letme Ynetimi-1

DERS NOTLARI
METN ARSLAN

HARRAN NVERSTES BRECK MESLEK YKSEKOKULU 2012

letme Ynetimi-1

nsz

Metin Arslan

NSZ letmecilik eitimi gnmzde ok yaygnlaan bir konu haline gelmitir. Serbest piyasa artlarnda iletmelerin kurulu, ileyi ve bymeleriyle varlklarn srdrmeleri ancak konunun uzmanlar tarafndan kurulup ve iletilmesine bal bir alan olmutur. Gnmz renim kurumlarnda iletme ile ilgili dersler; genel iletme, iletmecilik bilgileri ve iletme ynetimi gibi ok deiik isimler altnda verilmektedir. Bu kitabn temel ama ve hedefleri, rencilere ve i hayatnda olan kiiler ile bu konuda bilgi sahibi olmak isteyenlere gelien ve kreselleen dnyada modern iletmeciliin temel kural ve ilkelerini teorik ve uygulamal olarak lke ve dnya artlarna uygun ekilde vermektir. Yine bu kitap ile rencilere ve okuyuculara analitik bak as kazandrlarak, kt kaynaklarn en verimli ekilde kullanlmas yollar gsterilmektedir. letmelerin, dolaysyla lke ekonomisinin iyi ynetilmesine katk salamak, iletmelerin yerine getirdii ilevleri, i ve d evresinin tannmas, analiz yapabilme, sorunlara zmler retmede ve salkl kararlar alabilmede yardmc olmak hedeflenmektedir. Bilgiyi renme, kullanma ve sahiplenerek hkme dntrme sreci iletme konularnda da nemli bir yer tutmaktadr. letme ve iletmelerin ynetilmesi ile genel ynetim konular birbiri ile ilikili olmasna ramen temel baz farkllklar da bulunmaktadr. Ynetim literatrnde ynetim ve iletme ynetiminin ayrld iki alan var. letme ynetimini genel ynetimden ayran ilk fark ortak amacn iktisadi oluu, ikinci fark ise iletme ynetiminin sosyal ve teknik bir nitelie sahip olmasdr. Genel ynetimde ortak ama kr deil ve ynetim sosyal bir bilim dal olarak insanlarn ortak hedefe dnk faaliyetlerini kapsar. Ynetim btn organizasyonlar iin nem tayan bir faaliyet olarak her organizasyonun olduu yerde mutlaka ynetim olay bulunmaktadr. Bu alma alt blmden olumakta; ilk drt blm iletme ile ilgili genel bilgileri iermekte son iki blm ise daha ok ynetim konularna ve ynetimde yeni yaklamlara deinilmektedir. Birinci blmde, iletmecilik temel kavramlar ve tarihi geliim sreci ve iletmenin dier bilimlerle olan ilikileri incelenecek. kinci blmde; iletme amalar, iletmenin evre ile ilikisi ve sorumluluklar belirtilecek ve iletme trlerinin snflandrlmas zerinde durulacak. nc blmde; iletmenin ilevsel analizi yaplacak ve iletmecilikte temel ilkeler ile iletmenin maliyetleri, gelirleri ve riskleri zerinde durulacak. Drdnc blmde; iletmenin kurulu almalar, iletme bykl ve kapasitesi ele alnacak. Beinci blmde belki her birisi bir blm muhtevasnda olan iletme ilevleri incelenecek ve son olarak altnc blmde ise organizasyonlarn ileyii ve ynetimde yeni yaklamlar incelenecektir. Tm rencilerimize baar dileklerimle Metin ARSLAN Birecik - 2012

letme Ynetimi-1 indekiler Metin Arslan NDEKLER NSZ ...................................................................................................................................................2 NDEKLER .....................................................................................................................................3 GR .....................................................................................................................................................5 BRNC BLM.................................................................................................................................6 TEMEL LETME KAVRAMLARI VE LETMELERN GELM .......................................6 1. LETME LE LGL TEMEL KAVRAMLAR........................................................................6 1. Toplumlarn Ekonomik Geliimi ................................................................................................6 2. nsan htiyalar ..........................................................................................................................7 3. letme Kavram ...........................................................................................................................8 4. Mal ve Hizmetler .........................................................................................................................9 5. retim Faktrleri ......................................................................................................................10 6. Ynetim ve lgili Kavramlar ....................................................................................................12 7. Ynetici ve Mteebbis ..............................................................................................................14 2.MKRO VE MAKRO EKONOMK VERLER.........................................................................16 1. Ekonomik Sistemler ..................................................................................................................16 2.Arz Ve Talep ...............................................................................................................................18 3. Piyasa Ekonomisi ve leyii .....................................................................................................19 4. retim Maliyeti ..........................................................................................................................21 5. Tketici Ve retici ....................................................................................................................22 6. Milli Gelir Ve Gelir Dalm ....................................................................................................23 7. stihdam Ve sizlik ...................................................................................................................24 8. D Ticaret Ve demeler Dengesi ............................................................................................25 9. Kalknma Ve Byme ...............................................................................................................26 10. Para Ve Banka .........................................................................................................................27 3. LETMECLN TARH GELM SREC VE DER BLMLERLE LKS ..29 1. letmeciliin Tarihi Geliimi ...................................................................................................29 4. letme Biliminin Dier Bilimlerle likisi ...............................................................................31 Birinci Blm le lgili rnek Uygulama almalar ve Deerlendirme Sorular ...................33 KNC BLM .................................................................................................................................34 LETMENN AMALARI VE EVRE LKS LE LEVLER VE TRLER ..............34 1. LETMENN AMALARI ......................................................................................................34 1. letmenin Genel Amalar .......................................................................................................34 2. letmenin zel Amalar ..........................................................................................................37 2. LETME VE EVRE LKS...............................................................................................37 1. letmenin Yakn evresi...........................................................................................................37 2. letmenin Uzak evresi ............................................................................................................39 3. LETMENN LEVLER........................................................................................................40 1. Genel levler .............................................................................................................................41 2. Temel levler .............................................................................................................................41 3. Destekleyici ve Kolaylatrc levler ......................................................................................41 4. Dntrc levler .................................................................................................................42 4.LETMELERN GRUPLANDIRILMASI ...............................................................................42 1. Hukuki Yaplarna Gre letmeler ..........................................................................................42 2. Ekonomik Yap Ve Faaliyet Konularna Gre Gruplandrlmas .........................................52 3. Sermaye Mlkiyetine Gre letmeler .....................................................................................53 4. Mterilerin eidine ve Riske Katlanmalarna Gre letmeler...........................................53 5. Byklklerine Gre letmeler...............................................................................................53 6. Ulusal Kkenlerine Gre Gruplama .........................................................................................55 7. letmeler Aras Anlamalara Gre Gruplama........................................................................55 kinci Blm le lgili rnek Uygulama almalar ve Deerlendirme Sorular.....................56 NC BLM .............................................................................................................................58 LETMENN ANALZ VE LETMECLKTE TEMEL LKELER .....................................58 1. PLANI VE LETMENN ANALZ ...................................................................................58 1.1. Plan .....................................................................................................................................58 1.2. letmenin Analizi ...................................................................................................................59
3

letme Ynetimi-1 indekiler Metin Arslan 2. LETMENN MALYET LE GELR VE RSKLER ...........................................................61 1. letmenin Maliyetleri ................................................................................................................61 2. letmenin Gelirleri ...................................................................................................................62 3. letmenin Riskleri .....................................................................................................................63 3. letmenin SWOT Analizi ..............................................................................................64 3. LETMECLKTE TEMEL LKELER ...................................................................................65 1. Verimlilik ....................................................................................................................................66 2. Etkinlik .......................................................................................................................................67 3. Krllk ........................................................................................................................................68 4. Toplam Kalite .............................................................................................................................68 5. Toplumsallk lkesi .....................................................................................................................71 nc Blm lgili rnek Uygulama almalar ve Deerlendirme Sorular .......................71 DRDNC BLM .......................................................................................................................72 LETMELERN KURULU ALIMALARI VE LETMELERN BYMES ................72 1. LETMELERN KURULU ALIMALARI ........................................................................72 1. Yatrm Dncesi ve Uygun Yatrm Alan Seimi ................................................................72 2. Fizibilite Etd ...........................................................................................................................73 3. Kesin Proje .................................................................................................................................77 4. Yatrm Kararn Verme Ve Uygulama ....................................................................................77 5. retime Gei .............................................................................................................................77 2. LETMERN BYMES ........................................................................................................77 1. letmelerde Byme .................................................................................................................77 2. letmelerin Byme ekilleri ...................................................................................................78 3. Farkl Byklkteki letmelerin stnlkleri Ve Sakncalar ..............................................79 4. letmelerin Kvaml Bykl ...............................................................................................80 5. letmelerde Klme ................................................................................................................80 3. LETME KAPASTES ............................................................................................................81 1. Kapasite Kavram ......................................................................................................................81 2. Kapasite Trleri .........................................................................................................................81 Drdnc Blm le rnek Uygulama almalar ve Deerlendirme Sorular ......................82 BENC BLM ..............................................................................................................................84 LETMENN LEVLER ..............................................................................................................84 1. YNETM LEV ...................................................................................................................84 2. SATINALMA LEV ...............................................................................................................98 3. RETM YNETM LEV .................................................................................................99 4. PAZARLAMA LEV ...........................................................................................................101 5. MUHASEBE LEV ..............................................................................................................111 6. FNANS LEV ......................................................................................................................113 7. NSAN KAYNAKLARI LEV ............................................................................................114 8. ARATIRMA VE GELTRME LEV............................................................................118 9. HALKLA LKLER LEV ..............................................................................................120 Beinci Blm le lgili rnek Uygulama almalar ve Deerlendirme Sorular ................122 ALTINCI BLM ...........................................................................................................................123 ORGANZASYONLARIN LEY VE YNETMDE YEN YAKLAIMLAR .................123 1. LETMELERN GLOBALLEMES ...................................................................................123 2. LETME YNETMNDE KARAR VERME......................................................................125 3. ORGANZASYONLARDA LETM ...................................................................................127 4. YNETCLK VE LDERLK ...............................................................................................133 5. MOTVASYON ..........................................................................................................................135 6. DEM YNETM VE RGT GELTRME ..........................................137 7. STRATEJK YNETM VE KRZ YNETM .................................................139 8. GRUP YNETM VE ATIMA YNTM....................................................141 9. AHLKI VE SOSYAL SORUMLULUK ...........................................................................144 10. LETME BLG SSTEM ...................................................................................................152 Altnc Blm le lgili rnek Uygulama almalar ve Deerlendirme Sorular .................152 FAYDALANILAN KAYNAKLAR ...........................................................................................153
4

letme Ynetimi-1 Giri Metin Arslan GR Gnmz iletmeleri yeni gelimelerin etkisiyle de sosyal sorumluluk erevesinde evre sorunlarna duyarl olmak yeni gelien tekno-ekonomik yapya adapte olmak gibi ok boyutlu girift problemlerle ba etmek durumundadr. Bilgi andan bilgi tesi aa gei yaplan 21. yzylda iletmelerin rekabet yarnda stnlk salayabilmelerinin ancak modern ynetim tekniklerini kullanabilmeleri ile mmkndr. Dnyada gcn, servet ve iktidar olarak iki temel kayna bulunmakta ve servet piyasadan, iktidar ise demokrasiden geerek elde edilmektedir. Ancak bu iliki her zaman uyumlu gelimemektedir. Hem piyasann, hem de demokrasinin paralel gelitii toplumlara Kuzey Amerika ve Bat Avrupa toplumlar, piyasann gelitii ancak demokrasinin yeterince gelimedii toplumlara da iktisadi olarak gelimi Asya lkeleri rnek verilebilir. Gnmz lkeleri, vatandalarnn artan beklentilerini karlayabilmek iin daha etkin almak, yeni beklenti ve talebe dnen istekleri karlayabilmek iin yeniden organize olmaktadrlar. Kimya ve fizik kanunlarnda olduu gibi iktisadi ve sosyal konularda da kurallar icat edilmiyor aslnda sadece kefediliyor ve ynlendiriliyor. Dolaysyla insanlarn ortaya koyduklar sistemler dnya da geerli kurallar doru uygulandnda baarya ulalarak toplumun hayat seviyesi ykseltilebiliyor. Dnyada 1980li yllardan sonra retim sisteminde kkl deiimler gerekleti. Hzl bir tketim meyli ile toplumda deerin yerini imaj ald. htiyalar reklm ve imajla belirlenmekte ve toplumda nce ihtiya retilmekte ve daha sonra alcs hazrlanan rn pazara sunulmaktadr. Gnlk hayatn standartlatrlan ihtiyalar kltr ve endstri tarafndan karlanmaya allyor. Gnmz insanna standart paketlerde yiyecek, iecek, giysi, bilgi, hayal, sevgi-nefret, ev, gndelik ara-gereler, otomobil, tasarm, elence ve bo zaman meguliyetleri iletmelerce retilip, pazarlanmaktadr. Bu balamda sermaye sahipleri de insan dnen deil de tketen bir varlk olarak grmekte ve metalaan kltr rnlerini pazarlayabilmek iin tketici kitlenin zerinde younlaarak istedii ekli vermeye almaktadr. retim ve tketimden kaynaklanan problemlerin artna bal olarak zellikle iki binli yllardan itibaren az tket, mutlu yaa eilimi ve gnll sadelik felsefesi yaygnlamaya balad. Tketim toplumunun 19502000 yllar aras ok al, ok kazan, ok harca felsefesi hkimdi ve bu felsefeyi benimsemeyenlere meczup gzyle baklyordu. Ekonomik durgunluk ve artan isizlikle birlikte ykselen toplumsal rahatszlklar insanlar mistik deerlere ynlendirdi. Bu yneli iki binli yllardan sonragnll sadelik olarak formle edilmekte ve dncede yeni bir Rnesans olarak kabul edilmektedir. Savurganln yani israfn faturas sadece bugnn insanlarna deil gelecek kuaklara da yanstlmaktadr. Toplumlarn hayatnda retimin kaynaklarn ve rnleri gereksiz ve gereinden fazla kullanmann ve harcamann bedeli her zaman ar olmaktadr. ktisadi-sosyal gelimenin dinamiklerini her toplumun kendine zg artlarnda aranmaldr. nsanlk bir taraftan zihin gcn kullanarak yer kreyi imar ve ina ederken ve ona yn ve ekil verirken, dier yandan iinde yaad dnyann da insan zihniyetini belirledii dncesinden hareket ediyor. Bu balamda iktisadi-sosyal gelimenin geri plannda yzyllardr aln, sefaletin, feodal dzenin penesinde kvranan, maddeye kar ar zlemle dolu insan tipine sahip Bat, geliimini bu erevede gerekletiriyor. nsanlk, tarihten gnmze kadar belirli devirler geirerek kurall ve modern toplumlar ortaya kmtr. nsanln geirdii bu devirler; ilkellik, klelik, esirlik ve cretlilik ve hrriyet devri olarak gelime, olgunlama ve mkemmelleme seyri izlemitir. Bu devirler realiteden yani fiili durumdan hareketle belirli bir zorunluluun olduu grlr. Zira insanln nemli bir ksmnn bu devirleri bir ekilde yaad mahede edilmitir. letme ve iletme ynetimi konularna daha geni perspektiften bakp doru deerlendirmeler ortaya koyabilmek iin eletirel yaklaan grlere ve deerlendirmelere de gerektiince yer vermek gerekir. Dnyadaki ok ynl gelimelere bal olarak artan bilinlenme ile toplumun geni kesimlerinde ynetimlere, sistemlere ve dzenlere eletirel yaklamlar artmaktadr. Kiilerdeki honutsuzluun dnya leinde yaygnlamasna bal olarak g otoriteleri yeni araylara ynelmektedirler.

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan BRNC BLM TEMEL LETME KAVRAMLARI VE LETMELERN GELM Blmn temel amac; ekonomi ve toplum ilikisini anlamak, iletmeyi yakndan tanmak, amalarn ve trlerini tanmlayabilmek iin i, igren, giriim-giriimci, ynetim-ynetici, tketimtketici, iletme kavramlar ve iletmenin tarihi geliim sreci ile iletmenin dier bilimlerle ilikileri incelenecektir. 1. LETME LE LGL TEMEL KAVRAMLAR 1. Toplumlarn Ekonomik Geliimi Ekonomi ile toplum arasndaki ilikiyi o lkedeki siyasi ve toplumsal deerler etkiler. nsan ve topluma en az abayla en ok tatmin salamay gsteren yntemler teorisi olan ekonomi insan ve toplum hayatn temelden belirler. Bat toplumlarnn ekonomik tarihine bakldnda; 19. yzyl sanayi toplumu, 20. yzylbilgi toplumu, 21. yzyl ise Bilgi tesi toplum olarak grlmektedir. lmi ve teknolojik geliim dnyay bir byk ky haline getirerek lkeler aras hzl bilgi ak, her yeni bulu ve gelimeyi yaym ve insanlarn bilinlerini artrarak kresellemeyi hzlandrmtr. Bilgi ve rn ak bir taraftan lke snrlarn ortadan kaldrrken, dier yandan da dnyay kltmekte, klen dnyada ise lke ynetimleri ve rgtler yeniden yaplanma gerei duymaktadrlar. Dnyadaki sosyo-ekonomik geliimin temelinde birok toplum ve kltrn nemli katklar bulunmaktadr. nsanln gemi birikimini Avrupa ktas sistemli bir ekilde ele alarak gelitirmi, nce Amerikaya oradan da dnyaya yaymtr. Avrupa ktasnn corafi olarak darl buna mukabil nfusunun youn olmas ve bu nfusun artan ihtiyalarnn karlanmas zorunluluu ktay; Amerikann kefi ve smrgecilik hareketleri gibi yeni araylara itmitir. Artan talebe yeterli bir arzla cevap verebilme srecinde Avrupa sahip olduu zengin demir cevherini teknolojisine temel yaparak bugnk gcne ulamtr. Bilim, sanat ve siyaset alanndaki ileri dzeyi yeni anlay erevesinde birer milat kabul edilerek, ou bilim, sanat ve siyaset adam kendi alanlarnda Avrupay rnek almtr. phesiz dnyann dier ktalarnda baka medeniyetlerde de gelimeler yaanm, fakat Avrupa bu stnln tm dnyaya kabul ettirmi durumdadr. Avrupadaki sosyo-ekonomik geliimin seyri; Endls devletindeki niversitelerde okuyan renciler lkelerinde 1200lerden sonra Rnesans hareketlerini balatmlardr. Yeniden dou anlamna gelen Rnesans sreci 15. Yzylda balar ve ayn yzyl ierisinde btn Avrupaya yaylarak peinden reform hareketlerini getirmitir. Sonraki aamalarda ve zellikle 1765 da James Wattn buhar makinesini kefiyle balayan sanayi alanndaki gelime, 1776 da Adam Smithin Milletlerin Serveti ile ekonomik gelimeyi, 1789 Fransz Devrimi ile siyasi ve hukuki gelimeyi beraberinde getirmitir. Avrupada sanayinin ilerledii dnemde retim sorununu am ve ar retim yeni pazar bulma ve pazarlama sorunlarn ortaya karmtr. Bir noktada birinci ve ikinci dnya savalarnn altnda bu sorunun bulunduu sylenebilir. O zamanda yeni pazarlar bulmak belirli corafyalarda hkimiyet kurmakla mmkn idi. Bu anlamda smrgeciliin balangc artan retimin yeni pazarlara sunumu ve oralardan deerli madenlerin sanayilemi lkelere aktarm sreci olarak grlmektedir. Sanayileme, retim datm ve blm gibi sorunlar da peinden getirirken, iveren ve ii sorunlar ad altnda asl problem ortaya kyor. Bu sorunun ileri boyutlara ulamas fikri platformlarda sermayeyi temsil eden kapitalizme kar bir antitez olarak sosyalizmin ortaya ktn gryoruz. Kapitalizm zel mlkiyet ve serbest pazar ngrrken devlet yaplanmasn da liberal demokratik bir rejim rgtlenmesini kurmaya ve kollamaya ynelmitir. Sosyalizm ise kolektif mlkiyet ve lke dna ak olmayan ekonomik ve devlet yapsn ngryordu. Bu mcadele sonucu kapitalist anlayn temsil eden Avrupa devletlerine mukabil sosyalizmi uygulamak isteyen SSCB kurulmu ve bylece dnya 1990 yl ortalarna kadar ekonomik ve siyasi olarak iki kutuplu bir sre yaamtr. retimi artrma ve eit blm salama dncesiyle kurulan sosyalist ekonomilerin retimsizlik ve doyumsuzluk sonucu zayflamasyla birlikte sistemden sapmalar oldu. 1990lardan sonra sosyalizmin nemli temsilcilerinden olan Sovyet Rusya dalma srecine girdi, ekonomide sistem deitirerek serbest piyasa ekonomisine gei yapt. Sosyalist ekonomilerinin k ve dnyada yaygnlaan sosyal devlet anlay ou lkeyi mali krizle kar karya getirdi. Dnyann dier ktalarnda grlen farkl uygulamalar ve tecrbeler aray iindeki ekonomik yaplanmalara bir rnek tekil edebilecek konumda
6

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan idi. Bu balamda ne kan Dou Asya lkelerindeki devlete sorumluluk ykleyerek ekonomik kalknma salama abalar bu lkeler iin bir tecrbe olmutur. Avrupa devletleri ekonomik bir birlik oluturma ve bu gc siyasi alanda da avantaj haline getirme almalarnn fikri temeli 1800lere kadar gitmektedir. Oluturulan ekonomik birlik peinden de siyasi birlii getirdi ve AB olarak rgtlenmesini srdrmektedir. Yaanan byk teknolojik geliimin birincisi olan Sanayi devriminin getirdii hareketle 19. yzyldan itibaren bilimler hzla gelimeye balad. Bu geliim 19. yy. sonlarnda ikinci bir geliim olan elektrik enerjisinin kullanmn ve nc temel geliim olan 1970li ve 1980li yllarda bilgisayarlarn ve mikro elektroniin retime yaygn olarak katlm salanmtr. nsan ihtiyalar teknii tetiklemekte, teknik de bilimi ve soyut almalar zorlamakta ve bylece uzun yllar ayr eritlerde gelien bilim ve teknik, sralanan bu temel teknolojik geliim sonras ayn paralelde gelime gstermektedir. nsanlk tarihinin byk bir blmnde ihtiyalar ya ev iinde veya yakn evreden elde edilen rnler ile karlanmtr. Geim ekonomisi olarak ifade edilen bu yap ierisinde temel gda maddeleri ihtiyac ekonominin gelimedii dnemde yakn evreden karlanrd. Bilimdeki geliimin getirdii toplumsal geliim insanlarn ihtiyalarn oaltm ve yakn evrenin dnda uzak evreden temin edilebilecek ihtiyalar ortaya karmtr. Bu trden ihtiyalar ancak ileri ekonomi veya gelimi ekonomi olarak ifade edilen uzmanlam, teknolojinin youn olarak kullanld bir yap ile geni bir alanda temin edilerek retilir ve arz edilir. 2. nsan htiyalar Tarihi sre ierisinde yaanan sosyal, kltrel ve teknolojik geliim insan ihtiyalarn srekli artrmakta ve eitlendirmektedir. Gemite olduu gibi bugn de zaruri ihtiyalar yiyecek, su ve barnma oluturur. Bu temel ihtiyalarn dnda gelimi ekonomilerde ihtiyalar son derece fazla ve karmak bir yapdadr. nsan yaps itibaryla pek ok eye ihtiya hisseder ve bu ihtiyalarn bazlarn tek bana karlayamad iin bir topluma dhil olur ve bu toplum iinde toplumun genel kurallarna uyarak ihtiyalarn karlamaya alr. Toplumsal kurumun ilki ve temeli olan aile iinde dnyaya gelen kiinin toplumla ilikisi ok ynldr. Bu ilikiyi dnrler: Szleme teorisi, Organik Teori ve Toplum nsan htiyalarndan Doar Teorisi olarak ayr teori ile aklamaya almaktadrlar. nsan toplum ve ekonomi bu kavram birbirine bal ve birbirini tamamlar. Toplumun ihtiyalarnn karlanmas belirli bir dzen iinde belirli kurumlar aracl ile olur. Gelenek, grenek, kanun, tzk ve ynetmelik gibi normlara yani llere sahip toplumsal kurumlar; aile kurumu, siyasi kurumlar, askeri kurumlar, eitim kurumlar, dini kurumlar ve ekonomik kurumlar toplum iinde insanlarn deiik ihtiyalarn karlamaya ynelik faaliyette bulunurlar. Bunlardan iletme konular asndan ekonomik kurumlar nemli bir yer tutar. Ekonomik kurumlarn yapsna ve ileyiine gre dnyadaki toplumlar 'Geleneki Toplum' ve 'Sanayi Toplumu' olarak da iki snfta incelenir. letme ile ilgili ve ekonominin temel konularndan olan ihtiya; organizmann duyduu bir eksiklik olarak, karland zaman kiiye haz ve zevk veren karlanmadnda ise znt ve keder veren bir duygudur. nsan hayatn devam ettirebilmek iin baz mal ve hizmetleri tketmeye veya kullanmaya muhtatr. nsan ihtiyalar srekli tekrarlanmakta ve nicelik ve nitelik deitirmektedir. htiyalarn tatmini insan faaliyet ve davranlarnn itici gcn oluturur ve bu glerin her birine ihtiya denir. nsanlar varlklarn srdrme srecinde srekli iyi eyler ister ve bu ihtiyalarn karlamak iin farkl ura alanlarnda farkl insanlarla ibirliine ynelir. nsann istekleri hayalinin ulat yere kadar gider ve ekonomi bilimi bu anlamda snrsz insan ihtiyalarn nispeten snrl olan tatmin vastalar ile karlamaya alr. nsan ihtiyalar snrszdr ifadesindeki snrszlk, ihtiyalarn biri karlannca bir dier ihtiya gelir eklinde yorumlamak da mmkndr. htiyalar snrszdr ifadesinin bir izah; insann hayalinin gittii yerde ihtiyacnn ortaya kmasdr. nsan ihtiyalarndan oluan ve satn alma gc ile desteklenen talebe iletmelerin gerekletirdii retim yoluyla cevap verilir. nsanlar ihtiyalarn en nemlisinden balayarak karlama yoluna gider, yani ihtiyalar merdivenini izler. htiyalar merdiveni, en nemlisinden balamak zere ihtiyalarn hangi srayla karlandn gsteren basamaklar dizisini gsterir. nsan ihtiyalarnn temel zellikleri unlardr: 1. nsan ihtiyalar snrszdr, 2. nsan ihtiyalar sreklilik gsterir,
7

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan 3. nsan ihtiyalar artma eilimindedir, 4. htiyalar karlandka iddetleri azalr, 5. htiyalar karlayan mal ve hizmetler ikame edilebilir, Genel bir snflandrma olan 'Birincil yani fizyolojik ve ikincil yani sosyal ihtiyalar' dnda zorunlu, kltrel, lks ihtiyalar gibi fiziksel ve duygusal yani somut-soyut gibi farkl snflandrmalara konu olur. Dier taraftan teoride ve uygulamada olduka kabul gren Abraham H. MASLOWun hiyerarik olarak ihtiyalar snflandrmas yledir: 1. Fizyolojik ihtiyalar 2. Gvenlik ihtiyac 3. Ait olma ve sevgi ihtiyac 4. Sayg grme ihtiyac 5. Kendini gerekletirme ihtiyac, nsan ihtiyalarndan oluan ve satn alma gc ile desteklenen talebe iletmelerin gerekletirdii retim yoluyla cevap verilir. nsanlar ihtiyalarn en nemlisinden balayarak karlama yoluna gider, yani ihtiyalar merdivenini izler. htiyalar merdiveni, en nemlisinden balamak zere ihtiyalarn hangi srayla karlandn gsteren basamaklar dizisini gsterir. 3. letme Kavram nsan sosyal bir yapya sahip olarak bir ailede doar ve toplum ierisinde bulunur ve ihtiyalarn karlayarak varln devam ettirebilir. nsann fiilleri kalbin ve hissin yneliminden kar, ynelim ise ruhun izlenimleri ve ihtiyacndan gelir. Gnmz artlarnda insanlarn ihtiyalarnn ou iletmeler tarafndan retilmektedir. nsan, aklyla kendisini dier canllardan ayrarak stnln gsterir ve hayvanlardan farkl olara yiyeceklerini belirli bir ileme tabi tutarak ihtiyacn karlar. Bu ilemin yapld yer iletme olmakta ve dolaysyla iletmeler insan ihtiyalarn karlamak iin kurulur ve faaliyette bulunur. Btn ilimlerin ortak hedefi insana hizmet olmasndan iletmenin hedefi de insana hizmettir ve onun ihtiyalardr. Gemiten gnmze gelen ve deimeyen yeme, ime ve barnma ihtiyalarn karlama devrelerle, i yiyecekten, pimi ve daha mkemmel yiyecee, giyecee ve eve ihtiya duyarak gelmektedir. Bu ihtiyalar toplumun gelimilik dzeyine bal olarak srekli eitlenerek artmaktadr. letmeler de bu eitlenerek artan rn yelpazesini karlamaya ynelmilerdir. letme, insanlarn ihtiyalarn karlamak iin retim faktrlerini uyumlu bir ekilde bir araya getirerek, ekonomik mal ve hizmet retmek ve/veya pazarlamak iin faaliyette bulunan kurulutur. Dar anlamda iletme, bakalarnn ihtiyalarn karlamak zere mal ve hizmetleri retmek ve sahibine kr salamak amacyla faaliyet gsteren ekonomik birimdir. letmelerin ortaya k ve kuruluunun temel nedeni, insan ihtiyalar ve o ihtiyalarn karlanmas zorunluluu ile sahibine kr salamaktr. nsanlar; bamszlk, kazan, miras, saygnlk istei, baka frsatlarn yokluu, bir dnce veya bir varln ilenmesi ve topluma hizmet ve sosyal sorumluluk dncesi gibi nedenlerle iletme kurmaya ynelirler. Gelien Sosyo-ekonomik artlar iletmeleri ekonomik birim olmann yannda teknik, sosyal ve siyasi bir birim olma zelliini de getirmitir. letme tanmlarnda geen ve iletme ile yakn ilgili olan temel kavramlar konunun etraflca anlalmasna katk salayaca iin ayrca aklanmas gerekir. letme ile ilgili kavramlar: : Bir fayda oluturmak iin giriilen insan faaliyetleri dizisi olarak; insanlarn gelir elde etmek amacyla yaptklar bedeni ve fikri abalardr. letme kavram i kknden gelir ve i grdrme, yer ve retim birimi anlamlarn ierir. Emek: Hizmet ve mal retmek iin gerekli retim faktrlerinden olan insan kayna olarak insanlarn bedeni ve fikri abalarn ifade eder. Meslek: Tecrbe veya raklk eitimiyle kazanlan i olarak bir kimsenin hayatn srdrmek, geimini salamak iin yapt kurallar belirlenmi srekli bir i olarak ifade edilir. retim Faktrleri: retimin gerekleebilmesi iin girdi olarak kullanlmas gereken; emek, tabiat, sermaye, giriimci ve retim ynetimi gibi elemanlardr. retim: nsan ihtiyalarn karlayan mal ve hizmetleri elde etmek gayesiyle yaplan her trl
8

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan abaya denir. Kr: Bir iletmenin belirli bir dnemde elde ettii gelirler ile bu gelirleri elde etmek iin katlanmak durumunda olduu giderler arasndaki olumlu farktr. Pazarlama: Tketici istek ve ihtiyalarnn tespit edilmesi ve bu ihtiyalarn karlanmas iin gerekli girdilerin temin edilip retim srecinden geirilerek rn haline getirilmesi, datlmas, fiyatlandrlmas, promosyonu ve sat sonras hizmetlerinin addr. Ekonomik mal ve hizmet; insan ihtiyalarn karlama niteliine sahip ve evrede kt veya snrl olan ve karlnn para ile ifade edildii rnlerdir. letmeler insanlarn ihtiya duyduu ekonomik mal ve hizmetleri retir, onlara en uygun artlarda sunar ve toplumun kaynaklarn etkin ve verimli kullanmaya alr. evrede bol miktarda bulunan ve bir aba harcamadan insan ihtiyacn karlayan mallar ekonomik mal olmayp serbest mallardr ve iletme faaliyetlerine konu olmazlar. Bir ekonomik birimin iletme saylabilmesi iin; ihtiyalar karlamaya dnk mal veya hizmetleri retebilmek / pazarlayabilmek ve retim faaliyetlerini yrtrken retim faktrlerini uyumlu bir ekilde bir araya getirebilmelidir. letmeler kurulu ve faaliyet aamalarnda verimlilik, etkinlik, krllk, toplam kalite ve toplumsallk gibi kabul edilen temel ilkelere riayet etmelidirler. letme yap olarak aadaki temel zelliklere sahiptir: 1. letme kr amacyla retim faktrlerinin bir araya getirildii ekonomik bir birimdir. 2. letmenin amac insan ihtiyalarn karlayacak mal veya hizmetleri retmek / pazarlamaktr. 3. letme teknik bir alma birimidir. 4. letme toplum ierisinde faaliyet gsterdii iin sosyal bir birimdir. 5. letme karar sistemlerini etkiledii ve onlardan etkilendii iin siyasi bir birim zellii tar. letmeler mteebbisler tarafndan kurulurlar. letme literatrnde giriimci olarak da ifade edilen mteebbis; temelde kr elde etmek olarak deiik gayelerle, gerekli riskleri gze alarak dier retim faktr olan emek, sermaye ve teknoloji faktrlerini ahenkli bir ekilde bir araya getirerek mal veya hizmet retmek veya sadece pazarlamak iin gerekli ortama hazrlayan kiidir. Yine iletme literatrnde personel olarak da ifade edilen igren; bir iletmede grev yapan her alan yani en st konumda bulunan yneticiden en alt konumdaki vasfsz iilere kadar tm alanlar ifade eder. letmenin faaliyetinin srekli veya kesintili oluu, sahibinin tek veya birden fazla kii olmas mlkiyetinin kamuya veya zel kiilere ait olmas, kapitalist, sosyalist ve karma ekonomik bir dzende faaliyette bulunmas iletme gereini ortadan kaldrmaz. Burada nemli olan iletme ad verilen ekonomik birimin faydal bir rn ortaya koymasdr. Bu aklamalara gre; ayakkab boyaclndan otomobil fabrikasna kadar, deiik tr, zellik ve byklkte tm ekonomik birimler birer iletme olarak nitelendirilmelidir. Gnlk hayatta iletme kavram yerine; teebbs, messese, firma, irket, rgt, organizasyon, fabrika, retim sistemi, sistem, ekonomik birim ve iyeri gibi kelimeler de kullanlmaktadr. letme Ynetimi veya genel bir ifade ile iletme, bir bilim dal olarak iletme ii ve iletmeler aras olaylar ve faaliyetlerle ilgili sebep-sonu iliki ve eilimlerini inceleyerek, bir iletmenin baarl bir ekilde ynetilmesinde geerli olan kaideleri ortaya koymaya alr. Yani, iletmelerin kurulularndan, satn alma, retim, pazarlama, datm, ynetim ve organizasyonundan ve iletmenin ekonomik verilerini rakamla ifadesinden sz eden bilim dalna, genel iletme, iletmecilik bilgisi, iletme ekonomisi, iletme ynetimi ve iletme ynetimi ve organizasyonu gibi isimler almasna karlk hepsinin inceleme konusu iletmedir. 4. Mal ve Hizmetler nsan ihtiyalarn karlayan vastalar somut yani elle tutulup gzle grlen eyler -malolabilecei gibi, soyut yani, elle tutulup gzle grlmeyen eylerde-hizmetler- olabilir. nsan ihtiyalarn karlayan aralar somut olarak mallar ve soyut olarak hizmetlere birlikte rn denilir. rn, belli bir fiziki ve zihni aba sonucunda bir istek ve ihtiyac karlamak zere retilen somut-mal- ve soyut-hizmet- tatmin vastalardr. Sata sunulan ve mterinin satn ald mallarn, hizmetlerin veya fikirlerin zellikleri ve maddi ve manevi faydalarnn tmne rn denilmektedir. Mal; insan ihtiyalarn dorudan veya dolayl olarak karlama zelliine sahip ve genellikle para ile veya baka bir ekonomik madde ile deiilebilen kt ekonomik nesnelere yani maddelere denir. Hizmet ise, insan ve makineler tarafndan insan gayretiyle retilen ve tketicilere dorudan fayda
9

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan salayan ve fiziksel olmayan rnlerdir. nsan ihtiyalarn karlamaya dnk olarak retilen rnler deiik alardan gruplandrlr: retilmesi iin aba gerektirip gerektirmemesi asndan; ekonomik mallar, retimi iin ekonomik aba gerektiren ekmek, kitap ve bilgisayar gibi, ekonomik olmayan yani serbest mallar ise retim iin aba gerektirmeyen gn , solunan hava, yamur suyu ve gldeki tuz gibi iki grupta snflandrlabilir. Mallar baznda snflandrma genel olarak endstriyel ve tketim mallar olarak ikiye ayrlr. Endstriyel mallar, iletme, baka bir mal ve hizmet retimini gerekletirmek iin kulland mallardr. Tketim mallar ise tketicilerin kullanmak zere satn ald nihai mallardr. Mallara ilikin daha pratik bir snflandrma ise yledir: 1. Tketim mallar/yatrm mallar (ekmek ve imento gibi), 2. Dayanksz mallar / dayankl mallar (meyve ve buzdolab), 3. Tanr ve tanmaz mallar (otomobil ve arsa gibi), 4. kame olan mallar ve ikame olmayan mallar (ynl kuma/pamuklu kuma, otomobil/tereya), 5. Tamamlayc mallar (benzin/otomobil, gmlek/kravat gibi), nsan ihtiyalarn karlayan tketim rnlerini mal ve hizmetler olarak birlikte snflandrmak daha isabetle olmaktadr: 1. Kolayda rnler, fazla aba harcamadan temin edilen ekmek, peynir ve haberleme gibi rnler. 2. Beenmeli-aratrmal- rnler; giysi, ev eyalar, salk, dinlenme ve elenme hizmetleri gibi, 3. zellikli-spesiyalite- rnler; otomobil, krk, prlanta, zel salk ve gezi hizmetleri gibi, 4. Aranmayan rnler; mezar yeri, mezar ta ve cenaze hizmetleri gibi, nsanln basitten karmakla doru artan ihtiyalarna karlk vermenin yolu retimden geer, yani insan ihtiyalarn tatmin etme nitelii olan unsurlar belirli bir retim srecinden geirilerek elde edilir. Bu anlamda retim; insan ihtiyalarn karlayan mal ve hizmetleri elde etmek gayesiyle yaplan her trl abaya denir. retimde amacn insan ihtiyalarn karlamak veya tatmin etmek olmasndan mal ve hizmetlerin retilmesi dnda, tanmas, depolanmas ve sat da insan ihtiyalarn karlamaya dnk olmasndan retim faaliyeti kapsamna girebilir. Bu adan retim; ekil, zaman, yer ve mlkiyet faydas salar. Bu anlamda deer ortaya koyan her abay retim olarak kabul etmek gerekir. retilen rnlerin elde tutulmayp piyasaya sunularak alm ve satma konu olmas iin ticariletirilmesi gerekir. Kazan elde etmek gayesiyle yrtlen rnlerin alm ve satm faaliyetlerine ticaret-tecim denilmektedir. Ticariletirme ise rnn ticarete konu olacak ekilde deerinin serbeste belirlenmesi ve frsat eitliinin oluturulmasdr. Mterisiz met zayidir yani satlamayan rn kaybedilmi bir deer olarak alglamann getirdii bir pazarlama abas nemli olmaktadr. Ticaretin yrtlmesi asndan gnmzde hzla gelien elektronik ticaret ise mal ve hizmetlerin retim, tantm, sat, sigorta, datm ve deme ilemlerinin bilgisayar alar zerinden yaplmasdr. Ticaret, sektr olarak ekonomik faaliyet kollar snflandrmasnda ana sektrler iinde yer almaktadr. Sektr; blm, kol, dal olarak, ekonomik faaliyetlerin snflandrlmasn yani bir ekonomik sisteminin, grnte farkl olan faaliyetlerin mterek hususiyetler tayan alt birimlerinin, belirli kriterlere gre tasnif edilmesidir. Mbadele-deiim ise mal, hizmet ve retim faktrlerinin iktisadi karar birimleri arasnda el deitirmesi faaliyetidir. retilen mal ve hizmetlerin insan ihtiyalarn tatmin etme niteliine ve dzeyine fayda denir. Yani, retilen mal ve hizmetlerin ihtiyalar karlama nedeniyle salanan tatmine fayda denir. retimin temel hedefi insan ihtiyalarn tatmin etmektir. nsan bir tketici olarak kendisine en ok fayday salayan mal veya hizmetleri tercih eder. 5. retim Faktrleri htiyalardan yola kan iletmeler, o ihtiyalar karlamak iin retir, rnleri datr, insanlar bu rnleri kullanr veya tketir ve bu sre tekrarlanarak devam eder. nsan ihtiyacn karlamaya ynelen retim faaliyetinin dal vardr. Birinci derece retim; doal mallarn retimi, bu doal rnleri alp gelimi ikinci derece mala dntren faaliyet ikinci derece retim olurken, nc derece retim ise kiisel ve ticari olarak ikiye ayrlan hizmetlerin retimidir. nsanlarn ihtiyac olan mal ve hizmetlerin retilmesi iin girdi olarak kullanlmas gereken ve faktr olarak ifade edilen elemanlar vardr. Bu faktrleri klasik ekonomistler; doal kaynaklar, emek ve sermaye olarak kabul ederler. Gnmz ekonomistleri yani modern ekonomistler ise, doal kaynaklar, emek, sermaye ve mteebbis olmak zere retimin gerekleebilmesi iin en az drt retim faktr
10

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan gerekli olduunu ifade etmektedirler. Son zamanlarda ekonomi literatr saylan bu retim faktrlerine teknoloji faktrnn de eklendii grlmektedir. letmeciler de tabiat faktrn sermaye faktr iinde kabul ederek, ayrca retim ynetimi veya teknoloji adyla yeni bir retim faktr ilave etmektedirler. letmecilere gre retim faktrleri: 1. Emek: Hizmet ve mal retmek iin gerekli retim faktrlerinden olan insan kayna olarak insanlarn bedeni ve fikri abalarn ifade eder. Her iletme retim elemanlarn yani retim faktrlerini deiik oranlarda bir araya getirerek retimde bulunur. Emek, retimin gereklemesinde ilk ve en nemli faktrdr. Emek, retim iin gerekli ve temel bir faktr olarak riskleri stlenmenin dnda retim serecine katk salayan her trl insan etkinliini ifade eder. Emek kayna insan olarak iletmenin banda bulunan genel mdrden iiye kadar, sat elemanndan muhasebeciye kadar alan herkesi iine alr. Emek, retimde bir faktr olarak igc piyasasndan salanr. 2. Sermaye: Bir iletmenin kuruluunu ve faaliyete gemesini salamak amacyla z kaynak olarak konulan veya taahht edilen para, mal ve gayri maddi varlklar yani iletmenin elinde bulundurduu ve sahip olduu deerler toplamdr. Sermaye, para ve mal eklinde olmaktadr; para eklinde sermaye, satn alma gcn temsil ederken, mal eklinde sermaye ise, retimle ilgili teknik ve ekonomik deerleri ifade eder. Sermaye, sabit sermaye, yani sermaye mallar olarak da ifade edilen; bina, makine, tehizat, alet ve donanm gibi, iletme sermayesi; dnen varlklar veya toplam sermaye olarak kendi ierisinde snflandrlmaktadr. Sermayenin dier bir blmn oluturan gayri maddi varlklar ise genellikle maddi olmayan yani elle tutulup, gzle grlmeyen teknik bilgi, patent haklar, markalar, itirakler ve imtiyazlar gibi unsurlardan oluur. letmecilerin sermaye faktr ierisinde gsterdikleri retim iin gerekli olan doal kaynaklar; doal halde retim iin girdi olarak kullanlabilecek; tarm arazileri, arsalar, ormanlar, su kaynaklar, madenler, petrol, doalgaz gibi her eyi kapsayan bu kaynaklar ekonomik sistemin temel unsurlardr. Ekonomi bilimine gre bamsz bir retim faktr olan doal kaynaklar, iletme biliminde ancak sermayeyi oluturan unsurlardan biri durumundadr. Yani ekonomistlerce ayr bir retim faktr olarak kabul edilen tabi kaynaklar iletmecilere gre iletme varlklar veya ksaca sermaye faktr iine alnmaktadr. 3. Mteebbis: Bir retim faktr olarak dier retim faktrlerini ahenkli bir ekilde bir araya getirerek belirli bir mal veya hizmeti retmek veya sadece pazarlamak iin kendi parasn veya bakalarndan toplad paray dier retim faktrlerine yatrp bylece kr veya zarar ihtimalini gz nne alan kiilere mteebbis-giriimci-denir. Mteebbis zel kesimden bir veya birka kii olabilecei gibi, devlet de olabilir. Mteebbisin iletme kurma iin giritii faaliyete giriim yani teebbs denir. Giriim; giriimcinin zel varlndan yer, unvan, sermaye, muhasebe ve organizasyon olarak ayr bir btn olan ve bakalarnn ihtiyalarnn karlanmas iin devaml retim faaliyetlerinde bulunan bir ekonomik birimdir. Giriimci olarak da ifade edilen mteebbisler; bamszlk istei, kazan ve miras istei, baka frsatlarn yokluu, sosyal saygnlk istei, bir dnce veya varln ilenmesi ve topluma hizmet ve sosyal sorumluluk dncesi ile iletme kurmaya ynelirler. 4. Teknoloji: Mal ve hizmetlerin tasarm, yani planlanmas, retimi, gelitirilmesi, datm ve pazarlanmas gibi ilemleri mmkn klan mhendislik ve ynetime ilikin bilgilerin tm olarak tanmlanr. retim ynetimi olarak da ifade edilen teknoloji, rn retiminde kullanlan yntemlerdir. letmeciler asndan drdnc bir retim faktr olarak teknoloji, genel olarak girdileri ktlara evirmeye yarayan aralar topluluu olarak sadece tekniklerin bir toplam olmad, dar anlamda retim teknikleri olarak, geni anlamda ise sre olarak ele alnmas gerekir. Ekonomistler teknolojiyi, yeni bir mal veya hizmet retmek veya bilinen rnleri gelitirmek iin uygulanan her trl yntemler olarak tanmlamaktadrlar. letmeciler teknolojiyi, retimde uygulanan bir yntem olmann yannda daha geni olarak iletmenin tm ilevlerinde karlalan problemlerin zmne ynelik tm yntemler btn olarak kabul etmektedirler. Yani iletmeciler teknolojiyi, mal ve hizmetlerin planlanmas, retimi, gelitirilmesi, datm ve pazarlamas gibi ilevleri mmkn klan mhendislik ve ynetime ilikin bilgilerin tamam olarak tanmlamaktadrlar. Modern iktisatlarn retim iin kabul edip sraladklar faktrlerin getirilerini ise emek = cret, doal kaynaklar = rant, sermaye = faiz, mteebbis = kr olarak formle ederler. Rant veya getiri, retim faktrlerinden biri olan tabiatn retimden ald payn ifade eder. Rant veya kira; belirli bir
11

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan nesnenin bilinen bir sre iin gerek ve tzel kiiye verilmesi karl alnan paraya denir. Bir iletmenin faydaland bu retim faktrlerini etkili bir ekilde kullanmasnn ls ise verimliliktir. Verimlilik iletmelerin baarsnda en nemli etkenlerden biri olarak; retim srecine sokulan eitli faktrlerle yani girdilerle bu srecin sonunda elde edilen rnler yani ktlar arasndaki ilikiyi ifade eder. Verimlilik; rn retiminde kaynaklarn etkin kullanm olarak ayn miktar kaynakla daha ok retim yapmak, yani iletme faaliyeti sonucunda elde edilen bir ktnn en az maliyet ile retilmesidir. 6. Ynetim ve lgili Kavramlar Ynetim evrensel bir sre olarak insann olduu her yerde geerlidir ve insan bulunduu herhangi bir yerde ya ynetendir veya ynetilendir. Ynetim, evrensel bir sre, toplumsal yaam kadar eski bir sanat, gelimekte olan bir bilimdir. Sre olarak ynetim, bir takm faaliyetleri ve ilevleri; sanat olarak ynetim, bir uygulamay; bilim olarak da sistemli ve ilmi bilgi topluluunu aklar. Konularmzda ynetim bir sre olarak ele alnacak ve sreci oluturan faaliyetleri kapsayacak ekilde tanmlanacaktr. Bir bilim dal ve uygulama alan olan ynetimin temel zellii, eitli disiplinlerce gelitirilmi bilgilerin ve analitik yntemlerin birletirilerek uygulanmasdr. Ynetici organizasyonu blmleriyle birlikte bir btn olarak ele alarak, deiik bilgi ve teknikleri mevcut artlara uygunluklarna gre kullanmak ve uygulamak durumundadr. Ynetim faaliyeti insan ile birlikte grlen bir olgu olarak, ortak ama etrafnda faaliyetleri organize etmesi sonucu ortaya kmtr. nsan tek bana kaldnda bile yine yneten durumundadr; bu kez de kendini ynetir. Gnmz demokratik rgt ynetimlerinde yneten ve ynetilen karlkl etkileimli bir ekilde modern bir ynetim yaklam gelimektedir. Bu geliim sonucunda artk ynetim kavram yerine ynetiim kavram kullanlmaya balanmtr. Ynetiim, ynetenle ynetilenin tn rgt srelerinde interaktif yani etkileimli bir ekilde bulunduklar modern bir ynetim yaklamn ifade etmektedir. Modern ynetim anlaynda, genel eilimler yannda yerel eilimlerde dikkate alnmaktadr. Tek kiinin amalarna ulamak, yani maddi ara ve gereler ile parann belirli hedeflere ynelik kullanm iin giritii i, ekonomik faaliyet veya bir i planlamas olurken, birden fazla insann birlikte bulunduklar ve aralarnda kurulan ibirlii ynetim srecini gsterir. Ynetimde, maddi ara ve para kaynaklar olmasa bile, belirli faaliyetleri yapmak ve amalara ulamak iin insan unsurunun bulunmas yeterli ve gerekli bir arttr. Ynetim ve yneticiden sz edilebilmesi iin mutlaka emrinde alan otoritesini kabullenen bir insann bulunmas gerekmektedir. Ynetimin deiik alanlara gre farkl ekillerde tanmlar yaplmaktadr: Ynetim: Bir amaca ulama yolunda giriilen ilerin ve faaliyetlerin toplam olarak ifade edilir. Ynetim: Ortak amal kiilerin yer aldklar bir rgtn ksa ve etkili yoldan amalarna ulamak iin bata insanlar olarak para kaynaklar, donanm, demirba, hammadde, yardmc malzeme ve zaman birbiriyle uyumlu ve verimli kullanacak kararlar alma ve uygulama srecidir. Ynetim: letme, kurulu veya organizasyonun amalarna etkili ve verimli bir ekilde ulamak zere planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol ilevlerinin yerine getirilmesidir. Ynetim: Organizasyon amalarnn etkili ve verimli bir ekilde gerekletirilmesi amacyla planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol ilevlerine ait kavram, ilke, teori, model ve tekniklerin sistematik ve bilinli olarak uygulanmasdr. Gnmz toplumlar ihtiyalarn zorlamas ile her alanda rgtlenmeye ynelmekte; bata aile rgtlenmesi olarak, sivil toplum rgtlenmesi, devlet ve devletleraras rgtlenmelere gidilmektedir. rgtler, insanlar tek balarna yapamayaca ileri yapar; srekli toplanan verilerin gelecek kuaklara aktarlmas ve alanlarn kariyer yapacaklar kurumsal yapy salar. Gnmz toplumlarnn geliimine bal olarak organizasyonlara duyulan ihtiyalar srekli artmakta ve artan bu ihtiyaca daha etkili cevap verebilmek iin organizasyonlarn da gelitirilmesi gerekmektedir. Gelimi toplumlarn nemli zelliklerinden birisi de mmkn olduunca ok deiik faaliyet alanlarnda organize olmu yani rgtlenmi olmalardr. Hibir faaliyet kendi bana organize olmadan yani rgtlenmeden hedefine ulaamaz. Toplumlarn gelimiliinin gnmz ltlerinden birisi de rgtl toplum olup olmamalarna baldr. Ynetim ve organizasyon ilikisine baktmzda; ynetimin sz konusu olduu her yerde mutlaka organizasyonun olduu grlr. Ynetim ve organizasyon kavramlarnn szlk anlamlar ayr olmasna ramen, nerede bir ynetim varsa, orada organizasyon da var ve bunun tersi olarak nerede bir organizasyon varsa orada ynetim de vardr. Ynetim ve organizasyon etle trnak gibi birbirinden
12

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan ayrlamaz, sadece renim asndan iki ayr kavram olarak ele alnr. Burada ynetim, amalar belirleyen, temel ilkeleri ortaya koyan bir sre, organizasyon ise, belirlenen amalara en etkin ve verimli ekilde ulama yolunu gsteren bir sistemdir. Bu adan ynetimin baars ile organizasyonunu iyi ileyii arasnda sk bir iliki vardr. Bu iki kavram birbirini tamamlayc konumdadr ve organizasyon, ynetimin var olduu ve faaliyetini srdrd bir yap, ynetim ise bu yap ierisindeki bir ilev olarak grlr. Ynetim ve organizasyon olgusu, planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol gibi birden fazla ilevin bir arada ve dzen iinde gerekletirilmesiyle ortaya kar. rgt veya tekilat olarak da ifade edilen organizasyonun farkl tanmlar yaplmaktadr: Organizasyon: Amalara ulamak iin yaplacak ilerin belirlenmesi ve gruplandrlmas; ileri yapacak personelin ve yetki ve sorumluklarnn belirlenmesi; faaliyetlerin etkinlii iin gerekli fiziki ortamn hazrlanmas abalarnn tmdr. Organizasyon: retim faktrlerini en etkin, sistemli, olumlu ve uyumlu bir ekilde kullanarak mal ve hizmetleri retebilmek iin alanlarn grevlerini en iyi eklide yapmak zere dzene konmas ve gerekli her trl ara, gere ve imknla donatlmasdr. Organizasyon kavramnn sre ve yap olarak iki anlam var: 1. Bir sre olarak organizasyon veya rgt; amalara ulamak iin yaplacak ilerin tanmlanmas ve gruplanmas, ileri yapacak kiilerin ve onlarn yetki ve sorumluluklarnn belirlenmesi, insanlarn bir arada etkin ve verimli bir ekilde alabilmesi iin gerekli fiziksel ortamn hazrlanmasdr. Sre olarak organizasyon kavram rgtleme, organizasyon ilemi veya organize etme kavramlar kullanlabilir. 2. Bir varlk veya yap olarak organizasyon; belirlenen amalara ulamak zere, birden fazla kiinin bir araya gelerek dzenli ve birbirini takip eder ekilde aba gsterdii bir yap olarak ifade edilir. Bir yap olarak organizasyonun dizayn srasnda ele alnacak temel unsurlar; organizasyonu amalarna ulatracak ilerin belirlenmesi, i blm ve bu i blm iinde yer alacak organlarn belirlenmesi, organlar aras yetki ve i ilikilerinin belirlenmesi, temel koordinasyon mekanizmasnn belirlenmesi ve organizasyon ema ve klavuzlarnn hazrlanmas olarak ifade edilir. letme ynetimi ile ilgili yeni konulardan biri de sanal organizasyonlardr. Teknolojinin geliimi ile birlikte; bilgisayar ve internetin toplum hayatna katt iletiim etkinlikleri ve dijital medya olarak da ifade edilen sosyal medyann geliimi yeni sanal organizasyonlar gndeme getirdi. Sanal organizasyon ile ilgili farkl tanmlar: Sanal Organizasyon: Varl ksmen veya tamamen, haberleme teknolojileri ile birlikte ortaya km olan internete, kablolu sistemlere, telefon sistemlerine vb. bal olan bir iletme, klp, topluluk, enstit, kurum veya benzeri kurulular eklinde tanmlanabilir. Sanal Organizasyon: Ayn amaca ynelen ancak birbirinden bamsz grevlerle ykml ve uzay, zaman ve fiziki snrlar aarak iletiim teknolojilerinin alaryla glendirilmi balarla birbirine bal insan topluluu olarak tanmlanmaktadr. Sanal Organizasyon: yeleri uzun vadeli bir ama veya hedef iin bir araya gelmi, iletiimlerini ve ilerin koordinasyonunu bilgi-iletiim teknolojileri yoluyla gerekletiren, corafi olarak geni alana yaylm olan bir organizasyon olarak grlmektedir. Sanal Organizasyon: alanlarn belli bir yerde toplanmad, deiik meknlardaki iletmelerin bir mal veya hizmetin retiminin belirli safhalarnda yer ald, bilgisayar imknlar ile srekli haberleme iinde bulunan ve sanki tek bir organizasyon gibi mterilerine mal veya hizmet sunan bir organizasyondur. Gnmzn gelimi toplumlarnda ihtiyalar karlamak iin kurulan ve gelien iletmelerin ynetimi nemli hale gelmi ve ynetimin belli bal konular iine girmitir. Ynetim konular genelde iletme ynetimine dnktr. Bu balamda iletme ynetimi, iletmenin belirlenen hedefine ulaabilmesi iin iletme ii personel, makine, tehizat vb.- ve iletme d pazar, hammadde, yabanc kaynak, zaman vb.- unsurlar planlama, organize etme, yneltme, koordine etme ve kontrol etme sreci olarak tanmlanabilir. letme ynetimi, iletmeyi belirlenen amalarna ulatrmak iin tm faaliyetleri planlamak, rgtlemek, yneltmek, koordine etmek ve kontrol etme abalarna denir. Ynetim literatrnde ynetim ve iletme ynetimi kavramlarn birbirinden ayran iki temel farkllk bulunmaktadr. letme ynetimini genel ynetimden ayran ilk fark ortak amacn iktisadi oluu, ikinci fark ise iletme ynetiminin sosyo-teknik bir nitelie sahip olmasdr. Genel ynetimde ortak ama
13

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan kr deil ve ikinci olarak ynetim sosyal bir bilim daldr insan grubunun ortak hedefe dnk faaliyetlerini kapsar. letmenin etkili ynetimi iin iletme ynetiminin temel grevleri yledir: 1. letmenin misyon ve vizyonuna bal olarak amalarn belirlemek, 2. letme amalar dorultusunda siyaset ve stratejiler gelitirmek, 3. rgt yapsn geliim ve deiime uygun yeniden yaplandrmak, 4. Tm unsurlarn iletme amalar dorultusunda verimli kullanmn salamak, 5. letme faaliyetlerinin iletme amalaryla uyumunu kontrol etmek, letme ynetiminde olay, insan ile insan, insan ile dier tm retim unsurlar arasndaki ilikilerin dzenlenmesini ierir. Bu manada iletme ynetimi, iletmelerin ynetime ilikin problemlerini zmek, amalarn yerine getirmek iin birok faaliyeti yrten bir ura alandr. Etkili bir ynetim; sorun alanlarn nceden grp, tespit edip sorun kmadan zm getirmek ile salanabilir. 7. Ynetici ve Mteebbis Gnmz iletmelerinin giderek bymeleri ve ynetim sorunlarnn daha karmak hale gelmesi, ynetim ilevinin bu konuda eitim grm ve tecrbe kazanm profesyonel kiilerce yrtlmesini kanlmaz hale getirmektedir. Faktr artlarnn deitii, talep yapsnn deitii, karlkl bamllk yapsnn yeniden olutuu gnmzde teknolojik imknlarn salad grme genilii ve derinliinin getirdii alglama ile yneticiler ve giriimciler baarya ulaabilir. Teknoloji, temelde insann kendi gcyle yapamadn, akln kullanarak bulduu metot ve aralarla yapabilmesini ifade eder. Ynetim konularnn daha iyi anlalmas asndan ynetici ile mteebbis kavramn da karlatrmak gerekir. Mteebbis ve ynetici kavramlar, ayn manay belirtmez, birbirinden farldr. Ynetici; kr ve riski bakalarna ait olarak mal veya hizmet retmek zere retim faktrlerini uyumlu bir ekilde bir araya getiren ve bunlar belirli bir ihtiyac karlama amacna ynelten ve ynetim iini bir meslek olarak yerine getiren kiidir. Ynetici; her zaman dilimi ierisinde ve deiken evre artlar altnda belirli bir takm rgtsel amalar gerekletirmek zere beeri, fiziki, finansal ve bilgi kaynaklarn planlayan, organize eden, ynelten, koordine eden ve kontrol eden kiidir. Ynetici iletmede; planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol olarak ynetimin ilevlerini uygular ve bu ilevler ynetimin temel ilevi olarak yneticinin varlk nedenini de oluturur. Gelecein yneticileri ynetici asistanl pozisyonunda yneticinin nezaretinde yetitirme eilimi srekli artmaktadr. Yneticiler eitim ile analiz, sentez, yorum ve fikir retebilme yetenei kazanrlar. Kreselleen dnyada ynetici ve mteebbislerin klasik ilevlerine ek olarak yeni ekonomik anlay daha yeni ilevleri yklemektedir. Yeni ve ucuz hammadde ve alternatif enerji kaynaklar bulma, rekabeti aleyhine gelitiren kayt d, merdiven alt kalitesiz retim yapan iletmeleri ortaya karma ve bu konuda tketicileri bilgilendirme, adil bir retim, datm sisteminin kurulmasna yardmc olmak gibi yeni ilevler yklenmeleri gerekmektedir. Yneticinin klasik ve yeni ilevleri: 1. letmede ynetim ilevlerini uygular, retim faktrlerini temin ederek uyumlu kullanmn salar. 2. letmeyi sahipleri adna ynetir, kr ve zarar stlenmez, ancak meslekten biri olarak iletme amalarna uymak ve bunlara ulamak zorundadr. 3. Hammadde ve enerji iin alternatif bamsz kaynaklar bulmak. 4. Rekabeti iletme aleyhine gelitiren uygulamalar ortaya karr ve bu konuda ilgililere bilgi verir. 5. Adil bir retim, blm ve datm sisteminin kurulmasna yardmc olmak. Yneticilik gnmzde gelir salamak gayesiyle srekli olarak yaplan bir faaliyet halini alm ve bu ura artk profesyonel yneticilik olarak ifade edilmektedir. Profesyonel yneticilik; ynetim iini kendilerine meslek edinen ve iletme sahibi haline gelmeden mteebbisin yapt her ii yapan ve hizmetleri karl aylk cret, krdan pay veya pirim alan kimseler olarak ifade edilir. Ynetimin verimlilii, ynetim faaliyetlerinin etkin ekilde yerine getirilmesi ile mmkn yani, yneticinin ynetime ait becerileri kazanma ve gelitirmesine baldr. Yneticilerin ynetimde baarl olabilmeleri iin baz becerilere yani zelliklere sahip olmas ve onlar srekli gelitirmesi gerekir. Yneticinin zellikleri; teknik, haberleme iletiim-, insan ilikileri, karar verme, kavrama ait, analitik beceri, insanlar tanmak, objektif olmak, kendine gvenmek, yerinde kararlar alabilmek,
14

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan yetkisini kullanabilmek, sorumluluk duygusuna sahip olmak ve iradesi kuvvetli olmak gibi temel nitelikleri olmas gerekir. letmelerin varlklarn devam ettirebilmeleri iin yneticilerin srekli olarak, abuk, hzl ve isabetli kararlar alarak dinamik olan ekonomik, toplumsal ve siyasi ortamn gereklerine ayak uydurmak durumundadr. letmelerin bulunduu ortamda srekli bir geliim vardr burada nemli olan nokta, yneticinin evrede olan, birok deiiklikleri zamannda grp, hemen gerekli hazrlklar yaparak iletmelerin amalarna uygun ve doru kararlar alabilmeleridir. levsel ve genel ynetici snflandrmasnda; ilevsel ynetici, satn alma, retim, pazarlama, finansman ve muhasebe gibi yalnzca kurulua ait bir faaliyetten sorumlu olan ynetici tipidir. levsel ynetici uzmanlat alann faaliyetinden sorumlu olur. Genel ynetici ise, byk bir kurulu, bunun bir iletmesi veya onun bir alt blm gibi karmak bir birimi yneten ve ynlendiren kiiye genel ynetici diyoruz. Genel ynetici ynettii birimin tm faaliyetlerinden sorumludur. letme ynetimi, i ve d etkenler karsnda iletmeyi amalarna en uygun bir ekilde ulatracak ve evre ile uyumlatracak bir beyin grevine sahiptir. Ancak beyin grevini yapt srece iletme baarl olacak ve iletmecilik ynnden bir deer tayabilecektir. Mteebbis; bir retim faktr olarak dier retim faktrlerini ahenkli bir ekilde bir araya getirerek belirli bir mal veya hizmeti retmek veya sadece pazarlamak iin kendi parasn veya bakalarndan toplad paray dier retim faktrlerine yatrp bylece kr veya zarar ihtimalini gz nne alan kiilere mteebbis-giriimci-denir. Dier bir tanmla mteebbis; temelde kr elde etmek olarak deiik gayelerle, gerekli riskleri gze alarak dier retim faktr olan emek, sermaye ve teknoloji faktrlerini ahenkli bir ekilde bir araya getirerek mal veya hizmet retmek veya sadece pazarlamak iin gerekli ortama hazrlayan kiidir. Giriim; giriimcinin zel varlndan yer, unvan, sermaye, muhasebe ve organizasyon olarak ayr bir btn olan ve bakalarnn ihtiyalarnn karlanmas iin devaml retim faaliyetlerinde bulunan bir ekonomik birim yani bir organizasyondur. Serbest piyasa artlarnda mteebbisler lke kalknmasnda nemli rol oynayan kiilerdir. Kalknmak isteyen toplumlar belirleyecekleri siyasetler ile sanat ve ticarette mteebbisleri tevik etmelidirler. Sanat ve ticaretten uzaklap imaret ve memuriyete ynelerek mteebbisleri devreden karmak lke kalknmasnda yanl bir siyaset olur. Kk iletmelerde mteebbis genellikle iletmenin ayn zamanda yneticisi olurken byk iletmelerde ise giriimci sorumluluklarnn bir blmn profesyonel yneticilere aktarr. Giriimciler, retim faktrlerini en verimli ekilde bir araya getiren kiiler olarak halk dilinde de ii bilen, becerikli, atlgan, giriken, giriimcilik kltrne sahip ve gz pek kimselerdir. Giriimcilik kltr siyasi ortamn msait olmad durumlarda bile geliimini devam ettirmektedir. Giriimcilik her sistem ve durumda varln devam ettiren ve gelien bir yap olarak sosyal ve siyasi evre ile etkileim ierisindedir. Mteebbisin temel zellikleri; girikenlik, kararllk, risk alabilme, ok ynllk, yeniliki, ikna yetenei, bamszlk, alkanlk ve liderlik yetenei gibi sralanmaktadr. Giriimciler, artk gnmzde ii iyi balayan deil ii iyi yaparak para kazanan kiiler olarak grlmekte ve baarszln maddi ve manevi sonularna katlanan, baar ile dllenen kiilerdir. Mteebbisin klasik ve yeni ilevleri yle sralanabilir: 1. Yeni bir mal veya hizmet retmek veya bilinen rnlerin kalitesini ykseltmek, 2. Yeni ve ileri retim yntemleri bulmak ve uygulamak, 3. Endstride yani sanayide yeni organizasyonlar yapmak ve yeni pazarlar bulmak, 4. Hammadde ve enerji iin alternatif bamsz kaynaklar bulmak. 5. Rekabeti aleyhine eviren kayt d iletmeleri ortaya karr ve bu konuda tketicilere bilgi verir. 6. Adil bir retim, blm ve datm sisteminin kurulmasna yardmc olur. hayatnda saylan bu ilevlere haiz olmas gereken mteebbisin uygulamada; bazlar sadece kurucu mteebbis, bazlar inandrma yeteneine sahip, bazlar cesur, atlgan, deiiklii sever dier bir blm ise, ekingen ve korkak, bazlarnn gayesi ise ok para kazanmak gibi deiik tip ve trleri vardr. Yneticiyi mteebbisten ayran temel fark, faaliyetler sonucunda ortaya kan riske katlanmamas yani kr veya zararn sahibi olmamasdr. Ynetici emei karl cret, prim veya krdan pay alarak iletmeyi belirlenen hedeflere ulatrmaya alr.
15

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan Serbest piyasa ekonomisinde; zel mlkiyet hakk, seme hrriyeti, kr elde etme ve serbest rekabet gibi drt temel unsur bulunmaktadr. Gnlk hayatta, ynetici ve mteebbis dnda, iveren, patron, sermaye ve sermayedar kavramlar da birbiri yerine kullanlmakta, kesin ve ak tanmlarnn yeterince bilinmeyii birbirine kartrlmasna sebep olmaktadr. Bu kavramlar birbiri ile yakn iliki iinde, ekonomik, sosyal, kltrel, siyasi ve teknolojik artlara bal olarak anlam deiikliine uramakta ve farkl ierik kazanmaktadr. Bu kavramlar birbirinden ayrmak ve akla kavuturmak gerekir. Ekonomi, iletme ve sosyal siyaset literatrnde iveren; ii veya igren istihdam eden, igc kiralayan ve bu sfatla igc sahiplerine kar sorumlu kii olarak ifade edilir. veren kavram bir iletmecilik ve ekonomi kavram olmaktan ziyade hukuki bir kavram ve dolaysyla hukuki ynden ele alnp deerlendirilmesi gerekir. i-iveren mnasebetleri alma ekonomisinin temel konularn oluturur. Patron ise deiik anlamlar var; duruma gre giriimcilik, sermaye sahiplii ve yneticilik kavramlarnn hepsini birden kapsayan bir mana kazanmakla beraber, gnlk dilde bir ticari veya sna iletmenin sahibi, iveren anlamnda kullanlmaktadr. Burada bir kiinin patron olarak ifade edilebilmesi iin zorunlu olarak; iveren veya sermaye sahibi olmas gerekir. Patron ayn zamanda giriimcide olabilirken, buna kar tm giriimciler patron olamaz, ancak st yneticiler ve iverenler patron olarak nitelendirilebilir. Gnlk hayatta, halkn kulland dilde genelde sermayeden anlalan para olurken, iletme biliminde ise sermaye, bir iletmenin kuruluunu ve faaliyete gemesini salamak amacyla z kaynak olarak konulan veya taahht edilen para, mal ve gayri maddi varlklar yani iletmenin elinde bulundurduu ve sahip olduu deerler toplamdr. Sermaye, para ve mal eklinde olarak, para eklinde sermaye, satn alma gcn temsil ederken, mal eklinde sermaye ise, retimle ilgili teknik ve ekonomik deerleri ifade eder. Sermayedar ise, sermayeye sahip olan ve bunu bizatihi yatrm yaparak deerlendiren veya gerekirse ihtiya duyan kiilere bor vererek veya hisse senedi satn alarak, ortaklk kurarak sunan kiidir. Uygulamada sermayedar kendisi yatrma giritii ve iletme kuruculuu yaptndan, giriimci ile kartrlr. Oysa giriimci sermayeye sahip olmasa bile, bakasndan temin ederek, risk alan, dinamik, yeniliki, nc ve bamsz kararlar alabilen nitelikler gerektirir. Sermaye sahibinde bu niteliklerin bulunmas beklenemez. 2.MKRO VE MAKRO EKONOMK VERLER Mikroekonomi konular; ekonomik sistemler, arz ve talep, piyasa ve piyasa eitleri, retim maliyeti ve tketici ve retici olurken, makroekonomik konular; milli gelir, istihdam, gelir dalm, d ticaret, demeler dengesi, kalknma ve para gibi alanlar kapsamaktadr. Bu konular yakndan inceleyen renci; mikro ve makro ekonomik verileri takip edebilecektir. Bunun iin i ve iletme ortamnda internet, bilgisayar vb kullanarak TK, Ticaret Odas, Sanayi Odas, iletme kaytlar vb. kaynaklardaki ekonomik gstergeleri dzenli ve doru olarak analiz edebilecektir. 1. Ekonomik Sistemler Sistem, bir arac oluturan dzen, dzenek, tertibat, model, yol, yntem veya tip olarak; zerinde inceleme yaplan belirli snrlarla evrilmi olan evrenin bir paras veya organizmada ayn ilevleri gerekletirmek iin birbirleriyle ilgili balantl organlarn oluturduu birlik veya grubu ifade eder. Ekonomik sistem; bir lkenin sahip olduu kaynaklarn ihtiya ve isteklerin karlanmas iin kiiler arasnda dalmn dzenleyen kurallar btndr. Dier bir ifade ile ekonomik sistem; sosyal, siyasi, hukuki kurumlar ve kurallar ile birlikte iktisad amalarn emrinde bir koordinasyon dzeni olarak; toplumun sahip olduu kaynaklar, onlarn ihtiyalarn karlayacak ekilde datmn ekillendiren temel kurallardr. retici ve tketici kii ve kurumlar bu sistem iinde ortaya koyduklar arz ve talep durumu, makro ve mikro dzeyde ele alnmakta, sonuta iktisadi-ekonomik- sistemi dzenleyen baz mikro ve makro denge kurallar gelitirilmi olmaktadr. letmeler, bu sistem iinde retim, pazarlama ve tketim faaliyetlerini gerekletirecek olmalarndan dolay ekonomi bilimi ile sk bir iliki iindedir. letmeler ekonomi siyasetlerini yakndan gn gnne izleyerek, bu siyasetler nda hareketle varlklarn srdrrler. retim faktrlerinde kiisel mlkiyete ve hrriyete yer veren lkeler genellikle demokratik rejimle idare edilen lkeler olurken; ekonomiye mdahaleyi, kiisel mlkiyeti ve hrriyetleri kstlayan lkeler ise totaliter rejimle idare edilir olmulardr. Bu iki yelpazenin ortasnda yer alan bir ksm lkelerde de iki utaki sistemin arlklarndan uzak bir nc sistem olan karma ekonomi sistemi iinde yer almlardr. Ekonomi ile toplum arasndaki ilikiyi o lkedeki siyasi ve toplumsal deerler etkiler, yani
16

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan siyasi yaplanma ekonomik sistemi de belirler. Gemiten gnmze dnyada uygulama imkn bulmu birok iktisadi ve mali sistemler olmu, ancak burada gnmzde ksmen de olsa uygulanyor olan serbest piyasa sistemi, sosyalist ekonomik sistem ve karma ekonomik sistem incelenecektir. 1. Serbest Piyasa Sistemi: Her trl iktisadi faaliyetlerin kiilerin serbest teebbsne ve fertler arasndaki serbest szlemelere brakld, retim, tketim, blm ve mbadeleyi ayarlama ve dzenleme iinin serbest piyasalara ve bu piyasalardaki fiyat mekanizmasna brakld iktisadi sistemdir. Serbest piyasa sistemine; Kapitalist Sistem, Liberal Kapitalist Sistem, Pazar Ekonomisi veya Piyasa Ekonomisi isimleri de verilir. Piyasa ekonomisi, liberal dnce akmnn ngrd bir ekonomik dzeni yanstr ve toplumda tabi bir dengenin varln kabul eder. Her insan kendi karn maksimuma ulatrmaya alan, aklc, bilinli, haz, elem, hesab yapar homo-economicus' dur. Arz talebin dzenledii bu sistemde, herkes kendi karn maksimize etmeye alrken, toplum karna da hizmet etmi olur ve dolaysyla fert karlar ile toplum karlar arasnda atma yoktur. "Braknz yapsnlar, braknz gesinler" slogan bu felsefenin temelini oluturur. Serbest piyasa sistemi; temel olarak; zel mlkiyet, kr elde etmek, seme hrriyeti ve rekabet etme hakk gibi drt hakk kabul eder. Eer ok sayda alc ve satc varsa, piyasa giri-k serbest ise, tekelci iletmeler hkim deilse, piyasa ak ve effaf ise, byle bir piyasa serbest rekabet piyasasdr. Serbest piyasa sisteminde tketicinin hkimiyeti ve reticilerin kr motiflerine gre tespit edilen arz, talep ve fiyat mekanizmas yardmyla kararlar verilir. A.B.D. ve Bat Avrupa ekonomileri, serbest piyasa sistemine en yakn lkelerdir. Serbest piyasa ekonomisinden sapmalar baladnda rekabet artlarnn giderek bozulmas veya ekonomik yapnn liberal kapitalist sistemi savunanlarn dndklerinden farkllamas gibi nedenlerle devletler ekonomik hayatn ileyiine mdahale etmiler. Serbest piyasa sistemine ilk mdahale 1929 Dnya Byk Ekonomik Buhran ile ikinci byk kriz veya mdahale ise Eyll 2008de ABD de balayan ve yaylan krize lkeler deiik ekillerde mdahalelerde bulunmaktadrlar. 2. Sosyalist Sistem: Serbest piyasa sistemine kar bir antitez olarak onun eksiklerinden hareketle kiisel ve toplumsal refah gerekletirmeye ynelik oluturulan iktisadi bir sistemdir. Totaliter Mdahaleci Sistem veya Kolektivist sistem olarak da ifade edilen Sosyalist Sistemde retim kaynaklar olan tabiat, sermaye, emek toplum adna devletin mlkiyetinde yani kolektiftir. Bu kaynaklar, toplum adna, devlet tarafndan kullanlr ve retimde kr deil toplumsal fayda n plana alnr. Fiyat mekanizmasnn anonim ve objektif yol gstericilii yerine merkezi planlamann sbjektif otoriter kararlar alr ve yaplan planlarda esneklikten yoksundur. Sosyalist ekonomi sistemi temel iktisadi faaliyetlerin devlet tarafndan yrtld, mlkiyet ve teebbs hrriyetinin olmad veya ok snrl tutulduu, retim aralarnn devletin idaresi altnda olduu, yatrm, retim ve tketimin merkezi planlama ile yrtld bir sistemdir. Hangi rnn ne miktarda ve nasl retilecei, kimlere ne miktarda ve nasl datlaca devletin veya onun kurduu merkezi planlama otoritelerinin karar verdii ekonomik bir sistemdir. Sosyalist sistemin en byk kurucu ve uygulayclarndan olan Sovyet Rusya 1990lardan sonra liberalizme gei srecini balatt ve gnmzde bu sreci tamamlad sylenebilir. Gnmzde halen Kba sosyalist sistemi deiik ekillerde uygulamaktadr. 3. Karma Ekonomi Sistemi: Gnmz ekonomilerinde toplumlar serbest piyasa sistemi ve totaliter mdahaleci sistemden birine az, dierine ok veya her ikisine de nispeten ayn lde yer veren birer karakter tamaktadrlar. lkeler, tercihlerine gre bu yelpazelerin herhangi bir kanadnda yer almlardr. ABD, serbest piyasa ekonomisine, komnist dnemindeki Sovyet Rusya da totaliter mdahaleci sistemi genel olarak uygulayan devletler olmutur. Bu lkelerde piyasann ileyii de yine sz konusu iki karakterin arlk derecesine gre ekillenmitir. Devlet piyasa ekonomisini uygulama srecinde ekonominin aksayan ynlerini dzeltmek, etkin kaynak kullanmn salamak ve gelir dalmndaki adaletsizlii dzeltmek iin ekonomik ileyie mdahale ettii, ekonomide zel, kamu ve karma giriimlerin yer ald ve kamuya ait iktisadi faaliyetlerin merkezi bir plan aracl ile organize edilerek yrtld sistem karma ekonomi sistemi olmaktadr. Karma ekonomi sistemi, kapitalist sistemin evrimle ulat aama olarak grlr, dier iki sistemin aksine doktriner erevesi belirsizdir. Serbest ve sosyalist sistemlerin aksayan yanlarn brakp, iyi ileyen taraflarn alarak daha iyi bir iktisadi organizasyon oluturma dncesinden domutur. Karma ekonomik sistem, bir ihtiya sonu ortaya kan ve her yerde geerli, kabul grm, standart
17

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan ilke ve kurallar olmayan ve uygulamada ok deiik grnmler alan ve temelde ilmi deil siyasi bir olaydr. Karma ekonomi, hkmetin baz iktisadi etkinliklerde bulunduu veya bu etkinliklerin ileyiine mdahale ettii, dier bir ifade ile piyasa ekonomisi ile sosyalist ekonominin bir arada bulunduu iktisadi sistemdir. Karma ekonomi, milli ekonomi iinde devletin, sahip olduu retim faktrlerinin temel nem tamasna karlk, zel ekonominin gelimesinde yol gsterici olduu; kiisel mlkiyet, zgrlk ve demokrasinin vazgeilmez bulunduu lkelerdeki devletin ekonomik mdahaleciliini ifade eder. Karma ekonomik sistem Trkiyede1929 Dnya Byk Ekonomik Buhranndan sonra 1950 ylanda ok partili demokratik sisteme geilene kadar uygulanm, 19501980 yllarnda serbest piyasa sistemine gei ve 1980 soras bu srecin hzland grlmektedir. Bu sistemi daha iyi anlayabilmek iin, bunlarn temelinde yer alan iktisadi doktrinleri incelemek ve ilgili yaynlar ayrntl olarak okumak gerekmektedir. Toplumu oluturan tm retici ve tketici kii ve kurumlarn bu sistem iinde ortaya koyduklar arz ve talep durumu, mikro ve makro dzeyde ele alnmakta, sonuta iktisadi-ekonomik- sistemi dzenleyen baz mikro ve makro denge kurallar gelitirilmi olmaktadr. letmeler, iinde bulunduklar bu ekonomik sistem iinde retim, pazarlama ve tketim faaliyetlerini gerekletirecek olmalarndan dolay ekonomi bilimi ile sk bir iliki iindedir. letmeler ekonomi siyasetlerini yakndan takip ederek, bu siyaset nda etkin ynetimlerini salayarak varlklarn devam ettirirler. 2.Arz Ve Talep Serbest piyasa anlaynda her ey arz ve talep meselesi haline gelmitir. Arz, belirli bir zaman diliminde belirli bir fiyattan piyasaya satlmak zere sunulan mal ve hizmetleri ifade eder. Arz belirleyen-etkileyen faktrler: 1. Arz edilen rnlerin fiyat. 2. Arz edilen rnlerin maliyeti. 3. Dier rnlerin fiyat. 4. Alclarn alkanlklar. 5. lkenin teknolojik dzeyi. 6. Ekonomik kararlar. Talebi oluturan taraf hane hakl yani kiiler olurken, arz oluturan ise iletmeler yani reticiler birlikte piyasay olutururlar. nsanlarn snrsz ekilde istek ve arzular bulunmakta, ulamas mantki olmayan eylerde hayal olarak ifade edilmektedir. Bir satn alma arzusunun talep olarak kabul edilebilmesi iin arttan ilki; rne duyulan ihtiya, yani satn almay istemesi, ikincisi, rn karln deme istei ve nc art ise bu istein gerekli satn alma gc ile desteklenmesidir. Bunlardan biri eksik olursa, ona talep denilemez, yani, pek ok mal ve hizmet pek ok kii tarafndan talep edilir, ancak bu istein talep olabilmesi iin yeterli satn alma gc ile desteklenmesi gerekir. Alm gcyle desteklenmeyen talep kiisel bir niyet olarak kalr, ekonomi zerinde herhangi bir etki oluturmaz. Bu aklamalardan hareketle talep, piyasada belirli bir mal ve hizmete ynelen, belirli bir satn alma gcyle desteklenmi, satn alma istei olarak ifade edilir. Dier bir tanm ile talep, tketicinin satn almak istedii ve satn almaya gc yettii miktar veya durum yani, satn alma gcyle desteklenen satn alma arzusudur. Belirli bir piyasada, belirli bir fiyat dzeyinde tketicilerin almaya hazr olduklar rn miktarnn, reticilerin o fiyattan satmaya istekli olduklar miktardan daha fazla olmas sorucunda ortaya talep fazlas kar. Ar talep durumunda, dier artlarda bir deime olmamak kaydyla, talep edilen rn miktar ile arz edilen rn miktar birbirine eit oluncaya kadar arz veya talep deime gsterir. Ekonomi yeterince esneklie sahipse, arz artarak talebi karlar. Ekonominin esnek olmad durumda fiyat, ykselme eilimi iine girer ve talep, arz seviyesine dene kadar fiyat artlar gerekleir. Ar talep, lke ekonomisinde de toplam mal ve hizmet talebinin arz aan ksmn ifade etmektedir ve lke ekonomisi zerinde enflasyonist etki oluturur. letmelerin talep karsnda, tketicilerin ihtiyalarn karlamak zere mal ve hizmet sunumunda bulunmalarna arz denir. Kiinin talep miktarn belirleyen, etkileyen; fiyat, kiinin gelir durumu, zevkler, tercihler ve
18

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan ikame mal ve hizmetlerin durumu gibi birok etken vardr. 3. Piyasa Ekonomisi ve leyii nsan ihtiyalar, belirli bir ekonomik aba ile retilen rnler ile karlanr. nsanlarn hayatlarnn devam tketim faaliyetlerini srdrmesi gerekir. retim ve tketim faaliyetleri temeli itibari ile ekonominin ura alanna giren bir konudur. Ekonomi, insan ve topluma en az abayla en ok tatmin salamay gsteren yntemler teorisi olarak ifade edilir. Dier bir ifade ile ekonomi, snrsz insan ihtiyalarn snrl tatmin vastalar ile karlamaya alan bir ura alan olarak; insanlarn yaayabilmek iin retme, rettiklerini blme ekillerinin ve bu faaliyetlerden doan ilikilerin btnn ifade eder. Ekonomi biliminin amac, insan ve toplum dzeyindeki ekonomik olaylar aklamak, ekonomik kanunlar tespit etmek ve gerekli durumlarda uygulamaya ilikin nerilerde bulunmaktr. nsann parayla karlanabilen veya l birimi para olan ihtiyalar iin yaplan faaliyetler ekonomik olay olarak ifade edilmektedir. ktisat biliminin temel grevlerinden biri de; israf ve savurganla meydan vermeden her trl insan ihtiyacnn karlanmasn salamaktr. lk ve Orta alarda ekonomiler daha ok tarma dayal ev ekonomisi niteliinde bulunuyordu ve devletin temel grevi adalet ve savunma hizmetleri ile snrl idi. Orta a sonlarnda Bat lkelerinde ferdi hak ve hrriyetlerin gndeme gelmeye balam. ngilterede 1215 ylnda Kral Johna kabul ettirilen Manga Carta Libertatum (Byk zgrlk Ferman) ile birok hrriyet yannda kraln vergilendirme yetkisi snrlandrlarak bu yetki bir meclise aktarlm. bn-i Haldun (1332-1406) XIV. Yzylda bir tarih felsefecisi ve sosyoloji biliminin nderlerinden biri olarak Mukaddime isimli eseri ile tarihi ve sosyal olaylara yn veren etkenleri inceleyerek siyasi, iktisadi ve mali konularda fikirler ileri srm. Devletin ticari faaliyetlere girmesinin ekonomik dengeyi bozacan ve serbest rekabet ortamnn gelimesini nleyeceini syleyen bn-i Haldun, devletin grevinin insanlar arasnda bar ve ahengi salamak olduunu belirtmitir. lerleyen zaman ierisinde yani 15. ve 16. yzyllar ierisinde; yeni corafi keifler, toplumun yaama ve dnce eklindeki gelimeler meydana gelmi ve ayrca bu dnemlerde deniz ticareti ile birlikte ekonomide yeni gelimeler olmutur. Yani Batda Rnesans ve Reform hareketlerinin balatt uyann, siyasi ve ekonomik alandaki yansmas olarak ifade edilen merkantilizm dnemi balam ve bu dnemde ekonomideki egemenlik feodal derebeyi, soylulardan burjuvalara el deitirmitir. Merkantilizm; 17. yzylda deniz ar ticaret yapan lkelerce benimsenen, altn ve gm gibi deerli madenleri bir lkenin siyasi ve iktisadi gcnn temel kayna gren ve bu nedenle altn ve gm miktarn artrmak iin d ticaret fazlas verilmesini zorunlu gren, ar devlet mdahalesini ngren reti ve buna dayal iktisadi sistemdir. Yani merkantilizm; lkenin refahn sahip olduu altn, gm vb. deerli madenlere balayan, lkedeki deerli maden yataklarnn iletilmesine nem veren ve ihracat artrp ithalat azaltmaya alan iktisadi bir gr ifade eder. Ekonomide mdahaleci bir sistem olan merkantilizm ekonomik gelimeler karsnda geerliliini kaybetmitir. Bu yeni dnemde ortaya atlan iktisadi dncelerin sahipleri klasik iktisatlar olarak Adam Smith (1723-1790), David Ricardo (1772-1823), Jean Babtist Say (1767-1832) ve Yohn Stuart Mill olarak yerlerini almaktadrlar. Bata Adam Smith, ekonomik dengelerin kendiliinden ve otomatik olarak olutuu bu tabii dzenin ileyiine devletin mdahale etmemesini savunmular. Piyasa ekonomisinde arz talep belirler, herkes kendi karn maksimize etmeye alrken, toplum karna da hizmet etmi olur ve dolaysyla fert karlar ile toplum karlar arasnda atma olmaz. Tm dnyada zellikle 1980 sonras birok lke da ak serbest piyasa ekonomisine gei ve buna uygun siyasi ve hukuki yenilenmelere girmilerdir. Bu anlamda 21. yzyl liberal deerlerin ykselite olduu bir yzyl olarak bu dnemde kiisel beklentiler hayat standartlarnn artmas ile nceki dnemlere gre ykseklii dikkat ekmektedir. Dnya ekonomilerindeki da alm sreci ekonomik ilikilerde deiimleri gndeme getirmekte ve ulus egemenlii yerini yava yava sermaye egemenliine brakmaktadr. Sermayenin kresellemesi olarak ifade edilen bu durum siyasi g ile iktisadi g arasndaki ilikileri tersine evirmeye balamtr. nceleri global sermaye ulus devletlerin gcne tabi iken, imdi ulus devletlerin manevra kabiliyeti bu sermaye tarafndan ekillendirilmektedir. Artk devletin ekonomide rol, devlet mdahalesini negatif dsallklar nleyici, pozitif dsallklar da artrc ve rekabeti serbest piyasa kurallarna gre yeniden ekillenmektedir.
19

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan Tketicinin nemi, sosyalist ekonomilerde de sz konusu olmakla beraber, tketici hkimiyeti asl olarak rekabetin mevcut olduu serbest piyasa ekonomilerinde grlr. Tam rekabet piyasas olarak da ifade edilen serbest piyasa ekonomisinin kendine zg artlar bulunmaktadr. Talep ettikleri mal ve hizmetler karlnda para vermek isteyen alclarla, para karlnda mal ve hizmet sunmak isteyen satclarn bulutuklar yer piyasa olarak tanmlanr. Alc ve satclarn (arz ve talebin) birbirleriyle karlamalarna imkn salayan rgtl birim piyasay oluturur. Piyasa kavram ou zaman bir insan ihtiyac, rn tipi, demografik grup, corafi yerleim yeri, ulusal ve global pazar anlamlarnda kullanlr. demelerin pein yapld ve ou kez yzergezer mekn olan pazarlara spot pazar veya spot market-piyasa denilmektedir. Pazar veya piyasa ile ilikili bir kavram olan borsa ise, menkul deerlerin veya eitli rnlerin deerlerini belirlemek ve/veya bu deer ve rnlerle ilgili ilemleri yapmak zere ilgililerin belirli zamanlarda bir araya gelmesi veya bir araya geldikleri yerdir. ktisadi adan piyasa, alc ve satclarn birbirleri ile karlkl iletiim iinde olduklar ve mbadelenin meydana geldii yer olarak tanmlanr. Piyasann olumas iin satc ile alcnn belirli bir yerde bulumas gerekli deildir. Piyasa bir yer olabilecei gibi gnmzde teknoloji sayesinde sahip olunan telefon, internet, faks, televizyon gibi iletiim ve ulam kanallar ile de oluturulabilmesi salamtr. Piyasalarn varl ve ekli alm satma konu olan rnlerin ekline gre de deiebilir ve baz piyasalar herkes tarafndan bilinirken, bazlar ise rn temini korunmas veya alc ve satcnn az olmas gibi nedenlerden dolay tannmamaktadr. Piyasalar; tekel piyasalar, oligopol-eit olmayanlar arasnda eksik rekabet-, tekelci rekabet-monopolve tam rekabet piyasas olarak drt ayr ekilde snflandrlmasna ramen tam rekabet piyasas dnda kalan dier eksik piyasalarn tamam eksik rekabet piyasas olarak isimlendirilmektedir. Burada alclar ve satclar asndan piyasay monopol ve serbest veya tam rekabet piyasas olarak aklanacaktr: 1. Tekelci Rekabet Piyasalar (Monopol): Rekabetin hi olmad, satc tekeli -ksaca tekel veya monopol- piyasalar ve alc tekeli monopson- piyasalar ifade eder. Alclarn ok, satclarn az olduu piyasalara oligopol, farkllatrlm bir rn satan ok sayda firmann olduu piyasalara monopoll piyasalar denir. Bu piyasalarda arz ve talep kanunu kurallar uygulanmaz, fiyat ve arz miktar piyasada taraflardan gl olan isteine gre deiebilir. 2. Serbest-tam- Rekabet Piyasas: Piyasada ok sayda satc ve ok sayda alcnn yer ald ve bunlarn hi birisinin tek bana veya gruplaarak fiyat etkileyemedii ve rn fiyatnn piyasada anonim olarak arz ve talebine gre belirlendii piyasadr. Bir piyasann serbest-tam- rekabet piyasas olmas iin u artlarn-zelliklerin- olmas gerekir: 1. ok sayda alc ve satc: Piyasada ok sayda retici ve tketici var ve hibiri tek bana fiyat etkileyemez. 2. Piyasaya giri-k serbestsi: Alc ve satc piyasada yer almak ve ayrlmak serbesttir. 3. rnlerin homojen olmas: Bir rn, piyasann her yerinde ayn kalite zelliklerinde ve farkllk yoktur. 4. Piyasann ak ve effafl: Tm alc ve satclar, piyasa artlar ve olaylar konusunda tam bilgi sahibidirler ve piyasalarda gizli anlamalar yoktur. 5. retim faktrleri hareketinin tam olmas: Emek, sermaye ve mteebbis gibi retim faktrleri serbeste yer deitirir ve hangi dal daha krl ise oraya ynelebilirler. Kapitalizm bir dnya sistemi olarak kendini ina ederken karsna kan engelleri de tasfiye etmekte ve dnya ekonomileri zerindeki hkimiyetini de srekli artrmaktadr. Kapitalist sistem, kendine uygun olmayan retim ve tketim sistemi yannda farkl inan ve kltrlerin kendine uymayan ynlerini eitli projelerle deitirerek uyumlu hale getirmektedir. Bu noktada, kapitalizm tek bana bir ekonomik sistem olmaktan ziyade hayatn her alann kontrol ederek kendine uygun hale getirmektedir. Bu manada sosyalist ekonomik sistem uygulamalarnn aslnda tekelci bir kapitalizmi yanstt sylenir. Sosyalizm bal bana ekonomik bir sistem deil kapitalizmi tamamlayan bir yapdadr. Kapitalizm varln srdrebilmek iin kendi dinamizmine bal olarak krizler sonras yine kendi kendini var ediyor. Zaman iinde; karma ekonomi, sosyalizm, kreselleme ve globalizm gibi farkl kavramlar kullanarak varln devam ettiriyor eklinde grler bulunmaktadr. Kapitalizm ileyi ve k yeri insan emeini smr zerine oturtulan sermaye rejimi olmasndan vicdanl bir yolu bulamamtr. Ekonominin scak para ile dnd ve lkelerin dnyada etkinliinin dnya sermayesi ile entegrasyondan getii bir sre yaanyor. Parann madde olarak ucuz, bol ve dolaysyla sanal olmas
20

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan dnya ticareti zerinde, dnyadaki parann mislinden daha fazla para dolamda bulunuu ve kontrol edilemeyii peinden krizleri getirmektedir. Serbest piyasa dzeninde, banka sistem gerei ekonominin kan olarak bilinen para kaynan elinde tuttuu iin tarm, sanayi ve ticaret sektrlerine hkim olmu durumdadr. Bankaclk sektr ekonomiye hakiki deer oluturmaz, sadece para ticareti yapar ve kaynaklarn toplumdan salad halde bu kayna kullanrken toplum menfaatini dnmez. Serbest piyasa ekonomisinin yrtcleri olan sermaye sahipleri sermayelerinin dnyann her yerinde byk krlar getirmesi iin parann dini, rengi olmaz szleri ve ekonominin her trl deerden bamsz kendi kurallar olduu tezi yanltr. Parann her trl deerden bamsz olmad, sermayenin tabiatnda kazanc srekli ve yksek tutmak iin her trl stratejik hesap ve ideolojik kayglar deerlendirir ve bulunduu yerde bir hkimiyet kurmaya ynelir. nsan iktisadn hem znesi, hem de hedefidir. Bat patentli iktisadn ifadesiyle kt kaynaklarla, snrsz ihtiyalar karlamak sorunlu ve yanltr. Ekonomik sektrler temelde; dinamik, gerek anlamda beeri faaliyetler olan ticaret, sanayi ve tarmdr. Geleneksel iktisat geimlik ziraat yani aile ekonomisini aalayarak ve tarm ileri aamada tamamen ticariletirerek ktla neden oldu. Serbest piyasa sisteminin en byk taraf olan ABD nclnde kinci Dnya Savann bitimine yakn 1944te ABDnin Bretton Woods kasabasnda toplanan Birlemi Milletler Para ve Finans konferansnda Bretton Woods Sistemi kabul edilmitir. BWSne gre; altna dntrlebilen tek para biriminin ABD dolar olmasna, dier para birimlerinin de bu dolara gre ayarlanmasna karar verilmitir. Anlamay imzalayan parasn altna dntrebilir yapmay kabul eden lkeler paralarnn deerini dolara gre belirlemilerdir. lerleyen zaman iinde tm para birimlerinin dolara endeksli olmasndan kaynaklanan piyasada gerilimler olumu ve 1971de ABDnin dolar altna endekslemekten vazgetiini aklamasyla BWS kmtr. Bu anlamann iptalinden beri ABD karlksz dolar basmaya devam etmektedir. ABD bu dolar ile ok eyi satn alyor ve avantajn kaybetmemek iin Yeni Dnya Merkez Bankas ve yeni bir para birimi oluturma fikirlerine kar kyor, gcn kullanarak kabul etmiyor. ABD merkezli dnyay tek pazarl kapitalist sisteme dntren globalleme projesi banka-medyahkmetten oluan ekonomik-siyasi sistem, gerek deeri 8-10 katna iiren speklatif finans yaps ile dnyay byk bir amaza srklemektedir. Sosyal medyann ve kamuoyu demokrasisinin gelii ile birlikte global ekonomik huzursuzluklara kar tepkiler rgtl olarak gelimektedir. Global diktatrlk olarak grlen kapitalizmin yanl uygulamalar srekli eletiriliyor. Global lekte dnya insanlar; New Yorku dnyann para merkezi, Washington ABDnin, New Yorku da dnyann bakenti olarak gryor. Dolaysyla bu merkezlerde yrtlen faaliyetler, alnn siyasi ve ekonomik kararlar dnyann ok uzaklardaki insanlarn hayatlarn etkiliyor. lkelerin trev piyasalarnda yaplan speklatif ilemler haksz kazan olarak toplumlar rahatsz ediyor. Serbest piyasa sistemine ilk mdahale 1929 Dnya Byk Ekonomik Buhran ile ikinci byk kriz veya mdahale ise ABDde yaanan Eyll 2008 ekonomik ve mali kriz art oklarla Avrupa ktasnda baz devletlerde devam etmektedir. Yaanan bu krizler toplumun geni tabakalarnda honutsuzluklar oluturmaktadr. Honut olmayan bu kesimler krizleri ekonomik sistemler zerinden zellikle kapitalizm zerinden sorgulamaya balamlardr. Global kapitalizmde gelien bu olumsuzluklar, sermaye ve kapitalin nemini kaybetmeye baladn ve mlkiyetin tabana doru yaylaca, serbestlik ve rekabetin sermayeden daha nemli olaca tezlerine kuvvet veriyor. Genileyerek sren bu krizin bir dnya ekonomik krizi deil bir sistem krizi olduu algs srekli artmaktadr. Araylar insan merkezli bir ekonomik anlayn benimsenmesi ve sfr faizle oluturulacak sistemin dnya ekonomisini dzle karaca ynnde gelimektedir. Kapitalizm sonras devrin formlleri toplumlarn yaplarna gre belirlenme srecine giriyor. 4. retim Maliyeti Maliyet kelimesi eitli gayelere gre bedel ve karlk anlamnda kullanlmakla birlikte, ounlukla bir iletmeye belli bir rn veya faktr eklinde sunulan girdilerin, iletmeye olan yk; sermaye maliyeti, emek maliyeti, kredi maliyeti gibi anlam tar. Maliyet veya maal olu, retilen rnn, meydana gelmesi ve pazarlanabilmesi iin kullanlan ara rnlerin ve unsurlarn para ile ifadesidir. letmede retim iin gerekli olan girdiler retim faktrleri pazarndan satn alnr. Maliyet, belirli bir amaca ulamak iin yaplan fedakrln bedelidir. Yani maliyet, amaca ulamak iin kullanlmas gereken varlk ve hizmetlere yaplan para harcamas olarak
21

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan ifade edilir. Bir iletmenin rettii rnleri iin katlanlan maliyetin genelde; deiken ve sabit maliyetler olarak iki kayna mevcuttur. Deiir maliyet; iletmenin retim miktarnn artmas ile artan, azalmasna paralel olarak azalan maliyeti ifade eder. iye denen cretler, hammadde, yar mamul madde ve her tr iletme malzemesi giderleri ile enerji ve yakt harcamalar deiir maliyet kalemlerini oluturur. Deiir maliyetler, birim bana sabit, ancak retim miktarna gre deiir nitelikte olduundan ve Q retim miktarn; Md deiir maliyeti; a birim deiir maliyeti gstermesinden, Md=(a)x(Q) gibi formle edilir. Sabit maliyet ise retim miktarnn artp azalmasyla artp azalmayan, hep ayn kalan maliyete denilmektedir. retim miktar artka, toplam sabit maliyetler daha fazla miktarlara blnd iin birim bana den sabit maliyet de azalma gsterir. letme hi retim yapmasa bile sabit maliyet ayn miktarda sz konusu olur, yani retim yaplsa da yaplmasa da bu giderler olacaktr. Toplam maliyet; bir iletmede deiir ve sabit maliyet giderlerinin toplamna denilmektedir. Ortalama maliyet; toplam maliyetin retim miktarna blnmesiyle (TC/TQ=AC) bulunan sonuca, birim retim maliyeti denilebilecei gibi ortalama maliyet gideri de denilmektedir. Yani ortalama maliyet; belirli bir retim iin yaplan toplam maliyetin o retim miktarna blnmesiyle elde edilen birim ba maliyettir. Dier yandan bir iletmede en son retilen birimin maliyetine de marjinal maliyet ismi verilmektedir. Maliyet kavramnda bir alt kavramda standart maliyettir. Standart maliyet, bir rnn iinde yer alan malzeme ve operasyonlara ait standart miktar ve srelerinin nceden belirlenen bir fiyat seti ile arplmas ile ortaya kar. Dier taraftan iktisadi bakmdan bir kaynan belli bir ie tahsisi sonucu kaybolan baka retim imknlarna da alternatif maliyet veya frsat maliyeti denilmektedir. 5. Tketici Ve retici Ekonomide reticiler ve tketiciler olarak temel iki taraf bulunur ve retici satc olarak, tketici de alc olarak piyasada karlarlar. retici ve tketicinin karlat piyasa organizasyonu ierisinde mal ve hizmetlerin fiyat teekkl eder ve bu fiyat hem retimi hem de tketimi ynlendirir. nsan ihtiyalar tketim yoluyla giderilir. Tketim, belirli bir ihtiyac tatmin etmek iin bir mal veya hizmeti edinme, sahiplenme, kullanma veya tketmedir. Tketim talebi tketicinin; ekonomik durum, zevk ve isteine bal olarak artabilir ve azalabilir. letiim aralarnn geliimi ile internet zerinden yaplan ve e-ticarete konu olan al-veri sonrasnda tketim kavramna bir alt kavram olarak e-tketim kavramn getirmitir. Tketici, kiisel veya ailede kullanm amacyla mal ve hizmet satn alan ve kullanan insanlara denir. Yani tketici, bir ihtiyac tatmin etmek iin herhangi bir mal ve hizmeti belirli bir bedel karlnda satn alarak kullanan kiidir. Kiinin ekonomideki rol tketici ve retici olarak iki ynldr. Temelde her kii bir tketicidir ve hayatn devam ettirebilmek iin eitli mal ve hizmetleri tketmek durumundadr. Kiinin retici yn itibar ile ihtiyac olan mal ve hizmetleri tketebilmek iin bunlar satn alma gcn elde etmesi gerekir. Bu gc elde edebilmek iin ekonomik sistem ierisinde bir retici olarak faaliyette bulunmas gerekir. Geleneksel olarak tketici, ekonomik mallar ve hizmetlerin alm ve kullanlmas asndan ele alnmakta ve incelenmektedir. Bu anlamda tketiciler, sata sunulan rnlerin potansiyel satn alclar olarak grlr. eitli vakf, dernek veya yardm kuruluunun hizmetlerinden cretsiz olarak faydalananlar da sz konusu kurulu iin tketici gibi dnlebilir. Ancak geleneksel deerlendirmede temel l faydalanmak deil bir bedel mukabilinde rn satn almak olmasndan kurulularn hizmetlerinden cretsiz faydalananlar tketici sfat tamamaktadrlar. Elektronik ortamda yaplan al-veri sonrasnda e-tketim ve e-tketici kavramlar ortaya kmtr. E-tketim kavram yukarda tketimin bir alt kavram olarak akland. E-tketici ise ok farkl bir kavram olmayp tketici tanmnn bir alt kavram olarak dnlebilir. Yani e-tketici, elektronik ortamdan kendisi ve ailede kullanm amacyla mal ve hizmet satn alan ve kullanan kiidir. Tketim ilikilerini; reticiler, tketiciler ve kamu kurumlar ile dier organizasyonlar arasnda internet faaliyetlerinin yrtlmesi iin yaplandrlm elektronik aralar olan elektronik posta ve mesajlar, elektronik blten panolar, Word Wide Web (Dnya apnda a)teknolojisi, akll kartlar, elektronik fon transferi, elektronik veri deiimi vb. zerinden gerekletiren gerek e-tketici olarak kabul edilebilirler. Tketici nihayetinde bir insan olarak varln devam ettirebilmek iin ihtiyac olan mal ve hizmetleri bir ekilde elde ederek kullanr yani tketir. Tketicilerin beslenme ve giyinme anlaylar da onlarn
22

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan farkl rnleri farkl davranlar sergileyerek satn almalarn salar. Tketicinin nemi merkezi planlamal yani sosyalist ekonomilerde de sz konusu olmakla beraber, tketici hkimiyeti asl olarak rekabetin olduu serbest piyasa ekonomileri yani liberal ekonomilerde grlr. ok sayda alc ve satcnn olduu, piyasaya giri ve kn serbest olduu, rnlerin homojen, piyasann ak ve effaf olduu ve retim faktrlerinin hareketinin tam olduu artlardaki piyasalar serbest rekabet piyasalar olarak grlr. Ekonomik sistem ierisinde piyasay oluturan iki taraftan biri olan retici, tketicinin ihtiyac olan mal ve hizmetleri reterek bunu tketiciye arzeden taraf oluturur. retici, retimle uraan kimse, yetitirici, mstahsil, prodktr, tketici kart, retim salayan kii ve kurulular ifade eder. Mal ve hizmetleri tketicilere sunan pazarlama sistemi insanlarn eitlilik arz eden ihtiyalarn karlamaya ynelmektedir. Modern pazarlamada; geleneksel pazarn retici----> toptanc----> perakendeci---->tketici eklindeki tipik pazarlama zinciri yerine dorudan tketiciye ulama gayretleri younluk kazanmaktadr. Pazarlama sisteminde gnmzde d mterilerin byk oranda yer almaya balamasyla, iletmelerin bu alanda uluslar aras pazarlama uygulamalarna ynelmektedirler. 6. Milli Gelir Ve Gelir Dalm Milli gelir, bir yllk toplumsal retimde, retim aralar iin harcananlarn dlmesinden sonra kalan blm, ulusal gelir. Milli gelir, belirli bir dnemde bir ekonomide retilen mal ve hizmetlerin parasal brt deeri toplamdr. Dier bir ifade ile Safi Milli Hsladan dolayl-vastal- vergilerin drlmesiyle elde edilen deerdir. Safi Milli Hasla, bir milli ekonomide belirli bir dnem iinde retilen mal ve hizmetlerin toplam saylan Gayri Safi Milli Hsladan retim aralarnn ypranma pay "amortisman-anma pay-" n dlmesiyle elde edilir. GSMH, SMH ve MG' yi tespit etmek iin retim, gelir veya harcamalar hesaplanr. Bir ekonomide belli bir dneme ilikin safi milli hsla deerinden ayn dnemde, o ekonomide alnan dolayl-vastal- vergiler toplamnn kartlmasyla elde edilen tutar milli gelirdir. Bilimsel anlamda milli gelir bir lkede belli bir dnemde retilen mal ve hizmetlerin net parasal deerini ifade eder. Milli geliri etkileyen fonksiyonlar: Tketim Fonksiyonu: Kii iin tketim, aile fertlerinin ihtiya duyduklar rnlerin satn alm iin yaptklar harcamalarn toplamdr. Tketim harcamalar ncelikle, o ekonomideki harcanabilir gelire baldr. Tketimi etkileyen faktrler unlardr: 1. Kiinin toplam geliri, 2. Kiinin yaam ekli ve aile yaps, 3. Kiinin edindii alkanlklar, 4. Kiinin ileriye dnk kararlar ve beklentileri, 5. lkenin ekonomik artlar ve ekonomik veriler, 6. lkenin vergi ve para siyaseti, 2. Tasarruf Fonksiyonu: Elde edilen toplam gelirden ihtiyalar karlandktan sonra kalan miktara tasarruf denir. nsanlar gelecekte oluabilecek hastalk, kaza gibi belirsizliklerde are olmas iin tasarruf yapmak isterler. Gelirin harcanmayan ksm tasarruflar oluturur. Tasarruf, toplam harcamalarn toplam gelirden karlmas ile hesaplanr. Harcamalarn gelirden fazla olmas ve bunun karlanma zorunluluu borlanma gibi kt bir sonucu ortaya karr 3. Yatrm Fonksiyonu: Belirli bir getiri salamak amacyla, bir iletmenin alternatif maliyetleri ve risk faktrlerini de gz nnde tutarak, belli vadelerde birikimlerini yatrm aralarna balamasdr. Mali adan yatrm, mteebbisin, belirli bir sermayeyi, mal ve hizmet retecek bir iletmenin kurulmasna harcamas anlalmaldr. 3. Mili Gelirin Hesaplanmas: retim faaliyetleri sonucunda elde edilen gelirin hesaplanmas iini Trkiye statistik Kurumu piyasadan ald fiyatlara gre hesaplar. Yaplan hesaplamalardan % 100 doru sonu yerine yaklak sonular elde edilir. Bu sonular zerinden retici, tketici ve devlet, yatrm faaliyetlerine yn verirler. TK milli geliri kendi ierisindeki kurallara gre hesaplamalarda; retim yntemi, gelir yntemi ve harcama yntemi olmak zere farkl yol tercih edebilmektedir. 1. retim Yntemiyle Milli Gelirin Hesab: Bu yntemin hareket noktas, bir lkede bir ylda retilen rnlerin para olarak deerlerinin hesaplanmasdr. Bu rnlerin fiyatlar, o yln piyasalarndan elde edilir. Hesaplama forml:
23

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan - Tarmsal retim + Sanayi retimi + Hizmet retimi = Brt Milli Gelir (Gayri Safi Milli Hsla) - Gayri Safi Milli Hsla (+) veya (-) D Ticaret Fark Gelir veya Gideri = Gayri Safi Yurt i Hsla - Gayri Safi Milli Gelir Amortismanlar = Safi Milli Hsla (Net Milli Gelir) - Safi Milli Hsla Dolayl Vergiler = Milli Gelir Elde edilir. 2. Gelir Yntemiyle Milli Gelirin Hesab: Bu yntemde belirli bir dnemde retim faktrlerinin retimden ald paylar toplanr. Hesaplama forml: cret Gelirleri + Kira Gelirleri + Faiz Gelirlere + Elde Edilen Karlar = Milli Gelir Bulanan bu milli gelir rakamna sras ile vergiler, ypranma paylar ve ithalatihracat farklar ilave edildii zaman gayri safi milli hsla rakamna ulalr. 3. Harcama Yntemiyle Milli Gelir Hesab: lkede bulunan tm kesimlerin yapt harcamalar toplam belirlenerek hesaplanr. Hsp.form: zel Kesim Harcamalar + Kamu Kesimi Harcamalar + Yatrm Harcamalar = GSMH 4. Milli Gelirin retim Faktrleri Arasnda Dalm: Milli gelirin, retim faktrlerini elinde bulunduranlar yani faktr sahipleri arasnda rant, cret, faiz ve kr olarak paylatrlmasn ifade eder. retim faktrlerinin paylam ekonominin genel yapsna ve uygulanan siyasetlere bal olarak farkl oranlarda gerekleir. Elde edilen retim faktrleri ald paylar: - Tabiat (toprak, arazi); Rant, - Emek; cret, - Sermaye; faiz, - Giriimci; kar, Bir lkede milli gelir dalm, blgeler arasndaki corafi ve ekonomik farkllklarla yakndan alakaldr. Yer alt ve yer ste kaynaklar, evre zellikleri, iklim ve corafi artlar gibi nedenler blgenin gelimesini etkilemektedir. Ekonomik manada gelimemi blgeler milli gelirden daha dk pay almaktadrlar. retim faktrlerinden alnan payn mmkn olduu kadar birbirine yaknlatrmak iin geri kalm yrelerin yatrm tevikleri, sbvansiyonlar -destekleme almlar-, vergi politikalar ve zel kalknma programlar ile desteklenmesi gereklidir. Bylece blgeler aras ekonomik ve sosyal dengesizlik en aza indirilerek gelir dalmnda da adalet salanm olar. 7. stihdam Ve sizlik verme, i gcnn ekonomik faaliyet alanlarnda altrlmasna istihdam denilmektedir. Tam istihdam, isizliin asgari dzeye drlmesini ifade ederken, eksik istihdam ise i gcnn bir blmnn isiz olduu durumdur. verenler ve iiler dhil olmak zere i gc seviyesinin iktisadi faktrlerle birlikte retimde bulunulmas haline istihdam denir. Yani, bir toplumda fertlerin gelir elde etmek iin istekli olarak altrlmalar haline "istihdam" denilir. Geni manada istihdam, retim faktrlerinin retimde kullanlmas, altrlmasdr. Ancak, iktisatlar pratikte istihdam daha dar manada sadece igc faktrnn yani emein altrlmas olarak kullanmaktadrlar. Bunun nedeni, emein altrlabilmesi yani istihdam edilebilmesi iin dier retim faktrlerinin de altrlmas gerekiyor olmasndan kaynaklanyor. Yani igcn altracak bir iveren, bir iyeri veya kullanaca bir makine, bir alet veya ekipman olmas gerekir. Btn bunlar dier retim faktrlerini oluturmaktadr. piyasasna emeini arz eden ve makul istihdam artlar iinde i bulup alanlarn toplam istihdam seviyesini ve iktisadi faaliyetle bilfiil megul kimselerle i arayp da bulamayan isizlerin toplam "tam istihdam seviyesini" oluturur. gc seviyesi ile istihdam seviyesinin i gc saysna oran "stihdam nisbetini-orann-" verir. siz miktarnn i gc saysna oran ise "isizlik nisbetiniorann-" gsterir. sizlik ise isiz olma durumu, yalnzlk, tenhalk halidir. Dier bir ifade ile isizlik, bir ii olmayan ve almak istedii ve i arad halde i bulamayan bu kiiye isiz bu duruma da isizlik denilmektedir. sizliin nedenleri; ekonomik krizler, tarm alannda youn teknolojinin kullanlmas, nfus art, zelletirmelerin yanl yaplmas, organize eksiklii, yabanc kaak iiler, brokrasi, teknolojinin igcnn yerini almas, sermaye ve dolaysyla yatrm yetersizlii, eitim ve istihdam vergisi gibi sralanabilir.
24

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan sizliin kiisel sonucu; travma, sosyal sonular; iddet, cinayet, gasp, soygun, lin giriimi gibi, ekonomik sonular; gelir azal, kaytd ekonomide art, siyasal sonular ise geliri olmayanlarn yardma muhta olmalar durumlarn ortaya karyor. 8. D Ticaret Ve demeler Dengesi D ticaret, rnlerin ve sermayenin ulusal snrlar dna ak ile ilgilidir ve globalndaki rnlerin alveriini kapsar. Dier bir ifade ile d ticaret, rnlerin ve sermayenin ulusal snrlar dna ak ile ilgilidir ve globalndaki rnlerin alveriini kapsar. Global ticaretin i ticaretten fark, global ticaretin dvizle yaplmas ve gmrk tarifeleri, kotalar ve dviz kontrolne tabi olmasdr. lkeler d ticaretlerini bir siyaset dhilinde yrtrler. hracat ve ithalat hareketlerinden oluan d ticareti kstlamak ve/veya tevik etmek iin yaplan dzenlemeler d ticaret siyasetini oluturur. D ticaret siyasetinin ok geni ve eitli amalar bulunmaktadr. D ticarette beklenilen ama ve d ticarete ynelme sebepleri daha ok devlet asndan yaklalan bir konudur. Global ticaretin amalarn ve bu ticarete ynelmenin nedenlerini yle sralayabiliriz: 1. Hazineye gelir kazandrarak iktisadi kalknmay salamak, 2. D demeler dengesini salamak, 3. Yurt ii fiyat istikrarnn-piyasa- korunmas, 4. lkenin sanayisini d rekabetten koruma, 5. D ticaretteki tekilcilikten faydalanma, 6. Sosyal etkenler ve tketicinin zevkleri, 7. Global ilikilerin iyiletirilmesi, 8. rnlerin kalite ve kullanm farkllklar, 9. Kendi kendine yeterli olma istei (otari) Dnyada hibir lke tm ihtiyalarn tek bana karlayabilecek miktarda kaynaa sahip deildir. Mutlaka baka lkelerden mal ve hizmet satn almak durumundadr. lkeler kendilerinde fazla olan rnleri satmak ve eksik olan rnleri ise baka lkelerden satn almak durumunda olmalar hali global ticareti balatr. Bir lkenin dier lkelerle bir ylda yapt iktisadi ilemlerin kayt edildii tabloya demeler dengesi denilmektedir. demeler dengesi, bir lkenin belirli bir zaman dilimi iinde dnyann geri kalan kesimiyle yapt global ilemlerin para olarak deerini gsteren hesap aklamasdr. Aklamada bir lkedeki kiilerin, iletmelerin ve hkmet dairelerinin tm dier lkelerde bulunanlarla yrtt ilemlerin toplam yer alr. Bir lkenin demeler dengesi; cari ilemler ve sermaye hesaplar olarak iki ana hesaptan oluur: a. Cari hesaplarda aadaki kalemler bulunur: 1. Grnen kalemler, rn ihra ve ithalatn kapsar 2. Grnmeyen kalemler, tamaclk, turizm ve bankaclk gibi hizmetlerle ilgili gelir ve giderlerdir. 3. zel transferler arasnda, iilerin yaptklar transferler, faiz ve temett hareketleri grnr. 4. Resmi transferler ise bor faizleri ve global kurululara yaplan demeler veya bunlardan gelen paralar gsterir. Cari hesap aklar lkelerin karlamak istemedikleri bir durumdur, nk bu ak ancak yabanc sermaye girii ile karlanabilir ve bu giri de sancl olabilmektedir. b. Sermaye hesabnda ise u kalemler bulunmaktadr: 1. Uzun dnemli sermaye aklar. Bazen bunlar ve cari hesap bakiyesi temel denge hesabnda toplanr. 2. Ksa dnemli otonom sermaye hareketleri. Bu kalem uzun dnemli sermaye aklarna eklenince ortaya resmi finansman dengesi kar. Denge, yani dviz girileri ile klarnn eitlenmesi, u kalemlerdeki deiikliklerle salanr: 1. Rezervlerin azalmas (artmas), 2. Global kurululara borlanma (bor verme). 3. Devlet sektrnn dvizle borlanmas (bor vermesi). Bir lkenin dier lkelerle bir ylda yapt iktisadi ilemlerin kayt edildii tabloya demeler dengesi denilmektedir. D ticaret dengesi de belli bir dnemde gerekletirilen ihracat ile ithalat
25

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan arasndaki farktr. hracatn ithalattan fazla olmas d ticaret fazlas, ithalatn ihracattan fazla olmas ise d ticaret an ifade eder. Bte dengesi ise toplam gelirlerden toplam harcamalarn karlmasyla bulunan deerdir. Toplam harcamalar faiz ve faiz d harcamalarn toplamndan olumaktadr. Bte dengesinin (ann / fazlasnn) bu ekilde hesaplanmas literatrde bte ann geleneksel (conventional) yntemle hesaplanmas olarak yer almaktadr. Rezerv para, dolamdaki para + bankalarn nakdi rezervleri ve merkez bakmasndaki zorunlu karlklarn toplamdr. Bir lkenin d ticaret hesaplarndaki fazla, bir bakasnn an oluturur. Bilindii gibi demeler dengesinin en nemli kalemi, mal, hizmet ve yatrm dengesi ile cari transferlerden oluan cari ilemler hesabdr. demeler bilnosunun en nemli alt grubu bir lkenin ihra ettii ve ithal ettii rn miktarn gsteren rn ticareti alt grubudur. Bir lkenin ihra ettii rn miktar ile ithal ettii rn miktar arasndaki fark D Ticaret Dengesini gsterir. D Ticaret a, cari ak zerinde en ok etkisi olan faktrdr. D ticaret a, ithalatn ihracattan yksek olmas nedeniyle, yani toplam ithal edilen mal ve hizmetlerin deerinden ihra edilen mal ve hizmetlerin deerinin karlmas ile elde edilir. Eer ihracat ithalattan yksek olsayd, bu sefer d ticaret a deil de, d ticaret fazlas olurdu. D ticaret ann nedenleri arasnda ncelikle petrol ve doalgaz gibi enerji ihtiyac yurtdndan salyor olmas bulunmas ve ihra edilen rnlerin ara girdilerini yine ithalat yoluyla salanyor olmas vardr. Trkiyenin 2010 yl d ticaret a 71,6 milyar dolardr. D ticaret a sanayi retiminde ara rnlerde da bamllk azalr ve yksek teknolojili ve katma deeri yksek rnler retip ihracat edilirse kapanr. Cari ak, bir lkenin rettiinden fazla harcamas anlamna gelir. retilenden fazla yaplan harcama dier lkelerden borlanlarak karlanr. Cari Ak, Cari lemler Hesabnn neticesinde elde edilen deerdir. Cari Ak = hracat thalat + Turizm Gelirler Turizm Giderleri + Hizmet Gelirleri Hizmet Giderleri + Yabanc Yatrmlar D Bor Faiz demeleri Yani zetle cari ak veya cari denge tam olarak olmasa da genel bir tabirle bir lkeden kan parann giren paraya gre fark olarak ifade edilir. Trkiyenin cari ak veriyor olmas, Trkiyeden her yl kan parann giren paradan daha fazla olmas anlamna geliyor. Cari ak sadece d ticaret a (ihracat ithalat) deildir, ek olarak en byk birim olan Hizmet (Turizm) gelir ve giderlerinin de cari denge ve cari ak zerinde etkisi vardr. 9. Kalknma Ve Byme Kalknma, belli bir ekonomik, toplumsal ve kltrel gelimilik dzeyinden derece olarak daha iyi saylabilecek duruma ulama; tm hayat alanlarnda var olandan daha farkl ve ileri olduu dnlen bir yaplanmaya dn srecidir. Dier bir ifade ile kalknma, ekonomide retim ve kii bana gelirin artrlmasna ilave olarak, sosyal ve kltrel yapnn da deitirilmesi ve yeniletirilmesini de ieren bir kavramdr. Bir lkede ekonomik kalknma ancak yatrmla gerekleir. Bu anlamda yatrm, belirli bir getiri salamak amacyla, bir iletmenin alternatif maliyetleri ve risk faktrlerini de gz nnde tutarak, belli vadelerde birikimlerini yatrm aralarna balamasdr. Mali adan yatrm, mteebbisin, belirli bir sermayeyi, mal ve hizmet retecek bir iletmenin kurulmasna harcamas anlalmaldr. Byme, ekonomik hayatn temel verilerinde (igc, doal kaynaklar, retim ara-gereleri) niteliinin iyilemesi, verimliliin artmas, eskisinden daha rasyonel organizasyonlara gidilmesi gibi nedenlerle kii bana, bir yldan dierine daha yksek bir reel gelir salayacak ekilde srekli artmas. Kii bana den retim hacminde (milli gelirde) bir yl iinde meydana gelen art. Ekonomik anlamda byme, ekonomik yapnn nicelik ve nitelik olarak gelimesidir. Yani ekonomik byme, bir lkede, belirli bir dnemde retilen mal ve hizmetlerin toplam tutarndaki art ifade eder. Nfus art, tabi kaynaklarn art, teknik gelimeler bymeyi hzlandran faktrler olarak grlr. Ekonomik byme ile ilgili dier bir kavram ekonomik gelimedir. Ekonomik gelime, bir lkede belirli bir dnemde retimdeki art ile birlikte, ekonomideki olumlu yapsal deiimi, yani retilen mal ve hizmetlerin kalitesinin de ykselmesini ifade eder. Dier bir ifade ile ekonomik gelime, ekonominin fiziksel bymesinin tesinde yetenek, bilgi ve anlayn olumlu deiimidir.
26

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan Kalknma, sadece retimin ve kii bana gelirin artrlmas demek olmayp, azgelimi bir toplumda iktisadi ve sosyal ve kltrel yapnn da deitirilmesi, yeniletirilmesini ifade eder. Kii bana den milli gelirin artmas yannda, genel olarak retim faktrlerinin etkinlik ve miktarlarnn deimesi, sanayi kesiminin milli gelir ve ihracat iindeki paynn artmas gibi yap zelliklerindeki deiiklikler, kalknmann temel unsurlarn ifade eder. Byme ise, mutlaka o ekonomide yapsal deiimi gerektirmez ve byme nitelikten ok nicelik bakmndan ortaya kan bir deiiklik olup, retimin ve kii bana gelirin reel olarak artrlmasdr. Bu aklamalardan anlald gibi kalknma sadece azgelimi diyebileceimiz ekonomilerle ilgili bir kavram olduu halde, byme sreci hem gelimi hem de azgelimi ekonomilerle ilgili olabilir. Dier bir ifade ile azgelimi bir ekonomi kalknmayabilir ama byme sreci iinde olabilir. Ne var ki, bu tr ekonomiler iin asl olan, kalknma srecini balatabilmek ve srdrebilmektir. Kalknma teorileri, temelde azgelimi ekonomilerin kalknma meselelerine k tutmalarna karn, byme teorileri, esasen kalknm, gelimi ekonomileri model alrlar. 10. Para Ve Banka Deiim, deer muhafaza-saklama-, hesap birimi ve deme arac ilevlerini yerine getiren, deeri ve deiimde kullanlmas kanunlarla belirlenen ve toplum tarafndan benimsenen deiim aralarnn tmne para denir. Para, retici ve tketicilerin piyasalarda karlaarak al veri yapabilmelerini salayan deiim aracdr. Hukuken para, devlete bastrlan, mal ve hizmet satn alma gc olan ve herkes tarafndan kabul gren bir mbadele (deiim) aracdr. Para toplumda ortak bir deer ls ve ayn zamanda bir yatrm ve tasarruf aracdr. Para talebinin sebepleri; muamele saik, ihtiyat saik, speklasyon saik olarak sralanabilir. Parann zellikleri: 1. Tanabilir olmas: Ticari ilemlerin kolayca yaplabilmesi; parann arl ve hacmi bakmndan tamaya msait olmas gerekir. 2. Blnebilir olmas: Deiik miktarlardaki demelerin yaplabilmesi iin, ifade ettii deerler eitli olmal yani, parann kolayca blnebilir ve birbirine dnebilir olmas gerekir. 3. Dayankl olmas: Is, nem, anma, ypranma, arpma, bozulma gibi d etkilere kar dayankl olmas gerekir. 4. Kabul grmesi: lke, dier lkeler ve halk tarafndan resmen benimsenerek tanmlanmal ve kullanlmaldr. Parann fonksiyonlar: 1. Mbadele (deiim) aracdr: Mbadele dneminde takasn getirdii zorluklar ortadan kaldrmak iin herkese kabul edilen mbadele arac olarak para kullanlmaya baland. Bunun zerine rn ile rnn deitirilmesi yerine, rn ile parann deitirilmesi yoluna gidildi. Parann mbadelelerde arac grevi stlenmesi, toplumda ekonomik geliimi dolaysyla iblmn ve uzmanlamay hzlandrd. 2. Ortak deer lsdr: Mal veya hizmetlerin alm satm deeri toplum tarafndan kabul edilmelidir. Kabul edilen mal veya hizmetlerin ifade edildii deer fiyat, fiyatn sembolletirildii ara ise paradr. Herkese kabul edilen deer lsnn sabit kalmas gerekir. 3. Tasarruf ve borlanma aracdr: Hayat ihtiyalarn karlanmas ile devam eder. htiya fazlas nakdin harcanmayarak elde tutulmas ile tasarruf yaplm olur. Tasarruf, kii ve kurulular hatta lkeler asndan arzulanan bir durumdur. Gelirin harcanmayan ksm olarak tasarruf yatrm kaynan tekil etmesinden ok nemlidir. 4. ktisadi siyaset aracdr: Parann iktisadi olaylar zerinde dorudan ve dolayl etkisi bulunmaktadr. Devlet ekonomideki bymenin dengeli yani istikrarl srdrlebilmesi iin para ile ilgili; vergiler, sk para siyaseti, indirimler ve faiz oranlar gibi kararlar alabilir. lkedeki para ile ilgili alnan karar ve yaplan uygulamalara para siyaseti denir. Para eitleri: 1. Mal Para: Mbadele dneminde kullanlan paradr. Madenlerin kullanld dnemlerde zerinde o madenin deeri yazlarak kullanl sikke gibi paralardr. 2. Temsili Paralar: Kymetli madenlere evrilebilen paralara temsili para denir. Balangta yzde yz altna evrilebilir zellie sahip olan temsili paralar, zamanla yerinin kt paraya brakmtr.
27

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan Kymetli madenler karlnda baslan ve tekrar o madene dntrlebilen ve gnmzde kullanlan paralardr. 3. Altn ve Gm Sertifikalar: Altn ve gmn para olarak kullanld dnemlerde tanma ve saklama zorluunu ortadan kaldrmak iin bu paralar bankerlere emanet edilerek karlnda sertifikalar alnmtr. Bu belgeler temsil ettikleri para yerine gemek zere mbadelelerde arac olarak kullanlmaya balanm ve bylece ilk temsili para ortaya kmtr. Sertifikalarn en nemli zellii, bu belgeleri veren kurumun kasasnda % 100 karlnn bulunmasdr. 4. Banknot: Altn ve gm sertifikalar veren bankalar, kendilerine emanet edilen altn ve gmlerin byk bir ksmnn geri istenmediini grdler. Kendilerinden bor isteyenlere, bor para yerine sertifika vermeye baladlar. Bu ekilde % 100 deerli maden karl olmayan, ancak istenildii zaman altn veya gme evrilebilecei garantisi olan sertifikalar kullanlmaya balanmtr. Bu sertifikalara , banka notu anlamna gelen banknot denildi. lk dnemlerde her banka banknot karabiliyordu. Ancak, yaanan olumsuzluklar nlemek iin, banknot kartma yetkisi Merkez Bankalarna verilmitir. 5. Kt Para: Merkez bankalar banknotlarn altna evrilmesi yerine kt para ile deitirilmesi sistemini getirmilerdir. Gnmzde her lkenin parasn o lkenin merkez bankalar basarak piyasaya sunarlar. 6. Madeni Para: Kk ve ksuratl deme ve tahsiltlarn daha rahat yaplmas iin bir miktar kt para karlna gelen tutarda madeni para baslr. Trkiyede bozuk paralar Hazine, kt paralar ise Merkez Bankas basar. 7. Kayd Para (banka paras): deme ilemlerinde kullanlan banka mevduatdr. Kiiler paralarn vadesiz mevduat hesaplarna yatrarak, demelerini ekle, kredi kartyla veya virman yoluyla yapmaktadrlar. Kayd para kullanm, nakit para tamak ve nakit demekten daha kolaydr. 8. Para yerine geenler: Bankaclk hizmetlerinin gelimesi ile banka hesabnda para olmadan da, al-veri yaplabilmektedir. Mesela, plastik para da denilen kredi kartlar bu deme aralarndan bazlardr. Banka, mevduat kabul eden, bu mevduat en verimli ekilde eitli kredi ilemlerinde kullanmak amacn gden veya faaliyetlerinin esas konusu dzenli bir ekilde kredi almak ya da kredi vermek olan ekonomik bir kurulutur. Dier bir tanmla banka, para, kredi ve sermaye konularna giren her eit ilemleri yapan ve dzenleyen, zel veya kamusal kiilerle iletmelerin bu alandaki her trl ihtiyalarn karlama faaliyetlerinde bulunan bir ekonomik birimdir. Bankalar, faizle para alp veren, kredi, iskonto, kambiyo ilemleri yapan, kasalarnda para, deerli belge, eya saklayan ve bunun dndaki dier ekonomik etkinliklerde bulunan kurululardr. Banka kelimesi talyanca banca kelimesinden Trkeye gemitir. Para bozma giesi, para bozma yeri anlamna gelir. Bankacln gsterdii tarihi gelime, para kavramnn gelimesiyle yakndan ilikilidir. Bilinen en eski banka Mezopotamyadaki Kzl Tapnak'tr. Hammurabi yasalarnda banka ileminin nasl yrtlecei, borlarn nasl tahsil edilecei, komisyonlarn nasl belirlenecei konusunda hkmler yer almaktayd. Sonraki yzyllarda bankaclk zengin ailelerin de uramaya balad bir konu hline geldi. Bankalarn Grevleri: Bankalarn kurulu amalarna gre eitli faaliyetleri olmasna ramen, yerine getirdikleri temel grevleri yle sralanabilir: 1. Araclk: Bankalar tasarrufu olan kii ve kurululardan mevduat alarak topladklar fonlar, kredi olarak talep eden kii ve kurululara belirli bir faiz karl aktarmada araclk ederler. Bankalar scak para ile dnen ekonomi iinde nemli grevi stlenirler. 2. Kaynaklara Akclk Salama: Bankaclk sistemi parann transferi sistemi olma grevi ile ulusal ve uluslararas dzeyde kaynaklara akclk salar. Yani parann bir mddet iin ihtiyac olmayandan ihtiyac olanlara aktarlmas ilevini grr. 3. Kii ve Kurumlarn Sahip Olduklar Maddi Varlklarn Rasyonel Kullanmn Salama: Halkn, parasal, finansal ve reel aktiflerinden oluan mal varlklarnn kullanm ekli zerinde, bankaclk kesiminin oluturduu, faiz seenekleri, gelir imknlar, vade farklar ve nakit ak kolaylklarnn nemli rol vardr. 4. Kaynak Kullanmlarn yiletirme: Bankalarn ekonomik kalknmaya katkda bulunabilmesi iin, yeni bir deer, yeni bir servet oluturma ile beraber, topladklar kaynaklarn belirli yrelere, sektrlere, kiilere aktarlmas ile lke kaynaklarnn dalmn katk salayabilir.
28

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan 5. Ksa Sreli Fonlar Uzun Sreli Fonlar Hline Dntrme: Kiilerin ksa sreli ve sahip olduklar kk miktardaki fonlar toplayan bankalar, bunlar ekonomide uzun sreli fonlar hline dntrmekte ve bylelikle de yatrmlara finans salamaktadr. 6. Kayd Para veya Banka Paras Oluturma: Bankalar satn alma gcne, genellikle hesaptan hesaba devir esasna dayand iin kaydi para denilmektedir. Kaydi para, maddi varl olmayan, yalnzca bankalarn hesaplarna alacak veya bor kayd dlmek suretiyle oluturulan bir deiim, bir deme arac olarak tanmlanabilir. Bankalarn mterilerine kredi amas ve bu kredi limitleri iinde ek kullanma hakk tanmas veya kredi kart uygulamalar kaydi para oluturmadr. Gnmzde elektronik bankacln gelimesi ile ekonomide banknot ve eklerin daha az dolat, demelerin yaygn olarak bankalarda hesaptan hesaba aktarma yolu ile yapld ekonomik dzene gei yaanmaktadr. 7. Ulusal ve Uluslararas Ticareti Gelitirme: Bankaclk sistemi, gelitirdii, uygulad eitli deme ve kredilendirme yntemleri finansal kiralama, factoring gibi finansman teknikleri, teminat mektuplar, belgeler karlnda deme, akreditif gibi deme yntemleri ile ulusal ve uluslararas ticaretin artmasna katkda bulunmaktadr. 8. Para Siyasetinin Etkinliini Artrma: Bir ekonomide etkili bir para siyasetinin izlenebilmesi iin gelimi bankaclk sistemini olmas gerekir. Merkez bankalarnn para siyasetine ilikin olarak kullandklar reeskont faiz hadleri, ak piyasa ilemleri, karlk oranlar gibi tm aralar, ancak gelimi bir bankaclk sistemi aracl ile ekonomi zerinde etkili olmaktadr. 9. Gelir ve Servet Dalmn Etkileme: Bankaclk sistemi izledii kredilendirme siyaseti ile ekonomide gelir ve servet dalmn etkileyebilmektedir. Bankalarn trleri; 1. Sarmaya kaynaklarna gre bankalar, 2. Yaptklar ilere gre (Faaliyet alanlar ve amalarna gre) bankalar, 3. Faaliyet konularna ve ilemlerinin finansal hacimlerine gre bankalar, 3. LETMECLN TARH GELM SREC VE DER BLMLERLE LKS 1. letmeciliin Tarihi Geliimi letmeler toplumlarn sosyal ve ekonomik geliimine bal olarak zaman ierisinde gelierek gnmzdeki yapsna kavumutur. Tarih ierisinde her toplum kendi kltr ve yaay ekline gre bir retim ve bir tketim sistemi kurmutur. Ekonomi bilimi gnmze kadar gelen srete gelien ekonomik birimleri ev ekonomisi, trampa yani deiim ekonomisi ve iletme ekonomisi olarak ayrarak incelemektedir. Tketilen her eyin ieride retildii, dier taraftan da retilen her rnn ieride tketildii birimler ev ekonomisi olarak ifade edilmektedir. Tarihin eski alarnda, zel ekonomik birimler olan kapal ev ekonomileri, zamanla ekonomik artlarn geliimiyle niteliklerini deitirerek liler, hayvanclk, dokumaclk, arclk, balklk gibi belirli retim alanlarnda uzmanlamaya ynelmiler. blmnn gelimesiyle de temel ihtiyalar karlayan dk teknolojiye dayal imalat haneler gibi zel ekonomik birimler kurulmaya balamtr. Al verite bir mal ve hizmetin bedelini baka bir mal ve hizmetle demeye deiim, bu ekonomik yapya da trampa yani deiim ekonomisi denir. Zamanla bilim ve teknolojideki geliime bal olarak ailelerin mnasebetlerinin gelimesi ticari ilikileri de gelitirmi ve ailelerin belirli alanlarda uzmanlamas ve i blmnn gelimesini bu da imalat hanelerin kurulmasn salamtr. Bylece aileler buradan aldklar mal ve hizmetin karlnda yine baka mal ve hizmet vererek deiim ekonomisini uygulamlardr. Trampa ekonomisinin zaman iinde geliimi ile ekonomilerinin retim imknlarn azaltmas sonunda iki tr ekonomik birim olan "ev ekonomisi" ve "iletme" yi ortaya karmtr. Gnmzde artk iletmeler retim birimi, ev ekonomileri de tketim birimi niteliini tamasndan dolay iletme ekonomisinin ana konusu iletmeler olmaktadr. Aslnda, ev ekonomilerinde az bir retim olay; ev kadnnn yemek piirmesi, elbise dikmesi, kazak rmesi veya ailenin dier yelerinin evde ufak tefek baz ileri yapmas gibi her zaman vardr. Ev ekonomisinin arlk merkezini aile, boy ve oymaklar gibi gruplardaki ekonomik olaylarn incelenirken, trampa yani deiim ekonomisinin konusu mal ve hizmet deiimi tar. letme benzeri ekonomik birimlerin iletmeden farkll ortaya konulduktan sonra, iletmeye ilikin problemlerin nitelik ve neminin belirlenmesi iin iletmenin tarihi geliim sreci aamada incelenir:
29

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan 1. Sanayi Devrimine Kadar letme nsanlar sanayi devrimine kadar ki geen dnemde; toplum yaps ve kltrlerine gre farkl retim ve tketim sistemleri gelitirmilerdir. Farkl retim sistemini salayan iletmeler konusunda tarihi kaynaklarda; iletmelerin ynetimine, muhasebesine ilikin konular inceleyen baz eserler vardr. 14, 15 ve 16. yzyllarda yazlm ve Ynetim, muhasebe ve ticaret konularn daha ok kent ve lkeler bakmndan uygulamaya ilikin olarak ele alan bu eserler, 17. yzyln ortalarna kadar elde bulunan temel kaynaklardr. Bu dnemlerde, iletmeler genelde tarm iletmeleri ve inaat, giyim ve ev ara ve gereleri reten iletmeler eklindedir. Sanayi devrimine kadar gecen srede Lonca Sistemi ve Ahilik Sistemi gibi mesleki uygulamalarla retim ve iletmecilik alannda nemli gelimeler olmutur. Ahilik; Anadolu'da XIII. yzylda grlmeye balayan, Seluklu devletinin yklma dnemine girmesinden sonra sosyal dzeni salamada ve Osmanl Devletinin kurulmasnda byk rol olan bir tr meslek ve dayanma rgt. Batdaki lonca tipi rgtlenmenin benzeridir. Kardelik esasna dayanan ahilik tekilatnn kurcusu 11711262 yllar arasnda yaayan Ahi Evran, Horasandan Anadoluya g etmi, nce Kayseri ve bilahare Krehir e yerlemi ve orada Ahiyan yani kardeler ve hanm da Bacyan yani baclar olarak ifade edilen mesleki tekilat kurmular. 13. Yzylda yerleik Bizans esnafyla rekabet edebilmek iin Mslman esnafn kendi aralarnda oluturduklar bir nevi dayanma sistemi olan ortasandk uygulamas bir ahilik uygulamas olarak grlmektedir. Esnaf sand ve esnaf kesesi olarak bilinen Ortasandk esnafn kendi arasnda yardmlamak amacyla oluturduu bir finans sistemi olarak; yelerin ba ve aidatlar ile biriken fon zora den ve raklk ve kalfalk safhalarn geerek ustala ykselip de kendi iini kurmak isteyenlere faizsiz olarak kullandrlan sermayedir. Lonca; herhangi bir i kolunda usta, kalfa ve raklar iine alan Avrupa kaynakl mesleki bir dernektir. Uralar bir olan kimselerin, zellikle 7. ve 8. yzyldan itibaren Batda faaliyet yrten ve bir pirin, stadn yani ustann ynetimi altnda oluturduklar zel mesleki bir dernektir. Buhar makinesinin retime uyarlanmas ile kitle retiminin art ve ticaretin gelimesiyle birlikte iletme konularnn daha ok gndeme gelmeye baladn gryoruz. 2. Sanayi Devrimi Ve letme Bilindii gibi, 18. yzyln sonlarna kadar retimde genel olarak insan emei, su ve rzgr gc, hayvan gc gibi doal enerjiler kullanlmtr. Tarm toplumu olarak ifade edilen bu yaplanmadan buhar makinesinin icadyla insanln sanayi toplumuna geii balam oldu. Dnya tarm toplumundan kma ve sanayi toplumu olma srecini yaarken bir yandan da bilgi toplumuna gei de hzla srmektedir. Tarihi sre de sanayi devriminden sonra insanln yaad ikinci byk olay ikinci dnya sava sonras balayan bilgi devrimidir. Bu iki olay toplumlar ekonomik, siyasi ve sosyal adan olduu kadar iletme ynetimi asndan da etkilemitir. Buhar gc reten ve bununla, jeneratrleri, eitli i makinelerini trenleri ve gemileri hareket ettiren makineye buhar makinesi denir. lk kullanlabilir buhar makinesi 1768'de James Watt tarafndan yaplarak ortaya konmu ve bu bulula Sanayi yani Endstri a balamtr. Buhar makinesinin retimde kullanlmasna Sanayi Devrimi denilmektedir. Sanayi devrimi ile birlikte tabii enerji ile yaplan retimin yerini, makine ile yaplan byk lekli seri retimin almas, ilemeleri de gelitirmitir. letmeler geleneksel retim metotlar yerine ilmi, teknoloji youn yntemlere gemeye balamtr. Artan retim faaliyetleri, iletmelerde pazarlama, kurulu yeri, muhasebe, isi bulma ve bunlar ynetme konular gibi pek ok konu nem kazanmtr. 3. Gnmzde letme Gnmz iletmeleri kaliteli mal ve hizmetler sunmakta ve insanln refah dzeyini her geen gn biraz daha ykseltmektedir. Sanayi devriminden gnmze kadar geen srede iletme ve dier alanlarda elde edilen tecrbe, birikim ve teknolojik geliim, i blm, uzmanlama ve makineleme yksek dzeylere ulamtr. letmelerde her geen gn otomasyon biraz daha artmakta, fabrikalar otomatik olarak insan kk mdahaleleri ile retimi robot bilgisayarlarla gerekletirmektedir. letmelerde insanlar fiziki g ile retimde yer almayp zihin ve akl gcyle otomatik fabrikalarn planlanmas ve retimiyle uramaktadrlar. lmi, teknolojik, sosyal ve ekonomik aratrmalar sonucu ortaya konan bulgular ekonomik, siyasi ve sosyal dzeylerin bir veya birkanda uygulayarak toplumsal faydaya dntrme almalar olan inovasyon iletmelerde ne kmaktadr.
30

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan Bilgi andan bilgi tesi aa gei yaplan 21. yzylda iletmelerin rekabet yarnda stnlk salayabilmeleri iin yeni gelien ynetim tekniklerini kullanmak durumundadr. 1990larn ortasndan itibaren iletmelerin bilgi teknolojilerini youn kullanmasna bal olarak yeni rgt tasarmna bal olarak yeni bir olgu olarak dijital iletme ortaya kmtr. Dijital iletme, mteriler, tedarikiler ve alanlarla ilgili nemli tm i ilikilerini dijital olarak salayan ve arabuluculuk yapan iletmedir. Temel iletme sreleri yani; rn retim veya sunumu iin ilerin organize edilii, tm iletmeyi kapsayan veya birok iletmeyi birbirine balayan dijital alar zerinde gerekleir. Dijital iletmeler, kresel organizasyon ve frsatlara kolay ular, ilerini sadeletirip kolaylatrmasyla verimli ve krl alarak rakipleri karsnda rekabet stnl salar ve varln devam ettirir. Dnyada kaynaklarn nispeten ktl ve insan ihtiyalarnn snrsz oluu bu ihtiyalar karlayan iletme sistemlerinde yeni araylar srekli gndemde bulunmaktadr. Yeni i modelleri elektronik ortamda yaplan, yani e-i elektronik i olarak ifade edilen ileri ifade etmektedir. Elektronik i, internet teknolojisi zerine kurulu, yeniliki iletme altyap sistemleri ile mteri tabann geniletme ve iletmenin hz ve etkinliini gelitirme abalarn ifade eder. www (World Wide Web Dnya apnda A) teknolojisindeki hzl gelimeler sonucu ortaya kan sanal maazalar ile internette iletmeler elektronik ortamda bilgisayar aracl ile birok rnn dorudan sat yaplmaya balanmtr. nternet zerinden alan maazalarn genel giderleri dk olmas maliyetlere olumlu yansmakta bu da iletmenin rekabet gcn artrmaktadr. Ayrca iletmeler elektronik ortamda kendi aralarnda iten ie uygulama olarak ifade edilen e-i format ile ibirliine ynelmektedirler. ten ie uygulamalar=B2B=Business To Business; iki iletme arasnda yrtlen bir e-i format olarak; birbiriyle nceden tanml i ilikileri ierisinde olan iki iletmenin, belirli bir i srecini e-i platformuna aktararak ticari faaliyetlerini srdrmelerini ifade eder. B2B srecinde her iki kuruluun sistemleri insan mdahalesine gerek olmadan birbiriyle otomatik olarak konuur, gerekli olan uyar, dzeltme, hesaplama vb. aksiyonlar ayn sistem aracl ile yaplr. Teknolojinin geldii son nokta olan nanoteknoloji ile atomlar veya molekller tek tek alnp hassas ekilde birletirilerek istenen rn elde edilmektedir. Yunancada cce anlamna gelen nano, fizikte bir metrenin milyarda biri anlamna gelen l birimi yani nanoteknoloji insann sa klnn 80 binde biri byklnde nano ldeki paralarla uraan bilimdir. Nanoteknolojide yeni ekonominin altyapsn oluturan yeni iletmeler, yeni i modelleri ile faaliyette bulunmaktadrlar. Yeni i ve yeni iletmecilik anlaynn temel dinamikleri; deiim mhendislii, ebeke organizasyonlar, kyaslama, d kaynaklardan faydalanma, tketici merkezli olma, hem yerel hem global olma, personeli glendirme ve deer zinciri oluturma gibi yenilikler sralanabilir. Yeni ekonominin altyapsn oluturan yeni iletmelerin kendilerine zg oluturduklar yeni bir kltr ortaya kmaktadr. Bu kltrn bileenleri geleneksel iletme yaplarn nemli lde zorlamakta ve birok kavram yeniden sorgulanmakta ve yeniden tanmlanmaktadr. Yeni iletme kltrnn zellikleri; ibirlii kltr, paylama kltr, anlama ve zm kltr, gven kltr, iletiim kltr, kaotik-karmak-dzen kltr ve kazan/kazan kltr gibi paylam oluturan kavramlar sralanmaktadr. Gnmz iletmeleri etkin ve verimli alabilmek iin belirli noktalarda bir araya gelme yani kmelenme zorunluluu duymaktadrlar. Kmelenme, insan ve sermaye kaynaklarnn retim srecinde etkin kullanm iin i yerlerinin bir araya, bir yere toplanmalarn ifade eder. Yine srdrlebilir retim ve tketim sistemi ile birlikte srdrlebilir bir evre iin yeil iletmecilik anlaynn yaygnlamas bir ihtiya olarak ortaya kt grlmektedir. evreye duyarl iletmecilik olarak da ifade edilen yeil iletmecilik, ekolojik evreyi karar alma srelerinde nemli bir unsur olarak dikkate alan, faaliyetlerinde evreye verilen zarar en aza indirmeyi veya tamamen ortadan kaldrmay hedefleyen, bylece rnlerinin tasarm, retim ve paketleme gibi tm srelerini deitiren, ekolojik evrenin korunmasn bir kltr olarak benimseyen, sosyal sorumluluk erevesinde topluma kar grevlerini yerine getiren iletmelerin benimsedii bir anlaytr. Yeil iletmecilik anlay iletmecilikte kkl bir deiimi getirmektedir. 4. letme Biliminin Dier Bilimlerle likisi letme bilimi, iletme ii ve iletmeler aras faaliyet ve olaylarla ilgili sebep-sonu ilikilerini ele alarak iletmenin hedeflerine en etkin ve verimli olarak nasl ulaacan inceleyen bir bilim dal olarak ifade edilebilir. letme gen bir disiplin, yani yeni bir bilim dal olarak dier birok bilimden faydalanr, onlarn verilerini kullanarak, konular birok ynden ele alp inceler. letmecilik bilgisi, ekonomi, hukuk, matematik, istatistik gibi saysal bilim dallar ve davran
31

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan bilimlerinin ilgi alanlarna giren ynleri olmasndan dolay iletmecilik" konular bir btn olarak ele alnmaldr. letme bilgisinin kapsamnda genelde u konular bulunmaktadr: 1. letmenin hedefleri dorultusunda ne tr faaliyetler yapmas gerektiinin analizi, 2. Baarl iletme ynetimi sistemi erevesinde, srekli uygulanabilecek kurallar belirleme, 3. letmelerde karar alma ve uygulama yeteneklerini gelitirme, 4. letme problemlerini btn olarak deerlendirip zm getirmek, 5. letme sisteminin, ama ve sorunlarnn kavranp tm personelce renilmesini salama. letme bilgisi, yukarda bahsedilen konularda analiz ve aratrmalarla, bir bilgi sisteminin olumasn salamakta ve iletme ynetimi ve bunun yrtlmesiyle ilgili ayrntl konular da ele alp, incelemeye almaktadr. Bu incelemeler esnasnda, iletmecilik bilgisi eitli bilim dallaryla yakn ilgi kurmakta ve onlarn analiz ve bilgi sistemlerinden faydalanmaktadr. Bu bilimler: 1. letme ve Ekonomi Ekonomi, varlklarn ele geirilmesi ve blm ile ilgili sistemi inceleyen ve insanlarn snrsz olan ihtiyalarn, nispeten snrl olan kaynaklarla karlamaya alan bir bilim daldr. Ekonomi bilimi, snrl kaynaklarla snrsz ihtiyalarn karlama sorunu ile kar karya kalan bir kiinin veya toplumun, tatmin dzeyini en yksee karmasnn yollarn arar. letmeler ise insanlarn snrsz olan ihtiyalarn karlamaya ynelik faaliyet yrten ekonomik birimlerdir. Bu balamda iletmeler insan ihtiyalarn karlamaya ynelik faaliyetlerini ierisinde bulunduklar ekonomik sisteme gre yrtmelerinden dolay ekonomi bilimi ile sk bir iliki ierisindedir. Her ekonomik yap iletmelerin bir araya gelmeleri ile oluur. Evrendeki nispeten snrl kaynaklar iktisatta Nedret-ktlk- Kanunu ile aklanmaktadr. Nedret kanununa gre, insan ihtiyalar sonsuz; ancak onlar karlayan ihtiya maddeleri ise snrldr. Dolaysyla iktisat bilimi bu kt yani snrl kaynaklar etkin ve verimli bir ekilde kullanarak snrsz insan ihtiyalar karlamaya alr. Toplumu oluturan tm retici ve tketici kii ve kurumlarn ekonomik sistem iinde ortaya koyduklar arz ve talep durumu, makro ve mikro dzeyde ele alnmakta, sonuta iktisadi-ekonomiksistemi dzenleyen baz mikro ve makro denge kurallar gelitirilmi olmaktadr. letmeler, bu sistem iinde retim, pazarlama ve tketim faaliyetlerini bu iinde bulunduklar ekonomik sisteme gre gerekletirecek olmalarndan dolay ekonomi bilimi ile sk bir iliki iindedir. letmek bilimi yukarda aklanan ekonomi alannda salanan geliimi yakndan izlemeli ve bu geliimin getirilerinden faydalanmaldr. 2. letme, Matematik ve statistik letme ile ilgili sorunlarn zmlenmesi, iletme ynetimi ve dier iletme ilevlerine zg durumlarn analizi, kararlarn alnmas gibi konularda matematik ve istatistikten nemli lde faydalanlr. statistik, verileri derleme, blmlendirme, izelgeler ve izgelerle zetleme, ihtimal teorisi yardmyla deney tasarmlama ve gzlem ilkelerini belirleme, inceleme, yorumlama ve genelleme yntemlerini veren bilim daldr. Matematik ise ekil, say ve okluklarn yaplarn, zelliklerini ve aralarndaki bantlar mantk yoluyla inceleyen, aritmetik, cebir, geometri gibi dallara ayrlan bilim koludur. Matematik, say ve l temeline dayanarak niceliklerin zelliklerini inceleyen bilimlerin ortak ad olarak tarif edilir. statistik biliminin gelitirdii ve kulland tm yntemler, zellikle iletmede ynetim sreci iin ok nemlidir. letmenin, tketici ve piyasaya ilikin bilgi toplama, kalite kontrollerini gerekletirme, iletmenin durumunu analiz etme gibi hallerde istatistik metotlardan srekli faydalanlmaktadr. Yine matematik ve bundan tretilen tm klasik ve modern hesaplama yntemleri ve teknikleri, iletme iinde ticari cebir, muhasebe gibi dallarda, finansman konusunda alnan kararlarda, iletmeye byk yardmlar olmaktadr. Gnmzde bilgisayar teknolojisi sayesinde matematik ve istatistik bilimi iletmenin karmak birok probleminin zmnde daha fazla kullanlr hale gelmitir. 3. letme ve Davran Bilimleri letme, her eyden nce insanlardan oluan ve onlarn ortaya koyduklar emek sayesinde faaliyetlerini gerekletirebilen bir sistemdir. Bu nedenle, insan unsurunun iyi tannmas ve ynetilmesi iletmenin baars iin bir temel art olmaktadr. Bu adan, n planda iletme ynetimi olmak zere, tm iletme ilevlerinin ortaya konmas ve yrtlmesinde insan unsurunun baarl ynetilmesi, gdlenmesi, verimin artrlmas, mutlu klnmas, iyi i ilikilerin kurulabilmesi, gibi konularda
32

 letme Ynetimi -1 Birinci Blm Metin Arslan iletmecilik bilgisi, insan ve insan davranlarn inceleyen davran bilimlerinden faydalanmaktadr. Psikoloji, sosyoloji, sosyal psikoloji ve antropoloji gibi drt temel bilim dalnn verilerini gelitiren davran bilimlerinin insan ve toplumu inceleyen ve analiz eden teknik ve yntemleri, iletmecilik bilgisinin de ska bavurduu kaynaklar olmaktadrlar. - Toplum bilimi veya itimaiyat olarak da ifade edilen sosyoloji; toplumun oluum, ileyi ve geliim kanunlarn inceleyen bilim daldr. - Ruh bilimi veya ruhiyat olarak da ifade edilen psikoloji; bir kiiyi belirleyen hareket etme, dnme, duygulanma biimlerinin btnn ifade eden bilim alandr. Psikoloji; insann duygu ve dnce dnyasn belirleyen sre ile insan davranlarnn ruhi kkenlerini, eitli davran kalplar arasndaki ok ynl mnasebet ve balantlar inceleyen disiplindir. Ruhun mahiyetini, d ve i duyular, hayal, tasavvur, zek ve akl gibi melekeleri inceleyen bilimdir. - Sosyal psikoloji; toplumun insan davranlarna etkisini konu edinen bilim daldr. - Antropoloji; insann kkenini, evrimini, biyolojik zelliklerini, toplumsal ve kltrel ynlerini inceleyen bilim, insan bilimidir. 4. letme ve Hukuk Hukuk, Arapada hak kknden dilimizde hukuk olarak; toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun ortak iyiliini salamak maksadyla konulan ve kamu gcyle desteklenen kaide, hak ve kanunlarn btn olarak adalete ynelmi toplumun yaama dzenidir. Toplum hayat srekli olarak rf, adet ve deiik tr kanunlarla dzenlenerek srmektedir. Dolaysyla, ayn toplumsal hayat iinde yer alan iletmeleri ve i hayat da, devam eden sistemden ayr tutmak mmkn deildir. letmeler ve i hayatn, ahlki deer yarglarna gre bu meslei yrtenlerce getirilmi mesleki kurallardan; meslek rgtlerinin getirdii dzenleme ve kurallardan; devletin koymu olduu yasalar ve dier tm dzenleyici tedbirlerden ve global hukuk kurallar erevesinde getirilen kanun ve benzeri kurallardan etkilenmektedir. Bir iletmenin baarl olabilmesi ve kanunlara uygun hareket etmesi iin, hukuk bilgisine sahip iletme bnyesinde hukuk danmanlar bulundurmas veya yneticinin bu konular bilmesi gerekir. 5. letme ve Bilgi Teknolojileri Bilginini retilmesi, gelitirilmesi, dzenlenmesi, saklanmas, transfer edilmesi, paylam, yaylmas ve kullanlmas gibi sre ve teknikler bilgi ynetimini ifade eder. Bu srete bilgi teknolojileri youn olarak kullanlr. Bilgi teknolojileri, bilginin retimi, geliimi ve yaygnlamasnda youn olarak kullanlabilen; verilerin kayt edilmesi, belirli bir ilem srecinden geirmek suretiyle bilgiler retilmesi, retilen bu bilgilere ulalmas, saklanmas ve paylalmas gibi ilemlerin etkili ve verimli yaplmasna imkn tanyan teknolojilerdir. Bilgiye ulama ve onu elde etmeyi ve kullanmay salayan tekniklerin tamamn ierin biliim teknolojileri iletmeler asndan nemli bir konudur. letmeler krl ve srekli mterileri elde tutmak istiyorlarsa teknolojik altyap imknlarn gelitirmek durumundadrlar. Teknolojik altyapy kuran iletmeler elde edilen bilgileri iletme ierisinde blmler arasnda etkin ve verimli kullanrlar. letiim teknolojileri srekli gelimekte, iletmelerin faaliyetlerini hzla etkilemekte ve hemen hemen her trl bilgi de dijital ortamda aktarlabilmektedir. Birinci Blm le lgili rnek Uygulama almalar ve Deerlendirme Sorular Uygulama almalar 1. evrenizde bulunan en az ayr tr iletmeye, iletme kriterlerini uygulayarak sonucu bir rapor haline getiriniz. 2. Gnlk ihtiyalarnz genel olarak bir liste yapp bu ihtiyalar dizisinin basit mi yoksa karmak m olduunu ayrntl olarak aratrarak bir rapor hazrlaynz. 3. Bulunduunuz blgede retilen ve kullanlan rnlerin bir listesini hazrlaynz. 4. Bulunduunuz evrede retim ve tketim yapsn inceleyerek, geim ekonomisi mi yoksa gelimi ekonomik bir yap m arz ediyor? Bir rapor hazrlaynz. 5. Ekonomik sistemlerden serbest piyasa, totaliter sistem ve karma ekonomik sistemin uyguland lkelerin adlarn internet ortamndan aratrarak yaznz. Deerlendirme Sorular
33

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan KNC BLM LETMENN AMALARI VE EVRE LKS LE LEVLER VE TRLER Birinci blmde; iletme ve ilgili kavramlar ile iletmenin tarihi geliim sreci ve iletmenin dier bilimlerle olan ilikileri incelendi. Bu blmn temel amac ise iletmenin amalarn kavrayabilme ve iletmenin etkisi altnda kald ve etkiledii evreyi ve ilevleri ile trlerinin kavranmasn salamaktr. 1. LETMENN AMALARI Her kurulu kendi misyonuna uygun eitli amalar belirler ve oluturaca vizyonla bu amalara ulamaya alr. Misyon; bir kii, kurulu veya bir topluluun stlendii zel grev olarak ifade edilir. letme ynetimi asndan misyon; alanlara yn gstererek yaptklar ilere bir anlam kazandran, iletmeyi dier iletmelerden ayrt etmeye dnk uzun dnemli grev ve amalardr. Vizyon ise, iletmenin gelecei ile ilgili olarak st ynetim tarafndan benimsenen ve iletmeyi gelecee tayacak bir idealdir. Ama, bir iletmenin gelecekte ulamay dnd durumu ifade eder. Bu adan ama strateji oluumuna temel tekil eder. Strateji amalarn gerekletirilmesinde bir ara konumundadr. Amalar, iletmelerin ulamaya alt uzun dnemli genel sonular olarak tanmlanabilir. Hedefler ise amalara ulamak iin gerekli olan ksa dnemli aama durumlarn oluturur ve daha ak ve llebilir zellik tar. letmeler hedeflerine ulama yolunda belirli taktikler gelitirmek durumundadrlar. Taktik, iletmenin kaynaklarn en etkili bir ekilde kullanabilmek iin, deien duruma uygun olarak alnan ksa dnemli kararlardr. letmeleri baarya gtren unsur, kurucularn tespit etmi olduu amalara en az maliyetle ve uzun sreli dengeleri de dikkate alarak ulamaktr. letme ynetiminin grevi deien artlara gre amalar gzden geirmek, gerekli deiimi yapmak ve iletme evresinde yer alan kar gruplarnn isteklerini, iletmeyi destekleyen bir izgide tutmaktr. hayatnda baarl olmann yolu mutlaka baz tanmlanm hedeflerin; hangi rnleri kimler iin, hangi kalitede retilecei, ne miktar kr, hangi sosyal faydann oluturulmasnn beklendiini gsteren standartlar gibi ortaya konulmasndan geer. letme faaliyetlerinin baar derecesi ise mevcut durum ile bu standartlarn karlatrlmas sonucu ortaya kar. Ama ve hedeflerin belirlenmesi, Kutup Yldznn yerini tespit etmeye benzer. Pusula ona gre ayarladktan sonra, rotadan sapma olduunda ona dnmek mmkn olur. Aslnda etkili bir ynetiminin temelini ak olarak ifade edilen, doru tespit edilmi amalar oluturur. letme amalarnn ok eitli ve geni olmasndan dolay iletme ile ilgilenenler bu amalar farkl ekillerde ele alrlar. Literatrde bu amalar genel ve zel olmak zere ikiye ayrlarak incelendii grlmektedir. letmelerin yaps ve kurulu amac ne olursa olsun hepsinin ortak ve farkllk gsteren amalar dizisinin olmasndan biz konularmzda genel ve zel amalar olarak snflandrp inceleyeceiz. 1. letmenin Genel Amalar Birincil amalar olarak da ifade edilen genel amalar, iletmenin yapsna baklmakszn, btn iletmeler iin geerli olan unsurlardan oluur. Bu amalar; kr veya sosyal fayda, topluma hizmet ve sreklilik olarak ana balkta incelenir. 1. Kr veya Sosyal Fayda Giriimciler kr elde etmek iin iletme kurmak istemelerinden dolay iletmenin krl olmasn isteyeceklerdir. Dolaysyla kr elde etme iletme kurma ve iletmenin temelini tekil eder. letmenin varln devam ettirmesi, bymesi ve topluma hizmet amalar yannda kr amac da vardr. Kr kavramnn deiik alanlar iin farkl anlamlar tamasndan dolay yakndan incelemek gerekir. Sistem felsefesi asndan bakldnda kr; iletme ktlarnn deeri ile iletme girdilerinin deeri arasndaki olumlu fark olarak ifade edilirken olumsuz farka da negatif kr veya zarar ad verilir. letmeciler asndan kr; iletmenin mal ve hizmetlerinin pazarda satlmasndan elde edilen gelirden, vergiler dhil btn masraflarn karlmasyla bulunan olumlu farktr. ktisatlar asndan kr, gelirden hem gerek masraflar hem de frsat maliyetlerini kararak hesaplanr. letmeciler gibi iktisatlar da kr bulmak iin, masraflar gelirden karrlar ve bunun yannda bir de frsat maliyeti kavramn gz nnde bulundururlar. Kra iktisatlar asndan bakmann uygulamadaki en byk zorluu, frsat maliyetlerinin hesaplanmasnda ortaya kmaktadr. Kayp frsatlarn deerini hesaplamak olduka zor olmasndan, iletmeciler asndan kr yaklam hem gereki hem de hesaplanmas kolaydr. Bu anlamda kr; bir iletmenin belirli bir dnemde elde ettii
34

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan gelirler ile bu gelirleri elde etmek iin katlanmak durumunda olduu giderler arasndaki olumlu fark olarak tanmlanr. Kazan, satlan bir rn, yaplan bir i veya harcanan bir emek karlnda elde edilen para, getiri, temett yani yarar, kar, kr olarak ifade edilir. Rekabetin olmad ve gmrk duvarlarnn yksek olduu klasik dnemlerde iletmeler; Maliyet + Kr = Sat Fiyat eklindeki bir hesapla krn belirlerdi. Gnmzde ise gmrk duvarlarnn kalkt, iletiim ve ulamn kolaylat serbest rekabet ortamnda piyasada kalmann ve kr edebilmenin yolu ancak uluslar aras rekabet yaklam ile Pazardaki Fiyat-Maliyet=Kr eklindeki bir yap ile mmkndr. Bu denklemde iletme verimli alarak maliyetlerini drd oranda kr marj-payykselir. letmeler krlarn artrabilmek iin mutlaka etkin ve verimli almak durumundadrlar. Verimlilik; rn en az maliyetle retmek, etkinlik ise, iletmenin sahip olduu kaynaklar en optimum kullanmasdr. Etkinlik ve verimlilik art; iletmede alanlar olumlu etkiler, iletmenin krn artrr, iletmede alma kalitesini ykseltir ve motivasyonu artrma gibi iletme hayatnn her alannda etkilidir. Genel manada kr, iletmenin riske katlanma, gelecekteki tketici talebini deerlendirmek ve etkin bir ynetim gsterme gibi faaliyetlerinin bir karldr. letmelerde kr hesaplamann nedenleri aadaki gibi sralanabilir: 1. Devlete gerekli vergileri deme, 2. Ortaklara ne kadar kr datlacana karar verme, 3. alanlara daha iyi cret deme, 4. letmenin baar durumunu deerleme, 5. Yeni yatrmlara ne kadar para ayrlacana karar verme, 6. Varln srdrme arac olmak vb. olarak sralanabilir. Gnmz baz iletmelerinde kr amacnn yerine dier bir ama olan sosyal fayda oluturmak amac geebilmektedir. Sosyal fayda, kiilerin, kurumlarn veya devletin kr gayesi gzetmeden ald ekonomik, sosyal ve kltrel kararlar sonucunda, toplumun refah seviyesinde meydana gelen arttr. Devletin kurduu kamu iletmeleri, vakflar ve dernekler genel olarak sosyal fayda oluturmak iin kurulur ve faaliyette bulunurlar. Dolaysyla iletmelerin hepsinin amac kr elde etmek olmayabilir yani toplumun baz ihtiyalarn retmek ve sunmak iletmelere krl olmayabilir. Toplumun bu trden ihtiyalarnn da sosyal devlet anlay ierisinde karlanmas zorunluluu gz nnde bulundurulduunda ya devlet bizatihi kendisi iletme kurar bu ihtiyac karlar veya toplumun kurduu dernek ve vakf messeseleri bu ihtiyac giderirler. Burada kr yerine sosyal faydann n plana kt grlr. Gnmzde, sosyal alanda faaliyet gsterenler iin, en yaygn olarak kullanlan kavram kr gtmeyen kurulularKGK kavramdr. Bir sivil toplum kuruluu olan kr takip etmeyen kurulular, yzyllardr sosyal refahn salanmasna hizmet etmektedir. Kr gtmeyen kurulular, maddi bir gelir veya kr elde etmek amacyla kurulmam olan ve bundan dolay da net gelirinin tamam veya bir ksm yelerine, mtevellilerine, alanlarna veya herhangi bir zel ahsa datlmayan kurululardr. Baka bir tanmda ise KGK, zel sektrde kurulu olan, fakat (salk, eitim, kltrel, sosyal refah art ve temel haklarn gelitirilmesi gibi) birtakm kamusal amalar olan kurulular ifade etmektedir. Sosyal fayda oluturan kurulular; sivil toplum kurulular, kk yerel derneklerden, ok geni ve olduka profesyonel kurululara kadar son derece farkl gruplardan olumaktadr. lkemizde kr takip etmeyen kurulular olarak sivil toplum kurulularn ifade etmek zere vakf, dernek, sendika, oda, kooperatif, kulp, platform gibi farkl isimler de kullanlmaktadr. Dier yandan, tarih iinde de sivil toplum kurulularn ifade etmek zere lkemizde cemaat, cemiyet, tarikat, ahilik lonca ve vakf gibi kavramlar kullanlmtr. 2. Topluma Hizmet letme kurulu amacna uygun olarak kr veya sosyal fayda elde etmek gibi amalardan hangisi olursa olsun sosyal sorumluluk bilinci iinde topluma hizmet etme anacn gz ard etmeden toplum ierisinde toplumun ihtiyalarn karlamaya dnk faaliyette bulunmaldr. Dolaysyla iletme toplumun ihtiyalarndan hareket ederek, toplum bireylerinin kabul edebilecei fiyat, kalite ve ihtiya miktarnda mal ve hizmet retir ve /veya pazarlar. Gnmz modern i hayat iletmelerin karlar yannda toplum karlar da amalar arasnda yer almaktadr. Artk iletmeler yalnzca ekonomik birimler olarak deil ayn zamanda sosyal ve siyasi
35

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan kurulular olarak da ele alnmaktadr. Sermayedarlarn iletmelerin ynetimini profesyonel yneticilere brakmalar ve bunlarn da topluma; okul, ktphane, hastane binalar, kltr ve evre faaliyetleri gibi eitli hizmetleri gtrme dncesine byk destek vermeleri, sosyal sorumluluk amacn n plana karmtr. Soysal sorumluluk erevesinde gnmz iletmeleri birok alanda topluma hizmet sunmaya ynelmektedirler. Sosyal ve kltrel alanlardaki hizmetler prestij kazandran faaliyetler olarak grldnden i adamlar kendi adlarn tayan okul binalar yaptryor; zel okullar, niversiteler kuruyorlar; vakf ve dernekler gibi gnll teekkllerle erozyonu nleme, sosyal problemlere areler bulma gibi faaliyetleri yrtyorlar. Son zamanlarda iletmeler mterisine, evreye, alanlarna ve topluma saygl kurulu grnts oluturulmakta ve bu faaliyetler iin yaplan harcamalar da, itibar kapitali olarak deerlendirilmektedir. Sosyal sorumluluklar; bir iletmenin ekonomik ve kanuni artlara, i ahlkna, iletme ii evresindeki kii ve kurumlarn beklentilerine uygun bir alma stratejisi ve siyaseti takip etmesine, insanlar mutlu ve memnun etmesine ynelik bir kavramdr. letmenin ekonomik duruma uygun davranlar, o lkenin kendisine iletme iin emanet ettii kaynaklar en etkili ve verimli eklinde kullanmas, toplumun ihtiyalarna uygun miktar ve kalitede retimde bulunmas zorunluluuna iaret eder. Kanuni duruma uygun davran gstermesi ise, iletmenin iinde bulunduu ve faaliyetlerini srdrd toplumun kanun, kararname, ynetmelik, rf ve adet ile dier dzenleyici hkmlerine uygun hareket etmesine ilikindir. letmeler sosyal sorumluluklarn yerine getirmek iin; toplumun ihtiyalarn tespit eder, retir ve tketime arz ederek blgenin ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasi geliimine katk salar. Tasarruflarn verimli alanlara yatrlmasn salayarak ekonomik kalknmaya ve retim, blm ve tketime katk salar. Bunun yannda iletmeler; devlete kar mali ykmllklerini yerine getirerek vergi ve sosyal adaletin gereklemesine, demokrasinin gelimesine ve toplumun ortak kulland somut ve soyut deerleri gzeterek daha etkin ve uzun mrl olmasna katkda bulunur. zet olarak iletmeler, srdrlebilir bir kalknma anlay ierisinde ekolojik dengeye duyarl, evreye saygl, sosyal ve kltrel faaliyetlere katklaryla toplumun geliimini ve refahn salar. 3. Sreklilik Her canl gibi iletme de byyp gelierek varln srdrmek ister, bu durum iletmenin temel amalarndan biri olarak kabul edilir. letmeler belirsizliklerle dolu bir ortamda faaliyet yrtrken baarl olmak iin evresinde meydana gelen geliime uyum salayp ayakta kalarak hayatlarn devam ettirebilirler. hayat ve dolaysyla iletmeler dinamik ve gelien bir yapya sahiptirler. Sosyal hayatn temelini oluturan geliimin getirdii deiim belirleyici olarak hayatn dier alanlarn da etkilemekte ve deitirmektedir. letmeler de ekonomik yap iinde cereyan eden bu geliim ve deiime ayak uydurmak durumundadr. letmeler varln srdrme amacndan uzaklarsa topluma hizmet etmek amacn da kaybedecek ve sonu olarak kr veya sosyal fayda oluturma amac da ortadan kalkacaktr. Byme de bir iletme amac olarak her canl gibi iletme de byyp gelimek ister bu sayede etkinlik ve saygnln artrmak ister. Ekonomik hayatta ou zaman iletmenin baarsnn iletmenin bymesiyle lld grlmektedir. Byme, iletmenin temel verilerinde; igc, doal kaynaklar, retim ara-gereleri gibi niteliinin iyilemesi, verimliliin artmas, eskisinden daha rasyonel organizasyonlara gidilmesi gibi nedenlerle, bir yldan dierine daha yksek bir reel gelir salayacak ekilde srekli artmas. Byme, bir ekonomik yapnn nicelik ve nitelik olarak gelimesidir. ktisadi gelime, milli gelir art yannda yani ekonominin fiziksel bymesinin ilerisinde yetenek, bilgi ve anlayn olumlu deiimi ifade eder. Tketim seviyesi toplumun refah dzeyini yanstan gstergelerin banda gelmektedir. ktisadi gelimenin anlalmas asndan, iktisadi byme kavramna da deinmek gerekir. ktisadi byme, bir ekonomik yapnn nicelik ve nitelik olarak gelimesidir. Byme, hacim artn veya saysal bir art ifade eder. Bu manada byme, iletmenin yapsnda nitelik ve nicelik olarak deimelere neden olarak, iletmenin mal veya hizmet retim artlarna veya rn farkllatrmaya ynelmesine ve alanlarn yeni durumlara uyabilmesine imkn salar. letme varln devam ettirmek ve bymesini salamak iin evre artlarn dikkate almak durumundadr. evre artlar, kanunlar, devletin siyasi yaps, toplum, sermayedarlar, tketiciler, tedarikiler ve yneticilerin vb etkileri ile byme yava veya hzl olabilir. Bu farkl bymenin farkl riskleri olabilir, ynetici tm hayatta geerli olan deiim ve geliimi ileri grll ile deerlendirir ve iletme ile ilgili gerekli tedbirleri alr. letmelerin bymesi ile pazarlar bymeye, rgtlenme gc
36

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan artmaya, sermaye bulma imknlar oalmaya, uzman igren ve yneticileri ie alma gc gelimeye ve retilen mal ve hizmetlerin tketiciler zerinde oluturduu gven derinlemeye balar. 2. letmenin zel Amalar kincil amalar olarak da ifade edilen zel amalar genel amalara ek olarak, iletmelerin yapsna, ynetim ekline, kurucu ve sahiplerinin az veya okluuna, iletmenin trne, niteliklerine ve faaliyette bulunduu sektre gre iletmeden iletmeye gre farkllk gsteren amalardr. letmeden iletmeye gre farkllk arz eden bu zel amalar ok eitli ekillerde sralanabilecei anlalmaktadr. Gnmzde geerli ve gncel olabilecek baz zel amalar aadaki gibi sralanabilir: 1. Daha kaliteli ve/veya ucuz mal ve hizmet sunma, 2. alanlara iyi cret verme ve alma artlarn iyiletirme, 3. Ynetici yetitirme ve alanlar eitme, 4. Srekli istihdam oluturma. 5. Yeni gr ve dnce veya bir varln ilenmesine imkn salamak. Sralanan bu amalar aslnda genel amalar iinde veya genel amalara ulamak iin birer ara olarak ele almak da mmkndr. Bu amalarn ncelik sras iletme kurucular ve yneticilere gre deiecei muhakkaktr. 2. LETME VE EVRE LKS Kurulular, kendilerine hayat veren bir evre iinde yaarlar ve bu evre ile arasndaki karlkl etkileim ve bamllk sebebiyle dardan meydana gelen deiikliklerden etkilenirler. letmelerin varlklarn devam ettirmek ve rekabet edebilmek iin kendilerini etkileyen tm evre faktrlerini gz nnde tutarak faaliyetlerini evreye ait glere kar ak sistem anlayyla duyarl bir ekilde olutururlar. evre, kiinin, organizasyonun yani rgtn veya toplumun hayatn etkileyen toplumsal, kltrel, ekonomik ve fiziksel artlarn toplam olarak srekli deien sabit olmayan bir ortam eklinde ifade edilir. letmeler asndan evre i ve d olarak iki ekilde ifade edilir. evre, iletme ak sistem yaklam ierisinde iletmenin kendi ierisinde oluturduu blm, ksm gibi alt birimlerin birbirleri ile olan ilikileri ve iletme i iklim ve kltrn yanstr. D evre ise organizasyonun dnda bulunan ve organizasyona girdilerin temin edildii ve ilem srecinden ktktan sonra rnlerin sunulduu kesimler ile birlikte etkiledii ve etkilendii dier kesimleri ifade eder. Dolaysyla ak bir sistem olan iletmeler, alt sistemleri arsnda i uyum ve iletme evresi ile d uyum salayarak amalarna ulamak durumundadr. Bu sebeple iletmeler, baz kii, kurum ve kuruma ait dzenlemelerle dolayl ve dolaysz iliki kurmak ve bu ilikiyi ynetmek durumundadr. letmelerin evre ile olan ilikileri ok ynl sreklilik arz eder ve evrelerinin bir blmn etkilerken dierlerinden de etkilenirler. Yani iletmeler ekonomik, teknik ve sosyal sistemin ayrlmaz bir paras olarak faaliyet gsterirken evresindeki birok kar grubunu etkiler veya onlar tarafndan etkilenir. Bu etkileim iletmenin yapsna, trne, hukuki durumuna ve faaliyet alanna gre farkllk gsterir. evre ile olan iliki iletmeye, bir takm bor ve sorumluklar yklerken baz haklara da kavuturur. Karlkl kar ilikisi belirli faktrlere bal, dengeli ve srdrlebilir bir iletme siyasetinin izlenmesini de zorunlu klar. letmenin kr elde ederek varln srdrebilmesi iin kendi dnda yer alan ve kar grubu olarak da ifade edilen evresi ile ilikisinin ok iyi olmas ve iyi geinmesi gerekir. Burada, iletmeyi, duruma gre, bazen olumlu bazen de olumsuz ynde etkileyen evre unsurlarna ve artlarna deinilecek ve i ve d evresi ekil 2-1de ana izgileriyle tantlacaktr. 1. letmenin Yakn evresi Mikro evre veya ulusal evre olarak da ifade edilen iletmenin yakn evresinde, mteriler, iletme alanlar, hissedarlar, tedarikiler, araclar ve rakipler bulunmaktadr. Bu evrelerin gzleri her zaman iletmeye dnk olur ve bunlar iletmeden beklediklerini alamazlarsa, iletmenin varl tehlikeye girer. Bundan dolay iletme, ilk nce kendi yakn evresini grp gzetmek, onlarn amalarna hizmet etmek durumundadr. Aada ksaca sz konusu yakn evrelere deinilecektir. 1. letme alanlar: letme alanlar iletmede grev alan yneticisinden en alt alanna kadar tm personeli kapsar. Yneticiler, iletmede, ynetime ait yeteneklerini kullanabilecekleri ve bu becerilerini gelitirebilecekleri bir ortam olmasn ve iletmeyi ynetmelerinin karl olarak tatmin
37

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan edici bir cret isterler. letme bu istei gz nnde bulundurarak cret, krdan pay, prim, dl, kra ortaklk veya iletmeden hisse gibi bir deme ekli gelitirilmelidir. alanlar, emeklerini iletmeye belirli bir cret karlnda kiraya veren kimseler olarak, iletmede rahat ve huzur iinde, belirli bir i doyumuyla alp, adil bir cret almak isterler. Bu salanamadnda, alr grnp, gerektii ekilde almayarak iletmeyi zarara uratarak baarszla srklerler. alanlarn iletmeyle ilikileri, toplu szlemelerle dzenlenir ve cretleri, cret sistemleri, haftalk alma saatleri, emekli denei tasarlar, izinler, fazla alma, salk ve sosyal yardmlar gibi artlar tespit edilir ve sendika ile uzun pazarlklar sonunda belirlenir ve imzalanr. letme, yneticilere ve dier alanlara nem vererek baarsn artrabilir.

Uzak evre Faktrleri 1. Yasal ve Siyasi evre 2. Sosyal ve Kltrel evre 3. Ekonomik evre 4. Bilimsel ve Teknolojik evre 5. Doal evre 6. Global evre

Yakn evre Faktrleri 1. alanlar 2. Hissedarlar LETME 3. Mteriler 4. Tedarikiler 5. Araclar 6. Rakipler

ekil 21: letme Ynetiminde evre Faktrleri 2. Hissedarlar: letme ortaklar olarak hissedarlar, iletmeye koyduklar sermayeyi kaybetmeden belirli bir oranda da kr elde etmek isterler. letme bir taraftan hissedarlarn hisse senetlerinin piyasa fiyatn ykseltirken, dier yandan da her yl hissedarlara belirli bir kr databilmelidir. Tersi durumda, hissedarlar, iletmeden sermayelerini ekerek iletmenin tasfiyesine neden olurlar. 3. Mteriler: Belirli bir maaza veya iletmeden dzenli alveri yapan kii veya kurululara mteri denilir. Dier bir ifade ile mteri alc-; belirli bir iyerinin veya firmann maln satn alma amacnda ve faaliyetinde bulunan kii veya kurulutur. Kurulu ile mteri arasnda kurulan sat ncesi ve sat sonras tm faaliyetleri kapsayan karlkl fayda ve ihtiya tatmini ieren sre ise mteri ilikilerini oluturur. Mteriler, iletmeden kaliteli yeterli, ucuz ve zamannda rn satn almak isterler ve bu durum salanamadnda baka iletmelere mteri olarak giderek iletmeyi cezalandrabilirler. Bu sebeple alclarn istekleri her zaman gz nnde bulundurulmaldr. Tketicilerin istekleri; pazar ortamnda pazarlama aratrmalar yoluyla toptanc, perakendeci, satclarla veya bizzat tketicilerle iliki kurarak tespit edilir. Tketici istekleri, zamannda, uygun yer, fiyat ve kalitede karlandnda tatmin olurlar. Mteri ile ilikiler, sat ncesi, sat esnas ve sat sonrasnda devam eden bir iliki olarak daha ok pazarlama personelinin ynettii bir ilikidir. Bu adan mteri ilikileri ynetimi, iletmenin pazarlama blm ierisinde alt bir blm olarak rgtlenmekte ve elemanlarn pazarlama biriminin mteriyle ilikileri ileri dzeyde olan personelden oluturulmas yoluna gidilmektedir. 4. Tedarikiler: retim iin gerekli olan girdileri salayan kii ve kurulular iletme asndan tedarikileri oluturur. letmeler retimleri iin gerekli girdileri yani hammadde ve yardmc malzemeleri ya kendileri retirler veya baka iletmelerden satn alrlar. letmelerin baka iletmelerden retim iin gerekli girdiyi satn almalar bu satc iletmeleri tedarik kayna haline getirir. Gnmz rekabet artlarnda iletmeler maliyetlerden tasarruf salamak veya kaliteli retim salamak iin kaliteli girdiyi salayacak tedarik kaynaklar ile ilikilerini iyi ynetmek durumundadr. Bu iyi iliki karlkl iyi ilikiyi getireceinden tedarik kaynaklar da kaliteli girdiyi uygun artlarda salamaya alrlar. 5. Araclar: Ekonomik sistemde retici ile tketiciyi araclar buluturur. Araclar rnlerin tketicilere ulamasn salayan tm datm kanallarn oluturur. Datm kanal, rn hedef pazara
38

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan tayan ve satn almaya uygun hale getiren bir pazarlama karmas bileenidir. retimin eitli sebeplerle belirli merkezlerde toplanmasndan dolay retici ve alclar arasnda ortaya kan uzaklk, rnlerin retildikleri yerden tketim noktalarna kadar ulamn zorunlu klmaktadr. rnlerin retici iletmelerden alclara ulamasn salayan faaliyetler eitli yapdaki arac olarak ifade edilen kurulularca yerine getirilir. Bu kurulularn bir ksm rnlerin mlkiyet akn gerekletirirken bir ksm da rnlerin tanmasn salarlar. letmeler arac kurululardan rnlerin mterilere en etkin bir ekilde ulatrlmasn isterler, arac iletmelerde bu hizmetleri karlnda krlarn en st dzeye karmak isterler. Arac iletmeler srasyla genelde; ana bayi, toptanc ve perakendeci eklinde sralanr. 6. Rakipler: Ayn sektrde birden fazla ayn rn reten iletmeler birbirinin rakipleri konumundadrlar ve birbirleri ile rekabet ederler. Yani bir ite, bir yarta, birbirini gemeye alan, ayn eyi elde etmeye uraan iletmeler birbirlerinin rakibidirler. letmeler faaliyette bulunurken rekabet ortamn ve rakiplerini izlemek durumundadrlar. Rekabet, bir iletmenin daha iyi mteri deeri oluturmak rakipleri karsnda piyasada avantaj kazanmas, rakipleri karsnda gelitirdii benzersiz konum olarak ifade edilir. letmelerde rekabet; 1960 l yllar retim, 1970 li yllar maliyet, 1980 li yllar kalite, 1990 l yllar hzllk ve 2000 li yllar ve devam eden srete bilgi zerinde gerekletii grlmektedir. Gnmzde serbest piyasa sisteminin getirdii kresel rekabet ortamnda, hemen her sektrde youn bir rekabet yaanmakta, iletme lei kldke ve retilen rnn katma deeri kldke bu rekabet daha da younlamaktadr. Bundan dolay iletmeler srekli kendilerini yenilemek ve gelitirmek olarak ifade edilen iyiletirme almalar yapmak zorundadr. Rakipler karsnda fiyat ve kalite avantaj elde etmek, rakiplerinden nce mteri deeri oluturacak yeni pazar frsatlar elde etmek, deien mteri istek ve ihtiyalarna hzla cevap verebilmek rekabeti stnlk kazanmann yntemlerindendir. Rekabetin dnya leinde, lkeler arasnda ok adil olmayan birok uygulamalar vardr. Az gelimi ve gelimi lkeler arasnda az gelimi lkeler aleyhine adil ve eit olmayan bir ticaret yaanmaktadr. Bu adaletsizlii ve uurumu nispeten dzeltmek iin yaplan faaliyetlere Adil Ticaret Hareketi denilmektedir. 2. letmenin Uzak evresi letmenin d veya makro evresi olarak da ifade edilen uzak evresi yakn evreden hemen sonra gelen evredir. letmenin d evresinde; yasal ve siyasi evre, sosyal ve kltrel evre, ekonomik evre, bilimsel ve teknolojik evre, global evre ve doal evre unsurlar ve bunlarn alt unsurlar yer almaktadr. 1. Yasal ve Siyasi evre: letmenin yasal ve siyasi evresinde; hkmet ve kanunlar yer almaktadr. Yasalar toplu halde yaayan insanlarn kendi aralarnda ve devletle olan ilikilerini dzenler. zel ve kamu hukuku dhilinde karlan kanunlar iletmeleri dorudan ilgilendirir. Yrtme organ olan hkmetler, anayasa ve kanunlara aykr olmamak artyla lke ynetimini iyi ekilde ynetmek iin farkl konularda farkl siyasi grleri kabul edebilirler. Grleri dorultusunda gerekli dzenlemeler yaparak uygularlar ve bundan da iletmeler etkilenirler. Kanuni ve siyasi dzenlemeler iletme kararlarn yakndan etkilemesi nedeniyle iletmeler bu gelimeleri nceden oluturacaklar lobicilik faaliyetleri ile ynlendirmeye alrlar. 2. Sosyal ve Kltrel evre: Her toplumun kendine zg, inan, dnce, rf ve adetlerden oluan sosyal ve kltrel bir yaps vardr. Bu yap toplum iindeki kiilerin kendi aralarnda ve iletmelerle olan eitli ilikilerini dzenler. Toplumun sosyal ve kltrel dzeyi farkll ihtiya farklln da beraberinde getirir. letme ite toplumun farkl ihtiyalarn karlamaya ynelir ve bunu yaparken toplumun bu yapsn dikkate almaldr. letmeler topluma ve devlete, ekonomik kalknmann salanmasnda ve istihdamn oluturulmasnda nemli katklar salarken dier taraftan vergi deyerek devletin mali ihtiyalarn karlarlar. nsanlar farkl ihtiyalarn karlamak iin birlikte farkl kurumlar olutururlar aile, dini kurumlar, askeri kurumlar, siyasi kurumlar, eitim kurumlar ve ekonomik kurumlar gibi. letme tm bu kurumlarla iyi ilikiler kurmaldr. Toplum, iletme tarafndan evresinin kirletilmesini, hor kullanlmasn, irkinletirilmesini istemez. 3. Ekonomik evre: Temel ilevi ekonomik nitelik tayan bir retim birimi olan iletme iin ekonomik evre ok nemli olmaktadr. lkede uygulanan ekonomik sistem iletmenin
39

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan faaliyetlerini nemli oranda belirler ve buna ilave olarak isizlik, satn alma gc, enflasyon ve faizler iletmenin ekonomik evresini oluturur. Toplumlar, ekonomik yaplar ierisinde; serbest, sosyalist ve karma sistem olarak ayr ekonomik sistemden birisini uygulamaktadr. Ekonomik sistem, sosyal, siyasi, hukuki kurumlar ve kurallar ile birlikte iktisad amalarn emrinde bir koordinasyon dzeni olarak, toplumda sahip olunan kaynaklarn, ihtiyalar karlamak zere datmn ekillendiren temel kurallardr. Ekonomi ile toplum arasndaki ilikiyi o lkedeki siyasi ve toplumun deerleri etkiler, yani siyasi yaplanma ekonomik sistemi de belirlemektedir. Serbest yani liberal ekonomik sistemde, devlet ekonominin normal ileyiine mdahale etmez, iletmeler retilecek rn miktar, fiyat, datm gibi konularda tamamen arz talep ilikisi ierisinde ve tam rekabet esaslarna gre faaliyette bulunurlar. Sosyalist ekonomik sistemde, ekonomik dzenin ileyii tamamen devlet kontrolnde, zel mlke izin verilmez, retilecek rn miktar yani arz tamamen devlet tarafndan belirlenir ve retilir. Karma ekonomik sistemde ise, devlet ekonomik dzenin ileyiine olumlu bir katk salamak iin mdahale eder, genelde zel sektrn kr endiesi ile girmedii daha ok toplumsal ihtiyalarn karlanmas iin gerekli retimi gerekletirmek iin yatrm yapar. Tm bu alardan lkenin uygulad ekonomik sistem iletmeleri yakndan ilgilendirmektedir. Faaliyette bulunulacak sektr seimi, rn tr, miktar, fiyatlama, tantm, reklm, datm ve rekabet gibi konular uygulanan sisteme gre farkllk arz edecektir. 4. Bilimsel ve Teknolojik evre: letme retim srecinde ve bunlar tketicilere ulatrrken gz nnde bulundurulmas gereken kanuni, ekonomik, sosyal, tabii ve teknolojik artlar vardr ve bu artlar iletmeleri yakndan ilgilendirir. letmenin, bu sistemleri inceleyen hukuk, ekonomi, davran bilimleri, doal bilimler, teknoloji gibi bilimlerle ve tm bilimlerde kullanlan matematik, istatistik gibi ortak yntemlerle ok yakn ilikileri vardr. Teknolojideki hzl geliim iletmeleri ok yakndan ilgilendirmekte, yeni bulu ve gelime iletme maliyetlerini drebilmekte, satlar artrabilmekte veya tersi durumlarda olabilmektedir. letmeyi ilgilendiren farkl alanlardaki geliim bir bilgi olarak iletmeler asndan nemli olmaktadr. Gnmzde haberleme aralarnn gnlk yaynlarnn byk bir ksmn ekonomik nitelikli haber, yorum, makale ve istatistikler oluturmakta ve gelimi btn lkelerde, son derecede kaliteli ve deiik trde ekonomi ve iletmeye ilikin yaynlar yaplmaktadr. Bu yaynlarda, gncel ekonomi ve iletme sorunlarnn yannda, gelecee ilikin tahminler bulmak mmkndr. Ayrca, iletmede uygulanabilecek son yntemler anlalabilir ekilde bu yaynlarla elde edilebilir. 5. Doal evre: letmeler retim srecinde retim iin gerekli girdiler hammadde, yar mamul, ara-gere ve malzeme olarak bulunduu evreden temin eder. Bu girdilerin kt veya bol bulunmas ve retim yerinin iklim artlar iletmeyi olumlu veya olumsuz etkiler. letmeler retimlerini gerekletirirken girdi temin ettii ve retim atklarn brakt bu evreyi gzetip kollamas gerekir. Bu kollama TS EN ISO 14001:2005 evre Ynetim Sistemi; bir iletmenin evreye dair zorunluluklarn yerine getirmesi iin yapt faaliyetlerin planlanmas, uygulanmas ve gzden geirilmesi ile yapar. Kurulular faaliyetleri esnasnda toplumun ortak kullanmna ait alanlarn; hava, grnt, ses ve fiziki atk olarak kirletmemesi ve retimini evreye duyarl ekilde srdrmesi gerekir. 6.Global evre: Gnmz dnyasnda hzla gelien kreselleme yani globalleme olgusu milli olan iletmelerin uluslar aras piyasada da faaliyet gstermeye yneltmektedir. Dnyadaki ekonomik geliim ile birlikte yerel, blgesel tketici anlayndan dnya tketicisi anlayna geilmektedir. letmeler bu dnya apnda tketiciye hitap etmek durumunda ve hitap ettii lkelerin tm artlarn bilip ve uymak zorundadr. Gnmz artlarnda iletmeler, blgesel ve uluslar aras birliklere, uluslar aras standartlara da dikkat ederek bu standartlara uygun rnler retmek durumundadr. Dier yandan kresellemenin de getirebilecei olumsuzluklardan daha az etkilenmek iin iletmenin yerel ve ulusal bazda faaliyetlerini iyi planlamas gerekir. 3. LETMENN LEVLER letme asndan iletmenin veya iletmenin daha alt birimlerinin amacna ulamasn salayan almalara i denilir. , bir takm amal faaliyet gruplarndan oluurken ilev de amal bir faaliyet grubu olarak dier faaliyet gruplarndan ayrt edilmi farkl ve iletmenin sreklilii iin gerekli olan faaliyet gruplarn ifade eder. Bir faaliyet grubunun ilev savlabilmesi iin; iletmenin srekliliini salamas yani,
40

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan iletmenin nedeni olmas ve ikinci olarak dier iletme faaliyetlerinden kesin olarak ayrlm olmas gerekir. Fonksiyon ile ilev szckleri eanlaml iki szck olarak dilimize yerlemi, biz konularmzda genellikle ilev szcn kullanmay tercih edeceiz. letmenin faaliyetlerini verimli bir ekilde yerine getirebilmesi iin genel ve temel ilevler mutlaka organize edilmeli, kurulmaldr. letmenin genel ilevi ynetim, temel ilevleri ise; satn alma, retim ve pazarlama ve destekleyici ilevler olarak; muhasebe, finans, insan kaynaklar, aratrma ve gelitirme ve halkla ilikiler yer alr. Genel ve temel iletme ilevlerinden oluan ve ana ilevler olarak isimlendirilen ilevlerden birisinin eksik olmas iletme olgusunu ortadan kaldrr. Muhasebe, finans, insan kaynaklar ve halkla ilikiler ilevleri, genel ve temel ilevlerin toplamndan oluan ana ilevlerin yerine getirilmesine yardmc ve destek olmalarndan dolay bunlara destekleyici iletme ilevleri de denilmektedir. Aratrma ve gelitirme ilevi, verimlilik ynetimi ve rgt gelitirme ilevleri kuruluu geliimini salayan dntrc ilevler olarak ifade edilmektedir. letmenin bymesi ve geliimine bal olarak ortaya kan iler birbirinden ayrlp bir blm altnda bir ilev alarak her birinin bana bir ynetici atanr. Aada klasik ve modern iletme ilevleri birlikte drt ana grupta ksa aklamalarla verilmektedir. 1. Genel levler letmenin genel ilevi sadece Ynetim levi olarak tektir. Ynetim levi: Kurulu esnasnda belirlenen veya sonradan gzden geirilen amalara ulamak iin; planlama, rgtleme, yneltme koordinasyon ve kontrole ilikin teori, model, yaklam ve ilkelerin maharetle uygulamaya gtrlme sreci olarak tanmlanr. Ynetim ve organizasyon faktr, btn iletme faaliyetlerinde geerli olan ortak ilkeleri ortaya koyduu iin, genel bir iletme ilevidir. 2. Temel levler letmenin temel ilevleri klasik olarak satnalma ilevi, retim ynetimi ilevi ve pazarlama ilevi olarak sralanrken, modern manada bu ilevler sadece pazarlama ilevi ve retim ynetimi ilevi olarak dzenlenmektedir. 1. Satnalma levi: retim iin gerekli olan emek faktr hari girdilerin, en ekonomik bir ekilde retim faktrleri pazarndan temin etmeye alan bir iletme ilevidir. letmede, insan dndaki btn varlklarn deeri para ile llebilir, insann deeri deil, emei para ile llr. Emek; belirli bir cret karlnda retim faktrleri yani emek piyasasndan kiralanr. 2. retim Ynetimi lev: nsanlarn ihtiyalarn karlayacak mal ve hizmetlerin en iyi kalitede, en dk maliyetle, retimini salamaya ynelik faaliyetlerin planlanmas, organize edilmesi, ynlendirilmesi, koordinasyonu ve kontroldr. 3. Pazarlama levi: Tketici istek ve ihtiyalarnn tespit edilmesi ve bu ihtiyalarn karlanmas iin gerekli girdilerin temin edilip retim srecinden geirilerek rn haline getirilmesi, fiyatlandrlmas, datlmas, promosyonu-zendirme-tutundurma- ve sat sonras hizmetleri ifade eder. 3. Destekleyici ve Kolaylatrc levler Finans, muhasebe, halkla ilikiler ve insan kaynaklar ayr birer ilev olarak destekleyici ve kolaylatrc ilevleri olutururlar. 1. Finans levi: letmelerin kurulabilmesi veya kurulu bir iletmenin retim yapabilmesi iin gerekli olan para giri ve klarn en az maliyetle gerekletirme ilevlerinden oluan bir btndr. Bir iletmenin amalarn gerekletirmek iin gerekli olan paray, deme aralarn ve her trl imkn salayacak ve iletmenin her trl ykmllklerini yerine getirecek ekilde para aknn ynetimi ve bunlarla ilikili ilevlere finans denilmektedir. 2. Muhasebe levi: letmenin varlklar ve kaynaklar zerinde deiim oluturan mali nitelikteki ve para ile ifade edilen ilemlere ait bilgileri kaydetmek, snflandrmak, zetleme, analiz etme ve yorumlama yoluyla ilgili kii ve kurumlara raporlar eklinde sunmak olarak tanmlanr. 3. Halkla likiler levi: Organizasyonla evresi arasnda karlkl iletiimi, anlamay ve ibirliini salayp ve bunun iletme lehine olarak srdrmeye yardmc olan iletme ilevidir. Halkla ilikiler ilevi; iletme ile halk arasnda iyi bir iliki kurmak ve bu ilikiyi iletme lehine ynetmektir. 4. nsan Kaynaklar levi: Bir retim faktr olan emek kaynann igc piyasasndan en ekonomik yollardan salanmas ve verimli bir ekilde altrlmas hedefine ynelik iletme faaliyetlerinin yerine getirilmesi insan kaynaklar ilevini oluturur.
41

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan 4. Dntrc levler AR-GE ynetimi, verimlilik ynetimi ve rgt gelitirme faaliyetleri ayr birer ilev olarak dntrc ilevleri olutururlar. Mteri odakl gnmz iletmelerinde iletme ilevleri yeniden ve geliime ak srekli iyiletirme anlayna uygun olarak dzenlenmekte ve nemi artan veya azalan ilevler gelitirici faaliyetler ile revize edilmektedir. 1. AR-GE Ynetimi levi: letme ilevlerinin ilmi yntemlerle ekonomik adan incelenmesi, analiz edilmesi, yorumlanmas ve bu yolla baz ekonomik sonularn ortaya konularak ilgili iletme ilevlerinde uygulanmas faaliyetlerini ieren bir iletme ilevidir. Aratrma, bilinmeyeni bilmeye, renmeye ynelik yaplan bilimsel-teknolojik faaliyetlerdir. Gelitirme ise, mevcut bilgiyi ya da teknolojiyi yeni dzenlemelerle daha iyiye doru ynlendirme faaliyetidir. Aratrma ve gelitirme iletmelerde yeni rn ve retim srelerinin ortaya karlmasna ynelik sistemli almalar topluluu olarak tanmlanr. 2. Verimlilik Ynetimi levi: Belirli bir retim miktar ile bu retimi elde etmek iin kullanlan faktrler arasndaki oran olarak, ayn miktar kaynakla daha ok retim yaplmasn salama ilevidir. O nedenle iletmelerde verimlilik ynetimi bal bana bir ilev olup ayr bir birim olmas gerekliliini ortaya karmtr. 3. rgt Gelitirme levi: Etkili ve katlml bir rgt kltr meydana getirerek rgtn sorun zme ve kendini yenileme srelerini gelitirmek zere giriilen uzun sreli abalardr. rgt gelitirme; rgtlerin yeni teknolojilere, pazarlara, tehlikelere ve deiime daha etkili ayak uydurabilmeleri iin inanlarn tutumlarn, deerlerini ve yaplarn gelitirmeye ynelik bir eitim stratejisidir. letmeler belirtilen ilevleri yerine getirmek iin uygun rgt iklimi ve ileri aamada bir rgt kltr gelitirmeleri gerekmektedir. 4.LETMELERN GRUPLANDIRILMASI nsanlarn ok eitli olan ihtiyalarn karlamak iin dnyann deiik lkelerinde ok deiik tr ve nitelikte iletmeler faaliyet gstermektedir. letme literatrnde iletmeler farkl amalar gzetilerek ve lkelerde hukuki yaplar gerei olarak da farkl gruplandrmalar yapabilmektedir. letmeleri gruplandrmann temel nedenleri; onlar birbirine kartrmadan ayrarak yakndan tanmak, sorunlarn belirlemek ve bu sorunlarna zmler retmektir. letmeleri ilmi olarak ele almann yollarndan birisi de onu belirli llere, deiik grlere ve yaklamlara gre gruplandrmaya tabi tutmaktr. lmi llerde iletmeler gruplandrldnda onlar daha yakndan tanmak, zelliklerini snflamak ve problemlerine farkl zmler retmek mmkn olur. letme trleri ile ilgili verilecek aklamalar iletmelerin hukuki ekilleri ve trleri konusunda genel ve yol gsterici bilgilerdir. Bu bilgiler nda iletmeleri genel olarak; hukuki yaplarna gre, ekonomik yap ve faaliyet konular bakmndan, sermaye mlkiyetine, mterilerin eidine ve riske katlanma derecelerine, byklklerine, ulusal kkenlerine gre ve iletmeler aras anlamalar bakmndan iletme trleri yedi ana balk altnda gruplandrarak aklayabiliriz: 1. Hukuki Yaplarna Gre letmeler letmeler toplum ierisinde faaliyette bulunurken toplum dzenini salayan kanunlara uygun hareket ederler. Hukuk dzeni iinde kanunlar iletmelerin kurulu, faaliyet, sorumluluk gibi bir takm ykmllklerini dzenler. Hak ve yetki sahibi olmak ve bunlar koruyabilmek iin hukuk dzeni iletmeye kiilik verir. Trkiyede Trk Ticaret Kanunu, Borlar Kanunu, Kooperatifler Kanunu, cra-flas Kanunu, Medeni Kanun ve Kanunu iletmeleri belirli bir snflamaya tabi tutmutur. Bu saylan kanunlar arasnda iletmelerin hukuki yaplar en kapsaml Trk Ticaret Kanunu da ele alnmaktadr. Trk Ticaret Kanununa gre iletmelerin hukuki ekilleri esas alnarak yaplan snflama, zel, kamu ve yabanc sermayeli iletmeler olarak ana blmde incelenir. zel iletmeler; tek kii iletmeleri, irketler ve kooperatifler olarak e ayrlr: I. zel letmeler 1. Tek kii iletmeleri 2. irketler a. Adi irketler b. Ticaret irketleri
42

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan 1. Kii (ahs) irketleri (kolektif, komandit) 2. Sermaye irketleri (limitet, anonim, sermayesi paylara blnm komandit irket) 3. Kooperatifler II. Kamu letmeleri III. Yabanc Sermayeli letmeler Dersin konular itibaryla zel iletmeleri hukuki yaplar asndan yaplan gruplandrmay ayrntya inmeden inceleyelim. letmelerin hukuki yaplarn ele alan ve 13-01-2011 tarihinde kabul edilen 6102 sayl yeni Trk Ticaret Kanunu 1 Temmuz 2012 tarihinde yrrle girmitir. Yrrle yeni giren TTKnu sermaye irketlerine internet kurma ve baz irket bilgilerini bu siteden yaynlama zorunluluu getirmektedir. Yine kanunda sektr ve byklkler dikkate alnmadan tm iletmelere, Uluslar aras Finansal Raporlama Standartlar (UFRS) ile uyumlu olarak hazrlanacak Trkiye Muhasebe Standartlarna uygun defter tutma ve finansal raporlar hazrlama ykmll getirmektedir. Kanunda kalplam eski ticari bilgilerin dnda, artk irketin tek kii tarafndan kurulabilecei kabul ile birlikte birok yenilik getirilmektedir. I. zel letmeler 1. Tek Kii letmeleri Bir kii tarafndan kurulan ve kkeni eskilere dayanan, basit olarak kurulabilen ve en ok grlen iletme tipidir. letmenin tek sahibi var iletmenin tm faaliyetlerini yrtr ve tm faaliyetlerinden sorumludur. Ticaret kanununa gre tacir olarak ifade edilen iletmenin sahibi iletme ile hukuki ynden ayr tutulamaz. letmenin kr/zarar ve tm riskleri iletme sahibine aittir. Kurulmas kolay, kr paylam yok, yapsnn esneklii, tacirin borlarndan dolay tm varlklaryla sorumlu oluu kredi alm kolayln salamas, yetkilerin tek elde toplanmas gibi salad stnlkleri vardr. Buna mukabil; byklklerinin snrl oluu, yeni ynetim ve iletme tekniklerinden mahrum bulunuu, varlklarnn iletme sahibinin ahsiyetine bal olmas ve borlarna karlk snrsz sorumluluk gibi baz sakncalar da vardr. 2. irketler Birden fazla kiinin tek balarna ulaamadklar hedeflerine birleerek aralarnda anlap, para, mal veya emeklerini bir araya getirerek kurduklar ticari iletmelere irket-ortaklk ad verilir. Bir iletmenin irket olabilmesi iin ahs unsuru, mterek hedef, szleme unsuru ve sermaye unsuru gibi drt temel zelliin bulunmas gerekir. irketler hukuk sistemimizde adi irketler ve ticaret irketleri olarak iki trdedir. a. Adi irketler Adi irket, Borlar Kanununa gre iki veya daha fazla kiinin bir amaca ulaabilmek iin sermaye ve emeklerini birletirerek, ancak tzel kiilie sahip olmakszn kurduklar bir ortaklk trdr. Ticari bir unvan seme zorunluluu yoktur. Bu irket, ortaklar ve irketle ilgili tm bilgileri ieren yazl veya szl bir szleme ile kurulur. Ancak szlemenin yazl olmas daha uygundur. Emek sermaye olarak konulabilir. Her ortak farkl oranlarda sermaye koyabilir ve bu oranlarda kra ve zarara ortak olurlar, ancak alacakllara kar ortaklarn sorumluluklar snrszdr. Bu irket trnde; sermaye birikimi, ynetim ve yaplanma kolayl ve kredi alma kolaylnn salad stnlkler yannda yetkilerin blnmesi, irket devamllnn snrl oluu, alacakllara kar snrsz sorumluluk bulunmas gibi sakncalar vardr. Tzel kiilik veya hkmi ahs gerekte kiilik sahibi olmayan ancak varsaym olarak kiilik sahibi olduu kabul edilen kii veya mal topluluklardr. Tzel kiilik; rgtlenme unsuru, rgtlenmi aralar topluluu, ortak ama ve devletin tanmas gibi drt unsurdan oluur. Gerek kii ise sa ve tam domak kaydyla kiinin anne karnna dmesinden lmne kadar srete hukuken kiiler iin kullanlan kavramdr. b. Ticaret irketleri Ticaret irketleri ahs ve sermaye irketleri olarak ikiye ayrlr. Ticaret irketleri; kollektif, komandit, anonim, limited ve kooperatif irketlerden ibarettir. Kollektif ile komandit irket ahs; anonim, limited ve sermayesi paylara blnm komandit irket sermaye irketi saylr. Ticaret irketleri ile ilgili TTKda aada maddelerde verilen nemli hususlar bulunmaktadr:
43

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan MADDE 42- (1) Kollektif irketin ticaret unvan, btn ortaklarn veya ortaklardan en az birinin ad ve soyadyla irketi ve trn gsterecek bir ibareyi ierir. (2) Adi veya sermayesi paylara blnm komandit irketlerin ticaret unvan, komandite ortaklardan en az birinin ad ve soyadyla irketi ve trn gsterecek bir ibareyi ierir. Bu irketlerin ticaret unvanlarnda komanditer ortaklarn adlar ve soyadlar veya ticaret unvanlar bulunamaz. MADDE 43- (1) Anonim, limited ve kooperatif irketler, iletme konusu gsterilmek ve 46 nc madde hkm sakl kalmak artyla, ticaret unvanlarn serbeste seebilirler. (2) Ticaret unvanlarnda, anonim irket, limited irket ve kooperatif kelimelerinin bulunmas arttr. Bu irketlerin ticaret unvannda, gerek bir kiinin ad veya soyad yer ald takdirde, irket trn gsteren ibareler, ba harflerle veya baka bir ekilde ksaltma yaplarak yazlamaz. MADDE 125- (1) Ticaret irketleri tzel kiilii haizdir. (2) Ticaret irketleri, Trk Meden Kanununun 48 inci maddesi erevesinde btn haklardan yararlanabilir ve borlar stlenebilirler. Bu husustaki kanuni istisnalar sakldr. MADDE 126- (1) Her irket trne zg hkmler sakl kalmak artyla, Trk Meden Kanununun tzel kiilere ilikin genel hkmleri ile bu Ksmda hkm bulunmayan hususlarda Trk Borlar Kanununun adi irkete dair hkmleri her irket trnn niteliine uygun olduu oranda, ticaret irketleri hakknda da uygulanr. MADDE 127- (1) Kanunda aksine hkm olmadka ticaret irketlerine sermaye olarak; a) Para, alacak, kymetli evrak ve sermaye irketlerine ait paylar, b) Fikr mlkiyet haklar, c) Tanrlar ve her eit tanmaz, d) Tanr ve tanmazlarn faydalanma ve kullanma haklar, e) Kiisel emek, f) Ticari itibar, g) Ticari iletmeler, h) Hakl olarak kullanlan devredilebilir elektronik ortamlar, alanlar, adlar ve iaretler gibi deerler, i) Maden ruhsatnameleri ve bunun gibi ekonomik deeri olan dier haklar, j) Devrolunabilen ve nakden deerlendirilebilen her trl deer,-konulabilir. b.1. ahs irketleri ahs irketleri ou zaman az sayda birbirlerini iyi tanyan, gvenleri olan kiilerce kurulan ortaklk tipidir. Her ortak ynetim, temsil ve kontrol hakkna sahip olur, kararlar oybirlii ile alnr. ahs irketleri hukukumuzda kolektif ve komandit irket olarak ayrlr. b.1.1. Kollektif irket Kollektif irket TTK da madde 211 ile 303 maddeleri arasnda dzenlenmektedir. MADDE 211- (1) Kollektif irket ticari bir iletmeyi bir ticaret unvan altnda iletmek amacyla, gerek kiiler arasnda kurulan ve ortaklarndan hibirinin sorumluluu irket alacakllarna kar snrlanmam olan irkettir. MADDE 212- (1) Kollektif irket szlemesi yazl ekle tabidir; ayrca, szlemedeki imzalarn noterce onaylanmas arttr. MADDE 213- (1) Kollektif irket szlemesine aadaki kaytlarn yazlmas zorunludur: a) Ortaklarn ad ve soyadlaryla yerleim yerleri ve vatandalklar. b) irketin kollektif olduu. c) irketin ticaret unvan ve merkezi. d) Esasl noktalar belirtilmi ve tanmlanm bir ekilde irketin iletme konusu. e) Her ortan sermaye olarak koymay taahht ettii para miktar; para niteliinde olmayan sermayenin deeri ve bu deerin ne suretle biilmi olduu; sermaye olarak kiisel emek konulmusa bu emein nitelii, kapsam ve deeri. f) irketi temsile yetkili kimselerin ad ve soyadlar, bunlarn yalnz bana m, yoksa birlikte mi imza koymaya yetkili olduklar. (2) Ortaklar, emredici hkmlere aykr olmamak artyla, irket szlemesine diledikleri kaytlar koyabilirler. MADDE 214- (1) Szlemesi kanuni ekilde yaplmam veya szlemeye konmas zorunlu olan kaytlardan biri veya bazlar eksik yahut geersiz olan bir kollektif irket, adi irket hkmnde olup,
44

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan hakknda 216 nc madde hkm sakl kalmak artyla, Trk Borlar Kanununun adi irketlere ilikin hkmleri uygulanr. (2) 12 nci madde hkm sakldr. MADDE 215- (1) Kollektif irketi kuranlar, irket szlemesinin noterlike onayl bir suretini onay tarihinden itibaren onbe gn iinde irket merkezinin bulunduu yerdeki ticaret siciline vererek irketin tescilini istemek zorundadr. Suret, sicil mdrlnce saklanr ve 213 nc madde gereince szlemeye konmas zorunlu olan kaytlar ile kanunun emreyledii dier hususlar tescil ve ilan olunur. MADDE 216- (1) Tescil ykmll yerine getirilmeksizin irket adna ilere balanmsa, ortaklar giritikleri ilerden dolay nc kiilere kar mteselsilen sorumludur. (2) Bir kollektif irket szlemesi yaplmakszn, irketin trn gsterir bir kayd iermese bile, ortak bir unvan altnda, nc kiilerle ilem yaplmas veya onlara kar haksz bir fiil ilenmesi hlinde de ayn hkm geerlidir. MADDE 217- (1) Ortaklarn birbirleriyle olan ilikilerinin dzenlenmesinde szleme serbestisi geerlidir. MADDE 218- (1) Ortaklardan her biri, ayr ayr irketi ynetme hakkn ve grevini haizdir. Ancak, irket szlemesiyle veya ortaklarn ounluunun kararyla ynetim ileri ortaklardan birine, birkana veya tmne verilebilir.(2) Ticari mmessillere ve dier ticari vekillere ilikin hkmler sakldr. MADDE 219- (1) Ynetim ileri irket szlemesiyle bir ortaa verilmi ise, onun ynetim hak ve grevi dier ortaklar tarafndan snrlandrlamayaca gibi kendisi grevden de alnamaz. Ancak, hakl sebeplerin varlnda, ortaklardan birinin istemi zerine, mahkeme karar ile ynetim hak ve grevi snrlandrlabilir veya geri alnabilir. Grevin yerine getirilmesinde basiretsizlik, ar ihmal veya ynetimde iktidarszlk gibi hller, hakl sebep saylr. MADDE 220- (1) Ynetim ileri, irket szlemesi yapldktan sonra alnan bir kararla bir ortaa verilmise o ortak, ortaklarn ounluunun kararyla grevden alnabilir. ounluk elde edilemedii takdirde, ynetim ilerine bakan ortan irket szlemesini ihlal ettii veya olayda hakl sebep bulunduu iddiasyla, her ortak ilgili ynetici ortan grevden alnmas iin mahkemeye bavurabilir. MADDE 221- (1) irket ilerinin ynetimi, ortaklarn tmne veya birkana verilmi ise, bunlarn her biri yalnz bana ynetim hak ve grevini haizdir. Bununla beraber, irketi ynetmekle ykml olan ortaklardan bazs, yaplacak bir iin, irketin menfaatlerine uygun olmadn ileri srerlerse, ynetim hak ve grevini haiz dier ortaklar, ounluk kararyla o ii yapabilirler. (2) irket szlemesinde irket ilerinin ynetimi kendilerine verilmi ortaklarn birlikte hareket etmeleri yazl ise, ortaklarn, gecikmesinde tehlike grlen hller istisna olmak zere, her ite anlamalar gerekir. Anlaamadklar takdirde durum ortaklar kuruluna gtrlr ve bu kurulca verilecek karara gre hareket edilir. MADDE 222- (1) Ynetim irket szlemesiyle bir ortaa verilmise, bu ortak, dier ortaklar itiraz etseler ve kar ksalar bile, hileye dayal olmamak artyla, irketin ynetimi iin gereken ilemleri yapabilir. MADDE 223- (1) irketin ynetimi kapsamndaki hususlar, irketin amacn ve konusunu elde etmek iin yaplmas gereken olaan ilem ve iler ile snrldr. irketi ynetenler, irket menfaatine uygun grdkleri ilerde, olaan ilem ve ilerle snrl olmak artyla, sulh, feragat ve kabul ile tahkime de yetkilidirler. u kadar ki, bata bulunmak, kefil olmak, nc kii lehine garanti vermek, ticari mmessil tayin etmek ve irket konusuna girmiyorsa tanmazlar satmak, satn almak, teminat gstermek, irketin zne ilikin retim aralarn elden karmak, rehnetmek veya ticari iletme rehni kurmak gibi olaan i ve ilemler dnda kalan hususlarda ortaklarn oybirlii arttr. MADDE 224- (1) Ortak, yetkisiz olarak irketten ektii ve irket hesabna bir yerden tahsil ettii paray, derhl; irketten ald dnc, ald tarihten itibaren faiziyle irkete vermek zorundadr. MADDE 225- (1) Bir ortak ynetim hakkn ve grevini haiz olmasa da irket ilerinin gidii hakknda bizzat bilgi edinmek, irketin belgelerini ve defterlerini incelemek, bunlara gre kendisi iin irketin finansal durumunu gsterecek bir hesap tablosu dzenlemek hakkn haizdir. Buna aykr szleme geersizdir. MADDE 226- (1) Her ortak bir oy hakkn haizdir. Buna aykr szleme geersizdir. (2) irket szlemesinin her ne ekilde olursa olsun deitirilmesine ilikin kararlar oybirliiyle, dier kararlar ise, kanunda veya irket szlemesinde aksine hkm yoksa, ortaklarn ounluunun oylaryla verilir. (3) Oybirlii irketteki ortaklarn tmnn, ounluk irketteki ortaklarn salt ounluunun olumlu oylaryla alnmas gereken kararlar ifade eder. b.1.2. Komandit irket Komandit irket TTKda Madde 304 ile 328 arasnda dzenlenmektedir.
45

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan MADDE 304- (1) Ticari bir iletmeyi bir ticaret unvan altnda iletmek amacyla kurulan, irket alacakllarna kar ortaklardan bir veya birkann sorumluluu snrlandrlmam ve dier ortak veya ortaklarn sorumluluu belirli bir sermaye ile snrlandrlm olan irket komandit irkettir. (2) Sorumluluu snrl olmayan ortaklara komandite, sorumluluu snrl olanlara komanditer denir. (3) Komandite ortaklarn gerek kii olmalar gerekir. Tzel kiiler ancak komanditer ortak olabilirler. MADDE 305- (1) Bu Blmdeki zel hkmler sakl kalmak artyla, kollektif irkete dair 212 il 216 nc maddeler komandit irketler hakknda da uygulanr. (2) irket szlemesinde, her komanditer ortan sermayesinin miktar, cinsi ve ortak sfatndan kaynaklanan ve bir ynetim hakk niteliinde olmamas gereken, komanditer ortaklara verilen ynetim grevleri aka belirtilir. MADDE 306- (1) irketin komandit olup olmad szleme hkmlerine gre belirlenir. Ortaklar tarafndan irkete verilen ad ve nitelik o irketin trnn belirlenmesinde yalnz bana yeterli olmaz. (2) Bir irketin komandit olduu aka saptanamyorsa o irket kollektif saylr. MADDE 307- (1) Bir komandit irket szlemesine 213 nc maddede gsterilen kaytlardan baka komanditerlerin adlar ve her birinin koyduklar veya koymay taahht ettikleri sermayenin cins ve miktarlar yazlarak tescil ve ilan ettirilir. (2) Bir komanditer kiisel emeini ve ticari itibarn sermaye olarak koyamaz. MADDE 308- (1) Komandit irkette ortaklarn birbirleriyle olan ilikileri irket szlemesi ile dzenlenir. irket szlemesinde hkm bulunmayan durumlarda, bu Blmde yazl hkmler sakl kalmak artyla, kollektif irketlere ilikin 217 il 231 inci maddeler uygulanr. MADDE 309- (1) ster komandite ister komanditer olsun her ortan bir oy hakk vardr. Bu kurala aykr dzenlemeler geersizdir. (2) irket, komanditeler tarafndan ynetilir. (3) Komanditerler, irket ilerini grmeye grevli ve yetkili olmadklar gibi, ynetim hakkn haiz kiilerin yetkileri iinde yaptklar ilere itiraz da edemezler. Ancak, olaanst i ve ilemlerde, irket szlemesinin deitirilmesi, tr deitirme, birleme ve blnme gibi yapsal deiikliklerde; irkete ortak alnmas, karlmas ve payn devri trnden temel ilemlerde komanditerler de oy hakkn haizdirler. MADDE 310- (1) Her komanditer, i yl sonunda ve i saatleri iinde, irketin envanterleriyle bilanosunun ieriini, dier finansal tablolarn, bunlarn doruluunu ve geerliliini incelemeye yetkilidir. (2) Komanditer, bu incelemeyi bizzat yapabilecei gibi bir uzmana da yaptrabilir. Uzmann ahs hakknda bir itiraz ileri srlrse komanditerin istemi zerine mahkeme tarafndan bir ilem denetisi atanmasna karar verilir. Bu karar kesindir. (3) Hakl sebeplerin bulunmas hlinde, mahkeme, komanditerin istemi zerine irketin ilerinin ve varlnn bizzat veya bir ilem denetisi tarafndan incelenmesine her zaman izin verebilir. (4) Bu madde hkmlerine aykr irket szlemesi hkmleri geersizdir. MADDE 311- (1) Kollektif ortaklarn, irket konusunu oluturan ilemlerin aynn yapamayacaklarna ilikin 230 uncu madde komanditerler hakknda uygulanmaz. Ancak, komanditer, irketin iletme konusunun kapsamna giren ilerle uraacak bir ticari iletme aar veya byle bir iletme aan bir kiiyle ortak olur ya da bu nitelikte bir irkete girerse, komandit irketin belgelerini ve defterlerini incelemek hakkn kaybeder. MADDE 312- (1) Komanditer, i yl sonunda gerekleen kr payn ve irket szlemesinde kararlatrlm olan faizleri nakden alr. Ancak, koyduu sermaye herhangi bir sebeple azalm ise noksan tamamlanncaya kadar kr ve faizi isteyemez. u kadar ki, gelecek yllarda elde edilecek kr paylarndan, sermayenin noksan tamamlandktan sonra artan ksmdan nce gemi yllara ait birikmi faizler denir. MADDE 313- (1) Komanditerler, nce aldklar ve usulne gre tahakkuk ettirilmi faizi ve kr paylarn, irketin sonradan meydana gelen zararn kapatmak iin geri vermeye zorunlu tutulamazlar. MADDE 314- (1) Komanditerler, kanuna ve irket szlemesine gre dzenlenen ve kr gsteren bir bilanoya gre, iyiniyetle aldklar ancak usulsz tahakkuk etirilmi kr paylarn veya irket szlemesi ile kabul edilmi olan faizleri geri vermeye zorunlu tutulamazlar. MADDE 315- (1) Komanditer, irketteki payn bakasna devredebilir. Ancak, devre dier ortaklar onay vermemilerse Trk Borlar Kanununun 632 nci maddesi hkm uygulanr. MADDE 316- (1) len bir komanditerin yerine miraslar geer. MADDE 317- (1) irket ve ortaklarn nc kiilerle olan ilikilerinde, bu Blmdeki zel hkmler sakl kalmak artyla, kollektif irkete ilikin 232 il 242 nci maddeler uygulanr.
46

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan MADDE 318- (1) Komandit irketler, kural olarak, komandite ortaklar tarafndan temsil edilir. Kollektif irketin temsil yetkisinin kapsam ve snrlandrlmasna ilikin hkmleri komandit irkete de uygulanr. (2) Komanditer ortaklar, ortak sfatyla irketi temsile yetkili olamazlar. Ancak, irket szlemesinde aksine hkm bulunmamak artyla, komanditer ortak ticari mmessil, ticari vekil veya seyyar tacir memuru olarak atanabilir. MADDE 319- (1) Bir komanditerin sorumluluu koyduu veya taahht ettii sermaye miktarn aamaz. MADDE 320- (1) Ad irketin unvannda bulunan komanditer, nc kiilere kar komandite bir ortak gibi sorumlu saylr. MADDE 321- (1) Ticari mmessil, ticari vekil veya seyyar tacir memuru olarak hareket ettiini aka bildirmeksizin, irket adna ilemlerde bulunan komanditer ortak, bu ilemler nedeniyle iyi niyetli nc kiilere kar komandite ortak gibi sorumlu olur. (2) irket, ticaret siciline tescil edilmeden nce ilemler yaplmsa, komanditer, bu tr irket borlar iin, nc kiilere kar, sorumluluunun snrl olduunun onlar tarafndan bilindiini ispat etmedii takdirde, komandite ortak gibi sorumlu tutulur. (3) Alacakl, komanditerin koyduu sermayeye biilen deerin, bu sermayenin konulduu andaki deerinin altnda olduunu ispat edebilir. Aradaki fark tutarnca komanditer sorumludur. (4) Komanditer ortak, koymay taahht ettii sermaye tutarnca, kendisinin irkete girmesinden nce doan borlardan da sorumludur. (5) Komanditerin, irket ynetimine karmas sonucunu dourmayacak ekilde t vermesi, gr aklamas, olaanst i ve ilemler ile irketin i ve ilemleri zerinde haiz olduu denetleme haklarn kullanmas, kanunda yazl hllerde ynetim ilerini gren kimselerin atanmalarna, grevden alnmalarna katlmas, irket iinde ikinci derecedeki hizmetlerde ve grevlerde altrlmas, komanditer sfatyla sorumluluunu etkilemez. MADDE 322- (1) Komanditer, koymay taahht ettii sermaye borcunun henz demedii tutarna kadar irket alacakllarna kar sorumludur. Bu suretle kendisine bavurulan komanditer ortak, irket alacaklsna demede bulunduu tutarda sermaye borcundan kurtulur. irket alacakllar, irket sona ermi olmadka veya irket aleyhine yaplan icra takibi semeresiz kalmadka, komanditere bavuramazlar. (2) irketin iflas hlinde alacakllarn haiz olduklar haklar iflas masasna geer. (3) Komanditer, irkete koymay taahht ettii sermayeyi aan bir tutar ile sorumluluu zerine aldn yaz ile bildirmi veya ilan etmise nc kiilere veya bildirimin muhatabna kar bu tutar kadar sorumlu olur. MADDE 323- (1) Bir komanditer sermayesini, 313 ve 314 nc madde hkmleri sakl kalmak artyla, gerek dorudan doruya gerek faiz veya kr payna saylmak zere dolaysyla tamamen veya ksmen geri alamayaca gibi, sermayesi herhangi bir sebeple azalmsa noksan tamamlanncaya kadar, faiz veya kr pay da isteyemez. Aksi hlde, komanditer ald para kadar irket alacakllarna kar 322 nci maddenin birinci fkras gereince sorumlu olur. MADDE 324- (1) Bir komandit irketin iflas hlinde, irket alacakllar alacaklarn almadka, ortaklarn kiisel alacakllar irket mallarna bavuramaz. (2) Komanditerlerin koyduklar sermaye de irket alacakllarnn birinci fkrada yazl olduu gibi ncelikle haklarn elde edecekleri mallardan saylr. MADDE 325- (1) irketin varl irket alacakllarna yetmeyecek olursa, bu alacakllar geri kalan alacaklarndan dolay komanditelerin kiisel mallarna bavurabilirler. (2) Ortaklarn kiisel mallarna bavurulmas hlinde irket alacakllarnn, ortaklarn kiisel alacakllarna kar rhan hakk yoktur. MADDE 326- (1) irket ve iflas hlinde masas veya irket alacakllar, iflas etmi bir komanditerin masasna bavururlarsa, bunlarn, mflis komanditerin kiisel alacakllarna kar rhan hakk yoktur. MADDE 327- (1) irketten alaca olan bir kiinin, sermaye borcunu henz yerine getirmemi veya koyduu sermayeyi geri alm bir komanditere borcu varsa, bu kii irketteki alacan komanditere olan borcu ile takas edebilir. 242 nci madde hkm sakldr. MADDE 328- (1) Kollektif irketlerin sona ermesine, tasfiyesine ve ortaklarn irketten kma ve karlmasna ilikin 243 il 303 nc madde hkmleri komandit irketlerde de uygulanr. Ancak, irket szlemesinde aksine bir hkm bulunmadka komanditerin lm veya kstlanmas irketin sona ermesi sonucunu dourmaz. b.2. Sermaye irketleri b.2.1. Anonim irket Anonim irket TTKda 329. Madde ile 483. Maddeler arasnda dzenlenmitir.
47

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan Anonim irket, sermayesi belirli ve paylara blnm olan, borlarndan dolay yalnz malvarlyla sorumlu bulunan irkettir. Pay sahipleri, sadece taahht etmi olduklar sermaye paylar ile ve irkete kar sorumludur (TTK 329/1-2). Anonim irketler, kanunen yasaklanmam her trl ekonomik ama ve konular iin kurulabilir(TTK 331). MADDE 332- (1) Tamam esas szlemede taahht edilmi bulunan sermayeyi ifade eden esas sermaye ellibin Trk Lirasndan ve sermayenin artrlmasnda ynetim kuruluna tannm yetki tavann gsteren kaytl sermaye sistemini kabul etmi bulunan halka ak olmayan anonim irketlerde balang sermayesi yzbin Trk Lirasndan aa olamaz. Bu en az sermaye tutar Bakanlar Kurulunca artrlabilir. MADDE 333- (1) Sanayi ve Ticaret Bakanlnca yaymlanacak teblile, faaliyet alanlar belirlenip, ilan edilecek anonim irketler Sanayi ve Ticaret Bakanlnn izni ile kurulur. Bu irketlerin esas szleme deiiklikleri de ayn Bakanln iznine baldr. Bakanlk incelemesi sadece kanunun emredici hkmlerine aykrlk bulunup bulunmad ynnden yaplabilir. Bunun dnda hukuki konumu, nitelii ve iletme konusu ne olursa olsun anonim irketin kuruluu ve esas szleme deiiklikleri herhangi bir makamn iznine balanamaz. MADDE 335- (1) irket, kurucularn, kanuna uygun olarak dzenlenmi bulunan, sermayenin tamamn demeyi, artsz taahht ettikleri, imzalarnn noterce onayland esas szlemede, anonim irket kurma iradelerini aklamalaryla kurulur. (2) 355 inci maddenin birinci fkras hkm sakldr. MADDE 337- (1) Pay taahht edip esas szlemeyi imzalayan gerek ve tzel kiiler kurucudur. MADDE 339- (1) Esas szlemenin yazl ekilde yaplmas ve btn kurucularn imzalarnn noterce onaylanmas arttr. (2) Esas szlemeye aadaki hususlar yazlr: a) irketin ticaret unvan ve merkezinin bulunaca yer. b) Esasl noktalar belirtilmi ve tanmlanm bir ekilde irketin iletme konusu. c) irketin sermayesi ile her payn itibar deeri, bunlarn denmesinin ekil ve artlar. d) Pay senetlerinin nama veya hamiline yazl olacaklar; belirli paylara tannan imtiyazlar; devir snrlamalar. e) Paradan baka sermaye olarak konan haklar ve aynlar; bunlarn deerleri; bunlara karlk verilecek paylarn miktar, bir iletme ve ayn devir alnmas sz konusu olduu takdirde, bunlarn bedeli ve irketin kurulmas iin kurucular tarafndan irket hesabna satn alnan mallarn ve haklarn bedelleriyle, irketin kurulmasnda hizmetleri grlenlere verilmesi gereken cret, denek veya dln tutar. f) Kurucularla ynetim kurulu yelerine ve dier kimselere irket krndan salanacak menfaatler. g) Ynetim Kurulu yelerinin saylar, bunlardan irket adna imza koymaya yetkili olanlar. h) Genel kurullarn toplantya nasl arlacaklar; oy haklar. ) irket bir sre ile snrlandrlmsa, bu sre. i) irkete ait ilanlarn nasl yaplaca. j) Pay sahiplerinin taahht ettii sermaye paylarnn trleri ve miktarlar. k) irketin hesap dnemi. (3) lk ynetim kurulu yeleri esas szleme ile atanr. MADDE 355- (1) irket ticaret siciline tescil ile tzel kiilik kazanr. Anonim irkette; btn ortaklarn dhil olduu her trl karar alma organ genel kuruldur. Genel Kurul Ynetim Kurulunu ve Denetileri seer. Ynetim Kurulu yeleri ile Mdrler Amme Alacaklar Tahsil Usul Kanununa tabi borlardan - Vergi, SGK vb.- snrsz sorumludur. Sermaye ounluunun, bu hakkn ktye kullanmas ancak bir dzeye kadar nlenebilir. Anonim irketler kurumlar vergisine mkellefidirler. b.2.2. Limited irket Trk Ticaret Kanununda limited irket 573 ile 644 maddeleri arasnda dzenlenmitir. Limited irket, bir veya daha ok gerek veya tzel kii tarafndan bir ticaret unvan altnda kurulur; esas sermayesi belirli olup, bu sermaye esas sermaye paylarnn toplamndan oluur (TTK, mad. 573-1). Ortaklar, irket borlarndan sorumlu olmayp, sadece taahht ettikleri esas sermaye paylarn demekle ve irket szlemesinde ngrlen ek deme ve yan edim ykmllklerini yerine getirmekle ykmldrler (TTK, mad. 573-2).
48

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan Limited irket, kanunen yasak olmayan her trl ekonomik ama ve konu iin kurulabilir (TTK, mad. 573-3). MADDE 574- (1) Ortaklarn says elliyi aamaz. (2) Ortak says bire derse durum, bu sonucu douran ilem tarihinden itibaren yedi gn iinde mdrlere yazyla bildirilir. Mdrler, bildirimin alnmas tarihinden balayarak yedinci gnn sonuna kadar, irketin tek ortakl olduunu, bu ortan adn, yerleim yerini ve vatandaln tescil ve ilan ettirirler, aksi hlde doacak zarardan sorumlu olurlar. Ayn ykmllk, irketin bir ortakla kurulduu hllerde de geerlidir. (3) irket, tek ortann kendisinin olaca bir irkete dnecei sonucunu douracak ekilde esas sermaye payn iktisap edemez. MADDE 575- (1) irket szlemesinin yazl ekilde yaplmas ve kurucularn imzalarnn noterce onaylanmas arttr. MADDE 576- (1) irket szlemesinde aadaki kaytlarn aka yer almas gereklidir: a) irketin ticaret unvan ve merkezinin bulunduu yer. b) Esasl noktalar belirtilmi ve tanmlanm bir ekilde, irketin iletme konusu. c) Esas sermayenin itibar tutar, esas sermaye paylarnn says, itibar deerleri, varsa imtiyazlar, esas sermaye paylarnn gruplar. d) Mdrlerin adlar, soyadlar, unvanlar, vatandalklar. e) irket tarafndan yaplacak ilanlarn ekli. MADDE 578- (1) Ayni sermaye, aynlarn veya iletmelerin devralnmas ve zel menfaatler hakknda anonim irketlere ilikin hkmler uygulanr. MADDE 579- (1) irket szlemesi, bu Kanunun limited irketlere ilikin hkmlerinden ancak kanunda buna aka cevaz verilmise sapabilir. Dier kanunlarn ngrlmesine izin verdii tamamlayc nitelikteki irket szlemesi hkmleri, o kanuna zglenmi olarak hkm doururlar. MADDE 580- (1) Limited irketin esas sermayesi en az onbin Trk Lirasdr. (2) Bu maddede yazl en az tutar, Bakanlar Kurulunca on katna kadar artrlabilir. MADDE 581- (1) zerlerinde snrl ayni bir hak, haciz veya tedbir bulunmayan; nakden deerlendirilebilen ve devrolunabilen, fikr mlkiyet haklar ile sanal ortamlar ve adlar da dhil, malvarl unsurlar ayni sermaye olarak konulabilir. Hizmet edimleri, kiisel emek, ticari itibar ve vadesi gelmemi alacaklar sermaye olamaz. (2) 127 nci madde hkm sakldr. MADDE 582- (1) Kurucular tarafndan, kurulmakta bulunan irketle ilgili olarak, irket hesabna alnan mallarn bedelleri ile irketin kurulmasnda hizmeti geenlere tannan menfaatler irket szlemesine yazlr. (2) 128 inci madde hkm sakldr. MADDE 583- (1) irket szlemesinde esas sermaye paylarnn itibar deerleri en az yirmibe Trk Liras olarak belirlenebilir. irketin durumunun iyiletirilmesi amacyla bu deerin altna inilebilir. (2) Esas sermaye paylarnn itibar deerleri farkl olabilir. Ancak, esas sermaye paylarnn deerlerinin yirmibe Trk Liras veya bunun katlar olmas arttr. Bir esas sermaye paynn verecei oyun, 618 inci madde uyarnca itibar deere gre hesaplanmas, esas sermaye paynn blnmesi deildir. Ayn hkm bir hakkn veya ykmlln itibar deere gre belirlendii durumlar iin de geerlidir. (3) Bir ortak birden fazla esas sermaye payna sahip olabilir. (4) Esas sermaye paylar itibar deerden veya bu deeri aan bir bedelle karlabilir. (5) Esas sermaye paynn bedeli irket szlemesinde ngrld ekilde, nakit veya ayn olarak veya bir alacan takas yoluyla yahut sermaye artrmnda olduu gibi, serbeste kullanlabilecek zkaynaklarn esas sermayeye dntrlmesi yoluyla denir. MADDE 584- (1) irket szlemesinde intifa senetlerinin karlmas ngrlebilir; bu konuda anonim irketlere ilikin hkmler kyas yoluyla uygulanr. MADDE 585- (1) irket, kanuna uygun olarak dzenlenen irket szlemesinde, kurucularn limited irket kurma iradelerini aklayp, sermayenin tamamn artsz taahht etmeleri ve nakit ksm hemen ve tamamen demeleriyle kurulur. 588 inci maddenin birinci fkras sakldr. MADDE 586- (1) irket szlemesinin 575 inci maddede ngrld ekilde dzenlenmesinden sonra, tescil iin, irket merkezinin bulunduu yerdeki ticaret siciline bavurulur. (2) Bavuru, mdrlerin tm tarafndan imzalanr. Bavuruya aadaki belgeler eklenir: a) irket szlemesinin onaylanm bir rnei. b) Ekleri ile birlikte 349 uncu maddeye gre dzenlenmi kurucular beyan ve Bakanlka istenilmesi hlinde 351 inci madde uyarnca hazrlanm ilem denetisi raporu.
49

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan c) Yerleim yerleri de gsterilerek irketi temsile yetkili kiileri ve denetinin seimini gsterir belge. (3) Dilekede u kaytlar yer alr: a) Btn ortaklarn adlar ve soyadlar veya unvanlar, yerleim yerleri, vatandalklar. b) Her ortan stlendii esas sermaye pay ve dedii toplam tutar. c) ster ortak ister nc kii olsun, mdrlerin adlar ve soyadlar veya unvanlar. d) irketin ne suretle temsil edilecei. MADDE 587- (1) irket szlemesinin tamam, kurucularn imzalarnn noterce onaylanmasn izleyen otuz gn iinde, irketin merkezinin bulunduu yer ticaret siciline tescil ve Trkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan olunur. MADDE 588- (1) irket, ticaret siciline tescil ile tzel kiilik kazanr. b.2.3. Sermayesi Paylara Blnm Komandit irket Ticaret unvan sermayesi paylara blnm komandit irketlerde, srasyla ynetim kurulu bakan ve yelerinin; mdrlerin ve yneticilerin adlar ile soyadlar gsterilir. Tm bu bilgiler irketin internet sitesinde de yaymlanr. Adi veya sermayesi paylara blnm komandit irketlerin ticaret unvan, komandite ortaklardan en az birinin ad ve soyadyla irketi ve trn gsterecek bir ibareyi ierir. Bu irketlerin ticaret unvanlarnda komanditer ortaklarn adlar ve soyadlar veya ticaret unvanlar bulunamaz. Sermayesi paylara blnm komandit irket, sermayesi paylara blnen ve ortaklarndan bir veya birka irket alacakllarna kar bir kollektif irket orta, dierleri bir anonim irket pay sahibi gibi sorumlu olan irkettir. Sermaye, paylara blnmeksizin sermayesi sadece birden ok komanditerin sermayeye katlma oranlarn gstermek amacyla ksmlara ayrlm bulunuyorsa komandit irket hkmleri uygulanr (TTK, mad. 564-1). Komanditelerin birbirleriyle, komanditerlerin tmyle ve nc kiilerle hukuki ilikileri, zellikle irketin ynetimine ve temsiline ilikin grev ve yetkileri, irketten ayrlmalar, komandit irketlerdeki hkmlere tabidir (TTK, mad.565-1). Birinci fkrada gsterilen hususlarn dnda, Kanunda aksine hkm bulunmadka anonim irket hkmleri uygulanr (TTK, mad.565-2). MADDE 566- (1) Esas szleme yazl ekilde dzenlenir, kurucularla komandite ortaklarn tm tarafndan imzalanr; imzalarn noterce onaylanmas gerekir. (2) zin alnmasna ilikin 333 nc madde uygulanmaz. MADDE 567- (1) Esas szleme, ikinci fkrasnn (f) bendi hari olmak zere 339 uncu maddede yer alan tm kaytlar iermelidir. MADDE 568- (1) Esas szlemeyi imzalayanlarla irkete paradan baka sermaye koyanlarn tm kurucu saylr. (2) Kurucular be kiiden az olamaz. Kuruculardan en az birinin komandite olmas arttr. Kurucu sfatn haiz olan komanditerlerin sahip olduklar paylarn her birinin tutarnn esas szlemeye yazlmas gerekir. MADDE 569- (1) Kurulua, anonim irketlerin kuruluuna ilikin hkmler uygulanr. MADDE 570- (1) Anonim irketlerin ynetim kurulunun grevleriyle sorumluluklarna ilikin hkmleri, ynetici olan komandite ortaklar hakknda da geerlidir. MADDE 571- (1) irketi ynetmek ve temsil etmekle grevli olan komandite ortaklar, kollektif irketin ynetimine ve temsiline grevli ortaklar iin kanunda belirlenen hllerde ve ngrlen artlar uyarnca grevden alnabilirler. Grevden alma kararnn tescili ile, grevden alnan ortan irketin bu tarihten sonra doacak borlarndan dolay kiisel sorumluluklar sona erer. MADDE 572- (1) Komandite ortak dier komanditelerin ve genel kurulun izni olmakszn irketin iletme konusuna giren bir i yapamayaca gibi bu tr ticaretle uraan bir irkete sorumluluu snrlandrlmam ortak sfatyla da katlamaz. (2) Bu madde hkmne aykr hareket eden komandite ortak hakknda kollektif irkete ilikin hkmler uygulanr. 3. Kooperatifler Ortaklarnn belirli ekonomik faydalarn ve zellikle meslek ve geimlerine ait ihtiyalarn, karlkl yardm ve dayanma ve kefalet suretiyle salamay amalayan, gerek ve tzel kiilerle Dernek ve Vakflarnda ortak olabildii, ortak says ve sermayesi deiebilen bir ortaklktr. Kr amacna ynelik dier irketlerden, "az harcama, ucuza edinme, karlkl destek olma" dncelerine dayanmasyla ciddi farllk gstermektedir. zellikle lkemizde yaplanma alannda ok geni bir yeri olduu da bilinmektedir. Bu nitelii ile uzman ellerde, etkin kontrol ve ynlendirilmesi
50

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan gereken bir konudur. En az yedi kurucu ortak olmas gerekir, her yenin eit oy hakk vardr. Kooperatif en yetkili organ Genel Kurul yani ortaklar kurulu, Genel kurul Ynetim Kurulu ile Denetileri seer. Denetim kurulu her yl ynetim kurulunun faaliyetlerini inceleyerek genel kurul ibra eder. II. Kamu letmeleri Kamu teebbs; sermayesinin tamamna veya yarsndan fazlasna sahip olarak veya dier yollarla, devletin ve/veya dier kamu tzel kiilerinin ynetimine, ynetim organlar vastasyla hkim olduu teebbs olarak tanmlanabilir. Kamu iletmeleri genel olarak aadaki gibi snflandrlabilir: 1. Katma Bteli letmeler: Giderleri zel gelirleri ile karlanan ve genel bte dnda yrtlen kamu kurulularna katma bteli iletmeler denir. Devlet retme iftlikleri, Ky Hizmetleri, Devlet Su leri gibi. Dner Sermayeli letmeler: Genel bteye bal dairelerin Bte Kanunu ile verilen deneklerle kurduklar iletmeler olup tzel kiilikleri yoktur. Salk Bakanlna bal hastaneler, Maliye Bakanlna bal Darphane ve Damga Matbaas gibi. Tzel kii-hkmi ahs; gerekte kiilik sahibi olmayan ancak varsaym olarak kiilik sahibi olduu kabul edilen kii veya mal topluluklardr. Tzel kiilik; rgtlenme unsuru, rgtlenmi aralar topluluu, ortak ama ve devletin tanmas gibi drt unsurdan oluur. Dner Sermaye, kamu maliyesi alannda belirli ve srekli bir amacn elde edilmesi iin genel veya katma bteden bir miktar parann, azaltlmamak art ile kurulua veya bu kurulula ilgili iletmelere verilmesidir. 2. Mahalli dare -Yerel Ynetim- letmeleri: l zel idareleri, belediyeler ve ky idareleri olarak ifade edilen mahalli idarelerin; kamu ve belediye hizmetlerini grebilmeleri ve baz kamu mallarn iletilerek gelir salanmas iin kurulan iletmelerdir. 3. Kamu ktisadi Teebbsleri (KTler): lkemizde kamu iktisadi teebbsleri son olarak 1983 ylnda 60 sayl KHK ve 2929 sayl kanunla uyumlu olarak KTler ktisadi Devlet Teekklleri (DT) ve Kamu ktisadi Kurulular (KK) olarak iki ana grupta dzenlenmitir. Temelde tm KT sistemi bunlar ile her iki gruba bal messeseler, bal ortaklklar ve itiraklerinden olumaktadr. KTler; ekonomik faaliyette bulunmak zere devlet veya baka bir kamu kuruluu tarafndan yalnz veya ortaklk yolu ile oluturulan, sermayesinin tamam veya ounluu devlet veya dier kamu kurulularna ait bulunan, dorudan doruya veya dolayl ekilde devlet tarafndan kontrol edilen ve rettikleri mal ve hizmetlerden faydalanabilmek iin karlk denmesi gereken iktisadi iletmelerdir. KT lerin bir ksm mmkn olduu lde frsat eitliine, tam rekabet artlarna ve zel hukuk kurallarna gre faaliyette bulunmak ve bylece zel sektr giriimciliine nclk ve yol gstericilik grevini yerine getirmek zere kurulmulardr. 1. ktisadi Devlet Teekklleri (DTler): Sermayesinin tamam devlete ait, iktisadi alanda ticari esaslara gre faaliyet gstermek zere kanunla kurulan kamu iktisadi teebbsleridir. T.C. Ziraat Bankas, AYKUR, Devlet Malzeme Ofisi gibi. Bunlara ve Kamu ktisadi Kurulularna bal messeseler, bal ortaklklar ve itirakler vardr. Bunlar yle tanmlanr: Messese; sermayesinin tamam bir iktisadi devlet teekklne veya kamu iktisadi kuruluuna ait olup, ona bal iletme veya iletmeler topluluudur. Bal Ortaklk; sermayesinin yzde ellisinden fazlas iktisadi devlet teekklne veya kamu iktisadi kuruluuna ait olan iletme veya iletmeler topluluundan oluan anonim irketlerdir. tirak; ktisadi devlet teekkllerinin veya kamu iktisadi kurulularnn veya bal ortaklklarnn, sermayelerinin en az yzde onbeine, en ok yzde ellisine sahip bulunduklar anonim irketlerdir. 2. Kamu ktisadi Kurulular (KKler): Sermayesinin tamam devlete ait olan ve tekel niteliindeki mallar ile temel mal ve hizmet retmek ve pazarlamak zere kanunla kurulan, kamu hizmeti nitelii ar basan kamu iktisadi teebbsleridir. T.C. Devlet Demiryollar Gn. Md., Devlet Hava Meydanlar letmeleri Gn. Md., T.C. Posta letmeleri Gn. Md. Kamu ktisadi Teebbslerinin zelletirilmesi, Karma ekonomi sistemi iinde devletin retim faktrlerini zel sektre devrettii, zel sektrn arlnn ve rolnn artt bir devlet siyaseti uzun yllardr uygulanmaktadr. Bu nedenle de devletin elinde bulunan iletmeler zelletirilmeye allmakta, son yllarda nemli admlar atlm, hantal, srekli zarar eden, kt ynetilen ve siyasi basklar sonucu fazla igren istihdam edildii bir yapdan kurtarlmak iin aba gsterilmektedir.
51

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan Karma ekonomik sistem lkemizde 1929 Dnya Byk ekonomik buhranndan sonra 1950 ylanda ok partili demokratik sisteme geilene kadar uygulanm, 19501980 yllarnda serbest piyasa sistemine gei ve 1980 soras bu srecin hzland grlmektedir. zelletirmeyi, genel olarak kamu iktisadi teebbslerinin zel sektre devredilmesi eklinde tanmlamak mmkndr. Azgelimi ve gelimekte olan lkelerde kamu iktisadi giriimlerinin verimli alamadklar, bundan dolay da devletin btesine yk olduklar, dolaysyla bunlarn zel sektre satlmas gerektii gr 1980'li yllarda genel kabul grmeye balamtr. zelletirmede temel ama zel sektrn bu iletmeleri daha dk maliyetle ve daha verimli ynetecei dncesidir. Dnyadaki gdml, planl ekonomilerin iflas edip, serbest pazar ekonomilerine gemek iin aba gstermeleri bu durumu destekleyen ikinci bir olgudur. zelletirmenin bir ama deil, devletin ekonomideki paynn azaltlmas amacna ynelik bir ara niteliinde olduu sylenebilir. zelletirmeyle daha nce kamu sektr tarafndan retilen mal ve hizmetlerin zel sektr tarafndan retilmesini salayarak, devletin ekonomideki paynn azaltlmas hedefi gdlr. Trkiye srekli gelien, byyn ve hzl kalknan lkelerinden biri olarak bulunduu blgenin zellikleri, artan nfusu ve ekonomik dinamizmi ile kalknm lkeler arasna girmek iin youn aba gstermektedir. 1 Ocak 1996 tarihinden itibaren Avrupa Gmrk Birliine girilmesi ve Kopenhag kriterleri ile Trkiyenin AB yelii sreci hzla ilemekte ve bu srete gmrk duvarlar kalkmakta ve iletmelerimiz Batdaki rakipleriyle yz yze gelmektedir. Bu rekabette en nemli unsur ise iyi yetimi insan gc ve kalknma da daha fazla iletme, iyi yetimi mhendisler, meslek ara elamanlar, iletmeciler, pazarlamaclar, iktisatlar vb. demektir. III. Yabanc Sermayeli letmeler D lkelerin mteebbislerinin girdikleri lkede zel veya kamu iletmeleri ile ibirlii yaparak kurduklar iletmelerdir. Darda yerleik kii ve kurulularn Trkiye'de irket kurmak veya mevcut kurulu bulunan bir irkete itirak etmek suretiyle ticari ve sna yatrm yapmalar, 6224 sayl yabanc sermayeyi tevik kanunu ve bu kanuna istinaden karlan yabanc sermaye ereve karar ile bu karar kapsamnda yaynlanan tebliler bal olarak gerekli izin ve artlar yerine getirmekle mmkndr. Bir lkeye yabanc sermaye girii ana amaca bal olarak gereklemektedir: 1. retim amal sna yatrm yapmak, 2. thalat-ihracat, i ticaret ve her tr mhendislik, mavirlik ve organizasyon faaliyetleri ifa etmek. 3. Patent, teknik bilgisi, lisans anlamas gibi kullanma hakkn salamak. Darda yerleik kii ve kurulularn Trkiye'de sna yatrm yapmalar veya ticari ilerde ve mhendislik-mavirlik hizmetlerinde faaliyette bulunabilmeleri iin iki nev'i sermaye irketi olan Anonim ve Limitet irketlerden birini tercih etmeleri gerekmektedir. Kurulu bir irkete itirak etmek suretiyle portfy yatrm yapmak iin de ayn art geerlidir. Sz konusu irketlerin Trk uyruuna bal olarak yabanc sermaye mevzuat ve Trk ticaret kanunu hkmleri erevesinde kurulmalar gerekmektedir. Yabanc sermayeli irketlerin Anonim veya Limitet irket olmalarndaki ama; bu irketlerin tm kurulu ve deiiklik ilemlerinin devletin iznine bal olmas; kamu otoritesinin denetim ve gzetiminde bulunmas, ayrca; sermayenin muayyen ve paylara blnm olmasdr. 2. Ekonomik Yap Ve Faaliyet Konularna Gre Gruplandrlmas letmelerin ekonomik yap bakmndan; mal reten, hizmet reten ve pazarlama iletmeleri olarak ana grupta snflandrlr. 1. Mal reten letmeler. Fiziksel mal retmek iin tarm, sanayi ve inaat sektrnde faaliyet gsteren kk, orta ve byk tm iletmelerdir. Bunlar kendi ierisinde; dayankl mal reten; uzun sre kullanlabilen makine, televizyon, buzdolab, elbise, mobilya, vb. gibi rnler dayankl mal olarak kabul edilen rnleri reten iletmeler ve dayanksz mal retenler ise; yiyecek, iecek, kibrit, vb gibi dayanksz ve ksa srede tketilecek mal saylan rnler reten iletmeler olarak snflandrlabilir. 2. Hizmet reten letmeleri. Bu iletmeler direk olarak hizmet retimi ve sat ile itigal eden; salk, eitim, ulatrma, finans, turizm ve mavirlik hizmetleri sunan iletmelerdir. 3. Pazarlama letmeleri. Genelde ticaret sektrnde faaliyet gsteren, toptanclk, yar toptanclk ve perakendecilik yapan ve retici iletmelerin rnleri zerinde fayda oluturarak, bunlar tketicilere ulatrarak sonuta ticari hizmetler sunan iletmelerdir.
52

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan Bu snflandrmay baz yazarlar; (1)Tarm letmeleri, (2)Sanayi letmeleri ve (3)Hizmet letmeleri olarak grupta toplarlar. Ayrca iletmeler bu adan global standartlara gre yedi ana grupta toplanabilmektedir; (1)Tarm, orman, avclk ve balklk iletmeleri, (2)Madencilik iletmeleri, (3)malat sanayi iletmeleri, (4)Yap iletmeleri, (5)Ticaret iletmeleri, (6)Tama ve depolama iletmeleri, (7)Hizmet iletmeleri, Dier taraftan iletmeler ura alanlarna gre eitli ekillerde gruplandrlmaktadr. letmenin faaliyet konular veya hangi faaliyet dalnda mal ve hizmet rettikleri onlarn gruplandrlmas da nemli bir karinedir. Bu bakmdan ana sektr olan; tarm, sanayi ve hizmet alannda faaliyet gsteren iletmeler olarak snflanabildii gibi aadaki haliyle de gruplamak mmkndr: 1. Tarmla uraan iletmeler 2. Sanayi ile uraan iletmeler 3. naat sanayi ile uraan iletmeler 4. Ticaretle uraan iletmeler 5. Ulatrma ve haberleme ile uraan iletmeler 6. Serbest meslek ve hizmet iletmeleri 3. Sermaye Mlkiyetine Gre letmeler retim aralarnn mlkiyetine yani, sermayenin kime ait olduuna gre iletmeler kamu, zel, karma ve yabanc sermayeli iletmeleri olarak drt gruba ayrlr: 1. zel Sektr letmeleri. Sermayenin tamam veya byk blm zel sektre ait olan iletmelerdir. 2. Kamu Sektr letmeleri. Sermayenin tamam veya ounluu kamu tzel kiiliine ait iletmelerdir. Kamu iletmeleri devlete, zel idarelere veya belediyelere ait olabilir. Kamu iletmeleri konusu hukuki yaplarna gre iletmeler blmnde ayrntl incelenecektir. 3. Karma letmeler. zel ve kamu tzel kiilerinin birlikte kurduklar iletmelerdir. Karma iletmeler mlkiyetinin bir ksm devlete bir ksmnn da ahs veya ahslara ait olan iletmelerdir. 4. Yabanc Sermayeli letmeler. D lkelerin mteebbislerinin girdikleri lkede zel veya kamu iletmeleri ile ibirlii yaparak kurduklar iletmelerdir. Yabanc sermayeli iletmeleri konusu hukuki yaplarna gre iletmeler blmnde ayrntl incelenecektir. 4. Mterilerin eidine ve Riske Katlanmalarna Gre letmeler Alclarn Tketici- yani mterilerin eidine gre iletmeleri, Endstriyel mteriler iin mal ve hizmet reten iletmeler ve en son yani nihai alclar iin mal ve hizmet reten iletmeler olarak iki grupta toplanabilir. Bir iletme ayakkab sanayinde kullanlan makineleri retip satyorsa, mterileri ayakkab reticileri olacaktr. Ayakkab imalatlarnn mterileri ise en son alclar yani tketicilerdir. Endstri yani sanayi, rn retenlerin mterileri ile tketim rn retenlerin hitap ettikleri kitleler farkl olduu iin pazarlama faaliyetleri de farkl olacaktr. Riske katlanma derecelerine gre iletmeler de ikiye ayrlr: 1-Riske katlanan iletmeler: retim veya pazarlama faaliyetleri yrten ve bu faaliyet sonras ortaya kan riskleri stlenen iletmeleri ifade eder. 2-Riske katlanmayan iletmeler: Komisyoncular gibi faaliyetleri esnasnda alc ile satcy karlatran ve ilem sonrasnda belirli oranda komisyon almay hak eden iletmeleri ifade eder. 5. Byklklerine Gre letmeler Byklk asndan iletmeleri iki ayr kategoride snflandrmak mmkndr. lk snflandrma; cce iletmeler, kk iletmeler, orta byklkteki iletmeler, byk iletmeler ve dev iletmeler olarak bee ayrmak mmkndr. kinci snflandrmada ise Trkiyede daha ok kk ve orta lekli iletmeler (KOB =Kk ve Orta Boy letmeleri) ve byk iletmeler olarak ikiye ayrlarak incelendii grlr. Biz burada daha genel olan ilk ayrmda yer alan iletmeleri ele alp inceleyeceiz. 1. Cce -Yarm- letmeler: Bir tek alan bile tam gn altramayacak kadar kk iletmelere cce iletme veya yarm iletme ad verilir. Bu tr iletmeler ok kk olmalarna ramen, ekonomik hayatta varlklarn srdrmektedirler. Mesela, 50 haneden oluan bir kydeki berber dkkn, bakkal dkkn ve kasap gibi i yerleri yalnz haftann belirli gnlerinde alt iin yarm iletme saylr. Cce iletmenin geliri, bir aileyi geindirecek kadar olmad iin, bu iletmenin sahibi, bo zamanlarn baka ilerde alarak deerlendirir. Kk yerleim
53

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan yerlerinde ayakkab boyacl, terzilik, nalbantlk, malarda iklet, tatl, ekirdek satcl ve benzeri uralar, cce iletme rnekleridir. 2. Kk letmeler: Genel olarak, iletmede alan eleman says, 1'den 6'ya kadar olan iletmeler, kk iletme olarak grlmektedir. Bamsz ve kiisel emek, eitim, tecrbe, etik mesleki uygulamalar barndran kk iletme modeli, lke kalknmasnda nemli bir iletme tipidir. Kk iletmelerde sahibinin ei, ocuklar, cretsiz olarak retime yardmc olurlar ve iletme sahibinin evi veya evinin bir ksm iyeri olarak kullanlr, iyerinde almann belirli bir sresi bulunmaz ve ou kez 8 saatin zerinde allr. Kk iletmeler zamanla sermayelerini artrarak orta byklkteki iletmelere ve oradan da byk iletmelere doru bir seyir izleyebilmektedir. Sanayileme ile birlikte, iletmelerin bymesi akmna ramen, gnmzde hemen her lkede bir veya birka kiinin alt kk iletme trnn okluu, ekonomik hayatta kk iletmelerin varlna ihtiya olduunu gstermektedir. Gnmz gelimi devletlerin sanayilemelerinde bu tr iletmelerin byk yeri vardr. 3. Orta Byklkteki letmeler: Orta byklkte iletmeler genellikle 650 arasnda elemann alt ou kez, limitet irket ekline brnm aile irketleridir. Orta byklkteki iletmeler, alanlarna byk nem verirler; onlarn sorunlaryla yakndan ilgilenirler; onlara daha candan davranrlar. Bunun karlnda da alanlar, iletmeye sahip kar, isteyerek alr, iletmenin faydasna olacak her trl gayreti gsterirler. Orta byklkte iletmeler youn olarak dayankl ve dayanksz tketim rnlerinin retildii endstri dallarnda tketicilerin zevklerini gz nne alarak, onlarn zel isteklerini karlayarak, byk iletmelere oranla, daha baarl olmaktadrlar. Orta byklkteki iletmeler, kaliteli mal ve hizmet retme konusunda daha baarl olabildikleri iin, zellikle ihracat alannda zel bir yere sahiptirler. svire ve Japonya ok gl rakiplerine kar genellikle orta byklkteki iletmeler ile dnya pazarlarnda baarl olmulardr. Orta byklkteki iletmeler, fiyattan ok kaliteye nem veren tketicilerin zel istek ve eilimlerine de karlk verebilmektedirler. Genellikle kk diziler eklinde retimde bulunarak, rettikleri rnlerin trn ska deitirirler. Ynetim organlar sade olduu iin, ok hzl karar alarak, deien sosyo-ekonomik artlara kolayca uyum salayabilirler. 4. Byk letmeler: alanlarn saylar 50'den 2000 kadar olan ve genellikle anonim irket eklinde organize olan iletmelere byk iletme denilir. Byk iletmelerin ounlukla anonim irket eklinde organize olmalarndan dolay sermaye pazarlaryla; hisse senetlerinin alnp satlmasyla ilgili olarak byk ilikileri vardr. Byk iletmelerin sanayileme olarak da ifade edilen endstrilemeyle byk ilikisi var ve sanayileme gelitike byk iletmelerin says da artmaktadr. Sanayilemenin, byme ve gelimenin temelinde byk iletmelerin yatrmlar, retimleri ve pazarlamalar vardr. Gnmz artan hzl teknolojik geliimin temelinde; AR-GEye yaptklar yatrmlar sayesinde byk iletmelerin nemli bir pay bulunmaktadr. 5. Dev letmeler: altrdklar eleman says 2000'den fazla olan byk iletmelere, baz kaynaklarda dev iletmeler ad verilmektedir. Bunlara dev iletme denilme nedeni, sadece alanlarn says deil, bununla beraber retim gleri, pazar byklkleri, rekabet gleri, sermaye byklkleri, dnyaca tannm olmalar ve sahiplerinin veya hissedarlarnn ok sayda kiiden olumasdr. Dev iletmeler, genellikle okuluslu iletmeler olarak; IBM, FORD, GENERAL MOTOR, STFA VARYAP gibi dnya apnda faaliyet gsterirler. Dev iletmeler tarafsz bir dnya gr siyaseti izlemeye ve her trl AR-GEye nem vererek, baka iletmelerin yapamayaca byklkteki; harp nakliye uaklar, gemiler, elektrik santralleri, barajlar, asma kprler gibi yatrmlara giriirler ve i yaparlar. Dev iletmelerde alanlar arasnda yaknlk, ibirlii ve yardmlama duygular, dier iletmelerin alanlarna oranla zayftr. Baz blgelerde dev sanayi iletmelerinin youn olarak bulunmas oralarda bir sanayi iisi snfnn gelimesine neden olmu ve alanlar dayanma iinde hak arama ve koruma faaliyetleri iletme ile alanlar arasndaki iyi ilikileri zayflatarak, grev ve lokavt gibi atmalara yol aabilmektedir. Byklklerine gre iletmeleri ikinci bir snflandrma aadaki gibi yaplmaktadr: 1. KOB (Kk ve Orta Boy letmeler)
54

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan 2. Byk letmeler Kk ve Orta Byklkteki letmeler (KOB) lerin ortak bir tanm ve lt bulunmamaktadr. lkeden lkeye deimesinin yan sra, ayn lkede farkl i kollarnda, hatta ayn i kolunda zaman iinde farkl ltler kullanld grlmektedir. En ok kullanlan saysal lt alan ii saysdr. eitli lkelerde 50den az veya 10dan az ii altranlar kk, bu dzeyleri ap da 100den, 300den hatta 500den az ii altranlar da orta lekli kabul edilebilmektedir. Bu karkl bir lde amak iin de genellikle kk ve orta lekli iletmeler birlikte snflandrlmaktadr. Ortak bir KOB tanm yaplmasnda, hemen hemen tm lkelerde kullanlan ltlerin nicelik ve nitelik ynnden ayrmlar yaplmaktadr. Nicelik ynnden tanmlama ltleri; ii says, sermaye bykl, aktifler toplam, kr, enerji kullanm, ciro (sat hslat), makine park, kapasite yani retim hacmi. Nitelik ynnden tanmlama ltleri ise giriimcinin iletmede fiilen almas, iblm ve uzmanlama dzeyi, sermayenin snrl oluunun bir sonucu olarak finansal yetersizlik, ynetim tekniklerinin uygulanmasndaki yetersizlik. Genellikle benimsenen lt ii says ve sermaye temeline dayanmaktadr. kinci olarak en geerli nicel yani saysal lt ise, iletmenin yllk sat tutar olmaktadr. Yukardaki hususlar da gz nne alarak KOB; Yllk 150 kii ve altnda igren istihdam eden ve yllk net sat hslat veya mali bilnosu 25.000. TL yi amayan ve bu ynetmelikte mikro iletme, kk iletme ve orta byklkteki iletme olarak snflandrlan ekonomik birim eklinde tanmlanabilir. Trkiyede KOB leri desteklemek amacyla 1990 ylanda kurulan Kk ve Orta lekli Sanayii Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl (KOSGEB), Kurulu Kanununda 1150; 51150 ayrm ile KOBleri 1150 ii altran iletmeler olarak tanmlamakta; 150den fazla ii altranlar byk iletme saymaktadr. 6. Ulusal Kkenlerine Gre Gruplama Dnya ekonomisi asndan iletme trleri olarak da ifade edilen ulusal kkenlerine gre gruplandrmada iletmeleri; ulusal iletmeler ve global iletmeler olarak iki blme ayrlr. 1. Ulusal letmeler: Belirli bir lke snrlar iinde kurulmu ve sermayeleri o lke vatandalarna veya kamuya ait olan iletmelerdir. Bu iletmelerin faaliyet alan kurulu bulunduu lke snrlar ierisidir. 2. Global letmeler: Dnya apnda veya dnyann byk bir ksmnda faaliyet gsteren ve dnyadaki baka iletmelere ortak olan dev iletmelerdir. Kresel iletmeler olarak da ifade edilen bu iletmeler nispeten daha dk maliyetlerle btn dnyay tek bir unsurmu gibi, kararl bir ekilde hareket ederek ayn rn ayn yol ile her yerde satma faaliyetini yrtr. Bu iletmeler bir lkeye teknoloji transferinde nemli bir ara ve lkenin ekonomik ve sosyal geliiminde nemli bir g olarak zellikle az gelimi ve gelimekte olan lkeler iin nemlidir. Global iletmeciliin ve ticaretin kapsam gnmzde srekli gelimektedir. letmelerin d pazarlara ynelme nedenleri; sat ve krlarn artrmak, dnya pazarlarndan pay almak, i pazara olan bamll azaltmak, pazar dalgalanmalarn dengede tutmak, fazla retim kapasitesini satmak, rekabet gcn artrmak, istihdam oluturmak ve firmay gelecee hazrlamak gibi sralanabilir. Global ticareti aklayan temel teoriler geleneksel olarak; uzmanlama, mutlak stnlk, karlatrmal stnlk ve rekabeti stnlk ilkelerine dayanr. letmeler bu ilkeler erevesinde krllklarn artrmak iin d pazarlara ynelirler. Global iletmelere rnek; McDonalds ve Burger King, Ford ve General Motors, Shell ve BP, Coca Cola ve Pepsi ve Aroma, IBM ve Microsoft saylabilir. Bu iletmelerin kontrol ettii sermayenin girdii lkeler asndan zerinde durulacak nemli bir husus; bu iletmenin lke ekonomisini kontrollerine geirmesi ve yanl ynlendirilmesini engellemek olmaldr. 7. letmeler Aras Anlamalara Gre Gruplama Tek balarna veya birlikler kurarak almalarna gre iletmeler ikiye ayrlr: 1. Tek Bana alan letmeler Baz iletmeler faaliyetlerinde baka iletmelerle birlemeden varlklarn devam ettirirler ve bunlar tek bana faaliyette bulunan iletmeler olarak ifade edilir. 2. Birliklerde Yer Alan letmeler
55

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan Ekonomik birleme eklinde oluan iletmelerin ou tekelci sonular douran iletme ekilleri iinde karteller, trstler, vb. yer alr. Birlikler de yer alan iletmeler ekonomik birleme olarak da isimlendirilen trler iinde; centilmen anlamas yapan iletmeler, konsorsiyum-irketler birlii- yapan iletmeler, karteller, trstler, holdingler ve tam birlemeler olarak alt grupta yer alrlar. Bunlar ksa olarak yle aklayabiliriz: 1. Centilmen Anlamas Yapan letmeler. Ayn i kolunda da faaliyet gsteren iletmeler arasnda oluan rekabeti ortadan kaldrmak veya rekabeti kendi iletmeleri lehine deitirmek iin, aralarnda yazl veya szl olarak sreli veya sresiz centilmenlik anlamas yapan iletmelerdir. Bu anlamalar yalnzca centilmenlik anlayna dayand, kanuni adan belirli bir meyyide tamad iin kolayca bozulabilmektedir. 2. Konsorsiyum Yapan letmeler. Gnmz ekonomik artlarnn gerei olarak baz i ve projeleri iletmeler tek balarna gerekletiremeyecekleri iin birlikte hareket etme ihtiyac duyarlar. Konsorsiyum yani irketler birlii szc, iki veya daha fazla iletmenin belirli bir projenin uygulanmas konusunda yapt ibirliini ifade eder. Konsorsiyumu kuran iletmeler, yasal bamszlklarn kaybetmezler ve oluturulan birlik hedefine ulatktan sonra sona erer. letmelerin konsorsiyuma yani irketler birliine gitmelerinin gayesi, tek bana yapamayacaklar ileri birlikte yapmak, byk riskleri birlikte paylamak veya belirli bir projeyi hidro elektrik santralleri, barajlar gibi birlikte gerekletirmek olabilir. Konsorsiyumlar, genel olarak, finansal amal, retim veya sat amal olarak oluur ve ortak hedefe ulaldnda sona ererler. 3. Karteller. Benzer mal ve hizmetleri reten iletmelerin, bir pazar zerinde tekel durumlarn korumak ve aralarndaki rekabetin olumsuz etkilerini azaltmak gayesiyle birlemeleridir. Bu anlama sonucu anlama yapan iletmeler hukuki bamszlklarn korurlar ve birlemeleri geicidir. Anlaan iletmeler anlatklar konularda ortak, dier alanlarda serbest hareket ederler. Kartelleri trstlerden ayran temel fark, bamszlklarn kaybetmemeleri ve birlemenin geici nitelikte olmasdr. Kartele giren iletmeler, ortak bir fiyat ve retim siyasetini kabullenmek zorundadr. Fiyat karteli, sat-retim karteli, blge karteli, kota karteli, mteri kartelleri gibi rnekleri vardr. Karteller tketici aleyhine fiyatlar ykseltir, verimli ve etkin olmayan iletmelerin yaamasn salar ve ucuz ve kaliteli retim usullerinin uygulanmasn nleyerek byk zararlar verir. 4. Trstler. Trstlerin kurulma hedefi kartellerde olduu gibi belirli bir rnn pazarna hkim olmak ve daha fazla kr elde etmek iin pazar kontrolleri altna alabilen ve etkileyebilen dev ekonomik birlemelerdir. Kartellerin tersine trstlerde, iletmeler birleme sonucu hukuki ve ekonomik bamszlklarn kaybederler ve ayrca farkl retim dal ve faaliyet alanlarnda da kurulabilirler. letmeler daha ok kr garantisini grdklerinde dikey, yatay veya apraz olarak tek bir ynetim altnda birlemek suretiyle ekonomik ve kanuni bamszlklarn kaybederler. Bu tr birlemelerin bulunduu pazarda arz daralmas olutuunda veya baka iletmelerin pazara giri engeli olutuunda yasalarla engellenirler. 5. Holdingler. Holding, bir irketin baka iletmelerin hisse senetlerinin byk bir blmne yani en az %51 sahip olarak bu irketlerin ynetim ve kontroln ele geirmesiyle oluan irketler topluluudur. Dier irketlerin ynetim ve kontroln ele geiren irkete ana dierlerine de bal irket denir. Ana irket iletmelerin hisse senetlerini vb. alarak onlarn faaliyetlerini holding hedefine yneltir, mal ve hizmet retmek ve pazarlamaktan ziyade bal irketlerin siyasetlerinin belirlenmesi, kontrol ve finansman ihtiyalarnn karlanmas gibi faaliyetleri yrtr ve emsiye grevi yapar. Holding irketleri, retim ve sat tr faaliyetlerde bulunmayan ve belli bir faaliyet alanlar olan irketlere itirak eden ve genellikle byle irketlerin byk orta durumunda olan anonim irketlerdir. Holding irketlerinin kurulu ve var olu nedenleri birden ok irkete itirak etmek ve bu irketleri ynlendirmek/kontrol etmek olduundan sermaye irketleri snfnda bulunur 6. Tam Birlemeler. Ekonomik yap ierisinde stnlk salamak iin byk bir iletmenin bir veya daha fazla sayda kk iletmeyi satn almas tam birleme olarak tanmlanr. kinci Blm le lgili rnek Uygulama almalar ve Deerlendirme Sorular Uygulama almalar 1. evrenizde faaliyette bulunan bir iletmenin genel ve zel amalarn aratrarak bir rapor hazrlaynz. 2. Yaadnz yerde orta byklkte bir iletmenin evre yapsn ve etkilerini inceleyerek bir rapor eklinde hazrlaynz.
56

 letme Ynetimi -1 kinci Blm Metin Arslan 3. evrenizde faaliyette olan bir iletmenin yerine getirdii ve getirmedii sosyal sorumluluklarn aratrarak bir rapor haline getiriniz. 4. evrenizde faaliyette bulunan bir iletmenin hangi tr iletme olduunu ve snflandrmada hangisine girdiini aratrnz. 5. evrenizde konsorsiyum yaparak kurulan bir iletmeyi aratrarak bir tantm raporu hazrlaynz. Deerlendirme Sorular

57

letme Ynetimi-1 nc Blm Metin Arslan NC BLM LETMENN ANALZ VE LETMECLKTE TEMEL LKELER Birinci blmde; iletme ve ilgili kavramlar ile iletmenin tarihi geliim sreci ve iletmenin dier bilimlerle olan ilikileri incelendi. kinci blmde; iletmenin amalar, iletme ve evre ilikisi, iletmenin ilevleri ve iletme trleri incelendi. Bu blmde; i plan ve iletmenin analizi sistem yaklam iinde ortaya konularak iletmenin maliyetleri, gelirleri ve riskleri ele alnacak, ikinci olarak iletmecilik de kullanlan; verimlilik, etkinlik, krllk, toplam kalite ve toplumsallk ilkeleri gibi temel ilkeleri incelenecektir. 1. PLANI VE LETMENN ANALZ 1.1. Plan Plan, karar verme gibi gelecee ynelik olmasndan dolay benzer, fakat kararla ayn ey deildir. Plan ile karar arasndaki temel fark plann daha ayrntl olmas ve ilmi nitelik tamasdr. Planlar kararlarn toplamndan oluur ve dolaysyla karardan daha genitir. Plan farkl ekillerde aadaki gibi tanmlanabilir: Plan: Bir kurgu olarak tutulacak yol ve davran ekli demektir. Plan: Belirli amalara ulamak iin nceden alnan tedbirler olarak yaplacak ilerin nceden tek tek belirlendii bir taslaktr. Plan: Gelecekteki organizasyon performans iin amalarn belirlenmesi ve bu amalara ulalmas iin gerekli grevlerin ve kaynaklarn kullanmnn kararlatrlmas faaliyetidir. Plan yapman temel amac; faaliyetleri koordine etme, yneticilerin nlerini grmelerini salama, kaynaklarn israfn nleme ve kontrol faaliyetlerinde standartlar nceden belirlemek iin yaplr. Planlama, bir amaca ulamak iin en iyi hareket eklini seme ve gelitirme nitelii tayan bilinli bir sre olmasndan zihinsel bir faaliyettir. Planlama srasnda ynetici, ne yaplmas gerekliini, kimin yapacan, nasl ve ne zaman yapacaklarn dnmek zorundadr. Planlama gemiteki olaylar ve gelecekteki frsatlar ve tehditleri, organizasyonun gl ve zayf ynlerini dnmeyi ve arzulanan durumlar ve bu durumlar gerekletirmek iin izlenecek yollar kararlatrmay kapsar. Planlamann z gelecekteki frsatlar ve tehditleri grmek; bu frsatlardan faydalanmak ve tehditlerle mcadele etmektir. Planlama srekli bir faaliyet olmasndan, yneticiler gelecekteki frsatlar ve tehditleri ele alacak yntemler gelitirebilirler. Plan ile ne yaplacaktr, kim yapacaktr, ne zaman yaplacaktr, nasl yaplacaktr, hangi kaynaklar kullanlacaktr ve neden yaplacaktr gibi temel sorulara cevap bulunur. Mteebbisler ilerini etkili ve verimli yrtebilmek iin i plan hazrlarlar. plan ile iin kurulaca gne kadar hazrlanan kapsamn ortaya karlmas iin birok aktivite sral ve nceden belirlenen niteliklerde gerekletirilir. plan giriimciler iin yol gsterici bir rehberdir. Kiileri i kurmaya ynelten nedenler; iini kaybetmesi, i frsatnn yakalanmas, hayat tarzn deitirme ihtiyac, daha fazla para kazanma istei, artk bakas hesabna almama istei, evresine faydal olma istei, baka frsatlarn yokluu, bir hobiyi ie dntrmek gibi sralanabilir. Farkl i plan tanmlar aada verilmektedir: plan: Kuruluun gelecekteki darboazlar ve bunlar ama yollarn nceden analiz edilmesine yardmc olmakla birlikte, ayn zamanda da kurulu iin en temel kontrol arac zelliini tar. plan: letmenin baarl olabilmesi iin veya ekonomik bakmdan varln koruyabilmesi iin neler yaplmas gerektiine karar verme srecinin, en nemli balangcdr. plan: u an yaplmakta olunan veya yaplmas planlanan bir iin, geleceini izen ve yneticilere rehberlik eden bir yol haritasdr. plannn temel amac, belirlenen amalara ulaabilmek iin i kuran giriimcilerin, i kurma srecinde hangi hedefler iin neleri nasl ve ne zaman ve hangi kaynaklarla yapacan belirlemesidir. Giriimciler, i ile ilgili belirsizlikleri ortadan kaldrmak, belirlenen amalara odaklamak, koordinasyonu kolaylatrmak, etkinlii artrmak ve kontrol standartlar belirlemek iin i plan hazrlarlar. plannn gereklilii; bu plann temelde bir rehber ve bir yol haritas olmasndan kaynaklanyor. plan i kurmadan evvel gerekli aratrma ve planlama almasn salayan bir ara zelliini tar. Ayn zamanda i plan son derece kullanla bir ynetim ve kontrol arac olma zelliini gsterir. plannn ieriinde; giriimcinin zellikleri ve hedefleri, kurulacak iin temel nitelikleri, yasal yaps ve ortaklarn durumu, hedefledii piyasann zellikleri, pazarlama almalar, retim sreleri,
58

letme Ynetimi-1 nc Blm Metin Arslan iletmenin teknik sistemleri, ynetim sistemi, retim ve sat planlar ile iletme krlln gsteren dosyalar bulunur. kurma srecinde temel admlar; motivasyona sahip olmak, iyi bir i fikri belirlemek, alma program hazrlamak, i fikrinin n deerleme ve yaplabilirliliini aratrmak ve i plann hazrlayarak ii kurmak olarak sralanabilir. in kurulmas iin gerekli tm faaliyetlerin sraland, hangi hedeflere ulalaca ve neleri nasl ve ne zaman yaplacan ieren bir alma olan i plan rehberi aada sralanan admlar aklar: 1. kurma nedeni ve kiisel hedefler. 2. fikrinin tanm ve iletmenin ticari unvan ile yasal stats. 3. ile ilgili ksa, orta ve uzun vadeli hedefler. 4. Hedeflenilen mteri grubunun tanmlanmas. 5. Mteri gruplarnn bykl, belirlenen pazardaki rakiplerin kimler olduu ve durumlar. 6. Rakiplerin stn ve zayf olan yanlar. 7. Mterilerin rn satn alma skl ve ne zaman ve nerede rn satn alaca. 8. rn mteriye ulatrana kadar gerekli olan aamalar. 9. rn sunum aamalarn dikkate alarak, girdilerin nerelerden temin edilecei. 10. yerinde kurulmas gereken tesisat ve donanm. 11. rnn retilmesinde gerekli makine ve ekipmanlar. 12. yerinin kurulu yerini seme nedenleri. 13. yerinin kurulu veya satn alma bedeli veya kira bedeli. 14. retim srecinde istihdam edilecek i gc 15. Yatrm ihtiyacnn ne kadar olaca. 16. Marka veya patent ile rnn pazarda tantm ve reklm iin nasl bir plan yapld. 17. Yllk iletme giderlerinin hesab. 18. Toplam sat gelirlerinden iletme giderlerinin dlerek brt krn hesab. 19. Brt krdan denen vergileri kartarak net krn hesab. 20. Elde edilen net krn yaplan toplam yatrm ile kyaslanmas. 21. kurma ile ilgili tm faaliyetleri ieren bir alma plan hazrlama. Sralanan bu balklar ayrntl bir ekilde aklandktan sonra i plan rehberi sonulanm olur. 1.2. letmenin Analizi letmeler insanlarn kurduu yapay bir sistem olmasndan dolay iletmenin tabii yaps belirli bir sistem iinde ele alnr. Tm sistemlerde olduu gibi, iletme sistemin de girdileri, ilevleri, ktlar ve amalar vardr. Sistem; "snrlar ve amalar nceden planlanm, faaliyetler, ilevler, unsurlar ve ilikiler grubu" olarak tanmlanr. Her sistem, daha byk bir sistemin alt sistemi ve ayn ekilde, her sistem kendi iindeki bir sistemin st sistemidir. evresi ile deiik ilikilere sahip olan sistem, bulunduu evreyi olumlu veya olumsuz ekilde etkiler. Belirli bir snr olan sistemin sahip olduu temel ve yan amalar st sistemin amalaryla uyumlu olmas gerekir. letme sistemi ve model ilikisine bakldnda; sistem problemlerini zmek iin deiik trde modeller gelitirilmektedir. Model, gerek sistemin bir grnts olarak, grntledii sistemi ana izgileriyle kabaca ortaya koyan sistemdir. Haritalar, gerek corafi alanlar kabaca grntledikleri iin birer model, arz-talep grafikleri, gerek ekonomik sistemdeki durumu ana izgileriyle grntledikleri iin birer ematik model rnekleridir. letmelerde, model kullanmann en byk faydas, ilerdeki karkl basite indirmesi, sisteme etki eden birok etken iinde en nemlilerini belirleyerek aklk getirmesidir. letmelerin de evresi, alt ve st sistemleri, amalar, snrlar, ilevleri olduu iin gerek anlamda birer sistemdirler. Sistemlerin tabi yapsn ortaya koyabilmek iin, fiziki, niteliksel, niceliksel, ematik modellerden faydalanlabilir. letmenin bir maketi yaplarak fiziksel bir modeli; en geni manada bir tanm yaplarak niteliksel bir modeli; matematik sembollerden faydalanarak niceliksel modeli; grafik yardm ile ematik bir modeli yaplabilir. letmeyi girdi-kt eklinde ematik bir modelle ekil 31 deki gibi gstermek mmkndr. eklin en stnde, iletme girdileri, belirli bir retim srecinden geerek iletme ktlarna dnmekte, iletme amalaryla karlatrlp, mterilere ulamaktadr. En stteki her unsurun altnda, o unsura ilikin daha alt unsur yer almaktadr. Yine ekle gre iletmeye girdiler girerken, iletmeden
59

letme Ynetimi-1 nc Blm para kmakta, iletmeden mal ve hizmetler karken para girmektedir.

Metin Arslan

1
LETME GRDLER
1. gren 2. Sermaye 3. Hammadde 4. Ynetim 5. Sosyo Ekonomik Bilgiler 6. Yasal Bilgiler 7. Teknolojik Bilgiler

RETM SREC lem1 lem2 lem3 . lem.n KALTE KONTROL

LETME IKTILARI -rnler

-Maliyet Bilgileri -Kalite Bilgileri -Miktar Bilgileri -Zaman Bilgileri

LETME AMALARI -Kr veya Sosyal Fayda -Topluma Hizmet -Sreklilik

MTERLER

-Hane Halk

-Kamu Kurumlar -zel Kurumlar

PARA ekil 31 Sistem Yaklam Asndan letmenin ematik (Model) Genel Grnts letme, girdi-kt modeli eklinde ele alndnda; girdiler-retim sreci-amalar-mteriler eklinde doal bir sralan ortaya kmaktadr: 1. letme Girdileri Bir retim faaliyetinde, retim srecine iletme dndan girmesi gereken adna girdi denilen belirli retim unsurlar, faktrleri vardr. Emek, sermaye, mteebbis ve teknoloji-retim ynetimi- temel retim faktr olarak iletme bnyesinde organize edilerek retim gerekleir. retim faktrlerinin kapsad ayrntl girdiler, mal veya hizmet haline gelmek iin iletmeye girerler ve burada belirli bir retim srecinden geerek ve baz deiikliklere urayarak mal veya hizmete dnrler. Bu anlamda retim srecinin ilemesi ve bunu srdrebilmesi iin; igren, sermaye, hammadde, ynetim, teknolojik bilgiler, sosyal ve ekonomik bilgileri ile kanuni bilgiler gibi girdilerin srece dzgn, uyumlu ve salkl bir ekilde girmesi gerekir. 2. retim Sreci letme sisteminin ikinci temel paras olan retim srecinde ekil 3-1de de grld gibi girdiler, istenilen mal ve hizmete dnecek ekilde ilem grr. retim ilemleri yaplrken etkin ve verimli olmas ve her ilemin en ekonomik ekilde gerekletirilmesi iin girdilerin, uygun zamanlarda ilenecei dzenli bir retim sreci kurulur. Kurulan retim srecinde bir ilemi baka bir ilem takip eder ve bylece etkin bir retim gereklemi olur. retim srecindeki her faaliyet merkezi, kendisine verilen ii zamannda yapmakla ykmldr. retim srecinde son ilem olarak kan rnn kalite kontrol yaplr. 3. letme ktlar Girdiler, belirli ilemlerden geerek retim srecinden mal ve hizmet olarak ktklar iin kt adn almaktadrlar. ktlar blmnde ekil 31 de grld gibi yalnzca mal ve hizmetlerin deil, bunlarla birlikte retim maliyeti, retim kalitesi, retim miktar ve retim zaman bilgilerinin de yer alr. Girdiler, retim srecinde mal ve hizmete dnnce, mal ve hizmetlerin zerinde sz konusu bilgiler de bulunur. Bu nedenle, mal ve hizmetlerin kendisi, maliyeti, kalitesi, miktar ve ne kadar zamanda retildii ile gerektiinde ierik bilgileri kt kavramnn ieriini oluturur. retim sisteminde kt olarak ifade edilen rnn maliyetini, kalitesini, miktarn ve zamann, daha nceki retim aamalar belirler. 4. letme Amalar letmelerde kt ad verilen mal ve hizmetlerin maliyeti, kalitesi, miktar ve retim zaman, amalar blmnde konulan ltlerle yani iletmenin amalar gz nnde bulundurularak kontrol edilir ve deerlendirilir. ekil 3-1'den de grld gibi, her iletmenin mutlaka ve birden fazla; kr veya sosyal fayda elde etmek, topluma hizmet ve sreklilik gibi genel amalar bulunmaktadr. Sistem felsefesi asndan bakldnda kr, iletme ktlarnn deeri ile iletme girdilerinin
60

letme Ynetimi-1 nc Blm Metin Arslan deeri arasndaki olumlu farktr ve olumsuz farka negatif kr veya zarar ad verilir. letmeciler asndan kr; iletme rnlerinin pazarda satlmasndan elde edilen gelirden, vergiler dhil btn masraflarn karlmasyla bulunan olumlu farktr. letmeler toplum iinde faaliyet yrtrken varln srdrebilmek iin topluma hizmet etmesi ve sreklilii iin de bymesi gerekir. 5. Mteriler letme sisteminde ekil 3-1'deki gibi girdiler-retim sreci-ktlar-amalar-mteriler doal aknn son halkasn, mteriler oluturmaktadr. Srecin son aamasnda mteriye sunulan ve karlnda alnan para sisteme ters ynl ak salanarak retimin devamll hedeflenir. letmeler, rnlerini mterilere satarak onlara hizmet ederek kendi varlklarn srdrrler, byyebilirler ve kr elde edebilirler. Mterileri; tketici, hane halk, dier iletmeler, kurumlar ve devlet olarak daha da alt blmlere ayrmak mmkndr. Mteri-alc-, belirli bir maaza veya iletmeden dzenli alveri yapan kii veya kurululardr. Tketici ise kiisel veya ailede kullanm amacyla mal ve hizmet satn alan ve kullanan insanlara denir. letme, rettii rnlerini, setii hedef pazara gre sz konusu mteri kesimlerine sunar. letmeler, mal ve hizmetlerini sunaca mteri, tketici kesimini, btn zellikleriyle bilmek tanmak zorundadr. Bunun iin pazar aratrmalar yapar; pazardaki gelime eilimlerini izler ve ona uygun stratejiler gelitirir. 2. LETMENN MALYET LE GELR VE RSKLER 1. letmenin Maliyetleri Maliyet kelimesi eitli gayelere gre bedel ve karlk anlamnda kullanlmakla birlikte, ounlukla bir iletmeye belli bir rn veya faktr eklinde sunulan girdilerin, iletmeye olan yk; sermaye maliyeti, emek maliyeti, kredi maliyeti gibi anlam tar. Maliyet veya maal olu, elde edilen rnn, meydana gelmesi ve pazarlanabilmesi iin kullanlan ara rnlerin ve unsurlarn para ile ifadesidir. letmede retim iin gerekli olan girdiler retim faktrleri pazarndan satn alnr. Maliyet, belirli bir amaca ulamak iin yaplan fedakrln bedelidir. Yani maliyet, amaca ulamak iin kullanlmas gereken varlk ve hizmetlere yaplan para harcamas olarak ifade edilir. Toplam Gider 300 Deiir Maliyet Giderleri (Md) (TL) 200 100 Q = retim Miktar

100

200

300

ekil 31: Deiir Maliyet Giderleri Grafii Bir iletmenin rettii rnleri iin katlanlan maliyetin genelde; deiken giderler ve sabit giderler olarak iki kayna mevcuttur. Deiir maliyet giderleri; iletmenin retim miktarnn artmas ile artan, azalmasna paralel olarak azalan maliyet giderlerini ifade eder. iye denen cretler, hammadde, yar mamul madde ve her tr iletme malzemesi giderleri ile enerji ve yakt harcamalar deiir maliyet kalemlerini oluturur. Deiir maliyetler, birim bana sabit, ancak retim miktarna gre deiir nitelikte olduundan ve Q retim miktarn; Md deiir maliyeti; a birim deiir maliyeti gstermesinden, aadaki gibi formle edilir. Md=(a)x(Q) Deiir maliyet giderleri ekil 3-1den grld gibi her zaman orantl olarak artp azalmayabiliyor. Sabit maliyet giderleri ise retim miktarnn artp azalmasyla artp azalmayan, hep ayn kalan maliyet giderlerine denilmektedir. retim miktar artka, toplam sabit maliyetler daha fazla miktarlara blnd iin birim bana den sabit maliyet de azalma gsterir. letme hi retim yapmasa bile sabit maliyet giderleri ayn miktarda sz konusu olur, yani retim yaplsa da yaplmasa da bu giderler
61

letme Ynetimi-1 nc Blm Metin Arslan olacaktr. ekil 32 den de grlebilecei gibi, iletme hi retim yapmaz veya 100, 200 ve daha ok retim yapsa bile yine ayn toplam sabit maliyet giderini yapm olacaktr. Toplam maliyet giderleri; bir iletmede deiir ve sabit maliyet giderlerinin toplamna denilmektedir. Toplam Gider (TL)

Sabit Maliyetler (Ms) 100

0 100 200 300 Q=retim Miktar ekil 32: Sabit Maliyet Giderleri Grafii Ortalama maliyet giderleri; toplam maliyet giderlerinin retim miktarna blnmesiyle (TC/TQ=AC) bulunan sonuca, birim retim maliyeti denilebilecei gibi ortalama maliyet gideri de denilmektedir. Yani ortalama maliyet; belirli bir retim iin yaplan toplam maliyetin o retim miktarna blnmesiyle elde edilen birim ba maliyettir. Dier yandan bir iletmede en son retilen birimin maliyetine de marjinal maliyet ismi verilmektedir. Maliyet kavramnda bir alt kavramda standart maliyettir. Standart maliyet, bir rnn iinde yer alan malzeme ve operasyonlara ait standart miktar ve srelerinin nceden belirlenen bir fiyat seti ile arplmas ile ortaya kar. Dier taraftan iktisadi bakmdan bir kaynan belli bir ie tahsisi sonucu kaybolan baka retim imknlarna da alternatif maliyet veya frsat maliyeti denilmektedir. Bir maliyet hesaplama sistemi ncelikle masraflar belirler, sonra da bu masraflar masraf taycsna ykler. Masraf yklemede, masraflarn taycya ait olduklar dorudan belirlenebilenleri dorudan, dierleri ise dolayl olarak yklenir. letmelerde eitli ekillerde hesaplanan ve ortaya karlan maliyet bilgilerinden birok alanda faydalanlr. Maliyet bilgilerinin kullanld alanlar: 1- letme krnn hesaplanmas, 2- letme gider kontrollerinin yaplabilmesi, 3- rnlerin fiyatlandrlmas, 4- Etkin iletme kararlarnn alnabilmesi. 2. letmenin Gelirleri letmenin; girdiler, retim sreci, ktlar, amalar ve mteriler eklinde bir tabi yapya sahiptir. letme belirlenen amalarna ulaabilmek iin, bir takm girdi, retim sreci ve kt maliyetlerine katlanmak durumundadr. letme belirli maliyetlere yeterli bir miktar kazan olarak ifade edilen bir gelir elde etmek iin katlanr. Gelir, gerek veya tzel kiilerin retimden tketime kadar geen ekonomik sre ierisinde retim faktrleri ile ekonomiye katlmalar sonucu elde edilen veya retim faktrleri kullanlmakszn eitli nedenlerle ekonomik gcnde meydana gelen artlarn para ile ifade edilen kymetlerdir. Ekonomik olarak gelir, retimden tketim aamasna kadar geen ekonomik sre ierisinde meydana gelen ve para ile ifade edilen kymetlerdir. Yani gelir; retim faaliyetlerine katlan faktrlerin elde edilen hsladan ilevsel blm sonucunda aldklar paylar ifade eder. Ekonomik adan gelir; kii tarafndan elde edilir, retim faktrlerinin retim srecine sokulmas ile, ekonomik gteki para ile ifade edilen ve tasarruf edilebilir veya harcanabilir olmal gibi temel zellikleri tar. letmenin temel amac mal ve hizmet reterek ve bunlar satarak gelir elde etmektir. Bu anlamda iletmenin gelirleri ana ve yan gelir olarak ikiye ayrlr: 1- Ana gelir: letmenin ana faaliyetinden elde edilen gelire ana gelir ad verilir. letme gelirlerinin en byk blmn ana gelirler oluturur ve iletme ana gelir azalmalarna uzun sre katlanamaz. 2- Yan gelir: letmenin ana faaliyetleri dnda elde edilen gelirlerdir.
62

letme Ynetimi-1 nc Blm Metin Arslan 3. letmenin Riskleri Risk ve benzer olan belirsizlik kavramlar birbirinden farkl olmasna ramen, genellikle birbirinin yerine kullanlmaktadr. Belirsizlik: Herhangi bir kurala bal olarak deil de rastgele veya serbeste ilerleme durumudur. Belirsizlik: Yneticiler gelecekteki olaylarn muhtemel sonular bilmekle birlikte gerekleme ihtimalleri hakknda herhangi bir nedenle tahminde bulunamama durumlarna denir. Belirsizlik: Belirsiz olma durumu, mphemiyet, bilinemezlik halidir. Belirsizlik: Sebebini bilememek, sonular tahmin edememek, sistemi anlayamamak, herhangi bir fikir yrtememek veya yrtlen fikirleri kendi kendine rtmek, sorulara cevap verememek durumudur. Belirsizlik sbjektif bir kavramdr, insandan insana deiir ve bu yzden de direkt olarak llemez. talyancas risco Almancas Risiko, ngilizcesi risk olan bu kavram, dilimizde nceleri riziko olarak kullanlm, daha sonra risk olarak yerlemitir. Risk, kelime anlam olarak zarara urama tehlikesi, riziko anlamna gelmektedir. Risk, tehlike ile e anlaml ve ileride ortaya kmas beklenen ama meydana gelip gelmeyecei kesin olarak bilinmeyen olaylar iin kullanlr. Risk, gelecek ile ilgili bir kavramdr, nk gelecek belirsizlik ifade eder. Risk de belirsizlik hallerinde ortaya kan ve tehlikenin ciddiyetine verilen isimdir. Tehlike ise, zarar potansiyeli olan durumdur. Risk: Bir olayn gerekleme ihtimali ve olaydan etkilenme durumu olarak tanmlanr. Risk: Bir olayn beklenenden farkl olarak gerekleebilme imknn ifade eder. Risk: Zarar veya kayp durumuna yol aabilecek bir olayn ortaya kma ihtimali anlamna gelir. Olabilecek sonularn says artmas ile risk meydana gelir. Risk mevcut ise bir olayn sonucu tam olarak tahmin edilemez. Risklerin olumsuz etkilerinden zarar grmemek iin ihtimaller dikkate alnarak tedbir almaya ynelik planlama faaliyetlerini ieren ve risk ynetimi olarak ifade edilen bir bilim ortaya kmtr. Riskleri ynetebilmek iletme ynetiminin srdrlebilirlii ve baary yakalamak iin sistematik olarak ele almas gereken bir konudur. Farkl kurumlarn kar karya olduklar riskler kurumlarn ilgi alanlarna gre deiebilecektir. Bir yatrmn toplam riski, bir veya birka risk kaynann ilevidir. Bu risk kaynaklar; Pazar riski, enflasyon riski, i riski, finans riski, likidite riski ve faiz oran riski olarak sralanr: 1. Pazar Riski: Pazarlarnda meydana gelen dalgalanmalarn yatrmn beklenen gelir zerinde eitlilie neden olur. Bu risk tipi; piyasadaki durgunluk, savalar, ekonomideki yapsal deiim ve tketici tercihlerindeki deimeler gibi baka faktrler de bulunmaktadr. 2. Enflasyon Riski: Yatrlan sermayenin ayn deerde geri alnamamasnda doan risk olarak faiz oran ile ilgilidir. Bilindii gibi enflasyon oran arttka faiz oran da artar. 3. Riski: Beli bir ikolunda veya ortamda faaliyet yapmaktan doan bir risktir. 4. Finansal Risk: irketlerin dardan finanse edilen varlklar ile ilgilidir. z sermayeye gre kredi oran arttka, elde edilmesi beklenen gelirin eitlilii artar. 5. Likidite Riski: Daha ok finansal yatrmlarla ilgilidir. Kolay satn alnp veya byk bir fiyat fark demeden kolay satlan yatrmlar iin likid olduu sylenebilir. Fiyat ve zaman unsurlarn belirsizlii arttka, likidite riski de artar. 6. Ynetim Riski: letme yneticilerinin hatalarndan ortaya kar. Ynetim kadrosunun hatas, faaliyet sonularna yansyacandan faaliyetlerin verimliliini lmek suretiyle ynetim riski konusunda fikir edinebilir. 7. Faiz Oran Riski: Faiz orannda gelen deimelere bal olarak yatrmdan elde edilen gelirin beklenenden farkl olarak gereklemesidir. Riskin eitlerine baktmzda farkl trler karmza kmaktadr. Bunlar aadaki gibi aklayabiliriz: 1. Saf Risk: Kazancn mmkn olmad risk trdr. 2. Speklatif Risk: Kazan ve kaybn mmkn olduu risk trdr. Bu risk tipi tm yatrm projelerinde mevcuttur. 3. Paylalabilen Risk: Baz risk trleri eitli anlamalar ile paylalarak azaltlabilirler. 4. Paylalamayan Risk: Belli anlamalarn azaltamad risk trdr.

63

letme Ynetimi-1 nc Blm Metin Arslan Risklerin deerlendirilmesi muhtemel/beklenmedik olumsuzluklarn en aza indirgenmesini salayacaktr. Gelirdeki kayplarn aza indirilmesi ve gelirlerde dzenliliin salanmas risklere kar gvenli olmay da beraberinde getirmektedir. Gelien ve deien artlar, baarl bir giriimden sz edebilmek iin riskin stlenilmesinin tek bana yeterli olmadn; asl baarnn riskin iyi ynetilmesi ile mmkn olduunu gstermi ve bu anlay "Riski stlenmeyin, ynetin" ifadesiyle sloganlatrlmtr. 3. letmenin SWOT Analizi Bir organizasyonun gl ve zayf ynlerinin ve karlat frsatlarn ve tehlikelerin sistematik deerlendirilmesi SWOT analizi ile yaplabilir. SWOT analizi, rgtn faaliyette bulunduu evreyi anlamak ve ynetmek zere toplad bilgileri kullanarak sistematik olarak kendisini deerlendirmesi olarak tanmlanabilir. SWOT analizi ve alm genel olarak; bir iletmenin Strengths (stnlkler), Weaknesses (zayflklar), Opportunities (frsatlar), Threats (tehditler) olarak belirleyerek stratejik konumunun deerlendirilmesine yardm eden yapsal bir yaklam teknii olarak Trke FTZ eklinde ksaltlmaktadr. SWOT analizi ile rgt i evresinde sahip olduu stn ve zayf noktalar ve d evresinden kendisine ynelen frsat ve tehditleri deerlendirebilir. Bu sayede rgt evresinde yer alan faktrlerin en nemlilerini belirleyebilir. Swot analizleri iin temel tekil eden deerlendirmeler ounlukla kiisel yarglardan, anlaytan etkilenir. Yneticilerin bilgileri nasl yorumlayacaklar onlarn ynetim anlaylaryla ilgilidir. Organizasyonlarda SWOT analizi yaplmasnn balca iki faydas bulunmaktadr: lk olarak, SWOT analizi yaplarak organizasyonun mevcut durumu tespit edilir. Bu erevede gl ve zayf ynleri ile organizasyonun kar karya bulunduu frsatlar ve tehdit unsurlar ortaya konulmaya allr. Genellikle SWOT sonras elde edilen veriler yeni teknolojilerin belirlenmesi, pazardaki yeni eilimler, yeni rakipler ve alanlarn motivasyon durumlar eklinde ynetimin masasna gelirler. Bunlarn strateji haline gelebilmeleri iin yorumlanmalar ve bir anlamda stratejik ynetim diline evrilmeleri gerekir. SWOT analizinin ilenii aada sralanan yedi alt srelerin izlenmesiyle gerekleir: 1. letme profilinin hazrlanmas letmenin tr letmenin corafi konumu Rekabet durumu st ynetimin ynelimleri 2. D faktrlerin belirlenmesi Ekonomik faktrler Sosyal faktrler Siyasi faktrler Demografik faktrler rnler ve teknolojiler Pazar ve rekabet 3. Gelecekte meydana gelecek durumlarn analizi 4. Gl ve zayf ynlerin incelenmesi Ynetin ve organizasyon Finans Pazarlama Dier faktrler 5. Alternatiflerin gelitirilmesi 6. Stratejik seimlerin yaplmas 7. htimal planlarnn hazrlanmas 2. rnek SWOT Analizi /Birecik Meslek Yksekokulu FTZ (SWOT) ANALZ GL YNLER 1. Akademik kadromuzun yeterli bilgi birikimine sahip, gen ve dinamik olmas 2. Tm personelin almak iin uygun fiziki mekn ve internet eriimli bilgisayarlara sahip olmas.
64

letme Ynetimi-1 nc Blm Metin Arslan 3. niversite ynetiminin destei 4. Kurumumuzda demokratik ynetim anlaynn uygulanyor oluu 5. Okulumuzun dersliklerinin yeterli dzeyde olmas 6. Okulumuzdaki spor alanlarnn varl. 7. Okulumuzun ile dndan gelen kz rencilere kalacak yer temin edebiliyor olmas. 8. Oklumuzun yeterli laboratuar donanmlarna sahip olmas 9. Yerel ynetimlerin destei 10. zel teebbs sahiplerinin rencilerimize salad uygulama imknlar 11. Okulumuzun bulunduu yrenin jeosiyaset konumu ZAYIF YNLER 1. Akademik personelin mesleki geliimini salayacak eitim imknlarnn tannmas 2. Meslek yksekokullarna ynelik kamuoyunun bak ve imaj sorunu 3. Meslek liselerinden snavsz geile gelen rencilerin bilgi ve donanm eksiklii 4. Baz programlardaki akademik personel saysnn ve idari personel saysnn yetersiz olmas 5. Baz laboratuar ve atlyelerde yksek maliyet nedeniyle ara gere eksikliklerinin olmas 6. retim elemanlarnn ders, saat ve eitliliinin fazla olmas 7. bulamama kaygsndan dolay rencilerde grlen isteksizlik 8. Okulumuzda yeterli dzeyde bir ktphanenin bulunmamas 9. Sanayi evresiyle sistematik ve ileyen bir ibirliinin kurulamam olmas. 10. Mezunlarn izlenmesi iin ileyen bir sistemin kurulamam olmas. 11. Yurt ii ve yurt dndaki benzeri okullarla iliki ve ortaklk kurulamam olmas. 12. Topluma ak bir hizmetin sunulamamas 13. alanlar iin hizmet ii eitimin yaplamamas. 14. Teknik laboratuarlarda hizmet verecek bir teknik elemann bulunmamas. FIRSATLAR 1. Yrenin az gelimilii ve gelimeye duyulan istein varl 2. Yrenin jeosiyaset ve jeofizik konumu 3. lkemizin AB srecinde bulunuunun eitime salad pozitif katklar 4. Ara eleman ihtiyacnn artan bir ivme gstermesi 5. GAP projesinin her sektrde getirecei retim ve istihdam art 6. Blgede yetimi teknik elemann azl. 7. Global kurulularn yremize zel kaynak aktarmlar 8. AB eitim programlarndan yararlanma olanaklar. 9. renci retiminin igc talebine karlk verebilmesi 10. Devletin blgeye ynelik zel destekleri TEHDTLER 1. Snavsz geilerin srme ihtimali 2. Ortaretimdeki eitim kalitesinin srekli dyor oluu 3. stihdam imknlarnn gelitirilememesi 4. Teknolojik geliimin maliyet ykseklii nedeniyle hzl takip edilemeyii 5. Akademik personelin zlk haklarnn giderek ktlemesi 6. MYO larn imaj problemi 3. LETMECLKTE TEMEL LKELER Serbest piyasa sisteminde iletmeler faaliyetlerinde belirli bir takm ilkeler uygulayarak baarl olabilirler Rekabetin olmad ve gmrk duvarlarnn yksek olduu klasik dnemlerde iletmeler; Maliyet + Kr = Sat Fiyat eklindeki bir hesapla krn belirlerdi. Gnmz serbest rekabet ortamnda piyasada kalmann ve kr edebilmenin yolu ancak uluslar aras rekabet yaklam ile Pazardaki FiyatMaliyet=Kr eklindeki bir yap ile mmkndr. Bu denklemde iletme verimli alarak maliyetlerini drd oranda kr marj-pay- ykselir. letmeler krlarn artrabilmek iin mutlaka etkin ve verimli almak durumundadrlar. letmecilik alannda kullanlan; verimlilik, etkinlik, krllk, toplam kalite ve toplumsallk
65

letme Ynetimi-1 nc Blm Metin Arslan ilkeleri gibi temel iletmecilik performans ilkeleri gnmz iletmelerinde daha nemli hale gelmitir. letmeler bu ilkelere dikkat etmeden faaliyetlerini yrtrlerse baarsz olurlar ve kapanrlar. letmeler belirli bir takm grev yani misyon ve amalar gerekletirmek zere kurulurlar. Kaynak kullanmnda verimlilik, etkinlik, krllk, kalite veya benzeri iletme amalarnn gerekleme derecesi iletmenin nceden belirlenen performans kriteri veya standartlara ne lde uygun davrandn gstermesi asndan nemli olmaktadr. letmelerin baarszlna ve dolaysyla kapanmasna sebep olan etkenlerin banda; yatrm, retim, pazarlama, ynetim, finans, evre faktrleri, toplum evresi, hukuki evre, ekonomik evre ve doal evreden kaynaklanan olumsuzluklar gelir. letmeler varlklarn devam ettirebilmek iin, mal ve hizmet retimini mterinin istedii zamanda, dk maliyet ve yksek kalitede retmesi gerekir. Toplumun tercihine uygun rn seimini yapmas, dnyaya ak serbest piyasada rekabet edecek dzeye ulaabilmesi, rnn maliyetini asgari dzeye ekebilecek ekilde iletme ilkelerine-prensiplerine- uymasyla gerekleir. letmelerin baarsz olma ve dolaysyla kapanmalarna sebep olan etkenler: 1. letmecilikte kullanlan temel ilkelere uymamak, 2. zel amal olarak kurulan iletmeler istenilen hedefe vardklarnda kendi kendilerini fesihleri, 3. Mevsimlik olarak faaliyet gsteren iletmeler mevsim sonunda kapanrlar, 4. letmenin iledii tabi rezervlerin-kaynaklarn tkenmesi, 5. Teknolojinin getirdii otomasyon baz i ve meslek alanlarnda iletmelerin kapanmasn salar. 6. Finans yapsnn bozulmas sonucu iletme fesih, iflas veya tasfiyeye maruz kalmas, 7. letmelerin ekonomik, teknik ve sosyal nedenlerden dolay baarsz olmalar, 8. Pazarlarn daralmas, letme, alanlarn refah dzeyini ykseltecek, bulunduu evreyi de tahrip etmeyerek toplumun gvenini dolaysyla iletmenin gvenilirliini salayacak bir siyaset izlemesi gerekir. Bu balamda iletmeler kurulu ve faaliyet esnasnda temel olarak kabul gren aadaki ilkelere uygun hareket etmelidir. 1. Verimlilik Verimlilikle ilgili kaynaklarda bu konun tanm ve formlleri asndan karmak olduu ve farkl verimlilik kavramlarnn da olduu grlmektedir. Yabanc dildeki karln global bir nitelik tamasyla, baz Trke kaynaklarda verimlilik kavram yerine prodktivite szc kullanlmaktadr. Performans kriterlerinden ilki olan verimlilik; belirli bir retim miktar ile bu retimi elde etmek iin kullanlan faktrler arasndaki oran olarak; ayn miktar kaynakla daha ok retim yapmaktr. Verimlilik; rn en az maliyetle retmek, etkinlik ise, iletmenin sahip olduu kaynaklar en optimum kullanmasdr. Verimlilik, savurganlktan uzak, kaynaklar en etkin ve verimli ekilde deerlendirerek retmeyi ifade eder. kt Oluturulan Toplan Fayda Verimlilik =--------- = ------------------------------------------Girdi Sisteme Giren Deerler Toplam Yukardaki orann paynda yer alan oluturulan toplam fayda ibaresi insan ihtiyalarn karlama nitelii olan fayda anlamnda kullanlmaktadr. Eitliin paydasnda bulunan sisteme giren deerler toplam ifadesi ise retim iin kullanlan retim faktrlerini yani, emek, sermaye, mteebbis ve teknolojiyi ifade etmektedir. Uygulamada daha genel bir verimlilik hesaplamasndan ziyade yalnz bir retim faktrnn ele alnd ksmi verimlilik hesaplamalar yaplr. letmeler krlarn artrabilmek iin mutlaka verimli almak durumundadrlar. Verimlilik art iletmede alanlar olumlu etkiler, iletmenin krn artrr, iletmede alma kalitesini ykseltir ve motivasyonu artrr. st dzeyde bir verimlilik art gayri safi milli hslay byterek, hayat standardn ykseltmesi nedeniyle gelimi iletmeler, verimlilik konusunu her zaman nemser, onu daha da arttracak yollar ararlar. letmelerde verimlilii artrmak iin yaplmas gereken iler: 1. Makinelemeyi artrarak yeni teknolojiler kullanmak ve standardizasyon salamak, 2. Fire ve hurdalar azaltmak ve tamacl kolaylatrmak, 3. etd yaparak ergonomik artlar ve i yeri dzeni salamak, 4. Dzenli bakmlar yaparak makine durma ve arzalarn azaltmak,
66

letme Ynetimi-1 nc Blm Metin Arslan 5. alanlar motive etmek ve onlarn eitim imknlarn arttrmak, 6. Kurum ii ve d iletiimi gelitirmek. Farkl verimlilik kavramlarndan ilki olan ve mhendislik ve teknik verimlilik olarak da ifade edilen fiziki verimlilik; daha ok mhendislikte kullanlan bir verimlilik kavram olarak kt/girdi olarak formle edilir ve hibir zaman fiziki kt, fiziki girdiye eit olmayaca kabul edilir. Mhendislik verimlilii, "retilen mal ve hizmet miktar ile bu mal ve hizmet miktarnn retilmesinde kullanlan girdiler arasndaki oran" olarak tanmlanr ve genellikle bu l, kt/girdi olarak formle edilir. ktlarn toplam girdilere oran toplam faktr verimlilii ni gsterir. ktnn herhangi bir retim faktrne oran ise ksmi faktr verimlilii ni verir. Fiziki verimlilik oransal olarak aadaki gibidir: Fiziki kt 700 Kg. Pamuk plii Fiziki Verimlilik =-------------------- = ---------------------------- = % 70 Fiziki Girdi 1.000 Kg. Pamuk Alnacak tedbirle 1.000 Kg. pamuktan 900 Kg. pamuk iplii elde etmenin bir yolu bulunabilirse verimlilik dzeyi % 90a karlm olur. letmelerde fiziki verimlilik elden geldiince % 100e dier bir ifade ile 1 karlmasna allmaldr. Dier bir verimlilik kavram olan ekonomik yani iktisadi verimlilik ise toplam sat tutarnn retim maliyet giderlerine oran olarak, verimliliin para olarak ifade edilmesidir. Hesaplamalarda ekonomik verimlilik (iktisdilik), ekonomik deerlerin birbirine orandr. Fiziki verimlilik, fiziki miktarlarn birbirine oran olduu halde, ekonomik verimlilik yani iktisadilik; retimle ilgili gelir ve giderlerin birbirine deer olarak oranlanmasdr. Bu orann 1den byk olmas iletmenin baarsn yanstr. Bunun iin retim miktarnn ve sat fiyatnn artmas, buna karlk maliyet giderlerinin dk olmas gerekir. retim srecinde belirli bir orana kadar retim miktar arttka birim bana den maliyet giderleri azalr. retimin Deeri ktnn Deeri Ekonomik Verimlilik =-------------------------------------------------- = -----------------------------retimin Maliyet Giderleri Toplam Girdinin Deeri Ekonomik verimliliin 1in zerinde olabilmesi iin yani retim iin harcanan paradan daha fazla bir para kazanabilmek iin eitliin pay byrken, paydasnn sabit kalmas veya klmesi gerekir. Bu alandaki verimliliin "1den byk olmasyla krl alld sonucuna varlr. letme, sat arttrc baz abalarda bulunarak, reklma bavurarak, kaliteli ve ucuz enerji ve hammadde kaynaklar temin ederek retimin ve dolaysyla ktnn deerini arttrabilir. 2. Etkinlik letmelerin belirledikleri amalarna ulama derecesi etkinlikle ifade edilir. letme asndan etkinlik; iilik, hammadde, malzeme ve dier girdilerin iletme iinde belirlenen amalar dorultusunda ne kadar etkin veya yeterli kullanldn gsteren bir deerlendirme kriteri yani lsdr. Dier bir ifade ile etkinlik; fiili yani gerekleen performans, nceden belirlenen standart yani olmas gereken performansn standart performansa ne lde yaklap yaklamadn gsterir. Etkinlik; messiriyet, bir kuruluun faaliyetlerinde yeterli olabilme, etkin olabilme durumudur. Etkinlik ve verimlilik art; iletmede alanlar olumlu etkiler, iletmenin krn artrr, iletmede alma kalitesini ykseltir ve motivasyonu artrma gibi iletme hayatnn her alannda etkilidir. Etkinlik aada gsterilen eitlik ile belirlenir: Standart Performans (Deer) Etkinlik = -----------------------------------Gerekleen Performans letmelerde etkinlii gerekletirmede rnek olarak; retim iin kullanlan makineler, rasyonel yani mantki bir srayla, birbirini tamamlayacak ekilde dizildiinde, o iyerinde birtakm aksama ve duraklamalar ve bo geen zaman byk oranda azaltlm olacak, dolaysyla etkinlik artrlm olacaktr. Etkinlik, fiziki/teknik, ekonomik ve iletme biliminde etkinlik olarak ayrlr: 1-Teknik etkinlik, fiziki bir kavram olarak; bir birim kty retmek iin gerekli olan fiziki girdileri; iilik zaman, makine-saat, hammadde, malzeme veya dier hizmetler gibi retim faktrlerinin toplamn ifade eder. Dier bir ifade ile fiziki etkinlik; iletmenin elindeki fiziki girdi bileimini en uygun ekilde kullanarak mmkn olan en ok kty retmedeki baarsn ifade eder. Teknik etkinlikte
67

letme Ynetimi-1 nc Blm Metin Arslan iletme faaliyetlerinin belirlenen saysal standartlara ulaabilme derecesi ile bir ii en ucuz yoldan yerine getirme veya belirli bir kty en dk girdi ile salayabilmek temel arttr. 2-Ekonomik etkinlik; iletmelerin ellerinde bulunan kt kaynaklarn en iyi ekilde kullanmn ifade eter. Bu kavramn teknolojik boyutu yok, finans boyutu vardr ve retimin mmkn olan en dk maliyetle yaplabilmesini hedefler. 3- letme biliminde etkinlik; belirli bir girdi ile en yksek ktnn elde edilmesi, belirli bir kt dzeyinin en dk salanabilmesini ifade eder. 3. Krllk Rantabilite olarak da ifade edilen krllk iletmenin belirli bir dnemde elde ettii krn, o dnemde iletmede kullanlan sermayeye oranlanmas olmaktadr. Dier bir ifade ile krllk toplam gelirler ve toplam maliyetler arasnda kurulan bir sonu ilikisi olarak iletmenin belirli bir dnemde elde ettii krn o dnemde iletmede kullanlan sermayeye orann ifade eder. Kr, belirli bir zaman dilimi iinde elde edilen gelirin, o dnem iindeki giderden fazla olmasn ifade eder. Kazan, satlan bir rn, yaplan bir i veya harcanan bir emek karlnda elde edilen para, getiri, temett yani yarar, kar, kr olarak ifade edilir. Krllk, pazarn durumu ile ilgilidir ve gelir ile gideri etkileyen birok ekonomik evre imknlarnn iletme tarafndan en iyi ekilde kullanlm olduunu belirtir. Krlln yksek olmas iin, retim maliyeti ve sermaye dk olmal, buna karlk da retim miktar ve fiyat yksek olmaldr. Krllk oran belirli bir dnem sonunda elde edilebilen krn bu dnem boyunca kullanlan sermaye deerinin toplamna blnmesiyle hesaplanabilen oranlamadr. Krlln forml aadaki gibi gsterilmektedir: Kr (retim Miktar x Fiyat) - retim Maliyeti Krllk = ------------- = ------------------------------------------------------Sermaye Sermaye Rantabilite, sermayenin para baznda verimliliini yani belirli bir dnemde iletmede elde edilen krn iletmede kullanlan sermayeye orann ifade eder. Krllk orann yksek olmas iletmenin baarsn yanstmasndan dolay retim miktar ve sat fiyatnn yksek tutulmas, buna karlk retim maliyeti giderleri ve sermayenin dk olmas gerekir. 4. Toplam Kalite Toplam kalite ilkesi iletmelerin baars iin ok nemli bir ilke haline geldii grlmektedir. Artan rekabet ortam ve verimlilikle ilikisi nedeniyle kalite gnmz iletmelerinin ncelikli konusu haline gelmitir. Kalite, iletmeler asndan bir maliyet drme ve dolaysyla verimlilik artrma teknii olarak grlmektedir. Tketicilerin eitim ve bilin dzeylerinin gelimesi iletmelerin rnlerinin mterice belirlenmi spesifikasyonlara veya standartlara uyulmasn zorunlu klmaktadr. Dier taraftan Japon endstrisinin kalite konusunda gsterdii arpc gelime tm dnya iletmelerini de kalite gelitirme konusunda zorlayan bir unsur olmutur. Kalitenin farkl alardan deiik tanmlar aada verilmektedir: Kalite: stenen artlara ilk defasnda, zamannda, her defasnda uymaktr. Kalite: Mteri veya kullancnn kim olduuna baklmakszn kurulutaki herkesin, her mterinin ihtiyalarn karlamak iin yapt her eydir. Kalite: ISO 9000 standartlarna gre, Bir rn veya hizmetin belirlenen ihtiyalar karlama kabiliyetine dayanan zelliklerinin tm dr. Kalite: Avrupa Kalite Kontrol Organizasyonu (EOQC)na gre; mal veya hizmeti ekonomik bir yoldan reten ve tketici isteklerine cevap veren bir retim sistemi ifade eder. Kalite: nsan salk ve emniyetinin, hayvan ve bitki varlnn ve evrenin korunmas veya tketicinin doru bilgilendirilmesi gibi kriterler gz nne alnarak; bir mal veya hizmetin var olan veya olabilecek ihtiyalar karlama yeteneine dayanan zelliklerinin toplamdr. Kalite konusunda mallara ilikin yaplan tanmlarn z kullanma uygunluk olurken hizmetlere uyarlandnda, hizmet kalitesi, beklentiye uygunluk eklinde ifade edilir. Piyasa ekonomisi kaliteyi srekli gelitirerek nemli hale getirmesi ve iletmeleri de buna uymada zorlamas sebebiyle gnmzde iletmeler asndan olmazsa olmaz bir zellik haline gelmitir.

68

letme Ynetimi-1 nc Blm Metin Arslan letmelerin kaliteli mal veya hizmet retmeleri topyekn kalite anlayn benimsemelerine baldr. Kalite anlaynn iletmelerde benimsenmesi ancak toplam kalite ynetim sisteminin yerlemesiyle mmkndr. Toplam kalite ynetiminin farkl alardan deiik tanmlar yaplmaktadr: Toplam Kalite Ynetimi (TKY): Mterinin mevcut ve gelecekteki beklentilerinin tam ve ekonomik olarak ve zamannda karlanmas iin alanlarn katlm ile tm faaliyetlerin srekli gelitirilmesini ve iyiletirilmesini ngren bir ynetim yaklamdr. Toplam Kalite Ynetim: Bir kurulu iinde kaliteyi odak alan kuruluun btn yelerinin, katlmna dayanan, mteri memnuniyeti yoluyla, uzun vadeli baary hedefleyen ve kuruluun btn yelerine ve topluma fayda salayan ynetim yaklamdr. Toplam Kalite Ynetimi: Mkemmellie sistemli bir yaklamdr diye de tanmlanabilmektedir. Modern bir ynetim tarz olan TKYnin felsefesi temelde mkemmellii yakalamak ve bunun salanmas iin gerekli bir takm unsurlar bulunmaktadr. Toplam kalite ynetimin unsurlar: 1. st ynetimin liderlii, 2. Mteri odakllk ve mteri memnuniyeti, 3. Srekli gelime ve iyiletirme (KAIZEN), 4. Tam katlm ve takm almas, 5. alanlarn eitimi, 6. Hata nleme/sfr hata Toplam kalite ynetiminin amalarn ve iletmeye salayaca faydalarn da sralamak gerekir. Toplam Kalite Ynetiminin amac: 1. letme faaliyetlerine tm alanlarn aktif katlmn salayarak, ibirliini gerekletirmek. 2. Srekli gelime ve iyiletirme alkanln yerletirmek, 3. Kalite bilincini oluturarak, srekli st kalite dzeyine ulamay salamak, 4. Sfr hataya ynelmek, hatalar ortadan kaldrmak ve hata maliyetlerini minimize etmek, 5. Mteri tatmin ve sadakatini salamak, 6. letmenin belirlenen hedeflere ulamasn uyum iinde gerekletirmek, 7. alanlarn moralini ykselterek, verimlilii artrmak, Toplam Kalite Ynetiminin faydalar: 1. Toplam kalite ynetimiyle tm alanlarda kalitenin nem kazanmas, 2. Verimlilik artnn salanmas, 3. lmi almalarn art ve hzl karar alma ve kararlara katlm salanmtr, 4. Haberleme daha etkili hale gelmitir, 5. Mteri tatmini salanm ve yeni pazarlar bulunmutur, 6. letmelerin rekabet gleri artmtr, 7. letmelerde sistematik alma, eitim ve motivasyon nem kaznm, Gnmzn byk oranda rekabete dayal ve mteri odakl pazarlama ve retim sistemi ierisinde, mal ve hizmetlerin kalitesini srekli eitlendirmek ve farkllatrarak gelitirmek zorunluluu vardr. Mteri memnuniyeti, Pazar paynn srekli bytlmesi, yeni pazarlar bulunmas ve verimli alma gibi temel faktrler kaliteyi nemli hale getirmektedir. Bir mal veya hizmetin kalite zelliklerinin belirlenmesinde; mteri talepleri, rekabet durumu, mal ve hizmetin kullanl amac, fiyat, mal ve hizmet zellikleri, datm, teslim, test ve muayene hizmetleri gibi birok faktr etkili olmaktadr. Kalite ve toplam kalite ile ilgili dier kavramlar: Kalite Ynetim Sistemi: Mteri isteklerinin srekli olarak karlanmasn ngren Kalite Gvence Sistemini de kapsayan, bir ynetim sistemidir. Yani kalite ynetim sistemi, kurulularn etkinliini salayan ve srekli iyiletirme almalarn destekleyen bir sistem olarak iletmede retimin girdi, ilem ve kt aamalarnda yaplan kalite ynetimi faaliyetlerinden oluur. Kalite Maliyeti (Kalitesizliin Maliyeti): Meydana gelebilecek hatalar nlemek amacyla yrtlen faaliyetler, planl kalite muayeneleri ve rnn retim esnasnda veya mteriye teslimden sonra
69

letme Ynetimi-1 nc Blm Metin Arslan grlen hatalarn sonucunda ortaya kan maliyetler olarak tarif edilmektedir. letmelerin kaliteye nem vermelerinin birok nedeninden birisi kalitesizliin iletmeye byk maliyetler yklemesidir. Kalite Kontrol: rnn kalite zelliklerinin istenenlerle karlatrlarak sapmalar varsa dzeltici faaliyetlerin balatlmasn salayan retim ynetimi ilevidir. Toplam Kalite Kontrol: Kalite isteklerini salamak iin kullanlan uygulama teknikleri ve faaliyetleridir, eklinde tanmlanabilir. Geni katlml kalite ynetimi olarak adlandrlabilecek "Toplam Kalite Kontrol" ayn zamanda ynetimde bir anlay deiiklii getirmitir. Toplam kalite kontrol anlaynn bir uzants da iletmelerde kalite gvence sistemlerinin kurulmasdr. Kalite Gvencesi: Kalite ynetiminin, kalite artlarnn karlanaca konusunda gvence salamaya ynelik ksmdr. Mteriler, iletmelerden kaliteli rn retiyor olduklar gvencesini somut olarak vermelerini istemektedirler. Kalite gvence sistemi olarak adlandrlan bu olgu geleneksel kalite kontrol anlaynn terk edilerek, tm iletme birimlerinin kalite salama sistemlerini kurmalarn ve belgelemelerini gerekli klmaktadr. TS - ISO 9000 serisi standartlar bu gvenceyi verecek sistemin yaplandrlmasnda kullanlan bir klavuzdur. Kalite belgelerinin amalar; iletmeleri srekli gelitirme konusunda tevik etmek, kalite konusunda kaydettikleri ve ulatklar aamalar tescil etmek, mteri tatminine katk salama, kuruluun piyasada iyi bir imaj sahibi halene gelmek eklinde sralanabilmektedir. Kalite serbest piyasann gerei olarak gnmz iletmeleri asndan olmazsa olmaz bir zellik haline gelmi ve bunun iin baz harcamalara katlanarak kaliteyi salamaya alrlar. Serbest rekabet piyasas kaliteyi srekli nemli hale getirmekte ve iletmelerde buna uymak durumundadr. letmelerde kaliteyi yerletirmek belirli aba ve belirli bir maliyeti gerektirir. letmeler kalitenin getirecei pek ok avantaj gz nnde bulundurarak kalitenin ykleyecei maliyetlere katlanr. letmelerin kaliteye nem verme ve kalite maliyetlerine katlanma nedenleri: 1- Mteri Kalite stemektedir. Mterilerin satn alma tercihlerinden kalite, nemli bir belirleyici olmaktadr. stn kaliteli rnler iin mteriler daha fazla demeye raz olmaktadr. 2- Kurulular Kaliteyi Krllk Olarak Dnebilmektedir. Kurulularn performanslar ile uyguladklar kalite dnceleri arasnda dorudan iliki olduu bilinmektedir. Artan karllklarn mteri tatminine ve alanlarn yksek moralleri sayesinde salamaktadrlar. 3- En yi Uygulamalar Kurulular Tarafndan Takdir Edilmektedir. Bugnn kurulular, kalite hareketleriyle ilgili takdir ettikleri en iyi rnekleri, kendileri de uygulamaktadrlar. 4- Kalite Rekabetilii Arttrmaktadr. Kalite gnmz iletmeleri arasndaki rekabeti artrmaktadr, Gnmz rekabet ortamnda, mteri balln salamak iin u artlar yerine getirmek gerekmektedir. Bunun iin; rn ve hizmetler gelitirilmelidir, maliyetler ve fiyatlar istikrarl ve rekabeti olarak dmelidir, mterilere cevap verme gelitirilmelidir ve mteri taleplerini karlamada esneklik artmaldr. Gnmz iletmelerinin yrttkleri sat ve pazarlama faaliyetlerinde kaliteye ynelik etkin tutumlarn oluturulmas, gelitirilmesi ve uygulanmas baar iin bir zorunluluktur. Sat ve pazarlama ile kalite arasndaki balant; sat ncesi, sat annda ve sat sonras olarak aamada deerlendirilir. Kalite llerine zen gsterilmeden yaplan retim faaliyetleri sonucu oluan riskler hem iletmeyi, hem de mteriyi olumsuz etkilemektedir. Hatal mal veya hizmetlerin sonucunda ortaya kan etkenlere kalitesizlik riskleri denilmektedir. Kalitesizliin iletme ve mteri asndan riskleri: 1. Kalitesizliin iletmeye ykledii riskler; prestij kayb, pazar paynn azalmas, kaynak israf ve motivasyon kayb bunlardan bazlardr. 2. Kalitesizliin mteriye ykledii riskleri ise, insan sal, gvenlii, mal ve hizmetlerde tatminsizlik, gvensizlik ve maduriyet gibi birok riskler vardr. Kaliteye ulamada 2000li yllardan sonra EFQM Mkemmellik Modeli diye bilinen ve srekli gelitirilebilir nitelik tayan bir model benimsenmitir. EFQM Mkemmellik Modeli Avrupa Kalite Ynetimi Vakf (EFQM-European Foundation For Quality Management) na aittir. EFQM Mkemmellik Modeli, tm kurumlara uygulanabilecek bir yapya sahip olmakla birlikte, kurumun yapsna uygun olarak yorumlanmas ile kullanlmaktadr. Modelin uygulanmasnda baarya ulalmas iin; st ynetimin liderlii, mteri odakllk, tam katlm ve takm almas, alanlarn eitimi, hata nleme/sfr hata, srekli gelitirme ve iyiletirme gibi alt temel unsurun anlalmas nemlidir. EFQM mkemmellik modeli, siyasi planlarn kalitesini
70

letme Ynetimi-1 nc Blm Metin Arslan veya mkemmelliini deil kuruluun ynetimlerinin mkemmelliini sorgulayan bir ynetim modelidir. Kurum iinde insana ynelik bir yaklam gelitirmekte alanlarn yeteneklerini gelitirme frsatlarn yakalamasn salamakta, kaydettikleri ilerlemeyi lp, kendi alannda ve farkl alanlarda veya dier lkelerde faaliyet gsteren kurumlarla karlatrabilecei bir ereve sumaktadr. EFQM Mkemmellik Modeli kurulularn mkemmellik yolunda ilerleyip ilerlemediklerini lerek ynetim sistemlerini gelitirmeleri konusunda onlara yardmc olan pratik bir ara nitelii tar; kurulularn kuvvetli ynlerini ve iyiletirmeye ak alanlarn grmelerini salayarak onlar zmler retmeleri konusunda tevik eder. Helal Belgesi (Helal Certificate) : slam lkelerinin et ithalatnda talep ettikleri, hayvan kesimlerin slami kurallara uygun olduunu ispatlayan belgedir. Helal Belgesi, Diyanet leri Bakanl tara tekilatnn il mftlklerince dzenlenmektedir. Son zamanlarda Trkiyede gda maddelerinde helal belgesi almalar younlam bulunmaktadr. Gda ve htiya Maddeleri Denetleme ve Sertifikalandrma Aratrmalar Dernei (GMDES) gibi kurulular bu almalar lkemizde gnll olarak yrtmektedir. Koer Sertifikas (Kosher Certificate)K: sraile ihra edilecek gda rnlerinde Musevi dinine uygunluu belgeleyen koer sertifikalar aranmaktadr. rnlerinin Musevi kurallarna gre hazrlandn gstermekte olup; kalite, hijyen ve gveni simgelemektedir. Bu sertifika Musevi dini mensuplarnn youn olarak yaadklar lkelere ihracatta da nemli bir unsur olarak grlmektedir. rnlerin yneldii srail pazarlarndaki dindarlk durumuna gre kurallar katlaabilmektedir. Baz rnler iin lkemizdeki Hahambalka verilen sertifika yeterli olmakla birlikte, dinen kritik konumda olan (zellikle et-st ve mamulleri) rnlere sraildeki din otoritelerinin yerinde alma yaparak caizlik kazandrmas gerekmektedir. 5. Toplumsallk lkesi letme kurulu amacna uygun olarak kr veya sosyal fayda elde etmek ve sreklilik gibi amalardan hangisi olursa olsun sosyal sorumluluk bilinci iinde topluma hizmet etmek durumundadr. nk iletmeler toplum ierisinde toplumun ihtiyalarn karlamaya dnk faaliyette bulunur. Dolaysyla iletme toplumun ihtiyalarndan hareket ederek, onlarn istedii zaman ve yerde ve kabul edebilecei fiyat, kalite ve ihtiya miktarnda mal ve hizmet retir ve /veya pazarlar. Gnmz modern i hayat iletmelerin karlar yannda kamu karlarn da amalar arasnda yer bulmasn zorlamaktadr. Bundan dolay iletmeler artk sadece ekonomik birimler olarak deil ayn zamanda sosyal ve siyasi kurulular olarak da ele alnmaktadr. Sermayedarlarn iletmelerin ynetimini profesyonel yneticilere brakmalar ve bunlarn da topluma; okul, ktphane, evre koruma, kltr faaliyetlerine destek olma gibi eitli hizmetleri gtrme dncesine byk destek vermeleri, sosyal sorumluluk amacn n plana karmtr. Gnmzde sosyal ve kltrel alanlardaki hizmetler prestij-itibar- kazandran faaliyetler olarak grldnden i adamlar kendi adlarn tayan okul binalar yaptryor; zel okullar, niversiteler kuruyorlar; vakflar yoluyla erozyonu nleme, vb. faaliyetleri yrtyorlar ve sosyal problemlere zm nerileri getiriyorlar. Gnmz iletmeleri, alanlarn refah dzeyini ykseltecek, bulunduu evreyi de tahrip etmeyerek toplumun gvenini dolaysyla iletmenin gvenilirliini salayacak bir siyaset izlemesi gerekir. nc Blm lgili rnek Uygulama almalar ve Deerlendirme Sorular Uygulama almalar 1. Yakn tarihte kapanm bir iletme tespit ederek bu iletmenin neden kapandn aratrnz. 2. evrenizde faaliyette olan bir iletmenin verimli alp almadn verimlilik kurallar erevesinde aratrarak bir rapor hazrlaynz. 3. Kurulu bulunan bir iletmenin kulland hammadde ve enerji girdilerini inceleyerek bunun alternatifleri neler olabilir? Aratrarak bir rapor hazrlaynz. Deerlendirme Sorular

71

 letme Ynetimi -1 Drdnc Blm Metin Arslan DRDNC BLM LETMELERN KURULU ALIMALARI VE LETMELERN BYMES Birinci blmde; iletme ve ilgili kavramlar ile iletmenin tarihi geliim sreci ve iletmenin dier bilimlerle olan ilikileri incelendi. kinci blmde; iletmenin amalar, iletme evre ilikisi, iletmenin ilevleri ve iletme trleri incelendi. nc blmde; ilk olarak iletmenin analizi sistem yaklam iinde ele alnarak iletmenin maliyetleri, gelirleri ve riskleri incelendi, ikinci olarak iletmecilikte kullanlan; verimlilik, etkinlik, krllk, toplam kalite ve toplumsallk ilkeleri gibi temel ilkeleri incelendi. Bu blmn temel amac ise, bir endstri iletmesinin kurulu almalar iin neler yapmas gerektii ve ne gibi aamalarn izlendiini, iletme bykl ve kapasitesini kavrayabilmeyi salamaktr. Burada ncelikle iletmenin kuruluu ele alnacak ve iletmenin ilk aamas olan kurulu dncesinden al merasimine kadar olan aamalar ayrntl olarak ele alnacak ikinci olarak iletme bykl, iletme kapasitesi ele alnarak incelenecektir. 1. LETMELERN KURULU ALIMALARI letmeler insanlarn ihtiyalarn karlamak iin retim faktrlerini etkin bir ekilde mal ve hizmetlere dntrmek iin belirli aamalar izleyerek bir sre dhilinde kurulurlar. lkelerin kalknmas ve gelimesi yatrmla gereklemesinden dolay, ne kadar fazla yatrm yaplrsa o kadar iletme kurulur ve bu iletmeler retim gerekletirerek gelir salanm olur. Kalknma, belli bir ekonomik, toplumsal ve kltrel gelimilik dzeyinden derece olarak daha iyi saylabilecek duruma ulama; tm hayat alanlarnda var olandan daha farkl ve ileri olduu dnlen bir yaplanmaya dn srecidir. Sanat ve ticaretten uzaklap imaret ve memuriyete ynelmek lke kalknmasnda yanl bir siyaset olur. Serbest piyasa ekonomisinde blgesel ve ulusal kalknma devletin sorumluluu ve kontrolnden ziyade mteebbislerin sorumluluundadr. Yatrm ise belirli bir getiri salamak amacyla, bir iletmenin alternatif maliyetleri ve risk faktrlerini de gz nnde tutarak, belli vadelerde birikimlerini yatrm aralarna balamasdr. Mali adan yatrm, mteebbisin, belirli bir sermayeyi, mal ve hizmet retecek bir iletmenin kurulmasna harcamas anlalmaldr. Yatrm projesinin hazrlanmas, g, masrafl, karmak ve uzmanlk isteyen bir faaliyettir. Yatrm projesi, alanlarnda uzman kiilerin iletme byklne gre uzun bir zaman diliminde byk miktarda giderle hazrlanabilen bir projedir. Kurulu almalar ekil 41 deki gibi bir sre olarak birbirini izleyen aamalardan geerek gerekleir.
1. Yatrm Dnce si ve Uygun Yatrm Alan Seimi 2.Fizibilite Etd a. Ekonomik Ett b. Yasal Ett c. Mali Ett d. Teknik Ett e. rgtsel Ett 4. Yatrm Kararn Verme ve Uygulama

3. Kesin Proje

5. retime Gei

ekil 41: letme Kurma Aamalar letme, kurucu mteebbisler tarafndan uzun aratrmalar sonucunda kurulabilir ve bu sre kurulacak iletmenin nemine, byklne ve zelliklerine gre deiir. letme kurmak uzmanlk isteyen, inceleme ve aratrma gerektiren bir i olarak kurucu mteebbislerin 23 haftasn alabilecei gibi, iletme kurma iinde uzmanlaan bir ekibin alt ay veya bir yln da alabilir. Ekonomik, teknik, hukuki, finansal ve rgtsel konular ieren tm bu almalara iletme kurulu almalar ad verilir. 1. Yatrm Dncesi ve Uygun Yatrm Alan Seimi nsanlar sahip olduklar ekonomik deerleri gelir getirecek bir alana yneltmeleri ile yatrm dncelerini ortaya koyarlar. Yatrm alternatifler arasndan en uygununu semek ve uygulamaktr. Giriimcileri yatrm yoluyla bir iletme kurmaya ynelten ok deiik sebepler olabilir. nsanlar iletme kurmaya ynelten temel nedenler: 1. Bamszlk istei 2. Kazan ve miras istei 3. Baka frsatlarn yokluu 4. Sosyal saygnlk istei
72

 letme Ynetimi -1 Drdnc Blm Metin Arslan 5. Bir dnce veya varln ilenmesi 6. Topluma hizmet ve sosyal sorumluluk dncesi letmenin kuruluunda ilk aama, iletme kurma dncesinin mteebbisin kafasnda olumasdr. Bu oluum iletmenin mutlaka kurulaca anlamna gelmez, eitli inceleme ve aratrmalar sonucunda bu kararn kesinletirir. Verilen karar iletmeyi kurma ynnde ise bu almalar iletmeyi faaliyete geirene kadar srdrr. Mteebbis devlet, zel kesimden bir veya birka kii olabilir, burada nemli olan, yeni bir iletme kurmann ok faydal olaca konusunda bir dncenin belirmesidir. letme kurmak iin yatrm dncesi ierisinde olan insan elindeki ekonomik deerin gelir getirmesi ve verimli bir yatrm olmas iin uygun yatrm alann bulabilmek iin bir takm aratrmalar yapmaya ynelir. n fizibilite almas olarak da ifade edilen bu almada; ekonomik deerlerini kaybetme riskini ortadan kaldrmak iin yatrmc; yatrmn hangi sektrde ve belirlenen sektrn hangi konusunda faaliyet gstereceine karar vermek iin iki aamal bir aratrma yapmak durumundadr. Uygun yatrm alan seme faaliyetine n fizibilite almalar da denilir ve esas fizibilite faaliyetlerine bu aamada olumlu karar verildikten sonra geilir. Yatrmcnn yatrm alan ve konusu belirlemek iin lkenin ve sektrn genel durumu, arz ve talebin genel yaps gibi durumlar renerek proje fikrini bu sonulara gre oluturmak zorundadr. Bu aamadaki aratrmalar sonucu proje kabul edilir veya vazgeilir. Bu aamadaki aratrmalar yatrmclarn zaman ve maliyet kayplarn nler. Yatrm dncesi ve uygun yatrm alan seme aamas aslnda yatrmc da bir proje fikrinin olumasn salamaktr. Fizibilite raporunun hazrlanmasndan sonra, projenin yaplabilirliine karar verilecek ve projenin yaplmasnn uygun grlmesi halinde de yatrm karar alnacaktr. 2. Fizibilite Etd Proje hazrlama veya yaplabilirlik de denilen fizibilite, almalarnn ana grevi proje fikrini ekonomik, kanuni finansal, teknik ve rgt asndan inceleyerek, bulgular ve onlar destekleyen verileri sistemli ve mantkl bir ekilde sunmaktr. Yatrm yapacak mteebbiste oluan proje dncesinin faydal ve krl bir dnce olup olmadnn net olarak ortaya kmas iin gerekli aratrmalar btnne fizibilite etd veya raporu ad verilir. Yaplacak fizibilite etd veya raporu alanlarnda uzman kiilerce gerekletirilir. Bu ettler; ekonomik, teknik, finansal, yasal ve rgtsel ett olarak be alt aratrmadan oluur. 2. 1. Ekonomik Ett Ekonomik ett, kurulmas dnlen iletmenin ne miktarda mal veya hizmet retmesi gerektiini, retilen nnn hangi pazarda hangi fiyatlardan satlabileceini belirleyebilmek iin ve Pazar aratrmas sonularna gre iletmenin hangi kapasitede ve nerede kurulacan belirleme almalarn ierir. Ekonomik deikenlerin zaman iinde ok sk deiir nitelikte olmas, ekonomik aratrmay srekli bir sre durumuna getirmitir. Dolaysyla ekonomik aratrma, yalnzca yeni bir iletme kurarken deil, kurulu bir iletmeyi isletirken de devaml yaplmas gereken bir iletme faaliyetidir. Ekonomik aratrmann kapsamna kurulacak iletmenin alaca alandaki rekabetin durumu, retilecek mal veya hizmetin birim maliyetinin ne olaca, maliyet zerinden beklenen kr orannn ne olduu, maln satlaca pazar da fiyatn nasl belirlendii gibi birok konu girer. Burada, yeni bir iletmeyi kurarken gz nnde bulundurulmas gereken en nemli konu; talep tahmini, iletme byklnn belirlenmesi ve kurulu yerinin seimidir. 1. Talep Tahmini. Kurulmas dnlen iletmenin retecei mal ve hizmetlerin, belirli bir srede, ne kadar satlabilecei bilinmeden, herhangi bir yatrma giriilemez. Bu sebeple, iletme kurma kararndan nce yaplacak ilk i, retilmesi dnlen mal ve hizmete ne kadar talep olacan tahmindir. Talep tahminleriyle, kurulacak iletmenin retecei mal ve hizmete, belirli bir fiyattan ne kadar miktar satn alma istei olaca ortaya konulmaya allr. Bunun iin mevcut arz ve talebin gelime eilimleri yani trentleri zerinde durulur. lmi llere gre talep tahmini yapabilmek iin bir takm sistematik ve tarafsz bilgilere ihtiya vardr. Tketicilerin satn alma isteklerini, onlarn gelir durumlar, zevk ve alkanlklar, baka mal ve hizmetlerin fiyatlar ve benzer baz deikenler etkiler. Dolaysyla gelecee ilikin tahminler yaparken, yalnzca birka deiken deil, birok deiken gz nnde bulundurulmaldr. Gelecek ile ilgili tahminlerde dikkate alnmas gereken deikenler: 1. retilmesi planlanan rnn tketicilere salad faydalar,
73

 letme Ynetimi -1 Drdnc Blm Metin Arslan 2. retilecek rne duyulan ihtiya ve talep esneklii, 3. Tketicilerin gelir durumu, cinsiyeti ve ya gibi belirgin zellikleri, 4. retilecek rnlerin benzerlerinin maliyet, sat fiyat, kullanm yeri ve datm ekilleri, 5. retilecek rne ilikin devletin ekonomik siyaseti ve tevikleri, 6. retilecek rn yerine, tketicilerin baka bir rn kolayca koyup koyamayacaklar, 7. lkenin nfus art hz, alan veya almayan nfusun says, 8. Tasarruf durumlar, kii bana den yllk gelir miktar, lkedeki genel fiyat artlar, 9. retilecek rnn ekonomik dalgalanmalardan kolayca etkilenir nitelikte olup olmad. Talep tahmininde kullanlacak bilgiler ok deiik kaynaklardan toplanr. Yaplan talep tahminlerinin geerlilii, toplanacak bilgilerin doruluuna ve bu bilgilerden faydalanarak talebi hesaplayacak yntemin doru olmasna baldr. Talep tahmininde; tecrbe ve sezgiye dayanan talep yani kalitatif tahminleri ve ekonomik gstergeler ve istatistiki yntemlere yani kantitatif dayanan talep tahminleri olarak temel iki yntem kullanlr. Bir mal ve hizmetin talebini etkileyen deikenlerin okluu ve bunlar arasndaki ilikilerin karmakl, tecrbe ve sezgiye dayanan yntemleri geersiz veya yetersiz duruma getirmesinden dolay, gnmzde ekonomik gstergelere dayanan ve istatistik yntemlerle yaplan talep tahminleri, giderek daha ok kullanlmaktadr. Talep tahmini ile kapasite belirlemenin yannda, iletme iin gerekli sermayenin hesab, altrlacak personel saysnn belirlenmesi, organizasyon sorununun zm, iletme siyasetlerinin belirlenmesi gibi birok alanda faydalanlr. 2. letme Byklnn Belirlenmesi. letme bykl yani, kapasite, genellikle, belirli bir zaman dilimi iinde yapabilecei retim miktar olarak tanmlanabilecei gibi; iletmelerin belirli bir mal ve hizmeti retebilme yeteneinin, belirli bir l ile ifade edilmesidir. letmelerin verimli ve etkin alabilmesi iin kapasite planlamas nemlidir. Ne fazla, ne eksik, yani kvamnda bir kapasite karar verilebilirse, retilecek mal ve hizmetlerin birim bana maliyetleri en az dzeyde gerekleir. retimi dnlen rnn gelecekteki sat miktarn tahmin etmenin en bata gelen amac, kurulacak iletmenin bykln yani kapasitesini hesaplamaktr. letmenin byklnn belirlenmesi konusunda; iletmenin kurulu aamasnda nemli olan, kurulacak iletmenin gnlk, aylk veya yllk retim gcnn ne olacann belirlenmesidir. Kurulacak iletmenin kapasitesi yani bykl, iletme faaliyet baladktan sonra ortaya kabilecek talepleri karlayabilecek kadar olmasn da salamak gerekir. letme bykl yani kapasitesi belirlendikten sonra sra kurulu yerinin seimine gelir. 3. Kurulu Yeri Seimi. Kurulmas dnlen iletmenin retecei mal ve hizmetin talebine gre kapasitesi belirlendikten sonra, sra, iletmenin kurulaca yeri semeye gelir. letmeler en az maliyetle en yksek kalitede rn reterek maksimum kr salama gayreti iinde olmalarndan bu yerin seiminde temel iletme ilkeleri olan verimlilik, iktisadilik, krllk, etkinlik, toplam kalite ve toplumsallk gibi temel etkinlik lleri gz nnde bulundururlar. Yanl seilen bir kurulu yeri iletmeyi rakiplere kar zayf drr. Kurulu yeri seiminde yaplan hatay dzeltmek, bu nedenle yeni bir blgeye tanmak iin ar giderlere katlanmak gerekecektir. Kurulu yeri seiminde ilk aama, iletmenin kurulaca blgenin seilmesi gerekir. Blge seiminde seime etki eden faktrler makro dzeyde ele alnr ve deerlendirilir. Blge seiminde dikkate alnacak faktrler yle sralanabilir: 1. Pazara yaknlk, 2. Hammadde, enerji, iklim ve su kaynaklar, 3. Yan sanayi kurulularnn varl, 4. gc, ulam ve tama, 5. Devletin verdii tevik ve snrlamalar, 6. Sosyal ve kltrel artlar, 7. D etkenler, Uygulamada yukardaki faktrlerin tm bakmndan uygun bir blge bulmak imknsz olabilir. Blge seilirken en azndan birim bana retim maliyeti en az olabilecek ekilde sz konusu faktrler bir araya getirilmeye allmaldr. Yukardaki faktrlerden biri olan kurulu yerinin seiminde devletin tevik ve snrlamalar
74

 letme Ynetimi -1 Drdnc Blm Metin Arslan gnmzde ok nemli olmaktadr. Belirli blge ve yerleri cazip hale getirerek endstri iletmelerinin buralarda toplanmasn salamak iin devlet veya zel yatrmclar organize sanayi blgeleri, kk iletmeler iin ise sanayi siteleri denilen toplu i merkezleri olutururlar. Organize sanayi blgeleri, 'Sanayinin uygun grlen alanlarda yaplanmasn salamak, kentlemeyi ynlendirmek, evre sorunlarn nlemek, bilgi ve biliim teknolojilerinden faydalanmak, imalat sanayi trlerinin belirli bir plan dhilinde yerletirilmeleri ve gelitirilmeleri amacyla, snrlar tasdikli arazi paralarnn gerekli altyap hizmetleriyle ve ihtiyaca gre tayin edilecek sosyal tesisler ve teknoparklar ile donatlp planl bir ekilde ve belirli sistemler dhilinde sanayi iin tahsis edilmesiyle oluturulan mal ve hizmet retim blgeleri olarak tanmlanmaktadr. Burada iyeri binalarn iletmeler kendileri yaparlar. Benzer ekilde; Teknoloji Gelitirme Blgeleri (TGB), Endstri Blgeleri ve Serbest Blgeler olarak uygulamada toplu i merkezleri veya yatrm stleri oluturulmaktadr. Sanayi siteleri ise organize sanayi sitelerinin kk lekli tipleri olarak yerleim yerlerine daha yakn yerlerde kurulan, daha ok kk ve orta lekli iletmeleri barndrmak iin, hazrlanan site tipi binalardr. Sanayi siteleri dokuma, makine, oto yedek paras retimi, oto tamircileri vb atlye tipi alan iletmeleri bnyelerinde barndrrlar. Yukarda sralanan faktrler dhilinde kurulu blgesi seildikten sonra, kurulu yresi ve arazisinin seilmesi gerekir. Arazi seimi iin blgedeki ehirlerin, kasaba ve kylerin zellikleri aratrlarak buralarda iletme kurmaya elverili araziler bulunarak, birok deikende dikkatle deerlendirilerek, bunlarn iletme kurmaya en uygun olan seilir. Kurulu yresi ve noktasn etkileyen faktrler daha ok teknik dzeydedir ve blge seiminde makro dzeyde olan faktrler burada mikro dzeyde ve dar anlamdadr. Kurulu yresi ve arazinin seiminde l olabilecek balca faktrler: 1. Ulam, haberleme durumu, tama giderleri, hammadde, enerji ve su kaynaklarna yaknlk, 2. Ayn yerde baka iletmelerin varl (organize san. bl.) ve ileride iletmeyi geniletme imkn, 3. Seilecek yerin nfus, sosyo-ekonomik geliimi ve ii-iveren ilikilerinin durumu, 4. Arazi fiyatlar, inaat maliyetleri, gda, giyim ve benzeri maddelerin fiyat dzeyleri, 5. evredeki eitim kurumlar, sosyal kurulular ve belediye hizmetleri, barnma durumu, 6. Kltrel artlar; halk ve yerel yneticilerin iletmeye kar davranlar, yerel vergi ve resimler 7. Arazinin toporafik yaps, iletme kurmaya elverili olup olmad, 8. retim artklarnn deerlendirilmesi ve elden karlmas, Kurulu yeri seimini etkileyen bu mikro faktrler iyi bir ekilde deerlendirilerek en uygun kurulu noktas bulunmal ve seilmelidir. 2.2. Yasal Ett Yeni kurulacak iletmenin hukuki yaps, iletmenin farkl yasal ykmlklerini de beraberinde getirir. Yasal ettle daha ok, kurulmas dnlen iletmenin yasal tr, devletin kurulacak iletmeyi zel olarak destekleyip desteklemeyecei ve iletme kurup faaliyete geirebilmek iin alnmas gerekli izinler aratrlr. Bu aratrmada; iletmenin yasal tr, devlet destei ve alnmas gereken izinler gibi yollar izlenir. 1. letmenin Yasal Tr. Serbest piyasa sisteminde yerini alan zel teebbs sistemi en az devlet mdahalesi ile insanlarn alacaklar ileri, alacaklar mallar, yapacaklar yatrmlar vb. seme hakkn savunur. zel mlkiyet, kr elde etme, seme hrriyeti, rekabet etme hakk serbest piyasa sisteminde temel haklardr. lkemizde bu haklara da dayal olarak kanunlarmz her vatandaa iletme kurma hakkn devlete de ekonomik ve sosyal planlar yapma grevini vermitir. Trkiye'de iletmenin yasal tr; zel iletmeler, kamu iletmeleri ve yabanc sermayeli iletmeler eklindedir. lkemizde kurulmas dnlen iletme, yukardaki trlerden birisi ierisinde yer almak durumundadr. Her trn stn ve sakncal ynleri olmasndan uzman danmanlarn grlerinden de faydalanarak, hangi tr bir iletme kurmann daha faydal olaca kararlatrlmaldr. 2. Devlet Destei. Devlet yrrle koyduu yasalarla iletmenin kurulmasn ve iletilmesini tam bir gvenlik altna alrken ve onu korurken, iletmeye de birtakm grevler yklemitir. letme kanunlarn ngrd Gelir ve Kurumlar vergisi der; i kanunlarna gre altrd insanlarn alma artlarn ve i gvenliini salar; SGK yasasna gre iileri iin hastalk, ihtiyarlk, kaza primleri der; Ticaret yasasna gre belirli iletme defterlerini tutar. Devletin ykledii grevleri gerektii ekilde yapan iletmeleri devlet korur ve destekler. Yaplacak yatrmn devletin ekonomik siyasetini destekler nitelikte olmas, isizlii azaltc nitelikte
75

 letme Ynetimi -1 Drdnc Blm Metin Arslan bulunmas, fazla dviz harcatmayacak ve ithalat azaltacak zellikler tamas ve benzeri durumlarda devlet, iletmeyi zel olarak da destekler. Mesela, bu amala iletmeyi desteklemek iin, iletmeyi yatrm indirimi denilen vergi kolaylndan faydalandrr, iletmenin ithal edecei makinelerden gmrk vergisi almaz; devlet bankalarndan dk faizli kredi verir; daha birok yardmlarda bulunur. Devlet gnmzde iletmelere salayaca tevik sisteminde; teknoloji, yksek katma deer ve uluslar aras rekabet edebilirlik kriterleri aramaktadr. 3. Alnmas Gerekli zinler. Btn lkelerde iletme kurarken belirli kurallara uyulur ve gerekli yerlerden izinler alnr. Trkiye'de bu alanda olduka arya kalm, gereksiz ilemlerle uygulama zorlatrlmtr. lerin hzl ve kolay yrtlmesi iin dnlen brokrasi, ou zaman brokratlarn yanl uygulamalar ile ii zorlamakta ve arlamaktadr. Gnmz uygulamalarnda mesela, KOB ler faaliyetlerini yrtebilmek iin ok sayda kurum ve kurulu ile muhatap olmakta, bir fabrika kurup faaliyete geirmek iin 71 kurumdan belge onaylatp, 349 adet imza tamamlamak zorunluluundadr. Bunlardan 316s yatrm aamasnda, iletme aamasna geildiinde, emisyon izninden tutun, itfaiye raporuna 33 imza daha gerekiyor (Ekonomik Forum, TOBB, Ocak 2007, s.20). Trkiye'de bir iletmenin kurulmas iin aadaki ilemlerin yaplmas gerekir; 1. Belediyeden imar durumu, inaat ruhsat, iskn ve kabul izni, fabrika kurma izni ve ama izni. 2. Umumi Hfzshha Yasas gerei Valilik/Kaymakamlktan iletme kurma ve alma izni. 3. ilerin Saln Koruma ve i Emniyeti Tz gerei, Blge alma Mdrlnn izni. 4. Baz iletme konular iin Milli Savunma ve ileri Bakanlklarnn izni. 5. Blge Sanayi Mdrlne bavurarak, iletmenin sanayi siciline kaydettirilmesi zorunludur. 6. letmenin bal bulunduu Ticaret veya Sanayi Odasna ye olmas zorunludur. 7. letme ynetimi alanlar sigorta kurumuna bildirir, primlerini der, vizite kd doldurur. 8. letme kullanaca markalar Ticaret Bakanlna bildirir ve tescil ilemlerini yaptrr. Yukarda saylan izin, kayt ve bildirimler gelien sosyo-ekonomik yap ierisinde deiebilmektedir. 2.3. Teknik Ett Kurulmas dnlen iletmeyle ilgili teknik aratrmalar, genellikle teknik uzmanlar (mhendisler) yapar. Teknik ett ierisinde aadaki konu byk nem tar: 1. retim ynteminin tespiti, 2. retim iin gerekli makinelerin seimi, 3. Kurulu yerine yerleme planlar, Yukarda sralananlar yannda daha ayrntl olarak; iletmenin uygulama plannn hazrlanmas, retim sonucu meydana kan fiziki ve kimyevi nitelikteki artklarn deerlendirilmesi planlarnn hazrlanmas, teknik aratrma kapsamna giren balca teknik konulardr. 2.4. Mali Ett Mali aratrma yerine baz kaynaklarda finansal aratrma kavram kullanlmaktadr. Mali aratrmayla ksaca, yaplacak yatrm veya kurulacak iletmenin maliyeti, bu yatrm ile ilgili sermayenin nasl ve nereden bulunaca, kurulacak iletmenin gelir, gider ve krnn ne olaca hesaplanmaya allr. Mali aratrmada, yatrm tutar hesaplandktan sonra, yllk iletme giderleri ve yllk iletme gelirleri tahmin edilir. Bu ileme, kurulmas dnlen iletmenin tahmini gelir-gider btesi denildii gibi, pro-forma bilnosu ad da verilir. Kurulacak iletmenin her yl iin ayr ayr yaplan tahmini gelir ve giderleri karlatrlarak ve denecek vergiler dlerek iletmenin net kr tahmin edilir. Mali aratrmada zlmesi gereken en temel problem "nereden, ne zaman ve ne kadar para salanacaktr?" sorusunun cevaplandrlmasdr. Genellikle hesaplanan proje tutar iin gerekli sermaye, ortaklarn koyduu z sermayeden, en dk faiz giderleriyle salanmaya allan banka kredileri ve tahviller gibi bor sermayeden karlanmaya allr. 2.5. rgtsel Ett Kurulmas dnlen iletmenin byklne gre farkl ynetim birimlerinin oluturulmas gerekir. Bu alma ile bu birimlerin neler olaca, burada yaplacak ileri ve ilerin nasl ve hangi uzmanlarla yaplaca ve bunun iin gerekli personelin nerelerden temin edilecei ortaya karlr ve fizibilite raporuna yazlr.
76

 letme Ynetimi -1 Drdnc Blm Metin Arslan 3. Kesin Proje Yukarda ksaca deinilen ekonomik, yasal, mali, teknik ve rgtsel aratrmalar sonunda ulalan bulgular bir araya getirilerek fizibilite raporu hazrlanr, bu rapor bir yatrm projesi zelliini tar. Hazrlanan bu rapor yatrmn deerlendirilmesi iin yatrm kararn verecek olan mteebbise veya kurulua sunulur. Bir yatrm karar verebilmek iin, tek bir yatrm projesiyle yetinmeden alternatif yatrm projeleri hazrlamak isabetli bir yatrm karar iin gereklidir. Bir sermaye ile pek ok alanda ve ayr konuda iletme kurulabilir. Doru bir yatrm karar verebilmek iin, en az birka ayr alan ve konuda yatrm projesi hazrlayp bunlar birbiriyle karlatrmak gerekir. Mteebbis, bir iletme kurarken, her eyden nce, kr edip etmeyeceini ve bu krn yeterli olup olmayacan grmek ister. lke artlarnda, projenin krll, dviz kazandrp kazandrmayaca, lke ekonomisine katks, emek youn bir iletme olup olmad gibi ekonomik ve sosyal konular dikkate alnmaldr. 4. Yatrm Kararn Verme Ve Uygulama Mteebbis, ekonomik, yasal, mali, teknik ve rgtsel ettleri, aratrmalar yaptktan sonra yatrm projesi hazrlanr. Bundan sonra mteebbis hazrlanan alternatif yatrm projeleri, belirtilen ller gz nnde bulundurularak, birbiriyle karlatrlr, ilerinde en uygun olan, en fazla kr getireni, lke ekonomisine en fazla katkda bulunan seilip uygulamaya konulur. Uygulama, kesinleen yatrm projesine sadk kalnarak sresi iinde gerekletirilmelidir. Bir yatrm projesi ne kadar ksa srede tamamlanrsa, o kadar abuk kr getirmeye balayacaktr. 5. retime Gei Yatrm tamamlanp iletme faaliyete geecek duruma geldikten sonra ncelikle bir deneme retimi yaplr. Bu deneme retimi ile elde edilen rn kalitesi ve ne kadar kapasite ile alabilecei belirklenir. retilen mal ve hizmetler, tketicilerin eline gemeden nce bir kontrolden geirilmeli, kalitelerinin beklenen dzeyde olup olmad grlmelidir. Tersi durumda, daha iletme alr almaz btn mterilerini kt kalite mal ve hizmetle kaybedebilir. Yeni kurulan ve deneme retiminden baaryla kan iletme, alarak rettii mal ve hizmetlerini tketicilere sunmaya balar. Kurucular asndan byk veya kk olsun bir iletmeyi kurmak ve faaliyete geirmek nemli bir olaya olmasndan al eitli ekilde kutlanr. 2. LETMERN BYMES 1. letmelerde Byme Her canl gibi iletme de byyp gelierek varln srdrmek ister ve bu durum iletmenin temel amalarndan biri olarak kabul edilir. Serbest piyasa artlar iletmeyi sk bir rekabete yneltmekte ve bu durumda bymeyi ve gelimeyi zorlamaktadr. Tketici zevk ve tercihlerindeki deiim, hkmetin ekonomik ve siyasi planlarndaki deiim, rekabet artlar ve teknolojik geliim iletmeleri geliime ve bymeye zorlamaktadr. Deien evre artlar ve nfusun art ve bu arta paralel artan talebe cevap verme gerei kk iletmelerin bymesine ve byk iletmelerin de daha gelimesini salamaktadr. evreden gelen deiim, teknolojik geliim, talep, pazarn corafi dalm, finansman salama, ynetim yeterlilii ve tketiciyi koruma mevzuat iletme bykln etkileyen temel faktrlerdir. letmelerin byme nedenleri: 1. Bymede evreden kaynaklanan nedenler, 2. Bymede finansal nedenler, 3. Bymede retime iliken nedenler, 4. Bymede pazarlamaya ilikin nedenler, 5. En uygun bykle ulaarak maliyetleri drmek, 6. Bymede etkinlii salayarak kr artrma istei, 7. retimin kalitesini ykseltmek, 8. Hammadde salamada ve dier retim faktrlerinin temininde avantajlar elde etmek. letmenin hzl ve zaman gelmeden bymesi iletmeyi zora sokabilmesinden, belirli bir bykl tamaya hazr hale geldiinde bymeye ynelmesi tavsiye edilir. Byklk konusu organizasyonlarn tasarm ve ileyi srelerini etkileyen ve sat hacmi, Pazar pay, retim kapasitesi, personel says ve kr gibi nemli unsurlar olan bir faktr olarak ele alnmtr. Klasik olarak her zaman byme iletmeler iin tavsiye edilmi, ancak bu ekilde iletmelerin rekabet
77

 letme Ynetimi -1 Drdnc Blm Metin Arslan anslarn koruyabilecekleri vurgulanmtr. Ancak gnmzde iletmelerin bymeden ziyade klme ynnde eilimleri belirmitir. Byme iletmeler asndan olmas gereken bir durum olarak alglanrken klme daha ok zorluklarla ve krizlerle karlat zamanlarda ortaya kan bir durum olarak grlmektedir. Byme, hacim artn veya saysal bir art ifade eder. Bu manada byme, iletmenin yapsnda nitelik ve nicelik olarak deimelere neden olarak, iletmenin mal veya hizmet retim artlarna veya rn farkllatrmaya ynelmesine ve alanlarn yeni durumlara uyabilmesine imkn salar. letmelerin bymesi ve klmesi olay veya genel olarak lek konusu iletmecilikte nemlidir. lek ekonomisi, bir organizasyonun byklnden ve i hacminden dolay elde ettii maliyet avantajlardr. Kurulularn byklnden kaynaklanan unsurlar, maliyetlerin drlmesi, verimlilik ve retimin artmas ve bunun salad tasarruflarn oluturduu olumlu sonulara lek ekonomileri etkileri denmektedir. letmelere gre byme, retim hacmindeki art veya saysal olarak gelimeyi ifade eder. letmelerin zelliine gre; sat miktar veya tutar, retim miktar, retim eitlilii, alanlarn says, harcanan enerji miktar, z kaynaklar, yatrm toplam, kullanlan hammadde ve enerji miktar gibi deiik faktrlerde meydana gelen saysal artlar, iletmelerde byme art olarak adlandrlr. Temelde byklk kavram grecele nispi- olarak kiiden kiiye farkllk gsterir. Bykln ayn ekilde alglanabilmesi iin bir takm kriterlerin belirlenmesi gerekmektedir. Byklk asndan iletmeleri trlere ayrrken kantitatif saysal ve kalitatif nitelik lleri olarak balca iki ana kriterden faydalanlr. Kriterlerin ou tek bana iletme bykln gstermede yetersiz kalrlar. Genelde birden ok ly beraber deerlendiren endeks byklk ls esas alnr. Yaygn olarak kullanlan saysal ve nitelik belirten byklk ltleri: 1. Giriimcinin iletmede fiilen almas, 2. blm ve uzmanlama dzeyi, 3. Ynetim ekli, ynetim tekniklerinin uygulanmas dzeyi, 4. letmenin sermaye yaps, 5. Sektr ierisinde nispi durumu, 6. letmede alanlarn says ve bunlara denen cretlerin tutar, 7. Belirli bir sre iinde yaplan retim veya sat miktar, 8. letmede kullanlan makine ve tezghlarn says, 9. Belirli bir srede ilenen hammadde ve harcanan enerji miktar, 10. letmenin kaplad alan, bina says, sosyal yaplar, park ve bahe imknlar, letmelerin bykln belirlemede, yukarda ifade edildii gibi bu kriterleri kstaslar- tek olarak kullanmak doru deildir. Dier taraftan, byklk belirlemede en byk arl hangi lnn tad iletmenin faaliyet gsterdii alana gre deiir. letmelerin bymesi ile Pazar pay byr, rgtlenme gc artar, sermaye bulma imknlar oalr, uzman alan ve yneticileri ie alma gc artar ve retilen rnler tketiciler zerinde gven oluturur. 2. letmelerin Byme ekilleri letmelerin bymesi, yatay, dikey, apraz byme ve klerek byme olarak drt alt bala ayrlarak incelenir. Dier yandan lke iinde ve dnda ayn anda, kullanlabilen; tam byme veya irket evlilikleri, ortak yatrm, stratejik ittifaklar, retim imtiyaz hakk, d kaynaklar kullanma, ynetim anlamalar, anahtar teslimi ve yap-ilet-devret eklinde sralanan sekiz ayr ekilde gerekleebilmektedir. Biz burada daha ok i byme iinde nemli olan yatay, dikey, apraz ve klerek byme ekillerini inceleyeceiz. 1. Yatay Byme: Yatay byme, ayn retim dalnda mal ve hizmet retecek yeni yatrmlar yaparak, ayn retim dalnda retim yapan baka iletmelerle bileilerek veya onlar ele geirerek iletmenin bytlmesine yatay byme ad verilir. Yatay olarak byyen iletmenin pazar byr, pazardaki hkimiyeti artar, sermaye yaps kuvvetlenmi, ynetimi salkl bir yapya kavuturulmu olur. Yatay olarak byyen iletme, kendi alma alannda yeni rakip iletmelerin ortaya kmasn zorlatrr. letmenin yatay bymesi, ekonomik kaynaklar verimli ve etkin kullanm salayabilir. Dier yandan, birok yazma gerektirdiinden brokrasiyi arttrr, organizasyonun bymesini salayarak, ynetim masraflarn arttrr. Kendi alanndaki rekabeti ortadan kaldrmas ve elde ettii byk ekonomik gcn siyasi amalar uruna kullanlmas riski yatay bymenin en byk sakncas
78

 letme Ynetimi -1 Drdnc Blm Metin Arslan olmaktadr. 2. Dikey Byme: Dikey byme, iletmelerin, kendilerine hammadde ve ara mamul satan iletmelerle birleirler veya onlar bir ekilde ele geirirler veya bu iletmeleri kendileri kurar ve yine ayn ekilde retilen rnleri pazarlayacak iletmeleri ayn ekilde ortaya karrlarsa dikey byme gereklemi olur. Tekstil sanayinde pamuk retiminin, rr, iplik ve basma fabrikalarnn ve rn pazarlayacak iletmelerin bir tek ana iletmeye bal olmas, dikey bymeyi ifade eder. letmelerin dikey bymesini ileriye ve geriye doru dikey byme diye ikiye ayrarak incelemek de mmkndr; geriye doru dikey byme, iletme kendilerine hammadde ve ara mamul satan iletmelerle birleir veya onlar u veya bu ekilde ele geirirler veya bu maddeleri kendileri retecek ekilde yatrmlar yaparak bymelerini ifade eder. leriye doru dikey byme ise, iletme rettii mal ve hizmetleri datan, pazarlayan iletmelerle birlemesi veya onlar bir ekilde ele geirmesi veya bu tr iletme kurulmasdr. 3. apraz Byme: Diyagonal byme olarak da ifade edilen apraz byme; iletme kendi esas faaliyet alan dnda bulunan sektrlere girerek burada; yeni bir iletme satn almas, bir iletme ile birlemesi veya yeni bir iletme kurmas yoluyla salayaca byme eklidir. 4. Klerek Byme: Klme, rgt yapsyla birlikte iletme faaliyetlerini de gzden geirerek, temel kabiliyetlerinin dnda kalan faaliyetleri yerine getiren blm ve/veya birimleri kapatmas, tm sreleri gzden geirerek verimli ve etkin olarak faaliyette bulunaca alana ekilerek yeniden ekillenmesi demektir. Klme, iletme ynetiminin bilinli olarak ald kararlar ve uygulad stratejiler ile alan saysn, maliyetleri ve i srelerini azaltmasdr. Klme, klerek iletmeyi iyiletirme bir yeniden yaplanma, sadeleme, srekli iyiletirme, neri gelitirme, proje ynetimi gibi bir deiim ynetimi metodudur. 3. Farkl Byklkteki letmelerin stnlkleri Ve Sakncalar Gnlk hayatta cce, kk, orta, byk veya dev iletme ifadelerinden ziyade kk iletme ve byk iletme ifadeleri kullanlmaktadr. Aslnda, iletmelerin byklkleri ve kklkleri nispioransal yani biri dierine gre byk veya kk olmaktadr. Bu adan sadece, byk ve kk iletmelerin stnlklerini ve sakncalarn belirtmek yeterli olacaktr. 3.1. Kk letmelerin stn ve Sakncalar Kk iletmelerin ekonomik yap ierisinde kendine uygun kuvvetli ve zayf ynleri bulunmaktadr. Burada nemli olan stnlklerini oaltmak ve ihtiyaca uygun iletilmesini salamak gerekir. Kk iletmelerin stnlkleri: 1. Ekonomik ve teknolojik deiime ve dalgalanmalar daha abuk uyum salarlar. 2. Byk iletmelerin rekabeti karsnda zel retimleri ile ayakta kalabilmektedirler. 3. Ynetim sistemleri sade olduu iin, iletme kararlarnn alnmas ok daha hzl olur. 4. Tketici isteklerine ile moda alanndaki deiime hzl bir uyum salarlar. 5. letme alanlar arasnda olumlu ve sk bir iliki ve ibirlii vardr. Kk iletmelerin sakncalar: 1. Sermaye azl kvaml bykle ulam ve bunun salayaca krdan mahrumiyet, 2. Para ihtiyac ortaya ktnda kredi bulma imknnn zayfl, 3. Talep artlarn zamannda karlama zorluundan mterilerini kaybedebilir, 4. Kurucularn bamsz i yapma istekleri ileteme birlemelerini zorlatrr, 5. letme sahip ve yneticilerinin ilete eitimi almadklar iin yeniliklere kapal olmalar, 3.2. Byk letmelerin stn ve Sakncalar Byk iletmelerin stnlkleri: 1. Youn teknolojik makinelerle alarak alan saysn azaltarak bunlara ait sorunlar azaltr. 2. Talebin ok olduu dnemlerde, bol miktarda sat yaparak en yksek krlar elde edilebilir. 3. Sermaye yetersizlii nedeniyle kk iletmelerin yatrm yapamayaca byk yatrm projelerini gerekletirerek yksek krlar elde edebilirler. 4. Hisse senedi veya tahvil kararak sermayelerini arttrabilirler veya sermaye piyasasndan daha kolay sermaye tedarik edebilirler. Byk iletmelerin sakncalar: 1. Tketici zevk ve alkanlklar zamanla deimesinden buna uyum zorlar ve talepte bir azalma olduu zaman, byk iletmeler sabit masraflarn karlayamaz duruma debilirler. 2. Byk iletmelerdeki abalarn birbirine uyum ve destekler duruma getirilmesi zorlar.
79

 letme Ynetimi -1 Drdnc Blm Metin Arslan 3. alanlar arasndaki ilikiler in azald, st-ast iletiimini ve bilgi akn azaltr. 4. alan ve ara gere fazlal iletme ynetimini karmak hale getirerek verimlilii azaltr. 5. Byk iletmelerin rekabeti ortadan kaldracak baz ak veya gizli tketici aleyhine olan kartel, trst gibi anlamalar yapmas kolaylar. 4. letmelerin Kvaml Bykl Kvaml yani optimal byklk kavramyla en uygun byklk ifade edilir ve iletmeler kvaml bir byklkte kurulmalarn ve faaliyetlerini srdrmeleri gerekir. Ancak, her yerde, gereinden fazla byk veya gereinden daha kk iletmeler bulunmasndan iletme ve lke ekonomisi iin llmesi zor birok kayplara neden olmaktadr. Kvaml byklk; birim retim maliyetinin en dk dzeyde olmasn gerekletiren iletme byklne denir. letmenin retim gc kvaml bykln veya kvaml kapasitenin altnda veya stnde olabilir. Eer iletmenin retim gc veya kapasitesi ortalama maliyet ile marjinal maliyetin-son birim maliyeti- kesitii dzeyde ise, iletmecilikte en ok arzulanan dzeye ulalm olur. Ekonomi teorisinde azalan verim veya artan maliyet giderleri kanununa gre; retim miktar arttka maliyet giderlerinin de ayn oranda artmad grlr yani belirli bir kvam noktasna kadar retim miktar arttka, retim birimi bana den maliyet giderlerinin azald grlr. Bu azalmann da bir snr var, bu snr kvam noktasdr ve bu noktaya varldktan sonra, maliyet giderlerinin azalmas durur ve bir sre sonra da yava yava artmaya balar. Byklkleri kvaml llerin altnda veya stnde olan iletmeler, daha dk maliyetle alan iletmeler tarafndan bertaraf edilme tehlikesiyle karlaabilirler. Bunun iin iletmeler retimlerini arttrma imknlarn aratrarak kvaml bykle ulamaya alrlar. Bu adan istikrarl bir faaliyet ve krllk iin iletmelerin kvaml bir byklkte olmas gerekir. Rekabetin olmad, gmrk duvarlarnn yksek olduu klasik dnemde iletmeler; Maliyet + Kr = Sat Fiyat eklindeki bir hesapla krn belirlemeye alr. Gnmzde gmrk duvarlarnn kalkt, iletiim ve ulamn kolaylat sk rekabet ortamnda piyasada kalmann ve kr edebilmenin yolu artk uluslar aras rekabet yaklam ile Pazardaki Fiyat-Maliyet=Kr eklindeki bir yap ile mmkndr. Bu denklemde iletme kvaml bykle ulap verimli alarak maliyetlerini drd oranda kr marj-pay- ykselir. letmeler krlarn artrabilmek iin mutlaka kvaml bykle ulap verimli almak durumundadrlar. Verimlilik, rn retiminde kaynaklarn etkin kullanmn ifade eder. Yksek verimlilik ayn miktar kaynakla daha ok retimi ifade eder. letmelerde verimlilik art; alanlar olumlu etkiler, kr artrr alma kalitesini ykseltir ve motivasyonu artrma gibi pek ok alanda etkilidir. 5. letmelerde Klme dnyasnda byme olay 1980li yllara kadar iletmenin temel amalarndan olarak kabul edilmi, ancak son zamanlarda artan rekabet artlarnda esnek davranabilmek iin byme yerine klme gerekli bir faaliyet olarak grlmektedir. Klme, iletme ynetiminin bilinli olarak ald kararlar ve uygulad stratejiler ile alan saysn, maliyetleri ve i srelerini azaltmasdr. Klme, organizasyonun kapasite ve farkllama dzeyinde oluan indirimdir. Buradan hareketle stratejik klme, organizasyonun performansn iyiletirme ve igcn azaltmak iin bilinli olarak alnan rgte dair karar olmaktadr. Bir organizasyonun klmesi, iletme ynetimin bilinli olarak ald kararlar ve uygulad stratejiler ile alan saysn, maliyetleri ve i ve sreleri azaltma anlamna gelmektedir. Klme, klerek iletmeyi iyiletirme bir yeniden yaplanma, sadeleme, srekli iyiletirme, neri gelitirme, proje ynetimi gibi bir deiim ynetimi metodudur. Genel olarak her zaman byme iletmeler iin tavsiye edilmi, ancak bu ekilde iletmelerin rekabet anslarn koruyabilecekleri vurgulanmtr. Ancak gnmzde iletmelerin bymeden ziyade; piyasa artlar, deiim ve geliimin hzlanmas nedeniyle klme ynnde eilimleri belirmitir. letmelerin rekabet edebilmeleri geleneksel olarak byklkleri lsnde iken, artk bu durum byklk iinde kklk zelliklerini tayan birimlere doru ynelmektedir. Belirli byklkteki iletmelerin ani pazar deiikliklerine ve kriz durumlarna direnmeleri pek kolay olamadndan daha kk birimler halinde rgtlenmeye doru bir yneli sz konusu olmaktadr. Dolaysyla iletmeler bulunduklar pazarn yapsna gre en uygun bykle sahip olmaldrlar. Organizasyonlarn bymesi ve klmesi olay veya genel olarak lek konusu iletmecilikte
80

 letme Ynetimi -1 Drdnc Blm Metin Arslan nemlidir. lek ekonomisi, bir organizasyonun byklnden ve i hacminden dolay elde ettii maliyet avantajlardr. letmelerin byklnden kaynaklanan unsurlar, maliyetlerin drlmesi, verimlilik ve retimin artmas ve bunun salad tasarruflarn oluturduu olumlu sonulara lek ekonomileri etkileri denmektedir. Klmenin amalar: 1. Verimlilii artrmak ve maliyetleri drmek, 2. Karar srecini hzlandrmak, 3. Rekabete etkin katlm salamak, 4. Haberlemede iyiletirmeyi salamak, 5. letme ii uygulamalardan ziyade mteri ihtiyalarna odaklamak, 6. Sinerjiyi oluturmak, 7. Yeniliklerin ksa srede uygulanmasn salamak, Byklk konusu organizasyonlarn tasarm ve ileyi srelerini etkileyen ve sat hacmi, Pazar pay, retim kapasitesi, personel says ve kr gibi nemli unsurlar olan bir faktr olarak ele alnmtr. Byme iletmeler asndan olmas gereken bir durum olarak alglanrken klme daha ok zorluklarla ve krizlerle karlat zamanlarda ortaya kan bir durum olarak grlmektedir. 3. LETME KAPASTES 1. Kapasite Kavram letmelerin verimli ve etkin alabilmeleri iin en uygun byklkte kurulmalar yani iletmelerin kvaml byklkte olmalar gerekir. Kapasite; bir iletmenin belli bir sre ierisinde retim faktrlerini rasyonel ekilde kullanarak meydana getirecei azami retim miktar olarak iletmenin retim gcn ifade eder. Dier bir ifade ile kapasite, bir iletmenin, bir tesisin veya bir makinenin belirli bir zaman sresi iindeki retim gcdr. Bir ekmek frn iin kapasite, ilenecek un miktar (20 ton/gn) veya retilen ekmek miktar (5000 bin ekmek/gn) olarak tanmlanr. Bir fabrika veya imalathanenin kapasitesi onun en ok retebilecei miktar gsterirken, bir dkknn kapasitesi en ok satabilecei mal miktarn ve bir otelin bir gecede ka kiiyi barndracan belirtir. Kapasite ls olarak genellikle adet, arlk, uzunluk gibi fiziksel retim birimleri kullanld gibi direkt olarak iilik saatleri ve makine saatleri de kullanlabilir. Kapasite nasl tanmlanrsa tanmlansn, nemli olan kapasite kararlatrlrken ne fazla ne de eksik olmamasna dikkat edilmesi gerektiidir. Eksik veya fazla kapasite ile alld zaman, retilen mal ve hizmetlerin maliyetleri ykselir. Ne fazla, ne eksik, tam kvamnda bir kapasite karar verilebilirse, retilecek mal ve hizmetlerin birim bana maliyetleri en az dzeyde gerekleir. Deiik kapasite kullanm oranlarnda yaplacak hesaplamalar sonucunda iletmenin hangi kapasite kullanm dzeyinde giderlerini gelirleri ile eitledii ortaya kartlabilir. Bu eitlii salayan kapasite kullanm oranna baa banoktas veya kra gei noktas denir. Kapasite kullanm oran veya itigal alma- derecesi, bir iletmenin gerek (pratik) kapasiteden faydalanma orann gsteren bir kavram olarak fiili kapasitenin gerek (pratik) kapasiteye blnmesi suretiyle bulunur. Fiili (Kullanlan) Kapasite Kapasite Kullanm Oran =---------------------------------Gerek (Pratik) Kapasite Kapasite kullanm oran 1 den kk olduu durumlarda iletmenin fiili kapasitesi gerek (pratik) kapasitenin altna dmekte ve bu durum iletmenin etkin almadn atl kapasitesinin olduunu 1 e eit olduunda ise iletmenin etkin altn ifade eder. Kapasite kullanm oran 1 den byk olduu durumlar da yksek dzeyde bir etkinlikle altn gsterir Kapasite, iletmede bulunan tesisler ve igcne gre belirlenirken, kapasite kullanm oran iletmede deiken bir faktr olarak ortaya kar ve kurulu bulunan kapasiteden mmkn olan en fazla dzeyde faydalanmaya bal olarak oluur. 2. Kapasite Trleri Kapasite kavramnn daha iyi anlalmas iin kapasite trlerine bakmak gerekir. Kapasite deiik alardan blmlendirilebilir. Burada ksaca maksimum teorik kapasite, gerekletirilebilir normal kapasite, fiili kapasite, optimum kapasite gibi kapasite trleri ve kapasite konusunda deiik amalara hizmet etmek zere kullanlan birok tanm verilmektedir.
81

 letme Ynetimi -1 Drdnc Blm Metin Arslan 1. Teorik Kapasite: Planlanan, kuramsal ve maksimum kapasite olarak da ifade edilen teorik kapasitede, bir iletme, makine veya tehizatn, hibir bekleme, gecikme, arza, aksama veya duraklama olmadan belirli bir srede ulaabilecei en yksek retim miktardr. Yani, bir makinenin, bir igrenin veya btnyle bir iletmenin belirli bir srede gerekletirebildii en yksek retim gcdr. Byle bir alma ortamnda, herhangi bir bekleme, her hangi bir duraklama, herhangi bir aksama ve gecikme sz konusu deildir. Bir iletmenin maksimum retim dzeyi olarak iletme imknlarnn % 100 performansla kullanlabildii takdirde gerekleir. Mesela, seferberlik, afet ve ktlk gibi blgesel ve genel durumlarda, gerekli ihtiyacn karlanmas iin her trl retim imknlar harekete geirilir ve ne kadar almak mmknse o kadar allarak, gerekletirilen retim, topluma sunulur. 2. Gerek Kapasite: Pratik, kullanlabilir veya normal kapasite olarak da ifade edilen gerek kapasite; teorik kapasiteden, faaliyet kesilmelerinin karlmasyla bulunan kapasiteye denir. Mesela, bayram arifelerinin olaanst alma ortamnda bir ekmek frnnn teorik kapasitesi 7000 ekmek/gn ise, normal alma gnlerinde gerek kapasitesi 5000 ekmek/ gn olabilir. Gerek kapasite, normal alma ortamnn kapasitesidir. letmelerin gerek (pratik) kapasiteye ulaabilmesi, rettii rne olan talebe, i aknda hata durumuna, hammadde be benzer girdilerin teminine ve benzer dier nedenlere baldr. Teorik kapasite, i hayatnda fevkalade durumlarn kapasitesi olarak ifade edilir ve bu kapasiteyle uzun sre retimde bulunmak imknszdr. nk personelin dinlenmesi; makinelerin bakm, yalama, soutma bakm gibi kesintiler ve hammadde ve yardmc madde giriindeki aksamalar gibi bekleme ve gecikmeler olacaktr. Belirtilen bu her trl bekleme ve gecikmelere " faaliyet kesilmeleri" denir. 3. Fiili Kapasite: Kullanlan kapasite veya ortalama kullan kapasitesi olarak da ifade edilen fiili kapasite; belirli bir retim dnemi ierisinde elde edilen mal ve hizmetlerin toplamn ifade eder. Bir ekmek frn gerek kapasitesini kullanarak her gn 5000 ekmek retip satarken, ayn yere yeni bir ekmek frn aldnda yeni frn, eski frnn baz mterilerini alaca iin, eski frnn gnlk ekmek retimi azalacak, mesela 3000 ekmek/gn olacaktr. Bu durumda eski ekmek frnnn kullanlan kapasitesi 3000 ekmek/gn, aylak yani bo kapasitesi de 2000 ekmek/gn olacaktr. Buna gre, gerek kapasiteden kullanlmayan bo kapasite karlrsa kullanlan yani fiili kapasite bulunmu olur. Bir iletmenin gerek retim gcnn kullanlp kullanlamad, retilen mal veya hizmetin satna baldr. Sat miktar yetersizse, gerek kapasitenin ancak bir ksmndan faydalanlr ve faydalanlmayan ksm da aylak yani atl-bo kapasiteyi oluturur. Bir de fiili kapasitenin gerek kapasiteden byk olmas durumu var, bu durumda ar kapasite veya zorlanm kapasite sz konusudur. Bu kapasiteye ulamak iin tm kaynaklarn zorlanmas gerekir ve uzun sre retim kaynaklarnn da zorlanarak kullanlmas baka sakncalar getirir. 4. Kvaml Kapasite: Optimum, en uygun kapasite olarak da ifade edilen kvaml kapasite; birim bana sabit ve deiken giderler toplamnn minimum yani en dk olduu kapasitedir. Yani retim maliyetinin en dk dzeyde olmasn gerekletiren iletme kapasitesidir. letme, kvaml bir kapasiteye ular ve bu kapasitede alrsa, birim retim giderleri en az dzeye iner bu kapasitenin stnde veya altnda allmas durumunda, maliyet giderleri ykselme eilimi gsterir. letmenin kvaml kapasitesinin ne olduu, deneme yanlma yoluyla, zaman iinde deiik retim dzeylerindeki maliyetleri karlatrarak bulunur. letmenin retecei mal ve hizmetlere talep, normal artlarda iletmenin retebilecei miktarn ok stnde veya ok altnda olabilir. Altnda veya stnde olursa, o iletmede kapasite dengesizlii vardr. letmenin rettii mal ve hizmetlerin birim maliyeti, retim miktar arttka giderek azalr. Ancak, belirli bir noktadan sonra retim miktar arttka birim maliyetler ykselmeye balar, ite, birim maliyetleri en dk yapan retim miktarna kvaml kapasite ad verilir. Birim retim maliyetinin en dk dzeyde olmasn gerekletiren iletme byklne de kvaml byklk denir. Optimum, en uygun kapasite olarak da ifade edilen kvaml kapasite; birim bana sabit ve deiken giderler toplamnn minimum yani en dk olduu kapasitedir. letmenin retim gc kvaml kapasitenin altnda veya stnde olabilir. Eer iletmenin retim gc veya kapasitesi ortalama maliyet ile marjinal maliyetin kesitii dzeyde ise, iletmecilikte en ok arzulanan dzeye ulalm olur. Drdnc Blm le rnek Uygulama almalar ve Deerlendirme Sorular Uygulama almalar 1. evrenizde bulunan bir iletmenin kurulu almalarn kurucu mteebbisinden renmek zere bir aratrma yapnz.
82

 letme Ynetimi -1 Drdnc Blm Metin Arslan 2. evrenizde bulunan ve bir yatrm yapmay dnen kiilerle bir alma yaparak, hangi sektrn hangi alt dalnda faaliyet gstermek istediini tespit ederek bir rapor hazrlaynz. 3. evrenizde bulunan farkl iki iletmeyi aratrarak byklklerini kyaslayan bir alma yapnz. 4. Faaliyeti devam eden bir iletmenin kapasite kullanm orann bulunuz. 5. evrenizde kurulu bir iletmenin eksik veya fazla kapasite ile alp almadn aratrnz. Deerlendirme Sorular

83

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan BENC BLM LETMENN LEVLER Birinci blmde; iletme ve ilgili kavramlar ile iletmenin tarihi geliim sreci ve iletmenin dier bilimlerle olan ilikileri incelendi. kinci blmde; iletmenin amalar, iletmenin etkisi altnda kald ve etkiledii evre ve iletme ilevleri ile iletme trleri incelendi. nc blmde; ilk olarak iletmenin analizi sistem yaklam iinde ele alnarak iletmenin maliyetleri, gelirleri ve riskleri incelendi, ikinci olarak iletmecilikte kullanlan; verimlilik, etkinlik, krllk, toplam kalite ve toplumsallk ilkeleri gibi temel ilkeleri incelendi. Drdnc blmde bir endstri iletmesinin kurulu almalar, iletme bykl ve kapasitesi incelendi. Bu blmde; iletmenin temel ilevlerini kavrayabilmeyi salayacak bilgiler verilecektir. letme asndan iletmenin veya iletmenin daha alt birimlerinin amacna ulamasn salayan almalara i denilir. , bir takm amal faaliyet gruplarndan oluurken ilev de amal bir faaliyet grubu olarak dier faaliyet gruplarndan ayrt edilmi farkl ve iletmenin sreklilii iin gerekli olan faaliyet gruplarn ifade eder. Bir faaliyet grubunun ilev savlabilmesi iin; iletmenin srekliliini salamas yani, iletmenin nedeni olmas ve ikinci olarak dier iletme faaliyetlerinden kesin olarak ayrlm olmas gerekir. Fonksiyon ile ilev szckleri eanlaml iki szck olarak dilimizde kullanlyor, konularda genelde ilev szcn kullanmay tercih edeceiz. letmenin genel ilevi ynetim, temel ilevleri ise; satn alma, retim ve pazarlama ve destekleyici ilevler olarak; muhasebe, finans, insan kaynaklar, aratrma ve gelitirme ve halkla ilikiler yer alr. Genel ve temel iletme ilevlerinden oluan ve ana ilevler olarak isimlendirilen ilevlerden birisinin eksik olmas iletme olgusunu ortadan kaldrr. letmenin bymesi ve geliimine bal olarak ortaya kan iler birbirinden ayrlp bir blm altnda bir ilev alarak her birinin bana bir ynetici atanr. letmemenin ilevleri; ynetim ilevi, satnalma ilevi, retim ilevi, finans ilevi, muhasebe ilevi, insan kaynaklar, AR-GE ve halkla ilikiler ilevi olarak dokuz alt balkta incelenecektir: 1. YNETM LEV 1.1. Ynetim Ve lgili Kavram Ynetim, evrensel bir sre, toplumsal yaam kadar eski bir sanat, gelimekte olan bir bilimdir. Sre olarak ynetim, bir takm faaliyetleri ve ilevleri; sanat olarak ynetim, bir uygulamay; bilim olarak da sistemli ve ilmi bilgi topluluunu aklar. Trke de ynetim kavram, Osmanlca sevk ve idare kavram karl olarak kullanlmtr. Gnmzde sevk szc unutularak yalnzca idare szc kalm, Trkenin geliimiyle bir de ynetim szc kullanlnca, bu alanda hem idare hem de ynetim szckleri, bazen ayn anlamlarda bazen de farkl anlamlarda kullanlmaktadr. dare yani ynetim, ekip evirme veya bir giriime ilikin ileri belirli bir anlay iinde yrtme anlamna gelmektedir. dare etme kavramnn karl olarak ynetim insan topluluklarna ait bir kavramdr. obann koyun srsn veya srcnn arac kullanmas ynetim deil sevktir. Aralar srlr, hayvanlar gdlr, insanlar ynetilir. Ynetim iki ynl bir kavram olarak yneteni ve ynetileni ierir. Gnmz ynetim biliminin bak asna gre iki tarafl bir iliki olarak ynetim deil ok tarafl ve ok aral bir iliki olarak ynetiim vardr veya olmaldr. Ynetim mmkn olabildiince ynetiim eklinde icra edilmelidir. Trk Dil Kurumuna gre, talyanca kaynakl politika ile Arapa kaynakl siyaset kelimeleri Trkede ayn manada kullanlmaktadr. Siyaset, devlet ilerini dzenleme ve yrtme sanatyla ilgili zel gr veya anlay eklinde tarif edilmektedir. Siyaset etimolojik kken itibariyle seyislik ile ayn kkten gelir ve seyislikle benzer anlamlar ierir. Seyis atlar ve ahr ynetir, ama atlarn ve ahrn bir sahibi vardr, o da seyisi ynetir. Siyaseti de devleti yani devletin kurumlarn ynetir, ama o devletin de bir sahibi var, o da millettir. Ynetim politikas=idare siyaseti ynetimin ynetimi manasndadr. Ynetim ilevi; kurulu esnasnda belirlenen veya sonradan gzden geirilen amalara ulamak iin; planlama, organize etme, yneltme koordinasyon ve kontrole ilikin teori, model, yaklam ve ilkelerin maharetle uyguland sretir eklinde tanmlanmaktadr. Ynetim ve organizasyon faktr, btn iletme faaliyetlerinde geerli olan ortak ilkeleri ortaya koyduu iin, genel bir iletme ilevi olarak kalmaktadr. Ynetim evrensel bir sre olarak insann olduu her yerde geerlidir ve insan bulunduu herhangi bir yerde ya ynetendir veya ynetilendir. nsan tek bana kaldnda bile yine yneten durumundadr; bu kez de kendini ynetir. Gnmz demokratik rgt ynetimlerinde yneten ve ynetilen karlkl etkileimli bir ekilde modern bir ynetim yaklam gelimektedir. Bu geliim sonucunda artk ynetim
84

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan kavram yerine ynetiim kavram kullanlmaya balanmtr. Ynetiim, ynetenle ynetilenin tn rgt srelerinde interaktif yani etkileimli bir ekilde bulunduklar modern bir ynetim yaklamn ifade etmektedir. Tek kiinin amalarna ulamak, yani maddi ara ve gereler ile parann belirli hedeflere ynelik kullanm iin giritii i, ekonomik faaliyet veya bir i planlamas olurken, birden fazla insann birlikte bulunduklar ve aralarnda kurulan ibirlii ynetim srecini gsterir. Ynetimde, maddi ara ve para kaynaklar olmasa bile, belirli faaliyetleri yapmak ve amalara ulamak iin insan unsurunun bulunmas yeterli ve gerekli bir arttr. Ynetim ve yneticiden sz edilebilmesi iin mutlaka emrinde alan otoritesini kabullenen bir insann bulunmas gerekmektedir. Bir bilim dal ve uygulama alan olan ynetimin temel zellii, eitli disiplinlerce gelitirilmi bilgilerin ve analitik yntemlerin birletirilerek uygulanmasdr. Ynetici organizasyonu blmleriyle birlikte bir btn olarak ele alarak, deiik bilgi ve teknikleri mevcut artlara uygunluklarna gre kullanmak ve uygulamak durumundadr. Ynetimin deiik alanlara gre farkl ekillerde tanmlar yaplmaktadr: Ynetim: Bir amaca ulama yolunda giriilen ilerin ve faaliyetlerin toplam olarak ifade edilir. Ynetim: Ortak amal kiilerin yer aldklar bir rgtn ksa ve etkili yoldan amalarna ulamak iin bata insanlar olarak para kaynaklar, donanm, demirba, hammadde, yardmc malzeme ve zaman birbiriyle uyumlu ve verimli kullanacak kararlar alma ve uygulama srecidir. Ynetim: letme, kurulu veya organizasyonun amalarna etkili ve verimli bir ekilde ulamak zere planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol ilevlerinin yerine getirilmesidir. Ynetim: Organizasyon amalarnn etkili ve verimli bir ekilde gerekletirilmesi amacyla planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol ilevlerine ait kavram, ilke, teori, model ve tekniklerin sistematik ve bilinli olarak uygulanmasdr. Ynetim: Organizasyonun belirlenen amalarna ulamas iin ibirlii ve dayanma iinde yaplan bilinli ve dzenli faaliyetler toplam olarak ifade edilir. Konularmzda ynetim bir sre olarak ele alnacak ve sreci oluturan faaliyetleri kapsayacak ekilde tanmlanacaktr. eitli ynetim tanmlarndan karlabilecek belirgin zellikler; beeri zellik, ama zellii, grup zellii, ibirlii zellii, iblm ve uzmanlama zellii, koordinasyon zellii, yetki zellii, evrensel zellik ve basamaksal zellik. Ynetim ve organizasyon ilikisine baktmzda; ynetimin sz konusu olduu her yerde mutlaka organizasyonun olduu grlr. Ynetim ve organizasyon kavramlarnn szlk anlamlar ayr olmasna ramen, nerede bir ynetim varsa, orada organizasyon da var ve bunun tersi olarak nerede bir organizasyon varsa orada ynetim de vardr. Ynetim ve organizasyon etle trnak gibi birbirinden ayrlamaz, sadece renim asndan iki ayr kavram olarak ele alnr. Ynetim amalar belirleyen, temel ilkeleri ortaya koyan bir sre, organizasyon ise, belirlenen amalara en etkin ve verimli ekilde ulama yolunu gsteren bir sistemdir. Bu adan ynetimin baars ile organizasyonunu iyi ileyii arasnda sk bir iliki vardr. Bu iki kavram birbirini tamamlayc konumdadr ve organizasyon, ynetimin var olduu ve faaliyetini srdrd bir yap, ynetim ise bu yap ierisindeki bir ilev olarak grlr. rgt veya tekilat olarak da ifade edilen organizasyonun farkl tanmlar bulunmaktadr: Organizasyon: Amalara ulamak iin yaplacak ilerin belirlenmesi ve gruplandrlmas; ileri yapacak personelin ve yetki ve sorumluklarnn belirlenmesi; faaliyetlerin etkinlii iin gerekli fiziki ortamn hazrlanmas abalarnn tmdr. Organizasyon: retim faktrlerini en etkin, sistemli, olumlu ve uyumlu bir ekilde kullanarak mal ve hizmetleri retebilmek iin alanlarn grevlerini en iyi eklide yapmak zere dzene konmas ve gerekli her trl ara, gere ve imknla donatlmasdr. Organizasyon: letmenin amacna ulaabilmesi iin ihtiya duyduu maddi ve beeri aralarla domaltlmas ve bu aralarn en verimli ve etkin ekilde altrlacaklar ksm veya blmlere yerletirilmesi faaliyetidir. Organizasyon: letmenin amalarna ulaabilmesi iin hangi ilevleri yapmas gerektiine ve bu ilevleri yapacak ksmlarn birbirleriyle ahenkli alacak ekilde oluturulmasna bu organlarda altrlmak zere gerekli olan beeri ve maddi sermaye Organizasyon: Planda belirlenen amalara ulamak zere belirlenen yollara uygun bir rgt yaps kurmay ve hedeflere en ksa zamanda ve en az maliyetle ulamak iin yaplan almalar btn olarak,
85

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan ynetenler ve ynetilenler arasnda hiyerarik ve formel-biimsel- bir yapnn kurulmas, ilerin, bunlar yapacak kiilerin ve aralarndaki ilikilerin aka belirlenmesi faaliyetidir. Gnmz toplumlar ihtiyalarn zorlamas ile her alanda rgtlenmeye ynelmekte; bata aile rgtlenmesi olarak, sivil toplum rgtlenmesi, devlet ve devletleraras rgtlenmelere gidilmektedir. rgtlenemeyen veya yanl rgtlenen kesim ve lkeler, bu alanda uzman olanlarn ynetimine girme durumuna dmlerdir. rgtler, insanlar tek balarna yapamayaca ileri yapar; srekli toplanan verilerin gelecek kuaklara aktarlmas ve alanlarn kariyer yapacaklar kurumsal yapy salar. Gnmz toplumlarnn geliimine bal olarak organizasyonlara duyulan ihtiyalar srekli artmakta ve artan bu ihtiyaca daha etkili cevap verebilmek iin organizasyonlarn da gelitirilmesi gerekmektedir. Gelimi toplumlarn nemli zelliklerinden birisi de mmkn olduunca ok deiik faaliyet alanlarnda organize olmu yani rgtlenmi olmalardr. Hibir faaliyet kendi bana organize olmadan yani rgtlenmeden hedefine ulaamaz. Toplumlarn gelimiliinin gnmz ltlerinden birisi de rgtl toplum olup olmamalarna baldr. letme ynetiminde verimli ve etkin olabilmek iin zaman da verimli ve etkin kullanmak gerekir. Zaman durdurulamaz, geri dndrlemez, snrl ve tekrar kullanlamayacak bir kaynak olmasndan ynetemediimiz zaman bizim deildir. rgtlenmi bir grupta grev alan ve bu grevi yerine getiren kiiye veya kiilere ynetim organlar denir. Organizasyonlarda ynetenler ynetici olurken, ileri yapanlar da ynetilen olmaktadr. Ynetim dilinde, yneten durumunda olanlara st yani amir, ynetenlere de ast denmektedir. Ast ve st ilikileri, ynetim faaliyetlerinin temelini oluturur. Belirli bir rgtte grev alan kiiler, ayn zamanda hem yneten hem de ynetilen durumunda olabilirler. Ynetici, kr ve riski bakalarna ait olarak mal veya hizmet retmek zere retim faktrlerini uyumlu bir ekilde bir araya getiren ve bunlar belirli bir ihtiyac karlama amacna ynelten ve ynetim iini bir meslek olarak yerine getiren kiidir. Ynetici, her zaman dilimi ierisinde ve deiken evre artlar altnda belirli bir takm amalar gerekletirmek zere maddi ve beeri retim faktrlerini uyumlu bir ekilde bir araya getiren ve altran kimsedir. Ynetici, rgt amalar dorultusunda beeri, fiziki, finansal ve bilgi kaynaklarn planlayan, organize eden, ynelten, koordine eden ve kontrol eden kiidir. Hiyerarik yapdaki konumlarna gre yneticiler; alt dzey, orta dzey ve st dzey veya tepe yneticiler olarak basamakta incelenirken, rgtteki dzeylerinden farkl olarak, yneticiler ynettikleri faaliyetlerin kapsam veya alanlarna bal olarak ilevsel ve genel olmak zere ikili bir snflandrmaya tabi tutulmaktadr.

st Ynetim

Orta Ynetim

Alt Ynetim

Memur

Hizmetli

ekil 51: Ynetim Dzeyleri Demokratik rgt yaplarnn dnda tm hiyerarik rgtlerin oluumunda yetki otorite- kavram vardr. Bu kavram araclyla rgtler eitli hiyerarik kademelerden oluan bir piramit eklinde bir
86

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan dzenlemeye giderler. rgt ynetiminde yneticiler; iletmelerin basamaklar sras-hiyerarisisteminde taban oluturan ii, memur ve hizmetliler dndaki tm st basamaklar kapsar. Genelde kabul grm bu l snflandrmaya gre, iletmedeki yneticiler basamaksal hiyerarik - sraya uygun olarak asttan ste doru alt, orta ve st dzey ynetimi diye snflandrlmaktadr. 1. st dzey ynetim ve yneticiler: letmenin en stnde yer alan ve tepe yneticileri olarak ifade edilen yneticiler; genel mdr, bakan, blm ve daire mdrleri, daire bakanlar, mstearlar, mdrler gibi yneticilerden oluur. Bu dzey yneticilerin, almalar genelde iletme dna dnktr ve iletmeyi bir btn olarak grrler. st dzey yneticilerin ynetsel becerileri; teknik beceri, haberleme becerisi, insan ilikileri becerisi, analitik beceri, karar verme becerisi ve kavramsal beceri gibi becerilere sahiptirler. st dzey yneticilerin almalar tm rgt dzeniyle ilgili olup, ekonomik sistem iin de iletmenin amalarn en iyi ekilde gerekletirmeye yneliktir. st ynetim iletmenin etkili bir stratejisini hazrlar ve stratejik ynetimi bir felsefe olarak benimser. Bu anlamda her iletme en yksek dereceli yneticisini CEO olarak belirler. cra kurulu bakan olarak da ifade edilen (CEO-"Chief Executive Officer"), bir irketin, rgtn veya acentenin en st dereceli yneticisidir. 2. Orta dzey ynetim ve yneticileri: Blm veya daire amirleri, servis efleri yardmclar, genel sekreterler, daire amirleri ve yardmclar gibi unvan alan orta dzey yneticiler plan gelitirir, bunlar uygulama aamasna koyar ve yaplanlar kontrol eder, maliyetleri analiz eder, st dzey yneticilere rapor verirler. Orta dzey yneticiler st ynetim tarafndan belirlenen amalara ulamak iin gerekli olan program ve faaliyetlerin koordinasyonundan sorumlu olarak iletmenin ilevsel ynetimi ile ilgili faaliyetlerle urarlar. letme ilevlerinin her birisi birer ynetim konusu olabilir; pazarlama ynetimi, retim ynetimi, personel ynetimi, finans ve muhasebe ynetimi ve halkla ilikiler ynetimi gibi. 3. Alt dzey ynetim ve yneticileri: Bu dzeyde bulunan yneticiler, gnlk faaliyetlerin yrtlmesinden ve baarlmasndan sorumludurlar. Bunun iin ynetsel ilevleri olmayan ii, memur, hizmetli gibi alan ve herhangi bir ynetim grevi olmayan kiileri yneten, ksm efleri, postaba, ustaba, ba kalfa, formen ve odacbalar gibi eitli alanlar alt dzey yneticilerini olutururlar. levsel ve genel ynetici snflandrmasnda; ilevsel ynetici, satn alma, retim, pazarlama, finansman ve muhasebe gibi yalnzca kurulua ait bir faaliyetten sorumlu olan ynetici tipidir. levsel ynetici uzmanlat alann faaliyetinden sorumlu olur. Genel ynetici ise, byk bir kurulu, bunun bir iletmesi veya onun bir alt blm gibi karmak bir birimi yneten ve ynlendiren kiiye genel ynetici diyoruz. Genel ynetici ynettii birimin tm faaliyetlerinden sorumludur. 1.2. Ynetimin zellikleri Kr elde etme hedefi olsun ve olmasn, btn organizasyonlarda yani rgtlerde yer alan ynetim faaliyetinin bir takm temel zellikleri vardr. Bunlar: 1. Ama zellii: Ynetim faaliyetinden sz edebilmek iin, mutlaka bir amacn olmas gerekir; nk ynetim bir veya birden fazla amac gerekletirmeye ynelik bir faaliyettir. Kr veya sosyal fayda oluturma, varln srdrme ve byme gibi temel amalar btn iletmelerde ayndr. zel amalar ise iletmeden iletmeye farkllk gsterir. letme yneticisinin yapmas gereken ise, genel amalarla elimeyecek ekilde, zel amalar gerekletirme yolunda tm abalar btnletirmektir. 2. Grup zellii: Ynetimin olmas iin, bir ynetici ve en azndan bir ynetilen insana, yani bir gruba ihtiya vardr. Ynetim faaliyeti bir grubun faaliyeti ile gerekleir, tek kiinin amalarna ulamak iin giritii i, ekonomik faaliyet olurken birden fazla insann birlikte bulunmalar ve sosyal ilikileri ynetim srecini balatr. 3. Beeri zellik: nsann yalnzca insanlarla olan ilikisinde ynetim faaliyetinden sz edilebilir; nk insan ynetim faaliyetinin temel unsurudur. Ynetimde yneten de ynetilen de insandr ve bu nedenle, insann eya veya hayvanla olan ilikilerinde ynetim sreci yoktur. Yani ynetenin insan, ynetilenin ise insan olmamas durumunda ynetim faaliyetinden sz edemeyiz; nk ynetilen ara ise srme, hayvan ise gtme sz konusudur. 4. birlii zellii: Ynetim faaliyetinden arzulanan sonucun alnabilmesi iin ibirlii gereklidir. Bundan dolay, insanlarn beraberce almalar, karlkl yardmlamalar ve amaca daha kolay bir ekilde ulamalar, ibirlii sayesinde mmkn olur. birlii olmazsa, ynetim faaliyeti eliki ve kmazlara girip srekli olarak engellenir. Bu engellerle karslamamak iin, ynetimde bir grup insann bir araya gelmesi, abalarn birletirmeleri ve bylece iletmenin amacna ulamalar sz konusudur. 5. blm ve Uzmanlama zellii: letmelerde yaplacak iler belirli kriterlere gre blmlendirilir. Blmlendirilen belirli iler de belirli sre alan kiiler uzmanlarlar ve ilerinde baarl olurlar, ilerinde uzman olan kiilerin baars ise, bir btn olarak iletmenin baarsna yansr.
87

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan 6. Koordinasyon zellii: letme iinde istenen sonulara ulamak iin faaliyet gsteren blmlerin ve fertlerin aralarnda atma ortam oluturmadan, uyum iinde almalar esastr. Uyum olmamas durumunda, ynetim, yetkisini kullanarak koordinasyon salama yoluna gider. 7. Yetki zellii: letme organizasyonunda alan kiilere i yaptrmak ve amalara ulamak iin, karar alma ve uygulama hakkna, yani yetkiye ihtiya vardr. Kiilerin kendi istekleriyle koordineli bir ekilde hareket etmeleri ok az karlalan bir durum olduundan, birok durumda ynetimin, yneticinin ald kararlar astlarna uygulatabilecek kiisel bir otorite kurmasn zorunlu klar. 8. Evrensel zellik: Ynetim faaliyeti yalnzca iletme organizasyonlarnda deil; devlet kurulular, niversite, hastane, lokanta, sigorta irketi, dernek, vakf, cami ve kilise gibi dini kurulular ve aile gibi, kr amac takip eden veya takip etmeyen btn kurum ve kurulularda vardr. Bu organizasyonlarn her biri snrl kaynaklarla en yksek verimi elde etmek ve amalarna ulamak iin aba harcar. Bu nedenle, ynetim btn organizasyonlarda yer alan evrensel bir sretir. 9. Basamaksal zellik: Ynetimde kargaaya yol amamak iin, belli bir ama dorultusunda alan kiilerin, ayn zamanda bir dzen iinde almalar gereklidir. Ynetimde basamaksal dzen ve her bir basamaktaki yneticilerin yetki ve sorumluluklar ak olarak ortaya konulduunda, hangi yneticinin, kime bal olduu ve kimlere emir verecei konusunda tereddt olumaz. 1.3.Ynetim ekilleri Gnmz iletmelerinde ynetim anlayn yanstan, ynetim ekillerini de; otoriter, yar-otoriter ve demokratik ynetim olarak ksmda inceleyebiliriz. 1. Otoriter Ynetim ekli: Bu ynetim ekli belirli kat kurallar ve disiplinler erevesinde st ynetimin alt ynetim zerinde etkin olduu ve kararlarn stten alta doru bir emir zinciri ile alnd bir ynetim eklidir. Bu ynetim eklinde en st dzey ynetimin ald kararlar bir emir niteliinde alt birimler tarafndan uygulanr. Alt seviyedeki ynetim karar alma merci deil bu kurallar uygulama ve bu uygulamay denetlemek ile ykmldr. 2. Yar-otoriter Ynetim ekli: Yar-otoriter ynetim ekli de belirli kurallar ve disiplinler erevesinde alt ynetimin st ynetim karar mekanizmasna biraz daha youn olarak katld bir ynetim ekli olarak karmza kmaktadr. Eitim seviyesinin ykselmesi, insanlarn nispi olarak daha fazla realist dnceye sahip olmalar bu ynetim eklinde biraz yumuama salamtr. Otoriter ynetimde en st ynetim seviyesinden en alt ynetim seviyesine kadar btn ynetimlerdeki alt ynetici gruplar st ynetici grubunun dediini yapmak durumundadr. 3. Demokratik Ynetim ekli: Alt dzey ynetimlerin st dzey ynetime karar verme srecinde tam olarak katld ve ben merkezli deil biz merkezli bir ynetim yaklamdr. Gnmz demokratik rgtsel ynetim anlaynda yneten ve ynetilen karlkl etkileimli bir ekilde modern bir ynetim yaklam gelimektedir. Bu geliim sonucunda artk ynetim kavram yerine ynetiim kavram kullanlmaya balanmtr. Ynetiim, ynetenle ynetilenin tm rgtsel srelerde enteraktif yani etkileimli bir ekilde bulunduklar modern bir ynetim yaklamn ifade etmektedir. Gnmz insanlar kendileriyle ilgili alnan kararlara katlarak daha insan merkezli bir ynetim anlay arzu etmektedirler. Modern organizasyonlarda artk, itaatin yerini inisiyatif alm, yani alanlar yukardan aaya emredilenlere uymak yerine, ilerin nasl yaplaca konusunda kendi inisiyatiflerine yer verilmesini istemektedirler. Eitim seviyesinin artmas demokratik ynetimlerin oluturulmasnda ok nemli rol oynamaktadr. Demokratik ynetim anlayyla, gelecei ynetmek, beklenti ynetimi ve geliim sonucu toplumsal snflarn problemlerine paket zmler retme yolunda nemli mesafeler alnmtr. 1.4.Ynetim Teorilerinin Geliimi Ynetim alannda yaplan almalar ve aratrmalar ynetimin bugnk durumunu anlamamza yardmc olacaktr. Ynetim kavram belirli bir tarihi sreten geerek, gnmzdeki gerek anlamn kazanabilir. Bu tarihi sre insanlarn yeryznde grnmesiyle balad sylenebilir. Bu duruma tarihi belgelere dayanlarak bakldnda, Milattan nce 3000 yllarna kadar inilebilmektedir. Endstri Devrimine kadar sren ok uzun dnem bir tarafa brakldnda, gnmz ynetim anlayna temel tekil edecek byk ynetim yaklamndan sz edilir. Bunlar; klasik, neoklasik ve modern ynetim yaklamlar olarak adlandrlr. Temel ynetim yaklamlar tarihi geliim srecinde kronolojik olarak yle sralanabilir: 1. Endstri ncesi Ynetim Yaklam: Milattan binlerce yl nce balayp, Milattan Sonra 1778 yllarna kadar sren ok uzun dnem Endstri ncesi Ynetim Yaklam olarak nitelendirilebilir.
88

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan Ynetimin gnmz anlamnda biimsel gelimesini Yirminci Yzyla borludur. Genellikle bu gelimenin tohumlar Klasik Dnemde atld kabul edilir. Ancak ynetim biliminin gelimesinde yalnzca klasik yaklamn deil, tarihin en eski alarnda ortaya atlm fikirlerinde byk etkisi vardr. Smer, Babil, Msr, brani, Yunan, Roma medeniyetleri, rann, inin, Seluklularn, Osmanllarn, ngilizlerin, Franszlarn, Almanlarn ynetim biliminin gelimesinde byk katklar olmutur. 2. Klasik Ynetim Yaklam: James Wattn, 1778 de ilk kullanlabilir buhar makinesini yaparak balatt Endstri Devriminden, kinci Dnya Savana kadar geen dnemde grlen uygulamalar, Klasik (geleneksel) Ynetim Yaklam olarak bilinir. Sanayi -Endstri- Devrimi (1778) ile birlikte gelien buhar makinesi, benzin ve elektrik motorunun gelimesi, modern toplum ve modern rgtlerin ortaya kmasna byk katkda bulunmutur. Sanayi devrimi ile birlikte yeni retim yntemlerinin uygulanmaya konulmas byk fabrikalarn kurulmasna, byk miktarlarda hammaddelerin alnmasna, ok sayda iinin ie alnmasna ve byk pazarlarn aratrlmasna yol amtr. Btn bu gelimelerin getirdii, teknik, sosyal, ekonomik ve rgtsel hareket ekli ynetim sorunlarnn n plana kmasna yol amtr. Klasik ynetim yukarda sz edilen sorunlarn zmne dnk kendi iinde Bilimsel Ynetim, Ynetim Sreci ve Brokrasi olmak zere ayr yaklam gelitirmitir. 1. Bilimsel Ynetim. Bilimsel ynetim insan dhil tm retim faktrlerini en verimli bir ekilde kullanmak amacyla gelitirilmi bir takm ilkeler btnnden olumaktadr. Frederick Taylorun ileri srd ilmi ynetim yaklam, iletmenin tm alanlar iin geerli genel bir ynetim teorisi deil, yalnzca retimin teknik ynne uygulanabilecek bir takm ilkeler btndr. Taylorizm olarak adlandrlan bu yeni gr, verimi artrmasna karlk, igrenin bedeni ve ruhi ypranmasna neden olmutur. Dolaysyla bu yaklam iletmenin yalnzca teknik ynyle ilgilenmekte, iletmenin sosyal ynn dikkate almad sylenebilir. Sendikalarn bu sisteme kar kmalaryla yeni araylar gndeme gelmitir. 2. Ynetim Sreci Yaklam. Ynetim sreci yaklam klasik teorinin bu ikinci yaklam olarak Fransa doumlu (18411925) Fayol yapm ve Avrupa da ada ynetim dncesinin ncs olmutur. Fayol ynetimi ilk kez ilevsel bir sre olarak dnm ve iletmedeki faaliyetleri, iletme ilevleri ve ynetim ilevleri olarak ikiye ayrarak daha nce yalnzca teknik adan incelenen ynetim olayna yeni bir boyut daha kazandrmtr. Fayolun ynetime ikinci bir katks da, bir takm ynetim ilkeleri ortaya koyarak bunlar aklamtr. Fayolun katklarndan sonra, ynetim kavram, okullarda renilebilir bir dzeye gelmitir. 3. Brokrasi Yaklam. Brokrasi yaklam Alman Sosyolog Max Weber (18641920) ortaya atmtr. Klasik ynetim yaklamnn Amerikadaki ncs Taylor, Fransadaki ncs Fayol, Almanyadaki ncs Max Weberdir. Bunlar klasik yaklam iinde trsel dzeyde yaklamlar ortaya koymulardr. Gerek anlamda brokrasi, ilerin grlmesini aksatan, gereksiz yazma ve zaman kayplarna yol aan bir kavram deil, aksine ideal manada bir ynetim dzeni ve eklidir. Max Webere gre, tam bir tarafszlkla kurallara uyulmas etkinlik asndan ideal bir ynetim dzenin kurulmasn salar. Bu yaklamn ilke ve kurallar dier klasik yaklamn kurallarna benzer ancak, brokratik ynetin yaklamnda ilke ve kurallar kesin bir itaat arttr. Bir btn olarak bakldnda klasik ynetim yaklamnda; insan unsuru, dier retim faktrleriyle bir tutulmutur. rgt, i, grev, yetki, sorumluluk, model, kural gibi soyut kavramlardan oluan bir yap iine, insan unsuru bir makine gibi ilitirilecei varsaylmtr. Bu anlayta iyi bir organizasyon yaps gelitirilmeye allrken, insan gerei beeri unsur-grmezlikten gelinmi ve dier taraftan gelitirilen ynetim modelinin her yerde ve her iletmede geerli olaca kabul edilmitir. Ancak sylendii gibi iler gereklememi ve iletme sorunlar zlmedii iin yeni zm yollar ileriki aamada neoklasik ynetim yaklam olarak ortaya kacaktr 3. Neoklasik Ynetim Yaklam: Davransal ynetim yaklam olarak da ifade edilen neoklasik ynetim yaklam 1940l yllardan balayp, 1960l yllar kadar sren dnemde etkili olmutur. Klasik teorinin kiisel olmayan ynetim yaklam, bata iilerden gelen byk bir tepki ile karlamas sonucu, psikoloji, sosyoloji, sosyal psikoloji, antropoloji gibi deiik alanlar temsil eden yazarlar, davransal yani neoklasik ynetim yaklamn balatmlardr. Klasik ynetim anlaynn en ok eletiri alan yn, insan unsurunu ikinci plana atm olmas, onun robot gibi davranabileceini varsaymasdr. Neoklasik ynetim yaklamclar, bu eksiklii grm ve gidermeye almlardr. letmecilik alanndaki gelimelerde bunu zorunlu klmasndan dolay
89

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan neoklasik teori, klasik teorinin temelleri zerine kurulmu, klasik teoriye bir eyler ilave etmi, deitirmi ve baz ynlerden de geniletmitir. Neoklasik ynetim yaklam, klasik yaklamdan farkl olarak, ynetim kavramlar ve konular ortaya atmtr. nsan, klasik yaklamda olduu gibi yalnzca alrken deil, ayn zamanda bir grup iindeyken veya bir organizasyon iindeyken de baklmaldr. Dolaysyla neoklasik yaklam, klasik yaklamn pasif kabul ettii insan, aktif bir retim faktr olarak deerlendirmektedir. Neoklasik yaklamn ele ald balca konular; insan davran, kiiler aras yani insani ilikiler, gruplarn olumas, grup davranlar, biimsel olmayan rgtlerde ve dierlerindeki deiim ve gelimelerdir. Neoklasik teoride temel varsaym, gerek kii, gerekse i grubu olarak iinin psikolojik ve sosyal ynlerinin dikkate alnmasnn gerekliliidir. Bu gerekeden hareketle neoklasik ynetim yaklam esas olarak rgt ii insan davranlarnn incelenmesi gayesiyle giriilen HAWTHORNE aratrmalar ile balamtr. Bu aratrmalar sonucu iletmenin bir sosyal sistem olduu ve bu sistemin en nemli unsurunun insan olduu ortaya konmutur. Bu aratrmalar sonucunda, verimliliin fiziksel iyiletirmelerle ilikisinin az olduu, bunun yerine daha ok sosyal faktrlerle ilikili olduu tespit edilmi ve iletmenin bir sosyal sistem olduu ve bu sistemin en nemli unsurunun da insan olduu ortaya konulmutur. nsanlarn inanlar, gayeleri, tutumlar, alkanlklar, deer yarglar, gelenekleri ve aralarnda kendiliinden oluan gruplar, retim verimliliini byk oranda etkilemektedir. Bundan hareketle aslnda ynetim, yneticilerinde bir paras olduu sosyal bir sistemi ynetmeye alr. Neoklasik ynetim anlay ynetime birok yeni kazanmlar, kavramlar getirmi, ancak bu ynetim de btn dikkatleri insan davrannda younlatrmasndan dolay, dier alanlarn ihmaliyle hataya dmtr. Klasik ynetim yaklamnn, insan resmi bir organizasyon yaps iinde bir makine gibi grerek, hata yapmsa, neoklasik ynetim yaklam da btn dikkatleri insan davranlar zerinde toplamakla, ayn hataya dmtr. Daha sonra gelen aratrmaclar, insan unsurunu esas almakla btn iletme probleminin zlemeyeceini ispata almlar ve iletmeyi sistem dhilinde bir btn olarak grmek gerektii zerinde alarak modern ynetim yaklamn ortaya koymulardr. 4. Modern Ynetim Yaklam: Klasik ve neo-klasik (davransal) yaklamlarn eksikliklerini gidermek gayesiyle yaplan almalar sonucunda modern ynetim yaklam gelimitir. Bu almalar 2. Dnya sava sonrasnda zellikle 1950lerden itibaren hz kazanmtr. Her iletmeyi bir sistem olarak grmenin mmkn olmasndan hareketle, modern yaklamlar genellikle, modellere ve sistemler kurmaya ynelik, belirli ilmi kavramlara dayanan, analitik bir temeli olan sentezci yaklamdr. Bu yaklamda ynetim ve organizasyon sorunlarn zmeye ynelik balca; sistem yaklam, durumsallk yaklam ve dinamik ynetim yaklam olarak bak as ve alan vardr: 1. Sistem Yaklam. Modern organizasyon ve ynetim yaklamlarnn temelini sistem gr temsil eder. Sistem yaklam olaylar sistemleri- tek bir adan, baka olay ve evre artlarndan kopuk olarak inceleme yerine, her olay belirli bir ereve iinde baka olaylarla ilikili olarak incelemek ve btnc bir yaklam ierir. Bu metodun esasn oluturan sistem, belirli paralardan oluan, bu paralar arasnda bilerli ilikiler olan, bu paralarn ayn zamanda d evre ilikisi olan bir btndr. Sistem, belirli girdiler alan, bunlar ileyen ve sonunda belirli bir kt elde ederek bunu evresine veren bir btndr. Bir sistem eitli paralardan oluur, bu paralar birer alt sistem olarak adlandrlr. Her sistemin alt sistemi olduu gibi her sistem bir baka st sisteminde bir alt sistemidir. Sistemler ak ve kapal olarak iki ekilde dnlebilir: 1. Ak sistem; sistem ile sistemin faaliyette bulunduu evre arasnda enerji, bilgi ve materyal alverii varsa bu sistemler ak sistem olarak ifade edilir. Mesela, insan, hayvan, iletme gibi. 2. Kapal sistem ise; sistem ile evresi arasnda al-veri, etkilenme yoksa alar saat gibi o sistem kapal sistemdir. Bir sistem olarak iletme (rgt = organizasyon), ynetim, satn alma, retim, muhasebe, pazarlama, insan kaynaklar, AR-GE vb. gibi alt sistemlerden meydana gelmitir. letmenin bu alt sistemler arasnda eitli ilikiler vardr ve bu ilikiler dikkate alnmadan iletme ynetilemez. letme ak bir sistem olarak, iletmeye bal alt sistemlerin evreleri ile ilikileri vardr ve iletme sistemi maddi olduu kadarda sosyal bir sistemdir. letme sisteminde girdi-sre-kt akn srekli ve dzenli klmak iin bir seri ynetim faaliyetlerinin yerine getirilmesi gerekir. Sistem yaklamnn temel hedefi ynetim olaynn ve unsurlarnn birbirleri ile olan ilikilerini ve
90

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan bu ilikilerin niteliini incelemek, belirli bir birimdeki gelimelerin dier birimler zerindeki etkilerini aratrmaktr. Bu durum ynetimde bir yenilik olarak organizasyonlar, evreleri ile birlikte ilikili bir ak sistem olarak ele alnmasn salamtr. 2. Durumsallk Yaklam. Durumsallk yaklamna gre deiik durumlar ve artlar ynetimde baarl olmak iin deiik kavram, teknik ve davranlar gerektirir. Durumsallk yaklam organizasyonu bir sistem olarak ele almakta ve organizasyon yapsn eitli i ve d artlar arasndaki ilikilere gre ekil alan bir yap olarak grmektedir. Organizasyonun i ve d evresindeki deimelere gre ynetim sistemi belirlenecektir. ncel ki ynetim yaklamlarnda iletmenin i artlar dikkate alnm ve d evre ile ilgili gelimeler ve deiiklikler sabit kabul edilmitir. Bu yaklamda ise ynetim ile ilgili sorunlar, i faktrler kadar d faktrler de dikkate alnarak incelenmektedir. Durumsallk yaklam, ynetimin evrenselliini kabul etmemekte ve her zaman btn faaliyetleri ynetmek iin tek bir en iyi yol olmadn belirtmekte ve o anki durumun gerektirdii ynetim teknikleri uygulanmaldr grndedir. Yine bu yaklama gre etkin bir ynetim, rgtn gcne, teknolojinin tipine ve evre artlarna bal bir durumdur. 3. Dinamik Ynetim Yaklam. Dinamik ynetim yaklam, gnlllk esasna dayanan, her ynyle esnek, ibirlii, st dzey katlm salayan yeni bir ynetim anlaydr. Bu anlayta ynetimin; geliimi, deiimi ve retici roln dikkate alan, effaflk, aklk, deikenlik ve btncl yapya dayal faktrler temel belirleyici olmaktadr. nsanln tarihi geliim srecine bakldnda ilmi ve teknolojik geliim asndan; ilkel toplum, tarm toplumu ve sanayi toplumu aamalarndan, bilgi toplumuna, buradan da bilgi tesi topluma doru bir ynelim grlmektedir. Bilgi toplumun da bilgi retilir, paylalr ve bilgi srekli geliime ak olmasndan insan ve onun yaam alann srekli geliime ak bulundurur. Dinamik ynetim yaklamna gre, her ey her an deiebilir niteliktedir. Bu ynetim anlayna uygun olarak bugn iin ynetim alannda geerli olan nemli bir anlay olan toplam kalite ynetiminden bahsedilebilir. Toplam kalite ynetimi, i ve di mteri beklentilerinin karlanmasn hedefleyen ve tm srelerin bu hedefe gre srekli gelitirilmesini ve iyiletirilmesini hedefleyen, insan merkeze alan bir ynetim anlaydr. 1.5. Ynetimin Temel levleri Ynetim evrensel bir sre olarak, organizasyonun bykl, faaliyet alan, hukuki yaps, tipi ne olursa olsun belirli baz ilevlerin yerine getirilmesi ile etkili bir ynetim salanabilir. letme ynetiminde ilev yaklam nemlidir. Fransz sanayici Henri Fayol,1916 ylnda ynetime, ilev yaklamn getirmi ve btn yneticilerin benzer faaliyetleri yerine getirdiklerini ileri srmtr. Yneticiler st veya alt basamakta da olsalar, iletmeler kk bir iyeri veya byk bir fabrikada olsa, bir salk kuruluu, bir muhasebe blm de olsa evrensel faaliyetleri yrtmelidirler. Ynetim bilimcilerinin zerinde gr birliine varamadklar ynetim ilevlerinin says drt ile yedi arasnda deimektedir. Biz ynetimin; planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol olarak be temel ilevini esas alp inceleyeceiz. 1.5.1. Planlama levi Ynetim faaliyetinin ilk ilevi olarak kuruluun etkin ynetimi iin mutlaka iyi bir plan yaplmas gerekir. Plan gelecei nceden kurgulama ii olarak gelecee dnk bir faaliyettir. Plan yapma iine planlama denilir. Plan, karar verme gibi gelecee ynelik olmasndan dolay benzer, fakat kararla ayn ey deildir. Plan ile karar arasndaki temel fark plann daha ayrntl olmas ve ilmi nitelik tamasdr. Planlar kararlarn toplamndan oluur ve dolaysyla karardan daha genitir. Bu adan her plan bir karar niteliine sahipken, her karar bir plan zellii tamaz. Planlama olmadan kararlar verilebilir, fakat karar vermeden planlama yaplamaz. Bir kararn plan nitelii tamas iin amaca ulatracak ara ve imknlarn seimini, belirlemesini ve kullanlan yol, ekil ve zaman gibi hususlarn ilmi olarak ve ayrntlaryla belirlenmeleri gerekmektedir. Plan farkl ekillerde tanmlanmaktadr: Plan: Bir kurgu olarak tutulacak yol ve davran ekli demektir. Plan: Belirli amalara ulamak iin nceden alnan tedbirler olarak yaplacak ilerin nceden tek tek belirlendii bir taslaktr. Plan: Gelecekteki organizasyon performans iin amalarn belirlenmesi ve bu amalara ulalmas iin gerekli grevlerin ve kaynaklarn kullanmnn kararlatrlmas faaliyetidir. Planlama, bir plan yapma ii olarak dier ynetim ilevlerinin yerine getirilmesinin temelinde yatan
91

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan nemli bir faaliyettir. Planlama farkl bak alarna gre farkl tanmlanmaktadr: Planlama: rgtn gelecekteki baars iin amalarn belirlenmesi ve bu amalara ulamak iin gerekli ilerin ve kaynaklarn kullanmnn kararlatrlmasdr. Planlama: Bir amaca ulamak iin en iyi hareket eklini seme ve gelitirme nitelii tayan bilinli bir sretir. Planlama: Gelecekte organizasyonun nerede olmak istediini ve oraya nasl varlacan aklayan ve yneticilerin amalar belirledikleri ve bu amalara ulamas iin gerekli yntemleri tanmladklar sretir. Planlama: Belirli bir dnemde, belirli sosyo-ekonomik amalara ulaabilmek iin, nceden belirlenmi aralar kullanarak bu ile grevlendirilmi organlar tarafndan belirli bir blgede yrtlen faaliyetlerin tmdr. Planlama: Snrsz ihtiyalar ile snrl kaynaklar arasnda bir dengeyi salama mekanizmasdr. Planlama: Gelecei ynetme ve kaynaklar datma arac olarak, neyin yaplacann, nasl yaplacann, ne zaman harekete geileceinin, btn bu almalarda kimlerin sorumlu olacann belirlenmesi ve tespiti srecidir. Planlamann temel amac; faaliyetleri koordine etme, yneticilerin nlerini grmelerini salama, kaynaklarn israfn nleme ve kontrol faaliyetlerinde standartlar nceden belirlemek iin yaplr. Planlama, rgtn btn kademeleri iin geerli olan bir ilev olmasndan zamana en ok bal olan bir ilevdir. Zaman ynetiminde vakit izelgesinin hazrlanmas, yaplacak ilerin i plan dhilinde zaman izelgesine balayarak srdrlmesi nemli bir uygulamadr. Planlamay ekonomik anlamda bir kaynak datm mekanizmas olarak bakldnda, planlama snrsz ihtiyalar ile snrl kaynaklar arasnda bir dengeyi salama mekanizmasdr. Gelecei ynetme ve kaynaklar datma arac olan planlama neyin yaplacann, nasl yaplacann, ne zaman harekete geileceinin, btn bu almalarda kimlerin sorumlu olacann belirlenmesi ve tespiti srecidir. Planlama, bir amaca ulamak iin en iyi hareket eklini seme ve gelitirme nitelii tayan bilinli bir sre olmasndan zihni bir faaliyettir. Planlama srasnda ynetici, ne yaplmas gerekliini, kimin yapacan, nasl ve ne zaman yapacaklarn dnmek zorundadr. Yneticiler; belirsizlikleri ortadan kaldrmak, belirlenen amalara odaklamak, koordinasyonu kolaylatrmak, etkinlii artrmak ve kontrol standartlar belirlemek iin plan yaparlar. Planlama aadaki sorulara cevap arama faaliyetidir: 1. Ne yaplacaktr? letme ne yaptn bilmeli ve bunun salanabilmesi iin de faaliyete gemeden nce ne yapacana karar vermesi gerekir. Bu noktada ilk olarak amalarn belirlenmesi nemlidir. 2. Kim yapacaktr? letmenin temel grevi belirlenen amalar yneticiler araclyla gerekletirmektir. Planlamada kimlerin katklarnn ne olacann belirlenmesi gerekir. 3. Ne zaman yaplacaktr? letmelerde ilerin ne zaman yaplacann belirlenmesi gerekir. Baz iler birbirini tamamlar, bazen bir iin yaplmas bir nceki iin bitimine bal olarak ilerin yerine getirilme sras ve ne zaman yerine getirilecei nem tar. 4. Nasl yaplacaktr? Kurulularda yaplacak ilerin yaplma tarznn ortaya konmas gerekir. Burada gerekli iki faktr var, birinci faktr, amalara ulamak iin ilerin, faaliyetlerin, projelerin ve programlarn kararlatrlmas, ikincisi ise, stratejilerin, siyasetlerin, yntemlerin, standartlarn ve btelerin amalar iin dzenlenmesidir. 5. Hangi kaynaklar kullanlacaktr? Planlama aamasnda hangi kaynaklarn kullanlaca belirlenmeli. letme ncelikle elindeki; beeri, fiziki, para ve bilgi gibi tm kaynaklar gizden geirmelidir. Sonrasnda ise iletmeye gelecekte gerekli olacak kaynaklar belirlemeli ve bu kaynaklar arasnda denge kurmaldr. 6. Neden yaplacaktr? letme yneticileri iletmenin geleceiyle ilgili isabetli kararlar almak ve bunu uygulamak durumundadrlar. Gelecein ne olacan tahmin etmek, iletmenin nereye gittiini, gelecek yllarda faaliyetlerinin ne tr bir seyir gstereceini sistematik bir ekilde ngrmek, bu ykmlln nemli bir ksmn oluturur ve bundan dolay planlama gereklidir. Planlama faaliyeti u zelliklere sahiptir: 1. Planlama kapsaml bir faaliyettir 2. Planlama srekli bir faaliyettir
92

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan 3. Planlama bir seim ve tercih faaliyetidir 4. Planlamann ncelii vardr 5. Dikkatleri amalar zerinde younlatrr Planlamann be aamas bulunmaktadr: 1. Mevcut Durumun Gzden Geirilmesi 2. Amalarn Belirlenmesi 3. Amaca Ulatracak Varsaymlarn Belirlenmesi 4. Alternatiflerin Belirlenmesi ve Kararlatrlmas 5. Alternatiflerden Uygun Olann Seilmesi ve Uygulanmas Plan trleri bakmndan eitli ayrmlar olmas nedeniyle farkl snflamalar yaplmaktadr. Seviyeler asndan ve zaman olarak snflandrmalar yapld gibi tek kullanml ve srekli planlar olarak ayrlabilmektedir. Uygulamada daha ok kullanlan, dar olandan en geni olana kadar planlar; amalar, siyasetler, yntemler, programlar, projeler, bteler olarak genelde altya ayrlabilir. Bu aklamalardan hareketle planlamann faydalar; btn faaliyetleri hedefe yneltir, dier ynetim ilevlerinin gerekletirilmesini kolaylatrr, tahminde uzmanlama salar, belirsizlikleri azaltarak, kararlarda yol gsterici olur, yneticileri gnlk ilerin zerine karr, tehdit ve frsatlar gstererek kaynaklarn verimli kullanlmasn salar ve keifler ve yenilik salamay kolaylatrr vb. gibi sralanabilir. Plann sakncalar ise bazen plan yapanlarn gr asn gstermekten ileriye gidemez, hedeflenen konulardan bazlar gereklemeyebilir, gelecee dnk tedbirler gerektirir, standart uygulamalar getirir, srekli dzeltme gerektirir, iletme d gruplardan etkilenir ve zaman ve enerji kaybna yol aar gibi saylabilir. Planlamann fayda ve sakncalar nda, iyi bir plann tamas gereken zellikler; anlalabilir olmas, en az giderle istenileni vermesi, deien artlara uyarlanabilmesi, sre bakmndan en uygun olmas, uygulayacak kiilerin de katlm salanmas ve yeni kaynaklar gerektirmemesi gibi zellikler sralanabilir. 1.5.2. rgtleme levi Organize etme ve tekilatlanma olarak da ifade edilen rgtleme ilevi tipik olarak planlama ilevini izler ve iletmenin plan nasl baarmaya altn yanstr. rgtleme faaliyeti, yaplacak ilerin belirlenmesini, bu ilerin organizasyon birimlerinde gruplandrlmas ve organizasyon birimlerine kaynaklarn datmn kapsar. Organize etme veya rgtleme, organlatrma, sistemin amacna ulamak iin eitli grevleri yapmak zere oluturduu ve dier ksmlarla ahenkli bir ekilde srdren blmlerinin oluturulmas faaliyetidir. rgtleme ile ilgili farkl alardan yaplan tanmlar aadaki gibi sralanabilir: rgtleme: retim faktrlerini etkin, verimli, sistemli, olumlu ve uyumlu bir ekilde kullanarak mal ve hizmetleri retebilmek iin alanlarn grevlerini en iyi eklide yapmak zere dzene konmas ve gerekli her trl ara, gere ve imknla donatlmasdr. rgtleme: Planda belirlenen amalara ulamak zere belirlenen yollara uygun bir rgt yaps kurmay ve hedeflere en ksa zamanda ve en az maliyetle ulamak iin yaplan almalar btn olarak,; ynetenler ve ynetilenler arasnda hiyerarik ve formel-biimsel- bir yapnn kurulmas, ilerin, bunlar yapacak kiilerin ve aralarndaki ilikilerin aka belirlenmesi faaliyetidir. rgtleme: Amalara ulamak iin ihtiya duyduu beeri ve maddi aralarla domaltlmas ve bu aralarn en verimli ve etkin ekilde kullanlaca blmlere yerletirilmesi, yaplacak ilerin belirlenip gruplandrlmas; ileri yapacak personelin yetki ve sorumluklarnn belirlenmesi; faaliyetlerin etkinlii iin gerekli fiziksel ortamn hazrlanmas abalarnn tmdr. rgtleme faaliyeti sonucunda ortaya rgt yaps kar ve bu yapya rgt, organizasyon veya tekilat denir. rgt ile ilgili farkl alardan yaplan tanmlar aadaki gibi sralanabilir: rgt: Belirli bir amaca ynelik, birbiriyle balantl faaliyetlerin gerekletirilmesi iin kiilerin nceden belirlenmi davran kalplar, grevler ve sorumluluklar erevesinde bir araya gelmesiyle oluan, tamamlayc ve sreklilik gsteren toplumsal yaplanmadr. rgt: Belirli amalara ulamak iin bilinli bir ekilde kurulmu toplumsal birimler veya toplum kmeleri olarak rgtsel amalar gerekletirmek iin oluturulan iskelet bina veya yapdr.
93

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan rgt: Ortak bir ama, belirlenmi bir yap ve bu yapnn ileyiinde gz nnde bulundurulacak kural ve siyaset, karar alma ve haberleme gibi srelerden oluan bir btndr. rgt: letmenin amalarna ulaabilmesi iin hangi ilevleri yapmas gerektiine ve bu ilevleri yapacak ksmlarn birbirleriyle ahenkli alacak ekilde oluturulmasna bu organlarda altrlmak zere gerekli olan beeri ve maddi sermaye unsurlarnn tedariki ve uyumlu hale getirilmesine ilikin srelerden olumaktadr. Yneticinin en nemli grevlerinden birisi de; yneticilerin grev ve sorumluluklarn yerine getirecekleri etkin bir rgt kurmak ve bunu devam ettirmektir. rgtleme bir sre olarak aadaki aamalar kapsar: 1. Planlarn ve amalarn incelenmesi. 2. Amalara ulatracak faaliyetlerin belirlenmesi ve faaliyetlerin gruplandrlmas. 3. leri yapacak personelin niteliklerinin belirlenmesi ve atanmas. 4. Yetki ve sorumluluklarn dzenlenmesi ile yer, ara ve yntemlerin belirlenmesi. rgt ve tekilat olarak da ifade edilen organizasyon kavramnn sre ve yap olarak balca iki anlam bulunmaktadr. Bir sre olarak organizasyon veya rgt; amalara ulamak iin yaplacak ilerin tanmlanmas ve gruplanmas, ileri yapacak kiilerin ve onlarn yetki ve sorumluluklarnn belirlenmesi, insanlarn bir arada etkin ve verimli bir ekilde alabilmesi iin gerekli fiziksel ortamn hazrlanmasdr. Sre olarak organizasyon kavram rgtleme, organizasyon ilemi veya organize etme kavramlar kullanlabilir. Bir varlk veya yap olarak organizasyon; belirlenen amalara ulamak zere, birden fazla kiinin bir araya gelerek dzenli ve birbirini takip eder ekilde aba gsterdii bir yap olarak ifade edilir. Yaplan bu aklamalarla, organizasyon kavramnn iki ayr anlam arasndaki farkll ve ayn zamanda balant ortaya konuldu, burada hangi anlamda kullanldn biliyor olmak nemlidir. Organizasyon ile insanlarn beraberce i grme ve verimli bir ekilde almasn salayan formel yani biimsel, resmi bir yap oluturulur. Ayrca formel yapya bal olarak rgt ierisinde kii ve gruplar arasnda kanlmaz ekilde oluan ve hiyerarik esaslara dayanmayan ilikileri sergileyen enformel yani gayri resmi bir organizasyon yaps ortaya kar. Tek kiinin kendiilerini dzene sokmas organizasyon deil, ancak i programlamas olabilir. Organizasyon yani rgtleme, sadece iletmeler iin deil birlikte yaayan ve grup halinde sosyal veya ekonomik amalar gerekletirmek iin kurulmu bulunan her insan topluluu iin gerekli olan bir sretir. Gnmz toplumlar ihtiyalarn zorlamas ile her alanda rgtlenmeye ynelmekte; bata aile rgtlenmesi olarak, sivil toplum rgtlenmesi, devlet ve devletleraras rgtlenmelere gidilmektedir. rgtlenemeyen veya yanl rgtlenen kesim ve lkeler, bu alanda uzman olanlarn ynetimine girme durumuna dmlerdir. rgtler, insanlar tek balarna yapamayaca ileri yapar; srekli toplanan verilerin gelecek kuaklara aktarlmas ve alanlarn kariyer yapacaklar kurumsal yapy salar. Gnmz toplumlarnn geliimine bal olarak organizasyonlara duyulan ihtiyalar srekli artmakta ve artan bu ihtiyaca daha etkili cevap verebilmek iin organizasyonlarn da gelitirilmesi gerekmektedir. Gelimi toplumlarn nemli zelliklerinden birisi de mmkn olduunca ok deiik faaliyet alanlarnda organize olmu yani rgtlenmi olmalardr. Hibir faaliyet kendi bana organize olmadan yani rgtlenmeden hedefine ulaamaz. Toplumlarn gelimiliinin gnmz ltlerinden birisi de rgtl toplum olup olmamalarna baldr. Ynetim srecinin etkinlii, organizasyon ileminin yani rgtlemenin baars ile yakndan ilgilidir. letmenin amalar ve artlar ile organizasyon almalarnn ortaya koyduu yap uyum iinde olduu zaman, planlarda belirlenen amalara ulamada nemli bir adm atlm olur. rgtleme srecinin temel amac, rgtsel baar iin gerekli unsurlar etkili ve verimli bir ekilde uyum iinde bir araya getirmektir. Ynetim ve organizasyon ilikisine baktmzda; ynetimin sz konusu olduu her yerde mutlaka organizasyonun olduu grlr. Ynetim ve organizasyon kavramlarnn szlk anlamlar ayr olmasna ramen, nerede bir ynetim varsa, orada organizasyon da var ve bunun tersi olarak nerede bir organizasyon varsa orada ynetim de vardr. Ynetim ve organizasyon etle trnak gibi birbirinden ayrlamaz, sadece renim asndan iki ayr kavram olarak ele alnr. Burada ynetim, amalar belirleyen, temel ilkeleri ortaya koyan bir sre, organizasyon ise, belirlenen amalara en etkin ve verimli ekilde ulama yolunu gsteren bir sistemdir. Bu adan ynetimin baars ile organizasyonunu iyi ileyii arasnda sk bir iliki vardr. Bu iki kavram birbirini tamamlayc konumdadr ve organizasyon, ynetimin var olduu ve faaliyetini srdrd bir yap, ynetim ise bu yap ierisindeki
94

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan bir ilev olarak grlr. Ynetim ve organizasyon olgusu, planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol gibi birden fazla ilevin bir arada ve dzen iinde gerekletirilmesiyle ortaya kar. rgtleme ile ilgili; sorumluluk ve hesap verme gibi iki temel kavram vardr: 1. Sorumluluk: Bir eyi yapma zorunluluu olarak ie ilikin faaliyetleri baarma ykmlldr. rgtsel sorumluluk, bir kimsenin rgtsel ileri, ilevleri veya grevleri yapma zorunluluudur. Sorumluluk yetki devrinin ayrlmaz bir paras olarak kii bir grevi kabul ettii anda sorumluluk kendiliinden doar. Yetki ak yukardan aaya doru olmakta ve bu yetki devredilir ancak sorumluluk devredilemez ve ynetici yetki devrinde sorumluluktan kaamaz. Ancak devredilen yetki ile birlikte sorumluluk da ortaya kar. Yetki ve sorumluluk birbirine eit olmaldr. 2. Hesap Verme: Ynetici astndan hesap sorma hakkna sahip, rgt yesi kii de kendisinden yksek kademeli yetkililere hesap vermekle ykmldr. rgt yesi kiinin sorumluluk duymasnn yan sra st yneticilere hesap verme zorunluluu da vardr. Yneticini nemli grevlerinden birisi de yetki, g, sorumluluk ve hesap verme arasnda makul bir denge oluturmaktr. rgt ema veya yaps, ynetici iin bu ilikilerin yapsal bir duruma getirilmesinde bir ara olmaktadr. letmenin amalarna ulalabilmesi iin, yaplacak ilerin tanmlanmas ve gruplanmas; ileri yerine getirecek kiilerin, yetki ve sorumluluklarnn belirlenmesi ve atanmas, verimli ve etkin bir faaliyet ortam oluturabilmek iin gerekli fiziki artlarn hazrlanmas almalarnn tm bir arada organizasyon veya rgtleme sureci olarak ifade edilir. 1.5.3. Yneltme levi Ynetim sreci planlama ile balatld, rgtleme ilevi ile ats oluturuldu, faaliyete gemeye hazr bir yap ortaya kondu ve sra bu yap iinde faaliyete gemeye geldi. Bu anlamda yneltme planlama ve rgtleme ile oluturulan yapnn harekete geirilmesini ifade eder. rgtleme sreci sonunda, iletmede yaplacak iler ile ileri yapacaklar arasndaki yetki ve sorumluluk ilikileri belirlenir ve bylece ortaya kan organizasyon yaps yneltme faaliyetleri iin uygun zemini hazrlar. Yneltme ilevi, ynetim srecinin dinamik yani hareketli ynn oluturur ve sreklilik nitelii tar. Yneticilik, bakalarna isteyerek bir eyler yaptrma sanat olarak kabul edilmesinden dolay yneltme ilevi ynetimin ekirdeini oluturur. Bu anlamda yneltme ilevi, iletmede grev yapan insanlara, bunu en etkin ve verimli yoldan yapmalar iin tevik edici ve yol gsterici bir zellie sahiptir. Yneltme deiik kaynaklarda yrtme, ynverme veya emir-komuta ilevi olarak kullanlmakta burada yaygn olduu ve ynlendirmeyi de artrd ve konunun ieriini de tek kelime zetlediinden yneltme ifadesini kullanyoruz. Yneltme: nc bir ynetim ilevi olarak personele liderlik yaparak organizasyon amalarna ulamak iin alanlar motive etmek amacyla yetki kullanmaktr. Yneltme: Planlar yaplp organizasyon yaps oluturularak gerekli grevlendirmeler yapldktan sonra bu rgtn amaca ulamas iin harekete geirilmesi demektir. Yneticilerin yneltme ilevini yrtrken, hedefsiz faaliyetlerin sonu vermeyecei gereinden hareketle alanlar srekli olarak hedeflere ynlendirmesi gerekir. Bu srete yneticiler planlar ve amalar yol gsterici olarak ve ynetimi kolaylatrc unsurlar olarak kullanrlar. Yneltme, sadece emir vermek ve yaplacak ileri idare etmek deil, bunun yannda; insanlarn verilen emirlere olumlu ekilde karlk vermesini salamaktr. Bu nedenle ynetici alanlar yakndan tanmas ve onlar liderlik vasf ile motive etmesi gerekir. Etkin bir yneltme sistemi kurulabilmesi iin gerekli artlar: 1. Ynetici iletmeyi ve personelinin zelliklerini iyi tanmaldr. 2. Personel ile iletme arasndaki ilikileri izlemelidir. 3. Grev ve sorumluluklarnn gereini yapmamakta direnenler iletmeden uzaklatrlmaldr. 4. Ekip almasn tevik edilmelidir. 5. Ynetici, kiilii, tutum ve davranlar ile dierlerine iyi rnek olmaldr. 6. letiim, ynetsel baarda temel bir ara olarak alglanmaldr. 7. Yneticiler ilgilenmesi gereken ana konularla ayrntlar birbirinden ayrmaldr. Yneltme ilevini yerine getirmede yneticinin sahip olduu ve kulland; otorite-yetki ve emir iletiim, liderlik ve motivasyon gibi be temel unsur bulunmaktadr. 1. Yetki olarak da ifade edilen otorite; bakalarn ynetme, onlardan bir eyi yapmalarn isteme ve
95

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan karlnda itaat bekleme hakkdr. Yetki, bakalarn amalara doru ynlendirmek ve onlara i yaptrabilmek iin yneticinin elinde bulundurduu bir haktr. Yetkinin kaynaklar konusunda; yasal-biimsel, fonksiyonel-bilgiye dayal ve kabul edilme gibi deiik snflandrmalar vardr. letme ve iletme ynetimi konularnda daha ok yasal yetkiden sz edilecek. Yasal yetki, bulunulan yasal pozisyondan doan yetkidir. Genel mdrlk, rektrlk, ube mdrl gibi yetkiye sahip ynetim pozisyonlardr. G ve yetki kavramlar birbiri iine iyice girmi ve ayrm yaplmas zorlamtr. Yetki-otorite-, organizasyonda bir grev ve mevki ile yani kiiye zg olmayan bir zellikle ilgili iken g ise daha ok bir yetenei ifade eder ve kiiye zg bir durumdur. G, bir kiinin veya organizasyonun dier kii veya kiilere bir eyi yaptrabilme yeteneine sahip olmasdr. Burada g; yasal, fiziksel ve ekonomik olabilmektedir. Organizasyonda yetki grev ve mevki olarak elde edildikten sonra yetkili kii dierleri zerinde g salam olur. G, bir eyi yapabilme, dier kiilere dncesini kabul ettirme yetenei yani dier kiilerin davranlarn etkilemede kiinin sahip olduu yeteneklerdir. Baarl ynetici, yetki otorite- ile gc astlar zerinde birbirine eit arlkta uygular. 2. Emir, yetki yani otorite sahibi kiinin, iletmelerde ilerin yaplmasn ynetilenlerden istemesidir. Yneticinin isteklerinin yerine getirilme zorunluluu, isteklerin emirler olarak isimlendirilmesine neden olur. "Emir" kavram iletmelerde ast-st ilikilerini ifade eder. Emir; yetki sahibi kiinin ynetilenlerden ilerin yaplmasn istemesidir. Dier bir ifade ile emir, bakalarn amalara doru ynlendirmek ve onlara i yaptrabilmek iin yneticinin elinde bulundurduu bir haktr. Emir, bir hareketi balatan, devam etmekte olan bir faaliyeti durduran direktif talimat eklinde de ifade edilir. Emir kavram iletmelerde ast-st ilikilerini ifade eder ve bu ilikiler erevesinde, emirler deiik ekillerde yani yazl veya szl olabilir. Yazl emirler, zaman alc, ancak daha somut ifadeler olarak iletme iindeki hiyerariye uygun ekilde yerine getirilir. Szl emirler ise zamandan tasarruf salar ve ynetici ile astnn yz yze gelmesini salar, zaman zaman hiyerarik dzenin dna klmasna da neden olabilir. yi bir emir aadaki zellikleri tamaldr: 1. Emrin verilecei kii veya birimler, emrin ieriine uygun olmaldr. 2. Emirler, yazl veya szl olsun, ak ve kesin ekilde ifade edilmelidir. 3. Emrin amac asta aklanmaldr. 4. Emrin yerine getirilebilir olmasna dikkat edilmelidir. 5. Bir ekilde hatal olduu anlalan bir emir gereken aklama yaplp zamannda geri alnmaldr. 6. Emir verme ve uygulama srecinin yapc olmas, emri veren ve alann srekli ilgisine baldr. 3. letiim; mesaj gnderici ve mesaj alan olmak zere nemli unsuru olan ve bilgi, deneyim, duygu, grnt veya sesin iletilmesi ve ilenmesi srecidir. Haberleme olarak da ifade edilen iletiim, karlkl bir bilgi verme ve bilgi alma srecidir. Organizasyonlarda; alanlar aras beeri ilikilerin dzenlenmesinde, iletiim nemli bir sre olarak karmza kar. Zaten rgt ii iletiimin temel hedefi rgt ile alanlar arasnda karlkl bir gven ortam oluturmak, ihtiya olan konularda bilgi verme ve bilgi almay salamaktr. 4. Liderlik; belirli amalar gerekletirmek zere; bakalarn etkileme srecidir. Lider, bakalarn amalar etrafnda toplamak zere etkileyen ve bakalarndan stn zelliklere sahip olan kiidir. Lider iletme iinde ortaya kabilir, iletme dndan yani toplumsal veya siyasi lider olabilir. Lider kiilik, kendisi artlarn gereini yapmaya talip olur veya bakalar tarafndan uygun grlr. Kiinin liderlik zelliklerinin artlarn gerektirdii zellikler yani etkileme gc veya karizmas olmas gerekir. Liderin bakalarn amalara ynlendirmek iin kulland ara g olmaktadr. G kiiseldir, kii ile alakal yani bir kiiye bal olarak ortaya kar ve bakalarn etkileyebilme yeteneidir ve lider bu yetenee sahiptir. 5. Motivasyon; kiilerin belirli bir amac gerekletirmek zere davranmalar ve bu ama iin sahip olduklar bilgi, yetenek ve enerjiyi tam olarak ie koymalar eklinde ifade edilebilir. Burada yneticinin grevi, alanlar ie isteyerek almalarn salayacak ekilde gdlemesi yani tevik etmesi, isteklendirmesi, sevdirmesidir. 1.5.4. Koordinasyon levi Dzenletirme, uyumlatrma ve egdm olarak da ifade edilen koordinasyon ynetimin drdnc ilevidir. retim faktrlerinin bir ibirlii iinde bulunmalar gereken iletme, aslnda bir uyumlatrma
96

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan aracdr ve uyumlatrmann baars veya baarszl iletmeyi de gl veya zayf klar. Bu manada koordinasyon tm ynetim faaliyetlerinin ayrlmaz bir paras olarak, dier ynetim ilevlerinin yerine getirilmesi iin gerekli bir faktr olarak kabul edilmektedir. Koordinasyon: rgt yesi olan alanlarn abalarn birletirmek ve zaman asndan uyumlu klmak, amaca varmak iin i ve faaliyetlerin birbiri pei sra gelebilmesi ve birbirini tamamlamas iin gerekli olan ynetimin drdnc bir ilevdir. Koordinasyon: Bir ibirlii sistem ve mekanizmas olarak bir iletmenin dzenli ve srekli alabilmesi iin hedefler, faaliyetler, organlar ve kiiler arasnda uyum ve ibirliinin salanmasn ifade eder. Gnmzde srekli byyen ve karmak hale gelen rgtlerde haberleme dzeni ile koordinasyon arasnda ok sk bir iliki bulunmaktadr. rgtn deiik blmlerinin ve bu blmlerin yneticileriyle ynetilenlerin birbirlerinin yaptklar ilerden haberli olmas koordinasyon asndan byk nem tamaktadr. Haberleme dzeni iyi ilemeyen bir rgtte blmler, kararsz ve birbirlerinin rakibi durumuna debilir. Koordinasyon ilevinin dzgn ve etkin bir ekilde yryebilmesi iin baz temel teknik ve ilkelere uyulmas gerekir. Koordinasyonun temel ilkeleri: 1. yi ve basit bir rgt yaps kurulmas, 2. Sorumlu kiiler arasnda yz yze grme salanmal, 3. Plan ve programlarn uyumlatrlmas, 4. yi bir iletiim dzeninin kurulmas, 5. Koordinasyon ilevi srekli olarak uygulanmal, 6. rgtte ibirlii anlaynn kurulup gelitirilmesi, 7. Gnll koordinasyonun zendirilmesi , Koordinasyon faaliyeti organizasyonu ilgilendirdiinden organizasyon ii ilikilere bal olarak koordinasyonu drde ayrlmaktadr: 1. Dikey Koordinasyon 2. Yatay Koordinasyon 3. Merkezi Koordinasyon 4. apraz Koordinasyon Koordinasyon grevinin etkinlii iin; iyi ve sade bir rgt yapsnn kurulmas, plan ve programlarn uyumlatrlmas, iyi bir haberleme dzeninin kurulmas, rgtte ibirlii anlaynn gelitirilmesi, gnll koordinasyonun zendirilmesi gibi temel noktalara dikkat edilmesi gerekir. 1.5.5. Kontrol levi Ynetim sreci planlama ile balar kontrol ileviyle tamamlanr ve iletmelerin amalarna ulap ulamadklar veya ne lde ulatklar ynetimin son ilevi olan kontrol ileviyle belirlenir. Denetim olarak da ifade edilen kontrol ilevi, organizasyonun amalarna ulap ulamadn veya ne lde ulatn aratrmak ve amalardan sapmalar olduunda dzeltici tedbirleri almaktr. Kontrol, arzulanan amalara ulalp ulalmadn veya hangi lde ulaldn aratrmak, gerekirse dzeltici tedbirleri almaktr. letmelerin amalarna ulamalar ve baarl olmalar iyi bir ynetim sistemine sahip olmalarna baldr. Ynetimin ilk ilevi olan planlama ile balayan sre kontrol ilevi ile iletmenin kendi alannda belirlenen kriterlere gre kontrol ile ynetim faaliyeti sonlanr. Kontroln gerekletirilebilmesi iin amalarn ve faaliyet standartlar belirlenir ve bu kontrol iin bir l olur. Faaliyet standartlar, gerekleen sonularn llebilmesi iin ortaya konmu kstaslar olutururlar. Kontrol edilen faaliyet sonunda ortaya km olan gerek sonu standartla karlatrlr ve gerekirse dzeltici tedbirler alnr. Bylece faaliyetlerin standartlara uygun ekilde yerine getirilmesi salanr. Yani kontrol sreci, standartlarn belirlenmesi, uygulama sonularnn bu standartlarla karlatrlmas ve sapmalar dzeltici tedbirlerin alnmas aamalarn ierir. Etkin bir kontrol sisteminin kurulabilmesi iin baz temel ilkeler bulunmaktadr. Kontrol ilevinin etkinlii iin gerekli temel ilkeler: 1. Stratejik noktalarn kontrol, 2. Geri besleme, 3. Esnek kontrol,
97

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan 4. rgt yapnn uygunluu, 5. z kontrol, 6. Dorudan kontrol, 7. nsan unsuru Her ynetici hazrlad planlarn baarsn grmek iin kontrol yapma ihtiyacn duyar. Faaliyetlerin hazrlanan planlara uygun ekilde gerekleip gereklemedii ancak kontrol ile ortaya karlabilir. Dier ynetim ilevlerinin neyi ne lde baardn doru olarak belirleyebilmek iin, iyi bir kontrol sistemi kurmak gerekir. Bu nedenle, kontrol baz zelliklere sahip olmaldr. Kontroln zellikleri: 1. Amalara ve planlara dayanmaldr. 2. lgili faaliyetin gerek ve ihtiyalarn yanstmaldr. 3. Organizasyona uygun olmaldr. 4. Ekonomik olmaldr. 5. Dzeltici tedbirleri almaldr. 6. Kapsayc olmaldr. 7. Kontrol sk sk gzden geirilmelidir. 8. Anlalabilir olmaldr. letme ilevleri ile ynetim ilevlerinin badatrlmas balamnda iletmenin ilevleri olan satn alma, retim, pazarlama, finans, insan kaynaklar, muhasebe, AR-GE, halkla ilikiler ile ynetimin ilevleri olan, planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol tm iletme ilevleri iin tek tek yerine getirilmesi gereken faaliyet gruplar olarak birbirinden ayrlamaz zelliklerdir. 2. SATINALMA LEV 2.1. Satnalma Kavram Satn alma ilevi; retim iin gerekli olan emek faktr hari girdilerin, en ekonomik bir ekilde retim faktrleri pazarndan temin etmeye alan bir iletme ilevidir. letmede, insan dndaki btn varlklarn deeri para ile llebilir, insann deeri deil, emei para ile llr. Satnalma, retim iin gerekli olan emek faktr hari girdilerin, en ekonomik bir ekilde retim faktrleri pazarndan temin etmeye alan bir iletme ilevidir. letmede, insan dndaki btn varlklarn deeri para ile llebilir, insann deeri deil, emei para ile llr. Bu anlamda emek belirli bir cret karlnda retim faktrleri yani emek piyasasndan kiralanr. Satn alma ilevinin ieriini; hammaddelerin, yardmc maddelerin, ara ve gerelerin satn alnmas oluturur. letmeler mal ve hizmet retebilmek iin gerekli olan her trl retim faktrn elde etmesine tedarik; bu faktr unsurlar iinden yalnzca hammadde, yardmc madde, iletme malzemesi ve paralarn tedarikine de satn alma denir. Gnmz serbest piyasa artlarnda artan rekabetin de zorlamasyla satn alma faaliyetleri daha ok iletmenin pazarlama departmanna-blmne- bal yrtlmektedir. 2.2. Satnalma Ynetim Sreci Satnalma ynetimi alt blmnde dier iletme ilevlerinde olduu gibi, ynetim ilevleri olan; planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol ilevlerinin satnalmaya nasl uyguland sz konusudur. 1. Satn Alma Planlamas: Satn alma faaliyeti ynetilmesi gereken bir i olmasndan dolay ynetimin temel ilevleri burada da uygulanr. letme retim yapabilmesi iin belirli bir dnemde ihtiya duyaca hammadde, yardmc madde, yar mamul ve hazr paralar; miktar, zaman, kalite, fiyat ve mmknse satc iletmeler olarak tespitine satn alma planlamas denir. Satn alma planlamas hammadde btesi ve satn alma btesi ile gerekletirilir. Hammadde btesi, planlanan mal veya hizmet retimini gerekletirmek iin, tek tek her tr hammaddeden ne kadar miktar kullanlacan belirler. Satn alma btesi ise, nitelikleri nceden belirlenmi her tr hammaddeden ne kadar, kaa ve ne zaman satn alnacan gsterir. 2. Satnalmann rgtlenmesi: letmelerde satn alma ilevinin dzenli bir ekilde yrtebilmesi iin bir organizasyonunun yaplmas gerekir. Bunun iin satn alma faaliyetini yerine getirirecek elemanlarn bulunup ie alnmas, aralarndaki ilikilerin belirlenmesi gerekir. letmelerde satn alma ilerinin tek bir elden yrtlmesine merkezleme, daha alt birimlere de satn alma yetkisi verilmesine ise, merkezlememe denir ve her iki uygulamann da baz iyi ve kt taraflar
98

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan vardr. 3. Satnalmann Yrtlmesi: Merkezleme ve merkezlememe uygulamalar nda planlanan ve rgtlenen satn alma ileri yrtlrken, artlarda herhangi bir deiiklik ortaya ktnda, yeni kararlar alnmas gerekir. Gereken kararlarn alnmasnda pazarn durumu; kalite, fiyat, miktar, satn alma kayna ve satn alma zaman, yeni artlar gre bir kez daha deerlendirilir. Satn alnacak hammaddelerin ne miktarda olaca ve ne zamanlarda alnaca, retim planlarna gre srekli deiir. retim planlar ise tketicilerin rn talebine baldr ve talep artp azaldka, satn alnan hammaddeler de artp azalr. Bunun iin retilen rnlere ne kadar talep olaca bilindiinde, satn alma miktar ve satn alma zaman belirli bir formlle hesaplanarak aksaklklar giderilir. 4- Satnalmann Koordinasyonu: Satnalma ile ilgili rgtn harekete geirilip faaliyetler yrtlrken ortaya kan ve birbiriyle elien durumlar dzeltmek iin gerekli koordinasyonun, dzenletirmenin, uyumlatrmann yaplmasdr. 5. Satnalmann Kontrol: Her trl kontrol faaliyetlerinde olduu gibi, satnalmann kontrol edilmesinde de planda belirlenen amalara gre ilerin yryp yrmedii devaml olarak gzetim altnda tutulur. Gerektiinde hi zaman kaybetmeden dzeltici faaliyetlerde bulunur ve bu i farkl kaynaklardan elde edilen bilgilere gre yaplr. 3. RETM YNETM LEV 3.1. retim Ynetimi ve lgili Kavramlar htiyalardan yola kan iletmeler, o ihtiyalar karlamak iin retir, rnleri datr, insanlar bu rnleri kullanr veya tketir ve bu sre tekrarlanarak devam eder. retim ilevi; insanlarn ihtiyalarn karlayacak mal ve hizmetlerin en iyi kalitede, en dk maliyetle, retimini salamaya ynelik faaliyetlerin planlanmas, organize edilmesi, yneltilmesi, koordine edilmesi ve kontroldr. retim, insan ihtiyalarn karlayan mal ve hizmetleri elde etmek gayesiyle yaplan her trl abaya denir. retimin temel amac fayda oluturarak insan ihtiyalarn tatmin etmektir. Dolaysyla, mal ve hizmetlerin retilmesi, depolanmas, tanmas ve satlmas da insan ihtiyalarnn karlanmasna ynelik olduu iin geni anlamda retim kavram iine girmektedir. nsan ihtiyacn gidermeye ynelen retim faaliyetinin dal vardr. Birinci derece retim, doal mallarn retimi, bu doal rnleri alp gelimi ikinci derece mala dntren faaliyet ikinci derece retim olurken, nc derece retim ise hizmetlerin retimidir. Hizmet, insan ve makineler araclyla insan gayretiyle retilen ve tketicilere dorudan fayda salayan ve fiziki yaps olmayan rnlerdir. Mal ve hizmetlerin insan ihtiyalarn karlama niteliine ve kalitesine fayda denilir. retim faaliyeti ile ekil, zaman, yer ve mlkiyet olarak drt ayr fayda ortaya kar. letmede, girdilerin rn durumuna getirilmesiyle bir ekil faydas, rnlerin bol bulunduklar zamanlarda depolanp, kt bulunduklar zamanlarda ortaya karlmasyla zaman faydas, mal ve hizmetlerin ok bulunduklar yerlerden az bulunan yerlere tanmasyla yer faydas ve mal ve hizmetlerin satlarak ihtiya sahiplerine kazandrlmasyla mlkiyet faydas oluturulur. Gnmzde retim, insanlarn hayat standartlarn etkiledii iin tm kesimler retim sreciyle yakndan ilgilenmektedirler. letmeler lojistik faaliyetleri yardmyla temelde mal ve hizmetleri ortaya karmak olan retim ilevinin grevi ve bu mal ve hizmetlere istek, talep oluturmak, onlar satmak ve datmak olarak pazarlama ilevi olarak iki grev yerine getirir. Lojistik, tketici ihtiyalarn karlamak amacyla mallarn, hizmetlerin ve bilgilerin balang noktasndan tketim noktasna kadar verimli bir ekilde akn planlayan, uygulayan ve kontrol eden tedarik zinciri srecinin bir halkas olarak tanmlanyor. Lojistik, tedarikiden mteriye kadar olan malzeme ve bilgi aknn organizasyonunun ifade eder. 3.2. retimin Tarihi Geliimi retimin tarihi geliimine bakldnda, el iilii, imalathane retimi, fabrika retimi ve otomatik retim eklinde gelitii grlr. Tarihi olarak bu sray izleyerek gelien kitle retiminin temel modern retim yntemi olmas sonucunu dourmutur. Karmak ve yksek derecede teknik zellikte faaliyetler gerektiren modern retimin gelimesini etkileyen makineleme, otomasyon, iblm ve uzmanlama, standartlama, eitlendirme, genileme, daralma, btnleme, aratrma ve gelitirme ve sermaye birikimi gibi zellik ve unsurlar vardr. Gnmz rekabet artlarnda iletme faaliyetlerinin etkin ve verimli olmas bir zorunluluk haline gelmitir. Maliyetleri kaliteden taviz vermeden drme ve kaliteyi srekli iyiletirme, rn gelitirme, datm ve teslimat ve sat sonras hizmetler gibi faaliyetler ok nemli hale gelmitir. Bu durum
99

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan organizasyonlarn her alanda uzmanlamasn gerektirmektedir. Giderek byyen organizasyonlar tm faaliyetlerini tam bir etkinlikte yerine getirememekte ve kk iletmeler karsnda dezavantajl duruma dmektedir. Bu saylan nedenlerden dolay belirli faaliyetleri ve zellikle destek fonksiyonlarn organizasyon d kurululara yaptrma eilimi ebeke (a) organizasyonlarn kurulmas gndeme gelmitir. ebeke organizasyonlar, bir mal veya hizmeti retmek iin iki veya daha fazla kuruluun aralarnda iblmne giderek uzun sreli ibirliine ynelmelerinden ortaya kan bir modeldir. ebeke organizasyonlar, lkelerin ekonomik ve siyasi eilimleri ile ekonomik snrlarn ortadan kalkmasnn bir sonucudur. Bu organizasyonun temel zellii bir mal veya hizmeti retebilmek iin yaplmas gereken i ve faaliyetlerin ve bunun iin gerekli olan kaynaklarn tek bir iletmenin bnyesinde toplanmas yerine farkl iletmelere datlm olmasdr. 3.3. retim Ynetimi retim ynetimi, her eyden nce; fiyat, zaman, miktar ve kalite bakmndan tketici isteklerini en iyi ekilde karlayacak mal ve hizmet retmeyi hedefler. retim ynetimi, dier ynetim ilevleri gibi iletmede mal ve hizmetleri ortaya koymak iin gerekli faaliyetleri planlamak, rgtlemek, yneltmek, koordine etmek ve kontrol ilevlerinden oluan bir btndr. Yani; retim ynetimi, insanlarn ihtiya duyduklar mal veya hizmetlerin uygun kalitede, miktarda, maliyette ve uygun zamanda retilmesini salayacak ekilde, tm retim faktrlerinin planlanmas, rgtlenmesi, ynetilmesi, koordinasyonu ve kontrol ilevlerine retim ynetimi denir. Gnmz retim ynetiminde, kresel rekabet, ileri teknoloji ve bilgisayarlar, kalite anlayndaki deimeler ve sosyal sorumluluklar gibi birok etken yneticilerin retim ynetimi kararlarn etkilemektedir. retim ynetiminin nemli konusundan biri retim sistemidir. retim sistemine ilikin sorunlar, iki byk alanda toplanabilir. Bunlardan ilki, retim sistemlerinin kurulmas dieri ise kurulan bu sistemin iletilmesine ilikin olmaktadr. retim sistemi, insan, malzeme, enerji gibi girdilerin istenilen mal veya hizmete dnmesi iin gerekli tm unsur ve faaliyetler btnn ifade eder. retim sistemi olarak ifade edilen bu yapnn etkin ve verimli alabilmesi iin sistem bir btn olarak dnlr bununla ilgili tasarm ve uygulamalarn sistemin btnn gzden karmadan, birbiri ile ilikilerini ve etkileimleri hesaba katlmaldr. retim srecinin tabi ak; girdiler, dnm sreci ve ktlar eklinde retim ynetimi ilikisini ortaya koymaktadr. Birinci aamada girdiler tedarik edildikten sonra, ikinci aamada, belirli bir sreten geilerek mal ve hizmete dntrlrler ve nc aama da kt olarak belirir. Dnm sreci, retim ynetiminin en fazla zen gsterecei bir retim aamasdr. Bu ayr aamadan oluan retim sisteminin temel amac; arzu edilen rn retmek, istenilen retim orann salamak ve toplam retim maliyetini en aza indirmektir. 1. retim sistemi kurma sorunu; yeni bir iletme kurulaca zaman veya kurulu sistemde sonradan baz deiiklikler yaplaca zaman ortaya kar. retim sistemlerinin kurulmasnda alnmas gerekli nemli bir karar iletmenin kurulu yerinin seimidir. Kurulu yeri kararlatrldktan sonra, seilen retim sistemini ve her trl retim imknlarnn kurulu yerine yerletirilmesi gelir. retim imknlar, deiik ilem merkezlerinin, her trl maddeyi tama ve depolama sisteminin fiziksel yerletirmesi yapldktan sonra, sra kurulan retim sisteminin iletilmesine gelir. 2. retim sistemlerinin iletilmesinde; nemli sonlarn banda ne zaman ne kadar retim yaplaca, stok kontrolnn nasl yaplaca ve kalite kontroldr: retimin ne kadar ve ne zaman yaplaca retim planlamasyla zmlenir. retim planlamas ise, piyasa talebi veya sat tahminlerine dayanr. Hazrlanan retim planlarndan faydalanlarak retim programlar hazrlanr ve bu program ile hangi rnn, ne zaman ve hangi ilem merkezlerinde ilem grerek retilecei belirlenir. retim sisteminin iletilmesinde dier bir sorun olan stok kontroldr. Bir retim sisteminde retilen rne dolaysz veya dolayl olarak katlan btn fiziksel varlklar ve rnn kendisi stok kavram ierisinde grlr. Stok miktar ve eitlerinin en aklc ve ekonomik bir ekilde belirlenmesi ve ynetilmesine ise stok kontrol denir. Genel anlamda stok, retilen veya satn alnan ve kullanlmak iin bekletilen malzemedir. Ekonomik deeri olan, atl kaynaklar olarak tanmlanan stoklar, birok iletmede byk yatrmlar temsil ederler. ou zaman stok ve envanter-dkm- szckleri birbirlerine yakn anlamda kullanlr ancak bu iki kavram zde farkllk tar. Stok, somut olup, belli bir snra sahip, birikmi bir dzey olurken envanter ise, bir birime sahip llm stok bykldr ve
100

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan muhasebede genellikle dnem sonu yaplan fiziksel saym yolu ile stok tespiti anlamna gelir. Ayrca envanter iletmenin sahip olduu rnlerin ve servetin gerekli zellikleri ile birlikte gsterildii ayrntl bir listenin hazrlanmasn ifade etmektedir. retimde karlalan en karmak sorunlardan birisi ise, kalite kontroldr. Kalite, bir rn veya hizmetin tamas gereken zellikleri olarak ifade edilir. Bu zellikler mteri tarafndan verilen spesifikasyonlar veya genel standartlar olabilir. Kalite kontrol de rnn kalite zelliklerinin istenenlerle karlatrlarak sapmalar varsa dzeltici faaliyetlerin balatlmasn salayan retim ynetimi ilevidir. Kalite konusunda son gelimeler kalite kontrolnn sadece malzeme ve rne uygulanan rnekleme, testler ve kusurlu kusursuz eklindeki ayrmalardan ibaret olmad, geni katlml kalite ynetimi olarak isimlendirilen Toplam Kalite Ynetimi ayn zamanda ynetimde de bir anlay deiiklii getirmitir. 3.4. retim Trleri retim sistemlerinin snflandrlmas bu sistemlerin kapsam ve ileyiinin daha iyi anlalmasn salayacaktr. retim sistemi tipleri eitli ynlerden; imalat veya hizmet sistemi olmasna gre, rnn standartlama derecesine gre ve sre ve ilem tipine gre snflandrlabilir. retim trlerini ikinci bir snflamaya gre, iletmede belirli bir srede retilen miktara gre; tek retim, seri retim ve kitle retimi gibi retim trleri yer alrken, ikinci grupta retimde izlenen yola gre; imal yerinde retim, hareket halinde retim, atlye sistemi, akc retim sistemi ve grup sistemi olarak retim trleri yer alr. retim ilevi ile dier iletme ilevleri arasndaki iliki karlkl, aktif faaliyet ve birbirine bal, birbirini tamamlar faaliyetleri ierir. Bu bakmdan hibir blm dierlerinden btnyle bamsz olamaz ve dolaysyla blmler aras stnlk tartmas uygun deildir. 4. PAZARLAMA LEV 4.1. Pazarlama ve lgili Kavramlar letme ile tketici arasnda iletiimin salanmas, tketici istek ve arzularnn iletmeye aktarlmas ve bu dorultuda iletme tarafndan retilen rnlerin tekrar tketiciye ulatrlmas pazarlama ilevinin stlendii grevdir. ngilizce de market Pazar, marketing pazarlama anlamna gelmektedir. Pazarlama anlay, iletmenin varl, bymesi ve istikrar ile ilgili olarak tketici rolnn kabuln gerekli klan bir ynetim felsefesi olarak kabul edilir. nsanlarn ihtiya ve istekleri pazarlamann balang noktasn oluturur. Bu anlamda pazarlama, mallarn, hizmetlerin ve dncelerin retilmesinden nce balar, arzulanan tketici tatmininin salanp salanmadn renmek iin tketimden sonraki incelemelerle srp gider. Pazarlama zihniyetine gre, pazarlamann hedefi, tketici ve mteri istek ve ihtiyalarn tatmin ederek kr salamaktr. Tatmin, elde edilen marjinal faydann, bunun iin katlanlan bedelden byk veya ona eit olmasn ifade ederken fayda ise, mal ve hizmetlerin insan ihtiyalarn karlama niteliine ve kalitesine denilir Tm bilim dallarnda olduu gibi, pazarlama bilgisinin de kendi zel kavramlar bulunmakta ve kendi alannda ortaya kan gelimelere cevap verebilmek abasndadr. Gnmzde artk pazarlama sadece iletme faaliyetlerini kapsayan bir kavram olmaktan ziyade ayn zamanda sosyal bir sre olmaya balam ve bunun sonucunda faaliyet alanna; kr amac takip etmeyen sosyal kurulular, dernekler, vakflar, eitim kurumlar, belediyeler ve benzer kurulular girmeye balamtr. Pazarlama kavramnn geliiminde artk bugn gelinen noktada toplumu nceleyen bir pazarlama anlay olan sosyal pazarlama anlay benimsenmektedir. Her geliim pazarlama ilevini gelitirmekte ve farkl tanmlarn ortaya karmaktadr: Pazarlama: Tketici istek ve ihtiyalarnn tespit edilmesi ve bu ihtiyalarn karlanmas iin gerekli girdilerin temin edilip retim srecinden geirilerek rn haline getirilmesi, datlmas, fiyatlandrlmas, promosyonu ve sat sonras hizmetlerinin addr. Pazarlama: Mal, hizmet, faaliyet, kii yer yani mekn, rgt ve fikirlerin deiim sreci araclyla istek ve ihtiyalar belirlemeye ve karlamaya ynelik insan faaliyetleri btndr. Pazarlama: nsanlarn ihtiyalarna uygun rnlerin uygun zamanda, uygun yerde ve demeye raz olacaklar fiyatlardan onlar sunulmas veya gtrlmesidir. Pazarlama alannda, temelde; datm, mlkiyet, ynetim ve teknoloji ynl olmak zere deiik ynl, yaklaml pazarlama tanmlar yaplmaktadr. Datm Ynl Pazarlama: Mal ve hizmetlerin reticilerinden tketicilere ve/veya kullanclara
101

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan doru akn salayan iletme abalardr. Mlkiyet Ynl Pazarlama: rnlerin mlkiyetlerinin deiimini salayan etkinliklerdir. Ynetim Ynl Pazarlama: Mevcut ve potansiyel alclara istek tatmin edici mal ve hizmetleri sunmak zere planlanan, iletme faaliyetleri btndr. Ynetim ynl dier bir tanm ise, iletmenin amalarna ulamak iin hedef pazarlarda deiimi salamak zere yapt zmleme yani analiz, planlama, uygulama ve kontrol faaliyetleridir. Teknoloji Ynl Pazarlama: letmenin mterileri ve evresiyle ilikiler kurmas ve bu ilikileri ynetmesinde kulland teknoloji aralarn esas alan pazarlamadr. Teknolojik ve sosyal geliim pazarlamann ilevlerini srekli geniletmekte ve bu geliime bal olarak srekli yeni pazarlama anlaylar, teknikleri ortaya kmaktadr. Pazarlama alanndaki bu geliim aada kavramlar eklinde verilmektedir: Geleneksel / Klasik Pazarlama: retim, rn ve sat kavramlarnn stnlne dayandrlan ve 1920li yllarda pazara hakim bir anlay olarak; tketici sorun ve ihtiyacn zm yerine, yalnzca rn satn almakla yetindikleri, rnn kalitesi ile ilgilendikleri, rakip rnlerin kalite ve zelliklerini, birbirinden farklarn bildikleri ve dedikleri parann karlnda en iyi kaliteyi tercih edecekleri ve iyi rn kendini satar gibi varsaymlara dayanr. Modern/Mteri Ynl Pazarlama: Modern veya ada pazarlama anlay olarak da ifade edilen mteri ynl pazarlama anlay klasik pazarlama anlaynn tersine hrriyet, katlm, effaflk ve geri bildirim kaideleriyle demokrasiye dayanr. rn pazarlamasnda iletmenin temel grevinin, nce hedef pazarn istek ve ihtiyalarn tespit edip, btnleik pazarlama aralarndan faydalanp, alclar tatmin ederek kr salamak ve dier rgtsel amalara ulamak olduunu savunur. Bu anlaya gre, rgtn istenilen tatminlere rakiplerden daha seici ve etkili bir ekilde adapte edilmesi sz konusudur. Kavram mal retip sat yerine istekleri belirle ve yerine getir belirleyicilii kabul edilir. Sosyal Pazarlama/Toplumsal Pazarlama: Pazarlamay sosyal bir sistem olarak ele alp, klasik ve modern pazarlamadaki, rn, fiyat, datm ve promosyon gibi temel kriterlere ek olarak; hedef gruplardaki sosyal fikir ve uygulamalarn kabul edilebilirliini artrmak iin rn planlama, fiyatlandrma, haberleme, datm ve pazar aratrmas gibi aralardan faydalanarak programlarn dzenlenmesi, uygulanmas ve kontrol faaliyetlerini iermektedir. Deneyim Pazarlamas: rnlerin analitik, rasyonel ve mekanik zelliklerini sunan geleneksel/klasik pazarlamann yetersiz kald doldurmaya ynelik; tecrbelere dayanarak duygusal, algya dayal ve davran temelli deerler sunan bir pazarlama anlaydr. Global Pazarlama: Bir kuruluun mal ve hizmetlerinin birden ok lkedeki tketiciye veya kullananlara akn yneten iletmecilik etkinliklerinin uygulanmas eklinde tanmlamaktadr. Uluslar aras-beynelmilel ve kresel pazarlama olarak da ifade edilen global pazarlama, kreselleme hareketlerine bal olarak kurulularn pazarlama faaliyetlerini dnya leinde yrtmesine denilmektedir. Glokal Pazarlama: Global pazarlarn rekabetinden ekilerek varln srdrebilmek iin yerel Pazarlara ynelerek o pazarn tketim kalplarn belirleyip o pazara uygun rn gelitirip pazarlama faaliyetlerini srdrmesidir. Blgesel Pazarlama: Belirli bir blgenin insanlarnn zel zevklerine, ihtiyalarna ve ilgi alanlarna odaklanarak sat yapmay amalayan pazarlama anlaydr. Hizmet Pazarlamas: nsan ve makineler araclyla insan gayretiyle retilen ve tketicilere dorudan fayda salayan ve fiziki yaps olmayan rnlerin bir kii ve kurulu tarafndan pazarlanmasdr. Organizasyon Pazarlama: yeleri, ba verenleri, katlmclar ve gnllleri belirli bir organizasyona ekmek amacyla tasarlanan ve uygulanan, kr amac gtmeyen pazarlamadr. Yeil Pazarlama: Toplumun istek ve ihtiyalarn tatmin etmek zere birtakm deiimlerin meydana getirilmesi ve kolayca uygulanmas amacyla doal evreye en az zarar vermek zere uygulanan pazarlama faaliyetleridir. Btnsel Pazarlama: letme ile mterileri ve ibirlii yapt dier kurumlar arasndaki karlkl etkileimlerinden ortaya km ve iletmenin dier tm blmleriyle birlikte mterinin istedii deerleri aratrmak, retmek ve bu deerleri onlara dinamik ve rekabeti bir ortamda ulatrmay ieren bir kavramdr.
102

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan Sylenti Pazarlamas / Azdan Aza Pazarlama: rnleri deneyen gnll kiilerin tecrbelerini gnlk hayatta karlatklar kiilere herhangi bir zamanda aktarmas; dedikodu veya fslt pazarlamas olarak bilinir, ngilizce terminolojide "buzz marketing" olarak gemektedir. Azdan aza pazarlamann bir alt viral pazarlama, adn virslerin yaylma eklinden alm bir pazarlama ekli olarak; kendi reklmn yapan ve kendi kendine devam eden bir tr pazarlama yntemidir. Gerilla Pazarlama: Pazar byterek satlar artrmak yerine, rekabet edilen iletmelerin zaaflarndan faydalanarak onlarn piyasa paylarn elde etmeye ynelik pazarlama faaliyetleridir. Minimal Pazarlama: Etkili bir pazarlama programnn ortaya kmasn ve faaliyetlerde hissedilir ve gzle grlr bir pazarlama abasnn grlmesinin istenmedii pazarlama anlayn ifade eder. Minimal pazarlama yaklamnda iletmenin mteriye deil, daha ok mterinin firmaya yneldii grlmektedir. Hard-Sell Pazarlama: Mterilere yakn duran, mteriyi yakn markaja-tutma- alan ve onlarla yakndan ilgilenmeyi ngren bir pazarlama anlay olarak; yeni mteriler iin ekici fiyatlama ve ilgin olan propaganda usulleri izlenir. Sata ynelik abalar bu anlayta n planda iken ticari ve toplumsal ahlk kurallar geri plandadr. Profesyonel Pazarlama: Ticari ve toplumsal ahlk kurallarna dikkat eden ve Pazar frsatlarn yakalayarak yeni mterileri kazanrken, mevcut mterileri de Pazar paynda tutmaya ynelik youn abalarn sergilendii bir pazarlama dncesidir. Ekolojik Pazarlama: Belirli evre sorunlarn ve bunlarn mevcut teknolojilerle nlenmesine ynelik pazarlama faaliyetlerini ifade eder. Srdrlebilir Pazarlama: Makro bak asyla pazarlama faaliyetlerinin srdrlebilir kalknma anlay kapsamnda ele alnn yanstmaktadr. Mobil Pazarlama: Mobil pazarlama, mterileri ile her zaman ve her yerde; direkt, enteraktif ve hedefli haberleme kurmak iin SMS, MMS, WAP ve yeni nesil video gibi teknolojik aralarn kullanld bir sistemdir. A Pazarlamas -Network Marketing: nternet ve World Wide Web (www) firmalarn mteriye yaklamlarn ve mteri ile olan ilikilerini deitirmektir. Sanal pazarlama-siber pazarlama: nternet zerinde yaplan mal ve hizmet pazarlamasdr. E-pazarlama, mal ve hizmetlerin retim, tantm, sat, sigorta, datm ve deme ilemlerinin bilgisayar alar zerinden yaplmasdr. Teknoloji Ynl Pazarlama: letmenin mterileri ve evresiyle ilikiler kurmas ve bu ilikileri ynetmesinde kulland teknoloji aralarn esas alan pazarlamadr. Veri Tabanl Pazarlama: Mevcut ve potansiyel mterilerle ilgili her trl bilgi ve iletiim faaliyetlerini iletiim vastalar ile elektronik ortamda bulunduran, gncelleyen ve bylece yakn ilikiler kurulmasna yardmc olan bir pazarlama yaklamdr. zinli Pazarlama: Tketicilerin anket, yelik bilgileri yoluyla kendi izinleri dorultusunda vermi olduklar kiisel bilgilerinin kullanlarak ilgi alanlar ve ihtiyalarna ynelik yaplan pazarlama almalarnn tamamdr. Dorudan Pazarlama: Herhangi bir aracnn olmad datm kanal olarak dorudan sat, dorudan postalama, telemarketing ve benzeri yntemlerle tketiciden sipari alma yntemini ifade eder. Kiisel Sat (Personal selling): letmenin sat temsilcisi ile mteri arasnda yz yze iletiimi ieren sat artrc abann boyutudur. Ni Pazarlama: Dar, younlam, odaklanm pazarlama yaklam olarak da ifade edilen ni pazarlama, pazarlama karmasnn unsurlarn tek bir pazar segmentini ele geirmek iin zel olarak bir araya getirmektir. Ni pazarlama, snrl kaynaklara sahip firmalarn kk bir pazar blmne tek bir rn veya snrl sayda rnle hizmet vermesidir. Kitle Pazarlama: Bir temel rn, mteri kategorileri ve ihtiyalar ayrm gzetmeksizin byk miktarlarda pazara sunma stratejisidir. liki Ynl Pazarlama/Birebir Pazarlama: letmelerinde mterilerin sadakatini arttrmak ve mevcut mterilerden daha fazla sipari veya tekrar i almak iin, mterilerle uzun vadeli iliki gelitirmeye dnk olarak tasarlanan bir pazarlama stratejisidir. Siyasal Pazarlama: Bir adayn potansiyel semenlerine uygunluunu ve her bir semenin tanmasn salayarak seilmesini veya partilerin iktidara gelmesi iin dzenlenen pazarlama faaliyetleridir.
103

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan Stratejik Pazarlama: Gelien evre artlarna gre iletmenin pazarlama abalarna, faaliyetlerine, ynetimin uyum salayacak pazarlama amalarn gerekletirecek sreler btndr. Pazarlamann deiik ynl tanmlar ve pazarlama alannda yeni teknik ve anlaylarda genel olarak aklandktan sonra pazar, pazar frsat, pazarlamac, sat, satc, pazarlama sistemi ve pazarlama aratrmas ile ilgili kavramlara bakmak gerekir. Pazar veya piyasa teori ve uygulamada deiik ekillerde tanmlanr: Pazar: Bir mal veya hizmetin fiili veya potansiyel alclarnn oluturduu kmedir. Pazar: Satn alma niyeti ve istei ile bunu gerekletirecek satn alma gc (geliri), yani efektif talebi olan herhangi bir ey pazar oluturabilir. Pazar kavram ou zaman bir insan ihtiyac, rn tipi, demografik grup, corafi yerleim yeri, ulusal ve global pazar anlamlarnda kullanlr. Spot Pazar/Spot Market-Piyasa: demelerin pein yapld ve ou kez yzergezer mekn olan pazarlara spot pazar veya spot market-piyasa denilmektedir. Borsa: Pazarla ilikili bir kavram olan borsa ise, menkul deerlerin veya eitli rnlerin deerlerini belirlemek ve/veya bu deer ve rnlerle ilgili ilemleri yapmak zere ilgililerin belirli zamanlarda bir araya gelmesi veya bir araya geldikleri yerdir. Pazar Frsat: Mevcut durum ve gelecekte ortaya kabilecek gelimeler erevesinde mal ve hizmetlerin yeterli olup olmamas ve karlanmam veya ortaya kacak yeni ihtiyalara uygun rnlerin iletmelerce farkna varlmas eklinde tanmlanabilir. Pazarlamac: letmede pazarlama faaliyetlerinin planlanmas, rgtlenmesi, ynetilmesi, koordinasyonu ve kontrol ileriyle uraan ve bu faaliyetlerin yerine getirilmesinde uzman olan kiilere denir. Sat: rnlerin el deitirmesine yani sahip deitirmesini salayan bir pazarlama ilevi olarak; satc ile alc arasnda yaplan ve rnn alcya verilmesi ve bunun karlnda bir fiyat, bir deer alnmas yoluyla yaplan ilemdir. Satc: letmenin, sat ilevi ile grevlendirdii alclara rn satan kiilere veya kurumlara denir. Pazarlama Sistemi: Her trl pazarlama ilevinin yerine getirilmesini salayan elemanlar, faaliyetler ve ilikiler btnne denir. Pazarlama Aratrmas: letmenin pazarlama ilevinin gerektii ekilde, yerine getirilmesi ve pazarlamaya ilikin problemlerin tespit edilip zm iin, gerekli bilgilerin toplanmas, analiz edilmesi, yorumlanmas ve pazarlama kararlarnda kullanlmasdr. Pazarlama, rnn retim ncesinden balayp, retim sreci, sat ve sat sonras tm faaliyetleri iine alan geni kapsaml bir iletme faaliyetidir. Her iletme pazarlama yapaca iin, bu alanda eitim grm elemanlara ihtiyac bulunmakta ve bu alanda i imkn olduka fazladr. Pazarlama alannn altnda yer alan meslekler aadaki gibi tanmlanr: 1. Sigortac: Mal, can ve dier sigorta edilebilir riskleri belirleyip, sigorta poliesi reten, hasar takip ilemleri yapabilen, sorumlu nitelikli kiidir. 2. Emlak Komisyoncusu: Alm, satm ve kiralama gibi araclk ileri yapan sorumluluk sahibi nitelikli kiidir. 3. Sat Eleman: letmelerdeki mal ve hizmetlerin toptan ve perakende satlarn yapabilecek, mal ve hizmetlerle ilgili siparilerin alnmas i ve ilemlerini yrten nitelikli kiidir. 4. Satn Alma Grevlisi: letmenin ihtiya duyduu her trl girdi olacak mal ve hizmetin iletmeye satn alnmasyla ilgili i ve ilemleri yerine getiren nitelikli kiidir. 5. Tantm Grevlisi: letmenin satn yapt mal ve hizmetlerin mterilere tantmyla ilgili faaliyetleri yrten nitelikli kiidir. 6. Depo Grevlisi: Depoya gelen rnleri sayarak teslim alan, cinsine, niteliine gre uygun artlarda tasnif eden ve saklayan, istenildiinde depo kn yaparak teslim eden nitelikli kiidir. 7. Mteri Temsilcisi: Mterinin ihtiyalarn ve beklentilerini karlayp, mal ve hizmet sat sonrasnda kabilecek problemleri zmleyerek, mterinin memnuniyetini salayan nitelikli kiidir. 4.2. Pazarlamann Temel Amalar Ve nemi nsan ihtiyalarnn karlanmas zorunluluunun ortaya kard iletmeler ve onlarn rettii rnler pazarlama ilevi ile tketicilere ulatrlr.
104

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan Tketicinin seme hrriyeti, potansiyel zararlar nleme, temel ihtiyalarn karlanmas, geliim ve tketicici haklarn koruma ile evreyi koruma gibi temel ilkeler erevesinde pazarlamann geni yelpazede farkl amalarnn bulunduu kabul edilmektedir. Gemiten gnmze gelien ekonomik yap ierisinde pazarlama ilevinin amalar srekli gelimektedir. Pazarlama ilevinin temel amalar aadaki gibi sralanabilir: 1. Tketimin en uygun ekilde yrtlmesi, 2. Tketici tatmini, 3. Tketicilerin seme hrriyetini salama, 4. Hayat kalitesinin ykseltilmesi, 5. retimin ynn belirleme, 6. evreyi koruma, Pazarlama, insann hayatnn birok ynn, nemli lde etkilemekte ve gnmzde ekonomik ve siyasi sistem iinde her alana girmi bulunmaktadr. Hayatn hemen btn aamalarnda hem alc, hem de satc ilevleri gren tm kiiler iin pazarlama bugn artk bir yaam bilimi haline gelmitir. Pazarlama, sat, sat abalar, reklm ve tutundurma gibi pazarlamann ilev veya aralarndan farkl olan ve onlar iine alan bir yapdadr. Pazarlama ve pazarlama ynetim srecinin hem iletme hem de toplum asndan byk bir nem dzeyi bulunmaktadr. Pazarlamann nemine genel olarak toplumsal ve iletmeler asndan baklr: 1. Pazarlamann toplum asndan nemi; pazarlamann toplama dair nemi salad fayda ile llebilir. Bu konuda, yer faydas, zaman faydas ve mlkiyet faydas olarak tr fayda salad kabul edilmektedir. 2. Pazarlamann iletmeler asndan nemi ise; pazarlamann topluma olduu gibi iletmelere de pek ok faydas bulunmaktadr. Pazarlama bilindii gibi iletmeden pazara, pazardan da iletmeye doru bilgi akn salayan ift ynl bir iletiim a oluturur. letme belirtilen iki ynl bilgi ak sayesinde tketicilerin istediklerini retmek yannda bunlar kolay yoldan karlamalar da mmkn olmaktadr. 3. Pazarlama Anlaynn Geliimi Gnmzde pazarlamann geliimi soysal, ekonomik ve teknolojik artlarn bir sonucu olarak dnyadaki pek ok deiimlerle paralel olarak gereklemektedir. Toplumsal sorumluluklar, evreye duyarl, srdrlebilir bir pazarlama anlayyla birlikte uzun dnemli mteri memnuniyetini esas alan pazarlama sistemi srekli bir geliim ierisinde yeni uygulamalar ortaya karmaktadr. Pazarlama ilevi geliimi ierisinde artan mteri memnuniyeti nemine bal olarak tketici davranlar, mteri ilikileri ynetimi ve marka oluturma faaliyetleri pazarlama sistemi ierisinde srekli gelimektedir. Pazarlama anlaylar genel anlamda retim ynl, rn ynl, sat ynl ve mteri ynl pazarlama eklinde drt ayr dnemde ele alnabilir. Rekabet ortamn artt ve sosyal problemlerin yaand gnmzde etkili olan sosyal faktrler bu dnemleri sosyal pazarlama olarak bee karmaktadr: 1. retim Ynl Pazarlama Anlay Aamas: 1900l yllarn bandaki ve 2. Dnya Savas ncesi bu dnemde temel sorun retim ve arz yetersizlikleri olduu iin mteri bulma sorunu ikinci planda kalyordu. Bundan dolay retim tekniklerinin gelitirilmesine, kitle halinde retimin artrlp maliyetlerin drlmesine, hareket ve zaman ettlerine arlk verilmitir. Talebin arzdan daha fazla olduu durumlarda tketiciler ou kez bir rnn bulabildikleri herhangi bir trn satn almaya hazrdrlar. Bu artlarda iletmeler tm abalarn retimi artrmaya yneltir. Piyasa iin rnn bulunabilirlii nemlidir. Geleneksel veya klasik pazarlama anlay temelde retim/ rn ve sat kavramlar zerine kurulu bir pazarlama anlayn yanstr ve zellikle az gelimi veya gelimekte olan lkelerde, sektrlerde yaygndr. 2. rn Ynl Pazarlama Anlay Aamas: kinci Dnya Sava sonras artan retim ve rnlerin bol ve kolay bulunabilir olduu bir dnemdir. Rekabetin olduu bir ortamda tketicilerin veri fiyatla en iyi kaliteli, performans yksek ve nemli zellikler gsteren rnlere ynelecekleri dncesinden hareket eder. Bu nedenle de iletmeler tm abalarn rn kalitesini ykseltmeye alrlar. Bu anlay, tketici sorun ve ihtiyacn zm yerine, yalnzca rn satn almakla yetindikleri, rnn kalitesi ile ilgilendikleri, rakip rnlerin kalite ve zelliklerini, birbirinden farklarn bildikleri ve dedikleri parann karlnda en iyi kaliteyi tercih edecekleri ve iyi rn kendini satar gibi varsaymlara dayanr. rn ynl pazarlama anlay da klasik yani geleneksel pazarlama anla
105

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan ierisinde deerlendirilir. 3. Sat Ynl Pazarlama Anlay Aamas: Sat ynl pazarlama anlaynda iletmenin, tketicilerin ilgisini ekmek iin nemli bir aba gstermedii srece tketicilerin ya hi veya yeterince rn almayaca varsaylr. Sat anlay, tketicilerin ok gerekli olmayan eyleri satn almaya kar direndikleri, eitli sat gelitirme aralaryla daha fazla satn almaya kar ikna edilebilecekleri mteri ekmek ve tutmak iin sat ynl gl bir rgt kurulmas gerektii dncelerine dayanr. Klasik veya geleneksel pazarlama anlay iinde yer alan sat ynl pazarlama anlaynda balang noktas olarak iletme alnr. letme nce rn retir sonra satmann yollarn aramaya balar. Bu yaklamda hedef sat hacmini artrarak kr elde etmek ve bunu ykseltmektir. Bunun iin kullanlan ara yani pazarlama bileenleri-karmas ise rn, fiyat, datm ve tutundurma ile reklm ve zellikle kiisel sat, k noktas ise mteriler olmayp iletmenin rettii, mevcut rnlerdir. Bu yaklamda firmalar genel olarak rnlerin satn alndn deil satldn varsayarlar, burada ama talebi arza buyun edirmektir. retim, rn ve sat ynl pazarlama anlayn kapsayan klasik veya geleneksel pazarlama anlay, rn ve retim anlaylaryla birlikte kat varsaymlara, nyarglara , deiime kapal ve sloganlar ister al ister alma, batmamak iin sat tr. 4. Mteri Ynl Pazarlama Anlay Aamas: Modern veya ada pazarlama anlay olarak da ifade edilen mteri ynl pazarlama anlay klasik pazarlama anlaynn tersine hrriyet, katlm, effaflk ve geri bildirim kaideleriyle demokrasiye dayanr. Bu anlayta iletmeler hitap ettikleri hedef kitlelerin nabzn tutmaya alrlar. Mteri ynl pazarlama anlay aamas, rn pazarlamasnda iletmenin temel grevinin, nce hedef pazarn istek ve ihtiyalarn tespit edip, btnleik pazarlama aralarndan faydalanp, alclar tatmin ederek kr salamak ve dier rgtsel amalara ulamak olduunu savunur. Modern pazarlama anlaynda balang yeri olarak pazar veya piyasa anlr. 1960larda belirginlemeye balayan bu anlaya gre, rgtn istenilen tatminlere rakiplerden daha seici ve etkili bir ekilde adapte edilmesi sz konusudur. Kavram mal retip sat yerine istekleri belirle ve yerine getir belirleyicilii kabul edilir. Bu anlay, pazarlarn istek ve ihtiyalarna gre farkl pazar dilimlerine ayrlabilecei ve tketicilerin bunlardan kendi istek ve ihtiyalarn en iyi karlayanlarn tercih edecekleri grnden kaynaklanr. Sat anlay satcnn, modern pazarlama anlay ise alcnn ihtiya ve isteklerini hedef alr. Tketici ynl veya mteri odakl, merkezli modern pazarlama kavram daha ok alclar pazar artlarnda tketici egemenliinin kabullenilmesidir. Bu anlayta mteri sebebi nimetimizdir, mteri kraldr, mteri her zaman hakldr gibi temalar geerlidir. Modern pazarlama anlaynn uygulanndaki pheler ve sosyal dengesizliin art pazarlamada toplumsal sorunlar da denkleme koyacak yeni araylar 1970li yllardan sonra hz kazand. Bu aray sonucunda sosyal dengeyi gzeten sosyal pazarlama anlay ortaya kt. 5. Sosyal Pazarlama Anlay Aamas: Sosyal pazarlama, 1980lerden sonra ortaya kan iletmelerin sosyal sorumluluu anlayna dayanr ve iletmeye ok ynl bir sorumluluk ykler ve iletmenin amalarn ksa ve uzun dnem kii ve toplum ihtiyalarn karlayarak gerekletirmelerini hedef olarak verir. Kii ve toplum ihtiyalarnn hzla deierek gelimesi, bu ihtiyalar karlama abasnda olan iletmelerin ynetimini, gelien sosyal pazarlama anlaynn gereklerini benimseyerek yerine getirmeye zorlamaktadr. evre kirliliinin giderek artt, kaynaklarn azald, nfus artlar, sosyal hizmetlerin aksad, enflasyon dzeyinin tm dnyada ykseldii 1970 li ve zellikle 1980 li yllarda modern pazarlama kavramnn uygun bir rgt amac olup olmad sorgulanm ve bu tarihler ierisinde sorumlu tketim, ekolojik zorunluluklar ve sosyal pazarlama gibi kavramlar ortaya atlmtr. Pazarlama sadece iletme faaliyetlerini kapsayan bir kavram olmaktan ziyade ayn zamanda sosyal bir sre olarak faaliyet alanna; kr amac takip etmeyen sosyal kurulular, dernekler, vakflar, eitim kurumlar, belediyeler ve benzer kurulular girmeye balamasyla toplumu nceleyen bir pazarlama anlay olan sosyal pazarlama anlay benimsenmektedir. Sosyal Pazarlama/toplumsal pazarlama, pazarlamay sosyal bir sistem olarak ele alp, klasik ve modern pazarlamadaki, rn, fiyat, datm ve promosyon gibi temel kriterlere ek olarak; hedef gruplardaki sosyal fikir ve uygulamalarn kabul edilebilirliini artrmak iin rn planlama, fiyatlandrma, haberleme, datm ve pazar aratrmas gibi aralardan faydalanarak programlarn dzenlenmesi, uygulanmas ve kontrol faaliyetlerini iermektedir. Sosyal pazarlama, evreyi dikkate alan ve srdrlebilir bir pazarlama anlay yannda, tketici
106

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan ynl bir yaklam olup, iletme amalarn gerekletirmek zere, mteri tatminini ve uzun vadeli tketici refahn temel alan bir anlaya dayanr. Geleneksel pazarlama ile sosyal pazarlama arasndaki temel fark; pazarlamacnn ve retici/satcnn amalarndadr. Sosyal pazarlamac, toplumsal davranlar etkilemeyi, deitirmeyi gelitirmeyi hedefler; herhangi bir rnden kar olabilecek-hizmet alacak bir hedef kitleden daha ziyade toplumun genelini dnerek hareket ederken, geleneksel pazarlamada ama krdr. Sosyal pazarlama mikro seviyede kiisel tketimde, davran eklinde, hayat tarznda deiimi hedeflerken, kurumsal boyutta ynetim, retim ve makro seviyede de sosyal, kltrel ve ekonomik geliim iin gerekli siyasetlerin oluturulmasn ve uygulanmasn ierir. Yukarda aklanan pazarlama anlaylarnn bazlarnn iyi bazlarnn kt olduu eklinde sonular karmamal, baz durumlarda firmalar yanl siyaset veya yanl seim sonucu bazen de zorunlu olarak klasik pazarlamay benimseyebilirler. Dolaysyla yukardaki pazarlama anlay ve aamalarnn mutlak kronolojik bir sra izlemesi gerekmedii ortadadr. 4.4. Pazarlama Ynetim Sreci Pazarlama ynetimi alt blmnde, ynetim ilevleri olan; planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol ilevlerinin pazarlamaya nasl uyguland sz konusudur. Pazarlama ynetimine dar anlamda bakldnda, iletmenin pazarlama blmnn faaliyetlerinin yrtlmesini kapsarken, geni anlamda, pazarlama, tm iletme faaliyetlerinin arlk noktasn oluturur ve dier iletme faaliyetleri etkiler ve iletmenin yaamnda ve bymesinde en nemli faaliyetler olur. Pazarlama ynetimi, rgt amalarna ulamak iin hedef alclar ile faydal deiimler yapmak, gelitirmek ve srdrmek iin tasarlanan programlarn analizi, planlanmas, uygulanmas, koordinasyonu ve kontroldr. Pazarlama ynetimi, rgt ve kiilerin kendileri iin gelir, bakalar iin de tatmin salamak gayesiyle deiim faaliyetleriyle nasl uratklarn gsterir. Pazarlama ynetim sreci; pazarlama faaliyetlerinin planlanmas, rgtlenmesi, yneltilmesi, koordinasyon ve kontrol aamalarndan oluur. 4.4.1. Pazarlama Faaliyetlerinin Planlanmas retilen rnlerin pazarlanmas almalarnda, pazarlama stratejisi ve pazarlama planlamas yaplrken, nce mevcut durumun analizi ortaya konulmakta, amalar ve hedefler belirlenerek hazrlanan pazarlama stratejisinin gerektirdii faaliyet program yrrle konulmaktadr. Amaca ulamak iin eldeki kaynaklar en iyi kullanmak zere yaplan plan ve tetkikler demek olan pazarlama stratejisi; pazar frsatlarnn belirlenmesi, hedef pazarn seimi, pazarlama bileenlerinin oluturulmas ve talep analizlerinin yaplmas olarak drt ana blmden oluur. Pazarlama faaliyetlerinin planlanmas; pazarlama planlamas, Pazar frsatlarnn analizi, hedef pazarn seimi ve pazarlama karmasnn oluturulmas olarak drt alt safhadan oluur: 1. Pazarlama Planlamas Srecinin Organize Edilmesi: Rekabet art, teknolojik gelimeler vb giderek karmaklaan bir dnyada belirsizlikleri de beraberinde getirmektedir. Tm bu belirsizliklerle ba edebilmek iin planlamadan faydalanmak gerekir. Planlama, gelecekte ne yaplacana bugnden karar verilmesi yani, istenen bir gelecek ile bunu gerekletirmek iin atlacak admlarn belirlenmesini kapsar. Yneticiler gelecei rast gele hareketlere braklamamak iin de iletme stratejik ve ilevsel planlar yaparlar. Stratejik plan, bir rgtn amalar ve kapasitesi ile deien Pazar frsatlar arasnda stratejik bir uyum salamak ve srdrmek iin giriilen ynetim sreci olarak grlmektedir. levsel plan ise iletmenin genel stratejik hedeflerine ulamaya yardmc olacak pazarlama stratejilerinin kararlatrlmasn ierir. 2. Pazar Frsatlarnn Analizi: Pazar tketicilerden ve rakiplerden oluur ve tketicilerin ekonomik, demografik, sosyal ve psikolojik zelliklerinin izlenmesi pazar frsatlarnn belirlenmesinde yardmc olur. yi bir pazar frsat analizinde tketici pazarnn analizi mutlaka yaplmaldr. Her iletmenin yeni frsatlar belirlemeye ihtiyac vardr. Hibir iletme mevcut Pazar frsatlar ile sonuna kadar gideceine gvenemez. letmeler srekli Pazar frsatlar arama yolunu semelidirler. rgtler Pazar frsatlarn ya toplama veya sistematik olarak aratrp belirlerler. 3. Hedef Pazarn Seimi: letme, pazar frsat analizi sonucu kaynaklarn ve becerilerini en etkin kullanabilecei pazar blmlerini belirlemeli ve rnler iin bu blmlerden kendisine hedef pazar semelidir. Hedef pazardaki tketicilerin zelliklerinin bilinmesi daha etkin pazarlama stratejilerinin gelitirilmesine k tutacaktr. Hedef Pazar, firmann hitap etmek ve ekmek istedii nispeten homojen yani benzer mteri grup veya gruplar olarak ifade edilir. Pazarlama stratejisi, bir firmann bir pazarda
107

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan ne yapacana ilikin kaba bir resimdir. 4. Pazarlama Karmasnn Oluturulmas: Pazarlama karmas, hedef pazara sunulacak rn gelitirmek, pazara sunulacak datm kanallarn semek, rnn fiyatn belirlemek, tantmn ve datmn yapmak, sat artrc abalarda bulunmak faaliyetlerinden oluan bir btndr. Pazarlama karmas pazarlamacnn kontrolnde olan ve deitirebildii veya etkileyebildii faktrler olan rn, fiyat, datm ve tutundurmadan oluur. Pazarlama karmas veya karm yani bileeni-sunusu, bir iletmenin, pazarlamaya ilikin karar deikenlerinin belli bir zaman dilimindeki veya noktasndaki konumudur. Baka bir ifade ile pazarlama karmas, bir iletmenin hedef ald pazarda istedii tepkiyi alabilmek iin bir araya getirdii kontrol edilebilir deikenleridir. Pazarlama karmas elemanlar; ngilizcedeki karl 4 adet "P" harfi olan bu bileenler (Product=rn, Price=fiyat, Placement= datm, Promotion=sat abalar)dr. Ancak son yllarda pazarlama karmasnn eleman saysyla ilgili yeni nerilir gelitirilmitir. Gereke olarak baz pazarlara girmek iin mevcut drt elemann yeterli olmayaca grdr. Pazarlama karmasn oluturan drt eleman genellikle imalat iletmelerinde geerlidir. Hizmet iletmelerinde bu drt eleman yeterli olmaz ayrca; katlmclar, fiziksel ortam ve sre ynetimi olarak elemann pazarlama karmasna eklenmesi gerekir. Dier yandan, yeni ekonomik anlayn getirdii bir fikir olarak, pazarlamann yeni formllere sahip olduu ve rn, fiyat, datm ve promosyon tutundurma, zendirme- oluan pazarlama karmasnn yerini artk; mteri deeri, mteri maliyetleri, mteriye uygunluk ve mteriyle iletiimin alaca sylenmektedir. 1. rn: Bir istek ve ihtiyac karlamak iin belli bir fiziki veya zihni aba sonucunda elde edilen kt yani bir faaliyet sonucunda elde edilen, dokunulabilir veya dokunulamaz zellikte olan, ilevsel, sosyal ve fizyolojik faydalar bulunan eylerdir. rn; insan ihtiyalarn karlayan aralar somut olarak mallar ve soyut olarak hizmetlere birlikte rn denilir. Mal, insan ihtiyalarn dorudan veya dolayl olarak karlama zelliine sahip ve genellikle para ile veya baka bir ekonomik madde ile deiilebilen kt ekonomik nesnelere yani maddelere denir. Hizmet ise, insan ve makineler tarafndan insan gayretiyle retilen ve tketicilere dorudan fayda salayan ve fiziksel olmayan rnlerdir. Mal ve hizmetlerle ilgili olarak zerinde durulmas gereken dier bir olgu da rnn hayat seyridir. rn hayat seyri (Product life cycle), bir rnn sat ve krllk tarihesinde gzlemlenen ve alt dnemden oluan yaam srecidir. Pazarlama ortam ve pazar artlar hzla deitii iin, rnlerin de ok gzde olduu veya kendilerine ilginin azald dnemler vardr. Piyasaya sunulmasndan itibaren zaman getike rn iin; pazara giri ve tantm, byme ve gelime, olgunluk ve gerileme veya d olarak alt dnem sz konusudur. Bu dnemlerin hz ve sresi her rn iin farkldr. SATI HACM 1 CAT 2 GR (Pazara Giri) 3 BYME ( Gelime ) 4 OLGUNL UK 5 D 6 LM

ZAMAN ekil 52: rnn Hayat Seyri Erisi 1.Gelitirme dnemi; rnn ilk retildii, icat edildii, pazar potansiyellerinin tespit edildii ve pazarlama planlarnn dzenlenmesini belirtir. Bu dnem; rn gelitirme, tantm, reklm ve dier faaliyetler sonucu rne en fazla masrafn yapld dnemdir. 2.Pazara giri; bu srete rnn gelitirme ve planlama ilemleri bitmitir. retilen rn kalite kontrolnden getikten sonra tketiciye satlmas iin sata arz edilir. rnn pazara arz, pazarlama planlamasnn yani pazarlama bileeninin/karmas ile ilgili planlarn uygulanmas rnn fiyat, tantm ve fiziki datmyla ilgilidir. Bu aamada tantm faaliyeti rnn pazarda tutunabilmesi iin, ok byk
108

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan bir neme sahiptir. Geni bir datm yaplmaya allarak, reklm ve tantm faaliyetleri sonucu tketiciler rn ile ilgili bilgilendirilirler. Bu duruma bal olarak satlar yava yava artar. 3. Byme dneminde; satlarn artmaya balad grlr. Bu dnemin hemen banda rn kra gei yani baa banoktasna ulamtr. Dolaysyla katk marj sabit masraflar karlayabilecek bir dzeye gelmitir. Bu aamann sonlarna doru rnn kr-hacim yzdesinde belirli bir ykselme olacaktr. Bu itibarla pazarlama yneticisinin datm stratejisi zerine eilmesi ve datm geniletme kararlar almas gerekir. 4. Olgunluk dneminde; rnn satlar tm potansiyeli ile byr ve satlar en yksek dzeye ular. Buna paralel olarak, byk lde retimde yapldndan, maliyetler de der. Bu iki neden dolaysyla, krllk maksimuma ular. Olgunluk dneminin ortalarnda sat erisi maksimum dzeye ulamakta, buna karlk maliyet erisi minimuma inmektedir. Dier bir ifade ile bu noktada kr-hacim yzdesi sabit masraflara ve kra azami katky yapmaktadr. Olgunluk dnemi rn birim maliyetinin en dk olduu ve dolaysyla kr marjnn en yksek olduu dnem olarak mmkn olduunca uzatlmas gereken bir dnemdir. 5. D dneminde; satlarn tutar azalmaya balar. Satlardaki bu dme, tketicilerin istek ve zevklerinin deimesinden ve rakip rnlerin pazara srlmesinden ileri gelir. Bu dnem pazarlama yneticileri, reklm harcamalarn artrarak sat miktarlarn koruyabilirler. Ancak bu durumun birim maliyeti ykseltip krll azaltaca iin zm olmamaktadr. Dme dneminde pazarlama yneticisi, tekrar rn deikeni zerine eilmeli ve rnn yaam dnemini uzatacak areler aramaldr. Bunun iinde rn farkllatrmasna veya bir rn gelitirme faaliyetine yer verilmesi ile rnn hayat dnemini uzatmak mmkndr. 6.lm dneminde; rnn satlar iyice azalmtr. Bir rnn lm, satlarndaki byk apta dme ve buna paralel olarak da maliyetlerin belirli ekilde ykselmesi ile anlalr. Bu aama, rnn hayat seyrindeki son devresini oluturur. lm dneminde rn satlar rnn deiir maliyetlerini bile karlayacak dzeyde deildir. lm dnemindeki rnlerin sattan kaldrlmas gerekir. Onun iin de bir rn olgunluk dneminden kp dme dnemine girdii zaman rn farkllatrlmas ilemi ile beraber yeni rn planlamasna da gidilmesi arttr. rn yaam dnemleri, bir rnn piyasada ne kadar sre kalabileceini belirtmesi bakmndan iletmeler asndan kullanl bir aratr. rn hayat seyrine ait ekil 5-2de grld gibi her dnemin reticiyi, pazarlamacy ve tketiciyi ilgilendiren ynleri vardr. Gelirler, giderler ve kr durumu her dnemde farkldr ve tketicilerin ou, rn byme ve olgunluk dneminde tanr ve benimser. Tketiciler, rnlerin kalitelerini, servis kolaylklarn, dier benzer rnlerden farkllklarn, markaya satc tarafndan salanm olan kimlik yardmyla anlarlar. 2. Fiyatlandrma: Fiyat, bir mal, hizmetin veya fikrin satn alnmas veya kullanlmas karlnda talep edilen para veya benzeri deerlerdir. Fiyat, nihai rnn pazar ortamnda ald para veya herhangi bir rn cinsi deeridir. Tketicinin ihtiyacn karlayan her mal veya hizmetin bir fiyat vardr. Tketici dedii paraya karlk fiyat uygun grr ve rn satn alr. Belirlenen fiyat dzeyi yannda, fiyat indirimleri, kredili sat, taksitli sat veya dier deme kolaylklar fiyatla beraber dnlmesi gereken hususlardr. letmeler farkl nedenlerle ayn rne farkl fiyat koyarlar. En pahal rn, her zaman en kaliteli rn demek deildir. Tketiciler rnn zellikleri konusunda yeterli bilgi edinerek fiyatlar dikkatle karlatrmaldr. 1.
retici Tketici

2.
retici Perakendeci Tketici

3.
retici
Toptanc Perakendeci

Tketici

4.
retici Ana Bayi

Toptanc

Perakendeci

Tketici

ekil 53: Muhtelif Datm Kanallar ve Araclar

109

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan Uygulamada; maliyete dnk, talebe dnk ve rekabete dnk olarak farkl fiyatlandrma yntemleri bulunmaktadr. Gnmz serbest piyasa artlarnda fiyatlandrma daha ok; maliyet + kr = sat fiyat yerine Pazardaki Fiyat Maliyet = Kr eklinde yaplmaktadr. 3. Datm: retilen ve fiyat belirlenen mal ve hizmetlerin tketicilere ulatrlmasdr. Datm "yer" kavramyla ilgilidir ve retim yeri, depolama yeri, sat yeri ve kullanm yeri datm ileri iin gz nnde tutulacak verilerdir. Mal ve hizmetler datm kanallar aracl ile tketicilere ulatrlr. Datm kanallar, mal ve hizmetlerin reticiden son kullancya ulatran rgt sistemidir. Araclar ise datm kanalnda yer alan kiiler ve rgtlerdir. retici ile tketici arasnda yer alan arac says rnlere gre deiir. Aadaki ekil 53de muhtelif arac saylar grlmektedir. Datm sisteminde rekabet varsa, en etkin ve dk masrafla alacaklarndan, sonu mteriler iin olumlu olur. Tketicilerin birok rnde dedikleri fiyatn; gda rnlerinde zellikle sebze ve meyvede byk bir ksmnn araclara gitmesinden dolay bu tr maddelerde reticiden tketiciye dorudan satlar gncel konular arasna girmitir. 4. Sat abalar: Tutundurma, promosyon ve tantm ve reklm olarak da ifade edilen sat abalar pazarlama bileenlerinin drdncs ve sonuncusudur. Sat abalar rnle ilgili olarak tketicilerin bilgilendirilmesi, ihtiya hissetmelerinin ve satn almalarnn salanmas iin yaplan faaliyetleri kapsar. Tutundurma faaliyetleri ierisinde bir mal veya hizmete kar insanlarn kafalarnda intiba, imaj, stat gibi unsurlar yerletirmek olarak ifade edilen konumlandrma da sz konusudur. Reklm, belirli bir hedef kitlenin yelerini bilgilendirmek veya ikna etmek amacyla mesaj ieriinde tanmlanan organizasyonlar tarafndan eitli medyann belirli bir zaman diliminde kullanlmasyla bir bedel karlnda yrtlen kiisel nitelikte olmayan iletiim trdr. Reklm, tketici ve mterileri bir markadan haberdar etmek, bilgi vermek, psikolojik kabul oluturmak suretiyle, olmas gerekeni ona vermek ve sat noktalarna ekip davransal kabul oluturulmasna ikna edip, markay hatrlatp, marka ball oluturarak alkanlklarn deitirerek, parasnn deerine uygun fayda salayacana inandrarak, hayat tarzna uygunluuna ikna ederek katkda bulunabilmektedir. Reklmn uygulamada; hatrlatc, kurumsal reklm gibi deiik ekilleri bulunmaktadr. Hatrlatc reklm, bir rnle ilgili olarak nceden verilen bilgileri ve eitimleri pekitirme yoluyla hatrlatma ve isimleri zihinlere yerletirme abasdr. Kurumsal reklm ise bir organizasyonun imajn ve felsefesini tantan, benimseten reklm ifade etmektedir. Elektronik reklm; internet yoluyla internet zerinden kullanclar bir rn satn almaya tevik eden ve bazen etkileimli de olabilen reklmlardr. Reklm, kiisel sat, posta ile sat, sat tevikleri gibi tutundurma ve tantm almalar en optimal ekilde planlanmaldr. Tketiciler bu tr faaliyetlerden eitli ynlerden faydaland gibi, olumlu veya olumsuz tarzda etkilenirler. Tketicilere ynelik reklmlarn hem olumlu, hem de olumsuz ynleri vardr. rnlerin tantmnn yaplmas ye tketicilerin bilgilendirilmesi reklmn olumlu yndr. Buna karlk, hatal veya kastl reklmlar, sala zararl maddelerin reklm, ocuklara ynelik bir ksm reklmlar, reklmlarn tketimi ar ekilde tevik etmesi, ar reklm giderlerinin tketicilere yanstlmas reklmn olumsuz ynleridir. Reklmlarn eksik veya hatal bilgilerle tketicileri yanltarak yanl ynlendirmemesi gerekir. Reklm ve ilanlar yoluyla zararl veya besin deeri olmayan gdalarn, sigara ve alkoln veya uyuturucu maddelerin tketicilere ihtiya gibi benimsetilmesi mmkn olmasndan dolay aldatc ve yanltc ticari reklm ve ilanlar yasaklanmtr. Reklmlarda kullanlan renkli, hzla geen, gerekle ilgisi olmayan abartl ifadelerin ve taahhtlerin ocuklarn gelecek yllardaki psikolojik ve sosyolojik yapsna cidd zararlar verebilmektedir. ocuklarn gerekleri deerlendirme kabiliyetleri henz gelimedii iin reklmn ikna edici mesajlarna kar savunmasz olan ocua ebeveynin gerekle badamayan reklmlar izletmemeleri veya reklmn hemen ardndan onun gerek olmad aktarlmaldr. Dier yandan reklm veren firmalarn ve reklm hazrlayan ajanslarn da yalnzca rn satmaya odaklanmak yerine sosyal sorumluluklar da dikkate almalar gerekir. zellikle temizlik, gda gibi firma reklmlarndan ocuklarn olumsuz etkilenmemeleri iin aktarlan mesajlarn, kullanlan teknik ara ve gerelerin, animasyon unsurlarnn ok iyi bir ekilde hatta bir pedagog kontrolnden geirilerek yaynlanmas gerekir. Tketiciler reklm yoluyla verilen uyarclar alglarken seici, yani maruz kaldklar uyarclarn bir ksmn kabul ederken, bir ksmn da grmezlikten veya duymazlktan gelirler. htiyacn durumuna gre alglamalardaki seicilik farkllk gsterecektir. Kiiler hayatlarn kolaylatrmak iin maruz kaldklar uyarclar seicilik ilkesi ile aldktan sonra hatrlamay daha iyi yapabilmek iin bunlar gruplandrarak
110

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan rgtler. zellikle kii reklm yoluyla maruz kald uyarclar yorumlayarak anlam yklemesi ile uyarc hakknda genelleme yapma imkn bulur. Uyarcnn reklm yoluyla ok ksa sre gsterimi ve mesajn hzl ve alak bir ses tonunda verilmesiyle bilinalt alglama/subliminal gereklemektedir. nsann uuraltn etkilemeyi hedefleyen gizli mesajlara ilmi literatrde subliminal deniyor. nsann gz, kula belli frekanslarn altndaki ve stndeki enerjileri duymuyor, grmyor ancak, uuralt beyin btn sesleri ve grntleri fark ediyor, hfzediyor. Kulak ve gz ile fark edilemeyen kelimeler, resimler, ekiller dinlenilen mziin fonuna, seyredilen filmin 25. karesine veya yolda yrrken gze taklan bir reklm afiine, logoya veya benzer nitelikli bir malzeme iine yerletirilmekte ve insan uuralt ile bunu hemen fark etmektedir. Seyredilen bir filmde/reklmda her saniyede 24 resim karesi akmakta ve 25. kare ise gzn grmedii, uuraltnn fark ettii anlk bir grntdr. Bu 25ci kare teknii, nceki 24 kare filmi gz ile grrken 25ci kare gzle grlememekte ancak bunu beyin alglamaktadr. te bu 25ci kareye yklenen resim veya mesaj beyin tarafndan alglanarak uuraltna etki etmekte ve insan istenen yne veya harekete yneltilebilmektedir. Bu gizli mesajlar yakalayan teknolojik aygtlarn varl bilinmekte ve bu anlamda Rusyada gizli mesaj gnderen TV kanallarnn tespit edilip, lisansn iptal etmeye vardran cezalarn uyguland, ABD ve ngilterede de benzer uygulamalar bulunmaktadr. Bu filmde sanal reklm uygulanyor ibaresini tayan btn yaynlarda da, uuraltna telkin gndererek daha fazla tketim hedeflenmektedir. nsan beyninin/bilinaltnn 25ci kareyi alglama zellii ktye kullanm birok alana yaylm bulunmaktadr. Bilinalt alglamaya dayal reklmlarn etik yani ahlki olmad gr hkimdir. Bu konuda zellikle ocuklar hedefte ve ou izgi film veya mziin alt yapsnda bu mesajlar ustaca yerletirilmektedir. Tm bu olumsuzluklardan kurtulmak iin tketicinin bilinlenmesi ve seici davranmas gerekir. 4.4.2. Pazarlamann rgtlenmesi letmenin pazarlama blmnde yaplacak tm ilerin tek tek belirlenip; bunlarn deiik rgtleme ilkelerine gre gruplandrlp, belirli kiilere grev olarak verilmesi; bu kiiler arsndaki yetki ve sorumluluk ilikilerinin dzenlenmesi; kurulan pazarlama rgtndeki grevlerin yerine getirilebilmesi iin, kiilerin her trl ara ve gerele donatlmas, pazarlama ynetiminin en nemli ilevlerindendir. Pazarlama faaliyetlerinin rgtlenmesi mteri merkezli olmas mteri ile iyi bir iliki kurulmas ve bunu iletme lehine srdrlmesi nemlidir. Bu manada mteriyle iyi ilikiler kurma ve bunu srdrme ve bundan fayda salama, pazarlama konularnn ana ura alan olmutur. Mteri ile ilikiler sat ncesi, sat esnas ve sat sonrasnda devam eden bir iliki olarak daha ok pazarlama personelinin ynettii bir ilikidir. Bundan dolay mteri ilikileri ynetimi, iletmenin pazarlama blm ierisinde alt bir blm olarak rgtlenmekte ve elemanlarn pazarlama biriminin mteriyle ilikileri iyi dzeyde olan personelden oluturulmas yoluna gidilmektedir. Pazarlama blmn rgtlemenin balca yollar; (1)ilev temeline gre rgtleme, (2) rne ynelik rgtleme, (3)pazara ynelik rgtleme, (4) blgelere gre rgtleme ve (5) karma rgtleme eklinde zetlenebilir. 4.4.3. Pazarlamann Yneltilmesi Pazarlama ynetiminin nc ilevi, kurulan rgt harekete geirerek hazrlann plan uygulamaktr. Bunun iin iyi bir emir-komuta zinciri kurulmal, etkin bir liderlik yaplmaldr. 4.4.4. Pazarlamann Koordinasyonu Pazarlama rgt harekete geirilip, hazrlanan pazarlama karmas uygulamaya konulduktan sonra, ortaya kan birbiriyle elien durumlar dzeltmek iin gerekli koordinasyonun yaplmas gerekir. 4.4.5. Pazarlamann Kontrol Her trl kontrol faaliyetlerinde olduu gibi, pazarlama kontrol edilmesinde de planda belirlenen amalara gre ilerin yryp yrmedii devaml olarak gzetim altnda tutulur. Gerektiinde hi zaman kaybetmeden dzeltici faaliyetlerde bulunur ve bu i farkl kaynaklardan elde edilen bilgilere gre yaplr. 5. MUHASEBE LEV 5.1. Muhasebe levinin Ynetimi Muhasebe, iletmedeki para ile llebilen deiiklikler konusunda bilgi verme ilevini yklenmitir.
111

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan Muhasebe ilevi, iletmenin varlklar ve kaynaklar zerinde deiim oluturan mali nitelikteki ve para ile ifade edilen ilemlere ait bilgileri kaydetmek, snflandrmak, zetleme, analiz etme ve yorumlama yoluyla ilgili kii ve kurumlara raporlar eklinde sunmak olarak tanmlanr. Muhasebe, iletmedeki para deiikliklerini lme ve bu deiiklikler konusunda bilgi verme ilevini, belirli bir sre iinde; kaydetme, snflandrma, zetleme, analiz etme, yorumlama ve raporlama aamalarndan oluur. Muhasebenin bilgi verme ilevi, bilgi kullancsnn ihtiyacna gre ya finansal muhasebe veya ynetim muhasebesi tarafndan karlanr. Finansal muhasebe, iletmenin finansal durumu ve faaliyet sonular hakknda kullanclara genel amal bilgi salar. Ynetim muhasebesi ise, iletme yneticilerinin bilgi ihtiyacn karlar. Yneticiler, ynetim muhasebesinin rettii bilgileri, iletmenin genel amalarn oluturmada, blmlerin veya kiilerin baarsn deerlemede ve verecekleri tm kararlarda kullanrlar. Gelien teknoloji ile bilgisayarlarn muhasebe kaytlarn tutmada kullanm sonucu geni bilgi saklama ile iletmelerin btnleik ynetim bilgi sistemini yrtmelerini salamaktadr. 5.2. Muhasebe Bilgisinin Kullanclar Muhasebe bilgisinin kullanclar herhangi bir sebeple iletme ile ilgili olan veya ilgilenen kii ve gruplardr. Muhasebe rettii bilgileri zetleyerek, kullanclarn amalarna uygun raporlar haline getirir. Muhasebe bilgisinin kullanclar: 1. Yneticiler. Yneticiler iletme faaliyetlerini planlamak, organize etmek, yneltmek, koordine etmek ve kontrol etmek iin muhasebe bilgilerine ihtiyalar vardr. 2. letme Sahipleri. letme sahipleri yatrmlarnn krl olup olmadn deerlemek iin iletmenin finansal durumunun ne olduunu renmek ihtiyacn muhasebe bilgilerinden karlarlar. 3. Sendikalar. Sendikalar, cret art isteklerinde veya toplu szlemelerde doru talebi yapabilmek iin muhasebe verilerinden faydalanrlar. 4. letme alanlar. Sendikasz iletme alanlar zlk haklarnda iyiletirmelerin yaplmas ve cret artlarnda isabetli taleplerini yapabilmek iin muhasebe verilerinden faydalanrlar. 5. Sermaye kurumlar, tahvil sahipleri gibi iletmeye fon salayanlarla, iletmeye kredili sat yapacak olan satclar verdikleri kredinin geri denmesini beklerler. Bunun iin muhasebe verilerinden iletmenin bor deme yeteneini renirler. 6. Devlet. letmelerin devlete kar hem mkellef ve hem de vergi sorumlusu durumunda olmasndan bu sorumluluk ancak muhasebe kaytlaryla tespit edilebilir. Bundan dolay devlet muhasebe verilerinden faydalanr. 7. Rakipler. Ayn sektrde faaliyet yrten dier iletmeler kyaslama yapabilmek iin muhasebe verilerinden faydalanrlar. 5.3. Muhasebe Sreci Muhasebe ynetimini oluturan planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol ilevleriyle hedeflenen ama; muhasebe faaliyetlerinin verimliliini artrmak ve i hayatnn kalitesini ykseltmektir. Muhasebe srecinin temel amac; iletme ile ilgili olan kii ve gruplara, iletmenin finans durumunu ve faaliyet sonular hakknda bilgi retme olan muhasebe, bu ilevini yerine getirirken mali nitelikteki olaylar; (1)kaydeder, (2)snflar, (3)zetler, (4)analiz eder, (5)yorumlar ve (6)raporlar. Yeni muhasebe anlay bu alt aamadan oluan sreci kabul eder. letmenin finansal durumlar ile faaliyet sonular hakknda bilgi edinmek isteyenlerin bavurduklar temel veri kaynaklar; bilano, gelir tablosu ve nakit ak tablosu olarak finansal tablolardr. Finansal tablolar: 1. Bilno. Bir iletmenin bilerli bir tarihteki finansal durumunu gsteren tablodur. Bu bakmdan bilno iletmenin bilirli bir andaki fotoraf olarak dnlebilir. letmenin finansal durumu, iletmenin varlklarn ve bu varlklarn kaynaklarn ifade etmektedir. Bilnodan faydalanacaklarn, iletmenin finansal durumunu muhasebe diliyle anlatm olan bilnoda yer alan unsurlarn neyi ifade ettiini bilmeleri zorunludur. Bilnonun T cetveli eklindeki yapsnda sa taraf aktif taraf, kendi iinde genellikle duran varlklar ve dnen varlklar olmak zere iki ana gruba ayrlr. Sol taraf ise pasif taraf olarak z kaynaklar ve yabanc kaynaklar olmak zere iki ana gruba ayrlr. 2. Gelir Tablosu. Bir iletmenin bir dneme ilikin faaliyet sonularn gsteren tablodur. Dier bir tanmla gelir tablosu, bilnoda tek bir rakam olarak yer alan dnem net kar veya zararnn nasl
112

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan olutuunu ayrntl ve zl bir ekilde gsteren temel bir mali tablodur. Gelir tablosunda iletmenin bir faaliyet dnemi iinde elde ettii tm gelirler ve bu gelirleri elde etmek iin katland tm giderler snflandrlm olarak yer alr. 3. Nakit Ak Tablosu. letme nakitlerinde bir dnemde meydana gelen art ve azallar gstermek iin dzenlenir. Nakit ak tablosu, nakdin nasl elde edildiini ve hangi alanlara harcandn gsterir. Bu tablonun analizi, iletmenin likiditesi veya ksa dnemli borlarn deyebilme yetenei hakknda bir fikir verir. Muhasebe sreci ve bu srecin sonucunda elde edilen finansal tablolar gemite ne olduunu aklarlar ve gelecein planlanmas yani bte hazrlama iin bir temel olutururlar. Bte, bir iletmenin finansal faaliyetlerine ilikin amalarn baarmak iin ileride izlemesi gereken yolu belirleyen ayrntl bir finansal plandr. 6. FNANS LEV 6.1. Finans ve lgili Kavramlar Finans yabanc bir kelimedir ve dilimizdeki karl maliye olmasna ramen i dnyasnda daha ok finans olarak kullanlmaktadr. Devletteki maliye sistemi hangi grevleri yerine getirirse, bir iletmedeki finans sistemi de benzer grevleri yerine getirir. Finans ilevi; fon, sermaye, kapital olarak da ifade edilen finans, iletmelerin kurulu veya faaliyet esnasnda ihtiya duyduu fonlarn planlanmas, salanmas, koordinasyonu ve kontrol olarak ifade edilir. letmede retimin gereklemesi iin gerekli tm girdilerin temini para ve para grevini yapan aralarla mmkndr. Bylece retim iin gerekli her trl maddi ve maddi olmayan varlklar ve alanlar iletmeye kazandrlrken, iletmeden darya para kmakta veya iletme darya borlanmaktadr. Bu faktrlerle mal ve hizmetler retilip satlnca da iletmeye dardan para girmekte veya iletme darya kar alacakl duruma gemektedir. Finans;iletmelerin kurulabilmesi veya kurulu bir iletmenin retim yapabilmesi iin gerekli olan para giri ve klarn en az maliyetle gerekletirme ilevlerinden oluan bir btndr.eklinde tanmlanabilir. Dier bir ifade ile finans, bir iletmenin amalarn gerekletirmek iin gerekli olan paray, deme aralarn ve her trl imkn salayacak ve iletmenin her trl ykmllklerini yerine getirecek ekilde para aknn ynetimi ve bunlarla ilikili ilevlere finans denir. Bir iletmenin ihtiya duyduu fonlar elde ettii kurumlara, finans kurumlar ve bu kurumlarn bulunduu alana finans veya mali piyasalar denir. Finans veya mali piyasa; mali varlk ve haklarn alnp satld; bankalar, katlm bankalar, sigorta irketleri, emeklilik kurumlar, bankerler, kredi kooperatifleri gibi her trl ortama yani, para, dviz ve sermaye piyasalarna verilen ortak isimdir. Finansman aralar ise bata para olarak ek, bono, polie, avanslar, ak krediler, hisse senetleri, gvence ve kefalet mektuplar gibi aralardan oluur. Bir iletmenin kurulmas ve iletilmesi iin gerekli para ve kredilerin bulunmas ve ekonomik olarak kullanlmas anlamna gelen finans kavram ile ilgili birok kavram bulunmaktadr: Bilno: Bir iletmenin aktif deerleri ile pasif deerleri, ayrntl olarak iki kolonlu bir izelge eklinde gsterilirse, bu izelgeye bilno denir. izelgede, sol kolon varlk ve alacaklar olarak aktif deerleri, sa taraf sermaye ve borlar gsteren pasif deerlerdir. Fon: Nakit, vadesiz mevduat, kredi, karlklar, yedekler, datlmam krlar gibi gerektiinde para gibi grev yapabilecek her trl deme aralar olarak paradan daha geni bir kavramdr. Sermaye: Bir iletmenin kuruluunu ve faaliyete gemesini salamak amacyla z kaynak olarak konulan veya taahht edilen para, mal ve gayri maddi varlklarn tmdr. Dier bir ifade ile sermaye; iletmenin elinde bulundurduu ve sahip olduu deerler toplamdr. letme bnyesinde retimde kullanlan btn maddi ve maddi olmayan deerler sermaye olarak ifade edilir. Sermaye, sabit sermaye, yani sermaye mallar olarak da ifade edilen; bina, makine, tehizat, alet ve donanm gibi, iletme sermayesi; dnen varlklar veya toplam sermaye olarak kendi ierisinde snflandrlmaktadr. Sermayenin dier bir blmn oluturan gayri maddi varlklar ise genellikle maddi olmayan yani elle tutulup, gzle grlmeyen teknik bilgi, patent haklar, markalar, itirakler ve imtiyazlar gibi unsurlardan oluur. Sermaye ile ilgili dier kavramlar da aadaki gibi aklanabilir: Bor sermayesi: letmenin ksa, orta ve uzun sreli borlanmalarla salad sermayedir. z sermaye: Kurucular veya ortaklarca yklenilen sermaye olarak; denmi sermayeden, yedek
113

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan sermayeden, karlklardan ve datlmam krlardan oluur. Dner sermaye: Bir retim dnemine katlarak retim dnemi sonunda pazara srlen, tkenen veya ekil deitiren sermaye unsurlarna dner sermaye denir. Bir baka ifade ile dner yani deiir iletme sermayesi, iletmenin bir faaliyet dnemi iinde paraya evrilebilir varlklar toplamdr. Sabit sermaye: Deimez ve duraan sermaye olarak da ifade edilen sabit sermaye, ekil deitirmeden olduu gibi kalan ve birden fazla retim dnemine katlarak yava yava tkenen sermaye unsurlardr. Likidite: Bir iletmenin sresi gelen borlarn deyebilme yeteneine veya sresi gelen borlarn demeye yetecek kadar iletmenin elinde emre hazr fon bulunmasna likidite denir. Sermaye piyasas; tahvil, bono, hisse senedi gibi tanr deerlerin arz ve talebinin karlat; bankalar, katlm bankalar, sigorta irketleri, emeklilik kurumlar, bankerler, kredi kooperatifleri gibi kurumlar ifade eder. Dviz ve sermaye piyasalarnn ortak ismi ise mali piyasalardr. Katlm Bankacl: Mali piyasada yani finans sektrnde faaliyet yrten; tasarruf sahiplerinden toplad fonlar faizsiz finansman ve kr zarar ortakl kaideleri dhilinde reel ekonomiyi finanse eden ve bankaclk hizmetleri sunan kurululardr. 6.2. Finans Ynetimi Finans ynetimi, finansal faaliyetlerin planlanmas, rgtlenmesi, yrtlmesi, koordinasyonu, kontrol finans yneticileri yetitirmek olarak ifade edilir. letme iin gerekli olan fonlarn salanmas, korunmas ve etkin olarak kullanlmas finans ynetiminin temel konusudur. 1. Finansal Planlama: letmenin gnlk, aylk, aylk, alt aylk, yllk ve be yllk para giri klarn tahmine ederek, karlalabilecek deme zorluklar iin her trl tedbirin alnmasna finansal planlama denir. 2. Finans Blmnn rgtlenmesi: letme bnyesinde finans faaliyetlerinin organizasyonu iletmenin byklk ve kklk durumuna gre farkllk arz eder. Kk iletmelerde finans ilerini muhasebe mdr veya muhasebe ef yrtr. letmenin bykl orannda belirli finans grevleri, oluturulan belirli finans blmlerine balanr ve aralarndaki yetki sorumluluklar dzenlenir. 3. Finansal Faaliyetlerin Yrtlmesi: Finansal planlama, fonlarn bulunmas, fonlarn kullanlmas ve her trl para giri ve klarnn ynetimi iin, finans blmnde grevli igrenlerin planl ve sistemli olarak faaliyet yrtmesi gerekir. Finans ilerinin yrtlmesinde uygulanacak yntemler, izlenecek yol ve tutumlar, her trl finansal bilgi ak ak ve anlalr olmaldr. Etkili bir iletiim ve emir-komuta dzeni kurularak grevliler motive edilmelidir. 4. Finansal Faaliyetlerin Koordinasyonu: Finansal faaliyetler tm iletmenin ileyii zerinde etkisi byk bir faaliyet alandr. Bundan dolay, finans yneticisi zaman zaman dier blmlerin yneticileri ile bar araya gelerek, aksayan, birbirleriyle elien sorunlarn zmn aramaldrlar. 5. Finansal Faaliyetlerin Kontrol: letmenin finans ilerinin, finansal plan ve programlarn ngrld gibi yryp yrmediini anlamak, uyumsuzluklar varsa nedenlerini aratrp bulmak ve iletmenin finansal istikrarn koruyacak ekilde gerekli tedbirleri almak finansal kontrol ile salanr. 7. NSAN KAYNAKLARI LEV 7.1. nsan Kaynaklar levi Makine ve tehizat gibi deerlerin ayns, benzeri veya kopyas eitli yntemlerle bir yerden baka bir yere aktarlabilirken, yetimi insan unsurunun taklidi veya kopyas yaplamaz. nsan kaynaklar ilevi; bir retim faktr olan insan kaynann en ekonomik yollardan salanmas, eitimi, motivasyonu, performans deerlendirilmesinin yaplmas, ynetime katlmas ve verimli bir ekilde altrlmas hedefine ynelik iletme faaliyetlerinin yerine getirilmesi gibi konular ieren bir alandr. nsan kaynaklar ynetimi; iletmelerin hedeflerine ulaabilmeleri iin gerekli olan ilevleri gerekletirecek yeterli sayda vasfl elemann ie alnmas, eitilmesi, gelitirilmesi, motive edilmesi ve deerlendirilmesi faaliyetidir. nceleri personel ynetimi olarak isimlendirilen insan kaynaklar ynetimi (KY), bir organizasyonu misyon ve vizyonu dorultusunda, ihtiya duyduu igcn en optimal ekilde oluturmak, motive etmek, gelitirmek, dllendirmek ve devamlln salamak iin ortaya konulan pln, program ve stratejilerin uygulanmasdr. nsan kaynaklarnn ynetimi, organizasyonun amalarna ulaabilmesi iin tm alanlarn en etkin ve verimli bir ekilde istihdam edilmesini ierir.

114

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan Gnmzde insan kaynaklar ynetimi, iletmede alanlarla ilgili program, yntem, ynetmelik ve sreleri gelitirme, uygulama ve deerlendirme, mal ve madd kaynaklara ek olarak, insan kaynann da doru ynetilmesi ile uraan bir bilim dal yani bir disiplin olarak da ifade edilmektedir. Kiinin zihinsel yetenekleri ve sosyal alandaki becerileri, gelecein dnyasnda sahip olunmas gereken nemli vasflar olarak ne kmaktadr. lkelerin ekonomik, sosyal ynden gelimeleri, kalifiye insan gcnde gzlenen art, sendikacln geliimi, alma hayatn dzenleyen yasal gelimeler, igrenlerin eitim ve kltr dzeylerinin ykselmesi, refah seviyesinin art gibi etkenler personel ynetimi ve igren ynetimi anlayndan insan kaynaklar ynetimi anlayna geii salamtr. Baz kaynaklarda personel ynetimi, igren ynetimi ve insan kaynaklar ynetimi ayn anlamlarda kullanlmaktadr. nsan kaynaklar kavram gnmzde rgtlerin hedeflerine varmalar iin dikkate almak durumunda olduklar deerlerden biri olan insan, retim srecinin hem olmazsa olmaz nitelikteki bir paras hem de retimin ayn zamanda hedefi olarak kabul eder. nsan kaynaklar kavram bir iletmede en st konumda bulunan yneticiden en alt konumdaki vasfsz iilere kadar tm alanlar kapsar. Gemite, gnmzde ve muhtemel gelecekte personele yatrm yapan ve alanlar iletmeye ortak eden ve yetki veren kurulular baarl olur. nsan kaynaklar ynetiminin; verimlilii artrmak ve i hayatnn niteliini ykseltmek olarak iki temel amac vardr. Bu aklamalardan sonra insan kaynaklar ynetimi; herhangi bir rgtsel ve evresel ortamda insan kaynaklarnn organizasyona, kiiye ve evreye faydal olacak ekilde, kanunlara uyularak, etkin ynetilmesini salayan ilev ve almalarn btn olarak tanmlanabilir. 7.2. nsan Kaynaklar Ynetiminin Temel levleri nsan kaynaklar ynetimini oluturan planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol ilevleriyle hedeflenen ama; igren verimliliini artrmak ve i hayatnn kalitesini ykseltmektir. nsan kaynaklar ynetimi insan iletmeler iin bir ara deil ama olarak deerlendirir ve onun bilgi teknolojilerini en iyi ekilde kullanmasna yardmc olur. 7.2.1. nsan Kaynaklar Planlamas Genel anlamyla plan, gelecekte izlenecek yolun nceden belirlenmesidir. Planlar, iletmelerin amalarna en ksa yoldan ulamalarn engelleyecek etkenlere kar tedbir alnmasn salar. nsan kaynaklar planlamas, iletmede grevlendirilecek igreni, nitelik ve nicelik ynnden istenilen zamanda salayabilme ve salanan igreni verimli bir ekilde altrabilme amacyla yaplan planlama almalarna insan kaynaklar planlamas denir. nsan kaynaklar planlamasnda; ilerin tanmlanmas, i gereklerinin belirlenmesi ve igren ihtiyacnn tespiti olarak aama mevcuttur. 1. Tanm: analizleriyle toplanan bilgilerden faydalanarak, her bir iin kapsamna giren faaliyetlerin, ilemlerin, sorumluluklarn, grevlerin ve alma artlarnn yazl olarak aklanmasna denir. analizleri, insan kaynaklar ynetiminde kullanlan ie ynelik bilgilerin, belirli bir sistematik iinde analiz edilmesidir. analizleri iletmede yaplan birbirinden farkl tm ilere ynelik bilgilerin toplanmas, deerlenmesi ve yorumlanmasdr. analizi sonucu i hakknda elde edilen ayrntl bilgilerin yeniden dzenlenmesiyle ortaya kan tablodan biri de i gerekleridir. 2. Gerekleri: Belirli bir iin, belirli ayrntlara inilerek, gerektii ekilde yaplabilmesi iin; ne dzeyde eitim, renim, grg, tecrbe, muhakeme, analiz ve yorum yetenei, ncelik, ok ynllk, retkenlik, alglama gc, uyum gc, i bilgisi, sorumluluk, fiziki grn vb. nitelikler gerektirdiini belirleyen kartlara denir. gereklerinde; istihdam edilecek personelde yetenek ve diploma uyumu da gz nnde bulundurulmaldr. 3. gren htiyacnn Tespiti: nsan kaynaklar planlamasnda nc aama iletmede ne kadar igren alacann tespitidir. gren ihtiyacnn tahmin edilmesinde igc envanteri ve igren devir oran gibi aralardan faydalanabilecei gibi, pazarlama aratrmalarndan, sat tahminlerinden ve yneticilerin gemi yllardaki tecrbelerinden de faydalanarak bulunabilir. gc envanteri, iletmenin gelecekteki igc ihtiyacn say ve nitelik olarak belirlemeye yarayan aralardan ilki olarak, iletmenin personel mevcudunu ortaya koyan bilgileri ierir. gren devir oran ise, planlamada kullanlan olduka nemli bir ara olarak, iletmede bir dnem ierisinde eitli nedenlerle ayrlan igrenin yzde olarak orann gsterir. 7.2.2. nsan Kaynaklar Blmnn rgtlenmesi Bir iletmenin insan kaynaklar blmnn rgtlenebilmesi iin, duruma gre nce bu blmde
115

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan yaplacak ilerin neler olduunun tespit edilmesi gerekir. Ancak bundan sonra blm iinde kurulacak birimlerin neler olacana karar verilebilir. letmede nce insan kaynaklar blm oluturulur, sonra alt ilevlere ayrlr. 7.2.3. nsan Kaynaklar levlerinin Yneltilmesi nsan kaynaklar ynetiminde nc aama, oluturulan insan kaynaklar organizasyonunun harekete geirilmesidir. Burada yaplacak iler srasyla; ie alma, ie altrma, almay zendirme, personel glendirme ve cretlendirme olarak be aamaldr: 1. e Alma: letmede tespit edilen igren ihtiyacn, i tanmlarna ve i gereklerine uygun olarak karlamak, nemli bir insan kaynaklar ilevidir. letmeler varlklarn srekli klmak ve rekabette stnlk salamak istiyorlarsa doru ilerde, doru kiileri altrmak zorundadrlar. Bunun anlam yle formle edilebilir: iin gerekleri = igrenin nitelikleri bu eitlik salanrsa doru kiilerin iletmeye alnd kabul edilir. e alma; igren bulma ve igren seme olarak iki aamal bir sretir: a.gren bulma; ie en uygun nitelikteki adaylarn iletmeye bavurmasn salamaktr. letme siyasetleri, insan kaynaklar planlar ve evre artlar gibi faktrler bu ilevin etkinliini artrr veya azaltr. gren bulma yntemlerinden ektili tek bir yntemden sz edilemez. yerine kiisel bavurular, iletmede alan igrenlerin nerileri, zel danmanlk firmalar, eitim kurumlar ve eitli meslek kurulular kanalyla igren bulma en yaygn usuller arasndadr. b. gren seme ise, nitelikli adaylarn iletmeye ak olan i iin bavurmas ile balar ve kiinin ie alnacana karar verilmesiyle biter. e uygun igren seebilmek iin; nkabul, ie alma testleri, grmeler, referanslarn kontrol, salk kontrol ve ynetici ile grme ve karar gibi alt aamal bir sreten gemek gerekir. 2. e Altrma: nsan kaynaklar ilevinin yrtlmesinde ikinci bir aama olarak ie altrma, ie yeni alnan personelin ie ve iletmeye uyumlatrlmasn salamaktr. Yeni igrenin her bir ie altrma yani oryantasyon programna alnr, bu programda iletmenin tanm, igren haklar, i bilgisi ve tantrma gibi konular bulunur. letmede eskiden alan personelin daha verimli almasn salamak iin de personel eitim faaliyetleri dzenlenir. inde iyi olan ve gelecekte iletmenin nemli pozisyonlarnda grevlendirilmesi dnlen nitelikli personeller iin ise ek olarak personel gelitirme faaliyeti dzenlenir. 3. almay zendirme: almaya zendirme, iletmeyi baarya gtren unsurlardan en nemlisi insan olmasndan dolay, yneticiler iletme alanlarn eitli ekillerde ie zendirme, isteklendirme yollarn kullanarak verimi artrabilirler. Motivasyonun ve devamlln salanmas iin firmalar alanlar iin kariyer planlamas yapmak ve kariyer ynetimi planlar oluturmak zorundadrlar. almay zendirmede alternatif alma sistemleri olarak ifade edilen esnek alma sistemi oluturulabilir. Ekonomik hayattaki geliimler alanlarn kariyerlerini, i hayatn ve mevcut iler arasndaki ilikilere tekrar gzden geirmesini gerektirmektedir. Emeini profesyonel olarak deerlendirenlerin bu bilgiler nda kariyer planlarn / stratejilerini iyi belirlemeleri ve ayn zamanda ani kariyer deiikliklerine hazrlkl olmas gerekmektedir. Kariyer planlamas sadece organizasyonlarn sorumluluu olama zellii tamamakta alan fertlerin de bu sorumluluu paylamalar gerekmektedir. Kariyer genel anlamda hayat boyu bir ura olurken, kiiye zg ynyle, ilerleme ve ykselme beklentisi ile gen yalarda girilen ve ilke olarak emeklilie kadar srdrlen bir faaliyet olarak ifade edilir. Gnmz bilgi ekonomileri insan en deerli kaynak olarak grmekte ve insan kaynaklar uzmanl olarak ifade edilen meslek uzmanlarnn yardmn almaktadrlar. Kariyer ile ilgili konular hem alanlar ve hem de iletmeler asndan zerinde durulmas gereken nemli bir konu haline gelmitir. Kariyer ve ilgili konular genelde insan kaynaklar kavram ierisinde ifade edilmekte, oysa kariyer danmanl insan kaynaklar srelerini de iine alan geni bir kavramdr. Kariyer ve kariyer ynetimi; kariyer planlamas, kariyer gelitirmesi ve kariyer danmanl olarak farkl konular aada ele alnmaktadr. Kariyere ilikin farkl bak alarndan deiik tanmlar yaplmaktadr: Kariyer-Career: Kiilerin hayatlarnn belirli dnemlerindeki ile ilgili mesleki pozisyonlarnn bir sonucu veya kiinin hayat boyunca kazand ie ilikin tecrbe ve etkinliklerle ilgili olarak alglad tutum ve davranlar dizisi olarak ifade edilmektedir.
116

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan Kariyer: Seilen bir i yolunda ilerlemek ve bunun sonucunda daha ok gelir elde etme, daha fazla sorumluluk, saygnlk, g ve prestij elde etmektir. Kariyer: Bir insann alabilecei yllar boyunca, herhangi bir i alannda adm adm ve srekli olarak ilerlemesi, tecrbe ve yetenek kazanmasdr. Kariyer: Kiinin kamu veya zel alma hayatnda ilerleme salayaca, bir baar elde etmek amacyla izledii ve alt alan olarak ifade edilmektedir. Bu manada her ne kadar kariyer anlam i hayatyla badatrlmsa da, ev kadn, anne, baba, toplum nderleri vb.leri iinde bu sre geerlidir. Kariyer ynetimi kiiye zg ve rgt asndan ele alnr, yani yneten ile ynetilenin farkl kariyer planlar olabilir, burada nemli olan ynetenlerin bu iki farkl plan birbiriyle rttrmesidir. Kii ve iletmeler asndan kariyer olaynn mutlaka ynetilmesi gerekir. Kariyer ynetimi, grenin yetenek ve ilgilerini analiz etmelerine yardmc olmak ve kariyer gelitirme faaliyetlerini planlama, organize etme, yneltme, koordine etme ve kontrol etmektir. Kariyer ynetimi veya planlamas, i dnyasna giri, atamalar, transferler ve i deitirmeleri kapsar. letmelerde kariyer ynetimine nem verilmesinin nedeni, kiinin i doyumunu ve rgtte kalmasn salama amacna yneliktir. Kariyer planlama-Career Planning, bir alann sahip olduu bilgi, yetenek, beceri ve gdlerin gelitirilmesiyle, almakta olduu organizasyon iindeki ilerleyiinin yani ykselmesinin planlanmasdr. Kurulular asndan kariyer, gelien artlar ierisinde insan kaynandan en etkin faydalanmann yolu kariyer planlamasndan gemektedir. Kii asndan kariyer; kariyer geileri, birden fazla yetenein gelitirilmesi, yetenek erozyonunun nlenmesi ve hayat boyu renme gibi konular asndan nemli olmaktadr. Kariyer gelitirme-Career Development, kiilerin her birinin kendine zg sorun, tema ve grevler btn ile ayrlabilecek aamalar serisi boyunca srekli kendilerini gelitirme ilemidir. Baka bir tanma gre ise, kariyer gelitirme, genelde daha iyi i yapmak iin ihtiya duyulan duygusal ve entelektel yeteneklerde genileme ile ilgilidir. Kariyer ile ilgili dier bir konu ise son zamanlarda nem arzeden kariyer danmanldr. Kariyer danmanl, kariyer danmanl, mevcut meslek imknlar ile eitim ve retim imknlarndan faydalanmak suretiyle kiilerin kariyer geliimlerinde yardmc olmay hedefleyen planl bir mdahale olarak ifade edilmektedir. Kariyer danmanl, rgt bnyesinde kiiye uygun bir i seimi konusunda yardmc olmak, daha iyi bir ie gemesini salamak, kariyer ilerlemesini kolaylatrabilecek tecrbeleri kazanmak ile ilgili ok ynl problemleri zmeye dnk hizmetler sunmaktr. almay zendirmede nemli bir yeri olan esnek alma, iin nitelii ve yapsna gre, gerek alma zamanlar, gerekse alma yerlerinin kullanm asndan, i hukuku dzenlemeleri veya kurumsal yapnn alma artlar erevesinde, alma hayatnn dzenlenmesine ynelik standart d, deiik-alternatif alma eklidir. Esnek kelimesini, deien durumlara uyarlanmaya, serbest ekilde yorumlanmaya elverili ve kesinlii olmayan, uzlamaya yatkn olarak tanmlayabiliriz. Esneklii ise, kanaat ve davran deitirme imkn olarak aklayabiliriz. Esnekliin kart kavram ise katlk ve sertliktir. 4. Personel Glendirme: Personel glendirme (Emprowerment), kresel geliim ve rekabetin ortaya kard veya nemini artrd yeni bir ynetim kavramdr. Personel glendirme, alanlarn yaptklar ilerin sorumluluunu kendilerine yklemek olarak tanmlanabilir. Personeli glendirme, gcn alanlar ile paylalmas ve bunun sonucunda alanlarn kendilerine ve organizasyona yaptklarn katknn bilincine varmalar olarak da ifade edilmektedir. Personel glendirme, alanlarn kendilerini motive olmu hissettikleri, bilgi ve uzmanlklarna olan gvenlerinin artt, inisiyatif kullanarak harekete geme arzusu duyduklar, olaylar kontrol edebileceklerine inandklar ve organizasyonun analar dorultusunda uygun ve anlaml bulduklar ileri yapmalarn salayan uygulamalar ve artlar ifade eder. 5. cretlendirme: cretlendirme, insan kaynaklar ilevinin yrtlmesinde son aama olarak uygulanr. cret, bir i karlnda iverenin, emek sahibine eitli ekillerde para veya mal olarak dedii bedeldir. cret igren hayat artlarn ve iletmelerin krlln etkilemesi yannda milli gelirin nemli bir kalemini oluturmasndan dolay devleti ve toplumu da yakndan ilgilendirir. letmelerde cretlendirme ynetiminin amac; iletme iinde ve dnda tutarl, adil bir deme sistemi oluturmak ve emein karln tam olarak vermektir. cretlendirme igrenleri bulmada ve bunlar altrmada nemli bir motivasyon yani gdleme arac olarak da grlmektedir.
117

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan 7.2.4. nsan Kaynaklar Ynetiminde Koordinasyon letmede grevli her alann ie bak as, iletme iinde bulunduu yere gre, yerine getirdii greve gre, eitim ve kltr dzeyine gre byk deiiklikler gsterir. letmede yaplan ilerin birbirini btnlemesi iin, belirtilen farkllklarn giderilmesi etkin bir koordinasyon (uyumlatrma) dzeni ile yerine getirilir. 7.2.5. nsan Kaynaklar levinin Kontrol alanlarn kontrolne uygulamada genellikle, liyakat takdiri, tezkiye veya igren deerlemesi gibi adlar verilir. Ad ne olursa olsun, her iletmenin temel sorunlarndan birisi, o iletmede alan kiilerin yeteneklerinin llmesi ve almalarnn salkl bir ekilde deerlendirilmesidir. alanlarn kontrol, bir takm igren deerlemesi usulleriyle yaplr. alanlarn deerlemesi, kuruluta alanlarn iinde gsterdii baary yani performans, yapt iin gereklerine gre deerleme srecidir. Bu deerleme bir yerde bir baar deerlemesi olmakta; bu deerleme, baarl ve baarsz kurulu alannn birbirinden ayrmak ve ona gre davranmak amacyla yaplr. Deerleme bir sisteme dayanr ve alanlarn, nceden belirlenmi standartlara gre puanlandrlr ve bu deerleme ylda bir kez veya alt ayda bir defa yaplr. 8. ARATIRMA VE GELTRME LEV 8.1. AR-GE ve lgili Kavramlar AR-GE; iletme ilevlerinin ilmi yntemlerle ekonomik adan incelenmesi, analiz edilmesi, yorumlanmas ve bu yolla baz ekonomik sonularn ortaya konularak ilgili iletme ilevlerinde uygulanmas faaliyetlerini ieren bir iletme ilevidir. Aratrma, bilinmeyeni bilmeye, renmeye ynelik yaplan bilimsel-teknolojik faaliyetlerdir. Gelitirme ise, mevcut bilgiyi ya da teknolojiyi yeni dzenlemelerle daha iyiye doru ynlendirme faaliyetidir. Aratrma ve gelitirme iletmelerde yeni rn ve retim srelerinin ortaya karlmasna ynelik sistemli almalar topluluu olarak tanmlanr. AR-GE ilevi, btn iletme ilevlerinin ilmi yntemlerle ekonomik adan incelenmesi, analiz edilmesi, yorumlanmas ve bu yolla baz ekonomik sonularn ortaya konularak ilgili iletme ilevlerinde uygulanmas faaliyetlerini ieren bir iletme ilevidir. Aratrma ve gelitirme iletmelerde yeni rn ve retim srelerinin ortaya karlmasna ynelik sistemli almalar topluluu olarak tanmlanr. Aratrma, belirli bir ticari amaca ulamak, kr ve etkinlii artrmak iin yaplan faaliyetlerdir. Bir amaca ynelik, belirli aamalar ierisinde ve bir yntem dhilinde yaplan ilmi almalara aratrma ad verilir. Szlk anlamyla aratrma bir gerei ortaya karmak iin aramalarda bulunma eklinde ifade edilir. Aratrma, bir hedefe dnk belirli aamalar ierisinde ve metot dhilinde yaplan almalardr. Gelitirme ise var olan kaynaklar daha etkin konuma getirmektir. letmenin sreklilii, varl ve baars, byk oranda aratrma ve gelitirme ilevinin salkl almasna baldr. Gnmzde kk, byk btn iletmelerin, yeni bir mal ve hizmet veya yeni bir retim yntemi ortaya koyabilmek veya eldekileri gelitirebilmek iin aratrma ve gelitirme faaliyetlerine byk nem vermektedirler. Bu faaliyetler, d evredeki deiimlerin ve eilimlerin sistemli bir ekilde incelenmesinden yeni ilke, rn, retim arac ve retim yntemi bulunmasna kadar deien bir takm almalar ierir. Btn iletme ilevlerinin yrtlmesinde aratrma ve gelitirme bulgularndan faydalanlr. AR-GEnin temel hedefi ve zellii ileri teknoloji retip vasfl rn retimine katk salayarak; ykte hafif pahada yksek rnler retilmesini kolaylatrmaktr. AR-GE faaliyeti ile iletmeye seilen elemanlarn liyakatli olmalar ve stlendikleri grev ve sorumluluklar yerine getirmelerine frsat verilmeli ve onlarn ham bilgilerini bilgi rn haline getirecek zemin hazrlanmaldr. Gnmz endstri iletmelerinde AR-GE, byk nem tayan bir faaliyet alan olmu ve bu alanda byk para ve insan kayna kullanlmaktadr. Bu ilevle ilgili baz kavramlar var, bunlarn ksaca aklanmas aratrma ve gelitirme kavramnn daha iyi anlalmasn salayacaktr. Aratrma ve gelitirme ile ilgili kavramlar: 1. Veri (data): letmenin i ve d evrelerinden toparlanan ilenmemi ham haldeki bilgilere veri (data) denir. Veri, deiik kaynaklardan gzlem, mlakat ve anket yoluyla elde edilebilen bilgilerdir. 2. Bilgi (information): Verilerin bir takm ilemlere tabi tutularak faydal ve anlaml ekle sokulmasdr. Bilgi, renme, aratrma veya gzlem yolu ile edinilen gerekler. 3. Bilgi Paylam Teknii: alanlarn, rgtn baar durumu, piyasadaki rekabet gc, yapt faaliyetlerin ierii, e deyiiyle rnleri, teknolojisi, rgtsel ncelikleri, iletmenin rekabet durumu vb
118

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan rgtsel strateji ve taktiklerindeki deiiklikler gibi konularda bilgilendirilmesine dayanan yaklam. 4. Bilgi Ynetimi: Bilginini retilmesi, gelitirilmesi, dzenlenmesi, saklanmas, transfer edilmesi, paylam, yaylmas ve kullanlmas gibi sre ve teknikleri ifade eder. 5. Bilgi toplumu: Sosyal gelime izgisinde sanayi toplumundan sonra gelinen, ekonomideki tm arln hizmet sektrne kayd, mesleki ve teknik aratrmac snfn n plana getii, her trl politika ve yeniliklerin bilimsel bilgiden kaynakland, entelektel teknolojiye dayanan bir toplum safhasdr. 6. Bilgi Teknolojileri: Bilginin retimi, geliimi ve yaygnlamasnda youn olarak kullanlabilen; verilerin kayt edilmesi, saklanmas, belirli bir ilem srecinden geirmek suretiyle bilgiler retilmesi, retilen bu bilgilere ulalmas, saklanmas ve paylalmas gibi ilemlerin etkili ve verimli yaplmasna imkn tanyan teknolojilerdir. 7. Veri Madencilii: Daha nce bilinmeyen geerli ve ulalabilir bilgiyi geni veri tabanlarndan szerek elde etme ve bu bilgiyi nemli i kararlarnda kullanma ilemidir. Kuruma ait veri kaynaklarnn ksa srede analiz edilmesi ve kurulula ilgili stratejik kararlar alnmasn mmkn klan 'Veri Madencilii zmleri' de ite bu noktada iletmelere klavuzluk ediyor. 8. Teknoloji: Mal ve hizmetlerin tasarm, yani planlanmas, retimi, gelitirilmesi, datm ve pazarlanmas gibi ilemleri mmkn klan mhendislik ve ynetime ilikin bilgilerin tm olarak tanmlanr. retim ynetimi olarak da ifade edilen teknoloji, rn retiminde kullanlan yntemlerdir. 9. Teknik: Mal ve hizmetlerin retim, datm ve tketim ekli veya yntemidir. 10. Temel Aratrma: Yeni varsaymlar, teoriler, bilgiler, genellemeler, eilimler ortaya koyarak varlklarn ve olaylarn deerini, yapsn ve i balantlarn zmlemeyi hedefleyen aratrmalara denir. 11. Uygulamal aratrma: Bilinen bilgilerin gz nnde bulundurulmasn ve bunlarn belirli problemlerin zm gayesiyle geniletilmesini ve derinletirilmesine yaplan aratrmalardr. 12. Gelitirme: Temel ve uygulamal aratrma sonularnn daha ekonomik ve krl maddelere, aralara, mallara, hizmetlere, sistemlere ve retim srelerine dntrlmesine ynelik teknik almalar olarak tanmlanabilir. 13. Veri madencilii Yazlm: Ksaca byk irketlerin stratejik admlar atarken ok byk veri ynlar arasndan, kendilerine yol gsterecek kritik verileri ayklayarak, analiz etmelerine dayanmaktadr. 14. Bilgi isi veya Bilgi alan: i srecinde bilgi zerinde younlaan, bilgilerle uraan, bilgileri depolayan, analiz eden, koordine eden, ilgililere ulamasn salayan, yeni bilgiler reten kii. rgtn entellektel sermayesinde nemli bir rol stlenen bilgi iisinin etkili almas, verimli olmas iin baz temel rgtsel artlarn da salanmas gerektii ileri srlmektedir. Veriler, bir bakma bilginin hammaddesidir ve belirli bir bilgi retme srecinden geerek bilgiye dnmesi gerekir. Bu da bir takm ilemlerden sonra gerekleir. 8.2. Trkiye'de Aratrma Gelitirme Faaliyetleri Akademik yani ilmi destek olmadan veya almadan yaplan her trl faaliyet el yordam ile i yapmak gibidir. Trkiye'de akademik ve AR-GE faaliyetlerinde kamu kurulular ve niversiteler nemli bir paya sahiptir. niversiteler toplam AR-GE harcamalarnn %69'unu yaparken kamu kurulularnn pay %13; zel sektrn pay %18'dir. niversiteler dnda AR-GE faaliyetlerini yrten kamu kurumlarnn banda ulusal bir aratrma kurumu olan Trkiye lmi ve Teknik Aratrma Kurumu (TBTAK) gelmektedir. TBTAK, eitli alanlarda ilmi aratrma ve teknolojik gelimeyi, ulusal ekonomik kalknma hedeflerine gre dzenlemek, koordine etmek ve zendirmekle grevli, merkezi bir kurulutur. Bu erevede Kurum, Trkiye'nin bilim ve teknoloji siyasetlerinin belirlenmesine katk salamakta, akademik AR-GE destei vermekte, zendirmekte ve izlemekte ve ulusal ncelikler dorultusunda ARGE enstitleri iletmektedir. niversite sanayi ilikilerinin geliimine de nemli katklar salamaktadr. TBTAK, dorudan Babakana ve Babakan Yardmcsna bal almaktadr. Kurum, Trkiye'nin global alanda ilmi ve teknolojik rekabet gcn artrmak, ilmi aratrmalarn teknolojik yeniliklere sratle dnebilmesi iin yntemler gelitirmek ve zel sektrn aratrma ve gelitirmeye etkin ve arlkl olarak katlmn salamak zere eitli tevikler salamaktadr. Sanayi sektrnde ticari AR-GE bilincini artrmak zere kurulmu bulunan Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf (TTGV), zel sektr ve kamu sektrnn ortak almasnn baarl bir rnei olarak faaliyetlerini srdrmektedir. Bu kapsamda Vakf, sanayi kurulularnn AR-GE faaliyetlerini tevik
119

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan etmekte, teknolojinin ticariletirilmesi ve pazarlanabilir bir rn, sistem veya hizmete dntrlebilmesi iin gerekli altyapnn olumasna katkda bulunmakta, finansman destei salamakta, mevzuatn ve kurumsal erevenin iyiletirilmesi ynnde almalar yapmaktadr. Trkiyede AR-GE almalar yrten bir baka kurulu ise Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl (KOSGEB)dir. KOSGEB, kk ve orta lekli sanayi iletmelerinin teknolojik yeniliklere sratle uyumlarn salamak, rekabet glerini ykseltmek ve ekonomiye katklarn ve etkinliklerini artrmak amacyla grev yapmaktadr. Bu erevede kurulu, kk ve orta lekli iletmelerin Ar-Ge faaliyetlerini desteklemekte, kk iletmeler arasnda AR-GE kltrnn geliimini tevik etmektedir. 9. HALKLA LKLER LEV 9.1. Halkla likiler levi ve Tarihi Geliimi Halkla ilikiler ilevinin ortaya kmasnda etkili olan en nemli neden tm iletmelerin ve dier kurulularn kurulu ve faaliyet gayelerini topluma yeteri kadar aklayabilme arzulardr. Halkla ilikiler ilevi; organizasyonla evresi arasnda karlkl iletiimi, anlamay ve ibirliini salayp ve bunun iletme lehine olarak srdrmeye yardmc olan iletme ilevidir. Gnmzde iletmelerin varlklarnn devam halk desteine baldr. Amac halk aydnlatmak, iletmeye saygnlk kazandrmak, iletme lehinde halkta olumlu imaj oluturmak olan halkla ilikiler ilk ortaya k ve bir meslek dal olarak gelimeye balamas ABD de gereklemi; daha sonra Avrupa ve dnyann dier lkelerinde benzeri gelimeler yaanmtr. Halkla likiler kavram ngilizce Puplic Relations kavramnn Trke karldr. Burada halk gnlk dilde konuulan halk kelimesi ile ayn anlama gelmemekte, iletmeden etkilenen, ayn zamanda davranlaryla iletmeyi etkileyebilen geni insan gruplarn ifade eder. Halkla ilikiler konusunda ok farkl tanmlar var, ancak burada iletme asndan uygun olan bir tanm verilecektir. Halkla ilikiler, iletmelerin hakla doru ve salkl ilikiler kurup gelitirmesi, halkta iletme hakknda olumlu izlenimler oluturmas, halk iletmeye kar olumlu dnce ve davranlara yneltmesi ve halkla karlkl karlara dayal ilikiler kurup srdrmesi yolundaki planl almalardr. Tm kamu ve zel kesimi kurulularnn hedef olarak aldklar ve ksaca halk olarak ifade edilen deiik tr kii ve kurululardan oluan bir evreleri vardr. Bu evre kendisini ilgilendirsin veya ilgilendirmesin her konudan haberdar olmak bilgi almak istemektedir. Bu istek, iletmelerin oluturaca halkla ilikiler blmyle daha salkl karlanaca ak bir durumdur. Halkla ilikiler, yalnzca siyasi ve ekonomik amalar tayan propaganda ve reklm gibi iletme faaliyetlerinden farkl olarak iletme-toplum ilikisini her iki taraf iin dengelemeye alan bir iletme ilevidir. Halka ilikiler faaliyeti ynetimin temel ilevleri olan planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol erevesinde yrtlr. Halkla ilikiler uygulamasnn geliimi belirli dnemlerden geerek gnmzdeki ada grnmne gelmitir. Bir ynetim sanat olarak halkla ilikilerin balangc eski Msr, in Yunan ve Roma uygarlklarna kadar gtrlebilmektedir. Yneten-ynetilen ilikisinin olduu her toplumda halkn destek ve grn almak anlamnda halkla ilikiler faaliyetine yer verilmesi tabiidir. Halkla ilikilerin hem tarihi geliimi hem de bu srete bilim ve meslek dal olarak belirmesi sosyal, ekonomik ve siyasi artlarn zorlamasyla ihtiya duyulan bir faaliyet olmasdr. Halkla ilikiler amzda hem kamu ynetiminde hem de zel sektr kurulularnda etkili olarak uygulanmaktadr. Dnyadaki uygulamalara paralel olarak lkemizde de halkla ilikiler zellikle 1960l yllardan itibaren hem kamu hem de zel kesimde kendisini hissettirmitir. Dnyada gelien ekonomik anlayn kamu kesimini daraltc etkisi buna mukabil zel kesimin ne k halkla ilikiler ilevini kr hedefli kurulularn daha fazla n plana kard grlmektedir. Bu manada halkla ilikiler; genel halkla ilikiler ve pazarlama arlkl halkla ilikiler olmak zere iki ana gruba ayrlmaktadr. Gnmz rekabetin artmasyla pazarlama faaliyetlerinin hedef kitlesi yalnzca tketici kitlesi deil, tm toplum olmutur. Bu yzden iletmeler ksa dnemli pazarlama faaliyetleri yerine, uzun dnemli ve yalnzca iletmenin mal ve hizmetlerine ynelik deil, kuruluun tmn kapsayan pazarlama faaliyetlerine ihtiya duymaktadrlar. Bu erevede, Philip Kotler, geleneksel 4P' ye halkla ilikileri (public relations) de eklemeyi teklif etmitir. Buna gre H, girilen yeni piyasada rnn tutunmasn salayan "firmay pazara ekme" stratejisidir. Halkla ilikiler burada ayn zamanda, pazara girmeden nce toplumun inan, tutum ve deerlerini tespit etmekte; pazara girildikten sonra ise, toplumsal hareketlere katlm, kltrel olaylar
120

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan destekleme, medya ile etkili alma gibi faaliyetlerde bulunmaktadr. H zellikle toplumun kuruluu ve rnlerini fark etmesi, kuruluun kredibilitesinin yani gvenilirlik salanmas ve arttrlmas, yeni piyasalarn deerlendirilmesi, sat zendirme ve reklmn etkililiinin arttrlmas, alanlarn ve datm kanal yelerinin motive edilmesi, yeni rnlerin sunulmas, marka bamllnn oluturulmas, mterilerle ilgilenilmesi hususunda pazarlama faaliyetlerini desteklemektedir. 1. Kurumsal Halkla likiler: KH, rn dnda firmann tmne kar gven, anlay ve sempati ieren bir kurumsal bir imaj oluturmaya ve korumaya ynelik faaliyetler btn olarak tanmlanmaktadr. PH ve KH farkl kavramlar olmakla birlikte, uzun dnem etkilerinin ayr ayr deerlendirilmesi zor olan faaliyetlerdir. Dolaysyla, pazarlamann etkililiini arttrabilmek iin PH ksm esas eleman olmak zere, H'in tm pazarlama faaliyetleri altnda bir tutundurma karmas olarak yer almaldr 2. Pazarlama Halkla likileri: PH, bir dnce, mal veya hizmeti konu alan, yalnzca firmann mterilerinde deil, ilgili olabilecek tm toplumsal kesimlerde iletmeye kar gven oluturma ve dolaysyla olumlu bir tutum ve satn alma eilimi oluturmaya ynelik bir iletiim srecidir. Yani pazarlama halkla ilikileri, halkla ilikiler ve pazarlamann kesiim noktalardr. Bu kesiim noktas her iki faaliyetin ortak amaca hizmet eden grevlerinden oluur. Dier bir ifadeyle PH, H'in daha dar kapsaml yndr, pazarlama srecinde iletmenin tketiciler ve dier kar gruplar ile olan etkileimlerini ierir. H rne ynelik deil, firmann tmne yneliktir. Pazarlamann giderek artan ilevlii ile pazarlama halkla ilikilerinin nemi srekli artmaktadr. Pazarlama yneticileri, halkn kendi rnleri veya markalar hakknda ne dndklerini ve rn etkileyebilecek muhtemel hadiseleri tespit etmelidirler. 9.2. Halkla likilerde Kullanlan Yntemler letmelerin toplumun desteini kazanmas; uzun dnemli, sabrl ve yntemli bir almay gerektirirken, bu destei kaybetmesi ok abuk ve kk bir olay yznden olabilir. Dolaysyla bu destein kazanlmas ve srdrlmesi ok nemli olmaktadr. Bu nedenle halkla ilikiler ilevi, bu alanda uzman personelce, doru ve salkl yntemlerle yerine getirilmeye allmaldr. Bu yntemlerden nemlileri unlardr: 1. Halka Bilgi Verilmesi. letme dolayla veya dolaysz ekilde bilgi isteyen halka, istedii bilgiye en iyi ekilde vermelidir. Halk iletme konusunda bilgilendirme, halktan bu istei beklemeden iletmenin eitli ekillerde iaretlerle, levhalarla, deiik ok iaretleriyle, afilerle bu bilgilerin bir ksm verilebilir. letme santralleri, mteri hizmetleri, danma brolar iletme ile ilgili bilgileri isteyenlere verebilirler. 2. Halkn Kabul. Kabul bir iletmenin kartvizitidir denilebilir. yi bir kabul ile iletme, halka en ksa ve kestirme yoldan tantlm olur. letmeye kabul edilip gezdirilen kiiler, iletme konusundaki iyi izlenimlerini, dalga dalga baka kiilere de aktarrlar. 3. Basn le likiler. Halkla ilikiler konusunda iletmelerin en fazla faydaland kaynak yerel ve genel basndr. Her iletme yapt almalar, kazand ekonomik baarlar topluma duyurmak eilimindedir. Bu duyurum dergi ve gazete araclyla salanabilir. Bundan dolay iletme basn ile ilikileri iyi dzeyde kurmal ve srdrmelidir. 4. Radyo, Televizyon ve Sinema. Zamanmzda, halkla ilikiler ilevinde en fazla faydalanlan iletiim aralarnn banda radyo, televizyon ve sinema gelmektedir. letme bu iletiim vastalarn kullanarak kalaa veya gze hitap ederek birli bir iletme imaj oluturmaya alr. 5. Al ve Yldnm Merasimleri. letmenin ilk kez hizmete girii, alma konusunu deitirmesi, yeni ubeler amas ve pazara yeni bir mal veya hizmet srmesi zamanlarnda al merasimleri yaplarak, bu durum halkla paylalmaldr. Ayrca kurulu yldnmleri de halkla ilikilerin srdrlmesinde nemli bir frsattr. 6. Sergiler, Fuarlar, Basl Yaynlar. letmeler halkla ilikiler faaliyetlerinde sergilerden, fuarlardan ve basl yaynlardan nemli oranda faydalanmaktadr. Sergiler, geici, srekli ve gezici olarak dzenlenebilir. Uluslar aras sergi ve fuarlara katlmak iletmeyi tm dnyaya tantma asndan byk bir frsat olarak grlmelidir. Gazeteler, dergiler, brorler, el kitaplar, bltenler, yllklar, mektuplar, afiler, pankartlar, el ilanlar balca basl yaynlar olarak iletme bunlardan gerektii gibi faydalanma gayreti iinde olmaldr. 7. Dier Yntem Ve Aralar. letmeler halkla ilikiler faaliyetlerini yrtmede faydalanabilecekleri her yntem ve arac kullanmaldr. Salt anlamda belirli bir yntem ve araca baml kalmak doru deildir.
121

letme Ynetimi-1 Beinci Blm Metin Arslan 9.3. letmelerde Halkla likilerin Hedefleri letmelerin hakla doru ve salkl ilikiler kurup gelitirmesi, halkta iletme konusunda olumlu izlenimler oluturmas, halk iletmeye kar olumlu dnce ve davranlara yneltmesi, halkla karlkl karlara dayal ilikiler kurup srdrmesi yolundaki planl almalar halkla ilikiler olarak ifade edilir. letmelerin halkla ilikiler faaliyetleri genel olarak aadaki gruplar hedef almaktadr: 1- Tketicilerle ilikiler. letmelerin varlklarnn tketicilere bal olmasndan iletme rettii mal veya hizmetleri tketiciye sunar ve eitli kampanyalar yrterek onlarn satn alnmasn bekler. Tketicilerle ilikiler sadece bir pazarlama konusu deil bunun yannda tketicide satn alma istei oluturmak ve tketici davranlarn yakndan izlemek pazarlama faaliyetinin grevidir. Halkla ilikiler blm de iletmenin karlarn korumak iin tketicilerle ilikiye girmek zorundadr. Bu nedenle, iletmelerde pazarlama ve halkla ilikiler blmnn stratejik ibirlii o iletmelerin temel karlar iin ok nemlidir. 2- Bayilerle ilikiler: Bayiler kuruluun en nemli organlar olarak son derece duyarl ve titizdirler ve iletmelerden yakn ilgi beklerler. Bundan dolay bayilerle ilikiler nemlidir, 3- Kamu kurulular ile ilikiler: letmenin kamu kurumlar ile ok ynl ve eitli konularda ilikileri mevcuttur. letme kurulu ve faaliyet dnemlerinde eitli kamu kurulular ile ilikiye girer. 4- Eitim kurulular ile ilikiler: letmelerin bata niversiteler olmak zere, teknik ve mesleki okullarla srekli ve dzenli ilikiler kurmas halkla ilikilerin nemli bir unsurudur. letme eitim kurulular ile ortak konferans, seminer ve toplantlar dzenleyerek topluma kendisini tantma ve hatrlatma frsat verir. letme eitim kurumlan ile kurduu ilikiler sayesinde mesleki olarak yetimi insan gc salama imknnn bulur. 5- Meslek kurulular ile ilikiler: Her iletme bulunduu ye dalna gre eitli meslek kurulularna ye olur ve zaman geldiinde bu kurulular iletmenin karn savunacak bask grubu oluturabilirler. 6- Finans kurulular ile ilikiler: letmeler her zaman kendi z sermayeleri ile yeterli sermaye birikimi salayamama nedeni ile byk yatrmlar yapacaklar zaman, d sermayeye ihtiya duyarlar. Bundan dolay banka, banker ve dier finans kurulular ile iyi ilikiler gelitirmelidirler. 7- evre ile ilikiler: evre, bir kii veya topluluu etkileyen fiziksel ve sosyal artlarn toplam olarak, srekli deien, sabit denge halini korumayan hareketli bir ortam eklinde ifade edilir. letmelerin iinde bulunduu bir yakn, bir de uzak evresi vardr. Yakn evre olarak da ifade edilen iletmenin mikro evresinde mteriler, iletme alanlar, hissedarlar, tedarik kaynaklar ve rakipler bulunmaktadr. letmenin makro yani uzak evresinde; Yasal ve Siyasi evre, Sosyal ve Kltrel evre, Ekonomik evre, lmi ve Teknolojik evre, global evre ve Doal evre unsurlar ve bunlarn alt unsurlar yer almaktadr. letme bu evrelerle iyi geinmek durumundadr. Beinci Blm le lgili rnek Uygulama almalar ve Deerlendirme Sorular Uygulama almalar 1. evrenizde kurulu bir iletmenin hangi genel, temel ve destekleyici ilevleri oluturduunu aratrarak bir rapor hazrlaynz. 2. Yrenizde bulunan bir organizasyonun ynetim piramidi ve uygulanan ynetim eklini aratrnz. 3. Yaadnz yerde hangi hammaddelerin retildiini ve bunlarn hangi rnler iin girdi olarak kullanldn aratrnz. 4. rn ile ilgili bir alma: evrenizde bulunan bir rn ele alarak, hangi malzemeden nasl yapldn ve hangi dereceden bir retim olduunu gsterir bir kk proje hazrlaynz. 5. Yaadnz yerde pazarlama sistemi nasl alyor? Aratrnz. Deerlendirme Sorular

122

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan ALTINCI BLM ORGANZASYONLARIN LEY VE YNETMDE YEN YAKLAIMLAR Birinci blmde; iletme ve ilgili kavramlar ile iletmenin tarihi geliim sreci ve iletmenin dier bilimlerle olan ilikileri incelendi. kinci blmde; iletmenin amalar, iletmenin evresi, iletmenin ilevleri ve iletme trleri incelendi. nc blmde; ilk olarak iletmenin analizi sistem yaklam iinde ele alnarak iletmenin maliyetleri, gelirleri ve riskleri incelendi, ikinci olarak iletmecilikte kullanlan; verimlilik, etkinlik, krllk, toplam kalite ve toplumsallk ilkeleri gibi temel ilkeleri incelendi. Drdnc blmde bir endstri iletmesinin kurulu almalar, iletme bykl ve kapasitesi incelendi. Beinci blmde ise iletmenin temel ilevleri tek tek ele alnarak incelendi. Bu blmde ise iletmelerin globallemesi, organizasyonlarda karar verme, iletiim, yneticilik, liderlik ve motivasyon ile organizasyonlarda deiim ve geliim, stratejik ynetim ve kriz ynetimi ve son olarak organizasyonlardaki gruplar ve atma gibi ynetimde yeni yaklamlar incelenecektir. 1. LETMELERN GLOBALLEMES Kresel -global- ve kreselleme globalleme- kavramlar ounlukla; uluslararas (uluslararaslama-globalleme), uluslarar ve ok uluslu anlamlarnda kullanlmaktadr. Globalleme, tm ekonomik ve sosyo-kltrel yaplarn, dnya ynelimli tasarlanp uygulanmas olarak tanmlanabilir. letmecilik asndan kreselleme, herhangi bir ekonomik eylemin (retim, pazarlama, Ar-Ge, teknoloji, finans ve personel kaynaklarnn) lokal mahall- zelliklere baklmakszn dnya ynelimli planlanmas ve uygulanmasdr. Global tanm kapsamna, uluslararas dzeyde artan corafi uzaklklarla birlikte dil, para birimleri, kltrler, hukuki ve siyasal sistemler, kamu politikalar ve dzenlemelerine bal olarak farkl temellere ve yapya sahip yneticiler ve alanlarn bulunduu ve ekonomik gelime dzeyleri ve iklimlerin farkl olabildii farkllklar da kesif olarak hissedilmelidir. uan dnyada hkim ekonomik bir sistem olan serbest piyasa yaps ierisinde iletmelerin varlklarn devam ettirebilmeleri uluslar aras rekabete ak olmalarna baldr. Hzla oluturulmaya allan tek bir dnya tipi tketici ihtiyalarn karlamaya ynelmek iletmeleri uluslar aras faaliyet yrtmeye zorlamaktadr. Gnmz ekonomilerinin baars byk oranda dnya ekonomisiyle btnleme ile salanabilir. Dnya ekonomisi ile btnleme ise ancak global pazarlama ile salanr. Dnya pazarlarna almak oralara rn sunmak global ticari uygulamalarla deil artk global pazarlama yolu ile mmkndr. Serbest piyasa artlar artk dnya tketici tipini hedef almakta ve tm uygulamalarn ona gre ekillendirmekte ve iletmelerde bu yapya gre konumlanmaktadr. letmelerin kurulu ve faaliyet boyutunda ulusal ve global olmas ynyle farkl zellikler gsterirler. Ulusal iletme, belirli bir lke snrlar iinde faaliyet gstermeye younlaan ve ona uygun bir yap oluturan iletmelerdir. Global iletmeler nispeten yksek maliyetlerle rnlerini ve uygulamalarn birden fazla lkeye gre ayarlarlar. Kresel iletmeler ise nispeten daha dk maliyetlerle btn dnyay tek bir unsurmu gibi, kararl bir ekilde hareket ederek ayn rn ayn yol ile her yerde satma faaliyetini yrtr. Youn rekabetin yaand gnmz global pazarlarda baarl olabilmenin yolu ihracata ynelen iletmelerin modern pazarlama anlayn benimsemesi ve faaliyetlerini bu anlaya gre planlamas ve yrtmesi gerekir. letmeleri global pazara ynelten faktrler iletme iinden veya iletme dndan kaynaklanabilir. letmeler, iinde bulunduklar lke ve pazarn olumsuz etkilerinden veya d pazardaki cezp edici olaylar nedeniyle, ya atl kapasitelerini kullanarak saladklar retim art veya d pazarlara ynelik retim yapmak zere yeni yatrmlara ynelirler. D pazara ynelmek isteyen iletmeler, ncelikle, hedef d pazarlar ok ynl olarak analiz etmek durumundadrlar. Gnmzde iletmeler belirli etkiler dahilinde global pazarlara almak zorunda bulunuyor. letmelerin globallemesine neden olan/etki eden faktrler: 1. Mterilerin Ortak htiyalar: lkeler arasnda ortak olan mteri ihtiyalar ve zevkleri ile ilgili endstriler globalleme iin daha fazla potansiyel sunmaktadrlar. Elektronik aletler, yumuak iecekler ve bilgisayar yazlmlar gibi rn kategorileri baarl kresel standartlatrma rnekleri sunarlar. 2. Global Mteriler: Byk irket mterileri globalletike, aldklar rnleri standartlatrmak ve basitletirmek isterler. Muhasebecilik, iletiim, bankaclk, sigortaclk, ynetim danmanl gibi konular bu gruba dhil edilebilir. Bireyler seyahatlerinde mal ve hizmet alrken global mteri gibi hareket edilen
123

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan seyahatle ilgili hizmetlerde, nesneden ziyade performans ve zaman faktrnn nemi temel zellik olarak karmza kar. 3. Global Kanallar: Fiziksel eya datclar grece yava globalleirken, elektronik datm kanallarnn yardmyla, bugn seyahat hizmetleri, mteri destek hizmetleri, elence, enformasyon rnlerinin ou eitleri gibi hizmetler kresel olarak ulalabilir hale gelmitir. 4. Global lek Ekonomileri: Global lek ekonomileri, bir lke piyasas, rakiplerin optimumuygun deer- lee ulamalarn salayacak kadar byk olmad zaman uygulanr. lek ekonomisi, bir organizasyonun byklnden ve i hacminden dolay elde ettii maliyet avantajlardr. 5. Uygun Lojistik: Dk tama maliyetleri, fiziki rnlerin retiminde younlalmasna sebep olmaktadr. Hizmetlerde, retime mterilerin katlm, globallemede lojistik deeri artrr. Lojistik, tketici ihtiyalarn karlamak amacyla mallarn, hizmetlerin ve bilgilerin balang noktasndan tketim noktasna kadar verimli bir ekilde akn planlayan, uygulayan ve kontrol eden tedarik zinciri srecinin bir halkas olarak tanmlanyor. 6. Enformasyon Teknolojisi: Enformasyona dayal hizmetlerde, telekomnikasyon kanallarnn artmas ile byk miktarda bilgiyi hzl bir ekilde iletebilme sayesinde yeni piyasalara ulalmakta veya yeni piyasa oluturulabilmektedir. Globalleme faktrleri sadece kendi alanlarnda ilev grrken, enformasyon teknolojisi tm dier faktrleri etkiler. 7. Kamu Politikalar ve Dzenlemeleri: Hkmetler globalleme potansiyelini, ithalat gmr ve tarifesi, gmrksz engeller, ihracat tevikleri, yerel olma gereklilii, nakit ve sermaye ak kstlamalar, teknik ve dier standartlar, teknoloji transferinde mlkiyet snrlamalar ve gereklilikleri gibi unsurlar vastasyla etkilemektedir. letmeleri global pazarlara ynelten sebepler ve salayaca frsatlar ok fazladr. Kapasite kullanmnn artmas birim maliyetleri drerek birim karn artmasn ve dolaysyla toplam satn da arttracaktr. piyasa artlar mevsimlik oynamalar gsteriyorsa, durgun sezonlarda d pazarlar yoluyla retim dengeli ve srekli, hale getirilebilir. Enflasyon ve fiyat deiimleri de iletmeleri global pazarlara ynelten sebeplerdendir. eitli d pazarlara ynelmek iletmenin i piyasadaki rizikonu da azaltacaktr. piyasada talebin dmesi veya rakiplerin faaliyetlerinden dolay aleyhinde oluabilecek deiikliklerden daha az etkilenecektir. Kriz dnemlerinde ihracat yapan ve d pazarlara alm olan firmalar olumsuzluklardan daha az etkilenmektedir. Bir iletmenin korunan i piyasasnn dna kmas ve dinamik rekabet ortam ile karlamas iletmeyi ve rnlerini daha ada ve verimli hale getirecek, bu i pazardaki baarsna da yansyacaktr. En nemlisi iletmeyi gelecein getirecei artlara hazrlayacak, iletme i pazardaki rakiplerinden bir adm nde olacaktr. Gnmzde yurtd pazarlara almaya karar vermek aslnda kresel-global bir sektrde faaliyet gsteren tm iletmeler iin kanlmazdr. nk artk dnyada iletmeler pek ou global pazarn ve gelimenin farkna varm, hzla ilerlemektedirler. Global pazarlara ynelme iletmelere; uzmanlk, karlatrmal stnlk ve mutlak stnlkten faydalanma, rekabet edebilme ve rekabetten kama, vergi avantajlar, rn hayat seyrini uzatma, krlar artrma gibi pek ok konu ve alanda nemli avantajlar salayacaktr. te bu avantajlar bir yerde iletmeleri d pazarlara yneltmektedir. zellikle, gelimi lkelerdeki byk iletmeler, cirolarnn ve krlarnn byk blmn lke dndaki retimlerinden ve pazarlama faaliyetlerinden elde etmektedirler. Gerek i pazarda ve gerekse d pazarlarda faaliyet gsteren iletmeler, rakiplerine nazaran ok daha fazla avantaj salayabilirler. letmeleri global pazarlara ynelten nedenleri yukarda saylanlara ek olarak alt ve yan nedenleri birlikte aadaki gibi sralayarak ksaca aklayabiliriz: 1. Sat ve krlarn artrmak: Eer firma i pazarda iyi bir performans gsteriyorsa, yabanc Pazarlara girmesi muhtemelen karll artracaktr. 2. Dnya pazarlarndan pay almak: D pazarlara alan firma, rakiplerinin d pazarlarda pay almak iin neler yaptklarn ve pazarlama stratejilerini renecektir. 3. pazara olan bamll azaltmak: Firma d pazarlara alarak, pazarlama gcn artracak ve i pazardaki mterilere olan bamlln azaltacaktr. 4. Pazar dalgalanmalarn dengede tutmak: Firma dnya pazarlarna alarak, i piyasadaki genel ve mevsimsel dalgalanmalardan ve deien tketici taleplerinin oluturduu baskdan kurtulacaktr. 5. Fazla retim kapasitesini kullanmak: hracat yaparak, kapasite kullanm oran ve retim
124

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan vardiyalarnn sresi artrlabilir. Bylece ortalama birim maliyetler azalm ve lek ekonomisine ulalm olunacaktr. 6. Rekabet gcn artrmak: hracat firmann ve bir lkenin rekabet gcn artrmaktadr. Firma yeni teknolojilere, metotlara ve yntemlere uyum salayarak fayda salarken, lke de d ticaret dengesinin iyilemesinden fayda salayacaktr. 7. stihdam oluturmak: Mal ve hizmet ihracat, yeni i imknlar oluturacak, isizlii azaltacaktr. 8. Firmay gelecee hazrlamak: ve d pazardaki geliime nceden firmay hazr hale getirmek iin global pazara girilir. 9. lkeye dviz girdisi salamak: lkenin d demeler dengesini salamak iin dvize olan ihtiyacn karlamak iin devletin iletmeleri global pazara yneltmek iin tevik eder. letmeler vergi iadesi, ihracat tevik kredisi, vergi istisnas gmrksz retim faktrleri ithalat ve benzeri tevik imknlarndan faydalanmak iin d pazarlara ynelmektedirler. 10. D pazarlardaki vergi ve dier tevik avantajlarndan faydalanmak: zellikle gelimekte olan ve geri kalm lkeler yabanc sermayeyi lkelerine ekerek, kalknmalarn hzlandrmak amacyla, d yatrmclar, yatrm yaptklar takdirde, vergi ve dier tevik aralaryla zendirmeklerdirler. 11. letmenin siyasi etkinliini arttrmak: D pazarlara alarak, ihracat yapan ve/veya d lkelerde yatrm ve retim yapan iletmeler, dier iletmelere gre, siyasi olarak daha etkin duruma gelebilmektedirler. phesiz ki, globalleme ile ayrca; hz, maliyetleri drme, standardizasyon ve faaliyetleri datma gibi baka faydalar da salayacaktr. Etken veya etkenler ne olursa olsun, global pazara yani da almay hedefleyen iletmelerin, her eyden nce global ticaret sistemini renmeleri gerekmektedir. lkeler zaman zaman sanayilerini korumak amacyla, gmrk tarifeleri, kotalar ve benzeri yollarla dardan gelecek rnlere eitli kstlamalar getirebildii gibi, baz durumlarda, tamamen yasaklama anlamna gelen ambargo dahi koyabilmektedir. Ayrca ithal rnlerine getirilen eitli standartlar dakoruyucu kalkan-olarak kullanlmaktadr. 2. LETME YNETMNDE KARAR VERME 2.1. Ynetimde Karar Verme Karar verme ilemi insan hayatnda olduu gibi iletme hayatnda da nemli konulardandr ve sreklilik gsterir. letmelerde yneticinin ncelikli grevi srekli kararlar almak ve bunlar uygulamaya koymaktr. Karar verme, almak yani alternatif zmler arasndan en uygununun seilmesi faaliyetidir. Karar verme; bir kiinin, bir yneticinin veya bir rgtn birka seenek arasndan bir tanesini tercih edecei bir seme faaliyetidir. Karar verme ileminde ynetici; iletmenin planlarn, menfaatlerini, siyaset ve yntemlerini n planda tutmaktadrlar ve bunlara uygun davranmaktadrlar. Karar verme alternatifler arasnda bir seim ii olmasndan dolay; ulalmak istenen ama, bu amaca en verimli ulatracak aralar, ara ve amalarn uyumunun kontrol, seilen hareket ekli sonunda oluacak istenmeyen sonularn karlatrlmas ve harekete gemek veya gememek konusunda bir iradenin belirtilmesi gibi faktrler yer alr. Karar verme plan gibi gelecee ynelik olmasndan dolay benzer, fakat ayn ey deildir. Aralarndaki temel fark plann daha ayrntl olmas ve ilmi nitelik tamasdr. Planlar kararlarn toplamndan oluur ve dolaysyla karardan daha genitir. Bu adan her plan bir karar niteliine sahipken, her karar bir plan zellii tamaz. Planlama olmadan kararlar verilebilir, fakat karar vermeden planlama yaplamaz. Bir kararn plan nitelii tamas iin amaca ulatracak ara ve imknlarn seimini, belirlemesini ve kullanlan yol, ekil ve zaman gibi hususlarn ilmi olarak ve ayrntlaryla belirlenmeleri gerekmektedir. Karar verme bir sorun zme sreci olarak eer bir sorun varsa o sorunu zmek iin bir karar verilmesi gerekmektedir. Sorunun iyi kavranmas, zm sresi ve karar vermek iin ok nemlidir. Karar sorunu eer tam olarak ortaya koyuyorsa bunun sonucunda sorununun zm yollar gzden geirilmi olur. Karar, karar vericinin evresinden, rolnden, gemi tecrbelerine dayanarak oluturduu zihinsel sreten etkilenir ve bu srecin rnne karar denir. Bu noktada karar, istenen bir sonuca ulamak iin bir takm alternatifler arasndan bilinli olarak seilen; bir tercih, bilinli bir zihinsel faaliyet ve bir amaca ynelik bir faaliyettir. Ynetim ortamnda karardan sz etmek iin tip art vardr. Bunlar:
125

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan 1. Bilinen artlar altnda karar verme, 2. Risk altnda karar verme, 3. Belirsizlik altnda karar verme, Karar aamasnda evre etkenlerinin nemli bir rol bulunmaktadr. evre; bir insan bir rgt veya rgtler topluluunu evreleyen ve etkileyen tm artlar ve etkenlerdir. evre, kii ve rgtn geliimini etkileyen, aktif olan d glerdir. letmeler bu artlar kontrol edemedikleri iin karar verirken tekdze davranlardan kanmaldrlar. Bu evreler: 1- Toplumsal evre. Srekli deien toplumsal artlar, toplumsal sorunlarn arl, yaygnl, blgesel durumu iletme kararlarnda etkili olacaktr. 2-Teknolojik evre. Teknoloji, iletmeleri etkileyen aktif artlar dier evrelere gre daha youn olarak tayan bir evre etkenidir. Teknolojinin kendi gelien yaps, maddi artlarn yetersizlii, izleme ve seme zorluu, var olan durumu koruma endiesi teknolojik uyumu zorlatrmaktadr. 3- Ekonomik evre. Enflasyon, fiyatlarn dmesi, ekonomide eilimler, gelir dalm, byme hz, devletin ekonomideki yeri, ithalat, ihracat siyasetleri ve eitli pazarlar iletmeleri etkiler. 4- Kamusal evre. letmenin devlet kurumlar ile olan ilikilerini evreleyen yap olarak evre etkenler iinde iletmeleri kurumsal olarak etkileyen en nemli etkendir. 2.2. Karar Trleri Karar verme sade ve tek ynl bir davran deil, bir dizi alt kararn zel olarak btnlemesinden meydana gelmektedir. Kararlar gerektiinde, ihtiyacn ortaya kmasnda ve belirli zamanlarda verilir. Kararlarda karar vericiden bakalarn da ilgilendiriyor ve onlarn da menfaatlerini kapsyorsa, bu sefer verdii karara dierlerinin katlp katlmayacan, kararn uygulanp uygulanmayacan ve objektif olmay unutmamaldr. Karar trleri; kapsamna, zamanna ve karar vericiye gre farkl lte gre farl ekillerde snflandrlmaktadr. Kararn kapsamna gre; teknik kararlar, ynetsel kararlar ve kurumsal kararlar olarak e ayrlr. Karar zamanna gre snflamada; programl kararlar, programlanmam kararlar olarak iki grupta incelenir. Karar vericiye gre snflama ise kiisel kararlar ve grup kararlar olarak iki grupta incelenir. 2.3. Karar Verme Sreci Kararn verimli olmas iin baz srelerden, aamalardan gemesi gerekmektedir. Bu aamalar: 1. Sorunun Tespiti: Ortada verilecek bir karar varsa o karara bal olan bir sorunun da varl arttr. letmelerde bir sorun olmadan zm yolu aranmaz. Sorun, bulunulan yer ile bulunmak istenilen yer arasndaki boluk, yani, olanla olmas gereken arasndaki farktr. Sorun, bir ortamdan veya durumdan daha ok tercih edilen baka bir ortam veya duruma gei esnasnda nmze kan engeller ve zorluklardr. Sorunlarn ne olduunu ve boyutlarn bilmek gerekir ve sorunun ortaya konmasyla karar verilebilir. Ynetici, bir ihtiyacn karlanmadn hissettii zaman sorun ortaya kar. Bylece karar vermede sorunun yanl deerlendirilmemesi gerekmektedir. letmede sorunun ne olduunu bilen ynetici sorunun zn yakalayp iyi tehis edebilirse verecei kararlar sorunu zebilir. 2. Sorun Douran Nedenlerin ve Durumlarn Belirlenmesi: Sorunu ortaya karan konuyu incelemekle beraber sorunun ortaya k nedenini incelemek de gerekmektedir. Ynetici eer bir sorunu k noktasnda yakalayabilirse sorun bymeden ve en az zararla kapatlabilir. Ayrca ynetici sorunun nedenini ve durumlarn iyi analiz ederse bunu gemie tayabilir. Yani gemite yaanan benzeri sorunlarn zm yollarn, eer sorun byrse zararlarn ncede kestirip daha etkili ve olumlu kararlar verebilir. 3. En Uygun zm Yolunun Bulunmas: Sorunun nedenleri tam olarak irdelenip ve sorun tam olarak anlald zaman o sorunun zm iin elde bulunan bilgilerin analizinin iyi bir ekilde yaplmas gerekir. Soruma zm yolu aranrken seenekleri iyi bir ekilde semeli ve nce sorunun kkten zlmesi salanmal daha sonra bu zmn en az maliyetle yerine getirilmesi ve en ksa sreli zm yoluna gidilmesi gerekmektedir. 4. Kararn Uygulanmas: Sorun bulunup analizleri yapldktan sonra en nemli nokta kararn verilmesi ve kararn uygulanmasdr. Bu noktada karar vericinin karsna birok alternatifler kar, fakat bu alternatifler arasnda sadece biri iletmenin karlarna uygun ve en kesin zm olacaktr. Dier alternatifler yani seenekler ou zaman karar vericiyi yanltabilir. Alternatiflerden birinin seilmesinden sonra zmn kalitesi; verimlilik ve yeterlilik olarak iki
126

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan boyutludur. Ayrca karar verici setii alternatifte, zmn karardan etkilenen alanlarca kabul edilebilir olup olmadn dnmek durumundadr. 5. zleme ve Deerlendirme: Sorunun zmne dnk uygulamaya konulan her faaliyet izlenmeli ve deerlendirilmeli; ayet gerekiyorsa dzeltici tedbirler alnmaldr. Karar uygulandktan sonra geri bildirim ile sorunun zme kavuup kavumad grlmelidir. Amalara ulalp ulalmadn ve sorunun zlp zlmediini anlamak iin, srecin nasl gelitii izlenir. Amalara ulalp ulalmadn geri bildirim raporlaryla lmeli, deerlendirmelidir. llemeyen kontrol edilemez, kontrol edilemeyen de ynetilemez. 3. ORGANZASYONLARDA LETM 3.1. Organizasyonlarda letiim Gnmz sosyal ve ekonomik yap ierisinde haberleme sistemine kiiler ve rgtler mutlaka ihtiya duyarlar. Gnmzde kiinin zihinsel yetenekleri ve sosyal alandaki becerileri, iletiim gibi gelecein dnyasnda sahip olunmas gereken nemli vasflar olarak ne kmaktadr. Kii ile kiiler arasnda, kii ile rgt arasnda veya rgtler birbirleri ile iletiim kurmadan iyi bir iliki kuramazlar. letiim, toplumun temelini oluturan bir sistem, rgte ait ve ynetsel yapnn dzenli ileyiini salayan bir ara ve kiisel davranlar grntleyen ve etkileyen bir teknik, sosyal sreler bakmndan zorunlu bir bilim, sosyal uyum iin gerekli bir sanattr. Geni manada haberleme/iletiim kiiler, gruplar veya rgtler arsnda eitli dnce, bilgi veya duygu iletimiyle ilgili ortak bir anlay oluturmak ve karlkl etkileimi salamaktr. letiimin deiik tanmlar yaplmaktadr: letiim: Kiiler, gruplar veya rgtler arsnda eitli dnce, bilgi veya duygu iletimiyle ilgili ortak bir anlay oluturmak ve karlkl etkileimi salamaktr. letiim: Mesaj gnderici ve mesaj alan olmak zere temel unsuru olan ve bilgi, tecrbe, duygu, grnt veya sesin iletilmesi ve ilenmesi srecidir. letiim: Tutum, bilgi, dnce, duygu ve davranlarn kaynaktan hedefe doru aktarlmasdr. letiim; yazl, szl ve szsz mesajlarla, anlamlar aktarma srecidir. letiim: Konuma, hareket veya yaz ile bilgi, iaret veya mesaj iletimi ve deiimidir. Haberleme olarak da ifade edilen iletiim, bir bilgi verme ve bilgi alma srecidir. letiim: Kiiler, gruplar ve kurumlar arasnda karlkl mesaj yani dnce, bilgi, haber ve tecrbelerin gibi olgularn al veri sreci olarak ifade edilir. Organizasyonlarda; alanlar aras beeri ilikilerin dzenlenmesinde, iletiim nemli bir sre olarak karmza kar. Zaten rgt ii iletiimin temel hedefi rgt ile alanlar arasnda karlkl bir gven ortam oluturmak, ihtiya olan konularda bilgi verme ve bilgi almay salamaktr. Bu anlamda iletiim karlkl bilgi deiimi olarak tanmlanr. letiim, dinamik, yaayan ve srekli gelien bir sre olarak; kaynak, mesaj, kanal, evre artlar, alc, alglama ve geri besleme gibi yedi unsuru ierir. 3.2. letiim Srecinin Unsurlar letiim, dinamik, yaayan ve srekli gelien bir sre olarak; kaynak, mesaj, kanal, evre artlar, alc, alglama ve geri besleme gibi yedi unsuru ierir: 3.2.1. Kaynak Haberleme srecinin baars byk oranda kaynan yani gndericinin bilgi yetenek ve zelliklerine baldr. Kaynakta bir baka ahsa iletilmesi dnlen bir takm dnceler, ihtiyalar, fikirler ve bilgiler vardr. letiim srecinde gerekli olan iki kiiden birisi gndericidir. Sre ilk nce gndericinin zihninde bir takm semboller; kelime kalplar gibi dntrr, ifreler. Burada hedef, ihtiyalar fikirler ve bilgilerin bir mesaj olarak ifade edilebilecei bir ekil oluturabilmektir. Gnderici yani kaynak iletiimin baars iin aadaki zelliklere sahip olmas gerekir: 1. Gnderici bilgili olmaldr. 2. Kodlama zelliine sahip olmaldr. 3. Dzlem ve rolne uygun davranmaldr. 4. Gnderici tannmaldr. 3.2.2. Mesaj Kaynak veya gnderici kulland kavramlar bir mesaj eklinde kodlar. Mesaj, bir ileti olarak kaynak kodlaycsnn fiziksel rndr. Konuulan kelimeler, yazl kelimeler, grafik ve izimler ile jest ve mimikler alcya gnderilecek bir mesaj oluturur. Yani, gndericinin arzu, istek ve verilerini belirten
127

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan semboller olarak karmza kan mesajlar kelimeler, rakamlar, ekiller, yz hareketleri, vcut hareketleri olarak ifade edilebilir. Bilginin, dncenin ve duygunun iletime uygun, hazr bir mesaj haline getirilmesine kodlama denir. Mesajn yorumlanarak, anlaml bir ekilde alglanmas srecine ise kod ama denir. Mesajlar haberlemenin grnr ynn oluturduu iin haberlemenin tr ve etkinlii zerinde ok byk etkisi bulunmaktadr. Mesajn zelliklerine gre haberlemenin eidi ortaya kar ve bu eide gre de mesajn tamas gereken zellikler vardr. Haberleme tr ne olursa olsun mesajn tamas gereken zellikler unlardr: 1- Anlalr olmaldr. 2- Ak olmaldr. 3- Mesaj uygun yolu izlemeli. Mesajlarn bu zelliklerinden hareketle mesaj trleri ve bu trlerin zellikleri hakknda da birtakm bilgiler vermek gerekir. Mesajlar en genel ekliyle szel ve szel olmayan olarak ikiye ayrabiliriz. 1-Szel Mesajlar: En belirgin haberleme ekli konuma ve yazma eklinde gerekleen haberlemedir. Bu iki tr haberleme szel haberleme olarak isimlendirilir. Yazl talimatlar, i mektuplar, organizasyon el kitaplar, konuma eklinde yaplan grmeler, eitim almalar, grup tartmalar, bir fikri oluturmak iin yaplan toplantlar szel haberlemenin balca tiplerindendir. Grafik, anlaml desen ve saylarla ifade de szel haberleme biimi saylmaktadr. Konuma ve yazma eklindeki haberlemede etkinliin ilk art, uygun kelimeleri, deyimleri semek ve allm, toplumca kurallar belirtilmi ekilde kelime ve deyimleri birletirmektir. letme iindeki mesajlarn byk bir blm yazl ve szl ekilde yaplr. 2-Szel Olmayan Mesajlar: Sosyal hayatta yz yze haberlemede bilerek veya kontrolsz olarak szel olmayan haberleme yoluna bavurup, jest ve mimiklere dayal mesajn gnderildii sk sk grlmektedir. Jest ve mimikler toplumun kltrel yapsna gre anlam kazanan davranlar olarak bilinir. Bazen bir harekete uzun cmlelerin anlam sdrlabilmektedir. 3.2.3. Kanal Kanal mesajn gnderilmesinde kullanlan bir ara olarak, alc ve gnderici (kaynak) arasnda bir ba grevini grr. Kanal gnderici yani kaynak ve alc arsndaki yolu ifade eder. Szgelimi szl ve yz yze grmede hava, telefon grmesinde ise telefon kanallar haberleme kanallardr. Issz bir adada kalan bir kiinin haber iletmede kulland ie de bir kanal ifade eder. Haberleme srecinin bu unsurunun nemi gnderilen mesaj ifade eden sembolleri bozma ihtimalinden ileri gelmektedir. Misaldeki telefon hatlarndaki bozukluklar veya denize atlan ienin krk olmas mesajn ulamna olumsuz etkide bulunur. Enformasyonun toplanmas, ilenmesi ve depolanmasnda, alar aracl ile bir yerden bir yere transfer edilmesinde ve kullanclarn hizmetine sunulmasnda faydalanlan iletiim ve bilgisayar teknolojilerini kapsayan btn teknolojilere bilgi iletiim teknolojileri dinilmektedir. Gnmzde Haberleme kanallar formel yani biimsel olabilecei gibi informel yani biimsel olmayan da olabilir. Formel haberlemede ekil, zaman, yer, kapsam ve mekanizma bellidir. Bir iletmedeki formel yani biimsel haberleme kanallar; dikey, yatay, eik ve da dnk olmak zere drt balkta incelenebilir. 3.2.4. evre artlar evre artlar mesajn haberleme kanalndan akn olumsuz etkileyen grlt gibi durumlardr. Mesela, grltl bir evre szl haberleme imknn azaltacaktr. evre artlar da haberleme kanallar gibi mesajn zelliklerini bozabilir. 3.2.5. Alc Alc mesaj alan kiidir. Baarl bir haberleme alcnn mesaj alarak kodu ve ifreyi zd ve ona doru anlam ykledii zaman gerekleir. Haberleme srecinin etkinlii alc ve gndericinin ayn sembollere ayn anlam yklemesine baldr. Bunun iin alcnn iyi bir dinleyici olmas gerekir. nk dinleme zihinle ilgili bir faaliyettir. Bu adan etkili bir haberlemeyi salayabilmek iin alcda bulunmas gereken zellikleri aadaki gibi sralayabiliriz: 1- Alc mesaj alglayabilmeli ve alglamaya istekli olmaldr. 2- Alc bilgili olmal ve bir geri besleme sistemine sahip olmaldr. 3- Alc gnderici olma zellii tamaldr.
128

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan 2.2.6. Alglama ve Deerleme Gndericinin ve alcnn yani hedefin alglama ve deerlendirme ekilleri hem gnderici hem de alc iin nemlidir. Alg, kiilerin evreleriyle ilgili bilgiyi duyma, organize etme, anlama ve deerleme sreci olarak tanmlamak mmkndr. Alg, hem gnderici hem de alc iin sz konusu olup kiilerin kendilerine ulaan mesajlar alglama ve deerleme ekillerini ifade eder. Duyu organlar yoluyla uyarnn alnmas, alc tarafndan deerlenmesi, nceki uygulamalarla karlatrlmas, alcnn kendisine gre uygun diye nitelendirdii davran gstermesine neden olacaktr. Mesajn istenen ekilde alglanamamas haberlemenin baarsn etkileyecektir. Alcnn alglama yetenei, deer yarglar, amalar, ihtiyalar, eitim, kltr dzeyleri, duygular, tecrbeleri, fiziksel ve biyolojik zellikleri gibi etkenler dorudan etkiler. Grlt

Mesaj
KAYNAK KANAL

Mesaj
ALICI

GER BESLEME ekil 61: Genel letiim Modeli 3.2.7. Geri Besleme Temel haberleme srecinin en son ve nemli unsurlarndan biride geribildirimdir. Bu alcnn gndericiye cevab olarak nitelenebilir. Feed beek olarak da ifade edilen geri besleme mesajn alnm ve anlalm olup olmadn, kaynan grebilmesine imkn veren, alc tarafndan verilen bir cevap, bir karlktr. Yani geriye bilgi akdr ve gndericinin bir deerlendirme aracdr. Geribildirimi olmayan haberleme tek ynl bir haberlemedir, geribildirim sayesinde haberleme ift ynl olmu olur. Burada nemli olan nokta gndericiye mesajn doru olarak alglanp alglanmad mesajnn verilmesidir. 3.3. rgtsel letiim Aralar rgtsel yap ierisinde ilikilerin dzenli ve bilinli olmas kadar, bu ilikilerin nasl ve hangi aralarla gerekletirilecei de nemlidir. rgtlerde kullanlacak iletiim aralarnn seiminde, aralarn bilgi aktarmn kolaylatrc, mesajn eklini ve zn deitirmeksizin iletici, anlalr ve hzl olmasna dikkat edilmelidir. letmelerde bilgi ve haber akn salamak zere; yazl, szl, grsel, szsz ve elektronik posta gibi be eit iletiim aralar kullanlmaktadr. 1. Yazl letiim Aralar: Mesajn kalc olmas isteniyorsa, birka basamaktan geerek iletilecek bilginin geerlilik ve doruluunu kaybetmeden iletilmesini salamak zere, mektup, hatrlatma kartlar yani memolar gibi yazl iletiim aralar kullanlmaktadr. Yazl iletiim aralar; mektup, hatrlatma kartlar, yazl raporlar, iletme gazetesi, bror ve el kitaplar ile afi, ilan tahtas, bltenlerdir. 2. Szl letiim Aralar: Szl iletiim aralar, herhangi bir konuda alanlar aydnlatmak ve bilgi akn salamak amacyla szl bilgi akn salayan iletiim aracdr. Szl iletiim aralar unlardr; konferans ve seminerler, grme ve toplantlar, telefon grmeleri olarak sralanabilir. 3. Grsel letiim Aralar: Haberleme ve eitim alanlarnda kullanlan ses, resim prodksiyonlar ve bilgisayarla iletiim grsel haberleme aralarn ierir. Bu aralar, tekniklerin yani radyo, teyp, pikap gibi grsel yani tv, bilgisayar, maket gibi kullanlmasyla gerekletirilen iletiimdir. 4. Szsz letiim: Faaliyetlerin szcklerden daha sesli konutuu" hakknda genel bir kanaat vardr. nsanlarn yaptklar hareketler ve ses tonlar bakalar tarafndan yorumlanr. Szsz iletiim; vcut hareketlerini, ses tonu, fsldama, mimikler ve mesaj gnderen ile alan arasndaki uzakl kapsamaktadr. Bu iletiim eklinde insanlarn ne syledii deil ne yapt n plana kar. Szsz
129

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan iletiimi de kendi iinde; yz ve beden, bedensel temas, mekn kullanm ve rozet ve tak gibi aralar olarak drt gruba ayrabiliriz. 5. Elektronik Posta: Gnmzde Elektronik Postann oluturduu frsatlar ve ileri dzeydeki katma deeri, organizasyonlar iin telefon, faks ve dier iletiim aralar yannda, Elektronik Postann kanlmaz bir iletiim arac olduu grlmektedir. Tm internet aktivitelerinin %85-90nn Elektronik Posta tabanl olduu aratrmalar sonucu ortaya kmtr. Kurulu ierisinde yaygnlaan Elektronik Posta kullanm, dokmantasyon konusunda iletmelere nemli oranlarda tasarruf salamaktadr. Kurumlar gnmzde alanlar ile iletiimi yani iletme ii bltenlerini ve gazetelerini genelde Elektronik Posta yoluyla ve yine d evre yani mteriler, ortaklar, rakipler, sendikalar, tedarikiler, devlet kurulular gibi evrelerle olan iletiiminde Elektronik Postann nemli bir yeri bulunmaktadr. 3.4. letiimi Engelleyen Faktrler Haberlemede ama; faaliyetin etkin ve sonu almaya dnk gereklemesidir. Haberleme srecinde etkin iletiimi engelleyen pek ok faktr bulunmaktadr. . Haberleme engelleri ad verilen faktrler, haberleme srecinin eitli unsurlarn etkilemekte, dolaysyla haberleme eksiklii ortaya kmaktadr. letiimde engeller olduu zaman, anlamazlklar olur; kiisel ve rgtsel atma ortaya kar. atmalar gidermenin en etkin yolu, insanlarn birbirleriyle yaadklar iletiim kopukluklarn ortadan kaldrarak, anlama ve uzlama zemini oluturmak gerekir. Haberlemede ortaya kan engeller, etkin iletiim ynetimi sayesinde ortadan kaldrlabilir.. Haberleme srecinin etkin bir ekilde ilemesine engel olan birok faktr vardr. Bunlarn bir ksm fiziksel ve teknolojik nitelikte, bir ksm ise sosyal-psikolojik zelliktedir. Fiziksel ve teknolojik nitelikli olanlar mesajn mekanik olarak iletiimine engel olurlar, yani, mesaj ya hi iletilemez yahut mekanik bir grlt olur tam aktarma olamaz, haberleme kesilebilir, mesaj tam iletilemez veya teknolojik yetersizlik sebebiyle mesaj istenen zamanda yerine ulaamaz. Bu tr eksiklerin giderilmesi tamiri nispeten mmkndr, teknik bir mdahale ile problem zlebilir. Zamanlama, ar bilgi ykleme ve grlt temel fiziksel ve teknolojik engeller iinde saylmaktadr. Grlt, iletiimin doruluunu veya gvenirliliini azaltan herhangi bir unsurdur. Grlt srecin herhangi bir noktasnda oluabilir. Grlt szl haberlemeyi engelleyen nemli bir engeldir. letiimi engelleyen faktrlerden iki ksmda yer alan faktrler haberlemede nemli bir engel tekil edebilmektedir. Bunlar birlikte yle sralayabiliriz: 1. Kiisel Engeller: Haberlemede zorunlu olarak var olan gnderici ve alcnn farkl eitim ve kltrleri, deer yarglar, kltr dzeyleri, bulunduklar ortam, alkanlk ve zevkleri ve tutkular kiisel engel olarak belirir. Dolaysyla gnderici ve alclar bu durumlar gz nnde bulundurarak mesaj al veriini gerekletirmelidirler. Alcnn mesaj yanl anlama ve yanl yorumlamas, belirli n kabuller nedeniyle mesaj yanl deerlendirme, konumacya kar ilgi eksiklii ve gndericiye kar gsterilen gvensizlik gibi etkin iletiim engelleri kiiseldir. letiimin nemli kiisel engellerinden biri de, mesajn anlamn kasten arptmaktr. letiimde bulunmann amac, verilen mesajla insanlar belli bir davranta, bir faaliyette bulunmaya yneltmektir. 2. Dil Faktr: Dil haberleme aralar iinde en nemli olandr. Bazen, bir dilin ierdii kelimelerin bazlarnn birden fazla anlama gelmeleri, gnderici ve alclarn farkl alglamasna sebep olabilmektedir. Bunun iin de farkl ve birden ok anlam ifade eden kelimelere dikkate edilmeli, kullanldnda ise kastedilen anlam ayrca belirtilmelidir. 3. Fiziksek ve Teknolojik Engeller: Grmek istenilen kii ile yz yze grmenin mmkn olmad zaman fiziksel uzaklk iletiimin nnde engel oluturur. Grmek istenilen insan ile telefonla grld zaman, szl iletiime katk salayan beden dili uzaklk nedeniyle grlemez. Yz kiilik bir gruba konferans verilirken, n sralarda kurulan dolaysz iliki arka sradakilerle kurulamaz. Aslnda burada yaanlan uzakln ortaya kard glklerin farknda olmak ve bylece iletiim srecinin kontroln salamak iletiimin etkinliini artrr. 4. Dinleme Yetersizliinden Doan Zorluklar: Dinlememe iletiimi ortadan kaldran bir engeldir. Baz kiiler kardakinin ne sylemek istedii ile ilgilenmez aksine kendi kafasndaki fikri ve dnceleri karsndakine aktarmaya alrlar. letiimin salkl yrtlebilmesi iin ncelikle taraflar karlkl birbirlerini dinlemesini renmelidirler. Dinleme yetersizlii alglamay da nemli oranda etkilemektedir. Alglamadaki secicilik olarak adlandrlan bu faktr baz mesajlarn veya mesajn bilerek veya bilmeyerek alglanmamas veya yanl alglanmas ile ilgilidir. 5. fade Netliinin Olmamasndan Kaynaklanan Zorluklar: Gnderici yani kaynak ifadeleriyle ne
130

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan sylemek istediini nceden dnerek akla kavuturmaldr. fadeler kar tarafn anlayaca ekilde ak ve net olmaldr. Semantik faktrler olarak da ifade edilen ifadenin ak olmayndan doan engeller; mesaj formle etmek iin kullanlan sembollerle ilgilidir. Gndericinin mesaj olutururken kodlad semboller alc iin anlam tamyorsa etkin iletiim gereklemez. 6. Geri Beslemeden Doan Zorluklar: Geri besleme, kiinin davranlarnn bir hedefe ynelmesini ve bylece hedeflerine kolaylkla ulamasn salar. Geri besleme mesaj gnderen kiiye alc tarafndan gnderilen verilen bilgi ak olduuna gre yanl bilgi verme ve yanl davranlar sergilememelidir. 7. Zaman Basks ve Ar Bilgi Yk: Yeterli zamann olmay, gndericinin mesaj ksa tutmasna sebep olduundan haberleme zafiyetine sebep olabilir. Zaman basks nemli bir iletiim engelidir. Hzl konuulduu zaman, zaman kstlamasyla kar karya bulunulduu mesajn verilmi olunur. Zamann ne kadar nemli olduunu konuaca ok sz ve aktaraca ok bilgisi olup da buna zaman bulamayan insanlar ok iyi bilir. 3.5. Organizasyonlarda letiimin leyi ekilleri Kurumun hiyerarik dzeninde, st basamaklarla alt basamaklar arasnda emir ve bilgi akn salayan haberleme kanallar formel yani biimsel olabilecei gibi informel yani biimsel olmayan da olabilir. 2.5.1. Formel letiim Ve letiim Kanallar Bir iletmedeki formel yani biimsel haberleme kanallar; dikey, yatay, apraz ve da dnk olmak zere drt balkta incelenebilir. 3.5.1.1. Dikey letiim Kurumun hiyerarik dzeninde st basamaklarla alt basamaklar arasnda emir ve bilgi akn salayan haberleme kanaldr. Dikey haberleme kanal Yukardan aaya ve aadan yukarya doru iki ynl alr. 1. Aaya Doru letiim: Aaya doru iletiim, iletmelerde yaygn olarak kullanlan iletiim kanaldr. Burada, iletmenin hedefleri, stratejileri ile ilgili bilgiler, yntemler, haberler st kademelerden alt kademelere yanstlr. Dier bir ifade ile organizasyonun herhangi bir noktasnda retilen veya elde edilen bilgi; organizasyonun hiyerarik yaps iinde, dier kiileri aydnlatmak veya etkilemek amacyla aaya doru iletilir. Bu iletiim, haberleme yolu organizasyonun eitli kademelerinde karar verici konumundaki kiilerin, kararlarn dier personele aktarmalar salanr. Aaya doru iletiimde birden fazla yazl ve szl iletiim aracndan faydalanlr. Yazl iletiim aralarna rnek olarak; iletme ii yaynlar, el kitapklar, duyurular verilebilir. Szl iletiim aralar ise, yz yze grme, telefonla grme, konferans ve seminerler, grsel-iitsel iletiim aralar olarak sralanabilir. 2. Yukarya Doru letiim: Yukarya doru iletiim; personelin dncelerini, beklentilerini, tutumlarn, nerilerini, sorunlarn, tepkilerini st kademelere iletilmesini salayan bir haberleme sreci olarak ifade edilir. Bu tr haberlemede; alanlarn organizasyonun st ynetimine, onlar bilgilendirmek ve etkilemek amac ile bilgi aktarmalar sz konusu olmaktadr. Burada temel bilgi kaynan astlar ve gzetimciler oluturmaktadr. Yukarya doru iletiim aralarn da yazl ve szl iletiim aralar olmak zere iki ana grupta incelemek mmkndr. Yazl iletiim aralar, tutum ve moral anketler, yazl raporlar, sendika yaynlar olarak sralanrken, szl iletiim aralar ise, kulaktan kulaa iletiim, iletme ii ikyet mekanizmalar, neri sistemleri ve personel danmanl olarak sralanabilir. 3.5.1.2. Yatay letiim Yatay haberleme, kurulu ii hiyerarik yapda ayn dzeyde bulunan kiilerin birbirleriyle iletiim eklidir. Kurumda ayn dzeydeki birim yneticiler ve personel, ortaklaa bal bulunduklar st kademeye bavurmadan iletiim kurmak iin yatay kanallardan faydalanrlar. Yatay iletiim kanallar, benzer konumlardaki yneticilerin ibirlii yapmak iin aralarndaki ilikiyi direk olarak gelitirmelerine nemli lde katkda bulunur. Haberlemenin en nemli ilevi eitli rgtsel birimler iinde ve arasnda bir koordinasyon salamaktr. Ayn dzeydeki bireyler arasndaki haberleme zamandan tasarruf salamas asndan da nemlidir. Ancak yatay haberlemenin sk kullanlmas otorite birliine ters dmesi, blmler arsnda atma olmas halinde koordinasyonun salanamayaca, belli bir rekabet olmas halinde olumsuz tesirleri olmasna yol aabilir. 3.5.1.3. apraz letiim Diyagonal haberleme olarak da ifade edilen apraz haberleme, bir blmdeki alanlarla, dier
131

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan blmlerde grev alan dier alanlar arasnda gerekleen bir iletiim eklidir. apraz iletiim, farkl blmlerde yer alan kiiler arasndaki ilikileri ierir. Yani kurumun farkl dzey ve konumdaki birimlerinin, basamaksal kanallar kullanmadan gerekletirdikleri iletiim eklidir. Bu iletiim yardmyla kurulularda, farkl birimlerin birbirlerinin sorumluluklarn daha iyi anlamalar ve yardmlamalar kolaylar. apraz haberleme yoluyla kurulu alanlar kendilerini ok ynl gelitirme ve yaptklar ileri farkl boyutlar ile deerlendirebilirler. apraz kanal ve iletii otorite birliini bozucu ve rgt yapsn sarsc bir kanal olarak grlmesine ramen kaza ve yangn gibi baz hallerde iletilen bilginin niteliine gre bu kanala bavurulabilir. 3.5.1.4. Da Dnk letiim Kurumlar toplumun bir paras olmasndan dolay ondan ayr dnlemez. Srekli gelien bir evre iinde yer alan kurum, varln amalara dnk bir ekilde yrtebilmesi iin yeni gelien artlara uymak ve toplumsal ilikiler kurmak durumundadr. Bundan dolay, sadece iyapy oluturan haberleme sistemi kurmak ve yrtmek yeterli deil, geliime uygun olarak kurum d ilikilerin de belirli bir dzen iinde gelitirilmesi gerekir. Da dnk kanallar aracl ile toplumun eitli kesimleri ile bilgi alverii gerekleir ve ilikiler kurulur. Bylece kurum-toplum btnlemesi salanarak iyi ilikilerin devam ettirilmesine imkn salanr. Ama, kurum iinde ve dnda yer alan herkese kurumun varln srekli, drst, iten ve yaygn olarak iletiim kanallaryla ve mteri ilikileriyle tantmak ve bunu srekli hale getirmektir. 3.5.2. nformal letiim Ve letiim Kanallar Formel haberleme kanallarnn ve eklinin dnda kalan informel haberleme kanallar ise tarif edilmemi kendiliinden oluan, iletiim yollardr. Organizasyonlarda formel iletiimin yan sra, informal, yani doal iletiim de sz konusudur. Organizasyonlarda formel yapnn eksik kalmas nedeniyle, alanlarn haberleme ile ilgili ihtiyalarn karlamada doal gruplarn olutuu bilinen bir gerektir. nformel iletiim genellikle dedikodu ve sylenti eklinde gerekleir ve organizasyon iinde informel ilikiler kendiliinden bir iletiimin domasna yol aar. Organizasyonlarda her bir birimi bir grup olarak kabul edersek, bu grubu oluturan kiiler arasndaki iletiime deiik modeller gsterilebilir. Bazen gruplardaki iletiim belirli bir kii etrafnda younlarken, bazen mesaj btn grup yeleri arasnda serbeste aktarlabilmektedir. Gruplararas informel iletiim modelleri ekil 62: de gsterilmektedir.

ekil 62: Gruplar aras iletiim modelleri 1. Merkezi Model: Bu model otorite ve karar alma inisiyatifinin rgtn en st yneticisinde toplanmasn temel alan, geleneksel yani klasik rgt yap ve felsefesinde ska grlen bir modeldir. Grubun btn yelerinin merkezi konumdaki yetkili ile bilgi alveriinde bulunmalarna karn, kendi aralarnda bir iletiim yaanmamaktadr. Modelin merkezileme derecesi yksek, grup tatmini az, kiisel tatmin yksek ve iletiim hz ve doruluk derecesi ok yksektir. 2. Y Modeli: Y modeli merkezi modelden sonra merkezileme derecesi en yksek grup iletiim modelini oluturur. Daha az saydaki iletiim kanalna sahip olan bu modelde, nderlik tatmini, merkezileme derecesi ve hz ok yksek, kiisel tatmin ve doruluk derecesi yksek, grup tatmini ile haberleme kanal says ise dktr. 3. Zincir Model: Zincir modelinde iletiim, yelerin birbirine yaknlk derecesine gre ilendiinden, grubun baz yeleri izole durumda kalabilir. Bylelikle iletiim ilevsel niteliini yitirerek, bireyler aras ilikilerin zayflad ve grup verimliliinin tehlikeye dt bir model oluur. Bu modelde; merkezileeme derecesi, haberleme kanal says, nderlik tatmini, grup tatmini, kiisel tatmin, hz ve doruluk derecesi yksek deildir. 4. Daire Modeli: letiimin olutuu grupta belirgin bir lider yoktur ve kiiler herhangi biri iletiimi balatabilir. Grup yelerinin birbirleriyle iletiim imknlarnn bir hayli fazla olduu daire modelinde, bir
132

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan tek kiinin iletiim kurmas ok zordur. Merkezleme derecesinin az, haberleme kanalnn ve grup tatmininin orta, nderlik tatmini, hz ve doruluk derecesinin dk olduu bir modeldir. 5. Serbest Model: Tm haberleeme kanallarnn her zaman ve herkese ak olduu, herkesin herkese hibir kstlama olmadan iletiimde bulunduu bu model demokratik bir modeldir. Merkezileme ve nderlik tatmin ok az, haberleme kanal says ve kiisel ve grup tatmini ok yksektir. Ancak, hz ve doruluk derecesi bu modelde dktr. 4. YNETCLK VE LDERLK Yneticilik ve liderlik ortak olan baz zelliklerinden dolay ou kez ayn anlamda ele alnr. Ancak sahip olduklar farkl zellikler nedeniyle ayn anlamda kullanlmamalar gerekir. 4.1. Yneticilik ve Liderlik Liderlik kavram, bata ynetim bilimi olmak zere siyaset bilimi, sosyoloji, psikoloji ve eitim bilimleri gibi birok bilimin ilgi alanndadr. Liderlik insanlarn hareket ve davranlarn etkileme sanatdr. Liderlik; belirli amalar gerekletirmek zere; bakalarn etkileme srecidir. Lider, bakalarn amalar etrafnda toplamak zere etkileyen ve bakalarndan stn zelliklere sahip olan kiidir. Liderlik, kendi istek ve iradesini dier insanlara, onlarn gven, sayg, itaat ve ballklarn kazanarak kabul ettirme yeteneini ifade eder. Lider iletme iinde ortaya kabilir, iletme dndan yani toplumsal veya siyasi lider olabilir. Lider kiilik, kendisi artlarn gereini yapmaya talip olur veya bakalar tarafndan uygun grlr. Kiinin liderlik zelliklerinin artlarn gerektirdii zellikler yani etkileme gc veya karizmas olmas gerekir. Yneticilik ve liderlik ortak olan baz zelliklerinden dolay ou kez ayn anlamda ele alnr. Ancak sahip olduklar farkl zellikler sebebiyle ayn anlamda kullanlmamalar gerekir. Ynetici, her zaman dilimi ierisinde ve deiken evre artlar altnda belirli bir takm amalar gerekletirmek zere maddi ve beeri retim faktrlerini uyumlu bir ekilde bir araya getiren ve altran kimsedir. Ynetici, rgt amalar dorultusunda beeri, fiziki, finansal ve bilgi kaynaklarn planlayan, organize eden, ynelten, koordine eden ve kontrol eden kiidir. Ynetici kendi ierisinde ilevsel ve genel ynetici tipi olarak ikiye ayrlarak incelenir. levsel ynetici, retim, pazarlama, sat ve finansman gibi yalnzca bir rgtsel faaliyetten sorumlu olan ynetici tipi olarak uzmanlat alann faaliyetinden sorumlu olur. Genel ynetici ise, byk bir irket, bunun bir iletmesi veya onun bir alt blm gibi karmak bir birimi yneten ynetici tipi olarak ynettii birimin tm faaliyetlerinden sorumludur. Lider kiilik, kendisi artlarn gereini yapmaya talip olur veya bakalar tarafndan uygun grlr. Kiinin liderlik zelliklerinin artlarn gerektirdii zellikler olmas gerekir. Lidere, bu nitelemenin yaplmasna neden olan unsur temelde karizmas veya etkileme gcdr. Liderin bakalarn amalara ynlendirmek iin kulland ara g olmaktadr. G, bakalarn etkileyebilme yetenei olarak, kiiyle alakal, kiiye bal ortaya kar, yani kiiseldir ve lider bu yetenee sahiptir. Liderin ynlendirebilme yetenei yani g kaynaklar aadaki gibi sralanabilir; 1. Karizmatik zellikler, 2. Bilgi, uzmanlk, 3. Para, ceza ve dl, 4. Fiziksel g inde bulunulan duruma ve amalara gre sahip olunmas gereken g tr deiir. Bu g kayna veya kaynaklarna sahip olanlar, o ortamda liderlie ynelebilir. Liderlik sreci ve liderlikten sz edilebilmesi iin; artlar ile amalar, lider kiilik ve izleyiciler olarak temel unsurun bir araya gelmesi gerekir. Liderlik srecinin balamas iin buna ihtiyac ortaya karan bir takm artlar ve ulalmak istenen amalar olmaldr. Lider kiilik, kendisi artlarn gereini yapmaya talip olur veya bakalar tarafndan bu pozisyona uygun grlr. Kiinin liderlik zellikleri artlarn gerektirdii zellikler olmas gerekir. Lidere, bu nitelemenin yaplmasna neden olan unsur temelde karizmas veya etkileme gcdr. Liderin kiilik zellikleri, ama ve ortama gre deiiklik gstermekle birlikte, yledir: 1. Fiziksel zellikler; grnt, enerji, dinamiklik. 2. Zek ve yetenek; kararllk, amaca ulama, bilgi, akc konuma. 3. e ynelik zellikler: baar gds, mkemmelcilik, sorumluluk duygusu, grev bilinci. 4.Toplumsal zellikler: ikna yetenei, ibirlii salama, popler ve prestij sahibi olma, toplumsal
133

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan ilikilerde rahatlk, deien durumlara uyum. Liderlerin sahip olmas gereken bu zelliklerin says arttrlabilir. Liderin saylan bu zelliklerinin bir ksm doutan gelen, bir ksm sonradan kazanlabilir. Bir kiinin liderlik zelliklerine sahip olmas, liderlik pozisyonuna gelebilmesi iin yeterli deil, bunun yannda, izleyicileri mevcut olmal, yani liderlik edilecek, ynlendirilecek ve bunu benimseyerek yapacak bir izleyici grubu olmaldr. Ynetici ve liderin ortak zellii, belirli amalara ulamak isteyen kurulu ve organizasyonlarda yer alan kiileri ynlendirme abasnda bulunmasdr. Hem ynetici, hem de lider banda bulunduu kii veya gruplar belirli amalara ulamak zere ynetme sorumluluunu stlenmitir. Ynetici ve lider kavramlarnn temelde birbirinden ayrld nokta, kullandklar aralardr. Yneticinin bakalarn amalara ynlendirmek iin kulland ara ile liderin izleyicilerini ynlendirmek zere kulland ara farkldr. Ynetici astlarn amalara doru ynlendirmek, ynetmek ve emirler vermek iin yetkisini-otoritesini kullanr. Yneticiler tasarlar, rgtler ve kontrol eder; dikkatlerini kural ve prosedrler zerinde toplarken, liderler istikamet verir, kabiliyetleri harekete geirir ve stratejileri uygular, dikkatlerini kurallar zerinde deil, insanlar zerinde younlatrrlar. Ynetici ve lider arasnda belirleyici temel farkllklar: 1. Ynetici var olan uygular, lider ise orijinal fikirler retir. 2. Ynetici ileri doru yapar, lider doru ii yapar. 3. Ynetici muhafazakrdr, lider yenilikidir. 4. Ynetici dar grldr, lider ileri ve geni grldr. 5. Ynetici ileri bakalarna zorla yaptrr, lider ileri benimseterek yaptrr. 6. Ynetici, yetki sahibi olurken lider, g sahibi olmaktadr. letmeler insanlarda bastrlm liderlik potansiyellerinin aa karlmasna yardmc olabildikleri lde, kendi geleceklerini teminat altna alm olurlar. Gnmz insanlar artk ynetilmek istemiyor, kendilerine yol gsterilmesini istiyor. Gnmzde genel ynetici tiplerinden ziyade; siyasi lider, dini lider, toplumsal lider, ii lideri kavramlar kullanlyor. Liderler, ynlendiriyor, yol gsteriyor, nclk ediyor, ynetmiyor. Gnmzde ynetim konusunda gelinen noktada birini ynetmenin yolu artk kiinin kendisini ynetmekten getii noktasna gelmitir. Bu noktada kii kendini ynettii zaman, bakalarn ynetme dncesini brakacak ve liderlik etmeye yani yol gstermeye balayacaktr. Her yneticinin astlarn amalara ynlendirmek iin, yasal hakkna ilave olarak yeteneinin de olmas aranan bir zellik olarak yneticilik zellikleri ile liderlik zelliklerinin ayn kiide toplandn gsterir. Gnmz iletmecilik alanndaki geliime de bal olarak artk "Lider" imaj yava yava "ynetici" imajn zayflatt grlmekte ve iletmelerde artk, ynetici deil lider tipi davranlar tercih edilmektedir. Liderlik yneticiliin bir ynn oluturan bir durum olarak gnmz organizasyonlarnda daha ok lider tipi ynetici aranmaktadr. nk insanlar artk ynetilmek istemiyor, kendilerine yol gsterilmesini istiyor. Otokratik lider, demokratik lider ve serbestiyeti lider olarak ayr liderlik tarz vardr: 1. Otokratik lider: Tm yetki liderde topland ve her trl karar lider tarafndan alnd ve astlarn planlama, karar verme gibi konularda yetkisinin kabul edilmedii liderlik tarzdr. Otokratik lider kararlarna kaytsz artsz uyulmasn ister. Bu tip liderlikte baar iin liderin kiilii ile saygnlk ve ballk oluturacak derecede gl ve zeki bir insan olmas gerekir. 2. Demokratik lider: Ynetimde insan ilikilerine ve katlma nem veren, sadece kendi yeteneklerine gre deil, astlarna da danarak karar veren liderlik tipidir. Demokratik lider, verimliliin artmasna, yardmlamaya yol aan bir ortamn oluturulmasna, iletiimin olumlu ynde artmasna ve alanlarn ite tatmininin artmasna yardm eder. 3. Serbestiyeti lider: Kaynak ve malzeme salar, fikrini ortaya koyarak alanlara bir hedef gsterilir ve kendi yetenekleriyle bunun gerekletirilmesi hususunda tamamen serbest braklr. Yneticiler rgtlerde liderlik vasflar gstererek, alanlar iin yeni hedef ve ufuklar aarak ynetim baars gsterebilir. Her ortam iin en uygun bir liderlik tarzndan sz edilemez, en iyi ve en uygun liderlik tarz ortama gre deiir. Bir ortamda astlarn karara katlm gerekli iken baka bir ortamda gerekmeyebilir. 4.2. Liderlik Kavramnn Geliimi Liderlik, insanlarn grup olarak yaamaya balad zamanlarda ortaya km ve gruplar halinde
134

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan yaayan insanlarn g mcadelesi veya liderlik yar srekli varln hissettirmitir. Gnmzde bu mcadele srmekte ve gelecekte de srecektir. Toplumsal hayatta nemli bir gerek olarak liderlikle ilgili ok sayda alma yaplm teoriler ortaya atlm, bunlar gnmze gelinceye kadar desteklenmi, eletirilmi, kar grler ortaya atlm ve hepsinin ortak noktas liderlik kavram ve uygulamasn gelitirmektir. Liderlik teorileri deiik gruplar iinde incelenebilir. Liderlik zellikleri ile ilgili grler; liderlik davrann konu alan grler; liderlii evresel ve durumsal faktrlere balayan grler gibi. Bu grler erevesinde pek ok liderlik teorisi ortaya atlm, bunlardan nemli grlen yaklamlar ele alnacaktr: 1. Lider zellikleri Yaklam: Liderin sahip olduu zellikler liderlik srecindeki en etkili unsur olarak grlr. Belirli bir grup iinde, bir kiinin etkili olmas ve dierleri tarafndan benimsenmesi iin bir takm zelliklere sahip olmas gerekir. Bu zellikler, farkl dnemlerde farkl olarak ele alnmtr. 1930 ve 40'l yllarda liderlikte etkinlik salanabilmesi iin fiziksel grnm, ileriyi grebilme, stn enerji, kar konulamaz etkileme gc gibi zellikler zerinde durulmutur. Daha sonraki dnemlerde motivasyon, zgven, inisiyatif kullanabilme, aklclk, kararllk, mcadele adam, risk alma ve yenilikleri uygulayabilme gibi yetenekler zerinde durulmutur. Liderlik ile ilgili ok eitli zellikler sralanabilir burada nemli olan, lider evresindeki dier kiilere gre farkl ve ortama gre gerekli olan zellikleri tamaldr. 2. Liderlik Davran ile lgili Yaklam: Bu yaklam konu alan almalarda, liderin izleyici veya astlar ile ve amaca ynelik faaliyetler ile ilikileri ele alnr. Bu yaklamn ana dncesi, lideri etkili ve baarl yapan unsurun liderlik davranlar olduudur. Davransal yaklam erevesinde; liderin izleyicileri ile iletiim ekli; yetki devri yaklam; amalarn ve kararlarn ne ekilde ortaya konduu gibi davranlar incelenir. Bu yaklamda, liderin kendisine olduu kadar izleyicilerine de arlk vermektedir. Liderlik davranlar ile ilgili eitli snflandrmalar bulunmakta ve bunlarn ortak noktas, insan unsuruna yaklam aratrmasdr. Liderlerin bulunduklar ortamda izleyicilerine veya astlarna kar olan tutumu, liderlik tarzlar ile aklanr. Liderlik tarz veya ynetim ekli, yneticinin gdleme, yetki ve g kullanmna ilikin grlerinden kaynaklanr. Liderlik tarz, yneticinin iletme iindeki insanlar ve iler arasndaki tercihinden de kaynaklanr. Bir baka ifadeyle liderlik tarz: yneticinin astlarn motive etmek iin yetki ve gc kullan ekli; karar-alma srecindeki tutumu ve iletme iindeki tercihlerinin bir karmdr. nsanlar veya iletmede alanlar, amalara doru motive etmek iin deiik aralar kullanlr. Motivasyon aralar olumlu veya olumsuz, yani dllendirici veya cezalandrc olabilir. Ynetici bunlarn yalnzca birini veya ikisini bir arada kullanabilir. Olumlu gdleme aralar onurlandrma ve takdir, para dl, yetki ve sorumluluklarn arttrlmas gibi uygulamalar olurken; olumsuz gdleme aralar ise eitli cezalar i kaybetme riski, yetki ve sorumluluklarn azaltlmas vb. uygulamalardr. Liderlii davransal adan aklayan dier bir unsur karar alma srecidir. Karar alma srecinin ileyi ekli liderlik tarznn zn oluturur. Yukarda liderlikle ilgili deiik yaklamlar ele alnarak, liderlerin deiik tutum ve davranlar akland. Bunlarn her birinin baarl sonular vermesi liderin veya yneticinin yeterliliine baldr. nemli olan yneticinin hangi artlarda nasl davranmas gerektiini bilmesidir. Yaklam ne olursa olsun her liderin veya yneticinin yapmadklar, yaptklar kadar nemlidir. 5. MOTVASYON Motivasyon iletmelerde yneticilik ve liderliin bir konusu olmas asndan da yneticilerin zerinde nemle durmas gereken bir konu olmutur. 5.1. Motivasyon Ve lgili Kavramlar nsanlarn davranlarn aklayan psikolojik srelerden biri olan motivasyon eitli alan aratrmaclar tarafndan farkl ekillerde ele alnm ve farkl tarifler yaplmtr. Motivasyon kavram ngilizce ve Franszca motive kelimesinden tremi Trke karl gd, saik veya harekete geirici olarak kabul edilirken Motivasyon kavramnn Trke karl ise, gdlemedir. Motivasyon kiinin davranna enerji ve yn verir ve bu zellii ile kiinin davranlarnn ardnda yer alr. Gd, dier psikolojik sreler gibi gzle grlmeyen bir olgu olarak; davran amaca doru harekete geiren, ynelten gtr. Gdlenme ise, kiinin ihtiyacn tatmin iin, gdler araclyla davranta bulunmasdr. Burada; ihtiyalar, amaca ynelik davranlar ve amalar eklinde sralanan aama bulunmaktadr.
135

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan Motivasyonun farkl alardan tanmlar: Motivasyon: letme personelinin iletme amalar dorultusunda istekli olarak almalarnn salanmas demektir. Motivasyon: Bir insan, bir hedefle balantl olarak, belirli ekillerde davranmaya-dnmeye sevk eden durum veya sretir. Motivasyon: Kiilerin belirli bir amac gerekletirmek zere davranmalar ve bu ama iin sahip olduklar bilgi, yetenek ve enerjiyi tam olarak ie koymalar eklinde ifade edilebilir. Motivasyon: Motive etmek, isteklendirmek ve hareketlendirme olarak, bir insan, bir hedefle balantl olarak, belirli ekillerde davranmaya-dnmeye sevk eden durum veya sretir. Motivasyon: Bir davrann ve dncenin gereine, btn ile kendini inandrmak ve para, madd kazan ve stat tesindeki sebepler uruna alma tutkusudur. Yneticinin ynetim faaliyetinde grevi, alanlar ie isteyerek almalarn salayacak ekilde gdlemesi yani tevik etmesi, isteklendirmesi, sevdirmesidir. Ynetici asndan igrenin motivasyonu, iletme personelinin iletme amalar dorultusunda istekli olarak almalarnn salanmasn ifade eder. Motive yani Gd kavramnn; harekete geirici, hareketi devam ettirici ve hareketi olumlu tarafa yneltici olara temel zellii bulunmaktadr. Kiinin davrann anlamak ve yorumlamak iin, bir davrann hangi gdyle yapldn bilmek gerekir. Kiinin fizyolojik veya psikolojik dengesinin bozulmas sonucu hissettii eksiklik zmlenmesi gereken bir sorunu ortaya karr ve bu da ihtiyalar ortaya karr. htiyalar da amalar belirler ve amaca ynelik davran oluturur. Tatmin edilmemi ihtiyalarn varl kiide gerilim oluturur, motivasyon, bu gerilimleri azaltmak amacn gder. Motivasyonun anlalabilmesi iin gd yani motive trlerinin ve zelliklerinin bilinmesi gerekmektedir. Motivasyonun ilgili bulunduu ihtiya tipleri olarak da ifade edilen motive trleri: 1. Fizyolojik motive, renilmemi ve biyolojik temelli motiveler; alk, susuzluk me gibi hayat devam ettirmek iin gerekli gdlerdir. Fizyolojik denge bozulduunda, yeniden dengenin salanmas iin kii harekete geer. 2. Sosyo-psikolojik motiveler; insanlara has ve renilmi gdler olarak renme kavram ve teorileri ile yakndan ilgili gdlerdir. Gl olma, baar, birlikte olma, sevgi, gvenlik ve stat gibi gdler en nemli ikincil gdlerdir. 5.2. Motivasyon Teorileri Motivasyona i ve d faktrler neden olduklarndan, bu konudaki teoriler de hangi faktrleri incelediklerine bal olarak farkllar. Bu faktrleri ele al ekillerine gre, ihtiyalar teorisi, evre teorisi ve etkileim teorileri olarak ayr eklinde gruplandrlrlar: 1. htiyalar Teorisi: e ait motivasyon olarak da grlen ihtiyalar teorisi, kiinin i dnyasnda var olan ihtiyalar, istek ve arzular onun i motivasyonunu oluturur. htiyalar teorisine gre, kiinin nasl motive edildiini anlamak iin ihtiyalar bilmek gerekir. htiyalar teorinin en nemli ismi A. Maslow' un "htiyalar Hiyerarisi" ne gre, ihtiyalar be aamada incelenir: 1. Fizyolojik htiyalar: Yeme, ime, me, gibi. 2. Gvenlik htiyalar: Tehlikelere kar korunma gibi. 3. Sevgi, Ait Olma htiyalar: Sevgi, arkadalk, benimsenme, aidiyet gibi. 4. Saygnlk htiyalar: zzet, eref, onur, n, bamszlk, sayg gibi. 5. Kendini Gerekletirme htiyalar: Kendine gven, kendini ama, inan, beceri. htiyalar teorisine gre, belirli bir kademedeki ihtiyalar tatmin edilmeden bir st dzey ihtiyalar ortaya kmaz. Tketici olarak kii, alt dzey ihtiyalarn tatmin edecek rnleri daha iyi bilir. st dzeydekiler daha ok sosyo-psikolojik ieriklidir ve rn farkllatrlmas ile tatmin edilirler. 2. evre Teorisi: Bu teorinin temelini, evrenin gdlenmede en nemli faktr olduu oluturur. Belirli bir davrann evre tarafndan nasl dllendirildiini ve gdlenmenin buna bal olarak ortaya nasl ktn inceler. Tketiciye dl getiren ihtiyac tatmin eden rn ve markalarn tekrar satn alnma ihtimalleri yksek olacaktr. 3. Etkileim Teori: Toplumsallama srecinde renilen ve kiilikle bal olan ihtiyalarn kiinin gdlenmesini saladn ileri srer. Bu ihtiyalar, baar, birlikte olma ve gl olmadr.
136

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan 5.3. Motivasyon Aralar nsann i leminde bulunan ve ihtiyalarn belirleyen harekete geirici gler olan motivasyonun yan sra, bir de zendirme yani tevik aralar vardr. Motivasyon aralar kiinin ynetim evresi ile ilgilidir. Kiinin d evresinden gelen bu aralar, onun iinde alt rgtn amalarn kabul etmesine neden olacaktr. Kii, ynetimin kendisine sunduu aralar sayesinde arzu ve ihtiyalarn tatmin edecek ve i grme arzusu artacaktr. Gdler dardan kolaylkla gzlenip llemez iken zendirme aralarnn davranlara etkisi gzlenebilir ve alnan sonular deerlendirilebilir. Yneticilerin, astlarn motive etme ii, bu kimselere tatmin salayan davranlar gelitirmekle salanr. Bu davranlar hem kiisel tatminler salarken hem de iletme amalarnn gereklemesine katkda bulunacaktr. nsan davranlar ok kark ve anlalmas zor olmasndan, motivasyon konusunda genel prensipler gelitirmek zordur. Bir organizasyonda ihtiyalar dizisi ve zendirme/tevik aralarnn tatmin salama dereceleri dier bir organizasyonunun ayns olamaz. Ancak yneticinin insanlarn i ile ilgili davranlarn motive etmek iin zendirme aralarn ok iyi bilmesi ve kullanmas gerekir. zendirme aralarnn tespiti uzun almalar sonucunda ortaya karlan etkenlerin nemi kiiye ve duruma gre farkllk gsterebilir. Motivasyon planlar tespit edilebilen bu tevik edici aralara dayanlarak yapldnda daha baarl olur. Kiileri motive eden maddi ve manevi motivasyon aralar aadaki gibi sralanabilir: 1. cret, prim ve dller, 2. Sosyal kolaylklar, adaletli ve srekli bir disiplin sistemi, 3. Takdir, vg ve yapc eletiri ve moral vermek 4. Terfi ve kariyer gelitirme imknlar, 5. Sosyal stat ve prestij yani saygnlk-itibar salamak, 6. alma artlarn iyiletirmek ve kararlara katlmak, 7. gvencesi ve i gvenlii salamak, 8. Yetki, inisiyatif ve sorumluluk vermek, 9. Eitmek ve yetitirmek, letme yneticiler alanlarn i ile ilgili davranlarn motive etmek iin zendirme aralarn iyi bilmeli ve bu motive etme planlarn zendirme aralarna dayandrarak uyguladnda baary yakalayacan unutmamaldr. 6. DEM YNETM VE RGT GELTRME 6.1. Organizasyonlarda Deiim Gnmzde, dnyada en fazla tartlan ve konuulan konularn banda, deiim kavram yer almaktadr. lmi, teknolojik, sosyal ve ekonomik aratrmalar sonucu ortaya konan bulgular ekonomik, siyasi ve sosyal dzeylerin bir veya birkanda uygulayarak toplumsal faydaya dntrme almalar olan inovasyonun nemi srekli artmaktadr. novasyon, ilmi ve teknolojik aratrmalar sonucu ortaya konan bulgular, pazarlanabilir yeni rn, yeni sistem, yeni retim yntemleri ve yeni toplumsal hizmetlere dntrmek veya ayn bulgulardan hareketle, mevcut rnleri, sistemleri, toplumsal hizmetleri nicel ve nitelik olarak gelitirerek toplumsal faydaya dntren sretir. Dnyada her ey deime ve gelime sreci iinde bulunmaktadr. Birbirinden farkl hzlarla da olsa organizasyonlar srekli bir deiim yaamaktadrlar. Ortaya kan ekonomik, teknolojik ve sosyal gelimeler organizasyonlarda da ok ynl etkiler ortaya karmakta, iletme yaplarn ve ileyiini deitirmektedir. zellikle son yllarda giderek artan kreselleme olgusunun da etkisiyle, iletmeler deiim ynetimi kavramyla, daha fazla ilgilenmek durumunda kalmlardr. Deiim kavram planl veya plansz bir ekilde sistemin bir durumdan baka bir duruma dnmesi olarak aklanabilir. letmeler, yeni ve daha zor bir piyasa ortamnda rekabet edebilmek iin, iletmenin ynetim eklinde kkl deiiklikler yaplmas, bunun iinde varlk sebebini gz ard etmeden yeniden yaplanmay gerekletirmelidir. Deiim, ite kalite, i ahlknn yerlemesi, ynetim ve siyasette liyakat, almada yksek performans, dnya leini aan bir rgtlenme ve teknolojide yksek seviyeyi salamak olarak alglanmaldr. Esnek bir organizasyon yaps ve renen bir rgt kltr, deiim ynetimi iin gerekli unsurlardr. Deiim gnmz kurulularnda srekli bir faaliyet olmasndan, konu deiim mhendislii ismi altnda ifade edilmektedir. Bu anlamda deiim mhendislii, sre yenileme veya srelerin
137

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan yeniden yaplandrlmas olarak, iletmelerin rekabet edebilmek ve mterilere daha kaliteli, uygun fiyatta, hzl ve daha iyi mal veya hizmet sunabilmek iin, iletme bnyesindeki tm i yapma usul ve srelerinin kkl bir ekilde yeniden yaplandrlmasdr. Deiim mhendislii, maliyet, kalite, hizmet ve hz gibi an en nemli persformans llerinde arpc gelimeler yapmak amacyla i srelerinin temelde yeniden dnlmesi ve kkl bir ekilde yeniden tasarlanmasdr. Baka bir tanmla deiim mhendislii, bir kuruluun hzla deien dnya artlarna ayak uydurmak, performansta arpc gelitirmeler yapmak amacyla i srelerinin temelden yeniden dnlmesi ve radikal bir ekilde kendisini Deiim mhendisliinin faydalar, deiim mhendislii uygulamalar ile gereksiz uygulamalar iletme bnyesinden karlr, eitli grevler bir araya getirilebilir, igrenler karar mekanizmalarna dhil edilebilir, sre aamalar doru bir ekilde sralanabilir, karmak olan sreler daha basit ve anlalr hale getirilebilir. letmeler gelien dnya artlarna ayak uydurabilmek ve kresel rekabet ortam ierisinde baarl olabilmek iin kendilerini gelitirmek zorundadrlar. letmelerin bu deiimi gerekletirebilmeleri iin ilk aamada kresel bir vizyon oluturmalar ve bu vizyonu alanlar ile paylamalar gerekmek, ikinci aamada, iletmelerin kltrlerinde ortaya kan deiimler yani iletmelerin kltrleri, yaplacak yenilikleri ve atlmlar destekleyici bir yapya kavuturulmaldr. Deiim srecinde son aama ise, iletmelerin insan kaynaklar ynetiminde gerekletirilebilecek deiimlerdir. Gnmz uygulamalarnda mteriyi mutlu edebilmek iin ncelikle alanlar mutlu etmek gerekmektedir. letmelerde deiimin mutlaka etkin ve verimli bir ekilde ynetilmesi gerekir. Deiim ynetimi, rgtsel deiimi gerekletirmek amacyla giriilen, st ynetimden astlara kadar tm alanlarn gelitirilmesi abalarn ifade etmektedir. Dier bir ifade ile deiim ynetimi, i srelerinde ortaya kan deimelerin bilinli bir ekilde ynlendirilmesi, planlanmas ve benimsenmesi sreci olarak tanmlanabilir. Deiim ynetiminin teme amac, etkin bir iletme stratejisi ile organizasyon performansn artrmak ve sonrasnda ise srekli gelimeyi salamaktr. Yeni ekonomi yaps iinde deiim, nemi srekli artan bir konu haline gelmitir. 6.2. rgt Gelitirme ve rgt Gelitirme Yntemleri rgt gelitirme ilevi, daha etkili ve katlml bir rgt kltr meydana getirerek rgtn sorun zme ve kendini yenileme srelerini gelitirmek zere giriilen uzun sreli abalardr. rgt gelitirme, ynetim bilimine yeni girmi bir konu olmasndan farkl tanmlar yaplmaktadr. rgt gelitirme, deiim ihtiyacna bir cevap verme olarak, organizasyonlarn, yeni teknolojilere, pazarlara, risklere ve deiim hzna ayak uydurabilmek iin, inanlarn, deerlerini, tutumlarn ve yaplarn deitirmeye ynelik karmak bir eitim strateji olarak tanmlanabilir. letmeler dier ilevlerini yerine getirmenin yan sra, bu ilevleri yerine getirmek iin uygun rgt iklimi ve ileri aamada bir rgt kltr gelitirmeleri gerekmektedir. rgt iklimi, rgte kimliini kazandran, grevlilerin davranlarn etkileyen ve onlar tarafndan alglanan, rgte hkim olan zellikler dizisidir. rgt kltr ise bir rgtn temel deerlerini ve inanlaryla bunlar alanlara ileten sembol, merasim ve mitolojileri ifade eder Organizasyonlarn geliimini etkileyen nedenler organizasyonun kontrolnde olanlar ve olmayanlar olarak iki grupta toplamak mmkndr. Ekonomik artlardaki deiim, kanunlarn deiimi, teknolojik ve sosyal etkiler bir dereceye kadar organizasyonlarn kontrol dnda oluan etkenlerdir. kinci grupta yer alan ve organizasyondan kaynaklanan deiim nedenleri ise, genellikle, daha ok kr etme istei, iletmeye yeni yelerin alm, birlemeler, teknolojik yenilikler, alma alannn deimesi ve yneticilerin liderlik arzular gibi nedenlerdir. Deiim ihtiyac ou zaman organizasyonun bymesi eklinde sonulanmaktadr. ster byme isterse baka ekillerde olsun her deiim ihtiyac organizasyondaki denge ve kararll etkileyen, kiisel ilikilerden balayarak organizasyon sisteminde btn ilikileri deitiren sonular ortaya karmaktadr. Her deiim ve geliim beraberinde pek ok problemi de getirir. Bu problemleri ve incelemek zm yollarn ortaya koymak yneticilerin srekli ileri haline gelmitir. Organizasyonlarda deiim ve gelimeyi zorunlu klan ok deiik nedenler bulunur ve bunlar geici ve deimeyi zorlayc olabilir. Organizasyon bnyesinde gerekli deiimi gerekletirmeye alrken; uygulanabilirlik, ulalabilirlik ve maliyetler gibi zelliklere dikkat etmek gerekir. Organizasyonun i ve d artlar tespit edilerek, amalarla karlatrlmal ve uygulanabilir olmas dikkatle incelenmelidir. Organizasyon gelitirme srecinde tespit edilen hedeflerin ulalabilir olmas gerekir. Amalarn elde edilmesinden beklenen faydann, amalara ulaabilme maliyetleriyle
138

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan karlatrlmas gerekir ve burada girdilerin ktlardan daha dk olmas beklenir. Organizasyon gelitirme verilen tanmdan da anlalaca zere; problemi tanmlama, tehis ve zmleri gelitirme, harekete geme, faaliyet plan ve sonular deerleme gibi be aamadan oluur ve kendini srekli yenileyen bir sreci kapsar. Organizasyon gelitirmeden anlalan duruma bal olarak bu srecin aama says da deimektedir. letme ynetiminde pek ok rgt gelitirme teknii gelitirilmi olup rgt gelitirme almalarnda kullanlmaktadr. Yntemlerin ok fazla oluu onlarn snflandrlmas gereini de ortaya karmaktadr. Yntemlerin birbirinden ak ekilde ayrlamamasndan dolay farkl ller kullanlarak yaplan snflandrmalar karmak bir tablo ortaya karmaktadr. Burada anlalabilir olmas asndan yapsal ve beeri teknikler olarak sadece iki ana gruba ayrlarak incelenecektir. 1. Yapsal Teknikler: Organizasyon gelitirme metotlarndan yapsal kategoriye girenler alanlar arasndaki ilikileri ve iin niteliini etkileyecek niteliktedir. Bu teknikler, iletmenin beeri ynn deil organizasyonun teknik boyutunu odak noktas olarak almaktadr. Organizasyonun biimsel ynn ilgilendiren yapsal tekniklerin amac, ilerin yapsn deitirerek rgt ortamnn niteliini gelitirmek ve bylece hem alanlar daha tatmin olmu, daha baarl duruma getirmek, hem de organizasyonu gl klarak daha etkili ve verimli olmasn salamaktr. Organizasyon gelitirme yntemlerinden yapsal teknikler; i geniletme, i zenginletirme, i basitletirme, i rotasyonu, bamsz alma gruplar ve esnek alma gibi teknikler sralanmaktadr. 2. Beeri Teknikler: Beeri teknikler organizasyonun insan unsuruyla ilgilidir ve biimsel olmayan ynn oluturmaktadr. Beeri teknikler rgt kltr zerine odaklanr. rgt yelerinin duygular, inanlar, soysal ve psikolojik etkileim ve haberlemeleri, duygular ile oluturduklar rgt kltr zerinde durur. birlii, paylama, gven, iletiim, anlama ve zm yeni iletme kltrnn zellikleridir. Beeri teknikler oluan bu doal rgt yaps zerinde aadaki teknikleri kullanarak deiim ihtiyacna cevap vermeye ynelir: 1. Duyarllk eitimi. 2. Etkileim analizi. 3. rgtsel davran. 4. Sre danmanl. 5. Tartma gruplar. 6. Hayat ve meslek planlamas. 7. Aratrma-geri bildirim olarak sralanmaktadr. 7. STRATEJK YNETM VE KRZ YNETM 7.1. Stratejik Ynetim Gnmz sosyo-ekonomik gelimeleri stratejik ynetim kavramn nemli hale getirmitir. Strateji ve ynetim kavramlarnn birleimi ile tremi olan bu kavram iletmelerin faaliyetlerini yerine getirmede nemli bir unsur haline gelmitir. letmeler, gelien ve ok zorlaan rekabet ortamnda rakipler karsnda baarl olabilmek iin stratejik ynetim konusuna nem vermek zorunda kalmlardr. 1980lerden sonra iletme literatrne giren stratejik ynetimi, baarl bir ekilde uygulayabilen iletmeler rakiplerine oranla daha kolay baarya ulaabildii grlmektedir. Gnmzde iletmeler evrelerine uyum salamak ve uzun vadede belirledikleri amalarn gerekletirmek iin bir takm stratejiler izlerler. Organizasyonlar misyon ve amalar dorultusunda planlar yaparlar. Strateji, bir organizasyonun amalarna ulamak iin yapt geni kapsaml hareket plan olarak ifade edilir. Plan ise, yaplacak ilerin nceden tek tek belirlenmesi olarak izah edilebilir. Planlama da, gelecekte nelerin yaplacana bugnden karar verme iidir. Buradan hareketle stratejik ynetimin tanm yle verilebilir. Stratejik Ynetim; yneticilerin stratejik amalar gerekletirebilmek iin rgt ii ve rgt d artlar gz nne alarak stratejiler oluturma srecidir. Stratejik ynetim kurulu amalarna ulamay salayacak ok ynl kararlarn incelenmesi, hazrlanmas ve uygulanmasn hedefleyen bilim ve sanattr. Bir baka tanmla stratejik ynetim, stratejilerin planlanmas iin gerekli aratrma inceleme, deerlendirme ve sein abalarn planlanan bu stratejilerin uygulanabilmesi iin rgt ii ve d her trl motivasyon ve yapsal tedbirlerin alnarak yrrle konulmas, daha sonra da uygulamaya geilmezden nce amalara uygunluunun kontroln kapsayan ve iletmelerin st dzey kadrolarnn faaliyetlerini ilgilendiren sreler topluluudur. Stratejik ynetim temel aamadan olumaktadr. Bunlar: 1. Stratejik planlama; stratejik planlama aamasnda iletmenin ynetim kurulu yeleri, genel
139

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan mdr ve genel mdr yardmclar, planlama yneticisi ve iletmenin dier danmanlarndan oluan stratejistler denilen st beyin takm iletmenin belirlenmi olan amalar dorultusunda evre analizini yaparak, iletme deerlendirilmesi alternatif stratejilerin incelenmesi ve uygun stratejinin zerinde durarak stratejileri belirlemektedirler 2. Uygun yap aratrmalar ve siyaset oluturulmas; bu ikinci aamada, planlanm olan stratejiler orta ve alt kademelere benimsetilmesi, bu kademeler tarafndan uygulamada izlenilecek olan siyasetlerin oluturulmas ve en uygun organizasyon yapsnn oluturulmas ili ilgili almalar yer almaktadr. 3. Karlatrma ve kontrol safhas; bu nc ve son safhada ise, seilen stratejilerin oluturulan siyasetleri ve kurulacak organizasyon yapsnn, iletmenin amalar ile uygunluunun karlatrlarak kontrol edilmesini ierir. Stratejik ynetim iletmelerin belirledikleri amalara ulamakta ve belirlenen hedeflere ulamada genel ynetimin tad zellikleri de kapsad grlmektedir. Ancak genel ynetimin zelliklerin den farl olarak stratejik ynetimin kendine zg bir takm zellikleri sz konusudur. levsel ynetim ve proje veya program ynetiminden farkl olarak stratejik ynetimi ayrt etmeye yarayan zellikler yle sralanabilir: 1. Stratejik ynetim her eyden nce tepe ynetimin bir fonksiyonudur. 2. Stratejik ynetim gelecee dnk ve iletmenin uzun vadedeki amalar ile ilgilidir. 3. Stratejik ynetim iletmeyi bir sistem olarak grr ve ak bir sistem olarak tanmlar. 4. Stratejik ynetim iletmenin amalaryla toplumun menfaatlerini btnlk ierisinde ele alr. 5. Stratejik ynetim alt kademe yneticilerine rehberlik eder. 6. Stratejik ynetim iletmenin kaynaklarnn en etkili ekilde datmyla ilgilidir. 7. Stratejik ynetimin karar vermede kulland bilgilerin kaynak ve verileri farkldr. 7.2. Kriz Ynetimi Kriz, iletme ii ve/veya d beklenmedik, dikkate alnmayan, tedbir almakta ge kalnan sorun ve tehditlerin, iletme karlln ve/veya srekliliini ciddi bir ekilde tehdit altna aldnda yneticilerin durumun farkna varlmasyla oluan gerilim durumudur. Kriz, genel anlamda dzgn olmayan, reform gerektiren istikrarsz bir durumdur. Kriz, bir organizasyonunun rutin sistemini bozan ve aniden ortaya kan herhangi bir acil durum olarak tanmlanabilir. letmeler kriz dnemlerinde daha ok birlemeye ve g birlii yapmaya ihtiya duyarlar. Az olsun veya kk olsun benim olsun mant iyi sonular vermemektedir. Kriz ynetimi, muhtemel kriz durumuna karlk, kriz sinyallerinin alnarak, deerlendirilmesi ve rgtn krizi en az kaypla atlatabilmesi iin gerekli tedbirlerin alnmas ve uygulanmas srecidir. Kriz ynetimi, bir yneticinin muhtemel tehlike durumlarnda kendi amalarn kabul edilebilir bir maliyetle karlamaya almas srecidir. Kriz durumlarnda etkili bir ynetim, iletmenin kayp ve kazanlarnn byklyle yakndan ilikilidir. Yani iletmenin kar karya kald frsat ve tehlikeler, kriz ynetiminde belirleyici rol oynar. Ekonomik krizleri amak iin alnan tedbirlerin, toplumun korumasz kesimine zarar vermemesine dikkat edilmelidir. Bir belirsizlik ortamnda yaplacak en iyi hareket, daima bir krize hazrlkl olmaktr. Yneticiler her zaman irketlerini bir krize en abuk cevap verecek ekilde manen ve maddeten hazrlamaldr. En alttan en ste kadar tm alanlar en kuvvetli darbelerden sonra bile hemen ayaa kalkmay becerebilmelidir. Bunun iin de senaryo gelitirme teknii kullanlmaldr. Her ihtimali gz nne alarak retebildikleri kadar senaryo retmelidirler. Kriz geldii zaman senaryolardan en uygun ve en etkili olan uygulanmaldr. Krizler ani olarak veya kendini hissettirerek ortaya kar. Ne ekilde olursa olsun, iletmelerin krizle karlamalarnn temel nedeni, rekabetin geri kalma, kontrol edilmeyen piyasa artlar. Bu temel nedenler; ekonomik, siyasi, yasal, teknolojik ve toplumsal faktrler gibi eitli faktrlere baldr. Krize neden olan faktrler iletme d evre faktrleri ve iletmenin kendi yapsal sorunlar olmak zere iki temel grupta toplanabilir. Kriz konusunda yaplan almalar, kriz ynetiminin genelde; ilk sinyal, hazrlanma, nleme, hasar snrlama ve iyiletirme olarak be ana aamay takip ettiini gstermektedir. lk yaklam sinyal alma ve hazrlanma ile nleme dnemlerini ieren Proaktif Kriz Ynetimi Modeli'dir. Bunlar uygun ekilde kullanlabilirse bu aktiviteler pek ok krizi daha ortaya kmadan engelleyebilir. Kriz ortaya ktnda
140

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan hasar snrlama ve iyileme aamasn ieren srece Reaktif Kriz Ynetimi Modeli ad verilmekte ve ikinci yaklam oluturmaktadr. Bu faaliyetler kriz olduktan sonra yaplr. Ama, yaanan krizin zararlarn en aza indirmek ve mmkn mertebe hzl toparlanmaktr. Reaktif Kriz Ynetimi arpma Ynetimi adn da almakta, nk burada ama her ne pahasna olursa olsun iletmeyi dze karmaktr. Yukarda sz edilen iki model arasnda ise renme evresi olarak Enteraktif Kriz Ynetimi Modeli dnlebilir. Ancak ou rgt bu modeli nadiren kullanr. Baz rgtler bu dnemlerin tmnde baarsz olur, dierleri ise her dnemde ellerinden gelen her eyi yapar ve baaryla kriz ortamndan karlar. Saylan dnemlerdeki baarl veya baarsz uygulamalar, ayn zamanda rgtn ve yneticisinin karnesini oluturur. Ekonomi kt giderken ayakta kalmann baz yollar var. Bunlar: 1. Krizi frsata evirmeye almak. 2. Rakiplerden kamay deil, mterileri kazanmaya zen gstermek. 3. Kriz dnemlerinde maliyetleri drmeye ve dolaysyla fiyat drmeye gitmek uygundur. 4. Piyasay ve uzmanlar iyi gzlemlemek ve aratrmaclarn bulgularn nemsemek gerekir. 5. letme tm alanlar ile krizin mahiyetini anlamaya almaldr. 6. Kriz zamanlarnda fikirler gelitirmeye byk ihtiya vardr. 7. Teknolojik geliimin yakndan takip edilmesi. 8. letme btesini yeniden gzden geirerek gereksiz giderleri ksmak. 9. Daha nce krizlerden gemi insanlarn, irketlerin, lkelerin tecrbelerinden faydalanmak. 10. Ekonomi yavalad iin kaynaklar en gl olunan alana tahsis edilerek bu alan salamlanr. 11. Krizde iflas etme korkusu deil bu krizi nasl aabilirim dncesi hkim olmaldr. 8. GRUP YNETM VE ATIMA YNTM 8.1. Organizasyonlarda Grup Ynetimi nsan unsuru beeri unsur ad altnda iletmede kastedilen personeldir, yani her kademedeki alan kiilerdir. Bunlar kendi ilerinde biimsel organizasyon yapsna gre ynetenlerle yneticiler eklinde genel bir ayrmdan sonra, i ve emein trne gre gruplandrlabilecei gibi, yaa, cinsiyete, renim tr ve derecesine, uzmanlk dal ve derecesine, alma yetenek ve isteine, moral dzeyine, kltr niteliklerine gre de gruplandrlabilir. Bu gruplandrma iletme faaliyetlerinin yerine getirilmesinde bir zorunluluk arz eder. Ancak bunun dnda organizasyonun biimsel olmayan yaps ierisinde kendine zg kriterlerle oluan ve hiyerarik zellik arz etmeyen gruplar da oluabilmektedir. Herhangi bir sebeple bir araya gelen insanlar arasnda bir etkileim olur. Bu etkileim, taraflarn duygu, dnce ve davranlarn etkileyen karlkl bir sretir. Bu srete farkllklardan kaynaklanan bir takm sorunlar ortaya kar. letmenin retiminin azalmasna, alma hznn dmesine veya amalarna ulamasna mani olan hr trl engele sorun diyoruz. letme yneticisinin asl grevlerinden birisi de sorun zc olarak bu sorunlar tespit etmek ve zm iin gerekli almalar yapmaktr. letmelerde sorunlar; yneticiden, insan kaynaklarndan, organizasyon yapsndan, yanl ve eksik haberlemeden, finansman yetersizliinden ve atmalardan kaynaklanan birok nedenleri bulunabilir. Burada sadece, iletmelerde ortaya kan sorun kaynaklarndan uyumsuzluk yani atma ele alnarak incelenecek. Her organizasyonda bulunan biimsel ve biimsel olmayan gruplar normlar aracl ile grup yelerinin davranlarn etkiler. Gruplar, onlar oluturan kiilerin ihtiyalarn, beklentilerini, karlad lde kiilerin de grup normlarna uyma derecesi artacaktr. Bu tr gruplarn ama ve hedefleri organizasyon ana ve hedefleri ile uyumlu ise hem kii verimliliini hem de sonuta rgt verimliliini artracaktr. Bu balamda rgt ile grup arasnda ynetici bir uyum siyaseti ile sorunu zebilir. Ancak rgt bnyesinde bir ekilde olumu gruplar kendi aralarnda farkl konum ve alglaylardan aralarnda atma oluabilir. Gruplar aras veya kiiler aras atmann rgte duruma gre katklar olabilir. 8.2. Organizasyonlarda atma Ve atmann Ynetimi atma sadece insanlara zg bir olay deil, tm canllarn hayatlarn devam ettirebilmek iin srekli olarak evreleri ile mcadele etmek ve yeri geldiinde atmak zorundadrlar. Bir canl herhangi bir ihtiyacn karlamak istediinde bir engelle karlarsa; bir gerginlik meydana gelir. Kiisel manada atma; hem fizyolojik hem sosyo-psikolojik ihtiyalarn tatminine engel olan skntlarn meydana getirdii gerginlik halleri olarak grlr. atma; iki veya daha fazla kii veya daha fazla grup arasndaki eitli kaynaklardan doan anlamazlklar olarak ifade edilir. rgtsel
141

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan atma ise, kiiler ve gruplarn birlikte alma sorunlarndan kaynaklanan ve normal faaliyetlerin durmasna veya karmasna neden olan olaylar olarak tanmlanabilir. atma teknik olarak; insann birbiriyle ikame edilemez iki ama, hedef arasnda seim yapmak zorunda kalma durumu olarak ifade edilmektedir. kisinden biri tercih edilirse, dieri ulalmaz olacaktr. Bu; insanlar ve gler arasnda da sz konusu olabilir. arpma, sava, iddetli geimsizlik, anlamazlk, ztlk hep atma kavramn artrr. atma; verimlilii engelleyen, doal olmayan ve kontrol edilmesi ve deitirilmesi gereken bir davransal sapmadr. rgtlerde geliimi isteyenlerin, mevcut durumu korumak isteyenlerin, gruplarn, lobilerin, kliklerin, rakiplerin vb. mcadele ortamlar vardr. Bir grup etki alannda baka bir grubun yer almaya baladn hissettii anda, atma eilimine girer. atmalara rgt adan bakldnda temel olarak rgt ii ve rgt d olarak iki ekilde belirir. rgt ii atmalar; kiinin kendi iindeki atma, alanlar arasndaki kiisel atmalar, rgtte doal ve sosyal gruplar aras atmalar; hasmlar ve kart gruplar aras atmalar; hiyerarik yani alt-st atmalar; e dzey yneticiler ve birimler aras yatay atmalar; merkez ve tara rgt arasndaki atmalar olarak ortaya kmaktadr. rgt d atmalar; kurumlar aras atmalar ile rgt ve ynetim zerindeki d bask unsurlar ve g odaklaryla olan atmalardr. atma sadece insanlara zg bir durum olmayp, tm canllar hayatlarn devam ettirebilmek iin srekli olarak evreleri ile mcadele etmek ve yeri geldiinde atmak zorundadrlar. letmeyi ak bir sistem olarak kabul eden gre gre, organizasyonlarn etkinlii iin belirli bir dzeyde bir atma olmas zorunludur. atmann hi olmad organizasyonlarda yenilik, deiim ve performans olumsuz etkilenir. Belirli bir dzeye kadar olan atmalar organizasyonlarn performansna katkda bulunur. Burada yneticiye den grev, atmalar, organizasyonun yaama ve gelimesine katkda bulunacak ynde ynetmektir. Bu adan gnmz modern yneticileri atma olay konusunda bilgi sahibi olmaldr. yi ynlendirildikleri zaman atmalar rgtlere baz olumlu sonular salayabilir: 1. atmada taraflar verimliliklerini artrabilirler, orijinal ve iyi fikirler retebilirler. 2. atma aratrma yapma eilimlerini artrr. 3. atma ile uzun zamandr zmlenemeyen baz sorunlar alabilir. 4. atma sonucu, zm getirilirken, kiiler skntdan kurtularak motivasyonlar artabilir. 5. Tarafsz kalan kiiler atma nedeniyle zorlanmalarndan dolay fikirlerini aklayabilirler. 6. atan kiiler veya taraflar, atma ile kendi bilgi, yetenek ve kapasitelerini deerlendirme anslarna da sahip olabileceklerdir. Genelde rgtte atma nedeni; personelin farkl amalara ve karlara sahip olmas, personelin olaylar farkl alglamas, personelin stat ve kiilik farkllklar, personelin yapt ilerin birbirine ilevsel ball, personelin ayn kaynaklar paylamas, organizasyon ierindeki g mcadelesi, iletiim yetersizlikleri, yneticilerin ynetim tarzlarndaki farkllklarndan kaynaklanmaktadr. atma, rgtlerde blmler, gruplar ve kiiler arasnda kanlmaz bir sretir. Eer rgt bir deiimi yaamak azmindeyse atma mutlaka ortaya kar. atmada nemli olan farkllklarn btnletirilmesi ve organizasyonlarn enerjisini hedefe doru yneltmektir. Gnmzde atma, modern rgtlerin en ciddi sorunlarndan birisi olarak karmza kmaktadr. Bu sorunlar zecek olan yneticiler, etkin ve verimli rgt ynetimi modelinde ok nemli bir yere sahip olarak kiiler aras farkllklar, ama farkllklar, yntem farkllklar, deer, alg ve sorunlar tanmlamadaki farkllklar rgt amalar dorultusunda deerlendirmelidir. Saylan bu unsurlar rgt iinde uyumsuzlua ve atmaya neden olarak rgtsel etkinlii ve verimlilii drmektedir. nsanlarn farkl yaplarndan kaynaklanan sebeplerle her ortak konuda farkl dncelere, yaklamlara sahip olabilirler. rgt oluturan insanlarn farkl yap ve dncede olmalar atmann temelini oluturmaktadr. atma rgtlerde kanlmaz bir durum olmasndan burada nemli olan atmay iyi ynetmektir. atmann iyi ynetilebilmesi iin altnda yatan sebeplerin bilinmesi gereklidir. Organizasyonlarda atma nedenleri ok deiik balklar altnda toplanabilir. Anlalr olmas asnda bu atma nedenleri aadaki gibi sralamak mmkndr. 1. ler aras karlkl ilevsel ballk, 2. Belirli ve snrl kaynaklarn paylam, 3. Ama ve kar farkllklar,
142

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan 4. Ynetim alan ile ilgili belirsizlikler ve rgt ii g mcadelesi, 5. letiim eksiklikleri ve stat farkllklar 6. Yneticilik tarzlar arasndaki farkllklar 7. Kiilik ve alglama farkllklar 8. Deien artlarn getirdii yeni nitelikler 9. i-iveren ilikilerindeki kutuplamalar Saylan bu nedenlerden dolay rgt ierisinde atmalar ortaya kar. rgtsel atma trleri aadaki drt ksmdan olutuu sylenebilir: 1. Kiiler aras atmalar 2. Gruplar aras atmalar 3. Blmler aras atmalar 4. rgtler aras atmalar. rgt ii atmada nemli olan bu atmalarn organizasyon amalarna katkda bulunacak ekilde ynetilmesini salamaktr. atmann zm konusunda birok yntem ortaya atlm ve her birinin etkinlikleri de zaman ve evreye gre farkllklar gsterir. nemli olan, atmann niteliine uygun bir yntem gelitirmeye zen gstermektir. atmalarn ynetimi, kiiler aras ilikilerde grd nemli fonksiyonlarn yannda, rgtsel etkinlik ve verimliliin snrlarnn belirlenmesinde de nemli bir yere sahiptir. Gnmzde atma rgtlerde olumlu ve ynetilebilen bir sre olarak ele alnmak zorundadr. atmay bu ekilde ele aldmzda, bu oluumun; atma sayesinde rgtlerde deiik ierikli davran ekillerinin ve karar seeneklerinin ortaya karlmas asndan bir esneklik saland ve kiilerin retkenliinin glendirildii, uzmanlk alanlarnn rgtn tm dzeylerine yaylmasn salayan bir sre olduu grlr. letmelerde atmay nleyici ve zmleyici birok yntem gelitirilmitir. Dondurma, kanma, yumuatma, g kullanm, taviz verme, ama belirleme, kiileri ve ilikileri deitirme, arabulma, ibirlii ve rekabet gibi yntemler bazlar sralanabilir. atmann ynetilmesi kavram, anlay olarak ada ynetim anlaynn rndr. atmaya bak as ynetim anlaylarndan etkilenir. Geleneksel ynetim yaklam, atmadan ykc nitelii gerei- kamak isteyen anlay savunur. Bu yaklam atmann ynetimi deil zm zerinde durur. ada yaklam ise atmay normal hatta kanlmaz olarak grr. atmay sonularna gre; ilevsel yani rgte faydal ve engelleyici olarak ikiye ayrr. Bu gr gerei olarak da atmann zlmesi deil, ynetilmesi kavram kullanlr. atmann ynetilmesinde deiik yaklamlar kullanlabilir. Bu yaklamlar: 1. Problem zme: atma ynetiminde kullanlan ada yntemlerden biridir. zellikle gruplar aras atmalarn zmnde etkili olduu eklinde grler yaygndr. Bu yntemin amac, hakl veya haksz taraf ayrt etmek deil, sorunu zmektir. atmann zerine gidilir ve taraflar yz yze getirilir. Bu yaklamn nemli varsaym, atan taraflarn bile paylatklar ortak noktalar olduuna ilikindir. atmada farkllklar zerinde durulmakta, ortak noktalar ihmal edilmektedir. zellikle bilgi eksiklii ve iletiim sorunlar yznden kan atmalarda etkilidir. Deer yarglarnn atmas ve karmak sorunlarda daha az baarl olmaktadr. 2. Yksek amalar belirleme: atma iinde olan ve birbirleriyle karlkl bamllk iinde olan gruplarn hepsi vazgeilmez nemde olan ortak baz amalar, gruplar st amalar vardr. Bu amalar atan gruplarn birinin gerekletiremeyecei kapsam ve niteliktedir; ancak gruplarn ortak abalaryla gerekletirilebilir. Bu yntem bu tr amalar bulunduunda etkili olur. Ancak byle amalarn bulunmas kolay deildir. Yine etkili olabilmesi iin taraflarn bu amalara inanmas arttr. Bu nedenle buna inandrma yntemi de denir. atmann amalarda olmas durumunda etkili olmas zordur. 3. Kaynaklarn arttrlmas: atmann kaynaklarn yetersizliinden kt durumlarda etkili olarak kullanlabilen bir yntemdir. Kaynaklar arttrldnda taraflarn atmas nedeni ortadan kalkacaktr. Bir mdr yardmcl iin, atan taraflara mdr yardmcs kadrosu oluturarak her birine bu makamn salanmas, bu ynteme rnek olarak gsterilebilir. Kaynaklarn arttrlmas her zaman mmkn olmamas, bu yntemin uygulanabilirliliini snrlamaktadr. 4. Kanma: Bu yntem verimli olmas da ska kullanlr. nsanlar ounlukla, atma durumlarndan kanrlar. Ksa dnemde bu geici bir yntem olarak kullanlabilir, ancak uzun dnemde faydal olamaz. atma konusunun nemli olmad durumlarda etkili olabilir. atma durumundan
143

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan uzak durma yani geri ekilme ve kiinin atma nedenini bask altnda tutarak aa vurmamas eklinde uygulanr. 5. Yumuatma: Durumu olduundan daha iyi gsterme de atmalarda kullanlan bir yaklamdr. Bu yntemde ynetici atmann kaynaklarna inmemekte, esas nedenleri ele almamaktadr. Bu yzden ksa vadelidir. Ynetici atma yerine ibirliinin yararlar zerinde durmaktadr. Biz bir aile gibiyiz yaklamlar buna rnek olarak verilebilir. Ksa vadede bir zm gibi grlebilir. 6. Uzlatrma: Bu yntemde aka kazanan veya kaybeden yoktur. atmann taraflar pazarla girerek atmay zmeye alrlar. Bir orta nokta aranr. Toplu szlemeler buna rnek olarak gsterilebilir. atmann zm iin kanmaya benzer sonular verir. 7. Yetki kullanma: atma ynetiminde eski, fakat etkisi tartlr bir yntem de yetki kullanmadr. Ynetici gcn ve yetkisini kullanarak atmay ortadan kaldrmaya alr. Burada amir benim yaklam vardr. Etkisi ksa dnemli olan yaklamdr. 8. Siyasi yaklam: Bu yntemde ynetici taraflara kaybetmesi durumunda destek sz verir. Ynetici her grubun tavsiyesine yer vererek sorunu zmeye alr. Takas, pazarlk ve uzlama balca siyasi yaklamlardandr. atmann zmnden ok taraflar tatmin edici yollar bulunmaya allr. Byk rgtlerde kullanlmaya daha elverili, ancak etkili deildir. 9. Hakeme bavurma: Taraflar kendi aralarnda anlaamyorsa ve yneticide onlar inandramyorsa, sorun tarafszlna gvenilen birinin hakemliine braklr. 10. Yapsal deikenleri deitirme: rgtn formel yaps ile ilgili dzenlemelere gidilerek ilikiler deitirilmeye allr. 11. Davran deitirme: Grup yelerinin davranlarn eitim yoluyla deitirme, atmann ynetilmesinde etkili bir yntemdir. 9. AHLKI VE SOSYAL SORUMLULUK Meslek etii, i etii, irket ahlk, firma ahlk, iletme ahlk, ticaret ahlk, esnaf ahlk, retici ahlk, iveren ahlk ve saire isimler ile ifade edilen i ahlk genel ahlk ierisinden ayr dnlemez. Dolaysyla genel ahlk ierisinde yer alan i ahlk kavram ncelikle ahlk kavram aklandktan sonra anlalmas daha kolaylaacaktr. 1. Ahlk Ve Ahlk Ahlk kavram genelde kltrel, din, sekler ve felsef topluluklar tarafndan, insanlarn sbjektif olarak eitli davranlarnn yanl veya doru oluunu belirleyen bir yarg ve ilkeler sistemi kavram ve/veya inanc iin kullanlr. Ahlk ve etik szckleri e anlaml olarak kullanlmasnda nemli bir saknca grlmemektedir. Etik szc Latince kkenli olup, ahlk bilimi anlamna gelmektedir. Ahlk ise Arapa kkenli bir kelimedir. Ahlk kelimesi mana kkeni olarak huy, seciye, miza, tabiat ve karakter gibi anlamlara gelen hulk veya hulk kelimesinin ouludur Hulk, hulk kelimelerinin oul eklidir. Hulk veya hulk insann beden ve ruh btnl ile alkaldr. Ahlk: "insann bir amaca ynelik olarak kendi arzusu ile iyi davranlarda bulunup ktlklerden uzak olmasdr" eklinde tanmlanabilir. Ahlk (etik-trel): Bir toplum iinde kiilerin uymak zorunda olduklar davran ekilleri ve kurallardr. Ahlk: "insann iyi veya kt olarak nitelendirilmesine sebep olan manev vasflar, huylar ve bunlarn etkisiyle ortaya koyduu iradeli davranlarnn btnne" verilen isimdir Ahlk: nsanlarn toplum iindeki davranlarn ve birbirleriyle ilikilerini dzenlemek amacyla bavurulan kurallar dizgesi, baka insanlarn davranlarn olumlu veya olumsuz ekilde yarglamakta kullanlan ltler btndr. Ahlk, bir bilin meselesidir, i ve d ahlk olarak bir btndr. erdeki temiz duygular, d davranlarla btnleirse daha anlaml olur. teki dnyann gzellii, da, dier insanlarla paylama dnyay yaanabilir hale getirebilmek iin byk bir imkn sunabilir. Ahlk, sosyolojik anlamda sadece insann i dnyasn deil, ayn zamanda d dnyaya yansyan fiillerini de dzenler. Ahlk, insan faaliyetlerinin d lemde oluturduu faydal veya kazanl, iyi veya kt sonularn ancak bir iradeden kp kmadklarna gre deerlendirebilir. Yerine getirilememi iyi niyet, iyi bir davrana ynelmi, fakat gerekletirilememi irade insan ahlk sorumluluktan kurtaramaz. Ahlk kurallarnn ne olduu ve neye dayand kiiden kiiye ve toplumdan topluma deiebilir. Ahlkn temelinde din, kltrel yap, evre, toplumsal yap veya gelenekler belirleyici olmakla birlikte,
144

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan salt belirleyici deillerdir. Bu noktadan hareket edildiinde ahlk deikendir ancak kendisini oluturan faktrlerden de bamsz deillerdir. Bu durumda i ahlkn konuulurken, iyerindeki ahlk deerleri, geleneksel ahlk anlay devralnan faktrleri dikkate almak, dier taraftan da dnyadaki her boyutlu geliimle bunu harmanlamak gerekir. 1.1. Ahlk ngilizce kullanmnda "Ethics in the Work Place" ( Yerinde Ahlk) veya "Business Ethics" ( Ahlk) olarak bilinen bu konu, nceleri "irketlerin sosyal sorumluluu" bal altnda incelenmi. Ahlk veya etiinin, ahlk alannn bir alt konusu olarak arlkl ekilde gndeme gelmesi ABD'de 1960'larda balam,1980'lerde ise ABD'deki tm byk iletme ve irketlerde "Etik lkeleri" (Code of Ethics), "Etik Komiteleri", "Etik Hizmetii Eitim ve Danmanlk Birimleri" olumutur. Bununla e zamanl olarak ABD'de ou iletme yksek lisans programlarnda " Ahlk" bal bana bir ders olarak yer almtr. Bir kiinin hayatn idame ettirebilmesi iin faaliyette bulunduu ie, onun meslei diyoruz. Meslek, sanat veya i ahlk denildiinde akllara hemen ekonomik faaliyetler gelmektedir. Ekonomik faaliyetler de bnyesinde pek ok i alann, meslei barndrmaktadr. Her i ve ura alannn ahlkndan bahsetmek imknsz olmakla birlikte bunlarn ortak deerleri zerinde durulabilir. Tamam belirli bir ii temsil eden ahlk kurallar vardr ve birbirinden farkl ne kadar meslek varsa o kadarda, etik kurallar olduu hkm dorudur. hayatnn ahlki deerlerden uzaklamas, genel ahlktaki bir dejenerasyonun bir yansmas olarak toplum hayat iin bir tehlike tekil etmektedir. Ahlkn uyaraca sorumluluk bilincinin vicdanlarda yer etmesi iin bu deerin uyank tutmann bir organize i olarak grlmesi gerekir. ahlk ayn zamanda irket ahlk, firma ahlk, iletme ahlk, ticaret ahlk, esnaf ahlk retici ahlk, iveren ahlk ve saire isimler ile de tanmlanmaktadr. ahlk, iyerindeki ahlk deerleri, geleneksel ahlk anlay devralnan faktrleri dikkate almak, dier taraftan da dnyadaki her boyutlu geliimle bunu harmanlamak gerekir. ahlk; btn ekonomik faaliyetlerde gven, drstlk, sayg ve adil davranmay ilke edinmek ve evre ile ilikilerde bulunurken bu evreyi paylaan her insana destek olmaktr. ahlk, bir meslekle ilgili herkes tarafndan benimsenmi, genel kabul grm ve o meslee mensup olanlarn ulamak iin gayret ettikleri, aykr hareket edenleri knama, ayplama, yalnzla terk etme, ibirlii yapmama gibi yollarla cezalandrdklar, ideal tavr, davran, hareket ve dnce eklidir. Hristiyanlkta genel olarak alma ve ticaret pek ho karlanmazken, Protestan mezhebinde ise alma bir ibadet olarak kabul edilmitir. Ayn ekilde slm dini de almaya ok fazla vurgu yapmakta ve nem vermektedir. Yolsuzluk, rvet, hrszlk, kayrmaclk, etecilik, kapkalk vb. konularla her gn yz yze kalan yakn evremiz ve dnyada i ahlknn nemi daha ok artmaktadr. ahlknn amac, sadece felsefi analizler yapmak demek deil, ekonomik faaliyetlerin toplum iin hayati nemde olmas iktisad hayatta ahlk sorunlarn nemini daha da artrmaktadr. ahlk genellikle zel teebbslerin mal ve hizmet retiminde ve satnda ahlk davranmalarnn nemi zerinde durmaktadr. Gnmzde irketler sadece sonularla deil, bu sonularn nasl elde edildii konusuyla da ilgilenmek zorundalar. Baz irketler belirli sonular elde etmek amac ile yasa d veya haksz yollara bavurmaktan kanmazken, bazlar irket alanlarnn uymas gereken i ahlk ilkelerini tanmlamakta ve bu ilkeleri uygulamaktadr. Her toplum iinde iyi niyetli ve ahlki tutarll olmayan insanlara kar, aileden balayarak, okul, iyeri ve topluma o tr insanlarn frsatlar kullanmasna izin vermeyecek bir oto kontrol sistemini oluturmak gerekir. yi niyet ve ahlki tutarllk insann toplum ierisinde bulunmasnn temel artdr ve toplum dzeninin rahat ilemesi iin ise kii kendisi ve toplum iin yapt ileri iyi ve dzgn ekilde yapmas gerekir. 1.2. Ahlknn nem Kazanmasnn Nedenleri Gnmzde i ahlkyla ilgili almalar yaplr ve bu dorultuda baz kural ve ilkeler oluturulurken, i ahlknn toplumsal genel ahlktan bamsz olamayaca ve i ahlkyla ilgili bu kural ve ilkelerin sadece yazl birer metin halinde sergilenmesinden ok bunlarn toplum ve ii ve iverenler tarafndan benimsenmesi gerekir. Ahlk ve kanunlar bazen rtrken, bazen atr ve bir ksm kanunlar ile ahlk kurallar arasnda farkllklar ortaya kar. letmelerde bazen ahlki olmayan ancak kanuni olan bir duruma;
145

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan kimi zaman etik ama kanun d bir yapya rastlanabilmektedir. letmelerde etik atmalarn nedenlerinin banda, bireysel deer yarglar ile allan iin ve yaanlan toplumun deer yarglar arasndaki atma gelir. letmelerde temel etik sorunlar; kar atmalar, itenlik ve doruluk, iletiim rgtsel ilikiler konularnda ortaya kar. Kurulular gnmzde artk bilnolar, krlar gibi mali sermayeleri ile deil, itibarna, drstlne, temizliine, duyarllna, yardmseverliliine ilikin imajlar ile yani sosyal sorumluluklar ve ahlk sermayeleri ile deerlendirilir hale gelmitir. "Ahlkl Kurulu", "temiz kurulu" imaj verebilen kurulu ve iletmeler, ok ksa dnemde "baarl" olmulardr. rn fiyatlarn makul dzeyde tutma, frsatlktan, rakiplere kar haksz rekabetten ve yanltc reklmlardan kanma, alacakllara kar drst davranma ve benzeri konular da i ahlknn ierisindedir. letme de alan personelin terfi, cretlendirme ve zlk haklarnda adil davranma, ocuklu hanmlar iin kre ama, hastalar iin evde alma imkn salama, mahkm ve sakatlara ve evre halkna i alanlar salama gibi hususlar kapsar. Ayrca i ahlk, iletmenin evresindeki kii ve kurumlarn bata devlete, belediyelere kar vergi ykmllklerini yerine getirme, mterilerin, satclarn, evre halknn, mali destek salayan kii ve kurumlarn, sendikalarn isteklerini, ihtiyalarn insan sevgisi ve birlikte yaama zorunluluu asndan dikkate alma gibi konular da kapsamaktadr. Gnmz dnyasnda artk kurulular ilerini yaparken, alanna, tketiciye, evresine ve topluma zarar vermemeli ve alanna, tketiciye, evresine ve topluma azami fayda salamaldr. Bu anlaytan hareketle iletmeler, alanlarna, mterilerine, evreye ve topluma i etiine uygun fayda salayacak grev ve sorumluluklar yerine getirmelidir. Ahlk d i anlaynn sorgulamaya balanmasnn nedenleri yle sralanabilir: 1. Hrriyetlerin gelimesi, 2. Topyekn duyarllklarn art, 3. nsan hayatna ve salna verilen deerin art, 4. Yolsuzluk, rvet ve bunlara bal skandallarn medyada yer almas, 5. Tketicilerin bilinlenmesi, 6. evreye duyulan ilginin art, 7. Medyada tketim ve yolsuzluklara dnk yaynn art, 8. Global sorunlardaki artlar, 9. Gelir dalm adaletsizlikleri, 1.3. Ahlknn Gereklilii 1. Artan dnya nfusuna paralel olarak yeterli istihdam imknlarnn oluturulamamas, dk gelirli kesimlerin artmasna neden olacak, bu kesimlerin de artan zenginlikten pay alabilmeleri iin iddete bavurmalar kanlmaz olacaktr. 2. Yeni gelitirilen biyolojik ve askeri teknolojiler i dnyasnn kontrolnde olmas. 3. Kreselleme sonucunda ortaya kan ok uluslu irketlerde farkl kltrlerden gelen insanlarn almas yeni ahlk sorunlar da beraberinde getirmektedir. 4. Tm dnyada daha fazla demokrasi ve insan haklarna talep artmas, 5. Etnik kken, dil, din, mezhep ve cinsiyet gibi konularda ayrm yaplmamas istei, 6. Artan evre kirlilii, evre konularna duyarl bir toplumsal yapy ve i dnyasn zorunlu klmaktadr. 7. Farkl dinlerin i dnyasndaki deerleri ve kltrleri nasl etkiledii nem arz etmektedir. 8. Gelimekte olan lkelerdeki yolsuzluklara kar mcadele verilmesi ihtiyac srekli olarak artmaktadr. 9. letmeler ie aldklar igcnn ahlk donanmlarn ve ahlk felsefelerini kontrol edemediklerinden rgtsel deerler sistemi nem kazanmaktadr. 1.4. Ahlknn Oluturulmas in zm nerileri 1. letmede i ahlk konusunda yazl ahlk kurallar ve kodlar oluturulmal, 2. st ynetim i ahlk konusunda ahlk standartlar belirlemeli ve bunlara uygun hareket etmelidir, 3. st ynetimin iletme alanlarna rnek olacak ekilde ahlk faaliyetlerde bulunmas gereklidir,
146

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan 4. st ynetimin kuruluta i ahlknn tesis edilmesi konusunda kararl ve inanl olmaldrlar. 5. st ynetim tarafndan kuruluta i ahlk konusundaki almalar izlemek zere bir Ahlk Kurulu oluturulmaldr, 6. rgtte ahlk kltr nn uzun dnemli olarak yerletirilmesi gereklidir, 7. rgtte i ahlkna dnk faaliyetler takdir grmeli ve dllendirilmeli; tersi durumlar ise knanmal, gerekirse cezalandrlmaldr, 8. Kurum bnyesinde ahlk konusuna nem verildii ak olarak hissedilmelidir, 9. Kurulu alanlarna i ahlk konusunda srekli eitim salanlmaldr, 1. letmelerin Sosyal Sorumluluu Gnmz i hayat iletmelerin karlar yannda toplum karlar da amalar arasnda yer almaktadr. Artk iletmeler yalnzca ekonomik birimler olarak deil ayn zamanda sosyal ve siyasi kurulular olarak da ele alnmaktadr. Sermayedarlarn iletmelerin ynetimini profesyonel yneticilere brakmalar ve bunlarn da topluma; okul, ktphane, hastane binalar, kltr ve evre faaliyetleri gibi eitli hizmetleri gtrme dncesine byk destek vermeleri, sosyal sorumluluk amacn n plana karmtr. Sosyal sorumluluk, i ahlknn gereidir, yani i ahlk, sosyal sorumluluu da iine alan bir anlam tar. Bir iletme sahibinin doru ve drst olmas, sznde durmas, retimde ve sat aamalarnda hileli yollara bavurmamas, i ve d evreye grev ve sorumluluklarn bilmesi ok takdir edilmesi gereken ahlki davranlardr. Gnmzde iletmenin kurulu ve faaliyette bulunma nedenleri geleneksel anlamda sadece kr amacyla deil, toplumsal hizmet amac erevesinde, mterilerin taleplerine uygun nitelik ve miktarda mal ve hizmet retmeleri gerekir. letmeler rettikleri bu rnleri, mterilerin taleplerine uygun miktar ve yerlerde, onlarn deme glerine uygun fiyat ve zamanda sunmalar sonucu oluacak tketim ve salanacak fayda, ayn zamanda toplumun refah dzeyinin de gelimesini salayc rol oynayacaktr. letmelerin bu amac benimsemeleri, onlarn sosyal sorumluluklarnn bilincine varmalar eklinde aklanabilir. Yneticilerin karar alma aamalarnda ona rehberlik edecek en byk etkenlerden biri de onun ahlki deerleridir. Toplum anlaynda, yneticilerin yeri srekli olarak sosyal refah salama sorumluluunu tayan kiiler olarak grlmektedir. letme faaliyetlerinde yer alan kiilerin veya karar veren yneticilerin kararlarnda ticari ve ahlki deerleri dikkate almalar gerekmektedir. Artk kurulular ilerini yaparken, alanna, tketiciye, evresine ve topluma zarar vermeden alanlarna, mterilerine, evreye ve topluma i etiine uygun fayda salayacak grev ve sorumluluklar yerine getirmelidir. Sosyal sorumluluk gnmzde kresel lekte deerlendirilmektedir. Kresel sorumluluk, dnya leinde zellikle; bar, gvenlik, iklim, enerji, ekonomi, kltr ve diyalog alanlarnda her kii ve organizasyonun zerine den grevleri yerine getirmesini ifade eder. Global sorunlarda sivil toplum rgtlerinin nem ve sorumluluu ok byktr. Kurum ii sosyal sorumluluk ile iletmenin karll ve verimlilii arasnda iki ynl bir iliki mevcuttur. Kurum d sorumluluk yani topluma, devlete ve tabi evreye kar sorumluluk ise kurum amac ile daha fazla atr. Burada kuruluun asl amac ile atsa da sosyal sorumluluk ahlk i ahlknn nemli ve ayrlmaz bir parasdr. Gnmz iletmeleri sosyal sorumluluk projelerini daha ok eitli yardm kurulular aracl ile yrtt grlmektedir. Osmanlnn sadaka ta uygulamas, gmz iletmelerinde askda ihtiya maddeleri eklinde benzer uygulamalar yrtmektedirler. Sadaka ta, Osmanl toplumunda, cami, imaret ve ktphane gibi sosyal hizmet veren meknlarda bir buuk veya iki metre yksekliinde st taraf oyulmu ta ve bu taa varlkl insanlar kimseye gstermeden sadakay brakrlar ve ihtiyac olanda buradan kimse grmeden ihtiyac kadar alr. Yneticilerin uzmanlamas, iletmelerin bymeleri, ok ortakl hale gelmeleri, rekabet younlamas, evre sorunlarnn art, iyi imaj oluturma istekleri ile meslek kurulularnn, ii sendikalarnn ve tketici rgtlerinin glenmesi ve basklar, lkenin snrl kaynaklarnn verimli kullanlmas konusunda alnan tedbirler gibi nedenler iletmelerde sosyal sorumluluk bilincinin uyanmasnda etkili olmutur. Sosyal sorumluluk ile ilgili tanmlar aada verilmektedir: Sosyal sorumluluk: Kurulularn faaliyet veya etkinliklerinin toplum zerindeki etkileri ile toplumun normlarna yani; deer, l ve standartlarna uyum asndan yasal ve moral sorumluluklardr.
147

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan Sosyal sorumluluk: Bir iletmenin faaliyette bulunduu ortam koruma ve gelitirme konusundaki ykmllkleri olarak tanmlanabilir. Sosyal sorumluluk: evreyi koruma; mterilerin tercihlerini dikkate alarak kaliteli ve gvenli rnler sunma; personelin temel hak ve hrriyetlerine sayg gsterme; iletmeyi ortaklarn haklarn koruyacak ve yatrmlar krl klacak ekilde ynetme, faaliyetlere ilikin doru bilgi sunma ve toplumun refah seviyesine katkda bulunacak eitim, salk ve sanat etkinliklerini destekleme faaliyetleridir. Sosyal sorumluluklar; bir iletmenin ekonomik ve kanuni artlara, i ahlkna, iletme ii evresindeki kii ve kurumlarn beklentilerine uygun bir alma stratejisi ve siyaseti takip etmesine, insanlar mutlu ve memnun etmesine ynelik bir kavramdr. letmenin ekonomik duruma uygun davranlar, o lkenin kendisine iletme iin emanet ettii kaynaklar en etkili ve verimli eklinde kullanmas, toplumun ihtiyalarna uygun miktar ve kalitede retimde bulunmas zorunluluuna iaret eder. Kanuni duruma uygun davran gstermesi ise, iletmenin iinde bulunduu ve faaliyetlerini srdrd toplumun kanun, kararname, ynetmelik, rf ve adet ile dier dzenleyici hkmlerine uygun hareket etmesine ilikindir. lke ekonomik sistem ve yaps ierisinde faaliyet gsteren iletmeler tketicilerin eitli ihtiyalarna cevap verme yar iinde, toplumun genel ahlkna uygun, kiilere, evreye ve devlete kar grevlerini iine alan sosyal sorumluluklarn yerine getirmeyi kendine temel kabul etmelidir. Ayn zamanda iletmelerin gelierek, byyp gl bir yapya kavumalar lkenin ekonomik ve sosyal yapsnn da glenmesini salar. letmelerin toplum iin sosyo-ekonomik yeri aadaki gibi sralanabilir: 1. letmeler toplumun ihtiyalarn tespit eder, retir ve tketime arz eder. 2. letmeler tketicinin ihtiyac olan rnleri retip sunarak tketicilerin tatminini salarlar. 3. letmeler faaliyette bulunduklar blgenin ekonomik ve sosyal geliimine katkda bulunur, 4. letmeler toplumun tasarruflarn verimli alanlarda deerlendirerek ekonomik kalknmay salar. 5. letmeler lke iinde retim, tketim, pazarlama, deiim ve blme katkda bulunur. 6. letmeler istihdam imkn salayarak, mutluluk arayan insanlarn mutlu olmalarn salar, 7. letmeler topluma saladklar eitli katklarla demokrasinin gelimesini salarlar. 8. letmeler srdrlebilir bir kalknma anlay ierisinde ekolojik dengeye duyarl, evreye saygl, sosyal ve kltrel faaliyetlere katklaryla toplumun geliimini ve refahn salar. Soysal sorumluluk erevesinde gnmz iletmeleri birok alanda topluma hizmet sunma ynelmi durumdadr. Sosyal ve kltrel alanlardaki hizmetler prestij kazandran faaliyetler olarak grldnden i adamlar kendi adlarn tayan okul binalar yaptryor; zel okullar, niversiteler kuruyorlar; vakf ve dernekler gibi gnll teekkllerle erozyonu nleme, sosyal problemlere areler bulma gibi faaliyetleri yrtyorlar. Son zamanlarda iletmeler mterisine, evreye, alanlarna ve topluma saygl kurulu grnts oluturulmakta ve bu faaliyetler iin yaplan harcamalar da, itibar kapitali olarak deerlendirilmektedir. letmeler sosyal sorumluluklarn yerine getirmek iin; toplumun ihtiyalarn tespit eder, retir ve tketime arz ederek blgenin ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasal geliimine katk salar. Tasarruflarn verimli alanlara yatrlmasn salayarak ekonomik kalknmaya katkda bulunur. Toplum ekonomisinde retim, blm ve tketime katk salar. Bunun yannda iletmeler; devlete kar mali ykmllklerini yerine getirerek vergi ve sosyal adaletin gereklemesine, demokrasinin gelimesine katk salar. Toplumun ortak kulland somut ve soyut deerleri gzeterek daha etkin ve uzun mrl olmasna katkda bulunur. letmeler srdrlebilir bir kalknma anlay ierisinde ekolojik dengeye duyarl, evreye saygl, sosyal ve kltrel faaliyetlere katklaryla toplumun geliimini ve refahn salar. Sosyal sermaye, karlkl kazanma ve tannmaya veya kalc iliki alarna sahip olmaya bal olan mevcut ve potansiyel kaynaklarn toplam olarak ifade edilir. Yani sosyal sermaye, sosyal ilikiler iinde yer alan sorumluluklar ve beklentiler, bilgi ve normlar olarak ifade edilir. letmenin temel grev ve sorumluluk alanlarn u ekilde sralanabilir: 1. letmenin alanlara olan grev ve sorumluluklar: Bu konuda dzenlenen Sosyal Sorumluluk 8000 Standard nn i yerinde uygulanmas gerekir. gvenlii salanmal, grevlendirme ve terfide liyakat ilkesini uygulamal, alann aile ve zel hayatna saygl ve yardmc olmal ve alann i hayatndan tatmin olabilmesi iin kariyer planlamas yaplmaldr. letmelerin alanlara ynelik sorumluluklar:
148

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan 1. gvenlii tam olarak salanmal, 2. alanlarnn sal iin eitli tedbirler alma, 3. Liyakat ilkesini uygulamal, 4. alann zel hayatna saygl davranlmal 5. alann i hayatndan tatmin olabilmesi iin tedbirler almal ve gelimeler aramaldr. Yneticilerin ynetenler zerinde ahlki olmayan davranlar yle sralanabilir: 1. Ayrmclk ve kayrma, 2. iddet, bask, saldrganlk, 3. Zimmet, rvet ve yolsuzluk, 4. Smr ve ie siyaset kartrma, 5. hmal ve dedikodu, 6. Bencillik, hakaret ve kfr, 7. Korkutma, taciz ve ikence 8. Yaranma ve dalkavukluk, 9. Grev ve yetkinin ktye kullanm, 2. letmenin mterilerine kar grev ve sorumluluklar: rn gvenlii ve kalitesi salayarak garanti sre ve artlar bakmndan aldatc olmamal. Yanltc paketleme, yanltc reklm, yani yanltc pazarlama yapmamal. letmelerin mterilerine daha kaliteli ve gvenilir rnler sunma sorumluluunu vurgulayan ISO 9000 ve doal evreye kar olan sorumluluklarn dzenleyen ISO 14000 serileri gibi standartlar yerine getirmelidir. Gda kkenli hastalklarn nne geebilmek ve tketici saln korumak amacyla zellikle kolay bozulabilen rnlerde HACCP kullanm zorunlu hale gelmitir. Bu eit rnlerin gerekli kontrollerini Tarm ve Ky ileri Bakanl gerekletirmektedir. 30 beygir gc zerinde motor gc bulunan veya 10 kiinin zerinde ii altran su, st ve et rnleri tesislerinde HACCP sistemi uygulamas zorunlu hale getirilmitir. letmelerin mterilere ynelik sorumluluklar: 1. Mterilerin artsz tatmini, 2. rn gvenlii ve kalitesi salamal, 3. Garanti sre ve artlar bakmndan aldatc olmamal, 4. Reklamlarda yanltc olmama, ocuklara ynelik reklam yapmama, 5. Yanltc paketleme, aldatc pazarlama yapmamaldr. 3. letmenin tabi evreye kar grev ve sorumluluklar: Canllara ve tabi evreye zarar vermemeli, evre kirliliine yol amamal ve doal kaynaklara zarar vermemelidir. letmeler bu sorumluluklarn evre ynetim sistemine uygun hareket ederek yerine getirir. TS EN ISO 14001:2005 evre Ynetim Sistemi: Bir iletmenin evreye dair zorunluluklarn yerine getirmesi iin yapt faaliyetlerin planlanmas, uygulanmas ve gzden geirilmesini ifade eder. letmelerin evreye ynelik sorumluluklar 1. Canllara ve tabiata zarar vermemeli, 2. evre kirliliine yol amamal, 3. Doal kaynaklara zarar vermemelidir, 4. evreye saygl davranmal. 4. Hissedarlara ynelik grev ve sorumluluklar: letme ynetimi, iletmenin ortaklarna kar hesap verme, bilgi verme ve hisselerine oranla dnem sonunda kardan pay verme gibi temel grevleri bulunmaktadr. 5. Tedarikilere kar grev ve sorumluluklar: letmeler retim iin gerekli tm girdileri tedarikilerden temin ederler. Bu adan kaliteli bir retim iin iletmeye hammadde giriinin temin edildii tedarikilerle iyi ilikiler kurup gelitirmelidirler 6. letmenin topluma ve devlete kar grev ve sorumluluklar: Toplum hayatn zenginletirecek sosyal-kltrel-sportif faaliyetlere katkda bulunmaldr. "yi vatanda" gibi devletin kanun ve ynetmeliklerine uymal, vergisini demelidir. letmelerin topluma ynelik sorumluluklar 1. Aile hayatna saygl olmal, 2. Cinsiyet ayrmcl kar duyarl davranmal, 3. yi vatanda gibi devletin kanun ve ynetmeliklerine uymal,
149

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan 4. Vergisini demeli, 5. Toplumu ilgilendiren sorunlar iin duyarl olmal ve zm iin katkda bulunmal, 6. Kltr ve sanat faaliyetlerini destekleyerek toplum yaamn zenginletirme. 7.Rakiplere ynelik grev ve sorumluluklar: Ayn piyasada faaliyet gsteren ve ayn rn reten kurulular kendi aralarnda birbirlerine kar saygl ve drst olmaldr. 2.2. Ahlknn Kurumsallamas in Gerekli Admlar: 1. letmeler misyonlarnn dayand felsefeyi netletirmeli, 2. Belirlenen kurum felsefesinin kurum ahlkna nasl yansyaca netletirilmeli, 3. Kurum yneticileri rneklik oluturmal, 4. Tespit edilen ahlk kodlarn iletmedeki dier srelerle uyumlu hale getirilmesi gerekir, 5. novasyona ve katlma ak bir ahlk alan oluturulmal, 6. Oluturulan i ahlknn devam iin iletme alanlarnn genel ahlk duruu glendirilmeli, Btn geri kalm toplumlarn ortak zelliklerinden birisi, ya ahlki kurallarn zlmesi veya ahlk tarifindeki ideal olma vasfn, dolaysyla dinamizmini kaybederek rmesi ve bir takm kat ve anlamsz kurallar haline dnmeleridir. Byle toplumlarn yeniden canlanp hayatiyet bulabilmesi iin, ahlki kavramlarn yeniden yorumlanmas, ahlki deerlerin ideal llere kavuturulmas gerekir. lerlemek isteyen bir toplum, kendi tarihi, sosyal ve kltrel deerlerinden hareketle, kendi ideal ahlkn oluturmaya almaldr. Genel ahlk iin varlan bu hkm, onun bir paras olan i ahlk iin de geerlidir. dnyasnda temel ahlk ilkeler 1. Drstlk ve doru szllk, 2. Eitlik, 3. Sosyal ve ticari sorumluluk, 4. Hak ve adalet, 5. evreye ve canllara kar duyarllk, 6. Merhamet, 7. Genel kamu menfaati, 8. Gvenilirlik, 9. Arlklardan kanmadr. hayatnda rvet, vurgun peinden koma, kalitesiz rn retme, vergi karma, ar kr istei, hayali ihracat, gibi temel meseleler i ahlknn zerinde durduu ve zmeye alt olaylardr. Bu tr sorunlarn zm iin gemiten devralnan btn deer hkmlerini zamann icaplarna gre yeniden yorumlayarak bunlara yeni anlamlar ve yeni ilevler ykleyip yepyeni bir i ahlk ve mteebbis ideolojisi oluturulmaldr. Bu manada bizim toplumun ahlk anlaynn temelinde Ahilik vardr. Ahilik; Anadolu'da XIII. yzylda grlmeye balayan, Seluklu devletinin yklma dnemine girmesinden sonra sosyal dzeni salamada ve Osmanl Devletinin kurulmasnda byk rol olan bir tr meslek ve dayanma rgt. Batdaki lonca tipi rgtlenmenin benzeridir. Kardelik esasna dayanan ahilik tekilatnn kurcusu 11711262 yllar arasnda yaayan Ahi Evran, Horasandan Anadoluya g etmi, nce Kayseri ve bilahare Krehir e yerlemi ve orada Ahiyan yani kardeler ve hanm da Bacyan yani baclar olarak ifade edilen mesleki tekilat kurmular. 13. Yzylda yerleik Bizans esnafyla rekabet edebilmek iin Mslman esnafn kendi aralarnda oluturduklar bir nevi dayanma sistemi olan ortasandk uygulamas bir ahilik uygulamas olarak grlmektedir. Esnaf sand ve esnaf kesesi olarak bilinen Ortasandk esnafn kendi arasnda yardmlamak amacyla oluturduu bir finans sistemi olarak; yelerin ba ve aidatlar ile biriken fon zora den ve raklk ve kalfalk safhalarn geerek ustala ykselip de kendi iini kurmak isteyenlere faizsiz olarak kullandrlan sermayedir. Ahi ahlkn oluturan kurallar: 1. yi huylu ve gzel ahlkl olmak, 2. inde ve hayatnda doru, gvenilir olmak, 3. Ahdinde, sznde ve sevgisinde vefal olmak, 4. Szn bilmek, sznde durmak, 5. Hizmette ayrm yapmamak, 6. Yapt iyilikten karlk beklememek,
150

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan 7. Gler yzl olmak, 8. Tatl dilli olmak, 9. Hatalar yze vurmamak, 10. Dostlua nem vermek, 11. Ktlk edenlere iyilikte bulunmak, 12. Tevazu sahibi olmak, 13. Hi kimseyi azarlamamak, 14. Anaya ve ataya hrmet etmek, 15. Dedikoduyu terk etmek, 16. Komularna iyilik etmek, 17. nsanlarn ilerini iten, gnlden ve gler yzl yapmak, 18. Bakasnn malna hyanet etmek, 19. Sabr ehli olmak, 20. Cmert, ikram ve kerem sahibi olmak, 21. Daima hakk kullanmak, 22. fkesine hkim olmak, 23. Suluya yumuak davranmak, 24. Sr saklamak, 25. Gelmeyene gitmek, dost ve akrabay ziyaret etmek, 26. i, d, z, sz bir olmak, 27. Kt sz ve hareketlerden saknmak, 28. Mahiyetinde ve hizmetindekileri korumak ve gzetmek. (...) Yukarda sadece bir ksm verilen Ahiliin 124 altn kural bulunmaktadr. Kaynak: http://www.ahikirsehir.com/ahilik-once-kurallari-dogru-koyun-sonra-adaletli-olun-sonrasurekli-ogretin-ve-egitin-ve-amel-etmesini-saglayin-ve-en-sonunda-ahlkli-olmasini-bekleyin.html 2.3. Ahlk ve Kapitalizmin Eletirisi Kapitalizm doduu gnden beri iinde bulunduu toplumlarn kltrel ve ahlk deerlerini etkilemi veya deitirmitir. nsanla salad onca artlara ramen ok geni bir yelpazede eletirilmi ve sosyalistlerce insanln yaad her trl buhrann, adaletsizliin ve smrnn en bataki msebbibi olarak grlmtr. Gnmzde ise dnya kapitalizmi Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra etki alann tm dnya leine karmtr. Kapitalizm kurulup g kazand lkelerde sadece ekonomik hayat etkilemekle kalmam genel anlamda sosyal ve kltrel hayat da etkilemitir. Douundan gnmze kadar bu sistem entelektel seviyede birok taraftar ve kart toplamtr. Kimine gre kapitalizm insanla pek ok yenilik getirmi, gelimenin ve deiimin motoru olmutur. Kapitalizmin zgrlk yaps, kiinin bilgisine, becerisine deer vermesi, eitli ahlk ve deer yarglar karsndaki tarafszl ile oulcu bir hayata frsat vermesi, srekli ilerleme ve gelimeyi salayarak devaml deerler retebilmesi, etkinlii, deiimlere kar duyarl olmas, dinamik yaps gibi nde gelen meziyetlerini otaya koyan grler olduu gibi olumsuz noktalarn ortaya koyan grler de olmutur. Bu olumsuzluklar ekonomik teknik boyuttan ele alndklar gibi sistemin sosyal ve kltrel, ahlk, manev ve ideolojik ynleri dikkate alnarak da eletirilmitir. Karl Marks ondokuzuncu yzyl kapitalizmini incelemi ve ahlk bir sylemle kapitalist sistemi tenkit etmi ancak kulland dili yorumlayanlar, gerekte kapitalizmi ahlk bir bak asndan deerlendirdii konusunda hemfikir deillerdir. Marksn pek ok takipisi kapitalizmin ahlk bir ereve iinde yermiler ve kapitalizmin esasen gayri ahlk olduunu iddia etmilerdir. Bu iddialar ana noktada toplayabiliriz: 1. Kapitalizm esas itibariyle gayri ahlkdir zira iinin hak ettii creti almadan var olmas mmkn deildir. 2. Kapitalizm gayri ahlkdir zira insanlar yabanclatrr. 3. Kapitalizm aznlk bir zmrenin karlarn korur ve ounluun daha adil daha iyi ve eitliki bir toplum olarak yamasna engel olur. Kapitalizm ve beraberinde getirdii kreselleme sreci iletmeler iin nemli frsatlar ve glkler
151

letme Ynetimi-1 Altnc Blm Metin Arslan ortaya koymutur. Bu yzden kreselleme srecinin iletme rencileri ve uygulayclar tarafndan yakndan izlenmesi gereklidir. Kresellemenin olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi ve insanln ondan faydalanmas iyi anlalmasna baldr. Ahlk disiplini kresellemeyi anlamakta ve onu faydal klmakta nemli bir rehber nitelii tamaktadr. Kresellemenin getirdii zellikle ahlk sorunlarn zm ahlk disiplini alm ve benimsemi politika uygulayclarnn varln gerektirir. Sistemleri kuran ve kullanan insan olduuna gre, onlar en faydal klmak yine insann elindedir. Kaynak: www.igiad.com/books/is_ahlaki_sempozyumu_bildiriler.pdf http://www.kitapdenizi.com/kitap/31299-Is-ve-Meslek-Ahlaki-kitabi.aspx MAHMUT ARSLAN 10. LETME BLG SSTEM letme ve Bilgi Teknolojileri Bilginini retilmesi, gelitirilmesi, dzenlenmesi, saklanmas, transfer edilmesi, paylam, yaylmas ve kullanlmas gibi sre ve teknikler bilgi ynetimini ifade eder. Bu srete bilgi teknolojileri youn olarak kullanlr. Bilgi teknolojileri, bilginin retimi, geliimi ve yaygnlamasnda youn olarak kullanlabilen; verilerin kayt edilmesi, belirli bir ilem srecinden geirmek suretiyle bilgiler retilmesi, retilen bu bilgilere ulalmas, saklanmas ve paylalmas gibi ilemlerin etkili ve verimli yaplmasna imkn tanyan teknolojilerdir. Bilgiye ulama ve onu elde etmeyi ve kullanmay salayan tekniklerin tamamn ierin biliim teknolojileri iletmeler asndan nemli bir konudur. letmeler krl ve srekli mterileri elde tutmak istiyorlarsa teknolojik altyap imknlarn gelitirmek durumundadrlar. Teknolojik altyapy kuran iletmeler elde edilen bilgileri iletme ierisinde blmler arasnda etkin ve verimli kullanrlar. letiim teknolojileri srekli gelimekte, iletmelerin faaliyetlerini hzla etkilemekte ve hemen hemen her trl bilgi de dijital ortamda aktarlabilmektedir. Bilgi andan bilgi tesi aa gei yaplan 21. yzylda iletmelerin rekabet yarnda stnlk salayabilmeleri iin yeni gelien ynetim tekniklerini kullanmak durumundadr. 1990larn ortasndan itibaren iletmelerin bilgi teknolojilerini youn kullanmasna bal olarak yeni rgt tasarmna bal olarak yeni bir olgu olarak dijital iletme ortaya kmtr. Dijital iletme, mteriler, tedarikiler ve alanlarla ilgili nemli tm i ilikilerini dijital olarak salayan ve arabuluculuk yapan iletmedir. Temel iletme sreleri yani; rn retim veya sunumu iin ilerin organize edilii, tm iletmeyi kapsayan veya birok iletmeyi birbirine balayan dijital alar zerinde gerekleir. Dijital iletmeler, kresel organizasyon ve frsatlara kolay ular, ilerini sadeletirip kolaylatrmasyla verimli ve krl alarak rakipleri karsnda rekabet stnl salar ve varln devam ettirir. Altnc Blm le lgili rnek Uygulama almalar ve Deerlendirme Sorular Uygulama almalar 1. evrenizde bulunan bir organizasyonda kurum ii iletiim nasl gereklemektedir? Aratrnz. 2. evrenizde faaliyette bulunan bir iletmenin st yneticisinin lider tipi mi? Yoksa klasik bir ynetici mi? Olduunu aratrarak bir rapor hazrlaynz.

152

 letme Ynetimi -1 Faydalanlan Kaynaklar FAYDALANILAN KAYNAKLAR

Metin Arslan

ACUNER .A.: Mteri likilerinde Hareket Noktas: Mteri Memnuniyeti ve lm, MPM Yay., Ankara, 2001. AKDOAN, Abdurrahman: Kamu Maliyesi, Gazi nv. Yayn No:67, ..B.F. Yayn No: 34, Ankara, 1985. AKTAN, C.C. Meslek Ahlak ve Sosyal Sorumluluk, stanbul: ARI Dnce ve Toplumsal Geliim Der. Yay, 1999. AK, Mehmet: Firma Markalarda Kurumsal Kimlik Ve maj, 1.Bask, Il Ofset, stanbul, 1998. AKTAN C.C. : Deiim ve Yeni Global Ynetim, Mess Yaynlar, stanbul, 1997. ALPUGAN, Oktay ve Di. : letme Ekonomisi ve Ynetimi, Beta Basm Yaym A.. 1.Bask. stanbul,1987. ALPUGAN, Oktay: Kk letmeler, Der Yaynlar, stanbul, 1994. ALTINTA L.: Bilgi Ynetimi ve Deiim, www.baltas-baltas.com/kaynakdergiyazi ALTINTA, M.H. : Mteri Tatmininden Mteriye Deer Salama Analizine Doru Yaplanma ve Bir Analiz nerisi, Doktora Tezi, U.. Sosyal Bilimler Enstits, Bursa, 1999. ANDERSEN, Arthur: Satta Baar, Derleyen: Power, Nisan 1999. ARIKAN, Rauf ve ODABAI, Yavuz:Tketici Davranlar ve Tketici Bilinci,A.., Yay., No:646, Eskiehir,1996. ARIKAN, Rauf: Aratrma Teknikleri, 3. Bask, Gazi Kitabevi, Ankara, 2000. ARMSTRONG, G. ve KOTLER, P. :(2003), Marketing, International Edition, Prentice Hall. 2003. ARSLAN, Ali: Pazar Aratrmasnda Bir Nabz Tutma Yntemi: Etnografi; Pazarlama ve letiim Kltr Der., Nisan-Mays-Haziran; s. 63, 2005. ARPACI, T. Ve AYHAN, D.Y. ve Di.: Pazarlama, Gazi Yay., Ankara , 1992. BALIK, Bahaettin: letme Ynetimi. 5. Bask. Nobel Yaynlar, Konya, 2005. BELL,C. ve ZEMKE, R. : apka karttran Hizmet Ynetimi, Rota Yaynlar, 1998. BUMN, Birol ,"Organizasyonlarda atmann ynetimi",Ankara,1990:108-129. BUDAYCI, Ahmet: Pazarlamada Unutulmaz Hatalar, Capital Dergisi, Eyll says, 1997. BUZZEL, Robert ve dierleri,: MARKETNG: A Cantemparary Anolysis, 1972. BKER, Semih ve SEVL, Gven.: letmecilik Bilgisi, A..F. Yay. . d.111. CAN, Halil ve dierleri: Genel letmecilik Bilgileri, 3. Bask, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1994. CAN, Halil,"Organizasyon ve Ynetim", Siyasal Kitabevi, Ankara, 1994. CAN, Halil, TUNCER, Doan ve AYHAN, Doan Yaar: letmecilik Bilgisi, 4.bask, Adm Yaynclk, Ankara, 1991. CEMALCILAR, lhan: Pazarlama, T.C. Anadolu nv. Yay. No:72. 7. Bask. Eskiehir, 1994. CEMALCILAR, lhan: Pazarlama Ynetimi. T.C. Anadolu nv. Yay. No:885. nc Bask. Eskiehir, 2001. CEMALCILAR, lhan: Pazarlama Kavramlar-Kararlar, Beta Basm Saym Datm A.. stanbul,1998. ALIK, Nuri: Marka Ball Ve Marka Ballna Etki Eden Faktrler, Anadolu niversitesi. V E.: Yeni Ekonomik Dzende Kobiler,1.Orta Anadolu Kongresi, Nevehir, 2001. Cogito: Dnya Byk Bir Maaza, Yap Kredi Y. Dergi, say 5, Yaz 1995, 2. Bask- 2001. OLAKOLU, H. Mustafa: KOSGEB, TOBB, Kobi Rehberi, 2002, Yorum Matbaaclk, Ankara, 2002. DNER, mer: Stratejik Ynetim ve letme Politikas, Beta Yaynlar, stanbul, 1996. DREN, A. Zeynep: Ynetim Bilimi Ders Notlar, st. nv. Sos. Bil. Ens. stanbul,1994. EKER, Ayta ve TEN, Kmil: Kamu Maliyesine Giri, 2. Bask, Aklselim Ofset Tesisleri, zmir, 1989. EKC M. Sena: ktisada Giri, Siyasal Kitabevi, 2, Bask, Ankara, 2001. EKC M. Sena: Kamu Maliyesi, Kavram Yaynlar, Beta Basm Yaym Datm A.., stanbul, 1996. ERDOAN, lhan: Baarl Sat in Temel Satc Davranlar. TO Yay. No: 199911, Nisan, stanbul, 1999. EREN Erol ,"rgtsel Davran ve Ynetim Psikolojisi", stanbul: Beta Yaynlar, 1998, s.445-460. EREN, Erol: Ynetim ve Organizasyon, Beta Basm Yaym Da. A.. 2. bask, stanbul, 1993. EREZ, Yalm: Topla Kalite Ynetim Sistemi, Tisamat Basm Sanayi, Ankara, 1998. ERGNAY, Akif: Kamu Maliyesi, 12. Bask, Turhan Kitabevi, Ankara 1987 ERGLEN, Doan: 1998, Pazarlar Kreselleirken Mteriler Standartlat, Kariyer Dergisi. 1998. ERKUT, Haluk,: 1995, Hizmet Kalitesi ve Hizmet Ynetimi nterbank Yaynlar, 1995. FELDWICK, Paul: What is Brond Equity Anywayan How Do You Meosure it, Sournal of the Market sacietuy, 1996. GOLDMAN, H.: Mteri Kazanmak, Kal Der, stanbul, 1989. GERSON, R. F.: Mteri Tatmininde Sreklilik, Rota Yaynlar, stanbul, 1997. GEV, Hdr: Mteriyle Hayat Boyu Flrt, Power Dergisi, 1998. GZELCK, E.: Kreselleme ve letmelerde Deien Kurum maj, Sistem Yaynclk, stanbul, 1999. HATPOLU, Zeyyat: Temel Pazarlama, Beta Yaynlar, 1993 BCOLU, Hasan "letmelerde Departmanlar Aras atmalarn Kaynaklar ve letme Performansna Etkilerine likin Bir Aratrma",Verimlilik Dergisi, Ocak,2001,s.99-114. Z, Orhan: Makale. Hizmet Pazarlamasnda nternet Kullanm, Dokuz Eyll nv. Sos. Bil. Ens. Drg. C. Say:3 1999 KARA, M.Ali, letme Becerileri Grup almas, 6. Bsk. Murathan Yaynevi, Mart 2008 KARAFAKIOLU, Mehmet: rnek Olaylarla Sat Ynetimi. Literatr Yaynlar,2. Bask, stanbul, 2004. KARAFAKIOLU, Mehmet: Uluslar aras Pazarlama Ynetimi, st.nv. stanbul, 1990. KARAHAN, Kasm: Hizmet Pazarlamas, Beta Basm Yaym Da. Birinci Bask, stanbul, 2000. KARABULUT, Muhittin: Tketici Davran, 3. Bask. .. letme ktisad Enstits Yayn No:102. KAVAS, Ali Can ve Dierleri: Tketici Davranlar, Anadolu niv., Yay. No:880, 1. Bask, Eskiehir, l995. KIRIM, A.: Strateji ve Bire-Bir Pazarlama, Sistem Yaynclk, stanbul, 2001. KOTTER J.P.: Dnm abalar Neden Baarsz Kalyor?, Deiim, Mess Yaynlar, stanbul, 1999. KOZLU M. Cem: Uluslar aras Pazarlama, Bankas Yaynlar, 6. Bask, 1998. KSEMEHMETOLU, Arzu: Mteri Velinimetimizdir, Zaman Gazetesi nsan Kaynaklar, 1999. LEVENT, Alpay: Pazarlama Semineri Notlar, Bankalar Birlii, 1997. MAZAR, S.: Citibank: Mteriyle Sra d Bir liki, Power Dergisi, 1997. MAZDA: Satta ve Ynetimde Mteri Memnuniyeti, Mazda Motor Trkiye A.. 1998. MUCUK, smet: Pazarlama lkeleri, 6. Bask, Derya Yaynlar, stanbul, 1994. MUCUK, smet: Temel letmecilik Bilgileri, Trkmen Kitabevi, 3. Bask, stanbul, 2005. MFTOLU, Tamer: Giriimcilik, T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar No:955. Eskiehir, 2001. ODABAI, Yavuz: Satta ve Pazarlamada Mteri likileri Ynetimi, Sistem Yaynclk, stanbul, 2000. OLU, Mehmet: rn Siyasetleri Pazarlama Dnyas Dergisi, S:28,Yl:2 ss.314, stanbul, 1988. OLU, Mehmet: Satnalclarn Davranlarnn Dinamikleri, Pazarlama Dnyas, Say 28, 1991. ONAY, rfan ve KOROLU, Adal: Toplam Kalite ve Mteri in stn Deer Ynetimi, Verimlilik Dergisi, MPM., 1996. PEHLVAN, Osman: Kamu Maliyesi, Derya Kitabevi, Trabzon 2008 PEKRCOLU, Nurettin, 1996, Kalite Ynetiminde ISO 9000 Uygulamalar, Milli Prodktivite Merkezi NAL, Gngr: letme Ynetimi ve Organizasyon, Marmara . S.B.E. No: 04. stanbul, 1995. ZALP, nan: letmelerde Ynetim ve Organizasyon, Beyta Yaynclk A.. Eskiehir, Tarihsiz. ZEVREN, Mn: Toplam Kalite Ynetimi, Alfa, 2. Bask, stanbul, 2000. ZTRK, Aye: Hizmet Pazarlamas, 2. Bask Detay Kitap ve Yayn. Eskiehir, 2000. ZTRK, Azim: Kreselleen Dnyada Yneticilik, Adana Nobel Kitabevi, Adana, 1998 ZSOY, Osman: Gelecein Gzde Meslekleri, Yeni afak, Acar Matbaaclk A.. stanbul, Tarihsiz.

153

ZKALE, Lerzan ve dierleri: Pazarlama Stratejileri, letiim Yaynlar, Yeni Yzyl Kitapl. stanbul, Tarihsiz. ZKALP, Enver; rgtsel Davran, Eskiehir, 1998. SEYYAR, Ali: aliseyyar@sosyalsiyaset.com AHN, Mehmet: daresi, A.. AF Y. No:11. Tarihsiz. / daresine Giri, A..F. Yaynlar No:72. Eskiehir, Tarihsiz. MEK, M. erif ve ELK, Adnan: Genel letme, Eitim Akademi Yaynlar, Konya, Eyll 2008 MEK, M. erif ve ELK, Adnan: Ynetim Ve Organizasyon, Eitim Akademi Yaynlar, Konya, 2009 TAVMERGEN, ge: Dorudan Pazarlamada Stratejik Pazarlama Planlamas ve Uygulanabilecek Stratejiler, Verimlilik Dergisi, Say 4, 1998. TAKIN, Erdoan: Sat Teknikleri Eitimi, 7.Basm, Papatya Yaynclk, stanbul, 2003, TEK, mer Baybars: Pazarlama lkeleri, Yedinci Bask, Cem Ofset Mat. San. zmir, 1997. TEK, mer Baybars: Pazarlama lkeleri ve Uygulamalar, Memleketim Yaynlar, zmir, 1990. TEKN, Mahmut: Toplam Kalite Ynetimi, Gnay Ofset, Konya, 2002. TEKN, Mahmut: retim Ynetimi, 5, Bask, Eitim Kitabevi, Konya, 2004. TEKN, Mahmut: Giriimcilik, Gnay Ofset Konya, 5. Bask, Konya, 2006. TINAZ, Pnar: alma Yaamndan rnek Olaylar. Beta Basn Yayn Da. A. 1.B. stanbul, 2005. TUNCER, Doan ve dierleri: Pazarlama, Gazi Yaynlar, Birinci Bask, Ankara, 1992. TREACY, Micheal & WIERSAMA, Fred: Pazar Liderlerinin retileri, Media Cat Kitaplar, Ankara, 2003. TOSUN, Kemal: letme Ynetimi, 1.c, 4. bask, .. Y. No:3462. stanbul, 1987. TOKOL, Tuncer: Pazarlama Aratrmas, Beinci Bask, Uluda nv. Basmevi 1990. TUTAR, Hasan: Kreselleme Srecinde letme Ynetimi, Hayat Yaynlar, S.79, 1999. TUTAR, Hasan, ERDNMEZ, Cumhur: letme Becerileri Grup almas,4. Bask, Detay Yaynclk, Ankara, 2007 UZTUN, Ferruh: Markan Kader Konu, 2. Bask, 2003. UYGUR, Akyay; Ynetim ve Organizasyon, 1. Bask, Nobel Yayn Datm. Konya, 2005. URAS, Ouz: letmeye Giri, 2. Bask, Nihad Sayar Yay. Ve Yardm Vakf. stanbul, 1992. NER, M.: Hizmet Pazarlamasnda Pazarlama Karmas Elemanlar Deiiklik Gsterir mi? Pazarlama Dnyas Dergisi, Say:34, Yl:8, ss.2 11, stanbul, Ocak-ubat. 1994. NSALAN, Erdal ve MEKER, Blent: Temel letmecilik Bilgileri, Detay Yaynclk, Ankara, 2005. ZEREM, N.:Hizmet Kalitesinin Ynetimi Pazarlama Dnyas Dergisi, Say:63, stanbul, Mays-Haziran. 1997. YILDIRIM, A. ve imek, H.(2005).Sosyal Bilimlerde Nitel Aratrma Yntemleri. Ankara: Sekin Yaynclk www.ceterisparibus.net / Yrd. Do. Dr. mer TORLAK www.kigem.com www.dtm.gov.tr http://www.ikademi.com/ www.aumbaalumni.com/artstressquestions.htm www.ytukvk.org.tr/arsiv/markayonetimi.htm www.dpt.gov.trwww.esam.org.tr www.tubitak.gov.tr www.tse.org.tr www.mpm.org.tr www.ttkd.org.tr www.abgs.gov.tr www.insankaynaklari.com www.turkpatent.gov.tr www.iskur.gov.tr www.esam.org.tr www.ansar.de/sosyalbilimler/ www.oib.gov.trwww.hukuk.gen.tr www.idealhukuk.com www.kobinet.ogr.tr www.kalitesitesi.com.tr www.turkcebilgi.com www.ekodialog.com www.danisment.com.tr www.tobb.org.tr www.ito.org.trwww.ikv.org.tr www.dtm.gov.tr www.igeme.org.tr www.tcmb.gov.tr www.tuik.gov.tr www.dtm.gov.tr/ihracat www.sanayi.gov.tr www.maximumbilgi.com www.bilgiyonetimi.org.tr www.wikipedia.org www.uludagsozluk.com www.nedir.cc/ekonomi www.tesev.org.trwww.bilgininadresi.net www.ansiklopedi.turkcebilgi.com www.tdk.org.tr www.marka. com.tr www.collegeview.com/career/interviewing/types_of/sample_stress.html /www.kho.edu.tr/yayinlar/bilimdergisi/bilimder/doc/1999-2/bilder5.doc YKSEL, Berrin: Pazarlama Kavramndaki Deiimin Analizi, Pazarlama Dnyas, 1994. YKSEL, Berrin: Pazarlama Kavramna Mteri Ynl Yaklam: Pazarlamann Kalite Hareketindeki Rolnn ncelenmesi, Verimlilik Der., Say 2, 1998. ZORLU, Abdlkadir: Batl Bir Yaam Tarz Olarak Tketim: : Trkiyede Tketim rnlerinin ve Kltrnn Tarihi Geliimi, H.. Sosyolojik Aratrmalar Dergisi, sdergi.hacettepe.edu.tr. 2003. ZORLU, Abdlkadir: Tketici Davranlar ve AVM'ler , Bedestenlerden Alveri Merkezlerine Alveri Davranlarnn Sosyalliklerini Anlamak, 12. Ulusal Pazarlama Kongresi Bildiriler S.., BF Yay., Sakarya, 2007.

letme Ynetimi -1

Faydalanlan Kaynaklar

Metin Arslan

154