 550+APC 40 x 20 (1000 x 500 mm) X : 31.5 (800 mm)

Hareket snrlar

Y : 20 (500 mm) Z : 17.7 (450 mm)

mili motor Gc Tabla ykleme kapasitesi Tezgah zemin alan Makine arl

10 HP (30 min.) / 7.4 HP 1980 Lbs (900 kg) 92.5 x 98.4 (2350 x 2500) 12100 Lbs (5500 kg)

ekil III.1. Johnford VMC 550 Model CNC Freze Tezgah

68

III.2.2. Deneyde Kullanlan Paras Malzemesi (Al 2024T4) ve Spesifikasyonlar

Alminyum metal pazarnda demir ve elikten sonra ikinci sray almaktadr. 1989da ABDde 4.03 milyon ton alminyum retilmitir. Alminyum endstrisindeki hzl byme bu metalin esiz zellik ve kombinasyonuna atfedilmektedir. Bu zellikler alminyumu ok ynl yap ve mhendislik malzemelerinden biri yapmaktadr. Alminyum arlka hafiftir ve alamlar yap eliklerinden daha fazla mukavemetlendirilmilerdir. Alminyum iyi elektriksel ve sl iletkenlie ve yksek bir s ve k yanstma zelliine sahiptir. Pek ok hizmet artlarnda korozyon direnci olduka iyi ve zehirsizdir. Alminyum dklebilir ve pek ok ekle getirilebilir ve geni bir aralkta yzey kalitesi verir. Alminyumun bu stn zellikleriyle mhendislik malzemesi olarak byk nem kazanmas artc deildir [66]. Al 2024-T4 alminyum bakr magnezyum alamlarndandr. Al 2024T4n kullanm uzay, uak ve otomotiv sanayinde her geen gn artmaktadr. Deneyde kullanlan numuneler (ekil III.2) dikdrtgen eklinde olup, 220 mm uzunluu, 70 mm genilii ve 50 mm derinliindedir. Tablo III.2de Al 2024e ait kimyasal kompozisyonlar ve Tablo III.3de ise mekanik zellikleri sunulmutur.
Tablo III.2. Al 2024-T4n Kimyasal Kompozisyonlar

Al Cu Mg Mn Fe Si Ti Zn Cr Temel 3.8-4.9 1.2-1.8 0.3-0.9 0.5 0.5 Max 0.15 Max 0.25 Max 0.1
Tablo III.3. Al 2024-T4n Mekanik zellikleri

UTS(MPa) 440

YS(MPa) 303

Uzama(%) 17

Sertlik(Bhn) 120

69

ekil III.2. Deneyde Kullanlan Paras

III.2.3. Deneyde Kullanlan Kesici Takmlar

Deneysel almada kullanlan matkap eitleri (ekil III.3) ve matkaplara ait boyutsal ve mekanik zellikler aada Tablo III.4de sunulmutur.
Tablo III.4. Matkaplarn Boyutsal Ve Mekanik zellikleri

Matkaplar Matkap ap Kanal Says U as Helis as Kesici az uzunluu Tutucu sap tipi Kaplama Tr

1 10 mm 2 118 30 87 mm Silindirik Talanm

2 10 mm 2 118 30 87 mm Silindirik TiAlN

3 10 mm 2 118 24 87 mm Silindirik TiN

4 10 mm 2 130 87 mm Silindirik %5 Co

5 10 mm 2 130 87 mm Silindirik TiN

70

ekil III.3. Deneyde Kullanlan Matkaplar

III.2.4. Deneyde Kullanlan Scaklk lm Cihazlar

Deneysel almada, scaklk lmn gerekletirmek iin bir dzenek oluturulmutur. Bu dzenekte; 2 mm apnda 3 adet K (Chromega - Alomega) tipi Teflon kapl PFA OMEGA termokupl kullanlmtr. Bu termokupllar 500 Cye kadar scaklk lebilmekte ve 10 sn yantlama zamanna sahiptir. Termokupllar ekil III.4de gsterildii gibi i paras ierisine alan delie salnmtr. Termokupllarn arasndaki mesafe 10 mm olarak belirlenmitir.

ekil III.4. Termokuplun Yerletirilme Dzenei

Termokupllardan alnan scaklk deerlerini toplamak ve bilgisayara aktarmak (RS232 kablo vastasyla) iin Pico TC-08 marka 8 kanall termokpul data toplaycs kullanlmtr(ekil III.5). Ayrca bu cihazn PicoLog for Windows 32 Bits yazlm sayesinde llen scaklk deerleri bilgisayara aktarlp, grafiksel ve/veya saysal olarak grlmektedir(ekil III.6).

71

ekil III.5. Pico TC-08 Marka 8 Kanall Termokupl Data Toplaycs

ekil III.6. PicoLog for Windows 32 Bits Yazlm

III.2.5. Deneyde Kullanlan Kuvvet lm Cihazlar

Deneysel almada kesme kuvveti lmn gerekletirmek iin oluturulan dzenekte i parasnn delinmesi esnasnda i parasn etkileyen - eksenli bileenlerinin llmesinde ve analizinde kullanlmtr. Oluturulan dzenekteki paralar; boyutlu kuartz dinamometre (ekil III.7), kanall chargeamplifikatr, dinamometreye balanabilen u balama aparat, lm bilgilerinin analizi iin program, bilgisayar balants iin ISA tipi A/D kart ve ara balant kablolarndan olumaktadr.

III.2.5.1. Kuartz Dinamometre

Bir kuvvetin eksenli bileenlerini lmede kullanlr, ok rijit bir yapya sahip olmas dolaysyla yksek tabi frekansa sahiptir. ki metal plaka arasnda monte

72

edilmi drt adet eksenli kuvvet sensoru bulunmakta, her snerde ift kuartz plaka vardr ve bunlardan biri Z ynnde basnca, dier ikisi X ve Y ynlerindeki kesme kuvvetine hassastr. Bu sensorlar dinamometre(ekil III.7) iinde kendi aralarnda uygun ekilde balanp, k sinyalleri 9 ulu bir soket zerinden dar balanmtr. Kuvvet sensorunun teknik zellikleri Tablo III.5de verilmitir.
Tablo III.5. Kuvvet Sensrnn Teknik zellikleri

ekil III.7. Kstler Dinamometre

III.2.5.2. Yk Amplifikatr
Yk amplifikatr olarak KISTLER 5019b tipi yk amplifikatr kullanlmtr(ekil III.8). Bu amplifikatr kuvvet sensrnden eksende (x,y,z) gelen voltaj sinyallerini ayr ayr deerlendirmektedir. kanall ve mikroilemci kontroll olan bu amplifikatr, dinamometreden gelen sinyalleri ykselterek volt olarak k vermektedir. Bu datalar RS232 C ve IEEE-488 ara yz klar sayesinde bilgisayara aktarlmtr. 73

ekil III.8. KISTLER 5019b Tipi Yk Amplifikatr

III.2.5.3. Analiz Proram

KISTLER 5019b yk amplifikatrnden alnan datalarn deerlendirilmesi ve grafiksel olarak ifade edilmesi iin gelitirilen DynoWare isimli yazlm program kullanlmtr. Bu program sayesinde 3 eksende de i parasna etki eden kuvvetler grafiksel olarak grlmekte ve istenildii taktirde data olarak Microsoft Office Excel programna aktarlabilmektedir.

III.2.6. Sonlu Elemanlar Analizinde Kullanlan Third Wave AdvantEdge Program

Aratrmann ikinci ksmnda nmerik yntem kullanlarak scaklk ve kuvvet analizleri yaplmtr. Literatrde zelliklede talal imalatta scaklk analizinde kullanlan lagrangian temeline dayanan ak (explicit) sonlu elemanlar yazlm olan ThirdWave AdvantEdge
TM

4.6nn in 3D Delme (drilling) modl kullanlarak

nmerik olarak matkap ucundaki scaklk ve delme esnasnda meydana gelen kesme kuvvetleri hesaplanmtr. Aada bu program ksaca anlatlmtr. AdvantEdge 4.6 delme versiyonunda matkap ve i parasnn scakln tahmin iin merkezi farklar yntemi kullanlm olup, langrangian ag yapsna sahip olup ve yeniden a rme denilen SPH (smoothed particle hydrodynamics, meshless) algoritmasn ieren ak (explicit) zaman integrasyon temelli bir yazlm programdr. AdvantEdge gerinim sertlemesi (strain hardening), termal yumuama (thermal softening) ve gerinim alglama (rate sensitivity) kavramlarnn bileiminden hareketle analiz yapmakta ve ilaveten sekiz nodlu drt gen yzl (tetrahedron) eleman temelli almakta ve adaptif yeniden a rme algoritmasna sahiptir.

74

AdvantEdge sonlu elemanlar yazlm 3D ve 2D similasyonla sonlu elemanlar analizini gerekletiren programdr. Tornalama, frezeleme ve delme gibi talal imalat ilemlerini 3D olarak analiz edebilme zelliine sahiptir(ekil III.10).

ekil III.9. Third Wave AdvantEdgenin 3D Analiz Kabiliyeti

AdvantEdge sonlu elemanlar yazlmnn 2D simlasyon olarak analiz kabiliyeti gsterdii talal imalat yntemleri ekil III.11da sunulmutur.

ekil III.10. Third wave AdvantEdge Programnn 2D Simlasyonu le Analizi

Third Wave AdvantEdge ile 3D simlasyonlu analizde kullanlan takm, seilen proses ve simlasyon bilgileri ana sayfann sa tarafnda grlmekte olup proses hakknda pratik bilgi asndan nem arz etmektedir(ekil III.12).

75

ekil III.11. Third Wave AdvantEdgenin Ana Sayfas

Sonlu elemanlar analizinde kullanlacak i paras tablodan hazr olarak seilebilmekte ve seilen malzemenin mekanik zellikleri grlebilmektedir (ekil III.13). paras- kesici takm ve kesici takm-tala ara yzeylerindeki srtnme katsays =0.5 olarak sabit tutulmutur. Malzeme davran 2 nolu fonksiyon ile ifade edilmektedir. Buradaki malzeme davrannn ifade edildii denklemlere Bnye Denklemleri (constitutive equation) (III.1 ve III.2 nolu denklemler) denilmektedir[74].
p 1 + p = . p . p 0 g ( p ) , eer < t m2 m1 m1

(III.1)

p 1 + tp 1 + p 0 0 +
.

_ = p g ( )

m2

, eer > t

. p

. p

(III.2)

G sertletirme kanunu modeli (A power hardening law model) termal yumuama modeli olarak benimsenmi olup III.3 nolu denklem de verilmitir.

p n 1 + p g ( p ) = 0 (T ) 0

(III.3)

76

ekil III.12. Malzeme Seim Listesi Ve Malzemenin Mekanik zellikleri

Delme prosesinde kullanlacak i parasnn boyutlandrlmas iin istenilen datalar ekil III.14de sunulmutur. Burada dikkat edilmesi gereken husus; analiz sresini ksa tutmak asndan seilen kesici takm apndan biraz byk llerde i paras semek kfidir. Ayrca derinliin belirlenmesinde ise; kesici takm i parasna dalm durumda balatlacak analizler prosesleri iin, dalma boyuna ilaveten kesici takmn proses boyunca ilerlemesi de dikkate alnarak en optimal i paras derinlii belirlenmelidir.

77

ekil III.13. Third Wave AdvantEdgede Paras Boyutlandrma

Delme prosesinde seilecek kesme parametreleri, balang scakl ve matkabn analiz sresince kesme as ve balang derinlii iin istenilen datalarn tablosu aada ekil III.15de grlmektedir.

ekil III.14. Delme Prosesi Parametreleri Ve Balang Derinlii

Delik delme prosesinde kullanlacak kesici takmn zelliklerinin seimi aadaki delme mensnde yaplmaktadr (ekil III.16). Third Wave AdvantEdge sonlu elemanlar analiz programn dier analiz programlarndan ayran en nemli zellikler ise kesici takmn modellenmesi gereksiniminin ortadan kaldrlm olmasdr Ayrca, torna ve freze gibi modllerinde kesici takma hazr ulalabildii

78

gibi kesici takm export edilebilmekte hatta iki boyutta zel takm tasarm kolayca gerekletirilebilmektedir. Bu mendeki istenilen datalarn yanl girilmesi durumunda analiz balatlamamaktadr. Salkl sonulara ulamak iin kesici takm zellikleri doru belirlenmelidir. Bu menye ilave olarak; kesici takmn malzemesi belirlenebilmekte ve kesici takmda kullanlan kaplama zelliklerinin bilgileri girilebilmektedir.

ekil III.15. Kesici Takm Boyutsal zellikleri

Analiz iin ileri opsiyon blmnde baz nemli datalarn girilmesi gerekmekte olup, bu datalarn tecrbesiz kullanclarca deitirilmemesi nerilmektedir(ekil III.17).

ekil III.16. Mesh Kalitesini Ve Performansn Etkileyen Parametreler

79

Analiz iin tm datalar girildikten sonra analiz prosesi balatlabilir. Bu sre kullanlacak kesici takm ve malzeme zelliklerine bal olarak bir hafta veya daha uzun zamanda tamamlanabilmektedir. Analiz tamamlandktan sonra veya devam ederken AdvantEdgen Tecplot mensnden sonulara ilikin datalar grsel ve saysal olarak temin edilebilmektedir (ekil III.18). Tecplot mensnden analiz sonucu oluan scaklk, 3 eksende oluan kesme kuvvetleri, tork, plastik ekil deiimi, plastik ekil deiim oran, basnlar, maksimum kayma gerilmesi,3 eksende oluan gerilmeler gibi datalara ulamak mmkndr. Bu deerleri, hem kesici takmn hem de i paras zerindeki blgelerde renkler grsel olarak da gzlenebilmesi salkl tahminlerde bulunmak asndan fevkalade nemlidir.

ekil III.17. Tecplot Mens

III.3. YAPILAN ALIMALAR III.3.1. Kesme artlar

III.3.1.1. Deney Tasarm
Deney dizayn (DOE-design of experiment), deneylerden elde edilecek sonularn sistematii asndan olduka nemlidir. Bu almada deney artlarn belirlemede Tam Faktriyel Dizayn (Full factorial Design) yaklam kullanlmtr (ekil III.20). Bu yaklam Minitab R13.20 istatistik yazlmnda gerekletirilmitir (ekil III.19).

80

ekil III.18. Minitab R13.20 statistik Yazlm

ekil III.19Tam faktriyel Dizayn Mens Tablo III.6. Deneysel almada Kullanlan Kesme artlar

lerleme 0,15 mm/dev 0,20 mm/dev 0,25 mm/dev

Kesme Hz 30 m/dak 45 m/dak 60 m/dak

Kesici Takmlar HSS Talanm HSS+TiAlN(118) HSS+TiN(118) HSS(130)+%5Co HSS+TiN(130) Kesici Kesme Hz Takm 2 4 1 3 2 3 3 4 2 2 3 3 1 1 3 5 81

Seviye 1 2 3 4 5

Deney 1 2 3 4 5 6 7 8

lerleme 2 3 3 2 1 1 2 1

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45

1 3 2 1 2 1 1 3 3 1 2 1 1 2 2 3 3 3 1 2 2 3 3 2 3 3 3 2 2 1 2 3 1 2 1 1 3

1 1 1 1 1 1 3 2 3 2 1 1 2 2 2 2 1 3 3 1 2 3 2 2 2 1 1 3 3 2 3 3 3 3 2 1 3

5 2 2 2 4 3 4 1 2 1 3 4 5 1 5 2 5 5 1 5 2 1 4 3 5 4 1 1 2 3 3 4 2 5 4 1 3

III.3.1.2. Kuru Delmede Kesme Parametrelerinin Ve Deiik Kaplamalarn Kesme Scaklna Tesirini Belirleyebilmek in Yaplan Deneysel almalar
Bu deneylerde ama; kuru delik delme esnasnda, kesme hz ve ilerleme gibi kesme parametrelerinin ve deiik kaplamal takmlarn kesme scaklna tesirini incelemektir. Bu deneylerde delme derinlii sabit alnm olup 30 mmdir. Deneysel almamzda Al 2024 delmek iin kullanlan farkl kesme hz ve farkl ilerleme deerleri Tablo III.6de sunulmutur. 82

Tablo III.7. Deneyde Kullanlan lerleme ve Kesme deerleri

lerleme 0,15 mm/dev 0,20 mm/dev 0,25 mm/dev

Kesme Hz 30 m/dak 45 m/dak 60 m/dak

Deneysel almada kesme scaklna tesir eden dier bir nemli parametre ise kesici takm kaplamasdr. Yaplan almada 5 farkl matkap eidi kullanlmtr. Bu matkaplar HSS matkap olup, kaplama ve u alar asndan farkllklar arz etmektedir. almada, Al 2024 malzemesinin delinmesinde bu matkap eitleri birbiri ile kyaslanm olup bunlar arasndan kesme performans asndan en ideali belirlenmeye allmtr. Kullanlan matkaplar Tablo III.7da verilmitir.
Tablo III.8. Deneyde Kullanlan Matkaplarn Kaplama Ve U Alar

Matkaplar 1 2 3 4 5 Tablo III.8de sunulmutur.

zellikleri HSS Talanm HSS+TiAlN(118) HSS+TiN(118) HSS(130)+%5Co HSS+TiN(130)

Bu almada toplam 45 adet deney yaplmtr. Deney artlar ayrntl olarak

III.3.1.3. Kuru Delmede Kesme Parametrelerinin Ve Deiik Kaplamal Matkaplarn Kesme Kuvvetine Tesirini Belirleyebilmek in Yaplan Deneysel almalar
Bu deneylerde ama; kesme parametreleri ve deiik kaplama trlerinin ve kaplamasz matkaplarn kesme kuvveti zerine tesirini belirlemektir. Yaplan bu almada kesme artlar ve kullanlan matkaplarn zellikleri Tablo III.7de verilmitir. Kesme scaklnn belirlenmesinde kullanlan kesme artlar ve kesici takmlar deitirilmemitir. Bu deneylerde kesme derinlii sabit alnm olup 30 mmdir. Ayrca kuru delme esnasnda oluan titreimleri belirlerken de ayn kesme parametreleri ve kesici takmlar kullanlmtr.

83

III.3.2. Kesme Scakl ve Kesme Kuvveti Deneyleri

Deneysel almadaki en nemli kriterlerden birisi scaklktr. Literatr taramasnda da bahsettiimiz gibi, bu alanda yaplan almalarda birden fazla scaklk lme yntemi talal imalatta kullanlmtr. Bunlar; temassz ve temasl lm diye en genel manada snflandrlabilir. Bu almada; 1 mm apnda 3 adet K (Chromega - Alomega) tipi Teflon kapl PFA OMEGA termokupl kullanlmtr. Bu termokupllar 500 Cye kadar scaklk lebilmekte ve 10 sn yantlama zamanna sahiptir. Termokupllar ekil III.4de gsterildii gibi i paras ierisine alan delie salnmtr. Termokupllarn arasndaki mesafe 10 mm olarak belirlenmitir. Termokupllardan alnan scaklk deerlerini (ekil III.23) toplamak ve bilgisayara aktarmak (RS232 kablo vastasyla) iin Pico TC-08 marka 8 kanall termokpul data toplaycs kullanlmtr(ekil III.5 ve ekil III.24). Ayrca bu cihazn analiz yazlm sayesinde llen scaklk deerleri bilgisayara aktarlp, grafiksel ve saysal olarak grlmtr. Kurulan deney dzenei ematik (ekil III.21) ve fotografik (ekil III.22) olarak sunulmutur. Kuvvet lm iin oluturulan dzenekteki paralar; boyutlu kuartz dinamometre (ekil III.6), kanall charge-amplifikatr, dinamometreye balanabilen u balama aparat, lm bilgilerinin analizi iin program, bilgisayar balants iin ISA tipi A/D kart ve ara balant kablolarndan olumaktadr. X,y ve z eksenlerinde llen kesme kuvvetleri bilgisayar ortamnda grafie dntrlmtr. Kuvvet lm dzenei de ekil III.21 ve ekli III.22da ematik ve fotografik olarak grlmektedir.

84

ekil III.20. Deney Dzeneinin ematik Gsterimi

ekil III.21. Deney Dzeneinin Fotorafik Gsterimi

85

ekil III.22. Termokuplla ve nfrared le Matkap U Scaklnn lmnn Fotorafik Gsterimi

ekil III.23. Deney Dzenei Ve Data Toplaycsnn Fotorafik Gsterimi

III.3.3. Kuru Delmede Kesme Parametrelerinin, Kaplama Trleri Ve U Alarnn Kesme Scaklna Tesirini Belirlemek in Yaplan Deneylerden Elde Edilen Sonular
Al 2024-T4 i parasnn kuru delme esnasnda, i parasnda oluan maksimum scaklk deerleri aada tablolar halinde sunulmutur. Sunulan tablolar sl iftlerden elde edilen maksimum deerleri ifade etmekte olup, detayl grafikler Ek.Ada sunulmutur. Bu grafikler, delme esnasnda tercih edilen kesme artlarna, kullanlan matkap trlerini kaplama ve u alaryla beraber sunmakta olup, deerlendirme yapabilmek iin gerekli datalar iermektedir. Grafiklerin x ekseninde gsterilen saylar srasyla 1= 118 u al Kaplamasz HSS Matkab; 2=118 u al TN kaplamal HSS Matkab, 3=118 u al TiAlN kaplamal HSS Matkab, 4=130 86

u al %5 Co HSS matkab ve 5=130 u al TiN kaplamal HSS Matkab sembolize etmektedir. Ayrca T1 = 1. Numaral Termokuplu , T2= 2. Numaral Termokuplu ve T3=3. Numaral Termokuplu sembolize etmektedir.
T1 50 T2 T3

45

40

35 Maksimum Scaklk [C]

30

25

20

15

10

0 1 2 3 4 5

ekil III.24. f= 0.15 mm/dev ve Vc=30 m/dak kesme artlarnda Al 2024-T4 alamndan llen maksimum scaklk deerleri

T1 60

T2

T3

50

40 Maksimum Scaklk [C]

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil III.25. f= 0.15 mm/dev ve Vc=45 m/dak kesme artlarnda Al 2024-T4 alamndan llen maksimum scaklk deerleri

87

T1 60

T2

T3

50

40 Maksimum Scaklk [C]

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil III.26. f= 0.15 mm/dev ve Vc=60 m/dak kesme artlarnda Al 2024-T4 alamndan llen maksimum scaklk deerleri
T1 60 T2 T3

50

40 Maksimum Scaklk [C]

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil III.27. f= 0.20 mm/dev ve Vc=30 m/dak kesme artlarnda Al 2024-T4 alamndan llen maksimum scaklk deerleri

88

T1 70

T2

T3

60

50 Maksimum Scaklk [C]

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil III.28. f= 0.20 mm/dev ve Vc=45 m/dak kesme artlarnda Al 2024-T4 alamndan llen maksimum scaklk deerleri
T1 60 T2 T3

50

40 Maksimum Scaklk [C]

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil III.29. f= 0.20 mm/dev ve Vc=60 m/dak kesme artlarnda Al 2024-T4 alamndan llen maksimum scaklk deerleri

89

T1 70

T2

T3

60

50 Maksimum Scaklk [C]

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil III.30. f= 0.25 mm/dev ve Vc=30 m/dak kesme artlarnda Al 2024-T4 alamndan llen maksimum scaklk deerleri
T1 70 T2 T3

60

50 Maksimum Scaklk [C]

40

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil III.31. f= 0.25 mm/dev ve Vc=45 m/dak kesme artlarnda Al 2024-T4 alamndan llen maksimum scaklk deerleri

90

T1 60

T2

T3

50

40 Maksimum Scaklk [C]

30

20

10

0 1 2 3 4 5

ekil III.32. f= 0.25 mm/dev ve Vc=60 m/dak kesme artlarnda Al 2024-T4 alamndan llen maksimum scaklk deerleri

III.3.4. Kuru Delmede Kesme Parametrelerinin, kaplama trleri ve u alarnn Kesme Scaklna tesirini Belirlemek in Yaplan FEAdan Elde Edilen Sonular ve Tartmalar
Deneysel almada tercih edilen kesme artlar, kesici takm kaplama ve u alar sonlu elemanlar analizinde de uygulanmtr. Nihayi ama, elde edilen bu iki farkl deerlendirmelerden alnm datalar yorumlayp kyaslamaktr. 3D sonlu elemanlar simlasyonu sonular ve analiz artlar aadaki tablolarda sunulmutur. Sonu olarak deneysel alma ile sonlu elemanlar analizi arasnda ok ciddi bir farkllk olmad gzlenmitir.

91

ekil III.33. f= 0.15 mm/dev ve v= 45 m/dakda HSS (118) Talanm Matkap Seilerek Yaplan Sonlu Elemanlar Analizi Paras Scaklk Deeri

ekil III.34. f= 0.20 mm/dev ve Vc= 45 m/dakda Talanm, 118 U Al HSS Matkap Seilerek Yaplan Sonlu Elemanlar Analizinde Paras Scaklk Deeri

92

ekil III.35. f= 0.25 mm/dev ve Vc= 45 m/dakda TiAlN Kaplamal, 118 U Al HSS Matkap Seilerek Yaplan Sonlu Elemanlar Analizinde Paras Scaklk Deeri

ekil III.36. f= 0.25 mm/dev ve Vc= 45 m/dakda TiN Kaplamal, 130 U Al HSS Matkap Seilerek Yaplan Sonlu Elemanlar Analizinde Paras Scaklk Deeri

93

ekil III.37. f= 0.15 mm/dev ve Vc= 30 m/dakda %5 Co, 130 U Al HSS Matkap Seilerek Yaplan Sonlu Elemanlar Analizi Matkap Kesici Azndaki Scaklk Dalm

ekil III.38. f= 0.20 mm/dev ve v= 45 m/dakda Talanm,118 U Al HSS Matkap Seilerek Yaplan Sonlu Elemanlar Analizi Matkap Kesici Azndaki Scaklk Dalm

94

ekil III.39. f= 0.25 mm/dev ve Vc= 45 m/dakda TiN Kaplamal, 130 U Al HSS Matkap Seilerek Yaplan Sonlu Elemanlar Analizi Matkap Kesici Azndaki Scaklk Dalm

ekil III.40. f=0.25 mm/dev ve v= 45 m/dakda TiAlN Kaplamal,118 U Al HSS Matkap Seilerek Yaplan Sonlu Elemanlar Analizi Matkap Kesici Azndaki Scaklk Dalm

ekil III.41. f= 0.15 mm/dev ve Vc= 45 m/dakda Talanm, 118 U Al HSS Matkap Seilerek Yaplan Sonlu Elemanlar Analizi Matkap Kesici Azndaki Scaklk Dalm

95

III.3.5. Kuru Delmede Kesme Parametreleri Kaplama Trleri ve U Alarnn Kesme Kuvvetlerine Tesirini Belirlemek in Yaplan Deneysel almadan Elde Edilen Sonular
Yaplan deneysel alma sonucunda, deiik kaplamal ve kaplamasz matkaplarn kullanlmasyla elde edilen maksimum kesme kuvvetleri aada sunulmutur (ekil III.42-46).

ekil III.42. Al 2024-T4 Malzemesinin Delinmesi Esnasnda Oluan Maksimum Kuvvetler

ekil III.43. Al 2024-T4 Malzemesinin Delinmesi Esnasnda Oluan Maksimum Kuvvetler

96

ekil III.44. Al 2024-T4 Malzemesinin Delinmesi Esnasnda Oluan Maksimum Kuvvetler

ekil III.45. Al 2024-T4 Malzemesinin Delinmesi Esnasnda Oluan Maksimum Kuvvetler

97

ekil III.46. Al 2024-T4 Malzemesinin Delinmesi Esnasnda Oluan Maksimum Kuvvetler

III.3.6. Deneysel almadan Elde Edilen Kesme Kuvveti le FEAden Elde Edilen Sonularn Karlatrlmas
Deneysel almada, Al 2024-T4 malzemesinin kuru delinmesi esnasnda oluan kesme kuvveti deerleri bir nceki balk altnda verilmitir. Aada ekil III.47, deneysel almadan elde edilen sonu ile sonlu elemanlar analizinden elde edilen sonucun kyaslanabilmesi asndan rnek tekil etmektedir. Deneysel ve nmerik almalardan elde edilen sonularn birbirine ok yakn olduu ancak nmerik almann biraz daha fazla kt eklinde yorum yapmak mmkndr.

ekil III.47. Ayn Kesme atlar Ve Matkaplar Kullanlarak Yaplan Deneysel Ve FEA Sonular

98

BLM IV. SONULAR

Bu almadan elde edilen sonular iki blme ayrarak sunmak mmkndr. lk olarak; Deneysel almada elde edilen sonular verilecektir. kinci ksmda ise sonlu elemanlar analizinden elde edilen sonular sunulacaktr. Kuru Delme ileminde iparas olarak Al 2024-T4 seilmitir. Literatrde Aerospace Alloy olarak da isimlendirilen bu malzeme, olduka nemli ve geni kullanm alanna sahiptir. zellikle de uzay, uak ve otomobil sanayinde kullanlmaktadr. Hafif olmas, mukavim olmas gibi zelliklerinden dolay elik ve trevlerine nazaran kullanm her geen gn artmaktadr. Al 2024-T4 i parasn kuru delme prosesinde; 118 u al Talanm HSS helisel matkap, 118 u al TiAlN kaplamal HSS helisel matkap, 118 u al TiN kaplamal HSS helisel matkap, 130 u al %5 Col HSS helisel matkap ve 130 u al TiN kaplamal HSS helisel matkap olmak zere be eit matkap kullanlmtr. Kuru Delme prosesinde 0.15 mm/dev, 0.20 mm/dev ve 0.25 mm/dev olmak zere farkl ilerleme oran seilerek kullanlmtr. laveten, 30 m/dak, 45 m/dak ve 60 m/dak olmak zere farkl kesme hz seilerek kullanlmtr. Bu kesme artlarnn tasarmnda Tam Faktriyel Dizayn (Full Factorial Design) yntemi kullanlmtr. Bu yntemin uygulamas MNTAB R13.20 istatistik yazlmnda gerekletirilmitir. Yukarda kullanlan kesici takmlar ve kesme artlar belirtilen bu deneysel almadan elde edilen sonular aada sralanmtr. Al 2024-T4 alam malzemesinin kuru delinmesinde kesme scaklna tesir eden be faktr incelenmitir. Bunlar; kaplama trlerinin tesiri, kaplamasz matkabn

99

tesiri, farkl u alarnn tesiri, ilerleme orannn tesiri ve kesme hznn tesiri eklinde isimlendirilebilir. Kesme scakl asndan incelendiinde kuru delme esnasnda en az kesme scaklk oluturan kaplama tr; TiN kaplamadr ve bu kabule deney sonularndan ulalmtr(ekil III.25, 26, 28, 31 ve 32). Baz deneylerde u alar dikkate alnmad zaman ise TiN ve TiAlN kaplama trleri arasndaki scaklk farknn nemsenmeyecek kadar az olduu gzlenmitir (ekil III.24 ve 25). %5 Colu matkap ise baz deneylerde 118 u al TiN kaplamal matkap ile yakn kmakla beraber(ekil III.24, 25 ve 32), genel olarak deneylerde TiN kaplamal matkaptan daha az scaklk oluturduu gzlenmitir(ekil III.26-30). Yaplan tm deneylerde en net karm ise;Talanm (Kaplamasz) ve 118 u al matkapla yaplan delme proseslerinde oluan scaklk en yksektir(ekil.III. 2432). Yaplan almada 118 ve 130 olmak zere iki eit u al matkaplar kullanlmtr ve temel lt olarak matkap u alar referans alnd zaman, genellikle 130 u al matkaplarla daha dk delme scaklklar elde edilmitir (ekil .III. 32, 30, 29, 28, 27, 26, 25). Kuru delmede kesme parametrelerinin kesme scaklna tesiri incelendii zaman ise; ilerleme orannn artmasyla beraber scakln artt gzlemlenmitir. laveten, kesme hzndaki deiim ise Salomon Hipotezi ile uyumludur. Salomon; kesme hzna bal olarak, scaklktaki deiimi an erisine benzetmitir[75]. Kesme hz referans alnarak deneysel alma incelendiinde; Bu almadan kesme hzna bal olarak elde edilen scaklk deiimi de an erisi eklinde yorumlanabilir(ekil. III.24-32). Kuru delmede kesme kuvvetleri incelendiinde ise; Kesme kuvvetlerindeki deiimi etkileyen en belirgin zellik ilerleme oran olmutur(ekil. III.4246).Maksimum kesme kuvveti, 0.25 mm/dev ilerleme orannda olumutur. laveten, kaplamasz matkapla yaplan delmede oluan kesme kuvveti kaplamal matkaplarla yaplan delmeye nazaran daha fazla kmtr (ekil. III.42). En az kesme kuvveti deeri ise TN kaplamal matkapta olumaktadr(ekil III.46).

100

kinci ksmda ise scaklk ve kuvvet tahmini iin, Nmerik yntemlerden Sonlu elemanlar metodu kullanlmtr. Sonlu elemanlar analizi iin Lagrangian temelli ak (explicit), Third Wave AdventEdge 3-D FEA yazlm kullanlmtr. Bu analizde, Third Wave proramnn son kard 3-D delme modl kullanlarak deneysel datalara ok daha yakn sonular elde edilmitir. 0.20 mm/dev ilerleme oran ve 45 m/dak kesme hz ve 118 u al HSS kaplamasz matkap seilerek yaplan analizde; i parasnn delik snrndan 0.2 mm uzaklkta (Deneysel almada da ayn mesafede termokupl yerletirilmitir, ekil III.4) llen scaklk 65,0188 Cdir (ekil III.34). 0.25 mm/dev ilerleme oran ve 45 m/dak kesme hz ve 130 u al, TN kaplamal HSS matkap seilerek yaplan analizde; i parasnn delik snrndan 0.2 mm uzaklkta llen scaklk 52,28 Cdir (ekil III.36). 0.25 mm/dev ilerleme oran ve 45 m/dak kesme hz ve 118 u al, TiAlN kaplamal HSS matkap seilerek yaplan analizde; i parasnn delik snrndan 0.2 mm uzaklkta llen scaklk 61,50 Cdir (ekil III.35). Bu analiz sonularndan aadaki yorum karlmaktadr. 118 u al HSS Kaplamasz matkapla, yukarda belirtilen kesme artlarnda, yaplan kuru delme analizinden en yksek kesme scaklna ulalmtr. En az kesme scaklna ise TiN kaplamal 130 u al matkapla yaplan kuru delme prosesinde olumutur. TiAlN kaplamal matkapla yaplan delme ileminde oluan scaklk deeri ise TiN kaplamaldan daha fazla olmakla beraber kaplamasz matkaptan daha azdr. laveten, deiik kesme artlar ve deiik matkaplar kullanlarak yaplan analizlerde, kesici takm kesme aznda oluan scaklk dalm ekil III:37 ile ekil III:41 arasndaki ekillerde sunulmutur. Third Wave AdventEdge yazlm program kullanlarak yaplan analizlerden elde edilen, kesme kuvveti sonularndan bir rnek ekil III.47de verilmitir. Dier kesme artlar ve matkaplar kullanlarak elde edilen sonularda ekil III.47deki orana olduka yakndr. Tm analizlerden sonular incelendiinde ise, sonlu elamanlar analizi ile deneysel alma sonucunda elde edilen sonular birbirine olduka yakndr. 101

BLM V.
TARTIMA VE DEERLENDRME

Al 2024-T4 malzemesinin kuru delinmesi esnasnda oluan scaklk ve kesme kuvveti datalar bir nceki sonular blmnde sunulmutur. Al 2024-T4 malzemesi kullanld yerler itibariyle olduka nem arz etmekte olup, bu malzemenin talal imalatnda; kesme artlar ve kesici takm karakteristikleri ok iyi belirlenmelidir. yi belirlenmi kesme parametreleri ile ideal kesici takm kullanlarak yaplan talal imalatta malzemenin delik kalitesi daha iyi oluacak, ilaveten kesici takmlar daha uzun mrl olacaktr. Ayrca kesme parametrelerinin ve kesici takmn iyi seilmesi yaplan talal imalatn ekonomiklii asndan da nem arz etmektedir. Yukardaki paragrafta bahsettiim sebeplerden dolay, yaplan deneysel ve nmerik alma sonucunda Al 2024 T4 malzemesine delme prosesi uygulanaca zaman; Kesici takm seiminde TiN kaplamal HSS matkaplarn seilmesi hem kesme scakl hem de kesme kuvveti, tabi ki bu parametrelerin tesir ettii, delik kalitesinin daha iyi kmas ve kesici takmn anma orannn azaltlmas asndan nerilebilir. laveten 130 u asyla 118 u asna nazaran daha olumlu sonular elde edilmesi hasebiyle, hem kesme scakl hem de kesme kuvvetinin azaltlmas asndan tercih sebebi olabilir. Deneysel ve Nmerik alma sonularndan elde edilebilecek karm; Al 2024-T4 malzemesini, kuru delmede ilerleme orannn artrlmas hem kesme scaklnn hem de kesme kuvvetinin artmasna neden olmaktadr. Elde edilen bu sonucu, kaynak bilgilerin irdelenmesi blmnde detayl olarak incelediim bu

102

zamana kadar yaplan bilimsel almalar da teyit etmektedir. Ayrca kesme hznn scaklk zerine etkisi ise literatrde birok aratrmac tarafndan kabul gren, Dr. Carl Salomonun 1920li yllarda yapt bir seri deney sonucunda, ortaya att hipoteziyle [75] paraleldir eklinde yorumlamak mmkndr. Sonu olarak, deneysel ve sonlu elemanlar yntemi kullanlarak yaplan almalarda elde edilen sonular ve sonulardan ulalan karmlar olmutur. Bu almann zellikle Al 2024-T4 malzemesi bata olmak zere mekanik ve kimyasal zellikleri bu malzemeye yakn dier alminyum malzemeler ve trevlerinin ilenmesi esnasnda oluacak kesme scaklklar ve kesme kuvvetlerini tahmin asndan nem arz etmektedir. Tabi hi phesiz deneysel almadan elde edilen sonular ile sonlu elemanlar analizinden elde edilen sonularn birbirine olduka yakn olmas, bu yazlmlarn gerek deerlere ok yakn sonular verdiini de teyit etmesi asndan olduka nemlidir.

103

KAYNAKLAR

[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] [15] [16] [17] [18] [19] [20]

ahin,Y.: mal Usulleri, Gazi Kitapevi,Ankara(2003) 248-259. Akkurt, M.: Tala Kaldrma Yntemleri ve Takm Tezgahlar, Birsen Yaynevi, stanbul, (1998) akr,M.C.:Modern Talal malat Yntemleri, VPA A.. , Bursa, (2000) 349-410. Avuncan,G.:Tala Kaldrma Ekonomisi ve Kesici Takmlar,Makine Takm Endstrisi A..,stanbul, (1998) Akn,F.:Takm tezgahlar, T, stanbul, cilt II , (1973) 428. igdem,M.:mal UsulleriYldz Teknik niversitesi, stanbul, (1996) Akn,F.:Takm tezgahlar, T, stanbul, cilt I , (1978) 101. ahin,N.:Tesviyecilik Meslek Teknolojisi I, Bayt Ltd. ti, Ankara, (2001) Goetsch,L.D.:Modern Manufacturing processes, Delmar Publshers Inc.,U.S.A (1991) Krar,F.S; Rapisarda,M; Check, F.A.:Machine Tool and Manufacturing Technology Delmar Publishers , U.S.A, (1998) Amstead, B.H; Ostwald,F.P; Begeman, M.L.:Manufacturing Processes John Wiley&Sons, New York , (1987) Krar,F.S; Oswald,J.W.:Technology of Machine Tools , Fourth edition, Glencoe,New York (1990) Degarmo,E.P; Black,J.T; Kohser,R.A.:Materials and processes n manufacturing Prentice Hall, Eght Edition,(1997) Moore, D.H; Kibbey, D.R.:Manufacturing:Materials and processes The ohio state University, Grid Publishing,inc,(1982) ahin,Y.:tala Kaldrma Prensipleri Nobel yaynlar, Ankara, (2001). Avuncan, G.:Kesici Takmlarn Bilenmesi, Makine Takm Endstrisi A..,stanbul, (1996) Donaldson,C; LeCain,G.H; Goold,V.C.: Tool Design McGraw-Hill Book Company,New York(1973) Altnta,Y.: Manufacturing Automaton cambrdge universty pres, United Kingdom (2000) Kaymak,T.:Bir matkap tezgahnn sonlu elemanlar yntemi kullanlarak tasarm Y.Lisans Tezi, Yldz Teknik niversitesi, stanbul, Trkiye (2001) Evkaya,M.:Metallerde anmaya kar yaplan kaplamada uygun toz materyali ve kaplama ynteminin bilgisayar destekli seimi Y.Lisans Tezi, Marmara niv.Fen Bilimleri Enstits, stanbul, Trkiye, (2003) 27.

104

[21] ztrk,S.:Spiral matkap u geometrileri ve tala kaldrmaya etikleri Y.Lisans Tezi, Yldz Teknik niversitesi, Istanbul,Trkiye (2001) [22] Talal imalat ilemleri ve makineleri tesviyecilik, EMO-MAKNE MARKET DERGS (Ocak 2006) [23] Talal imalat ilemleri ve makineleri tesviyecilik, EMO-MAKNE MARKET DERGS (Aralk 2005) [24] zdemir,; pek,M; Zeytin,S.: Kesici Takm Malzemeleri [25] Stabler, D; Schnwald, M; Sefrin, H; Wolf ,M.:Gefahrdungsbeurteilung bei der Trockenbearbeitung metallischer Werkstoffe Institut Chemische Technologie, (Nisan 2003) [26] Silva,M.B.;Wallbank,J.:Cutting temperature: prediction and measurement metods-a review Journal of Materials Processing Technology 88 (1999)195202 [27] Chung,S.C.:Temperature estimation in drilling processes by using an observer nternational Journal of Machine Tools&manufacture 45 (2005)1641-1651 [28] Chen,W.C.; C.C,Tsao.:Cutting performance of different coated twist drills Journal of Materials Processing Technology 88 (1999)203-207 [29] Bono,M.; Ni,J.:The location of the maximum temperature on the cutting edges of a drill International Journal of Machine Tools&Manufacture (2003) 1-7 [30] Haan,D.M.;Batzer,S.A.;Olson,W.W.;Sutherland,J.W.:An experimental study of cutting fluid effects in drilling Journal of Materials Processing Technology 71 (1997)305-313 [31] Paul,A.;Kapoor,S.G.;DeVor,R.E.: Chisel edge and cutting lip shape optimization for improved twist drill point design nternational Journal of machine Tools&manufacture 45 (2005) 421-431 [32] Choudhury,S.K.;Raju,G.:nvestigation into crater wear in drilling nternational Journal of machine Tools&manufacture 40 (2000) 887-898 [33] Shatla,M.;Altan,T.:Analytical modeling of drilling and ball end milling Journal of Materials Processing Technology 98 (2000)125-133 [34] Abu-Mahfouz,I.:Drilling wear detection and classification using vibration signals and artificial neural network nternational Journal of machine Tools&manufacture 43 (2003) 707-720 [35] Chen,W.C.:Applying the finite element method to drill design based on drill deformationsFinite Elements in Analysis and Design 26 (1997) 57-81 [36] Guhring.:High performance HSS,HSCO,PM and carbide drills standards(2003) 19 [37] Hsieh,J.;Lin,P.D.:Mathematical model of multiflute drill point nternational Journal of machine Tools&manufacture 42 (2002) 1181-1193 [38] Grzesik,W.:Determination of temperature distribution in the cutting zone using hybrid analytical-FEM technique nternational Journal of machine Tools&manufacture 46 (2006) 651-658 [39] Agapiou,J.S.;DeVries,M.F.:On the determination of thermal phenomena during drilling-Part I-Analytical models of twist drill temperature distributions, International Journal of Machine Tools and Manufacture 30 (1990) 203215. [40] Agapiou,J.S.;DeVries,M.F.:On the determination of thermal phenomena during drilling-Part II-Comparison of experimental and analytical twist drill temperature distributions International Journal of Machine Tools and Manufacture 30 (1990) 217226.

105

[41] Agapiou,J.S.;Stephenson,D.A.:Analytical and experimental studies of drill temperatures Journal of Engineering for Industry 116 (1994) 5460. [42] Bono,M.;Ni,J.:The effects of thermal distortions on the diameter and cylindricity of dry drilled holes International Journal of Machine Tools&Manufacture 41(2001) 2261-2270 [43] Drr,J.; Mertens,T.H.; Engering,G.; Lahres,M.:In-Situtemperature measurement to determine the machining potential of different tool coating Surface and Coatings Technology 174-175 (2003) 389-392 [44] Bac,E.;zelik,B.:Investigation of the effect of drilling conditions on the twist drill temperature during step-by-step and continuous dry drillingMaterials and Design 27 (2006) 446-454 [45] Bac,E.;zelik,B.:Experimental and numerical studies on the determination of twist drill temperature in dry drilling: A new approachMaterials and Design (2005) [46] Abukhshim,N.A.; Mativenga,P.T.; Sheikh,M.A.:Heat generation and temperature prediction in metal cutting: A review and implications for high speed machining International Journal of Machine Tools&Manufacture 46(2006) 782-800 [47] Kalidas,S.; DeVor,R.E.; Kapoor,S.G.:Experimental investigation of the effect od drill coatings on hole quality under dry and wet drilling conditions Surface and Coatings Technology 148 (2001) 117-128 [48] Rivero,A.;Aramendi,G.; Herranz,S.; Lopez de Lacalle,L.P.:An experimental investigation of the effect of coatings and cutting parameters on dry drilling performance of aluminium alloys Int. J. Manuf Technol (2006)28:1-11 [49] Nouari,M.;List,G.; Girot,F.; Gehin,D.:Effect of machining parameters and coating on wear mechanisms in dry drilling of aluminium alloys International Journal of Machine Tools&Manufacture 45(2005) 1436-1442 [50] Nouari,M.;List,G.; Girot,F.; Coupard,D.:Experimental analysis and optimisation of tool wear in dry machining of aluminium alloys Wear 255(2003) 1359-1368 [51] Zeilmann,R.P.; Weingaertner,W.L.:Analysis of temperature during drilling of T6Al4V with minimal quantity of lubricant Journal of Materials processing Technology (2006) [52] Kelly,J.F.; Cotterell,M.G.:Minimal lubrication machining of aluminium alloys Journal of Materials processing Technology 120(2002) 327-334 [53] Longbottom,J.M.:Temperature measurement while machiningfaculty of Computing, Engineering and mathematical Sciences, Bristol (2005) [54] Wan,Y.; Tang,Z.T.;Liu,Z.Q.;Ai,X.:The assessment of cutting temperature measurements in high speed machining Materials Science Forum Vols. (2004)162-166 [55] Pirtini,M.; Lazolu,.:Forces and hole quality in drilling International Journal of Machine Tools&Manufacture 45(2005) 1271-1281 [56] Mohan,N.S.; Ramachandra,A.; Kulkarni,S.M.:Influence of process parameters on cutting force and torque during drilling of glass-fiber polyester reinforced compositesComposite Structures 71 (2005) 407-413 [57] Fernandes,M; Cook,C.:Drilling of carbon composites using a one shot drill bit. Part I: Five stage representation of drilling and factors affecting maximum force and torque International Journal of Machine Tools&Manufacture 46 (2006) 70-75

106

[58] Kim,K.W.; Ahn,T.K.:Force prediction and stres analysis of a twist drill from tool geometry and cutting conditions International Journal of Precision Engineering and Manufacturing ,Vol.6,No.1,Ocak 2005. [59] Strenkowski,J.S.; Hsieh,C.C.; Shih,A.J.:An analytical finite element technique for predicting thrust force and torque in drilling International Journal of Machine Tools&Manufacture 44 (2004) 1413-1421 [60] Onwubolu,G.C.; Kumar,Shivendra.: Response surface methodology-based approach to CNC drilling operations Journal of Materials processing Technology (2005) [61] Bakkal,M.; Shih,A.J.; McSpadden,B.S.; Scattergood,R.O.:Thrust force, torque, and tool wear in drilling the bulk metallic glass International Journal of Machine Tools&Manufacture 45 (2005) 863-872 [62] Chen,W.C.; Liu,X.D.:Study on the various coated twist drills for stainless steels drilling Journal of Materials processing Technology 99 (2000) 226-230 [63] Smith,I.J.; Gillibrand,D.; Brooks,J.S.; Mnz,W.D.; Harvey,S.; Goodwin,R.: Dry cutting performance of HSS twist drills coated with improved TALN Surface and Coatings Technology 90 (1997) 164-171 [64] Hanyu,H.; Kamiya,S.; Murakami,Y.; Saka,M.:Dry and semi-dry machining using finely crystallized coating cutting tools Surface and Coatings Technology 173-174 (2003) 992-995 [65] Dasch,J.M.;Ang,C.C.;Wong,C.A.;Cheng,Y.T.; iner,A.M.;Lev,C.L.;Koca,E.:A comparsion of five categories of carbon-based tool coatings for dry drilling of aluminum Surface and Coatings Technology 200 (2006) 2970-2977 [66] Erdoan,M.:Mhendislik alamlarn yap ve zellikleri Nobel yayn Datm, Ankara (2001) [67] www.coromant.sandvik.com (Eriim tarihi: Mart 2006) [68] www.metalmakina.com (Eriim Tarihi: Mart2006) [69] http://www.wisc-online.com (Eriim Tarihi: Nisan 2006) [70] http://www.unionbutterfield.com (Eriim Tarihi:Nisan 2006) [71] www.lmt-tools.de [72] www.kutuphane.biz [73] www.precisiontwistdrill.com [74] Third Wave AdvantEdge manuel [75] Longbottom,J.M.; Lanham,J.D.:A review of research related to Salomons hypothesis on cutting speeds and temperature International Journal of Machine Tools&Manufacture (2006)

107

EK. A. SICAKLIK LM DENEYLER

Aada 0.15 mm/dev ilerlemede ve 30 m/dakdaki kesme hznda be farkl zellikteki matkaplarla Al 2024-T4 i parasnn delinmesi esnasnda zamana bal olarak elde edilen scaklk deerleri tablolar halinde sunulmutur. TC1 = Termokupl 1i temsil etmektedir. TC2=Termokupl 2yi temsil etmektedir ve TC3=Termokupl 3 temsil etmektedir.
TC#1 50 TC#2 TC#3

45

40

35

30 Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 3 4 5 6 Zaman (s) 7 8 9 10 11 12

ekil A. 1. f=0.15 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (118)Talanm Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri

108

TC#1 45

TC#2

TC#3

40

35

30

Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 3 4 5 6 Zaman (s) 7 8 9 10 11 12

ekil A. 2.f=0.15 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (118) TiAlN Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri
TC#1 45 TC#2 TC#3

40

35

30

Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 3 4 5 6 Zaman (s) 7 8 9 10 11 12

ekil A. 3. f=0.15 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (118) TiN Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri

109

TC#1 45

TC#2

TC#3

40

35

30

Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 3 4 5 6 7 Zaman (s) 8 9 10 11 12

ekil A. 4. f=0.15 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (130) %5 Co Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri
TC#1 45 TC#2 TC#3

40

35

30

Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 3 4 5 6 Zaman (s) 7 8 9 10 11 12

ekil A. 5. f=0.15 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (130) TiN Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri

110

TC#1 70

TC#2

TC#3

60

50

Scaklk (C)

40

30

20

10

0 1 2 3 Zaman (s) 4 5 6 7

ekil A. 6. f=0.20 mm/dev ve v= 45 m/dakda HSS (118) Talamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri
TC#1 60 TC#2 TC#3

50

40

Scaklk (C)

30

20

10

0 1 2 3 Zaman (s) 4 5 6 7

ekil A. 7. f=0.20 mm/dev ve v= 45 m/dakda HSS (118) TiAIN Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri

111

TC#1 50

TC#2

TC#3

45

40

35

30 Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 3 Zaman (s) 4 5 6 7

ekil A. 8. f=0.20 mm/dev ve v= 45 m/dakda HSS (118) TiN Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri.
TC#1 45 TC#2 TC#3

40

35

30

Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 3 Zaman (s) 4 5 6 7

ekil A. 9. f=0.20 mm/dev ve v= 45 m/dakda HSS (130) %5Co Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri

112

TC#1 45

TC#2

TC#3

40

35

30

Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 3 Zaman (s) 4 5 6 7

ekil A. 10. f=0.20 mm/dev ve v= 45 m/dakda HSS (130) TiN Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri
TC#1 60 TC#2 TC#3

50

40

Scaklk (C)

30

20

10

0 1 2 Zaman (s) 3 4

ekil A. 11. f=0.25 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (118) Talamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri

113

TC#1 60

TC#2

TC#3

50

40

Scaklk (C)

30

20

10

0 1 2 Zaman (s) 3 4

ekil A. 12. f=0.25 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (118) TiAIN Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri
TC#1 60 TC#2 TC#3

50

40

Scaklk (C)

30

20

10

0 1 2 Zaman (s) 3 4

ekil A. 13. f=0.25 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (118) TiN Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri

114

TC#1 60

TC#2

TC#3

50

40

Scaklk (C)

30

20

10

0 1 2 zaman (s) 3 4

ekil A. 14. f=0.25 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (130) %5Co Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri
Tc#1 50 TC#2 TC#3

45

40

35

30 Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 Zaman (s) 3 4

ekil A. 15. f=0.25 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (130) TiN Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri

HSS (118) Talanm Matkapla f=0.20 mm/dev sabit ilerleme ve v= 30-60 m /dakda llen scaklk deerleri aada sunulmutur.

115

Tc#1 60

TC#2

Tc#3

50

40

Scaklk (C)

30

20

10

0 1 2 3 4 5 Zaman (s) 6 7 8 9 10

ekil A. 16. f=0.20 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (118) Talamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri
TC#1 60 TC#2 TC#3

50

40

Scaklk (C)

30

20

10

0 1 2 Zaman (s) 3 4 5

ekil A. 17. f=0.20 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (118) Talamal Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri

HSS (118) TAIN Kaplamal Matkapla f=0.20 mm/dev sabit ilerleme ve v= 30-60 m/dakda llen scaklk deerleri aada sunulmutur.

116

TC#1 50

TC#2

TC#3

45

40

35

30 Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 3 4 5 Zaman (s) 6 7 8 9 10

ekil A. 18. f=0.20 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (118) TiAlN Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri
TC#1 45 TC#2 TC#3

40

35

30

Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 Zaman (s) 3 4 5

ekil A. 19. f=0.20 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (118) TiAlN Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri

HSS (118) TN Kaplamal Matkapla f=0.20 mm/dev sabit ilerleme ve v= 3060 m/dakda llen scaklk deerleri aada sunulmutur.

117

TC#1 50

TC#2

TC#3

45

40

35

30 Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 3 4 5 Zaman (s) 6 7 8 9 10

ekil A. 20. f=0.20 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (118) TiAlN Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri
TC#1 50 TC#2 TC#3

45

40

35

30 Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 Zaman (s) 3 4 5

ekil A. 21. f=0.20 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (118) TiAlN Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri

HSS (130) %5 Co Kaplamal Matkapla f=0.20 mm/dev sabit ilerleme ve v= 30-60 m/dakda llen scaklk deerleri aada sunulmutur.

118

TC#1 45

TC#2

TC#3

40

35

30

Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 3 4 5 Zaman (s) 6 7 8 9 10

ekil A. 22. f=0.20 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (130) %5 Co Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri
Tc#1 45 TC#2 TC#3

40

35

30

Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 Zaman (s) 3 4 5

ekil A. 23. f=0.20 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (130) %5 Co Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri

HSS (130) TiN Kaplamal Matkapla f=0.20 mm/dev sabit ilerleme ve v= 3060 m/dakda llen scaklk deerleri aada sunulmutur.

119

TC#1 45

TC#2

TC#

40

35

30

Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 3 4 5 Zaman (s) 6 7 8 9 10

ekil A. 24. f=0.20 mm/dev ve v= 30 m/dakda HSS (130) TiN Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri
TC#1 45 TC#2 TC#3

40

35

30

Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 Zaman (s) 3 4 5

ekil A. 25. f=0.20 mm/dev ve v= 60 m/dakda HSS (130) TiN Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri

HSS (118) Talanm Matkapla v=30 m/dak sabit kesme hz ve f= 0,20-0,25 mm/devdeki ilerlemelerde llen scaklk deerleri aada sunulmutur.

120

Tc#1 60

TC#2

Tc#3

50

40

Scaklk (C)

30

20

10

0 1 2 3 4 5 Zaman (s) 6 7 8 9 10

ekil A. 26. v=30 m/dak ve f= 0,20 mm/devde HSS (118) Talanm Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri
TC#1 70 TC#2 TC#3

60

50

Scaklk (C)

40

30

20

10

0 1 2 3 Zaman (s) 4 5 6 7

ekil A. 27. v=30 m/dak ve f= 0,25 mm/devde HSS (118) Talanm Matkapla Al 2024-T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri

HSS (118) TiAlN Kaplamal Matkapla v=30 m/dak sabit kesme hz ve f=0,20-0,25 sunulmutur. mm/devdeki ilerlemelerde llen scaklk deerleri aada

121

TC#1 50

TC#2

TC#3

45

40

35

30 Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 3 4 5 Zaman (s) 6 7 8 9 10

ekil A. 28. v=30 m/dak ve f= 0,20 mm/devde HSS (118) TiAlN Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri
TC#1 50 Tc#2 TC#3

45

40

35

30 Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 3 4 Zaman (s) 5 6 7 8

ekil A. 29. v=30 m/dak ve f= 0,25 mm/devde HSS (118) TiAlN Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri

HSS (118) TiN Kaplamal Matkapla v=30 m/dak sabit kesme hz ve f= 0,200,25 mm/devdeki ilerlemelerde llen scaklk deerleri aada sunulmutur.

122

TC#1 50

TC#2

TC#3

45

40

35

30 Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 3 4 5 Zaman (s) 6 7 8 9 10

ekil A. 30. v=30 m/dak ve f= 0,20 mm/devde HSS (118) TiN Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri
TC#1 60 TC#2 TC#3

50

40

Scaklk (C)

30

20

10

0 1 2 3 4 Zaman (s) 5 6 7 8

ekil A. 31. v=30 m/dak ve f= 0,25 mm/devde HSS (118) TiN Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri

HSS (130) %5 Co Kaplamal Matkapla v=30 m/dak sabit kesme hz ve f=0,20-0,25 sunulmutur. mm/devdeki ilerlemelerde llen scaklk deerleri aada

123

TC#1 45

TC#2

TC#3

40

35

30

Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 3 4 5 Zaman (s) 6 7 8 9 10

ekil A. 32. v=30 m/dak ve f= 0,20 mm/devde HSS (130) %5 Co Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri
TC#1 50 TC#2 TC#3

45

40

35

30 Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 3 4 Zaman (s) 5 6 7 8

ekil A. 33. v=30 m/dak ve f= 0,25 mm/devde HSS (130) %5 Co Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri

124

TC#1 45

TC#2

TC#

40

35

30

Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 3 4 5 Zaman (s) 6 7 8 9 10

ekil A. 34. v=30 m/dak ve f= 0,25 mm/devde HSS (130) TiN Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri
TC#1 45 TC#2 TC#3

40

35

30

Scaklk (C)

25

20

15

10

0 1 2 3 4 Zaman (s) 5 6 7 8

ekil A. 35. v=30 m/dak ve f= 0,25 mm/devde HSS (130) TiN Kaplamal Matkapla Al 2024T4n Delinmesi Esnasnda Oluan Scaklk Deerleri

125

ZGEM

Yusuf KAYNAK

KMLK BLGLER Doum tarihi Doum yeri :15.09.1982 :Kayseri

ETM BLGLER Lise Lisans Yksek Lisans Yabanc Dil alma Alan E-posta :19951998 :19992003 :2003 : ngilizce : CAD-CAM sistemleri : Yusuf_kaynak@yahoo.com Adana smet nn End. Meslek Lisesi Marmara ni. Teknik Eitim Fakltesi Makine Eitimi Tasarm ve Konst. Blm Marmara ni. Fen Bilimleri Enstits Makine Eitimi Anabilim Dal