http://genclikcephesi.blogspot.

com

2
http://genclikcephesi.blogspot.com

FETH NAC

100 SORUDA ATATRK'N TEMEL GRLER

GEREK YAYINEV Caalolu Yokuu, Saadet Han, Kat 4 stanbul

3
http://genclikcephesi.blogspot.com

KISALTMALAR: SD, I : Atatrk'n Sylev ve Demeleri, Cilt I, kinci Bask, 1961. SD, II : Atatrk'n Sylev ve Demeleri, Cilt II, kinci Bask, 1959. SD, III : Atatrk'n Sylev ve Demeleri, Cilt III, kinci Bask, 1961. SD, IV: Atatrk'n Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, 1964. Nutuk'un birinci ve ikinci cildi yerine Trk Dil Kurumu'nun yaynlad Sylev'in birinci ve ikinci cildi kullanlmtr. Paralar aldmz Nutuk'un nc cildi 1967 tarihli sekizinci baskdr. Sylev ve Demelerle Nutuk'un nc cildindeki dil. tarafmzdan sadeletirilmitir. F. N.

4
http://genclikcephesi.blogspot.com

I HAYATI, KL

Soru 1 : Atatrk'n temel grlerine gemeden nce, biyografisi ile ilgili balca olaylar? Atatrk'n biyografisi ile ilgili balca olaylar, tarih srasna gre, aada gsterilmitir : 1881 Mustafa'nn Selanik'te douu. 1886 1893 aras Mustafann babas Ali Efendinin lm. 1893 Mustafa'nn Selanik Asker Rdiyesine yazlmas ve retmeni Mustafa Efendinin kendisine Kemal ad n da takmas. 1895 Mustafa Kemal'in Selanik Askeri Rdiyesini bitirerek Mana str Asker dadisine girmesi. 13 Mart 1899 Mustafa Kemal'in Manastr Asker dadisini bitirerek stanbul'da Harb Okulu piyade snfna yazlmas. 1902 Mustafa Kemal'in Harb Okulunu bitirerek Harb Akademisi snflarna gemesi.

5
http://genclikcephesi.blogspot.com

11 Ocak 1905 Mustafa Kemal'in Kurmay Yzba olarak Harb Ak ademisinden mezun olmas ve merkezi am 'da bulunan Beinci Ordu emrine verilmesi. Ekim 1906 Mus tafa Kemal'in baz arkadalaryla birlikte am'da gizli Vatan ve Hrriyet Cemiyeti ni kurmas. 20 Haziran 1907 Mustafa Kemal'in rtbesinin Kolaasla ykseltilmesi. Eyll 1907 Mustafa Selnik'e gelmesi. Kemal'in nc Orduya naklolunarak

13 Nisan 1909 Mustafa Kemal'in 31 Mail ayaklan mas zerine Hareket Ordusu Kurmay Bakan olarak stanbula hareketi. 6 Eyll 1909 Mustafa Kemal'in Selanik'te n c Ordu Piyade Subay Talimgh Komutan olmas. (Ayn yl iinde kolaas rtbesiyle 38 inci piyade alay komutan olmutur.) 1910 Mahmut evket Paann Kurmay Bakan olarak Arnavutluk hareketlerinde bulunmas. 13 Eyll 1911 Mustafa Kemal'in stanbul'a Genel kurmaya nakledilmesi. 27 Kasm 1911 Mustafa Kemal'in Binbala ykseltilmesi. 9 Ocak 1912 Mustafa Kemal'in Trablus Garp'ta Tobruk taarruzunu baariyle idare etmesi. 25 Kasm 1912 Mustafa Kemal'in Bahrisefit Boaz Kuvay Mrettebesi Harekt ubesi Mdrlne tyin edilmesi.

27 Ekim 1913 Mustafa Kemal'in Sofya Ataemiliterliine tyin edilmesi. 1 Mart 1914 Mustafa Kemal'in yarbayla ykseltilmesi. 2 ubat 1915 Mustafa Kemal'in Tekirda'nda 19 uncu tmeni kurmaya balamas. (25 ubat 1915 te tmen kuruluunu tamamlyarak Maydos'a gelmitir.) 25 Nisan 1915 tilf devletlerinin Arburnu'na asker karmalar zerine Mustafa Kemal'in tmeniyle dman nliyerek durdurmas. 1 Haziran 1915 Mustafa Kemal'in Albayla ykseltilmesi. 8/9 Austos 1915 Mustafa Kemal'in Anafartalar Grubu Komutanlna tyin edilmesi. 10 Austos 1915 Mustafa Kemal'in bizzat idare ettii taarruzla Anafartalar cephesinde dman geri artmas. 14 Ocak 1916 Mustafa Kemal'in Edirne'de XVI. Kolordu Komutanlna balamas. 1 Nisan 1916 Mustafa Kemal'in Mirlivala (Tugeneral) ykseltilmesi. 6/7 Austos 1916 Mustafa Kemal'in Bitlis ve Mu'u dman elinden geri almas. 5 Mart 1917 Mustafa Kemal'in kinci Ordu Komutanl Vekilliine tyin edilmesi. (18 Mart 1917 de asil oldu.) Temmuz 1917 Mustafa Kemal'in Yedinci Ordu Komutanlna tyin edilmesi. 20 Eyll 1917 Mustafa Kemal'in Yedinci Ordu Komutan sfatiyle memleketin ve ordunun durumunu aklyan tarih ra-

porunu yazmas. Ekim 1917 Mustafa Kemal'in Yedinci Ordu Komutanlndan ayrlarak stanbul'a dnmesi. 15 Aralk 1917 Mustafa Kemal'in Veliaht Vahdettin'le birlikte Almanya'ya gitmesi. (5 Ocak 1918 de dnmtr.) 7 Austos 1918 Mustafa Kemal'in Filistin'de bulunan Yedinci Ordu Komutanlna ikinci defa tyin olunmas. 26 Ekim 1918 Mustafa Kemal'in komuta ettii Yedinci Ordu birlikleri tarafndan dman taarruzunun Haleb'in kuzeyinde bugnk snrlarmz zerinde durdurulmas. 31 Ekim 1918 Mustafa Kemal'in Yldrm Ordular Gurubu Komutan olmas. 13 Kasm 1918 Mustafa Kemal'in Yldrm Ordular Gurubu Komutanlnn lav zerine stanbul'a gelmesi. 30 Nisan 1919 Mustafa Kemal'in geni yetkilerle merkezi Erzurum'da bulunan Dokuzuncu Ordu Mfettiliine tyin edilmesi. (Bu grevin ad 15 Haziran 1919 dan sonra nc Ordu Mfettilii olmutur.) 19 Mays 1919 Mustafa Kemal'in Samsun'a kmas. (16 Mays akam stanbul'dan ayrlmtr.) 21/22 Haziran 1919 Mustafa Kemal'in Amasya'dan yollad yaziyle mill kuvvetleri bir gaye ve tekilt evresinde toplamak amaciyle Sivas kongresine armas. 8 Temmuz 1919 Mustafa Kemalin nc Ordu Mu?

fettiliinden ve askerlikten ekilmesi. 23 Temmuz 1919 Mustafa Kemal'in Erzurum kongresine Bakan seilmesi. 4 Eyll 1919 Mustafa Kemal'in Sivas kongresine Bakan seilmesi. 11 Eyll 1919 Mustafa Kemal'in Anadolu ve Rumeli Mdafaai Hukuk Cemiyeti Heyeti Temsiliyesi Bakanlna seilmesi. 7 Kasm 1919 Mustafa Kemal'in Erzurum'dan Milletvekili seilmesi. (Byk Millet Meclisi'nin birinci dnemi iin yaplan seimde ve ondan sonraki seimlerde Ankara'dan Milletvekili seilmitir.) 27 Aralk 1919 Mustafa Kemal'in Heyeti Temsiliye ile birlikte Ankara'ya gelmesi. 16 Mart 1920 stanbul'un tilf Devletleri tarafndan igali zerine Mustafa Kemal'in durumu btn devletlere ve millet meclislerine protesto etmesi ve Ankara'da yeni bir millet meclisi toplama teebbsne gemesi. 23 Nisan 1920 Mustafa Kemal'in Ankara'da Trkiye Byk Millet Meclisi'ni amas. (24 Nisanda Meclise Bakan seilmitir.) 11 Mays 1920 Mustafa Kemal'in stanbul hkmetince lm cezasna arptrlmas. (Bu karar 24 Mays 1920 de Padiah tarafndan onanmtr.) 13 Eyll 1920 Mustafa Kemal tarafndan hazrlanan Halklk programnn Byk Millet Meclisi'ne verilmesi.

10 Mays 1921 Mustafa Kemal tarafndan B. M. Meclisinde Anadolu ve Rumeli Mdafaai Hukuk Grubunun kurulmas ve kendisinin Grup Bakanlna seilmesi. 5 Austos 1921 Byk Millet Meclisi tarafndan Mustafa Kemal'e Bakomutanlk grevinin verilmesi. 23 Austos 1921 Mustafa Kemal'in idaresinde 22 gn 22 gece sren Sakarya Meydan Savann balamas. (13 Eyll 1921 de bitmitir.) 19 Eyll 1921 Mustafa Kemal'e Byk Millet Meclisi tarafndan Mrlk (Mareallik) rtbesinin ve Gazi sannn verilmesi. 26 Austos 1922 Gazi Mustafa Kemal'in Kocatepe'den Byk Taarruzu idareye balamas. 30 Austos 1922 Gazi Mustafa Kemal'in Dumlupnar'-da Bakomutanlk Meydan Savan kazanmas. 10 Eyll 1922 Gazi Mustafa Kemal'in zmir'e girii. 1 Kasm 1922 Gazi Mustafa Kemal'in teklif ve mdafaas zerine Byk Millet Meclisinin saltanatn kaldrlmasna karar vermesi. 14 Ocak 1923 Mustafa Kemal'in annesi Zbeyde Hanmn zmir'de lm. 29 Ocak 1923 Gazi Mutala Kemal'in zmir'de Ltife Hanmla evlenmesi. (5 austos 1925 de ayrlmlardr.) 17 ubat 1923 Gazi Mustafa Kemal'in zmir'de ilk Trkiye ktisat Kongresini amas. 8 Nisan 1923 Gazi Mustafa Kemalin 9 umdeyi

10

iln etmesi.. 9 Austos 1923 Gazi Mustafa Kemal'in Halk Partisini kurmas. 11 Austos 1923 Gazi Mustafa Kemal'in kinci Byk Millet Meclisi Bakanlna seilmesi. 29 Ekim 1923 Gazi Mustafa Kemal'in Trkiye Cumhurbakanlna ilk defa seilmesi. 1 Mart 1924 Gazi Mustafa Kemal'in Byk Millet Meclisinde Halifeliin kaldrlmas ve tedrisatn tevhidi lzumunu teklif eden a nutkunu sylemesi. 24 Austos 1925 Gazi Mustafa Kemal'in ilk defa apka giymesi. 3 Ekim 1926 stanbulda Sarayburnu'nda Mustafa Kemal'in ilk heykelinin dikilmesi. 1 Temmuz 1927 Gazi Mustafa Kemal'in Cumhurbakan sifatiyle ilk defa stanbul'a gitmesi. 15 Ekim / 20 Ekim 1927 Gazi Mustafa Kemal'in C. H. P. kinci Kurultay'nda tarih byk nutkunu sylemesi. 1 Kasm 1927 Gazi Mustafa Kemal'in ikinci defa Cumhurbakanlna seilmesi. 4 Kasm 1927 Gazi Mustafa Kemal'in Ankara'da Etnografya Mzesi nnde dikilen ilk heykelinin al. 20 Mays 1928 Afgan Kiral Amanullah Han'n Gazi Mustafa Kemal'i Ankara'da ziyareti. 9 Austos 1928 Gazi Mustafa Kemal'in Sarayburnu'nda Trk harfleri hakkndaki nutkunu sylemesi. 15 Nisan 1931 Gazi Mustafa Kemal tarafndan Trk

11

Tarih Kurumu 'nun kurulmas. 4 Mays 1931 Gazi Mustafa Kemal'in nc defa Cumhurbakanlna seilmesi. 12 Haziran 1932 Irak Kiral Emr Faysal'n Ankara'da Mustafa Kemal'i ziyareti. 12 Temmuz 1932 Gazi Mustafa Kemal tarafndan Trk Dil Kurumu'nun kurulmas. 4 Ekim 1933 Yugoslavya Kiral Aleksandr'n Gazi Mustafa Kemal'i stanbul'da ziyareti. 29 Ekim 1933 Gazi Mustafa Kemal'in Cumhuriyetin onuncu yldnm dolaysiyle tarih nutkunu sylemesi (Ne mutlu Trkm diyene!) 16 Haziran 1934 ran ehinah Rza Pehlevnin Gazi Mustafa Kemal'i Ankara'da ziyareti. 24 Kasm 1934 Byk Millet Meclisi'nin Mustafa Kemal'e ATATRK soyadn veren kanunu kabul etmesi. 1 Mart 1935 Atatrkn drdnc defa Cumhurbakanlna seilii. 4 Eyll 1936 ngiltere Kiral Edvard VlU'in stanbul'da Atatrk' ziyareti. 11 Mays 1937 Atatrk'n ciltliklerini Hazineye ve bir ksm gayrimenkullerini Ankara belediyesine balamas. 31 Mart 1938 Atatrk'n hastal hakknda Cumhurbakanl Genel Sekreterliince ilk defa resmi tebli yaynlanmas. 19 Haziran 1938 Romanya Kiral Karol Il.'nin Atatrk' stanbul'da ziyareti. 15 Eyll 1938 Atatrkn vasiyetnamesini yazmas. (Al: 25 Kasm 1938).

12

16 Ekim 1938 Atatrk'n hastalk durumu hakknda gnlk resm tebliler yaymna balanmas. 10 Kasm 1938 Atatrkn lm. (slm Ansiklopedisi, 10. cz, s. 805-807) Soru 2 : Atatrk kendini nasl anlatr? Hrriyet ve bamszlk benim karakterimdir. Ben milletimin ve byk atalarmn en deerli miraslarndan olan bamszlk ak ile yar atlm bir adamm. ocukluumdan bugne kadar ailev, husus ve resm hayatmn her safhasn yakndan bilenlerce bu akm bellidir. Bence bir millette erefin, haysiyetin, namusun ve insanln varl ve kalcl mutlak o milletin hrriyet ve bamszlna sahip olmasyla mmkndr. Ben ahsan bu saydm niteliklere ok nem veririm ve bu niteliklerin kendimde varln iddia edebilmek iin milletimin de ay n nitelikler ile belirginlemesini art ve esas bilirim. Ben yaayabilmek iin mutlaka b amsz bir milletin evld kalmalym. Bu sebeple mill bamszlk bence bir hayat meselesidir. Millet ve memleketin karlar gerektirdii zaman insanl tekil eden milletlerden her biriyle uy garlk gereinden olan dostluk ve siyaset ilikilerini byk bir hassasiyetle deerlendiririm. Ancak benim milletimi esir etmek isteyen herhangi bir milletin de bu arzu sundan vazgeinceye kadar amansz dmanym. (24 Nisan 1924, SD, III, s. 24) Benim adm ok ier diye kmtr. Filhakika ben teden beri ierim. Fakat istediim zaman bunu k eserim; vazifem esnasnda bir damla imem. Vatan ilerine iki kartrmam. ki sadece benim keyfim iindir. ki y-

13

znden vazifemi bir an geri braktm hatrlamyorum. Daha genken manevralara klmadan nce, muhabbete dalarak sabaha yakn zaman lara kadar isek bile ben bazen uyumadan saatinde vazifem bana gider ve grecek ii bir dakika geri brakmazdm. ki ve vazife iki ayr eydir. Bi rbirine dokunacak yerde vazifeyi elbette keyfe tercih etmeli, ikiyi beh emehal kesmeli. (26 Haziran 1955, Ulus gazetesi - Prof. Enver Ziya Karal, Atatrk'ten Dnceler, 3. bask, s. 164-165) Her ne suretle olursa olsun millete hizmet edenler, milletten b yk mkfatlara intizar ediyorlarsa katiyen doru bir harekette bulunmu olmazlar. Milletten ok ey tal ep etmemeliyiz. Hizmet edenler vazifelerini ifa etmi olmaktan baka bir ey yapmamlardr. (1923, Prof. En ver Ziya Karal, a.g.e., s. 168) Soru 3 : Atatrk'n sosyal bilimler alanndaki bilgisi ve genel olarak kltrel yetimesi? 1 Ben ok itimaiyat (sosyoloji) ile megul olmadm. (3 Ocak 1921, SD, I, s. 137)
**************************************** 1 En g olan sanat (askerlik) yannda. Atatrkn yetime tarzndan doma eksiklikleri vard. Bu eksikleri tamamlayamadk. (F. R . Atay ankaya Cilt 2. s. 416) F. R. Atay, Atatrk'n Yusuf Akora ile tantktan sonra sylediklerini yle anlatr : Mtefekkir kelimesini duymutum, fakat mtefekkir denen bir kimse grmemitim. Yanma oturunca dorusu iime bir rknt geldi. Bir mtefekkirle nasl konumal idi? Adeta imtihan korkusu geiriyordum. Biraz sonra grdm ki pekl sizinle olduu gibi onunla da grlr. Sorduu sualler kolay kolay cevap vereceim eylerdi. Nasl rahat ettiimi bilemezsiniz. (a nkaya. Cilt 2, s. 569) Gazi'nin bilgi daarc olduka blk prkt. Gerekir se, o da iine doan bir dnceyi kitabna uydurmak iin, ara

14

da srada bir konuyu daha derinden inceledii olurdu. Ama sistematik olarak okumaya hi alk deildi. Askerlik ve siyaset konularnda geni bilgisi vard. (Lord Kinross, Atatrk, Cilt 2, s. 700) Atatrk bir doktrin adam deildi. nk Atatrk, nceden sistemlet irilmi ve tartlabilse dahi fikir ve hareket prensip leri belli, snrl bir fikir sistemine kendini balamazd. Zaten fikri hazrl, nazar formasyonu da buna gre deildi. (. S. Aydemir, Tek Adam, Cilt 3, s. 502)

15

II

ATATRK VE MLL MCADELE

Soru 4 : Atatrk, Samsun'a kt gn, genel duru mu nasl gryordu? 1919 yl Maysnn 19 uncu gn Samsun'a ktm. Genel durum ve grn : Osmanl Devletinin iinde bulunduu topluluk, Ge nel Savata (Birinci Dnya Savanda) yenilmi, Osmanl ordusu her yanda zedelenmi, koullar ar bir 'Atekes Anlamas' imzalanm. Byk Savan uzun yllan boyunca, ulus yorgun ve yoksul bir durumda. Ulusu ve yurdu Genel Savaa srkleyenler, kendi balarnn kay gsna derek, yurttan kamlar. Padiah ve Halife olan Vahdettin, soysuzlam, kendini ve yalnz tahtn koruyabileceini umduu alaka yollar aratrmakta. Damat Ferit Paann bakanlndaki Hkmet, gsz, onursuz, korkak, yalnz padiahn isteklerine uymu ve onunla birlikte kendilerini koruyabilecek herhangi bir duruma bo yun emi. Ordunun elinden silahlar ve cephanesi alnm ve alnmak ta... tilf Devletleri, Atekes Anlamas hkmlerine uy may gerekli grmyorlar. Birer uydurma nedenle, tilf Donanmalar ve askerleri stanbul'da. Adana iline Fran16

16

szlar; Urfa, Mara, Anteb'e ngilizler girmiler. Antalya ile Konya'da talyan birlikleri, Merzifon'la Samsun'da n giliz askerleri bulunuyor. Her yanda yabanc devletlerin subay ve memurlar ve zel adamlar al makta. Daha sonra, szmze balang olarak aldmz tarihten drt gn nce, 15 Mays 1919'da tilf devletlerinin uygun bulmasyla Yunan ordusu zmir'e karlyor. Bundan baka, yurdun drt bir bucanda Hristiyan aznlklar, gizli, ak, zel istek ve amalarnn elde edilmesine, devletin bir an nce kmesine alyorlar. (...) Durumun korkunluu ve arl karsnda, her yerde, her blgede birtakm kiilerce kurtulu yollan d nlmeye balanmt. Bu dnceyle giriilen alma lar, birtakm rgtler dourdu. (...) Bu durum ve koullar karsnda kurtulu iin, na sl bir karar dnlebilirdi? Akladm bilgilere ve gzlem sonularna gre trl karar ortaya atlmt: Birincisi, ngiltere'nin koruyuculuunu istemek; kincisi, Amerika'nn gdmn (mandasn) istemek. Bu iki trl karara varm olanlar, Osmanl Devle tinin bir btn olarak kalmasn dnenlerdir. Osmanl lkesinin eitli devletlerarasnda paylalmasndan ise, bu lkeyi btn olarak bir devletin kanad alt nda bulundurmay yeleyenlerdir. nc karar, blgesel kurtulu yollaryla ilgilidir. (...) Baylar, ben bu kararlarn hibirini yerinde bulmadm. nk bu kararlarn dayand btn kantlar (deliller) ve mantklar rkt, temelsizdi. Gerekte, iin de bulunduumuz o gnlerde, Osmanl Devletinin temelleri km, mr tkenmiti. Osmanl lkesi btn b 17

17

tne paralanmt. Ortada bir avu Trk'n bar nd bir ata yurdu kalmt. Son olarak, bunun da paylalma sn salamak iin uralmaktayd. Osmanl Devleti, onun bamszl, padiah, halife, hkmet, bunlarn hepsi kavramn yitirmi birtakm anlamsz szlerdi. Neyin ve kimin dokunulmazl iin kimden ve ne gibi yardm i stemek dnlyordu? O halde salam ve gerek karar ne olabilirdi? Baylar, bu durum karsnda bir tek karar vard. O da ulus eg emenliine dayanan, ksntsz, koulsuz, bam sz yeni bir Trk Devleti kurmak. te, daha stanbul'dan kmadan nce dnd mz ve Samsun'da Anadolu topraklarna basar basmaz uygulamaya baladmz k arar, bu karardr. (Sylev, I, s. 1 -10) Soru 5 : Atatrk Sivas kongresini hangi gereke ile to plamt? Vatann btnl, milletin bamszl tehlikededir. Merkez hkmetimiz tilf Devletlerinin etki ve deneti altnda kuatlm bulunduundan yklendii sorumluluun gereklerini yerine getirememektedir. Bu durum milletimizi mdum (mevcut olmayan) tanttryor. Milletin bamszln yine milletin azim ve karar kurtaracaktr. Milletin durum ve davrann gz nnde tutmak ve haklarnn sesini dnyaya iit tirmek iin her trl etki ve denetten kurtulmu bir milli kurulun varl zorun ludur. Bunun iin haberleme yoluyla her taraftan gelen teklif ve mill arzu zerine Anadolu'nun bilvcuh en gvenli yeri olan Sivas'ta milli bir kongrenin abuk olarak toplanmas kararlatrlmtr. Bunun i in btn Osmanl vilyetlerinin her livasndan ve parti uyumazlklar
18

18

gz nne alnmakszn muktedir ve milletin gvenini ka zanm kadar kiinin mmkn olan hzla yetimek zere hemen yola karlmas gere kmektedir. Her ihtimale kar bunun bir mill sr halinde tutularak karkl a yer verilmemesi ve gereken yerlerde yolculuun gizli h viyetle yaplmas lzmdr. (22 Haziran 1919, Nutuk, III, s. 916) Soru 6 : Atatrk, Birinci Dnya Savandan sonra Amerikan mandas istekleri karsnda ne dnyordu? Yabanc bir devletin koruyuculuunu istemek insanlk niteliklerinden yoksunluu, gszl ve beceriksiz lii aa vurmaktan baka bir ey deildir. Gerekten bu aalk duruma dmemi olanlarn, isteyerek balarna yabanc bir ynetici getirmeleri hi dnlemez. Oysa Trkn onuru ve yetenekleri ok yksek ve byktr. Byle bir ulus, tutsak yaamaktansa yok olsun, daha iyidir. yleyse, ya bamszlk ya lm. (Sylev, I, s. 9) Soru 7 : Atatrk, Mill Mcadele yllarnda, Amerika hakknda ne dnyordu? Yksek kurulunuzca bilinmektedir ki, bizim hepimizin ve Bakanlar Kurulumuzun izledii tek ilke, kendi mak sadmz, hayatmz, erefimizi kendi kuvvet ve varlmzla kurtarmak ve salamaktr. Fakat varlmza sataan (tasallut eden) btn bat dnyas, Amerika da iin de olduu halde, tabiatiyle byk bir kuvvet tekil ediyor. (8 Temmuz 1920, SD, I, s. 83) 19

19

Yalnz buraya gelen bir Amerikaly ben hatrlyo rum. Gerekten ok deerli Amerikal bir muhabir bura ya (Ankara'ya) geldi. yle bir zamanda geldi ki; o zaman daha Basn Mdrl olmad gibi, Meclis de almamt. O zat Meclisin al gnleri burada bulundu. Bu muhabir benim ile grt. Birok sorular sordu. Kendi sine gereken cevaplar verildi. zellikle burada Meclisin aln vesairesini grd ve ge rekten deerli bilgilerle buradan stanbul'a dnd ve btn gzlemlerini ve bu radan ald esaslar da yaynlad. Fakat bizimle byle samim balantda bulunduu iin, yine o Amerikal, Amerika Hkmetinin stanbul'da bulunan siyas memurlar tarafndan derhal stanbul'dan kovuldu. Bundan baka Amerikal buraya gelmemitir ve buraya gelip bizim ger ek karlarmza hizmet eden o Amerikaly, yine Ameri ka Hkmeti siyas memurlar uzaklatrmtr. (28 Eyll 1920, SD, I, s. 124) Soru 8 : Atatrk'e gr e, balangta Bat Anadolu'ya dmann giriine ve yaplan saldr ve zulmlere kar ulusun davran nasld? Dikkate deer ki. zmir'e ve daha sonra Manisa'ya ve Aydn'a dmann girii ve yaplan her trl saldr ve zu*************************************************** 2 evket Sreyya Aydemir yle diyor: Kuvayi Milliyeyi ortaya atan halkn ruh durumuna gelince artlar realist llerle ileyen her aratrc iin bu alandaki bilgiler, vesikalar, elbette ki i ac deildir. Gerek uydu ki Millet harb istemiyordu. (Tek Adam, Cilt II, s. 162). Aydemir, unlar da yazar: zmir'de Reddi lhak Cemiyeti kuruc ularndan olup igalden sonra Aydn'a giden . Ouz Alpkaya, orada halkn baz ileri gelenleriyle mukavemet bahsi konuulurken sylenenleri yazar. Oradan Yunanllara hatt 12 kiilik bir heyet bile gitmitir. Kan dklmesini nlemek iin. (A.g.e., s. 164)

20

lm hakknda ulus daha aydnlanmam ve ulusal varl na vurulan bu korkun darbeye kar aka hibir zn t ve szlt gstermemiti. Ulusun bu haksz darbe kar snda sessiz ve durgun kalmas, elbette ulus iin iyiye yorumlanamazd. Bundan dolay, ulusu uyarp harekete ge irmek gerekli idi. (Sylev, I, s. 15) Soru 9 : Atatrk, Diyarbakr, Bitlis, Van, Bayazt do laylarndaki halk aydnlatmak iin kimlere mektup yazm, kimlerle balant ku rmutur? Diyarbakr ve Bitlis dolaylarndaki halk aydnlat mak dncesiyle, oralarda ordu komutam olarak bulun duum sralarda kendileriyle tantm birtakm ileri gelen kiilere zel mektuplar yazdm ve Van, Bayazt evrelerinde bulunan baz airet bakanlaryla da balant ve iliki kurdum. (Sylev, I, s. 55. Bu mektuplar Mutki' de airet reisi Hac Musa Beye, Bitlis Kufrevizade eyhi Abdlbaki Efendi Hazretlerine, irnakl Abdurrahman Aa Hazretlerine, Derev'li mer Aa Hazretleri ne, Muas'l Resul Aa Hazretlerine, Meb'usu Sabk (eski milletvekili) Sadullah Efendi Hazretlerine, eyh Mahmut Efendi Hazretlerine, Norinsli Meayihi zamdan (byk eyhlerden) eyh Ziyaettin Efendi Hazretlerine, Garzan'da Resadan (reislerden) Cemil eto Be ye yazlmtr. Baknz : Nutuk, III, s. 937 - 945)3
**************************************************** 3 Birinci Byk Millet Meclisindeki 380 milletvekilinin 61'i sarkl hoca, 46's byk toprak sahibi, 10'u airet reisi, aa; 8'i tarikat eyhidir. (Damar Arkolu'ndan naklen Aydemir, Tek Adam, Cilt II, s. 381) Bu sava rgtler ve yrtrken, Atatrk, bir halk hareketini oluturmada, halkn desteini ve gcn harekele geirme 21

21

Soru 10 : Atatrk'n ulusu uyarp aydnlatmak ko nusundaki dnceleri? Ulus, ancak devletlerin yklma ve kme karg aalar iinde bulunduu zamanlarda tarihin yazd ok nemli ve korkun gnler yayordu. Byle gnlerde kaderini kendi eline almak uyankln gsteremeyen uluslarn gelecei karanlk ve korkuludur. Trk ulusu bu gerei anlamaya balamt. Bu an lay sonucuydu ki, kurtulu umudu veren her iten arya komakta idi. Ancak, uzun yzyllarn uyuturucu ynetim ve eitiminin etkisinden bir toplumun, bir gnde, bir ylda kurtulabileceini dnmek ve kabul etmek do ru deildir. Byle olduu iin, durumu ve gerei bilenler, elin den geldii lde kendi ulusunu uyarp aydnlatarak kurtulu yolunda ona klavuzluk etmeyi en byk insanlk devi bilmelidirler. (Sylev, I, s. 246) Soru 11: Atatrk'e gr e, bir tekilt fikri olarak Kuvayi Milliye ilk formln ne zaman buldu? 23 Temmuz 1919'da alan Erzurum Kongresi 14 gn srm, almas sonunda yaynlad bildirinin 3. maddesinde u ilkeyi kabul etmitir :
****************************** de kendisine yardmc olabilecek baz nfuzlu kiilere, blge e rafna, mtegallibesine, nfuzlarn maddi varlklarndan veya ma nev otoritelerinden alan ban kimselere de, ister istemez dayanmak, onlarn da yardmna, isler istemez bavurmak zorunda kalmt. Genellikle bu gibi kimseler de, ilk devrimci atlmla rdan sonra, kendi durumlarn, nfuzlarn koruyabilmek iin, tutucu lar arasna, devrimleri belirli bir noktada dondurmak isteyenler arasna katlmlard. (Blent Ecevit, Atatrk ve Devrimcilik, s. 41) 22

22

Ulusal gc etken (Kuvayi Milliyeyi mil) ve ulusal iradeyi egemen klmak temel ilkedir. (Sylev, *, s. 44) i Soru 12: Atatrk'n mill cemiyetlere verdii nem? ...Her tarafta mill cemiyetler kuruldu. Hlsa ba tdan ve doudan ykselen ulusun sesi Anadolu'nun en uzak kelerinde yank yeri buldu. Binaenaleyh mill cemiyetler dmanlarn esaret boyunduruuna girmemek kasdiyle mill vicdann azmi ve iradesinden domu biricik tekilt oldu. Bu sayede yzyllardan beri bamsz yayan milletimiz varln leme gstermee balad. (4 Eyll 1919 gn alan Sivas Kongresinde syledii a sylevinden, Nutuk, III, s. 947)
**************************************************** 4 lk kongrenin Erzurum'da toplanmasn Sabahattin Selek yle yoru mluyor: Yzbinlerce Ermeninin Anadolu'nun eitli blgelerinden Suriye ve Ira k'a nakledilerek yerletirilmeleri, ba ka bir meseleyi daha ortaya karm oluyordu. Bu mesele, tehcir edilen Ermenilerin mallar ile ilgilidir. Hkmet, tehcire tbi tutulan Ermenilerin mallarna her yerde mahall komisyonlar ta rarndan el konularak, bunlarn satlmalarna ve Ermeniler tekrar dndklerinde mal bedellerinin sahiplerine iade edilmesine dair kararlar ald. Fakat tatbikat, ii nde bulunulan olaanst durum ve kiisel sebepler yznden, geni lde suiistimallere yol at. Yok bahasna kapatlan Ermeni malla r ile yeni zenginler tredi; eski zenginlerin servetleri artt. Byk Harp, Osmanl devletinin yenilmesi ile sona erince, Ermenilerin daha nce youn olarak bulundukla r dou ve gney Anadolu blgelerinin Trk halk korkun bir tehlike ile kar karya ka lm oluyordu. Halk, geri dnecek Ermenilerin intikam hrs ile kendilerine yapacaktan zulmden korkarken, eraf yalnz can deil, ayn zamanda mal kaygusuna da dmt. Mill Mcadele balangcnda, ilk Mdafaa-i Hukuk teekklnn douda, Erzurum'da kurulmas ve ilk kongrenin (Erzurum Kongresi) burada yaplmas bu mesele ile ok yakndan ilgilidir. (Anadolu htilli, Cilt II, s. 292.) 23

23

Soru 13: Kuvayi Milliyeciler iinde kiisel karlar salamaya alanlara kar Atatrk'n tepkisi? Kuvayi Milliyeye bal olduklarn iddia eden baz kiilerin zel karlarn temin maksadiyle hareket ve hkmetmek teebbslerinde b ulunduklar iitildi. Gayri-meru ve yasa d hareketlerin mill tekilt ii nde yeri yoktur. Bu gibiler hakknda hkmetin kanunu uygula yaca muhakkaktr. (31 Ekim 1919; zmit, Adapazar, Bursa, Konya, Balkesir Merkez Kurullarna yaplan Ta mim, Nutuk, III, s. 1127) Soru 14: Atatrk'e gre balangta muntazam or du ne durumdayd? Bu savalar srasnda (Yunanllarn 22 Haziran 1920 de balayan ilk genel saldrs urasnda F. N.) tmenlerimizin subay ve erlerinin ok eksik kuru birer rgt durumunda olduklarn ve daha glendirilemediklerini, cephanelerinin de pek kl olduunu biliyorsunuz. (Sylev, II, s. 322) Btn Bat Anadolu illerimizde, Ankara ve dolaylarnda, daha dorusu btn yurtta, kuvvet denilecek bir birlik (bir cz'i tam) braklm m idi. (Sylev, II, s. 324. 26 Temmuz 1920'de yaplan gizli oturumdaki konumasndan) Soru 15: Atatrk'e gre balangtaki muntazam ordu kurmay zorlatran artlar nelerdi? lkenin alnyazs sorumluluunu yeni zerine alm olan Bakanlar Kurulu, o gnk koullara gre sefer 24

24

berlik yapmay dnebilir mi idi? lkenin, hemen he men batanbaa, Halifenin fetvas gereini yerine getirmeye srklenip zorland bir srada, ulusu askere armak uygun grlebilir mi idi ve olabilir mi idi? Bun dan baka, btn ulusu silhaltna armadan nce, silh says ve elde bulunan silhlarn i grebilmesi iin gerekli cepane ve para tutarlar ile kaynaklarn dnlmesi zorunlu deil mi idi? Durumu incelerken ve tedbir dnrken, ac olsa da, gerei grmekten hi vazge memek gerektir. Kendimizi ve birbirimizi aldatmaya ge reklik ve zorunluk yoktur. (...) Bundan sonra, elbette, durumlar deiecek; btn lkeye ve ulusa ge rekten umut ve gven verecek tedbirler uygulanacaktr. Artk buna engel kalmamtr. Bakanlar Kurulu, kimi doum lular silhaltna da alabilecektir. (Sylev, II, s. 325. 26 Temmuz 1920'de yaplan gizli oturumdaki k onumadan) Soru 16 : Atatrk'n muntazam ordu ve mill birlikler (eteler) hakkndaki dncesi nedir? Ben, bir yandan ordumuzu canlandrmak ve glen dirmek iin gerekli ileri yaparken bir yandan da, kurul mu bulunan ulusal birliklerden, her trl sakncalarna karn her yerde, ister istemez, olabi ldiince yararlanmaya almakta idim. Ama, salam bir dzenba (disiplin) ist eyen ve buyruklara hi dnmeden ve duraksamadan uymay gerektiren nemli askerlik grevlerinin ancak dzenli ordu ile yaplabilecei ger eini unutmaya elbette yer yoktu. Ulusal birliklerden yararlanma ancak, zaman kazanmak amac ile olabilirdi. (Sylev, II, s. 126) Soru 17 : Atatrk'n dzenli ordu kurmak v e dzensiz rgtleri ykmak karar? 25

25

8 Kasm 1920'de Fuat Paa Ankara'ya geldi. Kar lamak iin ben de istasyonda bulunuyordum. Fuat Paa y, omuzunda bir filinta olduu halde Ulusal Kuvvetler (Kuvayi Milliye) klnda grdm. Bat Cephesi Komutanna bu kl benimseten dnce ve anlay akmnn btn Bat Cephesi zerinde ne denli ar bir etki yapm olduunu anlamakta, artk duraksamaya yer kalmamt. Onun iin Fuat Paaya, ksa bir gerekeden sonra, yeni alabilecei grevi syledim. (Moskova Bykelilii F. N.) Beenerek kabul etti. O gnn gecesi, smet ve Refet Paalar ararak yeni durumu ve grevlerini kararlatrdk. Kendilerine verdiim kesin y nerge: 'ar-abuk dzenli ordu ve byk svari gc meydana getir mek' idi. Bylece 1920 yl kasmnn sekizinci gn 'd zensiz rgt dncesini ve siyasasn ykmak karar' i ve uygulama alanna konulmu oldu. (Sylev .11, s, 351) Soru 18: Atatrk'e gre Mill Mcadele iin te kilatlanmada aadan yukarya ve yukardan aaya meseleleri? Bir millet varl ve haklar iin btn kuvvetiyle, btn fikri ve madd kuvvetleriyle ilgilenmezse, bir millet kendi kuvvetine dayanarak varln ve bamszln salayamazsa unun bunun oyunca olmaktan kurtulamaz. Mill hayatmz, tarihimiz ve son devirde idare tarzmz buna pek gzel delildir. Bu sebeple tekilatmzda Kuvayi Milliyenin mil (etken) ve milli iradenin hakim olmas esas kabul edilmitir. Bugn, btn cihann milletleri yalnz bir hkimiyet tanrlar: milli hakimiyet Te kiltn dier ayrntlarna bakacak olursak ie kyden ve mahalleden, ve mahalle halkndan yani fertten balyoruz. Fertler dnr olmadka, haklarn kavramadka, 26

26

ktleler istenilen yne, herkes tarafndan iyi veya fena ynlere sevkolunabilirler. Kendini kurtarabilmek iin her ferdin mukadderatiyle bizzat alkadar olmas lzmdr. Aadan yukarya, temelden atya doru ykselen byle bir messese elbette salam olur. phe yok, her iin balangcnda aadan yukarya doru olmaktan ok yukar dan aa olmas zarureti vardr. Birincisinin oluumunda btn insanlk iin gayeye erime kolay olmu olurdu. Byle olmann amel ve maddi imkn henz bulunmadndan baz mteebbisler, milletlere verilmesi lzmgelen ynn beli rlenmesinde yol gsteriyorlar (klavuzluk ediyorlar). Bu suretle yukar dan aa taazzuv (rgtleme) ettirilebilir. Biz memle ketimiz iindeki yolculuklarmzda tabiatiyle birinci tarz da balam olan mill tekiltlarmzn hakik kaynaa, ferde kadar indiini ve oradan tekrar yukarya doru ha kik rgtlemelerin baladn kemali kranla grdk. Bununla beraber olgunlama derecesine eritiimizi iddia edemeyiz. Bunun iin zellikle aadan yukarya tekrar bir rgtlemenin meydana gelmesi gayesine almamz bir mill ve vatan vazife saylmaldr. (Nutuk, III, s. 1185 1186. Ankara'ya ilk geliinde ehrin ileri gelenleriyle yapt konumadan.) Soru 19 : Atatrk Mill Mcadele iin milleti birle tirmeye alrken Damat Ferit buna engel olmak iin neler yapyordu? Bolevi kler geliyor diyerek halk nasl aldatyorlard? Erzurum ve Sivas Kongrelerinde tesbit edilen esaslar ve noktalar balca bunlardan ibarettir. Bu esaslar sayesinde btn milletimiz birlemi bir hale gelmitir. Bu kutsal maksadn temini ile urald bir srada pekl 27

27

hatrlarnzdadr ki, Ferit Paa buna mani olmaa kalkt. Bu teebbsleri memleket iinde ktlemeye urat. ttihatlktr dedi. Bu sulama i ve d kamuoyunda baar kazanamad. Bunu grdkten sonra yeni bir silh arad. Boleviklik dedi. Resm telgraflarnda Bolevikle rin Karadenizden takm takm Samsun, Trabzon ve dahi le doru yrdn, memleketi alt st ettiini resmen yayd. Bunlar da etkili olamad. Ferit Paa ve kabinesi daha ileriye gittiler. Baz yerlerde islm ahaliyi aldatarak zerimize sevketmek, millet iin, vatan iin alanlar yok etmek kastinde bulund ular. Tabi bunlarda da muvaffak olamadlar. (Nutuk, III, s. 1187. Ankara 'ya ilk geliinde ehrin ileri gelenleriyle yapt konumadan.) Hilfet makamna kar hibirimizin hatrna gelemiyecek yalanlar bulunuyor ve yaratlyor. Mesel Bolevikler geliyor; kymz, kasabamz harabedecek, hepimizi idam edecek, abuk silh bana. Tabi kyl cahil, bilmez, silhlarn alyor ve geliyor. Ne olduunu anlamadan, kar karya geldii kimselerle arpma ol duktan ve bir defa kan dkldkten sonra tabiatiyle bir dmanlk ve bir anlaamamazlk vcuda geliyor. (25 Nisan 1920, Beypazar olaylar hakknda konuurken, SD, I, s. 67) Soru 20 : Atatrk'n dncelerini uygulamada gz nnde tu ttuu temel ilke nedir? Trk ata yurduna ve Trkn bamszlna sald ranlar kimler olursa olsun, onlara btn ulusa silhl olarak kar kmak ve onlarla savamak gerekiyordu. Bu nemli kararn btn gereklerini ve isterlerini ilk gnnde aklamak ve sylemek, elbette yerinde olmazd. Uy gulamay birtakm evrelere (safhalara) ayrmak ve olay28

28

lardan yararlanarak ulusun duygu ve dnceleri zerin de ilemek ve adm adm ilerliyerek amaca ulamaya a lmak gerekiyordu. Nitekim yle olmutur. Ancak dokuz ylda yaptklarmz bir mantk gzyle d nlrse, ilk gnden bugne dek izlediimiz genel gidiin, ilk kararn izdii izgiden ve yneldii amatan hi ayrlmam ol duu kendiliinden anlalr. Baar iin pratik ve gvenilir yol, her evreyi vakti geldike uygulamakt. (Sylev, I, s. 10, 11) Ben, ulusun vicdannda ve geleceinde sezdiim b yk gelime yeteneini, bir ulusal sr gibi vicdanmda ta yarak yava yava btn toplumumuza uygulatmak zorundaydm. (Sylev, I, s. 11) Ben, doal bir biimde gemekte olan devrim evre lerini soukkanllkla izlerken, yarnn tedbirlerinden baka bir ey dnmyordum. (Sylev, I, s. 275) (Halk Partisinin ilk program olan ve 8 Nisan 1923'te aklanan Dokuz lkeye Cumhuriyetin iln, halifeliin kaldrlmas, dinileri bakanlnn kaldrlmas, medrese ve tekkelerin kaldrlmas, apka giyilmesi gibi nemli sorunlarn neden yazlmadn aklarken:) Bu sorunlar programa yazarak nceden, bilisiz ve gericilerin b tn ulusu yanltmaya frsat bulmalarn uygun grmedim. nk bu sorunlarn zaman gelince zmlenebileceine ve sonunda ulusun kvan duyacana kesin olarak inanyordum. (Sylev, II, s. 493) Soru 21 : Atatrk'e gre, Milli Mcadele banda, ulus ve ordunun padiah ve halifelik hakkndaki dncesi neydi? Burada, pek nemli olan bir noktay da belirtmeli ve aklamalym. Ulus ve ordu, Padiah ve Halifenin ha 29

29

ynlndan haberli olmad gibi, o makama ve o ma kamda bulunana kar yzyllarn kkletirdii din ve gelenek balaryla iten bal ve uysal. Ulus ve ordu, kurtulu yolu dnrken, bu atadan gelen alkanlk dolaysiyle, kendinden nce yce halifeliin ve padiahln kurtuluunu ve dokunulmazln dnyor. Halifesiz ve padiahsz kurtuluun anlamn kavramaya yetenekli deil. Bu inanla badamaz gr ve dnc elerini aa vuracaklarn vay haline! Hemen dinsiz, vatansz, hain, istenmez olur. (Sylev, I, s. 7-8) Soru 22 : Atatrk, ulus ve ordunun padiah ve hali felik hakkndaki dncesini hep gz nnde bulundurmakla birlikte bu konudaki kendi dncesini nasl gerekletirdi? Byk Millet Meclisi'nin alndan bir gn sonra; 24 Nisan 1920: Bu ekilde icra kuvvetleri (hkmet), hkmet reisi tarafndan seilmi ve yasama kuvvetinin itimat ve mu vafakatine dayanan bir kuvvettir ki, hilafet ve saltanat makamnn kurtuluu baarldktan sonra padiahmz mslmanlarn halifesi efendimiz her nevi zorlama ve baskdan kurtulmu ve tamamiyle hr ve bamsz olarak kendini milletin ballk kucanda grd gn, yksek Meclisin dzenleyecei kanuni esas lar dairesinde, muhterem ve ulu yerini alr. Savamalarmzn birinci gayesi ise saltanat ve hilfet makamlarnn ayrlmasn ama edinen d manlarmza milli iradenin buna msait olmadn gstermek ve bu ku tsal makamlar yabanc esaretinden kurtararak halifenin yetkisini dmann tehdit ve zorundan kurtarmaktr. (SI), I. s. 61, 62) Meclis Reisi seildikten soma; 24 Nisan 1920: 30

30

nallah padiah- lempenah efendimiz hazretleri nin shhat ve afiyetle ve her trl yabanc kaytlarndan kurtulmu olar ak taht hmyunlarnda daim (srekli) kalmasn Tanr'nn ltuflarndan tazarru eylerim (yalvarrm). (SD, I, s. 64) Anayasa Kanunu mnasebetiyle; 20 Ocak 1921 : Bir prensip olarak hilfet ve saltanat makamn ka bul ediyoruz. (SD, I, s. 157) 1 Kasm 1922; Saltanatn ykldna dair verilen ka rar mnasebetiyle: Millet mukadderatn dorudan doruya eline ald ve mill salt anat ve hkimiyeti bir ahsta deil, btn fertleri tarafndan seilmi v ekillerinden kurulu bir yksek Mecliste temsil etti. ite o Meclis, yksek Meclisinizdir; Trkiye Byk Millet Meclisi'dir. Milletin saltanat ve hk imiyet makam yalnz ve ancak Trkiye Byk Mil let Meclisi'dir. Ve bu hkimiyet makamnn hkmetine, Trkiye Byk Millet Meclisi Hkm eti derler. Bundan baka bir saltanat makam, bundan baka bir hkmet heyeti yoktur ve olamaz. Bundan sonra hilfet maka mnn dahi Trkiye Devleti iin ve btn slm lemi iin ne kadar verimli olacan da gel ecek btn aklyla gsterecektir. (SD, I, s. 279) 3 Mart 1924'te Byk Millet Meclisi hilfetin kal drlmasn kanunlatrdktan sonra, 30 Austos 1924'te: Geri byk zaferin ertesine kadar stanbul'da ha life ve sultan nam altnda bir ahs ve onun igal ettii hilfet ve saltanat unvaniyle bir makam vard. Fakat bu zaferden sonra millet o makamlar ve o makam sahiplerini lyk olduu akbete ulatrd. (SD, II. s. 179) Sevgili kardelerim, fikir ve idrak sahibi olduunu byk hdiselerle ispat etmi olan bu millet, Allah'n glgesi, peygamberin vekili o lduunu iddia kstahlnda bulunan halife unvlarndaki gafillere, cahillere, riyakrla31

31

ra vatannda, vicdannda yer verebilir miydi? (28 Aus tos 1925, SD, II, s. 209) Soru 23 : Atatrk Mill Mcadelenin zaferle sonu lanmasnn tarih nemini nasl aklyordu? Afyonkarahisar - Dumlupnar meydan muharebesi ve onun son safhas olan bu 30 Austos muharebesi Trk tarihinin en mhim bir d nm noktasn tekil eder. Milli tarihimiz ok byk ve ok parlak zaferlerle doludur. Fakat Trk milletinin burada kazand zafer kadar kesin sonulu ve btn tarihe, yalnz bizim tarihimi ze deil, cihan tarihine yeni cereyan vermekte kesin tesirli bir mey dan muharebesi hatrlamyorum. (30 Austos 1924, SD, II, s. 179) Soru 24 : Atatrk Mill Mcadele ile teki a/, gelimi lkeler (mazlum milletler) arasnda nasl bir iliki gryordu? Mill snrlarmz, iinde hr ve bamsz yaamak istiyoruz. Bu meru emelimizi elde etmek iin urayoruz. u kutsal mcadelede milletimiz, islmn kurtuluuna, dnya mazlumlarnn refahnn artmasna hizmet etmekle iftihar etmektedir... (14 Ekim 1921, SD, II, s. 19) Anadolu her trl tasallutlara, saldrlara kar b tn varlyla kendini savunmaktadr ve bunda muvaf fak olacandan emindir. Anadolu bu mdafaasiyle yalnz kendi hayatna ait vazifeyi ifa etmiyor, belki douya yneltilmi hcumlara bir engel ekiyor. (18 Ekim 1921, SD, II, s. 21) 32

32

Btn mazlum milletler zalimleri bir gn yok ede cektir. O zaman dnya yznden zalim ve mazlum kelimeleri kalkacak, insanlk kendisine yakan bir sosyal duruma eriecektir. Bizim milletlerimiz o zaman, bu gayeye ulaan milletler arasndaki nceliiyle cidden vnebilecektir (...) Trkiye - Ukranya antlamasyla iki memleket arasnda glendirilmi olan sevgi devamldr. Bunun devam yalnz iki memleket iin deil, btn mazlum milletler iin pek hayrl sonular verecektir. (3 Ocak 1922, SD, II, s. 29) Trkiye'nin bugnk mcadelesi yalnz kendi nam ve hesabna olsayd belki daha ksa, daha az kanl olur ve daha abuk bitebilirdi. Trkiye byk ve nemli bir aba harcyor. nk mdafaa ettii, btn mazlum milletlerin, btn dounun davasdr ve bunu nihayete getirinceye kadar Trkiye, kendisiyle birlikte olan dou milletlerinin ber aber yryeceinden emindir. Trkiye imdiye kadar mevcut tarih kitapl arnn gereklerini deil tarihin hakik gereklerini takip edecektir. Gerekten mevcut tarihlerin kaydettii hdiseler milletlerin hakik fikirleri ve emelleri, hareketleri deildir. (7 Temmuz 1922, SD, II, s. 40) Soru 25 : Atatrk az gelimi lkelerin kurtuluu ile smrgecilik ve emperyalizm hakknda ne dnyordu? Bugn, gnn aardn nasl gryorsam, uzaktan, btn dou milletlerinin de uyann yle gr yorum. Bamszlk ve hrriyetine kavuacak olan ok karde millet vardr. Onlarn yeniden douu, phesiz ki terakkiye ve refaha ynelmi olacaktr. Bu milletler btn glklere ve btn engellere ramen muzaffer ola-

33

caklar ve kendilerini bekleyen gelecee ulaacaklardr. Smrgecilik ve emperyalizm, yeryznden yok olacak ve yerlerine milletler arasnda hibir renk, din ve rk far k gzetmeyen yeni bir ahenk ve ibirlii a egemen olacaktr. (1933, Dr. M. Gnlbol ve Dr. C. Sar, Atatrk ve T rkiye'nin D Siyaseti) Soru 26 : Atatrk Avrupa emperyalizmi ile Avrupa'nn asl milletlerini nasl ayryordu? Yaamak isteyen milletimizin istei bir kelimede zetlenebilir ve gayet merudur: Bamszlk. Avrupa'nn yneticilerden ve sermayedarlardan ayr olan asl milletleri bizim hayatmz bize ok grmyorlar. Eer bugn Fransz milleti ile talyan milletiyle hatt ngiliz milleti ile dmanlk halinde bulunuyorsak bu milletle rin seslerini iittirememelerinden ve kendi yneticileri nin istil ve sermaye emelleri iin bizi yok etmelerine ses karmamalarndandr. (2 Temmuz 1920, SI), IV, s. 344) Soru 27 : Atatrk tasfiye edilen mcadele ve lk arkadalar hakknda neler sylemitir? Beliren ulusal savan tek amac, yurdu d saldrdan kurtarmak olduu halde bu savan, baarya ulatka, ulus iradesine dayanan ynetimin btn ilkelerini ve ekillerini evre evre (safha safha) bugnk dneme dein gerekletirmesi olaan ve kanlmaz bir tarih ak idi. Bu kanlmaz tarih akn, gelenekten gelen alkanl ile, hemen sezinleyen padiah soyu, ilk andan balayarak ulusal savan amansz bir dman oldu. Bu kanlmaz tarih akn, ilk anda ben de grdm ve sezin34

34

ledim. Ama, batan sona, btn evreleri kapsayan sezgilerimizi ilk anda btnyle aa vurmadk ve sylemedik. leride olabilecekler zerine ok konumak, giritiimiz gerek ve maddesel savaa bo kuruntular nitelii vere bilirdi; d tehlikenin yakn etkileri karsnda znt duya nlar arasnda ise, geleneklerine, dnme yetenek lerine, ruhsal durumlarna uymayan olabilir deiikliklerden rkeceklerin ilk anda direnmelerine yol aabilirdi. Baar iin pratik ve gvenilir yol, her evreyi vakti gel dike uygulamakt. Ulusun gelimesi ve ykselmesi iin esenlik yolu bu idi. Ben de yle yaptm. Ancak tuttuum bu pratik ve gvenilir baar yolu; yakn alma arkadam olarak tannm kiilerden kimileriyle aram zda, zaman zaman grlerde, davra nlarda, yaplan ilerde beliren temelli ve ikinci derecede anlamazlklarn, kr gnlklarn ve srasnda ayrlklarn da nedeni ve aklamas olmutur. Ulusal savaa birlikte balayan yolculardan kimileri, ulusal hayatn bugnk Cumhuriyete ve Cumhuriyet yasalarna kadar uzayan gelimelerinde, ken di dnme ve ruh yeteneklerinin kavrama snr bittike, bana direnmeye ve kar kmaya balamlardr. (Sylev, I, s. 11-12) Soru 28 : Atatrk, Mill Mcadele yllarnda, zaferi kazandktan sonra, siyasetten ekilmeyi dnyor muydu? stme aldm devi tamamladktan sonra politi ka ilerinden ekileceimi evvelce syl emitim. Bu fikrimde sabitim ve bu taahhdm tekrar ederim. Ancak, henz bar yaplmam, geleceimiz belli olmam iken milleti bir karklk halinde nasl brakabilirim? Bala dm ii bitirmeliyim. Ondan sonra politika ilerinden 35

35

ekilmek hakkndaki arzumu tatbik edeceim. (11 Ni san 1923, Vatan muhabirine deme, SD, III, s. 62) (Atatrk, Emil Ludvvigde'e de, 1930 balarnda y le demiti:) Ben bugn, Cumhurreisliinden ve hatt Bakuman danlktan istifa edip kendimi okumaya, mtalaya vermek iin bir keye ekilmeye hazrm. (. S. Aydemir, Tek Adam, Cilt III, s. 544)

36

III

HALK HKMET VE BAIMSIZLIK

Soru 29: Atatrk halk hkmetini nasl tarif et miti? Atatrk, 1 Aralk 1921'de, Bakanlar Kurulunun g rev ve yetkisini belirten kanun teklifi mnasebetiyle konuurken unlar sylemitir: 'Bu hkmet demokrat bir hkmet midir, sosyalist bir hkmet midir, yani imdiye kadar okuduumuz kitaplarda ismi anlan h kmetlerden hangisidir?' buyurdular! Efendiler, bizim hkmetimiz demokratik bir hkmet deildir, sosyalist bir hkmet deildir. Ve hakikaten kitaplarda mevcut olan hkmetlerin, ilm mahiyeti itibariyle, hibirine ben zemeyen bir hkmettir. Fakat mill hkimiyeti, mill iradeyi yegne tecell ettiren bir hkmettir, bu mahiyette bir hkmettir! Sosyoloji noktasndan bizim hkmetimizi ifade etmek lzm gelirse 'halk hkmeti' deriz. Anayas amzn birinciden drdncye kadar olan madde leri hkmetin ne olduunu, kimin tarafndan idare olunduunu, idare eden heyetin kuvvet ve yetkisini ak ak anlatmtr. ekil ve sureti tesbit olunmutur. Fakat mesleki itima (doktrin) itibariyle dahi dndmz za man, biz hayatn, istikllini kurtarmak iin alan er bab- syiz (emekileriz), zavall bir halkz! Mahiyetimi37

37

zi bilelim. Kurtulmak, yaamak iin alan ve almaya mecbur olan bir halkz! Binaenaleyh her birimizin hakk vardr. Yetkisi vardr. Fakat al mak sayesinde bir hakk kazanrz. Yoksa arka st yatmak ve hayatn almadan geirmek isteyen insanlarn bizim topluluumuz iinde yeri yoktur, hakk yoktur! O halde ifade ediniz Efendiler! Halklk, sosyal d zenini almasna, hukukuna dayandrmak isteyen bir mesleki itima idir (doktrindir). Efendiler! Biz bu hakkmz koruyup gzetmek, bamszlmz emin bulundurabilmek iin heyet-i umumiyemizce (genel kurulumuzca), heyet-i milliyemizce (mill btnlmzce) bizi mahvetmek steyen emperyalizme kar ve bizi yutmak isteyen kapitalizme kar heyet i millyece savamay caiz gren bir meslei takip eden insanlarz. ' Binaenaleyh bu ve bu gibi tevikatla ve izahatla hkmetimizin dayand esasn, lm itimaiye (sosyolojiye) dayanan bir esas olduunu ak bir surette grrz! Fakat ne yapalm ki demokrasiye benzemiyormu, sosyalizme benzemiyormu, hibir eye benzemiyormu! Efendiler biz benzememekle ve benzetmemekle iftihar etmeliyiz! nk biz bize benziyoruz Efendiler!' (SD, I, s. 196-197)
**************************** 5 Muayyen bir iktisadi sisteme peinen angaje olmam bulunan orta snl aydnlarndan mteekkil olan Mill Mcadelenin yrtc kadrosu, asl dman olan Bat smrgecilii ile, s mrgeci lkelerin i dzeni olan kapitalizmi e anlaml olarak mtala etme eilimimle idi... Mustafa Kemal'in bunlar sylerken kapitalizmi tasfiyesi istenen bir i sistem olarak deil, em peryalizmle e anlaml olarak kullanld anlalmaktadr. Bunun aksini dnmek 1923 zmir ktisat Kongresi ile kabul edilen ve birka yl en geni ekilde uygulanan zel teebbs politikay izah imknsz klmaktadr.>> (Korkut Boratav, Trkiye'de Devletilik, s. 10) 6 Ulusal Kurtulu Sava, iinde cereyan ettii artlara gre ne Bat a nlamnda bir liberalizm, ne de bir sosyalizm davas idi. 38

38

Soru 30 : Atatrk tam bamszlktan ne anlyordu? Bugnk savamalarmzn gayesi tam bamszlk tr (istikll-i tam). Bamszln taml ise ancak mal bamszlkla mmkndr. Bir memleketin maliyesi bamszlktan mahrum olunca o devletin btn hayat kollarnda bamszlk meflutur (inmelidir, kmldayamaz haldedir). nk her devlet organ ancak mal kuvvetle yaar. Mal bamszln korunmas iin ilk art, bte nin iktisad yap ile uygun ve denk olmasdr. Binaenaleyh; devlet bnyesini yaatmak iin darya mracaat etmeksizin memleketin gelir kaynaklaryla idare edilme si are ve tedbirlerini bulmak lzm ve mmkndr. Efendiler! Azam tasarruf mill iarmz olmaldr. Binaenaleyh; mal yntemimiz, halk tazyik ve izrar etmekten (z arar vermek) kanmakla beraber mmkn ol duu kadar darya ihtiyacmz ve yoksulluumuzu gstermeden yeterli gelir salamak esasna d ayanr. imdiki halde yararlanlamayan gelir kaynaklarndan yarar lanmak ve halkn vergi ykn hafifletmek iin baz maddeler zerine tekeller koymak gerekli ilerdendir. (1 Mart 1922, SD, I, s. 228, 229) Btn dnyann bilmesi lzmdr ki: Trkiye halk, Trkiye Byk Millet Meclisi ve onun hkmeti, uak
********************************** Emperyalizme kar bir sava olarak sosyalizme benzemekle beraber snflar aras bir savala deil, snflar aras elbirlii ile gerekletirilebilirse yrtlebilecek bir savat. Gericilie kar sava olarak liberalizme benzemekle beraber, kapitalist bir gelimenin ncs olan ulusal bir orta snfn yokluu karsnd a Bat liberalizminin mahsul olan yabanc kapitalist hkimiyetini yol amay nlemek isteyen bir savat. imdiki halde o sadece ulusal bir kurtulma abas idi. (Niyazi Berkes, 200 Yldr Neden Bocalyoruz, s. 88) 39

39

muamelesine tahamml edemez. Her uygar millet ve hkmet gibi varlnn, hrriyet ve bamszlnn tann mas isteinde kesinlikle ayak diremektedir. Ve btn dvas da bundan ibarettir. (19 Eyll 1921, SD, I, s. 186) Bir devlet tam bamszlna ve bir millet kaytsz artsz eg emenliine malik ve sahip bulunmadka o dev let ve millet iin, refah ve eref olamyacan takdir eden milletimiz, bu gerekleri temin etmedike yaamak mmkn olamyacana inanmtr. Milletimizin btn gerekleri anlamakta gsterdii olgunluk ve kabil iyet ayan iftihardr. Artk bu milleti esir ve bu memleketi smrge veya malikne yapmak hevesi nde bulunanlarn ne byk gaflette olduklar anlalr. (30 Ocak 1923;.SD, II. s. 82) Bir devlet ki, kendi uyruklarna vazettii bir vergi yi yabanclara vazedemez (koyamaz), gmrk muamelelerini, resimlerini memleketin ve milletin ihtiyalarna gre dzenlemesi yasaktr. Ve bir devlet ki, fazla olarak yabanclar zerinde kaza (yarg) hakkn uygulamaktan mahru mdur. Byle bir devlete pek tabii bamsz denemez. (17 ubat 1923, SD, II. s. 104) ktisadiyatmzda tam bamszlk, gzel vatanmz yoksullua, memleketi ykntya srkleyen eitli sebepler iinde en kuvvetli ve en nemlisi iktisadiyatmzda bamszlktan mahrumiyetimizdir. Devletler imdiye kadar bize u ve bu meselelerde gsterili msaadelerde bulunuyorlar gibi grnyorlar. Lakin iktisad esaretle bizi felce uratyorlard, teden ben bize baz eyleri vermi gibi, bizim baz haklarmz t anm gibi vaziyet alrlar, hakikatte iktisatta elimizi kolumuzu balarlard. Bu esarete katlanan mevki sahibi kimseler memnundu. nk grnte byk bir bamszlk salamlard. Fakat hakikati halde milleti manen miskinlik ukuruna atmlardr. Bunlar iktisad mah kumiyeti anlayamayan 40

40

bedbaht hayvanlard. Fakat artk bugn milletimiz ha yat noktasnn nerede olduunu pek gzel anlamtr... imdiye kadar byk muzafferiye tler kazandk. O zaferleri hayat iin, saadet iin, milletin refah iin yeter sandk; bu suretle gafletten gaflete dtk. Halbuki zafer ve fetihlerden sonra derhal sanat ve iktisadiyat sahasnda hzl admlarla yrmek lzmd. (16 Mart 1923, SD, II, s. 119, 120) Tam bamszlk demek, elbette siyasal, maliye, ik tisat, adalet, askerlik, kltr... gibi her alanda tam bamszlk ve tam zgrlk demektir. Bu saydklarmn herhangi birinde bamszlktan yoksunluk, ulusun ve lkenin gerek anlamyla btn bamszlndan yoksun luu demektir. (Sylev, II, s. 431) Soru 31 : Atatrk, dost olduumuz bir yabanc dev letin onurumuza ve bamszlmza kar bir tavr almas kars nda ne yapmt? Birinci Dnya Sava dnyada patlad zaman coraf durum, tarih olaylar ve siyas dengenin zorlamalar karsnda tarafszl korumann imknszl yznden Almanlarn bulunduu zmreye dahil olduk; Almanlarla dost olduk. Almanlar memleketimize, ordumuza ve hkmetimize kadar girdiler: Bunlarn hepsini ho grdk; fakat Almanlardan bazlar onur ve bamszlmza dokunan davran almaa baladklar dakika da en nce ve hemen, hibir kayt ve arta bakmakszn ruhan ve hatta fiilen isyan ettim. (24 Nisan 1921 SD' III, s. 24) 41

41

IV

SOVYETLER BRL VE KOMNZM

Soru 32 : Atatrk Ekim htilli hakknda ne dnyordu? Arkadalar, hepinizin bildii gibi, Birinci Dnya Savann son senelerinde Rusya'da patlayan nklp, insan larn mutlak ounluunu tekil eden fakl halli iinde, zellikle bu halkn en ok zorluk ve skntlara ve straba maruz kalm olan ii snf iinde, eskiden beri mevcut olan sosyalistlik hakik inaksallarn ve gayelerini iln etti. Daha ak, daha be lli ve daha sert bir surette iln etti. Ve umum insanln emperyalist ve kapitalist idarelerin tahakkm (hkm srme) ve zalimane zor balndan kurtarlnmasn bu bedel kabul etti. Tabiatiyle bu hedefe ulaabilmek iin mcadeleyi esas sayd ve son pratik noktas da bu gayeye btn insanl itirak ettirmek iin teebbs almas idi. Ruslar, ar'n mstebit idaresi altnda uzayan sava senelerinin kuvvetlen dirdii sefalet neticesinde bu duygular azam derecede deerlendirmilerdi. Memleketlerinin gayet geni olmasna ve birok tabi artlar ve milleri haiz bulunmasna dayanarak btn dnyann emperyalistlerine kar d manln iln etmek ve sava amaktan ekinmediler. Bat emperyalistleri de btn kuvvetlerini, btn kudret42

42

lerini, btn vastalarn kendi aleyhlerine kullandklar halde yaptklar inklp hareketlerini bugne kadar tam baaryla yaatmaya muktedir oldular. Boleviklerin zel likle son gnlerde Lehistan iinde birbiri arkasndan gelen baarlar ve zaferleri cidden inklplarnn pek me sut, pek parlak ve pek mhim bir neticesidir. slmiyetin en yksek kural ve k anunlarn iine alan Bolevizmin bizim de varlmza kasdetmi olan m terek dman aleyhinde, bugn elde etmi olduu zafer, bizim iin de teekkre lyk bir neticedir. (14 Austos 1920, SD, I, s. 94 -95)7
***************************************************** 7 Atatrk'n bu konumasnda bulunan ve slmiyetin en yksek kural ve kanunlarn iine alan Bolevizmin bizim de var lmza kasdetmi olan mterek dman aleyhinde, bugn elde etmi olduu zafer, bizim iin de teekk re lyk bir neticedir. diye sadeletirdiini cmlenin asl yledir: slmiyetin en li kaide ve kanunlarn ihtiva eden Bolevizmin bizim dahi mevcu diyetimize kasdetmi olan mterek dman aleyhinde, bugn ihraz etmi bulunduu z afer, bizim iin de ayan- teekkr bir neticedir. (Atatrk'n Sylev ve Demeleri, Cilt I, II. bask, k 1961, s. 95) Trk Dil Kurumu'nun yaymlad bir kitap vardr: BUGNN DLYLE ATATRK'N SYLEVLER. Kitap, Behet Kemal alar tarafndan bugnk dile aktarlmtr. 1968 ylnda yaynlanan bu kitabn 80. sayfasnda, Atatr k'n yukarya aldm cmlesi bugnk dile yle aktarlm: slmln en yce kurallaryla yasalarn iine almaya ZENM Bolevikliin, bizi m varlmza da gz dikmi olan dmanlara kar bugn kazanm olduu zafer bizim iin de sevinilmeye deer bir sonutur. Kolaylkla farkedilebilecei gibi, Behet Kemal alar, nedense, Atatrk'n szlerine ZENM kelimesini eklemek ve mterek dman dman yapmak gereini duymutur. Buna, Atatrk'n szlerini bugnk dile aktarma deil, Atatrkn szlerini tahrif etme denir! Ayrca, Atatrk'n amele snf (s. 95) Behet Kemal alar'da iiler (s. 79) olmu. Atatrk'n Bu itibarla da noktai nazardan bizim istikametimizde Bolevik istikameti grlebi-

43

43

Soru 33 : Atatrk emperyalizme kar savata Sov yetler Birlii ile ibirlii konusunda ne dnyordu? Emperyalist hkmetler aleyhine harekt ve bun larn tahakkm ve esareti altnda bulunan mazlum insan larn kurtuluu gayesini gden Bolevik Ruslarla hareket ve alma birliini kabul ediyoruz. (26 Nisan l')2, SD, IV, s. 304) Halen emperyalist ve kapitalist devletlerin ortaya attklar yeni metodlar karsnda memleketlerimizin her zamankinden daha sk bir blok tekil etme torunda ol duklarna inanyorum. Rusyann birok defalar bize yap**************************************************** ir. (s. 101) cmlesi Behet Kemal alar'da Bu bakmdan bizim davranmzda Boleviklie dayanan bir yn grenler bulu nabilir. (s. 82) olmu. Bunlar pek nemli saylmayabilir, ama ite akl almaz bir tahrif daha: Atatrk'n kibrite byle bir prensip Bolevik prensipleriyle tearuz etmez. (s. 101) c mlesi Behet Kemal alar tarafndan u ekle sokulmu: Byle bir ilke, Bol eviklerinkiyle LK BAKITA ztlamayabilir (s. 81, 82) Yani Behet Kemal al ar, Atatrk'n cmlesini ELBETTE. kelimesini atm, buna karlk, Atatrk'n sylemedii LK BAKITA kelimelerini eklemi, tearuz etmezi (atmaz, ztlamaz) ztlamayabilir yapm. Atatrk Behet Kemal alar Atatrk'n dncelerini ite byle tahrif etmitir! Ve Atatrk'n parasyle yaayan Trk Dil Kurumu da, gz gre gre, tahrif edilmi bu dnceleri Bugnn diliyle Atatrk'n sylevleri ad altnda yaymlamtr. Trk Dil Kurumu da, en az, Behet Kemal alar kadar sorumludur; nk Atatrk'le ilgili bir kitabn Kurum tarafndan denetlenmeden yaymlanmas dnlemez. Kitap 1968 ylnda yaynlanmtr. Atatrkl kimselere brakmayan kiiler, nedense, bu komuta bugne kadar tek satr yazmamlardr! Atatrk'n szlerini tahrif etmek, her hakle, kimsenin h addi olmamak gerekir. Varln Atatrk'e borlu olan Trk Dil Ku rumu bu tahriflerin hesabn vermek zorundadr. F. N.

44

t yardm bizce zel bir nem tamaktadr. (10 Nisan 1922, Lenin'e gnderilen mektuptan, SD, IV, s. 433) Telsiz telgrafla Moskova'dan gnderilen bir tebli ile Sovyet Rusyas tarafndan Dastan'n bamszl tanndna bilgi edindik. Bu mutlu kararn Bolevizm dnya s ile slm dnyas arasndaki ilikilere fevkalde iyi tesir edeceine ve bu suretle bizleri imdiki kapitalis t idaresinin hayat ve kuvvetini kazand Bat Emperyaliz mini devirmekten ibaret olan ortak gayemize daha ok yaklatracana phe etmiyorum. Bu mutlu sonucun ancak sk skya ibirlii etmemizle kabil olacana inan dmdan dolay bizi birbirimize balayan balar daha ok salamlatracak her hadisenin bana sevin ve haz verdiini bildirir ve Rus Sovyet Cumhuriyetinin Zat lilerinden esinlenerek douda kurduu uza gren ve akllca siyasetten dolay teekkrler ederim. Douda ve b tn dnyada hak ve adaletin yakn zaferine byk bir imanla inanarak sayglarmn kabuln rica ederim efendim. (5 Ocak 1921, Lenin'e telgraf, SD, IV, s. 367-368) Soru 34 : Atatrk, igal kuvvetlerini Trkiye'den at mak iin Boleviklerden nasl yararlanmay dnyordu? ...Boleviklerin daha etkili bir duruma girmeleri halinde tarafsz grnmek azmiyle itilf kuvvetlerini (ngiltere, Fransa, talya) memlek etimizden uzaklamay zorlama ve aksi takdirde vatanmzn Bolevik pay - istils (istil aya) altnda kalmasna sebebiyet vereceklerini iddia etmek ve ona gre fiil icaplarna kalkmak uygun olacaktr... Dier tara ftan ilk teklifin her hangi bir suretle Bolevikler tarafndan yaplmasn beklemeyerek derhal o havaliden ieriye doru gizli hviyetle 45

45

gnderilecek birka deerli kiinin vastasiyle hemen m zakereye girimek, anlamak pek uygun olur. Bu suretle Boleviklerin bizim memlek etimiz iine okluk ve kuvvetle girmesine lzum olmaz... Bu suretle anla tktan sonra kendilerini hudutta tutmak ve itilf kuvvetlerinin memleketi terketmeleri iin bir silh makamnda kullan mak, tasavvuru lileri vehile pek mnasip olur. (23 Haziran 1919, Amasya'dan Kzm Karabekire yazd mektuptan; Kzm Karabekir, istikll Harbimiz, s. 58) Soru 35 : Atatrk'e gre 1922de Trk d politikas nn esas ne idi? Tam ve hakik bamszlmz ak ve samim en nce teslim ederek bize bar elini uzatan Rus ralar Cumhuriyeti ile kardee balarmzn salamlatrlmas, d siyasetimizin esasdr. Bu esas, tam bamszlmz tasdik edecek herhan gi bir devletle mnasebetimizi yenilememize tabi ki m ni tekil etmez. (1 Mart 1922, SD, I, s. 235-236) Soru 36 : Atatrk'n milli mcadele ve emperyaliz me kar sava in Sovyetler Birlii'nden istedii yardm nedir . 8 Evvel mill topraklarmz igal altnda bulunduran emperyalist kuvvetleri kovmak ve gelecekte (tiyen) emperyalizm aleyhine vuku b ulacak ortaklaa mcadelelerimiz iin i kuvvetlerimizi rgtlemek zere imdilik ilk taksit olarak be milyon altnn ve kararlatrlacak miktarda cephane vesair harp teknii vastalar ve sa lk malzemesi ve yalnz douda hareket edecek (savaa cak) kuvvetler iin erzakn Rus Sovyet Cumhuriyetince 46

46

salanmas rica olunur. (Byk Millet Meclisinin a lndan 3 gn sonra: 26 Nisan 1920, Trkiye Byk Mil let Meclisinin Moskova Hkmetine Birinci Teklifnamesi, SD, IV, s. 304-305) Soru 37 : Atatrk'n Komnizm ile Rus dostluu esaslar ar asnda bir mnasebet var mdr? sorusuna verdii cevap nedir? Komnizm sosyal bir meseledir. Memleketimizin hali, memlek etimizin sosyal artlar, din ve mill geleneklerinin kuvveti Rusya'daki komnizmin bizce uygulanmasna elverili olmad inancn dorulayacak ekildedir. Son zamanlarda memleketimizde komniz m esaslar zerine kurulan partiler de bu hakikati bittecrbe (tecrbe ile) anlayarak faaliyeti durdurma lzumuna inanmlardr. Hatta bizzat Ruslarn dnrleri dahi bizim iin bu hakikatin doruluuna inanyorlar. Binae naleyh bizim Ruslarla olan ilikilerimiz ve barmz ancak iki bamsz devletin ittihad ve ittifak esaslariyle alkadardr. (6 ubat 1921, Hkimiyet-i Millyenin sorularna cevap, SD, III, s. 20) Bizim grlerimiz, bizim prensiplerimiz herkese bilinir ki, Bo levik prensipleri deildir ve Bolevik prensiplerini milletimize kabul ettirmek iin de imdiye kadar
*************************************** 8 Silh, mhimmat ve para yardmlarna gelince, Anadolunun istedii para yardm, stikll Savann devam sresince ylda 10 milyon altn Rus rublesi (yani 1.250.000 Osmanl altn) idi. Bu paradan 1920 iinde 5 milyon kadar rublenin alnd 1921-1922 devresinde ise bir yllk teahhde karlk olacak miktarn dendii anlalmaktadr. (...) Bu asker mahiyatli yardmlardan (silh, mhimmat) elde edilebilen miktarlar hakknda kesin malmat yoktur. (. S. Aydemir, Tek Adam, Cilt II, s: 463 464)

47

47

hi dnmedik ve teebbste bulunmadk. (14 Austos 1920, SD, I, s. 101) Biz ne Bolevikiz, ne de Komnist; ne biri, ne die ri olamayz. nk, biz milliyetperver ve dinimize hr metkarz. (2 Kasm 1922, Petit Parisien muhabirine Bursa'da verilen demeten, SD, III, s. 51) Trkiye'de Boleviklik olmyacaktr. nk, Trk hkmetinin ilk gayesi, halka hrriyet ve saadet vermek, askerlerimize olduu kadar, sivil halkmza da iyi bakmaktr. Trkiye'de isizlik yoktur. Milletimizin fertleri bo zamanlarnda shh dinlenme imknlarna maliktir. (21 Haziran 1935, Gladys Baker'e verilen demeten, SD, III, s. 99) Soru 38 : Atatrk'e gre, Sovyetler Birlii, Mill Mcadele yllarnda, Trkiye'yi komnist olmaa zorlam mdr? 9 Grebilmek iin komnist olunuz veyahut olmaa mecbursunuz diye kimse bize bir ey demedii gibi,
********************************************************* 9 Lenin, 1921'de, byk eli olarak Trkiye'ye hareket etmeden nce kendisiyle gren S. I. Aralov'a unlar sylyordu: Mustafa Kemal Paa tabii ki sosyalist deildir. Ama, grlyor ki, iyi bir tekilt.. Kabiliyetli bir lider, milli burjuva ihtillini idare ediyor, lerici, akll bir devlet adam. Bizim sosyalist inklbmzn nemini anlam olup, Sovyet Rusya'ya kar olumlu davranyor. O, istilaclara kar bir kurtulu sava yapyor. Emperyalistlerin gururunu kracana, padiah da yardaklaryla birlikte silip spreceine inanyorum. Halkn ona inandn sylyorlar. Ona, yani Trk halkna yardm etmemiz gerekiyor, ite, sizin iiniz budur. Trk hkmetine, Trk halkna sayg gs teriniz. Byklk taslamaynz. Onlarn ilerine karmaynz.. (...) Siz de bir eli olarak, Sovyetler Milliinin, Trkiye'nin ilerine karmamak politikas nn, halklarmz arasnda samimi bir dostluun savunucusu olmak zorundasnz, (S. I. Aralov, Bir Sovyet Diplomatnn Trkiye Hatralar, eviren: Hasan li Ediz, s. 38-39) 48

48

sizinle dost olabilmek iin komnist olmaa karar verdik dememiizdir. Byle bir esas mevcut deildir. (3 Ocak 1921, SD, I, s. 138) Soru 39 : Atatrk Trkiye Komnist Frkasn ni in kurdurmutu? Komnistliin memleketimizde deil, henz Rusyada bile tatbik kabiliyeti hakknda ak kanaatler hsl olamad anlalmaktadr. Bununla beraber ierden ve dardan eitli maksatlarla bu akmn meml eketimiz iine, girmekte olduu ve buna kar akla uygun tedbir alnmad takdirde milletin pek ok muhta olduu birlik ve sknunu bozan durumlarn ortaya kmas da imkn dairesinde grlmt. En akla uygun ve tabi tedbir olarak akl banda arkadalardan hkmetin bilgisi altnda bir Trkiye Komnist Partisi kurdurmak, olaca dnld. (...) Sosyalizm ve komnizm prensiplerinden hangileri ve ne dereceye kadar bizce uygulanabilir ve hazmedilebilir ve kabul edilebilir grlecei Tr kiye Komnist Partisinin propagandasna karlk mille tin fikr tezahratyla ve zamanla anlalacaktr. Ordunun her vakitten ziyade byk bir disiplin ile kumandanlarnn eli altnda bulunmasna son derece dikkat edilmeli ve nem verilmelidir. Komnizm akm nihayet ordunun en byk kuma ndanlarnda kalmaldr. (31 Ekim 1920 SD, IV, s. 360 -361. Ali Fuat Cebesoy'a yazd mektup tan) 10
************************************************** 10 Hele, Moskova'da devam eden siyas grmelerin olumlu bir gelime gstermesi, Mustafa Kemal Paa'y yeni kararlar almaya sevketmekteydi. Ruslarn durumu gven verecek ekilde belirdikten sonra, sol gelime de hizaya getirilebilirdi. Nitekim 16 Mart 1921 Moskova Andlamas imzalandktan hemen sonra Ankara stikll Mahkemesi sol teekklleri tasfiye etmek zere harekete geirilmitir. (Sabahattin Selek, Anadolu htilali Cilt II, s. 214) 49

49

DEVRM ANLAYII VE DEVRMLER

Soru 40: Atatrk inklp nasl tarif etmiti? 1) nklp mevcut messeseleri (kurumlar) zorla deitirmektir. 2) Trk milletini son asrlarda geri brak m olan messeseleri ykarak, yerlerine milletin en yksek meden icaplara gre ilerlemesini salayacak yeni messeseleri koymu olmaktr. (4 Haziran 1933, Prof. Dr. Afet nan, Atatrk Hakknda Hatralar ve Belgeler, 2. bask, s. 259.) Soru 41 : Atatrk gerek devrimciyi nasl tarif ediyordu ? Hakik inklplar onlardr ki, ilerleme ve yenilenme (terakki ve teceddt) inklabna sevketmek istedikleri insanlarn ruh ve vicdanlar ndaki hakiki temayle nfuz etmesini bilirler. Bu mnasebetle unu da beyan edeyim ki Trk milletinin son senelerde gsterdii hrikalarn, yapt siyas ve sosyal inklplarn hakiki sahibi kendisidir. Sizsiniz. Milletimizde bu istidat ve tekml mevcut olmasayd, onu yaratmaa hibir kuvvet ve kudret yete50

50

mezdi. (30 Austos 1925, Kastamonu'da konuma, SD, II, s. 214)

11

Soru 42 : Atatrk iin devrimlerin sona ermesi sz konusu olab ilir miydi? 12 Halkn duygularn tercme eden gen arkadam zn szlerinden ok duygulandm. zellikle kendilerine bir noktadan dolay teekkr ed eceim. O da, bana vazifemin henz bitmemi olduunu ihtar etmeleridir. Vazifemin bitmediini, stme aldm sorumluluun yk sek ve etin olduunu biliyorum. Arkadalar, bu vazife bitmeyecektir. Ben toprak oldu ktan sonra dahi devam edecektir. (21 Ekim 1925, Afyonkarahisar'da bir konuma, SD, II, s. 236)
****************************************************** 11 Bir metodu da inklplarn halk adna yapmak ve bilhassa ona benimsetmekti. Sanki halk istiyor da o halkn irade sine boyun eiyordu. (F. R. Atay, ankaya, Cilt II, s. 636)

Falih Rfk Atay'n Ya sizi Erzurum Kongresine reis yapmasaydlar? sorusuna verdii cevap da yledir: Bir yenisini toplardk. (ankaya, Cilt I, s. 112) Halide Edip Advar da Atatrk'n, Mill Mcadele srasn da, kendi sine yle dediini yazar: Ben hi bir tenkit, hi bir fikir istemiyorum. Yalnz emirlerimin ifasn. (Trkn Atele mtihan, s. 155) 12 1923'ten 1938'e kadar Atatrk'n sofrasndan ay rlmayan Falih Rfk Atay, inklp devri iin yle diyor: 3 Mart, Inkilbn balangc idi. (3 Mart 1924'te, Halifeliin Kaldrlmas ve Osmanl Hanedannn Trkiye Cumhuriyeti Snrlar dna karlmas, eriye ve Evkaf ve Erkn Harbiyei Umumiye Vekaletlerinin kaldrlmas ile renimde Birlik kanukanunlar karlmtr. F. N.) 1924 Nisan'nda er'iye mahkemeleri kaldrlarak retim birlii gibi, adalet birlii de temin olunacakt. 1925 Austos'unda apka giyilecek, ayn yln Kasm aynda tekkeler kapa51

51

Bu dnyadan gerek Trk milletine veda edeceklerin ocuklarna, kendinden sonra yaayacaklara, son s**************************************** tlacakt. Meden Kanun, yeni cemiyetin temellerini atacakt. Ni hayet 1928'de Anayasa tdilleri ile devlet tamamiyle likleecek ve ayn yl Itin yazs k abul edilerek inklp eseri tamam olacakt. Demek ki, inklp devri, eer Cumhuriyet ilnn balang alrsak, 29 Ekim 1923'ten 3 Kasm 1928'e kadar be yl bir ay srmtr. (ankaya, Cilt II. s. 343) Kemalizmin talihsizlii, devrimciliin, henz geri yaps deimemi bir topluma daha ileri bir uygarln gerektirdii zihniyeti yaz, kyafet, takvim, kanun gibi ara veya sonu niteliinde olan eyler yoluyla yerletirme olarak a nlalmas, arkadan gelen kuaklara da byle tantlmas oldu. Atatrk'n asl baard i, toplumsal deimelerin yaplmas iin gerekli olan yeni bir yn ve ortam amak olmutur. Bu yne dnldkten sonra toplumsal deimeleri gerekletirecek reformlar memleketin dnr leri, iktisatlar ve halknn Meclise yollad temsilcileri tarafndan plan ve kanunlarla balatlacakt. Ha lbuki bunlarn bir haylisi ok gemeden 'inklplar bitti' konusu zerinde cidd cidd tartmaya bile baladlar. (Niyazi Berkes, 200 Yldr Neden Bocalyoruz, s. 93) Gerek devrim, altyap devrimidir. Yani, retim ilikilerini yeniden dzenleyen ve ekonomik gce el deitirten devrimdir. / imdiye kadar Trkiye'de bu anlamda bir devrim, ekonomik gce el deitirten bir devrim, btn olarak ve kkl olarak yaplm deildir. (...) Genellikle imdiye kadar yaplan devrimler, 'altyap devrimi' deildir. Hepsi yararl olmakla, gerekli olmakla birlikte, belirli bir aamada daha ileri devrimlerin hazrlaycs olmakla birlikte, bu devrimler, snrl baz istisnalar bir yana braklrsa, retim ilikilerini halk yararna deitirecek, ekono mik gce el deitirtecek, ylelikle halkn ekonomik, sosyal durumunu die dokunur lde dzeltecek, siyasal gcn bir lnn stnde artracak nitelikte devrimler deildir. (...) Aslnda Trk halk,

Cumhuriyet dneminde yaplan devrimlere kar deildi, kar olamazd; fakat o devrimlerden yana da deildi. Trk halk ancak, o devrimlerle
ilgisizdi ve ilgisiz olmakta da kendi asndan hakl idi. (Blent Ecevit, Atatrk ve Devrimcilik, s. 61, 83-84, 74.)

52

52

z bu olmaldr: Benim Trk milletine, Trk Cumhuriyetine, Trkln geleceine ait devlerim bitmemitir, siz onlar tamamlyacak snz. Siz de sizden sonrakilere benim szm tekrar ediniz. Bu szler bir ferdin deil, bir Trk ulusu duygusu nun ifadesidir. Bunu, her Trk bir parola gibi kendinden sonrakilere artsz arasz tekrar etmekle son nefesini verecektir. Her Trk ferdinin son nefesi, Trk ul usunun nefesinin snmiyeceini, onun ebed olduunu gstermeli dir. Yksek Trk, senin iin yksekliin hududu yoktur. te parola budur. (11 Aralk 1935, SD, IV, s. 575-576) Soru 43 : Atatrk retim birliini niin gerekle tirmiti? Memleket evltlarnn ortaklaa ve eit olarak edinmeye mecbur olduklar ilimler ve fenler vardr. Yksek mesle k ve ihtisas erbabnn ayrlabilecei tahsil derecelerine kadar, eitim ve retimde birlik, toplul uumuzun ilerlemesi ve ykselmesi bakmndan ok mhimdir. Bu s ebeple er'iye Vekletiyle Maarif Vekletinin bu husus ta fikir ve i birlii yapmas temenniye ayandr. (1 Mart 1923, SD, I, s. 300) Memleketin genel oyunda tesbit olunan eitim ve retimin birletirilmesinin an kaybetmeksizin uygulan mas lzumunu mahade ediyoruz. Bu yolda gecikmenin zararlar ve bu yolda acele etmenin cidd ve derin faydalar hzl kararnza vesile olmaldr. (1 Mart 1924, SD, I, s. 329) 13
******************************************** 13 Atatrk'n bu ikinci uyarmas zerine Meclis, .3 Mart 1924'te Tevhidi Tedrisat - retimin Birletirilmesi kanununu kard. Bylece medreseler tarihe karyor ve mill eitimin laik53

53

Soru 44 : Atatrk, din perdesine brnenlerin yap tklar ktlkleri nasl aklyordu? Bizi yanl yola sevkeden habisler (kt, fesat) ok kere din perdesine brnmler, saf ve nezih halkmz hep eriat szleriyle aldata gelmilerdir. Tarihimizi okuyunuz, dinleyiniz, grrsnz ki, milleti mahveden, esir eden, harab eden fenalklar hep din kisvesi altnda ki kfr ve alaklktan gelmitir. Onlar her trl hareketi dinle kartrrlar. (16 Mart 1923, SD, II, s. 127) Masum halka, be vakit namazdan maada, geceleri de fazla n amaz klmay vaiz ve nasihat etmek, belki m rnde hi namaz klmam olan bir politikac tarafndan vaki olursa, bu hareketin hedefi anlalmaz olur mu? (Ekim 1927, Nutuk; Prof. Enver Ziya Karal, a.g.e., s. 73) Soru 45 : Atatrk tekkeleri ve trbeleri niin kapat mt? Yaptmz ve yapmakta olduumuz inklplarn ga yesi, Trkiye Cumhuriyeti halkn tamamen aa uygun
***************************************** letirilmesi yolunda ok byk bir adm atlm oluyordu. Halbuki medreselerin kaldrlmas bu messeseye hal olanlarn menfaatlerini ve nfuzlarn yok ettii iin bunlar ve tesirleri altnda bulundurduklar bir ksm cahil halk, eski rejimden karlarn salayan baz kimseler, medreselerin tekrar kurulm asn istiyorlard. Hatta medreselerin ilgasndan bir mddet sonra Atatrk'n Rize seyahatinde softalardan kurulmu bir heyet Atatrk'e bir dileke ile bav urarak medreselerin tekrar almasn rica etti. Atatrk bu heyete memleketin, milletin felket sebepleri arasnda medresenin oynad ykc rol akladktan sonra: 'Mektep istemiyorsunuz, halbuki millet onu istiyor. Braknz artk bu zavall millet, bu memleket evld yetisin! Medreseler almyacaktr. Millete mektep lzmdr.' dedi. (slm Ansiklopedisi, 10. cz, s. 780) 54

54

ve btn mna ve ekilleriyle meden bir toplum haline eritirmektir, inklplarmzn asl dayana budur. Bu hakikati kabul edemeyen anlay lar ykmak zaruridir. imdiye kadar milletin diman paslandran, uyuturan bu anlayta bulunanlar olmutur. Herhalde anlaylar da mevcut hurafeler tam olarak srp karlacaktr. On lar karlmadka beyine hakikat nurlarn sokmak imknszdr. llerden yardm istemek meden bir sosyal topluluk iin lekedir. Mevcut tarikatlarn gayesi kendilerine bal olan kimseleri dnyev ve manev olan hayatta mutlu klma ktan baka ne olabilir? Bugn ilmin, fennin, btn muluyla uygarln gz kamatrc karsnda filn veya falan eyhin iradiyle madd ve manev saadeti arayacak kadar iptida insanlarn Trkiye uygar toplul uunda varln asla kabul etmiyorum. Efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Trkiye Cumhuriyeti eyh ler, derviler, mritler, mensuplar memleketi olamaz. En doru, en hakik tarikat, uygarlk tarikatdr. Uygarln emir ve talep ettiini yapmak insan olmak iin kfidir. Tarikat reisleri bu ded iim hakikati btn aklyla anlayacak ve kendiliklerinden derhal tekkelerini kapatacak, mritlerinin artk doru yolu bulmu olduklarm elbette kabul edeceklerdir. (30 Austos 1925, SD, II, s. 214 -215) 14
********************************************************************* 14 Bakanlar Kurulu, bu konumadan sonra, 2 Eyll 1925 tarihinde, tekke ve zaviyelerin kapatlmasna karar vermitir F. N.

Sonu olarak, hzl bir sanayileme olmad ve 'hurafelerin sosyal temelleri kmedii iin tarikatlar btn canllklarn muhafaza etmiler ve teolojik bir dnya gr olma niteliini kaybetmemilerdir.
(Do. Taner Timur, Trk Devrimi, s. 126) Devletin kurulu ynnden dinsel olmayan, aklc kurallar nda ynetilmesi; dinin kii ile inand varlk arasndaki iliki olarak kabul edilmesi anlamna gelen liklik, Trkiyede hi bir zaman iin toplumsal yapnn dourduu bir sonu olmam 55

55

Soru 46 : Atatrk, siyasal ve kiisel kar salamak iin dinin ara olarak kullanlmas konusunda neler sylemiti? Bunca yzyllarda olduu gibi, bugn de uluslarn bilisizliinden ve banazlndan yararlanarak binbir trl
******************************************** tr. Topluma kabule zorlanlan hukuksal bir kalp ve biim olarak kalan likliin temeli olan lik-aklc dncenin topluma benimsetilmesine allmamtr. Yar feodal bir retim yaps iinde , yndan yeni bir grle eitmek, ekonomik rahatla erimemi, ortaa yaayan insanlara maddeci bir dnya

gr kazandrmak elbette ki mmkn deildir. Yar feodal dzenin karclar, elbette ki bu dzenin srdrlmesinden yana bir kadercilik, bir
hrka bir lokma felsefesini yayacaklar ve allmn dnce rahatl iindeki toplum maddeci bir gr yerine, kaderci, mis tik anlaylara bal kalacaktr. Bu nedenledir ki, dinsel dnce zgrlnn ve likliin temel yap deiikliklerine bal olduunu sylemek bir gere'i dile getirmek anlamn tar. Halbuki, anti-kapitalist ve anl emperyalist bir k noktasn benimseyen Yeni Trkiye'de toplumsal yap deiimlerini gerekletirmek, yar feodal dzeni ykmak , toplum dzenine egemen snf dzenini deitirmek iin hi bir gayret gsterilmemitir. Bu durumda da, liklik, biimsel, halka bilincine eriilmeyen hukuksal bir deiiklik olarak kalmtr. Laiklik, sadece belirli bir brokrat kad-

ronun, bir lks, bir stnlk unsuru, kltrl, entellektel oluun nitelii ekline gelmitir. Bu durumda, lik olduunu sanan ve bunun iin kendisini ilerici sayan brokrat kadro , dinsel balar sk olan halk kitlelerini gerici olarak sulamak, onu hor grmek yolunu tutmutur. Gerekte ise, halkn
kaderci ve mistik anlay iinde, geliimlere kar k, dorudan doruya, to plumsal yapy demitirmeyen, onu aynen srdrmeye alan brokrat kadronun nemli suudur . Ayn kadrolar, bu tutumlar iinde aydn-memur zmreleriyle halk da kar karya brakmlar, halk aydna dman etmilerdir . Ayrca likliin belirli bir kadronun, kendisini halktan ayran nitelii durumuna gelii, halk-aydn atmas, dzenin deimesini istemiyenlerce dinsel aldatmalarn daha kolay gerekletirilebilmesine, halk n aydna kar duyduu dmanlkla, daha sk bir ekilde dinsel dzen den yana itilmesine yol amtr. (Do. Dr. etin zek, Devrimci Genlik ve Konya Olaylar, Cumhuriyet gazetesi, 26 Temmuz 1968)

56

siyasal ve kiisel ama ve kar salamak iin dini a ra olarak kullanmaya kalkanlarn yurt iinde ve dnda bulunuu bizi bu konuda sz sylemekten, ne yazk ki, imdilik alakoyamyor. nsanlkta din duygu ve bilgisi, her trl bo inanlardan syrlarak gerek bilim ve teknik yla arnp olgunlancaya dein, din oyunu oyuncula rna her yerde raslanacaktr. (Sylev, II, s. 486 - 487) 'Parti (Terakkiperver Cumhuriyet Partisi. F. N.), dinsel dnce ve inanlara saygldr', szlerini ilke edi nip bayrak gibi kullanan kiilerden, uzdilek (hsnniyet) beklenebilir mi idi? Bu bayrak, yzyllardan beri, bilisizleri, banazlar ve bo inanlara saplanm olanlar alda tarak zel karlar salamaya kalkm kimselerin ta dklar bayrak deil mi idi? Trk ulusu yzyllardan beri, sonu gelmeyen ykmlara, iinden kabilmek iin byk zveriler (fedakrlklar) isteyen pis bataklklara, hep bu bayrak gsterilerek srklenmemi mi idi? (Sylev, II, s. 609) Soru 47 : Atatrk, devlet eliyle din eitimi konusun da ne dnyordu? Eitimdir ki, bir milleti ya hr, bamsz, anl, yksek bir toplum halinde yaatr, ya bir milleti esaret ve sefalete terkeder. Efendiler; eitim kelimesi yalnz olarak kul lanld zaman herkes buna kendi diledii bir anlam verir. Uzun uzadya aklamaya giriilirse eitimin hedeflerinin, maksatlarnn eit eit olduu grlr. Mesel din eitim, mill eitim, milletleraras eitim... Btn b u eitimlerin hedef ve gayeleri baka bakadr. Ben burada yalnz yeni Trk Cumhuriyetinin yeni nesle verecei eitimin milli eitim olduunu kesinlikle ifade ettikten sonra dierleri 57

57

zerinde durmayacam. Yalnz iaret ettiim manay k sa bir misalle izah edeceim. Efendiler; yeryznde yz milyonu akn slm vardr. Bu nlar ana, baba, hoca eitimiyle, eitim ve ahlk a lmaktadrlar. Fakat maalesef gerek olan udur ki, btn bu milyonlarca insan ktle leri unun veya bunun esaret ve zillet zincirleri altnda dr. Aldklar manev eitim ve ahlk onlara bu esaret zincirlerini krabilecek insanlk meziyetini vermemitir, veremiyor. nk terbiyelerinin hedefi milli deildir. (22 Eyll 1924, SD, II, s. 198). *Atatrk'n bu dnceleri istikametinde y aplan almalarn bir neticesi olarak medreselerin kaldrlmasndan bira z sonra alm olan mam ve Hatip Mektepleri kapatld gibi ilk, ortaokullarla liselerin programlarnda mevcut din dersleri de karld. (slm Ansiklopedisi, 10. cz, s. 780)+ Soru 48 : Atatrk'e gre hayatta en gerek yol gs terici nedir? Dnyada her ey iin, hayat iin, baar iin en ha kik mrit ilimdir, fendir. lim ve fennin dnda mrit aramak gaflettir, cehalettir, do ru yoldan kmadr. Yalnz; ilmin ve fennin yaadmz her dakikadaki safhalarnn geliimini anlamal ve ilerlemelerini takip eylemek arttr. Bin, ikibin, binlerce sene nceki ilim ve fen lisannn izdii genel kurallar bu kadar bin sene evvel bugn aynen uygulamaya kalkmak cihette ilim ve fennin iinde bulunmak deildir (22 Eyll 1924, SD, II, s. 194) Soru 49 : Atatrk Kurann dilimize evrilmesini niin istemiti? Sonra Kur'an'n tercme ettirilmesini emrettim. Bu da ilk defa olarak Trkeye tercme ediliyor. Muham-

58

med'in hayatna ait bir kitabn tercme edilmesi iin de emir verdim. Halk, tekerrr etmekte bulunan birey mev cut olduunu ve din ricalinin derdi ancak kendi karnla rn doyurup, baka bir ileri olmadn bilsi nler. (21 -24 Mart 1930, Vossiche Zeitung muhabirine deme, SD, III, s. 85) Soru 50 : Kubily'n ehit dmesi zerine Atatrk' n orduya yazd basal? Menemen'de son zamanda vukua gelen irtica teebbs esnasnda yedek subay Kubily Beyin grevini ya parken urad akbetten tr Cumhuriyet ordusuna basal dilerim. Kubily Beyin ehit oluunda gericilerin gsterdii vahet karsnda Menemen'deki ahaliden bazlar nn alkla tasvipkr bulunmalar, btn Cumhuriyeti ve vatanperverler iin utanlacak bir hdisedir. Vatan mdafaa iin yetitirilen, dahil her politika ve anlamazln dnda ve stnde muhterem bir vaziyette b ulunan Trk subaynn mrteciler karsndaki yksek vazifesi vatanda lar tarafndan yalnz hrmetle karlandna phe yoktur. Menemende ahaliden bazlarnn hatalar btn milleti acl etmitir. stilnn acln tatm bir evrede gen ve kahraman yedek subayn urad tecavz milletin bizzat Cumhuriyete kar bir suikasd telakki ettii ve kstahlarla, tevik edenleri, ona gre takip edecei muhakkaktr. Hepimizin dikkatimiz bu meseledeki vazifelerimizin gereklerini hassasiyetle ve hakkiyle yerine getirmee yneltilmelidir. Byk ordunun kahraman gen subay ve cumhuriyetin lkc retmen topluluunun gen uzvu Kubily'n temiz kan ile Cumhuriyet hayatiyetini tazelemi ve kuvvetlendirmi olacaktr. (28 Aralk .1930 SD, IV, s. 546) 59

59

Soru 51 : Atatrk'n Trk kadn hakkndaki dnceleri ve Trk kadnna salad haklar ve zgrlkler nelerdir? Bir topluluk, cinsinden yalnz birinin asrn icaplar n edinmesiyle yetinirse o topluluk yardan fazla zaaf iin de kalr. Bir millet ilerlemek ve medenlemek isterse zellikle bu noktay esas kabul etmek zorundadr. Bizim topluluumuzun baarszlnn sebebi kadnlarmza kar gsterdiimiz kaytszlk ve kusurdan ileri gelmekte dir... Bizim topluluumuz iin ilim ve fen lzm ise bunlar ayn derecede hem erkek ve hem de kadnlarmzn kazanmalar lzmdr. Malmdur ki, her safhada olduu gibi sosyal hayatta da vazife taksimi vardr. Bu umum vazife taksimi arasnda kadnlar kendilerine ait olan va zifeleri yapacaklar gibi ayn zamanda topluluun refah, saadeti iin zorunlu olan umum almaya da katlacaklardr. Kadnn evle ilgili vazifeleri en ufak ve nemsiz vazifesidir. Kadnn en byk vazifesi analktr. lk terbiye ve rilen yerin ana kuca olduu dnlrse bu vazifenin nemi lykiyle anlalr. Millet imiz kuvvetli bir millet olmaya azmetmitir. Bugnn gereklerinden biri de kadnlarmzn her hususta ykselmelerini temindir. Binaen aleyh kadnlarmza da lim ve mtefennin (teknik bilgisi olan) olacaklar ve erkeklerin getikleri btn retim derecelerinden geeceklerdir. Sonra kadnlar sosyal hayatta erkeklerle beraber yryerek birbirlerinin yardmcs olacaklardr. (31 Ocak 1923, SD, II, S. 85, 86) Trk kadn nasl olmaldr? Trk kadn dnyann en aydn, en faziletkr ve en ar kadm o lmaldr. Ar sklette deil; ahlkta, fazilet te ar, vakur bir kadn olmaldr. Trk kadnnn vazifesi, Trk' zihniyetiyle, bazusiyle, azmiyle muhafaza ve m60

60

dafaaya kadir nesiller yetitirmektir. Milletin kayna, sosyal hayat n esas olan kadn, ancak faziletkr olursa vazifesini ifa edebilir. Herhalde k adn ok yksek olmaldr. Burada Fikret merhumun cmlece malm olan bir szn hatrlatrm : 'Elbet sefil olursa kadn alalr be er.' (14 Ekim 1925, SD, II, s. 231) Seyahatim esnasnda kylerde deil, baka kasabalarda ve ehirlerde kadn arkadalarmzn yzlerini ve gzlerini ok kesif olarak kapa ttklarn grdm. Erkek arkadalar, bu biraz bizim bencilliimizin eser idir. Kadnlarmza ahlk ve mukaddesat telkin etmek, mill ahlkmz anlatmak ve onlarn diman nur ile, nezahatle tehiz etmek esas z erinde olduktan sonra fazla bencillie lzum yoktur. Onlar yzlerini dnyaya gstersinler ve gzleri ile dnyay dikkatle grebilsinler, bunda korkulacak bir ey yoktur. (27 Austos 1927, nebolu. slm Ansiklopedisi, 10. cz, s. 781 -782.) 15 Soru 52 : Atatrk harf devrimini niin yapmt? Bizim henktar, zengin dilimiz yeni Trk harfleriyle kendini g sterecektir. Yzyllardan beri kafalarmz de mir ereve iinde bulundurarak, anlalmayan ve anla yamadmz iaretlerden kendimizi kurtarmak, bunu an
********************************************************** 15 1926 : Trk Meden Kanunu kabul edildi ve kadnlar meden haklarna kavutu. Erkeklerin birden fazla kadnla evlenmesi ,Bo ol! denmekle kadnlarn boanm saylmas tarihe kart. 1930 : Yeni Belediyeler Kanunu ile Trk kadnna belediye yesi semek ve seilmek hakk verildi. 5 Kasm 1934 : Trk kadnlarna milletvekili semek ve seilmek hakk tannd. T. B. M. M.'nde kadn milletvekili says: 1935'te 18; 1939'da. 15, 1943'de 16; 1946'da 9; 1950'de 3; 1954'de 4; 1957de 8 , 1961 de 5 F. N.

61

lamak mecburiyetindesiniz. Anladnzn izlerine yakn zamanda btn kinat ahit olacaktr. Buna katiyetle emi nim. Milletin yzde sekseni okuma yazma bilmiyorsa bu hata bizde deildir. Trk'n karakterini anlamyarak kafasn birtakm zincirlerle saranlardadr. Ar tk mazinin hatalarn kknden temizlemek zamanndayz. Hatalar dzelteceiz. Hatalarn dzeltilmesinde btn vatandalarn faaliyetini isterim. En nihayet bir sene, iki sene iinde btn Trk topluluu yeni harfleri reneceklerdir. Milletimiz yazsiyle, kafasiyle, btn medeniyet aleminin yannda olduunu gsterecektir. (8 Austos 1928, stan bul'da Sarayburnu parkndaki gazinoda gece toplantsnda sylenmitir. SD, II, s. 251, 253) Her eyden evvel her inkiafn ilk yap ta olan me seleye temas etmek isterim. Her vastadan evvel byk Trk milletine onun btn emeklerini ksr yapan orak yol dnda kolay bir okuma yazma anahtar vermek lzmdr. Byk Trk milleti cehaletten az emekle ksa yoldan ancak kendi gzel ve asil diline kolay uyun byle bir vasta ile syrlabilir. Bu okuma yazna anallar ancak Ltin esasndan alnan Trk alfabesidir." ( I Kasn 1928, Byk Millet Meclisini a sylevinden. SI), I, s. 359) 16
*********************************************** 16 ki gn sonra, 3 Kasn 1928'de, yeni harflerin kabul hakkndaki kanun Resmi Gazete'de yaynland. F. N. nn, harf inklb hakknda yle diyor: Harf inklb Atatrk inkilaplarnn en ilerisinde olandr. nklplarda benim kanaatimce en ileri iki tanesi vardr: Biri harf inklbdr, biri de kadnlarn cemiyete girmesi, kadn hrriyetidir. Bu ikisini en ilerde grrm ben. Harf inklb yalnz milleti okuyup yazdrr hale getirmek iin vasla kolayl deildir. Ayn zamanda kltr istikametidir. En mhim olan yeri orasdr. (A. peki, nn Atatrk' Anlatyor, s 44) ...bu devrimler, o dnemin koullar iinde gerekli idi, kanlmazd ve byk deer tamakla idi; Fakat, nyargsz bak62

62

Soru 53 : Atatrk Osmanl idaresi zamanndaki bat llama hareketlerini nasl eletiriyordu? Son yz senelik devlet hayatn, millet hayatn ve siyas hayat gz nne getiriniz... Sultan II. Mahmut memleketin idaresini slah etmek, ilerlemek iin teebbste bulunmak istedi. Fakat vuku bulan teebbsler Avrupa'y taklit etmek oldu. Avrupa kanunlarn almak, Av rupa nizamlarn almak, Avrupa'nn elbisesini giymek gi bi birtakm dzeltme teebbslerinde bulundu. Fakat bu hakik, mspet bir netice vermedi, veremezdi. nk slahat iin taklitilie gidilmiti... Sultan Mahmud u Adl devrinde ve ondan sonra Sultan Abdlmecid zamannda belki Reit paalarn tevikiyle daha dorusu memleket iinde isyan ocan krklemekte olan gayrimslim unsurlar memnun etmek zaruretinden, bunlarn memnuni********************************************** lrsa grlr ki, genellikle o devrimler, halk ezilmekten, smrl mekten

kurtarc devrimler deildi. Halk daha ok refaha, daha ok ekonomik zgrle, imkn eitliine ve sosyal adalete, ya pldklar anda kavuturucu devrimler deildi ./ Bir insann bana fes yerine apka giydirilmekle,
giyim kuam ya da yaz deitirilmekle, kadnlar pee altndan karlmakla, hele liklikle, toplumda pek ok ey deiebilir ve deimitir. / Ama Trk ha lk, bu gibi devrimlerin yaplmasyle birlikte smrden, yoksulluktan kurtulabilmi deildir. (Blent Ecevit, Atatrk ve Devrimcilik, s. 69) Btn okuryazarlar milletin yzde bei ile onu arasnda idik. Eer bu nisbet yzde elliyi am olsayd, yaznn deitirilemiyeceine phe yoktu. (Falih Rfk Atay, ankaya Cilt II. s. 409) Kyl, yaz devrimine de kar olamazd. nk bu devrim yapldnda, kylnn byk ounluu okuma yazma bilmiyordu. (...) Bu da bir styap devrimiydi. Bu da kylnn stnden geiyordu. (Blent Ecevit, Atatrk ve Devrimcilik s. 76, 77 ) 63

63

yetini gerekli sayan Avrupa'nn ve Bat'nn karsnda bir ey y apmak lzm geldi. Glhane Hatt Hmyunu mey dana kt. Bu Glhane Hatt Hmyunu Devleti Aliye-i Osmaniye'ye uygulamas bakmndan hakik slahat denecek derecede bir sonu vermedi. Dahil isyan devam edi yordu. Darnn tazyikleri vesaire devam eyliyordu... Sultan Hamit tahta getii zaman Avrupallar Bosna ve Hersek memleketini ellerine geirmek, slahatn mutlaka iki ay zarfnda uygulanmasn temin etmek iin tazyiklerde bulundular. Artk Avrupallar bu Devleti Osmaniye'nin balbana kendisini idareye gayri muktedir telkki edil mesi lzm geldiini ve binaenaleyh vesayet altna almak icabettiini kat bir surette b eyan ettiler! le o zaman, Efendiler, bir Paann bakanl altnda Hristiyan olmak zere onalt memur, on ulema ve iki askerden k urulu bir heyet Babli'de topland (elindeki Kanun-u Esas'yi gstererek) ve bu kitab yazd! Bu kitap milleti memnun etmek iin milletin arzu ve hakiki emell eri iin mspet, madd bir mkesi tecell (grnme yeri) deildir. Efendiler bu kitap dmanlarmz geici olarak olsun memnun etmek gayesini g zetmi bil kitaptr. (1 Aralk 1921, SD, I, s. 203, 204, 205, 206) 64

64

VI

TRKYE'NN EKONOMK VE SOSYAL YAPISI

Soru 54 : Atatrk, ekonomik bakmdan geri kalm zn, bir az gelimi lke oluum uzun sebeplerini nasl aklyordu ve Atatrk'e gre tarih olaylarn en nemli etkeni hangisi dir? Bu noktada zellikle tarm rnlerimizi benzer yabanc rnlerine kar himayeye mani olmakla milletimizi bugnk iktisad sefalete mahkm eden mlga (kaldrlm) kapitlsyonlarn yrekler acs halini hatrlatmadan geemem. Malmunuzdur ki memleketimiz iktisadi tek ilt ve muhit itibariyle kuvvetli bir halde bulunuyordu. Ferd iktisat kymetleri de serbest rekabete mukavemet edebilecek dereceye ulamamt. Tanzimat'n at serbest ticaret devri Avrupa rekabetine kar kendisini mdafaa edemiyen iktisadiyatmz bir de iktisadi k apitlsyon zincirleriyle balad. Tekilt ve ferdi kymet bakmlarndan bizden ok kuvvetli olanlar memleketindi de, bir de fazla olarak imtiyazl mevkide bulunuyorlard. Temett (kazan) vergisi vermiyorlard. Gmrklerimizi ellerinde tutuyorlard. stedikleri zaman istedikleri eyay istedikleri artlar altnda memleketimize sokuyorlard. Btn iktisat kollarmza bu sayede mutlak hakim ol-

65

mulard. Efendiler! Bize kar yaplan rekabet hakika ten ok gayrimeru, hakikaten ok kahredici idi. Rakiplerimiz bu suretle gelimeye elverili sanayiimizi de mahvettiler. Ziraatmza da zarar verdiler. nkiaf ve mal ve iktisad gelimemizin nne getiler. (1 Mart 1922, SD, I, s. 225 - 226) Lozan bize hayret edilecek, alacak dier manza ralar da hazrlamaktan geri durmad. Kapitlasyonlarn konferansta birok toplantlar igal etmi olmas sebebini bir trl anlyamyoruz. Bu meselenin sz konusu ve mzakere edilmesi bile mill onurumuza yneltilmi bir hakare ttir. Kapitlasyonlarn Trk milleti iin ne derece tiksin bir ey olduunu size tarife muktedir deilim. Bunlar dier ekil ve namlar altnda gizley erek bize kabul ettirmei baaracaklarn tasavvur ve tahayyl eden ler bu bapta pek ok aldanyorlar. Zira, Trkler kapit lasyonlarn devamnn kendilerini pek az bir vakitte lme sevkedeceini pek iyi anlamlardr. Trkiye, esir olarak mahvolmaktansa, son nefesine kadar mcadele ve mcahedede bulunmaa azmetmitir. mit ederim ki, bizimle bar yapmak istediklerini syleyenler grlerinde srar etmiyerek, bu meselede Trk milletinin azim ve iradesi aleyhine yrmek kabil olamyacan yaknda gstermee msaraat edeceklerdir (can atacaklardr). (25 Aralk 1922, Le Journal muhabiri Paul Herriot'ya ankaya'da verilen beyanattan. SD, III, s. 57) Tarih hdiselerin milleri (etkenleri) balca siya s, asker, itima ve iktisad olabilir. Ekseriya bu miller kark olarak tesirlerini gsterir. phe yok btn bu miller ok mhimdir. Fakat bence bir milletin do rudan doruya hayatiyle, ykselmeliyle, dknlyle alkadar olan en mhim mil, milletin iktisadiyatdr. Bu, tarihin ve tecrbenin tesbit ettii bir hakikattir. Bu ha66

66

kikat bizim mill hayatmzda ve mill tarihimizde de tamamiyle grlmektedir. Trk tarihi tetkik olunursa bir ok sebeplerin ban da btn ykselme ve k sebebinin iktisat meselesin den baka ey olmad anlalr. Bu mnasebetle diyebiliriz ki, Trkiye Cumhuriyetini lyk olduu mertebeye karabilmek iin, iktisadiyatmza birinci derecede nem vermek lzmdr. Zamanmzn bir iktisat devri ol duu dnlrse, bu nemin derecesi kolaylkla meyda na kar. ktisadiyatn gelimesinde balca lzumlu olan, yol lar, demir yollar, limanlar, kara ve deniz nakliye vasta lar mill mevcudiyetin madd ve siyas kan damarlardr. Refah ve kuvvet vastasdr. (1930, Prof. Dr. Afet nan, Atatrk Hakknda Htralar ve Belgeler, II. Bask, s. 277) Soru 55 : Atatrk sosyal snflar hakknda ne d nyordu? Ben yle bir parti tekilini tasavvur ediyorum ki, bu parti milletin btn snflarnn refah ve saadetini sala maa alacak bir programa malik olsun. Milletimizin artlar buna msaittir. (14 Ocak 1923, SD, 11. s. 50) ...Btn snflar birbirinden ayrlamaz olan, nk menfaatleri de birbirine kart olmayan, halkmzn mterek ve umum olan menfaatler ve saadetini temin iin 'Halk Frkas' nam altnda bir frka tekili tasavvur edilmektedir... Bu ifade ile beyan edilmek istenilen udur ki, ismi frka (parti) olan halk teekklnden maksat evld milletten bir ksmnn, halk snflarndan bazlarnn, di er evld ve snflarn zararna menfaatlerini temin etmek deildir. Belki birbirinden ayr ve hari olmayp halk na m altnda bulunan umum milleti mterek ve birlemi 67

67

bir surette mterek ve umum olan hakik refaha ula trma iin faaliyete geirmektir. (16 Ocak 1923, SD, II, s. 60) Bence bizim milletimiz birbirinden ok farkl menfaatler takip edecek ve bu itibarla birbiriyle mcadele ha linde bulunagelen muhtelif snflara malik deildir. Mevcut snflar birbirinin lzm ve melzumu (biri olunca brnn de olmas art olan) mahiyetindedir. Binae naleyh Halk Frkas btn snflarn haklarn ve ilerleme ve mutluluk sebeplerini sa lamaa alabilir. (30 Ocak 1923, SD, II, s. 82) Bu milletin siyas partilerden ok can yanmtr. unu arzedeyim ki, baka lkelerde partiler mutlaka ik tisad maksatlar zerine teesss etmi ve etmektedir. nk o memleketlerde muhtelif snflar vardr. Bir snfn menfaatini muhafaza iin kurulan siyas bir partiye kar lk dier bir snfn menfaatini muhafaza maksadiyle bir parti kurulur. Bu pek tabidir. Gya bizim memleketimizde de ayr ayr snflar varm gibi kurulan partiler yznden sahil olduumuz neticeler malmdur. Halbuki Halk Frkas dediimiz zaman bunun iinde bir ksm de il, btn millet dahildir. Bir defa halkmz gzden gei relim. Biliyorsunuz ki, memleketimiz ifti memleketidir. O halde milletimizin nemli ounluu ifti ve obandr. Bu byle olunca buna kar byk arazi ve ciltlik sahipleri akla gelir. Bizde byk araziye ka kii maliktir? Bu arazinin miktar nedir? ncelenirse grlr ki, memleketimizin geniliine gre hi kimse byk araziye malik deildir. Binaenaleyh bu arazi sahipleri de himaye edile cek insanlardr. Sonra sanat sahipleriyle kasabalarda ticaret eden kk tccarlar gelir. Elbette bunlarn menfaatlerini, hal ve geleceklerini temin ve muhafaza mecburiyetindeyiz. iftilerin karsnda olduunu farzettiimiz byk arazi sahipleri gibi bu ticaret erbabnn karsnda 68

68

da byk sermaye sahibi insanlar yoktur. Ka milyoneri miz var? Hi. Binaenaleyh biraz paras olanlara da dman olacak deiliz. Bilkis memleketimizde birok milyonerlerin hatt milyarderlerin yetimesine alacaz. Sonra ii gelir. Bugn memleketimizde fabrika, imalthane vesaire gibi messeseler ok mahduttur. Mevcut iimi zin miktar yirmi bini gemez. Halbuki memleketi ykseltmek iin ok fabrikalara muhtacz. Bunun iin de ii lzmdr. Binaenaleyh tarlada alan iftilerden fark olmayan iiyi de himaye etmek ve korumak icabeder. Bundan sonra a ydnlar ve ulema (limler) denilen kimseler gelir. Bu aydnlar ve ulema kendi kendilerine toplanp halka dman olabilir mi? Bunlara den vazife halkn iine girerek onlar uyarma ve ykseltmek ve onlara ilerl eme ve uygarlamada nder olmaktr. te ben milleti mizi byle gryorum. Binaenaleyh muhtelif meslekler erbabnn menfaatleri birbiriyle karm olduundan, onlar snflara ayrmak imkn yoktur ve heyeti umumiyesi halktan ibarettir. (7 ubat 1923, SD, II, s. 97-98) Bizim halkmz menfaatleri birbirinden ayrlr snflar halinde deil; bilkis mevcudiyetleri ve almalarnn bilekesi birbirine lzm olan snflardan ibarettir. Bu dakikada dinleyicilerim iftilerdir, sanatkrla rdr, tccarlardr ve iidir (Atatrk, bu szleri zmir ktisat Kongresini aarken sylyordu. F. N.) Bunlarn hangisi birbirinin kart olabilir. iftinin sanatkra, sanatkrn iftiye ve iftinin tccara ve bunlarn hepsine, birbirine ve iiye muhta olduunu kim inkr edebilir. Bugn mevcut fabrikalarmzda ve daha ok olmasn di lediimiz fabrikalarmzda kendi iimiz almaldr. Mreffeh ve memnun olarak almaldrlar ve btn bu saydmz snflar ayn zamanda zengin olmaldr ve hayatn hakik lezzetini tadabilmelidir ki almak iin kudret ve kuvvet bulabilsin. (17 ubat 1923, SD, II, s. 112)

69

Malmu linizdir ki, siyas partiler, snrl maksat larla kurulurlar. Mesel; zmir tccarlar yalnz kendi menfaatlerini tatmin edebilecek bir parti yapabilirler. Yahut yalnz iftilerden ibaret bir parti olabilir. Halbuki bizim partimiz byle snrl bir nazar takibeden bir kuru lu deildir. Bilkis her snf halkn menfaatlerini eit bir surette, bir dierini zarara uratmadan temin etmei ama edinen bir kurulutur. Bunu hareket ta rzmz ispat etmektedir. Bundan sonra da byle olacaktr. Dier memleketlerde bu kuruluun bir benzerini aramaa lzum yok tur. (27 Ocak 1931, SD, II, s. 263-264) Trkiye Cumhuriyeti halkn ayr ayr snflardan meydana gelmi deil ve fakat ferd ve sosyal hayat iin i blm itibarile muht elif alma erbabna ayrlm bir topluluk telkki etmek esas prensiplerimizde ndir. A) iftiler, B) Kk sanat erbab ve esnaf, C) Amele ve ii, D) Serbest meslek erbab, E) Sanayi Erbab, F) Tccar ve G) Memurlar, Trk camiasn tekil eden balca alma zmreleridir. Bunlarn her birinin almas dierinin ve umum camiann hayat ve saadeti iin zaruridir. Partimizin bu prensiple gtt ama s nf mcadelesi yerine itimai intizam ve dayanma salamak ve birbirini bozmayacak suretle menfaatlerde ahenk tesis eylemektir. Menfaatler, kabiliyet, marifet ve alma d erecesiyle mtenasip olur. (20 Mart 1931, Seim Dolaysiyle Millete Beyanname'den, SI), IV, s. 550) Soru 56: Atatrk Trk kyls hakknda ne d nyordu? Trkiye'nin sahibi ve efendisi kimdir? Bunun cevabn derhal birlikte verelim: Trkiye'nin hakik sahibi ve efendisi, hakik retici olan kyldr. O halde, herkes 70

70

ten daha ok refah saadet ve servete hak kazanan ve l yk olan kyldr. Binaenaleyh, Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmetinin iktisat siyaseti bu temel gayeyi gerekletirmeye ynelmitir. Efendiler! Diyebilirim ki, bugnk felket ve sefa letin biricik sebebi bu hakikatin gafili bulunmu olma mzdr. Gerekten; yedi yzyldan beri dnyann drt bucana sevk ederek, kanlarn akttmz, kemikler ini topraklarnda braktmz ve yedi yz yldan beri emekle rini ellerinden alp israf eylediimiz ve buna karlk dai ma tahkir ve aalama ile mukabele ettiimiz ve bunca fedakrlk ve ihsanlarna kar nankrlk, kstahlk, cebbarlkla (zorbalkla) uak menzilesine indirmek istedii miz bu asl sahibin huzurunda bugn utan ve saygyla hakik yerimizi aklm. (1 Mart 1922, SD, I, s. 225) 16 Mart 1923'te, Adana'da, Trk Oca'nda iftiler tarafndan verilen ziyafette : Muhterem iftiler, sizler hepimizin babassnz, h epimizin efendimizsiniz. (SD, I, s. 125) Soru 57 : Atatrk, Trk aydnlarm hangi noktadan eletiriyo rdu? slm lemi iki snf ayr heyetlerden meydana gelmitir. Biri ounluu tekil eden avam (halkn byk ksm), dieri aznl tekil eden aydnlar. Bozuk zihniyetli milletlerde byk ounluk baka hedefe, a ydn denen snf baka zihniyete maliktir. Bu iki snl arasnda tam bir kartlk, eksiksiz bir muhalefet vardr. Aydnlar asl kitleyi kendi hedefine sevketmek ister; halk kitleleri ve avam ise bu aydn snfa tbi olmak islemez. O da baka bir istikamet tyinine alr. Aydn snf telkinle iradla ounluk kitl esini kendi maksadna gre iknaa 71

71

muvaffak olamaynca, baka vastalara bavurur. Halka tahakkm ve zor gstermeye balar; halk istibdatta bu lundurmaa kalkar. Artk burada asl tahlil noktaya gel dik. Halk ne birinci usul ile ne de tahakkm ve i stibdat ile kendi hedefimize srklemee muvaffak olamad mz gryoruz; neden? Arkadalar, Bunda muvaffak olmak iin aydn snfla halkn zih niyet ve hedefi arasnda tabi bir uyma olmak lzmdr. Yani aydn snfn halka telkin edecei lkler, halkn ruh ve vicdanndan alnm olmal. Halbuki bizde yle mi olmutur. O aydnlarn telkinleri milletimizin ruhunun derinlii nden alnm lkler midir? phesiz hayr, aydnlarmz iinde ok iyi dnen ler vardr. Fakat umumiyet itibariyle u hatamz da var dr ki, inceleme ve okumalarmza zemin olarak ok kere kendi memleketimizi, kendi tarihimizi, kendi gel eneklerimizi, kendi zelliklerimizi ve ihtiyalarmz almayz. Ay dnlarmz belki btn dnyay, btn dier milletleri ta nr, lkin kendimizi bilmeyiz. Aydnlarmz milletimi en mutlu millet yapaym der. Baka milletler nasl olmusa onu da aynen yle yapa ym der. Lkin dnmeliyiz, ki, byle bir nazariye hi bir devirde muvaffak olmu deildir. Bir millet iin saadet olan bir ey dier millet iin felket olabilir. Ayn sebep ve artlar birini mesut ettii halde dierini bedbaht edebilir. Onun iin bu millete gidecei yolu gsterirken dnyann her trl ilminden, keiflerinden, ilerlemelerinden yararlanalm, lkin unutmayalm ki, asl temeli kendi iimizden karmak zorundayz. Milletimizin tarihini, ruhunu, geleneklerini sahih, sa lim, drst bir nazarla grmeliyiz. tiraf edelim ki, hl ve hl aydnlarmzn genleri arasnda halk ve avama uyma (tetabuk) muhakkak deildir. Memleketi kurtar72

72

mak iin bu iki zihniyet arasndaki ayrl durdurmak, yrmee balamadan nce bu iki zihniyet arasndaki uy gun gelmeyi vcude getirmek lzmdr. Bunun iin de bi raz avam kitlesinin yrmesini abuklatrmas, biraz da aydnlarn ok hzl gitmesi lzmdr. Lkin halka yaklamak ve halkla kaynamak daha ok ve daha ziyade aydnlara den bir vazifedir. (20 Mart 1923, SD, II, s. 140-141) 73

73

VII

EKONOM POLTKASI, DEVLETLK VE KAPT ALZM

Soru 58 : Atatrk doktrinler hakknda ne dn yordu?

17

Dnyaca malm olmutur ki, bizim devle t idaresindeki ana programmz. Cumhuriyet Halk Partisi progra mdr. Bunun kapsad prensipler, idarede ve siyasette
******************************************** 17 Abdi pekinin Atatrk'n siyas ve iktisadi doktrinler karsnda ald bir vasiyet, ak ve kesin bir gr var myd? sorusuna nn'nn verdii cevap : Grlerinde mehul bir yer yok. Cumhuriyet Halk Partisinin prensipleri Atatrk'n dnlerini gsteriyor. Bandan itibaren zel teebbs esas tutmu ve lnceye kadar bu prensibi tatbik etmitir.. (nn Atatrk' Anlatyor, s. 36) Sabahattin Selek de yle diyor: Emperyalizme ve kapitalizme kar

olan 'Anadolu htilali', halk ve devleti karakterini, zaferden hemen sonra unutmu ve liberal ekonomiye dnmtr . Bu dnemde, tpk ttihatlarn yaptklar gibi, bir mill burjuva yetitirme gayreti iine dlm, ancak baz kimselerin zengin olmas salanmtr. Bizzat Atatrk'n kendi adna iftlik yapmas ve bira fabrikas kurmas, bu abann tipik rneidir... 1931 ylnda benimsenen devletilik anlay. Mustafa Kemal Paa'nn 1922 ylnda belirttii devletilik anla ndan daha geri idi. (Anadolu htilli, Cilt II, s. 340.)

74

bizi aydnlatc ana hatlardr. Fakat, bu prensipleri, gk ten indii sanlan kitaplarn dogmalaryla asla bir tutmamaldr. Biz, ilhamlarmz, gkten ve gaipten (grnmez lem) deil, dorudan doruya hayattan alm b ulunuyoruz. Bizim yolumuzu izen; iinde yaadmz yurt, ba rndan ktmz Trk milleti ve bir de milletler tarihi nin bin bir facia ve ztrap kaydeden yapraklarndan kardmz neticelerdir. (1 Kasm 1937, SD, I, s. 405) Soru 59 : Atatrk kapitalist kalknma yolu hakknda neler s ylemitir? 18 Tccarlarmzn yzlerinin glecei gnler uzak deildir. Bu saydm iktisad ve sna teebbsler iinde bahsettiim i rketlerin bamszlk ve mill hkimiyeti
************************************************************* 18 'Devletilik' fikri, 'Anadolu htilli'nin felsefesinde kuvve tli bir unsur olarak mevcuttu. htill antiemperyalist olduu kadar antikapitalist olduunu da her vesile ile aklamt. Mustafa Kemal Paa, 1 Mart 1922 gn, Meclisi a nutkunda kamu yararn dorudan doruya ilgilendiren kurumlar ve teebbsleri devletletireceiz' demek suretiyle, devleti gr tereddde hi yer brakmyacak kesinlikle belirtmiti. Fakat, zaferden sonra ihtill, kendi felsefesine bu noktada ihanet etti. 17 ubat 1923 gn zmir'de toplanan 'Trkiye ktisat Kongresi' ile, yeni Trk devletinin 'mill kapitalist ekonomi'yi benimsediini grmekteyiz. Gazi Mustafa Kemal Paa, kongreyi a nutkunda devletilikten tek kelimeyle bile sz etmemitir. (Sabahattin Selek, Anadolu htilli, Cilt II, s. 339-340) zmir ktisat Kongresinde genel olarak liberal bir iktisadi gelimenin esaslar savunuldu ve yle grnyordu ki yeni Trkiye, liberal bir iktisat zihniyeti iinde, liberal bir iktisadi siyaset gdecektir. Nitekim de yle oldu. ( evket Sreyya Aydemir Tek Adam, Cilt III, s. 355) 75

75

mize, saygl milletlerin emniyetle hkmetimizle temas eylemeleri ve kanunlarmz dairesinde anlamalar ile faa liyete geebileceklerini sylemeye hacet yoktur. (16 Ocak 1923, stanbul Gazetecileri Temsilcilerine, SD, II, s. 56, 57) Bizde byk araziye ka kii maliktir? Bu arazinin miktar nedir. ncelenirse grlr ki, memleketimizin ge niliine gre hi kimse byk araziye malik deildir. Bi naenaleyh bu arazi sahipleri de himaye edilecek insanlardr. (7 ubat 1923, SD, II, s. 97) Artk halkmzn tccar snfn zengin edebilm ek iin, ticaretin yabanc ellerde bulunmasna mni tedbir leri almak mecburiyetindeyiz. (20 Mart 1923, SD, II, s. 136) Vatandalarmzn mill bir sermaye ile memlekette demiryolu i na etmek teebbs, izaha muhta olmayan birok noktai nazarlardan fevkalde mhimdir. Byle mil li teebbslerin Cumhuriyet Hkmetimiz ve bakanlk tarafndan ne kadar byk memnuniyet ve vnme ile kar lanmakta olduu kolaylkla tahmin edilebilir... Nemlioullarn bu teebbs ve muvaffakiyetlerinden dolay hararetle tebr ik ederini. (21 Eyll 1924, Samsun - aramba hattnn yaplmasna balama treninde, SD, II, s. 193)
****************************************** Korkut Boratav, zmir ktisat Kongresi'ndcn yle sz ediyor: Kongrenin ald kararlara zel teebbs tevik edici bir zihniyetin hkim olduu anlalyor. ( ) Kongre'nin genel zihniyetinin Cumhuriyet idarecilerine hi olmazsa 6-7 yl hkim olduu sylenebilir. (Trkiye'de Devletilik, s. 4) Atatrk'n oktan unutulmu birka cmlesini yakalayp on dan yanl ahkm karan bugnk toplumcu aydnlarn iddiasna aykr olarak, Devrim literatrmzn hi bir duranda cidd bir kapitalizm dmanl grlmemitir. (Emin Trk Eliin, Kemalist Devrim deolojisi, s. 286) 76

76

Cumhuriyet Hkmetinin bu gibi mill teebbsleri daima himaye edeceini zikrederim. Bu tesiste nc olan Bankas'na sureti mahsusada teekkr ederim. ( I Ekim 1925, Bursa'da dokuma fabrikas nn temel atma treninde, SD, II, s. 220) Memleket ve millet iin buna benzer yararl messeseler vcude getirmek zorunludur. brahim Bey'in memlekette ok olduunu kabul ettiim mteebbisler iin tevik edici telkki edilmesini dilerim. Cumh uriyet Hkmetinin; namuskr, vatanperver, cumhuriyetperver i erbabna daima yardmc olacana phe edilmemelidir. (19 Mays 1926, Boz yk'te kereste fabrikasn ziyarette sylenmitir, SD, II, s. 241) Mill bankalarmzla ticar ve sna irketlerin adet ve sermayel erinin mtemadiyen artmakta olmas, halkmzn iktisad faaliyet ve uyanklna delil addolunabilir. (1 Kasm 1926, SD, I, s. 346) Memlekette sanayie rabet ve temayl artmaktad r Sanayi ve Maadin Bankasnn kudretini arttrdmz halde sanayi erbab daha ziyade himaye grecektir. ( I Kasm 1928, SD, I, s. 358) Tccar, milletin emei ve retimi kymetlendirilmek iin, eline ve zeksna emniyet edilen ve bu emniyete liyakat gstermesi gereken adamdr. (1 Kasn 1937 SD, I, s. 396) Kk esnafa ve byk sanayi erbabna muhta olduklar kredileri kolayca ve ucuzca verecek bir teekkl vcuda getirmek ve kredinin, normal artlar altnda, ucuzlatlmasna almak da ok lzmdr. (1 Kasm 1937 SD I, s. 397) Kesin zaruret olmadka, piyasalara karlamaz; bununla beraber hi bir piyasa da babo deildir. 1 Kasm 1937, SD, I, s. 396) 77

77

Soru 60 : Atatrk Trkiye'de milyoner yetitirme ko nusunda ve tccarlar hakknda ne dnyordu? 19 Ka milyonerimiz var. Hi. Binaenaleyh biraz para s olanlara da dman olacak deiliz. Tam tersine memleketimizde birok milyonerlerin hatta milyarderlerin yetimesine alacaz. (7 ubat 1923, SD, II, s. 98 ) Sras gelmiken, cumhuriyetin tccar anlayn da ksaca ifade edeyim: Tccar, milletin emei ve retimi kymetlendirilmek iin, eline ve zeksna emniyet edilen ve bu emniyete liyakat gstermesi gereken adamdr. (1 Kasm 1937, SD, , s. 396) Soru 61 : Atatrk kooperatifilik hakknda ne dnyordu? Kooperatifilik, sureti umumiyede iktisad sahada birleme siy aseti hakknda lehte ve aleyhte baz mtalealar ileri srld. Teferruata girimiyeceim. Yapmak, madd ve mnevi kuvvetleri, zek ve maharetl eri birletirmektir. Yoksa bir zail ile bir kuvvetlinin birlemesin den bahsetmiyoruz. Birlemenin bylesi zayf olann kuv******************************************************** 19 Bu aratrmay yaparken karmza bir byk elime kt: Emeki olmyan insandan addetmemek prensibine uygun bir devlet kurma fikriyle milyoner ve milyarder yetitirmek niyeti. Emekle milyoner veya milyarde r olunmas imknszd. Fakat bu elime iktisad kadro yokluundan ve iktisad fikirlerin nisbeten glgeli oluundan douyordu. Ve maalesef bu elime Trkiye'yi sonradan iktisad bir anariye ve dengesizlie srkle di. Bu bir iktisad prensip elimesiydi. Yoksa politika icab sylenmi szlerde birok elimeler vard ve bunlar pek nemli deildi. (etin Altan, Atatrk'n Sosyal Grleri, s. 65 - 66) 78

78

vetliye esir olmas demektir. Ege iktisat mntkasndaki btn insanlarn haslalarn ve gayretlerini birletirmesi, muhakkak feyizli neticeler verecektir. Trkiye'nin sy hayat ve mevcudiyetini mtalea edince birlemeden doan fayda ve menfaatlerin ok byk olaca kanaat na varacanzdan phe etmiyorum. Byle bir teebbs olurken birtakm ik yetiler olabilir. Mstahsillerin birlemesinden ahs menfaatleri haleldar olacan dnenler tabii ikyet edeceklerdir. Fakat memleketimiz b akir bir sahadr. Grlecek ok i vardr. Onlar da tatmin edecek bir ok meguliyetler bulunabilir. Hakik ticaret erbab iin hibir zarar tasavvur etmiyorum. (1 ubat 1931, zmir Ticaret Odasnda yaplan konumadan, SD, II, s. 266-267) Cell Bayar'a, Tarm kredi kooperatiflerinin ilki olan Tekir koo peratifi muamelesinin bittiini, sevinerek rendim. Bu kooperatifte 1 sayl ortak olarak bulunmam muhabbetle yadetmenize teekkr ederim. Tarm kredi kooperatiflerinin az zamanda btn yurdu kaplam asn, baarc gayretinizden bekliyoruz. (13 Temmuz 1936, SD, IV, s. 576) Soru 62 : Atatrk yabanc sermaye ve d yardm hakknda ne dnyordu? 20 Yine en nemli esaslardan birisi devletin, i ve d bamszlndan ibaretti. Millet bamszlndan vazge*************************************************************** 20 Yabanc sermayenin kalknmann finansmannda nemli bir rol oynayaca inanc 1931'de herhalde tamamen ortadan kalkm olacak ki bu tarihte kabul edilen parti (C.H.P.) program 'Normal sermayenin yegne memba mill sy (emek) ve tasarruftur.' cmlesini alarak yabanc sermayeyi 'anormal, addedecek bir manta sahip kmaktadr. (Korkut Boratav, Trkiyede Devletilik, s. 41) 79

79

miyor ve gemiyecek esas kabul edilmiti. Ancak bu esas art daima mahfuz ve muhterem tanmak zere memle ketimizin imar derecesi, milletimizin serveti, umumiyetle fikir seviyemiz nazar dikkate alnnca ve btn dnyadaki ilerlemeler ile bunu karlatrnca itiraf mecburiyetindeyiz ki biraz deil, ok geriyiz. Binaenaleyh; bunu tel fi edebilmek iin ok byk kaynaklara, ok byk vas talara velhsl her eye ihtiyacmz vardr. te bu ihtiyalar, milletin terakki ve ilerlemesi iin, memleketin bayndrl iin muhta olduumuz her eyi dardan al mak hususunda pek tabi kemali shhatle hareket edecek, yani d mzaheret ve yardma tamamen muvafakat edeceiz. Ancak arz eylediim gibi bamsz kalmak sfat ve selhiyetini daima muhafaza etmek... (24 Nisan 1920 Erzurum Kongresi'nin esaslarn Meclise aklarken SD, I, s. 31) Ancak inaat ve tesisat ve iletilmesi bugnk mal almalar mzla orantl olmayan byk sermayelere bal olan, bayndrlk ilerinde, yabanc sermayesinden ve icabna gre yabanc uzmanlarndan azam yararlanmak memleketimizin menfaat ve bayndrln ve milletimizin saadet ve refahn az zamanda temin bakmndan zarurdir. (1 Mart 1922, SD, I, s. 227) Gemiin ve dmanlarn memleket ve milletimizi btn meden iyet dnyasyla birlikle ilerlemeye yrtmekten menetmi olan zencirleri, bugn bizi, az zamanda fevkalde teebbsler ve craatla bulunmaya zorluyor. Ancak bu mecburiyetin tatmini ve zayiatn telfisi bugnk mal gcmzn stndedir. Bundan dolay hkmetimizin her meden devlet gibi d borlar akdetmesine lzum vardr. u kadar ki bor alnan yaba nc paralarn, imdiye kadar Babli'nin yapt tarzda, demeye mecbur deilmiiz gibi, maksatsz israf ve istihlk ile borlar ykmz artrarak mal bamszlmz tehlikeye ma80

80

ruz brakmaya kesinlikle karyz. Biz memlekette, bayn drl, retimi ve halk refahn salayacak, gelir kaynak larmz gelitirecek faydal borlanmalara taraftarz. (1 Mart 1922, SD, I, s. 229) Demiryol ve limanlar ve benzerleri gibi pek muhta olduumuz byk tesisleri yeniden yapma ve iletilmelerindeki siyasetimiz, imdiki ve gelecek kanunlarmza ta bi olmak ve bu hususta kabul ettiimiz mill prensiplere uymak artiyle mracaat edecek yabanc sermayelerini memnuniyetle kabul etmektir. (1 Mart 1923, SD, I, s. 295) Devlet yapsn yaatmak iin darya mracaat et meksizin memleketin kaynaklar ve gelirleriyle idare etmek are ve tedbirlerini bulmak lzm ve mmkndr. (Ayn sylev, SD, I, s. 296) Bu saydm iktisad ve sna teebbsler iinde bahsettiim irketlerin, bamszlk ve mill hkimiyetimize saygl milletlerin emniyetle hkmetimizle temas eylemeleri ve kanunlarmz dairesinde anlamalar ile faaliyete geebileceklerini sylemeye hacet yoktur. Gerek ten memleketimizi az bir zamanda mmur etmek iin milletimizin yetersiz sermayesi karsnda haricin sermayesinden, vastalarndan, ihtisaslarndan yararlanmak hakiki menfaatimiz gereindendir. Hkmetimiz, izahna lzum kalmayacak esaslarn riayetkar (sayg gsteren) ka lacak olan her devlet ve millete kar bu hususta emniyet ve samimiyetle davranaca ktr. (16 Ocak 1923, SD, II, s. 57) ktisat sahasnda dnrken ve konuurken zannolunmasn ki biz yabanc sermayesine hasm bulunuyoyoruz. Hayr, bizim memleketimiz genitir. ok emek ve sermayeye ihtiyacmz vardr. Binaenaleyh kanunlarmza uymak, sayg gstermek artyle yabanc sermayelerine lzm gelen teminat vermeye her zaman hazrz ve aya n arzudur ki, yabanc sermayesi bizim emeimize ve ser-

81

veti sabitemize katlsn (inzimam etsin). Bizim iin ve on lar iin faydal neticeler versin; fakat eskisi gibi deil. Gerekten mazide ve bilhassa Tanzimat devrinden sonra, yabanc sermayesi memlekette mstesna bir mevkie malik oldu. Ve ilm mnasiyle denebilir ki, devlet ve hk met yabanc sermayesinin jandarmalndan baka bir ey yapmamtr. Artk her meden devlet gibi, millet gibi, yeni Trkiye dahi buna muvafakat edemez. Burasn esir lkesi yaptramaz. (17 ubat 1923, zmir ktisat Kongresini a sylevinden, SD, II, s. 109) Tabidir ki dardan gelecek sermayeye, irada, a lma yntemine ihtiyacmz vardr. Fakat bu, birliimize (vahdet), bamszlmza son verecek bir vesayet tarz demek olamaz. (24 -25 Ekim 1919, SD, III, s. 12) Birtakm iktisad meseleler vardr ki, biz bunlar kendi kaynakl armzla ve yalnz kendi sermayemizle halledemeyiz. Bize yardm edecek dostlar aramaya mecburuz. Halkmzn Fransa hakknda dostane duygular beslemesi pek tabidir, nk Fransa kamuoyunun Trklere msait old uunu grdk ve hergn gryoruz. (2 Kasm 1922, Petit Parisicn muh abirine Bursa'da verilen deme ten, SD, III, s. 49) Soru 63: Atatrk'n devletilik" gr nedir?
21

ktisat siyasetimizin nemli gayelerinden biri de umum menfaa tleri dorudan doruya alakadar edecek iktisad teebbsleri ve mess eseleri mali ve teknik kud**************************************** 21 Sabahattin Selek, bu konuda, yle diyor! Devletiliin yeniden benimsenmesi iin 1931 ylna kadar beklemek gerekiyor du. Byk bir hzla sosyal reformlarn gerekletirildii bu sekiz yllk dnem, ekonomik faaliyet bakmndan tamamen baar 82

82

retimizin msaadesi nispetinde devletletirmektir. (1 Mart 1922, SD, I, s. 226) (evket Sreyya Aydemir, Tek Adam'n 3. cildinin 452. sayfasnda, Atatrk'n herhangi bir nutuk veya demecinde deil, fakat gene Atatrk'n iaretiyle Prof. Afet nan'n bir kitabnda (Med en Bilgiler, s. 61) yer alan yle bir forml ki, ondan sonra C.H.P.'nin devlet ve siyaset ed ebiyatnda, hatt gnmze kadar hl tek forml ola rak kullanlr. dedikten sonra Atatrk'n Prof. Afet nan'a yazdrd u devletilik tarifini verir : ) Bizim takibini muvafk grdmz Devletilik prensibi, btn retim ve tevzi vastalarn fertlerden alarak, milleti bsbtn baka esaslar dahilinde tanzim etmek gayesini gden ve husus ve ferd iktisad teebbs ve faaliyetlere meydan brakmayan sosyalizm prensibine dayanan kollektivizm, komnizm gibi bir sistem deildir .
****************************************************** sz gemitir. Nihayet, 10 Mays 1931 gn toplanan C.H.P. Kurul taynda 'Devletilik' ve 'Devrimcilik', ilkeleri programa alnd. Fakat, 1931 ylnda benimsenen devletilik anlay, Mustafa Kemal Paa' nn 1922 ylnda belirttii devletilik anlayndan daha geri idi. (Anadolu htilli, Cilt II, s. 340) Bu aratrma boyunca edindiimiz kanaat u olmutur ki iktisad meselelerde siyas iktidar zerinde etki icra eden en kuvvetli menfaat grubu iftilerdir. iftilerin menfaatleri ile sair sosyal gruplarn menfaatleri arasnda bir atma bahis konusu olduka hemen hemen daima ifti menfaatlerinin ar bastna ahit oluyoruz. Devletiliin geni bir devlet sanayiinin kurulmas eklinde gelimesi, kanaatimizce zellikle sna rnleri istihsal eden iftilerin mahsullerinin fiyatlarn desteklemi ve buhrann (1929 buhran. F. N.) fiyatlar zerindeki etkilerini ksmen bertaraf etmitir. Ayrca yine devletiliin icabndan olmak zere buday, ttn gibi rnlerin, gerekirse tccar aleyhine devlete desteklenmesi de devletiliin iftilerin iftilerin menfeatlerini ihlal etmediini gstermektedir. Bir bakma devleti iktisat politikas en kuvvetli sosyal gruplarn lehine, en zayf gruplarn aleyhine ilemitir. (Korkut Boratav,'Trkiye'de Devletilik, I, 7V 7n) 83

83

Bizim takip elliimiz Devletilik, ferd alma ve faaliyeti esas tutmakla beraber, mmkn olduu kadar az zaman iinde milleti refaha, memleketi mamuriyyete eritirmek iin, milletin umum ve yksek menfaatlerinin icap ettirdii ilerde bilhassa iktisad sahada devleti fiilen alkadar etmektedir. (Aydemir, Tek Adam, III, s. 452) Partimizin takip ettii program, bir istikametten tamamiyle demokratik) halk bir program olmakla bera ber iktisad adan devletidir. Bu itibarla partimize dayanan cumhuriyet hkmetinin her adan vatandalarn hayatiyle, geleceiyle ve refahyla alkadar olmas tabidir. Halkmz yaradltan devletidir ki, her trl ihtiyac devletten istemek iin kendisinde bir hak gryor. Bu itibarla milletimizin huylar ile frkamz programnda tamamiyle bir uygunluk vardr. Bu istikametten yr yeceiz. Ve muvaffak olacamzda phe yoktur. (27 Ocak 1931, SI). II, 162) Ferdi alma ve faaliyeti esas tutmakla beraber mmkn olduu kadar az zaman iinde milleti refaha ve memleketi mamurriyete (bayndrla) eritirmek iin milletin umumi ve yksek menfaatlerinin icap ettirdii ilerle bilhassa iktisadi sahada devleti fiilen alkadar ve faal klmak. (20 Nisan 1931. Seim dolaysiyle millete beyanname, SD, IV, s. 549-550. Yukarya aldm cmle, bu beyannamenin 1. Maddesindedir. Atatrk, bundan sonra, ayn seim beyannamesinin 7. maddesinde unlar syler : Memleketin inkiafnda byk ticaret, fabrika, byk arazi ve iftlik sahiplerinin faaliyetleri mhimdir. Normal alan ve teknie stinat eden sermaye sahipleri tevik ve himayeye layktr. ) Trkiye'nin tatbik ettii devletilik sistemi 19 uncu asrdan beri sosyalizm nazariyelerinin ileri srdkleri fi kirlerden alnarak tercme edilmi bir sistem deildir.

84

Bu, Trkiye'nin ihtiyalarndan domu Trkiye'ye has bir siste mdir. Devletiliin bizce mnas udur : Fertlerin, husus teebbslerini ve ahs faaliyetle rini esas tutmak; fakat byk bir milletin ve geni bir memleketin btn ihtiyal arn ve ok eylerin yaplmadn gz nnde tutarak memleket iktisadiyatn devletin eline almak. Trkiye Cumhuriyeti devleti, Trkiye vatannda asrlardan beri ferd ve husus teebbslerle yaplm olan eyleri bir an evvel yapmak istedi; ve grld gibi ksa bir zamanda yapmaya muvaffak oldu. Bizim takip ettiimiz bu yol grld gibi liberalizm'den baka bir siste mdir. (Ocak 1936, Prof. Enver Ziya Karal, a.g.e., s. 101 - 102) Soru 64 : Atatrk'n sanayileme hakkndaki dn celeri nelerdir? Memleketin iktisad emelleri tarm ve tarmsal sanayi olmakla beraber memlekette teden beri mevcut, mesel: Dokuma sanayii gibi sanayiin himaye ve canlandrlmas ve baz blgelerde yeniden kurulabilecek dier sanayiin her suretle himayesi nemle gznnde tutulacaktr. (1 Mart 1922, SD, I, s. 226 -227) Memleketimizin servet edinmesi yolunu her eyden evvel tarmda ve tarm sanayiinde aryoruz. (I Mart 1924, SD, I, s. 328) Sanayi fabrikalarna ve maden sanayiine ynelmi umum alka ve teebbs temin edecek are ve tedbirleri bulmak vazgeilmez ve hayat ihtiyalarmzdandr. (1 Kasm 1925, SD, I, s. 340) Sanayideki teebbsler dahi, tevik edecek ve cesa85

85

ret verecek mahiyettedir. Fakat memleketin vazgeilmez sanayiinin k urulmas bitmedike her bakmdan yrek istirahati duymamza imkn yoktur. Bu sebeple, memleketin sna donatmn tamamlamak iin btn gayret ve dikkatinizi ekmeyi yerinde buluyorum. (1 Kasm 1933, Meclisi a konumasndan, SD, I, s. 373) lkenin en belli eksikliini giderecek olan bu fabri kalar, ok gemeden, kurup iletmek, hkmetin en n de grecei ilerden olacaktr. (1 Kasm 1934, SD, I, s. 376) Endstrilemek en byk mill davalarmz arasn da yer almaktadr. almas ve yaamas iin ekonomik elemanlar memleketimizde mevcut olan byk, kk her eit sanayii kuracaz ve ileteceiz. En bata vatan mdafaas olmak zere, rnlerimizi kymetlendir mek ve en ksa yoldan, en ileri ve refahl Trkiye idea line ulaabilmek iin, bu bir zarurettir. (1 Kasm 1937, SD, I, s. 396) Soru 65 nyordu? 22 : Atatrk toprak reformu hakknda ne d-

Yeni faaliyet devrimizde, gerek bu havalide (Dou illerinde), gerek memleketin dier ksmlarnda topra
******************************************** 22 Bu konuda Abdi pekinin sorularna nn yle cevap veriyor : SORU: Atatrk zamannda Toprak Reformu gibi, aalarn tahakkm gibi problemler zerinde durulmam mdr? Hepsinin zerinde nazar olarak durduk. Ama ite yaplan iin derec esini, hududunu biliyorsunuz SORU: O devirlerde arzu edilen bir toprak reformu, bugn-den daha kolay gerekletirilemez, miydi ? Belli deil... SORU : Neden? Biz buna dokunmadk. Dokunulduktan sonra anlalr byle

86

olmyan iftilere toprak tedarik etmek meselesiyle ehemmiyetli olarak uraacaksnz. (1 Kasm 1928, SD, I, s 355) Kezalik iftiye arazi vermek de hkmetin srekli olarak takip etmesi lzm gelen bir keyfiyettir. alan
********************************************* eyler... (Abdi peki, nn Atatrk' Anlatyor, s. 39 -40) Cumhuriyet Halk Partisi Yksek Danma Kurulu yesi Do. Dr. Deniz Bay kal , Atatrk zamannda toprak reformunun niin yaplamadn yle aklyor: Kurtulu Savamz iki gcn ittifakyla verilmitir: 1) Asker - sivil brokrasi ve aydnlar, 2) Anadolu'nun millci eraf ve hatta mtegallibesi. Ortak dmana kar aralarnda bir ihtilf olmadan savaan bu gler, Cumhuriyet ten sonra da olduka gevek, kaygan, yuvarlak bir hedef etrafn da birlemilerdir: 'Bir an nce Bat'ya benzemek, uygar bir lke durumuna girmek'. Bunun sonucu olarak st yapda bildiimiz devrimler gerekletirilmitir. Dikkat edilirse, bu

devrimler asker-sivil brokrasiye destek olan Anadolu burjuvazisinin karlarna dokunmayan , hatta onlarn gelimesini belki de kolaylatran birer nitelik tarlar. Atatrk gibi ok byk bir nderin, bir kurtarcnn varl na ramen mesel bir toprak reformunun gerekletirilememesi, arz bir olay deildir. st yap devrimleri alt yapya doru indirilmek istendiinde, iinde bulunulan ittifakn sert duvarlarna arpmtr ve 1930'larda bir toprak reformu karlamamtr. (Devrim konulu ak oturumdan, Milliyet Gazetesi, 11 Ocak 1970) Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreteri Blent Ecevit yle yazyor: Oysa, tek parti dnemi, yeni atlmlar, yeni devrimler yapabilme gcn yitirmi bir dnem olarak kapanm geride kalmtr. O dnemde, gllerin en gls saylan Atatrk vard bata... Devletin ve tek partinin banda... Bugn yeniden tek partili dneme dnlecek olsa, herhalde Atatrk'ten daha gl bir nder bulunamaz. O dnemde bile, Atatrk kadar gl bir nderin geni yetkilerle bata bulunduu bir dnemde bile baarlamayan baz devrimler, imdi, yle bir rejimle Atatrksz nasl baarlacaktr?.. O dnemde, Atatrk, iki kez, Meclis krssnden toprak reformu istemitir; ama toprak reformuna girime olanan bulamamtr. (Atatrk ve Devrimcilik, s. 48)

87

Trk kylsne iliyebilecei kadar toprak temin etmek memleketin retimini zenginletirecek balca arelerden dir. (1 Kasm 1929, SD, I, s. 362) Toprak kanununun bir neticeye varmasn Kamu tayn yksek himmetinden beklerim. Her Trk ifti ailesinin, geinecei ve alaca topraa malik olmas mutlaka lzmdr. (1 Kasm 1936, SD, I, s 189) Bir defa, memlekette topraksz ifti braklmama ldr. Bundan daha nemli olan ise, bir ifti ailesini geindirebilen topran, hibir sebep ve suretle blnemez bir mahiyet almas. Byk ifti ve iftlik sahiplerinin iletebilecekleri arazi genilii, arazinin bulunduu mem leket blgelerinin nfus kesafetine ve toprak verim derecesine gre snrlanmak lzmdr. Kk, byk btn iftilerin i vastalarn artrmak, yeniletirmek ve korumak tedbirleri, vakit geirilmeden alnmaldr. Her halde, en kk bir ifti ailesi, bir ift hayvan sahibi klnmaldr; bunda, ideal olan kz deil, beygir olmaldr. kz, ancak baz artlarn henz temini g blgelerde ho grlebilir. Kyller iin, umumiyetle pulluu pratik ve faydal bulurum traktrler, byk iftilere tavsiye olunabilir. Kyd e ve yakn kylerde, mterek harman makinalar kullandrmak, kyllerin ayrlamyaca bir adet haline getirilmelidir. Memleketi; iklim, su ve toprak verimi bakmndan, ziraat blgel erine ayrmak icabeder. Bu blg elerin her birinde, kyllerin, gzleriyle grebilecekleri almalar iin rnek tutacaklar verimli, modern, pratik ziraat merkezleri kurulmak gerektir. (1 Kasm 1937, SD, I, s. 394 -395) Soru 66 : Atatrk'n Trk kylsne naizane olsa da ufak bir vazife yapm olduum dedii ey nedir?

88

Atatrk, lmnden bir yl kadar nce, 11 Haziran 1937'de, ziraat ve zira iktisat sahasnda fenn ve ameli tecrbeler yapmak maksadiyle, muhtelif zamanlarda, memleketin muhtelif mntkalarnda tesis ettii mteaddid iftlikleri, bu messeselerin, ziraat usullerini d zeltme, istihsalt arttrmak ve kyleri kalkndrma yo lunda devlete alnan ve alnacak olan tedbirlerin hsn intihap ve inkiafna ok msait birer mil ve mesnet olacaklarna kani bulunarak tasarrufu altndaki bu ift likleri btn tesisat, hayvanat ve demirbalaryla beraber hazineye hediye etmitir. (SD, IV, s. 585 - 586) Soru 67: Atatrk'n hazineye balad iftlikle rin arazisi ile tesisat ve demirbalarm zet olarak gsteren listede neler vard? Atatrk'n hazineye baladklar unlardr: 1 Orman iftlii Ankara'da Orman, Yamur Baba, Balgat, Macun, G vercinlik, Tahar, Etimesut, akrlar iftliklerinden vcut bulmu Orman iftlii; Yalova, Millet ve Baltac iftlikleri, Silifke'de Tekir ve valya iftlikleri, Drtyol'da portakal bahesi ile Karabasamak iftlii, Tarsus'ta Pil olu iftlii. 1 Bunlarda mevcut arazi: a) 582 dnm eitli meyva baheleri. b) 700 dnm fidanlk; buralarda meyveli, meyvesiz muhtelif yalarda ve eitlerde 650.000 fidan vardr. c) 400 dnm Amerikan asma fidanl. Burada 560.000 kk ba ubuu vardr. d) 220 dnm ba. Burada 88.000 adet ba omcas vardr. e) 370 dnm eitli sebze yetitirmeyi elverili bahe. 89

89

f) 220 dnm 6.600 aal zeytinlik, h) 27 dnm 1.654 aal portakallk, i ) 15 dnm kukonmazlk. k) 100 dnm park ve bahe. l ) 2650 dnm ayr ve yoncalk. m) 1450 dnm yeni tesis edilmi orman. n) 148.000 dnm ziraata elverili arazi ve meralar. Yekn: 154.729 dnm arazi. 2 Bina ve tesisat: a) 45 adet byk ve kk idare binas ve ikamet gh; btn mefruat ve demirbalaryla beraber, b) 7 adet 15.000 ba koyunluk al. c) 6 adet Aydos ve Toros yaylalarnda tesis edilen mandralar. d) 8 adet at ve srlara mahsus ahr. e) 7 adet umum ambar. f) 4 adet samanlk ve otluk. h) 6 adet hangar ve sundurma. i ) 4 adet lokanta, gazino ve elence iyerleri, lunapark, k) 2 adet eitli imalt yapan frn. l ) 2 adet iek ve tezyinat (ssleme) nebat yetitir mee mahsus ser. Yekn: 51 bina 3 Fabrika ve imalathaneler a) Bira Fabrikas: Senede 7.000 hekto litre eitli bira yapacak kabili yette, btn mtemiltiyle ve btn iletme levazm ve mtedavil kymetlerle ber aber. b) Malt Fabrikas: Senede 7.000 hekto litre biraya kfi gelebilecek mik tarda malt imline kabiliyetli, btn mtemilt ve i letme levazm ile beraber. c) Buz Fabrikas: 90

Gnde drt ton buz yapma kabiliyetinde, btn m temilt ve iletme levazm ile beraber. d) Soda ve gazoz fabrikas: Gnde bin ie soda ve gazoz yapma kabiliyetin de. Btn m temilt ve mtedavil kymetleriyle beraber. e) Deri fabrikas: Senede 14 bin eitli deri imaline elverili, btn mtemilt ve mtedavil kymetleriyle beraber. f) Ziraat letleri ve demir fabrikas. h) Biri Ankara'da dieri Yalova'da olmak zere ki modern st fa brikas: Her ikisi gnde ayr ayr 15 bin litre pastrize st ve bin kilo tereya ilemek kabiliyetindedir. Bunlar da btn mtemilt ve iletme levazm ve mtedavil kymetleriyle beraber. i) Biri Ankara'da dieri Yalova'da iki vasi yourt imalthanesi. k) arap imalthanesi: Ylda 80 bin litre arap imaline elverili, btn mtemilt ve mtedavil kymetleriyle beraber. l) ki tal, elektrikle iler bir deirmen. Btn mtemilt ve mtedavil kymetleriyle beraber. m) stanbul'da bulunan bir elik fabrikasnn yzde krk hissesi. n) Biri Orman iftliinin, biri Tekir iftliinin olmak zere her biri 15'er bin kilo kaar, bin teneke beyaz peynir, altyz teneke tuzluya yapmaa elverili imalthane, btn iletme levazmat ile beraber 4 Umum tesisat: a) Biri Ankara'da dieri Yalovada Kurulu iki tavuk iftlii. b) Yalova'daki iftliklerde iki husisi iskele ve liman tesisat.

91

c) Ankara'da ve ikisi stanbulda be sat maazasnn btn tesisat ve demirbalar. d) Orman iftliinde: Husus sulama tesisat, kanalizasyon, telefon tesisa t, elektrik tesisat, kk beton kprler, hususi yollar, ime su tevziat ebekesi. Yalova iftliklerinde: Husus su tesisat, telefon tesisat, elektrik tesisat, kk beton kprler ve yollar. Silifke Tekir iftliinde: Husus sulama tesisat, beton kprler e) Orman iftliinde kurulu iftlik mzesi ve ulak mikyasta hayvanat bahesi tesisat, bunlarn iletme le vazm ve btn demirbalar. 5 Canl umum demirba: a) 13.000 ba koyun. Kvrck, merinos, karagl, karaman rklariyle bunlarn melezleri. b) 443 ba sr. Simental, Hollanda, krm jersey, Grensey, Halep, yerli rklariyle bunlarn melezleri, yeni retilen Orman ve Tekir cinsleri. c) 69 ba ngiliz, Arap, Macar, yerli ve bunlarn me lezleri, koum ve binek atlar. 58 oban merkebi d) 2.450 ba tavuk. Legorn, rodayland ve yerli rklar. 6 Umum cansz demirba a) 16 adet traktr, 13 adet harman ve bier der makinesi ve bilcmle ziraat ilerini grmekte bulunan ziraat let ve edevatnn tamam. b) 35 tonluk bir adet deniz motoru Yalova iftli inde c) 5 adet iftliklerin nakliye ilerinde altrlan kamyon ve ka myonet. 92

92

d) 2 adet iftliklerin umum servislerinde altr lan binek otomobili. e) 19 adet iftliklerin umum servislerinde altr lan binek ve yk arabas. (SD, IV, 586-589) 28
************************************************************ 23 Atatrk'n, bundan sonra Dolmabahe'de, 5 Eyll 1938 pazartesi gn yazd vasiyeti de yledir: Malik olduum btn 'nukut (nakitler, paralar) ve hisse senetleriyle ankaya'daki menkul ve gayri menkul emvalimi (mallar) Cumhuriyet Halk Partisi'ne tideki artlarla, terk ve vasiyet ediyorum : 1 Nukut ve hisse senetleri, imdiki gibi, Bankas tarafndan nemalandrlacaktr. 2 Her seneki nemadan, bana nispetleri erefi mahfuz kaldka, yaadklar mddete, Makbule'ye ayda bin, Afete 800, Sabiha Gken'e 600, lk'ye 200 lira ve Rukiye ile Nebile'ye imdiki (imdiki gibi) (imdiki halde) (imdilik) yzer lira verilecektir. 3 Sabiha Gken'e bir ev de alnabilecek ayrca para verilecektir. 4 Makbule'nin yaad mddete ankaya'da oturduu ev de emri nde kalacaktr. 5 smet nn'nn ocuklarna yksek tahsillerini ikmal iin muhta olacaklar yardm yaplacaktr. 6 Her sene nemadan mtebaki miktar yar yarya, Trk Tarih ve Dil Kurumlarna tahsis edilecektir. (Mazhar Leventolu, Atatrk'n Vasiyeti, s. 49) Atatrk ld zaman, Bankasnda, ayr hesapta, toplam olarak umum vekili ve son genel sekreteri Hasan Rza Soyak'a gre 1.519.892,01 liras vard. Gene Hasan Rza Soyaka gre, Atatrkn brakt hisse senetleri unlardr: 119.125 adet 10 liralk Bankas hisse senedi; 569 adet 500 liralk Bankas senedi; 12.750 adet Maden Kmr T.A.. nama muharrer hisse senedi; 12.250 adet Maden Kmr T.A.. hamiline muharrer hisse senedi; 125 adet Maden Kmr T.A.. messis hisse senedi (Mazhar Leventolu, a.g.e., s. 85, 89) Atatrk'n mal varlnn iki kayna vardr. Biri, Hindistan'dan Milli Mcadeleye yardm iin Atatrk'n ahsna gnderilen paradr. Hindistan'dan gnderilen parann 500 - 600 bin lira 93

93

Soru 68 : Atatrk, mrnn son yllarnda, Trk hal knn refah seviyesi hakknda ne dnyordu? evket Sreyya Aydemir anlatyor: Onun en yaknlarndan ve bu olaya katlanlarn bi rinden btn teferruat ile dinlediim bu hikyeyi btn z ile anlatmya alacam: Mussolini'nin azgnlk zamanlarndayd. Roma'daki faist mitinglerinde Mussolini'nin, havaya kalkan elini azametli bir tehditle douya do ru uzatp: Mare nostrom! (Bizim Deniz) diye haykrd gnlerdi. Hedefi neresiydi pek belli deildi ama, ikide bir, Romann doudaki eski topra klarndan bahsederdi. Atatrk sinirliydi: Ben harbten korkarm. nk harbi bilirim. Ama Mussolini korkmaz, nk harbi bilmez, derdi. Mussoli ni'den kukudayd: Bu adam bana bir gn izmelerimi giydirmese? diye yaknrd. te o gnlerden birinde, bir gece gene ankaya kskndeydiler. Karak gnlerinden biriydi. Kuram buram
********************************************** civarnda bulunduu sanlyor. Atatrk, bu parann 300 bin lirasn, Byk Taarruzdan nce, Maliyenin karlyamad baz zel giderler iin, Garp Cephesi kumandanlnn emrine verilmiti. Zaferden sonra, bu 500 bin lirann 380 bin ksur liras, bir Bakanlar Kurulu karariyle kendisine geri verildi. Bu parann, 250 bin liras, Atatrk'e Trkiye Bankasna sermaye olarak verilmitir. Yine bu parann bir kesimiyle iftlikler satn alnd. (...) kinci kaynak, Msr eski Hidivi Abbas Hilmi Paa'nn Trk uyrukluuna girmesi mnasebetiyle, Cumhuriyet Halk Partisi'ne balad 900 bin lira civarndaki par adr. (Leventolu, a.g.e., s. 88) 94

94

kar yayordu. Ama kkn salonu rahatt. Scakt. Ba his alevlendi ve birden karar verdi, ayakland: Haydi ocuklar kalkn, Antalya'ya gidiyoruz! Bu adama oradan cevap vereceim! Kimse durduramad. Otomobillere emir verildi. Ara balar hazrland. Hatta st ba pek salam olmyanlara kalnca bir eyler uyduruldu ve yola kld. Ama buna yola kld deil, yola dklnd d emelidir. nk ankaya kknden pek gsterili ayrlan arabalar, daha Dikmen'e kan Kzl Yoku'ta birbirlerinden ayrlmaya baladlar. Bal yolunda kafile daha da dald. Kar yollar kapamt. stelik lpa lpa da kar ya yordu. Arkada dalan arabalardakilerin enelerini bak amyordu. stelik arabalar snamyordu da. Hatta, donacaz, diye yaknmalar da balad. Zaten artk her araba kendi bann derdindeydi... Yol, iz kalmamt. Onun arab as ise oktan kaybolmutu. Hkmet ii duyunca tel land. Atatrk kaybolmutu. stelik telgraf hatlar da kardan, tipiden kopmu, kesilmi ti. Krehir'e yalnz onun arabas vard. Oraya kadar ve gecenin karanl nda yalnz bir hayalet grmlerdi. O da onun, karda bata ka ilerliyen arabasnn nne km, onun arabasna yapm soruyordu: Eeimi yitirdim aalar, grdnz m ola ki?.. Krehir'e vard zaman hem bitkin, hem kzgnd. Orada da baka kzdrc eyler oldu. Onu gya bir konaa almlard. Ama, en basit ihtiya iin bile doru drst bir yeri yoktu. Birtakm uydurma tertibat yapld. Daha da kzd. Hemen yola kt. Arkada kalanlarn o undan hl haber yoklu... Sonra ayn maceralar. Yozgat'a var. Hkmetle muhabereler... Nihayet trenle Ankara'ya dn... Antalya'da Mussolini'y e hitap edecek nutuk, tabi kalmt... Bu macera ankaya kknn rahat, scak salonlar 95

95

na dnlnce, gene onun u hikayesiyle tamamland: Biz harbiyede talebeyken, mektebin sobalar yan mazd. Btn k titreir dururduk, idareye de derdimizi anlatamazdk. Nihayet bir gn arkadalar beni mdre kmak iin setiler. Mdr Zlfl smail Paa isminde bir saray uayd. Msaade aldk. Huzura ktk. n ce Padiaha, sonra mdre dualarmz arzettik. Nihayet maksada geldik, ii anlatmak istedik. Ama paa daha ilk cmlelerde kkredi: Ne souu be nankrler! Padiah nimeti gz nze, dizinize dursun. Grmyor musunuz sobalar nasl grl grl yanyor. Defolun buradan, yoksa... Hakikaten de mdrn sobas grl grl yanyordu. Mdr buram buram terliyordu. Scaktan gsn, barn amt ve zannediyordu ki, btn mektebin sobalar da yle yanar... ocuklar, biz bu ankaya kknde bazan, galiba bu Zlfl smail Paa gibi kendimizi aldatyoruz... 24 Evet, hem realist, hem de, cesur bir realistti... (Tek Adam, Cilt III, s. 515-517)
******************************************* 24 Atatrk'n Trkiye'yi tek parti ile ynettii bir gerektir. Ama, tek parti dneminde Trkiye'nin btn sorunlarnn zmlenemedii, ekonomik ve toplumsal alt yapnn byk lde deitirilemedii de bir gerektir. Eer yle olmasayd, bugn byk kurtarcnn lmnden otuzbir yl sonra, hl toprak reformu, sanayileme, ekonomik hayatn yeniden dzenlenmesi, sosyal adalet ve sosyal gvenlik, kamu hizmetl erinin mutsuz ounluun yararna yneltilmesi gibi konular tartr durur muyduk.? Atatrk, Trk ulusunun en zor gnnde ortaya kan nder dir. Kurtulu Sava onun komutasnda kazanlm, Trk vatan onun sayesinde smrgeli kten kurtulmu. Cumhuriyet onun eliyle kurulmutur. Yzyllarn kt miras, onun yreklilii ve gcyle reddedilmitir. ada uygarln st-yap kurumlar, Trkiye'ye, onun araclyla girmitir.

96

Ama, btn bunlar yaplrken, ekonomik ve toplumsal al t yap gereince ve yeterince deitirilememitir. Bu yapda, geni halk ktlelerinin yararna, kkl deiiklikler gerekletirilememitir. Neden? Bir kere, uzun ve kanl bir Kurtulu Sava sonunda, T rkiye'nin olanaklar byle bir alt-yap deiiklii salayacak dzeyde deildi. Kararlatrlan her giriime kaynak bulmak pek bir sorun oluyordu. 1930 ylnda devletilik ilkesi benimsendikten ve ondan sonra da ilk kalknma plan hazrlandktan sonra, bu plann finansman byk glkler yaratmt. Bu arada sras gelmiken, Atatrk'n ekonomik milliyetiliini azlarndan drmeyenlere, Atatrk'n 1931'lerden balayarak, d yardm bulmak iin devaml aba harcadn da hatrlatverelim. kincisi, Atatrk'n elindeki kadro da kkl bir alt-yap deiiklii iin yeterli deildi. Bu kadro, Osmanl geleneine uygun olarak kendisini halkn dnda ve zerinde gren aydn brokratlarla, bunlarn ou zaman ve ou yerde zdeletikleri mahalli eraftan kurulmutu. Atatrk'n halkl-

na ramen, evre sindeki aydn brokratlar halk yalnzca gdlen bir sr olarak gryorlar ; Atatrk'n devrimciliine ramen, geleneksel feodal dzenden yararlanan mahall eraf, kendi durumlarn sarsacak alt-yap deiikliklerini engelliyorlard. Aydn brokrat eraf ikilisi nin bu
tutumu, Atatrk dneminde gerek bir halklk ve devrimcilik uygulamas yaplmasn nlemitir. Devrimcilik biimsel bir devrimcilik, halklk halka tepeden bakan bir halk patronluu olmaktan teye gidememi tir . ...Devrimcilii ve yneticilii bir aznln tekeline vermeye almak, Atatrk gibi byk bir lideri bile zaman zaman amazlara dren bir yanl tutuma girmekten, hibir ekonomik temele dayanmayan halk-aydn elikisini derinletirmekten ve halk, tutucularn kucana atmaktan baka bir eye yaramyacaktr. (Atatrk'n kurduu Ulus gazetesinde, 10 Kasm 1969 ,da Atatrk'n lmnn otuz birinci yldnm dolaysiyle yazlan bir yazdan) 97

97

VIII

DI POLTKA, BARI VE SAVA

Soru 69: Atatrk'n temel d politika lkeleri ne lerdir? Biz mill hududumuz iinde hr ve bamsz yaamaktan baka bir ey istemiyoruz. Biz, Avrupa'nn dier milletlerinden esirgenmeyen, hukukumuza tecavz edilmemesini istiyoruz. (19 Eyll 1921, SD. I, s.184) D siyasetimizde baka bir devletin hukukuna te cavz yoktur. Ancak hayatmz, memleketimizi, namusu muzu savunuyoruz ve savunacaz.. (1 Mart 1922, SD, I, s. 236) D siyasetimizde millet menfaatinin gerektirdii esaslar iine alan tamamen bamsz ve serbest bir siyaset takip edilmektedir. Meclisimiz ve meclisimizin hkmeti cenki ve maceraperest olmaktan uzaktr. Tersine sulh ve selmeti tercih eder. zellikle insan, meden lklerin meydana kmasna fevkalde taraftardr. te bu esaslar dairesinde g erek dou ve gerek bat dnyasyla daima iyi mnasebet ve dosta balar ararlar. (1 Mart 1921, SD, I, s. 166) D siyasetimizde drstlk memleketimizin gven liine ve gelimesinin dokunulmazlna dikkat ilkesi, ha reketimize klavuz olmaktadr. Esasl slahat ve gelimeler

98

iinde bulunan bir memleketin hem kendisinde hem evresinde bar ve huzuru cidden arzu etmesinden da ki kolay aklanabilecek bir durum olamaz. (1 Kasm 1928, SD, I, s. 356) Cumhuriyetin d siyasada zenle gtt ama ulusal bar k orumak ve gven iinde yaamaktr. Komularmzla dostluk ve iyi gei nme yolunda her gn biraz daha ilerlemekteyiz. (9 Mart 1935, SD, I, s. 381) Dnyann filn yerinde bir rahatszlk varsa bana ne? dememel iyiz. Byle bir rahatszlk varsa tpk kendi aramzda olmu gibi onunla al kadar olmalyz. Hdisene kadar uzak olursa olsun bu esastan amamak lzmdr. te bu dn, insanlar, milletleri ve hkmetleri bencillikten kurtarr. Bencillik, ahs olsun, mill olsun daima fena telkki edilmelidir. (17 Mart 1937, SD, II, s. 282) Soru 70 : Atatrk'n bar konusundaki dnceleri nelerdir? Yurtta sulh, cihanda sulh iin alyoruz. (20 Nisan 1931, SD, IV, s. 551. Seim dolaysiyle millete yaynlad beyannameden) Biz bamszlmz temin eden bir bar istiyoruz. (1 ubat 1923, SD, III, s. 60) D ilikilerimiz hakknda fazla bir ey sylemee lzum grmyorum. Bu husustaki kat iarmz cihanca malm olmutur. Btn komularmzla ve dier devletlerle dostane geinmee ve karlkl hrmet ve vefakarla dayal siyasetimizin devam edeceine phe yoktur. urasn aklamak isterim ki bar devrine hakiki bir samimiyetle ve cidd bir skn arzusiyle giriyoruz. (13 Austos 1923, SD, I, s. 319) 999

99

D ilerinde drst ve ak olan siyasetimiz zel likle bar fikrine dayanr. Milletleraras herhangi bir meselemizi bar yollarla zmeyi aramak bizim menfaat ve zihniyetimize uyan bir yoldur. (1 Kasm 1929, SD, I, s. 361) Trkiye'nin gvenliini gaye tutan, hibir milletin aleyhinde olmayan bir bar istikameti bizim daima tek ilkemiz olacaktr. (1 Kasm 1931, SD, I, s. V70) Eer devaml bar isteniyorsa, ktlelerin vaziyetle rini iyiletirecek milletleraras tedbirler alnmaldr. (21 Haziran 1935, SD, III, s. 99) Bar yolunda nereden bir hitap geliyorsa, Trkiye onu, istekle karlad ve yardmlarn esirgemedi. (1 Kasm 1937, SD, I, s. 404) Bar milletleri refah ve saadete eritiren en iyi yoldur. (1 Kasm 1938, SD, I, s. 412) Soru 71 : Mill Mcadele sonunda Atatrk nasl bir bar istiyo rdu? Biz bamszlmz temin eden bir bar istiyoruz. Bunu temin edilmi grmedike yaayabilmek iin muhta olduumuz yaama sebeplerini temin etmek zere tam bamszla erinceye kadar baladmz ite devam edeceiz. Milletin cidd karar budur. Milletimizin bu kararn mutlaka tatbik iin her trl tedbirler zaten aln m bulunuyor. (1 ubat 1923, SD, III, s. 60) Soru 72 : Atatrk, Lozan barn nasl yorumluyordu? Bu antlama, Trk ulusuna kar yzyllardan beri hazrlanm ve Sevr Antlamas ile tamamland sanl100

100

m, byk bir yanmann (suikasdin) ykln bildirir bir belgedir. Osmanl tarihinde benzeri grlmemi bir siyasal utku (zafer) yaptdr (es eridir). (Sylev, II, s. 526) Soru 73 : Atatrk'e gre srekli barn art nedir? Eer devaml bar isteniyorsa, ktlelerin vaziyetle rini iyiletirecek milletleraras tedbirler alnmaldr. n sanln btnnn refah alk ve basknn yerine gemelidir. Dnya vatandalar, alk, haset, a gzllk ve kinden uzaklaacak ekilde eitilmelidir . (21 Haziran 1935, SD, III, s. 99) Soru 74 : Atatrk'n sava hakkndaki dncele ri nelerdir? Ne yapp yapp u ve bu sebepler iin, milleti sava a srklemek taraftar deilim. Sava zarur ve hayali olmal. Hakiki kanaatim udur: Milleti savaa gtrnce vicdanmda azab duymamalym. ldreceiz diyenlere kar, lmiyeceiz' diye savaa girebiliriz. Lkin, millet hayat tehlikeye maruz kalmaynca, sava bir cinayettir. (16 Mart 1923, SD, II, s. 124) Bundan sonra da daha iyi ifti ve daha iyi asker olacaz. Lkin bundan sonra asker oluumuz artk eskisi gibi bakalarnn hrs, an ve hreti, keyfi iin deil yalnz ve yalnz bu aziz topraklarmz muhafaza etmek iindir. (18 Mart 1923, SD, II, s. 131) nsanlar mesut edeceim diye onlar birbirine boazlatmak gayri insan ve son derece teessfe ayan sistemdir. (25 Ekim 1931, SD, II, s. 273) 101

101

Soru 75 : Atatrk saldr silhlar hakknda ne d nyordu? En geni mnasnda hcum silhlarnn tamamiyle kaldrlmas balangtan beri bal bulunduumuz bir noktadr. Bundan baka bir umumi saldrmazlk andnn ve bir silhlar snrlandrma ve indirme taahhdnn son derece faydal olacanda tamamiyle mutabkz. (19 Mays 1933, Roosevelt'in dnya devletleri reislerine ve Atatrk'e gnderdii hitabeye telgrafla verilen cevap tan, SD, IV, s. 556, 557) Soru 76: Atatrk iki tarafl veyahut ok tarafl umum mt erek anlamalar hakknda ne dnyordu ? Milletlerin emniyeti ya iki tarafl veyahut ok ta rafl umumi mterek anlamalarla, uzlamalarla temin edilebilir diye mutlak mahiyette ortaya atlan ve her biri dierlerine kart saylan prensipler barn korunmas emrinde bizim iin kesin ve isabetli deildir ve olamaz. Bunlarn her birini corafi ve siyasi gereklere ve durumlara gre kullanarak bar yolundaki zeni realitelere uydurmak her millet iin ayr ayr bir vazifedir. Cumhuriyet Hkmeti bu hakikati grm, tatbik etmi, en yakn komular ile olduu kadar en uzak devletlerle olan mnasebetlerini, dostluklarn, ittifaklarn ona gre dzenlemeyi bilmi ve bu sayede d siyasetimizi salam esaslara dayandrmtr. (1 Kasm 1938, SD, I, s. 412) 102

102

IX

ETM, RETMENLER VE GENLK

Soru 77 : Atatrk'e gre Trkiye gereklerine uygun bir eitim politikas nasl olmalyd? Bir mill eitim programndan bahsederken, eski devrin hurafel erinden ve ftr niteliklerimizle hi de m nasebeti olmayan yabanc fikirlerden, doudan ve batdan gelebilen btn tesirlerden tamamen uzak, mill ve tarih seciyemize uygun bir kltr kasdediyorum. (16 Temmuz 1921, SD, II, s. 16-17) Hkmetin en feyizli ve en mhim vazifesi maari f ileridir. Bu ilerde muvaffak olabilmek iin yle bir program takip etmeye mecburuz ki program milletimizin bugnk haliyle, sosyal, hayat ihtiyaciyle, evrenin artlar ve asrn icaplaryla tamamen mtenasip ve uygun olsun. Bunun iin muazzam ve fakat hayal ve g anlalr mtalalardan tamamen vazgeerek hakikati ren gzlerle bakmak ve el ile temas eylemek laz mdr. Teebbs edilecek eyin neden ibaret olduu ancak bu suretle kendiliinden belirir. Asrlardan beri milletimizi idare eden hkmetler maarifi genelletirme arzusunu gster egelmilerdir. Ancak bu arzularna ulamak iin douyu ve baty taklitten kurtulamadklarndan netice milletin bilgisizlikten 103 103

kurtulamamas sonucuna varmtr. Bu hazin hakikat karsnda, bizim takibe mecbur olduumuz maarif siya setimizin esas hatlar yle olmaldr: Demitim ki; bu memleketin ilk sahibi ve topluluumuzun esas u nsuru kyldr. te bu kyldr ki bugne kadar maarif nu rundan mahrum braklmtr. Binaenaleyh; bizim takip edeceimiz maarif siyasetinin temeli evvel mevcut cehaleti yoketmektir. Teferruata girmekten saknarak, bu fikrimi birka kelime ile aklamak iin diyebilirim ki mutlaka umum kylye okumak, yazmak ve vatann, milletini, dinini, dnyasn tantacak kadar coraf, tari h, din ve ahlk malmat vermek ve drt ilemi retmek maarif programmzn ilk hedefidir. Bir taraftan bilgisizlii yoketmeye urarken bir taraftan da memleket evldn sosyal ve iktisad hayatta fiil e n etkili ve faydal kl abilmek iin zorunlu olan ipti da bilgileri pratik bir tarzda vermek maarif yntemimizin esasn tekil etmelidir. Efendiler! Meden ve asri bir topluluun ilim ir fan yolunda yalnz bu kadarla yetinemiyecei phesizdir. Milletimizin inkiaf dehas ve bu sayede lyk ol duu medeniyet derecesine ulamas elbette yksek mes lekler erbab yetitirmekle ve mill kltrmz ykseltmekle kabildir. Bu iptida ve son iki tahsil kademesi arasnda orta tahsilin de gerekli olmas tabiidir. Orta tahsilin gayesi memleketin muhta olduu muhtelif hizmet ve sanat erbabn yetitirmek ve yksek tahsile aday hazrlamaktr. Orta tahsilde dahi terbiye ve talim usulnn amel ve tatbik olmas esasn gzetmeli arttr. Kadnlarm zn da ayn tahsil derecesinden geerek yetimelerine nem verilecektir. Efendiler! Yetiecek ocuklarmza ve genlerimi ze, grecekleri renimin hududu ne olursa olsun en ev 104

104

vel ve her eyden evvel Trkiye'nin bamszlna, kendi benliine, mill geleneklerine dman olan btn unsur larla mcadele etmek lzumu retilmelidir. Uluslararas cihan durumuna gre, byle bir cidalin (sav an) gerektirdii ruh unsurlarla hazrlanm olmayan fertlere ve bu mahiyette fertlerden meydana gelmi cemiyet lere hayat ve bamszlk yoktur. (1 Mart 1922, SD, I, s. 229 -231) ...Mektep namn hep beraber hrmetle, tazimle zik redelim. Mektep gen dimalara, insanla saygy, mil let ve memlekete sevgiyi, istikllin erefini retir. s tikll tehlikeye dt zaman onu kurtarmak iin takibi uygun olan en salim yolu belletir. Memleket ve mil leti kurtarmaa alanlarn ayn zamanda mesleklerin de namuskr mtehasss ve birer lim olmalar lzmdr. Bunu temin eden mekteptir. (...) Evet, mill etimizin siyasi, sosyal hayatnda, milletimizin fikr terbiyesinde de rehb erimiz ilim ve fen olacaktr. (...) lim ve fen nerede ise oradan alacaz ve her millet ferdinin kafasna koyacaz. lim ve fen iin kayt ve art yoktur. (...) Hi bir mantk delile dayanmayan birtakm ananelerin, akidelerin korunmasnda srar eden milletlerin ilerlemesi ok g olur; belki de hi olmaz. (...) Bir taraftan umum olan cehli ortadan kaldrmaya almakla beraber, dier taraftan sosyal hayatta bizzat amel, etkili ve faydal uzuvlar yetitirmek lzmdr. Bu da ilk ve orta retimin amel bir tarzda olmasiyle mmkndr. Ancak bu sayede toplumlar i adamla rna, sanatkrlarna malik olur. (27 Ekim 1922, Bursa'da retmenlere yapt konumadan, SD, II, s. 43, 44, 45) 25
************************************ 25 Sava yllarnn konumalarnda ortaya atlan eitim fi kirlerini ikinci Merutiyet devri aydnlarnn grlerine bala makta zorluk ekmeyiz. Mustafa Kemal'in bu devredeki fikirleri kaynan Birinci Dnya Sava sonrasnn 'Ulusal Eitim' ve 'Mo105

105

Evltlarmz o suretle talim ve terbiye etmeliyiz, onlara o suretle ilim ve irfan vermeliyiz ki, ticaret, ziraat ve sanat leminde ve btn bu nlarn faaliyet sahalarnda faydal olsunlar, etkili olsunlar, faal olsunlar, amel bir uzuv olsunlar. Binaenaleyh maarif programmz, gerek ilk ta hsilde, gerek orta tahsilde verilecek btn eyler bu gre gre olmaldr. Maarif programlarmz gibi devlet ubeleri iin tasavvur ulunacak programlar da iktisat programna istinat etmekten kendini kurtaramazlar. Esasl bir program tatbik etmek ve bu program zerinde btn milleti ahenkli olarak altrmak lzmdr. (17 ubat 1923, zmir ktisat kongresini A Sylevinden, SD, II, s. 111)
*************************************** dern Eitim tartmalarndan alr. Onun 'Tarih ve ulusal seciyemize uygun eitim' Fikri Ziya Gkalp'n 'Ulusal Eitim' grnn ifadesidir. 'Yzyln Hereklerine uygun eitim' fikri de 'Modern Eitim' taraftarlarnn rnein Sadrettin Cell ve Cell Nuri'nin grleri ile kolayca birletirilebilir. 'Btn yabanc etki lerden uzak bir eitim' ifadesi Meclisteki din-tutucu grubun grne yakn dmektedir Mustafa Kemal acaba Ulusal Eitim program ile Meclisle temsil edilen btn gruplar memnun edecek siyas bir birleim mi yapmtr. Yoksa bunlar kendi samim kanaatlar mdr? Biz bunun llp biilerek yaplm siyas bir uzlatrma olduunu sanyoruz. nk Mill Mcadele bittikten sonra Mustafa Kemal yukardaki fikirlerinden bir ksmn terkedecek ve bir daha yenilemeyecektir. Bir ksm zerinde ise devaml olarak srarla duracaktr. Byle bir geii ifade etmesi bakmndan 27 Ekim 1922'de, Byk Zaferden hemen sonra Bursa'da yapt konuma dikkate deer. () Mustafa Kemal'in bu konumas bir gei karakteri gsterir, nceki fikirler tamamen braklmamakla beraber artk konumada bambaka bir hava hkimdir. kinci Merutiyet devrinden g elen soyut eitim fikirleri braklmak zeredir. Bundan sonra Mustafa Kemal'in nne eitim alannda da acele cevaplar ve tedbirler bekleyen elle tu tulur meseleler kacak ve Mustafa Kemal bunlara cevaplar arayacak ve teklif edecektir. (Dr. lhan Bagz - Prof Howard E. Wilson, Trkiye Cumhuriyetinde Mill Eilim ve Atatrk, s. 238, 239) 106

106

Mill ahlkmz meden esaslarla ve hr fikirlerle nemalandrlma l ve takviye olunmaldr. Bu ok mhimdir; bilhassa nazar dikkatinizi celb ederim. Korkutma esasna dayanan ahlk, bir fazilet olmadktan baka itimada da ayan deildir. (25 Temmuz 1924, Muallimler Birlii Kongr esi yelerine, SD, II, s. 173) Bir milletin, bir topluluun yzde onu, okuma yaz ma bilir, yzde sekseni, bilmez nevidendir. Bundan in san olanlar utanmak lzmdr. (8 Austos 1928, SD, II, s. 253) Soru 78 : Atatrk'n retmenler hakkndaki dn celeri nelerdir? Dnyann her tarafnda retmenler, insan toplumu nun en fedakr ve muhterem unsurlardr. (1 Mart 1923, SD, I, s. 299) Yeni nesli; Cumhuriyetin fedakr muallim v e mrebbileri, sizler yetitireceksiniz, yeni nesil, sizin eseriniz olacaktr. Eserin kymeti, sizin maharetiniz ve feda karlnz derecesiyle mtenasip bulunacaktr. Cumhuriyet; fikren, ilmen, fennen, bedenen kuvvetli ve yksek karak terli muhafzlar ister. Yeni nesli, bu vasflar ve kabiliyet te yetitirmek sizin elinizdedir. Sekin vazifenizin ilasna yksek himmetlerle varlnz ad ayacanza asla phe etmem. Arkadalar, yeni Trkiye'nin birka seneye sdrd asker, siyas, idar inklplar sizin, muhterem mual limler, sizin itimai ve fikr inklptaki muvaffakiyetinizle kuvvetlenecektir. Hibir zaman hatrnzdan kmasn ki, Cumhuriyet sizden, fikr hr, vicdan hr, irfan hr' nesiller ister. (25 Temmuz 1924, SD, II, s. 173) Milletleri kurtaranlar yalnz ve ancak muallimler 107

107

dir. Muallimden, mrebbiden mahrum bir millet henz millet namn a lmak istidadn kazanmamtr. Ona alelade bir ktle denir, millet den emez. Bir ktle millet olabilmek iin mutlaka mrebbilere, muallimlere muhtatr... Millet, memleket, Cumhuriyet sizden yksek hizmet bek lemektedir. (14 Ekim 1925, SD, II, s. 232) 26 Soru 79 : Atatrk Cumhuriyet'i kime emanet eder? Bugn ulatmz sonu, yzyllardan beri ekilen ulusal ykml arn yaratt uyankln ve bu sevgili yur dun her kesini sulayan kanlarn karldr. Bu sonucu, Trk genliine kutsal bir armaan olarak brakyorum. (Sylev, II, s. 614) Soru 80 : Atatrk'e gre Trk genliinin birinci de vi nedir? Ey Trk genlii! Birinci devin; Trk bamszln, Trk Cumhuriyetini, sonsuzlua dein korumak ve savunmaktr .
************************************************** 26 Sabahattin Selek, Normal olarak, nutkun, rejimi partiye emanet eden szlerle sona ermesi gerekmez miydi? Yahut Atatrk, 'Bu neticeyi, Trk milletine emanet ediyorum' diyemez miydi? sorusunu sorduktan sonra u cevaplar vermektedir: 1. Atatrk, 1927 ylnda, rejimin yerletii hakknda henz tam bir inan ve gven duymamtr. 2. Rejimi emanet edecek baka bir salam kuvvet grememitir. (Selek, ordu hakkndaki grn bir sonraki bahiste aklamaktadr. F. N.) 3. Rejimin yaamas sorumluluunu gelecek nesillere brak mak istemitir. (Anadolu htilli, Cilt II, s. 354 - 356) 108

108

Varlnn ve geleceinin biricik temeli budur. Bu temel, senin en deerli gven kaynandr. Gelecekte de, yurt iinde ve dnda ,seni bu kaynaktan yoksun etmek isteyen ktcller bulunacaktr. Bir gn, ba mszln ve cumhuriyetini savunmak zorunda kalrsan; deve atl mak iin, iinde bulunacan durumun olanaklarn ve koullarn dnmiyeceksin! Bu olanaklar ve koullar ok elverisiz olabilir. Bamszlna ve cumhur iyetine kymak isteyecek dmanlar, btn dnyada benzeri g rlmedik bir utku (zafer) kazanm olabilirler. Zorla ve aldatc dzenlerle sevgili yurdunun btn kaleleri alnm, btn gemilikleri ele geirilmi, btn ordular datlm ve yurdun her kesine dman girmi olabilir. Btn bu koullardan daha ackl ve korkun olmak zere, yurdunda, i banda bulunanlar, aymazlk (gaflet) ve sapknlk iinde olabilirler; stelik, haynlk da yapabilirler. Daha kts, i banda bulunan kiiler, kendi karlarn, yurduna girmi olan dmanlarn siyasal erekleriyle birletirebilirler. Ulus, yoksulluk ve sknt iinde ezgin ve bitkin dm olabilir. Ey Trk genlii! ite bu ortam ve koullar iinde bile devin, Trk bamszln ve Cumhuriyetini kurtarmaktr! Bunun iin gereken g, damarlarndaki soycul (asil) kanda vardr! (Sylev, II, s. 614 6IS) 109

109

X UYGARLIK
Soru 81 : Atatrk medeniyetten ne anlyordu? Medeniyetin ne olduunu baka baka tarif edenler vardr. Bence medeniyeti harstan ayrmak gtr ve l zumsuzdur. 27 Bu nokta-i nazarm izah iin hars ne demektir tarif edeyim: A Bir insan cemiyetinin devlet hayatnda, B Fikir hayatnda, yani ilimde, itimaiyatta ve gzel sanatlarda, C ktisadi hayatta yani ziraatte, sanatta, ticarette, kara, deniz ve hava ulatrmaclnda yapabildii eylerin toplu sonucudur,
************************************************************* 27 Gkalp, imdiye kadar batllama tarafls olanlar arasnda bulunmayan, daha ok islamclar arasnda bulunan 'manev medeniyet', 'madd medeniyet' ayrmn alp onu 'hars' ve "medeniyet' ayrm ekline soktu. Hars, milli olan eydir; medeniyet milletleraras olan eydir.() Biliyoruz ki Kemalist dnemde belli bal devrim meselelerinde neyin hars meselesi, neyin medeniyet meselesi olduu bir trl belirlenememitir. Bu yz den Gkalp'in tilmizleri olan Trkler bu meselede daima Atatrk'e kar gelmilerdir. Mesel, yaz

harsa m girer, medeniyete mi? Trkler bu bir hars meselesidir, d eimez, nk mill varl ykar, dediler ve yaz devrimine kar geldiler,
mesel Fuat Kprl gibi. (...) Atatrk'n iareti ile meden kanun devrimi yaplmas kararlatrlnca, bir komisyon kurulmutu. Bu komis110

110

Bir milletin medeniyeti dendii zaman hars nam altnda saydmz nevi faaliyet muhassalasndan (toplu sonu) hari ve baka bir ey olamyacan zannederim phesiz her insan cemiyetinin hars, yani m edeniyet derecesi bir olamaz. Bu farklar devlet, fikir, iktisad haya tlarn her birinde ayr ayr gze arpt gibi, bu fark nn muhassalas z erinde de grlr. Mhim olan muhassalalar zerindeki farktr. Yksek bir hars, onun sahibi olan millete kalmaz dier milletlerde de etkisini gst erir. Byk ktalara amil olur. Belki bu itibarla ola cak, baz milletler yksek ve amil harsa, medeniyet di yorlar. Avrupa medeniyeti, asr hazr medeniyeti gibi. Hars kavramnda milletlerin g ve ge deien baz rk, ftr ha sletlerine, karakterlerine hasrederler ve buna ok deer ve nem verirler. Mesel stanbul'un zapt h disesini mtala ederken, diyenler vardr ki: Bizansllar Trklerden daha meden idiler, fakat Trklerin hars kuvvetli olduu iin galip ve muvaffak oldular. Bu telkki ve
*************************************************** yon, Gkalp'n hars ideolojisine uyarak yle bir tasar hazrlad ki yalnz Atatrk deil, onu hi anlamamakla hret kazanan Meclis bile ayakland. Adalet Bakan Seyyit Beyin "hukuk hars iidir' prensibinden hareket eden bu komisyon Trk hukuk harsna uygun diye Hanef, afi ve bir ksm Malik fkh okulla rnn bir karmasn yaratmt. Baz hkmleri Cevdet Paann Mecelle'sinden de geride idi. ok karl evlenmeyi kaldrmad gibi, dolayl yoldan pekinletiriyo rdu da. O zaman Atatrk hu hars kavramnn arkasnda hatta uluslam aya aykr eyler olduunu anlad ve bu ii iddetle nledi. (...) Hars v e medeniyet, kafamzda ayrlsa bile deime halinde olan bir topl umun meselelerinde birbirinden ayr, birbirine kart okunaz, bu, toplumun deimesini durdurur. Demek ki dva, evvelce sylediimiz gibi sadece bir medeniyet dvas deil, ayn zamanda bir hars davasdr. Atatrk'e kadar hibir Trk bunu sylemeye cesaret edememitir. (Niyazi Berkes, Batclk, Ulusuluk ve Toplumsal Devrimler, s. 108118) 111

111

izah doru deildir. Hakikatte Trkler Bizansllardan hem daha meden idiler, hem de rk karakterleri onlardan yksekti. Medeniyet dediimiz harsn, mhim unsurunu gz nnde tutarak hdiseyi mtala edersek, fikrimiz kolaylkla izah edilmi olur: stanbul'u zapteden Trkler devlet hayatnda elbet te Bizans mparatorluundan ok yksekti. Trklerin stanbul fethinde ina ve icadettikleri gemiler, toplar ve her nevi vastalar, gsterdikleri yksek fen iktidar, bilhassa koca bir donanmay Dolmabahe'den, Hali 'e kadar nakletmek dehs, daha evvel Boazii'nde ina ettik leri kaleler, aldklar tedbirler Bizans' zapteden Trklerin fikir ve fen leminde ne kadar ileri olduklarnn yksek ahitleridir. Bizans prenslerinin Trk ordughlarnda staj yaptklarn, her hususta ders aldklarn da hatrlat mak isterim. Daha Atilla zamannda ark Roma mparatorluunun Trklerin hara deyicisi olacak kadar siyasette ve askerlikte dn mertebede bulunduu malmdur. Bizans' zapteden Trklerin iktisad hayatta Bizansllarn ok ilerisi nde olduunu izaha ise hacet grlmez. Hl sa, medeniyet harstan baka bir ey deildir. Hars anla mn seciye diyebileceimiz karakter kavramna indirmemelidir. Bu arzettiim telkki birbirinden ayrt edilmesi g olan, medeniyet ve harsn tarif, izah ve anlalmasn dan kolayl da mucip olur. I 1930, Prof. Dr. Afet nan, Atatrk Hakknda Htralar ve Belgeler, II. bask, s. 278 -279) Soru 82 : Atatrk'e gre milletimizin amac ve lk s nedir? Milletimizin hedefi, milletimizin lks btn ci handa tam mnasiyle meden bir toplum olmaktr. Bilir 112

112

siniz ki, dnyada her kavmin varl, kymeti, hakk hr riyet ve istiklli, malik olduu ve yapaca meden eserlerle orantldr. Meden eser vcude getirmek kabiliyetinden mahhrum olan kavimler (insan toplul uu), hrriyet ve bamszlklarndan ayrlmaya mahkmdurlar. nsanlk tarihi batan baa bu dediimi dorulamaktadr. Medeniyet yolunda y rmek ve muvaffak olmak, hayat artdr. Bu yol zerinde duranlar vey ahut bu yol zerinde ileri deil geriye bakmak cehil ve gafletinde bulunan lar, umum medeniyetin alayan seli altnda boulmaya mahkmdurlar. (30 Austos 1924, SD, II, s. 181) Soru 83 : Atatrk'e gre medeniyet yolunda baar nn art nedir? Medeniyet yolunda baar yenilie baldr. Sosyal hayatta, iktisad hayatta ilim ve fen sahasnda muvaffak olmak iin yegne tekml ve terakki yolu budur. Hayat ve yaaya hkim olan kanunlarn, zaman ile deimesi gelimesi ve yenilenmesi zarurdir. Medeniyetin bulu lar, tekniin harikalar, cihan deimeden deimeye uratt bir devirde, asrlk khne zihniyetlerle, gemie ballkla varln korumak mmkn deildir. (30 Austos 1924, SD, II, s. 181) Soru 84 : Atatrk'e gre medeniyet yolu nereye ynelecektir? Memleketimizi asrletirmek istiyoruz. Btn almamz Trkiye'de asri, binaenaleyh batl bir hkmet vcude getirmektir. Medeniyete girmek arzu edip de, batya ynelmemi millet hangisidir? (29 Ekim 1923 SD. III, s. 68) 113

113

Soru 85 : Atatrk'e gre medeniyet yolunda Trk milletinin yol gstericisi nedir? Trk milletinin yrmekte olduu ilerleme ve medeniyet yolunda, elinde ve kafasnda tuttuu meale, ms pet ilimdir. (29 Ekim 1933, Onuncu yl sylevinden, SD, II, s. 275) 114

114

XI

ORDU VE MLL HARP S ANAY

Soru 86 : Atatrk'e gre ordunun grevi nedir? Ordumuz; Trk topraklarnn ve Trkiye idealini tahakkuk etti rmek iin sarf etmekte olduumuz sistemli almalarn yenilmesi imknsz teminatdr. (1 Kasm 1937, SD, I, s. 403) Ordu Dahil Hizmet Kanunu, Madde 34 : Ordunun vazifesi; Trk yurdunu ve Tekilt Esasiye Kanuniyle tyin edilmi olan Trk Cumhuriyetini kollamak ve korumaktr... Ordu Dahil Hizmet Kanunu, Madde 41 : Trk Ordusu her trl siyas mlhaza ve tesirlerin stndedir... Soru 87: Atatrk'e gre ordunun ekonomik, k ltrel, sosyal savalarmzdaki rol no olmaldr? Byk mill disiplin okulu olan ordunun; ekonomik, kltrel, sosyal savalarmzda bize ayn zamanda en lzumlu elemanlar da yetitiren byk bir okul haline getirilmesine, ayrca itina ve himmet edileceine phem yoktur. (1 Kasm 1937, SD, I, s. 403) 115

115

Soru 88 : Atatrk'n Trkiye'de milli harp sanayii kurulmas hakkndaki dncesi nedir? Teslihat ve tehizat programmzn tatbikat, mu vaffakiyetle ilerliyor. Bunlar memleketimizde yapmak emelimiz, gerekleme yolundadr. Harb sanayii tesisatmz daha ziyade gelitirmek ve geniletmek iin alnan tedbirlere devam edilmeli ve endstrileme almamzda da ordu ihtiyac ayrca gz nnde tutulmaldr. Bu yl iinde denizalt gemilerimizi memleketimiz de yapmaya baladk. Hava Kuvvetlerimiz iin yaplm olan yllk program, byk milletimizin yakn ve uurlu alkasiyle, imdiden baarlm saylabilir. Bundan sonras iin, btn uaklarmzn ve motrlerimizin memleketimizde yaplmas ve harb hava sana yiimizin de bu esasa gre inkiaf ettirilmesi gerekir. Hava kuvvetlerinin ald ehemmiyeti gz nnde tutarak, bu mesaiyi planlatrmak ve bu konuyu lyk olduu ehemmiyetle milletin nazarnda canl tutmak lzmdr. (1 Kasm 1937, SD. I, s. 403) 116

116

XII

DL, TARH, BASIN, S ANAT, EDEBYAT

Soru 89 : Atatrk'n Trk dili ve Trk tarihi hak kndaki grleri nelerdir? 28 Trk dilinin, kendi benliine, aslndaki gzellik ve zenginliine k avumas iin, btn devlet tekiltmzn, dikkatli, alkal olmas n isteriz. (1 Kasm 1932, SD, I, s. 372)
***********************************************************
28

Dildeki ar zletirme abalarnn dili bir kmaza saplamas zerine Falih Rfk Atay, Atatrk'n Dili bir kmaza saplamzdr dedikten sonra, Brakrlar m dili bu kmazda ? Hayr. Ama ben de ii bakalarna brakamam. kma zdan biz kurtaracaz dediini anlatr ve ekler: Yazk ki, son dil almalar da Atatrk'n esiz ve hayret verici 'saduyusunu hayli zedeleyen hastalk buhra nlarna raslad. (ankaya, (ili II 452, 455) Milliyetilik ise, zellikle 1930 yllarnda bat etkisiyle ovenizm halini alarak dil ve tarih almalarn etkiledi. Trk tarihi, kritik bir tarih felsefesinden yoksun bir metodla ele alnd ve dogmatik teoriler ortaya kondu. Modern Trkiye'nin anlalmas iin asl aratrlmas gereken Osmanl mparatorluu iken, almalar daha ok tarihin ilk devrelerine yneltildi. Sonu, milli gururun tatmini ve baz komplekslerin yenilmesi ynnden dahi baarl olmad. (Do. Taner Timur, Trk Devrimi. S. 156)

117

Dil Kurumu en gzel ve feyizli bir i olarak trl ilimlere ait Tr ke terimleri tesbit etmi ve bu suretle dilimiz yabanc dillerin tesirinden kurtulma yolunda esasl admn atmtr. Bu yl okullarmzda tedrisatn Trke terimlerle balam olmasn kltr hayatmz iin m him bir hdise olarak kaydetmek isterim. (1 Kasm 1938, SD, I, s. 411) Kltr ilerimiz zerine, ulusa gnllerimizin titre diini bilirsiniz. Bu ilerin banda da Trk tarihini do ru temelleri stne kurmak; z Trk diline, deeri olan genilii vermek iin candan allmakta oldu unu sylemeliyim. (1 Kasm 1934, SD, I, s. 377) Trk Tarih ve Dil Kurumlarnn almalar takdi re lyk kymet ve mahiyet arzetmektedir. Tarih tezimizi redd edilmez delil ve belgelerle ilim dnyasna tantan Tarih Kurumu memleketin eitli yerlerinde yeniden kazlar yaptrm ve milletleraras toplantlara baaryla ka tlarak yapt teblilerle yabanc uzmanlarn ilgi ve tak dirlerini kazanmtr. (1 Kasm 1938, SD, I, s. 411) Soru 90 : Atatrk basn zgrl hakknda neler dnyordu? Basn milletin genel sesidir. Bu milleti aydnlatma ve doru yolu gstermede, bir millete muhta olduu fi kir besinini vermekte, hulsa bir milletin mutluluk amac olan ortak ynde yrmesini teminde, basn bal bana bir kuvvet, bir okul, bir rehberdir. (1 Mart 1922, SD, I, s. 231) Basnn genel hayatta, siyas hayatla ve cumhuriye tin gelimelerinde ve ilerlemelerinde yklendii yksek vazifeleri anmak isterim. Ba snn tam ve geni hrriyeti iyi kullanmas, ne derece nazik bir vaziyet o lduunu da 118

118

sylemeye lzum grmem. Her trl kanun kaytlardan nce bir kalem sahibinin ilme, ihtiyaca ve kendi siyas grlerine olduu kadar vata ndalarn haklarna ve memleketin, her trl husus grlerin stnde olan, yksek menfaatlerine de dikkat ve hrmet etmek manev mecbu riyeti, asl bu mecburiyettir ki genel dzeni temin edebi lir; byle iken, bu yolda yanlma ve kusur olsa bile bu kusuru dzeltecek messir ve vasta; asla gemite sanld gibi basn zgrln kaytlayan balar deildir. Tersine, basn zgrlnden doan sakncalarn gideril me vastas, yine basn zgrlnn kendisidir, inancn dayz. (1 Mart 1924, SD, I, s. 330) dare ve hkmetin mezhebine taarruz etmemek artiyle btn basn serbesttir. (21-24 Mart 1930, SD, III, s. 89) Soru 91 : Atatrk'e gre Cumhuriyetin ruhu olan faziletten mahrum cret erbab ve basn zgrl? Basn zgrlnn sakncalarnn giderilmesi biz zat basn zgrlyle mmkn olduuna dair bu byk Meclisin mrid (doru yolu gsteren) ve temiz sahasnda tesbit olunan esaslar eer cumhuriyetin ruhu olan faziletten mahrum cret erbabna, basn iindi' haydut luk frsatn verirse, eer aldatma ve doru yoldan karma erbabnn fikir sahasndaki uursuz, tesirleri, tarlasnda alan masum vatandalarn kanlarn aktmasna, yuvalarnn dalmasna sebep olursa ve eer, en nihayet, haydutluun en zararlsna bavuran bu gibi batan ka rclar kanunlarn husus msaadelerinden istifade imk nn bulurlarsa Byk Millet Meclisinin terbiye edici ve kahredici idare lnn mdahale etmesi ve uyand rmas elbette gerekli olur. 119

119

Muhakkaktr ki cumhuriyet devrinin kendi zihniyet ve ahlkm t ayan hasmn yine ancak Cumhuriyetin kendisi yetitirir. Bir taraftan gemi devirler gazetelerinin ve mntesiplerinin slah imknsz olanlar milletin nazarnda belli olurken dier taraftan Cumhuriyet basnnn t emiz ve feyizli sahas genilemekte ve ykselmektedir. Byk ve soylu milletimizin yeni alma ve medeniyet hayatn kolaylatracak ve gayrete getirecek ite ancak bu yeni zihniyetteki basn olacaktr. (1 Kasm 1925, SD, I, s. 338 - 339) Soru 92 : Atatrk'n kltr, sanat konularndaki d nceleri nelerdir?
29

Bir millet ki resim yapmaz, bir millet ki heykel yap maz, bir millet ki fennin gerektirdii eyleri yapmaz; iti raf etmeli ki o milletin ilerleme yolunda yeri yoktur. (22 Ocak 1923, SD, II, s. 67) Gzel sanatlarn hepsinde, ulus genliinin ne trl ilerletilmesini istediinizi bilirim. Bu, yaplmaktadr. Ancak bunda en abuk en nde gtrlmesi gerekli olan Trk musikisidir. Bir ulusun yeni deiikliinde l, musikide deiiklii alabilmesi, kavrayabilmesidir. Bugn dinletmee yeltenilen musiki yz aartacak deerde olmaktan uzaktr. Bunu ak bilmeliyiz. Ulu sal; ince duygular, dnceleri anlatan; yksek deyileri, syleyileri toplamak, onlar bir gn nce, genel son
**************************************************************** 29 Atatrk'n, 16 Mart 1923'te, Adana esnaflaryla yapt konumada syledii Sanatsz kalan bir milletin hayat damarla rndan biri kopmu olur. sznn, ounun sand gibi, sanatla bir ilintisi yoktur; bu cmledeki sanat kelimesi zanaat anlamna kullanlmtr. F. N. 120

120

musiki kurallarna gre ilemek gerektir. Ancak; bu d zeyde, Trk ulusal musikisi ykselebilir, evrensel musi kide yerini alabilir. (1 Kasm 1934, SD, I, s. 378) Gzel sanatlara da alkanz yeniden canlandrmak i sterim. Ankara'da bir Konservatuvar ve Temsil Akademisi kurulmakta olmasn zikretmek, benim iin bir hazdr. Gzel sanatlarn her ubesi iin, Kamutay'n gste recei alka ve emek, milletin insan ve meden hayat ve alkanlk veri minin artmas iin ok etkilidir. (1 Kasm 1936, SD, I, s. 387) Trkiye Cumhuriyetinin temeli kltrdr. Bu sz burada ayrca izaha lzum grmyorum. nk bu, Tr kiye Cumhuriyetinin okullarnda bir ok vesilelerle eser halinde tesbit edilmitir. Kltr, okumak anlamak, grebilmek, grebildiinden mna karmak, intibah almak, dnmek, zeky terbiye etmektir. Yine insan, enerjisiyle ve fakat tabiatn ona iltifat edildike t kenmez yardmyla, ykselen, genileyen in san zeks, hudutsuz kavray anlamnda 'insanm' diyen bir vasf- mahsusu olur. nsan, hareket ve faaliyetin, yani dinamizmin ifade sidir. Bu byle olunca kltr, yukarda iaret ettiimiz insanlk vasfnda insan olabilmek iin bir esasi unsurdur. Bunu ksaca izah edelim: Kltr, tabiatn yksek feyzleriyle mesut olmaktr. Bu ifade iinde ok ey bulunmaktadr. Temizlik, saflk, ykseklik, insanlk ve Bunlarn hepsi insanlk vasflarndandr. le kltr kelimesini mastar ekline soktuumuz zaman, tabiatn insanlara verdii yksek vasflar, kendi ocuklarna torunlarna ve geleceine vermesi demektir Buraya kadar anlatmak istediimiz, bugnk Trkiye Cumhuriyeti ocuklar, kltrel insanlardr. Yani 121

121

hem kendileri kltr sahibidirler, hem de bu zellii mu hitlerine ve btn Trk milletine yaymakta olduklarna kanidirler. (1936 Sonbahar, Prof. Dr. Afet nan, Atatrk Hakknda Htralar ve Belgeler, II. bask, s. 271 - 272) Sinema yle bir keiftir ki, bir gn gelecek baru tun, elektriin ve kt'alarn kefinden ok, dnya medeniyetinin cephesini deitirecei grlecektir. Sinema dnyann en uzak ularnda oturan insanlarn birbi rlerini tanmalarn, sevmelerini temin edecektir. Sinema in sanlar arasndaki gr, grn farklarn silecek; insan lk idealinin tahakkukuna en byk yardm yapacaktr. Sinemaya lyk olduu ehemmiyeti vermel iyiz. Soru 93 : Atatrk'e gre edebiyat denildii zaman ne anla lr? Osmanl devrinde ve bugne kadar geen Cumhuri yet anda ve bundan evvelki Trk kltrel alarnda ve hatta btn kltrl meden cemiyetlerde edebiyat denildii zaman u anlalr: Sz ve mnay, yani insan dimanda yer eden, her trl bilgileri ve insan karakterinin en byk duygula rn, bunlar dinliyenleri veya ok uyanlar, ok alkal klacak surette sylemek ve yazmak sanat. Bunun iindir ki, edebiyat ister nesir halinde olsun, ister nazm eklin de olsun, tpk resim gibi, heykeltralk gibi, bilhassa musiki gibi, gzel sanatlardan saylagelmektedir. Beeriyette en msbet ilim ve en ince teknik esasla rna dayanan hayatla, ve kanla karlamak kendileri iin mukadder olan askerlik gibi yksek bir idealist meslek dahi, kendini iinde bulunduu itima heyete anlatabilmek ve bu byk insanlk ve kahramanlk yolculuunu hazrlay abilmek iin, uyandrc, hedeflendirici, yrtc ve nihayet fedakr ve kahraman yapc, vastay edebiyat ta bulur. 122

122

Bu itibarla, edebiyatn her insan cemiyeti ve bu ce miyetin hal ve istikbalini koruyan ve koruyacak olan, her teekkl iin, en esasl eitim vastalarndan biri olduu, kolaylkla anlalr. Bunun iindir ki, Trkiye Cumhuriyeti Kltr Ba kanl (Mill Eitim Bakanl iin o zaman kullanlan tbir), edebiyat retiminde u noktal ara, zellikle nem ve deer vermelidir: a) Trk ocuunun kafasn, ftr yaradlndaki dik kat ve itinaya gre oluturmak. Bu, Cumhuriyetin shh dzeni ile alkadar olan vekl ete de tevecch eden bir vazifedir. b) Gzel muhafaza edilen, Trk kafa ve zeklarn amak, yaymak, geniletmek. Bu, zellikle Kltr Ba kanlnn vazifesidir. Bununla birlikte olarak, mstait Trk ocuk kafalarna msbet ilim ve madd teknik kav ramlarn, yalnz nazar olarak deil, ayn zamanda pra tik vastalar ile de yerletirmek. c) Bir taraftan da, Trk kafalarndaki kabiliyetleri, Trk karakteri ndeki salamlklar, Trk duygularndaki ykseklik ve genilikleri, kendil erini hi zorlamadan, natrel bir tarzda ve olduu gibi ifadeye onlar al trmak Bunlar yaplnca, netice u olacaktr: Trk ocuu konuurken, onun beyan ve anlat tarz, Trk ocuu yazarken, onun i fade slbu, kendisini dinliyenleri, onun yrd yola gtrebilecek bu kabiliyeti sayesinde, Trk ocuu kendisini dinliyen veya yazsn okuyanlar, peine takarak yksek Trk lksne iletebilecek, ulatrabilecektir. Bu edebiyat telkkisi, byle bir edebiyat retimi sayesindedir ki, edebiyat anlamndan anlalan gayeye varmak mmkn olabilir. (1937, Prof. Dr. Afet nan, Atatrk Hakknda Htralar ve Belgeler, II. Bask s.285-286)

123

XIII

MLLYETLK, SLAM CILIK, TURANCILIK

Soru 94 : Atatrk'n m illiyetilik anlay nedir? Geri bize milliyeti derler. Fakat biz yle milliyetileriz ki, bizimle ibirlii eden btn milletlere hrmet ve riayet ederiz. Onlarn btn milliyetlerinin icaplarn tanrz. Bizim milliyetiliimiz her halde bencil ve marurca bir milliyetilik deildir... (14 Austos 1920, SD, I, s. 101) Milletin varln devam ettirmek iin fertleri arasnda dnd mterek ba, asrlardan beri gelen e kil ve mahiyetini deitirmi, yani millet, din ve mezhe bi balant yerine, Trk milliyeti ba ile fertlerini toplamtr. (5 Kasm 1925, SD, II, s. 237) Soru 95: Atatrk mill siyasetten ne anlyordu? 'Ulusal siyasa' demekle anlatmak istediim udur: Ulusal snrlarmz iinde, her eyden nce kendi gcmze dayanarak varlmz koruyup ulusun ve yurdun gerek mutluluuna ve bayndrlna almak; gelii gzel, ulalamyacak istekler peinde ulusu uratrmamak ve zar ara sokmamak; uygarlk dnyasnn uygarca ve insan ca davrann ve karlkl dostluunu beklemektir. (Sylev, II. s. 305) 124

124

Soru 96 : Atatrk slamclk ve Turanclk hak knda ne dnyordu? slamclk ve Turanclk siyasasnn baar kazan dna ve dnyay uygulama alan yapabildiine tarihte raslanamamaktadr. (Sylev, II, s. 305) Biz haddimizi bilir kimseleriz. Bitmez tkenmez is tek sahibi deiliz. Bugn esaret elemleri altnda inliyen birok dindalarmz vardr. Bu nlar iin de; kendi muhitlerinde bamszlklarn kazanmalar ve tam bamszlkla memleketlerinin refah ve ykselmelerine gayret sarfetmeleri en byk temennilerimizdendir. (16 Ocak 1923, SD, II, s. 54) 125

125

XIV

ETL KONULAR

Soru 97 : Atatrk'n ihtiya ve tehlike karsnda hukuk anlay? Birtakm baylar da : 'Bakomutan ulusa parasz zorla i yaptryor; oysa yasalar, lkede parasz, zorla i yaptrmay yasaklamtr.' demiler. Bu dorudur baylar; ama gerekseme, tehlike, bize her eyi trey e (hukuka) uygun gstermektedir. Ordunun eksikleri ulusa parasz zorla i yaptrmay gerektiriyorsa, bunu yapyoruz ve en doru yasa, budur. Ulusun ve ordunun yenilmemesi iin, 'yasa buna engeldir' diye, gerekli grd m tedbiri almakta duraksamyacam. (Sylev, II, s. 454. 6 Mays 1922'de, Byk Millet Meclisinin gizil Oturumunda, Ba komutanlk grevini brakmyacan aklarken sylenmitir) Soru 98 : Atatrk'n Biz adam olmayz dnce sinde olanlara cevab? Maddesel ve zellikle tinsel (ruhsal) k, korkuy la, gszlkle balar. Gsz ve korkak insanlar, her -

126

hangi bir ykm karsnda ulusun da duraksamasna ve ekingen bir duruma gelmesine yol aarlar. Gszlk ve duraksamada ylesine ileri g iderler ki, sanki kendi kendilerini alaltrlar. Derler ki: 'Biz adam deiliz ve olamayz! Kendi kendimize adam olamayz. Biz varlmz, s nrsz ve koulsuz olarak bir yabancnn eline brakalm.' Balkan savandan sonra ulusun, zellikle ordunun ba nda bulunanlar da, baka biimde ama g ene bu anlayla i grmlerdir. Trkiye'yi, byle yanl yollarda dalma ve yokolma uurumuna srkleyenlerin elinden kurtarmak gerekir. Bunun iin bulunmu bir gerek vardr, ona uyacaz. O gerek udur : Trkiye'nin dnen kafalarn bsbtn yeni bir inanla donatmak. Btn ulusa salam bir igc (kuvvei maneviye) vermek. (Sylev, II, s. 440) Soru 99 : Atatrk ttihat ve Terakki hakknda ne dnyordu? ttihat ve Terakki siyaseti itibariyle de ifls etmi tir. yle deil mi? O frkaya mensup olan kimseler iktidar mevkiinde iken milletimizin ihtiyacna, mizacna uymayan istilc bir politika takip ettiler. Kendi topra himmet ve itinaya muhta iken, bu milletin gzlerini baka noktalara yneltmee alan bir siyaset, tabii bir siyaset deildi. Binaenaleyh ifl sa mahkm idi. Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyetinin emeli ise o siyasetten dolay bu hale gelen zavall memleketi ve topraklar meru olmayan emperyalizm ve kolonizasyon siyasetleriyle istilya, paralamaa alan yabanc ve mtecaviz kuvvetlere inetmemek! Bu dnce ile hareket eden bir cemiyet ruhu ve varlnn sebebi bakmndan feshe-

127

dilmi ttihat ve Terakki frkasn tekrar diriltecek kabi liyette deildir. (24-25 Ekim 1919, SD, III, s. 8) 30 Soru 100 : Atatrk, Mill Mcadele yllarnda Rum patrikhanesi hakknda ne dnyordu? Bir fesat ve hiyanet oca bulunan, memlek ette bozuma ve uyumazlk tohumu saan, hristiyan hemeh rilerimizin huzur ve refah iin de uursuzluk ve felket sebebi olan Rum patrikhanesini artk topraklarmz zerinde brakamayz. Bu tehlikeli tekilt memleketimizde muhafazaya bizi mecbur etmek iin ne gibi vesile ve sebepler gsterilebilir? Trkiye'nin Rum patrikhanesi iin arazisi zerinde bir yer gstermee ne mecburiyeti var? Bu fesat ocann hakik yeri Yunanistan'da deil m idir? (25 Aralk 1922, Le Journal muhabiri Paul Herriot'ya an kaya'da verilen beyanattan, SD, III, s. 57)
************************************** 30 ttihatlk uzun zaman, bir su ve bir leke olarak saylacak ve ttihatlar daima takibata maruz kalacaklardr. O kadar ki, Kuvayi Milliyeyi ktlemek istiyenler buna 'ttihat hareketi' demekle maksatlarn salayabilecekler ve Kuvayi Milliyeciler, ttihat olmadklarn isbat iin rpnp duracakla rdr. (Sabahattin Selek, Anadolu htilli, Cilt I. s. 72)

128

NDEKLER I HAYATI, KL
Sayfa Soru 1 : Atatrk'n temel grlerine gemeden nce, biyografisi ile ilgili balca olaylar?..... Soru 2 : Atatrk kendini nasl anlatr?....... Soru 3 : Atatrk'n sosyal bilimler alanndaki bilgisi ve genel olarak kltrel yetimesi?...... II A TA TRK VE MLL MCAD ELE Soru 4 : Atatrk, Samsun'a kt gn, genel durumu nasl gryordu?...... Soru 5 : Atatrk Sivas kongresini hangi gereke ile toplamt?................ Soru 6 : Atatrk, Birinci Dnya Sava'ndan sonra Amerikan mandas istekleri karsnda ne dn yordu? ................ Soru 7 : Atatrk, Mill Mcadele yllarnda, Amerika hakknda ne dnyordu?...... Soru 8 : Atatrk'e gre, balangta Bat Anadolu'ya dmann giriine ve yaplan saldn ve zulmlere kar ulusun davran nasld? ... Soru 9 : Atatrk, Diyarbakr, Bitlis, Van, Bayazt dolaylarndaki halk aydnlatmak iin kimlere mektup yazm, kimlerle balant kurmutur Soru 10 : Atatrk'n ulusu uyarp aydnlatmak konusundaki dnceleri? ... 16 18 19 19 20 21 22 5 13 14

129

Soru 11 : Atatrk'e gre, bir tekilt fikri olarak Kuvayi Milliye ilk formln ne zaman buldu? ... Soru 12 : Atatrk'n mill cemiyetlerde verdii nem? . Soru 13 : Kuvayi Milliyeciler iinde kiisel karlar salamaya alanlara kar Atatrk'n tepkisi? . Soru 14 : Atatrk'e gre balangta muntazam ordu ne durumdayd?......... Soru 15 : Atatrk'e gre balangta muntazam ordu kurmay zorlatran artlar nelerdi?...... Soru 16 : Atatrk'n muntazam ordu ve mill birlikler (eteler) hakkndaki dncesi nedir? ... Soru 17 : Atatrk'n dzenli ordu kurmak ve dzensiz rgtleri ykmak karan?. Soru 18 : Atatrk'e gre Mill Mcadele iin tekiltlanmada aadan yukarya ve yukardan aaya meseleleri?............... Soru 19 : Atatrk Mill Mcadele iin milleti birletirmeye alrken Damat Ferit buna engel olmak iin neler yapyordu? Bolevikler geliyor diyerek halk nasl aldatyorlard?...... Soru 20 : Atatrk'n dncelerini uygulamada gz nnde tuttuu temel ilke nedir?....... Soru 21 : Atatrk'e gre, Mill Mcadele banda, ulus ve ordunun padiah ve halifelik hakkndaki dncesi neydi? .............. Soru 22 : Atatrk, ulus ve ordunuz) padiah ve halifelik hakkndaki dncesini hep gz nnde bulundurmakla birlikte bu konudaki kendi dncesini nasl gerekletirdi?......... Soru 23 : Atatrk Mill Mcadelenin zaferle sonulanmasnn tarih nemini nasl aklyordu? .... Soru 24 : Atatrk Mill Mcadele ile teki az gelimi lkeler (mazlum milletler) arasnda nasl bir iliki gryordu?............ Soru 25 : Atatrk az gelimi lkelerin kurtuluu ile smrgecilik ve emperyalizm hakknda ne dnyordu? ...............

22 23 24 24 24 25 25 26

27 28 29

30 32 32 33

130

Soru 26 : Atatrk Avrupa emperyalizmi ile Avrupa'nn asl milletlerini nasl ayryordu?..... Soru 27 : Atatrk tasfiye edilen mcadele ve lk arkadalar hakknda neler sylemitir?..... Soru 28 : Atatrk, Mill Mcadele yllarnda, zaferi kazandktan sonra, siyasetten ekilmeyi dnyor muydu?................ III HA LK H KMET VE BA IMS IZ LIK Soru 29 : Atatrk halk hkmetini nasl tarif etmiti? . Soru 30 : Atatrk tam bamszlktan ne anlyordu? . Soru 31 : Atatrk, dost olduumuz bir yabanc devletin onurumuza ve bamszlmza kar bir tavr almas karsnda ne yapmt?...... IV S OVYETLER BRL VE KOMNZM Soru 32 : Atatrk Ekim htilli hakknda ne dnyordu? Soru 33 : Atatrk emperyalizme kar savata Sovyetler birlii ile ibirlii konusunda ne dnyordu? Soru 34 : Atatrk, igal kuvvetlerini Trkiye'den atmak iin Boleviklerden nasl yararlanmay dnyordu? ............... Soru 35 : Atatrk'e gre 1922'de Trk d politikasnn esas ne idi?.............. Soru 36 : Atatrk'n mill mcadele ve emperyalizme kar sava iin Sovyetler Birlii'nden istedii yardm nedir?.............. Soru 37 : Atatrk'n Komnizm ile Rus dostluu esaslar arasnda bir mnasebet var mdr? sorusuna verdii cevap nedir? .... Soru 38 : Atatrk'e gre, Sovyetler Birlii, Milli Mcadele yllarnda, Trkiye'yi komnist,olmaa zorlam mdr?........ Soru 39 : Atatrk Trkiye Komnist Frkasn Niin kurdurmutu? .......

34 34 35

37 39 41

42 44 45 46 46 47 48 49

131

Sayfa V D EVRM A NLAYI I VE D EVRMLER Soru 40 : Atatrk inklp nasl tarif etmiti? .... Soru 41 : Atatrk gerek devrimciyi nasl tarif ediyordu? .................. Soru 42 : Atatrk iin devrimlerin sona ermesi sz konusu olabilir miydi?........ Som 43 : Atatrk retim birliini niin gerekletirmiti'.' Soru 44 : Atatrk, din perdesine brnenlerin yaptklar ktlkleri nasl aklyordu?....... Soru 45 : Atatrk tekkeleri ve trbeleri niin kapatmt? Soru 46 : Atatrk, siyasal ve kiisel kar salamak iin dinin ara olarak kullanlmas konusunda neler sylemiti?............. Soru 47 : Atatrk, devlet eliyle din eitimi konusunda ne dnyordu? ..... Soru 48 : Atatrk'e gre hayatta en gerek yol gsterici nedir? ................ Soru 49 : Atatrk Kur'an'n dilimize evrilmesini niin istemiti?................ Soru 50 : Kubily'n ehit dmesi zerine Atatrk'n orduya yazd basal?........ . Soru 51 : Atatrk'n Trk kadn hakkndaki dnceleri ve Trk kadnna salad haklar ve zgrlkler nelerdir?.............. Soru 52 : Atatrk harf devrimini niin yapmt? ... Soru 53 : Atatrk Osmanl idaresi zamanndaki batllama hareketlerini nasl eletiriyordu? .... VI TRKYE'NN EKO NOMK VE SOS YA L YAPI S I Soru 54 : Atatrk, ekonomik bakmdan geri kalmzn, bir az gelimi lke oluumuzun sebeplerini nasl aklyordu ve Atatrk'e gre tarih olaylarn en nemli etkeni hangisidir?........ 50 50 52 53 54 54 56 57 58 58 59 60 61 63

65

132

Soru 55 : Atatrk sosyal snflar hakknda ne dnyordu? ................ Soru 56 : Atatrk Trk kyls hakknda ne dnyordu? .................. Soru 57 : Atatrk, Trk aydnlarn hangi noktadan eletiriyordu? ............... VII EKONOM P OLTKAS I, D EVLET LK VE KAP TA LZM Soru 58 : Atatrk doktrinler hakknda ne dnyordu? . Soru 59 : Atatrk kapitalist kalknma yolu hakknda neler sylemiti?............. Soru 60 : Atatrk Trkiye'de milyoner yetitirme konusunda ve tccarlar hakknda ne dnyordu? Soru 61 : Atatrk kooperatifilik hakknda ne dnyordu?................. Soru 62 : Atatrk yabanc sermaye ve d yardm hakknda ne dnyordu?.. Soru 63 : Atatrk'n devletilik gr nedir? .... Soru 64 : Atatrk'n sanayileme hakkndaki dnceleri nelerdir? .............. Soru 65 : Atatrk toprak reformu hakknda ne dnyordu ?................ Soru 66 : Atatrk'n Trk kylsne naizane olsa da ufak bir vazife yapm olduum dedii ey nedir?................ Soru 67 : Atatrk'n hazineye balad iftliklerin arazisi ile tesisat ve demirbalarn zet olarak gsteren listede neler vard?.... Soru 68 : Atatrk, mrnn son yllarnda, Trk halknn refah seviyesi hakknda ne dnyordu VIII D I POLTKA, BA RI VE S AVA Soru 69 : Atatrk'n temel d politika ilkeleri nelerdir? Soru 70 : Atatrk'n bar konusundaki dnceleri nelerdir? ...........

Sayfa 67 70 71

74 75 78 78 79 82 85 86 88 89 94

98 99

133

Soru 71 : Mill Mcadele sonunda Atatrk nasl bir bar istiyordu?............... Soru 72 : Atatrk, Lozan barn nasl yorumluyordu? . Soru 73 : Atatrk'e gre srekli barn art nedir? . . Soru 74 : Atatrk'n sava hakkndaki dnceleri nelerdir?................ Soru 75 : Atatrk saldr silhlan hakknda ne dnyordu? ................ Soru 76 : Atatrk iki tarafl veyahut ok tarafl umum mterek anlamalar hakknda ne dnyordu? ...........,..... 102 IX E TM, RETMENLER VE G ENLK Soru 77 : Atatrk'e gre Trkiye gereklerine uygun bir eitim politikas nasl olmalyd?..... Soru 78 : Atatrk'n retmenler hakkndaki dnceleri nelerdir? ............... Soru 79 : Atatrk, Cumhuriyeti kime emanet eder? . . Soru 80 : Atatrk'e gre Trk genliinin birinci devi nedir? ................ X UYGA RLIK Soru 81 : Atatrk medeniyetten ne anlyordu? .... Soru 82 : Atatrk'e gre milletimizin amac ve lks nedir?................. Soru 83 : Atatrk'e gre medeniyet yolunda baarnn art nedir?.............. Soru 84 : Atatrk'e gre medeniyet yolu nereye ynelecektir? ................ Soru 85 : Atatrk'e gre medeniyet yolunda Trk milletinin yol gstericisi nedir?........ XI ORD U VE MLL HA RP S A NA Y Soru 86 : Atatrk'e gre ordunun grevi nedir? ....

Sayfa 100 100 101 101 102

103 107 108 108

110 112 113 113 114

115

134
http://genclikcephesi.blogspot.com

Sayfa Soru 87 : Atatrk'e gre ordunun ekonomik, kltrel, sosyal savalarmzdaki rol ne olmaldr? . . Soru 88 : Atatrk'n Trkiye'de mill harp sanayii kurulmas hakkndaki dncesi nedir? .... XII D L, TA RH , BAS IN, S ANA T, EDEBYA T Soru 89 : Atatrk'n Trk dili ve Trk tarihi hakkndaki grleri nelerdir?...... Soru 90 : Atatrk basn zgrl hakknda neler dnyordu? ............... Soru 91 : Atatrk'e gre Cumhuriyet'in ruhu olan faziletten mahrum cret erbab ve basn zgrl? Soru 92 : Atatrk'n kltr, sanat konularndaki dnceleri nelerdir?............. Soru 93 : Atatrk'e gre edebiyat denildii zaman ne anlalr? ............... XIII MLLYETLK, S LA M CILIK, TURA NCILIK Soru 94 : Atatrk'n milliyetilik anlay nedir? ... Soru 95 : Atatrk mill siyasetten ne anlyordu? ... Soru 96 : Atatrk slamclk ve Turanclk hakknda ne dnyordu?...... XIV E TL KONULAR Soru 97 : Atatrk'n ihtiya ve tehlike karsnda hukuk anlay?............. Soru 98 : Atatrk'n Biz adam olmayz dncesinde olanlara cevab?.......... Soru 99 : Atatrk ittihat ve Terakki hakknda ne dnyordu? ............... Soru 100: Atatrk, Mill Mcadele yllarnda Rum Patrikhanesi hakknda ne dnyordu? .... 135 126 126 127 128 124 124 125 117 118 119 120 122 115 116

135
http://genclikcephesi.blogspot.com