Sorulu-Cevaplı İslam Akidesi

Sorulu-Cevapl slam Akidesi
[Trke]

;~--- --'=- '--- - ;~--- -~- >-
] ---- - ;= ;~
(.,:i| ..li|

Hafz el-Hakemi

.~i _, a:t> _.+|

Terceme eden : M.Beir Eryarsoy

.~. : _.tj _:, ..s
Tetkik eden : Muhammed ahin
..|. : _:t. ,l.. ..s

Rabva Semti slm Dvet Brosu-Riyad
_ti| ...., .,it, :t,it)| .,.._ ...li __t.:i| ,:||
200 200 200 2009 99 9 14 14 14 1430 30 30 30

2

SORULU CEVAPLI SLAM AKD ..................................................................................... 3
BRKA SATIRLA MELLF ......................................................................................... 4
NSZ ............................................................................................................................... 5
KUL VE KULLUK ............................................................................................................ 7
SLM DN ...................................................................................................................... 8
SLMIN ESASLARI ...................................................................................................... 9
MAN ............................................................................................................................... 14
ALLAHA MAN ............................................................................................................ 16
MELEKLERE MAN ...................................................................................................... 29
KTAPLARA MAN ........................................................................................................ 30
PEYGAMBERLERE MAN ............................................................................................ 34
HRETE MAN ............................................................................................................. 38
KADERE MAN .............................................................................................................. 54
MANIN UBELER ....................................................................................................... 64
HSAN .............................................................................................................................. 65
MAN LE BADAMAYAN EYLER ....................................................................... 66
BY VE BYC ...................................................................................................... 70
HAMAYIL, NAZAR BONCUU V. S. ......................................................................... 71
KHNLK ...................................................................................................................... 72
MNECCMLK ............................................................................................................. 73
UURSUZLUK VE NAZAR .......................................................................................... 74
GNAHLAR, TEVBE, DNYEV CEZALAR ............................................................. 75
SIRT-I MSTAKM (DOSDORU YOL) .................................................................. 80
BDAT, KISIMLARI VE HKM ............................................................................... 80
ASHB VE EHL- BEYT ............................................................................................... 82
HALFELK ..................................................................................................................... 86
YNETM ....................................................................................................................... 88
EVLYALIK VE KERMET .......................................................................................... 90
BBLYOGRAFYA ......................................................................................................... 91
3
SORULU CEVAPLI SLAM AKD

Hafz b. Ahmed el-Hakem

Notlar ve nceleme
Ahmed b. Ali b. Allu Medhal

4
BRKA SATIRLA MELLF

Byk ilim adam, eyh Hafz b. Ahmed el-Hakem Arap yarm adas Czn blgesinde yer
alan es-Selam kasabasnda 1342 Ramazan aynda dnyaya gelmi, 18 Zlhicce 1377 ylnda
Mekke-i Mkerreme'de vefat etmitir.
Selef-i Salihin akidesini aklamak hususunda olduka yetkin almalara sahiptir. Bu konuda
manzum ve mensur, muhtasar ve geni pekok eseri vardr. Bunlardan birisi de (tercmesini
sunmakta olduumuz): "A'lmu's-Sunneti'l-Menra li'tikadi't-Taifeti'n-Nciyeti'l-Mensura"
(:Kurtulaa eren ve lhi yardma mazhar olan taifenin itikadnn lehine snnet-i seniyyenin
alm sancaklar) adl eseridir.
5
NSZ

"Btn vgler, gkleri ve yeri yaratan, karanlklar ve aydnl var eden Allah'ndr. Sonra
da kfir olanlar -buna ramen- Rablerine (bakalarn) eit tutarlar. O sizi amurdan
yaratandr. Sonra bir ecel takdir edendir. Onun katnda belirli bir ecel daha vardr. Sonra
yine de siz hala phe edersiniz. Gklerde de, yerde de Allah sadece O'dur. Gizlinizi de,
anz da bilir. O ne kazandnz da bilir." (el-En'm, 6/1-3)
ehadet ederim ki Allah'tan baka hibir ilah yoktur. O bir ve tektir. O'nun orta yoktur.
Esizdir, sameddir, dourmamtr ve domamtr. Kimse de O'nun ei ve dengi deildir.
"Onlar: 'Allah oul edindi' dediler. O bundan mnezzehtir. Tam aksine gklerde ve yerde ne
varsa hepsi O'nundur. Hepsi O'na boyun eer. Gklerin ve yerin yaratcs O'dur. Bireyin
olmasna dair hkm verirse, O'na yalnzca 'ol' der, o da oluverir." (el-Bakara, 2/116-117)
"Rabbin dilediini yaratr ve seer. Onlarn seme yetkileri yoktur. Allah (kendisine) irk
kotuklar eylerden yce ve mnezzehtir." (el-Kasas, 28/68)
"O ilediklerinden sorumlu tutulmaz. Halbuki onlara (yaptklar) sorulur." (el-Enbiya, 21/23)
Ve ehadet ederim ki; efendimiz Muhammed Allah'n kulu ve Rasldr. Onu hidayet ile ve
hak din ile "Mrikler ho grmese de o dini btn dinlere stn klmak iin" (et-Tevbe, 9/33)
gnderendir. Allah ona, onun aile halkna, hak ile hkmeden, onunla adaleti yerine getiren
ashabna, onlara gzel bir ekilde uyan, snnetten hibir ekilde uzaklamayp baka tarafa
kaymayan tablerine de salt ve selam eylesin. Onlar baka taraflara kaymayp onun getirdii
hidayet yoluna uyanlardr. Ona smsk sarlanlar, onu esas alarak dost ve dmanlk edenler,
onun hududunda durup ve onu savunanlar, onun esas zere kendilerini savunup mcadele
verenlerdir. Kyamet gnne kadar onlarn yollarn izleyecek, izlerinin takipiliini yapacak
herkese de salt ve selam olsun.
mdi, elinizdeki bu kitapk olduka faydal, faydas pek byk, yararlar oka bir zettir.
Dinin temel kurallarn kapsamakta, tevhidin ana esaslarn ihtiva etmektedir. Esasen btn
peygamberler bu tevhide davet etmi, kitaplar bunu retmek iin indirilmitir. Onun dnda
bir din ve akide benimseyenlerin kurtulular szkonusu deildir. Bu din apaydnlk yolu ve
hakkn ak seik caddesini gsterir, ona iletir. Ben bu kitapmda imann meselelerini ve
esaslarn akladm. mann tamamn ortadan kaldran yahut kemali ile badamayan
hususlar gsterdim. Herbir meseleyi delili ile birlikte kaydettim. Bylelikle ona dair gerekli
aklamalar yaplm, gerek durumu ortaya km ve onun kabul edilmesi yolu da beyan
edilmi olsun.
Bu aklamalarmda sadece ehl-i snnetin ve onlara tab olanlarn mezhebini aklamakla
yetindim. eitli hev ve bid't sahiplerinin grlerine deinmedim. nk bu grler
ancak reddedilmek ve snnetin oklarn zerlerine atmak iin szkonusu edilir. Bu grlerin
kusurlarn pek stn ve deerli imamlar ortaya koymu, onlar reddetmek ve bertaraf etmek
maksad ile bamsz eserler kaleme almlardr. Bununla birlikte herey kendi ztt ile bilinir
ve ona dair kesin ve belirleyici tarifleri yaplarak, bakalarndan ayrd edilir. Gne de dodu
mu esasen gndzn varl iin delil getirmeye ihtiya kalmaz. Hak aka ortaya kp
netlik kazand m, onun tesinde sapklktan baka bir ey olmaz.
Ben bu eserimi rencinin dikkatini toplamas ve uyank kalmas iin soru-cevap eklinde
dzenledim. Sorudan sonra durumu aklayan ve karkl ortadan kaldran cevab
kaydettim. Bu eserime "A'lmu's-Snneti'l-Menra li'tikadi't-Taifeti'n-Nciyeti'l-Mensra:
Kurtulua ermi, yardma mazhar olmu taifenin itikadna dair snnetin alm sancaklar"
adn verdim.
Yce Rabbimden bunu srf kendi rzas iin yaplm bir alma klmasn, bize
rettikleriyle bizleri faydalandrmasn, bize fayda verecek eyleri bizlere retmesini -O'nun
bir nimeti ve bir ltfu olarak- niyaz ederiz. phesiz ki O, hereye gc yetendir. Kullarna
6
ok ltufkrdr, hereyden haberdardr, dn ve sonunda varlacak yer O'nun huzurudur. O
bizim mevlmzdr. O ne gzel mevl, ne gzel yardmcdr.
7
KUL VE KULLUK

S. Kullarn ilk grevi nedir?
C. Kullarn ilk grevi yce Allah'n kendilerini ne iin yarattn, ne adna ne maksatla
kendilerinden sz aldn
1
, rasllerini kendilerine ne ile gnderip zerlerine kitablar ne
maksatla indirdiini, dnya ve hiretin, cennet ile cehennemin niin yaratldn, neyin
sebebiyle (kyametin bir ismi olan) Hkka'nn gerekleip (bir dier ismi olan) Vka'nn niin
gerekleeceini
2
hakknda terazilerin kurulup, amel defterlerinin (sahiplerini bulmak zere)
niin uuacan, bedbahtln ve bahtiyarln sebebinin ne olduunu ve neye gre nurlarn
paylatrlacan bilmeleridir -ki Allah'n kendisi iin nur takdir etmedii kimselerin hibir
nuru olmaz-
S. Yce Allah'n mahlukt kendisi sebebiyle yaratt bu hususun mahiyeti nedir?
C. Yce Allah yle buyurmaktadr:
"Biz gkleri yeri ve ikisinin arasnda olanlar oynayalm diye yaratmadk. Biz onlar ancak
hak ile yarattk; fakat onlarn ou bilmezler." (ed-Duhn, 44/38, 39)
"Biz g, yeri ve onlarn aralarnda olanlar bouna yaratmadk. Bu kfirlerin zanndr."
(Sad, 38/27);
"Allah gkleri ve yeri hak ile bir de her kiiye kazandnn karl verilsin diye yaratmtr.
Onlara zulmedilmez." (el-Csiye, 45/22)
"Cinleri ve insanlar ibadet etmekten baka birey iin yaratmadk" (ez-Zariyat, 51/56) vb.
yetlerde bu husus aklanm bulunmaktadr.
S. Abd (kul)n anlam nedir?
C. Eer "abd" kelimesi ile msahhar klnm, emre amade edilmi, hazrlanm anlamna
gelen "el-muabbed" anlam kastediliyor ise bu manasyla btn mahlukat kapsar. Akll olsun
olmasn ya ve kuru, hareketli hareketsiz, grnen grnmeyen, m'min kfir, iyi gnahkr ve
bunun dnda yce ve sfli lemlerdeki btn mahlukat kapsayan bir manadr.
Btn bu yaratklar yce Allah'n mahlukat olup, O onlarn Rabbidir. Onlar O'nun tarafndan
msahhar klnmlardr, O'nun tedbiri ile ekip evirilmektedirler. Onlarn herbirisinin eklini
ald bir izgisi, sonunda ona vard bir snr vardr. Hepsi belirlenmi bir ecele, bir vadeye
doru akp gider, bir zerre arlnca da olsa onu amaz. te bu "aziz (kudretiyle hereye
galip) ve alm (hereyi ok iyi bilen Allah)'n takdiridir." (36/38) Mutlak adaletli, hikmeti
sonsuz olann tedbir ve idaresidir.
Eer bu kelime ile ibadet eden, seven ve zilletle boyun eip, itaat eden kimseler kastedilecek
olursa, o vakit bu lafz ile Allah'n ereflendirilmi, ikrama mazhar olmu, takva sahibi gerek
dostlar, kendileri iin korku olmayan ve zlmeyecek olan m'min kullar zellikle
kastedilmi olur.
3

S. badet nedir?
C. badet yce Allah'n sevdii ve honut olduu btn szleri, gizli ve ak btn amelleri
kapsayan ve bunlara aykr olup eliki arzeden hususlardan uzak kalmay ifade eden genel
kapsaml bir isimdir.
S. Yaplan bir amel ne zaman ibadet olur?
C. Eer o amelde u iki husus mkemmel olarak bulunursa o amel ibadet olur. Bunlar kemal
derecesindeki sevgi ile birlikte, kemal derecesindeki zillet ve alaltr. Yce Allah yle
buyurmaktadr:
"man edenlerin Allah'a olan sevgileri daha iddetlidir." (el-Bakara, 2/165);
"phe yok ki Rablerinden korkular sebebiyle titreyenler..." (el-Mu'minn, 23/57)

1
Yce Allah'n Ademoullarndan ald sz iin bk. el-Araf, 7/172; Buhr, II, 452, Hadis no: 3334. Muslim, IV, 2160, Hadis no: 2805
2
Hkka iin bk. el-Hakka, 69/1, 2 vd.; Vka iin bk. el-Vka, 56/1 vd.
3
Bu anlam yce Allah'n: "Haberiniz olsun ki Allah'n velilerine hibir korku yoktur. Onlar kederlenecek de deillerdir. Onlar iman edip
takval davrananlardr." (Yunus, 10/62,63) buyruundan anlalmaktadr.
8
Yce Allah bu iki hususu u buyruunda birarada zikretmi bulunmaktadr:
"phesiz bunlar hayrl iler yapmaya koarlar. Umarak, korkarak, bize dua ederlerdi. Bize
gnlden derin sayg duyarlard." (el-Enbiy, 21/90)
S. Kulun Rabbini sevmesinin almeti nedir?
C. Bunun almeti yce Allah'n sevdiklerini sevmesi, onun gazab ettii ve sevmedii eylere
buz etmesidir. Buna bal olarak O'nun emirlerine uyup, yasaklarndan saknmas, O'nun
sevdii dostlarn dost bilip, dmanlarna dman kesilmesidir. Bundan dolay imann en
salam kulpu Allah iin sevmek ve Allah iin buzetmektir.
S. Kullar Allah'n sevdii ve honut olduu eyleri hangi yolla bilebilirler?
C. Onlar yce Allah'n sevip honut olduu eyleri emretmek, holanmayp istemedii eyleri
nehyetmek zere peygamberler gndermesi, kitablar indirmesiyle bilip rendiler. Bylelikle
yce Allah'n kesin ve tartmasz delili onlara kar ortaya konulmu, sonsuz hikmeti aa
km oldu. Yce Allah yle buyurmaktadr:
"Mjdeleyici ve korkutucu olarak peygamberler gnderdik ki; insanlarn peygamberlerden
sonra Allah'a kar ileri srecekleri bir delilleri kalmasn." (en-Nisa, 4/165);
"De ki: 'Eer Allah' seviyorsanz, bana uyun ki Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz
balasn. Allah gnahlar balayandr, pek merhametli olandr." (l-i mran, 3/31)
S. badetin artlar ka tanedir?
C. tanedir. Birincisi ayn zamanda ibadetin varlnn da art olan samimi bir kararllk,
ikincisi halis bir niyet, ncs yce Allah'n; ancak kendisine gre dini hayatn yaanmasn
emrettii, eriate uygunluk. Bu son iki art ta ibadetin kabulnn artlardr.
S. Samimi bir kararllk (sdku'l-azme) ne demektir?
C. Tembellii, oyalanmay bir kenara brakarak fiiliyle yce Allah'n buyruunu tasdik etmek
iin olanca gayretini ortaya koymaktr. Yce Allah yle buyurmaktadr:
"Ey iman edenler yapmayacanz eyi niin sylersiniz? Yapmayacanz eyi sylemeniz
Allah'n yannda byk bir hm gerektirir." (es-Saf, 61/2-3)
S. Halis niyetin anlam nedir?
C. Kulun btn szleriyle, grnen ve grnmeyen amelleriyle yalnzca yce Allah'n rzasn
aramasdr. Yce Allah yle buyurmaktadr:
"Halbuki onlar, O'nun dininde ihlas sahipleri ve hanifler (yalnzca slama balananlar)
olarak Allah'a ibadet etmelerinden... bakas ile emrolunmadlar." (el-Beyyine, 98/5);
"stelik onun zerinde hibir kimsenin karl verilmesi gereken bir iyilii de yoktur. Ancak
o ok yce Rabbinin rzasn arayarak (bunu yapmtr)." (el-Leyl, 92/19-20);
"Biz size ancak Allah'n rzas iin yediriyoruz. Sizden ne bir karlk ne bir teekkr isteriz."
(el-nsan, 76/9)
"Kim ahiret ekinini isterse, onun ekinini arttrrz, kim de dnya ekinini isterse, kendisine
ondan bir eyler veririz. Ahirette ise onun hibir pay yoktur." (e-ura, 42/20) ve daha baka
yetler (bunun delilidir.)

SLM DN

S. Yce Allah'n, din olarak ancak kendisinin izlenmesini emrettii eriat hangisidir?
C. Bu eriat brahim Aleyhisselam'n da dini olan hanifliktir.
4
Yce Allah yle
buyurmaktadr:
"phesiz Allah nezdinde (kabul edilen) din slamdr." (Al-i mran, 3/19)
"Onlar Allah'n dininden bakasn m aryorlar? Halbuki gklerde ve yerde kim varsa hepsi
ister istemez O'na teslim olmutur." (Al-i mran, 3/83)

4
Hanflik: Hanf kii, mslman kii demektir. Hanf kimse, hak zere dosdoru yryen ve ona uyan kimse anlamndadr. Bir dier tarifi
de udur: Hanf btn dinlerden yz evirip, hakka ynelen kimse demektir. Bk. Lisanu'l-Arab, 9/57; Muhtaru's-Shah, s. 159; bn Kesir,
Tefsir, I, 186-187.
9
"Kendini bilmezden baka kim brahim'in dininden yz evirebilir?" (el-Bakara, 2/130);
"Kim slamdan baka bir din ararsa ondan asla kabul olunmaz ve o hirette zarara
urayanlardan olur." (Al-i mran, 3/85)
"Yoksa onlarn Allah'n izin vermedii eyleri kendilerine dinden eriat yapan ortaklar m
vardr?" (e-ura, 42/21) ve daha baka yetler bunu aklamaktadr.
S. slam dininin mertebeleri ka tanedir?
C. slam dini mertebedir: slam, iman ve ihsan. Bunlarn herbirisi mutlak olarak
kullanldklar takdirde dinin tamamn kapsar.
S. slamn anlam nedir?
C. slam tevhid ile yalnzca Allah'a teslim olmak, itaat ile O'na boyun emek ve irkten
kurtulmaktr. Yce Allah yle buyurmaktadr:
"yilik yaparak (ihsan ile) kendisini Allah'a teslim eden kimseden daha gzel din sahibi kim
olabilir?" (en-Nisa, 4/125);
"Kim ihsan edici olduu halde nefsini Allah'a teslim ederse muhakkak sapasalam olan kulpa
tutulmu olur." (Lukman, 31/22)
"lhnz bir tek ilhtr. O halde O'na teslim olun. taatkr ve alak gnll olanlar
mjdele!" (el-Hac, 22/34)
S. slam lafznn mutlak olarak kullanlmas halinde dinin tamamn kapsadnn delili nedir?
C. Yce Allah yle buyurmaktadr: "phesiz Allah nezdinde (kabul edilen) din slmdr."
(Al-i mran, 3/19) Nebi Sallallahu aleyhi vesellem de yle buyurmutur:
"slm garib balad. Balad gibi tekrar garib olacaktr."
5

"mann en faziletli olan Allah'a iman...dr."
6
Ve bunun dnda daha pek ok delil bunu
gstermektedir.

SLMIN ESASLARI

S. Konunun tafsiltl bir ekilde aklanmas halinde slmn be rkn ile
tanmlanabileceinin delili nedir?
C. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in, Cibril hadisinde kendisine dinin ne olduu
hususunda soru sormas zerine verdii u cevap buna delildir; "slam Allah'tan baka hibir
ilah olmadna, Muhammed'in Allah'n Rasl olduuna ehadet getirmen, namaz klman,
zekat vermen, ramazan orucunu tutman, gcn yettii takdirde de Allah'n evini
haccetmendir."
7

Yine Peygamber efendimizin u buyruu da buna delildir:
"slam be temel zerinde bina edilmitir."
8

Bundan sonra Peygamber efendimiz bu hususlar szkonusu etmitir. Ancak bu hadisinde
hacc ramazan orucundan nce zikretmitir. Her iki hadis de Buhari ile Mslim'de yer
almaktadr.
S. ehdet kelimesinin dindeki yeri nedir?
C. Kul onlar sylemeden dine girmi olmaz. Yce Allah yle buyurmaktadr:
"M'minler ancak o kimselerdir ki onlar Allah'a ve Raslne iman ederler." (en-Nur, 24/62
ve el-Hucurat, 49/15)
Peygamber Aleyhisselam da yle buyurmaktadr:
"Ben insanlarla Allah'tan baka hibir ilah olmadna, Muhammed'in O'nun kulu ve Rasl
olduuna ehadet getirinceye kadar savamakla emrolundum."
9
Hadisi ile bunun dnda daha
pekok hadis buna delildir.

5
Muslim, I, 90; Tirmiz, V, 18; Msned, I, 398, IV, 73-74; Darimi, II, 220; bn Mce, II, 1319-1320
6
Msned, IV, 114; Buhr, I, 12; Muslim, I, 62; Tirmiz, IV, 185; Nes, VIII, 93.
7
Hadis Buhr ve Muslim tarafndan rivayet edilmitir. Buhr, I, 18; Muslim, I, 28,29 ile 30,31; Tirmiz, V, 6; Nes, VIII, 97,98 ve 101,103
8
Buhr ve Muslim tarafndan rivayet edilmitir. Buhr, I, 8; Muslim, I, 34; Tirmiz, V, 5
9
Buhr, I, 11; Muslim, I, 39; Ebu Dvd, III, 44; Nes, VIII, 109; bn Mce, II, 1295; Msned, IV, 8
10
S. Allah'tan baka ilh olmadna ehdet getirmenin delili nedir?
C. Delili yce Allah'n u buyruklardr:
"Allah kendisinden baka hibir ilh olmadna, adaleti ayakta tutarak ahitlik etti. Melekler
de, ilim adamlar da (buna ahitlik ve iman ettiler). Ondan baka hibir ilh yoktur. O mutlak
galibtir, hikmeti sonsuz olandr." (Al-i mran, 3/18);
"Onun iin bil ki: 'Allah'tan baka hibir ilh yoktur.'" (Muhammed, 47/19);
"Allah'tan baka hibir ilh yoktur." (Al-i mran, 3/12);
"Allah hibir evlad edinmedi. Onunla birlikte herhangi bir ilh da yoktur." (el-Mu'minun,
23/91) ve devamndaki yetler ile yce Allah'n u buyruklar da buna delildir:
"De ki: 'Onlarn dedikleri gibi onunla beraber baka ilahlar olsayd, elbette o zaman Ar
sahibine bir yol ararlard.'" (el-sra, 17/42) ve devamndaki yetler ile daha baka birok
buyruk (buna delildir.)
S. Allah'tan baka hibir ilh olmadna, ehdet getirmenin anlam nedir?
C. Yce Allah'n dnda kalan hibir varln ibadeti haketmediini, buna karlk ibadette
hibir orta olmakszn bir ve tek olarak yalnzca Allah'n ibadeti hakettiini ifade etmektir.
Nasl ki mlknde O'nun herhangi bir orta yoksa ibadette de O'nun orta yoktur. Yce
Allah yle buyurmaktadr:
"Bu (byledir). nk Allah hakkn ta kendisidir. O'ndan baka taptklar ise bizatihi batldr.
phesiz ki Allah ok ycedir, pek byktr." (el-Hac, 22/62)
S. Allah'tan baka hibir ilh bulunmadna ehdet getirmenin artlar -ki bu artlar
birarada bulunmadka syleyene bu ehdetin faydas olmaz- nelerdir?
C. Byle bir ehdet getirmenin yedi art vardr:
1- Bu ehdette neyin reddedilip, neyin kabul edildiinin anlamn bilmek,
2- Kalbten buna kesinlikle inanmak,
3- Zahiren ve batnen buna itaat edip, ballk gstermek,
4- Onun, gereklerinden ve ondan ayrlmazlarndan hibir eyi reddetmeksizin kabul etmek,
5- Bunda ihlasl olmak,
6- Sadece dil ile deil, kalbin znden de bunu tasdik etmek,
7- Bu ehdeti ve bu ehdet ehlini sevmek ve onu esas alarak dostluk ve dmanlk yapmak.
S. Anlamn bilmenin art olduunun Kitab ve Sennetten delili nedir?
C. Yce Allah'n u buyruklardr:
"Bilerek hak ile ehdet edenler mstesn." (ez-Zuhruf, 43/86)
Buyruun anlam udur: Allah'tan baka ilh olmadna dair ehdet ederek dilleriyle
sylediklerinin anlamn kalbleriyle bilerek tasdik edenler demektir.
Snnetten delili de Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in u buyruudur:
"Her kim Allah'tan baka hibir ilh olmadn bilerek lrse cennete girer."
10

S. Yaknin (kesin inanmann) art olduunun Kitab ve snnetten delili nedir?
"M'minler ancak Allah'a ve Raslne iman eden ve sonra da pheye dmeyen...
kimselerdir. te onlar sdk olanlarn ta kendileridir." (el-Hucurat, 49/15)
Snnetten delili de Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in u buyruklardr:
"Ben ehdet ederim ki, Allah'tan baka hibir ilh yoktur ve muhakkak ben Allah'n
Raslym. Bunlar hakknda herhangi bir phe duymakszn Allah'a kavuan herbir kul
mutlaka cennete girer."
11

Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Ebu Hureyre'ye yle demitir:
"Bu duvarn arkasnda kalbinden kesin iman ile Allah'tan baka hibir ilh olmadna
ehdet eden her kiminle karlarsan onu cennet ile mjdele!"
12
Her iki hadis de Sahih(-i
Mslim)'dedir.

10
Muslim, I, 41; bn Huzeyme, et-Tevhid, II, 817
11
Muslim, I, 41-42; Msned, III, 11
11
S. taatle balanmann art olduunun kitab ve snnetten delili nedir?
"Kim ihsan edici olduu halde nefsini Allah'a teslim ederse muhakkak sapasalam olan kulpa
tutunmu olur." (Lukman, 31/22)
Snnetten delili de Peygamber efendimizin u buyruudur:
"Sizden hibir kimse hevs benim getirdiklerime tabi olmadka iman etmi olmaz."
13

S. Kelime-i ehdeti ayrlmazlaryla ve gerekleriyle birlikte kabul etmenin art olduuna
dair kitab ve snnetten delil nedir?
C. Yce Allah ehdet kelimesini kabul etmeyen kimseler hakknda yle buyurmaktadr:
"Toplayn (irk ile kendilerine) zulmedenleri ve onlara e olanlar. Allah'tan baka
taptklarn da. Onlara cehennemin yolunu gsterin... nk onlara: 'Allah'tan baka ilh
yoktur' denildiinde byklk taslarlar ve derlerdi ki: 'Biz ilhlarmz deli bir air(in sz)
dolays ile mi terkedeceiz?'" (es-Sfft, 37/22-36)
Nebi Sallallahu aleyhi vesellem de yle buyurmutur:
"Allah'n benim ile gnderdii hidayet ve ilim bir araziye isabet eden pek ok yamur gibidir.
Bu arazinin bir ksm temiz olduundan suyu kabul etmi ve pekok bitki ve ot yeertmitir.
Bir blmnn ise zemini sert ve bitkisizdir. O bakmdan suyu baka tarafa brakmayarak
tutmu, o su ile Allah insanlarn istifade etmesini salamtr. nsanlar da o sudan itiler
(davarlarn) suladlar ve ekin ektiler. Bu yamur bu yerin bir baka tarafna da isabet etmi
ancak oras dmdz kaya olduundan suyu da tutmam, ot da bitirmemitir. te Allah'n dini
hususunda iyice bilgi sahibi olup, Allah'n benimle gnderdikleri ile kendisini
faydalandrd, renen ve reten kimsenin misali ile buna hi aldr etmeyen ve benimle
gnderilmi bulunan Allah'n hidayetini kabul etmeyenin misali buna benzer."
14

S. hlasn art olduunun kitab ve snnetten delili nedir?
"Uyank olun, halis olan din yalnz Allah'ndr." (ez-Zmer, 39/3)
"O halde Allah'a dini yalnz O'na halis klarak ibadet et!" (ez-Zmer, 39/2)
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de yle buyurmutur:
"Benim efaatimle insanlar arasnda en mutlu olacak kii kalbinden ihlas ile la ilahe illallah
diyen kiidir."
15

"phesiz yce Allah bununla yalnzca Allah'n rzasn arayarak la ilahe illallah diyen
kimseyi atee haram klmtr."
16

S. Bu ehdeti doru ve samimi olarak sylemenin art olduuna dair kitab ve snnetten delil
nedir?
"Elif. Lm. Mm. nsanlar (yalnzca): 'iman ettik' demeleri ile braklverileceklerini ve
imtihan edilmeyeceklerini mi sandlar? Andolsun onlardan nce geenleri biz imtihan
etmiizdir. Allah elbette doru olanlar ve yalanc olanlar aa kartacaktr." (el-Ankebt,
29/1-3) ve devam olan dier yetler.
"Kalbinden doruluk ve samimiyet ile Allah'tan baka hibir ilh olmadna, Muhammed'in
Allah'n rasl olduuna, ehdet getiren herkesi mutlaka yce Allah cehennem ateine
haram klar."
17

slmn nemli er' hkmlerini kendisine rettii bedevi arab da:

12
Muslim, I, 44-45
13
bn Hacer, Fethu'l-Bari, XIII, 289. Geni bilgi iin bk. bn Receb, Camiu'l-Ulumi ve'l-Hikem, s. 338; bn Ebi Asm, es-Snne, I, 12-13; bn
Dakiki'ld, el-Erbain erhi, s. 104.
14
Buhr, I, 28; Muslim, VII, 63
15
Buhr, I, 33, VII, 204; Msned, II, 373
16
Buhr, I, 109-110; Msned, IV, 44.
17
Buhr, I, 41; Muslim, I, 45
12
Allah'a yemin ederim ne bunlardan fazlasn yaparm, ne de bunlardan eksik deyince,
Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem:
"Eer doruluunu ve sadakatini ortaya koyarsa kurtulur." diye buyurmutur.
18

S. Kelime-i ehdeti ve onu syleyenleri sevmenin art olduunun kitab ve snnetten delili
nedir?
"Ey iman edenler, iinizden kim dininden dnerse Allah m'minlere kar alak gnll,
kfirlere kar onurlu ve iddetli, kendisinin onlar sevece i, onlarn da kendisini sevecei bir
topluluk getirir." (el-Maide, 5/54)
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de yle buyurmaktadr:
"u zellik her kimde bulunursa onlar sayesinde imann lezzetini alr: Allah ve Rasln
onlarn dndaki hereyden daha ok sevmesi, sevdii kiiyi ancak Allah iin sevmesi ve kfre
-Allah kendisini ondan kurtarmken- tekrar dnmeyi atee atlmay istemedii, ondan nefret
ettii kadar istemeyip nefret etmek."
19

S. Allah iin dost belleyip, O'nun iin dmanlk etmenin delili nedir?
"Ey iman edenler, yahudileri ve hristiyanlar da veliler edinmeyiniz. Onlar ancak
birbirlerinin dostlardrlar. inizden kim onlar veli edinirse muhakkak o da onlardandr...
Sizin (asl) veliniz ancak Allah'tr. Onun peygamberidir ve namazn klan ve rk
halindeyken zektn veren m'minlerdir." (el-Maide, 5/51-55) ve devam olan dier yetler.
Bir baka yerde yce Allah yle buyurmaktadr:
"Ey iman edenler, eer kfr imandan sevimli bulurlarsa babalarnz ve kardelerinizi veli
edinmeyin." (et-Tevbe, 9/23) yeti ile bundan sonraki yet de bunu ifade etmektedir.
Yce Allah bir baka yerde yle buyurmaktadr:
"Allah'a ve ahiret gnne inanan hibir kavmin Allah ve Rasl ile snr mcadelesi
yapanlara sevgi beslediklerini gremezsin." (el-Mcadele, 58/22);
"Ey iman edenler, benim de dmanm, sizin de dmannz olanlar... veliler edinmeyin..."
(el-Mmtehine, 60/1) buyruundan itibaren surenin sonuna kadar ve bunun dnda daha
baka birok yet-i kerime (bunun delilidir).
S. Muhammed'in Allah'n Rasl olduuna dair ehdet etmenin delili nedir?
"Andolsun ki Allah m'minlere ilerinde kendilerinden yetlerini okuyan, onlar tertemiz
eden, onlara kitab ve hikmeti reten bir peygamber gndermekle byk bir ltufta
bulunmutur." (Al-i mran, 3/164);
"Andolsun ki iinizden size yle bir peygamber gelmitir ki sizin skntya uramanz ona pek
ar gelir. Size ok dkndr. M'minlere olduka efkatli ve merhametlidir." (et-Tevbe,
9/128);
"Allah da biliyor ki sen hi phesiz O'nun raslsn." (el-Mnafikun, 63/1) ve daha baka
yetler.
S. Muhammed'in Allah'n Rasl olduuna ehdet etmenin anlam nedir?
C. Muhammedin Allah'n kulu ve btn insanlara hatta cinlere gnderdii rasl olduuna
dair dilin syledii sze uygun olarak, kalbin derinliklerinden bunu kesinlikle tasdik etmek
demektir:
"Ey peygamber, phe yok ki biz seni bir ahid, bir mjdeleyici, bir uyarc olarak gnderdik.
Allah'a O'nun izni ile aran ve nur saan bir kandil olarak gnderdik." (el-Ahzab, 33/45-
46)
O halde gemie dair verdii btn haberlerinde, gelecee dair verdii btn bilgilerinde,
helal ve haram kld btn hususlarda onu tasdik etmek, verdii emirleri itaatle yerine

18
Buhr, I, 17; Muslim, I, 31-32; Nes, I, 226,229 ve VIII, 118-119; Msned, I, 250-264
19
Buhr, I, 9-10; Muslim, I, 48
13
getirmek, yasakladklarndan uzak durmak, O'nun getirdii eriate uymak, O'nun snnetine
balanmak, gizlide ve akta bunlara bal kalmakla birlikte, O'nun verdii hkmleri rza ve
teslimiyet ile kabul etmek; O'na itaatin Allah'a itaat olduunu, O'na isyan etmenin Allah'a
isyan olduunu bilmek gerekir. nk Allah'n risaletini Allah'tan bize tebli eden O'dur.
Yce Allah O'nun varl ile dini tamamlamadan, apak tebliini ulatrmadan, O'nun ruhunu
almad. O mmetini gecesi gndz gibi aydnlk olan bir yolun zerinde brakp gitti. Ondan
sonra bu yoldan helak olandan bakas sapmaz.
Bu hususta ileride (peygamberlere iman bahsinde) gelecek daha baka birtakm meseleler de
vardr.
S. Muhammed'in Allah'n Rasl olduuna dair ehdetin artlar nelerdir ve buna ehdet
etmeksizin birinci ehdet kabul edilir mi?
C. Daha nce kulun bu iki ehdeti getirmedike dine girmesinin imknsz olduunu ve bu iki
ehdetin birbirinden ayrlmaz olduunu belirtmi idik. Buna gre birinci ehdette aranan
artlar ikincisinde de aynen aranr.
S. Namaz ve zektn (farz oluunun) delili nedir?
"Eer tevbe edip, namaz klar ve zekt verirlerse yollarn serbest brakn." (et-Tevbe, 9/5);
"Eer tevbe eder, namaz klar, zekt verirlerse artk dinde kardelerinizdirler." (et-Tevbe,
9/11)
"Halbuki onlar O'nun dininde ihlas sahipleri ve hanifler (slma balananlar) olarak Allah'a
ibadet etmelerinden, namaz dosdoru klmalarndan, zekt vermelerinden bakas ile
emrolunmadlar." (el-Beyyine, 98/5) ve daha baka yetler.
S. Orucun delili nedir?
"Ey iman edenler, oru sizden ncekilere farz klnd gibi sizin zerinize de farz klnd." (el-
Bakara, 2/183)
"Sizden her kim bu aya eriirse orucunu tutsun." (el-Bakara, 2/185) ve devamndaki yetler.
Dine dair sorular soran bedevi ile ilgili hadiste de yle denilmektedir:
Bana yce Allah'n oru olarak neyi farz kldn haber ver. Peygamber yle buyurdu:
"Ramazan ay(n orula geirmendir). Nafile oru tutmak istemen mstesn."
S. Haccn delili nedir?
"Hacc da umreyi de Allah iin tamamlayn." (el-Bakara, 2/196);
"Ona bir yol bulabilenlerin o evi haccetmesi Allah'n insanlar zerindeki bir hakkdr." (Al-i
mran, 3/97)
"phesiz yce Allah zerinize haccetmeyi farz olarak yazd."
20

Bu hadis Buhari ile Mslim'de yer almakta, Cibril hadisi diye mehur olan hadis de daha
nceden gemi bulunmaktadr. Ayrca "slam be esas zerine bina edilmitir." hadisi ve
bunun dndaki pekok hadis de bunun delilidir.
S. Bunlardan birisini inkr eden yahut kabul etmekle birlikte onu byklenerek karlayann
hkm nedir?
C. O da, kendi dndaki dier yalanc ve mstekbirlerden blis ve Firavun gibi kfir
olduundan tr ldrlr.
S. Bunlar kabul etmekle birlikte bir eit tembellik yahut tevil dolaysyla terkeden
kimselerin hkm nedir?

20
Muslim, IV, 102; Nes, V, 110, 111; Msned, II, 508
14
C. Namaz bu ekilde vaktinden sonrasna brakan kimseden tevbe etmesi istenir. Tevbe
ederse mesele yok. Aksi takdirde bir had cezas olarak ldrlr. nk yce Allah yle
buyurmaktadr:
"Eer tevbe edip, namaz klar ve zekt verirlerse yollarn serbest brakn." (et-Tevbe, 9/5)
Peygamber efendimizin: "Ben insanlarla... kadar savamakla emrolundum."
21
hadisi de ve
baka hadisler de bunu gerektirmektedir.
Zekta gelince, g ve kuvveti bulunmayan kimselerden zekt vermeyen olursa, imam o
kiiden o zekt zorla alr. Malndan bir miktar fazlalk almak suretiyle de onu cezalandrr.
nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur:
"Kim onu (zekt) vermeyecek olursa, biz ondan o zekt ve onunla birlikte malnn bir ksmn
da alrz."
22

ayet zekt vermeyen kimseler bir topluluk olup, g ve kuvvet sahibi kimseler ise imamn
(slm devletinin meru bakannn) zekt deyinceye kadar onlarla savamas icab eder.
Daha nce kaydettiimiz yetler ve hadisler ile daha baka deliller bunu gerektirdii gibi,
Ebubekir Radyallahu anh ile Ashab- Kiram'n uygulamalar da bunu gerektirmektedir.
Oruca gelince, bu hususta herhangi bir delil varid olmu deildir; fakat byle bir kimseyi
imam yahut onun naibi, o kii ve benzerleri iin bu iten vazgeirmek zelliine sahip bir
yolla te'dib eder.
Hacca gelince, mrn tamam haccn yaplabilecei bir vakittir. Ancak lmle bu farzn
yerine getirilme imkn ortadan kalkar. Bununla birlikte bu hususta acele etmek gerekir.
nk bu hususta savsaklamaktan tr uhrevi tehdit ifade eden buyruklar varid olmu, ancak
dnyada bunun iin zel bir ceza belirten bir buyruk varid olmamtr.

MAN

S. man nedir?
C. man sz ve ameldir. Hem kalbin, hem dilin sz, kalbin, dilin ve azalarn da amelidir.
taat ile artar, gnahlar dolaysyla eksilir. man hususunda m'minler arasnda fazilet fark
vardr.
S. mann hem sz, hem amel oluuna delil nedir?
"Fakat Allah size iman sevdirdi, onu kalblerinizde ssledi." (el-Hucurat, 49/7)
"O halde Allah'a ve Raslne iman edin." (el-Araf, 7/158)
Bu da dine ancak kendileri ile kulun girebildii iki ehdetin anlamdr. Byle bir ehdet
itikad itibariyle kalbin ameli, onu sylemek itibariyle dilin amelidir. Bunlar birbirleriyle uyum
arzetmedike faydas olmaz. Yce Allah da: "Allah imannz boa karacak deildir." (el-
Bakara, 2/143) diye buyurmaktadr ki, maksat kblenin deitirilmesinden nce Beytu'l-
Makdis'e doru klann namazlardr. Burada yce Allah namazn tamamna "iman" adn
vermektedir. Namaz da hem kalbin, hem dilin, hem de azalarn amellerini birarada ihtiva eder.
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem cihad, kadir gecesinde namaz klmay
23
, ramazan
orucunu tutup, ramazan gecelerinde namaz klmay, ganimetin bete birini demeyi
24
ve dier
baka amelleri imandan saymtr. Nebi Sallallahu aleyhi vesellem'e: Amellerin hangisi daha
faziletlidir, diye sorulmu. "Allah'a ve Raslne imandr." diye buyurmutur.
25

S. mann artp eksildiinin delili nedir?
"manlar ile birlikte imanlar artsn diye" (el-Feth, 48/4);

21
22
Nes, V, 15-17; Ebu Dvd, V, 4
23
Kadir gecesinde namaz klmak ile ilgili hadisi Buhr, I, 14'de rivayet etmitir.
24
Ganimetlerin bete birini vermeye dair hadis iin: Buhr, I, 19; Muslim I, 35; Nes, VIII, 120; Ebu Dvd, III, 330
25
15
"Biz de hidayetlerini arttrmtk." (el-Kehf, 18/13);
"Allah hidayete erenlerin hidayetini arttrr." (Meryem, 19/76);
"Hidayeti bulanlarn ise hidayetlerini arttrmtr." (Muhammed, 47/17);
"man edenlerin de iman artsn." (el-Mddessir, 74/31);
"man etmi olanlara gelince, daima onlarn imann arttrmtr." (et-Tevbe, 9/124);
"Bu onlarn (m'minlerin) imanlarn arttrd." (Al-i mran, 3/173);
"Bu onlarn ancak imanlarn ve teslimiyetlerini arttrd." (el-Ahzab, 33/22) ve daha baka
yetler (buna delildir).
"Eer sizler her halinizle benim yanmda bulunduunuz hal zere olursanz, hi phesiz
melekler sizlerle tokalard."
26

S. man ehlinin imanlar bakmndan aralarnda fazilet fark olduuna dair delil nedir?
"es-Sabikuna gelince onlar nde gidenlerdir. te onlar yaknlatrlm olanlardr."
(buyruundan itibaren) "Ashabu'l-Yemin ne erefli ashabu'l-yemindir!" (el-Vka, 56/10-27)
buyruuna kadar.
"Eer o len yaknlatrlmlardan ise, artk rahatlk, gzel kokular ve nam cennetleri vardr
ona. Eer o ashabu'l-yeminden ise 'ashabu'l-yemin'den sana selam olsun' denir ona." (el-
Vka, 56/88-91);
"Onlardan kimisi nefsine zulmedicidir, kimisi itidal zeredir, kimisi de Allah'n izni ile
hayrlarla ne gemitir." (Ftr, 35/33)
efaat hadisinde de (Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem efendimiz) yle buyurmaktadr:
"Allah cehennem ateinden kalbinde iman namna bir dinar arl kadar bulunan kiiyi
kartr. Sonra kalbinde iman namna yarm dinar arl kadar olan kimseleri kartr."
27

"La ilahe illallah deyip, kalbinde hayr namna bir arpa arl kadar bir ey bulunan kimse
cehennem ateinden kar. Sonra la ilahe illallah deyip, kalbinde hayr namna bir buday
tanesi arl kadar bulunan kimse ateten kar. Sonra la ilahe illallah deyip, kalbinde hayr
namna bir zerre arl kadar bulunan kimse de ateten kar."
28

S. Mutlak olarak kullanld takdirde iman lafznn dinin tamamn kapsadnn delili nedir?
C. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Abdu'l-Kays Hey'eti ile ilgili hadisinde yle
buyurmutur:
"Ben size bir ve tek olarak Allah'a iman etmenizi emrediyorum. (Devamla) buyurdu ki:
Bir ve tek olarak Allah'a imann ne olduunu biliyor musunuz?" Onlar:
Allah ve Rasl daha iyi bilir, dediler. yle buyurdu:
"Allah'tan baka hibir ilh olmadna, Muhammed'in Allah'n Rasl olduuna ehdet
etmek, namaz dosdoru klmak, zekt vermek ve ganimetin bete birini vermenizdir."
29

S. mann esaslar saylnca, alt esas ile tanmlanacana dair delil nedir?
C. Cebrail Aleyhisselam: Bana imandan haber ver, deyince, Peygamber Sallallahu aleyhi
vesellem'in verdii u cevabtr:
"(man) Allah'a, meleklerine, kitablarna, rasllerine, ahiret gnne iman etmendir ve ayrca
hayryla erriyle de kadere iman etmendir."
S. Bunun topluca kitabtan (Kur'n- Kerim'den) delili nedir?
"(Namazda) yzlerinizi dou ve batya dndrmeniz iyilik demek deildir. Fakat asl iyilik
Allah'a, hiret gnne, meleklere, kitablara, peygamberlere iman edenin... yaptdr." (el-
Bakara, 2/177)

26
Bu anlamdaki hadisler iin bk. Muslim, VIII, 94-95; Msned, II, 304-305; Tirmiz, IV, 666; bn Mce, II, 1416
27
Buhr, I, 16; Muslim, I, 125; Tirmiz, IV, 711; Nes, VIII, 112-113
28
Buhr, I, 16; Muslim, I, 125; Tirmiz, IV, 711; Nes, VIII, 112-113
29
Bu hadis daha nce imann sz ve amel oluuna delil ile ilgili cevabta gemi ve kaynaklar orada gsterilmitir.
16
"nk biz hereyi bir kader (ve takdir) ile yarattk." (el-Kamer, 54/49)
Yce Allah'n izniyle biraz sonra bunlarn her birisinin delilini de ayrca szkonusu edeceiz.

ALLAHA MAN

S. Yce Allah'a iman etmenin anlam nedir?
C. Kalbin derinliklerinden yce Allah'n varln kesin olarak tasdik etmek demektir. yle ki
ondan nce onun ztt szkonusu olmad gibi, ondan sonras da olmaz. O kendisinden nce
hibir eyin olmad lk (Evvel), kendisinden sonra hibir ey kalmayacak olan hir,
kendisinin stnde hibir ey olmayan Zhir, kendisinin tesinde hibir ey bulunmayan
Btn
30
dr. O hereye hayat veren, kendisi de mutlak olarak hayat sahibi olan (Hayy), btn
varlklarn ilerini ekip eviren, ynetip gzeten (Kayym) bir ve tek olan (Ehad) ve Samed
(kimseye muhta olmayan)'dr.
"Dourmamtr, dourulmamtr, kimse de onun dengi deildir." (el-hlas, 112/3-4)
Onu uluhiyetiyle/ilahlnda, rububiyetiyle/rablnda, isim ve sfatlaryla da tevhid etmek
gerekir.
S. Ulhiyyetin tevhidi/lahl birlemek ne demektir?
C. Zahiriyle, batnyla, ameli olanyla, szl olanyla, btn ibadet eitlerinin yalnzca yce
Allah'a yaplmas, kim olursa olsun Allah'n dndaki btn varlklar hakknda ibadetin hibir
ekilde kabul edilmemesi demektir. Yce Allah yle buyurmaktadr:
"Rabbin unlar hkmetti: Kendisinden bakasna ibadet etmeyin." (el-sra, 17/23);
"Allah'a ibadet edin, O'na hibir eyi ortak komayn." (en-Nisa, 4/36);
"Ben, evet Ben Allah'm. Benden baka ilh yoktur. yleyse bana ibadet et ve Beni zikretmek
iin namaza kalk." (Taha, 20/14) ve benzeri daha baka yetler bunu aklamaktadr. Bu
manay da Allah'tan baka hibir ilh olmadna dair ehdet tam anlamyla ifade etmektedir.
S. Uluhiyetin tevhidinin ztt nedir?
C. Bunun ztt irktir. Bu da iki trldr. Birisi bsbtn bu tevhide aykr olan irk-i ekber
(en byk irk)dir. Dieri ise onun kemali ile badamayan irk-i asgar (kk irk)dir.
S. irk-i ekber (en byk irk) nedir?
C. Kulun Allah'tan baka lemlerin Rabbine eit kld, Allah' sever gibi sevdii, Allah'tan
korkar gibi korktuu, kendisine snp, dua ettii, ondan korkup, ondan bireyler mit ettii,
ona yaklamak isteyip tevekkl ettii yahut Allah'a isyan gerektiren hususlarda itaat ettii ya
da Allah'n raz olmamasna ramen ona uyduu ve buna benzer haller de grp gzettii bir
baka varlk edinmesidir. Yce Allah yle buyurmaktadr:
"Dorusu Allah kendisine irk koulmasn mafiret etmez. Ondan bakasn da dilediine
balar. Allaha ortak koan kimse phesiz byk bir gnahla iftira etmi olur." (en-Nisa,
4/48);
"Kim Allah'a ortak koarsa, muhakkak ki uzak bir sapklkla sapmtr." (en-Nisa, 4/116);
"nk kim Allah'a ortak koarsa hi phesiz Allah ona cenneti haram klmtr. Onun
varaca yer ise atetir." (el-Maide, 5/72);
"Kim Allah'a ortak koarsa o sanki gkyznden dp, kularn kapt yahut rzgarn
kendisini uzak bir yere att kimseye benzer." (el-Hac, 22/31) ve daha baka yet-i kerimeler
bunu anlatmaktadr.
"Allah'n kullar zerindeki hakk yalnzca O'na ibadet etmeleri, O'na hibir eyi ortak
komamalardr. Kullarn Allah zerindeki haklar ise kendisine hibir eyi ortak komayan
kimseyi azablandrmamasdr."
31

30
Evvel, hir, Zhir ve Btn isimlerinin tefsiri Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem tarafndan hadis-i erifte yaplm bulunmaktadr:
Muslim, VIII, 78-79, Ebu Dvd, IV, 312, Tirmiz, V, 272; bn Mce, II, 1259; Msned, II, 381, 404, 556
31
Buhr, VII, 137; Muslim, I, 43; Tirmiz, V, 26; bn Mce, II, 1435-1436
17
Bu irk sebebiyle dinden k bakmndan bunu Kurey kfirleri ve bakalarnn yapt gibi
aka yapanlar ile; da mslman olduklarn gsterip, kfr ilerinde gizleyen aldatc
mnafklarn yapt gibi ilerinde gizleyenler arasnda hibir fark yoktur. Yce Allah yle
buyurmaktadr:
"phesiz mnafklar cehennemin en aa tabakasndadrlar. Onlara hibir yardmc
bulamazsn. Ancak tevbe edenler, hallerini dzeltenler, Allah'a (dinine) smsk sarlanlar ve
dinlerini Allah iin halis klanlar mstesnadr. te onlar m'minlerle beraberdir." (en-Nis,
4/145-146) ve daha baka yet-i kerimeler bunu ifade eder.
S. Kk irk (irk-i asgar) ne demektir?
C. Yaplmas ile yce Allah'n rzasnn gzetildii bir amelin gzelletirilmesine karan az
miktardaki riyakrlktr. Yce Allah yle buyurmaktadr:
"Artk kim Rabbine kavumay mit ediyorsa salih bir amel ilesin ve Rabbine ibadetinde
kimseyi ortak komasn." (el-Kehf, 18/110)
"Sizin iin en ok korktuum ey kk irktir."
32

Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'e kk irk hakknda soru sorulunca o:
"Riyakrlktr" diye buyurmu, sonra da bunu ylece aklamtr:
Kii namaz klmak zere kalkar, bir adamn kendisine baktn grmesi sebebiyle namazn
gzelletirmeye alr."
33

Atalarla, Allah'a ortak koulan varlklarla, Kabe, emanet ve daha baka eylerle yemin etmek
gibi. Allah'tan bakasnn adn anarak yemin etmek de bu trdendir. Peygamber Sallallahu
aleyhi vesellem yle buyurmutur:
"Atalarnzla, annelerinizle ve Allah'a ortak koulanlarla yemin etmeyiniz."
34

"Siz Kabe'ye yemin olsun ki demeyiniz. Bunun yerine Kabe'nin Rabbine yemin olsun ki
deyiniz."
35

"Ancak Allah adna yemin ediniz."
36

"Her kim emanet hakk iin diye yemin ederse o bizden deildir."
37

"Kim Allah'tan bakas adna yemin ederse o kfir olur yahutta irk komu olur."
38

Bir baka rivayette; "ve irk komu olur" eklindedir.
"Allah ve sen dilediiniz srece" ifadesi de bu kabildendir. Peygamber Sallallahu aleyhi
vesellem byle diyen kimseye: "Sen beni Allah'a e mi kotun? Aksine sadece Allah dilerse
(demelisin)."
39
diye karlk vermitir.
Bir kimsenin: Eer Allah ve sen olmasaydnz; Benim Allah'tan ve senden baka kimsem
yok; Ben Allah'n ve senin himayene giriyorum ve benzeri ifadeleri sylemesi de bu
kabildendir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur:
"Allah dilerse ve filan dilerse demeyiniz; fakat Allah dilerse sonra da filan dilerse deyiniz."
40

lim ehli yle demitir: Allah sonra da filan olmasayd demek caizdir; amma Allah ve filan
olmasayd demek caiz deildir.
S. Bu ifadelerde vav (ve) ile smme (sonra) demenin arasndaki fark nedir?
C. nk vav (ve) ile atf birliktelii ve eitlii gerektirir. Dolaysyla "Allah ve sen
dilerseniz" diyen bir kimse kulun dilemesi ile Allah'n dilemesini eitlemi olur. Oysa
teba'iyyeti (tabi oluu) gerektiren "smme (sonra)" ile atf byle deildir. Bir kimse Allah

32
Msned, V, 428, 429; Beavi, erhu's-Snne, XIV, 324
33
bn Mce, II, 1406. Bu manada Msned, III, 30.
34
Nes, VII, 5; Ebu Dvd, III, 222
35
Nes, VII, 6; Msned, VI, 371-372
36
Nes, VII, 5; Ebu Dvd, III, 222. Yakn manada: Msned, II, 76; Buhr, VIII, 14; Muslim, V, 80; Tirmiz, IV, 109; Nes, VII, 5; bn
Mce, II, 677; Ebu Dvd, III, 222
37
Ebu Dvd, III, 223; Msned, V, 352
38
Tirmiz, IV, 110; Ebu Dvd, III, 223; Msned, II, 86-87
39
Msned, I, 214, 224, 347; bn Mce, I, 684
40
Msned, V, 384,394; Darimi, II, 205; Ebu Dvd, IV, 295
18
dilerse, sonra da sen dilersen, dedii takdirde kulun meietinin yce Allah'n meietine
(istemesine, dilemesine) tabi olduunu ikrar ve ifade etmi olur. Kulun iradesi, istemesi ancak
Allah'n meietinden sonra gerekleebilir. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr:
"lemlerin Rabbi olan Allah dilemedike de siz dileyemezsiniz." (el-nsan, 75/30) ile (et-
Tekvir, 81/29).
Dier ifadelerin durumu da byledir.
S. Rubbiyetin tevhidi/Rabl birlemek ne demektir?
C. Yce Allah'n hereyin Rabbi, mutlak sahibi, yaratcs, ekip eviricisi, onda tasarrufta
bulunan, egemenlikte hibir ortann bulunmadn, zilletten dolay hibir kimseyi veli
edinmediini, emrini geri evirecek hi kimsenin bulunmadn, hkmn reddedecek hibir
kimsenin olmadn, O'na kar durabilecek bir ztt, O'nun bir benzeri, O'nun bir ada
bulunmadn, rububiyetin ihtiva ettii manalardan herhangi birisinde isim ve sfatlarnn
gereklerinden herhangi bir hususta onunla ekiebilecek herhangi bir kimsenin
bulunmadn, kesin bir inan ile kabul ve ikrar etmektir. Yce Allah yle buyurmaktadr:
"Hamd gkleri ve yeri yaratan, karanlklar ve aydnl var eden Allah'ndr..." (el-En'am,
6/1) buyruuyla balayan yetler, hatta surenin tamam bunu ifade eder.
Yine yce Allah yle buyurmaktadr:
"Hamd lemlerin Rabbi olan Allah'a mahsustur." (el-Fatiha, 1/1)
"De ki: 'Gklerin ve yerin Rabbi kimdir?' De ki: 'Allah'tr.' Yine de ki: 'yle iken onu brakp
da bizzat kendilerine ne bir fayda, ne de bir zarar vermeye gleri olmayan birtakm veliler
mi edindiniz?' De ki: 'Gz grmeyenle gren bir olur mu? Yahut karanlklarla, nur bir olur
mu?' Yoksa Allah'a O'nun yaratt gibi yaratan ortaklar buldular da bu yaratma kendilerince
birbirine benzer mi grnd?' De ki: 'Hereyi yaratan Allah'tr, O birdir, kahhrdr.'" (er-
Rad, 13/16) buyruu ve devamndaki yetler.
Bir baka yerde yle buyurmaktadr:
"Allah sizi yaratan, sonra size rzk veren, sonra sizi ldren, sonra da sizi diriltecek olandr.
Sizin ortaklarnzdan bu ilerden birisini olsun yapabilen var mdr? O, kotuklar
ortaklardan yce ve mnezzehtir." (er-Rum, 30/40);
"Bunlar Allah'n yarattdr. Haydi ondan bakasnn ne yarattn gsterin bana."
(Lukman, 31/11);
"Yoksa onlar bir eysiz (yaratcsz) m yaratldlar yoksa yaratanlar onlar mdr? Yoksa
gklerle yeri onlar m yarattlar? Hayr, onlar yakn sahibi deildirler." (et-Tur, 52/35-36) ve
devamndaki yetler.
"Gklerin, yerin ve ikisi arasnda bulunanlarn Rabbidir. O halde ona ibadet et ve ona
ibadetinde sebat gster. O'nun adyla anlan bir kimse biliyor musun?" (Meryem, 19/65)
"O'nun benzeri hibir ey yoktur. O hereyi iitendir, grendir." (ura: 42/11)
"De ki: ocuk edinmemi, mlk (ve hakimiyetin)de hibir orta olmayan, acizliinden tr
velisi (yardmcs) da bulunmayan Allah'a hamdolsun.' O'nu tekbir ettike et." (el-sra,
17/111)
"De ki: 'Allah'tan baka (ilah diye) iddia ettiklerinize dua edin bakaym. Onlar gklerde de,
yerde de zerre arlnca bir eye sahip deildirler. Onlarn bu ikisinde hibir ortaklklar da
yoktur ve O'nun bunlardan hibir yardmcs da yoktur.' O'nun nezdinde efaat kendisine izin
verdiklerinden bakasna fayda vermez. Nihayet kalblerinden korku giderilince 'Rabbiniz ne
buyurdu?' diyeceklerdir. Onlar: 'Hak (buyurdu)' diyeceklerdir. O ok yce, ok byktr."
(Sebe, 34/22-23)
S. Rububiyeti tevhidin/Rabl birlemenin zdd nedir?
C. Kinatn ilerinin idare edilmesi trnden olan var etmek, yok etmek, yaratmak, ldrmek,
bir hayr elde etmek yahut bir ktl defetmek ya da bunlarn dnda rububiyetin ihtiva
ettii manalardan herhangi bir hususta Allah ile birlikte tasarruf sahibi bir kimsenin varlna;
19
ya da gayb bilmek, azamet, kibriy ve buna benzer O'nun isim ve sfatlarnn gerei olan
hususlarn herhangi birisinde O'nunla ekiebilecek bir kimsenin var olduuna itikad etmektir.
Yce Allah yle buyurmaktadr:
"Allah insanlara herhangi bir rahmeti aacak olursa, onu tutacak olmaz. Tuttuunu da
O'ndan baka salverecek olmaz. O emrinde galibtir. Her iinde hikmeti sonsuz olandr. Ey
insanlar! Allah'n zerinizdeki nimetini hatrlayn. Gkten ve yerden size Allah'tan baka rzk
veren herhangi bir yaratcm var?" (Fatr, 35/2-3) ve devam yetler.
"Allah sana bir sknt dokundurursa onu, O'ndan baka hibir kimse gideremez. Sana bir
hayr dilerse O'nun lutfunu geri evirecek hibir kimse yoktur..." (Yunus, 10/107);
"De ki: 'Bana haber verin. Allah'tan baka u ibadet ettikleriniz eer Allah bana bir zarar
vermek dilerse, onlar O'nun zararn giderecekler mi? Veya bana bir rahmet dilerse, onlar o
rahmetini tutabilirler mi?' De ki: 'Bana Allah yeter. Tevekkl edecekler yalnz O'na gvenip,
dayanr.'" (ez-Zmer, 39/38)
"Gaybn anahtarlar
41
O'nun yanndadr. O'ndan bakas bunlar kimse bilmez..." (el-En'am,
6/59);
"De ki: 'Gklerde ve yerde gayb Allah'tan baka kimse bilemez..." (en-Neml, 27/65);
"O'nun ilminden kendisinin dilediinden baka hibir eyi kavrayamazlar." (el-Bakara, 2/255)
"Yce Allah buyuruyor ki: Azamet elbisem, byklk rtmdr. Her kim benimle bunlardan
birisi hakknda ekimeye kalkrsa, ben de onu ateime koyarm."
42
Bu hadis Sahih(-i
Mslim)'de yer almaktadr.
S. sim ve sfatlarn tevhidi ne demektir?
C. Yce Allah'n Kitab- Kerim'inde kendi zatn, Raslnn de O'nu nitelendirdii gzel
isimler ile yce sfatlara iman etmek, bunlar keyfiyetsiz olarak kabul etmektir. Nitekim yce
Allah Kitab- Kerim'inde birka yerde bir taraftan bu isim ve sfatlar tesbit ederken, dier
taraftan onlarn keyfiyetlerinin szkonusu olmayacan belirtmektedir. Yce Allah'n u
buyruklarnda grld gibi:
"O, onlarn nlerindekini de, arkalarndakini de bilir. Onlar ise bilgileri ile O'nu
kuatamazlar." (Taha, 20/110);
"Onun benzeri hibir ey yoktur ve O hereyi iitendir, grendir." (e-ura, 42/11);
"Gzler O'na eriemez, O ise btn gzleri kuatmtr. O ltuf sahibidir, hereyden
haberdardr." (el-En'm, 6/103) ve daha baka yetler.
Tirmizi'de Ubeyy b. Kab Radyallahu anh'dan gelen rivayette yle denilmektedir: Mrikler
Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'e -onlarn ilahlarn szkonusu edince-; sen de bize
Rabbinin soyunu haber ver, dediler. Bunun zerine yce Allah: "De ki: O Allah'tr. Bir, tektir.
(O) Allah'tr, sameddir." Samed ise dourmam ve dourulmam olandr, buyruklarn
indirdi. nk doan herbir ey mutlaka lecektir. len herbir varla da mutlaka miras
olunur. Yce Allah ise ne lr, ne ona kimse miras olur. "Kimse de O'nun dengi deildir."
buyruklarn indirdi. (Ubeyy b. Kab) dedi ki: O'nun benzeri, dengi yoktur. O'na benzer hibir
ey yoktur.
43

S. Kitab ve snnetten Esma-i Hsna'nn (Allahn En Gzel simlerinin) delili nedir?
"En gzel isimler Allah'ndr. O halde O'na bunlarla dua edin. O'nun isimlerinde erilie
sapanlar terkedin." (el-Araf, 7/180);
"De ki: 'ster Allah diye (dua edin) arn, ister Rahman diye yalvarn. Hangisi ile
arrsanz arn. Esasen en gzel isimler O'nundur.'" (el-sra, 17/110)

41
Sz geen gaybn anahtarlar Lukman, 31, 34. yet-i kerimesinde saylmtr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de bunlar bylece
tefsir etmitir. Bk. Buhr, VIII, 166; Msned, II, 24
42
Muslim, VIII, 35-36; Ebu Dvd, IV, 59; Msned, II, 248, 376, 414; bn Mce, II, 1397
43
Bk. Tirmiz, V, 451-452; Msned, V, 133-134
20
"Allah O'dur ki O'ndan baka ilh yoktur. En gzel isimler yalnz O'nundur." (Taha, 20/8) ve
daha baka yet-i kerimeler.
Nebi Sallallahu aleyhi vesellem da yle buyurmaktadr:
"phesiz yce Allah'n doksandokuz ismi vardr. Kim bunlar iyice bellerse cennete girer."
44

Hadis Sahih(-i Buhari) ve Mslim'de yer almaktadr.
Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmaktadr:
"Allah'm sana ait olan ve senin kendi zatn onunla adlandrdn yahut herhangi bir
kitabnda indirdiin ya da yarattklarndan herhangi birisine rettiin yahutta kendi
nezdinde gayb ilminde olup bakasna retmediin sana ait olan her ismin ile, Kur'an-
Azimu'-an' kalbimin bahar klman niyaz ederim."
45

S. Kur'an'dan Esma-i Hsna'nn getii buyruklara misal verebilir misiniz?
C. Yce Allah'n u buyruklar rnek olarak verilebilir:
"phe yok ki Allah ok ycedir (liy), ok byktr (Kebr)." (en-Nisa, 4/34);
"Muhakkak Allah hereyin inceliklerini bilir (Latif), hereyden haberdardr (Habr)." (el-
Ahzab, 33/34);
"Muhakkak ki O en iyi bilendir (Alm), hereye g yetirendir (Kadr)." (Fatr, 35/44);
"phe yok ki Allah hakkyla iitendir (Semi'), hakkyla grendir (Basir)." (Nisa, 4/58);
"phe yok ki Allah mutlak galibtir (Azz), Hakmdir." (en-Nisa, 4/56);
"phesiz Allah mafiret edendir (afur), ok esirgeyendir (Rahm)" (en-Nisa, 4/23);
"nk O, onlar ok esirgeyendir (Raf), ok balayandr (Rahm)" (et-Tevbe, 9/117);
"Allah Ganidir (hibir eye muhta deildir), Halmdir (gnahkarlar cezalandrmakta acele
etmeyendir.)" (el-Bakara, 2/263);
"phe yok ki O Hamddir (her trl vgye layk olandr), Meciddir (ltuf ve ihsan ak ve
bol olandr.)" (Hud, 11/73);
"phesiz ki Rabbim hereyin stnde gzetleyicidir (Hafiz)" (Hud, 11/57);
"phesiz ki Rabbim ok yakndr (Karb), dualar kabul edendir (Mucib)" (Hud, 11/61);
"phesiz Allah zerinizde tam bir gzetleyicidir (Rakib)" (en-Nisa, 4/1);
"Vekil olarak Allah yeter." (en-Nisa, 4/81);
"Hesab sorucu (Hasib) olarak Allah yeter." (en-Nisa, 4/6);
"Allah hereye kadir ve ahiddir (Mukit)" (en-Nisa, 4/85);
"Rabbinin hereyi grp, gzetici olmas (ehid) sana yetmez mi?" (Fussilet, 41/53);
"Muhakkak O hereyi kuatandr (Muhit)" (Fussilet, 41/54);
"O hem ilkdir (Evvel), hem hirdir, hem Zahirdir (stn ve galib olandr), hem Batndr (gizli
olandr), O hereyi en iyi bilendir (lim)." (el-Hadid, 57/3);
"O Allah'tr ki O'ndan baka hibir ilh yoktur. Grneni de, grnmeyeni de bilir. O
Rahman'dr, Rahimdir. O Allah'tr ki O'ndan baka hibir ilh yoktur. Melikdir (biricik
egemendir), Kuddusdur (noksanlk gerektiren hereyden mnezzehtir), Selamdr (zat ve
sfatlarnda, fiillerinde her trl kusur ve eksiklikten uzaktr), M'mindir (peygamberlerini
mucizelerle dorulayp, tasdik edendir), muheymindir (kullarnn yaptklarn ve hereyi
grp gzetleyendir), Azzdir (herey hkmne mahkm olan, kendisine kar
konulamayandr), Cebbardr (halleri slah edip dzelten yahutta hkmne mecbur edendir),
Mtekebbirdir (byklk ve azamette esiz olandr, byklenmek hakknda tek bana sahip
olandr). Allah kotuklar ortaklardan mnezzehtir, O Allah'tr ki Hliktir (hereyi
yaratandr), Baridir (yoktan var edendir), Musavvirdir (yarattklarna diledii gibi suret ve
ekil verendir.) O Azizdir, Hakimdir (eriati, hkm ve kazas sapasalam, yerinde ve sonsuz
hikmetlerle dolu olandr)." (el-Har, 59/22-24) ve daha baka yet-i kerimeler.
S. Snnet-i seniyyede Esma-i Hsnann zikredildii hadislere rnek verebilir misiniz?

44
Buhr, VII, 169; Muslim, VIII, 63; Tirmiz, V, 523; bn Mce, II, 1269
45
Msned, I, 391; Hakim, el-Mstedrek, I, 509
21
C. rnek olarak Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in u buyruklarn zikredebiliriz:
"Azim ve Halim (pek byk ve gnahkrlar cezalandrmakta acele etmeyen) Allah'tan baka
hibir ilh yoktur. O pek byk Arn Rabbi olan Allah'tan baka bir ilh yoktur. Gklerin
Rabbi, yerin Rabbi, kerim olan Arn Rabbi olan Allah'tan baka hibir ilh yoktur."
46

"Ey Hayy (kendisi mutlak hayat sahibi ve her canlya hayat veren) ey Kayym (btn
varlklarn ilerini ekip eviren) ey celal ve ikram (sonsuz ltuflarn) sahibi, ey gkleri ve
yeri misalsiz ve rneksiz yoktan var eden (Bed)..."
47

"smi ile beraber yerde de, gkte de hibir eyin zarar veremedii Allah'n adyla, O hereyi
iitendir (Semi), hereyi bilendir (Alim)"
48

"Gizliyi, a bilen (Alim), gkleri ve yeri yoktan var eden (Fatr), hereyin Rabbi ve
hereyin mutlak sahibi ve egemeni (Meliki) olan Allah'm..."
49

"Yedi gn Rabbi, pek byk arn Rabbi, bizim de Rabbimiz, hereyin de Rabbi olan, taneyi
ve ekirdei atlatp yaran (Flik), Tevrat', ncil'i ve Kur'n' indiren, senin alnndan
yakaladn erli herbir varln errinden sana snrm. Sen Evvel (ilk) olansn, senden
nce hibir ey yoktur. Sen Ahir olansn, senden sonra hibir ey yoktur. Sen Zahir olansn,
senden stn ve yce bir ey yoktur. Sen Batnsn, senden te hibir ey yoktur..."
50

"Allah'm, hamd yalnz sanadr, sen gklerin ve yerin ve onlarda bulunanlarn nurusun.
Hamd yalnz sanadr, gkleri ve yeri ve onlarda bulunanlar ayakta tutan, ilerini ekip
eviren (Kayyum) olansn."
51

"Allah'm ben senden, senin Allah olduuna dair senden baka hibir ilh bulunmayp, bir ve
tek (Ehad), dourmam ve dourulmam olan (Samed) ve hi kimse kendisine benzer ve
denk olmayan yce zat olduuna dair ehdetin ile senden niyaz ediyorum ki..."
52

"Ey kalbleri evirip eviren (Mukallibu'l-kulub)..."
53
ve buna benzer daha pek ok Esma-i
Hsna'nn zikredildii hadis-i erifler buna rnektir.
S. Esma-i Hsna delletleri bakmndan ka trldr?
C. Bu delletler trldr. Zata delletleri mutabakat delletidir. Bu isimlerden tretilmi
sfatlara delleti tazammun delletidir. Onlardan tretilmemi sfatlara delletleri de iltizam
delletidir.
S. Buna nasl bir rnek verilebilir?
C. Yce Allah'n er-Rahman ve er-Rahm isimleri buna rnektir. Bu isimler msemmnn
bizzat kendisine dellet eder ki; bu da yce Allah'tr. Bu delalet mutabakat delletidir. Bu
isimden treyen "rahmet" sfatna delleti tazammun yoluyla dellettir. Bundan tretilmemi
hayat ve kudret gibi baka sfatlara delaletler ise iltizam yolu iledir. Onun dier isimleri de bu
ekildedir.
Yaratlmlar ise byle deildir. Kii cahil olmakla birlikte "hakim", zalim olmakla birlikte
"hakem" diye, zelil olmakla birlikte "aziz" diye, baya bir kimse olmakla birlikte "erif" diye,
adi bir kimse olmakla birlikte "kerim" diye, kt bir kimse olmakla birlikte "salih" diye,
bedbaht bir kimse olmakla birlikte "said" diye, hi byle olmad halde Esed, Hanzala ve
Alkame diye adlandrlabilir.
Kendisini niteledii ekilde olan, yarattklarnn kendisini nitelemelerinin de ok stnde
olan, Allah' hamdiyle her trl eksiklikten tenzih ederiz.
S. Tazammun bakmndan Esm-i Hsn'nn delleti ka ksmdr?
C. Esm-i Hsn'nn tazammun bakmndan delletleri drt ksmdr:

46
Buhr, VII, 154; Muslim, VIII, 85; Tirmiz, V, 495; Msned, I, 280
47
Msned, III, 158, 285; Nes, III, 52; Ebu Dvd, II, 79; Hakim, Mstedrek, I, 504 sahih olduunu belirtmi, Zeheb de bu hususta ona
muvafakat etmitir.
48
Msned, I, 62, 66, 72; Ebu Dvd, IV, 323; Tirmiz, V, 465; bn Mce, II, 1273
49
Msned, I, 9, 10; Darimi, II, 202-203; Tirmiz, V, 542; Ebu Dvd, IV, 316-317
50
Muslim, VIII, 78-79; Msned, II, 381; Ebu Dvd, IV, 312; Tirmiz, V, 472; bn Mce, II, 1259-1260
51
Buhr, VII, 148; Msned, I, 298; Muvatta, I, 217; Nes, III, 209; Tirmiz, V, 481; Darimi, I, 287
52
Msned, IV, 338; Nes, III, 52; Tirmiz, V, 515-516
53
Tirmiz, V, 538; Msned, VI, 315, 91, IV, 182; Buhr, VIII, 168-169; bn Mce, II, 1260
22
1. Btn Esm-i Hsn'nn manalarn kapsayan ve yce zatn zel ismi olan "Allah" lafz.
Bundan dolay btn isimleri ona sfat olarak gelir. Yce Allah'n: "O Allah'tr ki Haliktir,
Baridir, Musavvirdir." (el-Har, 59/24) buyruunda ve benzerlerinde olduu gibi. Bununla
birlikte bu ismi asla baka herhangi bir isme tabi olarak gelmez.
2. Yce Allah'n zat sfatlarn ihtiva eden isimler. Onun btn sesleri kuatan sem'ini ihtiva
eden "Sem" ismi gibi. Onun iin bu seslerin gizli olan ile ak olan arasnda fark yoktur.
ster kk, ister byk olsun. Basar ile grlen btn hereye nfuz eden "basar"n ihtiva
eden "Basr" ismi de yledir. Hereyi kuatan ilmini ihtiva eden "Alm" ismi de byledir:
"Gklerde ve yerde zerre arlnca hibir ey ondan daha kk olan da, daha byk olan
da ona gizli kalmaz." (Sebe, 34/3)
Var etmek, yok etmek itibaryla hereyi kapsayan kudretini ihtiva eden "Kadir" ismi ve dier
isimleri de byledir.
3. Hlik (yaratc), Razik (rzk verici), Bari (yaratc), Musavvir (suret ve ekil verici) ve
buna benzer yce Allah'n fiillerinden birisini ihtiva eden isimleri.
4. Yce Allah'n Kudds (noksanlk gerektiren hereyden mnezzeh olan) ve Selm (zat, sfat
ve fiillerinde her trl eksiklikten uzak bulunan) isimleri gibi, btn noksanlklardan
mnezzeh ve yce olduu anlamn ihtiva eden isimleri.
S. Yce Allah hakknda kullanlmalar bakmndan Esma-i Hsn ka ksmdr?
C. Bu isimlerin bazlar sadece Allah iin kullanlr, bazlar onunla birlikte bakalar
hakknda da kullanlr. Bunlar ise ne ekilde kullanlrsa kullanlsn bir kemal sfatn ihtiva
eden isimlerdir. Hayy, Kayyum, Ehad, Samed ve buna benzer isimler.
Kimileri yce Allah hakknda ancak onun mukabili isim ile birlikte kullanlr. Bu isimler tek
bana kullanld takdirde bir eit eksiklik anlamn hissettiren isimlerdir. ed-Drr (zarar
veren), en-Nafi (fayda veren), el-Hafid (alaltan), er-Rafi (ykselten), el-Muti (veren), el-
Mani' (alkoyan vermeyen), el-Muiz (aziz klan), el-Muzill (alaltan, zelil klan) ve benzeri
isimler. ed-Darr, el-Hafid, el-Mani', el-Muzill gibi isimlerin mutlak olarak tek balarna
kullanlmalar caiz deildir. Ayn ekilde kitabta olsun, snnette olsun, vahiyde de bunlardan
herhangi birisi bu ekilde mutlak olarak kullanlmamtr. Yce Allah'n el-Muntakim ismi de
bunlardan birisidir. Kur'n'da ancak ya u buyruunda olduu gibi ona taalluk eden husus ile
birlikte kullanlmtr:
"Muhakkak ki biz gnahkarlardan intikam alanlarz." (es-Secde, 32/22)
Yahutta ondan tretilen sfata "zu: sahip, ...c" izafe edilmekle kullanlmtr. Yce Allah'n:
"Allah Azizdir, intikam alcdr (zuntikam)" (Al-i mran, 3/4) buyruklarnda olduu gibi.
S. Yce Allah'n sfatlarndan kimisinin zati, kimisinin de fiili sfatlar olduu daha nceden
geti. Kitabtan yce Allah'n zati sfatlarna rnek verilebilir mi?
C. Yce Allah'n u buyruklarn rnek olarak verebiliriz:
"Hayr, Allah'n iki eli
54
de aktr." (el-Mide, 5/64)
"Onun vechinden
55
baka herey helk olacaktr." (el-Kasas, 28/88)
"Celal ve ikram sahibi Rabbinin vechi
56
ise kalcdr." (er-Rahman, 55/27)
"Benim gzmn
57
nnde yetitirilesin diye." (Taha, 20/39)
"O ne gzel grendir, ne gzel iitendir!
58
" (el-Kehf, 18/26);
"nk ben sizinle beraberim, iitir ve grrm.
59
" (Taha, 20/46);
"O, onlarn nlerindekini de, arkalarndakini de bilir.
60
Onlar ise bilgileriyle onu
kuatamazlar." (Taha, 20/110)

54
Ayet-i Kerime yce Allahn "iki el" sfatnn olduuna delildir.
55
Ayet-i Kerime yce Allahn vech (yz) sfatnn olduuna delildir.
56
Bu da yle.
57
Ayet-i Kerime yce Allah hakknda gz sfatnn sabit olduuna delildir.
58
Ayet-i Kerime sem' (iitmek), basar (grmek) sfatlarna delildir
59
Ayn ekilde.
60
Ayet-i Kerime ilim sfatna delildir.
23
"Ve Allah Musa ile de zel bir surette konutu."
61
(en-Nisa, 4/164)
"Hani Rabbin Musa'ya yle seslenmiti: Git o zalimlerin topluluuna..." (e-uara, 26/10)
"Rableri her ikisine: 'Ben size bu aac yasak etmedim mi...' diye seslendi." (el-Araf, 7/22)
"O gn onlar arp, seslenecek: 'Peygamberlere ne cevap verdiniz?' diye" (el-Kasas, 28/65)
ve benzeri buyruklar buna rnektir.
S. Snnet-i Seniyye'den zat sfatlara rnek verilebilir mi?
C. Peygamber efendimizin u buyruklar rnek olarak verilebilir:
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki:
"Onun hicab nurdur. Onu aacak olsa yznn parltlar yarattklarndan basarnn ulat
herbir eyi mutlaka yakard."
62

"Allah'n sa (el) dopdoludur. Gece-gndz durmadan harcar. Gkleri ve yeri yarattndan
beri harcadklarn bir dnn. Bu dahi onun sanda bulunanlar eksiltmemitir. Ar da su
zerindedir. Dier elinde ise feyz yahut kabz vardr. Ykseltir ve alaltr."
63

Deccal'in szkonusu edildii hadiste de yle buyurmutur:
"phesiz Allah size gizli kalmaz (onu tanyacaksnz). phesiz Allah'n bir gz kr
deildir." diyerek eliyle gzne iaret buyurdu.
64

stihre hadisinde de yle buyurmaktadr:
"Allah'm, ilminle senden hayr istiyorum. Kudretinle muktedir olmay dilerim. Pek byk
fazlndan (ltf-u kereminden) senden dilerim. nk phesiz sen g yetirensin, bense g
yetiremem. Sen bilirsin, ben bilemem. Sen btn gayblar bilensin."
65

Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in u buyruklar da buna rnektir:
"phesiz sizler ne sar birisine, ne de gaib (hazr olmayan) birisine dua ediyorsunuz. Sizler
Semi' (hereyi iiten), Basir (hereyi gren), Karib (pek yakn olan) bir zata dua
ediyorsunuz."
66

"Yce Allah bir emri vahyetmeyi murad ettii vakit vahiy ile konuur..."
67

Ba's (lmden sonra dirili)in szkonusu edildii hadiste de yle buyurmaktadr:
"Yce Allah yle buyuracak: Ey dem! Adem: Emret, buyur diyecek."
68

Yce Allah'n hesab iin bekleyecekleri yerde (mevkfte) kullarna sz sylemesi, cennet ehli
ile konumas, hadisleri ve bunun dnda saylamayacak kadar pek ok hadis bunlara
rnektir.
S. Ef'l (fiiller) sfatlarna Kitab- Kerim'den rnek verebilir misiniz?
C. Yce Allah'n u buyruklar rnek olarak verilebilir:
"Sonra ge ynelip (isteva)" (el-Bakara, 2/29 ile Fussilet, 41/11)
"Onlar... Allah'n kendilerine gelivermesinden... bakasn m bekliyorlar?" (el-Bakara,
2/210);
"Onlar Allah' gerei gibi takdir edemediler. Halbuki kyamet gnnde arz btnyle onun
kabzasndadr. Gkler ise onun sa eli ile drlm olacaktr." (ez-Zmer, 39/67)
69
;
"Kendi ellerimle
70
yarattma secdeden seni ne alkoydu?" (Sd, 38/75)
"Rabbi o daa tecelli edince, onu parampara etti." (el-Araf, 7/143)
"Muhakkak Allah dilediini yapar." (el-Hac, 22/18) ve daha baka pekok yet-i kerime buna
rnektir.

61
Ayet-i Kerime kelam sfatna delildir. Kelam yce Allah'n zat ile alakal olmas bakmndan zati bir sfattr. Meieti (dilemesi) ile
alakal olmas bakmndan fiili bir sfattr. O diledii zaman mtekellim olandr (istedii gibi konuan, sz syleyendir.)
62
Muslim, I, 111; Msned, IV, 401, 405; bn Mce, I, 70. Bu hadis-i erifte vech ve basar sfatlar szkonusu edilmektedir.
63
Buhr, VIII, 173, 175; Muslim, III, 77; Msned, II, 313, 500. Bu hadiste iki el sfat szkonusu edilmektedir.
64
Buhr, VIII, 172; Muslim, I, 107; Msned, II, 37, 131, 135. Hadiste yce Allah hakknda gz (ayn) sfat zikredilmektedir.
65
Buhr, VII, 162; Tirmiz, II, 345; Msned, V, 433; bn Mce, I, 440. Bu hadiste ilim ve kudret sfatlar szkonusu edilmektedir.
66
Buhr, VIII, 168; Muslim, VIII, 74; Ebu Dvd, II, 87; Msned, IV, 394, 402, 403, 407
67
bn Huzeyme, Kitabu't-Tevhid, I, 348; Kitabu's-Snne, I, 227
68
Buhr, VII, 196; VIII, 195; Muslim, I, 139; Msned, III, 32, 33, I, 388, IV, 432, 435
69
Bu yet-i kerimede yce Allah'n celaline yakan bir ekilde "yed: el" sfat szkonusu edilmektedir. Yce Allah bu yet-i kerimeyi fiili
bir sfat olan kabz (yakalama) sfatna delil gstermitir.
70
Bu yet-i kerimeyi yaratma sfatna delil gstermektedir. "ki el" sfat ise nceden de getii zere zat bir sfattr.
24
S. Snnet-i seniyye'de fiil sfatlarn szkonusu edildii buyruklara rnek verebilir miyiz?
C. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in u buyruklar buna rnektir:
"Rabbimiz her gece gecenin son te biri kalnca dnya semasna iner."
71

efaat hadisinde Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmaktadr:
"Allah onlara bildikleri suretinde gelir ve: Ben sizin Rabbinizim der. Onlar da: (Evet) sen
bizim Rabbimizsin derler..."
72

Bu hadisle kasdettiimiz fiil sfat gelmek sfatdr. Bu ise ekli ve mecazi bir geli deil,
hakiki bir gelitir.
"phesiz Allah kyamet gnnde yeri avucuna alacak, gkler de sanda bulunacak, sonra
da: Ben melik olanm... diye buyuracak."
73

"Allah mahlukat yaratnca kendi eliyle, kendisi adna: Benim rahmetim gazabm geer diye
yazd."
74

Adem ile Musa (ikisine de selam olsun)'nn karlkl tartmalarn szkonusu eden hadis-i
erifte de yle buyurulmaktadr:
"Adem dedi ki: Ey Musa! phesiz Allah, kelm ile seni seip stn kld. Eliyle senin iin
Tevrat' yazd."
75

Yce Allah'n kelm ve eli (yed) zat iki sfattr. Konumas da hem zat bir sfattr, hem fiil
bir sfattr. Tevrat' yazmas fiil bir sfattr.
"phesiz yce Allah gndzn gnahkr tevbe etsin diye geceleyin elini uzatr. Gecenin
gnahkr tevbe etsin diye gndzn elini uzatr."
76
Bunun dnda daha pek ok hadis-i erif
te zikredilebilir.
S. Herbir fiili sfattan bir isim tretilebilir mi? Yoksa yce Allah'n btn isimleri tevkf
midir?
C. Hayr, yce Allah'n btn isimleri tevkf olup, O'nun Kitab- Kerim'inde kendi zatna
verdii isimden yahut Rasl Sallallahu aleyhi vesellem'in O'nun hakknda kulland
isimlerden bakas O'na isim verilemez. Yce Allah'n kendi zat hakknda mutlak olarak
kulland herbir fiil O'nun hakknda kullanlabilir. Ancak hepsinden isim tretilemiyebilir.
Aksine yce Allah bunlarn bir ksm ile kendi zatn mutlak olarak vasfetmitir. u
buyruunda olduu gibi:
"Allah sizi yaratan, sonra size rzk veren, sonra sizi ldren, sonra da sizi diriltecek olandr."
(er-Rum, 30/40)
Yce Allah kendi zatna el-hlik, er-razk, el-muhy, el-mumt, el-mdebbir isimlerini
vermitir.
Kimileri de; yaplan ilere karlk olmak zere Yce Allahn kendi zat hakknda kulland
fiillerdir. Bu fillerin szkonusu edilmesine sebep olan anlatm erevesi ierisinde onun
hakknda vg ve kemal ifade eder. Yce Allah'n u buyruklarnda olduu gibi:
"Dorusu mnafklar Allah' aldatmak isterler. Halbuki onlar asl aldatan O'dur." (en-Nisa,
4/142)
"Onlar hile yaptlar, Allah da hile yapt. Allah hileye karlk verenlerin en hayrlsdr." (Al-i
mran, 3/54)
"Onlar Allah' unuttular, O da onlar unuttu." (et-Tevbe, 9/67)

71
Buhr, VIII, 197; Muslim, II, 175; Ebu Dvd, IV, 234; Tirmiz, V, 526; Darimi, I, 286; Muvatta, I, 95; Msned, I, 388,403,446
72
Buhr, VII, 205; VIII, 189; Muslim, I, 112-113
73
Buhr, VIII, 166, 173; Muslim, VIII, 126; Darimi, II, 233; Msned, II, 72, VI, 117
74
Buhr, VIII, 187-188; Muslim, VIII, 95-96; Tirmiz, V, 549; Msned, II, 242; bn Mce, II, 1435
75
Buhr, VIII, 203, VII, 214; Muslim, VIII, 49; Ebu Dvd, IV, 226; Msned, II, 248; bn Mce, I, 31
76
Muslim, VIII, 100; Msned, IV, 395, 404
25
Ancak bu fiillerin szkonusu edildii yetler dnda yce Allah hakknda mutlak olarak
kullanlmalar caiz deildir. Buna gre yce Allah hile yapar, aldatr, alay eder ve benzeri
szler sylenmez. Ayn ekilde; o hileci, aldatc, alay edicidir de denilmez. Bunu ne
mslman, ne akl banda bir kimse syler. phesiz yce Allah kendi zatn hile, aldatma ve
tuzak kurmakla ancak haksz yere bu ileri yapan kimselerin yaptklarna karlk (ceza)
olmak zere kendi zatn nitelendirir. Bu gibi hallere adaletle karlk ve ceza vermenin
yaratlmlar tarafndan bile gzel olduu bilindiine gre; hereyi bilen, mutlak adaletli,
hikmeti sonsuz, hereyin yaratcs Allah hakknda bu nasl gzel grlemez?
S. Yce Allah'n "el-A'l: en yce" ismi ile ayn anlam ihtiva eden "Zhir, Khir ve Mtel"
isimlerinin muhtevlar nedir?
C. Yce Allah'n el-Aliyyu'l-A'la (yceler ycesi) ismi bundan treyen sfat da ihtiva eder.
Bu da yce Allah hakknda uluvv (ycelik, ykseklik)n btn anlamlar ile sabit olmas
demektir. Arnn zerinde oluu anlamyla uluvv, btn yaratklar zerinde yce, onlardan
ayr, onlar grp gzeten, onlarn ne halde olduklarn bilen, hereyi bilgisiyle kuatan, hibir
ey kendisine gizli kalmayan anlamyla yce olduu gibi, kahr-u galebesiyle de l (yce)dir.
Kimse O'nunla yeniemez. Onunla ekiemez, O'na kar koyamaz, O'na hibir eyde engel
olamaz. Aksine herey O'nun azameti nnde boyun eer, izzeti karsnda zelildir. Kibriys
nnde alalmtr. Herey O'nun tasarrufu, kahr-u galebesi altndadr. Hibir ey O'nun
kabzasnn dna kamaz. O an itibariyle de ycedir, O btn kemal sfatlarna sahibtir.
Btn eksiklikler O'ndan uzaktr, azizdir, celildir, an mbarek ve pek ycedir.
Uluvv (stte olu, ycelik)in btn bu anlamlar biri dierinden ayrlmayacak ekilde birbirini
gerektirmektedir.
S. Yce Allah'n fevkyyetinin (stte, yukarda oluunun) Kitabtan delili nedir?
C. Bu hususa dair ak deliller saylamayacak kadar oktur. Bunlardan bir ksm u szn
ettiimiz isimler ile o anlam ihtiva eden lafzlardr. Kur'n- Kerim'de yedi ayr yerde geen:
"Rahman Ara istiva etti." (Taha, 20/5) buyruu da bunlar arasndadr. Yce Allah'n: "Gkte
olann sizi yere geirmesinden emin mi oldunuz..." (el-Mlk, 67/16) yeti ile ondan sonraki
yet-i kerime bunlar arasndadr.
Yce Allah'n:
"stlerinde Rablerinden korkarlar." (en-Nahl, 16/50)
"Gzel sz O'na ykselir. Onu da salih amel ykseltir." (Fatr, 35/10)
"Melekler de, ruh da ona miktar ellibin yl olan bir gnde ykselir." (el-Meric, 70/4) ile
"Hani Allah yle buyurmutu: 'Ey sa! Muhakkak ben seni (ecelinle) ldrrm, kendime
ykseltirim." (Al-i mran, 3/55) buyruklar ve daha baka pekok buyruk bunu
gstermektedir.
77

S. Snnetten bunun delili nedir?
C. Snnetten delili de saylamayacak kadar pek oktur. Bunlardan birisi Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem'in "da keileri" hadisindeki u buyruklardr:
"Ar da bunun stndedir. Allah da arn stnde olup, sizin iinde bulunduunuz hali
bilmektedir."
78

Sad (b. Muaz)'a hitaben Kurayza oullar kssasnda syledii u szler de bu kabildendir:
"Andolsun sen aralarnda yedi sema zerinden mutlak melikin (yce Allah'n) hkm ile
hkm verdin."
79

Yine Peygamber efendimizin cariyeye: "Allah nerede?" diye sormas zerine onun (Allah)
gktedir cevabna karlk (sahibine) syledii:

77
Bu buyruun zikredildii yedi yer unlardr: el-Araf, 7/45; Yunus, 10/3; er-Rad, 13/2; Taha, 20/5; el-Furkan, 25/59; es-Secde, 32/4; el-
Hadid, 57/4. Bu istiva yetlerinde yce Allah aka arn zerinde olduunu ifade etmi bulunmaktadr. Selef istivay yukarda olmak ve
stnde bulunmakla aklamlardr.
78
Bu hadisi Msned, I, 206-207'de, Ebu Dvd IV, 231; Tirmiz V, 424; bn Mce, I, 69'da kaydetmi olup, hepsinin de senedi zayftr.
Nitekim merhum el-Elbani de bu hadisin zayf olduunu belirtmitir.
79
Buhr, V, 50; Muslim, V, 160; Msned, II, 22
26
"Sen bunu azad et, nk o bir m'minedir."
80
buyruklar da bu kabildendir.
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in miracna dair hadisler; meleklerin birbirlerinden
nbeti devralmalarna dair hadislerde kulland:
"Daha sonra aranzda kalan melekler yukarya ykselirler. Onlarn hallerini o daha iyi
bildii halde onlara sorar..."
81
hadisi;
"Her kim helal bir kazantan -ki yce Allah'a ancak helal ve temiz olan ykselir." "Bir hurma
deeri kadar tasaddukta bulunursan..."
82
hadisi ile vahiy hadisinde kulland: "Allah semada
bir emri hkme balad zaman melekler onun buyruuna boyun eerek itaatle kanatlarn
rparlar. O sesi sanki dmdz bir kaya zerindeki bir zincir (sesini) andrr..."
83

hadisi ve
daha baka pekok hadisler bunu gstermektedir. Cehmiyye
84
dnda btn insanlar bunu
ikrar ve kabul etmilerdir.
S. stiv meselesi hakknda selef-i salih arasndan dinde imam (nder) kabul edilenler ne
sylemilerdir?
C. Hepsinin -Yce Allah'n rahmeti zerlerine olsun- ittifakla syledikleri udur: stiv ne
demek olduu bilinen bir lafzdr. Nasl olduu ise aklla bilinemez. Ona iman etmek farzdr.
Ona dair soru sormak bid'attir. Risalet Allah'tan, tebli grevi Rasle aittir. Bize den ise
onu tasdik etmek ve teslimiyetle karlamaktr.
85

Selef-i salihin nder ilim adamlarnn isim ve sfat ile ilgili yetler ve hadislerin tamam
hakkndaki syledikleri budur:
"Biz ona inandk, hepsi Rabbimiz nezdindendir." (Al-i mran, 3/7);
"Allah'a iman ettik, sen de bizim phesiz mslmanlar olduumuza ahit ol!" (Al-i mran,
3/52)
S. Kahretmek (hereye ramen emrini ve istediini gerekletirmek) anlam ile uluvvn
(yce ve yukarda oluun) kitabtan delili nedir?
C. Bunun da delilleri pek oktur. Bazlarn hatrlatalm: "Kullarnn stnde kahir olandr
O." (el-En'm, 6/18) Bu buyruk hem kahretmek (ne olursa olsun emrini gerekletirmek)
anlam ile, hem de yukarda olu anlam ile uluvvu ihtiva etmektedir.
"O bundan mnezzehtir. O Allah'tr, birdir. Kahhar olan (hereye hkmn geiren)dir." (ez-
Zmer, 39/4)
"Bugn mlk kimindir? Bir ve tek, kahhar (emir ve iradesine kar konulamayan) Allah'ndr."
(el-Mu'min, 40/16)
"De ki: 'Ben ancak bir uyarcym. Bir tek kahhr (hkmn hereye ramen diledii gibi
yerine getiren) Allah'tan baka hibir ilh da yoktur." (Sad, 38/65)
"Hareket eden ne kadar canl varsa hepsinin alnndan tutan O'dur. (Onlarda diledii gibi
tasarrufta bulunan mutlak malik ve kadir olan, onu yneten ve yaatan O'dur.)" (Hud, 11/56)
"Ey cin ve insan topluluklar! Eer gklerle yerin bucaklarndan kamaya gcnz yetiyorsa
kan! Ama buna dair bir g ve imknnz olmadka kaamazsnz ki..." (er-Rahman, 55/33)
ve bunun dnda baka yet-i kerimeler.
S. Snnetten buna dair deliller nelerdir?
C. Snnetten buna dair deliller de pek oktur. rnek olmak zere Peygamber Sallallahu
aleyhi vesellem'in u buyruklarn kaydedelim: "Alnndan yakaladn hareket eden herbir
canlnn errinden sana snrm."
86
; "Allah'm phesiz ki ben senin kulunum, senin kullarn

80
Muslim, II, 70, 71; Ebu Dvd, I, 244; Nes, III, 14-18; Muvatta, III, 5; Darimi, II, 108; Msned, II, 291
81
Buhr, VIII, 177, 195; Muslim, II, 113; Nes, I, 240; Muvatta, I, 184; Msned, II, 257, 312, 486
82
Buhr, VII, 177; Muslim, III, 85; Msned, II, 331, 381, 419...
83
Buhr, VIII, 194; Tirmiz, V, 362; bn Mce, I, 70
84
Cehmiyye: el-Cehm b. Safvan'a tabi olanlara verilen isimdir. O bir bid'at olan grn Tirmiz'de aa vurmu, Selm b. Ahvez onu
Merv'de 128 hicri ylnda ldrmtr. sim ve sfatlar nefyederek Ta'tile sapmas ve kadere kar insann mecbur olduunu belirtmesi,
(cebriyecilii) ve baka grleri ile mehur olmutur. ehristani, el-Milel ve'n-Nihal, s. 86-88; el-Badadi, el-Fark beyne'l-Firak, s. 211-212
85
Ummu'l-M'minin Um Seleme Radyallahu anha'dan, mam Malik'in hocas Rabia'dan ve bizzat mam Malik'ten... rivayet edilmi bu
manadaki szler iin bk. bn Hacer, Fethu'l-Bari, XIII, 406-407
86
Muslim, VIII, 79; Ebu Dvd, IV, 312; bn Mce, II, 1274-1275
27
olan bir anne ve babann evladym. Alnm senin elindedir. (Bende istediin ekilde tasarruf
sahibisin.) Hkmn hakkmda aynen geerlidir. Hakkmda verdiin hkm adaletlidir."
87

"phesiz ki sen hkmedersin ama sana hkmedilemez. phesiz ki senin dost edindiin asla
zelil olmaz. Senin dmanlk ettiin de asla aziz olmaz."
88
Ve buna benzer daha baka hadis-i
erifler.
S. annn yceliinin delili nedir? Ve yce Allah'tan nefyedilmesi gerekenler nelerdir?
C. annn yceliini yce Allah'n el-Kudds, es-Selm, el-Kebr, el-Mutel ve bu manay
ihtiva eden isimlerinin kapsad ve onun btn kemal ve cell sfatlarnn gerektirdii manay
ifade eder.
O bakasna ait bir mlk (egemenlik ve tasarruf) bulunmasndan yahut mlkn (egemenlik ve
tasarrufun) bir payna sahip olunmasndan, ona bir yardmc bulunmasndan, bir destek
bulunmasndan, onun izni olmakszn nezdinde bir efaatinin yahutta ona ramen bakalarn
himayesine alacak birisinin varlndan Ehadiyyeti itibariyle mnezzehtir. (Btn bu
hususlarda bir ve tektir.)
O azameti kibriyas, melektu ve ceberutu itibariyle btn bu hususlarda kendisi ile mnazaa
edebilecek yahut yaracak birisinin bulunmasndan ya da gszlkten dolay bir dost ve
yardmc edinmekten mnezzehtir.
Samediyeti itibariyle einin, evladnn, babasnn, denginin ve benzerinin bulunmasndan yce
ve mnezzehdir.
Hayatnn, kayymiyetinin ve kudretinin kemali itibariyle lmden, uyuklamaktan, uykudan,
yorulmaktan, bitkinlikten yce ve mnezzehtir.
lminin kemali itibariyle gafletten ve unutmaktan, yerde yahut gkte onun ilminden zerre
arlnca bir eyin dahi bilgisinin dnda kalmasndan yce ve mnezzehtir.
Hikmetinin ve her trl hamde layk oluunun kemali itibariyle herhangi bir eyi bouna
yaratmaktan, mahlukat emirsiz ve nehiysiz babo terketmekten, lmden sonra
diriltmeyerek amellerinin karlklarn vermemekten yce ve mnezzehtir.
Adaletinin kemali itibariyle herhangi bir kimseye zerre arlnca zulmetmekten yahutta
onun iyiliklerinin herhangi bir karln vermemekten yce ve mnezzehtir.
Gani (bakasna muhta olmamak)liinin kemali bakmndan yemekten, rzka ihtiya
duymaktan yahutta herhangi bir hususta kendisinden baka bir varla muhta olmaktan yce
ve mnezzehtir.
O gerek kendisinin kendi zatn, gerekse de Raslnn kendisini vasfettii btn sfatlarda,
ta'tilden ve temsilden yce ve mnezzehtir. Hamdiyle onu tesbih ve tenzih ederiz. Aziz ve
celildir. an yce ve mbarektir.
O uluhiyyetine/ilahlna, rububiyyetine/rablna, Esma-i Hsna's ve yce sfatlarna aykr
olan, onlarla badamayan herbir eyden ycedir, mukaddestir.
"Gklerde ve yerde en yksek misal (sfatlar) yalnz O'nundur. O, azizdir, hakimdir." (er-
Rum, 30/27)
Bu hususta kitab ve snnetten oluan vahyin nasslar, okluu ve yaygnl ile birlikte,
bilinen ve anlamlar kavranlan nasslardr.
S. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in Esma-i Hsn hakknda: "Onlar ezberleyip
belleyen cennete girer" diye buyurmasnn anlam nedir?
C. Bu buyruk birka ekilde aklanmtr.
1. Bunlar ezberleyerek, bunlarla yce Allah'a dua ederek hepsi ile onu vmek,
2. Kul iin kendisine uyulmas mmkn olabilen "er-Rahm, el-Kerm" gibi isimlerin
manalarna sahip olmak noktasnda, kendisine yakan ekilde bu manalarla nitelenebilmesi
mmkn olabildii kadaryla, bu anlamlara sahip olmak iin kendisini eitir ve altrr.

87
Msned, I, 391
88
Nes, III, 248; Tirmiz, II, 328-329; bn Mce, I, 373; Ebu Dvd, II, 63; Msned, I, 199
28
"el-Cebbar, el-Azm ve el-Mtekebbir" gibi, an yce Allah'a mahsus olan isimler ile ilgili
olarak kula den bunlar ikrar ve kabul etmek ve bunlar nnde itaatle boyun emek bu
sfatlardan herhangi birisi ile bezenmeye kalkmamaktr.
"el-afr, e-ekr, el-Afuv, er-Raf, el-Halm, el-Cevd, el-Kerm" gibi. vad anlam tayan
isimlere gelince, kul bu isimlerin ihtiva ettii mana erevesinde mit ve beklenti ierisinde
olmaldr.
"el-Azz Zuntikam (intikam alc), edidu'l-ikab (cezas etin), Seru'l-hisab (hesab abucak
gren)" gibi tehdit anlamn ihtiva eden isimler karsnda ise kul sayg ve korku ile itaat
etmeli, bu isimlerin kendisi zerinde tecelli etmesinden korkmaldr.
3. Kul bu isimlere tank olmal ve bunlara marifeti ve ubdiyeti ile hakkettiklerini vermelidir.
Mesela yce Allah'n yaratklar zerindeki yceliini ve onlarn zerindeki stnln,
Arn zerinde istiv ediini, ilmiyle kudretiyle ve baka isim ve sfatlaryla, mahlukat ihata
(kuatmas) ile birlikte onlardan ayr oluuna tanklk edip, bu sfatlarn gereince ona kulluk
ederek kalbiyle ona ykselip, ona niyaz ederek kapsn ald uuruna vararak; Onun
huzurunda pek gl bir hkmdarn nnde, olduka zilletle duran bir kul gibi durduunu
hissederek syledii szlerin ve amellerinin ona ykseldiini, ona arzedildiini bilerek;
kulluunu arz edince szlerinden ve amellerinden onun huzurunda kendisini rezil ve rsvay
edecek eylerin ykselmesinden utanmas demektir.
O ilahi emirlerin ve hkmlerin, kinatn herbir yanna ldrmek, hayat vermek, aziz klmak,
zelil klmak, alaltmak, ykseltmek, vermek, alkoymak, bellar kaldrmak veya salmak,
insanlar arasnda gnleri dndrp durmak ve buna benzer hertrl tasarruf ve tedbir ile
kendisinden baka hibir kimsenin tasarrufta bulunmad, mutlak egemen olduu kinat
lkesinde bunlara tank olmas demektir. nk onun btn emir ve buyruklar bu kainat
lkesinde diledii ekilde aynen geerlidir:
"O hereyi gkten yere tedbir eder (ekip, evirir, dzenler, idare eder). Sonra miktar sizin
saymanza gre bin yl olan bir gnde ona ykselir." (es-Secde, 32/5)
Her kim marifeti ve ubudiyyeti itibariyle bu konuma hakkn verecek olursa, Rabbi sayesinde
hibir eye ihtiya duymaz ve Rabbi de ona yeter. Ayn ekilde onun hereyi kuatan
bilgisine, iitmesine, grmesine, hayatna, kayymiyetine ve baka sfatlarna tank olan bir
kimsenin durumu da byledir. Byle bir konuma ykselebilmek, ancak es-Sbikn, el-
Mukarrabn (ve ileriye gemi olduka yaknlatrlm kimseler)e nasib olur.
S. sim ve sfatlarn tevhidinin ztt nedir?
C. Bunun ztt yce Allah'n isimlerinde, sfatlarnda, yetlerinde (belgelerinde, delillerinde)
hakkn dna kmak, erilie sapmaktr. Bu da trldr:
1. Yce Allah'n isimlerini gerek ekillerinden uzaklatrp, bu isimleri putlarna ad olarak
veren ve bylece bunlara bireyler katan ya da eksilten mriklerin inkrdr. Bunlar "el-Lt"
ismini "el-lah" isminden, "el-Uzza" ismini "el-Aziz"den, "Menat" adn "el-Mennan"den
tretmilerdir.
2. Yce Allah'n sfatlarna keyfiyyet isnad eden ve O'nun sfatlarn yaratklarnn sfatlarna
benzeten mebbihe (benzeticiler)in ilhd ve inkr. Bu da mriklerin ilhadnn zttdr.
nk dierleri mahluku lemlerin Rabbine eit klarken, bunlar onu yaratlm cisimler
seviyesine indirgemi ve onu bu yaratlmlara benzetmilerdir. O bunlardan yce ve
mnezzehtir.
3. sim ve sfatlarn inkr eden muattilenin ilhad (ve inkar). Bunlar da iki ksmdr. Bir
ksm yce Allah'n isimlerinin lafzlarn kabul ederken, kemal sfatlarnn muhtevasn ona
nisbet etmeyerek yle demilerdir: O "rahmet"siz olarak rahman ve rahimdir. limsiz olarak
"alim"dir, sem'siz olarak "sem'", basarsz olarak "basir", kudretsiz olarak "kadir" demiler ve
dier btn sfatlar da bu ekilde yorumlamlardr. (Bunlar muteziledir.)
29
Bir dier ksm ise ak bir ekilde btn isimleri ve bunlarn muhtevalarn kabul
etmediklerini ifade etmilerdir. (Bunlar da cehmiyyedir.) Onu hibir ismi ve hibir sfat
bulunmayan katksz "adem: yokluk" ile nitelendirmilerdir.
Zalim, inkarc ve sapkn (mlhid)lerin sylediklerinden yce Allah pek ok yce ve
mnezzehtir.
"Gklerin, yerin ve ikisi arasnda bulunanlarn Rabbidir. O halde ona ibadet et ve ona
ibadetinde sebat gster. Onun adyla anlan bir kimse biliyor musun?" (Meryem, 19/65)
"Onun benzeri hibir ey yoktur ve o hereyi iitendir, grendir. (Sem, Basr)" (e-r,
42/11)
"O, onlarn nlerindekini de, arkalarndakini de bilir. Onlar ise bilgileri ile onu
kuatamazlar." (Taha, 20/110)
S. Acaba tevhid eitlerinden birisine aykr olan bir husus, hepsine aykr gelecek ekilde,
birbirlerinden ayrlmayan (mtelzim) trler midir?
C. Evet, tevhidin btn eitleri birbirleriyle mtelzimdir. Bunlardan herhangi bir tr
hakknda Allah'a ortak koan bir kimse dierlerinde de Allah'a ortak koan bir mriktir.
Mesela Allah'tan bakasna dua ederek, Allah'tan bakasnn g yetiremeyecei bir eyi o
kimseden istemek buna rnektir. nk Allahtan bakasna dua etmek bir ibadettir. Hatta
ibadetin zdr. Onu Allah'n dnda, Allah'tan bakasna yneltmek, Allah'n ulhiyyetinde
bir irktir.
Byle bir kimseden, bir hayr elde etmek yahut bir erri bertaraf etmek kabilinden bir ihtiyac
bunu gerekletirebilmek kudretine sahip olduuna inanarak istemek ise, Allah'n
rubbiyetinde bir irktir. nk o bu inan ile Allah'n mlknde Allah ile birlikte bir baka
tasarruf sahibi bulunduuna inanm olur. Dier taraftan byle bir kimse Allah'n dndaki bu
varla ancak uzak olsun, yakn olsun, hangi zaman ve hangi meknda bulunursa bulunsun,
kendisini duyduuna inanarak dua etmekte ve bunu aka ifade etmektedir. Bu ise Allah'n
isim ve sfatlarnda bir irktir. nk Allah'n dnda dua ettii bu varln yaknln da,
uzakln da engel tekil etmedii, iitilebilecek btn hereyi kuatabilecek bir sem'inin
(iitme gcnn) olduunu kabul etmi olmaktadr. te Allah'n ulhiyyetinde koulan bu
irk, rububiyette de, isim ve sfatlarda da O'na irk komay beraberinde getirmi olmaktadr.

MELEKLERE MAN

S. Meleklere imann Kitap ve Snnetten delili nedir?
C. Kitabtan buna dair deliller pek oktur. rnek olarak u buyruklar kaydedelim:
"Melekler de Rablerine hamd ile tesbih ederler. Yeryznde olanlar iin mafiret dilerler."
(e-r, 42/5)
"phe yok ki Rabbinin nezdinde bulunanlar O'na ibadet etmekten asla byklenmezler. Onu
tesbih ederler ve yalnz O'na secde ederler." (el-Araf, 7/206)
"Kim Allah'a, meleklerine, peygamberlerine, Cebrail ve Mikail'e dman olursa, phesiz
Allah o kfirlerin dmandr." (el-Bakara, 2/98)
Snnet-i seniyyeden onlara imana dair Cibril hadisi ve bakalar daha nceden gemi
bulunmaktadr. Mslim'in Sahih'inde de yce Allah'n onlar nurdan yaratt
belirtilmektedir.
89
Onlar ile ilgili hadisler pek oktur.
S. Meleklere imann anlam nedir?
C. Onlarn varlklarn, Allah'n yarattklarndan bir eit yaratlmlar olduklarna, Allah'n
onlarn Rabbi olup, O'nun emrine msahhar klndklarna, Allahn "mkerrem kullar"
olduklarna, szleri ile onun nne gemediklerine, "O'nun emri gereince i grdklerine."
(el-Enbiya, 21/26-27); "Kendilerine verdii emirlerde Allah'a asla isyan etmeyip ne emir

89
Muslim, VIII, 226; Msned, VI, 153, 168
30
verilirse onu yaptklarna." (et-Tahrim, 66/6); "Ona ibadete kar byklenmeyip
usanmadklarna, gece ve gndz (Allah') aralksz tesbih ettiklerine." (el-Enbiya, 21/19-20)
ve asla usanmayp, emirlere kar gelmediklerine kesin olarak iman etmek ve bunu ifade
etmektir.
S. Yce Allah'n kendilerini yapmak zere hazrlad iler ve onlara verdii grevler
itibariyle baz trlerini sayabilir misiniz?
C. Onlar bu zellikleri itibariyle pekok ksmlara ayrlrlar. Kimileri peygamberlere vahyi
ulatrmakla grevlidirler. Bu er-Ruhu'l-Emin Cibril Aleyhisselam'dr. Kimileri yamur ile
grevlidir. Bu da Mikail Aleyhisselam'dr.
90
Kimileri Sura frmekle grevlidir.
91
Bu da
srafil Aleyhisselam'dr. Kimileri ruhlar almakla grevlidir, bu da lm melei
92
ile
yardmclardr. Kimileri kullarn amelleri zerinde grevlidirler. Bunlar da Kiramen Ktibn
diye bilinirler.
93
Kimileri Allah'n kullarn nlerinden, arkalarndan korumakla grevlidirler
ki bunlar da el-Muakkibat
94
diye bilinirler. Kimileri cennet ile ve nimetleriyle grevlidir.
95

Bunlar da Rdvan ve beraberindekilerdir. Kimileri cehennem atei ve azab ile grevlidir.
Bunlar da Mlik
96
ve onun beraberindeki dier Zebnilerdir. Bunlarn balar ondokuz tanedir.
Kimileri de kabir fitnesi ile grevlidirler. Bunlar da Mnker ve Nekr
97
diye bilinirler.
Kimileri Ar tayanlardr
98
, kimileri el-Kerrubiyyn diye bilinir.
99
Kimileri rahimlerde
bulunan nutfelerin ekillenmesiyle ve onlar hakknda ilahi iradeyi yazmak ile grevlidirler.
100

Kimileri el-Beytu'l-Mamr'a giren meleklerdir. Bunlardan her gn yetmibin melek oraya
girer, sonra da bir daha oraya girmek iin o kimselere sra gelmez.
101
Kimileri zikir
meclislerini takip eden gezgin meleklerdir.
102
Kimileri saflar halinde aralksz kyamda
dururlar. Kimisi rk ve secdede olup, balarn kaldrmazlar. Bunlarn dnda bulunan
melekler de vardr.
"Rabbinin ordularn ondan baka kimse bilmez ve o (Sekar) insanlar iin ancak bir ttr."
(el-Mddessir, 74/31)
Bu ksmlar szkonusu eden Kitab ve snnetin nasslar, bilinen nasslardr.

KTAPLARA MAN

S. Kitablara imann delili nedir?
C. Bunun delilleri pek oktur. Bazlarn zikredelim:
"Ey iman edenler! Allah'a, O'nun Raslne, Raslne indirdii kitaba ve daha evvel indirdii
kitablara iman edin." (en-Nis, 4/136);
"Deyin ki: 'Biz Allah'a ve bize indirilene, brahim'e, smail'e, shak'a, Yakub'a ve torunlarna
indirilene, Musa'ya, sa'ya verilenlere ve btn peygamberlere Rableri tarafndan verilenlere
iman ettik. Birini dierinden ayrdetmeyiz. Biz ona teslim olmularz." (el-Bakara, 2/136)
Bunlarn dnda daha pek ok yet-i kerime vardr. Bu hususta da: "De ki: 'Ben Allah'n
indirdii btn kitablara iman ettim.'" (e-ura, 42/15) yet-i kerimesi yeterlidir.
S. Btn kitablarn Kur'n- Kerim'de ad gemekte midir?

90
Bk. Msned, I, 274
91
Bk. Tirmiz, V, 372-373; Msned, I, 326
92
Bk. es-Secde, 32/11
93
Bk. el-nfitar, 82/10-12
94
Bk. er-Rad, 13/11
95
ez-Zmer, 39/73
96
Bk. ez-Zuhruf, 43/77; el-Alak, 96/18; el-Mddessir, 74/34
97
Bk. Buhr, II, 102; Muslim, VIII, 161; Ebu Dvd, IV, 239; Nes, IV, 97; Msned, III, 126, 233; Tirmiz, III, 383
98
Bk. el-Hakka, 69/17
99
Bk. Kurtubi Tefsiri, XV, 294. Mellif e-eyh Hafz, Mericu'l-Kabl, II, 87
100
Bk. Buhr, IV, 78; Muslim, VIII, 44; Msned, III, 397
101
Bk. Buhr, IV, 77; Muslim, I, 103-104; Muslim, I, 217; Msned, IV, 207
102
Bk. Muslim, VIII, 68; Msned, II, 251
31
C. Yce Allah Kur'n- Kerim'de bu kitablarn bazlarnn adn zikretmitir. Bunlar Tevrat,
ncil, Zebur, brahim ve Musa (ikisine de selam olsun)ya verilen sahifelerdir. Geri kalanlar
ise topluca szkonusu edilmektedir. Yce Allah yle buyurmaktadr:
"Allah... O'ndan baka hibir ilh yoktur. Diridir ve kayymdur. O sana kitab hak ile ondan
ncekileri dorulayc olarak indirdi. Tevrat ve ncil'i de indirdi. Bundan nce insanlara
(birer) yol gsterici olarak." (Al-i mran, 3/2-4)
"Davud'a da Zebur'u verdik." (en-Nisa, 4/163)
"Yoksa ona Musa'nn ve ahdine bal brahim'in sahifelerinde olan (u hkmler) haber
verilmedi mi?" (en-Necm, 53/37)
"Andolsun ki biz peygamberlerimizi apak delillerle gnderdik. Onlarla birlikte insanlar
adaleti ayakta tutsunlar diye kitab ve mizan indirdik." (el-Hadid, 57/25)
Yce Allah'n bu kitablardan tafsil olarak (ayr ayr) szkonusu ettiklerine bizim de ayn
ekilde tafsili olarak iman etmemiz gerekir. Toplu olarak szkonusu ettiklerine de topluca
iman etmemiz gerekir. Bu hususta yce Allah'n Raslne emrettii gibi syleriz:
"De ki: 'Ben Allah'n indirdii btn kitablara iman ettim.'" (e-ura, 42/15)
S. Yce Allah'n kitablarna iman etmenin anlam nedir?
C. Bunlarn hepsinin yce Allah tarafndan indirilmi olduuna, yce Allah'n bunlar gerek
anlamyla kelm ile sylediine kesin olarak iman ve tasdik etmek demektir. Bunlarn bir
blm yce Allah'tan arada eli, melek aracl olmadan perde arkasndan iitilmitir.
Kimisini de melek olan eli, insan olan eliye tebli etmitir. Bunlardan kimisini de yce
Allah bizzat kendi eliyle yazmtr:
"Allah bir insanla ancak (ya) vahiy yolu ile konuur, ya bir perde arkasndan, yahut bir eli
(melek) gnderip izniyle dilediini vahyeder." (e-ura, 42/51)
Yce Allah Musa Aleyhisselam'a yle buyurmutur:
"Ey Musa, seni risaletlerimle ve (seninle) konumamla seip insanlara stn kldm." (el-
Araf, 7/144)
"Ve Allah Musa ile (zel bir surette) konutu." (en-Nisa, 4/164)
Yce Allah Tevrat hakknda da yle buyurmutur:
"Bir de ona levhalarda hereye ait bir t ve hereye dair aklamay yazdk." (el-Araf,
7/145)
sa Aleyhisselam hakknda da yle buyurmutur:
"Biz ona ncil'i de verdik." (el-Maide, 5/46) Yine yce Allah: "Davud'a da Zebur'u verdik."
(en-Nisa, 4/163) diye buyurmutur.
Kitablardan daha nce tenzil (peyderpey indirme) lafz ile de szedilmiti.
Yce Allah Kur'n- Kerim hakknda da yle buyurmaktadr:
"Fakat Allah sana indirdii ile ahitlik eder ki o bunu kendi ilmi ile indirmitir. Melekler de
ehdet ederler. ahit olarak Allah yeter." (en-Nisa, 4/166)
"Biz onu insanlara ar ar okuyasn diye blm blm ayrdmz bir Kur'an olarak
(indirdik). Biz onu ksm ksm indirdik." (el-sra, 17/106)
"Muhakkak bu (Kur'n- Kerim) lemlerin Rabbinin indirdiidir. Onu Ruhu'l-Emin indirdi.
Uyarclardan olasn diye kalbin zere; apak bir arapa lisan ile." (e-uara, 26/192-195)
Yce Allah Kur'n- Kerim hakknda yle buyurmaktadr:
"Muhakkak ki kendilerine geldiinde o zikri (Kur'n') inkr edenler (bize gizli kalmazlar.)
Halbuki o hi phesiz esiz bir kitabtr. nnden de, arkasndan da batl ona eriemez.
nk o hikmeti sonsuz, her hamde layk olan tarafndan indirilmedir." (Fussilet, 41/41-42)
Bunun dnda daha pek ok yet-i kerime (kitablara imann anlamn) aklamaktadr.
S. nce indirilmi kitablara gre Kur'n- Kerim'in konumu nedir?
C. Yce Allah bu hususta yle buyurmaktadr:
"Biz sana da kitab hak ile kendinden nce indirilen kitablar dorulayc ve onlara kar bir
ahid olmak zere indirdik." (el-Maide, 5/48)
32
"Bu Kur'n'n Allah'tan bakas tarafndan uydurulmas olacak bir ey deildir. Fakat o
kendisinden ncekileri dorulamakta ve o kitablar aklamaktadr. Onda hi phe yoktur, o
lemlerin Rabbindendir." (Yunus, 10/37)
"O (Kur'n) uydurulan bir sz deildir. Fakat kendisinden nce olanlar dorulayc,
insanlara gerekli hereyin aklaycs, iman edecek bir topluluk iin de hidayet ve rahmettir."
(Yusuf, 12/111)
Tefsir alimleri "mheymin" (el-Maide, 5/48'de; bir ahit) lafz hakknda unlar
sylemilerdir: Kendisinden nceki kitablara kar bir ahit, gvenilir bir l ve onlar
dorulayc anlamndadr. Yani Kur'n- Kerim bu kitablardaki doru hususlar tasdik
ederken, bu kitablarda ortaya km olan tahrifleri, deitirmeleri ve deiiklikleri kabul
etmez. Bu kitablar hakknda (yerine gre) hkmlerinin nesh olduunu yahutta (yerine gre)
hkmlerini takrir edip, kabul ettiini hkmeder. Bundan dolay keleri zerine dnp
gitmeyen kimseler arasnda olup, nceki kitablara smsk sarlan herkes bu kitaba boyun
emitir. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr:
"Ondan nce kendilerine kitab verdiimiz kimseler ona inanyorlar. Onlara okunduunda da
dediler ki: 'Biz ona iman ettik. nk o Rabbimiz tarafndan (indirilmi) haktr. Muhakkak biz
ondan nce de mslmanlardan idik.'" (el-Kasas, 28/52-53) ve daha baka yet-i kerimeler.
S. Btn mmetin Kur'n'a kar uymas gereken hususlar nelerdir?
C. Gizli ve ak Kur'n'a tabi olmak, ona smsk sarlmak ve onun hakknn gereklerini yerine
getirmektir. Yce Allah yle buyurmaktadr:
"te bu, indirdiimiz mbarek bir kitabtr. yleyse ona uyun ve (ona aykrlktan) saknn ki
merhamet olunasnz." (el-En'am, 6/155)
"Rabbinizden size indirilene uyun. Ondan baka velilere uymayn. Ne kadar az t
alyorsunuz!" (el-Araf, 7/3)
"Bir de kitaba smsk sarlanlar ve namaz dosdoru klanlar(a gelince) phesiz biz, slah
etmeye alanlar mkfatsz brakmayz." (el-Araf, 7/170)
Bu buyruklar btn ilahi kitablar hakknda umumidir. Bu husustaki yet-i kerimeler pek
oktur. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de yce Allah'n kitab hakknda tavsiyede
bulunarak: "Allah'n kitabn alnz ve ona smsk sarlnz."
103

diye buyurmutur.
Ali Radyallahu anh'n Peygamber efendimize merfu olarak (ondan naklederek) zikrettii
hadis-i erif'te de yle buyurulmaktadr:
"Gerek u ki pek yaknda birtakm fitneler bagsterecektir." Ben:
Bu fitnelerden kurtulmann yolu nedir ey Allah'n Rasl? diye sordum. O:
"Allah'n kitabdr..." diye buyurdu ve hadisin geri kalan blmlerini nakletti.
104

S. Kitaba smsk sarlmann ve onun haklarn yerine getirmenin anlam nedir?
C. Kitab ezberlemek, okumak, gece-gndz namazlarda onu okumak, yetleri zerinde
dnmek, hellini hell, haramn haram kabul etmek, emirlerine balanmak,
yasakladklarndan uzak durmak, verdii rneklerden ibret almak, kssalarndan t almak,
muhkem buyruklaryla amel etmek, mteabih buyruklarna teslimiyet gstermek, onun
hududunu amamak, arya kaanlarn tahriflerine ve batlclarn anlamlarn saptrmalarna
kar gerekli mdafaalar yapmak, btn anlamlaryla bu kitaba nasihati konumunda olmak
(buyruklarnn gereini samimiyetle yerine getirmek)
105
ve basiret zere buna davet etmektir.
S. Kur'n'n mahlk (yaratlm) olduunu syleyen kimselerin hkm nedir?
C. Kur'n harfleri ve manalar itibariyle yce Allah'n gerek anlam ile kelmdr. Onun
kelm anlamlar darda tutularak sadece harfler olmad gibi, harfler darda tutularak
sadece anlamlar da deildir. Yce Allah Kur'n- Kerim'i szl syleyerek konumu, onu

103
Muslim, VII, 122-123; Msned, IV, 367; Darimi, II, 310
104
Tirmiz, V, 172; Darimi, II, 313. Hadis buralarda zikredilen senediyle zayftr.
105
Yce Allah'n kitabna nasihat etmek ifadesiyle Muslim'in rivayet ettii hadise iaret etmektedir. Buna gre Peygamber Sallallahu
aleyhi vesellem: "Din nasihattir." diye buyurunca ashab: Kime diye sordu. Peygamber yle buyurdu: "Allah'a, kitabna, raslne,
mslmanlarn nderlerine (imam ve yneticilerine) ve onlarn hepsine" diye buyurdu. Muslim, I, 53; Nes, VII, 156; Msned, IV, 102...
33
peygamberine vahiy yoluyla indirmi, mminler ona gerek olarak iman etmilerdir. Kur'n-
Kerim her ne kadar ellerle yazlp, dillerle okunsa, kalblerde ezberlenip, kulaklarla dinlense,
gzler onu grse de bu haller onu Rahman olan Allah'n kelam olmann dna kartmazlar.
Eller, mrekkep, kalemler, katlar yaratlmtr fakat bunlarn yazdklar (Kur'n) mahlk
deildir. Diller, sesler yaratlmtr, fakat farkllklarna ramen bunlarn okuduklar (Kur'n)
mahlk deildir. Kalbler (hafzalar) mahluktur fakat bunlarn ezberledikleri (Kur'n) mahlk
deildir. Duyan kulaklar mahluktur fakat bu kulaklarn duyduklar (Kur'n) mahlk deildir.
"phesiz o, olduka erefli bir Kur'n'dr. Korunan bir kitabtadr." (el-Vka, 56/77-78)
"Aksine o kendilerine ilim verilmi olanlarn gslerinde (hfzedilmi) apak yetlerdir.
Ayetlerimizi ancak zalim olanlar bile bile inkr eder." (el-Ankebut, 29/49)
"Rabbinin kitabndan sana vahyolunan oku. Onun szlerini deitirebilecek yoktur." (el-
Kehf, 18/27)
"Eer mriklerden biri senden eman dilerse, ona eman ver; ta ki Allah'n kelmn dinlesin."
(et-Tevbe, 9/6)
bn Mesud Radyallahu anh dedi ki: "Mushafa devaml baknz."
106

Bu hususta nasslar saylamayacak kadar oktur. Kur'n yahut Kur'n'n bir blm mahlktur
diyen bir kimse, kiiyi slam'dan bsbtn kartan trden olan en byk kfr ile kfir
olur.
107
nk Kur'n yce Allah'n kelmdr. Ondan gelmitir, ona dnecektir. Allah'n
kelmdr ve sfatdr. Allah'n sfatlarndan herhangi birisinin mahluk olduunu syleyen bir
kimse kfir bir mrteddir. Ona slama dnmesi teklif edilir, eer dnerse mesele yok. Aksi
takdirde mslmanlarn ahkmndan onun lehine herhangi bir hkm szkonusu olmakszn
kfir olarak ldrlr.
S. Kelam zat bir sfat mdr? Fiil bir sfat mdr?
C. Kelm sfatnn yce Allah'n zat ile ilgisi ve onun bu sfat ile nitelenmesi itibariyle kelam
yce Allah'n ilmi gibi, O'nun zatnn sfatlarndandr. Hatta kelam sfat yce Allah'n ilmi
kabilindendir. O kelamn ilmiyle indirdii gibi, ne indirdiini en iyi de bilendir.
Kendi meiet ve iradesi ile konumas itibariyle de kelam O'nun fiil sfatlarndandr. Nitekim
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur:
"Allah bir emri vahyetmeyi murad ettii vakit vahiy ile konuur (kelm syler)..."
108

Bundan dolay selef-i salih -Allah'n rahmeti zerlerine olsun- kelam sfat hakknda yle
demilerdir: Kelam sfat ayn zamanda hem zat, hem fiil bir sfattr. an yce Allah ezelden
ebede kadar kesintisiz olarak kelam sfatna sahiptir. Onun bizzat kelam sylemesi de, bakas
ile konumas da meieti ve iradesi ile olur. O diledii takdirde ve diledii zaman, diledii
ekilde, diledii kimselerin duyaca bir kelam ile konuur. Onun kelam, onun sonsuz bir
sfatdr:
"De ki: 'Rabbimin szleri iin denizler mrekkep olsa, buna yardmc olarak bir o kadar daha
katsak Rabbimin szleri tkenmeden o denizler tkenir." (el-Kehf, 18/109)
"Eer yerde olan btn aalar kalem olsa ve deniz de, ardndan yedi deniz daha ona katlsa
yine de Allah'n szleri tkenmezdi." (Lukman, 31/27)
"Rabbinin sz doruluk ve adalet bakmndan eksiksizdir. Onun szlerini deitirebilecek
yoktur, O hereyi iitendir, hakkyla bilendir." (el-En'm, 6/115)
S. "Vkfe" diye bilinenler kimlerdir? Bunlarn hkm nedir?
C. Vkfe diye bilinenler Kur'n hakknda: Biz o Allah'n kelamdr da demeyiz, mahluk
olduunu da sylemeyiz diyen (ve bylelikle kararsz kalan) kimselerdir. mam Ahmed -

106
Heysemi, Mecmau'z-Zevaid, VII, 165 zayf olduu kaydyla.
107
Kur'n'n yaratlm olduunu kabul eden Cehmiye'nin tekfir edilecei, seleften bir topluluktan rivayet edilmi bir grtr. Ahmed b.
Hanbel, bnu'l-Mbarek, Sfyan es-Sevri, el-Hasen b. sa, Sfyan b. Uyeyne, Veki b. el-Cerrah, Hammad b. Zeyd, Mutemir b. Sleyman,
Abdu'r-Rahman b. Mehdi, Yezid b. Harun ve baka pekok kimse bunlardandr. Bk. mam Abdullah b. Ahmed b. Hanbel, es-Snne, I, 103-
123
108
bn Huzeyme, Kitabu't-Tevhid, I, 348
34
Allah'n rahmeti zerine olsun- yle demektedir: "Bunlardan olup da kelam ilmini gzelce
bilen bir kimse cehmiyyedendir. Bu ilmi doru drst bilmeyip, aksine basit bir cehaletin
etkisiyle sylyorsa, ona kar gerekli aklamalarla deliller arzedilir. Eer tevbe edip onun
yce Allah'n yaratlmam kelam olduuna iman ederse mesele yok. Aksine byle bir kimse
cehmilerden de daha ktdr."
S. "Benim Kur'n' telaffuzum mahluktur" diyenin hkm nedir?
C. Bu ifadenin olumsuz veya olumlu ekliyle mutlak olarak kullanlmas caiz deildir. nk
"lafz" kulun fiili olan telaffuz ile, Kur'an'n kendisi olan telaffuz edilen eyi bir arada ifade
eden ortak (mterek) bir tabirdir. Buna gre: Benim Kur'an' telaffuz etmem mahluktur,
diyen bir kimsenin bu ifadesi, ikinci manay da kapsar ve bu cehmiyenin kanaati demektir.
Eer mahluk olmadn syleyecek olursa, bu sefer kulun fiili olan birinci manay da kapsar.
Bu da ttihadilerin bid'atidir. Bundan dolay selef-i salih -Allah'n rahmeti zerlerine olsun-
yle demilerdir: Her kim benim Kur'an' telaffuzum mahluktur diyecek olursa, o
cehmiyedendir. Her kim de mahluk deildir derse o da bid'atidir.

PEYGAMBERLERE MAN

S. Peygamberlere imann delili nedir?
C. Kitab ve snnetten peygamberlere inanmann delilleri pek oktur. Yce Allah'n u
buyruklar bunlar arasnda yer alr:
"phe yok ki Allah'a ve peygamberlerine kfir olanlar, bir de Allah ve peygamberlerinin
arasn ayrmak isteyenler ve: 'Kimine inanrz, kimini inkr ederiz' diyenler, bylece bunun
(kfr ve imann) arasnda bir yol tutmaya yeltenenler, ite onlar gerek kafirlerin ta
kendileridirler. Biz o kafirlere alaltc bir azab hazrlamzdr. Allah ve peygamberlerine
iman edip, onlardan birini dierinden ayrmayanlara ise, ite onlara ecirlerini verecektir."
(en-Nis, 4/150-152)
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem da: "Allah'a ve rasllerine iman ettim."
109
diye
buyurmaktadr.
S. Peygamberlere imann anlam nedir?
C. Yce Allah'n her mmete kendi aralarndan kendilerini bir ve tek olarak Allah'a ibadet
etmeye ve O'nun dnda ibadet olunan btn varlklar red ve inkr etmeye aran bir rasul
gnderdiine, onlarn hepsinin doru szl, iyi, doru yolda, erefli ve szlerinde duran, yce,
iyi, takva sahibi ve her bakmdan gvenilir, hidayet zere, hidayete ileten kimseler
olduklarna kesin olarak inanmaktr.
Yce Allah onlar apak delillerle, gz kamatrc belgelerle gndermi olduuna, Rableri
tarafndan desteklenmi olduklarna, Allah'n kendileriyle gndermi olduu hereyi eksiksiz
tebli ettiklerine, hibir eyi gizlemeyip, herhangi bir deiiklik yapmadklarna,
kendiliklerinden ona bir harf dahi katmayp, bir harf kadarn dahi eksiltmediklerine kesinlikle
inanmaktr.
"Peygamberler zerinde apak tebliden baka bir grev var m?" (en-Nahl, 16/35)
Onlarn hepsinin apak hak zere olduklarna, yce Allah'n brahim'i halil (candan dost)
edindiine
110
Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem'i da ayn ekilde halil edindiine
111
,
Musa ile zel bir ekilde konutuuna
112
, dris'i pek yksek bir mekna ykselttiine
113
,
sa'nn Allah'n kulu ve rasul, Meryem'e ilka ettii bir sz ve kendisinden bir ruh

109
Buhr, VII, 112; Muslim, VIII, 192; Ebu Dvd, IV, 120; Msned, I, 396, II, 148, III, 368
110
Bk. en-Nisa, 4/25;
111
Bk. Muslim, VII, 8; Tirmiz, V, 606; bn Mce, I, 36; Msned, I, 377
112
Bk. en-Nisa, 4, 164
113
Bk. Meryem, 19/56-57
35
olduuna
114
, yce Allah'n onlarn kimisini kimisinden stn klarak kimilerini derecelerle
ykselttiine
115
, iman etmektir.
S. Verdikleri emir ve yasaklar itibariyle peygamberlerin davetleri ittifak halinde midir?
C. badetin asl ve temelini tekil eden hususta onlarn ilklerinden, sonuncularna kadar
davetleri ittifak halindedir. Bu esas ise itikad, sz ve amel itibariyle ibadetin btn ynlerinin
yalnzca Allahu Teala'ya yaplmas ve onun dnda kendilerine ibadet olunan btn
varlklarn reddedilmesi suretiyle tevhid edilmesidir.
badet olarak yaplan farzlara gelince, birileri hakknda farz klnan namaz, oru vb. ibadetler
bakalar hakknda farz olmayabilir. Birileri iin haram klnan bir ey, dierleri iin helal
klnabilir. Bu da yce Allah'n bir imtihandr:
"O hanginizin daha gzel amelde bulunacan denemek iin (bunlar takdir buyurdu)" (el-
Mlk, 67/2)
S. Sz geen ibadetin esas hususunda peygamberlerin ittifak halinde olduklarnn delili
nedir?
C. Yce Allah'n kitabnda buna dair deliller: Toplu ve tafsiltl olmak zere iki trldr.
Toplu delile rnek olarak u buyruklar hatrlatabiliriz:
"Andolsun ki biz her mmet arasnda: 'Allah'a ibadet edin ve tauttan kann.' diye bir
peygamber gndermiizdir." (en-Nahl, 16/36)
"Senden nce gnderdiimiz herbir peygambere mutlaka unu vahyederdik: 'Benden baka
ilh yoktur. O halde yalnz bana ibadet edin.'" (el-Enbiya, 21/25)
"Senden nce gnderdiimiz peygamberlere sor: Rahmandan baka ibadet edilecek ilahlar
klm myz?" (ez-Zuhruf, 43/45)
Tafsilatl delillere rnek olarak da yce Allah'n u buyruklarn hatrlatabiliriz:
"Andolsun ki Nuh'u kavmine gnderdik. Dedi ki: 'Ey kavmim! Allah'a ibadet edin, sizin ondan
baka ilahnz yoktur. Hi korkmaz msnz?" (el-Mu'minun, 23/23)
"Semud kavmine de kardeleri Salih'i gnderdik. Dedi ki: 'Ey kavmim! Allah'a ibadet edin,
Sizin O'ndan baka hibir ilahnz yoktur.'" (Hud, 11/61)
"Ad kavmine de kardeleri Hud'u gnderdik. 'Ey Kavmim dedi, Allah'a ibadet edin sizin
ondan baka hibir ilahnz yoktur.'" (Hud, 11/50)
"Medyen'e de kardeleri uayb' gnderdik. Dedi ki: 'Ey kavmim! Allah'a ibadet edin. Ondan
baka hibir ilahnz yoktur.'" (Hud, 11/84)
"Hani brahim babasna ve kavmine: 'Muhakkak ben sizin ibadet etmekte olduunuz
eylerden uzam' demiti. 'Ancak beni yaratan mstesna...'" (ez-Zuhruf, 43/26-27)
Ms Aleyhisselam da yle demiti:
"Sizin ilahnz ancak kendisinden baka ilh olmayan Allah'tr. lmi hereyi kuatmtr."
(Taha, 20/98)
"Halbuki Mesih: 'Ey srailoullar, benim de Rabbim, sizin de Rabbiniz olan Allah'a ibadet
edin.' demiti. nk kim Allah'a ortak koarsa, hi phesiz Allah ona cenneti haram
klmtr. Onun varaca yer ise atetir." (el-Maide, 5/72)
"De ki: 'Ben ancak bir uyarcym, bir ve tek, kahhar (her engele ramen hkmn diledii
gibi yerine getiren) Allah'tan baka hibir ilh da yoktur." (Sad, 38/65) ve daha benzeri pek
ok yet-i kerime.
S. Hell ve haram gibi fer' hususlarda eriatleri arasnda farkllk bulunduunun delili nedir?
C. Yce Allah'n u buyruudur:
"Sizden herbiriniz iin bir eriat ve bir yol tayin ettik. Eer Allah dileseydi, elbette hepinizi
bir mmet yapard; fakat O size verdii (eriatler) ile sizi imtihan etmek istedi. yleyse
hayrl ilere kouun." (el-Maide, 5/48)

114
Bk. en-Nisa, 4/171
115
Bk. el-Bakara, 2/253
36
bn Abbas Radyallahu anh dedi ki: "Bir eriat ve bir yol" buyruundan kast, gidilen ve
izlenen ayr yollar demektir. Mcahid, krime, Hasan- Basri, Katade, ed-Dahhak, es-Sddi,
Ebu shak es-Seb de hep byle aklamlardr.
Sahih-i Buhari'de Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in yle buyurduu zikredilmektedir:
"Biz peygamberler topluluu baba bir, kardeler gibiyiz. Dinimiz birdir."
116

Bununla Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem, yce Allah'n herbir rasl ile gnderdii ve
indirdii her kitabn muhtevasna yerletirdii tevhidi kastetmektedir. er' hkmlere gelince
emirler, yasaklar, helaller ve haramlar bakmndan farkl farkldr. "O hanginizin daha gzel
amelde bulunacan denemek zere" (el-Mlk, 67/2) diye byle yapmtr.
S. Yce Allah Kur'n- Kerim'de btn peygamberlerin kssalarn szkonusu etmi midir?
C. Yce Allah bizlere onlara dair haberlerden bize yetecek, bizim iin t ve ibret tekil
edecek kadarn anlatm bulunmaktadr. Bu hususta O yle buyurmutur:
"Kssalarn sana daha nce anlattmz peygamberlere de, kssalarn sana (henz)
anlatmadmz peygamberlere de (vahyettik)." (en-Nisa, 4/164)
Bu bakmdan bizler de yce Allah'n haklarnda etrafl bilgi verdii btn peygamberlere bu
etrafl aklamalara gre iman eder, toplu olarak bilgi verdii kimselere de ylece iman
ederiz.
S. Kur'an- Kerim'de ka peygamberin ad szkonusu edilmitir?
C. Yce Allah Kur'an- Kerim'de peygamberler arasndan dem, Nuh, dris, Hud, Salih,
brahim, smail, shak, Yakub, Yusuf, Lut, uayb, Yunus, Ms, Harun, lyas, Zekeriya,
Yahya, Elyesa, Zlkifl, Davud, Sleyman ve Eyyub'u; toplu olarak da Esbt (Yakub
aleyhisselam n oullarn), sa ve Muhammed (ona ve btn peygamberlere selam olsun)'i
szkonusu etmitir.
117

S. Rasller arasndan "ulu'l-azm kimlerdir?
C. Bunlar be kiidir. Yce Allah kitabnn iki ayr yerinde onlar szkonusu etmi
bulunmaktadr.
Birincisi el-Ahzab suresinde yer alan u buyruudur:
"Hani biz peygamberlerden (zellikle de) senden, Nuh'dan, brahim'den, Musa'dan ve
Meryem olu sa'dan ahidlerini almtk..." (el-Ahzab, 33/7)
kincisi ise e-ura suresindeki u buyruudur:
"O 'dini dosdoru tutun, onda ayrla dmeyin' diye dinden Nuh'a tavsiye ettiini, sana
vahyettiimizi, brahim, Ms ve sa'ya tavsiye ettiini, size de eriat yapt." (e-ura, 42/13)
S. lk rasl kimdir?
C. nsanlarn ayrlklara dmesinden sonra rasllerin ilki yce Allah'n u buyruklarnda da
grld gibi Nuh Aleyhisselam'dr:
"Nuh'a ve ondan sonraki peygamberlere vahyettiimiz gibi muhakkak biz sana da vahyettik."
(en-Nisa, 4/163)
"Onlardan nce Nuh'un kavmi, onlardan sonra da gruhlar yalanladlar..." (el-Mu'min, 40/5)
S. Szkonusu bu ayrlk ne zaman ortaya kt?
C. bn Abbas Radyallahu anh dedi ki: Nuh ile dem arasnda on karn (nesil) gemitir.
Hepsi de hak bir eriat zere idiler. Sonradan ayrla dtler.
"Allah da peygamberleri mjdeleyici ve korkutucular olmak zere gnderdi." (el-Bakara,
2/213)
S. Peygamberlerin sonuncusu kimdir?
C. Peygamberlerin sonuncusu (hatem'n-nebiyyn) Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem'dir.
S. Buna delil nedir?

116
Buhr, IV, 141-142; Muslim, VII, 96; Ebu Dvd, IV, 218; Msned, II, 406, 437
117
Sz geen bu peygamberlerin onsekizi el-En'm, 6/83-86'da, dierleri ise el-Bakara, 2/31; el-Araf, 7/65, 73-85'de; Meryem, 19/56; el-
Enbiya, 21/85 ve el-Feth, 48/29. yetlerde szkonusu edilmilerdir.
37
"Muhammed sizin adamlarnzdan hi kimsenin babas deildir; fakat o Allah'n Rasl ve
peygamberlerin sonuncusudur." (el-Ahzb, 33/40)
"Gerek u ki; benden sonra otuz tane yalanc ortaya kacak ve bunlarn herbirisi kendisinin
peygamber olduunu iddia edecektir. Oysa ben hatem'n-nebiyynim (peygamberlerin
sonuncusuyum). Benden sonra peygamber yoktur."
118

Sahih(-i Buhari ve Mslim) de Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem, Ali Radyallahu anh'a
unlar sylemitir: "Senin bana gre durumun Harun'un Musa'ya gre durumu gibi olmasna
raz deil misin? u kadar var ki; benden sonra bir peygamber gelmeyecektir."
119
Yine
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Deccal ile ilgili hadisinde yle buyurmutur: "Ben
hatem'n-nebiyynim (peygamberlerin sonuncusuyum) ve benden sonra peygamber
gelmeyecektir."
120
Bunun dnda daha pek ok delil de vardr.
S. Peygamberimiz Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem'in dier peygamberlerden farkl
zellikleri nelerdir?
C. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem efendimizin pekok zellii vardr. Bu hususa dair
ayr eserler de yazlmtr. Bu zelliklerden birisi onun daha nce de belirttiimiz gibi
hatemu'n-nebiyyn (son peygamber) olmasdr. Bir dieri yce Allah'n u buyruunu
aklarken de belirttii gibi Adem evladnn efendisi olmasdr:
"te biz o peygamberlerin bazsn bazsna stn kldk. Allah onlardan kimisi ile sylemi,
kimisini de birok derecelerle ykseltmitir." (el-Bakara, 2/253)
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de: "Ben Adem evladnn efendisiyim fakat
nmyorum."
121
diye buyurmutur.
Bir baka zellii onun btn insanlara ve cinlere peygamber olarak gnderilmi olmasdr.
Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr:
"De ki: 'Ey insanlar! phesiz ben gklerin ve yerin mlk (egemenlii) kendisinin olan,
kendisinden baka hibir ilh bulunmayan... Allah'n size, hepinize gnderdii
peygamberiyim." (el-Araf, 7/158)
"Biz seni ancak btn insanlar iin mjdeleyici ve korkutucu olarak gnderdik." (Sebe',
34/28)
"Bana, benden nce hibir kimseye verilmemi be zellik verilmitir: Bir aylk mesafeden
(dmanmn kalbine) korku salnmak ile bana yardm olundu. Yeryz benim iin hem
mescid, hem de kendisiyle temizlenme arac klnd. mmetimden herhangi bir kimseye namaz
nerede yetiirse, namazn klversin. Ganimetler bana helal klnd. Halbuki benden nce
kimseye helal klnmamtr. Bana efaat verildi. Benden nce her bir peygamber zel olarak
kendi kavmine gnderilirken, ben genel olarak btn insanlara peygamber olarak
gnderildim."
122

Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur:
"Nefsim elinde olana yemin ederim ki, ister yahudi, ister hristiyan olsun bu mmetten
(tebliime muhatab olan insanlar arasndan) kim beni duyar da sonra benimle gnderilene
iman etmeden lrse, mutlaka o kimse cehennemliklerden olur."
123
Peygamber Sallallahu
aleyhi vesellem'in szn ettiimiz bu zellikleri dnda baka zellikleri de vardr. Bunlar
ilgili buyruklardan tesbit etmek mmkndr.
124

S. Peygamberlerin mucizelerinin mahiyeti nedir?

118
Ebu Dvd, IV, 98, 121; Tirmiz, IV, 498, 499; Msned, V, 16, 41, 46
119
Buhr, IV, 208; Muslim, VII, 107; Msned, I, 170-177
120
Sz geen bu Deccal hadisini mam Ahmed Msned'inde (III, 79'da) kaydetmektedir.
121
Tirmiz, IV, 622; Ebu Dvd, IV, 218; bn Mce, II, 1440; Msned, I, 5
122
Buhr, I, 86, 113; Muslim, II, 63; Darimi, II, 142
123
Muslim, I, 2; Msned, II, 307
124
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in pekok zellii bulunmaktadr. Fethu'l-Bari mellifi bunlardan onyedi tanesini saymaktadr. Bk.
Fethu'l-Bari, I, 436-439
38
C. Mucize (benzerinin meydana getirilmesi iin) meydan okumakla birlikte olaan st bir
hal olup, ona kar klabilme, durabilme imkan da yoktur. Mucize ya gzle grlp, kulakla
duyulan trden maddi olur, kayann iinden dii devenin kmas, asann ylana dnmesi,
canszlarn konumas ve benzerlerinde olduu gibi. Ya basiret ile grlebilen manevi
trdendir. Kur'an mucizesi gibi. Peygamberimiz Sallallahu aleyhi vesellem'e bu trlerin
hepsinden de mucize verilmitir. Ondan nceki peygamberlerin herbirisine verilen btn
mucizelerin daha byk bir benzeri mutlaka bizim peygamberimize de verilmitir. Hissedilen
maddi mucizelerden bazlar: Ayn yarlmas
125
, ktn Peygamber efendimize zlem
duyarak inlemesi
126
, Peygamberin erefli parmaklar arasndan suyun kaynamas
127
, pimi
koyunun kolunun konumas
128
, yemein tesbih getirmesi
129
ve buna benzer sahih haberlerin
mtevatiren bildirdii pekok mucize. Fakat bu mucizeler de dier peygamberlerin
dnemlerinin sona ermesiyle birlikte geip giden mucizelerde olduu gibi geip gitmitir,
geriye sadece onlar ile ilgili anlatlanlar kalmtr. Ancak Peygamber Sallallahu aleyhi
vesellem'in ebedi kalc mucizesi akllara durgunluk veren, zellikleri, bitmek tkenmek
bilmeyen, "nnden de, arkasndan da batl kendisine erimeyen, hikmeti sonsuz, her hamde
layk olan (Allah) tarafndan indirilmi bulunan" (Fussilet, 41/42) bu Kur'n- Kerim'dir.
S. Kur'n'n cznn (mucize oluunun) delili nedir?
C. Buna delil Kur'n- Kerim'in yirmi yldan daha uzun bir sre inmeye devam etmesi ve
sz syleme kudreti en yksek, konumalar en belaatli, aklamalar en stn mertebede
bulunan insanlara u buyruklaryla meydan okumu olmasdr:
"Eer doru syleyenler iseler haydi onun gibi bir sz getirsinler." (et-Tr, 52/34)
"yleyse haydi siz de onun gibi uydurma on sure getirin." (Hud, 11/13)
"yleyse eer doru syleyenler iseniz siz de onun benzeri bir sre getirin." (Yunus, 10/38)
Onlar mmkn olan her yolla onu reddetmek iin olanca gayret sahibi olmakla birlikte byle
bir ii yapamadlar, kalkamadlar. Oysa o Kur'n'n harfleri, kelimeleri, onlarn karlkl
konumalarnda kullandklar szlerle ayn trden idi. Onlar bu alanda birbirleriyle yaryor,
birbirlerine kar nyorlard. Daha sonra Kur'n- Kerim onlara benzerini meydana
getirmekten ciz kaldklarn ve bylelikle Kur'n'n caznn (mucize oluunun) aka
ortaya ktn yksek sesle ilan etti:
"De ki: 'Andolsun bu Kur'an'n bir benzerini getirmek iin insanlar ve cinler biraraya
toplansalar, birbirine yardmc olsalar dahi yine benzerini getiremezler.'" (el-sra, 17/88)
"Herbir peygambere mutlaka insanlarn benzerini grerek iman edebilecekleri birtakm
mucizeler verilmitir. Bana verilen ise yce Allah'n bana vahyettii bir vahiydir. Bundan
dolay kyamet gnnde o peygamberler arasnda kendisine uyanlar en ok olan kiinin ben
olacam mit ederim."
130

nsanlar Kur'n- Kerim'in lafzlar, manalar, gemilere dair haberleri ve gaybi gelecee dair
haberleri ile ilgili olmas bakmndan Kur'n'n caz ynlerine dair pekok eserler
yazmlardr. Fakat bu yaptklar ile ancak bir kuun deryadan gagasyla alabildii bir miktar
kadarn ortaya koyabilmilerdir.

HRETE MAN

S. Kur'an- Kerim'den hiret gnne imann delili nedir?

125
Muslim, VIII, 132-133; Msned, I, 377, 447, III, 275, 278
126
Buhr, IV, 173-174; Tirmiz, II, 379; Nes, III, 212; Darimi, I, 22, 26; Msned, I, 249, 267, III, 295, 300, 306
127
Buhr, IV, 169; Tirmiz, V, 596; Nes, I, 60; Msned, III, 123, 147... Muvatta, I, 53-54
128
Darimi, I, 35; Ebu Dvd, IV, 173, 175
129
Buhr, IV, 171; Tirmiz, V, 597; Darimi, I, 22; Msned, I, 460, II, 451
130
Buhr, VI, 97; Muslim, I, 92; Msned, II, 341, 451
39
"Muhakkak ki bize kavuacaklarn ummayanlar, dnya hayatyla yetinip, ona balananlar ve
(bunca) yetlerimizden habersiz bulunanlar (var ya) ite onlarn kazandklar yznden
varacaklar yer atetir." (Yunus, 10/7-8)
"Kim Allah'a kavumay mit ediyorsa, bilsin ki muhakkak Allah'n belirledii vade elbette
gelecektir." (el-Ankebut, 29/5)
"phesiz vadolunduunuz elbette dorudur ve phesiz ki din (hesab ve amellerin
karlklarnn grlmesi) elbette gerekleecektir." (ez-Zriyat, 51/5-6)
"Elbette kyamet mutlaka gelecektir. Bunda hi phe yoktur." (el-Mu'min, 40/59) ve daha
baka pek ok yet-i kerime.
S. hiret gnne imann anlam nedir ve onun kapsamna neler girer?
C. hiret gnne imann anlam onun kanlmaz olarak geleceine inanmak ve buna uygun
olarak gereince amel etmek demektir. Kymetin kopmasndan nce kanlmaz olarak
ortaya kacak kyametin byk ve kk almetlerine iman, lme, lmden sonra kabir
sorgusu, azab ve nimetine, Sra frleceine, yaratlmlarn kabirlerinden kacaklarna,
kyametin durak (hesap) yerindeki dehetli ve korkulu hallere, maher ile ilgili tafsilatl
hususlara, sahifelerin (amel defterlerinin) alacana, mizanlarn ve sratn ortaya
konulacana, havza, efaate ve dier hususlara, cennete ve en yksek mertebesi yce Allah'n
yzne bakmak olan nimetlerine, cehenneme ve en ileri derecesi yce Allah' grmek
nimetinden gzlerinin perdeli olmas hali olan azabna iman etmek, hirete imann kapsam
ierisindedir.
S. Bir kimse kyametin ne zaman kopacan bilebilir mi?
C. Kyametin kopmas yce Allah'n, ilmini sadece kendisine tahsis ettii gaybn
anahtarlarndandr. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr:
"Saatin (kyametin ne zaman kopacann) ilmi muhakkak Allah'n nezdindedir. Yamuru O
indirir, rahimlerde olan O bilir. Hibir kimse yarn ne kazanacan bilemez. Hibir nefis de
hangi yerde leceini bilemez..." (Lukman, 31/34)
"Sana kyametin ne zaman gelip atacan sorarlar. Deki: 'Onun bilgisi Rabbimin
yanndadr, onun vaktini kendisinden bakas aklayamaz. Gklerde ve yerde ar basmtr.
O size ancak anszn gelir.'" (el-Araf, 7/187) ile ondan sonraki yet-i kerime ve yce Allah'n
u buyruklar gibi:
"Sana kyamet hakknda onun ne zaman kopacan sorarlar. Sen nerede, ona dair bilgi
vermek nerede? Ona dair nihai bilgi ancak Rabbine aittir..." (en-Nzit, 79/42-44)
Cebrail Aleyhisselam Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'e:
Bana kyametten haber ver deyince, Peygamber:
"Ona dair kendisine soru sorulan kii soru sorandan daha bilgili deildir." diye cevap vermi
ve kyametin almetlerini szkonusu etmitir. Bir rivayete gre de: "Kyamet Allah'tan baka
hi kimsenin bilmedii be husus arasnda yer alr" diye buyurmu ve az nceki yet-i
kerimeyi okumutur.
S. Kur'n- Kerim'deki buyruklar arasnda kyamet almetlerine misal var mdr?
C. Yce Allah'n u buyruklar rnek olarak hatrlanabilir:
"Onlar kendilerine meleklerin gelmesinden yahut Rabbinin gelmesinden, yahut Rabbinin
yetlerinden birisinin gelmesinden bakasn m bekliyorlar? Rabbinin yetlerinden biri
geldii gn daha nce iman etmemi yahut imannda bir hayr kazanmam olan kimseye
iman fayda vermez." (el-En'm, 6/158)
"O sz aleyhlerine gerekleince biz onlara yerden bir dbbe (canl bir yaratk) kartrz.
Onlara: 'nsanlar yetlerimize inanmyorlard.' diye syler." (en-Neml, 27/82)
"Nihayet Yecuc ile Mecuc('n zerleri) alp her ykseke tepeden hzlca indiklerinde ve
gerek vaad (olan kyamet) yaklatnda..." (el-Enbiy, 21/96-97)
"O halde gkyznde besbelli bir dumann gelecei gn bekle..." (ed-Duhan, 44/10)
40
"Ey insanlar! Rabbinizden saknn! nk kyametin sarsnts byk bir eydir..." (el-Hac,
22/1) diye balayan yetler ve bunlardan bakalar...
S. Snnet-i seniyyeden kyamet almetlerine rnek verebilir misiniz?
C. Gnein batdan domas
131
, dbbe
132
, deccal
133
ve daha baka birtakm olaylar belirten
hadisler ile sa Aleyhisselam'n nzul ile ilgili hadisler
134
, Yecuc ile Mecuc'un kmas ile
ilgili hadisler
135
bunlara rnektir.
Ayn ekilde dumana
136
, m'min herbir kiinin cann alacak rzgarn geleceine
137
, ortaya bir
atein kacana
138
, birtakm kara paralarnn yere geeceine dair hadisler
139
ve daha
bakalar bu alametlerden szetmektedir.
S. lme iman etmenin delili nedir?
"De ki: 'Size vekil klnan lm melei sizin ruhunuzu alr, sonra da Rabbinize
dndrleceksiniz.'" (es-Secde, 32/11)
"Her can lm tadacaktr. Kyamet gn ecirleriniz size eksiksiz verilecektir." (l-i mran,
3/185)
Yce Allah peygamberine hitaben yle buyurmaktadr:
"Muhakkak sen de leceksin, hi phesiz onlar da leceklerdir." (ez-Zmer, 39/30)
"Senden nce hibir beere ebedilik vermedik. Sen lrsen eer onlar ebedi mi kalacaklar?"
(el-Enbiya, 21/34) "Onun (yerin) zerindeki her canl fanidir. Celal ve ikram sahibi Rabbinin
vechi (zat) ise kalcdr." (er-Rahman, 55/26-27)
"Onun vechinden (zatndan) baka herey helak olacaktr." (el-Kasas, 28/88)
"Asla lmez hayy (diri) olan (Allah)a dayan." (el-Furkan, 25/58) ve daha baka yet-i
kerimeler.
Bu hususta saylamayacak kadar da pek ok hadis-i erif vardr. Ayrca durumun byle
olduu gzle grlen bir husustur. Bunu bilmeyen kimse yoktur, lm hakknda herhangi bir
phe ve tereddtte bulunmamaktadr. Fakat belki inat ve hakka kar byklenmek onu
inkra gtrebilir.
lme ve ondan sonraki hallere imann gereince ancak Allah'n ihlasa erdirilmi ihlasl
kullar amel edebilir.
Bizler len yahut ldrlen ya da herhangi bir sebeple hayat sona eren herkesin eceli ile
ldne ve onun ecelinden hibir eyin eksiltilmediine iman ederiz. Yce Allah yle
buyurmaktadr:
"Her biri belirli bir sreye kadar akp gider." (er-Rad, 13/2)
"O ecelleri gelince ne bir an geri brakabilirler, ne de ileri alabilirler." (el-Araf, 7/34)
S. Kabir sorgusunun nimet ve azabnn Kitab- kerimden delili nedir?
C. Yce Allah'n u buyruklar buna delildir:
"Asla! Bu onun sylemi olduu bir szden ibarettir. Onlarn nnde de diriltilecekleri gne
kadar bir berzah vardr." (el-Mu'minun, 23/100)
"Firavun hanedann ise kt azab kuatt. Atetir o, onlar sabah-akam ona arzolunurlar.
Kyametin kopaca gnde: 'Firavun hanedann azabn en iddetlisine sokun' (denilecek)."
(el-Mu'min, 40/45-46)

131
Muslim, I, 95; Ebu Dvd, IV, 114; bn Mce, II, 1347; Msned, II, 164, 201,324, 337; Tirmiz, IV, 479
132
Bu hadislerden birisi de Huzeyfe b. Esid el-fari'nin rivayet ettii bir hadis olup, bunu Muslim, VIII, 178, 180'de zikretmektedir. Ayrca
Tirmiz, IV, 477; Ebu Dvd, IV, 114-115; bn Mce, II, 1347; Msned, IV, 6. Ayrca bk. II, 295 ile II, 164
133
Bir nceki nota baknz.
134
Huzeyfe b. Esid'in hadisinin kaynaklarndan baka ayrca bk. Buhr, IV, 143; Muslim, I, 93
135
Az nce anlan Huzeyfe hadisinden baka Buhr, VIII, 104; Muslim, VIII, 165
136
Huzeyfe'nin rivayet ettii hadis ve kaynaklar.
137
Muslim, I, 76, VIII, 197-198; Tirmiz, IV, 510; Msned, IV, 181, 182; bn Mce, II, 1356.
138
Kaydedilen Huzeyfe b. Esid hadisinden baka Buhr, VIII, 100; Muslim, VIII, 180
139
Bu husustaki hadislerden birisi de az nce deinilen Huzeyfe b. Esid'in rivayet ettii hadistir.
41
"Allah iman edenlere dnya hayatnda da, ahirette de salam sz zere sebat verir."
(brahim, 14/27)
"Sen zalimleri lmn skntlar iinde meleklerin ellerini uzatarak: 'Ruhlarnz karn,
Allah'a kar haksz yere sylediklerinizden, O'nun yetlerine kar kibirlendiinizden dolay
bugn zillet azabyla cezalandrlacaksnz.' derken bir grsen!" (el-En'm, 6/93)
"Biz onlar iki kere azaba uratacaz. Sonra da byk bir azaba dndrleceklerdir." (et-
Tevbe, 9/101) ve daha baka yet-i kerimeler.
S. Snnetten buna dair deliller nelerdir?
C. Bu husustaki sahih hadisler tevatr derecesine ulamtr. Bunlardan birisi Enes
Radyallahu anh'n rivayet ettii hadis-i eriftir. Buna gre Raslullah Sallallahu aleyhi
vesellem yle buyurmutur:
"Kul kabrine yerletirilip, arkadalar onu brakp gittiklerinde, kendisi henz ayaklarnn
seslerini duymakta iken ona iki melek gelir, onu (kabirde) oturtur ve ona yle derler: Sen -
Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem'i kastederek- bu adam hakknda ne diyordun? M'min
kimse: Ben ehdet ederim ki o Allah'n kulu ve rasldr, der. Melekler ona: Cehennemde
kalacan yere bir bak. Yce Allah imdi o kalacan yerden bedel olarak cennetten sana bir
yer vermitir. O bu iki yeri de bir arada grr."
Katade dedi ki: Bize nakledildiine gre kabrinde ona yeri geniletilir. -Sonra Enes'in
naklettii hadisi aktarmaya devam ederek- dedi ki:
Mnafk ile kafire gelince ona da: Sen bu adam hakknda ne diyordun? diye sorulur, o yle
der: Bilmiyorum, ben insanlarn sylediklerini tekrarlyordum. Ona hibir ey bilmez,
anlamaz olasca, denilir ve demirden balyozlarla ona indirilen bir darbe neticesinde yle bir
feryad basar ki, insanlarla cinler dnda etrafndaki herkes onun bu feryadn duyar."
140

Abdullah b. mer Radyallahu anh'n rivayet ettii hadis te buna delildir. Raslullah
Sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki:
"Sizden herhangi bir kimse ld takdirde ona kalaca yer sabah-akam gsterilir. Eer
cennet ehlinden ise cennet ehlinden (birisi olarak), eer cehennem ehlinden ise (cehennem
ehlinden) birisi olarak ona yeri gsterilir ve: Ancak, Kyamet gnnde Allah seni tekrar
diriltecei vakte kadar senin kalacan yer burasdr, denilir."
141

ki kabirden szedilen hadiste de: "Bu ikisine azab edilmektedir."
142
diye buyurmutur. Ebu
Eyyub el-Ensari Radyallahu anh da rivayet ettii hadiste yle demektedir: Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem gnein batt bir srada dar kt da bir ses iitince: "Yahudiler
kabirlerinde azab grmektedirler."
143
diye buyurdu.
Esma Radyallahu anha'nn rivayet ettii hadiste de yle denilmektedir: "Raslullah
Sallallahu aleyhi vesellem hutbe irad etmek zere ayaa kalkt. Kiinin fitneye (sorguya ve
azaba) maruz kald kabir fitnesini szkonusu etti. Bunu szkonusu edince, mslmanlardan
bir uultudur ykseldi."
144

ie Radyallahu anha da dedi ki: "Ben bundan sonra Raslullah Sallallahu aleyhi
vesellem'in kld her namazdan sonra mutlaka kabir azabndan (Allah'a) sndn
grdm."
145

Ksf (gne tutulmas) olay ile ilgili hadiste de Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem
ashab- kirama kabir azabndan Allah'a snmalarn emretmitir. Btn bu hadis-i erifler
Sahih(-i Buhari)'de yer alr.
146
Biz "es-Sllem zerine yazdmz erhde ashab- kiramdan

140
Enes'in rivayet ettii hadis Buhr ve Muslim tarafndan rivayet edilmi olup, kaynaklarna dair bilgi daha nce meleklere iman ile ilgili
bahislerde gsterilmi bulunmaktadr.
141
Buhr, IV, 85; Muslim, VIII, 160; Nes, IV, 106-107; Muvatta, I, 237; Msned, II, 16, 113
142
Buhr, I, 61, II, 103; Muslim, I, 166; Nes, IV, 106; Ebu Dvd, I, 6; Tirmiz, I, 102; bn Mce, I, 125; Msned, I, 225; Darimi, I, 154
143
Buhr, II, 102; Muslim, VIII, 161; Nes, IV, 102; Msned, V, 419
144
Buhr, II, 102; Nes, IV, 103
145
Buhr, II, 102; Muslim, II, 92; Nes, IV, 105
146
Buhr, II, 26; Muslim, III, 30; Nes, III, 133; Muvatta, I, 195; Darimi, I, 297
42
bir topluluun peygamberimize merfu olarak zikrettikleri yollardan sabit olmu yaklak otuz
hadisi kaydetmi bulunuyoruz.
147

S. Kabirlerden kartlma (ba's)'nn delili nedir?
"Ey insanlar! Eer ldkten sonra diriltilmekten yana pheniz varsa muhakkak biz sizi
(dem'i) topraktan yarattk. Sonra (gelenleri) bir nutfeden, sonra slk gibi kan emen bir kan
parasndan, sonra ekli belli belirsiz bir inem etten (yarattk). Size aklayalm diye.
Rahimlerde dilediinizi belli bir zamana kadar durduruyoruz... Bu byledir. nk Allah
hakkn ta kendisidir ve nk O lleri diriltir, Gerekten O hereye de g yetirendir ve
nk hi phesiz kyamet gelecektir. Onda hi phe yoktur ve Allah muhakkak
kabirdekileri diriltecektir." (el-Hac, 22/5-7)
"Yaratklar ilkin yoktan var eden, sonra da onu tekrar iade eden O'dur ve bu O'na gre daha
kolaydr." (er-Rum, 30/27)
"lk yaratmaya baladmz gibi onu (yaratmay) tekrar iade ederiz." (el-Enbiya, 21/104)
"nsan: 'Ben ldkten sonra m diriltilip, kartlacak mm' der. (Peki) insan daha nce
hibir ey deilken, gerekten bizim kendisini yarattmz dnmez mi?..." (Meryem, 19/66-
67) ve devam yetler ile yce Allah'n u buyruklar da delildir:
"nsan hi bizim kendisini bir nutfeden yarattmza bakmaz m? Byleyken o apak bir
hasm olup kyor. Kendi yaratln unutarak bize bir misal getirerek dedi ki: 'rm
haldeki kemikleri kim diriltecek?' De ki: 'Onlar ilk defa yaratan kim ise O onlar
diriltecektir." (Yasin, 36/77-79) ve surenin sonuna kadar dier yet-i kerimeler.
"Peki, gklerle yeri yaratm ve onlar yaratmaktan dolay yorulmam olan Allah'n lleri
diriltmeye de kadir olduunu grmezler mi? Evet, muhakkak ki O, hereye g yetirendir..."
(el-Ahkaf, 46/33) ve surenin sonuna kadar.
"Onun yetlerinden biri de yeri kupkuru grmendir. Biz zerine suyu indirdiimizde sarslr
ve kabarr. Onu dirilten phesiz ki lleri de dirilticidir. nk O hereye kadirdir."
(Fussilet, 41/39) ve daha baka pekok yet-i kerime.
ounlukla yce Allah buna yeryzn su ile diriltmeyi rnek olarak gstermektedir. Yer
kurumu ve lm iken bitkiler ile sarslr ve yeeriverir (canlanr). Halbuki daha nce
hareketsiz idi. te Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in el-Akil tarafndan nakledilen
uzunca hadiste byle bir rnek verdiini gryoruz. O yle buyurmaktadr:
"lahn hakk iin yemin ediyorum, ister bakas tarafndan ldrlp yere yklm olsun,
ister defnedilmi bir l olsun, yerin zerinde kabri alp yarlmayacak hibir kimseyi
brakmayacaktr. Herkes ba tarafndan harekete geecek ve iyice oturacaktr. Rabbin: Halin
ne? diye soracak. nk O; -gemiteki hayat iin-: bugnn dn gibidir (sanki) Rabbim,
diyecek. O bunu henz ailesinden pek yeni ayrlm zannyla syleyecek. Ben
Ey Allah'n Rasl dedim. Rzgarlar, rmlk ve yrtc hayvanlar bizleri parampara
etmiken Allah bizi nasl toplayp bir araya getirecek yle buyurdu:
"Ben sana bunun bir benzerini Allah'n nimetleri arasndan bildireyim. Sen yeryzn
(zerindeki bitkileri) rm ve darmadank grdn vakit, bu bir daha canlanmaz
dersin. Yce Allah oraya semay (yamuru) gnderir. Aradan birka gn gemeden sen yine
oray grrsen bu sefer her tarafn bir yudum su gibi olduunu grrsn. lahn hakkna
yemin olsun ki, O sizleri yeryznn bitkilerini, suyun toplamasndan daha ileri derecede
biraraya getirip toplamaya daha bir muktedirdir. Bu sebeble sizler de yattnz yerlerden
kartlacaksnz..."
148
Hadisi ve daha pek ok hadis-i erif bunu gstermektedir.
S. lmden sonra dirilii (ba'si) yalanlayan kimsenin hkm nedir?

147
Btn bu hadislerin Sahih'te bulunduundan kast Sahih-i Buhr'dir. Az nce getii zere bunlarn ou ayrca, Sahih-i Muslim'de de
yer almaktadr.
148
Msned, IV, 13-14.
43
C. Byle bir kimse yce Allah', kitablarn, rasllerini inkr eden bir kfirdir. Yce Allah
yle buyurmaktadr:
"Kfirler dediler ki: 'Biz ve babalarmz toprak olduktan sonra m gerekten tekrar (kabirden)
kartlr myz?" (en-Neml, 27/67)
"Eer (iman etmeyilerine) ayorsan asl alacak olan onlarn: 'Acaba biz toprak olduktan
sonra m yeniden yaratlacaz' demeleridir. te Rabbine kfredenler bunlardr.
Boyunlarnda demir halkalar (olacak) olanlar da bunlardr. te cehennemlikler de bunlardr.
Onlar orada ebediyyen kalacaklardr." (er-Rad, 13/15)
"O kfir olanlar ldkten sonra asla diriltilmeyeceklerini iddia ettiler. De ki: 'Hayr, Rabbim
hakk iin elbette diriltileceksiniz. Sonra da ilediiniz mutlaka size haber verilecektir. Hem
bu Allah'a gre pek kolaydr.'" (et-Teabun, 64/7) ve daha baka pekok yet-i kerime.
Buhari ile Mslim'de yer alan rivayete gre Ebu Hureyre Radyallahu anh, Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem'den yle buyurduunu nakletmektedir:
Yce Allah buyurdu ki: "Ademolu beni yalanlad, fakat o byle bir ey yapma hakkna
sahip deildir. Ademolu bana ar szler syledi, fakat onun byle yapmamas gerekirdi.
Onun beni yalanlamas "beni ilkin yoktan var ettii gibi tekrar beni asla yaratmayacaktr"
demesidir. Halbuki tekrar yaratmak benim iin onu ilk yaratmaktan daha zor deildir. Onun
bana dil uzatmasna gelince "Allah evlat edindi" demesidir. Oysa ben bir ve tek olanm,
samedim, ben dourmadm ve dourulmadm. Hi kimse de bana denk deildir."
149

S. Sra frmenin delili nedir ve Sra ka defa frlecektir?
"Sra frlm -Allah'n diledikleri mstesna- gklerde ve yerde olanlarn hepsi arplp
yklm olacakdr. Sonra ona ikinci bir defa frlr, o anda onlar ayaa kalkar, baknrlar."
(ez-Zmer, 39/68)
Bu yet-i kerimede iki fr (nefha)dan szedilmektedir. Birincisi baygn dmek iindir.
kincisi de lmden sonra dirili iindir.
Yce Allah bir baka yerde yle buyurmaktadr:
"Sra frlecei gnde -Allah'n diledii kimseler dnda- gklerde olanlar da, yerde
olanlar da dehetle korkarlar. Hepsi de huzuruna klm olarak geleceklerdir." (en-Neml,
27/87)
Bu yet-i kerimedeki dehetle korkma (feza') baygn dmek ile tefsir eden kimselere gre
ez-Zmer suresindeki yet-i kerimede sz edilen birinci frtr. Bunu Mslim'de yer alan
ve u ifadelerin de getii hadis desteklemektedir:
"Sonra Sra frlr. Onu iiten herkes mutlaka ona kulan kabartr ve onu dinlemek zere
ban kaldrr. Onu duyacak ilk kii develerinin su itii havuzu svayan bir kii olacaktr. O
kimse de (lp) baygn decek, insanlar da ylece baylacaklardr. Daha sonra yce Allah
bir yamur gnderir -ya da; indirir, dedi- sanki bu hafif bir isintiyi -ya da bir glgeyi; phe
eden u'be'dir- andracaktr. Ondan insanlarn bedenleri bitecek, sonra Sra ikinci defa
frlecektir. Onlar da kalkp etraflarna baknacaklardr...
150

Dehete kaplmay baygn dmekten baka bir ekilde aklayanlara gre ise bu ilk iki
nefhadan nce yaplacak nc bir nefhadr. Bunu da Sr ile alakal uzunca hadisteki
ifadeler desteklemektedir. Orada nefhadan szedilmektedir. Birincisi feza' (korku ve
dehet) nefhas, ikincisi sa'ak (baygn dp lme) nefhas, ncs ise lemlerin Rabbi
Allah'n huzuruna kalkma nefhas olacaktr.
S. Kur'an- Kerim'de harden nasl szedilmektedir?
C. Kur'n- Kerim'de haredilmeyi szkonusu eden yet-i kerimeler pek oktur. Yce Allah'n
u buyruklar bunlar arasnda yer alr:

149
Buhr, VI, 95; Nes, IV, 112; Msned, II, 317, 350;
150
Muslim, VIII, 201; Msned, II, 166
44
"Andolsun sizi ilk defa yarattmz gibi yapayalnz teker teker huzurumuza geldiniz..." (el-
En'm, 6/9)
"Onlar da hibiri brakmakszn maherde toplam olacaz." (el-Kehf, 18/47)
"O gn biz takva sahiblerini Rahmann huzuruna binekli olarak toplayacaz. Sulular ise
susamlar olarak cehenneme sreriz..." (Meryem, 19/85-86) ve devamndaki yetler.
"Sizler de snf olduunuzda: Ashabu'l-Meymene (kitablar salarndan verilecek olanlar)
ne Ashabu'l-Meymene'dir. Ashabu'l-Me'eme (kitablar sol taraflarndan verilecekler) ne
Ashabu'l-Me'emedir. O ileri geenlere (es-Sbikn) gelince..." (el-Vka, 56/7-10) ve
devamn tekil eden yet-i kerimeler.
"O gnde davetiye (srafil'e) uyarlar. Hibir tarafa sapmayarak giderler. Rahmann
huzurunda sesler kslm olacak. Mahere gidiin ayak seslerinden bakasn
duyamayacaksn." (Taha, 20/108)
Bundan kast, mahere doru giditir. Develerin ayaklarn hareket ederken kardklar sesi
andran bir sesten bakas duyulmayacaktr.
"Allah kimi hidayete erdirirse ite doru yolu bulan odur. Kimi de saptrrsa artk bunlar iin
ondan baka asla dost ve yardmclar bulamazsn. Biz onlar kyamet gn krler, dilsizler ve
sarlar olarak yz koyun haredeceiz." (el-sra, 17/97) ve bunun dnda daha pekok yet-
i kerime.
S. Snnet-i seniyyede maherden nasl szedilmektedir?
C. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur:
"nsanlar trl haredilecektir. Rahmet ve umut edenler, korkup ekinenler, ikisi bir deve,
bir deve, drd bir deve, onu bir deve zerinde olanlar; geri kalanlarn da ate
haredecek (bir araya getirip, toplayacak)dr. Onlar nerede durup dinlenirlerse o da onlarla
beraber dinlenir, nerede sabah ederlerse onlarla birlikte orada sabah eder, nerede akam
ederlerse, onlarla birlikte akam eder."
151

Enes b. Malik Radyallahu anh'dan rivayete gre bir adam dedi ki:
Ey Allah'n Peygamberi kfir nasl olur da yzst haredilecektir. Peygamber yle
buyurdu:
"Dnyada onu iki ayak zerinde yrten, kyamet gnnde yzst yrtmeye kadir deil
midir?"
152

"Sizler plak ayakl, elbisesiz ve snnetsiz olarak haredileceksiniz." "lk yaratmaya
baladmz gibi onu tekrar iade ederiz." (el-Enbiya, 21/104) ve phesiz yaratlmlar
arasnda kyamet gnnde kendisine elbise giydirilecek ilk kii brahim Aleyhisselam
olacaktr."
153

ie Radyallahu anha da bu hususta yle dedi:
Ey Allah'n Rasl, erkekler ve kadnlar (birlikte plak olarak haredilecek ve) birbirlerine
bak(maya)caklar m? Peygamber:
" bu gibi eylerle ilgilenmeyecek kadar ar olacaktr."
154

S. Yce Allah'n kitabna gre mevkfin (hesaba ekilmek iin beklenecek yerin) nitelikleri
nasldr?
"Sakn Allah' o zalimlerin ilediklerinden habersiz sayma! Onlar (azablarn) ancak gzlerin
dehetle yerinden frlayaca bir gne erteliyor. Hepsi de balarn dikerek koacaklar.
Gzleriyle kendilerine bile dnp bakmayacaklar. Kalbleri ise (idrakten uzak) bombo
olacaktr." (brahim, 14/42-43) ve devam olan dier yetler.

151
Buhr, VII, 194; Muslim, VIII, 157; Nes, IV, 115-116
152
Buhr, VII, 194; Muslim, VIII, 135
153
Buhr, VII, 195; Muslim, VII, 157; Nes, IV, 117; Tirmiz, IV, 615; Msned, I, 223, 229, 235, 253; Darimi, II, 233; bn Mce, II, 1429
154
Buhr, VII, 195; Muslim, VIII, 156; Nes, IV, 114, 115
45
"O gn ruh ve melekler saf olup ayakta duracaklar. Rahmann izin verdii kimse(ler)den
bakalar konumazlar ve (izinle konuan da) doru sylerler." (en-Nebe, 78/38) ve dier
yetler.
Bir baka yerde yle buyurulmaktadr:
"Onlar yaklaan gnle korkutup uyar! O vakit kalbler gam ve kederle dolu olarak grtlaklara
kadar gelip dayanacaktr. Zalimlerin ne candan bir dostu, ne de efaati kabul edilir bir
efaatisi olacaktr..." (el-Mu'min, 40/18) ve devamndaki yetler.
"Melekler de, ruh da oraya miktar ellibin yl olan bir gnde ykselir..." (el-Mearic, 70/4) ve
devamndaki yetler
"Ey ar ykler altnda bulunan iki frka (insanlar ve cinler)! Yaknda sizin hesabnza
bakacaz..." (er-Rahman, 55/31) ve devam yetler ile bunlarn dnda daha pekok yet-i
kerime.
S. Snnet-i seniyyede mevkf nasl anlatlmaktadr?
C. Bu hususta pekok hadis-i erif vardr. Bunlardan birisi bn mer Radyallahu anh'n
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'den naklettii u hadistir.
"O gnde insanlar lemlerin Rabbi huzurunda duracaklardr." (el-Mutaffifin, 83/6) buyruu
hakknda Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur:
"Onlardan birisi kendi teri kulaklarnn ortasna kadar varm olduu halde ayakta
duracaktr."
155

Ebu Hureyre Radyallahu anh'n rivayet ettii hadise gre Raslullah Sallallahu aleyhi
"nsanlar kyamet gnnde o kadar ok terleyeceklerdir ki, onlarn terleri yerin iine yetmi
arn kadar gidecektir. (Oralar slatacaktr) ve kulaklarna varncaya kadar da onlar (bir
gem gibi) gemleyecektir..."
156
Bu hadisler Buhari ve Mslim'de yer almaktadr. Bunlarn
dnda daha pekok hadis-i erif te vardr.
S. Kur'n- Kerim'de arzdan ve hesabn grlmesinden nasl szedilmektedir?
"O gnde -hibir eyiniz gizli kalmakszn- arz olunacaksnz..." (el-Hakka, 69/18) ve
devamndaki yetler.
"Saf halinde Rabbine arzedilecekler. 'Andolsun ki ilk kez sizi nasl yaratm idiysek ylece
bize geldiniz...'" (el-Kehf, 18/48) ve devamndaki yetler;
"yetlerimizi yalanlayan her mmetten bir topluluk haredeceimiz gn onlar bir arada
(toplanncaya kadar) durdurulurlar. Nihayet geldiklerinde der ki: 'Benim yetlerimi -onlar
bir bilgiye dayanarak kavramadnz halde- yalanladnz ha. Yoksa ne yapyordunuz?'
Zulmetmeleri sebebiyle sz (azab) aleyhlerine gerekleti. Artk konuamazlar." (en-Neml,
27/83)
"O gnde insanlar amelleri kendilerine gsterilmek iin blk blk dneceklerdir. Kim zerre
arlnca bir hayr yapyorsa onu grecektir, kim de zerre arlnca bir ktlk yapyorsa
onu grecektir." (ez-Zelzele, 99/6-8)
"Rabbine andolsun ki onlarn hepsine yapmakta olduklar eyleri soracaz." (el-Hicr, 15/92-
93)
"Ve durdurun onlar! nk onlar sorgulanacaklardr." (es-Sfft, 37/24) ve devamndaki
yetler ile daha baka pekok yet-i kerime.
S. Snnet-i seniyyede bu hususlar nasl anlatlmaktadr?
C. Bu hususlara dair pekok hadis-i erif vardr. Bunlardan birisi Peygamber Sallallahu aleyhi
vesellem'in u buyruudur:

155
Buhr, VII, 196; Muslim, VIII, 157; Tirmiz, IV, 615; Msned, II, 13,19,64; bn Mce, II, 1430
156
Buhr, VII, 197; Muslim, VIII, 158
46
"Her kim inceden inceye hesaba ekilecek olursa, o azaba uratlacak demektir." ie
Radyallahu anha dedi ki: Yce Allah: "O kolay bir hesab ile hesaba ekilecek." (el-nikak,
84/8) diye buyurmuyor mu? Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu:
"O (amellerin) arz() hakkndadr."
157

Yine Peygamber yle buyurmaktadr:
"Kyamet gnnde kfir getirilir ve ona:
Ne dersin? Eer yer dolusu kadar altnn olsa bunu (kurtulmak iin) fidye olarak verir
miydin? diye sorulacak. O:
Evet diye cevap verecek. Bu sefer yle denilecek:
Senden bundan daha basit ve kolay olan bir ey istenmiti. Bir rivayette: Ben senden bundan
daha basit bir eyi, sen Adem'in sulbnde iken istemitim. Bana hibir eyi ortak komaman
(istemitim), fakat sen irk komaktan baka bir ey kabul etmedin."
158

"Aranzda Rabbinin kendisi ile arasnda herhangi bir tercman bulunmakszn kendisiyle
konumayaca hibir kimse yoktur. O vakit kii sana bakacak; nden gnderdii
amelinden bakasn grmeyecek, soluna bakacak yine nden gnderdiinden bakasn
grmeyecek, nne bakacak yznn karsndaki cehennem ateinden bakasn grmeyecek.
Binaenaleyh bir hurmann yars ile dahi olsa, gzel ho bir szle dahi olsa, ateten
korununuz."
159

"Sizden herhangi bir kimse -m'mini kastetmektedir- Rabbine olduka yaklar. yle ki Rabbi
onun zerine rtsn koyar. Sen unu ve unu iledin mi diye sorar, kul: Evet der. Yine unu
ve unu iledin mi diye sorar, kul: Evet der ve bylelikle yaptklarn ona syletir. Sonra yle
buyurur: Dnyada iken ben senin gnahlarn rtp gizledim. Bu gn de o gnahlar sana
balyorum."
160

Ve bunlardan baka daha pek ok hadis-i erif.
S. Kur'n- Kerim'de sahifelerin (amel defterlerinin) neri nasl anlatlmaktadr?
C. Yce Allah yle buyuruyor:
"Her insann amelini kendi boynuna ayrlmayacak ekilde doladk. Kyamet gn de ona
yaylm bir halde karsnda bulaca bir kitab karrz. 'Oku kitabn! Bugn kendine kar
iyi hesaplayc olarak kendin yetersin.'" (el-sra, 17/13)
"Defterler alp yayld zaman..." (et-Tekvr, 81/10)
"Kitab konmu olacak, gnahkrlar onun iindekilerden dolay korkuya kaplm greceksin.
'Vay bizim halimize! Bu kitaba ne olmu? Kk, byk hibir ey brakmayp, sayp dkm'
diyecekler. Onlar ilediklerini de hazr bulacaklardr. Rabbin kimseye zulmetmez." (el-Kehf,
18/49)
"Kitab sandan verilecek olana gelince, o yle diyecek: 'te aln, okuyun kitabm... onu da
ancak hata (irk) ileyenler yer." (el-Hkka, 69/19-37)
el-nikak suresinde de yle buyurulmaktadr:
"Kitab sa eline verilecek kimseye gelince... kitab arkasndan (sol eline) verilecek kimseye
gelince..." (el-nikak, 84/7-10)
te bu, kitab sana verilecek olana kitabnn nnden getirilip verileceine, kitab solundan
verilecek olana arkasndan verileceine delildir. Bu halden yce Allah'a snrz.
S. Bunun snnetten delili nedir?
C. Bu hususta pekok hadis-i erif vardr. Bunlardan birisi Peygamber Sallallahu aleyhi
vesellem'in u buyruudur:

157
Buhr, VII, 197; Muslim, VIII, 164; Tirmiz, IV, 617; Ebu Dvd, III, 184; Msned, VI, 47,91,108,127
158
Buhr, VII, 198; Muslim, VIII, 134; Msned, III, 129
159
Buhr, VII, 198, VIII, 202; Tirmiz, IV, 611; bn Mce, I, 66
160
Buhr, V, 214, VIII, 203; Muslim, VIII, 105; bn Mce, I, 65
47
"M'min Rabbine yaklar, nihayet Rabbi onun zerine rtsn koyar ve ona gnahlarn
syletir. u gnah biliyor musun? diye sorar, o: Biliyorum, der. Rabbim biliyorum, diye iki
defa tekrarlar. Yce Allah yle buyurur: "Dnyada iken ben bu gnah setrettim, bu gn de o
gnah sana balyorum. Sonra da hasenatnn sahifesi katlanr. Dierlerine yahut kfirlere
gelince, onlara herkesin duyaca bir ekilde yle seslenilir: "ahidler de: 'te Rablerine
kar yalan syleyenler bunlardr' derler." (Hd, 11/18)
161

ie Radyallahu anha dedi ki:
Ey Allah'n Rasl acaba kyamet gnnde seven sevdiini hatrlayacak m, diye sordum.
yle buyurdu:
"Ey Aie! durumda hatrlamayacaktr. Terazinin ar m basaca, hafif mi basaca
ortaya kncaya kadar hatrlamayacaktr. Amel defterleri uuacanda kitab sandan m
verilecektir, yoksa solundan m verilecektir anlalncaya kadar hatrlamayacaktr ve
cehennem ateinden bir para kp uzanaca vakit..."
Bu hadisi uzun uzadya Ahmed ve Ebu Davud rivayet etmilerdir.
162
Bunlarn dnda baka
hadis-i erifler de vardr.
S. Kur'n- Kerim'den Mizann delili nedir ve amellerin tartlmas nasl olacaktr?
"Kyamet gnne has adalet terazilerini koyarz. Kimseye en ufak bir zulm yaplmaz. (yilii)
bir hardal tanesi arlnca olsa bile biz onu getiririz, hesaba ekenler olarak biz yeteriz."
(el-Enbiya, 21/47)
"O gn tart haktr. Artk kimlerin terazileri ar basarsa ite onlar murada erenlerin ta
kendileridir." (el-Araf, 7/8)
"Kimlerin de tartlar hafif gelirse, ite onlar kendilerine zarar verenlerdir. Cehennemde
ebedi kalcdrlar." (el-Mu'minn, 23/103)
Yce Allah kfirler hakknda da yle buyurmaktadr:
"Biz kyamet gn onlar iin bir l tutmayacaz." (el-Kehf, 18/105)
Ve bunlarn dnda baka yet-i kerimeler.
S. Snnet-i seniyeden buna dair delil ve niteliklerini belirten buyruklar nelerdir?
C. Bu husustaki hadis-i erifler pek oktur. Bunlardan birisi zerinde ehdet kelimesinin
yazl olduu Bitka (kk kat) hadisidir. Bu katta yazl bulunan ehdet kelimesi
herbirisi gzn grebildii noktaya kadar uzanan gnahlarn yazl olduu doksan defterden
daha ar basacaktr.
163

Bir dier hadis Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in Abdullah b. Mesud Radyallahu anh
hakknda syledii u szlerdir:
"Sizler onun bacaklarnn ne kadar ince olduuna hayret mi ediyorsunuz? Nefsim elinde
olana yemin ederim ki, onlar Mizanda Uhud'dan daha ardrlar."
164

"Kyamet gnnde iri yar, iman adam getirilecek, fakat Allah nezdinde bir sivrisinek
kanad kadar dahi arl olmayacaktr." Dilerseniz: 'Biz kyamet gnnde onlar iin bir
l tutmayacaz (nezdimizde hibir arlklar olmayacak.) (el-Kehf, 18/105) buyruunu
okuyunuz."
165

Bunlarn dnda baka hadisler de vardr.
S. Kur'n- Kerim'de Sratn delili nedir?

161
Buhr, V, 214; Muslim, V, 264
162
Msned, VI, 110; Ebu Dvd, IV, 240
163
Msned, II, 213; Tirmiz, V, 24; bn Mce, II, 1437
164
Msned, I, 421; Hakim, Mstedrek, III, 317'de sahih olduunu belirtmi ve bu hususda Zeheb de ona muvafakat etmitir.
165
Buhr, V, 236; Muslim, VIII, 125
48
"phe yok ki aranzda oraya uramayacak hibir kimse yoktur. Bu Rabbinin
gerekletirmeyi zerine ald kesin bir hkmdr. Bundan sonra takva sahiblerini
kurtarrz, zalimleri ise orada dizleri zerine km olarak terkederiz." (Meryem, 18/71-72)
"O gnde m'min erkeklerle, m'min kadnlar nurlar nlerinde ve salarnda koar
grrsn..." (el-Hadid, 57/12) ve devamndaki yet-i kerimeler.
S. Snnetten buna dair delil ve onun niteliklerini anlatan buyruklar nelerdir?
C. Bu hususta pekok hadis-i erif vardr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem efaat
hadisinde unlar sylemektedir:
"Sonra kpr getirilir, cehennemin iki taraf zerine yerletirilir." Bizler
Ey Allah'n Rasl kpr nedir? diye sorduk. yle buyurdu:
"(O) zerinde sebat edilemeyen kaygan bir yerdir. zerinde kancalar, kelepeler ve nice
dikenler vardr. Bunlarn bklm dikenleri bulunur ki, bu tr dikenler Necid'de olur ve
onlara es-Sa'dn ad verilir. M'min bu kpr zerinden imek gibi, rzgar gibi, asil atlar ve
develer gibi (hzlca) geecek. Kimisi esenlikle kurtulacak, kimisi yara bere alm olarak
kurtulacak, kimisi de cehenneme itilmi olacaktr ve nihayet onlarn sonuncular srklene
srklene geecektir."
166

Hadis Sahih(-i Buhari ve Mslim)'dedir. Ebu Said el-Hudri Radyallahu anh dedi ki: Bana
ulatna gre bu kpr kldan ince, kltan keskin gelir.
167

S. Kur'n- Kerim'de ksasn delili nedir?
"Allah phesiz zerre arl kadar dahi zulmetmez. (Yaplan) bir iyilik olursa onu kat kat
artrr ve ltfundan byk bir mkaft verir." (en-Nisa, 4/40)
"Bugnde herkese kazandnn karl verilir. Bugn zulmetmek yoktur. phesiz Allah
hesab pek abuk grendir... Allah hak ile hkmeder." (el-Mu'min, 40/17-20)
"Aralarnda hak ile hkm edilecek, onlara zulmedilmez..." (ez-Zmer, 39/69) ve
devamndaki yetler.
S. Ksasn snnet-i seniyeden delili ve nitelikleri nedir?
C. Bu hususta pekok hadis-i erif vardr. Bazlarn sralayalm. Peygamber Sallallahu aleyhi
"nsanlar arasnda hakknda hkm verilecek ilk ey, kanlar olacaktr."
168

"Her kim kardeine bir hakszlk etmi ise bugn ondan helllk dilemeye baksn. nk
orada ne dinar, ne de dirhem olacaktr. Kardei lehine kendi iyiliklerinden alnmadan nce
(bunu yapsn). Eer iyilikleri yoksa bu sefer kardeinin ktlklerinden alnr, onun zerine
konulur."
169

"M'minler cehennem ateinden kurtulduktan sonra cennet ile cehennem arasndaki bir kpr
banda alkonulurlar. Dnya hayatnda iken aralarndaki hakszlklar sebebiyle birinden
dierinin lehine ksas uygulanr. Nihayet arndrlp, temizlendikten sonra cennete girmek iin
kendilerine izin verilecektir."
170

Btn bu hadisler Sahih-i Buhari'dedir. Bundan baka daha pek ok hadis te vardr.
S. Kur'n- Kerim'den Havzn delili nedir?
C. Yce Allah peygamberi Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem'e hitaben yle
buyurmaktadr: "phe yok ki biz sana kevseri verdik..." (el-Kevser, 108/1) ve dier yetleri.
S. Havzn snnette delili ve nitelikleri nelerdir?
C. Bu hususta tevatr derecesine ulam pek ok hadis-i erif vardr. Bunlardan birkan
kaydedelim. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur:

166
Buhr, VII, 205, VIII, 182; Muslim, I, 122, 129; Msned, II, 275-276, III, 25-26, III, 345, 383, V, 159, VI, 110
167
Ebu Said'in bu szn Muslim, I, 117'de zikretmektedir. Bu ifade Aie radyallahu anha'n rivayet ettii hadiste Msned, VI, 110'da da
kaydedilmektedir.
168
Buhr, VIII, 35; Muslim, V, 107; Nes, VII, 83; bn Mce, II, 873; Msned, I, 388, 441-442
169
Buhr, VII, 197; bn Mce, II, 807; Msned, II, 435, 506
170
Buhr, VII, 197; Msned, III, 13, 57, 63, 74
49
"Ben sizden nce Havza varm olacam..."
171

"Ben sizden nce gideceim. Size kar ahitlik edeceim. Allah'a yemin ederim ki phesiz
ben u anda Havzma (gzmn nndeymicesine) bakyorum..."
172

"Benim Havzmn boyu bir aylk mesafedir. Suyu stten beyaz, kokusu miskten daha hotur.
zerindeki testileri semann yldzlar gibidir. Ondan bir defa ien bir kimse bir daha
ebediyyen susamaz."
173

"Ben her iki taraf ii oyulmu incilerden adrlar bulunan bir nehrin yanndan getim de: Bu
nedir ey Cebrail diye sordum. O: Bu kevserdir, dedi."
174

Bunlarn dnda daha pek ok hadis-i erif de vardr.
S. Cennete ve cehenneme imann delili nedir?
"O halde tututurucusu insanlarla talar olan ve kfirler iin hazrlanm bulunan o ateten
saknn. man edip salih amel ileyenlere de unu mjdele! Gerekten onlar iin altlarndan
rmaklar akan cennetler vardr..." (el-Bakara, 2/24-25) ve bunlarn dnda saylamayacak
kadar ok yet-i kerime.
Sahih(-i Buhari ve Mslim) de Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in gece namazna
kalkarken u duay yapt zikredilmektedir:
"Hamd, yalnz sanadr. Hak olan sensin. Senin vadin de haktr, sana kavumak ta haktr.
Szn de haktr, cennet te haktr, cehennem atei de haktr. Btn peygamberler de haktr.
Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem de haktr, kyamet te haktr..."
175

Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem efendimizin u buyruu da bu husustaki delillerdendir:
"Her kim Allah'tan baka ilh olmadna, onun orta bulunmayp bir ve tek olduuna,
Muhammed'in Allah'n kulu ve rasl olduuna, sa'nn Allah'n kulu ve rasl, Meryem'e
ilka ettii kelimesi ve kendinden bir ruh olduuna, cennetin hak, cehennemin hak olduuna
ahitlik ederse, Allah ameli ne olursa olsun onu cennete girdirecektir."
176

Bu hadisi Buhari ve Mslim rivayet etmitir. Bir rivayette de yle denilmektedir:
"...Cennetin sekiz kapsndan dilediinden onu girdirir."
177

S. Cennete ve cehenneme iman etmek ne demektir?
C. Onlarn varlklarna ve u anda yaratlm olduklarna, yce Allah'n onlar baki klmasyla
ebedi kalacaklarna ve asla sonlarnn gelmeyeceine kesin olarak inanp tasdik etmek
demektir. Bunun kapsamna cennetin ihtiva ettii her trl nimet ile cehennemin ihtiva ettii
her trl azab da dahildir.
S. u anda var olduklarnn delili nedir?
C. Yce Allah'n bize onlarn hazrlanm olduklarna dair verdii haberlerdir. Cennet
hakknda yle buyurmaktadr: "Takv sahipleri iin haznlanm..." (l-i mran, 3/133)
Cehennem hakknda da: "Kfirler iin hazrlanm olan o ate" (l-i mran, 3/131) diye
buyurmaktadr. Yce Allah bizlere dem ile eini kendilerine yasak klnan aatan
yemelerinden nce cennete yerletirmi olduunu haber verdii gibi, kfirlerin sabah-akam
cehenneme arz olunduklarn
178
da haber vermektedir.
"Bana cennet gsterildi de orann ahalisinin ounlukla fakirler olduunu, cehennem atei de
gsterildi de orann ahalisinin ounlukla kadnlar olduunu grdm."
179

171
Buhr, VIII, 87, VII, 206, 209; Muslim, VII, 65, 66, 67, 68, 71; Nes, I, 94; bn Mce, II, 1300-1429; Muvatta, I, 49, 50; Msned, I, 257,
384, 402...
172
Buhr, VII, 209; Muslim, VII, 67; Msned, IV, 149, 153, 154
173
Buhr, VII, 207; Muslim, VII, 66
174
Buhr, VII, 207; Ebu Dvd, IV, 237; Tirmiz, V, 449; Msned, III, 115, 152, 164...
175
Buhr, II, 42, VII, 148, VIII, 167; Muslim, II, 184; Msned, I, 298, 358
176
Buhr, IV, 139; Muslim, I, 42, 543
177
Muslim, I, 42
178
bk. el-M'min, 40/45-46
179
Buhr, IV, 85, VII, 179; Muslim, VIII, 88; Tirmiz, IV, 715; Msned, I, 234, II, 173, 297, IV, 429, 442
50
Kabir azab ve sorgusu ile ilgili bahiste: "Bir kimse ld m mutlaka onun... kalaca yeri
kendisine gsterilir..."
180
hadisi daha nceden gemi bulunmaktadr.
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem buyuruyor ki:
"(Scak zamanlarda) namaz serin vakitlere kadar braknz. nk ar scaklk cehennemin
nefes almasndan trdr."
181

"Cehennem atei aziz ve celil olan Rabbine ikyette bulunarak yle dedi: Rabbim benim bir
blmm dier bir blmm yiyip bitirdi. Bunun zerine ona iki defa nefes iin izin verdi.
Birisi k mevsiminde, birisi yaz mevsiminde. te en ileri derecede duyduunuz scak ile en
ileri derecede duyduunuz zemherir (souu) bundandr."
182

"Humma (yksek ate) cehennemin esintisindendir. Onu su ile soutunuz."
183

"Allah cenneti ve cehennem ateini yaratnca Cebrail Aleyhisselam' cennete gnderdi ve
oray git gr, dedi..."
184

Cennet ve cehennem gnein tutulduu gn Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem efendimize
arz edildii gibi
185
sra gecesi de ona arz edilmitir.
186
Bu hususta saylamayacak kadar ok
sahih hadis vardr.
S. Cennet ve cehennemin baki olduklarna ve ebediyyen yok olmayacaklarna delil nedir?
C. Yce Allah cennet hakknda yle buyurmaktadr:
"Bunlar iin orada ebediyyen kalmak zere altndan rmaklar akan cennetler hazrlanmtr.
te bu en byk baardr." (et-Tevbe, 9/100)
"Onlar oradan karlacak da deillerdir." (el-Hicr, 15/48)
Yine yce Allah cennet hakknda yle buyurmaktadr:
"Bu ard arkas kesilmeyen bir batr." (Hd, 11/108)
"te muhakkak bu bizim rzkmzdr. Tkenecei yoktur." (Sd, 38/54)
"Takv sahibleri ise muhakkak emin bir makamdadrlar... Onlar orada ilk lmden baka
lm tatmazlar." (ed-Duhan, 44/51-56) ve daha baka yet-i kerimelerle; yce Allah hem
cennetin ebediliini, hem oradakilerin hayatnn ebedi olduunu, hayatlarnn asla kesintiye
uramayacan, onlarn oradan karlmayacaklarn haber vermektedir.
Cehennem atei hakknda da ayn ey szkonusudur. Yce Allah cehennem hakknda yle
buyurmaktadr:
"Cehennem yolundan bakasna; ki onlar orada ebediyyen kalcdrlar." (en-Nisa, 4/169)
"Muhakkak Allah kfirlere lanet etmi ve onlar iin alevli bir ate hazrlamtr. Onlar orada
ebediyyen kalcdrlar. Hibir veli (dost) ve yardmc da bulamayacaklar." (el-Ahzab, 33/64-
65)
"Kim Allah'a ve Raslne isyan ederse hi phesiz onun iin cehennem atei vardr. Onlar
orada ebediyyen kalacaklardr." (el-Cin, 72/23)
"Ve onlar ateten kacak da deillerdir." (el-Bakara, 2/167)
"Onlara (o azab) hafifletilmez. Onlar o azab iinde mitsiz kalacaklardr." (ez-Zuhruf, 43/75)
"Onlar hakknda hkm verilmez ki lsnler. Onlarn zerinden (cehennem) azabndan bir
ey de hafifletilmez." (Fatr, 35/36)

180
Bu hadis daha nce kabir sorgusu, nimet ve azab ile ilgili snnetten deliller gsterilince gemi bulunmaktadr. Kaynaklar iin oraya
baklabilir.
181
Buhr, I, 135; Muslim, II, 107; Ebu Dvd, I, 110; Tirmiz, I, 295; Nes, I, 248-249; bn Mce, I, 222, 223; Darimi, I, 219; Muvatta, I,
38; Msned, II, 229, III, 9, 52, IV, 250...
182
Buhr, IV, 89; Muslim, II, 108; bn Mce, II, 1444; Muvatta, I, 538; Darimi, II, 245
183
Buhr, IV, 89-90; Muslim, VII, 23-24; Tirmiz, IV, 404; bn Mce, II, 1149-1150; Muvatta, III, 122; Msned, I, 291, II, 21, 123, III, 164,
IV, 141...
184
Nes, VII, 3; Ebu Dvd, IV, 236; Tirmiz, IV, 693; Msned, II, 332, 333, 354
185
Buhr, II, 28; Muslim, III, 30; Nes, III, 130-131; bn Mce, I, 402; Muvatta, I, 195-196; Msned, I, 298 ve 358
186
Buhr, IV, 248-250; Muslim, I, 102-103; bn Mce, II, 812
51
"Gerek u ki kim Rabbine gnahkr olarak gelirse, onun iin cehennem vardr. Orada ne
lr ne de yaar." (Taha, 20/74) ve daha baka yet-i kerimeler buna delildir.
Yce Allah bu yet-i kerimelerde ve benzerlerinde cehennemin cehennem ehli olan kimseler
iin yaratldn, kendilerinin de onun iin yaratldklarn, onlarn orada ebediyyen
kalacaklarn bildirmektedir. Yce Allah: "Onlar oradan kacak deillerdir." buyruu ile
oradan kmayacaklarn belirtirken, "azab onlara hafifletilmez" buyruu ile de cehennem
azabnn kesilmeyeceini "sonra orada hem lmeyecek, hem de hayat bulmayacaktr." (el-
Ala, 87/13) buyruu ile cehennemliklerin orada yok olmayacaklarn haber vermektedir.
"Cehennem ehli olan cehennemliklere gelince; onlar orada ne lrler, ne de hayat
bulurlar."
187

"Cennetlikler cennete, cehennemlikler cehenneme girdikten sonra lm (bir ko suretinde)
alnarak cennet ile cehennem arasnda bir yere getirilip sonra boazlanr. Daha sonra bir
mnadi yle seslenir: Ey cennet ahalisi, artk lm olmayacaktr ve ey cehennem halk, artk
lm yoktur. Bu sebeble cennetlik sevinclerine sevin katar, cehennem ehlinin kederlerine
keder katlr."
188

Hadisin bir baka lafz da u ekildedir:
"Herkes bulunduu yerde ebedi kalacaktr."
189

Bir dier rivayette de yle denilmektedir: Daha sonra Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem
"Sen onlar iin bitiriliverilecei o hasret gn ile korkut! Halbuki onlar gaflet iindedirler.
Onlar hala iman etmezler." (Meryem, 19/39) buyruunu okudu.
190
Bu rivayet Sahih(-i Buhari
ve Mslim) de bulunmaktadr. Bu hususta zikrettiklerimiz dnda baka hadisler de vardr.
S. M'minlerin hiret yurdunda an yce ve mbarek Rablerini greceklerinin delili nedir?
"O gnde yzler var ki apaydnlktr. Rablerine bakcdrlar." (el-Kyame, 75/22-23)
"hsanda bulunanlara daha gzeli (el-Hsn) ve daha fazlas da vardr." (Yunus, 10/26)
Yce Allah kfirler hakknda da yle buyurmaktadr:
"Hayr, muhakkak ki onlar o gnde Rablerinden elbette perdelenmi olacaklardr. (Onu
gremeyeceklerdir)." (el-Mutaffifin, 83/15)
Dmanlar (onu grmekten yana) perdeleneceklerine gre onun dostlar
perdelenmeyeceklerdir.
Buhari ve Mslim'de Cerir b. Abdullah Radyallahu anh'dan yle dedii rivayet
edilmektedir: Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem ile birlikte oturuyorduk. Ondrdnde aya
bakt ve yle buyurdu:
"Sizler Rabbimizi u ay grdnz gibi ak seik bir ekilde greceksiniz. Onu grmekte
herhangi bir skntya maruz kalmayacaksnz. Binaenaleyh eer gne domadan nce bir
namaz ve batmasndan nce de bir namaz karmamaya gcnz yetiyorsa bunu yapnz."
191

Peygamber efendimizin bunu grdnz gibi diye buyurmas u ay grmeniz gibi
demektir. Burdaki benzetme grmenin grmeye benzetilmesidir yoksa grlenin grlene
benzetilmesi deildir. Nitekim yce Allah'n vahiy ile konumasn szkonusu ettii hadis-i
erifinde yle buyurmutur:
"...Melekler onun syledii sze itaatle kanatlarn rparlar. O (vahiy) sanki dz bir kayalk
zerinde (ekilen) bir zincir(in kard ses gibi)dir."
192

187
Muslim, I, 118; bn Mce, II, 1441; Msned, III, 5
188
Buhr, VII, 200; Muslim, VIII, 153; Tirmiz, IV, 692-693; Darimi, II, 136; Msned, II, 118, 120-121
189
Bu Muslim, VIII, 153'teki lafzdr.
190
Muslim, VIII, 153
191
Buhr, VIII, 179; Muslim, II, 113-114; Ebu Dvd, IV, 233; Tirmiz, IV, 687; bn Mce, VIII, 63
192
Buhr, V, 221, VIII, 194; bn Mce, I, 71; Tirmiz, V, 362
52
Burdaki benzetme de iitmenin iitmeye benzetilmesidir. itilenin iitilene benzemesi
deildir. nk yce Allah, yarattklarndan herhangi bir yaratn zatnda veya sfatlarnda
kendisine benzemesinden mnezzehtir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in sznn de
byle bir benzetmeyi vehmettirecek ekilde yorumlanmasndan mnezzehtir. nk o btn
yaratlmlar arasnda yce Allah' en iyi bilendir. Mslim'de yer alan Suhayb (er-Rumi')nin
rivayet ettii hadiste de yle buyurulmaktadr:
"...Bunun zerine (yce Allah) hicab aar. Onlara (cennetliklere) aziz ve celil olan Rablerine
bakmaktan daha ok sevimli gelecek hibir ey verilmemitir." Daha sonra u: "yilik
yapanlara daha gzeli vardr ve daha da fazlas vardr." (Yunus, 10/26) yetini okudu.
193

Bu hususta sahih ve ifadeleri ak pek ok hadis-i erif vardr. Biz "Sullemu'l-Vusul" erhinde
bunlardan krkbe hadisi otuzdan fazla sahabiden naklettik. Bunlar reddeden, Allah'n
Kitabn ve Allah'n rasl ile gnderdiklerini yalanlam ve yce Allah'n haklarnda: "Hayr,
muhakkak ki onlar o gnde Rablerinden elbette perdelenmi olacaklardr." (el-Mutaffifin,
83/15) diye buyurduu kimselerden olacaktr. Yce Allah'dan affedilmeyi ve esenlii dileriz.
Yzne bakma lezzetini nasib eylemesini niyaz ederiz. min.
S. efaate iman etmenin delili nedir? Kimler, kimlere efaat edecektir? Ne zaman olacaktr?
C. Yce Allah Kitab- Kerim'inin pekok yerinde ar birtakm artlara bal olarak efaatin
sabit olduunu belirtmitir. efaatin yalnzca kendisinin elinde olduunu, hi kimsenin bu
konuda herhangi bir pay sahibi olmadn bize bildirmitir. Yce Allah yle buyurmaktadr:
"De ki: Btn efaat Allah'ndr." (ez-Zmer, 39/44)
Ne zaman olacana gelince, yce Allah bize efaatin ancak onun izni ile yaplabileceini
haber vermitir. Nitekim yle buyurmaktadr:
"Onun izni olmakszn nezdinde kim efaat edebilir?" (el-Bakara, 2/255)
"Onun izni olmadka hibir kimse efaati olamaz." (Yunus, 10/3)
"Gklerde nice melek vardr ki, Allah'n dileyip raz olduu kimseye izin vermedike efaatleri
hibir fayda vermez." (en-Necm, 53/26)
"Onun nezdinde efaat kendisine izin verdiklerinden bakasna fayda vermez." (Sebe, 34/23)
Kimlerin efaat edeceine gelince, yce Allah bizlere efaatin ancak onun izin vermesinden
sonra gerekleeceini haber verdii gibi; bu hususta ancak kendisinden honut olduu hayrl
dostlarna izin vereceini de haber vermitir. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr:
"Rahmann izin verdii kimse(ler)den bakalar konumazlar ve (konuanlarda) doru
sylerler." (en-Nebe, 78/38)
"Rahman yannda ahd alm olanlardan bakas efaat yetkisine sahib olmayacaktr."
(Meryem, 19/87)
efaatin kimlere yaplacana gelince, yce Allah bizlere ancak kendisinin raz olaca
kimselere efaat edilmesine izin vereceini haber vermitir. Nitekim yce Allah yle
buyurmaktadr:
"Onun raz olduu kimselerden bakasna efaat etmezler." (el-Enbiya, 21/28)
"O gnde Rahmann izin verecei ve sznden raz olaca kimseninki mstesna, efaatin
hibir faydas olmayacaktr." (Taha, 20/109)
Yce Allah ancak tevhid ve ihlas ehlinden raz olur. Onlarn dndakiler hakknda ise O yle
buyurmaktadr:
"Zalimlerin ne candan bir dostu, ne de efaati kabul edilir bir efaatisi olacaktr." (el-
Mu'min, 40/18)
Yce Allah bunlarn yle diyeceklerini bize nakletmektedir:
"Artk bize efaat edecek bir kimse de yoktur. Candan bir dostumuz da yok." (e-uara,
26/100-101)
Yine bunlar hakknda yce Allah yle buyurmaktadr:

193
Muslim, I, 112; Tirmiz, IV, 687; bn Mce, I, 67
53
"Artk efaat edenlerin efaati onlara fayda vermez." (el-Mddessir, 74/48)
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem, bizlere kendisine efaat verildiini haber vermitir.
Yine onun bize verdii habere gre o gidip Arn altnda secdeye kapanacak, Rabbine
kendisine retecei c szlerle hamd-u senada bulunacak. Kendisine: "Ban kaldr!
Syle! Szn dinlenecek, dile istein verilecek, efaat et efaatin kabul edilecek."
194

denilmedike efaat etmeye balamayacaktr. Daha sonra bizlere tevhid ehlinden olup, btn
gnahkrlar hakknda toptan efaatte bulunmayacan haber vermi ve: "Bana bir snr
izilecek, ben de o (snr ierisinde kalan)lar cennete girdireceim." diye buyurmaktadr.
Daha sonra geri dnecek, ayn ekilde tekrar secde edecek, yine ona bir snr daha izilecek ve
efaat ile ilgili hadisin sonuna kadar belirtilen hususlar cereyan edecek. Ebu Hureyre
Radyallahu anh Peygamber efendimize: efaatinle insanlar arasnda en ok bahtiyar olacak
kii kimdir diye sormu, o da yle buyurmutur: "Kalbinden ihlasla la ilahe illallah diyen
kimsedir."
195

S. efaat ka trldr ve en bykleri hangisidir?
C. 1. En bykleri kyamet Mevkfindeki efaat-i uzma (en byk efaat) olacaktr. Bu da
yce Allah'n kullar arasnda hkm vermek iin gelmesini dilemek zere yaplacaktr. Bu
efaat Peygamber Efendimiz Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem'e mahsustur. Yce
Allah'n kendisine vaadetmi olduu Makam- Mahmud da budur. Nitekim yce Allah:
"Umulur ki Rabbin seni lm bir makama (makam- Mahmd'a) gnderir." (el-sra, 17/79)
diye buyurmaktadr.
Ksaca yle olacaktr: nsanlar mevkfte beklemekten skntlara decek ve orada kallar
uzayp gidecek, huzursuzluklar artacak, terleri enelerine kadar ulaacak. te o zaman, yce
Allah'n haklarnda hkm vermek zere gelmesi iin efaat edecek birisini arayacaklar.
Bunun zerine nce Adem'e, sonra Nuh'a, sonra brahim'e, sonra Musa'ya, sonra Meryem
olu sa'ya gidecekler. Hepsi de: Ben kendimi kurtarmaya bakyorum, diyecek. Nihayet
Peygamberimiz Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem'e ulaacaklar. O: "Bu ii yapacak olan
benim." diye buyuracak. Nitekim bu husus Buhari ve Mslim ile baka eserlerde yer alan
hadislerde etrafl bir ekilde anlatlmaktadr.
196

2. kinci efaat cennet kapsnn almas iin yaplacaktr. Cennetin kapsnn almasn
isteyecek ilk kii Peygamberimiz Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem'dir. mmetler
arasnda oraya girecek ilk mmet de onun mmeti olacaktr.
197

3. nc tr efaat cehenneme gtrlmeleri emrolunmu birtakm kimselerin cehenneme
girmemeleri hususunda yaplacaktr.
4. Drdnc efaat cehenneme girmi olan muvahhidlerden bir blmn oradan kartlmas
iin yaplacaktr. Oradan yanp kavrulmu, kmr olmu bir halde kacaklar. "Hayat nehri"ne
atlacaklar. Selin gtrdkleri arasnda bir tanenin bitip yeermesi gibi biteceklerdir.
198

5. Beinci efaat cennet ehlinden birtakm kimselerin derecelerinin ykseltilmesi iin
yaplacaktr.
Bu son tr efaat Peygamber efendimize has deildir. Ancak bunlarda ncelikle efaatilik
edecek olan odur. Ondan sonra dier peygamberler, melekler ve veliler gelir. Kk yata
lm ocuklar da efaati olacaklardr.
Daha sonra yce Allah saylarn kendisinden baka hibir kimsenin bilmedii birtakm
kimseleri efaatsiz olarak cehennem ateinden kartacak ve cennete gireceklerdir.
199

194
Uzunca efaat hadisi Buhr ve Muslim tarafndan ittifakla rivayet edilmi bir hadistir. Buhr, VIII, 183-184; Muslim, I, 123-124;
Tirmiz, IV, 622; bn Mce, II, 1442
195
Buhr, I, 33; Msned, II, 373
196
efaat hadisinin kaynaklar az nce gsterildi.
197
Muslim, I, 130; Msned, III, 140; Darimi, I, 30-31
198
Buhr, VIII, 179-183; Muslim, I, 112-117; Tirmiz, IV, 713; Darimi, I, 31; Msned, II, 276, III, 79, 90, 144, 145
199
Az nce geen hadisin kaynaklar ile Msned, II, 400, I, 5, V, 53
54
6. Altnc tr efaat ise baz kfirlerin azabnn hafifletilmesi iin yaplacaktr. Bu da
Peygamberimiz Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem'e amcas Ebu Talib hakknda zel bir
efaattir. Mslim'de ve baka eserlerde kaydedildii gibi.
200

Cehenneme, cehennemlikler atldka o srekli olarak: Daha var m? diyecektir. Nihayet yce
Rabbimiz oraya ayan koyunca birbirine doru bzlr ve: zzetin hakk iin yeter, yeter
diyecektir. Cennette cennetliklerin girmesinden sonra geriye bo bir takm yerler kalacak.
Yce Allah birtakm kimseleri yaratacak ve onlar da cennete koyacaktr.
201
Bu hususta
saylamayacak kadar ok nass vardr. Bunlar grmek isteyen Allah'n kitab ile Raslnn
snnetinde bulabilir.
S. Bir kimse ameliyle cennete girebilir yahut cehennemden kurtulabilir mi?
C. Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur:
"Elinizden geldii kadaryla doru ve istikamet zere amel etmeye aln. unu da bilin ki;
sizden hibir kimse ameliyle kurtulamaz.
Ey Allah'n Rasl, sende mi? diye sordular. O:
Ben de diye buyurdu. Rabbimin beni kendinden bir rahmete bandrmas ve ltfu ile (beni
kurtarmas) mstesn." Bir dier rivayette de yle buyurmaktadr:
"Doru ve istikamet zere amel etmeye aln, size mjdeler olsun... Hi phesiz kimse
ameliyle cennete giremeyecektir.
Sen de mi ey Allah'n Rasl? dediler. O;
"Ben de; Allah'n kendinden bir rahmete beni bandrmas mstesna. unu bilin ki Allah'n en
sevdii amel az dahi olsa en devaml olandr."
202
diye buyurdu.
S. Bu hadis ile yce Allah'n: "Onlara: 'Yapmaya devam ettiklerinize karlk mirass
klndnz cennet ite budur' diye seslenilir." (el-Araf, 7/43) buyruklarn bir arada nasl
anlayabiliriz?
C. Yce Allah'a hamdolsun ki bu ikisi arasnda herhangi bir aykrlk yoktur. nk yet-i
kerimede "bim: sebebiyle" buyruunda yer alan "be" harfi sebeblilik ifade ediyor. nk
salih ameller cennete girmeye sebeptir. Cennete giri ancak salih amelle olur. Zira sonucun
varl onu ortaya kartan sebebinin varl ile szkonusudur. Hadis-i erifte "amellerinizle"
anlamndaki lafzn bandaki "be" ise semen (paha ve deer) bildiren be'dir. phesiz ki kul
dnya devam ettike yaasa ve bu sre boyunca gndzleri orulu, geceleri namazla geirse
btn masiyetlerden uzak dursa onun yapt btn bu ameller yce Allah'n onun zerindeki
gizli ve ak nimetlerinin en knn onda birine dahi bedel olamaz. Cennete girmesinin
bedeli nasl olabilir?
"Ve de ki: Rabbim, mafiret ve rahmet buyur. Zaten sen merhamet edicilerin en hayrlssn."
(el-Mu'minn, 23/118)

KADERE MAN

S. Genel olarak kadere imann delili nedir?
"Allah'n emri mutlaka yerini bulan bir kaderdir." (el-Ahzab, 33/38)
"Fakat Allah gereklemesi gereken bir emri yerine getirmek iin (sizi toplad)." (el-Enfl,
8/42)
"Allah'n emri elbette yerini bulur." (el-Ahzab, 33/37)
"Allah'n izni olmadka hibir musibet gelip atmaz. Kim Allah'a iman ederse onun kalbine
hidayet verir..." (et-Teabun, 64/11)
"ki ordunun karlat gn banza gelen musibet, Allah'n emriyle idi." (Al-i mran, 3/166)

200
Buhr, VII, 203; Muslim, I, 135; Msned, III, 9
201
Buhr, VIII, 166-167; Muslim, VIII, 151-152; Tirmiz, V, 390; Msned, II, 369, 507; III, 13, 141
202
Buhr, VII, 181-182; Muslim, VIII, 139-141; Darimi, II, 215; Msned, II, 524-537, III, 52, 337-362, VI, 125
55
"Onlar kendilerine bir musibet gelip attnda: 'Muhakkak biz Allah'nz ve muhakkak biz
ona dncleriz' derler. te Rablerinden bir mafiret ve bir rahmet hep onlarn zerindedir
ve onlar doru yola erdirilenlerin ta kendileridir." (el-Bakara, 2/156, 157) ve daha baka pek
ok yet-i kerime.
Bundan nce Cibril hadisinde: "Hayryla erriyle kadere iman etmendir" buyruu gemi
bulunmaktadr. Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur:
"unu bil ki sana gelip atan bir musibetin gelip seni bulmamas olmayacak bir eydir. Seni
gelip bulmayan bir eyin ise sana isabet etmesi olmayacak bir eydir."
203

Yine Peygamber efendimiz yle buyurmaktadr:
"Bir ey sana gelip atarsa, sakn: Eer ben bu ii yapsaydm yle yle olacakt demeyesin.
Fakat Allah takdir etti ve O dilediini yapt, de."
204

Bir baka hadisinde yle buyurmutur:
"Her ey bir kader iledir. Bir eyden acze dmek yahut gzelce yapmak bile"
205
ve daha
baka pekok hadis-i erif.
S. Kadere imann mertebeleri (aamalar) ka tanedir?
C. Kadere imann drt mertebesi (aamas) vardr.
1. Mertebe: Yce Allah'n hereyi kuatan, gklerde ve yerde zerre arl kadar dahi hibir
eyin dnda bulunmad ilmine, O'nun btn mahlukatn onlar yaratmadan nce bildiine,
rzklarn, ecellerini, szlerini, amellerini, btn hareketlerini, duraklarn, gizlediklerini,
aa vurduklarn, kimlerin cennet ehli, kimlerin de cehennem ehli olduunu bildiine iman
etmektir.
2. Mertebe: Bunlarn yazl olduklarna, yce Allah'n olacana dair ezeli bilgi sahibi olduu
hereyi yazdna iman etmektir. Levh ve Kaleme iman etmek de bunun kapsam
ierisindedir.
3. Mertebe: Yce Allah'n etkin iradesine, kudretine ve hereyi kuatan kudretine iman
etmektir. Bunlar olmu ve olacak eyler itibariyle birbirinden ayrlmazlar. Ancak olmam ve
olmayacak eyler itibariyle birliktelikleri szkonusu deildir. an yce Allah'n olmasn
diledii herbir ey kanlmaz olarak O'nun kudreti ile olur. Olmasn dilemedii bir ey ise
olmasn irade etmedii iin olmaz. Ona g yetiremedii iin deil. Yce Allah bundan
alabildiine ycedir, mnezzehtir.
"Gklerde olsun, yerde olsun hibir ey Allah' ciz brakacak deildir. Muhakkak O en iyi
bilendir, hereye g yetirendir." (Ftr, 35/44)
4. Mertebe: Yce Allah'n hereyin yaratcs olduuna, gklerde, yerde ve her ikisi arasnda
bulunan hereyi O'nun yarattna, O'nun yaratmas dnda zerre kadar bir mahluk dahi
bulunmadna, herbir yaratn hareketlerini ve duraklarn O'nun yarattna iman etmektir.
O her eksiklikten mnezzehtir. O'ndan baka yaratc, O'ndan baka Rab yoktur.
S. Yce Allah'n hereyi bildiine iman etmek demek olan birinci mertebenin delili nedir?
"O Allahtr ki O'ndan baka hibir ilh yoktur. Grlmeyeni de, grneni de bilendir." (el-
Har, 59/22)
"Ve muhakkak Allah ilmi ile hereyi kuatm olandr." (et-Talk, 65/12)
"Gayb bilen Rabbim hakk iin elbette o size gelecektir. Gklerde ve yerde zerre arlnca
bir ey O'na gizli kalmaz. Bundan kk veya byk ne varsa muhakkak apak bir
kitabtadr." (Sebe, 34/3)
"Gaybn anahtarlar O'nun yanndadr. O'ndan bakas bunlar bilmez..." (el-En'm, 6/59) ve
devamndaki dier yetler;
"Allah peygamberliini kime vereceini ok iyi bilendir." (el-En'm, 6/124)

203
Ebu Dvd, IV, 225; Tirmiz, IV, 451; bn Mce, I, 29-30; Msned, V, 185, 317, VI, 441-442
204
Muslim, VIII, 56; bn Mce, I, 31
205
Muslim, VIII, 51-52; Muvatta, III, 93; Msned, II, 110
56
"Muhakkak senin Rabbin kendi yolundan sapanlar da en iyi bilendir, hidayet bulanlar da en
iyi bilen O'dur." (el-Kalem, 68/7)
"Allah kredenleri en iyi bilen deil midir?" (el-En'm, 6/53)
"Allah lemlerin kalbinde olan en iyi bilen deil midir?" (el-Ankebut, 29/10)
"Hani Rabbin meleklere: 'Muhakkak ben yeryznde bir halife yaratacam' demiti.
Melekler: 'Biz seni hamdinle tesbih ve takdis edip dururken, orada bozgunculuk yapacak,
kanlar dkecek bir kimse mi yaratacaksn' demilerdi. 'Sizin bilmediinizi herhalde ben
bilirim.' demiti." (el-Bakara, 2/30)
"Bazan holanmadnz bir ey sizin iin hayrl olur, sevdiiniz bir ey de hakknzda kt
olabilir. Allah bilir, siz bilmezsiniz." (el-Bakara, 2/216)
Sahih (-i Buhari ve Mslim) de u rivayet yer almaktadr: Bir adam
Ey Allah'n Rasl, cennet ehli kim, cehennem ehli kim biliniyor mu? Peygamber:
Evet diye buyurdu. Adam:
Peki amel edenler ne diye amel ediyor? diye sorunca, Peygamber u cevab verdi:
"Herkes ne iin yaratlm ise onun iin -yahut kendisine ne kolaylatrlmsa onun iin- amel
eder." diye buyurdu.
206

Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'e mriklerin ocuklarnn durumu hakknda soru
sorulunca o: "Allah (yaasalard) ne ekilde amel edeceklerini en iyi bilendir." diye cevap
verdi.
207

Sahih-i Mslim'deki rivayete gre Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur:
"Allah cennet iin cennetlikleri yaratt. Onlar henz atalarnn sulblerinde iken onlar cennet
iin yaratt. Cehennem atei iin de cehennemlikleri yaratt. Onlar henz babalarnn
sulblerinde iken onlar oras iin yaratt."
208

Yine Mslim'deki rivayete gre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur:
"phesiz kii insanlarn grdklerine gre cennetliklerin ameli ile amel eder. Halbuki o
cehennemliklerdendir. Yine kii insanlara grnd kadaryla cehennem ehlinin ameli ile
amel eder. Halbuki o cennetliklerdendir."
209

"Yce Allah, karanzdaki herkesin cennetteki ve cehennemdeki konumunu mutlaka bilir.
Ashab:
Peki ey Allah'n Rasl, o halde niye amel ediyoruz? Biz buna bel balayp ameli
terketmeyelim mi? dedi. Peygamber yle buyurdu:
"Hayr amel ediniz, herkes ne iin yaratlm ise o ona kolaylatrlr." Daha sonra: "Artk kim
(infak edip) verir ve saknrsa, o, el-Hsny (kelime-i tevhidi) da dorularsa biz de ona kolay
olan kolaylatrrz. Ama kim cimrilik eder ve kendisini mstani grr, o el-Hsna'y da
yalanlarsa biz de ona en zor olan kolaylatrrz." (el-Leyl, 92/5-10) buyruklarn okudu.
210

Ve daha baka hadis-i erifler (buna delildir).
S. kinci mertebe olan; bu takdirlerin yazldna iman etmenin delili nedir?
"Biz hereyi nder kitabta (imamu'n-mubn) tesbit etmiizdir." (Yasin, 36/12)
"phesiz ki btn bunlar bir kitabtadr." (el-Hac, 22/70)
Yce Allah Musa ile Firavun'un tartmas hakknda bize unlar aktarmaktadr:
"(Firavun) dedi ki: 'Gemi asrlar halknn halleri nicedir?' (Musa) dedi ki: 'Onlarn bilgisi
Rabbimin yannda bir kitabtadr. Rabbim yanlmaz ve unutmaz.'" (Taha, 20/51-52)

206
Buhr, VII, 210; Muslim, VIII, 48; Ebu Dvd, IV, 228; Msned, IV, 67
207
Buhr, VII, 210-211; Muslim, VIII, 54; Ebu Dvd, IV, 229; Nes, IV, 58-59; Msned, V, 73, 410
208
Muslim, VIII, 55; Ebu Dvd, IV, 229; Nes, IV, 57; bn Mce, I, 32; Msned, VI, 41, 208
209
Buhr, III, 226, VII, 213; Muslim, VIII, 49; Msned, V, 332; Muvatta, III, 92
210
Buhr, VII, 212; Muslim, VIII, 46-47; bn Mce, I, 30; Ebu Dvd, IV, 222-223; Tirmiz, IV, 445
57
"...Onun ilmi dnda hibir dii ne hamile kalr, ne de dourur. Uzun yaatlann mrnn
uzatlmas da, mrnn eksiltilmesi de ancak bir kitabtadr. phesiz ki bu, Allah'a gre pek
kolaydr." (Fatr, 35/11) ve daha baka yet-i kerimeler.
"Yce Allah'n cennet ve cehennemdeki yerini yazp takdir etmedii, bedbaht m yoksa mutlu
mu olduu yazlmadk canl hibir nefis yoktur."
211
Hadisi Mslim rivayet etmitir.
Yine Mslim'deki bir rivayete gre Suraka b. Malik b. Cu'um:
Ey Allah'n Rasl bize u anda yaratlmz gibi dinimizi akla. Bu gn ne diye amel
ediyoruz? Acaba bu, kalemlerin mrekkebinin kuruduu, takdirlerinin tesbit edildii bir husus
mudur? Yoksa gelecekte ortaya kacak bir husus mudur? Peygamber yle buyurdu:
"Hayr, bilakis kalemlerin mrekkebinin kuruduu ve hakknda takdirlerin cereyan ettii bir
husus hakknda (amel ediyorsunuz). Bunun zerine Suraka:
O halde niin amel ediyoruz ki? deyince Peygamber yle buyurdu:
"Siz amel ediniz, herkes -bir rivayette amel eden herkes-e kendi ameli kolaylatrlacaktr."
212

Ve daha baka birtakm hadis-i erifler.
S. Bu mertebeye giren takdirler ka tanedir?
C. Bu mertebenin kapsamna be tane takdir girer. Hepsi de yce Allah'n ilmine rcidir.
1. Birinci takdir: Bunlarn gklerin ve yerin yaratlmasndan ellibin sene nce yce Allah'n
Kalemi yaratt vakit yazlm olmalardr. Bu ezel takdirdir.
2. mr takdiri: Bu da yce Allah'n: "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" (el-Araf, 7/172)
buyurduunda sz ald vakit gerekleen takdirdir.
3. Yine mr takdiri olarak bilinen ve nutfenin anne rahminde hilkatinin belirginlemeye
balad sradaki takdir.
4. Kadir gecesinde gerekleen yllk takdir.
5. Btn bunlarn yerli yerince gerekletirilmesinden ibaret olan gnlk takdir.
S. Ezel takdirin delili nedir?
"ster yeryznde, ister nefislerinizde meydana gelen herbir musibet mutlaka bizim onu
yaratmamzdan nce o bir kitabta (yazlm)dr." (el-Hadid, 57/22) ve devamndaki yetler
buna delildir.
Sahih(-i Mslim)de Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in yle buyurduu
zikredilmektedir:
"Allah mahlukatn takdirlerini gkleri ve yeri yaratmadan ellibin yl nce yazd. Ar da su
zerinde idi."
213

"Muhakkak Allah'n ilk yaratt Kalemdir. Ona: Yaz diye buyurdu. Kalem: Rabbim ne
yazaym, dedi. Allah: Kyametin kopaca ana kadar hereyin takdirini (kaderini) yaz"
214
diye
buyurdu. Bu hadisi Sunen ashab rivayet etmitir. Yine nebi Sallallahu aleyhi vesellem yle
buyurmutur.
Ey Ebu Hureyre kalemin (mrekkebi) kurumu olup-bitecek herey yazlmtr. Hadisi
Buhari rivayet etmitir. Bunun dnda daha birok hadis buna delildir.
S. Msk (kaal bel) gnnde mr takdirin delili nedir?
"Hani Rabbin demoullarnn srtlarndan zrriyetlerini (karp) alm ve onlar
kendilerine ahit tutup: 'Ben sizin Rabbiniz deil miyim?' diye buyurmutu. Onlar da: 'Evet
(Rabbimizsin) ahid olduk' demilerdi..." (el-Araf, 7/172) ve dier yet-i kerimeler.

211
Buhr, VI, 84; Muslim, VIII, 47-48; Ebu Dvd, IV, 223
212
Muslim, VIII, 48; Msned, III, 293; bn Mce, I, 35
213
Muslim, VIII, 51; Tirmiz, IV, 458; Msned, II, 169
214
Tirmiz, IV, 457-458; Ebu Dvd, IV, 225-226; Msned, V, 317
58
shak b. Rahye'nin rivayetine gre bir adam dedi ki:
Ey Allah'n Rasl, ameller (nceden bir takdir olmakszn) ibtiden mi ortaya kmaktadr
yoksa bu hususta kaza (hkm ve takdir) gemi midir? Peygamber yle buyurdu:
"Yce Allah Adem'in srtndan zrriyetini kartp, onlar kendilerine kar ahit tuttuktan
sonra avularyla onlar ald. unlar cennetlik, bunlar cehennemlik, dedi. Cennet ehli
olanlara cennet ehlinin ameli kolaylatrlr, cehennem ehli olanlara da cehennem ehlinin
amelleri kolaylatrlr."
215

Muvatta'daki rivayete gre mer b. el-Hattab Radyallahu anh'a u: "Kyamet gn: 'Bizim
bundan haberimiz yoktu' demeyesiniz diye Rabbin demoullarnn srtlarndan zrriyetlerini
(karp) alm ve onlar kendilerine ahit tutup: 'Ben sizin Rabbiniz deil miyim' (diye
buyurmutu). Onlar da: Evet (Rabbimizsin) ahid olduk' demilerdi." (el-Araf, 7/172)
buyruu hakknda soru sorulmu, bunun zerine o yle demiti: Raslullah Sallallahu aleyhi
vesellem'e bu yete dair soru sorulduunu duydum. Bunun zerine Raslullah Sallallahu
aleyhi vesellem yle buyurdu:
"phesiz an yce ve mbarek olan Allah dem'i yaratt. Sonra sayla onun srtn
svazlad ve nihayet ondan bir zrriyet kard. Bunlar cennet iin yarattm, diye buyurdu.
Onlar da cennet ehlinin amelleriyle amel ederler. Sonra bir daha srtn svazlad ve ondan
bir zrriyet kard. Bunlar cehennem iin yarattm; diye buyurdu ve onlar da
cehennemliklerin ameli ile amel ederler..."
216

Tirmizi'de Abdullah b. Amr Radyallahu anh'n yle dedii zikredilmektedir: Raslullah
Sallallahu aleyhi vesellem elinde iki yaz bulunduu halde yanmza kt.
Bu iki yaznn ne olduunu biliyor musunuz? diye sordu. Bizler:
Hayr ey Allah'n Rasl, senin bize haber vermen mstesn, dedik. Elindeki yaz hakknda
unlar syledi:
"Bu lemlerin Rabbinden bir yazdr. Bunda cennet ehlinin isimleri, onlarn babalarnn ve
kabilelerinin isimleri yazldr. Daha sonra onlardan en son ferdi zerinde sonu izgisini
ekti. Artk ebediyyen onlara ne ilave yaplr, ne onlardan bir ey eksiltilir." Daha sonra
sonundaki yaz iin de unlar syledi:
"Bu da lemlerin Rabbinden bir kitabtr. Bunda cehennem ehlinin isimleri, babalarnn ve
kabilelerinin isimleri vardr. Sonra onlarn son ferdi zerinde nihai bir izgi ekildi. Bundan
dolay onlara ebediyyen ne bir kimse eklenebilir, ne de bir kimse eksiltilebilir." Ashab:
O halde ey Allah'n Rasl, eer i olup bitmi ise amel ne diye? dediler. Peygamber yle
buyurdu:
"Sizler doru ve istikamet zere amel etmeye gayret ediniz. phesiz cennetlik olan bir kimse
her ne amel ederse etsin, nihayet onun amelleri cennet ehlinin ameli ile sona erer. Cehennem
ehli olan kimse ise her ne amel ederse etsin onun ameli de cehennem ehlinin ameli ile sona
erer." Daha sonra Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem ellerindeki bu iki yazy bir kenara
att, sonra yle buyurdu:
"Artk sizinle kullarn iini bitirmi olmaktadr. Bir kesim cennette, bir kesim cehennemde
olacaktr." Tirmizi dedi ki: Bu hasen, sahih, garib bir hadistir."
217

S. Kadir gecesinde yllk takdirin delili nedir?
C. Yce Allah yle buyurmaktadr: "O gecede hikmetli bir i, tarafmzdan bir emir ile
ayrlr." (ed-Duhan, 44/4-5) ve devamndaki yetler.
bn Abbas Radyallahu anh'da yle demitir: Kadir gecesinde ana kitabtan bir sene boyunca
meydana gelecek lm, hayat, rzk, yamur ve hatta haclar bile yazlr. Filan kii
haccedecek, filan kii haccedecek, denilir."

215
shak b. Rahuye'nin bu hadisi iin bk. bnu'l-Kayyim, ifu'l-All, s. 10; bn Cerir, Tefsir, no: 15.377-15.380 (Ahmet akir'in tahkiki ile),
XIII, 244-250; Ebu Dvd, IV, 224
216
Muvatta, III, 92; Ebu Dvd, IV, 227; Msned, I, 44-45; Tirmiz, V, 266
217
Tirmiz, IV, 449-450
59
Hasan- Basri, Said b. Cbeyr, Mukatil, Ebu Abdu'r-Rahman es-Slem ve bakalar da byle
demilerdir.
S. Gnlk takdirin delili nedir?
C. Yce Allah: "O hergn (her an) bir itedir." (er-Rahman, 55/29) diye buyurmaktadr.
Hakim'in Sahih'inde (Mstedrek'inde) u rivayet yer almaktadr: bn Abbas Radyallahu anh
dedi ki: "phesiz yce Allah'n yarattklar arasnda beyaz inciden Levh-i Mahfz da vardr.
Onun her iki kapa krmz bir yakuttandr. Kalemi nurdur, yazs da nurdur. Hergn ona
yz altm bak -yahut defa- bakar. Bu baklarn herbirisinde yaratr, rzk verir, hayat
verir, ldrr, aziz klar, zelil eder ve her ne dilerse onu yapar. te yce Allah'n: "O her gn
(her an) bir itedir." buyruu bunu anlatmaktadr. (er-Rahman, 55/29)"
218

Btn bu takdirler ilk kaderin bir eit tafsilatdr. Bu ilk kader ise yce Allah'n Kalemi
yaratt vakit Levh-i Mahfuza yazmasn emrettii kaderdir. te bn mer ve bn Abbas
(Allah onlardan raz olsun) yce Allah'n: "Esasen biz ilediklerinizi yazyorduk." (el-Casiye,
45/29) buyruunu byle tefsir etmilerdir. Btn bunlar an yce Allah'n sfat olan ilminden
sadr olan eylerdir.
S. Mutluluun ve bedbahtln nceden takdir edilmi olmas neyi gerektirir?
C. Btn semav kitablar ve nebev snnetler nceden kaderin tayin edilmi olmasnn amelde
bulunmaya engel tekil etmediini, ona gvenip bel balamak amel etmeyi terketmeyi
gerektirmez gerektirmediini ittifakla ifade etmilerdir. Aksine bu durum ciddiyetle, olanca
gayret ile salih amel ilemeyi gerektirir. Bundan dolay Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem
ashabna kaderin nceden tayin edilmi olduunu, buna gre hereyin cereyan ettiini ve
kalemin mrekkebinin kurumu olduunu belirtince, kimisi: O halde biz kitabmza bel
balayp niin ameli terketmiyoruz deyince, Peygamber: "Hayr, amel ediniz herkes (ne iin
yaratlmsa) ona kolaylatrlacaktr" diye buyurmu, sonra da: "Artk kim (infak edip) verir
ve saknrsa..." (el-Leyl, 92/5) buyruklarn okumutur.
219

O halde an yce Allah kaderleri belli bir l ile tesbit ve tayin etmi, bunlara gerekli
sebepleri hazrlamtr. O dnya hayatnda ve ahiret iin hangi sebepleri tayin etmi ise sonsuz
hikmetiyle tayin etmitir. Yarattklarndan herbir kimseyi dnya ve ahirette ne iin yaratmsa
o yolu kolaylatrmtr. O yol o kimse iin hazrlanm ve kolaylatrlm bulunuyor. Kul
ahiretteki menfaatlerinin oraya ulatran sebeplerle irtibatl olduunu bildii takdirde onlar
ilemek, gereklerini yerine getirmek iin ileri derecede gayretini ve abasn ortaya koyar.
Maiet yollarnn ve dnyev maslahatlarnn gereklemesi urunda da elinden geleni yapar.
te kader ile ilgili hadisleri duyduktan sonra ben bundan nce u andan daha ok gayret ve
aba sahibi deildim deyince, olay gerekten iyice kavram bulunuyordu. Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem de yle buyurmutu:
"Sana fayda veren eyi yapmaya olanca gayretini harca; Allah'tan yardm dile ve acizlik
gsterme."
220

Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem kendisine: Tedavi iin kullanacamz bir ila
yahut yapacamz bir rukye (tedavi iin okunmas meru olan dualar yapmak) hakknda ne
dersiniz? Acaba bunlar Allah'n herhangi bir kaderini geri evirirler mi? diyenlere u cevab
vermitir: "Bunlar da Allah'n kaderindendir."
221
Yani yce Allah hayr da, erri de bunlarn
herbirisinin sebeblerini de takdir etmitir.
S. nc mertebe olan Allah'n meiet ve iradesine iman etmenin delili nedir?
"Ama Allah dilemedike de siz dileyemezsiniz." (el-nsan, 76/30)

218
Hakim, el-Mstedrek, II, 519
219
Buhr, VII, 212; Muslim, VIII, 46-47 ve daha nce hadisi getii yerde gsterilen dier kaynaklar.
220
Muslim, VIII, 56; bn Mce, I, 31; Msned, II, 366, 370
221
Tirmiz, IV, 399-400, 453; bn Mce, II, 1137; Msned, III, 421
60
"Hibir ey hakknda sakn 'ben bunu mutlaka yarn yapacam' deme. Meer ki Allah dilemi
ola. (naallah yapacam de.)" (el-Kehf, 18/23-24)
"Allah dilediini saptrr, dilediini de dosdoru yol zerinde tutar." (el-En'am, 6/39)
"Eer Allah dileseydi, sizi tek bir mmet yapard." (en-Nahl, 16/93)
"Eer Allah dileseydi, birbirlerini ldrmezlerdi." (el-Bakara, 2/253)
"Eer Allah dileseydi, elbette onlardan intikam alrd." (Muhammed, 47/4)
"O ne dilerse yapandr." (el-Buruc, 85/16)
"O bir eyi diledi mi ona emri sadece 'ol' demesidir. O da oluverir." (Yasin, 36/82)
"Bir eyi dilediimiz zaman szmz ona sadece 'ol' dememizden ibarettir. O da derhal
oluverir." (en-Nahl, 16/40)
"Allah kimi hidayete erdirmeyi dilerse, gsn slam'a aar. Kimi de saptrmay dilerse,
onun da gsn daraltr, sktrr." (el-En'm, 6/25) ve bunlarn dnda saylamayacak
kadar pek ok yet-i kerime buna delildir.
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmaktadr:
"Kullarn kalbleri Rahmann parmaklarndan iki parmak arasnda tek bir kalb gibidir. O
onlar nasl isterse yle evirip evirir."
222

Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bir vadide uyumalar hakknda da yle demiti:
"Yce Allah diledii vakit ruhlarmz alkoydu ve diledii zaman onlar geri evirdi."
223

Yine yle buyurmutur:
"(Hayrl iler iin) iltimasta bulununuz, size de ecir verilir. Bununla birlikte yce Allah
Raslnn dili zere diledii hkm verir."
224

Bir baka hadisinde yle buyurmaktadr:
"Allah dilerse ve bir de filan kii dilerse demeyiniz. Bunun yerine yalnzca Allah dilerse
deyiniz."
225

"Yce Allah kimin hakknda hayr dilerse, onu dinde fakih (derin bilgi sahibi) klar."
226

"Yce Allah bir mmet hakknda rahmet murad ederse o mmetin peygamberini mmetinden
nce vefat ettirir. ayet Allah bir mmeti helak etmeyi dilerse, peygamberi hayatta iken o
mmete azab verir.
227
ve bunlarn dnda yce Allah'n meiet ve iradesini szkonusu eden
saylamayacak kadar ok hadis-i erif, bu mertebeye delil tekil eder.
S. Yce Allah kitab- keriminde ve rasl vastas ile haber verdiine ve sfatlarndan
rendiimize gre o, ihsan edicileri, takv sahiblerini, sabredenleri sever. man edip salih
amel ileyenlerden raz olur. Kfirleri, zalimleri sevmez. Kullarnn kfre gitmelerine raz
olmaz. Fesad sevmez. Oysa bunlarn hepsi de Allah'n meet ve iradesi ile olur. Eer O
dileyecek olursa bunlar olmaz. nk O'nun mlknde, O'nun dilemedii hibir ey olmaz.
Bu durumda: Raz olmad ve sevmedii eyleri nasl olur da diler ve irade eder? diyen
kimselere ne ekilde cevap verilebilir?
C. unu bilelim ki nasslarda irade iki anlamda kullanlmtr. Birisi kevn ve kader iradedir.
Bu ayn zamanda meet demektir. Bununla bir eyin sevilmesi ve ondan raz olunmas
arasnda bir iliki yoktur. Bunun kapsamna kfr, iman, itaatler, isyan, raz olunan iler,
sevilen iler, holanlmayan eyler ve bunlarn ztt da girer. Bu iradenin kapsam dna hi
kimse kamaz. Kimse bunun snrlar dnda kalamaz. Yce Allah'n u buyruklarnda
olduu gibi:
"Allah kimi hidayete erdirmeyi dilerse, gsn slma aar. Kimi de saptrmay dilerse,
onun da gsn daraltr, sktrr." (el-En'm, 6/125)

222
Muslim, VIII, 50-51; Msned, II, 168
223
Buhr, VIII, 192; Ebu Dvd, I, 120; Nes, II, 105-106; Msned, V, 307; Muvatta, I, 34-35
224
Buhr, VIII, 193; Muslim, VIII, 37; Ebu Dvd, IV, 334; Tirmiz, V, 42; Nes, V, 77; Msned, IV, 400, 403, 409
225
Ebu Dvd, IV, 295; Msned, V, 384, 394, 398
226
Buhr, I, 25; Muslim, III, 95; Tirmiz, V, 28; bn Mce, I, 80; Muvatta, III, 94; Msned, IV, 92-93-95...
227
Muslim, VII, 65
61
"Allah'n fitneye drmek istedii kimse iin sen Allah'a kar bir ey yapamazsn. Onlar
Allah'n kalblerini temizlemek istemedii kimselerdir." (el-Mide, 5/41) yetleri ve daha
bakalar bunu anlatmaktadr.
Bir dier irade din ve er' irade olup, bu da yce Allah'n rza ve sevgisi ile alakaldr. Yce
Allah bu iradesi gereince kullarna emirler vermi, onlara yasaklar koymutur. Yce Allah'n
u buyruklarnda olduu gibi: "Allah size kolaylk diler, glk istemez." (el-Bakara, 2/185)
"Allah size (hell ve haram) aka bildirmek, sizi sizden ncekilerin snnetlerine iletmek,
tevbelerinizi kabul etmek ister. Allah hakkyla bilendir, hkm ve hikmet sahibidir." (en-Nisa,
4/26) ve benzeri daha baka yetler.
te bu iradeye tabi olmak ancak bu hususta kevn irade, kendisi hakknda takdirde
bulunulmu kimseler iin mmkn olur. Bylelikle itaatkr m'min hakknda kevn ve er'
irade bir araya gelmi olur. syankr ve gnahkr kimse hakknda ise sadece kevn irade
szkonusu olur. an yce Allah genel olarak btn kullarn kendisini raz edecek ileri
ilemeye davet etmi, aralarndan belirledii kimselere bu davetine icabet etme hidayetini
ihsan etmitir. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr:
"Allah ise daru's-selma (esenlik yurduna, cennete) arr ve O dilediini dosdoru yola
iletir." (Yunus, 10/25)
an yce Allah daveti genel olarak herkese yapmakla birlikte, hidayeti zel olarak
dilediklerine tahsis etmitir: "phesiz Rabbin yolundan sapan da en iyi bilendir, hidayet
bulan da en iyi bilen O'dur." (en-Necm, 53/30)
S. Yaratma aamas olan kadere imann drdnc mertebesinin delili nedir?
"Allah hereyin yaratcsdr. O hereyi koruyan, gzetendir (vekldir)." (ez-Zmer, 39/62)
"Gkten ve yerden size Allah'tan baka rzk veren herhangi bir yaratcm var?" (Fatr, 35/3)
"Bunlar Allah'n yarattdr. Haydi O'ndan bakasnn ne yarattn gsterin bana."
(Lukman, 31/11)
"Allah sizi yaratan, sonra size rzk veren, sonra sizi ldren, sonra da sizi diriltecek olandr.
Sizin ortaklarnzdan bu ilerden birisini olsun yapabilenmi var?" (er-Rum, 30/40)
"Halbuki sizi de, yapp ettiklerinizi de Allah yaratmtr." (es-Saffat, 37/96)
"Herbir nefse ve onu dzenleyene, sonra da ona hem ktl, hem de takvay ilham edene
yemin olsun ki..." (e-ems, 91/7-8)
"Allah kime hidayet verirse, O doru yolu bulmu olur. Kimi de saptrrsa onlar zarara
urayanlarn ta kendileridirler." (el-Araf, 7/178)
"Fakat Allah size iman sevdirdi, onu kalblerinizde ssledi ve kfr, faskl ve isyan size
irkin gsterdi." (el-Hucurat, 49/7) ve daha baka yet-i kerimeler.
Buhr de "Halk-u Efali'l-bad" adl eserinde Huzeyfe Radyallahu anh'dan Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem'in yle buyurduunu zikretmektedir:
"phesiz Allah bir i yapan ve onun yapt ii yaratandr."
228

Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bir baka hadisinde yle buyurmutur:
"Allah'm, nefsime takvsn ver. Onu tertemiz edip, arndr. nk onu tertemiz edip
arndracaklarn en hayrls sensin. phesiz ki sen onun velisisin ve mevlassn."
229
ve daha
baka hadis-i erifler buna delil tekil etmektedir.
S. Yce Allah hereyin yaratcs olmakla birlikte Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in:
"Hayr btnyle senin ellerindedir, er ise sana nisbet edilemez."
230
buyruu ne anlama
gelir?

228
Buhr, Halk-u Efali'l-bad, s. 25; Beyhaki, el-Esma-u ve's-Sfat, s. 23
229
Uzunca bir hadisin bir blmdr. Muslim, VIII, 81-82; Nes, VIII, 260; Msned, IV, 371
230
Uzunca bir hadis-i erifin bir blm olan bu ifadeler u kaynaklarda yer almaktadr: Muslim, II, 185, III, 7; Ebu Dvd, II, 162; Nes,
V, 161; bn Mce, II, 974; Muvatta, I, 307; Msned, III, 32
62
C. Bunun anlam udur: Yce Allah'n btn fiilleri, o fiiller ile muttasf olmas ve o fiillerin
ondan sadr olmas itibariyle hepsi de katksz hayrdr. Onlarda herhangi bir ekilde er diye
bir ey olmaz. nk yce Allah mutlak hkm koyandr ve adaletlidir. Onun btn fiilleri
hikmetlidir, adalettir. O her bir eyi o eyin en layk olduu yere -kendi bilgisine uygun
olarak- koyar. Allah'n kudreti ile ortaya kan bir ite herhangi bir er grlyor ise bu o iin
kula izafeti bakmndan byledir. nk bunun neticesinde kul birtakm tehlikelerle kar
karya kalr. Bu da onun ellerinin kazandklar sebebiyle ve ona uygun bir cezadr. Nitekim
yce Allah yle buyurmaktadr:
"Size isabet eden her musibet ellerinizle kazandklarnz sebebi iledir. ounu da affeder.
(e-r, 42/30)
"Biz onlara zulmetmedik fakat onlar bizzat zalimler idiler. (ez-Zuhruf, 43/76)
"phesiz Allah insanlara en ufak bir ey kadar dahi zulmetmez; fakat insanlar kendi
kendilerine zulmederler. (Yunus, 10/44)
S. Kullarn kendilerine nisbet edilen fiillerine bir kudretleri ve bu hususta onlarn dilemeleri
(irde ve meetleri) var mdr?
C. Evet, kullarn ilerini yapmaya kudretleri onlarn meet ve irdeleri vardr. Yaptklar
ileri gerek anlamda onlara izafe edilir, bu iradeleri dolaysyla da mkellef klnmlardr.
Bu amellerinden tr sevab alr yahut cezalandrlrlar. Yce Allah onlara ancak g
yetirebildikleri mkellefiyetler yklemitir. Bu hususu kitab ve snnette onlara izafe etmi,
bununla onlar nitelendirmitir. Fakat onlar Allah'n kendilerine yapma kudretini verdiinden
bakasn yapamazlar. Allah'n dilediinden bakasn dileyemezler. Ancak Allah'n onlara bir
ii yapabilme gcn vermesiyle bu ii yaparlar. Nitekim meet, irde ve yaratma ile ilgili
nasslar sralanrken bu husus bylece gemiti.
Onlar kendi kendilerini var etmedikleri gibi, kendi fiillerini de var edemezler. Onlarn
kudretleri, meetleri, iradeleri ve fiilleri yce Allah'n kudretine, meetine, irde ve fiiline
tabidir. nk onlar da, onlarn kudretlerini, irdelerini, meet ve fiillerini de yaratan O'dur.
Yoksa onlarn meet ve irdeleri, kudret ve fiilleri yce Allah'n meet, irde, kudret ve
fiillerinin ayns deildir. Tpk kendilerinin o olmadklar gibi, yce Allah bundan yce ve
mnezzehdir. Onlarn fiilleri onlarla kaim, onlara layk ve gerek manada onlara izafe
edilecek ekilde Allah tarafndan yaratlr. Onlarn fiilleri de yce Allah'n kendisine layk,
kendisine gerek manada izafe olunan fiillerin etkilerindendir. Yce Allah gerek manada
faildir, kul ise gerek manada fiilden etkilenendir. Allah gerek manada hidayete iletendir, kul
da gerek manada hidayete erdirilendir. Bundan dolay yce Allah iki fiilden herbirisini o
fiilin kaim olduu zata izafe ederek yle buyurmaktadr:
"Allah kimi hidayete erdirirse ite doru yolu bulan O'dur." (el-sra, 17/97)
Burada hidayet gerek anlamyla Allah'a izafe edildii gibi, doru yolu bulmann (ihtid) kula
izafe edilmesi de gerek anlam iledir. Hidayete ileten (el-Hd) doru yolu bulann (el-
Mhted) ayns olmad gibi, hidayet te doru yolu bulmak (ihtid) ile ayn ey deildir.
Ayn ekilde yce Allah diledii kimseyi gerek anlamda saptrr. Byle bir kul da gerek
anlamyla dallet bulur. te yce Allah'n kullar hakkndaki btn tasarruflar byledir.
Hem fiili, hem de fiilden etkilenmeyi kula izafe eden kfir olur. Fiilden etkilenmeyi Allah'a
izafe eden de kfir olur.
Fakat fiili yaratana, fiilden etkilenmeyi yaratlma ve her ikisini de hakikat manasyla izafe
eden kimse ise gerek anlamyla bir m'mindir.
S. Yce Allah btn kullarn m'min, hidayet zere ve itaatkr klmas -er'an de onlarn
byle olmalarn sevmekle birlikte- Allah'n kudreti bakmndan mmkn deil midir? diyen
kimseye ne cevap verilir?
C. Evet, yce Allah buna kadirdir. Nitekim O yle buyurmaktadr:
"Eer Allah dileseydi, elbette hepinizi bir mmet yapard..." (el-Maide, 5/48)
63
"Eer Rabbin dileseydi yeryznde bulunanlarn hepsi elbette toptan iman ederlerdi."
(Yunus, 10/99) ve benzeri daha baka yetler bunu ispatlamaktadr. Fakat yce Allah'n
kullarna yapt bu uygulama O'nun hikmetinin bir gerei, rububiyetinin, uluhiyetinin, isim
ve sfatlarnn bir gereidir.
Bir kimsenin: Niin Allah'n kullarnn bir ksm itaatkar, bir ksm isyankrdr? diye bir sz
sylemesi Allah'n isimleri arasnda niin ed-Dar, en-Naf (zarar veren, fayda veren), el-Mu'ti,
el-Mni (veren, alkoyan), el-Hfid, er-Rfi (alaltan, ykselten), el-Mun'im, el-Muntakim
(nimet veren, intikam alan) ve benzeri isimleri vardr? demesi ile ayn eydir. nk yce
Allah'n fiilleri O'nun isimlerinin gereidir, sfatlarnn etkileridir. O'nun fiillerinde O'na itiraz
etmek, isim ve sfatlarnda O'na itiraz etmekle hatta uluhiyet ve rububiyetine itiraz etmekle
ayn eydir.
"Arn Rabbi olan Allah nitelemelerinden mnezzeh ve ycedir. O ilediklerinden sorumlu
tutulmaz. Halbuki onlara (yaptklar) sorulur." (el-Enbiya, 21/22-23)
S. Kadere imann dindeki yeri nedir?
C. Kadere iman tevhidin bir gereidir. Tpk hayra ulatran ve erden alkoyan sebeplere
imann eriatn dzeninin bir gerei oluu gibi. Dinin dzene girmesi ve dosdoru bir yol
alabilmesi ancak kadere iman eden ve eriatin emirlerini gerei gibi yerine getiren kimseler
iin mmkn olabilir. Nitekim Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem kadere iman aklam,
daha sonra da: Bizler ne diye hakkmza yazlana bel balayp amelde bulunmay
terketmiyoruz? diyene: "Amel ediniz, herkes ne iin yaratlmsa o ona kolaylatrlr." diye
buyurmutur.
eriate aykr olduu iddiasyla; kader yoktur diyen bir kimse, yce Allah'n ilim ve kudretini
de ilemez hale getirmi, kulu fiillerinde bamsz ve fiillerini yaratc konuma ykseltmi,
Allah ile birlikte bir baka yaratc kabul etmi olur. Hatta btn yaratlmlarn ayn zamanda
yaratc olduklarn iddia etmi demektir.
231

Kaderi kabul ederek onu eriate kar delil gsterip, bu yolla kadere kar savaan, yce
Allah'n kula balam olduu ve buna bal olarak onu mkellef tuttuu kudret ve ihtiyarn
(seim ve tercih imknn) kabul etmeyen, Allah'n kullarn -kr olan bir kimseye mushaf
gerekli harfleri noktalamakla mkellef tutmak halinde olduu gibi- g yetiremedikleri
eylerle mkellef tuttuunu iddia eden bir kimse yce Allah'a zulm isnad etmi olur.
232

Byle bir iddia sahibinin nderi lanetli blistir. nk yce Allah yle buyurmutur:
"(blis) dedi ki: 'Beni azgnla ittiin iin ben de andolsun senin doru yolunda onlara engel
olacam.'" (el-Araf, 7/16)
Gerek m'minler ise hayryla, erriyle kadere, Allah'n btn bunlar yarattna iman
ederler, eriatin emir ve yasaklarna boyun eerler. Gizli ve ak eriati kendilerine hakim
klarlar. Hidayete iletmenin ve saptrmann Allah'n elinde olduuna, ltfuyla diledii
kimseleri hidayete ulatrp, adaletiyle dilediklerini saptrdna inanrlar. O ltfunu kime
vereceini, kimlere adaletiyle muamele edeceini en iyi bilendir.
"phesiz Rabbin, yolundan sapan da en iyi bilendir, hidayet bulan da en iyi bilen O'dur."
(en-Necm, 53/30)
Bu hususlarda sonsuz hikmetleri ve kesin ve kar konulamaz delilleri vardr. Sevap ve ceza
kader gereince eriate uygun hareket etmek ya da eriate gre ameli terketmekle alakaldr.

231
Bununla kulun hayryla, erriyle btn fiillerini yarattn Allah'n ise bundan mnezzeh olduunu, O'na er izafe edilmeyeceini, nk
eer zulm yaratacak olursa zalim olacan syleyen Mutezile'ye mensub kaderi inkar eden kaderiye mezhebine iaret etmektedir. Yce
Allah onlarn sylediklerinden mnezzehtir. (ehristani, el-Mile'l-ve'n-Nihal, s. 45; Ebu'l-Hasen el-E'ari, Makalatu'l-slamiyyn, I, 298-299)
232
Bu aklamalaryla Cehm b. Safvan'a uyan Cebriye mezhebine iaret etmektedir. Bunlarn iddialarna gre insan hibir eye g
yetiremez. Ona istitaa (i yapabilme gc) vasf verilemez. O fiillerini yapmaya mecburdur. Bu konuda tpk bir alet gibidir. Onun herhangi
bir kudreti ya da bir ihtiyar (seme ve tercih imkan) yoktur. Yce Allah tpk dier canszlarda olduu gibi fiilleri onda yaratr. Fiillerin
insana nisbet edilmesi tpk dier canszlarda olduu gibi mecazidir. Mesela aa meyve verdi, ta hareket etti, gne dodu denilir. Fakat
gerekte bu ileri onlar yapmamaktadrlar. Bu grn sahipleri derler ki: Mkfat ve ceza da btn fiillerin mecburi olmas gibi mecburidir.
nsan fiillerini ilemek zorundadr. Bk. ehristan, el-Mile'l-ve'n-Nihal, s. 86-87
64
M'minler musibetler halinde kader ile teselli bulurlar. Gzel bir i yapma baarsn elde
ettiklerinde hak sahiblerinin hakl olduunu itiraf ederler ve yle derler:
"Bizi buna ileten Allah'a hamdolsun. Allah bizi bu yola iletmeseydi, kendiliimizden bunu
bulmu olamazdk." (el-Araf, 7/43)
Aksine onlar o azgn gnahkrn dedii gibi: "Bu bana ancak bende olan bir ilim dolaysyla
verilmitir." (el-Kasas, 28/78) demezler.
Herhangi bir gnah iledikleri vakit atalarnn syledikleri gibi sylerler:
"Rabbimiz biz kendimize zulmettik. Eer bize mafiret ve rahmet etmezsen muhakkak ki
zarara urayanlardan oluruz." (el-Araf, 7/23)
O kovulmu eytann syledii: "Rabbim, beni azdrdn iin..." (el-Hicr, 15/39) demezler.
Onlara bir musibet gelip attnda: "Muhakkak biz Allah'nz ve muhakkak biz O'na
dncleriz." (el-Bakara, 2/156) derler. Kfirlerin yeryznde yolculuk yaparken yahut
gazada iken ldrlen kardeleri hakknda: "Yanmzda olsalard, lmezlerdi yahut
ldrlmezlerdi." (Al-i mran, 3/156) demezler.
"Allah bunu yalnzca onlarn kalblerinde bir hasret (ve keder) yapsn. Dirilten de, ldren de
Allah'tr. Allah btn yaptklarnz ok iyi grendir." (Al-i mran, 3/156)

MANIN UBELER

S. mann ubeleri (kollar) kadr?
"(Namazda) yzlerinizi dou ve batya dndrmeniz iyilik demek deildir. Fakat asl iyilik
Allah'a, hiret gnne, meleklere, kitaba, peygamberlere iman edenin, malna olan sevgisine
ramen onu akrabaya, yetimlere, yoksullara, yolculara, dilenenlere, klelere verenlerin,
namaz dosdoru klan, zekat veren, ahidleince ahidlerini yerine getirenlerin, skntda,
hastalkta ve savan kzt zamanlarda sabredenlerin yaptdr. Sadakat gsterenler, ite
bunlardr, takv sahibi olanlar da ancak bunlardr." (el-Bakara, 2/177)
"man altm ksur (bir dier rivayette yetmi ksur) ubedir. Onun en stn la ilahe
illallah, en aas ise yolda giden geleni rahatsz eden eyleri kaldrmaktr. Haya etmek de
imandan bir ubedir."
233

S. lim adamlar bu ubeleri ne ekilde aklamlardr?
C. Baz hadis arihleri bunlar tek tek saym ve bu hususta gerekten gzel ve faydal eserler
yazmlardr. Fakat iman asndan bunlarn saylarn bilmek art deildir. Toplu olarak
bunlara iman yeterlidir. Esasen bu ubeler kitab ve snnetin dnda bir yerde de deildir. O
halde kula den bunlarn emirlerine uymak, yasaklarndan saknmak, haberlerini tasdik
etmektir. Byle hareket eden bir kimse imann ubelerini tamamlam olur. lim adamlarnn
saydklar ise hepsi dorudur ve imandandr; fakat Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in
bu hadis ile bunlar kastettiini kat' olarak syleyebilmek iin bu hususta ak bir rivayetin
olmas gerekir.
S. lim adamlarnn saydklarn zetleyebilir misiniz?
C. Hafz (bn Hacer) Fethu'l-Bari'de bn Hibban'n irad ettiklerini u szleriyle
zetlemektedir: Bu ubeler kalbin, dilin ve bedenin amellerinden dallanp budaklanrlar.
Kalbin amelleri, inanlan hususlar ve niyetler olup ondrt tanedirler:
Allah'a iman: Bunun kapsamna O'nun zatna, sfatlarna iman etmek, O'nu tevhid etmek
"O'nun benzeri hibir ey yoktur ve O hereyi iiten, gren." (e-ura, 42/11) olduuna iman
etmek, onun dndaki btn varlklarn sonradan yaratldklarna inanmak;

233
Buhr, I, 8; Muslim, I, 46; Ebu Dvd, IV, 219
65
Meleklere, kitablarna, peygamberlerine, hayr ile erri ile kadere ve hiret gnne iman
etmek: Bunun kapsamna kabirde sorgu, ldkten sonra dirili, amel defterlerinin verilmesi
(nr), hesab, mizan, srat, cennet, cehenneme iman etmek, Allah' sevmek, O'nun iin
sevmek, O'nun iin buzetmek, Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'i sevmek, onun tazim
edilmesi gerektiine inanmak da girer. Bunun da kapsamna Peygamber Sallallahu aleyhi
vesellem'e salat ve selam getirmek, onun snnetine uymak da dahildir.
hlas ve bunun kapsamna giren riy ve mnafkl terketmek, tevbe etmek, Allah'n
azabndan korkmak (havf), Allah'n nimet ve rahmetini mit etmek, rec, kr, verilen
ahidlere ballk (vefa), sabr, kaza ve kadere rza, tevekkl, merhamet ve tevazu da bunun
kapsamndadr. Tevazunun kapsamna da yal olana sayg gstermek, kk olana merhamet
etmek, byklenmeyi terketmek, ucbu (kendisini ve amellerini beenmeyi), hasedi
(kskanl), kin tutmay ve kzp fkelenmeyi terketmek de dahildir.
Dilin amellerine gelince; bunlar da yedi hasleti kapsar. Tevhidi dil ile sylemek, Kur'n
okumak, ilim renip retmek, dua ve zikirde bulunmak. Bunun kapsamna istifar ve laiv
(bo eyler)den kanmak da girer.
Bedenin amelleri otuzsekiz hasleti kapsar. Bunlarn bir blm maddi eyler ile alakaldr.
Bunlar da onbe haslettir. Maddi ve er'i hkme uygun olarak temizlenmek: Bunun kapsamna
yemek yedirmek, misafiri arlamak, farz ve nafile oru tutmak, itikf yapmak, kadir gecesini
aramak, haccetmek, umre yapmak, ayn ekilde tavaf etmek, dininin selmeti iin kamak -
kapsamna irk diyarndan hicret etmek de girer-, yaplan adaklar yerine getirmek, yeminler
ve keffaretlerin yerine getirilmesi hususunda gereken dikkati gstermek de girer.
Bunlarn bir ksm da tabi olmak ile alkaldr. Bunlar da alt haslettir. Nikhlanmak suretiyle
iffetini korumak, oluk-ocuun haklarn yerine getirmek, anne-babaya iyi davranmak -
bunun kapsamna onlara kt davranmaktan uzak durmak da girer- ocuklar gzel bir ekilde
terbiye etmek, akrabalk ban gzetmek, (kleler iin) efendisine itaat etmek, (efendiler iin)
klelerine yumuak davranmak.
Bu hasletlerin bir ksm da amme'yi ilgilendirir. Bunlar da onyedi haslettir. Adalete bal
kalmakla birlikte, cemaate uymak suretiyle emirliin gereklerini yerine getirmek, ulu'l-emre
(er'an kendilerine itaat edilmesi gereken yneticilere) itaat etmek, insanlarn arasn
dzeltmek -bunun kapsamna slami otoriteye kar kanlarla (haricilerle) ve bailerle (silahl
ve askeri g sahibi olan etelerle) savamak da girer-, iyilik zerine yardmlamak -bunun
kapsamna iyilii emredip, mnkerden alkoymak da girer-, hadleri uygulamak, cihad etmek,
emanetin eda edilmesi -ganimetin bete birinin denmesi de bunun kapsam ierisindedir-,
ihtiyac olanlara bor vermek, ald borcu eksiksiz demek, komuya ikramda bulunmak,
bakalarna iyi davranmak -bunun kapsamna mal helal yoldan kazanp, hak olan yerlerde
harcamak da girer yine bunun kapsamna savurganlk ve israftan uzak durmak da girer-,
selam almak, aksrana (elhamdulillah demesi halinde) yerhamukellah demek, insanlara zarar
nlemek, lehv (bo, oyalayc iler)den uzak durmak, yolda insanlara rahatszlk veren eyleri
kaldrmak.
te bunlar altmdokuz husustur. Bunlar sz edilenler arasndan biri dierinin kapsamna
giren baz hususlar ayr bir zellik kabul ederek, yetmiyedi haslet olarak saymak da
mmkndr. Dorusunu en iyi bilen Allah'tr.

HSAN

S. Kitap ve snnetten ihsann delili nedir?
C. Delilleri pek oktur. Bazlar unlardr:
"Ve ihsan edin; muhakkak Allah ihsan edenleri sever." (el-Bakara, 2/195)
"nk Allah saknanlarla ve daima ihsan edenlerle (iyi davrananlarla) beraberdir." (en-
Nahl, 16/128)
66
"Kim ihsan edici olduu halde nefsini Allah'a teslim ederse, muhakkak sapasalam bir kulpa
tutunmu olur." (Lukman, 31/22)
"hsanda bulunanlara daha gzeli ve daha fazlas vardr." (Yunus, 10/26)
"hsann (iyiliin) karl iyilikten bakas olabilir mi?" (er-Rahman, 55/60)
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem da yle buyurmutur:
"phesiz Allah ihsan hereyin zerine (yaplan her i hakknda farz olarak) yazmtr."
234

Yine Peygamber efendimiz yle buyurmutur:
"Yce Allah'a ihsan ile ibadet ederek len kula ne mutlu! O kimseye ne mutlu!"
235

S. badette ihsann mahiyeti nedir?
C. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem, onu Cebrail Aleyhisselam'n sorular sorduu hadis-i
erifinde: Bana ihsann ne olduunu bildir? demesi zerine yle aklamtr: "Allah'a onu
gryormusun gibi ibadet etmendir. Sen onu grmyorsan dahi phesiz ki O seni grr."
Bylelikle Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ihsann birbirinden farkl iki mertebede
olduunu aklamaktadr. Bu iki mertebenin yksek olan Allah' sen O'nu gryormucasna
ibadet etmendir. Bu mahede makam olup, kulun yce Allah' kalbiyle mahede etmesinin
gereine uygun olarak amelde bulunmasdr. Bu ekilde ibadet halinde kalb iman ile nurlanr,
basiret irfann derinliklerine uzanr. Sonunda gayb adeta gzle grlyormucasna bir hal
alr. te ihsan makamnn gerei budur.
kincisi ise murakabe (gzetim altnda bulunma) makamdr. Bu da kulun yce Allah'n
kendisini mahede etmekte olduunu, onu grmekte olduunu, ona pek yakn olduunun
uuruna varmasdr. Kul yapt amellerinde bu uura sahip olursa ve ona gre amel ederse,
yapt ameli yce Allah iin ihlasla yapar. nk iledii amellerde byle bir uura sahip
olmas onu yce Allah'tan bakasna ynelik iledii amelde o bakasn murad etmesini
engeller. Bu iki makam, basiretlerin derinlere ileme gc orannda farkllk arzederler.

MAN LE BADAMAYAN EYLER

S. mann ztt nedir?
C. mann ztt kfrdr. Nasl ki iman bir takm dallar olan bir kk ise, kfr de birtakm
dallar bulunan bir kktr. Bundan nceki aklamalarmzdan imann itaat ile emre uymay
gerektiren boyun emeyi beraberinde getiren bir tasdik olduu anlalm bulunmaktadr.
Kfrn esas da, byklenmeyi ve isyan gerektiren inat ve bakaldrmadr. Buna gre btn
itaatler imann dallardr. Bundan dolay Kur'n ve snnetin nasslarnda bu itaatlerin
birouna -az nce akladmz gibi- iman ad verilmitir. Btn masiyetler de ayn ekilde
kfrn dallardr. Nasslarda onlarn bir ouna -ileride gelecei zere- kfr ad verilmitir.
Bu husus bilindii takdirde kfrn iki trl olduu da aa km olur. Birisi bsbtn
imandan kartan byk kfr olup, bu kalbin szne ve ameline yahutta onlardan birisine
aykr den itikadi kfrdr.
Dieri ise imann kemali ile badamayan fakat bununla birlikte mutlak imana da aykr
dmeyen kk kfr olup, kalbin szne de, ameline de aykr olmayan ve bunu da
gerektirmeyen amel kfrdr.
S. tikadi kfrn bsbtn imana nasl aykr dtn bize aklayabilir, bu kfrn iman
nasl ortadan kaldrdna dair yaptn zeti aabilir misiniz?
C. mann sz ve amel olduunu daha nceden akladk. man, kalbin ve dilin sz ile
kalbin, dilin ve azalarn amelidir. Kalbin sz tasdik, dilin sz slam szn ifade etmek,
kalbin ameli niyet ve ihlas, azalarn ameli ise btn itaatleri yerine getirmektir.
Bu drt hususun tamam yani kalbin sz ve ameli ile dilin sz ve azalarn ameli ortadan
kalkt takdirde iman da tamamyla ortadan kalkar.

234
Muslim, VI, 72; Ebu Dvd, III, 100; Nes, VII, 227; Tirmiz, IV, 23; bn Mce, II, 1058; Darimi, II, 9
235
Muslim, V, 94-95; Msned, II, 270
67
Kalbin tasdiki ortadan kalkacak olursa, geri kalanlarn da faydas olmaz. nk kalbin tasdik
etmesi inanlmas gereken hususlara inanmak ve bunlarn faydal olmas iin bir arttr.
yle ki: Bir kimsenin Allah'n isim ve sfatlarn yahutta Allah'n raslleriyle gnderip,
kitablarnda indirdii herhangi bir hususu yalanlamas buna rnektir.
Doruluuna itikat ile birlikte kalbin ameli ortadan kalkt takdirde, ehl-i snnetin icma ile
kabul ettii gr, bunun ortadan kalkmasyla beraber imann da ortadan kalkaca ve artk
kalbin amelinin yokluu ile birlikte tasdik etmenin fayda vermeyecei eklindedir.
Kalbin ameli ise sevmesi ve itaat etmesidir. blis, Firavun, Firavun'un kavmi, yahudiler,
Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'in doru sylediine hatta gizli ve ak bunu ifade
ederek; o yalanc deildir, fakat biz ona uymaz ve ona iman etmeyiz diyen ve tasdiklerinden
yararlanamayan mriklerin durumu byledir.
S. Kiiyi dinden kartan byk kfr ka ksmdr?
C. Yaptmz aklamalardan bunun drt ksm olduu renilmi bulunmaktadr:
1- Cehil (bilgisizlik) ve yalanlama kfr,
2- Cuhd kfr,
3- nat ve istikbr kfr,
4- Mnafklk kfr.
236

S. Bilgisizlik ve yalanlama kfrnn mahiyeti nedir?
C. Kurey kfirlerinin ounda onlardan nce yce Allah'n haklarnda u buyruklar indirdii
dier mmetlerde grlen gizli ve ak kfrdr:
"Kitab ve peygamberimizle gnderdiklerimizi yalanlayanlar, onlar yaknda bileceklerdir."
(el-Mu'min, 40/70)
"Cahillerden de yz evir." (el-Araf, 7/199)
"yetlerimizi yalanlayan her mmetten bir topluluk haredeceimiz gn onlar bir arada
(toplanncaya kadar) durdurulurlar. Nihayet geldiklerinde der ki: 'Benim yetlerimi -onlar
bir bilgiye dayanarak kavramadnz halde- yalanladnz ha! Yoksa ne yapyordunuz?'" (en-
Neml, 27/83-84) ve devamndaki yetler;
"Hayr onlar ilmini kavrayamadklar ve tevili kendilerine henz gelmedik bir eyi
yalanladlar." (Yunus, 10/39) ve devamndaki yetler ile daha baka yet-i kerimeler (bu
kfrn mahiyetini aklamaktadr.)
S. Cuhd kfrnn mahiyeti nedir?
C. ten ie hakk bilip tanmakla birlikte aktan aa hakk gizlemek ve ona itaat
etmemekle ortaya kan bir kfrdr. Firavun'un ve kavminin Musa Aleyhisselam'a
kfretmeleri, yahudilerin Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem'e kfretmeleri gibi.
Yce Allah Firavun ve kavminin kfrleri hakknda yle buyurmaktadr:
"Kalbleri onlara inand halde zulmle byklenmeleri sebebiyle onlar inkr ettiler." (en-
Neml, 27/14)
Yahudiler hakknda da yle buyurmaktadr:
"te o tandklar (peygamber) kendilerine gelince ona kfrettiler." (el-Bakara, 2/89)
Bir baka yerde de yle buyurmaktadr:
"Bununla birlikte ilerinden bir grup bilip durduklar halde yine de mutlaka hakk gizlerler."
(el-Bakara, 2/146)
S. nat ve istikbr (hakka kar byklenme) kfr ne demektir?
C. Hakk kabul etmekle birlikte hakka balanp, ona itaatten sonra ortaya kan kfrdr.
blisin kfr buna rnektir. nk yce Allah onun hakknda yle buyurmaktadr:
"blis mstesna. O dayatt, kibirlendi zaten kafirlerden idi." (el-Bakara, 2/34)
blisin yce Allah'n secde etme emrini verdiini inkr ve kabul etmemesi imkn yoktur. O
yce Allah'n emrine itiraz etti ve bu emri verenin hikmet ve adaletine dil uzatarak yle dedi:

236
Merhum bnu'l-Kayyim, buna ek (phe) kfrn ilave ederek be olarak saymtr. Bu da dorulama ile yalanlama arasnda gidip
gelmekten ibarettir. Bk. Medaric's-Salkn, I, 366-367
68
"Ben bir amur (paras) olarak yarattn kiiye secde eder miyim?" (el-sra, 17/61)
"Ben kuru bir amurdan, deimi ve ekillenmi bir balktan yarattn bir beere secde
edecek deilim." (el-Hicr, 17/33)
"Ben ondan daha hayrlym, beni ateten yarattn, onu da amurdan yarattn." (el-Araf,
7/12)
S. Mnafklk kfr nedir?
C. Bu insanlara kar riyakrlk olsun diye zahiren emre itaat ediyor grnmekle birlikte
kalbin tasdik etmemesi ve gerekli ameli yerine getirmemesi ile ortaya kar. bn Sell'un ve
taraftarlarnn kfr ile yce Allah'n haklarnda yle buyurduu kimselerin kfr gibi:
"nsanlardan yleleri vardr ki, Allaha ve ahiret gnne iman ettik derler de; mmin
deildirler. Allah' ve m'minleri aldatmaya alrlar. Ama kendilerinden bakasn
aldatamazlar da yine farkna varmazlar. Kalblerinde hastalk vardr. Allah da hastalklarn
arttrd. Yalan syledikleri iin onlara ackl bir azab vardr... phesiz ki Allah hereye
kadirdir." (el-Bakara, 2/8-20) ile bunlarn dnda daha pekok yet-i kerime. (Bu kfr
trn dile getirmektedir.)
S. Kiiyi dinden kartmayan amel kfrn mahiyeti nedir?
C. riin (eriat korucunun) herhangi bir masiyet hakknda kfr adn kullanmakla birlikte o
masiyeti ileyen kii iin iman isminin kalmaya devam ettii her bir itir. Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem'in u buyruunda olduu gibi:
"Benden sonra birbirinizin boynunu vuran kfirler olarak gerisin geri dnmeyiniz."
237

"Mslmana svmek fasklk, onunla savamak kfrdr."
238

Burada Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem mslmanlarn birbirleriyle savamas
hakknda kfr olduu ifadesini kullanm, bu ii yapan kimselere kfir adn vermitir. Dier
taraftan yce Allah'n: "Eer m'minlerden iki grup birbirleriyle arprlarsa onlarn
aralarn dzeltin... M'minler ancak kardetirler. O halde iki kardeinizin arasn dzeltin."
(el-Hucurat, 49/9-10) buyruunda ise yce Allah bu gibi kimseler hakknda iman sahibi
olduklarn ve iman kardeleri olduklarn belirtmi, bunlardan herhangi bir hususun onlarda
bulunmayacan szkonusu etmemitir.
Yine yce Allah ksas emreden yet-i kerimede yle buyurmaktadr:
"Fakat kime kardei tarafndan bir ey affolunursa artk rfe uyarak istesin ve gzellikle
desin." (el-Bakara, 2/178)
Burada yce Allah katil hakknda mslman kardelii sfatn kullanm ve bu sfatn onda
bulunmayacan belirtmemitir.
"Zina eden kii zina ettii vakit m'min olarak zina etmez. Hrszlk yapan bir kimse de
hrszlk yapt vakit m'min olarak hrszlk yapmaz. ki ien bir kimse iki itii vakit
m'min olarak iki imez. Bundan sonra ise tevbe onun nnde aktr."
Bir rivayette de u fazlalk yer almaktadr: "M'min olarak ldrmez." Bir dier rivayette de:
"nsanlarn deer verdikleri kymetli bir mal da zorla almaz..."
239
Bu hadis-i erif Buhari ve
Mslim'de yer almaktadr.
Bununla birlikte Ebu Zer el-fari'nin yine her ikisinde yer alan Peygamber Sallallahu aleyhi
vesellem'in u buyruu da bunu gstermektedir:
"La ilahe illallah deyip de sonra bu hal zere len ve cennete girmeyecek hibir kul yoktur."
Ben:
Zina da etse, hrszlk da yapsa da m? diye sordum. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem:

237
Buhr, VIII, 91; Muslim, I, 58; Nes, VII, 126-127; Ebu Dvd, IV, 221; Tirmiz, IV, 486; bn Mce, II, 1300; Msned, I, 230, 402, II,
85-87...
238
Buhr, VIII, 91; Muslim, I, 58; Tirmiz, IV, 353; Nes, VII, 121-122; bn Mce, II, 1299; Msned, I, 176-178, 385, 411-417
239
Buhr, VIII, 13; Muslim, I, 54-55; Tirmiz, V, 15; Nes, VIII, 313; bn Mce, II, 1299; Msned, II, 243, 317...
69
"Zina etse ve hrszlk da yapsa" diye buyurdu. Ben szm defa tekrarladm (o da
tekrarlad); sonra drdncsnde: "Ebu Zerr'in burnu yere srtnse dahi..." diye buyurdu.
240

te bu zina eden, hrszlk yapan, iki ien, adam ldren kimse hakknda tevhide sahip
olmakla birlikte iman adnn mutlak olarak o kimseden gitmeyeceinin delilidir. nk
eer bunu kastetmi olsayd, hibir zaman la ilahe illallah akidesi zere len bir kimsenin bu
masiyetleri ilese dahi cennete gireceini haber vermezdi. nk cennete ancak "m'min bir
nefis" girer.
O bu szleriyle sadece imann eksik olacan kastetmi ve kemal halinin szkonusu
olmayacan belirtmitir. Kulun bu masiyetleri ilemesi halinde kfir olmas, bunlar helal
kabul etmesi ile birlikte szkonusu olmutur. Bu ise bunlarn haram olduklar hususunda
kitab ve rasl yalanlamay gerektirir. Hatta bunlar yapmayacak dahi olsa bunlarn helal
olduklarna inanmakla kfir olur.
Dorusunu en iyi bilen an yce Allah'tr.
S. Bize: Puta secde etmek, Allah'n kitabn kmsemek, rasle svmek, din ile alay etmek
vb. btn bu hususlar grld kadaryla amel kfrdr. Peki sizler kk kfr amel
olmakla nitelendirdiinize gre ne diye btn bunlar dinden kmasna sebeb tekil
etmektedir? diye sorulursa...
C. unu bilelim ki; bu drt hususun ve benzerlerinin ameli kfr olmalar sadece insanlar
tarafndan grld kadaryla azalarn ameli ile meydana gelmelerinden trdr. Ancak
bunlar kalbin niyetini, ihlsn, muhabbetini ve Allah'n emirlerine itaati ve kalbin dier btn
amellerini yoketmedike meydana gelmezler. Bu amellerle birlikte bunlardan hibir ey
geriye kalmaz. Dolaysyla bunlar her ne kadar zahiren amel iseler de kanlmaz olarak
itikad kfr de gerektirmektedirler.
Bunlar ya dinden kan bir mnafk tarafndan yahut hakka gelmemekte kararl bir inat
tarafndan yaplacak ilerdir. Tebk gazvesinde mnafklar "kfr szn sylediler,
mslmanlklarndan sonra kfir oldular ve baaramadklar bir ie de yeltendiler." (et-
Tevbe, 9/74) Onlar bu davranlar ile birlikte niye byle davrandklar kendilerine
sorulduunda; "biz sadece elenip akalayorduk." (et-Tevbe, 9/65) diye cevap verdiler.
Yce Allah da onlara yle sordu: "De ki: 'Allah ile O'nun yetleri ile ve Rasl ile mi
eleniyordunuz? zr dilemeyin; siz iman ettikten sonra gerekten kfir oldunuz.' " (et-
Tevbe, 9/65-66)
Ayrca bizler kk kfr sadece ameli olmakla nitelendirmedik. Aksine beraberinde itikad
gerektirmeyen ve kalbin sz ve ameli ile elimeyen katksz ameli kastettik.
S. Zulm, fsklk ve mnafkln herbiri ka ksma ayrlr?
C. Bunlarn herbirisi kfr olan en byk ile bundan daha aa mertebede olan kk
ksmlarna ayrlr.
S. Byk ve kk zulme ayr ayr rnekler nelerdir?
C. Byk zulmn rnei yce Allah'n u buyruklarnda szkonusu ettikleridir:
"Allah'tan baka sana faydas da olmayan, zarar da veremeyen eylere ibadet etme! Eer
byle yaparsan o takdirde phesiz ki sen zalimlerden olursun." (Yunus, 10/106)
"Muhakkak ki irk byk bir zulmdr." (Lukman, 31/13)
"nk kim Allah'a ortak koarsa, hi phesiz Allah ona cenneti haram klmtr. Onun
varaca yer ise atetir, zulmedenlerin de hibir yardmclar yoktur." (el-Mide, 5/72)
"Rabbiniz olan Allah'tan korkun. Apak bir hayaszlkta bulunmalar hali dnda evlerinden
onlar dar karmayn. Onlar da kmasnlar. te bunlar Allah'n snrlardr. Kim Allah'n
snrlarn aarsa, phe yok ki kendi kendisine zulmetmi olur." (et-Talak, 65/1)
"Yalnz onlara zulmetmek iin onlar zararlarna tutmayn. Kim bunu yaparsa, muhakkak
kendisine zulmetmi olur." (el-Bakara, 2/231)

240
Buhr, VII, 176, 177; Muslim, I, 66; Tirmiz, V, 24; Msned, V, 152, 159, 161, 166
70
S. Byk ve kk fskla rnek nedir?
C. Yce Allah'n u buyruklar byk faskla rnektir:
"phesiz mnafklar fsklarn ta kendileridir." (et-Tevbe, 9/67)
"blisten bakas hemen secde etmilerdi. O ise cinlerdendi ve Rabbinin emri dna karak
fasklk etmiti." (el-Kehf, 18/50)
"Onu ktlkleri ileyen o lkeden kurtardk. nk onlar kt bir kavim idiler, hem
fasktlar." (el-Enbiya, 21/74)
Bundan daha aa mertebedeki fskla gelince, yce Allah'n susuz hanmlara zina
iftirasnda bulunanlar hakkndaki u buyruu buna rnektir:
"ahidliklerini ebediyyen kabul etmeyin. Onlar fsklarn ta kendileridir." (en-Nur, 24/4)
"Ey iman edenler! Eer bir fask size bir haber getirirse -bilgisizce bir kavme satap da
sonra yaptnza piman olmamak iin- iyice aratrn." (el-Hucurat, 49/6)
Rivayete gre bu yet-i kerime el-Velid b. Ukbe hakknda inmitir.
S. Byk ve kk mnafkla rnek verebilir misiniz?
C. Byk mnafkla rnek, daha nce el-Bakara suresinin banda yer alan szn ettiimiz
yet-i kerimeler ile yce Allah'n u buyruklardr:
"Dorusu mnafklar Allah' aldatmak isterler. Halbuki O hilelerini balarna geirir." (en-
Nisa, 4/145) ve devamndaki yetler.
Yce Allah'n u buyruklar da buna rnektir:
"Mnafklar sana geldiklerinde dediler ki: 'ehadet ederiz ki muhakkak sen Allah'n
Raslsn.' Allah da biliyor ki sen hi phesiz O'nun Raslsn ve Allah ahidlik eder ki
muhakkak mnafklar yalancdrlar." (el-Mnafikun, 63/1) ve bunlarn dnda daha baka
yet-i kerimeler.
Bundan daha aa mertebedeki mnafkln rneine gelince, Peygamber Sallallahu aleyhi
vesellem'in u buyruunda szkonusu ettii bu trdendir:
"Mnafn almeti tr. Konutuunda yalan syler, sz verdii zaman sznde durmaz,
ona bir emanet brakldnda ona ihanet eder."
241

"Drt haslet vardr ki; bunlar kimde olursa o kii mnafktr..."
242

BY VE BYC

S. Sihirin ve sihirbazn (bynn ve bycnn) hkm nedir?
C. Sihir varl gerek olan ve kevn kadere denk dmesiyle birlikte tesiri de bulunan bir
itir. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr:
"kisinden kendisi ile koca ve karsnn arasn ayracak eyler renirlerdi. Allah'n izni
olmadka onunla hibir kimseye zarar verebilecek deillerdi." (el-Bakara, 2/102)
Bynn tesirli olduu sahih hadislerde sabittir.
243
Bycye gelince, eer onun yapt by
eidi el-Bakara suresindeki yetin aka belirttii zere eytanlardan alnan bir by ise bu
kimse kfirdir. nk yce Allah yle buyurmaktadr:
"Halbuki o iki melek: 'Biz ancak imtihan iiniz. Sakn kfre girme' demedike kimseye by
retmezlerdi... Onlar ise kendilerine zarar verecek ve fayda salamayacak eyleri
reniyorlard. Andolsun ki onlar byy satn alan kimsenin hirette bir nasibi olmadn
muhakkak biliyorlard..." (el-Bakara, 2/102) ve dier yetler bunu gerektirmektedir.
S. Bycnn cezas nedir?
C. Tirmizi, Cndeb'den yle dediini rivayet etmektedir: Raslullah Sallallahu aleyhi
vesellem buyurdu ki: "Sihirbazn cezas klla bir darbedir."
244
Tirmizi bu hadisin mevkuf

241
Buhr, I, 14; Muslim, I, 56; Tirmiz, V, 19
242
Buhr, I, 14; Muslim, V, 19; Ebu Dvd, IV, 221
243
Sihrin etkili oluuna dair baz hadis-i erifler: Buhr, VII, 28; Muslim, VII, 14; Msned, IV, 367, VI, 57, 62, 96; Nes, VII, 112-113'e
baklabilir.
244
Tirmiz, IV, 60
71
rivayetinin sahih olduunu belirtmi ve unlar sylemitir: Peygamber Sallallahu aleyhi
vesellem'in ashabndan ve bakalarndan olan baz ilim adamlarna gre uygulama buna gre
yaplr. Bu ayn zamanda Malik b. Enes'in de grdr. afi -yce Allah'n rahmeti zerine
olsun- yle demitir: Sihirbaz yapt sihirler neticesinde kfre ulaacak eyler yapt
takdirde ldrlr. Eer yapt eyler kfrden daha alt bir mertebede ise onun ldrlecei
kanaatinde deildir. Sihirbazn ldrlecei mer, olu Abdullah, kz Hafsa Radyallahu
anha, Osman b. Affan, Cndeb b. Abdullah, Cndeb b. Kab, Kays b. Sad, mer b. Abdu'l-
Aziz, Ahmed, Ebu Hanife ve bakalarndan sabit olmu bir grtr. -Allah hepsine rahmet
eylesin-
S. Nra (sihri zmek) ve hkm nedir?
C. Nra bylenmi kimseden byy zmek demektir. Eer bu o by gibi bir by
vastas ile yaplacak olursa, bu da eytann amelindendir. yet meru olan rukye ve
tevizlerle (okumalarla) olursa bunda bir mahzur yoktur.
S. Mer olan rukye nedir?
C. Katksz olarak kitab ve snnetten gelen ve araba olan herbir szdr. Ayrca rukye yapan
kii de, kendisine rukye yaplan kiinin de rukyenin etkisinin ancak yce Allah'n izni ile
olacana inanmas da arttr. nk Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'e Cebrail
Aleyhisselam rukye yapm
245
bulunmaktadr. Kendisi de ashab- kiram'dan pekok kimseye
rukye yapm
246
onlarn rukye yapmalarn reddetmemi
247
hatta onlara bu ii yapmalarn
emrederek
248
onlara bunun karlnda cret almalarn helal grmtr. Btn bunlara dair
rivayetler Buhr, Mslim ve bakalarnda yer almaktadr.
S. Yasak olan rukyeler nelerdir?
C. Bunlar kitab ve snnetten olmayan ve araba olarak okunmayan rukyelerdir. Aksine bu
gibi rukyeler eytann ilerinden olup, onun bakalarn istihdam etmesi ve houna gidecek
eylerle eytana yaknlamak kabilindendir. Nitekim pek ok deccal (yalanc), sahtekr ve
hurafecinin yapt bu kabildendir. Bunlarn bir ou heykel ve tlsm kitablarna bakar.
emsu'l-Maarif, umsu'l-Envar Gizli ilimler hazinesi ve benzeri slam dmanlarnn
slamdanm gibi gsterdii kitablar bu kabildendir. Oysa bunlarn slamla hibir alakalar
yoktur. slam ilimleri ile uzaktan yakndan bir ilikileri bulunmamaktadr. Nitekim biz bu
hususu erhu's-Sllem adl eserimizde ve bakalarnda aklam bulunuyoruz.

HAMAYIL, NAZAR BONCUU V. S.

S. Hamayl (temme), teller, halkalar, ipler, nazar boncuklar ve benzerleri eyleri asmann
hkm nedir?
C. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmaktadr:
"Kim bir ey asarsa (hali) ona havale edilir.
249
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem
seferlerinden birisinde bir eli gndererek ip yahut gerdanlk gibi herhangi bir deve boynunda
hibir hamayl brakmayp mutlaka koparmasn emretti.
250

Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "phesiz rukyeler,
hamayllar (temimeler) ve tivele (hanmn kocasna sevdirilmesi iin yaplan by ve benzeri
eyler) bir irktir."
251


245
Buna dair hadisi Muslim, VII, 13; bn Mce, II, 164; Msned, VI, 160da rivayet etmi bulunmaktadr.
246
Bk. Buhr, VII, 24, IV, 119; Muslim, VII, 15
247
Buhr, VII, 22-23; Muslim, VII, 19-20; Ebu Dvd, III, 265
248
Buhr, VII, 23; Muslim, VII, 17-18
249
Msned, IV, 310, 311; Tirmiz, IV, 403
250
Buhr, IV, 18; Muslim, VI, 163; Ebu Dvd, III, 24; Muvatta, III, 118; Msned, V, 216
251
Ebu Dvd, IV, 9; bn Mce, II, 1167; Msned, I, 381
72
"Her kim bir temime asacak olursa Allah onun iin iini tamamlamasn. Her kim bir boncuk
asacak olursa, Allah ona rahat vermesin."
252

Bir rivayette de: "Her kim bir temime (hamayl) asacak olursa irk komu olur."
253

denilmektedir.
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem elinde sar bakrdan bir yzk bulunan bir kiiye:
"Bu ne?" diye sorunca adam:
Ben bunu vhineye (kolda grlen bir eitlik hastala) kar kullanyorum deyince,
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu:
"Onu at. nk o senin gszlnden baka bir eyi arttrmaz ve phesiz sen o, zerinde
olduu halde lecek olursan ebediyyen iflah olmazsn."
254

Huzeyfe Radyallahu anh da bir adamn elinde bulunan bir ipi koparm, sonra da yce
Allah'n: "Onlarn ou irk komakszn (bir trl) Allah'a iman etmezler." (Yusuf, 12/106)
yetini okumutur.
Said b. Cbeyr de yle demitir: Bir insan zerindeki bir temimeyi (hamayl) koparan bir
kimsenin bu ii, bir kle azad etmi gibidir. Bu gibi ifadeler ise, merfu hadis (Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem kadar senedi ulaan hadis) hkmndedir.
S. Aslan hamayldaki yazlar, Kur'n- Kerim'den olursa hkm nedir?
C. Seleften baz kimselerden bunun caiz olduu rivayet edilmektedir. Fakat Abdullah b.
Ukeym, Abdullah b. Amr, Abdullah b. Mesud ve onun grlerini kabul edenler ile daha
bakalar gibi pekok kimse ise bunun caiz olmadn kabul etmilerdir. Kabul edilmesi
uygun olan da budur. nk bireyler asmaya dair varid olan nehy umumidir. Ayrca bu
umumi hkm tahsis edecek Peygamber efendimize kadar ulaan (merfu) bir hadis de
bulunmamaktadr. Kur'n'n kmsenmesine kar korunmas da bunun yasak olmasn
gerektirir. nk bu gibi hamayl tayanlar ounlukla taharetsiz olarak bunlar tarlar.
Ayrca bunlardan hareketle baka eyler asmaya da gidilmemesi, dier taraftan yasak olan bir
itikada sahib olmaya giden bir yolun kapanmas, kalblerin -zellikle de bu zamanda- yce
Allah'tan bakasna ynelmemesi iin buna yaklamamak gerekir.

KHNLK

S. Khinlerin hkm nedir?
C. Khin (gayb bildii iddiasnda bulunan kimse)ler ttlar arasnda saylr. Bunlar yce
Allah'n u buyruunda olduu gibi eytanlarn kendilerine telkinde bulunduu birtakm
dostlardr:
"Gerekten eytanlar sizinle mcadele etmeleri iin kendi dostlarna telkinde bulunurlar." (el-
En'm, 6/121)
eytanlar khinler zerine iner ve onlara -hrszlama yoluyla semadan- duyduklarndan bir
kelimeyi telkin ederler. Khinler de buna yz yalan daha katarak insanlara sylerler. Nitekim
yce Allah yle buyurmaktadr:
"Size eytanlarn kimin zerine indiini haber vereyim mi? Her yalanc gnhkar zerine
inerler. Onlar (eytann yalanlarna) kulak verirler ve onlarn ou yalan sylerler." (e-
uara, 26/221-223)
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de bu husus ile ilgili hadis-i erifinde yle
buyurmaktadr:
"O (semada) hrszlama sz dinleyenler u ekilde birbirleri zerinde iken (o eytanlardan
birisi) o sz dinler. Bunu kendisinin altndakine telkin eder. Sonra br de altndakine ayn
sz telkin eder. Nihayet bu sz sihirbazn ya da khinin diline brakncaya kadar bylece

252
Msned, IV, 154; Hakim, Mstedrek, IV, 216
253
Msned, IV, 156
254
bn Mce, II, 1167; Msned, IV, 445; Hakim, Mstedrek, IV, 216
73
devam eder. Bazan da ihb (yaln alevli ate) o kimseyi sz bakasna telkin etmeden
yetiebilir. Kimi zaman da ihb kendisini yetimeden o sz brne telkin eder. (Sihirbaz ya
da khin) o hak szle beraber yz yalan da uydurur."
255

Hadis tamamiyle Sahih(-i Buhari)'de yer almaktadr. Reml diye adlandrlan yere izgi
izmek, akl talaryla kular (falclk maksadyla) kovalamak vb. iler de bu kabildendir.
S. Bir khini tasdik edenin hkm nedir?
"De ki: 'Gklerde, yerde gayb Allah'tan baka kimse bilmez." (en-Neml, 27/65)
"Gaybn anahtarlar onun yanndadr. Ondan bakas bunlar bilmez." (el-En'm, 6/59)
"Yoksa gayb onlarn yanndadr da onlar m yazyorlar?" (el-Kalem, 68/47)
"Gayb ilmi yanndadr da artk o mu gryor?" (en-Necm, 53/35)
"Allah bilir siz bilmezsiniz." (el-Bakara, 2/216)
"Her kim bir arrfa (mneccim ya da gayb bildiini ve kayplar bulduunu iddia edene)
yahutta khine gider de sylediklerini dorularsa Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem'e
indirilene kfir olur."
256
"Kim bir arrfa gider de ona herhangi bir husus hakknda soru sorar ve onun dediini doru
kabul ederse krk gn boyunca onun hibir namaz kabul edilmez."
257

MNECCMLK

S. Mneccimliin (yldzlara bakarak gelecee dair haber vermenin) hkm nedir?
"Karann ve denizin karanlklarnda kendileriyle doru yolu bulasnz diye sizin iin yldzlar
yaratan O'dur." (el-En'm, 6/97)
"Andolsun biz dnya semasn kandillerle (yldzlarla) ssledik. Onlar eytanlara at
taneleri yaptk." (el-Mlk, 67/5)
"Yldzlar da onun emriyle boyun emilerdir." (en-Nahl, 16/12)
"Her kim yldzlardan bir dal alacak olursa, o kimse sihirden de bir dal alm olur. Fazlasn
alrsa, fazlasn alm olur."
258

"Ben mmetim hakknda yldzlar dorulayp, kaderi yalanlamalarndan ve (zalim)
idarecilerin hakszlklarndan korkarm."
259

bn Abbas Radyallahu anh da Ebu Cad (ebced) yazp, yldzlara bakan bir topluluk hakknda
unlar sylemitir: "Ben bu ii yapan bir kimsenin Allah katnda herhangi bir kymeti olaca
grnde deilim."
260

Katade -Allah'n rahmeti zerine olsun- unlar sylemiti: "Allah bu yldzlar sebeble
yaratmtr. Semaya bir zynet olsunlar, eytanlar onlarla talamak iin ve kendileri ile yol
bulunacak almetler olmalar iin. Her kim bu yldzlardan baka eyler karmaya kalkacak
olursa, onlardan almas gereken payn kaybetmi, payn zayi etmi ve hibir ekilde
bilemeyecei bir hususu bilmeye kendisini zorlam olur."
261

S. Yldzlarn dou ve bat vakitleri ile yamur istemenin hkm nedir?

255
Buhr, V, 221; Tirmiz, V, 362; bn Mce, I, 69
256
Ebu Dvd, IV, 15; bn Mce, I, 209; Darimi, I, 207; Msned, II, 408, 429, 476
257
Muslim, VII, 37; Msned, IV, 68, V, 280. Bu iki hadisi u ekilde birarada anlamak mmkndr: Kim bir bycye gidecek olursa, krk
gn boyunca namaz kabul olunmaz. Onu tasdik ederse kfir olur. Bk. Fethu'l-Mecid, s. 306, 308
258
Ebu Dvd, IV, 16; bn Mce, II, 1149; Msned, I, 227, 318
259
Msned, V, 90
260
Tabern'nin (Peygamber efendimize ulaan bir senedle) merfu olarak rivayet ettii bu sz hakknda el-Heysemi, Mecmau'z-Zevaid'de:
Senedinde Halid b. Yezid el-Umeri vardr. Yalanc bir ravidir. V, 117
261
Katade'nin bu szn Buhr muallak olarak rivayet etmitir. IV, 74
74
"Ve rzknz yalanlamaktan ibaret mi klacaksnz?" (el-Vka, 56/82)
"Cahiliye iinden olan drt husus mmetimde kalmaya devam edecek ve onlar bunlar
terketmeyeceklerdir: Makam ve mevkilerle nmek, neseblere dil uzatmak, yldzlarn dou
ve batlar ile yamur dileinde bulunmak ve llere at yakmak."
262

"Yce Allah buyurdu ki: "Kullarmdan kimisi bana m'min, kimisi de kfir olarak sabah etti.
Allah'n ltuf ve rahmetiyle bize yamur yadrld, diyen kimse bana iman etmi bir m'min,
yldzlar da inkr etmi olur. Bizlere u, u yldzn douu veya bat dolaysyla yamur
yadrld, diyen kimse ise beni inkr etmi bir kfir, yldza da iman eden bir kimsedir."
263

UURSUZLUK VE NAZAR

S. Uursuzluk duymann hkm nedir ve bunu ne giderir?
"yi bilin ki onlarn urad uursuzluk ancak Allah tarafndandr." (el-Araf, 7/131)
"Hastaln kendi kendine bulamas, eyada uursuzluk, intikam alnmayan maktuln
ruhunun hayalet olmas ile safer (aynn uursuzluu veya bir hastalk) yoktur."
264

"Uursuzluk irktir, uursuzluk irktir."
265

bn Mesud da yle demitir: "Bu bizden olmaz, ancak (istisn olarak grlrse) Allah da onu
tevekkl ile giderir."
266

Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur:
"Uursuzluk denilen ey (bu duygu sebebiyle) bir ie devam etmen yahutta o ii yapmaktan
vazgemendir."
267

mam Ahmed, Abdullah b. Amr'dan yle dediini rivayet etmektedir:
Uursuzluk duyduu iin ihtiyacn grmekten vazgeen kimse irk komu olur. Ashab:
Peki bunun keffareti nedir, diye sordular. Peygamber yle buyurdu:
"Senin yle demendir: Allah'm senin hayrndan baka hayr yoktur, senin takdirinden baka
takdir yoktur. Senden baka hibir ilh yoktur."
268

Bir baka hadisinde Peygamber efendimiz yle buyurmaktadr:
"Bunlarn (bu gibi hislerin) en dorusu hayra yorumlamaktr. Bu da bir mslman (yapmak
istedii iten) geri evirmez. Sizden herhangi bir kimse houna gitmeyecek bir ey grd m:
Allah'm iyilikleri senden baka hibir kimse veremez. Ktlkleri senden baka hi kimse
geri eviremez. Senin yardmn olmaynca, kimse bir i yapamaz, kimsenin hibir gc
olamaz."
269

S. Nazar demesinin hkm nedir?
C. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmaktadr:
"Nazar demesi haktr."
270

262
Buhr, IV, 238; Muslim, I, 58, II, 45; Tirmiz, III, 325; Msned, II, 291, 337, V, 342-343
263
Buhr, VIII, 199; Muslim, I, 59; Ebu Dvd, IV, 16; Muvatta, I, 198-199
264
Buhr, VII, 17; Muslim, VII, 31; Ebu Dvd, IV, 17; bn Mce, II, 1170; Msned, I, 24, 25, 153, 174, 180, 269, II, 266, 267, 406, 430,
III, 118, 120, 154
265
Ebu Dvd, IV, 17; Tirmiz, IV, 160; bn Mce, II, 170; Msned, I, 389, 438, 440
266
Bir nceki notta gsterilen yerler.
267
Msned, I, 213
268
Msned, II, 220
269
Ebu Dvd, IV, 18-19
270
Buhr, VII, 24; Muslim, VII, 13; Ebu Dvd, IV, 9; Tirmiz, IV, 397; Msned, I, 274; II, 222
75
Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem bir kzn yznn, teninin deitiini grm ve bunun
zerine: "Siz buna rukye yaptrnz (okuyarak tedavi ettiriniz); nk buna nazar
demitir."
271

diye buyurdu.
Aie Radyallahu anha da yle demitir: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bana -ya da
(bakasna)- nazar demesinden dolay rukye yapmasn emretti.
272
Peygamber Sallallahu
aleyhi vesellem yine yle buyurmutur:
"Gz demesi ya da akreb ve benzeri haerat sokmas dnda rukye yaplmaz."
273

Btn bunlar Sahih'te yer alm hadisler olup, bu hususta zikrettiklerimizden baka pekok
hadis-i erifler vardr.
Nazar da Allah'n izni olmakszn etki yapmaz. Selef Radyallahu anhum'dan pekok kimse
yce Allah'n: "Gerek u ki o kfirler zikri iittiklerinde neredeyse gzleri ile seni
devireceklerdi." (el-Kalem, 68/51) buyruunu nazar demesi ile tefsir etmilerdir.

GNAHLAR, TEVBE, DNYEV CEZALAR

S. Masiyetler ka ksmdr?
C. Masiyetler seyyit diye bilinen kk gnahlar ile mbikat diye bilinen byk
gnahlar olmak zere iki ksma ayrlmtr.
S. Kk gnahlarn keffreti nedir?
"Size yasaklanan byk gnahlardan kanrsanz, sizin (kk) gnahlarnz rteriz ve sizi
erefli bir mekna sokarz." (en-Nisa, 4/31)
"nk iyilikler, ktlkleri giderir." (Hd, 11/114)
Bylece yce Allah kk gnahlarn, byk gnahlardan kanmak ve iyilikler ilemekle
affedileceini haber vermektedir. Nitekim hadis-i erif'te de byle buyurulmaktadr:
"Sen gnahn peinden iyilii yetitir ki onu silsin."
274

Sahih hadislerde de belirtildii zere hoa gitmeyen hallere ramen gzelce abdest alp
275
,
mescidlere gitmek zere ard arkasna admlar atmann
276
, be vakit namazn, cumadan
cumaya kadar (cuma namaznn), ramazandan ramazana kadar (orucun)
277
, ramazan ayn
kyamla (namaz klarak -zellikle teravih namaz-) geirmenin
278
, kadir gecesini namazla
geirmenin
279
, aure gn oru tutmann ve daha baka itaatlerin kk gnahlar iin de,
byk gnahlar iin de keffaret olacaktr.
Bu hadislerin bir ounda da byk gnahlardan kanma kayd getirilmitir. Dolaysyla bu
hadisler arasndan mutlak (bu kayd zikredilmeksizin) gelen hadisler onlara gre yorumlanr.
Dolaysyla yaplan iyiliklerle veya baka yollarla kk gnahlarn affedilmeleri iin byk
gnahlardan kanmak arttr.
S. Byk gnahlar nelerdir?
C. Byk gnahlarn tanm hususunda ashabn, tabinin ve bakalarnn eitli grleri
vardr. Bir gre gre haddi gerektiren herbir gnahtr.
Dier bir gre gre ise arkasndan lanetin, yahut gazabn, yahut cehennem ateinin ya da
herhangi bir cezann szkonusu edildii herbir gnahtr.

271
Buhr, VII, 23; Muslim, VII, 18
272
Buhr, VII, 23; Muslim, VII, 17-18; bn Mce, II, 1161; Msned, VI, 72, 138, 438
273
Muslim, VII, 18; Ebu Dvd, IV, 11; Tirmiz, IV, 393-394; Msned, III, 118, 119, 127
274
Tirmiz, IV, 355; Darimi, II, 231; Msned, V, 153, 228
275
Muslim, I, 151; Tirmiz, I, 72; Nes, I, 89; bn Mce, I, 148; Darimi, I, 143; Muvatta, I, 176; Msned, II, 235, 277, III, 3
276
Muslim, I, 144; Tirmiz, I, 418; Nes, III, 104; bn Mce, 345; Msned, I, 229, 359, 400, V, 439
277
Buhr, I, 14; Muslim, II, 176, 177; Nes, IV, 145-157; Tirmiz, III, 171, 172; Darimi, I, 358; Msned, II, 281, 408, 423
278
Buhr, I, 14, II, 253; Muslim, II, 177; Nes, IV, 155-157; Darimi, I, 358
279
Tirmiz, III, 126; bn Mce, I, 553; Msned, V, 295
76
Baka bir aklamaya gre byk gnah ileyenin dine aldr etmedii, onu nemsemedii,
Allah'tan hayet (sayg ve korku)inin azl intiban veren herbir gnahtr. Daha baka
tanmlar da yaplmtr.
Sahih hadislerde aralarnda derece fark bulunmakla birlikte pekok gnahn kebir: byk
olmakla nitelendirildii sabittir. Bunlardan birisi Allah'a irk komak ve sihir gibi byk
kfrdr. Kimisi ise byk gnah ve hayaszlklarn bykleridir. Bunlar da bu mertebeden
daha aadadr. Yce Allah'n -hak ile olmas hali mstesn- haram kld can ldrmek,
savatan geri dnp kamak, faiz yemek, yetimin maln yemek, yalan ahitlikte bulunmak -ki
bireyden habersiz m'min ve iffetli hanmlara zina suunu isnad etmek de bunlardandr- iki
imek, anne-babaya itaatsizlik etmek ve bakalar saylabilir.
bn Abbas Radyallahu anh dedi ki: Byk gnahlar yediden ok yetmie daha yakndr.
Haklarnda "Kebir: Byk gnah" ifadesi kullanlan gnahlar tetkik eden bir kimse bunlarn
yetmiten daha fazla olduunu grr. Hele arkasndan lanet, gazab, azab, Allah'la savama ve
buna benzer dier tehdit lafzlarnn szkonusu edildii, kitab ve snnette ar tehdidin
haklarnda sz konusu edildii btn gnahlar tesbit etmeye kalkan bir kimse bunlarn
olduka fazla olduunu grecektir.
S. Kk ve byk btn gnahlarn keffreti (rtlmesi, affedilmesi) ne ile olur?
C. Btn gnahlar nash (samimi) tevbe ile affedilir. Yce Allah yle buyurmaktadr:
"Ey iman edenler, Allah'a nash (samimi ve ayn gnaha bir daha dnmemekte kararl
olunan) bir tevbe ile tevbe edin. Olur ki Rabbiniz ktlklerinizi rter, sizi altlarndan
rmaklar akan cennete sokar." (et-Tahrim, 66/8)
Yce Allah'n: "Olur ki, umulur ki (sa)" diye kendisi ile alakal bir hususu szkonusu etmesi,
kesinlikle o hususun gerekleeceini ifade eder.
Bir baka yerde yce Allah yle buyurmaktadr:
"Ancak tevbe eden, iman eden ve salih amel ileyenler mstesn. te Allah bunlarn
gnahlarn sevaba deitirir." (el-Furkan, 25/70)
"Ve onlar irkin bir gnah iledikleri yahut nefislerine zulmettikleri vakit Allah' hatrlayarak
hemen gnahlar iin balanma dileyenlerdir. Zaten gnahlar Allah'tan baka kim balar
ki?! Bir de iledikleri (gnah) zerinde bilip durduklar halde srar etmeyenlerdi. te
bunlarn mkfat Rablerinden bir mafiret ve altndan rmaklar akan cennetlerdir..." (Al-i
mran, 3/135-136) yetleri ve daha baka yetler.
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmaktadr:
"Tevbe kendisinden ncekileri silip, sprr."
280

"Allah'n, kulunun tevbesi dolaysyla sevinmesi, olduka tehlikeli bir yerde konaklayp,
beraberinde zerinde yiyecei ve iecei bulunan binei bulunup, ban uyumak zere koyan,
uyandnda ise bineinin gitmi olduunu gren, nihayet scak ve susuzluk bastrnca ya da
yce Allah'n dedikleri olunca, haydi yerime geri dneyim deyip, dnerek uykuya dalan, sonra
ban kaldrdnda bineinin yanbanda olduunu gren kimsenin sevinmesinden daha
fazladr."
281

S. Nash tevbe ne demektir?
C. Nash tevbe gnahtan vazgemek, o gnahn ilenmesine pimanlk duymak ve ebediyyen
bir daha o gnaha dnmemek zere kesin karar vermekten ibaret olan artn bulunduu
samimi tevbe demektir. Eer tevbesi edilen gnahta bir mslmana hakszlk szkonusu ise
mmknse o gnahtan dolay o kimseden helllk diler. nk eer bugn o gnahtan dolay
o kimseden helllk dilemeyecek olursa, kyamet gnnde bu hakszl ondan geri istenecek

280
Hadisi bu lafzla tesbit edememekle birlikte Sahih-i Muslim'de Peygamber Efendimizin yle buyurduu rivayet edilmektedir: "slamn
kendisinden ncekileri yktn, hicretin kendisinden ncekileri yktn, haccn kendisinden ncekileri yktn bilmiyor musun?" (Muslim,
I, 112; Ayrca bk. Msned, IV, 199, 204, 205)
281
Buhr, VII, 145-146; Muslim, VIII, 91-94; Tirmiz, IV, 659, V, 547; bn Mce, II, 1419; Darimi, II, 213-214; Msned, I, 283, II, 83, 316,
III, 213, IV, 273-275
77
ve kanlmaz olarak ksas uygulanacaktr. Bu tr hakszlklar hibir ekilde braklmayan
trdendirler. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmaktadr:
"Her kimin yannda kardeine zulmettiinden dolay bir hak var ise dinar ve dirhemin
olmayaca bir gn gelmeden nce bugn ondan helallk dilesin. (nk o gn) eer onun
(hakszlk yapann) iyilikleri varsa onun iyiliklerinden alnr, deilse (hakszlk yapt)
kardeinin ktlklerinden alnr, ona verilir."
282

S. Btn insan fertleri hakknda tevbe ne zaman sona erer?
"Allah'n tevbelerini kabul edecei kimseler ktl ancak bilmeden yapanlarn, sonra da
arabuk tevbe eden kimselerinkidir. te Allah'n tevbelerini kabul edecei kimseler
bunlardr. Allah hakkyla bilendir, hikmeti sonsuz olandr." (en-Nisa, 4/17)
Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'in ashab, ilenmesiyle Allah'a asi olunan her bir eyin
bir bilgisizlik olduunu icma ile ifade etmilerdir. Yaplan bu i ister kasti olsun, ister baka
trl olsun farketmez. Yine lmden nce olan herbir iin de "arabuk yaplm" olacan
da kabul etmilerdir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de yle buyurmutur:
"phesiz Allah kulunun tevbesini can boaza gelinceye kadar kabul eder."
283

Bu husus pekok hadis-i erifte sabit olmutur. Ancak kii lm meleini grecek ve artk ruh
gste hrlt karacak noktaya kadar gelecek, grtlaa kadar dayanp, can grtlak
kntsndan hrltya sebeb olacak noktaya gelecek olursa, artk kabul edilecek tevbe zaman
gemi olur ve o zaman herhangi bir kurtulu szkonusu olmaz. nk "artk kurtulma vakti
gemitir." (Sad, 38/3)
te bu hal yce Allah'n bir nceki yet-i kerimenin akabinde ifade ettii u durumdur:
"Yoksa (kabul edilen) tevbe ktlkleri ileyip, durup da nihayet onlardan birine lm gelip
attnda: 'Ben imdi gerekten tevbe ettim' diyenlerinki deildir." (en-Nis, 4/18)
S. Dnya hayatnda tevbenin sona erecei zaman ne zamandr?
Rabbinin yetlerinden biri geldii gn, daha nce iman etmemi yahut imannda bir hayr
kazanmam olan kimseye iman fayda vermez... (el-Enm, 6/158)
Sahih-i Buharideki rivayete gre Peygamber Efendimiz yle buyurmutur:
Gne batdan domadka kyamet kopmayacaktr. Gne (batdan) doup insanlar da
iman edince, ite kimseye imann fayda vermeyecei zaman o zamandr.
284
Peygamber daha
sonra yeti okudu.
Ana hadis kitaplarnda olsun, bakalarnda olsun, Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem
Efendimizden bu anlamda bir ok sahabiden rivayet edilmi pek ok hadis-i erif vardr.
Safvan b. Assl dedi ki: Resulullah Sallallahu aleyhi vesellem i yle buyurken dinledim:
Gerek u ki; yce Allah, tevbe iin bat tarafnda genilii yetmi yl(lk mesafe) olan bir
kap am bulunmaktadr. Gne o kapdan domadka kapatlmayacaktr.
285
Bu hadisi
sahih olduunu belirterek Tirmizi ve ayrca Nesai ve bn Mace de uzunca bir hadisin bir
blm olarak rivayet etmilerdir.
S. Byk bir gnah ilemekte srar edip dururken len muvahhidlerin hkm nedir?
"O gn tart haktr. Artk kimlerin terazileri ar basarsa ite onlar kurtulua erenlerin ta
kendileridir. Kimin de terazileri hafif gelirse, onlar da yetlerimize (inkr ile)
zulmedegeldikleri iin kendilerini zarara uratm kimselerdir." (el-Araf, 7/8-9)

282
Buhr, III, 99, VII, 197; Msned, II, 506
283
Tirmiz, V, 547; bn Mce, II, 1420; Msned, II, 132, 153, III, 425; Hakim, Mstedrek, IV, 257
284
Buhr, VII, 191; Muslim, I, 195; bn Mce, II, 1352
285
Tirmiz, V, 545, 546; bn Mce, II, 1353; Msned, IV, 240, 241
78
"O gn herkes iyilik trnden ne ilediyse onu hazrlanm bulacak. Ktlk trnden ne
ilediyse onunla kendisi arasnda uzak bir mesafenin olmasn arzu edecek..." (Al-i mran,
3/30)
"O gn gelen herkes kendi nefsi iin abalayacak, herkese yaptklarnn karl eksiksiz
olarak verilecek ve onlara asla zulmedilmeyecektir." (en-Nahl, 16/111)
"Bir de Allah'a dndrleceiniz bir gnden korkunuz. Sonra herkese kazand (amellerinin
karl) eksiksiz verilecek ve onlara zulmedilmeyecektir." (el-Bakara, 2/281)
"O gnde insanlar amelleri kendilerine gsterilmek iin blk blk dneceklerdir. Kim zerre
arlnca bir hayr yapyorsa, onu grecektir. Kim de zerre arlnca bir ktlk
yapyorsa onu grecektir." (ez-Zilzal, 99/6-8) ve daha baka yet-i kerimeler.
"nceden inceye hesaba ekilen bir kimse azab edildi demektir." Bunun zerine ie
Radyallahu anha ona yle dedi:
Yce Allah: "O kolay bir hesab ile hesaba ekilecektir." (el-nikak, 88/8) diye buyurmuyor
mu? Peygamber yle buyurdu:
"O amellerin arzedilmesi hakkndadr, fakat inceden inceye hesaba ekilen kimse azaba
urayacak demektir."
286

Bundan nce mahere, mevkfin hallerine, mizana, amel defterlerinin datlmasna, amellerin
arzedilmesine ve hesaba dair birtakm nasslar sunduk. Srata, efaatlere ve bunlarn dnda
insanlarn dnya hayatnda iken Rablerine itaat etmek ya da etmemek bakmndan
aralarndaki farklla gre hiretteki halleri ve mertebelerinin farkllna, kimisinin
hayrlarda ileri, kimisinin orta halli, kimisinin de kendi nefsinin zalimi olarak tesbit
edileceine dair nasslar da kaydetmi bulunuyoruz.
imdi bu husus bilindiine gre unu belirtelim ki; Kur'n yetler ile nebev snnetin tesbit
edip, selef-i salih ile ashab ve onlara gzel bir ekilde tabi olan tefsir, hadis ve snnet
imamlarnn oluturduu birinci nesilin kabul ettii udur: Tevhid ehlinden olup, isyankr
(gnahkr) olan kimseler kesime ayrlacaklardr. Birincileri iyilikleri, ktlklerinden ar
basm olanlar. Bunlar cennete girecekler ve cehennem atei onlara asla dokunmayacaktr.
kincileri ise iyilikleri ve ktlkleri birbirine eit olup, gnahlar sebebiyle cennete
giremeyen fakat iyilikleri de kendilerini cehennemden uzak tutan kimselerdir. te bunlar yce
Allah'n cennet ile cehennem arasnda diledii kadar braklacaklarndan szettii Araftakiler
bunlardr. Daha sonra cennete girmek iin bunlara izin verilecektir. Nitekim yce Allah
cennetliklerin cennete, cehennemliklerin cehenneme girip birbirlerine seslenmelerini haber
verdikten sonra yle buyurmaktadr:
"Onlarn ikisi arasnda bir perde ve Araf zerinde de herbirini yzlerinden tanyan adamlar
vardr. Cennet ehline: 'Selamun aleykum' diye seslenirler. Bunlar henz oraya (cennete)
girmeyen fakat oraya girmeyi uman kimselerdir. Gzleri cehennemlikler tarafna evrildii
zaman da: 'Rabbimiz bizi bu zalimler topluluu ile bulundurma!' diye dua ederler... te
(onlara): Girin cennete; size hibir korku yoktur ve siz zlecek de deilsiniz' (denilecektir)."
(el-Araf, 7/46-49)
nc kesim ise byk gnahlar ve hayaszlklar zerinde srar ederek Allah'n huzuruna
kmakla birlikte tevhid ve imann aslna sahib bulunan ve ktlkleri iyiliklerine ar basan
kimselerdir. te bunlar gnahlar kadaryla cehenneme girecek olan kimselerdir. Cehennem
atei kimilerinin topuklarna kadar ulaacak, kimilerinin bacaklarnn ortasna, kimilerinin diz
kapaklarna kadar varacaktr. Hatta aralarndan -secde izleri bulunan yerler dnda- cehennem
ateine yasak kalacak, vcutlarnn baka hibir taraf yanmayacaklar olacaktr.
Yce Allah'n haklarnda Peygamberimiz Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem'e ve ondan
sonra dier peygamberlere, velilere, meleklere ve Allah'n kendilerine ikram ettii kimselere

286
Bu hadis daha nce arz ve hesaba dair aklamalarn yapld bahislerde gemi ve kaynaklar orada gsterilmitir.
79
efaat etme iznini verecei kesim bu kesimdir. Yce Allah bunlar iin bir snr tesbit edecek
ve efaatleriyle bunlar ateten kartacaklardr. Sonra bir snr daha izilecek, onlarn da
ateten kmalar iin efaatte bulunacaklardr ve bu bylece devam edip gidecektir. Bu
ekilde kalbinde hayr namna dinar arl kadar bulunan herkesi kartacaklardr. Sonra
kalbinde hayr namna yarm dinar arl kadar, daha sonra buday tanesi arl kadar
bulunan kimseleri kartacaklar ve nihayet cehennemde kalbinde zerre arl kadar hayr
bulunan, hatta zerre arlndan bile daha az bulunan kimseleri kartncaya kadar efaatleri
devam edecek. Sonunda efaatiler: Rabbimiz biz orada hayr namna hibir ey brakmadk,
diyeceklerdir.
Ameli ne olursa olsun tevhid zere len kimselerden hibir kimse cehennem ateinde ebedi
kalmayacaktr. Fakat aralarndan iman daha gl, gnahlar daha hafif olan kimseler hem
cehennem ateinde daha hafif azab grecekler, hem daha ksa bir sre kalacaklar, hem de
cehennem ateinden daha abuk kacaklardr. Gnahlar daha byk, imanlar daha zayf
kimseler ise daha sonraya kalacaklardr. Bu husustaki hadisler saylamayacak kadar pek
oktur. te Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bu hadisiyle buna iaret etmektedir:
"Her kim l ilahe illallah diyecek olursa, bir gn gelecek ona faydal olacaktr. Bundan nce
ise ona isabet edenler edecektir."
287

te bu husus akllarn yanld, ayaklarn kayd ve pek ok ihtilafn iine dtkleri bir
noktadr.
"te Allah bylece izniyle iman edenleri hakknda anlamazla dtkleri hakka ulatrd.
Allah dilediini dosdoru yola iletir." (el-Bakara, 2/213)
S. Hadler uyguland kimseler iin keffret olur mu?
C. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem, etrafnda ashab- kiramdan bir topluluun
bulunduu bir srada yle buyurdu:
"Bana Allah'a hibir eyi ortak komamak, hrszlk yapmamak, zina etmemek, ocuklarnz
ldrmemek, elleriniz ve ayaklarnz arasnda iftira edeceiniz bir bhtanda bulunmamak,
maruf olan hibir hususta itaatsizlik etmemek zere bey'at ediniz. Sizden bunun gereini
eksiksiz olarak yerine getirenlerin ecrini vermek Allah'a aittir. Her kim bunlardan herhangi
birisini yapar da bu sebeble dnya hayatnda cezalandrlacak olursa o ceza onun iin bir
keffaret olur. Kim bu gnahlardan herhangi birisini iler de Allah da onu setrederse o kiinin
durumu da Allah'a kalmtr. Dilerse onu affeder, dilerse onu cezalandrr."
288

Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem irkten baka gnahlar kastetmektedir. Ubade: Biz de
bu esaslar zere ona bey'at ettik, dedi.
S. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in bu hadiste ifade ettii: "...O Allah'a kalmtr.
Dilerse onu affeder, dilerse onu cezalandrr" szleri ile daha nce geen ktlkleri,
iyiliklerinden ar basan bir kimse cehenneme girecektir hkm birarada nasl anlalabilir?
C. Bu ikisi arasnda bir aykrlk yoktur. nk yce Allah birisini affetmek istedii takdirde,
onu Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in amellerin arzedilmesi hakknda aklad gibi
kolay bir ekilde hesaba eker. Bunun nasl yaplaca hususunda da yle buyurmutur:
"Sizden herhangi bir kimse aziz ve celil olan Rabbine o kadar yaklar ki nihayet Rabbi onun
zerine rtsn koyar ve: unu ve unu yaptn, der. Kul: Evet der. Yce Allah: unu ve unu
yaptn der. Kul: Evet der. Bylece ilediklerini ona syletir. Sonra yle buyurur: Ben
dnyada iken seni setrettim. Bugn de bu gnahlarn sana balyorum."
289

Gnahlar sebebiyle atee girecek kimselere gelince, onlar inceden inceye hesaba ekilecek
kimselerdir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de: "nceden inceye hesaba ekilen kimse
azaba uratlacaktr." diye buyurmutur.
290

287
el-Heysemi, Mecmau'z-Zevaid, I, 17'de hadisin Bezzar ve Tabern tarafndan rivayet edildii, ravilerinin sahih hadis ravileri olduunu
belirtmektedir.
288
Buhr, I, 10, VIII, 15; Muslim, V, 126-127; Nes, VII, 161; Tirmiz, IV, 45; Darimi, II, 139
289
Arz ve hesaba dair bahislerde geen bu hadisin kaynaklar da orada gsterilmitir.
290
Bu hadisin kaynaklar da ayn yerde gsterilmitir.
80

SIRT-I MSTAKM (DOSDORU YOL)

S. Yce Allah'n bize izlemeyi emredip, bakasna uymay yasaklad srat- mstakim
(dosdoru yol)un mahiyeti nedir?
C. O, yce Allah'n raslleriyle gnderdii kitablarnda indirdii slam dinidir. Kimseden
ondan bakasn kabul etmez. Ancak o yolu izleyenler kurtulabilir; Ondan baka bir yol
izleyen kimseler karlarnda dank yollar grr ve tefrikaya derler.
"phesiz ki bu benim dosdoru yolumdur. O halde ona uyun, baka yollara uymayn. Sonra
sizi onun yolundan ayrrlar." (el-En'am, 6/153)
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bir izgi izdi, sonra da yle buyurdu:
"te bu, Allah'n dosdoru yoludur." Sanda ve solunda da bir ok izgiler izdikten sonra
yle buyurdu:
"Bu yollarn herbirisinin zerinde mutlaka o yolu izlemeye davet eden bir eytan vardr."
Sonra da yce Allah'n: "phesiz ki bu benim dosdoru yolumdur. O halde ona uyun. Baka
yollara uymayn. Sonra sizi onun yolundan ayrrlar." (el-En'am, 6/153) yetini okudu.
291

Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem efendimiz yle buyurmutur:
"Yce Allah dosdoru bir yolu misal verdi. Bu yolun her iki tarafndan ak kaplar bulunan
birer sur vardr. Kaplarn zerinde indirilmi perdeler vardr. Yolun kaps zerinde de yle
diyen bir daveti bulunmaktadr: Ey insanlar, hep birlikte dosdoru yola giriniz, ayrla
dmeyiniz. Sratn stnde de bir daveti vardr. nsan o dier kaplardan herhangi birisini
amak istedi mi ona yle der: Yazk sana! O kapy ama! Eer onu aarsan ordan girersin.
te (bu rnekteki) dosdoru yol slamdr. Etrafndaki surlar Allah'n hududlar, ak kaplar
Allah'n haram kldklardr. Yolun bandaki daveti Allah'n kitab, yolun stndeki daveti
ise her mslmann kalbinde bulunan Allah'n tsdr."
292

S. Bu dosdoru yolu izlemek ve ondan uzaklamaktan kurtulmak neyle mmkn olabilir?
C. Bu ancak kitab ve snnete smsk sarlmak, onlarn gsterdikleri yolda yrmek, onlarn
snr izdikleri yerde durup o snrlar amamakla mmkn olur. Bu yolla gerek manasyla
Allah tevhid edilmi ve Raslullah da salkl bir ekilde izlenmi olur:
"Kim Allah'a ve Rasle itaat ederse ite onlar Allah'n kendilerine nimet verdii
peygamberler, sddkler, ehidler ve salihlerle birliktedirler. Onlar ne iyi arkadatrlar!" (en-
Nisa, 4/69)
Burada etrafl bir ekilde szkonusu edilen kendilerine nimet verilmi kimseler yce
Allah'n Fatiha suresinde "srat: dosdoru yolu" kendilerine izafe ettii u buyruunda sz
edilen kimselerdir:
"Hidayet eyle bizi dosdoru yola! Kendilerine nimet verdiin kimselerin yoluna, gazaba
urayanlarn ve yolunu saptanlarnkine deil." (el-Fatiha, 1/5-7)
Kulun zerinde onun srat- mstakime (dosdoru yola) iletilmesinden ve sapk yollardan
uzak tutulmasndan daha byk bir nimet olamaz. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem da
mmetini u buyruunda ifade ettii gibi bu yol zerinde brakp dnyadan ayrlmtr:
"Ben sizleri apaydnlk yol zerinde braktm. Onun gecesi, gndz gibidir. Benden sonra bu
yoldan ancak helk olan bir kimse uzaklar."
293

BDAT, KISIMLARI VE HKM

S. Snnetin ztt nedir?

291
Msned, I, 435, 465; Darimi, I, 60
292
Msned, IV, 182-183, V, 435
293
Msned, IV, 126; bn Mce, I, 16; Tirmiz, V, 44; Ebu Dvd, IV, 200
81
C. Snnetin ztt sonradan ortaya kartlm bid'attir. Bidat, Allah'n hakknda izin vermedii
bir eriat demektir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in u buyruklarnda kastettii de
odur:
"Her kim bizim bu iimize ondan olmayan bir hususu sonradan ortaya kartrsa o
merduttur."
294

"Benim snnetime ve benden sonra hidayete erdirilmi raid halifelerin snnetine smsk
sarlnz. Bu snnete iyice tutunun ve onu az dilerinizle yakalayn. Sonradan ortaya
kartlan ilerden saknn, nk sonradan kartlan herbir i bir sapklktr."
295

Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bid'atlerin ortaya kacana da u hadisiyle iaret
etmitir:
"mmetim yetmi frkaya ayrlacaktr. Biri dnda hepsi atetedir."
296

u hadis-i erifiyle de onu tayin etmi bulunmaktadr:
"Onlar benim ve ashabmn zerinde gittiim yolun benzeri bir yol zere olanlardr."
297

Yce Allah u buyruuyla onun bid'at ehlinden uzak tutulduunu belirtmektedir:
"Dinlerini para para edip, frka frka ayrlanlar var ya! Senin onlarla hibir ilikin yoktur.
Onlarn ii ancak Allah'a aittir." (el-En'm, 6/159)
S. Bid'at dini ihll etmesi itibariyle ka ksma ayrlr?
C. Biri kfre gtren bid'at (mkeffire), dieri ise bundan daha aa mertebede olan bid'at,
olmak zere iki ksma ayrlr.
S. Mkeffire (kfre gtren) bid'at hangisidir?
C. Bunlar pek oktur. Kaidesi udur: Her kim eriatten olduu tevtr yoluyla sabit olmu,
zerinde icm bulunan ve dinden olduu kesinlikle bilinen bir hususu inkr ederse kfir olur.
nk byle bir inkr, kitab, Allah'n raslleriyle gnderdiklerini yalanlamaktr. Cehmiye
frkasnn yce Allah'n sfatlarn inkr bid'atleri, Kur'n'n yahutta yce Allah'n sfatlarndan
herhangi bir sfatnn mahluk olduunu sylemek, yce Allah'n brahim'i halil (candan dost)
edindiini, Musa Aleyhisselam ile zel bir surette konutuunu inkr etmek ve benzerleri de
byledir.
Yine yce Allah'n ilmini, fiillerini, kaza ve kaderini inkr hususunda kaderiye frkasnn
bid'ati, yce Allah' yarattklarna benzeten Mcessimenin bid'ati ve daha baka sapk
frkalarn kanaatleri bu kabildendir.
Bunlardan kimilerinin esas maksadnn bizatihi dinin temel esaslarn ykmak ve din
mntesiblerini din hakknda pheye drmek olduu bilinen bir husustur. Bu gibi
kimselerin kfir olduklar kesindir. Hatta byleleri tamamiyle dinden uzak ve dinin en azl
dmanlardr.
Kimileri ise aldan ierisindedirler, hakk bir trl tesbit edememilerdir. Bu gibi kimselerin
kfrne, onlara kar delil ortaya konulmasndan ve bu delil ile susturulmalarndan sonra
hkm verilir.
S. Mkeffire (kfre gtrc) olmayan bid'at hangisidir?
C. Kitab yahutta Allah'n raslleri ile gnderdiklerinden herhangi bir hususu yalanlamay
gerektirmeyen ve nceki trden olmayan bid'attir. Ashabn faziletleri tarafndan kabul
edilmeyen, tepki ile karlanan fakat herhangi biri sebebiyle tekfir etmedikleri ve bu bid'at
sebebiyle de bey'atlerinin gerei olan itaatten dar kmadklar Mervanlerin
298
bid'atleri
gibi.

294
Buhr, III, 167; Muslim, V, 132; Ebu Dvd, IV, 200; bn Mce, I, 7; Msned, IV, 270
295
Ebu Dvd, IV, 201; Tirmiz, V, 44; bn Mce, I, 15; Darimi, I, 43; Msned, IV, 126
296
Ebu Dvd, IV, 197-198; Tirmiz, V, 25-26; bn Mce, II, 1321-1322; Darimi, II, 258
297
Bir nceki notta gsterilen yerler.
298
Mervaniler; Mervan b. el-Hakem'in tabileridir. Mervan, Muaviye tarafndan Medine'ye vali olarak tayin edilmiti. Onun arkadalar
birtakm bid'atler ortaya koymulard. Namaz ilk vaktinde klmayp, sonraya geciktirmek, bayram namazndan nce hutbeyi okumak, ashab-
kiramn ileri gelenlerine dil uzatmak gibi bid'atleri vardr. (Mericu'l-Kabul, II, 217)
82
Baz namazlar son vakitlerine kadar ertelemeleri, bayram namazndan nce hutbe okumalar,
cuma ve dier hutbeleri oturarak irad etmeleri, ashab- kiramn ileri gelenlerinden bazlarna
dil uzatmalar ve meruiyetlerine inanarak deil de bir eit te'vil, nefsani arzu ve dnyevi
maksatlarla yaptklar benzeri ilerdir.
S. Alanlar itibariyle bid'atler ka ksmdr?
C. badetlerde bid'atler ve muameltta bid'atler olmak zere iki ksma ayrlrlar.
S. badetlerde bid'atler ka ksma ayrlr?
C. ki ksma ayrlr. Birincisi Allah'n kendisine hibir ekilde izin vermedii bir yolla ibadete
kalkmak. Tasavvufularn cahillerinin elence aletleriyle, raks, alk, ark, eitli alg ve
benzerleri ile ibadet etmeye kalkmalar gibi. Onlar bu yaptklaryla yce Allah'n haklarnda
yle buyurduu kimselerin davranlarna benzer iler yaparlar:
"Onlarn Beytin (Kabenin) yannda dualar, slk almaktan ve el rpmaktan baka bir ey
deildi." (el-Enfl, 8/35)
kincisi ise asl itibariyle meru fakat yerinde olmayan bir yolla Allah'a ibadete kalkmak.
Mesela ba amak buna rnektir. Ba amak ihramda meru bir ibadettir, fakat ihraml
olmayan bir kimse oruluyken yahut namazda ya da baka bir ibadeti yerine getirirken
taabbd niyetiyle bu ii yapacak olursa bu, haram bir bid'at olur. Meru dier ibadetlerin,
meru klndklar alann dnda yaplmalar da byledir. Yasaklanan zamanlarda nafile
namaz klmak, ek gn ve bayram gnlerinde oru tutmak ve benzerleri buna rnektir.
S. badetle birlikte yaplan bid'atin ka hali szkonusudur?
C. ki hali szkonusudur. Birincisi ibadeti bsbtn iptal etmesi (geersiz klmas), sabah
namazna nc, akam namazna drdnc yahut drt rekatli namazlara beinci rekati kasti
olarak ilave etmek gibi. Ayn ekilde eksiltmenin hkm de byledir.
kinci hal ise sadece bid'at olan blmn batl olmas ve bid'atin yapld amelin yerinde
olmas. Abdest alan bir kimsenin ten fazla azalarn ykamas gibi. Peygamber Sallallahu
aleyhi vesellem byle bir abdestin batl olduunu sylememi, aksine: "Kim daha fazlasn
yaparsa, o kt bir i yapm, haddi am ve zulmetmi olur."
299
diye buyurmutur; ve buna
benzer dier bid'atler.
S. Muameltta bid'at ne demektir?
C. Allah'n Kitabnda ve Raslnn snnetinde olmayan eyleri art komaktr. Mesela,
kleyi azad edenden baka bir kimse lehine vel hakkn art komak bu trdendir. Berire
kssasnda olduu gibi. nk onun sahibleri velnn kendilerinde kalmas artn kounca,
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem hutbe vermek zere ayaa kalkm, Allah'a hamd-u
senda bulunduktan sonra yle buyurmutur:
"mdi; birtakm kimselere ne oluyor ki, Allah'n Kitabnda olmayan birtakm artlar
kouyorlar? Allah'n Kitabnda olmayan bir art ne olursa olsun batldr. sterse yz tane art
olsun. Allah'n verdii hkm daha bir haktr, Allah'n art daha bir salamdr. Sizden
birtakm adamlara ne oluyor ki; onlardan biri kalkyor, ey filan sen azad et fakat vela benim
olsun, diyor? Vela ancak azad eden kimsenin hakkdr."
300

Herhangi bir haram helal ya da helali haram klan herbir art da byledir.
301

ASHB VE EHL- BEYT

S. Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'in ashab ve ehl-i beyti hakknda riayet olunmas
gereken hususlar nelerdir?

299
Nes, I, 88; Ebu Dvd, I, 33; bn Mce, I, 146
300
Buhr, III, 127; Muslim, IV, 213; Ebu Dvd, IV, 21; Tirmiz, IV, 436; Nes, VI, 162, VII, 305; Msned, VI, 81, 82, 312
301
Haram helal klan arta rnek: Bir kimseye bir bor vermekle birlikte dedii mebladen daha fazlasn demeyi art komas, helali
haram klana rnek de; bir kimseye onunla iliki kurmamak artyla bir cariye satmas gsterilebilir.
83
C. Bizim onlara kar grevimiz: Kalblerimizin ve dillerimizin onlar ktlkle anmaktan
uzak durmas, onlarn faziletlerini yaymak, onlarn kt halleri varsa ve aralarndaki
anlamazlklardan uzak durmak, Tevrat, ncil ve Kur'n- Kerim'de yce Allah'n, ana hadis
kitablarnda ve dierlerinde, mehur hadis kitablarnda sahih hadislerin, faziletlerinden
szettii gibi szetmektir.
"Muhammed, Allah'n Rasldr. Onunla birlikte olanlar kfirlere kar sert ve kat, kendi
aralarnda merhametlidirler. Sen onlar rk ediciler ve secde ediciler, Allah'tan bir ltuf ve
rza isteyenler olarak grrsn. Secde izinden tr nianlar yzlerindedir. Onlarn
Tevrat'taki vasflar budur. ncil'deki vasflarna gelince, o nce filizini yarp karm, sonra
onu gittike kuvvetlendirmi, sonra kalnlap gvdesi zerine dorulmu, ekincilerin houna
giden bir ekin gibidir. Bununla kfirleri fkelendirmek iin (bu rnei verdi). Allah iman
edip, salih amel ileyenlere bir mafiret ve byk bir mkafat vadetmitir." (el-Feth, 48/29)
"man edip de hicret edenler ve Allah yolunda cihad edenlerle, barndrp yardm edenler ite
gerek m'min olanlar bunlardr. Onlar iin mafiret ve bitmez tkenmez bir rzk vardr."
(el-Enfal, 8/74)
"Muhacir ve ensarn ileriye geen ilk (nder)leri ile onlara gzellikle uyanlardan Allah raz
olmutur. Onlar da ondan honut olmulardr. Bunlar iin orada ebediyyen kalmak zere
altndan rmaklar akan cennetler hazrlamtr. te bu en byk baardr." (et-Tevbe, 9/100)
"Andolsun ki Allah peygamberini de, ilerinden bir grubun gnlleri az kalsn erilmek zere
iken dar zamanda ona tabi olan muhacirlerle ensar da tevbeye muvaffak etti. Sonra onlarn
bu tevbelerini kabul buyurdu..." (et-Tevbe, 9/117)
"Yurtlarndan ve mallarndan kartlp, uzaklatrlm olan ve Allah'n ltuf ve rzasn
isteyen, Allah'a ve peygamberine yardm eden, fakir muhacirler iindir (o fey). te onlar
sadklarn ta kendileridir. Onlardan evvel Medine'yi yurt edinip imana sahib olanlar ise
kendilerine hicret edenleri severler ve bunlara verilen eylerden dolay kalblerinde bir
ekememezlik duymazlar. Kendileri fakirlik iinde bulunsalar dahi (muhacirleri) z
nefislerine tercih ederler..." (el-Har, 59/8-9) ve buna benzer daha baka pek ok yet-i
kerime vardr.
Biz biliyor ve inanyoruz ki; yce Allah Bedir ehline muttali olmu ve onlara yle demitir:
"stediinizi yapnz, ben size mafiret buyurdum."
302
Bedire katlanlar yzon ksr kii
idiler.
Yine unu bilir ve inanrz ki; aacn altnda Peygamber efendimize bey'at edenlerden hibir
kimse cehenneme girmeyecektir. Aksine yce Allah onlardan raz olmu, onlar da ondan
honut olmulardr. Bunlar da bindrtyz kii idiler, binbeyz kii olduklar da sylenmitir.
"Andolsun ki aacn altnda sana bey'at ederlerken Allah m'minlerden raz olmutur.
Kalblerinde olan bilip de zerlerine huzur ve skn indirmitir..." (el-Feth, 48/18)
Onlarn, btn mmetlerin en faziletlisi olan bu mmetin en faziletli nesilleri olduklarna da
ahitlik ederiz. Onlardan sonra gelenler arasndan bir kimse Uhud da kadar altn Allah
yolunda harcayacak olsa dahi onlarn harcadklar bir mud yahut onun yarsna dahi denk
dmez.
Bununla birlikte biz onlarn masum (gnah ilememi) olduklarna da inanmyoruz. Aksine
onlarn hata yapm olmalar mmkndr. Fakat onlar ictihad eden kimselerdi. Onlardan
isabetli olan iki ecir alr, hatal olan kimse ise ictihad dolaysyla bir ecir alr, hatas da
mafiret olunur. Esasen onlarn sahib olduklar faziletler, salih ameller ve birok husustaki
ncelikleri eer onlardan sadr olmusa ktlklerini giderebilir. Denize kk bir pislik
decek olursa, onu deitirir mi? Allah onlardan raz olsun, onlar honut etsin.

302
Muslim, VII, 168; Eb Davd, IV, 213; Tirmiz, V, 409; Msned, I, 79.
84
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in hanmlar ve yce Allah'n kendilerinden gnah
kirini giderip, onlar alabildiine temizledii kimseler
303
hakknda da ayn eyleri syleriz.
Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'in ashab ve ehl-i beyti hakknda dilinden ya da
kalbinden kt eyler sadr olan herkesten uzaz. Onlar sevdiimize, onlar veli
edindiimize, gcmz yettiince onlar savunduumuza Allah' ahit tutarz. Bununla biz
Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'in bize "ashabma svmeyiniz"
304
ve "ashabm hakknda
Allah'tan korkun, Allah'tan"
305
eklindeki vasiyetleri ile: "Ben sizin aranzda iki ar
(emanet)i brakyorum. Bunlarn ilki Allah'n kitabdr. Allah'n kitabnn emirlerini alnz ve
ona smsk sarlnz." Sonra da yle buyurmutur: "Dieri de ehl-i beytimdir. Ehl-i beytim
hakknda sizlere Allah' hatrlatrm."
306
hadisinde dile getirdii vasiyettir. Bu hadis Buhari,
Mslim ve bakalarnda yer almaktadr.
S. Genel olarak ashabn en faziletlileri kimlerdir?
C. En faziletlileri muhacirlerden en nde gelenler (es-sbikn, el-evveln)dir. Daha sonra
ensar, sonra Bedir'e katlanlar, sonra Uhud'a katlanlar, sonra Rdvan bey'atine katlanlar, daha
sonra onlardan sonra gelenler, sonra da: "Aranzdan fetihten nce infak edip savaanlar, ite
onlarn dereceleri fetih sonrasnda infak edip savaanlardan daha byktr. Bununla birlikte
Allah hepsine de cenneti vaadetmitir." (el-Hadid, 57/10) diye kendilerinden szedilenler
gelir.
S. Tafsl olarak ashabn en faziletlileri kimlerdir?
C. Abdullah b. mer Radyallahu anh dedi ki: Biz Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem
zamannda Ebu Bekir'e kimseyi denk grmezdik. Ondan sonra mer, sonra da Osman gelirdi.
Daha sonra peygamberin ashabn aralarnda fazilet fark gzetmeksizin ylece brakrdk."
307

Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem, Ebu Bekir Radyallahu anh'a maarada yle demiti:
"ncleri Allah olan iki kii hakkndaki kanaatin nedir?"
308

"Eer ben mmetimden bir halil (candan dost) edinecek olsaydm, phesiz Ebu Bekir'i halil
edinecektim. Fakat o benim kardeim ve arkadamdr."
309

"Allah beni size peygamber olarak gnderdi, sizler: Yalan syledin, dediniz. Ebu Bekir:
Doru syledin dedi. Canyla, malyla beni hep gzetti. Siz bana arkadam brakmayacak
msnz?" diye iki defa tekrarlad.
310

Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu:
"Ey Hattab'n olu (mer)! Nefsim elinde olana yemin ederim ki, eytan seninle bir yolda
karlat m mutlaka bir baka yola geer."
311

"Sizden ncekiler arasnda kendilerine ilham verilenler vard. Eer benim mmetim arasnda
byle birisi olacak olursa, phesiz ki o mer'dir."
312

Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem kurdun ve inein konumas ile ilgili hadisinde unlar
sylemitir:
"Buna ben iman ettiim gibi, Ebu Bekir ve mer de iman eder."
313
Halbuki ikisi de orada
deillerdi.
Osman, Rdvan bey'ati srasnda Mekke'ye gittiinde Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem
sa elini gstererek: "Bu Osman'n elidir" demi, sonra bunu br elinin zerine koyarak:
"te bu (bey'at) de Osman iindir." diye buyurmutur.
314

303
bk. el-Ahzab, 59/33.
304
Bir nceki dipnota baknz.
305
Msned, IV, 87, V, 54-55; Tirmiz, V, 696
306
Msned, III, 14, 17, 26, 29; Muslim, VII, 122-123; Darimi, II, 310
307
Buhr, IV, 191, 203
308
Buhr, IV, 190; Muslim, VII, 108; Msned, I, 4
309
Buhr, IV, 191; Muslim, VII, 108; Tirmiz, V, 606; bn Mce, I, 36; Darimi, II, 255; Msned, I, 270-359
310
Buhr, IV, 192
311
Buhr, IV, 199; Muslim, VII, 115; Msned, I, 171, 182, 187
312
Buhr, IV, 200; Muslim, VII, 115; Msned, VI, 55; Tirmiz, V, 622
313
Buhr, IV, 192; Muslim, VII, 111; Tirmiz, V, 623
85
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "Kim Rme kuyusunu aarsa, ona cennet vardr." diye
buyurmu, bunu Osman Radyallahu anh amtr.
315

"Usre (Tebk gazvesine giden) ordusunu donatan kimseye cennet vardr" diye buyurmu ve
bu orduyu Osman Radyallahu anh donatmt.
316

Yine onun hakknda yle buyurmutur:
"Meleklerin bile kendisinden utand kimseden ben haya etmeyeyim mi?"
317

Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Ali Radyallahu anh'a: "Sen bendensin, ben de
sendenim." diye buyurmutur.
318
Onun hakknda Allah' ve Rasln sevdiini, Allah'n ve
Raslnn de onu sevdiini haber vermi
319
ve yle buyurmutur: "Ben her kimin mevlas
isem Ali de onun mevlasdr."
320

"Musa'ya gre Harun'un konumu ne ise, bana gre yle bir konumda olmak seni honut etmez
mi? u kadar var ki benden sonra peygamber gelmeyecektir."
321

Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "On kii cennettedir.
Peygamber cennettedir, Ebu Bekir cennettedir, mer cennettedir, Osman cennettedir, Ali
cennettedir, Talha cennettedir, Zubeyr b. el-Avvam cennettedir, Sad b. Malik cennettedir,
Abdu'r-Rahman b. Avf cennettedir." Said b. Zeyd dedi ki: Dilesem onuncusunun da adn
veririm."
322
O bununla kendisini kastetmektedir. Allah hepsinden raz olsun.
"mmetim arasnda, mmetime en merhametli kii Ebu Bekir'dir. Allah'n dininde en
salabetlisi mer'dir. En samimi haya sahibi Osman'dr. Helal ve haram en iyi bilenleri Muaz
b. Cebel'dir. Yce Allah'n Kitabn en iyi okuyanlar Ubeyy (b. Kab)'dr. Feraizi (slam
miras hukukunu) en iyi bilenleri Zeyd b. Sabit'tir. Her mmetin de bir emini vardr. Bu
mmetin emini de Ebu Ubeyde b. el-Cerrah'tr."
323

Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Hasan ile Hseyn Radyallahu anhuma hakknda
unlar sylemitir: "phesiz o ikisi cennet ehlinin genleridir
324
ve phesiz o ikisi onun
(Peygamber efendimizin) reyhanyd."
325

"Allah'm ben gerekten bu ikisini seviyorum, sen de onlar sev."
326

Hasan Radyallahu anh efendimiz hakknda da yle demitir:
"Benim bu olum seyyiddir. Pek yaknda yce Allah onun ile mslmanlardan iki byk kesim
arasnda bir sulh gerekletirecektir."
327

Gerekten de durum Peygamber efendimizin haber verdii gibi oldu.
kisinin annesi (Fatma Radyallahu anha) hakknda da: "phesiz ki o cennet ehli
kadnlarnn hanmefendisidir" diye buyurmutur.
328

Ashab- Kiram'n pek ounun genel ve zel faziletlerine dair saylamayacak kadar ok
rivayet sabit olmutur. Herhangi bir hususta onlardan birisinin faziletinin tesbit edilmesi her
bakmdan dierlerinden daha faziletli olmasn gerektirmez. Bundan drt rait halife
mstesnadr. Bu drt rait halifenin nn byle olduu daha nce kaydettiimiz bn mer

314
Buhr, IV, 203-204; Tirmiz, V, 626, 628
315
Buhr, IV, 198
316
Buhr, III, 198, IV, 202
317
Buhr, IV, 202; Muslim, VII, 116-117; Msned, I, 71, VI, 62, 155, 288
318
Buhr, IV, 207; Tirmiz, V, 632-636
319
Buhr, IV, 207; Muslim, VII, 120-122; Tirmiz, V, 638; Msned, V, 333, 353, 358
320
Tirmiz, V, 633; bn Mce, I, 43-45; Msned, I, 84, 331, III, 281, IV, 368...
321
Buhr, IV, 208; Muslim, VII, 120
322
Ebu Dvd, IV, 211-212; Tirmiz, V, 647-648; bn Mce, I, 48; Msned, I, 188, 193
323
Tirmiz, V, 664-665; bn Mce, I, 55; Msned, III, 281
324
Tirmiz, V, 656; bn Mce, I, 44; Msned, V, 391
325
Buhr, IV, 217, VII, 74; Tirmiz, V, 657
326
Buhr, IV, 216-217; Tirmiz, IV, 657, 661; Msned, V, 69
327
Buhr, IV, 216; Ebu Dvd, IV, 216; Tirmiz, V, 658; Nes, III, 107
328
Buhr, IV, 209; Muslim, VII, 142-144; Tirmiz, V, 660; Msned, V, 391
86
hadisi dolaysyladr. Ali Radyallahu anh'a gelince mslmanlarn icma ile o, onlardan sonra
yeryzndekilerin hepsinden daha faziletlidir.

HALFELK

S. Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'den sonra halifeliin sresi ne kadardr?
C. Ebu Davud ve bakalar Said b. Cumhan'dan, o Sefine'den yle dediini rivayet
etmektedir: Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki:
"Nebevi hilafet otuz yldr, sonra Allah mlk/ynetimi dilediine verecektir."
329

Bu sre Ebu Bekir, mer, Osman ve Ali Radyallahu anh'n halifelik sresini kapsar. Ebu
Bekir iki yl ay, mer on yl alt ay, Osman oniki yl, Ali drt yl dokuz ay halifelik yapt.
Bunlarn toplam yirmidokuz yl alt ay eder. Bunu otuza el-Hasen b. Ali Radyallahu anh'a
yaplan bey'at sonucu alt aylk halifelii tamamlamaktadr.
slam tarihinde ilk melik ise Muaviye Radyallahu anh'dr. O btn meliklerin en hayrllar
ve faziletlileridir. Ondan sonra ise mer b. Abdu'l-Aziz Radyallahu anh gelene kadar src
bir hkmdarlk (mlk'l-adud) devri gelmitir. O bakmdan ehl-i snnet limleri mer b.
Abdu'l-Aziz'i raid halifelerin uygulamalar gibi uygulama yaptndan tr beinci halife
sayarlar.
S. Bu drt kiinin genel olarak halifeliine dair delil nedir?
C. Onlarn halifeliine dair deliller saylamayacak kadar oktur. Bu delillerden birisi Raid
halifeliin sresinin otuz yla hasredilmesidir. Bu onlarn ynetim banda olduklar sredir.
Bir ksm da onlarn bakalarndan faziletli olduklarna dair daha nce kaydedilen
rivayetlerdir. Halifelerin kendi aralarndaki faziletleri de halifelik sralarna gredir.
Yine bu husustaki delillerden birisi de Ebu Davud ve bakalarnn Semura b. Cundub'den
yaptklar u rivayettir: Bir adam yle dedi:
"Ey Allah'n Rasl! Ben sanki semadan bir kova gibi bir eyin sarktldn grdm. Ebu
Bekir geldi, bu kovay iki yanndan tutup az bir miktar iti, sonra mer geldi bu kovay iki
yanndan tutup doyasya iti. Daha sonra Osman geldi, bu kovay iki yanndan tutup doyasya
iti. Sonra Ali geldi, kova biraz alkaland ve zerine kovadan bir miktar su dkld."
330

Bu husustaki delillerden -ki en glleridir- birisi de icmda bulunmalar nemsenen
kimselerin bu drt zatn halifeliini icm ile kabul etmi olmalardr. Sapk ve bid'ati olan
bir kimse dnda onlardan hibirisinin halifeliine dil uzatan yoktur.
S. Genel olarak ilk halifenin halifeliinin delili nedir?
C. Buna dair deliller pek oktur. Bir blm az nce kaydedilenlerdir. Bunlardan birisi de
Ebu Bekr Radyallahu anh'n rivayet ettii hadis-i eriftir. Buna gre Peygamber Sallallahu
aleyhi vesellem bir gn:
"Sizden kim rya grd?" diye sormu. Bir adam: Ben bir rya grdm, dedi. Sanki semadan
terazi gibi bir ey indi. Siz ile Ebu Bekir tartldnz, siz Ebu Bekir'den ar bastnz, sonra
mer ile Ebu Bekir tartld, Ebu Bekir ar bast. Sonra mer ile Osman tartld, mer ar
bast. Sonra o terazi kaldrld.
331

Yine Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu:
"Bu gece salih bir kiiye bir rya gsterildi. Buna gre Ebu Bekir, Raslullah Sallallahu
aleyhi vesellem'e, mer Ebu Bekir'e, Osman da mer'e bititirilip baland."
332

Bu iki hadis de Snenlerde yer almaktadr.
S. Ebu Bekir ve mer Radyallahu anhuma'nn halifeliine dair icmal delil nedir?

329
Ebu Dvd, IV, 221; Tirmiz, IV, 503; Msned, V, 220, 221, 222
330
Msned, V, 21; Ebu Dvd, IV, 208
331
Ebu Dvd, IV, 208; Tirmiz, IV, 540
332
Ebu Dvd, IV, 208; Msned, III, 355
87
C. Bu hususa dair deliller pek oktur. Bunlarn bir ksm Sahih(-i Buhari ve Mslim)'de yer
almaktadr. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki:
"Ben uykudayken kendimi zerinde bir kova bulunan bir kuyunun banda grdm. O
kuyudan Allah'n diledii kadar su ektim. Daha sonra Ebu Kuhafe'nin olu (Ebu Bekr) onu
ald. O da bir ya da iki kova ekti. ekiinde biraz zayflk vard. Allah onun zaafn mafiret
buyursun. Sonra bu kova olduka byk bir kova halini ald. Bunu Hattab'n olu ald.
nsanlar arasnda mer'in kuyudan su ektii gibi eken bir baka dahi birisini grmedim.
yle ki insanlar onun (kuyunun) uzak evrelerine kadar ulat."
333

S. Ebu Bekir'in halifeliine ve ilk halife oluuna delil nedir?
C. Bu hususta da saylamayacak kadar ok delil vardr. Bir blm az nce geenlerdir.
Bunlarn bir blm de Sahih-i Buhari ve Sahih-i Mslim'de yer almaktadr. Buna gre bir
kadn Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in yanna geldi. Peygamber ona geri dnmesini
istedi. Kadn: -lm kastediyormucasna- yet gelir de seni bulamayacak olursam? diye
sordu. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "Beni bulamayacak olursan, Ebu Bekir'in
yanna git" diye buyurdu.
334

Bir dier delil de Sahih-i Mslimde yer almaktadr. Aie Radyallahu anha dedi ki:
Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem vefat ile neticelenen hastalnda bana dedi ki:
"Bana baban ve kardeini ar da bir yaz yazaym. nk ben herhangi bir kimsenin bir
temennide bulunmasndan ve bir kimsenin kalkp, ben (halifelie ondan) daha laykm
diyeceinden korkarm. Oysa Allah da, m'minler de Ebu Bekir'den bakasna raz
olmazlar."
335

Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem vefat ile sonulanan hastalnda namaz kldrmak
zere ne geirilmesi iin de ayn szleri sylemiti.
336

Ayrca Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'in muhacir ve ensar btn ashab ile onlardan
sonra gelenler, ona bey'at zerinde icm etmilerdir.
S. Halifelikte Ebu Bekir'den sonra mer'in ne geirilmesinin delili nedir?
C. Delilleri pek oktur. Bir blm az nce geti. Birisi de Peygamber Sallallahu aleyhi
vesellem'in u buyruudur: "Ben aranzda ne kadar kalacam bilemiyorum. Benden sonra
gelecek olan iki kiiye uyunuz." demi ve Ebu Bekir ile mer Radyallahu anhuma'ya iaret
buyurmutur.
337

Bir delil de deniz dalgalar gibi dalga dalga gelecek fitneler ile ilgili hadisteki ifadelerdir.
Huzeyfe Radyallahu anh, mer Radyallahu anh'a dedi ki:
Seninle bu fitneler arasnda kapal bir kap bulunmaktadr. mer Radyallahu anh:
Bu kap alacak m yoksa krlacak m? diye sormu, Huzeyfe:
Hayr krlacak, demitir. Bunun zerine mer:
O halde bir daha kapanmayacaktr, diye cevap vermitir. Bu kap mer idi. Krlmas ise
onun ldrlmesiydi. Bundan sonra da mmet arasndan kl kalkmad.
338

Ayrca mmet Ebu Bekir'den sonra halifelie onun geirilmesi zerinde icma etmitir.
S. Bu ikisinden sonra halifelie Osman'n getirilmesinin delili nedir?
C. Bu husustaki deliller pek oktur. Bir blm bundan az nce kaydedilenlerdir. Birisini de
Kab b. Ucre'nin rivayet ettii u hadis tekil etmektedir. Raslullah Sallallahu aleyhi
vesellem, bir fitneden sz etti ve onun pek yakn olduunu syledi. Bu srada ba rtl bir
adam geti. Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem:
"Bu o gn hidayet zere olacaktr" diye buyurdu. Ben hemen ileri atldm ve Osman'n
kollarndan yakalayarak, Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'e yneldim:

333
Buhr, IV, 193; Muslim, VII, 113; Tirmiz, IV, 541
334
Buhr, IV, 191; Muslim, VII, 110
335
Muslim, VII, 110; Msned, VI, 47, 106, 144
336
Buhr, I, 165; Muslim, II, 20; bn Mce, I, 389; Msned, I, 221, 396, 405
337
Msned, V, 385, 402; Tirmiz, V, 609-610; bn Mce, I, 37
338
Buhr, VIII, 96; Muslim, IV, 524; bn Mce, II, 1305; Msned, V, 401, 405
88
Bu mu? dedim, o:
"Bu" dedi. Hadisi bn Mace rivayet ettii gibi, Tirmizi de Murra b. Kab'dan rivayet etmi
olup, bu hasen sahih bir hadistir, demitir.
339

ie Radyallahu anha dedi ki: Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki:
"Ey Osman, yet Allah bir gn bu iin bana seni getirecek olur da mnafklar Allah'n sana
giydirmi olduu o gmleini karman isteyecek olurlarsa sakn onu karma!" Peygamber
bu sz defa tekrarlad. Bu hadisi de bn Mace sahih bir isnad ile rivayet etmi, Tirmizi
hasen olduunu belirtmitir. bn Hibban da bu hadisi Sahih'inde kaydetmi bulunmaktadr.
340

nce ura heyeti (mer Radyallahu anh'n halifeyi belirlemek zere grevlendirdii kiiler)
ile daha sonra da dier ashab- kiram ona bey'at etmek hususunda ittifak etmilerdir. Ona ilk
bey'at eden kii de Abdu'r-Rahman b. Avf'dan sonra Ali Radyallahu anh'dr. Daha sonra
dier insanlar ona bey'at etmilerdir.
S. Ali Radyallahu anh'n halifeliinin ve sz geen halifelerden sonra halifelik hakkna
ncelikle sahib olduunun delili nedir?
C. Bu husustaki deliller de pek oktur. Bir blm de az nce geenlerdir. Bir delil de
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in u buyruudur:
"Vay Ammar'a! Onu o hakszlkla ba kaldran kesim ldrecektir. O onlar cennete
arrken, onlar kendisini atee aracaklardr."
341

Ammar Radyallahu anh, Ali Radyallahu anh ile birlikte idi. Onu am halk ldrd. O
kendilerini snnete, cemaate, hak imam olan Ali b. Ebi Talib Radyallahu anh'a itaate davet
ediyordu. Bu hadis Sahih(-i Buhari ve Mslim)'de yer almaktadr. Yine Peygamber orada yer
alan bir hadis-i erife gre yle buyurmutur:
"Ayrlk zamannda insanlardan bir kesim hakkn dna kacak, onlar iki kesimden hakka
daha yakn olan kesim ldrecektir."
342

Hakkn dna Hariciler kt, onlar Ali Radyallahu anh, Nehrevan gn ldrd. Btn ehl-i
snnetin icma ile hakka en yakn olan odur.

YNETM

S. Mslmanlarn yneticilerinin haklar nelerdir?
C. Hak zere onlara bal kalarak samimiyetle t vermek, hakta onlara itaat edip, onlara
hakk emredip, uygun bir ekilde t vermek, arkalarnda namaz klmak, onlarla birlikte
cihada kmak, zekt onlara vermek, hakszlk yapsalar dahi onlara katlanp sabretmek, ak
bir kfr ortaya koymadklar srece kl kullanarak onlara kar kmamak, yalan yere onlar
verek onlar aldatmamak, slah olmalar ve baar elde etmeleri iin onlara dua etmek.
S. Buna dair deliller nelerdir?
C. Buna dair deliller pek oktur. Bazlarn ylece sralayabiliriz: Yce Allah buyuruyor ki:
"Ey iman edenler! Allah'a itaat ediniz, Rasle de itaat ediniz ve sizden olan emir sahiblerine
de..." (en-Nisa, 4/59)
"Banza bir kle dahi emir tayin edilecek olursa, dinleyip itaat ediniz."
343

"Her kim bandaki emirden houna gitmeyen bir ey grecek olursa, ona sabredip katlansn.
nk cemaatten bir kar kadar dahi ayrlp len bir kimse mutlaka cahiliye lm ile
lr."
344

339
Bk. Tirmiz, V, 628; bn Mce, I, 41; Msned, IV, 235, 236, IV, 242 ve 243
340
Tirmiz, V, 628; bn Mce, I, 41
341
Buhr, I, 115; Muslim, VIII, 185; Tirmiz, V, 669; Msned, II, 161, 164, 206, III, 5, 22, IV, 197, 198, V, 214, 215, 306, 307, VI, 289, 300
342
Muslim, III, 113; Ebu Dvd, IV, 217; Msned, III, 32, 48
343
Buhr, VIII, 105; Muslim, VI, 14; Ebu Dvd, IV, 201; bn Mce, II, 955; Msned, VI, 403
344
Buhr, VIII, 105; Muslim, VI, 21; Darimi, II, 158; Msned, I, 275, 297
89
Ubade b. es-Samit Radyallahu anh dedi ki: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in bizi
armas zerine biz de ona bey'at ettik. Bizden ald szler arasnda unlar vard:
Houmuza giden ve gitmeyen hallerde, kolaylk ve zorluk zamanlarmzda, bakalarnn bize
tercih edilmesi halinde bile dinleyip itaat etmek ve emir sahibi olan kimseler ile ekimemek
zere bey'at ettik. "Ancak elinizde hakknda Allah'tan bir delilin bulunduu ak seik bir
kfr grmeniz hali mstesna" diye buyurdu.
345

"zerinize bir azas kesik siyah bir kle emir tayin edilecek olursa, Allah'n kitabna uygun
olarak size kumandanlk ettii srece onu dinleyip, ona itaat ediniz."
346

"Houna giden ve gitmeyen hususlarda dinleyip, itaat etmek mslman kiinin grevidir. Ona
masiyet ile emir verilmesi hali mstesn. Eer ona masiyeti gerektiren bir emir verilecek
olursa, dinlemek de, itaat etmek de yoktur."
347

"taat ancak maruftadr."
348

Yine Peygamber yle buyurmutur:
"O (mirin) srtn dvse, maln alsa da dinleyip, itaat et."
349

Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bir dier hadisinde yle buyurmaktadr:
"Her kim itaatten el ekecek olursa, kyamet gnnde lehine hibir delil olmakszn Allah'n
huzuruna kar ve her kim de boynunda bir bey'at sorumluluu bulunmadan lrse cahiliye
lm ile lr."
350

Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem yine yle buyurmaktadr:
"Bu mmetin ii birlik ve ittifak halinde iken onu blmek isteyen kimseyi kim olursa olsun
klla vurunuz."
351

Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem bir dier hadisinde yle buyurmaktadr:
"Birtakm emirler olacak; (uygulamalarndan) bazsnn maruf olduunu greceksiniz,
bazsnn da mnker olduunu. Her kim marufu emrederse kurtulur, kim mnkere kar
karsa esenlie kavuur; ancak (o mnkere) raz olan ve uyan kimse felaha eremez." Ashab:
Bunlarla savamayalm m? diye sorunca, Peygamber:
"Namaz kldklar srece hayr" diye buyurdu.
352

Ve daha baka hadis-i erifler... Btn bunlar da sahih hadisler arasndadr.
S. yilii emredip, mnkerden alkoymak kimin grevidir ve bunun mertebeleri nedir?
"Sizden hayra aran, iyilii emreden, ktlkten alkoyan bir topluluk bulunsun. te onlar
kurtulua erenlerin ta kendileridir." (Al-i mran, 3/104)
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem da yle buyurmutur:
"Sizden kim bir mnker (eriatn kabul etmedii bir i) grrse onu eliyle deitirsin, gc
yetmezse diliyle, yine gc yetmezse kalbiyle (deitirsin). Bu imann en zayf halidir."
353

Hadisi Mslim rivayet etmitir.
Bu hususta Kur'n- Kerim'in yetleri ile Peygamber efendimizin hadis-i erifleri
saylamayacak kadar oktur. Hepsi de iyilii emredip, gren herkesin mnkeri alkoymakla
grevli olduuna delil tekil etmektedir.
Bu grev bir bakas tarafndan yerine getirilmedike o kimse zerinden dmez. Herkesin de
grev yapmas kendi durumuna gredir. Herhangi bir kul bu ii nlemeye daha muktedir ise

345
Buhr, VIII, 87-88; Muslim, VI, 16-17; Nes, VII, 138-139; bn Mce, II, 957; Muvatta, II, 4; Msned, V, 314, 316
346
Muslim, VI, 15; Tirmiz, IV, 209; bn Mce, II, 955; Msned, VI, 402, 403
347
Buhr, VIII, 105; Muslim, VI, 15; Tirmiz, IV, 209; Ebu Dvd, III, 40; Nes, VII, 160; bn Mce, II, 956; Msned, II, 17
348
Buhr, VIII, 106; Muslim, VI, 15-16; Ebu Dvd, III, 40; Nes, VII, 160; bn Mce, II, 955
349
Muslim, VI, 20; Ebu Dvd, IV, 95
350
Muslim, VI, 22; Msned, II, 70, 82
351
Muslim, VI, 22; Nes, VII, 92-93; Ebu Dvd, III, 242; Msned, IV, 261
352
Muslim, VI, 23; Ebu Dvd, IV, 242; Tirmiz, IV, 529; Msned, VI, 295, 302
353
Muslim, I, 50; Ebu Dvd, IV, 123; Tirmiz, IV, 469; Nes, VIII, 111; bn Mce, II, 1330; Msned, III, 10, 20
90
ve onu daha iyi bilen birisi ise elbette bu grevi yerine getirmesi onun iin daha bir vacib ve
daha balaycdr.
Masiyet ileyen kimselere azab inecei vakit ancak onlarn yaplmamasn syleyen ve
bundan alkoymaya alanlar kurtulur. Biz bu meseleye dair yeterli ve zel bir risale kaleme
alm bulunuyoruz. Bu hususta hakk taleb edenlere burada yazdklarmz yeterlidir. Hamd
Allah'adr, ltuflar dolaysyla minnet duygularmz O'nadr.

EVLYALIK VE KERMET

S. Velilerin kerametlerinin hkm nedir?
C. Velilerin kerametleri haktr. Kermet, kendilerinin herhangi bir mdahaleleri olmadan ve
(kfirlere) meydan okuma maksad da gdlmeyen, onlarn elleriyle gerekleen, olaanst
bir durumun grlmesidir. Bu ii Allah onlar vastas ile -onlar bu ii bilmeseler dahi- varlk
aleminde meydana getirir. Ashab- Kehf kssas bir maaraya snp, maaralar kaya paras
ile kapatlan kiinin kurtuluuna dair kssa,
354
rahib Creyc,
355
kssas gibi.
Btn bunlar o velilerin peygamberlerine ait mucizelerdir. Bundan dolay bu mmet arasnda
kerametler daha ok ve daha byktr. nk bu mmetin peygamberinin mucizeleri de
byktr, Allah nezdindeki deeri de pek fazladr. Ridde gnlerinde Ebu Bekir Radyallahu
anh'n bandan geen baz olaylar,
356
mer Radyallahu anh'n minber zerinden Sriye'ye
seslenerek am'da olduu halde sesini duymas gibi. Yine mer Radyallahu anh'n
Msr'daki Nil nehrine yazd mektub zerine nehrin akmas, el-Ala b. el-Hadram'nin,
Bizansllarla sava esnasnda at ile denize dalmas, Ebu Mslim el-Havlani'nin, (yalanc
peygamber) Esved el-Ans'nin kendisi iin yapt atein iinde namaz klmas ve buna benzer
pekok sahabinin peygamber zamannda ve ondan sonra ashab- kiram dneminde onlardan
grlen olaanst haller bu kabildendir.
Onlarn izinden gzelce giden tabin ile daha sonra gnmze kadar ve kyamet gnne kadar
da grlecekler byledir. Hepsi gerekten peygamberimizin mucizeleridir. nk onlar
bunlara ancak ona tabi olmakla nail olabilmilerdir.
Peygamber efendimize tabi olmayan kimselerin eliyle olaanst baz haller grlecek olursa,
phesiz ki bu bir keramet deildir, bir fitne ve bir gz boyamasdr. Hatta bu gibi kimseler
eytann dostlarndandr. Bundan Allah'a snrz.
S. Allah'n velileri kimlerdir?
C. Allah'a iman edip, O'na kar takval hareket eden, Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'e
uyan herkesdir. Yce Allah yle buyurmaktadr:
"Haberiniz olsun ki Allah'n velilerine hibir korku yoktur. Onlar kederlenecek de
deillerdir." (Yunus, 10/62)
Daha sonra bunlarn kim olduklarn aklayarak yle buyurmaktadr:
"Onlar iman edip, takval davrananlardr." (Yunus, 10/63)
Bir baka yerde de yle buyurmaktadr:
"Allah iman edenlerin velisi (dost ve yardmcs)dr. Onlar karanlklardan nura karr." (el-
Bakara, 2/257)
"Sizin (asl) veliniz ancak Allah'tr, O'nun peygamberidir ve namazn klan ve rk halinde
iken zektn veren m'minlerdir. Kim Allah', Rasln ve m'minleri veli edinirse phe yok
ki hizbullah (Allah'tan ve O'nun hkmnden yana olanlar) galib olacaklarn ta kendileridir."
(el-Maide, 5/55-56)

354
Bu kiinin kssas iin bk. Buhr, III, 51-52; Muslim, VIII, 89-90
355
Rahib Creyc'in kssas iin bk. Buhr, IV, 140; Muslim, VIII, 3-4; Msned, II, 307
356
Bk. bn Ebi sm, Kitabu's-Snne, II, 543; el-Heysemi, Mecmau'z-Zevaid, V, 179; VIII, 298-299
91
"Filan ailenin mensublar benim velilerim deildir. Benim velilerim ancak takva sahibi olan
kimselerdir."
357

el-Hasen(- Basri) -yce Allah'n rahmeti zerine olsun- dedi ki: Birtakm kimseler Allah'
sevdiklerini iddia ettiler. Yce Allah da onlar u yet-i kerime ile snad:
"De ki: 'Eer Allah' seviyorsanz bana uyun ki Allah da sizi sevsin..." (Al-i mran, 3/31)
mam afi -yce Allah'n rahmeti zerine olsun- da yle demitir: "Sizler bir adamn su
zerinde yrdn yahut havada utuunu grseniz dahi, onun Raslullah Sallallahu aleyhi
vesellem'e uymas hakknda bilgi sahibi olmadnz srece onu dorulamaynz, onun bu
haline aldanmaynz."
S. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in: "mmetimden bir kesim hak zere muzaffer
kalmaya devam edecektir. Onlara muhalefet edenin, onlara zarar olmayacaktr. an yce ve
mbarek Allah'n emri gelinceye kadar (bu byle olacaktr)."
358
buyruu ile Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem'in kastettii kesim kimlerdir?
C. Bu kesim yetmi frka arasndan kurtulua erecek olan frkadr. Nitekim Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem helak olacak frkalar arasndan onu u hadisinde istisna etmitir:
"... Biri mstesna, hepsi atete olacaktr. O biri de cemaattir."
359
Bir rivayette de yle
buyurmutur: "Onlar bugn benim ve ashabmn zerinde bulunduu yolun benzeri zerinde
olacaklardr."
360

Yce Allah'tan bizleri onlardan klmasn, bizi hidayete ilettikten sonra kalblerimizi haktan
evirmemesini, bize kendi katndan bir rahmet balamasn niyaz ederiz. phesiz ki O
balar sonsuz olan (Vehhb)'dr.
"zzet sahibi olan Rabbin onlarn niteleyegeldiklerinden mnezzehtir. Gnderilmi
peygamberlere selam olsun, lemlerin Rabbi Allah'a da hamdolsun." (es-Sfft, 37/180-182)
Bu eseri derleyen -yce Allah ona ve anne babasna mafiret buyursun- olarak derim ki: Bu
eserin msveddesini pazartesi 1 aban 1365 H. tarihinde tamamladm.
Temize ekme iini de ayn yln ondrt abannda bitirdim. Yce Allah btn amellerimizi
yalnz kendisi iin ihlasla yaplan amellerden klsn.

BBLYOGRAFYA

(Eseri tahkik eden Ahmed b. Ali All bu almas esnasnda yararland ve bavurduu
kaynaklarn bibliyografyasn vermitir. Genelde bunlar dipnotlarda zikredilen kaynaklardr.
Biz zellikle kaynaklar gerektii kadar ile dipnotlarda gsterdiimizden tr onun
bibliyografyasndan da ayn uslle dipnotlarda gsterilen eserler ile ilgili bilgileri vermekle
yetineceiz.)
1- Muhammed b. smail el-Buhari, el-Edebu'l-Mfred, Beyrut, 1980
2- Beyhaki, el-Esma ve's-Sfat, Beyrut
3- Ebu'l-Hseyn Mslim b. el-Haccac el-Kueyr, Sahih-u Mslim, stanbul, 1334 H.
4- Ebu sa Muhammed b. Sevre et-Tirmizi, el-Camiu's-Sahih (Tirmizi Sneni), Beyrut,
tarihsiz.
5- mam Muhammed b. smail el-Buhari, Halku Efali'l-bd, Beyrut, 1404
6- Ebu Davud Sleyman b. E'as es-Sicistani, Snen, Beyrut, tarihsiz
7- Ebu Muhammed Abdullah b. Abdu'r-Rahman ed-Darim, Snen, Faysal Abad Pakistan,
1404
8- Ebu Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvini bn Mace, Snen, Beyrut, tarihsiz

357
Buhr, VII, 73; Muslim, I, 136; Msned, IV, 203
358
Buhr, IV, 187; Muslim, VI, 52-53; Ebu Dvd, IV, 97-98; Tirmiz, IV, 574; bn Mce, I, 5; Msned, IV, 101; Darimi, II, 132
359
bn Mce, II, 1322; Msned, III, 145, IV, 102
360
Tabern, el-Mucemu's-Sair, I, 256
92
9- Ebu Abdu'r-Rahman Ahmed b. uayb en-Nesai, Snen, Beyrut -Msr basksndan tpk
basm-
10- Ebu Abdullah Muhammed b. smail el-Buhari, Sahihu'l-Buhari, stanbul, 1315
11- Ahmed b. Hacer el-Askalani, Fethu'l-Bari bi erhi Sahihi Buhari, el-Mektebetu's-
Selefiye
12- Nuru'd-Din Ali b. Ebi Bekr el-Heysemi, Mecmau'z-Zevaid, Beyrut, 1402
13- bn Kayyim el-Cevziyye, Medaricu's-Slikn, Beyrut, 1403
14- Ebu Abdullah el-Hakim en-Neysaburi, el-Mstedrek, Haleb-Beyrut
15- Ahmed b. Hanbel, Msned, Beyrut
16- Ebu'l-Hasen el-Eari, Makalatu'l-slamiyn, Kahire
17- Abdu'r-Rahman b. ihabu'd-Din b. Receb el-Hanbeli, Cmiu'l-Ulm ve'l-Hikem, Riyad

Sorulu-Cevaplı İslam Akidesi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sorulu-Cevaplı İslam Akidesi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Sorulu-Cevapl slam Akidesi

You might also like