1

NDEK

LER Birinci blm OSMAN GAZ

Kay yiitleri St yolunda St'te bayram Dergah kltr lk ak lah iaretler Edebali Kazanandan al Cihad kollar stiklle giden yol Ava giden avlanr Kse Mihal, Gazi Mihal oluyor... stanbul'u a glzr yap! Nasihat m anayasa m? Osman Gazi'nin ahsiyeti.

kinci blm ORHAN GAZ

Babamzn duas seninledir. Bunlar bize be olayd Aydos'un fethi Alaaddin Paa'nn tavsiyeleri ncitme gel dervileri Suya seccade salanlar Gazi Sleyman Paa'nn fetihleri Yaamaktan maksat ne? Hayat emanet bir elbisedir. Rumeli'nin yeni babuu Oul! Biz yolun sonuna geldik. Orhan Gazi'nin ahsiyeti

nc blm MURAD-I HDAVENDGR

Fetihler ve Srpsnd Yenieriler Dn Gazya mani olanla gaz etmek, gaz-i ekberdir. hsan ve adlet rnekleri Cenk nasl olur grsn! Meveret snnet-i Resuldr. Aknla alayan gzler hrmetine

Gzi-i mutlak idi, ehid-i muhakkak oldu. Murad Han'n ahsiyeti

Drdnc blm YILDIRIM BAYEZD HAN

Anadolu'da birlik mcadelesi stanbul kuatmalar anl fetihler Hundi Sultan Byk Hal ittifak Bre Doan! Nibolu Sava Yeminini iade ediyorum! Ulu Cami'nin al Yaklaan tehlike: Timur Ve Yldrm Sava kkrtclar Alimlerin gayreti Ankara Sava ki hakan bir sedirde Cihana veda kld. Timur Anadolu'da Dzme haberler! Yldrm Bayezid Han'n ahsiyeti.

Beinci blm SULTAN ELEB MEHMED

Amasya yolunda Frsat dknleri Timur Han'n endiesi Ac haber Tac taht terkedip, hacca gidelim! Kardeler mcadelesi Ya dirisi gelseydi! Bir isyan ve bir ihanet Yeminini bozmann sonu Osmanl veren eldir Vakf medeniyetine doru Baz fetihler Simavna kads olu eyh Bedreddin lk byk i isyan Murad'ma haber saln Sultan elebi Mehmed'in ahsiyeti.

NSZ
Ortaa, Yenia ve Yakna. aa damgasn vurmu, ktaya yaylm, dnyann grmedii hamet ve azameti yakalam en byk Trk imparatorluu. Onu tanmak iin yerli-yabanc herkesin hayranlkla gezdii, inceledii abidevi eserlerini grmek yeterli. Onu tanmak iin yerli-yabanc tarih aratrmaclarnn eserlerine bir gz atmak kfi. Onu tanmak iin mehterini dinlemek, fermanndaki ihtiam hissetmek, camilerindeki ku evlerinin manasn anlamak, kad sicillerindeki dil hkmleri takip etmek yeterli. Onu tanmak iin cihana hkmeden padiahlarnn yaadklar, adeta bir glgelik gibi bir tekke gibi mtevz ancak manev ve uhrev havasyla vakur ve ihtiaml Topkap Saray'n gezmek kfi Allah iin tevazu edeni, Allah tel yceltir sznn srrna ne kadar uygun. Onu tanmak iin 30-400 yl aras idarelerinde yaam ve bugn 34 lkeye blnm, devletlerin niversitelerindeki tarih blm yelerine sormak yeterli. Dillerini, dinlerini, kltrlerini, yaaylarn ve geleneklerini yzyllarca bozulmadan korumalarnn srr nedir? rensinler. Dinde zolama yoktur hkm ile Trk'n hogr anlayn kavrasnlar. Btn bunlara ramen TV'lerde gazetelerde ve mecmualarda Osmanl'ya hakaret edenler, amur atanlar, ktleyenler, kfredenler kacaktr. Bunlar her devirde, her zamanda ve her asrda var olacaktr. Bunu nlemek mmkn deil. Zira bu dyada her ey zdd ile var. Gnmzde de devletimiz zaman zaman ayn tehlike ile kar karya kalmyor mu? Ancak bu tip insanlarn mr saman alevi gibidir. Parlar ve pis bir duman yaydktan sonra kaybolurlar. u ifadeler bu tip kimseleri ok gzel tarif etmektedir Gne balk ile svanmaz ey dil. B-zebn (dilsiz) da olsa bellidir kmil Kendinden gayry beenmez cahil. Kendi alar kendi oynar demiler. zntm bunlara deil, Osmanl'y, atasn yukarda saydm ve herkese bilinmesi kolay olan zellikleri ile de olsa tantamayanlara ve cahillerin hezeyanlarn doru gibi kabul edenlere. . te Osmanl Tarihi serisini bu maksatla kaleme alyorum. Evet piyasada bu konuda bir ok eser var. Ancak dorusunu sylemek gerekirse Osmanly anlatabileni pek az. Bir ksm yazarlar Osmanlya pein hkmle yaklayor. Deil Trk hatta Dnya tarihinin en byk, en erefli ve en devaml devleti olan bir yce imparatorluu tek kalemde silip atmak gibi dmanca bir tavr sergiliyorlar. Bir ksm rk bir taassupla yaklap onun cihan-mul / evrensel hedeflerini kavrayamyor ve karalama yolunu tutuyorlar. Nihayet son yzylda ortaya kan, kk darda baz din simsarlar da, bunlara ilave olarak Osmanl padiahlarn karalama furyasna katlyor. Neticede Osmanly renmek isteyenlerin akl, fikri karyor. Dorulara ulamas olduka gleniyor. Bu itibarla Osmanl tarihi serisini kaleme alrken ok nemli bir noktaya da okuyucularmn dikkatini ekmek istiyorum. Eserdeki hemen her blmn sonuna istifade ettiim kaynaklarn isimlerini verdim. Bylece bilgilerin doru ve gvenilir olduunu, rastgele yazlmadn belirtmek istedim. Tartlan konulara ise geni aklamalar yapmaa altm. Byk Trk hakan Timur Han kendinden sonra saltanata geecek oullarna nasihat olmak zere, kaleme aldrd dsturlarn ifade ederken; Tecrbe bana gsterdi ki, din ve kanunlar zerine istinat etmeyen bir hkmet uzun mddet payidar olamaz. Byle hkmet plak olup kendini gren herkese kar gzlerini yere diken ve herkes yannda hi hrmet ve itibar olmayan adama benzer. Kezalik yle hkmet tavan, kaps, avlu duvarlar

olmayan ve her nne gelenin ieriye dalabildii eve de benzetilebilir, demektedir. te bir devletin tarihini yazarken onu devlet yapan unsurlar, deerleri de yazmak gerekir. Bir padiah, devlet adamn anlatrken onun dnce yapsn, maksadn, ideallerini, sevdalarn belirtmek lazmdr. Yoksa tahta k ve ini tarihi, fethettii yerler, kaybettii blgeler gibi kuru ifadeler okuyucuya tarih zevki, tad, uuru ve sevgisi vermekten uzak kalacaktr. Ayrca tarih bir ibretler hazinesi, milletlerin hafzas, hdiselerin ilmi, insanln roman ise ondan istifade etmek en nemli husustur. Bu dnceler ierisinde adleti, efkati, hogrs, ve ihsan ile kalbleri kazanm; yiitlii, cesareti, mertlii ve ecaati ile dosta gven, dmana korku vermi; dnya siyasetini ynlendirmi; kltr ve medeniyet hamleleri ile gz kamatrm atalarmzn alt asrdan fazla ktada sren devlet servenini, bir tarih ziyafeti halinde vermek dileiyle... Do. Dr. Ahmet imirgil Kasm 1999 stanbul

Birinci blm

OSMAN GAZ
Matlabmz din-i Hd'dr bizim Mesleimiz rh- Hd'dr bizim Yoksa, kuru mihnet ve kavga deil h- cihan olma dava deil

Kay yiitleri St yolunda

Rahmetli Prof. Erol Gngr'n deyimiyle Bizim medeniyet eserlerimizin ve kltr kymetlerimizin adeta imbikten gemi numunelerini vermi ve yapc gcmzn en yksek sembol haline gelmi Osmanl Devleti'nin baarlarndaki sr bugn dahi tam olarak zlememektedir. Zira yetmi iki millete kendini sevdirmek ve onlar yz yllarca huzur ve refah ierisinde idare etmek yle klla, topla, tfekle, aka ile olacak iler deildi. Peki nasl olmutu. Nasl gereklemiti. Gelin, Kay yiitlerinin St'e gelilerine doru bir uzanalm. Osmanllarn atas Gndz Alp'in oullar Sungur Tekin, Gndodu, Erturul ve Dndar babalarnn vefatndan sonra bir mddet Pasin ovasnda oturmulard. Bunlardan Sungur Tekin ve Gndodu buradan tekrar geriye ata yurduna dnerken, Erturul ile Dndar Anadolu'ya doru harekete

getiler. Erturul Gzi'nin yannda seme 400 kadar cengaveri bulunuyordu. Sohbet ederek yol alan gziler bir tepeyi amlard ki ovada kzlca kyametin kopmu olduunu grdler. Tam bir lm kalm sava veriliyordu. Biraz daha yaklatklarnda byk bir Mool birliinin Seluklu kuvetlerini kskaca alm mahvetmekte olduunu anladlar. Seluklu askerlerinin hali gerekten periand. Ac bir akibetin onlar bekledii belli oluyordu. Erturul Gzi yoldalarna seslendi Hey gziler! Cenge rast geldik. Yanmzda kl tarz. Korkak gibi geip gitmek erlik deildir. Ne yapalm? diye sordu. Bazlar: Malup durumdakine yardm etmek ok zordur. Kendimizi tehlikeye atmayalm, dediler. Erturul Bey ise: Bu sz merdaneler kelam deildir. Erlik zor durumda olan kardelerimize yardm etmektir. leri kolay olsa yardma ne gerek vard. Haydin bu dar gnde Hzr gibi biarelerin imdadna yetielim. Beylerinin bu szleri zerine Kay yiitleri kllarna el attlar. ahin kargaya girer gibi Moollarn iine daldlar. Kllar imek gibi akyor her alevinde bir Mool'un yldz snyordu. imdi galipler malup, maluplar galip duruma gemiti. Az sonra da Moollar selameti kamakta buldular Meer Kaylar'n yardm ettikleri Seluklu birliinin banda bizzat Sultan Alaaddin Keykubad bulunuyormu. Erturul Gzi hrmetle gelerek elini pt. Az evvel Moollar arasnda olanca heybetiyle yiitlik ve merdanelik gsteren ve bir volkan gibi kaynayan gen, imdi Sultan'n huzurunda el-pene divan duruyordu. Sultan asil soylu, pehlivan yapl, alnnda saadet nurlar parlayan bu gen muharibi hayranlkla szd. Alnndan pt, sonra bat cihetine iaretle: Domani ve Ermeni dalarn yaylak, St' ise klak olarak size verdim. Cenab- Hak muininiz (yardmcnz) olsun, diyerek uurlad (1). Kay yiitleri St'e doru atlarn aha kaldrp uarcasna yol alrken, Sultan Aladdin'in gzleri ok uzaklara dalmt. Bu gidiin Viyana kaplarna kadar uzayacanm grmt acaba? Kimbilir. . .Darda olan kardelerine yardm elini uzatanlara Cenab- Hak ne devletler, ne hil'atler ne servetler ihsan etmezdi. . .

St'te bayram
St'te o gne kadar grlmemi bir bayram yaanyor. . . Kuzular kesiliyor, kazanlar kaynyor etrafa tarifi mmkn olmayan lezzetli yemek kokular yaylyor. imenler stne yayglar serilmi, pilavlar, zerdeler, meyveler, yourtlar ayranlar datlyor. Kzarm etler fetir ekmeklerine sarlyor, drmler gen-yal, oluk-ocuk herkese ikram ediliyor. Meydan yeri ise tam bir panayr alan, Kay'nn kara yaz yiitleri at yarlar, kl msabakalar ok atlar yapyorlar. htiyarlarn gzleri nemli, azlarndan sadece maallah nidalar dklyor. Yarmaya katlan herkese mkafatlar veriliyor. . . Zira Erturul Bey'in kesin emri var, bugn kimse hznl olmamal! Erturul Bey'in sevinci sonsuz,yerinde duramyor. enliin her kesimiyle zel ilgileniyor. Bu byk len Bey'in kk olu Osman'n doumu iin. . . St'te dnyann grmedii bir saltanata temel atacak ocuk iin. . . Herkes Osman'n doumuna sevinir, beylerinin neesine katlrken Erturul Bey'in hafzas aylar ncesine oktan kaymtr, henz bu olunun doumuna aylar vard. Bir gece ryasnda a ocandaki byk tencerenin suyunun kaynamaya baladn grd. Su kaynadka oalyor, drt bir yan dolduruyor ama hi eksilmiyordu. Nihayet bir deniz haline gelerek yeryzn kaplad. Erturul Gzi uyandnda hayrdr nallah diyerek bir mddet dnd. O, zaman zaman Seluklu sultann ziyaretine gittiinde hkmdarn katibi Abdlaziz Mstevfi ile uzun uzun grr, sohbetler ederdi. Ryasn hi kimseye amadan bu alim zata anlatmaya karar verdi. Nitekim ilk grmelerinde bir trl tesirinden kurtulamad ryasn aynen nakletti, Abdlaziz Mstevfi bir mddet dndkten sonra bu asil yzl, heybetli, vakar sahibi dostuna sevgiyle bakt. . . Onu candan kucaklad ve: Mjde ey Erturul! Bir erkek ocuun olacak ve onun soyundan gelenler yeryzne hkmedecekler (2). Erturul Gzi'nin bu byk alimi ve szlerini hatrlamasyla bir kez daha yz aydnland.

Kazanda pien yemeklere bakt. . . Sanki St halk deil dnya ondan doyuyordu. Sonra gzleri meydan yerine takld. Allah! Allah! Yiitlerinin nnde Osman'n grr gibi oldu. Yalnz at oynattklar yerler neresiydi?. .

Dergah kltr
Erturul Gzi olu Osman'n en iyi bir ekilde yetimesi iin gayret sarfetmekte, btn imkanlarn seferber etmektedir. Osman'n ilim, ahlak, edep, kuvvet ve cesaret bakmndan en yksek seviyeye ulamas Erturul Bey'in biricik arzusuydu. Bu maksatla Aka Koca, Konur Alp, Abdurahman Gzi ve Turgut Alp gibi silah ve sava ustalarn grevlendirmi. Bunlar gndz gece Osman'a ata binmeyi, ok atmay, kl kullanmay, karg savurmay retiyorlar. Onun gl, kuvvetli, disiplinli ve tahammll bir yiit olmas iin gayret sarfediyorlar. Sonra eyh Edebali. Karaman'da doan ve nce doduu ehirde sonra am'da ilim tahsil eden ve sonunda Bilecik'e gelerek yerleen byk veli. Eb'l Vefa el-Badadi'ye nisbet edilen Vefaiyye tarikatna mensup olan Edebali ayn zamanda ahi tekiltnn da reisi. Bilecik'teki zaviyesi hi bo kalmyor, yzlerce talebesi var. Ayrca gelip geen fukarann her trl ihtiyacnn grlmesini de zerine alm. Bu maksatla zaviyede byk bir koyun srs bulunuyor. Edebali'nin iki talebesi var ki gzde mi gzde, yaman m yaman!. . Onlarn eitimlerine zel bir itina gsteriyor. Sanki onlar ok byk grevlere, vazifelere hazrlyor. Sanki Bilecik'e gelip yerlemesindeki sr bu imi gibi davranyor. Bu talebelerden biri anlalaca zere Erturul Bey'in kk olu Osman, dieri ise Dursun. Gelecein Dursun Fakih'i. Yine gelecekte Osman Gzi adna ilk hutbeyi okuyacak olan byk alim. Hatta bu iki gzide talebe daha sonra hocalarna damat olarak bacanak da olacaklar. Osman'da eyhin sohbetlerinin cazibesine kaplm. Fkh bilgisinin yannda peygamber efendimizin yaayn, gzel ahlakn ve cihadlarn dinlemek yok mu? Osman zevkten yerinde duramyor. te eyh Edebali'nin zaman zaman Osman'a ve onun ahsnda ileride gelecek olan torunlarna istikamet veren nasihatlar: Mslman olsun, kafir olsun herkese iyilik yapn, affedici olun. Byklerinize ve alimlere hrmetkar davrann, bereket byklerle beraberdir. Her iinizi Allah tealann rzas iin ileyin. Sznz ne ise iiniz o olsun. Doruluktan ayrlmayn Allah iin cihad, terk etmeyin. Vefa sahibi olun dostlarnz unutmayn, meveretsiz i yapmayn. Sabrl olunuz vaktinden nce iek amaz. eyh Edebali kk Osman' sanki byk bir devletin temelini atacak usta olarak yetitiriyor. Zira temel ne kadar salam olursa devlet o kadar gl, kudretli ve uzun mrl olacaktr (3)

lk ak
Osman byyp gelimi kara-yaz bir delikanl olmutur. Salar ve kalar simsiyah olduu iin Kara Osman demektedirler ona. Erturul Gzi seferlerde onu da yannda gtrmektedir artk. Frsat bulduka da eyhi Edebali'nin sohbetlerine ve derslerine devam etmektedir. Ancak son zamanlarda Osman' ince bir dnce sarmtr. Dalgndr ve bazen saatlerce atyla gezmektedir. eyhin kz Malhun Hatundur bu dncenin sebebi. Malhun Hatun ahlak ve cemal ynnden btn gzellikleri tamaktadr. Kara Osman bu sevdaya fazla dayanamaz. Malhun Hatun'u babas Edebali'den istetir. Dizi dibinde yetitii eyhinin kendisini krmayacandan o kadar emindir ki. . . Oysa gelen cevap bekledii gibi deildir. eyh imdi zaman deil diyerek istei geri evirivermitir. Kara Osman mahzun olmutur, ancak eyhine kar syleyebilecek ne sz olabilir ki. . . Bey ocuudur, ne dese olur sanrd. Acaba hocasnn yllardr nefsine muhalefet etmesi ynnde yapt telkinlerin imtihann m veriyordu?

Bir gn Sultann (Eskiehir) beyi ile sohbetlerinde bu konu gndeme geldi. Ekiehir beyi konu ile ilgileneceini ve bu hususta arac olacan bildirdi. eyh Edebali o srada Sultann'ne bal tburnu kynde kalyordu. Kendi tabiiyetindeki eyhin sznden dar kmayacan sanyordu. Ancak Eskiehir beyinin asl maksad ok farklyd. O meziyetlerini dinledii arpld. bu kz Osman'n yerine kendisine isteyecekti. Bylece bu nfuzlu eyhin kudretinden de istifade edebilecekti. eyhin, kendisini reddedecei hatrna dahi gelmiyordu. Oysa Edebali'nin cevab bu ikiyzl beyin yzne tokat gibi arpld. Hayr kesinlikle olmaz. Dneyim bile dememiti Edebali. Eskiehir beyi huzurdan kzgnlkla ayrld. Kafasnda alaka planlar vard. Gzellikle olmazsa zorla da almaya muktedirdi. Ancak eyh Edebali o sabah erkenden; Geme nmert kprsnden ko aparsn su seni, diyerek Eskiehir beyinin topraklarn terketti ve dostu Erturul Bey'in arazisine kondu. eyhin, Erturul Bey'in topaklarna gmesi Eskiehir beyini mthi fkelendirdi. Kskanlk ve intikam ateiyle yanmaya balad. Osman' ilk frsatta ortadan kaldracakt. Nitekim Osman'n aabeyi Gndz ve birka arkadayla nn tekfurunun hisarnda olduunu duyar duymaz adamlaryla gelerek kaleyi kuatt. Tekfura adam gnderip Osman'n teslimini istedi. Tekfurun adamlar Osman' teslim edip etmemek hususunda tarta dursunlar Osman Bey aabeyi Gndz Alp ve yoldalaryla kaleden sratle kt. Ne olduunu anlayamayan Eskiehir beyinin adamlarna ilk darbeyi indirdikten sonra aknlklarndan istifade ile St'e doru kamaya balad. Mthi bir kovalamaca balamt imdi. Osman ve yoldalar bir taraftan aray amaya alrken dier taraftan evredeki tandklarn yardma aryorlard. Kovalayan glerin birbirinden iyice koptuunu gren Osman, arkadalaryla bir kez daha dn yapt. iddetli arpma sonucunda Eskiehir beyinin adamlar bozguna urayp kamaya baladlar. Ancak Harmankaya tekfuru Kse Mihal kaamayp yakaland. Osman Gzi huzuruna getirilen Kse Mihal'e bakt. Bahadr bir yiide benziyordu. Edebali'nin, Zaferin zekat affetmektir szn hatrlad. Ona serbest olduunu, istedii yere gidebileceini bildirdi Kse Mihal canna kastettii Trk'n kendisini af ve azad ettiini grnce sevinten ellerine sarld. Bundan byle en yakn yardmcn ve dostun ben olacam, ne olur bana gvenin, dedi. leride Avrupa'y titretecek aknc kollarndan birine adn verecek olan Kse Mihal, Osman ve yoldalarn selamlayp uzaklat (4 )

lah iaretler
eyh Edebali'nin kz Malhun Hatun'u, nce Osman Bey ve ardndan Eskiehir Beyi nikahlamak istemiler ancak red cevab almlard. Eskiehir beyinin intikam almasndan ekinen Edebali bu beyin arazisini terkederek Erturul Gzi'ye ait blgeye gerken bu hareketi ile beyin gazabn daha da zerine ekmiti. Nitekim kskanlk atei ierisinde derhal Osman Gzi'yi orta dan kaldrmak iin harekete gemi ancak hi ummad bir bozguna uramt. te yandan Osman Bey ise sanki Edebali ile arasnda hi bir olay gememi, sanki onun kzn isteyipte alamam bir insan deilmi gibi asaletine yakr bir tarzda hocasyla eski rabtasn, ilikisini aynen devam ettiriyordu. Bu arada gen bahadr Osman da baz ryalar zel haller grnmeye balad. Nitekim o bir gece dostuna misafir olmutu. Ge vakte kadar sohbet ettiler. Arkada yatan hazrlayp iyi geceler dileyip odasna ekildi. Osman Gzi tam yatacakt ki zel muhafaza iindeki Kur'an- kerim gzne iliti. Kelam- kadim odada dururken ayaklarn uzatp yatamad. Mushaftan yana mteveccihen diz kp sabaha kadar huu ve edep ile oturdu. Ev halknn uyanma vakti gelirken, benim bu halime ahit olmasnlar dncesiyle ayaklarn uzatmadan ban yataa doru yle bir korken gzleri dalverdi. te o anda Cenab- Hak tarafndan bir ses gelerek: Ey Osman, n sen benim kelamma hrmet ta'zim idb izzet ikram eyledin. Ben dahi sen ve senin evladn ve etban ve eyan alemde ebedi muazzez mkerrem muhterem kldm. Osman Gzi, bu ryadan sonra eyh Edebali'nin dergahna sk sk gelmeye balad. yleki sohbet

ge vakitlere kadar sryor ve ou kez dergahda yatyordu. te dergahda geceledii gnlerden birinde acayip bir rya grd. yleki: Ryasnda hocas Edebali'nin koynunda birdenbire bir hilal zuhur etti. Gzle hisolunacak surette byyp bedir halini bularak kendi gsne girdi. Ondan sonra yanlardan bir aa karak bu da gittike byd. Yeillii ve gzellii gittike artyordu. Dallarn glgesi kta ufkunun nihyetlerine kadar karalar ve denizleri kuatt. Kafkas, Atlas, Toros, Emos dalar bu yapraklar denizinin drt rkn gibi gzkyordu. Aacn kknden, deniz gibi gemilerle rtlm olarak Dicle, Frat, Nil, Tuna kyordu. Ovalar ekinlerle dolu, dalar byk ormanlarla dalga dalga kaplyd. Bu dalardan kan bereketli sular gl ve servi baheleri iinde dolaa dolaa akyorlard. Bu pnarlara kol kol insanlar gitmekte kimi bunlardan bostanlara su vermekte,kimi onlar ab- hayat gibi imekte,kimi banda bahesinde ekin bimekte, kimi emeler hayrlar yapmakta, kimi de ayrlarda safa srmekte idiler. Ovalarda uzaktan kubbeler,dikili talar,stunlar, latif minareler ve kulelerle ssl ehirler grlyordu. Bu ulu binalarn hepsinin zirvelerinde birer hilal parlad gibi, minare erefelerinden yaylan ezan- Muhammedi sedalar saysz blbllerin namelerine karyordu. O srada iddetli bir rzgar karak aalarn taze ve gzel kokulu yapraklar dnyann btn ehirli zerine zellikle iki deniz ile iki karann kavanda iki yakut ve iki zmrt arasna yerletirilmi bir cevhere benzeyen ve btn dnyay kuatan en kymetli ta hkmnde bulunan stanbul'a doru yayld. Osman halkay parmana geirmek geirmek zere uyand. Ryasn sabah olunca hocasna anlatt. eyh Edebali ona: Mjde ey Osman! Hak tel sana ve senin evladna saltanat verdi. Btn dnya, evladnn himayesi altnda olacak ve kzm Bala Hatun da sana e olacak, diyerek ryasn tabir etti. Bylece Osman Gzi ondokuz yanda iken eyhi Edebali'nin kz Malhun Hatun'la evlendi, nikahlarn Edebali'nin mridlerinden Turgud kyd (5). Hidayet menzili nimet senindir Ezeli ta ebed devlet senindir Dualar, nesline erden senindir Dene sofralar davet senindir Neseb ve nesil ile brhan senindir Cihanda olan devran senindir Hem inse hem cinne ferman senindir

Edebali
Erturul Bey uzunca bir mcadele hayatndan sonra doksan yanda ahirete intikal etti. Kendisini St'e defnettiler. Airet mensuplar beylerinin vefatndan sonra ailenin en k olmasna ramen idareyi Osman Gzi'nin almasn istediler. Henz babasnn salnda gsterdii muvaffakiyetler, yiitlik ve cesaretteki hreti Osman Gzi'nin airetin bana gemesinde en byk etken oldu. Yllardr kendisini yetitiren ve bir devlet kurmaya doru adeta adm adm gtren eyhi Edebali, bey olduu gn kendisine, tarihe geen u arpc nasihatlar yapt. Ey oul! Beysin. . . Bundan sonra fke bize, uysallk sana. . . Gceniklik bize, katlanmak sana. . . Acizlik bize, yanlg bize, hogrmek sana. . . Geimsizlikler bize, atmalar bize, anlamazlklar bize, adlet sana. . . Kt gz, om az, haksz yorum bize, balama sana. . . Ey oul! Bundan sonra blmek bize, btnlemek sana. . .

10

engelik bize, uyarmak, gayretlendirmek, ekillendirmek sana. . . Ey oul sabretmesini bil, vaktinden nce iek amaz. unu da unutma: nsan yaat ki devlet yaasn. Ey oul! Ykn ar, iin etin gcn kla bal Allah tel yardmcn olsun. . . Yapt nasihatlerle Osman Bey kadar daha sonra gelen hkmdarlar da derinden etkileyen eyh Edebali, Karaman'da dodu. lk tahsilini burada yapt. Necmeddin ez-Zahidi'nin rencisi oldu. Daha sonra am'a giderek Sadreddin Sleyman b. Eb'l- z ve Celaleddin el Hasiri gibi zamann sekin alimlerinden dini ilimleri tahsil etti. Baba lyas Horasani'den tasavvuf dersleri ald ve manevi derecelere kavutu. Anadolu'ya dnnce Bilecik'te bir zaviye kurarak halk irada balad. Zaviyesi gelenlerle dolup taard. Byk bir koyun srsne sahip olan eyh Edebali fakir fukarann ihtiyalarn da giderirdi. Erturul Bey her iini onunla istiare ederdi. Oullarnn terbiyesini de ona smarlamt. Olu Osman'a: Oul beni z, aman eyh Edebali'yi, zme onu krma, derdi. Osman Gzi de daha sonra kendisine damat da olduu hocasna byk itibar gstermi, her iinde ona danm her zaman en yakn yardmclarndan biri olarak grmtr. Son zamanlarnda kz ve torunu Alaaddin Bey ile Bilecik'te oturan Edebali'ye Kozaa kynn r ve haslat verilmitir. mr insanlar irad etmek ve talebelere ilim retmekle geen Edebali 1326 ( H. 726) senesinde Bilecik'te vefat etti. Dergahnn yannda defnedildi. Eskiehir'de de adna bir trbe yapld. eyh Eb'l- Vefa Badadi'ye nisbet edilen Vefaiyye tarikatna mensup olan Edebali ayn zamanda ahi tekiltnn da reisi idi. Erturul ve Osman Bey'lerin en byk yardmcs olmas dolaysyla ilk Osmanl kads ve mfts kabul edilir (6).

Kazanandan al !
Osman Gzi ksa bir srede airetten beylie evirdii lkesini idare ederken adletiyle n plana kmtr. Hayatn adletine ait pek ok misalle sslemi, gzelletirmitir. Onun zamannda Osmanl ehirlerinde kurulan pazarlarda mslmanlarn yannda gayr- mslimlerin kadnlar dahi rahatlkla gelip alverilerini yaparlard. Hi kimse onlara en kk bir zarar veremez, aldatma sz konusu olmazd. Eskiehir yresinde Hamam mevkiinde kurulan bir pazarda Germiyanl'nn birisi Bilecik Rumlar'ndan bir kiiden bardak satn alm ancak parasn dememiti. O kimse Osman Gzi'ye gelerek ikayette bulundu. Osman Gzi adam artp Rum'un hakkn alverdii gibi iddetli de azarlad. Ardndan pazarlarda tellallar gezdirip kimsenin, mslim gayr-i mslim kimseye zulmetmemesini, hakszla urayanlarn kendisine mracaat etmesini duyurdu. Yine Osman Gzi'nin kl hakk ile fethettii Karacahisar'da pazar kurulmaya balanmt. Germiyan vilayetinden bir kimse gelip Osman Gzi'nin huzuruna vard ve " Bu pazarn bacn bana satn "dedi. Osman Gzi, bac da ne ki? diye sorunca o ahs: Pazara yk getiren herkesten aka almaya denir, dedi. Osman Gzi: Bu pazara gelenlerden alacan m var ki, onlardan ake istiyeceksin" deyince adam: Bu eskiden beri adettir. Her ykten padiah iin ake alrlar, dedi. Osman Gzi hiddetlendi: Bugne kadar, byle bireyin illede alnmas icabettiini ne bir din kitabnda okumu ne de bir alimin sohbetinde duymutum. Bu Hak tealann buyruu mu, peygamber sz m, yoksa her ilin padiah kendisi mi uydurmutur? Adam bu szlere: Evvelden beri hkmdar tresidir, diyerek cevap verince, Osman Gzi Allah tealann ve Reslnn emri olmayan bir ey hususundaki bu gayretkelie iyiden hiddetlendi ve: Yr, artk buralarda grnme, yoksa sana fena zararm dokunur. Maln kendi eli, kendi aln teri ile kazanm kimsenin bana ne borcu var ki, havadan ake versin, deyip adam kovdu. Yanndaki dostlar onun bu szlerini itince: Size bir ey vermeleri gerekmezse de pazar bekleyenlerin emekleri zayi olmasn diye birey vermeleri iyi

11

olur" demeleri zerine Osman Gzi: Madem ki byle dersiniz bir yk satan kimse iki ake versin. Satmayan hi bir ey vermesin. Ayrca her kime bir timar verirsem, sebepsiz yere kimse timar ondan almasn. O kii lnce oluna versinler. Eer ocuk kk olursa, hizmetkarlar ocuk sefere yarayl hale gelinceye kadar sefere gitsinler. Eer bu kanunu her kim bozarsa yahut benim neslime baka bir kanun retirse Allah tel onu dnya ve ahirette zelil eylesin, dedi (7). lk Osmanl tarihilerinden Ahmed, Dastn ve Tevrih-i Mlk-i Al-i Osman isimli eserine ite bu dil idareye iaret ederek balyordu Zulm, kanun ve dzen maskesine sokulunca, Halk tarafndan kolaylkla adlet sanlr. Bu zulmn ustalarnn hikayesi ok nakledildi, Gelin imdi adlet ustalarn, Osmanllar anlatalm. Hem mslman hem de dil olan, Bu hkmdarlar tanyalm, kutlayalm (8).

Cihad kollar
Osman Gzi ilk kez 70 mcahidi ile Ermeni derbendinde negl tekfuruna kar verdii mcadele ile cihad sancan dikti. Ardndan Karacahisar, Bilecik, Yarhisar, negl' zaptederken dman gznde rklecek, sava meydanlarnda korkulacak bir yiit olduunu ispatlad. Bizans'tan gelen ilk orduyu 1301 ylnda Koyunhisar muharebesi ile perian etti. Bu savata kardeinin olu Aydodu Bey de ehidler arasnda idi. Bu zaferin sonunda Kite ve Kestel kaleleri zaptolunarak Bursa ve znik kuatmalar balad. Bizans ise kurtuluu gl bir mttefik aramakta grd. Bu kuvvet ancak Moollar olabilirdi. Onlarn desteini temin edebilmek gayesiyle imparator, kz Prenses Maria'y lhanl hkmdar Gazan Mahmut Han'a nikahlad. Ancak prenses, henz yolda iken Mahmut Han'n lm zerine, yeni hkmdar Olcaytu Han'la evlendi. lhanllar'n Anadolu'ya bir sefer dzenliyecekleri ayias, Osman Gzi'yi bir mddet tekfurlar zerine hareketten alkoymutu. tekilt ve imar faaliyetleri ile bir ka sene geince gziler duyduklar sabrszlkla, asil yaratll Hnkar'a bavurup: Yce Rabbimize hamd olsun ki, kereminin ve iyiliinin eseri, senin gibi zaferleri kendine glge edinen bir padiah ahlk tahtna oturtup, slm sancaklarn ad gzel sultanmzn gayretleri bereketiyle dimdik ayakta tutmaktadr. Fitne ve fesadn gzn de dmann kara baht gibi krletmi bulunmaktadr. Hangi yne ynelsek yceliine son olmayan anl padiahn yardm bizi karlyor. Bu durumda kllarmzn knda yatmas, istirahatte olan ayaklarmzn hizmet zengisine basmamas layk deildir. Yollar aacak, lkeler aacak glere sahip olan bize, padiahmzn izniyle ve duasyla bir batan bir baa at koturmak Rabbimizin ism-i erifini drt yana duyurmak gerekir, demilerdi. Osman Gzi yaplan fetihler sonunda rahatlklar ve zenginlikleri artan askerlerinin savaa ve cihada byle gnlden istekli olularndan pek ok sevinmi hayranlk duymutu. Bu arada yeni fetih hareketi balamadan nce gzileri sevince garkeden bir olay daha cereyan etti. Osman Gzi'nin eski dostu Harmankaya hakimi Kse Mihal gelerek slamiyeti kabul ettiini bildirdi ve hizmete girdi. Bundan sonra Osman Bey'in zaferleri rehber edinen ordusu bir kez daha harekete geti (1313). Lefke (Osmaneli), Mekece, Akhisar, Geyve ve Lblce (leblebici) kaleleri srasyla feth olundu. Bursa ve znik kuatmalar iddetlendirildi. 1317 ylndan itibaren ise muzdarip bulunduu nikris hastal sebebiyle seferlere kamayacak hale gelen Osman Gzi kuvvetlerini muhtelif kollara ayrp bakumandan olu Orhan Gzi olmak zere lkeler amaya sevketti.

12

ORHAN GZ: Yana gre arbal ve vakarl olan gen ehzde Orhan ok gemeden Karatekin hisar nnde grnd. Kendi gcne gvenen tekfur anlama yollarn reddedince Orhan Gzi'yi kzdrd. Daha ilk saldrsnda hisar din yolunda savaanlara konak, dinin yardmclarna durak haline getirdi. Tekfur lmcl yaralar alarak hayatn kaybederken tutsak edilen kz ve ele geirilen ynla eyas Osman Gzi'nin huzuruna gnderildi. Karatekin'i Samsa avu'un idaresine veren ehzde ise yeni fetihlerin yolunu tuttu. AKAKOCA: Ayan Suyu (Sapanca) boyunda Bekpr'deki bir mevkiyi ordu kona edinen Akakoca gnlerini evredeki dmanlarnn stne at kaldrmak onlar tutsaklk zincirine vurmakla geiriyordu. Akakoca bu aknlaryla ve gaz yolundaki gayretleriyle lkede adm adm cihad yaplar kurarak Akova'ya kadar yayld ve nice baarlar gsterdi. Hala onun ismiyle Kocaeli adyla anlan blge bu naml yiidin gayretleri ile slm'a almtr. GZ ABDURRAHMAN: Samsa avu'un znik ve evresine aknlarna son vermek isteyen Bizans, byk bir kuvveti gemilerle Yalova'ya karmt. Gzi Abdurrahman kuvvetleriyle sratle gelerek bunlara ani bir baskn verdi. Bizans'llarn ounu krarken, kap kurtulabilenler ise denize dp bouldular. stanbul'a ancak birka kii binbir zorlukla gemilere binip g hal ile ulaabilmiti. KONUR ALP: Akyaz zerine birka akn yaptktan sonra Tuzpazar'n ele geirdi. Uzuncabel'de iki gn iki gece sren bir cenkle dmanlarn pskrtt ve tekrar Tuzpazar'na dnd. Fetihlerine sratle devam ederek Kiliki, Kuyucak ve Keresteci kalelerini gzilerin oca yapmaya koyuldu. KARA AL: Aygud Alp'in olu Kara Ali gen bir muharipti. Osman Gzi'nin yannda btn savalara katlyor ve destanlara konu tekil edecek muvaffakiyetler kazanyordu. Kalo Limni adasn zaptettiinde Osman Gzi onu kale papaznn gzel kz ile nikahlamt. Aknc kollarndan birinin bana geen bu gen muharip Nifce hisar, Karagz ve Geyve civarna yerleerek amansz aknlarda bulunuyordu. SAMSA AVU: Karatekin'e yerletikten sonra zellikle znik zerine sk sk aknlar da bulunarak fethi mmkn klmaya alyordu. MHAL GZ VE TURGUD ALP: Bu iki naml kumandan ise kuvvetlerini Bursa zerine teksif etmiler, gece gndz cihad hareketi ile meguldler. Dier taraftan Orhan Gzi Adrenos nne geldiinde bu topraklarda yaayan halka aman vererek yurtlarnda dzen ve huzur ierisinde yaama kolayl imkanlarn tand. Hisar boaltan kale tekfuru ise daa kaarak Orhan Gzi'nin ekilmesini beklemeye balad. O gidince tekrar dnp kalesine sahip olacakt. Ancak gaz ve cihad yolunda pek istekli ve hevesli olan gen ehzde yaya olarak daa trmanarak tekfurun snd da kalesi nne geldi. Tekfur korku ve heyecandan kar duramayp kamaya alrken bir kayadan yuvarlanp parampara oldu. Kim ki Allah'a e koar o gkten den av gibidir. Yrtc kular onu hemen kaparlar, hkm onun sonunu grenler iin ibret oldu. Tekfurlarnn ldn grenler Orhan Gzi'nin ayana derek boyun emek zorunda kaldlar. Orhan Gzi, Adrenos ilini bylece eline geirdi ki buras o gnden bugne Orhaneli namyla anlmaktadr (9)

stiklle giden yol

13

Osman Gzi 1291'de Karacahisar' zaptettikten sonra kardei olu Aktimur'u, esir alnan tekfur da dahil olmak zere nice ganimetlerle Seluklu sultanna gnderdi. Sultan II. Alaaddin, Osman Gzi'nin elilik heyetini byk bir merasimle karlad. Fetih haberlerini zevkle dinledi. Gnderdii hediyeleri memnuniyetle kabul etti. O da Osman Gzi'ye Blyan avu ismindeki adamyla beylik alametleri saylan ferman, tu, alem, tabl, ota ile cins atlar ve silahlar gnderdi. Tarihi Hadid, Seluklu sultannn gnderdii hediyeleri u dizeleriyle dile getirir: Bilir Osman Gzi himmetini Rasl'n virdi ol ak ra'yetini Dahi ol seyf-i Osman bin Affn Msr'dan ona gndermiti Sultan Nakkare, tabl u kus, sunc u srny Bile mehterleri kim rh-efzy Eliler sultann hediyelerini getirdiklerinde, ikindi zamanyd. Nvbet vuruldu. Osman Gzi nvbet vurulurken ayakta durdu. Tam iki yz yl nvbet alnrken halefleri de bu adete uydular. Akpaazde bu adetin iki zel manasna iaret etmektedir: Biri udur ki: Bunlar gzilerdir. Nvbet vurmas, gazann bildirilmesidir. Gazaya hazr olun demektir. Osman Gzi dahi, Allah rzas iin, gazaya hazrz diye, ayak zere dururlar. kinci olarak bu hanedan sofra sahipleridir. Yoksul doyurucudurlar. Dnya nimetlerini, dnya halkna yedirirler. Osmanllar ne yaparsa ahlak zere yaparlar. . . Karacahisar'n fethinden sonra kalede bulunan kilise camiye evrildi. Bu, kiliseden camiye evrilen ilk mabettir. Osman Gzi buraya Dursun Fakih'i hem kad hem de hatip tayin etti. eyh Edebali'nin akrabas ve talebesi olan Dursun Fakih, byk alimlerdendi. Osman Gzi ile btn savalara katlr ve mcahidlere namaz kldrrd. Sultan II. Alaaddin Keykubad'dan beylik alametleri gelmesi zerine ilk cuma gn, minberde hutbeye kt. Allah zl-celal'e hamd, Reslne salevat, line ve ashabna duadan sonra; Seluk Sultan ile Osman Gzi'nin adlarn birlikte syledi. Airet beylie dnyordu...(10).

Ava giden avlanr

Osman Gzi iyilik ve ihsanda mslim, gayri mslim gzetmez herkese yardmc olmaya alrd. yilik grd kimselere sonuna kadar vefa duygular iinde bulunurdu. Fetihler devam ederken gzilerden bir ksm onu Bilecik zerine yrmeye tevik ettiklerinde: Biz bu il'e garip geldik. Bunlar bizi hoa tutup iyi komuluk ettiler. Biz dahi onlarn hakkna riayet edip, mmkn olduunca iyilik ederiz; diye cevap vemi, hak ve hukuku en ince detayna kadar dndn gstermitir. Yaylaya karken ve dnerken Bilecik tekfuruna pek ok hediyeler gtrr eyalarn ona emanet ederdi. Ayrca dar zamanlarnda mttefiklerine yardm etmekten de geri kalmazd. Bir defasnda Kprhisar tekfuru, Bilecik tekfurunun zerine saldrdnda Osman Gzi yoldalaryla yetiip onu zor durumdan kurtarmt. Buna ramen slm dmanl ve hased gibi duygular, Rumlar Osman Gzi aleyhine ktlkler

14

dnmekten geri brakmyordu. Ancak onu muharebe meydannda yenemeyeceklerini anlaynca, hile ile ldrmek iin harekete getiler. Yarhisar tekfurunun kzyla evlenecek olan Bilecik tekfuru dne Osman Gzi'yi de davet edecek ve hemen orackta iini bitireceklerdi. Osman Gzi bu plandan daha nce hayatn balad dostu Kse Mihal'in duyurmasyla haberdar oldu. imdi tuza Osman Gzi kuruyordu. Bilecik tekfuruna, yaylaya kmaya karar verdiini, bunun iin dn hazrlklarnn bir an nce tamamlanmasn ve eski tre gereince emanet braklacak eyann yal kadnlarla gnderileceini, kendisinin de dier kadnlarla birlikte dne katlmak zere geleceini sonra da yaylaya kacan bildirdi. Osman Gzi ayrca, Bilecik'in bu kadar kalabal almayacan ve bu kalabalk cemaati ehirde arlamann imkanszln vurgulayarak dnn yeilik bir bahede olmasnn gnllere daha ho geleceini arzetti. Bu haberi alan Bilecik tekfurunun sevinci iki katna kmt. Zira Osman Gzi'yi ldrmesinin yan sra mallarna ve kadnlarna da kolaylkla sahip olacan dnmt. Derhal Osman Gzi'ye haber gnderip dnn Bilecik yresindeki akrpnar mevkiinde olacan haber verdi. Nihayet dn gn gelip att. Osman Gzi eitli hediyeler, kat kat armaanlarla akrpnar'na doru giderken, krk ihtiyar kocakar da btn arlklarn at ve arabalara ykleyerek Bilecik'in yolunu tuttular. Bilecik'te kalan pek az muhafz, ihtiyar kocakarlarn 40 seme dilaver olduklarn ancak onlar kaleye aldklarnda anladlar. Artk i iten gemiti. Ksa srede muhafzlar etkisiz klan gziler, Bilecik'i zaptettiler. Sonra da bir kiiyi haber vermek zere derhal akrpnar'na gnderdiler. Dn uzadka Osman Gzi'nin huzursuzluu artmt. Zira tekfurlarn, kuvvetlerini ne zaman harekete geireceini bilmiyordu. Nihayet dnn en hareketli zamannda Bilecik'ten gelen adam yanna yaklaarak mjde haberini verdi. Cenab- Hakk'a kreden Osman Gzi derhal atna binerek dn yolunu tuttu. Gziler de peinden at kopardlar. Bu ani hareket tekfurlarn cann skmt. Osman Gzi'nin bir eyden phelendiini sezinleyen tekfurlar da kuvvetleriyle sratle pelerine dtler. Osman Gzi; harp hiledir, szne uygun olarak pusuya yatarken bir avu askerini yem gibi ortaya atmt. Bunlar kaar gibi yaparak dman zerlerine ekip plan gerei belirlenen yerde dnerek saf tutup direndiler. Kllar tokutuu srada Osman Gzi pusudan kt. Dman askerlerinden bazlar oklarn hedefleri olurken bazlar da kllarn yemleri haline geldiler. Damaklarndaki dn keyfi zehire dnt. Esirler arasnda Bilecik tekfuru ile evlenecek olan Holofira'da bulunuyordu. Osman Gzi Nilfer adn verdii gelini olu Orhan ile evlendirdi. Sleyman Paa ile Murad Gzi bu soylu hatundan dnyaya gelmitir. Hayr ve hasenat sahibi olan Nilfer Hatun nice yerlerde hayrlar yaptrarak, iyiliklerde bulunmutur. Bunlardan birisi Bursa ovasndan geen rmak zerine yaptrd kprdr. Daha sonra bu rmak onun ismiyle anlr olmutur. Bursa'da kale iinde Darphane mahallesindeki mescid de bu iffetli kadnn nlecek eserlerindendir. Vefat ettiinde Orhan Gzi trbesine defnedilmitir (11).

Kse Mihal, Gzi Mihal oluyor . Osman Gzi Eskiehir tekfuru ile beraber hareket eden Kse Mihal'i bir arpmada esir etmiti.

Onun yiit ve mert hereketlerini grnce; Elinde kuvvet varken bir kimse birini balarsa Allah tel da onu bu yzden zor gnnde affeder, hadisi erifine uyarak serbest brakmt. Mihal Bey, Osman Gzi'nin bu iyiliini unutmayarak onu dmanlarnn pek ok tuzaklarndan haberder etti. eitli seferlerde ordularna nclk yapt.

15

Osman Gzi 1317 ylnda Bursa'y abluka altna aldrdktan sonra Yeniehir'e gelerek istirahate ekilmiti. Ancak ok gemeden can gzileri huzuruna karak: Han gzimiz. . . Elhamdlillah, slm galip, dman maluptur. nk senin gibi, gayretli bir Han'mz vardr. imdiden geru durmak caiz deildir. Cihada kalm, u illeri hep slm'a katalm. Osman Gzi: Yiitler. . . Haklsnz. . . Cenab- Hak bizlere, gzilik nasip eyledi. Allah tealaya kredip, O'nun dinini yceltmek ve yaymak boynumuza bortur. Ve lakin bu yrelerin klavuzu Kse Mihal'dir. " yledir Hanmz. yleyse Mihal'i aralm. slma ve gzaya davet edelim. . . dedi. Haberciler gidedursun Kse Mihal de yoldalaryla Osman Gzi katna gelmekteydi. Nice cins atlar, iyi kllar, deerli allar ile huzura kt. Osman Gzi'ye samimi bir dille hitap ederek: Bilirsin bir mlkde serdr idim ben Kt inanl bir kimseydim ben Geen bir gece grdm dmde Fahr-i alem gelmiti eshb ile Hidayet erdi n an grrem Dp ayana yzm srrem Dmde bana telkin etti imn Kodum kfr hemen oldum Mslmn Hem bana Abdullah diye hitap etti Ne erefdir bu ad Reslullah verdi Bana kim eyledi telkin-i slm Sizin evsfnz etti i'lam Bugnk gn iin eydur varasn Filan sahrada hayli er gresin Aralarndadr Osman Gzi Ana asker olup eyle niyz Ann nesli cmle sultan olusar Cihan mlkne bir bir han olusar Senin neslin dahi onlara katla Gazlar ideler slm ala Aknlar salalar Kpak veRus'a Gazlar eyleyeler ngrus'a ( Macaristan) Ana kul ol ki ere sana izzet Anun nesliyle neslin bula devlet Dmden uyanp mesrr oldum

16

Ziya-y din ile pr-nr oldum Bana sen dahi et telkin-i iman Olam zahirde er' zere Mslman Bu szler zerine Osman Gzi ona kelime-i ehadeti bildirdi. O da tekrar etti. Beyler, paalar, asker bu hadiseden byk sevin duydular. Gzi Mihal bundan sonra Osman Bey ile birlikte btn seferlere katld. Pek ok yararlk ve kahramanlklar gsterdi. Bursa'nn fethinde de bulunan Gzi Mihal'in vefat tarihi bilinmemektedir. Trbesi Mihal gzi nahiyesinin Ermeni ky yanndadr (12). Osmanl tarihlerinde XVI. asr sonlarna kadar etkin faaliyeti grlen Mihall aknclar Gzi Mihal Bey'in oullar ve torunlardr.

stanbul'u a glzr yap!

Kay boyunun yerletikleri St ve evresinde sratle byk bir kuvvet haline gelmesinde Milli ve tarihi uurun byk rol oldu. Seluklularn bir uc beyi olan Erturul Bey ve olu Osman Gzi onlara kar her zaman hrmetkar ve itaatkar davrandlar. Osman Gzi, Seluklu sultanndan beylik menuru, sancak ve tabl geldiinde ayakta elleri gs zerinde kavuturulmu olarak saygyla karlamt. yleki be vakit mehter alnd esnada bu adet halefleri tarafndan da yaklak iki yzyl devam ettirilmitir. te yandan Osmanl padiahlar efsanevi cihan fatihi Ouz Han neslinden gelmekte ve Ouz boylar arasnda en yksek mevkii alan Kay kabilesine mensup bulunmakla iftihar ediyorlard. Nitekim ilk Osmanl tarihileri de padiahlarnn bu yksek neseplerini belirtmekte hassasiyet gstermilerdir. Bunlara gre Hazret-i Peygamber devrine yakn zamanda Bayat boyundan Korkut Ata vard. Gelecekle ilgili pek ok nesneyi Cenab- Hak onun kalbine ilham verdi. Demiti ki : Ahir zaman da hanlk yine Kay'ya gele. Ellerinden kimse almaya. Yine tarih ve mill uur devlet ve millet menfaatlerinin kesintisiz devamna yolaar. dar, siyas, asker ve ekonomik hamlelere atlmlara kaynaklk eder. Bylece her idarecinin keyfine gre hedefler belirlenmez. Anadolu'nun ve stanbul'un Trklere vatan ediliindeki gerekleri iyi anlamak lazmdr. Peygamber efendimizin; stanbul muhakkak fetholunacaktr. Onu fetheden kumandan ne gzel kumandan ve onun askerleri ne gzel askerdir, mealindeki iareti zerine slm devletleri asrlarca bu mjdeye kavumak iin rpnmlardr. Ayn ideal slm idaresine dahil olmasyla birlikte Ouz Trklerini de sarmt. Bu mefkure Trk halk ve asker kitleleri arasnda Kzlelma namyla sembollemitir. Fatih Sultan Mehmed'e gelinceye kadar her Trk hkmdar bu ak ile yanyor ve ebed aleme g ederken de onu oluna smarlyordu (13). te Osman Gzi'de henz kk airetini beylie evirerek oluna devrederken bu yksek mill ve tarih uuru da ona vermekten geri kalmyordu. Gnl kerestesi ile Bir yeni ehr pazar yap Zulm eyleme rencberlere Her ne ister isen var yap Eski Yeni ehri bar negl'e dek hep var Krp geirdik kffar Bursa'y da yk tekrar yap

17

Kurt olup gel gir srye Arslan ol bakma geriye ar olup hay de eriye Dil geidini hisar yap znik ehrine hor bakma Sakarya suyu gibi akma znikmid'i de al yakma Her burcunda bir hisar yap Erturul Osman olusun Ouz Karahan neslisin Hakk'n bir kemter kulusun stanbul'u a glzar yap! (14)

Nasihat m anayasa m ?
Osman Gzi yarm asra yaklaan beylii ile 600 seneden fazla devam edecek bir devletin temellerini att. Adn verdii devleti, Hulefa-i Raidin (drt byk halife) dneminden sonra slamiyet'e en byk hizmeti yapmakla nam kazand. Asya, Avrupa ve Afrika ktalarnn ortasnda ve Akdeniz havzasnda beer tarihinin ila-y kelimetullah davasnn en kudretli temsilcisi oldu. Medeniyet ve kltr alannda aheser numneler sundu. Ciltler dolusu eserlere smayacak baarlara imza att. Ne idi bu muzafferiyetin srr. . . Devlet hangi salam temeller zerine bina edilmiti?. . Onu Osman Gzi'nin son seferine, ahiret yolculuuna kmadan nce olu Orhan Gzi'ye yapt vasiyetlerde arayalm. kbet-i kr budur herkese Bd- fen pr ve civna ese Azm-i beka eyler isem ben bu dem Devlet-i ikbl ile ol muhterem! nk, senin gibi halef koymuam, Rihlet edersem bu cihandan ne gam. Lik vasiyyet ederim g kl! Gayr gam- deni fermu kl! Dilerim ey shib-i ikbl ch! tmeyesin cnib-i zulme nigh! Adl ile bu alemi bad kl! Resm-i cihd ile beni d kl! Rh- cihd ire edip fthat, Memleket-i Rum'da kl adl dd Eyle ulemaya riayet temam. Ta ki bula, emr-i eri'at nizam! Her nerede iidesin ehl-i ilim, Gster ona rabet-i ikbl hilm! Asker ve mal ile gurur eyleme! er'i erif ehlini dr eyleme! er'dir mayesi hi ve bes! er'a muhalif ie etme heves! Matlabmz din-i Huddr bizim. Mesleimiz rh- Hd'dr bizim. Yoksa kuru mihnet ve gavga deil, ah- cihn olmaya dava deil!

18

Nusret-i din oldu maksad bana, Maksadma kasd yarar sana. Aleme in'mn tam ide gr. Memleket emrini temam ide gr! Hfz- re'ayaya al rz eb! Ta ki karin ola sana lutf-i Rab! Vasiyetnmenin z yledir: Allah tealann emirlerine muhalif bir i eylemeyesin! Bilmediini din ulemasndan sorup anlayasn. yice bilmeyince bir ie balamayasn! Sana, itaat edenleri ho tutasn! Askerlerine in'am, ihsan eksik etmeyesin ki, insan ihsann kulcazdr. Zalim olma! Alemi adletle enlendir ve Allah iin cihad terketmeyerek beni ad et! Ulemaya riayet eyle ki, din ileri nizam bulsun! Nerede bir ilim ehli duyarsan, ona rabet, ikbal ve yumuaklk gster! Askerine ve malna gurur getirip, alimlerden uzaklama. Bizim mesleimiz Allah yoludur. Ve maksadmz Allah'n dinini yaymaktr. Yoksa kuru gavga ve cihangirlik davas deildir. Sana da bunlar yarar. Daima herkese ihsanda bulun! Memleket ilerini noksansz gr! Hepinizi Allah tealaya emanet ediyorum! (15). Osman Gzi'nin bu nasihati, Osmanl devletinin anayasasnn ekirdei oldu. Osmanl sultanlarnn hemen hemen tamam bu nasihatlar gnlden kabul ederek uygulamaya altlar. Bylece dnyada hibir hanedana nasip olmayan 623 yllk bir devlet, hamet, savlet, saadet dnemi ortaya kmtr.

Osman Gzi'nin ahsiyeti

Osman Gzi'nin babas Erturul Bey annesi ise Hayme Hatundur. 1258 ylnda St'te dodu. 1281 ylnda 23 yanda iken airetin bana geti. Ksa srede gerekletirdii fetihlerle airetini beylie evirdi. Krkbe yl hkm srd. Bursa'nn fethi srasnda vefat ederek burada Gml Kmbet denilen yere defnedildi. Orhan Bey'den baka Alaaddin,Ali,Pazarlu,oban, Melik ve Hamid isimli oullar ile Fatma adnda bir kz vard. Osman Bey orta boylu, geni gsl, teni esmere yakn, iri gzl,vcudunun belinden aa ksm gvdesinden daha uzun idi. Heybetli, cesur, cmert, tatl dilli idi. Bana krmz uhadan yaplm aatay tarznda Horasan tac giyerdi. Gerek hususi kazancndan,gerekse ganimet gelirinden eline ne geerse fakirlere datrd. Rivayet edildiine gre mr boyunca beytlmal (devlet hazinesi)den bir nesne almamtr. Kendi koyunlarndan hasl olan gelir ile geinirdi. Her ikindi vakti hanesinde kim var ise ve fakirlere ziyafet verirdi. Topraklarn kuzeyde Marmara sahiline Sakarya nehri azna gneyde Ktahya yaknlarna tam bulunmaktayd. Bu hudutlar iinde St, Eskiehir, Karacahisar, Harmankaya, Bilecik ve Yarhisar bulunmaktayd. Gzi Osman Bey iyi idaresi, keskin gr, itidalli hareketi, yksek kabiliyeti, rakiplerine kendini sevdirmesi, mcadelesinde planl hareketi ve sabrl, msamahal olmas ile etrafndaki airetleri nfzu altna almay bilmitir. Seluklulara ve lhanllara kar saygsn bozmad gibi evresindeki Trk beylikleri ile atmaktan da zenle kanmtr. O hep cihad hareketi ile megul olmutur. Oullar da hep ayn yolu takip etmiler mecbur kalmadka Trk ve slm dnyasna dnmemilerdir. Brakt devlette madd ve manev temeller o kadar kuvvetliydi ki, ksa bir mddet sonra dnyann en byk devletleri arasna dahil olurken, 150 yl getiinde ise sper g haline geldi. Anadolu beylikleri arasndaki bu en kk teekkl iin Trk birliini salayacak ve Avrupa'da Asya'da u devletleri yenecek, uralarda hakim olacak deselerdi kimse inanmaz, hayal g ryorsun derdi. Oysa bu namdar Trk yiidi, evresindeki tasavvuf erbab, alperen gzileri, serdengeti kahramanlar ile buna inanyor, bu byk dou iin alyordu. Osman Gzi hakknda: Mehur Fransz mellifi Lamartin: Osman Gzi'nin tabii istidad sade, fakat doru ve adilane idi. Akl ve zekasn Allahn birliine hasrederek yeryznde vahdaniyet-i ilahiye aleyhinde bulunan batl itikadlar ve putperestlii men etmeye alrd. . . Osman yava yava ilerledi. Fakat hi bir zaman geri

19

dnmedi. Byk devletlerin kurucularnn vasflarna sahipti. yi kalpli, doru szl, ailesine sadk, evlatlar hakknda efik ve rahim idi. . . Gibbons ise: phesiz ki Osman bir padiah olu deildir. Hayatnda ancak ufak bir malikaneye hakim olabilmitir. Osman'n hkmeti seneden seneye mtemadiyen bymtr. Devletin bymesi bilhassa onun devamna ve istikbalinin byklne olan emniyetten ileri geliyordu. Bu da kendisini tesis eden adamn hakiki byklne delalet eder. . . Biz baniyi binasndan tanrz. Atilla, Cengiz Han, Timur, Osman'n mensub bulunduu b tn bu fatihler topluluu vcuda gelmi bir rkla i gryorlard. Bunlar gz kamatrc muzafferiyetlerine ramen aknc olarak kalmlard. Ve imparatorluklar da temsil edilmemi bir fthattan ibaretti. Osman'n eseri onlarnkinden daha devaml ve neticeleri itibariyle tesiri daha geni ve mll idi. nk o sknet iinde i gryor; evvelkiler ise boru ve trampet sesleri arasnda yakp ykyordu. Fransz bilgini Grenard: Bu yeni imparatorluun kuruluu, beer tarihinin en hayrete deer ve en byk vakalarndan biridir, demilerdir (16).

Dipnotlar :
(1). Mehmed Neri, Kitb- Cihan-nm - Neri Tarihi, (haz. F.R. Unat- M.A. Kymen), Ankara1987, c. I, s. 61-62; Hoca Sadeddin Efendi, Tac't- Tevrih, (haz. . Parmakszolu), Ankara 1992, I, s. 26. (2). emdnizde Fndkll Sleyman Efendi, Mr'i't- Tevrih, c.1, s. 373; Ali, Knh'l- Ahbr, IV, s. 2425. (3). Cenbi Mustafa Efendi, el- Hfil'l- Vasit ve'l- 'Aylem'z- Zhir'l- Muht, Sleymaniye Ktp. Ayasofya nr. 3033, vr. 555 a; Neri tarihi, I, s. 109 (4). Neri tarihi, I, s. 75; (5). Tac't- Tevrih, I, 29-30; Neri tarihi, I, 81-82; Akpaazde, Tevrih-i l-i Osman (li Bey neri), stanbul 1932, s. 6 (6). Akpaazde tarihi, s. 18-20; Cenbi Mustafa Efendi, vr. 555 a-b; Terceme-i Menkb- Tc'l rifin, Sleymaniye ktp., Esad Efendi, nr. 2427, vr. 2 a-b, 3 b; Tc't-Tevrih, V, s. 1-2; Solakzde tarihi, s. 8; Mecd, ekik tercmesi, s. 20-21. (7). Neri tarihi, I, s. 111-112; Hadd, Tevrih-i l-i Osman (1299- 1523), (haz. N. ztrk), st. 1991, s.43-44 (8). Ahmed, Tevrih-i Mlk- l-i Osman, (N. Atsz, Osmanl Tarihleri serisi I ), s. 6 (9). Neri tarihi, I, s. 125-135; Tc't-Tevrih, I, s. 45-50; Akpaazde tarihi, s. 25-27 (10). Hadd, s. 39; Neri tarihi, s. 87; Akpaazde tarihi, s. 12-13; Tc't- Tevrih, I, s.32-33. (11). Akpaazde tarihi, s. 7-8; Neri tarihi, I, s. 97-105; Tac't- Tevrih, I, s. 33-36; Solakzde tarihi, s. 19-25; Hadd, s. 42-43. (12). Tc't-Tevrih, I, s. 42-43; Hadd, s. 33-35; Ltfi Paa, Tarih, st. 1341, s. 19-21.

20

(13). mam Ahmed b. Hanbel, Msned, Kahire 1313; Cami's- Sair, Lam harfi; Edirneli Rhi, Rhi Tarihi ( ev. Y. Ycel- H.E. Cengiz), TTK Belgeler, sy. 18, XIV, s. 370. (14). Ahmed Cevdet Paa, Ksas- Enbiya ve Tevrih-i Hulef, st. 1977, c. 2, s. 520 (15). Tc't- Tevrih, I, s. 51-52; Neri tarihi, I, s. 145-146; Tayyar-zde Ahmed Ata, Tarih-i At, st. 1874, c. 1, s. 8-10 (16). Mneccimba Ahmed b. Ltfullah, Cami'd- Dvel ( haz. a. Araka) st. 1995, s. 78-82; Neri tarihi, s. 143-144; Hammer, Devlet-i Osmaniye Tarihi, (Ata Bey tercmesi), I, s.146; . Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, Ankara 1972, I, s. 113-116; Z. Nur Aksun, Osmanl Tarihi, st. 1994, c.1, s. 28-35; Ahmet imirgil, "St'te doan gne", Tarih ve Medeniyet, Ocak 1999, sy. 58, s. 8-13

kinci blm ORHAN GAZ

Oul ! Cennet mekan babam bir avu topra beylik yapt. Biz Allah'n izniyle beylii hanla evirdik. Sen daha da byn yapacaksn. Osmanl'ya iki kta zerinde hkmetmek yetmez. Zira 'l-y kelimetullah azmi, iki ktaya smayacak yce bir azimdir.

Babamzn duas seninledir

Trkler Osman Gzi'ye gelinceye kadar nice muazzam devletler kurmular nice anl hkmdarlar yetitirmilerdir. Ancak bir husus vard ki Trk devletinin gcne en iddetli dmandan daha iddetli darbe indiriyordu. Bu da hkmdarn, devleti oullar ve kardeleri arasda pay ettirmesiydi. , be ve hatta bazan onbir paraya blnen muazzam devlet ksa bir sre sonra karde kavgalarna sahne oluyor, zayflyor ve sonunda baka bir devletin kk bir darbesiyle ortadan kalkyordu. Bakalm Osman Gzi'nin brakt lke nasl pay edilecek, bu konuda nasl bir yol izlenecekti. te Akpaazde bunu yle anlatyor: Babas lnce Orhan Gzi kardei Alaaddin ile bir araya geldiler. in gerei ne ise grdler. O zamanda tekkesi olan Ahi Hasan isminde mbarek bir zat vard. Bursa hisarnda be sarayna yakn olan tekkesinde zamann bykleri toplandlar. Osman'n mal olup olmadn sordular. ki karde arasnda taksim edilmesi iin aratrdlar. Baktlar ki, yalnz feth olunmu lkeler var. Ake ve altn mevcud deil. Osman Gzi'nin yenice bir elbisesi, atn yanna aslan bir torbas, tuzluu, kakl, bir sokman (Tkmen) izmesi, iyice bir ka at, bir ka sr koyunu vard. Bir ka ift de kz bulundu. Baka bir eyi yoktu. Orhan Gzi dedi ki: Gel Aam, neyimiz varsa blelim. . . Alaaddin Paa da: Neyimiz var ki blelim. . . Bu lke ise, senin hakkndr. Bu lkeye bir oban gerek ki, ilerini grp baara. Padiaha lzumlu eyler bu atlardr. Koyunlar da, Padiah lenlerinde (ziyafetlerinde) gerektir deyince Orhan Gzi:

21

Gel bu oban, sen ol, teklifinde bulundu. Alaaddin Paa: Karde!. . Merhum babamzn duas ve himmeti seninledir. nk salnda, kendi askerlerini senin yanna verdi. imdi obanlk hakk ve grevi de sana der. Meveret meclisinde bulunanlar dahi, bu fikri hasen (gzel) buldular. Orhan Gzi buyurdu ki: Merhum babamz cennetmekan Osman Gzi, son ayrlmzda yle vasiyyet eyledi: Bir kimse sana Allah'n emrettii eyi sylerse, kabul et. Emretmedii eyi sylerse, kabul etme. Eer bilmezsen bilenlere sor. . . Madem siz, Babamn sevgili arkadalar, ittifak ettiniz. yleyse biz de, bu yk yklenelim. te devlet ve saltanatn taksim kabul etmeyecei, bir lkeye bir padiahn gerektii bu gzel hadise ile pekiti (1). Gelitirilerek ve sistemletirilerek de devam ettirildi.

Bunlar bize be olayd !

Orhan Gzi son on yldr babasnn ordularna serdarlk yapyordu. Beylik nbeti kendisine geince ilk olarak komutanlardan her birini gaz yolunda grevlendirdi. Konur Alp ve Aka Koca Samandra zerine yrdler. Tekfurun len olunun cenaze treni iin askerleriyle birlikte kaleden kmas gziler iin byk frsat oldu. Derhal kale ile cenazeyi izleyen dman askerlerinin arasna girerek dn yollarn kestiler. akna dnen dmanlar gszlk ve ylgnlk ierisinde etrafa daldlar. Tekfurun gziler eline gemesiyle kalenin fethi de kolayca salanm oldu. Aydos kalesi ise destanlara konu olacak bir ekilde Abdurrahman Gzi ve Aka Koca tarafndan zaptedildi. Eski alardan beri bakml ma'mur ve gayet byk bir ehir olan zmit ( znikmid ) 'in fethi Orhan Gzi'nin yeni hedefiydi. Aka Koca'y bu i iin grevlendirmi olup kendisi de hazrlklarn tamamlamaktayd. Bu srada bir haberci katna geldi ve Aka Koca'nn vefat haberini duyurdu. Orhan Gzi babasnn yadigar, yllardr beraber olduklar Aka Koca'nn ruhuna Fatiha okurken, haberci: zerimde bir emaneti vardr Sultanm dedi. Orhan Gzi armt. Tiz syle buyurunca: zmit'i biz fethedemedik. Cenab- Hak Orhan Gzi beyimize nasip etsin. ayet bu kaleyi alrsa cmle haklarmz kendisine helal olur. Aka Koca'nn znts gemeden bu kez de Konur Alp'in vefat anl padiahn katna ulat. Konrapa ( Konur Apa ) ilinin fatihi olan ve bu ile adn veren Konur Alp'in de ahirete gmesi uclar tecrbeli beylerden yoksun klmt. Kocaeli'nin idaresini olu Sleyman Paa'ya Konrapa ilini ise dier olu Murad'a veren Orhan Gzi ncelikle gzlerini yllardr muhasara edildii halde drlemeyen znik'e evirdi. Buras stanbul'dan sonra Bizans'n en nemli ehriydi. znik'in Osmanllar eline gemesi halinde Bi zansllar Marmara havzasnda ki en kymetli dayanak noktalarndan birini kaybetmi olacaklard. Bu sebeple imparator III. Andronikos hem znik'i muhasaradan kurtarmak hem de elden kan kaleleri geri almak zere byk bir orduyla harekete geti. Bizans ordusunun zmit ynne doru ilerledii srada Orhan Gzi'de znik'in muhasarasna bir miktar kuvvet braktktan sonra dmann zerine yrd. ki ordu Darca ile Eskihisar arasnda bulunan Pelekanon mevkiinde karlat. Orhan Gzi'nin yiit dilaverleri, sularn boaltan bulutlar gibi ate saan kllaryla drt nala dmann zerine atldlar. Sekiz bin kiiye ulaan Bizans ordusu iki bin serdengetinin mthi saldrsna kar koyamad. Ksa srede bozguna urayarak stanbul ynne can havliyle kamaya baladlar. znik tekfuru btn mitlerini balad yardmc kuvvetlerin perian edilmesi karsnda direnci krlarak aman diledi Muzaffer padiah af eylemek zaferin zekatdr, sznden hareketle herkese aman verdi. Tekfur stanbul'a girerken znik halk kuatma boyunca grdkleri ve evrede yaayanlardan duyduklar Orhan Gzi'nin adletine ve idaresine sndlar. Osmanl padiahna boyun eerek yerlerinde

22

kaldlar. Trk ihsan ve adletini bizzat grdkleri ve tattklar zaman ise: Ne olurdu, eskiden beri bunlar bize be olsayd!. . diye hayflandlar. Osmanl gzilerinin ulaamad yerlerin halk dahi kendilerini davet eder oldular. Gnlerden bir gn baz hristiyan kadnlarn padiahn yolu zerine kp durduklar grld. Niin bekledikleri, durumlar sorulduu zaman: Bunlar dul kadnlardr. Kocalar hastalk sebebiyle veya arpma srasnda lmlerdir denildi. Orhan Gzi'nin, gzilerden isteyenler bunlarla gnl rzasyla evlenebilirler, sz zerine nice dnler oldu. ehirdeki bo mamur evler evlenen gzilere datld. Orhan Gzi'nin devaml yiitliini merhametini gren nice hristiyan slm' seti. Bu arada znik ehri camiler, mescidler, medreseler, hanlar hamamlar ile gzellemeye balamt. znik medresesi mderrisliine zamann alimlerinin nderi eyh Davud- Kayseri getirildi. Padiah ayrca burada kalanlar ve yolcular iin bir imaret yaptrd. Kimsesizlere cretsiz yemek verilmesini emretti. maretin al gnnde itah ac, gz alc yemekler hazrland. Padiah bizzat yemeklerin bana geerek kendi eliyle fakirlere datt. ok gemeden de bu gzel beldeyi tahtnn kona, adletli ynetiminin dura eyledi. Orhan Gzi znik'i s olarak kullanmaya baladktan sonra zmit zerindeki basksn daha da artrd. 1333'de Gemlik fethedildi. Daha sonra Armutlu ve Anahor blgelerini ele geiren Osmanllar bylece zmit dnda tm Marmara havzasna sahip olmu bulunuyorlard. 1337 ylnda Orhan Gzi zmit zerine bir kez daha sefere kt. Bu znikmid'i de al yakma diyen babasnn ve silah arkada Aka Koca'nn vasiyetiydi. Kara Ali ile Aygud Alp'i zmit'e yardmc kalelerden Koyunhisar'n zerine gnderdi. Koyunhisar'nda zmit'in tekfuresi Balakonya' nn erkek kardei hkm srmekteydi. ok merhametsiz olup frsat bulduka Osmanl obalarna saldrrd. Surlar zerinde durup, gelen kuvvetlere kar savarken gsne bir ok saplanarak kaleden aa dt. Kesilen ba derhal zmit nndeki padiaha gnderildi. Kardeinin kesik ban gren Balakonya ise aman diliyerek zmit'i gzilere at. Kendisi ise yanndakilerle birlikte stanbul'a gitti. lkeler aan padiah kalenin ele geirilmesi ile derhal imar faliyetlerini balatt. Mescidler, medreseler ve hamamlar ina olundu. Buralarda vazife yapanlarn cretlerini, ihtiyalarn karlamak zere kylerin gelirleri vakfedildi. imdi gziler stanbul ynne doru hareketlendiler (2).

Aydos'un fethi
Konur Alp ve Abdurrahman Gzi Samandra yaknlarna kadar ilerlemi ve burasn Bizansllardan almlard. Sonra Kartal civarnda bulunan Aydos kalesi nne geldiler. Kalenin hayli sarp bir yerde olmas ve istihkamlarnn salaml fethin ok zor olacan gsteriyordu. Buna ramen gziler uygun bir frsatn kaca umudu ile sava srdrmekteydiler. Hadis-i erifte Cenab- Hak bir eyin olmasn dilerse onun sebeplerini hazrlar, buyrulduu zere kalede de bir takm olaylar cereyan etmekte idi. Kale tekfurunun gzellikler rnei hnerli bir kz vard. Bu kz muhasara srasnda bir gece ryasnda karanlk ve derin bir kuyunun iine der. Kendini kurtarmak iin tutunacak bir dal, bir k yolu bulamaz. Ne kadar barsa arsa yaknlarndan bir cevap alamaz. En sonunda bu korkun kuyunun lmne sebep olaca inancyla midi krlp rpnmaktan vazgeer. te tam bu srada nurani yzl bir yiit ortaya kar kz bu tehlikeli ukurdan selamet kysna alr. Dolunay kadar gzel kz ryadan kark duygularla uyanr, dn yorumlayacak birini arar. Bu arada o yiit delikanl gzlerinin nnden bir trl gitmez, akndan deli olmutur. Prl prl parlayan aydnlk bir gnde iini karartan dnceleri datmak maksadyla kale zerinde dolanp Trklere ok atyordu ki birden aada surlar nnde dimdik duran etrafna emirler yadran yiit Abdurrahman Gzi'yi grd. Gnlerdir akyla yanp tutuup yand uruna akna dnd

23

delikanlnn, bu din yolunda savaanlarn babuu olduunu anlad. Grd ryann yorumuna kendi kendine vakf oldu. O anda kalbine doan hiss-i tabii ile durumunu belirten bir mektup kaleme ald. Mslman olmak istediini belirttii mektubun sonunda; Eer kaleyi almay murat ediyorsanz falan gece bana yiitler ile beraber geliniz, hisar dibinde gizleniniz. O zaman ben size yardmc olacam diyordu. Ertesi gn mektubunu bir taa balayp sarp kimseye hissettirmeden Osmanl ordusunun saflarna att. Kada sarl ta kolayca askerlerden birinin dikkatini ekti. Mektup derhal Abdurrahman Gzi'ye ulatrld. Rumca bilen birine okutturuldu. Konur Alp ve Abdurrahman Gzi mektupta yazlanlara vakf olunca durumu grerek geri ekilme karar aldlar. Akam olunca kuatmay kaldrdklar hissini vererek btn eya ve arlklarn kale nnden ektiler. Bizansllar Osmanllar ekildi, artk tehlike geti diyerek byk sevince kapldlar, sefahete daldlar. Gece yars kale burcundan aaya salam bir ip sarktlrken Abdurrahman Gzi 80 dilaveri ile gizlenmi olduu yerde bekliyordu. Belirtildii zere ipin gelii ile birlikte rmcek misali tuttu ve hzla kale zerine kt. Onu dier yiitler takip ettiler. Gziler derhal kale kapularnda nbet tututan muhafzlar tepelemek zere harekete getiler. kiden sarho olmu kapcnn yanndan anahtar alarak kapy atlar. Bundan sonras Trk yiitleri iin ocuk oyunca gibiydi. Konur Alp, fetih mjdesiyle birlikte, esir ve ganimetleri ve kumandann kzn Orhan Gzi'ye gnderdi. Fethin yksn dinleyen keremli padiah yce Allaha krler ettikten sonra tekfurun gnller alan gzel kzn Abdurrahman Gzi ile nikahlad. Saysz armaanlarla onlar mutlu kld. Bu izdivatan Kara Abdurrahman adyla tannan yiitlik rnei bir oullar oldu. Bu delikanl bahadrlkta kendisini yle gsterdi,yle ileri gitti ki onun yznden stanbul halk rahat ve huzuru unutmular, uykuyu gzlerine haram etmiler, analar ocuklarn Kara Abdurrahman geliyor seni kapacak diye korkutur olmulard (3).

Alaaddin Paa'nn tavsiyeleri. . .

Bizdedir fakr fena ahm mlk makam, mal sende Beka yoktur bu dnyada, gece gndz istesek de. Saltanat kardei Orhan Bey'e brakan ve bir kenara ekilmeyi uygun bulan olgun, bilgili, uzak grl, ince ve nkteli szleriyle, tatl dilli Alaaddin Paa, zmit'in fethini kutlamak zere payitahta geldi. Himmeti yce padiaha sayg ve balln arzettikten sonra gnlnden geenleri bir bir anlatp yce katna sundu: Allah tealann ihsan ve yardmlaryla Osmanl soyu artk stnle, ikbale ulam, istiklal ve byklk durana varm bulunmaktadr. Bu uzun mrl devletin dnya hakimiyeti yolundaki gelimeleri gnden gne artmaktadr. ok yakn bir zamanda daha nice lkeler bu devlete katlacaktr. Devlet saltanatnn bekas iin, lzml nice kanunlar hayata geirmek artk art olmutur. Saltanatn bamsz hale geldii bu demde birinci gereken udur ki; Orhan Han'n yce ve keremli ad her lkede her minberde nasl gkleri sslyorsa dinar ve altnlar da ylece parlasn. slm diyarnda sregelen gm ve kle altnlar bu gle adla sevilsin, itibar bulsun. kinci olarak; dnyada saltanat sren hkmdarlarn yolunu semek icap eder. Bu sebeple padiahn askeri iin zel bir kyafet ve elbise koymak mecburuyeti vadr. Bylece askerle halk arasnda klk kyafet bakmndan kendisini gsteren kargaalk ortadan kalkm olur. Askerler kyafetleri ile tannr ve stnlk kazanrlar. nc olarak lke topraklarn geniletmek ve daha ok sayda kaleler amak iin eitli snflarda asker gerekir. Kale savalarnda yaya askerleri atllardan daha elverilidir.

24

Taht sahibi Murad Han, isabetli grler sunan aabeyinin gnl okayc szlerini dinleyince ok sevindi. Onun devletinin ycelmesi iin dnen ve gayret sarfeden tutumundan memnun kald. sabetli fikirlerini beenerek kendisine vezirlik teklif etti. Ancak Alaaddin Paa kabul etmedi. Bunun zerine Kite bucandan Fodora adl kyn gelirini glkle kendisine balad. Alaaddin Paa'nn tavsiyesi zere ilk defa, Orhan Bey'in clusunun nc senesinde hkmdarlk alametlerinden olarak Bursa'da gm sikke ( ake ) kestirildi. Bu sikkenin bir tarafnda Kelime-i ehadet ile drt byk halife ( Hazret-i Ebubekir, Hazret-i mer, Hazret-i Osman ve Hazret-i Ali ) 'nin isimleri vard. Dier tarafta ise Orhan bin Osman yazs ile bask tarihi ve Osmanllarn mensup olduklar Kay boyunun damgas yer alyordu. Bu dneme kadar Osmanl fetih hareketinde bulunanlar airet kuvvetleri olup hepsi de atl idiler. Bu kuvvetler uzun zaman muhasara hizmetlerinde kalamadklarndan muvaffakiyetler gecikiyordu. Dolaysyla Trk genlerinden daim ve esasl yaya ve atl kuvvetlerinin tekili cihetine gidildi. Alnacak atsz askere yaya, atl olanna ise msellem denildi. Prorama gre bunlar harbe yarar gl kuvvetli il eri olan Trk genlerinden seileceklerdi. Harp olmad zamanlarda ise kendilerine gsterilen topraklar ileyerek vergiden muaf tutulacaklard. Ayrca Osmanl divannda asker snfa mensup beylerin giyecekleri elbise ve balarna saracaklar sarn ekli de tesbit olunmu bu suretle hkmet erkan ve asker snf ile halk, kyafet bakmndan birbirlerinden ayrlmlardr (4).

ncitme gel dervileri

Orhan Gzi girdii illerde; garibleri, dervileri arar sorard. Devletin manev liderlerinden Geyikli Baba ile arasnda geen bir hadise onun, devrindeki alim ve eyhlere olan sayg ve sadakatini gstermesi asndan mhimdir. Nitekim negl yresinde, Kei da aralnda hayli dervi bulunduunu iitti. Oradaki baba dostu Turgud Alp'e haber sald. Turgud Alp ihtiyarlamt. Bir adam yollad. Adam dedi ki: Turgud Alp'in selam bakidir. . . Bizim yrede, bir garib dervi vardr. Dada, belde dolar. Kurtla, geyikle syleir. Mbarek bir kiidir. . . Orhan Gzi: Acep kimin talebesi, kendisinden sorun, dedi. Sordular: Hac lyas talebesiyim. Seyyid Vefa tarikiyim, diye cevap verdi. Yine Orhan Gzi: Varn. ncitmeden Dervii getirin, diye emretti. Vardlar, davet ettiler. Kabul etmedi ve: Sakn Orhan'm da, buraya gelmesin, diye haber iletti. Niin gelmez ve bizi, yanna varmaya niin brakmaz? Hazret cevap sald ki: Derviler, gz ehli olur: Gzetirler. .Vakti dolunca gelirler ki; dualar makbul ola. Orhan Gzi boyun bkt. Babasnn vasiyetleri icab, dervi kalbi krmad. Beklemeye balad. . . Nice gn sonra Dervi, bir kavak aac kkledi. Omuzuna vurdu. Bursa hisarna vard. Saray avlusuna, kava dikmeye abalad. Orhan Gzi'ye haber verdiler. O Dervi geldi. Byle byle!. . Orhan Gzi sevinle avluya kt. Grd ki, aac dikmi! Bu, bizim uurumuzdur. Durduka, dervilerin duas eriir. Dedi. Dualar etti. Sonra geri dnd. Kendi dana gitti. Orhan Gzi dahi, derviin ardna dt. Dada, onunla konumak diledi.

25

Dervi Koca. . . u negl yresin, tmyle senin olsun, dedi. O cevap verdi: Mlk Allah'ndr. . . Sen, onu ehline ver. Ehli kimlerdir? Hak tel, dnya mlkn; senin gibi hanlara smarlad. Sen de onu, ehline smarla ki; Allah'n kullar birbirleriyle ilerini greler. . . Orhan Gzi okca rica etti: Ne olur!. . Hi olmazsa arkadalarn iin, bir nesne kabul et!. . O da: Peki, kalbin krlmasn!. . u tepecikten berisi, Dervilerin avlusu olsun, dedi. . . Orhan Gzi ziyade sevindi. Dua alp, yerine dnd. . . Vakit eriince o derviin zerine kubbe rtt. Bir de mescit yapt. imdilerde onarlp, be vakit dua ederler. . . Oraya Geyikli Baba, derler... (5) Babasnn ihlas ve iradesini, aabeyinin rzasn ve dervilerin duasn alan Orhan Gzi bir byk devlet ve medeniyetin kklemesini salamtr. Devleti adeta Geyikli Baba'nn diktii narla sembollemitir.

Suya seccade salanlar !

Bizans'tan,zmit, znik, Hereke, Gynk, Tarak, Mudurnu, Gemlik, Anahor ve Armutlu; Karasioullarndan Edincik(Aydnck), Manyas, Balkesir, Bergama ve Edremit'in fethi ile Bat Anadolu kylarnn bir blm Osmanl idaresine gemi bulunuyordu. imdi pek ok mevkiden kar yakada Rumeli'nin baz blgeleri grnyordu. Orhan Gzi'ye bu blgelerle ilgili pek ok haberler anlatlyordu: Rumeli denilen bu memleket lman havasyla tannm, gzellik ve zenginliiyle bilinmi, tatl sular, temiz havas, geni topraklar, gzel ehirleri ile pek sevilmitir. Su balar safa ile dolu, ayr ve imenleri kederleri datc yetitirdii rnler bol, imkanlar ise hudutsuzdur. Dalarnda tatl su kaynaklar, her ke ve bucanda demir, bakr ve altn madenleri yer almaktadr. ki yan Ak ve Karadeniz'le evrili olup bir yannda derya gibi akan Tuna rma uzanm teki yksek dalar ve yol vermez doruklarla kapatlmtr. Szn ksas lecek ynleri hadsiz gzellikleri sayszdr. Cennet misali bu yerler bu gne kadar slm dini dmanlarna konak olmutur. Gayet geni ve byk bir lke olduundan, evresi salam bir kale gibi tutulduundan ve gemicilikte ok ileri gittiklerinden bu lkede yaayanlar rahat bir halde idiler. Btn evreye yol bulduklarndan nice kez Mslmanlar yenilgiye uratmlar, tutsak etmilerdi. Baarlar sonunda saysz hazineler, ykl defineler toplayp saldrganlk ynlerini daha da gelitirmilerdi. Dmanlarn kar saldrlarndan endie etmediklerinden evlerini, mlklerini, nefis ve eitli mallar, mcevherler ile doldurmulard. Tek istei Cenab- Hakk'n ismini yceltmek ve her yana duyurmak olan Orhan Gzi imdi gece gndz bu blgeye geebilmeyi dnmeye balamt. Ancak bu tehlikeli i tedbir sahibi bir bahadrn gayreti ile olabilecek nemli bir konu idi. Orhan Gzi ise olu Sleyman Paa'dan bakasn bu mhim greve yetenekli grmyordu. Bir gn baht ak ehzdeleri adet edindikleri ekilde, padiahn erefli sarayna gelip yaplacak iler zerinde grmeler yapmlard. Orhan Gzi bu srada kimselere amad srr ortaya koyarak deniz yolundan Rumeli'ye gemek ve blgeyi zaferler tayan sancaklar iin durak haline getirmek istediini bildirdi. ehzde Sleyman Paa sz iin izin aldktan sonra: Hazreti Allah'n yardm yar olur ve babam sultann destei devam ederse, umudum budur ki zm zor olan bu dilek, bu kulunun elinde kolayca gerekleir. Peygamberler sultannn mucizesi ve evliyann kerameti eseri tehlikelerle dolu denizden gei hi bir hazrlk olmadan da gerekleir. Bu szlerden sonra ehzde, parlak fethin gereklemesi duasn alarak, adletli hnkarn elini ptkten sonra veda etti. Kendi idaresindeki Karesi vilayetine dnd. Ece Bey, Gzi Fazl ve Evrenos Bey gibi nde gelen komutanlar bata olmak zere seksen kadar dilaveriyle Edincik'e geldi. Burada

26

babasnn arzusunu ve kendisinin maksadn gzilere at. "u tehlikeli denizden nasl geer de Rumeli topraklarn da zaferler kazanrz. Bize yol gsterecek kimse var mdr? diye sordu. Ece Bey ile Gzi Fazl ehzdeden kar yakadan bir esir yakalayp getirmek zere izin aldlar. imbe kalesinin karsn da denizin genilii az, gei artlar elverili olan Grece'ye geldiler. Balar arasnda bir adam yakalayp ehzdenin huzuruna getirdiler. Eli kolu bal tutsak korku ile lm beklerken eitli armaanlar sunulduunu, gleryzle muamele olunduunu grnce rahatlad. imbe kalesinin girie elverili yerlerini bir bir anlattktan sonra kendilerine rehberlik etmeyi de kabul etti. Derhal iki byk sal yapld. Sleyman Paa ile Aksungur, Kara Timurta, Kara Hasano lu, Balabanck gibi yitlerin bulunduu 40 kii bir sala; Hac lbei, Ece Bey, Gzi Fazl ve Evrenos Beylerin iinde bulunduu 40 kii dier sala bindiler. Sleyman Gzi'nin i baa dnce dnp kamayacak, birinin ld yerde dierlerinin de lnceye kadar arpacak seksen serdengeti takm karanlk bir gece de sallar denize srdler. Mslmanlk nurunun rehberliinde gece boyu yol aldlar. Mevsim itibariyle ba ve harman vaktiydi, ehir halknn ou darda ii gc ile uramaktayd. Esir aldklar rehber, msait bir yoldan ve kimselere grnmeden gzileri hisar nne getirdi. Kolayca kale duvarlarna trmanan gziler bir anda hisara sahip oluverdiler. imdi Rumeli yakasnda bayrak ekilmi tabl- hane nevbet alyordu. Halk aknd. Osmanllar kimseyi incitmedikleri gibi herkese ihsanlarda bulunuyorlard. Derhal hisardaki gemileri Anadolu yakasna sevkederek sratle gzileri kar yakaya geirmeye baladlar. Ece Bey ise Bolayr yannda Akaliman'da bulunan gemileri bir basknla yakt. Gemiler bir yandan gzileri Rumeli'ye tayor, hisarlar bir-iki ele geiyor, ezan sesi burlar da yanklanyordu (6). Tarihin bu dnm noktasn airler de beyitleriyle nice kuaklar tesine tayorlard. eyh Mahmud: Kermet gsterip halka, suya seccade salmsn, Yakasn Rumeli'nin dest-i takv ile almsn. derken, Kad Fazl Bey'de: Rumeli'ne gemiiz, biz bir iki sl ile Himmet-i merdn ile gaybdan irsl ile Gzlerimiz alsn ahsen-i aml ile, Allah'dan imdd umarz merd-i gazyz Allah yoluna cism ile can ile fedyz diyerek fethin manev ve madd ynlerine k tutmaktadr.

Gzi Sleyman Paa'nn fetihleri

ehzde Sleyman Paa, Rumeli'ye gemeyi kararlatrd vakit, adeti olduu ekilde duas makbul olanlardan yardm dileinde bulunmutu. Manevi duraklarn bandakilerden Mevlana Celaleddin Rumi'nin halifelerinden birisi tam hareket esnasnda yanlarna geldi. ehzde ile grp ona bir mevlev klah hediye edip hayr duada bulundu. Selametle Rumeli'ne ayak basp kaleler fethine balayan ehzde bu bal gzel kokularla bezeyip ssledi. Ayrca ona benzer altn bezeli bir klah yaptrarak sipahiler arasnda mevki sahibi olanlara

27

giydirdi. anl ehzde Bolayr' kendisine s olarak seerken Ece Bey ile Gzi Fazl' Gelibolu'ya gnderdi. Bu gziler Gelibolu evresini ele geirip halk yerlerinde braktlar. Ece Bey'in elinde fetholunmas sebebiyle blgeye Ece ovas denildi. Konurhisar tekfuru Kalakonya Gelibolu tekfurunun akrabas olmas dolaysyla geceleri adamlar ile kyor gzilere basknlar yaparak zarar veriyordu. Sleyman Paa durumu haber alnca derhal seme yiitleri ile geceleyin gelerek pusuya yatt. Kalakonya adeti zere adamlaryla kaleden kp henz birka yz metre ilerlemiti ki, Allah Allah avazelerinin arasnda kald. Trk yiitleri arslan sra kurt koyuna girer gibi dman datverdiler. Savunmasz kalan kale kolayca teslim alnd. Yakalanan tekfur gzilere verdii zarar dolaysyla daraacna ekilirken ele geirilen saysz mal ve para da gzilere datld. Gnlerdir kuatma altnda tutulan Gelibolu tekfuru, Kalakonya'nn bana gelenleri duyunca akl bandan gidip oluk ocuu ile bir gemiye binerek stanbul'a kat. Frenk ve Rum lkelerinin geit yeri, dou ve bat kervanlarnn, Kefe, Krm, Rusya ve dier kuzey lkelerine giden gemilerin yolu zerinde bir iskele olmakla, lkeler aan bir anahtar deerinde idi. Gzi Fazl Bey, Gelibolu'nun gziler eline gemesi dolaysyla kaleme ald zafernmesi ile Trk yiitlerinin cengaverliklerine tercman olmutur. Bastk yine dmanlar avn etti Hdmz Hr oldu aduvvun gzne tr-i gazmz Te'yide nzul etti btn gkteki ervh mdda kyam eyledi yerden hedmz Allah'dan imdd umarz merd-i gazyz Allah yoluna cism ile can ile fedyz Sleyman Paa fetihlerin genilemesi zerine keremli babasna haber gndererek: Devletl sultanmn himmetiyle Rumeli feth edilmeye baland. Dmann gayet zebunluu vardr. Bu tarafta fethedilen hisarlara koymaya ok adam gerek. Ltf edip yarar yolda gnderiniz diye istekte bulundu. Anadolu'dan yeni birlikler gelirken anl ehzde, Malkara ile psala nahiyelerini zapt iin Hac lbeyi'ni grevlendirdi. Kendisi ise Tekfurda ( Tekirda ) cihetine yneldi. Rastlad hisarlarn kimini holukla kimini ise zorlukla ele geirdi. Ardndan Hayrabolu ve orlu zerine aknlara balad. Bu srada Malkara ve psala kaleleri de Hac lbei eliyle Osmanl hakimiyetine alnyordu. Gzi Sleyman Paa -be yl ierisinde Rumeli blgesinde yle bir hret yapt ki Engrs, Bulgar, Eflak ve Srp krallar tahtlarnn salladn hissettiler. Bu gen muharibin ortaya kmas koldan ikier er yz kiilik kuvvetlerle nice naml kaleleri kolayca almas herkesi dehete drmt. Nerede ne zaman grlecei dahi tahmin edilemiyordu. Krallar Bizans mparatoruna gnderdikleri haberde imdiye dek Rum lkesi dmann saldrsndan emin bulunuyordu. Oysa birka yldr slm ordularnn basks iyice artm, gleri oalm durumdadr. Hisarlarmz elden giderken kilisenin yanna mescidler ina edilmektedir. Kar kmakta geveklik gsterirsek, cmlemizin yok olmasna onlarn devletinin ykselmesine yol alm olur. Henz ayaklar yere iyice basmadan, bu diyarda dayanaklar iyice salamlamadan, atalarmzdan kalan devletlerin bayraklarn kllar paralamadan, ayaklarn lkemizden kesmek balca iimiz olmaldr. Bylece Rumeli'ne geen Osmanl birliklerine kar byk bir hal ordusu tekil edilmeye baland (7).

Yaamaktan maksat ne ?
Dnyadaki devletin ryadaki grntler gibi geici olduunu bilen ve buna can gnlden inanan anl ehzde Sleyman Paa dmanlarn byk kuvvetler topladn ittifaklar kurduunu haber alnca fetih hareketnn ba olan gzi beylerini toplad.

28

Dmann saldr haberiyle krlan gnllerine teselli ve kalplerine cesaret vermek iin yle konutu: u grdmz olaanst iler, yaptmz akl almaz giriimler, imdiyedek zaferleri rehber edinen ordumuzun yeni lkeler amasna sebep olmutur. Bu fetihler, gerekte Alllah tealann yardm ve Cenab peygamberin mucizesinden baka bir ey deildir. Yoksa, bu ksa zamanda, bu kadar az bir askerle byle bir destek ve yardm olmasa, bu kadar ok i grmek kolay ey deildir. Meydana gelen fetihler, la-y kelimetullah iin gereklemitir. Salam inanlara sahip kiiler, cihat yolunda gayret edip, ba koymak yolunu semek zorundadrlar. Hele imdi, sonu kt olan dmann toptan harekete gemesi, asker toplamas bunu gerektirir. slm ehline layk ve uygun olan budur ki; " Az bir topluluk Allah'n izniyle, ok kalabalk nice birlii yenilgiye uratmtr " buyruuna uyarak hareket etmektir. Din yolunda savarken, kullarnn efendisi olan Allah'n yardmna gvenerek, yaratl kt olan kffarla cenge kmal, sapklnda inad dman zerine atlmal, ylmadan rkmeden direnmelidir. Hayat herkese giydirilen emanet bir elbisedir. Bununla akll kiiler nmekten ar eyler. Asl olan, iyi anlar brakmaktr. Her kiinin nefesleri sayl, sonuda bilinmektedir. Yaamaktan sonra lm gerek olup, cihan yaratan da, " Hayat ve lm yaratt " buyurmakla buna iarette bulunmutur. Bylece herkesin, lmnn her an hazr ve ruhlar alan melein de ensesinde beklediini bilmesi gerekir. Eer vadedilen lm gnm gelip atar ve devletli yldzm yokluk akamnda kaybolur, talihin amansz klc mr bam keserse, beni Bolayr'da defnedersiniz. zerinize dman gelirse Allah'a tevekkl edip gayrete gelerek benim cesedimi dmana aldrmaynz. Sakn ki, din dmanlarndan yz dndrmeyesiniz. Sonu kt kafirlerin nnden kamayasz. slm sancaklar, din yolunda savaanlarn gayretiyle durmu ve slm lkeleri bir dzene konmu iken, Allah tealann desteinden umit kesmek, apak aklszlk eseri olur. Babuunuzun yokluu yenilgiyi gerektirmez. Gerek serdarmz, iyilerin efendisi, hayra koanlarn babuu olan hazrettir. Keremli padiahlarn grnmesine sebep ve hazreti Muhammedin dinini kuvvetlendiren odur. Yce Allahn salat ve selam zerine olsun. imdi benim vasiyetim ve sizlere syleyeceim son tavsiyeler bunlardr ki, sonu kt olan bu kalabalk, toptan hazrlandna gre, onlarla savamann Cenab- Hakk'n emri olduunu kesinlikle bilesiniz. Saflar boaltp kamann en byk gnahlardan ve utanlardan olduuna inanm olasz. Dmanlarla tokuta korkaklk etmek, en byk vebal ve kusurdur. Mslmanln gerei, Allah tealann destei yar olunca, karmza kan tepelenesice topluluun sonu "didiklenmi ekin gibi " buyruunda denildii ekilde olmak gerekir. Saflar dzenlemek, nnze kan belalar gslemek, benim varlma bal deildir. Doru yollar gsteren Hazrete snarak, Peygamberlerin efendisi olan zatn ruhaniyetine balanarak hasmlarnza kar direnmede sabr ve tahamml idesiz (8). Bu szlerle anl beylere, alperen gzilere vasiyetler eyledi. Nice gazalara girip km yal - gen bahadrlarn gzleri dolu dolu olmutu. Yllardr beraber at koturduklar, baba gibi bildikleri, lesiye sevdikleri, zaferden zafere kotuklar yiit ehzdelerinin bir veda haberi mi idi bu ?

Hayat emanet bir elbisedir !

Rumeli'nde fetihler hzla devam ediyordu. ehzde Murad Bey ve Hac lbeyi son olarak Burgaz ( Lleburgaz ) ' almlard. anl ehzde btn kuvvetlerinin Burgaz'da toplanmalar emrini verdi. imdi hedef Edirne idi. Osmanl padiah ve ehzdelerinin sava taktik ve manevralarnn tatbikat yeri zel av sahalar idi. Buralarda srleri evirmek ve datmak, dman meydanlarda imha hareketine benzerdi. Sleyman ah Edirne zerine yrmeden evvel zel birlikleri ile yine av sahasnda idi. Gzel koan bir ata binerek ykseklerde uan doanlara rnek av ardnda szlyordu. Ancak atnn aya bir dala taklmakla bu kaz dnyasndan yokluk ukuruna, zenginlik otandan kuru topraa dt. ahin ruhu meleklerin kanatlar arasnda sonsuzluk alemine uup gitti. Yiitlere babu olan ehzdenin beklenmedik vefat zerine silah arkadalarnn yreklerinden

29

kopan iniltiler aydnlk semalar karanla evirdi. nna lillahi ve inna ileyhi raciun sesleriyle yola dp nn vasiyeti zerine Bolayr'da konann yanna yaptrd mescidin arsasna defnettiler. Gziler yiit babularnn daha bir ka gn nce, Hayat emanet bir elbisedir. . . diye bahsettikleri nasihatlerini hatrladka gz yalarn tutamyorlard. Gnl keder iinde gren gzler alyor Hatralar belirdike gzleri ya sayor. Yeryz yand tututu feryadyla onun, Ah feryad imdi gk kubbeyi ayor. Yal ba iin ol cihann padiah, Yast, ayrln acsyla saryor. ah ve kul herkes bandan atp sar, Btn askerler imdi karalar balyor. Cihan padiahnn o gzelim ban, Hazana dndren kederler solduruyor. Yrekleri yakan bu olayn hemen ardndan dmann saldrya getii haberi dert stne dert olmutu. Altm dman gemisinden otuzu Tuzla'da birliklerini indirdi. Onbe bin asker, Seydi kavana doru harakete geerken dier otuz gemi ise Gelibolu geidini tutmak iin yelken amt. Bu gemilerde de onbe bin kiilik kuvvet vard. Gziler arm durumdaydlar. Anadolu' dan ksa srede imdat gelmesine imkan ve ihtimal yoktu. Babular Sleyman Paa'nn kabrini dman eline brakamazlard. Bu itibarla savamay kararlatrdlar. Birbirleriyle helalletikten sonra Cenab- Hakk'a snp dmana hcum ettiler. Ancak dman krmakla tkenecek gibi deildi. Birinin yerini onu alyordu. Trkler neticede aresiz kalarak ekilmeye balad. Gz yalar ierisinde dura Cennet olan Babularnn kabrine doru kouyorlard. Sanki hayattaym gibi onun umaklarda olan ruhunu vesile ederek yardm diliyorlard. Bu srada beklenmedik bir olay yaand. Nurdan heykeller misali harekete geen kalabalk bir birlik Trkleri kovalayan dman zerine kabus gibi kt. Kllarn imek gibi akan gmbrts hallar darmadan etti. Kltan kurtulabilen dman askeri tuzaa dtk zannyla yz geri ederek, gemilerine doru bozgun halinde kamaya baladlar. O kzgn gnde mitlerinin tkendii noktada Cenab- Hakk'n bahettii bu zafer iin kr secdelerine kapandlar. Yakaladklar esirlere: Bunca asker ve saysz insanla gcnz, kuvvetiniz yerinde iken bozguna uramanza ne sebep oldu diye sorduklarnda. Size yardma kalabalk bir ordu geldi. Bunlarn hepsi boz atlara binmilerdi. nlerindede gsterili bir gen vard. Hep birden ate saan kllarla savaa giriince meydan bize dar oldu. Gk tepemize ykld ve direnecek gcmz kalmad. Bu korku ve tela iinde soluu kamakta bulduk. Bu gen komutann durumundan sorulduu vakit, her birinin tarif ettii zelliklerden tek bir kii anlalyordu. Babular Sleyman Paa. . .(9). Gzyalarn silip srr saklamay uygun grdler. Ulu oluydu Sleyman Paa nm Anda idi art- serverlik tamam

30

Hem ecaat hem kermet ehli ol Hem siyset hem riyset ehli ol Hb evsf ile ol ma'ruf idi yle kim eltf ile ma'ruf idi Daima ederdi ol cehd cihd Kim lnce din yolunda ede cihad Ne fazilettir gaz bilir idi Hak yolunda terk-i can klar idi Nereye kim vard galip oldu ol ok diyar ehr kal'a ald ol Az zamanda nk geti ay ve yl Doldu Allah ekber ile ehr il (10).

Rumeli'nin yeni babuu

Orhan Gzi dmann topyekn saldrs defedildii ve slm ordusunun yenilgi tuzandan kurtulduu iin sevinli idi. Ancak cesareti, yksek azim ve himmeti, akll siyaseti, adleti, zhd ve takva ile sfatlanm ehzdesinin vefat ile de sarslmt. Yal bedeni evladn lm cierin sklp alnmasdr, ataszn andrr bir biimde ypranmt. Saltanat deinden perianlk ve acnn derin felaketine dmt. Yrei yakan felaketten ancak u manzumeyi syleyerek teselli bulmaya alt. Bir dert ki bu, olanlardan gnl hep gama dt, Seller gibi akan yalar avulara dkld mit dalnda mrm bandan taze bir filiz te gr, yetiti ama, yine topraa dt. Yinede her olaydan hisse almasn bilen padiah bu fanilik geidinin skntlar, kederler dura olduunu bilmekteydi. Her douun arkasndan bir batn her ycelikte bir kn bir iniin, her sevincin sonunda kederin olduunu dnmekteydi. Cihan bulur her dem aydnl parlak gnete Bak gr ki sabahlar hep devam edip gitmez Allah dilediini iler ve diledii gibi hkmeyler, emri gereince takdirin gelip attnda, tedbir ve arenin faydas olmayacana inanarak devlet ilerini brakp yalnzlk kesinde kendi haline yaamak istedi. Geride kalan gnlerini taat ve ibadetle geirmek arzu ediyordu. Bunun iin olu Murad Gzi'yi lkenin ilerini dzenlemek ve halkn ihtiyalarn grmek zere artt. Sonra da onu Rumeli'de eserleri zafer olan askerlerinin babuluuna getirdi. Murad Gzi ncelikle yce rtbeli kardeinin nurlarla aydnlanm kabrini ziyaret edip saysz sadaka ve hediyeler datt. Onun aziz ruhunu vesile ederek dua ve niyazda bulunduktan sonra cihad yoluna koyuldu. Bentuz, orlu, Dimetoka, Burgaz ve Kean'n fethinden sonra aknc kollar hep birden deryalar

31

misali Edirne zerine aktlar. Edirne tekfuru Andirine kalabalk bir ordu ile sazldere mevkiinde Osmanllar karland. Ancak fetih ve zafer meltemleri Trklerden yana esmeye balaynca ka yolunu tuttu ve binbir glkle ehre girdi. Ac akibeti tahmin ettiinden bir gece ne kadar mal ve kymetli eyas varsa oluk ocuu ile gemiye doldurup Enez'e kat. Bu hale vakf olan kale halk o sabah aman diliyerek ehrin anahtarlarn getirip anl ehzdeye teslim ettiler (11). Edirne'ye ok gemeden sosyal, kltrel ve dini eserlerle Trk- slm damgas vuruldu. Osmanl padiahlarnn tahtgah oldu. slm dnyasnn en byk beldelerinden biri haline geldi. Merhum Arif Nihat Asya "Edirne" iirinde Osmanl eserlerini ve ehre vurulan Osmanl mhrn yle dile getiriyor: "Selimiye" derler, "Edirne" derler; Tatl bir gariplik duygusu gelir. Kemerler, emeler, minarelerle Bir eski eserler kamusu gelir. Minarelerden en tatl ezanlar, Dallardan gvercin hu-hu'su gelir. Ayekadn'a gl ve Yldrm'a erefeli'nin kumrusu gelir. u Selimiye'dir, u Muradiye. . . inilerden smbl kokusu gelir. Karsna ya iki sedef ekmece, Ya iki mcevher kutusu gelir. Vezirlerin iki tulusu gider, Arkasndan, yedi tulusu gelir. urda abdest alr Hdavendigr; Yerden suyu, gkten havlusu gelir. Talar kararm bir yol ucunda erefeli'nin kapusu gelir. u yana dnersen Eskicami'nin Kesilmi, biilmi avlusu gelir. Atnca adm daha ileri Bir serin kubbenin kuytusu gelir; Dnyann en gzel minareleri Ve kubbelerin en ulusu gelir. Trk'n Trakya'da tapusu gelir. Mihrabnda bir terfih klmaya, Denizler ardndan yolcusu gelir. Bilsen ki barnda kanar bir yara, Yarasn sarmak arzusu gelir. Mahya olmak iin Sultanselim'e, Gklerden, yldzlar ordusu gelir. Kubbeler meneke, erefeler gl. . . Mermerinden idem kokusu gelir.

32

Oul ! Biz yolun sonuna geldik

Olu Murad Bey'in Rumeli'de aknc beylerinin bana geerek duruma hakim olmas ve 1361'de Edirne'yi fethi Orhan Gzi'yi ruhen rahatlandrd. Nice yllarn verdii sknt ve zntnn basksyla bunalan bedeni ise gnden gne kuvvetten dyordu. Son demlerinin yaklatn hissediyordu. Gznn nuru, saltanatnn direi Murad'n bir kez daha huzuruna ard. Murad Han, din yolunda denlerin sultan sevgili babasn ziyaret iin acele Bursa'ya dnd. Gn grm mr srm, babasnn tatl gllerle parldayan gzel yzne muhabbetle bakt. Hasretle kucaklatlar. Sonra Orhan Gzi Osmanl soyunun trelerinden olan vasiyetlerini bir bir hatrlatt. yi huylu ehzdeyi adlet, doruluk iyilik ve drstlk yoluna ynelterek u gzel szleri syledi: "Oul! Saltanatna marur olma. Unutma ki dnya, hazret-i Sleyman'a kalmamtr. Unutma ki, dnya saltanat geicidir. Lakin byk bir frsattr. Allah yolunda hizmet ve Peygamberimizin aleyhisselam efaatine mazhariyet iin, bu frsat iyi deerlendir! Dnyaya ahiret lsyle bakarsan; ebedi saadeti feda etmeye demediini greceksin. Oul! Rumeli'nin fetfini tamamla! Kostantiniyye ( stanbul )'yi ya fethet, yahut fethe hazrla! Civardaki Trk beyleriyle mesele karmamaya al. Ahali her ne kadar bizi istese de, balarnda bulunan beyler, beyliklerinden geme taraftar gzkmez. Daha bir zaman idare edecekler, lakin sonunda olmu meyva gibi avucuna deceklerdir. Anadolu'da gaile kmazsa, Rumeli iini rahat halledersin. Bu yzden Anadolu'nun sessizliini bozmamaya gayret et. Cennet mekan babam Osman Gzi Han, St ve Domani'ten ibaret bir avu topra beylik yapt. Biz, Allah'n izniyle beylii hanla, sultanla ikmal ettik. Sen daha da byn yapacaksn! Osmanlya iki kt'a stnde hkmetmek yetmez. Zira 'l-y kelimetullah azmi, iki ktaya smyacak kadar yce bir azimdir. Seluklunun varisi biz olduumuz gibi, Roma'nn varisi de biziz! Oul! Kuran- kerimin hkmnden ayrlma! Adletle hkmet! Gzileri gzet! Dine hizmet edenlere hizmeti eref say! Fakirleri doyur! Zalimleri cezalandrmakta tereddt gsterme! Adletin en kts ge tecelli edenidir. Sonunda hkm isabetli bile olsa, geciken adlet zulmdr! Oul, biz yolun sonuna geldik. Sen daha bandasn. Cenab- Mevla saltanatn mbarek klsn (12).

Orhan Gazi'nin ahsiyeti

1281 ylnda doan Orhan Gzi'nin babas Osman Gzi, annesi Bala Hatun'dur. 1326'da saltanata gemi 36 yl saltanat srmtr. Bursa'da Tophane semtinde babasnn trbesinin yannda kendisi iin yaptrd trbede medfundur. Sleyman Paa, Murad, brahim, Halil ve Kasm adlarnda be olu olmutur. Bunlardan Kasm ve Sleyman babalarnn salnda vefat etmitir. Orhan Gzi uzuna yakn orta boylu, yakkl, tatl mavi gzl, kumral sakall, gler yzl, geni gsl idi. lerlemi yana ramen gayet din bir vcuda sahipti. Gazap ve hiddet eseri gstermez, kimsenin kalbini krmamaya alrd. Hakinas idi. Dost dman herkesin muhabbetini celbetmiti. tekilt, uyank, azim ve gayret sahibi, siyasi hadiselerden istifade etmesini bilen iini ihtiyatla yapan, uzak grl bir devlet adam idi. Hayatnn sonuna kadar bir an bile devlet ilerinden geri kalmam, mrn gaz ve cihad iin at srtnda geirmitir. 37 yllk hkmdarl srasnda babasndan devrald beylii alt katna karm ve ona bir devlet zellii kazandrmtr. znik, Gemlik, Armutlu, zmit, Kirmast, Karacabey, Mihal gibi Gney Marmara'daki son Bizans kaleleri, Karesioullarndan Balkesir, Manyas ve Kapda gibi ehirler, Ankara ve evresi, Rumeli'de imbe kalesini, Gelibolu yarmadasnn tamam ve Dou Trakya'nn byk ksm devlete katlmtr. Fetih hareketinin yansra askeri ve sivil alanda yapt tekilt onun devlet adaml vasfn ortaya koymaktadr. Orhan Gzi hayrat ve hasenata ok dkn idi. Fethettii ehirleri din, ilm ve sosyal eserlerle

33

ssledi. znik'i alnca byk manastr medreseye evirterek ilk Osmanl medresesini kurdu. Ayrca znik'te bir imaret, Bursa'da cami, imaret, tabhane, yol, kpr ve hamamlar yaptrd. Hanm Nilfer Hatun da; znik'te bir imaret, Nilfer ay zerinde kpr ve eme gibi pek ok hayrat ina ettirmitir (13). te Orhan Gzi hakknda sylenenler: "Gayet nazik, ve bilhassa gzilere, sanatkarlara ve fakirlere kar cmertti. O derece ki hi kimseden sadaka esirgemezdi. Dindar, adlete tutkun, mcahidlere hrmetkard. Bunlara evler yaptrr, rzklarn temin ederdi. . Bursa'da bir mektep yaptrd. Btn genler burada yetiirdi. Alimlere rabet ederdi. Fikri gayet ince idi. Harp ilerinde yeniliklere akt ve kendisi de keif sahibiydi. Hristiyanlara kendini sevdirmek iin daima cmert ve nazik davranr ve maksadna da nail olurdu ( Halkondil ) . Orhan Gzi babas gibi bir kahraman idi. Kanaatkar, son derece hesapl ve tedbirli ve mtefekkirdi ( Iorga ) . Orhan Gzi zeki, ecaat ve hsn tedbir ile tannmt. Bu vasfta bir adamn, Rum mparatorluu'nun dt buhrandan istifade de muvaffak olaca tabi idi. znik'in fethinde halka gsterdii muamele onlar ok memnun etti. Kimse g etmeyi dnmedii gibi huzur iinde yaadlar. Bu gzel davran sonraki pek ok fthatn ve muvaffakiyetin balca sebebi oldu (De la Croix) Osmanllar, Bizansllar ve Balkan yarmadasndaki dier unsurlarla mukayese ettiimiz zaman bunlardan ok stn olduklarn, taze ruhlu, heyecanl, tefesss etmemi insanlar olduklarn kabul etmek gerekir ( Gbbons ) . O'nun zamannda iyi adamlardan yoksulluk, acizlik ve zaruret tamamen kalkt. yle ki kendilerine vacip olan zekat ve sadakay verecek, iyilik yapacak kimseyi bulamyorlard ( Nianc Mehmed Paa ). Sava gnnde sanki Sam ve Neriman'd. Okundan kaza, klcndan lm ders alrd. Mmine rahmet, kafire zahmetti. Muharebedeki hreti Bursa'dan Srbistan'a ve Macaristan'a erimiti ( krullah ).

Dipnotlar :
(1). Akpaazde tarihi, s.36; Neri tarihi, I, s. 147-149; bn. Kemal, Tarih, Nuruosmaniye ktb., nr. 3078, vr. 35 a-b. (2). Neri tarihi, I s.157-159; Tc't-Tevrih, I, s. 58-62; Akpaazde tarihi, s.43-44. (3). Tc't-Tevrih, I, s.55-58; Neri tarihi, I, s.139-143 (4). Tc't-Tevrih, I, s.65-68; Oruc b.dil, Tevrih-i l-i Osman (nr.Babinger), I, s.15 (5). Neri tarihi, I, s.167-171; Akpaazde tarihi, s.45-46. (6). Tc't-Tevrih, I, s.85-90; krullah, Behet't-Tevrih (ev.N.Atsz, Osmanl Tarihleri I ), s.30; Neri tarihi, I, s.171-178. (7). Neri tarihi, I, s.181-185; Tct-Tevrih, I, s.90-94; Akpaazde tarihi, s.48-50. (8). Tac't-Tevrih, I, s.96-97. (9). Tc't-Tevrih, I, s.98-102. (10). Neri tarihi, I, s.179-180 (11). Neri tarihi, I, s.195; Tc't- Tevrih, I, s.144-145; Oru Bey tarihi, s.21-22; Akpaazde tarihi, s.54; Ltfi Paa tarihi, s.33

34

(12). Tc't-Tevrih, I, s.103-105; Solakzde tarihi, I, s.38-39. (13). Behcet't-Tevrih, s.30; Neri tarihi, I, s.187; Nianc Mehmed Paa, Osmanl Sultanlar Tarihi, ( ev.N.Atsz, Osmanl Tarihleri I ), s.345; Akpaazde tarihi, s.51; Uzunarl, Osmanl Tarihi, I, s.159; Aksun, Osmanl Tarihi, 1, s.45-50.

nc blm MURAD-I HDAVENDGR

Ya ! lahi ki cihan Peygamberi Habb-i Ekremin yz suyu hrmetine Ayrlk gecesinde alayan gzler; Senin aknla srnen yzler; Dert ehlinin hazin gnlleri; hrmetine Evvel beni gzi kldn, ahir ehdet nasip et !

Fetihler ve Srpsnd
Allah'dan vade erben Orhan Oldu Cennet bana revan Tutuban otuzdokuz yl tac taht Cennet bahelerine iletti raht Ald onun yerini Gzi Murad Kim cihad ve gaz idi ona murad (1). Murad Han ahlk tahtna oturunca ilk ii halkn ve askerin ihtiyalarn grmek oldu. Bu srada Orhan Gzi'nin vefatn frsat bilen Karamanoullar ile Kk Ermenistan evresinde yaayan beyler, Osmanl topraklarn yamalamak zere harekete gemilerdi. Ankara'da ise ahiler Osmanl idarecilerini kovarak ehrin hakimiyetini ellerine almlard. Murad Han ncelikle Ankara zerine yrd. Kar koyamayacaklarn anlayan ahiler zr dileyip ehri teslim ettiler. Buradan Bursa'ya dnen Murad Han ilk defa beylerbeyilik rtbesi verilen Lala ahin Paa'y da yanna alarak Rumeli'ye geti. Padiahlk sancaklarn Rumeli topraklarna diken Gzi Sultan, Evrenos Bey'i gneyde Gmlcine ile ona bal yerlerin, Lala ahin Paa'y da Filibe ve Zara ile kuzeydeki illerin zapt iin grevlendirdi. Bu buyrukla harekete geen gziler adm adm kaleleri aarak, ky ve kasabalar slm topraklarna katarak ilerlediler. Evrenos Bey 1362'de Gmlcine ile Vardar' zaptetti. Bu iki ehirde nice gzel binalar, gsterili hayrlar yaptrarak gelip gidenler iin imaret ve misafirhaneler kurdu. Lala ahin Paa ise gzileriyle ahinler gibi szlmeye balamt. lk uuta en gzel ehir ve en bakml beldelerden Zara'y fethetti. evredeki kasaba ve kaleleri de ele geiren Lala ahin, bunlarn korunmas iin gereken tedbirleri de ald. Bylece ibilir bir serdar olduunu bir kez daha gstermi oldu. Rumeli'de ileri dzene koyan ve yeni fetihlerle byk sevin duyan gzi Hnkar Bursa'ya dnerken

35

Lala ahin Paa Filibe zerine yrmt. Filibe tekfuru muzaffer Trk birliklerine kar duramayacan anlaynca aman dileyerek teslim oldu. oluunu ocuunu alp Srp diyarna gitti. Lala ahin Paa Filibe'nin imar iin ykl miktarda para sarfetti. ehrin ortasndan geen Meri nehri stne iki arabann yanyana geiine elverecek ekilde byk ve gzel bir kpr yaptrd. te yandan Filibe tekfuru Srp kralnn katna vararak Lala ahin'den ikayette bulundu. Tedbir alnmazsa yaknda tehlikenin onlar bulacan syledi. Srp despotu da ayn dnceye kaplarak ehl-i slam vakit geirmeden Rumeli diyarndan skp atmay kararlatrd. Bosna, Engrs ve Eflak krallaryla antlamalar yapt. Neticede ksa bir srede kalabalk bir ordu tekil ederek Edirne'ye doru yola kt ( 1364 ). Lala ahin Paa dmanlarnn harekete getiini haber alr almaz aceleyle lkeler aan padiaha haber gnderek durumu bildirdi. Bu srada Srp askerleri kabaran bir deniz gibi yaylarak hcum dalgalarn kprterek Edirne'ye iki gnlk yolda Meri kysna kadar yaklam bulunuyorlard. Mslmanlara kar giritikleri saldrlar yaptklar zulmler Lala ahin Paa'ya annda ulyordu. Yaplan tahkiklerden gelen ordunun Trklerin en az be-on kat olduunu gsteriyordu. Herkes akna dnmt. Murad Han'n u ksa srede ordusunu toplayp yetimesi imkanszd. Lala ahin Paa bu saysz kalabala kar durmak zor ama kamak da hem gnahlarn by hem utan kayna olduundan mdahaleye karar verdi. Cenab- Hakk'n yce katna dua ve niyazlarda bulunarak, gnl krk, boynu bkk dmann yenilgisi iin dua etti. Beyleriyle meverette bulundu. Dmann bo ann kollayp baskn harbi yaplmasna karar verdiler. Bazan kilit salam vurulmam olur Bazan da kap ak braklm bulunur. Saysz kalabalk tekil eden mttefikler glerinin okluuna gvenerek, slm yolunda savaanlarn ise azlna bakarak kendilerini kesinlikle galip gelmi sayyorlard. Bu itibarla imdiden zevk alemleri yapmakta geceleri ikiden sarho gndzleri de onun mahmurluu ile bir ho olmaktaydlar. Tam Edirne yaknlarna geldikleri bir gecenin ilerleyen saatlerinde, kimi uykuda ve kimi arap iip kebap yemek havasnda iken ortalk tekbir ve tehlil avazeleri ile doldu. Davul ve boru sesleri ile birlikte dmanlarn yreklerine dehet salan, Lala ahin Paa ve gzileri idi. Drt bir yandan dman zerine saldran Trkler gece karanlndan da istifade ile ksa srede dman darmadan ettiler. Kltan kurtulabilenler Meri rmana dklerek bouluyordu. Tan yeri aarrken 60 ila 100 bin kii olduu ifade edilen dmanlardan eser kalmam pek az miktarda kl art kendilerini memleketlerine atabilmilerdi. Kral Layo lmden kurtuluu daima zerinde tad Meryem tasvirine hamlederek dnte stirya'da onun adna bir kilise yaptrd. Bu muharebe kaynaklara Srpsnd adyla geti ve cereyan ettii yer asrlarca ayn adla anlageldi. Bu byk tehlike Lala ahin Paa'nn kahramanl ve cretiyle savulduu srada Murad Han da Biga ve evresini zaptetmi bulunuyordu. Srpsnd zaferi kendisine yolda mjdelenince sevincine sevin katlm oldu. Cenab- Hakk'a krler ettikten sonra Bursa'ya dnd (2).

Yenieriler
Konyal Fakih Mevlana Kara Rstem bir gn Kazasker andarl Hayreddin Paa yanna geldi ve: Efendi! Bunca sultanlk maln niin zayi edersiniz? " diye sylendi. Kazasker: Ne mal zayi ettim? diye sordu Kara Rstem : bu gziler ki, gazadan karrlar. Cenab- Hakk'n emriyle bete biri hnkarndr. Hayreddin Paa bu durumu Sultan Murad- Hdavendigr'a bildirdi. Gzi Hnkar: Eer Cenab- Hakk'n emri ise imdiden sonra aln, diyerek ferman etti. Bundan sonra Gzi Evrenos Bey ve Lala ahin'e: Aknlar da elde edilen esirlerden bete birini padiah

36

adna almalar emredildi. ocuklar semek zere de aknc kadlar tayin edildi. Bu yolla toplanan pek ok ocuk Murad Han'n huzuruna getirildi. andarl Hayreddin Paa: Bunlar Trk'e verelim. Hem Mslman olsunlar, hem Trke rensinler, yenieri ( yeni asker) olsunlar, dedi. Alimler de " Cenab- Hak yzlerini ak ve parlak, bazularn salam, kllarn keskin ve oklarn tiz eylesin. Kendilerini daima muzaffer klsn, din-i celil-i slm'n hadimi eylesin diyerek dua ettiler. te bu olayla balad Yenierilerin serveni. . . Sonras gerekten mthi oldu. Ocak tekilt ksa srede mkemmel bir ekilde sistemletirildi. Devirme kanunu karld. Devirme memurlar tayin olunduklar mntkalarda her bir kadl gezerek krk hanede bir olan hesab zere yenieri namzedi genleri seerlerdi. ocuklarn 7-10 yalar arasnda olmasna allrd. Anas-babas lm ocuk alnmazd; terbiyesi noksan olacandan. . . Ky srtmacnn olu seilmezdi; a gzl ve ahlaksz olabilirdi. Tek olu olann ocuu alnmazd; mark olacandan... Kel, fodul ve kse olanlar devirilmezdi; dier ocuklarn alay ve elencelerine konu olabileceklerinden... Sanat sahibi olanlar alnmazd; ulefe iin zahmet ekmez endiesiyle... Trke bilen alnmazd, alm ve sz dinlemez dncesiyle. ok uzun olanlar alnmazd, ahmak olabilirlerdi... Ksa olanlar seilmezdi; fitne karabilirler endiesiyle. . . Asil soylu, shhatli, grbz ve mtenasip vcutlu ocuklar devirilirlerdi. Alnan ocuun ky, kazas, sanca, baba ve anas ile sipahisinin isimleri, doum tarihi, ocuun ekali en ince ayrntsna kadar kaydedilirdi. Ekal defteri denilen bu defterler iki nsha olarak tanzim edilir, biri devirme memurunda durur dieri ocuklar sevkeden srcye verilirdi. Devirilen ocuklar sr denilen yzer, yz-ellier kiilik guruplar halinde srclerle muhafzlarn nezaretleri altnda hkmet merkezine sevk olunurlard. Devlet merkezine geldiklerinde derhal snnet edilirler, iki gn istirahatten sonra sa ellerinin ehadet parmaklarn kaldrarak kelime-i ehadet getirirler ve Mslman olurlard. Yenieri aasnn teftiinden geen ocuklarn yakkl olanlar saray ve en grbzleri Bostanc oca iin ayrlr, dierleri Anadolu ve Rumeli'deki aileler yanna geici bir sre iin braklrlard. Kanuna gre Rumeli'den devirilenler Anadolu aasna, Anadolu'dan toplananlar ise Rumeli aasna verilerek o mntka kylleri arasnda taksim edilirdi. Her sene Anadolu ve Rumeli aalar tarafndan gnderilen kethdalar, aileler yanndaki ocuklar yoklamaya tabi tutarlar, durumlar hakknda bilgi sahibi olurlard. Bu uygulama ile devirme olanlar bir taraftan ziraatle uraarak retime katkda bulunur bir yandan da Trkeyi, Trk-slm adet ve geleneklerini renirlerdi. -be yl sonra yenieri aasnn arz ve Divan- hmayunda alnan kararla merkeze getirilirlerdi. Ekal defterine baklarak tekrar kontrolden geen devirme olanlar Acemi ocana kaydedilirdi. Acemi oca klasnda 7-8 sene eitim ve talim gren; ayrca cami, mescid, medrese, kpr, hastahane inaatlarnda ve gemilerde alan neferler ilimce yetiir vcuta geliirlerdi. Zaman geldiinde ise kma veya kapuya kma denilen usulle yenieri ocana kabul edilirlerdi. Artk onlar padiaha itaatten, slm'a kuvvet vermekten baka bir ey dnmezlerdi. Ala, susuzlua, yorgunlua ve her trl ileye tahamml sahibiydiler. Dnyada, piyade birliklerinin ve dzenli ordularn ilk rnei idiler. Balarna brk denilen beyaz keeden bir klah giyerdi yenieriler. Bunun arkasnda ise yatrma denilen ve omuza kadar inen bir para yer alrd. Bu ksm yamur, kar ve souktan enseyi korurdu. Elbiseleri topuklarna kadar inen uzun bir giyecekti. Ayakkablar ehirde kcesiz yemeni, seferde yandan kopcal bir eit izmeydi.

37

Bayraklarna ocan snni mezhebe mensup olduunun bir iareti olarak mam- Azam bayra denirdi. Bu, beyaz ipekten olup altn srma ile bir tarafna, nna Fetahn leke fethan mbn, dier tarafnada Ve yensurakallh nasran azz ayeti kerimeleri ilenmiti. Yenieriler harp sahasna girdikleri zaman yani dman toprana ayak bastklarndan itibaren, her ikindi namazndan sonra sefer duas yaparlard. Yenieri kethdas adrndan kp bir iskemle zerine oturur, Yenieri aasnn i aalar ve adamlar, ocak aalarnn maiyyetleri ayak zerinde bir daire tekil ederek dururlard. Her odann neferleri de adrlar nnde dizilirlerdi. Ocak yazcs kethda beyin yanna gelerek dua eder, oradakiler hep bir azdan Allah Allah sadalaryla, yarm saat dalar inletirlerdi. Padiaha, vezirlere, aalara ve btn askerlere nusret temenni olunur ve en sonunda Hu denilerek dua biter, herkes yerlerine dalrd. Harbe balyacaklar zaman ise binlerce yenierinin azndan gk grlts gibi kan Glbank- Muhammed dosta ferahlk ve gven verirken dmann yreinin yan eritirdi. Allah Allah llallah Ba uryan, sine pryan, kl al kan Bu meydanda nice balar kesilir hi olmaz soran. Eyvallah! Eyvallah! Kahrmz klcmz dmana ziyan. Kulluumuz padiaha ayan ler, yediler, krklar! Glbang- Muhammed, Nr- Neb, kerem-i Ali Pirimiz, sultanmz Hac Bekta- Veli Demine devranna hu diyelim hu!. . Kolay deil, tam 360 yl. ktaya meydan okudu bu szler. Cihad alanlar nce bu szlerle yankland, sarsld. Dmann yreine ate yakld. Padiah harb meydannda ise etrafnda dokuz saf, padiahn yerine serdar- ekrem grev yapyorsa saf halinde dizilirdi yenieriler. Birinci saf ok veya tfeklerini atnca ikinci saf ayaa kalkarak oklarn boaltr, sonra srayla , drt, be, alt giderdi. Saflar dalga dalga kabarrd. ayet dman kuvvetleri padiah otana doru yaklarsa, saflar hilal gibi alr, alr ve sonra kapanrd. Artk o kskatan sa kabilecek bir g dnyada bulunmazd. Yzlerce savaa girip kt Osmanl hkmdarlar. Onlar korumakla grevli yenieriler en kk bir ihmal gstermediler. Bir Yldrm Bayezid Han esir dt. Ankara savanda Timur Han'a. . . Onda da yenierilerin bir suu olmad. Anadolu askeri beylerinin yanna geip Yldrm'a ihanet ederken, ehzdeler savan kaybedildiini anlayp ekilirken, yenieriler akama kadar vurutular. Timur'un seksen bine ulaan ezici kuvveti 8-10 bin kiilik bu efsanevi birlii datamyordu. Bir yenierinin ifadesiyle akbetin sebebi: Biz: Padiahm sakn aramzdan kma dedik. Ancak cesur ve gayur hanmza dinletemedik. Bizim aramzdan kt. Bir zaman sonra grdk ki Timur'un askeri Hnkarmz ele geirmi. Timur'a gtrdler. Biz de teslim olduk. Eer Yldrm Han szmz dileyip aramzdan kmasayd, gece karanlnda biz onu alp giderdik. Timur'un askeri ise bizi asla bulamazd. . . Yenieriler her zaman askerdiler. Savalardan sonra memleketlerine dnmezlerdi. Bir ksm merkezde padiahn saraynda grev yaparken dierleri divan- hmayun muhafzl, ehir ve kasabalarn inzibat ve serhat kalelerinde muhafzlk grevlerinde bulunurlard. Onlar Osmanlnn yaya yryen neferleri idiler. Bir lkenin zerine yrye getiklerinde zelzele olurcasna korku salarlard. Batda Belgrad'a, Budin'e, Tmevar'a, Uyvar'a, Viyana'ya; douda Badat'a, Revan'a Tebriz'e, Karaba'a; kuzeyde Bender'e Hotin'e, Polonya ovalarna; sonra Sina llerine, Rusya bozkrlarna, am'a, Haleb'e, Kahire'ye yrdler. Bazan be ay, bazan bir buuk yl sren bu yryler Trk tarihine altn

38

haleler gibi aslan zaferler kazandrd (3). Ta ki ocak disiplini bozuluncaya kadar. . . Yahya Kemal Beyatl "stanbul'u fetheden Yenieri'ye" asrlar tesinden yle sesleniyordu: Vur pene- li'deki emr akna, Glbangi smn tutan pr akna. Ey leker- mfettih'l-ebvb vur bugn, Feth-i mbini zamin o tebr akna. Vur deyr-i kfrn stne rekz- hill in, Gelmi bu ehsvr- cihangr akna. Dsn elengi Rm'un eilsn ser-i Firenk, Vur Trk' gnderen yed-i takdr akna. Son savletinle vur ki alsn bu surlar, Fecr- hcm iindeki Tekbr akna.

Dn
Germiyan Beyi Sleyman ah olu Yakub beyi huzuruna ard: Kendisine eitli konularda nasihat ettikten sonra: Oul! Bu Osmanoullar dini gl klmada, slm'n hizmetinde ok ileri gittiler. Grne gre sonu hayrl olan saltanatlar da uzun sre devam edecektir. Onlara gvenmek ve ballk iyi sonular salar. Can bedende iken, mrden geri kalan ksa gnlerde bu soylu aile ile hsmlk kurmak dostluk ve muhabbet dileklerimi yerine getirmek balca emelimdir. Sleyman ah'n gnlerdir tasarlad bu yerinde tasavvurunu son yolculuuna kmadan aklamak istemiti. Belki yllardr faaliyetlerini yakndan takip ettii, mrlerini cihad etmekle geiren bu gzi beylerle yaknlk ve akrabalk kurarak ereflenmek istemiti. Belki de Anadolu Trk beyliini kurma yolunda dier beylere nclk etmek istiyordu. Zira on para halindeki Anadolu bu anl ve uurlu, alimlerin duasn kazanm, Osmanoullar'nn idaresinde tek bir birlik halinde olursa o zaman Avrupa'daki ilerlemeyi grmek gerekirdi. Sleyman ah sabrszd. Derhal devrin ileri gelen alimlerinden shak Fakih bakanlnda kalabalk bir eli heyetini Murad Hdavendigr'n katna gnderdi. nmesinde Osmanllarn dine hizmetlerini vyor, devamn diliyor, akrabalk kurma isteklerini belirtiyordu. Bu maksatla Kz Devlet Hatun'u ehzde Yldrm Bayezid'e vermeyi teklif ediyor eyiz olarak da Ktahya, Simav, Erigz ve Tavanl kalelerinin verileceini belirtiyordu. Murad Han bu gzel dilein kabul edildiini bildiren bir nmeyi elilik heyetine teslim ederken her birini kymetli hediyelerle sevindirip uurlad. Gzi Hnkar, bundan sonra bir taraftan dn hazrlklarn balatrken dier taraftan etrafn beylerine okuyucular gnderdi. Karamanolu, Hamidolu, Menteeolu, Saruhanolu, Aydn ve Tekeolu, Candarolu ve Msr Sultan baharda yaplacak dne davet edildiler. Yce padiah kendi silah arkadalarn da bu mutlu gnnde yannda grmek istemiti. Bu itibarla Sancak beylerine de haberciler giderek dne katlmalar istendi. Dnyann canland, bitkilerin parldad, ieklerin binbir eit kokular yayd 1381 yl bahar gnleri. . . Bursa'da geni ve ferah bir alanda eitli yiyeceklerle dolu siniler, sofralar kuruldu. Devlet erkan, padiahn yaknlar rtbe ve grevlerine gre kendilerine ayrlan yerlere oturmulard. evredeki hkmdarlardan, beylerden eitli armaanlarla gelen eliler bunlar gzi Hnka'ra

39

sunuyorlar ve meclisde kendilerine ayrlm yerlere geip nimetlere garkoluyorlard. Msr hkmdarnn elisi, sultannn sevgilerini bildirdii mektubunu sunduktan sonra maiyyetindekiler boylu poslu, kula ve yrk atlar takdim ettiler. Arab ii nefis eyalar ve sultana yakr hediyeler onlar takib etti. Ardndan Hamid, Aydn, Saruhan, Mentee, Kastamonu ve Karaman beylerinin elileri gz alc hediyelerini sundular. Karlnda armaanlarla sevindirildiler. imdi Rumeli beylerinin nde gelenlerinden Evrenos Bey'in hediyeleri geliyordu. . . Yz erkek kle. . . Onunun elinde halis altnla doldurulmu tabaklar. Onunun elinde gm akalarla dopdolu gmten sahanlar. Onlar izleyen seksen delikanlnn elinde ise ham gmten ilenmi kadehler, amdanlar, marapalar, ibrikler, gz alc gzellikleriyle parlyorlard. Ardndan yz cariye nice ssl, ilemeli giysiler, gerdanlklar, mcevherler ile getiler. Btn eliler hayret, hayranlk ve aknlkla bu manzaray seyrediyorlard. Hnkar'n bir kulu bu kadar byk hediyeler ve armaanlarla nasl gelmi olabilirdi. Bir grevlinin gc bu lde olunca, onun anl hkmdarnn imkanlar ile kudretinin ne derecede olaca, ne kadar yksek bir mertebede bulunaca olay grenlerin akl snrlarn zorluyordu. Oysa Murad Han'n davran bu iin deil aklla, hayal snrlar ile de zlemiyeceini gsteriyordu. Evrenos Bey'in hediyelerini olduu gibi Msr Sultanna verilmek zere elilerine takdim etti. teki beyler iin de kendilerine layk hediyeler gzel armaanlar yolland. Msr hkmdarnn yollad cins atlar ve sava aletleri ise cihad yolunda kullanlmak zere Evrenos Bey'e verildi. Ayrca cmle ulemaya ve meraya nice hediyeler layk grld. Dne gelen fukara taifesine ise o kadar bahi verildi ki yoksulun yoksulu gelenler zengin olup gittiler. te Yldrm Bayezid ile Devlet Hatun'un dn trenleri nice grkemli alaylara ve hayrl olaylara vesile oldu (4).

Gaz'ya mani olanla gaz etmek gaz-i ekberdir

Germiyanolu Sleyman Bey'in bata Ktahya olmak zere bir ok kalesini dn eyizi olarak Osmanllara vermesi, Hamidoullarnn ise bir ksm kaleleri para karl bu devlete satmas Karamanoullarn endielendirdi. Zira Karamanoullar beyliinin batsndaki ehirler tamamen Osmanllar'n eline gemi bulunuyordu. Neticede iki beylik, kuzey ve bat ynnden snrda olmutu. I. Murad Han, Anadolu beylikleriyle olan dostane mnasebetlerinden fevkalade memnun olarak btn arln Balkanlara ynelterek Rumeli'ye geti. Oysa Karamanolu Alaaddin Ali Bey bu frsat bekliyordu. Osmanl ordular 1382'de Manastr ve Pirlepe'yi hakimiyet altna alarak Arnavutluk ve kuzey Epir'e aknlarda bulunmaya baladlar. 1385'de nce Ohri, uzun bir direniten sonra ise Sofya teslim alnd. te Murad Han Rumeli'de rahat bir ekilde fetih hareketlerini yrtrken, Karamanolu Alaaddin Ali Bey harekete geti. Bosna kral ile de ittifak araylarnda bulunan ve onu Osmanllara kar kkrtan Ali Bey, Beyehir ile baz yerleri igal etti ( 1386 ) . Gzi Hnkar Ni'i fethedip Edirne'ye dndnde Karamanolu'nun Osmanl topraklarn vurduu haberini ald. Son derece znt duydu, kederlendi. Derhal devlet ileri gelenleri toplad ve: ol ahmak zalimin yapt ileri grn. Ben Allah tel yolunda din gayretine alp, memleketimi brakp bir aylk yol dman iine girmiim. Gece ve gndz mrm gazaya sarf etmeye niyet klp, bu uurda zevk ve elenceyi terk edip, bela ve mihneti semiim. O ise gelip bir blk mazlum Mslmanlarn zerine yrye ve onlar incidip mallarn yama ide. Ey gziler! Bu zalimleri nice edeyim. Beni gazadan men edip Mslmanlar zerine kl ekmeye sevkederler. Eer cihad ve gazaya dnersem Mslmanlar bu zalimlerin elinde perian olurlar, yok eer bunlar zerine varrsam gzilerin klncn Mminler zerine dndrmek lazm gelir, diyerek endielerini

40

dile getirdi. Murad- Hdavendigr Karamanllar' cezalandrmadan Rumeli'de rahat hareket edemeyeceini anlamt. Kendisi Bursa'da ordusunu tertip etmeye alrken Rumeli beylerbeyisi Timurta Bey'e de kuvvetlerini hazrlamas emrini verdi. Murad Han'n hazrlklarn iiten Karamanolu Alaaddin Ali Bey derhal bir elilik heyeti gndererek sulh teklifinde bulundu. Gzi Hnkar bu teklife kar: Tarafmzdan bir kusur olmam iken, gaz iin yola ktmz frsat bilip, yokluumuz srasnda lkemize saldrmak ve sz eriyim derken yeminleri bozmak doru mudur? yilik karsnda ktlkle davranmak uygun mudur? imdi onun szne, andna, tekrar ettii yeminlere inanmak caiz deildir. Mmin kii ayn tala bir kere daha dalanmaz. Ylann zararn onu savmakla gideremezsin. Akrebi kendine yakn edinen panzehir tamaya mecburdur. Onun verdii zarar ortadan kaldrmak ve hareketine piman etmek kararlatrlmtr. Geri dn ve bir ordu ile gelmekte olduumuzu bildir, dedi. Eli Karamanolu'nun; Lekerm Lekernce vardr. Eer barrsan barr, vuruursan vuruurum. Derdne dert, lmne lmle cevap veririm, szn nakletmesi zerine Gzi Hnkar: Bre mfsid zalim! Benim kasdm ve iim gece gndz gaz ile megul olmaktr. Benim gazama mani olup Mslmanlar ben gazada iken incitirsin. Ahd aman bilir adam deilsin. Seni cezalandrmadan ben huzur ile cihad edemem. Nice barmak ki mani-i gazya gaz, gaz-y ekberdir. Hazr ol vaktine diyerek son sz syledi. imdi Anadolu Trk birliinin sahibini belli edecek bir savaa doru adm adm gidiliyordu. Konya ovasna doru ilerleyen Osmanl ordusunun mevcudu 70. 000 civarndayd. Padiahn ordusunda kendi askerlerinden baka Bizans ve Srp kuvvetleri de vard. Ayrca Osmanl himayesindeki Candaroullar beylii de yardmc kuvvetler gndermiti. Alaaddin Ali Bey de hazrlklarn tamamlam bulunuyordu. Karaman ordusunun mevcudu Osmanllardan daha fazlayd. ounluunu Turgut, Varsak ve Bayburt Trkmenlerinin oluturduu Karaman ordusunda Tebrek, Samagar, aygazan, Barmbay ve Tosboa gibi Mool taifeleri de yer almt. Karaman kuvvetlerine bir konak kaldnda Osmanl ordusu sava dzeni ald. ehzde Yakub elebi Anadolu askerleriyle sa kolda, ehzde Bayezid Rumeli birlikleriyle sol kolda yer alrken yenieri ve azaplarla birlikte padiah merkeze yerleti. Timurta Paa emrindeki kuvvetlerle sa ve sol kollara yardmc olacakt. Karaman ordusunda merkez de Alaaddin Bey; Samagar, aygazan, Barmbay taifesi sol kolda, Varsak ve Bayburtlu Trkmenleri ise sa kolda yer tuttular. Her taraf atllarla otu kaynad, Anl anl yiitler ald meydan. Kemankelerin siperlik akrts, Ok ve yay sesleri inletti cihan. Balad dar gelmeye dalar ovalar, Kllarn atmas tutunca her yan. Konya ovas o sabah kyamet yerini andryordu. ki taraf birbirine girip saflar atnca ceng yeri kzlca bir kor oldu. lm atei her yan sard. Davul ve boru sesleri, kl akrtlar ve gzilerin naralarndan dalar inledi. Yllardr Rumeli'de dmanla arpan tecrbeli gzilerin kl yalmlar Karamanllar'a gz atrmyordu. ehzde Bayezid... Bugn sanki onun gnyd. Drt bir yana Yldrm gibi yetiiyor, arslan gibi dalyor, ejderha gibi ykyordu. Tatar ve Varsak birliklerini ksa srede datp hayat harmanlarn yele verdi. Ve o gn YILDIRIM nvann ald. Bayezid'in gayretini gren Firuz Bey, Hace Be, Kutluca Be, Eyne Bey, Saruca Paa ve Mstecap Suba byk bir gayretle mcadele ederken Timurta Bey btn gcyle Alaaddin Ali Bey'in kuvvetleri zerine yklendi. Rumeli yiitleri, kllarn gzle takip edilemez bir halde oynatmaya balaynca Karamanolu'nun akl bandan gitti. Konya kalesine doru sratle kat. Beyleri, komutanlar teslim

41

yolunu tutarken Karamanllar'n btn arlklar, eyalar Osmanllar eline geti. Kerem sahibi Sultan Murad- Hdavendigr bu parlak zafer zerine Yaradan'a saysz hamdler, senalar etti. Ele geen ganimeti savata bahadrlk gsteren yiitlerine datt. Onlara nice gzel szler syledi, rtbeler, hil'atler balad, yeni grevler verdi ve herbirini ayr ayr sevindirdi (5).

hsan ve adlet rnekleri

Karamanllara kar kazanlan byk meydan muharebesinden sonra, Osmanl ordusu Konya zerine doru yrd. Murad Han blge halknn malna, canna ve namusuna bir halel gelmemesi iin sk tedbirler alm, emirler vermiti. Halkn yreindeki korku ve endienin giderilmesi iin allmasn buyurmutu. Buna ramen Srp askerlerinden bir ka halka eziyette bulunmulard. Bu durum zerine padiah ciddi bir yoklama sonucunda olaya sebebiyet verenleri tesbit ettirerek derhal idam ile cezalandrd. Zulme urayanlarn haklarn geri vererek sevindirdi. Osmanl ordusu Konya nne gelip iki gn oturunca Alaaddin Ali Bey dehete kapld. Beyliinin knden perian, uygunsuz davranlarndan piman olarak ve de padiahn adlet ve keremine gvenerek, hanm olan padiahn z kzn beldesinin nde gelen eyhleri ve alimleri ile birlikte Murad Han'a efaatci olarak gnderdi. Merhameti engin deniz gibi olan padiah kznn gz yalarna dayanamad. Babalk damarlar kabararak efkat ve mrvvet yzn gsterdi. Damadnn edepsizce davranlarn, kusurlarn affetmeye yneldi. Gelip yce otan saan pmesine izin verdi. Karamanolu bu habere fevkalade sevindi. Sabah Konya kalesinden karak Hnkar'n huzuruna vard. Elin pp bin trl zrler diledi. Gzi Murad Han ltuf ve kerem etti. Ettii yaramazlklara bakmayp iklimini kendisine balad (6). * * * * Gzi Hnkar dn yolunu tuttuunda, baz beyler ve devlet erkan onu Hamidoullar zerine sevketmek istediler. Hamidol Hseyin Bey'in Karamanolu ile gizli bir antlamas vardr. Daha nce bize satt kaleleri Karamanolu'nun igal etmesi srf onun zendirmesi ile olmutur, dediler. Bu szlerle padiahn gazabn o yne ekmek istediler. Gnl yce padiah bu szlere kar: Hamidolu lkesinin z, en gzel topraklar, erefli beylerimizin idaresine braklm olan yksek burlu kalelerdir. Fakirin elinde iki kasabas var. Biri Antalya biri stenoz (Korkuteli). Bu halde iken onun zerine varmak mrvvetle badamaz. ahine sivrisinek kovmak yakmaz, diyerek Hseyin bey zerine yrmeyi reddetti ve Ktahya yoluyla Bursa'ya doru harekete geti (7).

Cenk nasl olur grsn !

Sultan I. Murad, Anadolu'da Karaman gailesi ile megul olurken, Balkanlar'daki karklklar gidermek zere de Timurta Paa'y grevlendirmiti. Timurta Paa 1387'de Bosna'ya doru ilerlerken, Morava nehrine karan Toplia ay vadisindeki Plonik boaznda Bosna Kral Tvartko ile Srp Kral Lazar Grebliyanovi'in kuvvetleri tarafndan pusuya drld. Mttefiklerin 30 bin kiilik kuvvetine karlk Osmanllar 20 bin kii idi. Burada yaplan iddetli arpmada, Timurta Paa emrindeki aknc kuvvetlerinin byk bir ksm ehid dt. Bu Balkanlar'da uranlan ilk byk malubiyetti.

42

Osmanllar'n bu yenilgisi Balkanlar'da adeta umumi bir seferberlie dnt. O ana kadar gizlice yrtlmeye allan yeni Hal seferi hazrlklar bu baar zerine bir dn alay halini ald. Kendi aralarndaki mcadeleyi brakan Balkan milletlerinin imdi hedefi tekti. Osmanl'y bu blgeden silmek. Srp prensleri, Bosnallar, Bulgarlar, Arnavutlar, Ulah ve Hrvat prensleri btn gleriyle ittifakn iinde yer aldlar. Macarlar da nemli bir kuvvetle katlarak, mttefikleri destekliyordu. Bylece btn Balkan prensesliklerini mevcut gleriyle bir araya getiren Srp despotu Lazar'n, Osmanllar'dan en kk bir endiesi dahi kalmad. Byk bir sevin ierisinde derhal padiaha elilik heyetini gnderdi. O mektubunda; saylarnn okluundan, askerlerinin ziyadeliinden bahisle stnlk davasnda bulunuyor, Mslmanlar'n ayaklarn bu diyardan kesip atmak emelinde olduklarn belirtiyor ve hatta Din-i Muhammedi'yi slm lkelerinden dahi sileceini iddia ediyordu. Din yolunda himmet ve gayreti yce Padiah Murad- Hdavendigr ise eliye yle cevap verdi: Rahman ve Rahim olan Allah'n dilei zere ieklerin uyanma demi olan baharda, gl bahelerindeki goncalarn alarak bir asker gibi saf baladklar zaman, kafir erilerini andran souklar, kar ve yamur bulutlar daldnda, ben de anl ocuklarm ve btn ordumla Kosava sahrasnda olacam. Yiitlik davulunu vurdurup ve sedas ile gk kubbeyi doldurup, dman iine dalan arslanlarn hcumu sonunda Las (Lazar)' kara topraa karmak iin geleceim. Ebedi izzet ve ereflerin kayna olan Peygamber efendimizin yz suyu hakk iin, kafirin fitne ateini yok etmek ve ateler saan klcn yalmannda oynaan alevleri ol sapklarn zerine samak suretiyle kara yreklerini dumana bomak iin yryeceim. Eer merd ise yerinde dursun, cengin tozu duman nasl olurmu grsn. Aslnda Sultan Murad, devleti aleyhindeki bu ittifaktan ve derhal harekete geileceinden casuslar vastasyla zamannda haberdar olmu, planl ve muvazeneli bir ekilde sratle hazrlklara girimiti. Oullar Yldrm Bayezid ile Yakub elebi'ye hazr olmalar iin fermanlar, Anadolu beylerine ise cihada davet mektuplar gnderdi. andarl-zde Ali Paa kumandasyla da 30 bin kiilik bir kuvveti, Bulgarlar'n mttefiklerle ittifakn nlemek zere harekete geirdi. Sratli bir ekilde Nadir geidinden aan Ali Paa, Pravadi, umnu ve Bulgar krallnn merkezi olan Trnova'y ald. Sonra Tuna boyunca yryerek Ulahlarn nfuzu altna girmi olan Silistre ve Nibolu'yu zaptetti. Bylece Ali Paa askerlike pek mhim bu seri baarlarla, Bulgar Kral iman' amana drerek onun Balkan ittifakna girmesini ve Osmanl kuvvetlerini anszn vurmasn nledi. te yandan Sultan Murad- Hdavendigr, yannda Ktahya ve Hamid sancak beyi kk olu Yakub elebi de olduu halde 1389 yl baharnda Rumeli'ye geti. Meri nehri geit verinceye kadar Filibe'de bekledi. Yanbolu'ya geldii zaman Bulgaristan fethini tamamlayan Ali Paa'da kuvvetleriyle gelerek orduya dahil oldu. Osmanl ordusunda Trkler'in himayesini kabul etmi bulunan Bulgar prensi ve Makedonya Srp beylerinin yansra; Anadolu'dan Candar, Germiyan, Saruhan,Aydn, Mentee ve Teke beyliklerine ait kuvvetler de bulunmaktayd. Bu srada Osmanl ordusuna yalnz namnn zikredilmesi byk bir kuvvet hkmnde bulunan Evrenos Bey de iltihak etti Orhan Gzi'nin silah arkada olan ve Rumeli'ye ilk geiten beri bu blgelerde aknclk yapan bu tecrbeli ihtiyar kumandann Hac farizasn eda ettikten sonra dnerek, Osmanl ordusuna katlmas askerin cesaretini artrd. Osmanl ordusu htiman'a vard zaman mttefik kuvvetlerin Kosova'da toplandklar haberi geldi. Derhal harekete geen ordu, Sofya Kstendil yoluyla Kratova'ya geldiinde yeni bir Srp elilik heyetini burada bekler buldu. Srp Kral Lazar, ihtimaldir ki zerine gelen Osmanl ordusunun gcn renmek istiyordu. Lazar'n elisi padiaha kralndan u szleri nakletti: te ben hazrm. aydan beri eer iki eli kanda dahi olsa gelmesi lazmd. Eer er ise gelsin vurualm. ayet gelmez ise hazr olsun, ben yaknda varyorum. Hnkar bu szleri iitince eliye byk bir gazap ierisinde: Eer eliye lm olsa derhal seni tepelerdim. Ol mel'unun byle szler sylediine baklrsa slm klncn grmemitir. El tabancasn yemeyen, kendi tabancasn demirden sanr. Ve kendi evinde kendisini arslan zanneder. nallah ona Trk erliin gsterem, buyurdu. Sonra da askerinin alay merasimini eliye seyrettirdi. Eli Osmanl askerinin mkemmel silahlar ve atlaryla, disiplin ierisindeki gsterisini yar hayranlk

43

ve yar korku ierisinde izledi ise de gayrete gelerek padiaha: Ey ah! Eerki bana bu ekilde askerini arz ettin. Amma bizim askerimiz sizin askerinizin on katdr. Be yz bin silahl, giyimli ve uyumlu gk demirden erimiz vardr. Her bir erimiz bin Trk'e bedeldir, dedi. Hnkar ise eliye cevaben: Ey mel'un! Eer cihann askeri dahi sizinle olsa, Allah'n inayetiyle ve Muhammed aleyhisselamn mucizatyla cmlesinin kann topraa karub, onlar karga gibi ayklayub, binini bir kezden krub, kralnn ban keserim, dedikten sonra eliyi kovdu (8).

Meveret snnet- Resul'dr

Sultan Murad- Hdavendigr elinin gitmesinden sonra devlet erkann son bir durum mzakeresi yapmak zere toplad. ncelikle tecrbeli Hac Evrenos'a hitab ederek: Evrenos, bu kafirlerle nice buluub cenk etmek gerekdir? Bu iin kolay nasl olur ? diye sordu. Evrenos Gzi dua edip yer ptkten sonra: Ey Hdavendigr! Ben aciz bir hizmetcinizim. Benim fikrim ve reyim ne ola ?Sleyman'n yannda karncann ne fikri, ne miktar ola ki sz syleye. Asker sevketmek ve cenk ahvalin bilmek sultanmn iidir. diyerek tevazu gsterip padiahn zihninden geenlere itirak ettiini bildirdi. Sultan Murad ise cmleye hitaben: Beyler! Bugne kadar Hak inayetiyle ok asker ekip cenkler ettim. Amma bu cenk evvelkiler gibi deildir. Hem meveret itmek snnet-i Resuldr. ttifak edip gnlleri salam tutmak ve kuvvetlendirmek ise vaciptir. dedikten sonra tekrar Evrenos'a dnp; Nice zamandr seni bu ucda koydum. Bunlarn ayinin, erkann bildin ve tecrbe ettin. Senin fikrin dierlerininki gibi deildir dedi. Bunun zerine Evrenos Bey dua edip sayg ve balln belirttikten sonra yle aklad: nce yaplmas gereken cenk yerine onlardan evvel varmak ve orada dayanmaya elverili bir yer semektir. in ikinci ksmnda saflar baland zaman savata acele etmemek gerekir. Zira o takdirde kffar gkdemirden bir duvar gibi olur. Bu durumda zafer bulmak kolay olmaz. Zira, souk demir ilenmez atasznn de bir deeri vardr. Oysa bana buyruk, cenk meydanna den, saflardan kopan kafirle sava kolaydr, diyerek gnle ho gelen tedbirleri padiaha aklad. Sultan Murad, ehzde Bayezid ve andarlzde Ali Paa'da bu fikri uygun bulunca ilerleyip iyi bir yer tutabilmek iin derhal harekete geildi. Osmanl ordusu, skb ile Pritine arasndaki Kosova sahrasna geldii zaman dman birlikleriyle karlat. . Padiah ve beyleri dmann durumunu incelemek zere bir tepeye ktklar zaman , yeryznn demir deryasna dnm olduunu grdler. Nice leker akan bir rmaa benzer, Demirlere gmlm volkana benzer. Kffarn beyleri Osmanl ordusunu grdkleri zaman say stnlnn kendilerinde olduunu anlayarak sevinmilerdi. Beylerin her biri ileri geri konuarak yiitlik satmaya baladlar. Bunlardan Lazar'n yeeni Brankovi sadece kendi emrindeki birliklerle slm ordusunun hakkndan gelebileceini iddia ederken, Lazar'da her kim Osmanl padiahn tutup nne getirirse onu damat edineceini ve on kaleyi evresiyle birlikte kendisine vereceini vaad etti. Bu arada toplanan mecliste generallerden bir ksm Trklerin zerine gece vakti hcum edilmesini teklif etti ise de Yorgi Kastriyota, gece karanlnn dmann firarn kolaylatracan, bu suretle Osmanllarn bsbtn mahvolmaktan kolayca kurtulmu bulunacan ifade ederek reddetti. Hallar gerekten sayca stndler. Nitekim kaynaklarda Trk ordusu 40-60 bin arasnda gsterilirken, hal kuvvetleri 100-200 bin olarak ifade olunmaktadr. Sultan Murad Han, dman ile kar karya gelince derhal savaa girimek arzusunda olduunu bildirdi. Evrenos Bey ise: Sultanm, imdi gn kzgndr, asker yorgundur ve dman azgndr. Bugn dinlenelim. Yarn Allah'a

44

tevekkl idp, tekbir getirp, Sultanum nnde can ve ba oynyavuz dedi. Murad Han da bu teklifi mnasib grerek kabul etti. Daha sonra da harp meclisini son kez toplad. Komutanlaryla muharebe taktiklerini grmek ve kararlatrmak istemiti. Baz kumandanlar canl bir istihkam gibi kullanlmak, dman svarisine dehet ve intizamszlk vermek zere btn develerin, ordunun cephesine konulmas fikrini bildirdiler. Bunun zerine Murad Han, olu Bayezid'e dnp: Ey cier kem! Dmanla vurumak hakknda sen ne tedbir idersin. Zira ben dmann askerin bu kadar tasavvur itmez idim. Grlyor ki sayya gelmezler. imdi biz kendi askerimizin nne deve tutalm m? Yoksa yle kar karya vurualm m ? deyince Bayezid Han: Hnkrn fikrine bizim tedbirimiz ermez. Amma, biareye yle gelir ki, nice yldr kfir ile cenk ederiz, hi nmzde deve tutmadk, imdi dahi tutmayz. Kfirin lekeri ne denli oksa inyet-i hak, slm'ladr. Eer Hak teldan inayet olursa, yalnz ben kulun bu kafirin iini tamam ederim. imdiye dek her cenkde mansur ve muzaffer olduk. imdiden geri dahi gam yeme. Yine nusret, Hakk'n yardmyla senindr. Hele ben hi endie etmezem. Eer ldrrsek said, yok lrsek ehid oluruz, dedi. Murad Han bu ecaat sahibi, tedbir ehli ve yksek himmetli oluna dualar ettikten sonra Ali Paa'ya sordu: Ali Paa da ehzde Yldrm Bayezid'in belirttii hususlara katldn beyan etti. Daha sonra Beylerbeyi Timurta Paa sz alarak: Bu gmgk demirlere brnm kalabalk dalgalanmaya balad vakit muhtemeldir ki develerde rkerek geriye vurabilirler. O zaman askerimiz dalr, perian olur ki, byle tehlikeli bir ite, yanl tedbir alan, sonunda piman olur diyerek fikrini belirtti. Bu ekilde grmelerin sonunda meydana yiite girme yolunu seerek maksad hep zafer olan orduyu ona gre dzenlediler (9).

Aknla alayan gzler hrmetine. . .

O gece dman tarafndan esmekte olan iddetli rzgar, Osmanl askerinin zerine youn bir ekilde toz serpiyordu. Murad Han, bu halin muharebe esnasnda, kendileri iin felakete sebep olmasndan derin bir endie duydu. Btn gece Cenab- Hak'dan niyaz ve istimdd ederek, ebed saadete nail olmak zere, kendisi iin din yolunda ehadet istirhamnda bulundu. yle yalvard: Y lah! Seyyid! Mevlay! ki cihan Peygamberi Habib-i Ekremin yz suyu hrmetine; Kerbela'da aktlan o yce peygamberin torununun kan hrmetine; Ayrlk gecesinde alayan gzler ve senin aknla srnen yzler hrmetine. Dert ehlinin hazin gnlleri ve onlarn cana tesir eden inlemeleri hrmetine. Y lah! Bunca kere hazretinde duam kabul ettin. Beni mahrum etmedin. Gene benim duam kabul eyle. Bir yamur verip u zerimize gelen zulmt ve gubr ( tozu ) defedip lemi nurn kl, t ki kafir askerini aka grp yz yze cenk edelim. Y lah! Mlk ve kul senindir. Sen kime istersen verirsin. Ben dahi bir naciz kulunum. Benim fikrimi ve esrarm sen bilirsin. Mlk ve mal benim maksadm deildir. Ben buraya kul karava iin gelmedim. Hemen halis ve muhlis senin rzan isterim. Y Rab! Beni bu Mslmanlar'a kurban eyle. Tek bu mminleri kffar elinde malup edip helak eyleme! Y lah! Bunca nfusun katline beni sebep eyleme! Bunlar mensur ve muzaffer eyle! Bunlar iin ben canm kurban ederim. Tek sen kabul eyle!

45

Asakir-i slm iin teslim-i ruha razym. Tek bu mminlerin lmn bana gsterme. Y Rab! Gnahlarmz sebebiyle bizi dman okuna hedef klma! Kahrnla beni fena ve yzm halk iinde kara eyleme. slm topran din dmanlarna inetme ve delalet ehline yurt eyleme. Y lhi! Beni katnda mihman edip, mminler ruhuna benim ruhumu feda kl! Evvel beni gzi kldn, ahir ehadet ruzi( nasip) kl! (10). afak vakti ile beraber sanki temiz nefeslerinden dar taan buu, rahmet bulutu inmiesine, slm askeri zerine zafer yamuru gibi dklp siper oldu. Yamur toz deryas olan ovay akarsulara bezedi ve padiahn bu yoldaki endieleri kayboldu. Yamur kesilince iki ordu harp nizam almaya baladlar. Sultan Murad'n emriyle mehteran bl vazifeye balayp her taraftan zurna, nefir ve nakkare sesleri ile gzileri coturmaya balad. avular ise asker arasnda gezinip: Hey merdaneler! Hey gziler! Bugn ol gndr ki, kafirin barn hn (kan), kann Ceyhn idb, barsaklarn perran ve balarn top gibi galtan idevz. Ey gziler! Bugn ol gndr ki, gayret demidr ve hamiyyet eyyamdur. Bunca yldr, Han'un nn nemekin ( ekmek ve tuzun ) yeriz. Her gn ata binip kl kuanuruz. Ve bunca zaman huzur, saadet ve sohbet ile geirmemiz heman bu devir iindir, diyerek seslenmekte ve kalpleri kl gibi bilemekteydiler. Osmanl ordusunun merkezinde Sultan Murad; sa kolunda Yldrm Bayezid kumandasnda Rumeli beylerbeyisi Kara Timurta Paa, Evrenos Bey ve dier tecrbeli beyler; sol kolunda ise Karesi Sancakbeyi Yakub elebi kumandasnda Anadolu beylerbeyisi Saruca Paa ile Germiyan, Hamid, Teke, Mentee, Aydn ve Candaroullar kuvvetleri konulmutu. Merkez kuvvetlerinin nnde yenieriler ve onlarn nnde de toplar vard. Evrenos Bey'in tavsiyesiyle ordunun sa ve sol kanatlarnn nne biner oku konulmutu. Vezir-i azam Ali Paa, padiahn yannda yer almt. Dman ordusunun merkez kuvvetlerine Srp despotu Lazar, sa kola yeeni ve damad Brankovi, sol kola ise Bosna Kral Tvartko kumanda ediyordu. Macar, Eflak, Bulgar, Arnavud, ek ve Leh askerleri ise her iki kanada da yerletirilmilerdi. Muharebeye dmann top atyla baland. Murad Han da; Gerek yardm ancak Allah katndan olur, diyerek topularna ve okularna iaretini verdi. Trk topularnn atlarnn ardndan okular dman birlikleri zerine ok ve demir yadrmaya baladlar. Buna mukabil dman birlikleri de devaml olarak Osmanllar'n sol koluna yklenmeye balad. Osmanllar'n sol cenah git gide zayflamaya balamt. Bu hali gren Bayezid, namna yarar bir biimde korkun grziyle geni bir yol aarak yldrm gibi imdada yetiti. Kurt koyuna, ahin kargaya girer gibi tekbir getirip hcuma geti ve dman svarilerini datmaya balad. anl ehzdenin hamleleri neticesinde onlarca atl yerlere serildi. Bayezid'in amansz arpmasn gren teki beyler de sava atnn dizginlerini o yne evirdiler. Lala ahin, Evrenos Bey, Yahi Bey, sa Bey, Saruca Bey, Suba ne Bey, Kara Mukbil, Balaban Bey, ir Merd Bey, Mstecab Suba ve dier komutanlar her taraftan dman zerine hcum ettiler. Arslanlarn saldrs, yiitlerin hamlesiyle dman bayraklar devrilmeye balad. Sekiz saat sren bu kanl muharebenin sonunda Trk ordusunun gsterdii kahramanlk ve sava plannn mkemmellii sayesinde dman kuvvetleri bozuldu. lk olarak Bosna kuvvetleri geri ekilmeye baladlar. ehzde Yakub Bey kuvvetleri kaanlar iddetle takib ederek pek ounu kltan geirdiler. Akam olduunda Hal ordularnn tamam dalm, byk blm l veya yaral olarak sava meydannda kalmt (11).

Gzi-i mutlak idi, ehid-i muhakkak oldu.

Sultan Murad- Hdavendigr zafer sevinci dolaysyla krane olarak harp sahasn gezerken,

46

Mslman olduunu syleyen, gizli szm vardr, diyerek yanna yaklaan Milo Obili adndaki yaral bir srp asilzdesi tarafndan zehirli haner ile yaraland. aha yandan vurup at bir yara Kanyla dnd her yer llezara Osmanl askerleri Hnkar' yaralayan bu Srp asilzdesini yakalayarak para para ettiler. Ar yaralanan Sultan Murad, leceini anlaynca kaan askerleri takip etmekte olan Bayezid'i geri artt. ehzde Bayezid, yannda anl beyleri olduu halde dmann ardndan tez uan ecel oku gibi sratle at koparmt. Ac haberi alr almaz gzlerinden kanl yalar dkerek babasnn otana kotu. Keremi bol padiahn lm yatanda al kanlar iinde baygn yatmakta olduunu grnce, sevgiden titreyen yrei kanla boulup gnlden yanarak alamaya balad. Sultan Murad ise: At gzn grd ehzdesini Serviye benzer ol beyzdesini zntyle bklmt boynu onun Alamaktan kalmamt sabr onun, Dedi benimn neden eylersin firak Kimseye kalmaz buras yakn rak Dnya saltanatna umut balayan Sonunda hsrana urar inan nk fena buldu cihann her ii Gel zl, marur olursa buna kii Alar isen ala sen Mslmanlara Zulm ile berbad olan perianlara Ey kederli gnlmn nee kayna Sensin Cenab- Hakk'n yerime atad Bana hayr dualar dermeye al Cmerdlik adlet tresine al Adlet temelidir padiahln Sunduu gzel armaandr Hda'nn ok al ki bu armaana eresin Saltanatn hakkn tamam veresin Sanma saltanat sen ki rahatdr Gerekte bil ki hep skntdr Ey umud bann meyvas gayret et Alemde bulursun bylece hret nk cihan kimseye baki deil yi ad brakmak gerekir bunu bil. Murad Han, bu ekilde oluna nasihatler edip saltanat kendisine braktktan az sonra vefat etti. Bylece ok arzulad kavumak iin dualar ettii ehadet rtbesine nail oldu. Onun ehadetinden sonra dmann peini brakmayan Osmanl kuvvetleri, Srp despotu Lazar ile olunu yakalayarak derhal ldrdler (12). Sultan Murad'n ehadetinden sonra cesedi, Trk usulnce tahnit edilerek Bursa'da ekirge'de yaptrm olduu trbesine gnderilip defnedildi. organlar ise vefat ettii yere gmld ve sonra zerine bir trbe yaplarak Mehed-i Hdavendigr adyla Balkan Mslmanlarnn ziyaretgah oldu.

47

Murad- Hdavendigr'n ahsiyeti

Osmanl padiahlarnn ncs olan Sultan I Murad Han Bursa'nn fethedildii 1326 senesinde dnyaya gelmitir. Annesi Nilfer Hatun'dur. Babas Orhan Gzi'nin 1362'de vefat zerine tahta kt. Yirmi yedi sene sren hkmdarl boyunca zaferden zafere komu babasndan bir beylik halinde ald emaneti devlet haline getirmitir. Bizzat itirak ettii 37 muharebede hep muvaffak olarak malubiyet yz grmemitir. Sultan'l-Guzat ve'l-Mcahidin, Melik'l meayih, Gyas'd-dnya ve'd-Din, Gzi Hnkar, Hdavendigr, ihabddin ve es-Sultan'l- dil gibi nvanlar alan Murad Han orta boylu, deirmi ehreli, ince ve kavisli burunlu, atka kal, seyrek sakall, iri ve enli parmakl olarak tarif edilmektedir. Disiplinli, harekatlarnda sratli, cesur, szne sadk, merhametli ve samimi ahsiyetiyle byk bir Trk hkmdar idi. tekiltl, idarecilii ve yerine gre adam kullanmas mkemmeldi. Planl ve srekli fetih hareketleri sonucunda btn Dou Trakya Trklerin eline gemi, Bulgaristan fethedilmi ve Balkanlar'da XIX, yzyla kadar devam edecek olan Osmanl hakimiyeti balamtr. lmi daima himaye eder, alimleri gzetirdi. Bu itibarla yeni fethettii ehirler bata olmak zere memleketin her taraf ilim eserleri ve hayr messeseleri ile doldu. Alimlerle sohbet eder onlara ok kymet verirdi. Gerek merkezde gerekse dier ehirlerde cuma namazndan sonra fakirlere ake datmak adetiydi. Kapsna gelen hi bir kii umduuna nail olmadan geri dnmezdi. Temiz itikatl olup ilerinde ve ibadetlerinde ihlasla hareket ederdi. Neri tarihinde yle rivayet edilir ki bir gn Murad Han, yllardr imamln yapan zata: Mevlana! Benim gnahm okluundan mdr ki, namaza tekbir getirip el balayacam zaman kere Allah ekber deyip tekbir getirmeyince Kabe-i erifi mahede edemiyorum. Sen hemen bir tekbirde ne ho mahede edersin, demitir. Neri, Gzi Hnkar gayet salih olduundan, her kii tekbir balaynca kendi gibi Kabe-i muazzamay grr sanrd, dedikten sonra hi bir kimse onun velayetinden phe etmezdi diyerek dini ynne iaret etmektedir. Edirne'yi cami, medrese, han, hamam, saray gibi eserlerle ssleyerek bir Trk- slm beldesi haline koydu. Ayrca znik'te Yeil camii; Bursa ekirge'de cami, medrese, imaret ve misafirhane; Bilecik ve Yeniehir'de birer cami; Yeniehir'de bir zaviye ina ettirmitir. Hakknda sylenenler onun vasflarn en iyi bir ekilde ortaya koymaktadr. Otuz sene kadar bir mddet Murad, zamannn hibir devlet adam tarafndan fevkine geilemiyen bir kiyaset ile Osmanl mukadderatn sevk ve idare etmitir. .Kendisinin karlat mkilat, hallettii meseleleri, saltanatnn neticelerini daha ziyade gz kamatran haleflerinin icraatyla mukayese edecek olursak onun bunlarn stnde deilse de, onlarla birlikte kolayca yer tutabileceini grrz. . .Harp hususundaki cevvaliyeti ve gayreti pederi gibi idi. Fakat babasnn dndnden daha geni bir icraat sahasna yayld halde gevememiti. Maiyyetindeki kumandan ve valilerin hi birisiyle arasnda bir uyumsuzluk zuhur etmedi. Rumlara kar muamelesi, onlarn seciyesini tayinde mkemmel bir feraseti olduunu gsterir. Dneminde papazlarn Osmanllar tarafndan fena bir muameleye maruz kaldklarna dair tek bir ikayete rastlanmaz. Osman etrafna bir rk toplamt. Orhan onu devlet haline getirdi, fakat mparatorluu kuran Murad olmutur (Gibbons). Mthi bir muharebede, kahraman askerleri arasnda ehid olmak suretiyle cidden sahip olduu nvana hak kazanmtr. Garbn, Rum ve Slav enkazndan kurulu bir ordu ile hal muharebelerini ihya etme gayretlerine ramen kk bir emareti bir Avrupa mparatorluu haline dndrmtr. Murad, Mslmanlar hakknda alicenap ve mfik idi. Hristiyanlar iin de ltufkar ve hsn-i tevecch bol bir baba idi ( Iorga ). O kadar fazilete malik ve o derece talihe mazhard ki, bu iki Allah vergisinden hangisinin dierine galip olduuna hkmolunamaz. Kendisi az konuan, fakat konutuu zaman sz gzel syleyen hayrhah bir hkmdar, yorulmak bilmeyen bir avc ve kibar bir valye idi.

48

Rumeli'de ve Anadolu'da otuz yediden ziyade byk ve mkil harpleri idare ederek daima muzaffer kmtr. Dmana yerini terk ettii ve arka evirdii asla grlmemitir. Kemal-i ecaatle harp eder, armaz ve asla tela gstermezdi. Askerini bir mddet istirahat ettirmeyi arzu ettii zamanlarda vaktini avla geirir, istirahat nedir bilmezdi. Harbe girilecei zaman askerini mnasip nutuklarla cesaretlendirir ve yaplan en kk hatalar da msamahasz iddetle cezalandrrd. Mkafatta da sratli idi. Herkesi adyla armak adeti idi. Sarayndaki ecnebi ocuklara da hilm ve sknet ve mlameyetle muamele ederdi ( Halkondil ). Osmanllar'n, mmetim ykselir ve hi bir ey onun zerine ykselemez, hadis-i erifinin srrna mazhar olduklarn vurgulayan Ahmedi, Murad Han', Pak ihlas idi ve pak-i itikad, diyerek vmektedir. krullah: dil, olgun, dindar, doru, yksek himmetli, iyilik edici, yoksul dostu, kimsesizlere bakc padiah idi. Kafirlerle cihad etmekten zge nesneye tm etmezdi. Dknlerin elinden tutar, yoksullara yardm ederdi. Onun yce kapsna bavuran kimse mutlaka dileine ererdi. Hem yiitti, hem batr, hem kahraman; Erki sonsuz gl erdi pek yaman. Hoca Sadeddin Efendi ise Murad Han'n nice gzel ve beenilen vasflarn kaydettikten sonra: Douya batya yayd slm dinini Y Rab nurun ile aydn eyle kabrini diyerek sz bitirmektedir (13).

Dipnotlar :
(1). Neri tarihi, I, s.189 (2) Daha ge devir Osmanl tarihilerinden Tac't Tevrih, Het Behit ve Mneccimba Srp Snd zaferini nc kuvvetleri komutan Hac lbeyi'nin kazandn, Lala ahin Paa'nn ise bunu ekemiyerek zehirlettirmek suretiyle ldrttn kaydederler. Hemen hemen btn aratrmaclar da olay bu tarihlerde getii zere kabul ederler. Oysa ilk dnem Osmanl tarihilerinden Muhammed Neri, Akpaazde ve Oru Bey savata Trk kuvvetlerine komuta edenin Rumeli beylerbeyisi Lala ahin olduunu yazarlar. Ayrca bu tarihilere gre Hac lbeyi, Srpsnd vakasndan nce lmtr. Nitekim Hadidi'de: Ger Hac lbeyi koyup cihn Makam ola cennet cavidn diyerek sava meydannn arslanlar ve gzilerin nde gelenlerinden bu yiit kahramann psala ve Dimetoka'nn fethinden sonra ve Srpsnd savandan evvel vefat ettiini kaydeder. Olaylar dikkatle deerlendirildiinde sava kazanann Lala ahin Paa olduu anlalr. Zira Murad Gzi'nin henz bulunmad bir srada dnem itibariyle Hac lbeyi'nin emrine verilen 10 bin kiilik kuvvet fevkalade abartldr. Bu miktar belki Rumeli birliklerinin tamamdr. O zaman Lala ahin'in emrinde sanki asker kalmad anlalr. Yine savaa giriecei dnlmeyen ve bilgi toplamas iin gnderilen bir gzinin emrinde o srada on bin kii olamazd. Ayrca her biri zaferler sahibi gzilerin, birbirlerini ekememesi diye bir olay o gne kadar duyulmu

49

ey deildi. Aralarnda en kk bir soukluk yoktu. Murad Han'n zamannda deeri bilinen Lala ahin Paa'nn byle bir ie tevessl etmesi de ok zor grnmektedir. Son olarak Lala ahin Paa, Hac lbeyi'ni zehirletmi olsa, gerek gziler katnda gerekse Murad Han yannda baz olaylar cereyan etmesi gerekirdi. Zira bir yiitler babuunun zehirletilerek ldrlmesine, emrindeki on bin gzinin kaytsz kalmas dnlemezdi. Oysa onun zehirletildiini belirten kaynaklar bu konuda tamamen sessizdir. Bkz. Neri tarihi, I, s.203; Akpaazde, s.55; Oru Bey tarihi, s.23; Hadidi, s.88 (3). Tc't-Tevrih, I, s.67-70; Neri tarihi; I, s.197-199; Oru Bey tarihi, s.15; Akpaazde, s.54-55; emdani-zde, Mr'i't-Tevrih ( yay.M.Aktepe), st.1978, II.A, s.117; Kavnin-i Yenieriyn, Sleymaniye-Esad Efendi Ktp. nr. 2068. (4). Tc't-Tevrih, I, s.148-152; Neri tarihi, I, s.203-209; (5). Neri tarihi, I, s.220-234; Ahmed, s.15; Mehmed bin Hac Halil Kunevi, Tarih-i l-i Osman, (nr.R.Anhegger) Tarih Dergisi, II/3-4, s.56; Tc't-Tevrih, I, s.159-167; (6). Neri tarihi, I , s. 233. (7). Neri tarihi, I , s. 235. (8) Tc't-Tevrih, I, s.167-174; Neri tarihi, I, s.255-271 (9). Tc't-Tevrih, I, s.174-181; Neri tarihi, I, 271-285 (10). Tc't-Tevrih, I, s.182-183; Neri tarihi, I, s.285-287. (11). Tc't-Tevrih, I, s.183-186; Neri tarihi, I, s.287-303; Solakzde, s.44-48; Hayrullah Efendi, Tarih, IV, s.94-100; Oruc Bey, s.24-25; Feridun Bey, Mneat-i Seltin ( Kosova fetihnmesi) st.1274, s.112113. (12). Neri tarihi, I, s.305; Tc't-Tevrih, I, s.187-190; Enveri, Dsturnme-i Enveri, (nr.M.Halil Ynan), st. 1928, s.84-85. (13). Tc't-Tevrih, I, s.191; Neri tarihi, I, s.307-311; Oru Bey, s.21-22; Kunevi, s.55; Solakzde tarihi, I, 69-70; Akpaazde, s.64-65; Uzunarl, Osmanl tarihi, I, s.257-260; Aksun, Osmanl tarihi, 1, s.6770; Hammer, I, s.250-252; Ahmet imirgil. ''Kosova'da verilen kurban'', Tarih ve Medeniyet, Mays 1998, sy. 50, s.12-17.

Drdnc blm YILDIRIM BAYEZD HAN

Ettiiniz yeminleri size iade ediyorum. Gidiniz yeniden ordular toplaynz ve bizim zerimize geliniz.

50

Bana bir kere daha zafer kazanmak imkann salam olursunuz. Zira ben Allah telnn dinini yaymak ve O'nun rzasna kavumak iin dnyaya gelmiim.

Anadolu'da birlik mcadelesi

Osmanl tahtnda hemen her padiah deiikliinde, Anadolu beylerinin harekete gemesi artk adet halini alm bulunuyordu. Nitekim Yldrm Bayezid'in tahta geii srasnda Yakub elebi'yi ldrtmesi Anadolu beyleri iin bir sebep tekil etti. zellikle Anadolu'da Osmanl hakimiyetinin gelimesini istemeyen Karaman oullar bu hadiseyi krkleyerek Anadolu beyliklerini Osmanllar aleyhine kkrtmaya balad. Bunun zerine Balkanlarda gerekli tedbirleri alan Yldrm Bayezid sratle Anadolu'ya geti. Saruhan, Aydn, Mentee ve Germiyan beyliini ksa srede ald ( 1389-1390 ). Fetihlerle birlikte bu blgede Osmanl idar tekiltn kurdu ve Ktahya merkez olmak zere vcuda getirilen Anadolu eyaleti beylerbeyiliine Kara Timurta Paa'y tayin etti. Hamidoullarna ait yerlerin byk ksmn da zapteden Bayezid, Antalya'y da Osmanllara bal bir sancak durumuna getirdi. Yldrm Bayezid bu harekat ile Anadolu'yu bir Osmanl vilayeti haline getirmek dncesinde olduunu gsteriyordu. Nitekim Bat Anadolu'daki beylikleri ortadan kaldrdktan sonra derhal Karamanoullar zerine yrd. Karamanolu Alaaddin Ali Bey kar duracak g ve kuvveti kendinde gremediinden Taili'ne doru ekildi. Bayezid Han'da sratle gelerek Konya'y kuatt. Harman zaman olduundan halkn btn mahsl kale dnda bulunuyordu. Sahipleri korkudan kale iine kapanmlard. Padiahn ferman ile halkn bu mahsle el srmesi yasakland. Her kim yama ve talana kalkr, halkn malna bir habbe zarar verirse en iddetli cezalar ile cezalandrlacaktr, diye tellallar haber verdiler. Bayezid Han'n gazabnn iddeti ve yldrmlar eken hiddeti herkesin yreinde yle tesir etmiti ki hi kimse bir buday tanesine dahi bakamad. Ancak asker bu defa da erzakszlktan skntya dm bulunuyordu. Bunun zerine baz i erleri hisar altna kadar gelerek halka padiahn yasan bildirip yle seslendiler: Mahslnz ovada yatmakta olup havadan kulara, yerden de bceklere yem oluyor. Niin gelip satmazsnz. Dilediiniz fiyata satn alnsn. Bylece Allah telnn nimetlerinden iki tarafta faydalansn. Bu szler hisar iinde yaylnca halk padiahn hak severlii ve adaletine hayran kald. Derhal sat iine bir ka kiiyi grevlendirip kaleden kardlar. Bunlar diledikleri gibi mallarn satarak umduklarndan daha fazla paray ellerine geirdiler. Konyallar cihan tutan padiahn adaletini, ihsann, ltufunu iittikleri zaman, hisar teslim etmek, padiahn geliine alk tutmak zere hazrlandlar. Adaletinin tatl yelleri evre illerde de bylece esmeye balaynca her zaman halk cmert ve keremli padiaha boyun emeyi diler oldular. Karamanolu talihin elvermediini, bayraklarnn indirildiini grnce umutsuzlua kaplp alayarak ve yalvararak padiahn fermanna boyun ediini bildiren mektuplar gnderdi. Gemi kusurlarnn ho grlp affedilmesini diledi. Ayrca bundan sonra ballk yolundan ayrlmayacana, kulluun btn gereklerini can ve bala yapacana yeminler vermiti. Karaman ilinden bir ka kale ve bucakla yetineceini arzetmiti. Karamanolu'nun dilekleri, yakarlar ve ballk gsterileri neticesinde padiah sularna gz yumarak affetme yolunu tuttu. Larende ve Taili'ni Karamanolu'na brakarak aramba suyunu snr tayin edip Bursa'ya dnd (1).

51

stanbul kuatmalar
Anadolu ilerini yoluna koyan Yldrm Bayezid Han btn mslmanlarn ideali durumundaki stanbul zerine yrd. Yeni Bizans mparatoru Manuel'e rahat yaamak istedii takdirde, ehrin kaplarn kapayp ieride istedii gibi saltanat srebileceini, ancak ehir haricinde ne varsa kendisine ait olduunun kabuln, stanbul'da yaayan Trkler iin bir cami inasn ve bir mahkemenin kurulmasn istedi. te bu taleplerin geri evrilmesi zerine Osmanl sancaklar ilk kez ciddi bir biimde stanbul ynne evrildi. Rumeli'ye geen Trk ordusu stanbul surlarna kadar btn Bizans topraklarn zaptetti ( 1391).Yedi ay sren bu kuatma srasnda surlar karadan sk bir kontrol altna alnd ve ehrin d dnya ile irtibat kesildi. Bu srada Macarlar'n Tuna nehrini geerek Sofya'ya doru yrmeleri zerine Yldrm Bayezid Han kuatmay kaldrmak zorunda kald. Ancak surlarn dnda bir Trk garnizonu yerletirerek ehri kontrol altnda tutturdu. Douda ve batda bir ok savalar yapan Bayezid Han stanbul'u fethetmek fikrinden asla vazgemedi. mparator Manuel'in surlar tamir ederek kuvvetlendirmeye almas zerine 1395'de Osmanl kuvvetleri ikinci kez stanbul nlerine geldi. andarlzde Ali Paa'nn idare ettii bu muhasara yaz aylar boyunca srd. Surlar ypratacak toplarn olmamas neticeye uzanacak yolu tkyordu. 1396 ylnn ilkbaharnda ehri drmek zere taaruzlar daha da sklatrld ise de Trkler bu kez de byk bir Hal tehdidi ile kar karya kaldlar. Bayezid Han, Nibolu savana yol aan bu tehlikenin hep Bizans'n tahriki ile olduunu biliyor ve bu devleti mutlaka sona erdirmek istiyordu. Bu itibarla zaferin hemen akabinde Yahi Bey'e ile'yi zapt ettirip ardndan Boaz iinde Gzelcehisar' ina ettirdi. Bundan sonra Manuel'den ehrin derhal teslimini isteyen padiahn talebi reddedilince stanbul nc kez abluka altna alnd. Bizans'a yardm etmek zere Fransa'dan 600 valye gelmi Rusya, Venedik ve Cenova'dan da kuvvetler gelecei bildirilmiti. Ancak uzun sren ablukalar neticesinde ehrin iktisad dzeni bozulmu halk isyan derecesine gelmiti. Bekledii yardmlarn bir trl gelmemesi zerine Manuel bir elilik heyeti gndererek padiahn teden beri talep ettii hususlar kabul edeceini bildirdi. mparator ayrca 10 bin filori ile birlikte vezirlere de pek ok hediyeler gndermiti. Vezirlerin Balkanlardaki yeni kprdanmalar ile k artlarn bahane ederek bu teklifi kabul etmeleri ynnde gr belirtmeleri zerine Yldrm Bayezid Han, " Bizim asl gayemiz bu byk ehrin slam devletine durak olmasdr. Cenab- Haktan yardm ve nusret eriirse bu lkeyi Allah telya e koanlarn trelerinden temizlemek kolaydr. Bir tutam dnya malna tamah etmakle bu yce davadan vazgemek ne din gayretine, ne de padiahlk anna uygundur. " Bayezid Han'n bu kararl tutumu karsnda vezirler : "Devletli padiahmzn dileinin yerine gelmesi sava ve cenk yapmadan da mmkndr. Tekfur buna da razdr. stanbul'a slam dinine uygun hkm verecek bir kad gnderilmesi, beenilen bir blgede slam mabedinin almas, parann cihan padiahnn adyla geerli olmas ve hutbenin padiah adna okunmas mmkndr. mparator, sadece hkmetinin padiah fermanyla kendisine verilmesini istemektedir." Bu szler ve teklifler padiah tarafndan da kabul edildi. Derhal Tarakl Yenicesi'nden ve Gynk'den evler nakledilip stanbul iinde bir byk mahalle kuruldu. Mescid ve cami yaptrlarak imam, hatip ve kad tayin edildi. O yln cizyesi de eitli hediye ve armaanlarla gnderilmi olduundan orduya dn izni verildi. Yldrm Bayezid devrinde son stanbul kuatmas 1400 yl ilkbaharnda oldu. Padiahn Anadolu'da

52

bulunmasndan istifade eden mparator, ile ve zmit evresindeki baz kaleleri zapt etmiti. Bursa'ya dnen Bayezid Han ksa bir hazrlktan sonra drdnc kez ordusunu stanbul zerine sevketti. Muhasara fevkalade iddetli balamt. Halk alktan krlyor, muhafzlarn da maneviyat km bulunuyordu. mparator VII. Ionnes teslim bayran ekmek zereydi. Ancak bu defa nceki kuatmalarda olduu gibi batdan gelen bir tehlike kurtarmad stanbul'u. Tehlike bu kez doudan geliyordu. Dou Trk hakan Timur, stanbul'un fethinin 50 yl gecikmesine sebeb olacak sefere km bulunuyordu (2).

anl fetihler
XIV asrn son yllarnda Romanya'da iki prenslik vard. Gneyde Eflak ve douda Bodan (Moldovya). Yldrm Bayezid Anadolu seferine ktnda Eflak prensi Mire, Osmanllara ait baz yerlere saldrmaya balamt (1391). Mire'nin Bulgaristan'n Karinabad kasabasna kadar uzanp yama hareketlerinde bulunmas zerine Bayezid Han derhal Edirne'ye dnd. Anadolu ve Rumeli askerleri ksa srede bu ehirde toparlandlar. Padiahn zafer yetleriyle ssl sancaklar Tuna boyunca dalgalanmaya balamt. Firuz Bey idaresindeki aknclar Tuna nehrinin kuzeyine girdiler. Eflak prensi Mire yakalanarak Bursa'ya gnderildi. Bylece Eflak, Trk hakimiyetine girmi bulunuyordu. Evrenos Bey ve Paa Yiit kumandasndaki aknc kollar ise Bosna ve Hersek ile Macaristan topraklarn vurarak Avusturya ilerine kadar yrmlerdi. Yldrm Bayezid Han Eflak diyarna yrd gnlerde Karamanolu Alaaddin Ali Bey yaplan antlamay bozarak anszn Ankara zerine saldrd. Timurta Paa'y yakalayp zincire vururken, kale muhafzlarn acmaszca ldrd. Ankara ve evresini yama ederek ekildi. Padiah Karamanolu'nun bu haince tutumunu iitince sratle Bursa'ya dnd. Bayezid Han'n Anadolu'ya getiini duyan Karamanolu akibetinden korkarak Timurta Paa'y serbest brakt. Kendisine deerli armaanlar vererek zrler diledi ve padiahtan kendisi kendisi adna efaatc olmasn, irkin tutumlarnn ho grlmesi ve affedilmesi iin yakardn sylemesini istedi. Ayrca kulluk ve ballk bildiren bir mektup yazarak kendisine verdi. Yldrm Bayezid anlatlanlar duymamt bile. Karamanolu'nun elisine byk bir kzgnlkla: imden ger hk ile batl, fesat ile doruyu ayracak olan ite bu ate saan kltr, cevabn verdi. Bylece Osmanllar ile Karamanllar Akay ovasnda bir kez daha kar karya geldiler. Karamanoullar kesin bir bozguna uratlrken Alaaddin Ali Bey ile olu Mehmed Bey esirler arasnda bulunuyordu. Bayezid Han, Timurta Paa'y Karamanoullarna ait kaleleri fethetmesi iin gnderirken kolaylk olmas iin Alaaddin Ali Beyi'de yanna katmt. Timurta Paa ise esirliinde kendisinden ok cefa grd Alaaddin Bey'i derhal ldrtt. Padiah bu durumu haber alnca fevkalade sinirlenerek Timurta Paa hakknda azna geleni syledi ve huzuruna artt. Yldrm'n gazabndan korkan Timurta Paa huzura girince: " Keremli ve ulu atalarnz kt niyet sahiplerine her zaman tatllkla, iyilikle muamele etmilerdir. Ama bu davranlarnn hi faydas olmam bu nankrler bir gn olsun iyi ve hayrl bir tutum gstermemilerdir. Szleri yalan olan ve yeminlerinde durmayan bunlardan yine ekindim. Dndm ki padiahmn iyilik damarlar kabarrda, bu hi bir ktlkten kanmayan dman, hogrp kurtarrsa atadan gelme keremiyle serbest brakrsa sonra ne olur diye korkarak bu ii iledim " demi, bu suretle bir byk cezadan kurtulmutur. Bu seferle Konya, Akehir, Aksaray, Larende ve daha nice Karaman beldeleri Osmanl lkesine katlmtr. Eflak kral Mire'nin Nibolu zerine hcumu srasnda Bulgar kral van iman da yardmda bulunmutu.

53

Osmanllara tabi olan Bulgar kralnn bu ihaneti zerine Bayezid olu Sleyman elebi'yi Bulgaristan zerine gnderdi. Sleyman elebi Patrik Eftim idaresindeki Trnova'y aylk bir muhasaradan sonra zaptetti. Ardndan sratle Nibolu zerine yrd. Ksa srede Nibolu'ya da hakim olurken yakalanan kral van iman' idam ettirdi. Bylece Bulgaristan kesin olarak Osmanl hakimiyetine girmi oluyordu (1393). Bu arada Kuzey Makedonya, Karada, Arnavutluk ve Epir'de de Trk fetihleri birbirini takip ediyordu. 1392'de, daha evvel Osmanllar elinde iken Srplar tarafndan zaptedilen skb tekrar zaptedildi. Venedikliler ve baz Arnavutluk prensliklerinin idaresindeki bir ka ehir mstesna, btn Arnavutluk ve Karada Osmanl idaresine alnd. 1394'te ise Trk sancaklar Selanik'te dalgalanmaya balad. Yldrm Bayezid Han Karamanoullarndan sonra Anadolu birliini kurma yolundaki faaliyetlerine byk bir sratle devam etti. nce Canik beyi Kubadolu Cneyd Bey'in idaresindeki Samsun'u ardndan Taceddinoullarn itaat altna ald (3).

Hundi Sultan
Yldrm Bayezid Han'n Macar seferinde bulunduu gnlerdeydi. Kz Hundi Sultan bir gece ryasnda Peygamber efendimizi grd. Resul-i ekrem ona: Olum Muhammed Buhari ile evlen, sakn beni krma ve szm dinle, buyurdu. Temiz ruhlu, edeb ve haya sahibi Hundi Sultan ryasn kimseye aklayamad. Zira onun Sleyman Paa ile evlenecei sylenmekteydi. Hundi Sultan aknlk ve kararszlk ierisinde iken, ertesi gece Peygamberimizi tekrar grd. Server-i alem ona: Eer ahirette benden efaat etmemi istiyorsan Muhammed Buhari ile evlen, buyurdu. Hundi Sultan'n artk endiesi kalmamt. Resulullah efendimizin tavsiyede bulunmas ne byk saadetti. Ne yce mertebeydi. Acaba Emir Sultann bundan haberi var myd? Kiminle ve nasl haber gnderebilecekti. Nihayet kendisi gibi edeb ve haya sahibi hizmetisine ryasn anlatt ve durumu Emir Sultan'a bildirmesini syledi. Hizmetisi gidip durumu Emir Sultan'a anlatnca, O, " Bizim de malumumuzdur. Nikahmz, Allah tel tarafndan kyld. Dinimiz zere burada da kylmas gerekir. Durumu Hundi Sultan'a iletin " dedi. Bunun zerine Emir Sultan, dnrler gnderip sultann kzn istedi. Sonunda Devlet Hatun'un izni, Molla Fenari'nin kyd nikahla iki gen evlenirler. O srada Rumeli taraflarnda seferde bulunduu iin muvafakati alnamyan Yldrm Bayezid nikah haberini alnca mthi bir fkeye kaplr. Hi dnmeden kararn verir. Emir Sultan ve Hundi Hatun cezalandrlacaktr. Emir Sultann evine krk silahl svari gnderir. Bursa'da pek ok kii svarileri fikirlerinden caydrmak iin gayret sarfederler ise de baaramazlar. Svariler eve cebren girmek isterler. Ancak bu onlarn son teebbsdr. Emir Sultan'n Yasin Suresi'nden 29. ayeti okumasyla reisleri Sleyman Paa bata olmak zere krk da kadid olur. Son nefeslerini verirler. Molla Fenari Bursa ahalisiyle bunlarn cenazelerini ykayp namazlarn klarak defnederler. Bu olaydan sonra o blgeye Kadidler semti denilmitir. Molla Fenari, Yldrm'n yeni teebbslerinden ve daha byk felaketlere dmesinden korkmaktadr. Bu itibarla Yldrm Bayezid'e derhal u mektubu yazarak gnderir : Mektubuma, daima kullarna acyc olan Allah telnn adyla balarm. nsanlarn en acizi olan ben, Trk ve slam memleketlerinin koruyucusu, Osmanoullarnn vnd ve Hak uruna sava edenlerin bakan, slam dininin ve mslmanlarn yardmcs olan, Padiahmn mrnn uzun olmasn ve evladnn oalp kyamete kadar an ve erefle yaamasn Rabbimden niyaz ederim. Sultanmzn unu bilmesi gerekir. Bizim Peygamberimiz Muhammed Mustafa'dan nce, sa aleyhisselam, kendine inananlardan kiiyi Hak davet iin bir beldeye gndermiti. Fakat orann halk, onlar yalanlayp ldrdler. Bu cinayeti iledikten sonra, sevinerek evlerine gittiler. Cenab- Hak onlarn bu davranlarndan raz olmad. Cebrail aleyhisselama, o belde zerinde yrekleri paralayc, korkun

54

ve keskin bir sesle haykrmasn emretti. Cebrail aleyhisselam haykrnca, oradakilerin hepsi bir anda ld. Byle bir felakete dmekten Allah telya snrz. imdi bizim de Sultanmzdan bir ricamz vardr. Dn ldrlmesini emrettiiniz Emir Sultan, Resul-i ekremin neslinden hrmete deer bir insandr. Bu zat gibi temiz kalpli, Peygamber neslinden bir kii, zamanmza kadar Anadolu'ya ayak basmamtr. Buna benzer asl temiz bir kimseyi elleri hediyeler dolu davetiler gndererek Buhara'dan Anadolu'ya getirmeye alsaydnz, sizin iin ebed bir eref olurdu. Byle yapmadnz halde, manev irade zerine yurdumuza gelen bu zat dolaysyla Peygamber efendimize yaknlk kazandnz takdirde, dnya ve ahiret saadetiniz artacaktr. unu da bildireyim ki, bu damadnz, Peygamber efendimizin; " mmetimin alimleri, srail oullarnn peygamberleri gibidir." buyurduu kimselerdendir. Bizim byle seyyidlerden grdmz feyz eserlerini, hazret-i Muhammed'den sonra kimse gstermemitir. Eer bir daha onun ban kestirmek iin asker gnderirseniz, btn yurdumuzun felaketi olacandan phemiz yoktur. Son ferman sultanmzndr." Mektubun ulat gnlerde Yldrm Bayezid Han Macarlarla savayordu. Dman kuvvetleri, Osmanl ordusuna byk zayiat verdiriyordu. Bu esnada bir gen, yarallarn yaralarn saryor, bazan da ellerini ap dua ediyordu. Kolundan yaralanan Yldrm Bayezid, bu gen askerin gayret ve maharetle yaralar sardn grnce, o gence kar kalbinde bir yaknlk hasl oldu. Yanna kadar giderek; " Benim de kolumda yara var, yaram sar!" deyince, Emir Sultan cebinden bir mendil karp; " Buyurun Padiahm, sizin yaranz da bu mendil ile saraym." dedi. Sabah olunca sarlan btn yaralarn iyi olduunu, askerlerin ayaa kalktklarn Yldrm Bayezid Han'a haber verdiler. Yldrm Bayezid de merak edip kendi yarasn aarken, kolundaki mendilin, hanmnn nianl iken kendisine hediye ettii mendilin yars olduunu farketti. Akam yaralar saran askerin, yanna getirilmesini emretti. Fakat o kimseyi bulamadilar. Aradan gnler getikten sonra Bursa'ya dnen Osmanl ordusunu ve sultan karlayanlar arasnda Emir Sultan da vard. Yldrm Bayezid, onunla selamlanca, harb meydannda askerlerle kendi yarasn saran bu gen olduunu anlad. Sultan, ona ifreli olarak;"O el abukluu ne idi? diye sordu. Emir Sultan; " Allah'n kuvvet ve yardm, o biat edenlerin vefa ve sadakatlerininin zerindedir "( Feth suresi:10), mealindeki ayet-i kerimeyi okudu. Yldrm Bayezid; " Ya o mendilin yars ne oldu?" diye sorunca, Emir Sultan; " Babacm, o mendilin yars cebimdedir. Bendeniz damadnz Muhammed emseddin." dedi. Yldrm Bayezid Han atndan inerek onunla kucaklat ve gzyalarn tutamayarak ikisi de aladilar. Fetihteki yardmlarn gz nnde tutarak Yldrm Bayezid, Emir Sultan'a da ganimetten pay ayrr. Ancak Emir Sultan btn srarlara ramen bunu kabul etmez. Sonunda padiahn zntsn gidermek iin " Bir cami bina ediniz, biz de hissedar olalm " der. Bylece Bursa Ulu Caminin inas balar (4).

Byk Hal ittifak

Osmanl snrlann Macaristan'a yaklamas, Bizans'n abluka ve muhasaras, Selanik'in fethi, Bulgaristan'n tamamen Osmanl hakimiyetine girmesi gibi gelimeler, Macar kral Sigismund'un tahtn sarsyordu. Bu arada Trkler'e tek bana kar koymann imkanszln iyice kavrayan Sigismund, Avrupa devletlerini ve Bizans' byk Hal ittifakna davete balad. Papa IX. Boniface da ayn amala fermanlar nerediyor, vaazlar veriyordu. Bylece kraliyet saraylarndan halk tabakalarna kadar yaylan heyecan, abluka altndaki stanbul'un ikinci defa kuatlmasyla bsbtn artt ve her tarafta Hal birlikleri toplanmaya balad. Hal ordusunun bakumandanln 60 bin askeriyle Sigismund zerine almt.Macarlar'dan baka Fransa, Almanya, ngiltere, spanya, (Kastilya ve Aragon devletleri), Eflak, Lehistan, ek, Norve, skoya ve talyan krallklar, Papalk askerleri Rodos ve Tton ovalyeleride bu sefer katlyorlard.Hatta, ticar menfaatlerinin bozulmasndan korkmakla beraber, Venedikliler bile bir donanmay seferber etmilerdi. Ksacas, btn Avrupa, Trkler zerine yrmeye hazrlanyordu.

55

Nevers kontu Korkusuz Jan'n idaresinde Dijon'da toplanan 10 bin kiilik Fransz kuvvetleri, 20-30 Nisan 1396 tarihleri arasnda iki kol halinde harekete getiler. Kk kol, Venedik ve Dou Alpler, byk kol ise Strasburg-Bavyera zerinden yrylerini srdrdler. Yolda Alman kuvvetlerini de yanna alarak, 24 Haziran 1396'da Viyana'ya ulatlar. Bunlar, getikleri her yerde Ortodoks mezhebine mensup Hristiyanlar ldrerek, mallarn yama ediyorlard. Fransz, Alman ve ngiliz ordular, Bohemya ve Polonya valyeleri ve talyan cretli askerler, Temmuz 1396'da, mttefik kuvvetlerin buluma yeri olarak kararlatrlan Budapete'de Macar ordusuyla birletiler. Kral Sigismund, onlar iin aaal bir karlama treni dzenlemiti.Yaklak 130 bin kiiye ulaan bu hal ordusu, Budapete'deki sava meclisi kararndan sonra iki gurup halinde yola kt Macar kral Sigismund'un idaresindeki asl byk kol, nce Srbistan istikametinde yryerek Tuna vadisine ulat ve nehrin sol sahilini takip ederek Osmanl toprana girdi.Getikleri yerlerdeki Ortodoks mezhebine mensup Hristiyanlar arasnda da yama, tecavz ve katliamlar yapyorlard. Orsova'daki Trkler mukavemet ettiler ise de yerli Hristiyanlarn ihanetine uradilar. Trklerin kaleden kmasyla ehir, hallarn eline geti. Yakalanan Trklerin tamam ldrld. Vidin ve Rahova'da da Trklerin bana ayn akbet geldi. Sigismund nihayet Eyll'de Nibolu nlerine geldi. te yandan Korkusuz Jan'n idaresindeki Franszlar da Budin'den sonra Erdel zerinden Eflak'a geerek, Eflak voyvodas ile birlikte Nibolu'da dier kuvvetlerle birleti. Venedik ve Rodos donanmalar da gelerek Tuna nehrinde demirlemilerdi. Hallar ilerlerken, Katoliklik taassubuyla, Balkanlarn Ortodoks Hristiyanlarn da ldrp mallarn yama ettiler. Osmanllarn msamahal idaresine balanan Balkanlarn yerli Hristiyan ahalisi; can, mal, rz tecevzne urayarak, ok zarar grd. Nihayet 8 Eyll 1396'da Osmanl kumandanlarndan Doan Bey'in muhafzlndaki Nibolu kalesini karadan ve nehirden kuatm bulunuyorlard. Osmanl kalelerindeki czi muhafz kuvvetlerini yenerek ilerleyen Hallar Nibolu nlerinde 120130 bin kiilik byk bir kalabalk oluturduklarnda sevinlerine diyecek yoktu. Yanlarnda kadnlar ve flarla arap bulundurduklarndan elenceden de geri kalmyorlard. okluklarna o kadar gveniyorlard ki kadnlara: ''Gk kecek olsa mzraklarmzla tutarz'' diyerek nyorlard. Macar Kral Sigismund burada nl valyeler, prensler ve seme askerlerine verdii zafer ziyafetinde: ''Sultan Bayezid ister gelsin ister gelmesin biz gelecek yaz Anadolu'dan geip Suriye'ye girecek Yafa ve Beyrut kaplarn Araplar'dan alacaz. Suriye'ye inmek iin daha baka ehirleri de elde edeceiz. Kuds ehri ile btn Arz- Mukaddes (Filistin)'i fethetmeye gideceiz.'' diyordu. Bu hayallerle daha imdiden sarho olan Hal ordular onalt gn Nibolu nnde oyalandlar. te yandan Avrupa'daki Hal hazrlklarn renip Osmanl hududunu getiklerini haber alan Bayezid Han ise, stanbul kuatmasn tehir ederek, kuvvetlerini Edirne'de toplad. Kara Timurta Paa ile ehzdelerinin kumandasndaki Anadolu askerleri sratle toplanarak Boazlardan geip, Edirne'de Bayezid Han'a katlmlard. Yldrm Bayezid Han, adna yakan bir sratle Tuna boylarna doru yrd (5).

Bre Doan !
Hoca Sadeddin'in nakline gre; Evrenos Bey dman hakknda bilgi sahibi olabilmek ve Nibolu kalesinden haber alabilmek iin ilerlemi ise de dman giri ve k blgelerini skca tuttuu iin muvaffak olamamt. Evrenos Gzi durumu padiaha duyurduunda Yldrm Bayezid Han gayet huzursuz oldu. Gece vakti, zifiri karanln evreyi doldurduu srada yce makamnda bulunan grevlilerinden birine dahi haber vermeden rzgar gibi uan karayaz atna atlad. Kara gece iinde atn yldrm rnei bir hzla srd. kili hal devriyeleri arasndan geerek kale duvarnn altna geldi. Bahar bulutu misali bir ykseke yerde durarak, imdada her zaman hazr bir davran ve gk grlemesini andran bir sesle: Bre Doan! Bre Doan ! diye haykrd. Gece gndz kale duvarlarnn stnde tetikde duran, dman kollayan kale kumandan Doan

56

Bey bu sesi duydu. Ama bir mana veremedi. Bu ses Hnkar'n sesine benziyordu. Ancak yz binden fazla hal ordusu ile muhasara edilmi bir kalenin yanna nasl gelinebilirdi. Hayal olduunu sand, kulaklarna inanamad. Fakat ayn ses, daha hakim, daha vakur bir kere daha tekrarlannca, Doan Bey ne yapacan ard. Kaleden aaya bakt. Karanlkta hnkarn at stnde dikildiini grd. Gsnde hkrklar dmlendi. Byle bir hnkara nice hizmet edilmezdi. Padiahn durumunu sormas zerine: Kalemizin kap ve duvarlar salam ve muhafzlar gece gndz uyanktr. Zahiremiz yeterlidir, cevabn verdi. Yldrm Bayezid Han ile Doan Bey arasndaki Konumay dmann devriyeleri de duymu, fakat bir mana verememilerdi. Mfrezedekiler vakit geirmeden durumu komutanlarna anlattlar. Nihayet hadiseyi mareal Bubiko ve kral Sigismund rendi, Muhafzlar sorguya ekildi. kili olduklar anlalnca, orduda yalan yanl haber yayarak moral bozmaya sebebiyet vermekten ve nbette iki ierek hayal grmekten elli krba, gn de katksz hapis cezas verildi. Askerler krbalar yerken Doru sylediklerine yemin ediyor, falat trampetler seslerini bouyordu... Dier taraftan Osmanl nc birlikleri Nibolu'ya ilerlerken Trnova'da gda maddeleri tedarik eden hallar ile karlamlard. Bunlardan bir ksmn esir ederken kurtulabilenler kaarak Osmanl ordusunun sratle geldii haberini ulatrdlar. Bu beklenmeyen bir haldi. Mareal Bubiko, Bayezid Han'n Trnova'ya gelebileceine bir trl ihtimal veremiyordu. Hatta sinirlenerek: u aslsz haberi getirip orduya korku vermi olanlarn kulaklarn keseceim, diye barmt. Trklerin harp kabiliyetlerini iyi bilen Sigismund haberin doruluunu tetkik iin ileriye keif kuvvetleri gnderdi. Bayezid Han'n Gzi Evranos kumandasndaki ncleri Sigismund'un keif kollarn tesirsiz hale getirdiler. Osmanl ordusu Nibolu'nun on kilometre kadar gneyine sokuldu. Cephesini kuzeye vererek ordugah kurdu. Nibolu'ya yaklaan Osmanl ordusu keif kollaryla ovaya yaylmaya balamt. Birdenbire Osmanl ordusunu karlarnda gren Hallar silahba ettiler. Kral Sigismund derhal bir harp divan toplayp muharebe nizamn tesbit etti.Osmanllarn harb nizamn iyi bilen Macar kral, Eflak kuvvetlerini ileri srerek, asl ordunun Osmanl merkezindeki yenierilere kar kullanlmasn, bylece Franszlarn geride bulunarak Osmanl merkezine yklenmeleriyle byk hal zaferinin kazanlmasn istedi. Trkleri tanmayan ve Osmanl ordusunu ancak Fransz kuvvetlerinin yenebileceini iddia eden Korkusuz Jan bu teklife kar kt. Macar kral zaferin erefini kendi kazanmak istiyor. Biz nc idik. Bize nclk grevini o vermiti. imdi almak istiyor. lk sava kendisi kazanmak arzu ediyor. Bu kabul edilemez, diye bard. Bu sert direnme karsnda Macar kral Sigismund aresiz kalarak Franszlarn dileklerini kabul etti (6).

Nibolu Sava
25 Eyll 1396 sabah Avrupa'nn drt kesinden toplanm 120.000 kiilik hal ordusuyla bunun yars miktarndaki Osmanl ordusu kar karya geldikleri zaman, Osmanl ordusunun harp nizam yle idi: Birinci hatta Saruca Paa kumandasnda hafif piyadeleri tekil eden azap askerleri, solda ehzde Sleyman elebi kumandasnda Rumeli askeri, sada ehzde Mustafa elebi ve Anadolu beylerbeyisi Kara Timurta Paa komutasnda Anadolu askeri, ortada yenieriler vard. Tmarl sipahiler sa ve sol yanlara yerletirilmiti. Sadrazam Ali Paa, Rumeli beylerbeyisi Firuz Bey ve Malko Bey sol kanattaki kuvvetlerin arasnda bulunuyordu. n hatlara piyadeleri koyup kati neticeyi atl askere brakan Osmanl harp nizamna mukabil, neticeyi yaya askere ykleyen hal ordularnn nnde Fransz atl valyeleri bulunuyordu. kinci hatta se merkezde Sigismund solda Macarlar ve Hrvatlar sada Stefan Mira kumandasndaki Ulahlar yer alyordu. Hal ordusu srtn Tuna nehrine ve kuatmakta olduu Nibolu ehrine dayamt.

57

ki ordu bu harp dzeninde karlatlar. Fransz svarileri muzaffer olmak hissi ile taarruz ettiler. lk taarruz Sultan Bayezid Han'n kumanda ettii merkez kuvvetlerine yapld. Merkez kuvvetlerinin nndeki hafif yaya askeri olan azaplar ezerek getiler ve Yenieri askerleriyle karlatlar. Sultan Bayezid hemen onlarn arkasndayd ve sadece nefes alnabilecek bir alan brakmt. Ama yenieriler bir makine disiplini ierisinde hilal gibi almaya baladilar. Hilalin merkezi geriye doru ekildike Franszlar zafer lklar ile ilerliyorlard. Oysa hilalin iki ucu neredeyse kapanmak zereydi. Franszlar Osmanllarn ekildii tepeyi igal edince zaferi kazandklarn zannettikleri anda Bayezid Han'n kumandasnda olan pusudaki kuvvetlerle karlanca ardlar. Geri ekilmek zere dndklerinde ise kskacn kapandn dehetle farkettiler.Yenieriler hallarn bu en gzide birliini elik bir mengene gibi ezdi. Aman dileyenler esir alnd. Franszlarn malubiyeti dierlerinin taarruzuna imkan vermedi. Eflak prensi Mira muharebe neticesinin hallar iin hsran olacan tahmin ederek, memleketine geri ekildi. Kar taarruza geen Osmanl ordusu, sratle Sigismund'un zerine hcum etti. htiyat kuvvetlerini bile muharebeye sokan Macar kral, Osmallar karsnda hi bir baar salayamyordu. Sultan Bayezid Han, kesin neticeyi almak iin Osmanl kuvvetlerinin hepsine taarruz emri verdi. Hallar panie kaplp daldlar. Kalabalk hal ordusu ile Nibolu'ya gelmekte iken, ordusunun muazzam saysna bakarak Gk kecek olsa mzraklarmzla tutarz, diyerek bbrlenen ve Osmanl'ya atp tutan Sigismund, Venedik kadrgasna binerek stanbul boaz, Marmara ve Ege denizi yoluyla Mora'daki Modon limanna, sonrada Dalmaya'da karaya ayak bast. Oradan memleketine geti. Hallardan muharebeye katlmayanlar ve kaanlar, kendilerini Tuna nehrine atp bouldular. Muharebede pek ok asilzde,kumandan ve valye esir alnd (7). Thworocz adl Avrupa tarihisi kral Sigismund'un kan yle anlatmaktadr: Eer kral kurtuluunu bir gemiye snmakta bulmam olsayd, yklan gn tazyiki altnda deil, Trk kllarnn ular ile ldrlecekti. Yine muharebe ahidi bir hristiyan Dlugosz, Trk korkusunun hallar zerindeki tesirini yle anlatmaktadr: Swantos Laus adnda Polonyal bir valyede suda idi. Sigismund'un bindii gemiye kmaya alt. Fakat geminin yk artar diye gemiciler onun elllerini kestiler.

Yeminini iade ediyorum!

Bata Papalk ve Bizans olmak zere, btn hristiyan aleminin Osmanllar Avrupa ktasndan atmak iin olanca imkanlarn seferber ederek hazrladklar byk hal ordusu, Sultan Bayezid Han'n karsnda mukavemet bile edememiti. Franszlarn mehur valyesi Korkusuz Jan bata olmak zere pek ok asilzde ve valye esirler arasnda bulunuyordu. Asilzde ve valyelerin hepsi fidye vererek kurtuldular. Memleketlerine dnecekleri gn Yldrm, bunlara bir ziyafet verdi. Bu ziyafette Korkusuz Jean ve arkadalar : Bu andan itibaren Yldrm Bayezid Han'a kar gelmeyeceimize ve ona kar silah kullanmayacamza namus ve erefimiz zerine yemin ederiz, demeleri zerine Yldrm Bayezid Han ayaa kalkarak : Avrupa'da Korkusuz lakabn alm olan Jan'a ve arkadalarna diyorum ki, bana kar silah kullanmayacanza dair ettiiniz yeminleri size iade ediyorum. Gidiniz, yeniden ordular toplaynz ve bizim zerimize geliniz. Bana bir kere daha zafer kazanmak imkann salam olursunuz. Zira ben, Allah telnn dinini yaymak ve O'nun rzasna kavumak iin dnyaya gelmiim, dedi (8). Nibolu zaferi, gnderilen fetihnmelerle memleketin her tarafna, Asya'daki hkmdarlara, Msr sultanna, Irak ve Acem beylerine Tatar hanna, Bursa kadsna mjdelendi. Msr'da bulunan Abbasi halifesi, zafernmeye verdii cevapta Sultn- klm-i Rm nvan ile hitap etti. O gnden itibaren Osmanl hkmdarlarna sultan denilmesi adet oldu.

58

Ulu Cami'nin al
Emir Sultan'n iareti zerine 1396'da yapmna balanan Ulu Camii 1400 ylnda tamamlanm bulunuyordu. Yirmi kubbe ve iki minaresiyle Osmanl mimarisinin en zarif eserlerinden biri ortaya kmt. 3180 metrekarelik i alan ile btn Trk camileri arasnda en byk lye ulamt. Camiye muhteem bir tak kap ile iki yan kapdan giriliyordu. Minberi ceviz aacndan oyma ve gemeli muhteem bir nmuneydi. Duvarlar, slam harflerinin en gzel rnekleriyle bezenmi levhalar ile batan baa sslenmiti. Her cepheden alan kaplar ortada adrvana ulayordu. Onalt keli havuz, anakl fiskiyeden sekiz kol halinde dklen sularla dolarak onalt muslua taksim olunuyordu. Havuzun etrafndaki mahfil sofalar, namaz vaktini beklerken Kur'an okumann en tatl hazzn yaatyordu. Yeil Bursa'nn her yandan grlebilen ve onun zmrt gsn bir elmas gibi ssleyen Ulu Cami'nin al gn, Bursallar akn akn camiye komulard. Yldrm Bayezid Han, damad byk alim ve veli Seyyid Emir Sultan, Molla Fenari ve ulemadan pek ok kimse camide yerlerini almlard. Padiah camide ilk Cuma hutbesini okuma grevini Emir Sultan'a verdi. Emir Sultan ise ayaa kalkarak: Hnkarm! Zamann byk alimi burada iken, bizim hutbe okumamz uygun deildir. Bu cami-i erifin al hutbesini okumaya layk zat u kimsedir, diyerek kenarda oturan garip bir kiiyi gsterdi. imdi btn gzler, o zamana kadar piirdii lezzetli ekmekleri sebebiyle, Somuncu Baba olarak tannan, zata evrilmiti. Somuncu Baba, Padiah'n emri zerine minbere doru yrd. Emir Sultan'n yanna gelince: Ey emirim neden byle yapp beni ele verdiniz, dedi. O' da: Senden ileride bir kimseyi gremediim iin yle yaptm, cevabn verdi. Cemaat hayret ierisinde bu konumalar dinliyor. Somuncu Baba'nn hutbesini merakla bekliyordu. Minbere kan Somuncu Baba: Baz alimlerin Fatiha- erifenin tefsirinde mkilat, anlyamad ksmlar vardr. Onun iin bu surenin tefsirini yapalm, buyurarak Fatiha suresinin yirmi ana ilim zerine yedi trl tefsirini yapt. Nice hikmetli szler beyan eyledi. Somuncu Baba'nn ilmi ve bykl karsnda herkes hayretten bylenmi gibiydi. Namazdan sonra cemaat kaplardan ayrlmyor ve elini pmek zere bekliyordu. Herkes Somuncu Baba'nn kendi bulunduu kapdan gemesi iin dua ediyordu. Ve bir halk rivayeti olarak o gn btn kaplarda duranlarn Somuncu Baba'nn elini pt haberi gnmze kadar geldi.. Ancak bu olaydan sonra, Somuncu Baba olarak bilinen eyh Hamid-i Aksaray, srrmz ortaya kt, diyerek Bursa'y terketti. Hac vazifesini yerine getirdikten sonra Aksaray'a yerleen bu byk veli, yllarca talebeler yetitirdi. 1413 ylnda vefat eden Hamid-i Aksaray'nin kabrinin Aksaray veya Darende'de olduu hakknda rivayetler mevcuttur (9).

Yaklaan tehlike: Timur

O, bir cihangirin olu deildi ve kendisini taht zerinde bulmad. Nisan 1336'da Semerkand'n gneyinde Ke'te dodu. Babas Barlas oymana mensub Turagay, annesi Tigin Hatun'dur. Turagay mtevazi ve dindar bir kimse olup vaktinin ounu ulema ve eyhler ile sohbetle geirdi.

59

Bu itibarla alim ve eyhlere hrmet, oul Timur'da henz ocukluk devresinde yer etti. Timur'un genlik yllar iddetli silah talimleri, ypratc beden eitimi, avclk ve kk seferlerle geti. Bu dnem Maverannehr ve Dou Trkistan'n kuvvetli bir idareden yoksun hanedanlklarn, birbirleriyle kyasya mcadelerine sahne oluyordu. Timur, aatay hkmdar Emir Hseyin'i Tuluk Han tehlikesinden kurtardnda 27 yanda idi. Hseyin'in kzkardei Olcay Tergen Aga ile evlilii de Timur'un emir katndaki itibarn artryordu. Ancak eitli siyasi sebeblerle ok gemeden Emir Hseyin'le aras ald. 1366'da Belh'i zaptederek iktidar dizginlerini eline ald. 1370'te Emir Hseyin'in lm zerine, Maverannehr'e tek bana hakim oldu ve Semerkand'a gelerek tahta kt. imdi Hindistan'dan Akdeniz sahillerine kadar btn Asya karalarnn zerinden harikulade bir semav alamet gibi geiveren bir cihangirin saltanat hayat balyordu.... O, byk hkmdar manasna Grgan; Zamann hakimi manasna Sahip-kran ve cihangir nvanlarn tayordu. Doru szllk hakim vasflarndan olup yznde ''Rasti-rust = Doruluk selamettir '' kazl idi. Otuz yl boyunca bu nvanlar tekzip ederek hi bir baarszlkla karlamad. Giritii her ite muvaffak olurken 26 memleketin tacn bana geirmitir. Bunlar arasnda aatay hanedan, Trkistan ve Moolistan'daki Cet hanedan, Harizm, Horosan, Tataristan, Irak- Acemde Beni Muzaffer, Irak- Arap'ta lhanllar ve Hind hanedan en mhimleridi lkesi douda in seddine kuzeyde Rusya ilerine, batda dou Anadolu'ya, gneyde Msr'a dayanyordu. Kuvvetli cihangirin darbeleri altnda hi bir gcn kuvveti kalmyordu. Askerlerin sadakati her trl tasavvurun tesindeydi. Yalnz canlarn deil gerektii zamanlarda mallarn ve ganimetlerini de Hakanlar yolunda feda ederlerdi. Timur'da onlarla birlikte ayn sofrada yemek yerdi. Tasavvur ettii bir eyi asla terketmez, verdii emri geri almazd. Kararlatrd ey, onun iin icra olunmu hkmndeydi. Maziye asla teessf etmez, istikbalden ise emin olmazd. Ortaya kan hertrl halleri, metanetle karlard. Alimlere, fakihlere, seyyidlere fevkalede hrmet gsterirdi. Onlarn sohbetlerini dinlemek en byk zevkiydi. Tzkatnda: Allah dostlar alimler ile devaml irtibat halinde idim. Her iimde onlarla istiare ettim. Bunlarn hayr dualar bana zaferler kazandrd, demektedir Girdii hi bir memlekette de alim ve eyhlerin incitilmesine rza gstermezdi. Sava esnasnda baarya ulamak iin haraketlilik ve artmaca gibi pek ok harp hilesine ba vururdu. O kendisini takdim ederken genellikle Biz ki, Mlk- Turan; Emir-i Trkistan'z. Biz ki Trk olu Trk'z. Biz ki Milletlerin en kadimi ve en ulusu Trk'n babuuyuz, ifadelerini kullanrd (10). Ne yazkki bu byk cihangirin oklar imdi, bat Trk hakan cihad meydanlarnn serdar, Yldrm Han ve ordusuna doru evrilmiti.

Ve Yldrm
Osmanl Sultanlar; lkelerinin emniyet ve birliini salamak, dmanlarn kahretmek, Cenab- Hakk'n bir emaneti olarak grdkleri cihan padiahlnn ann yerine getirmek zere gayret sarfetmekteydiler. Allah telya gvenerek ve Hazreti Peygamberin ruhaniyetine snarak hak ve adaleti yrtmek, slam lkelerini mamur klmak iin g ve kuvvet kemerlerini balamlard. Bu anl sultanlardan Yldrm Han, hiddet ve iddetinin fazlal, ycelik ve yrtclktaki stnl ile temayuz etmiti. Kimseye ba emesi dnlemez, hangi yne ynelirse devlet ve zaferde onun eline gemekten uzak kalamazd. Zira babas Murad- Hdavendigr onu Din-i slamiyeti dnyaya yayacak ve Osmanl sancaklarn

60

yceltecek bir bahadr olarak yetitirmiti. Genlii cesur ve alim Trk komutanlarnn yannda geti. 21 yanda iken Ktahya'ya vali tayin edildi. Karaman harbinin en tehlikeli annda anl babas Murad Hdavendigr'n nnde yer pp: Sultan'm bana destur (izin) ver, sabrm kalmad. Karamanilerin kann Allah buyurursa yere karam ''demiti. Karaman harbinde o denli ecaat ve yiitlik gsterdi ki Yldrm nvanna hak kazand. Son derece cesurdu Kosova sahrasnda develeri ne geirmek fikri ortaya atlnca babasnn kendisine sz vermesi zerine: Cenab- Hak, cihad urunda arpan silahlarn imdiye kadar ak bir surette korumutur. Bu trl baya tedbirlere bavurmak Allah telya kar kalb rkl olur. Dman ne kadar ok olursa olsun onunla kar karya savamak milletimize eref verir. Gayretli ehzde Kosova savanda da akan bir yldrma misal tekil eder ekilde dman zerine amansz darbeler indirdi. Tahta geer gemez (1389) bir hamlede bat Anadolu beyliklerini hakimiyetine ald. Eflak' bir seferde Trk yurdu kld. imdi Osmanl gzileri Tuna nehrinden abdest almakta idiler. Trk aknclar Bosna Hersek ve Macaristan' alarak ilk kez Avusturya ilerine girdiler. Trnova, Selanik fethedildi. Karamanoullar, Kad Burhaneddin lkesi, Karadeniz sahilleri bir bir alnrken Anadolu Trk birlii salanyor Memluklular ile komuluk balyordu (11). stanbul'un dmesi an meselesi idi. Ne varki douda hava kararyordu.

Sava kkrtclar
Timur Han, kendisine kar isyan eden Grcistan Hakimi Melik Grgin'i cezalandrdktan sonra eski lhanl merkezi Karaba'da klamak zere karar klmt. Onun bu sahrada ikameti srasnda Sultan Bayezid'in hkmetlerini alm olduu beyler, hapsedildikleri yerlerden kaarak tabiiyetlerini, arzetmek ve himayesini dilemek zere huzuruna gelmeye baladilar Germiyan beyi, Menteeolu, Aydn beyi ve Erzincan hakimi Taharten, Bayezid'in aleyhinde nice szler sylediler. Timur Han'a ballk yeminleri edip beyliklerini elde etmede yardmc olmasn istediler. Timur Han: Ey beyler! Sizin sznz gerek midir yalan mdr bilemem. Zira ol bir gzi Han'dr. Yok yere zulmetmez ve sizi b-gnah incitmez, dedike ; onlar : Ey Sultanm! Sen Sahib kransn. Osmanolu bir zalim kiidir. Bizi mflis klp, atamz ve dedemiz tahtn elimizden elimizden ald. Dileni dileni huzuruna geldiimiz sizce malumdur. Ol iklim dahi senin gibi Han'a layktr, diyerek onu tahrik ederlerdi. Timur Han gerek bu beylerin ar kkrtmalarnn tesiri, gerekse dmanlar olup Bayezid'e snm olan Badat hakimi Ahmed Celayir ile Karakoyunlu Kara Yusuf'u istemek zere Osmanl padiahna bir nme ile birlikte ilk elilik heyetini gnderdi. te yandan Sultan Ahmed ile Kara Yusuf'ta Yldrm Bayezid Han' devaml suretle Timur aleyhine doldurmakta idiler.Onlar Timur'un btn amacnn Rum diyarn ele geirmek olduunu ve bunu gerekletirmek iin ne gerekirse yapacan delilller getirerek, yeminler ederek belirtiyorlard. Ayrca Timur'un he kadar zalim ve kan dkc bir kimse olduunu eitli hikayelerle konu ediyorlard. Bayezid Han bu szlerin de tesiri altnda kalarak Timur'un elilerini son derece souk karlad. Timur'un isteklerini ise saltanatn alametine aykr olaca ve mrvvete yakmayaca sebebi ile reddetti. Bunun zerine Akkoyunlu beyi Kara Ylk Osman bey ile Mutahharten'in rehberliinde Sivas'a yryen Timur, onsekiz gnlk bir kuatmann sonunda kaleyi aman ile teslim ald. Timur'un buna ramen kale muhafzlarn ldrtt rivayet edilmektedir. Timur Han Anadolu beylerinin btn kkrtmalarna ramen gerek alimlerin kendisini savatan men etme gayretleri gerekse Bayezid'in kuvvetleri hakknda kesin bir bilgiye sahip olmamas dolaysyla

61

geri dnd ve Suriye'ye yneldi. Yldrm Bayezid Han muhtemel bir savaa kar Kayseri'ye doru yola km bulunuyordu.Ancak Timur'un Suriye'ye gitmesi zerine geri dnecekti ki yine fitneciler devreye girdiler. Sultan Ahmed ve Kara Yusuf'un tahrikleri sonucunda Timur'u Anadolu'ya sevkeden Erzincan emiri Mutahharten'i cezalandrmaya karar verdi. Erzincan ve Kemah' daha ilk saldrda zaptederek Kara Yusuf'un idaresine verdi. Ancak Kara Yusuf'un idareden aciz kalmas zerine ailesi ve ocuklarn rehin olarak Bursa'ya gnderdii Mutahharten'i tekrar grevine iade etti. Timur'a tabi Erzincan ve Kemah'n zapt iki devlet arasndaki husumeti daha da arttrd. Msr Memlkl ordusunu Halep nnde byk bir bozguna uratarak srasyla Halep, am ve Badat' alan Timur Han, Karaba sahrasna gelerek ordugahn kurdu. Bu arada Timur Han gnderdii mektupla Yldrm Han'dan isteklerini devam ettiriyordu. Mektuplarnda o gne kadar kazand savalara ne baarlara deinen Timur, Rum'un slam diyar olduunu ve oraya sefer yapmak istemediini zellikle vurguluyordu. Bu beldenin harap olmasndan ancak din dmanlarnn memnun olacan kaydeden Timur isteklerinin kabul ile aradaki soukluun giderilmesini arzu ettiini bildiriyor, Kara Yusuf ve Ahmed Celayir'in ne kadar yaramaz ve yol kesici akiler olduklarn da belirtiyordu.Timur Han ayrca Sivas, Erzincan ve Kemah'n da kendisine braklmasn istiyordu. Devlet erkan ve ileri gelenler Timur'un seller gibi gelen atllarndan, fillerinden, baarlarndan sz ederek Yldrm' anlama yolunu tutmas ynnde tevik ettiler ise de bir faydas olmad. Cesur ve gayretli bir Han'a btn bu istekleri kabul etmek ok ar geliyordu. Mevlana Hatifi'nin ifadeleri ve Hoca Sadeddin Efendi'nin nazmyla Bayezid cevabn u mealde verdi. Ey Anadolu topranda yetien kafalar. Yele verilir mi hemen kolayca namuslar. Cenk tedbirlerimde bir kusur mu grld, Ki fikirler aniden bar yoluna dnd. O saysz asker ile stmze yrrse Ve de hi ekinmeden lkemize gelirse. Nasl ben ondan aman dilemek isterim. Oklar germi, tirkei asmsa neylerim. Yiitlik onda grlsn smsklk bizde. Cihan halk ne syler, dnn bize. imdiden sava gn ne olacak bilinmez. Gl ile gsz orada neyler sylenmez. Tek bama ederim ardmdan gelen yoksa. Var dkmeli kii hanlk davasndaysa. Bu szler nasihatilerin azn kapad. Hibir tavsiye Hnkar'a fayda salamad. Yldrm Bayezid Han, Timur Han'a gnderdii nmesinde de, artk kllarn konuacana iaret eder gibiydi. Bu konaa inen misafir zerine kl rlmez ve bu bucaa snan dilek ehline dokunulmaz Eer szlerin iddeti kavgaya sebep olacaksa ilk defa iddet dolu cmleler sizin mektubunuzda grld.Yok bizden temelluk(yaltaklanma)bekleniyorsa hanedanmz Cenab- Hak'dan gayriye yalvarmadilar. Galebe ve malubiyetin ikisi de snen-i evliyadandr. Artk sz uzad. Savaa bahane arayann bahanelerini nlemek mmkn deildir. ki taraftan her kim fitne karrsa vebali onun boynunadr. Hasbnallah ve ni'mel vekil (12). Sz sras artk silahlara gelmiti.

62

Alimlerin gayreti
Timur Han savaa niyetlenince hkm altndaki lkelere haberciler gndererek btn askerlerinin baharda Karaba'da hazr olmalarn sk skya emretti. Byk bir savaa doru adm adm ilerlenmekteydi. Timur Han'n doru dnen beyleri ve baz alimleri Rum diyarna saldrmak tarafls grnmyorlard. Rumeli'nde gaz ncs ve cihad yolcusu bir padiaha kl kaldrmay istemiyorlard. Ancak hkmdardan ekindikleri iin bu durumu kendisine kimse aamyordu. Nihayet, Timur Han'n katnda deeri yksek, sz sylemede stad, sanatl konumada mahir emseddin el-Maligi'yi bu ile grevlendirdiler. O da tatl bir sohbet srasnda ve konumalar arasnda sz bu konuya getirip dileklerini yle sralad. Sava konusunda dnmek ve genellikle acele etmemek , anlay ve ycelik bakmndan hatal saylmaz. Muhtemeldir ki fitne atei alev alrsa sndrlmesi zor, ortaya kacak zarar da ziyade olur. Yldrm Han da gayret kuan kuanm bir padiah, varlk sahibi, zaferleri paylaan ordular olan bir devletlidir. Keskin klc frenkler iin bir bela, inciler saan eli de kymetli bir hazinedir. Gayret dizginlerini gaz ve cihad yoluna ekmi ve slam snrlarn tutmaya ban koymu bir padiahtr. Byle olan ehinahla savamak, dini yayan ve peygamberin yolunu, hkmlerini uygulayan bir devlet sahibiyle cenk etmek, ne senin devletine layk ne de gl beylerinin gnllerinde olan duygulara uygundur. Bir padiah ki bu, km gaz yoluna Ona gsterecein dmanlklar bouna Din uruna arpan bu anl padiah Ne elde edeceksin, yenmi olsan da Zafer yelleri bizden yana esse bile, gerekte din dmanlarnn sevinmesine yol aacaktr. Zaman ise bu devletin abucak yklmasna belki de snmesine kadar uzanr emseddin el-Maligi bu ekilde iyi yolu gsteren nasihatlar ve apak mtalaalar ile Timur Han'n yry kararn durdurup, kzgnlk ateini de bastrr gibi olmutu. Ancak bu srada Timur'un Yldrm'a gnderdii eliler geri dnm ve padiahn, teklifleri sert bir ifade ile reddetiini bildirmilerdi. Eliler belki anlatma ilaveler de katmlard. Bu haberler, Timur'un snmekte olan kzgnln tekrar alevlendirdi. Btn ordusunu toplayarak bir resmi geit yaptrd ve Yldrm'n elilerine seyrettirdi. Bu ekilde kudretini gstermek ve gzda vermek istiyordu. Timur Han bir kez daha Yldrm'a mektup yazarken hep yumuaklk yoluyla ileri grmek istediini, bar yapmay arzuladn ancak dndklerinin hep tersi cevaplar geldiini belirtiyor ve yle diyordu. Eer keremli oullarndan birini bu tarafa zrn aklamak, yaral gnlmz dmanlk kukularndan kurtarmak iin gnderseydi , bu fitne ateini sndrmeye yeter, ekilen skntlarn tozunu bastrmaya elverirdi. Gnderecei ehzdeye evladmzdan daha fazla ilgi gsterilirdi. Bylece dostluk ve birlik anlamalar salanr, ayrlk kaynamaya dner, yreklerdeki krgnlk tozlar bastrlp her yn dmdz olurdu. te yandan Osmanl tarafnda da emirleri tansra alimlerin de Timur Han'la bir savaa girilmesinden yana olmadklar grlyordu. zellikle devrin byk alim ve velisi olan Emir Sultan, damad da olmas hasebiyle bu savan nne geebilmek iin byk gayret sarfetti.

63

ki mslman Trk ordusunun arpmasn istemeyen Emir Sultan, Bayezid'e Timur'a kar mlayemetle yaklamasn, isteklerini kabul eder grnmesini ve mutlaka savatan uzak durmasn srarla vurgulamt. Ancak btn bu nasihatlerden bir netice alamad. Acaba Emir Sultan Anadolu Trkl iin gelmekte olan mukadder neticeyi grm m idi? Nitekim savan balamasna az bir mddet kala Hundi Hatun'un, Niin babam yalnz brakyorsun ya Emir? sualine kar: Telan bounadr ya Hundi! Bu sava bizim aleyhimizedir. Bunu muhterem pederinize defalarca arzettim, rivayeti bu hususu glendirmektedir. Yldrm Bayezid iin iin en zor taraf hep bir istekle kar karya kalm olmasdr. Timur Han her mektubunda, Yldrm iin kabul mmkn grnmeyen arzularn yerine getirilmesini istiyor aksi takdirde gerekenin yaplacan srarla belirtiyordu. Oysa kendisine snan teslim etmek Yldrm Han iin en byk utan kayna olurdu. Timur'un tahakkm ve tabiiyeti altna girmek bu kudretli Osmanl Hakan'nn kabul edebilecei bir teklif deildi.Dolaysyla ar ve namus duygusu en yksek mertebede olan, gayretinin yceliiyle bezenmi, vakarl birinin sava yolunu tutmas kadar tabi bir hadise olamazd (13).

Ankara Sava
Verilen nasihatlar, yaplan teklifler iki tarafa da tesir etmemiti. Buna karlk eitli yazmalar, haberler dillerin keskinlemesine yol aarken fitneci gruhunun faaliyetleri de baklarn sivrilmesine yolat. Neticede bu iki taht ve ta sahibi padiah iki kprm deniz gibi haraketlendiler. Rum elilerine dn iznini veren Timur Han, kendisi de vakit geirmeden karnca srs gibi orduyla Sivas'a doru haraket etti. Yannda hassa birlikleri, oullar ve torunlar emrindeki kuvvetlerden baka irvan ve Geylan sultanlar, Diyarbekir ve evresi hkmdarlar , Sistan ve Bedehan ahlar ve Trkistan hanlar da askerleriyle yer almlard. Timur'un Sivas'a geldiini haber alan Yldrm Bayezid'de Akda Madeni ve Kad ehri mntkasna gelerek mevzilendi. Vezir-i azam Ali Paa, padiaha bu engebeli arazide Timur'un ordusuna basknlar verilmesi ve sonra umumi hcuma geilmesini teklif etti ise de kabul grmedi. Sivas ile Tokat arasndaki geitlerin Osmanllar tarafndan tutulduunu gren Timur Han, ordusunu Krehir'e doru hareket ettirdi. Bir baskna uramamak iin son derece dikkatli davranan emir, daha sonra Ankara'ya yneldi. Bu defa Yldrm' arkada brakmak gayesiyle son derece hzl hareket etmiti. Ayrca Bayezid'in de kendisinin geldii yoldan geleceini tahmin ile o cepheyi iyice tahkim etti. Timur, Osmanl ordusunu doudan gelecek diye beklerken Yldrm Bayezid kuzey-doudan, Kalecik Ravl zerinden ubuk ovada Melikah kyne inivermiti. Son derece seri haraket eden Osmanl ordusunu, hi beklenmedii bir anda bu blgede grmek Timur'u dehet ierisinde brakt. Timur baskna uramt. Ancak Yldrm Bayezid oullarnn ve kumandanlarnn derhal taarruza geilmesi hakkndaki srarlarn dinlemedi. Merdce ve kar karya harb etme uruna bu en byk frsat harcad. Oysa dier tarafta Nizameddin ami'nin ifadesine gre; Yldrm'n ani gelii, Timur ve ordusunda byk bir korku hasl etmi ve Timur gece sabaha kadar ibadet ve dua edip muzafferiyet niyaznda bulunmutu. Yldrm Bayezid'in ardan almas Timur'a vakit kazandrd ve dm olduu badireden kurtard. ki taraf kuvvetleri olduka nisbetsizdi. Bayezid'in daha nceki hasmlarna benzemediini anlayan Timur Maverannehr'deki en kudretli ve zrhlarla kapl kuvvetlerini de getirtmi olup mevcudu yzaltm bin idi (14). Osmanl kuvvetleri ise en iyimser tahminlere gre yetmi bini amyordu. Bu itibarla Yldrm Bayezid, ordu Kumandanlarndan, muvaffak olmak iin fedkarne gayrette bulunmalarn istedi. Osmanl ordusunun sanda Timurta Paa'nn emrindeki Anadolu sipahileri, solunda ise ehzde Sleyman kumandasndaki Rumeli birlikleri yer alyordu. Yldrm Bayezid Han on bin kiilik yenieri

64

birlii ile her zaman olduu gibi merkezde yerini almt. Vezir-i azam Ali Paa ile ehzdeleri Musa, sa ve Mustafa elebiler padiahn yannda bulunuyorlard.Yenierilerin nnde svariler ve azaplar yerlemiti. htiyat kuvvetlerinin banda ehzde Mehmed elebi vard. Sol kanat ihtiyat kuvvetlerini Srp birlikleri, sa kanat ihtiyat kuvvetlerini ise Trklemi Moollar olan Kara Tatarlar meydana getiriyordu. Timur'un ordusunda sa kanada nc olu Miranah, sol kanada ise drdnc olu ahruh Mirza kumanda ediyordu. Merkezde Timur Han yer almt. Ayrca Timur Han'n ordusunda otuz iki fil vard. Anadolu beyleri Timur Han'n yannda buluyorlard. Nihayet Zilhicce aynn 19 (20 temmuz 1402)'u Cuma gn sabah dnyann en gl iki devletinin ordular birbirine girdi. te tarihlerimizde savan dehetli tablosu... Bu meydan savanda yle bir cenk, yle bir vuru toku, yle bir arpma oldu ki kam gibi dz olan kalem, onu aklamak isterken bkld. Ak ak konuabilen dil, onu tarife kalktnda srt. Hayal gc, bu sava izaha takat getiremedi. Savaa katlanlarn okluundan kimse nefes alamaz hale geldi ve gk kubbe bir patlamaya sahne olacakm sanld. arpan taraflarn naralar, dehet verici barlar, yer kresini titreten bir hal ald. Uan oklar, dilleri kesen kllara dnd. Savan kaldrd toz, mavi g yle bulamt ki gne bu karanlkta cengi seyretmekten mahrum kald. Kan selleri direnen bir nice bahadr yokluk vadisine srkleyip gtrd. Yiitlerin sert hamleleri ile sava atei, iyice evreyi sard. Rstem'in saldr kssalar bundan sonra artk deerini kaybetti... Miran ah emri altndaki sa kol Mool birlikleri, Osmanllarn sol koluna iddetle ullandlar. Lakin bu cenahtaki Rumeli birlikleri de ayn iddetle mukabele ederek Tatarlar bu cretlerine piman ettiler. Bu dakikada merkez kolordusu kumandan Mirza Muhammed, tehlikede grnen sol cenahn yardmna komak iin Timur Han'n ayaklarna kapanarak izin istedi Osmallar tarafndan Rumeli askeri, emsali nadir grnen bir kahramanlkla vuruuyordu. Srp birliklerinin de katlmasyla bu hattn bozulacan anlayan Timur, fillerini yardmc askerlerle ileri sevketti. Ancak ayn esnada Osmanl sa kolu, grlmemi bir ihanet ile kar karya geliyordu. nce Aydn askeri eski beylerini Tatar saflarnda grnce hat deitirdiler.Onlar Karaman, Mentee, Germiyan ve Saruhan askerleri takip etti. Bylece Osmanl ordusunun sa kolu hemen hemen hi savamadan km bulunuyordu. Osmanl ordusunun sa kanadn vurmaya hazrlanan Trkistan vilayeti hakimi Sultan Muhammed Mirza, bu zlmeyi grnce saysz askerle Osmanl sol koluna yklendi. Rumeli birlikleri ve Srp askerlerinin cesaretle arpmalarna ramen ikinci bir ihanet onlarn da dengesini bozdu. Sa cenah ihtiyatndaki Kara Tatarlar daha nceden Timur'la anlatklarndan imdi Srplar oklamaya balamlard. Bu gelime karsnda fevkalade bunalan Srp birlikleri savatan el ekme yolunu tuttu. te bu esnada parlak klcn fetih ayetlerini okumaya adam henz 14 yandaki ehzde Mehmed birliklerini harekete geirdi. Mirza Sultan Hseyin, Mirza Cihan ve Bayndrl Kara Osman zerine yklendi. Bunlar ehzdenin cihan aydnlatan klcna dokunamayarak ekilmeye yz tuttular. Sava iyi takip eden Timur Han derhal o yne yardmc kuvvetler sevketti. Ancak Rum gzileri gelen birlikleri korkun bir vurumayla datyorlard.elebi Mehmed'in ateler saan zeberced renkli klcndan la'l renk sular akmaktayd. Rumeli birliklerinin kahramanca arpmalarna, yiitliklerine ve ecaatine gpta ile bakan Timur Han, Bu derviler kusur etmediler, diye haykrmaktan kendini alamad. Ardndan tm birliklerini bu hatt evirmek zere harekete geirdi. Hepsi ol gziler zerine dkldler. Askerin yardan fazlas yz dndrm olduundan kalan askerde de ylgnlk bagsterdi. - be katlarnca olan bir orduya kar durmak akl alr i deildi.

65

Osmanl beylerinin ilk dnceleri saltanatn varisleri olan ehzdeleri cenk vartasndan karp korumak oldu. Ali Paa, Murat Paa, nebe Suba ve Yenieri Aas Hasan Aa , Emir Sleyman' savan ateinden kararak Rumeli ynne doru gittiler. sa elebi emrindeki birliklerle, Karaman'a doru at kopard. Bahadrlk, yiitlik ve mertlik hnerlerinin herbirini bu meydanda gsteren elebi Mehmed de emirlerinin srarna dayanamad. Amasya beyleri ve ehzdenin lalalar elebi Mehmed'in atnn dizginlerine aslarak glkle de olsa kurtulu dzlne kardlar. Ardndan atlarn drt nala kaldrarak dou tarafndaki dalara yneldiler. imdi Yldrm Bayezid Han, yardmc askerleri, Anadolu sipahileri, baz vezirleri, kumandanlar ve oullar tarafndan terkedilmi olduu halde onbin yenierisiyle meydanda kalmt. Padiah'a nce Srp ordular kumandan Etiyen savan kaybedilmekte olduunu belirtip ekilmesini teklif temiti. Lakin gayretli Hnkar bu teklifi byk bir infialle reddetmiti. Son durum zerine kahraman ve i bilir beylerden Minnet Bey imdat ve yardm isteyerek gayret beklediimiz askerden sava meydannda i kalmad. Zafer umudu tkendi diyerek padiah ekilmeye zorlad. Ancak kudretli Hakan'a dmana srtn dnmek, lmden daha beterdi. imdi Bayezid Han nlerinde olduu halde bir tepeye srtn veren onbin yenieri kendilerinden on kat fazla dmana kar bir lm - kalm sava veriyordu. Gayret kemerini beline balam, klcnn kabzasn gl elleriyle kavram yiit yenieri gzileri, dmanlaryla arpmaktan sanki keyiflenmekte idiler. Hnkar'n kapsna iyi niyetle balln iareti olmak zere boyunlarn ortaya koymulard.b mr denilen kymetli varlklarn o naml padiah uruna samak iin yer yer yrtp paralamlard. Ak klcndan yara almadan Ayrlmak istemeyiz dnyadan Dost yzne bakamayz Yarasz karsak savalardan. Ancak dmann okluu bir lye gelmiyordu. Neticede yaplan savunma imkanszlayor kar durma gc yeter dereceye kamyordu. Kalan yiitlerin bazu ve dme gleri ile bu ar basknn durdurulmas imkansz gibi idi. Bayezid ve maiyyetindekiler, akama kadar direndikten sonra dman birliklerini yarmak zere harekete getiler. Akama kadar hararetten ve yakc susuzluktan b-tab ve b-mecal kaldklar halde kendilerini karglarla, kllarla eviren kalabaln iine attlar.Yldrm Bayezid hala ar bir harb baltas kullanmakta devam ediyordu. A bir kurt koyun srsn nasl darmadan ederse dman yle datyordu. Mthi baltasnn her darbesini yle vuruyordu ki ikinci darbeye hacet kalmyordu. Lakin Bayezid'in yenierilerden ileri yry ve ayr dmesi iyi olmad. Germiyanolu Bayezid Han' arprken grr grmez tand ve derhal: Hay bu cenk eden Bayezid Han'n kendisidir. Ne durursunuz, diye bard. Bunun zerine Tatarlar kalabalk bir birlikle evresini sardlar ve gzi padiah esir ettiler. leri gelen beylerden nice bahadrlar Timurlular eline esir derken, nicesi de ehadet erbetini imi bulunuyordu. Rumeli beylerbeyi Firuz Bey. Minnet Bey, Mustafa Bey, Timurta Paa ve Ali Bey esirler arasnda bulunuyorlard (15).

ki hakan bir sedirde

eitli oyunlarn grdn zamann, Ne sevincin srdn ne de tasann. Nice kasrlar yaptrm beyler orada,

66

imdi ne beyin ad var, ne de sarayn. Dehetlerle dolu o gece akam namaz sularnda, Timur Han'n karargahna koan mjdeciler Bayezid Han'n getirildiini bildirdiler. Timur Han sevin ve nee ierisinde adrnn kapsna kt. Yldrm Han' ayakta hrmetle karlad. Sayg ile kendisini adrna davet edip ba keye oturttu. Hatr alc gzel szlerle, dostluk kurma yolunu tuttu Ayrca byle bir olaya sebebiyet vermek istemediini de zenle belirttikten sonra: Bizim taraftan ne kadar aaya alnm, antlama ve yaklama yolunda ne kadar aba harcanmsa, sizin taraftan kzgnlk sonucu saldr tutumu gsterildi. Biz tatl tatl yalvardka, iyi davranlar sergiledike sizden krc haberler geldi. Meer kader bize bu ekilde bulumay ve grmeyi, aradaki soukluk perdesini bylece gidermeyi ngrm. imdi misler gibi kokan gnlnze kederin tozlar konmasn. Emel bahelerinize zntnn sert ve souk rzgarlar dokunmasn. Zamann ortaya kard sonularla dileklerin ters dmesini garip karlamamak gerekir. Rum diyarn sizin kutlu adaletinizin glgesi dnda brakmak dnlmemektedir. Kimsenin mutluluk dei drlmeyecektir. Meerki hi bir aresi olmayan ilahi emir gelmi olsun.Mutlu kiilerin uyank bahtlar ancak Allah'n dilemesi ile kararabilir, diyerek gnl almaya almt. Din yolunda savaanlarn sultan, bu gzel karlama zerine zrler diliyerek konuya girmi, Allah telnn takdir kalemi eer bir lkeye yokluk iaretini ekmeyi dilemise iin sonu byle olur, demitir. ki padiahn grmeleri hakimane szlerle sslenince aradaki soukluk perdeleri kalkt. Gnllerindeki eski kinler kayboldu. Bayezid Han babalk efkati ile ehzdelerinin akbetlerinin aratrlmasn rica etti. Devletin gelecekteki direkleri olan oullarna, sava sebebiyle bir zarar gelmesinden korkuyordu. Timur Han derhal evreye avular salarak ehzdeleri bulmalarn ve yanlarna getirmelerini buyurdu. Mustafa elebi kyamete rnek bu kanl savata kaybolmutu. Akbeti bir trl anlalamad. Sleyman, sa ve Mehmed elebiler kendilerine bal emirlerle katklarndan bulunamadilar. Musa elebi ise iki gn sonra yakalanarak otaa getirildi. Emir Timur ehzdeye kendi sevgili ocuklar gibi ilgi ve iltifat gsterdi. Tatl szlerle krk gnln ald. Keremli babas iin ayrlan, ve gk kubbeyi andran bargah yannda onun iin de geni bir adr hazrlatt. Yiyeceklerini ieceklerini Padiaha zg bolluk iinde donatt. Timur Han birka gnde bir zel toplantlar yapar ve bunlara Yldrm Han' da davet ederdi. Burada diz dize oturup sohbet ederlerdi. Timur zellikle Yldrm'daki keder bulutlarn datmaya, onun temiz yreini zntden kurtarp neelendirmek iin pek gayret gsterirdi. Hele tutsaklk ve gariplik duygularndan kurtulmas iin neeli szler bulmaya bakard. Ktahya'da yine byle bir toplatda iki devlet sahibi ayn sedirde oturmular daldan dala konuuyorlard. Yaknlk ve dostluk duygularna arlk vererek kanlmaz kaderin iiyle ortaya kan can yakc keder dikenlerini silkip atmak iin incelik ve nezaketle birbirleriyle yaryorlard. Nihayet Timur Han nice iltifatlardan sonra, devletini yine kendisine brakacan belirtip z kzlarndan biriyle byk torunu Miran ah'n olu Ebubekir Mirza'y evlendirmek istediini aklad. Bylece o, soyu temiz Osmanl hanedan ile akrabalk kurmak istiyordu (16).

Cihana veda kld

Timur Han, her ne kadar Sultan Bayezid'i tatl davranlaryla ho tutmaya almakta, kederlerini, zntlerini unutturacak gezilere, toplantlara gtrmekte olsun, padiahn yrei kanlara boulmakta idi. Bu gsteriler, ho szler, ltuflar, tatl vaadler onu kederlerinden ayramazd. Her geen gn elem dikenleri yumuak yreini biraz daha kanatmakta gl yanaklarna dklen nedamet yalar biraz daha artmaktayd. Nasl artmasnd?

67

Gnlerdir padiahlk katndan uzak, ayrlk zindannda harab olmaktayd. Gl olduu, hereyi eli altnda tuttuu gnlerden dm, gne misali tutulup kararmt. lkesinin bakml ehirleri, gelitirilmi, imar edilmi beldeleri harabeye dnmt. Sevin kayna olan saltanatnn direkleri oullarndan haber dahi alamyordu. Anadolu birlii yolunda atlan admlar, ekilen zahmetler heba edilmiti. Osmanoullar lkesi acaba ka parayd ? te bu dncelerle ruhunda biriken kederler, sonunda vcdunu sarsacak dereceye geldi. Nefes darl gsn sktrmaya balad. Vcudu mum gibi erimeye yz tuttu. Son grmelerinde Timur Han'a u vasiyeti yapt. Ey Emir! Ocam sndrmeyesin . Bugn bana ise yarn sanadr. Tatar bu vilayette komayp gtresin ! slamn snma yeri ve metin sedleri olan kaleleri ykmayasn. Vilayet-i Rum (Anadolu)'u harap ettirmeyesin. Bu istekleri yerine getireceine sz veren Timur Han, Bayezid'i de hekimlerle birlikte, istirahat ve tedavisi iin Akehir'e gnderdi. En mehur iki hekimi Mevlana Celaleddin Arabi ile Mevlana zzeddin Mesud- irazi'den padiahn shhatine kavumas iin ne gerekiyorsa yaplmasn emretmiti. Padiaha ise: Cesaret Bayezid Han! Seni yalnz Semerkand'a kadar gtrmek isterim. Oradan memleketine iade edeceim. Ancak ne bu gnl alc szler ne de iki hazik hekimin tedavi yolundaki en ince usulleri uygulamalar Bayezid Han'n derdine are deildi. Gayret sahibi hkmdar kederle zntlerle dolu bu felaketli gnlerden kurtulmak iin lm zler hale gelmiti. Nihayet 8 ubat 1403'te bu fani dnyaya veda ederek ahiret alemine gt. Saltanat taht devrildi,saraylar ykld Yurdunun nice beyleri srlp karld lkesinden atld bandan tac alnp Kuruyan rmaklardan dudaklar atlad Her savata yiite naralar savuran Bey Osmanolu aslan, cihana veda kld. te yandan zmir'i zapteden Timur, Akehir'e doru gelirken yolda padiahn lm haberini ald. Byk bir znt ve tarifsiz bir keder gstererek u ifadelerde bulundu: Dinimizin direkleri olan Osmanl padiahlarnn, kffar arasnda harcadklar bunca gayrete kar ben de devletlerini ykmak fikrinden vazgemitim. zellikle cennet mekan Sultan Yldrm Bayezid'in aalk dmanlara ylgnlk vermek, onlar yoketmek ve gzel dinimizi yceltmek yolunda yapt ileri, gsterdii gayretleri grdmden beri O'na yardm etmek, glendirmek, gnln almak istedim. Bu soyu korumann da dindarln esas olduunu anladm. Dncem Rum lkesini btnyle ele geirdikten sonra Yldrm Han' tekrar tahtna oturtmak, gereken hrmeti eksiksiz yerine getirmekti. slam serhaddinin korunmas, gaz ve cihad trelerinin yrtlmesi iin bu yce Hakan'a yardm etmekle, kendim iin iyi bir ad brakmak, hayrla anlmak istiyordum. Yldrm Bayezid Han'n vafatn mteakip cesedi tahnit edilerek Akehir'de Mahmut Hayrani hazretlerinin trbesine konuldu. Timur Han yannda bulunan ailesine taziyet ve ihsanlarda bulundu. Bir mddet sonra Semerkand'a dnerken Musa elebi'ye babas Yldrm'n nn Bursa'ya gtrmesine ve orada merasimle defnetmesine msaade etti (17).

Timur Anadolu'da
Ankara muharebesinin kazanlmas ile birlikte Timur Bursa, Konya, Akehir, Karahisar ve dier nemli mevkiilere kol kol kuvvetler sevketti.

68

ehzde Cihangir'in olu Mirza Muhammed Sultan otuz bin svari ile, sadrazam ve yenieri aas bata olmak zere pek ok nl emirlerle Bursa'ya doru gitmekte olan Sleyman elebi'yi takip etti. Timur Han, Emir Sleyman'n merkez hazinelerini Rumeli'ye karmasndan evvel yakalanmasn iddetle emretmiti. Bu itibarla Muhammed Sultan, o kadar sratle haraket etti ki bu uzun yolu be gnde katetti. Ancak Emir Sleyman hazinenin bir blm ile kz kardei Fatma Sultan ve kk kardei ehzde Kasm' alarak son anda Rumeli yakasna gemeye muvaffak olmu bulunuyordu. Mirza Muhammed'in askerlerinin Bursa'da byk bir yama haraketinde bulunduklar kaynaklarda yazldr. Bursa'daki alimlerden evliyalk durann kutbu, hidayet yolunun , Kuran- kerim okuyanlarn sultan diye tarif edilen Emir Sultan, byk fkh alimi Molla Fenari ve hadis ilminin nde geleni eyh Mahmud- Cezeri yakalanarak Ktahya'da bulunan Timur Han'a gnderildi. Timur Han, Osmanl lkesindeki bu en mmtaz alimlerin alnlarnda parlayan din nurunu grnce kendilerine beklenmedik bir kabul ve ballk gsterdi. Uzun bir sohbetin sonunda kendilerinden yannda kalmalarn ve beraber Semekand'a gitmelerini rica etti. eyh Mahmud- Cezeri bu istei uygun bulurken dierleri, Osmanl boyunun dil idaresinin glgesi altnda lkenin yine eski ihtiaml gnlerine dneceine inanm olduklarndan bu teklifi nazik bir ifadeyle geri evirdiler. Timur Han bu halden byk znt duyduu halde Emir Sultan ile Molla Fenari'ye ihsanlarda bulundu ve Bursa'ya yolcu etti. Timur Han Ankara'da bir hafta kaldktan sonra yanna Yldrm Bayezid'i ve dier esirleri de alarak Ktahya'ya gelmiti. O ok holand bu ehirde bir ay kadar kald. Kalede beylerbeyi Timurta Paa'nn hazinelerine el konularak askerlere datld. Timur Han huzuruna artt Timurta Paa'ya sert bir eda ile: Bunca mal ve eyay toplayacan yerde asker toplasaydn da velinimetin yolunda harcasaydn olmaz m idi? Vezirler ki mal toplamaya kalkar ve askerlerini hazrlamakta ihmalkar davranrlar, bu tutumlar sonunda devleti karkla srkler ve artk aldklar tedbirler de fayda vermez, diyerek azarlad. Timurta Paa ise: Benim padiahm yeni yetime bir hkmdar deildir ki asker ve ordu dzenlemede beylerinin, vezirlerinin malna muhta olsun. Hele grmemi yeni devletlilere hi benzemez, gz a deildir onun, diyerek ar bir cevap verdi. Timur'un onu ve oullarn affetmek niyetinde iken, bu cevap zerine hapsettirdii rivayet olunmaktadr. Timur Han yine Ktahya'da bulunduu srada Germiyan, Aydn, Saruhan, Mentee ve Hamidoullar beylerine eski beyliklerini geri verdi. Bylece bu beylikler Timur'a tabi olarak yeniden kuruldular Yldrm Bayezid'in olu, Emir Sleyman elebi'ye bir nme yazarak kendisine tabi olmasn bildirdi. O da eyh Ramazan ismindeki elisi vastasyla bu teklifi kabul eylediinden, kendisine metbuiyet alameti olarak ta ve hil'at gnderildi. Yldrm'n dier oullar sa ve Mehmed elebilerin elileri gelerek ballklarn arzettiler. Timur her birisine hil'atler giydirip ihsanlarda bulundu. ehzdelere ise kemer, klah ve hediyeler gnderdi. Ayn gnlerde, daha evvel hastalandndan Akehir'e gnderilen ve tedavi altna alnan Bayezid Han'n vefat haberi geldi. Bat Anadolu seferinden dnen Timur Han, Bayezid'in ailesine basal dileyip pek ok ihsanlarda bulundu. Semerkand'a dnerken Musa elebi'ye, babasnn cenazesini Bursa'ya gtrmesini ve hkmdarlara layk bir merasimle defnetmesini tavsiye etti. Yine Musa elebi'ye babasnn mlknde hkmdarlk etmesi iin kemer, murassa kl ve yz at ihsan etmitir (17). Timur Han'n ani olarak ordusunu toplayp Semerkand yolunu tutmasnda, baz rivayetler vardr. Yldrm Han'n vefatndan hemen drt gn sonra, Timur'un en sevgili torunu Muhammed Sultan ani olarak vefat etti (12 Mart 1403). O henz dokuz yandayd ve pek ok muharebelere girerek baarlar kazanmt. Timur Han, Bayezid'de olduu gibi nn lillhi ve inn ileyhi raci'n, ayetinden baka bir sz sylemedi. Devlet adamlar matem elbiselerini giymiler, kadnlar gslerini yumruklamlard. Herkes

69

akn ve zgnd. Timur Han bir ka gn sonra ruhu iin sadakalar datt ve byk bir ziyafet verdi. Bu srada hafzlar yksek sesle saatlerce Kuran- kerim okudular. N bir taht- revan iinde Ceyhun tesine nakledilirken Timur Han bunu bir ikaz olarak m alglad bilinmez, ayn ayn sonlarnda Semerkand yolunu tuttu. kinci riayete gre ise Anadolu'nun hemen her tarafna dalm Timur askerleri sebebiyle, halk byk bir sknt ierisinde dmt. Ortaya kan kargaa ve fitne yznden yaklak on aydr mslmanlarn halleri periand. Nihayet sknt dayanlmaz bir hal alnca her evreden halk, Emir Sultan'n huzuruna vardlar. Ondan efaati olmasn ve bu kargaann son bulmasn istediler. Emir Sultan ise gelenlerden bazsna: Timur Han'n ordusuna gidin. Orada filan grnte ve klkta olan nalbanta benden selam syleyin. Baka yreye g edip gitmelerini istediimizi ona duyurun, dedi. Timur'un ordusuna giden bir ka kii nalbant eski bir klkla alrken bulurlar ve Emir Sultan'n dileini iletirler. O, yrtk prtk elbiseler iindeki aziz, haberi duyunca; Can ba stne yarn gelim, cevabn verir ''. Ertesi gn grrlerki Timur ordusu hzla toparlanp Rum diyarn terketmektedir (19).

Dzme haberler!
Timur Han'n Sultan Bayezid'e muamelesi ve Yldrm'n vefat hakknda yanl baz rivayetler de mevcuttur. Daha ok romanlara, hikayelere konu olan ve halkn beyninde yer tutan bu rivayetlerden birisi, Timur Han'n Bayezid'i demir bir kafes ierisine hapsettii ve ehirlerde alay mevzuu olmak zere gezdirdiidir. Mehur tarihi Hoca Sadeddin Efendi bu ifadeleri dzmece haberler olarak nitelendirmektedir. ayet byle bir uygulama grlm olsa Timur'u yceltmekte ve Osmanl'y aa tutmada ar giden, Timurilerin resmi tarihisi erefeddin Ali Yezdi mutlaka kullanrd. Btn yazdklarn banazca ve taassup ierisinde dile getiren bu yazar iki hkmdarn konumalarn, grmelerini anlatt zaman sayg ve yceltme gsterilerinden baka bir grnm sergilemez. Padiahln anna dokunacak bir tutum ve davrantan hi bahsetmez. ran'l edib Mevlana Hatifi de Timurnme'sinde iki padiahn dosta mnasebetlerinden te sz etmez. Demir kafes meselesini Osmanl, Timurlu, ve batl tarihilerin grleri ve nakilleri ile deerlendiren Hammer, ayet gerekleri ifade edecek olursak bu husus asrdan ziyade felsefe makalelerine konu olan bir efsaneden teye gitmez, demektedir. yleyse bu hikaye nereden kmtr... Askerlerin baklar altnda seyahat etmek istemeyen Osmanl sultan, yolda giderken bir taht- revana binmeyi uygun grmt. Padiahn seyahat ettii bu kapal hcreye baz kaynaklarda kafes tabir olunmutur. Nitekim Fatih devrinde divan- hmayun toplantlarn padiahlarn izledikleri blme de kafes tabir olunmas bu anlay yanstmaktadr. te bahsedilen kafesin taht- revan olduunu anlamak istemeyen veya konuyu dramatize etmek isteyen romanclar ile Osmanl hakann kk drmek, onu halkn gznde baya durumlara dm gstermek isteyen Trk dman batl yazarlar demir kafes hikayesini uydurmulardr (20). Yldrm Bayezid hakkndaki ikinci yanl rivayet ise, onun esaret hayatna dayanamayp, yzndeki zehiri ierek intihar etmesidir. Bu konu Ner tarihinde; Bir Hikayet bal altnda yle verilmektedir: Rivayet ederlerki Timurleng Rum vilayetini zaptedip Karamanolu'na vermiti.Yldrm Han bunu iitince gayet incindi. Bilesinde

70

zehri vard. Gayretinden kendini saknmayp Dman elinde zebun olup memleketi eller elinde grmektense lm yedir, deyip kendi nefsini helak eyledi. Ner'nin bu ifadelerini alan yerli, yabanc baz tarihiler, romanclar, hikayeciler Yldrm'n kendisini zehirledii tezini iddia ettiler. Oysa ayn Ner daha nceki iki rivayetten birinin sonunda ....Bayezid Han gayet gamnk oldu. Hemen eser-i humma belirdi. Ondan sonra gnden gne za'f mstevli oldu. Bayezid Han gayet gayretli kiiydi. Mevlana Mehmed bin Kutbddin zniki'den nakledilen ikinci rivayetin sonunda ise ... ittim ki, Hunkar humma-y muhrikadan hasta olup, kabza-i ecel giribanndan ekip Hak civarna iletmi... Bu ifadelerden anlald gibi Bayezid'in lm iin znt sonucu stma ve ateli stma hastalklar da rivayet konusudur. erefeddin Yezdi ise '' Yldrm Bayezid, dn gece zik nefes (nefes darl) ve hunnak (boaz ars) marazyla dar- fenadan dar- bekaya irtihal etti. '' demektedir. ami, zafernmesinde, mzmin hastal, ruhi kederinin tesiri ile ziyadeleerek kuvvetden dp vefat etti derken; Hoca Sadeddin Efendi, hastalanarak; Behiti, humma-y muhrika ; Hammer, nuzl isabeti; mneccimba da hunnak, zik-i sadr ve humma-y muhrika rivayetlerini vererek vefat etti demektedirler. Bayezid Han'n muasr olan bn. Arabah ile o devre yakn tarihilerden krullah, Karamani Mehmed Paa ve Enveri gibi mehur tarihilerde intihardan hi bir ekilde sz etmeyip hastaln lmne sebep gsterirler. Btn bu kaynaklardaki ifadeleri bir yana brakp Ner'nin hikaye tarzyla verdii tek bir rivayetten hkm karmak tarih metodu asndan da kabul edilebilecek durum deildir. Ayrca neYldrm Bayezid Han'a gelinceye kadar ne de ondan sonrasnda Osmanl padiahlarnn savalara girerken yzklerinde zehir tadklarna dair bir rivayet, hibir kaynakta gsterilemez. Hele Yldrm Bayezid gibi cesur ve kahraman bir hakann savaa girmeden esareti ve intihar dnp yzne zehir koymasn tasavvur etmek kadar safdillik olamaz Kaynaklarn ifadelerinden anlalyor ki, lkesinin maruz kald dehetli felaket karsnda duyduu znt, bu byk Trk hakann lme kadar gtrmtr. Nefes darl, boaz enfeksiyonu, ateli stma ve nuzl isabeti, znt ile ortaya kacak sebeplerden biridir (21).

Yldrm Bayezid Han'n ahsiyeti

1360 ylnda Bursa'da dnyaya geldi. Babas Murad- Hdavendigr, annesi Gliek Hatundur. Kk yatan itibaren zamann en mmtaz elimlerinden olan Bursa kads Koca Mahmud, kazasker andarl Halil ve Karamanl Molla Rstem'den ilim rendi. Babasnn seme komutanlarndan askerlik eitimi grd, ordular sevk ve idare dersleri ald. Kk yalardan itibaren savalara da katlmaya balad. Doutan kumandan vasflyd. Kahramanl ve cesareti ile n yapt. ok cesurdu. Fevkalade hzl hareket ederdi. Ordularn da sratle istedii yere sevkeder, dmanlarnn hi beklemedii anda karsna kard. Yldrm nvann hakkyla kullanrd. Miza itibariyle asabi idi. Ani vakalar karsnda itidalini ve soukkanlln muhafaza eder, kararn verir ve pek sratle uygulard. Bir hamlede Anadolu beylerini ortadan kaldrarak Ege sahillerine ve Samsun havalisini zapt ederek Karadeniz sahillerine inmitir. Anadolu Trk birlii projesini bir ideal edinmitir. Nibolu muharebesinde; askerlerini sevk ve idare, dman imha konusundaki mahareti, kendisinin stn bir kumandan olduunu gstermektedir. Byk Cihangir Timur Han' hi tahmin bile etmezken Ankara nnde baskn halinde yakalamas askeri kudretinin dier bir ispatdr. Ancak bu halden istifade etmeyerek dmana frsat vermesi, kendisine

71

ve ordusuna ar gveni aleyhine olmutur. Kara tatarlarla Anadolu beyleri kuvvetlerinin ihaneti ise, bu savata Yldrm'a en byk darbeyi vurmutur. Tarihler, Bayezid'in gerek fetihlerinde gerekse tebaasna kar fevkalade dil davrand hususunda mttefiktir. Konya muhasarasnda, Sivas'n ilhaknda, Rumeli ftuhatnda ortaya koyduu dil davranlar rnek olacak derecede yksektir. Her gn belirli bir zamanda herkesin kendisini grebilecei bir yerde durur, drt bir yandan gelen tebaasnn ikayet ve arzularn dinler, hakszla urayanlarn haklarn derhal iade ederdi. Kadilarn hkmlerine kesinlikle karmaz ve kimseyi kartrmazd. Bir rivayete gre, Rumeli'de kadilarn rvet aldklar ayias ortaya kmt. Derhal tahkikat atran Bayezid, suu sabit olanlar Yeniehir'de bir eve kapattrdktan sonra yaklmalarn emretmiti. Padiah' byk bir hiddetle verdii bu kararndan, bata Vezir-i Azam Ali Paa olmak zere lema ve alimler glkle vazgeirdiler. Ali Paa bunlarn aldklar cretin az olduunu bu sebeble byle bir yola tevessl etmi olabileceklerini belirtmesi zerine padiah kadilara maa balatt. Bu olaydan sonra devlet ilerinde en kk bir suistimal dahi grlmedi. Yldrm Bayezid Han, alimlerin sohbetlerinde bulunur, devlet meselelerini onlarla istiare ederdi. Allah telnn emir ve yasaklarn bildiren szleri canla bala kabul ederdi. Birgn padiahn mahkemede ahidlik etmesi gerekiyordu. Mahkemede herkes gibi o da ellerini nnde balayarak ayakta bekledi.Devrin Bursa kads Molla emseddin Fenari dik dik padiah szdkten sonra u hkm verdi: Senin ahitliin geersizdir. Zira sen namazn cemaatle klmyorsun. Elinde imkan olduu halde namazlarn cemaatle klmayan biri yalanc ahitlik edebilir demekdir. Bu itham karsnda herkes Yldrm Bayezid'in hiddetlenmesini bekliyordu. Fakat o boynunu bkp mahkemeyi terk etti. Bu hadiseden sonra saraynn yanbana bir cami yaptrd ve namazlarn cemaatle klmaya balad. Yldrm Bayezid Hallarla yapt muharebeler neticesinde elde ettii ganimetleri, halkn refah iin harcard. Bir ok cami ve imaret yaptrd. Bunlardan en mhimi Bursa'da yaptrd Ulu Cami'dir. Uluda'n eteklerinde nefis bir manzara ierisinde ise Yldrm Camiini yaptrd. Bunun karsna da medrese, imaret, misafirhane ve hamam ile hastalarn tedavisi iin bir darifa ina ettirmitir.Msr'dan getirttii tabib emseddin'in idaresine verdii ifahanede bir ba, yardmc tabip, iki eczac, iki erbeti ile a, ekmeki, hastabakc ve hademeler grev yapyordu. Yldrm Han ayrca Amasya, Sivas, Kastamonu, Tokat ve Konya darifalarn da gelitirdi. deirmen evirecek kadar kuvvetli olup lezzeti ve iimi ile tannan Akaolan adndaki suyu Uluda'dan kapal knklerle ehre indirtti.Yaptrd imaret yannda kemer ve taklar zerinden geirtip cami, mederese ve hamama datm kalann mahalleler iin ayrmt. Her mahallede yaptrd nice gzel grnl emelerden bu suyu akttrd. Yldrm Bayezid'in bunlardan baka Kazeruni dervileri iin Bursa'da bir zaviyesi, Edirne'de cami ve imareti, Karaferye, Ktahya, ve Balkesir'de camileri vardr.Btn bu tesisleri iin ok geni vakflar tayin etmitir. Yldrm Bayezid Han hakknda ilk Osmanl tarihilerinden Ahmed: Ata ve dedeleri gibi dil ve kamil idi. lim ehlini ok sever onlara hrmet gsterir, ihsanlarda bulunurdu. Allah adamlarn(abid ve zahidler) ho tutard. Adaletiyle, Rum iinde mamur olmadk yer brakmad. krullah: Bayezid Hnkar, beylik tahtna oturunca atalarndan ve dedelerinden daha iyi olarak adaleti ileri gtrd.Yoksullara acd, baylar yce tuttu. Kt ve pheli ilerden kanmay ve Allah'tan korkma birinci i bildi. Nianc Mehmed Paa: Sultan Bayezid dil,bahadr, alimleri ve fakirleri seven, zenginlere efkat gsteren bir hkmdard. Ak Paazde: Yldrm her cuma gn bulunduu ehirde fukaraya sadakalar datrd, demektedirler (22).

72

Hoca Sadeddin Efendi ise eserinde, Yldrm Bayezid Han bahsini u msralar ile tamamlamaktadr. Geri o sultana zarar dedi, Ama, bunu soyu iin denedi. Geriye kald asil ocuklar Anlmaktadr hep hayrla ad yi bir ad brakmak ona yeter Unutulmamak her kederi rter Dmanna ban hi emedi Yz yze savamaktan ekinmedi Yele verip devleti eran Knnda gizlemedi klcn Gayret ile korudu namusunu erefiyle vermedi konuunu Timur'a zaferi verdiyse de Hak Tahtna soyunu etti mstehak Gzetmeseydi Osman soyunu Ta o zaman ykard boyunu Peygamber uruna ba koyunca Bunlara devleti verdi soyca Olunca dilekleri hep iyilik Srp gitmedi bu kargaalk Allah sevgisiyle Osmanllar Hanl Hak'tan byle aldlar

Dipnotlar:
(1). Tc't- Tevrih (Parmakszolu), I, s. 193-197; Ner tarihi, I, s. 314; Akpaazde, s. 72-73 (2). Ner tarihi, I, s. 324-325; Tc't-Tevrih, I, s. 226-228; Dukas, Bizans Tarihi, (Mrmrolu trc.) s. 4850. (3). Tc't-Tevrih, I, s. 228-232; Ner tarihi, I, s. 314; Akpaazde, s. 72; (4). Tc't-Tevrih, V, s. 44-46; Mehmed emseddin, Yadigr- emsi, Bursa 1332, s. 5; Baldrzde, Vefeyetnme, Sleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 1381, vr. 8b-9a; Hseyin Algl, Bursa'da medfun Osmanl Sultanlar ve Emir Sultan, st. 1982, s. 237-243. (5). Ner tarihi, I, s. 325-329; Tc't-Tevrih, I, s. 216-217; Ducas, s. 31; H.A. Gibbons, Osmanl mparatorluu'nun Kuruluu, (trc. R. Hulusi), st. 1928, s. 184. (6). Tc't-Tevrih, I, s. 218-219; Ner tarihi, I, s. 327. (7). Ner tarihi, I, s. 327-328; Tc't-Tevrih, I, s. 220-221; Akpaazde, s. 66; Hammer, I, 283-285; A.S. Atiya, The Crusade of Nicopolis, London 1934 (trc. E. Uras, Ank. 1956). (8). Gibbons, s. 203; Uzunarl, Osmanl Tarihi, I, s. 288; Hammer, I, s. 286-287.

73

(9). Tc't-Tevrih, I, s. 225; Algl, Emir Sultan, s. 246-248. (10). Tzkt- Timur (trc. M. Rahmi), st. 1339, s. 15-40; erefeddin Ali Yezdi, Zafernme, (nr. M. Abbasi, Tahran 1339, I, s. 8-15; Nizameddin ami, Zafernme (ev. N. Lugal) Ank. 1949, s. 10 vd.; Yaar Ycel, Timur'un D Politikasnda Trkiye ve Yakn dou 1393-1402, Ank. 1980, s. 3-18. (11). Tc't-Tevrih, I, 247-249; Ner tarihi, I, s. 311-343. (12). Tc't-Tevrih, I, s. 240-245; Yaar Ycel, Timur'un D Politikas..., s. 18 vd.; N.ami, Zafernme, s. 297-299. (13). Tc't-Tevrih, I, s. 254-260; N. ami, Zafernme, s. 298-299. (14). Timur'un kuvvetlerinin bu kadar kalabalk olmas sebebiyle kaynaklarda ordu miktar 200, 400 ve hatta 600 bine varan rakamlarla ifade olunmutur. (15). Ner tarihi, I, s. 357; Ltfi Paa, Tevrih-i l-i Osman, s. 56-58; Akpaazde, s. 78-80; Tc'tTevrih, I, s. 260-277; N. ami, Zafernme, s. 313-314. (16). N. ami, Zafernme, s. 315-316; Tc't-Tevrih, I, s. 284-292. (17). Ner tarihi, I, 357-361; Tc't-Tevrih, I, s. 324-332; (18). N. ami, Zafernme, s. 317-322; Mneccimba, Cami'd-Dvel, s. 140-147; Solakzde tarihi, I, s. 105-111; Akpaa zde, s. 78-80; Tc't-Tevrih, I, s. 292-299. (19). Tc't-Tevrih, V, s. 46; Yeniehirli Nimetullah, Menkb- Emir Sultan (haz. Sreyya Salamubuku) st. 1999, s. 56-57 ( Bu menkibede nalbant yerine eskici gemektedir). (20). Tc't-Tevrih, I, s. 291-292. (21). Ner tarihi, I, s. 359-363; Tc't-Tevrih, I, s. 324-326; Nizameddin ami, Zafernme, s. 322-323; Mneccimba, Tarih, III. s. 313; Hammer, II, s. 85; Uzunarl, Osmanl Tarihi, I, s. 320-321. (22). Akpaazde, s. 139; Ner tarihi, s, 361-363; Tc't-Tevrih, I, 336-337; Solakzde tarihi, I, s. 110115; Hadidi, Tevrih-i l-i Osman, (trc. N. ztrk), 132-133; Oruc Bey tarihi, s. 37; Uzunarl, Osmanl Tarihi, I, s. 321-323; Hammer, II, s. 85-86; Kamil Su, Yldrm Bayezid, st. 1999, s. 35; Aksun, Osmanl Tarihi, c.1, s. 86-90; M. H. Ynan, Bayezid I mad, A, c. 2, s. 383-386.

Beinci blm SULTAN

Cihan hasm olsa Hak'tan nusret iste! Erenlerden dua ve himmet iste! Geenden ge, demr tadan saknma,

ELEB

MEHMED

74

Demri mahv idenden kuvvet iste!

Amasya yolunda
Ankara savanda yiite vurumas ile Timur'un ve babas Bayezid'in dikkatini eken ehzde Mehmed, savan kaybedildiinin anlalmas zerine beylerinin zoruyla meydandan karlm ve karanlklar arasnda kaybolmutu. Sarslan ve paralanan devleti tekrar toparlama yolunda giriilecek bu mcadelenin de ne kadar karanlk, etin ve uzun bir yol olduu ok gemeden grlecekti. te ehzde Mehmed ondrt yanda bu yk omuzlarna yklenmi olarak gidiyordu. Yldrm Bayezid'in lke snrlarna diktii hak ve adaleti koruyan bekiler ortada kalkmt. Padiah'n klcnn tesiriyle sakin duran Anadolu beyleri ve gnl bamszlk atei ile tutuan nice akiler iin frsat gnyd. Timur'dan g ve kuvvet bulan bu gruplardan her biri bir blgeye sahip olmak zere bayraklarn dalgalandrarak harekete gemilerdi. te elebi Mehmed henz Tokat ve Amasya yresine yneldiinde, ilk saldr ile kar karya kald. Candarolu hkmdar sfendiyar Bey, frsat karmak znt kayna olur szne uygun olarak, kzkardeinin olu Kara Yahya'y byk bir kuvvetle elebi Mehmed'in yolunu kesmek iin gndermiti. ehzdenin yann kk oluu, tecrbesizlii bir yana, Osmanl ordusunun da dalm olduuna bakarak durumu deerlendirmek istemiti. elebi Mehmed nce yanndaki kk birlie yreklere g veren, korkaklk duygularn silip spren yiite bir konuma yapt. Ardndan yol kesicilerin zerine atld. iddetli hcum karsnda kalabalk aki gurubu perian oldu. Sinek srleri gibi dald. Kara Yahya yz dndrp Tosya kalesine kaarken, kltan kurtulabilenler drt bir yana daldlar. Bolu'da atnn dizginlerini eken elebi Mehmed burada birka gn kalma karar verdi. Sava sonras durumu renmek iin drt bir yana casuslar gnderdi. Ne tarafa gitmek uygundur? Hangi blge daha gvenlidir? konular zerinde maiyyetindekiler ile mzakereye balad. ehzde Mehmed Bursa'ya ynelmek ve keremli atalarnn Anadolu'daki merkezini koruyup savunmak istedii fikrini ortaya att. Ancak gn grm beyler, bu teklifi uygun bulmadilar. Askerimiz az ve yorgun iken, saysz askere sahip dman arasna atlmak akl alr bir i olmaz. imdi yaplacak i geride durmak, Amasya ile Tokat arasna yerleip ortaya kacak durumu gzlemektir. Hem sz edilen blgede pek ok direnme noktalar mevcuttur. Bu yrede Timur'un tavr ve davranlarn bir mddet takip etmek ona gre vaziyet belirlemek yerinde olacaktr, dediler. Bu mzakereler yaplrken casuslar da dndler. Timur'un yaptklarn, Aydnili'nde klama karar aldn Osmanl lkesinde ba gsteren kargaay, kardelerin durumunu ve Bayezid Han'n shhat ve selamet haberlerini bildirdiler. Bu bilgiler zerine Amasya'da beklemenin daha uygun olaca anlalarak yreye hareket edildi. Oysa Amasya, Canik, Tokat, Niksar ve Sivas ehirlerinden oluan Orta Anadolu blgesi, Yldrm Bayezid'in saltanatnn son yllarnda hakimiyet altna alnm olup son derece kark bir siyasi yapya sahipti. Nice gl, kudretli yerli beyler faaliyet gsteriyordu. Bunlar arasnda Kara Devletah, Kubadolu, Gzlerolu, Kpekolu, nalolu ve Kad Burhaneddin Ahmed'in damad Mezid Be en kuvvetlileri olarak gze arpmaktayd. imdi bu beylerin her birisinin istiklal davasna giriecei, hakimiyet mcadelesi verecei anlalyordu (1).

75

Frsat dknleri
Nitekim ok gemedi. Kara Devletah Ankara savann hemen akabinde Timur Han'n huzuruna karak balln arzetti. Ondan Orta Anadolu'ya sahiplik berat ald. Derhal etrafna toplad trkmenlerle Amasya yresini altst etmeye balad. Timur Han'n buyrultusunu gstererek meru emir olduunu iddia ediyor, yamac ve apulcu srlerini etrafnda topluyordu. elebi Mehmed bu faaliyetleri haber alnca ileri gelen adamlarn toplad ve: zerimizde bunca sknt ve zntler varken, lkemizin durumu zihnimizi altst ederken, birde Kara Devletah adndaki bu kara yzl ortaya kt. Atadan kalan bakml topraklarmza el atarak kyleri yakp ykmaya alan bu adam, kederlerimizi bir kat daha artryor. Kar savunma tedbirleri alnmaz, gerekenler yaplmazsa tututurduu fesat ateinin evreyi sarmas ve zerimize gelmesi yakndr. Yce otan hizmetinde olanlar ehzdenin bu endie ykl szleri zerine: Ba ve canmz, evimiz ve barkmz Sultanmz yoluna feda, devletinin dmanlar keskin kllarmza gda olsun. Dmann gzne bu ferah cihan dar eylemek iini dinimize balln alameti bilmekteyiz. Ferman padiahtan, yardm rahman olan Allah teldandr, dediler. Yaplan mzakereler sonunda zellikle Kara Devletah'n kuvvet ve konumunu anlamak zere casuslar sevkedildi. Ksa zamanda ulaan haberlerden onun ve askerlerinin talan ve yamadan ve kyleri kasabalar vurmaktan baka bir ey dnmedikleri bu maksatla drt bir yana daldklar anlald. Yine Kara Devletah'n bin kadar adam ile Hakala'da konaklad zevk ve elence ierisinde yaad bildirildi. elebi Mehmed bu haberler zerine derhal adamlarn toplad. Uan kulara rnek bir hzla bu fitne uydusunun zerine at kopard. Kara Devletah son anda haberdar olarak ehzdeyi karlad. elebi Mehmed'in yann kkl ile alay ederek, keremli babasnn bana gelenleri istihza ile anlatarak yle seslendi: Ana kuzularn, arslan yavrularn yiyen gn grmlerin karsnda durmak, hayatn yele vermek ve kendi ayayla uuruma atlmaktr. Eer geride kalan mrne acyorsan u beladan kurtulmaya bak. Karma kmaktan vazge. Olaylarn iinde bym, tecrbe kazanm gen ehzde bu szlere yle cevap verdi: Ey gnl kararm, mrn boa harcam, ii irkin, aklsz herif. Allah'n takdirini, bir padiahn durumundaki deiiklii alaya almak pek irkin bir harekettir. Bilmez misin ki felek bazen gnle gre, arzulara uygun dnmez. Hem stnln, faziletin dayana ne ya ne de yldr. Deerli bir sedef paras onu tanmayanlarn katnda kymetsizdir. leri gr sahiplerinin llerine gre kck bir inci binlerce akaya alnr. Ksa boylu ok, kargy geerde sineleri delik deik eder. Arslan yavrusu, yal deveye bir oyunla trnaklarn geirir. Bu sylemelerin akabinde oklar savrulmaya, kllar arpmaya balad. Daha savan banda nice gazalarda ok salm yiit bir Osmanl akncs temiz bir ok salarak Kara Devletah'n dnya ile doymaz gzn karanlklara bodu. Devletah attan yere yuvarlanrken, dmanlar paralayan kllar ekenlerde bana tler. Ona katlanlarn ou Timur'un korkusuyla gelmilerdi. imdi lsnn yerde rpndn grnce derhal baht ak ehzdenin tarafna getiler. Bylece byk bir fitne uyanmadan yok edildi. * * * * * Timur'dan beylik izni alanlardan biri de Kubadolu idi. Niksar ve evresinde faaliyet gsteren bu akinin adamlar elebi Mehmed tarafndan gnderilen kuvvetler ile datld. Kubadolu binbir zorlukla kaarak Taanolu kalesine snd. Frsattan istifade ile yamacla balayan akilerden nalolu ise etrafna yirmibin kii toplayarak Tokat' tabi Kazabad'a kadar gelmiti. Her gn getii yerlerde kan ve gzya brakyordu.elebi Mehmed'in katna devaml surette feryadclar gelmekteydi. Taraftarlarnn da gnden gne artmasyla nalolu, Osmanl mlkn tmden elde etmek gibi ryalara dalm bulunuyordu. elebi Mehmed'in, hemen hemen oturduu blgeye kadar yaylan nalolu'nun faaliyetleri karsnda

76

gnl daralm, sknts artmt. Dmann durumunu anlamak ve maksadn renmek kasdyla bir eli gndermeyi uygun buldu. Mektubunda nalolu'na yle demekteydi: Memleket halk ve gsz kiiler Allah telnn sizlere bir emanetidir. Bunlara bakmakla onlar korumak padiahn namus borcudur. Kulamza yle geldi ki, kendinize bal olanlar, hizmetinizde bulunanlar, atalarmzdan kalan illerimizde yaayan halkmz dara drmlerdir. Oysa at ve davarlarnz ziyadedir. Size yakan budur ki, illerimizin inenmesine, ayaklar altna alnmasna izin vermeyesiz. Adamlarnz halkn varlna el uzatmamaldr. Bu topraklar sahipsiz sanarak el abukluuyla konmaya kalktysanz, buralarn an yce koruyucusunu tanynca artk ekip gidersiniz. Yok gmezseniz kt bitecek sonulara hazrlannz. Bundan sonra sadece kllarn ve oklarn diliyle konuulur ve grlr. Eli, nalolu'nun konduu yere geldiinde onun askerinin ve gcnn anlatlanlardan ok yksek olduunu grd. errinden gen sultan korumas esirgemesi iin Allah'a yalvarmaya balad... nalolu ise ehzdenin elisine kymet vermediini gstermek zere karlamay ardan ald. Huzuruna aldnda hi ilgilenmez grnd. imdi Mehmed ne mahalde? Ne itedir? eklinde uygunsuz sorular yneltti. nmeyi okuduunda ise cahillik damar kabararak eliyi ldrmeye tevessl etti. Ancak yanndaki gn grm adamlarn tesiriyle bu teebbsden vazgeti. Bunun zerine u mektubu kaleme ald. Muradmz seninle savamak deildir. Asl ama senin elinde olan btn illeri almaktr. Dostca nasihatimiz budur ki nmem eline getiinde durmayp esenlik yolunu tutasn ve gzn grd yere gidesin. Bu uygunsuz haberler devletli ehzdenin katna ulanca; kibirli, gururlu kiilerden daha stn olunmal, sz ile hareket etmeye karar verdi. Bin kadar atls ile nalolu zerine hareket etti. nalolu, adamlarnn bir ksmn yama ve apul iin evreye yaym olduu halde daha yannda onbin kii bulunuyordu. Bin Osmal yiidi yldrm srati ile dald apulcu srsne yle hzl bir kl ald ki gzle takip edebilmek mmkn deildi. Bir ka dakika iinde meydan cesetlerle dolmutu. Savunmasz kyllere saldrmaktan baka mahareti olmayan akiler il yavrusu gibi daldlar. nalolu cann zor kurtarrken elebi Mehmed'in ordusundan bir tek kiinin dahi hayatn kaybetmemesi byk sevince sebep oldu. Bamszlk sevdallar bunlarla bitmedi. Niksar'da Gzlerolu, Sivas'ta Mezid, Kazabad civarnda ise Kpekolu denen akiler youn bir faaliyete girimilerdi. Ancak gen ehzde nce Gzlerolu'nu ardndan da Kpekolu'nu tepeledi. Bayezid Paa'y ise Mezid Bey'in zerine gnderdi. Bayezid Paa sratle Sivas'a geerek Mezid Bey'in adamlarn datt. Yakalad Mezid Bey'i de ehzde'nin katna gnderdi. Mezid Bey ehzde'nin huzuruna kt srada gsterii, yiitliini ortaya koyan tutumu, mert tavrlar ile beeni toplad. elebi Mehmed kendisine hitap ederek; ayet yol kesicilikle harcadn bu yiitlii, gzpeklii, Allah yoluna sarfetmeye sz verirsen, hatan rter, seni memnun ederim, dedi. lm bekleyen Mezid Bey padiahn bu cmerte davranndan utanarak; Benim gibi su deryasna batm, ortadan kaldrlmas iyi grlen bir kimseye tvbe frsat verilirse, bunun krn gece gndz kapnda hizmet beklemekle demeye alrm. Osmanoullarna kul olarak sonsuz mutluluk kazanmaya alrm, cevabn verdi. Bunun zerine elebi Mehmed kendisine hil'at giydirdikten sonra Sivas'a tayin etti. Sivas ve evresini yakp yamalayan Mezid Bey imdi tamir ve bakmn yaparak mutlu oluyor hatalarn affettiriyordu (2).

Timur Han'n endiesi

77

Yldrm Bayezid'in kk olu elebi Mehmed, Osmanlnn bu en kark blgesinde evresindeki bir avu adamla gayret kemerini kuanm gece gndz alyordu. Onbin, yirmibin kiilik dmanlarn sindirip Amasya, Tokat, Sivas ve evresini hak ve adlet anlay iinde yeniden enlendiriyordu. Yiitlikte, bahadrlkta stnl her yana yaylmaya, tavr ve davranlarnda padiahlk alametleri grlmeye balad. te yandan, giritii her projede iin sonunu iyi takip eden Timur Han, ehzdenin faaliyetlerini de yakndan izlemekteydi. ran snr zerinde nice baarlara imza atarak gl bir beylik haline gelmeye balayan elebi Mehmed'in gnden gne kuvvet bulmasndan ekinmeye balamt. Bayezid Han'a tam bir gven vererek bu olunu yanna armasn istedi. Bayezid'in mektubunun yansra kendisi de bir nmesini gnderdii eliye katt. Hace Muhammed adndaki elisinin yanna Yldrm Bayezid'in hizmetinde olanlardan birini de dahil etmiti. Timur Han tatl ifadeler ve gnl alc cmlelerle ssledii nmesinde, ehzdeyi sevgili ocuklarndan nde tutacan, z kzlarndan biriyle evlendireceini, mutluluu iin gerekeni yapacan yeminlerle bildiriyor, eitli vaadlerle yanna aryordu. elebi Mehmed byk bir merasimle karlad elinin elinden keremli babasnn ve Timur Han'n mektuplarn aldnda sayg ile perek ba zerine koyduktan sonra: Emirlerini aldm ve kabul ettim, demiti. Elilerin huzurdan ayrlmasyla ehzdenin ileri gelen beyleri onu babasnn yanna gitme isteinden vazgeirmek iim almaya baladilar. Bu ite Timur'un kahrna urama tehlikesi olduundan uzun uzun sz ettiler. Gen ehzde btn srarlar sonunda: Kim ki Allah'a tevekkl eder, ona Allah yeter, ayetini okuyarak tartmalar bitirdi. Karar kesindi. Nice armaan ve hediyeleri hazr ettikten sonra Tokat'tan Amasya'ya doru yola kt.Henz Osmanck'a geldiinde bir kez daha sfendiyar'l Kara Yahya ve adamlarnn saldrsna urad. Ancak ehzdenin yanndaki yiitler iki yldr bu nevi arpmalarda iyice pimilerdi. apulcular ksa srede datlrken Kara Yahya bir kez daha kayplara kart. anl ehzde Murtazaabad'a geldiinde bu kez tatar elebalarndan Savcolu adndaki bir akinin, adamlaryla gei yolunu tuttuu haberini ald. Son derece hzl hareket ederek Savcolu ve adamlarnn stne beklemedikleri anda kabus gibi kt. akiler ksa bir direnmeden sonra ka yolunu tutarken btn mallar Osmanl yiitlerinin eline geti. Ancak henz kendi topraklarnda iken bu nevi tuzaklarla karlamak gzileri endielendirmiti. Zira Anadolu bir otorite boluu ierisinde olup henz, daha tehlikeli blgelere girilmemiti. elebi Mehmed adamlaryla daha ileri gitmenin mahzurlarn grerek geri dnmeye karar verdi. Yannda bulunan Timur Han elisine mkellef bir ziyafet ektikten sonra yle dedi: Henz idaremiz altndaki yerlerde iken yollar kesen dmanlar yznden bunca skntyla karlatk. Fitne tohumlarnn her yana ekilmi olduunu anladk. Bu durumda beyliimizi terkedip gitmek akl alacak i olmaktan uzaktr. Tehlikeli konaklarda dmanla karlamak, korkulu duraklardan gemek doru bir yol olmasa gerektir. Emir Timur'la grmek pek yksek arzumuz idi. Varlmz kayna keremli babamn ayrl cierimi yakmaktayd. Ancak bu hasretimizi engelleyen sebepler tarafnzca malumdur. Rica ederiz ki Timur Han'n katnda zrlerimizi, gnllere ho gelecek biimde aklarsnz. elebi Mehmed Sofi Bayezid adndaki hocasn da elilik heyetine katt. Timur Han'a verilmek zere kaleme ald bir nme ve hesapsz hediyelerle yolcu etti. Kendisi ise elilerin dnne kadar Bolu'da beklemeyi uygun buldu (3).

Ac haber
Sofi Bayezid'in heyetiyle Timur'un katna ulamas, Yldrm Bayezid Han'n vefat ettii sraya rastlamt.

78

Bu itibarla Timur eliyi birka gn bekletmek zorunda kald. Gen ehzdenin tutumundan ve mektubundan ziyadesiyle memnun kalmt. Adamlarn byk hakanlardan gelmi misafirler gibi arlatt. nmesini hazrlattrdktan sonra onlar, padiahlara uygun armaanlar ve ahane hediyelerle uurlad. Gen ehzde, Timur'un elisi ile beraber huzuruna kan Sofi Bayezid'in gnl aynasndaki keder dolu izleri derhal farketmiti. Beklenmeyen olaylarn cerayan ettii anlalyordu. Sayg ile sunulan Timur'un nmesinin ardndan keremli babasnn vefat kendisine iletildi. Padiahlar gzdesinin gzleri nce karard ve sonra yamur gibi boand. Siyah kirpiklerinden gzyalar akt. Gne stne yldzlar sald. Gnlleri kederlere garkeden haber zerine beyler ve askerler karalar giydiler. Padiah'n yasna katlp, yerlere oturdular. Nice gnler bu zntyle vakitlerini geirdiler. Sonunda gn grm tecrbeli beyler ehzde'nin huzuruna karak: Dediler ki, ey baht civan ulu padiah Hayrl olsun sana bu taht ve tac oldun ah Padiahlara alayp szlamak yaramaz Blble brak feryad, ah eylesin bostanda Yllar grm geirmi servi, ne olur gtyse Taze bir dal gibisin sen bu cihanda Devletinin aac salnca aleme kk Dmanlarn her biri klen olmal kapnda Sen u zntnn ateini hele sndr de aresizler huzur bulur ancak senin glgende Eer bir padiah dalarsa gama kedere Halk ta askerlerin de hep kalrlar zntde Saltanat tahtna oturup muradn bul Cihan ynetmelisin o yce otanda Zira bu mutluluk bann tek glsn Muzaffer klsn Allah, seni her savanda. diyerek teselli ettiler (4).

Tac taht terkedip hacca gidelim.

Devlet adamlarnn ve alimlerin taziyeleri ve nasihatleri sonunda elebi Mehmed sabr ve tevekkl yolunu tuttu. Keremli babasnn ruhunu sevindirmek iin hatim dualar okuttu. Fakirlere, dknlere nice sadaka ve hayrlar datt. Sofralar kurdurarak gnlerce yemekler verdi. O babasnn ruhu iin hayrat ve hasenat yapmakta iken Timur Han'n Anadolu'yu terketmekte olduu haberi geldi. Bu haber elebi Mehmed'i ve yanndaki silah arkadalarn fevkalade sevindirdi. Zira u on aylk dnemde gen ehzdenin gnl keder rzgarlaryla perian olmutu. Mevzii Timur'un ordusunun yolu zerinde bulunduundan gnleri genellikle Gerede evresinde ve Bolu dalarnda gemiti. Ayrca bu blge Osmanllarn en kark yresi idi. Timur Han'dan da destek alan mtegallibe beyler onbin yirmibin kiilik kuvvetlerle blgede terr estirmi, elebi Mehmed'i gnlerce uratrmt. imdi Timur Han'n ekilmesi ile Osmanl lkesini yeni ve daha etin bir mcadele bekliyordu. Bu mcadele Bayezid Han'n drt olu Emir Sleyman, Musa, sa ve elebi Mehmed arasnda geecekti.

79

elebi Mehmed karde kannn aktlaca byle bir savaa kar isteksiz ve arzusuzdu. Nice canlarn nice yiitlerin ve nice beylerin bu mcadelede ecel erbetini ieceini iyi biliyor ve zlyordu. Bu sebeple Amasya'da iken bir gn musahiblerinden (sohbet arkada) Molla Ali'yi huzuruna davet edip dedi ki: Ya Molla Ali! Meydana hadiseden ibret aldn m? Babam Yldrm Bayezid'in bana gelen musibet ve belalarn sebebini dnebiliyormusun? Gryorsun ki, her birimiz bir yere ayrldk. Kardeim Musa elebi, sa elebi'nin zerine yrd ve Bursa'da tahta oturdu.Kardeim Sleyman elebi ise Edirne'de Edirne'de tahta oturdu.Dman bizden korkanken, imdi biz aleme maskara olduk.zellilke Edirne'de oturan kardeim Sleyman elebibi'nin fitne fesadndan korkulur.Din ve devlete tadm iyi niyet ve gayret, bu olaylar karsnda beni daha da hassas kld.Gel seninle tac ve taht dncesini terk ederek hacca gidelim! elebi Mehmed hem sylyor hem alyordu. Akam ikisi de istihareye yatt. elebi Mehmed ryasnda dededi Murad- Hdavendigr' grd.Yannda Emir Sultan da vard. Ona bir kl, bir de eerlenmi at vererek; Haydi yiidim! Din esaslarn ikame eyle, dediler. elebi ata binmek istemedii halde, aresizlik iinde binmek zorunda kaldn ve Gelibolu istikametine doru hareket ettiini grd. Molla Ali, ayn gece ryasnda Bursa'da olduu halde elebi Mehmed'i tahtn stnde Musa elebi'yi ise altnda otururken grd (5). Bu ryay ilah bir iaret olarak kabul eden elebi Mehmed, imdi Osmanl lkesini bir birlik haline getirmenin hesaplarn yapmaya balamt.

Kardeler mcadelesi
elebi Mehmed'in Amasya, Tokat ve Sivas blgesinde faaliyet gsteren yamac ve kan dkc guruplara kar gsterdii gayret ve fedakarlk blge halkndan byk takdir grd. imdi onu daha ok seviyor ve Allah rzas iin canlarn feda etmekten ekinmiyorlard. Bilhassa Seyyid Yahya irvani'nin halifesi caeddin Pir lyas ve talebelerinin de teviki ile halk, Osmanl devletinin ilk gnlerinde olduu gibi adeta birbirine smsk balanp, bir asker-millet vcuda geldi. Byle bir ordunun verdii gvenle, elebi Mehmed, Osmanl Devleti'ni yeniden bir bayrak altnda toplamaya azmetti. Kardelerine haber gnderip kan dklmemesi iin birlemeye veya topraklar kendi aralarnda pay edip birbirleriyle atmamaya davet etti. Ancak ehzdelerin her biri kendisinin hkmdar olduunu sylyor, kendi bayra altnda toplanlmasn arzu ediyordu. elebi Mehmed, etin almalarla, ordu ve silah iini halletmi, halka verilen gven, dini ve milli uurla birlik te'min edilerek, para problemini de zmt. Ahalinin ok sevip sayd Defterdar Celal elebi, mali durumu dzeltmek iin yeni yeni tedbirler ald. adgeldi Paa'nn darbhanesinde, Magribi lyas olu Bedreddin Mahmud elebi tarafndan gm akeler kesildi. Altn ve gm yerine geerli olmak zere, avik veya av denilen kat paralar da, aviki namyla mehur Buhara'l Hoca emseddin Mehmed elebi tarafndan basld. Para meselesini bylece halleden elebi Mehmed, Bursa'da bulunan aabeyi sa elebi'ye mracaat ederek, Anadolu'nun taksimini teklif etti. Karde kavgasndan vazgeelim herkes kendi bana blgesini idare etsin dedi. Ancak bu teklifi reddedildi. Bunun zerine Uluban mevkiinde yaplan sava kazanan elebi Mehmed, Bursa'ya girerek hkmdarln ilan etti (1404). sa elebi ise, Yalova yolu zerinden Bizans mparator'unun yanna kat. ehzde Emir Sleyman'n istei zerine Edirne'ye gnderildi. Emir Sleyman, sa elebi'yi mhim bir kuvvetle Anadolu'ya gnderdi. Bursa'y almak isteyen sa elebi, halkn muhalefeti ile karlatndan ehri yakt. elebi Mehmed'le yapt ikinci muharebede de malup olunca yanna kat sfendiyar Bey'le anlaarak, beraberce Ankara'y almak zere harekete getiler. Bir kez daha elebi Mehmed'e malup olup, Kastamonu tarafna ekildiler. Bir mddet sonra sa elebi Aydnolu Cneyd Bey'in yanna gitti. Onun aracl ile Saruhan ve

80

Mentee beyleri ile anlaarak, talihini son bir kez denemek istedi.Yine malup oldu. Bu defa Karamanolu'na iltihak etti. Neticede, sa elebi yakalanarak ortadan kaldrld. sa elebi'nin ldrlmesinden sonra elebi Mehmed Anadolu'da yalnz kald. Bundan sonra kardeinin kuvvetlenmesinden endie ederek Anadolu'ya gelen Emir Sleyman ile mcadele etti. Emir Sleyman, elebi Mehmed'in elinden pek ok yerleri ald gibi, Aydnolu Cneyd Bey ile Menteeolu lyas Bey'e hakimiyetini kabul ettirdi. elebi Mehmed onu tekrar Rumeli'ye dndrmek iin kardei Musa elebi'yi Rumeli tarafna geirtti. Musa elebi'nin faaliyetlerini renen Sleyman elebi de Rumeli'ye geti. lk anda Musa'y malup etti ise de, sonradan onun basknna urayarak hayatn kaybetti. elebi Mehmed Bursa'y hakimiyeti altna alrken Musa elebi'de bu srada Edirne'de hkmdarln ilan etti. Musa elebi Anadolu'da kardeinin kuvvetli olduunu bildii iin, orayla alakadar olmayp Bizans'a yneldi. Baz yerleri onlardan ald. Bu srada ileride byk bir isyan karacak olan eyh Bedreddin'i kadasker yapt. eyh, bu sayede nfuzunu arttracak mevkiye sahip oldu. Bir ara stanbul'u muhasara eden Musa elebi tehlikesine kar mparator, elebi Mehmed'i, Rumeli'ye davet etti. elebi Mehmed, skdar'a gelerek imparator ile grt. 1411'de nceiz mevkiinde kardei ile yapt muharebeyi kaybettiinden stanbul'a ekildi ve gemilerle Anadolu tarafna geerek, yaral bir halde Bursa'ya geldi. Bir yl sonra Musa elebi ile yapt mcadelede de muvaffak olamad. Ancak Musa elebi'nin merasna kar sert tutumu onlar elebi Mehmed' yneltti. Yeni plana gre, elebi Mehmed nc defa Rumeli'ye geti. Kendisine katlan Srp despotu ve baz mera ile birlikte Tuna'ya ekilmekte olan Musa elebi zerine yrd. amurlu Derbend mevkiinde meydana gelen muharebede, Musa elebi malup oldu. Yaral olarak Eflak'a doru kamak istedi. Fakat at bir eltik arkna yuvarlannca kendisini takip eden Bayezid Paa, Mihalolu ve Burak beylerin eline dt. elebi Mehmed, Baltaolu'nu gndererek onu kendi yaynn kirii ile bodurdu ( 5 Temmuz 1413 ) . Bylece elebi Mehmed Edirne'de btn Osmanl lkesinin tek hkmdar olduunu ilan etti (6).

Ya dirisi gelseydi!
elebi Mehmed aabeyi Musa ile bir kez daha saltanat mcadelesine girimek zere, atnn dizginlerini Rumeli ynne evirmiti. te bu srada Karamanolu Mehmed Bey'de Anadolu'da ortaya kan otorite boluundan istifade etmek zere harakete geti. ayet daha evvelki mcadelelerde olduu gibi Musa elebi, elebi Mehmed'e galip gelecek olursa Anadolu'da hakimiyeti ele geirmek istiyordu. Bu maksatla btn kuvvetleriyle Osmanl topraklarna doru hcuma geti. Zulm, yaramazlk ve fesat kanatlarn aarak lkeye zarar ve ziyan vermeye giriti. Yama ve vurgun amacyla Bursa zerine yrd. Bursa muhafz Hac vaz Paa kaleyi savunabilmek iin gerekli terbibat alm bulunuyordu. ehrin zaptnn kolay olmayacan gren Karamanolu ii zamana brakmaya karar verdi. Bursa'ya doru akan Pnarba suyunu elmiz deresine doru aktarak hisarda bekleyenleri susuz brakmay bylece teslim olmaya zorlamay dnd. Bu i iin usta ve ameleler ile gerekli malzemeyi getirtti. Hac vaz Paa durumu anlaynca, onlar bu iten vazgeirmek zere kale koruyucular ile zamanl zamansz saldrlar dzenlemeye balad. Osmanl askerleri sratle Karamanllar zerine saldrr ve esir ettikleri kimseleri kale burcunda sallandrrlard. Bu durum karsnda Karamanolu, bir gece askerine ateler yakp mealeler hazrlamalarn ve Kaplca yolundan daa kmalarn, kaleyi gz altnda tutan yere trmanmalarn emretti. Bu ekilde ehrin eteklerine trmanan Karamanl askerler halka yle seslendiler: Ey kanlarna susadmz, kllarn dileri arasnda paralanmaya layk olan gafiller! Bunca kalabalk bir ordu bize imdada geldi. Yarn sabah olur olmaz, savaa balanacak ve yry gerekletirilecektir. Ondan sonra cenkten kamanz ve kaleyi teslime kalkmanz sizler iin utan olur. Yarn grrsnz ki size nice oyunlar gsterilir. Hac vaz Paa ise Karamanlnn hilesine alkt. Ancak tedbiri elden brakmayp gizlice darya

81

bir ka adamn kard. Bunlar gece karanlndan istifade ile etraf gezip gerek durumu anladilar. vaz Paa durumu renince dakika kaybetmeyip seme bahadrlarn Kaplca kapsndan dar kard. Bu kuvvetler tepedeki Karaman askerleri ininceye kadar Karaman ordugahna byk bir baskn verdiler. Elde ettikleri ganimetlerle tekrar kaleye dndler. Ancak uzun sren kuatma sonucunda kalede olan halk skntya dm, her bakmdan bkknlk getirmi bulunuyordu. vaz Paa dahi atlan oklar sebebiyle birka yerinden yaralanmt. Buna ramen elebi Mehmed'in dman bozguna uratt haberi geldiini yaknda kendisinin de ulaacan bildirip halk ve gzileri gayrete getirdi. Gerekte bir ilgisi olmayan bu gibi haberlerle kaledekileri teskin eder, gnllerini ferahlandrrd. Bylece tam otuz drt gn geti. Kaledekilerin durumlarnn iyice ktye gittii bir srada anszn ehre doru kalabalk bir kafilenin gelmekte olduu grld. Bu Musa elebi'nin cenazesiydi. Karamanolu Mehmed Bey bu haberi rendii anda direnme gcn yitirdi. Korku yreine oturdu. Keder atei iini yakp dalad. elebi Mehmed'in artk her an gelebileceini dnerek pimanlk ve korku ierisinde ka yolunu tuttu. Getii yerleri alev alev yakt. Karamanolu'nun Harman danas lakabyla anlan bir nedimi vard. Gayet iman ve pek gle olup evresine nee saard. Katklar srada at tepmekten yorulmu, canndan bezmi olduu halde Karamanolu'na hitapla : Han'm Osmanolu'nun lsnden byle kanca, dirisi gelmi olsayd ne eder, ne yapar, nereye giderdik diye sordu. Karamanolu gerek olan bu latifeden fena halde alnd. Yznn her klndan terler dklerek gazaba geldi. Uygunsuz kfrler savurdu ve zavally hemen orada bir aaca astrverdi (7). Ancak iindeki korku gittike artyor bir an nce Konya'ya ulamak zere can atyordu.

Bir isyan ve bir ihanet!

elebi Mehmed Han'n kardei sa ile mcadelesinde Aydn, Saruhan, Teke ve Mentee Beyleri sa'nn tarafn tutmulard. Ancak elebi Mehmed'in aabeyine kar st ste galibiyetleri zerine beyler blgelerini koruma abasna dtler. elebi Mehmed ise aleyhinde tertip olunan bu ittifak datmak zere harekete gemiti. Saruhan Beyi Hzr ah yakalanarak idam olunurken Aydn olu Cneyd Bey ile Germiyanolu Yakup Bey itaatlerini arzettiler. zrler dileyip bir daha aleyhinde bulunmayacana dair sz verdiler. Cneyd Bey'in bu ball uzun sre devam etti. Ancak bu dnyada rzgar her zaman insanolunun istedii gibi esmez. nsan bazen shhatli bazende hasta olur. Ay kimi kez dolunay halindeyken kimi kez de klr. Denizlerdeki gel git olayna benzer ekilde hkmdarlarn da gl ve gsz devreleri olur. te elebi Mehmed'de Musa ile girdii mcadelenin ilk safhasnda bozguna urayp geri ekilmek zorunda kalmt. elebi Mehmed'in durumunun sarsld, Musa'nn ikbal gneinin parlad grlnce yreinde fesatlk atei bulunanlar derhal ortaya ktlar. Bunlardan biri de Aydnolu Cneyd bey idi. Padiah'n bozgunluk gnlerini frsat bilerek evresindeki topraklara el att. Osmanllarn Aydneli valisini ldrerek Ayaslu'u zaptetti. Cneyd Bey'in faaliyetlerinden haberdar olan elebi Mehmed derhal beylerine emirler gndererek toplanmalarn bildirdi. Firuz Beyolu Yakub Bey komutan olduu Ankara kalesinin, Karaman snrnda olmas dolaysyla bo braklmayacan bildirip zr beyan ederek gelemiyeceini arzetti. Yakub Bey daha nce Ankara'y Timur Han'a kar kahramanca mdafaa etmiti. elebi Mehmed'e ise ilk itaat eden ve destek veren beylerdendi. Belki zr yerinde ve mantkl idi. Ancak elebi Mehmed'in fikrinde zmir'i ele geirmek ve hakimini cezalandrmak yatyordu. Ayrca Rumeli'de uranlan bozgundan sonra ordusunun toplanmasnda byk menfaat gryordu. Bu itibarla Yakub Bey'in sergiledii tavr elebi Mehmed'i fevkalade zm

82

bulnuyordu. elebi Mehmed'in zerine geldiini duyan Cneyd Bey ise zmir'e ekildi. elebi Mehmed sratle hareket ederek zmir'i kuatt. Rodos valyeleri ile Midilli, Sakz ve Mentee donanmalar da kendisine yardmc oluyordu. On gnlk bir muharebeden sonra Cneyd, kar koyamayacan anlayp kaleyi teslim etti. elebi Mehmed zmir'in surlarn birok yerinden yerle beraber etti. Ayrca Rodos valyelerinin yarya kadar yaptrd muazzam kaleyi de bir gece iinde yktrverdi. Bu durumu gren Rodos valyeleri stad- azam elebi Mehmed'e gelerek olay iddetle protesto etti. ayet kalenin yaplmasna msaade edilmezse Papa'nn da katlaca byk bir hal donanmas tertiplenmesi iin alacan syliyerek tehditler savurdu. Padiah stad- azamn tehditlerini sknetle dinledi ve sonunda dediki : Ben isterimki yer yznde bulunan hrstiyanlarn cmlesine ltufda bulunaym, iyilik edeyim. Ancak kendi tebaamn da saadetini dnmek zorundaym. Bu kale bir korsan yata olup mslmanlara ok zarar veriyordu. Timur Han burasn ykmakla umumun vgsne mazhar olmutu. imdi ben tekrar yaptrmakla lanetlemi anlaym. Ancak Karya ( Mula ), Klikya ( Bat Antalya ) hududlarnda sana bir yer vereyim. Oraya kaleni ina et. stad- azam orann Mentee beyine ait olduunu sylemesi zerine elebi Mehmed : Benim sana verdiim bana aittir. nk Mentee beyi benim ancak bir memurumdur, diyerek meseleyi halletti. Bylece geliebilecek bir tehlikenin nne imdilik set ekmi oluyordu. valyeler ise bugn Bodrum denilen eski Halikarnas'da Petraniyum kalesini ina etmeye baladilar (8). te yandan Cneyd Bey, affedilebilmesi iin bata validesi olmak zere hatr saylr nice araclar harakete geirmiti. zrlerini ve pimanlklarn iletip bu kerede ho grlmesini, affedilmesini, ettii edepsizliklere baklmayp ihsan ile muamele olunmasn rica etti. Nice gn grm zatn gelerek istirhamda bulunmas elebi Mehmed'in merhamet ve ltuf damarlarn kamlad. Nihayet huzuruna karak sayg ile elini pen ve yeminlerle balln bildiren Cneyd Bey'i affetti. Ancak beyliini Bulgar kralnn mslman olan olu Aleksandr'a verdi. Cneyd'i ise Rumeli'de Nibolu sancana tayin etti (1414). * * * * * elebi Mehmed zmir'den sonra ballktan dnenlere bir ibret dersi olmak zere Ankara'ya yrd. maksad Yakup Bey'i cezalandrmakt. Yakup Bey'de bu geliin anlamn kavramt. En yakn adamlaryla gizlice yola karak padiahn otana geldi. Akla yakn belgelerle padiahn gazabn sndrmeye alt. Ancak padiahn gnlnde oluan krgnl gideremedi. Kendisine bal bir beyin zor dnemde arsna olumsuz karlk vermesi elebi Mehmed'i olduka zm ve kzdrmt. Yakup Bey'i pek takdir etmesine ramen dier emirlerine rnek tekil etmesi iin ldrlmesini emretti. Ancak dier emirleri padiahn kzgnlk ateini giderebilmek iin byk gayret sarfederek yle dediler: Ey dman perian eden keremi bol padiah Ltfun karsnda dmanlar kapnda ba eer Gnlleri avlamak bil ki kerem ile olur Yoksa bel balayanlar hrnlktan kap gider Baary az bulduysan ar sz syle ama Hemen ldrmek cezalandrmak m icabeder ldrmek korku vermesin, hakkyla ceza olsun Piman olunca dirilmez tek sznle lenler Hemen de yok olur habbecikler suya dnce Damlacklar evirmek mmkn olmazsa eer Belki de bu sylediklerinde hi yalan yoktur

83

imdi dedikleri aydnlanmam olsa meer Yaptklar ile deerini tartp lme onun yle bir haline acsan, ona cihan deer Osmanoullar'nn tresi efkat deil mi Senin de atalarnn yolunu tutman yeter Emirler ayrca bu ayrlk ve kargaa gnlerinde tannm, tecrbeli bir beyi ldrmenin uygun olmayacann sylediler. elebi Mehmed Han bu grler zerine Yakup Bey hakkndaki kararn geriye brakt ve Bursa'ya dnd. Yakup Bey'e gsterdii ihmalkarln sonularn bildirtti. Yakup Bey ise, ar yeminlerle itaat duygularn aklayp buna dair delilller gsterip tutumunun sebebini anlatmaya alt. Btn bu gelimelere ramen padiah,sava esnasnda sz dinlememeyi bir trl iine sindiremiyordu. Beylerini de zmek istemediinden Yakup Bey'i ldrtmeyip Tokat'ta Bedevi ardak' ta hapis tutulmasn emretti (9).

Yeminini bozmann sonu!

Sultan elebi Mehmed bat Anadolu'da birlik ve dzeni salarken, Karamanolu Mehmed Bey ise Osmanl topraklarna saldrlarda bulunuyordu. Bursa'ya dnen padiah, onun bu yaramaz fiillerinin cezasn vermek zere harakete geti. Kastamonu hakimi sfendiyar Bey ile Germiyanolu Yakup Bey'e haberciler gndererek orduya katlmalarn duyurdu. Gelen yardmc kuvvetlerle daha da glenen Osmanl ordusu Orta Anadolu'ya doru ilerlemeye balad. Daha nce kendilerine ait olan Akehir'den balayarak Saideli, Seydiehri ve Otlukhisar'n ele geirdiler. Ardndan Konya muhasara edildi. Bu srada iddetli yaan yamurlar ordunun arlklarndan pek ok eya ve hayvan gtrerek byk zaiyata sebeb oldu. Kalenin zapt gleti. Bu durumda Karamanolu'nun sulh teklifini kabul eden padiah bir daha Osmanl topraklarna saldrmayacana dair sz aldktan sonra kuatmay kaldrd. elebi Mehmed Konya'dan ayrldktan sonra Canik blgelerini itaat altna almak maksadyla Samsun zerine yrd. Ancak Osmanl ordusunun Konya nndeki zaiyat ve sulh yaparak ekilmesi Karamanolu'nu cesaretlendirmiti. Bu itibarla elebi Mehmed, Canik blgesindeyken bir kez daha Osmanl lkesine taarruza geti. Canik'te ikameti srasnda, Karamanolu'nun Osmanl topraklarn vurduu haberini alan elebi Mehmed znt ve sknt ile sinir nbetleri geirerek hastaland. Bir kez daha ordusunun ynn Konya zerine eviren padiahn shhati gittike bozuldu. Maiyyetinde bulunan tabibler hastalnn mahiyetini tayin edemeyerek padiahn hayatn kurtaramamaktan zlmeye baladilar. Germiyan Bey'inin iir sahasnda da stad hekimi Mevlana Sinan ( eyh ) ' padiah tedavi iin getirdiler. Hekim Sinan, padiahn hastalnn derin kederden doan bir buhran olduunu, bir muzafferiyet haberinin ona en tesirli ila olacan bildirdi. Anadolu Beylerbeyisi Bayezid Paa tabib tarafndan reetesi verilen ilacn tedarikini taahht etti. Bu arada Osmanl padiahnn hastaln haber alan Karamanolu Mehmed Bey, bu frsat deerlendirmek istemiti. Kuvvetlerini toplayarak sratle Osmanl birlikleri zerine yrd. Onlar ani olarak bastrmak istemiti. Oysa Bayezid Paa Karamanolu'nun hareketlerini gn gnne takip ediyordu. Karamanllar karanlk bir gecede baskn vermek zere ilerlerken, Osmanl askerlerinin elikten bir hisar gibi evrelerini sardklarn dehetle grdler. Bayezid Paa tmyle imha edilmek istemiyorlarsa teslim olmalarn istedi. Karamanolu Mehmed Bey olu Mustafa Bey ile yakalanarak padiahn otana getirildi. Bu sevinli haber her gn gelen krizlerle iyice zayflyan padiah ferahlatt. O'nu zntlerin bountusundan kurtararak selamet kysna kard. Hekim eyhi'ye nice ihsan ve ikramlarda bulundu. Padiah Bayezid Paa'y da izzet ve ikramlara garketti. Ayrca kendisini, vezirlik rtbesiyle Rumeli

84

Beylerbeyilii grevine getirdi. elebi Mehmed Han iyice shhatine kavuunca Karamanolu'nu huzuruna getirtti. Krgn bir eda ile kendisine yle hitap etti: Bu ne sznde durmazlktr ki, daima sizden olur. Kanlar yutan klcn dili henz knnda kurumam iken, sava, cenk szlerini naslda konuursunuz? Den kellelerin kanlarndan yeryz pslak iken kavga ve ura tozlarn nasl kaldrrsnz? Dtnz azarlama ukurundan kurtulur kurtulmaz ayaklanma yolunu nasl tutuyorsunuz? imdiden sonra size ne eit muamele edelim ve size nasl efkat ve gleryz gsterelim. Biz dostluk yolunda rica ettike, siz fesatlk gstermekten ekinmediniz. Anlaalm diye istekde bulunduka dargnlk ve dmanlk kaplarn atnz. nsaf llerinde haddi atnz. Fesatlik aknlar ile bakml lkelerimize tatnz. Bundan sonra size aman vermek sizi serbest brakmak fesat ve kargaann devam etmesini istemekle birdir. Karamanolu bu kzgn szlerden dehete dt. Bir zaman sustuktan sonra dua ve niyazla sze balayp yle devam etti: Ey zaferleri bana elenk edinen padiah! Ey kerem ve ihsan sahibi! Bu kez dahi bu zayf kuluna kerem gster. Cennet mekan atalarnn azatl klesi ve sonsuza dek yaayacak olan bu hanedann yetitirmesiyiz. Ardndan elini, gsn rten elbise stne koyarak : Yemin ederim ki, bu can u tende durduka, padiahn memleketlerine asla gz atmayacam. Bu sulara batm kulun kapnda sadakatla klelik edecektir. Bundan byle fesatlk klcn knndan kartrsam, ona gsm yatak olsun ve lm yaynn gerilecei nian tahtas yaplsn. Karamanolu'nun yalvarlar bir kez daha padiahn merhamet damarlarn kabartt. Cezalandrmay brakp Gc var iken hasmn affetmek ne gzeldir, sz ile hareket ederek onu serbest brakt. Ayrca kendisine muhabbet alameti olmak zere tabl, alem, atlar ve develer hediye etti. Karamanolu adamlaryle Osmanl ordugahndan uzaklamt ki koynundan kard bir gvercini havaya salverdi. Bylece yeminini onun adna yaptn ve hkmnn kalmadn gstermi oluyordu. Nitekim Osmanllarn ovada otlamakta olan at srlerini gaspederek gtrd. evresindekilere bu durumu yle izah etti : Bizim Osmanllara dmanlmz beikten balar, mezara kadar srer. Babuluumuzun gerei, beyliimizin temel esas Osmanl'ya verdiimiz sz bozmaktr. Karamanolu'nun verdii szden dnd ve Osmanl mallarn gasp ettii elebi Mehmed Han'a haber verildiinde : Elbette yemin ettikleriniz hakknda sorguya ekilirsiniz, mealindeki ayeti kerimeyi okuyarak onu Cenab- Hakka havale etti. Gerekten de Osmanl padiahnn gnlne doan bu szlerin hikmeti ok gemeden ortaya kt. Karamanolu Mehmed Bey, Antalya kalesini kuatt srada bir top parasyla yaralanarak hayatn yitirdi (10). Karamanoullar'nn defalarca affedilmelerine ramen, kan her frsatta isyan ederek Osmanl lkesini arkadan vurmalar dikkat ekmektedir. Buna ramen Osmanllar alicenaplklarndan vazgememiler, affetmeye balamaya devam etmilerdir. Kimi tarihiler bu durumu ar ve zararl bir merhamet veya zaaf eseri eklinde deerlendirmilerdir. Aslnda Osmallar bu alicenapl, hogrl Anadolu beylerinin tmne uygulamlardr. Bu davrann gerek sebebi Osmanllarn Anadolu ahalisini, kendi tebaas ve kardeleri gibi grmesidir. Anadolu beyleri ile kz alp vermeleri akrabalk kurmaya almalar da bu inann bir tezahrdr. Ayrca yaplan savalar sonunda ordunun Anadolu beylikleri topraklarna sokulmas Trk ve Mslman halkn incinmesine, eziyet ve zulm grmesine sebep olabilirdi. Bu durumda halk Osmanllara kin ve nefret duyabilirdi. Zulm zerine ina edilen bir sevginin ebedi olmayacan idrak eden Osmanl padiahlar onlarca kez de olsa af yolundan ayrlmadilar. Anadolu beylerinin btn hata ve kusurlarna sabrettiler. Dolaysyla belki Anadolu birliinin beklenen temini geikti. Hatta iki yz yllk bir sreyi ald. Ancak Osmanl hakanlarnn uzak grll,

85

ve basireti sebebiyle yle salam temeller zerine atld ki asrlar gemesine ramen Anadolu birlii sarslmadan devam etmi ve etmektedir .

Osmanl veren el'dir.

Mehur Osmanl tarihisi Akpaazde, Samsun'un fethiyle ilgili yle bir olay nakletmektedir. Sultan elebi Mehmed devrine kadar, iki Samsun vard. Mslman Samsun ve Gavur Samsun Bu ikisi devaml surette cenk eder dururlard. Bir gn Sultan Mehmed'e haber geldi ki: Gavur Samsun yanm yahut ki yklm, ahalisi gemilere binip savumular.. Gelien bu durum zerine Mehmed Han, Rum beylerbeyisine: Varp Samsun'u teslim ala yazl bir ferman gndermi. Bierolu Hamza Bey, Ferman sultanmndr diyerek sratle Samsun zerine yrd. ehrin Cenevizliler elindeki ksmn kolayca zaptetti. Ardndan Samsun'un sfendiyarolu elindeki Mslman ksmna yneldi. Hamza Bey'in teslim teklifini sfendiyarolu Hzr Bey iddetle reddetti. Padiah gelmeden, kimseyle anlamam. sterseniz cenk edelim, diyerek tavrn ortaya koydu. Hzr Bey'in bu szleri ve uzun sre direnmesi zerine Sultan elebi Mehmed nce Merzifon'a oradan da Samsun'a geti. Padiah'n gelii zerine sfendiyarolu kaleden karak huzura geldi. Byk bir saygyla: Btn lkem, Devletli sultanmndr, diyerek ehrin anahtarlarn teslim eyledi. ehzade Murad'n lalas ve Rum beylerbeyisi Bierolu Hamza Bey, dayanamayp sordu: Be hey sfendiyarolu!.. Bizi uratrdn durdun. Hnkar gelince, savasz Hisar' teslim eyledin. Bunun hikmeti nedir? sfendiyarolu bu szlere: Bunun iki sebebi vardr. Birincisi; Osmanolu Hnedan, veren el'dir. Umulur ki, bizi bo evirmez. kincisi: Bizim geimimiz Gavur Samsun yznden idi. Madem ki o, sizin oldu. Bizim de maietimiz size geti. Artk hisar teslim etmek vacip oldu. Sultan elebi Mehmed bu szlerden fevkalade memnun kald. Hzr Bey'e pek ok ihsanlarda bulunarak honut kld,gnln ve kalbini kazand (11).

Vakf medeniyetine doru...

Bu dnyann; yolcularn gelip getii, konuklarn bir sre duraklad, herkesin misafir sayld bir mekan olduu gerei herkesce bilinmektedir. nsanolunun byle bir mekanda gaflete dmesi, tembellik etmesi vaktini boa harcamas akl alacak, beenilecek bir tutum deildir. Hele bu kiiler yce bir otada oturan ve Cenab- Hakk'n nice nimetlerine kavuan hakanlar ve padiahlar olursa ... Onlarn ihmalkar davranmalar, gnlerini bou bouna geirmeleri gerekleri anlayamamak gibi ar bir gafletin tezahrdr. te Osmanl padiahlar Osman Gzi'den itibaren vakf messesesini kurup gelitirerek sosyal gvenlii salamak yolunda ileri admlar attlar. Gnlleri krgn kimselerin durumlarn dzeltecek tedbirler koyan, aresizlere rzklarn datan kii oldular. Mslmanlarn ibadetlerini rahata yapabilmeleri iin her ehirde Ulu Camiler her mahallede mescitler ina ettiler. Mektep ve medreseleri ile de Osmanl ehirlerini eitli ilimlerin merkezi haline getirdiler. lim talipleri artk arzularna, gayelerine ulaabilmek iin Osmanl lkesine akn eder oldular. Bu ilim heveslilerinin ierisinde nice yoksul ve kimsesiz insanlar vard. Onlar hem Osmanl devletinin kurduu vakflarn gelirlerinden faydalanarak geimlerini salarlar hem de gece gndz ilim tahsil ederlerdi. Tesis edilen vakflar gn getike artt. htiya durumlarna gre, nice deiik hizmetlere uygun

86

messeseler ortaya konuldu. Bylece ksa bir srede imdi dnyann hayranlkla yad ettii muazzam bir vakf medeniyeti dodu. te bunlardan bir ka... Su yollar, su kemerleri, eme ve sebiller, yollar, kaldrmlar, a evleri, dul ve yetim evleri, ocuk emzirme ve bytme yuvalar, ktphane, dkkan , misafirhane, kuyular, amarhane, hela, han, hamam, bedesten, trbe, iskele, deniz feneri, ok ve gre meydanlar. Esir ve kle azad etmek, fakirlere yakacak temin etmek, hizmetilerin efendileri tarafndan azarlanmamas iin krdklar kase ve kaplarn yerine yenilerini almak, gzilere at yetitirmek, aa dikmek, bortan hapse girenlerin borcunu demek, dalara geitler kurmak, ksz kzlara eyiz hazrlamak, borlularn borlarn demek, dul kadnlara ve muhtalara yardm etmek, ocuklar baharda ak havada gezdirmek, mektep ocuklarna gda ve yiyecek yardm, fakirlerin ve kimsesizlerin cenazesini kaldrmak, bayramlarda yetimleri ve yoksullar sevindirmek, k aylarnda kularn beslenmesi, hasta ve garip leyleklerin bakm... Bu gn insanmzn akln dahi almayaca daha neler neler... Her topluluk hkmdarlarnn yolunda olur, sz gereince padiahlarn rnek alan halk da vakf medeniyetine gc yettiince yardmda bulunuyordu. Bu yardm ve balar yapt vakflar, ldkten sonra da devam eden en byk yatrm olarak gryordu. Cami, mescid, medrese, imaret, zaviye yaptran, gelir getirici bir maln veya mlkn her hangi bir maksatla vakfeden ahs(vkf) vakfnmesini istedii artlarla yazdrr, tasdik ve tescil ettirirdi. Grevlilere ne kadar maa verilecei, tamirlerin nasl yaplaca, hangi vasfta ne kadar grevli kullanlaca, mbarek gn ve gecelerde nelerin yaplaca bu vakfnmeye kaydedilirdi. elebi Mehmed Han da bu vlecek tutumlar gsteren, imrenilecek gzel eserler meydana getiren vakarl padiahlardan biri idi. Nitekim yle gzel bir adet ihdas etti ki halefleri tarafndan da hi aksatlmadan devam ettirilegeldi. Surre ad verilen bu adet, her yl hac mevsiminde Haremeyn-i erifeyn ahalisine, bu mukaddes yerlerde geici olarak bulunan zahid mslmanlara, mukaddes yerlerin ve hac yollarnn emniyetini salayan Mekke eriflerine ve Hicaz blgesinde yaayan btn alim zatlara para ve eitli hediyeler gndermekti (12). Osmanl devleti, Almanya ve Bulgaristan safnda Birinci Dnya Savana dahil olunca surrenin gnderilmesi tehlikeye girdi. erif Hseyin'in isyan dolaysyla, 1916 yl surresi Medine'ye, sonraki iki yln surreleri am'a kadar gidebildi. Nihayet am kaybedilince, i noktaland. Buna ramen Sultan Vahideddin, 1922 ylnda yurt dna kncaya kadar Mekke ve Medine fakirlerine sadaka gndermeyi ihmal etmemitir.

Baz fetihler
Osmanllara tabi olan Eflak prensi Mire, taht mcadelelerinden istifade ederek yllk dedii vergiyi kesmiti. Ancak kendisine voyvodalkta rakip ktndan zor durumda idi. Rakibi Dan, Osmanllara mracaat ederek yardm istemiti. Buna karlk Mire de, Macar kral Sigismund'a mracaat ederek Osmanllarn kendisine yardm etmesi iin arabulucu olmasn istedi. Karde mcadeleleri srasnda Mire'nin Musa elebi'yi desteklemi olmas yznden, elebi Mehmed, Macar kralnn teklifini reddetti. Candar ve Karamanoullarndan da yardmc kuvvet alarak, Tuna'y geip Romanya topraklarna girdi. Karsna kan Macar-Eflak kuvvetlerini bozgna uratt. Bunun zerine Mire, sulh teklifi yapt. Vergi vermeye ve olunu rehin olarak Osmanl lkesine gndermeye raz olduundan voyvodalk makamnda brakld (1416). Eflak meselesi Osmanllarla Macarlar arasnda uzun sren hudut mcadelelerine sebep oldu. Osmanllar Erdel'e bir ka defa aknlar dzenlediler. Macar lkesi batan baa inendi. Srbistan, Bosna ve stirya'da Macarlarla iddetli arpmalar vuku buldu. Macar kral Sigismund sefere karak, Nibolu ve Ni arasnda Trklere kar muvaffakiyet elde etti. Bu Trk ve Macar mcadelesi uzun srmekle beraber byk bir harp eklinde olmayp, genelde iki tarafn birbirlerini denemesi mahiyetindeydi.

87

elebi Mehmed Rumeli'de fetihlerde bulunurken, Candarolu sfendiyar Bey de Osmanllarn elinde bulunan; Kastomunu, ankr, Kalecik, Tosya ve Safranbolu kalelerine taarruz ederek ele geirmiti. Ayrca 1418'de Canik beyleri arasndaki mcadeleden faydalanarak Samsun ve Bafra'y zabt eden Candarolu sfendiyar Bey, kuvvetli bir duruma geldi. Ancak bu srada sfendiyar Bey'in, olu Kasm ile aras alnca, Kasm Osmanl devletine iltica etti. Kasm Bey'in babasna gcenmesinin sebebi; sfendiyar Bey'in Tosya, ankr, Kalecik ve Kastamonu gibi mahsl bol olan yerleri ok sevdii ikinci olu Hzr Bey'e vermek istemesi idi. Kasm Bey, Osmanl hkmdarndan bu yerlerin kendisine verilmesi iin arac olmasn ve Osmanl himayesinde bulunmasna izin vermesini rica etti.elebi Mehmed bu istei kabul ederek, sfendiyar Bey'den bu yerleri Kasm Bey'e verilmesini istedi. stek reddedilince, Osmanl kuvvetleri Sinop'u muhasara ettiler. aresiz kanlan sfendiyar Bey, Osmanl devletinin yksek hakimiyetini tand. Ayrca olu Kasm'n istedii Kastamonu, Tosya, ankr ve Kalecik'i Osmanllara brakt. elebi Mehmed daha nce anlat ekilde bu yerleri Kasm Bey'e devretti. Bunu mteakib, daha nce Osmanllarn elinde bulunan Samsun'un alnmasn arzu etti. Mslman ve kafir olmak zere ikiye ayrlm olan Samsun'un mslman olmayan ksmn Bierolu Hamza Bey kuatt. Kale halk ehri atee verip kanca, kale zahmetsiz ele geti. Mslman Samsun'u bizzat muhasara eden elebi Mehmed'e kar koyamayan Hzr Bey, ehri teslim edip babasnn yanna dnd (13).

Simavna kads olu eyh Bedreddin.

Rumeli'nin ilk fatihlerinden olup Dimetoka savanda ehid den Abdlaziz Gzi'nin torunudur. Abdlaziz'in olu srail iyi bir medrese tahsili grdkten sonra Simavna (Karaaa ile Dimetoka arasndaki Samona kalesi) kads oldu. Dimetoka kalesi Rum beyinin kzn ald. te bu izdivatan Bedreddin Mehmed domutur. Bedreddin, babasnn mesleinden tr daha ok Simavna kads olu diye hret bulmutur. lk tahsiline babasnn yannda balad. Daha sonra Mevlana Yusuf'tan sarf ve nahiv okudu. leride Kad-zde-i Rumi diye mehur olacak Musa ile beraber onun babas Bursa kads Koca Mahmud Efendi'den dersler ald. Bu arada Mevlana Yusuf'tan fkh dersleri de alyordu. Musa, Bedreddin ve Bedreddin'in amcaolu Meyyed, Koca Mahmud Efendi'nin tavsiyesiyle daha sonra Bursa'dan Konya'ya geldiler. Burada Mevlana Feyzullah'tan mantk ve astronomi dersleri aldlar. Bir yl sonra Musa elebi Semerkand'a giderek Ulu Bey'in astronomi hocas olurken, Bedreddin ve Meyyed nce am'a ve oradan'da Kuds'e getiler. Burada bnl-Askalani'den hadis okudular. Bedreddin ve Meyyed Kuds'ten Kahire'ye getiler. Burada mehur alim Seyyid erif Crcani ve tabib Aydnl Ali Paa ile beraber Mbarekah Mantki'den ilahiyat mantk ve felsefe okuyarak yksek tahsilini tamamladilar. 1388'de hac iin Mekke'ye giden eyh Bedreddin geri Kahire'ye dndnde Sultan Berkuk'un olu Ferec'i eitmek zere grevlendirildi. yl bu grevde kald. Ayn zamanda sultann hocas Ahlatl eyh Seyyid'den tasavvuf dersleri ald. eyh Bedreddin'in ilmi tartmalardaki derecesinden son derece memnun kalan Sultan Berkuk, onu cariyelerinden Cazibe ile evlendirdi. Bir mddet sonra hocas Hseyin Ahlat'nin iareti zerine Tebriz'e gitti. Burada iken Timur Han'n huzurunda yaplan ilmi toplantlara katld. Tartmalardaki baars ile Timur'un takdirini kazand. Bir rivayete gre Timur Han onu kz ile evlendirip eyhlislam yapmak istemise de eyhi Hseyin Ahlat'nin yanna dneceini bildirip zr dilemitir. eyh Bedreddin Tebriz'den Kazvin'e geti ve bu seyahat onun hayatnda bir dnm noktas oldu. Zira Kazvin'den tekrar Kahire'ye dndnde batni akidesi ile dolmu bulunuyordu. Nitekim Kahire'ye dndnde baz fikirleri dolaysyla alimlerle aras ald ve burada daha fazla kalamayacan anlayp Edirne'ye dnmeye karar verdi. Filistin, am, Halep zerinden Konya'ya geldi. Konyallar kendisine byk bir itibar gsterip

88

ehirlerinde kalmasn ve ders vermesini istediler. Ancak eyh bu teklifi kabul etmeyip Tire'ye geti. Burada halk arasnda Dede Sultan diye anlan Brklce Mustafa ile tant. Bedreddin Sakz, zmir, Ktahya, Bursa ve Gelibolu zerinden Edirne'ye geldi. Gittii her yerde byk bir ilgi ve alaka uyandrmt. Bu itibarla ok gemeden bir kez daha, Edirne'den Aydn'a kadar eitli vilayetlere seyahatler yapt. Aslnda ehl-i snnet d batni akdesini gizli bir biimde yaymaya alyordu. Daha ok alevi trkmenlerle temas ederek onlar maksadna gre hazrlyordu. Bursa'da Brklce Mustafa, Ktahya'da Torlak Kemal kendisinin en mehur halifeleri idiler. zellikle bir yahudi olan Torlak Kemal, Bedreddin'i ve Brklce'yi saltanat elde etmeye iddetle tevik ediyordu. Ayrca, kadnlar mstesna olmak zere her trl mal ve eyann ortak olduunu savunarak sosyal hayat derinden sarsyordu. te yandan eyh Bedreddin'in Anadolu'ya gelii Yldrm'n oullarnn birbirleriyle kyasya mcadele ettikleri bir zamana tesadf etmiti. Bundan dolay eyh'in faaliyetlerinden habersiz Edirne'de hkmdarln ilan etmi olan Musa elebi ilim ve fazileti, irfan ve kudreti ile mehur olmu eyh Bedreddin'i kazaskerlik makamna oturttu. Bylece bilmeyerek onun nfuzunun yaylmasna yardmc olmutu. imdi eyh Bedreddin drt bir yandan Edirne'ye gelenlerle gryor ve faaliyetlerini geniletiyordu. eyh'in, dini fikirlerinden sonra imdi, siyasi grleri de deiiyordu (14).

lk byk i isyan
Sultan elebi Mehmed, biraderi Musa elebi'yi bertaraf ederek hkmdar olunca eyh Bedreddin'i kazaskerlikten azletti. lim ve faziletine hrmet gstererek iki olu ve kzyla birlikte znik'te ikamete mecbur etti ve kendisine bin ake maa balatt. eyh Bedreddin ise siyasi ihtiraslar sebebiyle bir trl bu durumu kabullenemedi. Grnte dinitasavvufi gerekte ise siyasi tekiltlanmay salamak zere faaliyete giriti. znik'te bir taraftan eser telif ederken dier taraftan kendisini ziyarete gelenlerle gryor ve onlar tam bir propagandist olarak memleketlerine yolluyordu. Ksa zamanda evresinde geni bir mrid ve sempatizan evresi oluturmay baarmt. Vaziyetin istedii kvama geldiini gren eyh Bedreddin ocuklarn znik'te brakarak hacca gitmek bahanesiyle Kastamonu'ya geldi. Ancak sfendiyar Bey'den gerekli destei bulamad. Bu durumda Sinop'tan bir gemi ile Rumeli'ye geti. Srasyla Kefe, Zara, Silistre ve Dobruca'y geip ii-batni kimselerle meskun olan Deliorman'a yerleti. Sratle her tarafa adamlar gndererek propoganda alann geniletti. Taraflar sratle artyordu. Bedreddin, Anadolu ve Rumeli'de yllarca sren i mcadelelerden yeni kurtulmu olan Osmanl Devleti'ni gafil avlayarak, eyhlikten ahla gemek istiyordu. Hangi din ve mezhepten olursa olsun herkesi cemiyetine davet ediyordu. zmir krfezinin gney ucunda ve Sakz adas karsndaki Karaburun'da mevzilenen Brklce Mustafa evresine onbine yakn mridi toplaynca, ilk isyan hareketini balatt. Sultan elebi Mehmed, Brklce Mustafa'nn zerine Bulgar kral iman'n Mslman olan olu ve zmir sancakbeyisi Aleksandr' gnderdi. Ancak Brklce Mustafa, Karaburun geitlerinde verdii basknlarla Aleksandr ile adamlarnn byk blmn katletti tehlikeli ve ciddi bir maceraya doru srkleniyordu. Bu defa Saruhan sancakbeyisi Timurtazde Ali bey, kuvvetleriyle harekete geti. Ancak Brklce Mustafa'nn yanndakiler kendisine lmne bal ve sadktlar. Ali bey yaplan saldrlardan bir ka adam ile zor kurtuldu. Brklce'nin baarlar Torlak Kemal ve eyh Bedreddin'in de faaliyetlerini artrmalar elebi Mehmed'i byk bir skntya soktu. Dier taraftan kardei Mustafa elebi (Dzmece Mustafa) de hkmdarlk iddiasyla ortaya karak Teselya ve Selanik taraflarnda harekete geti. Bu itibarla padiah, vezir-i azam Bayezid Paa ile henz on iki yandaki olu Murad' Brklce isyann bastrmaa memur etti.

89

Osmanl kuvvetleri evvela yollardaki byk kk asi guruplar temizlediler. Bylece evvelkiler gibi iki ate arasnda kalmam oluyorlard. Nihayet Brklce kuvvetlerini Karaburun eteindeki dada byk bir bozguna urattlar. Ancak Osmanllar da epeyce kuvvet kaybetmilerdi. Bayezid Paa, Brklce ile birlikte yakalananlar Ayaslu'a getirdi. Sorgulama sonunda isyann bann eyh Bedreddin olduu ortaya kt. Asiler idam edilirken Yeti Dede Sultan diye baryorlard. Brklce de elleri bir tahtaya ivilenmi olduu halde ehirde gezdirildikten sonra ldrld. Zira taraftarlar onun lmszlne inanyorlard. ehzde Murad ile Bayezid Paa, Brklce isyann bastrdktan sonra Torlak Kemal'in zerine gittiler. Etrafna bin kadar isyanc toplanm olan Torlak Kemal ksa srede bozguna uratld. Asiler yakalanarak ldrld. Bylece Anadolu'da balam olan ilk ii-batni isyanlar bastrlm oldu. Bu isyanlarn asl mmessili eyh Bedreddin ise Rumeli'de faaliyetlerine devam etmekteydi. Ancak Anadolu'da isyanlarn bastrlmas taraftarlarnn moralini iyice bozmu bulunuyordu. elebi Mehmed Selanik ve Teselya civarnda yeni bir isyan hareketi balatan biraderi Mustafa (Dzmece) zerine giderken Bayezid Paa'y bu kez Bedreddin'in zerine sevketti. Osmanl kuvvetlerinin gelii zerine eyhin yanndakilerin byk ksm katlar. Dolaysyla Bayezid Paa kk bir arpmadan sonra Bedreddin'i yakalad ve padiah'n bulunduu Serez'e gnderdi. elebi Mehmed Han eyh Bedreddin meselesinde Osmanl adaletini ve hukuk yapsn gsteren rnek bir davran daha sergiledi. Devletin sosyal yapsn bozacak fikirler ortaya atan tahrik ve tevikleriyle byk bir isyana sebebiyet veren binlerce insann lmne yolaan eyh Bedreddin'i alimlere havale etti. eyh Bedreddin'in yapm olduu hareketin slamiyet'e uygun olup olmad ve cezasnn ne olmas gerektii alimlerden tertip olunan bir heyete soruldu. Netice'de Heratl Mevlana Haydar'n verdii bir fetva zerine sulu olduu ve aslmas gerektii kabul edildi.Bir rivayete gre eyh Bedreddin byle bir suu ileyenin cezasnn idam olacan bizzat kendisi de ifade etmitir. Karar zerine Serez pazarnda idam olunan Bedreddin'in mallar varislerine datld (1420). Bylece eyh Bedreddin gailesi tmyle ortadan kalkm oluyordu (15). eyh Bedreddin Mahmud, din ve fen ilimlerine vukufiyeti, Cami'l - Fusuleyn ve letaif'l -arat gibi fevkalede muteber tutulan eserleri dolaysyla alimler arasnda mstesna bir mevkii igal etmitir. Ancak o batni fikirlere yer verdii tasavvuf sahasndaki Varidat isimli eseri dolaysyla byk mutasavvflarn tepkisini ekmi ve tenkitlere hedef olmutur. Onun bu nevi grleri arasnda: Cennet ve cehennem umumun zannettii gibi olmayp dnyadaki iyilik ve ktlklerin ruhlardaki ac ve tatl tezahrleridir. Bu alem sonradan yaratlm olmayp kadimdir. ldkten sonra yeniden dirilme vaki olmayacaktr. Dolaysyla bedenlerin hari mmkn deildir. Melek ve eytan birer varlk olmayp iyilik ve fenalk kuvvetleridir. te Ehli snnet akdesine uygun olmayan bu ekildeki tevil ve yorumlar Bedreddin'in tenkit edilmesine yolamtr. Byk mutasavvf Aziz Mahmud Hdayi Sultan I. Ahmed Han'a yazd tezkiresinde ondan, aslm ve Allah'n gazabna uram bulunan eyh Bedreddin, diye sz ederken; Alim ve tarihi dris-i Bitlisi ise Het Behit adl eserinde; eyh Bedreddin, riyazet ve mcahede ile gnlerini geiren muhterem bir kimse iken ilim ve ibadeti iblisin taati gibi bencillik ve bbrlenmesine sebep olmutur. Bu ise onun kamil bir mridden feyiz almam olmasndan kaynaklanmtr, demektedir. te yandan eyh Bedreddin'in eserlerinde bir fikir olarak rastlanmad halde mridlerinden Brklce Mustafa ile Torlak Kemal'in baz uygulamalar da eyhin eletirilmesine yolamtr (16). Bunlar; mridlerin zel mlkiyeti reddetmeleri, her trl mlkn halkn ortak mal olduunu savunmalar, kadn erkek bir arada sazl, ikili ayinler dzenlemeleri ve umumiyetle ibahilii savunmalardr. eyh Bedreddin'in Anadolu Seluklular hkmdar Alaaddin Keykubad'n neslinden geldii iddias ise onun saltanat davasnda olduunun bir delili olarak izah edilebilir. Zira saltanat kurmak iin

90

meydana kanlar veya muvaffak olanlar devrin artlarna uygun olarak, bu hareketlerini meru gstermek iin kendilerini eski hkmdar slalelerinden birine mensup gsterirlerdi. Hatta bunu ispat iin uydurma silsilenmeler tertip ettirenler de pek oktur.

Murad'ma haber saln

Sultan elebi Mehmed,1420-1421 k mevsimini Bursa'da geirdikten sonra ilkbaharda Gelibolu zerinden Edirne'ye geldi. Burada tertipledii bir av srasnda hastalanarak atndan dt. Yannda bulunan yakn adamlar padiah derhal kaldrarak saraya getirdiler. Padiahn bu ani rahatszlndan heyecanlanan askerler onu grmek istediler. elebi Mehmed Han zorlukla da olsa devlet byklerinin huzuruna kt, askere grnd. Sa oluu byk bir sevince yolat. Sk sakall, kara gzl, ak alnl, gler yzl elebi Mehmed Han kendini, yalnz dostlarna deil, dmanlarna bile sevdirmi, saydrmt. Rahatszlandn duyan Bizans imparatoru Manuel, hemen bir eli gndererek hatr sordurmak istedi. Tedbirli Sultan, Eli Leondari Dimitrius'u hemen kabul etmi; birka gndr keyifsiz olduunu, iyileince daha uzun grebileceklerini bildirmiti. Eli de, mparatorun acil ifalar dilediini arz etti. Bu elinin geliine fevkalade zlen elebi Sultan, derhal vezirlerini toplad. Baka lalalarm!... dedi. Allah' alem gayr, bu hastalk bizi sevdiklerimize kavuturur... Tiz Ekber evladmz Murad'a haber salasz. Acele ile devletimize sahib ola. Askerciklerime dahi syleyin ki, haklarn helal edeler. Siz dahi, cmle hukukunuzu taleb idesz...lla, Murad' haber salmakta geveklik gstermeyesz. Gerekten ertesi gn, ruhunu Hakk'a smarlad. 1421 Haziran sonlar...Amasa'da bulunan ehzade Murad ksa zamanda haberdar edildi. Ancak padiahn vefat, gizli tutuldu. Edirne saraynda tahnit edilen cesedi, Murad Han'n hi olmazsa Bursa'ya geldii haberi duyuluncaya kadar, askerden ve halktan sakland. Leondari hereye ramen rendii haberi, mparatora ulatramad. nk btn yollar tutulmutu. Deniz yoluyla haber stanbul'a vardnda, Murad Han Osmanl tahtna gemi bulunuyordu. elebi Mehmed'in asl endiesi:Bizans'n elinde bulunan Dzmece Mustafa elebi'nin salverilmesi idi. O zaman Devleti Aliyye topraklarnda yeniden kargaa kacakt. Kendisi hayatta iken, Dzmece'yi brakmayacana dair mparator Manuel yemin etmiti. Ama vefatn renince, hemen brakaca muhakkakt. elebi Sultan yalnz hayatta iken deil, vefatndan sonra bile Devletinin dirliini dnyordu... (17).

Sultan elebi Mehmed'in ahsiyeti

Dedesi Murad Hdavendigr'n ehid dt ve babas Bayezid Han'n tahta kt 1389'da dnyaya gelmitir. Annesi Germiyanolu Sleyman ah'n kz Devlet Hatun'dur. Btn ehzdeler gibi devrin en gzde alimlerinin elinde yetiti. Ahmed bin Muhammed Cezeri'den Arapa ile kraat ilimlerini, Sofi Bayezid namyla mehur olan mamddin Ali elebi'den dier akli ve nakli ilimleri rendi. Bursa kads Bedreddin Koca Mahmud elebi ve Molla Fenari'den Hanefi mezhebi fkh bilgilerini renen elebi Mehmed, enitesi Emir Sultan'dan da feyz ald. Pembeye mail beyaz tenli, kara gzl, kara kal, gr sakall, ahin bakl, ak alnl, geni gsl ve uzun kollu olup burunlar hanedann deimez eklini haizdi. Bedeni sporlarda fevkalade

91

maharetliydi. Bnyesinin kuvvetli ve mtenasiplii dolaysyla Grei elebi nvan ile anlrd. Azim ve irade sahibi, szne sadk, sabrl, tedbirli ve arbal idi. leri grll sayesinde tehlikeli olabilecek olaylar nceden dnerek hareket ederdi. Planl ve proraml i yapar kararlarn sratle tatbik sahasna koyard. Ankara savana katldnda henz ondrt yanda idi. Savan kaybedilmesi ile kk yata byk problemlerle kar karya kald. Paralanan devleti uzun mcadelelerden sonra tek elde birletirdi. Anadolu'da dalan birlii yeniden salad.Timur'un ihya ettii Anadolu beyliklerinden bir ksmn ortadan kaldrrken bir ksmn da tabi duruma getirdi. Bu zelliinden dolay Osmanl devletinin ikinci kurucusu denilmitir Rumeli'de ise Trk nfuzunu kuvvetlendirdi. mrnn tamamn savalarda geiren bu kahraman hkmdar katld yirmidrt muharebede krk yara almtr. Kendisinden nakledilen u sz hayat hikayesini ok gzel ifade etmektedir. ocuk yamda bunca belalar kim ekdim, kimse ekmi deildir. Ne yazk ki devleti eski hametine kavuturmak iin gece gndz gayretle uraan bu Trk hakan, otuziki yanda hayata gzlerini kapad. elebi Mehmed siyasi baarlarnn yansra imar ve kltr faaliyetlerine de byk nem vermitir. Bursa, Edirne ve Amasya'da pek ok eser yaptrmtr. Bursa'da Yeil Camii adyla tannan mabedi gerek inaatnda kullanlan mermerlerin nadirlii gerekse onu ssleyen oymalarn zarafeti itibariyle ehrin balca aheserlerinden biridir. Bu caminin karsna ykseke bir mevkide kendi trbesini yaptrd. Trbenin karsna den medresesi bugn mze haline getirilmitir. Bunlardan baka Edirne'de Emir Sleyman tarafndan inasna balanan ve Musa elebi tarafndan devam ettirilen Ulu Cami'nin tamamlanmas ona nasip oldu. Bu Camiye vakf olmak zere Edirne'de ki bedesteni yaptrd. Olu ehzde Kasm bu caminin bahesinde medfundur. elebi Mehmed ilim adamlarn himaye ve tevik ederdi. Onlara kar hrmetkar ve cmertti. Bu itbarla ksa sren hkmdarl dneminde namna muhtelif mevzularda eserler yazlmtr. Devrin en gzide ilim adamlar arasnda bni Arabah, Abdurrahman Merzifoni, Molla Sar Yakub, Molla Kara Yakub, Kafiyeci Muhyiddin, Kad Feyzullah ve Rkneddin Ahmed saylabilir. Sultan elebi Mehmed bazan iir de sylemitir. Tezkirelerde rastlanan bu iiri onun takvasn, Cenab- Hakk'a kar sarslmaz imann gstermektedir. Cihn hasm olsa, Hakk'dan nusret iste! Erenlerden du v himmet iste! alup dn akna udvne imr, Anuban r- yr hidmet iste! Eer leb-tene isen ey bed-end; Bu dene emesinden erbet iste! Geenden ge, demr tadan saknma, Demri mahv idenden kuvvet iste! evrme yz muhalifden Mehemmed, Ady arsadan sr vs'at iste! Sultan elebi Mehmed hakknda:Halkondil: Birinci Mehmed'i, tavrlarna, hareketlerinde srate, vakarna ait vglerin hepsinin fevkine ykselten eyi, Osmanl mverrihleri gibi Bizans mverrihleri tarafndan da adaleti, efkati, civanmertlii, dostluunda sebat, gerek Trkler gerek rumlar iin hayrhahl hakknda herkesin birletii ahadettir... Dukas: elebi Mehmed yalnz Trkler deil Hristiyanlara da iyilikle muamele etmi ve can- gnlden hisleriyle fikrinin genilii ve ahlaknn gzellii birbirine uygun dmtr...

92

Hammer: Btn hayat mddetince Bizans imparatorunun sadk mttefiki, Trkmen asilerinin korkun dman, Osmanl saltanat tahtnn anl dayana, Osmanl mverrihlerinin tabirince, Tatar tufannn tehlikeye drd devlet gemisini kurtaran Nuh idi... Hoca Sadeddin Efendi ise: Padiahlk sresi sekiz yldan be gn eksik idi. Gzel huyu ve efkatli tutumuyla her yanda hret yapmt. Adet edindii ekilde dileyenlere nafakalar datr, her Cuma gn fukaray doyurur, ihtiya sahiplerine gereken yardm yapar, hesapsz hediyelerle krk gnlleri sevindirirdi. Allah tel anlarn yce etsin Haremeyn (Mekke ve Medine)'de konuklayanlara her yl sayya gelmeyecek lde mal gnderirdi... (18). elebi Mehmed'in rahatszlanp yataa dtnde, devlet adamlarndan olu Murad' armalarn istemesini ve onlara yapt vasiyeti yine Hoca Sadeddin Efendi u msralarla nakletmektedir. Ayak ekti hkmet kapsndan Soyundu padiahlk hrkasndan Grd ki bu dnya bir bo mekandr Su stne kurulmu bir binadr Bu tarlaya kerem tohumunu ekti Dr- karara doru niyetlendi Gzel adn yazp koydu cihanda Keremden el ekmedi bir zamanda Gven, huzur idi nk dilei Sultan Murad'a smarlad yerini Vasiyeti bu oldu o, ah gelsin stnlk gnn ay ykselsin Refah getirsin btn insanlara Ltfunu gstersin gnnde halka Klcn gidersin zulmn kirini Kskansn alar keremli devrini Yine sultan beylerine buyurdu Ki askerden gizlesinler durumu ahn lm fitneye yol aar Kt dileyiciler bunu frsat sayar Hizmet eylen cier kem Murad'a Sarfeyleyin gcnz yoluna Adlet semtine yneltin an Onun ile ferah kln cihan Zulm tresini hi retmeyin Zalimlikle adn belletmeyin Selamm duyurun ol nevcivana Benden syleyin ol yce duraa Kansn o, cefa etmekten aman Gaflet etmesin bir dem saknmadan Armaandr ona Hakkn kullar Saknsn, olmasn zulmn arac Yaramaz Osmanl soyuna zulm Yanar cihan, feryad ederse mazlum Lutfile din ehlini gzle sen Bilgi sahiplerin her dem kolla sen Boyun eme sen gnln hevesine Dost etmeyesin kty kendine

93

Dilersen her lkeye el koymaya Bala kalbini yce yaradana Haktan sakn dnmeye heveslenme Kinle zulmle eteini kirletme Dmanlar krsn keskin klcn Dn gn halka yardmc olasn Her gnn parlak, kadr olsun her geen Rahmann yardmyla olur ykselmen (19).

Dipnotlar:
(1). Ner tarihi, I, (nr. F.R. Unat-M. A. Kymen), s. 369-370; Tc't-Tevrih, I, s. 299-302. (2). Ner tarihi, I, s. 373-407; Tc't-Tevrih, I, s. 303-319; (3). Ner tarihi, I, 407-413; Tc't-Tevrih, I, s. 319-322. (4). Tc't-Tevrih, I, s. 335-339. (5). Takprlzde Mehmed Kemaleddin, Tuhfet'l- Ahbab, st. 1287, s. 75. (6). Tc't-Tevrih, II, s. 3 vd; Mneccimba, Tarih, III, s. 316-319; Akpaazde, s. 81; Oruc Bey, s. 37; Ner tarihi, II, s. 425-440. (7). Tc't-Tevrih, II, S. 78-81; Ner tarihi, II, s. 523. (8). Ner tarihi, II, s. 530-535; Tc't-Tevrih, II, s. 60-62. (9). Tc't-Tevrih, II, s. 63-65. (10). Tc't-Tevrih, II, s. 82-91; (11). Akpaazde, s. 90 (12). Tc't-Tevrih, II, s. 99-109; Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, 638-640; Bahaeddin Yediyldz, "Vakf", A, XII/2, s. 156-162. (13). Ner tarihi, II, s. 540-543; Tc't-Tevrih, II, s. 92-97; Akpaazde, s. 90. (14). Tct-Tevrih, V, s. 32-34; M. Sreyya, Sicill-i Osmani, st. 1316, II, 10; Mecdi, akayk Tercmesi, st. 1269, s. 81-82; Hammer, II , s. 134-135; Uzunarl, Osmanl Tarihi, I, s. 360-362. (15). Akpaazde, s. 93-95; Ner tarihi, II, s. 543-547; Solakzde, Tarih, I, s. 182-185; Tc't-Tevrih, II, s. 109-114. (16). Tc't-Tevrih, II, s. 113-114; li, Knh'l Ahbar, V, s. 143-144; Uzunarl, Osmanl Tarihi, I, s. 366-367; . H. Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, I, s. 161-163. (17). Akpaazde, s. 94; Neri tarihi, II, s. 550.

94

(18). Ner tarihi, II, s. 550; krullah, Behcet'l- Tevrih, s. 323; Ltfi Paa, Tarih, s. 74; li, Knh'lAhbr, V, 181; Oru Bey tarihi, s. 45; Uzunarl, Osmanl Tarihi, I, s. 374-375; Aksun, Osmanl Tarihi c. 1, s. 104-106. (19). Tc't-Tevrih, II, s. 114-117.