Hikmet Kvlcml Allah Peygamber Kitap

Yaynlar

Tarih Tezi Inda

"Tarih Tezi" Inda ALLAH - PEYGAMBER - K TAP Dr. Hikmet KIVILCIMLI

"Fe-in tevelev Fe- kul hasbiyallh L ilhe ill h, aleyhi tevekkelt ve Huve Rabbl - aril aziyim." "Eer yz evirirlerse, onlara deki: "Bana Allah yeter. Ondan baka taplacak ilah yoktur. Ancak ona gvenip balandm. Ve o byk arn sahibi Rabbimdir".

Peygamberler, ne zaman toplumcul evrimin adal-karmak akndan balar dara dse; kendi alarnda tarihsel determinizmin en yksek ifadesi olan (binlerce yllk kutsallk geleneklerinin kabuu iinde de bulunsa bilim ve bilgi ykl olan) "Allah" yorumculuuna snrlard. Tpk modern sosyal devrimcilerin sktka "Bize tarihsel determinizm yeter !" deyip demir ark demir asa bilim - devrim grevlerinde daha fazla younlatklar gibi. nk antik peygamberler de kendi llerinde tarihsel devrim grevleriyle mjdelenmi idiler. Ve tarihsel devrimler en temelde retici gler determinizmiyle ileyen komncl kollektif aksiyonlu insann, kutsallam (medeniyete gei: snfl topluma paralan) haliydi. Kutsallatrma prosesi de insanlk tarihinin alp kapanan ama birbirlerini aamayan retici gler cycle'larna: kendilerini yeniden reti devirdaimlerine uyar:

Kutsallatrma gidiinin son halkasnda, son peygamber, son (veda) hutbesinde yle seslenir: "Ey insanlar! Bugnleriniz nasl kutsal bir gn ise, bu aylarnz nasl kutsal bir ay ise, bu ehrimiz Mekke nasl mbarek bir ehir ise, canlarnz, mallarnz, namuslarnz da yle kutsaldr, hertrl tecavzden korunmutur."

Kutsallatrmann ilk halkas olan Totemizmde de byledir: Komn, Totemi'ni kutsallatrp o'nu kendi ruhu zerinde egemenletirirken, ayn zamanda kan tekilatlarn - retici gleriyle birlikte her eyini; insann da kutsallatryordu. Toplum biimleri gelitike kutsallatrma retici glere yansd ama hep ayn temellere uymadan edemedi. Binlerce, onbinlerce yl sonra bile ayn temeller; alarak, genileyerek, tannmaz boyutlara gelecek llerde de olsa son peygamberin tutumunda byle dilleniyordu...

GR
Konumuz; "Din"; zerinde en ok speklasyon: dnce vurgunculuu yaplan alan! Oysa tam tersi olmas gerekir: yleyse bilimin en ok kl kuanmas gereken alanlardan birisi de din konusu olmaldr. Bu yzden bu alanda " deoloji" ve "politika" skemez, skememelidir. O yavanlklar ancak bilim ateiyle durdurulup dntrlebilir. Meselemiz hi de kincil-ncl kategoriden bir i saylamaz. nk din konusu, sadece toplumun atsnda tkrdayan bir kltr meselesi deil, insan beyninde dnce mekanizmalarnda ileyen adeta sistemlemi canl bir dnce biimidir. Ve insan beyninde kolayca sklp atlamayacak derinliklere yapm kklere sahiptir. Skld sanld yerde, baka bir nesnenin veya konunun Fetie ediliine: tapmna dnmtr: nsan uuru kendisini bilemedike ne maddi nesnelerin ne de manevi konularn fetiizmini (tapncn) aamaz. nsan toplumunun gidiine gre daha maddi daha manevi tapnlar ne kmaktan geri durmazlar. Ama bu ne klar daima insan zihninin ileyi yasalarna etle trnak gibi bal geliirler. nk insan retici gc toplumsal kanunlarla ilerken, herey insann beyin aynasnda yansmakla kalmaz; o yansmalar yeniden topluma dnerken etki tepkilerde insan zihni ve toplum, kuaklar boyunca srp giden gelenek greneklerini olutururlar. Ve onlar kolay alp - kaznamaz. nsan toplumu ve dn sistemi, hasbel kader tesadfi olarak tanrsallatrmalara kaplmad gibi; "Matah" fetiizmine veya nesnelerin tapncna, illzyonlarna da yle geliigzel dmez veya drlemez. Bata toplumsal gidi kanunlar etkin bulunur. Her kiide ayr ayr yansyan dnce ileyii de, kendi balarna ayr birer dnyadr. Ve ayr bir uzmanlk alan oluturur. Fakat toplumsal yasalarn ileyilerinden hayat bulduklar iin son zerrelerine kadar toplumsaldrlar. Ve kanunumuz iine girerler. "Tutkular" insan yeniden ve yeniden ldrp diriltebilirler. Bu sadece toplumsal deil, ayn zamanda zihinseldir de. Modern ada "Matahlar"n veya daha geni anlamda nesnelerin manevi konularn tapnlar alm gibi dururlar. Tarihsel devrimlere kyasla sosyal devrimler, eski uykuda gezer, uursuzluktan veya altuura atllarndan ve ykmlarndan kurtulmu saylrlar. Bilin ve tekilatlanma gelitii lde matahlarn fetiizmi de alr elbet. Ama kutsallatrmann yks bitmi grnmyor. nsanln sosyalizmi yakalad gnmzdeki aamasnda bile; "sovyet" insanlarnn lmleri bahasna "duvar"lar amaya almas, sadece kapitalizmin yaratt tketim illizyonlaryla (kabaca) aklandnda bile, insan uurunun hl matah ve nesnelerin tapncn aamad ortaya kar. Maddiyatn maneviyat ezii ve tketii srmektedir. Demek modern proletarya da, modern byk-kk burjuvalar gibi nesnelerin tapncnn potansiyel tehditi ve tehlikesi altnda bulu3

nur. Konu bu kadar ciddi ve ebedi gibi grnmektedir. Stalin ve Mao'larn saraylara tanmakta gecikmeyileri tesadf saylabilir mi? rice "Markisist - Leninistler" byle yaparsa, ufaklar kimbilir neler yapmazlar? "Tapnlar" konusu dorudan kutsallatrma prosesine ve insan zihninin ileyi yasalarna baldr. Burada ikincisine giremeyeceiz. O apayr ele alnacak bal bana bir alandr. Fakat dolaysyla eilmi olacaz. nk her ikisi de bir arada bulunur; toplum ve kii gibi.... nsan toplumu da, canl trlerinin geliim kanunlar benzeri kendi kanunlarna uyar. Ancak o kanunlarn kkleri ok derinlerde kald ve byk sansrlerde toplum biimleri katmanlar altnda gmlp kald iin insan toplumunun gidi kanunlarnn olabilecei bile nemsenmedi ve asla kavranmad. Tarihte hibir gidi kanunu bulunmad iddialarna dek sapld. Oysa zerinde hi durulmak istenmeyen, insan toplumunun doadan gelme, ilk doal ham prlantas: ekirdei olan Komncl Toplum, tarihin btn kilitlerini aabilecek B R C K anahtardr. nk en ilk temel ekirdek olmas itibariyle, toplum biimlerinin btn geliimi kanunlarn kendi iinde saklar.

1- nsan Toplumunun Komn temelinde paralan ve derleni (kendisini yeniden retme) yasas: Toplum biimleri srekli olarak komn ekirdei temelinde paralana ve toplana urayarak kendisini yeniden retir. Paralayc ve derleyici rol oynam grnen tarihsel ve sosyal devrimler de; onlardan kagelmi snfl toplum medeniyetleri ve rejimleri de ayn temellerden kalkarak hep komn temellerini yeniden retmek uruna alp kapanrlar. Bu yzden o devrimlerin ve rejimlerin liderleri de birbirlerine paralelleirler. Birtek (ayn) akn sonucu olurlar. Toplumun paralanlar, sosyal snflar, tabakalar, zmreler, kiiler ynnde artarak srerken, toplumun insanlk lsnde kollektif derlenii de artarak srer. kinci byk savatan sonra, grnr-grnmez parolalarn hep "Bir tek Dnya" parolalarnda ifade buluu tesadf deildir; demek paralann lleri evrencil boyutlara ulatka derleniin lleri de bir tek insanlk kollektivizmini vurgulamak zorunda kalr. Toplumun paralan ve derleni yasasnn sebebi nedir? Bu yasay da gden daha temelli yasalar var mdr? Evet! bunun en genel sebebi, toplumun ilk ekirdeinde yer alan yasalar aamamak zaruretlerinden kaynak alr. Bunlar retici gler'dir.

2- nsan toplumunun retici Gler Yasas: Komn ekirdei her yanndan smskca birbirine bal, birbirinsiz olamayan retici glerle rl biimde doal bir geliimle olumutur.
4

retici Gler: nsan ve Tarih (gelenek-grenek) retici gleri manevidirler. Ama maddi olan Teknik ve Corafya retici gleriyle DENK ilerler. Denk: matematiksel ilemekle birlikte ilerinde en aktif ve canl olan insandr. nk bilin geliimiyle hepsinden ayrlr.. Fakat bu denk ileyii deitirmez, sadece retici gler yasasnn bilinle gdln insann eline vermeyi sonuna dek ister. Bu da denk gidilerinin icabndar baka bir ey deildir. retici glerden herhangi birisi abartld m denklemcil (cebirsel) gidi bozulur ve irili ufakl krizlerle bu bozukluk kendisini ifade etmeye balar; devrimlerle dzeltmeye kadar ular... Paralanma ve derlenme yasas tarihsel ve sosyal devrimler yasalaryla yrr. Ancak bu yasalarn da temelinde asl retici gler yasas yer alr. Bu yzden insan toplumu dalp yozlamay ilanihayet: sonuna dek srdremez. retici gler, kendilerini veya biimini verdikleri veya zn oluturduklar toplumu yeniden retmek zere yeni ve daha kaliteli bir aama iin derlenip tohumlanrlar. retici gler, evrenseli fethetmek ve insan bilinciyle gdlmek zere "Bir tek Dnya" yayln ve derleniini isterler.

3- retici Glerin DENK'lii veya birbirlerini aamay yasas: retici gler, birbirleriyle diyalektik eliki ve yar ierisindedirler. Ama birbirlerini baltalayarak aamazlar; hie sayamazlar. Kimi zaman birbirlerinin altna-stne-arkasna-nne dmeleri yzeysel ve yanltcdr. Henz insan bilinciyle kendi kanunlarna uygun biimde gdlemeyilerinden; kendiliinden, aklar henz insan bilincinde, onlarn kanunlar bakmndan, kesin hatlaryla oluamad iin, bunu oluturmak zere yarrca-ekierek akarlar. a- nsan retici gc, toplum ve kii diyalektiiyle dinamizm bularak, teknii ve corafyay ileyip gelitirirler. Teknik ve corafya da insan, toplum ve kii diyalektii iinde belirleyip determine eder. Ama ne toplum kiiyi ne de kii toplumu sonuna dek hie sayp aamazlar. Onlar da kendi ilerinde denk cebirsel akarlar. Kii: indvvalizm, kapitalizmle birlikte urlatrlp dahhameletirilmeye allmtr. Bunun kk 7000 yl ncelere tefeci bezirganln Filizlenilerine dek uzanr. Kii toplumu hie saydka toplum tarihsel ve sosyal devrimlerle kendi gcn yeniden ve yeniden oluturmay baarmtr. Komn andaysa kii yok gibidir. nsan retici gc tmden toplumdan ibaretmi gibi grnr.
5

Bu yanltcdr. Kiiler, toplumun en kk yansmalar olsalar da kendi balarna ayr birer dnyacklardr. Ve toplum kiilerle dinamizmi bulur. Toplum kiiyi aarsa, sorusu bile samadr. Toplum kendi dinamizmini kendi eliyle ldrm olur. Veya bunu zaten insan reyimi ve retimi bakmndan sonuna dek yapamaz. Kii de toplumunu aamaz. Kiinin toplumu amas yeni bir toplum biimini nermesiyle olur ki konumuz o deil ; kiinin toplumu veya toplumun kiiyi hie saymasdr. Kiilerin toplumlarn hie saylar antik tarihte younlatka o medeniyetler ve kentler yok oldular. Bu emperyalist dnya iin de sz konusudur. Emperyalizmin anavatanlarnda hl hazr yiyicilikle yaamas dnya apullarna baldr. Fakat bu ilanihayet sremez. zetle kii toplumu, toplum kiiyi baltalayp hie saydka, insan retici gc inmelenir ve teknik-corafya retici glerini realize edemez; reyim ve retimi de fel etmeye balar... b-) Teknik retici gc insan ve corafya retici glerini sonuna dek baltalayp hie indiremez. nk kendisini realize eden insandr. Kayna ise doa corafya retici gc alarak doadr. O halde tekniin ve kii mlkiyetinin urlatrlmas evrensellemelerinin sonuna kadardr: toplumsallatrlp smrlecek doa ve toplum paras kalmaynca binilen daln kesildii plack herkese grlm olcaktr. Ki zttna atlay o denli evrenselce yaman gelir. nceden aylmak gerekir. Ve btn bu rglerin szgelimi alnyazs, ilk insan ekirdeinin onbinlerce yllk gidiiyle olumu komncl yapsna dayanr. nsan toplumu'nun kendisini (paralanp-derlenerek) yeniden retii bu yzden o ilk ekirdek temellerinden ayrlamaz. O'nu anlayamaymz, henz aacn endamna - dal yaprak ve meyvelerine takl kalp tohumunu nemsemeyen bencil ocukluumuzdandr. Aylmamz da o derecede yaman gelecektir...

nsanlk tarihinin ilerleyii devrimlerle olur. 6500 yllk Antik Tarih saat dzenliliinde amayan tarihsel devrimlerle ilerlemitir. 500 yldr sren modern tarih daha bilinli sosyal devrimlerle ilerliyor. Tarihsel devrimler, dorudan komn ve komn gelenekleri gcyle gereklemitir. Sosyal devrimler, komncl temellerin bir alm ve yeniden retilmi biimi olan modern devrimci sosyal snflarla ve halklarla gereklemitir. Ve bu yzden daima ilk doular kollektivizmin potasnda hayat bulmutur. Eksiklikleri de daima kollektivizmin gelitirilmesiyle giderilmek zorunda kalmtr. Tarihsel ve Sosyal Devrimler yasasnn temelinde yine ayn retici gler yasas bulunur: retici gler kendilerini kuatan mlkiyet biimlerini dar veya zincire vurmu bulduklarnda yenilerini yumutlayp gelitirirler ve vakti gelince yavrularlar... Ama daima hatrda tutulmaldr ki btn bu geliimler, o ilk insanlk tohumu ekirdei temelinde; o temellerin yeniden retilmesi biiminde olur. Ve orada insan, retici gler ierisinde en aktif olandr, nk retici glerin yukarda andmz btn eliki ve geliimlerine bilin ve alt bilinciyle sentezcil tepki verir...
6

4- nsan Toplumu'nun Tarihsel ve Sosyal Devrimler Yasalar:

te konumuzu bu yasalar erevesinde ilemeye alacaz. * Konumuz: "Tarih Tezi"miz nda kutsallatrma prosesinin son halkas olan: "Allah" "Peygamber" "Kitap"tr. Morgan'n aratrmalarndan kan tarih ncesi biliminden 1877'den beri Komn zerine bir asrdr yaplan ve o derecede de kartrc olan uzman aratrmalar gibi; kutsallatrma zerine de onlarca yldr sren uzman etdleri oldu. Frazer, Kramer, Ceram, Campbbell, Toynbee bunlarn en gze batanlar. Bu alanda da birikim bilimi dalar kadar birikti durdu. Ama tasnif edici gidi kanunlarn arayan bir alma ortalarda grnmyor. Oysa toplumsal gidi tmlyle gz nnde tutulmadan kutsallatrma prosesi aydnlanamaz. Kutsallatrma gidii de tmden bilince karlamadan onun son halkas olan tektanrcl rten perdeler aralanamaz. Konfzyonizm: kafa karkl yabana atlr cinsten deildir. Teoride devrimi ngrr. Sosyal devrimler kltrel devrimlere tramplen olur; dorudur. Ama sosyal devrimler de, aslnda kltrel eitsel-hukuksal ve benzeri devrimlerin stratejilerini iinde barndran engin teorik (kltrel) devrimler gereklemeden salamca doamaz ve ayaklar zerinde yryemezler. "Allah" doru drst armz unun uras Hz. Muhammet'ten beridir. Oysa ilk Allahlar, insanln neredeyse douundan beridir. Ve deie gelirler. 1- Demek bir kutsallatrma prosesi sz konusudur. Totemizm'e kadar uzanr. nsan toplumu, iinde doup gelitii evreni yorumlamay bile dnemeden, dorudan doruya doann ocuu olarak gelitii anda kendisini kutsallatrma gidiinin beiinde bulmutur. Ama yine de, insann dnmeden tasarlamadan yaad bu kutsallatrma davran totemcilik, kendi evriminin veya evreninin kendiliinden yorumunu iermitir. nsan toplumunun ilk totem tanrlar: Aalar ve hayvanlar, insann nereden geldiinin lmsz belgeleri olmulardr. Totemizm ataya inan dini saylr. lk ata: doadr. Demek ilk insan, doadan geliini kendiliinden bir geliimle ortaya kan totem inanyla ifade etmitir. Bunu bilmeden istemeden ama alt uuru gelitike yapmtr. Hayvanlar aleminden kopumadan bunu yapamazd. nsan, hayvandan apayr bir ruh'a kavutuka dncesi gndelik bellek dzeyinde de olsa gelimeden yapamad. lk cinsel yasak, insan toplumuna ve insan beynine der dmez ilk kutsallatrma geliimleri balam olmalyd. *

Doa (bitki ve hayvanlardan oluan) atalar, ilk totem sentezlerinde kendilerini kesince gstermi bulunuyorlar. Sonradan bunlar toplum biimleri geliip aldka, ana ata, baba ata, kral ata, devletl-sarayl kral ata tanrlara, hatta snf zmre-meslek, yetenek ata tanrlara ve giderek her eyi yaratc bir tek ata tanrya: Allah'a dnmtr ki bu determinizmin en yksek ifade tarzdr. Bundan sonra kendisini bilince karma prosesine dneceinin iaretlerini verir. Konu sanldndan daha derin kkl ve dal budakldr. 200 bin yl ncelere dek tarihlenebilen Neanderthal: Ate insan l gmmeyi biliyordu ve ruhlara, lmden sonra dirime inanyordu. Demek kutsallatrma prosesi bu denli gerilere gtrlebilir. Peki yleyse neden o kkler, modern insana hi olmam gibi grnr? 2- Bu Byk Sansr ile gelimek zorunda kalan snfl toplum yzndendir. Kendini ve tanrsallklarn yceltirken, komn' ve inanlarn sonuna dek yok etmeyi bayraklatrmtr. Bu yaman yok edici-kleletirici gidi kendi gcne denk bir yamanlkta eski kkleri bilinlere karc ve retici glerin modern geliimine uygunca yeniden canlandrc bir zttna atlay getirmeden durabilir miydi'! Kutsallatrma gidiinin son halkas olan islam medeniyeti'nin tefeci-bezirgan saltanatn btn kallelii ve korkunluuyla hortlatan Emeviye a, peygamberlerin Allah sistemini hayattan koparp rafa kaldrd .Evrencil bezirganlk smrsne klf yapt. Zaten bu yol ile tarihsel devrimleri olmamsa dndrnden beri almt. Arkadan gelen Abbasiler, Seluklular, Osmanllar da ayn proseleri yaadlar. Modern kapitalizm ise, laisizm ile evrensel tefeci bezirganln Allah'n dnyevi iktidarlarndan alaa etse de, gksel iktidarna dokunamad iin, o byk sansr, modern ada da srp gitmi ezi ve smrnn arac haline getirilmitir. Hele doulu toplumlarda bu gidi katmerlenmitir. 3- Bu yzden kutsallatrmalarn kavran ertelenmi, ilk halka ile son halka birbirlerine kararak seilemez hale gelmitir. Yine de her eye ramen 19'uncu yzyln ikinci yars ve 20'nci yzyl tml dnce devrimleri atlmlar bakmndan verimli oldu. Her alanda birikimler dolup tat. tasnif etmeye kald. 4- Byle bir tasnifte ilk dikkat eken nokta, madalyonun iki yz olan u gereklik oldu:

a- Byk sansrle gelen geliimin; b- lk halka ile son halka'nn ayn temellerden ykseldikleri halde, tannmaz hale gelip, dnen balar bile kurban edecek konfzyonizme boulmu oluu. Burada son halka'dan aslacaz, nk prose o son halkada hem krdm edilirken hem de yazl aydnlatmlara belgelere ulamtr. Mesela sadece Hatemel Enbiya: "Son peygamber" sz bile kutsallatrma prosesinin var olduunu ve son'una gelindiini; bundan sonra Allahn ve peygamberinin ilerini insanlara devrettiini; insan dncesinde ve toplumunda yeni d8

nmler yaanarak gereklie ulaldnn Allah ve Peygamber kelamyla aklandr. Bu denli gereki ve ngrldr. * nce insan toplumu vardr. Allah insan toplumundan kt. Sonra insan, Allah'tan yaratld gibi oldu. Allah' insan yaratt halde, insan yaratann Allah olduu sanld. Neden? Bu sanmann altnda bir gereklik: doa ve insan determinizminin payn aramamal m? "Hereyi insan yaratt" dersek insan ne veya kim yaratt diye sormamz gerekmiyor mu? lk totem tanr bu denli nemlidir. Doaya uzanr. " nsan insan yaratt" sznde de bir gereklik pay var elbette. Ama yine de bu bir ksr dng olmaz m? "Doal eleim" yasas bu denli nemlidir. Genel maddeciler iin Allah' insann yaratt su gtrmez bir gerekliktir. Ama " nsan nasl oldu da Allah' yaratt?" sorusuna yeterli cevap arand hele hele bulunduu sylenemez, ikincisi: Allah' insan yarattysa (burada rol oynayan sosyal ve zihinsel - psikolojik mekanizmalarn ne olduu bir yana) " nsan kimin ya da neyin yaratt" sorusuna yeterli cevap arand, hele hele bulunduu sylenebilir mi? Buna da gsmz gere gere evet diyemeyiz.

" te u kadar zamandr Darvinizm, u kadar zamandr Marksizm maddecilik alannda arpyor yetmez mi? denecek elbette... Ancak ne Darvinizm Marksizmle ve Marksizm Darvinizm ile sentez olmay braktk, sentez olma savan drste yaln kln balatm saylmazlar. Bu da ho grlebilir ise de, bunsuz yani sentez olmakszn yukarda andmz sorularn cevaplarn doyurucu llerde arayp bulamayz. Belki buna vakit var, diyebiliriz. Ama ne Darvinizm ne de Marksizm kendi ilerinde kendi mantk bulu teori silsilelerini (daima ykselerek ilerleyen ve bir tek senteze ulaan geliimlerini) tamamlam saylmazlar. Elbette bu alanda da savalar veriliyor. Darvinizm somut bitki-hayvan genelliinden somut hcre mikro biyolojisine girdi.

Marksizm, kendince her yandan her eyle megul pozlarn verse de, bilebildiimiz kadaryla bu savata Darvinizm'den ok daha geri kald. Marks'n ve Engels'in mantk bulu teori silsilesi bile kavranp ilerletilemedi. Teorik tapn hecmeleri (krizcil ataklar) iinde teoriye dokunulmaz kutsal tabu kalnd. Biz yllar yl bu boluu doldurma sava iinde olduk. Konu, ok genlikli hatta denebilir ki nkleer verimlilikte oldu. nk maddenin paralanabilir en kk paras Atom'un paralan kanunlar gibi, canlnn en kk paras Hcre ekirdeinin gidi kanunlar gibi, toplumun en kk paras Komn'n paralan kanunlari zerinde duruluyordu. Barbar (Komn) insann ilenmemi ilk temel cevher filiziydi. O ilk cevher filizinin medeniyetlere zl kanunlar veya barbarlarla medenilerin kyasya d diyalektii hemen btn tarihin gidiini yakalamamza yardm ediyordu. nsanlk tarihi, toplum biimlerinin geliim tarihidir. Ve bu gidi ister istemez, tpk fizik ve biyoloji kanunlar benzeri kanunlara uyar. Bunda alacak bir yan araymz, olabildiine esnek olan sosyal olaylarn iinde kanunlarn seilemez oluundan ve onlar yaamaktan semeye vakit ayrma gcn bulamaymzdandr. Hatta o gc bulanlarn bile bu yolda sk sk yenik dmelerinden; yolun sarp oluundandr.

Ancak bu yol sanlan ve umulandan ok daha verimlidir. Sadece toplum biimlerinin geliim kanunlarn vermez; din gibi kltrel hukuksal sanatsal edebi zihinsel prosellerin peelerini de kaldrp gerek yzlerini eletirerek bu geliim kanunlar uyarnca gereken atlmlara yol gsterici olabilir yenilerini temellendirebiliriz. Birincil olan devrimci stratejik grevlerin yanbanda ikincil kalan kltrel-eitimsel o kadar kapsaml ve ok iimiz var ki; bunlar zamanla birincil grevler haline gelecektir phesiz. Belki de bazlar oktan iie gemi bulunuyor. Ama biz, onlar ayklama iine bile giriemiyoruz. Ancak "Tarih Tezi"mizle ilgili ve stratejik aamamzn z ve yedek glerini dolayszca etkileyen konulardan balcalar olanlara eilmeden edemiyoruz. Din gibi kltrel duran ama ok derin kkleri olan ve bilin srelerimizi zincirleyen, o llerde de kiilik hezeyanlarna yol aan olaylarn maddesini ele almaktan geri duramadk.

ehit olmu bir yaz yeniden diritilebilir mi? Bu imkanszdr. nk "Hayat" gibi bir kelimede dillenmi bulunan tarihsel determinizm hi durmazken zihinsel devinimlerimiz de yerinde sayamaz. ster istemez ayn yazy yeniden yazmak, deyim yerindeyse yenibatan diriltmek olanaksz kalr. Bak alarmz hatta literatrmz bile bakalaarak konuyu hayatn akna paralelletirir. Veya hayat bak alarmz en kk deyimlendirilerimizi bile etkileyerek, konuyu yepyeni boyutlara tar. *

Bu konu bir yazmzda kllatrlmken ehit edildi... Bir kere daha anladk ki Trkiye gibi doulu geri braktrlm lkelerde din; sosyal kltrel ve psikolojik olarak sal sollu pek ok kafann koparlmasna yol aabilecek, iliklere sinmi bir konudur.

Din konusu birok kitabmza tam sonsuz denebilecek dal budaklarla doludur. Burada Kur'an ve Muhammed bir de ilgisi olduu kadaryla, bunlarn. lk kkleri olmas itibariyle "Hz. brahim gelenei" ile snrl kalmaya alacaz. Dolaysyla insan Allah' nasl yaratt? veya insan insan nasl yaratt? veya insan' yaratan nedir? gibi sorulara somut brahimMuhammed-Kur'an prosesi iinde cevaplar arayacaz. Ki bu konudaki baka almalarmza ve olabilecek almalara olabildiince somut ve salam bir basamak oluturabilelim. nk klna dokunulmam; deitirilmeden gnmze dek gelmi yazl en son en.gelikin kutsal kitap Kur'andr. Hadisler-Snnetler- ncil-Tevrat ve arkeolojik kazlar yorumlar medeniyetler ilk Irak medeniyeti (Smer) tabletler, mitolojiler bu son belge ile karlatrlarak yorumlanabilirse; Allah'n ilk kklerine inmek ve bilinlere karmak daha aktalize edilebilir ve kolaylatrabilir. nsan'n akl-zekas, nce arca somut keskin olaylarla doldu. Ve somut yalan bilmez dnd ve davrand. Bu dnce ve davrannn potas yine yalan bilmez kollektif insan aksiyonu : komn idi. Doadan kagelmi doann doal bir eki olarak doan gelien komn, keskin somut seleksiyon olaylarnn rn oldu. Olaylar birikip teknik gelitike vahet alar alp barbarla geildike somut gndelik bellekli dnceden soyut sentetik bellekli dnceye geildi. Soyut sentetik bellekli dnce biriktike yeni teknik keifler yapld. Teknik ilerledike somut olaylar ar birikerek soyut fikir sentezleri hzland. nsanolunun ilk tanrlar
10

veya dinleri de dnce ve davranlar gibi yaln keskin somutlukta, yaamlarnn bir yansmas oldu. Tanrs da cenneti de cehennemi de yanbanda hatta iinde aralarndayd. Snfl toplum: Medeniyetlerle birlikte bu somut din sistemleri de soyutlat-yalanlat. Gkselleti. lk kklerinden kopuk seilemez hale geldi. Bu o kadar soyutlat ki, insan biriken bilgileri bilimleri nda o'nu yeniden somutlatrmak ve bilinlere karmak aamasna girmek zorunda kald. ok genel bir paradoks yaparsak, ilkel somut yaamn ve dncenin diyalektii soyut dnme ve davranma; soyut dnme davranmann gksel arlamasnn diylektii: somut bilimsel yercil dnce ve davranma veya toplumun (kltrlerin de) gidi kanunlar oldu, diyebiliriz. nsann tezatlar kuran zekas ve sentezleri karan akl (inanlmaz-artc merak) soyutlua sonuna dek dayanamyor. En yreksizlerimizi bile bazen olmadk meraklar ldrebiliyor; ldrmese srndrebiliyor. nsan bu meraklarn giderecek; karanlklar aydnla bomadan rahat edemeyecek; ayaklarn yere basan somutluk iinde huzur bulacak, nk insann ruhu ve bedeni o somutluk ve yalnlk iinde hayat buldu. O gerei bulmadan ve o gereklik iinde yaamadan ona rahat yok. Eyann tabiat gerei bu. Niye alnp darlalm ki? Bu yolda insan gibi savaalm yeter. Hayvan gibi didimenin getirdii ehit ve gazilerden ders alamamak bnln bile, devrimcilik- kemalizm ve eriatlk nc gibi gstermek, sosyal hayvanlmza deva olamaz. Ve halkmza reva grlemez.... * nsan sosyal veya toplumsal bir yaratk ise, insann "igds" hayvanlarda bulunanlar gibi organcl determinizmlerden ibaret zincirlemeler deillerdir. nsann igds yleyse toplumsal gidi kanunlarndan baka bir ey deildir. Her kiinin akl, kendisinden ok nceden ileyen evrimsel kanunlaryla geriler veya ilerleyebilir. nsanlar kendi tarihini yaparken, gemiin mirasyla yaparlar. l kuaklarn gelenekleri yeni kuaklarn beyinleri zerine birer kabus gibi ker. Hz. Muhammed de, brahim geleneiyle byd. Ama akln sadece o gelenekle trplemedi. Yaad olaylar yorumlayp ynetmekten geri durmad. Gelenek aklyla realiteyi veya aklyla yorumladklarn ayrp rasyonalizme geemedi. O'nu ibn Haldun 700 yl sonra takdire ayan bir laisizmle baard. Muhammed, laisizmini din gelenei iinde bilmeden saklayp gelitiren mslman cumhuriyetiler gibi davrand: brahimin tek tanrcln, bedevinin ok tanrclna stn ve aklc tuttu. Bununla da kalmad, iledii tarihsel devrim grevlerinde ve olaylarnda ulat her aklcl sentezi ayetletirip tek tanr geleneini gelitirdi... Muhammed nakli geleneksel bilimi batac edip akli bilimleri geleneinin emrine sokarak bilinalaltna bastrd .Tanrsallama prosesi byle icabettiriyordu. Ancak bu tek yanda ambale olursak yine gerei karm oluruz. Muhammed akl, gelenein emrine balarken, akln zerinde din kabuunu bilin yerine koyarak akl geliimini bir l11

de zincire vurmu oluyordu. Ama din geleneini de aklla yourup evrimsel determinizme, tarihin gidi kanunlarna bilmeden yaklatryordu. Bu durumda bni Haldun, Muhammed'den 700 yl sonra, iliklerine dek mslman olduu halde, akl ve tarihsel gidi kanunlarn, nakli bilimlerden (geleneksel teoloji bilimlerinden- Fkh-hadis-tefsir vb.'den) kurtarmaya, laik olmaya alarak Tarih Bilimi'ni kurmaya kalkr. Biz tarihsel maddeciler 600 yl sonra, bn-i Haldun'u bir adm teye gtremez miyiz? Bunun iin iki ii bir arada denemeliyiz: 1- Nakli-geleneksel brahim Allahlnn kabuu altnda gelien Muhammed'in Kur'an'n uur altnda ileyen asl tarihin madde ve ruhunu bilinlere karmalyz. 2- Bylece modern insann, bugnk bizlerin, bilin altna bastrlm din duygularnn asl evrimsel kanunlara uzanan kklerini bilinlere karp teolojik zincirlerimizden kurtulmay denemi oluruz. * slamn ilk filizlenmi yllarnda, nakli din kabuu bilin yerine geerken, tarihin gidi kanunlarn sezerek aklla yorumlayan Muhammed'in aklyla birlikte tarihin kanunlarn da uur altna bastrm oluyordu. Dinin uuraltnda yatan ey bylece evrimin kanunlar dinin asl maddeleri ve ruhu denen ey oluyordu. Bunu ortaya karmay denemek gemi dinler iin de ayn eyi yapabilme gcn kazanmak olabilir. Bu yzden Muhammed'in geleneksel tek tanr fikrini, bilmeden sezilerde tarihsel determinizme yaklatrma aklcln bizzat kitaplatrmas ve klna dahi dokunulmadan, (tahrif edilmeksizin) gelecee iletilmesini kurallatrmas bu i iin bulunmaz deerde bir kaynaktr. Hz. Muhammed ve Kur'an'n en gksel buyruklar en yercil tarihin madde ve ruhundan uzak drseler bile, Tarihi yapan insanlardr. Evrim dnda hibir ey olup bitmediine gre, sylenen yazlan samedani eylerle gerekler arasndaki ba kurmak nasl olabilir? Tarihin gidi kanunlarn yaanan aa uygulamak suretiyle.

Dinin altnda ileyen evrimsel kanunlar ortaya koyabilirsek, modern insann da dinsel uuraltn bilince karmaya yardm etmi oluruz. Bunu vahi alara (mitolojilere) dek gtrrsek akl zincire vuran saysz din ve kltr kalntlarndan arnm ve tarihin kanunlarna uyumu getitirmi oluruz. Hemen herkesin anlayp kabul edecei gibi her nder veya peygamber kendi ann en otantik yaratdr ve ibret alnacak bir rneidir. Aydnlarmz bunu pekala bilirler, ama i kendilerine gelince, aydn ve fikir adamlarn tanrlatrmaya baylrlar. Ki kendilerine de bundan pay ksn. Hz. Muhammed'i abartmaya gerek yok olduu gibi ele alnsn! Hayr aza bile alnmaz. Bunda bir altbilince bastrma yok mu? u kadarn iaret etmekle ie balayabiliriz.

Nasl nakli bilimler akli bilimleri uuraltna itmilerse ylece modern ada da akli bilimler veya daha dorusu bilimsel biriki, din bilimlerini (teolojiyi) uuraltna bastrmtr.

12

1-Hz. Muhammed'in pek severek syledii sz uydu; "Ben sizler gibi insan kiiden baka bir ey deilim". 2- Muhammed yine zerine basarak peygamberlerin sonuncusu olduunu bildirmitir: "Hatem'el enbiya" Btn nakli allah gelenekler-mistisizmler bir yana, bu iki szde; Muhammed'i peygamber yapan eyin kendi andan tarihten baka bir ey olmadn sezen dahiyane aklclk determinizmcilik yatar. Din (Bilin) kabua, bu akl-determinist sezileri Allah'a balasa da; alttan alta alt bilin derinliklerinde olaylarn gidiini sezerek olaylara uyma eilimi yer alr. "Ma ene, illa beern mislikm"

Bu una benzer: Bilim adamyla sanat, sanatyla bilimadam birbirlerinden pek holanmazlar. Sanat bilinalt demektir genellikle; bilimadam ise bilin demektir. Bilin, bilin altndan, bilinaltda bilinten pek holanmazlar. nk ikisi de birbirlerine zt dman kardetirler. Bilin bilinaltn bilince kardka o'nun iini bitirir,ama bilinalt az yaman deildir; alttan alta bilincin kuyusunu kazmak iin pusularda kriz bekler. Bilin, bilimsel btnl kesin biimlerde kurduka bilinalt pes ederek uysallar. Ki ancak o zaman o bilim adamyla sanat ve sanat arasnda bir anlama salanabilir. Sanat da bu tr bilince yaklatka sentez olma yolu alr. Bilim ile sanat iki yzll ap barr. te bu aamaya kadar, bilin, bastrm olduu sanat bilinaltn biliminde bilmeden yanstrken; sanat da yine bilmeden bilinaltnda bilimi yanstr.

nk bilincin bilinalt olmakszn; bilinaltnn da bilin olmakszn yaayamayaca gibi; bilim sanatsz, sanat da bilimsiz olmaz. Ama ne are ki iktidar sava bilin lehine gelimeden bu sava durmaz. Antik ada iktidar dinde idi, bilin yerine geerek bilimi bilin altna bastrd. Modern ada iktidar bilime geti dini bilinaltna bastrd. Bunu ancak, tarihi ileten kanunlar bilindike kesin egemen bir zme kavuturabiliriz; denenmesi gereken budur. Muhammed kendine peygamberlii yaktrsa da giderek kendisini peygamber yapan eyin tarihi olaylar olduunu kuvvetle sezdi. O da herkes gibi turhall bir hall insand. Ve medeniyet her yan kapladka kendisi gibi lkc kiiliklerin kalmayacan ve kamayacan da sezdi. Dini peygamberliklerin de sonu gelmiti...

Bu determinist seziler alt bilincinde iliyordu. Tpk sanatdaki gibi!..

13

kinci Blm

KUTSALLATIRMA PROSES N N IKI KKLER

1- ALLAH-F YAT VE TAR HSEL DEVR MLER

Determinizmin gidi kanunlar, bir tek arz talep ve fiyat kanununa indirgenebilir mi? Arz-talep ve fiyat kanunu dediimiz bile, ekonomik determinizmin sadece pazar kanunudur. lk Smer bezirganlar tamkaralarn geliimiyle birlikte; kentlerin surlarn ykp pazarlara alp ehirletirilmeyle birlikte balayan arz-talep ve fiyat kanunu, 7000 yldr piyasalar hop oturtup hop kaldrrken insan toplumunu da etkiler. Ama bu determinizmin bir sonu etkisidir. Btnyle kendisi deildir. Zaman zaman antik ve modern tarihte, gelen ktlk-bolluk krizlerinde belki bezirgan ve kapitalistlerle determinizmin veya Allah'n kendisi veya btn gibi grlebilir; ylece alglanabilir. Ama bugn pekala biliyoruz veya seyredebiliyoruz ki arztalep-fiyat meselesi, hayatn ( determinist gidiin) ta kendisi olmaktan ok uzaktr. Pazar yoksa arz-talep-fiyat da yoktur. Bu yzden pazarn oluumu da geliimi de l de bir sre gerektirir. Ve pazar bu yzden, hayat denen doa ve insan toplumu yaamnda zaman zaman hep gibi gzkse de zaman zaman hitir ve hilie gitmek zorunludur. En hep olduu zamanlarda dahi, Kur'an'dan rendiimiz yeter de artar bile: arz-talep-fiyat kanununu elinde tutanlar nce talasalar da, sonra talanmaktan beter olmulardr. Hayatn fiyatlardan daha nemli ve deerli olduu Allah kelamyla her surede ve neredeyse her ayetde iyilikle-holukla olmad iddetli azarla nasihat edilmi durulmutur. Tevrat ve ncil'de de benzer, bilhassa "Sleyman'n Meselleri:"nde nasihatler ldar. Kur'an gibi bir Tarihsel Devrim'le pekiip pazar gcyle ayaklar altna alnabilmi olsalar da, azgnlam tefeci bezirgan toplumu olan srailoullarnda bile pazar ve pazar kanunlar, daima hep olamamtr, olamazd da. Yahudi pazarlar tarihsel devrim ve medeniyet dalgalaryla bir varolup bir yok olurdu, ama Yahudiler;bir trl kendi tarihsel devrimleriyle pazarlara egemen olamyorlard. Bu, gidi pazarlar ve kanunularn tek Allah'la zdetirmeyi getirse de, tek Allah sezileri veya ideolojileri, pazar kanunlarndan ok daha derin temelli ierikleri saklar; sadece fiyat determinizmiyle aklanamazlar. Pazar (snfl toplumticareti = mallarn arz-talebi ve fiyatlan) henz ortalarda grnmezken, hem de binlerce yllardan beri, hatta insanln hayvanlar aleminden insan toplumuna srad andan beri Allahlar bulunuyordu. Diyebiliriz ki insan toplumu: komn olduundan beri, belki de yzbinlerce yldan beri insan toplumu Allahlaryla birlikte yaard. Demek Allahlar snfll toplumun pazar kanunlar yaratmad. Grnen odur ki, arz-talep-fiyat kanunlarnn cirit att modern emperyalist ve sosyalist toplumlarda da, tam tersine en kkl tek Allahlar bile geri gelmemecesine kklerinden yolunuyor veya kendiliinden solup yok oluyorlar; Allahszlk yaygnlayor. Ve yine grnen oldur ki bu sreten geliecek olan modern snfsz toplumlarda da Allahlarn yeri olmayacak.
14

Demek ticaretin en modern biimlerinin egemen olduu modern snfl toplumlarda da ticaretin ortadan kalkt modern snfsz toplumlarda da Allahlar kklerinden sonsuza dek kaznmak zere yok oluyorlar. Ama ticaret ve pazarn hesabnn okunmad ilkel snfsz toplumlarda ise Allahlardan geilmiyor.

Buradan alnacak dersler ok elbette ama konumuz andan u genel yargy ortaya karm bulunuyoruz; nsan toplumunun Allah edinmesi de, Allahlar tek Allah'a indirgenmesi de ve Allahlar tmden kaldrl da dorudan doruya arz-talep-fiyat kanunlarna balanamaz.

Bu baka bir eydir, tek Allahl veya Allah'n yaratcsn arz- talep-fiyat (pazar) kanununa balamak baka bir eydir. Biz kanunun derinlemesine kavrann hazrlamak zere bu sonutan yola karak da ilemek istedik. Devam edelim. Arz-Talep-fiyat neyin eseridir? Drt bal retici glerin: nsan - Tarih - Teknik - Corafya. Determinizmin motoru budur. nsanlk tarihi bu motorla iler. Marks'n lmsz buluu o ekirdek szckte zetlenir : "retici Gler" Peki ya retici gleri yaratp gelitiren nedir? Yine kendisi midir? Hayr! yle bir yant, pek yuvarlak bir kmaz olurdu. retici gler, ilk insan toplumu olan komnn iinde tomurcuk bir ekirdek gibi dertop olmu halde bulunuyordu. Komn de, btn gizleme ve yasaklama abalarna karn Marks-Engels'in afieleriyle bilindii Amerikal Morgan'n buluudur. retici gleri gelitiren Komn'dr. Bu karlkl olur. nk retici glerin ekirdek hali Komncl yapdr. Komn, insan toplumunun en ilkel doal, ama srekli retici gler motoruyla gelien ekirdek halidir. Komn retici gler ile geliirken, retici gler de Komn ile birlikte geliir. En sonunda retici gler gelitike Komn'e smaz olur; Komn paralayp snfl topluma: medeniyete aar. Bundan sonra pazar kanunlar olan arz-talep-fiyat geliir. srailoullar, bilindii gibi antik ticaret yollarnn kesitii Filistin drt yol aznda fiyat ile en ok har neir tefeci bezirgan topluluklardrlar. Fiyatn daha dorusu medeniyetin ve onu gelitiren retici glerin ktalararaslat (Irak - Fenike - Msr - Grek - Hint - in) yer ve zamanda, srailoullar'nn tarihsel devrim zlemiyle boyuna yaratmaktan ylmad srsne bereket peygamber nclerine, ok Allahlar artk komik gelmeye balamtr. Onlar tek Allaha indirgemek kolay bir zorunluluk halini almtr. Ama dncede yaratlan bu sentezi kendi toplumunda ve evre toplumlarnda ste getirmek dnce sentezleri kadar kolay olmuyordu.
15

O halde Marks-Engels bu konuda yanldlar m? Hayr, onlar sadece retici gler geliiminin bir sonucu olan arz-talep-fiyat (pazar) kanunlarn, neredeyse anadan doma tefeci bezirgan toplumu olan srailoullar'nda, ok Allahlar tek Allaha indirgemede dolaysz etkide bulunduuna iaret ederler: Arz-talep-fiyat pazar zyle Hrisyanln Baba-oul Kutsal Ruh zn paralelletirirler. Yani determinizm ile insan toplumu ve beyinlerin halhamur olduu yer ve zamanda ok Allahlar tek Allah'a indirgemenin doduu veya gelitiini grp sadece iaret ederler.

Tek Allah ok Allahlara daima kl zoruyla ste getiriliyordu. Bu Hicaz'da orijinal bir tarihsel devrimle evrenselleirken, Filistin'de kendi iine kapal kalmak zorunda kald: vakit dolmamt ve Irak, Fenike, Msr medeniyetleri Filistin kavan kolay ineyip kendi kabuuna koyup blyorlard... Antik Tarihi'in d'nce sistemi Allahlar kabuu iinde geliiyordu. Bu konumu geleneklerinden ve dnce yapsndan geliyordu. Komn totem ile birlikte doup birlikte gelimitir. Komn - Totem; Totem Komn demektir. Dnce ve dil; yercil olsa, kendi gibi olsa o ilk tanr-din ekirdeinden bamszlaamad; onunla birlikte simgeleerek byyp geliirken btn dnceleri o kabuun iine alarak harmanlad, dillendirdi. Medeniyete paralannca da durum deimedi. nk medeniyet boyuna komnlerin devrimleriyle bir yok olup bir kyordu. Yani komn geleneklerine boulup yeniden ortaya karken ister istemez. O tanrlar kabuuyla dp- kalkyor ve dnyordu. Beyinlerde tanrsal-dinsel gr-dnkavran iliklere kemiklere iledi; ister istemez yeni fikirler de o zemin zre geliip durdu. srailoullar arpack kumrular gibi dnme ss kurmutu adeta. Yzlerce peygamber ve yine yzlerce ok tanr arpmalar iinde, srailoullar dier topluluklardan daha fazla din geleneklerine ve tanrsal dn ilekliine sahip oldular. Hatta olabilir ki beyinleri dinsel artlanma ve kastlamaya uramt. Bu durumda onlardan fiyat-retici gler-toplum determinizmine inmeleri belklenemezdi elbette. Ama o determinizmi sezerek, kendi toplumlarnda ve evre medeniyetlerde evrenselce hissederek tek tanr monizmine indirgemeleri en olabilecek bir iti. Ve yle oldu. Gerek: tarihsel determinizm, srailolu peygamberlerinin altuurlarndan drterek-iteleyerek kendisini hissettirdi. Ve srailoullar peygamberliklerinin beyin kabuklarnda yerleip adeta kastlam Allah-din sembolleri ve sistemi biimlerinde ifadelerini buldu; dinsel-tanrsal dillenie geti. Tarihsel determinizmin o yllardaki en belirgin yansmalarndan biri olan Fiyat, en temel ekonomik determinizmin toplum iindeki en belirgin temsilcisiydi. nk ticaret retime gre ok daha revata ve kazan getiriciydi. retim, doa ve toplumun bakirlii lsnde bolluklar sunuyordu, ama pazarlan daha byk emek-yetenek ve zaman alyordu. Ticaret ktalara tatka retim iyice glgede kalyor ve toplumun asl motoru yerine geiyordu. Ticaret saltanat arz-talep-fiyat kanunuyla yrd iin de ekonomik determinizm daha da zleip veya tekleip srailoullar'nn toplum biimi deikenliine gre ya brahimin Allah', ya Musa'nn Allah' ya da sevilin, "Baba, Oul, Kutsal Ruh" biiminde tekleen-zleen dinsel simgelerde ifadesini buluyor; dilleip yerine gre kitaplayordu... Yeniden geriye, baa dnelim: tek bana pazar kanunu: fiyat, tarihsel determinizm'i yanstamaz. Dolaysyla, srailoullarnn tek Allah, veya tek Allahl bilin kabuklarnn altnda Fiyat determinizminden ok daha fazla derin (zengin) eyler: determinizmler yatar. Bunlar neler olabilir? diye aratrdmzda karmza ncelikle retici gler forml'nn almlar kar. Geriye doru gittiimizde en bata, retici glerin doum-ana rahmi Komn'e kadar uzanrz. Yani ikinci forml: Komn karmza kar. retici gler Komn'n iinde canl bir dinamizm olarak komn ile birlikte ekirdeklemitir. Bu ok genel olmakla birlikte bize tarihsel determinizmin, ki bu insan toplumunun akyla birlikte doann, insann egemenliinde bakalaarak geliini de iinde barndrr, bu yzden topyekn determinizm'in
16

temellerini ve alma dinamizmini verir. Ancak araya bir forml daha yerleir ki, o, bu ilk temellerin komn'n veya komnl toplumlarn paralanp medeniyete geilerini anlatmakla kalmaz; medeniyetlerin 6500 yl boyunca batp klarn (tarihsel devrimleri) aydnlatrken kltr yaplarnn oluumlarn da aklar, perdelerini kaldrr, kitaplar ve dinler bu 6500 yllk antik tarihde fkrmlar, batp kmlardr. Ve dinler ister istemez bu antik tarihin gidi kanunlaryla damgalanmadan yapamamlardr. Bu tarihsel devrimler kanunudur. Bu ayn zamanda komnlerin medeniyete gei kanunlardr. Ki yine Komn ve retici gler yasalaryla iler. Komn medeniyete gemeye hazr olunca, kendisini tarihsel grevine hazrlarken o' nun ryalar-idealleriyle dolup taar; yiitbilge -nder kahramanlarn karr. Otantik ticaret yollar zerine yrr ve saldrp yokedecei veya canlandraca rm medeniyeti yoklamalaryla bulup-seer-ite bu aamada komncl topluluun nder kahramann iinde bulunduu retici gler aamasna gre Allahlar veya Peygamberleir. O Allahlamay veya peygamberlemeyi yaratan determinizm, elbette topyekn komnn ve birlikte dinamizm bulduu retici gler aknn, medeniyet retici gleriyle greebilme diyalektiiyle keskinleip; olumutur. Bu iki gcn; barbarlk ve medeniyetin greme diyalektii insanlk tarihi ierisinde kavranmadka antik tarihte olagelmi tanrsal dou bat ve klar anlalamaz. Ancak hi bir zaman unutulmamaldr ki, reteci gler ierisinde en aktif en canl ve en temel olan insandr. retici glerden tekniin kr amacyla, gz dnm kii mlk hrsyla hi bir determinist kanun dinlemeksizin dier retici glere baskn getiriliine aldanmamak gerekir. Son durumada teknii de insan hayata geirir. Bu yzden retici glerin doum yeri olan komn'e yeri ve zaman geldike tekrar tekrar geri dnmeli ve zerinde durmalyz. imdilik u kadarn belirtebiliriz ki, teknik determinizm yuvarlakl hibir tarihsel probleme zm getirmez. Medeniyet teknik retici gc bakmndan ileri (olmasna ramen, ed.), insan retici gc bakmndan (kollektife) daha baskn olan barbarlarca boyuna yokedilir dururlar. Tarih sandmzdan zengindir ve insan temeline bal kalmadan yapamaz. Tarih ncesi'ne geri gidildike, Marks-Engels'in Manifesto'sunun ilk sznde iaret ettikleri kuraldan darya kveriyoruz kendiliinden. O ilk sz uydu: "Tarih snflarn greidir". Modern sosyal snf gnelerinin determinizmiyle koullanmz birkez. Ama olaylarn diliyle de dnp-konumay da metodumuz yapmz; beynimiz baka trlsne elvermiyor. Antik tarih ve Tarih ncesi elikimiz yakamz brakmyor. nk sosyal snflar grei, snfl tooplumla medeniyetle birlikte balasa da, modern adaki keskin sosyal devrim olgunluuna birden bire ulaamad. Sosyal snf gneleri sosyal devrimleri getiremedi. O zaman iin iine tarihncesi ilkel snfsz insann kollektif aksiyonu kart. Ve olaylar snflarla deil "insan" ile aklanmak zorunda kald. Modern snfl toplum kapanp modern snfsz toplum doarken de sosyal snflarn nemi azalarak yine "insan" incelemek "insan" ile konumak ne kabilecei gibi. nk "Girite" andmz gibi, insanlk tarihi komnekirdeginin kendisini yeniden retiinden ibarettir. Devrimcilik retici gler kadar komnn de eseridir.

17

Bu yzden modern tarih, sosyal snflarn greiyse antik tarih, barbarln medeniyetle grei olur diyebiliriz. Kent barbarlar orjinal medeniyet kuracak kadar gelitikleri iin iine girdikleri medeniyeti ortadan kaldrrlar. Gebe orta barbarlar, yendikleri medeniyeti rnesansa uratabilirler. Tanrlar peygamberleri ve dinleri de ona gre olur. Kenti kuracak komnn bir nc kahraman vardr. O ncnn peine taklp yollara der. Kentini kuruncaya dek ektikleri yenilgi ve zaferleri onun destan olur. Atalarnn inanlarn gelitirmi piyeti (takva) sahibi bir ermi yar peygamber kiidir. Mala-mlke deil, halk nnde saygyla ycelmeye pek dkndr. kendisini antlatrmak ululatrmak hatt mmknse bu iin sonuna kadar giderek atalar gibi Allahlamak eilimine zaferleri lsnde giriverir. Zaten ilkel toplum totem - ana - baba - doa tanrlaryla dolup taarken bu gelenei her yesinin iliklerine dek ilenmitir. Komnn iinde biraz sivrilip ncle geenler sratle takvalarn gelitirecek konsantrasyona, hlyalara ve eylemlere giriverirler. Tarihsel grevlerinde sezilerde - kehanatlerde bulumak bylece kolaylasr. Kent bir komn veya ky deildir. Ama kurulmadan nce daima komnal bir ekirdekle hareket eder ve ana Irak kent evinin kehanet (orakl) leriyle veya o geleneklerde bezirgan ticaret yollar zerine evre barbarlar iine yerletirilip Kentletirilir. Kent doar domaz evre barbarlar da etkiler ayn gelenekle o da onlar gdp kentletirmeye alr. Zaman olur, gcne gre iler tersine dner: ilk ana Irak medeniyetinden evre barbarlar - ticaret yollar zerine gelip kentleenler (barcl kolonileme yapanlar) bu kez savacl bir derlenme ile yine ticaret yollar zerinden ken ana medeniyet zerine ullanrlar: Bu gcne gre bir tarihsel devrim olur: Tufan budur. Ve tarihsel devrimin ncs artk mmeti olan kitapsz veya kitapl bir peygamberdir. Allah da ister istemez medeniyet birikimlerine gre Smer: ana Irak medeniyetinin allahlar olur. Bu allahlar; evre barbarlarnn totemleri - ana tanrlar- baba tanrlar doa tanrlaryla karm ve fetihler ve tarihsel devrimler lsnde oalp remilerdr. Ama giderek insan akl da geliir: kr krne ezbere tanrsallk, tarihsel devrimlerde ie yaramaz; her tarihsel devrim kendi gcne gre dnce geliimi ister; adm adm biriken insan beyninin soyutlama yetenegi tarihsel devrimlerde, peygamberler veya Allahlam nclerde adeta kanatlanr; yine Allah ve peygamber destanlaryla birlikte tanrsal dncelerde gelime olur. pesiz ki bu gelime, toplum biimlerinin geliimi ile paralel iler; tasavvur veya insan uuru ile deil tarihin kendi kanunlaryla sakarca ileri- geri sendeleyerek geliir. Hayvan evcilletirmesi (src: oban sistemi) gelitikce klna dokunulmaz hayvan totemleri artk kesilebilir, yenebilir; eski totem tanr sonradan ev eyalarnda ss, uur ta olarak grev yapar; yabanc barbarlara kar tapnak ortak maln korumak zere birlemi kanlarn totemlerini yanstan, kp kulplarnn hayvan bal oluu yine bu kollektif savunmay yanstrken zamanla ss veya uur haline geliini de aklar; daha sonra o barbar totemleri "Cin taifesi " biiminde yorumlanp gelenekleir ve dinlerin sistemine girerler. Ana tanrlar, retim ve sosyal hayatta nderletike totemlerin nlerine geerler ama totemlerden kolay kopuulamaz; ana tanrlarn ilkin ilk Irak kentciklerinde tavan gzl oluu, Iraktan Msra atlay bu yzdendir.

18

obanclk (babahanlk) gelitike baba tanrlar ana tanrlarla eliirler ; bereket ve retim tanrcas nnin ile Ate - Gne Tanrs Dumuzi ztlar; efsaneleri gelenekleir. Medeniyet (Smer) evre barbarlar iinde ticaret-hammadde akyla yayldka; Frat-Dicle Kuzeye, Finike, Msr, Umman-Hint boyunca koloniletike bu gelenekler barbarlar iinde de kentleerek yaylr. Ama barbarlarn totemlerini de iine alarak zenginleir, karmaklar. Sonra o barbarlar evreden merkeze tarihsel devrimlerle ullandka kendi tanrlarn ve geleneklerini ste getirmek zere eski tanrlara ve geleneklere katarak tanrlar saysallatrrlar: Herodot'un korku-ekinme ile de olsa anlatmaktan cayamad hep bu tanrlar zerinedir. nk Muhaammed'den bin yl nce yaayan Herodot zaman bile her yan ok Allahlar tutmu, ruhlar her yanda insan stlemitir. Ama oktanrlar bu denli her yana yaylp ktalararaslatka tpk totem ve kadn ve baba tanrlarnn ilk illizyonlarn yitirilerine de urarlar.. O ilk k alarndaki, deniz seviyesini -1-2-5-8 metreye kadar inanlmaz kollektif emekle yzyllaarca sren peryotlarla yeniden ve yeniden bkp usanmak bilmeden doldururlarken toplumun komncl kollektif gc tanrsal kutsall yeniden retmitir. Ve tarihsel devrimlerle boyuna canlandrlp yaatlmtr. Ama ilk smer kentlerini kuzeye aan medeniyet, bir daha o muazzam kollektif emee ihtiya duymamtr. Hele Akat medeniyeti Smer'e stn gelince demir kefedilmi ( . 3000-2700) ve kollektif emek ihtiyac giderek azalmtr. Kutsallklarda buna paralel olarak gcn eski totemcil - kadn ana - baba tanrlarndan daha soyut yer-gk-deniz tanrlarna kaydrmtr. Erkek-dii tanrlar da o soyutluk iinde yer alsalar da artk bu tpk gc azalan totemlerin kadn - erkek tanrlarn iinde yerallar gibidir. Giderek snerler. Ve medeniyet ilk lokal kollektif emekle kurulmu ar geliimli bitkicil veya rmakcl medeniyet aamasn kapatp ktalararas hayvancl daha hareketli medeniyet kurma aamasna ulanca imparatorlar ve ie yarayan Allahlar kendi stnlnde sadeletirip olabildiince azaltr: tanrlar tanrsna balar. Bu demiri kefeden byk tufan yaratc Semit barbarlarnn ii olur; giderek gelitirilir. Tektanr yaratc ve gelitirici topluluklarn da Semit torunlar oluu tesadf olmamas gerekir. Arkeloji ve klasik bilgin akl hemen btn bulular, Smer medeniyetine balad gibi, dinsel kltr geliimini de Smer bulularna balamakta kolaylk grr; tarih onlar iin belli bal determinist kanunlara uymayan, dzce bir izgidir ve Smer'e balanmas grnen ky iin klavuz istemeyen bir itir. Oysa Smer'den nce birikmi 18 tabaka dikkatle izlendiinde orada hemen btn keiflerin, uzun yzyllar sren komncl kollektif emegin, n tarihsel devrimlerle boyuna tazelenen "kutsal" gcyle yaplm olduu; medeniyetin ancak onlar sayyla oaltt anlalr. Unutmamaldr ki Irak kentleri zerine tarihsel devrimle gelen Smerler de barbar (komncl ) kollektif ruhlu insanlardr. Ve daima yeni bir barbar aknla tazelenirler. 6500 yllk Antik Tarih de o kollektif aksiyonun vurucu gcyle adm adm saat dzeniyle helezonik ilerleme gsterir. Antik tarihte medeniyetler ancak o ilerlemeleri gerilettikleri lde tutulmulardr. Tkankllar aanlar da daima kollektif aksilyon gelenekli topluluklar olmulardr: u barbar
19

diye ktlediimiz komncl atalarmz... Toplumun kltr atsndaki tanrsal gelimeler de ayn kanuna uyarak yrmeden edemezdi. Smer'de bulunan tanrsalln geliim zaferleri, yine tek ba na Smere (bir tek rka - ulusa medeniyete) ait deildirler. Smer barbarlkla medeniyetin koeksiztaris bile deildir; barbar insanlarn yzlerce yl sren kollektif emek gcnn (insann ) sentezleridir. O kollektif gler: tanrsal kutsall yaratmtr. Tanrsallk (kutsallk) da Smer medeniyetine balanamaz. lk ana Irak kentleri ve oradan (kent federasyonlarndan) kma ilk ana medeniyet, bir daha yeryznde ei benzeri grlemeyecek bir komncl emekte (yzlerce yllk birikimlerden sonra) kurulabildii iin, tanrlar da tapnaklar da orijinal ve sarslmaz kutsallklar tar. Ve yzlerce ylda gelitii iin belirli soyutlatrma sentezlerini yakalayabilmitirler. Bir tek tarihsel devrimle gelen Smerlere ve ilk medeniyete balanamazlar. Smer medeniyeti tanrlar da ak kalkerli- kzl tapnaklar da hazrca bulup sayca gelitirmitir. Bu esiz benzersiz kurulu, ilk medeniyeti ister istemez "ana" yapnca; Irak benzeri rmakl Msr Hint-in medeniyetleri de; benzemez hayvancl diyebileceimiz daha hareketli korsancl ticaretle ilerleyen Grek-Roma medeniyetleri de o ilk ana "Smer" medeniyetinin alt ve st yap geleneklerine (btn orijinalliklerine ramen) uymadan edemediler. Ama her seferinde periyodik geliimi bir adm daha ilerledi. Barbarn tertemiz beyni klc gibiydi.

Her eyi Smer tabletlerinde arayp bulan batl laik bilginler, Tevrat uzman kesildiler, ama Kur'an'a neredeyse el srmyorlar; Tektanry yaratp evrenselletirmek Smer dururken kala kala Filistin lne skm Yahudilere; hele ad san iitilmedik Arabistan lndeki bedevi gruhuna m kalm? Neden? Akl sr ermiyor. Yazl tek Allah belgeler de Tevrat ve Kur'an, gerisi mitoloji tevatir... yleyse terihe akl vermek yerine tarihin akln (kanunlarn) zmek en dorusu olmaz m? 2- TANRISALLAMA G D NDE TOTEM ZM' N ROL

te o ilk ana Smer medeniyeti de ; oradan dallanp budaklanm dier ana-yavru medeniyetler de; benzeip-benzemeyen geliimleri de, tarihsel devrimler kanunu, tarih iinde anahtarn kilide uymas gibi izlenip uygulanmadka kavranamazlar. O temeller anlalmadka en ok vurgun (speklasyon ) yaplan din-kltr alan ise hemen hi anlalmaz kalr: Smer'de tek tanr yoktur. Nasl ve nereden hangi geliim yayyla ortaya kp kklemitir?

Totemizmin insan toplumunda ve beyninde yaratt etkiler derinlemesine kavranmadka sonra gelen din etkileri veya, insan toplumunun din yaratlar: kutsallama veya tanrsallama prosesi yeterince nemsenip kavranamaz. Tanrsallama geliiminin balangc Totemizm olduuna gre ilkin derinlemesine Totemizm'i ele almalyz. Ancak bu bal bana bir aratrmay ierecektir. Burada Allah - Peygamber Kitap yaratl asndan Totemizm temellerine ok ksa deinmek-iaret etmek zorundayz. Prensip olarak hatrlamamz ve unutmamamz gereken temel kural: insan toplumunun cinsel yasaklarla ve cinsel yasaklarn sembol olan Totem'le birlikte doup gelitiidir.

20

Yani kutsallk veya tanrsallk balang olarak da olsa, insan toplumunda ve insan beyninde neredeyse douundan (ezelden) beri vardr. Ama insan toplumu gibi insan tanrsall da canl bir prose (gidi)tir. nsan toplumu'nun kutsalln da kendisini de yaratan ey, onun kollektif emei olmutur diyebiliriz. Komn henz cinsel yasaksz, Totem'siz iken, komn yaratan neyse tanrsall yaratan da odur phesiz. O da btn plakl ve yakclyla udur: Komnn kendisini yeniden ve yeniden retmek zorunluluudur. Bu retmek iinde, her zaman unuttuumuz ve her zaman sandmzdan daha fazla insan toplumunun srlarn saklayan insan reyimi meseleleri de derleik halde bulunur. nk komn insan toplumunun her eyi iinde bulunan ilk ekirdeidir. O ekirdek, maddi retici gler (teknik-corafya) henz doum halinde bulunduu lde daha ok manevi retici g olan insandan derleiktir. Ama insan kendisini yeniden retmek zorunda olduu iin tekniini de corafyasn da srekli gelitirecektir. Bu gidi ister istemez komn yeniden yaratrken komnn kutsalln da yaratp gelitirir. Kutsallk, ne lde ve ne adla anlatlrsa anlatlsn ad zerinde kutsallktr tanrsallktr. Ve dinlerin en eski kkleridir. Bize bugnk medeni, allah, ateist, bilgin kafalarmza ters gelebilir belki. Ama ilk insan kutsall insan toplumu znde hafife ycelmi senli- benli pratik-seilemez bir kutsallkd. nsan kutsall insan tanryla birlikte yatp kalkar, onunla dillenip onunla syleir onunla dnr onunla avlanp yer ierdi. Konuyla en ok ilgilenen J. Frazer bile konuyu yakalamken karr. nk insan toplumunun gidi kanunlar kutsallklar; Totemizm'den sonra gelen Allahlar (kltr ats) iinde aranp bulanamaz. Kutsallklar yaratan ey, toplumsal gidi kanunlardr. Bugnk dinlere baknca, Totemizm, bilginlere din gibi gzkmez. Gnmz dinleri gkselleip kitaplanca insan stnlkleri, insan glgede brakm ; yaratclarn, yaratlan olduu halde kendisine balayarak zincire vurmutur. Bu adan insann atas gibi duran Totemizm modern insana din gibi gzkmez. Din nedir? nsan dnce ve davranlarnn zerine frlayp, insann kendi dnce ve davranlarndan kp geldii halde insanst g haline gelerek doay ve insan toplumunu yaratp gden teorik-pratik bir sistemdir. Medeniyet dinlerinin de ilk kkleri Totemizm'e uzanr. Dini nasl tarif ederseniz edin, Totemizmi din dna atamazsnz. nk Totemizm, kutsallkta gkleri tutmu son medeni evrensel dinlerin ilk yercil kkleriydi. O gksellikler adm adm Totemizm'den hangi mekanizmayla gelitii (toplumun gidi kanunlar) bilinemezse biryerde sylenen baka bir yerde unutulur; hatta o mekanizmann esiri olmaya devam edilir. Biz burada, gksel dinlerin k mekanizmalarndan ilki olan Totemizmin, ilkel insan toplumunun dolaysyla beyninin Totemle birlikte gelierek kutsallamaya nasl einleip yatknlat zerine parmak basp Antik kutsallk prosesine geeceiz :

21

nsan Toplumu doarken nce kendisiyle birlikte evresini doay ve doann gcn toplumlatrd. Ki bu aamada cinsel yasaksz plack komn idi. Hayvanlar aleminden kopumu haliydi. Hemen bununla birlikte yzbinlerce ylda gelien ikinci aama insann cinsel yasaklar totemizm sentezi oldu. Totemizm, insann kendisini ruhuyla toteme balayarak toplumcullatrmas ve kutsallatrmasyd. Totemden nce insann ruhu yok muydu? Hayvanlar doa alemiyle elikisi neydi? Cinsel yasaklar ve insanan ruhu ve Totem nasl dodu? gibi sorular konunun ne derece kkl ve derinlerde olduunu gsterir ama konumuzu: kutsallamann antik prosesini karmamalyz.

Yakn akraba: kankarde toplum: komn ierisinde gelien cinsel yasaklar insanda uur ve alt uur gelitirirken toplum ve kii iinde aileyi kan tekilatlarn ve her kan tekilatnn sembol olan totemi yaratt. TOTEM : O kan'n ve komn'n ata sembol olduu iin toplum ve bilhassa kii zerinde bir ballk ve az da olsa bir stnlk getirdi. Demek insann ilk vahet anda bile ; onbinlerce, belki de yzbinlerce yl sren bir insan stlk (kutsallama) prosesi balamtr diyebiliriz. nsan ruhu zerinde egemenlik: Totemizm doal olarak insan beynine silinmez derin anlamlarla ileyip geliti. Ve kutsallksz yaayamayan, daha dorusu Totemizm kutsallyla dp kalkarak gelien insan toplumu kendisiyle birlikte kutsalln (totemizmini) de gelitirip onu toplumunun ve kii beyinlerinin amac haline getirdi. Nasl? Bilmeden.

Her eyi yaratm olan insan toplumu, bilmeden kendiliinden doal bir geliimle kefettii cinsel yasaklarn (bilmeden yaratt iin) esiri oldu. Totemizm: ruhu balayan sembol, o esaretin ekillemi - cisimlemi haliydi. Ve hayvanlardan ka geldiini de (doay da) kapsayarak gelitii bir amac olmakta kolaylk buldu.

nsan Toplumu adm adm geliirken bir trl ulaamad amac gibi kutsalln kendisinden bir adm nde gelitirip durdu. Kutsalln gelitirdike ona ulaacana tersine kutsall kendisinden bir adm ne kyor ve ulalmaz bir ama olarak insanlk kutsall (nne havu uzatlm Merkep Efendi gibi ) boyuna koturuyordu. Aslnda amac insann kendisiydi; ama bir kez totem ile kendi ruhunu bask altna alnca, insann amacnn aslnda kendisi olduunu da alt uuruna pskrtmt. Bilin kabuunda Totem kutsallama ama olarak belirlenmiti. nk retmek ve remek iin ortamn yorumlamak ihtiyacndayd. Bunu bilmeden dnmeden doal olarak cinsel yasak sembol totemlerle yapyordu. te en yce gksel dinlerin temeli, insann bu kutsallama mekanizmasyla ileyip geliti. Bu temel anlalmadka ve derinletirilmedike gksel dinlerin srlar da eksik ve havada kalacaktr. Daha kts mekanizma bilinlere kmadka yer-biim deitirerek ileyip insan oyalayacaktr. mdi konuyu biraz olsun soyutluktan kurtarmak ve kafalarda kalmas iin somutlatrmalyz. Hem de kendi Trk Totem kklerimizle. Ama ksaca.
22

Gkalp'in aratrmas, idealizmi: meseleyi tepetaklak yorumlay bir kenara braklrsa bize belge-olay derleyiiyle kaynak olabilir. 1- Trklerin her Boy'unun koruyucusu zel bir tanrs vardr :"cv" denen bu tanrlar kan'larn Totemleriydiler. 2- ki boy savaacaklar zaman sava gnnden nceki gece srasnda o kabilenin Cvlar savarlarm; bunlardan hangisi stn karsa, ertesi gnk savata o Cv'nn boyu stn gelirmi. Yani burada insan toplumunun amacnn kendisi olduu halde, bunu altuuruna bastrd iin bilin kabuunda veya uurundaki amac Totemi olmutur. Kan tekilat eer zaferi kazanrsa Totemi istedii ve gl olduu iin zaferi kazanm olacaktr. Bu yzden totemine iyi bakmak zorundadr. Amac Totem olmutur ve olmaya devam eder. En basit geim ilerinden savaa kadar btn aksiyonlarda bu kural iler. 3- Bir kabileden bir tek kiiye saldrmak onun taptna yani totemine saldrmak idi. Bu yzden o tek kiinin cn almak toteminin cn almak demek olurdu. Yine ama: Totemdir. Totem dolaysyla ama insann kendisidir. nk Komn'de tek kii yoktur; komn vardr. Komnn veya kan'n tek kiisine saldrmak Komne saldrmak olaca iin Komn canl bir organizma gibi dnp davranr. Ama bunu bilinle yapmaz; Alt uuruyla yapar. uuru ise tapt veya saygyla ne kartt Totemidir. Totemi ile dn ve dillenii gelitii iin, gerek ama kendisi olduu halde tersine dnp amac Totemmi gibi davranr. Ve hep onu glendirir. Kendisini bilinaltna bastrarak geliir. Kutsallk hereyin zerine kar. Yani kabileyi vareden ve glendiren eyler totemlerdir: Kabile ve kan'lar byle dnp byle davranrlar. Oysa gerek bunun tersidir :Komnn kanlarn oluturan ey cinsel yasaklarn komnn yavrulardrlar ve doal kankarde dayanmasyla, topyekn kollektif emekle davranrlar. Ama cinsel yasak sembol Totem kanlarn zerinde hafife ycelip egemenletii iin totemler dayanp komn var etmi ve glendirmi gibi dururlar. Aslnda bu animizm prosesinden kp geldii iin totem'in ama haline gelii de doal olur. Ve komnn retim ve reyim amac haline gelir. 5- Komn; dili - konumay - dans - iiri - sanat - rakkam - lgmmeyi de daha vahet anda kefetmi bulunuyordu. Komn toplumlardan medeniyete aktarlm rakkamlarn kutsall gibi medeniyetten deil, barbarlktan gelir. Bu kutsal rakamlar, komnn tekilat yaps iine giren yavru kan'lar saylarndan gelir. Trklerde boy denen kan'larn ikiye blnerek oalmasyla 2-4-8-24 saylar kutsallamstr. Kimi savalarda bir boy veya kan tmden yok edilmise; komn, 2'ye blnme yerine; bir eksiiyle: 7-9-17 gibi tek rakkamla geliir. Ve bu rakkamlar tanrsallar. Onun iin ne kadar Trk toplumu varsa, o kadar eitli rakkam ve say gsteren boy blnmeleri ve tanr rakkamlar ve saylar bulunur. 4- Aile dayanmasn var eden ve boyuna kuvvetlendiren "Cv"larla "yersu" lardr."

23

TS N kabile dininde Dou'nun 4 Yersu'su vardr ki 4 boya blnmtr. Ouzlarda: iki kabilenin ayrlmasyla 4 tanr Totem, 4 Yersu Totem olmak zere 8 Totem tanr ortaya kar. Altay ve Yakutlarda da benzer blmlemeler boylara ve totemlere karlk der... Rakamlar'n kutsall bile totemin, kutsallamann ama edinilmesinden kaynaklanr. Kur'an'daki rakkamlarn kutsallklar da bu gelenekle aktarlm yansmalardr.. 6- Boy veya kanlarn : Komnn dili de, totemin kutsallyla veya ama olarak ne kyla geliip totemlerden kaynaklanarak sembollemitir. Her boyun bir hayvan veya aa totemi vardr. Ve o kutsal olduu iin ad da rengi de kutsallar. Buna benzer biimde dil'de totem sembolleri oalarak geliir; konuma iirleip ycelir. Komn komne, kan kana, kii kiiye konuurken saygl olmas ve giderek baz kanlarn ve kan liderlerinin sivrilerek hafife de olsa kutsallamas yine ayn mekanizmann yansmalardr. 7- Komnn cinsel yasaklar: Totem sembol, Morgan'n tasnifine gre Aa barbarlk konanda Anahanlk sentezine ular. Toplum biimi gelitike kutsallama da totemden Ana Tanr'ya kayar. Trklerde totemler anacl hukuka dayanld iin dii hayvanlardr. Her kan'n ve kii'nin bir dii koruyucu totemi vardr... 8- Erkein Trklerde de, Allahlar arasnda hibir yeri yoktur nce. Sonradan Komn sr aamasna ulanca erkekler de Allahlar arasna sokulur. nce aman kadn taklit ederek kutsallk iinde kendisine yer aar. Daha sonra da bu yerini dokunulmaz klmak zere yerden ge karmtr: "Kadn dini, sonradan erkek dini sistemiyle birleerek L dinini vcuda getirmitir" L dini anasoyu ile baba soyunun barcl aamasdr. lhanlk diniyle baba soyu egemen klnr: " lhanlk dini bir il'in teki il'leri ve Budun'dan (yani federasyon ve kabileleri ) cebren kendisine bal klmasyla balar. "Hakim olan il Aktr. Kiileri de Ak Kemikliler zmresini tekileder. Mahkum olan Budunlar kara'dr."

Anahanlkta, Trk amanizminde, zce her yer, ACUN: orta dnya idi. Ve her ey MANA : Kutsal idi. Babahanlkta, yani LHANLIK dininde, kadn tanrlarn bulunduu bir AAI GK: Kara Kiilerin oturduu yer iln edildi. Ve kara Gk'e aalamalar silsilesi balatld.

9- Medeniyet kutsallama gidiini en az on misli hzlandrmtr. Barbarln keifler temellerini ykseltip yaygnlatrma olanaklarn gelitirmi ve yeryznde kendine benzer Irmaksal medeniyet tohumlar yayarak, Msr - Hint - in - Grek - Roma medeniyetlerinin geliimlerini ve aralarnda kprler: ticaret yollar-tarihsel devrimler geliimlerini kkrtp rgtlemitir. Medeniyetin sosyal ve tanrsallama ilikileri uzakdou Trk illerinde de yanksn bulmu olmaldr. Bu yank phesiz ncelikle Irmakcl in medeniyetiyle olmutur. Trklerde babahan Tanrlarn arabuk gksellemesinde medeniyet etkileri anlalabilir.

24

Bunun gibi Trkler, Mslmanlkla ittifak ettiklerinde de ayn ey olmu ve Tek tanrclk Trkler iinde yerleip kklemek iin uzun bin yllar beklemek gerekmemitir. Ancak Trk kutsallk gelenekleri de ister istemez Mslmanlk inde yerlerini almadan bu geliim olamazd. nk kutsallk amalanarak geleneklere gemiti; pratik toplum amalarn gerekletirmek iin Tek Tanr, Kabile konfedarasyonuna uygun debilirdi; ama eski tanr gelenekleri demek, kabile ve kan rgtleri demekti, onlar bir rpda kesilip atlamazd, atlsa federasyonlar ne ie yarard? zet ile : Totem: Ata diniydi. Ata: nsann doadan geldiini altuur ile bildiriyordu. Totem: bilin kabuuydu. Doa ve toplum kanunlar yani determinizm altuurdan drterek iliyordu. Ata dini kolayca Ana ata, Baba ata, Allah ata'lara geliip kutsallama gkleri sard.4 3- MEDEN LEME VE TANRISALLAMA G D NDE KOMN'N ROL

Tarih'te kimlerin yazlar bulunur? Medenilerin, yani snfl topluma geip, devletleen, bezirganlaan, ticaretleip, paralaanlarn yazya ihtiyac olur ve yazlar. Mallarnn hesabn tutmak, miraslarn ayarlamak, paradan faiz, retim ve ticaretten kr, ve irad kazanp hesabn yapmak, sulular cezalandrmak, egemen hizmetlilerini dllendirmek iin hep yaz gerekir. Sanat ve kltrlerini; dinlerini, ulularn (din ve devlet liderlerini) destanlatrp kitabeletirmek iin yaz gerekir. Tarih ncesi insan barbarn (komncl kankarde: taze ilkinsan toplumlarnn) yazya ihtiyac olmaz. Daha dorusu barbarn retimi de insan reyimi de olaan st alak gnlldr; alak gnll olmak iin, bilerek deil bilmeyerek, kendiliinden yledir. O yzden doann doal bir eki gibi yaar; ne devlete, ne paraya ihtiya duyar. Medeniyet ile har-neir oldukdan binlerce yl sonra bile; medeniyetin ticaretine vurucu g olarak bulatktan sonra bile ne parayla ne devletle ne de yazyla ba ho olamaz. Bu yzden tarihncesi barbar toplumlarn tarihlerini; kendilerini anlatacak kitabeleri, yazya gemi destanlar, kutsal kitaplar, hukuk aklamalar olamamtr: Medeni kutsallklarn kmseyip alaltclatrlm deyimleriyle: "K TAPSIZ" olurlar. Ama onlarn da kendilerini anlatlar, dillenileri olmak zorundadr. Onlarn da Allahlar ve parmak srtacak zafer ve maceralar, kuaklar boyunca taacak ve bizlere ulaacak kadar oktur. Barbarlar, onlar medeniler, yazlar olmadklar iin adam yerine koymayp tarih kitaplarna bile sokmasalar da; onlar kendi deerlerini biliyor ve balarndan geenleri azdan aza ifahen, atalardan torunlara naklen anlatarak yaatyorlard. Onlar iirletirip tahrifini nlyorlard. te o masallarn derlenii: Masalbilim veya mitoloji adn ald. Berose tarihi Smer medeniyeti geleneklerinden arta kalanlar derledi. Homer... Grek geleneklerini derledi. Heredot ktalararas gelenekleri derlemeye alt. Thuydit, Tacitus, Sezar, Babr ve benzerleri...

Medeniyet, medeniyetsizlikten (barbarlktan) kagelir: Ama bu "inkr" tarihin kanunuyla yrd iin insan uuruyla tasavvur ile gereklemedii iin uuralt bir inkr edile buluur ve gnmze dek srer: barbar medeniyetin beii olduu halde; tekmelenip, kmse25

nen, en kts unutulan ve yitirilen zmz olur. Ve Medeniyet kendi geliimini, ykln, diriliini izah etmekten uzak der, kuruntucu kalr. Din trajedisi de bunu takip eder. Tpk bunun gibi, tek tanrclk, ok tanrclktan kageldii halde; oktanrlar sahipleri barbarlar gibi kltan geirilmilerdir. Ve tektanrcln nereden-nasl kageldii unutulmutur. Keldan rahibi Berose'nin anlattklar, Heredot'un arada andklar: Karga bal, kpek bedenli, balk bal veya ayakl acayip yaratklar hep medeniyet (tarih) ncesi komncl tekilatlarn totemleriydi. Bunlar tarih ncesi kankarde toplumlarn ok Allahlar saylrd. Hepsi medeniyet tanrlar tarafndan yok edildi. Irak'taki yokedi, Msr'da daha uzlamal geliti... Tek szle btn medeniyetler kendilerinden nceki, ilerinden kageldikleri toplum yaamlarn aza alnmaz yasak bilmekle kalmadlar, nerede grdlerse toplumlaryla birlikte totem tanrlarn da yok ettiler. slamlkta "Mriklik": oktanrl Bedevilik, Peygamberi inkar etmek denen "kafirlik "ten beter korkun bir sutu. Hristiyanlkta "payenlik" de tarih ncesi toplumlarn ok tanrcl inanyd. Mutlak bir yok edilile taland. Bylesine "tanrcl" bir hrsla tefeci-bezirgan azgnlyla yok etmecesine yasak-sansr edilen tarih ncesi insan yaam ve inanlar bilinemedike, Medeniyet de dinler de nereden gelip nereye gittiini bilemedi. Bu dehetli inkar sansr, sosyal rejimlerde olduu gibi dinlerin anlalamaynda da barol oynad: batp kan medeniyet ok tanrlar da, o oktanrlardan ka gelmi brahim'in, Musa'nn ve Muhammed'in tektanrs da anlalmazlat; mistifikasyondan kurtulunamad. Tabiat st surnaturel ve madde tesi: Metafizik dnceler, en ateist giinenler de bile eitli biimlerde hortlayarak yaayn srdrd. Egemen kltrlerin, beyin kirelendirici afsunlarn arttrd... * Burada ksaca da olsa Smer medeniyeti ve tanrsallnn dou mekanizmasn yldrm hzyla hatrlatmazsak gdc iziyi yitirmi oluruz. O ilk gei orijinaltesi, btn orijinal medeniyetlerin de ana orijinalliine temel olur. nk hepsi ondan mtak (dal) alp geliirler. "Tufan"larna ve tanrlarna dek benzeirler. Ama hepsi kendi ann akna uyarak tarihsel devrim-medeniyet cycle (devirdaim)lerini gerekletirirler. lk ana Irak medeniyet douunun dayand orijinallii, sonunda modern bilginlerin ciltler tutan kitaplar yetmemitir. Ama Morgan'n komn zerine aydnlatmalarndan sonra; btn 6500 yllk antik tarihin gidiinde bulduumuz komnn medeniyete geii : tarihsel devrimler kanunuyla artk, binlerce yl sonra da olsa konu bir ka forml erevesinde zetlenebilir. Birikim bilimlerinin yarad i budur: sentezler bilimine geip iimize: kaderimizi uurumuzla elimize almaya bakmamza basamak oluturmak.

Konumuz kutsallk: Tanrsallk-din ise, aklda tutacamz ilk ey: inanlmas biz medenilere g gibi duran muazzam kollektif emei (toplumsall) yaratan eyin, kutsallk-tanrsallk deil; tersine kutsall - tanrsall yaratan eyin, o inanlmaz hayretler uyandran komncl kollektif emek olduudur.

26

O tanrsallam komncl kollektif emee inanamaymz, sadece ondan ne kadar uzaklatmz ibretletirir; gerei tepetaklak ediimiz, o binlerce yllk snfl toplum trajedimiz: sansrmzden gelir. Tevrat'a Kur'an'a, benzeri geleneklere-mitolojilere iimize geldii gibi inanp - inanamaymz da ayn trajedik sansrmze bal kalr: iinden kageldiimiz komncl toplumsallk (inanlmaz kollektivizm) gibi komncl realizm: yalanbilmezlik -yalan, dolan, menfaat- ile yryen snfl toplum insanna akl almaz gelir. Tarihi, tanrsallklar, en gereki Smer tabletlerinde arayanlar bile, gerein zn (gidi kanunlarn) kitabi ayrntlarnda boulup yitirirler; bulmuken kaybederler. Kendilerinden ok kitaplara inamak da, medeniyetin z komnden ok medeniyetin atafatna saplanm olmalarndan gelir. Demek yazl tarih gibi din dediimiz zaman da aklmza ilk getireceimiz ve asla unutmayacamz ey: binlerce yldr sansr ettiimiz zmz: ilkel doal komn yaammz olmaldr. O komn yaants ki Irak balklarna dtnde muazzam tek vcut olmu kollektif emeiyle harikalar yaratr. nk medeniyet deniz seviyesinin bir metre altndan balayarak demir teknii olmakszn tala - sopayla - sazlkla - ziftle - kerpile; yani topyekn kollektif el emeiyle doar. Bu medeniyetin deil, medeniyetin iinden kageldii komn yaantsnn (parmak srtan kollektivizmin) eseridir. Demir.en az 3000 yl sonra Akad kentlerinin kefi olur. Irak (Smer) kazlarnda bulunan Muallafat ve Jarno kltr . 6000 ylnn sonu ile 5000 ylnn balarna konur. Samara semti kltr ise .. 5000 ylna konur. Bu kltrler medeniyet deil, tersine barbarln (komnn) en alt aamasnn belgelerini verir. .. 5000 ile 4000 yllar arasnda yaayan Halaf kltr de ayn belgeleri aamaz: Fransz okulu: Andre Parrot; Kuzey Irak. En az 2000 yl sren bu devirde sadece komn totemleri olan hayvan resimleri heykelleri ve kadn tanr grlr. Kutsallk-Tanrsallk bu aamada insann (komnn) yan banda iiedir; btnyle yercildir. Sadece kadn-ana-tanr hafife kutsallaarak totemden ne gemitir. Smer medeniyetinden henz tek bir iz yoktur. Irak'ta Smer kazlarnn verdii ikinci aama "EL-OBEYD ve UR"dur. Orta Barbarlk belgelerini ortaya koyar. Ancak komncl yaamn bu oban-sr aamas da Irak'ta orjinaldir; ziraat bir hayli gelimitir; saz - kerpi - zift kulbeler yaygnlar. Kadn tanr heykelcikleri artk manken vcutludur. Ve kedi gzl, tavan bakldr. Henz cinsel yasak temsilcisi totem tanmlarndan kopulmam ama kadn-ana tanrlar totem (kan) tekilatyla sentezlemitir. Estetik geliim, totem ve kadn tanrlara kar toplumda uurumun dolduunu gstermektedir. Toplum ile tanrlar aras uurum dolduka yeni bir aamaya hazrlk ba gsterir. Bu erkein de sahneye kdr.

27

Bu aamada deniz seviyesinden bir metre aadan balayarak, zift - saz - balk - tomruk harlatrlp doldurulmu ve onun zerine toprak tanm ve sulama kanallaryla ziraat hayvanclk yaplmtr: Irak'ta orta barbar komn yaam bile topran - ekmeini, suyun iinden karp kazanmtr: "Her ey sudan canland" sznn asl budur. Irak arkeoloji kazlarnn on sekizinci tabakas deniz seviyesinden bir metre aadadr. Bu muazzam komncl emekte kadn; ate - kulbe - saz - kerpi- zifti harlatrma - hayvan - ocuk - ev - ziraat ilerinde besbelli ki hl ncdr. Erkek de su yollar - kereste - sava gemicilik - obanclk ilerinde sivrilmeye balamtr. Aa barbarlkta vazolarn azlar kadn bal iken bu aamada kaplarda her trl insan temsiline son verilir. Ama reliyeflerde hayali ve korkun ahsiyetler konu edilir. Bu erkein savata nclemesiyle yavaa kendisini sapa yollardan sivriltme giriimi olabilir. Yukar aamada erkek de tanrlaacaktr. Bu aamada toplumsallk (komn) de kutsallk veya tanrsallk da yeni bir aamaya girmek zeredir. Henz tanr evi kii adna deildir. Toplumundur. Ve insan ile tanr henz samimi ve teklifsizdir. steyen istedii gibi girip tanrsna sunusunu yapabilecek gibi her yan giri-klara aktr. amur - saz - kerpi - ziftten yaplmtr. Biraz daha komplekslemi; basit salon odacklara blnmtr. Arkeolojinin on sekizinci tabakasndan en alttan deniz seviyesi ve zerine doru gelien on beinci tabakada ilk sava kans gzkr. Bu ilk kyamet n tarihsel devrim alametidir. Ve altnc tabakada El Obeyid-Ur zerine yabanc barbar akn gelir. Bu ilk tufan veya n tufandr. Fransz okulu bunu: "Smerlerin Gelii" sayar. Oysa bu belgesizdir. Elamlar veya Semitler de olabilir. nemli olan bir st aamaya geiin, tarihncesi aamada bile n tarihsel devrim diyebileceimiz alt stlklerin olabilmesidir. lk be tabakalk birikimlerdeki kesintilerde bile barl reformlar - geiler dnlr; mlekilik srekli bakalama uramtr. Kutsallk, eski aama pasifleirken yenisi canlana urar. Bu gidi kutsall da derinden etkileyecektir; nk, kutsallk daima gl bir kollektif emein (komnn) rn olur. Altnc tabakada grlen tarihsel devrim bakalam belgelerini arkeolojinin "Tufan Kuyusu" kazlar verir: toplumsal biriki deniz seviyesinden bir metre alttan balayp 8 metre 60 santim kadar birikmitir. Be tabaka barl biriki, bir tabaka saval sray ile... El Obeyid geliimi bir toplumun deil bir ok toplumun eseri olmutur. Ve henz medeniyet ortada yoktur. Bu ilk tufandan nce yerleim kltr Frat rmann Dicle rma ile birlemek zere olduu yere yakn bat gneyinde Eridu - Ur - El Obeyid kycklerine ylmt. Tufandan sonra Frat'n kuzeydousuna Uruk ve Cemdet-Nasr semtlerine kar.
28

lk tufan (devrim) eski tabakalarn bir rnesansn oluturduktan sonra Uruk kltr aamas orjinal sramalar gsterir. mlekilik torna ve frn keifleriyle srama yapar. Bakr nesne gze arpar. Sekizinci ve dokuzuncu tabakalar on ikinci tabakada Ak Tapnak, on nc tabakada Kalker Tapnak, on drdnc tabakada Kzl Tapnak bulunur. On beinci ve on altnc tabakalar dolduran Cemdet Nasr anda, El Obeid - Ur - Uruk - Elam - Msr ve Hint ile Sanayi ve "Ticaret" ilikileri geliir. Bu aamada ilk kent: surlar ve saray ile domu bulunur. Bu aamada tapnaklarn restore ve bakalamalarndan anlald kadaryla birka n tarihsel devrim sray grlr ki Irak'ta orta barbarlktan yukar barbarla (kent aamasna) bile n tarihsel devrimlerle geilir. nk Irak corafyasna den komn orjinal bir gidi tutturarak komu barbarlardan ileri bir aama tutturmak olanaklarna kavuur: Toprak-apayla yaplabilir su kanallar ve doldurmayla toprak-rn verimi arttrlabilir. Bunun iin kollektif (komn) emeine sahip olmak yeterlidir. Aa Barbar aamada bile bahe tarmndan ziraat aamasna gei olanakldr. Orta barbarlktaki hayvanclk ekim ile daha abuk birleir ve ziraatin kefini besler. Btn bunlar, evre barbarlar Irak kycklerinin zerine ektii gibi, Irak kycklerinin barbarlarn yenen ve yeni bir aama (canl bakalam) oluturur. Kutsallk da bu devrimlere uyarak daima ge doru sramal olarak glenir. Uruk veya Ere'in,on ikinci tabakas srasnda tapnak, on iki metreyi bulan balktan yapma bir ykselti-tepe zerine oturuyordu. Ak tapnak:17x22 metre apnda drtgen balk tuladan yaplm, beyaz kire badanal, uzun bir avlusu, birbirine gemeli odalar olan kutsallama yercil toplumdan kopumu olsa da yaln bir binayd. Tanr artk merdiven ile halk arasna (istedike) inip kyordu. On nc tabakadaki Kalkerli Tapnak: daha bym ve ykselmitir. Balk ve zift beenilmemi, dalardan byk kalkerli kayalar getirilerek temellendirilmitir. On drdnc tabakadaki Kzl Tapnak: kalabalk bir mminler kongresini barndrabilir aptadr: 30 x 80 metre ve 30 x 62 metre. Ve artk erkek de tanrlam ve kadn tanryla ztlar olmutur. Kan tekilatlarnn hayvan totemleri artk gerilemi kplerin boyunlarna ss veya korku salan kutsallatrlm tapnak mallarn koruyan figrler haline getirilmitir. Komn, deyim yerindeyse ocuk beyni gibi berrak dupduru beyinli, canl tek vcut olmu bir organizmadr. Yaamn kovalarken dt Irak corafya koullaryla boutuka o doann vahi verimliliini kendi retici gc haline sokarken kendi kollektif gcnn yaratt zaferlerde ycelir. Bu zaferlerini bir tek kii veya kiiler deil topluca komn kazanmtr. Bu yzden her trl retim - reyim - sava - bar zaferleriyle kendiliinden ycelmesi komne aittir. Ama komn hibir zaman basz olamaz, o beyinsizlik gibidir. Daima demokratik bir nderi bulunur. Eer komn totemizmin ilkelliindeyse "Totem" komncl ycelmenin tanr sembol olur. Eer iblmnde kadn ne gemise veya aa barbarln son konandaysa, kollektif komncl ycelmenin sembol "Kadn Tanr" olur; kutsallama hafife
29

insana doru kaymas demek, toplumun teknike - sosyalce dolaysyla beyince bir adm ilerlemesi demektir. Irak'ta da ilkin byle olur. Uzun bin yllar totem ve kadn nde greirken ycelir. Fakat Irak balklar ve sular zerinde ykseltilen kyckler, tarihsel devrimlere sahne olmaya baladka, obanlk aamasna da girilmi olduu lde erkek savata ve her ynde gelien muazzam kollektif emek gc ihtiyacyla sivrilmeye balar. Ve komncl ycelemenin sembol olan kadnn yanbana yerleir. Kollektif emek younluu ne derecede olursa olsun, toplumun veya komnn biimi; iinde bulunduu konak bakalamadka komnn ycelii ve sembolleri de bakalamaz, tersine kastlar ve yozlar. ster komnn kendi i dinamizmiyle olsun ister dardan gelen n tarihsel devrim dinamikleriyle olsun, komn yeni konaklara bakalamak zorundadr. Fakat komn bilinle ilerleyen bir toplum olmaktan ok uzak; tarihin kanunlaryla ilerleyen ilkel bir toplumdur. Ne eski aamasn ne de girecei yeni aamasn bilebilir. Ne eskiyi kolay brakabilir ne de yeniye kolay geebilir. Daima yenilie a olmas onun bir iin sonunu getirebilme bilincini gstermez. Tersine bu yzden geleneklerine smsk yapabilir. Ve kastlap yozlaabilir. En bilinli sosyal devrimleri yaratm toplumlar bile emperyalist olsun sosyalist olsun son yzyl gidileriyle bunu fazlasyla ispatlam bulunuyorlar. lkel toplumlarda bilin aramak okul ncesi bebek ve ocuklardan akll davran beklemek gibi bir ey olur. O hemen btnyle alt uuruyla ve bilin yerine gemi totemcil - anacl veya babacl tanr gelenekleriyle dnr ve davranr. Dolaysyla da tek vcut olmu kollektif emek de olsa; Irak gibi verimli, toplum gelitirici bir corafyaya dm de olsa; son durumada daima kendi i dinamizmiyle kendisini yeni alara tayabilecei ok kukuludur. Bu durumda, zaten Irak'n ilk kyckleri, evre barbarlarn merakl ocuk gzleriyle mercek altna alnmken, dalardan inerek o kylere ullanan baka komnler geliimi devir alyorlard. nk Irak balklar ve l ortasnda ne kereste ne byk ta ne de maden bulunuyordu. Bunlar yakn Zagros Elburuz - Kafkas - Toros dalarndan komu barbar (komn) yurtlarndan getiriliyordu. Ve kanlmaz bir gidile n tarihsel devrim hazrlanm oluyordu. Yeni gelenler daha geri de olsa, taptaze insan tarih ve corafya retici gleri tadklar lde eskilerden devraldklar eseri daha ileri zaferlere ve ycelimlere tamak potansiyeliyle dopdoluydu. Barbar demek tarihe, manevi insan (ruh ve corafya potansiyeli) demektir. leri bir ortama dt m onu kavrayp gelitirmek iin lmne dirimine savar; baard yerde ycelir, ycelimini tanrlatrrd. nk doutan tanr: totem ile domu ve bymtr; yle dnr ve yle davranr. ine girdii toplum aamas ilerledike baarlarn kutsallatrmak onun dnme ve davranma tarzdr. Baaramazsa bu yzden bocalamaya ve tanrsn deitirip baka tanry sembolletirmeye ok yatkndr. te diyalektiin bu momentinde (annda) kutsallatrma - tanrlama prosesinin ikinci yz iler: yenilen eski Irak kyckleri ahalisi, yeni gelen dal komnn tanrsn, tapnan yceltip eseri ge doru ykseltmeye devam ederler.

Gelenler stn olmaya: ycelmeye pek yatknken, yenilenler yenenleri stn insan grmeye yceltmeye pek yatkndrlar. Diyalektiin inanlmaz gte bir kollektif emek potansiyeliyle iki yanl yaamak ihtiyacyla doal olarak ileyii, Irak'ta tanrlar ve tapnaklar ge doru ykselterek oaltr.
30

Yeryzne medeniyet tohumu olarak salacak ilk kentin ve Smer medeniyetini yaratan; btn temel keiflerin sahibi de bu elele vermi yenen ve yenilen komn kollektif emeidir. Yaamak iin retmek ve remek zorunluu kadar yaln bir eydir aslnda. Ama komnn bizzat kendisinin ve beyninin dou mekanizmas ve tarihe yeni adm atm kollektif ocuk potansiyeli, giderek rettiklerinden daha ok tanrsallamaya kutsallamaya - mabetlemeye nem verir. Adeta tanrsalllamak - kutsallamak retir ve rer. Bunu phesiz ki altuuru ile beyninin dou mekanizmasyla yapar. Bu komnn felsefeye dalnn, doa ve insann gidiini zmek isteyiinin yolu - yordam ve ifadesi olur. Ve medeniyet doduktan sonra her tarihsel devrimle canlanarak yenilenip ilerleyen bu devirdaim iinde 6500 yl saat dzeni gibi srer; modern insana miras olur. Modern insan ve bilim adam dahi bunu btn kkleriyle bilincine karamazsa bilenlerin bilmeyenler zerindeki ululamas, karizyerizmi, maddi ve manevi smr olarak srer gider. "Babil Kulesi": Peygamberlerin Allah ile grmek zere ge ykselmelerine ilham olmu merdivenli (Mira) Ziggurat": "Tanr Evi;" komncl emein ve ycelmenin olduu kadar, komncl feylozofluun da lmsz antdr. nk ilk Ziggurat rneini hatrlattmz gibi ilk Irak kyckleri - kentikleri yani barbarlar, yaratmlardr. Ve Babil Kulesi de medeniyetin eseri deildir, medeniyetin iine dt kmaz tarihsel devrimler atka, Babil Kulesi'ni ge doru ykseltir. Bu komnn tanrsallaarak ycelirken feylozofluunu da gelitirmesi olur. Antik tarihte her trl dnce bu tanrsallk kabuu iinde geliebiliyordu. Dncenin beii totemden beri gelien kutsallama aydnlandka insanlk tarihinin gidi kanunlar (ve tanrsall) aydnlanabilecekti. Elbette bu, parendeyle ateist oluvermi ama maddeci geinen uzmanlklarn pek holandklar kalemrlklerinin izdii yoldan deil; ynlarn ve onlarda btnleen devrimci teori-pratiin (yine bilinli kollektif emein) baars olabilecektir. Bu yakc olduu kadar yapc ve yaratc manevi g, gkleri fethetmeye hazr bir tanrsllama potansiyeliyle dopdoludur. Her eye kar atr, beyni merak ve kutsallamayla ykldr. Giderek btn yercil ilerini, baarlarn tanr emri, dncesiyle birletirmi ve gelitirmitir. En ilkel totemizm aamasnda Komn dncesini ve dilini bile totem sembolleriyle gerekletirip yaratmtr. Komn tekilat totem, komnn veya her kan'n ruhunu elinde tutacak kertede hafife sayglanm, kutsallama prosesini balatmtr. Kmn her iini totemlerin arzularna balayarak yapar. ine gelmezse totemini keser ama yine baka bir totem edinerek, iini srdrr. Beyni o mekanizmayla iler. Totem aamas geip ana - baba tanrlar aamasna gelindiinde tanrlar bakalap gelimi ama mekanizma ileyi olarak ayn kalm sadece yeni olaylar zenginleip yeni tanrlarn (kutsall artt oranda) glgesine girmitir. Seilmezleir. Babil Kulesi ylesine ykseliyor ki Allah bu kulenin kendi katna ykseleceinden korkarak yere iniyor ve insanlar datp dillerini kartryor. Tek tanrya ulam Yahudiler Tevrat ile byle (tanrsallkla) dnp efsaneleirken; Babil Kulesini ykan Hitit Kral I. Muril'in dnce ve davrann dillendiriyorlard.
31

Babil Kulesini bin yl sonra yeniden yapmak isteyen Babil Kral Nabglzar, Tek tanr aamasna gelindiini anlatan "Marduk" tanrsnn kendisine yle emir verdiini ve ona uyacan anlatr: "Marduk bana benden nce yklm Zigguratin ayaklarn yere salamca yerletirmemi ve ban da ge ykseltmemi buyurdu". Aslnda kral kendi iktidarndan szetmektedir: ktidarn ylesine glendirmelidir ki kendisi de o derece uzun mrl olup ycelsin. Ama tanrsal bilin kabuuyla dnceleip dillenen beyin bu yercil gerek determinizmi altuura bastrr veya yercil gerekleri bastrrken tanrsal sembollerle (bilin kabuuyla) ifade eder: Sonra gelen Nabukadnezar da ayn mekanizmayla, "tapnan ban gkle yarsn diye yerine koymak iin ele aldm", eklinde dnp - davranr..

Aslnda asl yartrmak istedii kendi medeniyet iktidardr. Ama her ey tanrsallama mekanizmasyla tanrsal ifadelere brnd iin grn, tanrnn buyruklar ve egemenlii biimine girer. Veya o temellere uzaktan, mitoljik masal - efsane gzyle bakan- iiten barbar o tanr evini kafasnda inanlmaz llerde yceltir: binlerce metreye kartr: 81.000 ayak, 20.000 metreyi aar. (7) Neden? nk barbarn kollektif emei, yceltir tanrsall; varabilecei en son noktaya kadar gitmek zere muazzam bir potansiyelle kurgullanmtr. O tarihe admn yeni atm taze bir ocuktur hep. Tarihi kendisiyle balatp daha yeni girdii medeniyete, binlerce yldan (ezelden) beri ulam gibi gsterii: mitolojik tarihleri de, bunu gsterir. Devir ald medeniyet eserini ocuk azyla yeni batan kurar veya canlandrrken hep tanrsallk feylozofluu iinde an olsun nam olsun diye tanrsalln gklere karr. Bu mekanizmann kusva haddinde ister istemez Allah ve Cennet ve din gkselleir. Komn topyekn hemen btnyle tarihi yapacak potansiyel bir gtr. inde corafya ve teknik gibi maddi retici gleri tasa da, henz beyniyle - bedeniyle: tm ruhuyla manevidir. Henz corafyas ve teknii de kendisi gibi ilkeldir - bebektir. Komnn manevi oluu, kollektif dnp davranan beyinli insan oludan gelir. Bugnk modern insan retici gc de manevidir ama paralanm sosyal snflar - zmrellerle lime lime edilmitir. Teknik ve corafya retici glerini elinde tutan egemenlerin modern klesi yaplm manevi ruhu - beyni mal - mlk - an - ticaret - alm ile doldurulmutur. Proletarya ve Kyl ynlar Kollektif emekte buluunca manevi insan retici gcn kotarabilirler. Komn sadece kollektif emeiyle deil bilinsiz, altbilinle bilin yerine geen tanrsal yasaklarylaryla yakc potansiyeliyle btn varlyla dnp davranmak zorunda olduu iin ve maddi retici gleri henz onu paralayabilecek seviyede gelimei bulunduu iin, Tarihi bizzat yapan bir manevi retici gtr. Tarihsel Devrimi yapan barbar aknlar saat dzenliliiyle srekli dalardan gelir. Ve da ister istemez tanrsallama prosesine (bilin kabuuna) da girmeden edemez. Barbar Irak dzl-

32

nde yeni yaratclklarla kutsallamaya alrken da uuraltndan fkrp kutsallamann ve Irak balklarn kurutup ykseltmenin biimi haline gelir. Medenilemek ve Tanrsallamak prosesinde "Da" gerei srekli ve srekli olduu kadar da yaman bir olmazsa olmaz kouldur. Tanra Nammu'nun Irak balk ve sularndan kard o koca da, Olu Hava Tanrs Enlil, ikiye ayryor: st Gk kubbe oluyor, alt da yer oluyor. Gkleri Gk Tanrs (An veya Akadlarda An) yani ba tanr erkek oluyor. Yer de yer Tanrasnn ve Hava Tanrsnn oluyor. Ve medeniyet gelitii iin tanrlar da gelierek yerde bitkiler - aalar - baheler - rmaklar - mevsimler - insanlar - ynetim sistemleri yaratyorlar. Ve medeniyet binlerce ylda tarihsel devrimler ile bata ka yrrken her yeni gelen eski tanrlar da bir rpda kesip atamad iin kendi tanrlarn da eskilere ekledii iin totemle bile karan kadn erkek tanrlar her yan kaplar: Tanrlardan geilmez olur. Irak tanr okluunun kk budur.5 * Bu kadar srsne bereket tanr, medeniyet (insan toplumu sosyal snflan) karmaklatka hemen hi bir probleme zm getiremez olduu anlalmaya balanr. nk giderek kollektif emek gc barbar tarihte azalmaya balar: medenilemedik barbar yeryznde kalmaz olur. Tarihsel Devrimler zm getiremez olur. nk bitkisel medeniyet Irak'ta hep ayn lokal blgesinde yerinde saymakta kendi sosyal snflar ve tanrlaryla yozlamaktadr. Dier yandan Irak medeniyet tohumlar, Msr-Hint ve in lokal bitkisel medeniyetlerini yaratm onlar da ayn akbetle incelenmitir. Irak- Finike ve Msr'dan Girit- Grek ve Roma medeniyetleri daha hareketli hayvansal medeniyet gidii tutturabilseler de bata Irak bitkisel medeniyetin kaderini deitirmek yle dursun ktalararas medeniyetler sentezine kpr bile olamazlar. Artk medeniyet deirmeninin talar gtecek barbar budayn bulamaynca kendisini gtmeye balar ve bu aamada ok tanrlar ie yaramaz olur; yozlama yannda tek tanrlamaya doru admlar atlr. mparatorluklarla birlikte tanrlar tek imparatorda sembolleerek sadeletirilip tasfiye edilir. nk kitleler ile Krallar ve imparatorla beylikler arasndaki uurum giderek dolmaktadr. Barbarlk yenilmekle ehirletirilip kyletirilmitir. Bu yzden en ok ayakta kalan tanr tanrlar ba: Gk tanr olur ve dierlerinin grevleri pasifletirilir. Artk bundan sonras tefeci-bezirgan medeniyetlerin evrensel a olmas gerekir. skender ve Atila bunu denerler ama baaramazlar. Tarih, Hz. Muhammed'i ve Hicaz Araplarn bu greve atamtr. Onlar zamanlarn beklerken tarih bu grevin alarn, Hz. brahim ve Filistin yahudiliiyle yava yava en az 2500 ylda rer. nk antik tarih ok yava ilerler yumurtlayarak oalan ilkel hayvanlar gibidir. Zaten Antik Tarih ilk hzn alm evrensel aamas iin yeni bir kuluka dnemine girmitir. Bu yava geliecektir: bu tefekkr; derin ilhamlara dncelere dalma, tek tanry bulup hazmetme dnemi olur. nk artk yeni bir medeniyet kuracak (Hicaz'dan baka) ne kent barbar ne de yeni bir corafya kalmtr.
33

Medenilleme ve Tanrsallama prosesinin, evrenselleme ve tek tanrlama eiine gelmi olmas, tek tanr fikrini ve medeniyetin evrensellemesini medeni kiilerin bulmasna yetmez. Tarihin ibretli dersi ve gidi kanunlarn nerede aramamz sezdiren yaratc gc buradadr. Babil de srsne bereket tanrlar bir tek Marduk denen tanrda birletiren de barbar fatihlerdi. Hz. brahim ve kendi kabilesi de gebe barbardr. Filistin yahudileri de henz barbar geleneklerle yaayan kabilelerdir. Hz. Muhammed ve Hicaz Araplar da henz medineyete yeni zlmeye balayan kent barbarlar veya gelenekleriyle dop dopludur. Kutsallamaya can atan o komn ruhu tarihsel grevini sezerek yaln kln ok tanrclk (km medeniyetler ve fikirleri) zerine atlmakta bir an bile tereddt etmez. Tek Tanrclk da masa banda deil kllarn glgesinde yaratlm ve gelitirilmitir. Her trl yaratcln ilk temelleri phesiz ki komn'n kollektif emei iinde atlmtr. Bu temeller Vahet ana dek uzanr. Konumuz medeniyet ve barbarlk grei ierisinde tanrsallama prosesidir. Burada da medeniyetin binlerce yllk sansryle komn yaratclklar maskelenmitir. Bunu ksaca hatrlatp iledik. Peki medeniyetin tanrsallamada hi mi rol olmamtr? Komn veya barbarlk insan toplumunun btn retici glerini kendi iinde derlemi, tarihi yapan canl bir organizma (kollektif aksiyon) oluuuyla, insanln btn yaratclklarnn temellerini kendi iinde atm olur. Hemen btn olumluluu bu yaratclk znde toplanr. Ama ad zerinde ilkeldir. Bilinci yok denecek kadar azdr. Btnyle tarihin kanunlaryla yrr. Bu potansiyel bir altuurdur ve kollektiftir. Bu yzderi yakc-ykc bir gtr de; kendisine ters gelen anlamayan her eyi yakp ykar. erisinde derlemi olduu bilhassa teknik ve corafya retici g gelitike medeniyete paralanmak; sosyal snflara blnmek zorundadr. O zaman komnn ii biter, yani yaratclklarn ve yarattklarn gelitirmeye yaygnlatrmaya vakit bulamaz. O'nun kaderi: tarihteki rol komn rezervi bitinceye kadar bu kadardr. Medeniyet ierisinde roln gelenekleriyle srdrr; tarihsel devrimci rol kolay kolay bitmez. Medeniyet, barbarn yaratclklarn sayca oaltr ve yaygnlatrr. vgs gklere kartlan medeniyet, btn yaratcklklar ve temellerini komnden alm kendisine mal etmitir. Ders kitaplarna gemi hemen btn keif ve yaratclklar: ekilli yaz alveri, tapnak, madeni ileri, kan, tekerlek, balta, seramik, ileri, gemiler, torna, frn; El obeyit - Cemdet Nasr ve Uruk devrinde: Orta ve Yukar Barbarlk merkezlerinde kefedilmitir. Grdmz gibi Tanrsalln ve Ziggurat'n btn temelleri daha medeniyet domadan her trl kefi geride brakarak gelimi bulunmaktadr. nk ne kadar belirtsek.azdr. Komnn doumu tanrsallk (Totemizm) ile damgaldr. Bu yzden tanrsallk komnn btn zaferlerine damgasn vurarak yaratclklarn ve gelimin nnde yerini ald.
34

4- TANRISALLAMA G D NDE MEDEN YET N ROLU

Medeniyetin henz izi bile yoktu. Ama medeniyet bir kez dounca komn paralanm olur ki, btn yaractlcklar gibi tanrsallama prosesi de medeniyetin eline miras kalr.

Btn arkeolji ve insan bilimcileri; Ki, uruppak (Farah) Uruk (Ere) mevkilerinde, Cemdet Nasr devri kalntlarnn hemen zerinde oluan belgelerin doudan gelen smer aknclarnn belgeleri olduunda birleirler. Yani Irak'ta medeniyete gei de bir Tarihsel Devrim tufanyla olumutur. Ki buna "Slleler devri" balangc veya "Araik Smer Medeniyeti" devri derler. Medeniyetin doar domaz baard i, barbarln yaratclklarn yeni batan elden geirip daha zengin maddelerle daha fazla sayda ve daha yaygn bir ekilde retip tketmesi olur. G. Chlide, medeniyet keif ve icatlarnn en parlan alfabe ve demirin eritimi olarak grr. Ve ondan sonra gelecek 2000 yl boyunca medeniyeti teknik gerilie dm sayar. Limit ise, bu gerilii 19 uncu yzyla dek srm kabul eder; teknik ilerleyi o kadar yava olur ki, o da proletaryann kollektif devrim mcadelesiyle (zorla) iteleyileriyle olur. 20 nci yylda farkl m olur? Sosyalist blok kurulduka emperyalizm retim yarn srdrmek zorunda kalr; yoksa onun ii oktan, para oyunlaryla eyyam efendiliine girmi bulunmaktadr. Onun iin medeniyetlerin yaratclk efsanesini ballandrp gklere karrken ve her eyi Smer medeniyetine balarken tarihin en byk ibretini atladmz bile farketmeyiz. Ancak komn de tarih boyunca tek bana kald zaman; medeniyete srayamad zaman yozlar. Bunu Avusturalya - Afrika kabilelerinde grebiliriz. Yani barbarlk da Medeniyet'e geerken ve Medeniyet ile greinden aheserler (sentezler) yaratmtr. Barbarlk Medeniyet ile birlikte yaratcln srdrmtr.

Komn yaratc medeniyet yaratacl sayca oaltp yaygnlatrc - yetenekletirici olmutur. nk sosyal snflarn ticareti, yazs, devleti paras ister istemez sayca artmak ve yaygnlamak ihtiyacyla damgal olur. Tefeci bezirgan ticaretini her yana yaymak iin ticaret yollarn - yazsn - devletini - parasn - snfn gelitirmek okullamak - kitabelemek - despotlamak ve sonunda da tanrsalln salama balamak zorundadr. En bata zenginliini salama almak iin, tanrlara daha ok sarlr: Kii mlkiyetini dokunulmaz klmak iin tanrlarn kutsalln artrarak onlarn glgesine snr. Zenginlii Allah verir sz medeniyet kadar eski olmaldr. Tefeci bezirgan daha kentin grevli memur-mtehati iken tapnak ulularyla ili dl olmay baarm, kamu maln consancre ederek dokunulmaz yaparken yalnz kendisine armann yollarn bulmutur. nce mal mlk de tapnan orta mal ortak kasasyd. Tefeci- bezirgan ve para ve devlet gelitike ortak mallarn kiilere arlma yollar kanlmaz olarak kendiliinden doar ve yrltr. Bu yzden zenginlii tapnak (Allah) vermi gibi olur. Ve kii mlk de dokunulmazlar.
35

Kendiliinden olmu sanlan bu geliim bezirgan ve tapnak ulularnca boyuna tanrsallamaya sarlnmak suretiyle glendirilir. Tanrsallk glendike zenginlikler artar: retim - ticaret - tketim her ey tanrlar - tapnak adna yaplr. "Devletimiz glensin" sznn altnda kamu emeinin smrs yatna biraz dikkatle baklrsa; ilk medeniyetin "Tanrlarmz Tapnamz glensin" kkrtmasnn nedeni anlalabilir. Kollektif art emek tapnak kanalndan bezirganlara ve devlet ulularna slalelerine akar. Ama kii mlkl dipsiz kuyudur, bir trl dolmaz. Tefeci-bezirganlk derebeylemeye ve zevki sefaya varp yozlar. KleEfendi didimeleri sosyal Devrim getiremez. Medeniyet rmeye balar. O zaman d dal barbarlara kendiliinden sarlr. Paral asker, maden, kereste, ticaret hep barbarlarla ittifak ile yrr. Barbar medeniyetin iini dn iyice rendike kendisini bir de medeniyeti merakl ocuk beyniyle tartar ve onu gzne kestirir. Medeniyet artk onun iin dalnda olmu koparlmay bekleyen bir dzlk meyvasdr. Gl bir barbar aknyla onu koparr. Bu Tarihsel Devrim tufan biiminde geliir barbar medeniyet meyvesini yer yemez komnn parlanma: medeniyete zlme sreci balar. Fakat komnn kollektif emei hemen tkenmez, ken medeniyetin yerine daha gen medeniyet kurar ve ilerletir. ken medeniyet elemanlar gibi ken tanrsallk da kmncl aksiyon ile yeniden hayat bularak ykselir: ve barbarlk - medeniyet greinin devirdaimi yeryznde barbar kalmayana dek srer gider. Ve Tanrsallk (zigguart) da boyuna gklere ykselir. Sonunda tanr da devlet de gkselleir. "Krallk gkten iner." Tanrlar giderek ge ktka, Krallar tanrlarn yeryzndeki glgesi peygamber gibi temsilcisi olur. Barbaln kollektif emek gcyle yaratlp bytlen tanrsalk, medeniyetler tarihi boyunca da medeniyet ve barbarlk elele vererek tanrsall gklere karrlar. Medeniyet giderek stn geldike, nce kan tekilatlarnn (komn'n) totemleri yok edilirler, ss eyas - uur ta - mhr v.b duumuna getirilirler bunlar zamanla cin olarak da anlr olur. Sonra ana tanrlar yok edilmese de pasifletirilip yerde (aada) braklrlar; erkek tanrlar gkselleir. Medeniyet imparatorlatka, barbarlk eritilir. Ve ok tanrlar tek tanrya doru azaltlrlar. Ve gk-gne tanrs biricikleir veya gzdeleir. Krallar Btn gksel emirleri tanrcl gkten alrlar. Krallklar gkten inerler. Yine de medeniyet iinde tek tanr dnce ve davranna ulalamaz. Medeniyet yeryzne yayldka, barbarlk azalr. Tarihsel devrimler zorlar. Medeniyet kendi iinde kaldka kendi geleneklerinde kastlar. Kutsallatrd ok tanrlarnn kabuunu yeni bilin biimlerine (tek Tanr dncesine) doru atlatp gelitiremez. Asur Medeniyeti Hz. brahim'den 1500 yl sonra bile Filistin Yahudiliinin tek tanrclndan ibret alamaz. Ama brahim kkne skca balanan Yahudi ulemalar barbar kklerini geleneklerini tadklar lde Asur Medeniyetinin ok tanr geleneklerine esir olmazlar; tersine esir alnp Babil'e gtrldkleri halde brahim gelenekleriyle sentezleirler. Tevrat' nakli mitolojiden yazl kitap haline getirirler.

36

Medeniyet bu tr ilere yaram olur. Komn', sosyal snfllara - tabaka ve zmrelere hatta potansiyel bir g olarak kii mlkiyeti lsnde "her keinin kendi bacandan aslaca" szne nc tekil edecek potansiyel kii kontenjanlarna paralayan medeniyet, kent tohumlaryla bu eilimlerini tm yeryzne yayar, gelenekleri yazlatrp - sylevletirip barbarlarn medenileme ve tanrsallama prosesini hzlandrr; kkrtr hatta rgtleyip bilmeden tarihsel devrimlere dolaysyla tektanr dncesine hazrlar. 5- TANRISALLIK G D NDE DA'IN ROL

1- DA: Irak dzlnde balk ve sular ayn zamanda ller iinde doup gelimi medeniyet iin yerle g birletirir. Kutsallk - tanrsallk (totemizm) anlar - nderlikleri - hatta her eyiyle dolup tam ve muazzam kollektif emeiyle medeniyete ulam Irak insan da, bir zamanlar dadan gelmitir. Ve da altuurunda tamaktadr. Ama bir kez Irak dzlne dmtr. Kutsallama - tanrsallama prosesinde komn iin herey nce kutsallkla balayp gelitii iin tanrsn kendisinden daha yukarda bir tepeye sonra ziggurata oturtacaktr. Bu giderek barbarn da uur altyla da birleerek tanrsalk (bilin gelenek) kabuuna yerleir: da kutsallamaya (Klt) balar. 2- Gelien medeniyetin lm-kalm hammaddesi: akmakta - Kalkerli ta - Kereste - Maden DA'dan gelir. Kereste ve ta-maden olmad m Medeniyet ne ticaretini ne de savunmasn yrtemez olur. Bu yzden medeniyet, da ile, ilikisini kesemez. Kesemedike dal barbarlar iine kollarn uzatr. Da, Dan Orman ve Ormannn ocuklar barbarlarla olan ykleri efsaneleip medeniyet iine yaylr. Medeniyet barbarlar yetitirir... 3- Medeniyet sosyal snf tezatlaryla rmeyle balar. nk henz devrime srayabilecek devrimci sosyal snf rgtlenii gerekleemez. Yine medeniyeti iine dt kmazdan kurtaracak Tarihsel Devrim DA'dan gelir. 4- Tanrlar insanlardan daha stn (insanst) olduklarn srekli hatrlamal ve hatrlatmalydlar. Bu yenenin de yenilenin de gelenei ve alturuydu. Ve zigguratlar giderek dalatrld. Dalar zigguratlatrld. Da tepeleri hep tanrsal olimp'ler haline getirildi.

Da, medenileen barbarn nce yurduyken sonra uuralt oldu. Ve yerle g birletiren kutsallk potansiyeli olarak idealleti. Sonra giderek aka kutsallat. Da Klt dodu. Tanrlar nce da tepelerinde toplatlar. Sonra yine dalarda gkyzne ktlar. 6- Tektanr peygamberleri de ayn gelenee uydular: Allah ile da tepelerinde konutular; vahiylenip, ahitletiler. Geleneklere gre btn buyrultu ve kutsal kitaplar gkten indi. Kutsallama prosesinde en yce ulalmaz mertebe antik tarih insan iin phesiz ki gk yzyd. Gkyzne ulamak iin Zigguartlar yetmeyip komik kalnca; Ulu dabalar medenilemi dal barbarn uuraltlarndan fkrarak tanrlarn ge kmalar iin kutsal bir durak oluverdi. Doa olarak yeryzndeki ve tanrlar buyruundaki cennet de kendilinden ge kmamazlk edemezdi.

37

Gerek cennet, yayla meyval - da havas olan Frat-Diclenin sulad Van gl evresiydi. Ve Semit atalarnn (Komncl) yurduydu. Yitirlidike, tanr katndaki gklere yaklar oldu.

38

nc Blm:

TAR H NCES (MORGAN ) B L M - BRAH M TOPLUMU - YAZISIZLIK ve KUTSALLIKLARIN GELENEKLEMES

1- TEK TANRICILIIN YAZISIZLII ve KUTSALLATIRMANIN TEVRAT- KUR'AN ve GELENEKLERE YANSIMASI Hz. brahim, Irak ile Msr medeniyetleri arasnda mekik dokurca gidip gelen Semit torunu gebe kabile lideriydi. Irak ve Msr medeniyetleri dururken nasl oldu da bir gebe; hatta anahanlk geleneklerini; yakarak ocuk kurban eden aa barbarlk geleneklerini bile henz brakamam bir gebe; onca medeniyet ok tanrclna ve etkilerine karn en saf: tertemiz TEKTANRILI din eleman: mslman olabildi? oktanrl dinlerin douu ve oktanrl dinler smer gelenekleri veya sonra gelen medeniyet gelenekleri olarak kitabelere, kil tabletlere getiler de; tektanrl din, o medeniyet dinlerinden binlere yl sonra ve daha stn bir din olarak doduu halde, douuna ait bir tek yazl belge bile neden bulunamad? Tevrat bile Musa'dan en az 500 yl sonra kaleme alnp tamamlanabilidi. Tek Tanrl brahim dini, hep azdan aza dolaan nakil: aktarml gelenek ile yeni kuaklara ulatrld. T evrat kaleme alnncaya dek, Musa'nn yazd ne srlen ilk be blm bile tevratn sa'dan nce 900-700 ve 600 yllarnda kaleme alnyla yazya geebildi. Demek tek tanr dini kendini yazya geirebilecek bir medeniyete bin yl boyunca sahip olamamtr. Veya tektanr dini brahim ve Sleyman zamanna dek medeniyete (yazya) geecek lde kalc bir Tarihsel Devrim gerekletirememitir. Musevi ve sevi dinlerini yaratan srailoullar, bile en az bin yl boyunca ( brahim'den beri) geleneklerini Tevrat bile yazya geirebilecek kalc bir Tarihsel Devrim: medeniyete gei baaramadlar. Ancak sadan 600 yl sonra, brahim'den 2500 yl sonra gelen Muhammed, Hicaz Barbarln: Kent ve Gebelerini peine takarak medeniyetlerin evrencil kprsn oluturdu. Ve Tek Tanr dini slamiyet (kur'an) yazya gemekle kalmad; ekonomik-politik hukuksal bir rejimler silsilesi olarak tam anlamyla teorik-pratik bir dnya sistemi oldu. nsanlk lsnde her topluma uyarlanabilen sistemlerle dallanp budakland: Tarikatlemekten daha zengin bir geliimdi bu. Aritik Tarih'ten Modern Tarih'e tat. Bu prose lgin ve dndrcdr: 1- Tektanrl dini yazsz douyor.
39

2- Tektanr dini yazsz tarih ncesi toplum iinde Semit torunlar gebelerinde douyor. 3- Oysa oktanrl medeniyet dinlerinden ok daha stn bir anlay olan Tektanrc brahim Dini, Medeniyet'in kefi olmas gerekmez mi? Veya hi olmazsa medeniyet iinde gelimi olmasn? Veya bu ileri keif daha ok medenilere yakmaz m? 4- yleyse neden Tektanr dini yazsz? 5- TekTanr Tarihncesini yayan yazsz toplum iinde doduuna gre; her kabilenin bir totemi her kann bir totemi bulunan bir toplum nasl olur da bu totemlerini ap tektanr dinini yaratabiliyor? brahim kendi totemini tek tanr'ya m dntryor? Bu olabilir mi? 6- Tarihte buna rnek toplumlar var m? 7- Tek tanr dini: brahim dininin tek yazl kayna Tevrat'n tekvin blmdr. Ama o da brahim'den 1000 yl kadar sonra kaleme alnmtr. Yzlerce yl ok uzun kuaklar silsilesidir. Bir yzylla 4 kuak sdna gre 40 kuak boyunca olay deitirilmeden nasl yazya ulamtr? Tevrat'a ne kadar inanabiliriz? 8- Kur'an ve slam Mitoljileri de Tevrat kadar nemli bir kaynaktr. Ama onlar da Tevrat yazlmndan en az 1600 yl sonra kaleme alnmaya balanmtr. Tevrat yazlm sa'dan nce 400 yllarnda sona erer. Kur'an 1000 yl sonra kitaplar. Mtoljiler ise daha sonra islam medeniyeti gelitike kitaplaabilir. Bu kaynaklara ne derece gvenilebilir? Aradaki Farkllklar nasl yorumlamlanabilir? gibi bir ok genel ve ayrntlara inen sorular akla gelir.

Tarihin gidi kanunlar elde bulunmadka bu ayrntlarda aalayp yanl yorumlara. dmemek elde deil. Ki saysz Tevrat aratrmacs bu yolda saptp dehetengiz fikirler rettiklerini sanp yitmilerdir. 6

Barbar yalan sylemeyi bilmez. Hele orta barbarlk aamasndan nceki aa barbarlk aamas geleneklerini aamayan gebe barbar hi bilemez. Yukar kent barbar bile "kanun iffeti"ni hereyin zerinde tutar. Bugnk anlamyla kent barbarlar iinde yazl kanun yoktur. Denenmi, btn hcreleriyle benimsenmi gelenekcil anayasa vardr. Kuaklar boyu bilinen bu gelenekler unutulmamak iin, daha nemlisi en kk bozulmaya uratlmamak iin vezinli-kafiyeli iirler halinde kolayca ezberleniverirdi. Ve totemcil geleneklerle kutlsallamt. iirin ritmi bile bozulmadan gelii bu yzdendi. Eski sapiens insann maaralara izdikleri Totem resimleri hatrlansn: bgnk ressamlar artan realizimleri; onlar iin zel ressamlar yetimesi hep totemin giderek kutsallamas mekanizmas yzndendir. Yukar barbar iinde durum deimemi tersine kutsallk daha da insan stlemitir. Kur'ann tecvitle okunmasnda en ufak eksiin bugn bile su oluu bu tarihsel gidi kanunu yzndendir: Kur'an metinleri bu yzden modern serbest nazm, iirlerini glgede brakan bir ark iirselliinde olumutur. Kur'an bu yzden hala, eski totem ressamlarnn yetitirilmesi gibi zel- sesi- ruhu gzel hafzlara okutulur. stanbul 'un eski cami hafzlar hele kafirlere nispet Sultanahmet camii hafzlar bu yzden en kafir, en ateist insann bile iine ileyebilecek gzelikte, aslna uygun okuyan seilmi hafzlardan szlp seile gelir.

40

"Kanun" szcnn latince aslnda "Carmina": Msra Greke'de "nomoys: ark kelimelerinden gelii bu yzdendir.

lerini yalan dolanla yrten modern insan bilim adam da olsa, bu gidie akl ermeyii sadece Tarihin gidi kanunlarn bilmemesinden deil, barbar iffetinden geri dnlmez bir uurumla uzaklam bulunuundan ileri gelir. Boyuna agnostik (bilmemci) kukularla konumas da bu yzdendir: burjuva bilgini ne kadar satlksa ve korkaksa o kadar inansz ve uyduruk bir kiilik olur. Komn, insann (barbar) anlamas ondan beklenemez. Bu yzden Tevrat' da Kur'an' da kendisi gibi "uydurma" sayar. Bu kutsallama perosesinin tersten alerjik bir yansmasdr aslnda. Kutsallama modern burjuva aydnnda baka maddi karlara kayd iin, eski kutsal geleneklerin srrn iinde duymaydr dile gelen. Bazlarmz da tam tersine kutsallatrmay fazlaca abartr: Mistik dnyada uar gider. nk maddi ve manevi karlarn orada .bulur, Kutsallama prosesi bu tr kiilerde yaad olaylar erevesinde byle ilemitir.

Kimilerimizin Marksizmi kutsallatrmas, dokunulmaz kl da bu prosenin yn deitirmesiyle olur. Szm ona tektanr kutsalln am ama yceltimini ideolojiyi tapnlatrmaya kaydrmtr... Demek barbarn yalan bilmezlii de kollektif emeiyle beyninde rlrken kutsallatrma gidiile yalan bilmezlii garanti altna alnmtr. Toplum geleneine en kk ihanet barbar lmcl derecede rahatsz edii bundandr. Vicdan dediimiz de bu kollektif emee altuur ile ballktan gelir. En vicdansz: Toplum kural tanmazlarmzn bile bir gn yenildikleri eyin vicdanlar oluu, prosenin ok derinden ileyiile olur. Bu yzden Tevrat'a Kur'an'a ve Mitolojilere kendimizden daha fazla inanabiliriz. Ancak kimi yakaladmz elikileri toplum biimlerinin bakalamlaryla aklamaya almalyz... Aklyamadmz yerde uyudurmadr deyip bir kenara atmz, kendi zaaflarmzdan baka bir ey deildir. Bundan emin olabiliriz. Tevrat ve Kur'an ve mitolojiler elimizdeki biricik yazl kaynaklardr. Ama bir de koskoca insanlk tarihi incelemesinden kardmz gidi kanunlar var. Tevrat - Kur'an - Mitoloji olaylarn, tarihi olaylara vurarak da hipotezlerimizi salamlatrabiliriz. rnein Tevrat, brahim'in Tektanrc geleneklerinden 1500 yl sonra kaleme alnrken elbette aradan ok sular gemi toplum biimleri yine Tevrat'tan anladmz kadaryla srekli bakalamlar geirmitir. Elbette Kur'an kadar aslna sadk kaleme alnmam olabilir. l500 yl: 60 kuak sonra o eski destans anlatmlar, eviriler ve benzeri toplumsal basklarla ksmen erozyona uram olabilir. Ama bu Tevrat' nemli bir kaynak olmaktan karmaz, sadece daha dikkatli (kutsallama prosesinin tersten-yzden gazabna uramadan) ele almz gerektirir.

41

Mitolojiler de yle: kimi toplumlarda farkllamtr. Tufan olayn slami Araplar baka, yahudiler baka, Trkler baka, Grekler baka anlatrlar. Her toplum tufan kendi sosyal akna uydurmak zaruretiyle kar karya bulunduu benzer olaylar yaamtr veya yaayacaktr. Demek asl mesele bir iki kaynan mracaat edilebilir oluu deildir; tmyle insanlk tarihidir. Her kaynak o gidi iinde mutlaka deerini bulur. O gidi kanunlar elemizde yoksa, en aslna sadk kaynak: Kur'an bile deerlendirilemez kalr... Bir hipotez: Tufan efsanesi Smer'den kaynaklanr, ama her toplum bunu kendine gre alp (rezonansa gelip) toplumuna uygulamtr; Ve bu uygulaylar ou kez barbar: yazsz aamada olmutur. "demek barbarlar da yalan dolan biliyorlar" rnek: Trkler Tufan, yaamadklar halde Tufan' yaam gibi gelenekleklerine geirmilerdir. " yayk (Tufan) olaca n ilkin Temr mst kk teker: (demir boynuzlu gk teke) bildi 7 gn dnyay dolat. Bard. 7 gn deprem oldu...,, 7 aziz karde, cins hayvandan birer cins aldlar" " Tufan, bitti" "lgen, Altn fincan iine kk iek koydu. ( nsan yaratmaya giriti) " Kardei Erlik, bu iein bir parasn alp gene bir insan yaratt" Evet Altay Trklerinin, Smer'e zg Tufan' yaamas olanakszdr. Ama bu onlarn yalan sylediini gstermez. Komn toplumu, medeniyetler tarihi iinde (Trkler Semitler gibi gebe dei tokuuyla) yaarsa, ocuk beyni gibi her grd duyduunu snger gibi emer. Ve kendi toplumuna uyarlar. Bu onun dnya tarihini hafzasna kaydedii ve yorumlaydr. Sonra bunlar birbir kullanacak, medeniyete geiinde ona hz kazandracaktr. 7-8 yandaki ocuk her grd olay hafzasna kaydederken kendisine mal ederek kaydeder nk ocuun yaamaya kar duyduu alk veya potansiyel gelecei, onu yeni duyduu ilgin olaylara kar manyetikletirir. nanlmaz bir patlama yaayarak, kendi hayallerine uygun gelen duyduu grd etkilendii olaylar kendi bandan gemiesine benimser ve anlatr. Bunu anlayamayan aileler, akna dnerler: ocuumuz bir yalanc m acaba diye kayglanrlar. Ama ocuklarnn yalanc olamayacan da sezerler. Fakat konuyu aydnlatamazlar. Tpk bunun gibi komn toplumu da medeniyetlerden etkilendii olaylar, potansiyel gelecei veya kutsallatrma mekanizmasyla snger gibi emerek, benimseyerek kendi mal haline getirir. Elbette yine bu bulunduu aamaya gre olur. Trkler'in Tutan benimseyileri de, onlarn benzer bir tarihsel devrim; medeniyete gei aamasna hazrlandklar anlamnda yorumlanmaldr. Bu bir eit rya gibidir: olmasn arzu ettiimiz olaylar ryamza girerler, kendi bamzdan gemi gibi. Barbarlar da medeniyete gei aamasna yaklatka, tufan ve benzeri olaylar toplumlarna mal etmeye onlarn ryalarn grmeye ve hayal etmeye balarlar. Hemen her barbar efin, Osman Gazi'nin gsnde ulu bir aa fkrarak yeryzne yayldn ryasnda grmesi bundandr. Tevrat- ncil-Kur'an prosesi Smer medeniyet geleneklerinden etkilenilerle doludur. Bunlar ayrdetmek iin insanlk tarihi tmyle gznnde bulundurulmal ve tarihin gidi kanunlaryla tasnif edilmi: Tarih'e uygulanm bulunmaldr. 2- MORGAN'IN TAR HNCES (KOMN) B L M ve Hz. BRAH M GEBELER : Eer tektanr dini medeniyet iinde domu bulunsayd, tpk slam medeniyetinde olduu gibi en bata (akrabalk - komn ilikilerine en byk nemi verirse versin, onlarn toplumcu
42

- eitcil geleneklerini Kur'an'a dek sokmu bulunursa bulunsun) en bata o kan balarn klla kesip bir kenara atmak zorunda kalmtr. Medeniyet'e gei komnal balarn paralanarak snfl topluma zl prosesidir. Tektanrl din de bunun ideoljisi olur. Ve antik tarih lafla deil klla ilerler. Bu yzden Tektanrl, ncelikle medeniyet diniyse, barbar geleneklerinden - sosyal yapsndan stn bir ekonomik-sosyal ve kltrel sistem zellii gsterir. Ve barbar aamalarla rezonans gstermesi ok karmak ve kendini ele veren bir gidi ile olur. Trkler'in slamiyete girii bu adan; brahim'i ve tektanrcl anlamamz iin iyi bir rnektir. Trkler din konusunda Semitlere pek benzediler. Semitler'den brahim adna bal gebeler yakndou'da iki byk Irak-Msr medeniyetleri arasnda: pek yolu zerinde mekik dokudular; dei-toku ve ilikiler yaadlar. Trkler de gebeydiler. Ve bu orjinal medeniyetlerden etkilendiler: Bu etkileni Smerler'e ve in'in TS N dinine dek uzanr. Oralara girmeden Trklerin Tektanrl mslman olular srasnda kan balar zlne dikkat ekeceiz ve bu etkilenilerde toplum biimi aamas bakmndan rezonanslarn zorluunu belirteceiz. slam medeniyeti doarken, Arabistan'da birka Yahudi dnda herkes kankardeiydi. Laf para etmeyince Bedir Gazvesinde oullarla atalar kl klca geldiler. Gen mslmanlar yal atalar dize getirdiler. slamclk bir yanda kendi geliimi iin kan balarna sarlrken dier yandan kan balarn klla kesip atarak gelimek zorunda kalyordu. Bu aslnda komnn paralanarak medeniyete: Snfll topluma zlyd. Kur'an, o zln kutsallam hkmleri ve yksdr: Tarihsel devrim byle iler. Tek tanrl islamn Trk komn toplumuna etkisi de baka trl ilemedi. Tek tanr dini islamlk, Trklerde kan tekilatlarn erite erite, askercil demokrasiyle seilmi liderler yerine, babadan oula geen rsi hkmdarl - sultanl geirdi. Mslman olan ilk Trkler henz kankardeidir "anak han" ilk mslmandr. ama ismini bile mslman yapmamtr: " kara Han" diye anlr. Sonrakiler babadan oula iktidar almazlar, Kan demokrasisine gre seilirler. simleri mslman addr, ama babadan oula mirasla deil klc hakkna seim yoluyla kabile bana gelir. Bu hanedanszlk, Seluklular'a dek srer. Seluk mslman olunca "Kafir Trklerin lkelerine gazalar yapt": yani kankadeler savat. Buna karn Selukoullarnda bile: "biyat: benzeri" "itiba" yani seim yolu kolay kolay alamad. Seluklular 1085 ylndan sonra Badat'taki islam medeniyeti sembol halifeden Menur alarak sultan kesildiler. Tarihncesi biliminin (Morgan'n) ortaya koyduu realite byle iler: Tektanr dini medeniyet diniyse yani Komn'e dardan etki yaparsa komn' paralamak zorundadr. Ama bu kolay kolay gelimez. Ve mutlaka kendince yazya-kitabeye geer. nk medeniyet etkileri eer glyse Seluklularda olduu gibi bir tarihsel devrimle sonulanr. Ki bu yeni bir medeniyet43

tir, destansz, yazsz kalmaz. Eer yazszsa Tarihsel Devrimsiz'dir Medeniyet etkileri henz kanbalarn (Komn' ) zememi demektir. Yani Medeniyet ile Komn'n rezonans zor iler: Burada yine Tarihncesi (Komn) biliminin baka bir realitesi ile karlarz: Komn hangi aamadaysa medeniyet etkilerini o aamaya gre alr. Veya rezonans: Toplumcul uyuma karlkldr. Komn kanbalar gibi, geleneklerini de kolay terkedemez. nk onlar totemizim ile kutsallatrmtr. Yeni bir kutsalla geerkenki yani eski totemini kesip yeni bir totem edinirkenki (en ilkel zamanlarndaki) kolaylk grlmez, nk kutsallk prosesinde epey yol alnmtr: Gebe de olsalar, medeniyet ve kutsallama binlerce yllk ilerleme katederken onlarn dnce ve yaamlarn etkiler.

Trkler anahanlk sistemini amanizm biiminde kutsallatrmken, in medeniyetinin "TS N" dininden etkilenmediler. nk iki aama arasndaki fark uurumcul idi. Trkler oban: sr ekonomisinde: babahanlkta: Orta barbarlkta iyice glendike "TS N" dininden etkilendiler. Anahanlk: amanizm: Aa Barbarlk: Kadncl ilkel sosyalist bir dzendi. babahanlk ve snfl topluma karm TS N dinile hibir rezonans olamad. Ama Trklerin gebe babahan dini LHANLIK ile TS N dini Trkler Kentlemeye - medeniyete yneldike rezonansa gelebildiler. Ve aralarndaki farklar silinmeye balad. Ve ak-kara: erkek-kadn elikileriyle kutsallama gkselleti. Trk- slam ilikilerinde de yine ayn realitenin baka yansmalarn buluruz: Trkler gebelikten medeniyete ynelmilerdi. Araplar islamlkla Kent'ten medeniyete orjinal gei yapyorlard. Pratikte Fars ve Bizans Medeniyetini ortadan kaldrma: Ticaret ve Ganimet ile medeniyete geme sezileri iki toplumu rezonansa getirdi. Ve Trkler Tektanrc olmay kendi aamalarna uygun buldular. nk slamlk da, en saf: temiz bir gebe semit geleneinin medeniletirilmi biimiydi aslnda. Nasl gebe brahim'in Tektanrc tutumu, Arabistan Kent ve Gebe toplumun yapsna uygun bir Tektanr dini olmusa; tpk onun gibi Arabistan'n taze medeniletirilmi slaml da Gebelikten Medeniyete geie: Rnesansa hazrlanan Trkler'in toplum yapsna uygun dmtr. Morgan'n Komn veya Tarihncesi bilimi iyice kavranp Tarihe uygulanamadka brahim adna bal semit gebelerinin Tektanrc dinlerinin geliimi: Tevrat'da, ncil'de, Kur'an'da, gelenekleri de anlalamaz kalr. mdi brahim'in yaad toplum biimine yaad tarihi prose iinde bakalm.

brahim nce Abram'dr. Ve Irak medeniyeti ile Hitit-Finike ve Msr Medeniyetleri arasnda gebelik ve ticaret yapar. Tevrat bunun kuaklar boyunca gelitiini kukuya yer brakmayacak aklkta defalarca anlatr: Ve Terah olu Abram' ve Harann olu, torunu lut'u ve gelini ..Saray' (Abram'n karsn beraber ald; ve Kenan diyarna gitmek zere kildanilerin Ur ehrinden onlarla kt; ve Haran'a geldiler, ve orada oturdular.

44

Ve Terah'n gnleri 235 yl oldu; ve Terah Haran'da ld" "Ve Abram kars, Saray' ve kardeinin (Haran'n) olu Lut'u ve Haran 'da kazanm olduklar btn mallarn ve edinmi olduklar btn canlar ald ve Kenan diyarna gitmek zere ktlar; ve kenan diyarna geldiler. "Ve Abram gitgide Cenup'a doru g ediyordu. Ve memlekette ktlk oldu; ve Abram orada misafir olmak zere Msra gitti" "Ve Abram, Lut da beraberinde olduu halde, kendisi ve kars ve kendisine ait olan her ey, Mrsr'dan Cenub'a (tekrar geldikleri yere doru) yola ktlar; ve..."

Nuh'un olu Sam'n soyundan geldiklerine inanlyor. Samouullar, Nuh'u uzak ata bellemiler, veya o efsane kkne balanmak kendilerine uygun dm. Bu Samoular'nnn Orta Barbar: Gebe aamalar needir? Hangi proseyi iler? Ve Abram srlerde, gmte ve altnda ok zengindi. Ve konaktan konaa gerek Cenub'tan Beyt-el'e Bey el ile Ay arasnda balangta adrnn olduu yere kadar, evvelce orada yapm olduu sunan yerine kadar gitti." "Abramla beraber giden lut'un da koyunlar ve srlar ve adrlar vard. Ve birlikte oturmak iin yer onlar tayamyordu; nk onlarn mallar oktu ve birlikte oturamyorlard" "Ve Abram Lut'a dedi: rica ederim, benim senin aranda ve obanlarmz arasnda ekime olmasn

"Ve lt btn Erden Havzasn kendisine seti. Ve arka doru g etti ve biribirinden ayrldlar. " (Tekvin Bap 13) 7 Gayet ak ve ayrntlaryla verilmi. adrda yayorlar ve srekli gyorlar. Her birinin de koyun sr-eek srleri-obanlar, yanamalar ve sava etraflar var. Ve fakir deiller. Ticaret yapyorlar Ve ticaretleri basit dei-Toku ilkelliini oktan am. Bu glerini ticaret ve sr uruna yapyorlar. Bilerek karar veriyorlar Kenan'a gelmeyi. nk Orta Ticaret Yolu'nun en ilek drt yol azdr ulatklar yer. Medeniyetler aras ticaret ve sr (obanclk) kprsn oluturmular. Kendilerine zg bir gidileri olsa da Orta Asya Gebe Trkler'e ok benzerler. Trkler Anahanlk (Aa barbarlk) geleneklerini tayan ama medeniyete ynelmi. Gebelerdir. brahim (Abram) adna bal gebeler de ayns: Anahan geleneklerini (yakarak ocuk kurban etme) henz aamamlar; brahim'in "mucize"si: toplumuna aa barbar gelenekleri braktrabilmesi ve Medeniyete Ynelebilmesi oluyor. Srayla ksa ileyelim: 1- ncelikle hepsi kankarde akrabadrlar. "Ve Terah 70 yl yaad ve Abram'n Nahor'un ve Haran'n babas oldu: " ve Haran Lut'un babas oldu. "Abramn karsnn ad Saray, ve Nahor'un karsnn ad Milka idi; o, milka'nn babas, ve ska'nn babas olan Harann kz idi."
45

"Abram Nahor ve Harran karde Karlar ise Haran'n kzlar Yani karde ocuklaryla evleniyorlar. 2- Aile biimleri de zamanla geliiyor. nceleri Aa barbarlkta grlebilecek cinsel yasaksz toplum zellikleri bile gsteriyorlar: Lut kzlaryla yatabiliyor:

" Ve o gece babalarna arap iirdiler ve byk kz (zrriyeti yaatmak iin) girip babas ile yatt" "Lut'un iki kz da bylece babalarndan gebe kaldlar, dourdular. Bunlar, Moaabllarn ve Ammonoullarnn atalar oldular." Ki anahan geleneini srdrdler. (Bab 19. Tekvin).

Tevrat bu olaydan bin yl sonra yazld iin tek eli babahanlk iyice yerleince cinsel yasaklarla gelien aile biimleri bilinmedii iin babahan gelenekli tevrat yazcllar olay "Lut'a arap iirmek, sarholuk bahanesine balamak zorunda kalyorlar. brahim'in karsn Firavun'a "kzkardeimdir", diye vermesine de pek akl erdiremedikleri iin Tevrat yazclar; iinde bulunduklar, cinsel yasak aamalarndan, yani daha gelikin, tek karl aieleye doru yneldiklerinden tr brahim in karsn "kardeimin", diye Krallara veriini "ldrlme" korkusuna balyorlar. Oysa brahim'in Gerar Kral'na verdii yant onlarn aa barbar geleneklerini yaadklarn, henz ilkel ortak aile biimini aamadklarn anlatr: " Ve ( Gerar Kral) Abimelek ibrahim'e dedi: ne grdn de bu ii yaptn? Ve brahim dedi: nk gerekten burada Allah korkusu yoktur; ve karm yznden beni ldrecekler, dedim. Ve gerekten de kzkardeimdir; kendisi babamn kzdr, Fakat annemin kz deieldir; ve benim karm oldu." (Tekvin Bap:20) Demek ayn ana rhminden uzaklama olsa da Aile biimini almak zeredir. brahim'in olu shak zamannda da brahimin tyle anadan uzaklama gelenei srer: " inde oturmakta olduun Kenanllarn kzlarndan oluma kadn almayacaksn. Fakat benim memletime ve akrabama gideceksin ve olum shak iin bir kadn alacaksn." Ve yanamasna yemin ettirir. Yanama kalkp Mezopotamya'ya Nahor'un ehrine gitti. Ve brahim'in kardei Nahor'un olu Beutel'in kz Rebakaa'y shak'a kars olarak ald. (Tekvin Bap 24) Hatrlayalm Saray, brahim'in kardei Harran'n kz. Yine kardei Nahor olunun kzn kendi oluna gelin yapyor. Kenanllar, anasoylu olduu iin geri buluyor. Baba soyuna yneliyor. Bu yzden, Hem akrabalk hem de cinsel yasak bakmndan ana rahminden uzaklama srer. Besbellidir ki hep ilkin, ayn ana rahminden gelenlerin birbiriyle yat yasaklanmtr. Bu bize ilk cinsel yasan anayla yatmamak biiminde gelitiini de artrr. Lut kzlaryla yatar ama analarn erkek ocuklaryla yatt hi bir kutsal Kitap ve belgede yer almaz. Morgan ve sonras antropolojik incelemelerde de anayla yatma aza bile alnmazken baba ile
46

yatma seyrek de olsa uzun yllar devam etmitir. Demek brahim gebeleri henz bu denli aa barbar gelenekli ve aile biimlidirler. nk henz sa'dan nce 2000'leri yaarlar. Lut'un kzlarndan olan Moab ve Ammon oularyla olan elikiler hep Aa ve Orta barbar elikileridir. Bu gelenek Samoularnda uzun yllar srer srail (Yakup) oullarnda bile batp karak grnr. Ammonoullar anahan yanldr, srail oullar babahan yanldr. 3- Aa barbar gelenei (tanrlara yakarak ocuk kurban etme gelenei) brahim zamannda kaldrlmaya balasa da yeniden etkinlik yollarn bulur:

"Allah brahimi deneyip ona dedi: Ey brahim; imdi olun shak' al ve Moriya diyarna git, ve orada sana syleyeceim dalarn biri zerinde yaklan kurban olarak takdim et. brahim olunu kurban etme yerine, gebelie getiklerinin sembol olan ko'u kurban eder. Ancak Kenanllar neredeyse anahan geleneklerinde kastlamlardr. Bu srailoullarndan ve daha sonra bile etkilerini gstererek, ayn ilk ocuu kurban etme geleneklerini yeniden canlandrr. Ammanoullar ve Moabllar LuYun kzlarndan olan erkek ocuklarn soyundadrlar ve etkisiyle anahan: aa barbar geleneklidirler. brahim bu elikiyle aa barbarln geleneklerini aar; orta Barbar sr ekonomisine uygun sosyal dzen arayna girer. Ama toplumu henz o aamay hazmedemez. brahim lnce geriye dnler olur: Tevrat, Hakimler, bap 30, da srailolu Yetfah, Ammanoullarn yenerse, kendisinin evinde ilk karlamaya geleni yaklan kurban edeceine sz verir. Yeni kuaklar iyie yoldan karlar: Yine Tevrat, Yeramnya Bap 7'de: " Oularn ve kzlarn atete yakmak iin Hnnamolu deresindeki Tafette yksek yerlerini yaptlar; bunu ben emretmedim, aklmdan da gemedi. Bundan dolay, ite rab diyor: Gnler geliyor ki artk oraya "Tafet ve Hinnan olu deresi deil, ancak boazlanma deresi denilecek", deniyor ve Allah'n gazab dile getiriliyor. Yola gelmediklerini gren Allah bile t vermekten vazgeip belanz bulun diyor: "Rab ben olduumu bilsinler diye her ilk doan ateten geirerek sunduklaryla onlar murdar ettim (lanetledim)" (Hezekiel Bap. 20.) Barbarlk ne denli ticaret ve sryle urarsa urasn kendi iine fazlaca kapal kald m geleneklerinde byle kastlaabilir. nk anahanlktaki kutsallatrmalar olduka uzun srerek derin izler yaratmtr. Kolayca alamaz. brahim gebeleri daha hareketli ve medeniyete ynelikti. Tarihsel grevleri aa barbarlk geleneklerini ap gebelikten medeniyete yneliti. Bu zorlu aama brahimi kendi toplumu iinde kutsallatracak dnce ve davran sentezlerine ulatrd. Sonra gelenler Msr medeniyetine Hiksoslar adyla anlan tarihsel devrime kartlar; medeniyet grdler. Sonra yeniden Kenan lkesine geri gelip orada fetihlerle glenip kendi ilerine kapandlar. brahim'in sentezlerini gelitiremeyince geriye dn yaptlar. Bunda Kenanllarn - Moabllarn ve Ammonoullarnn etkisi oldu.
47

4- brahim Gebelerinde Medeniyet'e gei: kanbalarnn zl yok: brahim zamandaki samoullarnda kan balarn zen bir medeniyete geiin izine dahi rastlayamyoruz. Tersine brahim daima derleyici; sadece kankardeleri baba soyuna gebelie daha sonra da medeniyete doru srkleyerek aa barbar geleneklerinden kurtarmak istiyor. nk Msr-Irak medeniyetleriyle yapt ticarette, geri ilikiler medeniyetleri rktyor. Aa barbarlk medeniyet ile reznans bulamyor ve ticaret aksyor. Gebelik medeniyetin ticaret yollarndaki vurucu glne uygun dyor. te bu l koeksiztans ve Medeniyet'e yneli saf barbar zekasnda en lkc yeni fikirleri kutsallatryor.

kona bir arada yaayan brahim'in tek dilei: toplumunu aa barbarlktan kurtararak gebe toplumu olarak samoularnn birliini salayp, Ticeret yollarnda oalp younlamak ve medeniyete gemek, bu l tarihsel grevin dinamizmi, brahim'in sentezlerinin kutsallk meknizmas oluyor. Ama brahim zaman medeniyete ynelmi gebeleri, ancak zor ktek aa barbar aamadan kurtarp, Gney Ticaret Yolu zerinde Hicaz'da ve Filistin drt yol aznda ilerideki kentlere tohum olabilecek lde karargahlatrabiliyor: Kanbalarn zmyor: brahim drt byk olayda da derleyici davranyor: 1-. Lut ile kavga etmiyor: Srlere yer yetmeyince kendi gneye Lut'u douya yneltiyor. Lut kentikler aras savata esir dnce onu askercil savala kurtaryor. Sadom ve Gamorah kentlerindeki Lut'un sorunlaryla ilgileniyor. (Tekvin bap 13-19) 2- Cariye: Hacer'den olma smail'i ve Annesi Hacer'i Gney Ticaret Yolu zerindeki Hcaz'da Mekke'nin olduu yerde Arada bir yoklayp kabe'nin kuruluuna n ayak oluyor: orada karargahlap zriyetinin gelimesini hedefliyor. ( slam'a gre Hacer'den olma smail'i) aa barbar geleneklerine gre kurban etmekten vazgeme senztezini gsteriyor: geleneklerin zincirlerini kryor: Ve elindeki srden bir ko'u kurban edecek kadar hangi aamada bulunduunu anlyor ve toplumuna benimsetiyor (Bap:22) 3- shak olunun aa barbar anahan (Astarte ) geleneklerine saplanp kalm. Bat samilerinden Kenanllar'dan kz almasn engelliyor; Anasoylu lut'un kzlarndan alanlara ynelmiyor; baba soylu erkek kardei Nahor'un olunun kzna: Rabeka'ya ynelip o'nu gelin yapyor. Bu 4 olay ve benzeri olaylar da gsteriyorki brahim gebelerinin medeniyete zlmeye deil, aa barbar aamadan gebelie gemek iin ve gebelikten medeniyete ynelmek iin birleme ve oalmaya ihtiyalar var: 1- nk medeniyet ile rezonans'a gebelik uygun der: hem rktc - avc - ticaretten anlamaz aa barbar geridir, hem de orta barbar kentli kadar uyank - medeniyete rakip deildir. Medeniyet iin en uygunu gebedir: " Ve olur ki Firavun sizi arr ve iiniz nedir? der:

48

Siz de ocukluktan imdiye kadar hem biz hem babalarmz kullarn, davar adamlardr, diyin ki, Gkoen vilayetinde oturasnz; nk Msrllar iin her oban Mekruktur" (Tekvin Bap 46) (Hiksoslar adyla anlan tarihsel devrime katldklar anlalan Yakup ( srail) ve oullarnn kendi aralarndaki sylemesi bu: Yusuf babasn ve kardelerini tler.) 2- brahim'in ve sonra gelen oul ve torunlarnn dilekleri hep ayndr: Birlemek - oalmak - aa barbar aamay geride brakp gebelemek ve medeniyete ynelmek: Bu medeniyet etkisinde tarihsel devrim ryasna yatmaktan baka birey deildir. Bunun iin oalmak ve derlenmek gerekir: a) "Ve RAB Abram'a dedi: "Ve seni byk millet edeceim ve senin adn byk edeceim, " ve yeryznn btn kabileleri sende mbarek olacaktr. (Tekvin Bap 12) b) Rab brahim'in olu shak dedi: " Ve seni mbarek klacam ve kulum brahim yznden senin zrriyetini oaltacam, (tekvin Bap 26) c) brahim in torunlar da ayn amala davrandlar: "Allah 'n sizi sevmesi ve sizi semesi btn kavimlerden daha ok olduunuz iin deildir nk btn kavimlerden az idiniz. Fakat rab sizi sevdii atalarnza ettii and tutmak istedii iin Rab sizi kudretli elekard" (Tesniye Bap 7) 3- brahim'in yakn torunlar Yakup ( srail) oullarnda ve uzak torunlar Musa zamanda bile durumu fazla deimemitir. Ancak brahim'den bin yl kadar sonra . 900 ve 800 yllarnda brani yazs geliebiliyor. Tevrat da bundan sonra kaleme alnabiliyor. Bu tarihlerde srailoullarnda babadan oula geen ilk Krallk- Sultanlk grlyor: ..1002- 962: Kral Davut. Sonra Davut'un olu Sleyman, Kral oluyor: . 962-922. srailoullar bu dnemde saraylar - tapnaklar ve kentleirler. Bundan nce, srailoullarnda Krallk yoktur. Herey Allah'ndr. Peygamberler de gnl rzasyla seilmiler veya kabul edilmiler kabilelerini ynetebilmilerdir. * Tevrat yle bir gzden geirilirse dahi, brahim zaman gebeleriyle, Davut Sleyman Krall zamanndaki olaylarn obanlktan kentlemeye: fetihlerle rnesanslarla kentlemeye gidi oluu anlalr. brahim zamannda oturukluk, tarm ekonomisi yoktur. Bu yzden kan balarnn zl deil, anahanlk geleneklerinin eriyii ve obanlkla elikiler vardr.

49

Buraya kadar bu geriye eken elikilere deindik. Diyalektiin sadece bu yzyle ilgilenirsek brahim gebelerinin dolaysyla kutsallatrma: Tanrsallk gidilerini anlayamayz. brahim'in ve adna bal gebelerin, aa barbar: anacl hukuku gelenekleri kesip atma dinamizmleri sr ekonomisi ve medeniyetlerle olan ticaretlerinden kaynaklanr. Bu ileri ekonomi ve yaam biimi, brahim gebelerinin yzn medeniyete dndklerinin en byk delilidir: 1- " Ve onun koyunlar, srlar, eekleri ve kleleri diri, cariyeleri ve dii eekleri ve develeri oldu." " Ve Abram srlerde, gmte ve altnda zengindi Ve konaktan konaa gerek Cenuptan Beyt-el'e (....)" (Tekvin: Bap 12-13) Sr verimlilii ve zenginlii dururken, aa barbarln mlekiline ve avclna neden geri dnlsn? Tarih daima ileriye akacaktr. Ama lut'un kzlar ve onlarn zrriyetinden olan Moabllar Ammanoullar ve Rebeka'dan olma shak'n byk olu Esav avcla dnmtr. Bu analarn baskn kyla ana hukuku ve ekonomisinin ste gelii veya hi deilse geleneklerinin ste gelii olmaldr. Fakat brahim gebe ticaretinde ve medineyete ynelite kesin kararldr. 2- Diyalektiin sadece bu yzyle konuursak brahim gerlerini ve din anlaylarn yine anlayamam ve anlatamam oluruz. brahim'in ticareti tefeci-bezirgan vurgunculuu deildir: a-" Ve Sodom kral Abram'a dedi: Canlar bana ver ve mal kendine al. Ve Abram Sodom kralna dedi: Gklerin ve yerin sahibi yce Allah'a, Rabbe, ne bir iplik ve bir ark ba, ne de sana ait olan bir eyi almamaa yemin ettim, ta ki: Abram' zengin ettim, demeyesin. Ancak genlerin yediklerinden, ve benimle giden adamlarn, Aner, Ekal ve Mamre'nin payndan bakas bana olmasn; bunlar paylarn alsnlar". (Tekvin Bap 14) b-) Sznn eri, kankarde dkn ve Savadr: yannda yanamalar - askerleri - silahlar oymaklar vardr. Ancak henz Fetih: tarihsel devrim ganimet yapacak stratejiyi gdecek medeniyete - devlete geecek aamada bulunmazlar; savunmada ve genellikle medeniyetlere kar ricat iindedirler. Sodom Kralna-Msr Firavun'una satlmazlar ve balar skmadka saldrmazlar; Sodom ile uzlamalarnn ana karakteri bunu gsterir. Ama saldrlp srldklar zaman da kleleeceklerine lmleri gze alp ileri atlrlar: "Ve Abram kardei olu lut'un esir alnm olduunu iitince, evinde doup talim edilmi olan 318 uan kard, Budan'a kadar kovalad" " Ve btn mal, hem de lut'u ve onun maln hem de kadnlar ve halk geri getirdi, (Tekvin bap 145) brahim'in vurduklar az deildi: Filistin'in dousunda yerleik kentiklerin krallarydlar ve Sodom ve Gomarah'a Tarihsel Devrim denemeleri yapyorlard:" Ve Abram Kendorlomen
50

omer ve beraberinde olan krallar vurup dndkten sonra...", (Tekvin Bap 14) [Kitab Mukaddes:1958 stanbul brani- Yunani- Keldani 'den tercme.] 3- brahim sabrla- ilerledii yolunda: gebelikte pekiir: a-) Abram'n ve kars Saray'n adlar bile deiecek kadar oalp glenirler: "Ve birok milletin babas olacaksn Ve adn artk Abram: Yca baba diye arlmayacak. Fakat adn brahim: Cumhur'un babas olacak; nk seni birok kavimlerin babas ettim. " Ve Allah lbrahim'e dedi: Senin karn Saray'a gelince, onun adn Saray diye armayacaksn, fakat onun ad: Sara: (Prenses: Cumhur'un anas) olacaktr. " " Ve O'u mbarek klacam ve kavimlerin anas olacaktr; kavimlerin krallar ondan olacaklardr. " (Tekvin bap 17) b-) brahim ve adna bal gebeler allah'n ahdi zerine snnet olurlar. brahim 99 yanda smail 13 ndedir. Snnet artk Allah hkm olur. brahim artk allah hkmlerini ak ak yaymaya ve uygulatmaya balar: "Ve Allah brahime dedi: Ve sen ve senden sonra zrriyetin nesillerince (snnet ) ahdimi tutacaksnz. "Aranzda her erkek snnet olunacaktr" "Ve sizinle benim aramdaki ahdin alameti (nianesi) olacaktr" "Ahdim ebedi bir ahit olarak sizin etinizde olacaktr" Ve brahim kendisini ve yandalarnn hepsini "O gnde gulfeleri etinde snnet etti". (Bap 17- Tekvin) 4- brahim Medenilemek zere ynn Sodom ve Gamorah kent medeniyetlerine dner. Dou'da ldeniz: lut gl olarak bilinen yere yakn olan bu kentler kkn - yozlamtr. Ve lut onlarla tuz ve gebe ticareti yapmaktadr. tezatlar iyice bilinmektedir. brahim'den nce daha doudaki kentler ve barbarlar bu ehirlere srekli akn etmektedirler (Tekvin Bap 14) brahim Tevrat Tekvin bap 19'dan anlaldna gre bu kentleri gzne kestirmitir ama o kentleri almaa deer bulmaz; nk ar yozlamlardr ve brahim gebelerinin ufkunu daraltcdr. brahim ile Allah arasnda geen tartma aslnda kendisi ve lut arasndaki tartmadr. Bu kentleri ele geirmek iin nce 50 adam, sonra 40-30-20 ve l0 adam ararlar fakat bulamazlar; medeniyet insan bu derecede yozlatrp rtmtr. En sonunda Lut'un yaknlaryla birlikte bu kentleri terketmesi en uygun are olarak bulunur. Ve allah bu kentleri yokeder: phesiz ki evre kent ve barbarlarnca bu kentler yok edilir. Baka are de yoktur. Lanetlenmi kentlerdir.

5- brahim'in ufku genitir: Irak-Fenike Msr medeniyetlerinden ve Filistin'deki kentiklerine tarihsel devrim yapacak gte olmadn ok iyi kavrar. Filistinde: ticaret drt yol aznda karargahlam ve glenmitir. Toplumun efi olarak ne kp, prensiplerini glendirmi, tartmasz lider olmutur.
51

Sra kesin prensiplerle gebelii pekitirmeye gelmitir. braim ve Sara ad ve Snnet olay bunun en kesin delilerde ilerleyii olur. Sodom ve Gamorah kentlerinden geri durmas da, bu stratejik gidiine uygun baaryla getii bir snav olmutur. Sabrl - alak gnll ve uzun vadelidir. Besbellidir ki brahim; zamannn olaylarn en iyi deerlendiren ve kendi toplumunu o dar boazlardan geirebilen ender bir liderdir. Anahanl da - Gebelii de - Medeniyeti de anlar: toplumdan ileriye frlay ve Yahudiler'e Araplar'a da ata oluu bouna deildir. Gebelikten geri dn tkayan baka bir keskin prensibi de kurban olur. Artk tanrya insan deil hayvan kurban edilecektir: (Tevvin Bap 22) Bundan sonra sra medenilemeye tarihsel devrim'e gelmitir ama brahim iin de vakit dolmutur. En uygun'u Filistin'de karargahlap yar kentleip yar gebe ticaretiyle glenmektir. Ama brahim Mezopotamya'dan beri izledii ve urat ticaret yollarndan derslerini almtr: tpk drt yol az Filistin gibi nemli bir ticaret yolu daha vardr: Hicazdan Umman'a alan Gney Ticaret Yolu. Sapadr ama tam da gebelere uygundur. Cariyesi Hacer'i ve olu smaili buraya yerletirir. Kabe burada kurulur. Kentleme bu tohumdan fkrr. brahin'in stratejisi tutar. Ama kendisi bunu gremez. 3- BRAH M' N DETERM N ZM : "MUC ZELER " brahim, kendi toplumu iinde hayvanlktan karak insan toplumu olmann sanclarn etinde kemiinde duymakla kalmam; medeniyetin insan toplumunu rterek hayvanlatrdn da acyla grp yaamtr. Aa barbar ve Orta Barbar aamada bilinsiz barbar da sk sk hayvanlar. Onlar gtmek, belirli hedeflere yneltmek tasavvur edilemeyecek kadar zorluklar getirmi olabilecei Komn bilimi iin akldan karlmamas gereken bir realitedir. Yine bunun gibi barbar ykc - yamac - hayvancl (altuurlu) olduu kadar, medeniyetin, insan rterek - korkaklatrarak aalatna da acyarak - tiksinerek bakacak kadar insancl moral deer tar. te bu elikiler younluu: Aa Barbar - Orta Barbar. Toplum biimleriyle medeniyet ilikilerini yaayarak; erken medeniyete gei zorlamalarna kar sabrla mcadele ettii kadar, ge medenilemeye de kar mcadele vererek toplumuna uygun bakalamlar adm adm kefederek ilemek ustaln getirmitir. Ibrahim'in determinizmi budur. brahim tarihsel grevini yani bu determinizmi yakalam ve ona ayak uydurabilmitir.

Demek brahim gerek bir nderdir. Antik Tarihte bu tr nderlikler peygamberlikle talanrlard. brahim de yle olmutur. Bunda alacak hi bir yan yoktur. Her peygamber'in mitolojik mucizeleri; toplum biimleri geliimi iinde kendisine bir yer aabiliyor veya o realitelere karlk debiliyorsa o peygamber gerekten de peygamberdir. Modern ada da "Deha"larn gereklikleri, gsterdikleri keifler lsnde olmaz m? Her dahi'nin mucizevi bir kefi ve o yolda gelitirdii teori-pratii olur. Marks - Engels - Leninler ylesine mucizevidirler. Stalin gibiler onlarn eserlerini srdremeyip berbat ettikleri lsnde yalanc peygamber kesilmilerdir...
52

Peygamberler'e Allah tarafndan melekler veya dorudan ilhamla - sesle - ryayla vahiyler: yaadklar toplumsal sorunlarn yorum ve zmleri iner. in kutsallatrlm mistik gelenek yanna bylenmezsek, plack gerek u olur: Tarihsel determinizm, kiiyi belirli toplumsal berzahlarda, dar geitlerde olgunlatrr; belli olgunluk yalarnda da sorunlar, yorumlama ve zmlere uratma sentezlerini yakalatr. Kii'nin bunu iinde duyup dillendirmesi ve pratie geirmesi o kiinin mucizesi veya "yetenei" veya dehas olur. Eer o kii kutsallatrma prosesi (antik tarih vaya o aamaya denk den geri toplumlar) iindeyse kendisini peygamberlik iinde bulur. Bunu hem kendisi hem de toplumu doal olarak elele bytrler. Tpk modern adaki liderleri byttmz ve ou zaman ululatrdmz gibi. Onlara peygamber sfatn yaktrmaymz, Allah' bir kenara brakmz (laikliimiz) nemli deildir. Toplumsal ve kiisel dnce mekanizmamz ayn prosenin devamdr.. brahim'in sentezleri veya tarihsel grevleri azmsanacak bulular mdr? 1- Aa Barbarlk geleneklerini kesip atmak 2- Orta Barbar: gebe ekonomisine gemek 3- Medeniyet'e ynelmek: Medeniyet ile, ticaret iliikilerini ve tarihsel devrim potansiyelini dengede tutup yerli yerinde gtrmek. Gelecei tektanr dini biiminde (Tarihsel Devrim ideali olarak miras) brakmak. 4- Her yanda sunaklar; karargahlar kurarak Filistin'de kentlemeye ynelmek: drt yolazn tutmak. 5- Gney Ticaret Yolu zerinde Hicaz'da karargah: kent tohumunu: kabe temellerini atmak: Tarihsel Devrim tohumlarn - ideallerini ekmek. Bu tarihsel grevleri Abram' brahim yapmtr. Kabile'nin "Yce baba"lndan Kavimler Babas: mmet Atalna ykseltmitir. Yukardaki grevlerinde hibir uydurma ve yaktma bir yan bulamazsnz. Tarihsel geliim iinde Finike - Filisitin - Sodom - Gamora ve benzer kentlerin - Arabistan'n - Yemen'in Habe'in ve bunlar kuatan Irak ve Msr medeneyetlerinin aamalar bellidir. Ve tm tarihsel gelimeye uygun dmektedir. Ancak Tevrat 'ta olmayan, fakat Kur'an da ve slm mitoljisinde olan baz olaylar gibi, brahim'in Hacer ve smail ile birlikte Hicaz'da Kbe'yi kurduu olay yer almyor. Tevrat u kadarn ilitiriyor:

" Ve o, insanlar arasnda yabani adam olacaktr; onun eli herkese kar, Ve herkesin eli ona kar olacak ve btn kardelerinin arknda sakin olacaktr." (Tekvin Bap 16) " Kavimlerine gre 12 bey idiler. ( smailoullar)" " Ve Havila'dan ur'a kadar (ki bu Asur'a giderken Msr'n nndedir) oturdular. "O btn kardelerinin karsnda yerleti"
53

" Ve smail'in mrnn yllar 137 yl dr.

(Tekvin Bap 25) Tevrat Hacer ve smail hakknda kesin bilgiler vermiyor, veremiyor. Oysa olaydan bin yl sonra yazlmasna karn vermesi, bilgilenmi olmas akla yatkn geliyor. Ama daha bandan beri srail oullarnda Sara'dan ve brahim'den gelme basklarla bu konuda sansr mekanizmas, Sara dolaysyla ktleme yoluyla ilemi bulunuyor.

Tevrat'taki u szckler bu sansr'n karl oluyor: "yabani" "herkese kar", "kardelerine kar"... neden? Kabahat Sara ve brahim'de deil; smail'de. Oysa madur olan smail; hak dinine sahip olarak arayp sormalar gerekmez mi? Hayr! kabile gelenei, kendisine "kar olan" olanlara kardr. Oysa Bap 17'de smail'de "Mubarek" klnmt..

Bu yzden brahim bile, anahan Sara'nn dmanlna kar duramyor; belki yerini bile tam sylemedii Hicaz dalar arasnda yerletiriyor; Sara'nn gz nnde, Beer-eba'da, veya "Paran," da brakmyor, Hacer ve smail'i. brahim, Irak-Msr medeniyetleri arasndaki ticaret yollarn kar kar dolap incelemi bir strateji ustas. Keskin sezileri ve merak O'nu Adem'den beri bilinen geleneksel Gney Ticaret Yolu zerindeki Hicaz'a kadar, eer smail olayna dek gtrmemise; smail olay buna vesile olmutur. O zamanlar Medeniyet en az 2-3 bin yldr tarihsel devrimler kontejanlarn kullana kullana azaltt ve Basra Krfezi'nden Ummam Denizi'ne bal Orta Ticaret Yolu zerinde neredeyse kastlap talat ve kent kargaalaryla bu yolu tkad iin, brahim Gney Ticaret Yolu'nu yoklamadan duramazd. Bu yzden bu gerei Kur'an ve slm Mitolojisi: Kutsal Tarih ( bni Abbas ve bni kelbi) dile getirdi: "Bir zamanlar brahim'e beyt'in (kabe'nin) yerini aklam (ve emretmi)tik: "Bana hibir eyi ortak koma ve taraf edenler, ayakta duranlar, rk ve secde edenler iin evimi temiz tut" " nsanlar iinde hacc, iln et; gerek yaya gerek uzak yollardan gelen yorgun develer zerinde sana gelsinler" (Kur'an Hac Suresi 26-27- 28) "Rabbimiz, ben ocuklarmdan bazsn, senin Beyt-i Haram (Kabe'nin) yannda ekinsiz bir vadiye yerletirdim. Rabbimiz namaz klsnlar diye. Artk sende bir takm insan gnlleri onlar sever yap. Ve onlar eitli yemilerle besle ki kretsinler" ( brahim Suresi 37 Ayet) Tevrat'ta kurban edilen ocuk shak'tr. slm mitlojisindeyse smail'dir. Bunun anlam: her iki toplumun da aa barbarl brakp sr ekonomisine getiinin belgesi - kutsal yksdr. Hacer ile smail, tm Arabistan insanlarna kutsal balang saylm anahan - babahandr. Bu atalar evresinde Arabistan Toplumu Araplatran Arap: "Arab- ribe" ve Araplamak isteyen Arap: "Arab- mstrbe" olarak harmanlat. Ve srail ile Arap ztlat kinleti. Tevrat - Kur'an ve Mitolojiler bu ztlklarn balanglar etkisinde geliti. Grlyor: tarihi olaylar genel-ana gidilerinde Kutsal Kitaplara ve Masallara uyuyor; veya tersi.. Bu kadar insanln gidi kanunlar asndan bize yetip artyor. Ayrntlar, uzmanlkla54

rn boulduklar alan olmadka, genel gidi kanunlarn daha da aydnlatacak ve glendirecek materyaller olabilirler. Realiteyi temelde deitirimlere zorlamadka ayrntlara daha fazla girmemize gerek yok. [Genesse: A. R. Genel Tarih. Cilt. 5] 4- BRAH M D N 'NDE "KUKULAR" Buraya kadar hi bir tereddte yer brakmayacak lde u iki gerei izledik:

1- brahim (tektanr) dini; medeniyete: snfl topluma gei: komnal balar z dini olmamtr. Tersine komnal balar aa konaktan orta konaa tayan ve medeniyete ynelten bir kabile dini: komnal din olmak zorunda kalmtr. Komn dini totem geleneklerini henz atamayan; atsa bile, hi olmazsa ana tanr baba tanr ve yer-gk tanrlar basamaklarn yaamaktan vazgeemeyen; onlar aamam bir din olmas gerekmez mi? O halde brahim dini tek Tanr dini deil mi? Tarihncesi Bilimi bu aamada antik tarihin gidi kanunlaryla btnletirilmedike prose insanlk tarihi btnyle gznnde tutulamadka yetersiz kalr. Bocalanan nokta burasdr. 2- brahim'in mucizeleri yine hibir tereddde yer brakmakszn izledik ki, ileri grl bir kabile reisinin en yerel sentezlerinin kutsallatrlm yansmalardr. Yani brahim'in peygamberlii su gtrmez lde dosdorudur. Oysa yine komn dini daha ok ata dinidir; ata'y peygamber deil tanr yapar: ana tanr baba tanr gibi: Smerler'de ve Trkler'de grdk. Peygamberlik medeniyete geiten sonra; kutsallama gkselletike ortaya kar: tanrlarla; yercil yneticiler arasnda gr al verii yapmak iin. O halde brahim bir tanr mdr? O halde komnbilimi medeniyete zl aamasnda yetersiz kalr. Olay canl bir gidi olarak tm tarih lsnde ele alabilirsek zebiliriz. zetle: bu iki kesinlemi tesbit 1- brahim dini komnal bir dindir. 2- brahim komn tanrs benzeri bir liderdir. Medeniyet diniyle derin bir eliki iindedir. in kolayna kaanlar, Tevrat, Kur'an ve mitolojik elikilerle oynamay pek severler: uzmanlk ayrntlarda bulmaca zme, vakit geirmesidir; nakitleri nasl olsa gelir. Vakitleri ve nakitleri olmayanlara iin z yeterlidir. Tarihi yapacak olanlara, brahim timsali duru sentezler yetip artar. Tevrat- Kuran ve Kutsal Masallar gerekte, znde bir tek proseyi iler: Tarihncesi Semit toplumlarnn, barbarlk konaklarn binbir ileyle-sabrla uzun yzyllar iinde aarak medenilemelerinin kutsallatrlm: Tektanr ideoljisine ulam yksn anlatrlar. Ancak o prose tek bana; nsanlk tahinden soyutlanm bir gidi deildir. Tarihncesinin Semit toplumlar, Irmakcl Irak ve Msr medeniyetlerinden etkilenerek, binlerce yllk tefekkr: dnce abasyla sramal sentezlerle geliirler. O halde Kutsal Kitaplar ve Kutsal Tarihler: Mitoloji yalan m sylyorlar?

55

Barbarn tertemiz zekas, pratiine, gndelik ve uzun vadeli yaamna neyi yararl gryorsa onu snger gibi emer, pratiinde deneyerek yaamyla sentezletirir; sratle kendi mal haline getirir; bir daha da onu lmne savunur; gelenei yapar. Genellikle de yeniliklere atr, gelitirici olan hemen her sentezi ve dnceyi benimseyerek savunur, geleneklerine sokar. Tarihsel Devrimler'in Tarihi cycle: devirdaim biimlerde de olsa (helozonik) ilerleyii veya barbarn tarihi deeri toplumsal adan Kollektif Aksiyonundaysa, beyinsel adan da bu temiz-parlak zekasnda medeniyetin kastlatrlm derebey fikirlerine saplanp kalmaynda yatar. Komn, toplumsal bakmlardan tam tamna kollektif yakc-ykc ayn zamanda kendine gre yine de yapc ilkel sosyalist bir g oluu yannda; kii de ayr ayr parlak zekalara yeteneklere - potansiyel dahilere gebe zgr - eitliki ve gelitirici beyin retici bir potadr. 40 yl sabrla- azimle tarihsel devrimlere hazrlanan Atilla'lar, Cengiz'leri, Timur'lar, Babrleri, Taras Bulba'lar veya vakit doldu mu annda iei burunda skender'leri, Fatih'leri karveren g ya dorudan komn toplumlardr ya da komn gelenekleridir. Komn potasnda gelien kii beyni, kanatlanmaya hazr, yeni ufuklar gzleyen bir ku gibidir. Asla geriye bakmaz, nk gemiinde sadece ileri bakan nder atalar vardr. Zaten komn eer medeniyete dememi hele girmemise, bir gemie de sahip deil gibidir. Komn tarihin adeta balangcdr. Bu yzden her medeniyete giriinde tarihi kendisiyle balatr. kendisinden nce gelmi medeniyetlerin kellesini uurup yenisini kurduu zaman eski medeniyet tarihlerini olmam say, kendisinin tarihe sahip olmayndandr; gelecekle dopdoludur. te bu, yeni ufuklar gzleyen zgr komn beyni; uygun tarihi koullara, kavaklara dt zaman dahiyane yaratlara girer. Bu uuda lmleri gze alr ama tarihsel grevini byk bir hassasiyetle sezer- bulur ve baarr. Ycelmeye - kutsallamaya dayanamaz; tarihsel devrimleri baarmas ve kutsallamas hep ryada gezer gibi daha ok bilinaltyla olur. Bu yzden balad iin: Tarihsel devrimlerin sonunu getiremez. Medeniyeti fetheder ama sonradan medeneyete fetih olur; derebeyleip baka bir komnn veya komn geleneinin klcna ban uzatr. Yine de antik tarih, bu komn gcle ve zekasyla yrmek zorunda kalmtr; sosyal devrim getiremeyen sosyal snflar savann vekili komn aknlar olmutur. Muhammed'in tektanr gelitirimi, tam tamna bu proseye doup gelitii gibi, brahim'in tektanr sentezi de antik tarihin bu gidi kanuna uyar. Muhammed, Kent dzeyine erimi bir Yukar barbar gelenekli airet ocuudur. brahim, Muhammed'den 2500 yl nce gelmi bir Orta barbar: gebe airet lideridir. Yani kesinlikle medeniyet insan deildirler. Beyinleri medeniyetin sosyal snf ufinetleriyle turuya evrilmemitir; mala - mlke - hrete - korkuya, tapnaklara srsne bereket ok tanr sembol putlara - derebeyliklere saraylara - apoletlere bylenmemilerdir. Tersine o ryen medeniyet yozlamalarndan tiksinerek, Tarihsel grevlerini sezmek ve baarmak zere kendilerini kuatan medeniyet gidilerini ibretle izlemiler ve u dupduru sentezlere ulamasn bilmilerdir.
56

1- Medeniyet dalnda oktan olmu, kolayca koparlabilecek bir meyvedir. Veya i elikilerile ryen ama douramayan ve bu yzden de asla ileri gidemeyen "ayaklar kilden bir dev"dir. 2- Medeniyetlerin beenmedikleri kendileri (yani d kabileler) ise, geri olsalar da, insan zn yitirmemi, paralanmam, cesur, sava, paylamc, eit, yalan-dolan bilmez kankarde toplumlar olarak yepyeni insan ve corayfa olanaklarna ve potansiyellerine sahip bendini amaya hazr; tkanlklar ac glerdir. 3- Medeniyetin ii, dzeni, insanlar hereyi gibi tapnlar da karma karktr. Hatta hi bir problemi aydnlatmayan ve zemeyen komik putlardan ibarettir. Dolaysyla medeniyetin beyni de (inanc da) kendisi gibi acnacak haldedir. 4- yleyse yepyeni-daha salam-yklmaz dzenli ve inanl bir medeniyet gerekir. lk medeniyetin Irak balklar iinde doduu gnden beri, ilkel iinde gelien dnce ve davran sentezeleri, ilkel biimlerinden balamak zere bu ynde olmutur. Ve en olgun yazya gemi biimini de Kur'an ile bulmutur. Tektanr ideolojisi, bu tarihsel devrim grevlerinden ayr bir olu deil, tersine o grevlerin kutsallatrlm en doal yansmasdr. nk antik tarihte dnce henz kutsallk kabuu beii iinde geliir. Bu yzden Muhammed'in tektanr ideoljisinin, veya kutsallatrma prosesinin en olgun rnei oluu; Arabistan llerinden ad san iitlimedik bir kabile toplumundan kt diye yadsnamazsa, tpk yle tek tanr sentezini ilk yakalayp savunan Ibrahim de, yazsz - gebedir diye yadsnamaz. Muhammed bile brahim'den 2500 yl sonra gelmesine karn okuma - yazmaszdr. O dnemde Mekke'de - Medine'de okuma-yazma bilenler parmakla gsterilecek kadar azdr. nk yaanan toplum henz medeniyete yeni yeni zlmeye balam Yukar Barbar: yazsz tarih ncesi toplumun geleneklerini srkler. Muhammed'in brahim'den fark: barbarln gebelik aamasn gemi, Kent aamasnda yaam oluundandr. Ama brahim de ilk ana Irak ve Msr medeniyetleriyle ve evre barbarlarla ili-dl yaam; gebelii de amaya hazr, grevlerinde pimi bir lider oluu, onu bu fark kapatmaya einletirmitir. Sadece yaad toplumu iinde yalnzdr; yani toplumu ile arasndaki uurum, Muhammed'inkinden farkldr. Muhammed, kenttalaryla beraber, gebeleri de peine takarak bir tarihsel devrimi baarabilir. brahim bunu baaramaz: toplumu henz geridir, ve Irak-Msr medeniyetleriyse henz gldrler. Bu yzden brahim'e Irak- Msr- Finike-Arabistan ticaret yollarnda tarihsel devrime hazrlk dncesini gelitirmek kalr. Bu ise tektanr ideolojisi biiminde yansr. Tektanr ideolojsini, barbarn medeniyetlerle grei: tarihsel devrim gidiinden kopardnz m, konuyu tarihi olaylardan soyut-paral metafizikletirilmi uzmanlk alanna sokarsnz, ki bu l dnce otopsisinden, canl.yeni sentez fikirler doamaz.

Barbar, yapaca ii nce szle sazla - iirle kutsallatrr. Bu ryalarla - sunaklarla - adaklarla geliir. Sonra baardka destanlar, yazya geebilirse Kur'an gibi annda yazlar. Yazya geemeyecek ilkellikte bulunuyorsa, azdan aza nakilerle korunan iirler - destanlar olarak,
57

brahim'in yks gibi 1500 yl sonra da olsa Tevrat'a geer; kutsal masallar halinde 2500 yl sonra islam mitolojisinde (kutsal tarih'te) yerini alr. Yani ne kutsal kitaplar ne mitolojiler yalan sylememilerdir. Muhammed gibi brahim de bir kabile toplumu insandr; Muhammed'in kur'an yaratnda alacak bir yan bulamyorsak, brahim'in Tevrat'a gemi tektanr fikirlerini olamayacak bir yarat kukusuyla ele almamalyz. aknlmz ve kukularmz bizim medeni, barbar greini bilmeyiimizden, ya da barbar'a medeni nyargsyla bakmzdan ileri gelir. * Kutsal Kitaplar ve Kutsal tarih: mitoloji eer yalan sylyorlarsa (uydurmaysa) bunu iki ynde yapmak zorundadrlar bu durum o devir insann, yine medeni; hem de dzenbaz bizantizim'de gelimi medeni insanla kartrmak olur: 1- Eer brahim dini tektanrc, deilse 2- "ok tanrc": totemist: Ata dini: kabile dinidir. Ki o zaman bu iki ynl tahrifat ve uydurmay (yalan) gerektirir. Bu da yetmez; ok tanrclk sadece kabile dinine ait deildir. Medeniyetle birlikte ok tanrclk geliir; grdmz gibi gkselleir. O an insanlar bugnk bilinte olamayacaklar iin, brahim dinini gizlemek ve tek tanrc hale sokmak iin 1-Eski oktanr izlerini silmek zere bir hayli uramak zorundadrlar; nk o temel olaylar, kutsal kitapalarn ve masallarn hemen her alannda kendisini hissetirmeden yapamayacak kadar dall budakl ve kkl gvdelidir. 2- Ayrca o devirlerde bunlar, gelimi medenilelerde olduu gibi bir tek "kii" kendi karihasndan istedii gibi kolayca - kontrolsuzca uyduramazd. Toplum, Tevrat yazlrken de; Kur'an yazlrken de; Kutsal Masallar yazlrken de; kontroln tamamen kalkaca kertede parampara sosyal snf ve zmrelere blnp ztlamamt. Bu alanda bir yalan bin yank uyandrabilirdi. Ve yalana elbirlik ortak olunmak zorunda kalnrd ki bu olanaksz kalr ve kokusu kard... Dolaysyla ilkin Tevrat'ta yaplabilecek bu tr tahrifat ve uydurmalar, ncil'de olmasa da, Kur'an'da yanksn bulur; apack elikilerin akla yatkn yorumlar gelitirilebilirdi. Ne Tevrat'ta ne de Kur'an'da bu tr elikilere rastlanamyor. Masallar'daki elikiler, o gnk airet yaplarnn tarih ncesi geleneklerine gre benimseyileriyle (rezonanslaryla) aklanabilir. Bu elikiler, temeldeki brahimin tektanrcln sallantya - tereddte yer brakmayacak eilime soku biimindedir; brahim dinini tarih ncesi inanlara gtren hibir eliki yer almaz.. * Tevrat biraz dikkatle izlenirse, brahim tektanrclnn, brahim toplumunda yeni filizlenmeye balam bir prose: gidi olduu anlalabilir.

58

brahim'in olu shak da baba geleneiyle olu Yakub'u oktanrc Kenanllar ile evlendirmez; baba memleketi Paddan-aram'a: Mezopotamya'ya kaynbiraderi Laban'n yanna gnderir. Yakup days Laban'a 20 yl alarak, Laban'n kzlarn: Lea ve Rahel'i kendisine e edinir. Ayrlmalar ekimelidir. Yakup habersizce oluk - ocuu - srleriyle ayrlrken, kars Rahel babasnn putunu devenin semerine koymutur. Laban "Terafim"i her yerde arar; hatta alnan bir tek putta deildir. nk laban Yakub'a ekiirken yle der: Niin gizlice katn?.." "Niin ilahlarm aldn?"... (Tekvin bap 31) Tevrat' yazanlar da " Terafim" den tekil olarak sz ederlerken bile oulmu gibi de anlatrlar: " Ve Rahel Terafim'i alm, (burada bir tek putmu gibi szedilirken hemen ardndan gelen cmle:) "Ve onlar devenin semeri iine koymutu ve zerlerine oturmutu" derken sanki "Terafim" oul putlar anlatyormu gibi ele alnr.

Ama uras kesindir: brahim'in karde torunu Laban, Mezapotamya'da Harran dolaynda eyleir ve tektanrya deil bir ok ilah'a inanbesler: " lhlarm" deyii bunu aklar.

Ancak olaylar btnlk iinde izlemek; iimize geldii gibi alnt kemiriine uratmamak gerekir. O zaman o "ilahlar": tarih ncesinin veya medeniyetlerden esinlenerek karm oktanr inanlar, ikincil kald grlr: Laban Yakup ile yeminletii zaman, kendi " lahlar"n deil, brahim in ayn zamanda kendi babas olan Nahor'un inand tektanr: Allah' ahit ve gzc tutar: "Birbirimizi gzden kaybettiimiz zaman seninle benim aramzda Allah ahittir"

" brahirn'in Allah' ve Nahor'un Allah', babalarnn Allah' aramzda hkmetsin" der. (Tekvin. Bap 31.) Burada ilahlar; tarih ncesi geleneksel ok tanrlar, henz terkedilmemitir. Fakat barol oynamazlar, brahim tektanrcl, brahim'in toplumunu byk bir tarihsel devrim grevi bylemedii lde sarp sarmalayamaz. brahim'in tektanr sentezi kendi iinde byr. brahim tektanr sentezini dayatmak yerine kendi toplumunu kendi seviyesine karmak zere eitme: aa barbar geleneklerini kesip atmak - gebelik - ticaret - sunaklar - kurban - temizlik - snnet - derleni ileriyle urar. Bunlar baardka tektanr sentezini toplumunda sabrla mayalandrr. brahim'in tarihi poresesi - aamalar, grevleri kavranmadka O'nun tektanrc tutumu da, toplumundaki geliimi de anlalamaz. brahim'in kendi anda elbette baarlar gelitike tektanrcl da yallk anda kendi toplumunda yaygnlap derinleir. Ama lmnden sonra tarih ncesi gelenekler yeniden canlanr. Bu her tarihsel kavakta grlebilen doal bir aktr.

59

Yine Yakup ile Kenanllar'n aras kz Dina yznden alnca, Beyt-El'e getmek zere yola karken eski ok tanr putlarn Yakup gmer: "Ve Yakup evine ve kendi ile beraber olanlarn hepsine dedi: aramzda olan yabanc ilahlar atn ve kendinizi gizleyip giysilerinizi deitirin. Ve kalkalalm beytel'e kalm." "Ve ellerinde olan btn yabanc ilahlar ve kulaklarndaki kpeleri Yakub'a verdiler. Ve Yakub onlar ekem'in yanndaki mee aac altna gmd. Ve g ettiler." (Tekvin Bap 35) Eski totem- ata gelenekleri brahimoularnda yeniden canlana gemi olsa da, toleransla karlanr. nk henz gsz ve paralanm durumdadrlar. Tektanr sentezi tarihi zaruretler iinde ne kartlr. O zaman da tektanr sentezine sarl artar. brahimoullar bunu sabrla deneyerek gelitirmek zorunda kalrlar. Herkes tektanry da oktanrlar da olaylarn gidii ierisinde snavdan geirir. Giderek tektanrclk ar basacaktr. Laban bile skntl gnlere dtnde kendi ilahlarn deil, brahim'in tektanrsn ryalarna sokar: "Ve Allah gece ryasnda Arami laban'a gelip ona dedi: kendini saknp, Yakub'a ne iyi ne kt bir ey sylemeyesin:" (Tekvin. Bap 31) Ama "yabanc lahlar" neyin nesidir? Kk kabile savalarnda ele geirilmi veya etkisinde kalnm oktanr putlardr. Hal onlardan korkulmakta veya etkilerine inanlmaktadr. Gmmelerinin sebebi de hem tannmalar hem de bulunup kar tarafa hizmet etmemeleri iindir. Henz tarih ncesi toplum alamad iin ok tanrclk da brahim'in eitimine karn alamaz. brahim ile toplumu veya torunlar ve yzyl sonra gelen toplumu arasnda bile uurum kolay dolamayacaktr. Nitekim 2500 yl sonra bile ancak bir tek Muhammed kp tektanrcl gelitirebilecektir. Antik tarih bylesine yava ilerler. Yakub'un kars Rael'in babas Laban'n putu: Terafim'i alp saklamas yine baba evinin inancndan korktuunu gsterir. Laban sknca belki Terafim'e yalvaracak ve onlara zarar verebilecektir. Hi deilse laban'n errinden korktuklar iin Terafim'i alar ve saklar. Ama zerine oturmas da artk putlarn etkisinin azaldn gsterir. Zaten Rahel de Yakub'un etkisile ve brahim ve Nahor gelenei ile tektanr dinini bilmekte ve benimsemektedir. Ama gnmzde bile cinlere inanlmas srp gider. Cinler, bu tarih ncesi putlarn etkilerinin giderek psikolojilere giriidir. * Acaba brahim dini tektanr dini midir? Tevratta bu ak mdr? brahim zaman, tekvin blmnde bap 10'dan bap 26'ya dek anlatlr. brahim, Tekvin'den anlaldna gre daha ok babas Terah'n lmnden sonra peygamberleir. nk tarihsel grevi o zaman kendi omuzlarna yklenmeye balar. Tevrat'ta brahim'in peygamberlii veya tektanr fikrine girii yoktur. Babas'nn lmnden sonra brahim'in Allah ile iletiimi balam gibi verilir. Arcak brahim o sra 75 yandadr.
60

Irak (Mezopotamya) medeniyetlerinin nl kenti UR'dan kal ve Harran'dan eyleeli en az Tevrat tarihlemelerine gre 50 yl olmutur. Bu sre iinde brahim tarihsel grevlerini iyice sezmi ve dnmtr. Zaten babasnn da ocuklarna rettikleri brahim'in yapacaklardr: "Ve Terah olu Abram' ve Haran'n olu torunu Lut'u ve olu Abram'n karsn, gelini Saray' beraber ald; ve kenan diyarna gitmek zere kildanilerin Ur ehrinden onlarla kt; ve Haran'a geldiler ve orada oturdular." "Ve Terah'n gnleri 205 yl oldu ve Terah Haran'da ld. " (Tekvin Bap 11) Buradan anlalabilir ki brahim'in stratejisi babas Terah'n rettiklerinden ve amalarndan temellenmitir. Haran dura glenmek iindir; asl hedef "Kenan diyar" yani Msr - Fenike - Irak medeniyetleri arasnda gebelik ve ticarettir. Ama barbarn ticareti tarihsel devrimlersiz olmaz; ticaret barbar medeniyeti kefetmeye ve uygun koullarda fethetmeye gtren yoldur. Yeri gelince greceiz: Tektanr ideali hep tarihsel devrim amacyla - pratiiyle cancana yatp sarmar. brahim Harran'dan "Kenan diyarna" gmeye karar verdii gn Tarihsel Grevinde younlamtr ve Allah ile "ahit"lemitir: "Ve Rabb Abram'a dedi: Memleketin'den ve akrabann yanndan ve babann evinden sana gstereceim memlekete git; ve seni byk millet edeceim ve seni mbarek klacam ve senin adn byk edeceim ve bereket ol ve seni mbarek klanlar mbarek klacam, ve sana lanet edene lanet edeceim; ve yer yznn btn kabileleri sende mbarek olacaktr" (Bap:12)

Burada "RABB" bn bildiimiz tektanr olduunu Bap 14'de daha ak bir ekilde anlyoruz: brahim Sodom Kralyla grrken "Rabb" tanmlayarak,

"Gklerin ve yerin sahibi Yce Allah'a RABB'e" diye yemin eder. Bu ilkin "Ezeli Tanr: Yehova" olarak anlmas olay deitirmez.

Bap 16'da "Allah" melekleriyle kendisini gsterir: "Ve Rabb'in melei ur yolunda olan pnarn banda onu buldu. Ve dedi: Ey Saray'n cariyesi Hacar nereden geldin? nereye gidiyorsun." Ve Allah melekleriyle brahim'in smail'i douracak kars Hacar'a yardmeder... Bap 17'de "snnet" tektanr: Allah'n nianesi olur: Abram 99 yanda kendisiyle birlikte yanndakileri snnet eder. Allah artk onlar iin ebedidir.: kesindir: " Ve ahdim ebedi bir ahit olarak sizin etinizde olacaktr. Ve gulfe etinde (penisinde) snnet olunmam snnetsiz erkek varsa, o can kendi kavminden kesilecektir; o benim ahdimi bozmutur." "RABB iin imknsz bir ey var mdr?" der. Bu Kur'an'n "Allah her eye kaadirdir" tanmnn karldr: ilk proseleridir. Bap 18'de Allah, brahim'e Ksr ve yal Sara'nn shak' dorurabilecei ahdini yaparken:

Yine Bap 18'de brahim, Sodom ve Gomara'nn kurtarlmas: tarihsel devrim iin Allah ile pazarlk ederken yle der:
61

"Btn dnyann hakimi adalet yapmaz m?" Bu da Allah'n sfatlar olan "Rahman ve Rahim'in karl olan ilk geliimidir. Bab 19'da Allah'n melekleri Sodam'da grnrler: "O iki melek de akamlayn Sodam'a vardlar; ve lut Sodom'un kapsnda oturuyordu; ve lut grp onlar karlamak iin kalkt ve yere kapand."... "RABB Sodom ve Gomarra zerine gklerden kkrt ve ate yadrd ve ehirleri ve btn havzay ve ehirlerde oturanlarn hepsini ve topran bitkisini altst etti." Lut'un karsn da tuz direine evirir: Bap 20'de brahim'in karsn alan Gerar Kral Abimelek Allah tarafndan uyarlrken yle denir: "Fakat kars onun arkasndan geriye bakt ve bir tuz direi oldu." Yine Bap 19 'da Allah Sodom ve Gomora'y yerle bir eder:

"Ve imdi adamn ( brahim'in) karsn geriye ver, nk o peygamberdir. Ve senin iin dua eder yaarsn fakat eer geri vermezsen bilki sen ve sana ait olanlarn hepsi mutlaka leceksiniz" Bap 22'de Kurban olaynda brahim Allah'a namaz benzeri ibadet'ten de sz eder; tpk bap 19'da lut'un Bap 17'de brahim'in secdeye gelii gibidir, ama burada daha ak dile gelir. Sanki ibadet gelimitir: "Ve brahim uaklarna dedi: Siz burada eekle beraber kaln ve ben ocukla beraber oraya gideceim ve secde edip yannza dneriz" Yine ayn Bap 22'de kurban olaynda Allah'n melei brahim'e gklerden seslenir: "Ve RABB'n melei ikinci defa gklerden lbrahim'e ard ve dedi.." Bap 24'te brahim'in yardmcs khyasn da secde ederken buluyoruz: " Eve eilip RABB'e secde eder: " stei olunca tekrar secde eder: "Yere kapanp RABB'e secde kld" Btn bunlar kukuya yer brakmamacasna brahim dininin tektanr dini olduunu ve bilhassa brahim'in zamannda giderek tutkun bir benimseyile derinletiini - yaygnlatn aydnlatabilmektedir. Hi deilse kimse kalkp buna oktanr dini diyemez. * yle kukular uydurulur. ibrahim'in tanrs aslnda kabile tanrsdr: Totem: ata dinidir brahim bu ata tanrsn kendi adna bal toplumuna ve evre kentlere Tektanr biimine dntrerek asker - para - mal gcyle dayatm veya yutturmutur.
62

Diyemez sanrz ama uzmanlk bambaka bir keramet vehmetme iidir.

Bu olduka mekanik ve uydurma bir grtr. lkin hibir barbar ata dininden tektanr dinine parendeyle geemeyecek kadar inanlarna bal - ayaklar yerdedir. ldrseniz o dneklii bir rpda baaramaz. Bu yzden ne brahim ne de toplumu, inanmad bir dini kabul edecek kadar medeni dnekliinde deildir. Tersine brahim, dini dayatmaz, aklla baarlarla ikna yoluyla benimsetir. nk barbarlar ancak ikna yolundan: grerek - deneyerek - inanarak din deitirebilirler. Ve bu bir mrlk zaman alr. Tektanr sentezi, yle kolayca ata dini toteminden devirmeyle ulalacak bir yaktrma yaptrma olsayd, Tarih'in binlerce yllk kutsallatrma prosesine ihtiya kalmazd; insanlk Tarihsel ve Sosyal Devrimlerle deil, uzman tapnc: dncelerle ilerlerdi. Uzmanlk tapnann olaylara deil dnce kurbanlarna ihtiya duymas ile Tarih'in gidi kanunlar bambaka eylerdir. Bu yzden o tr dnce eksersizlerinin tek cellad yine tarihin olaylardr. Tevratta tektanr: Allah, Kur'an'daki gibi herkesin Allah' olarak deil, sk sk " brahim'in Allah'" olarak anlr. Bunu "Kabile Tanrs" gibi ele almak ar bir yaktrma ve Tevrat' tahrif etmek olur! Kimi uzmanlklar bu tr kuaklar, daha bir ok tahrifatlarla derinletirerek ilemeye alrlar. Oysa Tevrat'n bu an Tektanr sentezinin brahim'e ait oluunu veya Tektanr sentezini o dnemde brahim'in sanvunduunu ve Toplumca henz benimsenmeye balandn gsterir. Dikkatle izlenirse, Tevrat yazclar ellerindeki szl iirsel - destans nakillere kalem uydurmulardr. Kendileri deil, Tevratn iindeki olaylar konuur. Bu yzden daha ok brahim'in sahneden ekiliinden sonra, tektanry benimseyenlerin an " brahim'in" "Babamn tanrs biiminde olur:

1- lk olarak brahimlin ba yardmcs: Elizer'de grlr bu tr bir an; Ki, o sralar brahim kocam ve ya ilerlemiti; ve Rabb brahim'i hereyde mbarek klmt, (Bap 24). Yani brahim toplumu ve evre kentlerde tannm - kabul edilmiti. Tektanr fikirleri de bu yceli lsnde sayg - kabul buluyordu. Elizer adl bayardmcs veya kahyas yanamas, brahim'in yeminli grevlisi olarak Mezopotomya'ya gittinde shak'a akraba kz Rebeka'y alrken ve alp getirirken sk sk bu an yapar: "Ya Rabb, efendim. brahim`in Allah' niyaz ederim, bugn ii rast getir ve efendim brahim'e ltfeyle" (Bap 24) Bu Elizer'in de tektanry benimseyiini ancak bu inann brahimden aldn gsterir. Ibrahim'in putu: totemi olduunu gstermez. 2- brahim'in olu shak da, tpk babas ve yanamas Elizer gibi tarihsel bir grevle ne kmak zorunda kald zaman Allah ile iletiime girer. Ve benzer biimde anlar olur (Bab 26):

"Ve oradan Beer - eba'ya kt. Ve o gecede Rabb ona grnp dedi: ben baban brahim'in Allahym; korkma nk ben seninle beraberim ve seni Mbarek klacam ve kulum Ibrahim'in yznden senin zrriyetini oaltacam. Ve orada bir sunak yapt"

63

Burada tektanr inannn brahim'den geldii daha aka belirtilmitir. brahim, ailesine srekli ocuklarnn da Allah tarafndan "mbarek" klnacan bildirerek onlar allah'a balamtr. shak 40 yan anca grevlerini sezmeye balar ve grevlerinde yrr. O zaman Allah'a yaknlar ve ondan ahit alr. Bu ahitleni'i kendisiyle balatmaz, nk bu atasnn yadigar - geleneidir: Bu gelenek hatryla ilerleyeceini bilir; baka trlsn dnemez bile: Allah'n "Kulum brahim yznden senin zrriyetini oaltacam" ahdi bu yzdendir. 3- shak'n olu Yakup iin de ayn olay geerlidir: Tarihsel grevler Yakub'u sktrdka ayn gelenek tekrarlanr: Ve rya grd ve ite yerzerine bir merdiven dikilmi ve ba gklere ermiti; ve onda Allah'n melekleri kmakta ve inmekte idiler. Ve ite RAB onun zerinde durup dedi: Baban brahim'in Allah' ve shak'n Allah' benim; zerinde yatmakta olduun diyar sana ve zrriyetine vereceim. Ve senin zrriyetin, yerin tozu gibi olacak ve garba, ve arka ve imale ve cenuba yaylacaksn; ve yerin btn kabileleri sende ve zrriyetinde Mbarek klnacaktr" (Bap 28) Burada aka Allah ve Meleklerini gkle merdivenle balants oluu, Smer kutsallama presesinde grdmz gkselleme aamasdr ki, ibrahim ve oullar totemizm geleneini oktan amlar; medeniyetin tanrsallatrmalarn tektanr sentezine ulatrmlardr. Fakat bunun btn topluma yaylp derinlemesi zaman alacaktr; geri dnlerin olmas kanlmazdr. O geri dnler ile ilk tekvin blmmzde anlan brahim ve oullar zamanna denk den ilk temiz tektanr sentezleri gidiini kartrmamak gerekir. Bundan sonrasn hepimiz kolayca ayrdederek izleyebilir: brahim dini kolayca totemizmden devirilivermi bir tektanrclk olamazd; tarih bu aama iin binlerce yl birikmek zorunda kalmt.

Notlar: (6) la Sainte Bible: Kitab- Mukaddes, . ncesi 4. yzylda yazlm bitmi, . Sonras I. yzylda tek metin haline getirilmitir. Fakat Ancien Testament (Eski Ahit) teki ilk metinler, veya Allah' "Yehova: Ezeli Tanr,"diye and iin, Yahvist Metin olarak bilinen "Pentateuch: ilk be blm," ..10 uncu veya 9 uncu yzylda yazl hale getirilmitir. Sonradan Allah'a Elohim, dendii iin "Elohist Metin,"olarak adlardrlan blm de buna eklendi. Tesniye: . . 9 uncu veya 8 nci yzylda; Din adamlar Metni: . . 6 nc yzyl arasnda: Babil srgn gnlerinde ve sonrasnda yazlmtr. . . 283- 246 yllarnda, Ptolemee ikirci Philadophe, eski Ahit: 72 brani bilgininin eliyle Grekeye evirtti: Din adamlarnn Metni: Versions des Septante ilk tercmesi budur. Avrupaya buradan yaylmtr. En aslna uygun metin olarak grlr.
64

Bundan sonra o eski gelenek saygs derebeyleme Avrupa'da azttka . S. 383 yllarnda bile Hristiyan kilisesinde eski titizliini yitirir: .S. 383'te Sait Jerom, dzeltmeden geirir, Tevrat: Vulgate biimine sokulur. Ama bu aslna uygun bulunmaz bir eviridir. " Apokrif": rtl, damgas yer. (7)" Kitab' Mukaddes" 1958, Yunan- brani-Keldani dillerinden tercme. - Louis Segond: La Sainte Bible,1962, Paris

65

Drdnc Blm

TAR HSEL DEVR M ZLEM TEMEL NDE ALLAH - BRAH M - ve KUTSALLATIRMA

1- TAR HSEL DEVR M ZLEM TEMEL NDE TEKTANRICILIIN ( BRAH M D N 'N N) TEOR LEMES : KUTSALLAMA

Kur'an, Hicaz Kent Barbarlnn Medeniyet kabuk deiitiriinin teoriye gemi aklandr. Baka deyile, Komn'n yukar kent aamasndayken tarihsel devrim sezileriyle kent kozasn delip medeniyet kelebei haline geliinin kutsallaarak talara kaznm: yazya gemi anayasa: eriat kurallardr. Tektanr dinini bu aamada Hicaz Araplar iinde bir tek Muhammed yakalamt ama Hicaz Araplar o ruhu anlamakta ve Muhammed'in peinde ordulamakta geikmemilerdi. Neden? Putataparlktan sklm olduklarndan deildi. Tektanr dinini temiz brahim dini (ilk ata dini) olarak Mutulayan Muhammed'in sezdiini kentdalar sezmi ve o amalarda derlenivermilerdi.

O sezi ama uydu: Irak-Msr-Grek-Roma medeniyetleri oktan imparatorlaarak "EVRENSELL K" lksn tm dnya barbarlarna bilmeden alamlar. Bamsz medeniyetleri bir tek medeniyet dnyasnda derlemek lks, skender'e - Atilla'ya dek uzanr. Onlarn baaramadn Bizans ve Acemler baaramayp tersine btn ticaret yollarn kknleerek tkamlardr.

Tarihin kontenjan, Hicaz Arapln bu evrensellik lksne Hz. brahim'den beri hazrlamakla geti denebilir. Ancak gn, btn denemelerin baarszlkla sonulanp, ticaret yollarnn kkn derebeylemi medeniyetlerle tkanndan sonra gelip att. Hicaz Arapl, Gney Tecaret Yolu: Kzldeniz Umman - Hindistan seferleri zerinde kentlemiti. Ve medeniyetler dnyasnda olup bitenleri Hz. brahim atalarndan beri izleyip altuurlarnda - belleklerinde iliyorlard. nk Filistin drt yolaznda brahim'den beri yerleen kardeleri bilmeden 2500 yldr o evrenselleme (Yakndou medeniyetleri arasnda tarihsel devrimle kpr olma) lksn kendi aamalar kadaryla besliyorlard. O alt bilinle boyuna peygamber karp tektanri dinini yceltip teoriletirmeleri bu yzdendi. Bin yldan beri de bu ykler, medeniyet ok tanrlarn bat - klaryla kararak Tevrat ile yazya gemi her yana yaylyordu.
66

skender'ler - Atila'lar - Persler - Romallar - Bizanslar - Farslar gelip gemiti Yakndou medeniyetleri zerinden; ama bir trl evrencil bezirganlk a ol grp alamamt. Btn bu tarihi gidi iinde Hicaz Arapl barbar ocuk zekasyla bunlar, masallar iinde, rya alemindeymiesine kavrad ve tarihsel grevini Muhammed nclnde sezdi. Muhammed'in tektanrcl temelde bu maddi tarihsel grevini sezisiyle ycelme buldu. Tektanrclk yeni bir ey deildi. brahim'den beri kupkuru tektanrlck, hi bir zaman varolmamt. ylesi kimsenin karnn doyuramayaca ( nsan toplumunun en temel retim ve reyimine yaramayaca) iin btn dinler iin geerli olan baz maddi temel kural tektanrclk iin de geerliydi. Eer tek tanr fikri, sadece kuru fikir olarak tutup ycelseydi, 2500 yl nce Filistin gebe semitleri iinde tutup evrene yaylrd. brahim'in mucizevi tarihsel grevlerini baarmasna ramen tektanrclk, Tarihsel Devrim ile sarmamadka Filistin yreciinde yozlap kald. Muhammed'in temellendirdii slm tarihsel Devrimiyle birlikte brahim Tektanrcl en yksek mertebesine ulaabildi. Kur'an dolayszca Hicaz kentlerinin orjinal tarihsel devrimini iliyorsa; Tevrat da nce brahim Gebelerinin, sonra kentlerinin tarihsel devrim potansiyelleri veya zlemlerini iler. Her iki ileyii, tektanr ruhuyla kutsallatrlp fazlasyla sarmamas tarihin bu som gidiini ister istemez saklar. nk henz teori, srf din ruhu iinde yaplmaktadr. Yeri geldiinde Kur'an'n bu tarihsel devrim ileyiini greceiz. mdi Tevrat'a brahim'in ve gcebelerinin Tarihsel Devrim zlemlerinin (potansiyelinin) nasl tektanrcl yceltiini izleyelim. Tarihsel Devrim brahim gebelerinde hayal - ideal olarak kaldka tektanr teorisi daha fazla derinleip - kuaktan kuaa aktarlan miras olur. Tarihsel Devrim imknszlatka tektanrclk biricik orjinalte olarak ne kar. Zaman zaman geri dnler olsa da, tarihsel grevler sktrdka tektanr teorisi, Musevilik ve sevilikte olduu gibi oktanr geri dnlerini siler sprr. Oysa yaanan tarihsel devrim bile deildir; o zlem ile derlenip yanp tutuulur.

* Tevrat'ta ilkin tarihsel devrim zlemini Semit gebelerinde, ibrahim ile birlikte buluruz: brahim 75 yandadr, Ur'dan sonra Harran'dan kp Kenan (Filistin) diyarna gelmitir. Allah ilk kez o zaman brahim'e grnr ve tarihsel devrim zlemini - ideallerini beyninde alevlendirir: "Ve RAB, Abram'a grnp dedi: bu memleketi senin zrriyetine vereceim; Ve kendisine grnm olan Rabb'e orada bir sunak yapt" (Tekvin Bap 12) brahim, henz o gnlerde Abram'dr, kabileler atas: Cumhurun Babas anlamnda brahim adn almamtr. Kenan diyarn grnce burada kendisine (toplumuna) yer aabileceini sezer. Allah'n ahdi aslnda brahim'in dileidir. Gerek anlam: "Bu memleketi avucuma drebilirim"dir. Ve brahim bu dileinin peini brakmaz: boyuna sunak yap Allah'n ahitini

67

canl tutmak isteyii gibi sunulsa da gerekte brahim kendi idealini canl tutar. Ve tektanr teorisi bu tema zerine adm adm geliip ycelir:

"Ve oradan Beyt- elinim arknda olan daa harekef etti. Garbnda Beyt- el ve arknda Ay (Mevkii) olarak adrn kurdu; ve orada rabb'e bir sunak yapt ve Rabb'in adn ard. Ve Abram git gide Negeb'e Cenuba doru g ediyordu" (Bap 12)

Sunaklar, genellikle, brahim'in ve toplumumun benimseyip karargah kurabilecei tarihsel devrim sraylarna uygun yerlerdir. Bu doadaki hayvanlarn idrarlaryla getii yollara iaret brakndan bambaka bir eydir. Sunak en bata bir ideali kutsallatrrken, o ideale ulamak iin bir karargah yeri de olur. Bu yzden bir tarihsel grev sktrdka Allah ile iletiime girildii zaman ve yerde yaplr ve hatrlanr: brahim ile kardeinin olu Lut arasnda blgede yerleme konusunda stratejik bir tartma olur. Lut, Sodom ve Gomara'nn bulunduu Filistin'in dousuna yerleir. brahim batda ve gneyde eyleir; Msr'a gidip gelir. Bu da brahim toplumunda nemli bir gelimedir. brahim bu aamada yine Allah ile grr ve idealini hatrlayarak glendirir; Allah'n ahidiyle pekitirir ve sunaklatrr:

"Ve Lut kendi yanndan ayrldktan sonra Rab Abram'a dedi: imdi gzlerini kaldr ve bulunduun yerden imale - Cenuba - arka - Garbe bak; nk grmekte olduun btn memleketi sana ve senin zrriyetine ebediyen vereceim. Ve senin zrriyetini yerin tozu gibi edeceim; yle ki bir adam yerin tozunu sayabilirse senin zrriyetin de saylabilir." Burada bir adm daha ileriye gidilmitir; deniz kysndan Suriye'ye ve Msr'a ve Harran'a kadar olan blge kabaca da olsa alnacak memleket olarak snrlar izilir. Ve geici olarak deil "EBED YEN" kalc olarak istenir. Bunun iin derlenmek ve oalmak gerekir: "Yerin tozu kadar: saylamayacak oklukta" olmak gerekir. Bunun iin daha da almak gerekir: "Kalk, memleketi enine boyuna gez; nk onu sana vereceim. Ve Abram adrn kaldrd ve gelip Hebran'da olan Mamre meeliinde oturdu. Ve orada Rabb'e bir sunak yapt" (Bap: 13) "Sunak" larn geliimine bakld zaman; eski ahit zaman Filistin haritasnda sunak: karargah yerlerinin, Filistin (kenan) kentlerini kuatma eilimi gttn grrz; brahim'den sonra da bu gelenek srer: Samoullar bu stratiejik eilimle oalp yaygnlarlar. brahim nce bunu yoklayarak sezerek yapar elbete. Ama Filistin diyarn Mezopotamya'dan Msr'a dek eliyle tuttuka bu gidi idealeir; ideal adm adm pratik ilerlemelerle yer kazandka kutsallap tektanr ahitleriyle perinlenir. . Ama tarihsel devrim ol grp gereklemedike tektanr teorisi elde kalan ve sarlnp yceltilip miras braklacak biricik manevi: ruhsal miras olur. Tarihsel devrim kime kar yaplacaktr? Filistin diyarnda Finike kentleri dnda kalm kent medeniyetleri de bamsz deildirler; Irak ve Msr'n etkisindedirler; Irak medeniyetleriyle yardmlarlar - vergi verirler. Onlara saldrmak Irak Msr ile yaplan ticareti tehlikeye atmaktan te Filistin'de yaamay olanaksz hale getirebilir. Bu yzden dengeler iyi hesaplanp derleni sabrla sebatla - aklla rlmelidir.
68

brahim hepsiyle antlamalarla - grmelerle toplumunu ayakta tutar. Ama saldrld zaman da toplumunu savunmaktan ekinmez, nk anlamann ve yaamann birinci koulu aklcl sava: gtr. Yine de hep etecil: vur - ka muharebesidir yapt: "Ve Abram Kedorlaomer ve beraberinde olan krallar vurup dner" (Bap 14) Ama satlmaz da: Sodom Kral'na yle kr: "Gklerin ve yerin sahibi Yce Allah'a Rabb'e, ne bir iplik ne bir ark ba ne de sana ait olan bir eyi almamaya elimi kaldrdm, taki Abram' zengin ettim demeyesin... (Bap 14). "Bu eylerden sonra, ryada Abram'a Rabb'in u sz geldi: Ey "Abram korkma; ben sana kalkanm, senin ok byk dlnm" (Bap 15) brahim'in benimseyip ulat tektanr sentezinin, pek ie yaramayan kuru bir inan olduunu sanmayalm. O sadece tarihsel devrim zlem veya ideallerinin kutsallamas deil, ayn zamanda bir dnce devrimidir de. Tektanrcln 4000 yl nce dnce ve ruhlarda ne yaman, ne verimli yaratlar yaptn biraz olsun anlayabilmek iin, aratrmamzn zellikle bana aldmz Muhammed'in gelitirilmi bulunduu Allah'n Sfatlarn: Esmail Husnay tekrar tekrar hatrlamak gerekir; tektanr sentezi: doay ve toplumu yorumlamakta determinizime koskocaman bir admla yaklamak; ruhlar ve dnceleri oktanrc ilkel karmaasndan prangalarndan kurtarmak; zgrleitirip yaratcla amaktr. Bu yzden paralel anlamda brahim; oktanrc kastlam Msr - Irak - Finike medeniyetleri ortasnda toplumundan ve tektanrc dnce devriminden baka hi kimseye ve hibir eye inanmayan; moral deeri gkleri sarm brahim; 1848-1870 dealist - poplist - topist - liberal, burjuva ve kk burjuva Avrupasndaki bir avu mcahidiyle birlikte yalnz kalm dnce devi Marks-Engels'e benzer. 2500 yl sonra brahim'in,100 yl sonra Marks-Engels'in ad evrensel yanklarn bulacaktr: Btn tek tanr dinleri, ilk yaratcs brahim'i anmakla ie balar; btn tarihsel maddeciler ilk yaratcs ve kurucu Marks-Engels'i anmadan ondan yaralanmadan yapamazlar. Her ikisinin de takipileri, brahim'in sade ama o kadar da derin syleyiiyle "yerin tozu kadar, gn yldzlar kadar" saysdr; ve insanlk determinizmi kavradka insanlk kadar da ok ve "sonsuz" olacaktr. Bu yzden brahim, tektanr sentezinin kendinde yaratt dnce kanatlann, moral deerini sezer ve o senteze sk sk kreder; kendisine Filistin yalnzlnda kalp kuvveti verir: "Ey Abram! ben senin ok byk dlnm!" "Ey Abram! Korkma! Ben sana kalkanm!" Muhammed'inde sktka ayn dnce sentezine teorsine: Tektanrya yaslan, derinlemesi bundandr: "Allah bana yeter!" Marks- Engels de yaamlar boyunca byle davranmlardr: determinizmin teorik - pratik dnde, rahat nefes alp mutlu olabilmilerdir; gerisi onlar iin boucu - tiksindiricidir; yollar skntl - azapl - ikenceli olsa da onlar iin yaatc - yaratc moral fkrtcdr...
69

Ve brahim yine bu tr baarlardan sonra hep olduu gibi, Allah ile grr:

brahim'in Tektanr sentezi, phesiz ki Muhammed kadar derin determinizme yaklam deildir. Grnte sadece "Yerin - Gn sahibi Yce Allah" olarak anlr. Melekleriyle ilerini grr. Her yerde hazr ve nazrdr. Ryalara girer. Sesini duyurur. nsan klna girer.Temizlii - doruluu - adeleti sever. Mal - mlk - fuhu yozlamasn lanetler. vnme ve insanlar zerinde kibirlenmeyi ho grmez. Paylamay balanmay - akrabalar toplumculluu - yaratan hatrlatmay sever. Btn bunlar brahim'in beyninde kesin sentezlerdir, ama Muhammed'e temel olabilecek btn zellikler olmasna karn; Kur'andaki gibi hemen her ayete serpitirilecek ayetin sonlarnda veya balarnda; yerli yerinde nktelenebilecek dzeyde yazya veya sze dklememitir. Ama brahim o tektanr senteziyle, oktanr karmaasndan - zincirlerinden kurtulmu; yaad olaylar daha gereki - determinist yorumlayarak yaratcln pekitirmitir: Kurban olay'na kadar Kenan diyarnda tutunuu - medeniyet ve onlarn ua kentler arasnda yaayabilmesi byk bir baardr. Tarihsel devrim iin toplumunun hazr olmadn sezmesi, toplumunu korumas o filistin hengamesinde byk bir strateji ustal gerektirir ve gebelik - ticaret ekonomisinde ustalatr ve uzun vadeli stratejiye oturtuu gelitirmesi... Bu yzden brahim'in sunaklar sadece gerliinden gelmez; toplumunu eitirken tektanr sentezine snr; sentezine snrken kendisinden daha ilkel kalm toplumunu eitir... Tektanr sentezi, 2500 yl ncesinin tanrlar - maherinde byk bir sadeletirme - insan beynini zgrletirmedir. Tarihin gidi kanunlarn elinde pusula gibi tutup kullanmayan birinin, elini kolunu sallayarak tarihe girmesi, kafasn yitirmesiyle ayn anlama geliyorsa; tpk bunun gibi, brahim eer tektanr sentezine ulam bulunmasayd, ad san iitilmedik dier sami kabile liderlerinden biri olarak kalr, toplumunu da tektanrsn da tarihe miras olarak brakamazd. Bunun deeri anlalamadka, brahim de, kutsallatrma prosesindeki tektarclk ve tevrat Kur'an da pek anlalm saylamaz... brahim; bugnk Lbnan - Filistin - srail - rdn ve Suriye'nin bir ksmn iine alan, o gn iin, "Kenan Diyar" olarak bilinen topraklarda Irak Msr arasnda mekik dokur gibi gettike, ticaret snavyla bu topraklarn insanlarn rendike, tarihsel devrim grevinin uzun vade gerektiini bunun iin uzun hazrlk - eitim - derlenmi - glenme ve medeniyet "fesadnn" zayflamas gerektiini daha iyi anlamaya balar. elikilerini "Allah" ile paylar. Derdi hep ayndr: Tarihsel Devrim hlyas. Ama mirass olabilecek bir ocuu bile yoktur ve ya ilerlemitir: Abram dedi: te, bana zrriyet vermedin" "ben ocuksuz gidiyorum" "Ve ite evimde doan " "bu aml Elizer" "benim mirasm olacaktr. "

"Ve ite, kendisine Rabbin u sz geldi: Bu senin mirasn olacaktr. Ve onu darya karp dedi: imdi gklere bak, ve eer yldzlar sayabilirsen onlar say; ve ona dedi. zrriyetin byle olacaktr" brahim kendini ikna eder; yeniden byk sentezine sarlr; kreder:

70

"Ve rab'be iman etti ve onu kendine Salh (biricik doru - temiz - aydnlk yol) sayd." (Bap 15) Ama hlyas yolunda azimlidir; tektanr sentezinin glenii daima bu pratik baarlarna baldr. Baarlar sentezini, sentezi baarlarn getirir; tektanr kutsallamas, eski kutsallama prosesinin devam olarak byle geliir. Bu yzden tektanr sentezi pratiine k tutuu lde ufuk as yeni tertemiz daha objektif bir yoldur. Objektif yol oluu pratikte ispat bulduka tektanrclk brahim'in beyninde kutsallar. Dolaysyla brahim kendi yaratclklarn - sentezlerini - fikir retilerini doal kutsallama yolundan allah'a balar: "Ve ona dedi: Bu diyar miras almak zere, O'nu sana vermek iin seni kildaniler'in Ur ehrinden karan Rab benim."

brahimin moral deeri bu kadar byktr: Osmanl gibi 300 - 400 yiitle savunulan gebe toplumudur. Ama Osmanl'nn bizans' gzne kestirdii gibi, brahim de ticaret yollarnn kesitii koca Kenan Diyarn gzne kestirmitir. Ama bu hayalini zlemini hi bir zaman gereklerden kopuk dlemez: "Ya Rab Yehova! Onu miras alacan ne ile bileceim?" Ve brahim, Smer'den beri bilinen byckehanet (Orakl) geleneiyle lham'a : tefekkre: dnce eksersizlerine yatar: "Ve ona dedi: bana yllk bir inek ve yllk bir kei, ve yllk bir ko ve kumru ve bir gvercin yavrusu al. Ve btn bunlar ona ald ve onlar ortalarndan yard ve her yarmn tekinin karsna koydu, Fakat kular, yarmad. Ve yrtc kular cesetlerin zerine indiler ve Abram onlar kovdu" (Bap 15) Nihayet brahim, bundan sonra bir dnce sentezine ular. "Ve vaki oldu ki, gne batarken Abramn zerine ar bir uyku dt; ve ite onun zerine bir dehet, koyu karanlk, dt. Ve Abram'a dedi: yi bilki, senin zrriyetin kendilerinin olmayan bir memlekette garip olacak, ve onlara kulluk edecekler ve kendilerine 400 yl cefa edecekler. Ve kulluk edecekleri millete ben hkmedeceim; ve ondan sonra byk malla kacaklardr. Fakat sen atalarna selametle gideceksin; ve gzel ihtiyarlkta gmleceksin. Ve drdnce nesilde buraya dneceklerdir; nk Amorilerin Fesad tamam olmamtr" (Bap 15) Buradaki "Amoriler" tarihteki Amoritlerdir. Amoriler, gebe semitlerin en aknc aa barbar gelenekli gl oymaklar topluluudurlar. Ve brahim gebelerinden ok daha gldrler. Byk Irak Medeniyetleri zerine aknlar brahim'den nce ve brahim zamannda batdan douya ve Msr'a doru olur. brahim bu aknlarn lmn grme korkar; kendisi de bir semit gebe koludur, kendisinden bilir.... lmn ve ideolojik - pratik mirasn brakaca bir ocuu bile olmadn dnr... Stratejik hata: lmcldr. Stratejik grler: lm - kalm kertesinde diyalektik ngr: plan - program ister.
71

Strateji genellikle, hele yava gelien antik Tarih seyri iinde bir mr kapsayan uzun vadeli bir yaama plan - programdr; btn dengeler hassasa lp biilmeli; hata ve eksiklikler derhal dzeltilip o programn iine yerletirilmelidir. brahim, yaman bir corafyada yaman bir ticaret drt yol aznda, yaman bir kavimler med cezirleri; medeniyetler - barbarlar grei: alalp - ykselmeleri ortasnda sadece aklcl sentezleriyle toplumunu yaatabilmek, gelecee miras edebilmekle kar karyadr. Bu noktada stratejisini bu tefekkre dallarla uzun vadeye kaydrmak zorunda kalr; giderek olgunlap - ustalamaktadr. Toplumu'nun Msr'da tutsak kalabileceini bile ngrmesi buna benzer dnceleri aklndan geirmesi ne denli uzak grlerle uzun vadeli hesaplar yaptn gsterir. Bu hesaplardan sonra brahim umudumu yitirmez; tersine, uzun vadeli bir tarihsel devrim idealiylle yeniden inan tazeler: "O gnde Rab, Abram ile ahdedip dedi: Msr Irmarndan byk rmaa, Frat rmana kadar bu diyar, Kemleri ve Keminizleri ve Kadmumleri ve Hititleri ve Perizzileri ve Refalar ve Amorileri ve Kenanllar ve Giryasileri ve Yebusileri senin zrriyetine verdim." (Bap 15) brahim toplumu Amorilerden bile gsz iken, nasl olur da Amoriler ve Nil'den Frat'a kadar olan btn medeniyet ve Kabile toplumlarnn kendi zrriyetine girebileceini dnr? Bu tamamen Tektanr sentezinin brahimin beyninde yaratt zgr dncelerin verdii bir deerlendirmedir; ngrdr. brahim tektanr grne bu derece gvenmekte ve btn bu toplumlar nnde sonunda etkileyeceini dnmektedir; tpk kendisine yaratt etkiyi bu toplumlarda yaratabileceini hisseder. Ve bu gl sezi ile tektanr fikri pratikte pratii de tek tanr ideolojisinde kutsallalaarak ykselir. brahim'in pratik yaratlar mucizeleri, teorisini: kutsallk sezilerini, teorisi pratiini yaratclatrr. Ve ibrahim tarihsel grevlerinde adm adm ilerler... " smail: Allah itir" (Bap 16). anlamndadr. Burada hem ibrahim'in adm adm sabrla ilerleyiini hem de teorisinin pratiine, pratiinin teorisine yansdn: kutsallama prosesini en basit - yaln anlamyla buluruz: Tektanr gr gelimekte ve gelitirmektedir. Allah oul isteyiini, yakarn iitmi ve dilek - ahdi gerekletirmitir. Her pratik ilerleyi Tektanr kutsallamasnda bir adm sray: beden ve ruhlar kendi hkmne al olur.. Prose ister istemez Hacar' da iine alr: brahim'in zorba anahan gelenekli ilk kars Sara taratndan dlannca Hacar brahim'in telkinleriyle Allah'n merhametine mashar olur: "Ve Rab'bin melei ona dedi: senin zrriyetini oaltka oaltacam..." "Rab sana olan cefay iitti. (Bap 16) Ve " smail" olay kutsallama prosesinin Arabistan toplumundaki balangc olur. Hacar ve smail, Sara'nn zlgdyla yeni bir tarihsel greve atlm olduu iin bu koldaki kutsallamalar da balam olur:
72

Msr'dan ald cariyesi Hacar'dan smail adn koyduu ilk olu olur.

Hacar, Allah'n melekeleriyle konutuu pnarn adn kutsallatrr: "Ve Hacar kendisine syleyen Rab'bin ismini, sen ya Allah, beni gryorsun diye ard; nk dedi: burada da m beni greni grdm? Bunun iin kuyuya beer- lahay roi denilali; ite kade ile bered arasnda (Kuzeyde) dr." (Bap 16) "Beer-lahay-roi: beni gren hay(canl ) olann kuyusu" adyla Allah'n zelliklerinin isimleip somutlamas bir adm daha ilerlemi olur: Allah iitir ve grr.. Ancak bu ok tanrlarn iiti ve grnden ok farkl insan stleme mistisizim yolundan da olsa determinizme yaklaan her eyi iitme ve hereyi grmedir; muhammed bunu derinletirir.

* brahim giderek toplumuyla arasndaki farkn ne uurumcul olduunu anlar: Alllah fikri sadece onun derinlemesine sezdii ve ulat.bir sentezdir; toplumu brahim'e baldr, Allah'a bal deil. Ve brahim buna gre ilerleyiini daha da olgunlatrr ve toplumuna indirger: 1- "Ve Abram 99 yanda iken Rab Abram'a grnd; ve ona dedi: ben Kadir Allahm:" Burada Allah'n bir sfatnn daha gelimi gelitirilmi olduunu buluruz: "Ben Kadir Allah'm : Hereye gm yeter anlamndadr. bu ok tanrlarn blk - prck glerinden farkl bir tek determinizm gibi "Hereye kadir" 2- "Benim nmde yr, ve kmil ol" brahim artk olgunlamtr. Bunu toplumuna da bildirip uygular: "olgun ol ve Allah n buyruklaryla yr". Ama yine burada brahim'in toplumunu eitmeye onlara kendinden ayr bir varlk olarak davranmay gelitirmek zorunda kaln buluruz. nk kendisi de aralarndaki fark iyice yakalamtr. bunu Allah'n buyruklarna da geirir: 3- "Ve ahdimi seninle benim aramda edeceim ve seni ziyadesiyle oaltacam." 99 yandaki ibrahim, olgunluunun zirvesinde olarak kendini ve toplumunu ayr ayr dengeler halinde kavramtr: bu yeni bir aamadr. 4- "Ve Abram yzst dt" Bu Allah'a secde anlamndadr. badet'in de gelitii, zelletii anlamndadr. 5- "Ve Allah onunla syleip dedi: Ahdim seninledir ve bir ok milletlerin babas olacaksn. Ve adn artk Abram olarak arlmayacak, fakat adn barhim olacak; nk seni bir ok milletlerin babas ettim" (Bap 17). "Senden kra lar kacaklar." Senden Krallar kacak, ne demek? brahim sadece kendisi zamannda deil, kendisinden sonra da tektanr fikrinin egemen olacan sezmitir. nk Kenan Diyarnda, Msr'da, Irak'ta grd duyduu ok tanrlar dnemini kapanacan kuvvetle sezmitir. Bu yeni bir evrencilik ann ilk fikir tohumlarnn aldr; medeniyetler ktalararas Irmaksal aamasn kapatp Grekler ile hayvansal daha oynak medeniyetlerin evrensellik: mparatlorluk pratikle73

rini gerek evrensellik boyutlarna karma giriimlerinin de ilk mjdesi, haberi saylabilir. Grekler - Romallar - Hunlar bin yl boyunca hep buna hazrlanp bunu denerler. Ama nasip brahim zrriyetine girmi Arabistan Araplarn peine takm Muhammed'in olur. brahim bunu sezer ve toplumuna aka bildirir; nk Greklerin Msr ve Fenike'den kendisinin de Smer'den kaynakland gibi kaynaklandn grp - yaar ve iitir. Kendisinin de (tektanr sentezinin de) benzer biimde yaylp savunulabileceini. sezer ve ister : "Ebedi ahit" ten kast budur: 6-"Ve sana, ve senden sonra zrrietine Allah olmak iin, seninle ve senden sonra zrriyetinle benim aramda ahdimi nesilerince ebedi ahit olarak sabit klacam, "Ebedi ahit olarak sabit klmak" sz, ibrahimin tektanr sentezine olan inancnn kesinliini ve derinliini kantlar. Tarih ncesi bilimi ve gidi kanunlar elde pusula gibi kullandka Tevrat ve benzerlerini yorumlamak bylesine amaz kesinlikler ve zengin yorumlar verir. Tevrat uzmanlarnn eldeki onca arkeoljoji - antropoloji belgelerine ramen dz yolda arp kendilerini tevrat ve kuran srelerinden - ayetlerinden darya atmalar: bindikleri dal kesmeleri bundandr. brahim'in bundan sonra toplumunu tek tanr sentezine pratik ibadet uygulanmalaryla sokuunun izleri: snnet - kurban bunun lmez kantlardr. brahim toplumunu eitip mirass yapmaya daha ok nem verir. Klla gelenin klla gittiini gren - teorisini yapan bni Haldun'un, Timur'lara bile metelik vermeyiine benzer bir moral deerle "Tektanr" fikrini "ebedi"letirip "Sabit" (Kalc) yapmaya deer verir. Sodom ve Gomara'da nnde, onlar belki Amorit aknlarna kar savunmak ve o kent medeniyetlerine sahip olmak tartmalar iine girse bile; buna demez bulduunu izleriz. 7- brahim artk bilgelemitir. ilk kez Bap 20'de Ondan "Peygamber" olarak szedildiini grrz:

"Ve imdi adamn karsn geri ver; nk o peygamberdir ve senin iin dua eder ve yaarsn; fakat eer geri vermezsen bilki sen ve sana ait olanlarn hepsi mutlaka leceksiniz"

Bu Allah'n szleridir. brahim kendisini, sentezinin ve Stratejisinin ne olup olmadn zme ve bunda derinlemenin ustalna rahatlna ulamtr artk. Tarihsel Devrim hlyalar - zlemleri bu gidi iinde giderek gelecek kuaklara miras haline gelir. Ama artk bu, daha ok, Tektanr sentezi ve eitiminin toplumunda derinletirilerek baarlmasna balanmtr; tarihin ve toplumlarnn Kenan diyarndaki akna ayak uydurulmu tarihsel devrim teorisi biiminde yeni bir senteze ulalmtr. Bu teorinin pratikten kopuk bir kutsallama (gkselleme) olmadn olaylar iinde grdk. Ama bu pratik artk Tarihsel Devrim'e uzun bir hazrla dnmtr. brahim bir yandan Kenan diyarnda Kuzey'den Gney'e ve Batya, Dou'ya kadar karargahlarken Mezopotamya'daki akrabalarna da shak' evlendirmek vesileleriyle el atar. Dier yandan Hacar ve smail vesilesiyle Hicaz kuzeylerinden gneylerine uzanr. Sabrla - sebatla aklla - hogryle tektanr sentezini toplumunda iler; miraslatrr.
74

Ondan sonra gelen olu shak ve torunlar Yakup ve oullar brahim'i buraya kadar andmz kritik grev ve zlemlerini tekerrr ettirerek ilerlemilerdir. Kimi zaman tarihsel devrimlere katlmlar, zaferleip iktidar olmular, kimi zaman yenilip ok tanrcla geri dnmler; de kalka tek tanr sentezinde Musevilii ve isevilii yceltmiler ama Hz. Muhammed'e kadar kalc yaygn bir tarihsel devrim baaramayarak, brahim dinini ayakta tututup kesinletirmeye ve yaygnlatrmaya sarlmak zorunda kalmlardr.. Bundan sonras satr satr izlenerek yorumlanabilecek Tevrat metinleri apayr bir inceleme ve konular silsilesi ierir.

75

Beinci Blm

HZ. BRAHM YARATICILII'NIN SEMT KKLER VE EVRENSELLK E

1- K B Y K SANS R - YARATICI BEYN VE BRAHM YARATICILIININ ATA (SEMT) TEMELLER Marks-Engels gibi modern yaratclar olsanz, ancak olaylar iinde sabrl - sebatl - kahrl - akll dnce - davran emekili ini mr boyu (sonuna dek) srdrebilirseniz a lar aan ve bakalatran sentezlere ulaabilirisiniz. Marks-Engels bile, bu yzden; Alman felsefesinin - ngiliz - Fransz topiklerini ve ekonomicilerinin eletirisinden ve bir lye dek rakl ndan yola karak, Tarihsel Maddeci sentezlere ve kuruculu una ulatlar. Morgan 30 yl komndalktan sonra Komn anlatabildi. Hz. brahim iin durum bundan farkl olmazd. Her yeni r ac dnce ve davran, gkten zenbille veya meleklerle inmemitir. En semedani dinlerin bile, tersine en yercil gereklerden kaynaklanm oldu unu hatrlatmtk. Her sahici-yaratc- r ac dnce, kendisinden nceki fikirleri, yle geliigzel bo zaman doldurmak kabilinden de il; tersine bir tarihsel grev determinizmiyle bir mr boyu raklk ve kahrl emek ile eletirel bir eleborasyondan geirebilirse; her yanndan n sonu tutar denklemleri olaylar iinde somuta ileyebilirse; yeni bir sentez olarak eski toplumun dnce - pratik rahminden veya z ve biimlerinden ka gelir. Baka trls yapma ve yalanc peygamberlik olur. Ve yldz kaymas ubuklu unda ve e lenceli inde snp gider. Grdk: Hz. brahim ylelerinden de ildir. Btn eksi i gibi duran yan: Tarihsel Devrim baaramam oluu; aslnda, O'nun Marks-Engels gibi dncede rlar ama grevini kavram oluu; erdemlili i yaratc ldr. brahim'in bu geliimini tevrat'n satrlarnda izleyerek zetledik. Bu yeterli de ildir elbette. Ama bu geliimi bile hi saptrmadan tereddtsz bir gereklik olarak tespit edemezsek Tektanr sentezinin do umunu ve geliimini agnostisizme (bilmemcili e) ve dnce hava oyunlarna (speklasyonal) veya kukucul laf ebeli ine kurban edebilirdik. Nitekim bu konu havada kalmtr. Havada kalmaya da mahkum gibi grnmektedir. nk sadece rak-Msr medeniyet tabletlerine kakl kalmak; da lar kadar yazl-izili belgelere gmlmek uzman paralanlarndan ve frizminden baka sonu veremiyor; o belgeler, ancak tarihin gidi kanunlar asndan ayklanp tasnif edilebilirse her trl ekonomik - politik - kltrel aydnlatmalar yannda, dinsel proselere de k tutabilirler. Bu ise tarih ncesi kmn bilimi (Morgan) ve Tarihsel Maddecilik olmadan baarlamaz. Oysa
76

bunlar, ilk orjinal abalar ve keifleri, vgler ve yergiler iinde srekli Fosil tabakalar haline getirilmekte ve seilmezletirilmektedirler. Onlarn btn insanlk tarihi lsnde btn sorunlara uygulanarak ve uyarlanarak yeni batan canlandrlna ve tartlmasna ihtiya var elbette; ancak bu, her zaman onlarn zerinde durmaktan kendilerini alamadklar ve tledikleri tarihin gidi kanunlar ynnde ve kapsamnda olabilirse tasnif edici verimlilikte olur. Ve da lar kadar y lm belgeler, emekler sadece bir ikim olmaktan karlar; sentetik denklemlere: gidi kanunlarna varlarak, o maheri belge cngllerinin aydn kafa kopar son bulur; insanlk hizmetine alr. Yazl tarihin her konuyu yazl belgelerle aydnlatabilmesi halinde bile tarihin gidi kannlarna ulalabilmesi iin on yllar alacak byk tasnif abalar gerekirdi. Ancak yazl Tarih'in hemen her konuyu braktk, en yaman ses getirici konularda bile suskun kal, ibretlerle dolu bir Tarih ncesi: Yazsz Tarih ile Yazl Tarih Toplumlarnn (Barbarlarla Medeniyetlerin) altslkleri: Tarihsel Devrim problemidir. Medeniyet gibi Yazl Tarihinde gklere karlan kutsal - dokunulmaz vgleri; Tarih ncesi Komn Bilimi'nin (Morgan-Engels) ortaya kyla alaa edilmeye baland. * nk yazl tarih de, onu yaratm grnen medeniyetler gibi, her trl yaratcl n veya belgelerin kayna sanlyordu. Oysa medeniyetin ve yazl tarihin en ok vnd yaznn ilk temelleri bile tarih ncesi komn toplumumun iiydi. Ve Medeniyeti yine medeniyet de il, n tarihsel devrimlerle adm adm retici gleri gelitirerek gelen komn toplumlar yaratmt. Yazl tarih de baka trl gelimedi. Komn ile Medeniyetin greleriyle: Tarihsel Devrimlerle yrd. Bu yrylerde her tarihsel devrim cycle'in da yazl tarihi belgeler kesintiye u rad: nk tarihncesi komn toplumlarnn yazyla ba ho de ildi. Bu yzden yazl tarih, masaba uzman aratrmaclar iin her eyi syleyemedi. Bunun iin komn bilimi gerekti. Ve komnn paralan devirdaimlerini srkleyen antik tarihe uygulan gerekti. Bu ise Morgan - Marks - Engels gibi mrn tarihsel maddecili e vakfedenlerin ii oldu. Tarihncesi ilkel Komnist toplumlar modern komnist: tarihsel maddeciler ele alabilidiler. Bu kar ii de ildi, karclarn ii olamad; kollektivizmin en ilkel en zgr insan toplum biimleri en modern zgr komn idealleriyle elele tututu. Bunda alacak bir yan yoktu. Ama satlk - klecil ruhlarca talanp lanetlendiler. Bu da do ald. Ama yazl tarih, bu kez de yeni bir medeni - modern sansrle, kendi elleriyle kendi ban kesmekle kalmyor, insanl n yaratc dnce rahimlerini kesip atyor veya zincire vuruyordu. Nasl Antik Medeniyetler, tarihncesi insan ve yaptklarn sansr ederek, insanlk gidiini medeniyete ba larken kmazlatrmlarsa, tpk yle; Modern Medeniyetler de gerek bilimi sansr ederek, insanlk gidiinde barol oynayacak olan insan beynini, modern uzmann kitap fareli i olan Birikim Bilimi'ne ba layarak kmazlatrdlar. nsanlk birinci byk sansrden ok ekti, hal ekiyor; birinci sansr ikinci byk sansde kar cephede
77

kendili inden elele tututu; tpk sansr edilen ilkel ve modern komnistlerin kendili inden elele tutular gibi; insanlk, bu katmerlenmi ikinci byk sansrden, birincisinden daha fazla ekece e benziyor. nk son durumada son sz daima insan beyni syler. E er syleyebilecek bir mekanizma - dinamizm braklmsa... Beyni olan herkesin bilhassa bu sansrc medenilerin ok ey syleyebilece i sanlr; gszlerce byle umulur - byle retilmitir - retilir. Ama her eyin yaz olmad gibi her ey grnrdeki bir insan beyni de ildir. nsan beyni, toplum aynasndan yansmalardan sentezlenip kanatlanr veya dumurlar. Beyinlerin yaratc kanatlanlar iin, her trl satlkl - kara ve kleletirmeye kar durabilecek mekanizmalarnn sa lam olmalar gerekir. nsan beynini syleten eyin sadece bilgi oldu unu sanmak yine medeninin nyargsdr. Bilgiyi edindiren ve hangi ynde kullanlmas gerekti ini syleten gcn ne oldu u, zerinde durulmas bir konudur do rusu.... O g: tutkun bir toplumculukla rlm; her trl hayvancll a - bencilli e kar yaman bir anti-tezle kurulmu patlangl "nsancl" bir dinamizimdir. Eskimi, kertilmi kuaklarda kreltirilmi, koflatrlm olsa da, yeni kuaklarda boyuna kurulup gelien bir gtr bu. Bilgi o g ile birlikte yeni sentezlere srayabilmitir. Belki bilgiden krlp geebilriz ama o insancl dinamizmimiz tutsak ise, yeni sentezler gelmez... nsanlk hep bu dinamizmi ldrmekten ekti ve daha da ekece e benzer. Ruhsuz bedenlerin (akl hastalarnn) pek yaamad gibi, ruhsuz bilgiler de lleirler. Birikim bilimleri de, bu tasnif edici: gidi kanunlarn arayp bulan ve uyum yapanlar olmakszn uyumsuz dev dinazorlar gibi fosilleip kalrlar. Ancak 7000 yl sonra ve 100 ylda bir kabilmi bir avu yaratc insan beyninin, neden bu denli azlk oluu ve bellki bir daha da gelmeyecek derecede zel olularndan alnacak biricik ders budur: En kk satlkl a - nankrl e - kleli e dmeyecek derecede toplum mirasndan geldiklerini, ve yine geldikleri kayna a vakfedilmekten gayrsnn yalan oldu unu sezen - bilen, dahas ellerinden bakas gelemeyen beyin gc tamalardr. O gc biraz olsun kendi iimizde bulup koruyabilirsek ve gelitirebilirsek belki son durumada son sz syleyecek "insan" kafilelerine katlabiliriz. te yazsz do mu tektanr sentezini ve yazsz brahimleri bu ruh: bu g varsa, yazl medeniyet bilgileri ve insalaryla sentezleyerek anlayabilir ve zmleyebiliriz. zmleyebildike beyinlerimizdeki o insancl gc biraz daha gelenek zincirlerinden kurtarp zgrletirebilir, yaratclatrabiliriz... * Nasl oldu da onca medeni - yazl - kltrl insan dururken yazsz - kltrsz bir tarih ncesi gebe toplum insan tektanr sentezine ulat? Medeni nyargl beyinlerimizin alaca gibi de il. ncelikle sadece kuru bilginin kltr olmad n hatrlayalm. Kltr: bilerek veya bilmeyerek gelenekle veya bilinle ulalm do a ve toplum kanunlarnn u veya bu kadarn sezmek - bilmek ve onlara uyma disipininin btndr. Btn bilgiler unutsa da geriye kalan budur: do a ve insan toplumuna uyum sentezleri: dnce ve davranlar gerek kltr budur ve gelecekte de gerek bilim ile ulalm gidi kanunlar ve bunlarn prati i uyum mekanizma78

lar olacaktr. Modern sra saraylarda do a ve insan madden - manen katleden burjuvalar ve irili ufakl uaklar olmak; demek ki aldatc bir kltr anlay olarak mahkum olacaktr. Heryanmzdan "kltr" akyp "kltr" dktrsek, bu gerek nnde ayaklar kilden devler gibi bozulup yok olaca z. Bu durumda brahim, medeni de ildi ama asla kltrsz saylmazd. Tersine gerek kltr, insancl berrack beyninde buldu ve ykseltti. Neden ve nasl? Bir kez medeniyet do ar do maz, ne barbar medenisiz oldu ne de medeniyet barbarsz kald. Antik Tarih unatmayalm barbarlarn medeniyetlerle greiyle: tarihsel devrimlerle yrd. Nasl medeniyet ve insanl n ilerleyii bu diyalekti in dinamizminden kaynaklandysa kii beyinlerinin gc de bu diyalekti e uymak zorunda kald ve ona gre geliti. Her kii o diyalektikten ald nasibe gre bir beyin gcne ulayordu. brahim zaten bir gebe barbard. Medeniyet ile ilikileri olmu ama tarihsel devrim grei olamamt. Tutkulu toplumcul beyin dinamizmini komncl toplum yapsndan alyordu. Fakat bu g, bilgi - kltr birikimleri (medeniyetlerle barbarlarn grelerinin birikimi) olmakszn potansiyel bir g olmaktan, hatta bakalar gibi hi'e inmekten teye geemezdi. brahim, binlerce yllk Semit barbar - medeni dvlerinin gelene inden geliyordu. Kendisi bir Semit gebe kolu olsa da binlerce yllk eski kltr geleneklerinin mirasn tertemiz karsz komncl beyninde en duru sentezlere ulatrabilir veya miras kalm sentezleri prati inde deneyerek lmne benimseyip savunabilirdi. Bu yzden brahim'de sentez (yaratclk gc) yine ayn diyalekti in kiide tecelli ediiyle hayat buldu. Kenanllar da - Amoritler de - Sorgonlar da ve Hammurabiler de Semit kkenliydiler, ama henz vakit dolmad iin onlarn tarihsel devrim grevleri veya sosyallikleri bambaka ok tanrc medeniyet ilikilerinde iledi. brahim Antik Tarihin evrensellik dnmnn ilk fikir ie i saylabilirdi. Ve Antik Tarih'in yry kanununa uyarak filizlenip at. * Burada "Semit olmak"; "peygamberler slalesinden gelmek" ulusculu una veya gelenekili ine taklp kalmamak gerekir. O tek yanl metafizik illzyonlaryla tarihin ve akllarn ilemedi ini hep hatrlatyoruz. Semit gelene inden olu brahimde baz zihinsel ileyi temellerini hazrlayp gelitirdi. Bu temeller de yine retici glerin barbar - medeni ekimesinde ald gidilere uyuyordu. Bundan sonras o temellerin brahim'in yaad a n zellikleriyle atarak geliti; ve Abram' brahim yapt. Semit geleneklerini de yabana atmamak gerekir. Burada uluculuktan de il, bir toplum biiminin retici gler geliimi iinde yapm oldu u bakalamlarn, o toplumun kii kii her kk parasna olan yaman etkilerinin (ileyi diyalekti inin) kabaca da olsa genel panaromasna iaret edece iz. Ki Marks gibi bir dehann en uzak k kklerini de aklayan bu gidiin; Adem, it, Eho, Kenan, Yre, Hanok, Metulahe, lamek, Nuh, Sam,
79

Yafed ve Samo ullar, Hamo ullar, Yafedo ullar gibi saysz masallar karanl nda kalm liderleri kardktan sonra; brahim ile birlikte tarihin daha ak aydnlatmaya balad Yakup - Yusuf - Musa - sa - Muhammed gibi liderleri kar ve Marks'n atalarna ve Marks'a dek uzan tesadf de ildir. Kiiyi yaratan objektif koullar dendi inde, sadece kiinin zaman akla gelmemelidir; kiiyi saran gemi olaylar da o denli nemlidir; tpk Modern Trkiye'nin ne olup olmad sadece Cumhuriyet olaylaryla de il, Osmanl ve daha uzak kkleriyle anlalmak istendi i gibi. Bu yzden Semitlere brahim'in zihin temelleri olarak kubak yaplmadan brahim'in tektanr sentezi ve "mucizevi" veya "efsanevi" kiili i anlalamaz. * 1- Muhammed'e dek en aktif - oynak hareketli - tarih yapan - tarihsel devrimci barbar toplumlar denebilir ki Semmitler idi. Hareketli ve srekliydiler. Miraslar kalc oldu. Sebep? a- Bir kez medeniyet Irak balklarnda do ar do maz Semitler medeniyetin i fal edici ekiminden tpk yerkre sistemi gibi kurtulamayacak derecede ona yakn dm bulundular. Bu onlar srekli barbarlktan medeniyete geie ve medeniyet ii altstlklere srkledi. Barbarlk medeniyete girince ne denli piman olsa da, yeni kuaklar daima o medeniyet i faline kotular. nk tarihin (retici glerin) dinamizmi komnn paralanmasndan yana iliyordu. Ve medeniyet, semit barbarlarn byleyecek kadar Kutsallama prosesinin iine iddetle ekecek kadar 2000 yldr gelimi bulunuyordu: Frat ve Dicle'nin aa parantezini (Snear') doldurmu, Semitleri a rr hale gelmiti: arap - Kadn - Saray - ihtiam tapnak ve tanrsallama ile bu a rda elbirlik rol oynuyorlard. Ve dalnda olgunlam; rmeye yz tutmu bu meyveye kapanmak kolayd... Kutsallama ve Ganimet iin seller gibi aralksz kentleip Smer zerine atldlar.. b- lk ana Irak medeniyeti Smer, demirsiz do mutu. Kollektif emek ile 2000 ylda hazrlandktan sonra yzlerce ylda geliebilmiti. Demir, Smer medeniyeti ykldktan sonra Akad Devri'nde belirir. Yani demir, Orta Frat boylarnda kenteleen Yukar Barbar Semitlerinin kefidir. Demir bir kez kefedilince ister istemez teknik retci gcn yaratt dinamizmden tr toplumsal bakalam antik a iinde de olsa hatr saylr bir hz kazanr. Demir'in ilk grld tarih: Naram Sin zaman: . ncesi : 2768 - 2712'dir. Bundan 300 yl sonra demir artk Akad'larn ykseliinde, retimde ve savata ne kmtr. Ki bu geliim Semit toplumlarn barbar olsun medeni olsun, eski Smer zamanna gre ok daha aktif hale getirir. Kollektif eme e ba mllk azalr. c- Medeniyet geliimi en az 2000 yl oldu u iin Frat - Dicle deltasnda ilk balktan yaratlma medeniyetin geliiminde ihtiya duyulan kollektif emek zorunlulu u azalr. Sadece gelene i srer. Bu geliim de Semit toplumlarn hem medeniyet hem tarihsel devrimci barbarlk ynnde aktifletirir. Medenileme ve Tarihsel devrimler devir daimi hzlanr. 9
80

Bu ynden srekli medeniyete paralanan semit komn biimleri, bu paralanlarn hemen hep ayn tekerrrler - benzerlikler iinde balayp gelimesi ve sonulanmasyla ortak mitolojik masals yorumlara ulatlar. Ve bunlar kuaktan kua a lmez gelenekler olarak aktardlar. Bu devirdaim brahim'e dek en az 1000 yl srd ne gre, bu geleneklerin en az 40 kuak boyunca belleklere kazn, yeni kuaklarda yeni olaylarda yeni olaylarla arpmas karsnda yeni dnce filizlerini yaratma yetene ini yaratmasna armamak gerekir. nk medeniyet - barbarlk elikisi antik a n biricik gelitirim mekanizmasdr. Bu mekanizma dnce geliiminde de geerli olmutur. Semit hareketlli i dnceye yansr. Ve parlak yaratc zekalarn bei i olur. brahim o geleneklerin ocu udur. Daha Ur'dayken Filistin'e gidi hesab yaplrken tarihsel devrim gelene iyle davranlr. Ve brahim lnceye dek bu idealini brakmaz; yeni kuaklara miras olarak brakr. O miras kendisinin yaratndan ok atalarndan devir ald bir mirastr: Semit tarihsel devrim gelene i. Ancak brahim, tarihsel devrimi baaramadka yaratt veya ykseltti i tektanr ideolojsini kendi orjinal yarat olarak miras brakabilir. Tektanr teorisi Tarihsel Devrim idealiyle btnleip ykselmitir. brahim'in katks bu olur. Ve Muhammed ile amacna ular. 2- British Museum'da saklanan nl "FAL SLNDR" Adem ile Havva'nn Ylan - eytan tarafndan kandrln iler - mhrletirir. "mren" veya " fal" silindiri, sadan nce 3000 ylna denk der. Irak medeniyeti belgesidir, ama Smerler'e (Irak'lya) ait de ildir. nk Irak cennet baheli i de il, tmden cehennemi l ortamdr. Irak'ta ne da ne maden ne a a ne kereste bulunur. Ve Smerler oktan totemli barbar toplumlar bilerek yok ederek medeniyetlerini yukar Frat'a do ru yaymlard. Yani Irak'ta: Smerler'de totem de yoktur. fal Silindiri bu yzden Smer yarat anlat olamaz. mren Silindiri'nin anlat tarz mitolojiktir; barbarn yaamndan ve dncesinden 3000 yllarna tarihlenii tesadf de ildir. Bu semitlerin medeniyete geiinin slinmez semboldr. Smer Medeniyetin'in Cennet'in drt rma (Frat - Dicle - Aras - Phisan) gibi kuatan toplumlar, besbeli Asya'dan gelip Hazar kuzeyinden Kafkaslardan inmeye balam Semit aa ve orta barbarlardr. Ve medeniyeti'in do uundan beri, Irak'ta olan biteni, onlara kereste maden - ta - asker - ucuz emek sa ladklar, iin, plack izlemekte ve temiz zekalaryla apak yorumlamaktadrlar; yzlerce belki de binlerce yldr.. Semitlerin lkesi besbellidir ki, bu drt rma n kuatt ve cennetletirdi i Kafkaslarn gneyi; Van yaylalardr. Semitler, medeniyet olgunlatka; bir meyve gibi ellerine dcek gibi olduka; cennet yaylalarndan Frat - Dicle boylarna inmiler - gerleip kentlemiler ve medeniyeti kuatmlar sonra da o'nu defalarca fethedip medeniyeti fetholmulardr.
81

Semitler'in ilk mitlolojik atalar: Adem ile Havva, besbelli ki babahan - anahan liderleridir. Medeniyetin, Irak lnde tek dayana : sulama kanallar ve humuslu toprakla bire 300 veren tarm bereketine kanmlardr. Tarm bereketinin senbol barbarlarda "Ylan"dr. Semit'leri (Adem ile Havva'ya) kandran ylan - eytan aslnda medeniyetin tarm bereketidir. Tarm ekonomisine do ru gelien gebe Semitler iin, tarm bereketli - tapnakl smer Medeniyeti, ilkin cazip gelmitir. Ve cennet yaylarn brakp Irak lne inmilerdir bir kez. Ne iin? Tanr'nn "Hayr ve er bilgisi a acndan yemeyeceksin" buyru una ra men o a acn temsil etti i olgunlam medeniyet meyvesini yemek iin... Sonradan trajik - delirtici - hatta ldrc sla hasretine dmlerdir: Van Yaylalar (lk yurtlar) gnllerinde ttmtr. Bu eliki Semitler'e " fal": kandrlp paralan: bozulu veya "mren": zenme silindirini kaztp lmszletirmitir... brahim'in zihin temelleri, bu yaratlarla yeteneklemitir. Tevrat'n (sonradan Kur'an'n) anlatt gelenekler uydurma de ildir. Semitler'in masal karanl nda kalm yazsz tarihleri (ntarihleri)dir. Ve onlar brahim'in yaratc zekasnn temelleri - miras olmulardr. 3- Nuh Tufan da Semit gelene idir. Tufan: evre barbarlarn sular - balklar ziftler iinde do mu ve gelimi bulunan medeniyeti yine kendi sularna - balklarna - zifterinde bo arak ele geirii veya medeniyete geiinin semboldr: Tarihsel Devrim'dir. Ve semitlerin de Nuh adna ba lanm bir ulu tufan olmutur: Sargon ncesi yllar aa yukar .. 3000'lere denk gelir. Ki imren silindiri tarihleridir. Sonraki Sargon adna ba l tarihsel devrimde Semitlerle elbirlik yaplmtr: "Akkad Smer imparatorlu u" Sargon ve sonras zaten yazl tarihe girmitir. Ve Semit tarihsel devri,pleri son bulmaz Hammurabiler - Amoritler - Mariler hep Semit kuaklardrlar. Bunlarn tm ibrahim'in zihin temellerinde az ama z dersler - sentezler (geleneksel anlatlarla bezenmi ve yaadklaryla pekimi) olarak yeralamadan edemez. * 4- Ve brahim zamannda medeniyet geliimi giderek evrensel yaamaya gei ei ine dayanmt: Irak medeniyeti Frat - Dicle rmaklarnn gney parantezinde do up kuzeye do ru kolay do al hammadde, ticaret yollaryla gelilirken; kuzeydeki parantezin alt ucunda da Akad kentleri ve medeniyeti: Semitler'in medenilemesi geliti. Ve Sargon bu iki medeniyeti bir fetihle birletirip Akdeniz'e - Umman'a kadar yayd. Zaten Finike Msr - n - Hind medeniyetleri Irak ana medeniyetinden tohumlanp gelimilerdi.

82

Ve her medeniyete - her tarihsel devrime girimi barbar toplum, altuurlaryla daima ticaret yollarn ve medeniyetleri bir tek kendi dnya kahramanlklarnda - tapnaklarnda derleyip Cihangir olmay amalayp ideal etmeyi iyice su yzne: seziyle kark bilince karmaya balamlard. Birinci Aama: Medeniyetler ve Tarihsel Devrimler LOKAL kalr. Seyrek - gelge - kk ve sakar gidili hammadde - kolonileme aratrmas veya yoklamas biiminde bir geliimdir. Subtopikal rmak boylarn (Frat - Dicle; Nil; Siind Ganj; Sar - Mavi rmaklar) aamaz. Semitler'in ve Smerler'in masallar - gelenekleri bu aamay belgeler. kinci Aama: Birinci Aama olgunlarken ama Irak medeniyeti Msr, Finike yollarndan tohumlarn Girit - Miken Grek kentlerine samtr. Medeniyetler bu tohumlarla bitkisel veya Irmaksal lokal aamadan ikinci aamaya geii hazrlam olurlar. kinci Aama daha hareketli hayvansal medeniyetler aamasdr ki bu aama Ktalararas Evrensel Medeniyet Araylar aamas olur. brahim Aleyhisselam bu aamann Filistin ve Gney yolu balangncn oluturur. Ayn tarihlerde ve birka yzyl sonrasnda Grek Medeniyeti ilk hayvansal: korsancl: hareketli medeniyet ve tarihsel devrimleri sahneye girer. Ardndan .. 300 yllarnda Makedon Byk skender Orta yolu deneyerek medeniyetleri ve ticaret yollarn batdan do uya birletirmeye giriir. Fakat vakti henz dolmamtr. Grek medeniyetini orta ticaret yolu zerinden sprmekle yetinir. Bundan 600 yl sonra .S. 300 yllarnda Atila ayn eyi Kuzey Ticaret Yolu zerinden Orta Barbarlarla dener: Roma Medeniyeti'nin orta a n amakla yetinir. Evrensel a aamaz. nc Aama: Muhammed'in slm Medeniyetiyle balar ve Bezirganl n Evrensel a alr: Ticaret yollarnn istikrarl rejimi evren lsnde kurulur. Ardndan kapitalizm bu temellerden filizlenecektir. brahim ile balayan tektanrclk, bu yzden tesadf de il, tefeci bezirgan medeniyetlerin evensellik yoklaylarnn ilk bilinalt ifadesidir. brahim ile balayan bu sezi ve istekler Musevilik ve sevilik ile Yakn do uda iyice yanklandktan sonra Muhammed ile hedefine ular. 5- Btn bu sosyal gelimeler paralelinde, kutsallama prosesi de bakalap gelimek zorundayd. Kutsallama prosesi daha Smer medeniyeti geliimi srasnda gksellemiti. Artk krallk gklerden iniyordu. ok tanrlar yzlerle saylyorlard. Sonunda Sargon Akad ve Smer mparatorlu unu kurunca bu ok tanrlarn ne ie yarayp yaramadklar daha iyi anlald. Akad Medeniyeti var olan kutsallama prosesini: Gksellemeyi iyice hazmettirmeye yarad. Ama tek tanrya geemedi. brahim Akat medeniyeti yklndan sonra ortaya kt. Fikir zemini geliiyordu.
83

Akadlardan sonra gelen Babil Medeniyeti bu srsne bereket ok tanrlar ie yaramaz bulup kendi "Marduk" adl tanrsnda birletirmiti bile. Yani ok tanrclk, gelien komplike problemlere: evrensellik aamasnn kapdan - bacadan giriine are olamyordu. Evrensellik aamasnn balangc da olsa, kutsallama dncesinde de bir tarihcil devrim kendisini dayatmt. Bunu medeniyetleri Fetheden ama medeniyetlere Feth olan imparatorluklar kurmu tarihsel devrimler baaramadlar. nk ilk ana Irak medeniyetinin etkilerine arabuk giriyor; teoriden ok prati in adam oluyorlard. Zaten antik a da din teoriden ok dar pratik amalyd. Prati e yol gsteriyorsa, tarihsel devrim veya medeniyet ilerleyiine yaryorsa din vard. Yoksa arabuk baka tanrlara bel ba lanveriyordu. Ama din de de veya bu denli pratik birikimlerden sonra kutsallama prosesinde de bir sray gerekiyordu. Bunun iin Filistin kava nda gebelik yapan Semit torunlar en uygun pota oldu.. Ne tarihsel devrim yapp medeniyete geebildiler, ne de yabanc medeni - barbar ok tanrlarna boyun e ecek kadar ne kle ne de cahil idiler. Gelenekleri zengindi. Tek areleri kalyordu. Kutsallama prosesini yepyeni bir aamaya sratmak. Tek tanrclk bu yzden; aamalarn birikii ve bulunduklar samal a varm ok tanrc medeniyet - barbar ilikiler ortam yznden Ibrahim'e ve gebelerine nasip oldu. sa'dan nce 1300'lerde Msr'da da Tektanr Fikirleri geliti. Bu belki Yakup - Yusuf zaman Hiksos aknlaryla Msr'a inmi hatta hkmette grev alm Yusuf'un etkileriyle filizlenmi olabilecek bir Tektanrclktr: Hermes'in dris oldu u da sylenir. Ancak Msr'n ojinal geliimiyle sentez oldu u aktr: Hermes 42 Kitap yazm; Msr'n ana medeniyet Irak'ta gelmi medeniletirici tanrs Oziris ile harmanlayp Tektanr sentezine ulam: Madde Kuvvet-Zek z: baba - O ul - Kutsal Ruh sevilik ile kmazdan 1300 yl nce Arz - Talep - Fiyat'n Msr dncesinde yansmas olsa gerekti. Ama medeniyet artlanmalarnda hem brahim Tektanrcl kadar temiz de ildi hem de o i tezatlar cehenneminde tutunamayacakt... Hermes'ten 600-700 yl sonra ran'da Zerdt, Hint'te Buda Tektanrc senteze ulatlar. Yani artk vakit dolmaya balamt. Ama Hz. Muhammed kadar gl bir tarihsel devrim greviyle kar karya bulunmuyorlard.. brahim kadar da Irak - Msr - Finike medeniyetleriyle yakn ilki iinde ve ilek orta ticaret yol kava nda bulunmuyorlard. Bulunduklar pota kadaryla yaratp geliebildiler. brahim'iri stnl bu prosenin balangcnda yer alabilmesindeydi.

2- BRAHM : YEN AIN ALAMET ve D NCEDEK YEN SOYUTLAMA SIRAMASI

Dikkat edilirse, Tevrat'ta ve Kutsal Tarih'te anlatlanlar, brahim ile birlikte masal - mitoloji efsane karanlklarndan syrlr; Tarihi kiiliklere ve olaylara brnr. Bunun tarihi - zihinsel anlamlar zerinde durmalyz:
84

1- brahim toplumu da yazsz tarih ncesi toplumudur. Yaadklarn yazya geiremez a zdan a za nakil ile yeni kuaklara aktarr. Ama kiilikler ve olaylar artk masals sembollerden syrlmtr. Tevrat brahim'den en az 1000 yl sonra kaleme alnmtr. Ancak a zdan a za gelen destanlarn tahrif edilemeyece ini biliyoruz. Demek brahim ile birlikte yeni bir a n iine girilmi bulunuluyor. Bu sadece brahim toplumunu - Semitler'i iine alan bir bakalam de il btn medeniyet ve barbarlar dnyasn etkileyen bir gidiin balangdr. Ve ilk Fikir belirtileri - alemetleridir. 2- Artk rmaksal medeniyetlerinin lkeleri ve o medeniyetlerin arasnda al-veri ganimet hammadde - paral asker - ucuz ieli olarak gidip gelen barbarlar dnyas, birbirileri iin masal lke - masal insan durumundan kmtr. Birbirlerini grp duyar - yoklar savar - i grr duruma gelmilerdir. nk "lokal" aamadan klmtr; medeniyet ve barbarlar ve ticaret yollar ktalararas ba lantlara ve evrensel araylara girmilerdir. Medeniyetler aras boluklar doldurulmaktadr. Ticaret yollar artk btn barbarlarca, yeni fetihler ve tarihsel devrimlere yol aabilecek grevler iin doldurulmakta iti kaklar ekimler artmaktadr. Semitler'in yakn do u Medeniyetleri: Irak - Finike - Msr arasnda yaptklarn Asyada in - Hint ve Irak arasnda Mo ol ve Trkler yapmaktadrlar. Bunlar yeni a n tarihsel devrimleri iin bilmeden hazrlktr. 3- brahim'den birka yz yl nce, ilk hareketli hayvansal medeniyetin tohumlar, atlm bululunuyordu. Irmaksal veya bitkicil (hareketi ok kstl): ilk ana medeniyetler en az 3000 yl biriktikten sonra yeni bir aama iin ele vermiler ve Finike ile Msr'dan Girit'e - Miken'e ve Greklere uzanmlar; kent tohumlarn yerletirmilerdi: Plasgsler'den Egiale I.. 2164 yl Sicyone kentini kurdu. Msr'dan kovulan nachus ..1986 'da Msr'a yakn Argos kentini kurdu. Ve bundan sonra Yunanistan'da kentlemeler hzland. 36 yl sonra nachus'un kz kardei, Korint'i kurdu.: ..1950. Her ikisi de okiyi savunmal korsancl bezirgan s naklaryd. Ama Korint tam bir deniz ticareti kentiydi. Zenginleip glenecekti. Korint'ten 440 yl sonra barbar Doryenler'in saldrsna kar Proronees o lu Spardan Isparta'y kurdu: I..1910. Ondan sonra I.. 796'da, Oggyes Attik'te Eleusis'i kurdu. Atina, Grek Medeniyeti'nin en azgn en ideal korsan ticaret kentiydi. Ama en ge kurulan da Atina kenti oldu. nk kent tohumlar dardan yoklaylarla geliyordu: Yine bir Msrl olan Cekrops tarafndan 418 yl sonra ..1578'de kuruldu. Atina'nn kuruluundan 228 yl sonra I. 1550 bir Finikeli olan Cadmee Thbes kentini kurdu. Ve bundan 28 yl sonra Grekler'in nl Dkolyon adna ba l tufan patlak verdi Plasgsler g bu kentlere tarihsel devrim yaratyorlard. Bundan sonra Grek Medeniyeti nlerindeki Troya'y kaldrp daha hareketli bir medeniyet gelitirdiler. Ve Antik Tarih'te yeni bir r atlar. Artk medeniyetler, Ktalararas evrensel birlik araylarna daha ak - srekli - belirgin hedef giriilere kalkrlarken tarihsel Devrimler de ayn yolu izleyeceklerdi.

85

brahim, bu gidiin, dnceye yansyan (Filistin: drt yola z rasathanesinde hazrlanp gelien) balangc oldu. brahim zaman, kesin bir tarih bildirmese de ayn zamana rastlayan olaylarla akla en yakn bir tarih: ..1900-1800'ler verilebiliyor. Bu hesapla brahim, tarih olarak da, medeniyet barbar grelerin ktalararas aamaya giriinin balangc oluyor. Bu evrensellik - fikirlerinin ve giriimlerinin de badr. Bunu fikirsel almet olarak grmek daha do ru olur. O fikirleri batda Roma'nn do u'da Arap ve Trkler'in benimseyip yaygnlatrmas byk evrencil tarihcil devrimlerle ok sonra olur. Ama yine de o evrencil atl yaygnlamalarn ilk belirtileri brahim ile olmutur. 4- Bu yzden brahim toplumu yazsz toplum olsa da dnce ve davranlar yorumlaylar, kendilerinden ncekiler gibi masals - sembolik biimden kurtulmaya balamtr. Hatta byk o unlukla kurtulmutur. Bu dnce sisteminde ilerlemeye de iaret eder: Daha gereki - determiniz yaklaan grler hi olmazsa ok tanrclktan tek tanrcl a do ru geliirken evreni: do ay ve toplumu yorumlay g determinizm gibi bir tekli e monizme ular veya yaklar. a-) Beyin, somut - ayrntl bilgileri o alttka veya ayrntlarla beslenmi tarihin ana olaylar iinde gelitike, daha gereki somut olaylarla ba lantl dnce sentezlerine; kanunlara; soyut formllere ulamas daha ok olaslar. Fakat bu yetmez. b-) Ayrntlar iinde bozulmamak iin temiz sentezlerle gelimi veya antrenmanlam olmas gerekir. c-) Btn bunlar iin tutkun - ylmayan artc hatta rktc bir azim gerekir. nk en hazr soyut bir formle ulap gelitirmek iin modern a da bile bir mr yetememektedir. Antik a da tektanr sentezi iin de bu realite fazlasyla geerli olur. Bu yzden denebilir ki "azim"li kiilik motroru olmadka dnce helikopteri deneycil konu ve havalanlarn sentezletirip ykseklere karamaz. d-) Hemen bunun yanbanda satlk olmayan bir kiili in tutkun - srekli biraz ileyebilece i anlalabilir bir zelliktir. Ulalm bulunan sentez srekli ielenebildike, kefedilmi bulunan sentez gmbrtye gidebilir. Satlk kiilik kolayca kaderine ve keiflerine ihanet edebilir... e-) Ve btn bunlar, yeni bir a n iddetli yeni - allmadk ve srekli hem de artan dozlardaki yeni uyarlar kuatm bulunmaldr. Ki eski fikirlerden yeni fikirlere do ru ana formller kendilerini ortaya koyabilsinler. brahim'in kendisi ve zaman btn bu verilere sahip bulunuyordu: a-) brahim iin artk oktanrlar devri giderek geride kalan eski fikirler haline geiyordu. nk Akad medeniyeti bu devri fazlasyla ilemiti. Ve Finike - Msr - Irak medeniyetleri ve evre barbarlar bu allm - hatta kanksanm srsne bereket ok tanr samalklaryla dolup tayordu ama hibir probleme de zm getiremiyorlard. brahim'in bu ayrntlardan

86

yeni bir formle almas veya gemite uyulmu bir tektanr fikrine sarlmas kanlmaz oldu. b-) brahim, bu oktanrc ayrntlara kubak bakabilecek ve tekrar tekrar gzden geirip onlar eski fikirler olarak geride brakabilecek temiz bir barbar toplumunda ve medeniyete kyasla temiz Filistin drt yola z rasathanesinde kendi elleriyle kurdu u sunaklar ortamnda yayordu. Zekas da alak gnll tketim alkalklar iinde sade ve tertemiz iliyordu. Medeni beyni gibi igdi edilip kastlatrlmamt. Ve beyni de medeniyet grmemi - iitmemi yaamam bir barbar kadar cahil durumda de ildi. Tersine binlerce yllk mitolojik Semit sentezleriyle - Smer gelenekleriyle do ru derslerle doluydu. Yani antik tarihin ileyi kanunu brahim'in beyin hcrelerinde gelitirici dinamizmini kurmu bulunuyordu. c-) Barbar demek klliyen azim demektir de. nk tarih onun iin yeni balar; her eye merakl ve sonsuz denecek kertede alk iindedir. Hele bu barbar, brahim gibi sonuna dek barbar kalmak zorundaysa meraklar - hrs son nefesine dek srecek demektir. Bu yzden brahim'in azmi sonsuz denebilecek sreklilikte ve gtedir. Sarld inand fikri sonuna dek gtrebilir. Medeniyet iinde km veya kabilecek yeni fikirler bu yzden de uzun mrl olamamlardr. d-) Bir barbar satlaca na ve hele zenginlerin parayla satn alnm, istedi i zaman istedi i yana dndrebilece i kuklas olmaktansa lmeyi tercih eder. brahim'in Sodom Kral'na verdi i yant hatrlansn: "brahim'i Sodom Kral zengin etmi dedirtmemek" iin ondan bir "aruk ba bile" almaz. Ama inanc iin lr de kle de olur. Bu yzden brahim inancnn peinde sonuna dek koar... O'nu besler bytr. e-) Ve ibrahim'i kuatan ok tanrc medeniyet samalklar ve rmlkleri O'nu srekli olarak yeni fikirlere itip gelitirecek biimde kuatp iteliyordu. Hatta kaacak hibir delik brakmamcasna O'nu Tektanr dncesine do ru sktracak biimde boluklar dolduruyordu. Ne medeniyetlere kaplabiliyor ne de onlara kar tarihsel devrim yapabilecek gce ulaabiliyordu. Ancak kendi tektanr dinini ve toplumunu bu yolda e itime gelitirebilirdi. Bu yzden brahim ile birlikte Semit ve Smer gereklerinin masal - mitloloji karanl ndan kurtulup tarihi kiilik - olay haline gelii anlamldr. Ve bu anlam yeni bir a n ilk fikirsel iaretlerini - alemetlerini - mjdesini verir. Tektanr fikri, nsanl brahimden 2000 yl sonra olsun arkas kesilmeksizin saran ve sarsan bezirganl n evren a nn balangc: ilk fikir alametleri oldu unu, kendisirden binlerce yl sonrasn da sezerek bildirmesiyle ve bu sezilerin gerek oluuyla da ispat etmi oldu: "O gnde Rabbi Abram ile ahdedip dedi: Msr Irma ndan (Nil'den) Ulu lrma (Frat'a) kadar bu diyar, kenileri ve Kenizzleri ve kadmomlerive Hititleri ve Perizzileri ve Refalar ve Amorleri ve Kenallar ve Girgaileri ve Yebusileri senin zrriyetine verdim" (Bap 15. Tekvin.) brahim iin evrensellik bundan daha ak dile getirilmezdi. Kendisi 300 aslanlk bir orduya sahipti ama btn yakndo u medeniyetlerini ve ticaret yollarn gzne kestirmiti. Moral de eri bylesine stnd. Msr - Finike - Irak - Anadolu medeniyetlerini ve buralardaki en
87

byk toplumlar kendi tektanr bayra altnda toplamay idealletirebiliyordu. Bunu baarmas brahim iin evrensellik anlamna geliyordu. nk medeniyetler - Barbarlk nsanlk ana damarlar buralarda atyordu. Uzakdo u medeniyetlerinin iine de sonra baklabilirdi. Bu alardan da "brahim Dini" Totem din veya "Kan" dini uydurmalarna sokulamazd. O aamada hibir yakndo u komn, saf totemizmi tayacak kertede Smer - Msr - Finike medeniyetlerinden ve dinlerinden etkilenmemi olarak bulunamazd. Smerden ve dinlerinden etkilenmi "Kan" tekilatlar da kendi totem dinlerini Smer dinine: oktanrlarna ba ladklar iin ba msz bir ata dinine sahip de illerdi. Bu da Tevrat'a yansmamazlk edemezdi. brahim'in evrenselli i bunlar oktan at n gsteriyordu. Sonra gelen evrensel tarihsel devrimler, tarihsel devrimler liderlerinin de sratle tektanr dinlerine sokulabilmeleri veya girebilmeleri de oktanr dinlerinin artk ilerinin bitti ini gsteriyordu. Romallar ve Trkler; sonra Mo ollar - Cermenler ve benzerleri hep bunu rnekleyip ilerler... Fakat o zaman bile o komn veya gelenekli toplumlar tektanrclk iin kendi komunal ata dinlerinin totemci - anac - babac geleneklerini tamadan edememilerdir. brahim dini Saf: tertemiz tektanrcdr. Demek devirme veya sokuturma bir ekletizmden ok szlp gelen bir yarattr sz konusu olan...

88

Altnc Blm

SLAM YET' N BRAH M'DEN GEL BRAH M' N (TEK ALLAH'IN) SEM T'TEN GEL ve EVR MClL DEER

1- SLAM YET' N BRAH M'DEN GEL Temiz Tektanrclk aslnda, ibrahim'in medeniyet n yarglaryla idi edilmemi temiz berrak komnal beyninden szlp geliyordu. oktanrc ie yaramaz karmakl kesip atverecek derecede doay ve toplumlar gzlemleyebilmiti. Irak'tan Msr'a dek tm medeniyet ve barbarlar karmaasn mekik dokurca dolap; sunaklarnda da iinde baka dp yerig-toplumlar birbirine katp her eyi bir tektanrda yorumlamak ve benimsemek sonra tekrar tekrar bu yorumlayn denemek ve ayn sonulara varp gelitirmek. brahim iin zor olmad; beyninde sentezlere ulatrc mekanizma kurulmu, iler durumdayd... brahim'in tektanrcl sadece ana fikir olarak ortaya atp brakmad zenginletirip gelitirdii de, ilediimiz gibi Tevrat'tan ve Kur'an'dan anlalabiliyor: Kur'an btn ana prensiplerini dorudan doruya brahim Dini'ninden aldn saklamyor; tersine bilhassa aklyor. nk brahim dini eskiden beri biliniyor. Genel Tarih aklyor: Cilt 5 S.: 149: "Bir ok rivayete gre Mekke ve Medine ahalisinden biroklar Hz. brahim dinini yenilemeye kavuturacak bir yenilikinin (Mceddit) ortaya kmasna yaklaldn syleyerek Hz. Ibrahim dinini aryorlard." 10 Yahudilik ve Hristiyanlk, oka alveri yapt kkn medeniyetlerin (Msr - Irak Grek - Roma) yozlamalarna bulamt. Arap l bedevisi bu yozlamalar iinden tek tanry kendine yakrca arayp bulamazd. Muhammed'in kmak zere olduu yllarda Musa ve sa dinlerinin oktan iine dtkleri yozlamaya da kar kan yeniliki bir gr aranyordu. nk asl temelde ileyen maddi sebep her akl banda Arab' drtyordu: en ilek dnya ticaret yolu, orta yol tkanmt. Ve Hicaz'dan geen Gney Ticaret Yolu nem kazanmt. Mekke ve Medine Kentleri zamann en byk kervan konaklar durumuna ykseliyordu. "Li iylafi Kureys'in iylafihim rhlte'se sitai ves suyf" yani "Kurey binleri, yaz - k kervan gren binler" olarak anlyordu.

89

Bu yzden Araplarn iinde Hicaz'da Muhammed'den nce brahim dini arayan ve yenilemek isteyen akl banda, puta taparlktan - erilmekten dnm "Hanef" adn alan kiiler km; adm bana Ibrahim'in Tektanrc yolunu amaya alyordu. brahim'in ngr nihayet gerekleiyordu: Tarihsel Devrim artk evrensellk aamasna girildii iin yeni fikirler evresinde ekirdekleip etlenmeliydi ki cihan tutabilsin; istikrarl evren bezirganlnn rejimini salayabilsindi. Tektanrclk, yeni tarihsel devrimlere yeni kutsallama amacyla yani tutkun ve srekli bir ruh verebilirdi. Barbarlar veya komn gelenekli insanlar artk daha gl bir kutsallama prosesi iine girdiklerinden ruhsuz bir tarihsel devrime kalkamyorlard. Ve brahim dini, gebe ve kentlemi barbarlara en yakn duruca kavrayabilecekleri kendi ilerinden domua tertemiz geliyordu. nk brahim de onlar gibi komn insanyd. Onlardan binlerce yl nce ayn duygu ve dnceleri Filistin kervan yollarnda yaanmt. Kur'an Allah kelam olarak btn tarihi anlatamazd ama o gerekler iinde yrdn dosdoruca bildirmekte yarar grd: "Onlar: "Yahudi ve Nasrani: Musa ve sa dinirden olun hidayet bulursun" dediler. Sen onlara deki "Hayr biz temiz tektanrc olan brahim dinine uymuuzdur. brahim ok tanrclktan deildir" (bakara Suresi Ayet 136) Tartmalara son verici kesin buyruk verdi: "Ey kitabllar! brahim hakknda niye ene alp duruyorsunuz? Tevrat da ncil de ancak brahim'den sonra inmitir. Akl erdiremiyorsunuz." (Al- i mran. Ayet 65) Kur'an brahim'den sonraki katmalar, yazma ve bozmalar hep paylayarak karlar: "Kitab elleriyle yazp da, karlnda onu az kazanla satmak iin: bu Allah tarafndandr diyenlerin vay haline" (Bakara. Ayet 78)

Kur'an brahim'e ballkta saknca grmez; tersine O ilk kurucuya uymakta eref - tarrya yaknlk bulur; buna bata Peygamber dahildir: "Dorusu, insanlarn brahim'e en yakn olan, ona uyanlar, bu peygamber ve mu'minlerdir Allah da mminlerin dostudur." (Al-i mran. 68. Ayet) "De ki: "Rab'bim, beni doru yola iletti. Dos doru dine, Allah'n birleyen brahim dinine eritirdi. O mriklerden deildi." (En'am 1161) "De ki: "Allah doru syledi, yleysi dos doru, Allah' birlein: tektanrc brahim dine uyun. O puta tapanlardan deildi" (Al-i mran 95) "Sonra sana: "Allah' birleyerek brahim'in yoluna uy; o ortak koanlardan deildir diye vahyetti." (Nahl Suresi 1123. Ayet ) (10) " brahim Allah' birleyerek O'na itaat eden bir mmet (her iyilii kendisinde toplayan bir nder) idi. Ortak koanlardan deildi. " (Nahl Suresi Ayet 120) slm szc bile, bilhassa ilk Mekke - Medine devrinde brahim'e ve dinine tabi olmak; balanmak anlamna geldi: Kur'an'n:

90

" brahim' kane haniyfe, mslman brahim idi." deyii ve benzeri ayetleri mslmanln brahim'den geldiini sadk bir mmin gibi belirtii hep bunu iler. Namaz, Oru, Zekat, Hac gibi slamn ana prensipleri de brahim dininden alnmt. Kur'an bunlar da aka belirtti:

"Allah urunda, O'na yarar ekilde cihad edin. O, sizi seti ve dinde size bir glk yklemedi. brahim dini gibi geni kapsaml yapt. Allah, Kur'an'dan nceki kitablarda da Kur'an'da da size "Mslmanlar" adn verdi ki, peygamber size rnek olsun siz de insanlara rnek olun. yleyse haydi namaz kln, zekat verin ve Allah'a sarln; sahibiniz O'dur. Ne gzel sahip ne gzel yardmc" (Hac: 78 Ayet) "Bana hibir eyi ortak koma: ve tavaf edenler, ayakta ibadet edenler, rk ve secde edenlerin evimi temiz tut." (Hac: 26. Ayet ve Bakara 127) "Onlar buyruumuzla yola getirici kldk; onlara iyilik ilerinde bulunmay, Namaz dosdoru klmay zekat vermeyi vahyettik" Demek brahim dini Muhammed'in bu denli yaknnda ve hep hazr bulunuyordu. nk tektanrcln brahim ile aydnlamaya balayan 2500 yllk bir gemii bir tarihi vard. Ve 1000 yla yakn bir zamandr da kitaplam, yazya gemi bulunuyordu. Musa dini de sa dini de brahim dininden ka geliyorlard. Ve onlar daha gnceldi. Ama gebeler ve kent barbarlar kendileri gibi gebe ve kervan kaldrc Ibrahim'in dinini kendilerine daha yakn ve sade bulup O'na sarlp O'nu yeniden canladryorlard... 2- TEVRAT TAR HLEMELER YLE TEKTANRICILIIN BRAH M'E NT KAL Muhammed gibi brahim de, acaba tektanr dini hazrca bulmu olmasn? Tektanrcln aydnlanmaya balayan tarihi brahim ile baladna; brahim'den ncelere uzanan bir tektanr tarihi (mitolojik - masal karanlklar dnda) bulunmadna gre bu olanaksz grnyor. Bir kez Tektanr kefedilmi bulununca, ister istemez tektanrnn ezelden beri var olduu fikri geliecekti. Bu yzden kutsal kitaplar: Tevrat ve Kur'an'n anlatt tektanr tarihim itoljk karanlklardan kurtulamaz. Yine de o belgeler iinde yorum gelitirmekten ylmamalyz. Elimizdeki bu konudaki tek belge Tevrat'tr. Ve bununla ilgili smer belgeleri - antik Tarih belgeleriyle karlatrlmasdr. Mitolojler de bunlar destekler. Tevrat, Semit geleneklerini Smer veya ana Irak-Medeniyeti gelenekleriyle harmanlayarak kendi geleneklerine geirerek iler. Ama tanry yeryzn ve insan yaratan ezelden beri varolan tek tanr olarak kabul ettii iin tek tanya inancn ne zaman balad karanlktan kurtulamaz. Adem ile Havva, Smer'deki yaratl efsanesinden veya masalndan (mitolojik) alnarak Semit geleneine gemi olduu iin onlara ilk Semit Aa ve Orta Barbar atalar olarak ba91

"Bir zamanlar brahim' Beytulah'n (Kabe'nin) yerini hazrlam ve O'na yle demitik.

kabiliriz ki ifal silindirinden de anlald kadaryla bu ilk Semit atalar henz tektanrc deil tersine totemci geleneklere sahiptirler. fal silindirindeki Adem boa baldr ve arkasnda bereket sembol veya totem ylan onlar kandrmak zere dikilmitir. Biliniyor, Semitlerin bir kolu saylan Kenanllarda da tanrlar binlerce yl sonra bile, boa ile ili dldrlar; tanralarnn boyunlarnda da tarm bereketini sembolletiren totem ylan vardr. Erkek ve kadn Totemizmi aarak tanrla ulam olsalar da yine totemizmden ata geleneklerinden kopuamayarak eski totemlerini boa veya ylan ile sentezleirler. Bu yzden Adem ile Havva ilk Semit atalar olarak tektanrc olamazlard. Ama Tevrat ve gelenekler Adem ile Havva'y tektanryla konuur hatta tanrnn peygamberi olarak gsterirler. Bu bir kez tektanrya inandktan sonra geleneklerin tektanrya gre anlatlndan ileri gelir. Ama yine de gelenekler ve Tevrat yalan sylemez, dikkatle veya konunun ynyle uyarlm olarak baklr ve yorumlar, tarihin gidi konumuna gre ayklanabilirse tektanr uyan zerine bir fikir edinilebilir. nk Tektanr ana fikri ne geleneklerde ne kutsal kitaplarda ve de tarihi gidi iinde birdenbire olmu gsterilemiyor. Sadece brahim ile birlikte tarihsel - aydnlk kazanyor; veya mitolojik sembollerden, masal karanlndan kurtuluyor. Ki brahim'i bile ksmen Kurban Hacer - smail - Kabe olaylarnda Mitolojik kalyor. * Adem ile Havva: Semit atalarnn tarihe girileri ne zamana rastlayabilir? gfal Silindiri .. 3000 ylna tarihlendiine gre, demek bundan en fazla birka yzyl nceleri Semitler Irak Medeniyet (bereket sembol Ylan) kandrmasyla medeniletiklerini silindire kazyp lmszletirebilsinler. O tarihlerde kuzeyde Akadar: Semitler, gneydeki Smer medeniyetinden tohum olarak kentlemeye balamlardr. Henz aa barbar gelenekli gebelerdir. ok az da kentlemitir... Zaten bunu hemen Tevratta Adem - Havva ocuklarnda da grrz: 11 Tekvin Bap 4: "Ve Habil koyun oban oldu, fakat Kain ifi oldu." iftilik: ziraat Kent'in yukar barbarn, obanlk Orta barbarn iidir. Semitler Habil gibi gebedirler ounlukla; kentler (kaingiller) azlktr henz. Bu yzden tanr gerlerin takdimesini kabul eder, Kabil'in takdimesine bakmaz bile: "Ve Rabbi Habil'e ve onun takdimesine bakt, fakat kabini'e ve O'nun takdimesine bakmad." Ve Kain (Kentler) medeniyete geer, gebelii kullanr ama onlar srtn dner: Kain Habil'i ldrr. Gebe barbar semitlerin yazs yoktur, tarihi de olmaz. Kain'in tarihi olur. nk o medeniyete gemitir. Ve Semitler kain'den oalm bilinir. Yeniden gebe ve kent aamalar canlanr... Burada yine tarihi belgelerle akan ilgin bir aamaya daha geliriz.
92

Hanok, Kain'in birinci oludur hem Kent'tir hem de o kentin kral tanrsdr. Hanok'un olu rad ve Mehuyael olur... Ve bylece gelien kuaklardan sonra Semitlerin demiri ilediini hatta demir ustas olduklarn buluruz. Tekvin blm Bap 4'te. Demir Ustas olmak iin demiri kefetmek temeline sahip bulunmak akla yakndr. Ve tarihi belgeler demirin Semitlerce kefedildiini gsterir. Demek Tevrat yalan sylemez: Ve Tesilla, kendisi de Tubal - Kuin'i dourdu.; tun ve demir, btn keskin aletleri dven bu idi..." Demir'in kefi . ncesi: 2800-2700 lerdir. "Akad Smer imparatorluu" kurulacaktr. Tevrat bunu da kendi mitolojik diliyle bildirir: "Ve Lamek (demircinin babas) karlarna dedi: Ey Ada ve Tsila, sesimi dinleyin: nk beni yaralad iin bir adam, Ve beni bereledii iin bir genci ldrdm; Eer Kain'in yedi kere c alnacaksa, Lamek'in de yetmi yedi kere c alnacaktr" Lamek'i ve karlarn Semit kabilelerinin ata tanrlar olarak, Konfederasyon bakan olarak dnnz; ve demirden sava silahlarnda stn komn gcn, Smer medeniyetince Kain'den beri mezar kazc olarak yetitirildiini ve en ufak bir kopumada Smerler'e ullanmak zere ata gelenei olan Kain atalarnn 7 kez c alnmas dnn nasl 77 kez artn anlayabilirsiniz? Semitler Adem'den beri Smer ile ili dldrlar; paral askerlik - ticaret - maden - kereste al verii ve tarihsel devrimler.. Demek Akad - Smer mparatorluu'na kadar Semitler'de tektanrcl aramak ve bulmak olas deildir. Ki bu . 2400'lere kadar gtrlebilir. Zaten bu tarihlere kadar medeniyet lokal aamadadr. Evrenselliin ktalararas balangc 5000 yl sonralara denk der. Ve Smer'de ok tanrlar henz gksellemilerdir. Yani ok tanrclk henz tazedir ve yeni bir gkselleme aamasyla zirvelemitir. Ancak Akad devriyle bu aama kanksanacaktr. Grlyor Tevrat 'n tarihlemeleri bile bu hesapla o kadar abartl deildir; sadece gereklere indirmesini bilelim. Devam edelim: "Adem'in yaad btn gnler 930 yl oldu; ve ld" Adem 'den Lammak'e kadar geen sre ise sadece 130 yldr: "Ve Adem 130 yanda, "it'in babas oldu." Demek Adem'i Semitler'in smerler ile iliki balangc sayarsak; Semit kentlemeleri ve demirin giriimleri bu sre iinde olumutur. Ki ifal silindiri tarihlemesine Demir'in Kefi tarihsel parelleir: Klasik tarihleme . 3000 ile . 2768'dir. Ama demir'in Tarihe geii ile kefedilii arasnda da en az 200 yllk zaman fark olabilir. nk demir, Smer yklnca tarih'e geer. Ama ondan nce demirin yazsz tarihi vardr. Yani Lamek'in 77 kez c alma lklar zaman . nce 3200'lere denk der. Ki bu da Tevrat tarihiyle parelellik gsterir. Adem, Havva'nn medeniyet'e kar da bu tarihlerde olmutur. Sonra Smer ifal silindiri
93

kaznm olabilir. Bunun anlalabilmesi iin l000 yl boyunca Slav - Bulgar barbarlamalarn kullanarak yaamay baarm bulunan Bizans: Dou Roma mparatorluu akla getirilsin yeter. Smer medeniyeti de en az 2000 yl ayn adla nasl yaayabilir? Ki Tufan adn alm tarihsel devrimlerin ok ncelerden balad unutulmasn. zetle bu tarihe kadar, ne mitoljik ne de gereklerin az ok ispat bularak aydnla kt klasik tarihlere gre tektanr inanna rastlamyoruz. Zaten kutsallama prosesi asndan da byle bir aamann evrensellik amasndan nce de grlmesi olanakszdr. Ama bundan sonres yine ilgintir: Tevrat'n doruluu bir kez daha kendisini gsterir; Tevrat tektanrclk iaretlerini daha erken balatr.. "Ve Adem karsn tekrar bildi; ve bir oul dourdu; ve Onun imini it koydu: nk Allah Habil yerine bana baka bir zrriyet verdi; zira Onu Kain ldrd, dedi." Burada Adem'in Semitler'in medeniyetle alverie girmi Semit kabile konfederasyonlarnn tanrsal efi olduu akla getirilsin. Konfederasyon, Semitler kadar hareketli ve oalmak zorunda kalm bir toplumu barndrmak zere boyuna 2 ye 4 e paralanan kan tekilatlarn bulduu - fal ile by ile ngrd - her yana gnderir. Ve bunlar kendi retici glerine gre tarihsel grevlere giriirler. it de baka bir Fratri veya Kan tekilatnn efidir. Adem'in yann bu kadar 1000 yla yakn oluu, Semitler'in sreklliinden ve ilk ata tanrs Adem'i unutmayp geleneklere geirilerindendir. lginlik burada deildir. Tevrat tarihleriyle tektanrcln douunun olas tarihinin genel tarihin gidiine (gereklere) bir kez daha uymasnda ve bize gvenilir bir belge oluunu gstermesindedir. "Ve it'in, bir olu dodu; ve onun adn Eno koydu. Rab'bin ismini o zaman armaya baladlar." (Tekvin Bap 4) Bu "Rabb" bildiimiz tektanr Allah'tan bakas olmaz. nk Smerler .nce 3000 lerde oktan totem tanrlar kaznmlar, medeniletirmiler ve tanrsall gklere karp ok tanrlatrmlar ve Semitler gibi evre kabilelere bunlar alamlardr. Semitler bu tarihlerde Smer ile iktidara dek ilikiler iinde bulunuyorlard. ok tanrcl elleriyle tutup tanm ama gkseleen ok tanrlar daha temiz barbar kalan semitler kendi sreklilemi konfederasyonlaryla ve konfederasyon liderleriyle pararlellitirip gksel bir tektanrya indirgemi olmalydlar. Bu yine yapabilecekleri bir tarihsel devrim pratiine uygun derdi. Ama o tarihlerde tektanr fikri Semitlerde brahim gibi (ki onda bile yavaa temizlenmitir) duru temiz: eski geleneklerden arnm olarak bulunamazd; yine ok tanrcln - aa barbarlktan kalma insan kurbanlar devam ediyordu. Bu yzden fazla tutunmadan ve iz yapmadan, henz vakit de dolmad iin yaygnlamadan Semitler iinde kalm, belki de snp gitmi olmaldr. nk Tevrat'n Nuh'un babas Lamek'e ilitirdii bu kadarcktr: "Rabb'in ismini o zaman armaya baladlar."
94

Grelim:

Tevrat'n "o zaman" dedii zerinde birazck duralm: "it 105 yanda Eno'un babas oldu" "Ve Eno 90 yanda, Kenan'n babas oldu" Bu hesapla Eno en gen zaman .ncesi yine 3000 yllar dolaylarna der. Ama Eno'un gerek ya: yani kabile gelenei ya ok daha fazladr: "Kenann babas olduktan sonra, Eno 815 yl yaad ve oullar ve kzlar babas oldu; ve Eno'un btn gnleri 905 yl oldu ve ld." Acaba Semitler "Rabb'in ismini" Eno'un hangi anda "armaya baladlar"? Gen zamannda m? Olgunluk veya Yallk anda m? Bunu kabaca yle kestirebiliriz. Tevrat, Eno zaman iine giren Hanok iin de yle der: "Hanok 300 yl Allah ile yrd" ve gzden koyboldu; nk O'nu Allah ald." Hanok'a kadar geen 512 yl Tevrat'ta birka satrla geiyor ve tektanrclktan sz edilmiyor; Hanok ile birlikte tektanrclk nem kazanyor. Demek "Eno zaman"nn olgunluk devrini ve Hanok'u l almak en dorusu olur. Buna gre tektanr fikrinin belirii az ok gl bir tarihsel devrimle olabileceine gre tarihleme . ncesi 2700 lere dek geriletilebilir. Bu Semitlerin Smerleri ykt tarihlerdir. Hanok'u bir kan - tekilatn veya kabileyi lideriyle birlikte "Allah'n almas" da savalarda O'nun tmden yitirilmesidir. Ve bu da o dnemde ve Hanok zaman Semitler'in Smerler'e kar tarihsel devrimci aknlar boazlamalarn sklatrdklarn gsterir. Hanok da "300 yl Allah ile birlikte yrd" gne gre tarihleme tamtamna Sargon'un Akad imparatorluunu kuruluuna denk der. Sargon Semit efidir. Tevrat, tektanr fikrindeki ilerlemelerin Nuh Tufan ve Nuh zaman olduunu yine mitolojik sembolleriyle dile getirir: Allah Nuh ile konuup ahitleir. Medeniyet artk Frat - Dicle'nin gney parantezini doldurmakla kalmam Kuzey'de Semit kentlerini ve medeniyete geilerini hzlandrp arttrmtr. Bu byk bir tarihsel devrimin habercisidir. Tevrat yani Semit gelenekleri bunu yazsz zamandan kalma mitlolojik anlatyla yle belirtir: "Ve Allah yeryzn grd ve ite bozulmutu; nk yeryznde btn insanlk bozulmutu." " te ben onlar yeryz ile beraber onlar yok edeceim"

Nuh tufan veya Evresel Tufan, sa'dan nce 2328 adna balanm akn . 2750'ye kimileri 2400'e tarihliyor. Tufan olup bittikten sonra Nuh (utnapitim) tufan Glgam'a anlatr. Bu en eski Babil yazmas Hammurabi zamannda . 1800 lerde Glgam Destan'nda belirtilir. Geri tufan, Smerler'in ilk zamanlarnda belki Smerler'in geliinde ilk byk tarihsel devrim ile efsanelleerek Smer geleneklerne gemi bir olaydr: Nuh, tufannn Semitesidir.
95

Veya ayn gelenei Semitler Nuh adna benimsemilerdir. Ama bu kuru anlamsz bir tufan masal veya doal afeti deildir. Sargon nderliindeki byk tarihsel devrimdir. Buna gre Nuh zaman . 2500 ile 1800 lere denk der. Ki bu Akad devri zamandr. Akadlar'n Hammurabi ile kertiliinden sonra brahim zamanna geilir. Bu evrensellik ann balangc ve tektanr fikirlerinin, Semitlerin brahim gebelerinde tutunmaya balamas yllardr. Grlyor ki Tevrat anlats ile Tarihi olaylar ve Tektanr'nn ortaya k batan sona birbiriyleriyle uyum iindedirler. Tevrat byk tarihi olaylar kendi mitolojik sembolleriyle anlatmtr o kadar. lgintir: Nuh, tufandan sonra tektanr iin brahim'in boyuna yapt Sunak yerlerini ilk kez kendisi yapar ve o sunak yerinde Allah'a insan deil yaklarak sunulan hayvanlar takdim eder: "Ve Nuh Rab'be bir Mezbah (sunak yeri) yapt ve her temiz hayvandan ve her temiz kutan ald, ve mezbah zerinde yaklan takdimeler arzetti. " (Tekvin Bap 8) Demek tektanr gibi kurban gelenei de Semit geleneinde bulunmaktadr. lginlik sryor: Allah artk bir daha tufan yapmayacana sz verir: "Ve Rab (takdimelerden gelen) ho kokuyu koklad" "Adamn (insann) yznden artk topra tekrar lanetlemeyeceim ..." (Bap 8. Tekvin) "Ve ahdimi sizinle sabit klacam; ve btn beer (insanlk) artk tufann sular ile kesilmeyecektir ve yeryzn helak etmek iin artk tufan olmayacaktr." (Bap 9. Tekvin) nk artk Semitler'in byk ounluu medenilemiler ve medeniyetler a barbarlar Semitleri kuatacak kertede evrensel aamaya geie doru tamtr. Geri kalan Semit gebeleriyse artk tarihsel devrim baaracak gte deillerdir. Semitler gereklii sezmiler ve geleneklerine bu anlatyla geirmilerdir. Bu olaylara gre brahim Hammurabi zamanna denk der ki bu da Klasik Tarihin tarihlemelerine uygundur. slamiyet'in Kutsal Tarihi de bu gidie uyar; tektanrclk gkten birden bire dme bir yarat deildir. Ve olamazd da. Tevrat ve Smer uzmanlar Tarih ncesi (Komn) Bilimini ve Tarihin gidi kanunlarn olmam saydka iine dtkleri bu kkszlkten ve aknlktan kurtulamayacaklardr. Tarihe (medeniyete) demeye balayan her Semit barbar tekilat, brahim gibi, nce kendi komn geleneksel tanrlaryla yola kt, onlar kesip atamad iin medeniyetin ok tanrlaryla da karlanca bocalar. ou medeniletike ok tanrclk iinde eriyip gider. Arada bir tarihsel grevle tektanrclk canlansa da Hanok ve Nuh ve brahim gibi tarihsel grevlerle ne k dayatmadka tektanr fikirleri kuru fikir olarak i gremez, geleneklere yenilir.

96

brahim'in bunlardan fark: iine girdii evrensel an balangcnda olmasna karn bunu byk bir tarihsel devrim gelenei sezisiyle hissetmi ve inanlmaz bir azim kararllk ve sabrla bunu sonuna dek savunup gelitirmi bulunmasdr. Muhammed gibi tektanr fikrini hazrca evresinde gelimi olarak bulmaz. Ama bu fikir ki geleneklerinde bir yldz gibi parlayp snmektedir. Yapmas gereken O'nu yeni bir tarihsel grev dayatmas ve ihtiyacyla alp ana gre yeniden parlatmas ve toplumuna uygulamasdr. Bu azmsanacak bir ey deildir. brahim'in byklnden bir ey almaz.

Burada biz herhangi bir fikirde olduundan daha fazla bir ekilde Tektanr fikrinin birdenbire oluamayaca ve olumad; bir proseye tarihin temel olaylaryla paralellik iinde bulunduunu belirtmek istedik. Yoksa idealizme: fikir iin fikir batana batm uzman statlklardan bir farkmz kalmazd. unu da belirtmeden geemeyeceiz: Tarihsel Maddecilik kurucular Marks-Engels ortaya karken benzer ekilde ayn tarihlerde tarihsel maddecilii birbirinden habersiz kefetmi bulunan baka insanlarn da bulunabileceine hatta bulunduuna deinirler. K. Marks sonradan farketmitir. Kendileriyle hemen hemen ayn gnlerde ngiliz iktisats Jonees 1790 1855 Marks gibi konuuyor ve yazyordu: 1852'de yaynlanan tex Book ta yle diyordu:

"Bir topluluk kendi retici glerini deitirdii lde, rf ve adetlerini de ister istemez deitirir. Bir topluluun eitli snflar; geliimleri srasnda, teki snflarla yeni bir takm mnasebetlere girimi olduklarn, yeni durumlara girdiklerini, yeni sosyal ve moral riskleri de yeni sosyal ve moral refah artlaryla evrelerindekilerini farkederler" Bu 100 yl nce sylenebilmi gerekten dahiyane bir grtr. Ama Marks-Engels'in byklklerinden hibir ey kaybettirmez. nk bir eyi hangi tarihsel grevle kefetmi ve ona gre ilemi bulunmak nemlidir. Marks-Engels'in tarihsel grevleri ve ileyileri, snfsz toplumu ngren yzyllar kapsayacak aptadr. Yine ayn tarihlerde Marks-Engels ve Jones'ten de habersiz Morgan Tarihsel Maddecilik prensiplerini Komn toplumlarnda kefetmiti. Marks-Engels hemen ona kendi alarndan sahip ktlar. Morgan Tarihsel Maddeciliin vazgeilmez ve iinde eritilmi Tarihi ncesi Bilimi haline geldi...

brahim iinde ayn ey geerlidir. Tektanr fikri O'nun zamannda kalc bir ideoloji haline gelmek iin Semitler gelenei iinde domu ama henz yanp snen bir yldzck durumundadr. Belki O'nu, Semit kollarndan olan Kenanllar iindeki Krallar bile kendilerince ok tanr gelenekleriyle harmanlayp yaatmaya veya gelitirmeye alyorlard. Tevrat'ta bunu artran satrlara rastlanmas bu yzden artc gelmemelidir: brahim Irak Medeniyeti ordularna kar Kenan blgesindeki kent krallar yararna vurular yapp geri dnnce bu krallar brahim' i karlarlar. brahim Sodom Kral'nn parasn almazken Salem Kralnnkini alr. nk o tektanrclktan yana gibidir.

"Ve Salem kral Melkisede ekmek ve arap kard. Ve Yce Allah'n kahini idi. Ve O 'nu mbarek klp dedi: Gklerin ve yerin sahibi Yce Allah tarafndan Abram Mbarek olsun; ve
97

senin dmanlarn eline teslim eden Yce Allah mbarek olsun. Ve hereyden kendine ( brahim'e) ondalk verdi." (Bap 14. Tekvin) Yine Gney Filistin'de deniz kysnda bir kent (Gerar) Kral olan Abi melek de tektanrcla yatkndr veya bu fikre yabanc deildir: "Fakat Allah Abi melek'e gece ryasnda gelip ona dedi: Aldn kadn ( brahim'in kars saray) yznden ite sen bir lsn..." "Ve imdi adamn karsn geri ver; nk o bir peygamberdir" (Bap 20. Tekvin)

Semitler ve drt yol az tekin bir toplum ve ortam deildir. Yeni evrensellik a, kendisini bu bezirganlkta uzmanlam ve binlerce yllk gelenekleri feylozofa elden geirip tefekkrle yourup yeni sentezlere uratmaya vakti ve nakti olan Semit torunlarnda ve buna en ok elverili olan Filistin rasathanesinde alemet olarak gsterir; iaretlerini verir. Ancak brahim hepsinden daha fazla ve byk bir seziyle tarihsel grevlerinde tek tanrclk hisseder ve iler. nk o daha komncldr; tarihe yeni yeni girerken daha berrak ve daha hayalci byk dnr. Bu yzden tektanrcl kefi veya benimseyii daha istikrarl ve uzun vadeli, savunuu daha nemli ve toplumuna uygulay daha kalc kesinlikle ve anlayta olur. Ama bunu baarmas, hayalden.gereklikler iine oturtmas, mrnn sonuna doru; Abram iken brahim oluundan sonra olabilir. 3- "ALLAH" KEF N N EVR MC L DEER Doa ve Toplum evrimsel bir btnlk ierisindedir. Kutsallatrma prosesi de toplumsal evrimin btnl ierisinde, insan beyninin, toplumdan yansyarak yaratt ve kendisinin yaratt bir ey olduu halde onun esaretine girdii, bilinlere karlmas ve yeni uyumlarla bakalamas yoluyla giderilebilecek bir giditir. Ama giderilmesi kolay olmayacaktr. Kkleri ok derinlerde bir giditir. Bu yzden toplumsal evrimin toplum biimlerinin geliimi iine sinmi, beynimizin dnce mekanizmasna, adeta o'nu ele geirirse nfuz etmi kltrel bir geliim kanunudur. Demek kltr olaylarn da hafife alamayz. Temelde retici gler geliimine bal olduu halde retici gler kolayca bakalamadka kltrel bakalamlar da oluamayaca iin o kltrler iliimize kemiimize yapr: Kastlar kalrlar adeta yerine baka retici g geliimleri, retim biimleri gelse de biim deitirerek srer giderler. Bilinlere karlp kkl yeni bakalamlar, eskilerin yerlerini almadka kltrel temellerden de kurtulamayz. Bu sosyal devrimlerle birlikte kendiliinden gelien kltrel - eitimsel devrimlerle de olur. Ama bizim burjuva devrimimiz ve benzerleri gznne getirilsin. Tefeci - bezirgan temellerin kapitalizm biiminde modernlemeleri hangi kltr atmz kolay deitirebilmitir?.. Kutsallatrma prosesi basit - yzeysel bir kltr olay deildir. Dorudan insan toplumunun kkl maddi temellerinden fkrr ve toplumun hereyine girer. 1- Komncl yaam ve dnce biimidir. Ve her kiinin beyninde, hayatnda yer alr: Totemizm.
98

2- Dolaysyla komn ierisinde derlenmi ileyen retici glerin geliimiyle: insan - tarih teknik - corafya ile dorudan balantl geliir. Ve Toplumsal geliime girer etki eder. nsan Toplumumuz temelinde ve atsnda her elemanna, hcresine sinmi olarak yaar. Bu yzden on binlerce yllk Tarih ncesinde altbinbeyzyllk Antik Medeniyetler tarihinde toplum biimlerinin admba her geliiminde beyinlerde dnce sistemi olarak yer almakla kalmaz; Modern tarihte de yaam biimi ve dnce sistemi olarak (biim deitirmi haliyle) yaamaya devam eder. Yani insan toplumunun doumundan hemen sonra balayarak gnmze dek gelir. Yani toplumsal evrimin tmnde dolaysz olarak yer alr; elbette giderek biim deitirdike ve iktidarn yitidike bir kltr elemanna dnr ve yok olmaya doru zayflar. Ama hemen btn toplumsal evrim boyunca, onbinlerce ve binlerce - yzlerce yl kesintisiz - srekli olarak yer alr. nk temelde komnlerin yaamnda ve beyinlerinde yer alm bulunan cinsel yasaklardan dinamizm bulan toplumsal yaratlara ve ycelimlere tutunarak gelimitir.. Btn bu bakmlardan, kutsallama prosesini.bilinlere karlmas toplumsal evrimin geliiminde, insan beynini: dnce sistemlerini zgrletirici kolaylklar getirecektir. "Allah" n kefi de, kutsallatrma prosesinin zirveye k ve sonu olur. ster istemez, tektanrda younlalmas (kutsallatrmada tekelleme) kutsallatrmay bilince karmaya dnn beslemitir besleyecektir de. Ancak unutulmamaldr ki, antik tarih ok yava geliir: Allah'n kefi, kesin hatlaryla savunuluu brahim ile birlikte olur. Bu kefin yeryzne yaylp tutunmas iin uzun bir hazrlk devrinin (2500 yl) gemesi gerekmitir. slamiyet ile birlikte keif evrensel yaylna ulamtr. Dnm ise islam Medeniyetinin kyle; Osmanl'da ve Avrupa'da kyl isyanlarnn patlak vermesiyle; eyh Bedrettin ile balar diyebiliriz. Demek yaylmas - zirvelemesi iin gereken sre 2500 yl ise, dnmn balayp gelimesi iin gereken sre:1400-1500 yllarndan: kapitalizmin balangcndan, gnmze dek 500 yl kadar srmtr. Oysa kutsallatrma prosesi 150- 200 bin yl nceden ilk totemizm kklerinden beri geliip gelir. Demek tanrlarn "Allah" ile teklemesinden sonra, eski kklere gre ok ksa bir zamanda, kutsallama prosesi idealizme dn. Biraz daha aarak konumuz asndan ileyelim. brahim'in dnce sistemini, yani kendi barbar (komncl) beynindeki yakc - yceltip kutsallatrc gc ve geldii toplumun geleneklerinin o beyne verdii zengin - sramal ada bir kutsallatrma yetenei: kutsallatrmada en stn ve en gereki olan yakalama sentez yapma, soyutlama gcn ve yaad toplumun - zerine karak onlar kavramakla - deerlendirmekle kalmayp onlara yn verip deitirme azmini kavradk az ok. Burada brahim'in beyniyle gemi ile toplum biimlerinin geleneksel olarak onun beyin aynasnda yansyanlar: yetenekleri; son olarak da kendi ann komncl toplumundan ve kendi toplumu dndaki medeniyet: snfl toplum elikilerinden yansyanlar kutsallatrma sistemi ve yakc gc ile senteze uratmasn btnletirebilirsek brahim'i anlam oluruz. 1- Temelde: brahim'in beynindeki kutsallatrma sistemi ve gc: komncl yakc bir kutsallatrma azmi.
99

2- Komn ve Medeniyet grelerinden gelen Semit'lerin: brahim atalarnn geleneksel kutsallatrmada stn sentezlere varma yeteinin brahim'e intikali. 3- Yaad toplumun komncl bir toplumsal gte ve azimde oluuyla; 4- Yaad an kendi toplumunun tersine evrenseleme eiine gelmi bir medeniyetler: snfl toplumlar a iinde oluunun stn sentezlere yol aabilecek yaman bir eliki yaratc bir gre oluu.

te bu 4 gcn brahim'in beyninde btnleerek rahatlatc - huzur verici bir senteze veya dengeye ulamak zorunluluunda oluu: determinizimin bu drt koldan ileyerek kendisini ifade edecek bir eli semesinin vaktini doldurmas; "Allah" szcnn altndaki gereklerin ileyini anlatan temellerdir "Syletene bak" denildiinde, "Allah" bilincinin veya bilin kabuunun altnda yatan ve derinlerden alt uurdan ileyen determinizm temelleri bunlardr. Burada belki tekrar saylabilse de, insan beyninin kutsallatrma gidiinin zel bir nem kazandn hatrlamalyz. nsan psikolojisi elbette, toplum biimleri geliimlerinin kii beyninin aynasnda yansmalarndan geliim bulur. Ama her beyin doaldr ki bir makastan km gibi ayn olamaz. Her kiinin beyin aynas ayr balantllarda ve ayr olaylarn etkileimleriyle gelitii lde ayn genel determinizmden ayr ayr etkilenir ve ayr sonular karr. Toplumlar da yledir. Toplum biimleri geliimleri, ayn temel kanunlara uysa da; ayn zamanda ayn yani bir makastan kma retici glerden yola madklar; tersine ayr ayr corafyalardan - teknik ve insan - tarih retici glerinden yola kmak zorunda olduklar iin ayr toplum biimleri geliimlerine ularlar. Toplum iindeki kiiler veya psikolojiler de yledir: gelime zamanlar - corafyalar veya psikolojiler de yledir: gelime zamanlar - corafyalar teknikleri aileleri farkl olduu lde psikolojileri - alglay ve sentez gleri; uygulamadaki azimleri ayr ayr olur. Dolaysyla kutsallatrma prosesi, btn toplum biimlerinde ve kii psikolojilerinde ileyen bir kanun veya ana kanunlara bal gelimi bulunan yan rn gibi ikincil ncl bir kanun olsa da; bu kutsallatrma kanunun herkii psikolojisine yansy farkl olacaktr. Bu yzden toplumlarda, sradan insanlardan ayrlan stn yetenekte kiilerin kendiliinden peydahlanverdiini veya zuhur ettiini grrz. Bu komncl toplumlarda olanaksz kalr. Temelde kiinin psikolojisi komn topmumunda da ayr ayr gelise de, komnn kankarde eitcil sistemi kiinin sivrilmesine izin vermez. Kiinin ayrcalkl adlar bile bu tr ilkel toplumlarda zamanla gelimitir. Kii komncl toplumlarda adeta slinmitir veya var olmam gbidir. Oysa iki ayr anne babadan olmas bile kiinin ayrcaln maddi temelere balam olur. Snfl toplum: medeniyet gelitike o temeller alevlenir veya yamur yemi orak toprak gibi kabarp hi grlmedik - artc filizlerini veriverir. Tefeci - bezirganlk ylesine derin temellere tutunarak ve bin yllar boyunca ilere ilemi kollektif emek geleneklerini adm bana imha ederek filizlenip kklemek zorunda kalmtr. Tabii snfl toplum gelitike bu zel mlk gidiinin antitezi de sosyal snflar iinde gelimeden edemez.Ve toplumcul geliimi, kii mlk gidiine kar savunacak yetenekler veya dehalar da gelimek zorunda kalr. Ve ayn gizli kalm temellerden beklenmedik biimde tek tk de olsa fkrrlar.
100

te antik peygamberler bunlardr. Marks-Engelslerin gibileri de bu gidiin yani toplumcul savanuun modern yansmalardr. Antik tarihte km olsalard phesiz ki kutsallama prosesine girdikleri ki modern aa ramen onlara kar da gizli-ak tapnlatrmalardan geri durulamamtr. Onlarn kitaplarndan bir adm geri yeni bir ey syeyene kar, kutsal kitaplarn dayatlmas gibi "Kapital"in dayatlmas; veya itihat: yorum ve yeni gidie yeni uyum yollar kapatm, ama iten ie boyuna eski eriat kurallarn arkadan hanerleyen bir gidii tutturmu din bezirganlar gibi Her ey kitapta yazl; yeni yorum arayan kafirdir" tabusunun boucu bir saldr haline getirilmesi ve onun alklanmas kutsallatrmann ne denli iliklere ilemi derin kkleri olduunu anlatr. Sadece bunu anlatmakla kalmaz. Gerek peygamberlerin brahim ve Muhammed'lerin ne kadar uzun zaman sonra ve ne kadar az kabildiini ve kabileceini de anlatr. Ve giderek bu tr nderlerin oalmas beklenirken, azalan; hatta yok olan bir diyalektik izgi izlemesi de ayrca zerinde durulmas gereken bir uyardr. Bu yzden determinizm, kard bu ender beyinleri, ellerinden geleni - gelmeyeni yaptracak bir g ve azimle, donatr. Ki yerleri doldurulabilmesi iin gerekli olacak bilin sentezleri ve biimleri bir an nce kendi zamanlarnda bu nderler tarafndan hazrlanabilsin. * Doada ve toplumda evrimin kendi determinisit aknda yeni bir aamaya gei iin gerekli keifler iin geen zaman ve emekler, insan hafsalasnn: zeka ve aklnn hayal edebilecei ve alabilecei bir srak ama deildir. Bunun kanunlarn kavrasak bile anlatlmas gerekliin yannda ok yavan kalr. Evrim, insan toplumunda bu tr nderler karmaya baladndan beri artk kendi geliimini ve keiflerini bu tr elilerine yaptrmaya kendisini ifade etmeye balamtr. Bu yzden bu tr nderlerin yapt "keifler" iin gereken zaman - hazrllk emeklerin biraz olsun anlalmasyla evrimin kendi i sramalar iin yapt doal "keiflerin" kymeti biraz olsun anlalmaya: bilince kmaya baland. "Keif" evrim iinde doal yoldan olsun, evrimin dillendii temsilcileri olan nderlerin "keif"leri olsun bir kez ortaya kt m, gerisi kolay gelir. Elbette o denli kolay deil, ancak keif bir srama tahtasndan te, yeni bir a anlayp geliimine ayak uydurabilecek hemen btn temel ara - gereleri yaratan bir retetir. Veya determinizmin kanunlarndan birisidir ki onu ele geirdiimizde, evrimin belirli halkalar: alar bilince km, uyum yapma kolaylklar, kazanlm olur. "Doum sanclarnn lmlandrl" dediimiz ey ancak bu temeller ele getike mmkn olabilir. te "Allah"n kefinin, evrimin geliimi icab ve determinizmin sezi - altuur derinlikliklerinden birikerek gelen iddetli ve ok ynl drtleri sonucu olarak gelitiini her ynyle kavradmz lde, Allah' - Peygamberleri ve Kitaplarn kavrayabilir; evrimin btnln bir adm daha bilince kararak kurmu oluruz.

Mesele Allah - Peygamber - Kitap zerine" Ateizme" veya " laisizme" hizmet eden rasyonalizmden kamam bir eyler iziktirmek deildir elbette. Bunu ou uzman sezer ve konunun illizyonundan yakasn kurtaramaz ama menfatleri yznden rasyonalizmi de aamaz.
101

Meselenin asl stratejsi; veya her kefin kendiliinden gelen asl stratejisi: evrimin btnln kuran basamaklarn hangilerine karlk geldiini (tekabl ettiini) buldurup koydurmaktr. yleyse bu tr emekler, doann ve toplumun gidi kanunlar, nnde ierisinde kavranp yerli yerine yerletirilemedike zayi olmaktan kurtulamazlar. zetle koyduk: kutsallatrma prosesi hemen btnyle toplumsal evrimi kapsayarak geliir. "Allah" kefi ise, bu gidiin sadece zirveleeceinin ve daha hzl bir gidi ile sinmlenip yokolacann habercisi olur. nk tanrlar a, tek Allah ile kapanmtr. Bundan sonras, evrensel llerde tek Allah'n insanlk her Allah'n gnnde denenerek - snanarak hazmedilip yeni bir kutsallatrma halkasn geilmesidir. Ama artk kutsallatrlacak son ey Allah ise, prosenin sonuna gelindii iin o da alacak ve prose baka toplumsal bir ihtiyaca kayacak fakat son durumada bilince krlmaktan baka kaderi kalmayacaktr. Bu satrlar, ve benzerleri prosenin sonuna geldiimizin bir iareti veya ifadesi saylabilir. 4-TANRISALLIIN TRAJED S ve BRAH M Tanrsallk hibir zaman sonuna dek evrimin kartln tutamazd. Tersine her tanrsallk, evrimin belirli aamalarnda evrimin sembol - temsilcisi - bir eit tercmesi veya yansmas olarak ortaya km, grevi bitince de, yeni bir tanrsal halka tarafndan olmamsa dndrlmtr. Baki olan elbette evrimin kanunlardr. Kutsallatrmalar ve tanrlar geicidirler. Bu yzden de tanrsallklarn trajedik resmi geidi yaanr gibi durur. Oysa trajedi, insan toplumunun evrimine aittir. Tanrsallklar yaratan da yok eden de determinizimin ta kendisidir. Evrimin akndaki trajik dnmler; zttna atlayarak gelien kavaklar toplum biimleri gibi tanrsallklar da yerle bir eder. Evrimin kontenjanndaki trajediler, bir bir toplumlara ve tanrlara yansrlar. Bugn taplan bir tanraa veya hayvan yarn yeni bir a (gebelik) ile birlikte kesilip giden kurban yemei veya ss eyas olur: seleksiyon... Tanr krallar ve tanr evleri yeni bir tarihsel devrim ile gelen yeni bir tanrsallk halkasyla yok edilip yerine yenileri alklanr ve tapn grrler: " Kral ld!! yaasn kral!"... Aslnda bu insanln kendini srekli inkar eden bilinlenme basamaklardr. Kendini inkar etmi gibi dururken kendisini bulmak iin yeni basamaklara trman ve eskisini inkar ediidir. Son durumada karsnda kendisinden ve kendisinin kageldii doadan: evrimin btnlnden baka bir ey bulamad zaman, tanrsalllnn trajedisinin kendi tarjedisinden baka bir ey olmadn anlayacaktr. Ki bu evrimin gidiinden veya insan halkasna yansyndan, seleksiyon: eleimden ibarettir. nsan toplumu elene elene biimlerini deitirmi veya bakalaarak kendisini ve doasn bilince karm; kendisini gden kanunlar ele alarak "uyum"unu bilinlendirmi olacaktr. brahim, bunun en tipik rneidir: kendisi gebe barbar olduu halde; yani hemen insan toplumun ilk halkalarnda bulunduu halde, kutsallatrma prosesinin son halkasna gei ya102

par. nk bilinlenme, soyutlama yetenei, alarla gelimi; duru beyinlere bu olana vermitr. Kutsallatrma'nn sonu da yeni a ve kuaklarla byle gelecektir. Toplum biimleri bakalatka bilin yeni aamalara kavuacak evrimin kanunlarna ulalacaktr... Konumuzu kutsallatrma prosesi iinde, onunla nasl - neden balantlysa ylece ele almaya altk. Kutsallatrma prosesinin ortaya k, zerinde ayrca durulmas ve prosenin ilk geliimleri ayrca ilenmesi gereken derinlikler ve boyutlar tar. O kklere girmemeye Veya konumuzla ilgisi kadar, balantlarn yeri geldike tekrarlayarak ortaya koymaya alrken konumuzdan uzaklamadan o kklerin nemini iaret etmeye zen gsterdik.. Yine de burada ksaca, ilkel komn insannn kutsallatrma gidiiyle, brahim'in kutsallatrma gidii arasndaki balara zel rneklerle deinerek, "Allah" kefinin doal bir prose sonucu olduunu gzlere bir daha batrrken; o kklere ne denli yakn bulunduumuzu ve ayrca bilinlere karlmasnn nemini de vurgulam olacaz. Tarih ncesi (Morgan'n Komn) bilimi olmakszn, yani Vahet ve Barbarlk alarnn tasnifi yaplmadan "Dinin ve Folklor'un Kkleri" aydnlanamaz. James. G Frazer, yle bir tasnife girmeksizin, veya o tasnifin deerini anlamakszn "Dinin ve Folklorun Kkleri"ni aydnlatmaya giriir. Derledii gelenekler, kayda deer bir birikim hizmeti olur. Yorumlarndaki konfzyonizm kafakarkl bir kenara braklrsa, derledii belgelerle; Morgan (Komn) Bilimiyle tasnif edilerek kutsallatrma prosesine ve kanunlarna k tutulabilir. Bandan beri ele aldmz ve gstermeye altmz gibi, dinin ve folklorun kkleri, yzeysel bir kltr olay olmad aratmalara eker. Ancak olay sadece din - folklor gibi kltrel apta tepe taklak ele almaktan kurtulamadklar; temeldeki retici gler geliimi srecinden kopardklar toplum biimleri geliimlerini kaba ve nemsemeden seziyle teet getikleri iin, sosyal - kiisel sebeb kklerine ve kanunlarna ulaamazlar. Zaten yle bilincli abalarndan da sz edilemez. Ancak temelli kanunlarn din - folklor gidiini gttn sezmeden yapamazlar; konunun bysnden kurtulamaylar bu yzdendir. Oysa din, folklor denilen oluumlar, modern an son aamalarndaki aldatc zayflam grntlerinden yola klarak "Kltrel" uuculuk iinde yorumlamaya gelemeyecek kadar, insan toplumunun en eski en uzak maddi temellerinden kaynak alm ve nfuz etmi geliimlerdir. Komn'deki btn kan'larn totemleri vardr. Totem: Ata tanrdr. Ve btn kanlar kardetirler. Totemler: Ata tanrlar da kardetiler. Komn kankarde toplumdur. Atatanrclk: komnn kankardelii temellerinden: cinsel yasaklardan kagelirler: Totem: cinsel yasaklarn yarat bir sentez olduu halde sanki totem: ata tanr komn yaratm gibi alglanr. nk komn kanlar, her kiisinin ve topyekn komn'n zerine totem inancn geirmi; ruhunu beynini totem inancna balamtr. Totem: ounlukla hayvan, bazan kayn - mee gibi aalar - bitkilerdir...
103

Totem kutsallatka, her kan bir toteme bal olduu iin, totemi temsil eden bitkiler - hayvanlar, giderek topyekn doa, renkleriyle, sesleriyle her eyiyle kutsallar.

Bu kutsallama komnden ayr bir ey olarak alglanmaz; totemin ocuklar kan tekilatlar olduu iin, kan'lar topyekn komn ve komcl yaam: dil - dnce - retici glerin tamam, kutsallk yansmasndan payn alrlar. Bir komn iindeki yavru kan'n (toteminin) ocuklar, baka bir kan'n ve totemin kankardei, ayn zamanda aabeyi - kzkardei - amcas - days - halas - teyzesi - annesi - babas ve benzeridir. Bu yzden, totem her kanda kutsal bir para olur. Ve bu inan yaanr. Bylece tanrlar ile ocuklar birlikte kankardei olarak yaar giderler. Fakat komn doal canl bir organizmadr. Btn retici gler dinamizmi, komncl ekirdek ierisinde derlenmi de olsa, komn; atom'un belirli koullar altnda paralan gibi, paralamak zere kurulmu ilemektedir. retici gler gelitike, komn, vahet ann ilkel avclndan aa barbarla; sonra orta barbarln sr ekonomisine ve yukar barbarln kentil tarmna ve nihayet medeniyet denen snfl topluma srayacaktr.

Bu gidi ierisinde, kutsallatrma da; ata tanrlardan, yavaa liderleen kadn: ana tanrya, sonra baba tanrlara gei olur. Ama totemden kolayca kopulamad iin ana tanrlar, totem: ata tanr olan bitki ve hayvan tanrlarn ruhlarn: glerini almak zere onlarn postlarn tylerini - yapraklarn taknrlar; kanlarn ierler; renklerini srnrler. Baba tanrlar da ayn yoldan geerler. Hem totemin hem ana tanrlarn glerini: ruhlarn kazanmak iin hayvan bitki - kadn klklarna girerler... retici gler gelitike kutsallatrma, toplumsal geliime paralel olarak gkleri fethetmek zere gkselleir... ok tanrlar, ile totemizmin almasnda olduu gibi, yeni koullarda aresizletike - hibir derde deva olamadklar anlaldka Tektanrclk, evrensellemeye paralel olarak geliir... Kutsallatrma gidii son halkas olan Tektanr: Allah sistemiyle, ilk halkas olan Totemizm: Ata Tanrclk arasnda elbette byk anlay farklar bulunur. nsan beyni dncede soyutlama: Sentetik bellek edinerek yaratc dncelere ulamay gelitirmitir. Oradan idealizme ve tarihsel maddecilie gei zor olmayacaktr..

Ancak, insan toplumunun kendi yaad momenti, her eyiyle yceltip - abartt bir gerekliktir. kar ve amalarn yakc cazibesi ve ruhun btn hcreleriyle bunlara kay baka bir sonu veremiyor ilkin. Yaanp, hazmedike, olaylar yaanan moment: an ve a gereklik boyutlaryla kavranabiliyor. Bu yzden Tektanr aamas ihtiyalar: tarihsel devrimler ve tefeci - bezirganln evrensel geliimi iin veya bilmeden altuur ile sezilerek iine girilen an cazibesi o denli gl olmutur. Ki o aamann ideoljisi olan "Allah" sistemi de buna paralel olarak, eski tanrlara kyasla, onlar glgede brakmak ne kelime, onlar yok etmek, olmam saymak zere her eyin: toplumun ve doann (gereklerin) ok zerinde "Yce"letirilmitir. Bu brahim ve Muhammed zamanndakinden ok farkl bir "Yce"liktir. Ki O yceltim kanlmaz olarak doa ve toplum gereklerinden koptuka kendi sonunu da hazrlamtr. Tefeci Bezirgan madeniyetlerin evresel ann Allah' bu yzden brahim Musa - sa ve Muhammed ann Allah'ndan ok ayrlr. Kapitalizm laisizim ile evrensel bezirganln Allah'n dn104

yevi iktidarndan alaa etse de, gksel iktidarna pek dokunmad iin, O gereklerden koparak sonuna dek doa ve insanstlemi bezirganln Allah yceltimi, byk sansr katmerlendirip kutsallatrma prosesini kavrann byk llerde engellemitir. Modern an en verimi 19'uncu yzyl sonlarnda ve 20'nci yzyl tmlnde bile, o skolastik ve metafizik "Yce"letirmenin sinsi ileyii, dnen beyinleri zincirlemi, kutsallatrma gidiinin aydnlatlmas ertelenmitir. Ama gereken birikim veya sentez iin yeterli hazrlk en az bir asr boyunca bilerek - bilmeyerek tamamlanm bulunmaktadr. Sra tasnif: sentez iin gereken sabr ve kahr gze alacak balarn kp pratik yolu rgtlemesine gelmitir. Bu tasnifte gze arpan ilk olgu: sansrn derinlii ve apysa hemen onun iinde ona nfuz eden ikinci olgu: byk sansrn yaratt, kutsallama prosesinin ilk halkas: "Totemizim" ile son halkas olan "Allah" geliimininin arasnn doldurulamaz veya balantlarnn kuralamayacak derecede birbirilerinden koparlp farkllatrlm oluudur. Oysa ilk halka, son halkann temelidir. Veya ayn temellerden yola karlar. Bu alardan birbirilerinden binlerce, hatta onbinlerce yl uzak ve kalitece farkl olsalar da, o denli birbirlerine yakn ve ayn konulara baldrlar. Bu ayrca, balbana ele alnmas gerekli temelli konulardan birisidir. Burada konumuzla ilgisi kadaryla kutsallatrma poresesinin halkalarnn nasl birbirlerine yakn ve bal olduu gzlere batrlacaktr. Tanrsalln oktan gksellemi bulunduu Msr medeniyetinden Firavun'a u sfatlarla dua edilirdi. nk o tanrsalln bedenlemi sembolyd: "Gklerin Sahibi, yeryznn, gnein ve tm evrendeki yaamn sahibi, zamann sahibi, gnein hareketinden karar sahibi; "Hasatn yaratcs, refahn tanrs lmllerin yaratcs ve yapcs, insanlara ruh veren, tanrlara yaam veren; "Gklerin tutucusu, yeryznn eii" "Her iki dnyann (yerin ve gn) dengecisi" "Zengin armaanlarn sahibi, rnleri byten..".. Bu sfatlar, ilkel komn insannda ve totemizmde bulunmazd, nk ilkel insan henz bu kadar soyut bir fikir gelitirme yeteneine ulaamamt. Ve bulunduu toplum biimi henz somut - grd - iledii deyim yerindeyse gndelik bellek ile dnp o derecede soyutlamaya elveriyordu. brahim ve toplumu da, Muhammed ve toplumu da ilkel komn toplum biimlerinden henz kmamlard. Ama Msr'da grlen bu soyutlamann da zerinde bir senteze ulamlard. Neden? nk yaanan a evrenciliin kapsn alm; medeniyetler artk, somut ilikilerle birbirlerini masal alemlerinde ve karanlklarnda deil, ticaret iliikileriyle tanyorlard. Bu en cra
105

Ki brahim'in "Allah" kefininin veya benimseyiinin doall bu alardan kavranabilsin.

kedeki barbar bile akllandryordu. Oysa brahim medeniyetler kava Filistin'de Muhammed giderek yldz parlayan gney ticaret yolu: am - Yemen - Umman izisi zerindeydi... Demek dncede yre kadar evren iletiimleri de nemliydi. Buna ksaca : "a" demek yerinde olur. a neyse insan dncesi de o icaplarnda olurdu. Ama btn a'lar bir tek toplumsal evrimin kanunlarna uyarlard. a'lar ne denli birbirilerinden ayrsak veya yle gibi dursalar da hepsi birbirlerinden kmadrlar. mdi yukardaki Msr Saltanatnn anl sftatlarnn tektanrnn brahimce Muhammede gelitirilmi sfatlarna artc bir benzerlikle uyduu zerinde kutsallatrma mekanizmas bakmndan duralm biraz. 1- "Her ki dnyann (yerin ve gn) dengecisi " Kur'andaki konuyla ilgili ayetler hatrlansn; konu sadece gelien bilgiler ve akl (evrencilik eiindeki an) altnda biraz daha, pratik karlarna ykselmesine paralel olarak felsefilemitir. 2- "Zengin armaanlarnn sahibi, rnleri byten, hasatn yaratcs, refahn tanrs, insanlara ruh veren, tanrlara yaam veren, zamann sahibi, gnein sahibi, tm evrendeki yaamn sahibi..." Buradaki aamada, henz pratik karlar, lokal - yresel medeniyetler aamasndan kmad lde; kutsallatrma, islam andaki kadar snrszla, gksellie veya enginlie ulaamamatr; Msr medeniyetinin yaantsn hatrlatr: "refahn tanrs" "hasatn yaratcs rnleri byten", "zengin armaanlarn sahibi"; daha dar pratiklidir. Ama yine de soyutlamada enginleme basamak konulmutur: tm evrendeki yaamn sahibi ... Kutsallatma prosesine boylu boyunca girmeden, pratik amaca ve ama ve dnce yaknlna deinmek iin bir de ilkel toplum: komn insannn tanrsal dncesini ksaca hatrlatalm: Dou Afrika'da Wanikalar'da aalar, zellikle de her hindistan cevizi aac kutsallatrld lde, korumaya - sayg grmeye hatta belli llerde tapnmaya hak kazanmt. Bir hindistan cevizi aacnn yok edilmesine "Ana Katillii" gzyle baklrd. nk kadn ana olarak kutsallatrlm veya analk gelenekleri almam olduundan, aa verimlili ana'nn verimlilii ile zdeletiriliyordu. Burada aa tanr, veya kendi komn gelenei llerinde kutsallatrlm aa, her trl korumaya alnacak; O'nun meyvelerinden, doadaki dengesinden yaratt evrimsel verimliliklerden; toprak - ot - bcek - ku v.b glgesine dek her trl verimliliinden yararlanr hale getirilmitir. Nitekim "Altun Sahili zencileri" baz yksek aalar kutsallatrmt. Bu aalardan herhangi biri kesilirse yeryzndeki btn rnlerin yok olacana inanrlard"
106

Avrupa'da barbarlk alarnda aaca tapn alabildiince yaygn idi. nk Avrupa son buzul andan sonra tmden her eitten ormanlarla kaplanmaya balamt. Ve hala Avrupa kylleri iinde, bizim Trk kylerinde de grlen trden, aa dal'nn rn verimini arttracana inanlmas bu Aa - Tanr geleneinden gelir. Romallarda imparatorluk gnlerine dek ncir Aac'na taparlard. "O'nun gvdesinin kurumas btn kente dehet salmaya yeterdi" Demek ilkel insan da medeni insan da, pratik yaam olanaklar - karlar iin; Tarihsel grevleri veya alarnn dayatt geliimler icab kutsalatrmalarn gelitirip zenginletiriyorlard. Bu adan bir kez insan beyni, kutsallatrma prosesine girince, toplum biimleri gelitike, ister istemez tarihsel grevlerinin geliimine gre, ann icaplarnca, kutsallatrn, o grevlerden ald determinist uyarlarla yeni bir halkaya ulatryordu; daha dorusu, ann gidiini, grevlerini kutsallk iinde yorumlamak geleneiyle dopdolu olduu iin, yeni grev yeni bir kutsallatrma halkasn gelitiriyordu. Frazer'in de dikkatini ektii gibi, ki dikkat ekmemesi olanakszdr, din "pratik ihtiya"larla smskca baldr. Sadece kutsallatrmann ilk halkalaryla bu gereklik ne kadar gze batyorsa; son halkada, incelip gkselletii iin o denli seilemez olmutur. Oysa dvler hep "cennet uruna" verilir. En akllca, hi bir kar gzetmeden insanlk - doa hayrna manasnda "Allah Rzas iin" yaplan dlerde ve yaamda bile pratik karlar gze batmadan edilemez. Fakat doa ve toplumun gidi kanunlarna;onlar bilince karp uyum yaparak yaamak dengesine veya determinizme doru yaklald; bilimsel bir proseye doru dnme evrilmenin eiine gelindii besbellidir. Bu yzden pratik karlar, ilk halkalardaki kadar gze batmaz. Oysa evrimin kanunlarna uyulduu zaman bile bu, insanln en geni, en doru pratik karlar iin yaplr ve yaplacaktr. Bundan daha doal bir ey olamaz. nk ister din olsun, ister gerek bilim olsun her gerek teori pratik iindir. Ve pratikten kagelir, pratie dnmek mecburiyetindedir. Baka trl yaayamaz... O halde, toplum biimleri geliiminden kopuk, soyutlatrlm bir din ve folklor kkleri aramak beyhude ve kafa kartrcdr. Aslolan toplum biimleri geliim kanunlardr. O kanunlarn gidiiyle bakalaan din ve folklorlar, yine o kanunlarn nda aydnlanabilirler... Pratik karlar ile Tanr elitii zaman inanszlk veya baka tanr aramak; eski tanry kesip atmak yenisine gemek olaan bir giditir. Ve ilk halkalardan sonuna dek byle: pratik karlarn, bakalamyla geilir. Kutsallatrlm Krallar veya Tanr Krallar'n ii bu yzden kolay deildir: en kk hareketlerini doa ve toplum dengesini bozaca inancyla zaptu rapt altna alnr. Halknn pratik karlarna ters dtnde yand gn olur: Msr - Japon krallar rnektir. Trnaklar - salar kesilmez, ykanmas, uyumas - yemesi imesi bile kontrol altndadr....
107

Tabii bu genellikle komn geleneklerinin stn olduu medeniyetin ilk aamalarnda geerlidir. Kral topluma uymak zorundadr; toplumun karlar iin vardr. Bu yzden bu tr nderler tanr - peygamber olsalar da sadece toplum tmlnn semboldrler. Bu temelli gerek her zaman pratikle karlarla gdlmek zorunda kalr. Kutsal Kral, medeniyetlerin ry, k aamalarnda halknn stnde bir despot kesilir. O zaman egemen snfa: tefeci - bezirgan ve derebey sultasnn karlarna uyan kutsal kral toplumuna despot kesilmitir. Fakat saltanat bu kez i sava ve tarihsel devrimlerle tarihin mezarlna kaldrlr. Genellikle kutsallatrma halkalarnn geliimi veya bakalam; yeni bir halkaya gei bu altstlkler iinde olur. nk tarihsel devrimin efi yeni bir pratik ihtiyatan: retici gler geliiminin dayatndan doan bir teorik yarat iinde olur. O teorik yarat, antik tarihte daima ya kutsallatrma halkalarndan birisine karlk der ya da benimsenen bir kutsalln yeniden canlandrlp pekitirilmesinin sembol olur. Bu yzden antik tarihin her yanna mistisizm sinmitir. Demek ksaca kutsallatrma halkalarnn birbirlerinden kagelii de pratik ihtiyalarn bakalamasyla ve bu da genellikle tarihsel devrimle olur. oktanrclktan tektanrya gei de bu yzden, pratik ihtiyalara karlk veremeyen oktanrlarn: aslnda tefeci bezirgan medeniyet rmlklerinin; an pratik ihtiyalarn karlayan tektanrc: evrenselci bir tarihsel devrim teorisi ( brahim) ve islam Tarihsel Devrimi pratiiyle ortadan kaldrlyla olur. Ancak bu gidi iinde, dnen balar sarsan bir trajedi gze arpar. Bu Tanrlarn trajedisi veya Peygamberlerin giderek nderlerin trajedisi gibi durur. Ama hepsi determinizm icab ve hatta determinizmin kendisidir. Determinizmin veya evrimin trajedisi olur mu? Evrim son durumada "mutlu son" ile mi bitecektir? Bunu hi kimse ve hibir gerek garanti edemez. Gne sistemimizle birlikte gezegenimizin bir gn kararp yokolacan biliyoruz... Ho, "mutlu son" ile bitse bile, evrimin ak diyalektii hep alabildiine zttna atlamalarla gelitii iin, insanolu evrimin diyalektiini tercme ettike bir trajediyle karlamasna armadan, sevinmeden ve zlmeden, gzya dkmeden edemez...

phesiz ki evrim iinde, snfl toplum berzah nemli bir bilince karma musibeti olarak ok ksa bir sre olarak yer alacaktr. Ancak evrimin bu ksa berzah, her zaman insanlk tarihinde bir trajedi olarak anlmaktan geri duramaz.

Bu adan tanrlar - peygamberler - nderler trajedisini, determinizmin trajedilerinden bir yansma olarak ele almak, skolastik ve metafizik beyinleri biraz olsun ayltc - uyarc terapi yerine geebilir. Hibir tanr sonuna dek evrimin kanunlarnn yerini tutamaz; tutamad iin de silinip gitmilerdir ve evrimin yce kanunlar ve ileyii karsnda tutunamayp silinip gideceklerdir. Tanrlar, peygamberler ve nice nderler, ancak evrimin determinizmine uyduklar, onun temsilcisi, sembol olabildikleri lde toplumlarda tutunabilmilerdir. Yaanan a, yeni bir a
108

ile kapandka, yeni bir kutsallatrma halkas eski tanrsall silip gtrm; olmama evirmitir. Yani Evrim, Tanrsal prose ile eliir durur. Veya tanrsallk, evrim ile elikisini derinletirdii zaman, Tanrlarn boyunlarnn vurulu anlar almaa balar; artk tanrlar - peygamberler - kitaplar veya nderler evrimin gidiine ayak uydurmuyorsa, determinizmce elenecek demektir. Msr - Japon - Afrika ve benzeri tanrsallklarda bu trajedi, ok hassaslatrlm, adeta kastlatrlm olduu iin evrim ile olan elikiyi rahata ak eder: "(Kraln) kiilii, deyim yerindeyse, doann hareket merkezi olarak dnlr, g izileri bu merkezden gklerin drtbir yanna yaylr; yleki, onun u veya bu hareketli, ban evirmesi, elini kaldrmas, doann herhangi bir parasn annda etkiler ve ciddi biimde huzursuz eder. O dnyann dengesinin bal olduu destek noktasdr; onun tarafndaki en kk dzensizlik hassas dengeyi bozar. Bu yzden, hem kendisinin ok dikkatli olmas, hem de ona ok dikkat edilmesi gerekir." Japonlarn kutsal Mikado'su veya Dairi'si buna tipik rnektir: "..Bedeninin her paras yle kutsal saylr ki, san sakaln ya da trnaklarn kesemez." "Uyurken temizleyebilirler."...

Msr krallar iinde ayn ey geerliydi: "(Sadece kamu hizmeti saatleri deil) yryecei, ykanaca, karsyla yataca, ksaca hayatnda yapaca her hareketin saatleri nceden saptanmt." "Yiyebilecei tek et dana ve kaz etiydi, iecei arabn ls bile dzenlenmiti." (The Golden Bough... J.G.Fraze ) Bu hassas duruma sokulmu tanrnn vay haline; ister istemez gnah teknesinden beter duruma decektir. Tarihi oluun determinizmin seyri deiir deimez Tanr kral sulanacak, eletirilecek ve deitirilecektir. Komn geleneklerinin stn olduu durumlarda bu Tanr Krallar, tmden toplumun karlarna tabi olduklar iin "eer kuraklk, ktlk, salgn hastalk ya da frtna gibi afetler ortaya karsa, halk bu felaketi krallarnn savsaklamasna ya da gnahna balar, onu krbala ya da hapisle cezalandrr; hala yola gelmezse tahtan indirir ya da ldrr."(Frazer) Medeniyet gelenekleri stnse tefeci - bezirganln insafna: karlarna gre oynatlr veya alaa edilir... Tanrsallk halkalar birbirlerinden ne kadar uzak olurlarsa olsunlar, determinizmin eleimi icab gelien insan toplumunda dolaysyla insan beyninde: bilin ve alt bilincinde olup bittii iin o denli de yakndrlar. brahim ve toplumu gebe orta barbar aamada olduu halde, alar ve tm kutsallatrma halkalarn aarak son halkaya: tektanr sistemine aslabilme yeteneini gsterir. Eski kutsallk aamalar bylece beyinde de geriler ve silinir. nk aslolan determinizmin eleyerek gidiidir. Toplumsal evrim tanrsal halkalar elekten geirerek kendi yeni koullarn: an dayattnda eski tanrsallklar, brahim - Muhammed gibi beyinlerde, kendileri ilkel toplum aamasnda olsalar bile, hkmlerini yitirmi bulunur109

lar; determinizm yeni bir aa paralel yeni bir kutsallatrma halkasn dayatmtrr. Ve determinizmin dedii olur. Yukarda andmz rnekte de aka yakalayabiliriz: Tanrsallk halkas yaanrken; toplum o tanrsallk bilin kabuuyla davranrken, determenizmin yaratt koullara ayak uyduramayan tanrsallk iktidarnn sallantya girmesi; btnyle determinizmin insan toplumunu etkileyip kutsallatrmayla ileyen bilinaltndan etkileyip kutsallatrmayla ileyen bilin kabuunu yeni bir kutsallatrmaya iteleyerek geliir. Her ey insan toplumunda dolaysyla insan beyninde olup bittii iin, kutsalln evrimi toplumsalln evrimiyle paralel olarak geliir; yeni halkalar eski halkalar bastrarak silerek kendisine dntrr.

Ama bunu yaparken ok ar farkllklar deil, hep arkasn yaslayabilecei, pratik karlarna uygun bir tanry bakalatrr. Aslnda tanr ad altnda toplad ve bakalatrd ey: doa ve toplum gidiinin yorumlandr. nsan toplumu yaad evreyi kendince yorumluyabildike ilerleyebilmitir. Tanrsallklar anda hayatn yorumu ister istemez tanr emsiyesi altnda yaplabiliyor. nk totemden beri hereyde kutsallatrma gelenei tutunmu ve gelimeye balamtr.

Sadece totem deil komn' saran doa ve komn ve kmn' oluturan her insan her eyiyle kutsallayordu. Totem: Bitki veya hayvan atayd. Kutsal atann yaadklar: doal ortam ve ocuklar: komn de o kutsalln yansmalar olarak kutsaldlar... Peru inkalar, Mogollar gibi gne'i tanrlatrmlard. "Ve gnein ocuklar olarak tanrsal saygnlk grrlerdi" (Frazer) Hastalandklarnda bunu lm habercisi sayarlard. Ama bunu, ata gnein ouna gnderdii bir haber olarak yorumlarlard: "Babam beni dinlenmem iin, ard" derdi ve skt zaman kendisinde tanrsal gler vemdederdi; "Tiele'nin gzlemine gre, "her iyi insan lnce Osiris (ilk medeniletirici tanr) olduu, tehlikede ya da gereksinim halinde herkes byl tmceler kulanarak, bir tanr biimine "girerdi. (Frazer) Her yanndan kutsallk akan komn temellerinden ana tanrlarn baba tanrlarn kral tanrlarn yer gk meslek tanrlarnn fkrmasna amamak gerekir. Frazer, kendince nne kan tanrsallklar olduklar gibi, derin sebeblere inmeksizin derleyip, toplar ve geer. Kutsallklarn gze arpan kendi yorumu zaten birbirlerinden kageldikleridir. Bunlarn hangilerinin daha ilkel aamay serpiledikleri de yine toplumlarn ve kutsallklarn kendi kendileri syler. Frazer belgelerin sylediinden daha ileri kkl sebebleri eelemi saylmaz. Bu yzden en temelli bir gidii bile doalllkla geitirir:

110

"Herkes, tehlikede ya da ihtiya halinde (sknca) byl iirler msralar syleyerek bir tanr biimine girdii iin, kraln nasl olup da yalnzca lmden sonra deil de daha yaarken tanrlarla ayn dzeye konulduu olduka anlalr bireydir". Bu belge ve yorum Frazer'in deildir, C.P. Tiele'nin "Msr Din Tarihi": "History the Egypaan Religion" derlemesinden alnmtr. Frazer bunu olduu gibi benimsemekle kalr.

Oysa u bir ka satrlk gerekler, btn bir tanrsallama veya kutsallatrma prosesini iinde saklar: 1- nsan Toplumu ilkin, doann doal bir eki olarak: komn biiminde geliirken; ka geldii doasn kutsallatrd. 2- Hemen bununla birlikte toplumunu her eyiyle kutsalatrd.

3- Dolaysyla insan beyni, daha hayvanlar aleminden (doa'dan deil) ayrlrken iinden geliegeldii alemi, doasyla birlikte para para totemletirip: kutsallatrarak iaret etmi: yorumlam oldu. Ancak bu yorumlay o kadar uzun onbin yllar boyunca srmek zorunda kald ki, kuaklar boyu insan beyni o kutsallatrmalar geleneklerde belleine kazd; kutsallatrma, insann dnce sistemi ve gelenei haline geldi. 4- retici gclerin kolay geliecek ortamlar bulamay, insan toplumunu dolaysyla beynini ayn toplum biimlerinde barbarlk aamasnda alkoydu. Kutsallatrma bylece adeta insan toplumunda ve beyninde adeta kastlat. 5- Bilhassa teknik retici g medeniyet ile birlikte, tarihsel devrimlerle geliim bulduka; insan toplumu ve beyni on misli denebilecek llerde geliime urad. Dolaysyla kutsallatrma prosesi de hz kazand; dalara glklere vurdu: son halkasna ulat... 6- Teknik ban alp gittike, toplum biimleri bakalanca hzlarn artrdlar. Bu kez kutsallatrmalarn sonununda gelindii grld. nsan toplumu ve beyni kendisini yaratan kanunlara dnmek ve onlar bilince karmak durumunda kald. Ama kutsallatrma gelenei o kadar kkl ve srekliydi ki bilim insanlarnn bile dnce sistemlerine nfuz etme yollarn bulmutu. Metafizik sosyolojinin dnme sistemleri, ayrntl rneklerle ilendiinde o nfuz edi ibretlerini grp alglayabiliriz... Peki insan toplumunu totem tapncna, kutsallatrma prosesine iten sebepler nelerdir? Kutsallatrmaya girmek zorunda myd? nsan, bunu bilerek deil bilmeyerek yaptna gre, bilinalt szkonusudur. O halde konu bsbtn deimektedir. Bilin ve Altbilin nasl olumutur? Hayvanlar aleminden gelen insan, nasl oldu da bilin ve altbilin mekanizmasna sahip oldu? Kutsallatrma geliimiyle, insan ruh'unun ve dnce mekanizmalarnn balantlar nelerdir? Hayvanlar aleminde kutsallatrma: totem grlmediine gre, insanolu totemi nasl yaratt? Kutsallatrmann: totemin altndaki dnce eilimi neydi ve nasl olutu? Totemizm ile ilk dnce zemininin benzerlikleri veya eilimleri: dalga boylarnn uyuumu nelerdir? Bunlarn hepsini birden, bir tek yuvarlak "insan, ocukluk aamasnda tanrya; byk bir gce yaslanma ihtiyacyla kutsallatrmay yaratmtr" yantyla geitirebilir miyiz?
111

Belki aratrmalarmz bu sonucu ispatlayabilir. Bundan ok, sebepler: gidi kanunlar nem tarlar. Bu yzden sezi sonular yerine elden geldiince derinlerdeki ana sebeplere belgeler nda girilmelidir ki o zaman hi beklemedik, yararlar, verimlilikler elde edilebilir. Veya evrimi bilince karp uyum yapmak ancak bu emeklerle olaslaabilir. Yoksa yzeysel bir yuvarlak sezi atmasyonla, syleyen bile sylediini unutup geleneklerin penesinde zincire vurulup tarih olabilir. Konumuzun bsbtn deien bu kkleri, baka kitaplarmzn konusudur...

112

Yedinci Blm

KUTSALLATIRMANIN SON HALKASI: KUR'AN ve HZ. MUHAMMED

1- "B SM LLAH RRAHMN RRAH M"

(Rahmn ve Rahm Allah'n adyla.) Rahmn: Ancak, doann ve insan toplumunun en temelli diyalektik gidi kanunlarnn yaratabilecei ycelikte bir iyilik - yaratclk - sevgi - merhamet (acma) olumluluudur. Bu topyekn madde ve manann akndan km zenginliklerdir. Tek bana insanlar - sosyal snflar - zmreler - uluslar; hatta insanlk bu olumluluu - zengin yaratcl kapsayamazlar. Bu yzden "Rahmn " sfat sadece Allah' a yaktrlabilir. Topyekn doann ve insan toplumunun temellerinde bulunan kanunlarnn akndaki, binlerce yl gemesine karn kavranamaz - ele geirilip yn verilemez zenginlik ve yceliklik; sadece Allah'a yani bu tarihsel aka denk der. Ve o'nu kavrayamayan - hele ynlendirilemeyen insanla da, bu yce merhametlilii (hereyi kuatan iyilii) sadece Allah'a yaktrmak der. Peygamberler, Antik Tarih'te kent kurucu; cahiliyetteki barbarl medeniyete geirmeye alan nderlerdir. Ve dolaysyla bu yce tarihsel determinizmin, az rastlanr (yzlerce ylda bir kabilen) birer yansmasdrlar. Baka bir anlatmla her peygamber, kendi ann ve toplumunun lideri olsa bile bu yce tarihsel akn zelliklerinin kendisinde yansm bulduu iin, bu yce diyalektiin szcs - yanstcsdrlar. Bu yzden Allah'n Resul' mertebesini hakkederler. Ama buna ramen peygamberler bile "Rahmn" sfatn kendilerine yaktramazlar; "Rahmn"lk ancak doa ve toplumu (tm alemleri) kapsayan bu diyalektik oluundur; yani Allah'a aittir. Ancak "Rahim" sfat peygamberlerin olabilir: "ok merhametli" anlamnda kullanlsa da bu baka insanlardan ayrcalkl nderlere yaktrlr. Ki Allah'n Rahmn'lnan yansmadr. Yani tarihsel determinizmin nderlerde yansyp kendi tercmesi olduu lde o nderler
113

veya peygamberler "Rahim" (ok merhametli: Fedakar) olabilirler. Ve diyalektik gidiin daha az yansd (diyalektiin szcln daha az yansd insanlara nclk ederler. "Modern Peygamberler" diyebileceimiz burjuva ve proletarya devrimlerinin teorisyen burjuva ve proletarya devrimcileri de, bu ller iinde "Rahim"dirler. Yani "sonsuz hogr" sahibi olmaya eilimlidirler, yatkndrlar. Geri Marks - Engels - Lenin gibileri dndakiler daha ok "Rahmn"la, hatta Alah'la zenirler: toplumun ve snflarn zerinde "Allah"la zenip kendilerini tapn konusu yaptrmak istemilerdir. Stalin bunun en dramatik rnei olmaktan kurtulamayanlarn banda gelir. Ama hepsinin kendi zayf paranoyaklklarn gizlemek iin bunu uuraltlaryla yaptklar artk herkese sezilmekte ve bilinmektedir. Veya anlalmaktadr; anlalacaktr... Marks'n Mezarnda yle yazar: " nsancl olan hibir ey bana yabanc kalamaz"

Ve Marks da rnek yars Engels de, yaamlar boyunca bu szn en derin anlamlarn ilerinde duyarak yaayp ieklendirmekten geri duramayacak teorik - pratik mcadeleler sunmulardr. Bu rnek yaamlarnn en derin anlam: "Rahim" olmaklarnda toplanr. nk onlar gerekten doann ve toplumun en temel kanunlarnn en yetkin modern "Resul"eri (ellileri) olmak durumundadrlar. Yce tarihsel determinizmin yaayan modern yansmas, temsilcisi - szcsdrler. Onlarla birlikte bu "Rahim"lik (hogrnn sonsuzlua uzan) "Rahmn"la dek uzanr yaklar gibi olursa da; tersine diyalektik yceliin zenginlii daha ok kavranr ve "Rahman"ln yani yce yaratcln sadece evrimin kanunlarna (Allaha) ait olabilecei anlalr. Evrimin (Tarihsel determinizmin) yani doa ve insan tarihinin temel kanunlarndan kalkarak topyekn ak karsnda; Marks - Engels gibi evrimin en yksek yansmalar bile sadece basit bir "Kul" olmaktan teye gidemezler. Bunu onlar kadar iyi sezen kimse kmamtr. Unutulmamaldr ve daima hatrlanmaldr ki Tarihsel Maddeciliin kurucular bu iki insandr.

Bu u anlama gelir: "Allah" en iyi onlar anlamlar ve onun kurallarna uyarak tarihsel ak kendi dengesine oturtmak iin en yetkin mcadeleyi vermiler ama bunun, ancak "doum sanclarn lmlandrmak"tan te bir ey olamayacan ok derin anlamlaryla alakgnllce anlatmlardr. Yani Allah'a (Tarihsel Determinizm'e) en yakn olduklar halde, O'nun sadece basit birer uygulayc - szc - eli durumundaki "kul"lar olduklarn bilmilerdir. Bu geliim tarihsel ak, yeni mecralara girdike alp daha derin resul rneklerini vermekten geri duramaz. Yani Marks - Engels' den de daha gelikin kavraylar - Allah'a yaknlamalar ve o lde de diyalektik ak karsnda en bilinli resuller olunsa bile; o derece basit - sade bir "kul" olunmaktan da kurtulu olamayacan anlayanlar kacaktr.

114

nk "Kii" ne derecede Tarihsel Determinizmi: Doa ve insann Topyekn akn kavrasa da, tek bana o ak karsnda 'bir "hi"tir. Ancak koyduu teori toplumda kavranp maddeleirse "hep" olabilir. O halde ancak Allah'n en byk yansmas, evrimin en son halkas insan toplumudur ve ancak O, evrimi (Allah') anlayp kendi kanunlarnn emrettii temel dengesine oturtabilir. Fakat toplum da "Kii"lerden derlenmitir. Ve her kiinin bu kavray gelitii lde toplum bu grevini baarabilir. O halde tarih her kii'yi kendisini anlayp kendi yoluna sokacak almlara girmek zorunda kalacaktr. Ve her kii deyim yerindeyse peygamberleri anlayabilecek "Rahim"lie ulamak eilimine girmek zorunda kalacaktr. Ve Peygamberlikler hatta nderlikler btnyle bitmek zorunda kalacaktr. Hz. Muhammed ile antik peygamberlikler bitmitir. Ama Modern Sosyal Devrimlerle birlikte peygamber adlarn almasalar da bir eit modern peygamberlikler dnemi almtr. Nasl kentil tarihsel devrimler'in bitiiyle antik peygamberlikler de sona ermise modern sosyal devrimlerin maksadna eriiyle modern peygamberlikler de son bulacaktr. Ve kiilerin "kendi baca"ndan aslaca, kendisinin ve toplumunun bilmecesini zecei veya zemediinin anlalaca; toplumca elbirlik yeni batan zmler arayaca almlar geliecektir. O zaman her kiinin mezar banda deil ama beyninde ve kalbinde (her hcresinde) iliine kemiine ilenmi olarak u cmle yazacaktr: " nsancl olan hibir ey bana YABANCI KALAMADI"

nk her kii, hayvanlktan kal beri bastrd hayvanlklarn sonuna dek yaarken kanayacak; kendinden nefret ederce kanayacak - aclarla - yaralarla yklenecek ve yenibatan insanlaacak; sosyal hayvanlktan bylece karak her trl yabanclamasn aacaktr; "bilinli" birer "insan" olacaktr. Ne yazk ki bu, tpk vahet ana paralel biimde deil ama kltrel atlmlarla kuaktan kuaa adm adm geliebilecek aclarla dolu bir geliim olacaktr.

Ta ki btn antik ve modern peygamberleri derinden kavrayan "insancl olan hi bir ey bana yabanc kalamad" szcn hakkedene dek...

O zaman peygamberleri de aacak bir olgunlua eriecektir. nk peygamberlerin en modernlerinin bile ektikleri aclar, snfl toplumun son demlerindeki insanln (her kiisinin) ektii aclar yannda ok az kalacaktr. nk bu aclar, maddiyatn, maneviyat her saniye yapt ikencelerle yiyip bitiren gidiinin ve maneviyat tkenince yeniden kazanlmasnn onlarca yl alaca uzun yalnzlklarla dolu yllar olacaktr...
115

Ve bu aclar genellikle erkekli kadnl manevi yaralanmalar kapsasa da, kadnlarn anlalmasn ve erkeklerin insanlamasn salayacak kadnlarn zaferiyle sonulanacak daha ok erkeklerin imdiye dek tatmadklar aclarla ykl olacaktr. nk egemen babahanlk, egemen erkek rejimleri, baka trl asla yola gelemeyecek derecede (binlerce yldr) kadnlara kar efendilikte talamlardr. Yeni kuaklar, ne yazk ki balarna gelen bu dramlar anlayamayacak slk iinde geliiyorlar. Bu yzden her erkek, kadn zerindeki ve toplum iindeki erkeksi yceliini (dolaysyla maddi - manevi smrsn) ancak kadnlarn kapitalist veya sosyalist yoldan olsun, erkeklere kar yaptklar kurtulu savalaryla alaa edip bilinlere karabilecekler ve kadnlara hak ettikleri saygy sevgiyi - deeri yeni batan gstereceklerdir. Belki o zaman gerek "aklar" bu kez bilinli olarak yeni kuaklarda yeniden filizlenebilecektir. O gn geldiinde, herkes "Rahim" (sonsuz toleransl) olma zelliini kazanm olacak ve Allah'n "Rahmn"ln (diyalektiin yce yaratcln) o gne dek grlmemi llerde anlam ve o'nun doacl ve insancl dengelerine "uyum" yapmay kanna kartrm olacaktr. te "Bismillhirahmnirrahim"in amzdaki derin anlamlar, bu temeller iinde kavranabilirse, o szcn syleyene ve topluma bir yarar olabilir... 2- YEN KUTSALLATIRMA HALKASI ve LK SURELER: Kutsallatrma prosesi o denli yaman ve kkl bir geliimdir ki, insan beyni o'nu, tm kkleri ve geliimiyle bilinclere karamadka en modern alara; gnmze dek dnce sistemi olmaktan karamaz; deme anl anl Stalin olsanz Lenin'i hayalinde gklere karan bir tapnlatrmaya uratr, sonra onun ufak tefek yecc - meclerden bir mool olduuna aarsnz; bununla da kalmayarak iktidara o'nun yerine kendinizi layk buluverirsiniz; ve yle kolay Lenin olunamayacan, btn arkadalarnz, ilk bolevik ekirdeini bire dek kellelerini kopartarak kazdktan sonra lnceye dek paranoyak krizlerinin esiri olduktan sonra bile anlayamazsnz... Kutsallatrma prosesi, kesin izgileriyle diyebiliriz ki, Sapiens insann Fransa - spanya ve Afrika - Avustralya'da bulunmu en az 40-50 bin yl ncelere dek karlabilecek maara resimlerinden beri, belki daha da gerilere giderek 100 bin yldan beri beynimizin dnce sistemi haline gelmi ibretli bir geliimdir. Bu gidi, derin - psikoljik - sosyolojik kkleriyle kavranmadka "Allah - Peygamber ve Kitap" geliimleri de yeterince kavranamaz... Hl "cennet" ideali, "Allah" lksyle; inanlmaz bir imanla hayata muhalefete sarlan kyl uluslar - halklar ve ynlar tarafndan savunuluu resmi sosyalizmlerce, deme marksislerce ve laiklerce anlalmaz kalr... Tevrat - Kur'an uzmanlar boyuna uvallar durur; ya tapnn ya da iletiimsizliklerinin engelinde samalamaktan kurtulamazlar...

116

Kutsallatrma prosesiyle yaratlm bulunan din sistemleri, aslnda insan kiinin ve insan toplumunun dnce sistemlerine dorudan baldr. phesiz ki bunlarn hepsinin temelinde doann ve insann gidi kanunlar bulunur. Btn bu temellikler bilinemedikce kutsallatrma prosesi anlalamaz; kutsallatrma anlalamadka peygamberlerin de iinde yer aldklar insan beyninin dnce sistemleri anlalamaz. Ve Muhammed'in grnmeyen bir Allah ve Melekleriyle konumas -vahiy almas- ge kp btn Allah sistemini grmesi - peygamberleri tanmas biraz laiklemi veya maddecilie ulam beyinlere "samalk" olarak grnr. nanc kavi derin olanlaraysa sebebinin dnlmesi - tartlmas bile "kafir ii" gibi gelir. Oysa kutsallatrma gidii akldan karlmaz ve peygamberlerin ve Hz. muhammed "Hatemel Enbiya"nn beynine uygulanrsa durumun doall: olduu gibi: neyse - naslsa ylece: hibir nyargszca gereklii ortaya kar. Kutsallatrma gidii, insan beyninin yatt ve tutsak olarak iinde yetitii bir potadr. Kensintisiz denebilecek llerde, beyin, kutsallatrma ortamnda yeni kuaklarla tazelenerek sreklilik (gelenekler) ierisinde geliir. Ve her yeni kutsallama halkasnda veya binlerce yllk devir daiminde, -anlatlamaz bir heyecanla- g ile yeni kutsallatrma halkasna sarlr; eski kutsallatrlm halkay o lde terkeder. Daha nce tekrar tekrar grdmz gibi, hemen her kutsallatrma halkas, irili - ufakl bir tarihsel devrim greviyle iie geliir. Devrimin, ya evrim ya devrim ya da her ikisini birden gelitii dnemlerinde filizlenip aalar. Bu brahim'de ve arkadan gelen kuaklarnda olduu gibi bir "hazrlk" aamasnn ifadesi de olabilir... Muhammed, o bin yllar boyu sren hazrlktan sonra, evrencil boyutlara uzanabilecek bir tarihsel devrimi temellendirmek zere geldii iin, Muhammed'in beyninde gelien yeni kutsallaan gerekliklerle btnletike, determinizmin bilin altndan drtleri de daha derin iddetli ve geni persfektifli: uzak ngrl olur. ngr sezileri derin - uzak grl ve geree yakn gelitike kutsallatrma: tek tanrc teorik gelitirimleri o denli g ve derinlik kazanr. "Allah sistemi" veya kitab olur. Btn bu bakmlardan Muhammed'in Allah kavray en stndr. Samimiyeti de gereklie en ok yaklaan incelikte ve drstlkte olur. "Allah" Hicaz toplumunda, brahim - Hacer - smail'den beri; en son "Hanif" lerden beri bilinen bir geliimdir. Ancak toplum tarihncesini yaad iin kadn erkek tanr ve totemizm gelenekler sde gelmi; brahim'in Allah anlay glgelenmitir. Aslnda bu din grntleri altndaki gerek: tarihsel gidii, a yorumlama farklardr. Mesele din sembolleri altnda anlatlmaktadr. "Allah" ile konuan Muhammed, doa ve toplumun gidiini daha gereki; yeni bir kutsallatma prosesine girerek anlatt iin kesin bir islam cephesi izmitir. Bu tarihsel devrimci cephedir. Dierlerini esnekliini de koruyarak karsna almtr. Kur'an'n ilere iliyen iirli ve mzikli dili, bu kutsallatrma gidiinde zirveye klndan: kutsallar kutsal oluundan ileri gelir. Bu yzden klna dokunulamaz. Bu prose, Sapiens insa117

Bu yzden yeni kutsallatrma halkas, Muhammed'i iliklerine dek sarmadan geliemez.

nn spanya, Fransa (Portel - lascaux - Altemira) maaralarna totemlerini kutsallatrarak parmak srtacak bir realizm: gerekilik iinde izdii yllardan balayarak yeniden retilerek gelien gidiin zirveleen en son halkasdr. Bundan sonra kutsallatrmann bu zirvelerinden hzla aalara kaylacak veya laik idealizme dnecektir. Skolastisizm ve metefizik burjuva dncesi iinde yansrken kutsallatrma ideolojileri hedef seecektir. Kutsallatrlan tanrlar deil, ideolojiler olmaya balayacaktr. Dnce geliimi dndaysa phesiz ki herkes kendi pratik ii, idealleri lsnde hem bu ideolojilerin hem de kapitalizmin geliiminin etkisinde kalarak beynindeki kutsallatrma geleceini sistemini bu ilerine yanstacaktr... Muhammed ve Kur'an' bu yakc kutsallatrma gidii ierisinde gerei gibi kavrayabiliriz. Kur'an Sureleri ve ayetleri, mcadelenin kzt, Muhammed'in inancnn ve fikir sentezlerinin, demirci alevleri ve kvlcmlar arsnda demirin dvlp ekil al gibi parldayp olutuu anlarda tarifi zor bir ie ileyi ile iirleip mzikleir: "Kul iuzu birabb'in - ns: Meliki'n - nasi Men erri'u - vesvasi'i- hannas elleri yuvesvisi fi sudn'n-ns" Mine'l -cinneti ve'n ns" "Nas" suresi, "felk" suresinden sonra ama ayn zamanda Medine'ye g srasnda veya o demlerde nazil olduu iin, msra ve kelimeler (ayetler) iirselleip mziksellemekte daha yksek bir uyum bulur. Fslty; nsann altuurrundan gzel - ssl - yava kkrtmalarla kan davranlar dzenleyen olaylarn sembol olarak fslty anlatan "Nas"suresi oluurken adeta fslt sesi kar. Ayet o denli mzikli iirdir. Muhammed bu sureyle, altuurdan gelen ikirciliklere kar durmay gelitirir. Trkesi: "O sinsi vesvesecinin errinden, lhi'n nsi

O ki insanlarn kalplerine fsldar, Gerek cinlerden, gerek insanlardan, nsanlarn padiahna, nsanlarn Rabbine snrm." "Mesed" sresi de, Muhammed'in i alemindeki nemli bir dnm halinde nazil olduu iin bir baka edebi nakla ilenmitir. Muhammed kurey Ulularn Safa dana arp onlar Tevhid'e: Allahn birliine davet ettii zaman Amcas: Ebu Leheb: Alev Babas'nn hmna urar. Bunun zerine inen Mesed suresi, sanki odunlarn toplanp demetleniini ve yann mzikletirerek anlatr:

118

Ebu Leheb'in kars mmi Cemil, Muhammed'in geecei yolara, plack ayaklarna batsn diye dikenli allar toplar atard. Bu yzden bu kadna surede "odun hamal" denir, ve her ikisi de cehennemlik olarak ibretletirilir: Alevli bir atee girecektir Kars da odun hamal olarak Boynunda hurma lifinden bir ip" Peygamber yine ilk surelerde ve ayetlerinde sk sk yemin ien Allah kelamyla kar karyadr. Bu uzmanlarca anlalamaz, kimi laikler, bunu ok aleyhte veya gercee uymayan biimlerde yorumlarlar; kimi peygamber - Allah ycelticileri de lehte ve geree aykr yorumlarlar. Gerek: iine girilmi bulunulan kutsallatrma gidiiyle ilgisindendir: "Asr'a: a'a andolsun ki nsan ziyan iindedir. Ancak inananlar - iyiler - sabredenler... baka" (asr suresi) * Allah ve peygamberi neden "a'a" yemin etsin? Bu a yle bir a'dr ki tefeci bezerganln evrensel a btn emarelerini - mjdelerini vermektedir. imdiye dek gelmi gemi rejimlerin, fikirlerin, liderliklerin zerinde bir geliimi mjdelemektedir. an yorumlan, sezii peygambere byk bir ilham, g, inan ve dolaysyla kutsallatrmada zirveleme azmi vermektedir. Allah, peygamberine bunu kuvvetle sezdirdiini yeminle dile getirir. Ve bu ada insann eer bunu bilemez ve peygamber yannda saf tutamazsa ziyan olacan bildirip o'nu grevine sarlmasn pekitirir... Yine "Asr" suresinden sonra inen "Adiyat" suresinde: "Andolsun nefesleriyle ses kararak koan atlar, ate karanlara, Sabahleyin akn edenler, toz koparanlar, bir topluluun ortasna dolanlar; Ki insan. Rabb'ine kar ok nankrdr. Ve kendisi (Rabb) de buna ahiddir.

Dorusu insan mal ok sever..." Hemen her dikkat ekici, insann nefesini kesecek biimde akan; doa ve insan toplumunun kanunlarn sezdiren olay ve canllar kutsallatrlr... Doaldr ki bu, peygambere, determenizmin (Allah'n) uyarlaryla: ayetlerle bildirilir. Allah, kendisinin yaratt bu bilim - edebiyat - sanat dolu hikmetlere yemin ederek onlarn ne dere119

ce ibret verici (Allah' yanstan: temsil eden) varlklar ve olaylar olduunu; dolaysyla onlar yaratana inan ve kr beslenmesi gerektiini - vurgular. Bir eit Allahn kendisini insan peygamber gzyle grn ve kendisinin gcn dile getiriidir. Yine ilk Mekki surelerden "A'la"dan sonra inen "Leyli" suresi'nde: geceye - gndze - erkek ve diiyi yani remeyi yaratana yemin iilir. Gecenin - gndzn ve cinselliin: remenin kymetini bilmek ve yaratann deerini bilmek anlamnda hemen her ey kutsallatrlr...

Bu phesiz ki komn insanndan beri gelen bir kutsallatrma yaklamdr. Muhammed de komn gelenekli olduu lde hereyi kutsallatrma gcn ve eilimini tar. Ama be alt bin yllk medenileme sreciyle bu kutsalama kalitesi ve seviyesi ykselmi tek tanrclk'ta en stn aamaya ykselmitir. Allah (determinizm) bu aamadaki temsilcisinin kalitesini ve kutsallatrma seviyesini derinletirip - inceltmi kendisine daha ok yaklatrmtr. "Duha" suresine de, benzer kutsallatrmayla balanr: "Kuluk vaktine andolsun, durgunlaan geceye andolsun ki, Rabb'in seni brakmad ve sana darlmad... " Ve buna benzer "nimetlerin" kymetinin bilinerek retilmesinin tlenii ile biter: "Rabbi'nin nimetini anlat" Ki, bu ve benzer sureler ayn zamanlarda inmitir... Peygamber ile Allah arasnda gelien kutsallatrma prosesinin peygambere retilii ve insanla da bunun tlenii, "ilk sureler" aamasdr.

Duha'dan bir nceki sure "Fecr" suresidir ki ve bu suredede "yeminler" srmekle kalmaz; yeminlerin bilerek; sevgiden - saygdan; doa ve insann gidi kanunlarn sezmekten ve onlara kar derin bir evk ve saygdan doan kutsallatrmalar olduu gze batrarak yemin edildiini aklama vardr. Allah, bin yllar boyunca rgtledii koullar iinden kard kendi temsilcisini, yine kendi kutsallatrma gidii ve mant ierisinde, kendisini ve yarattklarn kutsallatrarak, eski kutsallatrma halkasnn zerine ykseltir: "Andolsun Fecre: tanyeri; aarna, on geceye: remezann son on gecesine, ift'e ve tek'e, gitmekle olan geceye andolsun" 5- "Bunda akl sahibi iin bir yemin var deil mi?" Beinci ayet akca yeminlerin, Allah'n her mimetinin byk deerleri olduunu; doa ve insan ileyisinin ok ince elekten geirilerek oluturulmu ve gelitirilmi temeller ve paralelliklere benzerliklere sahip olduunu dnmemizi ister. Tabii ki o aamada bunu kutsallatrma mantna, geleneine gidiine uygunca yapar. Determinizm iinde bulunduu aamaya uygunca akllar gelitirip resullerini yetitirir ve iler. Arkadan gelen aamalarda kutsallatrma," bni Haldun" ile gcn yitirip laik bir bilimselie dnecektir. Veya beyin, ibni Haldun ile gereklie, doa ve insann gidi kanunlarna ok yaklar; gelecek yzyllarn Avrupa rnesansn hatta Hegel - Marks - Engels - Darvin'leri mjdeler. Beynin (ve toplu120

mun) kutsallatrma gidii, hi olmazsa bu tr nclerde bilince karlamasa da toplumun ve doann gidi kanunlarn arayp bulmaya dnr... Bu yeminler, elbette Allah'n kutsallatrmann yeni halkasna giri ile eski ok tanrlarn zerine karken hereyi yaratann Allah oluu nem kazanr ve yaratt her eyde Allah ve gc yansr. Bu yzden yarattklar da kutsallar. nceden, totemizmle birlikte zaten doa ve komn toplum para para ve btn olarak kutsallatrlmt. Sonra toplum biimleri gelitike kutsallatrma prosesi de kalitece sramalar yapt. Tanrlar gkselletike doa ve toplum yerine onlarn temsilcileri para para kutsallatlar. Ve giderek bu tek Allah'ta temerkz etti...Kutsallaan krallar, tanrlarn temsilcisi durumuna girerlerken, doada da doa tanrlarlarnn temsilcisi oluyorlard. Tek tanr sistemi, btn bu gksellemi ok tanrlarn doa ve toplum olaylarnn gidiinde pek ie yaramad sezildii zaman ve yerde: medeniyetlerin ktalararas; evrensellemelerinin de balang giriimlerinin grld Irak'n Anadolu ve Fenike ve Msr'a ve Hint'e ve in'e uzanp tat birbirlerini daha yakndan tanyp Grek'e - Romaya tohum attklar bir ada tek tanr sentezleri belirdi. Ve doa ve toplumun kutsallamasnn temsil edilmesi tek Allah ile gelitirilmeye baland. Bu determinizmin paral - dar kavranp yorumlanndan daha btnlkl - geni yorumlanna (kutsallatrma iinde) geiti. Nasl gnmzde hemen her insan, doa ve insan gidileri - bakalamlar karsnda hayret - ibret - hayranlk veya ilgilerini saklayamazsa tpk yle, ama daha yksek bir filozofca tefekkr iinde, peygamberin Allah' ve yarattklarn kavray ve kutsallatrmas gidiidir bu. Allah'n kendi yarattklarna yemin edii ise, resulne, daha nce para para kutsallatrlm olan her eyin aslnda sadece bir tek Allah'n eseri olduunu retmesi ve tlemesidir. Yemin iilmesine de gerek yoktur. Yemin edilmeden de Allah'n ve nimetlerinin deeri kutsallamas olabilir. Bu da giderek arkadan gelen srelerde geliecektir. "Rabb'in yce adn tesbih et, o ki yaratt, dzene koydu, her eyi belirleyip hedefini gsterdi. Otla kard, sonra da onu kupkuru kara bir pe evirdi." Ama nemli olaylarda kutsallatrma yeminlerle srer. Olaylar varlklar zmlendike veya tarihsel devrim ile olgunlaldka bu yeminlerden veya nimetlerin ayetlerde kutsallatrlmasna dikkat ekilmesinden vazgeilir; pratik devrim gidii problemi ne kar. Devrim gnleri kutsallatrlr.Kadnlar - miras - ganimet - Fey - zekat - hac - oru - faizin haram klnmas gibi... Son olarak yanl yorumlanabilen "Tark" Suresi zerinde: Allah'n ge ve yldz'a yemin etmesi zerinde duralm biraz: "Ge ve Tark'a andolsun" "Tark'n ne olduunu sen nereden bileceksin?" O karanlklar delen yldzdr."
121

"A'l" Suresi, bunun ilk iaretlerini verir,

"Hibir can yoktur ki banda bir koruyucu olmasn" Kutsallatrma gidii kavranmadka, ve Kur'an bir btn olarak tarihin gidi kanunlar nda zmlenmedike; sadece bu tark suresi ele alnarak geree uymayan yorumlar yaplabilir: Allah'n ge ve kutup yldzlarna yemin etmesi, peygamberin hl ok tanrclk etkisini gstermez. Bu sure bir tek deildir. Grdmz gibi bir oklar vardr. Ve zel bir yeri de yoktur. Yine ayn surenin 11 inci ayetinde dier surelerde olduu gibi, Allah'n gdmndeki gk, henz bilinemez - srlarna erilemez olduu lde Allah' ycelten bir mistisizm iinde kutsallatrlr: yemin ile dikkat ekilir: Allah'n gcn yanstan bir yaratk olarak: 11- "Dnl ge andolsun" Allah'n varl Mekke ve Medine'de bilinmeyen ve kabul edilmeyen bir olay deildir. Sadece ok tanrlarla birlikte anlmaktadr. Ticari ve siyasi iktidarlarn iine yle gelmektedir. Kurey ulularnn tek yanp yakldklar olay udur: bu tek tanr iini neden biz kefedemedik; veya u Kur'an denen zikir kitab, Mekke'nin ulu zengin nderleri dururken bir ksze ve okuma yazma bilmeyen bir pleb'e mi inermi... Zuhruf suresi: 31 nci Ayet: Velid ibn Mure: Mekke ulularndan ve zenginlerinden idi. Yakn ve yayd hep uydu: "Kurey'in by ve efendisi olan ben, yahut Sakil'in ulu kiisi Ebu Amr bni meyr essekafi dururken Kur'an Muhammed'e mi inecek?" Peygamber'in yant kesin ve can alc yere olur: "...Rabb'in rahmeti, onlarn toplayp ydklarndan (maddi zenginliklerden ve hretten) daha hayrldr. Determinizm, kendisini en iyi temsil edecek insanlar, zenginlerden - soylulardan - ulu kiilerden deil; bilhassa en "aadan gelme" ve ok ynl donatlarak determinizmce yetitirilmi insanlar iinden seer, ki "aann" susad adalet gereklesin... Bu yzden Allah'n "Tark" yldz veya gk zerine, ay ve gne zerine yemin etmesini, Peygamber'in eski tanr etkilerinden kurtulamay veya bu tr etkilere kar taktik yap gibi yorumlamak gereki olmaz; ok tanrc tefeci - bezirganlar bile, Tektanrya dnmeye hazrdrlar; yeter ki karlarna dokunulmasn; iktidar onlarda kalsn. Mekke ve Medine'nin bilgi kltr birikimi yeni - oijinal bir medeniyet yaratmaya yeterlidir. ok tanrc etkiler glerini yitirmek zeredirler. Ve Muhammed kesin biimde oktan tek tanr cephesine gemi durumdadr. Aslnda biliyoruz ki bu tarihsel devrim aknn sembol olduu iin, kopuma ve cepheleme, dini fikirlerden nce, derinden etkilerle; retici glerin geliimiyle belirmeye balam bulunan sosyal snf ve zmrelerin kar atmalaryla toplum temelinde oktan olumutur. Bu temeldeki eliki sonradan yava yava fikirlere iler ve dini sembollerini bulur... Yine "Tark suresi" nin 12'nci ayetinde benzer yeminler: aklllarn Allah'n hikmetini anlamalar iin doa ve insan olaylarnn hareket srelerindeki incelie dikkat ekerek srer:
122

Ve dediler ki: "Bu kur'an iki kentten byk bir adama indirilmeli deil miydi?"

12- "yarlan (rn veren ) topraa andolsun 13- ki, Kur'an elbette ayrdedici bir kelmdr" Yine ilk Mekke surelerinden " nikak" l6 nc -17 ve 48 inci ayetlerde: "Geceye ve toplad eylere" "Deirmileen Ay'a" "Burc Suresi" : "Burlara sahip ge andolsun" "Vaadedilen yne andolsun" "ahid'e ve ahitlik edilene andolsun" Naziat Suresi" "Andolsun skp karanlara, hemen ekip alanlara, Yzp gidenlere, yarp geenlere, derken ii dzenleyenlere." "Mrseltisuresi" "Andolsun birbiri ardnca gnderilenlere, rzgar gibi esip savuranlara, yaydka yayanlara, ayrdka ayranlara, t brakanlara" "Kyamat suresi" "Yoo, kyamet gnne and ierim, yoo daima kendini knayan nefse and ierim" Nefis savan en ulu sava kabul eden Peygamber'e, Allah'n d: Nefsini daima eletiri hatta "knama" yani olumsuz ynlerini dzeltim altnda tutmak gerektiidir. Bunu yapabilenler, doann ve toplumun zerinde bir ar kadar yksz faydal iler yaparlar: tketimi yok denecek kadar alak gnll, retimiyse tketimini kat kat aacak derecede katmerlidir, Yapamayanlar ekecekler ve ektireceklerdir. Bu yzden bunu baarabilenlerin kymeti bilinmesi iin nefsini knayabilen kiilik geliimlerine ant iilir. Peygamber bu sava her an verir. Aka da bu ayetlerde dile gelir. Bu surede nefis knamasndan sz edlmesi tesadf deildir. Hemen arkadan gelen ayetlerde peygamberin ayetleri derleyii eletirilir: 14- "Dorusu insan kendi nefsini grr." Kendini dinleyebilen ve biraz toplumcu - fedakar g tayan herkii kendisini bilir. Ama iine geldii gibi davranmak: bencilik eer toplumda geer akeyse o zaman bencillik alkanlk olur ve toplum - doa zararna kii karna allr. Doaldr ki burada nefis eletirisi ortadan kalkar. Bunu kendinden bile gizlemek iin boyuna mazeretler: gerekeler ne srer, ama gerekte nefsimizi grmek - eletirmek mmkndr. zerine gitmek gerekir: 15- "Bir takm zrler ortaya atsa da" ayeti bunu anlatr. "Yoo, ant ierim akamn alaca karanlna"

123

16'nc ayet hemen peygamberin eletirisine girer. Muhammed henz ayetleri yeni yeni ald iin ilham geldiinde ayetleri annda tekrarlayp unutmamay denerdi. Fakat bu tela yzeysel ve gereksizdi. Sentez ayetler, konu itibariyle tamamlanmadka bu arkadan gelecek sentezleri de glgeliyor olmalyd: 16- "Vahiyedileni tekrarlamak iin hemen dilini depretme" 17- "O'nu toplamak ve okutmak bize der" 18- "O halde sana Kur'an' okuduumuz zaman onun okunuunu takip et" 19- "Sonra onu aklamak bize der." Medine'ye g ile birlikte ayetlerdeki yeminler sona erer. Allah'n sfatlar gelitirilir: 1- "Gklerde ve yerde bulunanlarn hepsi Allah'n annn yceliini anlamaktadr. Mlk onundur. Hamd o'nundur. O her eye kadirdir." Tekgabn Suresi";

4- "Gklerde ve yerde olanlar bilir, gizlediiniz ve aa vurduumuz eyleri de bilir. Allah kalplerin zn bilendir" Mnafikun Suresi: 11- "... Allah, yaptklarnz haber alandr." "Cum'a suresi" : 1- "Gklerde ve yerde olanlarn hepsi padiah, kutsal, aziz, hakim olan Allah' tesbih etmektedir." 4- ..."Allah byk ltuf sahibidir." "Sy suresi" 1- "... O stndr, hkm ve hikmet sahibidir." "Mmdehine Suresi" 3- "...Allah yaptklarnz grmektedir." 5- "... Rabb'imiz, biricik gaalip ve hikmet sahibi.." "Har Suresi" : 22- "...O ok esirgeyen ok acyandr" Hemen her surede yerli yerinde gelitirilen ve tlenen Allah'n Sfatlar Medine devrinde nazil olmutur. Peygamber ve Allah bu sreci saklamaz, tersine bizzat aydnlatr; kutsallatrma yavaa kalite atlar... 3-"A'L SURES ":

124

Bu gelenekleri -topluma - kendine kar kma gc ister. te bu g, temel dinamizmini, komn'n toplumcul ve zgr iradesinden alr. Muhammed'lerin k bu yzden kuaklar boyu sren uzun zamanlar almtr. Bu yetmez; peygamberler, srekli olarak eski dn biimlerini (kutsallatrma geliimini) eletirmek ve yenisini yerletirip salamlatrma gidiini ykseltmek durumundadrlar...

Kutsallatrma prosesi, beynimizin o kadar derin; totemizmden beri gelen, o kadar eski - kkl ve dall budakl bir ileyi biimidir ki; beynimizde kendisinden nceki kutsallatrma cycle'larna girer hem de eski cycle' unutmak zorunda; yenisini eskiler olmamca yerletirmek zorunda olduu iin yeniye olanca gcyle sarlarak eskiyi silmeye alr. Ama bu ok zor olur. nk eski cycle' da ayn zenle - gle - hevesle - inanla - saygyla - korkuyla sevgiyle zmsemi belleine kazmtr. O halde tek yol kalr! Beyin kutsallatrmalar ykmak iin btn gcn kullanmak zorundadr.

Modern tarihsel maddecilik de geliirken; yeni keiflerde kklenip gvdeleirken - meyvelerini verirken baka trl bir yol izlemez. Snfl toplumun Skolastik ve metafizik metodlarna kar her an eski dn ve yaay sistemleri eletirel klcndan geirmek zorundadr... Bu beynin ileyi sisteminden ileri gelir. Beynin cinsel yasaklardan hz alan toplumcullatrma gidii bir kez kutsallatrma gidii ierisinde kendi rolnn zerine kard iin, beynimizin olabildiince hafza derinliklerine kazd iin, beynimizin alabildiince hafza derini kuvvetle iler. Temelde bu ynde uyarlarak yetenekletirilmi beyin hcreleri, kutsallatrma cycle'larna girdike, byk bir motivasyon (ilgi - merak - uyarlma) ile yeni kutsallatrlm gidie sarlr ve onu hafzasna hemen her ynde iler... Kutsallatrma gidii, modern retici gler geliiminin teknie doru kayyla giderek zayflar; o zaman kutsallatrma ortada grlmese bile, baka eyleri, olduklarndan fazlaca abartma biimlerinde kutsallatrlan eski eylerin yerine koyma sistem halinde srer... Hz. Muhammed de bu prose iine girer girmez ayn sisteme uyar. Ve gerekten doru iten : "Emin" gvenilir kiiliiyle her eyi olduu gibi, Vahiylerle herkese anlatr: 1- "Rabb'inin yce adn tesbih et..." 6- "Sana okutacaz ve sen unutmayacaksn" 7- "Yalnz Allah'n diledii (unutturduu) baka O a da bilir, gizliyi de." 8- "Seni en kolay yolu tutmakta baarl klacaz." 9- "O halde eer hatrlatmak yarar salarsa hatrlat" 10- "Saygl olan (kutsallatrma prosesine giren) hatrlar." 11- "Bahtsz olan da (eskide anbale olup bocalayan da) ondan kanr." Yeni proseyi her an "tesbih et"mek, "hatrla"mak, "okumak", ezberde tutmak anlamnda "unutmamak", eskiye kar sava vermek olur. Kur'an srekli bu metodu kullanr. Bu Muhammed'in vahiy ile hkme balanm ve herkese uyarlanm sistemidir: ezberleri, taa, kemiklere, hurma kabuklarna, derilere kaznarak yazlr ve saklanr. Yukar vahet andan (sapiensten) kalma maara resimlerinde grlen ilk aamalardan kutsallar kutsal aamasna
125

ulamtr. nk grevler, kutsallatrmay evrencil boyutlara sratmak aamasna ykselmitir... Muhammed drst olduu kadar aklldr da; zaten akll olan genellikle drst ve ak; drst ve ak olan akll olur; peygamber geldii temellere balanmay toplumu ve dini iin doru ve yararl yol: metod olarak kullanr: 18- "Bu, elbette ilk sahifelerinde" 19- " brahim'in ve Musa'nn sahifelerinde" yazldr. Bu metod ile uydurma olmayan, kkl geleneklerin sentezi olma yolu tutulduu belirtilir hem de baarnn, eer kendisi baaramazsa bile sadece bu yolla gelecei duyurulur. 4- "KALEM", MESED", MAN", "KAF RUN", "F L", "KUREY", "T N", "BELED" SURELER VE TAR HSEL DEVR M brahim zamannda, kyasya bir din sava grlmez: brahim tek tanrc olduu halde ok tanrc Msr - Irak - Finike medeniyetleri ve Sodom - Gomorra - Salem - Gerar gibi kent medeniyetleriyle din savalarndan ok ekonomik ve sosyal savalar -atmalar sahnededir. nk brahim Toplumu henz tarihsel devrim yapabilecek g ve stratejisi iinde deildir. Tarihsel devrim zlemi, hayali iinde tektanrc teorisini ykselterek toplumunu medeniyet devrimi ynnde eiterek miraslandrr. Muhammed ve Hicaz toplumunun durumu bunun tam tersi veya teorinin pratie uygulandr. Hem de 2500 yllk bir birikim ile olgunlam olarak, bu yzden din sava kzr. Tarihsel devrim sanki ortalarda grnmez, din sava gkleri tutar. Bu kutsallatrma prosesinin getirdii bir tersliktir. Antik Tarihte nerede alevlenmi gkleri tutan bir din sava varsa orada en yercil tarihcil devrim elemanlar da din sembolleriyle kutsallatrlr - eritilir. Modern mantkla baklnca veya modernletirilmi (kutsallatrlma prosesinin devam olan) idealizmle baklnca ortada dinden baka bir ey gremeyiz. Bu noktada tarihsel maddeciliin: tarihin gidi kanunlarnn anlam ve deeri balar... Kurey Ulularyla - Muhammed'in alp veremedii bir tek "Allah" meselesi midir? yle grnr. Gerekte Kurey - Mekke Ulular; tefeci-bezirganlkta azgnlam, daha ok zenginlik isteyen gzleri dnm babahanlarn bozulduklar ey "Allah" meselesi deil, Muhammed'in fakir fukaray tutuu ve kollektivizm isteyiidir.

nk "Allah" Mekke - Medine'de - Hicaz Toplumunda ilk kez duyulmu bir ey deildir. brahim'den beri ulaan geleneklerle, "Hanif"ler tek tanrcl yaymlardr. Yahudilerden de Allah fikri ulamtr. Mekke ve Kureyliler de "Allah"n adn armaktadrlar. Ama Muhammed'in "Kesin"; devrimci koyuu, toplumu kyasya bir savaa - altstle srklemeyi veya o srklenii ngrmektedir. Temeldeki bu sava din karlarna yansr ve din buyruklar, temeldeki bu uzlamaz - iddetli devrimsel gidile, ordulap cepheleirler. Bu iddetli ayrl - ordulama - cepheleme ve atmalarn balanglar ilk Mekki surelerde grebiliriz:

126

Kalem s: 9- "Onlar istediler ki sen yumuak davranasn da onlar da sana yumuak davransnlar." 10- "unlarn hibirine itaat etme! Yemin edip duran aalk!" 11- "Knayan-dedikoduyla fitne yapan" 12- " yilie engel olan, saldrgan, gnahkr" 13- "Kaba, sonra da ktlkle damgal" Kurey ulular, Ebu Sufyan ve Muhammed'in Amcas: Ebu Leheb gibileri byledirler. Muhammed'i grnce ve duyunca ldryorlard: 51- "O inkr edenler zikri: Kur'an'n ilk tlerini iittikleri zaman, neredeyse seni gzleriyle devireceklerdi. "O delidir" diyorlard. " Tek yaptklar aalamak - alaya almak - kmsemekti nce: 15- "Kendisine ayetlerinin okunduu zaman : "Eskilerin masallar" dedi. " Peygamber ie nce akrabalarn uyarmakla balad. Kurey ulularndan gizlice hibir ey uzun mrl olamazd. Peygamber onlarn da yzlerini gzlerini yakndan grp, gzlerine baka baka onlar da Allahn birliine davet etti. Belki biraz umudu da vard. Safa danda Kurey Ulularyla grmeye bile zaman bulamadn ibretle yaad. Bata amcas Ebu Leheb kudurmutu: lanetler - beddualar - kfrler savurarak toplanty datt. Peygamber bundan sonra daha kesin Cihad ayetleri ald: Gze gz die di; kran krana bir devrim iine giriliyordu: Mesed Suresi: 1- "Ebu Leheb'in iki eli kurusun; zaten yok oldu ya. 3- "Alevli bir atee girecektir" 4- "Kars da odun hamal olarak" Devrim ne amca ne yenge ne de yeen tanyordu; hepsi birbirleri iin lmden baka bir ey dileyemezdi. Var olma savayd:Yoksul tefeci - bezirganlar (plepler), zengin tefeci - bezirgan asiller: (patrici) Kureyliler'e kar yoksul kyl ve esnaf pelerine takp uzun mrl bir medeniyete geecekler ya da domadan leceklerdi; Kurey asilleriyse yle uzun boylu "Tevhid" mcadelesine gelemiyorlard, zaten zengin olmular, ezici zenginlikleriyle iktidar elde tutup ksa mrl de olsa byle medeniyete geii ngryorlard. Oysa bu tip kent medeniyetleri arabuk yldz gibi kayp gidiyor, tarihten siliniyordu. Muhammed nderliindeki plepler bunu sezmiler ve tarihin sunduu bu frsat lmne deerlendirmek iin kendiliindenmie ordulayorlard: Pleplere den fakir - fukara halk yanna ekmekti: Ma'n Suresi:1- "Dini yalanlayan grdn m?"
127

"Cinlenmi" dediler. "alaya aldlar"...

5- "Boynunda hurma lifinden bir ip. "

2- " te o ksz iter, kakar" 3- "Yoksulu doyurmaya nayak olmaz" Bunun en iyi yolu yeni bir din bayra amakt. nk kutsallatrma gidii, o ada biricik geer ilgi alanyd. Fakir - fukara edebiyat ancak din bayrann iinde deer kazanabilirdi: Kafirn Sresi:1- "De ki: Ey nankrler!" 2- "Ben sizin yaptnz ibadeti yapmam" 6- "Sizin dinininiz size, benim dinim banadr" ine girilen tarihsel devrimin yresel ayrmlar - snfi boyutlar bu yzeysellikteydi. Ancak utki - perspektifi boyutlar, yreden - blgesele ve evrensele ktka derin menfaatlerle rglenip kuatlmt.

Hicaz bezirganl Yazn am'a - Kn Yemen'e ticaret iin kervan kaldrp indirirlerdi: Gney Ticaret Yolu'nu gelitiriyorlard. Orta Yol tkandka, Gney Yolu nem kazanyordu. Ve Bizans ile Fars Medeniyetleri Hicaz'a dokunmadka, Habe ve Yemen'i kendilerine evirmek taktiine sarlyorlard. Bizans Habeistan' oktan kendisine evirmi Hristiyanlatrmt. Sana'da, bir kilise yapp hristiyan Hicazlar kullanarak glenmek istiyordu. Araplar, daha o zamandan, gney yolunun nemini sezmilerdi. Kilise'yi sabote ettiler. Habe ile aralarnda "Fil" sava patlak verdi. Habe ordusu, Kabe'yi ykmak zere, filleri de kullanarak kabe yaknlarna kadar sokuldular. Muhammed'in doumundan yaklak 150 - yl kadar nceye rastlayan olay Araplar arasnda efsaneletirilmiti: "Ebabil Kular" belki totemcil barbar atalard, belki develere binmi ku gibi uarak "siccil" talarn roket gibi kullanyorlard... Kutsallatrlm kabe byle kurtarlmt. "Fil Suresi bu efsanevi sava anlatyordu: 1- "Grmedin mi Rabb'in fil sahiplerine ne yapt?" 2- "zerlerine sr sr Ebabil kularn gnderdi" 3- "Onlara atarlard kzgn talar." 4- "Onlar baaklar yenmi sapa dndrd" Bu sava, gney ticaret yolunun ve Hicaz'n nemini (evrenselliini) anlatan sembol olmutu. Bu yzden tarihsel devrimin boyutlar ve derinlii de yreselden evrensele doru uzanyordu. Hicaz toplumu bunun bilincinde olmasalar da tarihe en ge giren (kent'ten medeniyete geen) toplum olarak bunu kuvvetle seziyorlar ve tarihteki kontenjanlarn doldurmak istiyorlard. Fil Suresinin Allah tarafndan vahyi bouna deildi... Yine Gney Ticaret Yolu geleneinin vahiyle anlmas ve ilk Mekki sureler iinde fil suresi ve benzerleriyle birlikte yer almas tesadf deildi: Kurey Suresi: 1- "Kurey (kabilesini) altrd iin" 2- "Onlar k(Yemen) yaz(am) (ticaret yolculuuna) altrd iin" 3- "Kabe'nin Rabb'ine kulluk etsinler"
128

Yine Mekke ehri zerine Allah ve Peygamber'in yemin edii; mslmanlarn bu olaylar yeni kutsallatrma prosesi iine allar hep tarihsel devrimin mslmanca sembollerle belirtiliiydi: Beled Suresi: 1- "Yoo and ierim bu ehre(Mekke'ye)" 2- "Ki sen bu ehre girmektesin" Tin Suresi:

4- "O, (Allah)ki onlar, korkudan, alktan kurtard, gvene kavuturdu."

3-"Ve bu gvenli ehre: el Beledu'l Emin'e(Mekke'ye) andolsun" Mekke - Kbe - (am - Hicaz - Yemen - Umman - Basra - Hint arasnda uzanan) Gney Ticaret Yolu - Zekat - Fakir - Fukara - Akraba - Yoksul - Yolcu; ksaca Hicaz Halk, hepsi Kur'an: Allah kelamyla kutsallap tarihsel devrimin deitirilemez temel elemanlar ve cephesi iine giriyorlard. Antik Tarih'te tarihsel devrim byle gerekleiyordu. Kur'an, Antik Tarih'te kutsal: klna bile dokunamadan gnmze dek gelmi (yazya gemi) bir tarihsel devriminin teorisi ve pratiidir. O'nu yerli yerinde yorumlamak, Antik Tarih'in gidi kanunlarna yeterince aydnlk kazandran bir rnei: ilemek anlamna da gelir... 5- "ALK"- "DUH" ve " N RH" SURELER

Peygamberlik, bandan beri izlediimiz gibi, sanat - edebiyat veya iir yaratlarndan ok farkl btnlkl - topyekn - ok ynl determinizmin temsilcilii iidir. Bu yzden, sosyopatik - psikopatik - kompleksif "kii" atlmlarndan ayrlr; gereklie - bilimsele - sezilere yaklar; bilimden ayrlan yan erken: kutsallatrma prosesi iinde gelmi oluudur. Meseleleri tepetaklak skolastik bir idealizm iinde koyuu ondandr: kutsallatrma - mistisizm nde, gereklik sezileri alttadr. Sanat atlmlar veya nevrotik patlamalar kolay ve sorumsuz; hastalkl geliirler. "Seni arm bulup yola iletmedi mi?" (7nci Ayet) Allah, Muhammed'e bunu, "Duh" suresinde birka cmlelik ayet ile zetletmitir.

(Mekke'deki ilk sureler)

Hicaz toplumu, brahim'den nakille gelen geleneklerle, "Hanif" denen nclerin aktarmlaryla, barbarln ok tanrc aamalaryla alkalanmaktadr. Muhammed bu durum karsnda "arm", doru yolu bulmakta zorluk ekmektedir. Tarihsel devrim grevinin, ok derinden drtleriyle ileriye atlmak vakti dolduka, Muhammed olgunlar. 35 yalarnda artk Mekke'nin "Nur" dandaki "Hira" maarasn, dnce kanatlannn vazgeilmez ilk sessizlik ve yarat ortam yapar. Gndelik Mekke - Hicaz - am ve Yemen ticaret - sosyal ortamn yeri g birbirine katarak yorumlayan, kubak peygambercil ve tanrcl "da" ortamna geer. Kutsallatrma - kutsallama prosesi iinde, elemanlaryla birlkte ykselmeye balar, Beyin,
129

gndelik karmaa ve hafzasndan, dnce yarat iin btnletirme ve sonular kanunlatrarak arptrma hafzasna geer; artk dnyevi mal - para - n - poz - smr sisteminin zerine kmtr; kutsallk gidiinde derinleir... Ryalar, giderek berraklar:"bilinalt"nn gerek yansmas halini alr. Unutulan - sisli ryalar, bilinaltnn yzeysel - sktrlmam hafzalarndan; aydnlk - yaam gibi etkili - berrak, hatrlanan ryalar, derin - sktrlm kalc hafzalardan kaynak alr. Ve bunlar giderek; sentezletirme yetenei arttka sentetik hafzay; zeka ve akl ste getirir. Bilin - bilinalt burada karsa da kutsallatrma gidii, o gn iin "yzeysel bilin yerine geer, bilinalt derinliklerinden gelen tarihsel grevin geni engin determinizm o yzeysel bilin ile temsil edilir. Bu yzden dahiyane sezi ve sunular, ancak tarihin gidi kanunlar aydnlandka aklanabilir. Burada sz konusu olan; karlatmz problem: sosyal derinlikli psikanalizdir. Kiilerin zel psikolojileri veya zihinsel dinamizmleri - gidileri de, bu sosyal derinlikler ele geirilebildike aydnlanabilir. Bunu peygamberlere uyguladmzda dinin uuralt ortaya karlm olur. nk kutsallatrma prosesi, sadece sosyal gidile deil, onun ierisinde peygambercil kii etkilenileri ve etkileyileri ile geliir. Bu yaman bir diyalektik arpmadr. Tanrlarn - peygamberlern ve kitaplarn veya mitolojilerin(geleneklerin) yaratl dinamizmi bu diyalektiin, tarihin gidii iindeki ileyileriyle olur: tarihin gidiiyle kiinin gidii birbirlerinde yansyarak, tarihi hzlandrrlar: Duh Suresi: 6- "O seni yetim bulup barndrmad m?" 8- "Seni fakir bulup zengin etmedi mi?" 7- "Seni arm bulup yola iletmedi mi? nirah Suresi: 1- "Biz senin (arm - bunalm olan) gsn amadk m?" 2- "Ve atmadk m senin zerinden yk" 4- "Senin ann ykseltmedik mi?" 3- "Ve o (yk) srtn atrdatmt."

5-"Muhakkak her glkle birlikte bir kolaylk vardr" 6- "Evet her glkle beraber bir kolaylk bulunur" Duh Suresi: 9- "yleyse sakn ksz zme. 10- "Dilenciyi azarlama" 11- "Ve Rabb'inin nimetini anlat." nirah Suresi: 7- "O halde boaldn zaman dur" 8- "Ve Rabb'ine. "(:ibadet et-kymet bil...)
130

Duh Suresi: 3- "Rabb'in seni brakmad ve darlmad." 4- "Elbette senin sonun ilkinden (peyamberlikten nceki zengin hayatndan) iyidir." 5- "Peygamberliinde de gemiini Rabb'in sana verecek ve sen raz olacaksn." Alk Suresi: 1- "Yaratan Rabb'inin adyla oku" 2- "O insan Alk'tan(kan phtsndan) yaratt." 3- "Oku, Rabb'in byk kalem sahibidir." 4- "O, kalemle retti. " 5- " nsana bilmediini retti. "... 19- "Hayr ona (tefeci-bezirgan sistemine) boyun eme, secde et ve yakla!" 6- "FT HA SRES " "K TABIN ANASI" (Kur'ann balangcdr ve Mekke'de ilk inen surelerdendir. 7 ayettir. "Fatiha'y okumayann namaz olmaz" sz, Hz. Muhammed'in buyruudur.) Kur'an btnyle ve younlukla Allah'a (Doa'nn ve Toplum'un gidi kanunlarna) methiyeerle ve uyum yapma prensipleriyle dopdoludur. "Fatiha"da zetinin zeti biiminde bu doluluu yanstr: 1-"lemlerin Rabbi Allah'a hamdolsun." Hz. Muhammed'e kadar hibir peygamberde ve hibir kutsal kitapta Allah'n derin kavran, methiyesi ve ona uyum prensipleri bu denli grlmez. Bu doann ve toplumun gidi kanunlarn daha etraflca - derin biimde ve topyekn olarak sezmekten - sezerek kavramaktan ileri gelir. Ancak o ada bu seziler "Allah" adna balanabiliyordu. Allah'n 99 sfatn irdelerken grdk; o sfatlar hep doa ve insan toplumunun gidi kanunlarna daha dorusu o seziyle kavranan Tarihsel Determinizme atftr. Burada, Fatiha Suresinde ilk ayetinde de Tarihsel Determinizm doa ve toplum gidii olarak tmlk iinde sezilir: "Alemlerin Rabbi" btn insanlarn ve doann, hatta evrenin yaratcs - kanunlarn koyup yneticisi: terbiye edip yetitiricisi olarak anlr. Ve O'na kredilir: "Allah'a hamdolsun."! Marks ve Engels bile, Allah' ve tek tanrl dinleri, doal olarak o gnk bilgileri nda "Arz - Talep - Fiyat" kanunlarnn yansmas olarak yorumlamlardr. nk henz Toplumsal gidiin en ok grnen retici gler kanununu kefedebilmiler, O'nu da ancak kapitalizme uygulayabilmilerdir.

131

Allah'n anlam, btnyle irdelediimizde daha iyi anlalacaktr ki, tamamyla, Tarihsel Determinizmin veya doa ve insann temel kanunlarnn tmlkl aknda kendini gsterir ve bulur. Evrimin btnl ortaya ktka Allah daha iyi anlalr. Dolaysyla Kur'an'n ve Hz. Muhammed'in Allah' kavray kendi a itibariyle bilimcil deil sezi dzeyinde, doa ve insan tmlkle kaplad iin, altuurca Marks Engels'inkinden daha derinliklidir, diyebiliriz. 2-"(O),Rahmn'dr, Rahmdir": Yaratclarn yaratcs sonsuz hogrldr. Alemlerin yaratcs ve ynlendiricisi olarak, iyilik ve ktlkleri sunan ve insan toplumunun bu yzden dt - decei iyilik ve ktlklerle yine, iyilik ve ktlklerle yant verip onlar kendi dengelerine oturtan - oturtacak olan yine Allah'n (Tarihsel Determinizmin) kendisidir. Bu yzden sonsuz hogrldr. 3-"Din gnnn (dl ve ceza gnnn) sahibidir": Antik Tarihte Barbarlar (Araplar onlara yani komn insanlarna "cahiliyeti yaayanlar" derlerdi. te o kollektif komn insanlar) Medeniyetiere Tarihsel Devrim yaparak medeniyete (snfl topluma) geerler sonra da her antik medeniyet gibi i savalarla kknleirler ve baka barbar tarihsel devrimleri beklerlerdi. Antik Tarih'te bu "dl ve ceza gn" olurdu. Bu dinlerin bilinaltyla sezerek ngrd bir "Din gn" haline gelmitir. Kur'an yeri gelince greceiz, hep bu tarihsel devrimleri rnek gsterir ve eski medeniyetler gibi kp yklmayacak bir medeniyete geii prensipletirir. Yani komn gelenek greneklerini medeniyet iinde sentezletirmeyi gelitirir. te bu binlerce yllk gelenek - grenekten sezilerle ders alarak "Din gn"n kendi toplumu iin olabilecek bir "Mkafat ve Ceza"dan karacak; insanln en son yaayaca evrensel sosyal devrimi ve ondan sonra gelecek olan dengenin egemen olaca gerek insancl toplumu sezerce, insanln snfl toplumunun snfsz topluma dnecei o yllar ngrrce; "Din gn"n bu gelecek gnlere yaktrr; Allah sistemi'ni bu ynde gelitirir. "Allah" (Tarihsel Determinizm) phesiz ki bu "Din Ama yine de o "Korku"yu iinden atamayarak insanlar "Din gn" ile uyarr:

gnnn" de biricik "sahibidir" 4- "Ancak sana kulluk eder, ancak senden yardm isteriz." Bu yzden sadece Allah'tan (Tarihsel Determinizm'den) korkulmal O'na kul olmal ve ondan yardm istenmelidir. Bu ayn zamanda, "insan" karakterinin sezisi - istei - uygulamas ve besleyicisidir de. Kle ruhlu insanlar ne bu seziyi ne istei ne uygulamay ne de ondan beslenmeyi baaramazlar. Bilinaltalar kreltilmitir nk. Peygamberler bu yzden zlerinde hep komn gelenek grenekli olmulardr. Ve bunu gelitirmek istemilerdir.

132

Toplumun temeli de, Doa'nn temeli gibi doallktan kalkan ve daima kendi kanunlarn yeniden gelimi biimde retmek zere yol alr... 5- "Bizi doru yola ilet" nsanlar daima, peygamberlerinin sezdii - kavrad llerde, Tarihsel Determinizmi anlama ve ona uyma yoluna girmesini ister. Bu yzden Kur'an hep eski skolastik dnce ve davranlara kar sava verir. Kendi kavray da skolastiktir phesiz ama, antika insanln iine girdii Tarihsel Devrimleri sezer grr ve o gidie ayak uydurur. Bu yzden Tarihsel Devrim'e kar duran Tefeci-Bezirgan ve Derebeylere kar daha "determinist" bir skolastik olur. 6- "Nimet verdiin kimselerin yoluna" 7- "Kendilerine gazap edilmi olanlarn ve sapmlarn yoluna deil" ok tanrcl ve hereyi tefecilie ve bezirganla evirmi olan Mekkelilerin ve benzerlerinin yoluna deil; peygamberlerin, zgr insanlarn, Tektanr (Allah) biiminde ortaya kan daha gereki deterministlerin - dolaysyla hak - adalet sahibi olanlarn yoluna ilet. nk bu gidii kavramak byk bir "Nimet"tir. Bizi doru yola; bu nimeti verdiin kimselerin yoluna ilet! 7- "UAR SURES " Peygamberlik hereyden nce, bir "air"lik, edebiyatlk, uzmanlk, filozofluk ii deil, doa ve toplumun gidi kanunlarn aramak - bulmak ve onlara uyum yapmak iin ters giden btn uyumsuzluklar deitirmek: devrimcilik iidir. Ve satcla - memurlua - lafebeliine - parlak szlere hi gelemez. Muhammed bunu kendince ok iyi kavrar ve anlatr: 227- "...Zulmedenler, yaknda nasl bir devrime urayacaklarn ve devrileceklerini bileceklerdir." Daha Mekke devrinde, peygamberliin ilk yllarnda Muhammed nasl bir devrimci grevle kar karya bulunduunu kavrar ve devrimi dosta dmana haber verir: 208-"Bizim helk ettiimiz her lkenin mutlaka uyarclar vard." 209-"Onlara ihtar ederler sonlarn bildirirlerdi. Biz zulmetmi deiliz." Determinizm her ada mutlaka kendi szclerini - elilerini bulmu insanl uyarmtr. Ama zamanmzda bile gnn kurtarlmas insanlar daha fazla cezbettike uzun vadeli programlar daima ertelenmi - hasralt edilmi ve sorunlar birikmitir. Bu daha iddetli ve yaygn: her kii lsnde ve evrensel uyarlar gerektiinin iaretleridir. 210- "Kur'an' eytanlar indirmedi" Muhammed kendi a iinde bunu etinde kemiinde duyar ve bildirir:

211- "Bu onlara yaramaz zaten yapamazlar da" 212- "nk onlar, (Allah'n uyarlrn) iitmekten uzaklatrlmlardr"
133

aytan tefeci - bezirganlk veya insana doay ve toplumu apul etme retisini kkrtp yerletiren sermayedarlktr. Onlar determinizme uyum yaplmas uruna doru eyleri hissetmekten uzaktrlar. Saduyular bile krelmitir. Bu yzden Kur'an onlarn ii deildir, Onlarn ii kendilerine benzeyenleri ayartmaktr; onlarla dp kalkarlar: 221-"eytanlarn kime ineceini size haber vereyim mi?" 222-"Onlar her gnahkar yalancya inerler." Peygamberleri satlk filozoflarla oportunistlerle kartrmamak gerektii gibi "air" divanelerle de karrtrmamak gerekir: 224-"airlere gelince onlara da azgnlar uyar." 225-"Grmyormusun, onlar, her vadide akn akn dolarlar. " 226-"Ve onlar yapamayacaklar eyleri sylerler"

Demek Peygamberlik hereyden nce gerekilik ister. Bu ise bilim ile olur. Bilim o ada, din geleneklerinin takibi ve yeni koullara gre yeniden retilmesiyle elde edilebilir. Muhammed bunu kendince her surede tekrarlar: 227-"Ancak inananlar, iyi iler yapanlar, Allah' ok ananlar ve kendilerine zulmettikten sonra bile (zulmedenlere) stn gelmee alanlar byle deildir. Zulmedenler, yaknda nasl bir devrime urayarak devrileceklerini bileceklerdir" "Allah' ok anmak" demek, determinizm: gerekler zerine yani doa ve toplumun gidii zerine kafa patlatmak ve o uurda savamak demektir. Bu ekilde "geici dnya menfaatlerinin bysnden" kurtulunabilir." Ama bunun iin de daha iin bandan buna yatkn olmak ve yle bir evrede yetimi olmak gerekir. Ki zulumlere ve zalimlere ramen sonuna dek davasn gdebilsin; ylmadan azimle savaabilsin... O zaman Allah' ve meleklerini (Cibril'i) yani gereklerin; doann ve toplumun temel kanunlarnn uyarclarn - sesini iinde hissedebilir: 192- "Muhakkak ki Kur'an alemlerin Rabbinin indirmesidir." 193- "Onu, er-Ruhu'l Emin (gvenilir ruh olan Cibril) indirdi." 194- "Senin kalbine; uyarclardan olman iin" 195- "Apak Arapa bir dille." 196- "O'nun syledikleri ve evvelkilerin kitaplarnda da vardr. " 197- " srailoullar bilginlerinin onu bilmesi de onlar iin bir delil - belge deil mi?" 8- "FURKAN SURES " "Furkan": "Hakk batldan ayrma yetenei"dir. Mekke devrinin ortalarnda indirilmitir. Muhammed'in Allah kavray, brahim'den 2500 yl sonra gelitii iin, "furkan'" da o derece yksek yetenekli bulunur. Peygamber bu determinizme kretmekten kendini alamaz:
134

1- "Alemlere uyarc olmas iin kuluna furkan: doruyu - yanltan ayrma yetisini indiren Allah pek kutludur." Ve brahim'i ve brahim'den nce tektanr fikrine doru gelimi olan Hanok-Nuh gibi semit eflerini de benimser...

3- "O'ndan (Allah'tan) ayr olarak, hibir ey yaratmayan, kendileri yaratlan ve kendilerine dahi ne zarar ne de yarar veremeyen; ldremeyen, yaatamayan, diriltemeyen bir takm tanrlar edindiler." 2- "...Her eyi yaratm, ona l, biim ve dzen vermitir. " Oysa Muhammed'in tektanr anlay determinizme uymutur:

Hereyi yaratan her geen gn daha iyi anlalyor ki doann ve toplumun gidi kanunlardr. Bu bulula Muhammed'in Allah' kavray determinizme uyar. Yeri - g - doay - toplumla harmanlayarak, dndnde ve her admda bunlarla ilgili bilgilerini - sentezlerini gelitirdiinde tekrar tekrar Allah kavrayn, determinizme daha gereki uyumluluk iine sokmu olur. Veya O'nun determinizm gerekilik anlay Allah kavray veya isimleri iinde erir: Grmedin mi Allah bulutlar srer, sonra onlar birbirine geirir, birbirleri zerine yar sktrr. Aralarndan yamurun ktn grrsn. Gkteki bulut dalarndan bir dolu indirir ki onunla dilediini vurur, dilediini de ondan teye evirir. imeinin parlts gzlerini alr." "Grmedin mi gklerle ve yerde olan kimseler, kanatlarn rparak uan kular Allah' tespih ederler. Her biri kendi duasn ve tesbihini bilmitir. Allah da onlarn ne yaptklarn bilmektedir." "Gklerin ve yerin mlk Allah'ndr. Dn de Allah'ndr." (Nur Suresi: 43-41-42 nci Ayetler) Kur'an'n bir baka ad da "Furkan"dr. Smer ve Semit geleneklerine ve Tevrat ile ncil'e olduu gibi ezberci bir ekilde dayanmaz; onlar kendi ann tarihsel devrim grevlerinin szgecinden geirerek yeniden retirken yepyeni Allah ve toplum sentezlerine ular: doruyu yanltan ayrdeden yeni daha yksek akl yrtme ve bilgiler manzumesi sentezlerine ulalmtr. Bu yzden Kur'an'a modern uzman yaklatrmalarna benzer yzeysel yaktrmalar, uydurma - sosyopatik ve psikopatik: objektif ve subjektif hastalkl kalr: 5- "Dediler: "Eskilerin masallardr, onlar yazdrm, sabah akam onlar kendisine okunuyor." Eer sadece eski geleneklerin tekrar olsayd, dz mantkla Kur'an para para deil birden topyekn inerdi. Dz mantkla inkar edenler de byle dnrler ve bu yolla inkrlarn dayatrlar: 32- " nkr edenler: Kur'an ona bir defada indirmeli deil miydi?"dediler..."
135

Oysa gerek bir teori daima, iinde bulunulan veya iine girilen retici gler geliiminin uyarlar - dayatmalar altnda ve gerekli bir sre iinde geliir; insann dnce geliimi de bu gidie uyar. Yeni kuaklarn eskilerden ayrl ve atmas da bu gidie kar uyum gelitirme sorunu olur. Btn gerek peygamberler ve vahiyleri determinizmin bu esasna uyarlar. Hz.Muhammed ve Kur'an bu gidiin en son en belirgin lmsz rneidir. Bu yzden ayetler ve peygamberler bu konuda kendinden emin ve kesindir: 32- "..Biz onunla (para para inen Kur'an ile) senin (insanlarn) kalbini salamlatrmak (kolayca ezberlenmesini salamak ve yeni - eitli olaylara kar yeni ayetlerle ufkunu ap takviye etmek) iin onu byle para para ve ar ar okuduk."

Muhammed dz mantkla eletirip srt yere getirilecek gibi deildir; O'ndan rtbe - an - hret - makam - zenginlik beklerler; glerine g katacak hazr bir g varsa tapmaya hazrdlar:

7- "Dediler: "Bu peygamberlere ne oluyor ki yemek yiyor, arlarda geziyor? O'na uyarc olacak bir melek indirmeli deil mi?" 8- "Yahut kendisine gkten bir hazine atlmal, yahut kendisinin rnnden yiyecei bir bahesi olmal deil mi? Ve zalimler, "siz sadece bylenmi bir adama uyuyorsunuz" dediler." 41- "Seni grdkleri zaman mutlaka elence konusu yapyorlar: "Allah bunu mu peygamber olarak gndermi." Demek bugn modern ada karlatklarnz, en eski tefeci - bezirgan ve kk burjuvann gce tapan marazi - hastalkl ruhunun yeniden retilmi biimidir: g varsa peinden gelirler, yoksa kmseyip alay konusu yapmaya kalkarlar; ama aklla - bilimle insan gibi savamazlar; daha da zora gelirlerse, szle - alayla ldremediklerini kallee susarak olmazsa arkadan hanerleyerek ldrrler... Sadece bilim olarak, doru olduu iin veya doru yolu bulma uruna, peygamberlerce hereyini vererek ve hereyi gze alarak ka kii savaabilir? Dorusu modern ada da btn sosyal devrim geliimlerine karn durum pek fazla deimi deildir. Hep bir vaad'in peine maddi - manevi bir gcn peine: pratik kara, taklp gelinir. Zafere ularsa ne ola; zafer yamalanmadka herkes payna deni almadka yine peygamberlik para etmez. O Allah'n da peygamberinin de kitabnn da iine ederler.

Kimse kalkp bilim - doru - hak uruna; sadece bunlar iin, hi bir ey beklemeksizin; tersine bir canlnn doaya ve topluma yk olmadan; bir ar - karnca misali konduu iei incitmeden dengeyi koruyup gelitirmeye vakfedii gibi, kendisini vakfederek zerine deni yapmaz; ill apulunu, hem de paranoyaka aza kanaat edemeyen apulunu srdrecek; heybesini doldurmadan rahat edemeyecek ve rahat vermeyecek... Bu adan sosyal devrimler bile sadece kendi an kurtarabiliyorlar; belki kurtaramyorlar. nk kendi mantklarnn ngrdklerine bile, ne kapitalizmin ne de sosyalizmin adna gelimi bulunan sosyal devrimler, ulaabilmi deildirler. Bu yzden son durumada olaylarn
136

inatl srmeden yapamayacak ve bilimin veya gereklerin: doa ve toplumun gidi kanunlarna uyumun herkese kavran - uygulannn zorunluluu ac - keskin olaylarla karmza dikilecek. Belki tarih, bu yoldan bize, yeterince anlayamadmz ve ayak uydurmaktan geri durduumuz antik ve modern peygamberlerin yolunu aarak; onlarn yolunu yrmek zorunda brakarak, onlar anlamamz ve determinizme uymamz salayacak. nk antik tarihten beri sregelen devrimler kendi programlarnn hedeflerine, srf insann apul etme dnce ve davrann determinizmin emrettii gibi yokedemedikleri iin ulaamamlar ve bu; binlerce yldr, yeniden retilerek dev problemler halinde insanln nnde katlanarak ylmaktadr.. ster istemez artk determinizme (kanunlara) uyum gelimek zorunda kalacaktr. Bu ise bilinle gelimekten - her kiinin grevini kavramasndan: "insan"lamaktan baka bir yol tanmayacak bir gidii ngrr... 9-"KASAS SURES " Kapitalizmin geer ake sz udur: "Paras olan ayakta kalr; paras olmayan yerin dibini boylar."

Hereyin "kr" ile lld kapitalizmin azgnlaarak irad yiyici yallk ana girdii ve tketim kanserini demir perde gerilerine bile sratp boyuna rettii zamanmzda bu sz basbaya tutuyor dorusu. Ama kr illzyonuna tutulmayanlar biliyorlar ve seziyorlar ki, son durumada daima dibi boylayanlar, Kur'an'n gzel deyiiyle "ilerini ssleyip - dnya maln taparak maranlar" olmulardr. Bu gerek en temelli gerektir, deimesi yle dursun, gereklemesi evrensel boyutlara ulamadan rahat durmayacak derin kanunlarn ileyiidir: "Paras olan ayakta kalr; olmayan yok olur" sz ne kadar yaygnlarsa bilelim ki Hz. Muhammed'in Allah buyruu olan u deyileri o kadar ok sylenecek ve o kadar ok evrenselleecektir: 60- "Size verilen her ey dnya hayatnn geimi ve ssdr. "

"Allah'n (doa ve toplumun gidi kanunlarna uyum gsterme abalarnn) yannda olan ise daha hayrl ve daha kalcdr." "Aklnz kullanmyor musunuz?" Ve o zaman iin btn Antik Medeniyetler gidii buna rnek oldular: Zenginlikte ve dnya hayatnn ssnde ileri gidip mardka, rdler ve barbar alakgnll kollektifde ayn mekanizma zerine geliip onu yeniden retmekten baka bir ey yapmamlardr. Bu yzden gidicilikleri kesindir. nk doa ve insann gidi kanunlarna ezeli - elledi uyumsuzluk iindedirler: doutan gnahlar budur ve kurtulular "uyum"dadr. Yoksa cezalar kendi elleriyle hazrlanan ve insanl da doay da ziyana sokan lmden baka bir ey deildir. Ancak bu kez yokolular barbarlarla deil; bilimle, uyarlarla olmad; proletaryayla - isizlik - pahallk - durgunluk krizlerinin evrencil yaygnlamas ve kendilerinin bile kendilerinden yz evirip rejimlerini gdememeleriyle tersine muhaliflerine teslim olularyla geliecektir. nk eer
137

bu uyumsuzluk facias "szle marma","dnya malna tapma" herkese denenip snandka panzehiri de herkese kolay anlalr ve uygunlanr hale gelecektir. 80- "..Buna ancak sabredenler kavuturulur" Karun, Musa toplumundan idi ve pek depdebeli zenginlerden idi: 79- "Kaarun ss iinde kavminin karsna kt. Dnya hayatn isteyenler: "Keke Kaarun'a verilenlerin bir benzeri de bize verilseydi, dediler, gerekten onun byk ans var" Modern ada da kapitalizm ve emperyalizm, dnya insanlnn karsna bilhassa ABD ss ve depdebesi iinde kyor ve her trden insan sosyalist olsun derebey olsun imrendiriyor. Nice toplumcul gelenekli - sosyalizme girmi toplumu bile eytan ifali gibi kandrabiliyor. 80- "Kendilerine bilgi verilmi olanlar ise: "Yazk size, dediler, inanan ve iyi i yapan kimse iin Allah'n (doa ve insann gidi kanunlaAma ne are ki "dnya ss" gndelik yaamn vazgeilmez cazibesidir. Gnlk yaamaya dnmeye ve davranmaya alm insan beyni, uzun vadeli gidi kanunlarn bilmeye ve uymaya sabr yoktur. nsan cehenneme byle ksa vadeli hesaplarla arabuk gider ve evresini gtrr. Cennet uzun vadelidir. O ise sabr iidir; cennet: doa ve toplumun gnmze kyasla ok byk alakgnll tketim koullarn gerektiren ileyi kanunlarna uyumdur. Ama bilim ister: 80-"Buna ancak sabredenler kavuturulur. nk btn insanlarn yeryz lsndeki deney - bilim - bilin abalaryla oluturulmu geni - esnek - hogrl - btn zincirlerden kurtulmu; zgr ve gnll kollektivizmi gerekir! "... Dnnz banadr. O zaman size yaptklarnz haber veririm. " (Ankebut Suresi 8 nci Ayet) 10-"RUM SURES " Gney Ticaret Yolu'nda Yemen'i Acem: Fars Medeniyeti; Habe'i Bizans; Dou Roma Medeniyeti kendisine evirmi ekiiyorlard. ran Medeniyeti, am, Kuds ve Msr' alm; Anadolu'da stanbul'a dek yaylmt. Ama Fars; ran Medeniyeti'nin vakti oktan dolmu rmekteydi. Peygamber bunu seziyor ve biliyordu. Bizans tektanrcyd. Ve Bizans - Habe kanalyla Peygamber'in muhalefetini destekliyordu. Mslmanlar da bir avu olsalar bile tarafsz kalmamlar Bizans' tutmulard. Rum suresi bu olaylarn zerine yorumlar ile balad iin bu ad almt. Allah ve Peygamber'i Fars'n yenilmesini Rumlar'n kazanmasn istiyordu: 2- "Rum yenildi." 3- "En yakn yerde onlar bu yenilgilerinden sonra yeneceklerdir." 4- "Birka yl iinde, bu yenilgilerinden nce de, sonra da emir Allah'ndr. O gn mminler sevinirler."
138

5- "Allah'n yardmyla dilediine yardm eder. O galiptir, esirgeyendir." 624 yl Bizans, ran'a kar askeri baarlar kazand. Muhammed de Bedir'de kk ama nemli bir zafer kazand. Bundan sonra Bizans da islm'n hedefleri arasna girdiini buluruz. nk hedef evrenselliktir. brahim ile balayan ve altuurda parlayan bu hedef, artk gereklik iine girecekti. Ama cihadn temeli; sosyal adalet ve eitlie dayanyordu: 28- ".. Sizin ellerinizin altnda bulunan (kleler hizmetiler) sizinle eit deiller mi?" 38- "Akrabaya, yoksula, yolcuya zekt ve sadakadan hakkn ver..." 39- " nsanlarn mallar iinde, verdiimiz faiz Allah katnda artrmaz. Ama zekatlar sevaplar artrr." 41- " nsanlarn elleriyle kazandklar yznden karada ve denizde fesat kt. Belki dnerler diye, Allah onlara yaptklarnn bir ksmn taddryor." 11-"LOKMAN SURESI"

12-"LOKMAN SECDES SURES " Daha Mekke devrinde ilk filozoful dnce ideoloji snmalar ve bildirimleri kanksanr kanksanmaz pratik tarihsel devrim hedefi her iki taraftan da Kurey zenginlerince de mslman ekirdei tarafndan da anlmaya balanr. nk kuru lafa herkesin hele barbarn karn herkesten ok toktur; yaplacak i varsa yaplr. Kurey zalimleri de O'nu sorup kkrtr: 28- "Doru iseniz bu fetih ne zaman?" diyorlar" Henz ekirdek zayftr, vakit gerekir. Peygamber bunu elleriyle tutar. nk "yetimek" "yetitirmek" veya "yaratmak" denen olayn zahmetini ve koullarn biraraya geliinin zorunluluunu sezer: 24- "Sabrettikleri ve ayetlerimize kesinlikle inandklar zaman,onlarn iinden buyruumuzla doru yola ileten nderler yetitirmitik." srailoullar iin geerli olan bu gerek Hicaz toplumu iin de geerliydi. Vakit dolmalyd: Devrim bir sramadr. nsan beyni o sramaya hazrlanmam ne olduunu bu srama iinde birdenbire anlayamaz. Ve her kii bulunduu cephenin iinde neyse odur: Fetih gn, devrimden yana geiler olsa da iin asl nceden inanmaya ve hazrlanmaya bal kalr. Hazrlk hep o ksa sren devrim zaman iindir: daha fazla "mhlet verilmez".

Hicret'ten 6 yl sonra Muhammed ak ak fetih'ten szedecektir: Fetih suresi u ilk ayetle balar: "Biz sana apak bir fetih verdik" nk devrim iine girilmitir.

139

Zafer ve ganimet paylamnda peygamber eleri de bu dknlklerini apak belli edince u ayetler Kur'an'n en temel gereini bir kez daha hatrlatmaktan geri durmad. Kur'an bata Peygamber'i ve yaknlarn uyard. 29- "De ki : "Fetih gn, geldiinde, inkr edenlere inanmalar iin mhlet de verilmez." 28- "Ey Peygamber! Elerine syle: "Eer siz dnya hayatn ve onun ssn istiyorsanz gelin size mt'a (boanma bedeli) vereyim ve sizi gzellikle salaym!" 30- "Ey Peygamber'in kadnlar! Sizden kim ak bir edepsizlik yaparsa onun iin azab iki kat yaplr. Bu Allah'a gre kolaydr." 33- "..Ey Ehl-i Beyt! Allah sizden, kiri gidermek ve sizi tertemiz yapmak istiyor." Demek toplum yolunda, doa ve toplum kanunlarna uyma abas; devrimci yol, insan btn ktlklerden altbilin (Nefis) ktlklerinden arndran bir yoldur. Nefsi terbiye eden bir yoldur. Ki bu yolu peygamber kendisinden bilir, ve kendisine en yakn olmu insanlar da bu yolda temizlenmi grmek ister. Ne var ki herkes peygamber olamaz... Kendisini peygamber slalesine veya Ehli Beyt'e: O'nun ev halkna ve soylarna sokmak isteyenler de srf soy itibariyle tertemiz peygambercil olmak isterler; bu modern aa dek srp gelmitir. Oysa Muhammed gibileri ve O'nun tarihsel grevleri binlerce ylda bir gelmektedir. Soy-sop ile veya yaknlk ile olabilecek bir ey deildir. O temel bir olanak salayabilir. Ama o temeli kullanmak kiinin koullarna - grevlerine - kavraylarna bal olarak geliir...Peygamber'e den elbette bu olana belirtmek ve uyarmaktr... Ve doaldr ki her nne gelen Hz. Muhammed olamaz ve Kur'an' Vahiy alamaz. "Biz de sizin gibi insandan baka bir ey deiliz. Fakat Allah, kullarndan dilediine nimetini (ayetlerini) ltfeder. Allah'n izni olmadan biz size delil getiremeyiz. nananlar Allah'a dayansnlar." Ama pekala peygamberi ve Kur'an' anlayp ona uyabilecek insanlar oalabilir. nk tarihsel deteminizm bir kez yeni an am ona gre nderlerini ve kitlesini karp yola koyacaktr; aklllar t alp tekilatlanrlar: Hatta tarihsel devrim keskin savalarla ilerledike, tefeci-bezirgan eytan Ebu sfyan dlleri bile yola gelirler: 22- " olup bitecek, eytan dahi diyecek: "Allah size hak olarak doru vaddetti, ben size vadettim, ama bu yaland. (...)" 52- "Kur'an insanlara bir teblidir. nsanlar bununla uyarlsnlar. akll olanlar t alsnlar." "-Elileri (peygamberleri) onlara dediler ki:

Muhammed insan iin en zaruri ihtiyalar dnda hibir mala mlke - sse - geime gerek olmadn anlam bilge ve alakgnlllerdendi. Ama eleri, kadnlar, daha o zamandan iine drldkleri erkek mal olma yolunda ss - ev ve depdebe dknln gelitirmekten bakaca bir yol gdemiyorlard.

Kitapl olsun kitapsz olsun her peygamber irili ufakl tarihsel devrim dalgalarnn yaratti gerek bir liderdir. Bu yzden szleri - davranlar, varsa kitaplar, bu salam tarihsel devrim
140

olayndan; kendi yaad an belirleyici komplike olaylar btnlnn bilin ve bilin altnda yaratt etkilerden kaynaklanr. O llerde de salam temellere oturmu gerekliin yansmasdrlar: 24- "Grmedin mi? Allah nas! bir benzetme yapt; gzel sz - doru sz kk yerde salam dallar gkte olan gzel bir aa gibidir ki o aa yine Allahn izniyle daima yemiini verir." 26- "Kt szn durumu da gvdesi yerin stnde, kolay koparlan, kk olmayan kt bir aaca benzer." 27- "Allah inananlar, dnya hayatnda da ahirette de salam szle salamlatrr (kararl istikrarl klar)." "Kt sz" denen ey, doa ve insan toplumunun gidi kanunlarna, temelden kar kan uyum yapamayan kii - zmre veya snflarn szleridir. Son durumada bu yzden uyum yapanlarca yok edilirler veya eritirler. " yi sz" doa ve toplumun gidi kanunlarna sezerek veya bilimsel olarak uyum yapmaya alanlarn yorumlardr. Son durumada (nice eziyetlerden sonra da olsa) zafer "iyi sz"n doa ve insan toplumunun gidi kanunlarn ortaya koyan gerek teorinin ve pratiin olacaktr. nsanlk bu yolu tutmak mecburiyetindedir. Ancak "Her Nefis" : yani her kii: bilinci ve altbilinciyle, gc orannda bu yolda yryebilir. "Kii" veya "nefis"; bu yolda yrrken kendisi iin "kazand" her zerre doa ve toplum dengesine o derecede uyumsuzluk olarak topluma ve kendisine geri tepecek ve onunla cezalandrlm olacaktr. Doa ve Toplum dengeleri bu derece hasastr. Bu hassas ritmi sezen her sa duyulu insan - "Allah'tan: gidi kanunlarndan" korkar ve korkmaldr veya o derece hassas, dikkatli olmaldr." 14- "H CR SURES " eytan da insandan nce ve ateten yaratlmt. Gelenekler kendince, yazsz tarihte (tarih ncesinde) geen komnal tarihi, kutsallatrma prosesi uyarnca sembollerle yorumlamlardr. Prose (gidi) deitike, kutsallatrma aamasna gre yorumlar (temel ayn kalmak zere) anlaya gre deiir, bakalar. 27- "Cin'e gelince onu da insandan daha nce, nfuz eden kavurucu ateden yarattk." Allah zalimleri saptr ve dilediini ileyip yapar.

phesiz ki eytan da Cin de medenilemenin getirdii bak alaryla yorumlanmtr. Ancak beyinler, kutsallama prosesi ile kurulduu iin, Totem-inanlar gerilerde kald lde onlara eytan-cin yaktrmalar yaplmtr. nk medeninin, gksellemeye balayan insan ve tabiat tanmlarnn temsil ettii toplumun karlarna ters den barbar toplumlarn Totem sembolleri onlara eytan-cin gibi gzkmtr. lk Irak Medeniyetine gemi Semit gebe ve kent barbarlarnn, tarm verimliliinin sembol ylan' eytan: kandrc gibi alglaylar; kendi 4 byk rman sulad Kafkasya eteklerinin - Van yaylalarnn; O'nu yitirdikten sonra ldrc bir sla hasretiyle cennet lks haline getirmiler; insan'n (medeniyetin) balktan tekniksiz doal olanaklarla yaratlnn
141

Adem - Havva yaratl halinde alglan; gebe ve kent kabilelerinin semitlerde Nabil Kain veya Kabil, ykleriyle yorumlan; Sleyman'n cinlerle - kularla konuup anlamas ve benzeri hep kutsallama prosesine gre dnmeye ve davranmaya alm beyinlerin Totemden kopuamayan sembolletirici dnce sisteminden kaynaklanm en bilinen rnekleridirler. Gerekte hepsi en temelde retici gler geliimine dayanrlar; o gidi, derin - kkl ayrntl kavranp toplum gidii iinde titizce izlenmedike, olmadk sama - havada kalm kafa karklklarna ve speklasyonlara dmekten kurtulamayz. Geleneklerin eytan'n ve cinlerin ateten yaratlm olmalar zerinde durularna ve insandan daha nce yaratldklarna dair bir prose izdiklerine baklrsa, bu uydurma - geliigzel bir yorum katks saylmamaldr.

Ate, orta vahet ann yaratdr. Ama en ok ve medeniyete en yakn gemite o'nu aa barbarlkta, mleklik ve ev ilerinde, totem semboll kadn tanrl kabileler kullandlar. Demek eytan ve cin alglarn en azndan Aa Barbarla dek indirebiliriz. Aslnda prose, Vahet anda ilk cinsel yasaklar ve Ate'e dek gider; bilin - bilin alt "RUH" geliimi iinde TOTEM ZM ile birlikte oluur. zm de yle olacaktr... Burada konumuzla ilgili olduu kadarna deinirsek, Ate semboll kadn tanrlarn veya nderlerin, kabilelerini ynetme ve dnce gelitirme iinde kullandklar by - fal seromonilerinde ate de kadn da ve o'nun gelecekten haber verme: toplumu ynetme (by fal) ileri de bilerek dokunulmazlaan sayg ve korku uyandrc elemanlar haline gelmiler ve yabanc kabilelerce de, kendi gidileri de buna uyduu iin, buna uyulmu ve yaygnlamtr. Medeniyet'e geilince sadece kutsallama gidii yeni bir aamaya girmitir. Kutsallatrma srd iin kadn tanrl - ate - by semboll totemcil kabileler, medeniyet insanlarna eytan-cin gibi grnm ve alglanmtr. Hicaz kent toplumu bu giditen en az be-alt bin yl sonra gelmesine karn kendisi de yazsz tarih ncesi toplumudur. Bu, iki zt gidii kendisinde sentezlemek zorunluluunu getirmitir: 1- Kutsallatrma gidiinin dinamik bir elemandr. Kutsall gklere sratmaa hatta kutsallar kutsal olmaya hazr bir toplumdur: tarihe yeni yeni girmektedir. 2- Fakat kent'ten medeniyete geecek en son toplumdur, yani kutsallar kutsal olmak iin tm eski geleneklere (birikimlerine) sahiptir. Bu hem barbar olup hem de medeniyeti anlamak gibi bir stnl: ge geli meziyetini kazanmak frsatn vermitir onlara. Muhammed'in savayla bu meziyet kazanlacaktr. Temel brahim'den intikal ile gelir... Kadn tanrlarn sembol atetir. Tapnaklarda ate hi sndrlmeden yaklrd.

airler, cinleri olan, cinlerin yol gsterdii, cinlerden haber alan-veren insanlardr. Bir eit eski by-fal ilerinin babahanlkla birlikte yaygnlamas ve tanrsallklarn geliimiyle halk arasnda deyim yerindeyse "ayaa dmesi"dir. Bu ii de sazla-szle airler yapmaktadrlar.
142

Hicaz toplumunda airlerin durumu budur, halk arasnda tutulup beslenirler. Gelecekten haber almak bilinmeyene cinlere kar olan korku-heyecan etkileriyle airler, bir renktirler ama kabile-kanda aile kkll yannda aadrlar. Kurey Ulular bu yzden, Muhammed'i, deli bir air yerine koyup aalamak etkisini gidermek isterler. Mekke devrinde yaptklar hep budur: 6- "Dediler ki " Ey kendisine zikir t indirilmi olan, sen mutlaka cinlenmisin"

1500-2000 yl ncelerindeyse bunu srailoullarnda peygamberler yapmaktayd. Peygamberlik gelenei srailoullarndan Asurlular'a getikten sonra bu gelenek her yana yaylm olmaldr. Ve biraz gelenek destan ezberleyip dnce krnts yumutlayanlar air olup gelecekten haber veren falc-byc ilerine de girerek diyar diyar dolarlar; lhamlarn Allah'tan deil de cinlerden aldklarna inanrlar. Cinlerinin ahs ad gibi adlar olur; onlar arp grrler...

Muhammed, gocunmaz, daha nceki surelerde belirttiimiz gibi silah tersine evirmesini bilir; ulularn psikolojisini derinden yakalamtr; Lut kavmini ve Sodom'u rnek verirken ve her zaman u geregi alnlarna yafta olarak iviler: 84- "Kazandklar (bencil zenginlikleri) kendilerinden hibireyi (ktlklerin azablar) savamad". *** Hicaz toplumu, brahim'den beri intikal ile gelen 5-6 bin yllk geleneklerle, barbarlktan henz kmakta olsalar bile akllarn gelitirmi bir toplumdur. eytan konusu da artk giderek cinler gibi ruhsal olaylar iinde incelmi biimlerde yorumlanmaya balamtr: "Senden nce hibir resul ve nebi gndermemitik ki, o'nun istekleri iine kesinlikle eytan karm olmasn. Fakat Allah eytan'n (ayetlere dek) karmasn derhal (baka bir ayetle) iptal eder. Sonra kendi ayetlerini salamlatrr. Allah bilendir, hkm ve hikmet sahibidir" (Hac Suresi. 52 nci Ayet). retici glerle birlikte toplum biimleri ve onunla birlikte doann bakalam srekli deiir ve geliir. nsanlar da srekli deneme- yanlmalar iinde, peygamber de olsa hatalarn basamaklarna basarak ilerler; ldrc Stratejik hatalar bir yana, beyin: zeka ve akl srekli kk kk hata basamaklarna basarak onlar aarak geliir ve girdii yeni toplum ve doa bakalamlarna byle ayak uydurabilir; ldrc hatalar: uyumsuzluk olur ve kiiyi toplumu kendiliindenmie elekten geirerek tarih yapar. Peygamber gibi nderler, Stratejik (ldrc) hata yapmayacak kadar "ezeli: tanrsal gzellik gemi" (Enbiya sresi.101 nci ayet.) yani insan toplumunun ve doann keskin znden olduklar iin peygamberlik mertebesine doru "yetitirilmilerdir." Ve insan toplumunu daima stratejik hatalardan lmlerden dndrmek iin grevlidirler... Ama onlarn en sonuncusu Muhammed dahi olsa insan akl irili ufakl hata basamaklarn kararak yrmek zorundadr. nk hayat tez - antitez - sentez ile zikzakl yrr. Muhammed bunu sezmitir. Ama o daha ok toplumunun eytan olan Kurey Ulular'nn kendi ze143

rindeki etkilerini bilir ve kendi iinde o eytana kar sava verir. Bu benzeri ayetler: Fakirlerle birlikte olmamak; veya Kurey Tanrlaryla birlikte, tek tanr Allah'n adnn anlmas gibi uzlamalarn hata eytan etkilemesi olduunu aklayan ayetler bu peygamber beynindeki i sava ak eder. O bu denli dorucu ba ve inanldr. Peygamberiyle toplumu arasnda, brahiminki kadar olmasa da, belirli uurumlar olsa da, Hicaz toplumu bylesine gelikindir. eytan-cin olgularn hurafe geriliinden; olur olmaz her olayda uygulayan akl trpsnden karmak zeredir... Ve komncl zekasn bilinle bilgiyle kaynatrmaya almtr: "Andolsun Tevrat'tan sonra Zebur'da da "yeryzne kesinlikle iyi kullarm varis olacak" diye yazmtk" yi insanlara; kollektivizme; kendilerine inanrlar... 15- "YUSUF SURES " Tevrattan farklca dersletirilerek ele alnr. "Nefis ile sava savalarn en ulusu (ycesi)dir" bu sz ancak , Freud den beri modern Finans Kapitalizm ayla birlikte yeterince anlayp deerini yerli yerinde yorumlayabiliyoruz. Nefis'in bu derin sezilerle kavrannn tefeci bezirgan evrenselliinin eiinde olumas "tesadf" deildir: Bu kiinin tarih sahnesinde olgunlatnn gstergesidir ayn zamanda... Hz. Muhammed ve Kur'an bunu, kendi ann zorunluluklar llerinde de olsa, yzlerce yl nceden grm ve bildirmitir. "Yusuf suresi" bunu dersletirir. Bu sosyal snf yorumlarn da aan, beyin - kii psikoloji inceliklerine de girebilen bir btnl ve ana gre stnln gsterir ki bu medeniyetlerin iine girdii evrensellik aamasnn gereidir, sosyal snf paralanlar yaygnlamtr. "Yusuf Suresi" nefsin temelleriyle ilgili eitli gidilerini rnekleyerek, bunlarn toplum zararna olanlarn yasak - haram - zararl i olarak ayklar - rnekler; islam aleminin beyinlerine (yreklerine) girerek nfuz etmeyi dolaysyla kutsallamay bilir. slam'da "eytan" meselesi bile, nefisle zdeletirilerek kii ve beyin zerine gidilmek incelii hassasiyeti ve ustal gsterilmtir. Dahas dlerin yorumuna bile girilmitir. Yani bilim ve bilgi Allahn basks altnda olsa bile sonsuz gelim yapabilme zgrlne sahiptir. Ne kadar bilgi ve bilim olursa o denli Allah'n spatna kullanlmak istenir. nk Allah "en bilgin" olandr. Bilgi ve bilim Allah'n bir yansmasdr. Bu yzden bilimden korkulmaz, tersine bilime zgrlk verilerek savalr. Ancak diyalektiin bu cilvesi, son durumada, bilimin sonsuz geliimi iinde, Allah gelenek greneini (bilinaltmz) bilince kararak egemenliine alacak bir gidii kurguluyordu. nce din, bilimi egemenliine alp gelimesine (kendi karlar dorultusunda) zgrlk tand; belirli birikimlerden sonra asl gereklik her taplan olduu gibi tek tanrc Allah' da bilin altndan skp atmaya ynelmek zoruntla kald ve bilim stnln kurdu...

144

Yusuf Suresi'nde dier surelere gre daha gze batan bir derli topluluk vardr. Araya baka konulara ilikin ayetler pek girmez. Yaln basit - tandk ve ok ilenen yklerden biridir. Ama Hz. Muhammed iin kendi anda nemlidir bu. lkel sosyalist toplumu snfl topluma zlrken, "nefis" bireycileir. Hatta hayvanlar. Bundan en ok tiksinen ve znt duyan Peygamber'in kendisi olur. Yusuf Peygamber rneiyle, nefis'in beyindeki cinsel ve sosyal yasaklarla dinamizm bulmu zaaflarna ve elikten iradeye iaret eder. Yusuf suresini adeta nefis ile zdeletirerek anlatr. Hem kendisini hem evresini bu konuda uyarr. Oysa Tevrat'ta Yusuf yks, Msr'a yaplan Hiksos tarihsel Devrimiyle karm bir ykdr.Kur'an bunu "Nefis" dersiyle ele almay kendi toplumu iin daha uygun bulur. Peygamberimzin bu sureyi sevdii hemen balang ayetlerinden bellidir. 3- " Biz, sana vahiy etmekle i bu Kur'an' kssalarn (rneklerin) en gzelini sana anlatyoruz, sen Kur'an'dan ykye balarken bu hatrlatmalar genellikle yapar: 2- "Biz o'nu Arapa bir Kur'an olarak indirdik ki anlayasnz." Ama burada bu hatrlatmalarda bir btnlk ve surenin btnne bir yneli vardr. Yusuf suresi, batan baa tek konuyu anlatan tek suredir. "Kssalarn en gzelini sana anlatyoruz" hatrlatmas burada zellikle Yusuf peygamber'in yksnden kaynaklan m gibidir. nk: Yusuf Peygamber'in bizzat kendisi nefs'in en belirgin yansmas - yorumu ve tedavisi gibidir. Yusuf Peygamber dnya gzeli bir erkektir. Kadnlarn nefsini ayartr. Ama o elikten iradesiyle cinsel ve sosyal yasaklara uyar. nk O psikolojk bir ruh hekimi gibidir. Dnceleri okur, insanlara anlay gsterir. Ve szlerin dlerin yorumunu yapar: Nefis yoluyla, medeniyete gei yapan insana, peygamber'e bile nfuz eder.

Besbellidir ki Hz. Muhammed bu yky defalarca, ok iyi dinlemi ve bellemitir. phesiz ki nefis zerine sevdii beendii iine iledii dersleri de alm, evresinin de bunlardan yararlanmasn sonuna dek arzu etmitir.

Hz. Muhammed de, bilime, hmanizme ve nderlie yatkn her insan gibi, karanl aydnla karmak, somutlatrmak merakna sahiptir. nsan nefsi en grnmez en bilinmez tuzaklarla ve itilimlerle ileyen beyin mekanizmasna (bilin - bilinalt arpmalarna) dayanr. Bu mekanizma da, cinsel ve sosyal yasakllarla dinamizm kazanarak cenileip - arlar. Peygamber kendi hayatndan da bunu, bu derin itilimleri sezer. Ama bunu yorumlayamaz. Yorumlayamadka bu konuya bylenir; ayetler konuyu kutsallatrarak dersletirir. Yusuf Peygamber'in yks, Hz. Muhammed'in bu konudaki hassas merakna dokunduu lde sureler ve ayetler iinde zelleir. En ele geirilinmez ve ynetilemez (bilinip grlemedike tam tersine insan bilinalt etkileriyle yneten hatta alaltp yerlere seren yanmz) nefsimizdir. Gerekten de insanolu o'nu bilince karp ynetemedike sosyal hayvanlndan kurtulamayp doa ve insan toplumunu dzene sokamayaca anlalmtr. Doa ve nsan bilimlerinin bilerek bilmeyerek geldikleri son cephe bu "Nefis" konusu olmutur. Nefis insan Beyninde younlap zetlenmektedir.
145

nsan Beyni veya "Zihin sreleri derinlikler bilimi" denen konu ise, btn bilimlerin ama bilhassa nce insan bilimlerinin ve giderek btn bilimlerin sentezi olarak gelien tarihsel maddecilik olmakszn zmlenemez. Bu yzden btn bilimler, bu son cephe hesaplamasyla sentez olma sava verirlerken slam'n "Nefis ile mcadele savalarn en ycesidir" szne uyarlar ve dorularlar. Hz. Muhammed (ve Kur'an'n) kendi andaki bu potansiyel sezisi, bal bana, ne denli insanlk kollektivist - bilimsel hassasiyette olduunu anlatmaya yetecek gtedir.

phesiz ki Muhammed'in iinde yaad an determinizmidir asl gl olan. Medeniyetlerin (dnyann) tkand bir ortamda tarihsel determinizm ite byle hi umulmadk Arabistanda adamn bulup tekilatlayverir...

Bu yzden Muhammed - Kur'an ve slam deyip geilmemeli bilinlere karlmaldr. Yzlerce yldr Hz. Muhammedin ve Kur'ann insanlarda yaamas hafife alnamaz. Tarihsel Maddecilie Tarih bilimine kar belki de en son sava bu cephede kalacaktr: "Bilimin her trl buluuna ve ilerleyiine evet ama Allah'n bilince karlna (evrimin kanunlarna) hayr" diyeceklerdir. O zaman sosyal hayvanlmzn (kii - snf - zmre didimelerimizin) bir trl sonu gelmeyecek, verim mzmleecektir. nk kabataslak evrimcilik veya tarihsel maddecilik kendini bile ikna etmekten uzak derek, hastaln - sansrcln ve en kts incelmi manevi iddetin pencesine en az kar taraf kadar dm olacaktr. imdiden bilince karp arpmak gerekir.

Yakup ve Yusuf zaman: .. 1750 dolaylarnda Msr Medeniyeti Hiksoslar adna bal bir tarihsel devrimle sarslmaktadr. srailoularnn bu tarihsel devrimden uzak dmedikleri anlalyor. . Bu tarihsel devrimde srailoullar denen Yakupoullar'nn, kabileler birlii veya konfederasyonunda, Yusuf'a bal kan tekilatlarnn liderlii, Yakup'un da desteiyle ne kmaktayken; dier karde kan tekilatlarnn muhalefetiyle kskanlyla karlanmtr. Yusuf'un yks, bu olay masallatrm olmaldr. Asl Tevrat'ta Tekvin 37 ile 50'inci Bap'lar arasnda uzun uzun anlatlmtr. Kur'an kendi toplumunun tarihsel grevlerine gre olay, "Nefis" terbiyesi asndan dersletirir. nk tarihsel devrim ile, barbarlktan medeniyete: snfl topluma geilmektedir. Bu, bireyselliin - kii mlkiyetinin, eski snfsz toplumu ahlakyla birlikte paralamas ve bozmasndan te, kontroluna alp dejenere etmesininde devrime kar gelierek akt bir giditir. Allah ve peygamber'i bu gidii, devrim ekirdei ve cephesi iinde kontrola almak ve yeni domakta olan medeniyeti ncekilerden daha uzun mrl klmak zorundadr. Bu yzden Yusuf'un yks; nefislerin terbiyesi asndan, komn: ilkel snfsz toplum ahlaknn, medeniyet: snfl toplum ierisinde de korunmasn amalar. Bu ynyle ne karlr.

Tevrat'ta yer alan Yusuf'un yks de, ayn kayglar gder phesiz. Ancak Kur'an gibi dorudan "Nefis"lerin terbiyesinde younlaan bir tarz gelitirmemitir. Dank ve karktr.

146

Ancak daha o zamandan, ilkel toplumlarn medeniyete zllerinde nefis'lerin medeniyet karsnda nasl kabarp patlad ve bunun dikkat ektii ibretli bir geliimdir. Barbar, medeniyetle ilikilerinde cinsellik kadar megalomanik sivrililerin ve kskanlklarn kabarlarn yok saymayacak kadar dikkatli ve sentezcidir. Yeni bir olay grmezden gelmez, nemser ve geleneine geirir. 2000 yldan ar bir zaman sonra gelen Muhammed de, ayn olay nemsemeden yapamaz. Modern insan iin ise Yusuf'un yks pek bildiktir ve tersine kanksanmtr. Baya gelebilir. Hayr, Muhammed zamannn etkilenilerinin en derin kkleri yakalanrsa bize de dersler kabilir. 4- "Hani Yusuf babana demiti ki: Baba dmde on bir yldzla, gnei ve ay grdm ki bana secde ederlerdi." Yusuf o kadar gzeldir - yaklkldr ki tm evren ona secde eder. Bunun anlam: insan, evrimin en stn aamas en deerli varldr. Evrimin gc, insan toplumunda ve o toplumun ierisindeki yetenekli - tekilat - bilimsel nder insanlarda yansr. Bu phesiz ki doadan ve toplumdan gelir, kiide enileerek-kiileerek yansr. Bu yzden kii doadan ve toplumdan aldklarn sonuna dek bilinlice olsun bilinaltyla olsun geriye vermesini bilmelidir. Tersine kii, hereyini kendi bedeni ve aklyla yaptna hkmeder ve mal - mlk ederse (hereyi kii mlkne dndrrse) kendini yaratan doa ve insana: evrime ters derek nnde sonunda kendini ve toplumunu zarara sokar. Gerek peygamberler ve nderler, evrimin (doa ve toplumun) bu yaratc zelliklerini en youn biimlerde tadklar lde, kendi alarnda evrimin en stn yanstcs - elisi olurlar. Her insan evrimin bir yansmas ve elisidir phesiz. Ancak evrim birikerek ve atlayarak ilerledii iin peygamber veya nderlerin kt alarda evrim o gidii, ok youn mesajlarla bu tr kiiliklerde sentez ederek (yetenekli klarak) duyurur - belirtir. Peygamberlerin veya nderlerin sradan dier insanlardan fark budur. Zaten giderek hemen her insann da ayn grlerde birleip bu grleri toplumlatrmas da bu gidii (evrimin biricikliini) anlatr. Ayn toplumda zt cephelerin olumas da evrimin o biriciklii iindeki diyalektik ahlann yansmasndan baka bir ey deildir. Yusuf'un ryas tam anlamyla megalomanik bir yansmadr phesiz. Btn bir evrenin Yusuf'a secde ediinin yorumunu bugnk ruh hekimlerine bile sorsanz bu yant alrsnz. Bu yzden Yusuf'un babas (ki bunu, Yakup'u; Konfederesyon, Yusuf'u kan tekilat bakan alarak ele almalyz) Yusuf'a bunu ulu-orta kan kardelerine: dier kan tekilatlarna amamasn tledi, nk komn geleneini yayorlard, her konu hemen btn Kabileye yaylrd. 5- "Babas Yusuf'a olum, bu ryan kardelerine ama, dedi. ftira ederler, tuzak kurarlar sana; eytan ak bir nderlik yarnda kan tekilatlarnn rekabeti lm olur. Yusuf henz bunu bilemez. Ama babasyla paylar. Liderlik konusunda rzenansa gelirler...

147

Burada Yusuf ve babasnn ryay, liderlii dier kardelerden (kan tekilatlarndan) farkl yorumladklar anlalyor. Aka bu ryann hegemonya; mevki hrs (kendine ak bencilii) biiminde yorumlanmasndan korkmaktadrlar. Yaanan toplum biimi, komnn paralan olsa da henz komncl gelenekler ar basmakta ve bireycilik hele bencillik yasak kertesinde ayp karlanmaktadr. Bu yzden byle bir rya iftira ve tuzaklara - ktlemelere yol ac; paralayclktadr. Yusuf ve babas bunu bilirler veya sezerler. Onlar ryay, Allah'n (evrimin) bir iareti, Yusuf'a peygamberlik rtbesinin verilmesi olarak yorumlarlar. Ama bunu kendi aralarnda gizli tutarlar:

6- " te byle seni, Rabb'in seti. Sana ryalardaki olaylarn yorumunu (veya Allah'n kitabnn ve peygamberlerin snnetlerinin inceliklerini) retecek. Atalarn brahim ile shak'a nimetini nasl tamamlamsa, Yakup soyuna ve sana da nimetini tamamlayacaktr. Senin Rabb'in bilici ve hikmet Bu geliim iinde btn peygamberler psikolojik travmalar zorlanmalar - dramatik elikiler yaarlar. Dolaysyla yazp sylediklerinden ok daha fazlasn beyinlerinde tarlar ve uur altlarna bastrrlar. lerinde en rahat syleyeni ve yazdran Hz. Muhammed'dir. Deve zerinde ve her yerde para para ayet yazdracak psikolojik gce ve dahiyane sezilere ve kendine gven duygusuna gerek ycelimlere erimitir. Ama yine de burada yapmaya altmz gibi Kur'an'n ve kendisinin uuralt aratrlmaya muhta kalmtr. Modern nderlerin de kendilerinde peygamberce bir g hissetmeleri ve bunu yazlarnda davranlarnda szlerinde dikkatle yanstmalar, sanldndan ok daha stn bir olgunluk gerek ycelimler - tecrbeler ve bilim otoritesi gerektirir. Ama en ok (veya bunlardan daha ok) bir yerde hepsinin temeli olan hak yemez - satlk olmayan - temiz cesur kollektif aksiyon zellikleri gerektirir. Yine de bu geliim kldan ince kltan keskin bir gidi izler. Bu yzden benim diyen liderler traji komik megalomaniler ve paranoyalar iinde kanayarak dklp giderler. Ayakta kalanlarn i psikolojilerini ise ancak kendileri bilirler. Adam gibi tartlamamak trajedilerini aabilmek iin yaptklar tm giriimler - hurular; yalnzlklarn da amak bilinaltlaryla btnleerek psikolojik i kanamalar ve yaralar depretirir durur. Kendi yaralarn yine kendileri'nin sararak ilerlemeleri bile para etmedii yer ve zamanlar oktur. Toplumsal krizler yardm etmedike bu tr direniler kendi iine kapal maara ermiliklerine yahut kesesini dnen sahtekarlklara da varabilir. Varmasa bile btn koullar hatta en yakn evresi, Onlar da Turhall bir hall amurlara bulamak - drmek iin elbirlii ederler. zetle, peygamberlikler veya nderlikler, kendi ilerinde nemli trajedileri saklarlarken, bilin ve bilinalt gel gitleri, onlar eer zerine giderlerse daha ince gr ve sezilere ulatrabilecek zenginlikler tarlar. te Yusuf ve Babas Yakub bu tr zengin psikolojik med - cezirler iinde bulunuyorlard.

148

Onlardan yzlerce yl sonra gelen Hz. Muhammed, benzer - paralel koullar iinde bulunduu lde onlar en az onlar kadar anlayarak - ald dersleri yanstmaya alyordu.

"Yusuf'un ryas" olaynda nefis ile eytan' zdeletirmesi, Muhammed'in Yusuf ile Babas'nn iinde bulunduklar sosyolojik ve psikolojik kaosu ok derinden anladn gsterir: "Eer vnmek, kardelerine stn gelmek iin bu ryan kardelerine aarsan eytan'a uymu, nefsine yani iindeki iktidar alna yenilmi olursun" denmek istenir. Btn bu hassasiyete ve dikkate ve nefse egemen olmaya - eytana uymamaya ramen ztlkl geliim srer: kardeleri giderek aka, Yusuf'a ve babas Yakub'a kar cepheleirler, nk ztlk: itilaf da Allah'n hikmetidir; geliim bu ztlklardan kacaktr: 8- "Kardeleri, demilerdi ki: "Yusuf ve zkardei Bnyamin babamza bizden daha sevgilidir. Oysa biz cemaatiz Babamz ak bir yanl iindedir." 9- "Yusuf'u ldrn ya da onu bir yere brakn da babanzn yz yalnz size kalsn. Bundan byle babanz yalnz sizi grsn ve sevsin. Ondan sonra da Allah'a tvbe Geri bu sz Yusuf'a Yakub (Babas) syler ama ayet Hz. Muhammed'e nazil olmutur. "Ak bir dmandr eytan insana"

Burada "Cemaat" veya "Topluluk" sz paralanma aamasna girmi kabileler anlamnda yorumlanrsa masal veya yk daha gereklik zeminine oturur. Hemen bilebildiimiz btn peygamberler Semit atalarndan ve torunlarndan ama daha ok paralanmaya henz geen komn gelenekli kk topluluklardan veya slalerden ka gelmitir. Yusuf ile kardeleri arasndaki elikiler bu paralanmann sosyolojik olduu kadar kiisel; psikolojik boyutlarn da kavramamza yardm eder... Kardeler; Yusuf'u bir kuyuya brakrlar; babalarna "kurt yedi Yusuf'u" diye bildirirler. smailliler kervan gelir. Yusuf'u kuyuda bulur. "Parayla satmak zere Msr'a gtrr." Msr'da hazine bakan olan Ktfir, Yusuf'u satn alp kars Zeliha ile birlikte Yusuf'u bytr ve eitir. Yusuf, bu barbar ve medeniyet elikileri iinde kiiliini gelitirir. Ryalarn yorumculuunda, yani hem kiisel hem de sosyal olaylarn gidiini kavramada ustalar; ne kar: 21- "Bir Msrl satn ald. Yusuf'u karsna dediki: Bunu iyi bakasn belki bizlere faydas ola, ya da evlat ediniriz. Bylelikle Yusuf'u Msrda iyi bir imkanla yerletirdik. O'na ryadaki olaylarn yorumunu rettik. Allah emirlerini - buyruklarn yerine getirir, ama insanlarn pek ou bunu bilmezler." Yusuf ok yakkl bir gen adamdr artk. Yusuf kiilikleri - ryalar yorumlama ustasdr. Ama kendini yorumlayp nefsine egemen olabilecek midir? imdi sra, kendi nefsinin snavdan gemesine gelmitir. Diyalektik gidi namluyu bu kez yusuf'a evirip Yusuf'u fuhu iin tahrik eder, Yusuf nefsine zor egemen olur; kadn arzu etse de cinsel ve sosyal yasaklara uyar:
149

24- "Andolsun kadn O'nu arzu etmiti. Eer Rabb'inin belgesini grmemi olsayd, O'da kadn arzu etmiti. Bylece fuhu ve ktl ondan dndrmek istedik. nk o tertemiz sekin kullarmzdandr." Yusuf bu nefis savan pek kolay kazanamayacaktr. Snav srer: Zeliha ve kocas Ktfir bu olayn kapanmas - duyulmamas iin ne kadar Yusuf ile birlikte sz birlii yapsalar da, Kent'teki kadnlar arasnda olay yaylr. Dedikodu bymemesi iin Zeliha kadnlar evine davet eder ve Yusuf'u bir frsatn bulup onlarn karsna karr. Dedikodu yapan kadnlar Yusuf'un yakkll karsnda arrlar, hatta meyve kestikleri baklarla ellerini yanllkla keserler ve Zeliha'ya hak vermi olurlar. 33- "(Yusuf) Rabb'im dedi, bana gre zindan, bunlarn beni davet ettii eyden iyidir. Eer onlarn tuzaklarn benden uzaklatrmazsan onlara meylederim ve cahillerden olurum." Yusuf bu fuhu talepleri karsnda zindanlara dmeyi yeler: Hz. Muhammed hadislerinde, nefsine hakim olmay ve ahireti dnmeyi yani sorumluluklarn (tarihsel grevini) yerine getirip vicdani huzura kavumann nemini kavramay aklla zdetirir; ahmakl ise srekli ayn nefis ve sorumsuzluk hatalar yaptklar halde Allah'a yalvarp yakaranlara yaktrr. Gnmzde bu cinsel saknma pek nemsenmeyebilir. Oysa nefsin en batak iki ucu vardr. Cinsel yasaklar inemek ve Komnc yasaklardan olan bencilie esir olmak. Her iki u da, gidie gre insar ruhsal-toplumsal hastalklara srkler. Ama cinsel yasaklar inemek veya cinsellii meslek veya eilim haline getirmek insan ve toplumu yozlatrr; retim ve yaratclktan alkoyar. Muhammed (ve atalar brahim - smail - shak - Yakup - Yusuf) zamanlar, cinsel yasaklar henz ok tazedir. Ne kadar medeniyete gei ve ry zamanlarnda, Sodom - Gomorra rneindeki gibi cinsellie eilim yani bastrlm yasaklanm olan eyin patlamas yaansa da; komn gelenekleri - kollektivizim - toplumculuk baskn bir gidi ald iin; yozlama, modern an ryn yaadmz gnmzde kyaslanamayacak llerde yzeyseldir; toplumda yaygnlamam ve ruhlarda derinlememitir; baz zengin kii ve zmreler iin de deneme dzeyindedir. Sodom ve Gomora aamas, tarihsel devrimlere uzak kalm kent medeniyetlerinin ryp kokuma aamasdr. Ve bu yok olan kentler nadirdir; sk sk rastlanmaz. Ama yine de antik adaki medeniyetlerin ry aamalarn sergileyen byk ibretlerdir... Bu yzden Yusuf'un .fuhu snav kmsenmemeli; elikten iradeyle fuhua ynelik bir eilimden saknmas, toplumculuk - temizlik, vefakarlk - nankr olmama ve grevine ihanet etmeme adna bir zaferdir. nsanolu farkna varamaz, uuralt kendi istediini yapmak iin binbir mazeret uydurur kendine; ama son durumada bir bakar ki retim - toplum - yaratclk - yeteneklerin gelitirilmesi yolundan sapvermi - hastalklar - yozlamalar yoluna girmi; geri dn iin i iten geivermitir... Zeliha'nn arzularna dier kadnlar da katlm olur.

150

Hz. Muhammed zaman, Fuhu davranlar, henz komnn zlyle birlikte patlamtr. 40 yana kadar dzenli bir insan yaam olan veya hi olmazsa bir ailesi olan ve daha ok lkc bir toplumsallk yaayan Muhammed iin, Fuhu eilimlerini yakalamak hatta toleransszca eletirmek; Yusuf suresine bu yzden ayrcalk veya zen gstermek doaldr. Hele drt kz babas olarak... Sonradan Muhammed'in saysz elerinin olmas da, cinselliin patlamas olmamtr; hastalkl yanslmalar olmaz. 23 yl genellikle tekilatlanma - islam yayma sava iinde, toplumsal sk balar ve ycelme iinde geer. Son yllar da; O'nun bu eilimi ok iyi anlayarak rgledii yreinin yufkalat olgunluk - hmanizm yllar olarak deerlendirilmelidir. Msr'dan hediye verilen cariyesinden olan son erkek ocuuna (ilk islam - Allah geleneinin kurucusu ve Kbe'yi ina eden Hz. brahim'den esinlenerek) " brahim" adn koymas ve 18 aylkken dier erkek ocuklar gibi lmesi karsnda coarak alamay yasaklad halde, kendisini tutamay, bir baka adan o'nun bu durumunu aklar. Cinsellie fuhua kaan eilimler, insan yaratclna engel olur. nsan iin retimden bakas yalandr. Cinselliini sevdii insanla normal yollardan yaayarak retim - yaratclk verimliliini arttrmas gerekir. Bu verimlilii artrmak yaratcln kalite sramalarna uratmak da cinselliimizi insanlatrmamza - hayvancl seviyelerden kurtarmamza baldr. Muhammed'in ayet ve hadisleri lnceye kadar srmekle kalmam, kalite atlamtr... Bu adan peygamber ayetlerdeki tleri, bilhassa nefis konusunda ne kan ayetlerdeki dersleri kendi yaamnda da snayarak kard gibi ayn zamanda kendisine de sk sk hatrlatarak tlemi ve bu tlerin dna kmamay sonuna dek nefsinde zorlamtr diyebiliriz. Muhammed zamannda Arap toplumu, henz tek eli aile biimine gememi bulunuyordu. Medeniyet ile birlikte tek eli aile sistemi oturumaya balar; miras meselesi gncelletike... Peygamber, bu aile biimi geliimi iinde ok eli bir yaam, yaad toplum kurallarna uygun olarak ve islamn tekilatlanmasna yarar olacak biimde yaamtr... Yusuf Peygamber'in "Nefis": Cinsellik ve iktidar snav ise bambakadr. in iinde bal bana tahrik: uuraltn tuzaklarla fieklemek vardr. Yusuf adeta cinsel eilimlerle kuatlmtr. Ama o bu ynyle ykselmek ve mesleklemek (jigololamak) yerine hapse girmeyi tercih eder: bretin keskinletii yer burasdr: Kur'an, toplumunu bu ynde eitmeyi uygun bulmutur.

33- "Gnlm akar onlara, toyluk dahi ederim. " "bence" zindan bunlarn istedii (fuhu) eyden daha iyi. Bunlarn isteklerinden - tuzaklarndan kurtar beni." 34- "Hemen Rabbi Yusuf'u yantlad ve onlarn tuzaklarn geri evirdi. O iitir o bilir." 35- "Sonra baz belgeleri - delilleri grdkleri - bildikleri halde (Ktfir ve adamlarna) Yusuf'u zindanlara atmak daha uygun geldi"... Yusuf ile birlikte iki yiit delikanl da zindana konmutu. Yusuf onlara islam dncelerini alad. Ryalarn yorumlad. Birisi asld. Dieri Hakan'n yannda hizmetkar oldu. Hakan yllar iinde ilgin bir dn bu hizmetkara at ve yorumunu sordu. Hizmetkar Yusuf'a geldi. Yusuf d yorumlad. Kral Yusuf'u yanna getirtti. D ve yorumu uydu:

151

43- "Kral dedi ki: "Ben dmde yedi semiz inek gryorum, bunlar yedi zayf inek yiyiyor. Ve yedi yeil yedi de kuru baak gryorum. Ey efendiler dm yorumlayabilirseniz yorun bana." nl rya yorumcular toplar ama bir trl dn gerek anlamn bulamazlar. Hizmetkar bu arada Yusuf 'u hatrlar ve zindan'a gelip ryann yorumunu sorar. 47- "Yusuf dedi ki: "Siz adetiniz zere yedi yl rn ekersiniz bitiinizi baanda brakrsnz, ancak yiyeceiniz az bir miktar alp gerisini depo edersiniz." 48- "Sonra onun ardndan yedi kurak yl gelecek ki tohumluk olarak sakladnz az miktar dnda o yllar iin nceden biriktirdiklerinizi yeyip bitirecek." 49- " Sonra onun ardndan bir yl gelecek ki, o ylda insanlara bol yamur verilecek ve insanlar o yl bol meyva skacaklar. Hayvan saacaklar." Bu yorum hem sosyolojik hem de psikolojik olarak Kral'n durumuna uyar. Yusuf'u yanna getirtmek iin arr. Ama Yusuf eski bir hesab kapatmadka tam zafer elde edemeyeceini bilecek kadar cesur ve uzak grldr: 50- "(Eli bu rya yorumunu Kral'a getirince) Kral "O'nu bana getirin" dedi. Eli yanna gelince, Yusuf ona "Efendine dn ve ona sor: ellerini kesen o kadnlarn amac neydi? (Bunu aratrp gerei ortaya karsn) phesiz benim Rabb'im onlarn tuzaklarn bilir" dedi. Kral kadnlar buldurup sorar ve gerek ortaya kar. Zeliha da suunu itiraf eder. Kral Yusuf'u zel dost edinir, O'nu bakan yapmak ister. Yusuf ekonomi bakan olmak ister; o gerekten toplumsal sorunlar psikolojisine dek kavrayan uzman grldr: 55- "Beni lkenin (Msr'n) hazineleri zerine bakan yap nk ben onlar iyi korur ve ynetmesini iyi bilirim" dedi. Yusuf vezir (bakan) olur. Ktfir eski vezir lmtr. Kars Zeliha ile Yusuf evlenir. Yusuf, tarmsal retimi arttrr ve ktlk yllar iin tasarruf ederek rn depolar. Ktlk yllar gelince btn evre kentler buday almak iin Msr'a gelmek zorunda kalrlar. Kenan kentinde oturan Yusuf'un babas Yakup ve kardeleri de Msr'n yoluna derler. Yakup, Bnyamin hari dier oullarn Msr'a gnderir. Kardeler Yusuf'u tanmazlar, Yusuf onlar tanr. Fakat bildirmez. htiyalarn karlar ama aralarndaki eski hesab da kapatmak ister. Birok dolayl olaylardan sonra Yusuf kendini tantr. Kardeler hatalarn kabul ederler. Aile Yakup ve oular ve Yusuf birleir ve her yanda biraz daha yaylr slam dnceleri... ykleri Hz. Muhammed'e kadar ulamtr.. Burada ok byk bir ders daha vardr: "nefis" gereklere ulamadka abuk umutlanr ve arabuk umut keser. Oysa tarihsel determinizm gidiinde umutsuzluk grecedir; daima bir zm vardr. Ona ulamak iin bilgi, bilim ve mcadele gerekir: 87- "(...) Allah'n rahmetinden umut kesmeyin yalnz kafir kavimler Allahn rahmetinden umut keserler." 16- NEML SURES "
152

Kutsallama prosesinde, gemiteki tanrlar ileri bitince hemen bir kenara atlp unutulmazlar; ss eyas veya sanat aletlerinde kullanlr. By - tlsm ta - kemii olarak kullanlrlar. Tapnakta kutsallatrlm toplum mallar olarak korunduklar kplerin kulp ve azlarnn eski totrem hayvanlarnn; arslan - kartal balaryla ekillendirilmi oluu sadece ss olsun diye deil, yabanc barbarlardan korunmas iindir. Zamanla bu anlay cin - peri - eytan anlayna doru evrim geirmitir. Zamanmzdaysa bu cinlerin insan psikolojisindeki uuralt kt fikirler olarak yorumlandna veya bu gre doru evrildiine baklrsa; nasl hereyin aslna dnd; yani taplan hereyi insann kendisinden, komn toplumundan ve kii beyninden baka hibireyin yaratmad gereine ularz. Bu aama, kutsallk prosesinin ba ve sonunu aklar. Tevrat ve Kur'an cinleri, eski gelenekle, kutsallk prosesinde, totemlerin ald ilk medeniyet zamanndaki gibi yorumlad. Smerlerde kutsallama gkselletii zaman totemler ok gerilerde kalyordu ve yabanc totem gelenekli barbarlardan saknld gibi yabanc totem sembolerinden de yle saknlp, korkuluyordu. Bu zamanla cin veya cin taifesi gibi ktlk getiren bir varlk olarak yorumland.

Kur'an'da yeri geldike grdmz ve greceimiz gibi cinlere, eytan kadar olmasa da ona yakn anlamlar yklenir. Hem ruhi hem de maddi varlklar olarak grlr.

17- "Sleyman'a cinlerden, insanlardan, ve kulardan ordular topland. Hepsi birarada dzenli olarak sevkediliyordu." srailoullarndan Davud Peygamber'in olu Sultan Sleyman da Kur'anda peygamber olarak anlr ve cinlerin - kularn dilinden anlar gsterilir: Cinler, Kular ve insanlar hepsi dzenli ordular halinde... besbelli ki bunlar totemli barbarlarla karm srailoullarnn ordusudur. nk Sleyman zaman srailoullar kentlemi ve medeniyete geip saraylamlardr. Bu evre barbarlar iinde de fetih ve g kazandklarn gsterir... Ve Sleyman, gney ticaret yolu zerinde; Umman'da eski Irak medeniyetinden beri koloni tohumu olan "Seba" Kentii ve "Seba Melikesi Belks" ile ilikiye geerken, gney Arabistan'n "Ebabil Kular" biiminde efsaneleerek ayetlere gemi ku totemli barbarlaryla, Filistin'den deneylenerek yapt gibi, anlar. 20- "(Sleyman) Kular Tefti etti. Dedi ki: "Neden Hdhd gremiyorum, yoksa kayplardan m oldu?" 22- "ok gemeden Hdhd geldi: "Ben, dedi, senin grmedigin bir ey grdm ve Seba'dan sana gerek bir haber getirdim'

24-" O'nun ve kavminin, Allah' brakp gnee secde ettiklerini grdm. eytan, onlara ilerini sslemi de onlar doru yoldan evirmi bu yzden yola gelmiyorlar." Ve Sleyman Hdhd ile Seba Melikesi Belks'a bir mektup - haber gnderir.

23- " Ben onlara hkmdarlk eden bir kadn buldum, kendisine herey verilmi ve byk bir taht var."

153

Seba Melikesi, hediye ile yant verir. Karlkl g gsterileri yaplrken, Sleyman hep iyikt cinleri: totem bayrakl barbar kabileleri kullanr... Ve Seba Melikesi srailoular tarafna dndrlr. Bu Filistin tefeci bezirganlnn daha sa'dan 900 yl ncelerinde gney ticaret yolunu kontrol altna alma giriimlerinin efsaneler karanlnda kendini gsteren lmsz belgesidir. Tevrat, Hacer ve smail'i Kade ve Beereba'dan aalara indirmedii gibi Seba Melikesi yksn de slam mitolojisi gibi byle apak ayrntyla anlatmaz. Sebep? slam, gney yolunun nemini sezer ve brahim - smail ve Hacer'i bu yol zerine indirir, Kabe'yi kurdurur ve Hicaz Arablarnn atalar yapar. Sleyman' da Umman ile al-verite gsterir. Tevrat bunlar kukulu brakr. Gney yolu, Hacer - smail - Kabe sansrldr. nk o yol boyuna gelimektedir: Tevrat, Yakup ( srail) ve oullar zamannda ..1700 lerde bile smaililerin; smailden geldiklerini syleyenlerin kervanlarndan sz eder. "Ve ite Gilead'dan smaililerin bir kervan geliyordu. Onlarn develeri baharat - pelesenk ve mr ykl idi ve Msr'a indirmek iin gidiyorlard." "Ve Yusuf'u lsmaililere yirmi gme sattlar. Ve onlar Yusuf'u Msr'a gtrdler. " (Tekvin 37 nci Bap) Hicaz halk en eski alardan beri byk kervanc smailoullarndan olmakla tannr. Baharat - Sakz - Ta ileri Umman veya kzldeniz yolundan Basra Kzldenizi ve Hindistan'dan salanabilir. Gilead ise Filistin sahillerinden uzakta douda Suriye - am kervanyolu zerindedir. Hicaz bezirganlarnn en kolay alagelinmi yoludur. Ama Tevrat bunu belirtmez. Gney yolu sansr kendiliinden iler. Belki orta yol yararna Gney yolu'nu tkamak eilimindeki byk Irak - Msr medeniyetleri yznden bu sansr glenmi aralarndaki rekabet artm olabilir... *** 75- "Gkte ve yerde gizli hibir ey yoktur ki apak bir kitapta olmasn."

74- "Ve Rabbin elbette onlarn ilerinin gizlediini de aa vurduklar eyleri de bilir"

Kutsallama prosesi gkleri tutar tutmaz, krallklarn ve yapaca ilerin gklerden indirilmesi bildirilmesi, daha ilk Smerlerde bile olaan ilerdendi. Su yolcunun olu Sargon'un imparatorluu zamannda bu gksellik iyice benimsenip hazmedilmiti ve yaygnlamt. Ondan 200 yl sonra laga Kral, tpk peygamberler gibi rya ile tanr bildirisini alr: Yaptraca tapnan planlaryla birlikte nasl yaplacan bildiren yazlar, gkte tanrlarn ellerinde yazlar ve emalarla ta tabletler halinde belirir. Demek en az 3000 yl nceden gkselleme prosesi her eyin gklerde, ancak ok tanrlar (her iin bir tanrs olacak kadar ok tanrlar) elinde yazl bulunduuna kanaat getirebilmitir. (13)

3000 yl sonraki peygamberlerin bunu tek tanrya indirgeyip defterminizme yaklatrmas prosesi birkez baladktan sonra zor bir dnce sentezi deildir. Asl mesele bunu tarihsel devrim greviyle meczetmelerdir ki yaratclklar oradadr. Ve her tarihsel grev ister istemez
154

kutsallatrma prosesini veya gksellemi tanrlar etkiledii (oaltt azaltt) gibi kalitelerini de etkiler. Tanrlar tektanr'ya doru azaldka ok tanrlarn grevleri tektanrya yklenmi olur. Ama kukular gelitike tarihsel grevleriyle tektanr grevlerini alglaylar da deiir. Onlar da grevleri iinde yeniden ve yeniden doay ve toplumu birbirlerine katarak hereyi her admlarnda dnp gelitirirler. Ve o ok tanr grevlerinin tektanrda tekellemesi gerekte determinizme yaklama olduunu bilmeden bulurlar ve gereklere biraz daha yaklam olurlar. Hz. Muhammed'in 3000 yl sonraki "Levhi Muhfuz" gklerde gizli ak hereyin yazl bulunduu kitap; Allah'n gizli bilimi: Gayp'lar bilme kitab; elbette bu gidi iinde, ana Irak medeniyetindeki oktanrc Levhi Mahfuz anlayndan kalitece farkllamtr. Ayn temel gelenek, medeniyet - barbar devirdaimleri (helezonik) geliimleri iinde adm adm ilerleyerek Muhammed'in tarihsel grevi iinde, boyuna ayetlerle izlediimiz llerde determinizme yaklam olur. ok bilmi uzmanlar, " nsan" geliimi gibi tarihin gidiini (kanunlara uyuunu) kavrayamadklar iin, hereyi bir "Smer" byleniine balarlar. Smer kim? O'nu grdk onun temelindede "barbar"larn tarihsel devrimleri yani yine insan ve insan'n rmemi z yatar. Smer de nce bir barbar: lkel bir komndr. Ve dier insanlarla protosmerlerle harman olmutur. nemli olan demek ki gidi kanunlardr; Irk medeniyet - barbar tek balarna hitirler gidi kanunlar iinde hepleirler veya Smer gibi ad alrlar. imizi abartrken Smer veya u bu isimleri olduklarndan farkllatrarak gz boyamasna gerek yoktur. Gerekler daima en kutlu olandr.. Beenmediimiz peygamberler veya her namuslu dnr bilerek bilmeyerek daima o'nu aramtr ve arar arayacaktr... 78- "Allah'a tevekl et, nk sen apak gerek zerindesin." Elbette o "gerekilik" gnmz bilimlerinin ulat gereklerle kyaslanamaz; ama "saduyu" diye nlenmi gerekleri aratrma ve sezme yetisi: binbir olay die vurutan ve determinist seziyle ulama abasndan gelir. Ve bu karsz satlksz "saduyu" denen determinizme: gereklerin gidi kanunlarna ulama abalar modern uzman bilimlerinden, ok daha fazla btnlkl bir deneme - dnme abas olduu iin gidi kanunlarna onlardan daha fazla yaklar. Bu ibret alnas zerinde ayrca durulmas bir metafizik dnce geliimidir. 88- "Dalar grrsn de onlar donmu sanrsn oysa onlar bulutun yrmesi gibi yrr. Bu hereyi iyi yapan Allah'n yapsdr. Bu gibi ayetleri sadece kyamet tasvirlerine balarsak yanlrz. Bu anlatlarda peygamber'in doa ve toplum olaylarn birbirine katarak gereklere: yzeysel - metafizik anlamlarda deil, skolastik de olsa bir tek yorum btnlne; gidi kanunlarna ulama abas vardr. Dalarn yry apak, dnyann dnyle balantl bir yanlsamadr: Bulutlar rzgarlarla hareket eder, ama dnyamz da dnd iin dikkatle baklrsa durgun - rzgarsz havalarda bile bu hareket belli olur. Peygamber merakl gerek ve yenilik dkn gzleriyle bunu defalarca izleyince anlam olmaldr. Ayrca takre de ate kre mama zerinde hareket halinde olduu biliniyor. Belki bu bilgilere benzer bilgiler de peygamberce akla yakn gelmi ve benimsenmi olabilir... Ama ne olursa olsun gereklere ulamak, hatta gidi kanunlar y155

nnde dnce gelitirme eilimi, bu tr ayetlerde ve hemen hemen her ayette kendisini gsterir, bu tr abalar, determinizmin Antik a'da Allah: kutsallama prosesi iinde geliiminden baka bir ey deildir. nk batan beri akladmz gibi insann hemen hemen ilk dnme mekanizmalarndan birisi kutsallatrma prosesiyle birlikte olumutur. Komn oluurken cinsel yasaklarla birlikte kutsallama prosesi ortaya km saylabilir. phesiz ki ondan ok nce beyin vardr. Beyindeki bilin - alt bilin: yasak ve toplumsallk ztl totemizm ile kutsallamaya kaym ve beyine adeta yapp kalmtr. Gerekleri bulma gelitirme: bilim veya determinizme ulama abalar da ister istemez bu kutsallamann iinde ona bal olarak gelimek zorunda kalmtr. Peygamberlerin ve Muhammed'in dnce sistemi bu gidi iinde kavranabilirse, o yerli yerinde olduu gibi deerlendirilebilir.

90- "... yaptklarmzdan baka bir eyle mi cezalandrlyor sunuz? (veya dlleniyorsunuz)"

Her toplum ve kii iinde bulunduu retici gler gidiine uyar; o koulara gre iyilik veya ktlk iinde olur; dl de cezas da bu gidile olur. Bunu determinizm: her kanaldan gidi kanunlaryla ayarlamtr. Bu yzden toplum ve kii iinde determizim diyalektik iler: Koullar determine eder; toplum ve kii koullarla bouur, ama son durumada temelde gidi kanunlar hereyin stnde olduu iin insan onlar kavramak ve ona uymak zorunda kalr. Uyuncaya dek onunla arpr: dllenir ve cezalanr. Peygamberlerle: determinizmi szcleriyle uyarlrlar... Ayetler, dikkat edilsin hep bu merkezde dner durur; demek peygamberlerin gerek ak - dorucu bal yalan bilmezlii - doru iffetleri kuku gtrmez. Onlar gerekten alarnn elileridirler. 17- "YNUS SRES " Kur'an, Allah'a vgyle - selmla - alkla saygyla - korkuyla, kutsallatrmayla ykldr. Hz. Muhammed, son peygamber olabilecek kertede mistik de olsa yine ayn llerde determinizme daha da yaklar.. Bilin, bilimsel bilince ykseldike, mistisizmin byk bulutlar tamamen daldktan sonra bile; doa ve toplumun, tarihsel determinizmin, belirlendirici binbir koldan ak karsnda bilimsel bilinli insan bile, tarihsel determininizme kar, tpk Hz. Muhammed'in ve Kur'ann Allah'a kar besledii saygy sevgiyi vgy alk hatta korkuyu iinde duyup beslemeden geri duramyor. Antik insanlarn bilhassa onlarn en bilinli gerek nderleri olan peygamberlerin Allah'a kar olan bu duygular, bugnk tarihsel determinizmi bilince karm insanlarn veya nderlerin, tarihsel determimizme kar olan duygularna paraleldir ve benzerdir. Bundan yeterince ders alnm, hatta bunun zerine gidilmi deildir. Kur'ann ayet ayet satr satr irdeleniinden ortaya kan en byk derslerden birisi de bu olmutur: Allah'n ve tarihsel deteriminizmin paralellii ve peygamberlerin uuraltlarndaki gerek - doru - insan ve doa (Tarihsel Determinizm) sevgisi ve saygs... Peygamberler, doay ve insan geleneksel "Allah" sistemiyle yorumluyorlard: Szlerinde ve davranlarnda her an Allah sistemi din vard; ancak yaanan doacl ve insancl akn zenginliiydi gerek olan. Allah sistemi de gerein bu zengin - artc byl aknn kavra156

namayndan (bilgilerin - bilimsel bilincin) henz yeterince gelimemi, tersine din sisteminin bilin yerine geiinden ve gelenekcil bugn de srdrlebilmesinden g alyordu. Bu durumda bilinen geliimi, doacl ve insancl geliimin bilimsel yorumlar bilin altna bastrlm ve Allah sistemine uydurulmu oluyordu. Dinsel bilin kabuu ile bilimsel gerekler ayn eyler deillerdi. Determinizm altbilinten her yandan bilinlenmeyi gelitirirken din kabuunda ifadesini buluyordu. . Aslnda Allah sistemine kar beslenen sayg ve sevgiler, gereklere - doacl ve insancl aka besleniyordu. Ama yorum iktidar dinin (Allah sisteminin) idi. Determinizm ve bilimsellik o din iktidarnn altnda ona uymak zorundayd ve bilinaltnda bastrlm olarak gelimek zorunda kald.

te hi olmazsa bugn; bilimsel bilincin en ok gelitii doann ve toplumun temel kanunlarnn kefedildii amzda olsun, artk peygamberlerin, zellikle Hz. Muhammed ve Kur'an'n gelikin yorumlarndan ders alarak onlarn bilin altlarn aydnlatma denemesini yapabilmeliyiz.

Hz. Muhammed (ve Kur'an), tpk bir tarihsel maddecinin her an skolastik ve metafizik manta kar sava vererek diyelektik yorumu gelitirmesi ve tarihsel maddecilii vmesi onu ykseltmesi gibi, her an Allah' yceltip kutsallatrrken de, aklndan onu bir saniye olsun karmayarak yeni yorum sistemini (Allah') gelitiriyor, yaygnlatryordu. Burada "Allah" veya "Din" szcklerine fazla nyargyla taklmadan Kur'an'n veya Hz. Muhammed'in aslnda neyi anlattna (geree) nem verirsek Allah ve Din kutsallnn nasl hangi gereklerle domu ve gelimi olduunu daha toleransl kavrayabiliriz. Kur'an en zetle unu kaleme alr: Arabistan Barbarlnn Mekke ve Medine kentlerinden medeniyete (snfl topluma) orijinal geiini anlatr.

Ancak bu anlat, Allah - Peygamber iyilik - doruluk - yalan bilmezlik ve hemen her konuya yaylm yklerle oka kart ve dallanp budakland iin asl z anafikir Allah'n glgesinde kalm olur. Deyim yerindeyse kk tohum, kendi iek ve yapraklarnn gzelliinden seilmez olur.. Daha dorusu, asl zn kkn vahi menekenin gl yumru kk gibi, topran derindeliklerinde saklar. Bu Allah saygs ve sevgisiyle glgelenip bastrlm bilin altnda ileyip duran determinizimdir. O ise, Arabistan Barbarlnn (ilkel snfsz toplumunun) medeniyete (snfl topluma) orijinal gei diyalektiidir. O temel kanun, bu birikimlerden sonra bni Haldun ile ilk bilimsel bilin ifadelerine dnebilecektir. Hz. Muhammed bu tarihsel grevle davranr. Her an bunu iliklerine dek hisseder. Tarihsel grevi o'nu her an iliklerine dek her titretite o Allah' hatrlar ve gelitirir. Olayn kendisi dank ve glgede bilin altnda (Allah basks altnda) kalr. Biz sure ve ayetleri yorumlarken hep bu ayrd yapmaya asl gerei su yzne karmaya altk. Ve baka bir gerekle karlamadk.
157

Yunus suresi de, baka sureler gibi Allah'a yaplm vg sayg ve sevgilerle ykldr. Ama bu kuru bir vg deildir. Arap bezirganlnn ve barbarlnn komn geleneklerini hie saymadan onun kollektivizminden ders alarak medeniyete (snfl topluma) gemesini tletirir ok tanrc - karc - gndelik eilimlerini de tek tanrc Allah'n kollektivizmiyle korkutarak trplemek ister: 7- "Bize kavumay umut etmeyenler dnya malyla honut olanlar, onunla rahat ederler, bizim ayetlerimizden gaflet edenler.. " 8- " te kazandklar ilerden tr varacaklar yer atetir!"

Her an kii mlk - kii kar dnen ve yapanlar, Allah'n kollektivizminden - paylamaclndan yani toplumculuktan uzak derler ve bu onlar son durumada vicdani ve maddi azaba srkler. Her an Allah' yani doay ve toplumu onlarn gidi kanunlarna uyumu dnenler belki, kii mlknn revata olduu alarda zaman zaman kt durumlara derler ama son durumada bunlar vicdanen huzurlu - bedenen salkl ve sevilen insan olarak toplumcu kalacaklar iin kazanl onlar olacaklardr. Kur'an daima bu gerei ylmadan usanmadan vurgular. Hz. Muhammed, bunu bata kendisine ve toplumuna neredeyse her ayetle hatrlatmadan yapamaz. te Hz. Muhammed'in ve Kur'an'n korkusu ve abas budur: 13- "Sizden nce nice nice uluslar yok ettik... " 14- "Sonra onlarn ardndan yeryznde sizi onlarn yerine hakim kldk ki nasl davranacanz grelim." O aa dek batp - kan medeniyetler (snfl toplumlar) gibi olmamak onlardan ders alp kurmaya altklar medeniyeti daha uzun mrl klmak. Nasl? Hz. Muhammed ve Kur'an daima bu iki eyi bir arada koyarak ilerlemitir: Allah'n yceliini her an hatrlama ve hatrlatma - benimseme ve benimsetme (ne iin?) O'na uyum yapmak yeteneini gelitirip eskilerden daha uzun mrl bir medeniyet kurmak ve gelitirmek iin. Tabii ki Allah'n doacl ve insancl kollektivizmine (tarihsel ak'a) uyum yapmak kouluyla.

te Hz. Muhammed'in ve Kur'ann korkusu ve abas (anafikri) zetle budur. Ve bu yzden elinden gelse her ayete bile bu z sdrmaya alr.

Tabii ki bunu bilinaltyla sezer, ve o an gelenek grenei olan, bilin yerine gemi Allah sistemi iinde yapar. Ancak ileride greceimiz gibi bu bilimsel bilince yakn keskin sezilerle dolu bir bilinaltdr. Bu yzden Hz. Muhammed'in Allah kavray ok zengin bilgilerle donatlm ve sayg sevgisi inanc da bu lde artmtr.

Tpk bugnk btn "evrim" kurallarn kabul edip de son durumada her eyi Allah'a balayan klasik bilim adamlar gibi...

158

O her zaman, skolastik - mistik Allah sistemini (geleneksel skolastik ideolojiyi) gereklerle bezeyerek daha ok doacl ve insancl determinizme sokmaya alt. nk iinde bulunduu a bunu o'na sunmaktan geri durmuyordu. 49- "Onlar derler ki "gerekseniz ne zaman bu vait?" diyesin ki: "kendim iin, ben Allahn diledii bir eyden baka ne bir zarara ne de bir kra sahip olurum. Her mmetin belli bir zaman var. Ecelleri geldiinde, ne bir saat gecikir ne de ne geerler." Hz. Muhammed, peygamber olduu iin kendini kayrmay dnmedi. zellikle kendini kayrmamay, doann ve toplumun kanunlarna (Allah'a) uymay kendisine balca prensip edindi. Hep bunu baarmaya, iyi bir "kul" olmaya alt. Her ayette bunu bata kendisine hatrlatmaktan ylmad. Ama o da son durumada sadece herkes gibi "Turhall bir hall" insand. Ve herkes gibi sade bir insan olmay sevdi. Dnd gibi yaad... 94- "Sana indirdiimiz eyden phe edersen, sor senden nce gelmi olan, kitab okuyanlara, sana hak gelmitir. Allah katndan; sakn phe edenlerden olmayasn." 95- "Sakn, Allahn ayetlerini yalanlayan kimselerden de olma; imdi ziyan grenlerden olursun." 97 " Onlara btn ayetler gelmi olsa bile, ac azab grnceye kadar inanmazlar." Peygamberliini bilse yaasa herkesi kendisi gibi bilmekten geri duramad. Turhalk bir hall herkes gibi bir insan olduunu sezdi ve buna deer vererek ilerledi. Bunun iindir ki ayetlerini hadislerini (gelmi gemi peygamberler gibi ann verilerini derleyerek) grlmemi llerde zenginletirdi. Tereddde dtnde kendisine ve mmetine daima hatrlatmaktan usanmad.

"Turhall bir hall" herkesi kendisi gibi bilmek phesiz ki kendi iinde azmsanmayacak eksiklikleri ve yanllar tar. Sosyal snf ayrdlarn - zmre ve kii farkllklarn semek yetmez. Bilim llerinde bu giderek kaba kalr....

phesiz ki herkes "Turhall bir halldr." Ama yine biliyoruz ki hi de "bir hall" deildir. Herkii ayr birer nansla ykldr. Yaadklar sosyaliteyle ayr ayr zellikte kendi balarna sosyal kiilerdir. Ama yine de ayn sosyal yapnn ayr ayr kiilikleridirler. Bu ne demektir? Burada her trl "sosyal" yuvarlak laf konuyu aklamaktan ok kartrr. nk sosyal yap giderek her blgede ve her ada deiir durur. O halde halkn binlerce yldr deneyerek syledii "Turhall bir hall" ve benzeri szlerin hi bir kymeti yok mudur? Tersine bugn bilim ile bakldnda bu szn deeri daha iyi anlalmaktadr. Burada sadece ana fikre iaret edip geeceiz. nsan toplumu, komn temellerinden kalkarak o temellerde alp kapanarak - kendini yeniden reterek geliir; o temellerin dna kamaz. Bu yzden her kii ayn temellerin genellii iinde ayn beyin - ayn beden anatomisiyle dnyaya gelir ve
159

Ancak diyalektiin artc elikisi, braktk ham kafalar, "benim" diyen beyinleri bile aldatan elikisi buradadr:

benzer eitimlere ihtiya duyar. Sosyal snflar ve zmmeler ne denli ayrlklar gsterseler de ayn temellerin farkl yansmalarndan baka birey olamazlar; tpk ilerinde tadklar kiiliklerin ayn temellerin farkl insanlardaki yansmalarndan ibaret olduu gibi. Bu genellemeyi somut olarak doa ve toplum kanunlar olgunluunda kavradka peygamber alak gnlln kavrayabilir ve uygulayabiliriz. Bilinle uygulama deyince akla bu gelir.

Ama bilin denen ey de gkten inmedi. O temellerin toplumu ilerken yaratt en youn kendi yansmalaryla, kendisini ifade edebilecek keskin sezili beyinleri ileyerek kendini anlatabilecek eliler (bilinler) haline getirdi. te bu gidii sezenler - olabildiince ann aamasn rebilenler - bilim kanunlaryla ortaya koyabilenler ve buna uyum yapabilenler antik ve modern peygamberler veya ncler - liderler oldular. Burada sadece - yaln anlamnda basit "Turhall bir hall" insan olmakla peygamber veya lider olmak denli yceltici kutsal olmak yaman elikisi, diyaletiin her ada insanln gzne bakarak ilettii trajik bir oyundur. Bilince karlmas drter bekler durur. Ne yazk ki diyalektiin her zaman bu oyuncul gidileri yerinde ve zamannda hemen hemen hibir zaman yeterince kavranamam ve tarihi gidiin doum sanclar yeterince lmlandrlamamtr. Kendilerine peygambercil nclkleri yaktran nice birlikler halklarndan (o basit turhal bir hall insanlktan) koparak yar tanr despotlar haline gelmilerdir. Gerek peygamberler ise Allah'n gerek elileri olduklar halde veya yle olduklar iin basit turhall bir hall insan olduklarn hibir zaman unutmayarak (halktan - halk gibi hem de en yoksul ve en yozlamamlar kadar ileli yaamaktan eref duyarak) sonsuz hogrl demokratlar olmulardr. Hz. Muhammed'in bir lokma bir hrka hasr zerinde - kerpi mescidde ve bir ka hurmayla yetinmesinden kendisini maln mlkn davasna adamasndan daha fazlas udur: en olmayacak insan bile yola getirme abalarndan ylmaydr. (tkenmez hmanizmidir).

Kur'andaki (ayetlerdeki) sk sk u yaknma bize o'nun ne denli insancl duygular iinde bulunduunu fazlasyla anlatr: 97- "Onlara btn ayetler gelmi olsa bile, ac azab grnceye kadar inanmazlar"

Demekki nice kt huylulardan, nice yola gelmez dnya mall peinde koanlardan bile nice umutlar beslemi, insanlardan yz evirmemi, onlar sonuna dek ikna etmekten ylmam ki en sonunda o deneylerden sonra acyla anlam ve onlar diyalektiin ac azaplaryla yola gelmelerine (Allah'a) havale etmitir. Neden kendisinden bu denli uzak gibi duran kiicil karlara gmlm insanlardan bile umudunu kesmez? Umut kesmedii insanlar, elbette Ebu Sufyan bezirganl deildir. Tersine l bedevileridir, Bedeviler bedevi (komn insan) bile olsalar, onlar medeniyete - tefeci bezirgan - kii mlk
160

ilikilerine zlmektedirler. Bunu kendi tecrbelerinden ok iyi bilir. Kendisi de bedeviler iinde yetimi zenginlii - yoksulluu da bir arada iliklerine dek yaam ve daha uzun mrl daha toplumcul medeniyete geii nce kendi iinde - sonra toplumu iinde kurmaya girimitir. Kendisi bunu baarabilme yoluna girmise neden bakalar hele l araplar baarmasn? diye dnr. 94- "Sana indirdiimiz eyden phe edersen, sana senden nce gelmi olan kitablar okuyanlara sor, sana hak gelmitir. Allah katndan; sakn phe edenlerden olmayasn" Ve kendisine de aka Allah'n azabn hatrlatmaktan saknmaz: 95- "Sakn Allahn ayetlerini yalanlayan kimselerden de olma; imdi ziyan grenlerden olursun" Peygamberlerin kendisi bile dara - zora dtke kendi ayetlerinden tereddde debilirse; bakalar haydi haydi srt evirebilir, zor ikna edilebilir... nk "nefis" diyerek sezdii insan beynindeki her trl alk, bilgisiz ve doymam bilince karlmam olarak kaldka belalarn - irkinliklerin en beteriyle uslanmak zorunda kalr. Peygamber bunu sezdike srekli kendini doyurmaya - slah etmeye bilgilendirmeye alr bu alandaki savan her eyden stn tutar. Bunu da Turhall bir hall insanlarla dp kalkarak - sadeleerek baarmaya alr: "Nefisle mcadele btn savalardan stndr". Her sava kazanabilirsin ama nefisine yenilebilirsin. te o zaman btn yarattklarna o derecede glge dm olur. Peygamber bunu ibretle sezmi ve bu sava da kazanmak istemitir... Nefis: Cinsel ve toplumsal alklarmzdr. Onlar dizginleyemeyen son durumada bakalarn madeden ve manen ezer - smrr. Ve sonunda bunun cezasn da eker... Peygamberin ince ince sezdii ve kendisine ve herkese hatrlatmaktan ylmad ey en derinde budur aslnda. nk kendisinin bile yer yer zaman zaman tereddde dtn elleriyle tutup yakalar:

Ama bunu somuta bilemez. O sadece grnen smr ve eziye kar kar. Fakat o kaba sosyal snf smr ve ezinin altnda en derindeki bu hayvanla en yakn yanmz da gzard etmez. Yeri geldiinde greceiz, nefis ile ilgili kuku ve tleri o hep ilgin biimde gnmz artracak ipularn tar. nk o'nun iine girdii a tpk gnmze paralel, tefeci bezirganln Evren adr. Gney Ticaret Yolu aldka, Evrensel Tefeci Bezirganlk a da almaya balar... Hz. Muhammed'in zaman da kiilerin biraz daha toplumdan kopuup kii mlkne batt, bir evren ann grlmemi almlarna kap ald bir zamandr... Antik tarihin orta ve kuzey ticaret yollar tefeci-bezirgan medeniyetlerin leleriyle tkanmken slamiyet Gney (Umman - Hindistan) Ticaret Yolu'nda younlaarak tkanan pazarlar aar ve kii mlknn bezirgan aamasn evrenselletirir.

161

slam Medeniyeti Antik an sonunu mjdeler: Sonun balangc olurken tefeci bezirganlk evren lsnde yaygnlar ve tarihsel devrimlerin sonu gelir. Kii mlk grlmemi llerde azgnlar. Gnmz finans kapitalizmi de benzer bir a iler. Bu iki a birbirine paralel ve benzer olmakla birlikte Antik a Modern an temelidir. Modern a o Antik a temellerinden kp gelir. yani gemi gelecei iinde saklayarak doumunu yapmtr. Dahas hepsi toplumun temel kanunlarnn almlarndan geliim bulur, paralellik ve benzerlik o bir tek temelin kendini yeniden ve yeniden retiinin kanlmaz sonucu olur.. Bu yzden Hz. Muhammed'in (ve Kur'ann) kii ve nefislerden sk sk sz ap yaknmas tesadf deildir. 108- "Diyesin ki: "Ey insanlar, Allah katndan size hak geldi, doru yolu tutan kendisi iin tutar, saptan kimse de kendi zararna sapar; ben de size vekil deilim." 109- "Sana vahiy olana uy, Allahn hkm gerekleene dek sabreyle, odur hayrls yarglayanlarn."

18- "HD SRES " Hz. Musa ve Hz. sa Peygamberler de "Kii"lerin "Kii mlk" eilimli szldanmalaryla belki daha fazla karlamlardr. nk onlarn iinde yaadklar toplumlar (genel alar bakmndan olmasa da) zel ve yerel olarak snfl toplumun kii mlk bataklna fazlasyla batm - bulam bulunuyorlard. Hz. Musa, Hz. Muhammed'den ikibin yl nce, henz tefeci - bezirgan medeniyetlerin lokal aamada bulunduu bir ada yaar. Fakat lokal olarak Msr medeniyeti ve Musa'nn topluluu yakndlar, kii mlk'ne Arabistan'dan ok daha fazla bulamlardr: Msr'da klelemi yahudiler, Yakup ( srail) oullarnn: Hiksos medeniyeti artklar olmaldrlar... Hz. sa zaman da, Hz. Muhammed'den 6-700 yl nce, yine antika medeniyetlerin henz ktalar aras a almam olmasna karn; lokal olarak Hz. sa toplumunun veya Filistin yahudilerinin binlerce yldr kii mlkne bulam - kiisel kar ve psikolojilerde gelimi olduunu biliyoruz. Filistin, ticaret yollarnn drt yolazdr. Oysa Arabistan Araplar, tefeci - bezirganlkla binlerce yldr tanmalarna karn, ilek ticaret yollar zerinde bulunmadklar tersine sapa gney ticaret yolu zerinde bulunduklar iin, henz medeniyete kent'ten gemek aamasna girmi Bedevi ounluudur. Ama Arabistan dndaki btn dnya hemen hemen bezirgan medeniyetlerle dolmutur. Veya hi olmazsa Arabistan tefeci - bezirgan medeniyetlerle kuatlm durumundadr. Ve islam medeniyeti btn ticaret yollarn ve medeniyetleri birbirlerine aarak evrenselletirecektir:

162

Yani Hz. Musa ve Hz. sa toplumlar, daha ok yerel olarak, Hicaz toplumu ise daha ok evre bezirganlndan etkilenerek gelimilerdir. Bu yzden yer yer ayetler kendini gsterdike bu gerekliin de zerinde durmaya alacaz.: 9- "Biz, insana katmzdan rahmet - iyilik tattrr da, sonra onu alrsak ondan, hemen umudunu kaybeder ve iyilikleri unutup nankr olur." 10- "Biz insana skntdan sonra nimetler verirsek: "artk benden sknt kalkt" der; o marktr, ncdr."

"Hd" sresinin bu ayetlerine benzer ayetler kur'anda sayszdr. Bunlar bildik tandk, allm szler olarak hemen atlanmaya aktr. Ancak bu doal - normal karlanveren kii zelliklerinin, gnmzden 1400 yl kadar nce nemle - heyecanla, zerinde durulmas dahas bu zelliklerin toplumculatrlmaya allp tedaviye kalklmas normal olaan - sradan saylmamaldr. Bunun zerine yeterince gidilememitir. Oysa her sosyal allerjinin kkeninde bir sosyal yasak bulunabilir ve bilince karlmadka ve sosyal ortam ortadan kaldrlmadka insan da toplumu da hasta edebilir. Burada sadece konumuz asndan iaret ediyoruz: Kur'an'n dikkat ektii bu "nankr" ve srekli isteyen "mark" ve "gnc" zellii; insan toplumunun temellerinde yeralan retici gler kanunundan kaynaklanyordu. Bu cinsel ve sosyal yasaklarla dinamitlemi bulunan reyimsel ve retimsel alklarmzd. Teknik retici gc bunlar sreklileen dinamizmiyle ateliyordu. O bilinlere kmadka ve toplumca dzene sokulmadka nne geilemez bir g halinde akar giderdi. Arabistan toplumu komna medeniyete (kii mlkne) zlrken gzler bu ynde kamam, alklar hrslara brnm akl bu ynde metafiziklemiti. Sadece kazand kanacaca ile ilgileniyordu; kaybedeceklerini gremiyordu. Daha toplumcul eilimli olan peygamberin bunu yakalamamas ve kayglanarak zlmemesi elde deildi. Ne are ki peygambercil hi bir t ve ayet bunu nleyemezdi. Nitekim o ada engelleyemedii gibi modern ada da hi bir bilim hatta devrim bunu nleyemedi. Akacak kan damarda durmad. O ancak kendi kanunlar iin kendi dengesini ve zmlerini bulmak kendisini yeniden retmek zere akmak zorundayd. Bilim bunu bilinlere karabilirse bu kanunlara uyum yaparak insan toplumunu zararlardan kurtarabilecek zmleri retebilir ve doum sanclarn lmlandrabilirdi. Ve bu da yine o aka bal bir verimlilik olabilirdi. Hz. Muhammed kendince bunu sezmi ve hem kiinin hem toplumunun mutluluunu genel olarak daha toplumcul bir medeniyet sentezinde bulmutur. Bu yzden de slm medeniyeti

163

bir ok medeniyet bat klaryla da olsa en uzun mrl medeniyetlerden olabilmitir: ki hala kalntlar reformcu ve devrimci krizlerle yaamaya almaktadr. 11- "Sabrederek, yararl i grenler, byle (mark - nc) deillerdir, onlar iin ba var, hem de byk sevap var." Kur'ann hemen neredeyse her ayetinde bu sitemler ve toplumculuk tleri ve emirleri vardr. Bata peygamber olmak zere btn ekirdek tekilat bu emirlere uygun davranacak komn geleneklerini tadklar iindir ki kurduklar medeniyet kii mlkiyetinin yozlatrc ve ldrc etkilerinden uzunca mddet uzak tutulmutur. Arabistan islam medeniyeti yozlap kse de; islmiyetin bu toplumcu zelliklerini tayan evre barbarlarn (Trk - Krt - Pers - Arap - Berberi - Mool - Kafkas kyllerini oban veya askerlerini) bulduka islam medeniyeti bu yeni barbarlarca yeniden dirililere (rnesanslara) uratld ve mrn 625'ten 1920'lere Osmanl mparatorluu'nun kne dek 1500 yl uzatabildi. Dahas hala insanln gnlnde (bezirganca kullanlar dnda) hmanist hatta devrimci dalgalanlarla yaamaya devam ediyor... 15- "Dnya maln, dnya ssn kim isterse, veririz onlara biz ilerini, hi de eksik verilmez." Doya doya veririz, belalarn tam bulsunlar ki alnacak ders tam olsun manasndadr bu ayet. Ve baka trl de olmad zaten; insanlk iki dnya savandan ve yeryzn yzyl boyunca kaplayan sosyal devrimlerden bile yeterince ders alamad. Bu insan toplumunu kii mlkne grtlana dek batarak lm - dirim kumaryla dersini almas; doa ve insann kanunlarna uyum yapmak zorunda kalmas anlamna geliyordu. Peygamber bunu kendi anda kendi kiiliinde ve toplumunda yaayarak sezmi ve bildirmiti.

16- " te byle kimselere, ahirette yalnz ate bulunur, bounadr yaptklar, batldr her ileri."

Elbette bu seziler kendi a iin, yani Antik Tarih iin idi. Ve Muhammed de (tpk modern Marks - Engels - Lenin'ler gibi) "Din gn" dedii snfsz toplum cennetini yakn gryordu. Yeri geldiinde greceiz. Ayetlerde sk sk olmasa da arada bir "hesap gn o kadar uzak deil" manasnda konuya dikkat ekmek zorunda kalyordu. evresinin yzeylesel de olsa bunu merak etmesi bir yana, kendisi de bunun yorumuna kafa iletmiti. nk her ayet'e bu ceza ve dl metodu sinmi bulunuyordu. Bu binlerce yldr, hi olmazsa Hz. brahim'den beri " slam" biimine girmi bir eitim sistemiydi; dahas yaam ve dn biimiydi: lkel komn gelenekli halk denen ocuk, medeniyete geite bu tr din eitimi ve dn biimiyle karlayor ve giderek bu tek tanrlayordu. Aslnda barbarlktan beri bu sistem, Totem Anahan - Babahan sistemleri iinde yaratlm ve gelitirilmi bulunuyordu. Hz. Muhammed bunu, " kna metodu"na doru bilgilerle gelitirmi, en son ve en yetenekli peygamberdi. Kur'an dikkatle incelenirse; bugn bile hala hereyi kur'an'da arayp bulmaya alan islm a inanmlardan da ders alnrsa; Kur'an'da ceza ve dl, geri aile ve toplumlarn ve kaba
164

din bezirganlarnn yaptklar cahilane plak bir hayvan terbiyecilii biiminde yer almaz; tersine olabildiince ana gre dahiyane denebilecek llerde insancllatrlmtr. Allah ve peygamberi insancl bir tepki karsnda daima kolaylatc ve ikna edici balaycdr... Metodu, sosyal - kiisel ve doal, bilimsel sebeblere dayand lde ceza ve dl sistemini ortadan kaldracak olgunlua eriir. Kur'an'da phesiz ki byle bilimsel sebep aramak samalk olur. Ancak uuralt olarak bilime yakn seziler yakalamamak - aramamak veya bir kenara brakmak da; slam gibi bir dini, bilimselliimizin basks altnda uuraltmza bastrmak gerilii olur. nk zamanla bu bastrma, bilimsel bilinci, hi ummadmz zaman ve yerde engelleyerek ilerlememizi sapa yollara sokacaktr.

Hz. Muhammed'in bilimsel bilince yakn sezileri Antik Tarih iin geerli olsa da, Modern tarih, Antik tarihten kopuk bir geliim deildir. Modern Tarih sanayiletirilmesi 500 yl olup 6500 yllk Antik Tarih temellerinden kagelir; antik tarihin modern apayr - benzemez varlklar haline getiremez ve getirememitir. Bu yzden modern tarih olaylar da antik tarihin modernize olmu biimleri olarak birbirlerine paralelleirler. Kur'an'a hala hakllk kazandrl bu temellere dayanr. Hz. Muhammed'in antik tarih iin yapt seziler - ngrler - modern tarih iin de geerlilik kazanarak, insanlar etkilemeye ve ilam yorumcuarna demogoji yapma veya iyi dilekli yorumlarn o cepheden kamayna azmsanmaz tutanaklar verip; hakllklar kazandrr. Bunlar (uuralt hecmecerini) bilinlere karmak bizim iin bu yzden de bir grev saylmaldr. Hz. Muhammed, kendisini "en yksek" ve "son" peygamber olarak gryordu. Bu yzden kyameti de "yakn" ngrm olmalyd.

Biliyordu: her peygamber geldiinde toplumlar bir grevde, hayrl bir i ve erlerle sarslyordu.

Ve peygamber gelen her toplum, Allah'n yoluna girmedikleri iin Allah'n gazabna uramlard. Ancak peygamber ve yaknlar kurtuluyorlard. Tarihsel devrimler bu rm kknlemi kentleri - medeniyetleri yok ediyor, yerlerine yenilerini kuruyorlar, sonra onlar da ayn akibete son'a ulayorlard.

te Kur'an ve peygamberi, kendi toplumlarnn bu son'a deil de Allah yoluna girmi daha adaletli daha mutlu bir medeniyete ulamas iin didiniyordu.

Ne areki mcadele uzadka, Kur'an ve Peygamberine, Allahn gnahn - cezasn cehenemini hatrlatmaktan baka are kalmyordu. ama bu kez bu kyamet olmalyd, nk Hz. Muhammed, son peygamber - Kur'an da son kitap idi. Bu yzden Kyamet, Cennet ve Cehhenem yakn olmalyd. Ve peygamber (Kur'an) ylmadan - bkmadan eski kk - lokal kyametleri (Tarihsel Devrimleri) hatrlatarak kendi evrensel ngrlerine yolalmak gayretini srdryordu:
165

57- "Eer siz yz dnerseniz, gnderildii eyi ben size duyurdum. Rabbim sizin yerinize baka bir kavim de getirebilir. O'na hibir zarar veremezsiniz. Rabbim her bir eyi koruyup gzetendir." Ad kavmine gnderilen peygamber Hud, byle sesleniyordu toplumuna. Onlar tarihsel devrimle korkutuyordu ak ak: "Yerinize baka bir kavim getirebilirler." Bu ayn zamanda Hz. Muhammed'in de kendi toplumuna sesleniiydi: bu tr rnekleri sk sk hatrlatmaktan geri durmazd:

59- " te byle, Ad kavmi Rablerimin ayetlerini yalanladlar, peygamberlerine kar azdlar. Her inat zorbann emrine girdiler."

60- "Hem dnyada, hem ahiret gnnde lanete uradlar, iyi bilin Ad kavmi kfretmitir Rablerine, Hud kavmi olan Ad'n ii bataktr." Salih'in kavmi Semud de bir rnektir: 68- "Sanki, orda deillermi gibi oldular. yi bilin, semud kfretmitir Rablerine iyi bilin Semud'un ii bataktr." brahim - lut Nuh Musa ve benzeri rnekler de sk sk hatrlatlr. Ama hep Kur'ann gnderildii toplumu yozlamaktan - zalimlikten ve yokolmaktan kurtarmak, uzun mrl klmaktadr. 83- "Rabbim katnda iaretlenmi talar bu zalimlerden uzak deildir." 95- "Sanki orada yoklarm, Semud'un ii gibi medyeninki uayb'in kavminleri de berbat."

100- "ite sana anlatm olduumuz bir takm kentlerin haberleri, bu kentlerin kimi ayaktadr hala, kimi yklm." 102- " te Rabb'in zulmeden kentleri yakalad zaman byle yakalar. Dorusu O'nun yakalamas ok ac ve ok etindir. " Kur'an ve peygamberi gemiten ve yaadklar adan en keskin dersi alacak kadar cesur ve devrimcidir: Oportunizme yer vermez: 113- "Sakn zulmedenlere en ufak bir meyil duymayn (ylmayn) sonra size ate dokunur.Sizin Allah'tan baka dostunuz yoktur. Yardm da olunmazsnz. " Sadece tek istedii, "doru yol" "Allahn yolu" dedii kollektivizm (toplumculuk) yolundan saplmamas; kii mlknn azgnlamamasdr. 116- "Sizden nceki nesillerden akll kimselerin insanlar bozgunculuk yapmaktan alkoymalar gerekmez miydi. Fakat onlar pek aznlktaydlar ve bunun iin onlar kurtardk. Zulmedenler ise kendilerine verilen refahn peine dp mardlar ve su ileyen insanlar olup ktlar." 117- "Sahipleri yararl i grdke, senin Rabb'in, bu kentleri yoketmez." 122- " nanmayan kimselere diyesin ki: "elinizden geleni yapm, biz de yaparz. "
166

101- "Biz onlara zulmetmedik, onlar kendi kendilerine zulmediyorlard (...)"

123- "Siz bekleyin biz de bekleriz." Kii mlknn yozlatrc ve ldrc azgnln ok iyi kesin kararlca yakalamtr. Kran Krana bir sava gze alnmadka toplumculuk kollektivizt insanclk ste gelemez ve toplumunu kurtaramaz. Din'de ve Kur'anda belki de gnmz iin alnacak en byk derslerden birisi budur. Yedibin yldr azgnlaarak, kah batarak - kararak ama birikip btn insanla taarak ykselen kii mlknn ruhlar kaplayan istilas, doa ve insanl evrensel sosyal devrim kavgasyla kar karya brakmtr... Gelin grn ki, bir de dnya malna tutsak olmu din bezirganlarna bakn: en mal mlkten uzak durmay ermie belleyenleri bile, bunu evresine yaln - basit devrimci tavrla ortaya koymak cesaretinden ve zekasndan bile yoksundurlar. Hepsi yalanc pehlivan gibi dolanp yalanc peygamber olmaktan teye geemezler. Kur'andan bu dersi alamayan din alimlerinin din adamlarnn ve dindalarnn vay haline; onlar kendilerini ve evrelerini ne zamana dek kandrabilirler? 19- "RAF SURES " (Mekke Devri'nin son ylnda inmitir) "Araf" cenetliklerle cehenemlikler arasrnda yksek bir blgedir. Oradaki erkeklerden sz edilir. 46. Ayet'ten ad alr.) 46- " ki taraf arasnda bir perde vardr. Araf zerinde de bir takm erkekler vardr ki, cennetlik ve cehennemlik olanlar onlarn hepsini yzlerindeki iaretlerden tanrlar. Bunlar (Araf'takiler) cennetliklere "sizlere selam ola" diye seslenirler. Bunlar cennete henz girmemilerdir, ama cenete girmeyi ok isterler." 47- "Gzleri atelik olanlara evrildiinde de "Rabbimiz sen bizi u zalim toplulukla beraber bulundurma" dediler." Sosyal Devrimlerde olduu gibi Tarihsel Devrimlerde de "iki arada bir derede" kalan kararszlar bulunur. Sosyal Devrimlerde bunlar genellikle orta tabakalar olur. Tarihsel Devrimlerde de bundan pek farkl deildir. Ancak sosyal snflar, kapitalizmde olduu gibi netlememi (elastiki - oynak: sre halinde) bulunduu iin biraz daha karmak ve st tabakalara kadar yaygn (her tabaka ve zmreden) oluur: Komnal gelenek grenekli gebeler (bedeviler) kent komnas iinde yoksul - kyl esnaflar - zrt bezirganlar, Tarihsel Devrimin nc ve yedek gleridirler. Hepsi zgr bezirganlar ve daha kollektif eilimli bezirganl nc edinmilerdir. Bu arada dman gler (kafirler) azgnlam tefeci bezirganlardr. Barbarlarn ok tanrcln ticaret matahna evirmiler ve bir takm komn glerini de evrelerine almlardr. Kleletirmek zere yanamalar ve geni akrabalar bulunur, nk onlar da henz kent'in birer parasdrlar. Arada kalan daha ok bu iki taraf arasnda karlarn belirleyememi olanlar ve yahudi bezirgan evreleridir. lk medeniyet Frat - Diclenin Basra krfezine dkld balklar blge167

sinde (sinear'da) oluur. Tarm iin teknie gerek yoktur. Sopayla-sert talar ile retim salanr. Sonra balklar stne kentler su yollar yaplr; tarm ve kent hayat (medeniyet) artk sratle geliir: sosyal snf ztlamalar aztr.

Bu yzden Kur'andaki Adem'in (insan toplumunun) balktan yaratlma, eytann ise ateten yaratlp, medeniyet meyvesi (buday) veya baka bir rn yedirten ylan ve benzeri klklara brnmesi bu gerekler ierisinde de deerlendirilmelidir. Cennet - Cehennem, Araf, iyilikler - ktlkler (Hayr-er) gibi simgeler de bu gerekler iinde yorumlanabilir ki gnmzde artk ilk medeniyet smer kazlar ve yorumlar buna son derece aklk getiren belgelerle doludur. Burada bu belgeleri sralamak bu yaznn kapsamna girmez. Biz sadece Kur'an satr satr (ayet ayet) insan ve peygamber uuraltna inerek gerek temellerine indirmeyi deniyoruz. Bu genel ereve iinde, belgeli yorumlar zenginletirilebilir... *** Unutulmamal - daima hatrlanmaldr ki Hz Muhammed "son peygamber"dir ve bunu dahiyane bir seziyle grmtr. Artk yeryznde kent kuracak barbar kalmam Orijinal tarihsel devrimlerin (kentten snfl topluma, medeniyete geilerin) sonu gelmitir. Bu yzden Hz. Muhammed son peygamberdir. Bu ayn zamanda peygamberler peygamberi hepsinin sentezi de demektir. Ve o derecede insancldr: insan ve kendisini derinden anlamaya - hogrl olmaya alr. Allah'tan (doa ve insann gidi kanunlarndan) sayg ve sevgiyle korkar ekinir, yalan sylemez - bunlara uymak iin rpnr. Ve btn insanlk iin zlr. Grevinin kutsalln ve zorluunu bilir... Araf sresi 2. Ayet:

"Bu bir kitaptr ki bununla inanl olanlara t vermen iin sana indirilmitir. Bundan gnln daralmasn. " 3- "Rabbinizden size gelmi olana (Kur'ana) uyunuz. Ondan baka dostlara uymaynz Ne denli az t tutmaktasnz." nsan'n ne kadar zor deiebildiini, zaman ve koullarn deiimi (Allah'n) zorlamas gerektiini bilir. Allah: "Ne denli az t tutmaktasnz!" der. Bu sadece bir yaknma deil bir anlay ve hogrdr de, daima hatrlatr. "Biz nice kentleri yok eylemiiz, azabmz gece uyurlarken, ya da gndzleyin dinlenirlerken gelip atmt. " Bu tarihsel devrimlerdir. Yani evre komnalarn medeniyet kentlerinin zerine aknlar; kentleri yerle bir edip yerlerine yeni taze medeniyet kentleri kurular: barbarlarn snfl topluma gei dalgalardr:

168

Babar (komn) insan koollektiftir, kankardetir. Medeniyet ise snflar savayla km, yozlam - paralanm bezirganlam - derebeylemi durumundadr, ve tarihsel devrimler, onlar kur'ann belirttii gibi habersiz, sefahat iinde yakalayp yok eder. Kur'an ve peygamber'i kendi kuracaklar medeniyetin ayn sonla bitmemesini uyarrlarken ayn zamanda bu gereklikle de korkutup teselli bulurlar; nk bu koullar yaklatka kur'an ve peygamberi kitlelerde tutunur. Zira kendileri de bir tarihsel devrim nderi ve teorisidirler. 5- "Azabmz onlara gelip attnda ancak yakarp - yalvarmalar u olacaktr. "Bz gerekten zalimlermiiz. "

Hz. Muhammed, bu gidi karsnda kendisini bile sradan insanlardan ayr tutmaz. O hereyden nce tarihsel ak ve seleksiyonun iinde sadece insan olduunu kuvvetle sezer; kendisinin de hatalar - unutkanlklarla bezenmi insan olduunu unutmaz. Bunu hatrlamaktan ve hatrlatmaktan ekinmez: 6- "Herhalde kendilerine peygamberler gnderilen kimselerden biz soracaz. Peygamberleri dahi sorguya ekeceiz. 8- "O gn tart haktr, tartlar ar gelmi olanlar kurtulmulardr. " 9- "Tartlar hafif gelmi olanlar, ayetlerimize uymadklar iin, kendi zlerine ziyan ettiler." Doann ve insann temel kanunlarna ("ayetlere") uymadklar iin yine baka kimselerle birlikte "kendi zlerine" yani kageldikleri doa ve insan toplumuyla birlikte kendilerine ziyan etmilerdir. "Tart" neye gredir? Medeniyet matahlarna tapnmaya gredir, snf toplumun dini iman kardr kardr. Daima daha ok, daha daha... Bu ise doa ve insann ekebilecei bir yk deildir. Doa ve insan bir btndr. O btnlk plnl - programl tasarruflu; daha dorusu kendi gidi kanunlarna kesin bir uyum ister. Kuran ve peygamberi bunu kendi ana gre medeniyetlere bakarak sezer ve ly "kretmek"te aza kanaat etmekte bulur: 10- "yeryznde yerletirdik sizleri, orda size geim yollarn yarattk. Ama siz ne kadar az kredersiniz." Evrim'e bilinle uyumdan bugn bile sz edilemiyorken, Kur'an ve Peygamberi zamannda bundan ancak, Hz. Muhammed'in skolastik bilgileri, ve daha ok evrimin zn yanstt iin, keskin sezileri asndan sz edebiliriz. O sadece "medeniyet matahlarna satlmaynz; aza kanaat edip krediniz" biimindeki t ve rnek davranlaryla bunu uygulayabiliyordu. Bu da onun iinden kageldi komn kollektif aksiyonundan kaynaklanyordu. nk beyin ve bedeni kollektivist ynde glce kurulmutu. Kur'an'n buyruklar, hep o lkc kollektivist temellerin medeniyete gei sentezleriyle kararak dile gelii olmutur. En skolastik - ezberci - Hz. brahim geleneiyle simgeletirdii Allah - cennet - cehennem - melekler - eytan - ahiret - kyamet - yaratl - ayetlerinde bile bilinaltyla en derin sezileriyle o simgeleri birletirir; Soyut olarak ruhunda derinlemesine bunlar hisseder. Bu determinizmin peygamber'de kuvvetle yansmasndan baka bir ey deildir.. O simgelerle, evrimin
169

peygambercil insan znde yansmasnn rezonans buluuysa, evrimin o gnk kendini ifade tarzdr. Evrim, dil - bilgi - teori olarak ancak bu kadarna izin verebilmitir; Evrimin teorisi dili antik tarihte dinler ve peygamberleridir. 11- "Sizleri yaratp, biim verdik, sonra meleklere "Adem'e secde ediniz" dedi. blisten bakalar hemen secdeye vard. eytan secdeye varanlar arasnda deildi." 12- "Allah buyurdu ki: "Sana buyurmuken secde etmedin" seni alkoyan ne?" eytan dedi. "Bense ondan daha deerliyim, beni ateten yaratn, onu balktan."

Melekler: retici glerdi: Corafya - insan - tarih (gelenek - grenek) ve teknik idi. Bunlar nce komna iinde dengede Allahn gdmndeydi. Ancak teknik doa ve insan yarat olduu halde ban alp gitmeye yaratanlarn geip, onlar ayaklar altna almaya daha ok elveriliydi. Ate medeniyet ile birlikte teknii gelitiren ve medeniyeti azgnlatran bugnn atomu gibi enlikli bir olanakt. Bu yzden retici gler iinde medeniyeti - snflar - bezirganl - rn fazlasn - paray devleti yazy yaratan byk lde temelde ate oldu denebilir. Balk atele piirilip kentler kuruldu. Demir atele dlp retim aralar gelitirildi, v.b. Ate bu haliyle daha bamsz ve genlikliydi. nsan ve gelenek grenekleri ve toplumculatrlm doa yani corafya retici gleri hepsi tekniin de temeli olacak denli kkl determinizmlere sahiptiler. Ve phesiz ki kalcydlar. Bu yzden Allahn kalc yansmalarydlar: Allah ve Melekleri bunlar iinde formllemiti temel olarak. Teknik ise bunlarn hepsini havaya uurabilecek zelliklere sahipti. Ama ne var ki son durumada doa ve insana o kadar derin kklerle balyd ki, Tekniin dengesizce azgnlamas kendisini yok etmeye varrd. nk doa ve insan yok olmaktansa teknii kendi dengelerine sokmak eilimine girebilirlerdi.

nk insan her eyden stn dnen bir beyne sahipti. Son durumada teknii insan realize eder, gerekletirir, idi. te ilk medeniyetin dou prosesinde, komn toplumu (eitil kankarde yaama) insana cennet gibi geldi. Ne zaman? snfl toplumun cehenemcil kavgalar iine dt zaman. Ama ilkin medeniyetin ilk geliimcil aamalarnda bu anlalamazd. Medeniyet kmeye herkes yozlamaya balad, hi bir insancl deerin kalmad lmcl aamasnda.

Bu yzden bu hesaplamann ilk medeniyet kentlerinin batp kt ilk bin yl iinde, smer medeniyet geliimleri srasnda balayarak geliebilecei akla yatkndr. Ve bu deerlendirmeyi de daha ok dardan gelen ve boyuna medeniyete geilerle krlarak gerei gren, komn gelenekli semid (Arap Atalar) barbarlar mitolojiletirmi olmaldr. nk gerekler yaandka uzun zaman iinde ve daha ok saf temiz komn ruhuyla grlebiliyordu o zamanlar.. Mitolojiler de zaten yazsz komn insannn iidir.

170

Mitolojiler yalan sylemezler. nk komn insan yalan bilmez. Bu yzden her mitoloji kendi koullarnda yorumlanabilirse derin anlamlar tarlar...

Btn bu sebeblerle ilkin ate komn gelenekli insanlara eytancl gelmitir. Medeniyetin cehenemcil kavgalarnn ateten ka gedii sanlmtr. Demiri atete ilk dvenler de semitlerdir.

Tarihsel devrimin ilk yllarndaysa eytan artk tefeci bezirgan snf olmutur. Kur'anda olduu gibi... nk komn paralayan artk, eytancl tefeci bezirgan karlardr.

Tpk snfsz ilkel komn toplumlarnda atein, totem geleneiyle kutsallatrld gibi, medeniyet zaman da eytanlatrlmtr ve cinletirilmitir.

Medeniyetin k aamalarndaysa iler tam tersi olur: Cennet tefeci, bezirgan sistemi, melekler onlarn hkmeti, cehennem ise halk tabakalarnn yaam; eytan ise tefeci bezirganla kar kan devrimcilerdir... Medeniyet Irak'ta balktan ka geldii ve doa ile insan tam bir kollektivizm (doulu despotik komn) gelenekler iinde btnlemi olduu iin, insan balktan yaratlm gibi algland. Melekler de o aama iin olsa olsa corafya - gelenek grenek tarih ve insan retici gleri iinde deerlendirilebilirdi. Melekler sonradan medeniyet gelitike bilinen adlarn alm olmalyd... "Ate" byk bir teknik retici gt ve snfl toplumun (medeniyetin) almasnda ve gelimesinde ve tefeci - bezirganl ayn zamanda her kiinin iindeki kii mlkiyetini azdrmakta temel bir rol oynuyordu. Bu yzden teknik - kii mlk - tefeci bezirganlk ve onun modern geliimi finans - kapitalizm hepsi "eytan" simgesinin kur'andaki alglannn (uuraltnn) somut maddi temelleri oldu. Tarihte eytan baka hi bir soyutlukta aranmamaldr, bulunamaz. Komn'den snfl toplum paralan volkanlatka, eytan: kii mlk ve zengin snflar dinamizmi azgnlat. Bunun da en temel dinanizmi teknik retici gcn geliiminden kt.

Bakn Kur'andaki eytan ile ilgili ayetler (mitolojik nakiller) zete ortaya koyduumuz geliime nasl uyuyor: 14- "eytan dedi ki: "Kyamete dein, sen beni brak!" 15- "Allah buyurdu ki: "Sen braklmlardansn!" 16- "eytan dedi: "Beni azgnla drdn iin, senin doru yolundan insanlar saptrmak iin yolunun zerinde duracam; and ierimki..." 17- "Ondan sonra nlerinden, artlarndan salarndan sollarndan onlara sokulacam ve onlarn ounu kredenlerden bulamayacaksn."

Bu haliyle eytan gibi teknik ve kii mlk geliimi, gerekten de "Kyamet"e (snfl toplumun sonuna) dek zgr braklmt. Ta ki bu geliim zttna atlayarak kendi ban yiyene dek. te cennetlik olanlar da bu diyalektik ak iinde kendiliinden ortaya kyordu.

171

Medeniyete; kii mlkne, kurtulmayacak derecede batmayanlar, hem snfl toplum iinde daha mutlu (cennetcil) yaamlar bulabilirler, hem de snfl toplum sonunda (kyamet gnnde) dengeli modern gerek cennete gei olanaklar bulabilirler... Arada (Araf'ta) kalanlar ise tereddtl - srnerek gei iindedirler; bunlar iin yaam belki de cehennemliklerden daha ktdr. Her gn lmektedirler. Bata andmz Araf suresinin 46'nc ayeti bunun zerinedir... Allah sistemi Hz. brahim'den beri Arap topluluklarnda anlatlr - naklidir. Hz. brahim UR'dan cehennemcil snf savalarndan Urfa'ya Msr'a - Arabistan'a kadar kaar. Kaarken kardei olu lut (peygamber) ile birlikte, rm medenilerin azgnlklaryla her an Allah sistemini yzlerce - binlerce kez ilerine kazrlar. Snfl - snfsz toplum elikisi, Smer'den beri gelen Allah sistemini kendi ilerinde dayanlmaz aclarla hakl klar. Ve mitolojik sistem Arabistan'a Muhammed atalarna dek yayilr... 20- "EN-AM SRES " (Mekke devrinin sonlarnda inmitir) Hz. Muhammed'in ilk Mekke devri, daha ok ilk Allah ve Peygamberi yani rendii sezdii, iinde duyduu tarihsel determinizmini veya daha dorusu, doann ve toplumun gidi kanunlarn tek - tanrclk ve elisi yorumuyla, yakn evresine soyut idealler - sylevler biiminde anlatmasyla geer. Medine devriyle asl snflar sava - tarihsel devrim eilimi geliir. Bu adan "Mekke Devri" ayetleri daha soyut teorik - felsefidir. Medine ayetleri daha somut pratik devrim prensipleridir. ki devrin de ayr deerli yorumlar - i sezileri bulunur: 1- "Gkterle yeri, karanlklar - aydnlklar yaratan odur. Hamdolsun Allah'a. Byleyken kafirler onunla putlar denk tutuyorlar." "Put"lar eski kent liderleridir. Barbarlk anda, komn'n kollektivizmi komnn kar olan ata hayvanlarndan (Totem'lerden) Ana Tanralara, Baba Tanrlara ve daha sonra kent liderlerine kaydka bir ok put oluur. Kentler aras ticaret ve fetihlerle de bu putlar fatih ve tccar kentlerin elinde toplanr. Aslnda o putlar ok tanrclk denen putperestcil barbar komn uluslarn tarihlerinin nemli bir parasdr. Geleneklerine dek yerlemitir. Kolayca silinemez. Mekke bezirganl karlar iin bu putperestlie skca sarlarak halk bler ve gder. Kur'an (ve muhammed) ncelikle buna kar iddetle savarken elbette bu durumu kkten bilince karmas beklenemez. Fakat sonraki ayetlerde pratik karlara yneldike, putperestlie iddetle kar kmaktan ziyade hep Allah'n zelliklerine ve yaratt - yarataca devrim karlarn - prensiplerini sunmaya ynelik ve daha baarl olur. 2- "Sizleri balktan yaratan odur, sonrada eceli lcmleyen, O'nun katnda kafirler iin de adanm bir devre var byle iken ondan phelenirsiniz"
172

3- "Gklerde de yerde de Allah O'dur. gizlinizi anz, yaptnz eyi de Allah biliyor." lk ayetler hep Allah'n yceliiyle ilgilidir. Ama daha ok kendi toplumunun iinde bulduu tarihsel devrim koullarn gz nnde tutarak onlar bu diyaletik aka ve yce determinist sezilerine (skolastisizmi) ekmeye abalar: 6- "Onlar grmediler mi, kendilerinden nce, nice nice nesilleri yok etmitik, sizi yerletirmemi olduumuz bir yerde, onlar yerletirmitik art ardna yamur verip, ayaklar altndan aktt rmaklar, ama gnahlarndan tr yok ettik onlar. Sonra onlarn ardndan baka nesil, yarattk." Peygamber, bunlar evresindeki ran kkn Bizans, Msr medeniyetlerinden grm duymu; tevrat'tan renmitir. Ald dersi hep tarihsel devrimlerle yklm medeniyetler zerinedir. Frat - Dicle boylarnda eski Arap atalar Semitler'in cennet topraklarnda kurulmu kentler yerle bir olmu ve yerlerine yeni orijinal kent ve medeniyetler (kent federasyonlar) kurulmutur. Kur'an ve peygamberi'nin derdi, kuracaklar orijinal medeniyetin, eski medeniyetler gibi yok olmamas iin uyulmas gereken doa ve insan prensipleridir. lk ayetler ylmakszn bunu uyarr... Bunlar ak ak gezip grdn ve grlebileceini bildirir: 11- Diyesinki "yeryznde gezerek grn, yalanlayanlarn sonu ne olmu." Ve tabii ilk ayetler zaman, daha ok hep Allah ile (yani sezerek pratikletirdii veya skolastik bir teoriyle bilmeden inanarak ycelttii doa ve insan gidi zn Allah simgesiyle) kentdalarn doru yola getirmeye alr. Bu kitlelerin pratik karlarndan yoksun, ayaklar henz tarihsel devrim strateji - taktiklerine skca basmam bir aamadr. O dnemde hep Antik feylesoflar havasndaki ayetlerile sylevler verir: 12- "Diyesin ki: "gklerde yerde bulunan eyler kimindir?" Diyesin ki: "Allahndr. Allah sadece kendisine rahmet yazd. Kyamet gn sizi toplayacak. Kendisine ziyan edenler inanmazlar." 13- "Gece ile gndzde bulunan her ey O'nun, O iitir, O bilir."

15- "Diyesin ki: "Ben tanrma kar azarsam, byk gnn azabndan korkarm." 18- "O egemendir kullarnn stne, o bilgedir, o haberlidir. " Peygamber doa ve insan toplumu znn en youn bir yansmas: elisi - szcs olduu iin, o gn iin bu duygularn - sezilerini, ok derinden bilin altyla gelenek grenekleriyle hisettii iin; kendisine en yakn gelen Hz. brahim geleneinde iten bir inanla birletirir bunlar. O dnem iin bu byk bir tarihsel devrimin nderliidir. Dolaysyla o gidie kendisi de sonuna dek uymaya zen gsterir. Her trl cefay azab ve lm gze alr ve kendini ve evresini sk sk teselli ve tevik eder: 32- "Evet biz biliyoruz, onlarn szleri seni zyor, imdi onlar seni yalanlyorlar."

33- "Zalim olanlar, Allahn ayetlerini yalanlyorlar"

173

34- "Senden nce nice nice peygamberler yalanland. Sabrl oldular. Yardmlarmz gelene kadar yalancdr denilmesine katlandlar, skntlar ekmeye katlandlar. Allahn szlerini kimse deitiremez, peygamberlerin haberleri sana bildirilmiti." Hz. Muhammed, Peygamberliinden nce de "Emin: ok gvenilir" bir insandr. Yani komnal temellerin btn insani kollektif zelliklerini tayordu. Bezirganln, kendinden nceki peygamber ve kitaplar dikkatle hazmetmekte, doa ve insann gidiini kavramakta kulland. Sonuna dek maln cann toplumu uruna vakfetti. Medeniyetin mal - mlkne ayetlerde belirtildii biimde hi bir zaman deer vermedi. Doaya - elerine kollektivizime ve balca iine deer verdi. Sevdii ii sevdii eleri - sevdii toplumu ve sevdii doa ile sade bir insan gibi yaamay prensip edindi ve bunu zorlanmadan isteyerek severek (bunlarda yarar grerek) yapt. Kendini hi bir zaman grevleri dnda bytmedi. En ok sevdii kendisinin de herkes gibi bir insan olduunu belirtmesiydi: 50- "Deki: "Ben size demem ki Allahn hazineleri benim yanmdadr. Ben gayb da bilemem, ben meleim dahi diyemem, ancak bana vahiy olanlara uyarm" de ki: "dnmez misiniz krle, gren bir midir?" Sadece stnde durduu tek ey ite budur. nder bilgelik. "Krle gren bir midir?" Onlarn z de ayetlerinde derlenmitir. Sonuna dek o ayetlerine (dnd gibi davranmaya ayetlerine uymaya) zen gstermitir. Herkeslerden fark sadece budur: kendini dncesine severek - isteyerek vakfetmesi... "hi bir ey istemez" tersine verir.

90- " te bunlar Allahn doru yola gtrd kimseler, onlarn yoluna sen de uyasn, diyesin ki: "Ben sizden bu yolda bir ey (cret) istemem; bu ancak btn insanlara - alemlere ttr." Ve Allah' sadece sosyal-ekonomik hayatta deil, doann gidi kanunlarnda da bulduunu, her dikkat ekici olayda dile getirmeyi gelitirir. 95- "Bitki bitirmek iin, Allah yarar ekirdei, taneyi; lden diriyi, diriden de ly karmaktadr, ite Allah budur, niin yz dnersiniz?" 96- "O'dur tan ac, geceyi dindirmek iin, gne ile ay da hesap zere yaratan o, emre olan, bilge olan Allahn lm bu." 97- "Kanallarn, denizlerin karanlklarnda, doru yolu bulmamz iin, yldzlar yaratan o, bilen bir ulus iin belgeleri belirttik." 99- "O'dur gk yznden yamur indiren, biz her tl bitkiyi onunla bitiririz, onunla her bitkiden yeillikler karrz, birlemi tanelerle, hurma aacnn tomurcuundan, sk salkmlar, zm balar, zeytin aalar, nar aalar dahi yarattk, bunlarn benzerleri, benzemeyenleri var, yemi verdiklerinde bakasn yemiine, olgunlamasna inanan bir ulus iin bunda belgeler vardr." Bunun yansra yava yava Mekke geleneklerine de atmaya akl yolunu gstermeye alr:

174

140- "Bilgisizlik ve beyinsizlik yznden ocuklarn ldrenler, Allaha iftira ile, Allah'n verdii azklarn haram klanlar, ziyan ettiler, phesiz sapttlar; doru yolu tutmadlar." 151- "Diyesin ki: "Geliniz, tanrnzn size haram ettiklerini okuyaym: hibireyi Allah'a e komaynz anaya, babaya iyilik ediniz, yoksulluk korkusuyla ocuklar ldrmeyin, onlarn da sizin de aznz veririz, ak gizli fuha yaklamayn, Allahn ldrmeyin dediklerini ldrmeyin. Allahn buyruu budur."

145- "Diyesin ki "Bana vahyolunan eyden yemek isteyenlere l hayvanla, akan kandan murdar olduu, buyruunun d olduu iin, domuz etinden, Allah'tan zge iin kesilmi olan eyden baka haram nesne grmyorum, skntda kalp da azgnlk, arlk yapmam bulunman, Tanrm balar, hem de esirger." Mekkeliler ve Arap barbarlar totem geleneklerinden kalma yeme ime yasaklarna uyarlard ki bunlar binlerce yldr babahanln gdmnde yozlam durumundayd. Olaklyacak veya kuzulayacak hayvanlar dahi boazlayp yerlerdi. Trnakl hayvanlar da yerlerdi. Kur'an ve peygamberi brahim ve Musa gelenekleriyle onlara akln yolunu gstermeye alt bu ilk ayetlerle: 146- "Yahudi toplumuna her trnakl hayvan biz haram klm idik, barsakla srt yan ya da kemik yan helal ederek srla koyunun i yan haram ettik, bylelikle onlar azmalar yznden cezalandrmtk, evet biz gerek syleriz."

21- "TVBE SRES " Devrim die di - gze gz saval bir direni - saldr ruhu ister. Hele Antik ada nk bu a tarihsel devrimler adr: Bilinten ok bilin altyla komnlerin saval aknlaryla olur. Bu medeniyetlerin yerle bir edilmesiyle ve yerine ya orjinal ya da rnesans (yeniden diriltilmi) medeniyetlerin douuyla sonulanr. Tarihsel devrimler, yumurtalamayla oala benzer. Sosyal devrimler ise medeniyeti ykmadan sosyal snflarla daha bilinle gelitirmeyi getirirler. Memeli hayvanlarn dourarak oalmalarna benzerler. slam Devrimi de bir tarihsel devrimdir. Kendinden ncekiler gibi uykuda gezer bilinalt atlm ve aknlarndan kurtulamamtr. Ama yine de kitaplar kitab Kur'ana sahipti ve peygamberler peygamberi Hz. Muhammed gibi bir lidere... nk orijinal madeniyetlerin en sonuncusuydu; bilin gelimeye balamt. Tvbe sresi, gze gz cana can bir savataki keskinlii ve buna karn balama ve esirgemenin; hogrnn insancl - birletirici (kollektif) zelliini anlatrken, bu bilincin gelitiini de gsterir.

175

5- "Savan haram olduu aylar knca, e koanlar nerede bulursanz ldresiniz, yakalayp kuatn, her pusuya oturun. Eer onlar tvbe ederek namaz klarlarsa, zekat verirlerse yollarn anz, Allah balayan ve esirgeyendir." Bu ayet hem en keskin - sert - lmcl saval islam devrimini, hem de o denli de hogrl - merhametli - barl insancl islm hmanizmini zetler. Tek artla: Tvbe: bir eit zeletiri - doru yola eilim gsterme ile... Bunu destekleyen ayetler, nceden de grdmz gibi az deil: 6- "Allah'a e koanlardan biri, senden aman dilerse, Allahn szn dinlesin diye, ona hemen aman ver, sonra gnder yerine bu onlarn, bilgisiz bir topluluktan olduklarndan trdr." Bu ayetle peygamberin ve slam devriminin nasl bir eitim mecburiyeti ve grev yelpazesi iinde olduu anlalabilir. "Bilgisiz olanlara hogr ve eitim ve sabr gerekir" anlamnda bir ok ayet ard arkasna bkp usanmadan sralanr. Bu slam devriminde kendinden ncekilere gre bilincin - barn ve insancln gelitiini gsterir... Ama tam tersi de geerlidir, aman dilemeyenlere, taknlara, yol - ayet tanmamakta direnenlere ve bunlarla mcadele etmekten kaan oportunistlere de acmak yoktur. Aksi halde gelime olamaz; devrim yalanc pehlivanla hi gelemez: 12- "Ahit yaptktan sonra, antlarn bozarak, dininizi yererse, kafirlerin nderlerini ldrn. Onlarla ant olamaz; belki bylece kfrden vazgeerler." Devrimde dmana zlgttan vazgeilemez. O gnn dili bsbtn byledir. Lafile t ile uslanmayann hakk ktektir. Ancak o gnk koullarla bugnk insanlam kitleellemi, bilimsellemi devrim koullarn kartrmamak gerekir. Ayetleri skolastike anlayp her koulda uygulamak isteyenler ba st dmeye mahkumdurlar... Mcadeleden geri duranlara da t ve zlgt geerlidir. 13- "Antlarn bozmu olan. toplulukla sava etmez misiniz? Peygamberi (Mekke'den) karmaya kalkan, ilk nce sizlere dmanlk eden o kimselerdi. Onlardan korkar msnz? korkmak iin Allah daha yarar." 24- "De ki: "Size atalarmz, kardeleriniz eleriniz, oymaklarnz, kazanlan mallarnz, kesilmesinden korktuumuz ticaretimiz, sevdiiniz evleriniz, Allah ile peygamberinden, hak yolunda savamaktan daha sevgili ise, bekleyin Allah'n emri gelene dein; buyruk tutmaz bir toplulua, Allah doru yolu gstermez." O gn tarihsel akn Gney Ticaret Yolu'nu amakla grevlendirmi olduu Arabistan Arablarn tarihsel devrime srklemiti.

176

Bunun iin savamak; komn geleneklerini Mekke'nin tefeci - bezirganlkta aztarak medeniyeti daha domadan (tpk Sodom ve Gamorra kentlerinde olduu gibi) ldrebilecek olan Ebu Sufyan sulalesine ve zenginlerine kar ste getirmek gerekiyordu. Bylece yeni kurulacak orijinal medeniyet daha uzun mrl ve retken olabilecekti. Tarihte genellikle hep byle olmutu. Elbette Kur'an ve peygamberi bunu bilinle deil, iinde bulunduklar tarihsel itililerle sezilerle, bilin altlaryla; pratik dayatlarn getirdii kkrtmalarla anlyorlard. nk denge, hem peygamberin ve evresinin ruhlarnda - bedenlerinde hem de Arabistan Araplarnn iinde komn geleneklerinden yanayd. Bunu bata peygamber olmak zere byk ounluk gelimelere gre sezmeden ve o dengeye uyarak davranmadan yapamyorlard. Ama yine de peygamberin (ve Kur'ann) srekli uyar ve zlgtlar bu yolu aydnlatmak zorunda kald. nk her kiinin iinde medeniyet ve komn arpr haldeydi. Kii mlk ruhlarda yer etmi, sessiz, derinden duraksz ve amansz ilerleyiini srdryordu. yle ki, bu Kur'an ve peygamberini (yeni bir medeniyet yolunu) bile zaman zaman hie sayabilecek arzulara yol aabiliyordu.

Bir bezirgan olarak ama mala - mlke esir olmam, islam devrimi iin her eyini vermi bir lider olarak bunu sezip anlyor ve 24'nc ayetle aka belirttii gibi, sk sk benzer ayetlerle de bu psikolojik ve maddi elikiyi devrimden yana evirme abasn arttryordu. Asla evre medenilerin ve medeniyetlerin durumuna dmek istemiyordu:

34- "Ey inanm olanlar! Hahamlarla, rahiplerin biroklar batl olarak herkesin maln yerler, hak yolundan alkorlar; altn, gm toplayp da Allah yolunda harcamayan kimseleri, pek ac bir azapla hemen mjdele." Hz. Muhammed yapt iine grevine son derece inanm, koyduu kurallara bata kendisi uyan, bundan zevk alan bir insand. Ayetlerde sk sk uyard hep; bu dnya mal iin insanlk yolunu karartmann getirecei felaketlerdi, sadece bunu bilimsel bir bilinle deil, o gnn ideolojisi - bayra olan skolastik Allah - Peygamber - Cennet - Cehenem sistemiyle, gelenek, greneiyle gryor - yorumluyor ve savunuyordu. O gnn dili - bilgisi bu kadarna elveriyordu: 38- "Ey inanm olanlar! Ne oldu sizlere, Allahn yolunda savaa kn! denildiinde, yerinizde arlap kaldnz, bu dnya yaamn ahiret yaamndan daha ho mu buldunuz? Bu dnyann mal - mlk ahiretininkinin yannda pek azdr." Cennet bir zamanlar Arap atalarnn kankarde komn hayat yaadklar frat - dicle'nin bakir - ormanlk - rmaklarla bezenmi verimli topraklaryd. Semitler medenileip snfl toplum cehennemine ard ardna dp llere daldka, cennet komn geleneklerini tayan peygamberlerin ve evresinin gnlnde - uur altnda zamanla gkyzne tanarak eriilmezleti, efsaneleti. nceleri somut vaadedilmi cennet topraklar, sonra giderek gkyznde mistik cennet vaadlerine dnt.
177

Ancak yine de gereki - berrak kafal komn insanlar cenneti yeryzndeki gzelliklerle zletirmeden yapamyorlard. Soyut cennetten ise somut yeryz gzelliklerine mal-mlk ve ho vakit geirmesine kaplmadan edemiyorlard. Peygamber bu gibileri de daha stn lklere ekmek iin, o mistik - soyut skolastik cennet ahiret idealini ne srmek zorunda kalyordu. Ki bu azarlamayla kark ayetler kur'anda ok sk tekrarlanmak zorunda kalnr... nsan tanmak anlamak; bugnk bilincimize ramen pek ok zorluklar tayan bir meseledir. Toplumu genel olarak tanmak anlamak ve ynlendirmek daha az zorluklar tamaz. nk kii ve toplum dipsiz kuyu gibi sonsuz grnen derinlikler tar. 1400 yl nce Hz. Muhammed, ister istemez insan elikileri iinde bunalmadan edemiyor, ama ylmakszn yoluna devam ediyordu. Sure ve ayetler (Kur'an) byle yaratld: Bir ynden islm tarihsel devriminin adm adm tan olurken, dier yandan Hz. Muhammed'in bilin ve bilinalt yansmas, Allah tarafndan ayetletirildi; 80- "Sen onlar iin balanmay ister dile, ister dileme; yetmi kez onlar iin balanmak dilesen de, hi de balamaz Allah onlar. Bu onlarn hem Allah'a hem peygamberine kar kafir olduklarndandr. Allah doru yoldan (buyruklardan) dar kmlar doru yola iletmez." Peygamber de hepimiz gibi insandr. Gnmzde onca bilinimize karn, insanlardan umut kesmek istemediimiz, onlara ihtiyacmz olduu iin insanlar ve toplum hakknda ne kadar ok yanlg ve unutkanlklara; gerekleri anlamayan deerlendirmelere deriz. Hz. Muhammed de kendi toplumu ve kiileri iin umutlar beslemeden - iyi dilekler tamadan yapamamtr. "Onlar iin yetmi kez balanmak dilesen de hi de balamaz Allah onlar." Tabi ac geek hep udur: yaz dnya mal mlk elencesi kii mlk ya da kollektivizmin komnann btn insancl deerleri... peygamber gnl hep komn geleklerinden yana medeniyete gei sentezidir. Ayetler hep bunun tekrarlar: olaylar farkl ama temel ayndr: 81- "Evlerinde kalanlar, Allahn peygamberinin ardndan sevindiler. Mallaryla - canlaryla allah yolunda savamaktan ekindiler: "Scaklarda savaa kmayz" dediler. De ki: "Bilmi olsalard, cehennem atei daha kat scaktr." 86- "Allah'a inannz, peygamberle birlikte savaa kn" diye bir sure inince, onlarn zenginleri senden izin istemekte, "Bizi brak oturalm" demektedirler." 87- "Geride kalanlarla - kadnlarla kalmak .istemilerdi. Gnlleri mhrlendi, onlar anlamyorlar." 88- "Peygamberse, inanm olanlarla birlikte, mallaryla, canlaryla sava ettiler. Btn iyilikler bunlarndr. Bunlardr kurtulanlar." Ama umutlar gereklemeyince gerei acyla kabuledip yolunu yrmek zorunda kalmtr.

178

Tarihsel grevlerini yapm veya yapma abalarn sonuna dek esirgememi insanlar phesiz ki, eriilmez bir i huzur iinde yaarlar veya bu ruhsal - vicdani dengeye ulam olarak huzur iinde lrler. Bu cennetlere bedel bir mutluluk saylabilir. Vicdan azap - grevlerinden kamak yalan dolan iinde - korkularla yaamak cehennemde yanmak kadar azap vericidir. Bu durum insanlarn i psikolojilerinde (ruhlarnda) ve toplum iindeki eletiri basklarnda olan bir olaydr. Ancak vahi insandan (ilk cinsel yasak geliimlerinden) beri, bilin - bilinalt geliimleri filizlendike insan kiiliinden ayr bir "ruh" yaktrmalar, zamanla cennet - cehenem alglaylarna da temel oldu. Bu yzden insan psikolojisindeki bu i mutluluklar ve azaplar da, Allah: cennet - cehennem eytan - melek sistemi iinde alglanma srecine girdi. Bilhassa bu islam medeniyetinin yaygnlamasyla en yaygn seviyesine - alkanlna (skolastisizmine) ulat. Bu yzden bu ayetler ve benzerlerindeki psikolojik yaklamlar, o gn iin ancak Allah sistemi (egemen-geleneksel ideoloji) ile alglanp yorumlanabiliyordu... 128- "Andolsun iinizden size yle bir peygamber (eli) geldi ki skntya uramanz ona ar gelir, size dkn mminlere efkatli ve merhametlidir." Tarihsel gidii ve grevini grmek, insan bylesine merhametli - sevecen - efkatli ve fedakar yapyor: nsancl sorumlulukta stnlk.

Ve tabii ki o denli yalnzlk, nk ayn derecede sorumluluk duyanlar ksayd, peygamberler'e gerek kalmazd: 129- "Eer inanmaktan yz evirirlerse de ki: "Allah bana yeter! Ondan baka tanr yoktur. O'na dayandm. O byk - ulu Ar'n (btn doann ve insanln) sahibidir." "Allah bana yeter!" Doann ve insan toplumunun gidi kanunlaryla mistik bir gelenek ve seziyle de olsa ilgilenmek (yce evrimi anlamaya almak) gerekten bir mre bedeldir. Ve peygamber yalnzlna - iyi dilekliine - merhametliliine ve sorumluluuna iyi gelen biricik ilatr... Ve her trl ihanetlerin sosyal hayvanlklarn saldrgan kuatmlarna iyi gelen yegane ilatr... nk doacl ve insancl btn sebeblerin orkestras ve senfonisi o temel kanunlarn ak ierisindedir; sonsuz hogr veya hmanizm oradan gelip oraya gider... O'nu bilince karsak bile o'na uymaya almak yaam kadar sonsuzdur. Bu yzden "Allah herkese yetip artar!.." 22- "MM NUN SURES " 11- "Onlar Firdevs'e: en yksek cennete varis olacaklar, orada ebedi kalacaklardr." brahim zaman 2500 yl nce medeniyetlerin evrensel aamasna henz dnce alannda girilmiti. Ve brahim toplumu medeniyetlerle sk al-veri ilikilerinde bulunsalar da tmden kendi komncl dzenlerini: gebe ekonomisini ve sosyalliini yayorlard. Cennet

179

onlar iin pratik bir ideal olmas gerekmedi. Bu yzden cennet Kur'an'daki kadar deil hemen geleneksel anlam dnda hi kullanlmad. Hele cehenemden sz bile edilmedi. Muhammed zaman, medeniyetlerin evrensel ann, ktalararas gidi gelileri - tarihsel devrim birletirilme denemeleri aamas bile geilmi; dorudan islamiyet ile birlikte evrensel bezirganlk aamasna geiliyordu. Yanbalarnda Bizans: Hristiyan tektanrc ve Fars: oktanrc medeniyet ekiiyorlard. Burunlar dibinde: Habe'i Bizans, Yemen'i Fars Medeniyeti kendisine evirmi Gney Ticaret Yolunu kontrol ediyorlard. Muhammed nce Fars Medeniyetini tepelemeyi gzne kestirecek kadar, ve Bizans' d yedek g gibi kullanacak kadar askercil ve sosyal stratejisini gelitirmi bulunuyordu. ve kendi toplumu da medeniyet'e zlmeye sosyal snflara ayrlmaya balamt. Bu yzden Cennet vaadi hemen her surede tekrarlanmas bile yetmedi. Cennet aa - yukar gibi mevkilere: sosyal snf ve zmrelere ve inan hiyerarilerine ayrlmas icabetti. Bu dnce geliiminin de srama yaptn gsterir: kii psikolojisine bile girilmitir. Her kiinin ayr bir varlk oluu sezilmekte ve bu yzden inanc ve uygulamas yksek olanlara, peygamber ve partisinin ekirdei olan sahabeleri Ensar: yardmclar gibi olanlara daha yksek cennetler vaadi mjdelenmesi icabediyordu. M'minun suresi Mekke devrinde yani islamiyet'in balangcnda indii iin de cennet hem de "Firdevs" mevkii ne karlmas, cennet uruna cihat edilmesinin yararlar zerinde duruluu Allah'a da peygamberine de uygun dyordu. Cennet ve Cehennem mevkileri, bu sosyal yurdlarn a itibariyle gelimesi - sratlenmesi ve incelenmesi; hatta kii beyinlerindeki psikolojilerde yansynn hissedilmesi hatr saylr bir gidi kazanmas yznden Kur'an'da sk sk dl ve ceza biiminde yinelenecektir. 12- "Andolsun biz insan amurdan bir szmeden yarattk. " 13- "Sonra onu bir nufte (sperm) olarak salam bir karar yerine koyduk." 14- " Sonra nufteyi alaka (embiriyo)ya, alaka'y bir inemlik ete (cenine) evirdik, bir inemlik eti kemiklere evirdik, kemiklere et giydirdik, sonra onu bambaka bir yaratk yaptk. Yaratanlarn en gzeli Allah ne ycedir." Artk insan bilgileri de gelimektedir. Allah ve peygamber'i de buna uyar, Adem ile Havva; yaratl ve cenetten koulu; Tufan gibi efsaneler sadece an ve mekke - medine toplumlarnn pratik amalar iin hatrlanlp kullanlr. Hatta yukardaki ayetlerde olduu gibi, o eski mitolojik sembollerle anlatmadan kurtulmaya bilimsel gereklere indirgenmeye allr... Nuh Tufan ve benzerleri de hep bu pratik amalar iinde kullanlr. nk ama kendi toplumunun yeni bir tarihsel devrimde Allah'n ve peygamber'inin etrafnda verim ve yeniliki bir ideolojiyle derlenmesidir. Muhammed Nuh'u kendi koullar yznden ok iyi anlar; sadece Nuh'u deil btn peygamberleri kendisiyle zdeletirir ve pratik hedef iin onlarn yklerini anmak uygun der. Dier peygamberlerde olduu gibi Muhammedi yalanlayanlar ve ona kar kanlar az deildir. Bu durumda Nuh'un ve dier peygamberlerin yklerinden ibret almak en dorusu olur:
180

25- "O (Nuh), kendisinde delilik bulunan bir adamdr, baka bir ey deildir. Hele bir sre onu gzetleyin." Her peygamberin veya modern gerek liderin bana gelen buna benzer boucu kuatmlardr. Onlardan ders almak ve ann sorunlarn amak insanlk tarihi lsnde gidii bilmek ile olur. Muhammed bunu tam bilince karamasa da kuvvetle seziyordu. Tevrat ve incili srekli okuyamad belliydi. nk okuma - yazma bilenler parmakla gsterilebilecek kadar azd. Hicaz medeniyete henz zlyordu. Muhammed kei "Rahip Buheyra"lardan, daha ocuk yata en eski en byk medeniyetlerin; Babilin, Msr'n, Acem'in, Bizans'n, Yemen ve Habe'n btn srlarn ykseli ve klerle dolu i yzlerini renmeye balam; belki de onlarn destanlarn ezberlemi, henz hafzasna kazmt; kanna kartrmt. nk tarihe henz yeni giri yapyordu, gemi tarihten ibret alarak uzun mrl olmann yollarn btn hcreleriyle aramak zorundayd. Kur'an'da Semit gelereklerinden, Smer'den intikal etmi btn gelenekler hep nlerinde beliren byk tarihsel devrim teori-pratii iin ibretle beyinlere kaznp hazmedilmitir: 30- "Geri biz (onlar) imtihan etmi olduk ama bu olayda (Nuh Tufan ve benzerlerinde) nice ibretler vardr." slamiyet, bu yzden, o ibretlere: en eski medeniyet ve tarihsel devrim derslerine; tanrsallam - peygamberlemi nderlerin ibretlerine dayand, onlar kendi kiiliinde sentezledii iin kutsallar Kutsal oldu. Ayn ey modern tarih ve nderlikler iin de geerlidir; insanlk tarihi en kk bolua meydan vermeksizin bilince karabilen nderlikler ve toplumlar daha az sancl ve geri dn olmayan kalc rejimler kurabilecek ve gelitirebileceklerdir. Bu yzden Allah ve Peygamberi o gne dek grlmemi hassasiyet ve dikkatle hemen her surede ve hatta ayette o dersleri anar ve hatrlatr. Mmin suresi de Nuh'u ve dierlerini bkmayacak sklmayacak taze hassasiyetiyle anar ve dersini alr: efsanelere de uydurma, gzyle deil gereklik olarak bakar: 44- "Sonra biz, elilerimizi ard ardna gnderdik. Hangi mmette elisi geldiyse onlar onu yalandlar, biz de onlar birbiri ardnca devirdik ve hepsini birer efsane yaptk inanmayan kavim uzak dursun." Muhammed daha Mekke devrindeyken; peygamberliinin ilk zamanlarnda bile cennet cehenem sistemini kuraca medeniyetin uzun mrl olmas pratik amacna oturtmutur. Komn geleneklerini, toplumcu - paylamc - eitliki, hogrl - bilimci - retici, yeniliki... olanlar gleri snflar lsnde cennetliktiler. Bunlara kar kanlar ve medeniyetlerini bunlar zerine bina edecek olanlar tpk paraya - pula tapan ve yozlaan eski medeniyetler gibi Allah'n gazabna: tarihsel devrim tufanlarna urayacak ve yok olacaklardr. Bununla da kalmayp cehenem'in aamalarnda ktlk hiyerari ve snflarna zmrelerine gre yanacaklardr. Ve bu tarihsel grevini: medeniyete geiin uzun mrl olmas iin gereken yeniliki toplumculuu o kadar derinden - srekli olabilecek hassasiyette kavramtr ki bir an bile olsun bunu unutmaz; unutmamak ve yaygnlatrmak - kkletirmek iin bata kendisine ve evre181

sine bunu eitli vesilelerle ve baka baka olaylar iinde anlatr. Allah byle istemektedir: ayetler bylelikle determinizme yaklar.

yle ki snfl toplumun; medeniyet aaasnn insanlk tarihi iinde ok ksa mrl olduunu sezmi ve o aaaya kaplmaya deemeyeceini bilmitir. Allah bu yzden daima yeniliki toplumculuu ayetletirir: 112- "Ve buyurdu: "Yeryznde yllar saysnca ne kadar kaldnz?" 113- "Bir gn, yahut gnn bir ksm kadar kaldk; sayabilenlere sor" dediler." 114- "Buyurdu ki: sadece az bir zaman kaldnz, keke bilseydiniz. "

115- " Bizim sizi boyere, bir oyun ve elence olarak yarattmz ve sizin bize dndrlp getirilmeyeceinizi sandnz?" nsanlk, "boyere" deil, doa ve toplumun gidi kanunlarn bilince karp onlara uyum yaparak doa ve insan toplumunun mrn "uzatmak", daha dorusu olabilecei kadarna tpatp uyarak, olmas gerekenden daha az bir zamana doru ksaltmamak iin yaratlmtr. Muhammed bunu mistik karanlklar iinden karmaya alan bir seziyle kavram ve bunun iin uramtr. 23- "ANKEBUT SURES " Mekke'de inen son suredir: rmcek anlamndadr ve tefeci - bezirgan azgnlnn tutumu rmcek ana benzeterek anlatlr. Ve ince psikolojik diyalektikler de seilip hiyerarilendirilir: Besbellidir ki tarihsel devrimin stratejisi hi olmazsa seziler - bilin denli keskindir; annda hissedilip dnce - davran gelitirilmektedir: 41- "Allah'tan baka velilere balananlar rmcee benzerler. Evlerin en r rmcek evidir; keke bilselerdi." Bunlar dnya mal ve ss peinde koan Kurey tefeci bezirganlar ve zalimleridirler. Bunlar eitli ayetlerde belirtilir; fa ve tehir edilirler. Kur'an bunlarn kiiliklerine, kii mlk azgnlklarna hitap etmez; biraz toplumculuk gelenei tayan halk kur'an'a sarlmakta gecikemez. nk Hicaz toplumu yzlerce yldr gney ticaret yolu'nun nemini ve geleceini kavramtr; hep birlikte o'nu evrensel bezirganlk iin amal ve kullanmalydlar. Yoksa hemen hemen retimde hi bir rol olmayan, Arabistan llerinin cehenemcil yaam niye ekilsin ki? Peygamber ve ayetleri bu psikolojiye altuur sezilerine gre geliiyordu: 49- "Hayr, Kur'an kendilerine bilgi verilenlerin gslerinde (ilerinde) bulunan ak ak ayetlerdir." Yani tam tamna Hicaz insannn altuur psikolojisini kollayan rezonans'a gelen Peygamber ve Kur'an onlarn toplumcu ruhlarna hitap eder. Ama meseleyi maddi ticaret yollar ve evrensel boyutlaryla seip koymak bilinci henz gelimemitir. O maddi koullar onlar derinden etkiler, ve altuurlarndan ynlendirir. nk beyin onbinlerce - binlerce - yzlerce yldr kutsallama projesi iinde tepetaklak, din ile tanrsallk - kutsallk ile dnmekte alkanlk
182

skolastisizim koullan yaratmtr. Eer meseleyi gidi kanunlar iinde kavrayamazsak, o an skolastisizmini modern bilimler iinde tersten srdrm ve gerekleri arptan sempati veya anti patiye girmi oluruz. Demek tarihin gidi kanunlarn kabaca ezberlemek ve bir iki tarihi olaya uygulam olmak bile yetmez; dncenin geliimine de uygulam olmak gerekir. Ancak o zaman din gibi en spekle esnek konular daha gerekilikle aydnla karlabilir. Allah ve peygamberi bu yzden yrdkleri yolda olanca gcyle, ki bu g bilinten ok daha stn bir gtr o ada, kendilerinden emindirler: 49- "Bizim ayetlerimizi, zalimlerden bakas inkar etmez." Yani akl banda btn Hicaz toplumu biraz karlarn kollektivize edip gney yolunu, orta yolu amak uruna ortaklaa glce kullansalar, yollarnn zerindeki Acem'i Bizans' kaldrp cihangir olabileceklerdir. Bir tek kar duran Kurey zenginleri ve zalimleridir; Menfaatlerini terkedemezler. Ama bu maddi temel ok tanr - tektanr ideolojisi iinde erimi olarak konuulur - snflar savann din sava gibi duruu bu yzdendir. Bu aldatcdr. Burjuva sosyal devrimleriyle ve ideolojisiyle din dncesinin yerini daha laikletirilmi aklclk ve idealizm alsa da yine maddi temellerle konuulamaz. nk beyin bir kere tepetaklak dnrler almtr. Marks - Engels ile birlikte toplumsal gidi kanunlar ve paralelinde Darvin ile birlikte doann gidi kanunlar bulunmaya balar ve dnce sistemi determinizmde oldugu gibi ayaklar zerine oturur. Bu alardan 1400 yl ncelerinin, Antik a dnce sisteminin en gelikin son orijinal madeniyet rneinin dnce temelleri olsa bile, tepetaklak maddi temeller alturda kalm veya din bayranda gizlenmi olarak dnr. Bu olaandan tarihsel maddecilik dndaki maddeci dnrler bile hala maddecilik iine Skolastizimi ve Metafizii kartrlar, veya tarihsel maddeciliin bile ezber: Kara kitap zerine geliip duruu bu temellerle balantldr. O temeller gidi kanunlaryla enine boyuna bilinlere kamadka dncenin geliimi de kolay olmayacaktr... Bu yzden peygamber ve Kur'an konumalar da yerli yerinde anlalm saylamaz. slam sempatizanlar onlar tektanrc ibadet grevleri iinde kavrayp sklatka uygularlarken, kapitalizme veya emperyalizme bilmeden bilerek hizmet etmi olabilirler; genellikle de kullanlmaya bu yzden ak olurlar ve benzeri. Peygamber ve Kur'an tarihsel grevleri iin tam inantan kenetlenmekten yanadr. Bu yzden saflar sklatrmak iin ayrntl psikolojiye de temas eder: yign dostlarn ayrdeder: 10- " nananlardan kimisi var ki "Allah"a inandk der fakat kendisine Allah urunda eziyet edilince insanlarn ikencesini, "Allah"n azab gibi sayar. Ama bir yardm gelse bizde sizinle beraberdik derler..." Sadece iyi gn dostu tarihsel grev iin yetmez tarihsel grev iin lmleri gze almak cihad gerekir. peygamber kendisinden bilir ve ikiyzllkleri (oportunizmi) sk sk paylar ve ak eder: 11- "Allah, elbette yrekten inananlar bilir ve elbette ikiyzlleri de bilir."
183

Kimileri de ya henz eski geleneklerini terkedememi, yeni Allah kavrayna ulaamamtr ve bu yzden eskisiyle yeni Allah' veya Allahlar birlikte anmaktan vazgeemez; geriye dnler yapar; Peygamber ve Kur'an bu ikircilliklerden de kurtulunmasn daha iin bandan art koar: "Allah ile beraber baka bir tanr arma sonra azabedilenlerden olursun" (uara-213 nc Ayet) 61- "Andolsun ,onlara "gkleri ve yeri kim yaratt, Gnei ve Ay' kim boyun edirdi?" dersen "Allah" derler. O halde nasl Allah'n birliinden dndrlyorsunuz." Ve 63 nc ayet "... "....Hamd sadece Allah'a layktr. Fakat onlarn ou dnmezler.." (Ankebut suresi. 61-63. Ayetler) Bu ayetler ayn zamanda Arabistan toplumunun daha nceden beri tektanrcl duyduunu ve dncesinin bu ynde evrime girdiini veya en kk uyarlarda bile sratle evrim geirebilme aamasna geldiini, tarihsel grevlerini sezebileceini gsterir... Muhammed ve Kur'an bu yzden yeterli olgunluktadr ve arabuk Hicaz toplumundan evreye yaylr... 24- "M DE SRES " Kur'an ve peygamberi barbar gelenek greneklerin daima aklla medeniletirilmesinden yanadr ve bunlar prensipletirir: kanbalarn zerken korumaya alr: 3- "lm (le) hayvan, kan, domuz eti, Allah'tan bakasnn adna boazlanan, boulan sopa ile vurulan, yksekten den boynuzla len, yrtc hayvann paralad hayvanlarn eti size haramdr. Kestiiniz hayvan baka, dikili talarda boazlanan fal aklaryla leilen dahi haramdr(...)" 4- "Onlar ne helldir? diye sorarlar, diyesin ki: size ar (tertemiz) eyler helldir yrtc olan Allahrn rettii yolla yetitirilip retilen hayvanlarn avlad eyler dahi helaldir, yeyiniz bunlarn tutuklarn, o eyde allahn adn ann, Allah'tan saknnz, Allah abuk hesapldr."

Barbar insan doal insandr, akl da berraktr. Ancak gidi snfl topluma paralanma (medeniyete gei) ynndedir. Yerleik dzen ve ticaret ar bastka barbar (doal) yaam geride braklrken adetleri de yasaklanr, barbar ehliletirilir Kur'an olabildiince bu gidiin verdii aklla ve brahim geleneiyle, dier isevi ve musevilerden (kitapllarda) rendikleriyle; ama keskin sezilerle bu ynelii gder. Elbette bugn, getirdii prensipler, o gnk koullara gre deerlendirilmezse, skolastike o gne saplanp kalnlr. Gnmzde artk her konu bilim nda aydnlanmtr veya bu olanaklara sahibiz. Artk her kk konuyu bile bilimin mercei altna koyarak zmleyebiliriz. Namaz: Abdest - Hac - zekat bildiren ayetler ayn medenileme prosesini aklla tekilatlayp prensipletirir. 27- "Onlara Adem'in iki olunun haberini hakkyla anlatasn, ne zamanki onlar birer kurban. kesmitiler, birinin kurban onaylanarak, tekinin kurban onaylanmaynca, dedi ki: "Ben seni ldreceim" br de dediki : "Allah ancak saknlan eyleri onaylar."
184

28- " Sen beni ldrmek iin elini uzatsan da ben seni ldrmek iin elimi uzatamam, alemlerin tanrs Allah'tan korkarm."

Kur'an bu yky burada unun iin anar: Kur'an ve peygamberi getirdii buyruklara uymayanlara kar son derece hogrl olduu kadar, son derece de savaldr. Onlar karde kavgasna kar iddetle uyarr. Ama bu en ok Mekke bezirganlarna - zenginlerine kar "Die di gz gz" keskinliine dnr: 45- "Biz onlara orda (Tevrat'ta) yazdk ki Cana candr, gze gz; buruna burundur; kulaa kulak; die ditir; yarayan ksas. Kim ksastan vazgeerse gnah balanr, Allahn indirdii eyle hkmetmeyen kimseler, ite bunlar zalimdirler." Hz. Musa yahudi topluluunu, Msr'dan Kzldeniz med - cezirlerinden ve Sina llerinden vaaddedilmi toprak filistin'e zor bela arp geirirken; hem firavun derebey despotizmine kar hem de kendi iindeki yozlamlara kar "gze gz die di" savamak zorunda kalmt. sa ( ncil) ise, artk Roma imparatoruluu'nun medeniyetler zlgtlarnn altnda iyice klelemi yahudi topluluklarna "bir yanana vurulursa teki yanan evir" katlann tlemekten baka yol bulamyordu. Hz. Muhammed'in koullar ok daha elveriliydi. Gney Ticaret yolu: Kzldeniz - Mekke Yemen ve Umman zerinde bulunuyordu. Ve orta-Kuzey ticaret yollar medeniyet kntleriyle tkanm bulunuyordu. Gney Ticaret Yolu alp gelitirilidike, islam medeniyeti'nin aknlaryla btn ticaret yollar yeniden alp btnletirilecek ve tefeci-bezirganln evrensel a alacakt. Hz. Muhammed bunu keskin sezileriyle yakalad ve Arabistan'daki kentleri islam medeniyetinde btnletirmeyi baard. Bunun iin "gze gz die di" prensibini sonuna dek benimsemek ve uygulamak gerekiyordu. Bu yzden Musa'nn (Tevrat'ta belirtilmi olan) retisini benimsedi: hem kendi (mminler) iinde hem bedeviler iinde hem de azgn Mekke bezirganlarna kar. Ancak uygulamada daima azgn bezirganla ve tefecilere kar sk durulmutur. Buna ramen gidi, bezirgan medeniyetleri geliiminden yana olduu iin, slamiyetin bu prensibi sonradan tersine evrildi: Zenginlerin fakirlere kar zlgd biiminde uyguland...

te o zaman "din bir afyondur" kalitesine brnd: Allah padiah ve Firavun veya Nemrut veya Tiran oldu. Cehennemi hapishaneleri, Melekler hkmet erkan oldu... yoksa znde din hi bir zaman bu denli tek yanl medeniyet yansmal olmad. olamazd, nk dinlerin ortaya kt sre: daima barbarlar (komnler) ile medenyetlerin arpmasndan daima komnn kankardelik - sevgi - sayg - kollektivizm prensiplerinin korunarak medeniyete alanmasndan; dolaysyla doann ve toplumun kanunlarna uyum. yapma zorunluklarndan ve sezilerinden domutur - gelimitir... Derebeylerin firavunlarn - Fafurlarn eline getikten sonra din, Medeniyet bataklklarnda insan ezenlerin zulm silah olmu, evrimi baaramyan kle ve serflerin ise aresizlik anyonu: cennete sn olmutur.

185

Kur'an ve Peygamberi bunu sezer ve medeniyet gerilerinde bezirgan - tutsa olmu eski Musa ve sa dinlilerinin ktlnden korunur: 45- "Biz onlara orda (Tevrat'ta) yazdk ki Cana candr, gze gz; buruna burundur; kulaa kulak; die ditir; yarayan ksas. Kim ksastan vazgeerse gnah balanr, Allahn indirdii eyle hkmetmeyen kimseler, ite bunlar zalimdirler." Yanl anlalmasn, Kur'an ve Peygamberi Tevrat'a incil'e kar deildir; yanl uygulanmasn ve yozlamay; bezirganlam dini uygulamalar iaret eder. Kur'an brahim geleneini kaynak edinerek Tevrat ve ncil'in kendi anda ve koullarnda en yksek ve son sentezini yapar: 63- "Onlarn (Musevi ve isevilerin) bilenleri, danmanlar onlar gnah sz sylemekten, haram yemekten alkoysaydlar ya, ne ktdr yaptklar." Ne Rubbaniler ne Hahamlar onlar yeni sentezlere ulatramamlardr. Tpk Hz. Muhammed'den sonra km bulunan mezhepler, tarikatlar gibi. Ancak tarihsel devrimler a bitip yerine sosyal devrimler a aldktan sonra modern peygamberler denebilecek burjuva ve proletarya teorisyenleri ve devrimcileri yeni bir yol aabilmilerdir. yle ki Antk Tarihte medeniyette (tefeci-bezirganlkta) ilk gelip bataklaanlar erryozlam Kastlam oldular; tpk bugnk burjuva rejimleri gibi. Bezirganla ve buruvala en az batanlar, tarihte ve toplumlarda bir rol oynayacak durumda kaldlar. Bu ister kle olsun ister modern proletarya olsun hep byle oldu. nk en temelde grnmeden rol oynayan hep komnn kollektivist insancl yanyd. Sosyal snflar aysbergin yzeyde grnen tepeleriydi. Medeniyet parltlarna fazlaca yakasn kaptranlar medeniyet gerizlerinde rmeye mahkum olanlardr. nsanla onlardan sadece zarar gelir. Parayla ayakta kalabileceklerini sanrlar. Ve kimseye yardm etmezler. Sadece kendilerini dnrler. Bu yzden daha ok para isterler. Ta ki bouluncaya ve yozlancaya rynceye dek. Yozlamam ve yoksul olanlar temelleri ilerinde daha ok tarlar. Ve onlarn her trl alk - yaanmamlklar dinamizm yaratr. O dinamizm ise tek bana aln gideremeyeceini anladka kollektivizmde buluur. Paras olanlar bu tarafa akarlarsa mutlu ve elenmeden yaayabilirler... Kur'an ve peygamberi bunu her an sezer ve iinde yaar. Elbette bugnk gibi bilimsel anlamda bilinlere karamaz. Fakat o itilimlerle davranr. nk o tarihsel determinizmin o adaki en iten en bilinli (sezili) elisidir; yansmasdr. 82- "Her halde greceksin inanm olanlarn en koyu dmanlar yahudilerle Allah'a e koanlardr. Yine de greceksin inanm olanlara dostluka daha yakn " sa'lyz" diyenlerdir; nk aralarnda keilerle, rahipler vardr, bunlar byklenmezler."

83- "Peygambere inen eyi iitiklerinde hak olduunu bilmeleri yznden, gzlerinden yalar aktn grrsn. "Ey Tanrmz biz inandk, bizi tanklarndan kl."

Yahudiler 2 bin yldr bezirgan drt yol az Filistinde tefeci - bezirganlkta kaarlanm yozlamlardr. Tevrat' da kendi karlarna uydurup kastlatrmlardr. Bu yzden Kur'an ve

186

peygamberinin szlerini alayla karlarlar; karlarna ters gelir. Gney Ticaret yolu'nu bir iki kabilenin elinde arur edip tkamann dar kafalln aamazlar. Hristiyanlk henz yeni bir din olduu gibi, Muhammed'e yaknlk duyanlar yine Gney Ticaret Yolu zerinde ve daha barbar kalm Habe kralldr. slamiyeti, hem Mekke'nin azgn tefeci, bezirganlna ve karc ok tanrclna kar kendilerine daha yakn bulur. Kur'an ve peygamberi bunu sezer ve syler.. Ama kimse slamiyet'in evrencil yayln, peygamber veKur'an kadar nceden gremez ve sezemez. slamiyet o elikilerden, atlaklardan yararlanarak ayaklar zerine dikilir, belini glendirir. 25- "ENFL SRES " (Sava Gamimetleri: slm Sosyalizmi zerine) 1- "Sana sava genimetlerinden sormaktadrlar. De ki: "Ganimetler Allahn ve Peygamberinin (elisinin) dir. Siz gerekten inanan insanlar iseniz, Allah'tan korkun, aranz dzeltin, Allah ve elisine itaat edin." Barbar kii mlk bilmezdi, herey kollektifti. Bu yzden antik tarihte barbarlar (komnn kollektif aksiyonlu insanlar) Medeniyet (kii mlkiyetli snfl toplum) zerine akn edip kentleri yamalayp yktklarnda, ganimetler komnn ortak mal olurdu. Zaman iinde komn snfl topluma bu aknla yeni kurduklar kentlerle medeniyete zldke bile, devletilik devlet (kamu) mlkiyeti on yllar boyunca egemen biimde srp gittii gibi toprak reformu denebilecek bir dzenlemeyle toprak ileyenin tasarrufuna braklrd. Bylece antik tarih bir adm da olsa ileriye giderdi. Bu bir Tarihsel Devrimdi. nk antik tarihte henz kleler sosyal devrim yapabilecek bir devrimci sosyalizasyona ulamamlard. te Arabistan'da olan da, kendine zg (orijinal) bir tarihsel devrim zellii tayordu. Kur'an ve peygamberi bu tarihsel devrimin prensiplerini koyuyordu.

Bu yzden ilk Bedir sava baarldktan (zaferle sonulandrlmasndan) hemen sonra ortaya ganimet paylama kavgas kmt. Allah ve elii, Enfal suresinin ilk ayetiyle duruma el koymak zorunda kald: "Ganimet Allahn ve elisinindir" Bu sylendii ve yazld kadar basit ylesine sylenmi bir kural deildir. Tersine en keskin sava komnizmi prensibidir. Allah korkusu peygamber saygs ile korunur: "Allahtan korkunuz" "Eer inanmsanz, Allah'a ve elisine itaat ediniz" Kur'an ve peygamberi islamiyetin ilk saval - devrim yllarnda byle keskin sosyalizm yanlsyd. nk kii mlkiyeti hrsnn medeniyetleri batrdn gryordu, seziyordu. Ve peygamber, ilkel komnn saf - tertemiz kollektivizmini, insan - doa sevgisini - saygsn (lksn) yayordu. Baka trlsn yapamazd.

187

te bu haleti ruhiye iinde, islam tarihsel devrimi ilerledike, komncl yap ve gelenekleri medeniyete kii mlkiyetine zln gelitirmek zorunda kald: slami tarihsel devrimi medine fukaralarna - kyl - esnafna ve yoksul tefeci - bezirganlarna; ayn zamanda komn gelenekli Hz. Ali yiitlerine dayanyordu. Zafer bunlardan yana gelitike Mekke zenginleriyle - Ebu Sufyan slalesiyle bile uzlalmak; bir tek islam medeniyetinde kaynamak mecburiyeti gelip dayatt. O zaman Enfal suresinin ilk ayetindeki, keskin islam sosyalizmi, uzlamaya doru esnetildi. Allah ve peygamberi bu gidie 41 nci ayette yle "uyum" yapmay gelitirdi: 41- "Eer sizler Allah'a ve (hak ile batln) ayrlma gnnde o iki topluluun karlat (Bedir) gnnde kulumuz (Muhammed'e) indirdiimiz (ayetlere) inanmsanz, bilinki aldnz ganimetlerin bete biri Allah'a, Elisine ve Elisiyle akrabal bulunanlara, yetimlere, yoksullara ve yolda kalmlara aittir. Allahn gc hereye yetiir." "Bedir" sava srasnda, slam medeniyetine geii yapacak tarihsel devrimci ekirdek, sava komnizmiyle gcn pekitirmesi - zletirmesi - mayasn salamlatrmas gerekiyordu. Buna uyum, "ganimet Allah'n ve Elisinindir" ayetiyle gerekletirilmiti. ve slam ordusu arasndaki mal - mlk ekimesi bu ekilde kesin kollektivizm ile zmlenmiti.

Ancak kii mlkiyetini (medeniyeti) de tatm, tarihsel gidiin medeniyete doru gelitiini de gryordu. Bu durum, Allah' ve Peygamberini bir sentez yapmaya gtrd. Bu elbette bugnk bilincimize benzer bir bilinle olmuyordu. Pratik dayatmalar sonucunda, yaanan barbar - medeniyet elikilerinin doal bir senteziyle oluyordu.

imdi, slm medeniyeti'nin iine zengin tefeci,bezirgan slaleri de katldka, onlarn da gnllerini "ho"nut ederek islmiyeti geni kitlelere yaymak gerei - veya kanlmazl ortaya kmt. Bu realiteye de 41. ayetle uyum yapld. slam sosyalizmi (kamu mal ve kolektivizm) bu ayetle bete bire indirilmiti.

Ancak yine de tarihsel devrimler o kadar kolayca kollektif ruhunu ve maddesini yitirmiyordu. slam medeniyetinde de ilk 4 halife (Hulafayun Raidiyn) devrinde Enfal suresinin ilk ayetine sadk kalnma eilimi gdld. nk Kur'ann hemen btn ayetleri kollektivizmi her trl insan deerlerini korumak tleriyle - buyruklaryla rlmtr. Ve slam tarihsel devriminin ekirdei henz iktidardadr: 53- "Bu byledir, nk bir millet kendilerinde bulunan iyi meziyeti, kendi zn, deitirmedike - bozmadka, Allah da onlara verdii nimeti bozmaz - deitirmez. Allah iitendir bilendir." Komn'n zn deitiren dinamizm, komn' komn yapan retici gler geliimidir. Doann ve toplumun btnlkl ileyii iinde akp geliir. Teknik, retici glerin tmn srkleyen motor gelitiricidir. Ve komn, retici gler geliimi hzlandka ister istemez snfl topluma (medeniyete) zlp eritilir. Ama insan bilinci gelitike kollektivizmin yeniden retimi de gelitirilecektir. Bu antik tarihte adm adm, halka halka geliir.
188

slam tarihsel devrimi de, Arabistan'daki Arap airetlerinin snfl topluma zlnn sraydr. Kanlmaz gidi kii mlkiyetinin azgnlamas ve yeni medeniyetin sosyal devrimci snflar yaratamayp rmesi ve yklmasdr. Kur'ann ve peygamberin biricik korkusu ve buyruklar, bunun sezgilerinden kmtr. 53 nc ayet de bu sezgiyi bir baka adan yineler. Ama 41. ayet ile bizzat toplumun fiili deiimini temelden etkileyen ekonomi kuraln Allah ve Peygamberi bizzat onaylar ve destekler. nk fiili gidii Kur'an ve peygamberi gderken, gerekte bu tarihsel akn kendisi Kur'an ve peygamberi belirlemektedir. Zaten Peygamber'in kendisine ayet indiriliini alglay evrimin kii zerindeki belirleyici gcyle oluur. Evrimin Hz. Muhammed'de kuvvetle yansy; yani barbarlk ile medeniyet ztlklarndan en devrimci sonular kar mmkn olduu iin, kendisini doal olarak peygamber hisseder ve ilan eder... te Enfl sresindeki birinci ve 41 nci ayetlerdeki elikinin kkeni budur.

O kkler: insancl z daima, her olayda peygamber'e Allah'a hatrlatlr. Yorum, komncl z ile snfl toplumun ve kii mlknn grelerinden geliir. Bu yzden Kur'an' ren ey, Peygamber'in lmnden sonraki halifeler anda da srer. Tefeci - bezirgan Emeviye Saltanat tm kanckl ve zulmyle ste gelir gelmez o z zorla - hileyle eritiilir. kkn Acem medeniyeti yklarak orta ticaret yolu alr. slm kutsal Mekke - Medine: slamln beii yaklp - yklr; bunaltlr. nk gney ticaret yolu nemini kaybetmitir: tefeci bezirganlk evrencil ticaret yollarnn kprlerini ana yoldan kurmu - medeniyete gememi barbar kalmayacak derecede her yana paralayc kii mlkiyeti tohumlarn sap filizlendirmitir... nsancl z, giderek evren apnda medeniyet: snfl toplum mekanizmalaryla paralanp yeniden retilmek zere hazrla sokulur. Arkadan gelen gebe rnesanslklar bu hazrlk aamasn yeniden tp herkese hazmediliini salar; sosyal devrimler: kapitalizm ann gebeliini gelitirir... 67- "Yeryznde ar basncaya kadar hibir peygambere esirler sahibi olmak yakmaz. Siz geici dnya maln istiyorsunuz. Allah ise ahireti istiyor." Hz.mer esirlerin ldrlmesini, Hz. Ebubekir fidye alnp braklmasn teklif etmiti. Peygamber Ebubekir'inkini doru buldu. Ama Allah buyruu daima btn insanln kurtuluu (evrensellik) iin ayetlerini ryordu, peygamber de insancl yreile hep islam savann gelimesini kollayarak buna uyuyor, dnyevi hevesleri trplemeye alyordu. Esirlerin bile gnllerini alan ayetler nazil oluu ayn insancl ve islami kayglardand: 70- "Ey peygamber! ellerinde bulunan esirlere syle: Eer Allah sizin kalplerinizde bir hayr olduunu bilirse, size sizden alnan fidyeden daha hayrlsn verir ve sizi balar. Allah esirgeyen ve balayandr." Canlarna - mallarna kyamayp davaya sonra katlanlar da ayn kayglarla ho karlanr; akrabalk - kan balarnn bazen davadan da ileri kkl duygular tadn bilir ve ho grlr. Kan davalar haram klnsa da, slam davas iin muhafaza edilir:
189

75- "Onlar ki sonradan inanp hicret ettiler. Sizinle beraber savatlar. te onlar da sizdendir. Rahim sahipleri birbirlerine daha yakndrlar... " 26- "AHZAP SURES " Devrim hazrlk ister; fikri - ruhi - tekilatcl hazrlk her eri sard lde baar gelir. Yoksa panik ve korku ve ihanet anlatlabilecek gibi deildir. "Evrim" gnlerindekiyle kyas bile gtrmez. Ancak unutulmaz izleri derslerle doludur. Bu "Hizip" anlamna gelen sure Hendek sava gnlerini anlatr. Medine'ye Hicretin 5 inci ylnda Kurey ve Gatafan kabileleri btn kollaryla Medine zerine yrdler. Medine'de Mslmanlarla uzlaan Ben Kurayza adna bal yahudi kabilesi de bunlarla birleti. hepsi 12.000 kiilik bir ordu olmulard. Muhammed'e iyi bir savunma talktii yapmaktan baka bir ey kalmyordu. Medine kenti'nin evresine bir hendek kazdrp, kan topran arkasna okularn yerletirdi. Kurey ve Gatafan ve Kurayza saldrda cesur ve inanl olamadklar lde kuatmay bir ay kadar srdrdler. Hendei aamadlar. Ve giderek sava scakln yitirdi. Dmann inanc - cesareti iyice sarslmt. l frtnas Hendek savan mslmanlar yararna evirdi. Frtna'nn gemesini bile beklemeden dman Mekke'ye geri dnd. Sonradan bu olay ayetlerle dersletirildi. 10- "Hani onlar stnzden ve alt tarafnzdan (vadinin st ve alt yanlarndan) gelmilerdi. Gzler kaym yrekler hanerlere dayanmt. Allah hakknda eitli tereddtlere dmtnz." 11- " te orada mminler denenmi iddetli bir sarsnt ile sarslmlard."

12- "Mnafklar ve kalplerinde hastalk bulunanlar "Allah ve Resul bize sadece bo vaidlerde bulundu" diyorlard. 13- "Bir grup da" eitli mazeretlerle "Sadece kamak istiyorlard." 15- "Oysa kamayacaklarna dair Allah'a sz vermilerdi" Devrim bu tereddtlerle yrmezdi tabi. ekirdek salamd ve Muhammed hep o ekirdei oaltp glendirdi. Yahudi Kurayz'n iini bitirmenin tam zamanyd. Yahudi kalesini kuatarak 20-25 gnde kaleyi drd. Mslman ekirdeini ve cephesini glendirdi... 17- "NAHZ SURES " 18- " SRA SURES " 19- "KEHF SURES " 20- "MERYEM SURES " 21- "TAHA SURES " 22- "ENB YA SURES " 23- "HAC SURES " 35- "SEBE SURES "
190

36- "MELA KE SURES " 37- "YAS N SURES " 38- "SAFFAAT SURES " 39- "SAAD SURES " 40- "ZUMER SURES " 41- "MM N SURES " 42- "FUSS LET SURES " 43- "URA SURES " 44- " ZUHRUF SURES " 45- "DUHAN SURES " 46- "CAS YE SURES " 47- "AHKAF SURES " Bu Mekki sureleri, ilk blmlerde yeri geldike ilediimiz iin yeniden ele almyoruz. Kur'an ve peygamberinin metodu kavrandka okuyucu tekrar tekrar kendi bana konuyu gelitirebilir ve gelitirmelidir. Kimi Mslman genlerimizin modern snfl toplumun geberen emperyalizm anda "kyamet alametleri" grmesi ve kyameti gerekten beklemesi, yani Kur'an' gnmze ayarlamaya almas tasadf deildir: Kyamet snfl toplum hakszlklarnn sonu alacaktr. Muhammed Antik snfl toplumlarnn 5-6 bin yllk tepesinden aalara - gerilere yklm kentlere - toplumlara; geleneklere baknca, toplumun maddi temellerden kalkan i dinamizmiyle deil yine Allah sistemiyle bakmak zorunda olduu iin kyameti Allah'n nihai adaleti biiminde gryordu. (u "gerekten ok nankr olan insanlk" doadan ve toplumdan geldii halde; doaya ve topluma, kendi bencillikleri uruna, kendini de doay da yok ederek uyumsuz hale gelmesi baka nasl zmlenebilirdi? Elbette bu nankrlk yine kendi kendini vurarak doa ve insan toplumunun gidi kanunlarnn bilince karlp onlara uyulma sava verilmesiyle zmlenebilecektir. Bu ne yaman diyalektik kuraldr ki bilinten ok dl ve ceza sistemiyle iler ve snfl toplumun topyekn dln topyekn bir ceza ile insan bilincine dntrr. nsan beyninin bile doadan ve toplumdan geldiini lmsz biimde hatrlatarak insan bilincinden stn hi bir eyin olamayacan "nankr" gzlere batrr: "Hakikaten insan ok nankrdr" "Allah kyamet gn, ayrla dtnz hususlarda aranzda hkmederek hakly - haksz ayracak") (Hac suresi: 66 nc ve 69 uncu Ayetler) 27 "NUR SURES ": Muhammed'in ve Hicaz toplumu'nun nnde ykselen tarihsel devrim grevi ylesine evrencil boyutlarda olduunu sezdiriyordu ki; o grevi kavradka Muhammed, evresinde
191

olup biten, insan nefsinden kaynaklanm olaylara daha objektif ve dzeltilebilir olduu lde hogryle bakyordu. Bylece Allah'n (determinizmin) yceliini - yaratcln ve hogrrln de daha derinden kavramaya yaklayor ve Allah kavrayn o gne dek grlmemi zenginliklere ulatrarak bilmeden determinizme yaklatryordu. Kiisel dipsiz kuyu didimelerinin zerindeydi: Fuhu: cinsel yasaklar hie sayan, toplumun geleneklerini havaya uurup retimi ve insan reyimini verimsizletirip felce uratan; giderek insancl olan en yce duygular: onur - sevgi - sayg - yaratclk yetenek dolaysyla retime reyim mekanizmalarn sekteye uratan hatta yozlatrp rten bir eylem olduu lde toplumun varolma koullarn da dinamitler. nk toplum denen insanlk, cinsel yasaklar ile balam ve gelimitir. nsanln ilk balad yere: Cinsel yasaksz en ilkel topluma dn olanakszdr ama fuhuun yaygnlamas, hangi toplum biiminde olursak olalm cinsel yasaksz ilk topluma: hayvanla yaklamaktr ki bu retimi ve insan reyimini o lde felce uratr. Ve ne denli modern toplum aamasnda bulunursak bulunalm, bu felce urat lsnde toplumumuz krizlere - rylere ve klere girmeden yapamaz. Medeniyete henz gemeye alan komnal toplum insan, fuhu'a derse ne olur? Cinsel yasaklar da hie sayarak, Sadom ve Gomorra kent medeniyeti rneklerinde olduu gibi, medeniyete, kentler federasyonuna geemeden: domadan lr. Yani daha toplumcu: retken ve reyimli olan komnlerin tarihsel devrimleriyle yok edilir.

Fuhuun esaretine den kiiler iinde ayn ey geerlidir: toplumca aforoz edilmesi bir yana, retkenlii ve reyimi felce urad lde "insan" olmaktan kmaya balar...

Muhammed bunu yakalamadan yapamaz: Muhacirler iinde ve yakn evresinde beliren Fuhu giriimlerini annda "Haram" klan ayetler pesisra gelir. 3- "Zina eden erkek, zina eden veya ortak koan kadndan bakasyla evlenemez; zina eden kadn da zina eden veya ortak koan erkekten bakasyla evlenemez. Mminlere haram klnmtr." Burada "Zina" fuhu anlamna doru gelimi bir durumdur. "Haram" ise basit bir "yasak" kelimesiyle aklanamayacak kadar "insani" zellikler ierir. "yasak" insan toplumunun; insann insana koyduu kanuni bir uygulamadr. Allah'n koyduu yasak haram ile ayn uygulamalar ve sunular karlamaz. Haram' inemek insanlktan uzaklamak anlamlarna yaklar. Bu doa ve toplumun temel kanunlarna uyum ile karlanabilecek deerde veya anlamdadr... Modern toplumlar bunca bilimlere sahipken bu "uyum" edebine sahip olacaklarna sanki inadna doann ve toplumun gidi kanunlarna uyumsuzluk edepsizliini gelitirmilerdir. Neden? Dinleri imanlar "Kar" "irad" - "Faiz": para olmutur da ondan. Komn gelenekli toplumlar bunlardan uzak olduu lde doa ve insann gidiini kutsallatrarak "uyum" terbiyesini edinmilerdir. Bu yzden "Haram" modern toplumun yasak kltrnden deerlidir. Ama yetmez. Sosyal adalet ve eitlikle, ve kltr geliimiyle desteklenmesi ve hogryle sarmalanarak bytlmesi - yerletirilip kkletirilmesi gerekir. Peygamber btn bunlar determinizm ile iinde etinde - kemiinde duyar. Duyduu iin peygamber olmutur. Kur'an bu yzden hogr 192

adalet - eitlik - toplumculuk - paylamaclk - sevgi, sayg, zetle: insani duygularla ykldr. "Zina" fuhua alan ilk kapdr. Ama fuhu deildir henz. Ve olmayabilir de "Zina" bir ihanet ve fuhua doru geliebilecek bir prosenin balangc da olabilir. Bunu daha ok toplumun gidii belirler. Bu yzden "insancl" ihtiyalar ile altuurdan patlak verir. O lde de hogrye mazhar olur Maddi - manevi - cinsel uyumsuzluklar eleri "Zina"ya srkleyebilir. Yine de bu insan olma yolunda "sosyal hayvanlk" depremelerinden baka bir ey deildir. Bu yzden pimanlk duygularn ierir ve "Tvbe" ile yani zeletiriyle veya bir daha ayn hataya dmemekle n kesilebilir. Erkek dzeninde erkekler, bol bol zinayla aileyi gtrmeye altklar lde, toplumu fuhu pazarna srklemilerdir. Kadnlar genellikle pazar ve erkek sisteminin kurbanlar olurlar. Hicaz toplumu bu gidiin bandadr. Muhammed bunu sezer ve Fuhu'un ba olan Zina'ya insancl ihtiyalarla gelitii lde hogrl davranr. Ancak zelletiriyi ve o gnk geerli eylemi ve adyla: "Tvbe"yi art koar: 5- "Ancak bundan sonra tevbe edip uslananlar hari. nk Allah ok balayan ok esirgeyendir." Burada "ok" sfat, "Zina"nn da ok nemli ve byk bir hata olduunu anlatr. Zina, sezilmitir ki toplumun varolu koullarn kemirebilecek bir gidiin badir. O lde de balanmas - hogrlmesi peygamberi de aan Allah'cl sonsuzlukta bir hogr gerektirir. Zina'y Fuhua varmamas iin hogryle ve sosyal eitlik - adalet v.s. ile sarmalayan toplum gidii iinde bulunulabilirse, zina'nn aztmas nlenebilir. Bu kiyiyi - peygamber de olsa aar; toplumsal gidiin ii olur. Bu yzden determinizmin veya Allah'n balamas ve esirgemesi peygamberlerinkinden "ok" daha ycedir... Medeniyet'e gei, byk bir tarihsel devrim greviyle kar karya bulunmuyorsa; Sodom ve Gomorra'da olduu gibi tefeci bezirgan azgnlamasyla dolu dizgin zevki sefa ve fuhu alemlerine sratle batar ve yok olur. Hicaz toplumu da ayn gidi iinde olabilirdi Sodom - Gomorra veya Musa toplumunda grld gibi para - zevk - sefa - Fuhu dknl iinde toplum srnp kanayabilirdi. Hicaz toplumunu tarihsel grevi kurtarmtr. "Zina" Hz. Muhammed'in ailesine dek bulamtr. Gidi o denli diyalektik dnmler iindedir. Eer tarihsel devrim grevi hicaz toplumunu saramazsa, tefeci, bezirganlk azmas ve kltr fuhu, toplumu kertecek filizlenme iindedir. Hz. Muhammed'in elerinden hem de en sevdii elerinden olan Aye, O'nu temizleyen ayetlere ramen "Zina" dedikodularna bulamtr. Muhammed bile dedikodulara inanacak duruma gelmitir. Ama Aye'nin pimanln grnce olaya hogryle yaklamaktan baka are bulamamtr: " mdi eer sen susuzsan, Allah muhakkak susuzluunu ortaya karr. Ama bir gnaha dtnse Allah'a istifar ile tevbe et" der. Ve Aye'nin gerekten bu olay yznden kahr ve pimanlk iinde olduunu anlar. ve annda Aye'yi temize karan ayetler vahyolunur.
193

Aye'nin "zina" yapt dedikodusunu yayanlarn iinde Ebubekir'in akrabas ve yannda fakir olduu iin besledii yanamas: Mistah da bulunuyordu. Ebubekir, Aye'yi temize karan bu ayetlerden sonra, Mistah' kovacana ve bir daha bakmayacana yemin etti. Ama Muhammed farklyd; tarihsel devrim grevi o'nu ok daha ltufkr - kucaklayc yapmt. Aadaki ayet bunu islam ekirdeine de tledi: 22- "Sizden fazilet ve servet sahibi kimseler yaknl bulunanlara, yoksullara, Allah yolunda g edenlere, yardm yapmamaa yemin etmesinler, affetsinler gesinler. Allah'n sizi balamasn sevmez misiniz? Allah balayan esirgeyendir." Demek insan insan yapan eitimden nce, tarihsel grevleridir veya toplumun gidi biimleridir. Ama eitim de o gidie uygun derse o derece nem tar. Muhammed ve Kur'an'n grevi bu yzden az yce olmamtr. Ama o'nu kendi koullar ve grevleri iinde anlayamazsak, sadece kuru bir iir gibi dinler ve okur isek, gnmzde pek yavan gelebilir. Hatta bu satrlarn O'nu abartt kanaatine bile varlabilir. Gerek bunun tersidir: bu satrlar o gnleri gerek deerinde aklamaya yetemez; Muhammed'i ve Kur'an ve kkleri olan brahim'i ve gemi gelenekleri anlamak iin benzer grevler iinde bulunmu olmak gerekir...ki o zaman bile hissedilebilir ama yeterince anlatlamayabilinir. Fuhu - Zina ve Aye olaylarndan sonra islam'da "rtnme" ile ilgili ayetler gelir. Bu sadece kadnlar babahanca bir mahremiyete brndrme deildir. Erkeklere de ayn paylama azar dikkat buyruk olur. Yani bir nefis terbiyesidir. Hatta nce erkekler buyruk altna alnr: 26- "Kt kadnlar, kt erkeklere; kt erkekler kt kadnlara; iyi kadnlar iyi erkeklere, iyi erkekler de iyi kadnlara mahsusdur..." Yani kfr ve zina nce kt yeri kirletir ve bu durum onlarn zaaflar ve iradesizlikleriyle (kii'lerle) ilgilidir. O halde Zina dedikodusuna karan Aye, Safvan ve Peygamber de Kt" mydler? Peygamber bu olay ibret alnacak bir olay olarak grr ve ayr tutar. 26- "... "Bunlar (Peygamber - Aye ve Safvan) onlarn dedikodularndan uzaktrlar. Kendilerine Allah'tan bir mafiret ve merte bir rzk vardr." Demek insanlarn altuur ile dtkleri bir ktlkten eer ders alabilirlerse, gelecekteki hayatlarnda tahmin edilmeyecek kadar byk dller alabilirler. Ki bu zina bile olsa. Eer bilinli bir ktlk iinde deiller ise ve yeterince kklemi derslerini alabilmilerse... Peygamberce ele al bu olunca, kadnlara getirilen rtnmeyi, gnmz yobazlarnn kadn kleleletirici - dumura uratan tutumlaryla kartrmamak gerekir. Btnyle cinsel metaya dnm defile giysilerini de hakl karamaz; insan iin retkenlikten bakas yalandr. Kapitalizmin kadn aalayan erkek dzeninin kurban yapan en kk fuhu pazarlar kklerinden yolunmas ancak yetenek ve retkenlik olanaklarnn sonsuz gelitirilmesiyle mmkn olabilir. Cins olarak su paylatrlrsa, bunun sebebi cins olarak bata erkeklerindir. nk sistem onlara alr. Muhammed azgnlamaya balayan babahan toplumunda yaadn sezer Zina kkrtmas konusunda ilk paylama bu yzden erkekleredir. Allah kelam kesin ve akl vericidr:
194

30- " nanan erkeklere yle: "Baklarndan bazlarn yumsunlar, rzlarn korusunlar. Bu onlar iin daha temiz ve yararldr. phesiz Allah onlarn her yaptklarn haber almaktadr." Bunun ardndan gelen ayet kadnlara uzun uzun rtnme gereini anlatr. Yani ikna etmeye alr. Ve hatrlanmaldr ki bu ayetler "inananlara"dr. nanmayanlar ikna etmek iin daha da sabrla mcadele gerektiini peygamberin bizzat kendi mcadelesi anlatr. Ve arkadan gelen ayetler evlenmeyi buyruklatrr. Evlenmemek iin ne srlecek mazeretleri giderme yolunu tutar; evlenmeyi toplumu iin nemli bir eylem olarak ne geirir. Zina fuhu prosesinin nne gemekte evliliin de rol oynayalabilecein grr; kurallatrr. Bununla da kalmaz: "Evlenme olanana sahip oluncaya kadar namuslarn korusunlar" (33. Ayet) buyruuyla cinsel yasaklarn nemini sezerek toplumunu retime ynlendirir. Fuhu'ta suun aka erkeklerde olduunu bildirir ve kadnlar tenzih eder: 33- "..... Dnya hayatnn geici menfaatini elde etmek iin, namuslu kalmakta srarl cariyelerimizi fuhua zorlamayn. Kim onlar Fuhua zorlarsa, phesiz Allah o kadnlara kar balayc, esirgeyicidir." Peygamber ve Kur'an bu derece gereki ve aklcdr. Meselenin "Nefsi kkrtmakta" ve "iradeyi aan" altuur patlamas: bastrlm ihtiyalarda olduunu; ama bunda da erkek dzeninin sorumlu olduunu sezer fakat ne yazk ki elinden gelen budur. nk tarihi ak erkeklerden ve tefeci - bezirgan sermayeden yanadr. Muhammed'den sonraki yzlerce yl bile bu konuya are bulamam ve sorunu biriktirdike biriktirmitir. "Nefis" bu yzden insanln en nemli meselesi olmak zere gelimek zorunda kalacaa benzer. "Nefis" balbana insanlk ve zellikle "Kii" meselesi olarak dikkatleri eken bir aamaya ulatnda toplum yepyeni stratejik aamaya gemi bulunur... Muhammed zaman ylesine bir an belki ilk balangcn evrensel llerden Hicaz toplumunu drterek verir. Bu yzden Kur'an ve slam hukukunun "Nefis" terbiyesine girii tesadf saylmamaldr. Nefis kapitalizm ve emperyalizm ile bat toplumlarnda aralkl patlamalara girer. Dou toplumlarn Sovyetlerden balayarak sard "tketim"lerin marazi patlamalarndan ve bu uurda "Duvar"larn almasndan bellidir. Muhammed ve Kur'an' uyaran olaylarn derinlii ve evrensel boyutlar bu derecededir; byklkleri buradan gelir. 28- "MUHAMMED SURES " Medine'ye hicretten sonra mslman ekirdei gelitike i eikiler de geliti. peygamber bunlar yakalayp tehir etmekte yarar grd: "Cihad" konusunda iki yzl korkaklara: 20- " nananlar, Cihad hakknda bir sure indirilmeli deil miydi? derler. Fakat hkm ak bir sure indiilip de onda savatan sz edilince kalplerinde hastalk bulunanlarn sana lmden baylp den kimsenin bak gibi baktklarn grrsn. Onlara uygun olan:
195

21- " taat etmek ve gzel sz sylemektir. ciddiye bindii zaman, chad isteklerinde Allah'a sadk kalsalard, elbette kendileri iin daha iyi olurdu." Kankardelik ile Mslman: Dava kardeliini btnletiremeyip Kii mlkn ve bencilii ne karanlara: 22- "Demek ibana gelecek olsanz, yeryznde bozgunculuk yapacak, akrabalk balarn koparacaksnz Kent, artk komn akarabalk balarn geride barkarak medeniyete paralanarak gemektedir zaten. Mslmanlk bunu kitaba balar. Bu geiin teori ve pratiini yapar. Fakat medeniyetinin uzun mrl olabilmesini eski toplumcul gelenekleri, akrabalk gibi, imece gibi - zekat - oru - Fizin haraml - hac - namaz gibi toplumcu) geleneklerin fakir fukara ve halk yararna kamu mal yararna gelitirmek zorunda kalr. nk henz komn'n toplumcul zn yitirmemitir. Daha nemlisi bunu iine girdikleri medeniyetin mayas yapabilirlerse daha uzun mrl medeniyet kurabileceklerini bilince yakn sezilerle yakalarlar. Bir yandan akrabalk balarn bizzat bu uurda kendileri zerken dier yandan yine ayn ama iin korunmalar bu sezilerini aklar.. nanc zayf can ve mal kymetlilere: 35- "Siz galip durumda iken geveyip bar istemeyin Allah sizinle beraberdir. O sizin amellerinizi zayi etmiyecektir." 38- " te sizler Allah yolunda harcamaa arlyorsunuz ama iinizden kimisi cimrilik ediyor. Kim cimrilik ederse, kendisine cimrilik eder. Allah zengindir sizler fakirsiniz. Eer yz evirecek olursanz yerinize baka bir toplum getirir de onlar sizin gibi olmazlar."

Sanrsnz ki dava iin her an can ve mal istenir. Hayr, Allah ve peygamber insanlarn tayamayacaklar yk omuzlara yklemez: tersine verdii pek ok, istedii sadece toplum yararna vicdan - inan - insaf, biraz da batr: 36- "Dnya hayat, bir oyun ve elenceden ibarettir. Eer inanr, gnah ilemekten korunursanz, size mkafatlarnz verir ve sizden btn mallarnz istemez. 37- "Eer mallarnz isteseydide sktrsayd cimrilik ederdiniz ve bu kinlerinizi ortaya rkarrd." Antik snfl toplumun (medeniyetin) 5-6 bin yllk geliimi, ktalarararas yaylm ve bunlarn geleneklerle gney ticaret yolu zerindeki Hicaz toplumu'na aktarlmas barbar toplum da olsa beyinleri byle ince psikolojileri zmlemeye dek itiyor ve gelitiriyordu. "Allah" binlerce yldr diyalektik alarn kimselerin ummad ve beklemedii yerde ve zamanda yava ama skca rm; nce bir tek Muhammed elisiyle sonra btn Hicaz toplumuyla, garb'ta Berberiler ile, ark'ta Trk ve Moollarla hiyerarik olarak yzlerce yl islam medeniyeti biiminde temsil ederek kendisini evrensel llerde gstermek zere hazrlann byle yapyordu.

196

Modern ada da farkl olmad, olmayacaktr. Ayn temellerden gelen kapitalizm kendisini ne kadar kayserili'nin eeine benzetip ssleyip, alayp pullasa, insanla kheylan gibi satmaya kalksa da, eein eeklikten kamay gibi kapitalizm de tefeci - bezirgan temelli olmaktan kamaz; medeniyeti de antik medeniyetler gidiine uymaktan kurtulamaz. Sadece ller modernlemi; bakalam hzlar, lm ve doum biimleri gelimitir. Temel ayn retici gler dinamizmidir.... 29- "RAD SURES " Ra'd: gk grlts demektir. Gk grlts (bu srenin 13 nc ayetinde) Allah' tesbih ettii iin bu ad almtr: 13-"Gk grlts, vgsyle, melekler de korkusuyla O'nu tesbih ederler yldrmlar gnderirde dilediini arpar. Allahn cezas pek zorlu olduu halde, onlar hala o'nun hakknda tartmaktadrlar." Kur'an'a gre ayetler szl ve szsz (Allah'n) gl iaretleridir. Szl olanlar peygamberlere gelen vahiylerdir. Szsz olanlar doa olaylaryla Allah'n kendisini hissettirmesi yorumlaydr: Allah: determinizm bilim ykldr. Yusuf suresinin 105'inci ayetinde bu aka belirtilir: 105- "Gklerde ve yerde nice ayetler var ki onlarn yanndan yzlerini evirerek geerler." Peygambere vahyedilen ayetlere inanmyorsanz doadaki olaylara - iaretlere bakn da Allah'n birliini - yceliini anlayn demek istemektedir, doal olaylar da birer szsz ayettirler. Bu anlay bile, Kur'ann (ve Muhammed'in) bilgiye - bilime ne kadar ak olduunu; dolaysyla evrimci - tarihsel determinizmi kavramaya ne kadar yatkn olduunu gsterir. Kur'an, evrimciler gibi hereyi diyalektie balamak yerine Allah'a balar. Bu da o aamann kanlmaz ifadesidir. Rad Suresi de Muhammed'in ve Kur'ann bilimi ve bilgiyi Allah'a yaktrmasna belirgin rneklerdendir: 2- "Allah o'dur ki gkleri grebileceiniz bir direk olmadan ykseltti. Ar'a egemen oldu. Gnei ve ay' kendi iradesine ald. Bunlarn hepsi de belli bir sre iin akp giderler. Yaratma iini dzenler, ayetleri alklar ki, Rabbimize kavuacanza kesin olarak inanasnz." 3- "Odur ki arz uzatt, orada sabit dalar ve rmaklar var etti. btn meyvelerden iki ift yaratt. Geceyi gndzn zerine rtyor. phesiz bunda dnen bir toplum iin ayetler vardr." Bu ve benzer ayetlerin, snrlarn aan (uuralt - sezi tesinde bilimin ta kendisiymiesine) yorumlar Muhammed - Kur'an ve slam dinini kurtarmak yerine daha da batryor. Allah' (dini) aamann varaca trajik sonular (verimsizletiren sosyolojik ve psikolojik hastalklar ve didimeleri) imdiden bize uyaryor.

197

Bu ve benzer ayetlerde, bilinli bir fizik kanunu arayp bulmak, elbette her trl bilimsel kefi kur'ana yaktrarak bilimi kur'an ve Allah'n (ve islam'n) gdmne almak, dini bilimin altna ve egemenliine drmemek eilimindendir. Bu davran ve dnceler geree aykrdr; tarihsel determinizmin kanlmaz ak ve evrimin kendi amac evrimin kanunlarnn bilnce karlarak insan toplumunun bu kanunlara uyarak, mutluca yaamasdr. Bu ayetlerde "cisimler arasndaki itme ve ekme kanununa iaretler vardr desek", o zaman ayn ayetlerdeki bilime aykr grlerin sebebini aklamakta glk eker samalarz. Veya dut yemi blbl gibi susmakta iin iinden syrlabileceimizi sanrz. Ama ne zamana kadar? 3- "O'dur ki arz uzatt, orada sabit dalar ve rmaklar var etti, orada btn meyvalardan iki ift yaratt. (...)" Yeryz Muhammed zamannda dz bir tepsi gibi biliniyordu. O bilgiler nda ayet bu ekli ald: "arz uzatt" demek, kervanlarla her yana giden Arap bezirganlar ve ykleri iinde "yeryz gitgit bitmiyor"' anlamna gelir. Bundan baka bu hangi bilimsel kanuna uydurulabilir. Ayrca dalar - rmaklar yzeysel baklnca yani yer ekimi kanunu bilinmedike "sabit" sanlr. Oysa yer ekimine karn mama tabakas zerinde kendince yzer durur. Varlklar meyveler de iki ift deildir; her varln ayr zelliklerde entite olduu ortaya kmtr. Kur'an bilim karsnda ok gerilerde kalmtr. Ama kendi anda bunlar syleyebilmek, uuraltna bastrlm bulunan bilimsel sezilerden kaynaklanr ve iler. Determimizm doa ve insan olaylarn bir tek kanuna (evrime) balayarak izah etme eilimi gsterir; ki bu da tarihsel determinizm icabdr... Demek sbjektif kuruntular ile kalnrsa, iyi bir din savunucusu bile olunamaz... Eer Muhammed, gnmz din bilginleri veya dindar bilginler - mcahidler gibi kuruntucu olsayd hi bir zaman incil'i de Tevrat' da ap Kur'an' yazdramaz; ayetleri "igr" ile hissedemezdi. O ayetlerin kendisine Allah'n melekleri tarafndan iletildiini sylese; meleklerin adm banda insanlar koruduuna dair ayetlere gemi yorumlar yapsa da; daima gereklere ulamay seviyor ve o ynde akl yrtyordu. Ayetlerin pekala "igr"den kaynaklandn sezip syleyebilecek kadar drst cesur ve akllyd; melek mistizimine sarlp arlatanl semedi: "De ki "Benim yolum budur, ben buna uymu bulunanlara, i gr zerine arrm Allah'a, Allah kutsaldr, ben e koan kimselerden deilim."

(Yusuf suresi 108 nci Ayet) O daima bilinmez - mistik - hurafe yandan syrlp, bilinir - somut - akl ve bilim yoluna ilerliyordu. Kur'an ve hadisleri buna en gzel rnektir: Allah' bu derli bilime - diyalektie - evrime yaklatran baka hi bir peygamber kamamtr: 39- "Allah dilediini siler dilediini brakp btn kitaplarn anas: Ana kitap yanndadr."

198

(Rad Suresi) Burada "Ana kitap o'nun yanndadr" sz; Allah'n bilim - bilgi sahibi oluunu, belirten dier birok ayetten daha ileri daha anlaml ve tarihsel determinizmi - evrimi daha iyi anlatmaya - aklamaya alan bir gayreti - peygamberin ulat bir sentezi belirtir. Doann ve toplumun temelinde yeralan atomcul - hcrecil ve toplumcul kanunlar yle zengin - retken bir mekanizmadr ki, daima kendi dengelerini kurmak zere lmcl ve dirimcil elikilere girerek evrimin en son en verimli halkas olan insan' evrimin ustas yapmak zere ilerler. Her ilerleyite antik ve modern peygamber veya nderlerde kitaplar. Yani biraz daha kendini insana teslim eder. nsan' kendisine yaklatrr; ne zaman ki insan evrimin btn kanunlarn kavrayp onlara uymay toplumca btn insanlka baarr; evrim de o zaman "ana kitapnn" hemen hemen tmn demesek de ana kitabnn temel mekanizmalarn insana teslim etmi olacaktr. "Ana kitap" burada anlalaca gibi doann ve toplumun temel kanunlardr. Hz. Muhammed'e yaknlar (Abdlazized Debba) sormular: "Ana Kitap kendisinin yanndadr" demek ne anlama gelir, diye Peygamber bizzat u tefsiri yapmtr: "O'nun kadim: eskiden beri gelen ilmi asla amaz." Toplumun ve doann temelinde "eskiden beri" bulunan ana kanunlardr ve "Asla amaz" onlar....

"Ana Kitap" birden insanlara kavratlamaz; a a - zaman zaman - nemli a dnmlerinde ana kitapn o temel kanunlar insanlara yanstlr, bilinlere kartlr:" 38-"(...) her zamann bir kitab vardr." Muhammed "Son Peygamber" Kur'an "Son kitap" olduuna gre, "Ana Kitap" tamamlanm mdr? Kur'an kutsal kitaplarn; Muhammed kutsal peygamberlerin sonuncusudur. Ama ne hadislerde ne de kur'an'da Allah'n Ana Kitab'nn sona erdiine dair en ufak bir iaret yoktur. Olamazd da, nk Kur'an'a gre ayetler ikidir. Peygamberler vahyedilen szl ayetler, ve doa olaylarndan alnacak szsz ibretler toplumsal ve doal olaylar? Peygamberler olmasa da kutsal kitaplarn en sonuncusundan ve son peygamberin hadislerinden - snnetlerinden alnacak derslerle yeni olaylara yeni yorumlar (itihadlar) yaplabilecek ve artk kutsal kitaplar, bilim kitaplar ilerletecek; Allah'n ana kitabna yani yeni olaylarn yorumuna yaklalacaktr. Bu noktada "itihad: yorum kapsn" kapamak Kur'an'a ve Muhammed'e daha dourusu Allah'a (tarihsel aka) ters dmek olurdu. Yorum kapsn ak tutmak, aka bizi Allah'n Ana Kitab'na yani doann ve toplumun temel kanunlarna ulatrabilecekti.. Nitekim, itihad yorum kapsn kapatan islm ynetimleri Muhammed'den sonra derebeyleip knlemiler; yorum kapsn ak brakan daha demokratik islam ynetimleri ve mezhepleri altnda doa ve insan bilimleri geliebilmitir. bni Haldun, bunun en byk en sekin rneidir: Allah' bilimin nne mistik bir engel olarak koymadan toplumun gidi kanunlarna eilerek yorum kapsn kapayan islam tarihlerini
199

iddetle eletirmi ve nemli kanunlara ulamtr. 500 yl nceden Marksizm'i ve Darvinizm'i mjdeleyen grler ne srd halde Allah (Din) bayra altnda dmeyi becermitir... ok byk ibrettir... Bir de ateizmi tarir tanmazl maddeci poz diye kullananlara bakla!.. 30- "BAKARA SRES " (286 Ayettir. Burada dier surelerde yaptmz gibi anlalmas ak seik olanlar altlayarak, anlalmasnda zorluk olanlarn ap yorumlamaya alacaz.) 2- " te o kitp, kendisinde hi phe yoktur; mttakiler iin yol gstericidir."

Kur'an, O'nu anlamaya yatkn, kendisini ve evresini Allahn (tarihsel akn, doa ve toplum kanunlarnn aknn) O'na uyamamak korkusuyla o'nun gazabndan korkanlarn - aklla phe edenlerin ve koruyanlarn - korunanlarn yolunu aydnlatr. Bu tr insanlar, toplumcu karakterli insanlardr ve ezilen - smrlen insanlardr. 3-4-5 nci ayetler de bu kimseleri ve onlarn bu zelliklerini anlatr. 6- " nkr edenlere gelince, onlar uyarsan da uyarmasan da, onlar iin birdir; onlar inanmazlar." Ve bu insanlar, "Mttakiler"dir. Yani "korunan"lardr. Takv sahibidirler. Yani Allah'tan, o'nun gazabndan korkmaya ve korunmaya yatkn inanl olanlardr. Ki onlar zamanla tarihsel Determinizm yoluna safane bir ekilde girebilirler. Allah yolunda savarlar. Tarihsel Determinizm'in, doa ve insann btnlkl gidiinde bir elenen taraf bir de dirilen gelien taraf bulunur. Bu onun en yaln diyalektiidir. Bu diyalektik arpmadan daima yeni sentezler; yeni alar fkrr.

te elenen tarafta bulunan insanlar, bulunduklar medeniyet gerizlerine - paraya pula hrete - elenceye - yozlamaya yle saplanmlardr ki, dirilerin - gelieni asla dinlemezler - grmezler - anlamazlar. Dirilenin gelienin iinde daha ok bulunanlar, buna ihtiyalar olduu iin tarihsel determizmi (Allah') en derin ve ngrl anlamlaryla renmeye ve ona uymaya aba gsterirler. Ama bu kolay olmaz, insanlk genel olarak "yumurta kapya gelince" kayplara urayarak davranr. nk elenen ile doan arparak geliirken.gndelik karlar sradan insanlar daha ok etkileyip kendi cenderesine alr.

te Bakara suresinin 6-7-8-9-10-11-12-13-14-16-17-18-19-20- 21-22-23-24-25-26-27-28 inci, ayetleri elenenlere kaplp inkar edenleri dirilenler iinde bulunup uyum yapmaya abalayanlar... ve iki yzl oportunistleri. ve durumlarn zetler. 17- "Onlarn durumu tpk una benzer ki (aydnlanmak iin) bir ate yakmak istedi. (Ate) evresini aydnlatr aydnlatmaz, Allah onlarn nurunu giderdi ve onlar karanlklar iinde brakt, artk grmezler." rnek:

Bu yzden iki yzl sahtekarlk (oportunizm) srat koprsnn altnda boylu boyunca uzanr. Apak kar kamayanlar, inanm ve doru yola girmi grnmeyi akllk sayarlar.

200

Burada ate, nsanln her medeniyet iinde yaanan ve ona batarak yaanan yandr. Yani gndelik karlardr. Gndelik karlara batarak yaayanlarn ne gemii ne de gelecei grmesi olanaksz kalr. "Allah onlarn nrunu giderdi ve onlar karanlklar iinde brakt, artk grmezler." Burada "Nr": her insanda bulunan zgr - paylamc - kollektif - insani karakter anlamna gelir. nsann nr'u, o'nun bu insani manevi zellikleridir. Elenen yana batan insanlara bu yzden; yzlerinde hi nr kalmam, deriz. Kollektif insancl - sevecen insanlara da: "yznden nr salyor" deriz. "Peygamber yzl" demek "Nr saan" da demektir. "Nrsuzdur" demek: gemiinden de geleceinden de k alamayan demektir. Ki tam da gnmzdeki elenen yanlarmza denk der.. 27- "Onlar ki sz verip alandktan sonra Allah'a birletirilmesini emrettii eyi (iman ve akrabalk balarn) keserler ve yeryznde bozgunculuk yaparlar; ite ziyana urayanlar onlardr." Komn: kanda akrabalk dzeni paralanarak mederiyete (snfl topluma) zldke, tefeci bezirganlar bu paralan derinletirip keskinletirirler ve bundan kazanlarn azgnlatrrlar ki o zaman dinleri imanlar "kr" olur. nsanla maneviyata ve Allaha uymamak biricik zellikleri olur. En byk zarar ve gnah budur. Onlar "bozguncular"drlar ve gerekte hem insanln hem de kendilerinin zararna sebeb olurlar. nk artk komn'n "akrabalk balar - kankardelik - kollektivizm" yitirilip - paralanr. 28- "Allah' nasl inkr edersiniz ki, siz ller idiniz, O sizi diriltti; yine ldrecek, yine diriltecek; sonra o'na dndrleceksiniz." Antik tarihte her medeniyet, sosyal devrim yaratamad iin ryp lyordu. Dardan gelen taze barbar aknlar bu len medeniyetleri ya kesip atyor yerine yeni medeniyeti kuruyordu ya da len medeniyeti yeniden dirilie rnesansa uratyordu. Her iki durumda da lmek ve yeniden dirilmek vard. Peygamberler binlerce yldr tekerrr eden bu gidii akli ve nakli bilgilerden - gelenek greneklerden renip kavramlard. Hz. Muhammed'e kadar birikerek ulaan bu bilgiler Kur'an'da en yksek Allah (ve cennet cehennem) sentezine ulat. "Siz ller idiniz, o sizi diriltti, yine ldrecek, yine diriltecek" Bu buyruk, antik tarihteki medeniyetlerin lp, diriliilerinden, dolaysyla komnalarn paralanarak medeniyete geilerinden alnan derslerle sentezlenmitir. Kur'ann yazld sralarda da bu medeniyet bat - klar olduu gibi, bizzat Arap toplumu da bu l ve dirili iindedir. "Sonra O'na dndrleceksiniz." buyruu ise, tarihsel devrimlerin veya bu l - dirililerin de bir sonu olduunu sezer sezdirir. Kur'nn diyalektii buradadr: hereyi zttyla koyma eilimindedir: "Mesniy"dir.

201

Her ey aslna varr: Komna'dan kalkan toplumsal geliim, snfl toplum ateinden geerek bu kez hereyi bilince karm olarak kendisini yeniden retecektir. O zaman evrimin en yksek sentezi olan bu aamada insanlk, hem doay hem kendisini o temellere uygunca yeniden reterek onaracak ve gelitirecektir. "Sonra O'na dndrleceksiniz": Tarihsel Determizmin bu akn, Antik Tarihin binlerce yllk birikimle en yksek tepesinden bakarak sezmekten kaynaklanan bir buyruktur... nk Muhammed, en son peygamberdir. Bunun anlam udur: artk yeryznde kent kuracak (kent'ten) medeniyete geecek barbar insan kalmayacak kertede barbarlar (komn'n kent'ten gei aamas) tketilmi, medeniyete zlmtr. Bu 5000 yldan fazla bir birikimden sonra olumutur. Ve Antik Tarihin bu adan zirvesi saylr. Hz. Muhammed bunu sezerek "Ben son Peygamberim" ngrsnde bulunmutur. Tabi Antik tarih bitmez; bundan sonra gebe barbarlarn medeniyetlere aknlar ve medeniyet dirilileri skn eder: Seluklular, Osmanllar, Ruslar; Avrupa'da Normanlar... Asya'da Moollar - Babrler... Antik Tarih'in bu dnemi, hep eski Kent'ten gei yapan medeniyetlerin yeniden dirilii (rnesans) anlamnda bir ilerleme olduu iin; Kent'ten son gei yapan (Mekke - Medine'den kan) Arap - slam medeniyetinin yaratt Kur'an prensipleri ve Hz. Muhammed de ancak en ok bilinen iilik - Alevilik gibi tarikatlarla 12 imam - Hac Bekta - eyh Bedrettin gibi liderlerle rnesansa uratlabilmitir. Kur'an ve son peygamber baki kalmtr. Bu adan Hz. Muammed'in ve Kur'an'n geldii a: Antik Tarihin Tefeci-Bezirgan medeniyetlerinin evrensel aamasna gei adr ve orijinal medeniyetlerin en yksek zirvesidir. O zirvede (Gney Ticaret Yollarnda) ykselen Hz. Muhammed ve Kur'an bu adan daha derinlikli yorumlanmay hakeder.... 25-"Mjdele inanarak yararl i grenleri, altndan rmaklar akan Cennetler onlarndr, ordaki yemilerden yediklerinde, diyeler ki "bu nceden yediimiz gibidir" benzerleri verilir, temiz iler alrlar, orada sonsuz kalrlar." Cennet ve cehennem; kutsal kitaplarda ve peygamberlerde ve gelenek greneklerde anlatlan; ibret alnan cennet ve cehennem udur: Komnal yaam zaman herkes kankardetir. Kollektif paylam, sevgi hereyi cennet haline getirir. Kankardeliin - paylamann - sevginin yitirilmesi, yalan - dolan - hile dmanlklar yaratan kii mlkyetinin araya girmesi ve kankardelii tuz - buz etmesi komn insanna cehennem gibi gelir. Yaadklar doa, gzelliklerle dolu bakir olsa bile, sevgiyi paylamay, kankardelii yitiren insana cennet gibi doa bile dar gelir; cehennem olur. Ama bir de Arap atalarnn ilk cennetleri olan Frat Dicle'nin bol sulu - verimli - yemyeil alanlarndan, medeniyetin hayat ceheneme eviren i ve d snf savalar yznden gneyin llerine kap gmeleri buna eklenince cennet ve cehennem fikri Arap toplumunda giderek mitolojileerek yerleir. Bu yzden cennet gerekte komnal yaam; cehennem medeniyetin snfl toplumu olarak dnlmelidir. Kur'an'da tmlk iinde baklnca bu yorum yerli yerine oturur...

202

36- "Hemen eytan onlarn, kaydrd ayaklarn, olduklar halden (cennetten) uzaklatrd, .biz de dedik onlara "Aaya ininiz, dmansnz artk birbirinize, bir zamana dein yeryznde sizin iin, durakla, metah bulunur." Kur'an, gelenek grenekle bilinen Adem ile Havva yksn ksaca geer. Dersleri zerinde durur.

35- "Biz de dedik: "Ey Adem, cennet iine oturasn einle, bol bol yeyin istediiniz eylerden, yalnz u aaca yaklamaynz gnaha girersiniz."

Adem ile Havva (Arap atalar) medeniyet (snfl toplum) meyvesini eytana (tefeci - bezirgana) uyup yer yemez kendilerini cennetten (komnal toplumun mutlu yaamndan) snfl toplumun cehennemcil yaamna kovulmu bulunurlar.

Ve bundan sonra, yani Semitlerin medeniyete (snfl topluma) geilerinden sonra; her barbar kavminin medeniyete geiinde; her irili - ufakl tarihsel devrim srasnda, bir peygamber (kent kurucu medeniyete geii salayan nc - lider) kar. Allah (Tarihsel Determinizm ) tarafndan fikirleriyle yaratlr; 38- "Dedik ki: "Sizin hepiniz, buradan inin, benden size, bir klavuz gelince, doru yola kim uyarsa, onlara ne korku var ne de kayglanrlar." 81- "Ktlk yapp ktle brnenler cehenemliktirler. Orada sonsuz kalrlar." 82- " nanm bulunarak, yararl i grenler, onlar cennetliktirler, orada sonsuz kalrlar." Kur'an, kendinden nceki kitaplardan (ve peygamberlerden) farkl olarak; daha derinlikli kapsaml - keskin, ayn zamanda hogrl olarak; hep komn gelenek - grenekleri ile medeniyeti (snfl, toplumu) sentezletirmek zerinde durur. nk gidi: komn'n medeniyete (snfl topluma) zl tarihinin kentlerden gei aamasnn en sonuncusudur. Medeniyete iyice batm olanlar, insann o ilk ekirdeinden; kollektif mutluluktan - kardelikten - drstlkten - aktan iyice uzaklamalar ve komn ile zld snfl toplumun sentezini bile yapmaktan uzak derler. Giderek snfl toplumun batana iyice batarlar. B komn'n mutlu kankarde insanna cehennem azabdr. Bu yzden Kur'an hep unu iddetle uyarr: bunlar "orada (cehennemde) sonsuz kalrlar." Tam tersini (diyalektii) de yakalar; nsanl iinde duyan komn gelenek grenekli olanlar, ve medeniyetle sentez yapma aklln gsterenler "cennetliktirler, orada sonsuz kalrlar"

Antik tarihte ve modern tarihte (kapitalizmde) yani topyekn snfl toplumda; phesiz ki ne komnal gelenek greneklerin cennetcil mutluluu ne de snfl toplumun cehenemcil mutsuzluu "sonsuz" deildir. Medeniyetler komnal aknlarla kerken medeniyete giren - zlen komnalar da ayn mutluluu ve mutsuzluu yaarlar.

Fakat bugn bir gerek ortaya kmtr. Mutlu insan: doann ve toplumun gidi kanunlarn bilince karp, o kanunlarn dengesini iinde kurabilen insandr. Ve bu ancak tm insanln topyekn, o dengeyi her kiide ve toplumda bilinle kurabilmesine sk skya baldr.

203

Ancak yine de bu gidi hiyerarik olarak kii kii - para para olur ve byle olacaktr. nk yeryz ve insanlk bir makastan km gibi eit geliime sahip deildir. Bu yzden doa ve insann dengesini u veya bu lde kendi iinde kurabilen kii ve toplumlar mutluluu da o lde kendi ilerinde kurabilirler. Kur'an (ve peygamberi) bunu yayarak grm ve sezmitir. Bilinli ve gl olanlar; medeniyetin sunduu, doa ve insan dengesini lm - dirim kertesinde bozan bireyselletirilmi tketim toplumundan byk bir azimle kaabilirler ve kendi i dengelerini kurarak, bu dengelerini doa ve topluma yanstarak, partileip - cepheleebilirler. Bu noktada arada kalnamaz. Cennet ile cehennem veya yaam ile lm gibi bir seenektir bu. Hz. Muhammed zamannda kent kuracak barbar (komn) insan kalmad iin kentten kma tarihsel devrimlerini ve medeniyetlerin sonu gelmi, tefeci, bezirgan medeniyetlerin evrensel ana srama eiine gelinmitir. Bu yzden, Kur'an'n ve Hz. Muhammed'in buyruklar ve sezileri gnmze uygun der. Toplumun gidiindeki sramalar alp - kapanarak gelien (kendini yeniden reten) bir yay gibidir. Bakalaan hep ayn temellerin yeniden retimi olduu iin, tarihsel paralellikler ve kiilikler, benzer olaylar iinde benzer sentezleri ilkelden bilimsele doru gelitirmek durumuna girerler. Gnmzde hereyin Kur'anda ve Hz. muhammed'de bulunduunu srarla syleyen skolastiklerin bu adan hakl ve hogrlebilecek yanlar budur. Arcak artk Kur'an braktk, Marks - Engels'lerin yorumlar bile gnmz aklamaya yetemiyor. Mesele doa ve insann tarihsel btnln kurabilmekte, somuta aydnlatabilmektedir... 111- "Dediler ki: "Ya Hristiyan, ya da Yahudi olmadan, cennete girilemez!" Bu onlarn kuruntusu, "Gerekseniz getirin belgenizi" diyesin sen onlara." Gerek Tarihsel Maddecilik daima, skolastik ve metafizik dnce - davranlara kar her an sava vermek suretiyle geliebilmitir. Baka trls olamad - olamyor. Bu lmlerden beter maddi ve manevi aclar gze almakla yryebildi. Snfl toplum gerizleri her yan boduka baka trl yol da gzkmyor. Kur'an ve Hz. Muhammed'de kendince kendinden nceki skolastiklere kar sava vererek gelimek zorunda kalr. Ne yahudilik ne de Hristiyanlk, gelien yeni Gney Ticaret Yolu zerindeki bedevilerin orijinal medeniyet kurarak evrensel bezirganln temellerini atabileceini kavrayamaz. nk kendileri oktan beridir, Filistin'de medeniyet gerizleri iinde kknlemilerdir; yeni koullar nnde daha dorusu afa sken yeni bir an koullar nnde skolastik kalrlar. Bu yzden Kur'an ve Muhammed onlara kar dolayl bir sava verirken dorudan doruya Hz. brahim geleneine sarlr. Ortada bir yol tutarak Musa ve sa retilerini saf d brakr: 136- "Onlar derler ki: Ya Yahudi olunuz, ya da Hristiyan, doru yolu bulursunuz" sen de diyesin ki: "Doru yol Islm olan brahim'in yoludur brahim (Allah'a) e koanlardan deildir."
204

Hz. brahim Peygamber, Arap atasdr, en eskidir. Medeniyet cehenneminden kap kurtularak Filistin'e ve Msr'a Mekke'ye kadar iner. Gebe geleneklidir. Medeniyet'e kar saf komn insan zelliklerini sonuna dek korur: Snfl toplumun cehenemcil ateini glbahesine eviren olumluluu: mitolojideki cenneti budur. O cehennem'in tek kdr... Ayn gebe ve kent komnasnn zgr toplumcu insan zelliklerini tayan Muhammed'e, yozlatrlm Musa - sa retileri yerine saf - temiz brahim gelenei daha yakn gelir. 137- "Bizler Allah'a, Allah'n bizlere gnderdiine: brahim'e, smail'e, shak'a, Yakup'a, Yakupoullar'na, Musa'ya, sa'ya gelmi olana Tanrlar katndan peygamberlere gelenlere inanmz, biz bunlarn iinden hibirini ayrt etmeyiz, bunlara inanan islamz" deyin." " slmz" derken kesince hereye karn brahim geleneine balln bildirir... Ve yozlatranlar asllarndan ayrr: 46- "Kitapl olanlara (Yahudi ve Hiristayanlara) asan btn belgeleri, yine senin kblene uymazlar onlar, sen de onlarnkine uyucu deilsindir, onlar da birbirinin uymazlar kblesine, sana bilgi geldikten sonra onlarn havasna uyacak olsan, zalimlerden olursun." Araplarn yeni orijinal bir medeniyet kurmaya aday olduunu ve yozlam - km Yahudi ve Hristiyan medeniyetlerini - artklarn ezip geeceini kuvvetle sezer. Onlara "seilmi" olduklarn bildirir ve brahim'in kurduu kabeyi yn olarak gsterir, kendisini de bu ykseliin nderi olduunu ylmadan tekrarlar. 144- " nsanlara tank olmak zere biz sizleri seme mmet yarattk, peygamber de size tank olur, sana uyanlarla, geri dnenleri bilmemiz iin, yneldiin kbleyi, sana kble klmz, bu ancak Allahn doru yolunda olmayanlar iin ar bir itir. Allah acr insanlara, Allah esirger." O gnk Arap Toplumu, Mekke'nin zengin tefeci bezirganlar saylmazsa, Medine'nin daha fakir bezirganlar topraklarn - mallarn tefeci - bezirganlara kaptrm komn gelenekli yoksul kyl ve esnaflar ve bedeviler: gebe barbarlar toplumudur. Yani Mekke zenginleri kankarde Arap toplumuyla kuatlmlardr. Kur'an ve Muhammed bu elikiyi ok iyi kavrar ve deerlendirir. Gidiin medeniyete gei olduunu sezer ve daima kuraca islam medeniyetinin kendisinden nce kurulmu ve yozlamayla km medeniyet rnekleri gibi kmemesi iin toplumcul geleneklere skca sarlr ve daima bunu tler: 175- "Allahn indirdii kitaptan gizleyenler, en kt bir kara onu deienler ancak karnlarna ate dolduruyorlar, kyamette onlarla Allah konumayacak, gnahlar arnmaz, onlar iin ac azap var." Komn'n doruluunu kankardeliini - iyilikseverliini - doa ve toplum severliini kollektivizmini - ocuk ve gelecek severliini "en kt kara" yani medeniyetin kii mlkne deienler"le "Allah konumayacak" onlarn "gnahlar arnmaz".. Gerekten de medeniyete arca batanlarn sonu "lm"dr. Kronik veya Akut lm! nk artk bat medeniyeti zehirli tketim hevesleriyle insann ldryor. Hastalklarn toplumlarn paralanp ruhsal hastalklarn herkese yaygnlamas; mutluluklarn o kiilerde geri dnme205

mecesine umutlar bile alp gtrmesi bunun en ak (herkese grlmeye balanan) belgesidir... 179- "Sizin iin ey akl olanlar! Ksasta dirlik var, umulur ki saknasnz" nsanln ilkel komn kollektivizmi - sevgisi - saygs - kankardeliiyle; medeniyetin her trl yozlatrc ve ldrc gidiini daima - her saniye karlatrp ders almakta (ksasta) yaamcl "dirlik var"... 264- "Ey inanm olanlarl Mallarnz gsteri yolunda harcamaynz..." Doa ve toplum kendi kanunlarna uygunca: Planla hesapla retilip tketilmezse lmcl yokolularla dirimcil uyanlar kanlmaz olur.

275-"Faiz yiyen kimseler, ancak eytan eliyle arplma dnerler, bu onlarn: "Faiz alveri gibidir" demi olmalarndan, Allah alverii helal klmtr, Faizi haram, bir kimse tanrs katndan t gelince, faizi brakrsa, gemi olan gemitir, iini Allah yapar, kimki yine dnerse ite bunlar cehenemlik, orda sonsuz kalrlar."

Antik tarih toplum biimlerinin ekonomi temeli topraa (ziraat ve esnafla) dayanr. Ama Ticaret; antik medeniyetler, Frat - Dicle boylarndan tm yeryzne yayldka en gzde ekonomi biimi olarak ne kmtr. slam medeniyeti zaman, bu geliimin 5000 yldan ar birikmi olduu ve yeryzndeki Orta - Kuzey ve Gney Ticeret yollarnn btnletirilmesi (evrensel) ann alma aamasnn kapy alm bulunduu iin, ticaret ve faiz daha katmerleip ne km; temeldeki toprak ekonomisini unutturmutur; hele Arabistan llerinde bu tmden geerlidir. Bu yzden Kur'an ve Hz. Muhammed daima al - verii: ticareti insanla yararl - hak ve adaletli yaplmak artyla "Hell" klar. Ama "Faiz" kesinlikle "Haram"dr. Son veda nutkunda bile zellikle zerine basarak "Faiz ayaklarmn altndadr" buyurur... nk faiz ve gnmzdeki biimleriyle kumar oyunlar hazr yeyiyicilikle toplumlar rtr, doaya insann gidi kanunlarna sratle yabanclatrp yozlatrr: retim ve reyimi sekteye uratr... "AL- MRAN SURES " Kimi ayetler, determinizmi somuta kavrayamad lde soyut kalrlar. Ama genellikle bu ayetler, Allah'n hereyde sakl olan bilimi, insanla; btn soyutluklarna, olgunlatrlamam halleriyle olsun uyarmak iin bildirirler. Kimileriyse kesin: "Muhkem"dir. Kur'an Tefsir'leri buradan kar ve farkllar. Antik ve Modern mnafklar bu boluklardan girip parazit yaratrlar; oysa akln yolu birdir. Medine ayetleri bunlar yle azarlar: 7- ".... O'nun baz ayetleri muhkemdir bunlar kitabn anasdr. Dierleri de birbirlerine benzer, (anlamlar mulak fakat zengindir). Kalplerinde erilik olanlar, Fitne karmak, kendilerine gre yorumlamak iin onun benzer ayetlerinin ardna derler. Oysa onun anlamn Allah'tan baka kimse bilmez. limde ileri gidenler: "O'na inandk, hepsi Rabbimiz katndandr" derler. Saduyu sahiplerinden bakas dnp t almaz."

206

Kur'an ve Peygamberi, elinden gelmediini bile yapmak isterce determinizmi yanstmaya alr. Doann ve toplumun btnln kendince kurarak, Allah'n, veya gidiin monizmini biricikliini ve muhteemliini, yceliini aklama - ispat etme yetenei gsterir. 5- "Yerde ve gkte hibirey Allah'a gizli deil." 6- "Ana rahminde size istedii biimde, surat veren ite odur, ondan zge Tanr yok, o azizdir o bilgedir." Bu doadan ve insandan, onlarn gidiinden ayr soyutlanm, gnmz bezirganlarnn Allah' gibi bir Allah deil, tersine alabildiine gerekler iinde doa ve insan iin rpnan bir Allah'tr. Din bezirganlar ceplerini doldurup sra kklerinde karunlarlar Allah' da olabildiince tannmaz hale getirip "Komoniz" dman yaparlar. Biricik savalar: kr ve devrimci dmanldr. O arlatanlklar evrimci hi bir bilim sahibini dost tutamayacak kertede korkak - ikiyzl ve emperyalist uaklna gnl vermi dar grllerdir. Fakir - Fukara islam ocuklar, imam - hatip mekteplerinde Marksizmi de Darvinizmi de tartyorlar, gereklerin inatl bir gn o gen maalar tutan elleri yakmaz m sanlyor? 13- "Karlaan iki blk iinde sizin iin alnacak ibret var, bir bl allah iin savar, bir bl kafirdir, kafirler onlar gzleriyle iki katl grrler, Allah yardm eder dilediine, bunda nice ibret var i gr olanlara." Peygamberce Allaha inanmak, tarihsel determinizmin yceliini sezmekle birdir. Ve o'nu sezenler aslnda evrimin o yce elikiler btnln bedeninde ve ruhunda daha ok tadklar iin sezerler. Bunlar btn tarih boyunca hep komn gelenekleri canl insanlar olmulardr. Bu ayn zamanda, komnal g ile medeniyetler grei elikilerini ilerinde senteze varmak zere en ok tayan kollektif insan gc demektir. Bu yzden, yalan - dolan - kii mlkiyeti karclna; yani tek yanl medeniyet batana batm insanlar kalabalna kyasla, saylar az olsa da kaliteleri stn olduu iin, kar tarafn gznde daha gl grnrler. Bu yzden her sosyal - kiisel mcadelede say kalitenin yannda nemsiz kalmtr. Veya her zaman ikincil ncl nem tar. Yeter ki determimizme inanca su katlmam olsun; inan kii ve toplumdan maddi - manevi karlar sonuna dek kovar, veya daima kollektifletirir. 145- "Kadnlar, oullar, ekilerle toplanm altn, gm, belgeli atlar, davarlar, ekin gibi eylerin ho geliyor insanlara sevgisi, dnya dirliinin maldr bunlar. En gzel barnak Allah katdr." 15- "Sen onlara deyesinki "bunlardan daha hayrlsn size salk vereyim mi? Tanrlar katnda altndan rmaklar akan cennetler saknanlara hazrlanmtr, orda sonsuz kalrlar, temiz eler de vardr, Allah'tan ho mutluluk da var, Allah grr kullarn!" Kur'an ve Hz. Muhammed daima, barbarlarla - medeniyetler greinde komnal gelenekleri koruyarak medeniyete geiin yollarn prensipletirmeye alrken temel olarak (en iten duygu dnce - inan ve davranlarn) hep komnal dzenden (manevi - kollektif deerlerden) yana gelitirmitir. Kur'an ve Peygamberi bunu sradan her insan iin yaparken aslnda gnl daha fazla maneviyattan ve kollektivizmden yanadr. Bu yzden medeniyete (kii mlkne) geii kurallatrr207

ken bile, kii mlkn hep "dnya meta" "geici geim" olarak ktler. Ve kollektivizm ile doann en gzel en eski bakir halini (yani Arap toplumunun uuraltndaki frat - dicle cennet boylarn) cennet vaadi ile hatrlatr. Medeniyetin (snfl toplumun) da geici olduunu en iten ve en youn bir ekilde sezer. nk muhammed, kentten gelme medeniyetlerin en sonuncusu olarak, evrensel bezirganln aln ve kn - ryn evredeki ran Bizans medeniyetlerinden sezer. Bu durumda iinde yaatt temiz komna ruhunun ve sevdii temiz - bakir doa paralarnn biricik sahibi barnak olduunu itenlikle yakalar ve onlara sarlr. nk o, tarihsel determinizmin o gn iin en yksek yansmas (elisi)dir... 103- "Hepiniz de Allah'n yoluna (ipine) sarlasnz, blk blk olmayn, Allahn size olan nimetini annz, sizler birbirinize dmandnz, Allahn nimetiyle gnller birleerek karde olduunuz, ateli bir uurumun kysndaydnz... Umut olunur ki doru yolu bulursunuz." Baka kent medeniyetlerinde grld gibi, kent iinde zengin - fakir - yanama - kyl esnaf - barbar (bedevi) ayrdlar balamtr. Hatta tefeci bezirganlkta blnme hat safhaya kmtr. Ayrca evre kentler ve barbarlar arasnda da iinde de elikiler lokal llerde de olsa frtnalamaktadr. Kur'an ve peygamberi bu zle bir medeniyet (konfederasyon) sentezi getirir. Btn karlar uzlatrlr. Ancak yeni doacak olan orijinal kentler birliinin yine bir tek ortak dman vardr: Kii mlkiyeti karlar; medeniyeti iinden rtp maherletrip okknletirecek olan bu giditir. Kur'an ve Peygamberi ve tek panzehir olarak yine komnadan rnek ald, kollektivizmi - insani (manevi) deerleri prensip edinir. Hele faiz bir numaral dmandr. 129- "Ey inanm olanlarl Kat kat arttrarak faiz yemeyin, Allah'tan saknnz, ola ki kurtulasnz." Toplumdaki iyilerle, ktler gibi ilkel bir d gibi duran olay, kii mlkiyeti ve kollektivizm arasnda olan byk d olarak sezer: inanmlara seleksiyonda g verir: 130- "Gevemeyin, kayglanmayn, eer siz inanmsanz onlardan ok stnsnz." 140- "Eer siz yaralandysanz, onlar da yaralandlar, Allah kimin inandn bilmek iin sizlerden tanklar edinmek iin, biz bu gnleri insanlar arasnda nbetle dndrrz Allah zalimleri sevmez." 141- "Ve inananlar iyice zletirmek, kafirleri de 7000 yllk snfl toplum tarihi insanlk tarihinde (en az 700 bin yllk komn tarihin yannda) yzde bir bile deildir. Teknik kalitesi olaanst ykselmi olduu iin komnal toplumlar hzla sosyal snflara ve zmrelere dek paralayabilmitir. Ama son durumada ortaya kan plak gerek udur ki: nsanlk tarihi hep komn'n paralanma tarihi olurken sadece ve sadece komnn temelinde yeralan kanunlarnn icab olarak komn daha modern biimde yeniden ve yeniden retmek zere snfl toplum ibretine ve berzahna girmitir.

208

Yani komn paralanrken, yok olmak yle dursun, kendisini bilince kararak kendi kanunlarn gdmnde evrensel biimde yeniden modernletirerek retir. nk insanlk retici gler temelinden kalkarak O'nun mekanizmasyla ilerler... Kur'an ve peygamberi bu gerei elbette bugnk bilimlerin, nda yakalayamaz. Ancak kur'an ve Peygamberi toplumsal ve doal gidiin yansd en kritik momentte km yorumlar ve elilerdir, bundan tr bunlar ilerinde duyar ve yanstrlar... Ve bu yzden sonsuz anlayl ve merhametlidirler: 159- "Senin onlara kar yumuak bulunmakln, allah katndan bir rahmettir, kaba huylu, gnl kat olaydn, evrenden dalm bulunurlard, bala sen onlar, her ite onlara danmalsn, bir ie azmedersen Allaha dayan, Allah sever kendisine dayananlar." Ama kiilere de toplumlara da gidie uymak zorunda olduklarn sk sk uyarrlar: Tarihsel determinizme uyabilenler Allah'a yakn olabilirler; O'na uyum yapabilirler. Bu durumda kii ve toplumlarn daima O'na kar bilinlenme gidii ve zarureti iinde bulunduklarn kuvvetle sezer ve bunu tler. 182- " te bunlar (baa gelen belalar) elinle yaptnz eydendir. Allah kullarna kar zalim deildir"

178- "Kafirler sanmaya ki, onlara iyilik iin zaman veririz, ancak zaman veririz ki, gnahlar oala onlar iin horlayc azap var." Kur'an ve Peygamberi, komn toplumlarnn srekli ard arkasna - tkenmezce medeniyete geilerine tank olmular ve bu tarihin nakli bilgileriyle donanmlardr. Bu gidi iinde grdkleri en ac gerek medeniyete fazlaca batp komn temeline ihanet edenlerin sonu yozlama - rme ve bedbahtlktr; baka bir barbar komn aknyla tarihten silinmektedir. Bu yzden komn cevherinin kankarde - kollektivist zelliklerini lnceye dek savunulmasn buyururlar. tlerler. dl ancak kyametle birliktedir. Bu ok uzak - zorlayc bir sezi de olsa, gelecekte bir gn mutlaka, Kur'ann ve peygamberinin iinde yaatt komn cevherinin yeniden retilebilecei ngrsdr. nk onlar doal ve toplumsal seleksiyonun ok gl birer yansmasdrlar. O yansma, o gnk Arabistan (gney ticaret yolu: Kzldeniz Mekke - Umman) rasathanesinde bunu kuvvetle iinde duyar. Szler elbette eski kitap ve brahim gelenekleriyle karm skolastisizm ierirler. Ancak Kur'an ve Peygamberi'nin her satrnda ve davrannda o gne dek grlmemi arpc tekrarlamalar bunu bize kolayca kavratr. 185- "lm herkes tadar, sevabnz kyamette denir, ateten kurtulup da cennete giren kurtulua ermitir, bu dnyann dirlii, ancak aldanmamaktadr." 200- "Ey inanm olanlar! Sabrediniz, sabretmekte yarnz, dmana kar koyun, Allahtan saknnz, ola ki kurtulursunuz." Kur'an ve Peygamberi her an her ayette bu inancn; insanln sevgi - paylam dolu komn znn lmszlnn ve gelecekteki galibiyetinin mutlakln yinelemekten bkmaz usanmaz. Tek kurtulu o'nun yaatlmasndadr. Bunu kuvvetle sezer... Bugn iin de, bundan
209

nce de btn sosyal snf rtleri altndaki mcadelelerin ve devrimlerin asl z: bu insanlk zn yeniden reterek yaatmak olmutur. 32-" N S SRES "

(Kadn Haklaryla lgili) 1- "Ey insanlar! Hepinizi bir kiiden yaratan, ondan eini de karan, bunlardan da bir hayli erkek, dii reten, birbirinizle anlatnzda, onun adyle anlatnz Allahtan saknnz, hsmlar sayn, Allah sizin stnzde gzeticidir." Bugn ancak komnn paralan kanunlar ve ilk medeniyete gei zmlendikten sonra Adem ile Havva mitolojisi anlam kazanabilmitir: Adem Semit atasdr ve Frat - Dicle boylarnda cennet gibi kankarde komn toplumunda ve bakir cennet gibi doada yaarlar. Medeniyet balklar iinden (Frat - Dicle taknlarndan) kageldii gibi Adem'de balktan yaratlmtr. lk insan erkek kadn da o'nun kk bir parasndan yaratlm sanldna gre, mitoloji Arap atalarnn erkek dzeni (babahanlk) zamannda yaratlmtr. Ve byk ihtimal yukar Barbarlk (ilk kentler) zamandr. nk eytan ylan ziraat tanrs (totem)dir. Arap atalar ilk yasak meyveyi (buday (rn fazlasn)) yeyince medeniyete (snfl topluma) gemilerdir. Bu onlara cehennem azab gibi gelmitir. Kankardelik kalmam, bakir cennet doalarndan kopup llere dalmlardr. Kur'an bu yky, ilk medeniyet balklarndan ykselmi kentlerinden (cehhennemcil snf kavgalarndan) kaan ve llerde gebelik yaparak Mekke'de kabe'yi kuran Hz. brahim geleneinden renir ve anlatr.. Btn insanlar adem ile Havva'dan retmesi de Arap toplumunun kankarde komnal toplum biiminden kageldiini anlatr ki mitolojilerde de benzer yklere rastlanr.. Ve yine "Hsmlar (akrabalar - kankardeleri) sayn "derken daima o manevi kollektivizmi koruyup savunmay prensip edinir. Bu savunuta kadnlar nemli bir basama oluturur. Nisa suresi ounlukla buna ayrlmtr. 2- "kszlere yetiirce mallarn veriniz ktle iyiyi deitirmeyin, onlarn mallarn, malnza kartrp yemeyin bu byk bir yazktr." 3- "ksz kzlara kar adaletten korkarsanz, hoa gidenlerden iki, , drt kadn alabilirsiniz, hakszlktan korkarsanz, ancak bir tektir, ya da elinizde olan odalk yeter, ite bu adalete en yakn olandr." ocuklarna - kadnlarna - kszlerine sahip kmayan bir toplumun gelecei karanlklarla doludur. Kur'an ve peygamberi antik medeniyet rneklerinde bunu grm duymu ve kendi kent medeniyetlerinde de ipularn yaayarak sezmitir. Ve ilerinde kankarde gelenek grenei iliklerine dek duyup yaayan yapdadr. Bu yzden ayet ve hadisler bu "adaletle" dopdoludur.
210

Bu noktada, gnmz medeniyet kafasyla veya daha ok bezirgan ve finans - kapital kafasyla 4 kadn alma tutumuna gnl eenlere unu hatrlatmak yerinde olur: dalma ve yozlamann nne gemekte de bir nlem olarak gelien aile biimleri, peygamber zamannda, Arap toplumunda henz sendiyazmik aile biimi aamasn yayordu ve bu evlenme biimi, ailenin dalmamas iin yengelerle evlenme biimiydi. Ayette geen yne kaym bulunuyordu. Ayetin de belirttii gibi medeniyetin kent iinde (Mekke'de) belirmesiyle birlikte tek karl aile biimi de sivrilmeye balamt. Babahan'n hem gelenekle, adaletle hem de cinsel Fuhu ile kartrp gelitirdii 4 kadn ile evlenme miras gerei ile gerilemek zorunda kalr. Miras asl gzde tek elilii ne geirir. Aada anlan miras geliimine hangi babahan toplumu dayanabilir: 8- "Uzak hsmlar, kszler, yoksul olanlar, leme annda bulunurlarsa, ondan veriniz, tatl dille konuunuz." 10- "Haklar olmakszn kszlerin mallarn yiyenler ancak karnlarna ate doldururlar. Alevli atete yanacaklardr."

Yani miras dmeyenler bile gzetilmektedir. Bu konuda hakszlk yapanlar da iddetle uyarlr; gidiin dayatt her kural tek karl aile biimin douunu zorlar. Demek 4 kadn almak kolay ama sonras rezilliktir. Aldklarn hakkyla geindirip barndramazsan burnundan fitil fitil gelir... Babahanlk yeryznde ok daha nce, Semit ve Arab toplumundaysa egemen erkek dzeni olal en ok be bin yl olmutur. Bu yzden Kur'an ve peygamberi erkekten yanadr. Ama kadnlar - ocuklar - kszleri sonuna dek gzetir, bu da tek elilii ne karrken ok eli evlilii elekten drr. Babahanlk, ocuklarn miras ile terbiye edilir: 11- "Allah ocuklarmz hakknda buyurur ki, bir erkee iki kadn paydr eer kadn ikiden artk olursa, te ikisini alrlar maln; kadn bir tek olursa yarsn alr; lenin bir ocuu bulunursa, altda biri baba ile ana, lenin ocuu olmazsa, anas babas varis olursa te biri anann, eer kardeleri kalrsa altda bir anann, bu iler vasiyet yerine getirilip, bor dendikten sonra yaplmaldr. Bilmezsiniz ki babalarnzdan, oullarnzdan hangisi sizlere daha hayrl, bu Allahn hkmdr, Allah bilicidir, bilgedir." Miras sosyal adaleti byle kutsallatrmayla garantiye alnr: "Bilemezsiniz ki hangisi sizlere daha hayrl, bu Alah'n hkmdr." Arap Toplumunda aile biimlerinin tek karl aileye doru gelitii miraslar kadar cinsel yasaklardan da bellidir: toplum biimi gelitike barbarn doal ortakl reme biimleri "Fuhu" gibi grnr; bugn Muhammed'in ok eliliinin anlalamad gibi: 22- "Geen geti, atalarmzn alm bulunduklar kadnlar siz de almayn, bu bir fuhutur, alaklktr, kt bir yoldur." Oysa Arab atalarnn yaad aile biimleri komnn doal ortakl aile biimidir. Hicaz kentleri bunu aacak ilerlemeyi gsterir. Allah ve peygamberi bunu grr ve kararlatrr.

211

23- "Analarnz, kzlarnz, baclarnz, halalarnz, teyzeleriniz, karde kzlar, st analar, st kardeleri, karnzn anas, karnzdan olan vey kznz, sizlere haram oldu. Karnz bulunmayan bir kadnn kz helaldir size kendi z olunuzun karlar haramdr. ki kz kardei bir arada almayn, geen bakadr. Allah balayc, Allah yarglayc." Kankarde toplumda bylece ortakl ve sendiyazmik aile biimleri de almaya ve tek karl aile biimine geilmeye balanr. Yasak cinsel ve toplumsal miras ynyle de keskindir...

212