yilii Emretmek ve Ktlkten Alkoymak

[Trke]

.|| _. _,.i|_ ._.|t, .;|
(.,:i| ..li|

Cemaleddin el-Amra

...i| _.i| ,t~


Tetkik eden : Muhammed ahin

..|. : _:t. ,l.. ..s







Rabva Semti slm Dvet Brosu-Riyad
| ,:|| _ti| ...., .,it, :t,it)| .,.._ ...li __t.:i
200 200 200 2009 99 9 14 14 14 1430 30 30 30




2

NSZ
Hamd, kinatn yneticisi ve yegane hkimi olan Allaha ve salat selam Onun Rasul Hz. Muhammede
(s.a.v), line ve ashabna.
Deerli okuyucu! Kitabmza konu olarak setiimiz Marufu emr mnkeri nehiy terimi Kuran ve Snnette
oka rastlanlan bir terimdir. Kitabmz okunup incelenince bu terimin hukuki bir statye sahip olduu
grlecektir. Zaten elinizdeki bu kitap bu terimin genie bir erh ve tefsiridir. Yine bu incelememizde bu
terimin sanld kadar dar bir erevede ele alnmad grlecei gibi, aksine slamn inan ve ameli bir nizam
olduu da grlecektir.
yle ise, slami davetin mahiyeti nedir? Herkesi bu davete muhatap klmak ve yeryznde bu davetin inan ve
amel nizamn yerletirmek iin mminlerin yerine getirmekle ykml olduklar ilmi ve ameli alma ne
olmaldr? Bu davetin neticesinde kurulan slami devletin dier devletlerle ne gibi benzerlik ve ayrcalklar
olacaktr? Mslmann byle bir devletteki sorumluluklar nelerdir, devletin temel felsefesine uygun olarak
kurulacak messeselerin ynlendirilmesini kim yapacak, devletin bandaki ynetici ve onun her adan
destekleyicisi olan mslman tebaa, tm cahiliye dzenleriyle savaarak dinin onaylamad her trl gayr-i
meru hayat lavedip slami renge dntrerek yaplan almay ve buna kar kacak her eit gleri etkisiz
hale getirmek zere yaplacak cihad nasl ynlendirecektir? Evet, slamn inan ve amel nizamnn
gereklemesi etrafnda bu tr mukadder sorular hatra gelmektedir.
1

slamn temel retisine gre Allah Tel mmin ile kendi arasndaki ban gerei olarak mmine bir takm
grevler yklemitir. Bu cmleden olarak mmin, Allah Tely tanyp Ona davet edecek, Kuran ve
Snnetin eitli ifadelerle aklad irkten uzaklatracak ve tm peygamberlerin ardklar tevhid
sistemine davet edecek, onlar kula kulluktan kurtarp, kendi z ftratna uygun ilahi atmosferi yaatmaya
alacaktr.
Yine lm tesi hayatn ve hesabn hakikatna iaret ederek, insanl Allahn azabyla korkutup cennetiyle
mjdelemek, Allah Telya kar yeryzndeki ahitlik grevini yapmak, insanl ve dnyann islahna
almak, hakk tebli etmek, Allahn muradna uygun bir insanlk yetitirmek urunda cihad yapmak, Allahn,
kurtulua vesile olan ve bunu vadeden dinini yaamak ve yaatmaya almak, Onun kanunlarn her trl
beeri dzenlerin stnde tutmak (ily- kelimetillah), hakk tavsiye ve eriatn emir buyurduu her eit iyilikte
yardmlamak Evet btn bunlar yapmak, Marufu emr ve mnkeri nehiy kavramnn kapsamnda mevcut
olan mminin yegane grevidir.
2

Marufu emr, mnkeri nehiy kavramnn ifade ettii anlam ile tli derecedeki esaslar arasnda nemli bir fark
vardr. Dier esaslardan her biri, bu mhim kavramn belirli oranda eitli ynlerinin birer aklamasdr. Kald
ki bu kavramn snrlarnn genileyip daralmas gibi bir zellie sahip olmas, feri tarafn ilgilendiren bir
zelliktir. Fakat btn bunlarla beraber, gerek bu kavram olsun, gerek feri sahayi ilgilendiren esaslar olsun, tek
bir gerei iaret eder ve tek bir gayeyi hedef edinir.
Binaenaleyh Marufu emr mnkeri nehiy teriminin neyi hedeflediini kavradmz zaman, Kuran- Kerimin
muhatab olan insann ald tavr, durum ve artlar muvacehesinde bu terimin tarihi misyonunu da
derinlemesine anlamakta gecikmi olmayz.
Durum byle olunca, Kuran ve Snnet sahasnda derinlemesine bilgisi olmayan kimselerin Marufu emr,
mnkeri nehiy grevini shhatli bir ekilde yapamayaca gerei ortaya kacaktr. Aslnda da dinin yapnz
dediini yapmak ve yapmaynz dediini yapmamak grevi son derece nemli ve bilgi isteyen, ehliyet
gerektiren zor bir grev deil midir? Zira bu grevi, mminin en ak ve ayrc zellii ve onun vakarn
yanstan davranlarnn en belirgin alameti, itimai varlnn sebebi ve srrdr. Mmin en ufak bir ekilde bu
grevinden gafil davranamaz. nk byle hassas bir noktada mazur saylmaz. Aksi halde isyan ve belaya
srklenmesi kanlmazdr. Allah Telya kar su ilemek, cehennemi hayata dmek gibi ak bir akbete
raz olmak ise doacak korkun hesaplar yapmamak ve uursuzca davranmaktan baka bir hareket olmasa
gerekir.
slamn mmine ykledii bu nemli grev gibi yaplan her uurlu almann etrafnda daima bir takm sorular
sorulmutur.
O halde nemi bu kadar byk olan bu grev hkmen farz mdr? Yoksa bu grevi yapmamakta mslman
serbest mi braklmtr? ayet farz ise bu grev, slam toplumunun her ferdine mi, yoksa belli bir kesime mi
aittir? Bu arnn mahiyeti ve varmak istedii hedef nedir? Yine bu grevi icre etmede slam mmeti dndaki
ehl-i kitap da ortak mdr? Bu konudaki almann snr nedir? artlar var mdr? Varsa ne gibi zellikler tar
vb. sorular te bu kitap, btn bu sorulara genie cevap vermektedir.
Marufu emir, mnkeri nehiy grevinin birok ayet ve hadiste zikri geer. Ayet ve hadislerin bir ksm bu
grevin deiik alarna cevap tekil eder. Mesela bir ayet bu grevin farziyet ve keyfiyetine delalet ederken,

1
Mslmann slami bir toplumda hakl yerini alabilmesi iin marufu emr ve mnkeri nehiy grevini yapmakla birlikte slami vatann
snrlar dndaki yerlerde Allahn (c.c) dzenini hakim klmak iin de cihad etmekle emrolunmutur. (eviren: Said Havva)
2
Cihad, iyilii emr, ktlkten sakndrma, slamn pratie uygulanmas iin beeri meyyidelerdir. slamdan sapmaktan dolay ftri
cezalarla dnya ve ahiretteki Rabbani meyyideler bunun dndadr. (ev. Said Havvadan)
3
dier bir tanesi bunun kapsamn ve geniliini aklar. Ayrca snrlarn ve artlarn birlikte izah eden ayetler
de vardr. Fakat aratrmamza konu olan tm ayet ve hadisleri nakletseydim, oka tekrar olur ve kitabn hacmi
son derece kabark olurdu. Bunun iin teferruata ait olanlarn brakarak sadece konumuza k tutan ve
incelememizi net sonulara balayanlar zikretmekle yetindim. Kuran ve Snnete gre konuyu kavramak gaye
olunca, sayn okuyucunun bu ayet ve hadisleri iyice kavramas, sabrla takip etmesi, deiik bir takm
durumlarda naslarn aklamak istedikleri maksada deiik alardan bakmas gerekir.
Bylelikle hkmn bir ynn konu alan hadis-i erif, ok kere bunun dier ynn de aratrma sahasna
ekmektedir. Okuyucu bu konuyu eletirmek ve daha derinlemesine kavramak iin- yalnz dnmekle
yetinmeyecek, aksine tm kitab inceleme mecburiyetini hissedecektir.
Kuran- Kerim, bir yerde Marufu emr mnkeri nehiy ifadesini hayra davetle birlikte zikretmitir. Kitaba
da zaten bu ayetin ksaca tefsir ve erhiyle baladm. nk bu ayet Maruf ve mnker kavramlarn daha ak
bir ekilde tespite almaktadr. Ayrca kitap, akl ve mantk kurallarna dayanan bir slup ierisinde, dinin
herhangi bir hkmn veya yalnz herhangi bir cephesini ele almamakta, belki Allah Telnn emrettiklerini
Rasulullahn (s.a.v) bize getirdiklerinin hakikat ve mahiyetlerini renmeye tevik etmektedir. Zira Kuran ve
Snnetin bu ak hkmleri, gnlden inanp ftraten kabule hazr olanlara ve bunlarn farziyetine inananlara
hitap etmektedir. nsan hayatn kuatan bu hkmleri, Kuran ve snnetin ifadelerinde aka grmek
mmkndr.
tihad ehliyetini tayan slam ulemasnn, kitap ve snnetin itihada konu olan sahasnda ihtilafa dmeleri
mmkndr. Fakat bu vasflar tayan kimselerin ihtilaflar mbahtr, hatta mstehaptr. Yeter ki bu nasslar
slamn usul din kurallar ierisinde anlamakta fikri ihtilaflar olsun. Fakat i, ehil olmayan bir evrenin eline
dp, ehil olanlar da bu sahada suskun vaziyette kalrsa, o vakit kacak ihtilaf, hi de iyi olmayan sonulara
gtrr. Binaenaleyh cahillerin eline den konu adeta le zerine enler gibi- mevcut grlerin eliik
ynleriyle izaha kalklrsa, sonuta istenmeyen bir izgiye gelindii grlecektir. Bu nedenle de birbirleriyle
elikili grlen iki nass, Kuran ve hadislerin kabul etmeyecei tefsire uydurmamz mmkn olmayacaktr.
Halbuki bu eit bir yaklamdan Kuran ve snnetin muhakkak alimleri iddetle kanmlardr.
phesiz ki Kuran ve hadis tefsirinde tercih edilen en doru metod, bu iki kaynan bizzat aka iaret
buyurduu, gsterdii metoddur. Yahut en azndan bu iki kaynan slup ve ifade tarzlar vastasyla ortaya
karlan izahtr. Zaten bu gr ilim ehlinin ispatlar da desteklemektedir.
Kitabm yazarken de itimad edilen bu ikinci metodu Kuran ve snnette tercih edilen hkm karma metodunu
kullandm. Fakat kamil mnda bu yolu takip ettiimi de iddia edemem. Zira mutlak kemal yalnz Allah
Telya aittir. Allahtan, bu almamn hsn-i kabul grmesini ve kullarna faydal klmasn diliyorum.

24 ubat 1966
Celld-Din el-Amra
HNDSTAN






GR

HAYRA DAVET ve HKM
Allah Tel l-i mran sresinde inananlara yle hitap eder: Sizden yle bir cemaat bulunmaldr ki (Onlar
herkesi) hayra arsnlar, iyilii emretsinler, ktlkten vazgeirmeye alsnlar. te onlar kurtulua erenlerin
ta kendileridir.
3


AYETN NCEK AYETLE LGS
Allah Tel, bundan nce geen ayette srailoullarnn, dinlerini arka plana atp, dinin hayatla irtibatn
kestiklerini, bununla da yetinmeyerek insanlarn dini hayatlarna mdahale ettiklerini ve bu konuda tm
gayretlerini sarfettiklerini bize bildirmektedir. srailoullarnn bu korkun hatalar kendilerini Allahn rahmet
ve rzasna nail olmaktan ve hidayetinden mahrum brakmtr. Takiben gelen ayetle mminlere hitap edilmekte,
Allahtan nasl korkmak gerekiyorsa, Onun muradna uygun olarak korkmalar ve mslman olarak lmeleri,
btla kar topyekn Allahn ipine (Kurann emirlerine) sarlp, slamla iie olmalar, bundan asla taviz
vermemeleri, aksi halde siyasal iktidarlarndan uzaklatrlacaklar, bunun daha nce rneklerinin olduu ve bu
geree tarihi perspektiften baklmas gerektii aka beyan edilmektedir.

3
l-i mran 104
4
Btn bu aklamalar, mmini ruhen bu iktidara hazrlayaca iin, onu evvela ruhen bu iktidarn
sorumluluuna ynlendirmektedir. Fakat mminlerin kendi dnda yapmak zorunda olduklar alma ise ki
bu iktidar olmay gerektiren bir almadr- konumuza balk olarak setiimiz ayet-i kerimenin, en kuvvetli
alternatif olarak sunduu ve kesin nassa bal olarak, nsanlar hayra davet etme, dinin ho grdklerini
emretme ve ho grmediklerini yasaklama gibi ok nemli ve slam devleti iin temel olarak setii grevdir.
Bu hususta Kuran yorumcularndan iki otoritenin grlerini arzetmeye alalm:
mam Rz der ki:
Allah Tel ehl-i kitab. Bundan nceki ayette iki sebepten dolay sulamtr:
Kfre dmeleri
Bakalarn kfre sokmak iin yaptklar almalar.
Bu ayeti mteakiben, hitap mminlere ynelmekte ve mminler evvela takva ve iman ile emrolunmakta, sonra
da ehl-i kitabn yaptklar ve iledikleri korkun crme kar, sapmlarn hakka, iman ve itaate ynelmeleri,
sapmamlarn da hak zere sebat etme hususunda son derece gayret sarfetmeleri istenmektedir.
4

Allme Seyyid el-ls yle der:
Allah Tel, mminlerden hak dmanlarnn her eit engellemelerine kar koymak iin evvela kendilerini
slah etmelerini, sonra da bakasn slah etmelerini istedi. Zira kendilerini doruya getiremeyenlerin,
bakalarn doruya armalar abes olurdu. Ayetteki hkme gre ehl-i kitap hem kendileri saptt, hem de
bakalarn saptrd.
5

slam mmetinin tarihi seyir izgisinde srekli stlendii ar bir sorumluluu vard ve bu sorumluluk halen
devam etmektedir. Bu, Tautun her trl tasallutuna kar koyma grevi idi. Ayet-i kerime bu mhim greve iki
terkiple dikkat ekmektedir:
Hayra davet,
yilii emredip ktlkten sakndrma.

HAYRA DAVET
slam mmetinin yerine getirmekle mkellef olduu bu kavramn ifade etmek istedii mna, Rasulullahn
(s.a.v) bize tebli etmi olduu slam tama ve ona davet sorumluluudur. Bu ise itikad, nazar, siyasi, ahlaki
ve ibadetle ilgili sahalar kuatan Hayrn bizzat kendisidir. Allah Tel hayatn her cephesini kuatan, din ve
dnya ayrln asla kabul etmeyen bu esiz nizama davet etme grevini slam mmetinin omuzlarna
yklemitir.
slama gre hayr ve errin ls yalnz Allahn dinidir. Allah4n dini neye hayr demise o hayrdr. Neye
er demise o da erdir. slami izgiden saparak bir takm arzulara gre ekillenen yollara ve sistemlere gre
insanlarn tavr almalarn ve ekillenmelerini istemek, Allahn dinine sava amak demektir. Bu yetkiyi hi
kimse kendinde bulamaz. nk slam d fikir ve ideolojiler, hayattaki dzenlemelere ve geim yollarna
eitli er renkleriyle bakarlar. slam, hayat yeniden ilahi dzenle ekillendirmek zere dnya gezegenine ayak
bast zaman bu eit hayat telakkileriyle karlanca bunlara sava at ve btn gcyle bunlarn aleyhinde
kesin tavrn taknd. Allah Telnn yce iradesini hakim klmak iin tm insanl bu davete uymaya ard.
Bunu yaparken doacak btn riskleri de gznne ald.
Hayra davet hayatn tm cephelerini kuatan slamn btnl ierisindedir ve bu grev dinin yalnz bir
cz anlamna gelmez. slam mmeti, bu paralanmay kabul etmeyen btne taliptir. Tm gayretlerini bu
uurda seferber etmedii mddete kabullendii sorumluluktan kurtulamaz. gal ettii stratejik konuma gre
Ahlaki slah ve Siyasi inklab bu mmetin asli grevidir. Ne zaman ki sadece ibadetleri telkin edip, hayatn
sosyal problemlerini slama gre dzenleme gayretlerini brakarak hayra davet etmise, her zaman onun ezeli
dmanlarnn iine yaramtr. Tad bu sorumluluktan da kurtulmu olmaz. nk Hayr, tarifine uygun
olarak, paralama kabul etmemektedir. Bir czn bir mn ifade etmesi ancak dier czleriyle birlikte mtalaa
edilmesiyle mmkndr.
te slam mmeti hayrn czn yaamaya ve yaatmaya memur olduu uurunu tad srece bu
sorumluluunu idrak etmi demektir. Bu hususu Kuran- Kerimin birok ayeti aklamtr. Allah Tel
brahim, shak ve Yakub (a.s.) gibi peygamberlerden sz ettiklten sonra yle buyurur:
Onlar emrimizle dosdoru yolu gsterecek rehberlek kldk, kendilerine hayrl iler yapmay, dosdoru namaz
klmay, zekat vermeyi vahyettik. Onlar bize ibadet edicidirler.
6

Ayet-i kerimede geen hayrat (=hayrl) iler kelimesi, Allah Telnn peygamberlerinin yapp ilemelerini
emrettii ilerdir ki, kesinlik ifade eder. Aratrldnda grlecektir ki onlarn yapmakla mkellef olduklar
Hayrl ilerin kapsam son derece genitir. Bu kapsama, ibadetler ahlaki davranlar ve insanlar aras tm
muameleler girer. te dinin muamelat ile ilgili ksmna eriat denildii gibi, tmne da eriat denir.
Bu aklamalardan anlalyor ki hayrat kelimesi, Allah Telnn, eref ve izzet sahibi peygamberlerine
gnderip de amel etmelerini istedii mkemmel eriata verilen addr. Esiz yasalar yaatp, aktaran insanlar

4
Meftihul-ayb, mam Rzi: 3/19
5
Ruhul,Meni, lsi: 4/20.
6
el-Enbiya 73.
5
ancak canl birer rnek ve lmszleen birer tablo oluturan peygamberlerdir. (Onlara ve davalarna gnl
verenlerine saadet dilemek, saadetlerine katlmak en byk dileimizdir).
Allame el-Baavi bu ayetin tefsirinde der ki: Biz onlar nderler kldk. Yani hayrl her trl ilerde uyulan
liderler kldk demektir. Emrimizi gsterirler. Yani insanlar dinimize davet ederler. Ve biz onlara hayrl
iler yapmalarn vahyettik. Yani ilahi yasalara uymalarn emrettik.
7

Hazin Tefsiri de hayrl iler ifadesiyle lahi yasalar hayata tatbik etme olarak anlar ve yle savunur.
8

u aklamalardan anlalmaktadr ki hayr kelimesi ilahi eriat ile e anlamldr. Ve peygamberler bu
hayr tatbikatlaryla emretmi, hayatlarnda en doru ve en kmil mnda temsil etmilerdir. Bizzat yaadklar
bu hayata davet etmiler, bu davetin ise kulluk grevinin ve Allahn hkmranln ilan etmenin en yksek
derecesi olduuna inanarak Onun gerek kullarndan olmulardr.
imdi ise Hayr kelimesini daha iyi anlamak iin Mide suresinde geen dier bir ayet zerinde duralm. Bu
ayet eriatlerin eitli olabileceinden bahseder. Oysa ruh ve asl itibariyle Allahn dini daima tek bir dindir,
asla deimez. Fakat asrlarn deimesiyle eriatlar deimitir.
Mesela srailoullarna gnderilen eriat, Hz. Muhammedin (s.a.v) gnderilmesiyle ilg edilmitir. Yani Hz.
Musann (a.s.) eriat hkmen kaldrlmtr. Ama ruh ve asl itibariyle kalkmamtr. nk hedefe varmada
maksat ayn, ancak metod deiiktir. slam ise hedefe varmada son uygulamadr. Binaenaleyh eriatlarn
deiik olmas kesinlikle dinlerin de deiik olduu anlamna gelmez.
Gemi milletlere gnderilen eriatler, ibadetlerin ve kulluun yalnz Allaha yaplacan, tek kelimeyle
hkmranlk hakknn, en byk otorite sahibi olan Allaha ait olduunu ilan etmiler ve insanl her
peygamberin gelii ile yeni bir eriata boyun emeye hazr olmasn icbar etmilerdir. Yeni bir eriatn
gelmesinden sonra gemi eriattan ayrlmayan kimse, gnderilen yeni eriat inkar etmitir. (nk her yeni
gelen eriat eskisine nisbetle daha kmildir).
Allah Tel buyuruyor ki: (Ey Musann, sann, Muhammedin mmetleri!) sizden her biriniz iin bir eriat,
bir yol (yasa) tayin ettik. Eer Allah dileseydi (topunuzu bir eriata tb) bir tek mmet yapard. Fakat o size
verdii (muhtelif eriatlar dairesi)nde sizi imtihan etmek iin (ayrd). yle ise (hepiniz) hayr ilerde
(eriatlerde) birbirinizle yar edin.
9

Ayette geen Hayrl ilerde yarmadan maksat, Allah Rasul Hz. Muhammede (s.a.v.) gelen eriata
uymaktr. phesiz kurtulu slama uymaktr, bakasna deil. (20. asrda kurtuluu vad eden demokrasinin her
eidi, aslnda slamdan kurtuluu hedef edinmitir. Ama bilmiyordu ki Gerek demokrasinin udur ki tefsiri:
Halk hakkn esiri devlet halkn esiri (N.F.K) ev.)
Allme bni Kesir Hayrlarda yarn ayetini tefsir ederken der ki: Bu yarma, Allaha itaat, kendisinden
nceki eriatlar kaldran slam ariatna tbi olmak ve Allahn insanla indirdii kitaplarn sonuncusu olan
Kurn- Kerimi tasdik etmektir.
10

Allme Seyyid el-lsi yle der:
Bu yarmadan maksat, Kurandan kaynaklanan salih ameller, salam hkmler ve hakiki manzumesinden
oluan, dnya ve ahiret diye iki temel zerine kurulan en hayrl, en iyi ve en gzel hayat sistemi slam
yaamada yar edin.
11

Allme Nizamd-Din el-Kumn en-Nisbri ise: Ayetteki Hayrat, inan, hkm ve sorumluluklardan oluan
hak olanlar demektir
12
der.
Tm bu aklamalar gsteriyor ki Hayrl ilerde yarma kavram, Allaha itaatte ve ibadette,
peygamberlerine itaatte ve eriat hkmlerine uymada yarmay ifade etmektedir.
Kurn- Kerimin kendi ifadesi ve slubu iinde mn kazandrd Hayr kelimesi tek bana dahi, tm
ynleriyle inan ve amel (yani Allaha imana dayal insann dnyadaki her eit davrann yasalatran) nizam
ifade eder. te bu iki temel kavrama ve esasa dayal hayatn yasas Kurn- Kerim olarak ortaya kmtr. Bu
ise slam mmetinin tm insanl kendisine davetle emrolunduu hayrn ta kendisidir.
imdi Hayra daveti emreden ayet-i kerimeye dnelim ve bakalm ki Rasulullah (s.a.v.), sahabe, tbin ve
mfessir limler (Allah onlardan raz olsun) bu ayet-i kerimeyi nasl aklamlardr.

RASULULLAHIN (s.a.v.) HAYIR KELMESN AIKLAMASI
Ebu Cafer el-Bakr (r.a.) yle rivayet etmitir: Rasulullah (s.a.v.) Sizden hayra davet eden bir mmet
(cemaat) olsun ayetini okudu ve Hayr, Kurana ve snnetime uymaktr buyurdu
13

u hale gre hayra davet, kitap ve snneti yaamaya davet demek oluyor. slam mmeti Kitap ve Snnet
izgisi dna kmadan slama davetle mkelleftir. Bunun dnda yaplan ve yaplacak olan her davet slama
davet olmayaca gibi, yaplan her alma da hayra davet almas olamaz.

7
Melimt-Tenzl (Hazin tefsirinin kenar): 4/245.
8
Lbbt-Tevil fi-Meanit-Tenzl: 4/245.
9
el-Maide 48
10
Tefsirul-Kuranil-Azim: 2/67.
11
Rhul-Meni: 6/104.
12
Garibul-Kuran ve Regibul-Furkan: 6/135 (bn-i Cerir et-Taberinin kenar)
13
Fethul Kadir: 1/338
6

SELEFN HAYIR KAVRAMINI YORUMLAMASI
Ebu Hayyan el-Endls Tbinin bu konudaki szlerini ve grlerini yle nakleder:
Hayr, slam demektir. Allahn emirlerine itaat edip bu emirlere gre yaamaktr. (Mukatil)
Hayr, cihad ve slamdr. (Eb Sleyman ed-Dmk).
14

Allme el-Baavi; Hayr kelimesini slam diye tefsir etti.
15
Celaleyn sahibi de ayn gre katlmtr.
u bir gerektir ki slam, ne yalnz Hayr kavramnn bir blm, ne de belirli bir takm sahalarda Allaha
itaattr. Aksine btn rentk ve muhtevasyla tm hayat kuatan e insann her davrannda Allaha itaat emreden
bir dindir. te slam mmeti, hayatn her cephesini kuatan bu kamil dine, insanl davet etmekle
emrolunmutur.
Allme es-Svi Celaleyn tefsirinin erhinde yle der: Hayr kavramnn slama has klnmas onun her iin
ba olmasndandr.
16

Byk mfessir mam bn-i Cerir et-Taberi, Hayr kavramn genie aklar ve yle bir sonuca balar:
Ey mminler! Sizden bir cemaat olsun. Yani hayra davet eden bir cemaat. slama ve Allah Telnn
kullarna kanun olarak gnderdii eraitlarna gre yaamaya davet.
17

Ebu Hayyan el Endlsi: Hayra davet ifadesi mminin yapmakla sorumlu olduu ve terketmekle emrolunduu
mkellefiyetlerle ilgili genel bir ifadedir.
18
Kad Beydavi ise: Hayra davet, din ve dnya ile ilgili her eit
slaha ve almaya daveti genelletirmeyi ifade eder.
19
der. mam Ebus-Suud ve Seyyid lsi de bu son
gre itirak etmilerdir.
slam mmetinin, tm insanl, davet etmekle sorumlu olduu bu dini ve dnyevi slahat, aslnda Kurn-
Kerim ve Rasulullahn (s.a.v.) snnetinin yaanmasdr. Kuran- Kerimin ve snnetin izdii ve yol gsterdii
bu iman ve ameller nizam, zaten dnya barnn ve kurtuluunun yegane teminatdr. slami izgiden
gemeyen ve slamla asla badamayan slam d sistemler, zulm, sapklk ve fesatta birbirleriyle yaran birer
ksr ekimeler ve insanl Tauta mahkum eden klelikten baka bir ey deildir. Mfessirlerin Hayr
kavramndan anladklar da budur zaten.
E-eyh smail Hakk, Din ve dnya sulhunu eri bir sorumlulukdiye niteler. eri sorumluluk ise ancak
Allahn kitab Kurn- Kerimi ve Rasulullahn (s.a.v.) yaad slam demek olan snnetini yaamakla
gerekleir.
smail Hakk aklamasn yle srdrr:
Sizden yle bir cemaat bulunmaldr ki (Onlar herkesi) hayra arsnlar.
20
Yani hayrn her eidine aran
bir cemaat. inde Dnya sulhunu kesin vadeden dinin hkmran olmas iin yaplacak her eit almaya
davet... Bu alma ise herkesin yapmakla mkellef olduu Allahn arzusuna muvafk ve yine Allahn arzu
etmedii ve insann terk etmekle emrolunduu bir grevdir ki herkesi ilgilendirecek genilikte bir
sorumluluktur.
21
Bu aklamalardan da anlalmaktadr ki, Kurn- Kerimin naslar ve mfessirlerin
aklamalarnn vardklar ortak nokta, Hayra davetin bizzat slama davet olduu noktasdr.
phesiz ki slam mmetinin Hayra davet sorumluluu, sadece slamn ok yce bir din olduu, sayg
duyulmas gerektii, koruyucusu Allah olduu iin almakszn hayata hakim olaca, bolca verek hakknn
verilecei, hak din olduuna dair kitaplar yazlarak hizmet edilecei eklinde, yaplacak kuru ve samimiyetsizce
almalarla yerine getirilemez, getirilmi olamaz. Ne zaman ki bu mmet, asr- saadetin ehadet mantn
kabullenerek, cihada brnerek bu dinin dnya sathnda hakim unsur olmas iin tm varln feda eder, ruhi ve
bedeni glerini bu dinin emrine verir, varmak istedii hedef iin her eit maddi almas demek olan; siyasi,
ekonomik, sosyal ve kltrel almasn yaptktan sonra da neticeyi Allah Telya brakrsa Allahn yardmn
mutlaka grecektir. Btn bu saylanlar yaplmadan baarya ulaacan sanmak ve inanmak saflktan baka bir
ey deildir. Yine mezkur almalar yapmak zaman ve artlara gre hkmen farz- ayn ve farz- kifaye olan
almalardr.
Bylelikle bu mmetin sava ve bar, hayat ve lm slam iin olmu olur.

I. BLM
MARUFU EMR MNKER NEHY GREVNN
A-FARZYET
B-NEM



14
el-Bahrul-Muhit: 3/20.
15
Mealimut-Tenzil: 1/234.
16
Hiyets-Svi alel-Celaleyn:1.
17
Cmiul-Beyan fi-Tefsiril-Kuran: 4/24..
18
el-Bahrul-Muhit: 3/2.
19
Envrt-Tenzil ve Esrrut-Tevil (Al-i mran suresinin tefsiri).
20
l-i mran: 104.
21
Rhul-Beyan: 1/352.
7


MARUFU EMR ve MNKER NEHY RASULULLAHIN (S.A.V.) RSALET GREVNN ZN
FADE EDEN KURAN BR TERMDR
Bu grev, peygamberlik ile ilgili zorunlu bir grevdir. Kuran- Kerimin kendi slubu ile ele ald,
peygamberlerin zerinde yrdkleri hayat felsefeleri, kendilerinden sonra da halifelerinin stlendii ve onlarn
tatbikatlarn ifade eden bir kavramdr. Kurn- Kerim Rasulullah (s.a.v.) yle vasfetti: O kendilerien iyilii
emrediyor, onlar ktlkten alkoyuyor.
22


LOKMANIN OLUNA YAPTII VASYETNDE MARUFU EMRETME, MNKER NEHYETME
GREVN YKLEMES
Hz. Lokman (a.s.) oluna, iyilii emredip ktl yasaklamaya almasn emreder; bu grevi yaparken
karlat ve karlaaca her trl zorlua kar sabrl olmasn ve sebat gstermesini vasiyet etmiti.
Evet bu vasiyet, sadece vasiyetten ibaret bir sz kalabal deildi. Din nasihattir buyurulmuyor mu?
Ama bu vasiyet, ona kulak verene devlet ve imparatorluklar kurdurmutur. te bu vasiyete kulak verip
samimi olanlar, byk bir alma, sadk bir niyet ve azimli gayret sarfederler. Bu gayretin vefakar
sahipleri ve rnek nderleri peygamberlerdir, salih ve azimkar mminlerdir. O hakiki mminler ki, bu
almaya kar, sabrl ve sebat sahibidirler. Hz. Lokman (a.s.) oluna Kuran lisanyla hitap eder:
Oulcazm! Namaz dosdoru kl, iyilii emret. Ktlkten vazgeirmeye al. Sana (bu emir ve nehiy
sebebiyle) isabet eden eylere katlan. nk bunlar kesinlikle farz klnan ilerdendir.
23

Hz. Lokman, peygamber ve nebi deilse de Allahn muttaki ve salih kullarndandr. Yoksa rnek olmas
bakmndan Kurn- Kerim onun bu vasiyetini zikretmezdi. nk bu vasiyet, Onun hayat ve ahlakna
k tutmaktadr. Allah Tel ise Onun bu vasiyetine uymamz ve byle bir izgide yrmemizi emir
buyurmutur. Allme el-Cessas yle der:
Allah Tel, emrettiklerine uymak, nehyettiklerinden uzaklamak iin kulu Lokmann vasiyetini bize
nakletti.
24

EHL- KTAP MMNLER DE MARUFU EMR VE MNKER NEHYETMEKLE SORUMLU DLER
Kurn- Kerim nazil olduu vakit ehl-i kitap arasnda fesat ve sapklk yaygn haldeydi. Zira haktan sapmlar
ve hak dini terk etmilerdi. Fakat tm bu manzaraya ramen ilerinde iyiligi emreden, ktlkten vazgeirmeye
alan bir cemaat varolagelmitir. Kuran- Kerim bu cemaati vmtr. Bu husus da gstermektedir ki, iyilii
emredip ktlkten vazgeirmeye almak iin, amellerin deer kazand Haz izgide kalmada zorunluluk
vardr. nsann takdir lleri, yaplan almalarn karln doru olarak vermekten acizdir. Allah Tel
buyurur ki: Hepsi bir deildirler. Ehl-i Kitap iinde ayakta dikilen (istikamet sahibi olan, yahut Allahn
divannda namaz klan) bir cemaat vardr ki, gecenin saatlerinde onlar secdeye kapanarak Allahn ayetlerini
okurlar. Allaha ve ahiret gnne inanrlar; iyilii emrederler. Ktlkten vazgeirmeye alrlar; hayr ilerinde
de birbirleriyle yar yaparlar. te onlar salihlerdendir.
25


SLAM ULEMASININ MARUFU EMR, MNKER NEHY ALIMASININ, PEYGAMBERLERN EN
NEML GREV OLDUUNU AIKLAMASI
Kurn- Kerimin genel manzaras gz nnde bulundurulduunda Marufu emr ve mnkeri nehiy,
peygamberliin gnderilme hizmetinin gerei olduunu aklayan Kurani bir kavramdr. Bu kavram
peygamberlerin ve ondan sonra gelen slam yneticilerinin stlendikleri slami dzenin yalnz bir blmn
veya bir cephesini ifade etmez. Aksine, Allahn dini urunda peygamberlerin ve halifelerinin tm gayret ve
almalarn kapsayan geni bir kavramdr. Zira onlarn btn emir ve talimatlar emretme ve yasaklama
ikilisi zerine kurulmutur. Yani ya Allahn emrettiklerini emrederler veya yasakladklar her eyi yasaklarlard.
Bu yol, diriliimizi kendisine borlu olduumuz yegane yol, bavuracamz tek kapdr. Btn peygamberlerin
ve onlarn varisleri olan salih ulema ve yneticilerin ifa ettikleri bu esiz kavram yntemi ile yapabildiklerini ve
baardklarn asrmzda da ancak onlarn bu esiz stratejisiyle baarabiliriz. Aktr ki, binlerce aklama ve
talimat znde toplayan, fakat benzerini meydana getirmenin mmkn olmad bu zl kavram, batl
karsnda hakk savunmak iin peygamber ve nebilerin gnderildikleri maksad sembolize eder. Bu sonu, bize
ait bir yorum ve hkm deildir. Bunun nemli bir grev olduunu syleyen, bu konuda yetkili olan ulemadr.
mam bni Teymiye der ki: Marufu emr, mnkeri nehiyAllah Telnn gnderdii kitaplarnda hakimiyetini
gerekletirmek ve dininin mesajn tebli iin peygamberlerini zerinde yrtt yoldur.
26

mam Kurtub yle der: Marufu emr, mnkeri nehiy gemi mmetlerde icra olunan iki grev idi.
Binaenaleyh bu grev peygamberliin maslahat ve nbvvetin insanla brakt hilafettir.
27


22
el-Araf: 157.
23
Lokman:17
24
Ahkmul-Kuran: 2/592.
25
l-i mran: 113-114.
26
el-Hisbe fil-slam: sh. 36.
8
Allme Seyfddin midi: Hi bir mmet yoktur ki insanlar, inandklar peygamberlerine ve getirdikleri
eriata davet etmek iin, marufu emretmi, dinsizlii ve peygamberlerini yalanlayan insanlar men etmi
olmasnlar der.
28

mam Rzi: Marufu emretmek, mnkeri yasaklamaya almak ve Allaha (c.c) inanmak. te bu vasf
gemi mmetlerin deimez vasf ve zellii idi.
29
demektedir.
Allme es-Seyyid Reit Rza el-Msr de yle der: Peygamberlerin, nebilerin ve selef-i salihinin snneti, hayra
davet, marufu emredip mnkeri yasaklamaya alma esas zerinde cereyan etmitir. Bu grev her trl zor
artlarda, sabr ve sebatla, kuvvetli bir direni ve srarla yrtlm ve onlarn mhim grevlerinden olmutur.
Onlarn bize braktklar en kar yol da bugn de gelecekte de budur.
30


MARUFU EMR ve MNKER NEHY, SLAM MMETNN GREVDR
u aklamalara dayanarak diyebiliriz ki, marufu emredip mnkerden nehyetmeye almak, her asrda
tazeliini koruyan, peygamberlerin ve onlarn mmetlerinin, zellikle slam mmetinin ifa borcunda olduklar ve
ayakta kalabilmelerinin yegane gc ve stratejisidir. Mslman, slamn stn hikmet ve mekann, gaye ve
hedefini kavrayp dzenli olarak, sadece nefsinde yaamakla yetinmez. Onun bundan sonra Allah Telnn
yeryzndeki ahidi olarak, Onun mesajn tm insanla iletme sorumluluunu tayarak, araya giren engelleri
kaldrmaya ve insanln hak ile kar karya gelmesine alacak, batln tm engellemelerine kar en son
varln tketecektir. O, ite buna kumanda etmek iin gnderilmitir.
slam byle bir grevi ibadet kabul etmi, zhd olarak ilan etmitir. (Zaten asl zhd slam ile megul olmaktr.
Mmin slam ile megul iken yalnzdr. Onun bundan baka megalesi olamaz. Halk arasnda yalnz kalmak...
Karanla saplanan yolun olmak ve okluk iinde yokluu zevk kabul etmek... Asl bunlara gnl
balamak... Evet asl zhd...) Beerin liderlii ve yneticilii, mminin bu snrsz merhameti ile renk
kazanmtr. Allaha (c.c.) ibadet ve Onun kullarna gerek doruyu gstermek, batllarn bulankln ve
pheciliini datmak. Evet bu iki tanm, maruf ve mnker kavramlarnn doru olan bir baka tanmlardr.
Bunlardan birini ihmal dierini anlamsz brakmaktr. nsann hsrann hazrlayan bir su olur. u ayet-i
kerimeyi dikkatle dinleyiniz ve sonra elinizi akaklarnza dayayarak dnnz.
Siz insanlar iin (insanln faydas iin) karlm en hayrl bir mmetsiniz. yilii emreder, ktlkten
vazgeirmeye alrsnz. (nk) Allaha inanyorsunuz...
31

Ayet-i Kerime slam mmetini, en hayrl mmet diye vasflandrd. Bu vasflanmann gze arpan iki
nemli zellii vardr:
1- Bu mmetin iyilii emredip yani slamn onaylamadnn dnda, Allahn (c.c.) arzulad her eyi
emretmesi ve slamn onayladnn dnda kalp Allah Telnn arzu ve direktiflerine aykr her erri ve ona
gtren yollar, vastalar ve dnceleri yasaklamas.
2- Allaha iman edip Ona teslim olmas ve bu inancn hakim olmasna almas.
Zira Allaha (c.c.) iman demek, insann, ibadetini yalnz Allaha tahsis etmesini salamas ve bunun ise Allahn
(c.c.) hakimiyetine boyun emeye gtrmesi demektir. Her konuda Onun hakimiyetinin belirtileri
grlmyorsa, bu kuru bir iddiadan teye gemez. Zira iman, kalbin teslimiyet ve bunun sonucu hak olana uyma
eyleminin gereklemesidir. Salam bir iman, uygun bir eylemi dourur. Mmin byle bir iman olgunluunu
ispat etmek mecburiyetindedir.
Allme el-Hazin, ayetteki Allaha iman deyimini yle aklar: (nk) Allaha inanyorsunuz. Yani Onun
koyduu hkm (ve hayata verdii modeli) tasdik ediyorsunuz. Tevhidi (her hususta Onun tek ve esiz oluunu),
ibadet (en yksek merci ve bavurulacak son kap) anlayn yalnz Ona tahsis ediyorsunuz.
32

Bu aklamalar bize gsteriyor ki, slam mmeti en hayrl mmet olma haysiyetini ve tama liyakatn hak
etmitir. nk ktln renk verdii bir dnyaya nispetle en hayrlsdr. Bir taraftan doruyu ve hakk
gstermesi, br taraftan da kamil anlamda Allah Telya itaatkar bir mmet olmas bakmndan, ona bu
meru hakk kazandrmaktadr.
slam mmetinin, bu vasfyla peygamberlere benzemesi ve tmnn tevhid izgisinde yrm olmas, hibir
mmetin eriemeyecei byklkte bir eref pyesidir. vlmeye layk olmas asndan da yeterli bir sebeptir.
Bu vasftaki bir mmetin hayr yarnda nde olmas gayet tabiidir. Geride kalmasnn tasavvuru bile doru
deildir.
Allme es-Svi bu ayete u yorumu getirir. Bu mmetin tabiatnda, bakasna hakk ve doruyu gstermesi
bakmndan peygamberlerin mterek vasflarna bir benzeyi vardr.
33

Gerekten marufu emretmek, mnkeri nehyetmek, Allah Telya inanmak ve bu inanc kaytsz artsz
kavramlaryla snrlandrmak gibi zellikler, bu mmeti gemi ve gelecek mmetlerden ayran ve ona en

27
el-Cmi li-Ahkamil-Kuran: 4/47.
28
el-hkm fi-Usul-il Ahkam: 1/308.
29
Meftih-l Gayb: 3/27.
30
Tefsirl-Menar: 4/32.
31
l-i mran: 10.
32
Lbabt-Tevil Fi-Meanit-Tenzil: 1/339.
33
Hiyets-Svi al Tefsiril-Celaleyn: 1/153.
9
hayrl mmet vasfn kazandran zelliklerdir. Bu zelliklerle bilinen ve tannan bu mmet ne zaman ki
dmanlarnca kefedilip bu zelliklerini kaybetti, Allah Tel da onun eref ve azamet elbisesini soydu.
Bylece tarihteki seyir izgisinden ve yrngesinden karak dier mmetler seviyesine drld. (Bu,
dmann itiraf ile 300 yllk bir plan sonucu ve kltr istilasyla baarya ulamtr. Bu mmetin istikbalini
omuzunda tayacak olan genlik savaa sokulmadan ldrld. Ama mukaddes genlik, emaneti tama
sorumluluunu anlamakta gecikmedi. imdi ge de olsa vahyin nda ekillenen mstakbel genliin bu
yeniden douun sanclarn ektiini grme bahtiyarlna eritiimiz iin bir mr boyu hamd etme
makamnda, dudaklarmzda arksn brakp giden stad Necib Fazl rahmet ve minnetle hatrlyoruz. Ruh
dnyamzda estirdiin frtnay dindirmeden, onu okyanuslara tarmaya alacaz inaallah... ev.)
Hz. mer (r.a.) bu ayet-i kerimeyi bir hac mevsiminde okumu ve yle buyurmutur: Ey insanlar! Kim u
mmetten bir ferd olduu iin sevinirse, o mmetten olduuna dair Allahn niann taksn.
34

Mcahid; bu ayeti tefsir ederken; Siz insanlara marufu emredip onlar mnkerden uzaklatrmanz ve Allah
Telya iman etmeniz art zere insanlar hakka davet etmeniz nedeniyle onlarn en hayrlssnz
35
diyerek
hayrl olma nedenini belirtir.
Allme el-Kurtub der ki:
Marufu emreder, mnkeri nehyedersiniz. (Bu, mminin gerekletirmek istedii ve onu son hedefe vardran
iki ana temeli belirten ve mmetin yeniden oluumunu garanti eden bir grevdir.) vlmeye layk bir grevdir.
Ama bu vasf tad srece bu vg slam mmetine yeterlidir. Aksi anlamda izzet ve eref gibi ancak Allahn
(c.c.) takdir edecei frsat karm olur. Bu ise eriatmzn reddettii ve dallet diye vasfettii bir damgadr.
Bu damgay yiyenler vlme vasfn kaybeder, yerilmeyi hak eder. Akibet lp yok olmaktr.
36

Rzi bu gerei, fkhi ve hukuki bir kaide olarak aklar ve yle der: Usul-i fkhta mehur bir kaidedir: Bir
hkmn uygun bir vasfla yan yana gelmesi, o hkmn bu vasfla aklandna delalet eder. Burada Allah
Tel bu mmeti Hayrl olma hkmyle vasfetti. Sonra bu hkmn akabinde bu itaatleri yani marufu emr,
mnkeri nehyetmeye alma ve Allaha kaytsz artsz iman etme gibi zellikleri zikretti. Binaenaleyh bu
hayrl olma vasf bu ibadet ve itaatlerle aklanmtr.
37

Marufu emr ve mnkeri nehyetmek ayrla dmeleri tasavvur olunmayan mminlerin zelliklerindendir.
Mmin olma vasfn tadklar mddete onlar bu zellik ve vasflardan uzak dnmek mmkn deildir.
Allah Tel onlar daima bu vasfla grmek ister. Binaenaleyh onlarn en bariz grntleri Marufu emretmek,
mnkeri ortadan kaldrmaya almaktr. man iin istenen l, insann kendi kendisini gnahlardan
temizlemesi demek deildir. Gerek iman, erefli varlk olan insanl kfr ve irkin kirlerinden uzaklatran
imandr. irkin karanlnda uursuzca yryen insanl grdnde yrtnmayan, ac ekip gariplemeyen bir
kalp, ruhunu, zn ve sevincini kaybetmitir.
Kuran- Kerim, bu mmeti en hayrl mmet diye vasflandrd. Zira insanln menfaatna, kurtuluuna
neden olan her olumlu hizmeti bu mmet stlenmekte, insanln tabiatyla ztlaan ve le mahkum eden her
olumsuz davrantan da uzaklatrmaya almaktadr. Ehl-i Kitap mminlerini de hakk ayakta tutan topluluk
diye vasfetti. nk ehl-i kitabn hak izgisinde ve tevhid zere olan bu topluluk Allahn kitabn okur, ibadeti
yalnz Allaha (c.c.) tahsis eder ve lm tesine inanrd. stelik de bu grup marufu emreder, mnkeri
yasaklamaya alrd.
Btn bunlar gsteriyor ki, en hayrl olma ile hak zere sebat etme gibi vasflar tayanlar, bu mmete
mensup olduu, onunla organik bir bala bal olduu ve onun ahs- manevisi ile renk kazand anlamna
gelmez. Byle bir kiinin mmetin yeterli ve emin bir ferdi olabilmesi iin byle bir vasfa sahip olmas yeterli
deildir. Bununla beraber Rasulullahn (s.a.v.) risalet davasna gnlden bal, mutlak deerlerin meale
taycs roln stlenerek insanln yneticiliini ve yol gstericiliini zerine almak, slam mmetinin
hakiki bir ferdi olmasnn zorunlu artdr. (nk onun mutlak otoriteye dayanan bir yneticilik vasf vardr.
Tad hayrllk vasfnn gerekli sonucudur bu vasf. Gemite bu mmetin sergiledii muhteem rnek,
insana sosyal hayatn pisliklerini temizleme ve siyasal rgtlenii rten er szmalarn kontrol etme imkann
vermektedir. Bu k, insan hayatnn her an ve her alannda bir hidayet kaynadr. Bu k, insan hayatnn her
an ve her alannda bir hidayet kaynadr. Peygamberin mirasn devam ettirmede en gzel yar, bu mmetin
salih kiileri tertiplemitir. Banda ulemann bulunduu dnemlerde bu mmet, insanln yneticiliini
kimseye kaptrmad. O zaman bugn oka aranlan saadet ve ihtiam devrini yaad. Zira tm salih kiiler her
zaman ztlk iinde birlik ortaya koymulardr. ev.)
Allme Ebussuud bu ifadeye u yorumu getirdi: yilii (marufu) emrederler, ktlkten (mnkerden)
nehyederler. Bu iki sfat, bakasn kemale erdirnme ile ilgili stn sfatlarla yahudi milletine muhalefeti
gerekletirdiinden ilahi mkafat hak etmi mmetin ayrc alametidir. Ruh olgunluu ile ilgili zellikler de
yahudiye zddiyet beyannn izlerini tar. Sorumluluk tamada onlara dalkavukluk etmeyip, aksine taarruz

34
Cmil-Beyan Fi Tefsiril-Kuran: 4/28.
35
Cmil-Beyan Fi Tefsiril-Kuran: 4/28.
36
el-Cmiu-li Ahkmil-Kuran: 4/173.
37
Meftihul Gayb: 3/37.
10
etmi, insanlar haktan saptrma ve Allaha ulatran yolu tkamada onlara muhalefette bulunmutur bu mmet.
nk o yahudiler ktl emrettiler, iyilii yasakladlar.
38

Allme Ebul-Hayyan el-Endls bu yoruma unu ilave eder:
Onlar nefislerini kemale erdirip ruh olgunluunu elde edince, Marufu emr ve mnkeri nehiy yolu ile
bakasn kemale erdirmeye koarlar.
39

Hz.Lokmann (a.s.) oluna yapt vasiyette Namaz dosdoru klmak hususu Marufu emr ve mnkeri
nehiy greviyle yan yana zikredilmitir. Bu iki ibadet, kiinin kendisini ve bakasn kemale erdirmesini iki
nvandr.
lsi bu ayeti yle tefsir eder: Ey olum! Namaz dosdoru kl. Kendini kemale erdirmek iin iyilii emret.
Bakasn kemale erdirmek iin de ktlkten vazgeirmeye al.
40
mam Rzi bu hususu daha geni
aklayarak yle demektedir:
nsan, kendini bir ibadetle ruhi olgunlua erdirince, bakasnn olgunlamas iin de alr. phesiz ki,
peygamberlerin abas ve alimlere braktklar miras, nefs ve ruh olgunlamaya erdikten sonra bakasnn da
bu olgunlua ermesine vesile olmaktan ibaretti.
41

Tevbe suresinde geen bir ayette bu husus daha ak bir ekilde anlalmaktadr. Allah Tel mminleri yle
vasflandrd:
Tevbe edenler, ibadet edenler, (cihad ve ilim tahsili iin) seyahat edenler, rk edenler, secde edenler,
(insanlara) iyilii emredenler ve (onlar) ktlkten vazgeirmeye alanlar ve Allahn snrlarn (ceza
yasalarn) koruyanlar (yok mu!) te onlar da cennet ehlidir. (Habibim!) Sen o mminlere (cenneti) mjdele.
42

Ayette geen mminlere ait bu sfatlar, onun kendisine ait asli sfatlardr. Tevbe, ibadet, hamd, Allah yolunda
seyahat, rk ve secde gibi saylan bu sfatlar, mminlerin kendi dndakilere etkisi olmayan sfatlardr. Yani
bunlar, gerek bir mmin olmak iin cephe gerisindeki hazrlk safhasdr. Fakat marufu emredip mnkeri
nehye almak, kendi dndakileri muhatap alan ve slam toplumunun olumasn hedefleyen almay temsil
eder.
Allme bn-i Kesir der ki:
Onlar ki, Allahn kullarna faydadan baka bir ekilde yaklamazlar. Marufu emr, mnkeri nehiy yoluyla
insanlar Allah Telya itaate yneltirler. nk yaplmas gerekeni yapar ve terkedilmesi vacib olan bilerek
terk ederler. Bunlar da, bilerek ve tatbik ederek helal ve harak snrlar iinde Allahn er cezalarn korumak
ve yerine getirmektir. Allaha ibadet ederler, insana nasihat ederler. Bunun iin Allah Tel: Mminleri
mjdele buyurdu. nk iman tm sfatlar kapsamna alr. Gerek saadet de bu sfatlarla renk vermektir.
(Allahn boyasyla slamla- renklenebilmek. Tm dava bu.)
43

Allme el-lsi ayetteki sfatlar tayanlar veciz bir cmle ile aklamaya alr: Sanki bu ayet unu demek
istemitir: Onlar rhi kemale eren ve bakasn kemale erdirenlerdir.
44

mam Rzi, Marufu emr, mnkeri nehiy kavramn izah ederken: Bu grev yalnz ibadetten ibaret deildir.
Belki ibadetlerin en zoru, fakat en hayati olandr der ve yorumunu yle srdrr: Ayetteki geen mmine
ait her sfat birer ibadettir. Bunlarn her biri insann kendi tekamlile ilgilidir, bakasna ait deildir. Fakat
mnkeri (dinin onaylamad her kt sz ve davran) yasaklamaya almak, mminin kendi dndaki
insanlarn tekaml ile ilgili bir ibadettir.
45


MNKER NEHYETMEYE ALIMAK, BADETLERN EN ZORUDUR
mam bn-i Teymiye:
mkan ve artlarn elverdii nispette marufu emredip mnkeri nehyetmeye almak, Allaha ibadet ve
emirlerine itaattr
46
der.
Yukardaki aklama gznnde bulundurulunca slam mmetinin, insanln slahn stlenip, esasen dnyadaki
yneticilik hakknn kendine ait bir hak ve sorumluluk olduu, bu sorumluluun da marufu emr, mnkeri
nehy kavram ile ifadesini bulduu hemen anlalacaktr. Bu adan mmetin din ve inancnn gerei, marufu
emr, mnkeri nehyetmektir. Bu sorumluluk, sra ile mmetin her kademedeki ferdi ile paylalan bir sorumluluk
olduu anlalm bulunmaktadr. Zaten peygamberler de bu grevle gnderilmilerdir. slam ise bu grevin
kamil anlamda tm peygamberlerin tad sorumluluklarn z olup, slam mmeti peygamberlere vekaleten bu
erefli grevi stlenmitir. te bu mmet, gsterilen bu hedefinden en ufak bir sapma ile yan izerse, tad

38
Meftihul-Gayb Tefsiri kenarnda (radul-Aklis-Selim il mezyl-Kitabil-Kerim: 2/506).

39
el-Bahrul-Muhit: 3/36.
40
Ruhu,.Meni: 21/89.
41
Meftihul-Gayb: 6/575.
42
et-Tevbe: 112 (Emmeden rivayet edilen bir hadis-i erifte: Bir adam Allah Rasulunden, seyahate kmak iin izin istedi. Allah Rasul
de (s.a.v.): Benim mmetimin seyahati Allah yolunda cihaddr buyurdular. (eviren)
43
Tefsiru bni Kesir: 2/392.
44
Rhul-Meni: 11/32.
45
Meftihul-Gayb: 4/523.
46
Meftihul-Gayb: 4/523
11
vekaleti stnden atm, tarihi sorumluluk ve misyonuna ihanet etmi olur. (Bir gn bu sorumluluu hesab
bizden sorulacaktr).
Hasan el-Basri (r.a.) Rasulullahn (s.a.v.), Kim marufu emreder, mnkeri nehyederse o kimse yeryznde
Allahn halifesi, peygamberinin halifesi, kitabnn halifesidir
47
buyurduunu rivayet eder.

HADSLERLE MARUFU EMR- MNKER NEHY GREVNN FARZYYET VE NEM
imdi Rasulullahn (s.a.v.) marufu emr, mnkeri nehiy grevinin ilim, takva, yaknlar ziyaret etme gibi
yksek fazilet ve yce sfatlar gibi bir takm derecelere gre deer kazanaca ile ilgili birka hadis-i erifi
arzetmek isterim. Dier bir ifade ile iman olgunluu$ hakka davet yolunda daima gayret gstermek, slamn
sosyal hayattaki grntleri olan ahlaki yaanty yaygn hale getirmek ve bunda sebat etmek... ahsi, fikri ve
pratik faziletlere brnerek slaha almak ile olur. Allah Rasul (s.a.v.) slami toplumdaki bu tr almay
dinin temel esaslar saymtr. Marufu emr, mnkeri nehiy grevinin slam toplumunun ina ve kurulu
esas, onun temel kavram ve mslmann ilk ve son hedefi olduunun bilincinde olmayan kimseyi slah
grevinden uzaklatrmtr veya uzak kalmasn istemitir. Rasulullahn (s.a.v.) bu grevi ifa etmede titizlik
gsterdiini ve her halkarda kusur etmediini ve ihmalkar davranmadn grmekteyiz. Hatta bu kadar nemli
bir grevin terki halinde Allah Telnn gazabnn hemen ineceini haber vererek duyduu korkuyu bile aa
vurmutur.
1- Drre binti Ebi Leheb rivayet eder:
Rasulullah (s.a.v) minberde halka hitap ederken, adamn biri ayaa kalkt ve yle dedi:
-Ya Rasulullah! nsanlarn en hayrls kimdir?
Allahn Rasul:
- nsanlarn en hayrls, insanlara selam veren, Allahtan en ok korkan, marufu emredip mnkerden
nehyetmeye alan ve yaknlarn ziyaret eden kimsedir.
48

2- Ebu Hreyre (r.a.) Peygamberden (s.a.v.) yle rivayet etti: slam Allaha ibadette (din ve dnya ilerinde,
hkm vermede ve artsz itaatte) her ne ekilde olursa olsun ortak komaman, namaz dosdoru klman, zekat
vermen, ramazan orucunu tutman, Allahn evini haccetmen, marufu emredip mnkerden nehyetmen ve hakk
ehline teslim etmendir. Kim bunlardan birini ihmal etmez ve bu hususta kusur ilemezse o, slamdan alaca
nasibini almtr. Kim de bu grevlerin hepsini terkederse, o kimse arkasn slama evirmitir.
49

3- Abdullah b. Abbas (r.a.), Nebiden (s.a.v.) yle rivayet etmitir:
Kklerimize merhamet etmeyen, byklerimize sayg duymayan, Allahn emrettiklerini emredip,
yasakladklarn ve arzu etmediklerini yasaklamayan yani marufu emredip, mnkeri nehyetmeyen bizden
deildir.
50

4- Huzeyfe (r.a.) Nebiden (s.a.v.) yle rivayet eder:
Nefsim kudret elinde olan Allaha yemin ederim ki; ya marufu emreder mnkerden vazgeirmeye alrsnz,
yahut Allah Telnn size azab gndermesi ok yakndr. Sonra Allaha (bu azaptan ve cezadan kurtulmanz
iin) yalvarrsnz; lakin Allah duanz kabul etmez.
51

5- Cabirden (r.a.) rivayetle Allahn Rasul yle buyurdular: Allah Tel Cebraile, bir ehri ahalisiyle
birlikte altn stne evirmesini emretti de Cebrail (a.s.):
- Ya Rabbi! Onlarn aralarnda sana kar gz ap kapama miktar da olsa- isyan etmeyen falan kii de var
deyince, Allah Tel onu da onunla birlikte yok et. nk bir saat de olsa ilenen mnker karsnda yz
kzarmad
52
buyurdu.

MMETN CMAI LE MARUFU EMR VE MNKER NEHYETMEYE ALIMANIN FARZYET
Gerek ilk asr gerekse son asr slam alimlerinden marufu emr ve mnkeri nehiy grevinin, dinin, stnde
kurulduu temel ve slam mmetinin en byk grevi olarak kabul etmeyen birine rastlamak mmkn deildir.
ed-Dahhak:
Allah Telnn emrettiklerini emretmek ve yasakladklarn yasaklamak, Onun mminlere farz kld bir
grevdir,
53
der.
mam Gazali, marufu emr, mnkeri nehiy konusunu inceden inceye tedkik ederek u gereklere iaret etmitir:
eriat asndan yaplmas istenen ve tatbiki farz olan (maruf), yine yaplmamas ve slam toplumunun zdd
olan cahiliyye toplumunun tm kirlerinin yasaklanmas demek olan (mnker) grevi, dinde en byk kutub
noktasdr. Allah Tel tm peygamberlerini bu mihim grevi icre ve ifa etmeleri iin gndermitir. ayet bu

47
el-Cmi li-Ahkm-il Kuran: 4/74.
48
Msned mam Ahmed 6/432, Hafz el-Mnziri der ki: Bu hadisi Ebu-eyh es-Sevabda, Beyhaki Zhdl-Kebirinda rivayet etti.
Dier bir kayna (et-Terib vet-Terhib: 4/9) dir.
49
Hakim-Mstedrek:1/21. Mnziri ayn anlamda el-Bezzardan rivayet eder. (et-Terib vet-Terhib:4/11).
50
mam Ahmed ve Tirmizi ayn lafzla, bni Hibban sahihinde rivayet etti. (et-Terib vet-Terhib:4/12).
51
Snent-Tirmizi fitneler ve marufu emr mnkeri nehiy bab (Ayrca Riyazs-Salihin Terc: 1/234 H.No:191).

52
Beyhaki-uabul-man (Miktl-Mesbih Kitabl-Adb: Emru bil-Maruf bab).
53
Fethl-Kadir: 2/363.
12
grevin hakkyla ifas iin gerekli ilmi ve ameli alma olmasayd, peygamberlik grevi yaplmaz, dini hayat
silinip kalkar, ihtilaflar oalr, sapklklar yaylr, cehalet kol gezer ve insanln her kesimi fesada urard.
yle ki insanln, dt byle bir kaostan kyamete kadar uyanmas mmkn olmayacakt. Bozgunluklarn
ard arkas kesilmeyecek, milletler kurtulamayacaklar hastalklara mptela olup insanlar sresiz bir korku ile
babaa hayat srecekti. Korkularndan ne yapacaklarn bilemeyecek kadar aknlaacaklard.
nsanlarn Allahtan gelip yine Allaha dnecekleri apak bir gerek iken, ne yazk ki gnmzde, insanln her
zamandan daha ok muhta olduu bu kadar nemli bir grevin aslna uygun olarak yrtlmesi iin- ne ilmi
ne de ameli hibir alma yaplmamtr. (Emperyalizmin kltr yoluyla ve onun tm mmetin fertlerinin harim-
i ismetine kadar uzanm olan televizyon silahyla istila ettii) kafalarda byle bir grevin yeniden iler hale
gelmesi iin dncesi bile silinmitir. Dalkavukluk gnlleri istila etmi ve Allah Telnn murakebe korkusu
kalplerden silinmitir. nsanlar otlaa salverilmi, hayvanlar gibi sadece mide ve ehvetinden baka bir ey
dnemez hale getirilmitir. Yeryznde Allah yolunda cihad terk ettii iin kendisine yneltilen tehdik ve
yermelere aldr etmeyecek kadar duygusuzlamtr. Cihad ilmini stlenmek, icrasn yrten, kaybolan bu
farizay yeniden dirilterek isbatna alan, aralanm bu zaman cihad akyla dolduran, alm gedii son
gayretiyle kapatmak iin gayret gsteren kimse... Evet byle bir kimse... Zamann fitnelerinin ve korkun
kltrnn katlettii bu snneti dirilterek ortaya karan kimse, tm ykseklik ve yceliklere nispetle zirveye
km ve kutup noktadan hizmet vermi olur.
Sonra Gazli birinci blmde sze yle balar: Birinci bab: Marufu emredip, mnkeri nehyetmenin fazileti,
bu grevin ihmali ve ihmal sonucu yok olmann knanmas.
Marufu emredip mnkeri nehyetmenin farziyyeti ve faziletini salam dnce ve akl sahibi herkesin kabul ettii
gibi, slam mmetinin bu grevin ehemmiyeti zerinde icma da vardr. Konu ile ilgili birok ayet, hadis ve
haber de mevcuttur.
54

Ebu Beki el-Cessas yle der:
Allah Tel marufu emr ve mnkeri nehiy grevinin farziyetini Kuran- Kerimin bir ok ayetiyle tekid etmi
ve Peygamberden (s.a.v.) rivayet edilen mtevatir hadisler bu grevi detaylaryla aklamtr. Selef-i Salihin ve
her devirde yaayan ulema, fakih ve mctehid imamlar da bu grevin farziyyeti zerinde ittifak etmilerdir.
55

bn Hazm yle der:
slam mmetinin, topyekn fertleriyle birlikte bu grevin farziyeti zerindeki ittifak, mnakaasz bir
gerektir.
56

mam Nevevi ise:
Marufu emr ve mnkeri nehiy almasnn farziyeti zerinde kitap, snnket ve icma- mmet mutabakat
halindedir. Din nasihattir hadisinin de sahasdr der.
57

E-evkni bu konuyu yle noktalar:
Marufu emr, mnkeri nehiy farziyyeti kitap ve snnetle sabit bir gerektir. Dinin, zerinde kurulduu ve gaye
edindigi bir temeldir ve en kuvvetli direidir. Bu temel esasla slami Dzen asl anlamn kazanr ve zirveye
ular.
58

eriata yaplmas istenen ve uygulanmas farz olan her emri yerine getirmek ve bunu kurumlatrmak, buna
aykr her trl slam d cahiliyye tortularyla savaarak Allaha ulatran yolu ve vasitalar hazrlama grevi
slam mmetine tevd olunmutur. Farz bir grevdir. slama gre SYASET bunun iin vardr. Devlet bu
maksatla kurulur. Kuran- Kerimin emir ve yasaklar ancak bu yolla korunur, himaye grr ve yeryznn en
cra kelerine ulatrma imkan bu yolla ortaya kar. hmal kabul etmez. Her mslman buna davetle
mkelleftir.
mam bn-i Teymiyye bu grevi ve Allah yolunda yaplan cihad, mtevatir eriat yasalarnn en kuvvetlilerinden
kabul eder. slam mmetinin en ufak bir cemaat dahi bu grevi ihmal ederse, mmetin tm hakka dnnceye
kadar bu cemaatle savamas farzdr der ve aklamasn yle srdrr:
Herhangi bir cemaat, tevatrle sabit slami ilkelerin birinden ayrlrsa, mslman mctehidlerin ittifak ile
onlarla savamak farz olur. Velev ki kelime-i ehadeti ve kelime-i tevhidi tasdik de etseler. Bu iki ehadeti kabul
ve tasdik edip namaz klmyorlarsa, namaz klncaya kadar sava devam eder. Ayn ekilde dinin emir ve
yasaklarna uymayp cihad engelleyen kafirlerle savamak da slam devletine den bir farzdr. Bu farziyet,
mslman olmalar ve zillet ve teslimiyetlerini kabul ederek slam devletine cizyelerini vermelerine kadar devam
eder.
59


BR AYET- KERMENN GEREK VE DORU YORUMU

54
hyau Ulmid-Din: 2/269.
55
Ahkmul-Kuran: 2/592.
56
el-Faslu fil-Milel vel-Ehval ven-Nihal: 4/171.
57
erh-u Mslim (Hindistan basks): 1/51.
58
Feth-ul Kadir: 1/337.
59
Mecm-u Fetvay bni Teymiyye: 4/181.
13
Maide suresinde geen bir ayetin yorumu zerinde durmak istiyorum. Ayete doru ve shhatli bir yaklam
konumuzu aydnla kavuturur. Allah Tel yle buyurur: Ey iman edenler! Siz nefislerinizi slah etmeye
bakn. Kendiniz doru yolu bulunca sapanlar size zarar vermez.
60

Evet ayet-i kerimenin zahirine baklnca, ilk anda marufu emredip mnkeri nehyetme grevinin sadece farz bir
grev olduu anlalr. Bunun tesinde ameli olarak yaplacak bir almann olmad vehmine srklemektedir
insan. Yani insan, kendisiyle megul olup, kendini kurtardktan sonra bakasyla megul olmayacak yahut bu
grevin yrtlmesi iin bir takm organizasyonlara girimeyecek, sadece nefsini slaha alacaktr. Ayetin d
grn bunu haber vermektedir.
Oysa iin gerei byle deildir. Mfessirler, bu ayetin gerek ve doru olarak yorumlanmadna dair gr
birlii iindedirler. nk byle bir yorum, Kuran ve snnet naslarnn ou ile eliir. Ayetin gerek yorumu
ise:
Mrik-kafir bir toplumda yaayan ve hak izgisinden ayrlmayp, dine davet grevini stlenmi, bu konuda
gayret ve sebat rnei gstermi, ihtilaflardan uzak, ktlklerle sava halinde, fesat odaklarnn her eit
entrikalarnn kendilerine zarar vermedii, Allahn ipine smsk sarlan, inanlarna kar son derece sabr ve
sebat gsteren ve kl pay isyan etmeyen mminleri mjdelemektedir ayet-i kerime. Ayet-i kerimede
mminlerin kurtuluunun, marufu emr, mnkeri nehiy grevinin farziyyetine bal olmadna iaret eden ne
bir ihtimal, ne de bir izah tarz vardr.
Baz mfessirler de bu ayetin tefsirinde ince bir nktenin varln kabul ederek yle bir aklamada
bulunmulardr: Bu ayet-i kerime, mminler, hak yolda olduklar mddete sapklardan kendilerine bir zararn
ulaamayacan aklamaktadr. nsan kendini slah etmekle yetinmez ve yetinmemelidir. Bakasn slah iin de
alyorsa o zaman en dorul yolu bulmu olur. Bu konudaki almay terkeden kimse kendisine hakim, salih
bir kii de olsa- hak izgiden sapmtr.
Eer ayetin vurgulamak istedii yukardaki aklama ise bunun ince nkte ile bir ilgisi yoktur. Belki byle bir
aklama Kuran ve Snnetin ruhuna uygun bir aklamadr demek daha doru olur.
Allme ez-Zemaheri bu ayeti tefsir ederken der ki: Ayet, marufu emr, mnkeri nehyetmeye almay
terketmeyi kastetmez. Aksine gc yettii halde bu grevi terk eden kimse hak yola arkasn evirmitir. Aslnda
bu tr bir aklama, sapklarn veya ard niyetlilerin ayeti kendi ind grlerine gre aklamasdr.
61

Allme Ebussuud bu konuda yle der:
Yapabilme kudretine sahip olduu halde marufu emredip mnkeri nehyetme grevinin terkedilebilecei
hususunda bu ayetin bir ruhsat olduu zannedilmesin. Hem nasl byle tasavvur olunabilir ki? Mnker olan her
eyi ortadan kaldrmay ama edinmek, doruyu ve hakk bulmann gereidir. Yeter ki bunu kaldrmaya gc
yetsin.
62

Ebussuudun bu aklamasna Allme el-Cessas da itirak eder ve yle der:
Gerek nefsimizde gerek d hayatmzda olsun, Allah Telnn emir ve yasaklarna uymak, doruyu bulmann
ve hak izgide yrmenin gereidir. Ayette, marufu emr ve mnkeri nehyetme farziyyetinin olmadna iaret
eden hi bir anlam yoktur.
63

Hz. Ebu Bekr (r.a.) bir hutbesinde yle buyurur:
-Ey insanlar! Ey iman edenler! Siz nefislerinizi slah etmeye bakn. Kendiniz doru yolu bulunca, sapanlar size
zarar vermez ayetini okuyorsunuz ve bunu marufu emr ve mnkeri terk hususunda bir ruhsat sayyorsunuz.
Allaha yemin ederim ki, Allah (c.c.) Kuranda bundan iddetlisini indirmedi. Vallahi ya iyilii emreder,
ktlmten vazgeirmeye alrsnz veya Allahn azab hepinize ulaacaktr.
64

Dier bir rivayette:
Ey insanlar! Siz bu ayeti okuyorsunuz, fakat onu Allahn muradnn dnda bir anlamda yorumluyorsunuz
Dorusu ben Allahn Rasulnden (s.a.v.) yle dediini iittim:
Hangi topluluk olursa olsun gnah ileyip de aralarnda bunlara engel olacak gte kimseler bulunduu halde
onlara engel olmazlarsa muhakkak ki Allah, azabiyle hepsini kuatr.
65

Netice olarak diyebiliriz ki bu ayet-i kerime marufu emredip mnkeri nehyetme grevini iptal etmez, aksine en
kuvvetli bir tonla ve en ak bir ifade ile farziyetini desteklemektedir. Buna ilaveten bu grevin, Kuran ve
Snnetin hayatta hkmran olmas iin en nemli farzlardan biri olduu vurgulanmaktadr.
Asrmzda da hibir slam alimi bu grevin farziyetinde phe etmemitir. Biz mmet olarak, Allahn dininin,
slam toplumunda layk olan yerini almasn grmek istiyor ve Allah kelamnn dnyada en stn hakimiyet

60
el-Maide: 105.
61
el-Keaf an-Hakaikit-Tenzil: 1/386.
62
radl-Aklis-Selim: 4/119-200.
63
Ahkmul-Kuran-lil-Cessas: 2/592.
64
Cmil-Beyan: 7/60.
65
Msned-i Ahmed b. Hanbel: 1/9 (Ayn hadisi Ebu Davud, Tirmizi, bni Mace, Nesai ve bakalar da rivayet etti) Ebu Seleme Siz doru
yolda olduunuz takdirde sapan kimse size zarar vermez ayetinin tefsirini sormu, Allahn Rasul yle cevap vermitir: Ey Ebu Seleme!
Marufu emret ve mnkerden nehyet. ayet kendisine boyun eilen bir ihtiras, peinden srklenilen bir heves ve arzu, tercih olunan
deersiz ve adi bir ey grrsen, her gr sahibinin de kendi fikrine hayranlk duyduunu mahade edersen, sen kendi dncene bak ve
avam kendi haline terket. (eviren)
14
mevkiinde olmasn temenni ediyoruz. Bunun temenniden ibaret bir slami anlay olmamas iin tek isteimiz:
Marufu emr, mnkeri nehyetmektir.
Bu, asr- saadetin de mantdr. Bunun dnda hibir kar yol yoktur. Zira bu, Allahn nizamn ve slamn
hayata hakim olmasn arzuladmzn yoludur. Allaha davet eden btn insanlarn, nebilerin ve onlarn izinde
yryenlerin tuttuklar yoldur bu yol...
Allah Tel buyurur ki:
...Kim Allaha ve Rasulne itaat ederse, muhakkak ki en byk kurtulula kurtulmutur o.
66


































II.BLM

MARUFU EMR VE MNKER NEHYETMEYE ALIMANIN HKM

A- FARZ-I AYN MI?
B- FARZ-I KFAYE M?







GR
u bir gerektir ki, eriata emredileni yapmann ve eriat d cahiliye sistemleriyle savamann (=marufu emr,
mnkeri nehyin) farziyeti zerinde ulema arasnda hi bir ihtilaf yoktur. htilaf sadece farziyetin keyfiyeti
hususundadr. Yani bi grev hkmen, farz- ayn m, yoksa farz- kifaye mi?
imdi bu soruya, iki farz arasndaki fark belirtmek suretiyle cevap vermeye alalm:

66
el-Ahzab: 71.
15

FARZ-I AYN LE FARZ-I KFAYE ARASINDAK FARK
Allme ibn Bedran el-Hanbeli bu fark aklamada en gzel yolu tutmu ve u bariz fark belirtmitir: Kulluk ve
maslahat hususunda farz- ayn ile farz- kifaye mterektir. kisi arasndaki fark udur: Farz- kefayeden maksat,
kapsamna ald maslahat ve menfaatn elde edilmesidir. Bu, kimin vastasyla olursa maksat elde edilmi
demektir. Yani mhim olan, bu maslahatn elde edilmesidir. Farz- aynda ise kiilerin bizzat ilemeleriyle maksat
elde edilir. Yani farz olan bir ibadetin, her mkellefin bizzat ilemesiyle sorumluluktan kurtulmaktr.
67

E-eyh Ahd-l Ali el-Ensri ise u kaideyi zikreder: Farziyetten maksat, erkan- erbaa yani drt rknde
68

olduu gibi bazan mkellefin urad sknt ve meakkatler eklinde ortaya kar. Bazen niyet edilen ey baka
olabilir. Niyyet ve maksat bununla ortaya kar. Maksat elde edilince cihadda olduu gibi- farziyetin farziyeti
kalmaz. Yani farziyet kalkar. Nasl ki cihad farziyetini tayan mkellefler bu grevi yapnca sorumluluk
hepsinden kalkyorsa... ayet hibirisi yapmazsa hepsi gnahkar olur. Cihad ancak sz hakimiyeti Allahn olsun
diye yaplr. Allah Telnn insan hakkndaki yasas, en stn icra mevkiinde olsun diye arpan bir ksm
mslman ortaya knca farziyet kalkm ve mmetten sorumluluk dm olur.
69


FARZ-I KFAYE KAPSAMINA
BTN MSLMANLAR MI,
YOKSA MUAYYEN BR GRUP MU GRMEKTEDR?

Farz- kifaye ile farz- ayn arasndaki bu fark zerinde ulemann gr birliine (icmaa) vardktan sonra, imdi
farz- kifaye; bir ksm mslmann eda etmesi ile sorumluluk tm mslmanlardan kalkar m, yoksa yalnz bir
gruba sorumluluk yklerken dierlerini kapsam dnda mi brakr? sorusu zerinde ihtilaf vardr. Bu konuda
slam ulemasnn ounluu sorunun birinci kkn savunup tercih ettiler. Razi, atibi ve bni Sbki gibi baz
muhakkkin ulemas ise ikinci kk tercih ettiler.
Dier bir grup ise u ihtilafa dt:
Acaba farz- kifaye sorumluluu tayan kimse, tayin ve tespitle mi seiliyor, yoksa buna kadir olup yeterlilik
vasfn tayan herkes yrtebilir mi?
bni Sbki der ki: Tercihe ayan gre gre, farz-i kifaye sorumluluu tayan kimse belirsiz ve tayin olmam
olmaldr. nk byle bir kiiyi tayin eden hi bir eri delil yoktur. Bu farziyeti yapabilen kim varsa, onun
fiiliylme farziyet kalkm olur.
Denilir ki: Nasl ki bakasnn, adna demesiyle bor deme mkellefiyeti bir kimseden kalkyorsa, bunun
gibi de bakasnn yapmasyla veya kendi ahsnn fiiliyle farziyet sorumluluunun kalkmasyla birlikte, baz
kimselerin Allah Tel tarafndan tayin olunmasna herhangi bir engel yoktur. diyenler de vardr.
Yine denilir ki: Bir ksm tabiri ile sorumluluun dmesi iin onu fiilen yapan kimse kastedilmitir.
70

mam tbi: Farz- kifaye, ancak onu yapmaya elverili ve yeterlilik vasfn tayan kimseye sorumluluk
ykler grndedir.
71


CUMHUR-I ULEMAYA GRE MARUFU EMR VE MNKER NEHYN HKM FARZI KFAYEDR
slam mmetinin ounluuna gre bu grevin hkm farz- kifaye iken, dier bazlarna gre farz- ayndr.
Allme Seyyid Mahmud el-lsi der ki:
Marufu emr mnkeri nehyetmeye almann farz- kifaye olduu zerinde slam ulemas mttefiktirler. Bu
gre muhalif olanlar aznlktadr.
72

Cumhurun grn dndmz zaman grlecektir ki farz- kifaye tm mslmanlar iine alan bir
farzdr. Bir ksm ehil kimselerin edasyla dierlerinden sorumluluk kalkar, diyenlerin grleri ile Farz-
kifaye yalnz bir ksm ehil kiilere sorumluluk ykleyen bir farzdr diyenlerin grleri cumhurun grlerinin
genel esprisi iinde zaten mevcuttur. Bu grler, cumhurun vard son grlerin temel noktalaryla
mtereklik kazanmaktadr.

CUMHURUN GR:

1. DELL

67
mam Ahmed b. Hanbelin Mezhebine Giri: 103-104.
68
Hisbede (=Hsn-i tedbirde) drt rkn vardr: 1- Muhtesib 2- Muhtesebun aleyh 3- Muhtesebun fih 4- htisab. te bunlara erkan- erbaa
denir ki marufu emr mnkeri nehiy grevinde hesap sorma messesesi anlamna gelir. Narh, tart ve l ileriyle ilgili daireye denirdi
(eviren).
69
Fevtihur-Rahmet: 1/63.
70
Celleddin el-Mahallinin erhi ile Cemul-Cevmi ve Hiyetl Benni: 1/186-187.
71
mam tbinin bu konudaki gr ileride gelecektir.
72
Rhul-Meni: 4/21..
16
Konumuzla ilgili ulemann ounluunun kabul ettii birinci grn delillerini arz etmek isteriz. Bu grn
birinci delili, Kuran- Kerimde geen iki ayettir. Allah Tel buyururlar ki: Sizden yle bir cemaat
bulunmaldr ki (onlar herkesi) hayra arsnlar, iyilii emretsinler, ktlkten vazgeirmeye alsnlar...
73

Dier ayet ise udur:
Siz insanlar iin (nsanln faydas iin gaybden, yahut levh-i mahfuzdan seilip) karlm en hayrl bir
mmetsiniz. yilii emredersiniz, ktlkten vazgeirmeye alrsnz. (nk) Allaha inanyorsunuz.
74

bnl-Arab el-Maliki, bu iki ayet marufu emr, mnkeri yasaklamaya almann farz- kifaye olduuna
delildir, der.
75

Her iki ayete genel bir adan bakldnda sonucu yle ifade etmemiz mmkndr: Birinci ayet slam mmeti
ierisinde marufu emredip mnkeri yasaklamaya alan bir cemaatin varln farz klarken, ikinci ayetle ise bu
grevin btn slam mmetini kapsamna alan bir sorumluluk yklediini grmekteyiz. Bundan anlalyor ki,
marufu emredip mnkeri nehyetme grevi mmetin tmne farz ise de, mmet ierisinde bu grevi stlenen bir
kesimin varl, mmet zerindeki sorumluluu drmektedir.
Mfessirlerin byk bir ksm da birince ayetteki MN harf-i cerrinin tebiz (=bir ksm) iin olduu
grndedir. Bu da bu mhim grevin slam mmetinin bir cemaatin varl halinde- her ferdine farz
olmadna delildir.
Kad Beyzv ve Allme ez-Zamaher derler ki: Ayetteki MN bir ksm iin kullanlmtr. nk maruf ve
mnker grevini yrtmek kifaye farzlarndandr.
76

Ebu Bekir el-Cessas bu konuda fikrini yle aklar: Bu ayette mmet ierisinde bir kesimin bir kesime nispetle
stnlk vasf vurgulanmaktadr. Buna gre, maruf ve mnker grevi ancak yeterlilik ve iktidar vasfn tama
esas zere farzdr. Bu vasf tayan ahs ve gruplar bu grevi yapt zaman geri kalanlardan sorumluluk
kalkar.
77

Bu konudaki son sz, mam Gazaliye aittir. Konuyu veciz bir ekilde ifadeye alan Gazali yle der: Ayetteki
ifade tarzina bakldnda maruf ve mnker grevinin hkmnn, farz- ayn deil farz- kifaye olduu
grlecektir. mmet ierisinde bir ksm cemaat bu grevi yapnca geri kalanlardan bu farziyetin sorumluluunu
kaldrm olur. nk ayette: Hepiniz marufu emrediniz denilmemi, aksine Sizden bir cemaat olsun diye
aka ifade olunmutur. yle ise bu greve ehil olan herhangi bir kii veya cemaat bunu ifa edince mmetin
tmn sorumluluktan kurtarm olurlar.
78


II. DELL
Bu delil de, marufu emredip mnkerden nehyetmenin farz- kifaye olduu konusuyla ilgilidir. Aslnda bu grev,
salam bir iktidar ve ehliyet, stn meziyet ve maharet isteyen bir grevdir. Ayn ekilde bu grevi stlenen
kiinin, ihtisas ehli, slam eriatini anlama ve aktarma konusunda stn yetenek sahibi, cesaret ve ahsiyetiyle
sekin bir kii olmas gerekir. Davet grevini yapt ve stlendii toplumun veya ahsn, psikolojik bir takm
davranlarn ve eitli yaratl farkllklarn kavramal, konutuklarnn zaman ve zeminini ayarlamal,
bulunduu makamn ve ortamn inceliklerini anlamak iin hassas duygulara sahip olmal, doacak sonular
anlamas iin ileriye bak tarz ve sezgisi kuvvetli olmaldr.
Davete muhatap toplumu seerken o anki alma artlarn hesaplayarak karlaaca arpk dnce
tarzlarnn karmakl karsnda muvazesini kaybetmemeli, mevcut toplumun atmosferine ayak uydurmas iin
yeni ortaya atlan leh ve aleyhindeki felsefi ekolleri bilmeli. Aksi halde mevcut ortam slama kanalize etmesi
gleecektir.
Yukarda saydmz bu zellikleri her kiide ve ayn oranda bulmann mmkn olmayaca bir gerektir. Bu
nedenle de Marufu emr mnkeri nehiy grevini, ancak bu vasflar tayanlar yapabileceinden, bu grevin
hkmen farz- ayn deil, kifaye olduu neticesine varyoruz.
mam ez-Zamaher yle der:
Bu grev, ihtisas ve ilim isteyen bir grevdir. Yoksa bu grevin dzenli ve verimli yrmesi nasl mmkn
olacaktr. phe gtrmez bir gerektir ki, ou kere ehil olmayan cahillerin eline den grevler olumsuzlukla
sonulanmtr. Hele hele marufu emr mnkeri nehiy gibi ok nemli bir grev, cahil bir insann eline derse
ok kere marufu yasaklayp, mnkeri emredecektir.
Yine ounlukla hakknda kesin bir hkm bulunan konularda kendi reyini ileri srer, nne kan meseleleri
kendi dar grne gre hkme balar. Mezhebinin grlerini bilemediinden emredecei marufu kime
yapacan da bilemeyecektir. Bazen muhatabna kar yumuat davranmas gerektii yerde sert ve kaba

73
Al-i mran: 104.
74
Al-i mran: 110.
75
el-Ahkmul-Kuran: 2/122
76
el-Keaf: 1/224 (Bir kimse birinci ayetteki MN harf-i cerrinin tebiz yani bir kesim anlamnda kullanlnn delil getirmesini garip
karlayarak bu grevin hkmen farz- kifaye olduunu syleyebilir. Fakat u da unutulmamaldr ki bu hkmn kendisi zaten mnakaa
konusudur. yle ise bu mnakaa, ancak ayetteki MN harfinin Arap gramerine gre ispat ile gerekleir ki buna gre ayetteki MN=ksm
ifade eder dememiz ve kabullenmemiz ile sona erer).
77
Ahkmul-Kuran: 2/35.
78
hyu Ulmid-Din: 2/269.
17
davranmas, sert ve kaba davranmas icab eden yerde yumuak davranmas, kendisini bir kmaza sokar.
Bylelikle mnkeri ilemeyenleri ve marufu abes grmeyenleri knad gibi, mnkeri alklamayanlara da
kendi dncesine uymayaca iin- dman gzyle bakar.
79


MARUFU EMREDP MNKER NEHYETMENN FARZ-I AYN OLDUUNU LER SRENLERN
DELLLER
Marufu emredip mnkeri nehyetmenin slama gre farz- ayn olduunu ileri srenler sizden bir cemaat
olsun... eklinde ifadesini bulan ayetin bu grevin farz- kifaye anlam tadn ve bu ayetin bu iddia iin kesin
bir nass olacan kabul etmiyorlar. Zira ayetteki MN harf-i cerrinin baziyet (=bir ksm) iin deil, dier
bir ayette getii gibi mecaz yoluyla geldiinin ispatdr. Nitekim dier bir ayet olan (el-Ahkf: 31) de yle
buyrulmutur: ... Ona iman edin ki (Allah) sizin gnahlarnzdan bir ksmn yarlgasn...
80
Ayette geen min
zunbikum ifadesinde geen min ile veltekun minkum ifadesinde geen min ayn maksat iin
kullanlmtr farz- ayn taraftarlarnca.
Aktr ki ayet-i kerimede: Allah Tel baz gnahlarnz mafiret eder diye kastedilmemitir.
81

Farz- ayn taraftarlarna gre birinci ayetin mns: slam mmeti, marufu emredip mnkeri yasaklamaya
alan bir mmet olsun demektir.
82
Oysa u bir gerektir ki, herhangi bir grevin shhatli olmasnn art,
ehliyet ile iktidardadr. Fevkalde bir grev olan marufu emr mnkeri nehiy de ancak ilm iktidar ve ehliyet
sahipleri tarafndan hakkyla yrtlebilir. mmetin her ferdinin ayn derecede ehliyet sahibi olmas
dnlemeyecei gereini gznnde bulundurarak dinin temel esaslarn her mslmann shhatli bir
ekilde ve ilmi derecede bilemeyecei de aka ortadadr.
Nasl ki devlet bakanl grevlerinden olan baz ilim ve ehliyet isteyen yetkileri halk tabakas bilememektedir.
Mesela namaz ve orucun farziyeti, iki, zina vb. gibi sularn haram oluu ve bunlara takdir edilen cezalarn
tatbiki gibi hususlar herkes icra edememektedir. Ayn ekilde maruf ve mnker gibi nemli bir grevin ifas
iin de ilim ve ehliyet art aranmas kadar tabii bir ey olamaz. Her mslman ancak bu vasf tad an,
yrtme hakkna sahip olur.
phesiz ki sradan bir insann, ilmi meselelerde, aratrma ve ihtisas isteyen sahalarda gr beyan etmesi
gerekmedii gibi, mmkn de deildir. Fakat cahil bir kimsanin yapabilecei bir ii stlenmesi zor deildir. Ayn
ekilde maruf ve mnhker sahasnda ehliyet tayan kimsenin de sorumluluk tamas ve bunu kolaylkla
yrtmesi mmkndr.
Allme ehid Abdlkadir Udeh konu ile ilgili grn yle arzeder: Bilgisiz ve sahasnda cahil olan birisine
marufu emr mnkeri nehiy grevi verildii an peinen doacak zararlar kabullenmek anlamn tar. Zira
cahil, muhasebe ile meselelere yaklamaz ve meydana gelecek zararlara dmekten kendini kurtaramaz. Cahil
kimse, tabiat icab hkm ak olan ameller mstesna, marufu emredip mnkeri nehyetmez. Mesela namazn
edas, hrszlk ve zinadan nehiy gibi zerinde ihtilaf olmayan konular hari, bilgi ve derin sezgi isteyen
konularda cahil daima yanlr. Yani bilgisize, ancak tayaca kadar sorumluluk tamak der.
83
Mminin
yklenmesi gereken grev, Kuran- Kerimin mesajn tadn bilmesidir. phesiz mslmann, kendisine
farz olana yabanc kalmas ve cahil davranmas kadar byk bir fitne yoktur. O, ilim ve maruf-mnker
arasndaki fark bilmekle emrolunmutur.
Kuran- Kerimin ilmi stlahna gre maruf; mutlak mnda akln ve salam ftratn iyi kabul ettii, mnker
ise, bunun kart akln ve salam ftratn irkin grd her eydir. Bunu tanmak iin bni Abidinin Drer
zerindeki haiyesini, Fethul-Kadiri ve Mebsutu okumak gerekmez.
84
Hakiki irad edici g kayna salam
ftrat korumak artyla- tevatr ve amelle nakledilen Allahn kitab ve Rasulullahn (s.a.v.) snnetidir. Bu ana
kaynak, bir kimseye cehaleti caiz grmez. Mslman ancak bu ana kaynaklara balanmakla mslmandr.
Marufu emr mnkeri nehyetme grevinin genel olmasn men edenler, slamn tespit ettii hayr ve erri
tanmayacak, maruf ve mnker arasn ayramayacak kadar mslmann cahil olmasn tecviz edenlerdir.
85


79
el-Keaf: 1/224.
80
Ahkmul-Kuran: 2/35.
81
Bu konuda Hak Dini Kuran Dili tefsiri der ki: Baziyet ifade eden min ile min zunbikum denilmesi ayan- dikkattir. Denilmitir
ki bundan murad, halis Allahn hakk olan gnahlardr. Zira kullarn hukuku mcerred ile mafiret olunmaz. (Hak Dini Kuran Dili: 6/4362.
eviren). Yine Beyzvi ve Celleyn tefsirlerinde u aklama vardr: nk kul hakkna taalluk eden gnahlar hak sahibini raz etmedike
yarlanmaz. (antay c:3, sh: 927).

82
Bu ayet bu ekilde delil getirmenin zayfln ortaya koymaktadr. Zira marufu emr mnkeri nehyetmeye almann mmetin tmn
kapsamna ald ve dolaysyla herkese farz olduunu gerektirmez. Farz- kifaye taraftarlar da bu grevin tmne farz olduunu
sylemektedirler. Ancak muhalefeten bunu yle izah ediyorlar: mmetin tm bu greve ehil olamayacan, ehil bir cemaatin bunu
yapmasyla sorumluluun mmetin tm fertlerinden kalkacan, aksi halde tm mmetin gnahkar olacan... ileri srmektedirler. Byle
delil getirme onlarn iddialarn hkmsz brakmaz.
83
slam Ceza Hukuku ve Beeri Hukuk: 1/495.
84
Ehl-i Snnetin 14 asrlk hukuk klliyatnn stne kma hevesine sahip olan M. Abduh ve fikir akrabaln tayanlarn, mezheplere ve
onlarn hukuk anlaylarna kar bu tarz bir tavr iinde olmalar sebebiyle kimlerin hesabna konutuklarn ve k yaptklarn dnmek
gerekir. Bu ve benzeri dnce sahiplerinin kitaptaki yorumlarna bu adan baklrsa mide bulantsndan kurtulmak mmkn olacaktr.
(eviren)
85
Tefsirul-Kuranil Hakim: 2/27.
18
Abduhun konu ile ilgili dier bir gr de yledir: Marufu emr mnkeri nehiy farziyeti, hac farziyetinden
daha kuvvetlidir. Hac farziyetinde g yetme artna karlk, marufu emr mnkeri nehiy farziyetinde g
yetme art koulmamtr. Zira bu farziyet, herkesin yapabilecei bir grevdir.
86

u bir gerektir ki Allah Telnn emir ve direktiflerini emretmek, yasaklarn ve her trl cahiliyye sistemlerini
yanstan inan ve amelleri ortadan kaldrmaya almak, dinin temel yasalaryla ilgili olduundan byle genel
bir savata gc nispetinde herkesin grev stlenmesi ve itikad savann bir gerei olarak kapsamna almas
tabiidir. Nasl ki bir mtehid alimlerden birinin yapt itihadi bir alma, maruf kapsamna giriyorsa, bu
grev de bazen ince ilmi bir yntemle, bazen de basit bir yaklam ile yaplr. artlar neyi gerektiriyorsa
alnacak tavr da ona gre tespit edilir. Ayn ekilde ok defa Kuran ve Hadis sahas iin geni bir aratrma ve
dini ilimleri elde etmek iin derin bir bilgi ve hazrlk istiyorsa, bazen dinin temel yasalarn ve ilkelerini toplu
olarak bilmekle de yetinilir.
Bazen bu alma yolunda, zaman ve mekann artlarna gre geni bir anlay ve yksek bir ilmi yeterliliin
kolayca zmesini istedii zor engeller ortaya kar. Nasl ki konuma, ilim ve dncenin kolay yolla
savunmasna imkan verdii glkler etrafnda dnp dolayorsa, bu grevin de bu tr engellerle
karlaacan hesaba katmak gerekir. Binaenaleyh bu derece nemli bir esasa dayal bir grevin, onu ihmal
edecek ve yapamayacak kimselere tevdi edilmesi, affedilmeyecek bir hatadr. Yine bu konuda uluorta konumak
da ayn vebale denktir.

OUNLUUN GRNE KARI BR TENKD
slam ulemasnn byk ounluu, Marufu emredip mnkerden nehyetmeye almak mmetin tmne
vaciptir. Fakat ehil bir grubun bu grevi stlenmesiyle mmetin sorumluluunu kaldrr grnde ittifak
halindedir.
Ulemann, zerinde ittifak ettii bu gr, yle tahlil edilmektedir: Bir kere bu grevi, herkesin eit arlkta
yklenmesi mantki olarak uygun deildir. mmetin her ferdine vacip olmas da imkanszdr. Zira bu delilin
bizzat kendisi, onu ileri srenin iddiasn dahi rtmektedir. nk eriatn herhangi bir hkm, ancak onu
yapmaya gc yettii zaman kiiye vacip olur. Temel felsefe e hikmet bu olduuna gre, marufu emredip
mnkeri nehyetmek gibi slamn varlk sebebini ve devletinin temel dncesini oluturan bir grevin, mmetin
her ferdine yetkili yetkisiz herkese farz olmas gerekmez. Belki buna ehil olan herkese farzdr, demek en doru
olur.
mam tb ve baz fikr ortaklar; Farz- kifayenin, slam mmetinin tmn kapsamna almayp, ancak ifaya
muktedir olana ynelik bir farz olduunu ileri srerek yle dediler:
Hkmn muhatab ve kapsam, srarla bir ksm zerinde cereyan etmektedir. Bu nasl olur? te bilinmesi
gereken espri bu noktada yatmaktadr. Genel bir kaide olarak, her iin olumlu sonucu, onu yapabilenin
ehliyetine ve bilincine baldr noktasndan hareketle, bu grevin shhatli yrmesinde aranan art da, kiinin
onu yapabilme ehliyetini tam olmasdr. Hkme muhatap olan, direkt olarak mmetin tm deildir.
Grlyor ki cumhurun ileri srd nass ile sizden bir cemaat olsun... ifadesinden bir sonu kmaktadr. Bu
ayet marufu emredip mnkeri nehyetme grevini tm mmetin deil, mmet ierisinde bu ie ehil bir cemaatin,
bir ilim kadrosunun ve ihtisas ehlinin stlenmesi gereini vurgulamaktadr.
tb, grn byle srdrerek dier bir ayetle aklk getirmeye alr. Kuranda bu ve buna benzer
birok hususlar vardr. Bu tr ayetlerde emir, tmne deil, ehil bir kesimi muhatap olarak nzil olur.
87

mam Rz, geen ayet-i kerimeyi tefsir ederken, baz kimselerin, marufu emredip mnkerden nehyetme
sorumluluunun iki sebepten dolay slam ulemasna tahsis edildiini ileri srdklerini zikreder: Birincisi, bu
grev ilme muhtatr. kincisi, bu grevin yeterlilik ve ehliyet yoluyla farz olduu zerinde ittifakn mevcut
olmasdr. Bu u demektir: Ne zaman bu grev, bir ehil grup tarafndan ifa edilirse, dierlerinden sorumluluk
der. Bu byle olunca u anlam ortaya km olur: Bu grevi bir ksmnz yapsn. Ama hakikatte iinizde
ehil olan birisi yapacak, hepsi deil.
88


YUKARIDAK TENKDE CEVAP
Arzedeceimiz bu gr, tbnin grne yakn bir grtr. Bu da farz- kifayenin, onu yapmaya ehil olan
kimseleri kapsamna alm olmasdr. Bu gre taraftar olanlar ise farz- kifayenin btn mmeti kapsamna
aldn ileri srenlerdir. yle ki: phesiz mslmanlar eer farz- kifaye grevini ihmal ederse doacak
gnah mmetin tmne ait olur. ayet farz- kifaye grevini yapmak, mmetin yalnz bir ksmna gerekiyor da
dierlerini kapsamna almyorsa, neden yaplan kusur ve ihlalden dolay mmetin tm sorumlu olsun?
89


86
Age: 4/35
99
et-Tevbe: 122.
86
Age: 4/35
99
et-Tevbe: 122.
et-Tevbe: 122.
asyla sorumluluun mmetin tm fertlerinden kalkacan, aksi halde tm mmetin gnahkar olacan... ileri srmektedirler. Byle delil
getirme onlarn iddialarn hkmsz brakmaz.
n tm fertlerinden kalkacan, aksi halde tm mmetin gnahkar olacan... ileri srmektedirler. Byle delil getirme onlarn iddialarn
hkmsz brakmaz.
19
Kuran- Kerimde buna benzer bir ok hitaplar vardr. Farz- kifayeyi yalnz bir ksm mslmann yapmasn
sorumlu tutarken, hitabn kapsamna tm mmet girmi olur. (Nasl ki Ey Rasul! Sana indirileni tebli et. Eer
bunu yapmazsan grevini yapmam olursun hitab Peygambere ise de topyekn slam mmetini de muhatap
almaktadr.)
Mesela: Cihad farz- kifayedir. Fakat Allah (c.c.) bu farziyeti, Size cihad farz klnd ayeti ile emretti.
Aktr ki bu ifadelerle yneltilen hitap, bir fert veya topluma deil, bilakis mmetin tmne yneltilen bir ifade
tarz kullanlmtr.
90

Evet, Sizde bir cemaat olsun ifadesi, marufu emredip mnkeri nehyetmeye alma grevini stlenecek bir
ehil cemaatin varln gerekli klmaktadr. Fakat bu cemaatin varl, farziyetin kapsamna tm mmetin
girmesine engel tekil etmez. Zira Allah Tel bu cemaati belli llerle snrlandrp tayin etmi olsayd, biz bu
grevin herkese deil, bu cemaate farz olduunu ileri srebilirdik. Ayetteki hkm snrlandrlmam ve hitabn
tm mmete yneltilmi olduunu grmekteyiz. Ancak mmetin bir ksm, maksad gerekletirecek grevi ifa
edince sizden bir cemaat olsun ayetinin iaret ettii sorumluluk kalkm olur.
Beyzv yle der: mmetin tmne yaplan bir hitap ve bir cemaatin yapmasn istemek, bu grevin mmetin
sorumluluunda icra edilmesi gereini vurgular. Hatta bu grev bilfiil terkedilse, mmetin tm gnah ilemi
olur. Fakat bu sorumluluun kalkmasnn art, mmetin iinden kacak ve mmetin yetitirmek mecburiyetinde
ve borcunda olduu ehil bir grubu yetitirmesidir. htisas isteyen bir alma sahasn hazrlamak farz- kifaye ise
de mmetin topyekn itirakiyle ve herkesin gcne gre farz olduu gerei asla unutulmamaldr.
91

e-eyh smail Hakk bu ayet-i kerimeyi u ekilde aklar:
Ayetteki minkum kelimesinin bandaki MN harf-i cerri Arapada bir ksm ifade eden tebiz iindir.
Davetin, bir ksm ehil kimseye yneltilmi olmas ile birlikte hitabn mmetin tmn kapsamna alm olmas,
davet farziyyetinin, ilmi ehliyet anlamn ortaya karmak iindir. Davet ise inanm herkese farz bir grevdir.
Fakat bu ie ehil bir kiinin tayin edilmi olmas, davetin shhatli ve zne uygun yaplmasn temin iindir.
Ancak bu ehil kadronun ortaya kmas ise mmetin omuzundaki nemli bir sorumluluu ifade eder. Byle bir
kadronun ortaya k ile sorumluluk mmetten kalkar. hlal ve ihmal halinde, mmetin her ferdi crm ilemi
olur. Herkes daveti ihmalden dolay gnaha girmi olmaz, davetiyi yetitirmemi olmas nedeniyle crm
irtikab etmi olur.
92


DORU GR
Konu ile ilgili her iki muhalif gr taraftarlarnn ileri srdkleri delilleri arzettik. Her iki grubun
taraftarlarnn kritii yaplacak delilleri varsa da grlerinde isabet de vardr. Zaten iki tarafn fikir ve ilim
taraftarlar, kendi dnce ve ictihadlarna ynelik delilleri reddetmilerdir. Fakat bununla beraber, hakk
ehline teslim etmek gerekirse her iki tarafa ileri srlen deliller, bsbtn hata ve tutarsz sonulardan da uzak
deildir. Problem kesin bir sonula zlememitir.
Kanaatmzca bu konuda isabetli veya doruya daha yakn olan sonu el-Muvafakat fi Usl i-eria adl
kitabn yorum ve tantcs olan Dr. Abdullah Draz tarafndan verilmi olan sonutur.
Yukarda arzedilen aklamalardan anladm ki, mam atbiye gre farz- kifaye, ancak onu ifaya muktedir olan
kimsenin yklenecei farzdr. Bu grn de sizden bir cemaat olsun ayetiyle dikkat ekerek dier bir takm
ayetlerle desteklemitir.
Dr. Abdullah Draz, bu gre kar karak kanaatini yle belirler:
Bu ayetler, talebin (ayetteki tebli grevinin istenmesi), mmetin bir kesimine ynelik olduuna iaret etmez.
Aksine talebe muhatab, tm slam mmeti olup, insanl kuatan bu mesajn gereklemesi iin, her trl vasta
ve sebeplerle bu grevi stlenenlere yardm edenler, onlarn gayretlerini kamlayanlar ve kendi iktidarlar
orannda hamiyyet ve abalarn esirgemeyen mmetin her kesimini iine alan bir farzdr. Bu grevin ihmali,
topyekn mmet fertlerinin gnah ve isyanda mterekliini ifade eder. (Dier bir ifade ile cahiliyye ve tauta
hakimiyet imkanlarn ve kaplarn ardna kadar amak demek olur).
93

ok enteresandr ki tbi, bu aklamann sonunda insan, konunun arlndan adeta kurtarr ve hususi bir
gzle bakldnda, problem pozisyonunda kalan bir yan grlmeyecektir. Dr. Abdullah Draz bu konuyu yle
bir sonuca balar:
Bu grev mecaz yn ile mmetin her ferdine ynelik bir farzdr. denilmesi bazan dorudur. Bu farz ifa
etmek, umumun maslahatn temin etmekle tahakkuk eder. Yani bu grev, slam mmetinin tmn kuatan bir
grevdir. Mesela mmetin bir kesimi bir adan bu grevi destekleyebiliyorsa bu, ehliyeti ifade eder. Geri
kalanlar gleri bizzat grevi yrtmeye kafi deilse bile- greve ehil olanlar desteklemekle ykmldrler.

arn hkmsz brakmaz.
n tayanlarn, mezheplere ve onlarn hukuk anlaylarna kar bu tarz bir tavr iinde olmalar sebebiyle kimlerin hesabna konutuklarn
ve k yaptklarn dnmek gerekir. Bu ve benzeri dnce sahiplerinin kitaptaki yorumlarna bu adan baklrsa mide bulantsndan
kurtulmak mmkn olacaktr. (eviren)
ar bu tarz bir tavr iinde olmalar sebebiyle kimlerin hesabna konutuklarn ve k yaptklarn dnmek gerekir. Bu ve benzeri
dnce sahiplerinin kitaptaki yorumlarna bu adan baklrsa mide bulantsndan kurtulmak mmkn olacaktr. (eviren)
inde olmalar sebebiyle kimlerin hesabna konutuklarn ve k yaptklarn dnmek gerekir. Bu ve benzeri dnce sahiplerinin kitaptaki
yorumlarna bu adan baklrsa mide bulantsndan kurtulmak mmkn olacaktr. (eviren)
20
Kimin bir ie gc yetiyorsa ve onu yrtmede ehil ise, onun sorumluluunu tayor demektir. Buna ehil
olmayan ise yapabilecei ve yrtecei bir baka sahada sorumluluk tar. O da, esasen grevi stlenmi olana
destek olmak, sabr ve metanet tavsiye edip onu grevine icbar etmektir. yleyse grevi yapmaya kadir olan,
farz yapmakla sorumludur. Gc yetmeyen ise, kadir olan tevik etmek, destekleyebildii kadaryla takviye
etmekle sorumludur. nk grevin ifas, ancak buna ehil olann yapmasyladr. Gayeye de ancak bu yolla
ulalr. te bu adan ihtilaf ortadan kalkar. Fikri ihtilaflara ak kap braklm olmaz.
94

Varlan bu sonu asndan bakldnda, tbinin ilmi aklamas ile artk farz- kifayenin kapsam
konusundaki ihtilaf zlm demektir. Keza marufu emredip mnkeri nehyetme konusu etrafnda mevcut
ihtilaflar yani farz- ayn veya farz- kifaye mi problemi sona ermi olmaktadr.
eyh Muhammed Abduh ise ayn konuya u ekilde ve dolaysyla katlr:
Marufu emretmek mnkeri nehyetmek hkmen farz- ayndr. Ayet-i kerimedeki ...sizden bir cemaat olsun...
ksmndaki min harfinin bir ksm anlamnda olduu dorudur. Byle bir tefsir sonu, marufu emr ve
mnkerden nehyetmeye almann, bu ite iktidar ve yeterlilik vasfnn farziyeti ile ilgili gr taraftarlarnn
delillerindendir Abdu devamla ... marufu emr ve mnkeri nehyetmek farz- kifaye olmakla beraber sonu
itibariyle farz- ayna dneceinin kesin olarak bir seyir takip ettiini... ileri srer ve:
imdi ayette bir ksm manasndaki min harfini gznnde bulundurarak ayetin anlam sizden, davet
grevini, marufu emr ve mnkeri nehiy almasn yrtecek sekin bir snf olsun... eklinde olur der. Zira
bu emre muhatap aslnda topyekn slam mmeti ve inananlar topluluudur . Onlar, bu farziyeti ayakta
tutacak ve imann iktidarna gtrecek olan bu kadroyu nasl ve nerede, hangi artlarda yetiip grev bana
getirilmesi gerekiyorsa- yetitirmekle mkelleftirler.
Meseleye genel adan bakldnda u iki sonu ortaya kar:
1- Tm mslmanlara sorumluluk ykleyen farz,
2- slam mmetinin slam devleti iin, varl, farz olan davet kadrosunu yetitirmesinin ve bu grevin
farziyeti.
Aslnda marufu emr ve mnkeri nehiy kavramnn mmet kavramyla, birbirinden ayrlmas mmkn
olmayan ilikileri vardr. Maruf ve mnker, ancak mmet kavramnn ifade ettii mana ile doru olarak
anlamlarn kazanrlar.
Bilindii gibi mmet, cemaat manasna gelmez. Cemaatten daha zel bir anlam tar. Fertlerinin, birbirleriyle
kopmaz balarla kaynat cemaate mmet denir. Bir insan bnyesindeki organlar gibi bir nizam uygunluu
iinde grnen vahdettir.
nananlar topluluu kavramndan murad; bu mmetin byle bir nemli greve muhatap oluunda, tek ve esiz
oluudur. Zira bu mmet, her ferdi elik bir irade, insanl bir cemaat oluturmada veya bir ideal etrafnda
toplamada pratik bir amel kabiliyeti, gc nispetinde davranlarn kontrol eden bir oto-kontrol zellii,
fertlerinin birbirlerine kar sorumluluk duyarak takip ettii seyir izgisinde, bir hata ve haktan sapmay
grdklerinde dzeltici ve hakka yneltici bariz bir zellii olan bir mmettir.
95

phesiz ki dini tebli etmek, bir mmetin slahna almak ve onu temel felsefesi etrafnda cemaatletirmek ve
bunu muhafaza etmek, insanl hak llere davet edip, onlara kar (silah kullanmadan) slamn ram edici
lmez olleriyle ayakta tutmak kolay bir i deildir. slami dzende her fert, gc ve yeterlilik orannda bir
grevden sorumludur. Eer bir mminin marufu emredip mnkeri nehyetmeye gc yetiyorsa evvela bu
mmin kendi sorumluluundaki grevi hakkyla yapyor demektir. Gc yetmeyen kii, yapabileceklerini, belli
snrlar dahilinde yapma gayretini gtmelidir. Byle bir gten de mahrum olan bir kimse ise, gc yetken
kimseyi tevik ile sorumludur.
Marufu emr mnkeri nehiy farziyeti gibi bir grevin ykledii sorumluluun, mmet fertleri arasnda
paylalmas gerekir. Zira bu nemli sorumluluk ihmal kabul etmez.
CUMHUR-U ULEMANIN BU KONUDAK GRNN GEN BR TAHLL
Marufu emr-mnkeri nehiy grevinin, gerek farz- ayn, gerekse farz- kifaye olduu konusunda gr
sahiplerinin delilleriyle ilgili aklamaya geni yer vermi olduk. Bu grlerden birincisi Cumhur- Ulemann
grdr ki baz ynlerinin erh ve izaha muhta olduunu ifade ile konu ile ilgili aklamalar maddeler
halinde sralayalm:
1-Marufu emr-mnkeri nehyetme almasnn farz- ayn olduu fikri cumhurun savunduu gibi farziyet
asndan ve hkm itabirayli bir deiik arzetmez. Yani farz- ayn olduu gereinde ihtilaf yoktur. Keza farz-
ayn ve farz- kifaye olaynda da baz kimselerin var sandklar ve inandklar ihtilaf doru deildir.
Allme el-midi der ki:
Farziyetin, her ikisinin hududunu kapsamna almas, vcup asndan farz- kifaye ile farz- ayn arasnda
mezhebimiz asndan fark olmadndandr. Buna muhalif olan baz kimseler, farz- ayn, bakasnn

yaptklarn dnmek gerekir. Bu ve benzeri dnce sahiplerinin kitaptaki yorumlarna bu adan baklrsa mide bulantsndan kurtulmak
mmkn olacaktr. (eviren)
dnce sahiplerinin kitaptaki yorumlarna bu adan baklrsa mide bulantsndan kurtulmak mmkn olacaktr. (eviren)
21
yapmasyla sorumluluk dmez, farz- kifayede olduu gibi derler ki maksad, sorumluluun kalkmas-
kalkmamas konusundaki ihtilaftr. Bu ise hakikatte ihtilaf gerektirmez.
96

2- Farz- ayn, mmetin her ferdine ayr ayr farz iken, farz- kifaye mmetin tmne mtereken bir farzdr. Her
ferdin nasl ki farz- aynda gsterdii azmin, yaplmadnda sorumluluk kalkmayaca konusunda gsterilen
inancn, farz- kifayede gsterilmesi gerekir. Zira farz- kifaye mmeyi ilgilendirdiinden, bilerek nem
vermemek, ihmal etmek veya ihmale sevkedecek her eitk engelleri kaldrmaya almamak, mmetin tmn
isyana ve gnaha sokmak anlamn tar.
Evet, bir ehil grubun bu grevi yapmasyla, mmetin sorumluluu kalkm olur. Ve bu grevi yapanlar sevap ve
ecre nail olur. mmetin de bu ecirde ortak olmas iin, bu grevi yrtecek ehil cemaatin yetimesinde ortak
olmas arttr. Zaten bu ynyle farz- kifaye mmetin tmne amil bir grevdir, denilmektedir.
e-eyh Abdul Ali el-Ensari, farz- kifayeyi yle snflandrr: Yapanlarn yapmalarndan dolay sevap
kazand ve terk edenlerin cezalandrlmad farz, bir cemaatin yapmasyla eda edilen farzdr. Eer bir tek kii
bu farz eda etmezse hepsi si olur.
97

O halde, Allahn (c.c.) azabndan maddi, manevi olarak- korkan, her eye gc yeten ve yegane galip Cenab-
Hakkn her eit cezalandrmasndan kurtulmak isteyen cemaatin, farz olan bir nizama sresizce ve tavizsizce
tbi olmas, itaat etmesi byle bir farziyete, her eit ihtimami her grevden nce- gstermesi ve marufu
emrmnkeri nehiy almasn mmetin her ferdine mal etmesi gerekir.
3- Farz- kifaye mi yoksa farz- ayn m daha stndr veya hangisi ilk planda gelir sorusu gndeme gelmektedir.
Bu konuda Celalddin el-Mahalli yle buyurur:
Zihinlerde mnakaaya yer vermeksizin, bazan aklmzda, farz- ayn, ounlukla her mkelleften istenmesi
nedeniyle Allah Telnn ok nem verdii sonucu ortaya kar. Halbuki Ebu shak el sferyini, mamul-
Harameyn ve babas e-eyh Muhammed el-Cveyn gibi ilim otoriteleri farz- kifayenin, sorumluluk ve kapsam
bakmndan farz- ayndan daha stn olduu fikrini savundular. Zira ehliyetli ve iktidar sahibi bir cemaatin bu
grevi yapmakla, mkellef mslmanlarn topluca Allaha isyandan kurtulmalarn salar. Farz- ayn ile, ancak
onu bizzat yapan, terkiyle yine ileyecei gnahtan yalnz kendisi korunur.
98


Bu yn ile marufu emr-mnkeri nehiy almas, farz- kifaye olduu sz ile konunun nemini daha da
arttrr.
4- Tm insanl Allahn dinine davet etmek ve aralksz bu davet grevini srdrmek, insann Allah ile olan
ilikisini srdren namazn klnmasn salayacak zemini hazrlamak, terkine gtrecek engelleri yok etmek,
iki iip akl sahasnn dnda kullanacak her eit haramlarn terki iin, organizeli ama srarl bir alma
sistemi kurmak (basn-yayn gibi) da marufu emr mnkeri nehiy grevinin gereidir.
Allahn dinine davet, kesiksiz ve daimi olduu halde ikinci ktaki namaz terk ve ikiden vazgeme ve
vazgeirme gibi alma, her ferdin hayat boyu ve iktidar nispetinde yrtmesiyle mmkndr. Bir kimse bu
almann pratikte sona erdiini asl iddia edemez. Bu vdinden baklnca marufu emr mnkeri nehiy
almasnn hkmen farz- ayn olduunu sylemek mmkndr. Fakat ikinci alma iin, her ferdin ayr ayr
yapmas gerekmez. slama aykr bir mnkerin ilenmesi halinde cemaatten bir kiinin mdahalesi yeterlidir.
Mesela bir toplulukta eriata aykr ve uygun olmayan bir sz sarfedilirse, hazr olan cemaatin tepki gsterip
reddetmeleri gerekir. Bu tepkiyi, topluluun birden ve mtereken deil, ilerinden birinin msamaha ile
yaklap onu nehyetmesi yeterlidir. Zaten tmnn ani bir ekilde kar koymasna da ihtiya yoktur. Ehil birinin
meseleyi soukkanllkla halletmesi ve kargaaya meydan vermemesi halinde, orada oturanlarn sorumluluktan
kurtulmalarna vesile olur. Byle bir ortamda mevcut topluluun susmas ve hi birinin cevap vermemesi,
hepsini gnaha ve isyana sokmu olur. Marufu emr-mhkeri nehiy almasna bu adan baklnca, onun farz-
ayn deil, farz- kifaye olduunu grrz.
5- Marufu emr-mnkeri nehiy grevi farz- kifayedir dememiz yle de anlalmamaldr: Yeryznn belirli
bir mntkasnda slam mmetinin bir veya bir ka grubunun bu farziyeti ifa etmesiyle, btn mmeti
sorumluluktan kurtarr. Kald ki, marufu emr-mnkeri nehiy almas, bir taraftan gayr- mslim lkelerde icra
edilmesi gerekirken, bir taraftan da mslmanlar arasnda edaya ihtiya duyacaktr. Eer birinci i gayet zor ise,
ikinicisi ona nispetle kmsenmeyecek kadar byktr.
phesiz ki slam mmeti, belli snrla evrili ve belli bir ktada oturan kk bir aznlk deildir. Bugn (kitabn
yazld tarih olan 1966 yl itibaryla) 900 milyonu am, muhtelif lkelere dalm, birbirine uzak
mntkalarda yaamaktadr. Lisanlar ayr, bir atda birleemeyecek kadar bugn iin- mmkn olmayan bir
danklk ierisinde yaamaktadr.
Ayn ekilde bugn bu mmet, dini bir birlik olumas gerekmesine ramen, davranlarnda, grnlerinde,
giyinilerinde, dava ve problemlerinin zmnde gruplara ve cemaatlere blnm, tabiatyla idareleri ve
anayasalar da ayr, byk corafi snrlarla evrili ve deiik medeniyetlere boyun emi ve edirilmi olmas
sonucu bu dini vahdetin olumasn zorlatrmaktadr. Binaenaleyh mmetin i ve d dnyasn kuatan bu

ptaki yorumlarna bu adan baklrsa mide bulantsndan kurtulmak mmkn olacaktr. (eviren)
sndan kurtulmak mmkn olacaktr. (eviren)
eviren)
22
emperyalist ember karsnda, marufu emr-mnkeri nehiy grevini bir ferdin veya bir grubun stlenmesi ve
yrtmesi gayet zordur. Bunun iin devlete talip bir mmetin bu kadar geni bir atmosferde bu grevi yrtmesi
iin, o nispette gl bir organizasyona ihtiya duyacaktr. Davet kadrosunu ve ulemasn yetitirmeyen bu
cemaatin byle bir almaya kalkmas gln olur, saf dillik olur. Bu nedenle her kta ve lkede, her slami
cemaat, ehliyetli ve ilmi kariyeri tayan slam aliminin ynlendirmesinde birlikler oluturmal ve maruf-
mnker grevini bugnk artlarda yrtmelidir. Bu, mmet olmann ilk basamadr ve byk olmann ilk
artdr.
ayet tm dnyada stn gc ile ilkel olmayan bir takm vasta ve yollarla marufu emr-mnkeri nehiy grevini
yrten bir cemaatin varln kabul etsek bile yine bu cemaat, ayn ekilde, her lkede kendilerini kuatan
giyini, davran ve yaadklar artlar ve blge zelliklerini gzetip strateji tespit edecek olan ehliyetli-teblici
ve davetilere ihtiya duyacaktr.
Kuran- Kerim bu alma metoduna yle iaret buyurur:
(Bununla beraber) mminlerin hepsinin (topyekn) savaa kmalar layk deildir. O halde (onlarn her
snfndan birer zmre savaa gitmeli) kimi de din ve eriat ilimlerini iyice renmeli ve kavimleri (savatan)
dnp kendilerine geldikleri zaman, onlar Allahn azabyla korkutmalar iin (gitmeyip kalmaldrlar). Olur ki
(bu suretle mminler dine aykr hareketlerden) kanrlar.
99

Ayette nerilen metod, Beyzvi)nin aklamalarna uygunluk arzetmektedir. Beyzvi yle der: Kabile gibi her
byk bir topluluktan bir kii, ehir ahalisinden de bir cemaat... Bunlar, alma gayelerini, yce ideal ve
maksatlarn slam hukukuna gre dzenleyecek, topluma yol gsterip ynlendirecek ve eriata aykr tutum ve
davranlarndan dolay uyaracaklardr.
100

Bu aklamalardan anlalmaktadr ki, marufu emr mnkeri nehiy grevi, muhtelif ehirlerde ve deiik
mntkalarda aralksz srdrlecektir. Varlmak istenen gaye ve maksatlarn gereklemesi iin bununla da
yetinilmeyecek, byk veya kk ehirlerde, ky ve kasabalarda bu organizeye bal almalar sistemli bir
ekilde srdrlecektir.
Allme el-Baavi bu ayeti tefsir ederken yle der: Fkh, eriat hkmlerini tanmaktr. Bu hkmleri tanmak
da farz- ayn ve farz- kifaye yollaryla olur. Farz- ayn bilgisi, taharet, namaz ve oru gibi sahalara hitap eder.
Her mkellefin bilmesi gerekir. Allahn Rasul (s.a.v.) yle buyurur: lim renmek her mslman erkek ve
kadna farzdr. Ayn ekilde Allah Tel kullarndan bir kiiye farz kld ibadeti, onu tanyacak ilmi
renmesini de farz klmtr. Eer dince zengin ise zekat bilgisini, hacc ibadeti iin de hacci ifaya ve shhatli bir
ekilde edaya yarayacak ilmi renmesi farzdr.
Farz- kifayeye gelince; itihad derecesine ve fetva verecek rtbeye eriinceye kadar ilim renilir ve retilir.
Bir ehir halk, sz gelimi, bu farz terkeder de ehliyetli kadroyu yetitirip, dini shhatli bir kaynaktan
renmezse, o cemaatin tm Allah Telnn eriatna isyan etmi olur. Aksi bir ifade ile dini btn
ynleriyle ve Bir btn olarak renip anlatacak bir ilim kadrosunu yetitiren mslmanlar farz- kifaye
sorumluluundan kurtulmu olur.
*

Halkn bana gelecek herhangi bir olayda bir fkh aliminin taklidi mmete vacip olur.
101

Hakknda kesin hkm bulunmayan davalarda, haktan ve hak izgiden sapmamalar iin, insanlara hakk
gsteren her mntkada slami zmler getiren ulemann varl farzdr. Bu, gemiin deimeyen snnetidir.
Her asrn slami cemaatlerinde olduu gibi, her gelen slami cemaatlerin de maruf ve mnker grevini
retecek slam aliminin yetitirilmesi zorunludur. Bunun dndaki her alma, mmete zaman kaybettirmekten
baka bir ie yaramaz. Bu grevin yerine getirilmeyii sresince mmet asidir ve gnahkardr.
6- mam bn-i Teymiyye yle buyurur:

99
et-Tevbe: 122.
100
Envr-t-Tenzil ve Esrr-t-Tevil (Mezkur ayetin tefsiri).
*
slam mmetinin son 300 yl ierisindeki daln hzlandran emperyalist gler, cok ynl bir smr plani hazrlayan hal zihniyeti,
slama kar tarihi kinini, nihayet peygamberin varislerini ortadan kaldrmakla ortaya koymulardr. Demek oluyor ki slamn devlet ve
iktidardan d, gerek ve mcahid ulemann ortadan siliniiyle salanmtr. mmeti cephede yenemeyen slam dmanlar toprak
igalinden mit kesmi, uzun vadeli planlarn devreye sokmu, mmeti ayakta tutan merkezi otoriteyi ortadan kaldrm, bylece mmet
basz kalmtr.
mmet olma uurunu, inand gen nesle alama urunda hayatn zindanlarda feda etmi ve halis hrriyeti Hakka klelikte bulan air:
pi kopan tesbihim
Dalm tane tane
Ac amma tebihim
Hani nerde MAME

Taneleri toplayn
Hak ipine derleyin
Bir MAMa balayn
Tevhid gelsin meydana
diyerek, slam mmetinin arzettii enkaz karsnda ac ac alamtr. Evet, imdi tesbih kopmutur. mmeti ynlendiren ULEMA
itelenmi, slam d modern cahiliyye btn kurumlaryla sultasn kurmutur. (EVREN)
101
Melim-ut Tenzil (Hazin tefsirinin kenar) :3/138.
23
Marufu emredip mnkeri yasaklama grevi bizzat herkese (yani direkt herkese) farz olmayan bir grevdir.
Kuran- Kerimin iaret buyurduu gibi, bu farz yeterlilik ve iktidar ehliyetine gre cereyan eder. Cihad bu
grevin tamamndan saylnca, ayn ekilde kifaye farzlarndan olur.
102

slam hukukular, cihad hakknda u mtalaada bulunur: Dman slam lkelerinden birine taarruz edince,
halk savaa aran ister gvenilir olsun, ister fask olsun- farz- ayn asndan ikisi de eit sorumluluk
tarlar.
Bu nedenle o lke halknn tmne seferberlik farz olur. Ayn ekilde, bu lke halkndan olmasa bile, bu lkenin
mslman ahalisine cihad, kifaye vasfna gre farz olur. Yakn veya komu bir mslman lke yoksa, yani arada
kafir bir devlet var da ondan sonra slami bir lke varsa, bu defa seferberlik halindeki slam lkesinin yardmna
komas bu lke halkna farz olur. Byle bir ortamda, ben uzak bir lkeyim, yapamam, edemem diyerek bu
farkl konumlu slam lkeleri, cihad ve sava halindaki slam lkesine yardmda bulunmayp, ihmalkar
davranrsa, isyankarlar ile sorumsuzlukta yani isyanda eit olurlar. Binaenaleyh sorumluluk emberi, bylelikle
doulu ve batl tm slam mmetini kuatr ve farz- ayn durumuna geer.
103

Bu aklamalar zaviyesinden konuya baklnca, kyasn zaruretinin ortaya ktn grrz. yle ki: Bir yerde
eriat emirleri zayflam, nehiyleri yaygn hale gelmise, bu emirleri tekrar yaanr hale getirmek, yasaklar da
toplumdan uzaklatrmak, o yerin ahalisine farz olur. ayet o yerin halk sorumluluklarn tamaz veya bu
sorumluluklarn tamada gaflete derlerse, yakn komu mslman lke, isyan halinde olan bu topluma,
sorumluluklarn hatrlatmak ve yardmda bulunmak zere devreye girecektir. Ya da fiilen ihmal yznden
ynetimini dmana kaptrma derecesine getiren bu halkn- ynetimini stlenecektir. Szgelimi, mslman bir
cemaat veya lke, eriatin yasaklad herhangi bir haram veya suu ileme tehlikesine dm, bu da onu
dinden karacak kadar tehlikeli bir fitne halini almsa, inan ve itikadlar da bozulmaya yz tutmusa, ilerinde
de kendilerini slah edecek bir davetisi ve davetileri de yoksa, bu takdirde, bu cemaate yakn olan
mslmanlara, onlar slah edip tekrar slama sndrma sorumluluu dm olur. Bu komu cemaat veya lke
de bu grevini yapmazsa, sorumluluk cihadda olduu gibi- mmetin tmn kapsar.
7- Marufu emretmek mnkerden nehyetmek, cumhura gre farz- kifaye olmasna ramen, baz artlarn ortaya
kard zorunluluklar nedeniyle farz- ayn olur. Bunlardan birkan arzedelim:
a) slam Devletinin grevlendirdii kimselerin bu grevi yapmalar farz- ayndr.
Nizamuddin en-Nisaburi: Devlet, marufu emr-mnkeri nehi grevini yrtmek iin bir kii tayin etse, o
kimseye bu konuda yetki vermi demektir. Ve o kimse MUHTESBdir der.
104

b) Bir yerde marufu emretme esaslar deiiklie urar, mnker de ilenmi olup, bu durumu, bir kiiden
bakas da bilmiyorsa, marufu emr mnkeri nehiy grevi, otomatikmen bu kiiye verilmi demektir.
Aliyyul Kari der ki: Marufu emredip mnkeri nehyetmek, bir kiiden fazla kimseler tarafndan biliniyorsa,
farz- kifaye olur. Aksi halde gren herkese farz- ayndr.
105

c) Marufu emredip-mnkeri nehyetmek, usulne uygun olarak mnakaa ve mcadeleye ihtiya hissettiriyorsa,
buna ehil olan herkesin itiraki farz- ayndr.
bnul Arabi el-Maliki: Marufu emr mnkeri nehyetmek farz- kifayedir. Mmin kendinde bu grevi yapabilme
selahiyet ve yetkisini grp, tek bana ve bamsz olarak yrtebileceine inanyorsa, bu durumda bu vasflar
tayan herkese farz- ayn olur, der.
106

d) Marufu emr-mnkeri nehiy grevini yrtecek bir tek kii kalmsa, bu kii de grevi yrtebilecek iktidar
kendine bulabiliyorsa bu, hkmen farz- ayn olur.
mam bni Teymiyye yle der: Marufu emr, mnkeri nehiy$ g, iktidar ve ehliyet kapasitesine gre farzdr.
Gc yeten herkesin bu grevi stlenmesi farz, ayndr.
107

mam Gazali de ayn anlam destekleyerek yle der: Marufu emr-mnkeri nehyetmek farzdr. phesiz ki bu
farziyetin sorumluluu; kudret ve ehliyete sahip olanlarn ifa etmesiyle kalkar.
108

Genie incelemeye altmz ve grlerle desteklediimiz bu konu, her ne kadar farziyeti, iktidar ve ehliyet
artlaryla kaytl grnyorsa da, zaruretlerin gerektirdii her yer ve zamanda, bu grevi yapabilen herkese
farzdr. Fakat herkesin yapmas ve bu konuya el atmas, nazik bir konuyu hakkyla izah edememe zorluunu da
ortaya karacaktr. Bu caiz de deildir. Aslnda bu duruma dmeden nce tedbir almak en kar yoldur. nk
bu, ihmal kabul etmeyecek kadar nazik bir konudur. Peygamberler hayat boyu yrttkleri bir grevi ihmal
etmezken, mslmann ihmal etmesi ve bu sahann bilincinde olmadan, sahann adamn yetitirmemesi kadar
byk crm olur mu?
Marufu emir mnkeri nehiy konusunda, hibir ihmal mslman mazur gsteremez.

III. BLM

102
el-HSBE fil-slam: 66.
103
Fethul-Kadir vel-nayet Alel-Hidaye: 4/270-271.
104
Garib-ul Kuran ve Regibul-Furkan (bni Ceririn kenar): 4/30.
105
el-Mubin ul-Mui Li-fehm-il Erbain: 189.
106
el-Ahkmul-Kuran: 1/122.
107
el-Hisbe fil-slam: 37.
108
hya ul-Ulmid-Din: 2/274.
24

MARUF ve MNKER KAVRAMLARININ MAHYET ve NE FADE ETTKLER

MARUFU EMRETMEK-MNKER YASAKLAMAK- AHLAK KONULARA AT BR TERM
DELDR
Marufu emr-mnkeri nehiy, o kadar nemli bir grevdir ki, mmetin omuzlarna yklenen devlet gibi bir
organizenin kuruluu iin veya iktidara gtren en yce inklabi hareketin temel felsefesini ifade eden bir nvan
anlamn tar.
yle ise maruf ve mnker kavramlarn slamn ykledii anlam ve kapsam ile anlamamz gerekir. imdi bu
iki kavramla ne anlatlmak istenmektedir. Asl olan, Allahn bu iki terim ile nasl bir hedefi mminlere
gstermek isteidir. yle ise iki kavram tantlmadan, bize yklenilen grevi kavramamz mmkn
olmayacaktr.
Gnmz mslmanlarnca kullanlan ve revata olan anlamyla maruf, herkesce bilinen ve iyilii snrl olan,
olsa da olmasa da yaplan ahlaki faziletler olarak anlalmaktadr. Bunun gibi mnker de, genel ahlaka aykr ve
herkesin irkin grd ahlaki davranlar olarak anlalmakta veya sanlmaktadr. Daha sonra da marufu emr-
mnkeri nehiy gibi bir grevi de, herkesi iyi davranlara yneltmek ve ktl ho grmeyen bir kamuoyu
oluturmak eklinde anlarlar. Tabii ki bu ktlk slamn ho karlamad ktlk deildir.
Oysa Kuran- Kerimin bu iki kavram ile anlatmak istedii, yukarda sanld gibi ok dar ve ind olarak ifade
edilenler deildir. Maruf ve mnker kavramlarnn sahasn byle dar anlamak, avamn kendi arasnda
anladklarndan farkl bir konum igal etmeyecektir. yle ise Kuran- Kerimin arz ettii hayat felsefesinin
temelini oluturan bu kavramlar anlamak iin dncelerimizi zorlayarak, Kuran ve snnetin nda en doru
anlamn aratrmak mecburiyetindeyiz.
Kuran- Kerim asndan bu kavramlara bakldnda grlecektir ki, yalnz AHLAK SINIRLARLA ifadesini
bulan bir anlam tamad gibi, sadece vaz ve gtten ibaret bir sahaya da sktrlmamtr.
Kuran- Kerimin ifade ve slubunu iyice kavrayanlar greceklerdir ki bu iki kavramn kapsam ok genitir.
Hatta Kuran ve slam bu iki kavram zerinde kurulmutur denilse yanl olmaz. Zira dini hayat canl ve
diri tutmak, dnyadaki tm slam d yanl ve erileri dzeltmek iin sarfedilen abalar ve gayretleri ifade
edecek kadar geni sahaldrlar. Bu iki kavram byle anlamaya bizi iten saik, elbette ki Kurann tatbikatdr.
Veya hedefledii toplum anlaydr. Aksi halde maruf ve mnkeri byle dar anlamak, hedefi olmayan bir
abay sarfetmeye gtrecek ve sadece cahiliyyenin iyi ahlak deyip, kendine kar aktif olmasn arzu etmedii
bir hmanizma anlayna mmini srkleyecektir. Bylelikle de dinin ve dini hayatn ayakta tutulmas iin
herhangi bir gayret ve alma sarfedilmeyecek. Mmin gnderildii hedefini tanmayacaktr. Kapsam ve
anlamn byle anlalan bir kavramn farziyetine de inanmayacaktr. Dinin ve dini hayatn zerinde kurulduu bu
iki kavramn mana ve ehemmiyeti ile ilgili her trl alma artk bo bir hayal halini alacaktr ve slam
mmetinin, grevi ile ilgili almay da dar ve snrl bir sahaya hasredecektir.
*

Bu dnceye sahip kiiye: Allah Tela dini hayatn yaanmasn bize emretmitir diye sorsan, cevabn;
Onlar ahlaki gzelliklere arp byle bir hayatn varln duyurduktan sonra grevimiz sona ermitir diye
cevap verecektir. phesiz ki bu dnceye sahip bir kimsenin maruf ve mnker kavramlarn anlamad
sylenemez. Ancak bu kavramlarn aklamasnda hataya dmtn denilebilir. Hatta denilebilir ki bu kii,
dinden kaynaklanan doru bir tasavvur ve anlaytan uzak kalmtr. Tpk mmetin, niin ve hangi maksat ve
hedefleri gerekletirmek iin gnderildiini anlamad gibi. Demek oluyor ki, aslolan, Kurann maksat ve
hedefleri dorultusunda yaanan slam gerek slamdr.

MARUF VE MNKER KAVRAMLARINI DORU ANLAMAK
Maruf ve mnker, sadece Kuran- Kerimin, asl maksadna uygun olarak kullanld iki kavramdr. Kurann
kendi yntemiyle bakldndan, bu iki kavramla ne anlatlmak istendii kolayca anlalr. Bu konuyu u
alardan inceleyelim:
1- Kuran- Kerim, peygamberlerin grevinden sz ederken, maruf ve mnker kavramlarn kullanmtr. Hi
phesiz ki peygamberler, sadece insanlarn gzel huylu olmalarn salamak iin gnderilmi deillerdir. Bu,
sadece onlarn gnderildikleri hedefleri gerekletirmek iin grevlerinden biridir. Zira onlarn grevleri, ak ve
net olarak, insanlar tek Allaha boyun emeye, artsz itaata ve onun hakimiyetini kabul edip, onun dnda her
trl beeri otoriteyi reddetmeye davet etmeleridir. Allaha artsz itaat ise, yalnz Allahn hkmranl iin
hayatn tm cephelerini kuatma anlamndaki boyun eii ifade eder. Mmin, bylece hayat, yalnz bir
cephesiyle deil, onu kuatan atmosferi btn renk ve muhtevasyla deitirici ve kapsayc byklkte bir
anlay ve evrensel bir tasavvur erevesi ierisinde slaha, yenilemeye ve ynlendirmeye koyulacaktr. Artk o,

*
Gnmz mslmanrlar, yabanc kltr emperyalizmasnn telkinleri sonucu bugn ayn konumdaki bir anlaya sahip olmutur. Yani
dinin gemite etkin bir rol oynayp, mslmanlarn mmet olmasn hazrlayc aktif grevini yitirdiini ve o gnk statkoyu korumann
mmkn olmayacan ileri srerler. Yeniden dini hayat yaatmak veya dini hayata hakim klmak imkanszdr demeleri yukarda arzedilen
anlay gbi mahhas bir iflas rneini sergilemektedir. Aslnda gnmz mslmannn byle bir anlaya sahip olmas iin uzun vadeli, d
kaynakl bir slam dmanlnn tohumlarnn atldn ve asrlar alan bir abann sergilendiini gstermektedir. (eviren)
25
gerek ve kamil imann ancak byle bir ortamda yaanabileceine inanacak ve tm gayretini bu ynde
sarfedecektir. Hedefi, Allahn emir ve nehiylerinin hayatn her sahnesinde sz sahibi olmasn salamak
olacaktr. nanclarnda... Dncelerinde... badet ve ahlak llerinde... Medeni, sosyal, siyasi ve insani tm
ilikilerinde gsterecei gayret, bu hedeflerin tahakkuku urunda olacaktr.
Anlalyor ki, maruf, Allah Rasulnn, tatbikatn emrettii eri llere uygun, hayatn her safhasn kuatan
Allahn rzas, mnker ise tatbikatn arzu etmedii ve hayatn tm safhalarnda yaanan Allahn rzas
dndakiler demektir. Yani maruf ve mnkerin sahas, hayatn her safhasdr. Hayat btnyle etkiler ve
kucaklar.
2- Nebi ve peygamberlerin gnderiliindeki gaye ve ama; bizzat slam mmetinin varolu gayesidir.
Binaenaleyh bu mmetin grevip; marufu emretmek, mnkeri yasaklamaktr. Bu ynyle bu mmet en hayrl
mmet diye adlandrlmtr.
ayet maruf ve mnker kavramlaryla yalnz Ahlaki t kastediliyorsa, dnyann her tarafnda ve srekli
olarak bu grevi yapan topluluklar mevcuttur.
20. asr, ahlaki zntnn zirvede seyrettii bir asrdr. Nice ahlaki deerlerin, renk ve mekan deiikliine
ramen, bugn her yerde ahlak retilmektedir. Konferanslar, edebi toplantlar ve makaleler sunulmakta, kitap
ve brorler yaynlanmaktadr. Kitlelere ahlakn yceliini tantmak ve bu kitleleri ahlaki deerlere gre
ynlendirmek iin gayret sarfeden, eitli renk ve muhtevada yara giren kurulular grmekteyiz. Bu kurululara
kar slam mmeti, gemiteki aktif pozisyonunu taknarak, dnya insanna mesajn aktaracak ve toplumu
inklab bir ruhla yeniden slamn kucana oturtacaktr. Dnyamz, artlarn zorlad bir ortamda byle ahlaki
bir slaha ne kadar da muhtatr. Bu, slami anlamda bir cemaat iidir. (Gayelerini tahakkuk ettirecek bir lider
etrafnda toplanma ruhundan mahrum olanlar cemaat olmaktan uzaktrlar. Biatl toplum olmak mecburiyetleri
vardr bugnk mslmanlarn...) Fakat bu mmet, dnyada yaayan dier mmetlere nispetle en hayrl
mmet vasfn sadece bu almasyla elde etmi olmaz. nk onun gerek grevi yalnz ahlaki slahdan
ibaret deildir. Bunun dnda hayatn her safhasnda ve tedrici usullerle slam insann ina etmektir. Bu
ynyle bu mmet, peygamberlerin grevini stlenmekle dier insanlar arasndan seilmi bir mmet demektir.
Peygamberlerin insanlara nispetle igal ettikleri mevki ve statkoyu koruma ve srdrme anlamn tar bu
mmetin stlendii grev. Aksi halde Allah Telnn onu en hayrl mmet diye vasfetmesinin bir anlam
olmazd. Zira mcerret ahlaka davet, dinin bir blmn ifade eder. mmet sadece bu ynyle bu ismi
almamtr. nk tarihi grevi itibariyle bu mmet, Allahn dinini her trl ve ok geni boyutlu emperyalist
tasallutlara kar koruyacak ve dini btn kurumlaryla ayakta tutmak iin var olan Allahn yeryzndeki
ahitleridir. nsanlarn arasndan seilip gnderilmi olmas da bu ynyledir:
Allme Ebul-Hayyan el Endlsi yle buyurur: Kuran- Kerimin bu mmeti en hayrl mmet diye
vasfetmesi u zelliklerinden dolaydr:
Bu mmet. Allahn Rasulne iman etmeye davet ederek, Allahn yardmna gvenip dayanm, eriat ilmini
koruyup kollam, bunun iin her eyini feda etmeyi cana minnet bilmi ve lkeleri bu idealle fethederek dier
mmetlerle yarta birincilii kazanmtr.
109

3- Allah Tel l-i mran suresinde, slam mmetinin, marufu emredip mnkeri yasaklama ve hayra davet
grevinin birlikte yrtlmesini emretmitir. Bu iki emirden biri, dieri olmadan yrtlemez. Hayra davet
marufun acklanmasdr. nk hayra davet etmek, tm insanl Allahn dinine ve btn kapsamyla Allahn
eriatna daveti ifade eder. (nan ancak amelle anlam kazanr. Aslolan l yaaytr. Dier dinler,
ballarndan sadece iman etmelerini istemelerine karlk slam, inanmak ve inand gibi yaamay da
istemitir. Hat olan bir davrantan yoksun olan iman meziyet deildir. Tpk yerine getirilmeyen bir grev gibi
eksiktir. l yaaytr.)
*

Mfessirler derler ki: Allah Tel hayra davet kavramyla maruf ve mnker ikilisini iki temel kabul ederek,
slam btn kurumlaryla bu kavramn hkm ve otoritesi altna almak istemitir.
mam Rzi yle buyurur:
Hayra davet cins bir kavramdr. Altnda iki anlam yatar: Biri marufu emretmeyi gerektiren almaya tevik,
dieri mnkeri yasaklamay konu alan her eit almaya teviktir.
110

Netice olarak Hayra davet, marufu emredip mnkeri yasaklamaya almak kavramlaryla, insanl Allah
Telnn dinine davet etmek ve tm hkmranlk haklarn bu dine veren ve bunu aka ilan eden her eit
alma anlalmaktadr.

LM OTORTELERNN AIKLAMALARI
13 yzyl boyunca slam ulemasnn, maruf ve mnker kavramlarna sadece ahlaki ve dayanksz bir takm ilmi
nazariyelerden teye gemeyen anlamlar verdii zannedildi. Oysa maruf ve mnker kavramlar sanld kadar
dar snrl kavramlar deildir. Hkmettikleri sahalar tespit ettiimiz zaman grlecektir ki, bu ilmi kavram,
inan, ibadet, ahlak ve tm sosyal ilikileri ve ilahi hukuku sahasna almtr. Hayatn sadece belli bir blmn

109
ey Bahrul Muhit: 3/239.
*
Kadercilik sulamas ve CHAD: sh: 25-26 (eviren).
110
et-Tefsirul-Kebir: 3/20.
26
ele ald eklindeki gayr- ilmi bir snrlandrma yapmak, gayri ilmi olduu gibi, bu kavramlarn ne ifade
ettiklerini de anlamamak olur. imdi bir ok ilim otoritelerinin konu ile ilgili ilmi baklarn arzederek, onlarn
marufun; ahlaki dirili ve Kuran hayata hakim klma, mnkerin ise ahlaki kntnn nvan olduunu
ispatlayan derin anlaylarndan bir ka tenisin arzedelim:
mam e-evkni der ki:
bni Ebi Hatem Ebul-Aliyeden yle bir tanm nakleder: Allah Telnn Kuran- Kerimde marufun
emredilmesi ile ilgili zikrettii her ayet slam, mnkerin yasaklanmas ile ilgili zikrettii her hkm putlara
ibadeti ifade eder. Bu, tayin ve tespiti g olan bir tahsistir. Ne Arap dilinde, ne eri rfde byle bir tanma
rastlanmamtr.
111

Allme Ebul-Hayyan el-Endlsi yle der: Baz kimseler marufu tevhid, mnkeri de kfr ile tefsir ettiler.
phesiz ki tevhid marufun, kfr de mnkerin temel felsefesidir. Fakat bununla beraber her marufda genel
belirti, eriatn emirlerine tevik etmek, her mnkerde de eriatn yasaklarna uyma anlam vardr.
112

mam Razi yle buyurur:
Marufun ba Allaha imandr. Mnkerin ba da Allah inkardr
113
mam Ebu Bekir el-Cessas buyurur ki:
Maruf Allahn emrettikleridir. Mnker ise Allahn yasaklad eylerdir.
114

Allme el-Hedddi:
Maruf, snnet, mnker bidattir
115
der.
Allme Seyyid el-lusi buyurur ki:
Marufa uymak, itaat ve Allahn emirlerine uymak, mnker ise eriatn meru grmedii gnah ve gnah
sahalardr.
116

Allme bni Hacer el-Heysemi: Marufu emredip mnkeri yasaklamak, eriatn esaslaryla hkmetmek,
haramlarn yasaklamak demektir
117
diye tanmlar.
Allme b. Malik ise konuya yle bakar:
Mnker, sz ve amel ynnden Allahn rzasnn olmad her hareket ve davran, maruf ise bunun zdd olan
sahann addr.
118

Allme Aliyyl Kari der ki: Mnker: Dinin ho grmedii, istemedii ve rza gstermedii her eydir.
119

Allme el-Mnavi mnker kavramnn getii ayeti tefsir ederken der ki: Sizden bir kimse herhangi bir mnkeri
grrse yani sz ve amel olarak slamn irkin grp, sz ve amel olarak yasaklad herhangi bir eyi grnce
(onu deitirip hayattan kovsun.)
120
der.
mam bn-i Teymiyye: Maruf her farz, mnker ise her irkin davran ve ameli ifade eder. irkin ameller ise
gnah ve mahzurlar kapsamna alr ki, irk, yalan ve zulm gibi yz kzartc sz ve davranlardr.
121

Gerek u ki maruf, yalnz yksek ahlaki deerler iin kullanlmaz. Zira bu deerler marufun bir parasdr.
Mnker ise fesad ve ahlakszlk anlamn tar, ama sadece bozuk ahlak diye tanmlanamaz.
Allahn zat ve sfatlar Rasulullahn (s.a.v.) snneti ve slam eriat maruftur. Uluhiyyet ve peygamberlii
inkar, din ve eriate muhalefet de mnkerdir.
imdi bu ilmi tanmlar arzettikten sonra konuya dier bir adan ve derinlemesine bir adan bakmaya alalm.

LAH ERAT MARUF, ONA AYKIRI HER DARE VE ANLAYI MNKERDR
nsan her halkarda dine muhtatr. Ter hakk dediimiz (emretme ve yasaklama) kanun koyma ve yapma
hakk sadece Allahn hakkdr. nsan ferdi ve sosyal hayatnda kanun dediimiz nizamdan uzak yaayamaz.
Fakat bizzat kendisine, kendisine balayc bir kanun yapma yetkisi de verilmemitir. nk insann kendisi
hakkndaki anlay, kendisini izah eden felsefesi hibir zaman yeterli olamamtr. Bu nedenle Allah Telnn,
insann izah demek olan din marufun ta kendisidir. Ve insann beeri l ve baklarla izaha kalkan her
sistem de cahiliyedir, mnkerdir.
nsan, kanun koyma ve kanun yapma hakknn Allaha ait bir hak olduuna inanp itiraf edince, hayatnn her
safhasnda marufa boyun emi ve hakk dorulam olur. ayet bu hakk Allaha ait grmeyip kendi arzularn
kanun yapmaya yeltenirse iki durumdan birine rza gstermi olacaktr.
Bunlardan ilki, insan kanun koymann ls kabul etmi olacak, idare hakkn insan arzusuna ve mcerret akla
vermi olacaktr ki, her sz ve amelinde bunlarn arzusuna boyun emek mecburiyetinde kalacaktr.

111
Fethul-Kadir: 1/338.
112
El-Bahrul-Muhit: 3/20-21.
113
Et-Tefsirul-Kebir: 4/523.
114
El-Ahkmul-Kuran: 2/41.
115
Ruhul-Beyan 1/959.
116
Ruhul-Beyan: 4/28.
117
ez-Zevcir an-Aktiraf fil-Kebir: 2/146.
118
Mebrik-ul Ezhr erh-u Mearik-il Envr: 1/48.
119
el-Mbinul-Muin li fehm-il Erbain: 188.
120
et-Tefsir erh-u Cami-is-sagir: 2/418.
121
el-Akdet-l sfahaniyye: 121.
27
kincisi, kendisinin kendisi gibi bir kiinin veya kiilerin (yani meclislerin veya milli meclislerin) millet adna
kardklar emir ve yasaklara boyun emeye raz olmasdr.
Gnmz insanlnn sahip olduu temel felsefe, bu iki yaklamnn deiik ehreleridir. Her iki yntem de,
aldatma ve smrme yollardr. nsanl hsran ve lme mahkum eder. nsan, insanln kulluuna ve
ahslarn kat arzular demek olan despotizme kurban eder.
Halbuki marufu emr-mnkeri nehiy; insann, kullarn hkmetmesinden kurtarlp Allahn hakimiyetine ve
gerek hrriyete teslim edelmisidir. artsz itaat olan Allaha ibadet etmeye ve yalnz ona boyun emeye
armaktr. Allahn gnderdii din, slamdr. Tek hedefi ila-y kelimetullah yani Allahn (c.c.) her sahada tek
hakim kabul edilmesi, her sahada sz, ynetim ve hkmranlk hakknn kendisine verilmesidir.
Allaha inananlar onun dinini aka ilan etmeli ve onunla atan her eit sistem ve felsefelerin aleyhinde
birlikte savamaldrlar. Ta ki fitne ortadan kalkncaya kadar... Allah, fikri ve ameli olarak her trl yabanc
unsurlardan arnm saf slam eriatn tatbik etme grevini bu mmete yklemitir. Hayatn her eit idare ve
ubesinde emir ve nehiylerine uyularak tatbikatn istemektedir. slamda kanun koyma hakk, hibir yasama
organnn hakk olamaz. Nefis ve arzularn kanun yapma hakk slamda yoktur. nk slam ile terbiye
edilmemi bir nefsin, insanla verecei ve sunaca mesaj yoktur.
Hibir insann Allahn dinini tebdile ve tayire yeltenme hakk yoktur.
Allahn dininden sapmak ve din dmanl yapmak kadar byk mnker olamaz. Mnkr taraftarlarnn
oalmas ve savunucularnn mevcudiyeti de mnkerdir. Allah Tel slam mmetinden marufa tabi olmasn
ve uygulamsn istemektedir. slamn hayata uygulanma grevinin maruf ehlinden ve onu savunanlardan
istenmesi kadar tabii bir ey yoktur. Bu istek ve arzunun, mslmann i ve d dnyasnda grnr halde
belirlenmesi ve savunulmas gerekir. Her frsat ve admda bu istek ve arzunun tezahrlerini vermesini salamak
mslmann grevidir.
mam bn-i Teymiye yle der:
Emir ve nehiy insanolunun varlnn gereidir. Kim Allah ve Rasulnn emirlerini emretmez,
yasakladklarn yasaklamazsa, ya marufa muhalefet etmi olacak, ya da Allahn hkmetmesini emrettii hakk
batla kartrm olacaktr. Eer bu tr bir anlaytan ayrlmazsa uydurma bir din edinmi olur.
122

slam mctehid imam ve ilim otoritelerinden naklettiimiz bu aklamalarn altnda vardmz kanaat
gsteriyor ki, maruf ve mnker kavramlar, salt ahlaki kavramlardan olmayp, eriat hukukuna ait iki temel
kavramdr. Bu iki temel kavram, Allahn dinini ve eriatnn tatbikatn ifade eden iki mcmel ifadedir. Bu
nedenle ifade ve kapsam asndan bu iki kavrama bakldnda, grlecektir ki, maruf Allahn dininin
emrettii inan, fikir, ibadet, usul ve metodlar, ahlaki ilkeler, siyasi ve medeni kanunlarn tm, bunlarn dnda
kalan saha da mnkeri ifade etmektedir.
te bu mmet birincisini emretmek, ikincisini de nehyetmekle emrolunmutur.

MARUF VE MNKER DNN TARFDR
imdi yanl bir anlay zerindeki perdeyi kaldrmak istiyoruz. Bu yanl anlay shhate kavumadan maruf ve
mnker kavramlarn anlamakta daima glk ekmi olacaz.
Bu yanl anlay; marufun; bir davran iyi ve gzel bulmak mnkerin ise, herhangi bir eyi sadece ho
grmemek veya irkin bulmak gibi anlamlar ifade ettiidir. Keza maruf, herhangi bir fert ve toplumun ho
grp kendisiyle amel ettii davran da ifade etmez. Yine fert veya cemaatin ho grmedii ve bilinmeyen bir
davran da mnkeri ifade etmez. (Zira fert veya toplumun ho grmedii bir davran, din ho grebilir veya
onaylayabildii bir amel olabilir. Yine ho grd bir ameli dinin ona mnker damgasn vurduu cinsten bir
davran olabilir). nk maruf ve mnkerin Kurani ifadeyle zel bir anlam vardr.
Binaenaleyh Kuran- Kerimin genel esprisi asndan bakldnda marufun; ilahi yasann sunmak istedii
inan ve amel ifade ettii hemen anlalacaktr.
Aklmzn mahsul olarak kefedilen bir sahann insanlar tarfndan ho grlp beenilmesine maruf
diyemeyiz. Ancak kefedilen bu saha Kuraan ve Snnet tarafndan kabul grrse, maruf olur. Ayn ekilde
aklmzn kabul etmeyip, insanlarn da sevmedii, alamad ve uygun olmayan bir davran slam eriat
onun mnker oluuna hkmetmedii srece- mnker diye ilan edemeyiz
Herhangi bir amel veya tatbikatn din nazarnda mnker olduu halde- o gnk dnr veya ilim ehli
tarafndan maruf kabul edilmesi ileri srlebilir. Dinin bu tatbikat onaylamas istenemez. Nasl ki bir ksm
ahs veya kurumlarn mnker olarak kabul ettikleri bir tatbikat dince maruf kabul edilmedii gibi.
123

mam Rgb el sfehani yle buyurur:

122
el-Hisbe fil-slam: 87.
123
Tauti ynetimlerde iki, kumar, zina ve gayr-i meru ne kadar amel ve tatbikat varsa hepsi maruf (meru) kabul edilmiken, hakim
unsur slam olan devlet ynetimlerinde bu ameller mnkerdir ve savalmas gerekir bunlarla.
Bunun gibi ehadet kelimesiz olarak yalnz Allahn hakimiyetini ve Rasulullahn (s.a.v.) liderliini ifade ederken slamda bir amelin
temel felsefesi bu iki unsurdan kaynaklanmyorsa, l ve merdud olduu kesin izgilerle belirlenmitir. Byle bir marufun gereklemesi
farz- ayn iken, slamn bu temel yaps, an taguti ve cahiliyye ynetimlerince A DII damgas vurularak mnker kabul edilmitir.
(eviren).
28
Maruf, akl ve dinin ho ve uygun grd her amelin ad, mnker ise akl ve dinin ho grmeyip yasaklamay
emrettii her amelin addr.
124

Bu aklamada maruf ve mnkerin tanmnda akln, din mevkiine konulduu anlalmasn. Zra bu hususta akl
hr deildir. Aksine dine boyun emitir. Bununla beraber, fesada uratacak bir hastala yakalanmad srece,
btnyle dinle uyum iindedir. phesiz ki dinin hi bir hkm salam aklla atmaz. Bu nedenle mam
Ragb el-sfehani, akl ile dini ayn makamda zikretti. Binaenaleyh bir davrann maruf veya mnker oluu ile
ilgili hkm vermede akl acziyete dse bile din tek bana konuya zm getirecek yeterliliktedir. mam Ragb
bu hususa, mnkeri aklarken yle temas eder: Mnker, akln, irkinliine ve ktlne hkmettii, yahut
bir davrann irkin ve kt oluunda akln duraklad fakat dinin irkindir dedii ve hkmettii her
ameldir.
125

bni Cemre yle der:
Maruf, dinin malum delil ve kstaslaryla bilinen her iyi amel ve davrann addr. Bu, ister adet cinsinden
olsun, ister dndaki bir davran olsun hkm birdir.
126

slam ulemas, slam toplumunda bir amelin yaygn oluu veya kabul grmeyii, gzel grlmesi veya
reddedilii, maruf ve mnkerin tanmnda din ile beraber bir kstas ve l olundan sz etmitir. Bu doru bir
yarg olmayp sadece bir zandr. Fakat bununla beraber u da bir gerektir. man sahiplerinin inan ve amel
cinsinden gzel kabul ettikleri davranlarn maruf, ho karlamadklar davran ve tutumlar da mnker diye
adlandrmamzda bir saknca yoktur. Byle bir sonu; akl ve tecrbelerinin rnleridir. Yahut muhtemel ki
milli gelenekleri ve rk tutumlardr denilemez. nk Allah ve Rasulne sadk bir imanla teslim olanlar,
maruf veya mnker bir amele, ancak Allahn dininin nda, Onun eraitna tbi olarak ve emirlerine
balanarak bakarlar.
lahi eriatn, tanyp kabul ettii her amel ve davran onlarca da maruf, ho grmeyip reddettii her davran
da mnker kabul edilir. Bu yarglarnda hibir phe ve zann iinde deildirler. Dinin maruf kabul ettiini
mnker diye ileri srecek kadar cesaret gstermeleri dnlemez. Bunun tesinde bu konuda ihmalkar bile
davranmalarnn affedilmeyecek kadar bir su telakki edilmesi ayrca zikre deer bir davrantr. Kald ki dinin
mnker dediini maruf diye ilan etmeleri veya azck da olsa rabet gstermeleri hi mmkn deildir.
mam Cerir et-Taberi yle buyurur:
Marufun asl; inananlarca bir amelin gzel kabul edilip ho grlmesidir. Mesela Allaha itaat maruftur.
nk iman tayan herkes, bunun gzel bir amel olduunda mttefiktir. Mnkerin asl ise; Allah Telnn ho
grmedii ve mminlerin de tabiatlar gerei reddettii her ameldir. Bu nedenle Allaha itaat etmemek ve asi
olmak mnker diye kabul edilmitir. nk iman edenler byle bir davran en byk su saym ve ho
grmemitir.
127

mam e-evkani, slam mmetini yle vasfeder: Onlar, dinin emrettiklerini emrederler, yasakladklarn da
yasaklarlar. Onlarn, bu davranlar maruf ve mnker diye kabul etmelerine delil ise Kuran ve snnettir.
128

Grlyor ki slam ulemas, maruf kavramn; hikmet, felsefe ve mantk terimleriyle ifade ettikleri gibi,
asrlarndaki geleneklerin nda anlamaya almlardr. Aksine hep dinin ve snnetin saf nda anlamaya
almlar ve hkme balamlardr.
Bir dier nemli anlaylar da; Maruf ve mnker kavramlarn Allaha itaat ve Ona isyan eklinde
oluudur. Bu adan baklnca grlecektir ki; helal ve haram, farz ve nafile, mstehab ve mekruh kavramlar da
bu iki temel kavramn sahasna girmitir.
Btn bu aklamalar yine bizi; Allahn eriat, maruf ve mnker denilen iki temele oturmutur yargsna
gtrmektedir. nk bu din, Allah Telnn, sevdii ve holanmad eyleri bize haber vermektedir. Helal ve
haram nedir? Vacip ve mendup nedir? Haram ve mekrup ne demektir? sorularnn cevaplarn en yetkili bir
ekilde nmze sermektedir.
bnl-Esir, marufu yle tanmlar:
Maruf; Allaha itaat, onun rzasna nail olma, insanlara (dini mesaj asndan yaklap) iyilikte bulunma,
dinin ard tm iyilikleri ve nehyettii tm ktlkleri kapsamna alan toplayc bir kavramdr. Bu tanm,
marufun mehur zelliklerindendir. Yani insanlararas bilinen iyi eyler, mslmanlarn kt grmedikleri ve
slam ile atmalan davranlardr.
129

bnl-Esir mnkeri de yle tanmlamaya alr: Mnker, marufun zdddr. Dinin irkin grd, haram
kabul ettii ve holanmad her eylem ve ameldir.
130

Allme es-Savi: Maruf kavramndan murad, Allah Telnn istedikleridir. Bu, ister be vakit namaz, anne
babaya iyilik ve yaknlar ziyaret gibi vcub ifade eden emirler olsun, ister nafileler ve nafile sadakalar gibi
mendup cinsinden ameller olsun, deimez. Mnker ise eriat sahibinin yasaklad eylerdir. Bu yasaklar, ister

124
el-Mfredat fi-Garib-il Kuran (Arefe) maddesi.
125
el-Mfredat fi-Garib-il Kuran (Arefe) maddesi.
126
Fethl-Bari: 10/342.
127
Cmi-ul Beyn fi-Tefsir-il Kuran: 4/28.
128
rd-l Fuhl: 74.
129
en-Nihyet fi-Garib-il Hadis ve Eser: (Arefe): 3/85.
130
en-Nihyet fi-Garib-il Hadis ve Eser: (Nekere): 4/175.
29
zina ve hrszlk gibi haram yollarla ilenmi olsun, isterse arzulamad amel ve davranlar eklinde olsun, ho
grmedii eylerdir,
131
eklinde mtalaa beyan eder.
Allme e-ehid Abdlkadir Udeh bu iki kavram daha da bir genellemeye tbi tutar. yle ki: Maruf ve
mnker, sahalar geni olan temel iki slami kavramdr. Dinin, yaplmasn farz kld her eyi emretmek, yahut
namaz, oru, zekat, tevhid (Allah Tely her sahada rakipsiz kabul etmek ve her sahada sz hakkn ona
vermek) gibi temel esaslar zerinde mminleri eitmek... nan ve amel olarak din ile atan her trl dnce
ve davran yasaklamak, bir daha yeermemek zere bunlarn kkn kazmak ve bu dnce ile kar kmak...
Semvi dinlerden Hristiyanla ait mnkerlerden, Teslis inanc ve sann (a.s.) armha gerilip ldrld
iddias, Ruhbanlk, iki imek, domuz etini yemek, slam dininin dier dinlerle att (atr ama muharref
ekliyle, ilk haliyle deil) iddiasn ortadan kaldrmak iin yaplan tm almalar bu iki kavramn
sahalardr.
132

Tm bu hkmlerden ve varlan sonulardan anlalmaktadr ki maruf ve mnker kavramlar, herhangi bir
kimsenin istedii yorum ve izahla doru anlalamaz. Genel bir anlayla bakmak gerekir. O zaman grlecektir
ki bu iki kavram Allahn rzas ve gazab eklinde anlamn bulur. Bir amel ve davran maruf ve
mnker snr iinde mtalaa etmek insan aklnn yetkisi dndadr. Zira maruf ve mnker diye amelleri iki
temel zerine oturtmak Allahn eriatnn hakkdr. Kim Allahn eriatnn stnde, bir ameli maruf veya
mnker olarak grme ve hkmetme hakkn kendinde grrse, o kimse kendini Allah Telnn makamna
koymu ve teri hakkn kendi varlnda toplam olur. Byle bir tavr iine girmek, yalnz Allah inkar deil,
ayn zamanda Allaha kar sava amak ve topyekn insanl lme mahkum edecek, dine kar isyan etmek
demektir. (Bugn ayn isyan ve kfr yayoruz. El-yazu billah).






















IV. BLM
MARUF VE MNKERN
A- SAHASININ GENL
B- KAPSAMI













131
Hiyet-s-Savi ala Tefsir-il Celaleyn: 1/152.
132
et-Teriul-Cina: 1/497.
30
MARUFU EMREDP MNKER YASAKLAMA, DAVET VE ETMLE LGL BR GREVDR
Maruf ve mnker almas iki temele dayanr:
1- Davet almas.
2- Eitim ve dzenleme almas.
Bu iki temel esas, tabii bir ekille ve iyi dzenleme ile gayesine hizmet eder. yle ki: lk planda insanlar
Allahn dinine davet edilir. Sonra bu din zere eitim almasna tbi tutulurlar. te bu, davetin baars iin
hareket noktas ve temel felsefesidir. Eitim almas bu nokta zerinde dmlenir. Metod, ne kadar salam,
eitim ne kadar kuvvetli ve kusursuz olursa, davet o nispette baarya ulam olur. Yoksa daha ilk planda
yaplan alma, zlme ile kar karya kalr. Zira davet irad ile uygulanacak bir eitim ve metod arasnda
kuvetli bir iliki, gvenilir bir ba vardr. Bu nedenle davet olmakszn salt eitim ve metod bir fayda vermez.
Nasl ki metodsuz ve eitim felsefesi olmadan yaplacak davet almasnn, arzulanan gayesine ulamas
mmkn deildir.
phesiz ki davet ve iradn kendine yneltildii kimse, eitim ve metod alasnn zerinde uyguland kimse
deildir. nk dine davet, davete inanmayanlara yneliktir. Eitim almas ise davete inananlar zerinde
cereyan eder. Fakat bununla birlikte her iki alma da tek bir hedefe yneliktir.
phesiz Allaha artsz ibadet eden kimse, insanlar, Allaha ibadete ve kullua aracak ve bu temel zere
cemaatini olutururken, inkar eden de toplumu kfre ve tauta aracak ve kendi paralelinde bir cemaat
meydana getirecektir.
Aslnda sz konusu edilen bu iki alma, farkl grntlerine ramen tek bir maksada gre dzenlenmitir.
mmet, bu almay gerekletirmekle sorumludur. dier bir ifade ile bu mmet, marufu emr mnkeri nehiyle
grevlendirilmitir.
mmetin, kendi dnda yapmakla sorumlu olduu alma Davet ve irad, kendi iinde yrtme ve ifa
etmekle mkellef olduu alma da eitim ve dzenleme adn alr.
Mfessirler derler ki: Allahn gayrisine itaat edip ona hakimiyet hakkn tanyanlara muhalefet etmek, kfr ve
irk dzenleriyle savamak, Allah yolunda cihad etmek, iman ve slama davet etmek, maruf ve mnker
grevinin gereidir. Ayn ekilde eri cezalar ve tazirleri uygulamak, insanlar, Allah yolunda mal ile cihad
etmelerini tevik ve tavsiye etmek, Rasulullahn (s.a.v.) snnetine (slam yaama biimine) uymak, bidat
(slam d tatbikatn her eidinden) her tatbikat ve hayat felsefesinden uzaklamay tavsiye etmek vb. her trl
alma da maruf ve mnker kapsamna girer.
Anlalyor ki, mezkur iki alma birbirinin ayrlmaz paralardr. Biri davet ve ynlendirme, dieri metod ve
eitim.
Binaenaleyh mfessirlere gre maruf ve mnker sadece bu iki almay kapsamna almaz. Mfessirler bu iki
almay, maruf ve mnkeri kapsamna alan her ayete dayandrarak, o ayetleri dayanak olarak gsterirler.
Ayetin zahiri ister davet ynne baksn, isterse maruf ve mnker eitimine baksn, deien bir sonu ortaya
kmaz. Maruf ve mnker kavramlar, Kurann neresinde geerse gesin, slam mmetinin bizzat kendisini
slah emrettikleri gibi, kendi dndakileri de Allahn dinine daveti ve slamn mesajn onlara duyurmay
gerekli ve art klmaktadr.
imdi bu kesitte nemli bir noktaya parmak basmak istiyoruz. O da: slam mmetinin ortaya kyla, marufu
emredip mnkerden uzaklatrma grevini stlenmesi ve bu sahadaki organizeyi zerine alm olmasdr.
Allah Tel, slam mmetinden bahisle, diledii bu mhim grevi kendisine ykleyerek yle buyurdu: Siz
insanlar iin (insanlarn faydas iin gaybden, yahut levh-i mahfuzdan ve ta ezelden seilip) karlm en hayrl
bir mmetsizin. Marufu emreder, mnkeri yasaklarsnz. (nk) Allaha inanyorsunuz.
133

Ayetin slubuna bakldnda grlecektir ki, marufu emretmek mnker nehyetmek, slam mmetinin ortaya
k ve varlk nedenidir. Kuran- Kerim, mmetin varlk nedeninden dolay ona insanlar ierisinden seilip
karlm en hayrl mmet vasfn vermitir.
Bu grev kendisine kar deil, kendi dndaki insanlara yneliktir. Zaten kendisi hidayet zere gelmitir. Ama
bu mmetin var olu nedeni, gereklemesine alaca muayyen bir gayenin varlna matuftur. Bu gaye de
insanl slah edip onlarn hidayetine vesile olmak, dnya dengesinin bal olduu slamn adaletine davet
etmektir.
Her toplum, kendi varlk gayesini anlamada ve bu gayeye ermek iin yapaca alma ve aratrma orannda
hrdr. Fakat en hayrl mmet kavram, Allah Telnn insanla indirdii Kuran dzeninin tamamna
eksiksiz bir ekilde inanan ve bu anlayla bu dzeni, kendi hayat telakkisi kabul eden, bu dzene, kendi varlk
nedeni ve gayesi olarak bakan bir toplulua verilen addr. Bu cemaatin, nefsin arzu ve isteklerine boyun emesi
ve bu istikamette ekillenmesi asla dnlemez ve zaten bu onun azametine layk da olamaz.
134


133
li mran: 110.

134
CEMAAT: CEM: ok sayda ilerin bir kimsenin hkm ve idaresinde organize edilmesidir. EL-CEMYYET: nsanlardan bir kesimin
veya bir cemaatin, zel bir gaye ve mterek bir fikrin tahakkuku iin toplanmasna denir. (ER Raid: 526) (eviren)
Fkhta, mminlerin kendilerine yn verecek her haliyle slam ile mcehhez bir kimsenin arkasnda ve etrafnda toplanarak namaz
klmalar haline CEMAAT denir.
31
Bu mmetin, byle bir isimle vnmesi onu lmsz yapmaz Yani en hayrl mmet olma vasfn tamak,
mcerred bir isimle ycelik kazanmak iin yeterli deildir. Oysa, ona bu vasf kazandran etken, dnyada Allah
Telnn rzasn ve arzusunu sembolletiren marufu emretmesi, yine gazabn ve arzu etmediklerini
sembolletiren mnkeri yasaklamasdr. te onun varlnn gayesi, bu emre baldr.
Allah Tel bu mmetin yceliini, bu grevi yapmak veya yapmamak, baarl olmas veya baarszl ile ilahi
yasann hkmran olup olmamasyla orantl klmtr. Yani bu mmetin, bu grevi yapmas halinde slami
dzenin ayakta kalaca, yapmamas halinde mslmanlarn daima (emperyalist glere) mahkum olacan
kendisine bildirmi ve onu bu grevi hakkyla yapmakla grevlendirmitkir.
E-eyh Ebus-Sud nsanlar iin karlm... ayetini aklarken der ki: Bu zellik, bu mmete has bir
zelliktir. Lin-Nas kelimesinin bandaki lam, uhricet fiiline mteallktr. Yani bu mmet, demek,
insanlk iin insanlarn en hayrl ve en ok yararl olan olunuz anlamndadr. Aktr ki hayrlk kavram
insanla faydal olma anlamn tar. Onlarn ortaya klarndan bu mny anlamak, ayn ekilde onlar
iindir. Yani bu mmet, insanln ve onlarn faydasna olan her eyi gerekletirmek iin seilmitir.
135

mam Razi yle buyurur:
nsanlar iin karlm... ayetinin tefsirinde iki gr vardr:
1- Bu mmetin, her asrdaki neslin en hayrls olmas; insanla faydal oluudur. nsanln galip kesimi, stn
ve sekin snf, gndemden silinmeyen simasdr bu mmet. Onun deimeyen ve kaybolmayan frik alameti,
ayrc zellii budur.
2- nsanlar iin demek oldunuz, idiniz sznn sonucudur. Bu takdirde anlam yle olur: Siz insanlar iin
mmetin (insanlarn) en hayrllar oldunuz (idiniz, olmakta devam edeceksiniz.)
136

Ebu Hreyreden (r.a.) rivayet edilen bir hadis-i erifte Allah Rasul:
Siz insanlar iin (Allah tarafndan seilip) karlm en hayrl bir mmet (cemaat) oldunuz ayetini okudu,
sonra yle buyurdu: nsanlardan bazlarnn dierlerine kar hayrl olanlar u kimselerdir ki slam
cemaatine, boyunlar laleli esirlerle gelirler, nihayet o esirler slama girerler.
137

bn-i Hacer, Ebu Hreyrenin (r.a.) rivayet ettii hadiste nsanlardan bazlarnn dierlerine kar hayrl
olanlar eklinde geen ksmn slam mmetini vasfedii hakknda yle der:
Baz insanlarn dierlerine kar hayrl davranmalar yani onlara kar faydal olmalar, onlarn hakka,
geree dnmek iin vastalar hazrlamak ve slama geilerine vesile olmak eklinde olur.
138


Cemaat kuru bir kalabalk deildir. Bir ruh iinde hareket edebilen (nizam ruhu tayan) bir topluluk (bir nder etrafnda inanlarn
yaatmak zere ona biatl toplum) Cemaatin teekkl bir RUH ve TMA BR MSAKTIR. Birlik ruhu nce fertte teesss eder, bylece
onu kibirden, darlktan, egoizmden kararak geniletirse o vicdan, o nispette CEMAAT OLMAYA NAMZET olur. Bu birlik bir aileden
tutunuz da CHANGR DEVLETE kadar gider. (M. Hamdi YAZIR Hak Dini Kuran Dili C. 1, sh.1010).
Cemaatle gnde be defa klnan namaz GNDE BE DEFA LAH BR MTNG YAPMAK demektir. Neye kar ve neyi protesto iin?
ALLAHn NDRDKLERNE UYMAYANLARA KARI, HER TRL PUTULUU PROTESTO N SAF SAF OLUP OMUZ
OMUZA VEREREK namazda yalnz ALLAHIN NNDE ELME var, Allahtan bakasn byk ve kurtarc tanmamak var; rtbe,
amir, memur, varlkl, yoksul, siyah, beyaz, gzel, irkin... ayrm olmadan yaplan EVRENSEL BR MTNGTR....
Sadece cumadan cumaya veya be vakiatta bedenen bir araya gelip, ayn kbleye yneldii RUHEN ve BEDENEN BRLEMEYEN, AYNI
DNYA GR ETRAFINDA KENETLEMEYEN, namaz d yaaynda HAK YOLDA (=siyasi, ekonomik, kltrel, askeri ve
hukuki tm sahalarda) yrmeyen, Allahn ipine sarlamayan gruplar CEMAAT olamazlar. Onlar kuru kalabalktan mevcut ve hakim
dzenlerin her gn oyunca ve mahkumu olmaktan kurtulup- teye geemezler. (50 ylnda mslman kardeler hareketi, sh. 75-77, S.
Havva).
Mslmanm diyen toplum, sakatlar topluluu olmutur. Gz kr, kollar koparlm, bacaklar krk, midesinin yars alnm, burnu
kesik... Sakatlar topluluu. Kimi zekattan, kimi hacdan, kimi namazdan, kimi imandan, kimi snnetten, kimi mirastan, kimi aile
yaantsndan... sakat. Byle bir toplum CEMAAT olamamtr.
(CEMAAT- Mevlut ZCAN- 3 ubat 1989 Milli Gazete) (EVREN).

135
rd-ul- Aklis-Selim il Mezyal-Kitab-il Kerim: 2/496.
136
Meftihul Gayb (Tefsir-i Kebir): 3/27.
137
Bu hadiste vurgulanmak istenen nokta udur: Hayrl olmak demek; esirlerin gaziler eliyle mslman olmas ve saadete ermesidir. Yani
bu mmetin hayrl olmas, dier insanlarn imana ermemi olanlarn ellerinden tutup, onlarn hakka ve saadete ermelerine vesile olmasdr.
Bu izzet yalnz SLAM MMETNE has bir vasftr. Bu mmet, bu vazifeyi omuzlamak iin gnderilmitir. Bugnk sefil hayat yaayp,
kafirlerin dnyaya bak ile hayat deerlendirip ekillendirmek ve yaam iin gelmedi. slam btn kurumlaryla yaamak ve yaatmak
iin gnderilen bir mmettir bu mmet. Fakat cahili sermayenin klesi durumuna getirilmi bu mmet, aslnda dn, urunda her trl
varln feda ettii ve bu uurda ekinmedii slama ve Allaha kar asi durumuna girmitir. Umarz ki yine tarihi misyonunu stlenip,
gemiteki makamn elde etsin. Bu ise, slamn dinamik ruhu cihad uuru elde edildii gn gerekleecektir. Bugn bu uurun sahiplerini
grebilme erefini tayoruz. Elhamdlillah... (eviren).
Yukardaki Ebu Hreyre hadisinde sunulmak istenen dier bir nokta, slam mmetinin, insanlar (inanmayan kimseleri) zorla slama
sokmak istemesi anlam yoktur. Dinin esaslarn ve inancn onlara zorla kabul ettirme anlam da yoktur. slam mmeti, batllarn kar
kt ve slamn savunduu mesut hayatn benzerini kendi ahlaki, hukuki ve ameli lleriyle kurduklar hayata, onlar dman
olmalarna ramen- davet eder. Bu en doru ve en mkemmel bir temsildir, bir rnektir. Binaenaleyh bu mmetin grevi; insanl topyekn
byle bir iyilie ve kurtulua davet etmektir. Bylece bu mmet, insanlarn rnek alabilecei model bir toplum olmakta, kendisine
kzlmasna ve istenmemesine ramen istemeyenleri ve kzanlar kendisine cezbetmektedir. Bu mmetin iktidar byle kurulur. sava
kazanmlarn huzurunu yaayan bu mmet, iktidar mevkiinde olup iktidar olamayan zorbalar, gremedikleri ve fakat hakikat olan glerle
slama yneltmi olur. mmet bu safhadaki pozisyonunu elde edince, hayra muhalefetlerini gizlemi olanlarn kalpleri slama alm olur,
merhameti ve ba bol olan Allahn rahmetini hak etmi olur. (eviren) Sahih-i Buhari Kitab-ut Tefsirden...)
138
Feth-ul Bari: 8/156.
32
Yukarda arz ettiimiz Kurani nasslar, lafz ve slup asndan baz ilgin konular da ortaya koymutur. Bu tr
dikkat ekiler okuyucuyu cok megul eder. Bununla birlikte geni aklamalar verdir. Zira bu aklamalar, srf
ilme ve edebi bir slup ierisinde slam mmetinin varlna ve varlk sebebine dair sonular vermektedir.
Siz insanlar iin karlm en hayrl bir mmetsiniz... ayeti bize, bu mmetin, dnyada inan, kltr ve
medeniyet ls zerinde olumu dier mmetlerle ve milletlerle kyasla nder bir mmet olduu sonucunu
vermektedir. nk dier mmetlerde veya dier bir ifade ile slam d yaayan mmetlerde olmayan bir takm
zellikler tamaktadr. Bu da bir nizam ile beraber savunduu hayata ynlendirme gcn tam olmasdr. En
doruya, Allah Telnn vadettii garantiye ynlendirme... Allahn dinine davet ve slamn rengine girme
yar... Kuran- Kerim bu mmeti u iki ana temel zellik ile vasfetmektedir.
Allahn ho grp arzu ettiklerini emrediyor ve Onun rzasyla atan ve holanmad her eyi
yasaklyorsunuz. Evet, marufu emredip mnkeri yasaklamak, aslnda iddial ve mminin iman ve teslimiyetini
aa vuran bir almadr. slam mmeti, her almaz sanlan artlarda dahi bu grevi yapmak borcundadr.
Hi kimse, marufu emr mnkeri nehiy gibi her emirden daha nemli bir grevin nemini kmseyemez. Bunu,
ancak konu ile ilgili ayet-i kerimeyi hakkyla anlamayanlar ileri srebilir. Ayetin varmak istedii sonucu
dnmeden hkm verenler ve onu derin bir anlay, ince bir sezgi ile kavrayamayanlar, phesiz ki Allahn
ihsanndan nasibi olmayanlardr.
Kuran- Kerim, bu ayet-i kerimeyi destekleyen bir baka yerde de yle buyurur:
Bylece (sizi doru yola ilettii iin) sizi (ey Muhammed mmeti) vasat (orta yani ifrat ve tefritten uzak,
mutedil, hayrl, adil ve mmtaz) bir mmet yapmzdr, insanlara kar (hakikatin) ahitleri olasnz, bu
peygamber de sizin zerinize tam bir ahit olsun diye...
139

Bir nceki ayette hayrl mmet diye vasfedilirken, bu ayette ikinci bir vasfla tantldnda orta bir mmet
diye adlandrlyor. Hedefe varma noktasnda iki ayet arasnda bir eliki yoktur. nk hayrl mmet, hayatn
aknda ll ve itidale bal kalarak, amel ve dncesinde ifrat ve tefritten korunan mmettir. Yine bu ayette
slam mmeti, insanlara kar ahitlik grevini yapmakla tavsif edilmiken, nceki ayette marufu emredip,
mnkeri yasaklamak ile grevli olduu ve bu nedenle gnderildii bildirilmektedir. Her iki ayet arasndaki fark,
lafzda ve ifade farkllnda olup, anlamda deildir. Zira insanla kar ahitlik yapan kimselerin, onlara,
onlarn menfaatna, kurtuluuna neden olacak iyiliin her eidini emretmesi, manen lmlerine ve yok
olularna sebep olacak ktlkleri bildirip onlar bu akibetten sakndrmas kadar tabii bir ey olamaz.

MMET ISLAHA ALIMAK ve ETMEK, MARUFU EMR MNKER NEHY GREVDR
Kuran- Kerimin slam mmeti kavram hakkndaki aklamas, bize bu mmetin en hayrl bir mmet
olduunu, insanlar arasndan seilip karlm ve onlara kar en faydal davranan olduunu, Allah Telnn
arzularn savunan, arzu etmediklerini yasaklayan bir mmet olduunu bildirmekte, esiz bir dinin mesajn
insanla ilan etme grevini yklendii yine bu ayetlerden anlalmaktadr. Fakat hi kimse,. bu mmetin
kendisi ihmal edilmekte, i ve d eitimi unutulmaktadr bu ayette gibi bir sonu karamaz. phesiz ki
insanl hakka aran bir mmetin eitimsiz ve bilinsiz bir mmet olduu dnlemez. Zira byle bir
mmet, her eyden nce davet grevini yapamaz. Bir taraftan kendini slaha alrken, br taraftan insanl
hakka armaktadr. Yani i savan kazanmam bir mmetin da kar sava hakk domaz. Bu zaten caiz de
deildir. Davet ve tebli kusur ve yanl kabul etmez.
Keza ayet, bu mmetin kendi dnda yapmakla mkellef olduu grevi, kendi iinde yrtmeyi de farz
klmaktadr. Hatta ayet bu grevi baaramam yani maruf ve mnker grevini hakkyla ifa edememi mmetin
da almasna msaade vermemektedir. Bu zaman srecinden geememi eitimsiz cemaatin, kendi
dndakilere zaten verecei bir eyi yoktur. Marufu emr mnkeri nehiy grevi eitimsiz ve ilimsizlerin ii
deildir.
Biri dierinin tabii sonucu olan bu iki gre, ayetin kapsamnda mevcuttur aslnda.
Allme es-Sav yle der:
Ayetteki insanlar iin ifadesinde min harfi deil, lam kullanldn gryoruz. Yani insanlardan
karlm eklinde deil, insanlar iin karlm eklinde anlam kazanmas, bu mmetin, dnyada tm
insanl hakka ve adalete davet etmesi, ahirette ise peygamberlere ahitlik etmesi asndan, hem kendisi hem
topyekn mahlukat iin bir rahmet ve hakka yneltmede nderlik iareti vardr.
140

Melciyun yle buyurur:
nsanlar iin karlm demek, peygamberlerin davelterine ahitlik etmeleri, kafirlere kar cihad veya tm
inananlar iin ahitlik grevini stlenmek demektir.
141

Allme es-Savnin: Bu mmet dnya ve ahiret hayatnda, hem kendisi hem de tm insanlk iin rahmet ve
menfaat kaynadr sz, slam mmetinin slah ve davet denilen iki nemli sahada grev aldnn farziyetine
iaret etmekte, bunun da maruf ve mnker kavramlarnn, mmetin bnyesindeki nemini ve farziyyetini

139
el-Bakara: 143.
140
Haiyet-us-Sav al tefsiril-Celaleyn: 1/153.
141
et-Tefsir-ul Ahmediyye: 124.
33
ortaya koyduunu ispatlamakta olduunu grmekteyiz. Melaciyyun: Kafirlere kar cihad ve tm inananlar
iin bir rahmet iin karlm... sz ile bu geree iaret eder.
142


MARUF ve MNKER GREVNN KURAN-I KERMDEK GENEL HKM
Mnker ve maruf grevinin kapsam ve sahasn aklamamz iin dier bir ayetin izahna gememiz lazmdr.
Allah Tel bu ayet-i kerimede slam mmetine yle emretti: Sizden yle bir cemaat bulunmaldr ki (onlar
herkesi) hayra arsnlar. te onlar muradna erenlerin ta kendileridir.
143

Birinci ayette geen nsanlar iin karlm ifadesi, bu mmetin, marufu emretmesi mnkeri nehyetmesinden
dolay btn insanlar arasndan seilip karldna iarettir. Oysa bu ayette Hayra davetle emredilmesi,
marufu emredip mnkerden nehyetmesi vasfyla daha belirgin bir ekilde ortaya kmaktadr. Aslnda bu yet,
insanlar iin karlm vasfn kapsamna almaktadr. nk bu ayet, marufu emr mnkeri nehiy grevini
yapmakla ykml bu mmetin, insanlar arasndan karlm belli bir topluluk veya cemaat olduunu
zelletirmek. Belki denilir ki emir mutlak olarak zikredilmitkir. mmet ierisinde ehil bir cemaat bu grevi
ifa edince dierlerinden farziyyetin sorumluluu der.
Allme el-Alsi yle der:
Ayette geen fiilin meful hazfedilmitir kaidesine uygundur ki ya yaplan iin ortaya ktn bildirmektir,
yani bu mmet (topluluk) mkellef olmasa dahi- tm insanlar Allahn dinine davet eder. nk bu, onun
ayrlmaz vasfdr. Allah Telnn arzuladklarn emreder, arzu etmediklerini yasaklamaya alr. Ya da
yaplan iin bizzat ortaya karlmasna niyet edildii iin zikredilmemitir. Mesela Falan kimse Allah iin
veriyor, yani hakka davet etmekte, marufu emredip mnkeri nehyetmekte ve davet iini bizzat yrtmektedir.
144

lsiye gre ayet iki anlamdan birine muhtemeldir:
1- Ayette bu mmetin, tm insanla istisnasz- marufu emredip mnkerden nehyettiine dair bir iaret vardr.
2- Marufu emredip mnkerden nehyetmekten maksad, bu grevi yapan cemaat veya taife, gznne
alnmakszn mmetin tmnn bu grevi yapan cemaat veya taife, gznne alnmakszn mmetin tmnn bu
grevi yaptna dair iaret vardr.
Binaenaleyh iki muhtemel mn tad gr varsa da, genel espri iinde mtalaa edildiinde, her iki mnnn
da kastedildii ilahi murada daha uygundur. u bir kesin sonutur ki, Kuran- Kerim, maruf ve mnker
kavramlarn salam temellere oturtmutur. Ayn biimde bu grevin bu mmet tarafndan fa edilecei kesin
izgilerle belirlenmitir.
Maruf ve mnker grevinin, bu mmetin temel grevi olduu kesin olmasna ramen, ne acdr ki gnmzde
ou insan Allahn dinini hl tanmyor ve slam dini diye bir dinin de farknda deildir dense mbalaa
yapld sanlmamaldr. Allahn bu esiz dini ve risaleti, tm insanlara tebli edilip dnyann en cra
kesindeki insana ulatrncaya kadar, bu mmetten bu grevin farziyeti kalkmaz ve kalkmayacaktr. (Zira bu
mmetin grevi insan ile slam arasndaki engelleri kaldrp, engelsiz bir teblii salamaktr). Hibir mazeret
mmetten bu sorumluluu drmez. Her snf insan bu farziyet karsnda sorumludur. ster hakk tanyp teslim
olmayan cahiller, ister haktan yz eviren zalimler veya hakk tanyp iman ettikten sonra intikam alma
mevkiinde olan herkes bu farziyet karsnda sorumluluk tar.
mmetin bu mhim, mhim olduu kadar mazeret kabul etmeyen grevini, belli bir topluluun omuzuna
yklemek asla doru deildir. Zira mmetin, insanln belli bir kesimini Allahn azabndan kurtarmaya
almas, dier bir ksmn kendi haline terketmesi, Kuran- Kerimin bak asna ters der. Mmin de
tad sorumluluktan asla kurtulamaz.
phesiz ki Allah Tel, ister fert, ister cemaat, kim olursa olsun dininin herkes tarafndan renilip amel
edilmesini ister. Unutulmaya yz tuttuunda maruf ve mnker grevinin yeniden devreye sokulmas ve devlete
giden yolun almas, yaygnlaan mnker ve slam d her eit sistemlerin kknden kaznmas mminin asl
grevidir.
Fuhu, ister fertte ister ailede isterse devlet apnda destek grp yaygn hale gelsin, aleyhinde alp ittifak
etmek mslmanlarn grevidir. Mnkerin kklk veya byklk asndan deimez- grld her yerde
ezilmesi mutlak mnda elzemdir. Zira mnkerin olduu her yerde, mslmann sava halinde olduuna iaret
vardr. Dinden soutma veya uzaklatrmaya matuf her eit alma demek olan fesad ile savamak farzdr. Bu,
ister mmetin bnyesinde olsun... ister fert ve cemaat arasnda olsun... Tm insanlk, fert, cemaat ve
topluluklar... Allahn dinine itaat edip Ona boyun eerek Onun tm yasalarna teslim oluncaya kadar... Evet,
fesatla savamak her mkellef mslmana farzdr.

142
Allme es-Sav ve Melaciyyunun; slam mmetinin peygamberlerin davetine ehadet edecekleri eklindeki tefsirleri yle bir yorum
inta eder: slam mmeti ahitlik edecektir ki, gemite tevhidi mcadeleyi veren tm peygamberler, Allahn vahyini her asrda iinde
yaadklar kavimlerine ve milletlerine her trl zor artlara ramen tebli etmilerdir. Nasl ki, peygamberlerin sonuncusu Hz. Muhammed
(s.a.v.) Allahn dinini, iinde yaad mrik topluma ekinmeden ve tm risklerin altna girerek- tebli etmitir. Fakat bunu inkar eden
kafir mmetler (emperyalist gler) daima tarihteki bu soylu mcadeleyi yalanlayarak istikbalde uyanacak genlikten gizleme crmn
ilemitir.
143
l-i mran: 104.
144
Ruh-ul Maan Alus: 4/21.
34
Hal byle olunca,. Kurani bir kavram olan maruf ve mnkerin ne kadar kapsaml olduu aka ortaya
kmaktadr. Mslmann gsterdii her eit davran, mnker ve maruf llerine gre deerlendirilir. Kk
byk her yaplan amel ve davran, dine yapt ve yapaca hizmetin her eidi maruf ve mnker llerine
gre deer kazanr. Bu nedenle bnul-Arabi el-Maliki yle der:
Maruf ve mnker byk bir konudur. Dinin ilk basama, slamn ilk temel dncesi olduu gibi, sona erdii
dm noktasdr.
145

Yukarda arzettiimiz blmlerde yaptmz aklamalar nda u sonuca varrz. Bu kavram iki nemli
grevi nmze sermektedir:
1- Davet ve tebli grevi.
2- Eitim almas.
Byle bir sonu, slam mmetinin yapmak zorunda olduu byle bir alma, dzenlemenin iki ayr toplumda
yrtlmesi gerektiini ortaya koymaktadr. Bunlar:
1- slam toplumu
2- slam d toplum
Bu ayrma gre yaplacak alma da elbette deiik iki alma biimi olacaktr. Binaenaleyh slam d bir
toplumda yaplacak maruf ve mnker grevi u sahalarda yaplacaktr:
a- Batl dnce ve ideolojilerin geersizliini aklayp mminleri bu ideolojilerden sakndrmak.
b- Fesad odaklarn tespit edip bu sahadaki fikir ve dnceleri ortadan kaldrmak.
c- Gl bir davet sistemi kurup insanlar slama davet etmek, slam ile insanlar arasndaki engelleri kaldrmak.
d- Batl ile yaplan cihadda sabr ve sebat renip retmek.
e- Hakk aklamada gayret sarfetmek ve hak-perest olmak.
f- la-y kelimetullah, yani Allahn eya ve hdisata ait hkmn her trl gr, dnce ve sistemin stne
karma cehd ve gayretini alamak ve tm bunlar urunda maddi ve manevi varln feda etmek.
slami bir toplumda ise bu grev yle icra edilmelidir:
a- Maruf ve mnker grevinin temellerini yani yaplacak almann stratejini- salam esaslara oturtmak.
b- Rknlerini glendirmek.
c- Zaaf sonucu km messeseleri slah etmek ve fesadn tahribatn azaltmak.
d- Allahn yasalarn her trl beeri sistem ve dzenler karsnda yceltmek (ilay- kelimetullah) ve ehil
olanlara mslmanlarn idarelerini teslim etmek ve tm dnyada Allahn dinini galip duruma getirmek.








I. FASIL

DNE DAVET











SLAMIN NDE DOUP GELT TOPLUMUN YAPISI
Allahn Rasul Hz. Muhammed (s.a.v.) en iddetli bir muhalefetin karsna dikildii bir toplumda slam dinini
tebli ettiini sylemeye ihtiya yoktur sanrm. nk bu dinin tabiat ve nizam anlay, devrinin ve asrnn
yaama sistemine ve zne ters dyordu. Mesajn insanlara yapt etki, o gnk ve daha nce bilinen hayat
telakkilerinden bambaka idi.
Cahiliyye mrikliinin devlet olduu dnemde, bu din ile karlaan her insan ani bir deiiklie uruyor ve bir
gariplik iine giriyordu. nkara kalkyor, reddediyor. Fakat bir trl etkili olamyordu. lk defa bu yeni dini

145
el-Ahkm-ul Kuran: 1/394.
35
duyanlar korkuyor ve ekiniyorlard. Hatta yeni dinin etki alanna girmemek konusunda son derece titiz
davranyorlard.
Nihayet cahiliye toplumunun ileri gelenleri, yiit ve cesur kimseleri, azimlileri bu dine gnl ap iman edince,
ailelerinden ve kabilelerinden tecrid edildiler, yalnz brakldlar. Kendileriyle her trl iliki ve mnasebet
kesildi. Boykot ve nmayiler dzenlendi. Gnler yeni dinin mensuplarna eitli gaileler ykledi. Onlar yeni bir
eitim dneminin ilk rencileri oldu adeta. Durumlar ve artlar deimeye yz tuttu. nsanlar Allahn bu yeni
dinini tanmaya balad. Tarihin akn deitirecek olan bu yeni insanlar yeni dinin savunmasnda elikleen
askeri oldular. nsanlar dalga dalga, kabile kabile olarak bu dine girmeye balad.
Bylece bu din adm adm insanlarn kalplerinde kklemeye balayarak temel atacak duruma girdi.
Tarihte eine rastlanmayacak ekilde fedakarlklar gsteren Allahn Rasul (s.a.v.) ile ashab byk bir cehd ve
gayretle bu dinin savunuculuunu stlendi. ln o ekilmez artlarna ramen bir avu insan, anl sahabi, irk
zulm altnda ezilen bu mstakbel toplumun ilk koruyucular fakir kimselerdi. Say ve kuvvet bakmndan
dmanlarna kyasla ok geri idi. Fakat yeni din sayesinde elde ettikleri dinamizm ve aktif davranlar, onlara,
ilk ortaya klarndan itibaren stnlk salad. Azimleri zayflamad. Dmanlarna kar sabr ve metanet
gstermeye devam ettiler.
Evet... te beklenen ve zlenen nizamn ilk mjdeleri yeryznde grnmeye balad. Allahn arznda slamn
gc iktidar oldu.
14 asr nce tamamlanm bu byk inklab maruf ve mnker almasn temel olarak kabul etmiti. Yani
maruf ve mnker bu inklabn gvenilir ve yaygn tefsiridir. Bu evrensel inklab incelendii zaman sahada
alma yapt grlr.
1- Davet ve tebli
2- slam devletini kurma hedefi
3- Allah yolunda cihad
Mslmann hayat boyu tahakkukuna alaca bu saha, esasen marufu emr mnkeri nehiy grevinin bizzat
kendisidir. nk bu sahalarda yaplacak alma, Allahn arzu ettii nizamn kuruluu ve ona zd olan her eit
sistemin de ortadan kaldrln hedef alr. Bu sahalar dnda yaplacak her alma, ne Allahn dinine davet
olur, ne de bu davet slami bir davet olur. Yaplan cihad, cihad saylmad gibi, tatbik edilecek hkm de ilahi
eriatn hkm olmayacaktr.
imdi bu temel sahadan genie sz etmek istiyoruz:
DAVET ve TEBL: Terim olarak maruf ve mnker grevi, ou kez davet ve tebli ile ilikili olmad, ancak
idare ve otoriteye muhta bir alma olduu sanlr. Oysa gemi blmlerde akladmz gibi bu kavramlarla
ilgili byle bir pheye dmenin yersiz olduu grlecektir. Kapsam ve sahas itibariyle de byledir. Kald ki
ilim otoritelerinden naklettiimiz grler byle bir pheye de yer brakmamaktadr. nk dine davet ve onu
tebli etmek, maruf ve mnker almalarndan biridir. Esasen maruf ve mnker bu kanalla yaplr dense
daha doru olur.
Bu grmz teyid edecek baka aklamalar arzedelim:
bn-i Cerir et-Taberiye gre, Kuran- Kerimin en hayrl mmet diye vasflandrd mmet, maruf ve
mnker grevini yrten mmet olarak anlalmtr. nk marufu emredersiniz ifadesi Allaha ve
peygamberine iman eder ve onun getirdii eriatyla hkmetmeyi emredersiniz demektir. Mnkerden
nehyedersiniz, yani Allaha irk komaktan, peygamberi ve onun tebli ettii eriatn yalanlamaktan ve her
eit irk dzenlerine tabi olmaktan insanlar men edersiniz demektir.
146

MELACYYUN yle der:
Marufu emredersiniz yani Hz. Muhammede (s.a.v.) Kuran- Kerime iman etmeyi veya Allaha ve onun tm
kanunlarna itaat etmeyi emredersiniz, mnkeri nehyedersiniz, yani inkarclktan, tm isyan ve gnahlardan
insanlar men edersiniz.
147

mam e-evkani: Sizden, hayra davet eden, marufu emredip mnkerden uzaklatrmaya alan bir mmet
cemaat olsun, ayetini tefsir ederken yle der:
Dehhaktan gelen rivayete gre, marufu emrederler, yani Allaha ve Onun Rasulne iman etmeyi, Allah
yolunda harcamay ve Allaha her halkarda itaati emrederler, irk ve kafirlikten men ederler.
148

slam alimlerine gre maruf ve mnker almasnn dier bir yolu da udur:
1- nsanlar Allaha, Rasulne ve kitabna davet etmek (yani bir davet messesesi kurmak.)
2- irk, kfr ve peygamberlii inkar edip onun lzumsuzluunu savunanlara kar kesin tavr taknp onlarla
savamak ve bu savan farz olduuna inanp sresiz cihad yapmak.
Tabinin byklerinden olan Ebul-Aliye yle buyurur: Allah Telnn Kuran- Kerimde zikrettii marufu
emretmekten murad, insanl irkten kurtarp slama kazandrmak, mnkeri nehiy ise putlara, putulua ve
eytanlara boyun eip kul olmaktan insanl uzaklatrmaktr.
149


146
el-Cmi-ul Beyn fi-Tefsir-il Kuran: 4/28.
147
et-Tefsir-ul Ahmediye: 124.
148
Feth-ul Kadir: 1/364.
149
Cmi-l Beyan fi-Tefsir-il Kuran: 10/109.
36

PEYGAMBERN (S.A.V) MARUFU EMR-MNKER NEHY GREVNE MEKKEDE BALAMASI
u hususu anlamak, ilk planda sanrm en shhatli ve en gzel bir tespit olacaktr: Acaba maruf ve mnker
almas, yalnz, devleti ilgilendiren siyasi bir kadro almas m, yoksa sadece bir davet ii mi?
imdi bu soruya cevap olmak zere, yce peygamberimizin tatbikatlarndan baz rnekler verelim:
Acaba Allahn Rasul, maruf ve mnker almasn, devlet olduktan ve hkmet kurduktan sonra m, yoksa
bundan nce mi balatt? phe yoktur ki Nebi (s.a.v.) bizim iin rnek ve nder bir ahsiyettir. slami
almalarmzda takip edeceimiz yol, onu adm adm ve safha safha takip etmek olacaktr.
imdi sorumuza cevap olmak zere, marufu emretme ile ilgili olarak Rasulullahn (s.a.v.) tatbikatn bize
bildiren ve Araf suresinde geen ayete deinelim. nk Araf suresi Mekki bir suredir. Marufu emretme
almas da gayri islam bir toplumda yani Dar-l Kfr olan Mekkede balatlm ve ilk defa burada tatbikata
konulmutur. Allah Rasul Mekkede kald srece Allahn dinine davet etti. Maruf ve mnker grevini
yaparken devlet ve otorite halinde deildi. Byle bir ortamda bu grevi yrtmek, marufun emredilmesi iin
yalnz bana davet ve tebliin yeterli olduu anlamn tamaz. Yani maruf ve mnker grevi yalnz tebli ile
ifa edilebilecei eklinde anlalmamaldr. Mekkede, marufun byle bir sre ierisinde yapldn ve
emredildiini sylemek, belki bu grevin ilk defa davet ve tebli ile baladn ifade eder. Sonra bunu siyasi
merhale takip eder. Allah Tel yle buyurur:
Habibim sen (gl deil) kolayl (salayan yolu) tut. yilii emret (yani urfu) cahillerden yz evir.
150

Ayet-i kerimede geen urf kelimes maruf anlamnda kullanlmtr. Maruf ise yukarda getii gibi-
btnyle Allahn dini ve eriat demektir. Allahn Rasul, tabiatnda ve yapsnda slamn tevhidi dnya
grne zd mrik bir toplumda bu grevi stlendi. Tevhide ar byle bir toplumda balatlnca kfrn
topyekn muhalefetiyle karlat Allah Rasul. Bu Mekkede hak ve batln ilk kavgas idi. slamn dnyaya
mesajn sunarken, her eit hakaret, ac sz yznden ve arkasndan ekitirme.. byk bir saldr... ekimeler,
taarruzlar pei peine takip etti. Tehdit edegeldikleri ezalar ve ikenceler safha safha, ama sistemli bir ekilde
devam etti. Acmaszca tm frsatlar deerlendirildi. (Aslnda muhalefetsiz bir slam da dnlemezdi. Gayri
slami bir toplumda yaayan mslmanlar, asr- saadetin bu mantyla hareket etmedikleri srece, aslna uygun
bir slami hayat sunmu olamazlar. Zira muhalefetsiz bir slam olamaz. ayet varsa byle bir anlay, onun ezeli
dmanlar tarafndan alanm ve kendilerine zarar vermeyecek ekilde verilen bir anlaytr. Kfre zarar
vermeyen, tautu reddedip ona dayal her trl ak tehlike kabul etmeyen bir anlay slami olamaz.)
te slama muhalif olan byle bir toplumda marufu emretmek ve Allahn dinine davet etmek... Yaanlan
zaman ve mekan, davet frsat tanmazken bu daveti kesintisiz srdrmek... Btn bu safhalarda sabredip sebat
gstermek... Evet btn bunar, davetin, dinin yalnz bir ka cephesiyle deil, aksine dinin tm kurumlaryla ilgili
olduunu gstermektedir. Binaenaleyh daveti, dini tatbikattan ayrmamz ve ayr dnmemiz mmkn deildir.
mam bn-i Cerir et-Taberi yle buyurur:
Allah Tel insanlar urfe davet etme grevini peygamberine vermitir. Arap dilinde urf maruf demektir.
Mnasebetlerini kesen kimseye sla- rahm yapmak, iyilikten mahrum brakanlara iyilik etmek ve zulmedenleri
affetmek maruftur. Emrettii her iyi amel veya davet ettii her iyi i de urfdr. Allah Tel byle kimseye,
maruftan tamamen uzak bir anlam tahsis etmedi. Bu konuda sylenecek tek ey; maruf olan her eyi
Peygamberin (s.a.v) tebli etmesini emrettiidir.
151

Hzin ve el-Begav, Urfu emretme kavramn daha z olarak akladlar. Fakat bununla beraber Allahn
peygamberine gnderdii dinin tamamn tebli etme eklinde de tasrih ettiler.
el-Hazin yle dedi: Urfu emret yani Allahn sana vahyettii her eyi emret, Allahtan gelen vahyi
vastasyla btn bunlar anlatn k bu da kanun koyucu olan Allah Telnn emrettiklerinin tmdr.
152

el-Begavinin lafz da yledir:
Urfu emret, yani marufu emret. Maruf ise eriatn bildirip emrettii her eydir.
153

Allme lsi yle buyurur:
Ata; urfdan kastedilen anlam la ilahe illallah kelimesidir. Fakat bu herhangi bir sebebe dayanmayan bir
tahsisdir
154
der.

MARUFU EMRETMEK, DOLAYISIYLA MNKER NEHYETMEK DEMEKTR
Yukarda arzettiimiz ayet, ksaca marufu emretmekle yetindi. Nitekim baz hadis-i erifler de marufu
zikretmeksizin sadece mnkeri nehyetmeden bahseder. Bu tr bir lafz, bir incelii ifade etmek iindir. Biri
zikredilince, dier hkm kapsam dnda kalmaz. nk bir marufu emretmek, onun karlnda bir mnkeri
kaldrmay gerektirir.
El-Alkam yle der:

150
el-Araf: 199 Urf ve maruf eriatn ve akln beendii eydir. Zdd mnkerdir. (eviren).
151
Cmi-ul Beyan fi-Tefsir-il Kuran: 9/98.
152
Lbb-ut-tevil Ala Maan-it tenzil: 2/27.
153
Meli-ut-Tenzil Ala hmi-il-Hzn: 2/270.
154
Rh-ul Mani: 9/147.
37
Bir eyi emretmek, onun zddn nehyetmektir.
155

Nebi (s.a.v.) baz hadis-i eriflerinde grld gibi, bir mnkeri ortadan kaldrmay emrederken, bir marufu
yerletirmeye de iaret buyurmulardr. Molla Aliyyl-Kari bunun illetini yle aklar: Bir mnkeri
nehyetmek, yerine bir marufu koymak demektir. nk bu bir mantk kaidesidir. Bir eyi yasaklamak, arzu
edileni emretmek ve onun yaplmasn arzulamak anlamna gelir.
156


RASULULLAH (S.A.V) MARUF VE MNKER GREVN BRLKTE YRTT
Konudan sarf- nazar ederek, Araf suresinde geen bir ayette, bu iki grevin nasl birlikte ifa edildiini grelim:
(Onlar) nezdlerindeki Tevrat ve ncilde (ismini ve sfatn) yazl bulacaklar mmi nebi olan resule tbi
olanlardr. O, kendilerine marufu emrediyor, onlar mnkerden nehyediyor, onlara (nefislerine haram
kldklar) temiz eyleri helal, (helal kldklar) murdar eyleri de (kan, domuz eti, faiz ve rvet) zerlerinde
haram klyor. Onlarn ar yklerini, srtlarnda olan zincirleri indiriyor o (yani etin teklifleri). te ona iman
edenler, onu tazim edenler, ona yardm edenler ve onunla (onun nbvvetiyle) birlikte indirilen nura (nbvvet
nuruna ve Kurana) tbi olanlar; onlar selamete erenlerin ta kendileridir.
157

Bu ayet-i kerime Rasulullah (s.a.v.) greviyle tantt:
1- Marufu emredip mnkerden nehyetmesi.
2- Temiz ve gzel eyleri helal, pis ve murdar eyleri haram klmas,
3- Ar eyleri ve srtlarnda tanan zincirleri (ki bunlar ar ve etin tekliflerdir) kaldrmas.
Grlyor ki ayette geen 2. ve 3. sfatlar, birinci sfat olan maruf ve mnker grevinin bir aklamasdr.
nk gzel ve temiz eyleri helal klmak, maruf cinsinden, kt ve murdar eyleri haram klmak, mnker
cinsinden bir almla ve grevdir. Biri maruf grevi, dieri mnker grevinin gereidir. Ve her iki grev
birlikte yaplmaktadr. Binaenaleyh marufu emredip mnkeri nehyetmeyi gerektiren ve bu grevin sonucu olan
bu gibi emir ve yasaklar; insann kendi adna uydurduu ve ortaya kanun diye koyduu ideolojik bidatlar,
modern hurafe ve gelenekleri terketmeye zorlar. Tevhidi izgide ve Allah inanc dndaki her trl irki ve
putperest dncelere mahkum olup onlara ibadet ve sayg beslemekten insan kurtarr. Gerek hrriyetin
Allaha kul ve kle olmak olduunu retir.
mam bn-i Teymiyye der ki: Allah Tel, nebisi Muhammedin (s.a.v.) diliyle her eit marufu emretti ve her
eit mnkeri de yasaklad. Her temizi helal, her kty haram kld. Bylece maruf ve mnker grevini farz
klmakla, her iyi eyi helal, her kt eyi haram klan Allahn son dininin kitab tamamlanm oldu. Nasl ki
temiz eyleri helal klmak, marufu emretme hudutlar ierisine giriyorsa, kt eyleri haram klmak da mnkeri
nehyetme sahasna girmektedir. nk temiz ve gzel eyleri helal klmak, Allah Telnn helal kldklardr,
haram saydklar da Allah Telnn yasakladklar eylerdendir. Evet, gerek maruf, gerekse mnker kabul
edilen esaslar, marufun genel esprisi iinde bulunan gzel ahlak ve davrann kmil anlamda uygulaycs
Allah Rasulnn tatbik ettii yntemle ancak anlalr.
158


ALLAH RASUL (S.A.V.) MARUF VE MNKER GREVN BELL BR CEMAATA TAHSS
ETMEMTR
Marufu emredip mnkeri nehyeden ayetin siyak
159
Rasulullahn (s.a.v.), bu grevi srailoullar arasnda da
stlendiine iaret etmektedir. Fakat aktr ki bu, Rasulullah (s.a.v.) onlarn dnda kalanlara iyilii (marufu)
emredip mnkerden uzaklatrmaya almadna veya sahas olmadna delalet etmez. ster Yahudi ve
Hristiyan olsun, ister mrik ve mnafk olsun, her kesimi slama davet ettii, maruf ve mnker grevini her
snf insan arasnda yrtt muhakkaktr. Hatta ashabnn eitim ve retimine yardmc olmas, doru ve
sahih amelle yneltmesi, onlara Allahn ayetlerini hatrlatmas, gzel ahlak ve terbiye ile yetimelerine zen
gstermesi... Evet tm bu gibi vasflarla daha nce arzedildii gibi- nsan unsurunu oluturmak, marufu emr-
mnkeri nehiy grevinin gereidir. Bu alma, davetin bandan sonuna dek devam eder. Daveti,
damarlarndan akan kana aldrmadan, ruhunu bu yolda teslim edinceye kadar almasn srdrr. Bu nedenle
mfessirler, maruf ve mnker almasn sadece ayette geen Yahudilere tahsis etmedi. Aksine her kesimde
dallanan ve etkinliini hissettiren bir alma olarak nitelediler.
Hafz bn-i Kesir buna u aklamay ilave etti: O, kendilerine iyilii emrediyor ve onlar ktlkten men
ediyor. Bu, Allah Rasulnn nceki kitaplarda geen vasf olmakla beraber, yaad asrda da ayn grevi
yrtmeye ve ayn vasf tamaya engel deildir. nk o, her zaman ve mekanda, her trl zor artlara ramen
hayr (slam) emrediyor, erden uzaklatrmaya alyordu. Bundan daha nemlisi, hibir orta olmayan ve
esiz olan tek Allaha ibadeti emrediyor, onun dndaki her trl tauta kulluk etmeyi yasaklyordu. Bu
hkmler, kendinden nceki btn peygamberlere de bildirilmiti.
160


155
el-klil ala Medarik-i Tenzil: 4/189.
156
el-Mbin-ul Muin li Fehmi Erbain.
157
el-Araf: 157.
158
Mecmuatur-Resil bni Teymiyye (el-Hisbe fil slam, sh.64).
159
el-Araf: 158 (... Allahn size, hepinize gnderdii peygamberine...)
160
Tefsiru bni Kesir: 2/253-254.
38
mam el-Bagavi yle buyurur:
O, kendilerine marufu emrediyor, yani iman etmeyi ve Allaha teslimiyeti emrediyor. Onlar mnkerden
nehyediyor yani Allaha, ynetim ve teriinde orta olmay yasaklyor. Maruf; eriat ve snnettir. Yani Allah
Rasulnn slam anlama ve yaamasdr. Mnker ise eriat ve snnete onaylanmayan her eydir. Ata yle
der: Onlara marufu emrediyor, yani her trl slam d hayat telakkilerini reddedip (insanlar slam ile
vastasz olarak kar karya getirmeyi) gzel ahlak ve yaknlar ziyaret etmeyi emrediyor. Onlar ktlkten
(mnkerden) menediyor. Yani putlarn hkmranln ve putuluun hayata hkmetmesini ve akrabay siyaret
etmeyi engellemekten men ediyor.
161

E-eyh smail el-Hakk hazretleri yle der: O, kendilerine marufu emrediyor. Yani Allah Telnn her
sahada tek hakim kabul edilmesini ve slami ilkelere uyulmasn emrediyor. Onlar mnkerden nehyediyor,
yani eriate ve snnete tannmayan ve bilinmeyen her sz ve amelden nehyediyor.
162

mam bn-i Cerir et-Taberi ayetteki maruf ve mnker kavramlarn yle yorumluyor: Bu mmi Nebi kendi
tbilerine marufu emrediyor ki bu, Allaha ve onun nizamna iman, emir ve nehiy konusundaki llerine itaat
zorunluluudur. te bu, onun insanlara emrettii maruftur. Onlar mnkerden nehyediyor. nk nehyettii
ey, Allaha ynetim hakk hususunda yasaklad ortaklktr. Allahn yasakladklarndan yasaklamaktr.
163

mam Razi, bu iki kavram iin geni bir yorum getirmi ve layk olduu mekana oturtmutur: Maruf ve
mnker almasnn genel anlam ve ana hatlaryla, Allah Rasulnn (s.a.v.) u esiz szlerinde ifade
edilmitir: Allahn (c.c.) emrine (her sahay kuatan hkmne) boyun eip onu her trl hkm ve yasaklarn
stnde tutmak, sayg ve tazim gstermek ve Allahn mahlukatna efkat ve merhamet etmek. Bu, u demektir:
phesiz ki varlk; ya ztnn varlyla vacip veya zatnn varlyla mmkndr. Varl zatyla vacip olan
Allahtr. Onun emir ve direktiflerini her eit emir ve buyruun stnde tutmak, izzet ve galibiyetinin kaps
nnde ak bir tavrla boyun eip, her trl ahval iinde yalnz ondan korkmak, onun en kamil sfatlarla
vasflandrdn itiraf etmek gibi daha erefli bir mertebenin olmadn btn varlyla kabullenmek. O, btn
noksanlklardan ve her trl afetten uzaktr. Onun varlnda elikiler yoktur. Hkmnde benzeri ve orta da
yoktur.
Zatyla mmkn olan varlna gelince; eer o yaamyorsa, canl deilse, diri deilse, kendisine dirilii ve
iyilii ulatracak ve onu diriltecek hicbir vasta yoktur. nk faydalanmak; hayatta olmak ve diri olma artna
baldr. Bununla beraber, Allahn yaratc olmas asndan btn mahlukata tazin gzyle bakmak ve onun
esiz sanatn her trl sanatn fevkinde grmek gerekir. Yaratlanlardan bir zerre olmas nedeniyle, onu her trl
noksanlktan uzak kabul edip inanmak, tek hakim oluuna ak bir delil kabul edip, yine zerreyi var edemeyene
kyas etmeyip ona tazim gstermek vaciptir. Eer yaratk hayvan cinsinden biri ise insan gcnn yettii son
snra kadar onun, Allahn esiz sanat eseri olduunu kabullenmek ve her trl saygnn stnde sayg
gstermek yine vaciptir. Hadisin ortaya koyduu saha geni ve hudutsuzdur. Bu cmleden olmak zere, anne-
babaya sayg, yaknlar ziyaret ve marufu emretmek Allaha saygdr.
te btn bu ve benzeri daha nice saysz grevleri, Allah Rasul (s.a.v.) Allahn emrine tazim ve
yaratklarna efkat szyle formlletirdi. Bu sz Marufu emretme kavramn btn ynleriyle toplayc bir
ifadedir.
O, onlar mnkerden nehyediyor. Evet, bu ifadeden maksat ve ama; Allahn hakimiyetine glge dren ve
insan ynetimini dokunulmaz diye sembolletiren putuluk anlayna ve onun sonucu demek olan her trl
slam d ztl ve noksanlklarla dolu olan hayat anlayn reddetmekten, ilimsiz olarak Allahn zat ve sfatlar
hususunda konumaktan, Allahn (c.c.) btn peygamberlere gnderip ve vahiy devletinin anayasalar olan
kitaplar reddedip inkar etmekten, yaknlar ziyareti terk edip anne-babaya itaatsizlik yapmaktan
sakndrmaktr.
164

Szlerini ve grlerini naklettiimiz slam ulemasnn vard sonu udur: Hi phe yoktur ki Rasulullah
(s.a.v.) insanlar, bu hudutsuz kainat hakknda dnmeye, onun yaratc ve yneticisini tanmaya davet etti.
Onlara Allah hakknda salam bir tasavvur ve tefekkr metodu verdi. Gzel ahlak ve yaay retti. Allahn
dinine inananlara, ona ibadet etmeyi ve eriatna uymalarn emretti. Kendini de rhen her eit skntdan
arndrmaya ve hayatn slah etmeye nem verdi.
te bu, Allah Telnn vp nem verdii bir almadr ki, Kuran- Kerimin marufu emr-mnkeri nehiy
diye ifade ettii davet ve eitim safhasdr.

MARUFU EMRETMEK, MNKERDEN NEHYETMEK VE NZAR
Allahn azabyla uyarp korkutmann mn ve hikmeti
u anda eitim konusundaki aklamamz burada kesiyor, Allahn dininin en shhatli bir metodla insanla
nasl arz edilecei, maruf ve mnker almasnn nasl yaplaca ve bu yolla dine davet etmenin nasl olaca
hususunu aklamak istiyoruz. Aslnda bunu tevhide davet diye de adlandrabiliriz. nk bu yol, irk ve irk

161
Melimu-t Tenzil: 2/245.
162
Rh-ul Beyan: 1/270.
163
Cmiul- Beyan: 9/53.
164
Meftihul-Gayb: 4/309-310.
39
zerinde kurulan her eit hayat nizamn reddeder. Tevhidi davetin zerinde kurulduu forml udur:
Kendisinden baka hi bir kanun koyucusunun bulunmad, ancak tek Allah vardr. nnde boun eilinen
yegane mutlak hakim Odur. Onun dndakiler sahtedir, uydurmadr. (Onlarn reddi mslmanlar zerine
vaciptir) Ona ibadet edip, onun hkmranl karsnda dikilen mstekbirler dnya ve ahirette hsran
iindedirler, onlarn hibir nasibi yoktur. (Allahn salih kullar yeryznn hakl sahipleri, yneticileri ve
hakimleri olmalar farz olduundan, onlara hayat hakk yoktur. Onun iin hakkn ve batln mcadelesi kyamete
dek devam eder.)
Kuran- Kerim, davetle ilgili bu nemli grevi, korkutma ve mjdeleme, tebli etme ve hatrlatma diye
adlandrd. Oysa tebli ve davet asndan bu kavramlarla, marufu emr-mnkeri nehy kavramlar arasnda
herhangi bir fark yoktur.
Kuran- Kerimin peygamberlerin davetleriyle ilgili olarak oka bahsettii bir terim de inzardr. Hatta
Kuranda Peygamber (s.a.v.) hakknda: Nezir (korkutucu) veya Nezirun Mbin (Apak bir korkutucu) diye
oka kullanlan bir teriml olarak gryoruz.
Allah Tel ikinci veya nc kez vahyi bu terimlerle gndermitir. Ey brnp sarnan (Habibim) kalk, artk
(kafirleri azab ile) korkut.
165

...Sen (Habibim) ancak bir mnzirsin (eri yolun sonunu insanlara haber verensin) her kavmin de bir hidayet
rehberisin.
166

Aslnda inzar terimi, kainatn yneticisine kar haddi amaktan ve isyann kt sonularndan tm insanl
sakndrmaktr. Fakat inzarla emredilmenin, yalnz bu zorlayc emirle ifa edilecei anlam kmaz. nk bu
kavramn kapsad alan bundan daha genitir. yle ki Allah Tel insanlar, doruya ve hakka yneltmek iin
tm peygamberleri bu mhim vazife ile grevlendirmitir. ayet gnderildikleri mmet ierisinde bu grevlerini
ifa etmezler de hakka dnlp vahiy yasasna gre hayat ekillenmezse, Allahn azab, her eidiyle mmeti
ablukaya alr ve mukaddes cezaya arptrlr.
O halde inzar kavram iin arzedilen bu tanm dnmek ve mam bn-i Teymiyyenin bu terime getirdii
yorum nda, maruf ve mnker kavramlaryla inzar terimi arasndaki manevi ba ve ilikiyi anlamak
gerekir. bn-i Teymiye der ki:
nzar kavramnn ruhu ve z, marufu emredip mnkeri nehyetmektir.
167

Bu tanmdan anlalyor ki, marufun her eidini emretmek, mnkerin her trlsn yasaklamak, tamamen
inzar gibi davetle ilgili geni kapsaml bir kavramdr.

MMNLERN- MARUFU EMREDP MNKER YASAKLAMA YOLUYLA DNE DAVET ETME
ALIMALARI
Allahn dinine inanmayanlar, dine davet etme almas, gerek anlamda hedef ve amacna ulamas uzak bir
ihtimaldir. Fakat dine inananlara gelince, eer aralarnda bir zaaf, bir kusur ve inanszlktan doan bir geveklik
varsa, evvela slah ve eitime ihtiya var demektir. Yok eer inandklarn iddia etmelerine ramen, bu toplumda
dine kar olumsuz tavr taknan bir kesim veya fert, Allahn ceza hudutlarn iniyor, yahut dinin temel
esaslar ve asli grleri konusunda bir phede iseler, bu cemaat ve fert de davet almas sahasna girer ve
davete muhatap olurlar. slami her toplumda byle bir snfn bulunmas, slam davetine muhatap olmad veya
olamayaca sylenemez. nk dine inandn sylemesine ramen, onu inkar edenlere crmde itirak ederek
ortak olmutur.
20. asr mslmanlarnn sndklar, daha dorusu snmak zorunda brakldklar tauti glere ramen,
slami slah ve eitime muhta olularyla birlikte, davet ve teblie ne kadar muhta olduklarn da grrsnz.
nk bu mmet bugn fiilen iki ksma ayrlmtr.
Birinci Ksm: mmetin ounluunu tekil eder. Bu ksm, Allaha, peygambere ve ahiret gnne inanr.
Kuran ve snneti hayatnn anayasas ve almasnn program olarak grr. Fakat fikri ve ameli sahada
istikrarsz ve tutarsz bir zeminde seyretmektedir. Byle bir kesimin dine inanmas iin davete gerek yoktur.
Ancak fikri ve ameli planda slaha muhtatr.
kinci Ksm: Bu kesim Allahn dinine inanmaktan tamamen kopmamtr. Fakat bu toplumdan biri ortaya kar
da iman esaslarn hakim klmak iin teebbs etse, kararszlk iine der, zihin ve kalplerinde depresyonlara
maruz kalr. Byle olunca da bunlar topluma balamada ve toplumun bir organ olmada kitap ve snnetin bir
etkinlii olmaz. mmetin bir kesimini, sosyal balar, toplumsal gruplar arasndaki yaay ve ilikilerin tabii
sonuzlar olan rki yaknlklarn hakim olduu birtakm gruplar oluturur. ou kez bu iliki ve balar olmazsa,
mmet ve din ile hibir balar kalmaz. Bundan daha kts de, bu mmetin baz kimseleri, dine muhalif
grnmemelerine ramen, fakat din ve din kurumlaryla alay etmede herhangi bir saknca da grmezler. Bu
konularda tereddt etmedikleri gibi, herhangi bir utanma duygusu da kendilerini bu crmlerinden men etmez.

165
el-Mddessir: 1-2.
166
er-Rad: 7

167
el-Hisbe fil slam: 71
40
Ne hukuka riayet ederler, ne de sayg gsterirler. Gayri mslim mmetin dndakilerin muhta olduu gibi, bu
kesimin de her eye ramen dine davet edilmeleri gerekir.
Kuran- Kerim nazil olduunda, ehl-i kitabn (Yahuudi ve Hristiyanlarn) maruz kald fikri ve ameli fesat,
gnmz slam mmetinin mptela olduu fesattan daha korkun idi. O gnk ehl-i kitap, Allahn dininden
ayrld ve dine kar ayak diretti. Halbuki Allahn son peygamberi Hz. Muhammed (s.a.v.) gnderildikten sonra;
ayet onun risaletine inanp mmetine itirak etselerdi gemilerine baklmakszn- gerek kurtulua
ereceklerdi. nk onun gnderilmesiyle, btn gemi eriatler hkmen tatbikattan kaldrlm oldu. Bu durum
karsnda ehl-i kitabn yapaca tek ey; slam eriatna ebediyyen boyun emek olacakt. Zaten Hz.
Muhammede (s.a.v.) tbi olmalarn aka emreden ve dinlerinin temellerini oluturan sahifeler, bu sahifeler
idi. Fakat heyhat ki, nefisleri kendileri aldatt. Nebiye (s.a.v.) kar kin ve dmanlklarn gizlediler. Onun
risaletine iman etmekten korktuklarndan dolay, mukaddes kitaplarnda, Allah Rasul ile ilgili haberleri
deitirerek, en byk bir cinayet rneini sergilediler. Bununla beraber Allahn dinine tbi olmak ve onun
sancan (inanp yaamamalarna ramen) tadklarndan dolay da vnp durdular. Hakikatte onlar dinden
kp tamamen din ile olan ilikilerini koparmlard. Ancak ilerinden az bir ksm inanlarnda sebat edip
onlarn sapklklarna katlmad. Bu taife, yalnz hak zere kalmakla yetinmeyip, bakalarn da slaha alt.
Peygambere kar beliren menfi hareket ve davranlar da engelledi ve imansz kesimi iman etmeye davet etti.
Kuran- Kerim, onlarn yaptklar bu slah hareketlerini ve davetle ilgili almalarn yle vd:
Hepsi bir deildirler. Kitap ehli iinde ayakta dikilen (istikamet sahibi olan) bir mmet (cemaat) vard ki
gecenin saatlerinde onlar secdeye kapanarak Allahn ayetlerini okurlar. Allaha ve ahiret gnne inanrlar,
marufu emrederler, mnkerden vazgeirmeye alrlar, hayr ilerinde de birbirleriyle yar yaparlar. te
onlar salih kimselerdendirler.
168

Ayetin parmak bast gibi, marufu emretmek, mnkeri nehyetmek, davet almas ile ilgili bir konudur. Bu
almann kafirler arasnda yrtlebilecei gibi, mminler arasnda da yaplaca delalet yoluyla
anlalmaktadr.
Ehl-i kitap arasnda zikredilen bu mmin cemaatin, yalnz ehl-i kitap mminleri olduu anlalmaz. Zira
sebebin hususi olmas, hkmn umumi olmasna engel deildir. kaidesi mehurdur. Ayette ad geen
topluluun, yaadklar kavimleri dnda herhangi bir kimseyi Allaha ve peygamberine iman etmeye
armyorlard. yle ise bu mminlerden murat, yaadklar toplumlar ierisinde davet grevini ifa eden her
asrdaki toplumun inanl ynetici ve daveti kadrolardr. Bu nedenle mfessirler onlarn bu almalarn her
asra temil ederek, herhangi bir zorlamaya girmeksizin, ayetin anlatmak istediinin, bu daveti kadro olduu
grnde ittifak etmilerdir.
mam bn-i Cerir et-Taberi Al-i mran suresinde geen marufu emrederler, mnkeri nehyederler. ayetini
aklarken yle der: Onlar Allah ve Rasulne iman etmeyi, Hz. Muhammedin (s.a.v.) getirdiklerini kaytsz ve
artsz tasdik etmeleri iin insanlar davet edip hakka ynelmelerini emrederler. Mnkeri nehyederler, yani
Allah inkar etmekten, Muhammedi (s.a.v.) ve Allah tarafndan kendilerine inen yasalar yalanlayp
reddetmekten insanlar men ederler.
169

Mfessir el-Cessas yle der:
Bu, ehl-i kitaptan iman edenlerin sfatdr. nk onlar Allah ve peygamberine iman ettiler. Hz.Muhammedi
(s.a.v.) tasdik etmeye insanlar davet ettiler ve ona muhalif olanlarn almalarn engelleyip yasakladlar.
Bylelikle Allah Telnn siz insanlar iin karlm en hayrl bir mmetsiniz (inanl ve daveti bir ynetici
kadrosusunuz.)
170
diye vasfettii insanlar ve cemaatler oldular.

MARUFU EMRETMEK, MNKER NEHYETMEYE ALIMAK, LM BR ALIMADIR
slama davet etme grevi, sradan bir alma deildir. Bazen vaz, nasihat, hatrlatma ve uyarma eklinde bir
takm yollarla davet yaplrsa da, bazen de zel ilmi bir alma isteyen yolla davet zorunluluu ortaya kar.
Delil ve ispat gereken ortamlara ihtiya duyar. Byle durumlarda delil getirerek ilmi bir yntemle dine davet ve
hizmet, marufu emr, mnkeri nehy eitlerinden biri olarak karmza km olur. Demek oluyor ki: slama
hizmet yollar ok eitlidir. Hedef slam hakim klmak olunca, yntemin deiik oluu, slami izginin dna
klm olmaz.
Allah Rasulnn (s.a.v.) maruf ve mnker grevini Mekkede stlendiini daha nce zikretmitik. Mekke
dnemi, dinin, insann irk anlayyla kyasya savat dnemdir. Kuvvetli delillere dayanlarak din
arzediliyordu. (Buna itikad sava demek daha doru olur.) Demek oluyor ki Allah Rasul, sadece dine inanmay
tavsiye etmekle yetinmiyor, arzettii yeni dinin hak olduuna dair deliller ileri srd gibi, inkarclarn
ynelttii sorulara cevaplar vermeyi de ihmal etmiyordu. nk bu din, son din olmas nedeniyle, peygamberin
izinde yryenlere, taut karsnda daima zafer elde edileceini bildiriyordu.
Tahlilimizden anlalyor ki, bu eit alma, ok geni kapsaml bir almadr. slam devletinin kuruluunu
hazrlayan ve tm peygamberlerin zerinde yrdkleri insanlk tarihi kadar eski olan bir yoldur.

168
l-i mran: 113-114.
169
Cmi-ul-Beyan fi-Tefsir-il Kuran: 4/35.
170
Cessas-Ahkmu-l Kuran: 2/42.
41
mam er-Razi mfessirlerden yle nakleder:
rf ile emret ayetini, hak dini aka ilan etmek ve delillerini aklayp bildirmek eklinde anladklarn
syler.
171

bnul-Arabi el-Maliki de yle der:
Muhaliflerine kar dinin galibiyetini delillerle ayakta tutmak marufu emr mnkeri nehyetmenin gereidir.
172

Konuya geni adan bakldnda grlecektir ki maruf ve mnker kavramlar geni sahal iki temel kavramdr.
Denilebilir ki Allah yolunda olma kaydyla yaplan her eit alma ve sarfedilen her eit gayret bu
kavramlarn sahasna girer. Zira insanlar Allahn dinine davet etmek, peygamberin risaletini yalanlamak, eriata
muhalefet etmek, hccet ve delillerle dini aklamak vs... hkmler hep maruf ve mnker kavramlarnn
sorumluluk sahalardr. phesiz ki Allahn dini, hak olan dindir. Topyekn dnya ve iinde yaayan insanln
saadetini tekeffl eden tek nizamdr. Bu nizam, asrlarca ayakta durmas iin milyonlarca can feda olmu bir
nizam... Urunda yaplan hizmeti zevk kabul etmi bir mmetin volkan gibi patlamas, bu nizamn hakllna en
byk delil deil midir? nsanln dini olmas asndan tm insanlarn minnet ve kran duymas bir boyun
borcudur. Her trl gayret ve aba onun iin harcanmal. Ne mutlu, bu esiz grevi hakkyla yapana! Yazklar
olsun ondan gafil yaayp ahsi zevkini dinin fevkinde tutana! yle ki, bugnn insan korkun akibetini kendi
eliyle hazrlamakta, fakat nefsinin mahkumu oluu, ona bu kudsi grevi unutturmua benziyor. Sanki bu grevle
mkellef deilmi... Sanki farz deilmi bu grev kendisine. Sanki Allahn nizamn omuzlayp bu uurda can
verenleri sadece seyretmekmi grevi...













II. FASIL

ALLAH YOLUNDA CHAD


ALLAH YOLUNDA CHAD KAVRAMININ ANLAMI
Allah yolunda cihad evrensel slam eriatna has bir kavramdr. Bu kavramla topyekn maddi-manevi
varln Allah yolunda tketmek kastedilmitir. nk Allahn dini, kendi urunda, cann, maln feda
etmesini, en samimi ilikiler iinde kudret, imkan ve gayretini sarfetmesini mminden ister. Dindar oluu ve
hizmeti bu yolla ancak gerekleir. (Zira din, gerek mnda inanan insan ister. Onun hedefi, insan uyandrp en
stn g kayna yapmas ile gerekleir. Tarih, bu galibiyetin mahhas rnekleriyle doludur. nanan insan
iin tarih tekerrrden ibarettir kaidesi deimeyen bir kstastr.)
Allah Tel yle buyurur:
Allah yolunda (nasl savamak lazmsa ylece) hakkyla cihad edin.
173

Emru bil-maruf nehyu anil-mnker Allah yolunda bir cihaddr. Bu adan bakldnda; Allah yolunda
cihad kavram gerekten geni sahal bir kavramdr. Zira marufu emr mnkeri nehi btnyle cihad ifade
eder. Bir marufu emredip topluma yerletirmek, bir mnkeri yasaklayp, toplumu bundan kurtarmaya almak,
hakikatte Allah yolunda cihad yapmak demektir.
Cihad konusunda Allame bn-i Abidin yle der: Maruf ve mnker grevi, mcahidi her adan kuatacak
kadar geni bir grevdir.
174

Dini kuvvet ve iktidar yoluyla galip hale getirmek, yeryzn fitne ve fesadn her eidinden temizlemek ve
mslmann gnl huzuru ierisinde Allaha kar her trl ibadetini engelsiz olarak icra ve ifa etmesini
salamak iin ortamn slama gre dzenlenmesi urunda yaplan her trl alma, Allah yolunda cihadn ak
grntlerindendir.

171
Mefatihu-l ayb: 4/347.
172
el-Ahkmu-l Kuran: 1/122.
173
el-Hacc: 78.
174
Reddl-Muhtar Ala Drril-Muhtar: 3/301.
42
phesiz ki, kuvvet kullanmak, fitne kalmayp, hakimiyet btnyle Allahn dinine ait oluncaya kadar,
yeryznde hkm sren fesadn (slam ortadan kaldrmaya ynelik her trl abann) aleyhinde ibirlii
yaparak ortadan kaldrmaya almak, buna mukabil Allahn dinine, her trl gr ve felsefenin stnde
hkmranlk hakk tanmak, ou kez kar konulamayacak kadar caydrc bir yoldur.
Yeryz vahyin adaletine ve merhametine susad zaman... nsanlar kardelerine kar et yiyen yrtc ku ve
cesetler zerine en kurtlara dnt zaman... mmetler ve nesiller, yine insan eliyle yazlp beer
vicdanna tahakkm etmek iin bask unsuru kabul ettikleri kanun ve yasalarnn zulm altnda inledikleri
zaman... Allaha kul olup gerek hrriyeti bu yolda arayan ve srf Onun arzu ve direktifleri dorultusunda, iman
ve arzular istikametinde hayatlarn dzenlediklerinden dolay ikence edildikleri zaman... Evet, btn bu
neticelerle kar karya brakld zaman mminin, fitneyi susturmaya kalkmamas, adaletten yana olanlarn
mdahale etmemesi, fitneye ve slam dmanlna, bilerek veya bilmeyerek eitli yollardan destek salamas
affedilmeyecek kadar byk bir ihanet ve crmdr.

ALLAH YOLUNDA CHAD, MARUF ve MNKER GREVNN TAB SONULARINDANDIR
Allah Rasul, ashabyla birlikte Mekkede kaldklar srece yeni dini ilan etmedi, irke kar galip duruma
getiremedi ve batl yeryznden silip yok edemediler. nk Mekkenin irki hkmet ettii bu dnemde
mslmanlar, kendilerini slama gre ina etmekte, bu uurda yalnzln her trlsne gs gererek zulme
kafa tutan birer mazlum rneini sergiliyorlard. Her eit eza ve cefaya dmanca her trl saldrya hedef
oluyor, buna ramen artlarn elverdii oranda Allahn dinine gre hayat sryor ve bu hayata aralksz insanlar
davet ediyorlard.
Nihayet bilinen bu toplum, slam devletini kurma olgunluuna, kurduktan sonra da koruma seviyesine eriince,
mrik saldr ve ikenceler son haddinde seyrediyordu. Allah Rasul (s.a.v.) ashabyla birlikte Medineye hicret
ederek mazlumlarn devletini kurmasyla, alan zulm makineleri susmaya mahkum oldu.
Hicret, birinci dnemin yani ikence, bilenme ve slam toplumunun ina edildii dnemin sonucu oldu.
175

Medineye yerlemekle Allah Rasul, zulm ve istibdadn aleyhinde kullanlmak zere gl bir otorite elde etti.
Artk iktidar olmu slam, fitnenin penelerini, batln hakimiyetini kryor, kulun kula olan kulluunu kuvvet
yoluyla sarsyor ve gerek hrriyeti vadeden slamn adaletiyle hkmederek, Allahn arzn tauti her trl
gten ve cahiliyye tasallutundan kurtarm oluyordu.
te byle bir ortamda idi ki kuvvet yoluyla cihad emredildi. Kuran- Kerim bunu Allah yolunda sava diye
adlandrd. Bu yle bir savatr ki, Allahn arzusu ve onun yce hakimiyetini istemek ancak bu yolla
gerekleebilirdi. Evet bu sava, marufu emredip mnkeri nehyetmek gibi temel bir grevin en nemli
esaslarndan biridir. Her ne kadar Allah yolunda cihad Medinede meru klnm ise de Marufu emr
mnkeri nehy hkmnn emredildii Mekke mrik devletinde temelleri atlmtr. Bu nedenle maruf ve
mnker daha geni kapsaml olmu olmaktadr.
mam atbi, el-Muvafakat fi-usul-i-eria adl lmsz eserinde yle buyurur:
Marufu emretme, mnkeri nehyetme grevinin en nemli temel ta olan cihad, Medinede farz klnd ise de
Mekkede ilan edilmitir.
176

el-Muvafakat eserinin rihi Dr. Abdullah Draz atbinin bu grne unu de ekledi:
Hatta CHAD, marufu emr mnkeri nehiy messesesinin en yce temelidir.
177


CHAD KONUSUNDA LM OTORTELERNN AIKLAMALARI
Cihadn bir ok artlar ve belirlenmi snrlar vardr ki bunlara riayet edilmeden cihad yapmak caiz olmaz.
imdilik bu artlardan sz etmeyeceiz. Ancak bizi ilgilendiren husus, marufu emr mnkeri nehiy esasnn,
dine davet ve onu insanla tebli etmek, dine kar sava ap, onunla insanlar arasna bir takm engeller ihdas
ederek, barikat koyanlarla savamak ve dini bu tr engeller karsnda korumak, hkmedecek mevkiine getirmek
ve de her trl dnce ve sistemin stnde yer vermek iin var olan gayreti sarfetmek gibi bir takm hayati
nem tayan unsurlar tamasdr.
imdi bu aklamalarmz destekleyen gvenilir slam ulemasnn gr ve dncelerini arz edelim:
Siz insanlar (insanlarn kurtuluu) iin karlm en hayrl mmetsiniz ve Onlara marufu emredersiniz.
Bu esasa gre, Allahtan gayrinin ulhiyete layk hi bir ilah olmadna ehadet etmek, Allahn, insanla
gnderdii ve insan hayatn kuatan her sahadaki emir ve nehiylerini birer kanun olarak kabullenmek,
Allahtan baka hi bir hakimiyet ve otorite mercii olmad hakikat uruna topyekn inkarclarla savamak

175
Hibir dava, kendisine sahip kan insanlar ve kadrolar bilemeden, lm ve lebilmeyi gze alma provasna sokmadan, inancn iktidar
yapabilme cesaretini gstermemitir. slamn anl mazisinde tarih, bir defa ahid olduu Peygamberin (s.a.v.) ballarnn kaydettii zafer
gibi ikinci bir defa kaydetmemitir. Ancak bu, slamda zafersiz geen gnlerin olmad mnsn tamaz. Asr- Saadet, cihan tarihinde
eine bir daha rastlanmayacak bir zaman kesitidir. (eviren) Ashab- Kiram, Mekke dneminde oluan potansiyel, Medine dneminde
enerjiye dnen kllam kahramanlardr. (.Sreyya Srmadan) (eviren).
176
el-Muvafakat fi-usul-i-eria: 3/50.
177
A.g.e.
43
marufun en bydr. Mnkeri nehyedersiniz, yani Allah Telnn hkmranlna glge drecek her
trl saldrya kar savarsnz. Mnker, yalanlamaktr. Bu ise mnkerin en irkini ve en bydr.
178

Mtekellimin ulemasnn byklerinden Kaffal, bni Abbasn bu grn destekleyerek yle der: Onlarn,
kendilerinden nceki mmetlere olan stnl, verdikleri soylu kavga ve cihad yollarnn en kuvvetlisi olan
marufu emr mnkeri nehyetmeleridir. Marufu emretmek, bazen el ile, bazen dil ile, bazen de kalp ile olur.
Bunlarn en kuvvetlisi ise sava yoludur. Zira mmin kendini bilinen bir tehlikenin kucana atmaktadr.
Marufun en stn ise hak dini tebli, tevhid ve nbvvete inanmaktr. Mnkerin en irkini, Allah Tely
inkar etmektir.
Din yolunda cihad, mazlumlara ynelik en byk zarara ve lme gs gererek, onlara slamn adaletini
gtrmek ve onlar lme gtrecek korkun akibetten kurtarmaya almakla olur. Zira defi mefasid celb-i
menafiden evldr. Yani fesad, bozgunluu ortadan kaldrmak menfaatleri datmaktan daha ncedir. Bunun
iin cihad, ibadetlerin en by olarak farz klnd. eriatmzdaki cihad emri, ibadetlein en by olarak farz
klnnca, dier eriatlerdeki ibadetlerden daha kuvvetli bir ibadet olmu olur. Bu nedenle dnyann sulhu demek
olan cihad gibi bir ibadet vasfn tayan slam mmetinin, dier mmetlere nisbetle stn oluuna da hakl bir
gereke olmu olur. te bu gr, bn-i Abbasn yorumunu hakl olarak desteklemektedir.
179

mam bn-i Teymiyye yle der:
Allah Tel, bu mmetin, tm insanlk iin en hayr bir mmet olduunu beyan buyurdu. nk tarihi bir
ispattr ki, bu mmet insanla her adan en byk iyilii yapm ve en faydal olan takdim etme erefine
erimitir. slamn mesajn dnyann en cra kelerine gtrmekle, hayatn insanla feda etmi, onlara
maruf ve mnker nedir retmi olmas bakmndan, onlara bir kymet ve sfat kazandrmtr. Bu ise, onlarn
kemale ermelerine bir sebep tekil etmektedir. te bu mmet bu anl grev yaparken, Allah yolunda canlarn
ve mallarn feda etmekten ekinmediler. nsanla takdim edilen kamil anlamda bir menfaat varsa sanyorum ki,
o da bu ekilde olur.
180

Ayn konuda bn-i Teymiyye yine yle der: u ak bir gerektir ki marufu emredip mnkerden nehyetmeye
almak ve bunu cihad yoluyla da tamamlamak, yapmakla emrolunduumuz marufun en bydr. Baka
bir yerde de mam Teymiyye: Allah Tel mminlere, iman edip eri llere gre amel etmeyi ve insanlar
da iman ve salih amel zere hakka davet edip cihad etmelerini emrederek yle buyurdu: (Dinine) yardm
edenlere elbette Allah da yardm eder. phesiz Allah gldr ve emrinde yegane galiptir. Onlar (o
mminlerdir ki) eer kendilerine yer (yzn)de bir iktidar olma imkan verirsek dosdoru namaz klarlar, zekat
verir (sosyal dengeyi salar)ler, marufu emrederken, mnkerden vazgeirmeye alrlar. (Btn) ilerin akibeti
nihayet Allahadr.
181

mam bni Teymiyyenin delil olarak ileri srd Hacc suresindeki bu ayet-i kerime, iktidar mevkii, slam
devletini stratejik noktalarn ve otorite anahtarlarn ele geirdikten sonra slam mmetinin yapmakla sorumlu
olduu grevin ne olduunu belirlemektedir.
182

Bu noktaya ileride daha geni bir perspektiften bakma imkanmz olacaktr inaallah. Ancak unu belirtmeliyiz
ki, marufu emr mnkeri nehyetmeye almak, cihad konusunu ele ald gibi dine daveti de kapsamna alr.
mam bn-i Cerir et-Taberi yle buyurur:
(Sizden bir cemaat olsun) (Onlar iyilii emrederler). Yani Hz. Muhammedin (s.a.v.) Allah Teldan alp
arz ettii dine tbi olup, Onun izgisinde yaamay insanlara emrederler. (Mnkeri yasaklarlar). Yani Allah
inkar etmekten, Peygamberi (s.a.v.) ve kendisine gnderilen eri yasalarn ve slam dzeninin temel kitab
Kuran- Kerimi yalanlamaktan onlar men ederler. Din Allahn dini olup insanlar, Onun otoritesine boyun
einceye kadar el ve dil gibi vastalarla onlara kar cihad ederler.
183

Allame el-Kurtubi yle buyurur:
Mminlerin zelliklerinin banda, marufu emretmek, mnkeri nehyetmeye almak, bu vasflarnn da
banda slama davet edip bu uurda cihad etmek gelir.
184

mam er-Razi yle buyurur:
Marufun ba Allaha iman, mnkerin ba ise Allah inkardr. Cihad ise imana tevik etmeyi, kfrden
uzaklatrmay gerektirir. Binaenaleyh cihad marufu emr mnkeri nehyetme grevine dahildir.
185

Allame emsl-Eimme es-Serahsi yle buyururlar: Allahn Rasul cihad, dinin doruk noktas diye
isimlendirirdi. Zira cihad ruhunda marufu emr mnkeri nehyetme esas yatar. Bu ise slam mmetinin vasfdr.
Ayn ekilde cihad, derecelerin en ykseine tevik etmektir. Bu ise ehitliktir.
186


178
Cmiu-l Beyan fi-Tefsiril-Kuran: 4/28.
179
Mefatihul-ayb: 3/27-28.
180
el-Hisbe fil-slam: 64.
181
el-Hisbe fil-slam: (66 ve 85).
182
Tm ibaret ve muamelatn eri llere tamamen uygun olmasnn art, bu mmetin evvela kendi iktidar ve otoritesini kurmasdr.
nk davrannn kemale ermesinin art iktidardr, itkidar olma mecburiyetidir. Ayet, bu incelii kuvvetli bir tonla vurgulayarak iktidar
szcnn dizili manzumesi iinde ncelii tercih etmitir. (eviren).
183
Cmi-ul Beyan fi-Tefsiril-Kuran: 4/27.
184
el-Cmiu li-Ahkmil-Kuran: 4/47.
185
Mefatihul Gayb: 4/523.
44
ah Veliyullah ed-Dehlevinin gr:
Dehleviye gre, slam mmetinin en hayrl bir mmet oluu ve insanlarn hayrna karlm olmas, Allah
Rasulnn gnderildii gaye ve maksadn gereklemesi iin, mslmanlarn tm dnyaya dalmalar,
slamn mesajn dnyann her blgesine iletip her snf insan bu mesajdan haberdar etmeleri ve slam, otorite
elde edinceye kadar Allah yolunda cihad etmeleri arttr.
Dehlevinin konu ettii din, Allahn Rasulnn (s.a.v.) getirdii ve gemi dinlerin hkmlerini yrrlkten
kaldrm olan en kamil din slamdr. Nitekim bu dine olan ihtiya da gerek anlamda ortaya kmtr. eitli
mmetler, aralarnda kan savalar ve boumalar sonucu sahip olduklar dinlerinin ruhunu kaybetmi, asllar
gizlenmi olup sadece bir takm gelenekler, ayinler ve d grntleri bize kadar gelmitir. Kendilerine
gnderilen din ve eriatn temel esaslar hakknda ihtilafa dmlerdir. Zulm, batl ve sapk yollara sapmlar,
hakl ve doru yoldan sapmlardr. Kendi elleriyle dinlerini paralamlardr. Doru ile yanl, hak ile batl
birbirine kartrmlardr. Hak dine olan ihtiya aranr ve sylenir hale gelmi, millet kendi arasnda, birbirine
dman olmu ve yeryz yeniden bozguna uramtr. yle bir zaman gelmi ki, artk bu millete gnderilen hak
dinin yolu anlmaz olmu, insanlar nefsi arzularna uyup onlar kanun ve anayasa yapm, gerek dinle ilgisi
bulunmayan batl inanlarn etrafnda toplanmlardr. Hak inenmi, zulm ve batl alklanmtr.
ed-Dehlevi szlerini yle srdrr:
Byle bir durumda insanlar, zalim ve mstekbir idarecilere kar kamil, sahih ve adil bir halifenin ynetimine
kavuturacak yeni bir peygambere iddetle ihtiya duydu. Btn insanl tek bir din zerinde toplayacak
nderin, bir takm davet ve tebli usullerine ihtiya duyacakt. Bu usullerden olmak zere, Allah Rasulnn
cahiliye toplumunu slam eriatna davet etmesi, onlar her trl irk pisliklerinden temizlemek istemesi ve slam
ile yeni bir toplumu ina etmesini sayabiliriz.
Cahiliye asrn tahlil eden tarihiler, bu sylediklerimizin btnnn mevcut olduunu tasdik ederler. Her trl
bozgunculuun, cahiliye devrine nasl hakim olduunu, yazdklar eserlerde uzun uzun anlatmlardr. Sonra bu
nder, davet ettii bu cahil ve vahi toplumu etrafnda topluyor ve cemaatletiriyor. nceleri illegal olarak
alyor. Kuvvetli bir organize, disiplin ve takip ierisinde, ileride dnyay slamn ilkelerine gre yeniden ina
edecek (Hizbullahi mslmanlar ile yeryzndeki tm bozuk sistem ve dzenleri tarihin p sepetine atacak)
cihad silahn kullanyor ve slamn ezeli dmanlarn her karlat cephede yenik duruma sokuyordu.
nsanlar dalga dalga dnyann bu yeni kurucularna katlyordu. Allah Tel bu erefli mmete hitaben yle
buyurur: Siz insanlar iin ortaya karlan, marufu emreden, mnkerden nehyedip (insanlar sakndran) ve
Allaha inanan hayrl bir mmetsiniz.
187

Sonra ed-Dehlevi yle der:
slam gelmeden nce, yeryznde yaayan btn milletler, o gn iki byk emperyalist imparatorluun bayra
ve hkmranl altnda yayorlard. Bu iki emperyalist imparatorluktan biri ran, dieri ise Bizans idi. Bu her
iki millet ve devletin yeryznde meydana getirdii tahribat ortadan kaldrmak, hak dine ynelik saldrlar yok
etmek zere Allah (c.c.) slam mmetini grevlendirdi. Bu mmetin grevi, marufu emretmek, mnkerden
nehyetmeye almakt. Bylece bu her iki devlet, slam milletinin eliyle tarihe karacakt. Allah Rasul bu
mjdeyi Hendek savanda vermiti. Bu iki devletin yklacan yle ifade buyurdular: ran ve Bizans
krallklarnn bir daha kurulmamak zere ykldn grdm
188

Bylece slamn hak davas, yeryznde egemenliini srdren btn er gleri silip ortadan kaldracakt.
Gerek cahiliyye araplarnn ve gerekse bu her iki emperyalist devletin yeryznde braktklar tm ktlkler,
kurumlaryla birlikte tarihe karacak ve geride gelecek olan 14 asrlk bir sre ierisinde nefes aldrtmayacakt.
Allahn Rasul bu ie nce araplardan balayarak yeryzn tm tautlardan temizleyecek, bunun yerine
Allahn hkm tatbik edilecekti.
189

Gerek Peygamberin (s.a.v.) gerekse halifelerin vazifesi; slam dinini yeryznde hakim klmaya almak ve
btn dinlardan stn klmaktr. Yeryznde yaayan insanlar, gerek kendi arzusu ile gerekse zorla slamn
bayra altnda toplamak iin cihad yapmtr. Burada zorla toplamaktan kast, inkarclar iindir. Yahudi ve
hristiyanlar iin geerli deildir. Halifeler, dinin esaslarn korumak ve yce Allahn hkmlerini uygulamakla
emrolunmulardr. Bu hususta Hz. Ebu Bekir (r.a.) bir hutbesinde yle buyurmulardr: Sizin varlnzn
devam, yneticilerinizin doruluk ve hak zere bulunmalarna baldr.
190

Gerekten bu mmet, ancak zalim, batl sistem ve yasalar tm kurumlaryla birlikte yok edip yerine Allahn
yasalarn koymak, slam d hayat ve felsefelere hak tanmamak ve slam btn kurumlaryla yerletirmek
iin gnderilmitir. Evet bu mmet ancak byle bir yolla yine tarihi misyonuna kavuacaktr. Ameli, fikri ve
iktisadi varln topyekn seferber ederse, yine destanlar yazacaktr. (Bu din, feda edecek can istemektedir.
Gzpek yiit istemektedir. Kurban istemekte...)

186
erh-u Siyeri-l Kebir: 1/19-20.
187
Hccetullahil-Bliga: 1/118-119.
188
Bu haber Hendek savanda verilmiti. Hendein kazlmasnda elindeki kazma ile vurduu bir kaya parasn parnaladktan sonra dnp
mslmanlara bu mjdeyi vermiti.
189
Hccetullahi-l Blia: 1/118-119.
190
Hccetullahi-l Blia: 1/118-119.
45
z olarak arzna altmz mmetin bu grevi; Kuran- Kerimin, snnetin, Allah yolunda cihad etmenin,
marufu emredip mnkeri nehyetmenin gereidir.



















III. FASIL

SLAM DEVLET






MARUFU EMREDP MNKER YASAKLAMAYA ALIMAK KUVVET VE KTDARA
MUHTATIR

Allah Tel, slam mmetine emir ve yasalarn teklif ettikten sonra, hayra yani slama davet, marufu emredip
mnkeri yasaklamaya almay hemen peinden getirmitir. Yani mkellefiyet ile birlikte emi ve nehiylere
muhatap olma devreye girer. Bylece emaneti yklenmi olur. l-i mran suresinin u ayetindeki incelik,
dikkatimizi ekmektedir:
Siz, kendilerine apak deliller (ve yasalar) ayetler geldikten sonra paralanp ayrlanlar, ihtilaf ve ayrla
denler gibi olmayn: te onlar(n hali): En byk azab onlarndr.
191

Acaba ayette tefrika ve ihtilaftan nehyetme ile marufu emredip mnkeri yasaklama esaslar niin
peipeine geldi? Bu husus, insan, konu ile ilgili dnce ve fikir yrtmeye sevk etmektedir. ou kez de
insan bir takm sebep ve ynlere bakmaya zorlamaktadr. Fakat dikkatlerimizden kamayan en ak ve en
belirgin husus, marufu emr mnkeri nehiy grevinin, davet ve teblie ihtiya duyduu gibi kuvvet ve iktidara da
ihtkiya duymu olmasdr. Zira kuvvet ve iktidar phesiz ki birlik ve ittifak halinde baarya ular.
Buna gre; unu aka haykrabiliriz: Tefrikaya ve dalmaya yz tutmu cemaat ve mmetler Allahn arznda
iktidar kurmaya layk olamaz. Allah byle bir topluma yabanac emperyalist gleri musallat eder. Bylelikle o
cemaat bu yabanc ve istilac glere kul ve kle olur. Onlarn her trl emir ve arzularna mahkum duruma
der. (Artk bu yabanc gler, basz toplumlarn perde arkas yneticileri olurlar da o toplumun fertlerinin bu
perde arkas yneticilerden haberleri olmaz. Suni snrlarla evrili toprak paralar zerinde klelie altrlm
byle bir toplum ve millet, bu yabanc glerin egemenliini, koruyuculuk ve himayeciliini hrriyet ve
bamszlk olarak kabul ederler. Siz onlarn smrldn sylediiniz takdirde, sizi fitneci, ayrlk ve i
dman olarak telakki eder. Zira bu toplum, yabanc gcn kltr istilasna uram bir toplumdur. Onlarn
uyan adeta bir neslin deimesi ve yeniden kendi kltryle irtibat kuruncaya kadar, yeniden bir kltr sava
vermek kadar zor olacaktr. Beden yerli beden, kalp at yabanc at. Bu bedenin taze kana ihtiyac vardr.
Deitirmedike deieceine inanmak kadar safdillik olmaz...)
Byle bir toplumun uyann engellemek iin, bu yabanc gler daima her tedbiri almtr. Onlar mevcut
smr dzenlerinin tasallutundan kurtaracak kendi kltrlerine ve inanlarna dayal siyasal iktidarn

191
l-i mran: 105.
46
glgesinde yaama hakkndan daima mahrum brakmlardr. Bu gler tarafndan kltrel ve ekonomik
bamszlklarna frsat verilmez.
te ayet-i kerime bu geree iaret etmitir. Bu da mslmanlara unu ikaz eder: Eer siz marufu emredip
Allahn arzu etmediklerini yasaklamak istiyorsanz; birleiniz, bir araya geliniz, g birlii, kltr birlii yapp
yardmlanz. lfet ve sevgi sizleri bir ceset haline getirsin. Bu cesedin bir organ ikayet ettii zaman dierleri
onun ikayetini dinleme frsatn elde etsin ki, birliinizi paralamaya ynelik her trl i ve d saldrlara hedef
olmayasnz. Allah da sizlere tekrar mmet olma erefini bahetsin.
Fakat siz bu anlamay ve her sahadaki ittifak salamazsanz siyasi gcnz zaafa urar, dalr. (Sanki
dalmam gibi. Tabii ki mellif bundan haberdar. Arz etmek istedii, genel bir kaideyi tarihe sunmaktr.)
Binaenaleyh her trl fikri ve ameli krizle kar karya kalrsnz. Bu krizlerden sonra da artk birbirinize;
marufa tbi olmay mnkerden kanmay tavsiye etmeniz de gleir, hatta imkanszlar. Dininizin, yapmanz
emrettiklerini Allahn arznda yaama frsatn bulamayacak, anayasal icraatnza imkan kalmayacak, tm
cahiliye dzenlerinin, nnze diktii engelleri, sava yoluyla bile ortadan kaldrmak gleecek ve tauti
gleri yok etmeye ynelik siyasi g ve otoritenize kavuma imkann elde edemeyeceksiniz.
192


192
Mellifin parmak bast konuyu ve noktay daha da aa karmak ve ac bir gerei su yzne vurmak iin geni bir aklama zarureti
ortaya km bulunmaktadr.Vereceimiz aklama, eitkli eserlerden tarama biiminde olacaktr. yle bir balk yapmak uygun olacaktr:
SLAM TOPRAKLARINDA YAAYA MSLMANLARARAS KLTREL, EKONOMK, SYAS BRL ve BLOKLAR
Gnmzde batnn douya kar taknd tavr, eskinin deiik bir bakndan bakas deildir. Bat tek devlet tasavvurunu; AET,
Avrupa Parlamentosu ve NATO tekilatlaryla tamamlamtr. Tek gaye; Hristiyan kltrne dayal ve hal ruhunun temelleri zerinde,
batnn menfaatlerini savunucu bir eda ile dnyay Siyasi adan birletirme gayretinin sonucu kuvvetlinin zayf bir nakavt darbesiyle yere
ykp dnyann siyasal birliini (salayc bir yntem kullanarak kfr hakimiyetini) kurmaktr. (Arnold Toynbee, Medeniyet Yarglanyor:
129-130).
Batnn slamla karlamas, henz ocuk ada iken, Arap slam toplumunun kahramanlk dnemine rastlar. Mslmanlar, bu
dnemde dnyada SLAMN HAKMYET AINI yaadlar. slami bir devletin kuruluunu baardlar. (A.g.e.:177).
19. yzyln balarnda batnn balatt sanayi devrimi ve asrlk slam dmanl ilkesi hakimiyet sahnesine kt. Batnn slam
dnyas zerine youn saldrlar, iki medeniyeti gnmzde yeniden kar karya getirdi. Grlecektir ki bu, bat medeniyetinin btn
insanln byk bir toplum halinde birletirilmesini ve modern bat teknii sayesinde kullanabildii yerdeki, gkteki ve denizdeki her eyin
kontroln isteyen byk hrsnn bir parasdr. (A.g.e.: 179).
Onun iin slam ile batnn ada karlamas, gemiteki ilikilerinden yalnzca daha canl ve iten olmakla kalmam, batl adamn
dnyay batllatrma eylemini aa karan bir olay olmutur ki, iki dnya savan grm bir neslin tarihinde bu, gerekten en ilgin ve
en nemli olaylardan saylmaldr. Bu yzden slam, bir kez daha bat ile karlayor. Ne var ki bu sefer kozlar, hal seferlerinin en kritik
dnemlerinden daha ok aleyhine; nk ada bat ona kar yalnz silah ynnden deil, ayn zamanda silah sanayiinin son derece bal
olduu ekonomik hayat anlay (=homoekonomiko=ekonomik hayvan) konusunda da ve hepsinin stnde ruhsal kltrde-medeniyet
denilen ve kendi kendine da dnk rnleri yaratan ve besleyen o deruni gte de stn... (A.g.e.: 180).
Batnn saklad bu irkin yznn bizzat bir batlnn azndan yaplan itiraflar, aslnda saklanmad, tarihin vesikalar arasnda
gremememiz iin bilmem ki herhangi bir ispata ihtiya var mdr? Ama ne yazk ki kltrmzn kimliini tayan entellektellerimiz bu
ihanet plann idrakten yoksundurlar. Baty batdan daha ok savunan bir genlik olumasnda, bat hesabna alan bu aydnlar bir gn
hesap vereceklerdir. Zira bir buuk asrdr, batnn bu hain perde arkas irkin yzn gen nesilden saklayarak, hep gzel gsterdiler. Bu,
aslnda bat adna yaplan bir kltr istilasnda baka bir ey deildi. ayet yabanc emperyalist bir g silah zoruyla bu mmetin topran
igal etseydi, bundan daha idealini yapmazd.
Bu devrin ihanet planlarn en gzel ekilde uygulayp bir devran sren, sonra da yabanc emellerin kurban olduunu anlaynca da
taripin en byk ihanet planna kurban giden cennetmekan Abdlhamit Hann ruhaniyetinden istimdad dileyen filozof Dr. Rza Tevfik yle
diyecekti:
Nerdesin evketli Sultan Hamid HAN
Feryadm varr m brighna
lm uykusundan bir lhza uyan
u nankr milletin bak gnahna

Tarihler ismini and zaman
Sana hak verecek hey koca SULTAN
Bizdik utanmadan iftira atan
Asrn en siyasi padiahna

Milliyet dvs fska brnd
Rdy- diyanet yerde srnd
Trkn ruhu zorla si grnd
Hem peygamberine hem ALLAHna
Evet bu aydn kii, istilac glerin emellerine ite byle hizmet ettiini ifade ederek bir devrin ihanet planlarn bylece sergilemi ve
sonunda da itiraf- znb eylemiti. Oyun gzel sahnelenmiti bat tarafndan. nk bu, asrlk iin yazlan senaryonun rn idi.
Mevsim mevsim sahneleniyordu yaplmak istenen. Bak can damarn kesme hedefini iyice tespit etmi ve koca bir mmetin merkezi
otoritesi ok hassas hesaplarla darmadan edilmiti. Bir saat basz kalmas dahi fitnenin hakimiyeti diye nitelendirilen bu mmet, yarm asr
akndr basz ve biatsz bir toplum halinde yaamaya mahkum edilmitir. (eviren)
Batnn nihayet medreselerimizde yetimi Afganiyi ve Abduh gibilerini de ngiliz efendileriyle birlikte ayn locaya kaytl yksek
dereceden bir mason olarak gsterdii zaman da armyoruz. Belgeler artk nmze serilmitir. Onlarn duyumsal entrikalar ortaya
karmtr ki, smrgecilik, hi bir zaman siyasi ve hatta iktisadi karlar iin sahnelenmi bir olay deildir. Smrgecilik, slamn
temelindeki manevi ve sosyal gereklie dman bir kltr atsnn yk olmutur. (Cihad-es?Sufi: 66).
Kolayca ispat edilebilir ki, slam dnyasndaki modernist hareket doktrini ve siyasetini, dorudan doruya smrgeci kuvvetlerden
alm ve onlarn siyasetlerini ikmal etmitir. te bu sebepledir ki, onlarn miraslar mslman lkelerde kafirlerin kurduklar ynetimlerin
yksek basamaklarnda bulunmaktadrlar. (A.g.e.: 70).
47
mam Rzi, bu ayetin iki adan kendinden ncekiyle baml olduunu syleyerek yle izaha kalkr:
Birincisi: Szn geli ve slubuna bal olmas. kincisi: Bu ayetin sadece marufu emr mnkeri nehiy hkmne
bal bulunmasdr.
Allame Seyyid Reit Rza, bu irtibatn birinci yorumunu uygun grm, fakat Razinin aklad ikinci yn
tercih etmitir.
193

yle ki: Allah Tel marufu emr mnkeri nehiy grevini farz klnca, bir artla bu grevi ifa etmek mmkn
olacaktr ki o da: Zulme ve azgnla kar bu farziyeti yapabilme gcne ve ehliyetine sahip olmaktr. Bu g
ise, haktan ve dinden yana olan tm inananlarn iman sevgisi ve kardelii zerinde ittifak haline getikleri
zaman elde edilmi olabilir. phesiz ki Allah Tel byle bir ortamda bu ibirliine talip olanlar ayrlk ve
ihtilaf fitnesinden korur. Bu tr ihtilaflarn nlenmesini salamak, bu farziyeti yerine getirirken zaaf ve
zlmelere dmemeleri iindir.
194

Allame Nizamddin en-Nisbri de bu ilikiye iki ayet-i kerime arasndaki alakaya bal olarak aklad.
195

ayet bu mnasebet ve ilikiden sarf- nazar etsek bile, marufu emr-mnkeri nehiy almasnn, her trl
blnme ve ihtilaftan korunmas ve bu hususta mmetin saflarnn birlemesi iin ok ciddi bir almaya ihtiya
olduunu, ayet manen bizi ikaz etmektedir.
mam bn-i Teymiyye bu hususu destekleyerek der ki: Marufu emretmek, kaynama ve cemaatlemeyi
gerektirdii gibi, ayrlk ve paralanmaktan da men etmeyi gerektirecektir.
196

Gerekten de marufu emr, mnkerden nehiy grevinin, istenen hedefe ulamas ve tam isabeti, ancak
mslmanlarn iktidar ve hakimiyet kurmalarna baldr. Bunun da gereklemesi iin, mmetin Kuranda ve
slamda ittifak edip kaynamas arttr.
Bu aklamalardan anlalyor ki, maruf ve mnker grevi, slam mmetinin sorumlu olduu mcerret bir
davet iinden ibaret olmayp, ayn zamanda siyasi bir almaya da muhtatr. Maruf ve mnker grevinin
hakkyla ifasndan sonradr ki, slam devletine giden yol alacaktr. Daha ak bir ifade ile bu grevi hakkyla
ifa etmenin yolu; hem davet, hem siyasettir.
Gemi konularda bu grevin davet ynn izaha almtk. Bundan sonra ise konunun siyasi ynn ele
almaya alacaz.
Allah Tel bu mmetin ilk ve en yce nesli hakknda verdii hkm yle beyan buyurmutur: Bu mmet,
siyasal iktidar gcn ve anahtarn elinde tuttuu mddete, marufu emreder, mnkerden nehyeder. Yani
basiretli ve uurlu bir anlayla tadklar sanca ve insanlar arasnda; inandklarn ykseltmeye almalar
iin hakka davet etmeleri arttr. Yaadklar dnyada otorite ve hakimiyet kurmadan, gaye ve hedeflerine
erimeleri imkanszdr. nk bu g kurulmadan, sonucu elde etmeleri Allah Telnn yasasna aykrdr.

Nihayet asrmzda toprak smr ve askeri igal metodlarnn emperyalistlere gayelerini gerekletirmekten daha ok zarar verdii
anlald. Bundan dolay emperyalistlerin stratejisinde yeni deimeler oldu. Toprak igalini terk ederek bunun yerine kafa ve kalpleri
smrmeye yneldiler. te kltr emperyalizmi adyla bilinen ey budur. (Kltr Emperyalizmi. Hedef ve Metodlar: 15).
20. asrda kltr savann her asnda geerli olduu gibi- insan ve silah gcyle yaplan savatan daha tehlikeli olduu anlalmtr.
Bat dnyas slam dnyasn askeri, ekonomik, sosyal ve kltrel alanlarda yenilgiye urattktan sonra bir sre siyasal hegemonyas
altnda tuttu. II. Dnya Savanda siyasal zgrle sahip halk mslman lke says bir elin parmaklar saysna bile ulamyordu.
Emperyalist bat, onlar yle paralara ayrmt ki, bu devletlerin birbirleriyle balant imkan ortadan kalksn ve bu devletler srekli bir
biimde kendilerine baml kalsn. Bat bylece teknolojik stnln verdii avantajlar da kullanarak bu devletleri birer koloni gibi
kulland. Kendi hakimiyetini salayan btn eylerin hammaddelerini dahi bu devletlerden alp, teknoloji artklarn bu devletlere verdi.
Bazen bu devletlerde oluturduu koloni merkezleriyle, bazen de bu devletlerdeki yerli ibirliki uaklar eliyle emperyalist programn
srdrd. Onlara enjekte ettii pragmatist hukuk sistemleri ve kokumu ahlak yapsyla ruhlarn kreltmeye ve uak nesiller yetitirmeye
alt.
Fakat sevindirici bir durumdur ki son yllarda batnn emperyalist amalarnn farkna varp grebilen ve buna kar slam dnyasnda
ortak bir ibirlii kurulmasn amalayan almalar su yzne kmtr.
Aslnda bat kendi emperyalist politikasn srdrmek iin bu birlii ok nceleri oluturmutur. AET vb. kurulular ancak bu amaca
ynelik kurululardr.
slam dnyasndaki abalar ise imdilik pek yle i aydnlatc deildir. Bunun nedenleri bir ok temele dayanr. Bir kere bunu
engelleyen etken ideolojiktir. slam dnyas dediimiz btnn karmak bir yaps vardr. Bu, asrlarn emperyalist glerinin mtereken
uyguladklar plann sonucudur. te bu sonula ortaya kan slam dnyasnn, yeniden slamlama hareketiyle zbenliine kavumas arttr.
Sosyalist ve kapitalist dediimiz sistemlerden birinin peyki halinde bulunan devletler olduu gibi, kendi iinde btnlk dediimiz
devletlerden bir ikisi dnda salam bir temele oturmamlardr. Birbirleriyle rekabet, hatta atma iinde bulunan ya da bulundurulan
devletlerin says az deildir. Btn bunlar, slam dnyas dediimiz topluluun birlemesini bir g haline gelmesini engelleyen etkenlerden
birkadr.
Bizim iin nemli olan; kapitalist ya da sosyalist bloklardan birini tercih etmi devletlerin bir g birlii oluturmas ve birbirleriyle
ilikilerini younlatrmas deildir. Aksine bu devletlerin ortak miraslarn, dnya nizamlarn ve uygulamadan kaldrdklar kendi
sistemlerini uygulamalar ve her trl emperyalizme kar bir dayanma oluturmalardr. Batnn koyduu sistemleri ve kurumlar
altrarak uygulamaya koymak, birlemeye almak ve bundan fayda beklemek safdillik olur. (slam lkeleri arasnda ekonomik ve
sosyal ibirlii- Abdurrahman Kurey) eviren.


193
Tefsir-ul Kurani-l Kerim (El-Menar): 4/48.
194
Meftihu-l ayb: 3/21.
195
Garibu-l Kuran ve Regibu-l Furkan: 4/33.
196
Mecmutu-r Resili-l Kbra: 1/309.
48
Hac suresindeki ayet-i kerimede Allah Tel, Peygamberin (s.a.v.) ashab hakknda hkm verirken, kendilerine
hakimiyet ve iktidar yoluyla nimet vermeden, dier amellerinin bir deer ifade etmeyeceini aka beyan
etmitir.
Onlar (o mminlerdir ki) eer kendilerine yeryznde bir iktidar mevkii ve imkan verirsek, namaz dosdoru
klarlar, zekat verirler, marufu emrederler, mnkeri nehyetmeye alrlar. (Btn) ilerin akibeti (nihayet)
Allaha (rci)dir.
197


SLAM DEVLETNN KURULU PROGRAMI VE STRATEJS
Hacc Suresinin 41. ayet-i kerimesi bize slam devletinin kurulu felsefesini ve stratejisini bir temel esas
olarak anlamamz ve kavramamz gerektiini aklamaktadr. Zira ayet, mslmanlarn, hakim vaziyete ve
konuma geldikleri zaman yapmakla mkellef olduklar siyasi almann mahiyetini aklamakta ve slamn
iktidarnda varlmak istenen gaye, kurulan devletin tad karakter, yapaca iler ve byle bir iktidarn,
zerine oturtulduu alma program ve stratejisinin tespiti ve sreklilii aklanmaktadr. Bunun iin de her
trl meru zeminde alnacak tedbirlerin, salanacak vastalarn ve bunlarn tatbikinin yntemi ortaya
konulmaktadr. Keza slami hkmetin karakterini, yapaca ileri, gelimesini ve gayesini tahakkuk ettiren
sebep ve vastalarn, devletin ayakta kalmas iin emrine tahsis edilmesini de aklamaktadr.
Daha doru bir ifade ile bu veciz ayet tam ve net bir ifade ile- mminlerin kurmakla grevlendirildikleri
hkmetin asli grevlerini ilan etmektedir.
Hafz Ebul-Berekat en-Nesefi ve dier baz mfessirler ayetteki bu hususa yle iaret buyurmaktadrlar:
Muhacirlerin hayat telakkileri zerinde kurulacak hkmetin ve yeryznde kurulacak iktidarn, bu iktidarn
yayllma politikasnn ve din hakimiyetinin nasl kurulacan Allah Tel haber vermektedir.
198


MMNLERN FERD VE SYAS VASIFLARI
Hacc suresindeki bu ayet, yeryznde slami iktidar kuracak mminleri drt grevle sorumlu tutmaktadr:
1- Namaz dosdoru klmak.
2- Zekat vermek.
3- Dinin tasvip her eyi emredip (insanlar) ona davet etmek.
4- Dinin tasvip etmeyip yasaklanmasn farz kld her eit ktl yasaklamaya almak.
lk iki sfat mminlerin ferdi davranlarn (ahlaki formasyonlarn) tespit etmekte, son iki vasf da siyasi ve
sosyal davranlarn belirlemektedir.
Allame Ahmet Mustafa el-Merai bu ayet-i kerimeyi tefsir ettikten sonra, szlerini yle noktalar:
Onlar, takatleri miktarnca namazda yneldikleri Allahn huzurunda bulunmay arzu etmekle ruhlar kemale
eren kimselerdir. htiya sahiplerine ve fakirlere yardm etmekle de mmete yardmc oldular. lim ve ahlaklarn
yayarak dier mmetlerin, hakk ve doruyu bulmalarna vesile oldular. Yce ahlak ve terbiyeye erimeye engel
olan her trl zararl cereyanlar yasaklamaya altlar.
199

mam bn-i Cerir et-Taberi bu ayet-i kerimeyi yle yorumlar:
Eer kendilerine yeryznde iktidar verirsek ifadesi kendilerini lkelerden birine yerletirirsek, mriklere
stn gelirler ve oradaki mrikleri (onlarn sistemlerini ve savunucularn) malup ederler. Bunlar Allah
Rasulnn (s.a.v.) yce ashabdr anlamndadr. Allah (c.c.) onlar hakknda yle demek ister: Dmanlarna
kar onlara yardm edersek Allaha irk koanlar malup ederler. Namazlarn eri hikmetine uygun olarak
dosdoru klarlar, zekat verirler. Yani Allah Telnn, servetlerinden vermelerini emrettii zekat borcunu
verirler. (Sosyal adaletin teminat demek olan toplumun fakir kesimine ait maddi hukuku gzetirler. Bylece
malzeme olarak kullanlan bu kesimi smrme imkan ve frsatn ortadan kaldrm olurlar.)
Marufu emrederler, insanlar, hakimiyet kaytsz ve artsz kendine ait olan Allaha, Ona itaate ve
mminlerin iyi grd eylere davet ederler. Mnkerden nehyederler, Allaha ve Onun dzenine ortaklk
komaktan, Ona isyandan, iman ve hak sahiplerinin kt grd her eyden uzaklatrmaya alrlar.
200


197
el-Hacc: 41 (nceki ayette zikredilen durum, muhacirlerle ilgili olunca, bu ayette sz edilen vasflar da aslnda onlara ait olmas gerekir.
Fakat ayette istenen vasf ve zellikleri sadece o gnk muhacirlere ait sanmak, ayetin kapsam ve sahasn daraltmak demek olur. Zira
sebebin hususi olmas, hkmn umumi olmasna engel deildir hukuki kaidesi mehurdur. Binaenaleyh bu hkm: Bu vasflarn, slam
mmetinin her asrdaki deimez vasfdr eklinde anlamak en doru bir yaklamdr.
Bu nedenle ayetin yalnz siyakna bakan mfessirler, bu vasflarn muhacirler hakknda sz konusu olabileceini ileri srerler. Fakat ayete
geni bir perspektiften bakan mfessirler ise bu ayeti mmetin aile-aile, fert-fert, herk kesime ait bir sorumluluk yklediini anlamlardr.
Katade yle buyurur: Bu ayet, Nebinin (s.a.v.) ashab hakknda nazil olmutur. bni Abbas (r.a.) da: Muhacir, ensar ve tabiin hakknda
nazil olduunu ileri srer. krime: Be vakit namaz klanlar hakknda nazil olduunu ileri srerken, Hasan el-Basri (r.a.) ve Ebul-
Aliyye: Muhammedin (s.a.v.) mmeti hakknda nazil olduu kanaatindedirler. Ayetin vasfettii bu mmet, yeryznde iktidar mevkiine
getiinde namaz vb. ibadetleri, slam devletinin verdii geni ve kamil anlamdaki hrriyetleri sayesinde dosdoru yapacak ve eri llere
bal olarak da Allahn arznda yaama hakkn elde etmi olacaktr.b
bni Ebi Naciye gre: Ayette bahsi geenlerin ulul-Emr yani slam devletinin yneticileridir. Ed-Dehhak ise: Allah Tel, bu ayette zikri
geenlerin yeryznde hakimiyet ve iktidar kurumlarnn art olduunu ileri srd kimselerdir. der. (mmetin bu arta bal kalmas
farzdr.) Kurtubi, btn bu grleri arz ettikten sonra, bu son gr tercih etmitir. (Kurtubi, el-Cami li-Ahkami-l Kuran: 12/73.
198
Medrikt-Tenzil ve Hakayikut-Tenzil ve Bahrul-Muhit: 6/376.
199
Tefsirul-Meri: 17/120.
200
Cmiul Beyan Fi-Tefsiril-Kuran: 17/115.
49
mam Veliyullah ed-Dehlevi buna u yorumu getirir:
Namaz dosdoru klarlar, zekat verirler. Ayetin vurgulamak istedii, slamn temellerinin canl ve dinamik
olarak ayakta tutulmas gereine iaretti. Marufu emrederler. Bu ifade tm dini ilimleri diriltme anlamnda
kullanlan genel bir ifadedir. Mnkerden nehyederler. Kafirlerle yaplan cihad ve onlardan alnan cizye gibi
hususlar kapsamna alr. nk kafirlikten daha iddetli mnker, onlar ldrmek, onlardan cizye almak ve
mslmanlardan su ileyen kimselere tatbik edilecek eri ceza ve tazirden de daha kuvvetli nehiy yoktur.
201

Mfessir Kurtubi, maruf ve mnker kavramlarndan bahisle yle der: Marufu emretme grevi herkesi
ilgilendirmez. eri hadler, devlet bakan tarafndan verilecek tazirler, hapis, serbest brakma, mahrum etme
ve uzaklatrma gibi cezalar, ancak uygulama ile ykml lnetici kadro tarafndan icra edilebilir. Her beldede
salih, kuvvetli ve gvenilir bir kii tayin edilir. Bu grevi bu kii yrtr. eri cezalar eksiksiz olarak,
konulduu maksada gre tatbik eder. Allah Tel bunun iin: Eer onlara yeryznde iktidar (yasalar tatbik
imkan ve devlet olma frsatn) verirsek namaz dosdoru klarlar.
202

mam bn-i Teymiyye ise bu konuda yle der:
Emru bil-maruf ve nehyi anil-mnker; ancak eri cezalarn tatbik olunmasyla tamamlanr. Bir hadis-i
erifte Allah Rasul (s.a.v.): Allah Tel, Kuran ile kar koyup, ortadan kaldrmad ok eyi hkmet
vastasyla kar koyup ortadan kaldrr.
203
eri cezalar tatbik etmek devlet reisi zerine farzdr. Bu da,
farzlar terk edip haramlar ileyene kar verilecek cezalar tatbik etmekle mmkn olur.
204

Kuran- Kerimin vasfedip ortaya sergiledii btn deyimlerden; inananlarn hkmeti sonucu ortaya
kmaktadr. Bu hkmetin yesi olan mminler Allah Telya itaat ederler, Kuran- Kerimde aka beyan
ettii eri hadlere riayet ederler. Ne ekilde ve hangi durumda olursa olsun, haddi amazlar. Hem de Allahn
dinine davet eder, iman ve amel-i salih ilemeyi tlerler. nsanlarn her eit (fikri ve ameli) irke dmesini
engellerler. Dini ve dinle ittifak iin her eit ilmi renir ve yayarlar. eriat tatbik ederler. Allahn
emrettiklerini ihmal, nehyettiklerini ileyenleri cezalandrrlar. Btn bunlarn da fevkinde, Allah yolunda cihad
eder ve her doruyu savunup ktln hakimiyetine son verip- iktidarlarn kuruncaya kadar srekli alrlar.
Yeryznn en cra noktasna kadar tm dnyaya Allahn dinini hakim klmaya alrlar.

MARUFU EMREDP MNKERDEN NEHYETMEYE ALIMA GREV, ERATIN BTN
YNLERYLE TATBKATINI GEREKTRR
Ulemann, bu ayetin erh ve tefsiriyle ilgili aklamalarndan naklettiimiz btn bu grler, dinin temeli ile
ilgili bir takm prensipler ortaya koyduu gibi bizi dndrmeye de sevk etmektedir. Fakat bu slam Devletinin
yalnz bu mezkur prensiplerde ilahi eriata uymas anlamna gelmez. Bilakis btn ynleriyle dine uymak ve onu
tatbik etmek, slam devleti zerine farzdr.
yilii emredip ktl yasaklamaya almak, -Kuran- Kerim bu grevi, slami iktidar kuran ve kurmaya
alanlarn en ak vasflarndan biri saymtr- bundan nce de akladmz gibi gerekten sahas geni bir
tatbikattr.
Maruf; tm emir ve yasaklar konusunda slam eriatnn emrettii her eyi kapsamna alr. Bu nedenle
Muhammed Hatib e-erbni bu grevi, slam devlet idarecilerinin dier idarecilerden ayrldklar bir vasf

201
zletul-Hafa An Hilafetil-Hulefa: 1/23.
202
El-Cmiu li-Ahkamil-Kuran: 4/47.
203
slamda Hkmet- MEVDUD: sh:17 (NOT: Merhum Mevdudi bu hadisi verdikten sonra yle der: Anlalyor ki, slam, dnyada
yapmak istedii slahat iinde vaaz edip, nasihat ve t vermekle kalmam, ayn zamanda bilfiil ii ele alm ve siyasi noktay da ihmal
etmemitir. Hkmet ve siyaseti de ie kartrmtr.
Ayn ekilde dinin tumunmas ve eriat emirlerinin yerine getirilmesi cezalarn icras iin de hkmete ihtiya vardr. Bu yolda almak iin,
sadece cevaz vermekle iktifa edilmemi, bu i zaruri saylmtr.
Baz kimseler yanl dnerek, bu meseleden hareketle peygamberin dnyaya ok bal kald ve dnyay istedii eklinde yanl bir
anlay sergilerler. Bu hatal bir anlaytr. Zira, dnyaya balanmak ve dnya sevgisi maksat olsayd, o zaman, istekte bulunan ahs
iktidar ve hkmeti kendisi iin istemi olurdu. Allahn (c.c.) dininin ykselmesi ve ayakta kalmas iin istenen hkmet ve iktidar
ancak ve ancak hakka ballk gereinin ta kendisidir. ahsi bir gaye iin deildir. (Tefhimul-Kuran c?11 sh.638).
slam dncesine gre: slam ile devlet (hkmet) ikiz karde gibidirler. Bunlardan biri olmakszn, tekisi de kamil olmaz. slam bir
binadr, hkmet onun bekisi. Temeli olmayan bina ker, bekisi bulunmayan yer de dalr gider. (Kenz-l Ummal) Hkmet fiili bir
ekilde ortaya kmadka, kanunun bir paras ilemez hale gelir. (Yani hkmet her hayat sisteminin kendini ayakta tutabilmenin
teminatdr.)
Bunun neticesinde de Kuran- Kerimin ortaya koymak istedii itimai yaay vcut bulmaz. Ve ite bu nedenledir ki, mmetin
fukahas ittifakla imametin (=nderliin, devlet reisliinin) nasbn, imamn tayin edilip seilmesini farz bilmilerdir. Bu hususta kusur
etmek, ihmal gstermeyi de en byk dini emri yapmamak gibi saymlardr.
Allame bn-i Hazm el-Fasl Beyan el-Milel ven-Nihal adl eserinde yle der: Btn ehl-i snnet, mrcie, ia ve havaric hep bu hususta
ittifak ederler ki, iman nasb etmek, imam tayin etmek farzdr. Bu imam adil olup, Hak Telnn hkmlerini icra edip Resul- Ekremin
(s.a.v.) getirdii kanun ahkamna uygun bir ekilde halkn ilerini yrtmek, memleketi idare etmek ve siyasi ileri dzene koymak yolunu
tutmu bulunan byle imama (ul-l emre) itaat etmek yine farzdr.
ah Veliyullah Shib bu hususta yle yazmaktadr:
ahsnda seilme artlarn toplayan bir halifa nasb ve tayin edip baa geirmek mslmanlar zerine farz- kifayedir. bu hkm
kyamete kadar devam eder. (zlet-l Hafa, maksad: 1 Fasl: 1) (slamda Hkmet-Mevdudi, sh: 17-18-19) (eviren).

204
El-Hisbe Fil-slam: 57.
50
olarak aklar ve der ki: yilii emrederler. Yani Allah ve Rasulnn emrettiklerini... Ktl yasaklarlar,
yani Allah ve Rasulnn yasakladklarn yasaklarlar.
205

Bu aklamadan anlalyor ki, slam devlet idarecilerinin zellii, daima marufu emredip mnkerden
nehyetmeleridir. Yani onlar ilahi eriat btn ynleriyle tatbik ederler. Ne bir ey karrlar, ne de bir ey
ilave ederler. eriat tatbikattaki yntemleri ise, ilkelerine bal kalarak bir btn halinde onu tatbik etmeleridir.

MARUFU EMREDP MNKERDEN NEHYETMEK, SLAM DEVLETNN GAYESDR
Gerekte marufu emretmek, mnkerden nehyetmek, slam devletinin zerinde kurulduu temeldir. Bu,
grebildiim kadaryla onun istenen maksaddr. slam devleti bu ynyle, dier devlet ve hkmetlerden
ayrlmaktadr. O, bu vasfyla tatbik edilmeyip ihmal edilirse, asl slami yapsndan karlm olur.
bnl-Arabi el-Maliki der ki: Marufu emredip mnkeri nehyetmek dinin asl ve mslmanlarn hilafet
grevidir.
206

mam bn-i Teymiyye der ki: Dinin ve siyasi iktidarn tm emir ve yasaktan ibarettir. Allah Tel,
peygamberlerini marufu emretmekle grevlendirmitir. Men etmekle grevli olduu ktlk ise dinin
yasakladklar eylerdir. Bu grev peygamber ve onun tbileri olan mminlerin bariz zelliidir.
207

Marufu emredip mnkerden nehyetmeye almak, slam devletinin grevlerinden biri deil, belki onun tm
grevi budur demek daha dorudur.b
slam devletinin tm vasta ve imkanlaryla gereklemesi urunda seferber olduu tek alma budur. Devlet
btn messese ve kurumlaryla buna boyun eer.
mam bn-i Teymiyye ve bnl-Kayyim el-Cevziye ayn ifade ile derler ki: slam siyasal iktidarlarndan
istenen tek ey; eriatn onaylad her emrini ifa etmek, yasaklayp tasvip etmedii her eyi yasaklamaktr.
208

mam bni Teymiyye bu gr ylece aklar:
Siyasal iktidarlarn tm, mminlerin emirlii gibi dinidir. Bunun dndaki idari tekilatlar, bakanlk ve
meclislere ait bir takm yazmalar yapan ister mesaj katipleri, ister ekonomik hesaplar dzenleyen yazma
kurumlar olsun, tm idare ekilleri, cemaatlar arasnda kan arpma veya benzeri hususlardaki tm
ihtiyalarn temini iin vardr veya bunlar iin ortaya kmtr. Bu ve benzeri ihtiyalar iin var olmakla
beraber, slamn siyasal gc ancak marufu emretmek ve ktl yasaklamak iin meru klnmtr.
209


HSBE TEKLATI, MARUF ve MNKER GREVLERNDEN BRDR
Nasl ki ekonomik, siyasal ve eitim kurumlaryla slam devletinin, slam eriatna boyun emesi zorunlu ise,
mmetin dini, ahlaki ve slami kaidelerin tatbikatn stlenmi kontrol mekanizmas dediimiz hisbe tekilatnn
da btn ynleriyle slamilemesi zorunludur.
210

slam ulemasnn marufu emr ve mnkeri nehiy kavram iinde bu tekilat zikretmesi deerini daha da
ykseltmitir.
Allame bn-i Haldun yle der:
Hisbe tekilat ise mslmanlarn idaresini stlenmi idareciye farz olan marufu emredip mnkerden
sakndrmaya almas gibi, slamn temel mekanizmas iinde dini bir grevdir. Bu greve ehil olan tayin
edilir.Kendisine maa balanr.Grevi ciddi yrtmesi iin yardmc elemanlar verilir.Ktlkleri aratrr.Kt
fiileri ileyenleri durumlarna gre terbiye eder ve tazir cezalar verir. ehirde amme menfaatini temin iin
halka sorumluluklar ykler.
211

slam ulemasnn aklamalarna dayanarak hisbe idaresinin grevlerini ksma ayrmamz mmkndr.
1- mmeti dinen ve ahlaken slah etmek:
Mesela; halk, namaz klmaya yneltmek, imam ve mezzinlerin grevlerini ifa etmede ihmalkar
davranmamalar ve terketmemeleri iin uyarmalar yapmak, ehliyetsiz kiilerin eri meselelerde rastgele gr
beyan etmelerini engellemek, halk, mahrem kadnlarla oturmaktan ve onlarla kark oturup gezmek gibi eriat
ve ahlakla atan davranlardan men etmek.
2- l veya tart konularnda, eksik lp tartmak, alveri veya fiat tanzimindeki kusurlar gizlemek, yeme-
ime, zrl eyay ayp satmak, yasak antlamalar, vurgunculuk (ihtikar) gibi hkm sahasna girmeyen
meseleleri zmek veya mahkemelere sevk edip halli g olan ilerin denetimini yapmak.
3- Umumi yolculuu kontrol:
Mesela, onlarn iecek sularn temin, surlarn ina etmek, gelen yolculara yardm etme ve gereken kolaylklar
oaltmak, trafik kurallarna riayeti salamak ve halk bu tr kurallara uymaya icbr etmek. Sahibine ve mala
zarar vermemek cihetiyle balkonlu binalar ykmak.
212


205
Es,Siracu-l Mnir: 2/553.
206
Ahkmu-l Kuran: 1/293.
207
el-Hisba fil-slam: 37.
208
Et-Turuku-l Hkmiyye Fis-Siyaseti, eriyye: 217. El-Hisbe fil-slam: 37.
209
El-Hisbe fil-slam: 44-45.
210
HSBE: Eskiden slam devletinde fiatlarn ve benzeri slami kaidelerin tatbikatn kontrolle grevli makam (Er-Raid: Hisbe Mad. sh: 567).
211
MUKADDME (bni Haldun): 225.
212
Daha fazla bilgi iin (el-Ahkamu-s-Sultaniyye:231) ve daha sonras Et-Turuku-l Hkmiyye Fis-Siyaseti--eriyye: 215 ve daha sonras.
51
Hisbe tekilat, hkmetin men ettii bir ii yapmaz. Hkmetin hisbeye tayin ettii memurlarna ramen bu
grevi yapmak ayn ekilde halkn da grevidir.
Devlete yasaklanm fiilleri ileyen herkesi hesaba ekmek halkn grevi olduu gibi idarecilerin de sorumluluk
sahasdr. Ancak ilk planda hkmetin tayin ettii hisbe tekilatndaki grevlilerin bu vazifeyi yrtmeleri
zorunludur. Bakalarna gre bu grev nafile mertebesindedir. Yani fahri bir grevdir.
imdi muhtesib ile mutetavvi (=fahri memur) arasndaki fark belirtelim.
mam el-Maverdi bu iki grevli arasnda dokuz fark sayar. yle ki:
1- Muhtesib, resmi memur olmas nedeniyle farz ileri yaptrmakla grevlidir. Farz- kifayeler dahil nafile ileri
yaptrma da fahri memurun grevidir.
2- Muhtesibin farz olan ileri yapmas resmi grevidir. Grevini brakp baka ilerle uraamaz. Fahri memurun
grevi nafile cinsinden olduundan, onun yerine baka ilerle de uraabilir.
3- Muhtesib, duyulan zaruret zerine tayin olunmutur. Fahri memur ise bir zaruret ve arzu zerine tayin
olunmamtr.
4- Muhtesib kendisini tayin edene cevap vermek ve direktiflerini yerine getirmek zorundadr. Fahri memur ise
cevap vermek ve emirlere uymak mecburiyetinde deildir.
5- Muhtesibin, aka ilenen ktlklerden, terk edilen iyiliklerden bahsetmesi gerekir ki, ktlklerin
kalkmasn, iyiliklerin yaplp yaylmasn salayabilsin. Fahri memur ise bu eit ktlk ve iyiliklerden
bahsetmekle, yaplmamasn veya yaplmasn bakasna emredemez.
6- Muhtesib, aka ilenen ktlklerin yaplmas, iyiliklerin yaplmamas halinde bir takm yardmclar
tutabilir. Ktlkleri yenmede, iyilikleri yapmada resmi grev yaptndan, yardmclar alma yetkisi vardr. Oysa
fahri memurun kendi sahasna giren konularda yarndm almas doru deildir.
213

7- Muhtesib, aleni olarak ktlkleri ileyenleri, sular iin konulan cezalarn snrlarn amamak zere tazir
cezalaryla cezalandrr. Fahri memur ise kt ilere karlk tazir cezalar veremez.
214

8- Muhtesib, alt tekilattaki grev karl hazineden maa alr. Fahri memurlar nledii ktlkler
karlnda maa alamaz. nk yapt ileri karlksz yapar.
9- Muhtesib, dini hkmler dnda rfe ait hususlarda itihadyla hareket serbestisine sahiptir, inisiyatifini
kullanabilir. Sokaklarda oturma, sokaklara saaklar, balkonlar karmak gibi hususlarda gr ne ise onu
uygular. Bu yetki nafile ileri yapan fahri memurda yoktur.
215

slam devletinin yaps ile ilgili verilen aklamalardan u netice ortaya kmtr: Marufu emredip mnkerden
nehyetme slam devletinin yapp yapmamakta muhayyer kald bir grev olmad gibi, bu grevi yapann
sadece sevap kazanaca terk edenin cezalandrlmayaca bir alma da deildir. Aksine Allah Telnn slam
devletine farz kld bir grevdir. Bu farziyeti yerine getirmek, devletin sorumluluklarnn en nemlisi ve
grevlerinin en bydr. Bu grevi ihmale uratacak ve slam devletini mazur gsterecek hi bir engel tecviz
edilemez. Bu nedenle bu grev slami karakteri, dinin renk ve boyasn tam anlamyla yanstan yegane
almadr.

MARUFU EMREDP MNKERDEN NEHYETMEYE ALIMAK, DARECLERN GREVDR
slam devleti ancak marufu emredip mnkerden nehyetmeye almakla ayakta kalr. Dolaysyla lkede dinin
emir ve direktiflerine gre hayatn tm kurumlarn yerletirmek ve dinle atan her trl isyan ve cahiliye
tortularn yok edip yasaklamak devlet bakannn grevidir. Devletin ba bu nemli grevi en ufak bir ekilde
ihmal ederse, devlet kurulu gayesini gerekletirmede kesinlikle baarl olmaz. Bu nedenle slam ulemas der
ki: Marufu emretmek, mnkerden nehyetmek, devlet bakannn grevidir.
el-Emir Sddik Hasan Han, hacc suresinde geenh ayet-i kerimeyi tefsir ederek yle der:
Bu ayette, Allahn yeryznde iktidar verdii kimselere marufu emredip mnkeri nehyetmeye almay kabul
etme ve bu grevi yapmaya da muktedir klma hkm aka belirlenmitir.
216

Marufu emir, mnkeri nehiy sadece bir grev deil, devlet bakannn da bakasna ykleyecei bir
sorumluluktur. nk devlet bakan, herkesten daha ok bu grevin nemini anlama kudretine sahiptir. Zira
marufu emredip mnkeri nehyetme grevi, kudret nisbetinde baarl veya baarszdr.
mam bn-i Teymiyye yle der: Otorite sahibi, bakalarna nispetle daha muktedirdir. Onlarn zerindeki
sorumluluklar, dierinde yoktur. phesiz ki sorumluluun illeti kudrettir. Her insan kudreti nispetinde
sorumludur.
217

mam e-evkani: Edsna kuvvet ve kudreti olmasna ramen, marufu emredip mnkeri nehyetme farziyyetini
ihmal edenler, en byk ve en iddetli gnah ilemitir, grn ileri srer ve yle der: Marufu emredip
mnkeri nehyetmeye kimin gc daha ok olduu halde, grevi ifa etmezse, onun gnah iddetli, cezas daha

213
Bu konuyu, ileride bahsedeceimiz vasta ve yollar konusunda daha geni olarak ele alacaz.
214
Bu konuya Hadler ve Adab blmnde genie temas edeceiz.
215
El-Ahkamu-s Sultaniye: 231.
216
Fethu-l Beyan Fi-Makasdil-Kuran: 6/193.
217
El-Hisbe Fil-slam: 37.
52
byk ve suu daha korkuntur. Bu hususta Allahn kesin delilleri gelmi, brhanlar aklanm, mukaddes
kitaplar bunu dile getirmi ve peygamberleri de kullarna tebli etmitir.
218

phesiz ki halktan birinin marufu emretme ve mnkeri nehyetme farziyyeti konusundaki ihmalkarl, -
bakasna nispetle gl ve otorite sahibi olduu halde- ihmalkar davranan devlet bakannn bu grevi yapmas,
bakasna kyasla daha kolay ve daha hayrldr.

DARECLER ISLAHA ALIMAK, MARUFU EMREDP MNKERDEN NEHYETMENN
GEREDR
slam Devleti, katksz dini yasalara ve din kurallarna dayal bir devlettir. Binaenaleyh onu yneten idarecinin
de Allahtan hakkyla korkan takva sahibi, adil, marufa tbi ve mnkerden kanan bir insan olmas gerekir.
Fakat bununla birlikte dier insanlar gibi karar ve tatbikatlarnda hata veya isabet edebilir. Bazen marufu
terkeder, mnkeri iler. Gerekten onun bozguncu olmas, zulmetmesi ve doru yoldan sapmas imkanlar
bakasna nispetle daha ok olur.
yle ise, marufu terk edip mnkeri ilemeye balaynca mslman halkn ne yapmas gerekir? Bu durum,
cidden mulak konudur. imdi bu konuyu en doru bir ekilde zmlemek ve bu nedenle evvela esas tekil
edecek baz temellerin tespiti gerekir.
Marufu emredip mnkerden nehyetmeye alma grevi, hkmet ve halkn birlikte sorumlu olduklar bir
grevdir. Nasl ki halktan baz kimselerin eriat kurallarna aykr davrananlar, devletin muaheze etmesi grevi
ise, halkn da devlet yneticilerini ileyecekleri crmleri sebebiyle muaheze etmesi en tabii hakkdr. Fakat
bununla beraber halk, slam devlet yneticilerine iyilikte bulunmak ve onlara saygl davranmakla
emrolunmutur.
Bir hadis-i erifte Allah Rasul (s.a.v.) yle buyurur: Kim Allahn yeryzdneki temsilcilerine (slam devlet
yneticilerine) saygl davranrsa, Allah da kyamet gn ona iyilikte bulunur. Onlara hainlik eden, saygl
davranmayanlar da Allah kyamet gn alaltr, onlara deer vermez.
219

Eer halk idarecilere iyilii emredip onlar ktlkten men etmelerinden sorumlu ise ki bunda hibir phe
yoktur- idarecilerin, onlardan, kendi ahsiyet ve makamlarna halel gelmemesi asndan bu farizay ifa etmeleri
gerekir. Halkn bu ikazlarn dinlemeleri, halk iindeki saygnlklarnn yitirilmesine, onlar zerindeki
otoritelerinin zayflayp ayplanmalarna hedef tekil etmez.
Allah Rasul (s.a.v.) aadaki hadis-i erifte halkn idarecisine kar grevini nasl yapacan belirtmitir:
Marufu emretme konusunda idarecilere yol gstermek isteyen kimse, bunu aka yapmaz. Elinden tutar
kendisiyle tek bana grecei bir yere gtrr eer bu ekilde kabul eder- syleyeceini syler. Yok bunu
kabul etmezse, o zaman zerine deni yapar.
220

darecileri vaaz ve nasihatla dzeltmede hibir tereddt yoktur. Bu tatbikat muhtelif asrlarda devam etmi ve
teaml haline gelmitir. Bazen de gzel meyvesi de grlmtr. Fakat ne zaman ki hisbe tekilat ve idarecileri
ikaz teamlnn etkinlii ortadan kalkmsa, idareci zulm ve azgnl devam edip haddi anca devletin ileri
zlemeyecek bir mecraya dklm ve byle bir tatbikat, mcadeleye, ayaklanmaya ve sorunlar artrmaya
zemin hazrlamtr.
mam Gazali bu konuda yle buyurur:
"darecileri zorla men etmeye almak, halkn kr deildir. Yapacaklar ey, iyilikle ve nasihatla ikazdr.
nc mertebeye gelince (ki bu da svme ve azarlamadr) onlarn kasalarndaki mallarn ele geirmek zere
saldrp mallarn hkmdarlara teslim etmek, giydii ipekli elbisesinden iplikleri skmek, halk iindeki
saygnlna halel getirip, otoritesini drecek ekilde evindeki iki kaplarn krmak gibi hususlarda eitli
grler vardr. Bu eit bir tatbikat mahzurludur. Byle bir ortamda mnker karsnda susmak suretiyle
nehyetmek eklinde tatbik olunan bir yntemle yaklamak gerekir.
Burada iki mahzur ayn ekilde elimektedir. Bu hususta hkm; mnkeri nehyetmedeki arla ve idareciye
yaplan saldr nedeniyle otoritesinden azalan miktara gre, zm itihada braklmtr. Bu ise tespiti mmkn
olmayan hususlardan biridir.
221

phesiz ki slam devletinin bakan, kendisine yaplan beklenmedik bir iyilii hafif grr veya bir cahillik
yapnca, dille yaplan nasihatin iyilie dnecei devaml bir mnker ileyebilir. Aslnda o genel olarak
baarldr. Fakat idareci ok kere bununla yetinmez. yilikleri ihmal etmeyi n plana alr, ktlklerle onlar
rter. yilikleri yok etmek ve ktlkleri diriltmek iin devletin vastalarn bu tatbikatn emrine verilmesini
umar, vastalar da bunun iin hazrlar. Kuvvet ve iktidarn, erri desteklemede kullanr. Bunu yayar ve bununla
zevk duyar. yilii zayflatmak suretiyle datr. Dini grevlerini yapmay ihmal eder. Bu eit grevlerini ihmal
edenleri ve eriate yasaklanm sular ileyenleri muaheze etmez ve bunlar ileyenleri de cezalandrmaz.

218
Mecmuatu-r Resaili-n Nuriyye Cz: 2 (Ed-Deva-ul Acil Fi-def-il Advvi- Sil: 3).

219
Msned Ahmed b.Hanbe:5/49. Tirmizinin de yle bir rivayeti vardr: Her kim, Allahn yeryzndeki sultanna ihanet ederse Allah da
ona ihanet eder. (Tirmizi-Ebvabu-l-Fiten Halifeler Bab Ter: C: 4 sh: 87).
220
El-Msned (Ahmed b.Hanbel) 3/40.
221
hya-u Ulum id-Din: 2/280.
53
yle ise mslman bir toplumun kuvveti, idarecisinin slahnda istihdam etmesi hakkdr. Huzzur ve sukuneti
teminde yahut byle bir idareciyi deitirip yerine salih idareciler getirmeye alma hususunda byle bir hkm
tatbik etmeye devam etmek caiz olmaz m?
Sanyorum ki mam Gazali, idareciyi temize karacak bir taraf kalmad, saygnln yitirdii yukardaki
sznden de anlald gibi- ve iledii ktlgne kar, kuvvet yoluyla aleyhinde hkm vermenin gerekli
olduu byle durumlarda fetva vermektedir.

BN- HAZMn GR
bn-i Hazm ve el-Cessasn (R. aleyhima) bu konuda derinlemesine uzun aratrmalar vardr. Fakat bu iki
aratrcnn aratrmalarn doru bir yaklamla anlamaya almamz ve maksatlarn tam anlamyla elde
etmemiz ancak bu konuda iki nemli hususa parmak basmak istediklerini dndmz zaman anlarz. O iki
husus da udur:
1-Marufu emredip mnkerden nehyetmesi iin slam devlet bakanna kar silaha bavurma hususunda eriatn
hkm.
2- Halktan bir cemaat ayaklannca mslmanlarn taknaca tavr.
imdi mam bn-i Hazmn bu konudaki grn evvela zetleyelim:
slam mmeti hibiri hari olmamak zere- marufu emretmek, mnkerden nehyetmeye almann farziyeti
zerinde ittifak etmitir. Fakat bu grevin keyfiyeti hususunda ihtilaf iindedir. Ashab- kiramdan (r.a.) kadim
ehl-i snnetin bir ksm ulemas ve onlardan sonra gelenlerden bazlar, bu farziyetten maksat, sadece kalp ile
olmasdr. Eer g yeterse dil ile sylenebilir. Yoksa el ile, kl ekmekle ve hele hele silah kullanmakla asla
ifa edilmez der.
Ancak ehl-i snnetten bu gr ileri srenlerin ou, halk arasnda adalet varln kaybedince bu yola
bavurmay kabul ederler. ayet adalet var, fakat bunu yrten de fask biri ise mslman halkn korkmadan
adaletli bir ynetici ile silaha bavurmas farzdr.
Ehl-i Snnet mezhepleri, mutezile mezhebinin tm, Harici ve Zeydiyye frkasnn tm ulemas, marufu
emredip mnkerden nehyetmeye alma ancak silaha bavurmakla hallolacaksa silah kullanmann farziyyetine
hkmederek yle dediler: Eer halkn taraftar ve savunucular slami anlamda bir cemaat halinde ise ve
mnkeri ortadan kaldrma imkan olup kazanacaklarndan mitsiz deillerse, bu yola bavurmalar kendilerine
farz olur. ayet kendileriyle savamalar umulamayan ve baaryla kendilerini zayflatacak gce sahip
olmadklar bir dman iinde iseler, mnkeri el ile deitirmeyi terk hususunda ruhsat iine girmi olurlar.
lk gr taraftarlarndan bazlar yle dediler: Byle bir durumda, ayaklanma, kan aktma, mallar ele
geirme, namusa tecavz ve olayn yaylmasnda haram mbah klma anlam vardr.
Dier bir grup ise buna u cevab verdi: Asla... Zira marufu emredip mnkerden nehyetmeye alan kimsenin
haram hudutlarn inemesi, haksz yere mal ele geirmesi, kendisiyle savamayana taarruz etmesi helal
deildir. Eer bu crmlerden bir tanesini ilerse, grevi dnda bir davran iine girmitir. Fakat eriatn
yasaklayp onaylamad mnkeri ileyeni ldrmesi az veya ok da olsa- kendisine farz olur. Halkn, mnkeri
ileyenleri ldrp, mallarn ele geirmeleri ve bunlar tahrip etmeleri haramdr. Btn bunlar ilemek, halkn
deitirmesi hakk olmayan mnker cinsinden bir tatbikat olur. Ayn ekilde mnkeri deitirmek ve marufu
emretme cinsinden ileri srdkleri tatbikatn korkusu bir engel olacaksa, bu bizzat ehl-i harb ile yaplan cihad
eidinden bir engel olurdu. Bu, mslmann onaylamayaca bir davrantr.
ayet bu durum, Hristiyanlarn Mslmanlarn kadnlarna ve ocuklarna svme, mallarn ele geirip
kanlarn aktarak ve mahremlerine tasallut eklinde ortaya karsa, yaplan tasallutlarn varlna bakarak,
onlarla cihad etmenin farziyyeti hususunda mslmanlar arasnda hi bir ihtilaf yoktur. u haldre bu iki tatbikat
arasnda hi bir fark yoktur. Binaenaleyh bu iki durumu byle kabul edip tatbik etmek cihaddr. Kuran ve
snnetin zmne davettir.
Yaplmas gereken u; az da olsa bir zulm ortaya ksa, mam Gazalinin bu konuda ileri srd grtr.
222

Devlet bakan yaptndan men edilir. Eer bundan vazgeer de hakka dner, vcut veya vcut organlar
hakkndaki ksasa boyun eerse, zina edene hadd tatbik edip, kazf (zina iftiras) ve iki ien iin gerekli cezay
uygularsa, azledilmesine hibir yol yoktur. O, olduu gibi meru devlet bakandr. Azledilmesi helal olmaz.
ayet grevlerinden birini ifadan kanp eri llere dnmezse azledilmesi ve hakk tatbik edecek birinin
devletin bana getirilmesi farz olur. Allah Tel yle buyurur:
... yilik etmek, fenalktan saknmak hususunda birbirinizle yardmlan. Gnah ilemek ve haddi amak
zerinde yardmlamayn.
223


222
Belki bu byle bir ifade ile doru olmaz. mam Gazalinin bu mesele hakknda kabul ettii nceki grnn aslna riayet etmek gerekir.
223
El-Maide: 2 (Aklama: Ayette geen birr iyilik demektir. Asl berr: Kara, yeryzdr. BAHR: Deniz mukabilidir. Sonra genilik
mnsyla birr hayrl ide, genilikte kullanld. Cenab- Hakka nispet olunduu gibi bazen kullara da nispet olunur. (Berrel-Abd
Rabbeh)= Kul Rabbine itaat etti, demektir. Buna gre birr Allahtan sevap, kuldan itaat mnsna gelir. taat de itikad ve amel olmak
zere iki nevidir. Birrul-Valideyn: Ana-babaya geni hizmette ve iyilikte bulunmaktan ibarettir. Ukk mukabilidir. Birr geni hayr
mnasebetiyle doru sz mnsna da kullanlr. Haccn kabulu mns da vardr ki, haccn Allahn sevabna mazhar olduunu bildirir.
Cennet, hayr ve fazilet, gzellik, ok iyilikte bulunmak, mutlak hacc... gibi mnlar da vardr.
Rhul-Meani: Cenab- Hakka yaklatran her ey diye anlam verir: (Ebul Beka Klliyat)
54
eriatn yetkilerinden tek birini dahi ortadan kaldrmak caiz deildir. (Nerde kald eriat tm messeseleriyle
ilga etmek caiz olsun)
224


CESSASn GR
mam Ebu Bekir el-Cessasn konu ile ilgili gr ise yledir: mmetin selef-halef hukukular ve alimlerden
hibiri, mnkeri terk etmeyen devlet bakanna veya isyankar bir toplulua kar silah kullanlamayaca tezini
mdafaa etmedi. Ancak bir takm kendini bilmez kimseler ve hadisi bildiini sanan cahiller buna kar karak
muhalefet ettiler.
Bu kimseler, silah tama ve kullanma meruiyyetine dair delil ortaya knca, isyan eden bir toplulukla
savamay, marufu emredip mnkeri nehyetme grevini silaha bavurarak yrtmeyi ho grmedikleri gibi,
marufu emredip mnkeri nehyetmeyi fitne olarak isimlendirdiler. Hem de Allah Telnn: ... Eer onlardan
biri dierine kar hl tecavz ediyorsa siz, o tecavz edenle Allahn emrine dnnceye kadar savan
225

ayetinin hkmn iitmelerine ramen, isyan eden frka ile savamay ho grmemeleri yn- hayrettir. Ayrca
ayetin lafz, isyankar frka ile kl ve benzeri silahlarla sava da farz klmaktadr. Bununla beraber onlar,
devlet bakannn zulm ve hakszlk yapmas, Allahn haram kld birini ldrmesini mnker olarak kabul
etmediler. Mnkeri nehyetmeye almak, ancak devlet bakannn dndakilere kar yaplr. Bu da, silah
kullanmakszn sadece el ve szle ifa edilir. zannna kapldlar.
Bylelikle bu zihniyeti tayanlar, bu mmete muhalefet eden dmanlaryla ayn safta birletiler. nk bu
kimselerin yaptklar, slama kar isyan eden toplulukla savamaktan, zulm ve hakszlk yapan devlet
bakannn slamla atan davranlarn men etmekten mslmanlar vazgeirmek demekti. Hatta onlarn bu
tutum ve anlaylar yznden slam milleti ahlaksz ve fask idarecilere malup oldu. Mecusi ve her renkteki
slam dmanlar mmetin kurduu slam binasnda byk gedikler at. Zulm yayld. slamn
hkmranlndaki lkeler bir bir elden kt. Mslmanlarn hem dini hem dnyas elden gitti. Dinsizlik,
tecavz, putperestlik, Haramiyye ve Mazdekilik gibi batl mezhepler ortaya kt.
te btn bu olanlar, slam mmetini, eriatn arzu ettiklerini emretmeye, onunla atan her eit ideolojik
batllar men etmeyi terketmeye ve zalim devlet yneticilerine kar hakk ketmetmeye sevk etti.
226

mamul-Harameyn yle buyurur:
O gnk devlet bakan zulmeder, zulm ve hakszl ortaya kar da, yaptklarndan men edildii zaman
vazgemezse, ehll-hall vel-akd meclisi silah kullanmak ve kendisine kar sava amakla da olsa- bu devlet
bakann ittifaken grevden alrd.
227

mam Nevevi bunu bylece arz ettikten sonra unu da ilave etti:
Her ne kadar bu ekildeki bir grevden el ektirme garip karlanrsa da byle bir tatbikat her eyi alt st
eden bir ayaklanmann douraca kargaa ve fesat, devlet bakann grevden el ektirilmesiyle doacak
fesattan daha tehlikeli ve byk olaca sonucunu douracana hamledilmitir.
228

mam Nevevi, mamul-Harameynin ileri srd kesin grn arz etmekle beraber sahip olduu grte
yalnz brakmad halde- bu grne muvafakat da etmedi. mam bn-i Hazm, mam Cessas ve muhakkikin
ulemasndan bakalar da yukarda arz ettiimiz gibi- Nevevinin grn desteklemektedirler. Fakat
mslman halkn ayaklanmasndan doacak huzursuzluk ve fesat, devlet bakannn grevden alnmasndan

ah Veliyyullah- Dehlevi der ki: Birr insann mele-i alaya boyun emesini, Allahn ilhamna kavumada kendinden gemesini, hakkn
murad iinde fani olmasn gerekletirmek (ve kendini olgunlatrmak) zere iledii her bir ameldir. zerine dnyada, yahut ahirette hayr
ve mkafat terettp eden her bir ameldir. nsan nizamnn, stne kurulduu medeniyetleri iyi ve yararl bir hale getiren her bir ameldir.
Allaha ve Rasulne itaati ifade eden, feyze engel perdeleri kaldran her bir ameldir.
Ayette geen ism peltek se ile- lugatte gnah demektir.Bu mnasebetle araba, kumara, ikenceye, cezaya (yani gnahn cezasna) da
ism denilmitir. mam Raba gre: ism insan sevaptan ge brakan davranlarn addr.
ism: eran ve taban kanlmas vacip olan eydir. Seyyid erif: ism ukbete hak veren gnahtr. Onunla ancak haram olan eyler kast
edilir. Zenb ile aralarnda fark yoktur. Zenb bilerek ve bilmeyerek ilenen gnah, ism bilerek ilenen ve faili cezaya hak kazanan
gnahtr. esim ok gnahkar mnsndadr. (Ebul-Beka-Klliyat) (antay Meal, sh. 155-156).
sm insann tauta boyun emesini, onun arzusu iinde yok olmasn gerekletirmek zere yaplan her eit almadr. eytann arzusuna
gre kurulan her medeniyet tauti medeniyettir ve temeli ismdir. Bu alma ister fert plannda olsun, ister hkmet ve devlet plannda
olsun, deimez. (eviren).
224
El-Milel ven-Nihal: 4/170-176.
225
El-Hucurat: 9 (Aklama: lim iddiasndaki baz kiiler hele hele bat ve dou emperyalistlerinin slam lkelerine ve onlarn topraklarna
mdahale etmesini ve ss kurmasn mdafaa edip fetva verecek kadar azmanlaan modern fetvaclar, kimlerin yararna ve adna hizmet
ettiklerinin farknda deillerdir. slam eriatnn bu tr yardaklar hakkndaki genel yargs bellidir. O slam ki mslmanlarn meru
imamna kar isyan edenlerin ldrlmesini farz klm, savaan iki mslman devletin arasn bulmay, slam kurallarnca bar teklif
edilmesini emretmitir. slamn zmne deil de taut nnde muhakemelemeyi neren ve zm isteyenlerle tm mminlerin
savamas farzdr. slamn zm formlne evet deyip hakka dnnceye kadar bu sava devam eder. Bugn slam topraklarnda hkmran
olan emperyalizmin ibirlikileri, kltr istilasna urattklar slam mmeti ierisinde ne yazk ki samimi uaklar bulmular. Fakat grnen
u ki, bat dou emperyalizmin, ryasn bile grmekten korktuklar slamn dinamik ruhu cihad ilan edilmitir. steseler de istemeseler de
bu ak durdurmak gayri kimin haddine... Allah nurunu tamamlayacaktr. Hizbullahi mslmanlar uyanmtr. Dnyann gerek hrriyet
savan veren Allahn askerlerinin slamla boyanacak atmosferin mjdelerini bize vermektedirler. Mesajlar gelmeye balamtr. (eviren).
226
Ahkmu-l Kuran (Cessas): 2/40.
227
erh-u Sahihi Mslim (Nevevi) 1/52 (Ehl-l Hall Vel-Akd, slam ura meclisidir. Devlet bakann tayin ve grevden alma yetkisine
sahiptir.)
228
A.g.e.
55
doacak fesattan daha tehlikeli olaca ve mmetin bnyesinde derin bir yara brakaca ile ilgili gr takdire
ayandr. Kim bu delilin kuvvet ve stnln inkar edebilir?
IV. FASIL

DNN YENLENMES ve MMETN ISLAHI





MMETN LERLEMESNDE VE GERLEMESNDE SNNETULLAHIN ROL
Yeryznde hi bir insan topluluu yoktur ki tam anlamyla dzenli ve emin olarak yksek bir seviyede hayat
srd grlm olsun. Hayat seviyeleri ne tam dzenli ne tam dk. lp lmemek arasnda standart bir
hayat seviyesine sahiptirler. Durum byle olunca, dzenli hayat sahiplerinin ve hayatlarn slamla birletirmi
salih kimseleri, iinde yaadklar toplumda daimi ve hamiyetkr bir ekilde marufu emredip mnkerden
nehyetmeye almalar gerekir. Ancak bu yolla onlar, fesaty slah ederler, eriyi dorulturlar ve insanlar
disiplin altna alrlar. Zalimin elinden tutup doru yola getirirler. (Zira hayat slamla tabii seyrini takip eder.)
ayet hakka daveti yklenen bu salih kiiler grevlerinde kusur ederlerse ktlk yaygnlar, er zararl hale
gelir, mmetin tm yok olmakla kar karya kalr. Toplumda stn ve faziletli yaay yayp, rezil ve kt
alkanlklar yok edenler, yeryznn tuzu ve dnyann gzellikleri mesabesindedirler. Toplumun bu kesimi
susup grevini yapmakta gecikirse mmet ruh ve canlln kaybeder. Fertlerine bir oban gzyle bakp onlar
koruduu, onlardan her trl ktl uzaklatrp, her gn ahlaka kuvvetlendii zaman bu mmetin yldz
parlar ve ite o zaman ilerler.
yileri ktlerinden daha ok (Yani iyilerin hakimiyeti ktlerin mahkumiyeti demek olanlar) ve fesadn,
hayatnn belirli bir kesimi arasna skp kald toplumun, dnyadaki hayatn Allah mesut klar. Allah Tel
byle bir topluma ilerleme ve ykselme frsatlarn hazrlar. Fakat i aksine olunca, yani toplumun kt olanlar
iyi olanlarn malup etmi ve iyi olanlar zerinde hakimiyet kurmu, fesat umumilemi ve ktlk toplum
hayatnn her kesimini istila etmise Allahn bu toplum hakkndaki yasas, yava yava bu topluluun
dalaca, hakimiyetinin azalaca ve her eit skntyla kar karya braklaca eklinde tecelli eder.
Allahn, hakknda kesin olarak hkmetmi olduu bu sknt ve anari, baz beeri glerle askeri ve polisiye
tedbirlerle- geici olarak n alnabilirse de, kendisine zulmetmi (Allahn zm yolunu beenmeyip, kendi
ksr dncelerine kendilerini mahkum etmi) bu zalim toplumun btnyle huzursuzluktan kurtulmas
kesinlikle mmkn deildir. nk byle bir toplumun huzursuzluktan kurtulmas kesinlikle mmkn deildir.
nk byle bir toplumun beeri hangi gc devreye sokarsa soksun- kurtulamayacan Allah Telnn u
ayet-i kerimesi iaret buyurmaktadr:
Bir de yle bir fitneden saknn ki o, iinizden yalnz zulmedenlere atmaz (toplumun btnne de bular ve
hepsini perian eder.) Hem bilin ki Allah, phesiz azab etin olandr.
229

Zeynep binti Cah Neb (s.a.v.)e: Aramzda iyi kimseler olduu halde helak olur muyuz? diye sordu da Allah
Rasul: Evet, ktlk oalnca...
230
diye cevap verdi.
Ayet ve hadis Bir topluluun iyileri ktlerle i ie yaar, salih kiiler zalimlerle ayn atmosferde yer alr,
ktlere dokunmadan (sanki hibir fitne yokmu, her ey st liman, stelik dini kisve giyenlerin ktlerin
hakimiyetinde yaamalarn srdrmek iin zaman zaman fetvalar da retirse) kahhr olan Allahn azabnn bu
toplumu iyi kt demeden- topyekn azapla kuatacan aklamaktadr.
Grlyor ki burada gelecek azab kesin olarak ifade edilmitir. Fakat genel olarak durum byle deildir. Bu
konuya genie bir nazar atfetmemizde yarar vardr.

ISLAH EDENLER UMUM AZAPTAN KURTULURLAR
Toplumda baz kimseler vardr ki, kendini slah etmekle yetinir, bakalarna karmazlar. Mesela, ktlklerden
saknrlar, fakat iinde yaadklar toplumda ktle kar sabreder ve ktlkle beraber yaarlar.
Bunun aksine baz kimseler de, ald terbiye ve sahip olduu iyi hasletleri, yaad toplumda yok olan bir
snnet, dirilen bir bidat, malup edecek bir batl, bakasnn aleyhine kullanlacak bir hak, yaygnlaan bir
ktlk ve gizlenen bir iyilik karsnda seyirci kalmalarna ve msamaha gstermelerine msaade etmez. Byle

229
El-Enfal: 25 (Aklama: Toplumun tm fertlerini etkisine alan fitne diyebileceimiz gnahlar unlardr: Dince onaylanmayan
ahlakszlklarn yerlemesi. Kadn-erkek karmas hayat, dolaysyla zinaya gtren tm kaplarn alm olmas. Dinin emrettiklerini
emretmek hususunda dalkavukluk edilmesi, birliin paralanmas, dinde olmayan adetlerin din adna yaplmas ve cihad emrinde tembellik
gsterilmesi (Kald ki gnmzde brakn tembellii, tamamen terkedilmi...) Bir hadis-i erifte mealen: Ktlklerin ve gnahlarn
ilendii bir toplumun iinde bulunanlar, o gnahlar kaldrmaya gleri yettii halde bunu yapmazlarsa Allah, lmlerinden evvel hepsini
cezaya arptrr. (Ebu Davud-Celil b. Abdullah R.A.) (eviren).
230
a) Sahih-i Buhari=Kitabul-Fiten (Yaklaan byk er yznden Araplara pek yazk olacak hadisi) (Riyazus-Salihin c:1, Had. No: 187
Terc.)
b) Sahih-i Mslim=Kitabul-Fiten ve Erat-s-Saati.
56
kimseler Allahn emirlerini Allah Rasulnn lleriyle yapar ve yaplacak amellerin bu llerle yaplmasn
emrederler. Ktlkten saknr ve bunu ayn ekilde yasaklamaya alrlar.
Baz ulema; Umumi azab salih kiilerden, asi olan ve olmayan her iki gruba da bular grn ileri srdler
ki, bu doru deildir. Dorusu, iinde yaad toplumu slana almayan, sadece nefsini slaha alan kiiler
umumi azaba arptrlacak, ikinci ksma dahil olanlar yani hem kendilerini slah etmi hem de bakalarnn
slahna alanlar- Allah koruyacaktr.
Kuran- Kerim azm ve isyan etmi mmetlere azab gnderince, peygamberlerin ve onlara iman edenlerin
kurtulacan aka haber vermektedir:
Nihayet biz Rasullerimizi ve iman edenleri selamete erdiririz. (Mriklere azab att zaman) bylece
mminleri de, stmzde bir hak olarak kurtaracaz.
231

phesiz ki Allah Tel, insanlar slah etmek ve onlara doru yolu gstermek iin peygamberleri gnderir. Bu
seilmi slahatlar da, kavimlerinin iledikleri sapklk, iine dtkleri aknlk, kardklar fesat, fitne,
zulm ve isyandan kurtarmak iin devaml ve ok kuvvetli bir mukavemetle kar koyarak, Cenab- Hakkn
kendilerine gndereceini vadettii manevi yardm ve mhletlerden istifade ile bu gayenin gereklemesine
alrlar. Bu nedenle kavimlerinin tertipledikleri komplolarn kt sonularndan Cenab- Hak kendilerini korur.
te bu ayet ve izahlar gsteriyor ki, hidayete vesile olanlar, salih kii ve slah edenler (gerek tarikat ve tasavvuf
ehli, gerekse ilmen uzmanlam ve ruhi terbiyeyi de beraber yrtm olanlar olsun. Zira gnmzde tarikat ve
ruh terbiyesini almadan toplumun slah edilebilecei iddias iinde olanlar var. Bugn bu grn iflas ettii en
yetkili ilim otoriteleri tarafndan ifade edilmitir. Zira Allah Rasul de ilim hayatn ruh terbiyesiyle beraber
yrtmtr. te bu vasf ve karakteri tayanlar, her halkarda Allahn azabndan kurtulurlar.
Hadis-i eriflerde de, Allah Telnn, zalimlerle beraber salihlere azab etmeyecei kesinlikle ifade edilmitir.
Ancak bu salih kiiler marufu emredip, mnkerden nehyetmeye almada ihmalkar davranp, uydurma ve
bidatlar deitirmeye almazlarsa cezaya arptrlacaklardr.
Allah Rasul (s.a.v.) yle buyurur:
Hi bir toplum yoktur ki, ilerinde gnah ilensin, sonra bunu deitirip yasaklamaya gleri yettii halde
yasaklamam da Allah Tel oradaki btn insanlar azaba uratmam olsun.
232

Dier bir hadiste:
phesiz ki Allah Tel, ilenen zel bir gnah sebebiyle halkn tmne azap etmez. Ta ki ilenen gnahlar her
kesimi istila ettiini grdklerinde bunu yasaklamaya gleri yettii halde yasaklamazlar da- ilerlerse, Allah o
toplumun tmn azaba uratr.
Yukarda arz ettiimiz hadis-i eriflerden anlalyor ki, Allah Telnn azap ettii kimseler; gnah ileyenler,
yasaklamaya gleri yettii halde mnkeri men etmeye almayanlardr.
Bozuk bir toplumda mnkeri ortadan kaldrmakla grevlerini yapanlara gelince, bunlar, aka ortaya atlmlar.
Bu nedenle de Allahn azabndan kurtulmulardr. Hadis bilgini bn-i Ebi Hamza ve Allame Kurtubi de ayn
gr savunmulardr.
233


KURAN-I KERMDE CUMARTES ASHABININ KISSASINA GETRLEN YORUM
Yukarda arz etmeye altmz hususlar, Kurandaki Cumartesi ashab dediimiz kavmin durumunu teyid
ediyor. Allah Tel srailoullarna cumartesi gnnde almay haram kld. Bugn ibadete tahsis etmelerini
emretti. Bu nedenle srailoullar bugnde dnya ileriyle uramadlar. Fakat bir kasaba halk deniz kenarna
gelerek konaklad ve Allahn emrine muhalefet etti. Cumartesi gnlerinde balk avlamaya balad. Kuran-
Kerim, kasabann dier halkndan bir grup, onlar bu yaptklarndan men edip kendilerine t verdiinde
nc bir grubun yle dediini bize nakletmektedir: Allahn kendilerini (dnyada) helak edecei veya
(ahirette) etin bir azab ile cezalandraca bir kavme ne diye t veriyorsunuz?
234

Vaz eden slahlarn cevab u oldu:
Rabbinize zr (dilemeye yzmz olsun) iin. Umulur ki saknrlar.
235

Grlyor ki kasaba halk gruba ayrldlar:
Birinci grup: Rabbinin emrine isyan etti ve Allahn yasaklarn inedi.
kinci grup: syankar gruba t verdi. ledikleri haramlardan onlar vazgeirmeye alt.
nc grup ise: Allahn emrine itaatten ayrlmad ama isyankar zalimleri men etmeye de almadlar.
Kuran- Kerim u ifadelerle durumun seyrini srdrr: Vaktaki onlar artk yaplan vaazlar unuttular. Biz de
ktlkten vazgeirmekte sebat edenleri selamete kardk. Zulmedenleri ise yapmakta olduklar isyan ve
gnahlar yznden iddetli bir azab ile yakaladk. Bu suretle onlar serkelik ederek yasak edileni yapmakta
srar edince kendilerine: Hor ve zelil maymunlar olun dedik
236


231
Yunus: 103.
232
Snen-i Eb Davud Kitabu-l Melhim (Babu-l Emr ven Nehy) Tirmizi ve Nesa ayn anlamda rivayet ettiler.
233
Feth-l Bari: 13/48.
234
El-Araf: 164.
235
El-Araf: 164.
236
El-Araf: 165-166.
57
Kuran- Kerim, bu iki ayette iki nemli hususu aklamaktadr:
Birincisi: Azan ve isyan eden bir toplumun muhakkak Allahn azabna arplaca.
kincisi: t verip mnkeri yasaklamaya alan toplumu da Allahn koruduu ve koruyacadr.
Binaenaley hkmmz yle koyabiliriz:
phesiz ki Allah Tel bir toplumu cezalandrnca, marufu emredip, mnkeri yasaklamaya alma
farziyyetini hakkyla ifa edenler kurtulacaktr.
Kuran- Kerim, cumartesi gn hrmetini inemeyen ve bu gnah ileyenleri men etmeyen nc bir grubun
durumunun nasl olduu hususunu aklamad.
Ulemadan bazs: Bu grup da ayn ekilde kurtulan gruba dahildir, dedi. Bir ksm ulema da: Bu grup,
cezaya arptrlan grup gibi Allahn azabna urad grn ileri srd.
Bu son gr, marufu emretmeye ve mnkeri nehyetmeye gc yetenlere iaret buyuran yukarda verdiimiz
hadis-i erifler teyid etmektedir. Hadis unu ileri sryordu: Bir toplum grevlerini ihmal ettii zaman,
Allahn, hakknda takdir ettii azap kendisine isabet edecektir.
Allame e-evkani yle der:
Marufu emredip, mnkeri nehyetmeye ehil olan herkes, Allahn hccetini ayakta tutmay stlenmez ve
Allahn kullarna tebli etmeyerek bundan yz evirirse, o kimse, iinde yaad toplumun, Allah Telya
kar iledii gnahlarn hepsinde ortak olmutur. Dnyada ve ahirette, iinde yaad toplumdan nce azab
hak etmitir. Tpk Musa (a.s.) tbilerinden cumartesi gnnn kudsiyetini ihlal edenlerin kssasnda olduu
gibi... Allah Tel marufu emredip mnkeri terk edenleri gazabyla azab ederek bize rnek veriyor. Cenab- Hak
gnah ilemekle haddi aanlarn ilediklerini ilememekle beraber, onlar aalk maymunlar ve domuzlar
olarak vasflandrmaktadr. nk bu vasf tayanlar, Allahn hccetini (Kurani hayat ve tevhidi izgiyi)
insanlara anlatmaktan, marufu emredip mnkeri nehyetmeye almaktan kandlar ve sustular.
Netice olarak, gnah ileyenle onu ilemeyip ilenmesine rza gsteren (yani slamn yasaklar inendiinde
hi ses karmayp susan ve iman gayreti tamayan kimse) arasnda hi bir fark olmad gibi iinde yaad
toplumdan bu gnah btnyle yasaklamaya gc yetmemekle beraber- isterse bu gnahn ilenmesine rza
gstermesin, yine de bu mnkeri yasaklamay terk eden kimse arasnda da fark yoktur.
237


SALH KLERN BAKALARINI ISLAH ETMEYE ALIMALARI FARZDIR
Kuran- Kerimin eitli yerlerinde Hak ile Batln mcadele hikayeleri ok tekrarlanmtr. Bu gsteriyor ki
hakka davet etmek hususunda insanlk iki gruba ayrlmtr.
Birinci grup; mmete her merhalede muhalefet edip ar gidenlerdir.
Dier grup ise; kalpleri ve dncelerinin derinliklerinde depresyonlar meydana gelen, bu depresyonlarn amel
ve dncelerine yansd insanlara, sevgi ve samimiyetle yaklaan kainatn rabbi olan Allah iin lm-kalm
dncesine sahip olup eitli zorluklar ve meakkatlere katlanp bu uurda son derece gayret gsterip, bunlar
eitmekle kendilerini sorumlu sayan ihlasl gruptur. Fakat bu konumda olan grubun durumu, pek uzun sre
shhatli deval etmez. Ykselen k yava yava snmeye mahkum olabilir. (Yani yaplan ihlasl almalara
menfi propaganda ile glge drlr. Zaten bu, eytann ve onun izinde gidenlerin hedefledikleri alma
programlardr. hlasl kiilerin yaptklar bu alma; gnmzde ister dnya mslmanlarnn siyasi, sosyal ve
hukuki sorunlar olsun, ister ekonomik bamszlklar olsun, daima tautun emrinde olan dou ve bat
emperyalizminin, kendi arzular dorultusunda ekillendirdikleri bilinen bir gerektir. Umarz ki slamn
devrimci ruh ve dinamizmini aksiyoner sfatn kazanm istikbalin slam genlii, emperyalizmin slam mmeti
iin diriliini engelleyen her trl oyunlarn bozacaktr.) (eviren).
Nihayet mnafklar, ihlasl mminlerin alma sahalarna nfuz ederler. slami grnmlerini korumakla
beraber, inananlar, Allah Tel ile balant kurmadan uzaklatrmaya alrlar.
Allah Tel peygamberlerinden (a.s.) bir kan zikrettikten sonra yle buyurur: te bunlar, Allahn
kendilerine nimet verdikleri peygamberlerden, Ademin (a.s.) zrriyetinden, Nuh (a.s.) ile beraber
tadklarmzdan, brahim (a.s.) ile srailin neslinden hidayete erdirdiimiz ve setiimiz kimselerdendir.
Onlara ok esirgeyici (Allahn) ayetleri okunduu zaman alayarak secdeye kapanrlard. Sonra, arkalarndan
yle kt bir nesil geldi ki namaz braktlar, ehvetlerine uydular. te bunlar da azgnlklarnn cezasna
urayacaklardr.
238

Ayet-i Kerimede geen bu nesil (kt nesil) hak davete rezilce ve utanmadan da aryorlard. Fakat ou kez
de byle bir neslin varl, slam mmetine kar mcadeleci hasmlardan daha tehlikelidir. Sadk mminlerin
bylelerini slaha altklar, bakalar zerinde braktklar kt izlerini silmek iin gayret sarfettiklerine, zaman
zaman tarih ahitlik eder.
Byle bir neslin varlndan elem duymayan, iman kendisini harekete geirmeyip bu neslin slahna ve
deimesine almayanlarn iman ok korkun ve byk bir tehlikededir. Allah Rasul (s.a.v.) yle buyurur:
Benden nce Allahn, bir mmete gnderdii hi bir peygamber yoktur ki, o peygamberin mmetinden
havariler ve snnetine tbi olup emrine uyan ashab olmasn. Kssa u ki, sonra onlarn ardndan,

237
Mecmuat-r Resili-l Mniriyye: II. Cz (I. Mektup: Ed-Devul Acil fi-Defil-Advvis-Sil) 203.
238
Meryem: 59-60 (Ayet-i kerimedeki half seleften sonra gelen kt nesil demektir. Halef ise iyi nesil anlamndadr. (Beyzavi).
58
yapmadklarn syleyen ve emrolunmadklar eyleri yapan bir takm kt nesiller meydana kar. te kim
bunlara kar eliyle mcahede ederse, o mmindir. Kim onlara kar diliyle mcahede ederse, o da mmindir.
Ama bunun tesinde imandan bir hardal tanesi de yoktur.
239


BAKASINI ISLAHA ALIAN KMSE KENDN ISLAH ETMTR
Ahlaken kertilmi bozuk bir toplumda yaayan kii, -eer salih bir insan ise- ayann kaymasndan korkar.
Byle bir tehlikenin yok edilmesi iin tek bir kar yol vardr. O da kiinin sahibi olduu tm gc ile iinde
yaad topluma kar mukavemet gstermesi, er ve rezilliin kart olan hayra ve fazilete davet etmesi,
toplumun bnyesindeki yaralar kapatmaya ve zerindeki gafleti atmaya almasdr. Aksi halde yapaca en
ufak bir ihmal, bu toplumun etkisinde kalmas iten deildir. phesiz ki beyinsiz takmn karakteri iyilere etki
eder. yiler de kendilerini fesattan kurtaramaz. ou kez insan bu beyinsiz takmn szlerini dinlemedii halde
inanr, faydasz nasihatlerine ve geride eser brakmayan hatratn yd etmeye bile meyleder. Bylelikle eyyamc
bir anlaya sahip olar, toplumu slah edici almalarn terk eder, yese der, kendisinden baka kimseye zarar
vermez.
Bir insan mnker nnde hezimete uraynca, onu ortadan kaldrmaya ynelik almadan da yz evirir. Artk
kalbinde nefrete yer kalmamas, kazand ktlkten uzaklamaya almamas tabii hale gelir. Nihayet bu
ktl ilemeye alr ve kmaza girinceye dek tedrici olarak bu ktl adet edinir. Oysa daha nce bundan
iddetle nefret etmekte ve ok tiksinmekte idi.

SRALOULLARININ NDEK SALH KLERN BOZULMASI, MARUFU EMREDP
MNKER YASAKLAMAYI HMAL ETMEMELER YZNDEND
Allah Rasul (s.a.v.) srailoullar arasnda gnah ve isyanlar ilenip yaylmaya balaynca, salih kiilerin bu
gnahlar ho karlamadklarn haber verir. Fakat bu salih kiiler, onlarn iledikleri mnkeri grdklerinde
susmamalar iin herhangi bir engel de grmediler. Sonra onlarla ayn yerlerde birlikte oturdular, senli benli olup
birbirlerine kartlar. Oysa gnahlardan nefret ettirmeye iten bu tr davranlar (aslnda bu tr hassasiyet,
mminin sahip olduu bir stnlktr) mminlerin kalplerinden silindi. Artk aralarnda mnkeri yasaklamaya
alacak bir kimse kalmad. Bylece Allahn rahmeti onlardan uzaklanca lanetine uradlar.
Ebu Davudda geen bir hadiste Allah Rasul (s.a.v.) buyurdu ki: srailoullar arasnda bozgunluk yle
balad. Bunlardan birisi, gnah ileyen dier birisine rastlar. Be adam Allahtan kork, yapmakta olduun ii
brak, zira o i sana helal deildir, der. Ertesi gn yine adama ayn halde rastlar. Byle olduu halde, o adamla
yiyip imekten ve onunla dp kalkmaktan ekinmezdi. Onlar yle yapnca Allah Tel bunlarn kalplerini
birbirine benzetti. Sonra, srailoullar iinde kafir olanlar, isyanlar ve Allahn ceza snrlarn amalar
yznden, DAvud ve Meryem olu sa diliyle lanetlendiler. Onlar yaptklar gnahlardan birbirini men etmeye
uramazlard. Bu ne irkin bir eydi. Bunlardan bir ounun, kafirleri dost tuttuklarn grrsn. Onlarn
nefisleri, kendilerini ne fena eye, Allahn gazabna gtrd. Onlar azapta daim kalacaklardr. Bunlar Allaha,
peygambere ve ona gnderilen Kitaba inanm olsaydlar, kafirleri dost etmezlerdi. Fakat onlar ou
fsktrlar, mealindeki ayeti okudu, sonra yle buyurdu:
Hayr, ya marufu emr ve mnkerden nehyeder, zalimi zulmetmekten men eder, onu hakka evirir ve hak
zerinde durdurursunuz, yahut Allah Tel kalplerinizi birbirine benzetir, sonra sizi de srailoullarn lanetledii
gibi lanetler.
240


MARUFU EMREDP MNKER NEHYETMEY HMALLER YZNDEN SRALOULLARININ
KINANMASI
Kuran- Kerimin srailoullarnn ulema ve idarecilerini iddetle knamasnn sebebi; Allah Telnn, bu
millete mmetin slahnda yksek bir grev sorumluluunu yklemesi, fakat onlarn ise bu sorumluluklarn
edada kusur etmeleri, neticede gzleri nnde Allaha isyan eden insanlar grdkleri halde ses karmamalar,
bakasnn hukukuna tecavz edip, helal ve haram arasn ayrmamalar ve kesin tavr taknp batllar
deitirmeye almamalar idi. Allah Tel buyurur ki: Onlardan bir ounu grrsn ki, gnah (ilemek) de
dmanlk (yapmak) da ve haram yemelerinde birbirleriyle srat kousu yaparlar. lemekte olduklar ey elbette
ne kadar kt!... Bari bilginleri, fakihleri onlar gnah sylememelerinden ve haram yemelerinden vazgeirmeye
alsalard ya. Herhalde yapmakta olduklar bu (sanat) ne kadar kt.
241

Mfessir Er-Rzi bu iki ayeti tefsir ederek yle der:
phesiz ki Allah Tel slam mmetinin ehl-i kitaptan uzak kalmasn istemitir. nk onlar, sefil ve
alaklar, halk gnah ilemekten men etmediler. (Yani bu, onlarn deimeyen tabiat haline geldiinden, ehl-i
kitaptan, slam mmetinin uzak kalmas istenmitir.)

239
Sahih-i Mslim Kitabu-l man Maruf ve Mnker bahsi (Terc. cilt:1, hadis no: 80).
240
Ebu Davud: Kitabu-l Melahim Emir ve Nehiy babnda rivayet etti. Tirmizi de ayn anlamda bu hadisi rivayet etmitir. (Riyazs Salihin
Cilt: 1 Hadis No: 194, Tercme). (241) El-Maide: 62-63.
241
El-Maide: 62-63.
59
te onlarn bu tutumu bize, Mnkeri nehyetme grevini terk edenlerin, bizzat onu ileyenin makamnda
olduu gereine iaret etmektedir. Allah Tel yukardaki ayet-i kerimede iki grup insan ayn ifade ile
knamtr.
242

Bu geree parmak basan yalnz Rzi ve benzeri mfessirler midir? Kuran- Kerimde mnkeri terk edeni, onu
ileyenden daha iddetli olarak knamtr. Maide: 62. ayetinde Ya melun lafz ile iktifa edilmiken, -(ki bu
ayette mnkeri ileyenler zikredilmektedir)- 63. ayette alim ve fakihlerden, mnkeri ileyenlerin bu
yaptklarndan vazgeirilmesi istendii haberi verilmektedir. Mnkeri yasaklamay terk edenler, yasnan
fiiliyle anlmaktadrlar ki, eer bunlar, yasaklama grevlerini hakkyla yapsalard, toplumda sefil bir grup
tremeyecekti. Binaenaleyh mnkeri nehyetmemek bir sanat olarak telakki edilmekte ve bu sanat sahipleri,
Kuran- Kerimin en yksek tonuyla- itabna (=azarlanmaya) maruz kalmaktadrlar. Kuran- Kerimin mezkur
iki ayette srailoullarnn alimlerine ynelttii tenkitte, slam mmeti ve zellikle slam ulemas iin bir ibret,
bir t ve byk bir ders sergilenmektedir.
Ayet, grevini yerine getirip, sorumluluklarn yaparken ar davranmak, mmetin slah demek olan bu grevi
terk edip, bundan yz evrildiinde slam mmetinin de (srailoullarnn urad akibet gibi)- Allahn gazab
ve knanmasna maruz kalacan teyid etmektedir. phesiz ki Cenab- Hak bir kimseye mcerred zatndan
dolay dmanlk beslemeyip, yapt iyiliklerine kar buz yapmad gibi, herhangi bir kimseyi de ahsn
sevdii iin gnahlarn ho grmeyebilir. Bu nedenle gerek ulema, bu ayette daimi olarak, kendileri iin
iddetli bir azarlama olduu grndedirler.
mam bn-i Cerir et-Taberi yle buyurur: Ulema yle diyordu: Kuran- Kerimde ulema iin, bu ayetten
daha iddetli bir azarlama ve bundan daha korkun bir ayet yoktur.
Yukarda arz ettiimiz bu aklama, Abdullah b. Abbas, Dahhat ve Atadan (R. anhum) rivayet olundu.
243

Nebi (s.a.v.) bir defasnda, srailoullarnn itimai fesad ve helake uradn anlattktan sonra mmetine unu
vasiyet etti:
Hayr vallahi! Ya marufu emr, mnkerden nehyeder, zalimi zulmetmekten men eder, onu hakka evirir ve hak
zerinde durdurursanz, yahut da Allah Tel kaplerinizi birbirine benzetir, sonra sizi de srailoullarn
lanetledii gibi lanetler.
244


SLAM TARHNDEK ASR-I SAADET SLAM MMET N HER AIDAN EN YCE RNEKTR
Asr- Saadet dediimiz slamn kamilen hayata tatbikat demek olan bu ilk asr, her adan slam mmeti iin en
stn ve esiz bir hayat rneidir. nk bu asr, Allahn dinine hizmet ve tm slami rnlerin gzle grlmesi
asndan, gemi ve gelecek btn asrlarn en hayrlsdr.
245
Allaha teslimiyet ve tevhidin bu asrda en byk
damgas vardr. Hak, bu asrda muzaffer idi. Batl kovulmu, hayr glemi, er arka evirmi, eriatn onaylad
her ey katksz hakim ve her adan durulanm halde. Onaylamad her ey (mnker) solgun ve yeniktir.
Nebinin (s.a.v.) en yksek dzeyde dine davet grevini yrtt gibi, Bu din ayn ekilde gcm en yksek
seviyede sarfederek bu mmetin slah ve eitimini stlenmemi de benden istemektedir. buyurmutur.
Peygamberin (s.a.v.) vefatndan uzun bir zamana kadar her eyden arnm bu temiz asrn rnlerinin hayattaki
canlln muhafaza ettiine ahit olmaktayz. Sonra slam mmetinin binasndan birer birer temel talarn
dt mahade edilir. Dier bir ifade ile mmet, asrlar sonras fesad boluuna yuvarlanarak en parlak hayat
devresini sona erdiriyordu.
Kainat Efendisinin (s.a.v.) derin sezgisi bize unu haber veriyordu: Sizin en hayrlnz benim asrmdr. Sonra
onlarn peinden gelenler. Daha sonra onlarn peinden gelen, daha sonra onlar takip eden asrda gelenlerdir.
mran: Rasulullah (s.a.v.) kendi asrndan sonra iki defa m dedi, m bilemiyorum demi. Mteakiben:
Onlardan sonra bir toplum gelecek ki, ahid arlmadklar halde ehadet edecekler. Hyanet edecekler.
Emniyet olunmayacaklar. Vad edecek yerine getirmeyecekler. Aralarnda imanlk zuhur edecek.
buyurmular.
246


242
Mefatihu-l ayb: 3/138.
243
Cmiu-l Beyan Fil-Kuran: 6/170.
244
Ebu Davud, Kitabu-l Melahim (Emir ve Nehiy babnda rivayet etti).
245
Merhum Akif, Fatih Camiini uzaktan seyrederken yle der:
Nmayan cephesinden Sadr- slamn mealisi
O sadrn feyz-i enfasiyle gya bir yn ahcar
Kyam etmi de, ykselmi ve bir timsal-i nur olmu,
Nasl timsal-i nur olmaz? u pek sakin duran divar
Asrlar geti hl batln pi-i hcumunda
Gs germektedir, bir kerre olsun olmadan bizar
Bu bir mabed deil, mabuda ykselmi ibadettir
Bu bir manzar deil, didara vasl mevkib-i enzar
Aklamas: slamn balang devrindeki byklkler ve ykseklikler onun cephesinde parlyor. Sanki bir ta yn ahlanarak o yce
devrin feyizlerini ve yksekliklerini canlandran nurani bir abide olmu. u sessiz, sadasz duvarlar, asrlardan beri batln hcum ve
sadmelerine usanmadan gs gerip durmuken nasl olur da nurun timsali saylmaz? Bu bir mabed deil, ibadetlerin Mabuda ykselmi
eklidir. Bu bir manzara deil, nazarlarn didar- hakka varm kafilesidir. (Safahat-Fatih Camii iiri, sh.6) (eviren).
246
Buhari Fazail-u Ashab-il Nebi (s.a.v.) babnda. Mslim-Sahabenin fazileti ve onu takip eden nesil babnda rivayet etti. Yukardaki hadis
metni Mslimindir. (Mslim Terc. Cilt:10, Hadis No: 215.
60
Grlyor ki slam mmetinin bu birinci asr iin takdir edilen fazilet, ne bir esasa ne de stn tutulan bir tercihe
gre takdir edilmitir. Belki bu stn vgy hak etmilerdir. phesiz ki onlar, Allahn din urunda byk
fedakarlklar gstermede ileri gitmilerdi. mmetin slahnda, eitiminde ve onlara nasihat etmede hibir gayreti
esirgemediler. Eer daha sonraki asrlarda onlarn bu zellikleri grlmse phesiz ki bu vgye layk idiler.
Allame el-Kurtubi yle der:
phesiz ki Allah Rasulnn asr, mahz fazilet idi. nk etrafndaki bir avu insan, kafirlerin okluu
nedeniyle inanlarnda garip kimseler idiler. Dinlerine bal, bu uurda gelen eziyet ve ikencelere kar
sabrederlerdi. Bu mmetin son nesli, dini dosdoru yaar, ona smsk sarlr, errin, faskln, kargaann, kk
ve byk gnahlarn ortaya knda yegane hakim Allaha itaat zere sabrederse, ayn ekilde (balangta
olduu gibi)- onlar da garip kimseler durumuna decekler. te o vakit bu neslin yapt almalar sadece slam
iin olmu olacak. Tpk bu mmetin balangtaki saf slam neslinin yapt gibi.
247


DOUUNDA VE NHAYETNDE SLAMIN GARP KARILANII
Nebi (s.a.v.) bu dinin, iinde doduu toplumca garip karland gibi, gnn birinde tekrar balad gibi garip
karlanacan buyurmutur. Dinlerini sadk kalp, dini Allah Telnn muradna bal kalarak yaayanlar
bulunduklar hal zere direnenleri- kutlam. Bu nedenlerle onlar iinde yaadklar toplumlar iinde garip
duruma dmlerdir. (Yani l, mslman hangi asrda olursa olsun- iinde yaad toplumca garip
karlanmaya balannca, slam yaamaya balam demektir. yle ise iyice garip olmaya devam etmelidir.
Sahne sahne, gn be gn slamn her bir esasnn hayatna dayanak, rengini kendine renk semelidir. Her
ynyle Allahn boyasna brnnceye dek.)
Nebiden (s.a.v.) rivayet edilir, yle buyurmutur:
slam, garip balad. Ve (gnn birinde) tekrar balad gibi garip kalacaktr. Ne mutlu o gariplere!
248


NKARCILARIN DN GARP KARILAMALARI
Gnmzde dinin garip olmas demek, yaad son asrnda dinin, -Peygamber (s.a.v.) zamannda olduu gibi-
batln hakim unsur ve satvet sahibi olduu, sapk dnce ve fikirlerin, uydurma sistem ve nazariyelerin
tahakkmne maruz kald, cahiliyenin glenip hakimiyetini kurduu ilk asrna dnmesi demektir. Fakat
doru fikrin taycs ve buna davet edici makamnda olanlar, daima aznl tekil etmi, toplumdaki varlklar
daima ekseriyete ve sr kalabalklar tarafndan- rahatszlk kayna olarak grlm ve kabul grmemitir.
Byle bir durumda insanlarla dolup taan her ehir (genel olarak her yer) daima ahlaken ker ve Allah
anmaktan uzaklar. Yeryznde din ile hkmedenler azalr ve rablerini unuturlar. En kk bir yerde insanlar
aydnlatacak kamil bir insan aramak niyetiyle kp, zor ve meakkate katlanr da uzun sre yorulsan ve
aratrsan dahi derde deva bir kimse bulamayacak kadar zor artlarla karlaacaksn. slama k tutacak ve onu
barna basacak birini bulmak o kadar gleecektir. Eski bir Arap airi yle der:
nsanlar ne kadar da oald. Hayr aksine ne kadar da azald. Allah ahittir ki, ben yalan sylemiyorum. ok
kiiyi grmek iin gzlerimi ayorum. Fakat hibirini gremiyorum.
Nebiye (s.a.v.) bu gariplerin kim olduu sorulunca yle cevap verdiler:
Halk ktlklere malup olmu ve isyankarlar itaat edenlerinden daha ok bir toplumun arasnda kalan salih
kiilerdir.
249

te bu salih kiiler, cehaletin ve azgnln karanlnda hidayetin mealelerini tayan Allahn kullardr.
Dnyada insanlar slah etmek ve ruhlarn terbiye etmek gibi nemli ve zor bir grevi stlenmilerdir. Batln
kabarmasndan korkmazlar. Aksine hakk, ortadan kalkt zaman tekrar yerine koyup, onun hakimiyetini
kurmaya alrlar. Hatta onlar peygamberlerin halifeleri diye adlandrrsak, hak ve doruluun snrlarn
am olmayz. Zira onlar, peygamberlerin stlendikleri en mhim bir grevi yklenmilerdir. Yolunu
kaybedenler, nebiler ve peygamberler vastasyla doru yolu bulduklar gibi, onlar vastasyla da hakk ve
doruyu bulurlar. Bu nedenhle Allah Rasulnden (s.a.v.) rivayet edilen bir hadis-i erifte garipler sz
ylece aklanmtr.
nsanlarn (eriat ve snnetten) bozduklarn dzeltmeye alanlardr.
250

Nebinin (s.a.v.) bu szleriyle ifade etmek istedii bu salih kiiler, iinde yaadklar insanlar arasnda yabanc
garipler durumuna derler. Herkese garip karlanr, dnceleri ho karlanmaz, grleri yadrganr. Halk

247
El,Cmi Li-Ahkam-il Kuran: 4/172. 20. Asr, asr- saadetin mantyla cihadn mahhas rnekleriyle renklenmeye balad. Byle
umuyorduk. Dnyamz kfrn hakimiyet dengesinin bozulduu anlarn yaamaktadr. slamn devrimci ruhunu tayan nesil, inancnn
devletini kurmadan cihad brakmak niyetinde deil. slam genliinin, dou ve bat emperyalizminin tlsmn bozduu mahede
edilmektedir. Artk bu genlik, niin savatn, neyin urunda lneceini ve sonuta neyin ve nasl gerekleeceini hedeflemitir.
Hedefine amadan gitmekte. nk mslmandrlar sloganlar: Allahu Ekber. Taktikleri: La lahe; yani krl putlarn, yani ykl
putlaanlarn, yani silinii (slam lkelerini igal eden yerli ve yabanc emperyalist) igalci glerin, yani atl (mmet iindeki)
anamalclarn, bankerlerin, feodallerin... Stratejileri: llallah. Yalnz Allahn hkmranln tanmak, ancak Kurani hayat savunmak.
Kurban veriyorlar Kuran yolunda her biri... (Ashab- Uhduddan iktibasen-eviren).
248
Mslim- Kitabul-man, Terc. C:2, sh. 21.
249
Ahmed b. Hanbel- Msned: 2/177.
250
A.g.e.: 4/73 (Tirmizi Kitabul man, C: 4, Hadis No: 2764-2765. Terc.)
61
onlarn szlerini, davranlarn, iyiliklerini ve ahlaklarn garip bulur. Yollar tektir. Bu yolda kendilerine
arkadalk edecek tek bir dostlar yoktur. Buna ramen, hayatlarnn son anna kadar Allaha gvenip dayanarak
varacaklar yere ularlar. Bu ne byk kurtulutur.
Allame bnl Esir din garibi hadisini ylece aklar: slam, doduu asrda o gn mslmanlarn azl
nedeniyle- yannda hibir kimsesi olmayan tek bana kalan garip kimse gibi idi. Yine garip doduu gne
dnecek. Yani son zamanda gerek mslmanlar azalacak, garipler gibi olacaklar. Ne mutlu o gariplere! Yani
slamn douunda yaayan o garip mslmanlar nasl ki cenneti hak etmiler, sonunda onlarn durumuna
den garip mslmanlar da cennete girmeye hak kazanacaklardr. Bunlarn garipler diye tercih ve tahsis
edilmeleri, balangta olduu gibi sonuta da inkarclarn eziyetlerine kar sabretmeleri ve slama bal
kalmakta srar etmelerindendir.
251

Bu garipler her zaman deimez bir kural olarak- slami her izgide yryenlerin karlat tm meakkat ve
akibetlerle karlarlar. Bazen eziyetlere hedef, bazen ac sz ve darbelere maruz kalrlar. Hayat saadeti ve gnl
rahatlndan mahrum, yaknlar bile kendilerine dman, hatta dost ve arkadalarndan uzak, yalnzlkla kar
karya kalnca da nlerine mayn tarlalar kar. Huzur duyacaa yeryz kendilerine dar gelir. Yaadklar
vatanda garip, aileleri iinde yabanclar gibi yaarlar. ok defa da kahr, zulm ve ikence ektirilerek,
varlklarndan ve yurtlarndan kartlarak hicrete zorlanrlar.
Kabilelerden (yani bulunduklar toplumlarndan) koparlmak suretiyle yalnz kalanlar hadisinde
252
geen
GARPLER kavramnn geni anlam bu llerle ortaya km bulunmaktadr.
Muhaddislerin aklamalarna baklrsa garipler, muhacirlerdir. Bu kelime tek bana doru bir tasvirle gariplik,
ikence ve zulm olarak ifade edilmektedir. Bu kavram, tarihin derinliklerinden bakarak izah edersek,
greceiz ki, hak taraftarlarndan ilk cemaatin zerinde yrd yolu mahrem yol eklinde tasavvur etmek
mmkndr. Bu mahrem yol balangtakilerin izdii yol olmakla beraber, onlarn izlerini srdren son nesil
ise ayn yolun kurbanlardr.

NSANLAR NDE DNN GARP KALMASI
Dindarlarn, dini hayat ihmal etmeleri, kafirlerin yuvarlandklar batlnh akntsna krek ekip fitne uurumuna
dmeleri, ayn ekilde dinin garip kaldn ifade eder. Artk kafirin hakimiyet kurduu bir lkede hkmran
olmalarn salayan tm kurumlaryla yerletii iin- fitnelere kar mminin diretecek gc, aksiyonu ve iman
kuvvetinden sz edilemez. slama kar kfrn ve slam d hayatn kurumlat byle bir toplumda, slam
nda toplumun sorunlarn zecek fikir kadrosunu oluturan ulemann, ilim renip slam yaama gayretini
gdenlerin says azaldka azalr. Dier bir ifade ile ounlukla dine mensup olanlar, kuvvetli dini tefekkr ve
salih amel sahipleri aznla der. te byle bir vehamet tablosu iinde sadk mminler, Allah iin alanlar
ve Allahn dini urunda cihad yapanlar, bizzat kendilerine uyanlar iinde garip duruma derler. Fakat Allah ve
Rasul yanndaki byle bir gariplik, gzel ve mbarek bir garipliktir. Allah Rasulnn (s.a.v.) hadis-i
eriflerinde bu eit garipliin izahn grmekteyiz. Gariplerin kimler olduu sorulunca: nsanlar ahlaken
knce, iman ve ahlak zere sebat edenlerdir.
253

Dier bir hadis-i erifte gariplerin kim olduu sorulunca yle cevap buyurdular:
nsanlarn, snnetimden (slami yasalar ve benim tatbikatlarm yrrlkten kaldrmak suretiyle) bozmu
olduklarnu dzeltmeye alanlardr.
254

Dier bir rivayet de yledir:
Snnetimi yaatanlar ve onu insanlara retenlerdir.
255

Baz muhaddisler bu hadis-i erifi eitli ynlerden akladlar. Mesela mam el-Evzai yle buyurur:
slama inananlar silinip gitmez. Fakat snnete sarlanlar yava yava azalarak varlklar yok olur. Hatta yle
bir zaman gelir ki bir lkede ancak birka yerde snneti yaayan birka salih kiiye rastlanr. te bunlar garip
kiilerdir.
256

mam bnl-Kayyim el-Cevziyye Gurbet kelimesini derinlemesine inceleyerek daha geni yer vermi ve
yle demitir:
nsanlar arasnda mslmanlar gariptir. Mslmanlar arasnda mminler gariptir. Mminler arasnda ilim
sahipleri gariptir. Bidat ehli ve nefislerinin arzularn kanun yapp bu arzularna uyanlar ierisinden ayrlp

251
En-Nihaye fi-Garibil-Hadis (arabe maddesi): 3/152.
252
Ahmed b. Hanbelin Msnedi: 1/398. bni Macenin Sneni Kitabul-Fiten (slam garip balad bab). Din gariptir: 20. asr dnyasnda
1,5 milyar mslman vardr. yle ise neden din gariptir? Dinin garip kalmas ve ksmesi, ona sz ve hakimiyet hakkn
tanmadmzdandr. Ama bugn o garibe, garip bir ekilde zr dilercesine garabetlerini arz etmeye alan garipler zuhur etmitir. Varsn
bu garipleri tanmasnlar slama garip kalanlar. Bir gn slamn ilk gariplerinin, saltanatna son verdikleri o gnk emperyalistlerin
dtkleri akibete derlerse gariplerin ne kadar geni bir gce sahip olduklarn garipe karlayacaklar. Dman istilac kuvvetleri slam
lkelerini zahiren igal etmemitir. Fakat kltr istilasna uratmtr. te asl sava da budur. Kafa ve gnlleri satn alma sava... Binlerce
ehit verildi slam, slamn lkesinde garip kalmasn diye. Bugn slam, mslmanlardan uzaklatrlarak yaanmasna engel olmak gibi
byk bir ihanet emberiyle kar karyadr. uur Yarabbi! (eviren).
253
Ahmed rivayet etti. (Medricus-Slikin: 3/122).
254
Tirmizi-Kitabul-manda (slam garip balad, garip sona erecek adl babda rivayet edildi.)
255
Medricus-Slikin: 3/123.
256
Keful-Krbe fi vasf- ehlil-urbe (bni Receb el-Hanbeli): 10.
62
snneti yaayanlar gariptir. Muhaliflerin ikence ve eziyetlerine sabrederek snnetleri yaamaya davet edenler,
bu saylanlarn en ok garip olanlardr. Fakat bunlar Allah Telnn hakiki yaknlardr. Aslnda onlar asla garip
deildirler. Onlarn gariplikleri ancak ounluk arasnda grn itibariyledir.
Allah Tel onlar hakknda yle buyurmutur:
Eer yeryznde bulunan (insan)larn (kafir yahut cahil ve arzularn uyanlarn) ouna uyarsan seni Allah
yolundan saptrrlar. Onlar tereddtten gayri bir eye uymazlar, onlar yalan syler (adam)lardan baka da (bir
ey) deildirler.
257

Ayeti vasfettii yeryzndeki insanlarn ou ifadesi, Allahtan, peygamberlerinden ve dininden uzak yaayan
gariplerdir. Onlarn garabeti ayette iaret edilen tannm kiiler de olsalar- vahi ve rktc bir garipliktir.
bnl- Kayyim satrlarn yle srdryor:
Gariplik birka eittir: Halk arasnda, Allah dostlar salih kiilerin ve peygamberlerinin snnetine sarlan
ulemann gariplii. Bu, Allah Rasulnn (s.a.v.) vd garipliktir. Bu gariplik bazen belli olmayan bir yerde,
bazen belirsiz bir vakitte, bazen de bilinmeyen bir topluluk arasnda olur. Fakat bu gariplie erenler, Allahn
hakiki taraftarlardr. Allahtan bakasna kesinlikle snmazlar, peygamberi Hz. Muhammedden (s.a.v.)
bakasna mensup olmazlar ve onun mesajndan bakasna kulak vermezler...
bnl-Kayyim incelemesinin zn yle aklar:
Gerek slam (ki Allah Rasul (s.a.v.) ile ashabnn anlad slamdr) ilk kna kyasla bugn en iddetli
yalnzln yaamaktadr. Her ne kadar grnen manzara ve izleri ile tannacak hrette ise de hakiki
mslmanlk cidden gariptir.
Byle bir slami anlayn taraftarlar, halk arasnda en iddetli yalnzl yaayan gariplerdir. yle ise
Rasulullahn (s.a.v.) iaret buyurduu tbileri ve bakanlklar, makan ve idare sahibi 72 frka arasnda bir tek
frka nasl az ve garip olmaz? Bu frkalarn arkasndan gitmek ancak Rasulullahn (s.a.v.) arz ettii slama
muhalefet olmakszn mmkn olmaz. nk Rasulullahn getirdii slamda, onlarn arzu ve zevkleriyle
temelde bir atma vardr. alma ve faziletlerinin sonu demek olan bu yeni icad ve phelerle uzlamalar,
istek ve maksatlarnn gayeleri olan ehvetlerini terk etmeleri mmkn myd? Zira her biri kendi grn
begenmi ihtiraslarnn klesi olmu ve arzularnn peinden srklenmi byle bir toplum arasnda, eriatina
uyma izgisinde Allaha bal kalan mmiler nasl garip kalmazlar?
Bu konuda devamla bnl-Kayyim yle der:
slam hakkndaki derin sezgisi, peygamberin snnetini anlamadaki derin anlay, Kuran- Kerimi
kavrayndan dolay Allahn (c.c.) yaatt insan... zn istila etmi snrsz arzular, uydurma ve dalaletlerden
kendisini koruduu, Rasulullah (s.a.v.) ile ashabnn zerinde bulunduu dosdoru yoldan uzaklatranlar
kendisine tantt mmin, eer arzu etsin... Evet mmin, her ynyle ak seik byle bir hayat arzuluyorsa,
cahilleri ve bidat ehlini etkisi altna almaya altrsn. Onlarn kendisine kar hcumlarna, kendisini hi yerine
koymalarna, insanlar kendisinden nefret ettirmelerine ve halk kendisinden uzaklatrabileceklerini hesaba
katarak alk ve hazrlkl olmal. Nasl ki nceki kafir selefleri Allah Rasulne ve onun izinde yryenlere
kar her eit boykot ve hakaretleri yapmakta geri kalmad.
Fakat onlar hakka arrken savunup inandklar eyleri birden ktlemek, onlarn ayaklanmalarna, kendisi
hakknda kt niyet beslemelerine, tuzak kutup ileri gelenlerini ayaklandrp aleyhine evirebileceklerini de
hesaba katmalar gerekir.
te inanlar bozuk bir toplum iinde, dinini yaayan byle bir daveti gariptir. Usulne uygun namaz
klmamalarndan dolay usulne gre namaznn klan kii gariptir. Gidi yollar bozuk ve sapk olan toplum
iinde hidayet yolu slam izgisinden yryen mmin gariptir. Hakka mensup olup hakk savunduundan dolay
batla kar kp batllara muhalefet yapan mslman gariptir. Onlarla olan ilikilerde bile gariptir. Zira
mmin, slami llerle ve olarn arzularna muhalefet ederek onlara yaklar veya uzaklar.
Tek kelimeyle mmin dnya ve ahiret hayatnda daima gariptir. Haktan uzanacak scak bir dost ve yardmkc
eli bulamaz. Cahiller arasnda yaayan bir alim, bidat ehli arasnda kalan bir peygamber takipisi, bidatlere
ve sapk arzulara davet edenler arasnda Allah ve Rasulne aran bir daveti gariptir. eriatn onaylad her
emrini yaayp ve emreden kimse gariptir. Marufu emreden bir toplum arasnda, mnkere maruf, marufa
mnker gz ile bakan eytani bir toplumu bu sapk anlayndan vazgeirmeye alan slam davetisi
gariptir.
258


257
El-Enam: 116 (slam ve Demokrasi: Kendi arzularna uyanlar, gemite de gnmzde de Allahn vahyini beenmeyip, kendi arzularna
gre hareket edenler olarak bilindikleri bir gerektir. Bu basit bir gnah telakki edilmemelidir. Zira arzusuna uyanlar, hayatn da kendi
arzularna gre ekillenmesini arzu ettikleri bir hayat isterler ki, bugn bu demokrasi olarak ortaya kmtkr.
Binaenaleyh bir takm mslman aydnlarn slam, demokrasinin ta kendisidir demeleri, kastl deilse bile, en byk bir gaflettir. Zira
demokrasiler ounluun ve kelle saysnn arzu ve isteine gre ekillenen birer hayat anlaydr. sterse bu ounluk, arzularnn ve
ehvetlerinin esiri olan bir topluluk olsun deil mi ki bunlarn arzular sonucu bir hayat ortaya kmtr- te o, demokratik bir topluluktur.
Ve gnmz insanl byle bir anlayn sonucu ekil ve renk kazanmtkr. Btn demokrasiyer Yahudi-siyonizm ideolojisinin temelinden
kaynakland iin, dine dayal toplumlar iindeki demokrasi heveslilerince derhal demokratik dzene geilmesi iddetle arzu edilir. nk
onlara gre slami toplumlar ad ve gerici toplumlardr. slamn demokrasiye bak bellidir: Demokrasi her eit tautun arzularna gre
ortaya k nedeniyle slam d bir hayattr. slami izgiden gemeyen her hayat anlay slam d kafir dzenlerdir. Demokrasiler e
slam d, Kuran- Kerimin belirledii nsan arzusunun ekillenii demek olduundan tauti dzenlerdir. (eviren).
258
Medricb-Slikin: 3/123-126.
63
Dinin gariplii ile ilgili verilen bilgiler, onu olumsuz grenlerin iddialarnn geersizliini ve Nebinin (s.a.v.)
yol gstericiliinin altnda eritii hidayet yolundan slam mmetini saptrma temayllerinin boa ktn
aka ortaya koymutur. Bu artlar ierisinde Allah Rasulnn snnetine bal kalmaya ve onu her ne olursa
olsun- yaatmaya alanlara ne mutlu. Fakat snnetin, Nebinin (s.a.v) hayatnn muayyen bir cephesi eklinde
anlalmas gzden uzak tutulmamaldr. Zira snneti Allah Rasulnn tm hayatn programlatran mll bir
hayat program olarak kabul etmek zorunluluu vardr. (nk en ekmel nizam olan slam onun esiz varlnda
yaatlmtr. O, slamn mahhas ve tek rneidir).
Dier bir ifade ile snnet, Nebinin (s.a.v.) btn ynleriyle davet ettii iman ve amel nizamn temsil eder. Bir
kimse bu nizamn tmn kabullenip uymad mddete snnete bal olduunu asla iddia edemez. Onun
getirdii iman ilkelerine, yasal olarak inanr, hi bir phe isnat edemez. Arzu ve ehvetlerin kirletmedii bir
amel olarak yaar.
bn-i Receb el-Hanbeli yle der:
Hasan, Yunus b. Ubeyd, Sfyan, Fudayl gibi ulemann dedikleri gibi kamil snnet, phe ve ar arzulardan
uzak olan yoldur.
259


FTNENN OALDII ASIRDA ALLAH RASULNN SNNETNE BALI KALMANIN
EMREDLMES
Hadis-i eriflerde geen dinin garip olma zaman, fitne zaman olarak adlandrld. Hikmet asndan
bakldnda grlecektir ki, insan fikri ve ameli ynden bu dnemlerde snavdan geer. Kr dimalar ve
basiretsizler bu fitnelerden kurtulmadka, baz dnemlerde ise azim sahibi ve iman ehli ihlasl kiiler bu
fitnelerden emin olmadka fitne tehlikesi hkm srer. Kasrga ve frtnalar gibi yaylarak her taraf kasp
kavurur. Amel ve iman binas sarslr.
Tarihe bakldnda, slam mmetinin byle fitne asrlarnn ounu yaad, dinin ve imann eitli tehlike ve
mihnetlerine maruz kald grlecektir.
20. Asr slam mmeti, ayn ekilde, ilhad ve dinsizliin fikri, teorik, ahlaki, ibadet, medeniyet, kltr, sosyal ve
siyasal yapsyla tehdit edildii korkun fitneler merhalesinden gemektedir. Bu snavda baarl kmann tek
yolu dn olduu gibi bugn de- Peygamberin (s.a.v.) ve ashabnn anlad asr- saadet mantna gre
ekillenen slama yeniden dnmektir.
Allahn Rasul (s.a.v.) bir defasnda bir hutbe irad etti, bir yerinde yle buyurdular:
Benden sonra yaayacak olanlarnz ok ihtilaflara ahid olacak. Byle bir zamanda size den, benim ve
hidayet zere olan raid halifelerimin tatbikatna smsk sarlmanzdr. Bu tatbikat zere kalmakta srar
ederek- dilerinizi sknz. Sizleri, ilerin uydumasndan dinde olmayan aslsz eylerden- sakndrrm. phesiz
ki her dinde olmayan ey bidattr. Her bidat ise sapklktr. Her sapklk ise cehenneme gtrr.
260

Nebi (s.a.v.) bu hadiste, snnete sarlma, snnetleri yaatma, fitnelerin hkm srd asrlarda bidatlerden
kanp onlar yok etmeye tevik etmekte ve Rasulullahn (s.a.v.) hayatn yaama savan veren mmin ve
ihlaskar liderlerin bu gayretlerinin karlnda ok eitli ecirlerle mjdelenecekleri haberi verilmektedir.
Bu mjdeleri aka bildiren iki hadis-i erifi burada arzetmekle yetineceiz:
1- Amr b. Avf El,Mzeniden (r.a.) rivayet edilmitir:
Rasulullah (s.a.v.) Bilal b. El-Hrise unu bil buyurdu da Bilal: Neyi bileyim ya Rasulullah Rasul-i Ekrem
buyurdular ki: unu bil ki, benden sonra snnetlerimden, tatbikat hayattan kaldrlm birini kim tekrar
yaatrsa, ona snnette amel edenler kadar hibirinin sevabndan hibir ey eksik olmakszn- sevap vardr.
261

2- mmetimin (slamdan uzaklamas demek olan) fesad srasnda snnetime yapan kimseye bir ehid
sevab vardr.
262

Bu hadisin baka bir rivayet ekli de yledir:
mmetimin bozulmas annda snnetime bal kalan kimseye yz ehit sevab vardr.
263

Yukarda arzettiimiz iki hadis, bir ynden snnete uymann ehemmiyetini aklarken, dier ynden de
hadislerde iddetle yerilen sapklk ve fesad diye ifade edilen bidatin ktlenme sebebine iaret etmektedir.
u bir gerektir ki bidat dinin deitirilmesi ve maksadndan saptrlmasdr. Binaenaleyh her ne zaman bidat
bir frsat bulduysa dinin kk olan snneti tahribe yeltenmitir. Afif b. Hris es-Semaliden rivayet edilir: Nebi
(s.a.v.) yle buyurdular: Bir bidat ortaya koyan bir topluluk yoktur ki, onun karlnda bir snneti kaldrm
olmasn. O halde snnete Rasulullahn (s.a.v.) tatbikatna sarlmak bir bidat kaldrmaktan daha hayrldr.
264


259
Keful-Kurbe fi-Vasf- Hl- Ehlil-urbe: 12.
260
Ahmed b. Hanbel, Ebu Davud, Tirmizi ve bni Mace (Mikt-ul Mesbih) Kitabl-man (Kitap ve Snnete Sarlma bab).
261
bni Mce Mukaddimesinde: lm bir snneti diriltenler babnda, Tirmizi Kitabul-lim: Snnete yapmak bidatten kanmak
babnda, bni Abdullahn birok haberlerinde rivayet edilmitir. Muhaddislerce bu hadis metruktur. El Mnziri: Hadisin sahih olduuna
ahitler vardr der (Et-Terib Vet-Terhib: 1/52).
262
Taberani rivayet etmitir. Mnziri bu hadisin isnad hakknda: Shhatinda bir zarar yoktur demitir. (Et-Terib Vet-Terhib: 1/44)
Mnavi bu hadisin isnadnn hasen olduu grn ileri srer. (Et-Teysir bi-erh-il Cami-is-Sair: 2/454).
263
Beyhaki rivayet etmitir. (Et-Terib Vet-Terhib:1/44). Hasan b. Kutbeynin rivayet ettii bu hadisi muhaddisler zayf addetmitir. Bak:
(Lisan-ul Mizan: 2/246).
264
Msned-Ahmed b.Hanbel: 4/105.
64
Abdullah b. ed-Deylemi
265
yle buyurdu: Dinin ilk unutulacak olan ksmnn snnet olduu haberi bana ulat.
Din, snnetin birer birer unutulmasyla ortadan kalkar. Tpk ipin kat kat zlp yuman azald ve yok
olduu gibi.
266

Dier bir rivayette yle buyurulur:
Kim bidaty arlarsa slam ykmak zere yardm etmitir.
267

Snnet, dn olduu gibi bugn de gariptir. Ama her bidat paralamak ve snnete sarlmay kendilerine grev
olarak ykleyenler kurtulmulardr.
mam ez-Zhri yle buyurur:
slam ulemas daima unu syler: Snnete sarlmak kurtulutur.
268


FTNELERE KARI DURMAK, MARUFU EMREDP MNKERDEN NEHYETMEK DEMEKTR
Snnet ehli, insanlarn, Nebinin (s.a.v.) insanla takdim buyurduu slam zere sabit kalmalarnda srar
ederler. Hangi atlarda olursa olsun, insanlarn snnet izgisinden sapmamalar iin ona davet etmeyi iar
edinirler. Bu nedenle de snneti layk olduu mevkiye yerletirmek ve insanlar arasnda hakim unsur
oluncaya dek tm varlklarn seferber etmiler, sahip olduklar tm vastalar, slamla atan her eit
fitne, batl hareket ve saptrc cereyanlara kar koymada kullanmlardr.
Grlyor ki arz ettiimiz btn bu almalar, marufu emredip mnkerden nehyetme gibi slam
devletinin temel esasnn geni sahas iinde yer almaktadr. Byle bir alma, devaml olarak slam
mmetinin himayesinde var olagelmitir. Rasul-i Ekrem (s.a.v.) bu mmetin yaayaca son asrlarnda
ayn ekilde- marufu emredip mnkerden nehyetme grevini stlenecek ve slama kar boyunlarn
verip her eit fitneye kar koyacak bir cemaatn varln bize haber vermitir. Efendimiz (s.a.v.) yle
buyurur: Bu mmetin nihayetinde bir toplum kacak ki, slamn balangcndaki inanan ilk topluluun
elde ettii ecrin benzerini elde edecekler. Onlarn zellii; marufu emretmeleri, mnkeri nehyetmeleri ve her
eit fitne ile savamalardr.
269

Dier bir hadis-i erifte yle buyurulmutur:
mmetimden yle bir topluluk vardr ki evvelkilerin elde ettikleri sevaba nail olacaklar. Zira onlar eriatn
ho grmeyip yasaklad her eit ktl kt grrler.
270


BU MMET, DN KORUYACAK BR TOPLULUKTAN ASLA UZAK KALMAZ
Kainat, son olarak Allah Telnn Hz.Muhammed (s.a.v.) vastasyla gnderdii din ile ereflenmitir. O,
peygamberlerin sonuncusudur. Allah Tel dinini kyamete kadar dipdiri olarak, tam bir vakarla, her eit er
cereyanlarndan uzak kalmasn ister. Bu nedenle her asrn banda unutulmak zere bulunan dinini yenileyip
koruyacak bir mceddidi (=kafa ve gnllerden silinmi ve unutturulmak istenmi dini yeniden yorum ve
aklamalar tabi tutarak arz eden mctehid slam bilgini, arifi ve peygamber varisi birini) gnderir.
Peygamberimiz (s.a.v.) dinine tbi olanlarnn, dini ve ahlaki bir ok gnah ve isyanlara gireceklerini, bu nedenle
de gemi mmetlerin iledikleri crmleri ileyerek tarihin tekerrr edeceini, fakat bununla beraber-
ilerinde, dini asli ekli zere koruyacak, mmeti i veya d her eit saldr ve zararl cereyanlara kar
savunacak, dine ynelik hcumlara kar koyacak, dini asli eklinden karp tahrif edecek davranlara ynelik
reformist yaklamlar boa karacak slam savunucusu bir cemaatin var olacan da haber vermitir. Bu
cemaat, Allahtan gayri hibir eyden korkmaz. Allahtan bakasna snmaz. Hi bir emperyalist tahakkme
boyun emez. Her cephede dini urunda savar. Taknlk baa gelince btn varln feda eder. Kendisini
aalayanlar skntda brakr. Kendisine muhalif davrananlara kar hak urunda arpr. Nebi (s.a.v.) bu taife
hakknda yle buyurmutur:
mmetimden bir taife Allahn emrini (Allahn yeryzndeki ynetimini stlenip) tutmakta devam edecektir.
Onlar aalayan veya muhalefet edenler kendilerine zarar veremeyecek. Nihayet Allahn emri gelincele kadar
onlar insanlara kar galip durumda olacaklar.
271

mam Buhari hadiste geen taifeyi ilim sahipleri olarak kabul eder.
272
Fakat mam Nevevi bu taifenin sahasna
daha geni adan bakar ve yle der:
htimal ki bu taife muhtelif yerlerde yaayan mminler arasnda dalmtr. Bazlar yiit savalar
273
, bir
ksm hadis ve fkh ulemas, kimisi zhd (ve takva) ehli, kimisi de marufu emreden, mnkerden nehyeden

265
Bu zat tbiidir. Bazlar sahabeden kabul etmilerdir. (Tehzibut-Tehzib: 5/358).
266
Snen-id Drimi: Mukaddime (Snnete tbi olma bab).
267
Beyhaki mann ubeleri konusunda bu hadisi mrsel olarak rivayet etmitir. (Miktl Mesabih: Kitab-ul man, bab. Fil itisam bil-
Kitabi ves-Snneti).
268
Snend-Drimi: El Mukaddime (Snnete tbi olma bab).
269
Beyhaki rivayet etti. (Miktl-Mesbih: Kitabul-Fiten): Bu mmetin sevab bab.)
270
Msned-Ahmed b. Hanbel: 4/62.
271
Mslim Kitabul-Emre de (mmetimden bir taife devam edecek babnda rivayet etti). (Terc. c: 9, Hadis No: 1037).
272
Buhari Kitabul-tisam (mmetimden bir taife) babnda rivayet etti.
273
Bugn dou ve bat emperyalizmine kar direnen slam savalar slamn hakimiyeti iin sava provokasyonlar iine girmilerdir.
Aslnda bir bakma sava istenmez- bu rahmettir. slamn cihad ruhunun bilenmesine ilahi bir frsattr. lm korkusunu mminden
kaldrp, Allah iin ereflice lmeyi gze alabilmektir. Bir dava ki urunda lnebiliyor, o davay omuzlayan yiit savalarn kan boa
65
zevattr. Bunlardan her birisi hayr ehlidir. Hepsinin bir yerde bulunmas gerekmez. Bazen de yeryznn eitli
kta ve lkelerine dalm olabilirler.
274

Nebi (s.a.v.) dier bir hadis-i erifte yle buyurdular:
Bu ilim (snnet ilmi, slam ilmi), kendisini yasaklayacak kimselere kar, gvenilir kimselerce isyankarlarn
tahrifinden, batl ehlinin hilesinden ve cahillerin yorumlarndan korunarak (gelecek nesle) tanp
aktarlacaktr.
275

Allah Rasul (s.a.v.) bu grevi dini yenilemek diye adlandrd ve yle buyurdular:
Allah Tel her yz sene banda bu mmetin dinini yenileyecek bir mceddidi muhakkak gnderir.
276

Gerekten bu mceddidler dini, ilk ve en doru safiyeti zere korumular. Tpk fesadn ve dalaletin, topyekn
mmetin bnyesine yaylmasna msaade etmedikleri gibi.
Tarih, Nebiden (s.a.v.) nce gnderilen peygamberlere ehadet eder ki, bir ksm peygamberin, -eseri
kalmayacak ekilde tariha karp- getirmi olduu ilahi talimatlar yok olmu. Bir ksmnn mmeti bu ilahi
esaslar tahrif ederek hak ve batl birbirinden ayrdedilmeyecek ekilde- birbirine kartrmtr. Fakat kainat
efendisi Allah Rasulnn (s.a.v.) getirdii slam dini, kyamete dek bilen ve temsil eden bir taife var olduu
gibi, asli eklini korumak zere de devam edecektir.
Her ne vakit fitne atei iddetlenir, hemen u atei sndrmekte tereddt gstermeyen ehlullahdan insanlar ortaya
kar. ok defa marufu emredip, mnkeri nehyetmeyi tevik eden bu kiiler, bazen zaaf gsterir, fakat bu zaaf
sresiz devam etmez. Toplumun vicdann karartan ve bnyesine yerlemi bulunan her eit tahrifat ve
uydurmalar, yalanclarn hilelerini ve saptrc yorumlarn yok edecek mcahid, ihlasl davetiler ve dini asli
ekli zere koruyacak mceddidler ortaya kar.
Dini korumak iin sahip olduklar btn glerini seferber edenler var olacaktr. Velev ki bu gayretleri, iten ve
dtan veya onlarn temiz varlklarn zahiren kirletecek ynde, kendilerine ynelik bir takm ar sorumluluklar
yklese de, din adna bu tr ar risklerin altna girmekten ekinmezler. Bugn bunlar tanmamz zor olmakla
beraber varlklar bir gerektir.
mmetin varl kendileriyle kaim mceddidlerin varl bu mmet iinde gereklemitir. yle ki, her ne
zaman bu mmetin iinde fesat veya hak izgiden sapmalar meydana gelmise, mmetin iinden yiite ortaya
kan slahlar grev bana gemi, fesadn nne set ekmiler, fesaty slah etmilerdir. Bylelikle bu
mmet bsbtn bandan kopmam, 14 asr gibi uzun bir mddet ierisinde velev bir merhale de olsa- dalalet
zerinde ittifak etmemitir. Allah Rasul (s.a.v.) bu hakikati yle belirlemitir.
mmetim dalalet (=matlub ve maksuda ulatrmayan bir yola balanma)
277
zerinde birlemez.
278

slamn gemi tarihinde bu haber tasdik grmtr. Bugn de gelecekte de bu tasdik devam ediyor ve edecektir
de inallah.

MMET ISLAH ETMEK VE DN YENLEMEK, TM SLAM MMETNN SORUMLULUUDUR
phesiz ki slam mmeti iinde en nazik dnemler ve zor artlar iinde de olsa btn bu zorluklara ramen-
mmetin slah ve dini koruyuculuu gibi hayati bir grevi stlenen mceddidlerin varl kesintisiz devam
etmitir. Fakat acaba mmetin slah, kendi iindeki her ferde mi farz, yoksa muayyen bir taifenin bu grevi
zerine almas m gerekir? sorusuna Kuran- Kerim yle cevap verir: Mmin erkekler de, mmin kadnlar
da birbirlerinin velileri (dostlar ve yardmclar)dr. Bunlar (insanlara) iyilii emrederler, (onlar) ktlkten
vazgeirmeye alrlar, namaz dosdoru klarlar, zekat verirler, Allah ve Rasulne itaat ederler. te Allah
onlar rahmetiyle yarlgayacaktr. nk Azizdir (vad ve vadini yerine getirmekten hibir ey onu acze
dremez) Hakimdir (her eyi yerli yerinde, hikmetle yapandr.)
279

Ayet-i Kerime, marufu emredip mnkerden nehyetmeye alma grevi ile mmetin slah grevinin, mmetin
hi bir kesiminin hari kalmakszn, hi bir taifeyi hedef almakszn, topyeknne farz olduuna parmak
basmaktadr. nk Kuran- kerim, mminlerin kendi aralarnda marufu emredip, mnkerden nehyetmeye
alrlarken grmek ister. (Yani Kurann hedefi byle bir toplum oluturmaktr. Binaenaleyh bu merhaleyi
elde edinceye kadar mcadele ile srdrr bu hedefini...) Zira bu merhale, onlarn en shhatli bir halde
olduklarnn ve en nemli almay yrttklerinin bir delilidir. Bu vasfla stnlk kazanmayan fert, slam
toplumunun hasta birer unsurudur.
mam Gazali yle buyurur:

gitmez. anl Afgan cihad ve dier tm slam lkelerindeki (!) iin iin kaynayan cihadi kprdanmalar... Evet dnyann dengesi slamn
lehine bozulmakta... (eviren).
274
erh-u Sahih-i Mslim: 2/143 (Terc. c:9, sh: 141/5335/).
275
Beyhaki-Mikt /Kitab-ul lim bahsinde rivayet etti.)
276
Ebu Davud Kitabul-Melahim Mstedrek: 4/522de rivayet etti.
277
El-Mucem-ul Vasit: cilt: 1, sh.545 (Dalalet maddesi)
278
Tirmizi-Fiten babnda (cemaatn lzumu konusunda rivayet etti). bni Mace Fiten babnda (Sevad- Azam=Byk karalt) konusunda
rivayet etti.
279
Et-Tevbe: 71.
66
Ayet-i Kerime, mminleri, marufu emrederler, mnkerden nehyetmeye alrlar diye aka vasfetmitir.
Marufu emredip mnkerden nehyetmeye alma grevini terk eden kimse ise bu ayette vasfedilen mminlerin
dndadr.
280

Allame Abdlkadir Udeh yle demektedir:
slam hukukularnn tm, marufu emredip mnkerden nehyetmeye alma grevinin, mmetin bir kesimine
deil, tm fertlerine vacip olduu hususunda ittifak iindedirler.
281


MARUFU EMREDP MNKERDEN NEHYETMEYE ALIMA LE HAKKI TAVSYE ETME
ARASINDAK FARK
Kuran- Kerim, hakk ve sabr tavsiye eklinde mmetin slah iin yaplacak almay, ayn ekilde marufu
emredip mnkerden nehyetmeye alma kavram ile aklamtr. Hatta bu almay, iman ve amel-i salihten
sonra, mmetlerin ve milletlerin kurtulu vesilelerinden saymtr. Allah Tel yle buyurur:
And olsun asra ki, muhakkak insan kati bir ziyandadr. Ancak iman edenlerle gzel gzel amel (ve
hareket)lerde bulunanlar, bir de birbirlerine hakk tavsiye, sabr tavsiye edenler byle deil (onlar ziyandan
mstesnadrlar)
282

Hak kelimesi btn balaryla dini kapsar, sabr ise din zere sebat ifade eder. Hakk ve sabr tavsiye etme
ifadesi ise dine bal kalnp, dini izgiden sapmadan hakk ve sabr tavsiye etmekten ibarettir. Fesadn
yaylmamas iin mmetin dini izgide sebat edip, bu savunmay daima canl ve diri tutmas gerekir. Byle
olunca fesat ortaya ksa da mmet iinde yaygnlamaz, durum gerginlemez, cehalet hakimiyetini kaybeder.
Aksi halde fesat hakimiyet altna alnamayacak boyutlara ular.
Dini izgide sebat edilmesi sonucu, mmeti slah edecek yollar ak olacak, hakk ve sabr tavsiye ilkesi gl
bir savunma ile korunduu srece bu ilkeye ynelik tehlike ne kadar da byk olsa- mmetin hak izgiden
sapmas nlenebilecektir. ayet bu savunma sistemiyle mmet kesin tavr taknmaz da bu g ortadan kalkarsa,
fesat zararl bir unsur halinde hakim olur, cehalet her taraf hakimiyetine alr, her cins hastalk zararl hale gelir.
Durum, gn getike vehamet derecesine ular ve tm slah yollar kapanr. Akibet, lm ve tarihten silinmekle
noktalanr.
Halbuki slam, toplum iinde iyiliin kuvvetlenip gelitii, errin zayflayp tamamen kuruduu bir ortamn
varln ister. Bir insan eri lye muvafk bir alma gayretine girdii zaman, her admnda toplumun
arkasndan takip ettiini, kendisiyle uyutuunu ve kendisine yardm ettiini hissedip grecektir.
Bunun aksine bir su iledii zaman iinde yaad toplumca yadrganr, herkes tarafndan hor grlr ve
toplum iinde byk bir muhalefetle kar karya braklr. Marufu emretme gibi nemli bir grev kendisine,
ikinci hatta son plana atlacak kadar nemsiz gelir. Mnkeri irtikab etmek, onun iin bir engel olmaktan kar,
peipeine gelen kmazlara hedef olmaktan kurtulamaz.
Oysa slam mmeti iyilik ve takva zere yardmlamak, gneh ve dmanlk zere yardmlamamakla
emrolunmutur. Allah Tel yle buyurur:
yilik etmek, fenalktan saknmak hususunda birbirinizle yardmlan. Gnah ilemek ve haddi amak zerinde
yardmlamayn. Allahtan korkun...
283

mmetin hak zere oturmas iin Kuran ve Snnetin iaret ettii yol, sorumluluu daima fertlere yklemi
olmas, faziletin korunmas iin tm frsatlarn hazrlanmas, rezalet ve ahlakszl yok etmek iin tm
gayretlerin harcanmasdr.
Bu yolun birinci kk iin kalplerde sevgi tohumu yeerecek, ikinci k da kalpte dostluk ve beraberlii
salamad iin kin ve nefret tohumu ekecektir. Bir mnker ilemesi nedeniyle kii toplumdan atldnda,
fertler onu, mnkeri ilemekten men edip hak izgiye gelinceye kadar elinden tutacaklardr.
phesiz ki yardmlama, yalnzca kiiyi slah etmek zere yaplan yardmdan ibaret deildir. Bununla beraber
onu dt isyan yolundan vazgeirmek ve men etmek de yardm eitlerinden biridir. Bu nedenle Allah
Rasul (s.a.v.) yle buyurmulardr: (Ey mmin! Mmin) kardein, ister zalim olsun, ister mazlum olsun,
yardm et! buyurmutu. Birisi:
-Ya Rasulullah! u mazlum kiiye yardm edebiliriz. Fakat o zalime nasl yardm ederiz! diye sordu. Rasul-i
Ekrem:
-Zalimi de zulmndn men edersin diye cevap verdi.
284


MARUFU EMREDP MNKER NEHYETME LE NASHAT ETME ARASINDAK FARK
Kuran veya Snnet, marufu emredip mnkerden nehyetme kavramn toplum iinde nasihat etmek sz ile
de aklamtr. Nush kelimesi ok geni bir sahay kapsar.
Lugat anlam: Allah iin yaplan vaz ve nasihat ve bir eyi katksz yapp gzelletirmek gibi anlamlar vardr.

280
hya-u Ulmid-Din: 2/240.
281
Et,Teriul-Cinai el-slami: 1/495 (Terc. c: 2, sh.13).
282
El-Asr: 1-3.
283
El-Maide: 2.
284
Buhari-Mezalim ve ksas bablarnda rivayet etti. (Tecrid. C:7, Hadis no: 1088).
67
bnl-Esir yle buyurur:
Nasihat kelimesi bir cmle ile; bir kimseye hayr ve iyilik dilemek demektir. Bunu baka bir kavramn bu
ekilde bir tek kelime ile ifade etmesi mmkn deildir.
285

Nasihat szc imana daveti, ahlak slah, tm fikri ve ameli terbiye gibi sahalar iine alacak kadar geni
kapsamldr.
slam, tm tbilerinden nasihat savunucusu olmak zere mesafe kat etmeyi ister. yle ki toplumun her ferdi,
bakasna nasihat edecek ve onu slah edecek. Hakim mahkumun, mahkum da hakimin slahna alacak.
Zengin fakirin zayf taraflarna elini uzatacak, fakir zenginin hasta taraflarn mnasip lisanla dzeltmeye
alacak. Alim cahili hatalarndan dolay uyaracak. Cahil ise alimin ayplarn gsterecek. Bylelikle tm
mmetin iinde bir nasihat iyilik hususunda yardmlama ve bununla birlikte Bizzat kendini slah etme
imkan doacak, meydana gelen byle bir atmosfer her taraf kuatacaktr.
Eer mmetin bu nizami havasn bozan bir fesat ortaya karsa, bakas bu mmetin slahndan sorumlu
tutulmaz. nk her ferdi bakasna nasihat edici, onun hayr ve slahn isteyici makamndadr. Nefsinin terbiye
ve eitimine nem verdii gibi, mslman kardelerinin de slahna nem vermesi bir bortur.
Temimd-Dariden rivayet edilir ki Nebi (s.a.v.) yle buyurur:
Din; nasihat etmektir. Biz kime diye sorunca yle cevap verdiler. Allaha, kitabna, peygamberine,
mslmanlar yneticilerine ve tm mslmanlara...
286

Bu hadis-i erifte Nebi (s.a.v.), beli ve ksa bir ifade ile, ahlaki deeri yce duygular asndan, imann insan
ruhunda ancak dinin hakimiyetiyle geliebileceini beyan etmitir.
Yukarda arz ettiimiz nasihatn ifade ettii iki yn vardr:
1- nsann, imanla, inancyla, kendini slah etmek ve eitimiyle ilgili yn.
2- Davet, tebli, mmetin harici ve dahili hayatnda mslmann yapmakla sorumlu olduu eitim (nefis
tezkiyesi)nin nemi ile ilgili yn.
zel adan bakldnda hadis bize, Allahn dininin tm emir ve yasaklar dediimiz- direktifleri
dorultusunda hareket etmemizi teklif etmektedir. Bu nedenle muhaddisler (hadis uzmanlar) bu hadisten ok
eyler anlamlar. Hadisin erhini yapan gemi ulemann szlerinin nda mam Nevevinin aklamalrn
zetle sunalm:
ALLAHA NASHAT: Bundan maksat, Allaha iman etmek, irkten uzak durmak, sfatlarnda kfre girmemek,
Onu, btn kemal ve celal sfatlaryla vasfetmek, Onu noksanln her eidinden tenzih etmek, Ona itaat
etmek, Ona isyandan kanmak, Allah iin sevmek, Allah iin buzetmek, Ona itaat edenlerle dostluk,
dmanlk edenlere dmanlk yapmak, kfredenlerle cihad etmek, nimetlerini itiraf ederek kretmek, her ite
ihlas ve samimiyet gstermek.
Evet bylece Allaha nasihat demek; btn bu saydmz vasflara davet ve tevik etmek, btn insanlara veya
insanlardan bu grevi hakkyla yapanlara sayg ve sevgide bulunmak demek oluyor.
ALLAHIN KTABINA NASHAT: Kuran- Kerimin Allahn kelam olduuna, insanlarn szlerinden hi
birinin ona benzemediine, insanlardan hi kimsenin onun benzerini meydana getiremeyeceine iman etmek,
sonra ona tazimde bulunmak, tecvid ve usulne riayet ederek, okurken harflerine riayet ederek huu ile okumak,
onun yasalarna vakf olmak, beraber tatbik etmek, Kurani ilimleri temsillerini anlamaya almak,
nasihatlerinden ibret alarak sergiledii acayip manzaralar hususunda dnceye dalmak, muhkem ayetleriyle
amel etmek, mteabih olanlarn ise tasdik etmek, umum ve hususu, nasih ve mensuhunu aratrmak. Tek kelime
ile Kurani ilimleri (zel aratrma enstitleri kurarak, devlet dzeyinde ilgilenerek ve byk mali destek ile)
neretmek ve tm insanl yeniden Kurana (Kuranla btnleerek) davet etmek.
RASULULLAHA (s.a.v.) NASHAT: Onun peygamberliini tasdik ederek, getirdii tm eri dzene iman
etmek, emir ve yasaklarnda ancak ona itaat etmek, hayat ve lmnde ona mzaherette bulunmak, ona
(davasn hayata hakim klmada) yardm edenlerle dostluk, onun getirdii eri dzene dman olanlara
dmanlk etmek, Ona tazimde bulunmak, onun tatbikatn yaatmak, davet ile eriatn yaymak, eriatna
ynelik her eit itham etkisiz hale getirip, onun ilimlerini renmek, mnlarn aratrarak renmek ve
bakalarn bunlar renmeye davet etmek, okuyup retirken bu anlam ve ilkelerine saygl ve hrmetkar
davranmak, terbiye ve nezaket snrlar ierisinde okumak, bilmedii bir esas hakknda konumamak, ona
mensip olan ulemaya hrmet ve tazimde bulunmak, onun ahlak ve yaayyla ahlaklanmak, ehl-i beytini ve
ashabn sevmek, snnetinde olmayan bir esas uyduran (bidat)larn ve ashabna dil uzatp, ileri geri
konuanlarn (en azndan) yanlarndan uzaklamak gibi hususlardr.
MSLMANLARIN YNETCLERNE NASHAT: Hak uruna onlara yardm ve onlara itaat etmek, haktan
sapmalar halinde onlar uyarmak, unuttuklar eyleri veya henz duymadklar mslmanlarn haklarn,
yumuaklk ve nezaketle ihtarda bulunmak ve bildirmek, onlara kar kmamak (tabii ki mslman olan devlet
yneticilerine) ve halkn Allaha itaat etmeleri artyla- onlara itaat hususunda gnl birliine varmasdr.

285
en-Nihaye fi-aribil-Hadis vel-Eser: 4/148.
286
Mslim-Kitabul-man blmnde rivayet etti. (Terc.-erhi. cilt: 1, sh: 298, Hadis no: 95).
68
HATTAB, ull-emrin arkasnda namaz klmay, onunla birlikte cihad etmeyi, rivayet ettiklerini kabul etmeyi,
idare hususunda onlara itaat etmeyi ve kendilerine hsn-i zanda bulunmak gibi hususlar... nasihatten kabul
etmitir.
TM MSLMANLARA NASHAT: Bunlar mslman halktr. Bunlara nasihatten maksat; din ve dnyalarna
faydal olan eyleri kendilerine gstermek, din ve dnyalaryla ilgili bilmedikleri hususlar retmek, sz ve fiille
bu hususta kendilerine yardm etmek, rz ve namuslarn korumak, erkek-kadn gayr-i meru beraberlii
hazrlayan yollar tkamak, onlara kar kin ve hased beslememek, kendisi iin diledii iyiligi onlar iin de
istemek, kt grdn onlar iin de kt grmek, onlarn mallarn, rzlarn ve dier ahsi durumlarn
mdafaa edip szl ve fiili olarak korumak, kendilerini yukarda zikrettiimiz eylerle ahlaklanmaya tevik
etmek ve itaatlere olan gayretlerini canlandrmak...
287

Nebinin (s.a.v.) bazen ashabndan nasihat zere biat istemesi mslmanlara nasihat etmenin ne kadar nemli
olduunu gsterir. Onlardan zel misak alrd. Cerir . Abdillahdan (r.a.) rivayet edilir: Ziyad, Cerir b.
Abdillah: Ben Peygambere (s.a.v.) her mslmana nasihat etmek zere biat ettim derken iitmitir.
288

Bu aklamalarla, mmeti slah edip ona her halkarda nasihat etmenin ulat ehemmiyetin derecesini takdir
etmemiz mmkn olacaktr. Bununla beraber bu nemli almay ifa etmenin; bir takm snrlandrmalarn
gerekli kld artlar, usul ve adab vardr. almak iin kullanlmas caiz olan ve olmayan vastalar vardr. Bu
tr konular aklarken konu ile ilgili geni atflar yapacaz inaallah. Bunlarn varl aslnda- mmetin
slahna baldr. Binaenaleyh marufu emredip mnkerden nehyetmeye alma gibi geni kapsaml ve nemli
bir grevin artlar, snrlar, vastalar, yollar, bu grevi yapanlarn sfat ve ahlaknn ne olmas gerektiinin
dereceleri ak bir ekilde anlatlacaktr.
V. BLM

MARUFU EMREDP MNKER NEHYETMENN ARTLARI

GR
Marufu emredip mnkeri nehyetme grevinin varl phesiz ki herhangi bir asra, bir topluma ve bir millete
tahsis edilemez. (Dier bir ifade ile bu grev asr ve toplumla mukayyed deildir. Yani iyilii emredip
ktlkten vazgeirmenin modasnn getii veya geecei hi bir asr yoktur ve olamaz. Ktln hi bir
zaman fayda verdii, namustan fedakarlk yapmann medeniyet gerei, deyyusluun kalknma art olduu
tarihin hi bir srecinde, mevcut iddiay dorulad grlmemitir. Onun iin slam, hangi asrda olursa olsun
modas geen bir dzen deildir. Onu, kanun olarak gnderen Allah (c.c.) kendi yaratt varln ihtiyalarna,
normal ileyi ve seyrine gre bir rahmet olarak gnderdi. Birileri ortaya kp da, Yok efendim, artk gksel
kanunlarla, l bedevilerinin yaayn modern asra tatbik etmek geriye doru dntr... derse alar st
slam hukukuna gre kafir statsne girer. Zaten slam devletinin kurulu gayesini hedefleyen maruf ve mnker
kavramlarnn hikmet-i teriyyesi de budur. Kafirler, egemen gler ve taut holanmayacak diye mslmanlarn
bu grevden vazgemeleri dinden irtidaddr. Aslnda bu grevin bir saat tatili demek, tm kafir glerin bir saat
dnyada hakim olmasn istemek demektir.
Hangi hal ve art olursa olsun, bu grevi en ufak bir ekilde ihmal etmek caiz deildir.
mam Gazali yle buyurur:
Marufu emredip mnkerden nehyetme grevini hangi artlarda olursa olsun- kesinlikle terk etmemek
gerekir.
289

Fakat bununla beraber slam hukukular bu grevin bir takm artlar olduunu ileri srmlerdir.
Bu artlarn bazlar zerinde icma, bazlarnda ihtilaf ortaya kmtr. mam Gazali, bu artlardan be tanesini
sayar.
1- Teklif, 2- man, 3- Adalet, 4- Velayet veya vali tarafndan bu hususa mezun olmas
290
, 5- Kudrat
291
Bunlardan
iman, adalet ve velayet veya izn-i imam denilen n shhatinin artlar diye adlandrmamz mmkndr.

287
Nevevi, enh-u Sahih-i Mslim: 1/54. (Tecr., erh. C:1, sh: 299-300-301).
288
Mslim Kitabul-manda rivayet etti. (Terc. erh. C: 1 Sh.302).
289
hya-u Ulmid-Din: 3/381.
290
Gerekte mam Gazali velayeti marufu emredip mnkeri nehyetme artlarndan saymad. Ancak marufu emredip mnkerden
nehyetme iini yapann, devlet bakan ve vali tarafndan bu hususa mezun olmasn art kotu. Fakat u aktr ki, bu grev valinin izniyla
sahih olunca, valinin kendisine nasl sahih olmaz. Bu nedenle baz ulema velayeti marufu emredip mnkeri nehyetmenin art olarak
kabul etmitir. Geni aklamas gelecektir.

291
hya-u Ulmid-Din: 3/374-384 (Bu artlar mam Gazali hyann 374. sahifesinde zikrettii hisbe konusunda sayd. Gazali bu tekilat
marufu emredip mnkerden nehyetmenin tmn iine alacak kadar geni bir tekilattr diye tarif etmiti.
Allame el-Mverdi (Ahkm-s-Sultaniyye:272) adl eserinde ise: Hisbe, marufu emretme grevi terk edildii ve mnkeri nehyetmeden
vazgeildiinde devreye giren bir tekilattr eklinde tarif eder.
phesiz ki hisbe tekilatnda marufu emretme, mnkerden nehyetme grevi vardr. Fakat hisbe bu mekanizmann bir koludur. Aslnda
hisbe mmetin dahili slahdr. Oysa marufu emredip mnkerden nehyetme grevi davet, tebli, cihad ve siyaset konularyla birlikte mmeti
slah etme gibi sahas geni olan bir mekanizmadr. Hisbenin artlar arasnda maruf ve mnker grevi kadar mhim deildir. Fakat hisbe de
bu mekanizmann bir kolu olunca onun artlar da maruf ve mnker gibi nemli bir grevin artlar gibi- kabule layktr. (eviren).
69
Nasl ki teklif ve kudreti de Vcubunun artlar olarak kabul ettik. Bu artlardan ilk , marufu emredip
mnkerden nehyetme artlardr ki bunlar olmadan sahih olmayacana delalet eder. Son ikisi ise vacip olan
haller ve bu hallerde sorumluluu mkellefeten saldran durumlara iaret etmektedirler.
imdi burada bu artlarn hangi snra kadar kabul grmesi mmkn? te bu noktalar beliremek iin ksa da
olsa bunlar aklamak gerekir.

MARUFU EMR MNKER NEHY GREVNN SIHHAT ARTLARI
1- MAN: Marufu emredip mnkerden nehyetme artlarnn ilki, imandr. Mmin tek bana bu grevi
yapar. mam Gazali bunun art olu ynne ylece iaret eder.
Marufu emretmek, dine hizmettir. Dini inkar edip, dine dman olan bir kimse dine nasl hizmet edebilir?
292

Marufu emredip, mnkeri nehyetmek dine hizmet ve onu himaye olunca, mminlerin tek bana da olsa
herkesten daha ok bu hizmete ehil olmalar ve sorumluluunu tamalar gayet tabiidir.
Buna inanmayanlara gelince, zaten onlar bu grevi yapmaya ne yetkilidirler, ne de bunu yerine getirmek iin
peine derler. (Zira bu grev yaplm, yaplmam, onlarn sorunu deildir. Glge etmesinler, baka ihsan
istenmez onlardan.)
Allame ehpid Abdlkadir Udeh; Gayri mslimlerin marufu emredip mnkerden nehyetme sorumluluundan
istisna edilmi olmas, slamn onlara kar besledii msamahasna bir delildir grn ileri srer ve yle
der:
... Zira marufu emredip mnkerden nehyetmek demek; slam eriatnn, yapmasn emrettii veya insanlarn
yapmasndan holand namaz, oru, hacc ve tevhid gibi hususlar emretmektir...
Mnkerden nehyetmek ise eriatla atan her eit inan ve ameli yasaklamaktr. Mesela Hristiyanlktaki teslis
inanc, Hz. sann (a.s.) asld ve ldrld gibi hususlar bu sahaya girer.
Binaenaleyh, mslman olmayan bir kiiye, marufu emredip mnkerden nehyetme grevini yklemek; onu,
mslmanlarn dediklerini demeye ve inandklarn inanmaya zorlamak olur ki, bu da onun dini inancn
hkmsz, slami inanc zorla kabul ettirmek, yani dinlerini terk etmeye zorlamak olur. Bu ise, slam eriatnn
yasaklad ve dinde zorlama yoktur diye belirttii hkme aka ters der.
u halde inan hrriyetinin himaye altna alnmas gayesiyle slam hukuku, bu grevin sorumluluunu sadece
mslmanlara yklemitir.
293

2- ADALET: Bazlar bu arta ok nem vermitir. Dolaysyla marufu emredip de mnkeri nehyetmeye
alanlarn herkesten nce marufu kendilerine emredip mnkerden kanmalarnn art olduunu ileri srdler.
Marufu yapmayp mnkerden kanmayanlar, elbette ki bakalarna iyilii emredip ktlkten vazgeirmeye
alma hakkn elde edemezler. Kuran- Kerim, insanlara iyilii emredip de kendilerini unutanlar en iddetli
bir ekilde yermektedir. Bu hususu yle dile getirir: Allah Tel: nsanlara iyilii emredip de kendinizi utunur
musunuz?
294
buyurdu. Dier bir ayette ise:
Ey iman edenler, yapamayacanz eyi niin sylersiniz? Yapamayacanz sylemeniz, en iddetli bir buz (u
davet etmi olmak) bakmndan Allah indinde byd.
295

Kendilerine t vermeyen vaizlerin vasfland ve son derece knandklarn bildiren hadisler de oktur. Buna
kyas yoluyla delil getirirler. yle ki: Uyuyan kimsenin bakasn uyandrmas doru deildir. Bakasn
dorultmak, doruluu bulmann sonucudur. Bakasn dzeltmek, dzelmenin ifadesidir. phesiz ki sonu, asl
olmadan bulunmaz. Yani her sonu bir asldan domadr. Bakasn dzeltmek, dzelmenin zekatdr. Nisab
bulunmaynca hangi eyden zekat verilir? (Aa dorulmadan glge nasl dorulabilir?
296

mam Gazali buna yle cevap verir:
Derler ki, btn akli deliller hayal mahsuldr. Gerek olan udur ki: Fask da olsa marufu emretmeli
mnkeri yasaklamaya almaldr. Bunun delili udur: Marufu emredip mnkeri nehyedenin, her ynden
masul olmas art mdr? Eer arttr, derseniz bu hkm icmaa aykr olduu gibi, ayn zamanda da ihtisab
kapsn da kapamaktr. nk sahabe bile masum deildir, nerde kald dierleri...
297

Marufu emredip mnkerden nehyedenler iin takva ve salhn (kendini dzeltme) art olduunu ileri srenler,
bu szleriyle davetinin, byk veya kk her eit gnahtan masul olduklarn kastetmezler. Ancak bilinen,
fazilet ve ahlakla sslenmeleri en azndan byk gnahlardan kanmalar gerekir. Fakat mam Gazali ayn
ekilde buna da cevap verir ve iki ienin cihada itirak ettiini muhtelif asrlarda da fiilen savaa itirak
etmitir- ve zina edenin ldrmekten men etme hakk vardr. Bu art fsittir. Bu u demektir: Ktl
ilememek baka, bakasn ktl ilemekten men etmek baka eydir. Bu iki durum arasnda benzerlik
vardr demek doru deildir. u takdirde gnahkar yle der:

292
hy-u Ulmid-Din:2/274.
293
Et-Teriul-Cinai: 1/497.
294
el-Bakara: 44.
295
Es-Saf: 2-3.
296
hy-u Ulumid-Din C.2, sh. 777. Terc.
297
hy-u Ulumid-Din: 2/275 (Terc. C.2, sh.777).
70
Adam dese ki benim iki vazifem vardr: Birisi ktl yapmamak, dieri de ktlkten men etmektir.
Bunlardan birini yapamyorsam, dierinden beni kim men edebilir? Bu ynden isyan ediyorum, te ynden de mi
isyan edeyim? derse buna ne cevap veririz? Ktlkten men etmek bana bor olduuna gre, bu bor benden
nasl der? (Zira arap imedii mddete arap imekten men etmek vaciptir, icerse bu bor skttr, denemez.
Zira bakasna emredip, onu nehyetmek, kendisinin mir olup nehyedilmesi iin art deildir.)
298

mam Gazali bu meselede genel bir kaide koymakta ve yle demektedir: Bakasn slah, kendini slah iin
deildir. Nitekim kendini slah etmesi, bakasn slah iin olmad gibi. Bunlar da oru ve sahur gibi birbirine
balamaya almak tahakkmdr.
299

Gerek u ki, marufu emredip mnkeri yasaklamak, mstakil bir farizadr. Bu farizann edas iin kendinden
nceki grevlerin edas art koulmaz. Her fariza eriatn farzlarndan biridir. ster yerine getirilsin ister
getirilmesin, vakti gelince edasn gerektirir.
Bu mnasebetle Allame Ebu Bekir el-Cessas yle der:
nsan baz farzlar terk edince dierlerinin farziyeti kendi zerinden kalkmaz. u bir gerek deil midir?
Namaz terk eden kimseden oru ve dier ibadetlerin farziyyetleri kendisinden kalkmaz. te bir ka marufu
yapmayp mnkerlerden bazlarn yasaklamayan kimsenin durumu da bunun gibidir. Yani topyekn maruflar
emredip mnkerlerden nehyetme farziyyeti kendinden kalkmaz.
300

Fsk vizin meselesi dndaki durum ise, baka adan bakldnda zerinde dnmek gerekir. yle ki: Halk
herhangi bir kimsenin szn kabul etmesi iin, yaptklarnn szlerini tasdik etmesi gerekir. Yani ameli,
szlerini yalanlyorsa kabul grmez. Bunun aksine ou kez fask vaizin yapt vaz boa gitmez ama etkilemez
de. Eer fask kesinlikle bilse ki marufu emredip mnkerden nehyetmeye almas hi bir ekilde fayda
vermeyecek, o halde bu farizay yerine getirmesi gerekir mi? hmalden dolay cezalandrlacak m yoksa muaf
m tutulacak?
mam Gazali yle der:
Cevaben deriz ki: nsanlar fask olduunu bildikleri iin, vaz u nasihat yolu ile yaplan iyilii emir, ktl
yasaklamann tesir edemeyeceini bilen kimsenin, vaz etmesinin hi bir faydas yoktur. nk byle bir tatbikat,
tesirsizdir. Onun faskl, sznn etkisini kaybettirmitir. Sznn etkisi olmad yerde konumann gerei de
kendisinden kalkmtr. Fasklk, marufu emretmenin etkisini kaybettii iin, farziyyetini de kaldrm olur.
301

Bu gr vazn yalnz szle olan ekli hakkndadr. Bir de marufu emredip mnkerden nehyetmenin dier bir
yolu daha vardr ki, o da marufu yerletirip mnkerin tmyle kkn kazmak da kuvvet kullanmakeklidir.
Bu yolu deneyecek kiinin salih ve gnahtan saknan (vera sahibi) biri olmas art deildir. Fask veya asi, gc
yeterse bu grevi ifa ederken kuvvetini kullanmas gerekir.
mam Gazali yle buyurur:
Kuvvet (silah vb.) yolu ile ktl nlemeye gelince, burada da adalet art deildir. Faskn gc yettii
zaman, ikiyi dkmek, alg aletlerini krmak ve benzeri ktlkleri nlemesinde hi bir mahzur yoktur. te bu
hkmn aklanmasnda en insafl yol budur.
302

Marufu emredip mnkeri nehyeden iin salh ve takvay art koanlar daha nce getii gibi- Kuran-
Kerimden iki ayeti delil gsterdiler.
Bu ayetler hakknda mam Gazali yle der:
Bu hususta delil olarak ileri srdkleri ayetlere gelince, bu ayetler, marufu emrettikleri iin deil, marufu
terk ettikleri iin aleyhlerinde bir delildir. yle ki; marufu emretmeleri bilgi sahibi olduklarna delildir. Alime
verilecek cezaya gelince, daha iddetlidir. Kuvvetli bilgisi nedeniyle artk hi bir mazereti yoktur. Byle bir
mazereti ileri de sremez.
303

Bu hususda Said b. Cbeyrin (r.a.) syledii u sz, insan ftratna ve geree ne kadar da yakndr:
ayet vaz u nasihati, hi bir ynden kusurlu olmayan yapacaksa, kimsenin ne marufu emretmesi ne de
mnkerden nehyetmesi gerekir.
304

Said b. Cbeyrin bu szn Malik b. Enes iitince:
Doru sylemitir. Gnah ve kusuru olmayan kim vardr ki?
305

Bu sorunun fkh yndr. Kiinin sznn fiiline uygun olmasna gelince, bunun kesinlikle hibir nemi yoktur.
Hfz bn-i Kesir yle buyurur:
Bazlar, gnah ileyenin, bakasn ktlkten men edemeyecei grne sahip oldular ki, bu zayf bir
grtr. Dorusu ise bilen kimse, kendisi yapmasa da marufu emreder. rtikb etse de ktlkten men eder.

298
hy-u Ulumid-Din: 2/275 (Terc. C.2, sh.778).
299
A.g.e..
300
Ahkmul-Kuran: 2/40.
301
hy-u Ulumid-Din: 2/276.
302
A.g.e.
303
A.g.e.,
304
hy (Terc. C.2, sh. 777).
305
Tefsir-u bni Kesir: 1/85.
71
Fakat bu durumda- basirete muhalefet, bildii halde gnah ileyip, taat terk ettiinden dolay knanr. Zira
bilen, bilmeyen kii gibi deildir.
306

Konutuklarna ameliyle muhalefet ettii hususlara, insanlar davet etmek, dinle alay etmenin en ktsdr.
nk bu, dinin erefine dil uzatmak, onun azamet ve kudsiyetine ktlk etmek demektir. Binaenaleyh fasklk
yalnz iman zaaflna delalet etmez. Ayn zamanda sahibini lsz ve etkisiz konumaya da iter. Kuran-
Kerim, yapamayacan sylememeyi, szlerinde meleklerin, amellerinde eytanlarn ortak olduu mnafklarn
izinde gitmemeyi mminden ister.
uayb (a.s.) Allahn peygamberlerindendi. Dinini insanlara tebli ederdi. Fakat onlara, nehyettikleri eyleri
ilememelerini, aksi halde kendilerini gtlemeyen bir vaiz ve sylediklerini yapmayan bir szc durumunda
olacaklarn da aklyor, stelik de dinlenmeyeceklerini ve davetlerini kimsenin kabul etmeyeceklerini haber
veriyordu. Allah Tel uaybn (a.s.) lisanyla yle buyurur:
Ey kavmim, dedi, ya ben Rabbimden (gelen) apak bir brhann zerinde isem (peygamberlik) ve O, bana
kendisinden gzel bir rzk ihsan etmi ise. (Buna) ne dersiniz?Size ettiim yasaa ramen kendim size muhalefet
etmek istemiyorum ki. Ben gcmn yettii kadar slahtan baka bir ey arzu etmem. Benim muvaffakiyetim
ancak Allahn yardmyladr. Ben yalnz Ona gvenip dayandm ve yalnz Ona dnerim.
307

Nebi (s.a.v.) vaz edip de t almayan vaizin kyamet gnnde cehenneme atlacan yle haber verir:
Kyamet gnnde bir kimse getirilip Cehenneme atlr; barsaklar karnndan dar frlar ve o halinde
deirmen eviren merkeb gibi dner. Cehennemdekiler onun yanna toplanrlar ve:
-Be adam, bu ne hal, senin burada ne iin var? Bize iyilii emreden, ktl ilememizi engelleyen sen deil
miydin? derler. O da:
-Evet, iyilii emrederdim; fakat onu yapmazdm. Sizleri ktlk ilemekten men ederdim de onu kendim
yapardm, der.
308


DEVLET BAKANI VEYA ZN
Baz ulema marufu emr mnkeri nehy grevinin herkese yaplamayacan ileri srerek, bunu ancak devlet
bakan, vali veya bunlarca izin verilip grevlendirilenler yapabilir dediler.
Evvela una bakalm; marufu emredip mnkerden nehyetme greviyle; yalnz idareci ve yneticiler mi, yoksa
ayn ekilde btn toplum da bu grevle sorumlu mudur?
phesiz ki slam devletinin temelini oluturan bu grev, bazen kuvvet kullanmaya bile ihtiya duyar. Fakat bu,
umumun itirak etmedii anlamna gelmeyecei ve onlarn bunu yapmayacan ileri srerek, ancak iktidar ve
otorite sahibi birinin yrtmesi gerektiini sylemek doru deildir. Zira bu gr, zorbac bir idarecinin ve
halka zulmeden bir yneticinin huzurunda hak ve adaleti salamaya aranlar ven ak hadislere ters der.
Bu hadisler unlardr:
1- Cihadn en stn olan zalim bir yneticinin yannda hakk sylemektir.
309

2- ehidlerin efendisi Abdulmuttalibin olu Hz. Hamza ile zalim devlet bakanna iyilii emredip ktlkten
vazgeirmeye altnda devlet bakan tarafndan ldrler kimsedir.
310

mam Nevevi yle der:
Ulema yle dedi: Marufu emredip mnkerden nehyetmeye alma grevi yalnz devletin tayin ettii
memurlara mahsus deildir; mslmanlardan biri de bu grevi yapabilir.
mamul-Harameyn: Buna delil mslmanlarn icmadr, der. Filhakika gerek asr- saadette gerekse dier
asrlarda bu i iin tayin olmayanlar, iyilii emreder, ktlkten men ederlerdi. Mslmanlar da onlarn bu
yaptklarn onaylar ve kabul ederlerdi. Bu grevle megul olanlarn iine karyorlar diye onlar ayplayp
azarlamazlard.
311

Kuran- Kerim Hacc suresinde mminleri yle vasflandrmtr: Onlar (o mminlerdir ki) eer kendilerine
yeryznde bir iktidar mevkii (siyasal iktidar) verirsek dosdoru namaz klarlar, zekat verirler, iyilii
emrederler, ktlkten vazgeirmeye alrlar. (Btn) umurun akibeti (nihayet) Allaha (rci)dir.
312

Ayetin aka iaret ettii gibi, marufu emr mnkeri nehy grevi yalnz mslman yneticilere tahsis edilemez.
Ayette geen mminler ifadesi genel olup her mslman kapsar. Hi bir kimse bu grevi yapmaktan men
edilemez.
mer b. Abdlaziz bu ayet hakknda yle der:
Dikkat edilirse ayet yalnz yneticilerle ilgili olmayp; fakat ayn zamanda ynetilenlere de hitap
etmektedir.
313


306
Tesfir-u bni Kesir.
307
Hd: 88.
308
Buhari ve Mslim rivayet etti. (Riyazs-Salihin. C:1, Hadis no: 196, sh.240).
309
Ebu Davud Kitbul-Melhim (Marufu emr mnkeri nehy babnda zikretti).
310
Tirmizi ve Hkim rivayet etti: snd sahihtir. (et-Terib vet-Terhib: 2/4).
311
erh-u Sahih-i Mslim: 1/51 (Terc. sah. c: 1/280).
312
el-Hacc: 41.
313
Tefsir-u bni Kesir: 3/226.
72
imdi dnelim, marufu emredip mnkerden nehyetme almas idarecinin izni olmakszn yaplmas- caiz
mi, deil mi?
Gerekten marufu emredip mnkerden nehyetme grevi iin Valinin iznini gerekli grenler, bununla bu mhim
vazifenin dzenli yrtlmesini kastediyor ve yle diyorlar: Eer marufu emredip mnkerden nehyetme izni
herkese verilirse, alma dzeni ve organize diye bir ey kalmaz. O zaman da fesat ve bozukluun yapaca
tahribatn, yaplacak slahtan daha ok olmasndan korkulur. (Zira toplumun her bir ferdi kendi bana birer
buyruk olur. Fesad da byle bir ortamda iktidarn kurar, klm ve blnm gleri abucak yener. O zaman
da kurulmas hasretle beklenen slam toplumunun kurulu tarihi durmadan gecikir. Gnmz slam mmetinin
hazin manzaras budur billahi eviren).
mam Gazali bu arta muhalif olmakla beraber yle der:
... Fakat etrafnda dolat ilere nispetle gnah olduu bilinebilen ve itihada muhta olan hususlarda halkn,
itihada dalp hkme varma meselesine gelince, bozduklar, dzelttiklerinden daha fazla olaca iin, hisbenin
bu ie mdahale edebilmesi iin vali tarafndan tayin edilmesi gr kuvvet kazanmtr. nk byle olmasa,
bazen diyanetinde ve bazen de bilgisinde kusuru nedeniyle ehil olmayan herhangi bir kimse bu ite byk
kusurlar meydana getirebilir.
314

Allame ehid Abdlkadir Udeh yle der:
Devlet bakan veya yneticilerin iznini art koanlar aslnda, marufu emredip mnkerden nehiy grevinin
dzenli ve organizeli bir ekilde yrtlmesini arzu edenlerdir.
315

Marufu emredip mnkerden nehyetme hkmnn getii tm ayet ve hadisler mutlaktr. Bunun iin ulema bu
arta itibar etmedi. Bunu fsid grdler.
mam Gazali der ki: Biroklar bunu art kotu ve geliigzel bu salhiyeti herkese vermediler. Halbuki bu art
fsittir. nk arzettiimiz ayet ve hadisler, ktl grp de susann asi olduunu aka ifade etmektedir.
Nerede ve ne halde olursa olsun, grd ktl men etmek herkese bortur. Bunu imamn (devlet
bakannn) tasarruf ve idaresine verip hususiletirmek, aslsz bir zorlama olur.
316

Biraz nce zalim devlet yneticisine kar hakk Yani slam sylemeyi ycelten baz hadisler naklettik. mam
Gazali bu hadislere iaretle yle buyurur:
mama kar sylenmesi caiz olan bu gibi hak sz bakalarna da sylemek iin imamdan izin almaya niin
ihtiya olsun?
317

Bu hususa bir slam alimi unu ilave eder:
Selef-i salihinin, mnkeri ileyen ynetici ve idarecileri reddetmeleri hususundaki adetlerinin ayn tarz zere
devam etmi olmas, onlarn iznine gerek duymadklarnn kesin ve ak delilidir. Hatta emredilen marufu, vali
veya yneticiler kabul ederlerse ne l, ayet kendilerine yaplan iyilii emre kar kzarsa, onlarn kzmalar da
ayrca mnker bir davrantr. Bunu reddetmek vaciptir. Bu yneticinin inkar edecei hususlarda ondan nasl
izin istenebilir?
318

Gerek anlalmtr ki, marufu emr mnkeri nehiy grevi, yalnz mslman idarecilere tahsis edilemez ve
bunun iin izinleri art koulamaz. Belki buna mheyya olan her mslmann yerine getirmesi vaciptir.
Allame Sadud-Din et-Taftazani yle buyurur:
slamn saadet asrnda ve ondan sonraki asrlarda da mslmanlar hi bir kimseden zor grmedikleri gibi,
herhangi bir idareciye de bildirmeden- devlet yneticilerine iyilii emrediyor ve onlar ktlkten men etmeye
alyorlard. Bundan da anlalyor ki, bu grev yalnz ynetici kadroya tahsis edilmi olmayp, ayn zamanda
tebaadan herhangi birinin szl ve ameli olarak ifa etmesi caizdir.
319


MARUFU EMREDP MNKER NEHYETME GREVNN VCB ARTLARI
1- TEKLF: Marufu emr mnkeri nehiy grevini yapacak olan kimsede aranan ilk art, dince mkellef
olmasdr. Zira mkellef olmayan kimse sorumluluk tamaz ve eri grevlerin sorumluluundan istisna edilir.
Bu demek deildir ki mkellef olmayan ocuk, marufu emredip mnkerden men etmeyecek. Ancak grevi
ihmal veya terk ettii zaman gnahkar olmayacak demektir. Fakat grevi yapnca da ecir kazanm olacak. mam
Gazali bu artlar ilgili unlar syler:
... Mkellef olmayan bir kimseye emretmek bor deildir. Biz vcubun artlarn anlatyoruz. Bunda art yok ki
vcub olsun. Bir iin mmkn ve caiz olabilmesi iin ise, akl arttr. Hatta erginlik ana yaklaan (mrahik)

314
hy-u Ulumid-Din: 29281
315
et-Teriul-Cinai: 1/501 (...Yoksa izni olmayanlarn byle bir grevi yapamayacan sylemek istemi deillerdir. Binaenaleyh,
herhangi bir kii, iki meclisiyle karlatnda onlarn kadehlerini kracak ve iindekileri dkecek olursa, yahut bir zina fiiline ancak
ldrmekle engel olunabileceine inanr da zniyi ldrrse, devlet bakan veya yneticiler tarafndan izin verilmemi olsa da ldrme
veya mal heder etme fiilinden sorumlu deildir. nk bu fiil slam eriatnn ak hkmleriyle yasaklanmtr ve marufu emreden
kiiye bu yetki verilmi bulunmaktadr. Bununla beraber fail, ynetici veya bakana muhalefetten veya gvenlik kuvvetlerinin emirlerini
kmsemekten tazirle cezalandrlabilir.) (Terc. 2/25) (eviren).
316
hy-u Ulumid-Din: 2/276-277 (Terc. 2/781).
317
A.g.e. (Terc. 2/782)
318
A.g.e. (Terc. 2/782).
319
erhul-Maksd. Taftazani: 2/180.
73
bir ouk, iyiyi-kty ayrdedebilecek seviyede olduu iin, mkellef olmasa bile, mnkeri men etmek, ikiyi
dkmek ve alg aletlerini krma hakk vardr. Bunu yaparsa mkafatn alr ve mkelelf deil diye ona kimse
engel olamaz. nk bu hareket, namaz ve dier ibadetler gibi Allaha yaknlktr. ocuk da buna ehildir.
320

2- KUDRET: Marufu emr mnkeri nehyetmeye alanda aranan ikinci art kudrettir. Zira bu grevi, ancak
gc yeten kimse yapabilir. Nebi (s.a.v.) yle buyurur:
Sizden biri bir mnker grrse onu eliyle deitirsin. Buna gc yetmezse diliyle. Dili ile de deitiremezse
kalbiyle onu irkin hissetsin. Bu seviyeye dmek, imann en zayf derecesidir.
321

Grlyor ki mnkeri yasaklamak kuvvete bal grlmekle, vcub kudretle gereklemektedir. Bu yolla
yapamyorsa, ilenen mnker karsnda gr sesle barmal. Buna da gc yetmezse, onu sadece kalbiyle irkin
grmelidir.
Ebu Bekir el-Cessas buyurur ki:
Allah Rasul (s.a.v.) ktl yasaklamaya almay; -artlarn elverdii nispette- bu adan ele almtr.
Hadisin seyrine bakldnda el ile (yani gcyle) yasaklanamayan mnker dil ile yasaklama yolu, buna g
yetiremeyince sadece kalp ile nefretten te bir mdahalenin olmad grlmektedir. (te hadisteki bu sralama,
mnkeri yasaklamada artlarn tand veya tanmad gce iaret vardr.)
322


GSZLN KISIMLARI
1- HSS ACZLK: imdi eitli alardan bakalm:
Gszln ksmlar nelerdir? Bu ksmlarn dince hkm nedir? Aklayalm:
Birinci ksm: slam hukukularnn ifade ettii hissi acizliktir. Yaps zayf, marufu yerletirmekten ve
mnkeri yok etmekten aciz olacak kadar kuvvet yoksunu kimsenin, marufu emredip mnkeri men etmesi
gerekmez. mam Gazali buyurur ki:
Herhangi bir ktl el veya dil ile yasaklamaktan aciz olan kimseye kalbi ile ona buzetmek der.
323

2- LM ACZLK: Maruf ve mnker bilgisinden mahrum bir kimse, birincisini emr, ikincisini men etmekten
sorumlu deildir. Allme Abdlkadir Udeh, hissi acizlie ilmi iacilii de dahil etti.
324

Grlyor ki maruf ve mnker kavramlarnn snr cidden genitir. Her mslmann bilmesi gereken dinin
hkmlerini kapsad gibi, bu hkmleri anlamak ve bunlar basiret, gayret, dikkat ve dnce gibi
szgelerden geirerek tanmak gibi sahalar da kapsar. Marufu emredip mnkerden nehyetme, ancak kiinin bu
iki kavram hakknda sahip olduu bilgi ve kltr ile mmkn olur. nk ok kere, iyilii ve dine hizmet
etmeyi istedii halde, kiiyi davet edip onu bu davete hazrlarken haddi aarsa, dine zararl olmu olur. Bundan
dolay ulema, halkn, ancak bilinen ve tannan maruflar emredip, hret derecesine ermi (!) mnkerleri
yasaklayabileceini aklamlardr. nce itihadi meseleler ise ilim ehline braklmtr.
mamul-HARAMEYN der ki:
Bir mesele hakknda dini hkm idrak ve anlayta, halk ve ulema eit duruma derse, czm ve sz hakk
ulemann olur. Halk ise marufu emredip mnkeri yasaklamaya alr. Meseleyi anlamakta, itihad ihtiyac
ortaya karsa, emredip nehyetme yetkisi halka deil, itihad ehline der.
325

mam Nevevi de yle der:
Bu vazifeyi ancak bilen kimseler yapar. Emir ve nehiylerin eitli olmasyla grev yapanlarn dereceleri de
deiik olacaktr. ayet yaplacak emir namaz, oru, vs. gibi herkesin bildii vaciplerden, nehiy ise zina ve iki
gibi mehur yasaklardan olursa, bunlar emir ve nehiyde btn mslmanlar mterektir. Fakat ok az tesadf
edilen fiil, kavil ve itihadda ve ince meselelere dair ise halk tabakasnn gerek ispat, gerek nefi suretiyle bu ie
mdahale haklar yoktur. Bu defa mesele yalnz ulemaya ait olmu olur. Ulema dahi ittifak edilmi meselelere
dair emir ve nehiyde bulunurlar. htilafl meseleler hakknda bir ey diyemezler.
326

mam Gazali bunu yle aklar:
Avamn yapaca maruf ve mnker, ancak bilinen ak hususlarda olmas gerekir.
327


TEHLKE KORKUSU
Kiinin marufu emredip mnkerden nehyetme grevini yapnca- kendisine isabet edecek bir ktlkten
korkmas da g ve kudretinin olmadn ifade eder. O takdirde bu kiiden farzn sorumluluu kalkar.
mam Gazali der ki: Vcubun kalkmas iin yalnz hissi acizlik yeterli deildir. Bir de bir ktln kendisine
geleceinden korkmaldr ki bu, acizlik anlamnadr.
328


320
hy-u Ulumid-Din: 2/274 (Terc. 2/775) (Aklama: Evet bilfiil men edip kt ii bozmakta bir eit velayet ve saltanat aranr. Fakat bu
da iman kuvvetinde vardr. Mriki ldrmek, irkin sebeplerini iptal etmek ve silahn almak gibi zarar gremeyecei yerlerde bir ocuk da
bunu yapabilir. Ktlkten men etmek, kfrden men etmek gibidir. (Terc. 2/776).
321
Mslim-Kitab-ul man babnda (Marufu emr mnkeri nehy imandandr) rivayet etti.
322
Ahkm-ul Kuran: 2/36.
323
hya: 2/280.
324
et-Teri-ul Cinai: 1/498.
325
arhul-Makasd: 2/281.
326
erh-u Sahih-i Mslim: 1/51 (Terc. erh: 1/280),
327
hya: 2/281.
74
Muhaddis bn-i Battal der ki:
Nasihat takat nisbetinde gerekir. Nasihat eden kii nasihatnn kabul greceini bilir ve kendisine bir ktln
gelmeyeceinden emin olursa, nasihat etmesi vaciptir. Bir ktlk geleceinden korkuyorsa nasihat terketmede
ruhsat vardr.
329


KTLN ETL YNLER
mam Gazali hyau Ulumid-Din gibi kymetli eserinde ktln ve eziyetin eitli ynlerini ve farkllklarn
derinlemesine incelemi ve tetkik etmitir. Biz burada onun bu geni tedkikatnn hlasasn arz edeceiz.
Gazali bu konuda yle der: Kiinin kendisi, akrabas ve dostlar iin istedikleri arzular drttr:
1-lim, 2- Shhat ve salk, 3- Servet, 4- Mevki ve makam. Bu drt eyden iki husus sevilmez ve ho grlmez.
1- Kazanlann elden kmas.
2- Umduuna kavuamamas.
(Demek ki, zarar, mevcudun kaybolmasnda veya istediinin eline gememesindedir. nk bekledii ey, eline
gemesi mmkn olan eydir. Mmkn ise, olmu gibidir. Onun imkann karmak, kendisini kaybetmek
gibidir.)
Buna gre mekruh ikiye dnmtr:
1- Umduu ve bekledii eyin kaybolup eline gememesinden korkmaktr. 2- Bu korku, marufu emredip
mnkeri terk etmek iin bir ruhsat olamaz. Sonra Gazali istenen bu drt yne misaller veriyor.
1- retimden mahrum kalr ve hocas kendisine kzar da bir daha ders vermez, korkusuyla marufu terk etmek.
2- Salk nedeniyle marufu terk etmek. Gelen doktor, ipek elbise giyiyor veya altn-gm ilemeli eyere
biniyorsa, ayet buna zerindeki mnkeri terk etmesi iin nasihatta bulunursa, doktor kzp kendisine bakmaz
korkusuyla marufu emredip mnkeri yasaklamaktan vazgemek.
3- Mal midi sebebiyle marufu emretmeyi terk etmek. Devlet bakanna, adamlarna ve kendisine maddi
yardmda bulunanlara kar gelecekte bu yardm yapmazlar korkusuyla marufu emredip mnkeri
yasaklamaktan vazgemek.
4- Mevki ve makam. leride yardm ve mevki bekledii kimselere, bu yardm yapmaz ve bu mevkii vermez veya
verdirmezler korkusu ile marufu emr ve mnkeri nehiy grevini terk etmek.
Gazali bu misallerden sonra yle der:
Btn bunlar, marufu emretme sorumluluunu kaldramazlar. Zira bunlar mmkn olmayan ziyadeler
kabilindendir. Bu gibi fazlalklara zara adi vermek mecazdr. Esas zarar, eldeki varln gitme korkusudur.
Bundan hibir ey istisna edilemez. Ancak ihtiyacn davet ettikleri ey mstesna. Bunlarn kaybolmasnda,
mnker karsndaki susmann zararndan daha byk mahzur ortaya kar.
Gazali istisnann bu ynn yukarda verdii misallerle aklamakta ve yle demektedir:
Mhim dini meselelerin cahili olup da bunlar renmek iin bulunduu yerde de ancak bir alim olursa, baka
tarafa gitmesine de gerek yoktur. Kendisine maruf emredilip mnker nehyedilen kimse, bu alime itaat edip
ondan okumas ve szlerini dinlemesine vesile olacak imkandan men edilirse, bir yandan dinin mhim
meselelerini renmeyip cahil kalmak zere sabretmek mahzurlu, bir yandan mnker karsnda susmak
mahzurlu. Bu takdirde birini dierine tercihe mecburdur. Bu da mnkerin son derece irkin oluu ve dinin
mhim meseleleriyle ilgili olan ilme iddetli ihtiyaca gre deiir.
Shhat konusuna gelince, nasl ki insan helake gtrc bir hastalktan dolay doktora muhta oluyorsa, shhat de
doktorun tedavisini gzetir. Tedaviyi geciktirmesinde sretli bitkinlik, hastaln uzamas ve lme srkleme
durumu olduunu bilir.
Mala gelince, bu da kazanmak ve bir ey istemekten aciz olan kimse gibidir. Ne kuvvetli bir tevekkl ruhuna
sahip, ne de bir kiiden bakasna infat etmekte. ayet marufu emrederse rzk kesilir, onu elde etmede fakirleir
ve haram kazanc aramaya koyulur veya alktan lr korkusu olursa, ayn eklide iinde bulunduu durum
iddetlense dahi- mnker karsnda susma ruhsatna sahip olamaz.
Makam ve mevki elde etme dnce: Kt bir kimse kendisine eziyet eder, ktln nlemek iin devlet
bakanndan (veya onun vekillerinden) bir mevki olmad mddete, kendisini bu adamn errinden kurtaramaz.
Devlet bakan da ipek elbise giyen veya iki ien bir adamdr. Ancak kurtulma aresi de buna snmaktan
baka bir yolun olmamasdr. ayet ona iki ime veya ipek elbise giyme diye kendisini, iledii bu dini
yasaktan men etse, o da kendisine bu frsat vermeyecek ve bu mevkii elde edemeyecektir. Bu sebeple o, kt
insann ktlne katlanp duracaktr.
Gazali bu misalleri verdikten sonra yle der:
te btn bu hususlar ortaya kp kesinletii zaman, marufu emretmede istisna uzak deildir. Fakat bu
hususta itihad etmek kalbine danp neticeye varncaya kadar- muhtesibin (marufu yapann) kendisine
braklmtr. Mahzurlardan birini dierine gre lp tartarak, heva ve arzu ile deil, din gz ile bir ynn
tercih eder. ayet dinin llerine gre susmay tercih ederse, onun bu susmasna mudara denir. Eer arzu ve
hevesinin llerine gre susmay tercih ederse buna da mdahene (=yaclk) ad verilir. Bu da insann i

328
A.g.e.: 2/280.
329
erh-u Sahih-i Mslim: 1/54 (Terc. erh: 1/301).
75
dnyasna ait bir davran olup, ancak ince dnce lleriyle anlalr. Fakat her eyin i yzn bilen
Allahtr. Dini dnce ve amele sahip herkes kalbini kontrol etmeli ve Allah Telnn, kalbinde geeni
bildiini, arzusuna gre mi, yoksa dini izgide mi yrdn bileceini anlamaldr. Her kim iyilik veya ktlk
cinsinden ne yapmsa, onu Allah katnda hazr bulacaktr. Allah hi bir kimseye zulmetmez.
Sonra mam Gazali ikinci ksm ele alr ve yle der:
kinci ksm ise elde olan kaybetmektir. Bu, ho grlmeyen bir davrantr. lim hari dier drt hususta
susmak caizdir. lmin hari tutulmasnn sebebi, nk ilimden bir eyin kaybolmasndan korkulmaz. nsann,
bakasndan zorla ilim skp almaya gc yetmez.
Fakat shhat ve selamete gelince, bunlarn kaybedilmesi dvlmekle olur. iddetle dvleceini bilen kimseye
marufu emretmek mstehab bile olsa- marufu emretmesi gerekmez. nsan acndran dayakta hkm bu
olduuna gre, kesip krmakta ve lm korkusunda ruhsat evveliyetle ortaya kar.
Servet korkusu: Evini ykp yama edeceklerini veya elbisesini soyup alacaklarn anlaynca ayn ekilde-
marufu emretme vcubu kendisinden kalkar. Fakat mstehap hkm devam eder. nk dnyaln verip dinini
almasnda mahzur yoktur.
Gazali bu konuda klli bir kaide koyar ve yle der: Dayan ve evin yama edilmesinin de az ve okluk
bakmndan dereceleri vardr. Maln bir tanesini almak gibi. Hafif bir tokadn vurulmasnn verdii ac da
byledir. Ama hzl vurmasnda had vardr. Bu da itihada konu olan dvmeye benzer esasna kyas edilerek
had vurulur. Buna gre deer tar. Dndar olan, mmkn olduu kadar dini ynn tercih etmelidir.
Makam ve mevki: Bu konuda iki husus dnlr: Birincisi, nsanln kaybedecek, ba ak, yaln ayak ehir
ierisinde dolatrlmak gibi bir durum ile karlaacaksa, insanln korumak eran memur olduu bir vazife
olduundan, marufu emretmekten kanp, susmasnda ruhsat vardr.
kincisi, srf mevki ve yksek mertebedir. Deerli elbise ile dar kmak ve vastalarla dolamak gibi. ayet
marufu emr, mnkeri nehyettiinde, adi elbiselerle yaya olarak, alkn olmad bir biimde gezdirileceini
bilirse, bunlar yle bir takm meziyetlerdir ki, bunlar korumak makbul bir ey deil, fakat mrvvetini korumak
makbuldr. te bu gibi tehlikeli durumlarda marufu emredip mnkeri nehyetme grevini terk etmek uygun
olmaz.
Gazali bu geni aklamalardan sonra konuyu yle noktalar:
Umumi emirler, marufu emretmenin kuvvetli bir vacip olup, ona kar susmann son derece byk bir tehlike
olduuna ve olacana delalet etmektedir. Bunun asl byk tehlikesi, dinin mahzurlu kabul ettii tehlikedir.
Mal, can ve servetin bykl eran sabit olmutur. Fakat mevkiin meziyeti hamet, sslenme dereceleri ve
halkn vgsn isteme gibi eyler o kadar tehlikeli deildir.
330


DN URUNDA KINANMAK DAVAYI KAYBETMEK ANLAMINI TAIMAZ
Marufu emredip mnkeri nehyetmek mminin grevidir. Bu grevi yaparken hibir kimsenin knamas,
azarlamas ve kzmasndan korkmaz. Aslnda bu, davay kaybetmek ve malubiyeti kabullenmek deildir.
Kuran- Kerim bunlar, Allah sevenler ve Allahn da kendilerini sevdii kimseler olarak vasfetmitir. Allah
Tel buyurur ki:
Ey iman edenler, iinizden kim dininden dnerse Allah mminlere kar alak gnll, kafirlere kar onurlu
ve zorlu, kendisinin onlar sevecei, onlarn da kendisini sevecei- bir topluluk getirir ki onlar Allah yolunda
savarlar ve hi bir knayann knamasndan (dedikodusundan) ekinmezler...
331

Hafz bn-i Kesir bu ayeti yle yorumlad:
Yani onlar Allaha itaatten, eri cezalar tatbik etmekten Allahn dmanlaryla savamaktan ve marufu
emredip mnkeri yasaklamaya almaktan hi bir g geri eviremez. Hi bir kuvvet onlar tuttuu yoldan men
edemez. Hibir kimsenin knamas onlara etki edemez ve hi kimse de onlar davalarndan azledemez.
332

Ubade bn-i Smitten rivayet edildi. yle dedi:
Biz, Rasulullaha (s.a.v.) nerede olursak olalm, hakk sylemek ve Allah urunda kimsenin knamasndan
korkmamak zere biat ettik.
333

Ebu Zerrden rivayet edilen dier bir hadis yukardaki hadisi desteklemektedir:
Dostum Allah Rasul (s.a.v.) bana u iyi hasleti yapmam tavsiye etti. Bana: Allah yolunda kimsenin
knamasndan korkmamay, ac da olsa hakk sylememi vasiyet etti
334

Allame Kurtubi: Mslmanar, bn-i Abdil Berrin, Gc yeten her kimsenin, mnkeri deitirmesi vaciptir.
Eer onu deitirmeye gc yetmezse, eziyet ve ikenceye uramayacak kadar knamak (ve nefret etmek)le
yetinir. phesiz ki onun bu davran mnkeri deitirmeye de engel olmamaldr grnde icma
etmilerdir
335
der. mam Gazali der ki:

330
hya-u Ulumid-Dir: 2/282-284.
331
el-Maide: 54.
332
Tefsir-i bni Kesir: 2/70.
333
Buhari, Kitabul-Ahkam (Devlet Bakan ve halk nasl biatlar) babnda. Mslim Kitabul-Emarat (idarecilere Allaha itaat etmeleri
halinde itaat, isyanlar halinde itaatn haram oluunun vcubu) babnda rivayet etti.
334
bni Hibban sahihinde (et-Terib vet-Terhib): 2/11 rivayet etti.
335
el-Cmiu li-Ahkamil-Kuran: 4/48.
76
Eer knayann knamas, fskn gybeti, svp saymas, kt szler sylemesi marufu emr ve mnkeri nehiy
grevi terk edilseydi, marufu emretmenin vcubu ortadan kalkard. Zira marufu emr, hibir zaman bunlardan
ayrlmaz.
336


BAKASININ ZARARINDAN KORKMAK
Marufu emr mnkeri nehy farziyetini bizzat stlenen kimseye dokunacak zarardan bir takm sonular arz ettik.
Fakat akrabasna ve yaknlarna zarar dokunacak korkusu ile marufu emr, mnkeri yasaklamay terk etmesine
gelince, durum nasl olur?
337

mam Gazali yle der:
(Serveti bulunmayan bir zahidin servet sahibi akrabalar olur. Bu zahid, benim neyimi alr diye devlet
bakasna marufu emr, mnkeri nehyetmeye kaykr ve devlet bakanna da zahidden intikamn almak iin)
yapt bu maruf ve mnker grevinden akraba ve komularna eziyeti dokunacaksa bu grevi terk eder. nk
mnkere kar susmak, mahzurlu olduu gibi, mslmanlara eziyet vermeye sebep olmak da mahzurludur. ayet
mal ve canlarna zarar dokunmayacak, fakat zarar, kendilerine kt szler ve svme suretiyle dokunacaksa, bu
kadar ey iin, bu grevi terk etmek biraz dndrr. Burada da durum, men edilerek mnkerlerin, bykl
ve sylenen mahzurlu szlerin kalbi rencide edip etmemesi ve ahsiyetine olumsuz ynde yaht tesir nazar-
itibara alnr eklinde ortaya kar.
338


GALB ZANNA GRE ACZL REDDETMEK
Bu aklamalardan anlalmtr ki, marufu emr, mnkeri neytetme farziyyeti, insann bu grevi yapmaktan aciz
olmasyla kalkar. Bu acizlik ister cismi, ister ilmi olsun aralarnda fark yoktur. Zira bunun k noktas, zarar
korkusu veya bilginin tesir etmeyiidir. Fakat acaba acizlii reddedip mazeret kabul etmeyen husus nedir?
Mcerred galip zann, acizliin reddine yeterli midir, yoksa hakknda kesin bir bilgi olmas da gerekir mi ki onun
farziyyeti bu kesin bilginin elde edilmesiyle- kalksn?
mam Gazali bu soruya zarar korkusundan dolay sznn aciz oluu babnda cevap vermi ve yle demitir:
Zann- galibe gre ktlk gelme ihtimali zayf ise marufu emrin farziyyeti kalm. Yalnz bir ihtimal, marufu
emretmenin vcubunu kaldrmaz. nk bu ihtimal, her marufta daima vard.
339

Dier bir yerde bizzat ayn konuda, marufu emretmenin vcubu, ancak zarar bilinince deceini syler ve
buradaki bilgi kavramn yle aklar: Kastettiim bilgi, zann- galiptir. yle bir zann ki, kendisine zarar
verecei bu kadarck bir zan nedeniyle bilindii takdirde, suyu terk edip teyemmm etmenin caiz oluu gibi.
Binaenaleyh durum byle bir noktaya gelince, marufu emretmeyi terk etmekte ruhsat vardr.
340


AZMET YOLU
Yukarda zararn varl ve yokluu durumunda yaplacak muamelenin tm ynlerini arz ettik. Yine marufu
emredip mnkeri nehyetmenin farziyyeti, bu grevi yapann, eriatn meru sayd bir zararn gelmesinden
korkmas halinde kalkacan da ifade ettik. Fakat bu, bir kimse bu farziyeti yaparsa urayaca eziyet ve
ikenceden korkmaz, holanlmayan bir eyin kalkmasna nem vermez, bir kusur ileyip de gnaha dnecek
bir tehlikeden zlmez ve buna aldrmaz demek deildir. phesiz ki bu farziyyeti yerine getirmek bu ynyle
caiz deildir. Bu artlar ierisinde byle davranmak ayn ekilde dince ruhsat tannan bir davrantr. Vazifenin
skatna bir engel gibi grmek doru deildir.
Cann veya maln tehlikeye girme korkusu ile marufu emr mnkeri nehiy grevini terk etmek, ancak eriatn
zayf imanllar iin tand bir ruhsattr. Fakat azimet yolu ve bunun da stn, Allahn dinini gerek anlamda
ilan edip, onu yerletirme azminden dnmeksizin, sahip olduu tm varln kiinin feda etmesidir. Hz. merin
(r.a.) rivayet buyurduu hadis-i Nebevi bu hakikate yle iaret eder: mmetin, slamn yaayaca asrnda,
kendisini idare eden yneticilerinden bir takm habs yntemleriyle iddetli saldrlara (fikri ve ameli olarak)
maruz kalacaktr. Allahn dinini tanyp, diliyle, eliyle ve kalbiyle cihad eden, bu saldrlardan kurtulmutur. Bu
kii yarmay nde gtrendir. Allahn dinini tanyp, diliyle, eliyle ve kalbiyle cihad eden bu saldrlardan
kurtulmutur. Bu kii yarmay de gtrendir. Allahn dinini tanyp tasdik eden ve tanyp susan da

336
hya-u Ulumid-Din: 2/284.
337
mam Gazali bu soruyu yle srdrerek, meseleyi biraz daha aar: Kendi hakkna nispetle bu daha dktr. Zira kendinin
eziyetlenmesi bakasnn eziyetlenmesinden daha mhimdir. Ancak diyanet bakmndan ise kendi emr-i marufu ile ocuklarnn ve
yaknlarnn eziyet grmesi daha mhimdir. nk insan kendisi hakknda msamaha edebilir. Baz haklardan feragat ederek, baz
eziyetlere katlanmak suretiyle fedakarlkta bulunabilir. Fakat bunu bakalar namna yapmaya hakk yoktur. Bu vaziyet karsnda ekinmesi
gerekir. Zira o isyan yolu ile, onlarn haklarn inetecekse, dvlme ve mallarnn yamalanmas gibi, bu takdirde vaz-u nasihat doru
olmaz. nk bir ktl nlemesi, baka bir ktln almasna vesile olur... (Terc. hya. C:2, sh: 798).
338
hy-u Ulumud-Din: 4/350.
339
A.g.e: 4/281-282 (Umumi hkmlere gre vcub asldr. Ancak ilim veya zann- galip ile ktlk beklenen yerlerde emr-i maruf grevi
kalkar, denebilecei gibi, asl olan da budur. Marufu emretmenin vacip oluu, zararn gelmeyeceine dair ilim veya zann olduu zamandr.
Aksi halde vacip deil de denebilir, fakat marufu emretmeyi gerekli klan umumi hkmlere nazaran birinci k daha dorudur.) hy-u
Ulumud-Din Terc, 2/793).
340
A.g.e.
77
kurtulmutur. Ancak susup kurtulan kii, iyilik yapan grnce sevinir, batla hizmet edene ise buz eder. Bu kii
de bu meziyetklerini kalbinde gizlemek zere (son srada yer alarak) kurtulmutur.
341

Hakikatte, hakk aka ilan etme yolunda can ve mal feda etmek, sanld kadar basit ve kolay bir i deildir.
Bu, kuvvetli bir sevgi,. derin bir ihlas, sadk bir azim, esiz bir gayret isteyen bir cihaddr. Fakat u da bir
gerektir ki azim sahipleri ve ihlas erleri derece ve makam bakmndan Allah katnda en yce kiilerdir. Nebi
(s.a.v.) yle buyurur: Bildii hak sz sylemekten insan korsunun men edemedii kiiyi ve cihadn en
stnn size haber vereyim mi? Ashab, buyur ya Rasulullah! deyince Rasul-i Ekrem (s.a.v.) buyurdular ki:
Zulm ve hakszlk yapan devlet bakannn yannda hakk sylemektir
342

Bundan nce geen Nebinin (s.a.v.): phesiz ki cihadn en stn zalim devlet bakannn yannda hakk
sylemkektir diye buyurduu sz u anlamdadr: Hak sz syleyen kii, Allah katnda hak ettii ecir ve
sevap, arpp da urad tehlike ve karlat musibet miktarna gredir. Ama zalim devlet bakanna kar
hak sz sylemek ifadesine gelince, mam Hattabi bunu yle bir ilmi aklama ve yoruma tabi tutar:
Bu szn, cihadn en stn olmas ancak u sebepledir: Bir kere dmanla arpan kii, korku ve mid
arasnda tereddt iinde olur. Dmana kar galip mi malup mu olacan bilemez. Halbuki devlet bakannn
elinde istediini zorla yapma g ve otoritesi vardr. Marufu yapan, hakk konuup kendisine iyilii
emredince, onun varln yok etmeye kalkn ve ldrebilir. te bu, lm korkusunu yenerek ve gz gre gre
leceini bilerek hakk sylediinden, cihad eitlerinin en stn olmu olur
343

Allahn marufu emr ve mnkeri nehy gibi mhim bir grevi omuzlarna ykledii ve bizzat kendi kendisini
slah etmesini emrettii bu mmetin, sadakat, ecaat, ehamet ve harp meydanlarnda hakk ilan gibi vasflarn
bize aktaran asil, erefli ve parlak bir tarihi vardr. Bu mmetin iinde, mnker karsnda susan, imannn
snklnden marufu aklamaya gc yetmeyen korkaklar grsek de azim sahiplerini batla meydan okuyup,
kllarn glgesinde hak urunda ehit olanlarn varlklarn da grmemezlikten gelemeyiz. Bu da gsteriyor ki,
bu mmet, znde canlln ve bekasn srdren hayatiyet cevherini hala tamaktadr. Bir gn bu mmet
topyekn varlnn z demek olan bu ruhu kaybederse: Evet, fedakarlk, cihad urunda lm ve lmszle
susama ruhu... te bu ruhun kaybedilii bu mmetin tarihinde en meum gn olacak. Allahn rahmet kanallar
kesilmi olacak. Kendisiyle lm arasnda bir engel kalmayacak. Bir d ki, kalk olmayan en aalara
d...
Allah Rasul (s.a.v.) yle buyurur:
mmetimi zalime kar korkarak: Ey zalim dediini grrseniz, dzelmesinden mit kesilmitir
344

phesiz ki nefs ve mal sevgisi genel olarak marufu emr, mnkeri nehy yolunda en byk engeldir. Kendini
esirgeyip tutmayan var m? Mala doyan kimse var m? nsan kalbi kendisine gsterilen hayal karsnda
heyecanlanr, korkar. Eer batla batl derse zellikle elinde i yapabilme, evirebilme imkan varken- ve zulme
kar inancn haykrsa, zellikle de bunu gl ve galip durumda sylerse, kendini tehlikeye maruz brakm
olur. Cismen lmden kurtulsa da, ou kez iktisadi knt ve lmden kurtulmu olamaz. Zira iktisadi k
ve lm, bazen cismen lmekten daha iddetli ve daha byk bir malubiyet olur.
Fakat mmin korku ve sabrszlk gibi, lmn kucana atacak davrantan kendini korur ve gzetir. ayet o,
byle bir duruma dyorsa bu, imannn zayflndan kaynaklanyordur. nk hayat ve hayatn tm sebepleri
Allah Telnn kudret elindedir.
nsann hakk ilan ederek elde etmesi ve yenilmi olarak dnmesi, hayatnn ve rzknn bir beerin olduuna
delalet eder. Veya tam olarak Allaha gvenmiyor, en azndan ona hakkyla tevekkl etmiyor, bu nedenle
Rasulullah (s.a.v.) marufu emredip mnkeri nehyederken canlarmz ve mallarmz karsnda korkmakszn
emretmemizi emretmitir. Zira bu, dinimizin farz kld ve imanmz hkmettii bir emirdir.
Nebi (s.a.v.) yle buyurdular:
Ey insanlar! Allaha dua etmeden nce, iyilii emredip ktlkten nehyediniz. Yoksa dualarnz kabul olmaz.
Ondan mafiret dilemeden nce (yine) iyilii emir, ktlkten nehyediniz. Aksi halde Allah sizi balamaz.
phesiz ki marufu emr mnkeri nehiy ne rzk geri evirir, ne de eceli yaklatrr.
345


DER BR TAKIM ZARARLARIN MEYDANA GELMESNDEN KORKMAK
Marufu emr mnkeri nehiy grevini yapan kimse bu grevi yapmaya kadir de olsa- kendisine ynelecek bir
takm sonulara dme hususunda dnmesi ve kulak vermesi gerekir. zleyecei yntemle ilgili gerekli
tedbirleri mtalaa etmelidir. Zira bu hususlar gzetilmezse, bir marufu yerletirmek iin yapaca alma, dier
bir marufun ortadan kalkmasna, bir mnkeri ortadan kaldrrken de ondan daha byk bir mnkeri yerletirme
durumuna drmemesi bakmndan ok nemlidir.

341
Beyhaki- Mikatl-Mesbih (Kitabul-Edep: Marufu emr mnkeri nehy babnda) rivayet etmitir.
342
Ahmed b. Hanbel-Msned: 3/19. Tirmizi (Cihadn en stn...) babnda. Tirmizi (Nebinin ashabnn kyamet gnnde nasl olacaklar)
babnda rivayet etti.
343
Mealims-Snen: 4/350.b
344
Hakim rivayet etmitir. snad sahihtir demitir. (et-Terib vet-Terhib): 4/11.
345
Asbehani (et-Terib vet-Terhib): 4/9-10. Hz. Ali (K.Veche)nin bu anlamda bir hutbesi vardr. (bni Kesir: 3/74) tefsirine baknz.
78
Allame zzddin bn-i Abdil-Melik, mnkeri nehyetme farziyyetinin baz artlar olduunu syler ve bunlar
ylece sralar:
Galib zannna gre bir kimse, mnkeri nehyederse kendisine bir zarar gelmeyecek ve bir mnkerden dolay
yanlarak nehyettii mnkerlerin de artmayaca kanaatna varmas.
346

Marufu emr mnkeri nehiyden dolay kt bir davrana cevap verme diye bir olay ortaya knca iki durumla
karlalr:
1- Bu grevi yapann bir zarara uramas.
2- Kendisini zarara sokmamas.
Fakat burada susuz bir adamn ldrlmesi gibi dier bir zarar ortaya kmakta veya mnkeri vb. sular ileyen
daimi ve srarl olarak fazlalamaktadr.
kinci ksma gelince; yani irkin bir fiilden vazgeirme olay: Ulema, bu durumda, marufu emr ve mnkeri
nehiy farziyyetinin terkedilebilecei zere icma etmilerdir.
Birinci kkn zerinde daha nce genie durmutuk. Ancak bu konuyu shhate kavuturmak iin burada zel bir
adan konuya bakmamz iyi olacaktr.
Allame Sadd-Din et-Taftazani der ki:
Marufu emr ve mnkeri nehiy grevinin artlarndan biri de; bir mefsedet ve zarar uzaklatrmak, bir
mnker veya benzerinden daha ok evladr Bu hkm cevaz deil, vcub ifade etmektedir. Hatta yle dediler:
Maruf grevini yapan kii, dvlme ve benzeri bir ekilde dayak yemek suretiyle kesin bir malubiyet deil de
ldrleceini bilirse, grevi terk etmesi caiz olur. Fakat susmas hususunda ruhsat vardr.
347

mam Gazali phesiz ki bu davann byle genel bir adan bakla shhat kazanamayaca grn ileri srer.
Allah yolunda kendini feda etmek, phesiz ki ehitliktir. ehitlik ise mminin kalbinin arzulad en yce ve
satn alnamayan en pahal bir mertebedir. Fakat her halkarda mminin kendini feda etmesi, dinine bir fayda
dokunacak m, dokunmayacak m? Buna dikkat etmesi gerekir. Hi bir kr olmadan kendini lme atmak,
vlm ve sevap takdir edilmi bir lm deildir.
Gazali der ki: Marufu yapann, mdahalesiyle bir mnkerin ortadan kalkmasna karlk, bir zarara
urayacan bilmesidir. Mesela iki kadehini atp krmas ve ikiyi dkmesi veya elindeki deneini, kzarak ve
serte elinden alp o anda krmas bylece bu mnkerden onu uzaklatyor, fakat sonra da karlnda
kendisinin dayak yiyeceini biliyor. te bu ekilde davranmas ne vacip ne de haramdr, belki mstehaptr.
348

Gazali, konuya bundan sonra derinlemesine bakarak geni bir ekilde ele alm, bu vadideki szn naklederek
layk olan mevkiye oturtulduunu grmekteyiz. Gazali der ki:
(Ebu Abide diyor ki: Tehlike demek, yapt bir ktlkten sonra baka bir iilik yapmamak ve bu hal zere
lmek demektir. ldrlnceye kadar kafirlerle cihad caiz olduuna gre, ldrlnceye kadar emr-i maruf
etmesi caizdir. Fakat dmana saldrmasnda bir fayda salanamayacan bilenler, kendilerini ldrtmekten
baka bir eye yaramayacandan, bu, haram olup kendini tehlikeye atmaktr ki, tehlike ayetinin mulne girer.
Bu gibi fedailik, ldrlnceye kadar ldreceine ve dmann kalbine korku salacana inanan kimseler iin
caizdir. Yani adamn byle yapmasyla dierlerinin de Allah yolunda ehadet mertebesine ulamak iin
hayatlarna hi kymet vermediklerini grp maneviyatlarn sarsmak gayesini tarsa, bu saldr caizdir).
Bunun gibi mnkerin kaldrlmasnda, yapaca marufun bir etkisi olacaksa, kendini darbelere ve lme hedef
yapmas caiz olduu gibi mstehabdr da. Veya ktlerin gnllerine dehet salmakta, iyilerin maneviyatn
takviye etmekte bir tesiri varsa tehlikeli de olsa caizdir. Fakat zalim bir adamn elinde kadeh, bir elinde kl
vardr. Ona kadehi at dersen, kadehi iecek ve kl ile de boynunu koparacak. Bu gibi kimseye marufu
emretmeye kalkp kendini tehlikeye atmak caiz deildir. nk bu, dorudan doruya bir intihardr. Oysa
istenilen, din adna bir fayda salamak ve bu uurda can feda etmektir. Hi bir fayda olmadan kendini tehlikeye
atmak elbette mnsz bir davrantr. Hatta bu gibi marufu emretmek haramdr. Marufu emretmenin mstehab
olmas, ancak mnkeri ilemez imkan olduu veya hi olmazsa bir ynden faydas ortaya kt zamandr. Bu
da ancak, o mnkeri irtikab edenin ahsna mnhasr olmaldr. ayet, akraba, yaknlar ve arkadalarn da iine
alacak bir dvlme olayna maruz kalacan bilirse, marufu emretmek caiz deil, belki haramdr. Bir ktl
dzeltelim derken daha kt bir tamn mnkerlerin ortaya kmasna vesile olur. Mnker bir eyi kaldrmaktan
maksat bu deildir. Hatta marufu emretmekle bir ktln nleneceini ve fakat buna karlk baka bir
ktln domasna sebep olacan anlarsa, marufu emretmek kiiye helal olmaz. nk maksad; mutlak
olarak, eran mnker olan eyleri kaldrmaktr. Yoksa Zeyd veya Amr gibi muayyen kimselerden birtakm
hususlar kaldrmak deildir.
Dzeltilen mnkerlerin dereceleri arasnda bir ayrm yapmak da mmkndr. Mesela, bir adam bakasna ait
olan bir koyunu kesip yemek istedii zaman, onu bu iten men ederseniz ve yerine bir adam kesip yiyeceini
anlarsanz, onu bu mnkerden nehyetmek yanl olur. nk buna mani olmann kr, zararndan byktr.
Fakat bir insan ldrmesindense ona mani olup yalnz maln almasyla babaa brakmak daha evldr.

346
Mebrik-ul Ezhar erh-u Mearik-il Envar: 1/50.
347
erhul-Makasid: 2/180.
348
hy-u Ulmid-Din: 2/280 (Terc: 2/790).
79
Btn bunlar zerinde itihad edilmesi gereken ince meselelerdir. Maruf yapan kii, btn bu hususlarda
itihadna uymak zorundadr.
349

mam bnl-Kayym bu problemi gzel bir sonuca kavuturmutur. Bu meseleye deiik alardan baktktan
sonra u gzel nokta ile dmlemektedir:
Nebnin (s.a.v.) bu mmete bir mnkeri kaldrmasn emretmesi demek, Allah ve Rasulnn sevdii ve
onaylad bir marufu yerletirmesi demektir. Fakat bir mnkeri kaldrmak, dier bir mnkerin ortaya
kmasna sebep olacaksa, bu kaldrlan mnkerden daha ktdr, caiz deildir. Mnkeri nehyetmenin drt
derecesi vardr:
1- Bir mnkerin kaldrlp yerine bir marufun yerlemesi,
2- Mnkerin tm nehyedilmiyorsa azaltlmas,
3- Benzeri bir mnkerin yerlemesi,
4- Kendisinden daha kt olan bir mnkerin yerlemesi.
lk iki derece merudur. ncs itihad konusudur. Drdncs haramdr.
Bilahare bnul-Kayym bu konuyu genie ele alr ve yle der: Gnahkar ve fask birtakm kimseleri satran
oynarken grdn zaman onlar bu mnkerden nehyetmen, bilgisiz ve basiretsizce bir yaklam olur. Ancak
onlar, ok atmak ve at yar vb. gibi Allah ve Rasulnn tasvip buyurduklar birtakm meru elencelere
evirmen, yapacan en iyi maruftur.
ayet gnahkr birtakm insanlarn oyun, elence, musiki, slk almak ve el rpmak gibi bir yerde toplandklar
grlrse, yaplacak i onlar bu iten vazgeirip Allaha itaat etmeye armaktr. Maksat da budur. Yoksa
bulunduklar durumda brakmak, bundan daha byk bir mnkeri ortaya karmaktan daha hayrldr. Zira
onlar megul olduklar durumdan bakasyla oyalanacak deillerdir.
Yine bir adamn birtakm mizah ve benzeri kitaplarla megul olduunu grrsen, ayet mnkerden nehyetmen,
bu kiiyi bidat, sapk ve sihir kitaplarn okumaya ynelteceinden korkarsan, onu okuduu ilk kitaplaryla
babaa brak. nk onu daha byk bir mnkeri ileme durumuna drme ihtimali vardr.
eyhul-slam bn-i Teymiyyenin (Allah ruhunu takdis ve kabrini nurlu klsn) yle dediini iittim:
Tatar istilas srasnda idi. Baz arkadalarmla birlikte iki ien bir cemaata uradk. Arkadalarm onlar bu
mnkerden nehyetti. Ben de kendilerine Allah ikiyi haram kld. nk iki Allah anmaktan ve namaz
klmaktan alkor dedim. Halbuki iki imeleri, onlar insan ldrmekten, birbirlerinin zrriyetine svmek ve
mallarn almaktan vazgeirmiti. yle ise onlar kendi hallerine brakn dedim
350


ETKS OLMASA DAH, MARUFU EMRETME ALIMASINI RUHEN TAKVYE ETT
SRECE TERK ETMEMEK GEREKR
ok kimseler var ki marufu emr, mnkeri nehiy grevini ifa ederken bir zarara urar veya baka bir mnkeri
meydana getirse bile korkmaz. Ama marufu emretmesi ve mnkeri nehyetmesinin bir yarar salamayacan ve
bir fayda elde edilmeyeceini bilse dahi byle bir ortamda da baz alimler, marufu emredip mnkeri
nehyetmenin vacip olduu grndedirler.
351

mam Nevevi, nsanlar kabul etmese dahi, mmin marufu emr ve mnkeri nehy grevinden sorumludur der
ve yle devam eder: slam ulemas der ki: Marufu emr, mnkeri nehiy grevi mkelleften kalkmaz. nk
mkellefin grevi, yapt emir, sadece grev olduu iin onu yapacaktr. Hatrlatma ve ikazn mminlere fayda
verecei ise ayetle sabittir. Emir ve nehiy grevinin sorumluluunu tayan kimseyi daha nce tarif etmitik.
Muhatabn kabul etmesinin art olaca sz konusu deildir. Nasl ki Allah Telnn Peygambere den, ancak
teblidir buyruunun buna bir misal olduu gibi...
352

mam Nevevinin sznden anlalyor ki marufu emr mnkeri nehiy grevi, kesinlikle fayda vermese dahi
cumhur-i ulemaya gre vaciptir. Fakat bu doru deildir. phesiz ki ulema genel olarak bu grevin bir
ktlkten veya zarardan korkmuyorsa- ancak faydal bir etki braktna gvenmek artyla mslmana vacip
olduunu syler. Eer onu bir oyalanma olarak grrse, grev sorumluluu (vcubiyeti) kalkar.
Allame zzddin Abdulmelik: Yaplan mnkerin etkili olduunda galip zann varsa abes deildir esasn,
marufu emr, mnkeri nehyin artlarndan sayar
353

Fakat mam Gazali; Faydal olmayaca kanaatna varan kiinin marufu emredip mnkeri nehyetmesinin art
olduunu kabul etmez, ama mstehap olduunu syler. nk marufu emr grevi faydasz da olsa- slamn
savunulmasi ve iardr. Mslmanlara dini yaamay hatrlatr, grn arz ettikten sonra yle der:
Mslman, mnkeri nehyetmenin fayda vermeyeceini bilir de korkmazsa, faydasz yere marufu emretmesi
vacip olmaz. Ancak slam koruma alametlerini aa vurmak ve insanlara dinin emir ve direktifini hatrlatmak
bakmndan mstehaptr.
354


349
A.g.e. : 2/280.
350
Almul-Muvakkin: 2/15-16.
351
et-Tariul-Cinai: 1/498 (nc Talik).
352
erh-i Sahih-i Mslim: 1/51.
353
Mebrkul-Ezhar fi-erh-i Merik-il Envar: 1/50.
354
hy-u Ulmid-Din: 2/280.
80
Baz ulema, Gazalinin grne dayanarak bizzat bunun delil olduunu savunarak, byle artlarda marufu
emretmeyi mstehap kabul ettiler. nk dinin varolu alametlerini aka ilan edip onlar hatrlatmak,
marufu emr mnkeri nehiy gayelerinin en nemlilerindendir. Bu maksadn gereklemesi iin yaplacak alma
ve gayret abesle (bo yere) megul olmak deildir.
Allame Taftazani ayn gr paylaarak, marufu emr mnkeri nehyetmenin, dinin deerini ycelteceine
phesi olmadn ileri srer. Fakat bazen de dine zararl olabileceini, dolaysyla her halkarda farz olduunu
sylemenin doru olamayacan syler. Taftazani marufu emr mnkeri nehyetmenin artlarndan bahsederken
der ki: Kendisini ilgilendirmeyen eylerle megul olmamas ve abesle itigal etmemesi iin, marufu emretmenin
kesin olarak etkisiz olacan bilmemesiyle birlikte iz brakmann bile caiz olmas, ayet dini yceltmek iin etki
etmese bile vaciptir dense;
Deriz ki: Evet, ama olur ki insan zelil klar.
355


TESR MKANININ ARATIRILMASI
Marufu emr mnkeri nehyetmenin etkisi ve etkisizlii ile ilgili yukardaki szle emredilince marufun ortaya
k, nehyedilince de mnkerin yok oluu veya bunun aksi bir sonu istenmektedir. Fakat dier bir adan
meseleye bakmamzda yarar vardr. O da udur: phesiz ki mslmann marufu emr mnkeri nehiy almas
pein bir tesir ortaya koymasa bile- etkisinin nereye varacan hissedemedii bu grevini srdrmesi gerekir. Bu
etkinin, bundan sonra marufu emretmeye ve mnkeri terk etmeye bir sebep olmas ihtimalden uzak deildir.
Bizzat marufu ihmal etmesi ve mnkeri irtikab etmesini, kendisine sevap kazandracak ihlasl bir alma olarak
kabul etmeyebilir. Hatta bunu din ve eriatn hkmne gre bir hata ve gnah olarak grebilir de. Fakat nasihat
ve slah szn kabul etmemesi, onun azminin salamlndan ve kuvvetli grnden deildir. Bu tutum, olsa
olsa ancak yararl bir davran reddetmekten ibarettir. Bu nedenle bu davran zayf bir ihtimal de olsa-
almasn srdrmesi, istikbale uzanan hayatn gzelletirmesi, umulmadk bir sonu dourabilir.
Duruma bu adan bakldnda marufu emr mnkeri nehiy almasnn tesirini gerek bir deerlendirme ile
takdir etmek ve bunun ehemmiyetini o anda pein bir etkisi grlmese de- tam bir uurla hissetmek
mmkndr.
Bu adan mam Muhammed e-eybni bu meseleyi derinlemesine anlam ve tam anlamyla slam mmetinin
ruhiyatn inceleyerek yle demitir:
Maruf ve mnker grevini yapan kiiye -iinde yaad toplum tarafndan lmle kar karya braklsa dahi-
devaml, srekli ve sebatla almak der. inde yaad cemaat onun lmesiyle paralanmaz. Burada
cematten kast, slam davetisinin emrettiklerine gnlden inanan mslmanlardr. slam toplumu bunu aa
vurmasa bile, onun bu yaptna kalben teslim olmaldr.
356

Gerekte mslmanlar arasnda marufu emr mnkeri nehiy grevini ifa ederken iki eit sonu elde edilir:
1- Yaplan marufun etkisinin daha ilk anda grlmesi.
2- Etkisinin bir sre sonra grlmesi.
Birinci sonu marufu emr grevinin birtakm engellere rastlamadan ifas, baz gayretlerle oluturulan zel
artlarn sonucudur. Bu zel hallerde halk, fert veya cemaatler halindedir. Yaad vasatta genelde iyilikten
uzak, ktle daha ynelik bir atmosferde yaamaktadr. Ktl terk etmeye, iyilii kabul etmeye ruhen
msait deildir. Genellikle iyilie (dinin tasvip ettiklerine, dindarla, mslmanca yaamaya) ve iyilik adna bir
kelime dahi olsa iitmaya, duymaya kulaklar kapaldr. Altklar ey, nefsin gzel gsterdii ktl duymak
ve sonularn grmektir.
te byle durumlarda iyiliin ortaya kmas, ktln de kaybolmas mmkn olduu gibi, insann bir
marufu diriltip bir mnkeri de yok etmeden, kendine dnp marufu emretmesi umulur. (Bu, onun paslanm
kalbinin derinliklerindeki iman kvlcm sayesinde olabilir. Zira insan hibir zaman bir eye inanmaktan uzak
kalmaz.)
kinci sonu ise, bu zel artlarn sona ermesi, o zaman da marufu emr mnkeri nehiy grevini yapan kimse iin
topluma ister ferd, ister cemaat halinde olsun- doruya yneltecek dnme ve hatrlatma frsatlar daha da
oalacaktr.
357

Bylelikle bu sonu, genel bir ekilde mslman ferdin veya mslman bir toplumun varlnda cidden faydal
bir dzenleme meydana getirecektir.

355
erhul-Makasd: 2/281.
356
erh-u Siyeril-Kebir: 3/239-240.
357
Hakk bulma frsatlarn, insanla arzeden yegane nizam slamdr. Asrlarca bu salanmysa, devlet dizgininin ve siyasi gcn slam
mmetinin elinde olmasndand. Tevhid nizam slam, tautu hezimete uratt tm tarihi dnemlerde insanlk huzur iindedir. Dnyann
dengesi slamla dzelmi, kfrle bozulmutur. slam bize Eer dnyann en cra kesindeki insan, slam davetini duymamsa mmetin
topyekn gnahkar olacan telkin etmitir. Mcahid S. Havva der ki: Allah Telha yeryznde Onun hakimiyetine boyun edirilmesini
mslmanlar zerine farz klmtr. Yeryznde bir kar veya tek bir kafir bile slamla hkmeden mslmanlarn hakimiyetinin dnda
kalmayacaktr. Mslmanlarn gc yeterli olduu halde Allahn hakimiyetine boyun emeyen bir kar toprak veya bir tek kafir kalsa,
mslmanlar onun iin Allahn huzurunda sorumludurlar. Yeryznde Allahn hkmne boyun edirmelerini farz klmtr. Mslmanlar,
kafirin kat hakikatin en azna boyun emesi iin onu mecbur tutacaklar ve istedii dinde kalma serbestiyetini de kendisine tanyacaklar.
Biri kp slamn dnda olan bir eyle baz insanlarn boyun ediklerini iddia edebilir. Ona deriz ki: Allaha boyun emek, ancak Allahn
istedii yoldan gitmekle olur. Bu yolu da Rasulullah (s.a.v.) bize gstermitir. (eviren).
81
ayet mslmanlardan bir fask, insanl slah edenin veya dine davet eden davetinin boynunu vurmaya
kalkrsa, kendisine nasihat eden, karlkl iyi ilikiler kurmaktan ekinip sert bir dman olduu halde efkatli
davranan bu davetinin insani muamelesi karsnda vicdan azabndan kurtulamayacak ve dine olan
temaylnden dolay duyduu bu derin hissin dorultusunda davetinin davetine icabet etmekten uzak
duramayacaktr.
ayet daveti, din adna yapt bu insan muamele ve arzudan vazgemezse, umulur ki bu slah almas ona,
hakk kabul etme kabiliyetini kalplerinde tayanlardan daha ok fayda verecektir. Velev ki bu kii onlarla gnah
ve isyanda ortak olsun.
slam tarihi bir defa dahi olsa- marufu emr mnkeri nehiy grevinin, herhangi bir asrda gerek anlamyla ifa
edilip de tm mmetin bu almann temiz meyvelerini ve iyi sonularn elde etmediini kaydetmemitir. Bu
nedenle muayyen bir zaman veya imkan tanmayan zel baz artlarda marufu emr almas etkisini ortaya
koymaynca, gelecekteki almaya zemin hazrlamaya fayda salayacan hatrdan uzak tutmamak ve bunu
gzard etmemek gerekir. Zira bugn bunun etki edemeyii, yarn meyve vermesinden mit kesmek anlamna
gelmez. Hatta bugn balanan alma uzun bir mddet sonra meyvesinin ileride alnaca- bo bir alma
olarak grlebilir.
Anlalyor ki fayda ummad bu ve benzeri durumlarda marufu emr mnkeri nehiy farziyetini ifa etmeyi
herkes arzu edip rabet gstermektedir.
Mekann darald, hayatn ekilmez hal ald ve artlarn bozulup, Allahn dinine balanmak zor bir snava
dnnce, mslmanlarn yapaca i ve taknaca tavr; dinlerini ve inanlarn korumalar o an iin yeterlidir.
Marufu emredip mnkeri nehyetmi gibi bir ykn altna girmeleri doru olmaz. Hatta ileri gelen kesim dahi
buna riayet etmezlerse kendilerini aan yklerin altna girip iin iinden kamazlarsa- kendilerine, varlklarna
ve glerine zulmetmi olurlar.

YAPILDII ANDA ETKS OLMASA BLE, MARUFU EMREDP MNKER NEHYETMENN
NEM
Peygamberden (s.a.v.) rivayet olunan hadis-i erifler de bu tezimizi desteklemektedir. Bu hadislerden
anlalmaktadr ki, genellikle her eyin bulunduu ortamda kiinin, marufu emr mnkeri nehyetmeyi brakp
kendisiyle babaa kalp (yukarda akland gibi inan ve dininin esaslarn korumak zere) oturmaz caiz olur.
Yine hadislerin ortaya koyduu dier bir esas da; toplumdan koparak onun bozulmu karakterlerini dzeltmekten
kananlarn, hakk kabul etmeye kabiliyetli olan kalplerin bir gn hakka dnmelerine vesile olmalar iin slah
ve hatrlatma grevini srdrmelerinin vlm olmasdr.
imdi burada evvela, etkisi olmasa bile, marufu emr mnkeri nehiy farziyetinin kalktn aklayan hadis-i
erif arzedelim:
1- Birbirinize iyilii emrediniz ve fena eylerden birbirinizi men ediniz. Hatta (el mmin!) insanlar arasnda
cimrilie boyun eildiini, nefsani arzulara uyulduunu, dnyann (dine) tercih edildiini ve her gr sahibinin
(itihad ehli ve mtehid snnet takipilerini deil de) kendi grn beendiini (ve seyirden baka da bir i
kalmadn) grdn zaman artk sen kendi bann aresine bak ve halk brak. (Ardnzdan gelecek olan)
yle gnler var ki o gnlerde (dinin emirlerine uymak hususunda gsterilen) sabr, bir ate parasn elde tutmak
gibi (etin)dir. O gnlerde (dinin ahkam ile) amel edenlere, sizin amelinizi ileyen elli kiinin sevab kadar
sevap verilecektir.
358

Baz rivayetlerde: Gcnn yetmedii bir i grdn zaman ilavesi vardr.
359
Yani fesat, gcnn yetmedii
ve kar koyamadn seviyeye ulanca, marufu emredip mnkeri nehyetme almasn brakman caizdir.
2- Abdullah b. Amr (b. El s)dan (r. anhuma) rivayet edilmitir ki Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
nsanlarn elekten geirilerek iyilerin gittii, ktlerin kald, ahidlere sadakat ve emanetlere riayetlerin
bozulduu, ihtilafa dtkleri (Resul-i Ekrem s.a.v. parmaklarn birbirine geirererek) ve yle olduklar
yakn bir gelecekte haliniz nasl olacak? buyurdu. Sahabiler: Ya Rasulullah! Anlattn duruma erinice nasl
yapalm? diye sordular. Rasul-i Ekrem (s.a.v.): (Hak olduunu) bulduunuzu tutarsnz. Mnker grdnz
terk edersiniz. Kendinize ait eylere (ahsnz ve ailenizi ilgilendiren ilere) ynelirsiniz ve bakalarnn iini terk
edersiniz.
360

3- Enes b. Malikten (r.a.) yle soruldu:
Ya Rasululullah! yilii emretme, ktl nehyetme grevini ne zaman brakalm?
Allah Rasul (s.a.v.) yle cevap verdiler:
srailoullarnda ortaya kan durum iinizde de kt zaman. Biz, srailoullar iinde ortaya kan durum ne
idi? diye sorduk; buyurdular ki: Devlet idaresi ve yneticilik (yaa) kk (ve tecrbesiz) olanlarnzn eline
geer, zina ve fuhu (yaygnlaarak) byklerinize bular ve ilim de (karaktersiz ve aalk olan) rezilleriniz
(dilinden verilip retildii kimseler) de olur.
361


358
Tirmizi-Kitabut-Tefsir (Maide Suresi) (Terc: 5/172) Ebu Davud, Kitabul-Melahim (Emir ve Nehiy bab).
359
bn-i Mace, Ebvabul-Fiten (Emir ve Nehiy Bab) (Terc: 10/238),
360
Ebu Davut, Kitabul-Melahim (Emir ve Nehiy bab).
361
Ahmed b. Hanbel- Msned: 3/187 bni Mace-Ebvbul-Fiten (Emir ve Nehiy bab) (Terc: 10/240).
82
Bu hadisler btn aklyla bizi uyarp aydnlatmaktadr ki bu artlar iinde ve buna benzer durumlarda
marufu emr mnkeri nehiy, vacip veya mendup deil, ancak mbah olduu hatrdan asla uzak tutulmamaldr.
Allame Cessas hadisi aklarken dedi ki: Yani Allah (cc) en iyisini bilir ya- marufu ve mnkeri kabul etmeyip
gr ve arzularna tbi olduklar zaman, insanlar kendi hallerine brakmakta serbestsin.
362

kinci hadise gelince; Snen-i Ebi Davudun Hintli rih e-eyh Muhammedn Eraf-ul Azim bd der ki:
Hadis, ktler oalp iyiler gsz duruma dnce marufu emr mnkeri nehiy grevinin terkedilebilecei
hususunda bir ruhsattr.
363

Allame Taftazani nc hadisi yoruma tbi tutarak u neticeyi karr: Hadis, fesadn devaml ve srekli olup
marufu emretmenin faydasz hale gelmesiyle artn yok olmas annda, vcubun kalkacana delalet etmez.
364

ayet fesat ve er hakim duruma gelip, insann kendisi hari, din ve inancn koruyamayacak bir aresizlie urar
ve insanlarla ilikileini kesmek mecburiyetinde kalrsa, bu grevi terk etmesi caizdir. nk iman korumak, her
eyden ncedir. Bir eyden dolay terk edilmez ama her ey onun iin terk edilir. Bu durumda marufu emr ve
mnkeri nehiy vcubiyeti der. Fakat mmeti slah iin Allahn (c.c.) gnderdii sekin insanlar, yalnz farz
ve ahsi grevlerin edasyla yetinmezler. Aksine bunlarn da tesinde doacak muhtemel durum ve artlar da
hesaba katarlar. Yalnz kendi karlarn deil, bakalarnn durumu da kendilerini ilgilendirir. Hem insanlardan
uzak yaamak, hem de alakay kesmek kendilerine caiz olduu halde buna rza gstermezler. nk eer
meydandan ekilip kaarlarsa, -asl kahramanlar kendileri iken- maruf lehine sylenecek bir tek kelime dahi
sylenemeyecei gibi, mnker aleyhinde de hibir ses ykselmez. phesiz ki insann, dinini korumak zere,
fitnenin hakim olduu zamanda yaad toplumla ilikisini kesmesi caizdir. Bunda hibir phe yoktur. Bu da
gsteriyor ki mcerred iman, mnkeri ortadan kaldrmaya yeterli bir g deildir ve olamaz da. Fakat hakk
yceltmek ve batln hakimiyetini yok etmek iin Allah yolunda cihad etmek, Allah yannda mnkeri
deitirmekten daha stndr. Nebinin (s.a.v.) mbarek hadislerinden tanesini burada arz edelim:
1- Ebu Hreyreden: Nebi (s.a.v.) yle buyurdu: Yaayan insanlarn en hayrls Allah yolunda atnn
dizginini tutup onun srtnda uan, dman sesi veya dmana hcum naralar iittike at stnde rzgarlaan,
ldrmeyi ve lm, mid edilen yerlerinde arayan adamdr. Yahut u tepelerden birinin stnde veya u
vadilerden birinde koyun srsnn iinde bulunup namazn klan, zekatn veren ve eceli gelinceye kadar
Rabbine ibadet eden insanlara hayrdan baka bir ey yapmayan kimsedir.
365

Bir kimse bu hadis, Allah yolunda cihad eden, tepelerden birine snp bir yerde ayak st durup ibadet eden
kiinin durumuna iaret ettiini sanmasn. phesiz bu bilindii gibi- zulmdr. Allah ve Rasul yannda bir
geerlilik ifade etmesi mmkn deildir.
Dier bir hadis-i erif de bu anlamda varid olmutur. Bu hadis birinciden daha veciz olmakla beraber, cihadn
mekan bakmndan daha stn ve derece asndan yce olduunu aklamaktadr. Sonra iman korumak zere
dnya sevgisinden uzaklamay ve insanlardan ayr yaamay nermektedir. Ebu Said-i Hudriden (r.a.) yle
dedii rivayet olunmutur. (Bir kere Rasulullaha s.a.v.):
-Ya Rasulullah! Hangi insan daha stndr? diye soruldu da Rasulullah (s.a.v.):
-Canyla ve malyla Allah yolunda cihad eden mmin buyurdu. Sonra kim? diye sordular. Rasulullah:
-Vadilerden birinde (uzleti tercih eden) mmindir ki o, Allahtan korkar da insanlar errinden dolay rahat
brakr buyurdu.
366

2- Kuvvetli mmin (iman ve kltr asndan) Allah (c.c.) katnda zayf mminden daha hayrl ve daha
sevgilidir. Her ikisinde de hayr vardr.
367

mam Nevevi bu hadisin izahnda der ki:
Kuvvetli mminden murad, ahiretle ilgili iler hakknda tam bir uur, sarslmaz bir azim ve kesin bir karar
gcne sahip olan uyank mmindir. Bu vasf tayan kimse, cihadda dmana kar herkesten nde olur,
cesaretle bunu ister ve ona koar. Hi kimseden ekinmeden iyilikleri emretmek ve ktlkleri yasaklamak
grevini tam bir ciddiyetle ifa eder. Bu uurda karlat eziyetlere sabreder, Allah Telnn zatna iman

362
Ahkmul-Kuran: 2/38.
363
Avnul-Mabud: 4/217.
364
Serhul-Maksd: 2/180.
365
Mslim-Kitabul mare (Cihad ve Ribat bab) Terc. 9/85-5280. bni Mce-Fiten bablar (uzlet bab).
366
Buhari-Kitabul-Cihad (imanlarn en hayrls Allah yolunda malyla canyla cihad eden mmin bab)
Mslim-Kitabul-imare
Ebu Davud, Tirmizi ve Nesei (cihad bablarnda)
bni Mace-Fiten bablarnda rivayet etmitir.
NOT: Buradaki mnzevi hayat (bir keye ekilerek yaanan hayat) hakkndaki Peygamberin teblii bir hakikat telakki edilerek toplumdan
ayr, da banda yaama olduu zannedilmemelidir. nk her mmin ayn yola bavursa, slamn cemaat anlayna tamamen aykr
olmu olur. (Bir vadide uzleti tercih) tabiri umumi ahlakn bozulduu zamanlarda slami esaslar koruma esasna dayanarak evinde veya
mesai hayatnda mnzevi bir yaama tarznn tercih edilmesinin hayrl olduunu temsilden ibarettir. Bununla beraber slamda din ve
devletin himayesi namna mmetin tesandnn en ak alameti olan cihada itirak etmenin en ak bir slupla emrolunmas, hadisin
hedeflerinin birinci gayesidir.
Nevevi, fitneden emin olma artiyla halk ile iie olmann inzivadan hayrl olduu hususunda Cumhur-u ulemann ittifakn zikreder.
(Tecrid-i Sarih: c: 8, sh.255) Gelmi gemi btn peygamberler, sahabe, tabiin, ulema ve salihler hep insanlarla beraber yaam, mmetin
uuruma yuvarlanmamas iin adeta birer engel durumuna gelmilerdir. (Mslim erhi c:9, sh:85). (eviren).
367
Mslim- Kitabul-Kader (Kadere iman ve ona boyun eme bab) bn-i Mace Mukaddime (Kader bab).
83
urunda ektii meakkat ve zorluklara katlanr. Namaz, oru, zikir vs. ibadetler hususunda ok istekli, bunlar
yapmakta ve korumakta gayretlidir
Her ikisinde de hayr vardr cmlesinden maksat ise; Kuvvetli olan mmin ile zayf olan mmin imanda
ortak olmalar nedeniyle ikisinde de hayr vardr, ancak zayf olan mmin yukarda zikredildii gibi, iman
kuvvetine sahip olmamakla beraber, ibadetler bakmndan da kendisinde hayr vardr
368

3- nsanlar arasna karp, onlarn eziyetlerine katlanan mminin ecri, insanlara karmayp ve eziyetlerine
sabr gstermeyen mminin ecrinden daha byktr.
369

Hadis, nsanlara karp dinin mesajn onlara duyurmak, yasaklad tm erleri kaldrp onlarn dnya
hayatlarn slamla renklendirmeye sebep olanlarn fazileti aklanmakta ve bunun, insanlara karmayp yahut
onlara karp da eziyetlerine sabr gstermeyenlerin ecrinden daha ok olduunu hkme balamaktadr.
370

Yukarda verdiimiz hadislerden ve ulemann kard yorumlardan anlalmaktadr ki, durumlarn slah etmek
iin ortamn msait (tebli artlar ve zemini) olmad bir toplumda marufu emredip mnkerden nehyetmek
gerekmez. Fakat bununla beraber bu grevi tatil etmemenin, yabana atlmayacak bir fazileti ve byk bir nemi
vardr. Bu da yaplacak almann topluma marufu yerletirmek (dini ihtiya haline getirip, toplumun kltr
seviyesini ve dini hayat pratie aktaracak ve kabul edecek duruma getirmek) ve mnkere de hayatnda yer
vermeyecek bir anlaya matuf olmas gerekir. Bu alma bugn etkisini gstermezse yarn gstermesi kuvvetle
muhtemeldir. Fakat bu konuda yaplacak alma tmden ihmal edilirse, slaha gtrecek mit sebepleri ortadan
kalkm olacak ve toplum topyekn (cehalet silahyla) yok edilecektir.

MUTLAK KUDRET
Yukarda aka ifade etmitik ki marufu emredip mnkerden nehyetmeye almann, mmin iin etkisiz
olaca eklinde alametler belirince, yahut bir zarardan ekinip korkunca yahut da bir fesat ortaya kaca
kesinleince farziyeti kalkar. Fakat iki durum ortadan kalknca da o zaman mutlak kudret mam Gazalinin
ifade ettii izgide olur ve bu durumda mminin hisbe grevini yerine getirmesi gerekir. Gazali yle der:
Muhtesibin, ktln, el ve dil ile ortadan kalkacan bilmesidir. Eer bu ktl ortadan kaldrmaya gc
yetmezse kalbiyle buzedip onu irkin grmesi vaciptir. te bu da bizzat mutlak kudrettir.
371


EL VEYA DL LE MARUFU EMRETME VE MNKERDEN NEHYETME GCNN
BULUNMAYII
Btn bunlardan anlalmaktadr ki marufu emredip mnkerden nehyetmenin farziyetleri eittir. Kii bu
farziyeti el veya dil ile yerine getirmek ister. Bunlardan her biri tadklar sorumluluklar ancak kudret ve g
tama imkanszl ile der. Bu nedenle de el ve dilin grevleri sona erer. Allame Ebu Bekir el-Cessas buyurur
ki:
Bu sorumluluklarn sona ermesi, birtakm merhalelere ihtiya duyar. yle ki:
1- mkan ve artlar elverdike ktl el ile (sahip olduu her trl maharetini kullanarak) deitirmek.
2- Eer buna imkan yok da yani el ile ktl ortadan kaldrmaya balaynca kendinden korkuyorsa, diliyle
nlemeye almas gerekir. ayet meru mazeret gsterip diliyle bunu yapamayaca ortaya karsa,
sylediimiz gibi, ilenen mnkeri kalbiyle irkin grmesi gerekir.
372

Kad yaz, marufu emredip mnkeri nehyetmenin izah hususunda son derece tatmin edici bir yorum getirmitir:
Davetinin galip zannna gre, ayet el ile ktl (genel anlamda) kaldrmak, kendisinin ldrlmesinden
daha korkun bir ktle sebep olacak veya bu mnkeri yasaklamas nedeniyle bakas ldrlecek olursa, el
ile yapmaktan vazgeer, vaz ve korkutmak yntemiyle dili devreye sokarak yetinir. ayet dil ile ktl
engellemeye almasndan da korkarsa, o zaman kalbiyle ho grmememek suretiyle bu grevini yapm ve
meru sahaya girmi olur.
373

Allame el-Mnavi, mnkeri nehyetme konusunda varid olan hadis-i erifi yle aklarr:
ayet kendisine zararn gelecei zannyla, eliyle mnkeri nehyetmeye gc yetmiyorsa, diliyle yani yardm
dileme, azarlama veya artna riayetle iddetli ve sert davranmak gibi szle nehyeder. Fitne korkusu, canndan
korkma, bir organnn veya malnn yok olma endiesi gibi bir engelin varl nedeniyle buna gc yetmiyorsa,
sadece kalbiyle nefret etmesi yeterlidir.
374


KALB LE MNKER NEHYETMENN CAZ OLUU VE DORU OLMAYAN YN
Mnkeri yolla yasaklayan hadis-i erifin arzettii ilk iki yol yani el ve dil yoluyla nehyetme zerinde genie
duruldu. Fakat kalb ile mnkeri nehyetmek ise kalben ondan holanmamak ve irkin grmektir. Bu yntemle

368
erh-u Sahih-i Mslim: 2/237.
369
Ahmet b. Hanbel-Msned: 2/43. bni Mace-Fitne bablar (belaya kar sabr bab). Tirmizi, Kyametin sfatlar bab, Mslim, erh C: s:
9/85 (Terc.).
370
Sbl-s-Selam erh-u Bulu-il Meram: 2/28.
371
hy-u Ulmid-Din: 2/280.
372
hy-u Ulmid-Din:: 2/280.
373
erh-u Sahih-i Mslim: 1/51.
374
et-Teysir erh-ul Cami-is-Sair: 2/418.
84
mnkeri nehyetme, ancak ilk iki yolla mmkn olmaynca bu yolu seme hrriyeti vardr. Mesela, el veya dil ile
mnkeri nehyetme gcn tayan bir kimse, mcerred kalb ile irkin grmesi, onu sorumluluktan kurtarmaz.
Allame el-Kurtubi, bn-i Abdil-Berrden, mslmanlarn u icman nakleder:
Bu yolun dnda baka kar bir yol bulamayan kimsenin kalp ile irkin grmesi, zerindeki sorumluluun
kalkmas iin yeterlidir.
375

Hadiste geen mnkeri nehyetme merhaleleri konusunda Aliyyul-Kari yle der: Kim bu merhaleleri
(hadisteki srasna gre) kudreti olmakla beraber deitirirse gnahkarlardan olur. Kim de kudreti olmamakla
beraber bu sralamalar terkeder veya faydasndan ok bunu zararl olarak grrse, o zaman mnkeri nehyetme
grevini kalb yoluyla yapma durumuna der ve bu kii de mminlerden olur.
376

bn-i Hacer el-Heysemi bundan daha ak bir ifade ile yle der: mkan ve artlar elverdii srece, her eit
yolla mnkeri ortadan kaldrmaya almak gerekir. Mnkeri ortadan kaldrma imkan olan kimse vazla
yetinemez. Dil ile nehyetme imkanna sahip olan da kalb ile irkin grme yoluna bavuramaz.
377

Mminin, mnkerden sz edemeyecei ve ameli bir ekilde mnkeri ortadan kaldramayaca bir takm durum
ve artlarla karlamas mmkndr. Fakat mnkeri kalp ile irkin ve ho grmemeye hibir mazeret yoktur.
nk kalben nefret etmek, mnkeri nehiy merhalelerinin en sonuncusudur. Eer kalp mnkeri irkin grp
ondan tiksinmezse, bil ki ondan, iman harareti ve neesi silinmitkir. Bu nedenle hadisin dier bir rivayetinin son
cmlesi yledir: Artk bunun da tesinde (yani mnkeri kalp ile irkin grmenin tesinde) hardal tanesi kadar
iman yoktur.
378

Gsterisiz ve sorumsuz olarak, gnah irkin grp ona buz eden kimsenin, onu ileyenlerden de kanmas
gerekir. nsann, bir kimse ile iliki kurup da onun etkisinde kalmadan yapt ii irkin grmesi kesin olarak
mmkn deildir. Bu nedenle kalp ile yaplan nehiyle beraber erlilerin errinden de kanmak gerekir.
Allame el-Cessas buyurur ki:
Onlardan ayrldn aa vurup erlerinden kandktan sonra, mnkeri yasaklamaynca kendilerine kar
susmas caizdir.
379

Buna ilaveten de mmin, -mnkeri ortadan kaldramaynca- bu acizliine raz olmas gerekmez. Aksine eer
ortadan kaldrma imkan doarsa bunu eliyle kaldracan temenni etmeli ve zarar def edip mnkere rza
gstereyi adet edinmemelidir. Hatta bir daha geri gelmemek zere, gc yeterse mnkerin tamamen ortadan
silinmesi iin devaml bir ekilde gayretini aa vurmaldr.
Mnkerin kalp ile nehyi konusunda Allame el-Mnavi der ki: Onu kalbi ile irkin grr. Gc yetince de onu
kknden kazmaya azmeder.
380

bnu Hacer el-Heysemi:
Kalbiyle mnkeri irkin grr. Sz veya fiil ile onu ortadan kaldrmaya imkan bulursa tamamen yok etmeye
azmeder. der.
381

VI. BLM

MARUFU EMREDP MNKER NEHYETMENN YOL VE VASITALARI









MNKER YASAKLAMANIN VASITALARI VEYA HSBENN DERECELER
slam mmeti iinde, emredip mnkeri yasaklama grevini yerine getirmek iin bavurulacak yol ve vastalarn
neler olduunu belirlemek cidden mhimdir. Yani Allaha, Rasulne ve ahiret gnne inanm bir toplumda
mnkeri ortadan kaldrp yerine marufu yerletirmek iin, insann kullanmas caiz olan ve olmayan vastalar
neler olmaldr? mam Gazali bu soruya genie cevap vermitir. Fakat sorunun cevabn hisbenin dereceleri
eklinde ifade etmitir. Bunun yannda ehid Abdlkadir Udeh mnkeri nlemenin vastalar diye
adlandrmtr. imdi burada mam Gazalinin szlerini ksaca hlasa edeceiz. Gazaliye gre hisbenin sekiz
derecesi vardr. yle ki:

375
el-Cami-s-Sagir li-Ahkm-il-Kuran: 4/48.
376
el-Mbin-l-Muin li-erh-il-Erbain: 189.
377
Fethul- Mbin li-erhil-Erbain: 220.
378
Mslim-Kitabul-manda: (Mnkeri nehyetmek imandandr babnda).
379
Ahkmul-Kuran: 2/38.
380

0
et-Teysir bi-erhil-Cami-is Sair: 2/418.
381
Fethul-Mbin li-erhil-Erbain: 220.
85
1- Taarruf: Yani, mnkeri aratrp mahiyetini renmeye almay kastediyoruz bu kelimeyle. Bir de
tecesss vardr ki, bu yasaktr. Bir kimsenin komusunun evine kulak verip ieride nelerin olduunu anlamas
gerekmez.
Evet, kendisi hi soruturmadan iki adil ahidin haberine dayanarak, ieride ilenecek mnkeri nlemek iin
msaade istemeden birinin evine girebilir. (Yani mesken masuniyetine riayet etmeden ieri girmek, bu ktl
nlemek iin olmu olur.)
2- Tarif: Bazan cahil, cahillii nedeniyle mnkeri nde tutar. Sonra onun mnker olduunu anlaynca terk eder.
yle ise sert davranmadan, yumuaklkla mnkeri tarif edip tantmak gerekir.
382

3- Vaz ve nasihat ve Allahn (c.c.) azab ile korkutmak suretiyle nehiy yapmaktr. Bu da bir davrann mnker
olduunu bilerek veya o hareketin mnker olduunu bildikten sonra zerinde srar eden kimseye kar yaplr.
Bu gibi kimselere vazu nasihatte bulunmak ve onlar Allah Telnn azabyla korkutarak, konu ile ilgili
korkutucu haberleri aklamak, eskilerin adet ve davranlarn ve takva ehlinin ibadetlerini bunlara anlatmaldr.
Btn bunlar iddet ve sert yntemlerle deil, tatllk ve yumuaklkla yaplmaldr.
4- Sz ile hain davranmak, hakaret etmek ve ar konumaktr. Bu dereceye, tatllkla yaplan yasaktan ve
yaplan srar belirtileri ortaya kp aciz duruma dld zaman geilir. Biz sert ve hain konuur derken,
svp sayar, zina isnad yapar ve yalan syleyebilir eklinde kastetmiyoruz.
5- El ile deitirip bozmaktr. Bu da alg aletlerini krmak, ikiyi dkmek, adamn srtndaki ipek elbiseyi
karmak eklinde olur. Bu, baz gnahlar hakknda dnlrse de bazlarnda dnlemez. Dil ve kalp ile
ilenen gnah bu yolla nehyetmek mmkn deildir. Gnahlarn kendisini alakadar eden btn azalar ile
yaplan gnahlar da byledir.
6- Tehdit ve korkutmak: Bu derecenin edebi, yapamayaca ey ile korkutup tehdit etmemektir. Ama bu ii
terket, yoksa kafan krarm gibi szlerle korkutulabilir. Evini yama ederim, ocuunu dverim gibi szler
veya buna benzer szler sarfetmek doru deildir. (ayet bu sz yapmak azmiyle konuuyorsa, bu haramdr.
ayet byle bir azmi yoksa, konutuu yalandr. (hya: 2/815).
7- Silah ekmeksizin el ve ayakla dvmektir. Bu da mnkeri nleyecek derecede olmak zere, zaruret artyla
fertler iin caizdir. Mnker nlenince dvmekten vazgemek gerekir.
8- Bizzat ktle gc yetmeyip, silahl bir gcn yardmna muhta olmasdr.
383


VAZ VE NASHATLE TOPLUMU ISLAH ETME YNTEM
Marufu emr mnkeri nehiy iin bavurulacak bu eitli vastalar iki ksma ayrmamz gerekir:
Birincisi, vazla slah etmek.
kincisi, kuvvet kullanarak slah etmek.
Yani daveti evvela vaz, nasihat ve yumuaklkla slah etmeye alr. Eer bu yolda sarfettii gayret baarya
ulamazsa kuvvet yoluyla slah etmek vacip olur. Birinci yolun etkisiz oluu ortaya kmad mddete ikinci
yolla slaha kalkmak caiz olamaz.
Allah Tel yce Kuranda yle buyurur:
Eer mminlerden iki grup birbiriyle dvrlerse (savarlarsa) aralarn (bulup) bartrn. Eer onlardan
biri dierine kar hl tecavz(e devam) ediyorsa siz, o tecavz edenle, Allahn emrine dnnceye kadar
savan. Binnetice eer (Allahn emrine) dnerse artk adalet (le hareket) edin. Allah phesiz ki adil olanlar
sever.
384

Ayet-i Kerimede mslmanlarn, bir ihtilaftan dolay savaan iki grubun arasn hakla (slami llerle) slah
etmeleri emredilmektedir. ki taraftan biri hakka boyun ememekte diretirse, zulme urayan tarafn himayesi iin
zulmedene kar savamann farz olduu hkm ortaya kmaktadr.
385

Allah Tel evvela slah iin almay emretmi sonra sava. Bu nedenle slam ulemas, vaz ve nasihat yolu ile
slah olmalar umulduu mddete kuvvet kullanmann caiz olmad gr zerinde ittifak etmilerdir. Allame
el-Cessas buyurur ki:
Allah Tel savatan nce hakka daveti emretti. ayet hakka dnmemekte diretirlerse kendileriyle savalr.
386

Allame ez-Zemaheri ise:
Islaha kolay yolla balar, fayda vermezse zora bavurur.
387

bn-ul Arabi el-Mliki:

382
Gazali u yorumla bu noktay vuzuha kavuturur: Bir adam cahillikle itham etmek, ona eziyettir. Her iinde ve zellikle eri
meselelerde cehaleti ok az kimseler kabul eder. Bunun iin hiddetli kimseler cehalet ve hatalar zerine ikaz edildikleri zaman, hemen
fkelenirler ve cehalet perdelerinin almamas iin, bile bile hakka kar direnir dururlar. nsan tabiat, mahrem yerini rtmekten daha ziyade
cehaletini rtmeye meyleder. nk cehalet insanda manevi bir irkinlik ve yzkaraldr. Sahibi daima knanr. (hya Terc. cilt: 2,
sh:810) (eviren).
383
hy-u Ulmid-Din: 2/289-292.
384
el-Hucurat: 9.
385
Es-Sbni Tefsir-ul Ahkm: (c:2, sh:494) de yle der: Mminlerin arasn dzeltmek farzdr. Ortaya kacak anlamazlklarn
nlenmesi iin aralarn bulmak farzdr. Tecavz sulh yoluyla nlenemedii takdirde kl (silah) kullanmak farzdr. slamn birliini
korumak ve mustazaflardan zulm defetmek iin mtecavize kar koymak (be vakit namaz gibi) farzdr (eviren).
386
Ahkm-ul Kuran: 3/493.
387
el-Keaf: 1/224-225.
86
Allah Tel savamadan nce (problemlerin) sulh yoluyla halledilmesini emretti. (ayet bu yolla mslmanlar
aras problemler halledilmezse) yaplan zulm ve isyana, savala karlk verilmesi ortaya km ve byle arzu
edilmitir.
388

Kurtubi de: Mnkeri nehiy grevini yapan kii, imkan bulduu zaman sz ile ortadan kaldrsn. Ceza vermek
veya ldrmek yolu ile mnkeri nehiy, tek kar yol ise yapsn. ayet ldrmeksizin slah etme imkan varsa,
ldrme yolu meru deildir.
389


KUVVET YOLUYLA ISLAH ETMEK HERKES KAPSAYAN BR GREV MDR?
Yukardaki aklamalardan anlalmaktadr ki, sz ile slah etmeye almak, kuvvet kullanmak yoluyla
marufu emredip mnkeri nehyetmekten nce gelir. Bu nedenle bu grevi yapmak her mslmana
caizdir. Hatta marufu hatrlatp mnkerden kandrmak suretiyle eriatle hkmetmek kendisine
farzdr. Fakat kuvvet kullanma konusuna gelince, acaba eriat kuvvet kullanmaya kadir olana msaade
vermi mi, yoksa yalnz idareci ve devlet bakanna m bu yetkiyi vermitir?
slam ulemas bu hususu derinden derine aratrm ve etraflca incelemitir. imdi bu konudaki
grlerini zetleyerek arz edelim.
Allame el-Kurtubi der ki: El ile marufu emretmek slam devlet yneticilerine, szle marufu emretmek
ulemaya, kalb ile emretmek zayf insanlara yani halka den bir grevdir.
390

Kurtubinin, ulemadan naklettii bu aklama genel bir kaide olarak ortaya kmaktadr. Bu da u
anlama gelmektedir: Kuvvet ve iktidar sahibi slam devletinin, kuvvet yoluyla marufu (slam yasasna gre
emredilen her fiili) yerletirmesi ve mnkeri (slam hukukunun yasaklad slamla atan her eit suz ve
gnah) ortadan kaldrmas farzdr.
Ayn ekilde tebli, slan ve irad grevini ifa edebilen din ulemasnn, mslmanlar marufu ilemeye
tevik etmeleri ve onlara mnkerin ktln aklamalar farzdr. Fakat mevcut artlar ierisinde bu
grevi yapmaktan mahrum kalanlarn, ancak marufu sevmeleri ve kalpleriyle mnkerden nefret
etmelerinden baka yapacaklar bir ey yoktur.
Ulemann grnden kan bu sonutan, baz kimseler, kendilerini gnaha sokacak yz kzartc bir su
ileyebilecekleri hkmn kesinlikle karamazlar. Zira elinde hkm ve otorite yoktur ki bsbtn bu
konuda skt etsin. Kald ki o gnahn ortadan kalkmas iin son gayretini sarfetmedike susmas caiz
deildir. nk slam, bir mnkeri grp onu yumuaklk, efkat ve merhamet beslemek suretiyle
ortadan kaldrmay (ince bir siyaset yntemini kullanarak) her fertten istemitir. Fakat bunda muvaffak
olamad zaman, kuvvet kullanarak mevcut mnkeri ortadan kaldrabilecekse kuvvete bavurmas
meru olur.

MNKER ORTADAN KALDIRMAK N KUVVET KULLANMAK
Marufu emredip mnkeri nehyetmeye alma konusunda kuvvet kullanmann iki yn vardr:
Birincisi; eer mnker kuvvete bavurularak ortadan kalkmaya ihtiya gsterirse iki dkmek, elence
ve ark aletlerini krmak gibi- kuvvete bavurularak ortadan kaldrlr.
Dieri ise; mnkere kar deil, mnkeri ileyene kar kuvvet kullanmak. Zinadan men etmek iin zina
suunu ileyeni dvmek, vazgemezse kendisini ldrmek gibi.
Birinci gr hakknda mam Gazali der ki:
Elence aletlerini krmak ve ikileri dkmek, itihada bavurmakszn bunlarn niin krld, gerekten
anlalmaya sebep olacaksa imamdan izin istemeye ihtiya yoktur.
391

Kad yaz yle der: (Bu hadis, mnkerin ortadan nasl kaldrlaca hususunda hkm koyan bir
ldr). Mnkeri deitiren kimseye den grev; szle olsun veya fiilen olsun, onu ortadan kaldran
her vastaya bavurmasdr. Mesela, batln her eit aletini krar, ikiyi ya bizzat kendisi dker veya onu
dkecek birine emreder. Gaspedilen mallar ya kendisi onu gaspedenden alarak sahiplerine geri verir,
yahut imkan varsa bakasna emrederek bunu yaptrr.
392

Hafz bn-ul Kayym el-Cevziyye yle der:
ki kaplarn krmak veya iki tulumlarn yere arpp (paralamak) hususunda asla tazminat yoktur.
393

mam Gazali afii Mezhebindedir. Fakat Kad yaz Maliki mezhebindedir. Hafz bnul-Kayyim, Ahmed
b. Hanbel mezhebine mensuptur. Bu her slam limi kendi mezheplerini temsil ederler.

388
Ahkm-ul Kuran: 2/224.
389
el-Cmiu li-Ahkm-il-Kuran: 4/49.
390
el-Camiu li-Ahkm-il Kuran:
391
hy: 2/277 (Zalim yneticiye kar hak sz sylemek cihadn en stndr. Nitekim hadis aktr. mama kar sylenmesi caiz olan bu
gibi hak sz bakalarna kar sylemek iin imamdan (devlet bakanndan) izin almaya ne lzum vardr? te alg aletlerini krmak ve iki
dkmekte de hkm ayndr. darecilerden msaade almadan, eskilerin devaml onlara t vermeleri, onlardan msaade olmaya gerek
olmadnn kesin bir delilidir. Hatta emredilen marufu vali ve yneticiler kabul ederlerse ne l; ayet kzarlarsa, onlarn kzmalar mnker
bir harekettir, bunu reddetmek vaciptir) (hy-Terc: 2/7827 eviren).
392
erh-u Sahih-i Mslim: 1/51 (Terc: 1/282).
393
et-Turuk-ul Hkmiyye fi-Siyaset-i-eriyye: 256.
87
Hanefiler ise bu hususda kafir ile mslman arasn ayrrlar ve yle derler: Yok edilen mnker, eer
mslmann mlkiyetinde ise, ister kafir ister mslman olsun, onu yok edenin, bedelini tazmin etmesi
gerekmez. nk haram eylerin mslman nazarnda hibir deeri yoktur. Fakat yok edilen mnker kafirin
mlkiyetinde ise, onu ortadan kaldrp yok eden, ister kafir, isten mslman olsun, yok ettii eyin kymetini
tazmin etmesi gerekir. Allme el-Kni yle buyurur:
kiyi dkp domuzu ldren mslmann demekten kurtulmas iin, fiili ileyen ister mslman ister
zmmi olsun deimez. (Yani bunlarn bedelini tazmin etmeleri gerekmez.) ayet ikiyi dken veya domuzu
ldren bir mslman veya zmmi ise afiinin aksine- bize gre bedelini tazmin eder.
394


MNKER LEYENE KARI KUVVET KULLANMAK
Yukarda mnker olan bir fiile kar kuvvet kullanma keyfiyeti hakknda sz ettik. imdi ise mnkeri
ileyene kar kuvvet kullanma hakknda ulemann grn arz edelim:
Allame ehid Abdlkadir Udeh yle der:
Cani, cinayeti ilerken grldnde kim olursa olsun- iledii sutan kuvvet yoluyla men edilir ve bunu
engellemek iin gerekli kuvvet kullanlr. lenen su, ister hrszlk gibi fertlerin hukukuna tecavz, ister iki
imek ve zina yapmak gibi toplumsal haklara saldr eklinde olsun, deimez. Byle bir savunma umumi
mnda meru mdafaa hakk adn alr.
395

Allame Ebu Bekir el-Cessasn bu konuda geni ve derin bir aklamas vardr. Bu aklama delil ve
ispatlarla snrlandrlm olup, mn ve muhtevasna halel getirmeden mhim baz blmlerini burada
nakledelim:
Marufu emr mnkeri nehiy esasnn iki durumu vardr:
Biri, mnkeri ortadan kaldrmann mmkn olmad durum.
Dieri, mnkeri deitirip onu ortadan kaldrmann mmkn olduu durum. Eliyle mnkeri ortadan
kaldrma imkanna sahip olana bu grev farzdr. El ile kaldrmann da bir takm ekilleri vardr. Mesela:
Mnkeri kaldrmann btn yollar denendikten sonra, i kl ekme ortamna ve mnkeri ileyeni
ldrme snrna kadar gelmise bunu yapmas gerekir. Bu durum, kendisine kastetmeyi veya bakasn
ldrmeye niyet eden veya maln alma niyetini gden yahut bir kadnla zina etmeye kesin olarak niyet
eden ya da buna benzer bir crm ileyecei kesinlik kazanm, szle veya silah kullanmadan kendisiyle
arparak iledii mnkerden vazgemeyecei bilinirse Rasulullah (s.a.v.)in u hadisine istinaden-
ldrlmesi gereken kimsenin durumuna benzer. Allah Rasul (s.a.v.) bu hadiste yle buyurur: Kim bir
mnker grrse onu eliyle ortadan kaldrsn. ayet onu ortadan kaldrmak eli ile deil de artk are- bu
mnkeri ileyeni ldrme artlarn hazrlamsa, onu ldrmek kendisine farz olur.
Birinin maln gasp eden bir adam hakknda, bn-i Rstem, Muhammedden unu nakletmitir: Onu
ldrmek sana caizdir. Ta ki meta alp onu sahibine veresin. Eve giren hrsz hakknda Ebu Hanifenin
hkm de byledir. Senin diini skp karmak isteyen bir adam hakknda da Ebu Hanife: Halkn sana
yardm etmeyecei bir yerde ona rastladn zaman onu ldrmen gerekir. Halkn malndan aldklar vergi
ve gmrk kaaklar hakknda da hkm, yukarda sylediimiz gibidir. Onlarn kanlar mbahtr. Onlar
ldrmek mslmanlarn grevidir. Gc yeten her bir mslmann, bylelerini ikaz etmeksizin ve szl
olarak kendilerine yaklamakszn ldrmeleri grevleri gereidir. (Onlar hakknda uygulanan byle bir
muamele son olarak yaplan bir muamele olduu iin) durumlar aka gsterir ki, artk onlarn bunu
bilmelerine ramen kendilerine yaplan ikazlar bilinli olarak- kabul etmeleri, gayri kabildir. Kendilerine
kar mnkeri yasaklama grevini yapmak isteyenlerin ikazlarndan yz evirirler, hatta iledikleri
mnkerlerinden vazgemeleri de mmkn deildir.
Byk gnah ileyip de bunlarda srar eden ve bunlar aka ileyenler hakknda hkm de, iledikleri
mnkeri elleriyle deitirmeleri mmkn olduu halde deitirmemelir nedeniyle, yukarda arzettiimiz gibi
kendilerine ldrme cezas tatbik edilir.
Arzettiimiz bu hkmler, Allah Telnn ...O tecavz edenle, Allahn emrine dnnceye kadar savan
ayetine dayanr. Ayette kendileriyle sava emredildi. Allahn emrine dnnceye kadar kendileriyle
savan devam edecei emredilmekte. Ta ki mnker ilemekten ve haka tecavzden vazgesin.
396


BR PHENN ORTADAN KALDIRILMASI
Yukardaki aklamalardan anlalmaktadr ki, ister kendini isterse bakasn savunmak, yahut fert ve
toplumu himaye etmek iin mnkeri ortadan kaldrma grevini ifa etme mecburiyetine dnce, (ve de
yaplan tm ikazlara ramen vazgemeyenleri, slam koruma ve kollamaya engel olan ve vazifesini
iskata sebep olan kim olursa olsun) kar kan ldrmek mminin grevidir.
Fakat bu noktada biri yle bir soru sorabilir:

394
Bedi-s-Sanai fi-Tertib-i-erai: 7/176.
395
et-Ter-l-Cina: 1/86.
396
Ahkm-ul-Kuran: 2/37-38.
88
phesiz ki slam insan, kendini, maln ve rzn mdafaa hakkyla babaa brakmtr. Yine bakasnn
maln ve rzn korumakla da sorumlu tutmutur. Bu hkmle kendisine ve bakasna ynelik her trl
tecavz ve saldry yok etmek iin kar kmak da meru klnmtr. imdi burada bu tr bir mdafaa
hakk ile marufu emredip ve mnkeri nehyetme arasnda bir fark var m yokmu sorusu karmza
kmaktadr.
Evet, phesiz ki fark vardr. Bir kere mslmann, kendini ve bakasn meru mdafaa hakk dinin
lleriyle snrldr. Fakat marufu emredip mnkerden nehyetme sahas, bir ok adan daha geni
kapsamldr:
Birincisi zel meru mdafaa diye isimlendirilirken, ikincisi umumi meru mdafaa statsne girer.
Mesela, bir kadna karma niyetiyle saldran kii saldrgan diye nitelendirilir. Burada kadnn
kendisini savunmas zel meru mdafaadr. Fakat kadn kendi rzasyla adama varr da o da kadn
karrsa bu davranlar mnkerdir. Bu da mnker olmas itibariyle deerlendirilerek- nlenmelidir.
te bu da umumi meru mdafaa konusuna girer.
Yine bir kiili ldrmeye alann davran saldr olarak deerlendirilir. Buna kar yaplacak
mdafaa, zel meru mdafaadr. ntihara teebbs edenin fiili mnkerdir. Buna engel olmak, mnkere
engel olmak ve onu ortadan kaldrmak statsne girer.
Ksaca eriatn kabul etmedii ve nlemeye imkan verdii her eit fiili ortadan kaldrmak, mnkeri
deitirmektir. Bu, ister mdafaa ister baka ekilde olsun.
397


HALKIN KUVVETE BAVURMA ARTLARI
Bu aklamalardan u netice ortaya kmaktadr: Kuvvete bavurarak mnkeri ortadan kaldrmaya
almak, herkesin hakkdr phesiz. Fakat bunun da artlar vardr. imdi bu artlara temas edelim:
A- Mnkerin o anda mevcut olmasdr:
Mnkeri ortadan kaldrmak iin halkn kuvvet kullanmas, ancak mnkeri ileyeni grdkleri zaman
meru olur. leride meydana geleceinden korktuu bir mnkeri imdiden nlemeye kalkmas doru
deildir. Gnah ilendikten sonra onu men etmeye kalkmak da byledir. Ancak mnkeri ileyen vaz ve
nasihat yoluyla aydnlatlabilir.
mam Gazali buyurur ki:
Masiyetin hali vardr:
1- Kendi kendine zarar vermek iin bir organn kesmeye kalkmak. Byle bir sua kar eri ceza veya
tazir uygulanr. Bu da herkesin deil, slam devletinin grevidir.
2- lenen gnah kk olup bizzat sahibinin ilemesi. pek giymek, yannda alg ve arap bulundurmak
gibi. Daha byk veya benzeri baka bir masiyeti ortaya karmad mddete imkan nispetinde bunu
nlemek vaciptir. Bu suu nleme hususunda fertler de halk da yetkilidir.
3- Vaziyete bakarak bir ktln yaplacan tahmin etmektir. Mesela, oda donanm, iki imek iin
masalar kurulmu, kadehler hazrlanm vaziyette. Artk iki iilecei tahmin ediliyor. Fakat henz iki
gelmemitir. Bu phelidir. Belki bir engel nedeniyle iki iilmeyecektir. Bu durum karsnda herkesin
saldrp ortal datmas ve buna niyet edenlere kar kuvvet kullanmas caiz deildir. Ancak vaz ve
nasihat yolu ile ikaz edilebilir. iddet kullanmak vurup krmak fertler iin caiz olmad gibi, yneticiler
iin de caiz deildir. Ancak devaml olarak burada iki iildii biliniyorsa, bu defa da masiyeti ilemek
iin btn sebepleri hazrlad ve ktl ilemek iin herhangi bir sebep dolaysyla bekliyor demektir.
(Kadnlar grebilmek iin, kadnlar hamamnn etrafnda dolaan genler gibi. Her ne kadar etrafn
geni olmas sebebiyle bunlar yolu daraltmyorlarsa da, bu maksatla toplanan genleri, iddet vb.
yntemler kullanmak suretiyle buradan datmak caizdir. Zira buralarda bulunmak da masiyettir.)
398

Allame bn-i Nceym, tazir konusundaki incelemesinde yle der: Dediler ki: Su ileme annda her
mslmann mdahale hakk vardr. Fakat su ilenip bitirildikten sonra ona mdahale hakk devlet
bakanna geer, halkn yetkisi sona erer.
399

Bu husus fkh kitaplarnda yle delillendirilir:
Fuhula megul halde iken faile mdahale edip nlenirse, bu, nleyenin tabii hakkdr ve gayet normaldr.
nk, mnkerden nehiydir. Herkes de bununla grevlidir. Mnker fiilini bitirip ayrlmsa faili yakalayp
kaba kuvvet kullanarak ahsna mdahale etmek mnkerden nehiy deildir. nk gemi bir durumdan
nehyetmek dnlemez ki taziren cezalandrlsn. Byle bir durum devlet bakanna intikal eder.
400

slam hukukular, mnker bir fiilin ilenip sona ermesinden sonra, kuvvet kullanmann cinayet
olacan, byle bir fiili ileyenin sorguya ekileceini aklamlar ve yle demilerdir: Mnkeri ileyip
bitireni cezalandran kimseye ceza vermek muhtesibin hakkdr.
401


397
et-Teri-ul-Cina: 1/511-512.
398
hy-u Ulumid-Din: 2/284 (Terc: 2/799).
399
el-Bahr-ur-Rik erh-u Kenz-id-Dakaik: 5/42.
400
A.g.e.
401
A.g.e.
89
Bunu bir misalle aklayalm:
Bir kimse dierine hcum eder, silahn eker de onu ldrrse veya dieri kendini korumak iin onu
ldrmesine kar bir ey gerekmez. (nk slamda kendini koruma hakk, meru mdafaa hakkna
girer.)
Bu aklamalar gsteriyor ki, mnkeri deitirip ordana kaldrmak iin kuvvet kullanmak, mnkeri
ileme annda caizdir.
Bir adam dierine kar silah eker de onu dvp ayrlr, sonra dvlen (silah ekilen) de dveni (silah
ekeni) dvp ldrrse kendisine ksas tatbik edilir.
402

Bu hukuki kaide ise mnker ilendikten sonra kuvvet kullanmann caiz olamayacan ortaya
karmaktadr.
B- Zaruret miktarnca kuvvete bavurmak:
Halkn, marufu emredip mnkeri nehiy yolunda kullanaca kuvvet zaruret miktarncadr. Bu miktar
amak caiz deildir. mam Gazalinin (r.aleyh) el ile mnkeri deitirmenin metodlarndan biri olarak:
Mnkeri deitirip ortadan kaldrmak iin ihtiyaca gre mdahale yapmak gerekir
403
eklindeki
aklamas grmz desteklemektedir.
Bir kimse bir yer gasp etse, gsb oradan karmak iin elinden tutup da ortadan karmaya alan kimse
karrken ayak ve sakalndan tutarak gaspedilen yerden karmas caiz olmaz.
404

Mnkeri nehyederken, kullanlacak kuvvetin snrn amak cinayettir. Krlmakszn dklmesi kolay iken,
ikiyi dkmek iin krd iki kabnn bedeli, eran krandan alnr ve tazmin etmesi gerekir. Fakat eer
krmaktan baka bir kar yol bulamazsa krmas caizdir.
405

Ayn ekilde birinin evine bir hrsz girse, ev sahibi bard takdirde, hrszn kp eyasn gtreceini
anlad halde onu ldrrse kendisine ksas gerekir. Fakat kendisine barmakla asla kmayacan
anlad zaman ldrrse hukuken cezalandrlmaz.
406

Gazali bu hususta Umumi bir kaide ortaya koyar ve yle der: Halktan bir kimsenin ancak nleme yetkisi
vardr. O da mnkeri ortadan kaldrmaktr. Bu yetki alnca, ister gemi bir sua verilen ceza olsun, ister
onu takip eden bir sutan men etmek olsun, bu yetki slami ynetimde idarecilere geer, halkn yetkisini
aar.
407


MNKER YASAKLARKEN FTNE VE FESADA SEBEP OLMAMAK
Marufu emredip mnkeri nehyetmede, ancak marufu yerletirip mnkeri ortadan kaldrma midi olup
herhangi bir fitne veya fesada dnmekten korkulmadnda kuvvete bavurmak doru olur. Dman
tarafndan yaplan baskn hallerinde mnkeri ortadan kaldrmak iin kuvvet kullanmak, nemli
boyutlara ulaacak bir tehlike oluturmaz. Fakat bu maksat iin silah ekmek ok kere fitneyi
ayaklandrr. Bu nedenle mam Gazali, ihtiya hasl olunca mnkeri ileyeni dvmeyi herkesin tabii
hakk olarak grr. Fakat fitneden emin olunmadka da mnkeri ileyene kar silah kullanmak caiz
deildir.
Gazali hisbenin sekiz derecesini sayarken, yedinci derecede yle der: Yedinci derece de silah
kullanmadan el ve ayakla dvmektir. Bu da yalnz mnkeri ortadan kaldracak derecede olmak zere
zaruret artlar ierisinde caizdir. Mnker nlenince el ve ayakla dvmekten vazgemek gerekir. ayet
silah kullanmaya ihtiya duyulur ve bu yolla ktl nlemeye kadir olacaksa fitneyi uyandrmayacak
derecede silah vb. eylerle yaralamak caiz olur.
408


MNKER LEYEN TOPLUMA KARI KUVVET KULLANMAK
slam devletinde bir kimsenin, mnker ileyen birine kar kuvvet kullanmas caiz midir? sorusunu
gemi konularda cevaplandrmtk. imdi karmza, -bu soruyu takip eden- dier bir soru kmaktadr.
O da, Bir kimse tek bana kar koyamayaca mnker ileyen bir fert veya gruba kar bir takm
yardmclar toplayp ilenen mnkeri ortadan kaldrmak iin kuvvete ve silaha bavurmas caiz midir?
sorusudur. yle ki byle bir tatbikat sonucu mnker kalkacak maruf da yerleecek. Fakat bununla
beraber fitne ve fesad da peinden srkleyeceinden korkulmaktadr. Durum nasl olacaktr? mam

402
el-Bahr-ur-Rik Tekmilesi: 302.
403
hy-u Ulumid-Din: 2/290.
404
A.g.e.
405
A.g.e.
406
Tekmilet-u Bahr-ir-Rik: 302
407
hy-u Ulumid-Din: 2/291
408
hy-u Ulumid-Din: 2/291 (... Mesela: Kt bir insan bir kadnla gayri meru halde algsn almaya devam ediyor. Arada rmak veya
duvar gibi bir engel varsa, okunu eline ve adama: Bu iten vazge, yoksa seni ldrrm der. ayet vazgemezse ldrmemek artyla
ayaklarna nian almak suretiyle atar ve bu hususta da tedrice riayet eder. Btn bunlar ktl nlemek iindir. mkan nispetinde ktl
nlemek vaciptir. Burada Allah hakk ile kul hakk arasnda fark yoktur...) (hy-u Ulumid-Din: Terc: 2/816) (eviren).
90
Gazali der ki: Yardmclar toplanp silah kullanmaya gelince, bu da umumi bir fitneyi peinden
srkleyecekse bu hususta grler vardr.
409

Gazali bu safha hakknda bizzat yle der: Mnkeri ortadan kaldrmak iin bazen insan silah kullanp
birtakm yardmclar toplamaya ihtiya duyar. Eer mnkeri yok etmek iin ihtiya duyulursa savamak
kendisine caiz olur. te Gazali hisbenin derecelerinden sekizincisi ve sonuncusunda konu ile ilgili olarak
u sonucu verir:
Mnkeri nlemeye bizzat gc yetmeyip, silahl bir kuvvete muhta olmasdr. ok kere de mnker
ileyen fask da yardmclar isteme durumuna der. Bu durum ise karlkl adamlarn toplayp silah
kullanarak bir savaa gtrr. te byle bir durumda devlet bakannn msaadesine ihtiya olup
olmad hususunda ihtilaf vardr.
Bir ksm Fertler bu hususta yetki sahibi deildir. nk byle bir yetki, fitnenin uyanmasna, fesadn
yaylmasna ve lkenin topyekn yok olmasna neden olur demiler. Dier bazlar da hayr! Devlet
bakannn msaadesine ihtiya yoktur, dediler ki, bu da en uygun kyastr. Zira fertler vastasyla marufu
emretmek caiz olduundan, bunun birinci dereceler ikincilere, ikinci dereceler de nc derecelere ve
derken durum dvmeye kadar uzanabilir. Dvme de yardmlamay davet eder. Binaenaleyh marufu
emredip mnkerden uzaklatrma sebeplerinin sahasn daraltmaya gerek yoktur. Bunun sonucu, isyanlar
nlemek iin Allahn hkmranl urunda ordunun mdahalesine kadar gider. Biz fertlerin toplanp
kafirlerden herhangi bir grupla arpmalarn caiz grrken, fesat karanlar yaptklarndan men etmek
iin onlarla dvmeyi neden caiz grmeyelim? (Kafiri ldrmekte bir saknca olmayp, bu uurda len ehid
olduu gibi, savaa kalkan fask ldrmekte de bir saknca yoktur. Hakkyla marufu emredip mnkeri
nehyeden kimse de bu uurda zulmen ldrlrse ehittir.)
Netice olarak, hisbe konusunda marufu emretmenin bu dereceye ve byle bir ortama varmas ok ender
rastlanan durumlardan olduu iin kyas kanununu deitirmez.
410

Gazalinin ileri srd bu gre btnyle katlmamz mmkn deildir.phesiz ki bir slam
devletinde yaayan halk , mam Gazalinin tecviz ettii bu geni yetkiye dayanarak halkn kar karya
gelip kuvvete bavurmaa balamas,emniyeti ortadan kaldrr,her tarafa anariyi yaymaya neden
olur.ok kere de bizzat devlet,yaygnlaan bu ortama kar koyamaz olur.
u duruma gre birisi yle bir soru bize yneltebilir: Mnkeri ortadan kaldrmak iin ferdin bir dierini
(mnkeri ileyeni) ldrmesi caiz olunca , bizzat ayn ama iin mnker ileyene kar cemaatin silaha
bavurmas nasl caiz olmasn?
Bu sorunun cevabn verebilmemiz iin iki hususun gzden uzak tutulmamas gerekir:
1- Yukarda da arzettiimiz gibi herhangi bir fitne veya karkln meydrana gelmesinden korkuluyorsa,
marufu emredip mnkeri nehyetme urunda bir kimsenin dierini ldrmesinin caiz olamayacadr.
Bu kaidenin altnda soruya bakldnda grlecektir ki, cemaatin bulunduu stat ile ferdin stats
deiiktir. Mnkeri ortadan kaldrmak iin, cemaatin cemaatle arpmasndan doacak fitne korkusu
ferdin fertle arpmasndan doacak fitne korkusu ile denk tutulamaz. Aksine bir cemaatin dier bir
cemaatle arpmasndan doacak fitne korkusu mantki olarak herkesin kabul edecei gibi- fertlerin
arpmasndan doacak fitne korkusuna nispetle yz derece fark ortaya karacaktr. Cemaati ferde
itibar etmek doru olmaz.
2- Kendisinden kurtulma imkan bulamaynca, marufu emredip mnkeri nehiy urunda ferdin bir
bakasn ldrmesinin kesin olarak caiz oluu. Grlyor ki bunun caiz oluu, zaruretin art koulmu
olmasdr. Fakat normal durumlarda; i, savaa, silah kullanmaya ve hkmeti ypratmaya kadar varnca
ulemann bu konudaki aklamalar ve deiik grleri karmza kar.
Ulemann bu aklamalarn aaya zikrediyoruz:
bnul-Arabi el-Maliki: Kaba ve sert davranmann gerektii haller hari, mnkeri ortadan kaldrmak iin
ferdin silah kullanmas caiz deildir. Ayn ekilde birini ldrmeye kalkan, yapt hakszlndan
kurtarmak iin onunla arpan kimse gibi silah kullanlmad zaman daha byk bir ktlk ortaya
kmasndan korkulursa silah kullanmak caizdir der, fakat normal durumlarda bnul-Arabi sorunun
hkmn yle aklar:
Eer silah kullanmak ve arpmaktan baka bir eye gc yetmiyorsa, onu kendi haline brakr. nk
silah kullanmak devlet bakannn yetkileri dahilindedir. Hem halk arasnda silah kullanmak, marufu
emredip mnkeri nehyetmekten daha ok bazen fitneye k kaps, bazen de fesat ve bozgunculua
dnmeye zemin hazrlam olur.
411

maml-Harameyn yle der: Silah ekmeye ve savaa sebep olmamak artyla, szle vazgeirilemeyen
byk gnah sahibini, devletin tebaas fiilen o gnahtan men edebilir. Durum savaa dnecekse, devlet
bakanna havale edilir.
412


409
hy-u Ulumid-Din:2/291-292.
410
hy-u Ulumid-Din: 2/292.
411
Ahkm-ul-Kuran (bnl Arabi: 1/122).
412
erh-u Sahih-i Mslim: 1/52 (Terc: 1/283).
91
Allame ez-Zemaheri yle der:
Sava yoluyla mnkeri kaldrmaya, devlet bakan ve onun temsilcileri daha layktr. nk onlar, siyaseti
ve siyasi malzemeyi herkesten daha iyi kullanmay bilir.
413

Marufu emredip mnkeri nehiy iin fertlerin silah ekmesi ihtilafa konu olunca, nerde kald ki cemaat
iin caiz olsun. Fakat zaruri hallerde nasl ki fertlerin kuvvet kullanarak mnkeri ortadan kaldrmas caiz
ise ayn ekilde cemaatler iin de caiz olur. Mesela, yol kesici bir grubun kye hcum etmesi karsnda
tm ky halknn onlara kar koymas ve onlar kyden karmas caiz olmakla beraber, eer zaruret
varsa onlar ldrmesi bile caizdir.
Yukarda arzettiklerimizin altnda, mnkeri ileyen bir toplulua kar baka bir topluluun silah
kullanmas caizdir dememiz mmkndr. O halde bir cemaatin silah kullanabilmesi iin u artlarn
ortaya kmas gerekir:
1- Durumu hkmete bildirmek mmkn olmadnda,
2- Herhangi bir fitnenin meydana gelmesi ve bu fitne atmosferinin etrafa yaylmasndan korkulmamas,
3- Silah kullanlmadnda daha byk bir mnkerin meydana gelmesinden korkulmas.
Bununla beraber phesiz ki byle bir plann benzeri daima istisnai hallerde olur. Bize gre tercih edilen
tatbikat; normal hallerde marufu emredip mnkeri nehiy konusunda bir cemaatin, dier bir fert veya
cemaate kar kuvvete bavurmasnn caiz olmaddr.
VII. BLM

MARUFU EMRETME VE MNKER NEHYETMENN

1- SINIRLARI
2- USUL VE KADELER







phesiz ki mslmanlarn slah, eitimi, marufu emredip mnkerden nehyetmeye almalar ok mhim ve
hassas bir almadr. Ayn ekilde bu almann bir takm snrlar ve belli kaideleri vardr. Gerekten bu
esaslara riayet etmeden byle bir almay baarmak, zor olmakla beraber en gzel ve en verimli bir grevdir
de. Bununla beraber, bu belli snrlar brakp, usul ve kaidelerinden sarf- nazar edildiinde, marufu emrederken
mnkeri ilemeye, mnkeri ortadan kaldrrken marufu yok etme yanllna dlebilir. te aadaki
blmlerle, bu durumlara dmemek iin bu nemli grevin snrlarndan, usul ve kaidelerinden genie sz
edeceiz.

MARUFU EMRETME LE MNKER NEHYETME ARASINDAK FARK
Aslnda marufu emr ile mnkeri nehiy kavramlar arasnda hi bir fark yoktur. Hakikatte marufu emretmek
mnkeri nehyetmek, mnkeri nehyetmek de marufu emretmek demektir. Fakat bu iki kavrama, nazar- dikkatle
bakldnda aralarnda fark ortaya kacaktr. Bylelikle marufu emretmeyi olumlu bir amel, mnkeri
nehyetmeyi ise olumsuz bir amel diye ifade etmek mmkn olacaktr.
Mslmanlara nasihat etmek, onlar eitmek, slah edip onlara dinlerinin esaslarn retmek, kendilerine din
sevgisi alamak, zor durumlarda ve benzeri artlarda yardmlamak gibi hususlar marufu emretme sahasna
girer. Fakat mnkeri nehyetmek ise mslmanlar, itikad ve amel cinsinden dnya ve ahirette zararl eylerden
sakndrma almasdr.
414

MARUFU EMRETMENN FARZYET VE MBAH SAYILMASI
Marufu emredip mnkeri nehyetmek ne zaman mslmana farzdr? Ne zaman mbah veya yalnz mendup olur?
Marufu emretme konusunda slam ulemas der ki:

413
el-Keaf: 1/225.
414
Bu mnasebetle burada bir aklama yapmak gerekir. nk baz kimseler maruf ve mnker kavramlar arasndaki incelii tefrik
edemiyorlar. Fakat mam Gazalinin genie temas ettii bir fark vardr. yle ki: Mnker masiyet kelimesinden daha kapsamldr.
Mesela, bir kimse bir ocuun veya delinin iki itiini grdnde onun ikisini dkmesi gerekir. Ayn ekilde bir delinin, deli bir kadnla
veya bir hayvanla zina ettiini grdnde, onu bu fiilinden men eder. Bu ekilde ilenen bir fiil, insanlar arasnda aka ilense bile fuhu
saylmaz. Hatta byle bir fiili aktan deil de gizli yapsa dahi yine mani olunmas gerekir. Delinin iledii bu fiile masiyet denmez.
nk asi olmadan masiyet olmaz. ocuk ile deli mkellef olmadndan, onlara asi denemez. Fakat mnker ifadesi eran inkar ve men
edilmi bir i olmas bakmndan buna mnker denir. Bu bakmdan mnker kelimesi masiyet kelimesinden daha genel ve geni
kapsamldr. Kk ve byk gnahlar mnker kelimesinin kapsamna aldk. Artk marufu emr mnkeri nehiy byk gnahlara mahsus
deildir. Hatta kk gnahlardan olduklar halde hamamda mahrem yerini amak, yabanc kadnla bir arada bulunmak ve yabanca kadnlara
bakmaktan men etmek de vaciptir. (hya: 2/285).
92
Marufu emretmek emredilen eye tbidir. Eer emredilen ey farz ise onu emretmek farzdr. Eer emredilen
ey mendup ise onu emretmek mendup olur.
415


MNKER NEHYETMENN FARZYET VE MBAH OLUU
Mnkeri nehyetme konusunda Allame Ebus-Suud yle der: Mnkerin her eidini nehyetmek farzdr. nk
eriatn ho grmedii (yasaklad) her ey haramdr.
416

Fakat Allame Ebus-Suudun ileri srd gr kabule ayan deildir. Dorusunun, marufu emretme ve
mnkeri nehyetme hkmnn bir olmasdr. Nasl ki marufun bir ok dereceleri var. Gereine gre bunlar
emretmek farz veya mstehaptr. Ayn ekilde mnkerin de bir takm dereceleri var. Baz durumlarda mnkeri
nehyetmenin farziyet, baz durumlarda ise mstehap hkmnn cereyan ettii grlr. Bu nemli noktaya molla
Aliyyl-Kri yle iaret eder:
Mnker haram cinsinden bir fiil ise onu men etmek farz, mekruh cinsinden bir kttlk ise onu men etmek farz
deil, mstehaptr. Maruf ise tbi olduu hkme gredir. Farz ise onu emretmek farz, mstehap ise emredilmesi
mstehap olur.
417


AYIP VE KUSURLARI ARATIRMAMAK
Yce eriatmz tecesss (ayplar aratrmak)dan men etmitir. nsanlarn ayplarn da vurmay caiz
grmemitir.
Allah Tel buyurur ki: ...Birbirinizin kusurun aratrmayn
418

Rasulullah (s.a.v.) buyurur ki: Devlet bakan insanlar hakknda pheye dt vakit onlar ifsad eder.
419

Dier bir rivayette Allahn Rasul:
phesiz insanlarn ayplarnn (aa kmas iin) peine takldn zaman onlar bozmu olursun.
420

Mnker ileyen birini aka ilemesi mstesna- muahaze etmek doru deildir. Abdullah bn-i Mesuda:
Falan adam sakalna arap damlatt diye haber verilince: Ayplar aa vurmaktan men olduk. Fakat aktan
bir ey ilesin onu (hemen) hesaba ekeriz buyurdu.
421

slam Hukuku, bir kimse iledii suu, iinde bulunduu topluluk iinde alenen yapmayp, toplumun her
kesimine yaylmamas iin yaptn gizler ve su haddi amazsa Rasulullahn (s.a.v.) u hadisine dayanarak
durumu hkme balanmtr:
u pisliklerden kim grr, karlarsa, Allahn rtsnden mnasip bir rt ile rtsn. Kim o pislikleri aa
vurup perdeyi aralarsa, Allahn kitabnda onun hakkndaki cezasn uygularz.
422

Bu aklamalardan anlalyor ki, iledii hatasn rtp de onu aktan yapmayan kimse eriatn emrine uygun
davranm olur. Fakat aktan su ileyen ise dier bir suu irtikab etmi demektir. Bu nedenle slam ulemas der
ki: Marufu emr mnkeri nehyetme grevini tahakkuk ettirmek iin halkn kendi aralarnda fsldap gizli
konutuklarn ifa etmesini istemek doru deildir. Ayn ekilde evine girmekle adamn gizlice iledii su,
evinde dinleme hrszlyapmas hariten bilmek istemesi ve iledii gnah anlamak iin komusunun evinde
cereyan eden bir i olayn renmek istemesi de doru deildir. Zaten evinde gnah iledii dorulanan kimse
Allah katnda sorumludur. Masiyet evine mnhasr kald srece, herhangi bir kimsenin mdahale hakk
olamaz.
Bu konuda tarihte Hz. mer (r.a.) ile bir adam arasnda geen vaka anlatlr. yle ki: Hz. mer (r.a.) adamn
birinin evine pencereden ieri girer ve adam istenmeyen bir halde yakalayarak: Bu yaptn nedir? diye
adama knca, o da: Ey mminlerin emiri! Ben Allaha bir adan isyan ettiysem, sen adan gnah
iledin diye cevap verince, Hz. mer (r.a.): Nedir onlar? diye sorunca, adam: Allah Tel: Gizli kusurlar
aratrmayn (Hucurat:12) buyurdu. Sen aratrdn. Allah Tel: Evlere kaplardan giriniz (Bakara:189)
buyurdu. Sen pencereden girdin. Allah Tel: inde bulunanlara selam verip onlara nsiyet etmeden
bakalarnn evine girmeyiniz (Nur: 27) buyurduu halde, sen selam vermeden ieri girdin, dedi. Bunun zerine
tevbe etmek artyla Hz. mer (r.a.) kendisini brakt.
423

Kaval, utar ve benzeri alg aletlerinin ve sarholarn kendi aralarnda alp kullanageldikleri edeb d svme
sesleri, evin dndaki kimselerce mnker belirtileri olduu akca- anlalr, evin duvarlarndan dar taarak
sokaktaki halk tarafndan iitilmekle beraber, Allame el-Maverdiye gre eve girmek caiz deildir. Onu ayp
grerek mnker grevini darda yapmas gerekir. Gizli ilenen masiyetin emarelerinin darya tamas ierde

415
Mebrikul-Ezhar erh-u Merikil-Envar: 1/51.
416
rdl-Akl-is-Selim: 2/489.
417
el-Mbinul-Muin li-Fehm-i Erbain: Sh:189.
418
el-Hucurat: 12
419
Ebu Davud, Kitabul-Edeb (Tecesss babn)da rivayet etti.
420
A.g.e.
421
A.g.e.
422
a) mam Malik el-Muvatta Kitabul-Hudud (yapt zina fiilini bizzat itiraf eden) babnda rivayet etti. (c3/43).
423
hy-u Ulumid-Din: 2/285.
93
ilendiinin ortaya kt phesiz. Fakat mnkeri nehiy iin gizli ilenen masiyetleri ortaya karmak caiz
deildir.
424

Fakat mam Gazali bu grn aksini savunur. Ona gre bu emareleri ortaya kan bir mnkeri ayp grmek
yeterli olmayp, ilendii eve girerek iki kadehlerini krmak ve ikiyi dkmek lazmdr. Buna ilaveten de yle
der Gazali:
... Ykselen sarho naralarn sokaktakiler duyduu zaman mnkeri nehyedebilir... Bazen arap kaplar ve alg
aletleri koltuk ve etek altlarna gizlenebilir. Fask bir kimsenin eteinde byle bir ey grld zaman, zel bir
alamet belli olmadka, eteinin altnda ne olduunu anlamak iin atrp bakmak caiz deildir. Onun kt bir
insan olmas, koltuunda tad eyin iki olduuna delalet etmez. (Zira onun da baka maddelere ihtiyac
vardr. Sirke veya benzeri baka bir ey de olabilir. Artk bu gizledii helal bir ey olsa onu gizlemezdi deyip
delil olarak ileri srlemez. nk gizlemenin daha pek ok sebepleri olabilir. ayet arap kokusu veriyorsa, ite
bu dndrcdr. Fakat en dorusu, ona mdahale etmektir. nk bir yandan gizlemesi ve bir yandan arap
kokusu zan ifade eder. Bu hususlarda zan, ilim gibidir. Ud da byledir. zerinde ince bir bez bulunduu zaman
ekliyle tannr. eklin delaleti, koku ve sesin delaleti gibidir. Delilleri belli olan ey gizli saylmaz. (Bizler,
Allah Telnn gizlediklerini gizlemekle, aa kan ktlkleri de inkar ve reddetmeye memuruz).
425

mam Gazalinin ileri srd bu gr bize, bu konuya doru yaklama nasibini bahetmitir. phesiz ki kiiyi
ilgilendiren ahsi ilerinden birine mdahale etmek doru deildir. Fakat emareleriyle ortaya kan ve tm halkn
farkna vard herhangi bir amel ahsi saylmaz. Onu nehyetmek farzdr. Aksi halde marufu emr mnkeri nehiy
grevi hakkyla yerine getirilmi olmaz. Hatta bu marufu emr ve mnkeri nehiy kanunu tatbik edilmesine
ramen hl gnah ilenip yaygnlatn ve sua hrriyet derecesinde stnlk tanndn ifade eder.
Mnker ilendikten sonra onun nerede ilendii bilinmezse, el-Maverdiye gre bunu aratrmak, izlemek ve
mesela falan adam zina edecek veya ldrmek iin kyden birini alp daa kard eklinde kesin bir haber
ortaya knca acilen mdahale etmek caizdir. Bu durumda gevek ve tedbirsiz davranmak caiz deildir. nk
bu kii haram igneyip zina edecek ve haksz yere adam ldrecektir.
426

Btn bu aklamalardan anlalmtr ki, ayp aratrmamak marufu emr mnkeri nehyetmenin en mhim
adabndandr. Ancak geni kapsaml (bir operasyon) olmamak kaydyla baz zamanlarda bu yola bavurmak
caizdir. mam Gazali: Bizler, Allah Telnn gizlediklerini gizlemekle karmza kan ktlkleri de mnker
grp red ile emrolunduk
427

Gazali ilaveten unu syler:
Tecesss (ayplar aratrmak) demek, tanmaya vesile olacak emare ve delilleri aramaktr. Tanma delilleri
kendiliinden ortaya km ve tanyp anlama ifade etmise gerei ile amel olunur. Fakat bu hususta bilgiye
vesile olacak emareleri aratrmaya msaade yoktur
428

Bu meseleyi zmede, genel bir kaide olmas bakmndan mam Gazalinin gr ne kadar da hakldr.

HTLAFLI OLMAYAN MNKER YASAKLAMAK
htilafl olmayan mnkerin men edilmesinin caiz olduu bir gerek. tihada konu olan yerlerde ilenen
mnkerleri men etmeye kalkmak doru deildir. Gazali bunu hisbenin artlarnda zikretti:
Mnker olduu itihada lzum gstermeden bilinmi olmasdr. Mnker olduu, itihada konu olan hususlarda
mene kalkmak yoktur.
429

Gazalinin bu konuda ileri srd grlerini yle zetleyelim:
tihadn cereyan ettii hususlarda, ne Hanefilerin afiileri, ne de afiilerin Hanefileri knamaya haklar yoktur.
Evet bir afii baka bir afiiyi hurma suyu ierken grse, bu konuda itihad farkll ortaya kar. Ancak bu
kiinin men edilecei ve yaptnn mnker olduu ortaya ksa onu red ve men edebilir. nk hi bir
mctehid, baka bir mtehidin sz ile amel edemeyecei gibi, hi bir mukallid de, taklid ettii ve uyduu
mezheb imamnn sznn dna kamaz! kar diyen kimse yoktur. Alimlerin en stn sayarak imam diye
kabul ettii bir mezheb imamna balandktan sonra, houna gidenleri baka taraflardan alamaz. Her ynden ona
uymas lazmdr. (Uyduu imama muhalefeti mnker bir harekettir ve bu muhalefeti sebebiyle gnahkardr)
430

Marufu emredip mnkeri nehyetmek iin devletin tayin ettii kimse, hukukularn ihtilaf edegeldikleri
mnkerleri insanlardan nehyetmeye kendi rey ve itihadyla hareket etmesi caiz mi deil mi? Verdii emir
hukukularn emrine aykr debilir mi, demez mi?
Allame Ebul Hasan el-Maverdi der ki: afii hukukular bu konuda iki deiik gre sahip oldular.
Birinci grup: Mnker grevini yapan kimse, kendi gr ile amel eder ve halk mnkerden men edebilir dedi.
kinci grup ise: htilafl ilerdeki itihad ortak bir haktr. Muhtesib kendi itihadna gre bakasn icbar
edemez. (Yani ihtilafl ileri kendi rey ve itihadna veya mezhebinin grne gre emir ve yasak edemez. Byle

424
el-Ahkms-Sultaniyye: 243.
425
hy-u Ulumid-Din: 2/285.
426
el-Ahkm-s-Sultaniyye: 243.
427
hy-u Ulumid-Din: 2/285.
428
A.g.e. 2/286.
429
A.g.e. 2/286.
430
A.g.e.: 2/286.
94
olursa ihtilafl olan bir husustaki itihad herkese umullendirilmi olur. Bu nedenle maruf ve mnker yapacak
ahsn, hakknda ittifak edilen ktlkleri bilmesi yeterlidir. tihad ehli olmas aranmaz.)
431

Bu ikinci gr, bize gre en doru ve tercih edilecek olan grtr. nk eriatmz, ihtilafl ilerde Cumhur-i
ulemann (ounluun) grne uymamz elbette bize kolaylk gstermitir. Bir kiinin kendineg re doru
bulduuyla amel etmesi hakkdr. Fakat bakasn buna zorlamas hakk deildir. Kald ki bu, Allah Telnn
geni tuttuu sahay daraltmak ve insanlara gereinden fazla sorumluluklar yklemek anlamn tar.
Allame Aliyyul-Kri bu konuda hakka en yakn olan ve eriatn ruhuna en bal olan gr arz ederek yle
der: htilafl olan ilerde mnker yapmak yoktur. Binaenaleyh her mtehid isabet etmitir. Veya isabet eden
bir kiidir. Ancak hata eden bizce malum deildir. nk hadiste varid olduuna gre
432
itihad konusunda
onlar ve onlarn itihadlarna uyanlar gnahtan vrestedirler.
433

El-Kri unu da ilave eder:
Doru olan gre gre, bakasn kendi mezhebine zorlamas hakk da yoktur. Bu hususta mtehid veya
mukallid arasnda bir ayrcalk yoktur. Zira sahabe ve tbiin arasnda ihtilaf eksik olmamtr. (Ama hepsinin
almasnda hakk bulma gayesi vard.)
434


BDATLARI YASAKLAMAK FARZDIR
tihad mahalli, eriatn czi bir ksmnda cereyan eder. Fakat dinin asllarnda ve temel ilkelerinde itihada yer
yoktur. Bir kimse dinin inan esaslaryla ilgili ileri geri konuup satarsa, bu kimseyi grmemezlikten gelmek
caiz deildir. Aksi halde sanki bu, itihada konu imi gibi olur. Hemen ona kar kp yaptndan men etmek
gerekir.
mam Gazali meydana gelen bu eit ihtilaflara Bidatler adn verdi ve bu konuda yle dedi:
Tm bidat kaplarn kapatmak ve bidat ehlini bidatlerinden hak zere olduklarna inansalar bile- men
etmek gerekir
435


DNE AYKIRI KTAPLARI YASAKLAMAK
mam bnl-Kayym, Kuran ve snnete aykr olan bir kitap yazmak, yaynlamak ve halk arasnda datmay
caiz grmez. eriatmz bu tr bir kitaba el koyup onu yok etmeye izin vermitir. yle der:
Muhtevasnda Allah Rasulnn tatbikat olan snnete aykrlk tayan hibir kitabn yazlna izin yoktur.
Hatta bu eit kitaplarn yaklmas ve yok edilmesi hususunda izin verilmitir. slam mmetine kar bunlardan
daha zararl bir crm ilenemez.
436

bnl-Kayym daha da ileri gider ve unu ilave eder:
inde yalan ve bidat bulunan her eit kitabn yok edilip ortadan kaldrlmas farzdr. Byle kitaplar ortadan
kaldrma hareketi, oyun ve alg aletlerini, arap kaplarn krmaktan daha iyi ve daha faydaldr. nk bu tr
kitaplarn zarar dier crmlerin zararndan daha byktr.
437

bnl-Kayym bu hususu yle noktalar:
Sapk kitaplarn yaklmas ve yok edilmesi karlnda hi bir ey temin edilmez.
438

Umulur ki modern dnyamzda dnce hrriyetini savunan modern dhce taraftarlar, insanl nkleer bir
savatan daha fazla yok eden bu tr kitaplarn bulunduu etkin mevkiini grr ve bunlar dnmenin bile
insanla kar korkun bir meydan okuma ve kin kokan bir taassub olduunu anlayacaklardr.
Gerekten slam mmetinin maslahat asndan bakldnda, kitap konusu ok nemli bir konudur. Bu mmetin
dncesinde meydan okuyan bir cemaat olduunda phe yoktur. slamn omuzlarna ykledii en mhimi de,
Dnya slam Birlii olmakszn, dmanlarna kar bu meydan okuma grevinin imkansz olduu ve olacadr.
mmetin, akli bir irtidada veya fikri bir anariye kar koymas iin, mmetin fikir birlii iinde olmas arttr.
ttifak bugnk dank manzara iinde aramak mmkn deildir. Hayat felsefesine olan inanc zayf ve fikri
messeseleri gsz olduu srece, bu mmet, bilim ve teknikte kendisiyle rekabet halinde (olan) dou ve bat
emperyalizmine kar koyamaz.
Tarih ahittir ki, bu mmetin varlna sebep olan temel dncesi, slam d yabanc ideoloji ve felsefeler
karsnda her ne zaman zayf drlp boyun edirildi ise, o ideolojilerin potasnda erimitir. (Gnmz slam
dnyas bugn bu ideolojik ereveden kurtulu ve bamszlk mcadelesini vermektedir. Fikri, siyasi, kltrel,
ekonomik ve askeri bamszlk sava. Bu bamszlklar, tarihin kaydettii slamn hkmran olduu
dnemlerin bamszl gibi olmak mecburiyetindedir.) Allahn dinine aran davetileri ve hakkn sancan

431
el-Ahkms-Sultkaniyye: 231-232.
432
Amr b. As Rasulullahtan (s.a.v.) yle buyurduunu iittiini bize rivayet etmitir: Hakim hkmedecei zaman itihad eder ve isabetli
bir hkm verirse, onun iin iki ecir vardr. Hkmedecei vakit itihad eder, fakat hata ederse, buna da bir itihad ecri vardr (Buhari-
Mslim rivayet etmitir) Riyazs-Salihin Terc: 3/354. Hadis No: 1888 (eviren).
433
el-Mbinul-Muin li-Fehmi Erbain: 190.
434
A.g.e.: 190.
435
hya: 2/287.
436
et-Turukul-Hkmiyye fis-Siyaset-i-eriyye: 254.
437
A.g.e.:256.
438
A.g.e.: 254.
95
tayacaklar olduu srece bu mmetin karsnda kafirler, facirler ve dinsizlik olacaktr. (Yani slam ve onun
iman, iktidar mevkiinde olduu srece dmanlar olacaktr. Ta ki slam ve mslmanlar kendi ierlerinde erir,
kendilerine benzeyinceye kadar Kuran ifadesiyle- raz olmazlar.)
Kuran ve Snnete aykr kitaplara kar byle menfi bir tutum iine girmek, mmet iinde filizlenen ihtilaf
yumuaklk, mnakaa ve anlay havas iinde gidermemek ve sert bir tutum iinde aleyhinde bulunmak
anlamna gelmez. Aksine byle bir tutum, mmeti hak izgide sabitletirmek, dinine ve inancna skca sarlmas
iin tm gayreti sarfetmek anlamn tar. Ayn ekilde bu, ilmi ve fikri aratrmalara gerek anlamyla dn
hedef alan fikri mnakaalar men etmek manasna da gelmez.
Kuran ve Snnete aykr olarak telif edilen kitaplara kar tutumunu arzettiimiz bnul-Kayym el-Cevzi, bu tr
kitaplarn yok edilmesi ve bunlara ilmi reddiyeler yazmak yalnzca mbah deil, hatta zamann ve artlarn
gereine gre byle bir almann hem mbah olduu grn ileri srer ve yle der:
Fakat birbirine muhalif mezheb ve grlerin iptali ile ilgili kitaplarn yazlmasnda bir saknca yoktur.
Mevcud halin gereine gre bazen farz, bazen mstehab, bazen de mbah olur
439


YAKINLARA MARUFU EMREDP, ONLARI MNKERDEN NEHYETMEK
Yaknlara marufu emredip onlar ktlklerden men etmek farz ve ayn zamanda mhim bir grevdir. Fakat bu
grevin de riayet edilmesi gereken adab ve belli snrlar vardr. imdi bu konumuzda, baba-anne, ocuklar ve
kar-koca arasnda yaplan marufu emr ve mnkeri nehiy grevinin snrlarn zikredeceiz. nk yaknlar ve
akrabalar hususunda, baka bir kesimde bulunmayan hassas ve dikkatli ilikiler sz konusudur.
eriatmz ocuklardan blua erenle ermeyen arasn hassas izgilerle ayrmtr. Bu nedenle marufu emr
mnkeri nehiy konusunda her birine ynelik davranlarda anne-babann konumu da deiiktir.

BLUA ERMEYEN OCUKLARA, MARUFU EMREDP /ONLARI/ MNKERDEN MEN ETMEK
Blua ermeyen ocua iyilii emredip onu her eit ktlkten uzaklatrmadan kastmz; onu shhatli dini bir
eitimle eitip, dini kltr ve ahlakla yetitirmek, onu blu ana erince- slam eriatna uygun temiz bir
slami hayata hazrlamaktr.
ocuklarn eitim ve retiminin byk bir fazilet olduu konusunda Allah Rasulnn (s.a.v.) bir ok
hadislerinin mevcut olduunu biliyoruz. Birkan arzedelim.
Kiinin ocuunu terbiye etmesi (onu eitmesi) bir sadaka vermesinden daha hayrldr.
440

Hibir baba, ocuuna iyi terbiyeden daha stn bir bata bulunmamtr.
441

ocuklar eitip onlar kltrl yetitirmek, sadece ahirette sevap kazandran bir i deil, slam hukukunun anne-
babaya ykledii bir sorumluluktur da. Zaten bu sorumluluun bir gereidir ki ihtiya zuhur edince ocuklar
tazir cezalaryla tecziye etmek onlarn hakkdr. Nebi (a.s.) yle buyurdular:
Yedi yana girdiklerinde ocuklarnza namaz klmalarn emrediniz. On yana girdiklerinde klmazlarsa
onlar dvnz.
442

Hadiste namaz klmayan ocuun tazir edilecei zikrolundu ise de ayn tazir orucun hkmnde de geerlidir.
443

ocuklarn terbiye edilmeszi ana-babann grevidir. Bu nedenle babann grevi ile ilgili slam fukahas der ki:
Babann, ocuunu, Kuran renmeye, terbiye ve ilme zorlamas hakkdr. nk bu hak ana-babaya
farzdr.
444

ocuun velisi ve onun bakm ve kontroln stlenen kii onun babas saylr ve asl olarak da onun eitim ve
retiminden sorumludur. Ayn ekilde anne de baka adan ocuun velayetini stlenmitir.
Hz.Meryem in annesi Fukazann kz Hanne yle dua eder:
Hani mrann kars: Rabbim, karnmdakini azadl bir kul olarak sana adadm. Benden olan bu (aday) kabul
et. phesiz (niyazm) hakkyla iiten, (niyetimi) kemaliyle bilen sensin sen demiti.
445
Bu ayetle ilgili el-Cessas
der ki:
Bu ayet, annenin, ocuu koruyup kollamas, eitim ve retimi konusunda sorumluluunun bir ynn
stlenmesi, hakk ve grevi olduunu aka iaret etmektedir
446

Sonu olarak u kmaktadr ki, babann, ocuklar eitim ve retimde, onlar tazirle cezalandrmada sahip
olduu haklara anne de sahiptir.
447


BULUA EREN OCUA MARUFU EMRETMEK VE ONU MNKERDEN MEN ETMEK

439
et-Turukul-Hkmiyye fis-Siyaset-i-eriyye: 256.
440
Tirmizi-Birr ve Sla (ocuun terbiyesi) babnda rivayet etti. (Bir sa: Bin dirhemlik hububat lei). (Terc: c: 3/379).
441
A.g.e.: 3/380 (Terc).
442
Ebu Davud-Kitab-us-Salah (ocuk ne zaman namaz klmakla emrolunur) babnda rivayet etti.
443
Redd-l Muhtar Aled-Drr-il Muhtar 3/261.
444
el-Bahr-r Rik erh-u Kenz-id Dakik: 5/49.
445
l-i mran: 35.
446
Ahkm-ul Kuran: 2/12.
447
Redd-l Muhtar Aled-Drr-il Muhtar: 3/261.
96
Anne-babann bulua ermeyen kk ocuu terbiye etme ve ona tazir uygulama hakk mevcut iken, fakat
buludan sonra bu haklara sahip olamyor. nk bulua eren ocuk yabanc mesabesine geer.
bn-i Abidin der ki: Byk artk yabanc gibidir.
448
Baz ulemaya gre, buludan sonra da anne-babann bu
haklar ayn ekilde devam eder. El-Bahrur-Rikde yle denilir:
Esbicani yle der: Taziri gerektiren bir su iledii tespit edilen bulu andaki ocuu terbiye etmek
babann hakkdr.
449

Bulua eren ocuk ile ermeyen ocuk karsnda anne-babann mcedele edip etmeme durumu arasnda bir
eliki gze arpar. Fakat iin gerei, aralarnda var sanlan byle bir elikinin olmaydr. Bunun iin eriatn,
bli olan ocukla bulua ermeyen ocuk arasnda kabul ettii farklln keyfiyetini dnmemiz gerekir. Bu da
mkellef anda olmayan ocuun babaya tbi olmasdr. Mkellef andaki ocuk ise hr ve bamszdr.
Artk o bundan sonra tm sz ve davranlarndan sorumludur. phesiz bu temel anlay nedeniyle- bulu
ana ermedii srece ocuu eitip terbiye etmek, anne-babann hakk olur. Fakat mkellef ana eren ve akl
olgunlaan ocuu terbiye etmek haklar deildir artk. Bu hususta ameli olarak dnp bu temel anlay
kabul ettikten sonra- anlalacaktr ki gerekten ocuk bulua erer ermez tm sorumluluklarn tadn kabul
etmemiz mmkn deildir. Hatta bu yaa ermesine ramen anne-babann vesayetine, velayet ve yardmna bir
sre daha muhta olduu grlecektir.
Mesela ocuk bulua erip aklland, derli toplu dnd ve muhta olduu eyler karsnda ne yapacan
kestirdiinde, babann bunu olumsuz bir tavrla karlamas doru olmaz. Buna ramen ocuk bu yata iken-
kendinden emin deilse, ebeveynin onu kendinden ayrmas ve ona bundan sonra da bir sre kendini tam idare
edecek yaa kavuuncaya kadar- bakmas hukuki olmasa da bir vicdan borcudur.
450
Muhta olduu srece onu
terbiye etmesi gerekir. Drrl-Muhtarda yle denilir: ocuk akli olgunlua erer, karar vermede kedini
yeterli bulunca, babann onu kendisiyle beraber bulundurmas hakk deildir. Ancak kendinden emin olmaynca,
babann, ocua isabet edecek fitne ve belalardan korumas iin bir sre daha ayrmamas ve taziri gerektirecek
bir su iledinde onu terbiye etmesi mstesnadr.
451

bn-i Abidin: Babas len ocuun velisi, -ne zaman olursa olsun- ocuk bulu anda olmakla beraber
kendinden emin olmaynca, babasnn, kendinden ayrp yalnz bana brakmamas gibi, sahip olduu hukuk
asndan da baba gibidir. nk bu, eriatmzn emrettii yaknln en by ve kendi haline brakmakla
doacak ktln de en irkinini nlemektir.
bn-i Abidin yle der:
Ak olan hkme gre ocuun dedesi ayn durumdadr. Asabeden (baba tarafndan yaknlar) olan dier
yaknlar ocuun kardei ve amcas hkmndedir. phesiz ki ktl nlemek gc yeten herkese farzdr.
zellikle kt bir durumda olana yardm eli uzatmak daha da nemli. Bu da ayn ekilde yaknlar gzetip onlar
korumann gereidir. slam bu durumda olan kimseleri, imkan nispetinde grp gzetmeyi ve doacak kt
neticeleri nlemeyi emretmitir.
452

Nasl ki baz hallerde babann mkellef andaki ocuunu terbiye etme hakk varsa, baz durumlarda da
sorumluluklarn tama hakk vardr. ocuk bulu ana erip geim salamaya elverili olunca, babann ocua
rzk temin etmesi gerekmez. Fakat ocuk dini ilimleri tahsilden dolay- kazanma imkanndan mahrum ise,
babann onun nafakasn temin etmeyi tekeffl etmesi gerekir.
453

ocuu her eit fitneden korumak, mnkerden nehyetmektir. Nasl ki ilim renmesinde yardmc olmak
marufu emretmek ise. Bundan da anlalyor ki, ihtiya duyulunca, mkellef anda olmasna ramen ou kez
ona iyilii emredip ve onu ktlkten alkoymak, anne-babann vicdan borcudur.

ANA-BABAYA KARI MARUFU EMR MNKER NEHYETMEK
ocuun ana-babasna iyilii emredip ktlkten men etme grevi, cidden ok hassas bir grev ve nemli bir
ilikidir. Anne babann, cehaletlerinden dolay marufu emr, mnkeri nehiy grevlerini ihmal ettikleri bir
gerektir. ocuk bunlar hatrlatrken, slamn onlara kar davranma hususundaki direktiflerini gznnde
bulundurmas gerekir. Bu adan anne-babaya yaklamda bulunmas daha uygundur. Bunun dnda herhangi bir
azarlama, vurma veya dvme gibi yollara bavurmas kesinlikle caiz deildir. Allah Tel Kuran- Kerimde
yle buyurur: Rabbim, kendinden bakasna kulluk etmeyin. Ana ve babaya iyi muamele edin diye hkmetti.
Eer onlardan biri veya her ikisi senin yannda ihtiyarla ererlerse onlara f (bile) deme. Onlar azarlama.
Onlara ok gzel (ve tatl) sz syle.
454

ocuunu ldrdklerinde anne-babaya ksas hkmnn tatbik edilmeyii de haklarnn nemini bize gsterir.
Allah Rasul (s.a.v.) buyururlar ki:

448
A.g.e.
449
el-Bahr-ur-Rik: 4/171.
450
A.g.e.
451
ed-Drr-l Muhtar: 2/883.
452
A.g.e.: 2/883.
453
el-Bahr-r Rik: 4/200.
454
el-srai: 23.
97
ocuuu(nu ldrmesi) sebebiyle babaya kyas yaplmaz.
455

Ayn ekilde ocuunun annesini ldren kimse gibi, ocuunu ldrmesinden dolay babaya ksas uygulanmas
caiz deildir. ocuun ksas hakk der.
456

Savata ocuk anne-babas ile karlarsa, imkan nispetinde onlar ldrmekten kanmas gerekir. Ancak onlara
kendisini ldrme frsatn tandnda ldreceklerinden korkmas sebebiyle kendini savunmas iin onlara frsat
vermeyebilir.
457

slam hukukular, ocuun ana-babasna bizzat haddi tatbik etme hakk yoktur derler. Gazali bu konuyu
genie ele aldktan sonra yle der:
ocuk babann iledii cinayetin karl olan bir eziyeti kendisine yapmas caiz olmaynca, ileride meydana
gelecek bir cinayet iin imdiden babaa eziyet etme hakk da yoktur. Evl olan da budur
458

bni Abidin, Fuslul Almiden naklen der ki:
nsan anne-babasn mnker ilerken grdnde bir defaya mahsus olmak zere onlar men edebilir.
Vazgeerlerse ne l. Yoksa susar. Ktl ilemeye devam ederlerse Allahtan, kendilerini hidayete
erdirmesini ve gnahlarnn balanmasn diler ve bundan teye karamaz.
459

slam ulemas der ki: Ktlk ileyen anne-babaya herhangi bir ekilde eziyet etmeden, iledikleri ktlkten
men etmek ocuunun hakkdr.
460
Nasl ki kendilerine eziyet etmeden itikleri ikiyi dkmek caiz ise..

ELERE KARI MARUF VE MNKER YAPMAK
imdi bu konuda eler arasndaki marufu emr ve mnkeri nehyetmenin snrlarn tespit edeceiz. Allah Tel
buyurur ki: Erkekler kadnlar zerine hakimdirler.
461

slamn getirdii aile nizamna gre erkek ailenin dayana ve hakimi (yneticisi)dir. Kadnn ailedeki yeri ise
ona boyun emek ve ona mahkum olmaktr. (Bu boyun ei ve mahkumiyet, baz slam dmanlarnn abartarak
arzetmeye alt stediini yapma, esir muamelesine tbi tutma ve meruiyetinin dna kma gibi birtakm
yersiz iddialarn hedefi kabul edilmemelidir kadn. Ama Allah Telnn muradna muvafk olarak, onun kendi
tabiatna zt olarak istihdam edildiinde aile dzeninin alt st olduu tarihen sabit iken, szde kadn haklarn
savunanlar ve onlar erkekle eit klma abasna kaplanlar, onu hep mahkum duruma drmlerdir. Onun
gerek deerini Kuran yasasyla hkme balayan Allah (c.c.) en dorusunu sylemitir. Buna teslim olmak
der bize. (eviren).
Kadn nafakasn teminde emin olarak alamamakta ve yalnz bana ev idaresini stlenmede hakim
olamamaktadr. Tarihin., bu iddiann byle olduuna ahitlik ettiini grmekteyiz. Hatta onun, dinini ve inancn
korumaya da emin olamad, ahlak ve davranlarnda zikzaklar izdii, bunun iin de bir koruyucuya muhta
olduu da bir gerektir. Birinin veliliini ve himayesini stlenen ocuk gibi korunmaya muhtatr o. (Bu, onu
kmsemek anlamna deil, aksine slamn tand hr bir atmosferde yaamasn salama anlamnadr)
(eviren)
bni Kesir, ayette geen Kavvamun kelimesini aklar ve yle der: Erkek kadnn velisidir. Yani onun reisi,
onun by, ona hakim ve haktan saptnda onun terbiyecisi demektir
462

Allame el-Cessas der ki:
Erkekler kadnlar zerine hakimdirleri ayeti onlar terbiye ve idare etme, haklarn koruma ve onlar her trl
er kuvvetlere kar himaye etme greviyle ykmldrler anlamnadr.
463

Marufu emretmek mnkeri nehyetmek farz- kifayedir. Fakat bir kimse marufu emretmeyi ihmal eder ya da bir
mnker ilerse, bundan da yalnz belli bir kiinin haberi olur da onu, iyilii emredip ktlkten alkoyabiliyorsa,
bu grevi yapmak ona farz- kifaye deil farz- ayn olur.
Malumdur ki her erkein ailesi ile ilgili bilgisi, onlarn kusur ve meziyetlerini tanyabilme imkan vardr. Sonra
dinin, onlar slah edip aile dzenini salamay bakasndan deil, kocasndan isteyip lutfettii haklarn
korumaya gc de vardr. Btn bunlardan anlalyor ki slahna ve onun ahvaline vakf olmasna bakasnn
imkan bulamad bir ok durumlarda aileyi dzenlemek erkein hakkdr.
mam Nevevi maruf ve mnker konusunu ilerken yle der: Bir yerde bu vazifeyi bir kiiden baka bilen
bulunmazsa veya mnkeri ortadan kaldrma grevini yrtecek biri yoksa o bir kiiye, iyilii emretmesi farz-
ayn olduu gibi bir babann ocuu ile karsna iyilii emir, ktlklerden men etmesi de farz- ayndr
464


455
Tirmizi-Diye babnda (babann ocuunu ldrmesi sebebiyle ksas uygulanr m, uygulanmaz m?) babnda rivayet etti. (Terc: 3/14).
456
el-Hidaye Mea erhih-il nayeti ala Hami-i Feth-il Kadir: 8/260.
457
Ahkm-ul-Kuran: 2/339, el-Bahr-r-Rik: 5/78.
458
hy: 2/280 (Terc: 2/788)
459
Redd-ul-Muhtar Aled-Drr-il Muhtar: 3/261.
460
et-Teri-ul-Cinai: 1/261.
461
en-Nisa: 34.
462
Tefsir-u bn-i Kesir: 1/491.
463
Ahkm-ul-Kuran: 2/229.
464
erh-u Sahih-i Mslim: 1/51.
98
Kadn kocasnn hakkn ihlal eder ve emrine aykr davranrsa tazirle cezalandrmas kocann hakkdr. Allah
Tel buyurur ki: erlerinden, serkeliklerinden yldnz kadnlara gelince, onlara (evvela t verin,
vazgemezlerse) kendilerini yataklarnda yalnz brakn. (Yine kr etmezse) dn.
465

Erkek bu hakk, iyilii emretme ve ktlkten men etme yoluyla cezalandrma eklinde kullanabilir. Fakat bu
nemli noktada dnmek gerekir. nk bu hakkn da belirli snrlar vardr. Erkein karsn terbiye ve tazirde
haddi amas caiz deildir. Bu artlar ylece sralamak mmkn:
1- Koca, karsn u hallerde tazirle cezalandrabilir:
a) Sktrmadan yatana davet ettiinde kocann davetini kabul etmemesi,
b) Kocasna isyan edip kafa tutmas,
c) Kocasna kar stnlk ve byklk taslayarak onunla ekimesi,
d) Kocasna svmesi ve sakaln tutup yolmas,
e) Elbisesini yrtmas,
f) Koca, karsnn, gzellemesini ve sslenmesini emrettii, kadnn da buna gc yettii halde emrine
uymamas,
g) Kocasnn izni olmakszn, kadnn kocasnn malndan herhangi bir eyi ne ekilde olursa olsun- vermesi,
h) Herhangi birine svmek veya kendisine haram olan bakasna yzn amas gibi kocasnn arzu etmedii
ahlakszl ilemesi.
) Kendisine haram olan yabanc erkekle herhangi bir zaruret olmamakszn- konumas,
i) Kocasnn izni olmakszn evden dar kmas.
466

2- Kadn kocasndan nafakasn ve giyimini isteyip de bunda srar edince kocann bundan men etme hakk
yoktur. nk hak sahibi, megul olan (staj gren) el ve alacan isteyen lisandr.
467

3- Koca, karsn haksz yere dverse tazir cezasn kocaya tatbik etmek gerekir.
468

4- Tazir, hakknda eri cezann olmad ktlklerin ilenmesinde uygulanr. Hakknda eriatn ceza belirledii
fiillere tazirin uygulanmas doru olmayp had uygulanr. eri had umumi ilerden deildir. Yani herkes deil,
daima devlet bakan veya onun adna biri uygular. Kocann karsna tazir uygulamas ise ancak hakknda eri
cezann bulunmad gnahlar ilediinde uygulanr.
Allame el-Ksni der ki:
Kadn, geimsizlik ve itaatsizliin dnda, hakknda eri bir ceza olmayan bir su ilediinde, kocann onu
taziren cezalandrma hakk ortaya kar. nk koca, efendinin, klesine tazir uygulama hakk gibi karsn tazir
etme hakk vardr.
469

5- Kocann, karsa tazir uygulamas, hadiste geen incitmeyen bir dv lafzyla ifade olunmu eklidir.
470

Kocann bu snr amas caiz deildir.
Abdullah bni Abbas incitmeden dvme kavramn yle aklad: Misvak ve benzeri bir ubukla
dvlmesidir. Dier bir rivayette: Herhangi bir kemiini krmadan dvmektir diye tefsir edilmitir.
Katade ise: ncitmeksizin yani alatmakszn dvme eklinde aklamtr.
471

Karsn ar dven koca ise tazir cezasna maruz kalm olur. Tenvir-ul Ebsarda yle denilmitir:
Ar ekilde, kocasnn kendisini dvdn iddia eden bir kadn, bu iddiasn ispat ettii an kocasna tazir
uygulanr.
472

Hanefi hukukular der ki: Kadna uygulanan tazir cezas lmne sebep olursa, kocann hukuken diyet
demesi gerekir.
473

6- Koca karsn yatana davet edince, bu davetini kadn kabul etmezse, kocann nce t vermesi gerekir.
t fayda vermezse, Kurani ifade ile onu yatanda yalnz brakr. Bilahare kocasna isyan edince tazir
uygulanr. Karsnn ilk muhalefetine kar kocann tazire bavurmas doru olmaz.
474

7- Bir ksm slam hukukusu, kadna tazirin uygulanmas ancak dzelecei midi varsa uygulanaca grn
ileri srmlerdir. Kadnn dzelmeyecei veya ar bir ekilde dvlmekle de yola gelmeyecei sonucuna
varlnca tazirin uygulanamayaca, ayet uygulanrsa, her iki adan da ona kar haddi amak demek olacan
kabul etmilerdir.
475

Btn bu alardan baklnca grlecektir ki marufu emr ve mnkeri nehi, cidden hayatn tmn kapsayacak
geniliktedir. Bu saha bir taraftan inan ve ibadetler, dier taraftan ahlak ve muameleler gibi konular iine
almtr. Fakat dinin, karsna kar erkee tand tazir hak ile ilk konuya nispetle snrldr. Zira bu hak ancak

465
Kenz-d Dekik mea erh-il Bahr-ir-Rik: 5/48-49.
466
erh-u Sahih-i Mslim: 1/51.
467
el-Bahr-r-Rik: 5/49.
468
A.g.e.
469
Bedi-us-Sanai fi-Tertib-i erai: 2/334.
470
Mslim-Kitab-ul Hacc (Haccet-n Nabi babnda) rivayet etti.
471
Cmi-ul-Beyan: 5/41.
472
Tenvir-ul-Ebsar: 3/262.
473
el-Hidaye Mea Feth-il Kadir: 4/217.
474
Bedi-s-Sana: 2/334.
475
et-Teri-ul-Cina: 1/516-517.
99
hayatn muayyen bir asnda kadnn slah iin takdir edilmitir. Hayat kapsayan bu hukuk manzumesi iinde
kadn, sadece ikence etmesi hari, son derece bozulup da kocasnn hakkn eda etmekten kanr ve hatta
Allahn hukukunu grmemezlikten gelerek dinin emirlerine muhalefet ederse, kocann bu manzara karsndaki
durumu ne olur?
Bu soruya verilecek ksa cevap; byle bir kadn derhal boamaktr. nk dinin emirlerine kar direnen bir
kadnn boanmas, e olarak kalmasndan daha hayrldr.
Bahr-ur-Rikin beyann gayesi blmnde yle nakledilir:
Kadn eziyet ve ikenceye varacak derecede kocasn hkm altnda alr veya Allahn ceza kanunlarn hie
sayarak namaz terkedince boamak mstehaptr.
476

Allame bn-i Abidin unu da ilave eder: u ak bir gerektir ki, namazn dndaki farzlar terketmek de namaz
gibidir
477

Abdullah b. Mesuddan (r.a.) yle dedii rivayet edilir:
phesiz ki Allah Telnn onun mehrini zimmetime vermesi, namaz klmayan bir kadnla beraber
yaamamdan daha hayrldr
478


KOCAYA KARI MARUF VE MNKER GREV YAPMAK
Kadn evin reisi ve hakimi olmas bakmndan kocasna tbidir. mam Gazalinin tabiri ile, ocuk babaya olduu
gibi, o da kocaya tbidir. Koca bilgisizlikten dolay herhangi bir ktlk ilerse, kars sadece bundan
vazgemesi iin hatrlatma yapar, dinin hkmn syler ve kendisine t verir. Kadnn bunun dnda herhangi
bir ekilde svme, azarlama ve dvme hakk yoktur.
479

VIII. BLM

MARUF ve MNKER GREVN YAPANLARDAN STENEN VASIFLAR












GR
Marufu emr ve mnkeri nehiy; btn snrlar, artlar ve dbyla bu mhim grevi stlenen kimseden imkan
salayacak belirli zellik ve vasflar ister. Bu vasf ve zellikleri ahsnda tamayan kimse bu grevi hakkyla
yrtemez. Bu vasflara gemi konularda temas etmitik. Ancak bu blmde son derece nemli dier bir ka
vasf daha ilave edeceiz.

NAMAZ
Mminin dnyadaki grevi, dinin tasvip edip onaylad her iyilie davet etmek, dinle atan her eit fikir ve
ameli ortadan kaldrmaktr. Allah ve Rasulnn emrettii her ey maruf, yasaklad her ey de
mnkerdir. Bu iki kavram dini tmyle ifade eder. Marufu emredip mnkeri yasaklamak hakikatte, dini
hayat uygulamak demektir.
Gemite bu ok nemli ve byk grevi omuzlayanlar, ancak kalpleri iman ile saflam, hayatlar tertemiz ve
amelleri Kuran ve Snnet lleriyle anlam kazanm sekin insanlar idi. Zira bu kimseler marufu yapanlarn
ve bunu kendilerine tatbik edenlerin ilk nesli idi. Yoksa mnkere batm insanlar nasl men edeceklerdi? Haktan
yz evirmi insanlara marufu nasl emredeceklerdi? Dolaysyla da dnyada, yapmadklarn syleyen, t
almayp da t verenlerin elleriyle esiz bir inklab meydana gelmezdi.
u deimez bir gerektir: Bu dava, davet ettikleri hayatta mahhas ve canl bir rnek olmaya arzemeden ve bu
uurda kendilerini feda eden erler ve mcahidler ister. Bu kimseler konutuklarnn ilk tatbik edenleri ve davet
ettiklerinin ilk kabul edenleri olacaktr ve olmak zorundadr.

476
el-Bahr-r-Rik: 3/237
477
Redd-l Muhtar Aled-drr-il-Muhtar: 2/572
478
A.g.e. Burada zikredilen grler, Hanefi hukukularnn tercih ettikleri gr olarak, namaz terkeden kadna kocasnn tazir cezas
uygulayabilecei noktasnda dmlenmektedir. (Bahr-r-Rik: 5/49).
479
hy-u Ulm-id-Din: 2/280.
100
te namaz, mmini, marufu emr ve mnkeri men etme grevine ehliyetli klar. Lokman oluna vasiyet
ederken bu hususa iaret ediyordu:
Oulcazm, namaz dosdoru kl (Kendini kemle erdirmek iin Beyzvi) iyilii emret, ktlkten
vazgeirmeye al (bakalarn kemle ulatrmak iin Beyzvi). Sana (bu emir ve nehiy sebebiyle) gelecek her
trl eziyet ve musibete kar sabret. nk bunlar kesin ekilde farz klnan grevlerdendir.
480

Mfessirler derler ki: Lokmann, oluna yapt bu vasiyetinde namaz dosdoru klmasn emretmekle,
kendisinin tam olgunlua ermesini, daima Allaha dnmesini ve hakiki anlamda Allahtan korkmak (yani
marufu emr mnkeri nehiy) demek olan stn takva sahibi olmasn istemitir.
Marufu emr, mnkeri nehyetme grevini yklemekle de, bakasn dine davet etmek, terbiye ve slah iin gerekli
almay yapmasn arzu etmitir.
481

Bu iki konudan her biri bal bana mstakil birer almadr. Fakat ikisi arasnda elbette kuvvetli bir iliki
vardr. Namaz stlahi anlamyla marufu emr mnkeri nehiy artlarndan olmamakla beraber- bu grevi daha
gzel yrtmek iin gerekli takviyeyi yapar. Namazdan uzak ve kusurlu olanlar bu grevin arl altnda
ezilirler. Gerekten marufu emredip mnkeri yasaklamaya almak iin gerekli yce vasf ve faziletler ancak
namaz ile geliir. Zira bu grevi hakkyla yapabilenler, ancak dnyann aldatc parlaklklarna kendini
kaptrmayanlar, onun gurur ve zevklerine esir olup etkisinde kalmayan, aksine onu bir snav yeri ve ahiretin
tarlas olarak grebilenlerdir. Allahn huzurunda kk-byk herkesi sorumlusu imi gibi yapt her almaya
karlk pein deil, ahiretteki crete ve Allahn rzasna talip olma yolunda hayatn feda edebilenler, ancak bu
grevin gnll erleri olabilirler.
Nefislerine Allah sevgisini kartrp kalbini, duygularn, akln ve organlarn bu sevgi ile besleyenler...
Allahtan uzaklatranlarn her trl arzularndan tamamen ayrlanlar... Yz kzartc sz ve amellerden, her eit
mnker ve isyandan tam anlamyla kap bunda diretenler... Evet Kuran- Kerim, bu yce vasflarn kaynann
ve bu istenen faziletlerin meneinin, namaz olduunu ilan etmitir. te tm bu sfatlarn kayna ve menei
olan namaz, hayat, Allahn boyas ile boyar. Esiz ahlak abidesinin temelleri ykseltir. Faziletli ahlak meydana
getirir. nsan hayatn, yz kzartc sz ve amellerden, mnkerin her eidindin temizler. Allahn zikriyle imar
eder ve kulluk duygusuya birletirir...
Kuran- Kerim bu hususa yle iaret buyurur:
Sana vahyedilen kitab oku.
482
Namaz da dosdoru kl (ve kldr). nk namaz edepsizlikten ve akl ve
eriata uymayan her eyden alkor. Allah zikretmek elbette en byk (ibadet) dir.
483
Fesada kar savaa
koan, mnkerin ortadan kalkmas, hayrn yaygnlamas ve marufun emredilmesi iin aba sarfedenler iin
namazn nem derecesi, umarm ki anlalmtr.

SABIR
Yukarda geen ayette Lokman (a.s.) oluna yapt vasiyette, marufu emr mnkeri nehiy ile beraber sabr
tavsiye etti. Demek oluyor ki bu alma sabr ister. Sabrsz ve aceleci olan bir kimse byle bir almay
yrtemez.
mam Rzi der ki: Maruf ve mnker grevini yapan kimse incinir ve eziyet grr. Onun baars sabr
iledir.
484

Asr sresinde de Cenab- Hak sabr tavsiye kavramn hakk tavsiye etmenin peinden getirmitir. Hakk tavsiye,
mminin mmine Allahn dinini hatrlatmasdr. Bu da dinde, mminler aras maruf ve mnker grevi
demektir.
Birbirine sabr tavsiyesi ise, dini tebli ve tatbik sahasna koyma yolunda, mminlerin urad ve urayaca
glklere kar gs germek ve iddetli eylemlere kar koymak zere kendi aralarnda, birbirlerini sabretmeye
yneltmek ve tevik etmektir. Bylelikle marufu emretmek, mnkeri nehyetmek iin sabr silah nem
kazanmaktadr.
mam bn-i Teymiyye, sabrn, maruf ve mnker grevindeki nemli fonksiyonu ve zaruretini yle aklar:
Allah Tel, marufu emredip mnkeri nehyetmekle grevlendirdii nderler olduu halde peygamberlere bile
SABRI emretti.
485

Marufu emredip mnkeri nehiy grevini yaparken peygamberler bile sabr ihtiyac iinde olursa, bakasnn
buna ihtiya duymakszn bu grevi baarabilmesi nasl mmkn olabilir?
Gerekten maruf ve mnker grevi zor ve korkulu bir itir. nsan bu grevi, tad ehliyeti ve stn
fedakarlklar, skntlara katlanmas, glklerle karlanca sabretmesi ve iddetli musibetler annda sebat

480
Lokman: 17.
481
Kitabmzn banda ve I. blmnde ele aldmz Bu grevin farziyeti ve nemi adndaki aratrmamz gz nnde bulundurun ve bir
daha gz atn.
482
Kurann mnlarn iyiden iyiye dnen kimse, onu tekrar tekrar okumak suretiyle daha evvelce anlamad bir ok mnlar kendisine
alr. (Ebussuud). Ayette geen Allah zikretmek ksmna bni Abbas (r.a.) yle mn vermitir: Allahn sizi anmas, sizin onu
anmanzdan daha byktr.(eviren).
483
El-Ankebut: 45.
484
Meftih-ul Gayb: 6/578.
485
el-Hisbe fil slam: 71.
101
gstermesi sayesinde baarr. nk insan Allah iin att her admda skntl ve iddetli belalarla denenir.
Binaenaleyh byle bir snav, ancak iddetli glklere gs germede kuvvetli olanlar, her ne zaman olursa
olsun peipeine gelen mihnetler ve biriken fitneler ortaya ktnda dine bal kalmakta sebat gsterenler, asrn
slam dman yneticilerine aldr etmeden hakk sylemekte cesur davrananlar, tm gayretini gsterdikten
sonra, mstebid zorbaclara kar koymak, hibir korku ve kayg duymakszn yzlerine kar aka hakk
savunup elikleen iradeleriyle ortaya kanlar baarabilir.
Ayn ekilde maruf ve mnker grevini hakkyla ifa etmek iin insann kendini yenebilmesi gerekir. lk planda
nefsini yenmesi, ar arzularna uymaktan vazgemesi ve fiilen tek Allaha teslim olmas, bu grevi baarmann
belirtileridir. nk arzusuna gem vurmayan kimsenin ayn ekilde bakasn dzeltip slah etmesi mmkn
deildir. te btn bu vasflar znde toplayan, sabrdr. Sabreden kii tek bana da olsa maruf ve mnker
grevini yapabilir. artlar elvermedii, her eyin kriz geirdii bir ortamda dahi sabr sahibi rotasn armadan
bu grevi yapar. Oysa sabr kaybeden kii kendisini sabretmeye zorlasa da sebat etmeye muvaffak olamayaca
iin bu grevi de yapma imkann bulamayacaktr.

AFFETMEK ve YZ EVRMEK
Kuran- Kerim affetmek, marufu emretmek ve yz evirmek gibi nemli konuyu bir ayette toplad:
(Habibim) sen (gl deil) kolayl (salayan yolu) tut. yilii emret (Yani eriatn ve akln beendii eyi).
Cahillerden yz evir.
486

Ayet-i Kerime, marufu emretme, kolay yolu tutma ve yz evirme arasnda kuvvetli bir alka ve iliki olduunu
aklamaktadr. Mfessirler kolay yolu tut szn u ekilde yorumlamlardr:
1- Kolayl tut sznden maksat ayetin zahiri olarak ifade edilen tut kelimesi mecazdr. Bu mecazi ifade
ile, yaplan muamelede kolay yolu tutmak, insanlara zor gelecek eyleri istememek, iddet ve terr taraftar
olmamak kastedilmitir.
2- Affetme hasletine sahip olmak, herkesin gnahna bakmamak, kusur affetmek iarna sahip olmak, nefret
etmemeleri iin insanlara zor gelen eyleri ilk planda emretmemek.
3- Affetmekten murat; halktan alnacak vergiyi zorla deil, gnl honutluu ile almak, asli ihtiyalarndan fazla
olanndan almak ve onlarn honutlulukla vereceklerini alma yolunu tercih etmektir.
487

Aktr ki ayete verilen bu anlam da ahlak ile alkal olup, marufu emretmeden nce kolay yolu tutmay
Kuran- Kerim emretmitir. Bu da gsteriyor ki insan marufu emretme hususunda faydal olabilmesi iin
yksek bir ahlak seviyesine erimesi gerekir ki yumuak ve vakarl davransn, insanlar affetsin, hatalarn
balasn, tenkidlere, knamalara ve kendisine yaplan her eit fikri ve ameli taarruzlara gs gerebilsin.
Byle ok nemli bir grevi, fevri hareket eden dk ahsiyetliler ve aceleci hafif merepliler yrtemez.
Kuran- Kerimin te biri, affetmek, marufu emretmek ve cahillerden yz evirmekten ibarettir. Ayet-i
kerimedeki bu tertip una iaret etmektedir.
Davete muhatap olan kimse cehaletini ortaya koyup maruf ve mnker grevini apan davetiye kar uzlamaz
bir tutum iine girdii zaman, davetinin buna kar taknaca tavr, gayet ahlakl, ltufkar ve insanca olmaldr.
Byle bir kimseden yz evirmek gerekir. Zira cahillerle mcadele etme, marufu emredip mnkerden
uzaklatrma gibi byk ve nemli bir grevi yapmaya koan kimsenin abas yannda ok daha kktr.
Kuran- Kerim en gzel sluplarla yaplan mcadeleye ve belli bir hedefe ynelik ilmi mnakaalara kar
deildirb. Fakat i inada binip, kibirli davranlara ve yersiz ekimelere meydan verirse, davetinin susmas ve
karlk verme hususunda vaktini kaybetmemesini de emreder.
Affetmek ve cahilden yz evirmek, Allaha ve peygamberine isyan edenlere kar ses karmayp zillete boyun
eemek yahut herkesin yapmakla ykml olduu grev konusunda yersiz msamaha gstermek ve istisnasz
herkesin yapmak borcunda olduu amelleri hafife almak mnsna gelmez. phesiz ki bu ve buna benzer amel
ve davranlarda msamaha ve taviz dediimiz ho grme ve grmemezlikten gelme gibi bir tutum, tm dini
kurumlar datmaya ve zn paralamaya gtrr. Herkes istedii yere tutunur, arzu eden herkes diledii yne
ynelmi ve ilahi dzen dalm olur. Oysa affetmek ve cahillerden yz evirmek, haklar ve grevlerden nce
amme hukuku ve beeri ahlak ile ilgilidir.
Mfessir er-Rzi der ki:
nsanlardan alnan haklar hususunda msamaha ve kolaylk gstermek caizdir veya caiz deildir. yle ki:
Birinci kka giren haklarda msamahann caiz olmas demek, mali hukukla ilgili btn konularda iddetin
terkedilmesi, insanlara iyilikle muamele edilmesi, kabalk ve kat kalpliliin braklmas... Ayn zamanda
insanlara kar yumuak, gzel ve ho davranmak suretiyle davet edilmesi demektir.
kinci kka giren konularda msamaha ve kolaylk gstermek caiz deildir. Bu konudaki davran kesindir.
Dinin ve akln uygun grd her eyi emretmek, maruf ve rftr. Bunun mutlaka yaplmas gerekir. Varl
yokluundan daha hayrldr. Sadece kolayl salayan yol tutulup, maruf emredilmez. Zira o anda hak ortaya

486
el-Araf: 199.
487
Ruh-ul Meni: 9/146-147.
102
karlmazsa, bu, dini deitirmek ve hakk hkmsz brakp ortadan kaldrmak iin bir alma olur. Bu ise
asla caiz deildir.
488

Yz evirme konusunda mam et-Taberi der ki:
ayet bu, Allah Telnn Peygamberine bir emri ise ihtimal ki insanlara zulmeden ve onlara kar haddi aan
kimselere verilecek bir cezalandrma biimidir. Yoksa ne Allahn kendine ykledii bir haktan ve kendine den
grevi bilemeyenden yz evirmek, ne de Allah inkar eden ve Onun birliini tanmayan affetmek anlamnadr.
nk bu, mslmanlar iin bir harptir.
489


HLAS
hlas her amel ve almann ruhudur. Bu ruh kaybolunca, insanlarn ok byk deer verdikleri amellerin Allah
yannda hibir arl ve deeri kalmaz. Bu nedenle mmin, maruf ve mnker grevini yaparken, herhangi bir
yalan ve hile katmakszn daima niyetine bal kalmas gerekir. hlasndan bir ey kaybetmemesi ve yapt ile
ancak Allahn rzasn istemesi gerekir.
Marufu emr mnkeri nehiy, din uruna esiz bir hizmet, insan iin byk bir saadettir.
Tasavvur edilemeyen bir saadet... Bu saadete, ancak kendilerini Allahn rzasn aramaya ynelten ve ahiret
kurtuluundan baka bir ey istemeyen ihlaskarlar nail olur. Fakat gerekten marufu emredip mnkeri nehiy
almas ile birlikte ihlasn kalmas ve yrtlmesi, eriilmesi uzak ve zor bir almadr. nk insan bu
almay yaparken gsterie, hrete ve bencillie dmekten korkar. Bu tr hastalklar da, hakk aklayp ilan
etmek ve hitap etmek iin insanlarn oluturduu muhteem toplantlara ve byk trenlere katlma imkan
verildiinde ortaya kar. Bu gibilerin kitaplar ve yazm olduu eserleri, insanlar ynlendirmede etkili ve geni
kitlelere ulamada geni imkana sahiptir. Her kesimde kabul grr, okuma ve ders almada, toplumun byk bir
kesiminin takdirlerine mazhar olur. Tarihte nice kimseler din yolunda hapishaneleri iddetli basklarna zdrap
ve akl almaz ikencelerine gs germiler ve hibir eyden korkmakszn btla meydan okumulardr. Din iin
gsterdikleri fedakarlklar, eziyete kar sabr, sebat ve hizmetleri vard. Onlarn bu fedakarlklar ve hretleri
tm fk sard. Diller, onlar ven bir lehe, hatralar ve esiz almalar vaz ve nasihatlarn konusu oldu.
Onlar anlatlmakla tkenmedi.
Bu vasflarla bezenen dava adam, ne zaman ki kendi kendini oyalayp gndelik ilerle megul oldu, o zaman
riya ve hreti savunur oldu. Kendilerine marufu emredip mnkerden nehyettikleri nice muhataplarnn kalbini
incitmi ve onlar hayal krklna itmi oldular. Her ne kadar bu grevi ifa eden byle kimseler btllara
ynelmezse de, gerek olan; ereften zillete den byle kimselerin insanlara faydal olamayaca, doruluk ve
ihlasn tesinde herhangi bir ekilde szlerinin kendilerine etki edemeyeceidir.
Allame Molla Aliyy-ul-Kar der ki:
Marufu emr mnkeri nehiy gibi slam devletinin kurulu gayesi olan- esiz bir grevin en nemli artlarndan
biri de, bu grevi yapann kendini savunma gayretine kaplmadan, hrete ve riyaya dmeden, mminlere
yapt emir ve tavsiyeler uyan,hakkn ve Allahn dininin hakim olmasn isteyerek yapt almalarnda
samimi ve ihlasl davranmasdr. Byle bir kimse ihlas makamnda doru bir kii olduu zaman ancak Allahn
eriatyla atan her trl fikri ve ameli zararl cereyanlar ortadan kaldrmaya alr ve zafer kazanr. (Bunun
dndaki almalar bir hitir. Kendi kendimizi bo eylerle avutmayalm. Kendimizi aldatmayalm. Bu grevi
stlenme mevkiinde olan kimse de milyonlarca insan aldatmasn. slamn anl siyasetinin esiz ulema ve devlet
yneticilerinin farik alameti bu idi. Aldatamayacamz gnde ne kadar aldandmz ve ka kiiyi aldattmz
ortaya kmadan, hl aldatmayalm. Aldatlmayalm ki, slam dmanlarnn hilelerinden emin olmann yolu;
slamn din ve dnya olduunu istikbalin gen slam nesline alamaktr.
490

Allah Tel buyurur ki: Ey iman edenler, siz Allah (n dinine, Onun peygamberi ziann) a yardm ederseniz, o
da (dmannza kar) size yardm eder ve ayaklarnz sabit klar. (slam hukukunu mdafaada ve her trl
emperyalist glerle yaplan her eit savata ve her eit saldrya kar direnmede sabr ve sebat verir)
491

Maruf ve mnker grevini yapanlar peygamberlerin ve nebilerin yapmakla grevlendirildii bu erefli grevin
tespit edilen rotasndan dar kmamaldr. Yce Peygamberimiz (s.a.v.) ile ashab- kiram bu grevi bu ekilde
yapmlard. Onlarn yolunda olduunu iddia edenler, peygamberler ve onlarn izinde gidenlerin sahip olduklar
ihlas ve samimiyetlerini almalarna k tutmadklar takdirde kendilerini onlara nasl nispet edebilirler.
Samimiyetsiz ve ihlas sahibi olmayan bir kimse marufu emr mnkeri nehiy grevini nasl yapabilir? ayet
yaptn kabul etsek bile yrtt almasnda peygamberliin izledii alma ekilleri olmakla beraber-
peygamberlerin almalarnn zellik kazand ruhtan uzak olmu olur.
Allame Nizamuddin en Nisbur, marufu emr mnkeri nehyetmenin baz hudutlarndan sz ederek yle
buyurur: Btn bu almalar, inanarak, hret ve riyaya kamakszn, nefsin ve bedenin arzularna uymadan

488
Meftih-ul ayb: 4/347.
489
Cmi-ul Beyan fi-Tefsir-il-Kuran: 9/98.
490
el-Hilafet vel-mmet-Diyaneten ve Siyaseten: Abdulkerim Hatib: sh.158. (eviren).
491
el-Mbin-ul-Muin Li-Fehm-il Erbain: 193-194.
103
yaplmaldr. Byle olduu takdirde bu davet, Allah Rasulnn (s.a.v.) kendisinden sonra gelen rit
halifelerinin temsil ettikleri makamda bir davet olmu olur.
492

Hlasa, marufu emr mnkeri nehiy farziyyeti, byk bir maksad ve yce bir gayeyi hedef edinir ki o da;
Allahn arznda Onun yasasn layk olduu makama koymak, dinini aka ilan etmek, unutulmaya mahkum
edilmi Kurann yeniden hayata hakim klmak, insan, insanln kulluundan kurtarp Allah Telnn kulluk
hrriyetine kavuturmak ve tauta boyun emekten tm insanl kurtarmaktr. Bu ise temiz ve mukaddes bir
almadr. Byle bir almada ihlas ve doruluk kaybolunca, alan sadece nefsini tatmin eder. Dnya
hayatndaki alma ona sadece vg kazanr. Fakat bunda ne kendisi iin bir hayr vardr, ne de yerde ve gkte
zerre kadar kendisine fayda verecek bir sevaba nail olur. Allah Telnn kendisine takdir ettii kadar hayr ve
iyilik hari. O her eyi hakkyla bilendir ve her eyden haberdardr.
Tevfik ve hidayet ancak Allahtandr.
KTABIN MRACAAT ETT KAYNAKLAR

A

1- ABD-UL HAK: Muhammed Abd-l-Hak el-Muhacir el-Hindi el Mekki (el-klil Ale Medrik-it-Tenzil-
Hindistan-klil-il Matabi Bahraic ehri).
2- ABD-L AL: Muhammed b. Nizamddin el-Ensari (Fevhatih-ur-Rahmut erh- Mslim-s-Sbut El-
Mustasfa Min lm-il Usul ile beraber baslmtr Msr-el-Matbaat-l Emiriyye 1322 H.)
3- ABDLKADR UDEH: (et-Teri-l Cinai el-slami Mukarinen bil-Kanun-il Vadi-Msr-Matbaat-u Dr-
Ner-is-Sakafeti skenderiyye: 1368 H.)
4- ALA-D-DN: Muhammed Ala-ud-Din el-Hanefi (ed-Drr-l Muhtar fi-erh-i Tenvir-il Ebsar Ala Hmi-i
Redd-il Muhtar.)

B
5- el-BABERT: Ekmelddin Muhammed b. Mahmut el-Baberti (el-nye erh-ul Hidye Ala Hmi-i feth-il
Kadir).
6- el-BUHAR: Muhammedr b. smail (Sahih-ul-Buhari).
7- el-BAAV: Muhammed Hseyin b. Mesud el-Ferra el-Baavi (Melim-t-Tenzil Ala Hmi-il Hzin).
8- el-BEYZV: el-Kad Nsr-d-Din Abdullah el-Beyzvi (Envr-ut Tenzil ve Esrr-t-Tevil-Delhi-Ahmedi
Matbaas: 1268 H.)

C
9- el-CESSAS: Ebu Bekir Ahmed b. Ali er-Rzi el-Hanefi (Ahkm-ul-Kuran-Msr-Matbaat-ul Behiyye: 1347
H.)

D
10- ed-DRM: Ebu Muhammed Abdullah (Snen-d-Drimi).

E
11- el-LS: ihb-d-Din es-Seyyid Mahmud el-lsi el-BADAD. (Rh-ul Mani fi-Tefsir-il Kuran-il
Azim Vessebil Mesni-Msr-el-Mniriyye Basm daresi).
12- el-MD: Seyfddin Ebul-Hasan Ali b. Ebi Ali b. Muhammed el-midi. (el-hkm fi-usl-il Ahkm-Msr-
Maarif Matbaas: 1332 H.)
13- Emir es-SANAN: Muhammed b. smail b. Salah el-Emir el-Kahlni sonra es-Sanani (Subl-s-Selam
erh-u Bulu-il Meram Delhi-Farufi Matbaas: 1321 H.).
14- Ebu HAYYAN: Esir-d-Din Ebu Hayyan Muhammed b. Yusuf b. Ali el-Endls (el-Bahr-ul Muht-Msr-
Matbaat-s Sade: 1328 H.).
15- Ebu DAVUD: Sleyman b. as es-Sicistan (Snen-i Ebi DAVUD)
16- Ebu-s-SUUD: (rd-l Akl-is Selim il Mezy-el Kitab-il Kerim-Meftih-ul Gayb Kenarnda Matbu).

G
17- el-GAZAL: Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed (hy-u Ulm-id-Din-Msr- Dr-ul
Kutub-il Arabiyyet-il Kbra: 1334 H.)

H
18- el-HAKM: Ebu Abdillah Muhammed b. Abdillah el-Maruf bil-Hkim en-Nisburi. (el-Mstedrek Alas-
Sahihayn fil-Hadis. Hindistan/Haydarabad-Dairet-l Maarif: 1334 H.)

492
arib-ul Kuran ve Raaib-ul Furkan Ala Hmii bni Cerir: 4/31-32.
104
19- el-HAKKI EFEND: Ebul-Fid smail (Rh-ul-Beyan-stanbul- Dr-ut-Tbat-il mire: 1285 H.)
20- el-HAZN: Aladdin Ali b. Muhammed b. brahim el-Badadi (Lbb-t-Tevil fi-Man-it Tenzil-Msr-
Takaddm Matbaas: 1349 H.)
21- el-HATTB: Ebu Sleyman Ahmed b. Muhammed. (Mealim-s-Snen-Halep-lmiyye Matbaas: 1351 H.)
22- el-HATB et-TEBRZ: Veliyddin Muhammed b. Abdillah (Mikt-ul Mesbih-Hindistan-Belknv Esahh-
ul Matbi)

I
23- bn-ul ESR: Mecd-d-Din Ebus-Saadat el-Mbarek bni Muhammed b. el-Cezeri (en-Nihayi fi-Garib-il
Hadis-Msr-Osmaniye Matbaas: 1311 H.)
24- bn-i BEDRAN: Abdulkadir Ahmed b. Mustafa ed-DIMIK (ed-Medhal ila mezheb-il mam Ahmad b.
Hanbel-Msr Mniriyye Basm daresi)
25- bn-i TEYMYYE: Takiydin Ebul-Abbas Ahmed b. Teymiyye el-Harrani .
a) (Mecmuat Fetva eyh-il slam bn-i Teymiyye-Msr Krdistan el-lmiyye Matbaas: 1326 H.)
b) (erh-u Akidet-l sfahaniyye-Mecmuat-l Fetva 5. cildi iinde)
c) (el-Vasiyyet-l Kbra-Mecmuatu Resil-il Kbra 1. cznde-Msr-Matbaa- mire: 1323 H.)
d) (el-Hisbe fil-slam Mecmuat-r-Resil iinde-Msr Hseyniye Matbaas: 1323 H.)
e) (Resil-ul-Ubdiyye-Mecmuu Resil iinde).
26- bn-i CERR: Ebu Cafer Muhammed b. CERR et-TABER (Cmi-ul-Beyan fi-Tefsir-il Kuran-Msr-
Meymeniyye Matbaas: 1321 H.)
27- bn-i HACER: ihb-d-Dn Ebul Fadl: Ahmed bn-i Ali b. Hacer el-Askalani
a) (Feth-ul Bri-Msr-Hayriyye Matbaas: 1329 H.)
b) (Tehzb-ut-Tehzib-Hindistan-Haydarabad Diret-ul- Maarif: 1325 H.)
c) (Lisan-ul Mzan-Hindistan-Haydarabad Diret-ul Maarif: 1329 H.)
28- bn-i HACER: Ahmed b. HACER el-HEYSAM
a) (Feth-ul Mbin li-erh-il Erbain-Msr Matbaa- mire: 1320 H.)
b) (ez-Zevacir an ktiraf-il Kebair-Msr-Dr-l Kutub-il Arabiyyet-il Kbra: 1322 H.)
29- bn-i HAZM: Ebu Muhammed Ali b. Ahmed: (el-FASL fil-Milel vel-Ehvi ven-Nihal. Matbaa-t
Temmeddn 1321 H.)
30- bn-i HALDUN: Abdurrahman b. Muhammed b. Haldun el-HADRAM (Mukaddimet-u bn-i HALDUN-
Msr: Mustafa Muhammed Matbaas.)
31- bn-i RECEB: Ebul Ferec Abdurrahman b, Receb el-Hanbeli (Kef-ul Krbeti fi-Vasf- Hafi Ehl-il-urbeti-
Msr-Mahmudiyye Matbaas).
32- bn-i ABDN: Muhammed Emin (Redd-ul-Muhtar Aled-Drr-il Muhtar. Msr-Osmaniyye Matbaas: 1327
H.)
33- bn-ul ARAB: el-KADI Muhammed b. Abdullah el-MLK (Ahkm-ul-Kuran-Msr-es-Saade Matbaas:
1331 H.)
34- bnul-KAYYM: emsddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ebi Bekr
a) (Alm-ul Muvakiin An Rabbil lemin-Hindistan-Delhi-Eref-ul Metabi: 1314 H.)
b) (Medric-s-Slikin Beyne Menzil-i yyke Nabudu ve yyke Nestain-Menar Matbaas: 1332 H.)
c) (et-TURUK-ul Hkmiyye fis-Siyaset-i-eriyye-Msr: dab Matbaas: 1317 H.)
35- bn-i KESR: madddin smail b. Kesir el-Kurey ed-Dmki-Tefsir-ul Kuran-il Azim-Msr: Mustafa
Matbaas, 1356 H.)
36- bn-i MCE: Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid b. Abdillah b. Mce el-Kazvin (Snen-i bn-i Mce)
37- bn-ul MELK: zzddin Abdullatif b. Abdlaziz (Mebrik-ul Ezhar fi-erh-i Mearik-il Envar, Msr-
Ahmed Kmil Efendi Matbaas: 1329 H.)
38- bni NCEYM: Zeyn-d-DN (el-Bahr-ur-Rik erh-u Kenz-id-Dakik-Msr-Dar-ul Ktb-il Arabiyyet-il
Kbr 1334 H.)
39- bnul-HMAM: Keml-d-Din Muhammed b. Abdil Vhid. (Feth-ul-Kadir lil-ciz-il Fakir-Msr: Matbaat-
ul-Kbra el-Emiriyye: 1315 H.)
40- bni HANBEL: Ahmed b. Hanbel (el-Msned-Msr: Meymeniyye Matbaas 1313 H.)

K
41- KURAN-I KERM
42- KADI-ZDE: el-Mevla ems-d Din Ahmed (Netic-l Efkar fi-Kef-ir-RUMZ vel-Esrar (Tekmilet-
Feth-l Kadir) Msr-el-Matbaat-ul Kbra el-Emiriyye)
43- KURTUB: Ebu Abdillah Muhammed b Ahmed b. Ebi Bekr el-Ensari el-Endlsi (el-Cmi-ul Ahkam-il
Kuran- Msr-Kahire / Dr-ul Kutub: 1352 H.)
44- KUMN EN-NSBUR: Nizamddin el-Muhsin b. Muhammed b. Hseyin (arib-ul-Kuran ve Raaib-ul
Furkan Al Hami-i Cmi-il Beyn)
105
45- KSN: Aladdin Ebu Bekr b. Mesud (Bedi-s Sanai fi-Tertib-i erai-Msr-Matbaat- irket-il
Matbuat: 1327 H.)

M
46- MAVERD: Ebul-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib el-Basri el-Badadi (el-Ahkm-s-Sultaniyye vel-
Velyat-d Diniyye-Msr / el-Mektebet-l Mahmudiyye)
47- MUHAMMED EREF-UL AZM BD: (Avn-ul Mabud Al Snen-i Ebi Davud-Hindistan / Delhi
Matbaa- Ensr)
48- MAHALL: Celld-Din (Tefsir-ul Celleyn-Al Hmi-i Haiyet-il-Benni ve Takrir-i-erbn-Msr-el-
Matbaat-ul EzheriyyeX 1331 H.)
49- MER: Ahmed Mustafa (Tefsir-ul-Meri-Kahire Tab-1946 M.)
50- MERNN: Brhanddin Ali b. Ebi Bekr (el-Hidye erh-u Bidyet-il Mbtedi Feth-ul Kadir ile
beraber matbu).
51- MSLM: Ebul-Hasan Mslim b. el-Hccac (Sahih-i Mslim)
52- MElCYUN: e-eyh Ahmed (et-Tefsir-ul Ahmediyye fi-Beyan-il yt i-eriyye-Delhi-Ceyid Bark
Beris Matbaas: 1349 H.)
53- MOLLA AL: Ali b. Sultan Muhammed el-Kri el-Hanefi (el-Mbn-l Mun l-fehm-il Erbain-Msr-el-
Matbaat-l Cemaliyye: 1328 H.)
54- MNV: Abdrraf (et-Teysir bi-erh-il Cmi-s-Sair-Msr: Drut-Tabaat-l mire-1286 H.)
55- MNZR: Abd-ul Azm b. Abd-il Kav (et-Terib vet-Terhib min-el-Hadis-i-erif-Msr-Matbaat-u
Mustafa el-Bbi el-Halebi ve evlduhu, 1352 H.)

N
56- NES: Ebu Abdirrahman Ahmed b. uayb b. Ali (el-Muctebi el-Maruf bi-Snen-in-Nesi)
57- NESEF: Hfz-ud-Dn Ebul-Berekt
a) (Medrik-ut-Tenzl ve Hakait-ut-Tevil)
b) (Kenz-d-Dakik Ala Hami-il-Bahr-ur-Rik)
58- NEVEV: Muhyiddin Ebu Bekr Zekeriyya Yahya. (erh-u Sahih-i Mslim-Delhi: Esahh-ul Metabi: 1349
H.)

R
59- RZ: er-Fahruddin Muhammed (Mefth-ul-ayb-Msr Matbaat-ul-mire e-arkiyye: 1308 H.)
60- RIB el-SFEHAN: Ebul-Kasm el-Hseyin b. Muhammed b. el-Fadl (el-Mfredat fi-Garb-il-Kuran-
Msr: Meymeniyye Matbaas: 1324 H.)
61- RET RIZA: Es-Seyid Muhammed (Tefsir-ul Kuran-il-Kerim- 4. cz-Msr: Dr-l-Menr: 1365 H.)

S
62- SUYT: Cellddin (Tefsir-ul Celleyn Al Hmii Hiyyet-is Svi)
63- SV: e-eyh Ahmed (Hiyyet-s-Svi Ala Tefsir-il Celleyn-Msr / Matbaat-l Ezheriyye: 1347 H.)
64- SIDDIK HASAN HAN: Ebu-t-Tayyib Sddk b. Hasan b. Kanuci (Feth-ul Beyn fi-Makasid-il Kuran-
Msr: el-Matbaat-l Kbra: 1301 H.)


65- TIB: Ebu shak brahim b. Musa (el-Muvfakat fi-Usl-i-eria-Tahkik ve Talik e-eyh Abdullah
Draz-Msr: el-Matbaat-r-Rahmaniyye)
66- AH VELYULLAH: e-eyh Ahmed b. Abdirrahim
a) (Hccetullah-il Blia-Delhi-Yunn)
b) (zlet-l Haf an-Tarih-il Hulefa-Hindistan / Bibril-Matbaa- Sddk: 1286 H.)
67- ERBN: Muhammed e-erbin el-Hatb. (es-Sirc-l Mnr fil-neti Al Marifeti Badi Meani Kelam-i
Rabbin-el-Habr-Hindistan-Matbaa- Mns Nlkir.)
68- EVKAN: Muhammed b. Ali b. Muhammed
a) (Feth-ul Kadir el-Cmiu Beyne fennir-Rivyet-i ved-Diryeti Min lm-it-Tefsir-Msr Tab: 1349 H.)
b) (rd-ul Fhl il Tahkik-il-Hakk Min lm-il Usl-Msr-Matbaat-s Saade: 1327 H.)
c) (ed-Dev-ul cil fi Def-il Advv-is-Sil Mecmat-r Resil el-Mniriyye 2. Czde-Msr-dret-ut-Tebat-il
Mniriyye: 1343 H.)

T
69- TRMZ: Ebu sa et-Tirmiz (Cmi-ut-Tirmiz)
70- TAFTAZAN: Sadddin mer (erh-ul Makasd-stanbul-Dr-ut-Tbat-il mire: 1277 H.)
106
71- TR: Muhammed b. Hseyin b. Ali et-TR (Tekmilet- Bahr-ir Rik erh-u Kenz-id-Dakik-Msr-Dr-
ul Ktb-il Arabiyyet-il Kbra: 1334 H.)

Z
72- ZAMAHER: Ebul Kasm Crullah Mahmud b. mer (el-Keaf An Hakaik-it-tenzil-Hindistan-Kalkta:
1276 H.)