BN RECEB (736-795 H) ASRI VE LM ESERLER ahsiyeti O mam hafz, fakih, Abdurrahman bin Receb es Selami, el-Badadi, sonra Dimekli,

Ebul Ferec, Zeynddin, bni Recebi Hanbeli diye mehurdur. H. 736, M. 1335te Badatta dodu. Dimekte yetiti ve oradanda H. 795, M. 1393te vefat etti. Babus sair kabristanlndan eyh Ebul Ferec Abdul vahid bin Muhammed irazinin yaknna defnedildi. limde Yetimesi, Asr ve zellikleri bni Receb kkl, ilmi, fkhi hadisi bir aile ortamnda yetiti. Akidede, fkh, usul, hadis, edeb, tarih ve zhdde byk alimlerin elinde yetiti ve bu dallarda sivrildi, eyhlerinin stne kt, ilmi ahsiyeti esiz eserleriyle ayrlmtr, yeniliki, tenkidi ve tahkikiydi. Babasyla ilim iin ok seyahatlar yapt, eyhlerle karlat ve bu eyhler kendisine icazet verdiler, derslerini Dimektaki (am) byk Emevi camisinde verdi. Hicri sekizinci yzylda yaad. Hal, Tatar ve Moo harblerinden hemen sonra daveti, slah, gvenilir t rneiydi. Allaha davette, mmetin slahnda hikmet ve gzel tlerle selefin edebini stlenmiti. rada, retmeye, geri kalml snnetten uzaklamay ve cehaleti kovma hususunda, sekin, islami, ilmi eylere tabsi olan renciler yetitirme hususunda ok hrslyd. O ahlakyla, takvasyla ihlas, dil iffeti , ilmi gvenirlii, tam bir edeble dzeltmede dikkatyla, tevazusuyla, kin etmemesiyle apayryd. lmi, ameli ve iyilikte bulunmay severdi. Akidesi selefi idi, dierlerine kuvvetli tesir ederdi. Bu kendi ve talebelerinin kitablarndan anlalyor. Mesela rencisinin Zeynddin ve bakiyyetsselef ve nasihul mslimin isimli, kitab, ve hadis erhleri ve ihlas suresinin tefsiri gibi. Zehebi Ondan dolay yle dedi: eyhimiz dnyada makamlar terkeden, zahid, salih alimlerden biriydi, nk acda olsa hakk sylyordu eyhleri ve rencileri bni Recep baarl bir ilim halkasyla farklyd, eyhlerinden (hocalarndan) etkilendi ve rencilerini etkiledi, asrnn alimlerinden rendi ve rendiini rencilerine retti, o sadece alc ve nakledici deildi, o yenileyici ve ilme yeni bilgiler katan biriydi. O ilmi rivayet ve dirayetle mehur gvenilir hocalardan almaya ok hrslyd. bni Hacer (ed-Drerl-Kamine) adl eserinden onun tercmesi hakknda yle dedi: eyhleri ok oldu, ve kendi nefsi iin faydal olan eyhler kard. En Mehur eyhlerinden - Ebul-Fadl Abdlmmin bin AbdulHakk el-Katii el-Badadi (739 H). - Muhammed bin Ahmet bin temam es-Salihi (741 H). - erefddin Ebu Muhammmed Abdurrahim bin Abdulah el-Badadi el-Hanbeli (741 H). - Aluddin Ebul-Hasan Ali bin Zynl Minca (750 H). - Alauddin Ahmet bin Abdlmmin e-afii en-Nevei (749 H). - Alauddin Ahmet bin Abdulmmin e-afii en-Nevei (749 H), - emsuddin bni Kayyim el-Cevziyye Muhammed bin Ebi Bekir bin Eyuyyup ez-Zer (751) - Davut bin brahim el-Attar (752 H) Muhammed bin smail el-Habbaz 756 H) emsuddin ibni Natib Muhammed bin Ebi Bekir bin brahim ed-Dimeki (745 ) - Osman bin Yusuf bin Ebi Bekir en-Nveyri el-Maliki (757 H). - Muhamed bin Muhammed el-Kalansi (765 H) En Mehur rencilerinden - bnil Munsifi emsuddin Ebu Ubeydillah Muhammed bin Halil ed-Dimeki (803 H) - bnil Liham el-Hanbeli Alauddin Ebul Hasan Ali bin Muhammed ed-Dimeki Vaktinde Hanbelilerin eyhidir (803H). - Muhammed es-Sadi emsuddin Ebu Abdullah Muhammed bin Muhammedes Sadi el-Ensari (820 H). - zzddin el-Makdisi Muhammed bin Behaeddin Ali bin zzddin Sleyman elMakdisi Salihiye deki Muzafferi camisinin hatibi (820 H)

- Ali bin Muhammed el-Hatbi emsuddin elHanbeli, Muhaddis, Kahirede vefat etti (825 H) - emsuddin bni Zehre Muhammed bin halid bin Musa el-Hmsi, el-Hanbeli (830 H). - bni Nasrullah Muhibbuddin Ahmet bin Nasr el-Badadi, kadlar kads ve Msr mfts (844 H). - Ebu, ar Zeynuddin Abdurrahman bin Sleyman el-Hafz (844 H). - bnir Ressam ihabddin Ebul Abbas Ahmet bin Ebi Baekir, Haleb ve Hamada kadlar kads (ba kad) (844 H). - Ez-Zerkei Ebu Zer Abdurrahman bin Muhammed el-Msri el-Hanbeli (846 H). - bnir Ressam ihabddin Ebul Abbas Ahmet bin Ebi Bekir, Haleb ve Hamada kadlar kads (Ba kad) (844H). - Ez-Zerkei Ebu Zer Abdurrahman bin Muhammed el-Msri el-Hanbeli (846 H). - emsuddin el-Makdisi Muhammed bin Ahmet Mekkede Hanbelilerin kadlar kads (855 H). -Alaaddin Ali bin Mahmud Hamada (771H) dodu, Hanbeli kads, hafz Hama ve Dimekin kadln yapt, Kahirede sekizinci yzyln ortalarnda vefat etti. ihabddin Ahmed bin Ali bn Muhammed el-Ensari el-Hanbeli ed-Dimeki esSalihi (864 H). lmi Eserleri bni Recep eitli islami ilimlerde ok sayda eserler brakt, tefsir akide hadis, fkh, tarih, ahlak ve fezail dalnda eserleri vardr. Tefsirde: Onun baz srelerde tefsiri vardr. Nasr ve hlas, ve fatiha suresilerini tefsiri var, besmele ve fatihann irab var. Birde el-istina bil kuran eseri var fakat kayptr. Akide: Onun el yazma et Tevhid) isimli bir kitab var, birde Muhtasaru uabil man kitab var, bu kayptr. Hadiste: Fethul Bari erhi sahibil Buharisi var el yazmas fakat tamamlamamtr, erhu Camiit Tirmizisi var, ilelis sarla alakal el-Mektebetz Zahiriyyede, kitabn geri kalan kayptr, erhu ilelit Tirmizi Irak ve Dimekte basld. Bu kitab Camiul ulum vel-Hikem Msr ve Lbnanda basld. Nuril iktibas min mikati vasiyyetin Nebi (s.a.v)li bni Abbas Msrda basld. slam garib olarak balad hadisini erheden bir risale, el yazmas. Onun bir ok hadis erhlerinde risalelere var. Bazlar: el-Hikeml Cedire bil izaati min kavlin nebi (s.a.v): Kyamete yakn klla gnderildim Enes (r.a)in ihlas hadisinin erhi, (eksik tercme) Fkhta: Onun bir ok kitab var. Bazlar el-Kavaidl fkhiyye (160) kaide ieriyor. Fkhta ok nemli bir kitapdr. Bu kitap baslmtr. piyasadadr. (eksik) Buyetl insan fi vezaifi ramazan risaledir. Orucun ve ramazann son ongnn faziletlerinden bahseder, matbudur. El stihrac fi ahkamil hara matbudir, Ahkamul havatim ve ma yetealleku biha buda matbudur, bni Ebi Yalann Tabakatl Hanabilesine zeyl yapm, buda matbudir, iki czdr. Onun sekiz fkhi risalesi var fakat matbu deildir. Cuma gn namaza arld zaman, namaz, sinirlinin boamas, bir kelimede boama, drt mezhebten bakasna tabi olmak, gaib olan mm veledlerin evlendirilmesi, nezir ve yeminlerin hakikat, boamay douma balama, arklar dinleme meselesi konulardr. (bahsedilen sekiz risale) Fezailde: Onun yirmiden fazla eseri vardr, onlardan bazl olanlar: Letaifil mearif fil Mevasimil am minel-vezaif, Fadlu ilmi slef ala ilmil halef, et-Tahvif minennar vet-tarif bi hali daril bevar Kabrin iddetleri el fark beynen nasihati vet tayiir, stinbaaku neslimil nmin nefehati riyadul kuds Zemml harm ve aribinha zemml mal vel-cah Abdlmelik bin mer bin Abdl Azizin siyreti Matbu olmayan Kyamet gnn afetleri amn faziletleri el-ilmam fi fadli beytillahil haram, el-istiytan fika yatesimbihil abd mine eytan ihtiyaru ebrar el-Baaretl uzma fi enne hazzal mminminen humma, Kalp katlnn knanmas risale fi halii zil hicce tesliyet nfusun nisa ve ricalinde fakdl etfal, Risale fi manal ilm sadakatssirri ve beyanu fadliha Hulasa: bni Recep Hanbeli alt ilimde tasnif yapt: Tevhid, hadis, tefsir, fkh, vazz ve irad ve tercmeler hakknda. Allah bni Recebe kabrine serinlik verecek ekilde rahmet etin, ilmiyle mmeti faydalandrsn. O gerekten ilmiyle amel eden, takval, yksek ahlak sahibi sekin alimlerdendir. (1) Doktor Vehbe Zhayli

B R NC HAD S AMELLER N YETLERD R Mminlerin emiri Ebu Hafs mer bin Hattab (r.a)dan, dedi ki: Rasulullah (s.a.v) iittim buyurduki:

Ameller niyetlere gredir, herkese niyet ettii vardr, kimin hicreti Allah ve rasul neyse, hicreti Allah ve rasulnedir, kiminde hicreti kazanmak istedii bir dnyalk veya nikahlanmak istedii bir kadn iinse hicretide hicret ettii eyedir Buhari ve Mslim rivayet etti.1 Bu hadisi Yahya bin Said el-Ensari, Muhammed bin brahim et-Temimi den, Oda Alkame bin Ebi Vakkas el-Leysiden Oda mer bin Hattab (r.a)dan rivayet etmitir. Bu yoldan baka sahih bir yolla rivayet yoktur, Ali bnil Medini ve bakasda yle dedi. Hattabi2 dedi ki: Hadis ehli arasnda bu hususta ihtilaf olduunu bilmiyorum Bununla birlikte Ebu Said ve bakas tarafndan da rivayet edildi. Ve ok yolllarla rivayet edildii sylendi, Fakat (S: 24) bunlardan biri hafzlar yannda sahih deildir. Sonra Ensariden ok sayda insan rivayet etti, ondan ikiyzden fazla ravinin rivayet ettii sylenir. Denildi ki: Ondan yediyz ravi rivayet etti.4 Onlarn ileri gelenlerinden: mam Malik, Sevri, Evzai, bnil Mbarek, Leys bin Sad, Hamad bin Zeyd, ube ve bni Uyeyne ve bakalar. Alimler sahihliinde ittifak ettiler ve kabul ile karladlar. Buhari Sahihi ne bununla balad ve bunu hitab ve giri makamnda kld ve bununla Allahn rzas istenilmeyen her amelin batl olduuna iaret etti, ne dnyada nede ahirette faydas olmadna iaret etti, bunun iin Abdurrahman bin Mehdi dedi ki: Eer bir kitap yazm olsam ve o kitabn bablar olsa, her babta mer bin Hattabn Ameller niyetlere gredir hadisini koyardm. Yine ondan rivayet edildi dedi ki: Kim kitap tasnif etmek isterse Ameller niyetlere gredir hadisiyle balasn. Bu hadis dinin zerinde dnd hadislerden biridir. afiiden yle dedii rivayet ediyor: Bu hadis ilmin te biridir. Fkhtan yetmi baba giriyor.5 mam Ahmet (r.a)den yle dedii rivayet ediliyor: slamn temeli hadis zerinedir: mer (r.a) hadisi: Ameller niyetlere gredir Aye (r.a) hadisi: Bu iimizde ondan olmayan bir eyi kim ortaya karrsa o reddolunur Ve Numan bin Beir hadisi: Helal aktr, haram aktr.1 Hakim dedi ki: Bize Abdullah bin Ahmed, o da babasndan rivayetten anlattlar. mam Ahmed: Ameller niyetlere gredir. Sizden birinizin yaratl anasnn karnnda krk gn toplanr. Kim dinimizden olmayan bir ey icad ederse o reddolunur Bu hadisler hakknda dedi ki: Her tasnifte bu hadislerle balamak gerekir, nk bunlar hadislerin asllardr. shak bin Raheveyhten rivayet edildi dedi ki: Drt hadis dinin temellerindendir: mer (r.a) hadisi:(S:25) Ameller niyetlere gredir., Helal aktr, haram aktr., Sizden birinin yaratl anasn karnnda krk gn toplanr., Bizim bu iimizde dinimizde ondan olmayan bir eyi yaparsa o reddolur. Osman bin Said, Ebu Saidden rivayet etti, dedi ki: Peygamber (s.a.v) btn ahiret ilerini bir cmlede toplad: Bizim bu iimizde ondan olmayan bir eyi kim ortaya karrsa o reddolunur, dnya ilerinde bir cmlede toplad: Ameller niyetlere gredir Bu iki hadis her baba girer.
(1) Hadis sahihtir, mehurdur, alt imam (Ktbi Sitte sahibleri (Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai, bni Mace) Darekutni, Malik, Ahmet, bni Hibban ve Beyhaki el-Marifette 17 sahaden rivayet ettiler. (Nasburraye, Zeylai 1/301) hakikatla bu hadis mtevatirdir 30 sahabeden rivayet edilmitir. (Nazmul Metenasirfil hadisi mtevatir, Cafer el-Kattani S: 17) (2) Tergib ve Terhib: 1/57 (3) Darekutni, Hattabi bni Asakir, Malikten Abdul Aziz bin Ebi Ravadda yoluyla tahric etti, dorusu bni Ebi Hatimin el-lilelinde 1/131 zikrettii gibidir. Bunun rivayetisi Malik Oda Yahya bin Saidden oda Muhammed bin brahim et-Teymiden Oda Alkame bin Vakkatan oda merden Oda Rasulullah (s.a.v)dandr. (Telhisul habir 1/55) (4) Ebu smail el-Herevi Abdullah bin Muhammed elEnsari dedik: Bu hadisi Yahya bin Saidin ashabndan yediyz kiiden yazdm. (5) Geen iki kaynak. (6) Fehul-Bari 1/11 Mslimin erhine bak: 13/53 bn Dahak el-Iydin Nevevinin krk hadis erhi

Ebu Davuddan rivayet edildi, dedi ki: Msned hadise baktm ve onun drt bin hadis olduunu grdm, sonra da drtbin hadisin etrafnda dnd eye baktm, drt hadis zerinde dndn grdm: Numan bin Beir hadisi: Helal aktr, haram aktr mer (r.a.) hadisi: Ameller niyetleri gredir Ebu Hureyre (r.a) hadisi: Allah gzeldir, ancak gzeli kabul eder. Allah peygamberlere emrettiini mminlerede emretmitir ve Kendini ilgilendirmeyen eyleri terketmesi, kiinin islamnn gzelliindendir. Dedi ki:

Bu drt hadisten herbirinde ilmin drtte biri vardr. Ebu Davud (r.a)dan rivayet etti, dedi ki: Rasulullah (s.a.v) dan be yz bin hadis yazdm, o hadislerden, bu kitabn ierdiini setim, yani snen kitabn setim bu kitapta drt bin sekizyz hadis topladm. Bundanda insana dini iin drt hadis yeter: Birincisi: Ameller niyetlere gredir kincisi: Kiinin kendini ilgilendirmeyen eyleri terk etmesi islamnn gzelliindendir ncs: Mmin kendi nefsi iin raz olduu bir ey iin kardei (din kardei) iinde raz olmazsa kmil mmin olamaz Drdncs: Helal aktr, haram aktr Ondan baka bir rivayette, dedi ki: Fkh be hadis zerine dnyor: Helal aktr, haram aktr Ne zarar vermek vardr, nede zarar grmek vardr Ameller niyetlere gredir. Din nasihattr Sizi yasakladm eyden kannz, ne ve size emrettiim eyi gcnz yettiince yapnz Yine Ondan baka bir rivayette, dedi ki: Snnetlerin her dalda asllar drt hadistir:(S: 26) Ameller niyetlere gredir, Helal aktr, haram aktr, Kiinin kendini ilgilendirmeyen eyleri terketmesi islamnn gzelliindendir. Dnyada zahid ol ki Allah seni sevsin, insanlarn elindekine zahid ol ki, insanlar seni sevsin Hafz Ebil Hasenden: Tahir bin Mfevviz el-Meafiri el-Endlsi7: Bizim yanmzda dinin direi yaratlmlarn en hayrlsnn sznden, drttr: phelerden sakn ve zahid ol, ve seni ilgilendirmeyeni terket, niyetlerle amel edin. Rasulullah (s.a.vin u kavli: Ameller ancak niyetlere gredi Baka bir rivayettede: Ameller niyetlere gredir Ameller niyetlere gredir sznn takdirinde ihtilaf ettiler: Mteahhirinin (sonraki dnem alimleri) ou taktirinin: Ameller niyetlerle sahihtir, veya muteberdir (geerlidir) veya niyetlerle makbuldr dediler. Buna gre, amellerle niyete ihtiya duyan eri ameller murad edilmitir, fakat yemek, giymek v.b adetler, emaneti geri verme, kefil olunan eyleri verme, dn ve gasbedilmi eyleri geri verme gibi niyete ihtiyac olmayan eylerde niyete gerek yoktur, btn bunlar burada zikrolunan genel amellerden zel klnr (yani bunlar ayrdr, sylenildii gibi niyete ihtiyalar yoktur). Dierleride dedi ki: Bilakis burada ameller genel manasyladr, ve onlardan hi bir ey zel hkme tabi klnmaz. Bazlar bunu cumhurdan hikaye, etti, her halde mtekaddimin (nceki alimlerin cumhurunu murad ediyor.) bu sz bn-i Ceriri Taberi ve Ebu Talibi Mekki ve bu ikisinden baka mtekaddiminin szlerinden vakiddir. mam Ahmedin sznn zahiride byledir. Ahmet bin Hanbel rivayetinde dedi ki: Bence namaz, oru sadaka veya her hangi bir iyilii yapmadan nce niyetin daha nce olmas hotur. Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Ameller niyetlerledir Bu btn ilerde gelir. Fadl bin Ziyad dedi ki: Ebu Abdullaha yani mam Ahmede amelde niyetten sordum, dedim ki: Niyet nasldr? dedi ki: nsanlarn istemedii bir amel yapmak istedii zaman, nefsini ilalamasdr. Ahmet ibn Davud el Harbi dedi ki: (S: 27) mam Ahmet oturken Yezid bin Harun mer (r.a)n Ameller niyetler iledir hadisinden bahsetti. Ahmet (r.a) Yezide dedi ki: Ey Ebu Halid bu boulmadr.
(6) Zehebi, Siyeri Alamn Nbelada ondan dolay dedi ki: O mam, hafz, tenkidi, tecvidi, Ebul Hasen Tahir bin Mfevviz bin Ahmet bin Mfeviz el Mea firi e atibi, Ebu mer bni Abdil Berrin rencisidir.. (Yarm satr eksik)

bni Abdilberr temhid 9/102. Sresi Ebu Davud muhaddime sayfa: 201 5274 hadis iermektedir. Bu sze gre, szn takdiri: Ameller niyetlerle vakidir veya hasldr, bu durumda ancak ameli yapann kasdyla ihtiyari amellerden haber vermek olur, ondan sonraki (Herkes iin niyet ettii vardr ise eriatn hkmnden haber vermek olur, oda: Ameli yapann amelinden pay niyetidir, eer niyeti salih ise amelide salihtir ve ecri vardr, eer niyeti bozuk ise, amelide bozuktur, ve gnah vardr. Ameller niyetlerdirin takdirinin yle olmasda muhtemeldir: Ameller salih veya fasit, makbul veya reddolunmu, sevab

verilmi veya verilmemi oluu niyetlerledir, bu durumda eri hkmden haber vermek olur. Oda Amellerin salih veya fasid oluu niyetlerin salih veya fasid oluuna gredir, Rasullulahn (s.a.v) u kavli gibidir: Ameller ancak sonralaryladr1 Yani salih veya fasid oluu, kabul veya edilmeyii, sana gredir. Daha sonraki Herkese niyet ettii vardr. Sz ise: Kiinin ancak amelinden niyet ettii hasl olur, eer hayra niyet etmise onun iin hayr hasl olur, eer erre niyet ettiyse onun iin er hasl olur. Bu halis olarak ilk cmlenin tekrar deildir, birinci cmle amelin salih veya fasid oluu o amelin icadn gerektiren niyetle olduuna iarettir, ikinci cmleyse amele verilen cevab salih niyete gredir, ceza ise niyetin bozukluuna gredir. Niyeti mbah olabilir, amelde mbah olur ve ne sevab nede ceza bu amelde olmaz. Amel haddi zatnda: Salih, fasid ve mbah oluu kiiyi o amele sevkeden niyetine gredir, amel yapann sevab, cezas ve selametinde niyete gredir. Bilki: Niyet szlkte kasd ve iradenin bir eididir. Alimlerin kelamnda niyet iki manada kullanlr: Birincisi mana: badetleri birbirinden ayrt etmek manasndadr, mesela le namazn ikinci namazndan ayrt etmek gibi, ramazan orucunu dier orulardan ayrmak gibi (S: 28) cnblkten dolay ykanmay, serinlemek ve temizlenmek vb. gayesiyle ykanmaktan ayrt etmek gibi. Bu niyet fakihlerin kitaplarnda oka bulunuyor. kinci mana: Kastedilen ameli ayrt etmek, (Kim iin yapldn) amelle kasdolunan sadece eriki olmayan Allahmdr, yoksa hem Allah hemde bakasmdr? Bu ariflerin kitaplarnda ihlas zerinde konutuklar niyettir, bu oka selefin kelamndan bulunur. Ebu Bekir bin Ebid dnya bir kitap yazd ve kitaba: Kitabul ihlasi venniyyeti ismini verdi. Ve bu niyeti murad etti. Bu niyyet peygamber (s.a.v)in kelamndan bazan, Niyyet, bazan irade ve bazanda buna yakn lafzlarala zikri tekrarlanan niyyettir. Buna yakn lafzlarda fakat niyyet lafzyla deil, Kuran Kerimde niyetin zikri ok gemektedir. Niyet, irade kasd vbyi ayranlar (farkl manadadr riyetler) niyyeti fakihlerin zikrekttikleri ilk manaya has zannettiklerindendir. Onlardan bir ksm dedi ki: Niyyet niyyet edenin fiiline hastr, irade has deildir. nsan Allahtan balanmayabilir ve onu niyyet etmeyebilir, aynen bunun gibi. Peygamber (s.a.v)in ve selefin kelamnda niyyetin ikinci manada murad edildiini zikrettik (ounlukla) o vakit irade manasndadr. Bunun iin Kuranda ou zaman irade lafyla tabir edilir, Allah tealann u kavlinde olduu gibi: (Sizden kiminiz dnyay, kiminizde ahireti irade eder (murad eder, ister) (2)- (Siz geici dnya maln istiyorsunuz, halbuki Allah (sizin iin) ahireti istiyor) (3) (Kim (yalnz) dnya hayatn ve zinetini istemekte ise, ilerinin karln orada onlara tam olarak veririz ve orada onlar iin bir zarara uratlmazlar. te onlar, ahirette kendileri iin ateten baka hi bir eyalar olmayan kimselerdir. (Dnyada) yaptklarda boa gitmitir; yapmakta olduklar eyler zaten batldr) (4) ______ (1) Buhari Sehl bin Sad esSaididen tahric etti, Eshehani bni Abbastan (r.a) tahric etti, hadis sahihtir. Tergib ve terhib: 4/95 (2) Ali mran suresi, ayet: 152 (3) Enfal suresi, ayet 67 (4) Hud suresi, ayet: 15-16 Ve Allah tealann u kavli gibi: (Kim ahiret kazancn istiyorsa, onun kazancn artrrz. Kimde dnya karn istiyorsa onada dnyadan bir eyler veririz. Fakat onun ahirette bir nasibi olmaz) (1) (Herkim arabuk geen dnyay dilerse ona, yani dilediimiz kimseye dilediimiz kadarn dnyada hemen verir, sonrada onu, knanm ve kovulmu olarak girecei cehenneme sokarz. Kimde ahireti diler ve bir mmin olarak ona alrsa, ite bunlarn almalar makbldr) (2), (Rzasn isteyerek sabah akam rablerine yalvaranlar kovma) (3) Sabah akam rablerine Onun rzasn dileyerek dua edenlerle birlikte candan sebat et. Dnya hayatnn ssn isteyerek gzlerini onlardan evirme. (4), (Allahn rzasn isteyenler iin, bu, en iyisidir. te onlar kurtulua erenlerdir.) (5), ( nsanlarn mallarnda art olsun diye verdiiniz zekata gelince, ite zekat veren o kimseler, evet onlar (sevablarn ve mallarn ) kat kat artranlardr) (6) Bazen Kuranda o ibtia (Rzasn istemek lafzyla tabir edilir, Allah tealann u kavlinde olduu gibi: (Yce rabbnn rzasn istemekten baka) (7) (Allahn rzasn kazanmak ve ruhlarndaki cmerttii kuvvetlendirmek iin, mallarn hayra sarfedenlerin durumu, bir tepedeki kurulmu gzel bir baheye benzerki, zerine bol yamur yamda iki kat rn vermitir. Bol yamur yamasa bile bir isinti der (de yine rn verir). Allah yaptklarnz grmektedir) (8), (Yapacanz hayrlar ancak Allahn rzasn kazanmak iin yapmalsnz) (9), (Onlarn fsldamalarnn ounda fayda yoktur. Ancak bir sadaka yahutda insanlarn rzasn dzeltmek isteyenin fsldamas) mstesna . Kim Allahn rzasn elde etmek iin bunu yaparsa, biz ona yaknda byk bir mkafat vereceiz.) (10) nsanlarn fsldamalarndan iyilii emretmek hari hayr nefyetti, iyiliktende sadaka ve insanlar arasn dzeltmeyi hususunda zikretti, nk bu ikisinin faydas umumidir. bu bu ekilde fsldamann hayr olduuna delil oldu, fakat bu fiile sevabda Allahn rzasn istemeye has kld. yilii emretmeyi sadakadan kld, insanlar arasn dzeltmeyide hayr kld, eer Allahn rzas istenmezse fayda olmaz ve insanlar iin ihsan ve hayr hasl olmaz. yilii emredene nisbetleyse: Eer Allahn rzasn kastetmise, onun iin hayr olur ve sevablanr, eer bunu (Allahn rzasn) kastetmemise onun iin hayr olmam olur ve sevabta alamaz. Bu namaz klp, oru tutup ve Allah zikredipte dnya maln isteyenin tersinedir, nk onda tamamen hayr yoktur nk bu fiile gnahta verilmekle ne fiilin habibine nede bakasna bir faydas yoktur, nk bunun faydas bakasna geici deildir, ancak biri bu hususta kendine uyarda oda bu ibadetleri yaparsa bu mstesnadr. Selefin kelamnda bu manann niyet olarak

isimlendirilmesi oktur, Biz bazsn zikredeceiz, mam Ahmed ve Nesainin Ubade bin Samit (r.a)ten taric ettii, gibi, peygamber (s.a.v) buyurduki: Kim Allah yolunda savarda ancak bir ikal (devlerin kamasn diye ayaklarna geirilen halka)a lmay niyet ederse ve onun iin niyet ettii vardr. (11) mam Ahmet bni Mesud (r.a) hadisinden tahri etti, peygamber (s.a.v) buyurduki: mmetimin ehidlerinin ou yatak ashabdr (yatmay sever, savamay sever, Allahn sevgisini nefislerinin sevgisini tercih ederler aa dip nottaki aklamay burda zikrettim, mtercim) iki saf arasnda nice lenler vardr, niyetlerini Allah daha iyi bilir. (12) _______ (1) ura suresi, ayet: 20 (2) sra suresi, ayet: 18-19, (3) Enam suresi, ayet: 52 (4) Kehf suresi, ayet: 28, (5) Rum suresi ayet: 38, (6) Rum suresi, ayet: 39 (7) Leyl suresi, ayet: 20, (8) Bakara suresi ayet: 265, (9) Bakara suresi, ayet: 272 (10) Nisa suresi, ayet: 1214, (11) Ahmed, Nesai, Hakim bni Hibban ve Darimi tahric etti, hadis sahihtir, merfudur. (12) Hadis zayftr, Ahmed tahri etti. bni Mace Cabir bin Abdullahtan tahric etti, peygmaber (s.a.v) buyurduki: insanlar niyetleri zere harolunurlar. (1) Eb Hureyre (r.a)den rivayet edildi, peygamber (s.a.v) buyurduk: Beytullaha biri snacak, ve zerine ordu gnderilecek (Mekke ile Medine arasnda beyda denilen yerde yer yarlp iine batacak Ey Allahn resul! Bu ordu iinde bulunup Mekkeye zorla gnderilenlerin durumu nasl olacak?, dedim Onlarda dierleriyle beraber topra batrlacaklar. Sonra kyamet gnnde niyetlerine gre diriltileceklerdir buyurdu. (4). Yine Aye (r.a)den rivayet edildi, Peygamber (s.a.v)den bu manada bir rivayet bu rivayette: Bir helakla helakla helak olacaklar, fakat ayr ayr yerlerden kacakardr. Allah onlar niyetlerine gre tiriltecektir. (5) mam Ahmet ve bni Mace Zeyd bin Sabitten (r.a) tahric etti, peygamber (s.a.v) buyurduki: (Kimin gayesi dnya ise Allah onun halini darmadaan eder, fakirliini iki gz arasnda klar, dnyadanda kendisine ancak yazlan takdiri kadar gelir, kiminde niyeti ahiret ise, Allah onun iini toplar, zenginliini kalbinde klar, dnya burnunu srte ona gelir. bni Macenin lafzdr. (6) Ahmedin lafz ise: Kimin gayesi ahiretse, kimin niyyeti dnya ise Bunu bni Ebid dnyada tahric etti, onun lafz: Kimin niyeti ahiretse, kimin niyeti dnya ise eklindedir. Sahihaynde Sad bin Ebi Vakkastan rivayet edildi, peygamber (s.a.v) buyurduki: Sen Allahn rzasn isteyerek verdiin her nafakadan sevab alrsn, hatta hanmn azna koyduun lokmadan bile (7) bni Ebid dnya mer (r.a)den munkat bir senedle rivayet etti, mer (r.a) dedi ki: Niyeti olmayann amelide yoktur, ecri hesab etmeyenin ecride yoktur. Yani Allah katnda amelinin ecrini hesab etmeyen onu umarak yapmayann ecri yoktur. Yine zayf bir isnadla bni Mesuddan yle dediini rivayet etti: Amelsiz sz fayda vermez, sz ve amel niyetsiz fayda vermez, (S:32) Sz amel ve niyyet ancak snnete uyarsa fayda verir. Yahya bin Ebi Kesirden rivayet edildi, dedi ki: Niyeti reniniz, nk o amelden daha mbalaldr. (8) Zbeyd el Yaminin yle dedii rivayet edildi: Benim her eyde niyetim olmas houma gider, hatta yeme ve imede bile Yine ondan yle dedii rivayet edildi: Hayr murad ettiin her eyde niyyet et, hata ihtiya gidermeye ktnda bile Davudu Taiden rivayet edilir, dedi ki: Hayrn tamamn gzel niyyetin topladn grdm, hayr olarak ilemesinde o niyyet sana yeter. Davud dedi ki: yilik takvann azmidir, eer btn azalar dnyayla alakal olsada bir gn onun niyyeti onu yine aslna dndrecekir. Sfyan Sevriden yle dedii rivayet edilir: Niyyeti dzeltmekten zor bir ey yapmadm, nk deiiyor (9) Yusuf bin Esbattan rivayet edilip, dediki Neyeti fesaddan kurtarmak, amel edenlere uzun almadan daha iddetlidir. _________ Hadis sahihtir, bni Mace tacric etmitir. (2) Hadis hasendir, Ahmed ve bni Mace tahric etmitir. (3) Yine bni Asakirde mer (r.a)den u lafzla tahric etti: Savaanlar niyetler zere diriltilir. Bunu Ebu Yala ve Taberanide rivayet etti ve o rivayet zayftr, Heysemi dedi ki: Rivayet iinde Cabir el Cufi var o zayftr, bakasnda dedi ki: inde Amr bin Emr var yalancdr, bni Hibban dedi ki: O rafizidir, uydurma rivayetler yapyor. (4) Hadis sahihtir Mslim tahric etti. (5) Hadis sahihtir, Buhar ve Mslim rivayet etti. (6) Hadis sahihtir, Ahmet tahric etti. (7) Hadis sahihtir, muttefak aleyhtir. (8) Mrsel hadistir, sahih deildir, Ebu Nuaym bunu el Hilyede zikretti. (9) Ebu Nuaym Hilyetl evliya: 7/62de buna yakn bir rivayetle rivayet etti. Mutarrif bin Abdulahtan rivayet edildi, dedi ki: Kalbin drstl amelin drstlyledir, amelin drstln niyetin drstlyledir Baz selefin yle dedii rivayet edilir: Kimin amelinin kamil olmas houna giderse, niyyetini gzelletirsin, Allah teala kula niyeti gzel olduu zaman ecir verir, Hata Lokmaya bile ecir verir, bni Mbarek dedik: Nice kk amel vardr ki niyyet onu bytr, nice byk amel vardr ki niyyet onu kltr bn-i Aclan dedi ki: Amel ancak eyle dzgn olur: takva, iyi niyyet ve isabet. Fudayl bin yad dedi ki: Allah senden ancak niyyetini ve iradeni istiyor Yusuf bin Esbat dedi ki: Allah tercih etmek Onun yolunda savamaktan daha stndr. Btn bunlar bni Ebid dnya el ihlas ve niye kitabda (1) tahric etti. Yine munkat bir isnadla mer (r.a)n yle dediini rivayet etti: Amellerin en hayrls Allahn farz kldn eda etmektir, Allahn haram kldndan saknmak ve Allah katndakine sadk niyyet etmektir

Bylece mam Ahmedin slamn temeli hadistir sznn manas bilinmi oldu: Ameller niyyetlerledir hadisi, Kim bizim bu iimizde dinimizde ondan olmayan icad ederse o reddolunur harisi ve Helal aktr, haram aktr hasidir. nk dinin tamam ya emir fiilleri, ya haramlarn terki ve phe annda durmaktan ibarettir, bunun tamamn Numan bin Beirin hadise iermitir. Buda iki ekilde tamamlanr: Birincisi: Amel zahirde snnete uygun olmaldr. Bu manay, aye (r.a)n hadisi iermitir. Kim bizim bu iimizde dinimizde ondan olmayn icad ederse reddolunur kincisi: Amel ile Allahn rzas kasdedilmelidir. Bunuda mer (r.a) hadisi iermitir: Ameller niyyetlerledir Fudayl (O hanginizin daha gzel amel yapacan snamak iin lm ve hayat yaratmtr) (2) bu ayet hakknda dedi ki: Hanginiz daha ihlasl, daha isabetli bunu snamak iin. (3) Ve dedi ki: Eer amel doru olsa, ihlasl olmasa kabul olmaz, ihlasl olsa doru olmasa yine kabul olmaz, ancak doru ve ihlasl olursa kabul olur. hlasl olan: Alah iin olandr, Doru olanda: Snnet zere olandr. Fudaylin bu szne Allah tealann u sz delildir: Her kim Rabbine kavumay umuyorsa, iyi i yapsn ve Rabbine ibadette hi bir eyi ortak komasn (4) Baz arifler dedi ki: Onlar iradeleriyle stn oldular, orula ve namazla stn olmadlar. Kimin hicreti Allaha ve rasul neyse hicreti Allah ve rasulnedir, kimin hicretide elde etmek istedii bir dnyalk veya nikahlanmak istedii bir kadna ise, onun hicretide hicret etm olduu eydir. Peygamber (s.a.v) amellerin niyyetere gre olduunu ve amel yapann amelinden paynn hayr olsun, er olsun niyyeti olduunu haber verdi. Bu iki kelime kapsamldr ve iki klli (genel) kaidedir ve ondan hi bir ey hari kalmaz, bu kaideden sonra peygamber (s.a.v) bir misal zikretti ve ekilleri bir ve salih veya fasid olular niyetlere gre fark olan bir mibal zikretti, sanki yle buyurdu: Dier ameller bu misal zeredir. Hicretin asl: irk beldesini terkedip islam beldesine intikal etmektir. (S: 34) Muhacirlerin Mekkenin fethinden nce Medineye hicret ettikleri gibi, onlardan bazlar daha nce, Necainin memleketi Habeitana hicret etmilerdir. Peygamber (s.a.v) bu hicretin maksadlar ve niyyetlere gre deieceini bildirdi. Kim islam dinini renmek ve kfr diyarnda aa karamad dini ana karmak iin Allah ve rasulnn sevgisinden dolay hicret ederse bu gerekten Allaha ve rasulne hicret eden kimsedir, Allah ve ruslne niyyet ettii hicretin gereklemesi vn olarak kendine yeter. Kimin hicretinde irk diyarndan islam diyarna elde etmek istedii bir dnyalk veya islam diyarnda evlenmek istedii bir kadn iinse, hicretinde hicret ettii eyedir, Onun iin, birincisi: Tacirdir, ikincisi: Drdr hi biri muhacir deildir. (1) Ayn ekilde Ebu Nuaym Elhilyede 2/ 199da zikretti: (2) Mlk suresi, ayet: 2 (3) Mealimt tenzil, Beavi, Hazin tefsir hamiiyle 7/10 (4) Kehf, ayet 110. Hicret ettii eyedir kavlinde o hicret edenin taleb ettii dnya iini kk grme vardr, nk onu lafzyla zikretmedi. Allah ve rasulne hicret birdir, onda okluk yoktur, onun iin yarn cevabn yine art cevabyla tekrarlad. (art ve cevabu art nahiv kurallarndandr, mtercim) Dnya ileri iin hicret snr getirilemez, bazan insan mbah bir dnya talebi, bazan da haram bir dnyalk talebi iin Hicreti hicret ettii eyedir buyurdu. Yani hangisi olursa olsun. bni Abbastan Mmin kadnlar hicret ederek size geldikleri zaman, onlar imtihan edin. Allah onlarn imanlarn daha iyi bilir. (1) ayeti hakknda yle dedii rivayet edilir. Bir kadn peygamber (s.a.v)e geldii zaman ona einden buz ettii iin veya baka bir yere arzu duyduu iin ve dnyay hicret ettiine dair yemin ettirdi. Bunu bni Ebi Hati ve bni Ceriri ve Bezzar msnedinde tahric etti. Tirmizide baz kitabnn nshalarnda muhtasar olarak tahric eti. Veki Ameten, Oda akikten rivayet etti, dedi ki: (S: 35) Bedevi bir Arab mm Kays denilen bir kadnla nianland, kadn o erkek hicret etmeden kendisiyle evlenmeyi reddetti, adamda hicret etti ve o kadnla evlendi, biz o adam mm Kaysn muhaciri diye isimlendirmitik, Abdullah bin Mesud dedi ki: Kim birey isteyerek hicret ederse o onundur (2). Bu siyak bunun peygamber (s.a.v) zamannda deilde bni Mesud zamannda olmasnn gerektiriyor, fakat Sfyan Sevri yoluyla Ameten ve Ebu Validen oda bni Mesuddan rivayet etti, bni Mesud dedi ki: Bizim iimizde m kays denilen bir kadnla nianlanm bir adam vard, adam hicret edinceye dek kendisiyle evlenmeyi reddetti, ve oda hicret etti ve onunla evlendi, biz onu mm Kaysin muhaciri diye isimlendimitik. bni Mesud dedi ki: Kim bir ey iin hicret ederse onun iin o vardr. Peygamber (s.a.v) in Kimin hicreti elde etmek istedii bir dnyalk veya nikahlanmak istedii bir kadn iinse buyurmasnn sebebi mm Kaysn muhaciri kssadr diye mehur olmutur. Bunu muharinin ou kitaplarn da zikretmitir, bizi buna salih bir asl gremiyoruz. Allah en iyisini bilir. Dier amellerde hicret gibidir, salih veya fasid oluu niyete gredir, cihad, hac v.b gibi. Rasullah (s.a.v)e insanlarn cihaddaki farkll , cihadla asdedilenin riya, cesaretlilik gstermek ve milliyetlikten dolay olabilecei sorun ve bunlardan hangisini Allah yolunda olduu soruldu, buyurduki: Kim Allahn kelam yce olsun diye savarsa o Allah yolundadr Bununla sormu olduklar btn dnyevi maksadlar km oldu. Sahihaynde Ebu Musal Eariden rivayet edidi: Bir bedevi Arab peygamber (s.a.v)e geldi ve: Ey Allahn rasul! Bir adam ganimet iin, bir adam zikrolunmak iin, bir adamda deeri bilincin diye savayor kim Allah yolundadr? dedi, Rasulullah (s.a.v): Kim lahi kelimetullah iin savarsa o Allah yolundadr buyurdu. Mslimin rivayetinde ise: Rasulullaha (s.a.v) bir adamn kahramanlk, bir adamn hamiyyet bir adamn gsteri iin savat ve bunlarn hangisinin Allah yolunda olduu soruldu.. Ve hadisi zikretti. Yine Onun bir rivayetinde: Bir adam sinirinden, bir adamda hamiyyetinden dolay savayor denildi. (3)

Nesai Ebu mame hadisinden tahric etti dedi ki: Bir adam peygambere (s.a.v) geldi ve (S:36) Bir adam hem sevab hemde anlmak iin savayorsa onun iin ne vardr?, dedi. Rasullulah (s.a.v) buyurduki: Hibir ey sonra rasullullah (sav) buyurdu ki Allah teala amelden ancak halis olan ve kendi rzas istenilerek yaplan kabul eder. (4) Mmtehine suresi, ayet: 10 (2) Hadis mevkuf ve sahihtir, Taberani el kebirde rivayet etti. (3) Hadis sahihtir, Ahmed ve ktb sitte ashab tahric etti. (4) Hadis sahihtir, Hakim dorulamtr, Mnziri dedi ki: snad gzeldir. Ebu Davud Ebu Hureyre hadisinden tahric etti, bir ada dedi ki: Ya rasullah bir adam cihad yapmak ve dnya malndan bir malda istiyor? Rasullullah (sav) Ona ecir yoktur buyurdu. Adam ayn eyi defa tekrarlad peygamber (sav) (Ona ecir yoktur buyuruyordu. (1) mam Ahmed ve Eb Davud Muazin Cebelden tahric etti, peygamber (s.a.v) buyurduki: Sava iki trldr: Birincisi kiinin Allah rzasn taleb ederek yapt savatr. Bu maksadla savaan imama itaat eder, en kymetli maln harcar, arkadalarna kolaylk gsterir ve fesattan kanr. O kiinin uyumasda uyanklda ecirdir. Ancak bbrlenmek, gsterite bulunmak iin arpmak, imann asi olmak ve yer yznde fesat karmak iin savaan kii ise yeteri sevabla bile dnmez. (2) Ebu Davud (3) Abdullah bin Amrn yle dediini tahric etti: Ya rasullulah bana ichad ve gazveden haber ver dedim: Buyurdu ki: Eer sabrederek, ecri bekleyerek savarsan Allah seni sabrederek ve ecrini bekleyerek diriltir, eer gsteri yaparak ve okluk iin (mal okluu ister vaziyett diriltir, sen hangi hal zere savarsan veya ldrrlrsen Allah seni o hal zere diriltir Mslim Ebu Hureyreden tahric etti dedi ki: Peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu iittim: Kyamet gn hkm verilecek insanlarn ilk ehid edilen adamd, o getirilir. Allah teala ona nimetlerini bildirir oda itiraf eder, Allah teala bu nimetler iinde ne yaptn? Buyurur, Oda: Senin yolunda ehid edilene dek savatm, der. Allah: Yalan syledin, sen cesaretli denilsin diye savatn ve dinil dedi . Sonra onun iin emir verir, ve atee atlncaya dek yz st ekilir. Ve ilim renmi bir adam ve bu ilim retmi, kuran okumu adam getirilir. Allah ona olan nimetlerini bildirir oda itiraf eder, Allah: Bu nimetler iinde ne amel yaptn? buyurur. Oda: lim rendim, rettim ve seni rizan iin kuran okudum der? Allah Yalan syledin, sen ilmi alimdir denilsin diye rendin, rendin, kuran karidir denilsin iye rendin ve denildi de, sonra onun iin emir verir, ve atee atlncaya dek, yzst ekilir. Ve Allahn kendisine genilik ve her snftan mal verdii kimse getirir. Allah ona nimetlerini bildirir, oda itiraf eder. Allah: Bu nimetler iinde ne amel yaptn? buyurur. Oda verilmesini sevdiin her yola senin rzan iin verdim der. Allah: Yalan syledin, fakat sen bunu cmerttir denilsin diye yaptn, ve denil dediinde buyurur. Sonra onun iin emir verir ve atee atlncaya dek yz st ekilir. (3) Yine bir hadiste geer Muaviyeye bu hadis ulanca alad ve bayld, aylnca, Allah ve rasul doru sylemitir, dedi ve Allah teala buyurduki, dedi: Kim yalnz dnya hayatn ve zinetini istemekse, ilerinin karln orada onlara tam olarak veririz ve orada onlar hi bir zarara uratlmazlar. te onlar ahirette kendileri iin ateten baka hi bir eyleri olmayan kimselerdi. (4) Allah rzasndan baka bir gayeyle ilim renmeye tehdit variddir. mam Ahmed, Ebu Davud ve bni Mace Ebu Hureyre (r.a)den tahric ettiler, Oda peygamber (s.a.v)den rivayet etti, peygamber (s.a.v) buyurduki: Kim Allahn rzas istenilecek ilimden, geici dnya malndan bir ey elde etmek iin renirse, kyamet gn cennetin kokusunu bulamaz. (5) (1) Hadisi Hakim ve Zehebi dorulad. (2) Hadis sahihtir. Eb Davud, Nesai, Hakim ve Beyheki uabul imanda tahric etti: (3) Hadis sahihtir. Ahmed Mslim ve Nesai bu lafzla tahric etti, bu hadisin Tirmizide 2383 nolu hadiste baka bir lafzda vardr. Tirmizi dedi ki: Bu hadis hasen garibtir. (4) Hud suresi ayet: 15-16 (5) Hadis sahihtir, Hakim bni Hibban ve Zehebi ve dorulamtr. Tirmizi Kab bin Malikten tahric etti, Peygamber (s.a.v) buyurduki: Kim (S: 38) beyinsizlerle ekimek veya ilemlerle mcadele etmek, veya insanlarn tevecchn kazanmak iin ilim talep ederse Allah onu cehenneme girdirir. (1) bni Mace, bni mer , Huzeyfe ve Cabir (r.a)den bu manada tahric etti, Cabirden rivayet edilenin lafz: lmi alimlere vnmek, cahillerle ekimek iin renmeyiniz, ve ilimle kendinize meclisler semeyiniz, kim bunu yaparsa ona ate, vardr. (2) bni Mesud dedi ki: lmi ey iin renmeyin: Beyinsizlerle ekimek iin, fakihlerle mcadele iin, ve insanlarn tevecchn kazanmak iin (renmeyiniz), sznzle ve fiilinizle Allah katndakini isteyiniz, nk ondan bakas gider o kalr (3) Umumi olarak Allah rzasndan baka bir gageyle yaplan eyler hakknda tehdid varid oldu, mam Ahmedin (4) beyy bin Kabdan tahric ettii, gibi, peygamber (sav) buyurduki: Bu mmeti aydnlkla, dinle, ykseklikte, zaferle ve yeryznde yerletirilmekle mjdele, onlardan her kim ahiret amelini dnya iin yaparsa, ahirette onun nasibi yoktur. Bilki Allah rzasndan baka bir gayeyle yaplan amellerin ksmlar var: Bazan halis gsteri ve dnyevi bir maksad iin olabilir, mnafklarn namazlarndaki hali gibi, Allah tealann buyurduu gibi: (Namaza kalktklar zaman tembel tembel kalkarlar, insanlara gsteri yaparlar (5), Allah teala buyurdu ki: (Yazklar olsun o namaz klanlara ki onlar namazlarn ciddiye almazlar). (6) Yine Allah teala kafirleri u ayetinde halis riya ile vasflandrd: alm satmak, insanlara gsteri yapmak ve ( nsanlar) Allah yolundan alkoymak iin farznda nerdeyse mminde olmaz, (S: 39), belki zekat, hac ve bu ikisi gibi zahiri amellerde olur ve faydas kendinden bakasna geecek eylerde olabilir. Bu ibadetlerde ihlas gtr, gsterile yaplan amelin boa gideceinde mslman phe etmek ve gsterii Allahn gazabna ve cezasna mstehak olur.

Bazan amel Allah iin olur ve riyada da girer. Eer riya temelinde girmi se sahih naslar amelin batl olacana ve boa gideceine iaret etmektedir. Sahihi Mslimde Eb Hureyre (r.a)den rivayet edildi, Peygamber (s.a.v) buyurdu ki: Allah teala yle buyurdu: Ben ortaa hi ihtiyac olmayanm. Kim bir amel ileyip de benden bakasn o amelde ortak yaparsa, onu kendi irkiyle babaa brakrm bni Mace de u lafzla tahric etti: Ben o amelden beriyim ve o amel ortak kotuu iindir (8) mam Ahmed, Tirmizi ve bni Mace Ebi Sad bin Ebi Fedaleden tahric etti, Rasullah (s.a.v) buyurduki: Allah teala iinde phe olmayan gnde ncekileri ve sonrakileri toplad zaman bir manada seslenir: Kim Allah iin yapt amelinde bakasn ortak yapmsa sevabn ondan istesin, nk Allah ortaa hibir ihtiyac olmayandr. (9) Bezzar msnedinde (10) Dahhak bin Kaystan tahric etti, peygamber (s.a.v) buyurduki: Allah azze ve celle buyururki ben eriklerin en hayrlsym, kim benimle beraber bir ortak klarsa o yapt amel erik (ortak) iindir, (s: 40) Ey insanlar! Amellerinizi Allaha halis kln, Allah amellerden ancak kendine halis olan kabul eder. Bu Allah ve slai rahim hakk iin, demeyiniz, o dediiniz ey sali rahim iin olur ve allah iin ondan bir ey olmaz, bu Allah ve sizin yznz hrmetinedir demeyiniz, o sizin yznz iindir, ve ondan Allah iin bir ey yoktur. ___________ (1) Syutinin zikrettii gibi hadis hasendir, fakat senedde shak bin Yahya bin Talha var o zayftr, Zehbinin dedii gibi, Darekutni de metrktr dedi. (2) Hadis sahihtir. bni Mace, bni Hibbban ve Haikm tahrici etti. (3) Hadis bni Mesuda mevkuftur, fakat manas merfudur.(4) Hadis sahihtir, Ahmed, bni Hiban, Hakim ve Beyheki uabeul imanda tahric etmitir. (5) Nisa, ayet: 142 (6) Maun suresi, ayet: 4-5 (7) Enfal, ayet: 47 (8) Hadis sahitir, Ahmet, Mslim ve bni Mace tahric etti.(9) Hadis hasindir, Ahmed Tirmizi ve bni Mace tahric etti. (10) Bezzer eyhi brahim bin mihsardan rivayet etti, bni Hibban ve bakas gvenilir, dedi, fakat onda zayflk var geri kalan adamlar sahih rivayet adamlardr. Nesai Ebu mame el Bahiliden.0 tahric etti: Bir adam peygamber (s.a.v)e geldi ve : Ya rasullah bir adam ecir almak ve anlmak iin savayor, grnz nedir? dedi. Rasullah (s.a.v): Ona hibir ey yoktur buyurdu, adam soruyu defa tekrarlad, rasulullah (s.a.v) Ona hi bir ey yoktur. buyurdu, sonra Allah amelden ancak kendine halis olan ve rzas istenilerek yaplan kabul eder buyurdu. (1) Hakim (2) bni Abbas (r.a)tan etti, dedi ki: Bir adam: Ey Allahn rasul ben vakfede durmak ve hem Allahn rzasn kazanmak, hemde deerim, bilinsin istiyorum, dedi, Rasullah (s.a.v) u ayet inene kadar hi sevap vermedi. (Her kim rabbine kavumay umuyorsa, iyi i ilesin ve Rabbine ibadette hi kimseyi ortak tutumasn)(3) Amele riya kart zaman amelin batl olaca manasnda rivayetedilen seleften bazlar: Ubade bin Samit, Ebud derda, Hasen, Said bin el Mseyyeb... ve bakalar. Kasm bin Muhaymerann(4) mrsellerinden, Peygamber (s.a.v) buyurduki: inde hrdal tanesi kadar riya bulunan ameli Allah kabule tmez. Selefin bu konuda ihtilaf olduunu bilmiyoruz. almasna mesela hizmetinin karlnda cret almak, veya ganimatten bir ey almak gibi riya dnda bir ey karsa, bununla ecri noksanlar, tamamen batl olmaz. Sahihi Mslimde Abdullah bin Amrdan rivayet edildi, peygamber (s.a.v) buyurduki: (Savalar bir ganimet elde ederlerse, ecirlerinin te ikisini acele alrlar, hi bir ganimet elde edemezlerse, ecirleri tam olur. (6) Geen hadisler cihadyla geici dnyalk isteyene ecir olmadna iaret etmitir, tabi buda cihaddan maksad sadece dnyalk ise byledir. mam Ahmet dedi ki: Kim cihad karln bir ey alrsa: Eer sadece dirhemler (para) iin kmsa sanki dini iin km gibi almasnda birbeis yoktur, kendisine bir ey verilirse alr. Abdullah bin Amrn yle dedii rivayet edilir. Sizden biriniz savamaya azmettii zaman ve Allahta kendisine bir rzk ihsan ettii zaman bunda bir saknca yoktur, fakat eer birini dirhem verildii zaman savarsa, verilmedii zaman savamazsa onda hayr yoktur Evzaide aynsn syledi: Savann niyyeti savasa bunda bir saknca yoktur Kendisi iin veya bakas iin hacca gidipte bir ey alanda byledir. Mcahidden, devecinin cretlinin ve taciri hacc hakknda byle dedii rivayet edilir: (O hac tamdr, ecirlerinde bir noksanlk yoktur, buda kasdlar asl olarak hac olduu zaman manasna hamlolunur. Eer amelin asl Allah iinse, sonra niyyetine riya karmsa, ve eer bu bir hayl ise ve onuda defetmise ittifakla hi zarar vermez, eer bu riya dncesi devam ederse amelini ibtal eder mi, yoksa zarar vermez ve asl niyyeti zere mkafat grrm? Bu meselede selef alimleri arasnda ihtilaf var, mam Ahmed ve bni Cerir, bununla amelinin bozulmamasnn mid ederim ve ilk niyyet ile mkafat grr demilerdir, bu Haseni Basridende rivayet edilir. Hadisle delil gsterilir: Bir adam: Ey Allahn rasul Beni Selimnin hepsi savayor, bazlar dnya iin, bazlar destek iin, bazlarda Allahn rzasn dileyerek savayor onlardan hangisi ehiddir? dedi Eer asl ileri Allahn kelam yce olsun diye ise hepsi (ehiddir) buyurdu. (1) Hadisin tahrici az nce geti, hadis sahihtir. (2) Hakim mrsel olarak Abdullah bin Mbarekten tahric etti. (3) Kehf, ayet: 110 (4) bni Hacer Onun hakknda takribttehzib: 2/120 dedi ki: Ebu Urve elHemedani el Kufi, sika, faziletli, nc tabakadandr, (h) 100de vefat etti. (5) Hadis mrseldir Ebu Nuaym Elhilyede Yusu fbin Esbattan rivayet etti, ehliyle: 8/240 (6) Hadis sahihtir, Mslim, Ahmed, Ebu Davud ve bni Mace tahric etti. bni Cerir bu ihtilafn sonu bayla irtibatl olan namaz, oru ve hac gibi amelde olduunu zikreder. Sonu bayla irtibatl olmayan zikir, mal infak etmek, kraat, ilim yayma gibi ameller ise, sonradan ortaya kan riya niyyetiyle kopuklua urar ve niyyet yenilemeye ihtiya duyar.

Yine Sleyman bin Davud el Haimiden (1) byle dedii rivayet edilir: Belki ben hadisten bahsediyorum ve benim bir niyyetim var, hadisin bazsna gelince niyetim deiiyor, o halde bir tek hadis bir ok niyetlere muhtatr. Cihadda bu varid deildir. Ata el Horasaninin mrsellerinde zikredildii gibi, nk cihadda saffa katlmak lzumu vardr ve o vakit terki caiz deildir, hac gibi olur. Fakat ameli halisan Allah iin yaparda Bu vesileyla Allah onun vgsn m(minlerin kalbine atarsa ve Allahn fazl ve rahmeti sebebiyle sevinirse, bu ona zarar vermez Bu manada Ebu Zerden rivayet vardr. Peygamber (s.a.v) bir adamn hayr amel yappta bunun zerine insanlarn onu vmesi soruldu, buyurduuki: Bu mminlerin pein mjdesidir (2) mam Ahmed, shak bin Raheveyh, ve bni Cerir bu manada yorumlamlardr. Tirmiz ve bni Mace Ebu Hureyreden tahric etti, bir adam: Ey Allahn rasul bir adam amel yapyor ve onu gizliyor, bakas tarafdan grlncede houna gidiyor, dedi: (Ona iki ecir vardr: Gizlilik ecri ve alenilik ecri buyurdu. (3) hlas ve riya zerine bu kadar szle yetinelim. Bil cmle: Sehl bin Abdullahn sz ne gzeldir. (4) Nefiste ihlas diye bir ey yoktur, nk onda onun nasibi yoktur. Yusuf bin Hasan er Razi dedi ki: DNYADA EN ZOR EY HLASTIR, kalbimden riyay atmak iin ne kadar urayorum, sanki baka bir rekte yetiiyor. Abdullah bin Mutarrifin (5) duasndan Allahm tevbe edipte geri dndm eyden sana snyorum, kendi nevsime farz klpta yerine getiremediim eyden dolay senden balanma istiyorum, senin rzan istediimi zannettiim ve kalbime bildiin eyin karm olmasndan dolay senden balanma istiyorum. FASIL Fakihlerin zikrettii manadaki niyyet ibadetleri adetlerden ayran, ve ibadetleri birbirinden ayran niyyettir. Yeme ve imeyi brakmak bazan hamiyyetten dolay, bazan yeme kudreti olamamaktan ve bazanda Allah iin pheleri terketmekten dolay olabilir, oruta bu gibi ynlerin birbiriden ayrlmas iin niyyete ihtiya vardr. Ayn ekilde ibadetlerdede: Namaz ve oru gibi, bazlar farz bazlar nafidir, farznda eitleri vard, nk namazlar bir gn ve gecede be vakittir, vacib olan oru bazan ramazan, bazanda keffaret orucu veya adak orucu olabilir, bunlar biribirinden ancak niyyetle ayrt edilir. Bunlarn bazsnda alimler arasnda mehur ihtilaf var, bazlar farz namazlarda niyyetin belirtilmesini vacib grmyorlar, bilakis vaktin farzna niyyet edilmesi kafidir, isimlendirmesede olur diyorlar, bu mam Ahmedden bir rivayettir (6) Bu sz zerine u bina edilir: Bir gece ve gndzde bir namaz geen ve hangi namaz olduunu bilmeyen adamn namaz klmas gerekir: Sabah, akam ve drt rekatldanda bir namaz klmas gerekir. ________ (1) Sleyman el Haimi mechuldr. (2) Hadis sahihtir. mslim, Ahmed ve bni Mace tahrirci etti. (3) Hadis sahihtir Tirmizi tahric etti: 285, ve bni Macede tahric etti. (4) O: Sehl bin Abdulah bin Yunus etTsleri, Ebu Muhammed, sufi imamlarn ve ihlas ve riyazet ve fiilerin ayblar hakknda konuan alimlerden biridir. (5) O: Zahid, sofi, edib ok seyahat ederdi, kendi vaktinde Reyy ve Cibalin eyhiydi. (6) El Muni 3/94 ve sonras. Yine baz alimler ramazan orucunda niyyet belirlemeye hacet olmadn sylediler, bilakis mutlak manada orucu niyyet etmek yeterlidir dediler, nk vaktinde baka oru tutmak mmkn deildir. Buda yine imam Ahmedden bir rivayettir, bazlarndan ramazan orucunun tamamen niyete ihtiyac olmad hikaye edilir, nk hadid zatyla belirlidir, aynen emenatleri geri iade etmek gibidir. Evzaiden, zekatnda byle olduu hikaye edilir. Bazs onun szn, ayet kii mutlak sardakaya niyet ederse demek istemitir, diye yorumlamtr. Aynen hac gibi. Ebu Hanifeden: Tam nisabla niyetsiz tasadduk etse, zekat yerinde caiz olur, dedi. Peygamber (s.a.v)den rivayet edildiki: Bir adam bakas yerine telbiye getiriken duldu, ona: Sen kendi yerine hac yaptn m?buyurdu. Adam: Hayr, dedi, rasullulah (s.a.v) Bu senin yerindi, sonra o adamn yerine hac yap buyurdu. Bu hadisin sahihlii hakknda konuuldu, fakat bni Abbas ve bakasndan (1) sahih olarak sabittir, afi bununla amel etmitir, Ahmedden mehur olan rivayette byledir, mutlak hac niyyetiyle farz hac yerine gelir, ister nafile ister baka bir eye niyyet etsin ayndr, niyyetin belirlenmesine gerek yoktur, ilk bakasnn yerine hac yapsa, kendi yerine yapmamsa, hac kendi yerine geer, ayn ekilde adak ve nafile hacc yapsa yine byledir (yani farz hac yerine geer) demilerdir. Peygambar (s.a.v) den sabittir ki: Ashabna veda haccndan kendisiyle beraber tavafa da saye girdiketn sonra, haclarn bozmalarn ve umre yapmalarn emretti, ilerindeki kimi kran, kimiyse, ifrat hac yapyordu (2), onlarn tavaflar Mekkeye geldikleri vakit buldum tavafyd, kudum tavafysa farz deildir, o tavaf umre tavaf klmalarn emretti, oysa (umre tavaf) farzdr. mam Ahmed haccn bozulmas meselesinden bunu kabul etti, ve bununla amel etti bu aslndan karktr, (: 45) nk hac ve umre iin farz olan tavafn, belirtilmesini vacib klyor, buna fakihlerin ou muhalefet ediyor, Malik, afii ve Ebu Hanife gibi. Yine bu baba giren rneklerden: Bir adam (3), peygamber (s.a.v) zamamnda sadakasn bir adamn yanna koymutu, sadaka sahibinin olu (4) geldi ve sadaka yannda olan kiiden ald, bunun babas rendi, ve peygamber (s.a.v)in yannhda ekitiler, adam: Ben seni istememitim (sadakay sana vermek istememitim) dedi. Peygamber (s.a.v) sadaka verene sana niyyet ettiin vardr, dierinde sanada aldn vardr buyurdu. Bunu Buhari tahric etti (5) Ashabnn ou kendine muhalif

olsada mam Ahmed bu hadisle amel etti, adam sadakay ocuuna vermeyi menetti, maln tekrar kendisine dnmesinde korktuu iin ocuuna kendii farknda olmadan giderse (bu sadaka) maln geri kendine dnme korkusu ortadan kakar, ocukta haddi zatnda sadakaya mstehaktr, bunun iin ayet sadakasn fakir zannederek bir zengine verse sahih kavle gre caizdi, nk mstehak olduuna inand kiiye vermitir, fakirlik ise gizli bir meseledir, nerdeyse hakikatna vakf olunamayacak durumdadr. Taharet ise: Bunda niyyetin art oluu hususundaki ihtilaf mehudur, buda urdan kaynaklanyor: Namaz iin temizlik, mstakil bir ibadet midir, yoksa namazn artlarndan bir art mdr? Kim namazn sair artlarndan biri kabul ediyorsa, niyyeti art saymyor, niyyeti art sayanda, onu mstakil bir ibadet sayyor, eer bal bana ibadetse niyyetsiz sahih olmaz, bu (niyyetin abdestte art oluu) cumhurin grdr. (S:45) Bu grn sahihliine ok sahih naslar delildir, onlardan biri: u hadistir: Abdest gnah ve hatalara keffaret olur, kim emrolunduu gibi abdest alrsa, gnahlar iin keffaret olur (6) ______________ (1) Hadis sahihtir, Ebu Davud, bni Mace, bni Hibban ve Beyheki tahric etti. (2) Ahmed Enesten, Buhari,Mslim, Ebu Davud, Nesai, Cabirden tahric etti.i (3) O: Yezid bin ElAhneses Slemidir, sahabidir. (4) Ma-n bin Yezid bin El Ahnes. (5) Sahili Buhari: 1356 (6) Hadis sahihtir, Ahmed, Buhari, Mslim, Nesai bni Mace, ve bni Hibban Osman bin Affan (r.a)dan tahric etti. Bu kuranda emredilen abdestin mstakilbir ibadret olduuna delildir, nk gnahlarn balanmas olay buna terettb ediyor, niyyetten hali abdest itfakla gnahlardan hi bir eye keffaret olmaz, ve emrolunmu birey olmaz, namaz onunla sahih olmaz, bunun iin namazn dier artlar gibi varid olmamtr onlar yapmakla (namazn dier artlarn,avret yerlerini rtmek gibi) sevab verilir diye bir hadis varid deildir. Eer abdest niyyetiyle birlikte, serinleme, veya pislii izalede kasdedilse yine afiice caizdir, Ahmedin ashabnn ouda ve grtedir: nk bu kasd ne haram nede mekruhtur, abdest ile birlikteabdesti retmeyide niyetlense bu zarar vermez, rasulullah (s.a.v) bazan namaz ile retmeyi kastediyordu, hacta byledir,yle buyurmutur: Nsklerinizi benden alnz (1) Yemin meseleleride niyyetin girdii ilim bablalarndandr, lav yemininde keffaret yoktur, o yeminde kalbte yemin kasd olmakzsn dillerde dolaan yemindir, u sz gibi: Sz esnasnda hayr vallahi evet vallahi demek. Allah teala buyurduki: (Allah akstsz olarak aznzdan kveren yeminlerinizden dolay sizi sorumlu tutar. Bununda keffareti, ailenize yedirdiiniz yemein orta hallisinden on fakire yedirmek, yahut onlar giydirmek yahutta bir kle azad etmektir. (2) Ayn ekilde yeminlerde yemin edenin niyyetine mracaat edilir, ve yeminiyle neyi kasdettiine baklr, ayet boamak ve kleyi azad ile yemin etse,sonra sznn zahirinin zddn niyyet ettiini iddia etse, Allahla kendi arasnda borlanr.Hkmn zahirince ondan kabul edilir mi? Bunda alimlerin iki mehur sz var, her ikiside Ahmedin rivayetidir (Yani: Kabul edilir, kabul edilmez) mer (r.a)e kars bena bir benzetme yap diyen ve Sen ceylan gibisin, sen gvercin gibisin dedii bir adam geldi.Kadn sen serbestsin,bosun demeden raz olmam demi adamda yle demi, mer (r.a): Kadnn elinden tut o senin karndnr dedi.Bunu Ebu Ubeyd tahric etti (3) ve dedi ki: Adam devenin ayanda ikal (ayana geirilen halka) vard, sonra ikalinden boand ve serbest oldu, o ikalden serbesttir ve boanmtr demeyi murad etti, merde onun niyyetine gre boamay iskat etti (drd) dedi ki: Bu boama ve kle azad etmeye benzer bir eyle konuan herkes iin asldr, niyeti bakasyla, sz onunszdr, mer (r.a) mezhebinin teviline gre durum budur. Smeyt esSudesininyle dedii rivayet edilir: Bir kadnla nianlandm, karn boayana dek seninle evlendirmeyeceiz dediler,bende: Onu kere boadm, beni evlendirin dedim, ve evlendirdiler, sonra baktlarki kadn benim yanmda, Sen onu kere boamadn m? dediler. Bende: Yanmda fila vard onu boadm, filan vard onu boadm, bunu ise boamadm, dedim Osmana (r.a) gitmek isteyenakik bin Sevrin yanna geldim ve onu: Mminlerin emirine bunu sor dedim, o kt ve sordu, Osman (r.a)a zikretti. o kadn yineo (Smeyt esSdeysi) verdi, ve: niyyeti sebebiyle dedi.Bunu Ebu Ubeyd kitabut talakta tahricetti, ve bu gibilere alimlerin icman hikaye etti. shak bin Mansur dedi ki: Ahmede dedimki: Smeytin hadisini biliyormusun, evet,dedi. shak dedi ki: Eer syemineden zalimse ve borlusun yemininin zddna yemininiyyet ettiyse, niyyeti fayda vermez. Sahihi Mslimde Ebu Hureyre (r.a)den rivayet edildi, Peygamber (s.av) buyurduki: Yemin arkadann seni dorulayacan eye gredir. (4), onun bir rivayetindede: Yemin yemin ettirenin niyyetine gredir. (5),bu zalime hamlonur, mazlumaysa fayda verir. mam Ahmed ve bni Mace, Sveyd bin Hanzaleden tahri etti, dedi ki: Beraberimizde Vail bin Hucr olduu halde,peygamber (s.av)i grmek maksadyla yola ktk. Vail bin Hucru bir dman yakalad. Yanmdaki insanlar yemen etmekten ekindiler, (S: 48) Ben hemen: (Bu kardeimdir diyerek yemin ettim, Hemen onu serbest braktlar. Bunu peygamber (s.av)e bildirince, byle buyurdu: Doru syledin. nk mslman mslmann kardeidir. (6) (1) Hadis sahihtir, Buhari, Mslim ve Nesai Ebu Musa elEariden tahric etti. (2) Maide,y ayet: 89 (3) Garibl hadiste 3/379 ve sonrasnda, hadis garibtir. (4) Mslim ve Tirmizi tahric etti, hadis sahihtir, (5) Ahmed, Mslim, Ebu Davud, bni Mace tahric etti, hadis sahihtir, (6) Bunu Ahmed, Ebu Davud, Nesai ve bni Mace tahric etti adamlar gvenilirdir, hadis hasendir.

Ayn ekilde niyyet boama ve kle azad etmeyede girer. Mesela adam boama ve azad ihtimali bulunan kinayeli bir lafz kullansa, mutlaka niyyet gerekir. fke, veya boamay isteme v.b gibi hal niyyet yerine geer mi, gemez mi? Bunda alimler arasnda mehur ihtilaf vardr. Bununla ite boyama vaki olurmu, ayet niyeyt etmise yoksa sadece hkmn zahirimi lazmdr. Yine bundada ihtilaf mehurdur. Eer boamayelbette kelimesi gibizahiri bir kinaye ile yaparsa,boama bir sefer mi yoksa sefer mi vaki olur. Bundada iki meur kalv var, Ahmedin mezhebinin zahirine gre boama kere vaki olur, tabi bu niyyetin mutlak manada oluu durumundadr, eer ten aa niyyetlenmise niyyet ettii vaki olur, yine ondan ( mam Ahmedden) dier bir rivayet daha edildi. Yine boama lazm gelir, dedi. Bir kadn grse de kendi kars zannetse ve boasa sonra, kars olmad aa ksa, kars bo olur, nk karsn boamy niyyet etti. Ahmed bunu syledi. ondan boanmayacana dair bir rivayet daha hikaye edildi, buda afiinin szdr. Eer aksi olsa, bir kadn grse ve yabanc zannetse, ve onu boasa, sonra kars olduu aca ksa, bo olurmu? Bunda iki kavil var, her ikiside Ahmedden rivayettir, afiinin mehur mezhebi ve bakasnnkine grede kars bo olmaz. Adamn iki kars olsa ve birine dar kmay yasaklamsa, sonra birisi ksa, adamda yasaklad kadn zannetse ve ona: Filan sen ktn, ve sen bosun dese, alimler bundada ihtilaf ettiler, Hasan Basri dedi ki: Yasaklad bo olur, nk onu niyet etmiti. brahim dedi ki: kiside bo olur. Ata dedi ki: Hi biri bo olmaz. Ahmed dedi ki: Yasaklanan bo olur, nk onu boamay niyyetlenmiti. Ameller niyyetlerledir, herkese niyyet ettii vardr. cmlesiyle batnda harama ulamak maksadyla yaplan akidlerin sahih olmadna delil getirildi, al veri akdiyle faizin kasdelimesi gibi, bu Malik ve Ahmedin mezhebidir.(S: 49) Bu akidle faize niyyet edildi, alverie deil, ve herkese niyyet ettii vardr. Daha ncede zikrettik, afii bu hadisin fkhta yetmi baba girdiini sylyor. Niyyet: Kalbin kasd ve ynelmesidir, kalbtekini dille sylemek gerekmez. afiinin baz ashab namaz iin niyyeti lafzen sylemenin art olduunu sylediler, onlardan tahkik ehli byle syleyenleri yanllkla itham ettiler, Mteahhirun namazda niyetin lafzan sylenmesi hususunda ihtilaf ettiler, bazs mstehab grd bazsyla kerih grd. Bu meselelelerde hac dnda seleften ve mezheb imamlarndan hususi bir nakil bilmiyoruz Mcahid dedi ki: Kii haca niyyet ettii zaman hangi hacca gireceini belirtir, yine ondan yle dedii rivayet edilir. Telbiye annda isimlendirir,bu bizim sadedinde olduumuz ey deildir, peygamber (s.a.v) nskn telbiyisinde zikrediyordu, yle diyordu mru ve hac iin lebbeyk (1) Bizim konutuumuz ihrama girdii zaman, Ey Allahm ben hac ve umre yapmak istiyorum, demesi, bunun fakihlerin ou mstehab grd, Mcahidin szyse bu konuda sarih deildir. SZelefin ou dediki, BAZILARI ATA TAVUS, Kasm bin Muhammed enNahi Telbiye annda niyyet caizdir. bni merden sahih olarak sabittirki: Bir adam ihram annda Ey Allahm ben hac ve umre yapmak istiyorum derken duydu, ona dedi ki: nsanlara bildiriyorsun? Allah senin nefsindekini bilmiyormu? mam MalikBunun nas olarak zikretti, girdii ihram isimlendirmesi mstehab deildir. dedi. (Tehzibl mdevvene) (2)sahibi bunu hikaye etti, Ebu Davud dedi ki: Ahmede namazda tekbir iin bir ey diyorsumusun? Oda Hayr, dedi Buna niyyeti lafzan sylemeside girebilir. Allah en iyisini bilir. _______ Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi, ve Nesai Enes bin Malikten tahric etti, hadis sahihtir. (2) Mesailil mam Ahmed kitabnda (s: 30 K NC HAD S: (CEBRA L SAHABELERE D NLER N RET YOR) mer bin Hattabtan yle dedii rivayet edildi: Bir gn biz rasullalahn yannda oturuken sa simsayah elbisesi bembeyazbir adam geldi, zerinde yolculuk belirtisi yoktu, ve bizden hi kimsede onu tanyordu, peygamber (s.a.v)in yanna oturdu, iki dizini iki dizine dayad, avularn ayaklarn zerine koydu ve Ey Muhammed, bana islamdan haber ver dedi. Rasullah (s.a.v) slam: Allahtan baka ilah olmadna, Muhamedin Allahn rasul olduuna ehadet etmen, namaz klman, zekat vermen,ramazan orucu tutman, ve gitmeye gcn yeterse beyte haccetmendir buyurdu. Adam: Doru syledin, dedi mer (r.a) Ona ardk, hem soruyor,hemde doruluyor, dedi. Adam:Bana imandan haber ver, dedi. Allaha meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine, ahiret gnne, kaderin hayrna ve errine iman etmendir buyurdu. _______ Hadis sahihtir, ktb sitte ashab tahnic etmitir. Adam: Ey Allahn rasul, islam nedir? dedi slam Allaha ibadet etmen ve Ona hi bir eyi ortak komamndr, farz namaz klman, zekat verme, ve ramazan orucunu tutmandr buyurdu. Adam: Ey Allahn rasul ihsan nedir? dedi. Allah gryor gibi ibadet etmendir, sen Onu grmyorsanda muhakkak o seni gryor buyurdu. Adam: Ey Allahn rasul kyamet ne zamandr? dedi. Soru sorulan, sorandan daha bilgili deildir.Fakat sana artlarndan bahsedeceim: Cariye efendisini dourursa, bu artlanrndandr, ayaklar yaln, plaklar insanalrn balar olduunu grdn zaman, buda kyametin artlarndandr, kuzu obanlar binalar ykselttii zaman, buda artlarndandr, Allah baka kimsenin bilmedii beten biridir (kyamet) buyurdu, sonra rasullah (s.v.v) unu okudu:(Kyamet vakti hakkndaki bilgi,

ancak Allah katndadr. Yamur O yadr, rahimlerde olan o bilir Hi kimse yarn ne olacan bilemez. Yine hi kimse nerede lceini bilemez. phesiz Allah, hereyi bilendir, her eyden haberdardr. (1) Sonra adam arkasn dnd, rasullulah (s.a.v) buyurduki: Adam bana getirin,onu geri getirmeye kalktlar hibir ey gremediler. Rasullah (sav) buyurduki: Bu Cebraildir, insanlar dinlerini retmek iin geldi: Mslim bundan daha tambir siyakla tahric etti (2) o rivayette, iman hasletlerinden: Kaderin tamamna iman etmendir ihsan hakknada: Allahtan Onu gryor gibi korkmandr buyurdu.Bunu imam Ahmed msnedinde tahric etti, ehr bin Havebten, Oda bni Abbas (r.a)dan rivayet etti, Yine ehrden rivayet eti, Onun hadisinden de dedi ki: Biz peygammber (sav)in sevab vermesini duuyoruz fakat konutuu kimseyi ne gryoruz nede szn iitiyoruz, bunu Mslimin tahric ettii hadis reddediyor ve o daha sahihtir. Hadis peygamber (s.a.v)den Enes Bin Malik ve Cerir bin Abdullah el Bcli vastasyla da rivayet edildi, bu an ok yksek bir hadistir, dinin btn erhini ieriyor, bunun iin peygamber (s.av) buyurduki: Cebrail size dininizi retmek iin geldi islamn, imamn ve ihsann derecesini akladktan sonra bunu dinin hepsi kld. slamn iman zerine ve imann islam zerine takdim edilmesi hususunda rivayet farkld. Mslimin tahric ettii mer (r.a) hadisinde, islamdan sual ile balad, Tirmizi ve bakasnn hadisinde imandan sualle balad. Ebu Hureyre hadisinde olduu gibi, mer (r.a) hadisinin baz rivayetlerinde iman ileislam arasnda ihsandan soru geldi. slama gelince peygamber (s.a.v) onu zahiri azalarn sz ve fiille olan amelleridir diye tefsir etti, bunun ilkide Allahtan baka ilah olmadna ve muhammedin Allahn rasl olduuna ehadet etmektir, bu dilin amelidir,sonra namaz klmak, zekat vermek, ramazan orucu tutmak ve gc yeten iin beyte haccetmektir.. O namaz ve oru gibi bedeni amele, zekat gibi mali amele, Mekkeden uzak olana oranla hem mali hem bedeni ksmna ayrlr. bni Hibbann rivayetinde buna: (S: 45) Umre yapmay, cnblkten ykanmay,ve abdesti tamamlamayda ilave ettti, buda zahiri farzlarn hepsinin islama dahil olduuna bir uyardr. zerine bina edilen islamn temellerini burada zikrettik, Bunun erhi ibni mer hadisinde gelecek0 slam be ey zerinde bina edilmitir. Baz rivayetlerde: (9)Eer bunu yaparsam ben mslmanmym, evet buyurmas slamn be temelini yerine getirenin gerek mslman olacana iaret ediyor, bununla beraber iki ehadeti getireninde hkmen mslman olma durumu vardr, bununla islama girdii zaman islamn dier hasletlerini yerine getirmesi gerekmektedi,. ehadeti terkeden islamdan kar, terketmekle islamdan kmas hakknda ihtilaf mehurdur. ______ (1) Lokman suresi, ayet: 34 (2) Mslim sahihte, tahric etti, Rakam: 10 Ayn ekilde islamn dier be rknlerinden geri kalanlar terketmek hakkndaki ihtilaf yerinde zikredeceiz inallah. Btn zahiri amellerin islama girdiine bir delilde peygamber (sav)in u hadisidir: Mslman, mslmanlarn elindenve dilinden selamette kald kimsedir. (1) Sahihaynda Abdulah bin Amr (ra)dan rivayet edildi. Bir adam peygamber (sav)e sordu: slamn hangi eyi hayrldr? Yemek yedirmen ve tandn vetanmadna selam vermendir buyurdu. Hakimin sahihinde (: 55) Ebu Hureyrenin yle dedii rivyaet edildi: slamn yol iaretleri gibi iaretleri vardr, bunlardan Allaha ibadet etmen ve hi bir eyi ortak komaman,namaz klman, zekat vermen, ramazan orucu tutman,iyilii emretmek, ktlkten neyheytemk, insanlarla karlatn zaman selam vermen,girdiin zaman ev ahaline selam vermendir kim bunlardan birini terkederse o islamdan terkettii bir paydr, kim hepsini terkederse, islam srtnn arkasna atmtr. bni Mirdeveyn Ebud Derda (ra)dan tahric etti, peygamber (sav) buyurduki: slamn ziyasve nuru vardr,yol iaretleri gibi iaretleri vardr, onun ba ve hepsini kapsaycs Allahtan baka ilah olmadna, Muhammedin Onun rasul olduuna ehadet etmek namaz klmak,zekat vermek, abdesti tamamlamak, Alahn kitab ve peygamberinin snnetiyle hkm etmek, ull emirlere itaat etmek, kendi nefislerinize ve ehlinize selam vermeniz, ve karlatnz Adem oluna selam vermenizdir. snadnda zayflk, var, herhalde mevkufdur. (2) Ebu sahktan sahih olarak sabittirki, O Sle bin Zifrden Oda Huzeyfeden rivayet eti, dedi ki: slam sekiz paydr: slam bir pay, namaz bir pay, zekat bir pay iyilii emretmek birpay, pay olmayan zarar etmitir. Bezzar merfu (3) olarak tahric etti, fakat mevkuf daha sahihtir. Bazlar Ebu ishaktan Oda Haristen, Oda Ali bin Ebi Talibten Oda peygamber (sav)den rivayet etti. Ebu Yala elMusuli (4) ve baykasda tahric etti. Huzeyfeye mevkuf olan daha sahihtir, bunu Darekutni ve bakas syledi (5) slam bir paydr sz: Yani ehadettir, nk islamn alametidir. bununla insan mslmon olur. (S:54/) Ayn ekilde haramlar terketmekte islama dahilidr. Peygamber (sav)den ylebuyurduu rivayet edilmitir: Malayani eyleri terketmesi kiinin islamnn gzelliindendir (6), Yine buna imam Ahmed, Tirmizi ve NesaininNevvas binSeman (ra)dan tahric ettikleri hadis delildir. peygamber (sav) buyurduki: Allah dosdoru yola rnek vermitir yleki: Yolun iki yakasnda kaplar ak,iki duvar vardr. Kaplar perdelidir, perdeleri indirilmitir. Yolun banda aran biri vardr; onun zerindede aran biri vardr.Allah darusselama (cennete) arr. dilediini doru yola hidayet eder, diye nida ederler. Yolun iki yannda olankaplara gelince onlar Allahn hududlar (yasaklar)dr; perdeler almakdka kimse allahn yasaklarna dmez. (Birincinin) zerinde aran kii rabbinin vaizidir Tirmizi unu fazladan zikretti: Allah darusselama cennete arr, ve dilediini doru olduunu vardr. Allah bunun zerinden istikametli olmay emrketmitir, ve bunun hududlarn amay yasaklamtr, kim haramlardan bir ey ilerde hududu amtr.

Mslim Cabirden tahric etti, Ahmed, Tirmizi, Nesai, Hakim ve bni Hibban Ebu Hureyreden, Buhari, Mslim Tirmizi Nesai Ebu Musa el Eariden tahric etti. (2) Ayn ekilde Taberani elkebirde tahric etti, Mecmauzzevaid: 1/38 (3)/ Heysemi dedik: Yezid bin Atay Ahmed gvenilir, bir cemaatta zayf kabul etti, gerikiler gvenilirdir. (4) Heysemi ondan dolay dedik: snadnda Harisvar o yalancdr.Mecmauzevaid) 1/38 (5) Bezzar merfu olarak rivayet eti, senedinde Yezid bin Ata elYekri var, yine Ebu Yala Aliden merfu olarak ve, Huzeyfeye mevkuf olarak rivayet eti, mevkuf olan daha sahihtir, (6) Hadis hasendir, Tirmizi ve bakas tahric etti. (7) Yunus suresi, ayet: 25 mana gelince: Onu peygamber (sav) bu hadiste i inalar diye tefsir etti ve buyurduki: Allaha, meleklerine,kitapalrna, peygamberlerine,ldkten sonra dirilmeye ve kaderin hayrna ve erirne inananmandr Allah teala kitabnda be esas eitli yerlerde zikretti, Allah tealann u kavli gibi: (Peygamber, rabbi tarafndan kendisine indirilene iman etti, mminelrde (iman ettiler) (1) Ve u kavli gibi: (Asl iyilik, o kimsenin yaptdrki, Allaha, ahiret gnne, meleklere, kitaplara, peygamberlere inanr. (2) ve Allah teala buyurduki: (S: 57): Onlar ayba inanrlar, namaz klarlar, kendilerine verdiimiz mallardan allah yolunda harcarlar. (3) Peygambere iman onlarn haber verdiklerinin hepsine inanmay gerektirir, meleklere,peygambere, kitaba, dirilmeye ve bundan baka Allahn sfatlarna, ahiret gnnn zelliklerine, srat, mizan, cenet ve cehennem gibi. Kaderin hayrna ve errihen inanmakta imana dahil edilmitir. Bu kelimeden dolay ibni mer kaderi inkar edene iin cebir ile olduunu zannedene ve Allahn kaderinde olmadna inananlara delil getirdi ve onlar yanl grp onlardan kendini uzak tutut ve kadere inanmadan onlarn hi bir amelinin kabul olmayacan haber verdi. Kadere iman iki derecedir: Birinci derece: Kullarnn yaratlmasndan nce, kullarnn ileyecei hayr, errin ve onlardan kiminin cennet, kiminin cehennem ehli olduunun Allahn ilminden olmas, kullarnn yaratmadan nce onlara amellerinin karl ceza ve mkafatn hazrlanm olmas ve btn bunlarn kendi katnda yazl olmasdr, kullarnn amelleri onun bilgisindeki gibi ve kitabnda yazl olduu gibi cereyan ediyor. (4) kinci derece: Kfr, iman, itaat ve isyan olmak zere kullarnn btn fiillerini Allah yaratmtr, ve onlar dilemitir. Bu dereceyi ehli snnet vel cemaat isbat ediyor, kaderiler inkar ediyor. Birinci dereceyi kaderilerin ou isbat ediyor ve Mabedil Cheni gibi arlar inkar ediyor. Yine Amr bin Ubeyd ve bakasda inkar ediyor. Selefin ou dedi ki: Kaderiyye ile ilimle mnazara edin. (S: 58) Eer kabul ederlerse, husubete urarlar, inkar ederlerse kafir olurlar. Bununla unu murad ediyorlar. Kim kullarn fiillerinin Allahn ezeli ilminde oluunu ve Allahn kullar aki ve said diye taksim ettiini ve bunu katnda levhi mahfuzda yazdn inkar ederse kuran yalanlam olurlar ve bu ekilde kafir olurlar, eer bunu kabul ederler, kullarn fiilerini Allahn dileyip yarattn inkar ederlerse, husumete urarlar, nk kabullendikleri inkar ettiklerinin aleyhinde delil olur. Onlarn kafir kabul ediliinde alimler arasnda mehur ekime vardr. lmi ezeliyi inkar edenin kafir olduunu imam Ahmed ve aafii ve bu ikisinden baka islam imamlar belirtti. Eer: Peygamber (sav) bu hadiste islamla iman ayrd ve amellerin hepsini islamdan kld, imandan deil ve ehli hadisten mehur derki: man sz amel ve niyyettir, ve amellerin hepsi imana dahildir. afii buna sahabe ve tabiinin icman hikaye etti. Selef amelleri imandan karana iddetli itiraz ettiler. tiraz edenlerden ve sonradan karlm szdr diyenlerden: Said bin Cbeyr, Meymun bin Mihran, Katade, Eyyup esSihtiyani, brahimi Nahai, Zhri, Yahla bin ebiKesir ve bakalar. Sevri dedi ki: Bu sonradan ortaya karlm bir grtr. Evzai dedi ki: Selef iman ile ameli ayrmyordu.mer bin Abdul Aziz ehir ahahlisine yle yazd: man: Farzlar ve hkmlerdir, kim onar tamamlarsa iman tamamlamt, kim tamamlamamsa, iman tamamlamamtr. Bunu Buhar sahihinde zikretti. (5). Denildiki i onun zikrettii gibidir. (1) Bakara, ayet: 285, (2) Bakara, ayet: 177, (3) Bakara, ayet: 3, (4) Hattaba Mealimssnende dedeki: nsanlarn ou kaderin Allahtan, kazann ise kendinden olduunu hesab ediyor, yani cebir ve kahr manasnda i onlarn zannettii gibi deil, bunun manas Allahn ezeli ilmindekini kullarn yapaca hayr erri) haber vermesidir. Kader: Takdir edenin takdir ettii lyle ortaya kan eydir. Kazaysa, manas, yaratmaktadr. Allah tealann u kavli gibi: ( ki gnde onlar gkleri yedi gk olarak yaratt, Fussilet suresi ayet 12 (5) Bu Buhar rahimehullahn taliklerindendir, Sahihi Buhar: 1/13) Amellerin imana dahil olduuna Allah tealann u kavlide delildir: (Mminler ancak, Allah anld zaan yrekleri titreyen kendilerine Allahn ayetleri okunduunda imanalrn artran ve yalnz rablerine dayanp gvenen kimselerdir.Onlar namazlarn dosdoru klan ve kendilerine rzk olarak verdiimizden (Allah yolunda) harcayan kimselerdir. te onlar gerek mminlerdir. Onlar iin rableri katndan nice dereceler, balanma ve tkenmez bir rzk vardr. (1) Sahihaynde bni Abbas (r.a)dan rivayet edildi, Peygamber (s.a.v) Abdul Kays elilerine buyurdaki: Size drt eyle emrediyorum: Tek alaha iman.Allaha iman nedir bilirmisiniz? Allahtan baka ilah olmadna ehadetter, namaz klmak, zekat vermek, ramazan orucu tutmak, ganimetten beten birini vermenizdir. Sahihaynde, Ebu Hureyre (r.a)den rivayet edildi, Oda peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu syledi man yeti veya atm ksr ubedir. En faziletlisi: La ilahe illlallah, szdr, en aasyoldan eziyet veren eyi kaldrmaktr, hayadaimandan bir ubedir lafz mslimindir.

Sahihaynde, Ebu Hureyre (ra)den rivayet edildi: Peygamber (sav) buyurdu ki: Zina eden, zina ederken mmin olarak zina etmez, iki iin ierken mmin olarak imez, hrszlk yapan mminken hrszlk yapmaz kebairi terk etmek imandan olmasayd onlardan birini ileyenden iman gitmezdi. Bu naslarla cebrail hadisini, ve peygamber (sav)in amelle iman burda ayrmas, amelleri imana deil,islama dahil etmesinin birletirilmesi her ikisiylede amel etme ciheti,ise asln kabulyle aa kar, oda: simlertek bala ve mutlak olarak eitli isimlenenlere kapsaml olur, ve ona yakn olan isimde dierlerine iaret edebilir, fakir ve miskin ismi gibi, her biri yalnz bana zikredildii zaman her muhta bu isme dahildir, eer biri dieriyle beraber zikredilirse, o iki isimden biri baz ihtiya sahiblerine iaret eder, dieride geri kalanara (S: 60) slam ve iman isimleride byledir, biri yalnz zikredildii zaman dieride ona dahil olur, tek bana brnnde iaret ettiine iaret eder, eer ikisi beraber zikredilse, biri bazsna dierini geri kalanara iaret eder. Bu manay imamlardan bir cemaat tasrih etti. Ebu Bekir el smaili ehli Cebele yazd mektubunda dedik: Ehli snnet ve cemaatin u dedi ki: man szve fiildir,islam Allahn insana farz kldn yapmasdr iki isim beraber zikredilirse her biriyle baka mana murad edilir, iki isimden biri tek bana zikredilirse ikisinide kapsar. Bu manay Hattab (Mealimssnen) kitabnda zikretti ve kendinden sonra alimlerden bir cemaatda ona tabi oldular.Bunun doru olduuna da u delildir: Peygamber (sav) Abdu kays elileri hadisinde iman tefsir ederken cebrail hadisindeki imanla birlikteki islam tefsir ettii gibi tefsir etti, baka bir hadistede islam, iman tefsir ettii gibi tefsir etti imam Ahmedin msnedinde Abr bin Abeseden yapt rivayete olduu gibi, dedi ki: Bir adam peygamber (sav)e geldi ve Ey Allahn rasul islam nedir?, dedi Kalbiyin Allaha teslim olmasdr ve mslmanlarnda, dilinden ve elinden selamette kalmasdr buyurdu. slamn hangi eyi daha stndr? dedi mandr buyurdu. man nedir? dedi. Allaha , meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine ve ldkten sonra dirilmeye iman etmendir. buyurdu. amelerin hangisi daha faziletledir?, dedi. Hicret buyurdu, Hicret nedir?, dedi ktlkten kamandr buyurdu, hicretin hangisi daha stndr? dedi. Cihad buyurdu, Peygamber (sav) iman islamn en faziletlisi kld ve amelelride ona dahil etti. Bu tafsilatla imanla islamn farklm, yoksa birmi olduu aa kavuur, ehli snet ve ehli hadisbunda ihtilafldrlar,bunda eitli kitaplar telif ettiler kimisi ehli snetin odunun bu ikisinin bir olduunu syledini iddia ediyor, onlardan bazlar: Muhammed bin Nasr el Mervezi, bni Abdil Berr, yine bir sz Sfyan Sevridende rivayet edilir. _____ (1) Enfal suresi, ayet: 2-4 Bazlarda ehli snnetin ikisini ayrdn sylyor Ebu Bekir Semani gibi, Bu ayrm yapma seleften bir oundan nakledildi, bazlar: Katade, Davud bin ebi Hind, Ebu Cafer elBakr, Zhri Hamad bin Zeyd, bni Mehdi, erik bni ebi Zib, Ahmed bin Hanbel Ebu Hayseme ve Yahya binMain yaplan ayrm kendi aralarnda farkl yapyorlar. Hasan ve bni Sirin diyorlarki:Mslman, Mmin demekten korkuyorlard. Zikrettiimiz bu aklamayla ihtilaf ortadan kalkar, denilirki: slam ve iman tek bana zikredildii zaman o zaman ikisi arasnda fark yoktur, iki isim yakn zikredilirse,ikisi arasnda frak olur. kisi arasndaki farkn hakikatda: man kalbin tasdikiikrar ve marifetidir. slamsa kulun Allaha teslim olmas ve boyun emesidir, buda amelle olur, buda Allahn kitambndaisimendirdii gibi dindir, cebrail hadisinde peygamber (sav) iman islam ihsan din olarak isimlendir buda iki isim tek zikredildii zaman dieride ona giriyor, iki isim beraber zikrolunursa ayrlr o zaman iman, kalb tasdiini cinsi, islamda amelin cinsi olur. mam Ahmedin msnedinde Enes (r.a)den rivayet etti, Peygamber (sav) buyurduki: slam alenidir,iman kalptedir nk ameller aa kar, kalbteki tasdik ise aa kmaz. Peygambser (sav) duasnda yle diyordu: Allahm izden yaattklarn islam zere ya,at, ldrdklerini iman zere ldr (1) nk azalarla amel hayatla mmkndr, lm anndaysa ancak kalble tasdik kalyor, Rasullah (sav) buyurdduki: Dikkatli olun cesedde bir et paras vardr, o dzgn olursa cesedin btn dzgn olur, o bozulursa cesedin btn bozulur, dikkat edin o (et paras) kalbtir (2) Kalbte iman gerekleirse azalardada islamn amelleri ortaya kar. Her mslman mmin deildir, nk iman zayf olabiilir, islamn amellerini yapmakla beraber iman zayf olabilir, islamn amellerini yapmakla beraber iman kalbte tam gereklemeyebilir, mslman olur, tam mmin olamaz. Allah tealann buyurduu gibi (Bedevi Arablar iman ettik derler, deki: man etmediniz fakat islam oldukdeyiniz, iman henz kalblerinize girmedi (3) ki tefsirden daha sahih olana gre onlar tamamen mnafk deildiler, bu bni Abbas ve bakasnn szdr. (4), Bilakis imanlar zayft,buna Allah tealann u ayeti delildir: (Eer Allaha ve rasulne itaat ederseniz, Allah amellerinizden hi bir eyi eksiltmez, Allah ok balayc ve ok merhametlidir (5) Yani ecirlerinizden noksanlatrmaz, buda amellerinin kabul edilcei imanlarnn olduuna delildir.Yine Sad bin Ebi Vakkas peygamberimize: Filana o mmin olduu halde vermedin, deyince: Yoksa mslman m? Buyurdu (6) Bununla iman makamnn gereklemediine, zahiri islam makamnn gerekletiine iaret ediyor. phesiz ne zaman iman zayflasa ayn ekilde zahiri azalarn amelleride zayflar, vaciblerden birini terketmekle iman ismi nefyedilir, rasullah (sav)in u hadisinde olduu gibi: Zina eden mminken zina etmiyor man noksan mmin ismimi verilir, yoksa mmin deil mslmanm denilir, ehli snnet bundaihtilaf etti, iki gr vardr, ikisinden Ahmedin rivayeti var. slam ismi baz vaciblenin yaplmamasyla nefyedilmiyor (yokluu iddia edilmiyor), baz haramlarn ilenmesindende byledir, ancak ona btnyl zt olunursa islam ismi nefyedili, sahih snnette vaciblerden bir

eyin terkedilmesiyle imann nefyedildii gibi islamn nefyedildii bilinmiyor, baz haramarn ilenmesiyle kfr ve nifak kelimesi kullanlmtr. Byk gnahlar ileyen kk kafir mi veya kk nifakta mnafkm isimlendirilir? Alimler ihtilaf etti. onlardan birinin islam kelimesinin nefyedilmesini caiz grdn bilmiyorum. Ancak bni Mesud (r.a)dan rivayet edildiki, Zekat terkeden mslman deildir (6) Onun kafir grmeside muhtemeldir mer (r.a)den hac imkan olupta haccetmeyenelrin mslman olmadklarn sledii rivayet edildi, zahirdde oonlarn kfrne inanyordu, onun iin onlardan cizye almak istemitir, u sz buna iaret eder: slama henz girmiler, onlar hala kitabilikte devam ediyorlar. (1) Ahmed, Ebu Davud, Nesai ve Tirmizi Ebu Hureyden tahric etti. (2) Buhari ve Mslim Nuamn binBeirden tahric etti. (3) Hucurat, ayet: 14 (4) Bu ayetin tefsirinde bni Kesir 4/219da unu zikretti: Bu ayetten u istifade edilir: man islamdan daha zeldir, bu ehil snnet ve cematn mezhebidir, bunu islamdan, szonra imandan sonra ihsandan soran cebrail hadisi delildir, genelden zele doru ykseldi, sonra daha zele. Sonra bu ayette zikrolunan Arablarn mnafk olmadklar fakat iman kalblerinde salam yer etmediini izah etti. (5) Hucurat ayet: 14. (6) Buhari, Mslim, Ahmed, Ebu Davud, Nesi ve bni Hibban Sad b. Ebi Vakkastan tahric etti. Nesai Ukbe Bin Malikten tahric etti: Peygamber (sav) bir seriyye gnderdi, bir kavim zerine baskn yapt, o kavimden biri:Ben mslmanm, dedi, seriyyeden bir adam onu ldrd, olay rasullaha (sav) bildirildi, bunun zerine ok iddetli sz buyurdu, adam: Onu sz lmden korunmak iin syledi, dedi. Peygamber (sav): Allah benim mmini ldrmeni kabul etmedi, buyurdu defa tekrarlad Eer mutlak islama iman girmeseydi ben mslmanm diyen adam mmin olmazd. Allah teala Sebe kraliesi u kelimeyi syleyince islama girdiini haber verdi: (Rabbim! Ben gerekten kendime yazk etmiim. Sleymanla beraber alemlerin rabbi olan Allaha tesim oldum)(1) Yusuf (a.s)in islam zere lmek iin dua ettiini bildirdi (2), btn bunlar mutlak islamn ierisine imannda girdiinin delilidir. Sneni bni Macede Adiyy bin Hatim4den rivayette, Adiy bin Hatim dedi ki: Rasulullah (sav) bana buyurduki: Ey Adiyy mslman ol kurtul slam nedir dedim. Allahtan baka ilah olmadna ve benim Allahn elisi olduuma ehadet etmendir,kaderlerin hayr ve erlerine, tatl ve acsna iman etmendir buyurdu. Bu kadere imann islamdan olduuna nastr. ki ehadet ekimesiz islamn hasletlerindendir, maksad tasdik etmeksizin onlarsylemek deildir, o ikisini tasdiin islamdan olduu bilinir, zikrolunan islam Allah tealnnu ayetinde tefsir edilmitir: Alah katnda din islamdr (3) Tevhid ve tasdik ile birlikte, bunu seleften bu grup dedi: Onlarda biride Muhamme bn Cefer bin Zbeyrdir.Birisiniden Allahn haber verdii Arablar gibi iman nefyedilse, bu onlardan imann salamln nefiydir veonlarda islamn zahir amelerini isbat ediyor, imann amelelri sahih olacak derecede var olduunu bildiriyo,eer bu miktar iman olmam olsayd mslman olmazlard, onlardan iman hakikatlarnn zevki kmad olmad iin iman nefyedildi. Bu kalbteki tasdiin stn olabileceine mebnidir, sahih olan budur, ve bu mam Ahmedden iki rivayettinin en doru olandr. (S: 65) Kalblerinde gaybn tecelli ettii ve ehadet gibi olduu sddklarn iman bu dereceye ulamayanalrn iman gibi deldir. nk bunlara ek girdirilse pheye der, bunun iin peygamber (sav) ihsan mertebesini kulun Rabbini gryor gibi ibadet etmesi olarak kld, buda btn mminelrde hasl olmaz. Bundan dolay bazlar dedi ki: Ebu Bekir sizi ok namaz ve orula gemedi, fakat gsnde yerlemi olan bir eyden dolay sizi gemitir. bni mere (r.a) Sahabeler (r.a) glyorlarmyd diye soruldu, evet dedi, ve kalblerindeki imanda dalar gibiydi, dedi. Bu nerde, kalbindeki iman zerre veya arpa danesi gibi olanlarn iman nerde. man ve islam, kfr ve nifak meseleri gerekten byk meselelerdir, nk Allah Teala saadeti ekaveti, cennet ve cehenneme hak kazanmay bu simlere balad. Bu mmet iinde bunlarn msemmas hakknda ilk ihtilaf haricilerin sahabelere olan ihtilafdr, onlar tevhid ehli asileri tamemen islamndan karyorlar, ve kfr dairesine girdirip kafir muamelesi yapyorlar ve bu ekilde mslman mlarn kan ve mallarn helallatryorlar. Sonra Mrcie ihtilaf kt, yle sylediler: Fasn iman kamil bir mmindir (4)/ Bu meseleler hakkndaalimler eskidenve yeni olarak eitli eserler telif etiler, man hakknda selef imamlarnda telif edenlerden: mam Ahmed, Ebu Ubeyd, Kasm bin Selam,Ebu Bekir bin Ebi eybe, Muhammed bin Eslem ettusi Onlardan sonra her taifeden eserler oald. (1) Neml suresi, ayet: 44 (2) Allah tealann u kavlidir: Beni mslman olarak ldr ve salihler zmresine kat) Yusuf, ayet: 101 (3) Ali mran, ayet: 19 (4) Buhari man kitabnda yle nvan koydu: Allah tealnn u kavli iin: te yaptklarnza karlk olarak size miras verilen cennet budur) Zuhuruf: 72)j man ameldir diyenlerin bab. Ayn Umdetl karide 1/209da bu babla ncekinin mnasebet ynamelerin imandan olduuna tenbihtir, ve mrcieye reddir. FASIL Daha nce amellerin islam msemmasna ve ayn ekilde iman msemmasnda girdiini zikretmitik, ve bu hususta zahiri azalarn ve batini azalarn amellerinde girdiini syledik, slam amellerinin iine dini Allaha halis klmakta girer, kullarna nasihat, kalbin kinve hasedden salim, olmas, Allahn zikrinden kalblerin titremesi, kitabn dinledii zaman huusu ve bununla imann ziyadelemesi ve allaha tevekkln gerekletirilmesi,gizli ve akta Allahtan korkmak, rab olarak allaha raz olmak, eli olarak Muhammede raz olmak iman msemmasna girer. Allahn kula yaknlnn hissetmek devaml onun

huzurunda olduunu hissetmek, Allah ve rasulnn muhabetini bakalarna tercih etmek, Allah iin sevmek ve buzetmek , Onun iin vermek, Onun iin vermemek,btn harekete ve durularn Onun iin olmas, nefsin mali ve bedeni itaatlara izin vermesi iyi amelleri iledii zaman sevinmesi , kt amelleri iledii zaman zlmesi, mminleri kendi nifis ve mallarna tercih etmesi, ok hayallk, gzel ahlak, kendi nefsi iin sevdiini mmin kardeleri iinde sevmesi, mminlere, zellikle komulara genilik salanmas mminlere destek kmak ve yardm etmek ve onlar zen eye zlmek. Bu hususta varid olan naslardan bazsn zikredelim: slam ismine girii haknda varid olanlarise: mam Ahmedin msnedinde ve Nesaide Muaviye bin Hayreden (r.a) rivayet edildi, dedi ki: Ya rasullah seni dorulukla gnderen hakk iin Allah seni neyle gnderdi?dedim slam buyurdu. slam nedir? dedim , Kalbini Allaha teslim etmendir, byrd, bir rivayettede: slamn alameti nedir? dedim. Yzm Allaha teslim ettim ve serbest oldum dememn namaz klman, zekat vermendir, her mslman her mslmana haramdr buyurdu. Snende Cbeyr bin Mutimden rivayet edildi. peygamber (s.a.v) Minada Hayf mescidindeki hutbesinde buyurduki: ey olursa mslmann kalbinde kin olmaz: Ameli Allah iin ihlasl yapmak, ull emirlere nasihat, ve mslmanlarn cemaatine devam etmek, (S: 67), nk onlarn dualar arkalarndan onlarkuatr (1) Bu hasletin mslman kalbinden gibi sreceini, uzaklatracan haber verdi. Sahihaynde Ebu Musadan rivayet edildi: Peygamber (sav)e sorulduki: Mslmanlarnhangisi daha efdaldir? Buyudiki: Mslmanalrn elinden ve dilinden selamette kald kimsedir. Sahihi Mslimde Ebu Hureyre (r.a) rivayet edildiki: Peygamber (sav) buyurdu ki: Mslman mslmann kardeidir, ona zulmetmez, onu alalmaz, hakir grmez, er olarak kiinin mslman kardeinin hor grmesi yeter, her mslmann her mslmana kan,mal, rz haramdr. man ismine girmesi hakkndaki varid olanara gelince: Allah teala buyurduki: (Mminler yle kimselerdir ki, Allah zikrolunduu zaman kalbleri rperir, Allahn ayetleri okunduu zaman imanlarn artr, ve onlar rablerine gvenirler (2), man edenerin Allah anma ve Ondan inen kuran sebebiyle kalblerinin rpermesi zaman daha gelmedimi? onar daha nce kendilerine kitab verilenler gibi olmasnlar. Onarn zerinden uzun zaman geti de kableri katlat. Onlardan bir ou yoldan km kimselerdir) O3) ve (Mminler allaha gvensinler) (4) ve Eer mminler iseniz allaha gvenin) (5), ve Eer mminlerseniz benden korkun) (6) (1) bni Mace ksa olarak tahric etti, Taberani elkebirde, ve Ahmed tahric etti, isnadnda shak Zhriden rivayet ediyor O mdellistir,yine Onun Salih bin Keysan oluyla Zhri4den rivayeti var, adamlargvenilirdir. (2) Enfal suresi ayet: 2 (3) Hadid suresi, ayet: 16 (4) brhim suresi, ayet0 11 (5)Maide suresi, ayet: 23 (6) Ali mran suresi, ayet: 175 Sahihi Mslimde Abbas ve Abdul Muttalibten rivayet edildi: Peygamber (sav) buyurduki: Allaha rab olarak,islama din olarak, Mhmmedede rasul olarak raz olan kimse imann tadn tatmtr. Allahn ruhubiyyetine raz olmak tek bana Ona ibadet etmeye raz olmay ve kula olan tedbir ve iradesinede raz olmay ierir. Din olarak islama raz olmak dier dinelre kar onu tercih etmeyi gerektiri. Muhammede rasul olarak raz olmak, Allahtan getirdiinin tamamn, gnl geniliiyle kabul etmeyi ve teslim olmay ierir. Allah tealann buyurduu gibi(Hayr, Rabbine andolsun ki aralrnda kan anlamazlk hususunda seni hakem klp sonrada verdiin hkmde ilerinde hi bir sknt duymakszn tam manasyla kabullanmekdike iman etmi olmazlar (1) Sahihaynde Enes (r.a)den rivayet edildi, peygamber (sav) buyurduki: ey kimse olursa onun sayesindeki imann tadn bulur. Allah ve rasul bakalarndan daha sevimli olmak, Kiinin sevdiini ancak Alah iin sevmesi, atee atlmaktan holanmad gibi allah kendisini (kfrden) kurtardktan sonra tekrar kfre dnmekten holanmamak (2) Sahihaynda Enes (r.a)den rivayet edildi: Peygamber (sav) buyurdukiSizden birinize benocuundan babasndan ve tm insanlardan daha fazla sevimli olmadka (gerek) iman etmiyi olmaz bir rivayettede: Ehlinden,malndan ve tm insanardan mam Ahmedin msnedinde Ebu Razin elukayli den rivayet edildi, dedi ki: Eyl Allahn rasul iman nedir? dedim. (S:69) Buyurduki: Allahdan baka ilah olmadna, Onun tek ve orta olmadna, Muhammedin Onun kulu ve elisi olduuna inanman ve allah ve rasul bakalarnadn sana daha sevimli olmas, soyundan olmayanlar ancak allah iin sevmendir, sen byle olursan imannsevgisikalbine girer, aynen scak yaz gnnde susuzun azna su danesinin girdii gibi Ey Allahn rasul mmin olduumu ben nasl bilirim? dedim, buyurduki: mmetimden veya bu mmetten iyilik olduunu bilip iyilik yapan ve Allahn hayr mkafat vereceini bilen,ve ktlktende Allahtan balanma dileyenveo ktlnde ancak Allahn balayacan bilenkul ancak mmindir Msnedde mer bin Hattab (r.a)dan rivayet edildi: Peygamber (sav) buyurdiki: yilii kendisini sevindiren, ktl kendisini zen mmindir Bakiyy bin Mahledin (3) msnedinde bir adam peygamber (sav) i iitmi,buyurmuti: Klene veya ceriyene veya insanlardan birine ktlk veya zulm yaptn zaman oru tutman veya sadaka vermen sarih (ak) imandr, iyilik yaparsanda sevinirsen mam Ahmedin msnedinde, Ebu Saidden rivayet edildi, Peygamber (sav) buyurdik: Dnyada mminler ksmdr: Allaha ve rasulne iman edib sonra pheye dmeyen ve mallaryla ve canlaryla Allah yolunda cihad edenler, ve insanlarn malarna ve canlarna kar kendikinde emin olduklar kimse, sonra arzu ettii bir eyi grd halde allah iin terkedendir. Yine Onda (4) Amr bin Abeseden rivayet edildi, dedi ki: Ey Allahn rasul islam nedir?, dedim: Buyudki: Gzel sz ve yemek yedirmendir man nedir dedim,buyurdiki: Sabr vemsahamadr slamnhangi eyi daha faziletlidir, dedim buyurdik:

Mslmanlarn dilinden ve elinden selamette olan kimsenin yapt ey hangi iman daha faziletlidir? dedim (Gzel ahlak buyurdu. _______ (1) Nisa suresi, ayet: 65 (2) Buhari, Mslim, Ahmed ve Tirmizi, Nesai ve bni Mace rivayet etti, Hadis sahihtir. (3) Endlsi Kurtubi, hafztefsirci tahkiki,tefsiri var, sahabe isimlerine gre tertiblidii msned kitab var, fakat bize ulamad. (4) Hadis gerekten ok zayftr. (S: 70) Haseni Basri Sabr ve msamahay tefsir etti: Sabr Allahn haramlarna, msamahada Allahn farzalrn eda ederkendir. (1) Tirmizi ve bakas (2) Aye (r.a)den rivayet etti, peygamber (sav) buyurduki: manca mminlerin en mkemmeli ahlaka en gzelleridir Ebu Davud ve bakas Ebu Hureyle (r.a)den tahric etti. Bezar msnedinde (3) Abdullah bin Muaviye elGadiri den tahric etti, peygamber (sav) buyurdik: eyi kim yaparsa imann tadn bulur: Kendisinden baka ilah olmayan tek -Allaha tapan kimse, ve her sene malnn zekatn gnl honutluuyla veren kimse hadisi zikretti ve sonunda: Bir adam: ey Allahn rasul kiinin nefsinintemizlenmesi nedir?dedi.Buyurdiki: Nerede olursa Allahn kendisiyle olduunu bilmesidir Ebu Davud hadisin evvelini tahric etti sonunu taric etmedi. Taberani (4) Ubade bin Samittin (r.a) tahric ettti: Peygamber (sav) buyurduki: mann en faziletlesi nerede olursan Allahn seninle olduunu bilmendir. Sahihaynde Abdulah bin mer (r.a) den rivayet edildi, peygamber (sav) buyurdiki: Haya imandan bir ubedir. mam Ahmed ve bni Mace rbad bin Sariye (ra)den tahric etti, peygamber (sav) buyurdiki: (S: 71) Mmin azgn deve gibidir, ne zaman kayd altna alnrsa boyun eer. (5) Allah teala buyurduki: (Mminer ancak kardetirler, kardelerinizin arasn dzeltin) (6) Sahihaynde Numan bin Beir (r.a)den rivayet edildi, peygamber (sav) buyurduki: Mminlerin birbirlerini sevmelerinde ve birbirlerine acmalarnda ki misal, cesed misalidi, ondan bir uzuv hasta olsa cesedin dier azalar uykusuzluk ve atele ona itirek eder Mslimin bir rivayetindede: Mminler bir adam gibidir, yine bir rivayette: mslmanlar bir adam gibidir, gz ikayetlense, tm vucudu ikayetlenir, ba ikayetlense, her taraf ikayetlenir sahihanyde Ebu Musa (ra)den rivayet edildi, peygamber (sav) buyurdi: Mmin mmin iin binann tulalar gibidir, birbirini destekler ve ellerini birbirine kenetledi. mam Ahmedin msnedinde Sehl bin Sad (r.a)den rivayet edildi, peygamber (sav) buyurdu ki: Mmin iman ehline gre ceseddeki ba gibidir, mmin iman ehli iin elem duyar, aynen cesed bataki bir rahatszlktan elem duyduu gibi Sahihaynde Enes (r.a)den rivayet edildi, peygamber (sav) buyurduki: Sizden biriniz kendi nefsi iin sevdiini kardei iinde sevmedike hakiki iman etmi olamaz Buharide Ebu ureyh elKabiden rivayet edidi. (S: 72) peygamber (sav) buyurdiki: Vallahi, iman etmemitir, vallahi iman etmemitir, vallahi iman etmemitir Bu kimdir ey Allahn rasul dediler, Komusu erlerinden emin olmayan kimse buyurdu: (7) Hakim (8) bni Abbas (ra)dan tahric eti, peygamber (sav) buyurduki: Kendisi tokken komusu a olan gerek mmin deildir mam Ahmed ve Tirmizi Sehl bin Muaz el Cheni (r.a)den tahric etti, peygamber (sav) buyurdi ki: Kim Allhah iin verir, Allah iin vermez Allah iin nikahlarsa iman tamamlamtr (9) Ahmedin bir rivayetinde, peygamber (sav)e imanan en efdali soruldu, buyurduki: Nefsin iin sevdiini insanari inde sevmen, ve nefsin iin ho grmediin eyi onlar iinde ho grmemendir ve Onun bir rivayetinde Hayr sylemen veya susmandr Bu hadistede Allah oka zikretmenin imandan olduu bildiriliyor. Yine Amr bin El Cemuh (ra) dan tahric etti. Amr bin El Cemuh peygamber (sav)i yle buyururken iitmi: Kii allah iin sevinceye , Allah iin buzedinceye kadar sarih imana mstehak olamaz. Eer Allah iin sever ve buzederse Allahn velayetini (dostluunu) hakeder( (10) Yine Berabin Azibten rivayet etti, Peygamber (sav( buyurduki: mann en salam kulpu Allah iin sevmen ve buzetmendir ________ (1) Ebu nuaym hiylede zikretti 2/ 156 (2) Hadis sahihtir, Ahmed, Ebu Davud, bni Hibban ve Hakim Ebu Hureyreden tahric etti. (3) Hadis sahihti,Ebu Davud, Buhari tarihte ve Taberani sairde rivayet etti. (4) Hadis makbuldr, Taberani evsat ve kebirde rivayet etti. (5) beyheki uabbat ibni merden rivayet etti. (6) Hucurat, ayet: 10 (7) Buhari ve Mslim Ebu Hureyre4den tahric etti. (8) Hadis sahihtir, Buhari edebte ve Taberani,Beyheki, ve Ebu Yala rivayet etti. (9) Hakikatta hadisih siygas mttefak aleyhtir.(10) Ahmed veTaberina tahric etti. Rivayete Reid b. Sad var. bni Abbas (r.a) dedi ki: Kim Allah iin sever, Allah iin dostluk yapar, allah iin dmanlk yaparsa bununla Allahn dostlmuuna nail olur. Kul ta byle oluncaya dek namaz ve orucu okta olsa imann tadn bulamaz. (S: 73) genellikle insanalrn kardelii dnya ii zerine oldu, buda ehline bir fayda vermiyor Bunu bni Ceriri Taberi ve Muhammed bin Nasr el Mervezi tahric etti. hsana gelince: Kuran kerimde zikre geiyor, bazan imanla beraber bazan islama bitiik, bazan takvayla birlikte veya salih amelle birlikte zikrediliyor. manla beraber zikrediliine misal: ( man edenve salih amel ileyenlere, hakkyla saknp iman ettikleri ve iyi iler yaptklar, sonra yine hakkyla saknp iman ettikleri sonra hakkyal saknp yaptklarn, ellerinden geldiince gzel yaptklar taktirde (haram klnmadan nce) tattklarndan dolay gnah yoktur. Alla iyi ve gzel yapanlar sever.) (1) man edipte salih amel ileyenler bilmelidirler ki) biz, salih amel yapanlarn ecrini zayi etmeyiz) (2)

slama beraber zikrine misal: (Bilakis kim yzn mhsin olarak Allaha dndrrse onun ecri rabbikatndadr) (37 yi davranlar iinde kendini btnyle Allaha veren kimse , gerekten en salam kulpa yapmtr.Zaten btn ilerin sonu Allaa varr. (4) Takvayla beraber zikrediliine misal: (Gzel davrananlara daha gzel karlk ve birde fazlas vardr) (5) sahihi Mslimde peygamber (sav)den sabittirki, fazlasnn tefsiri cenette allah tealann cemaline bakmaktr. Buda ihsan ehilne kark olarak mnasiptir, nk ihsan mmin kulun dnyada rabine murakabeyle sanki gryormu gibi ibadet etmesidi, bunun mkafatda aherette alah tealann cemaline bakmaktr. Bunu aksi olarakta allah teala ahirete kafirlere hazrlad cezay haber verdi: (S: 74) Hayr! Onlar phesiz o gn rablerinden (Onu grmekten ) mahrum kalmlardr) (6) Bunu dnyadaki halerine ceza kldr, dnyada kalblerine perde ekti ve Onun marifetinde ve murakabesinden dnyada mahrum kaldlar, buna ceza olarakta ahirette ryetinden mahrum kalacaklardr. Rasullah (sav7in ihsann tefsirindeki (Allah gryor gibi ibadet etmendir sz, kulun bu sfat zere rabbine ibadet etmesidir, ve Onun yaknnda olduunu bilmesi, huzurunda olduunu bilmesidir. sanki Onu gryor gibi, bu korkuyu icab eder, tazimi icab eder. Ebu Hureyre (ra)in rivayetinde olduu gibi Alahtan Onu gryor gibi korkmandr ayn zamanda ibadrette halis olmay icab eder, iyiletirme ve mkemmeletirmede gayret sarfetmeyi gerektirir. Peygamber (sav) sahabeden bir toplulua bir tavsiyeyi yapmtr, brahim el Heceriynin (7) Ebil Ahvastan Onunda Ebu Zerden rivayet ettiine gre, dedi ki: Halillim dostum) (sav7 bana Allahtan Onu gryor gibi korkmam tavsiye etti,ben her ne kadar Onu grmyorsamda O beni gryor bni mer (ra) den yle didii irvayet edildi: Rasullah (sav) benim cismimin bir ksmndan tutu, ve buyurduki: Allah gryor gibi ibadetet bunu Nesai Tahric etti. Zeyd bin Erkamdan (ra) merfu ve mevkuf olarak rivayet edildi: Sanki Allah gryor gibi, sen Onu grmesende o seni gryor (8) Taberrani Enes (ra)den tahric etti, bir adam: Ey Allahn rasul bana ksaca bahset (anlat) dedi. Dnyada veda edenin namaz gibi namaz kl, nk sen her ne kadar Allah grmyorsanda o muhakak seni gryor buyurdu. ________ (1) Maide suresi, ayet: 93 (2) Kehf suresi, ayet: 30 (3) Bakara, ayet: 112 (4) Lokman Suresi, ayet: 22 (5) Yunus Suresi, ayet: 26 (6) Mutaffin suresi, ayet: 15 (7) O: brahimbin Mslim el Heceri, bni Main ve Nesai Ona zayf bir tr dedi, bni Adiyyi dedi ki: OnunEbil Ahvas oka rivayetine itiraz ettiler. (8) Ebu Nuaym hilyede 8/202 tahriv etti. Mehur Harise hadisi ki, bir ok vecihle mrsel ve mutasl olarak rivayet edildi, fakat mrsel olan muttasldan daha sahihtir, Peygamber (sav) buyurdu ki: Ey Harise nasl sabahladn Gerek mmin olarak sabahladn, dedi. (Ne sylediene bak, muhakak her szn bir hakikat vardr Ey Allahn rasul, nefsim dnyadan ayrld, zahid oldu, gecemide uyadm (ibadet yaptm) gndzde susuz braktm nefsimi) oru tuttum7 sanki ben aka Rabbimin arna bakyorum, ve cennette cenet ehline bakyorum, orada onlarn nasl izayerteltiklerine bakyorum, ve sanki cehennem ehlinin cehennemde nasl bartkarna bakyorum, dedi Grdn, yap kalbinde Allahn iman nurlandrd kul buyurdu (1) Ebu mame (ra)den rivayet edildi, peygamber (sav) bir adama tavsiye eti ve buyurduki: Senden hi ayrlmayan airetiyin salihlerinden iki kiiden haya ettiin gibi Allahtan haya et (2) Baka bir vecihlede mrsel olarak rivayet edilir: Rabbinden haya et Muazdan rivayet edildi: Peygamber (sav) kendisini Yemene gnderince yle tavsiye buyurdu: Ehliden heybet sahibi bir adamdan haya ettiin gibi Allahtan haya et (3) Peygamber (sav)e ssz yerde (tek banayken) avret yerinin almasndan solud,u buyurduki: Alah kendisinden haya edilmeye daha mstehaktr (4) Ebud Derda bir adama yle tavsiye etti: Sanki sen Allah gryormusun gibi ibadet et (5) Tavaftayken Urve bin Zbeyr bni mere kzn nianlad, bni mer cevab vermedi, sonra (S:76) daha sonra karlatklarndan zr diledi ve dedi ki: Biz tavaftayken Allah hayal ediyorduk: Bunu Ebu Nuaym ve bakas tahric etti (6) Rasulullah (sav7in ayet sen Onu grmyorsanda o seni gryor buyurmas birincinin talilidir sebeblendirilmesi) nk kul Allahn murakabesiyle ve allaha yaknln hazr etmesi ve gryor gibi ibadet etmesi ona zor olabilir, buna kar Allahn kendisini gizli ve aikar grdne inanmasyla ve ilerinden hi bir eyin Ona gizli kalmadna inanmasyla yardm dileyebilir. Bu mertebe kendisine kolay olduu zaman ikinci mertebeye gemesi de kolay olur bu basiretle tahkike devamdr Denildiki: Kime allah gryor gibi ibadet etmesi zor oluyorsa, Allah kendisini grdyor olarak ibadet etsin manasna iarettir, kendisine vakf olduunu bilsinve ondan haya etsin, baz ariflerin dedii gibi Allahn sana bakanalrn en aas olmasndan kork. Bazsda dedi ki: Sana olan kudreti mikdarnca Allahtan kork, sana yaknl dercesinde Allahtan haya et. Seleften baz arifler dedi ki: Kim Allahn mahedesi zerine ibadet ederse o ariftir, kimde Allahn kendisini grd zere amel yaparsa oda ihlasldr. Burda daha nce zikri geen iki makama iaret vardr: Birisi: hlas makam, Oda: Allahn kendisini mahede ettiini ve kendisine vakf olduunu ve kendisine yakn olduunu bilerek kulun amel yapmas, kul bu ekilde amel yaparsa Allah iin ihlasldr, nk bunlar hatra getirerek yapmas onun Allahan bakasna iltifat etmesine engel olur, ve amelinde bakasn irade etmez.

kincisi: Mahede makamdr. Oda: Kulun Kalbinde Allah mahedesi gereince ale yapmasdr, oda kalbin imanla nurlanmas ve basiretinin irfana nfuz etmesidir, ta gaybn (grnmeyinin)ayan (grnr) olmasdr. Bu Cebrail hardisinde iaret edilen ihsan makamdr, basiretlerinin nfuzuna gre bu makam ehlileri farkl farkld.alimlerden bir ksm Allah tealann u kavlindeki (Mesell ala) misallerin en ycesini bu manad tefsir etmilerdir: (Gklerde ve yerde (teceli eden) en yce sfat Onundur (7) ve Allah tealann u kavlini: (Allah gklerin ve yerin nurudu. onun nurunun temsili, iinde lamba bulunanbir kandillik gibidir) (8) Bununla murad: Onun nurunun mminin kalbindeki misali,demilerdi, beyy bin Kab ve seleften bakas byle sylediler daha nce: mann en efdali: Nerede olursan Allahn seninle olduunu bilmendir Kiinin nefsini temizlenmesi nedir? Nerede olursa allahn kendisiyel olduunu bilmesidir hadisi daha nce geti. ________ (1) Taberani kebirde Beyheki uabta tahri etti. Heysemi mecmays Zevadde 1/57de dedi ki: Rivayette ibni Cehia var. (2) Hadis zayftr, bni Adiyy tahri etti: (3) Bezzar tahri etti. bni Lehia var. O zayftr . (4) Hadise tirmizi hasendir dedi. (5) Ebu NuaymHilye: 1/212de Tahric eti. (6) Ebu Nuaym Hilye /1/309 (7) Rum Suresi, ayeti : 27 (8) Nur ayet: 35 Taberani Ebu mame (ra)den tahric etti. peygamber (sav) buyurdu ki: Hi bir glgenin bulunmad kyamet gnnde zmre allahn arnn glgesi altnda olacaktr: her nereye ynelirse Allahn kendisiyle beraber olduunu bilen adam.. ve hadisi zikretti.Kuran vbu manaya bir ok yerde iardet etti, Allah tealann u kavli gibi: her nerede olursanz o sizinle beraberdir (1) Kullarm sana benden sorarlarsa (deki) ben yaknm) (2), kiinin gizli konutuu yerde drdncs mutlaka Odur. Be kiinin gizli konutuu yerde altncs mutlaka Odur. Bunlardan az veya ok olsunlar ve nerde bulunursa bulunsunlar mutlaka o onlarla beraberdir. Sona onlara kyametgn yaptklarn haber verecektir. Dorusu Allah ehr eyi bilendir.) (3) ne zaman sen bir iti bulunsan, ne zaman kurandan bir ey ousan ve s iz ne zaman bir i yaparsanz, o ie daldnz zaman biz mutlaka stnzde ahidizdir.Ne yerde ne gkte zerre arlnca bir ey Rabbinden uzak kalmaz. Bundan daha k ve daha by yoktur ki, apak kitapta (Levhi mahfuzda) bulunsan.) (4).Biz ona ah damarndan daha yaknz) (5) (Allahtan gizlenemezler, o onlarla beraberdir) (6) Bu yaknln hatra getirilmesinin mendub olduu hakknda hadisler vardr, u hadis gibi: Sizden biriniz kalkp namaz kld zaan, ancak o rabbiyle fsldayor, veya Rabbi kendisiyle kble arasndadr (7) (S: 78) Namaz kldnda allah karsndadr (8), Kul namaznda dnmedii mddete Allah kulunun karsndadr (9) Zikide sesini ykseltenlere buyurduki: Siz ne sara nede gaibe dua ediyorsunuz, siz iiten ve yakn olana dua ediyorsunuz. (10) Bir rivayettede: (O sizden birinize ah damarndan daha yakndr Allah azze ve celle buyuruyorki: Kulum beni zikrettii ve beninle dudan hareket ettirdii zaman ben kulumla beraberim (11) Allah azze ve celle buyuruyorki: Ben kulumun zannyla beraberim, o beni zikredince onunlaym,o beni kendi nefsinde zikrederse bende onu kendi nefsimde zikrederim, o beni bir topluluk iinde zikrederse bende onu daha hayrl bir topluluk iinde zikrederim, o bana bir kar yaklarsa ben ona bir anda yaklarm, bana bir arn yaklarsa ben ona bir kula yaklarm, o bana yryerek gelirse ben ona koarak giderim (12) Kim bu haslardan tebih, hulul veya ittihad (birleme) anlarsa allah hakknda cahilliinden ve kt anlayndandr. Allah ve rasul ondan beridir. (S: 79) Benzeri olmayan Allah eksiklikten noksanlktan mnezzehtir, O iitendi, grendir. Bekir el Mzeni dedi ki: Ey adem olu senin gibi kim var? Seninle mihrab ve suyun arasn boalt. Her ne zaman istesen aranzda tercma olmakszn Allahn huzuruna gidersin Bu hatra getirme durumuna kim ularsa (Allaha ibadet ederken) Allaha nsiyet kurar ve zaruri olarak yaratklardan vahet duyar. Sevr bin Yezid dedi ki: Baz kitaplarda okudum, sa (a.s) demiki: Ey havariler! Allahla oka konuun insanlarla az konuun, Allahla nasl ok konuuruz, dediler. Onun mnacatyla (yalvarmasyla) ve Ona dua ile babaa kaln buyurmu. Bunu Ebu Nuaym tahric etti yine o Rabaha isnadla rivayet etti, Rabah dedik: Bir adam her gece ve gndzde bir gnde bin rekat namaz klyordu, ta ayaklarndan rahatsz olana kadar byle devam etti,bu seferde oturarak her gece bin rekat namaz klmaya balad, ikinci namzn klnca bada kura, kbleye bin rekat namaz klmay balad ikindi namazn klnca bada kurar, kbleye ynelir ve:Senden bakasna nsiyet eden yaratlmlara ayorum, hatta senden bakasnn zikriyle yaratklarn kalbleri nasl nurlanyor ona ayorum, derdi ________ (1) Hadid suresi, ayet: (2) Bakara, ayet: 186 (3) Mcadele suresi, ayet: 7 (4) Yunus suresi, ayet: 61 (5) Kaf suresi, ayet: 16 (6) Nisa suresi, ayet: 108 (7) Hadis sahihtir, Buhari, Mslim, Ebu Davud ve bni Hibban Enes (r.a)den tahric etmitir. (8) Hadis sahihtir, Buhari, Mslim Ebu Davud ve Nesai bni merden tahric etti. (9) Tirmizi Haris el Eariden tahric etti ve sahih garibtir dedi. (10) Hadis sahitir,Buhari, Mslim Ebu Davud,Tirmizi, Nesai ve bni Mace Ebu Musa el Eariden tahri etti. (11) Hadis farkl lafzlarla tahric eedildi, hadis kudsidir, Ahmed, Beheki , bni Mace, bni Hibban ve Hakim birbirine yakn lafzlar la zikretti. (12) Hadis sahihtir, Buhari, Mslim, Tirmizi, tahric etti.

Ebu same dedi ki: Muhammed bin Nadr el Harisinin yanna girdim, Onu sanki ruhu alnyor gibi grdm, dedimki: Sanki sen yanna gelinmesinden holanmyorsun Evet, dedi vahet duymuyormusun? dedim, nasl vahet duyarm, O (Allah) Beni zikredenin ben meclis arkadaym, buyuruyor, dedi (1) Evinde yalnz oturan malik binMivele denildiki: Vahet duymuyormusun? Allahla beraber kimse vahet duyarm? deddi. Habib-Ebu Muhammed-evinde yalnz kalyordu, ve yle diyordu: Gz seninleaydnlanmayann gz aydnlanmaz, seninle nsiyet kurmayan, enis (dost) olamaz. Mslim bin Yesar dedik: Lezzetlenenler Allaha yalnz annda yalvardklar anda lezzetlendikleri gibi lezzetlenmemitir (2) Mslim bin Abid dedi ki: Eer cemaat olmabayd lene kadar evimden kmazdm dedi ki: Allaha itaat edenler dnyada efendilerine halvettemnacattaki lezzetten daha attl lezzet bulamamlardr., ahirettetede kalblerinde daha lezzetli sevab daha byk bir ey olacan sanmyorum (Allahn cemaline bakmaktan daha lezzetli bir ey olacan sanmyorum) brahim bin Edhem dedi ki: Derecelerin en yksei Rabbine ibadete ayrlmandr, rabbinden bakasn mid etmeyinceye ve ancak gnahndan korkuncaya kadar kalbinle, aklnla ve btn azalarndla allaha nsiyet etmendedir, Onun muhabbeti kalbinde kklemelidi, hatta sen bu hal zere olursan ona hi bir ey tesir etmemelidir, denizde ol karada ol hi ehemmiyet vermemelisin, veya dzlkte veya dada, sevgiline kavumaya evkli olmalsn, susuzun souk suya itiyak olduu gibi, an gzel yemee itiyak olduu gibi, Allahn zikri sana baldan ve susuz adama yaz gnnde temiztatl sudan daha tatl olmaldr. Fudayl dedi ki: Oturma arkada Allah olan insanlardan yalnz yaayana mjdeler olsun (3) Ebu Sleyman dedi ki: Devaml Allahlaym Onu hi unutmuyorum Maruf bir adama dedi ki: Allaha gvne, taki senin oturma arkadan, dostun ve ikayet merciin olsun (4) Znnun dedi ki: Allah sevenlerin alameti, Ondan bakasna enis (dost) olmazlar, onunla beraber yalnzlk ekmezler sonra dedi ki: Kalbte Allahn sevgisi yerleirse Allaha dostolur nk Allah sevgisi ariflerin kablerinde bakasn sevmeyecek kadar byktr. Bu kavmin bu babta kelamn zikretmek, gerekten uzundur, zikrettiimiz yeterlidir ina Allah. Bu byk hadisin iaret ettii eylere yaptmz iareti kim dnrse, btn ilim ve marifetlerin bu hadisi dahil olduunu ve altnda bulunduunu B L R. slam ilimlerinden adab, ahlak ve bunun dnda ok meseleler zerinde alimlerden az mstesna konumuyorlar, iki ehadetin manas Allahtanbaka ilah olmadna ve Muhammedin Allahn kulu ve rasul olduuna ehadet zerinde yine konumuyorlar. Dinlerin usulleri zerine konuanlar, iki ehadet Allaha,meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine,ahiret gnne ve kadere iman zerine konuuyorlar. Marifetler ve muamelat zerine konuanlarda, yine imana dahil olan ihsan, ve batni ameller, korku muhabbet tevekkl ve rza gibi, sabr gibieyler zerine konuuyorlar. Mslman grublarn konutuklar eri ilimler bu hadis snr iindedir ve hepsi ona dnyor. Geriye hadisten kyametin zikre meselesi kald: Cebrail dekiki: Bana kayemetten haber ver, peygamber (sav) buyurdiki: Ondan sorulan sorandan daha bir bilgili deildir: Yani yaratlanlarn kyamet hakkndaki bilgisi eittir, buda Onun ilminin ancak Allaha mahsus olduuna iarettir,bunun iin alime bilmedii sorulunca bilmiyorum, emesi ona hi noksanlk getirmez, bilakis o bunun takvasndandr, nk her bilenin stnde daha fazla bilen vardr. ______ (1) Hadis sahih deildir, Deylemi, senedsiz olarak Aye (r.a)den merfu olarak rivayet etti, yine Beyhetti uabta tahric etti. (2) Ebu Nuaymhilyetl evliyada 2/ 294te zikretti. (3) Ebu Nuaym Fudayl bin yaddan zikretti Hilye: 8/108 (4) ebu Nuaym Marufu Kerhi zikretti, Hilye: 8/360 Ebu Hureyre (r.a) hadisinde peygamber (sav) buyurduki: Allahtan baka kimsenin bilmedii be ey iinde eve sonra u ayeti okudu: Kyamet vakti hakkndaki bilgi, ancak Allahn katndadr. Yamuru o yadrr, rahimlerde olan o bilir.Hi kimse yarn ne kazanacan bilemez. phesiz Allah, her eyi bilendir, her eyden haberdar) (1) Allah teala buyurduki: (Sana kyameti ne zaman gelip atacan soruyorlar. Deki: Onun ilmi ancak Rabbimin katndadr. Onun vaktini ondan makas aklayamaz. O gklerde yerde ar gelmitir. O size anszn gelecektir. Sanki sen onu biliyormusun gibi sana soruyorlar. Deki: Onun bilgisi ancak Allah katndadr) (2) Sahihi Buharide bni mer (r.a)den rivayet edildi, peygamber (sav) buyurdik: Gaybn anahtarlar betir, onlar allahtan bakas bilmez sonra u ayeti okudu: Kyamet vakti hakkndaki bilgi ancak Allah katndadr...) (4) Bana emarelerinden haber ver sz: Yani alametlerinden, yaklatna iaret eden alametlerden. Ebu Hureyre (r.a) hadisinde peygamber (sav) buyuruduki: Sana artalrndan ve o ayn zamanda alametlerdinden oluyor ondan bahsedeceim(5) Peyygamber (sav7 iki alamet zikretti: Birincisi alamet: Cariyenin efendisini dourmas Efendisinden murad malikesidir. Yine Ebu Hureyre hadisinde Efendisini diye erkek lafzyla geiyor. Buda ok beldelerin fethedileceine ve esirlerin oalp ok kle el geirileceine iarettir, ve onlarnda ocuklarnn oalacana ve bu ekilde anne ocuuna kle olacana iarettir, nk efendinin ocuu efendi konumundadr, cariyenin ocuu efendisi oluyor.

Hattabi dedi ki: Bununla, mml veled (Efendinin cariyesi kendi efendisinden ocuk sahibi olursa buna mme veled denir, mtercim7 ocuunun babasndan olan mirasndan dolay hr bkarlr, miras ocuklarna intilak eder ve ocuklarna kle olurve efendisinin lmnden nce satlr diyenler delil oarak kabu ettiler. Hattabidekiki: Bu ekilde delil getirmede nazar var (yani bunu gzden geirmek lazm, bu delillendirme zayftr) Bende derimki: Bazs bununla bunun aksine delil getirdi, ve mme veled satlmaz (S: 83) ve efendisinin lmyle hr braklr, dedi, nk cariyenin ocuu efendisi kld, sanki efendisi gibioldudediler. Bu aynen peygamber (sav)den rivayet edilen u hadis gibidir: Mariye brahimi dourunca peygamber (sav) buyurduki:Onu ocuu azad etti (6) Bununla imam Ahmed delil getirdi, nk Muhammed bin el Hakemin ondan yapt rivayette: Cariyenin efendisini dourmasdr hadisi hakknda mam Ahmed dedi ki: mm veledler oalr, ve sonra anne getirilir, kz satn alr ve ona hizmet eder, oda annesi olduunu bilmez, bu islamiyette vaki oldu. Denildiki: Cariyeler krallar douracak.Vekidekiki: Manas: Acemler Arab dourur (7) Arablarda acemin krallardr ve frendilyeridi. kinci alamet: Ayak yaln, plak, fakir.. ve Koyun obanlar bina ykseltmede artklar zaman mer (r.a) hadisinde byledir, bununla murad insanlarn en sefili insanlarn reisleri olurlar ve mallar oalr ve binalarnn ykseklii ve ssl olmasyla vnrler. demektir. Ebu Hureyre (ra) hadisinde alamet zikredildi: Biri: Aya yaln, plaklarn insanlarn reisleri olmas, kuzu obanlarnn binalar ykseltmesidir. _____ (1) Lokman ayet: 34, (2) Araf, ayet: 187 (3) Ahmed ve Taberani bni merden tahric etti. (4) Ahmed gzel bir isnadla tahric eti, Mecmauzzevaid: 8/ 263 (5) Hadis sahihtir, Buhari tahric etti, Mslim tahric etti. (6) bni Mace, Darekutni, Hakim Beyheki bni Abbastan tahric etti, sahihtir, (7) bni Mace mer (ra) hadisinde zikretti. Bu hadisi Abdullah bin Ata bin Abdullah bin Breyde rivayet etti ve orada: Sar, dilsiz, aya yaln koyun obanlarn bina ykseltmede yartklarn ve insanlarn krallar olduklarn grrsen buyurdu. Bir adam kalkt ve gitti, biz: Ey Allahn rasul, bu sfatalr zikrolunanlar kimlerdir? dedik, buyurduki: Onlar Arapktr (1) Ayn ekilde bu son lafzla bu hadisi Ali bin Zeyd Yahaya binYamerden, Oda bni merden (2) rivayet eti, ilk lafzlaryla sahihte Ebu Hureyre (r.a) rivayet etti (mana ile). (S: 84) Sar, dilsiz,kr sz, onlarn cahilliklerine iarettir, ilimsizliklerine ve anlayszlklarna iarettir, bu manada hadisler oktur. bni Hibbann sahihinde Enes (ra)den rivayet edildi, peygamber (sav) buyurduki: Sen ahmak olu ahman yannad oluncaya kadar dnya sona ermez Tebarina (3) Ebu Zer (r.a)den tahric etti peygamber (sav) buyurduki: Dnyaya ahmak olu ahmak stn gelinceye kadar kyamet kopmaz. mam ahmed ve Taberani Enes (ra)den tahricetti, peygamber (sav) buyurduki: Kyamete yakn aldatc seneler vardr, emin insanar itham edilir, itham olunanar gvenilirler, ve deersiz adamlar konuurlar Rveybida, nedir, ey Allahn rasul, dediler,buyurduki: Beyinsiz ve ammenin (umumun ileri hakknda konuan kimsedir baka bir rivayettede: Umumun ileri hakkda konuan fasktr buyurdu. Ahmedin bir rivayetindede: Deccalin kmasna yakn zamanda aldatc seneler, vardr o senelerde yalanc dorulanr, doru yalanlanr, gvenilir hain saylr, hain emin saylr buyurdu, ve hadisin devamn zikretti. (4) Bu hadiste zikredilen kyamet alametlerinin ierii udur: ler ehli olmayana verilir, kyametten sorulunca peygamber (sav7in yle buyurduu gibi: ehlinden bakasna verilirse kyameti bekle (5) Ayaklar yaln, plak, cahil kaba koyun obanar bina ykseltecek derecede insanlarn bakar ve servet sahibi olurlarsa (S: 85) bylece din ve dnyann dzeni bozulur, fakir insanlar insanlara melik olurlarsa, melikleri ister genel ister hususi olsun nerdeyse insanlarn haklarn vermeyebilirler, bilakis istila ettikleri malda kendi nefislerini tercih ederler. Baka bir hadistede buyurduki: Kabilenin mnafklar efendilik yapncaya kadar kyamet kopmaz.(6) nsanlarn krallar ve reisleri bu hal zere olurlarsa dier hallerde deiir, yalanc dorulanr, doru yalanlanr, ihaneti emin, emin ihaneti klnr, cahil konuur, alim susar veya tamamen alim kalmaz. Peygamber (sav)den sahih olarak sabittir ki, yle buyurdu: lmin kaldrlmas ve cehaletin ortaya kmas kyametin alametlerindendir. (7) Alimlerin lmyle ilmin alnacan, hatta alim kalmaynca ,insanlarn cahil reisler edineceini ve onlara soru sorulacan ve onlarnda ilimsiz fetva vereceklerini, hem kendilerinin sapacan hemde saptracan haber verdi: (8) abi dedi ki: lim cehalet, cehalette ilim oluncaya kadar kyamet kopmaz, btn bunlar ahir zamanda hakikatlarn tersine dnd ve ilerin aksine dnd eylerdendir. Hakimin sahihinde Abdullah bin merden merfu olarak rivayet edildi: Hayrllarn braklmas ve erlilerin kaldrlmas (ykseltilmesi) kyametin alametlerindendir ________ Mervezi Onlar arabtr lafzyla rivayet etti. (2) Ahmed ve Tirmizi tahric etti, ravi Ali Bin Zeyd bin Cdan zayftr. (3) Taberani evsatta, tahric etti Heysemi dedi ki: Ravilerinin bazlar tevik edildi, bazlar ise zay f grld (4) Hadisin isnad gzeldir, Ahmed Ebu Yala, Bezzar ve Taberani evsatta tahric eti. (5) Hadis sahihtir, Buhari Ebu Hureyre (r.a)den tahric eti.

(6) Bezzarve Taberani bni Mesuddun tahric etti, Heysemi dedi ki: inde Hseyin bin Kays var o metrktr. (7) Ahmed, Buhari, Mslim, Tirmizi, Nesai ve bni Mace Enes (ra)den tahric etti, sahihtir, (8) Hadis sahihtir, Buhari, Mslim, Tirmizi, bni Mace ve Ahmed Abdullah bin Amrdan tahric ettiler. Binalar ykseltmekte yarrlar sznde, vnmenin knanna delil vardr, zellikle binalar ykseltme konusunda. Binalar ykseltmek peygamber (sav)in sahabeleri zamannda bilinmiyordu, bilakis ihtiya miktarnca ksayd. Ebuz Zihad Aracdan , Oda Ebu Hureyre (ra)den, rivayet eti, rasulullah (sav) buyurduki: nsanlar binalar ykseltmede birbirleriyle yarncaya kadar kyamet kopmaz bunu Buhari tahric etti. Ebu Davudda Enes (ra)den tahric etti, peygamber (sav) yksek bir kubbe grd ve bu nedir? buyurdu. Bu filanndr, dediler, Ensardan bir adam. (Kubbenin ) sahibi geldi resulullah (sav)a selam verdi, resulullah (sav) ondan yz evirde, bunu defalarca yapt, ve adam kubbeyi ykt. Taberanide baka bir vecihten rivayet etti, Enes (r.a)den tahric etti, peygamber (sav) buyurduki: Her bina Eliyle bann zerine iaret etti bundan fazla olursa o vebaldir. Hureys bin Saib, Hasandan rivayetle dedi ki: Osman (r.a)n halifelii zamannda peygamber (sav)in elerinin evine giriyorum elimle tavanna dokunuyordum. mer (ra)den yle yazd rivayet edilir: Binalarnz ykseltmeyin, o zaman ykselttiiniz zaman) sizin en erli gnnzdr Yezid bin Ebi Ziyad dedi ki: Huzeyfe Selmana dedi ki: Ey Eba Abdullah sana bir mesken bina etmeyelim mi? Oda dedi ki: Sen beni niin kral yapyorsun? Hayr, fakat sana kamtan bir ev yapacaz, ve zerinde hasrla tavanlarz, ayaa kalktn zaman nerdeyse ban deer uyuduun zaman nerdeyse iki tarafa vcudun deer, dedi. Oda: Sanki ben benim nefsimin iindesin (tam istediim gibi) (1) Ammar bin Ebi Ammardan yle dedii rivayet edildi: Bir adam evini yedi ziradan fazla ykseltirse, (S: 87) Ey fasklarn fas nereye diye arlr, bunu bni Ebid dnya tahric etti. Yakub bin ebi eybe msnedinde dedi ki: Bana bni Ayenin yle dedii ulat: bni Ebi meyle biza anlatt, dedi ki: Mslmanlar Basrada mescidin yannda kl adrlara yerletiler ve aralarnda hrszlk yayld, hazreti mere yazdlar onlara kalm hususunda izin verdi ve kamla bina ettiler, bu seferde yangn oald, yine mer (r.a)e yazdlar onlara aklla bina yapmalarna izin verdi, bir adamn tavann yedi ziradan fazla ykseltilmesini yasaklad, ve dedi ki: Evlerinizi ondan bina ederseniz, yine ondan mescidde bina ediniz. bni Aye dedi ki: Utbe bin Gazvan Basrann mescidini kamtan yapmt ve dedi ki: Kiinin kam mescidde klmas, kerpi mescidde klmasndan daha faziletlidir. bni Mace Enes (ra)den tahric etti, peygamber (sav) buyurduki: nsanlar mescidlerler vnmedike kyamet kopmaz (2) bni Abbas (ra) peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet etti: Yahudilerin kiliselerini, Hristiyanlarn binalarn (ibadet yeri) ykselttikleri gibi sizinde ykselteceinizi gryorum (3) bni Ebid dnya smail bin Mslime isnadla, Oda Hasan Radyalllahu anahtan rivayetle dedi ki: Rasullah (sav) mescidini bina edince (Musa (A.S)n haymas gibi yapn, buyurdu. Hasana denildiki: Musann haymas mdr? Elini kaldrd zaman tavana ulayordu, buyurdu (4) (1) Ebu Naym Hilyetl evliyada zikretti 1/202 (2) Hadis sahihtir, Ahmed, bni Mace ve bni Hibbandan rivayet etti. (3) bni Mace tahric etti, hadis hasendir (4) Hadis mrseldir, zayftr, bunu ayn ekilde Beyhekide rivayet etti, rivayette smail bin Mslim var o basraldr, zayftr, Ebu Zrann dedii gibi, Ahmedin dedii gibide hadisi mnkerdir, Mizanul itadal: 1/248 NC HAD S SLAMIN RKNLER Ebu Abdurrahman Abdullah bin mer bin el Hattab (r.a)tan yle dedii rivayet edildi: Resulullah (sav)i yle buyururken iittim. slm be ey zerine bina olunmutur: Allahtan baka ilah olmadna ehadet etmek, Muhammedin Onun kulu ve elisi olduuna ehadet etmek, namaz klmak, zekat vermek, beytllah haccetmek, ve ramazan orucu tutmak Buhari ve Mslim rivayet etti. Bu hadisi sahihayn krime bin Halidin bni mer (r.a)den rivatiyle tahric etti, yine Mslim baka iki yolla tahric etti ( bni merden) Onun baka yollarda var, bu hadis Cerir bin Abdullah el Bcliden Oda peygamber (sav)den rivayetlede sabit oldu, hadisinide Ahmed tahric etti. Bu hadisle murad: islam bu be ey zerine bina edilmitir, bunlar rknler gibidir. Bunu Muhammed bin Nasr el Mervezi essalat kitabndada tahric etti, Onun lafz: slam be direk zerine bina edildi... ve zikr etti. Maksad islm binaya benzetmek ve bu beini de binann direklerine benzetmektir, bina bunlarsz, sabit olamaz, islamn geri kalan hasletleri bu binan tamamlaycs gibidir. Onlardan biri eyi yitirirse bina noksan olur fakat bunun bozulmasyla bozulmaz yine ayaktadr, bu be direk bunun aksinedir, bunlarn yitirilmesiyle islm kayb olur. Ayn ekilde iki ehadetin kaybolmasyla da koybulur ( slam), iki ehadetle murad) Allaha ve rasulne iman etmektir, bu bir rivayette byle gelmitir, Buhari talik olarak zikretmitir: slam be ey zerine bina edilmitir. Allah ve rasulne iman... ve hadisin geri kalann zikretti. Mslimin bir rivayetindede: Be ey zerine, Allah tealann tek klnmas zerine.. yine Onun bir rivayetinde Allaha ibadet edilmesi ve bakasna kfredilesi eklindedir. Bununla Allaha ve rasulne imann islama dahil olduu bilinir, geen hadiste belirtildii gibi.

Namaz klmaya gelince: Onu terkedenin islamdan karaca dair ok hadisler varid oldu, Mslimin sahihinde Cabir (r.a)den rivayet edildi, peygamber (sav) buyurduki: Adam ile kfr ve irk arasnda namazn terki vardr Buna benzer Breyde, Sevban ve Enes (r.a) ende rivayet edilmitir. Muhammed bin Nasr el Mervezi Ubade bin Samit (r.a)den tahric etti, peygamber (sav) buyurduki: Namaz kastl olarak terkedilmez, kim kastl olarak terkederse, milletten dinden kmtr (1) Maz (r.a)dan, peygamber (sav) buyurduki: in ba islamdr, onun direide namazdr (2) Namaz evin direi gibi kld, direk olmazsa ayakta ev durmaz. mer (r.a) dedi ki: Namaz terkedenin islamdan pay yoktur. (3) Sad ve Ali (r.a) dedi ki: Onu terkeden kfretmitir Abdullah bin akik dedi ki: Rasullulahn (sav) namaz dnda amellerden hi bir eyin terkini kfr olarak grmezlerdi (4) Eyyub eShtiyan dedi ki: inde ihtilafsz olarak namazn terki kfrdr (5) Bu sze selef ve haleften bir topluluk katld, bu ibnil Mbarek, Ahmed, ve shakn szdr, shak ehli ilmin bunda icmasnn olduunu hikaye ediyor. Muhammed bin Nasr elMervezi dedi ki: Bu ehli hadisin cumhurunun szdr Onlardan bir taifede be rknden birini terkedenin kfre gideceini syledi kastl olarak bu Said bin Cbeyr, Nafi ve Hakemden rivayet etti, ve bu malikilerden bni Hahibin szdr. Darekutni ve bakas Ebu Hureyreden (ra) yle dedii tahric etti: Rasullaha, hac her sene midir? denildi, buyurduki: Eer evet deseydim zerinize farz olurdu, farz olsayd g yetiremezdiniz, onu terketseydiniz kfre girerdiniz (6) (1) Taberani ve Muhammed bin nasr elMervezi kitabus salatta tahric ettiler, isnadlarnda bir saknca yoktur. (2) Tirmizi tahric etti. Hadis hasen, sahihtr (3) Malik, ibni ebi eybe ve bni Sad tabakatta tahric etti. (4) Bu sahabeden byk sayda ahslardan rivayet edilmitir terib ve terhib: 1/386 (5) bni ebi eybe Ondan rivayet etti. (6) Ayn ekilde Abd b. Humeyd msnedinde tahric eti. Lalekai Mkemmel tarikiyle tahric etti, dedi ki: Bize Hammad bin Zeyd, Ona da Amr bin Malik elBekri, Onada ebil Cevza, ibni Abbastan rivayetle anlat m, demiki: (S: 91) slamn kulpu ve dinin kaideleri tr: Onlar zerine islam tesis edilmitir: Allahtan baka ilah olmadna ehadet etmek, namaz ve ramazan orucudur, kim onlardan birini terkederse onun sebebiyle kafir olur, kan helal olur, o gibisini mal ok ve haccetmemi bulursun ve bu ekilde kafir olarak devam eder, ve bundan dolay kan helal olmaz, ve onu mali ok bulursun zekat vermez, bu kelide kafir olarak devam eder ve kan helal olmaz Bunu kuteybe bin Said Hammad bin Zeydden mevkuf ve muhtasar olarak rivayet etti. Hammadn kardei Said bin Zeyd mer bin Malikten bu isnadla merfu olarak rivayet etmi ve demitirki: Kim onlardan birini terkederse Allaha kfretmitir, ondan ne farz nede nafile kabul olunur, kan ve mal helal olmutur, ondan sonrasnda zikretmedi mer (r.a)den haccetmeyne cizye ve ykleme istedii ve yle buyurduu rivayet edilir: Onlar mslman deiller (1) bni Mesuddan rivayet edildk: Zekat terkeden mslman deildir (2) Ahmedden bir rivayette: Hac ve oru deil zellikle namaz ve zekatn terki kfrdr bni Uyeyne dedi ki: Mrcie farzlar terketmeyi gnah saydlar, haram ilemekle ayndr dediler, fakat bu ikisi eit deildir, nk haramlar helal saymakszn ilemek masyettir, farzlar cehalet veya zrszlk dnda terketmek-kfrdr-bunun aklamasda, iblisle peygamber (sav)in sfatlarn kabul edipt eriatyla amel etmeyen Yahudilerin durumudur, Ahmed ve shak namaz terketmenin kfr olduuna iblisin Ademe secdeyi terk etmesini gsterdiler, nk Allaha sevdeyi terketmek daha byk sutur. Sahihi Mslimde Ebu Hureyde (r.a)den rivayet edildi, peygamber (sav) buyurduki: Adem olu secde ayetini okurda secde ederse, blis (eytan) ayrlr ve alayarak yle der: Bana yazklar olsun, Adem olu secdeyle emrolundu ve secde yapt, onun iin cennet vardr, ve bende cecdeyle emrolundum, bense kabul etmedim banada cehennem var (3) Bilki bu be direklerin hepsi birbirine baldr, mam Ahmedin msnedinde olduu gibi, bir ksm olmakszn, bir ksm kabul edilmeyeceine dair rivayet vardr. mam Ahmed Ziyad bin Nuaym el Hadramiden yle dediini rivayet etti: Rasullulah (sav) buyurduki: Drt eyi Allah islamda farz klmtr, kim n yaparsa ona hi bir fayda vermez, taki hepsini yapncaya kadar: Namaz, zekat, ramazan orucu ve haccetmek Bu mrseldir. Ziyaddan Ona Umare bin Hazmdan Oda peygamber (sav)den rivayet etti, (4) Osman bin Ata el Horasani den rivayet edildi, Oda babasndan Oda ibni merden yle dediini rivayet etti: Rasullulah (sav) buyurduki: Din betr, Allah onlardan bir ksmsz diereni kabul etmez: Allahtan baka ilah olmadna ve Muhammedin Allahn rasul olduuna ehadet etmek, Allaha meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine, cennet ve cehenneme, ldkdkten sonra dirilmeye inanmak, bir dirdir, be vakit namaz dinin direidir, Allah iman ancak namazla kabul eder, zekat gnahlar temizleyicidir, Allah iman ve namaz ancak zekatla kabul eder, kim bu n yapar sonra ramazan gelirde orucunu kastl olarak terkederse, Allah ondan iman, namaz ve zekat kabul etmez. Kim bu drdn yaparda sonra hac kendisine kolaylarda, ne hac yapar nede hac iin vasiyyet verirse ve baz ehlide onun yerine haccetmezse Allah ondan nceki drt (maddeyi) kabul etmez bni ebi Hatim zikretti ve dedi ki: Babama bunu sordum, dedi ki: Bu hadis mnkerdir, bu szn Ata el Horasaninin kelamndan olmas muhtemeldir. Derimki: Akas bu bni mer hadisinin tefsirindendir, ve Ata amn byk alimlerindendir, bni Mesud dedi ki: Kim zekat vermezse onun namaz yoktur, burda kabuln nefliyle sahih oluu ve terkinden dolay geri iadesinin gereklilii murad

edilmiyor, bununla raz olunmayaca murad ediliyor, bu i yapann melei orada vlmeyecei, meleklerin onunla vnmeyecei, murad ediliyor, kim bu rknleri emredildii vechiyle yaparsa bu manada kabul edilir. (1) bni Kesir tefsirinde zikretti. 1/ 386 (2) Tahric daha nce seti (3) Mslim, Ahmed ve bni Mace tahric etti, sahihtir. (4) Hadis mrseldir, rivayete, ibni lehia var, O zayftr. Kim bazsn yaparsa bu hasl olmaz, her ne kadar terkeden gibi ceza grmesede, zimmetinden kurtulur ve ayn eklide sevablanrda. Burdan da u bilinirki: Baz haramlar ilemekle iman noksanlar ve baz taatlarn kabulne engel olur, islamn baz rknlerindede zikrettiimiz bu mana vardr, Peygamber (sav) buyurduu gibi: Kim bir falcya gelirde onun sylediini tasdikederse krk gn namaz kabul olmaz (2) ve Hangi bir kle efendilerinden kaarsa onun namaz kabul edilmez. bni merin hadisiyle una delil getirilir: Birisim eitli eyleri kapsyorsa, bazsnn yok olmasyla, ismin tamamen yok olmas lazm gelmez. Bununla yle diyenin sz rtlr. Eer ameller imana dahilse bir amelin yok olmasyla dahil olduu eyde yok olur, nk peygamber (sav) bu be eyi islamn direkelri kld ve cebrail hadisinde islam onunla tefsir etti, Talha bin Ubeydillah hadisindede: Bir bedevi arab peygamber (sav)e islamdan sordu islam ona bu be eyle tefsir etti (4) Bununla beraber imanda ihtilaf edenler diyorlarki: ki ehadet dnda islamdan bir haslet veya drt tanesi yok olsa bununla islamdan klmaz. Bazlar cebrailin islamn eriatlarndan sorduunu, islamdan sormadn rivayet ediyor bu lafz hadisimamlar ve tenkidileriyannda sahih deildir, onlardan bazlar: Ebu Zra er Razi, Mslim binel Haccac ve Ebu Cafer el Ukayli.. ve bakalar Alimler iman aaca benzettiler, o aacn kk ve dalalr var,aa ismi bunun tamamna amildir, eer o aatandalarndan bir ksm yok olsahala aa ismi devam eder ve noksan aa denilir, veya bakas ondan daha tamdr, denilir. Allah bu ekilde u ayette misal verdi: (Grmedinmi Allah naslbir misal getirdi: Gzel bir sz, kk (yerde) sabit, dallargkte olan gzelbir aaca (benzetti), (o aa) Rabbinin izniyle her zaman yemiini verir) (5) Kelime (sz) ile murad: Tevhid kelimesidi, onun kkyle murad: Kalblerde sabit olan tevhiddir, onun yemileriyse: mandan ortaya kan salih amellerdir. peygamber (sav) mmin ve mslman hurmaaacna benzetti (6) Eer hurma aacnn dalarndan veya meyvelerinden bir ey olmasa, hurmaismi tamamen yok olmaz, dallar ve meyveleri noksan olsa bile, bni merin bu hadisinde cihad zikretmedi, halbuki cihad amellerin en faziletlisidir, bir rivayette bni mere denildiki: Cihad? hakknda ne dersin) Cihad gzeldir fakat, rasullah (sav) bize bu eklide bahsetti dedi, bunu imam Ahmed tahric etti. Muaz bin Cebel hadisinde: in ba islamdr, direi namazdr, zirveside cihaddr Zirvesi: Ondan en yksek olan eydir, fakat direklerinden deildir, buda iki vecihten dolaydr: Birincisi: Cihad ulemann cumhuruna gre farz kiyafedir, farz ayn deildir bu rknler (be rkn) byle deildir (farz ayndr) kincisi: Cihad devaml deildir, bilakis sa (as) gelene kadardr, o zaman sadece islamdini kalacak o vakit harb kalmaz ve cihada ihtiya kalmaz Bu rknler byle deildir, kyamet kopuncaya kadar mminler zerine farzdr, Allah daha iyisini bilir. (1) Hadis sahihtir, Mslim bni merden tahirc etti. (2) Mslim, Ahmed mminlerin annesinin bazsndan rivayet etti, sahihtir. (3) Hadis sahihtir, Mslim Cabir bin Abdillah (r.a)dan rivayet etti. (4) Hadis sahihtir, Buhari, Mslim, MalikAhmed ve ibni Hibban sahihinde rivayet etti. (5) brahim suresi, ayet: 24 (6) Hadis sahihtir, Hakim dorulamtr. DRDNC HAD S (ALLAH NSANI VE NAS B N YARATTI) Ebu Abdirrahman,Abdullah bin Mesuddan (r.a), dedi ki: Bize doru ve dorulanm rasullalah (sav) anlatt ve buyurduki:Sizden birinizin yaratl annesinin karnnda krkgn nutfe olarak toplanr, sonra bunungibi krk gn kanphts, sohra bir inemlik et paras olur, sonra ona melek gndelilir ve ona ruh flr ve melee drt eyle emrolunur: Rzknn, ecelini, amelini ve aki ve said olduunu yazmas. Kendisinden baka ilah olmayan Allaha yemin olsunki, sizden biriniz cennet ehlinin amelini yapar, taki kendisiyel cennet arasnda ancak bir arn mesafe kalr, sonra zerinne bir yaz geer ve cehennem ehlinin amelini iler ve cehenneme girer. Ve sizden biriniz cehennem ehlinin amelini yapar taki cehennemle arasnda bir arn kalr ve zerine bir yaz geerde cennet ehlinin amelini yapar ve oraya girer. Bunu Buhari ve Mslim rivayet etti. (1) Bu hadisin sahihlii zerined ittifak vardr, mmet kabul etmitir. Ame Zeyd bin Vehbten oda ibni Mesuddan rivayet etti. yine onun yoluyla eyhan (Buhari ve Mslim) sahihelrinde tahric ettiler, Muhammed bin Yezid el Esfatiden rivayet edildi, dedi ki: Peygamber (sav)i uyurken ryada grdm, dedimki: Ey Allahn resulu ibni Mesudun senden rivayet ettii hadis? ki yle demiti: Rasullah (sav) doru ve dorulunmt o Rasullah (sav) buyurduki: Kendisinden baka ilah olmayan Allaha yemen olsunki kere buyurarak onu ben anlattm sonra: Onu anlatt sebebiyle Allaha yemin olsunki kere buyurarak onu ben anlattm sonra Onu anlatt sebebiyle Allah Amee mafiret etsin, ve Allah onu Ameten ve sonrada anlatana mafiret etsin buyurdu (2) bni Mesuddan baka ynlerdende rivayet edildi:

Rasulullah (sav) buyurduki: Sizden birinizin yaratl annesinin karnnda krk gn nutfe (meni, embriyo) olarak toplanr bni Mesuddan onun tefsiri rivayet edildi, Ame Haysemeden Oda bni Mesuddan yle dediini rivayet etti: Nutfe (meni) rahime girdii zaman her bir kl ve trnaa gider, krk gn kalr, sonra rahme iner ve kan phts olur, ite bu toplanmasdr, Bun bni Ebi Hatim ve bakas tahric etti. (3) Toplanmann tefsiri merfu olarak bakabir manaylada rivayet edildi: Taberani ve bni Mende (tevhid) kitabnda tahric etti. (Malik bin el Huveyristen) peygamber (sav) buyurduki: Allah teala bir kulu yaratmay istedii zaman adam karsyla ilikide bulunur, ve adamn suyu (menisi7 kadnn her uzvuna ve damarna gider, yedinci gn olunca Allah teala toplar.. sonra unu okudu: (Seni istedii ekilde birletiren (4) bni Mende dedi ki: Ebu sa ve Nesainin resmi zere isnad muttasldr (5) bni Cerir ve bni Ebi Hatim Mazhar bin el Heysemden Oda Musa bin ali Bin Rabahtan Oda babasndan, Oda dedesinden rivayetla tahric etti, Peygamber (sav) dedesine buyurduki: Ey filan senin nelin dodu? Ey Allahn rasul, benim ve olum yada babasna benzemesi umulur, dedi. Peygamber (sav) buyurduki: Sizden biriniz byle sylemesin, nutfe rahimde yerleince, Allah o nutfeyi kendisiyle Adem (a.s) arasndaki her soya getirir sen u ayeti okumadnm: (Seni istedii ekilde birletiren), dedi ki: Gezdiren, bu isnad zayftr (6) Mazhar bin Heysem gerekten zayftr, Buhari dedi ki0 Bu hadis sahih deildir, Musabin Alinin babasndan isnadyla zikrettii ve dedi ki: Babas ancak Ebu Bekir (r.a) zamannda mslman oldu, yani o sahabe deildir. _______ (1) Hadis sahihtir, Ahmed ve Ktb sitte ashab tahric etti. (2) Lalekai usulul itikadda zikretti (3) Ayn ekilde Beyheki el Esma vessfatta tahric etti, Hattabi mealimssnende tahric etti. (4) nfitar suresi, ayet: 8 (5) Taberani kitabnda tahric etti. Beyheki, esma ve sfatta tahric etti, Heysemi dedi ki: Adamlar gvenilirdir. (Mecmauzzevaid: 7/134) (6) Taberi ve ibni Hatim ve Taberani kebirde tahric etti, ibni Kesir tefsirinde dedi ki: snad sabit deildir 4/481 Bu manaya peygayber (sav)in ona buyurduu u hadis ahiddir: O dedi ki: Karm siyah olan dourdu, Her halde rkna ekmitir (1) buyurdu. Sonra ayn ekilde Aleka olur Yani krk gnde. Aleka: Kandan bir para Sonra ayn ekilde bir inem et olur Yani krk gnde Muda:bir para ettir. Sonra ona melek gnderilir, ve onu ruh fllr, ve drt eyle melee emredilir: Rzkn , ecelini, amelini, aki ve said olduunu yazmakla7 Bu hadis yzyirmi gnde merhaleye geildiine iaret ediyor, her bir merhale krkg n iinde, ilk krkg nde nutfe, sonra ikinci krkgnde kan phhs, sonra nc krk gndebir inem et oluyor yzyirmi gnden sonra melek ona ruh fryor, ve ona bu drt eyi yazyor. Allah teala kuranda ceninin bu merhalelerden gemesini bir ok yerde zikretti, Allah tealann u kavli gib: (Ey insanar! Eer yeniden dirilmekten phede iseniz, unu bilinki -biz sizi topraktan, sonra nutfeden, sonra kan phtsnda, sonra (nce) uzuvlar belirsisiz, (sonra) belirlenmi et parasndan yaratktk ki size kudretimizi gsterilim. (2) Bu merhaleyi zikretti: Nutfe, kan phs ve bir inem et bir ok yerde zikri geiyor, baz yerlerde buna ziyade yaplarak zikrediliyor, mminun suresinden Allah tela buyurduki: (Andolun ki biz insan, amurdan (szlp karlm) bir zden yaratk. Sonra onu salam bir karargahta nutfe haline getirdik.Sonra netfeyi kan phts yaptk. Peinden kan phtsn bir parack et haline soktuk; bu bir parack eti kemiklere (iskelete) evirdik; bu kemikleri etle kapladk.Sonra onu baka bir yaratlla insan haline getirdik. Yapp yaratanlarn en gzeli olan Allah pek ycedir. (3) Bu Ademolunun yaratlp ruh flenmesinden nceki yedi merhalesidir. bni Abbas (r.a) diyorduki: Adem yedi eyden yaratld, sonra bu ayeti okuyordu. Azlden (meniyi rahmin dna aktmak) soruldu, bu ayeti okudu ve dedi ki: Bu sfatlar gemeden kimse yaratlrm, (S: 98) Bir rivayetede dedi ki: Bu yaratl merhalesinden uramadan hi bir nefis lrm? (4) Rifaa bin Rafiin yle didii rivayet edilir: Benim yanma Amr, Ali ve Zbeyr sad ve rasulullahn ashabndan bir grub oturdu ve azli zikrettiler ve didilerki: Onda bir saknca yoktur bir adam dedi ki: Onu diri diri topraa gmmenin kk eklidir, diye zanediyorlar. Ali (r.a) Yedi merhaleden gemeden diri diri topraa gmmek gibi olmaz, (yedi merhalede)) amurdan, sonra nutfe, olur, sonra kan phts, sonra bir inem et paras, sonra kemik, sonra et, sonra baka bir yaratl (insan ekli) olur. mer (r.a) Doru syledin allah dnyada kaln uzun etsin, dedi. (5) Fikihlerdenbir ksm kadnlara ruh hala verilmemi olan ceninin drlmesine ruhsat vermilerdir ve bunu azl gibi klmlardr, bu sz zayftr, nk cenin ocuk olmutur ve belkide ekillenmitir,azlde ise ocuk tamamen ortada yoktur, sadece ocuun oluumunun engellenmesine sebebiyet vermitir, Bazan ocuun meydana gelmisi azllede engellenemez, eer allah yaratmay dilemise, peygamber (sav)e azlden sorulunca buyurduki: Size azletmemeniz gerekmez, nefes alan her bir nefsi Allah yaratacaktr (6) Bizim ashabmz (hanbeliler) ocuk kan phtsolduktan sonra annenin drmesi caiz olmaz, dedi, nk nutfeye zt olarak ocuk olmaya ba,lamtr, nutfe hala ocuk olmaya balamamtr, balamayabilirde, Kemiklerin zikredildii bni Ahmed Ali bin Zeyd rivayetinde tahric etti ki:ben Ebu Ubeydenin yle dediini duydum: Abdullah dedi ki: Ben Ebu Ubeydenin yle dediini duydum: Abdullah dedi ki: Rasulullah (sav) buyurduki: Nutfe krkgn rahimde ayn hayile deimeden durur, krk gn geince kan phts olur, sonra ayn ekilde bir inem et, sonra kemik olur,

Allah onun yaratlmasn ve tesviye (dzgnletirilmesini) istedii zaman ona melek gnderir.. ve hadisin geri kalann zikretti (7) (1) Buhari ve Mslim Ebu Hureyreden tahric etti. (2) Hac suresi, ayet: 5 (3) Mminun suresi, ayet: 12-14 (4) bni Ebi Hatim ve Abdurraazzak musannefirde ve ibnil Mnzir tahric etti, edrrl Mensur: 5/10, Beyrut basks, (5) Eser zayftr, rivayette ibni Lehia vard. Darekutni elmletef velmuhtelefte tahric etti. (6) Hadis sahihtir, Ahmed, Buhari, Mslim ve bni Hiban tahric etti. (7) Ahmed Ebu Ubeyde bin Abdullah bin Mesuddan tahric etti. Heysemi mecmauzze vaidde dedi ki: Ebu Ubeyde babasndan dinlememitir, Ali bin Zeydin hfz zayftr. Ebu Asmdan rivayet edilir, Oda Ebu Vali-Oda bni Mesuddan rivayet etti, peygamber (s.a.v) buyurduki: (Nutfe rahimde yerleince krk gece nutfe olur sonra kan phts olur krk gece, sonra krk gece sonra kemik olur sonra alah kemie et giydirir. (1) Ahmenin rivayetinde cenine ancak yz atm gnde et giydirileceine iaret ediliyor, phesiz bu bir hatadr, nk yz yirmi gnde zikre gelecei gibi yzyirmi gnde ruh fleniyor. Ali bin Zeyd bni Cdandr, onunla delil olmaz. Huzeyfe bin seydin hadisinde ikinci krk gnn evvelinde etlerin ve kemiklerin yaratldna iaret variddir, sahihi Mslimde Huzeyfe bin seyddan rivayet edildi, Allah ona bir melek gnderir, ona ekil verir, iitme, grmesini, cildini etini ve mekiklerini yaratr, sonra yarabbi erkek mi yoksa dii mi? der Rabbin diledii gibi hkm verir ve melek yazar ve derki: Ya Rabbi onun eceli? Ve rabbin dilediini buyurur, ve melek yazar, sonra melek elindeki sayfayla kar, ve emrolundua ne ziyade nede noksan yapar? Bu hadisin zahiri, cenine ekil verilmesini, iitmesinin grmesinin, derisinin, et ve kemikelrinin yaratlnn ikinci trkn evvelinden olduuna iaret ediyor, ve bundanda ikinci krknda et ve kemik olmas lazm geliyor. Bazs bunu yorumlad: Nutfe akn phts olunca onu melein paralara ayracan bazsn deri, bazsn et, bazsn kemik yaplacan ve btn bunlarnda vcudundan nce takdir edileceini sylyorlar. Buda hadisin zahirine zttr, hadisin zahirinde: Onu ikinci krkta btn bu paralar yaratp ekillendiyor. Geen Malik bin Huveyris hadisinde ekillendirmenin yedince gnnde olduuna olduuna iaret ediyor. (S: 100) Allah teala buyurduki: Gerek uki, biz insan katk bir nutfeden iindeki damarlar olarak tefsir etti. bni Mesud dediki?? Damarlardr. (3) Tp alimleride buna uygun zikrettiler ve dediler ki: Meni rahime girdii zaman onda yallk olur, bu alt veya yedi gn byle olur, bu gner iinde rahmin herhangi bir yetenei dnda nutfe ekillenir, daha sonra devam eder, bundan gn sonrada izgiler ve noktalar balar, bazan bir nce veya sonra da olabilir. Sonra alt gn sonra ki bu onbeince gndr (phtlamann) kan her tarafa nfuz eder ve aleka (yapm) olur, sonra azalar aka ayrt olunmaya baalr, bazs birbirini yapklktan ayrlr, dokuzgn sonra ba omuzlardan ayrlr, parmaklar ayrlr, bazs belirli, bazs belirsiz olur. Dedilerki: Erkein en erken ekillenmesi otuz gndr, ceninin ekillenmesinde ortaya vakit ouz be gndr krk be gndede olabilir, ve didelerki: Dklerde otuz gnden nce tamamlanm erkek bulunmamtr,krk gnden nce tamamlanan kzda bulunmamtr. Bu Huzeyfe bin seydin rivayet ettii ikinci krkn bada yaratlma hadisine uygundur, yine o rivayette ayn gnlerde et oluunada iaret edilmitir. Bazs bni Mesud hadisini una yorumlamlardr. lk krk gnde ceninde meni vasf galibtir, ikinci krk gnde phtlama zellii, nc krk gndede bir inem et olma zellii galibtir, bu her ne kadar yaratl ve ekillendirilmesi tamamlansada byledir, bni Mesud hadisinde cenin ekillendirilmesinin vakti zikredilmemitir, dediler. (4) Yine ibni Mesuddan nc krktan nce ekillendirmenin olaca rivayet edilmitir. ______ (1) Daha nce getii gibi taberani sairde tahric etti. (2) nsan suresi, ayet: 2 (3) Taberani Mesudi Tarikiyle tahric etti. Heysemininin dedi gibi karmtr. Mecmauzzevaid: 7/207 (4) Mslim erhi 16/191 abi Alkameden Oda bni Mesuddan rivayet etti, dedi ki: (S: 101) Nutfe rahimde karar klnca ona melek gelir ve onu eline alr ve deki: Ya rabbi yaratlan m yoksa yaratlmayan m? Eer yaratlmayan denilirse canl olmaz, rahimler onu kan olarak atarlar, Eer yaratlmtr, denilirse, melek: Ya rabbi erkek, yoksa diimi, akimi yoksa saidmi? der, ecel eser nedir ve nerde lecek der? Nutfeye: Rabbin kim? denir. Allah, der, sana rzk veren kim? denir, Allah der. Kitaplarn anasna (levhi mahfuza) git ve sen orada bu nutfenin kssasn bulacaksn, denir ve yaratlr, dedi, ecelince yaar, rzkn yer, iz (eser lerine basar (oralarda gezer), eceli gelince lr ve defnedilir, abi daha sonra u ayeti okudu: (Ey insanlar, eer biz ldkten sonra dirilmekten phe iindeyseniz, muhakkak ki biz sizi topraktan sonra nutfeden yarattk..) Bir inem ete ularsa canl olru, eer yaratlmamsa rahimler onu kan olarak atar, yaratlmsa canl olur. Bunu ibniebi Hatim ve bakas tahric etti. (1) Baka bir vecihle yine ibni Mesuddan rivayet edildi: Seksen gnden nce ekillendirme yoktur, Sddi Ebi Malik ve Ebu Salihten Oda bni Mesuddan (r.a)tan rivayet etti. Mrre el Hamedaniden o4da ibni Mesuddan ve rasulullahn (sav) ashabndan bir ksmlarndan rivayet eti, rivayet Allah tealann u kavli hakkndandr: (O ki diledii gibi siz rahimlerde ekillendirendir) (2) dedi ki: Nutfeler rahimlere dt vakit krk gn cesedde dolar, sonra krk gnde kan phts olur, sonraki krk gnde bir inem et olur, yaratlmaya ularsa, Allah ona bir melek gnderir ona ekil verir, bir melek bir toprakla gelir ve onu bir inemlik etle kartrr ve onunla onu macun yapar ve sonra emroluduu gibi ona ekil verir ve: Erkek mi, yoksa diim? akimi yoksa saidmi? Rzk nedir? mr nedir? zi ve musibetleri nedir? ve Allah tealada buyurur,

melekte yazar, ve cesed lnce ve topran alnd yere defnedilir, Bunu ibni Cerir Taberi tefsirinde (3) tahric etti, fakat Sddiye ihtilaf edilmitir. mam Ahmed ona itiraz ediyordu (farkl isnadlar bir tefsirde toplamasna ) yine ayn ekilde o ve bakas bir hadis iin eitli isnadlar toplamasndan dolay Vakidiye itiraz ediyordu. Fakihlerden bir ksm bu rivayetin zahiriyle amel etmiler ve merfu ibni mesudun hadisinide tevil etmiler ve doemiler ki: ocuun yaratlnn belli oluunun en az seksen bir gndr, nk ancak nc krk gndebir inemlik et oluyor, bir para et olmazdan ncede yaratlmyor ve ekil verilmiyor, Bu asla binaen ashabmz ve afiinin ashab dedik: ddet sona ermez, mm veled azad edilmez ancak bir inemlik yaratlmet olursa mstesnadr, yaratl ve ekil veriliinin en az seksenbir gndr Ahmed (r.a) aleka(kan phts) hakknda yle dedi: ( yaratl ortaya kmam kandr eer bir inemlik et yaratlmamsa, onunla iddet sonra erer mi, mm velid evlad sahibi olurm. Bunda iki gr vardr: kiside Ahmedden rivayettir, eer izgileri belirmemise, fakat gizli ancak kadnlardan ancak tecrbe sahibi olanalr biliyorsa onlar ahidlik eder ve ehadetleri kabul edilir. Alimlerin ounluuna gre drt aydan sonra veya nce olmasnda fark yoktur, bunu Ahmedin ashabndan bir gurub rivayet etti ve olu Salih nakletti. abi dedi ki: Eer drt ay gemise yaratlm olur, onunla iddet sona erer ve cariye azad edilir, ayn ekilde Ondan bni Hanbel nakletti: Eer mm veled drrse ve yaratlda tamsa azad edilir, iddeti sona erer, eer drdnc aya girmi ve ruh flenmise, bu ondan cemaatin rivayetine muhaliftir. AhmedOndan bir rivayette dedik: Eer yaratl belil olmusa bunda ihtilaaf yoktur, bu ekilde cariye azad edilir. Yine ondan bir cemaat kan phts hakknda u rivayeti yapt: ocuk olduu aa karsa cariye azad edilir, ve bu Nahaininde grdr. afii ve Ahmedin ashabndan bir ksm, iddetin bununla bitmeyeceine dair bir grleri vardr, bunu hikaye ettiler. _____ (1) snad sahihtir, yine Taberanide tahric etti. (2) Ali imran, ayet: 6 (3) Tefsiri Taberi: 3/112-113 ravisi Sddiden Esbatn rivayet etmesi sebebiyle zayftr. Btn bu kan phtsnn yaratlmasnn mmkn olduuna mebnidir,buna daha nce geen Huzeyfe bin seyd hadisiyle de delil getirilir, ancak denilirki: Huzeyfe hadisi ancak et ve kemik olduktan sonra yaratlacana iaret ediyor, buda ikinci krk gnde vaki olabilir, kan phts iken deil, Allah en iyisini bilir. Tabiblerin zikrettiiyse: Kan phts yaratlr ve izgileri oluur, ayn ekilde sz kabul edilir kadnlarn ehadetleride buna delildir. Malik bin elHuveyris hadisi ceninin ekillendirilmesinin nutfeyken olacana ahiddir. Allah en iyisini bilir. bni Mesudun hadisinde birinem et olduundan sonra kendisine melein gnderilmesini meselesi, kald ona drt eyin yazld ve ruh frld ve bununda yzyirmi gnden sonra olduu meselesi kald. Bu hadisin yazma ve ruh frlme tertibi rivayetlerinin lafzlar kart, Buharini rivayetinde: Ona melek gnderilir ve drt eyle emrolunur, sonra ona ruh flr. Bu rivayete ruf frlmesinin yazdan sonra olduu belirtiliyor. Beyhekinin Kader kitabnda tanric ettii rivayette: Sonra ona melek gnderilir, ve ona ruh frlr ve sonra drt eyi yazmakla emrolur, Bu rivayettede yaznn ruf flemeden nce olduunu bildiriyor. Bu ya ravilerin kendi anladklar manay kendi tasarruflarn kullanarak yaptklar rivayetlerden, veya sadece haberleri tertib etmekten kaynaklanyor, haber verileni tertiblemekten deil. bni Mesud hadisi ruf fleniin ve melein emri yaznn drt aydan sonra olduunu bildiriyor. Ruh flenmesine gelince: Sahabeden aka drt ayra olduunu bildiriyor. Ruh flenmesine gelince: Sahabeden aka drt aydan sonra olduu rivayet edildi, buna bni Mesudun hadisininzahiride iaret ediyor. Zeyd bin Ali babas Aliden rivayet etti, dedi ki: Nutfe drtay tamamalaynca allahona bir melek gnderi ve ona bir karanlklar ierisinde ruh frr, buda Allah tealann u kavlidir: (Sonra onu bakabir yaratlta insan haline getirdik:Bunu ibni ebi Hatim tahri etti, isnad zayftr. Lalekai ibni Abbasa isnadla tahric etti, dedi ki: Nutfe rahme dt zaman dtrt ay on gn bekler, sonra ruh frlr, sonra krk gece kalr veona bir melek gnderilir, melek eonunboynunun ukuruna haafife vuurrve onunaki veya said olduunu yazar. (1) Bu rivayettede ruh frlmesinin krk gnden on gn fazla olduunu bildiriyor. mam Ahmed mehur mezhebini ibni Mesud hadisi zerine bina etti, (S: 104) ve ocua ruhun drt aydan sonra ufrleceini syledi, drtay tamamladktan sonra derse, onu ruh flenipte ld iin cenaze namaz klr, dedi yine bu Said bin Mseyyebten rivayet edildi, ve afiinin ve shakn iki sznden biridir. Bir ok kii imam Ahmedden yle dediini nakletti: Drt ay on gne ularsa, bu on gn ierisinde ona ruh flenir ve zerine cenaze namaz klnr. Ebul Harisin ondan rivayetinde dedi ki: Canl krk gn nutfe olur, krkgece kan phts, krk gecede bir inem et olur, sonra kemik ve et olur drt ay on gn tamamlandm ruh ufrlr. bni Abbastan rivayet edildii gibi bu rivayetin zahiride ruhun drt ay on gnden sonra frleceini bildiriyor.Bundan nceki Ahmedden yaplan rivayetlerde drtay tamamlandktan sonra ong n ierisinde ruhun fleneceini bildiriyor, ondan bilinen de budur. bnil Mseyyebte kendisi vefata iddetinden sorulunca drt ay on gn demiti kendisine on gn nedir?b denilince, Onda ruh flei, dedi. (2) Tp ehli dedi: Ceninotuz be gnde ekillenirse yetmi gnde hareketeder ve ikiyz on gnde doar. Buda yedi aydr, Allah en iyisini bilir.i Melein yazmasna gelince: bni Mesudun hadisi yine drt aydan sonra olduuna iaret ediyor. Sahihaynde Enes (r.a)den rivayette, peygamber (sav) buyurduki: Allah rahime bir melek vekil yapar ve o

melek, ya rabbi netfe, ve ya rabbi kan phts, ya rabbi bir inem et der, eer allah yaratl olarak hkmederse melek: Ya rabbi erkek yoksadii mi?aki yoksa said mi, rzk nedir, eceli nedir? der Btn bunlar annesinin karnnda yazlr. Hadis zayftr. snadnda Muhammed b. Humeyd erRazi var, o zayftr. (2) bni Ceriri Taberi ve bni Kesir Said b. El Mseyyebten tahric etti. Taberi tefsiri: 2/319-320 bni Kesir Tefsiri: 1/285. Bunun zahiri bni Mesudun hadisine uyuyor, fakat onda mddet takdiri yoktur, Huzeyfe bin seydin hadisi yaznn ikinci krkn evvelinde olduuna iaret ediyor. Yine Mslim Hzeyfe bin seydden peygamber (sav)e varan isnadla rivayet etti, buyurduki: Krk veya krk be gecede hutfe rahimde yerletikten sonra melek nutfeye gelir ve derki: Ya rabbi akimi yoksa saidmi? ve o ikisi yazlr, ve ya rabbi erkek mi, diimi? der, ve o ikiside yazlr, ve ameli, iizi eceli, rzk yazlr sonra sayfalar drlr, ne ziyade nede noksan edilir. Yine Mslimin bir rivayetinde:Nutfe rahme krkg ecede der, sonra ona melek kar, ve:Ya rabbi erkek, yoksa diim? der.. Mslimin dier bir rivayetindede: Krk ksr gece mam Ahmedin msnedinde Cabir (ra)den rivayet edildi, peygamber (sav) buyurduki: Nutfe krk gece veya krk gn rahimde karar klarsa ona melek gnderilir, ve : Ya rabbi akim asidmi? der ve renir?abinin Alkameden Onunda ibni Mesuddan rivayet ettii rivayette melein ona nutfeyken gnderildiine iaret ediyordu. bni Mesuddan baka iki vecih daha rivayet edildi, dekiki: Her gn Allah tealaya Adem olunun amelleri arzolur, saat ona bakar, sonra rahimler getirilir, saat da ona bakar bu allah tealann u kavlidir. (Sizi rahimlerde diledii gibi ekillendirendir (1) ve Dilidei ne kzlar ve dilediine erkekler veri ve onlar erkekler ve diiler olarak evlendirir ve dilediinide ksr klar, o her eyi bilendir, kudretsahibidir (2) ve rzklar getirilir saatte ona bakar meleklerde saat onu tesbih eder. dedi ki: te bu sizin ve rabbinizin durumudur, fakat bunda rahimlere onlarla ilgili meselelere ) baktnn vaki tayini yoktur. Sahabeden bir topluluktan rivayet edildiki: Yaz ikinci krkta olur, Lalekai Abdullah bin Amr bin Asa varan isnadla tahric etti, Abdullah bin Amr bin Asdekiki: Kadnn rahminde nutfe krk gn kalnca, ona melek gelir ve karr ve onunla Rahmana ykselir, ve deki: Yarat ey yaratanlarn en iyisi? Alllah diledii gibi onun ii hakknda hkmveri, sonra melee verilirve melek: Ya rabbi dkm yoksa tamamm? der ve alah ona aklar, melek: Ya Rabbi erkekmi, diim? der. Allah ona aklar, eceli noksanm, tam m? der , Allah ona akla, melek: Ya rabbi akimi saidmi? der Allah ona aklar, melek: Ya Rabbi tek mi, ikizmi? der, Allah ona aklar, sonra melek: Ya rabbi onun rzkn tayin et, der, Allah onun eceliyle beraber rzkn tayin eder, ve melek o ikisiyle beraber (rzk ve eceli) iner (Nefsimi kudret elinde tutana yemin olsun ki, dnyadan ancak kendisine ayrlana nail olur. bni Ebi Hatim ebu Zerre isnadla tahric etti, dekiki: Meni rahimde krkgece kalr, ona nefisler melei gelir, onunla Rahman azze ve cellenin (huzuruna) kar, ve derki: Ya Rabbi erkek mi, diim? Allah verecei hkm verir, ve melek derki: Ya rabbi akimi saidmi? Huzunca karlayacan yazar sonra Ebu Zerr tegabn suresinin ban uraya kadar okudu: ( O size ekil verdi ve ekillenizi gzel kld ve dn onadr) (3) Bunun hepsi Huzeyfe bin seydin hadisine uygundur. bni Abbastan melein yazmasnn ruh flenmesinden krk gece sonra olduu rivayeti gemiti, fakat isnadnda nazar var (iyi baklmam) Bazlar bu hadislerle eserleri ve bni Mesudun rivayetini birletirmi ve yazmay iki kere isbat etmi, bununla beraber yle denebilir: Birincisi semada, dieride anne karnndadr,zahir olan bir defa oluudur, Allah en iyisini bilir, beki bu ceninlerin farkllna gre farkl oluyor, bazs ilk krktan sonra, bazs da nc krktan sonra. ve denilebilirki: Sonra lafz ibni Mesud hadrisindeki ile ihbarn tertibi muraddr, kendisiden haber verilen deil, Allah en iyisini bilir. (1) Ali mran, 6 (2) ura, ayet: 49 (3) Teabn suresi, ayet: 3 Huzeyfe bin seydin hadisinin iaret ettii gibi mteahhirirden bazs yaznn ilk krkta olduunu tercih ettiler ve dedilerki: bni Mesudun hadisinde zikri sonraya, bir ineklik et merhalesinden sonraya brakld, (Sonra lafzyla cenini urad deiim merhalelerinin kesilmemesi iindir, nutfe, kan phts ve bir inem et,bu nn bir nizamda zikredilmesi daha gzel ve hotur, bu yzden atfedilen bazsna ettike mukaddemde (nce), olsa, matuf aleyhay tehir etti (kendisine atf edilen)Buna allah tealann u kavliyle delil getirdiler: Ve ilk bata insan amurdan yaratmtr. Sonra onun zrriyetini, dayanksz bir suyun znden retmitir. Sonra onu tamamlayp ekillendirmi ona kendinden bir ruh flemitir. Ve sizin iin kulaklar, gzler, kalbler yaratmtr. Ne kadar az krediyorsunuz.) (1) nsanla murad: Adem (sa)dr, ona ruh flenmesi ve dzgn klnmas, (S:107) neslinin hakir bir sudan klnnmasndan nceydi. Fakat maksad Allahn kudretini zikretmek olunca, birini dierinini zerine atfetti, ve Ademin dzgn klnp ona ruh flenmesini sonraya brakt, Allah en iyisini bilir. Yaznnn ceninin iki gznnn arasna yazld variddir. Bezzarn msnedinde bni merden rivayet edildi, peygamber (sav) buyurduki: Allah canly yaratnca rahimler melei derki: Ya rabbi erkek mi yoksa diimi? dedi ki: Allah ona emrini verir, melek sonra: Ya rabbi akim(cehennemlik) yoksa saidmi (Cenetlik) ve Allah ona emrini verir, sonra iki gzn arasna karlaaca eyler, hatta musibetlerde yazlr (2) bni Abbastan mevkuf olarakta varid oldu, Daha nce geen Huzeyfe bin seyd hadisinde bunun sahifeye yazld bildirilmiti. Her halde sahifeye yazlr ve ocuun iki gz arasnada yazlr. Rivayet edildiki: Bu yazyla birlikte ceninin ierdii zelliklerden yaratlr. Aye (r.a)den rivayet edildik: peygamber (sav) buyurduki: Allah bir yarat yaratmak istedi zaman bir melek gnderir ve rahme girer ve: Ya rabbbi nedir? der Allah erkek veya kz, buyurur, veya rahimde yaratlmasn diledii eyi buyurur, melek: Ya rabbi akii yoksa saidmi? der Allah

dilediini buyurur, sonra melek: Ya rabbi onun eceli nedir? Allah teala yle yle buyurur, melek: Onun yaratl ve nasibleri nedir? der, Allah: yle buyurur. Her bir ey onunla birlikte rahimde yaratlr: Ebu Davud kader kitabnda, Bezzarda msnedinde tahric etti. (3) Cenin iin anne karnnda yazlan bu yaz Allah tealann u kavlinde buyurduu takdirler deildir: Yeryznde vuku bulan ve sizin banza gelen her hangi bir musibet yoktur ki, biz onu yaratmadan nce , bir kitapta yazlm olmasn.phesiz bu, Allaha gre kolaydr. (4) (S:108) Sahihi Mslimde Abdullah bin Amrdan rivayet edildii gibi, peygamber (sav) buyurduki: Allah yaratklarn kaderlerini, yaratmadan elli bin sene nce takdir etti. (5) Ubade bin Samitin peygamber (sav)den rivayet ettii hadis: Allah kalemi ilk yaratt zaman ona buyurduki: Yaz, ve kyamete kadar olacak eyleri yazd (6) Daha nce bni Mesud (ra)dan edilen eyde: Melek nutfenin halinden sorunca, daha nce yazlm yazya gitmesi emredilir ve ona denirki: sen orada bu netfenin kssasn bulacaksn. Saidlik ve ekavetle ilglii yaz hakknda naslar oktur. Sahihhaynde Ali bin Ebi Talib (r.a)den rivayet edildi, peygamber (sav) buyurduki: Her nefes alan nefsin Allah cennet veya cehennemdeki yerini yazd, aka veya said olduunu yazd.Bir adam dedi ki: Ey Allahn rasul, yazmz zerine kalp, ameli terketmeyelimmi? amel ediniz, herkes iin yaratlm olduu ey kolaydr,saadet ehliyse, saadet ehlinin ameli ona kolay klnr, ekavet ehliyse ona ekavet ehlinin ameli kolay klnr sonra unu okudu: (Maln) veren ve saknan ve en gzeli tasdik edene gelince, ona klay olan kolaylatrrz, cimrilik edipte istena kendini ihtiya sahibi grmemek) gsterene ve en gzeli yalanlayanaysa zor olan kolaylatracaz) (7) (1) Secde ayet: 7-9 (2) Bezzar ve Ebu Yala tahric etti. bni Hibban hadisi dorulad. (3) Hadis sabittir Ebu Davud ve Bezzar tahric etti. (4) Hadis suresi, ayet: 22 (5) Ahmed, Mslim, Tirmizi, Tahric etti hadis sahihtir. (8) Hadis sahihtir. Ahmed Ebu Davud ve Tirmizi tahric etti. (7) Leyl suresi, ayeti 5-10 Bu hadiste: Saadet ve ekavet daha nce yazlmtr, ve bunlar amellere gre takdir edilmitir, herkese yaratlm olduu ameller kolay klnr, ve bu amelelre grede ekavet veya saadet olur. Sahihaynde mran bin Husayndan rivayet edildi, dedi ki: Bir adam: ya rasulellah cenent ehli cehennem ehli bilinirmi? Evet buyurdu. Adam: Amel yapanlar niin amel yapyor? dedi. Herkes yaratlm olduu ey iin veya kendisine kolay kllnan amel ediyor buyurdu: (1) Bu mana peygamber (sav)den ok vecihlerle rivayet edildi, bni Mesudun hadisinde saadet ve ekavetamellerin sonuna gredir. Hadisin sonundaki, son sz: Kendisinden baka ilah olmayan Allaha yemin olsunki, sizden biriniz cennet ehli amelini yaparda hatta kendisiyel cennetarasnda... lk sonuna kadar zikretti ) Bu bni Mesudun kelamndandr,denildi. Ayn ekilde Selem bin Kheyl,Zeyd bin Vehbten,oda ibini Mesuddan szn rivayet etti (2) Bu manada peygamber (sav)den ok vecihlerle rivayet edlidi.Sahihi Buharide Selh bin Sadden rivayet edildi, peygamber (sav) buyurduki: Ameller ancak sonlaryladr bni Hibbann sahihinde Aye (r.a)den rivayet edildi, peygamber (sav) buyurduki: Ameller ancak sonlaryladr, yine bni Hibbann sahihinde Muaviyeden rivayet edildi, dedi ki: Peygamber (sav)i iittim yle buyuruyordu: Ameller ancak sonlaryadr, aynen kap gibi, st gzel olursa, altda gzel olur,st pis olursa altda pis olur Sahihi Mslinde Ebu Hureyre (r.a)den rivayet edildi,peygamber (sav) buyurduki: Adam uzun zaman cennetehlinin amelini yaparda sonra amelinin sonu cehennem ehlinin ameli olur, bir adamda uzun zaman cehennem ehlinin amelini yaparda sonra cennet ehlinin ameliyle son bulur (3) mam Ahmed Enes (r.a)den tahric etti, peygamber (sav) buyurduki: Sizin bir adamn ameli neyle tamamlanacana bakmatan bir kimseye armayn (yani ok beenmeyin)nk mrnnbir zamann amel yapan amelle geirir, salih amel yapar, ayet o hal zere lse cennete girecek, sonra deiir ve kt amel iler, bir kulda mrnn bir ksmn kt amelle geirir, eerbu hal zere lse cehenneme girer, sonra deiir ve salih amel iler (4) Yine Aye(ra)den tahric etti, peygamber (sav) buyurduki: Bir adam cehennem ehlinden yazlyken cennet ehlinin amelini iler, lmnden ncede deiir ve cehennem ehlinin amelini iler ve cehenneme girer. (S: 110) Bir adamda cennetehlinden yazlyken, cehenem ehlinin amelini iler, lmnden ncede deiir ve cennet ehlinin amelini yapar ve bu halle lr ve cennete girer. (5) mam Ahmed , Nesai ve Tirmizi Abdullah bin Amr (ra)dan tahric ettiler, dedi ki: Elinde iki yaz bulunduu halde rasululalh (sav) bizim yanmza kp geldive buyurduki: Bu iki yaz nedir biliyormusunuz? Hayr ya rasulullah ancak haber veriseniz (reniriz) dedik: Sa elindeki iin: Bu alemlerin rabbinden bir yazdr, iinde cennet babalarnn ve kabilerinin isimleri vardr, sonra sonuna kadar ksaca anlatt, bunlara ne ziyade nede noksan yaplr, buyurdu, sonra sol elindeki iindebuyurduki: Bu alemlerin Rabbinden yazdr, iinde cehennem ehlinin, babalarnn ve kabilelerinin isimleri var, sonra sonuna kadar zetledi ve ne bunlara ziyade, nede noksan yaplr buyurdu. Ashab: Eer i bitmiyse,amel niye ey Allahn rasul? dedi. (Doru olunuz, dorulua yaklanz, cennet ashabna cennet ehlinin ameliyle hatime verilir, hangi ameli yaparsa yapsn cehennem ashabna cehennem ehlininameliyle son verilir, hangi ameli yaparsa yapsn Sonra rasulullah bu iki yazy att ve buyurduki: Rabbiniz kullar ne halini belirtti) bitirdi, bir takm cennette bir takmda cehennemdedir (6) _______

Hadis sahihtir, Buhari, Mslim ve Ebu Davud tahric etti. (2) Ahmed ve Nesei tahric etti, daha nce getiigibi ibni Mesudun hadisini Buhari, Mslim, Ebu Davud ve Tirmizi tahric etti. (3) Mslim ve Ahmed tahric etti. bni Hibban dorulad. (4) Hadisin isnad sahihtir, Ahmed tahric etit. (5) Hadis sahihtir, ne Ahmed Ve ebYala tahric etti (6) Tirmizi bununi in dedi ki: Hasen sahih garib. Bu hadis peygamber (sav)den ok vecihlerle rivayet edildi, Taberani Ali bin Ebi Talibten tahri eti ve u ziyadeyi yapt: Cennet ashab cennet ehlinin ameliyle bon bulur, cehennem ashabda cehenem ehlinin ameliyleson bulur, hangi ameli yaparsa yapsn Saadet ehli ekavet ehlinin yoluna girdirilebilir ve onlar onlardan olduu iin onlara benzedi denilebilir ve onlara saadet yetiir ve onar kurtarr, ekavet ehlide saadet ehlinin yoluna girdirilebilir ve onlar onlardan olduu iin onlara benzemitir hatta onlar onlardandr, ve ekavet onar yakalar Allah kimi levhi mahfuzda said yazmsa onu lmnden nce said yapacak amel ileyicneye kadar dnyadan karmaz, sonra dedi ki: Ameller sonlaryladr, ameller sonlaryladr Yine bu manada Bezzarda msnedince tahric etti. ( bni merden) Oda peygamber (sav) den Sahihaynda Sehl bin Sad rivayet edildi: Peygamber (sav)le mrikler karlatlar savatlar) peygamber (sav)in ashabnn iinde bir adam vard, kaan arpan brakmyor klcyla vuruyordu (iyi savayordu) Bugn bizden filann dt gibi kimse dmedi, dediler, rasululal (sav) O cehennem ehlindendir buyurdu. Kavimden bir adam: Ben onun arkadaym onu takib edeceim dedi. Adam ok iddetli yaraland, lmde acele etti klcn tutulan tarafn yere, kesen tarafnda iki memesi arasna koydu ve sonra kendini ldrd,adam rasululalh (sav)in yanna kt geldi ve: Benehadet ederimki sen allahn rasullsn,dedi ve kssay anlatt, rasulullah (sav7 buyurdu ki: nsanlara grnte bir adam cennet ehlinin amelini iler, fakat o cehennem ehlindendir, ve bir adam insanlara grnte kendisini cennet ehliyken cehennem ehli ameli iler bir rivayette Buhari u ziyadeyi yapt: Ameller ancak sonlar iledir (1) nsanlara grne gresz batnnn buna zt olduuna iarettir, kt son kum iih insanarn vakf olamayaca batni bir desiseyle (hile, tuzak) olur. Yine adam ierisinde gizli bir hayr hasleti varken cehennem ehlinin amelini yapar, iindeki hayr hasleti mrnn sonunda stn gelidrde kendisine iyi sonu vacib klabilir.Abdul Aziz bin ebi Ravvad dedi ki: lm annda kendisine La ilahe illalah telkin edilen bir adamn yanna geldimSon sznde: Senin sylediine ben kfrediyorum, inkar ediyorm dedi ve bylece ld. Dedi ki: Onun halinden sordum, o iki dknym, Abdul Aziz diyorki: Gnahlardan saknn , onlar (gnahlar7 onu bu hale drd. Sonlar, gemilerin mirasdr, btn bunlar levhi mahfuzda gemitir, bunun iin selef kt sondan korkmulardr. (S: 112) Bazlar gemiin hatrlanmasyla baylyorlard. Denildik: yilerin kalbi sonlarla baldr, onlar:Sonumuz nasl olacak derler.Mukarrabinin kableri gemilerle baldr, onlar: bizim gemiimizneydi? derler. Sahabelerin bazs lm anndaalad ve sebebi sorulunca: Allah teala iki avu ald ve: unlar cennettedir, unlar cehennemdedir, buyurdu, ben hangi avutan olduumu bilmiyorum dedi. (2) Selefin bazs dedi ki: Gemi yazlarn alatt gibi gzleri baka bir ey alatmamtr. Sfyan baz salihlere dedik: Allahn senin hakkndaki ilmi seni alatm? Bu adam dedik: Sen benihi sevinmez ettin Sfyann titremesi gemiler ve sonlardan dolay artyordu ve alyor, yle diyordu:% Levhi mahfuzda akilerden olmaktan korkuyorum (3) ve alyor ve yle diyordu: manmn lm anndaalnmasndan korkuyorum Malik bin Dinar gecesi boyunca sakaln tutuyor ve Ya Rabbi sen cehennem sakinlerini ve cennet sakinlerini biliyorsun, Malikin yeri iki yerden hangisinde (4) Hateml Esamm dedi ki: Drt tehlikeyi hatrlamaktan kalbi bo olan (hatrlamayan) kimse, aldanmt, akilikten emin olamaz: ______ (1) Hadis sahihtir, Buhari tahric etti (2) Hadisin isnad sahihtir. Ahmed msnedde tahri cetti. (3) Ebu Nuaym Hilyetl Evliyada 7/ 51de sfyan sevriden zikretti (4) Ebu Nuaym Hilye 2/ 383 Bir: unlar cennette dedii ve nem vermem (Allah teala yle buyurur), unlar cehennemde nem vermem, dedii misak gnnn tehlikesinidir, ve insan hangi gruptan olduunu bilmiyor, ki: Onu karanlkta yaratt ve melein akilik ve saidlikle nida ettii eyi, o akilerdinmi, saidlerdenmi olduunu bilmiyor, : Tekrar dirilip huzara kn felaketleridir, o Allahn rzasylam mjdelenecek yoksa gazabylam bilmiyo. Drt: nsanlarn grup grup ktklar gn, iki yoldanhangisine girdirelceini bilmiyor. Sehl etTsteri dedi ki: Mrid masiyetlerle imtihan olunmaktan korkar, arifte kfrle imtihan olunmaktan korkar Bununiin sahabe ve onlardan sonraki selefi salih nefislerinden mnafklk iin korkuyolard, ve iddetli titriyorlard, mmin nefsinden kk nifaktan dolay korkar, ve hatime annda kenidne galip gelmesinden korkar, kk nifakn kendisine byk niaka girdirmesinden korkar. (S: 113) Rasulullah (sav) dualarnda oka yle derdi: Ey kalbleri evirip eviren, kalbimi dinin zerinde saitkl, Ona denildiki: Ey Allahn nebisi, sana ve seningetirdiine iman ettik,bize kar korkuyormusun? Evet, kalbler Rahmann iki parma arasndadr, istedii gibi evirir, buyurdu Bunu imam Ahmed ve Tirmizi tahric etti. (Enes (ra)den (1) mam Ahmed mme Seleme (r.a)den tahric etti, peygamber (sav) dualarnda oka yle diyordu: Ey kalbleri evirip eviren Allahm! Kalbimi dinin zerinde sabitletir Ay Allahn resul kalb dner mi, dedim. Evet, Ey peygamber (sav)

rabbi, benim gnahm bala, kalbiminkatln gider, beni yaattka saptrc fitnelerden koru, de ) buyurdu. (2) Bu manada hadisler oktur. Mslim Abdullah bin Amrdan tahric etti. dedi ki: Peygamber (sav)i iittim buyuruyorki: Adem oullarnn kablerinin hepsi Rahman azze ve cellenin iki parma arasndadr, aynen bir kalb gibi, istedi gibi onu saf eder sonra rasululah (sav) buyurduki: Ey kalblerin tasarrufusu Allahm, kalmizi senin taatn zerine sarfet dedi (3) (1) Hadis hasendir, Tirmizi hasen dedi. (2) Hadis zayftr, rivayette ehr bin Haveb var o zayftr. (3) Hadis sahihtir. BE NCE HAD S (D NDE B DATLAR) Mminlerin annesi, mm Abdillah (1) Aye (r.a)den dedi ki: Rasululalh (sav) buyurduki: Bizim bu iimizde dinimizde ondan olmayan birey ortaya karrsa, o reddolunur) Buhari ve Mslim rivayet etti. Mslimin bir rivayetindede: Kimbizimiimiz (dinimiz) zere olmayanbir amel yaparsa o reddolur) Bu hadisi eyhayn sahihaynde tahric etti. Kasm bin Muhammed halas Aye (ra)den rivayetetti, Lafzlar fark bir manalr birbirine yakndr, bazlafzlarnda kim bizim dinimizde ondan olmayan karrsa o merdudu Bu hadis islam temellerindenbykbir asldr, ameller iin zahirinde ldr. Allahn rzas istenmedne yaplan amelin amiline sevab olmad gibi Allah ve rasulnn emri zere olmayan ameldeileyene reddolunur, Allah ve rasulnn izin vermedii hususta dindekim bir ey ortaya karrsa o dinden deildir. rbad bin Sariyenin peygamber (sav)in yle buyurduu hadisi rivayet ettii gelecek: (S: 115) Benden sonra sizden kim yaarsa ok ihtilaf grecek benim ve benden sonra hulefai raidinin snetine uyun,az dilerle srn, ilerin sonradankanndan saknn, muhakkak her sonradan kan bidattr, her bidatda dalalettir Hutbesinde yle buyuyordu: (Szlerin en dorusu Alahn kitab, hidayetlerin en hayrls Muhammed (sav)in hidayetidir, ilerin en erlisi sonradan karlanlardr (2) Sonradan karlan iler zerine kelam iaret olunan rbad hadisinin zikre zamanna brakacaz, burada aiin emri zere olmayan ameller ve onlarn reddolunmas zerine konuacaz. Bu hadis mantukuyla (Mantul kelam: Usul terimlerinden bir terimdir, Metercim) airin emri zere olmayan her amelin reddolunacana delildir. Mefhumuylada emri zere olan amelinde merdud olmadn (makbul olduunu ) bildiriyor, burada murad, onun dini ve eridir. O halde mana: Kimin ameli eratn dndaysa ve eriatla bal deilse o reddolunur. Bizim emrimiz zere deilse) sz una iarettir: Amel yapanlarn amellerin hepsinin eriatn hkmleri altnda olmas gerektir, o amellerin zerinde eriat emriyle yasayla hkmedicidir.Kimin ameli yeriatn hkmleri altndaysa ve ona uygunsa o makbldr,kiminki bundan dardaysa oda reddolunur. Ameller iki ksmdr: badetler ve muamelat. badetler gelince: Onlardan tamamen Allah ve rasulnn hkmden bazs haricse o ameline (ameli yapana) reddolunur, ve Alllah ve rasulnn hkmeden bazs haricse o amilen (ameli yapana) reddolunur, ve Allah tealann u kavli altna girer: Yoksa onlarn, Allahn izin vermedii bir dini getiren ortaklarm var? (3) Kim Allah ve rasulnn Allah yaklama vesilesi klmad bir amelle Allaha yaklamak isterse ameli batldr, kendisine reddolunur. Bu beytullahta namazlar slk ve el r0ma olanlarn haline benzer. badette yaknlama olmayan bakasndan mutlaka yaknlama olmaz, peygamber (sav) gne altnda ayakta duranbir adam grd, onu sordu, ve denildiki: O adam oru tutmaya ayakta durup oturmamaya ve glgelenmeye adak yapt, Peygamber (sav) ona oturmasn,glgelenmesini ve orucunuda tamamlanmasn emretti (4) Onun ayakta gne altnda duruunu Allaha yaknlama olaraksaymad Bununcuma gn peygamber (sav)in hutbesini dinlerken olduu rivayet edilir (5) adam peygamber (sav) hutbeye devam ettii mddete, peygamber (sav)in hutbesine sayg iin ayakta durup oturmamay, glgelenmeyi adamt, peygamber (sav) bunu ifa edilmesi gereken Allaha yaklama vesilesi saymad, bununla beraber baka yerlerde ayakta durmak ibadettir, namaz, ezan ve arafatta dua iin olduu gibi. hraml iinde gnete durmak yaknlama vesilesidir, bunlar bazyerlerdeki hareketler yaknlama vesilesiyle her yerdede yaknlama vesilesi olmadna iaretitr. Bu hususta eriata yerleri varid olan eylere uymak gerekir. Ayn ekilde hususan nehyedilmi ibadeti yapmakta yaklama vesilesi olmaz, bayram gn oru tutmak veya nehyedilen vakitte namaz klmak gibi. Aye mm Abdillah diye kimselerdi Denildiki Ona bu kimseyi kardeinin olu Abdullah bin Zbeyr ile Rasullah (sav) takti Yine denildiki:Rasululalhtan (sav) birdk yapt onu Abdullah ismiyle isimlendirdi. (Bidayevennihaye ibni Kesir 8/ 91) (2) Bu Nesainin rivayetiri. (3)ura suresi ayet: 21 (4) Buhari, Ebu Davud ve bni Mace bni Abbastan tahric etti. (5) Taberina el Kebirde tahri etti. Adak yapan) Abu sraildir. smi Kueyn veya Besirdir. Kimde asl meru ve yaknlama vesilesi olanbir amel yaparda sonra ona meru olmayan bir ey katarsa, yada meru bir eyi ihlal ederse ihlali kadar eriata muhalefet etmitir, veya kendisinden olmaya eyi girdirdii nisbette muhafet etmitir, ameli temelinden reddolunurmu, olmazd? Buna kabul olunur veya reddolunur diye bir ey sylenmez ve baklr. Eer ihlal ettii ey amelin paralarndan veya eriatta batul olmasn gerektirecek artlarndan biriyse, namaz iin teharete gc yettii halde ihlaleden gibi, veya namazda rku veya secdeyi ihlal eden gibi,bu amel reddolur,eer amel farzsa iadesi gerekir. Eer ihlal ettii ey amelin batl olmasn gerektirmiyorsa, farz namazda cemaati karan gibi, buna ameli reddolunur denmez bilakis nakstr.

Eer ameli meru olmayan bir ey ziyade etmise, ziyadesi reddolunur, yani ve yaklatrc vesile olmaz ve ona sevab verilmez. Fakat bazan amel temelinden ibtal olur, mesela nakazna bilerekbir rekatdaha fazla etleyen gibi, bazanda temelinde ibtal etmez (S: 117), abdesti ererdeilde drder kere su kullanarak alak gibi, veya gndzle beraber geceyide oru tutmak gibi. badette emrolunan ey yasak olunanla deitirebilir,namazda avret yerini haram elbiseyle rten gibi, veya abdesti gasbedilmi su ile alan gibi, veya gasbedilmi arazide namaz klmakgibi, alimler bunda ihtilaf ettiler: Ameli aslndan reddolurmu, olmazm? Fakihlerin ou aslnda reddolunmayaca grndedir. Abdurrahman bin Mehdi kelam ashabndan (imeriyle) denilenlerden, Ebu emr (1) ashabnadan yle dediklerini hikaye etti: cretinde haram para bulunabir elbiseyle namaz bir kimse klarsa, namaz geri iade etmesi gerekir, ve dedi ki: Onlarn szlerinden daha irkin bir sz duymadm.. Allahtan afiyet istiyoruz. Abdurrahman bin Mehdi selefin szlerine vakf olan byk fakihlerdendir, bu sze inkar ette ve bidrat kld,bu onun bu gibi durumlarda namzn iadesine dair seleften bir ey bilmediine iaret ediyor. Bu haram malla hac yapmaya benziyor, hadiste reddolunacana dair rivayet variddir,fakat hadissabit deildir (2) Alimler farzn dp, dmeyecei hususunda ihtilaf ettiler. Buna yakn: Haram aletle kurban kesmek, veya kesmesi caiz olmayann kesmesi, mesela hrks,gibi alimlerin ou dedik: Bu ekilde kesilen mbah olur, bazlar: Haramdr, dedi. Yine ihramlnn av hayvann kesbeside ihtilafladr, fakat bunun bunun haramlna dair sz daha mehur daha zahirdir, nk yasaklanmtr. Bunun iin baz alimler ibadete has olupta onu ibtal edecek yasakla, onu ibtal etmeyecek yasa ayrmlardr. Necasetle veya taharetsiz veya avret yerini rtmeden veya kbleden baka yere dnp klnan ibtal olur (S:118), nk yasak namazla zeldir, gasb edilen yerde klnannamaz bunun gibi deildir. Buna uda delildir: Orucu yeme ime ve cinsel iliki gibi oruca zel yasaklar bozar, oruca zel olmayan yalan sylemek, gybet cumhura gre bozmaz. Hacda byledir: hramlyken yaplmas yasaklanan ey onu ibtal eder, oda cinsel ilikidir, hacc ihrama has olmayan yasaklar ibtal etmez, adam ldrmek, hrszlk yapmak yapmak ive iki imek gibi. tikafta byle: buna has bir yasakla ibtal olur oda cinsel ilikidir. Bizim ve ounluun grne gre sarpoluklada ibtalolur nksarhoun mescide girmesi yasaklanmtr,ve Alah tealann u ayetininiki yorumunda birine girdi iin: Sarholar iken namaza yaklamayn) (3), murad namaz mekanlarnadr,hayzl gibioldu,bizim grmzde baka byk gnahlar ilemesiyle itikaf batzl olmaz, ekser alimlerin grde budur. Bu hususta seleften bir grub muhalefet etti, onlardan bazs: Ata, Zhri, Sevri, Malik ve bakalarndan da hikaye edildi. _______ Akidesi Mrcielik ve kaderciliktir. mann sadece Allah bilmek olduunu zannettiler. (ElMilel vennihal) (2) Bezzar ve Taberani evsatta tahric etti, Eshehani merin klesi ve Eslemden rivayet etit, mrseldir Heysemi Bezzarn rivayetihakknda dedik: Rivayette Slelyann bin Davud el Yemani var O zayftr, Meckauzzevaid 3/ 209 ve sonras. (3) Nisa suresi, ayet: 43 Mamelat ise: Akidler, feshler ve bu ikisi gibidir, onlardan eri konumlar deitirenler, zina haddini mali ceza yapmak v.b gibi bu aslnda reddolunur nk bu islamn hkmlerinde dah nce grlmemitir.Buna u delildir: Bir adam peygamber (sav)e : Benim olum filann yanda cretli iidir, onun karksyla zina etti, bende fidye olarak yz koyun ve bir hizmeti verdim, dedi, peygamber (sav) buyurduki: Yz koyun ve hizmeti sana geri verilir, senin olunada yz sopa ve biryl uzaklatrmadr (1) Onlardan bazs ya akid yaplmayacak cinsten eye akid yapmak veya artlardan biri olmad iin,veya akid yaplana zulm oluyorsa veya akid vakit darlndan dolay gerekli (farz) olan Allahn zikrinden (namaz vs.) alkoyuyorsa, bu akid tamamen reddolunurmu, olmaz m? Bu hususta insanlar ok ihtilaf ettiler, (S: 119) Bazlar redolur mlk ifade etmez, baz ekillerde mlkifade edre diye varid (rivayet) olduundan dolay ihtilaf ortaya kmtr ina Allah doruya en yakn olan:% Yasak Allahn hakkndaysa, bu tamamen mlkiyet ifade etmez. Hakkn Allah iin olmasnn manas: ki anlamalnn(akidleenin) rzasyla dmez. Eer yasak Belli bir insann hakndan dolay ise, onun rzasyla der, bu i onun rzasna kalmtr, eer raz olursa akid lzumlu olurve mlk devam eder, eer raz olmazsa fesholur. Eer zarara urayacak olann rzas tamemen muteber deilse, kle ve karnn boama ve azad etmedeki durumlar gibi, onun rzana da fkesinede itibar edilmez,zorluk olacandan dolay efkat iin hususan yasak olmusa buna muhalefet edipte zorluu ilemise bununla ameli ibtal olmaz. Biriniciye gelince: Onun ok ekilleri var: Birisi nikah haram olannnikah, ebedi olarak ya neseb yada sebebten (st v.b) veya iki kardei ayn nikah altnda toplamak sebebiyle zat itibariyle harma olanlar veya drlmesine raz olunmasyla dmeycek olanbir artn yerine gelmemesiyle haram olanlar, iddet bekleyen,kadnnnnikah, veya ihraml kadnn,veya velisiz kadnn nikah gibi. Peygamber (sav)in bir erkekle kadn kadn hamileyken ayrd rivayet edilir. (2), nikahn iddet esnasnda olmasndan dolay reddetki. Faiz akdi mlk ifade etmez,geri verilmesi emredilir, peygamber (sav) bir sahurmay iki saile satana geri vermesini emretti. (3) kinin, l etinin, domuzve kpek gibi sair sat yasaklananlarnda sat yasaktr. kinci gelince: Bunun eitli ekilleri vardr: Velinin kz ancak izniyle evlendirmesinin caiz olduunu durumda kz izni olmadan evlendirmesi, peygamber (sav) kzn izinsiz evlendiren babann yapt nikah reddetti (4) Bu nikahn ibtali veya cazlii konusunda Ahmedden iki rivayet var. (S:120)

Baz alimler bakasnn malnda izinsiz tasarruf yapann tasarrufunu aslndan batl saymadlar,bil akis mal sahibinin iznine baldr, Eer caizgrrse caizdir,icazet vermezse caiz deildir, dediler. Urve bin Cadin peygamber (sav)e iki koyun satn almayyla delil getirdiler. Halbuki peygamber (sav) ona bir koyunalmasn emretmiti, sonra birini satt, bunuda peygamber (sav) kabul etti. (5) Ahmed bunu mehur rivayetinde bakasnn kendisine verilen izne muhalifi kullanmasna has klyor. Yine onlardan: Hastann kendi malnn tamamnda tasarruf sahibi olup olamayaca, tasarruffu aslndan batl olup olmayaca yoksa tasarrufunun varislerin izin vermesiyle malnn te ikisinedemi olaca meselesi. Bunda fakihler arasnda mehur ihtilaf var. _______ Ahmed ve ktb sitte ashab tahric etti. (2) Ebu Davud ve Abdurrazzak Musannefinde rivayet etti. (3) Hadis sahihtir,Buhari ve Mslim Ebu Said Hudrive Ebu Hureyneden tahric etti. (4) Ahmed Ebu Davud ve bni Mace bni Abbastan (ra) rivayet etti. (5) Hadis sahihtir, Ahmed Buhari, Ebu Davud, Tirmizi, bni Mace bni Hiban Urve bin Ebil Cad el Barikiden rivayet etti. Bir adam alt klesinden baka mal yoktu hepsini azad etti, durum peygamber (sav)e havale edildi, onlar ard ve onlar (kleleri) te ayrd ikisini azad ettirdi drdn kle yaptrd, ve adamda ok ar sz buyurdu (1). Her halde varisler hepsinin azad edilmesine cevaz vermemiler. Allah en iyisini biir. Yine satcnn maln aybnn gizlemesi v.b,musarrat gibi (hayvann stn bir kagn samayp sata karmak, bu durumdahayvann memeleri byk ve ok stl grnr, mtercim), nec alverii gibi (Sata karlan bir mal alc olmad halde fiyatlandrmak, u kadara alyorum deyip dier alclarnda ona gre fiyat vermesini salamak), ehrin tcarnn dardan mal getirenlerin maln ehrin pazarna gelmeden yolda karlayp almak, ya pazar ehlinezarar vermek yada gelenlere fiyat kapal tutmak amacyla bu ekilde yapmak v.b bunlarn sahihlii husuunda Ahmedin mezhebinde mehur ihtilaf vardr. (S: 121) Hadis ehlinden bir grub bunun batlolduu ve geri verilmesi gerektii grndedir. Sahih olan zulme urayann cevaz vermesiyle geerli oluudur. Peygamber (sav)den sahih olarak sabittirki, musarrat mterisini buhayler brakmtr (2) daradn mal getirenleri pazara indiklerinde muhayyer brakmtr, (3), btn bunlar aslnda reddolunmayana delildir. Yerleik olann ldekine satan gelince: Bu dorulayan kimse bu kabilden saymtr, batl grenlerse hakk btn belde ehli iin klmtr, ve onlarda sayya gelmeyecek kadar oktur, haklarnn drlmesi dnlemez, ve Allahn hakk olmutur. Bunlardan: Birisi aralarnnn ayrlmas haram olanbir kle satsa ve aralarnn ayrsa anne ve ocuu gibi, bu batl olupredmi edilir yoksa bunlarn rzasnam baldr? Peygamber (sav)den bu satn geri evrilmesini emrettii variddir (4) Ahmed (ra) raz olsalarda satn caiz olacan syledi,onlardan bazlar: Nahai,Ubeydullah bin Hasan el Anberi, buna gre sahih olur ve rzaya baldr. Yine onlardan: Birisi baz evladna bata bulunup dierlerine bulunmasa, peygamber (sav)den sabittirki, Beir bin Sad olu Noman hususi sata bulununca ona peygamber (sav)geri almasn ocuklar arasnda eit davranmasn) emretti. (5), Bylece mlkn ocua intial etmediine iaret edilmi olmad. (S: 122) nk bu ba durumu gzetleyereksahih olur, eer bata ocuklara eit davranrsa veya ocua verdiini geri alrsa, caizolur, eyat lrde bylebir ey yapmazsa, Mcahid dedi ki: O mirastr, mam Ahmeddende buna benzer rivayet vardr,ba bozulur, cumhura greyse ba bozulmaz Varisler bu baa dnebilirlermi? Bunda iki mehur gr var,ikiside imam Ahmedden rivayet edilir. Yineyasak edilmi boama, hayz annda boama gibi, nk denildiki: Bundan e hakk iin nehyedildi,pimanlk duyabilir diye, kimde bir eyden acmadan dolay yasaklanmsa ondan kanmayabilir.bilakis onu yapar ve zorluunada katlanr, yaptnn batllyla hkmedilmez, hastalk ve yolculuk annda oru tutan kimse gibi, veya maln tamamen elinden karpta insanalar el aan insan gibi, veya ayakta durmas hastalndan dolay zararlyken ayakta namaz klmaz, veya nefsine zarardan korkmakla birlikte suyla gusl yapmas, teyemmm yapmamas, veya senenin tamamn oru tutmas, gece uyamayp gece boyu ibardet etmesi, haraml sylenmesine ramen talak birden yapmas. Denildiki: Hayzlyken boamaktan kadnn hakk iin nehyedilmitir, nk bunda iddetinin uzamas sz konusudur,ayet razolsada hayz esnasnda kadn bedel karl kocasndan boamasn isteseharamlk veekilde ortadan kalarak m? Bunda alemlerin iki mehur gr var,bizim mehur mezhebimize ve afiinikine gre haramlk bu ekilde ortadan kalkar. ________ (1) Ahmed, Ebu Davud veNesai Ebu Zeyd elEnsariden tahric etti. (2) Hadis sahihtir, ktb sitte ashab ve Ahme tahric etti. (3) Hadis sahihtir Buhari haricinde dier kb sitte ashab ve Ahmed tarhic etti. (4) Buhari ve Nesai ibni merden tahric etti (5) Mttefak aleyhtir. Eer denilse ki: Haramlk zellikle erkeedir, eerbu ie giriip kendininhakkn iskat eese saktolur, eer bu haramln zarar kadna olsada yine talak vaki olur, nk talakn vaki olmas iin mslmanlarn hepsine gre kadnn rzas geerli deildir,bu hususta Rafizi ve benzerleri gibi ok az bir frub muhalefet etti, ayn ekilde azad etmede klenin rzas geerli deildir, isterki zarar grsn, fakat kan zarar grrse ve talakndan bir ey ( talaktanbir veya ikisi) kalmsa, kocaya geri ona dnmesi emredilir. peygamber (sav)4in ibni mere eine dnmesini emrettii gibi (1),bu hem kadnn zararn telafi hemde, erkekten vaki olan harma boamay telafi iindir. Ta ki ayrc talak haram talaktan ortaya kmasn ve mbah talak mmkn olsun.

Ebuz Zbeyr bni mer (ra)den rivayet etti, peygamber (sav)kadn ibni mere geri gnderdi bni mer kadn hi bir ey grmedi (2), bu rivayetle bni mer ashabnn tamamndanyalnz kalmtr,lu salim, klesi Nafi Enes, bni irin Tavus, Yunus bin Cbeyr, Abdulah bin dinar, Said bin Cbeyr ve Meynun bin Mihran.. ve dierleri gibi bu lafzndan dolay Ebu Zbeyre muhaddis ve fakihlerden itiraz ettiler ve dediler: O gvenilir kimselere muhalefet etti, onun yalnz kalmas kabul edilemez. cemaatin ibni merden yapt rivayet ok ynlerle peygamber (sav)in ibni merin boamasnn saydna iaret ediyor, kadn hayz halindeboamy ibni mere sorana, bni mer: Eer birveya iki defa boamsan,peygamber (sav) bana u ekilde yani kadna geri dnmemi emretti,eer defa boamsan muhakkak Rabine asi olmusundur, ve karnsenden ayrlmtr, diyordu. (3) Bir rivayette ebu Zbeyrin ziyade bir rivayeti var, fakat onun arkasna dlmedi(takip edilmedi) sonra rasulullah (sav) unu okudu: Ey peygamber! kadnlar boayacanzda, onlariddetlerini gzeterek boayn ve iddetide sayn. (4) Ravilerin hi biri bunu ibni merden zikretmedri, ancak Abdullah bin dinar ibni merdenbu hadisi rivayet edirken okudunu rivayet ediyor,sahih olandabudur. Bazlarda bni mer talaknn kere olduuna inanyor, peygamber (sav)in kadn geri kendisine dnderdiini nkboamay hayz esnasnda yapmamtr, diye inanyorlar. Buda yine Muaviye bin Ammar ed Dhninin Ebu Zbeyrden yaplan rivayetiyle sabitir. (S: 124)Herhalde EbuZbeyrbuna inanyordu,lafz anlad manada rivayet etmi olmal. bni Lehia bu hadisi Ebu Zbeyrden rivayet etti, Cabirden rivayetle dedik: bni mer karsn hayzlyken boad peygamber (sav) buyurduki: Ona geri dnsn o onun karsdr bu isnadda Cabirizikretme hususunda hata etti, o onun karsdr szylede yalnz kald, bu talakn vuku bulmadna iaret etmiyor ancak defa vuku bulmadna iaret ediyor, bu hadiste Ebu Zbeyr zerinde ihtilaf oldu, bni merin gvenilirveonu bilen ve devaml onunla beraber olan ashabnda ihtilaf edilmedi. Ebu Eyyup ibni irinin yle dediini rivayet eti: Yirmi sene kendilerini itham etmediim kiiler bana ibni merin karsn defa boadn bahsetti, ve karsdahayl iken peygamber (sav) ona geri dnmesini emretti. Ben onlar itham etmiyorum ve hadiside bilmiyorum taki Ebu Gallab Yunus bin Cbeyrle karlatm o salamd,bana kendisininibni mere sorduunu ve kendisine bir defa boadn anlatn bana syledi. Bunu Mslim tahric etti (5) ______ Bu geen sahih hadiste aktr. (2) Ahmed, Ebu Davud ve Nesai bni meden tahric etti. (3) Ahmed, Mslim, Nesai ve Beyheki tahric etti. (Neyll Evtar 6/22) (4) Talak suresi, ayet: 1 (5) Hadisi Ahmed, Buhari ve Mslim tahric etti. Bir rivayette, ibni Sirin dedi ki: Hadisin vechini bilmiyor ve anlamyordum. Buda gvenilir olupta fkh ehli omayan kiiler arasnda bni merin karmn defa boad hadisesi yayldna iarettir, herhalde Ebu Zbeyrde bu kabildendir,bunun iin Nafi bni merin boamasnn bir defam defam olduu soruluyordu, Nafi Mekkeye gelince Atann meclisinde n oraya bu phe iin sormalar zerine adam gnderdi. bni Sirinharam boamann vaki olmadn syleene itiraz ediyordu. mam Ahmed Ebil harisrivayetinde dedi ki: Emrolunduu eye muhalif olduu iin haram boama vuku bulmaz diyen kii hakknda soruldu: dedi ki: Bu kt pis adamn stdr,dedi ve ibni merin kssasn zikretti. Ebu Ubeyd dedi ki: Hicaz,Tihame, Yemen, am Irak ve Msr gibi btn ehirlerdeki alimerin icmai haam talakn vakiolaca zerinedir. bnil Mnzir bunu ehli ilimden szn ezberledii her kimseden hikaye etti, ancak szlerij hesaba alnmayan bidat ehli mstesnadr. bni Hazmn (1) bn-i merden haylzlyken talakn olmayaca Muhammed bin Abdusselamel Hueniye dayarak yapt rivayet ise: (S: 125) Bize Muhammed bin Bear, bahseti (oda)Bize Ubeydullah bin meden Oda Nafiden,Odi bni merden Abdul Vehhab esSekafi anlat, kadnn hayzlyken boanmas hakknda (anlatt) ve dedi ki: O saylmaz. Bu eserin sonunda birlafz dmtr, oda udur: bu hayz saylmaz (hesaba alnmaz) Ayn ekildede Ebu Bekir bin ebi eybe bunu kitabnda zikretmitir. (2) ve Abdulhabb es Sekafiden rivayetetmitir.Yine Yahya bin Main de Abdul Vahhabtan rivayet etti ve dedi ki: bni merin murad: Kadnn boand hayz kadnn kur (hayz) manasnada temizlik manasnada gelir, mtercim, Ayette kur (boananlarn)beklemesi emrediliyo, bu iddettir,bu kelimeniniki zt manay tamasndan dolay alimelrihtilaf etttiler, bir ksm temizlik grene kadar bekleyecek, bir ksmda hayz grene kadar bekleyecek dedi, mtercim) saylaca bir ey deildir, bu hilasnda ve bakasnnda muraddr. Bu yine seleften bir topluluktan rivayet edildi, bazlar:Beyd bin Sabit, Said bin Mseyyeb, tefsirciler ve bakalarnda bir cemaat ibni Hazman zannettii gibi zannetti ve baz zikrettiklerimizden hayzlyken talakn olmayacan hikaye ettiler. Bu onlarn vehmi sebebiyledir. Allah en iyisini bilir. Bu hadisi kasm bin Muhammed, kendisinebir adamn meskeni bulunduu ve meskeninte birini vasiyyet ettii, bunlarn tek bir meskende mi toplanaca sorulunca,rivayetetti ve dedi ki:Btn bunlarnhepsi ( mesken iin te birlik vasiyyet) bir evde toplanr. (yani adamnte birlik vasiyyeti bir ev yapyor bir evlik pay ayr ayr evden deilde komple bir evin vasiyyetedilene verileceidir) Mtercim. bana Aye (r.a) peygamber (sav)in ye buyurduunu sylede: Kim bizim iimiz zere olmayanbir amel yaparsa o reddolur Murad vasiyyet edenin vasiyetini Allah iin daha sevimli ve daha faydal oarak deitirmek caizdir, bu Ata ve bni Creycten hikaye edildi.

Belki bu grte olan Allah tealann u kavliyle delilgetirebilir: (Her kim vasiyyetedenin hakszla yahut gnaha meyletmesinden endie ederdi(alakallarn aralarn bulursakendisine gnah yoktur. (3), herhalde bu gr btn kleleri azad edenkiinin meselesinden delil karmtr, sahiholarak sabittirki bir adam lm annda alt klesinden bakamal yokken altsnda azad etmiti, peygamber (sav) onlar ardve e ayrdikisini __________ (1) El Muhalla Mesele: 1449 10/ 197 (2) Musannef: 5/5 (3) Bakara, ayet:182 nk klenin azadn tamamlamak onlar blmekten daha hayrldr (yani yar hr yar kle olmasndandaha iyidir, mtercim). Bunun iin siraye ve siaye (bir ksm azad edilmi kle alr, ve altnn cretini kendisini azadetmeyendier efendisine verir ve tamamen hr olur) Bir kleye iki efendi sahibte biri kendi nasini azad etmise yukardaki Siraye ve siaye meru olmutur. Peygamber (sav) klesinin bir ksmn azad eden adama: Onun tamam azad edilmitir. Allahn orta yoktur buyurdu (1) Alimlerin ou kasmn grene muhaliftir, vasiyyet edenin vasiyyeti toplanmaz grndedir, szn u ekleme yaplr: Ancak zellikle kle azand mstesnadr, nk kle azad etmedeki toplanan mana dier mallarda mevcut deildir, onlarda vasiyyet edenin vasiyyeti gereince amel ediir. Fakihlerdenbir ksm azad e meselesinde her klenin te birinin azad edilecei ve geri kalan ksmlarndada yardm taleb edilecei grndirler.Peygamber (sav)in hkmn uymakdaha iyidir. Kasm vasiyyet olunana bakt varislerle btn meskenlere ortak olmas onlara zarar vereceini dnd ve bu zararn vasiyyeti bir meskende toplamakla nleceine karar verdi, nk allah teala vasiyyette zarar olmamasn art kotu buyurduki kimse zarara uramakszn yaplacaktr. Bu onar size Allahtan vasiyyettir. Kim vasiyyetinde zarar verirse ameli reddolur nk vasiyyet hakknda allahn artna muhalefet etmitir. Fakihlerden bir tarife birinin meskenlerinin tamamnda te birinivasiyyet etmesi ve meskenlerden te ikisinin telef olmas durumunda ve sadece te birinin kalmas durumunda tamann vasiyyet edilene verilecei grndedir bu Ebu Hanifenin ashabndanbir gubun grdr. Ebu Yusuf ve Muhammedden ve ashabmzdan Ebu Yalann bunazt grnn olduunu hikaye edilir. Bunu mterek meskenlerin ortaklar arasnda zorunlu taksim edileceini gr zerine bina ettiler. bu malik in grdr. Ashamzdan ibni ebi Musa ve sznn zahiri ve ashabmzn mehur gr: (S: 127) ok muhtelif meskenler mecburitaksim edilmez, ve bu Ebu WHanife ve aiinin grd.Baz Malikiler Kasmn bu mezkur fetvasn bu hadisle yorumladlar, varislerdren iki grup veya vasiyyet edilenler mesmenlerin paylatrlmasn taleb etti ve meskenler birbirine taksim annda katmakta mmknse diye yorumladlar. ve bunlarn szne taksim esnasnda olumlu cevap verilir dediler. Bu yorum zahire muhalif ve uzaktr. Allah en iyisini bilir. ________ Ahmed, Ebu Davud, Nesai ve bni Mace Ebil Melihten tahric etti. Oda babasndan rivayet etti (2) Nisa suresi, ayet: 12 ALTINCI HAD S PHELERDEN KORUNMAK VE PHELERE DMEK) Ebu Abdullah Numan bin Beirden (ra), rivayet edildi dedi ki: Rasulluh (sav)i iitim buyurduki: Muhakkaki helalaktr, haramda aktr, ve bu ikisinin arasnda pheli iler vardr, insanlarn ou onlar onlar bilmezler,her kim phelerden saknrsa, dinini ve rzn korumu olur. ve her kim de phelere derse harama der, aynen koruluun etrafna otlatan oban gibi korulua girmesi yakn olur, dikkat edin her bir padiahn bir koruluu vardr dikkat edin Allahn koruluuda haramlardr, dikkat edin cesedde bir et paras vardr ki, o dzgn olursa cesedin hepi dzgn olur, o bozuk olursa cesedin hepsi bozuk olur, dikkatedin o kalptir. (Buhari ve Mslim rivayet etti (1) Bu hadis abinin Numan bin Beirden yapt hadis rivayetidir, sahihlii zerinde ittifak vardr, lafzlarnda baz ziyade ve noksanlklar vardr, manas bir veya yakndr. Peygamber (sav)den bni mer, Amma bir Yasir bni Mesud ve bni Abbas tarafndan rivayet edilmitir, Numan bin Beir in hadisi bu babta en sahihidir. Helal aktr, haram aktr, bu ikisi arasndna pheli iler vardr, insanlarn ou onlar bilmezler sznn manas: Halis helal aktr, onda bir karklk yoktur, ayn ekillde halis haramda byledir, fakat bu ikisi arasnda iler varki insanlardan ouna karktr, bu harammdr, helalmidir? Bilmezler, ilimde derinlik kazanm olanalrsa onlara kark deildir, onlar onun hangi iki ksmdan birinden olduunu biliyorlar. Halis helala gelirse: Ziraat, meyveler ve drt ayakl hayvanlardan temiz olanlar ve ieceklerden temiz olanar ihtiya duyduu pamuk, keten, yn ve kldan yaplm elbiseler, nikah ve cariye edinme.. ve daha baka kazanmas sahih bir akidle olan al veri, miras, hibe ve ganimet gibi eylerdir. Halis harama gelince, l eti, kan, domuz eti yemek gibi,iki imek, mahremlerle evlenmek, erkeklerin ipek giymesi ve haram kazanlar gibi, mesela faiz ve kumar ve sat helal olmayann creti, gasbedilmi mallarhrszlkla veya aldatma veya gasbetme yoluyla almak gibi. pheli (kark) olana gelince: Haraml ve helall konusunda ihtilaf edilen eyleri yemek gibi. At, katr, eek ve kelergibi, veya haramlnda ihtilaf enilmi iecekler i imek gibi. suyun ierisine ras ksn diye braklpta ok iilince sarho eden eyler (Nebiz) giyiminde ihtilaf edilmi elbiselerin giyimi yrtc hayvanlarn derilerini giymek gibi,ihtilaf edilen

kazanlara gelince: Yine ve teverruk gibi, (yne: Tccarn maln paray almadan ilerde almak zere satmas ve sonra satt adamdan daha az cretle geri satn almasdr, bu Maliki ve Hanbellilerin yannda batldr. Teverruk: Bir ahsn mal borca alp baka birine para elde amacyla pein satmas, bu Ahmedden bir rivayete gre ve, Malike gre mekruhtur. ) mam Ahmed, shak ve bakalar bu manaya yakn olarak mtebihat (kark), pheli) tefsir etmilerdir. in hasl, Allah teala nesibine kitap indirmi mmet iin ihtiya olacak eyi aklamtr. Allah tealann buyurduu gibi: (Bu kitab sana her eyiin bir aklama olarak indirdik) (2) Mcahid ve bakas dedi ki: Emredikleri ve yasaklandklarher eyi. Allah teala nisa suresinin sonunda buyurduki: (armamanz iin Allah size aklama yapyor. Allah her eyi bilmektedir. (3) Allah teala buyurduki: (zerine Allahn adnn anlp kesildii eylerden yememenize sebeb ne? Oysa allah aresiz yemek zorunda kaldnz, dnda, haram kld eyleri size aklamtr.) (4), Allah bir topluluu doru yola ilettikten sonra, saknacaklar eyleri kendilerine aklayncaya kadar onlar saptracak deildir. ) (5) Mkil olann aklamasn peygambere brakt, Allah tealann yle buyurduu gibi: nsanlara, kendilerne indirileni aklaman iin tamamlad, bunun iin lmne az kaal Araftta kendisine u ayeti inzal etti. ______ Hadis sahihtir, ktb sitte ashab tahric etti. (2) Nahl , ayet: 89 (3) Nisa, ayet: 176 (4) Enam: 119 (5) Tevbe, ayet: 115 (6) Nahl , ayet: 44 (Bugn sizin dinizii ve zerinize olan nimetimi tamamladm, ve din olarak size islama raz oldum.) (1) Rasullah (sav) buyurduki: Gecesi gndz gibi temizolan beyazlk zerinde sizi braktm, ancak ondan helak olan sapar (2) Eu Zerr (ra) dedi ki: Kanadn gkte rpan ku hakknda bile bize ilim verdi ve rasululah (sav) vefat etti. (3) nsanlar lmnden phe edince amcas Abbas (ra) dedi ki: Vallahi rasululah (sav) ak bir proram brakncaya kadar, helal helal haram haram klncaya kadar, nikahlanp boanncaya, harbedip barncaya kadar vefat etmedi.. (4) Allah ve resulu aklanmadk hi bir haam ve helal brakmad, fakat bazsnn akl bazsndan daha zanir, ak olanar hakknda bir phe kalmaz,islamn aa kt bir beldede hibir kimse bunlar bilmemekle mazur saylmaz. Eer akl bu dereceden aadaysa, bunlardan bazlar eriatn tayclar alimelr arasnda melur olur alimler helall veya haramlna icma ederler belki bu onlardanolmayan alim olmayanlardan gizil kalabilir. Bazlarda ayn ekilde eriatn tayclar tarafndan mehur olmayabilir, ve helall ve haraml hususunda ihtilafa debilirle, buda baz sebeblerden dolay olabilir: Bunun zerine olan nasgizli olabilir, ancak ok az insanlar nakledebilir ve btn ilim ehline ulamam olabilir. Bazan iki nas nakledilebilir, birisi helall dieri haraml hususunda, bir gruba naslardanbiri dierinede br nas ulaabilir,veya iki nasda ular fakat tarihleri hangisini nce, hangisinin sonra) ulamaz, neshedeni bilmedii iin durur. Ak nas olamayabilir, bu durumda umum veya mefhum veyakyasla amel edebilir. bunda alimlerin anlaylar ok farkl olur.Bir mesele hakknda emir veya nehiy olabilir, alimlerin anlaylaremrin farkl veya mendubluu hususunda, nehyin haraml veya tenzihen mekruhluu husuunda ihtilaf edebilirler. htilaf sebebleri zikrettiimizden oktur, bununla beraber mmet iinde sz hakka uygun olan vardr, bu hkmde alim o olur, bakasna durum pheli tark olur ve bu hususta alim olmaz, nk bu mmet dalalet zerindne toplanmaz,batl ehli halk ehline stn gelmez, hak btn memleketlerde ve asrlarda terkedilmi olmaz, bunun iin rasululah (sav) buyurduki: nsanlardan ou onlar bilmezler) Bu insanlardan bir ksmnn bileceine iarettir, i ancak bilmeyene karktr, haddi zatnda kark deildir. Helallk ve haramlk alimler ve bakalar arasnda bakabir cihette kark olabilir. oda baz eyler vardrki helallnn sebei bilinir, oda kesin mlkiyettir. Bazsnnda haramlnn sebebi bilinir, oda bakasnn mlkiyeti olduununun sabit olmasdr. Birinci: Mbahl ancak mlkiyetin ondan kalkmasyla kalkar, ancak fercler pheyle talaknvaki olur diyenlerin yannda haritir, Malik hazretleri gibi veya vaki olduu hakknda kuvvetli zan olursa shak bin Raheveyn gibi. kincisi: Haramlk mlkn kendisinden gittiinin kesin bilinmesiyle ortadankalkar. Fakat mlknasl bilinmezse, bir insan evinde bir ey bulup kendisininmi bakasnn m olduunu bilmemesi gibi. Bu phelidir,kullanlmas ona harma olmaz, nk grnrde mlkndeki evinde olaney kendi maldr, nk onun elindedir. Takva olan ondan saknmaktr, rasululalh (sav)buyuruyorku: Ben ailemin yanna gelip gidiyorum yatamn zerine dm hurma buluyorum, onu yemek iin kaldyorum, sonra sadaka olmasndan korkuyorum ve onu geri atyorum Bunu sahihayn sahibleri tahric etti. Maide, ayet: 3 (2) Hadis hasendir, Ahmed bni Mace ve bni ebi Asm kitabussnnede iyibiri isnadla rbad bin Sariyeden tahric eti. (3) Ahmed ve Taberiani tahric etti, Heysemi dedi ki: Taberaninin adamlar Muhammed bin Abdulah bin Yezid el Mukri haric sahih rivayet adamlardr. (4) Hadis mrseldir, seneddeki adamlar gvenilirdir, bni Sad tabakatta rivayet etti. Eer haramlk cinsinden ise ve haramdan m deilmidir,hususunda phe etse, phe kuvvetlenir. Amr bin uaybn babasndan onunda dedesinden yapt rivayet yledir: Peygamber (sav)in bir gece uyuyamadn dedi, (Bir tarafmnn altnda hurma vard ve ben onu yedim, yanmzdada sadaka hurmas vard, ondan olmasndan korktum buyurdu (1) Yine bu cinsten: Temelde mbah olan eylerdir, suyun elbiseninve yeryznn temiz oluu gibi, aslnn (mbahlnn) yok olmadn kesin bilemezse, kullanm caizdir, fercler gibi asl haram olanara gelince ve hayvan etlerine gelince: Boazlanmas ve nikah akdiyle kesin helall bilindikten sonra helal olur.Bunlardanbir eyde tereddd ederse aslna

(haramlna) geri dner. Onun iin rasulullah (sav) av hayvannda kendi okundan baka birok izi veya kendi kpeinden baka bir kpein izini gren kimsenin o av hayvannda yemesininnehyetmitir, veya suya dm olarak bulursa ve lmnn mbah klc bir sebeblemi yoksa bakabir sebeble (boulmayla) mi ldn bilemezse yine nehyetmitir. Asl helal olanhelala dner, su toprak ve elbise sadece zanla pis olmaz. Bedende ayndr, abdestli olduunu kesin bilirde abdestin bozulduunda phe ederse ve namazadagirmemise. Peygamber (sav)den sahih olarak sabittirki, Bir adamn namazda bir (namaz) bozacak bir ey olduunu hayal ettiini ikayetettiler, ses (yellenme) veya koku duyuncaya kadar namazdan ayrlmaz, buyurdu (2)Baz rivayetlerdde namaz yerine mescid bulunmaktadr, Bu namaz ve dierlerinide kapsar. Temelde tahir olan bir eye necaset bulatna dair kuvvetli bir zan olursa, mesela necasetlerden saknmayanbir kaafirin elbiseyi giymesi durumuda karklk sz konusu olur. alimlerdenbir ksm asla dayanarak ruhsat verdiler bir ksmyla tenzihen mekruh dedi, kafirin kestiinin yenilmediini ksmnda olmas gibi btn bu meseleler asln zahirle atmasndan ileri geliyor asl taharettir,zahir olanda necasettir. Bu hususta deliller birbiriyle arpmtr. Temizliiyle hkmedenler, Allah teala ehli kitabn yiyeceklerin helal klyla delillendiriyorlar, yiyecekleriniyse elleriyle kaplarndna yapyorlar. Peygamber (sav) bir Yahudinin davetine icabet etti, peygamber ve ashab onlardan gelenelri giyip kulanyorlarda, savaylarda ellerinei geen kap ve elbiseleri blyorlar ve kullanyorlard, savalarda ellerine geen kap ve elbiseleri blyorarve kullanyorlard.Mrik bilirgin tulumundan u kullandklar sahih olaraksabittir. Necasetliiyle ilgili delil getirenler ununla delil getiriyorlar: Sahih olarak sabittirki,domuz eti yiyip iki ien ehli kitabn kaplarndan soluldu, buyurduki: Eer bakasn bulamazsanz onu suyla ykaynz, sonra onun iinde yiyiniz (3) mam Ahmed pheyi helalla haram arasnda bir yer olarak tefsir etti, yani halis haramla halis helal arasnda, ve dedi ki: (Kim ondan saknrsa dinini ve rzn korumutur Bazanda helalla haramn karmas diye tefsir etti, yanihalis haramla halis helal arasnda, ve dedi ki: Kim ondan saknrsa dinini ve rzn korumutur Bazanda helalla haramn karmas diyetefsir etti, bundan u tefarruat ortaya kar: Malnn ierisinden helal ve haram bulunan kimsenin durumu (S: 134) Eermalnnou haramsa imam Ahmed dedi ki: Ondan kanmas gerek,ancak azbir ey olursa veya bilinmiyorsa o mstesnadr Bizim ashabmz ihtilaf etti:Bu harammdr, yoksa mekruhmudur? Eer malnn ou helalsa onunla muamele ve o maldan yemek caizdir. Haris Ali (r.a)dan sultann dllendirmeleri hakknda yle dediini rivayet etti: Onda bir saknca yoktur, size helaldan verdii haramdan verdiiden oktur Peygamber (sav) ve ashab mriklerle haramdan saknmadklarn bildikleri halde muameel yapyorlard, eer durum karrsa o phedir saknmak takvadr. Sfyan dedi ki: (Bu benim houma gitmiyor, terketmesi bana daha hotur _______ (1) Hadis hasendir, Ahmed msnedde tahric etti. (2) Tirmizi haricinde ktb sitte ashab ve Ahmed tahric etti, sahihtir. (3) Hadis sahihtir, Ahmed, Buhari ve Mslim tahric etti. Zhri ve Mekhul dedi ki: Ondan yenilmesinde beis yoktur, bizat haram olduunu veya malnn iinde haram olduunu bildii bir ey olduunu bilmezse fakat sadece phe varsa, ondanyemesinde bir beis yoktur Hanbelin rivayetinde Ahmet bunu nas olarak zikretti. Mansurun shaktan rivayetine gre, shak ibni Mesud ve Selmann rivayetine istinaden ruhsat oluunu benimsedi, Hasen ve bni Sirinden rivayet edilen kumar ve faizden olduuna hkmedilen eydende almann mbahl grndedir. mam ahmed haraml ve halell kark olan mal hakknda dedi ki: Eer mal oksaondan haram olan miktarn kar ve geri kalann da tasarruf yapar, eermal azas tamamndan saknr, nk azdan bir ey alrsa haramdan kurtulmas uzak bir ihtimaldir, ok mal byle deildir. Ashabmzdan bazs bunu takvaya hamletti ve kulanm azda okta olsa mbahtr, dedi, tabi haram miktarn kardktan sonra, bu ayn zamanda Hanefilerin grdr, ve takva ehlinden Biril Hafi gibi bazlarnn grdr.Seleften bazsndan malnn iinde haram olduunu bilipte bizzat haramdan oldunu bilmeyen kimsenin yemesine ruhsat olduu rivayet edildi, daha nce Mekhul ve Zhriden rivayet edildiini grmtk.ayns Fudayl bin iyazdanda rivayet edildi. Bu hususta seleften eserler rivayet edildi bni Mesuda sorulduki: Faizden ve pis maldan saknmayanbir komunun komusunu yemee davet etmesi hakknda dedi ki: Davete icabet ediniz, nk o davet (yemei7 size afiyettir, ona (davet sahibine) gnahtr (1) Bir rivayettede biri kendisine davet edenin malnn ancak ya pis yada haram olduunu biliyorum,dedi. bni Mesud: Ona icabet ediniz, dedi. mam ahmed bunu bni Mesuddan dorulad fakat ona muhalefet etti ve dedi ki: Gnah kalblerin toplaycs ve onlara stn gelicisidir Selmandan da ibni Mesudun ilk sz gibisin rivayet edildi. (S: 135) ve Said bin cbeyr, Haseni Basri, Mverrik el cli ve brahimi Nahai ve bni Sirinden de rivayet edildi. Bu hususta eserler Humeyd bin Zenceveyhin (eleded) bazsda Hallaln (elcami) isimli kitabnda mevcuttur,yine Abdurrazzak ve ibni ebi eaybenin Musanefinde de mevcuttur. Ne zaman bir eyin zat itibariyle haram olduu bilinse onun kullanm haram olur. Bunda icma olduunu ibniAbdil Ber ve bakas hikaye etti. bni Sirinden fazden hkm verilmi bir adam ve kumardan hkm verilmi bir adam hakknda (onun yemeini yeme hakknda) onda bir saknca yoktur didii rivayet edildi. Bunu Halla sahih bir isnadla tahric etti.Hasenden (Basri) bunun zdd rivayet edildi, o dedi ki: Bu kazanlar bozulmutur, ondan zorunluya benzer ekilde alnz.

bni Mesud ve Selman (r.a)den rivayet erilen Ebu Bekir Sddk (r.a)tan rivayet edilenle att, Ebu Bekir (r.a) bir yemek yedi sonra kendisine haram olduu haber verildi ve bunun zerine kustu (2) nsanlarn ou iin ak olmayan pheli eyler,peygamber (sav)in haber verdii gibij insanlarn bazsnca haram veya helall ak olur, nk yannda ziyade ilim vardr. Peygamber (sav)in kelam una iaret ediyor: Bu kark (pheli) eyleri insanardan bilen var, ve oklar bilmez, ve onu bilmeyenlere iki grub giriyor: (S: 136) Birincisi:Kendisine kark olduu iin duran kimse. kincisi: Olduundan baka haliyle ona inanan kimse. Kelam bunlardan bakasnn bildiine iaret ediyor, bildiinden murad, iin haddi zatnda haramveya helalln bilmesidir. buda Allah katnda isabet edenin bir olduuna (haram veya helalln bilmesidir, buda Allah katnda isabet edeninbir olduuna (haram) veya helall kark olan hususlarda) ve dierlerinin onu bilmediine en ak iarettir, yani haddi zatnda bu meseledeki Allahn hkmne isabet edememitir. her ne kadar pheye dayanpta onu delil zannedereke bu ii yapyorsada ictahadndan dolay sevab alr, hatasda mafiret olur nk hatasna gvenmiyor. ______ (1) snad sahihtir, Abdurrazzak musannefinde tahric etti. (2) Bunu Buhari tahric etti. Rasulullah (sav)in u sz: Kim pheilerden kanrsa dinini ve rzn korumutur, kim phelilere girerse harama girmitir insanlar pheli ilerde ikiye ayrmtr,bu kendisine kark, pheli olan ve bu meseleyi bilmeyene nisbetledir, fakat bununbilene gelince o nc ksmdrki onu hkm ak olduu iin zikretmiyoruz, bu ksm ksmn en stndr, nk bu pheli ilerde Allahn hkmn bilmive bu hussuta ilmine tabi olmutur. Bu hususta allahn hkmn bilmeyenlerse iki ksmdr: Birincisi: Kendisine kark olduu olduu iin bu pheli eylerden saknankimse, bu dinini ve rzn korumutur. Irz insanda vg ve knama yeridir. gzel zikredilmesiyle medholur irkin zikredilmesiyle knama olur.Bu bazan inann zatnda olur,bazan gemiinde bazanda ehlinde olabiir, her kim pheli ilerensaknrsa, saknma yanlaradahil olan irkinlikten ktlkten rznn korumutur,bunda pheli eyleri ileyenelrin nefsini kteyemaruzbraktna delil vardr, selef bazsnn dedii gibi: Kim nefsini thmetlere maruzbrakrsa kendisinekt zanda bulunanalrknamasn. Bu hadisin Tirmizideki bir rivayetindede: (Kim onu dinini ve rzn korumak iin terkederse muhakak selamettekalr (1) Manas: Bu maksatla terkederse, yani dinini ve rzn noksanlktan korumak iin terkederse, dier gsteri v.b gibi bozuk bir maksatla deil. Bunda: Irz korumanndini koruma gibi vld ne delil vardr. (S: 135) Bunun iin u variddir: Kiinin rzn koruduu her ey saadkadr Bu hadisin sahihayn rivayetinde:Kim kendine kark olan terkederse ak olan daha iyi terkeder yani pheli olduu ve tam gereklememesiyle birlikte gnah terketmek ak gnah terketmekten daha evladr, bu gnahtan kanmak iindir, fakat insanara yapmack olarak terkeden kimseyse o insanarn yanda terkedilmesi vld iin terkeder. kinci ksm: Kendi yannda pheli olduu halde pheli eylere girmek, fakat insanarn pheli zannedipte kendisinin haddizatnda helal bildii bir ey hususunda Allah katnda bir sknt yoktur,y fakat bu hususta insanarn lekelemesinden korkarda rzn korumak iin terkederse oda gzel olur. Bu peygamber (sav)in Safiyye ile (r.a) dururken kendisini gren birine yle bulurduu gibidir: (O Huyayin kz Safiyyedir (2) Enes cuma namaz iin kt, insanlar klm ve geri dnyorlar olarak grd, insanlarn grmedii bir yere girdi ve utand, dedi ki: Kimki insanlardan utanmazsa Allahtanda utanmazBunu Taberani merfu olarak tahric etti, fakat sahih deildir (3) Eer helal olduuna inanarak -Ya caiz bir ictahadla, yada hata olmakla birlikti caizbir taklidle-bunun hkm ncekinin hkm gibidir, eer ictahid zayfsa veyataklid caizdeil sadece heva kendisini buna sevketmise onun hkm kendisine pheli eyler dnlerin peygamber (sav) harama dtn haber verdi,ybuiki mana ile tefsir edilir: Birincisi: phe olduuna inand ey kendisini haram ilemeye gtrecek, ve derece derece harama sevkedeceine inand bir eyse, sahihayndeki bir rivayette variddirki: Kim phe etti bir eye cesaret ederseak gnaha girmesi yakn olur (4) Bir rivayettede: (S: 138)Kime phe karmsa kpr olmas harama yakndr Yani halisharama girmesi yakndr. Ebul Mtevekkil en Nacinin mrsellerinde , peygamber (sav) yle buyurmutur: Kim haramn kenarlarnda otlatrsa iine girmesi yaknolur, kim kk eyleri kmse byk gnahlara karmas yakn olur kinci mana:Kendi yannda haram ve helalln bilmedi pheli eye girien kimse hadidzatndaharam olmasndan emin olamaz, ve harama rastlar ve kendisi haramolduunu bilmez. bni merden (r.a) peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edilir. Helal aktr, haramda aktr, ikisi arasnda pheliler vardr, kim ondan saknrsa dini ve rz iin daha temizdir. Allah ve rasulne insanalra emrettikleri eylere nushda (halislik) byledir. Allah iin vacib olan nasihattandr: Asinin isyanna raz olmamak, Allah ve rasulne itaat edenin itaatn sevmesidi. Nefali nasihatta gelince: Kalb ve dier azalarla bakasnn bir stnl kalmayncaya kadar,her sevilene kar Allah tercih etmeye gayret etmektir. Kitab iin nasilatsa: Onu iddetli sevme, kadrini yceltmektir, nk o yaratann kelamdr, anlamya iddetli arzulu olmak, dnmeye iddetli nem gstermek, okumasnn zerinde durmak, mevsalsnn anlamasn sevdiini manalar taleb etmek iin okumal anladktan sonra amel etmek iin okumaldr. Rabbnn raz olduu sevdii ekilde emrini yerine getirmek iin

anlamaya nem verir, ve severek onun dersine devam eder, anladklarn kullara yayar, ahlakyla ahlaklanr, edebleriyle edeblenir. Hayatn Rasul. (s.a.v)e nasihatta , itaatna, yardmna gayret sarfetmek, istedii zaman mal verme sevgisine srat gstermektir. Vefakndan soraysa, snnetini taleb etmek, ahlak, ve edeblerini aratrmak, sayg gstermek, snnetini yerine getirmek, snnetinden baka eyle amel edene iddetli kzak,snetini ezayi edenlere kzmak, akrabalak veya evlilik veya hicret, yardm arkadk yoluyla ona yakn olanlar sevmek, giyiminde kuamnda ona benzemekktir. Mslmanlara nasihatsa: Kendi nefsi iin sevdiini onlar iinde sevmesi, kendi nefsi iin ho grmediini onlar iinde ho grmemesi, onlara efkatli olmas, kklerine merhamet etmesi, byklerinde sayg gstermesi, zntleriyle zlmes, sevinleriyle sevinmesidir. Onarn salihliini lfetini ve nimetin zerlerine devamn, dmanlarna ka onlara yardm etmeyi,ve ho olmayan her eyi onlardan uzaklatrmay sevmesi gerekir. Ebu Amr bin salah dedi ki: Nasihat kelimesi toplayc bir kelimedir isekve fiille nasihat edenin nasihat olunana hayr iin almasdr. (S: 151) Allah iin nasihat: Onu birlemek, onu gzel ve kemal sfatlarla vasflamaktr, ona zt olan eylerden onu tenzih etmek, masiyetlerden kanmak ona itaat etmek, onun iin sevip, buzetmek, onu inkar edene cihad etmek, ve buna tevik etmektir. Kitabna nasihat ise: Ona iman etmek, ona tazim etmek, hakyla okuma, emir ve yasaklarn yerine getirmek, ilimler ve misallerini anlamak, ayetelrini tefekr etmek, ona davet etmek, ar gidenerin tahrifini engellemek, inkar edenlere kar durmaktr. Rasulullaha (sav) nasihata buna yakndr: Ona ve getirdiine iman etmek, ona sayg duymak, itaatna yapmak, snetine yaatmak, ilimlerini yaymak, ona ve snnetine dmanlk edene dmanlk etmek, ona ve snnetine dos olanlara dost olmak, ahlakyla anlaklanmak, edebleriyle edeblemenmek,ehil ve ashabn sevmektir. Mslmanarn imamlarna nasihat ise: Hak zere onlara yardm etmek, itaatetmek, onara hakk hatrlatmak, ltuf ve efkatla onlar uyarmak, onlara kar durmaktan saknmak, onara tevfik iin dua etmek, ve bakalarn buna tevik etmektir. Mslmanlarn geneline nasihatsa: Onlara maslahatlarna irad etmek, onlara din ve dnya ilerini retmek, gizlilerini rtmek, dmanlarna kar onlara yardm etmek, onlar savunmak, onara hasedden onlar aldatmaktan kanmak, kendi nefsi iin sevdiini onar iinde sevmek, nefsi iin sevmediini onar iinde sevmemektir. Yine onlara nasihat eitlerinden: Kt eyleri onlardan defetmek, fakirlerini nefsine tercih, etmek, cahillerini retmek, sz ve fiille sapmlar doruya dndrmek, hakka dndrrken ltufla muamele etmek, iyilii emreder, ktlkten nehyederken efkatli ve yumuak olmak, onlarn bozgunluunun giderilmesini istemek, isterki bu husuta kendine zarar bile gelse, mer bin AbduAziz diyorki: keke ben sijzin iinizde Allahn kitabyla ameletsem ve sizde amel etseniz, ve sizin iinizde her bir snnetle amel ediimde benten bir uzuv dse ve en son canm ksa. Allah, kitab, rasul iin nasihatn eitlerinden, bu alimlere zel olanbir eydir: Saptrc hevalar kitap ve snnnetle reddetmek ve kitab ve snnetin hevalara zt olmaya delilliini aklamak (S: 152), ayn eklide alimlerin ayak kaymasndan zayf szleri reddetmek, kitab ve snnetin onlarn reddine delilliini aklamak, yine bunlardan: Peygamber (sav)den sahih olan ve olmayan hadislerin rivayeti kabul edilen ve edilmeyen ravilerin halini aklamkla ortaya karlmasdr. Nasihatn en byklerindene: Kendisine ii hususunda istiare edene nasihat etmektir, peygamber (sav)in buyurduu gibi: Sizden biriiz kardeinden nasihat isterse, kardee ona nasihat etsin Baz hadislerde: Yokluundan nasihat etmes,i ona samimi olmas) mslmann mslman zerinde hakkndandr. Bunun manas, yokluunda kt olarak zikredildiinde, ondan o kt sz reddeder, gyabnda birinin ona zarar vereceini grd zaman onu engeller, gyabta nasihat (halis, samimi olmak) nasihatinin doruluuna delildir, nk huzur da yalakalk olarak olabilir fakat gyabnda onu aldatabilir. Hasan dedi ki: Sen aciz olaca bir emredinceye kadar kardeinin iinnasihatn gerekliine eremezsin Ve dedi ki: Peygamber (sav)in baz ashab dedi ki: Nefsimi kudret elinde tutana yenin olsunki, eer dilerseniz Allah adna yemin edeyim Alahn Allaha en sevimli kullar allah kularna sevdiren, kularnda Allaa sevdirendir,ve yryznde nasihatla koanlardr. Ferkad essebbi dedi ki: Baz kitablarda okudum: Allah iin seven amirler zerine emir klnmtr, onun zmresi kyamet gn ilk zmredir, meclisleri meclislerin en yakndr, sevgi yaknlk ve almann son derecesidir, sevener allah iin uzun almalarndan usanmazlar. Onu ve onun zikrini seviyorlar ve yaratklarnada sevdiriyorlar, kulLar arasnda nasihatla yryorlar, ayblar yzlere vurulduu gn onlarn amellerinden onlar zerine korku duyuyorlar, onlar Allahn velileri, sevdiklerive sekin kullardr, onar ona kavumadan rahatlar yoktur. bni Uleyleye Ebu Bekir el Mzeninin sz hakknda dedi ki: Ebu Bekir (r.a) rasulullahn ashabnn zerine oru ve namazla kmad, fakat kalbindeki bir eyle kt, dedi ki: Onun kalbindeki eyde Allah iin sevmek, ve yaraklarna nasihattr Fudayl bin iyad dedik0 Bizim yanmzdakine bir kimse oknamaz ve orula yetimedi ancak nefis cmertlii gs selameti ve mmete nasihatle yetiti (S:153) bnil Mbaree Amellerin hangisi daha faziletlidir? diye soruldu, dedi ki: Allah iin nasihattr Mamer dedik: nsanardan sana en nasihats olan seni hakkndan Alahtan korkandr Selef birine nasihat etmek istedikleri zaman ona gizli t verirlerdi, hatta bazs dedi ki:Kim kardeine kendisiyel onun arasnda ona t verirse o (yapmat) nasihattr, kim insanlarn nnde ona nasihat ederse ancak onu knamtr Fudayl bin yad dedi ki: Mmin rter ve nasihat eder, facir utandrr ve aybn ortaya karr Abdul Aziz bin ebi Ravvad dedi ki:

Sizden ncekiler kardeinden bir ey grd zaman ona efkatle emrederdi her emir ve yasanda sevab alrd, bunlardan birisi arkadann gizlisini aa kryor kardeini kzdryor, perdesini yrtyor (gizlisini aa vuruyor) bni Abbas sultana iyilii emir ktl yasaklama hakknda sorulu, dedi ki: Mutlaka yapacaksan seninle onun arasnda olsun mam Ahmed (ra) dedi ki: Mslmana zimmiye nasihat etmesi, gerekmez, ona mslmana nasihat etmesi vacibtir, Peygamber (sav) buyurduki: Her bi mslmana nasihat etmek,ve mslmanlarn topluluuna ve genilene nasihat etmendir. _______ (1) Hiylenin adamlarndandr. 4 /44-50 SEK Z NC HAD S MR K ARABLARLA SAVAMAK) Abdullah bin mer (ra)den rivayet edildi, peygamber (sav) buyurduki: Allahtan baka ilah olmadna, Muhammedin Allahn elisi olduuna ehadet getirinceye, namaz klncaya, zekat verinceye kadar insanlarla savamakla emrolundum, bunu yaparlarsa, islam hak mstesna kanlarn ve mallarn benden korumulard, hesaplarda Allaha aittir Buharive Mslim rivayet etti. Bu hadisi Buhari ve Mslim Vakd bin Muhammed bin Zeyd bin Abdullah bin mer rivayetinden tahric eti, Oda babasndan , Oda dedesi Abdullah bin mer (ra) den tahric etti. Ancak islam hakk mstesna, szyle Buhari yalnz kald, bu hadisin manas peygamber (sav)den ok vecihlerle rivayet edildi, sahihi buharide Enes (ra)den peygamber (sav)den yle buyurduunu rivayet etti: nsanlarla Yani mriklerle Allahtan baka ilah olmadna, Muhammedin onun kulu ve elisi olduuna ehadet edinceye kadar savamakla emrolundum, Eer Allahtan baka ilah olmadna, Muhammedin Allahn rasul olduuna ehadet ederlerse namazmz klarlarsa, kblemize ynelirer, kestiimizi yerler, o zaman bize hakk hari kanlar ve malarharam olur. (1) mam Ahmed Muaz bin Cebel (ra)den tahric etti, peygamber (sav) buyurduki: (S: 155) nsanlarla orta olmayan tek allahtan baka ilah olmadna, Muhammedin Allahn rasl olduuna ehadet edinceye kadar, zekat verincyee kadar savamakla emrolundum, bunu yaparlarsa, hak hari kanarn ve mallarn korumulardr, hesablar Alah azze ve celleye aittir (2) Hadis hasendir, bni Mace ksa olarak tahric etti. Yine Ebu Hureyre (ra)den buna benzer tahric etti, Fakat bu Ebu Hureyre (ra)nin mehur rivayetinde, namaz klak, ve zekat vermek yoktur, sahihaynde Ebu Hureyre (ra)den rivayet edildi, peygamber (sav) buyurduki: nsanlarla Lailahe illallah deyince kadarsavamakla emrolundum. Mim: Le ilahe illallah derse, hakk mstesna muhakak maln vevnefsini benden korumutur, hesabda Allah azze ve celleye aittir Mslimin bir rivaeytinde: Allahtan baka ilah olmadna ehadet edinceye , bana iman edinceye ve getirdime iman edinceye kadar yine Mslim Cabir (ra)den tahric etti ilk Ebu Hureyre (ra)n lafzyla ve sonuna u ziyadeyi yapt ve unu okudu: ( halde rasulm)sen hatrlat sen ancak hatrlatcsn. Onlarn zerinde bir zorba deilsin.) (3) Yin Ebu Malik el Ecaiden tahric etti. Oda babasndan rivyetetti, dedi ki: Peygamber (sav)i iittim yle buyuruyordu: Kim Allahtan baka ilah yoktur derse, ve Alahtan baka taplanara kfrederse, Allah onun kann ve maln haram klar, hesabda Allaha aittir. (4) Sfyan bin uyeyneden yle didii rivayet edildi: Bu islamn evvelindeydi, namaz, oru zekat, ve hicret farz olmadan nce. Bu gerekten zayftr, Sfyandan sahih oluuna bir bakmak gerek, nk bu hadisin rivayetileri Rasullulah (sav)e Medinede arkadak etmier ve bazsnda ge mslman olmutur. Kanlarn ve mallarn benden korumulardr Sz bu sz sylediinde savala emrolunduuna delildi, islam reddedenlerlede savamasnn emredildiine delildir, bunlarn hepsi medineye hicretten sonradr. Biliniyorki, peygamber (sav) islama girmek iin kendisine gelenerden iki ehadeti kabul ediyor, (S: 156) bununla onunkann koruyor ve onu mslman sayyordu, kendiine kl kaldrlan bir kii La ilahe illallah diyen birini ldren same bin Zeyde itiraz etti, peygamber (sav) kendisine islama girmek iin gelenere namaz ve zekat art komuyordu, bilakis ondan rivayet edildiki: Zekat vermeme art koan bir kavmin islamn kabul etti. mam Ahmedin msnedinde Cabir (ra)den rivayet edildiki, yle dedi: Sakif kabilesi rasulullaha kendi zerlerine zekat ve cihad olmama artn kotular, rasululah (sav) buyurduki: lerde zekat vericek ve cihad edeceklerdir (5) (1) Buhari ve bni Hibban Enes bin Malikten tahric etti. (2) Hadis hasendir, Ahmed, bni Mace ve Darekutni tahric etti (3) aiye suresi, ayet: 21-22 (4) Mslim, Ahmed msnedde tahric etit, sahihtiry, (5) Hadis zayftr, senedinde ibni Lehia var Oda zayftr. Yine onda mer bin Asm elLeysiden Oda kendilerinden (leys kabilesinden) bir adamdan rivayet etti, , o peygamber (sav)e geldi ve mslman oldu, gnde iki namak klmak artn kotu peygamber (sav)bunu kabul etti. (1) mam Ahmed bu hadisleri ald ve dedi ki: slam fasid art zerine sahih olur sonra btn islamn eriat lzumlu klnr. Yine ununla delil getirdi: Hakim bin Hizam dedi ki: Peygamber (sav)e ayaktayken scedeye gitmek zere biat ettim. ahmed dedi ki: Rkusuz secde etmektir bunun manas. Muhammed bin Nasr el Mervezi zayf bir senedle Enes (ra)den yle didiini tahric etti: Peygamber (sav7 kedisine islam hususunda icabet edeneri ancak namaz ve zekatla birlikte kabul ediyordu, o ikisi Muhammed (sav)i ve islam kabul eden kimseye iki farzdr, bu Allah tealann u szdr: Bunu yapmadnza ve Allahda sizi affettiine gre artk namaz

kln,zekat verin) (2), bu sabit deildir, sabit oldu farzedilense bile, (S: 157) Ondan murad: Namaz ve zekat terketmek zere kisenin mslmanln kabul etmiyordu, bu dorudur, peygamber (sav) Muaz (ra) Yemene gnderince onar nce iki ehadete davet etmesini emretit ve buyurduki: Eer onlar bunda sana itaat ederlerse onlara namaz, sonrada zekat bildir Muradda: Kim islama girip mslman olursa ona namaz klmay ve zekat vermeyi emredecektir, peygamber (sav) kendisine islam soranara ehadetle beraber islamn dier rknerinide zikrediyordu, cebrail (a.s) islam sorunca buyurduu gibi. Bu kararlatrmamzdan bu babtaki hadislerin aras birletirilebiir ve hepsinin hak olduu ortaya kar, Sadece kelimei ehadet insann korunmasna (kan ve malnn) yeter, ve bununla insan mslman olur, islama girince ve namazn klp zekatn verip islamn dier kurallarn yerine getirince onun iin mslmanlarn lehine ve aleyhine olan eyler vardr, eer bu rknlerden birini ihlal ederse ve mslmanlarda cemaatsa ve kuvvetelri varsa onunla savarlar. Bazlar, hadisin manasnn kafirle kelimei ehadeti syleyinceye kadar savalaca manasnda olduunu, namaz klrcaya zekat verinceye kadar savalaca manasnda zannnetti, ve bunu kafirlerin furuat ile muhatab sayldklarna delil kld, buna bakmak gerek, peygamber (sav)in kafirlerle savandaki siyreti bunu zddna delildir. Sahihi Mslimde Ebu Hureyre (r.a)den rivayet edildi, Sahihi Mslimde Ebu Hureyre (ra)den rivayet edildi, peygamber (sav) Hayber gn Aliyi ard ve sanca Ona verdi ve buyurduki: Yr ve geri dnme ta Allah sana fetih versin Ali gizlice bir ey konutu sonra bard ve: Ey Allahn rasul ve ne zere insanlarla savaaym?, dedi. Alahtan baka ilah olmadna ve Muhammedin Allahn elisi olduuna ehadet edinceye kadar onarla sava eer bunu yaparlarsa muhakkak senden mallarn ve kanarn hakkyla mstesna olarakkorumulardr, hesablarda Alllaha aittir. buyurdu. Sadece ehadeti nefiflerin ve mallarn koruycusu kld, ancak hak durum mstesna. slama girdikten sonra namaz ve zekatta hakkndandr (ldrmenin hak oldunu durumdandr) Kurndan namaz klmadan ve zekat vermeden kanan topluluun ldrlmesine dedil, Allah tealann u kavlidi: Eer tevbe ederler, namaz klarlar ve zenkat verirlerse yollarn serest brakn) (3), (S: 158) Eer tevbe ederler, namaz klarlar ve zekat verirlerse yollarn serbest brakn (4), Eer tevbe ederler, namaz klarlar ve zekat verirlerse dinde kardelerinizdirler) (5), (Onlarla fitne kalmayncaya ve din Allahn oluncaya kadar savan) (6), Halbuki onlara ancakdini yalnz ona has klarak ve hanifler olarak Allahu kululk etmeleri, namaz klmalar ve zekat vermeleri emrolunmutu. Salam dinde budur) (7) __________ (1) Hadisin isnad sahihtir, imam Ahmed, Nesai, Tayalisi ve Tahavi erhi mkilil asarda tahric etti, Neyll evtar 7/199 (2) Mcadele suresi, ayet: 13 (5) tevbe ayet: (4) Tevbe, ayet: (5) Tevbe: 11 (6) Bakara, 193 (7) Beyyine, yet: 5 Peygamber (sav) bir kavimle savaacan zaman sabah oluncaya kadar baskn yapmazd, ezan eitirse baskn yapmaz, yoksa islama girmi olma ihtimaliye beraber yinede baskn yapard, seriyyelerine yle tavsiye ediyordu: Eer mezzin iitirseniz veya mescid grrseniz kimseyi ldrmeyin. (1) Uyeyne bin Hsn Anber oullarna gnderdi, ve onlar zerine baskn yapt, ezan iitmedi, onlar daha nce mslman olduklarn iddia ettiler. Peygamber umman ehline bir yaz gnderdi, ierisinde u vardr: Peygamber Muhammedden Umamn ehline, selam zerinize olsun.. Allahtan baka ilah olmadn ve benim Allahn rasul olduumu ehadetle kabul edin, zekat verin, mescidler yapn, yoksa sizinle savarm. Bunu Bezzar, Taberani ve bakalar tahric etti (2) Btn bunlar islama girenerin hali gz nnde bulundurulacana delildi, eer namaz klmaz, zekt vermezlerse savalrlra, bu hususta sahihaynde Ebu Bekir ve mer (ra) arasnda mnazara oldu, Ebu Huruyre (ra)den yle dedii rivayet edildi: Rasulullah (sav) vefat edip, ondan sonra Ebu Bekir (ra) halife olunca ve Arablardan bir ksm kafir olunca, mer(ra) Ebu Bekir (ra)e dedi ki: nsanlarla (bu 7nasl savarsn) rasulullah (sav) buyurduki: nsanlarla Laiilahe illalalh deyicneye kadar savamakla emrolundum, kim la ilahe ilallah derse hakk hari maln ve nefsini benden korumutur, hesab allaha aittir (S: 159) Ebu Bekir (ra) dedi ki: Vallahi rasulullaha vermekte olduklar bir deve ban benden engelleseler bunun engelllenmesi zerine onarla savaarm. mer (ra) dediki Vallahi namazla zekatn arasn ayranla savaacam, zekat maln hakkdr, vallahi rasulullaha vermekte olduklar bir deve ban benden engelleseler bunun engellenmesi zerine onarla savarm, mer (ra) dedi ki: Vallahi Alllah, Ebu Bekirin kalbini savaa am olduunu grdm ve onun doruolduunu bildim (3) Ebu Bekir (ra) onarla savamay u szden kard: Ancak hakkyla mstesna) ehadeti syleenlerin savalmas caizdir, onun hakkna farz olan mal (zekat) vermeleridir. nsanardan bir grubun zannettii hadisin bandaki genel ifadeye tutunarak, ehadeti syleyenerin ahirette ateee girmeycekelri hakknda varid olan hadislerin bakarak bunlarngenel laafzlaryla bu zanna varmt, ie byle deildi, sonra mer (ra) Ebu Bekir (ra)e uymaya dnd. Nesai EBu Bekir (ra)den mnazaras kssasn tahric etti, ve bir ziyde yapt, oda: Ebu Bekir (ra) mer (ra) e dedi ki: Rasulullah (sav) ancak buyurdu namaz klncaya , zekat verinceye kadar savamakla emrolundum. Bunu ibniHuzeyme sahihinde tahric etti, fakat bu rivayette mran el Kattan isnad ve metin olarak hata etti, bunu hafz imamlar dedi, bazlar: Ali binel Medini, Ebu Zra, Ebu Hatim, Tirmizi, Nesai, bu hadis peygamber (sav)den ne Ebu Bekir nede mer (ra) rivayetiyle bu lafzla deildir, ancak Ebu Bekir (ra) dedi ki: Vallahi namazla zekatn arasn ayranla savarm, zekat maln hakkdr, bunu da Allah en iyi bilir hadisin u metninden almtr. Ancak hakkyla mstesna bir rivayettede: Ancak islam hakk mstesna namaz klmay, zekat islamn hakkndan kld, yine hadlerin ilenmemeside islamn hakkndandr, btn bunlar ancak hakkyla mstesnadr sznden mstesnadr.

Namazla zekatn arasn ayranla savaacam, zekat maln hakkdr sz , namaz terkedenle savalacana delildir, nk namaz bedenin hakkdr, ayn ekilde zekat terkedilende, nk zket maln hakkdr. Bunda u vardr: Namaz terkedenle savamak icma olunmu bir durumdur, nk onu kendisine kyas edilen asl kld, bu mer (ra)n delil olarak zikrettii hadiste zikrolunmad, ancakbunu Allah hakyla mstesna sznden ald. Zekatta bylenk hakkndandr, btn bunlar islamn haklarndandr. _______________ (1) Ahmed, Ebu Davud ve Tirmizi, tahric etti ve Hasen garib, dedi: (2) Bezzar, Taberani evsatta tahric etti, Heysemi Bezzarn ravileri hakknda dedi ki: Mrseldir, senedde bilinmeyenler var Mecmauzzevaid/ 3/64 (3) Ktb sitte Ashabndan ibni mace hari, dierleri ve mam Ahmed rivayet etti, Sahihtir. Yine sahihi Mslimdeki mm Seleme (ra)aden yaplan rivayetlede delil gsterilebilir, peygamber (sav) buyurduki: Sizin banza emirler gelecektir, onlardan iyilik ve ktlk greceksiniz, kim onlara inkar ederse beraet etmitir, kim ho grmezse selamette kalmtr, fakat kim raz olur ve tabi olursa (o kurtulamamtr) Dedilerki: Ey Allahn rasul, onlarla savaalm m? Namaz kldklar mddete hayr buyurdu (1) Namaz ve zekatn terki zerine savaald gibi islamn dier rknerini terkedenerin hkmde onlarla savamaktr. bni ihab Hanzala bin Ali binel Eskadan rivayet etti: Ebu Bekir (ra) Halid bin Velidi (ra) gnderdi ve be =ey zerine insanlarla savamasn emretti, kimbeten birini terkederse bunun zerine onunla sava dedi: (Bu be ey): Allahtan baka ilah olmadna, Muhammedin Allahn rasul olduuna ehadet etmek, namaz klmak, zekat verme, veramazan orucu tutmak. Said bin Cbeyr dedi ki: mer bin Hattab dedi ki: Namazve zekat zerine savatmz gibi, eer insanlar haccda terketseler onlarla savarzBu sz bu farzlardan birinden kaanlar iindir. Bir kiinin kanmasna gelince: Alimlerin ounluunca namazdan kanan ldrlr, bu sz: Malik, afii Ahmed, Ebu Ubeyd ve bakalarnn szdr: Buna sahihaydeki Ebu Saidi Hudri (ra)den rivayet edilen u hadis delildir: Halid bin Velid peygamber (sav)den bmir adam ldrmek iin izin istedi, Hayr, belki o namaz klyordur buyurdu. Halid (ra) dedi ki: Nice namaz klan vardr kalbinde olmayan sylyor, rasulullah (sav) buyurduki: Ben insanlarn kalbini delmekte emrolunmadm, ilerini yarmaklada emrolunmadm. (S: 161) mam Ahmedin msnedinde, Ubeydullah bin Adiy bin el Hyardan rivayet edildi: Kendisine ensardan bir adam bahsetmiti: O peygamber (sav)e geilip mnafklardan birini ldrmek iin izin istemi, ve peygamber (sav) buyurmu ki: Allahtan baka ilah olmadna ehadet etmiyor mu? Evet, fakat onun ehadeti yoktur hkmndedi) dedi. Muhammedin Allah rasul olduuna ehadet etmiyor mu? Buyurdu, evet, dedi. Namaz klmyor mu? buyurdu, evet fakat onunnamaz yoktur hkmndedir. dedi. te onlar ldrmekten Allah bizi nehyetti buyurdu (3) Zekat vermekten kananlar hakknda iki gr vardr: Birincisi ldrlr, bu imam Ahmedin mehur grdr, ibni merin bu hadisiyle delillendirilir, kinci: ldrlmez, buda Malik, afii ve bir rivayette Ahmedin grdr, Oru ise: Malik, ve Ahmed bir rivayette dedi ki: Terkinden dolay ldrlr, afii, ve Ahmed bir rivayette: ldrlmez, dedi, bunada bni merin hadisi delil gsterilebilir. nk onda oru zikredilmemitir. bunun iin imam Ahmed Ebu Talib rivayetinde dedi ki: Oru hakknda bir ey gelmemitir. Derim ki: bni Abbastan merfu ve mevkuf olarak rivayet edildiki: ehadet, veya namaz, veya orucu terkeden zekat ve hacca muhalif olarak, kafirdir, kan helaldir. slam be ey zerine bina edilmitir. Hadisinin erhinde zikri geti. Hacca gelince: Terkinden dolay ldrlme hususunda Ahmedden iki rivayet var. Ashabmzdan bazs ldrlme rivayetini tamamen terketmeye azmedenler veya terkettii senede leceini kuvvetli bir zanla bildii halde erteleyenler iindir, manasna yorumladlar. Fakat sonra yaparm diye ertelerse alimlerin ounun dedii gibi ldrlmez. Ancak hakkyla mstesna sz, bir rivayettede: Ancak islam hakk mstesna daha ncede Ebu Bekir (r.a)in namaz ve zekat bu hakka dahil ettii geti, alimlerden bazs buna oru ve haccda dahil etti. _______________ (1) Hadis sahihtir, Mslm Kitabl imare rakam 27de tahric etti. (2) Ahmed, Buhar, Mslm Ebu Saidi Hurdirin tahric etti, sahihtir. (3) Ahmed eyhaynin art zere sahih bir isnatla tahric etti. DOKUZUNCU HAD S (D NDE YASAKLAR VE EM RLER) -Ebu Abdurrahman Ebu Huyreyre (r.a)den yle dedii rivayet edildi: Peygamber (s.a.v)i iittim buyuruyorki: Sizi neyden neyhettiysem ondan saknn, bize emrettiim eyi gcnz yettiince yapn, sizden ncekileri ancak ok sormalar ve peygamberlerine ihtilaf etmeleri helak etti Buhar ve Mslm rivayet etti. Bu lafzla hadisi sadece Mslm tahric etti. Zhri Den, Oda Said bin Mseyyeb ve Ebu Selemeden, her ikiside Ebu Hureyre (r.a)den rivayet etti. Buhar ve Mslm Ebu Hureyreden Aracn rivayetiyle Peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu tahric etti: Sizi terkettiim mddete beni terkedin, sizden ncekileri ancak soru sormalar ve peygmaberine ihtilaf etmeleri helak etti, sizi bir eyden nehyedersem ondan kann, size bir ey emredersem onu gcnz yettiinizce yapn Bunu Mslim iki yolla manasyla Ebu Hureyre (r.a)den tahric etti. Onun bir rivayetinde Muhammed bin Ziyaddan, Oda Ebu Hureyreden (r.a) bu hadisin sebebini zikretti, Ebu Hureyre (r.a) dedi ki: Rasulullah (s.a.v) bize hitab etti ve buyurduki: Ey insanar Allah size hacc farzetti, hac ediniz Bir adam: Ey

Allahn rasul her senemi, dedi adam defa syleyinceye kadar sustu, ve buyurduki: Sizi terkettiim mddete beni braknz, sizden ncekiler ancak soru sormalar ve peygamberlerine ihtilaf etmeleri sebebiyle helak edildi, size bir ey emredersem gcnz yettii kadar yapn, sizi bir eyden neyheyedersem onu terkedin (1) (S:165) Bunu Darekutni baka bir vecihle muhtasar olarak tahic etti, ve onda dedi ki: Allah tealann u ayeti indi: Ey iman edenler aklanrsa hounuza gitmeycek eyleri sormayn (2) Bir ok vecihle bu ayetin peygamber (s.a.v)e haccn her senemi olduunu sorunca indii rivayet edildi. Sahihaynde Enes (r.a)den rivayet edildi, dedi ki: Rasullulah (s.a.v) bize hitab etti, bir adam dedi ki: Babam kimdir: Filan buyurdu ve bu ayet nazil oldu (eyleri sormayn) (2) Yine Buhar ve Mslmde Katadeden Oda Enes (r.a)den rivayet etti: Bugn bana hangi eyden sorarsanz aklarm buyurdu, adamlar kendisiyle tartt zaman babasndan bakasna nisbet edilerek arlan bir adam kalkt ve Ey Allahn rasul babam kimdir? dedi. Baban Huzafedir buyurdu, sonra mer (r.a) olarak Allaha, din olarak islama, peygamber olarak Muhammede raz olduk, fitnelerden Allaha snyoruz dedi, Katade ve bu hadisi zikrettiinde bu ayetide zikrediyordu: Ey iman edenler aklanrsa hounuza gitmeyecek eyleri sormayn) Taberi tefsirinde, Ebu Hureyre (r.a)den tahric etti: (S:166) Rasulullah (s.a.v) (sav) kzgn ve yz kzarm olarak kt ve minber zerine oturdu, bir adam ayaa kalkt ve : Ben nerdeyim? dedi, Atete buyurdu, dier biri kalkt ve Babam kim? dedi, Babam Huzafedir buyurdu. mer (.a) kalkt ve Allaha raz olduk, din olarak islama raz olduk, peygamber olarak Muhammede, nder olarak kurana raz olduk, ey Allahn rasul biz cahiliyye ve irkten yeni kurtulmu bir kavimiz, Alllah babalarmz daha iyi bilir. dedi ki: Kzgnl sakinleti, ve ayet nazil oldu: Ey iman edenler aklanrsa hounuza gitmeyecek eyleri sormayn) ______________ (1) mam Ahmed, Mslm, Nesa tahric etti. bni Hibban dorulad. (2) Buhar ve Mslim Enes (r.a)den tahric etti. Buhar, Mslim ve bni Ceriri Taberi tefsirinde tahri ettti Camiul beyan 7/52 Yine Avfi yoluyla bni Abbastan Allah tealann u kavli hakknda (Ey iman edenler aklarsa hounuza gitmeyecek eyleri sormayn) yle dedii rivayet edildi: Rasulullah (s.a.v) insanlar iinde Ey Kavim hac zerinize farz klnd diye ard. Esed oullarndan bir adam kalkt ve her senemi, dedi, rasulullah (s.a.v) ok iddetli kzdrld, nefsimi kudret elinde bulundurana yemin olsunki, ayet evet deseydim farz olurdu ve g yetiremezdiniz, ve o halde kfre giderdiniz, sizi terkettiim mddete beni terkediniz, size bir ey emredersem yapnz, sizi bir eyden nehyedersem ondan saknn Buyurdu, Allah teala unu inzal buyurdu: Ey iman edenler aklanrsa hounuza gitmeyecek eyleri sormayn). Onlar Hristiyanlarn sofra istedikleri gibi istekle bulunmalarn yasaklad, onlar (Hristiyanlar) o istek sebebiyle kafir olmulard. Allah bundan neyheyetti ve buyurduki: Ey iman edenler aklanrsa hounuza gitmeyecek eyleri sormayn) bekleyiniz kuran hm indii zaman aklamasn bulursunuz. Bu hadisler ihtiya olmayan ve cevab soran cennette miyim diye sormas gibi. Nehye delildir, mesela: Adamn, atete mi, veya cennete miyim diye sormas gibi. Babas kendisinin ona nisbet edildiimi yoksa baka kimse midir? gibi. Alay, abes ve inat iin soru sormaktan nehyedildiine iarettir, ok nnafklarn yapt gibi. Mrikler ve ehli kitabn yapt gibi mucuziler istemek ve nerilerde bulunmakta buna yakndr krime ve bakas dedi ki: Ayet bunun hakknda nazil oldu, Allahn kullarndan gizledii ve bildirmedii eyden sormakta buna yakndr, kyametin kopma vaktini sormak ve ruhtan sormak gibi. (S: 167) Yine mslmanlarn ok helal ve haramdan, sorunun iddete sebeb olmas korkulan sorudan nehye delildir, haccn her senemi olduunu sormak gibi, Sahihte Sa bin ebi Vakkas (r.a)dan rivayet edildi, Oda peygamber (s.a.v)i yle buyurduunu rivayet etti: Mslmanlar hakknda su bakmndan mslmanlarn en sulusu haram olmayan bir ey hakknda sorupta sorusu sebebiyle haram klnan kimsedir. (1) Peygamber (s.a.v) lisan hakknda sorulunca meseleleri ho grmedi ve ayplad hatta o konu hakknda soru soran vaki olmadan ehli hakknda bu belaya maruz kald (2). Peyamber (s.a.v) kyl ve kalden, ok sorudan ve mal zayi etmekten nehyediyordu. (3) Peygamber (s.a.v) meseleler hakknda ancak kendisine gelen bedevi Arablara ruhsat veriyordu, bu ekilde onlar sndryordu, Medinede ikamte eden, kalblerinde .iman kklemi olan muhacir ve ensar sorudan neyhedilmitir. Sahihi Mslimde Nevvas bin Semandan yle didii rivayet edildi: Medinede rasulullah (s.a.v)la bir sene ikamet ettim, beni hicret etmekten ancak soru sormak engelledi, bizden biri hicret edince peygamber (s.a.v)e soru sormazd. Onda yine Enes (r.a)den yle dedii rivayet edildi: Biz Rasulullah (s.a.v)e bir ey sormaktan nehyedildik, lden akll bir adamn gelipte soru sormas houmuza gidiyordu. (4) Msnedde Ebu mamenin yle dedii rivayet edildi: Allah Teala (Ey man edenler aklandnda hounuza gitmeyecek eyleri sormayn) ayetini indirmiti, edenler aklandnda hounuza gitmeyecek eyleri sormayn) ayetini indirmiti, (S:168) ok soru soru sormay irkin grdk, Allah teala bunu peygamberine inzal buyurunca bundan sakndk, bize bedevi bir Arab geldi, ona bir brd rvet verdik ve peygamber (s.a.v)e soru, sor dedik, ve hadisi zikretti. (5) Ebu Yalann msnedinde Bera bin Azibin yle didii rivayet edildi: Eer bana bir snnet gelirse, ve bende rasulullaha (s.a.v) bir ey hakknda sormak istesemde ondan ekinsem, bedevi arablarn gelmesini arzu ederdik. (1)

Hadis sahihtir, Buhar, Mslm, Ahmed, Ebu Davud tahric eti. bni Hibban dorulad. (2) Hadis sahihtir, Tirmzi Hri Cemait Sehl bin Sad es Saididen tahric etti, soru soran Uveymir el Aclanidir. (3) Hadis Sahihtir, Buhar ve Mslim muire bin ubeden tahric etti. (4) Hadis sahihtir, Mslm Nesa ve bni Hibban tahric etti. (5) Hadis zayftr, Ahmed, Taberani Kebirde tahric etti. Bezzarn msnedinde bni Abbas (r.a)in yle dedii rivayet edildi: Ben rasulullahn (s.a.v) ashabndan daha hayrlsn grmedim, ona ancak oniki mesele sordular, hepside kuranda vardr: Sana iki ve kumardan soruyorlar). (1) Sana haram aydan soruyorlar) (2), (Sana helallerden aylardan) soruyorlar) (3) Sana yetimlerden soruyorlar) (4).. ve hadisi zikretti. Rasulullah (s.a.v)in ashab bazan baz hadisler vuku bulmadan nce fakat amel etmek iin soruyorlard, yle dedikleri gibi: Biz yarn dmanla karlacaz yanlarmzda bak yok kamla hayvan keselim mi? (5), kendilerine haber verdii emirlere itaat etmek ve onlarla savaarak hakknda soru sordular. Huzeyfe (r.a) fitnelerden ve fitne annda ne yaplacan sordu. (6) Bu hadisin u sz: Size terkettiim mddete beni terkedin, sizden ncekiler ok soru sormalar ve peygamberine ihtilaf etmeleri sebebiyle helak oldular sorularn ho olmadna ve knandna iaret ediyor. Fakat baz insanlar bunun peygamber (s.a.v)in zamanna has olduunu zannediyor, haram edilmeyenin haram klnmas vard veya yapmas zor olan eyin farz klnma korkusu vard bu peyamber (s.a.v)in vefatndan sonra bu korku kalmamtr, diyor. Fakat soru sormann irkinliinin sebebi sadece bu deil, bilakis onun baka sebebide var, oda szn zikkettiimiz ibni Abbasn sznde iaret ettii eydir: Bekleyiniz, eer kuran ayeti inerse, sorduunuz her eyi onda bulursunuz. Bunun manas: Mslmanlarn dini hususunda ihtiya duyaca hereyi mutlaka Allah yce kitabnda aklam, rasul onu tebli etmitir, bundan sonra kimsenin sormasna ihtiya yoktur, nk Allah kullarnn menfaatn onlardan daha iyi bilir, kendilerinin hidayetine ve menfaatine olan eyleri mutlaka Allah balangta aklayacaktr, Allah teala yle buyurdu: (Sapmamanz iin Allah size aklyor. (7) O halde bir ey sormaya hacet yok, zellikle bir ey vuku bulmadan sormaya hi ihtiya yok, en mhim ihtiya Allah ve rasulnn haber verdiini anlamak, ona tabi olup, onunla amel etmektedir. mer (r.a)n sorduu gibi (Kelale hakknda), peygamber (s.a.v) Yaz ayeti sana kafidir) buyurdu. (8) Bazan baz meselelerden soruluyor, kurana havele ediyordu, rasululah (s.a.v) bu hadiste emriyle ve yasayla megul olmak soru sormaya vakit brakmayacana iaretediyor, buyurduki: Size bir ey yasaklarsam ondan kann, bir ey emredersem gcnz yettiince yapn Mslmanlarn zerine den Allah ve rasulnden gelin aratrmak, sonra onu anlamaya almak manalar zerinde durmaktr, ilmi ilerdense (kavrayamamsa) onu tasdik etmektir. Eer ameli ilerse gc yettiince emirleri yapmaya, yasaklardan kamaya almaldr, azmi tamamen buna sarfetmeli, baka eye sarfetmemelidir. Kitab ve snneten ilim talebi hususunda rasulullahn (s.a.v) ashab ve onlara tabi olanlarn hali bu ekildeydi. Emir ve yasaklar dinleyenin gayreti olmam ileri farzetmeye giderse, buda yasaa dahildir, inan ciddiyetten ve ii takib etmekten gevetir. Bir adam bni mere Haceri esvedi selamlayp pme hakknda sordu, ibni mer ona dedi ki: Peygamber (s.a.v)i grdm onu selamlad ve pt adam ona dedi ki: Yapamazsam grn, nedir, izidham olursa grn nedir, ibni mer ona: Grn nediri Yemende brak, ben rasululhah (s.a.v) grdm selamlad ve onu pt. Bunu Tirmzi tahric etti. _________ (1) Bakara, ayet: 219) (2) Bakara, ayet: 127 (3) Bakara: (4) Bakara, 220 (5) Bunu cemaat tahric etti. (Ahmed, Buhar, Mslm, Ebu Davud, Tirmzi, Nesa ve bni Mace tahric etti (6) Ahmed, Buhari, Mslm, Nesa ve bni Mace Ebu Hureyreden tahric etti. (7) Nisa Sresi, ayet: 176) (8) Mslm ve bni Mace tahric etti, bni Kesir tefsirinde 1/594te dedi ki: Mrseldir, yaz ayetiyse nisa sresindeki u ayettir: (Eer bir erkek veya kadnn, ana babas ve ocuklar bulunmad halde kelale eklinde) mal miraslara kalrsa..) Nisa, ayet:12 (9) Ayn ekilde Buhar ve Nesaide tahric ett. Neyll evtar: 5/40 bni merin murad: Senin ancak peygamber (s.a.v)e uyma azmin olmal, bundan aciz olmay farzetmeye ihtiya yok, veya olmadan zorluk grmeye ihtiya yok, nk bu azmi gevetir tabi olma hususundaki samimiyeti krar, dinde fakihlemek, ilimden sormak ancak ekime ve cidal iin deilde amel iin olursa vlr Ali (r.a)den rivayet edildiki: Ahir zamanda olacak fitneleri zikr etti, mer (r.a) dedi ki: Bu ne zaman ey Ali? dinden baka baka eyde fakih olunduu zaman, amelden baka bir iin renildii, ahiret ameliyle dnya aranld zaman, dedi. bni Mesud (ra)den yle didii rivayet edildi: Kn byd byn ihtiyarlad, snnet edinilip bir gn deiince, bu mnkerir denildii fitneleri giyerseniz nasl olursunuz. Dedilerki:bu ne zamandr? Gvenilirleriniz azald, emirleriniz oald, fakihleriniz azald kurralarnz oald, dinden baka bir amala fakih olunduu, ahiret ameliyle dnya arand zamandr, dedi. Bunu Abdurrazzak kitabnda tahric etti. Bu manadan dolay sahabe ve tabinlerden ou vuku bulmadna nceki hadiseler hakkndaki sorulardan holanmyolar ve buna cevab vermiyorlard. Amr bin Mrre dedi ki: mer (r.a) insanlarn huzuruna kt ve dedi ki: Olmam eylerden sormayn, ben mer (r.a)den yle dedii rivayet edildi: Olmam eylerden sormayn, her mer (r.a)i iittim olmam eyden sorana lanet etti. (2) Zeyd bin Sabit bir ey hakknda sorulduunda yle diyordu: Byle mi oldu? Eer: Hayr, derlerse, bunu braknz taki oluncaya kadar. (3) Mesruk dedi ki: bey bin Kaba bir ey sordum dedi ki: Oldu mu? Hayr, dedim olana kadar bizi rahatlat, olursa senin iin grmz hakknda ictihadmz yaparz, dedi. (S: 171) abi dedi ki: Amar bir meseleden soruldu, dedi ki: Bu olmu mu? Hayr, dediler. Oluncaya kadar, brakn olursa sizin iin cevabn vermeye alrz, dedi. (4) Salt bin Raidden yle dedii rivayet

edildi: Tavusa bir ey sordum, bu oldumu dedi, evet, dedim. Allah iin, dedi. Allah iin dedim. dedi ki: Ashabmz bize Muaz bin ebelin yle didiini rivayet ettiler: Ey insanlar, inmeden nce belaya acele etmeyin, sonra sizi uaraya buraya gtrr (datr), Eer siz gelmeden nce belaya acele etmezseniz ilerinde sorulduu zaman dorulanan veya kendisine muvaffakiyet (baarr) verilen kimse olduu iin mslmanlar dalmaz. (5) Ebu Davud Msreller isimli kitabnda bni Aclan yoluyla, Tavustan Muaz bin Cebel (r.a)den yle dediini rivayet etti: Rasulullah (s.a.v) buyurduki: Bela inmeden acele etmeyiniz, eer siz byle yapmazsanz kendilerinden sz syledii zaman dorulanan, veya baar verilen kimseler olduundan mslmanlar dalmazlar, eer siz acele ederseniz, sizin iin yollar buraya uraya bin Minhal rivayetiyle tahric etti: Bize erir bin Haim anlatt (dedi ki: Zbeyr bin Saidi iittim (dedi ki: Haim oullarndan bir adam dedi ki: ehylerimimizi iittim rasulullah (s.a.v)in yle buyurduunu anlatyorlar: Aklamas inmeyen eylerden soruncaya kadar mmetin iinde sorulduu zaman dorulanacak ey hakknda sorarlarsa (Onlar buraya uraya gtrr (datr (6) Sahabihi Muaviyeden, peygamber (s.a.v)in kapal (hatal grlen eylerden) nehyettiini rivayet etti. Bunu mam Ahmed tahric etti. Evzai bunu tefsir eti ve dedi ki: Bu zor etin meselelerdir. sa bin Yunus dedi ki: Bu ihtiya duyulmayan nasl nasllardr. ________________ (1) Darimi ve bni Abdil Ber Amrdan, Oda Tavustan Oda mer (r.a)dan tahric etti, fakat Tavus mer (r.a)den iitmedi. (2) bni Abdil ber tahric eti, (3) Darimi ve bni Abdil ber tahric etti. (4) Darimi ishaktan tahric etti, Metalibi aliyenin tahkikisi dedi ki: Msneddede varki: Bu mevkuftur, adamlar gvenilirdir, eer abi Ammardan iitmese sahihtir, (5) Darimi tahric etti, Busiri dedi ki: Bunu shak bir isnadla rivayet etti, Ebu Bekir bin ei eybe muazdan merfu olara rivayet etti Metalibi aliye 3/ 106 (6) Hadis zayftr, nk zbeyr bin Saidin hadisi zayftr, ondan yukardada bilinmeyenler var. Sevbandan peygamber (s.a.v)in yle buyurduu rivayet edilir: Zor meselelerle fakihlerini hataya dren mmmetin iinde bir kavim olacaktr, onlar metinin erlileridi. (1) (S:172) Hasan Basr) dedi ki: Allahn erhi kullar erli meselelere tabi olup Allahn kullarn kedelerinlerdi Evzai dedi ki: Alah kulundan ilmin beraketini kaldrmak istedii zaman lisann kapal eyler, atar, sen onlarn ilimce inanlarn en az grrsn bni Vehb Malikten rivayetle dedii: Bu beldeye yetitim, onlar bugn insanlarn ok yapt eyleri ho grmyorlard, bununla meseleleri murad ediyor Yine dedi ki: Maliki iittim o ok sz ve ok fetvay ayplyordu, sonra dedi ki: Erkeklik gc fazla deve gibi konuuyor, ve diyorki: Bu yle, bu yle kelamn heder ediyor, Ve dedi ki: Allah azze ve celle buyurduki: (Sana ruhtan soruyolar, deki: Ruh rabbimin emindendi) (2), bunun hakknda cevab gelmemiti, Malik snnetlede mcadeleyi kerih gryordu. Heysem bin Cemil dedi ki: Malike dedimki: Ey Abdullahn babas, alim olup snnetler iin macadele eden adam hakknda ne dersin, hayr, fakat snneti haber verir, kendisinden kabul edilirse, ne iyi yoksa susar dedi: shak bin sa dedi ki: Malik yle diyordu: ekime ve cedel adamn kalbinden ilmin nurunu giderir. bni Vehb dedi ki: Maliki iittim diyordu ki: limde ekime kalbleri katlatrr, ve kini miras brakr Ebu reyh el skenderani bir gn meclisindeyken meseleler oald, ve dedi ki: Bugnden itibaren kalbleriniz kirlendi, kalkp Ebu Humeyd Halid bin Humeydin yanna gidin, kalblerinizi cilalayn bu arzu edilen eyleri renin, onlar ibadeti yeniler zahidlii miras brakr, doruludu getirir, olan meseleler haricindeki meseleleri azaltn, onlar kalbi katlatrr, ve dmanlk Darekitni dedi ki: Bu bni mer ve merin sznden rivayet ediliyor. Zayf bir isnatla osman bin Ata el Horasaniden rivayet ediliyor, oda babasndan, Oda Hasandan Oda Ebu Hureyre (r.a)den rivayete ediyor, peygamber (s.a.v) bir adama buyurdu ki: Sana phe vereni brak phe vermeyene yap Adam: Ben bunu nasl bileceim? dedi: Buyurdu ki: bir i yapacan zaman elini gsnn zerine koy; kalp muhakkak haram iin arpar, helal iin skunet bulur, takval mslman byn korkusundan k terk eder. Ata el Horasaniden mrsel olarak rivayet edildi. Taberani benzerini tayf bir isnat ile Vasile bin Eskadan, oda peygamber (s.a.v)den rivayet etti, ve u ziyadeyi yapt: ona: takvali kimdir?, denildi, buyurduki: phe annda durandr. (2) Bu sz sahabeden bir topluulua mevkuf olarak ta rivayet edildi. mer, ibni mer ve Ebud Derda onlardandr. bni Mesud (r.a)dan yle dedii rivayet edildi: Sana phe verenden ne istiyorsun- etrafnda drtbin sana phe vermeyen ey var. mer (r.a) dedi ki: Faizi ve pheyi brakn yani faiz olduunu kesin bilmeyip pheye dtnz eyi de brakn (S: 200) Bu hadisin manas: phe annda durmaya ve ondan kalmaya dnlr, nk halis helal da mminin kalbinde phe olmaz, phe sarsnt ve heyecan manasnadr, helal de nefis sakin olur, kalp mutmain olur, phelerde ise, pheyi gerektirecek kalplerde heyecan ve titreme olur. Ebu Abdurrahman el meri ezzahid dedi ki: Kul eer takval olursa kendisine phe vereni brakr ve phe vermeyene yapr. Fudayl dedi ki: nsanlar takvann iddetli olduunu zannediyorlar, benim bama iki i gelse en idetli olann seerim; sana phe vereni brak, phe vermeyene yap

Hasan bin Ebi Sinan dedi ki: Veradan daha hafif bir ey yoktur, bir ey sana phe verirse onu terket. Bu ancak Hasan gibisine kolay olur. Allah ona rahmet etsin. bnil Mbarek dedi ki: Hasan bin Sinann hizmetisi kendisine Ehvazdan yer ismi) mektup yazd: eker kamna afet geldi, ekeri kendi bulunduun yerden satn al. ekeri bir adamdan satn ald, ancak kendisine ok az geldi, birde, bakt ki satn aldnda otuz bin kar var, dedi ki: eker sahibine geldi ve dedi ki: Ey adam himetim bana mektup yazd ben sana bildirmedim, senden satn aldm bana ucuza geldi. Dieri ona dedi ki: imdi bana bildirni sanaho (helal) olsun. dedi ki: dnd kalbi tahmml etmedi, ona geri geldi ve dedi ki: Ben bu ii gerei gbii yapmadm,bual verii iptal etmeni istiyorum. dedi ki: onunla uramaya alverii iptal edinceye kadar urat. Hiam bin Hasan dedi ki: Muhammed bin Sirin bugn sizinbir saknca grmediiniz hususta krk bini bini terketti. Hacca bin Dinar Basraya bir adamla yiyecek gndermiti, ve ona girdii zaman gnn fiyatyla satmasn emretti, ona mektubu geldi: Ben Basraya geldim, yiyecei holanlmaz grdm, beklettim, ve yiyecein fiyat artt, u kadar, u kadar fazlaya sattm. Haccac ona yazdki: Sen bize ihanet ettin, sana emrettiimizin zddna i yaptn (S: 201) mektubun sana gelirse, bu yiyecein parasn Basra fakirlerine sadaka ver. Yezid bin Zrey babasnn mirasndan be yz binden kand ve almad, babas sultanlarn ilerini yapyorrdu. Yezid hurma dandan kap yap yapyordu, ondan geiniyordu, lene kadar byle yapt. Misver bin Mahrame ok yiyecek stoklad, son baharda bir bulut grd, houna gitmed ve dedi ki: Mslmanlara fayda verin ho grmeyen olarak m grleyim, ondan hi kar etmemeye yemin etti, bunu merbin Hattaba haber verdi; mer (r.a) Ona: Allah sana hayr mkafat versin dedi. Bunda u sonu vardr: Yasak stok yapan birisi stok yaptnn karndan kanmas gerek. mam Ahmed kendi kefaletine gemeyen maldan edilen kardan kanlmas gerektiini syledi. Peygamber (s.a.v) bunu yasaklad (1) mam Ahmed kiralandn karla bakasna kiralayan hakknda, kar sadaka vermesi gerektiini syledii rivayet edildi. Ondan mudarabe (bir ortaklk eidi) kar hakknda yle dedii rivayet edildi: Eer ota bu hususta kendisine muhalefet ederse, onu sadaka olarak verir. Ondan olgunlamam bir meyveyi kesme artyla alp sonra olgunlaana kadar terkeden hakknda yle dedii rivayet edildi: Onu sadaka verir. Ashabmzdan bir grup bunu mstehapla yorumladlar, nk phelilerle sadaka mstehaptr. Aye (r.a.)den rivayet edildi: Kendisine ihramlnn av hayvanndan yemesi hakknda soruldu, dedi ki: O (ihraml gnler) ancak az gnlerdi, sana phe vereni terk et Yani haram m, helal m senin iin karrsa terket) (S: 202) nsanlar ihramlnn kendisi avlamad av hayvannn etinden yemesinin mbahl hususunda ihtilaf et LfS$Yl%HVirex Control Strip Module %J+%IVirex Read Me+%Q%Q%Q%Q%Q%Q%Q ^4b82HSControl StrVirex SpeedScanvam rialarmaneVrSSVrks@&EHSControl Strip ModulesHSControl Strip Modules.3j3l#%./x1h2Q7N(U(Y\^ _T`cWdsdfgtuvz[})FcmI$ n P2+2vDCRuDXXF33BCDEOpenFolderListDF elerieriisianeFOLDMACS@ OPQffR33STUVWffX33YZff[ff\ff ]ffff^ff33_<#OffXXFGFlistmnst@sfftffuffffvff33wffxffyffzff {ffff|ff33}ff~ffff fne stn gelmesinden korumutur. Faziletli ilk asrda (sahabe, tabiin ve tebe tabiin) ortada olan amel haktr, ondan bakas batldr. Burda bir i varki onu iyi bilmek gerek, oda: phelerde duruta tetkik, btn hali dzgn olupta takva ve vera hususunda amelleri pheli olan kendisine kark olan iin uyundur. Ak haramlara dene sonrada ince pheli eylerden kanmay isteyene gelince ona bu ihtimal verilmez bilakis ona itiraz edilir, Irak ehlinden sinein kan hakknda sorana bni merin: Hseyinin ldrrler, bana sinein kann soruyorlar, ben rasullullah (s.a.v)i ittim. Buyurdu: ( ikisi Hasan ve Hseyin) dnyada benim iki reyhanmdr (1) dedi. (S: 203) Bir adam Bir bin Harise kars olan ve annesinin de karsn boamasn emrettii bir adam hakknda soruldu. dedi ki: Eer annesine her eyde iyi davranm, sadece boama meselesi kalmsa onu da yapsn, eer boama konusunda itaat edip sonra da kalkp annesini dvecekse yapmasn. Bakla zatn alpta, baklamann demetlerini balayacak eyi de art koan adam hakknda mam Ahmede soruldu. Ahmed dedi ki: Bu meseleler nedir? Ona denildiki: brahim bin ebi Nuaym byle yapyor, mam Ahmed dedi ki: Eer bunu ibrahim bin Ebi Nuaym yapyorsa ona benzeyen ne gzeldir. Onun haline benzemeyen bu tr meselelere itiraz etti, fakat verada tetkik ehli olanlarn hali ona benzer. mam Ahmed kendiside bu veray (kuvvetle takva) kullanyordu, O kendisine tereya satn alp kendisine katla birlikte gelen adama kad geri satcya gtrmesini emretti.

Bir adam kendi mrekkebinden yaz yazma iin izin istedi, ona dedi ki: Yaz, bu karartc bir veradr, baka bir adam da bu hususta izin istedi, dedi ki: Benim de senin de veren buna ulamad. Bunu tevazu olarak sylemeyi, yoksa kendi nefsinde bu takvay kullanyordu. Bu seviyeye ulamayp, ak mekruhlar ileyene itiraz ediyordu. Peyamber (s.a.v)in u sz: Hayr tumaninedir (huzur, sku ettir.) er phedir Yani: Hayra kapler mutmain, olur, erde phe eder, mutmain olmaz. Bunda, karklk annda kaplere dnmek gerektiine iaret vardr, buna fazla aklama Nevvas bin Seman hadisi zerinde konuurken gelecektir. (S: 204) bni Cerir Katadeden isnatla tahirc etti. (da Beir bin Kabtan rivayet etti. o u ayeti okudu: Yerin omuzlarnda zerinde yryn. (2) Sonra cariyesine dedi ki: Sen onun yeryznn) omuzlarn bilirsen Allah rzas iin hrsn. dedi ki: Omuzlar dalardr. Sanki yz karard, ve cariyesini arzu duydu, alimlere sordu, bazs emretti, bazs yasaklad, Ebud Derdaya sordu, dedi ki: Hayr huzurdur, er phedir, sana phe vereni brak phe vermeyene yap. Baka bir rivayette onun sz: Doruluk huzurdur, yalan phedir her sz syleyenin szne gvenilmeyeceine iaret ediyor, Vabisa hadisinde olduu gibi: nsanlar sana fetva verselerde Ancak doru sylenin szne gvenilir. Doruluun dolaydr ki, Peygamber (s.a.v)in zamanndaki aklllar onun kelamn ve davet ettii eyi dinledikleri zaman onun doru olduunu ve hakk getirdiini biliyorlard. ____________ (1) Buhar ve Tirmizi etti, bni Hibban dorulad. Abdurrahman bin ebi Nuaym el Kufi el Beceliden rivayet edildi, Tirmiz Ebu Saidi hudriden tahric etti. Hasan ve Hseyin cennet genlerinin efendisidir. (2) Mlk sresi ayet: 15 Mseylemein szn duyduklar zaman onun batl olduunu ve batl getirdiini biliyorlard. Amr bin As (r.a) mslman olmadan nce onun (Mseymenin) kendisine unu indirildiini iddia ettii rivayet edildi: (Ey vebr ey vebr (takvan byklnde bir tr hayvan) senin iki kulan ve gsn var, ve sen bunu biliyosun. Ey Amr) amr dedi ki: Vallahi ben senin muhakakkak yalanc olduunu biliyorum. Mtekaddiminin bazs dedi ki: stediini kalbinde dn, sonra onu zddyla kyasla, eer ikisinin arasn ayrdnsa, hak ve batl doru ve yalan bilirsin. Sanki sen Muhammed (s.a.v)i dnyorsun, sonra getidii kuran dnyor ve unu okuyorsun: (phesiz gklerin ve yerin yaratlmasnda, gece ile gndzn birbiri peinde gelmesinde insanlara fayda veren eylerle ykl olarak denizde yzp giden gemilerde, Allahn gkten indiripde l haldeki topra canlandrd suda, yeryznde her eit canly yaymasnda, rzgarlar ve yer ile gk aranda emre hazr bekleyen bulutlar ynlendirmesinde dnen bir toplum iin (Allah varln ve birliini ispatlayan) bir ok deliller vardr.) (1) (S:205) Sonra Muhammed (s.av.)in zddn dn Mseylemeyi bulacaksn, onun getirdii eyi dn ve oku: Ey aldatc Rab, sana yatacak yer hazarland szyle evlendii zamanki Secah (2) ismindeki karsn kastediyor. dedi ki: Bunu yani kuran salam, acaib, kalbin ona yapp sevdiini gryorsun, dinlemesi ho oluyo, bunuda yani Mseylemenin szn de souk, zayf ve irkin gryorsun ve Muhammed (s.a.v)in hak olduunu ve vahiyle geldiini, Mseylemenin yalanc ve batl ile geldiini biliyorsun. ON K NC HAD S (SEN LG LERD RMEY TERK ETMEK) S:206) Ebu Hureyre (r.a)den rivayet edildi, Rasulullah (s.a.v) buyurdiki: Malayani eyleri terk etmesi kiinin islamnn gzellindendir (3) Hadis hasendir, Tirmizi ve bakas bu ekilde rivayet etti. Bu hadisi Tirmizi ve bni Mace Evzaiden rivayete tahric etti, oda Kurra bin Abdurrahmandan, Oda Zhriden Oda Ebu Selemden , Oda Ebu Hureyre (r.a)den rivayet etti. Tirmizi dedi ki: Garib Musannif gzel grd, nk senedinin adamlar gvenilirdir. Kurra bin Abdurrahman bin Habvili bir grup zayf grd, bir ksm gvenilir. grd. bni Abdil Ber dedi ki: Bu hadis Zriden bu isnatla gvenilir adamlar rivayetiyle ezberlenmitir. eyhin bunu gzel grmesine uygundur. (S: 207) mamlarn ouysa dedi ki: Bu, bu isnatla ezberlenmi deildir. Ancak Zhriden, Hseyin olu Aliden Oda Peygamber (s.a.v)den mrsel bir isnatla ezberlenmitir. Ayn ekilde Zriden gvenilir ravilerde rivayet etti: malik, Yunus, Mamer, brahim bin Sad onlardandr, ancam ( brahim bin Sad) dedi ki: Kendini ilgilendirmeyeni terketmesi kiinin imanndandr. Bu ancak Hseyin olu Aliden mrsel olarak sahihtir diyenlerden: mam Ahmed, Yahya bin Muayn ve Darekutni. Zayflar Zhriye isnatta irkin bir kartrma yaptlar. Sahih olan mrsel olandr. ___________ (1) Bakara, ayet: 164 (2) Haris kz Secah etTemimiyye, (Ebu Bekir (r.a) zamannda dinden dnme srasnda peygamberlik iddia eti ve ona bir topluluk tabi oldu, sonra Mseyleme ile anlap evledi, Mseylemenin ldrlmesinden sonra mslman oldu, Muaviye zamanna kadar yaad. (3) Hadis hasendir, Tirmizi, bni Mace ve bni Hiban Ebu Hureyre (r.a)den tahric etti.

Yine Tirmizi Hseyin olu Aliden mrsel olarak tahric etti, Tirmizi Ebu Hureyre hadisi hakknda gariptir, Hseyin olu Alinin hadisi daha sahihtir, dedi. Abdullah bin mer el meri, Zhriden oda Hseyin olu Aliden, Oda peygamber (s.a.v)den rivayet etti, muttasl yapt ve Hseyin olu Aliin msnedinden kld mam Ahmed bu ekilde msnedinde tahir etti. meri hafz deildir. Yine baka bir vecihle Hseyinden tahric etti, Buhar sahihinde zayf grd ve dedi ki: Ancak Hseyin olu Aliden mrsel olarak sahihtir. Yine peygamber (s.a.v)den dier vecihleden de rivayet edildi, hesi de zayftr. Bu hadis edep temellerinde byk bir bir temeldir, Ebu Amr bin Salah Muhamed bin Zeydden zamannda Malikilerin imamndan hikayeten yle dediini anlatt: hayr edeplerinin toplaycs drt hadisten dallanr. 1- Peygammer (s.a.v)in u hadisi: Kim Allaha ve aheret gnn inanyorsa ya hayr sylesin, yada sussun. (1) (S: 208) 2- u hadis) Kiinin mala yana eyleri terketmesi islamnn gzelliindendir. 3- Rasullullah (s.a.v) ksa vasiyyeti: Kzma (2) 4- Mmin nefsi iin sevdini kardei iin de sever (3) Bu hadisin manas: Kimin islam gzel olursa, kendisini ilgilendirmeyen sz ve fiili terk eder, kendisini ilgilendiren sz ve fiillere eilir. O halde kiinin islamnn gzellii, islamda kendisini ilgilendirmeyen sz ve fiilleri terk etmesiyledir, nk islam farzlarn yaplmasn gerektirir, cebrail hadisinde erhi daha nce getii gibi, kamil vlen islama haramlarn teri de girer, peygamber (s.a.v)in buyurduu gibi: Mslman: Elinden ve dilinden mslmanlarn selamette kald kimsedir. (4) O halde islamn gzellii, haramlardan, phelilerden mekruhlardan ve ihtiya olmayan mbahlardan btn kiiy ilgilendirmeyen eylerin terk edilmesini gerektirir, islam mkemmel olan ve ihsan derecesine kan kimseyi, o da ihsan) grr gibi Allaha ibadet etmesidir, her ne kadar o onu grmesede Allah onu grr, btn bunlar mslman ilgilendirmez. Kim Allaha kalbiyle yaknln ve grmesini hazr ederek, veya Allahn kendisine yaknln ve kendisine vakf olduunu hatra getirerek ibadet ederse islam gzel olur, buda islamda kendisini ilgilendirmeyen hereyi terk etmesini ve kendini ilgilendiren eylerle megul olmasn gerektirir, bu ikisinden de Allahtan haya ve ondan haya edilen her eyin terki ortaya kar. (S: 209) Rasulullah (s.a.v) bir adama, kendisinden hi ayrlmayan kabilesinden salih bir adamdan haya ettii gibi Allahtan haya etmesini tavsiye etti. (5) Msned ve Tirmizide bni Mesud (r.a)dan merfu olarak rivayet edildiki: Allah tealadan haya etmek: Kafa v e kafann ierdiklerini koruman karn ve karnn ierdiklerini koruman, lm ve belay hatrlamandr. Kim ahireti isterse dnya ssn terk eder. Kim bunu yaparsa Allahtan hakkyla haya etmi olur. (6) Bazlar dedi ki: Sana yaknl nisbetinde Allahtan haya et, sana kurdreti nisbetinde Allahtahn kork Ariflerin bazs dedi ki: Konutuun zaman Allahn seni duyduunu hatrla, sustuun zaman da sana baktn hatrla. Birok yerde kuran bu manaya iaret vardr: Allah tealann u kavli gibi: (Andolsun, insan biz yarattk ve nefsinin kenisine fsldadklarn biliriz ve biz ona ah damarnda daha yaknz. ki melek insann sanda ve solunda oturararak yaptklarn yazmaktadr. (7) ve u kavli gibi: (Ne zaman sen bir ite bulunsan, ne zaman kurandan bir ey okusan ve sizne zaman bir i yaparsanz, o ie daldnz zaman bir mutlaka stnzde ahidizdir. Ne yerde ne gkte zerre arlnca bir ey Rabbinden uzak kalmaz. Bundan daha k ve daha by yoktur ki, apack kitapta levhi mahfuzda bulunsan. (8) ve yoksa onlar bizim kendilerinin srlar ve gizli konumalarn iitmediimizi mi sanyorlar? Hayr, yle deil yanlarndaki elilereimiz (hafza melekleri de) yazmaktadr. (9) Sevbandan peygamber (s.a.v)in yle buyurduu rivayet edilir: Zor meselelerle fakihlerini hataya dren mmetim iinde bir kavim olacaktr, onlar mmetimin erlileridir. (1) (S:172) Hasan Basr dedi ki: Allahn erhi kullar erli meselelere tabi olup Allahn kullarn kederlendirenlerdir Evzai dedi ki: Allah kulundan ilmin berekitini kaldrmak istedii zaman lisann kapal eyler, atar, sen onlarn ilimce insanlarn en az grrsn bni Vehb Malikten rivayetle dedi ki: Bu beldeye yetitim, onlar bugn insanlarn ok yapt eyleri ho grmyorlard, bununla meselelerini murad ediyor Yine dedi ki: Maliki iittim o ok sz ve ok fetvay ayplyordu, sonra dedi ki: Erkeklik gc fazla deve gibi konuuyor, ve diyorki: Bu yle, bu yle kelamn heder ediyor. Ve dedi ki: Maliki iittim, ok meselelere cevab vermeyi ho grmyordu, ve dedi ki: Allah azze ve celle buyurduki: Sana ruhtan soruyorar, deki: Ruh rabbimin emrindendir (2) Bunun hakknda cevab gelmemitir, Malik snnetlerde mcadeleyi kerih gryordu. Heysem bin Cemil dedi ki: Malike dedim: Ey Abdulahn babas, alim olup snnetler iin mcadele eden adam hakknda ne yoksa susar, dedi shak bin sa dedi ki: Malik yle diyor: ekime ve cedel adamn kalbinden ilmin nurunu giderir bni Vehb dedi ki: Maliki iittim diyordu ki: limde ekime kalbleri katlatrr, ve kini miras brakr Ebu reyh el skenderani bir gn meclisindeyken meseleler oald, ve dedi ki: Bugnden itibaren, kalbleriniz kirlendi, kalkp Ebu Humeyd Halid bin Humeydin yanna gidin, kalblerinizi cilalayn bu arzu edilen eyleri renin, onlar ibadeti yenier, zahidlii miras brakr, doruluu getirir, olan meseleler ibadeti yenier, zahidlii miras brakr doruluu getirir, olan meseleler haricindeki meseleleri azaltn, onlar kalbi katlatrr, ve dmank miras brakr Meymuni dedi ki: Ebu Abdullahi yani imam Ahmedi bir mesele sorulurken iittim, dedi ki: Bu mesele vaki oldu mu?, bu banza geldi mi? nsanlar bu babta ksmlara ayrldlar, hadis ehlinden bir ksm meseleler kapsn kapatt, hatta anlay Allahn rasul zerine indirdii snrd ve anlay ve ilmi az oldu, fakih olmakszn fkhn taycs oldu. Reyehli fakiherinden bazsda vaki olmadan nceki meseleleri ok genilettiler, adeten olmayacak eyleride ortaya getirdiler, buna cevab verme iini stlenerek

megul oldular, bunun zerine cidalle uratlar (S:173) ta bundan kalbler ayrl dodu, bu sebeble kalblerde heva ve kin dmanlk ve buz yerleti, bu ou zaman stn gelme ve yksek olma niyyetiyle, vnmek ve insanlarn beenisini kazanmak niyetiyle oluyor, bunu rabbani alimler knamtr, snnet bunun irkinliine ve haramlna delil getirmitir. Ehli hadisin amel eden fakihlerine gelince, onlarn azimlerinin byk ksm Allahn kitabnn manasn ve onu tefsir eden sahih snnetleri, sahabe ve tabiinlerin szlerini aratrmak olmutur, rasulullahn snnetinin sahihini, zayfn bilmeye ve anlamaya manalar zerinde durmaya almlar, sonra sahabe ve tabiinin szlerinden tefsir, hadis, helal haram, snnet usul, zhd ve kalb incelikleri gibi ilim eitlerini renmeye almlardr, bu imam Ahmed ve rabbani hadis alimlerinden ona uyanlarn yoludur. Bunu bilmek sonradan ortaya karlan reye ihtiya brakmayacak derecede megul edici zelliktedir. Faydalanlmayan ve olmayacak ve bunlarda mcadele ortaya ekimeyi, dmanl ve ok kylu kali kararak eyler ile uramaya vakit brakmaz. mam Ahmed ou zaman olmayan meselelerden sorunlunca, sonradan ortaya karlm meseleleri brakn, derdi. ______ (1) Taberani Kebirde Sevandan tahric etti, Heysemi dedi ki: Senedinde Yezid bin Rabia var o terkolunmutur, mecmauzzevaid: 1/155a (2) sra ayet: 85 Yunus bin Sleymanes Sakatinin dedii ne gzeldir: yte baktm birde grdmki o hadis ve reydir, hadiste Rabbin zikrini, ruhubiyyetini, onunbykln ve bytklmesinin zikrini, arn cennet ve cehennemin sfatn, peygamberlerini zikrini helal ve haramn zikrini, slai rahme tevikin ve hayra tevikin zikrini grdm, Reye baktm, birde grdmki onun iinde aldatma tuzak var, hileler slai rahmi kesme ve er toplama var. Ahmed bin ibveyh dedi ki: Kim kabir ilim isterse eserlere sarlsn, kimde bilgi ilmi isterse reye sarlsn (1) Kim ilim talebi iin zikrettimiz ekil zere yola koyulursa, ounlukla olmu hadislerin cevabn anlar, nk onlarn usul iaret edilen bu usul iindedir. Bu yola girmek mutlaka hidayet ve ilimlerinde gr birliine varlm ehlinin imamlarnn arkasndan gitmekledir, afii, Ahmed, shak, Ebu Ubeyd ve bakalar gibi..Kim onlarn yoluna girerse,ve baka yolda olduu halde onlarn yolunda olduunu iddia ederse, (S: 174) helaka gider, caiz olmayan eyi alm ameli vacib olan eyi terketmi olur. Btn iin z bunlarla Allahn rzasnn kastedilmesidir, rasulne indirdiini renmekle ve yoluna girmekle, bununla amel etmekle, insanlar buna davet etmekle Allaha yaklamay kastetmelidir, kim byle olursa Allah ona baar verir, ona doruyu ilham eder, bilmediini retir, Allah tealann u sznde vlen alimlerden ve ilimde derinleenlerden olur: (Allahtan ancak hakkyla) kullarndan alimler korkar) (2) bni eb Hatim tefsirinde Ebud Derdadan (r.a) tahric etti, rasulullah (s.a.v) ilimde derinleenler hakknda soruldu, buyurduki: Yemini beri olan, dili doru, kalbi istikametli olan, karn ve ferci iffetli olan, ite bu ilimde derinlik sahibi olanlardandr (3) Nafi bin Zeyd dedi ki: Denilirki: lim dederinlik sahibi olanlar, Allah iin mtevazi, Allah rzas iin lezzet olanlar kendilerinden sttekileri tazim etmez, kendilerinden alttakileri hakir grmezler. (4) Buna peygamber (s.a.v)in u hadisi ahiddir: Size yemen ehli geldi, onlar kalbleri en iyi, enince efkatli ) olanlardr, iman Yemene, fkh, hikmet yemene aittir. (5) Bu Yemen alimlerinden olan Ebu Musa el Eari ve onun yoluda olan alimlere iarettir, sonra Ebu Mslimi Havlani, veys el Karni, Tavus ve Vehb bin Mnebbih gibilere ve baka Yemen ehli alimlere iarettir, btn onlar Allahtan korkan rabbani alimlerdir. Bazlar Allahn hkmlerini ve dinini bazsndan daha iyi biliyor, onlarn insanlardan ayrlmas ok huylu kal ile deil, ok aratrma ve cedellede deil, ayn ekilde Muaz bin Cebel (r.a) helal ve haram bilen insanlarn en iyisidir. (6) O kyamet gn alimlerin nnde ok veya ta yarasyla harolacakt. (7) S: 175) Onun ilmi ok meselelerde geni bilgi sahibi olmakla deildi, bilakis o olmam konularda konumay sevmezdi, o ancak Allah ve dininin usuln bilirdi. mam Ahmede denildiki: Senden sonra kime soralm? Abdul Vahhab el Verraka (sorun) Ona denildiki: onun ilimde genilii yoktur, dedi ki: O salih bir adamdr, onun gibisi hakka isabet etmeye muvaffak klr Marufu Kerhiden soruldu, dedi ki: Onda ilmin asl vard: Allahtan korkmak, bu selefin baz szne dnyor: lim olarak Allah korkusu yeter, cehalet olarak Allah hususunda aldanmak yeter, bu bab temeline inmesi uzun sren uzun bir babtr. (1) Tenzibl kemal 1/ 435 (2) Fatih suresi, ayet: 28 (3) Ayn ekilde bunu bni Cerir Taberide 3/ 123te bni Kesirde 1/347de Ebud Derda ve Ebu mameden rivayet etti, Abdullah bin Yezid yoluyla rivayet ettiler, mam Ahmed onun hakknda dedi ki: Hadisleri uydurmadr. (4) bnil Mnzir tefsirinde zikrettti, ibni kesirin az nceki yerinde (6) Hakknda sahih isnad variddir, Ahmed, Tirmizi ve ibni Mace tahric etti. (7) Yine hakknda Ahmed, Ebu Nuaym ve ibni Sadn tahric ettii baka bir hadiste variddir. (8) Ebu Hureyreden Buhar Mslm Tirmizi ve bni Hibban tahric etti. Ebu Hureyre hadisine dnelim, ve diyoruz ki, kim Allahn kitabnda ve rasulnn snnetinden olmayan meselelerle uramaz bilakis Allah ve rasulnn kelamn anlamak iin urarsa ve bununlada emirleri yerine getirmeye yasaklardan kamaya alrsa ve bu hadise gre bu kimse Allah ve rasulnn emirlerini yerine getirmi ve gereince amel etmi olur, kiminde nem vermesi Allahn rasulne gndirdiini anlama ynnde olmazsa ve ok meseleler ortaya karmak olursa, hadiseler ister olacak trden ister olmayacak trden olursa ve bunlarn cevabn da reyle vermeyi yklenirse bu hadise muhalif olmasndan korkulur, yasan ilemi, emrini terketmi olur. Bilki kitap ve snnetle asl olmayan ok hadiselerin vukuuyla uramak, ancak Allahn ve raslnn emir ve yasaklarya uramay terketmektir, eer bir kimse amel yapmak isteyipte bu amel hususunda Allahn eriatn sorsa ve onu yerine

getirip yasandanda kasa, hadiseler kitab ve snnete bal vaki olmu olur, amel edense rey ve hevasyla amel etmi olur, hadiselerde genellikle Allahn eriatna muhalif olmu, belki onlar uzak olduu iin kitab ve snnete havalesi zor olur. Fil cmle: Kim kim bu hadisteki peygamber (s.a.v)in emrini yerine getirip yasandan kasa ve bununla megul olsa dnya ve ahirette kurtulu hasl olur, kim bunlara muhalefet eder ve hayalleri ve ho grdkleri eylerle urarsa, peygamber (s.a.v)in sakndrd eye girmi olur (S: 176) ok soru soran ve peygamberlerine muhalefet eden ehli kitabn hali bir hal alr. Size bireyi yasaklarsam ondan kann, size bir eyi emredersem onuda gcnz yettiince yapnz sz hakknda baz alimler dedi ki: Bundan yasan emirden daha iddetli olduu anlalr, nk yasakta ilenmesi hakknda hi ruhsat verilmemitir, emirse gc greyle kaytlandrlmtr. Bu imam Ahmedden rivayet edilmitir, bu bazsnn u szne benziyor iyilik amellerini iyiler ve fasklar yapyor, fakat masiyetlere gelince onlar ancak sddklar terkediyor (1). Ebu Hureyre (r.a) peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu rivayet ediyor, kendisine ye buyurdu: Haramlardan sakn insanlarn en abidi olursun (2) Aye (r.a) dedi ki: kim mctehidin adeti zere gitmek isterse gnahlardan saknsn merfu olarak rivayet edildi. (3) Hasan Basr dedi ki: Abidler Allahn kendilerine yasakladklarn terkten daha stn ibadet etmemitir Zahir odurki haramlarn taat fiilerine stnl hakknda varid olan eylerle nafileler muraddr, yoksa farz ameller cinsi haramlarn terki cinsinden daha stndr, nk ameller zat itibariyle kasdolunmutur, haramlarda istenilense onlarn yaplmamasdr, bunun iin niyete ihtiya duymazlar, bunun iin bazan ameller cinsini terketmek, kfr olabilir, tevhidin, islamn rknlerini veya daha nce getii gibi bazsn terketmek, gibi yasaklar ilemek byle deildir, zat itisariyel kfr gerektirmezler. Bunu bni mer (r.a)n sz ahiddir. Haramdan birden iki l birimi) reddetmen Allah yolunda yz bini infak etmekten hayrldr Seleften bazsnn yle dedii rivayet edildi: Allahn sevmedii bir daniki terk etmen be hac yapmandan Allaha daha sevimlidir Meymun bin Mihran dedi ki: Allah dille zikretmek gzeldir, bundan daha stn de kulun isyan annda Allah hatrlayp ta isyan yapmamasdr bnil Mbarek deki: phe zere bir dirhemi terkediim, benim iin yz bin dirhemi hatta alt yz bin dirhemi sadaka vermemden daha sevimlidir mer bin Abdul Aziz dedi ki: Takva gece kyam, gndz orucu deildir, fakat takva Allahn farz kldn yerine getirip haram kldn terketmektir, eer bununla beraber amelde varsa daha iyidir Yine dedi ki: Be vakit ve vitir dnda namaz klmamam, zekat verip onun dnda bir dirhem bile vermemem, ramazan orucunu tutup onun dnda bir gn bile tutmamam, farz hacc yapp onun dnda bir daha yapmamam, sonra btn kalan kuvvetimi Allahn haram kld eylerden saknmaya harcamam houma gider ________ (1) Ebu Nuaym hilyede rivayet etti 10/211 (2) Ahmed ve Tirmzi tahric etti, ve munkatdr dedi. (3) Hadis zayftr, Ebu Yala msned de rivayet etti. Kelamlarnn neticisini azda olsa haramlardan saknmaya iaret ediyor, bu ok nafile yapmaktan daha stndr, nk terk etmez farz br nafiledir. Mteahhirinden bir ksm deki: Rasulullah (s.a.v) Sizi bireyden yasaklarsam ondan kann, bir ey emredersem onu gcnz yettiince yapn buyurdu. nk emri yerine getirmek ancak amelle olur, amelin varl sebep ve artlara baldr, bazs oysa g yetirilemez, bunun iin gle kaytlad, aynen Allah tealann takvay gle balad gibi Allah teala buyurdu ki: Gcnz yettiince Alahtan saknn (1), hac hakknda yle buyurdu: Yoluna gc yetenlerin o evi haccetmesi, Allahn insanlar zerinde hakkdr (2), yasakta ise istenilen yaplmamasdr, asl olanda budur, kastedilen asli yaplmayn devamdr, buda mmkndr, g yetilemeyecek bir eyi yoktur, yine bunda da bir gr vardr, nk isyan ilemeye davet sebepler kulun kanmaya sabredemeyecei kadar gl olabilir, bu durumda kanmak iin ok iddetli mcadeleye ihtiyac olabilir, belki taat fiillerini yapma esnasndaki nefisle mcadeleden daha iddetli olabilir, bunun iin itaat iin ok alanlar var, fakat haramlar terki gleri yetmiyor mer (r.a) isyana itah duyup ta yapmayan kavim hakknda soruldu, dedi ki: Onlar Allahn kalplerini takva iin imtihan ettii ve kendilerini iin balama ve byk bir ecrin bulunduu kavimdir.(3) Yezid bin Meysere baz kitaplarda Allahn yle buyurduunu sylyor: (S: 178) Ey ehvetini terk edip genliini benim iin harcayan gen, sen benim yanmda baz meleklerim gibisin (4) Yine dedi ki: Cisimde ehvet ne iddetlidir, atein yakmas gibidir, kuatlm olanlar ondan nasl kurtulurlar. (5) Bunda iin hakikat: Allah kullarna glerinin yetmeyicei amelleri yklemez, rahmetinden dolay ve ruhsat olsun diye meakkat sebebiyle onlardan ok amelleri kaldrmtr, yasaklara gelince ehvetler ve sebeplerin kuvvetlilii sebebiyle hibir kimseye mazur grmemitir, bilakis her halkarda terk etmekle sorumlu tutmutur, ancak haram olan yiyeceklerden zarurat annda lmeyecek miktarda mbah kld, lezzet ve ehvet iin deil . Burdan imam Ahmedin sylediinin sahihlii bilinir: Yasak emirden daha iddetlidir. Sevban (r.a)dan peygamber (s.a.v)in yle buyurduu rivayet edilir stikametli olunuz fakat tamamen istikametli olmaya g yetiremezsiniz. Hakim bin Hazen el Klefi rivayetetti ve dedi ki: Peygamber (sav)e eli olarak geldim onunla beraber cuma namaz kldm, rasulullah (sav) bir deneye veya yaya dayanarak ayaa kalt ve allaha hamd ve sena etti ve sonra buyurduki: Ey insanlar siz emir olunduunuzun hepsini yapamazsnz ve g yetiremezsiniz fakat doru olunuz ve mjdeleyiniz (6)

Size bir ey emrettiim zaman onu gcnz yettiince yapnz sz bir kimse emredildii fiilin hepsini yapamyorda bazsn yapabiliyorsa mmkn olan yapacana delildir bu bir ok meselede byledi. Taharet onlardandr, bazsna gc yetip bazsndan ya suyun bulunmamasndan yada baz azalarnn hasta olmasndan dolay aciz olsa, gc yettii ksmn yapar dierlerine de teyemmm eder, bu ister abdest ister mehur olana gre guslde olsun ayndr. (S:179) Namaz da olandandr. Kim ayakta klamazsa oturarak klar, ona da aciz olsa yatarak klar. Sahihi Buharide mran bin Husayndan rivayet edildi, peygamber (s.a.v) buyurdu ki: Ayakta kl, gcn yetmezse oturarak, gcn yetmezse yan yatarak kl Buna da gc yetmezse ima ederek ve mehur rivayete gre niyetle klar ve namaz sakt olmaz. Ftr sadakas da byledir, bir san (l birimi) bir miktarn karmaya gc yetse o kadar lazm olur, fakat gndzn bir ksmn tutmaya gc yetene ihtilafsz oru gerekmez, yine kefaaretle klenin bir ksnn azad etmeye gc yetse lazm olmaz, nk klenin bir ksmnzada ari tarafndan sevimli deildi, bilakis tam olmasn emretmitir. Arafatta (1) Teabn suresi, ayet: 16 (2) Ali imran, ayet: 97 (3) Haber munkatdr, Mcahid merden iitmemitir, bunu Ahmed zhd kitabnda tahric etti. (4) Ebu Nuaym Hilyede tahric ett. 5/237 (5) Ebu Nuayn hilyede rivayet etti 5/ 241 (6) Hadis hasendir, Ahmed ve Ebu Davud Hakem bin Hazenden tahri etti. vakfesi geen geri kalan hac iemlerini yapar m, yapmaz m? Yoksa tavafla sayi yapp ihramdan kar m? Bunda imam Ahmetten iki rivayet var: En mehur: Sadece tavaaf vesay yapar, nk minada gecelemek ve eytan talamak arafatta vakfeye tabidirler, Allah teala kendisinin mearil haramda zikredilmesini ve belli gnlerde arafattan inenler iin emretmitir, Arafatta durmayana umre yapana emredilmedii gibi emredilmez. Allah en iyisini bilir. ONUNCU HAD S (TEM Z VE TEM Z EYLER) Ebu Hureyre (r.a)den rivayet edildi, rasulullah (s.a.v) buyurduki: Allah teala temizdir ancak temiz olan kabul ede, Allah teala peygamberlere emrettiini mminlere de emretti. Allah teala buyurduki: Ey peygamber! Temiz olan eylerden yiyin; gzel iler yapn. Ben sizin yaptklarnz hakkyla bilmekteyim. (1) ve yine buyurduki: Ey iman edener size verdiimiz rzklaran temiz olanlardan yiyin eer Ona ibadet ediyorsanz Allaha kredin (2) Sonra uzun sefer edip, sa dank toz iinde, yiyecei , iecei, giyecei haram ve haramla gdalanm bir adam zikretti, ellerini semaya kaldrm, yarab yarab diyor, buna nasl icabet olunsun bunu Mslim rivayet etti Bunu Mslm Fudayl bin Merzuktan Oda Adiy bin sabitten, Oda Ebu Hazimden Oda Ebu Hureyreden tahric etti, ve Tirmizi de tahri eti ve hasendir garibtir dedi. Fudayl bin Merzuk orta halli gvenilirdir, Mslim Buhar dnda onun hadisini tahric etti. Allah gzeldir sz peygamber (s.a.v)den rivayetle Sad bin ebi Vakkastanda rivayet edildi: Allah gzeldir gzeli sever, temizdir, temizi sever, cmerttir, cmertlii sever (S: 181) Bunun Tirmzi tahrci etti, isnadnda sz vardr. (3) Manas: Allah teala ayp ve tm noksanlklardan mnezzeh ve mukaddistir, Allah teala buyurduki: Temiz kadnlar temiz erkeklere temiz erkeklerde temiz kadnlara yarar. Bu sonuncular (iftiraclarn) sylediklerinden ok uzaktrla. 5) (4) Murad: Onlar irkin eylerin pisliinden mnezzehtirler. Ancak temiz olan kabul eder sznn manas sadaka hadisinde varid oldu, lafz da udur: Bir kimse temiz kazantan sadaka vermezse, Allah temiz dndakini kabul etmez. (5) Yani Allah sadakadan ancak helal olanr, temiz olan kabul eder. Denildiki: imdi hakknda konutuumuz hadistesi Allah ancak temiz olan kabul eder sz bundan daha ummumidir, o da amellerden riya, ucub gibi onu bozucu eylerden temiz olmayan, malladan temiz ve helal olmayan kabul edilmez, temiz ile ameller, szler ve inalar vasflandrlr, btn bunlar temiz ve pis diye ayrlrlar, bu Allah tealann u kavline girdii de sylendi: (okluu seni artsa da temiz ile pis bir olmaz) (6) Allah teala sz temiz ve pis diye ayrd, buyurdu ki: (Allah bir misal getirdi: Gzel bir sz gzel bir aaca benzetti) (7) Kt bir szn misali kt aac benzer. (8) ve yine buyurdu ki: Ona gzel sz ykselir salih amelde onu ykseltir) (9) (S: 182) Peygamberi temiz eyleri, helal pis eyleri haram klyor diye vasfetti. Buna itikad, szler ve amellerinde girdii sylendi, Allah teala mminleri unu szyle temiz diye vasflad: Onlar yle kimselerki melekler onlar temizler olarak ldrr) (10) Melekler lm annda derki: Ey temiz nefis temiz cesedden k, melekler, cennete girerken onlara selam verip derlerki: Siz temiz oldunuz. Hadiste variddirki: Mmin Allah yolunda kardeini ziyaret ettii zaman melekler ona derki: Sen ve yrynten temiz, oldu, cennetten bir mekan edindim. (11) ___ (1) Mminun suresi, ayet: 51 (2) Bakara, ayet: 172 (3) Tirmizi Sadden tahric etti ve gzel grd, Syutide baka bir yolla Ebu Zerden tahric etti, senedinde ehrbin Havebvar, o zayftr. (4) Nur suresi, ayet: 26 (5) Ebu Hureyreden Ahmed Buhar, Mslm Tirmzi, bni Mace ve bni Huzeyme tahric etti (6) Maide, ayet: 100 (7) brahim, ayet: 24 (7) brahim ayet: 26 (8) Fatr suresi, ayet: 10 (10) Nahl surei, ayet: 32 (11) Ebu Hureyreden Ahmed, Tirmizi, bni Mace, bni Hibban tahric etti, Tirmizi bu hadis hasen, garibtir dedi. Mminin kalbi, dili, cesedi tamam temizdir, kalbinden yerlemi olan iman temizdir, dilinde ortaya kan olan zikir temizdir, iman isminde dahil olan ve azalarnda ortaya kan salih ameller temizdir, btn bu temizleri Allah teala kabul eder. Mmin iin temiz amellerin olutuu en gzel eyde, temiz yiyecektir, ve helaldan olmasdr, eer haram yerse amel

bozulur, kabulne engel olur, bunu kararlatrdktan sonra yle buyurdu: Allah ancak temiz olan kabul eder, Allah peygamberlerine emrettiini mminlere de emretti. Allah teala buyurdu ki: Ey peygamber temiz eyleden yiyin ve iyi ameller ileyin ve Ey iman edenler sizi verdiimiz rzklardan temiz olandan yiyin, eer Ona ibadet ediyorsanz) ve Ey iman edenler size verdiimiz rzklardan temiz olarak yiyin eer ona ibadet ediyorsanz) Bununla murad: Peygamberler ve mmetleri salih amel ilemekle temiz ve helal yemekle emredilmitir, yiycek hela olduka salih amel kabul edilcektir, eer yiycek helal deilse amel nasl kabul edilsin ki, ondan sonra haramla birlikte dua nasl kabul edilsin? Bu haram gdalanmakla birlikte amellerin kabul edilmesinin uzak olduuna misaldir. Taberani bni Abbas (r.a)dan yle dediini tahric etti: (S: 183) u ayet rasululhah (s.a.v)in yannda okundu: Ey insanlar yeryzndeki eylerden helal ve temiz olarak yiyin) (1) Sad bin Ebi Vakkas ayaa kalkt ve Ey Allahn rasul Allaha beni duas kabul edilenlerden klmas iin dua, et, dedi. Peygamber (s.a.v) buyurduki: Ey Sad yiyeceini temiz tut duas kabul edilen olursun, Muhammedin nefsi kudred elinde olana yemin ederim ki, kul karnna bir lokma haram atarda Allah onun krk gn amelini kabul etmez, hangi kulun eti haramdan yetimise ate ona daa layktr (2) mam Ahmedin msnedinde bni merin (r.a) yle dedii rivayet edildi: Kim iinde bir dirhem haram bulunan on dirheme bir elbise satn alsa, zerinde olduu mddete Allah onun namazn kabul etmeyecektir sonra iki parman iki kulan indirdi ve Eer bunu rasullullah (s.a.v)tan iitmemisem ikisi de sar olsun, dedi. (3) Bunun manas Bezzar ve bakasnn tahric ettii, gerekten zayf bir isnatla Ali (r.a)den rivayet edildi. Taberani zayflk bulunan bir isnadla Ebu Hureyre (r.a)den tahric etti, peyamber (s.a.v) buyurdu ki: Adam temiz nafakayla hac olarak evinden kar, ayan binein eerine koyar ve Lebbeyk Allahmme Lebeyk derse gkten bir arc: Sana Lebbeyk ve iki unutululuk olmasn, azn haram, nafakan haram ve haccn da makbul deil diye arr. (4) (S: 184) Yine mer (r.a)den buna yakn manada zayf bir isnatla rivayet edildi. Ebu Yahya el Kattat Mchidden, oda bni Abbas (r.a)dan yle dedini rivayet etti: Allah karndan haram bulunan bir kiinin namazn kabul etmez. (5) Alimler haram malla hac eden ve haram elbiseyle namaz klan kimsenin kendisinden hac ve namaz farznn kalkacan hakknda ihtilaf ettiler. Bunda imam Ahmedden iki rivayet var. Bu zikredilen hadisler harama bulamakla birilkte amelin kabul edilmeyeceine iaret ediyor. Fakat kabulle amelden raz olmak ve faillinin vlmesi, ve melekler arasnda onunla vnlmesi muraddr. Boyundan farzn dt de kastedilmi olabilir. Eer murad birinci ve ikinci manadaki kabul ise, boyundan farzn dmesine engel deildir. Efendiliinden kaan klenin, kocas kendisine kzan kadnn, lehine gelenin ve iki ienin namaznn krkgn kabul edilmeyecei gibi, Allah en iyisini bilir-birinci ve ikinci mana ile kablnn reddir, murad edilen budur, u ayetten maksad Allah iyisini bilir (Allah ancak mttakilerden kabul eder.) (6) _____ (1) Bakara, ayet: 168 (2) Hafz Ebe Bekir bin Mirdeveyh tahric etti. bni Kesir tefsiri 1/ 203 (3) Ahmed Bakiyye bin Velid yoluyla tahric etti, o mdellistir, o Osman bin Zferden Oda Haim el Evkastan rivayet etti, Zehebi: o gvenilir deldir dedir dedi. (4) Taberani evsatta tahric etti, Heysemi dedi ki: Senedde Sleyman bin Davud el Yemani var, o zayftr, (5) Hadis zayftr, Ebu Yahya el Kattat rivayet etti, onun hadisi zayftr, (6) Maide: 27 Bunun iin bu ayetten dolay selef mttakilerden olamayp amellerinin kabul edilmeyenlerden olacaklarndan korkarlard. mam Ahmed burdaki mttakilerden soruldu, deki: ok eylerden korkar, helal olmayan eye girmez. Ebu Abdullah Saci ez Zahid deki ki: Amel be hasletle tamam olur: Allahn marifetine iman, hakkn marifeti, ameli, Allah iin ihlasl yapmak, snnet zere amel ve helal yemekti, Eer bunlardan biri olmazsa amel ykselmez. Sen eersen Allah bilir de hakk bilmezsen faydalanamazsn, hakk bilirde Allah bilmezsen yine faydalanamazsn, Alah ve hakk bilip ameli ihlasl yapmazsan faydalanamazsn, eer Allah, hakk bilir ve amelde ihlasl olurda snnet zere olmazsan faydalanamazsn, (S: 185), drd tamamlanr ve yiyecekte hela olmazsa yine faydalanamazsn. (1) Vbeyh bin el Verd dedi ki: Karnna girenin haram m, yoksa helal mi olduuna bakmadka u direk gibi kyamda durursan sana hi bir fayda vermez. (2) Haram malla sadakaya gelince o makbul deildi, sahihi mslimde bni mer (r.a)den peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu rivayet edildi: Allah taharetsiz namaz, ganimetten alnan maldan da sadakay kabul etmez. Sahihaynde Ebu Hureyre (r.a)den peygamber (s.a.v)in yle buyurduu rivayet ediliyor. Kul temiz malla sadaka verirse Allah ancak temiz olan kabul eder. Rahman onu sa eliyle alr. mam Ahmedin msnedinde bni Mesud (r.a)dan peygamber (s.a.v)in yle buyurduu rivayet edildi: Bir kul haramdan mal kazansa infak etse, kendisine beraketli klnmaz, sadaka verse kendisinden kabul edilmez, onu gerisinde (miras) braksa ancak ona cehenneme yazk olur, Allah kty kt ile yok etmez, fakat kty iyi ile yok eder, muhakkak pis pisi gidermez.(3) Derractan Oda bni Huceyreden Oda Ebu Hureyre,den oda peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu rivayet etti: (S:186) Kim haram mal kazanrda sadaka verirse onun iin bir sevap yoktur, meakkati (gnah da) onun zerinedir. Bunu ibni Hibban sahihinde tahric etti. (4), Bunu bazas Ebu Hureyreye mevkuf olarak rivayet etti.

Kasm bin Muheymirann mrselerinde peygamber (s.a.v)in yle buyurduu rivayet edildi: Kim gnahtan bir mal kazanr ve onunla yaknlarn gzetler veya sadaka verse veya onun Allah yolunda harcarsa, Allah onlarn hepsini toplar sonra kendisiyle birlikte atee atar.(5) Ebud Derda ve Yezid bin Merysereden helal olmayan bir mal kazanp sadaka verenin yetimin malndan alpta dula elbise giydiren gibi grdkleri rivayet edildi. (6) bni Abbasa zulmeden ve haram mal alan, sonra tevbe edip o mal ile hac edip, kle azad eden adamn durumu soruldu, dedi ki: Pis, pise keffaret olmaz. Ayn ekilde bni Mesudde dedki: Pis, pise keffaret olmaz, fakat temiz pis olana keffaret olur. (7) Hasan Basr dedi ki: Ey miskine acyarak sadaka, veren zulmettiine ac. Bilki haram malla sadaka iki ekille olur. Birincisi: hanet eden veya gasp edenin kendi nefsine harcamas, bu hadislerde murad eilen de budur, o kabul edilmez, yani ona sevap verilmez, bilakis bakasnn maln izinsiz kullandndan dolay gnahkar olur, mal sahibi de niyet ve kast etmedii iin sevab alamaz. Alimlerden bir topluluk byle dedi, ashabmzdan bni Ukayl onlardandr. Abdurrazzakn kitabnda Zeyd bin Ahnes el Huzainin Said Mseyyebe yle sorduu rivayet edilir: Yitik __________ (Ebu Nuaym hilyede tahric etti 9/310 (2) Ebu Nuaym hilyede tahric etti, 8/ 154 (3) Ahmed ve Bezzar ibni Musuddan tahric etti, Ahmedin senedinde sabah bin Muhammed var, o zayftr, Bezzarn senedinde Heysemi dedi ki: Bilmediklerim var. bni Hacer, Hepsi biliniyor, afet sadece zikredilen Sabah bin Muhammed dedi, dedi (4) Hadisin isnad sahihtir. (5) Hadis mrseldir, Mizzi ve Zehebi zikretti. (6) Ahmed zhd kitabnda zikretti. (7) Bezzar, Taberani Evsatta, ibni Mesuddan merfu olarak tahric etti. Bir mal buldum ona sadaka vereyim mi? (S: 187), Dedi ki: Sen de mal sahibi de sevab alamazsnz. (1) Herhalde kasd gerekli olan maln tarifinden nce yaplan sadakadr Sultan veya baz vekilleri beytl maldan hak ettii mal alsa ve ondan sadaka verse, veya kle azad etse, veya mescit yaptrsa, bni merden nakledildiine gre gasbettiini mal sadaka veren gibidir. Ayn ekilde Basra emiri Abdullah bin Amir lm halindeyken insanlar yannda toplanm, iyiliinden ve ihsanndan dolay kendisine vyorlard, ibni mer ise susmutu, Ondan konumasn istedi, ve bunun zerine ona hadis rivayet etti: Allah ganimet malndan karlandan sadaka kabul etmez sonra ona dedi ki: Ve sende Basrada grevlisin (2). Esed bin Musa Vera kitabnda Fudayl bin yaddan oda Mansur bintemimbin Meslemeden rivayetle dedik: bni Amir Abdullah bin mere dedi ki: u dzlk yaptmz tepeleri akttmz pnarlar grdn m, bizim iin bunlarda sevap varm? bni mer: Sen pisin pise asla keffaret olmadn bilmedin mi?!, dedi. Bize Abdurrahman bin Ziyad Ebu Malihten rivayetle, anlatt, oda Meymun bin mihrann yledediini anlatt: bni mer kendisine kle azad etmek hakknda soru soran bni Amere dedi ki: senin misalin hacnn develerini alp onunla Allah yolunda cihad edenin durumu gibidir, hak ondan kabul edilir mi? Tavus ve Vheyb binel Verd gibi takvada iddetli olan bir grup bu gibi kurallarn karttklar eylerden faydalanmaktan saknyorlard. mam Ahmed ise onlarn genelin menfaatine ynelik, mescidler, kprler ve fabrikalar gibi eylere ruhsat verdi, bunlara fey malndan savasz alnan mal) harcanr, ancak kesin olarakaksz gmrk ve gasb edildii kesin olan eyler mstesnadr, o zaman haram mala yaplm eyden saknlr, her halde ibni merin itiraz da onlarn beytlmaldan kendi nefisleri iin alp sonradan kendilerinden sadaka gibi vermelerinedir, bu gasba benziyor, krallarn mescid bina ettirmelerine alimlerin itiraz etmesi de bunun gibidir. Ebul Fere bnil Cevzi dedi ki: (S: 188) Sultanlar veya emirlerden haram veya hela kazanpta sonra bununla kaleler veya mescitler yaptranlar var mdr? Diye nceki alimlerden bazsna sorulduunu grdm. Harcayann kalbinin ho olmasn gerektirecek fetva verdi, 5 gibilerin sahip olmad malda yapt harcamada kendileri iin bir nevi simsarlk olduunu sylediler, nk onlar gasbp olunmularn ahslarn bilmiyor ki onlara geri iade etsin. Deki ki: Bendedim ki: Fetva verenlerin durumu ne acaiptir, eriatn usulne bilmiyorlar. nce harcayann haline baklmal: 1- Eer sultansa beytlmaldan kard maln harcana yerler biliniyor, onun hakllar nasl engellenebilir, ve onu nasl okul vekale yapmnda kullanabilir? 2- Eer emir veya sultan naiblerinden ise gerekli olan beytl mala vermesi gerekir, eer mal haram veya gasp ise her tasarruf haramdr, vacip olan alnana veya varislerine verilmesidir, eer bilinmezse beytlmala genel menfaatler veya zekat iin verilir Onun sz kendi zamanndaki fayde hakk olanlara haklarn vermeyen ve ihtiya olmayan beli bir kesimi zel klarak medreseler ve kalelleler yaptrp kendi nefislerine niseteden sultanlar hakkndad, faydan hak sahiplerine haklarn verip sonrada insanlarn muhta olduklar mescit okul gibi eyleri yaparsa caizidir. Beytl maldan kendisi iin mal alsa sonra onu kendine nismet ederek ihtiya duyurulan okul veya cami yaptrsa, gasbedipte gasbettii kimseye sadaka veya hibe olarak veren kimseye zt olarak bu yaptyla zimmeti temize karm kmaz m? Btn bunlar israfsz ve lksz ihtiya durumunda sz konusudur.

mer bin Abdul Aziz beytl maldan mescidin tamirini emretti, ve yarlan ksm gemelerini yasaklad ve dedi ki: Ben Allahn malndan binalar iin hak bulamadm. Ondan ylededii rivayet edildi: Beytl mallarna zarar verecek eye mslmanlarn ihtiyac yoktur. Belki baz alimler gasbedenin bakasnn maln kullanmann mal sahibinin iznine bal olduunu sylediler, eer icazet verirse caizdir dediler. (S: 189) Ashabmzdan bazs _______ (1) Bunu Abdurrazzak musannefinde zikretti. (2) Hadis sahihtir, tahric az nce geti, Tirmzi , bni Mace ve Mslim ibni merden tahric etti. Ahmedden rivayetle hiyaye ettiler ki: Kim zekatn gasbedilmi maldan karsa sonra mal sahibi icazet verse caiz olur ve zekat ondan der. bni Ebid Dnya imam Ahmedden rivayetle tahric etti ki: Birisi bakasnn klesini bedelini demeyi stlenerek azad ederse sonra sahibi icazet verirse caiz olur, azad etmesi geerli olur, bu ise Ahmedin ifadesine zttr. Hanefilerden hikaye edildi ki: Birisi bir koyun gasbetse ve temettu veya kran hac iin kesse sahibi de icazet verse ona caiz olur. kinci vecih: Gasp edenin gasp edili mal kullanmndan: Sahibine veya varislerine vermekten aciz olduu zaman sahibi adna sadaka vermesidir, bu alimlerin ounluuna gre caizdi, Malik, Ebu Hanife ve Ahmed onlardandr. bni Abdil Ber dedi ki: Zhriy, Sevri, Malik, Evzai ve Leys dedi ki: Ordu dalm ve onlara ulaamamsa ganimet malndan karan adam bete birini imama verir geri kalan sadaka verir, bu Ubade bin Samit, Muaviye ve Haseni Basriden de rivayet edildi, bu ibni Mesud ve bni abbasn da mezhebine benziyor, onlarda sahibi bilinmeyen maln sadada verilmesi grndeler. dedi ki: Yitik mal tarif edildikten sonra ve sahibinin bilinememesi durumuda sadaka verilesinin caiz olduuna icma ettiler, sahibi gelirse sevab veya bedelinin kendisine geri denilmesi arasnda muhayyer braktlar, gasp edilen de byledir. Malikbin Dinardan yle dedii rivayet edildi: Ata bin Ebi Rabaha yannda haram bal bulunan ve sahibini bilmeyen bir adamn bundan kurtulmasn istediini sordum, dedi ki: Sahibinin yerine sadaka veri, bu onun yerine caizdir demiyorum. Malik dedi ki: Atann bu sz benim iin arlnca altndan daha sevimlidir: Sfyan bir kavimden gasp edilmi bir ey satn alan hakknda: onlara geri verir, eer buna gc yetmezse maln tamamn saraka verir ve ana parasn da almaz dedi, ayn ekilde bir ey satp ta parasndan phelenen birisi hakknda da kymetini sadaka verir dedi, bnil Mbarek ona muhalefet etti ve dedi ki: zellikle kar sadaka verir Ahmed dedi ki: Kar sadaka verir, ayn ekilde babasndan muamelesinden holanmad birisine satt maldan varis kalan hakknda da karn sadaka verir geri kalan alr dedi. (S: 190) Sahabeden bir gruptan buna yakn rivayet edildi, bazlar: mer bin Hatab ve Abdullah bin Yezid el Ensari (r.a)dir. Haram mallar hakknda afiiden meur olan: Hak sahibi ortaya kncaya kadar muhafaza edilir. Fudayl bin yad sahipleri bilinmeyen haram mallar hakknda telef edilip denize atlaca ve sadaka verilmeyecei grndedir ve dedi ki: Allaha ancak temiz olanla yaklalr. Sahih olan onunla sadaka verileceidir, nk mal tef edip zayi etmek yasaklanmtr onu daima bekletmekte telef olmaya maruz brakmktr, sadaka vermek kendi kazancndan deil ki pis eyle, Allaha yaklama olsun, o ancak dnyada faydalanmas imkansz olduu iin ahirette faydalanmas iin sahibi yerine sadakadr. Sonra uzun sefer edip, sa dank toz iinde, yiyecei, iecei, giyecei harama ve haramla gdalanm bir adam zikretti, ellerini semaya kaldrm, ya rab yarab diyor buna nasl icabet olunsun Bu kelamda peygamber (s.a.v) duann adabna ve kabul olmasn gerektiren sebeplerine ve kabulne engel olan eylere iaret etmitir, duann kabulne gerektiren sebebleri drt olarak zikretmitir: Birincisi: Uzun sefer, sefer yalnzca duann kabuln gerektirir, Ebu Hureyre (r.a) hadisinde olduu gibi peygamber (s.a.v) buyurdu: dua phesiz mstecaptr: Mazlumun duas, yolcunun duas ve babann ocuuna olan duas (1) Bunu Ebu Davud, bni Mace ve Tirmzi taric etti, bunun benzeri ibni Mesuddan da rivayet edildi. Yolculuk ne zaman uzun olursa icabete daha yakn olur, nk bunda nefsin krlma vatandan gariblik ve meakkata katlanma vardr, krklk duann kabulnn en byk sebeblerindendir. ________ (1) Bunu Ahmed, Buhar edebte, Ebu Davud ve Tirmzi tahric etti. kincisi: Giyside ve grnte tozlanma ve sa danklyla bir dankln oluu, buda yine peygamber (s.a.v)den mehur olan hadise gre duann kabulnn sebeblerindendir: (S: 191) Nice sa dank, tozlu elbisei, eski kaplardan kovulmu vardr ki, eer Allaha yemin etse Allah onun yeminin doru karr. (1) Peygamber (s.a.v) yamur duasna knca eski elbiseyle mtevazi olarak ve niyaz ederek kt. (2) Mutarrif bin Abdullahn kardeinin olu hapsedildi en eski elbiselerini giydi ve eline bir ald, ona bu nedir? denilince, Rabbime zillet gsteriyorum beki beni kardeimin olu iin efaati yapar, dedi. (3) ncs: Elleri semaya kaldrmak, bunun vesilesiyle duann kabul mid edilen adabtandr. Selman (r.a)dan rivayet edilen hadiste peygamber (s.a.v) buyurduki: Allah hayaldr, cmertir, adam iki elini kaldrd zaman bo sfr olarak evirmekten haya eder. Bunun imam Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi, ve bni Mace tahric etti. Buna benzer Enes ve Cabirde de rivayet edildi.

Peygamber (s.a.v) yamur duasnda iki elini koltuk altnn beyaz grnene kadar kaldryordu. (4) Bedir sava gn ellerini mriklere kar zafer dilemek iin kaldrd hatta ridas iki omuzundan dt. (5) Peygamber (sav)in duada ellerini kaldr hakknda eitli rivayetler edildi, bazlar: (S: 192) Sadece ehadet parmayla iaret ediyoru, ondan bunu minber zerinde yapt rivayet edildi (6), bunu bineine binince deyapt. (7) Alimlerden bir grup namazda konut dualarnda ehadet parmayla iaret ediyordu, Evzai, Said bin Abdul Aziz, shak bin Raheveyn onlardandr. bni Abbas ve bakas dedi ki: te bu duada ihlastr. bni Sirin dedi ki: Allah vdn zaman bir parmanla iaret et Yine onlardan: Peygamber (s.a.v) ellerini kaldrd elinin d tarafn kbleye i tarafn yzne doru evirdi. (8) Bu sfat peygamber (s.a.v)den yamur duasnda rivayet edildi (9) bazs bu ekil zere kaldrmay yamur duasndan mstehap grd, Cevzecani onlardandr. Seleften bazs daki: Bu eklide zere kaldrmak tazarrudur yakar.Yine bunun aksi rivayet edildi, yine bu peygamber (s.a.v)den yamur duasnda rivayet edildi (10) Seleften bir topluluun byle dua ettii rivayet edildi, bni mer, bni Abbas ve Ebu Hureyre (r.a) onlardandr. Peygamber (s.a.v)den snd zaman bu ekilde yapt rivayet edildi. (11) (S: 193) Yine onlardan iki elini kaldrd, iki avcunu semaya elinin arka ksmlarn yere doru kld. Allah tealadan isteyite bu ekilde isteme hakknda bir ok hadis variddir. bni mer, Ebu Hureyre ve bni Sirinden bu duann Allahtan bir ey istemek iin olduunu rivayet edildi. Yine onlardan: Bunun aksi, oda elleri ters evirip arka tarafn ge, i ksmn yere doru yapmaktr. Mslimin sahihinde Enes (r.a)den peygamber (s.a.v)in yamur duas yapp ellerini style semaya iaret ettii rivayet edildi. Bunu imam Ahmedde tahric etti, lafz udur: ki elini at iki elinin srtn ge doru kld. ____________ (1) Mslim, bni Hibban, Hakim ve Ebu Nuaym Ebu Hureyre (r.a)dan tahric etti, sahihtir. (2) Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi tahric etti ve dorulad. (3) Zehebi ve ibni Asakir tarihinde rivayet etti. (4) Mttefak aleyhl, Ahmed Buhar ve Mslim Enesden tahric etti. (5) Hadis sahihtir, Mslm, bni Hibban ve Tirmzi bni Abas (r.a)dan tahric etti. (6) Hadis sahihtir, Ahmed, Mslim, Nesa ve Ebu Davud tahric etti, bni Hibban dorulad.(7) Mslim tahri etti. (8) Beyheki, ibni ebi eybe Abdurrazzak tahric etti. (9) Hadisi Buhar, Mslim ve mam Ahmed Enes bin Malikten tahric ette (10) Mslim Enes (r.a)den tahric etti (11) Ahmed bunu mrsel olarak Saib b. Hallad ensariden oda babasndan rivayet etti, isnadnda ibni Lehia var, zayftr heysemi isnad gzeldi, dedi. Bunu Ebu Davud da tahric etti, lafz udur: Peygamber (s.a.v) u ekilde yamur duas yapt iki elini uzatt, avu ilerini yere doru evirdi. mam Ahmed Ebu Sadi Hudriden yle dediini tahric etti. Peygamber (s.a.v) arafatta vakfedeyken yle dua ediyordu: ki elini meme hizasna kaldrd ve avularnn iini yere doru kld. Hammad bin Seleme de peygamber (s.a.v)in Arafatta ellerini kaldrn byle vasfeti. bni Sirinden rivayet edildiki: te bu snanmandr. Drdncs: Ruhubiyetini tekrarlayarak Allaha srar etmek, buda duann icabetinin istendii eylerin en byndendir. (S: 194) Bezzar Aye (r.a)den merfu olarak tahric etti. Kul Ya Rab deyince, Allah: Lebbeyk kulum, iste sana verilecek der. Taberani ve bakas Sad Bin Hariceden tahric etti, bir kavim peygamber (s.a.v)e yamur ktln ikayet etti. Binekler stne diz st kn Ya Rab, ya Rab, diyeniz buyurdu. ehadet parman ge kaldrr kendilerine yamur yadrld, hatta yamurun durmas holarn gitti. (1) Msned ve bakasnda Fadl bin Abbas (r.a)dan peygamber (s.a.v)in yle buyurduu rivayet edildi: Namaz ikier ikierdir, her iki rekatla bir teehhddr, tazarru ve huudur, tezellldr, el kaldrmad, duada elleri rabbine kaldrp yzn ona dnp: Ya Rab, ya Rab demendir, kimi bunu yapmaz o (namaz) noksandr. (2) Yezid er Rakkai Enesten merfu olarak rivayet ettiki: Hangi bir kul ya Rab, ya Rabya Rab dese Rabbi ona lebbeyk (buyur) lebbeyk der. (3) Ebud Derdave bni Abbas (ra)dan Allahn en byk isminin: Rabbi, Rabbi olduunu syledikleri rivayet edildi. (4) (S: 195) Atadan yle didii rivayet edildi: Kul defa Ya Rab ya Rab derse Allah ona bakar bunu Hasana zikretti ve siz kuran okumuyor musunuz?, dedi sonra u ayeti okudu: Onlar, ayakta dururken otururken, yanlar zerine yatarken Allah anarlar, gklerin ve yerin yaratl hakknda derinderin dnrler (ve yle derler) Rabbimiz! Sen bunlar bouna yaratmadn. Seni tesbih ederiz. Bizi cehennem azabndan koru. Ey Rabbimiz! Dorusu sen kimi cehenneme koyarsan artk onu rsvay etmisindir. Zalimlerin hi yardmclar yoktu. Ey Rabbimiz! Gerek u ki biz rabbinize inann! diye imana aran bir davetiyi peygamberi, kuran ) iittik hemen iman etik. Artk bizi gnahlarmz bala, ktlklerimizi, rt, ruhumuzu iyilerle beraber al, ey Rabbimiz!. Rabimiz! Bize peygamberlerin vastasyla vadettikelrini de ikram et ve kyamet gnnde bizi rezil rsvay etme; phesiz sen vaadinden caymazsn!) (5) Kim Kurandaki dualar dnrse ounlukla Rab ismiyle aldn grr, Allah tealann u kavli gibi: Ey Rabbimiz! Bize dnyada da ahirete de iyilik ver ve bizi cehennem azabndan koru!) (6) Ve Rabbimiz! Unutursak veya hataya dersek bizi

sorumlu tutma. Ey rabbimiz! bize gcmzn yetmedii ilerde ykleme. Bize affet ! Bizi bala! Bize ac! Sen bizim mevlamzsn. Kafirler topluluuna kar bize yardm et.) (7) ve Rabbimiz ! Bizi hidayete erdikten sonra kaplerimizi eriltme!) (8) Buna benzer kuranda oktur. Malik ve Sfyan duada ey efendim diyen hakknda soruldu: Dedilerki: Ya Rab, der Malik unu ekledi: Peygamberin dualarnda dedikleri gibi. Duanin icabetine engel olan eylere geince: Peygamber (s.a.v) yemekte, imede, elbisede ve gdalanmakta haramda ileri gitmektir, bu manada bni Abbas hadisinde daha nce geti. _______ (1) Zayftr. Taberani Bezzar, Buhari tarihinde tahric etti. (2) Senedi zayftr. Ahmed ve Tirmizi Fadlden tahric etti. (3) Sahihtir. (4) Mevkuftur. bni Ebi eybe Ve Ebu Hatim tahric etti. (5) Ali mran: 191-194 (6) Bakara: 201 (7) Bakara: 286 (8) Ali mran: 8 Peygamber (s.a.v) Sada buyurduki: Yiyeceiniz temiz tut duas mstecap olan olursun. Helal yemek, imek giymek ve gdalanmak duann icabetini gerektiren sebeptir. krime bin Ammar rivayet etti, dekiki: Bize Esfar anlatt, deki: (S: 196) Sad bin Ebi Vakkasa denildi ki: Rasulullahn (s.a.v) ashabnn arasnda nasl senin duan mstecap olur? Dedi ki: Azma aldm lokmann nerden gelip nerden ktn biliyorum. Vehb bin Mnebbihten yle dedii rivayet edildi: Kimin, Allahn duasn kabul etmesi houna giderse yiyeceini temiz tutsun. Sehl bin Abdullahtan yle dedii rivayet edildi: Kim krk gn helal yerse duas mstecap olur. Yusuf bin Esbattan yle dedii rivayet edildi: Bize kulun yiyecei haram olursa duasnn gklerden hapsedilece i ulat. Peygamber (s.a.v)in: Ona nasl icabet edilsin sz sorudur, aknlk ve kabulnn uzakln bildirmek iin kullanlmtr, icabetin imkansz oluu ve tamamen engel olaca hususunda ak deildir, bundan u sonu kar: Haramda ileri gidip onunla gdalanmak icabete engeller olanlar cmlesindendir, bu engeli engel olmaktan engelleyecek bir ey bulunabiir, ayn ekide fiili haramlar ilemek ve farzlar tekk etmekte icabete mani olabilir, hadisi erifte olduu gibi: yilii emretme, ktlkten yasaklamay terk etek hayrllarn duasnn kabulne engeldi taat fiilleri duan icabetini gerekli klar. (1) Bunun iin maarada kaya zerlerine kapananlar Allah iin ihlasl yaptklar salih amellerle tevessl yapnca ve onlarla Allaha dua edince dualar kabul edildi. (2) (S: 197) Vebh bin Mnebbih dedi ki: Amelsiz dua edenin misali yaysz at yapan gibidir. (3) Yine ondan yle dedii rivayet edildi: Salih amel duay ulatrr Sonra Allah tealann u kavlini okudu: Ona gzel kelime ykselir ve salih amel onu ykseltir) (4) mer bin Hattab (r.a)tan yle dedii rivayet edildi: Allahn haram kldndan saknmakla dua ve tesbih kabul edilir. Ebu Zer (r.a)den yle dedii rivayet edildi: Yemee tuzun yettii gibi duada da iyilik yeter. (5) Muhammed bin Vasidedi ki: Az bir takvayla birlikte dua yeter. Sfyana denildiki: Allaha dua etsin? dedik: Gnahlar terk etmek duadr. Leys dedi ki: Musa (a.s) ki elini kaldrm gayretle Allahtan istekte bulunanbir adam grd, ve dedi ki: Ya Rabbi kulun sana kendisine merhamet edinceye kadar sana dua etti, sen merhametlilerinen merhametlisin, onun (adamn) haceti husunuda ne yaptn, Allah teala: Ey Musa,o benim hakma bakncaya kadar elini kopuncaya kadar kaldsa bile onun ihtiyacna bakmam, buyurdu. Taberani zayf bir isnadla bni Abbas (r.a)tan manas merfu olarak tahric etti. Malik binh Dinar dedik: srail oularna birbela geldi, bir k aradlar. Allah teala onlarn peygamberine onlaraunu haber vermesini vahyetti: Sizyksek yerere pis bedenlerle kyorsunuz, siz kan akttnz ve evlerinizi haramlarla doldurduunuz avular bana ayorsunuz, imdi benim gazabm sizin zerinize iddetli oldu ve benden ancak uzaklamanz ziyadeleecekti, buyurdu, Selefin bazs dedi ki: cabeti yavalatma,onun yollar masiyetlerle kapatlmtr, airlerin bazs bu manay alm ve demiki: Her skntda ilaha dua ediyoruz sonra skntlar gidince onu unutuyoruz duaya nasl icabet mit ediyoruz icabetin yolunu gnahlarla kapattk. ______ (1) Ahmed, Bezzar, bni Mace, bni Hibban sahihinde Aye (ra)dan tahric etti. (2) Buhari, Mslim bni Hibban Abdullah bin merden tahric etti. (3) Ebu Nuaym hilyede Abdullah bin Mbarekten, Oda Vehb bin Mnebbihten rivayet etti. (4) Fatr suresi ayet: 10 (5) Abdullah bin Ahmed babasndan rivayet etti.

ONB R NC HAD S (S:198) (PHEL OLANLARI TERK ETMEK) Muhammed bin Ali bin Ebu Talib (ra), rasullullah (sav)in torunudan ve reyhanesinden rivayet edildi dedi ki: Rasululah (sav)den ezberledim: Sana phe vereni brak, phe vermeyene yap Bunu Nesai ve Tirmizi rivayet etti ve Hasen,sahihtir dedi.

Bu hadisi mam Ahmed Tirmizi, Nesai, bni Hibban sahihinde ve Hakim Breyde bin ebi Meryemden, Oda ebil Havradan Oda ali (ra)n olu Hasandan rivayet etti ve Tirmizi dorulad. Ebul Havra es Sadi hakknda oklar dedi ki: smi Rabia bin eyhandr, bni Hibbanve Nesai Ona gvenilir dedi, ahmed Ebul Havra4nn isminin Rabia bin eyhan olduu hususunda durdu, bu ikisini ayrmaya meyletti ayn isimler olduu grne meyletti) Cevzecani dedi ki: Ebul Havra mehuldr, bilinmiyor. (1) Bu hadis iinde vitirin kunutunun zikri bulunan uzun bir hadistir, (S: 199) Tirmizi ve bakasnn yannda bu hadiste ziyade var oda: Doruluk huzurdu,yalan phedir. bni Hibbann lafz: Hayr huzurdur, er phedir3 mam Ahmed ierisinde cehalet bulunan isnadla Enes (ra)ten tahric etti, peygamber (sav) buyurduki: sana phe verin brak, phe vermeyene yap Baka bir vecihle Enese mevkuf olarak tahirc etti, onu Taberani, Malik rivayetiyle tahric etti oda Nafiden Oda bni merden meruu olarak rivayet etti. Darekutni dedi ki: Bu bni mer ve merin sznden rivayet ediliyor. Zayf bir isnatla Osman bin Ata el Horasani4den rivyaet ediliyor, oda babasnadn oda Hasandan Oda ebu Hureyre (ra)den rivayet ediyor, peygamber (sav) bir adama buyurdu ki: Sana phe verini bark phe vermeyene yap Adam: Ben bunu nasl bileceim?, dedi.Buyurdiki: bir i yapacam zaman elini gsnn zerine koy; kalp muhakkak haram iin arpary, helal iin skunet bulur, takval mslman byn korkusundan k terk eder. Ata el Horasaniden mrsel olarak rivayet edildi. Taberani benzerini zayf bir isat ile Vasile bin Eskadan Oda peygamber (sav)den rivayet etti, ve u ziyadeyi yapt: Ona takval kimdir?, denildi buyurdiki ki: phe annda durandr (2) Nesai EBu Bekir (ra)den mnazaras kssasn tahric etti, ve bir ziyde yapt, oda: Ebu Bekir (ra) mer (ra) e dedi ki: Rasulullah (sav) ancak buyurdu namaz klncaya , zekat verinceye kadar savamakla emrolundum. Bunu ibni Huzeyme sahihinde tahric etti, fakat bu rivayette mran el Kattan isnad ve metin olarak hata etti, bunu hafz imamlar dedi, bazlar: Ali binel Medini, Ebu Zra, Ebu Hatim, Tirmizi, Nesai, bu hadis peygamber (sav)den ne Ebu Bekir nede mer (ra) rivayetiyle bu lafzla deildir, ancak Ebu Bekir (ra) dedi ki: Vallahi namazla zekatn arasn ayranla savarm, zekat maln hakkdr, bunu da Allah en iyi bilir hadisin u metninden almtr. Ancak hakkyla mstesna bir rivayettede: Ancak islam hakk mstesna namaz klmay, zekat islamn hakkndan kld, yine hadlerin ilenmemeside islamn hakkndandr, btn bunlar ancak hakkyla mstesnadr sznden mstesnadr. Namazla zekatn arasn ayranla savaacam, zekat maln hakkdr sz , namaz terkedenle savalacana delildir, nk namaz bedenin hakkdr, ayn ekilde zekat terkedilende, nk zekat maln hakkdr. Bunda u vardr: Namaz terkedenle savamak icma olunmu bir durumdur, nk onu kendisine kyas edilen asl kld, bu mer (ra)n delil olarak zikrettii hadiste zikrolunmad, ancak bunu Allah hakkyla mstesna sznden ald. Zekatta byle nk hakkndandr, btn bunlar islamn haklarndandr. _______________ (1) Ahmed, Ebu Davud ve Tirmizi, tahric etti ve Hasen garib, dedi: (2) Bezzar, Taberani evsatta tahric etti, Heysemi Bezzarn ravileri hakknda dedi ki: Mrseldir, senedde bilinmeyenler var Mecmauzzevaid/ 3/64 (3) Ktb sitte Ashabndan ibni Mace hari, dierleri ve mam Ahmed rivayet etti, Sahihtir. Yine sahihi Mslimdeki mm Seleme (r.a)aden yaplan rivayetlede delil gsterilebilir, peygamber (sav) buyurduki: Sizin banza emirler gelecektir, onlardan iyilik ve ktlk greceksiniz, kim onlara inkar ederse beraet etmitir, kim ho grmezse selamette kalmtr, fakat kim raz olur ve tabi olursa (o kurtulamamtr) Dedilerki: Ey Allahn rasul, onlarla savaalm m? Namaz kldklar mddete hayr buyurdu (1) Namaz ve zekatn terki zerine savald gibi islamn dier rknlerini terkedenlerin hkmde onlarla savamaktr. bni ihab Hanzala bin Ali binel Eskadan rivayet etti: Ebu Bekir (ra) Halid bin Velidi (ra) gnderdi ve be ey zerine insanlarla savamasn emretti, kimbeten birini terkederse bunun zerine onunla sava dedi: (Bu be ey): Allahtan baka ilah olmadna, Muhammedin Allahn rasul olduuna ehadet etmek, namaz klmak, zekat verme, ve ramazan orucu tutmak. Said bin Cbeyr dedi ki: mer bin Hattab dedi ki: Namaz ve zekat zerine savatmz gibi, eer insanlar haccda terketseler onlarla savarz. Bu sz bu farzlardan birinden kaanlar iindir. Bir kiinin kanmasna gelince: alimlerin ounluunca namazdan kanan ldrlr, bu sz: Malik, afii Ahmed, Ebu Ubeyd ve bakalarnn szdr: Buna sahihaydeki Ebu Saidi Hudri (ra)den rivayet edilen u hadis delildir: Halid bin Velid peygamber (sav)den bir adam ldrmek iin izin istedi, hayr, belki o namaz klyordur buyurdu. Halid (ra) dedi ki: Nice namaz klan vardr kalbinde olmayan sylyor, rasulullah (sav) buyurduki: Ben insanlarn kalbini delmekte emrolunmadm, ilerini yarmaklada emrolunmadm. (S: 161) mam Ahmedin msnedinde, Ubeydullah bin Adiy bin el Hyardan rivayet edildi: Kendisine ensardan bir adam bahsetmiti: O peygamber (sav)e geilip mnafklardan birini ldrmek iin izin istemi, ve peygamber (sav) buyurmu ki:

Allahtan baka ilah olmadna ehadet etmiyor mu? Evet, fakat onun ehadeti yoktur hkmndedi) dedi. Muhammedin Allah rasul olduuna ehadet etmiyor mu? Buyurdu, evet, dedi. Namaz klmyor mu? buyurdu, evet fakat onun namaz yoktur hkmndedir. dedi. te onlar ldrmekten Allah bizi nehyetti buyurdu (3) Zekat vermekten kananlar hakknda iki gr vardr: Birincisi ldrlr, bu imam Ahmedin mehur grdr, ibni merin bu hadisiyle delillendirilir, kinci: ldrlmez, buda Malik, afii ve bir rivayette Ahmedin grdr, Oru ise: Malik, ve Ahmed bir rivayette dedi ki: Terkinden dolay ldrlr, afii, ve Ahmed bir rivayette: ldrlmez, dedi, bunada bni merin hadisi delil gsterilebilir. nk onda oru zikredilmemitir. Bunun iin imam Ahmed Ebu Talib rivayetinde dedi ki: Oru hakknda bir ey gelmemitir. Derim ki: bni Abbastan merfu ve mevkuf olarak rivayet edildiki: ehadeti, ve ya namaz, veya orucu terkeden zekat ve hacca muhalif onlara, kafirdir, kan helaldir. slam be ey zerine bina edilmitir. Hadisinin erhinde zikri geti. Hacca gelince: Terkinden dolay ldrlme hususunda Ahmedden iki rivayet var ashabmzdan bazs ldrlme rivayetini tamamen terketmeye azmedenler veya terkettii senede leceini kuvvetli bir zanla bildii halde erteleyenler iindir, manasna yorumladlar. Fakat sonra yaparm diye ertelerse alimlerin ounun dedii gibi ldrlmez. Ancak hakkyla mstesna sz, bir rivayettede: Ancak islam hakk mstesna daha ncede Ebu Bekir (ra)in namaz ve zekat bu hakka dahil ettii geti, alimlerden bazs buna oru ve haccda dahil etti. _______________ (1) Hadis sahihtir, Mslim Kitabl imare rakam 27de tahric etti. (2) Ahmed, Buhari, Mslim Ebu Saidi Hurdirin tahric etti, sahihtir. (3) Ahmed eyhaynin art zere sahih bir isnatla tahric etti. DOKUNCU HAD S (D NDE YASAKLAR VE EM RLER) -Ebu Abdurrahman Ebu Huyreyre (ra)den ylededii rivayet edildi: Peygamber (sav)i iittim buyuruyorki: Sizi neyden neyhettiysem ondan saknn, bize emrettiim eyi gcnz yettiince yapn, sizden ncekileri ancak ok sormalar ve peygamberlerine ihtilaf etmeleri helak etti Buhari ve Mslim rivayet etti. Bu lafzla hadisi sadece Mslim tahric etti. Zhri Den, Oda Said bin Mseyyeb ve Ebu Selemeden, her ikiside Ebu Hureyre (ra)den rivayet etti. Buhari ve Mslim Ebu Hureyreden Aracn rivayetiyle Peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti: Sizi terkettiim mddete beni terkedin, sizden ncekileri ancak soru sormalar ve peygamberine ihtilaf etmeleri helak etti, sizi bir eyden nehyedersem ondan kann, size bir ey emredersem onu gcnz yettiinizce yapn Bunu Mslim iki yolla manasyla Ebu Hureyre (raden tahric etti. Onun bir rivayetinde Muhammed bin Ziyaddan, Oda Ebu Hureyreden (ra) bu hadisin sebebini zikretti, Ebu Hureyre (ra) dedi ki: Rasulullah (sav) bize hitab etti ve buyurduki: Ey insanlar Allah size hacc farz etti, hac ediniz Bir adam: Ey Allahn rasul her senemi, dedi adam defa syleyinceye kadar sustu, ve buyurduki: Sizi terkettiim mddete beni braknz, sizden ncekiler ancak soru sormalar ve peygamberlerine ihtilaf etmeleri sebebiyle helak edildi, size birey emredersem gcnz yettii kadar yapn, sizi bir eyden neyheyedersem onu terkedin (1) (S:165) Bunu Darekutni baka bir vecihle muhtasar olarak tahic etti, ve onda dedi ki: Allah tealann u ayeti indi: Ey iman edenler aklanrsa hounuza gitmeycek eyleri sormayn (2) Bir ok vecihle buayetin peygamber (sav)e haccn her senemi olduunu sorunca indii rivayet edildi. Sahihaynde Enes (ra)den rivayet edildi, dedi ki: Rasullulah (sav) bize hitab etti, bir adam dedi ki: Babam kimdir: Filan buyurdu.vebuayet nazil oldu (eyleri sormayn) (2) Yine Buhari ve Mslimde Katadeden Oda Enes (ra)den rivayet etti: Bugn bana hangi eyden sorarsanz aklarm buyurdu, adamlar kendisiyle tartt zaman babasndan bakasna nisbet edilerek arlan bir adam kalkt ve Ey Allahn rasul babam kimdir?. dedi. Baban Huzafedir buyurdu, sonra mer (ra) Ra olarak Allaha, din olarak islama, peygamber olarak Muhammede raz olduk, fitnelerden Allaha snyoruz dedi, Katade ve bu hadisi zikrettiinde bu ayetide zikrediyordu: Ey iman edenler aklanrsa hounuza gitmeyecek eyleri sormayn) Taberi tefsirinde, Ebu Hureyre (ra)den tahric etti: (S:166)) Rasulullah (sav) (sav) kzgn ve yz kzarm olarak kt ve minber zerine oturdu, bir adam ayaa kalkt ve : Ben nerdeyim? dedi, Atete buyurdu, dier biri kalkt ve Babam kim? dedi, Babam Huzafedir buyurdu. mer (ra) kalkt ve Allaha raz olduk, din olara islama raz olduk, peygamber olarak Muhammede, nder olarak kurana raz olduk, ey Allahn rasul biz cahiliyye ve irkten yeni kurtulmu bir kavimiz, Alllah babalarmz daha iyi bilir. dedi ki: Kzgnl sakinleti, ve ayet nazil oldu: Ey iman edenler aklanrsa hounuza gitmeyecek eyleri sormayn) ______________ (1) mam Ahmed, Mslim, Nesai tahric etti. bni Hibban dorulad. (2) Buhari ve Mslim Enes (ra)den tahric etti. Buhari, Mslim ve bni Ceriri Taberi tefsirinde tahri ettti Camiul beyan 7/52 Yine Avfi yoluyla bni Abbastan Allah tealann u kavli hakknda (Ey iman edenler aklarsa hounuza gitmeyecek eyleri sormayn) yle dedii rivayet edildi: Rasulullah (sav) insanlar iinde Ey Kavim hac zerinize farz klnd diye ard. Esed oullarndan bir adam kalkt ve Her senemi, dedi, rasulullah (sav) ok iddetli kzdrld, Nefsimi kudret elinde bulundurana yemin olsunki, ayet evet deseydim farz olurdu ve g yetiremezdiniz, ve o halde kfre giderdiniz, sizi terkettiim mddete beni terkediniz, size bir ey emredersem yapnz, sizi bir eyden nehyedersem ondan saknn Buyurdu,

Allah teala unu inzal buyurdu: Ey iman edenler aklanrsa hounaza gitmeyecek eyleri sormayn). Onlar Hristiyanlarn sofra istedikleri gibi istekle bulunmalarn yasaklad, onlar (Hristiyanlar) o istek sebebiyle kafir olmulard. Allah bundan neyheyetti ve buyurduki: Ey iman edenler aklanrsa hounuza gitmeyecek eyleri sormayn) bekleyiniz kuran hm indii zaman aklamasn bulursunuz. Bu hadisler ihtiya olmayan ve cevab soran cennette miyim diye sormas gibi. Nehye delildir, mesela: Adamn, atete mi, veya cennete miyim diye sormas gibi. Babas kendisinin ona nisbet edildiimi yoksa baka kimsemidir? gibi. Alay, abes ve inat iin soru sormaktan nehyedildiine iarettir, ok mnafklarn yapt gibi. Mrikler ve ehli kitabn yapt gibi mucuziler istemek ve nerilerde bulunmakta buna yakndr: krime ve bakas dedi ki: Ayet bunun hakknda nazil oldu, Allahn kullarndan gizledii ve bildirmedii eyden sormakta buna yakndr, kyametin kopma vaktini sormak ve ruhtan sormak gibi. (S: 167) Yine mslmanlarn ok helal ve haramdan, sorunun iddete sebeb olmas korkulan sorudan nehye delildir, haccn her senemi olduunu sormak gibi, Sahihte Sa bin ebi Vakkas (ra)dan rivayet edildi, Oda peygamber (sav)i yle buyurduunu rivayet etti: Mslmanlar hakknda su bakmndan mslmanalrn en sulusu haram olmayan bir ey hakknda sorupta sorusu sebebiyle haram klnan kimsedir (1) Peygamber (sav) lisan hakknda sorulunca meseleleri ho grmedi ve ayplad hatta o konu hakknda soru soran vaki olmadan ehli hakknda bu belaya maruz kald (2). Peyamber (sav) kyl ve kalden, ok sorudan ve mal zayi etmekten nehyediyordu. (3) Peygamber (sav) meseleler hakknda ancak kendisine gelen bedevi Arablara ruhsat veriyordu, bu ekilde onar sndryordu, Medinede ikamte eden, kalblerinde iman kklemi olan muhacir ve enser sorudan neyhedilmitir, Sahihi Mslimde Nevvas bin Semandan yle didii rivayet edildi: Medinede rasulullah (sav)la bir sene ikamet ettim, beni hicret etmekten ancak soru sormak engelledi, bizden biri hicret edince peygamber (sav)e soru sormazd. Onda yine Enes (ra)den yle dedii rivayet edildi: Biz Rasulullah (sav)e bir ey sormaktan nehyedildik, lden akll bir adamn gelipte soru sormas houmuza gidiyordu. (4) Msnedde Ebu mamenin yle didii rivayet edildi: Allah Teala (Ey man edenler aklandnda hounuza gitmeyecek eyleri sorman) ayetini indirmiti, edenler aklandnda hounuza gitmeyecek eyleri sormayn) ayetini indirmiti, (S:168) ok soru soru sormay irkin grdk, Allah teala bunu peygamberine inzal buyurunca bundan sakndk, bize bedevi bir Arab geldi., ona bir brd rvet verdik ve peygamber (sav)e boru, sor dedik, ve hadisi zikretti (5) Ebu Yalann msnedinde Bera bin Azibin yle didii rivayet edildi: Eer bana bir snnet gelirse, ve bende rasulullaha (sav) bir ey hakknda sormak istesemde ondan ekinsem, bedevi arablarn gelmesini arzu ederdik. (1) Hadis sahihtir, Buhari, Mslim, Ahmed, Ebu Davud tahric eti. bni Hibban dorulad. (2) Hadis sahihtir, Tirmizi Hri Cemait Sehl bin Sad es Saididen tahric etti, soru soran Uveymir el Aclanidir. (3) Hadis Sahihtir, buhari ve mslim muire bin ubeden tahric etti. (4) Hadis sahihtir, Mslim Nesai ve bni Hibban tahric etti. (5) Hadis zayftr, Ahmed, Taberani Kebirde tahric etti. Bezzarn msnedinde bni Abbas (ra)in yle dedii rivayet edildi: Ben rasulullahn (sav) ashabndan daha hayrlsn grmedim, ona ancak oniki mesele sordular, hepside kuranda vardr: Sana iki ve kumardan soruyorlar) (1) Sana haram aydan soruyorlar) (2), (Sana helallerden aylardan) soruyorlar) (3) Sana yetimlerden soruyorlar) (4).. ve hadisi zikretti. Rasulullah (sav)in ashab bazan baz hadiseler vuku bulmadan nce fakat amel etmek iin soruyorlard, yle dedikleri gibi: Biz yarn dmanla karlacaz yanlarmmzda bak yok kamarla hayvan keselim mi (5), kendilerine haber verdii emirlere itaat etmek ve onlarla savaak hakknda soru sordular. Huzeyfe (ra) fitnelerden ve fitne annda ne yaplacan sordu. (6) Bu hadisin u sz: Size terkettiim mddete beni terkedin, sizden ncekiler ok soru sormalar ve peygamberine ihtilaf etmeleri sebebiyle helak oldu sorularn ho olmadna ve knandna iaret ediyor. Fakat baz insanlar bunun peygamber (sav)in zamanna has olduunu zannediyor, haram edilmeyenin haram klnmas vard veya yapmas zor olan eyin farz klnma korkusu vard bu peyamber (sav)in vefatndan sonra bu korku kalmamtr, diyor. Fakat soru sormann irkinliinin sebebi sadece bu deil, bilakis onun baka sebebide var, oda szn zikkettiimiz ibni Abbasn sznde iaret ettii eydir: Bekleyiniz, eer kuran ayeti inerse, sorduunuz her eyi onda bulursunuz. Bunun manas: Mslmanlarn dini hususunda ihtiya duyaca hereyi mutlaka Allah yce kitabnda aklam, rasul onu tebli etmitir, bundan sonra kimsenin sormasna iihtiya yoktur, nk Allah kullarnn menfaatn onlardan daha iyi bilir, kendilerinin hidayetine ve menfaatine olaneyleri mutlaka Allah balangta aklayacaktr, Allah teala yle buyurdu: (Sapmamanz iin Allah size aklyor (7) O halde bir ey sormaya hacet yok, zellikle bir ey vuku bulmadan sormaya hi ihtiya yok, en mhim ihtiya Allah ve rasulnn haber verdiini anlamak, ona tabi olup, onunla amel etmektedir. mer (ra)n sorduu gibi (Kelale hakknda), peygamber (sav) Yaz ayeti sana kafidir) buyurdu (8) Bazan baz meselelerden soruluyor, kurana havele ediyordu, rasululah (sav) bu hadiste emriyle ve yasayla megulolmak soru sormaya vakit brakmayacana iaretediyor, buyurduki: Size bir ey yasaklarsam ondan kann, bir ey emredersem gcnz yettiince yapn Mslmanlarn zerine den Allah ve rasulnden gelin aratrmak, sonra onu anlamaya almak manalar zerinde

durmaktr, ilmi ilerdense (kavrayamamsa) onu tasdik etmektir. Eer ameli ilerdense gc yettiince emirleri yapmaya, yasaklardan kamaya almaldr, azmi tamamen buna sarfetmeli, baka eye sarfetmemelidir. Kitab ve snneten ilim talebi hususunda rasulullahn (sav) ashab ve onlara tabi olanlarn hali bu ekildeydi. Emir ve yasaklar dinleyenin gayreti olmam ileri farzetmeye giderse, buda yasaa dahildir, inann ciddiyetten ve ii takib etmekten gevetir. Bir adam bni mere Haceri esvedi selamlayp pme hakknda sordu, ibni mer ona dedi ki: Peygamber (sav)i grdm onu selamlad ve pt adam ona dedi ki: Yapamazsam grn, nedir, izidham olursa grn nedir, ibni mer ona: Grn nedir Yemende brak, ben rasululhah (sav) grdm selamlad ve onu pt. Bunu Tirmizi tahric etti. _________ (1) Bakara, ayet: 219) (2) Bakara, ayet: 127 (3) Bakara: (4) Bakara, 220 (5) Bunu cemaat tahric etti. (Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai ve bni Mace tahric etti (6) Ahmed, Buhari, Mslim, Nesai ve bni Mace Ebu Hureyreden tahric etti. (7) Nisa Suresi, ayet: 176) (8) Mslim ve bni Mace tahric etti, bni Kesir tefsirinde 1/594te dedi ki: Mrseldir, yaz ayetiyse nisa suresindeki u ayettir: (Eer bir erkek veya kadnn, anababas ve ocuklar bulunmad halde kelale eklinde) mal miraslara kalrsa..) Nisa, ayet:12 (9) Ayn ekilde Buhari ve Nesaide tahric ett. Neyll evtar: 5/40 bni merin murad: Senin ancak peygamber (sav)e uyma azmin olmal, bundan aciz olmay farzetmeye ihtiya yok, veya olmadan zorluk grmeye ihtiya yok, nk bu azmi gevetir tabi olma hususundaki samimiyeti krar, dinde fakihlemek, ilimden sormak ancak ekime ve cidal iin deilde amel iin olursa vlr Ali (ra)den rivayet edildiki: Ahir zamanda olacak fitneleri zikr etti, mer (ra) dedi ki: Bu ne zaman ey Ali dinden baka baka eyde fakih olunduu zaman, amelden baka bir iin renildii, ahiret ameliyle dnya aranld zaman, dedi. bni Mesud (ra)den yle didii rivayet edildi: Kn byd byn ihtiyarlad, snnet edinilip bir gn deiinde, bu mnkerir denildii fitneleri giyerseniz nasl olursunuz. Dedilerki: Bu ne zamandr? Gvenilirleriniz azald, emirleriniz oald, fakihleriniz azald kurralarnz oald, dinden baka bir amala fakih olunduu, ahiret ameliyle dnya arand zamandr, dedi. Bunu Abdurrazzak kitabnda tahric etti. Bu manadan dolay sahabe ve tabinlerden ou vuku bulmadna nceki hadiseler hakkndaki sorulardan holanmyolar ve buna cevab vermiyorlard. Amr bin Mrre dedi ki: mer (ra) insanlarn huzuruna kt ve dedi ki: Olmam eylerden sormayn, ben mer (ra)den yle dedii rivayet edildi: Olmam eylerden sormayn, her mer (ra)i iittim olmam eyden sorana lanet etti (2) Zeyd bin Sabit bir ey hakknda sorulduunda yle diyordu: Byle mi oldu? Eer: Hayr, derlerse, bunu braknz taki oluncaya kadar. (3) Mesruk dedi ki: bey bin Kaba bir ey sordum dedi ki: Oldu mu? Hayr, dedim Olana kadar bizi rahatlat, olursa senin iin grmz hakknda ictihadmz yaparz, dedi. (S: 171) abi dedi ki: Amar bir meseleden soruldu, dedi ki: Bu olmumu? Hayr, dediler. Oluncaya kadar, brakn olursa sizin iin cevabn vermeye alrz, dedi. (4) Salt bin Raidden yle didii rivayet edildi: Tavusa bir ey sordum, bu oldumu dedi, evet, dedim. Allah iin, dedi. Allah iin dedim. dedi ki: Ashabmz bize Muaz bin ebelin yle didiini rivayet ettiler: Ey insanlar, inmeden nce belaya acele etmeyin, sonra sizi uaraya buraya gtrr (datr), Eer siz gelmeden nce belaya acele etmezseniz ilerinde sorulduu zaman dorulanan veya kendisine muvaffakiyet (baarr) verilen kimse olduu iin mslmanlar dalmaz. (5) Ebu Davud Msreller isimli kitabnda bni Aclan yoluyla, Tavustan Muaz bin Cebel (ra)den yle dediini rivayet etti: Rasulullah (sav) buyurduki: Bela inmeden acele etmeyiniz, eer siz byle yapmazsanz kendilerinden sz syledii zaman dorulanan, veya baar verilen kimseler olduundan mslmanlar dalmazlar, eer siz acele ederseniz, sizin iin yollar buraya uraya bin Minhal rivayetiyle tahric etti: Bize erir bin Haim anlatt (dedi ki: Zbeyr bin Saidi iitim (dedi ki: Haim oullarndan bir adam dedi ki: ehylerimimizi iittim rasulullah (sav)in yle buyurduunu anlatyorlar: Aklamas inmeyen eylerden soruncaya kadar mmetin iinde sorulduu zaman dorulancak ey hakknda sorarlarsa (Onlar buraya uraya gtrr (datr (6) Sahabihi Muaviyeden, peygamber (sav)in kapal (hatal grlen eylerden) nehyettiini rivayet etti. Bunu mam Ahmed tahric etti. Evzai bunu tefsir eti ve dedi ki: Bu zor etin meselelerdir. sa bin Yunus dedi ki: Bu ihtiya duyulmayan nasl nasllardr. ________________ (1) Darimi ve bni Abdil Ber Amrdan, Oda Tavustan Oda mer (ra)dan tahric etti, fakat Tavus mer (ra)den iitmedi. (2) bni Abdil ber tahric eti, (3) Darimi ve bni Abdil ber tahric etti. (4) Darimi ishaktan tahic etti, Metalibi Aliyenin tahkikisi dedi ki: Msneddede varki: Bu mevkuftur, adamlar gvenilirdir, eer abi Ammardan iitmese sahihtir, (5) Darimi tahric etti, Buhari dedi ki: Bunu shak bir isnadla rivayet etti, Ebu Bekir bin ei eybe muazdan merfu olara rivayet etti Metalibi aliye 3/ 106 (6) Hadis zayftr, nk zbeyr bin Saidin hadisi zayftr, ondan yukardada bilinmeyenler var. Sevbandan peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edilir: Zor meselelerle fakihlerini hataya dren mmmetin iinde bir kavim olacaktr, onlar mmetinin erlileridi. (1) (S:172) Hasan Basri) dedi ki: Allahn erhi kullar erli meselelere takip olup Allahn kullarn kedelerinlerdi Evzai dedi ki: Allah kulundan ilmin bereketini kaldrmak istedii zaman lisann kapal eyler, atarker onlarn ilimce inanlarn en az grrsn bni Vehb Malikten rivayetle dedi ki: Bu beldeye yetitim, onlar bugn insanlarn ok yapt eyleri ho grmyorlard, bununla meseleleri murad ediyor Yine dedi ki: Maliki iittim o ok sz ve ok fetvay ayplyordu, sonra dedi ki: Erkeklik gc fazla deve gibi konuuyor, ve diyorki: Bu yle, bu yle kelamn heder ediyo, Ve dedi ki: Allah azze ve celle buyurduki: (Sana ruhtan soruyolar, deki: Ruh rabbimin emindendi) (2),

bunun hakknda cevab gelmemiti, Malik snnetlede mcadeleyi kerih gryordu. Heysem bin Cemil dedi ki: Malike dedimki: Ey Abdullahn babas, alim olup snnetler iin macadele eden adam hakknda ne dersin, hayr, fakat snneti haber verir, kendisinden kabul edilirse, ne iyi yoksa susar dedi: shak bin sa dedi ki: Malik yle diyordu: ekime ve cedel adamn kalbinden ilmin nurunu gidedirir. bni Vehb dedi ki: Maliki iittim diyordu ki: limde ekime kalbelri ikatlatrr, ve kini miras brakr Ebu reyh el skenderani bir gn meclisindeyken meseleler oald, ve dedi ki: Bugnden itibaren kalbleriniz kirlendi, kalkp Ebu Humeyd Halid bin Humeydin yanna gidin, kalblerinizi cilalayn bu arzu edilen eyleri renin, onlar ibadeti yeniler zahidlii miras brakr, doruluu getirir, olan meseleler haricindeki meseleleri azaltn, onlar kalbi katlatrr, ve dmanlk Dikkat Praraf atlamas ounluk mala yani eylerin terkinden murat edilen ey: Dili bo szden korumaktr, buna Kaf suresinin ilk ayetlerinden iaret edildi. Msnedde Huseyn (ra)in peygamber (sav)in ona rivayet ettii sorusu ilgilendimeyen eylerden az konumas kiinin islamnn gzelliindendir. Haraiti ibni Mesud (r.a)dan yle dediini tahric etti. Peygamber (sav)e bir adam geldi ve dedi ki: Ey Allahn rasul, ben kavmim iinde itaat edilen bir adamm, onlara ne emredeyim. Ona buyurduki: Onlara selam yaymay ve kendilerini ilgilinderenler haricinde az konumalarn emret. bni Hibbann sahihinde Ebu Zer (ra)den peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: brahim (AS)n sahifelerinde u vard: Aklna malup olmayan, akll kimsenin rabbine mnacatta bulunaca bir saati olmas, nefsini hesabaekecei bir saati, Allahn sanatn denecei bir saati ve yiyecek , iecek ve ihtiyacn karlamas, iin bir saati olmas gerekir. Akllnn ancak ey iin yolculuk yapmas gerek: Ahiret az iin, veya geim temini, veya haram olmayan lezzet iin. Akllnn zaman hususunda basiretle olmas gereki, iine ynelmi, dilini korumas gerekir. Kim iinin, sznn hesabn yaparsa gereken yer hacinide sz az olur. mer bin Abdul Aziz dedi ki: inde sznn hesabn yapan kimsenin kendini ilgilinderen ey dnda konumas az olur. Bu i onun dedii gibidir, insanlarn ou iinde sznn hesabn yapmyor, dnmeden aratrmadan konuuyor, bu i Muaz bin Cebel (ra) gizli kald hatta rasulullah (sav)e sordu, dedi ki: Konutuumuz eyden hesaba ekilecek miyiz? Annen seni kaybetsin ey Muaz, burunlarnn zerine cehenneme atan dillerinin kazand ey deilmidir? (1) (S:211) Allah teala insanlarn aralarnda fsldtklarnn ounda hayr olmadn bildirdi, buyurduki: Onlarn fsldamalarnn birounda hayr yoktur. Ancak bir sadaka yahut bir iyilik yahut da insanlarn arasndzeltmeyi isteyen (in fsldamay) mstesna) (2) Tirmizi ve bni Mace mm Seleme (ra)den tahrci etti, peygamber (sav) buyurduki: Adem olunun iyilii emretmesi, ktl yasaklamas ve Allah zikrinin haricindeki sznn hepsi aleyhinedir, lehine deildir. (3) Bir topluluk Sfyan Sevrinin yannda bu hadise ardlar, Sfyan dedi ki: Bundan armanz nedir? Alllah teala yle buyurmad m? Allah teala insanlarn aralarnda fsldatklarnn ounda hayr olmadn bildirdi, buyurduki: Onlarn fsldamalarnn birounda hayr yoktur. Ancak birsadka yahut bir iyilik yahut da insanlarn arasn dzeltmeyi isteyen (in fsldamas) mstesna) Allah teala yle buyurmad m: (Ruh Cebrail ve melekler saf saf olup durduu gn, Rahmann izin verdiklerinden bakalar konumazlar konuan da doru syler. (4) Tirmizi Enes (ra)den yledediini tahric etti. Peygamber (sav)in ashabndan biri vefat etti, bir adam cennetle mjdeler olsun, dedi. Bir adam resulullah (sav)e bilmiyormusun, belki kendini ilgilendermeyen ey konutu veya kendisine fayda vermeyecek eyle cimrilik etti. (5) Bu hadisin manas peygmber (sav)den ok vecihlerle rivayet edildi, bazsnda o adam ehid edildi diye gemektedir. (S: 212) Ebul Kasm el Begavinin muceminde ihab bin Malikten tahric etti. Peygamber (sav)e heyet olarak gelmi ve peygamber (sav)i bir kadn demi, ki: Ey (1) Ahmed, Buhari, mslim tahric etti. (2) Buhari Ahmed, Tirmizi tahric etti. (3) Ahmed, Buhari, Mslim tahric etti. (4) Buhari, Ebu Davud, Nesai tahric etti. (5) Taberani Said b. Yezid el Yezdide, tahric etti. Heysemi zayflna ramen adamlar gvenilir grldr.. Allahn rasul bize selam vermez misin? Sen ou az sayan, fayda yerini engelleyen, ilgilendirmeyeni soran kabilindensin (6) Amr bin Kays el Melai dedi ki: nsanlar yanndaykan ber adam Lokmana urad ve ona dedi ki: Sen filan oullarnn klesi deil misin? Evet, dedi. u, u dalarda obanlkyapan? Evet, dedi. Grdm eyden sorulan nedir-. dedi ki: Doru sz, uzun ve beni ilgilendirmeyen ey hakknda uzunca susmak. (7) Veb bin Mnebbih dedi ki: srail oullarnda ibadetleri sayesinde su stnde yryen iki adam vard, o ikisi deniz zerinde yrrlerken havada yryen bir adam grdler, ona dideler adam vard, o ikisi deniz zerinde yrrlerken havada yryen bir adam grdler, ona dediler ki: Ey Allahn kulu hangi eyle bu makam elde ettin? Dnyada az bireyle, nefsimi ehvetlerden kestim, dilimi bene ilgilendirmeyen, eylerde tuttum, Rabbimin beni ard eye rabet ettim, susmaya devam ettim; eer Allaha yemin etsem, yeminimi temize karr, ondan bir iy istesem bana verir.

Hastal annda bir sahabenin yanna girdiler yz parlyordu, ona yznn parlama sebebini sordular, dedi ki: ki huydan daha salam benim yanmda amelyoktur. Beni ilgilendirmeyen ey hakknda konumuyordum, kalbim mslmanlar iin selamette idi haset kin yoktu Muverrik el cli dedi ki: u u seneden beri ben bir ii yapma isteindeyim, gcmyetmedi, onu istemiye bediyen brakmayacam. O nedir?, dediler. Dedikiki: Beni ilgilendirmeyenden kamaktr. Bunu ibni ebidDnya rivayet eti. Esed Musa rivayet ettive dedi ki: Bize ebu Maer binMuhamed binKab (ra) anlatt, dedi ki: (S: 213) Rasululah (sav) buyurduki: Sizin ilk giren cennet ehlinden bir adamdr Abdullah bin Selam girdi, birksm insanlar kalkt ona heber verip dediler ki:Nefsinden en salam amelini bize haber ver, dedi ki: Benim amelim muhakka ki zayftr, en salam mit etiim (udur) Gs selameti, ve beni ilgilendirmeyeni terk ediimdir. (1) Ebu Ubeyde Hasann yle dediini rivayet etti: Allahn kuldan yz evirdiinin selameti kulu kendini ilgilendirmeyen eylerle megful etmesidir. Sehl et Tsteri dedi ki: Kim kendini ilgilendirmeyen eylerde konuursa doruluktan mahrum edilir. Maruf dedi ki: Kulun kendini ilgilindermeyen hususlarda konumas Allahtan bir alaltmadr. Bu hadis kulun kendini ilgilendermeyen eyleri ter emesi islamnn gzel olduuna iaret ediyor, kendini ilgilendirmeyeni terkeder ve ilgilenderenle megul olursa islamnn gzellii mkemmel olur. slami gzel olann fazileti ve onun iyiliklerinin katlanarak verilecei, ktlklerinni rtlecei hakknda hadisler vardr. Ak olan udur ki katlama islamn gzelliine gredir. Sahihi Mslimde Ebu Hureyre (ra)den yaplan rivayette peygamber (sav) buyurduki: Sizden birinin islam gzel olduun zaman iyilikleri bire ondan yedi yze kadarkatlanarak yazlr, herktlk te bir olarak, yazlr, bu Allaha kavuuncaya kadar byledi (2) yiliin ona katlanmas kesindir, bundan fazlas islamn gzelliine, niyetin ihlasna gredir. Bu amel ve onun stnlne ihtiya, cihadda, yetimlerde, hacda miskinlerde nafakay ihtiya gibidir. Buna Atiyyenin bni me r(ra)den yle dediini rivayeti ahittir.: Bu ayet bedevi araplar hakkndaindi: (Kim bir iyilik ilerse onun on misli vardr. (3) Ona denildiki: ______ (1) Yani kouculuk v.b gibi dil cinayetleridir. Dil cinayetleri: Gybet, kouculuk, yalan, iftira, kfr sz alay ve szden dnmektir. (2) Nisa suresi, ayet: 114) (3) Hadis hasendir, Tirmizi ve bni Mace mme Habibeden tahric etti. (4) Nebe suresi, ayet: 38 (5) Ebu Nuaym hilyede , ve Tirmizi tahric etti. (6) Hadis zayftr, senedinde bilinmeyen var. (1) snad zayf bir hadistir,senededde Ebu Maer var, hadis imamlarnn dedii gbi o zayf birephtir,hadisi mnkerdir, kssay imam Ahmed gzel bir isnatla rivayet etti,Hakim ve Zehebi dorulad (2) Hadis sahihtir, Buhari ve Mslim tahric etti. (3) Enam suresi ayet:160 (4) Nisa suresi ayet: 40 (5) Bunu Nesai tahric etti. Muhacirler iin ne var? dedi ki: Fazlas (S: 214) sonra u ayeti okudu (iyiki olursa onu katlar, kendin de byk mkafat verir.) (4) Nesai Ebu Said (ra)den peygamber (sav) yle buyurduunu rivayet ettiini tahric etti: Kul mslman olurda islam da gzel olursa, Allah iledii her iyilii yazar, iledii her ktl siler, bundan sonra ksas vardr, her biriyilie on katndan yedi yz katna kadar (Mkafat) vardr, ktlk Allahn balamas hari misliyledir. (5) Daha nce yapt iyilik ve ktlklerden murad: slamdan nce yaptn eyledir. Bu mslman olursa, islamdan nceki iledii amellere cevap verileceine, ktlklerinin silineceine delildir. Fakat islamn gzel olmas ve islam anndaeski ktlkleri ilememesi artyla bunu imam Ahmed zikretti. Buna sahihayndeki bni Mesudun (ra) rivayeti delildir, dedi ki: Ey Allahn rasul cahiliylede yaptmz amellerden sorumlu tutulur muyuz? Peygamber (sav) buyurduki: Sizden kimin islam gzel olursa sorumlu tutulmaz, kim kt yaparsa (islami yaantsn) islamda ve cahiliyede iledii amalden sorumlu tutulur. Sahibi Mslimde Amr bin el As (ra)den mslman olunca peygamber (sav)e yle dedii rivayet edildi: Ben art komak istiyorum. Ne art koacaksn buyurdu. Amr) dedim: Balanmam. slamn kendinden nce iyapt sen bilmedin mi buyurdu. (Amr): Dedim ki: Balanmam. slamn kendinden ncesini yktn sen bilmedin mi? buyurdu. mam Ahmedde tahric etti, lafz: slam kendinden nceki gnahlar siler Bu kamil, gzel islama yorumlanr, bu hadisle nceki ibniMesud hadisinin birletirilmesiyle bu sonuca varlr. (S: 215) Yine sahibi Mslimde Hakim bin Hizamdan yle dedii rivayetedildi: Dedim ki: Ya Rasulullah cahiliylede verdiim sadak, azad ettiim kle ,yaptm slai rahim hakknda grnz nedir , onlarda sevap var mdr? Rasululuh (sav) buyurduki: Vallahi cahiliyyede yaptm eyleri islamda da terk etmeyeceim, yapacam, dersen sevap vardr Bu daha nce Ebu Saidin hadisinde olduu gibi kafir mslman olursa, nceki iyiliklerine sevap verileceine delildir. Denildiki: Allah tealann u ayetine gre irkteki ktlkeri iyilie evirilir ve sevap verilr: Yine onlarki, Alllah ile beraber baka bir ilaha yalvarmazlar, Allahn haram kld cana haksz yere kymazla rve zina etmezler. Bunlar yapan gnahnn cezasn bulur. Kyamet gn azab katkat artlr, ve onda azapta alaltlm olarak devaml kalr.Ancak tevbe ve iman edip iyi davranta bulunanlarbakadr. Allah onlarn ktlkerini iyiliklere evirir.) (1) Bu deitirmesi hakknda tefsirciler iki gre ayrldlar, bazs dedi ki: Bu dnyadad, yani Allah iman edip kendisine tevbe edeni bulunduu kfr ve isyan halini iman ve salih amelde bulunma haline evirir, bu sz brahim elHarbi garibl hadiste tefsircilerin oundan hikaye etti,

bazlarnn isimlerini zikretti: bni Abbasta Katade, Sddi ve krime. Ben de derim ki: Bu Hasan (ra)dan da mehur rivayettir. dedi ki: Hasan ve Ebu Malik ve ikisinden bakas da dedi ki: Bu zellikle irk ehli iindir, islam ehli iin delidir. Ben de derim ki: Bu deitirme ilerde gelecei gibi ahirette de sahih olur. Eer denilirse: Dnyada, kafir mslman olursa, mslman da tevbe ederse buhusuta eiti, hatta mslman tevbe ederse mslman olan kafirden daha iyi halde olur. dedi ki: Dierleri dedik: Deitirme ahirettedir, her bir ktlk iyilik yaplr. (S: 216) Amr bin Meymun, Mekhul, ibnil Mseyyeb ve Ali binHseyin onlardandr. dedi ki: Ebul Alie Mcahid ve Halid Seyelan itiraz etti, sonra szlerinin zetini zikretti. Bundan ktl ok olann ktl az olandan daha iyi halde olmas gerekir, saynn nasl deitirildiini zikretmedi. Deitirilir kelimesinin manasnnu olmas caizdir. Kimbir ktlk yapar da tevbe ederseyz bin iyilikle deitirilir, kim de bin ktlk yapp bin iyilikle ktlnn deitirilmesi, gibi, bu durumda ktlkleri az olan daha iyi halde olur. Derim ki: Bu deitirme sz ahirettedir, Ebul Aliye buna itikaz etti ve u ayeti okudu: (Herkesin, iyilik olarak yaptklarn da ktlk olarak yaptklarn da karsnda hazr bulduu gnde insan isteyecekki kendisiyle ktlkleri arasnda uzun bir mesafe bulunsun. (2) Bazlar u ayetle reddetti: Kim zerre arlnca er ilerse onu grr) (3) Ve Kitap ortaya konmutur. Sulularn onda yazl olnadan korktuklarn grrsn. (Vay halimize! Derler, bu nasl kitapm! Kk byk brakmakszn hepsini sayp dkm! Bylece yaptklarn karlarnda bulmulardr. Senni Rabbin kimseye zulmetmez.) (1) Fakat buna yle cevap verildi: Tevbe eden ktlklerinden durdurulur, sonra iyiliklere evrilir. Ebu Osman enNehdi dedi ki: Mminin kitab Allahtan bir rt iinde getirilir, iyilikerine rastlayncaya kadar ktlklerini okuyunca yznn rengi deiirir, iyiliklerini okur, yznn rengi geri dzelir,sonra bakar birde grrki ktlkleri iyiliklere evrilmi (2), o zaman der ki: te aln kitabm okuyun) (3) Bazs Ebu Osmandan oda bni Mesuddan rivayet etti. Bazsda Ebu Osmandan oda Selmandan rivayet etti, dedi. Sahihi Mslide Ebu Zer (ra) Peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet etti.: (217) Ben cennet ehlinin en son cennete ve cehennemden en son kacak olann biliyorum. Kyamet gn biradam getirilir ve denil ki: Ona kk gnahlarn arz ediniz ve ondan byk gnahlarn kaldrn, ona kk gnahlar arz edilir ve denir ki: u , u gn unu, unu yaptn, u, u gn unu, unu yaptn ylemi? Evet, der, nkar edemez, o kendisine byk gnalarnn arz edilmesinden korkar, ona denirk ki: Seni iin her bir gnah yerine bir iyilik var, adamyla rabbi birok eyler yapm onlar burda gremiyorum, der dedi: Rasululah (sav)i grdm az dileri grnceye kadar gld (4) Cehennemde cezalandrlann ktlkleri iyiliklere evirilirse islamla ve samimi tevbe ile gnahlar silinen daha evladr. nk bu ekilde silinmesi Allah iin azap ile silinmesinen daha sevimlidir. Hakim fadl bin Musa yoluyla Ebil Anbesten tahric etti. Oda babasndan rivayet eti, Oda Ebu Hureyre (ra)den rivaet etti, Rasululah (sav) buyurduku: Baz kavimer ktlkleri ok yapm olmay temenni edecek dediler ki: Ne sebeple ya rasulullah? Buyurduki: Allahn ktlklerini iyiliklere evirdii kimseler byledir bnim Ebi Hatim Sleman bin Davudez Zhri yoluyla Ebil Anbesten o babasndan , Oda Ebu Hureyreden mevkuf olarak tahric etit, ve o merfuya ok benziyor. Buna benzer Hasan- Basriden de rivayet ediliyor, ve mehur: Deitirme dnyadadr szne muhalefet ediyor. Harbinin zikrettii deitirme ise, ktlkleri az olann iyilikleri artlr, ktlkleri fazla olannsa iyilikleri azaltlr, Ebu Zer hadisi bunu reddetmede aktr, o hadiste her ktle bir iyilik verilir (geiyor) Bundan ktl ok olann, ktl az olandan daha iyi halde olmas gerekir, sktne gelince denilirki: (S:118) Deitirme ktl gznn nne getirip de ondan piman olan ve her hatrlaynda Allahtan hayas, korkusu ve titremesi artan ve o ktlkleri rtecek salih amellere srat gsteren hakkndandr. Allah tealann buyurduu gibi (: Ancak tevbe edip salih amel ileyen mstesna) (5) Zikrettiklerimizin hepsi salih amelde dahildir. Kimin hali byle olursa gnahlarna kar ald lezzetten kat, kat fazla znt ve pimanlk acs yudumlar, iledii her birgnah o gnah silmeye sebep olacak salih amel ilenir, bundan sonra o gnahlarn iyiliklere evrilmesine itiraz edilmez. ______ (1) Furkan suresi, ayet: 68-70 (2) Ali imran, ayet: 30 (3) Zilzal suresi, ayet: 8 (1) Kehf suresi, ayet: 49 (2) bni ebiHatimve abd bin Humeyd Ebu Osmandan rivayet etti. bni Kesir tefsiri: 4/415 (3) Haka suresi, ayet: 19 (4) Hadis sahihtir, Ebu Zerden rivayet edildi. (5) Furkan suresi, ayet: 70 Kafir mslman olup, islam gzel olursa irk anndaki ktlklerinin iyiliklere evrileceine dair ak hadisler mecuttur. Taberani Abdurrahman bin Cbeyr bin Nfeyrden tahric etti. Oda Ebu Ferve atbdan rivayet etti: Ebu Ferve atb peygamber (sav)e geldi ve dedi ki: Gnahlarn hepsini ileyip, kk byk brakmayan kimse hakknda grn nedir onun iin tevbe var mdr? Mslman oldun mu? buyurdu, evet, dedi. Hayrlar yap ktlkeri terk et, Allah onlarn hepsini senini iin iyilik yapar. Buyurdu. hanetlerin, fcur fasklkarm) da m, dedi. Evet buyurdu. Dediki gzden kayboluncaya kadar tekbir getirdi. Baka bir vecihle, zayf bir isnatla Seleme bin Nfeylden tahric etti, Oda peygamber (sav)den rivayet etti

bni Ebi Hatim benzerini mrsel olarak mekhuldan tahric etti. (S: 219)Bezzarilik hadisi tahric etti. Onun yanndaki rivayette . Ebu Tavilden atb, memdud) diye rivayet etti, O (Ebu Tavil Peygamber (sav)e geldi.. ve hadisi mama ile zikretti. Ayn ekilde ebul Kasm el Beavinin ceminde tahric etti ve dorusunun Abdurrahman bin Cbeyr binNfeyrden mrsel olarak yaplan rivayet olduunu zikretti. Uzun, atb bir adam bir adam peygamber (sav)e geldi atb szlkte uzun demektir, baz raviler kendiler eklemiler ve adam ismi zannedilmi. (1) ON NC HAD S MAN VE SEVG (S:220) Rasulullah (sav)in hizmetisi Ebu Hamza, Enes bin Malik (ra)ten, Oda peygamber (sav)in, yle dediini rivayet etti: Sizden biriniz kendi nefsi iin sevdiini kardei iin de sevmedike hakiki) iman etmi olmaz. Buhari ve Mslim rivayet etti. Bu hadisi Buhari ve Mslim Katadeden, Oda Enes (ra)den tahric etti. Mslimnin lafz: Komusu veya kardei iin sevinceye kadar ek ile rivayet edildi. mam Ahmedde tahric etti. lafz: Kul nefsi iin sevdii hayr insanlar iin de sevmedike imann hakikatn ulaamaz. Bu rivayet sahihaynde tahric etti edilen rivayetin manasn aklyor, imann nefyi ilemurad: Hakikat ve son noktasn nefyidir, nk iman ve ok zaman baz rknlerinin ve farzlarnn Nefy olmasyla nefyedilir, resulullah (sav)in u hadisi gibi: Zina edenin malyken zina etmez, hrsz imanlyken hrszlamaz ,iki ien imanlyken iki imez. (2) (S: 221) Komusu erlerinden emin olmayan kimse hakiki) iman etmemitir (3) Alimler byk gnah ileyen hakknda ihtilaf etti: man noksan mmin mi, yoksa mmin deil diye , anacak mslman, mmin deil diye mi isimlendirilir? Bunda iki gr vardr. kisi de mam Ahmedden rivayettir. Kk gnahlar ileyene gelince, ondan iman ismi tamamen kalkmaz, bilakis o iman noksan mmindir, bu kk gnahlardan iledii oranda iman noksanlar. Byk gnah ileyenler, iman noksan mmindir sz Cabir bin Abdullahtan ibnil Mbarek, shak, Ebu Ubeyd ve bakalarndan rivayet edilmitir. Mslmandr, mmin deildir sz Ebu Cafer Aliolu Muhmammedden rivayet edilmitir. Bazlar bunun ehli snnet yannda tercih edildiini zikretti. bni Abbas dedi ki: Zina edenden imann nuru ekilir. (4) Ebu Hureyre dedi ki: man ondan ekilir, bann zerinde glge gibi olur, tevbe ederse geri kendisine dner. Abdullah bin Revaha ve Ebud Derda dedi ki: man gmlek gibidir. nsan bazangi yer, bazan _______ (1) Hafz bni Hacer bunun hakknda konumad, sustu. (2) Razin ,Abdullah binMesuddan Buhar ve Nesai Abdullahbin Abbastan tahric etti. bni Hibban dorulad. (3) Ahmed, Buhari ve Mslim Ebu Hureyreden buna yakn baka birlafzla, Buhari ve Ahmed Ebu ureyl el Kabidenbu lafzla tahric etti. (4) Acurri rivayet etti. (5) Yine Sfyan- Sevri dedi ki: man alvar gibidir, istersen giyersin, istersen karsn. Hilyetl evliya 7/32 karr, imam Ahmed ve bakasda byle dedi. (5) Manas: mann zellikleri kamil olduu zaman, ( nsan) onu giyer, ondan bir ey noksan olursa karr. (S: 222) Btn bunlar farzlarndan bir ey noksan olmam tam, kamil imana iarettir. Maksat: mann farz olan hasletlerinden: Kiinin kendi nefsi iin sevdiini, kardeyi iin de sevmesi, nefsi iin holanmad eyden kardei iin de holanmamasdr, eer bu mminden yok olursa iman noksanlar. Peygamber (sav)in Ebu Hureyre (ra)e yle buyurduu rivayet edildi: Nefsin iin sevdiini insanlar iin dese mslman olursun. Bunu Tirmizi ve ibni Mace tahri cetti.(1) mam ahmed tahric etti. Muaz Peyamber (sav)e imann en faziletlisinden sonu, peygamber (sav) buyurduki: mann en faziletlisi: Allah iin sevmen, Allah iin buz etmen ve dilini Allahn zikrinde altrmandr dedi ki: Ve nedir,ey Allahn rasul? Buyurduki: Nefsin iin sevdiini insanlar iin de sevmen, kendi nefsin iin holanmadn onlar iinde hoanmamandr ve hayr syleyip yada susmandr. (2) Peygamber (sav) cennete girmeyi bu haslete tertip etti. mam Ahmedin msnedinde Yezid bin Esedr elKasriden yle dediini rivayet etti. Rasulullah (sav) bana cenneti seviyor musun? buyurdu, evet dedim nefsin iin sevdiini kardein iin de sev buyurdu. (3) Sahihi Mslimde Abdullah bin Amr bin As (ra)tan rivayet edildi: Peygamber (sav) bana buyurdu: (S0 223) Ey Ebu Zer seni zayf gryorum, ben nefsim iin sevdiimi senin iin de seviyorum, iki kiinin bana emir olma, yetimin maln korumay) stlenme (5) Bundan ona ancak onu zayf grd ve peygamber (sav) bunu her zayf iin sevdii iin yasaklad, Rasulullah (sav) insanlarn ynetim iini stlenmiti, nk Allah bu iin onu kuvvetlendirmiti, yaratklarn hepsini Allah kendine itaat ard ve peygamber (sav)i onlarn din ve dnya ilerini yrtmeyi stlenmeye ard. Ali (ra)n yle dedii rivayet edildi: Peygamber (sav) bana buyurduki: Ben nefsim iin raz olduuma senin iin de raz oluyorum, nefsim iin holanmadm eyden sen iniin de holanmyorum, cnpken kuran okuma, rku ve secdedeyken de okuma (6)

Muhammed bin Vasi eeini satyoru, bir adam ona dedi ki: Benim iin raz olurmusun? dedi ki: Raz olsaydm, satmazdm. Bu kendi nefsi iin raz olduuna kardei iinde raz olduuna iaretir, btn bunlar din cmlesinden olan mslmanlarn geneline nasilattr, tefsiri daha nce yerinde getii gibi, Daha cne Numan bin Beir (ra) hadisini zikretmitirk, peygamber (sav) buyurduki: Birbirlerini sevmede, efkat edip acma da mminlerin misali cesed misali gibidir, ondan (cesedden ) bir uzun hastalanma cesedin dier azalar uykusuzluk ve atele yardmna koar Bu sahihaynde tahric edildi. Bu mminn kardeini kt duruma dren, ey, mminin ne kt duruma dreceine , onu zen eyin mmini dzeleceini iarettir. (S: 224) u an konutuumuz Enes (ra) hadisi mmin kardeini sevindiren eyinmmini de sevindireceine ve mminin kendi nefsi iin istedii hayr mmin kardei iin de isteyeceine delildir. Btn bunlar gsn tamamen hased, sahtekarlk gibi eylerden selamette olduu zaman meydana gelir, nk hased hasediyi bakasnn gemesinden veya kendisine eit olmasndan holanmamay gerektirir, nk haseti stnlkleriyle insanlardan ayrlacakl vebu stnlkler hususunda tek olmak ister. man bunun zddn gerektirir, oda btn mminlerin, kendisineki noksanlamakszn Allahn verdii hayrda ortak olmaldr. Allah teala yeryznde byklk taslama ve fesat istemeyenleri vd. te ahiret yurdu! Biz onu yeryznde bbrlenmeyi ve bozgunlukculuk yapmay arzulamayan kimselere veririz (1) bni Cerir nazar olan bir isnatla Ali (ra)den yle dediini rivayet etti. Adam ayakkab bann arkadannkinden daha gzel olmas houna gidir ve u ayetin altna girer: te ahiret yurdu. Biz onu yeryznde bbrlenmeyi ve bozgunculuk yapmay arzulamayn kimselere veririz. Akibet takva sahiplerinindir.) Yine Fudayl bin yaddan bu ayet hakknda yle dedii rivaye edildi: Bakasnn ayakkabnn kendisinin kendin ayakab bann da kendi ayakkab bandan daha iyi olmasn sevmez. Denildiki: Bu bakasna kibirlenmek istedii zaman byledir, sadece gzellik iin olursa byle deildir. (2) krime ve bakas ve ayet hakknda dedi ki: Yeryznde byklk: Kibirlenmek, saltanat sahibinin yannda makam ve eref sahibi olmak istemektir. Fesad: Masiyeteri ilemektir. (3) Gzelllikte kendindenden st seviyede kimsenin olmasn kt grenin gnahkar olmayacana delil olan rivayet variddir. mam Ahmed ve Hakim bni Mesud (ra)den tahric etti, dedi ki: Peygamber (sav)e geldim yannda Malik binMirare er Rahavi vard, o yle derken yetitim: Ey Allahn rasul benim iin grdn gzellik verdi, insanlardan birinin ayakkabba ve daha yukarsndan benden stn olmasn sevmiyorum, bu azgn kiileden deil mi? Buyurduki: hayr bu azgn deildir, fakat azgnolan kibirli olan, veya doruyu cahil gren, insanlar hor, kk grendir. (4) Ebu Davud Ebu Hureyreden mana olarak tahirce etti, onun hadisinde azgnk yerine kibir gemektir. Gzel bakasnn kendinden stn olmasn ho grmemesinin azgnlk ve kibir olmadn bildirir. Azgnk ve kibiri hakka kar kibirlenip kabul etmemek diye tefsir etti. Selefin bazs dedi ki: Tevazu: Hakk kkten de olsa her gelen kimseden kabul etmendir. Kim hakk ister kkten ister bykten ister sevdii kimseden, ister sevdiinden gelsin kabul ederse o mtevazidir. kim hakkn kabulnn hakka kar byklenerek reddederse o kibirlidir. (S: 225/) Mmin kendi nefsi iin sevdini mminler iin de sevmeli kendi nefsi in sevmediini mminler iin de sevmemelidir, eer mslman kardeinde dinide birnoksanlk grrse slahna alr. Seleften baz salihler dedi ki: Allah iin muhabbet ehli Allahn nuruyla bakar. Allaha masiyet yapanlara acrlar,onar yaptkar ilerden dndrmek iin tler verirler, bedenlerinin atee girmesinden korkarlar. Kendi nefsi iin raz olduuna insanlar iin de raz olmadka mmin gerek mmin olamaz, eer bakarndan kendinden yksek bir fazilet grrse, aynsnn kendi nefsi iin de olmasn temenni eder, eer fazilet dini de bir faziletse gzeldir. Peygamber (sav) kendi nefsi iin ehadet makamn temenni etti, ve buyurduki: Ancak iki eyde hased (gbta) vardr: (1) Tirmizi ve bni Mace Hasann Ebu Hureyre (ra)den rivayetiyle tahric etti, senedinde kopukluk vardr, Mnziri dedi ki: Hasan Ebu Hureyreden duymamt. (2) Ahmed, ve Taberani kebirde Muaz bin Enesten tahric etti, o zayftr senedinde ibni Lehia ve Zeban bin Faidvar, ikiside zayftr .(3) Hadis sahihtir, Ahmed tahric c etti. Hakim dorulad.(4) Hadis sahihtir, Ahmed, Mslim ve Ebu Davud tahric eti. (5) Hadis sahihtir Ahmed, Mslim, Ebu Davud tahric eti. (56) Hadis zayftr. Darekutni ve abdurrazzak tahric etti, senedinde Ebu Nuaynen Nahi var, imamahmeddedik: o bir ey deildir. Yahya onu yalanclkla sulad. Sabit olan Tirmizinin Ali (ra)den rivayetidir. Cnp olmadka, Rasulullah bize her halde Kuran okutuyordu. Allahn kendisine mal verip, bu mal gece gndz infak eden adam, ve Allahn kendisine kuran verip, onu gece gndz okuyan adam (5) Maln Allahn taata yolunda harcayan adam grpte yleyen adam hakknda yle buyurdu: Eer benim de malm olsa bunun yapt gibi yapardm. O ikisisevapta eitti Eer temennisi dnyevi ise onda hayr yoktur, Allah teala buyurduu gibi: Derken Karun, ihtiam iinde kavminin karsna kt., dnya hayatn arzulayanlar: Keke Karuna verilenin benzeri bizim de olsayd, dorusu o ok ansl, dediler. Kendilerine ilim verilmi olanlar ise yle dediler: Yazklar olsun size! man edip iyi iler yapanlara gre Allahn mkafatnda stndr. (1)

(S: 227) Allah tealann u kavli ise: Allahn sizi birbirinizden stn kld eyleri temenni etmeyin) (2) Bu hastel tefsir edildi, oda kardeine verilenin ondan kendisine gemesini istemektir, eran ve kader itimariyle imkansz eylerin temennisi diye tefsir edildi, kadnlarn erkek olmay istemeleri, veya erkekler iin verilmi dini faziletlerin kendileri iin de olmasn temenni etmek, cihad gibi, veya dnyevi fazileti temenni etmek, miras ve ahitlik gibi. Ayet bunlarn hepsini de kapsyor denildi. Bununla birlikte mmin dini faziletleri kardndan dolay zlmeli, bunun iin dinde kendinden sttekilere bakmas emredildi, bunu talep iin yarmas gcn gayretii kullanmas emredildi, Allah tealann buyurduu gibi: te yaranlar ancak onda yarnlar) (3) Bu hususta kendisine itirak edenleri ho grmemezlik yapmamal, bilakis bu hususta yaran insanlarn hepsini sevmeli, ve buna tevik etmeli, bu kardelerenasihat grevini yerine getirmektir. Fudayh dedi ki: Eer sen kardeinin senin gibi olmasn istiyorsam, Rabbin iin nasihat grevini erine getirmemi olursun, nasl olur ki sen onlarn senden aa olmasn seviyorsun. Onlara nasihatn: Onlarn kendinden yksek olmalarn sevmekle olacan iaret ediyor, bu yksek bir makamdr, nasihatta yksek bir derecedir, bu farz deildir. eriatta kendisine emredilen,kendi gibiolmalar sevmesidir, bununla birlikte birisi keninri dini konuda geerseona yetimek iin alr, Allahn onlara verdiine hased ederek deilde,nefsinin kusurundan veileri geenlerden geri kaldndan dolay zlr, onara gpta eder,ve onarla yarr. Mmin nefsini yksek derecelerden aa olduunu grmeye devam etmesi, gerekir, bununla iki nefsi eyden istifade eder. Faziletlerin ve onlarn artmasnda almak, ve nefsine noksan nazarla bakmak. Bundan da mminlerin kendinden daha hayrlsn sevmesi ortaya kar, nk o onlarn kendi hali gibi olmasna raz olmaz ve kendi nefsinden de razolmayp salih olmas iin alr. (S: 228) Muhammed bin Vasi oluna dedi ki: Allah senin baban gibisini mslmanlar iinde oalmasn (4) Kendi nefsinden raz olmayan mslmanlarn kendi gibi olmalarn nasl ister? Bilakas mslmanlarn kendinden daha hayrl olmas ister, kendi nefsinin de imdiki halinden daha harl olmasnister. Eer kii Allahn bakasndan zel bir eyi kendisineverdiini bilirse bunu dini bir fayda iin haberveri,haber vermesi nimetten bahsetmek nevinden olur, nefsini de krn yerine getirmekte naks olduunu grr, bu caiz olur. bni Mesud dedi ki: Allahn kitabn benden daha iyi bilen ibirini bilmiyorum. Bu bakasnn Allahn kendisine verdii eyde ortak (1) Kassas suresi: 83 (2) Zayftr, bni Cerir Eas bin Semandan tahric etti. O metruktir.(3) Taberi tefsiri 2:/78-79-Drrl Mensur 5/264 (4) Ahmed, Tirmizi, Mslim ve Hakim tahric etti. sahihtir (5) Ahmed, Buhari, mslimv eibni Mace tahric etti, bni Hibban dorulad. olmasn sevmesine engel deildir. bni Abbas (ra) dedi ki: Ben Allahn kitabnda bir ayete rastlyorum, insanarn hepsinin o ayetten benim bildiimi bilmesini seviyorum. afii dedi ki: nsanlarn hepsinin bu ilmi renmesi ve bu ilimden de bana bir ey nismet edilmemesi houma giderdi. Utbetl gulam iftar etmek istedii zaman, halini bilen baz kardelerine derdiki0 Sana benim seabmgibi sevab olmas icin bana su veya hurma kar, iftar edeyim. (5) ON DRDNCS HAD S MSLMANIN KANI EY HAR C NDE HELAL OLMAZ Abdullah bin Mesud (ra)dan yle dedii rivayet edildi: Rasullullah (sav) buyurdu ki: Mslman kiinin kan ancak ey haricinde hela olmaz Zina eden evli, nefse kar nefis, dinini terk edip, cemaattan ayrlan kimse Buhari ve Mslim rivayet etit. Bu hadisi sahihaynde Buhar ve Mslim) Ameten rivayetle tahric etti. O da Abdulah bin Mrreden, Oda Mesruktan Oda bni Mesuddan rivayet etti. Mslimin bir rivayetinde de dinini terk eden kelimesine bedel islam terk eden gemektedir. Bu manada ok hadisler vardr. Mslim Aye (r.a)den bn-i Mesudun hadisi gibi hadis tahric etti. Tirmizi, Nesai ve bni Mace Osman (r.a)dan peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu tahric etti. Mslmann kan ancak u eyden biriyle helal olur. Mslmanlndan sonra yreinden veya evlenidikten sonra zina eden veya nefsi karl olmadan bir nefsi ldren adam Nesainin bir rivatindede evlenikten sonra izah eden adama recm vardr, veya kasten adam ldrrse ona ksas vardr, veya mslmanlktan sonra mrted olursa ona lr vardr. (1) (S: 230) Bu mana peygamber (s.a.v)den bni Abbastan Eb Hureyre, Enes bin Malik ve bakalarndan da rivayet edidi. Daha nce Enes hadisini zikretik, onda Lailahe illalah , Muhammedun Rasululah ehadetini yapanlarn bu hasetin islamn hakk olduu ve bunlar terk etmekle kiinni kannn mbah olacann aklamas vardr. Bu hasletten birinden dolay lm mslmanlar arasnda ittfak edilmi bireydir. Evli zina edenin haddinin lene kadar recm olduu hakknda mslmanlarn icmas vardr, Peygamber (s.a.v) Maiz ve Gamideyyeyi recm etti (2). Kuranda lafz nesh edilen u ayet vard: htiyar erkek ve kadn ziya ederse Allahtan bir azap olmak zere recmedin talayn) Allah gldr, hikmet sahibidir) (3)

bni Abbas Kurann u ayetinde recm hkmn kard. Ey ehli kitap! Rasulmz size kitaptan gizlemekten olduunuz bir okeyi aklamak zere geldi; birok kusurunuzu da) affediyor.) (4). dedi ki: Kim recmi inkar ederse farknda olmadan kuran inkar etmitir sonra bu ayeti okudu ve dedi ki: Recmde gizledikleri eylerdendi. (S: 231) Bunu Nesai ve Hakim tahric etti. Ve isnad sahihtir dedi. (5) Yine Allah tealan u ayetinde de bu hkm karlr: Biz iinde doruya rehberlik ve nur olduu halde, Tevrat indirdik kendilerini Allaha vermi Peygamber onunla Yahudilere hkmederlerdi.) u kavline kadar: Aralarnda Allahn indirdii ile hkmet). (6) Zhridedi ki: Bize Peygamber (s.a.v)in recmettii iki Yahudi hakknda indii haberi ulat, ve peygamber (s.a.v) buyurduki: Ben Tevrattakiyle hkmediyorum, emretti ve ikisi taland. (7) (1) Kasas sresi, ayet: 79- 80 (Nisa ayet: 32 (3) Mutafffin suresi, ayet: 26 (4) Bu tevazu rneklerindendi Ebu Nuyam hilyede rivayet etti. 2/350 (5) Ebu Nuaym hilyede zikretti 9/ 119. Mslm sahihinde Bera bin Azibten iki Yahudinin talanma hikayesini tahric etti. Ve Hadisin dedi ki: Allah unu indirdi: (Ey Rasul kfre srat gsterenler seni zmesin (8) ve tm kafirler hakknda unu indirdi: Kim Allahn indirdiiyle hkmezse ite o kafirlerin ta kendisidir. (9) mam Ahmedde tahric etti. ve Onunkinden yle Allah teala unu indirdi: (Kim Allahn indirdiiyle hkmezse ite o kafirlerin ta kendisidir.) (9) mam Ahmedde tahric etti ve Onunkinden yle Allah teala unu indirdi: Kfre srat gsterenler seni zmesin) Allahn u kavline kadar: Size u verilirse aln) (10) Diyorlardki: Muhammede gidin, eer yz karalam ave sopa ile fetva verirse kabul edin, eer recm ile fetva verirse saknn. Sonra u kavle kadar zikretti: Kim Allahn indirdiiyle hkmetmezse ite o kafirlerin ta kendisidir) dedi ki: Yahudiler hakkndandr. (1) (S: 232) Cabir (r.a)den talanan iki Yahudi kssas rivayet edildi, dedi ki: Allah teala u ayeti indirdi: Eer sana gelirlerse aralarnda hkmet veya onlardan yz evir) u kavle kadar: Eer hkmeder sen aralarnda adaletle hkmet). (2) Allah teala nicev zina eden kadnlarn lene kadar veya Allah kendilerine bir yol verinceya kadar hapsedilmelerini emretti. Sonra Allah onlara bir yol kld, Sahihi Mslmde Ubade bin Samitin yle dedii rivayet edildi: Peygamber (sav) buyurduki: Benden alnz Allah onlar k yolu kld: bekar bekarla zina ederse 7 yz sopa ve bir yl tarib gurbette brakma) k yolu kld: Bekar bekarla zina ederse yz sopa ve biryl tarib gurbette brakma evliyle evli zina ederse yz sopa ve recm vardr. Alimlerden bir topluluk bu hadisin zahirni alp evliye yz sopa sonrada recmi farz klyor, Ali (r.a)n raha el Hemedaniyeye yapt gibi (3) ve dedi ki: Allahn kitabyla sopa vurdu. Rasululahn snnetiyle de recm ettim. Allahn kitabnda bekarla evli ayrm yapmakszn zina edenlere sopa bulunduuna, snnette kard hkmle amel etmi oluyor. Hem Kuran hem snnetten kard hkmle amel etmi oluyor. Bu sz imam Ahmedin mehur rivayetidir, ishak hasen Basr ve seleften bir grubun grdr. onlardan bir grupta dedi ki: Eer zina eden iki kii hem evli hem ihtiyarise hem sopa vurulur, hem talanr, eer gen iseler, talanr, sopa vurulmaz, nk ihtiyarn gnah daha irkindir. Bu bey bin Kabn grdr. Ondan merfu olarak rivayet edildi, merfu oluu sahih deildir, bu yine Ahmed ve shak tan rivayettir. Nefis manas: Mkellef haksz yere bir nefsi kasten ldrrse, kendisi de ldrlr, kuran buna u ayetle delildir: Tevratta onlara yle yazdk: Cana can) (4) (S: 233) ve Allah teala buurduki: Ey iman edenler! ldrlenler hakknda size ksas farz klnd. Hre hr, kleye kle kadna kadn.) (5) Cana can) ayetinden baz durumlar istisna edilir bazlar: 1- Babann ocuunu ldrmesi: ounlua gre baba ldrlmez, bu mer (r.a)den sahih rivayetle sabittir, bu peygamber (s.a.v)den bir ok ve cihlerle rivayet edildi (6) snatlar zerinde konuuldu. Malik dedi ki: Boazlama gibi kasden ldrdnde phe kalmayacak, ekilde ldrmse, bu durumda ldrlr, eer klla veya sopayla atmsa ldrlmez. Leys dedi ki: Ummu delilerden dolay kasden ldrmeni her ekliyle ldrlr.) Hrn kleyi ldrmesi, ounlua gre kleye karlk hr ldrlmez. (1) Daha nce getii gibi Ebu Davud, Tirmzi, bn Mce ve Nesa tahric etti. (2) Maiz inrecmi bir ok hadiste vardr, Ahmed, Buhar ve Mslimin Ebu Hureyre, den rivayet ettii hadis bunlardandr. (3) Abdurrazzak tahric etti, bni Hibbanve Hakim bni Mesuddan rivayetle dorulad.(4) Mide, ayet: 15 (5) Nesa Hakim tahric etti. ve dorulad Taberi tefsirde zikretti: 6/ 103 (6) Maide, ayet: 44-49 (7) Ebu Davud ve Taberani Kebirde tahrice etti. (8) Maide,ayet: 41 (9) Maide, ayet: 44 (10) Maide:41 (1) Ebu Mcliz ve bakasnndedii gibi, ve Hristiyanlar haknndadr. dorusubtn kafirler hakkndandr. (2) Maideayet: 42 (3) Ahmed ve Buhari abidenrivayetetti, yine Hakim, Beyheki ve Ali bin Cadda rivayet etti. (4) Maide ayet: 45 (5) Bakara, ayet: 178 (6) ocukdolasyla baba ksas edilmez hadisi mer bni Abbas sraka bin Maik, ve Amr bin uayb babasndan oda dedesinden rivayet ettti. mer hadisini Ahmed, Tirmiz, bni Mce, Darekutni, Beyheki, bni ebi Asm ve bnil Carud rivayette etti. (7) Ahmed ve drt snen ashab tahric etti. Tirmzi dedi ki: Hasen garip. Ahmed dedi ki: Hasan Semuriden duymad. snatlarnda sz olan bir ok hadis bu konuda vardr. Denildiki: Kendi klesi iin deil de bakasnn kles iin ldrlr. Bu ebu Hanife ve ashabnn grdr. Denildiki: Kendisinin ve bakasnn klesinden dolay da ldrlr. Bu, u hadise

dayanarak: Kim klesini ldrrse onu ldrrz, kim bir tarafn keserse onun bir tarafn keseriz (7) Sevriden rivayet edildi, ve bu hadis ehlinen bir grubun grdr. (S: 234) mam Ahmed ve bakas bu hadisi yaralad. Etraf (ayak, el, burun, gz (v.b) hususunda hr ile kle arasnda ksas olmadnda icma vardr. Bu da bu hadisle amel edilmediine delildir, (cana can) ayetinden muradn: Hrler iin olduuna bununla delil getirir, nk daha sonra etrafn ksas zikredildi, oda hrlere zeldir. 3- Mslmann kafiri ldrmesi: Kafir eer harbi ise ihtilafsz olarak mslman ldrlmez, nk ihtilafsz olarak harbinin ldrlmesi mbahtir, eer zimmi veya anlamal ise cumhura gre mslman yine ldrlmez. Sahibi Buharde Ali (r.a)n peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu rivayet ettii tahric edildi: Kafirden dolay mslman ldrlmez. (1) Ebu Hanife ve Kufeli fakihlerden bazs dedi ki: ldrlr. Rabia bnil Yemaniden rivayet etti ki: Peygamber (s.a.v) Zimmet ehlinden bir adamdan dolay kble ehlinden bir adam ldrd ve buyurduki: Ben zimmeti ifa etmeye daha mstehakm. Bu mrseldir, zayftr, mam Ahmed, Ebu Ubeyd, brahim el Harbi. Cevzecani, bnil Mnzir ve Darekutni zayf sayd ve dedi ki: bnil Yemani zayftr, hadisi mutasl yapt zaman da delil gsterilmez, mrsel olursa nasl olacak? Cevzecani dedi ki: Rabia brahm bin ebi Yahyadan, Oda ibnil Mnkerdirden, Oda bnil Yemaniden ald. ibniEbi Yahya, metrkl hadistir. (S:235) Ebu Davudun mrsellerinde baka mrsel bir hadis var: Peygamber (s.a.v) haber gn ihanetle bir kafiri ldren mslman ldrd, ve buyurduki: Ben zimmetini ifa edenlerin en evlas ve en mstahakym. Bu Malik ve Medine ehlinin mezhebidir. Hile ile ldrede eitlik art deildir kafire kar mslman ldrlr, sahih oluu takdir edilerek ibnil Yemaninin hadisini de bu manaya yorumluyorlar. 4- Adamn kadn ldrmesi: htilafsz olarak adam ldrlr. (2) Amr bin Hazmn kitabnda Peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu rivayet edildi: Kadn dolaysyla erkek ldrr Peygamber (s.a.v)in cariye ldren erkek yahudiye ldrdu sahihtir. (3) Ali (r.a)den, kadn tarafna diyeni yarsn verileceini rivayet edildi. (4) nk kadnn diyeti erkeinkinin yarsdr, bu seleften bir grubun grdr, ve Ahmedden de bir rivayettir. dinini terk edin cemaatten ayrlandan murad: slam terk eden ve ondan dnen ve Mslmanlarn cemaatini terk edendir, bu Osman (r.a) hadisinde aka belirtilmitir (5) Bunlar hadis ehli ehadetle beraber dinden dnmeden nceki hali itiraba alnarak kan helal olur dedi, islam hkm ona yoldatr, bunun iin tevbe istenir, islama dnmesi itenir. slama dndkten sonra mrtedlii annda geen ibadetlerin kazas gerekli klnr m, bu hususta alimler arasnda mehur ihtilaf var. ehadeti kabul ettii halde, mslmanlk iddia ettii halde, islamn rknlerinden birini inkareden, veya Allah ve rasulre kfreden veya peygamber, veya meleklerden veya kuranda zikredilen kitaplardan birine kfreden dinini terk etmi , mslmanlarn cemaatinden ayrlm olur. (1) Hadis sahihtir, Buhar, Davud, ve Nesa tahric etti. (2) Hakim, bni Hibban ve Beyheki tahric etti, senedinde Sleyman bin Erkam var o zayftr. Cemaat Enesten Peygamber (s.a.v)in bir cariyenin ban tala delerek ldren Yahudinin ldrlmesinin emrettiini rivayet etti, bu kadna kar erkein ldrleceine dedildir, bu cumhurun grdr. (3) Hadis sahihtir, cemaat Enesten tahric etit. (4) Bu yine Hasan ve Atadan rivayet edildi, Buhar ilem ehlinden rivayet etti. (5) Bunu ibni Ebi eybe rivayet etti. S: 236) Sahihi Buharde bni Abbastan rivayet edildi ki: Peygamber (s.a.v) buyurduki: Kim dinini deitirirse, onu ldrn. Alimlerin ouna gre bu hususta kadnla erkek arasnda fark yoktur, bazlar: Harpte darul harbin kadnlarnn ldrlmedii gibi, dinden denn kadn da ldrlmez dedi. Bu Ebu Hanife ve ashabnn grdr, sonra olma kfr asli kfr gibi saydlar, cumhur bu iki kfr ayrd islama girdikten sonra kfre girmeyi daha irkin grdler, ondan dolay ehli iki kfr ayrd islama girdikken sonra kfre girmeyi daha irkin grdler, ondan dolay ehli harbtenihtiyar, felli, kr ldrlmez, harpte bile ldrlme, fakat dinden dnen ldrlr. Dinin terk edip, cemaatan ayrlan sz tevbe edip islama girerse ldrlmeyeceine delildir, nk dndktn sonra dinini terk etmi, cemaattan ayrlm olmaz. Eer denilse: Bilakis kan korunan ehadet ehlinden bu istisna, evli zina edenin ve adam ldrenin ldrld gibi, ehadeti kabul etse bile ldrleceine delildir, bu da mrtedin tevbesinin kabul edilmeyeceine delildi, bu Hasandan hikaye edildi. Veya bu islam zere doupta da sonradan dinden dnen iin manasna yorumlanr. Kafir olupta mslman olan, sonra dinden dnen tevbesi kabul edilir, bu bir grup alimlerin grdr. Leys bin Sad ve Ahmed bir rivayette, ve ishak onlardandr. Denildiki: Daha nce getii gibi, dini terk etmeden nceki hali gze alnarak mslmanlardan istisna edildi, bu evli zina eden gibi ve adam ldren gibi deildir; nk onlarn ldrlmesi iledikleri su binaenfrz bir cezadr, ve telafisi mmkn deiildir.

Mrted ise: O imdiki halde zerinde bulunabir vasftan dolay ldrlr, o vasfta , dinini terk etmek ve cemaattan ayrlmaktr, Eer dinine dner ve cemaata yolda olursa, kannn mbah olduu vasf ortadan kalkm olur, ve kan mbah olmaz. Allah en iyisini bilir. (237) Eer denilse: nesai Aye (r.a)den peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu tahric etti: Mlman bir kiini kan ancak u hasletten birinden dolay helal olur: Evli zina eden talanr, kasten mslman bir adam ldren ldrlr, islamdan kpta Allah ve rasulyle harp eden adam ldrlr, veya aslr veya yeryznden srgn edilir baka bir yere) Bu muradan u olduuna delildir. Dinden dnme ve savamay birlikte yapanlar hakkndandr. Denildeki: Ebu Davud Aye (r.a) hadisini bakabir lafzla tahirc etti. Peyamber (s.a.v) buyurduki: Allahtan baka ilah olmadna ve Muhammedin Alahn rasul olduuna ehadet eden bir mslman kiini kan ancak eyden biri harcinde helal olmaz: Evlilikten sonra zina eden talanr. Allah ve raslne harp ederek kan bir adam ldrlr. Yada aslr, yada srlr. Bir nefis ldren adam ldrlr. Bu mslmanlara rap eden adam hakknda imam mutlak olarak muhayyerdir, bu Medine ehlinin grdr, Malik ve bakas gibi. Evla rivayet : slamdan kyla murad u manaya hamledilebilir: slamn hkmlerinden dar kmasdr, zahiri manaya da hamledilebilir. Bununla yle diyen delil gsterebilir. Muharebe ayetindinden dnemlere zeldir, kim dinoen dner ve harp ederse ona ayetteki gibi yaplr, dinden dnmek sizin savarsa, mslmanlara uygulanan ksas ve hrsza uygulanan el kesme cezas hkmleri uygulanr.. Bu Ahmedden rivayet edildi, fakat mehur deildir. Ayn ekilde seleften bir grupta dedi ki: Muharebe ayeti mrtedlere hastr, Ebu Glabe ve bakas onlardandr. Aye (r.a) hadisinin lafzlar farkldr, ondan mevkuf olarakta rivayet edildi. bni Mesudun hadisinin lafzlarnnda ihtilaf yoktur, o sabittir, sahihlii zerinde ittifak vardr. Fakat bunun zerine deninirki: Bu hasletin haricinde de mslmann ldrlecei hakknda rivayet mevcuttur. (S: 238) Livata onlardandr, bni Abbastan peygamber (s.a.v)in yle buyurduu rivayet edildi: Yapan ve yaplan ldrn (1) Bunu bir ok alim ald, Malik ve Ahmed gibi, ve dediler ki: Bu her halkarda ldrmeyi gerektirir, evli olsun, evli olmasn farketmez, Osman (ra) dan yle dedii rivayet edildi: Mslmann kan ancak drt eyle helal olur, daha nce geen tanesini zikretti ve unu ekledi: Lut kavminin amelini yapan adam(2) Mahremiyle ilikide bulunan kiide bunlardandr. Peygamber (s.a.v)den babasnn karsyla evlenen adam ldrdn rivayet edildi. (3) Bunu alimlerden bir topluluk, ald ve mutlak ister evli, ister bekar olsun lm vacip kld. Sihirbaz da onlardandr. Tirmzi de cndbten merfu olarak rivayet edilen hadiste: Sihirbazn haddi boynunu klla vurulmasdr. (1) Sahih olanbu hadis Cndbe mevkuftur. Bu alimelerden bir cemaatn grdr. merbin Abdul Aziz, Malik, Ahmed, shak onlardand, fakat onlar diyolar ki: Onun hkm dinden dnenlerin hkm gibi olur. Hayvana temasta bulunan ldrlmesi de bunlardandr. Bu merfu bir hadise variddir. (2) Ve alimlerden bir topluluk bu hadisi almtr. (S: 239) Namaz terk eden alimlerin ounluuna gre, kafir deildir, denemeleriyle beraber ldrlr. Bunun bahse tam olarak daha nce geti. Drdnc defa iki ienin ldrlmesi ve bunlardandr. (3) Bunun haknda peygamber (s.a.v)den ok vecihlerle emir variddir. (4) Bunu Abdullah bin Amr bin As ve bakas ald.Alimlerin ouna gre ldrlme emri neshedildi, drdnc defa iki ien adam peygamber (s.a.v)e getirilip ldrmediini rivayet edildi. (5) Beinci defada hrszn ldrlmesi rivayet edildi. (6) Denildiki: Fakihlerin bir ksm bu grtedir. (S: 240) Peygamber (s.a.v) yle buyurduu rivayette bunlardandr. ki halifeye biat edildii zaman, onladan dierini ldrn bunu Mslim Ebi Sadden tahric etti. Ukayli bir babtaki hadislerin hepsini zayf grd. Yine onlardan: Peygamber (s.a.v)in u hadisidir: Sizin iiniz bir iken ve bir adam zerineyken bir adam gelirde sizin birliinizi paralamak veya cemaatinizi datmak isterse onu ldrnz. (7) Bir rivayette de: Kim olursaolsun boynunu klla vurun. Bunu yine Mslim Arfece rivayetinden tahric etit. Silah ekende bunlardandr, Nesai ibni Zbeyrden tahric etti, O peygamber (sav)in yle buyurdunu rivayet etti:kim silah eker sonra koyarsa kan hederdir. (8) bniz Zbeyrden merfu ve kuvkuf olarak rivayet edildi. Buhari dedi ki: O ancakmevkuftur. mam Ahmed bu hadiin manasndan soruldu, dedi ki: Bu nedir, bilmiyorum. shak bin Raheveyn dedi ki: Bununla silahn ekip, sonra insanlarn ierisine koyup silah arz eden(ldrmelerini hafie alarak onlar ldren) murad edilmitir, onun ldrlmesi helaldir. ______ (1) Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi, bni Mace, Hakim ve Beyheki tahric etti. Hafz ibniHcer dedi ki: adamlar gvenilirdir. (2) Hadis zayftr,ibniebi eybe tahric etti, adamlar gvenilirdir,fakat senednde kopukluk var. (3) Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi,

Nesai ve bni Mace Bera bin =Azibten yle dediniu tahri cetti: Rasulullah (sav) babasndan sonra karsyal evlenen adamn boynunu vurmak zere beni gnderdi. Neyll evvtar 7/115 (1) Tirmizi, Hakim, Darekutni, Cndbten tahric etti. Hakim dedi ki:Sahih garibtir. (2) Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai ve ibni Mace bni Abbastan tahric etti. Hakim dedi ki: Sahih, garibtir.(2) Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai ve bni Mace bni Abbastan tahric etti.(4)BunuMuaviyeden ahmed,ebu Davud,Tirmiz ve bni Mace tahric etti, Haim ve ibni Hibban dorulad.(3) Hadismunkatdr.Ahmed ve Haris binsame msnedinde tahric etti. (5) Hadissahihtir,Buharidedir. (6) Hadis zayftr, Cabirden Ebu Davud, Nesai ve Darekitni tahric etti, seedinde Musab bin Sabit bin Abdullah var, onun hadisizayftr.Nesa idedi ki: bu hadis mnkerdi, kuvvetli deildir,bu hususta sahhihadis bilmiyorum. (7) Hadis sahihtir, Mslim arfece bin reyhten tahric etti. (8) Nesai ve Taberanimerfu oarak tahric etti, Hakim dorulad. (9) Ahmed, Hakim tahric etti, ve dorulad. (10) Hadis hasendir, Ahmed,Ebu Davud, Tirmizi, Nesai bni Mace tahric etti. Bu Haririlerin yapt itir, adamlar erkekleri ve zrriyeti ldrmeyi hafife alyorar. Aye (ra)den shakn (binRaheveyh) tefsirine zt rivayet yaplmtr. Hakim Alkame bin Alkame4dentahric etti, O annesinden rivayet etti ki: Said bin Asn emirliei zamannda bir adam efendiinekl ekti, inanlar adam tuttular, efendi Aye (ra)inyanna girdi, Aye (ra) dedi ki: Peygamber (sav)in iittim buyurduki: kim ldrmeyi isteyerek mslmanlardan birine demirle iaret ederse, kani vaciptir. Bunun zerine efendi klesini ald ve onu ldd. Buhari ve Mslimin art zere sahihtir. dedi. (9) (S: 2417 Peygamber (sav)in yle buyurduu sahihtir. Kim maln mdafaa edeken ldrlrse ehiddir.(10) Bir rivayette de Kim kann mdafa ederken ldlrse ehiddir Adamn kan ve mal istendii zaman en kolayile mdafaa eder bu afii ve Ahmedin grdr, ldrmemeyi niyet etmesi vacip midir, deilmidir? Bu hususta imam Ahmed4,den iki rivayet vardr. Bir taifede, kimin canna ve malna kastedilirs,e balangta o adam ldrmesi mbahtr, dedi. bni merin huzuruna hrsz girdi, bni mer kalkt, klcn ekti, eer engel olmasalard adamldrcekti. (1) Hasan Basri elindedemir olan bir hrsz bir adamn evine girersediye soruldu, dedi ki: Hangi ekide ldrmeye muktedir olursan onu ldr. Onar, velevki, bircinayet yapmadan arkasndnp kasa bile ldrmeyi mbah kldlar, Ebu EyyupEs Shtiyani onlardandr. mam Ahmed bade bin Samitten tahric etti, Peygammber (sav) buyurdu ki: Ev senin haremindir,kim senin zerine haremine girerse, onu ldr Fakat isnadnda zayf vardr. Mslmanlar aleyhine casusluk yapann ldrlmesi de bunlardandr. Kafirler iin mslmanlar aleyhine causluk yaparsa ldrlr. Ahmed bu hususta durdu. Maikin ashabndan birgrup ve ashabmzdanibniukayl ldrlmesini mbah kldr. Malikilerden bazs dedi ki: Bunu tekrar yaparsa ldrlr. ldrlmesini syleyenler unundeli gsterdiler.Peygamber (sav7in mektubunu Mekke ehline haber verip tedbirlerini almalarn habervern Hatb bin Ebi Beltaaya Peygamber (sav)den ldrmek iin izin isteyen mer (ra)e buyurduki: hayr O Bedire katld. (2) (S: 242) O kann mbah klacakiri yapt buyurmad, ancak ldrlmesine engel olacak birsebep zikretti, o da Bedire katlmas ve Allahn Bedir ehlini balamasdr. Bu engel kendinden sonras iin yok olmutur. Onlardan: Ebu Davudun mrsellerinde bnil Mseyyebten tahric etii, u hadistir, Peygamber (sav) buyurduki: Kim babasna vurursa onu ldrn baka bir vecihle msned olarakrivayetetti fakat sahih deildir. (3) Allah en iyisini bilir. Bilki zikredilen bu hadislerden sahih olmayan var,sahih olduunu syleyen itibaredilecek biride bilinmiyor Kim babasna vurursa onu ldrn hadisi gibi, Hrsz ldrmek beincedefadd (4) Hadisi gbii. Geri kalan hadrislerinhepsini de bni Mesudun Hadisine dndrmek mmkndr, Oda ibniMesudun hadisi mslmann kannn haslet dnda helal olmayacan ieriyor: 1- Ya dinin terk edip, mslmanlarn cemaatini terk etmesi 2- Ya da evliyken zina etmesi 3- Ya da haksz yerebirini ldrmesidir. Bundan u (netice) alnr: Mslmann kan u ey temas etmek.Dierleri dnda bu mslmann kann mbah klar. (S:223)Haram ferce temas etmeye gelince,hadiste zikredildi ki: Evlilikten sonra zina, bu Allah en iyisini biir, misal eklindedir, nk evliye ehvetini nikahla nail olmakla zerine nimet tamamlanmt, bundan sonrahaam klnm ferce gelirse, kan mbah klnr. Bazan evlilik art ortadankalkp yerine yeni bir art gelebilir, oda fercin mutlak olarak mbaholmayan trden oluudur. Livata gibi, veya mahreme (nikah) akdiyle veya akidsiz temas etmek gibi.Bu vasf evllilik yerinemi, yoksa onun halefi (evlilik sonras), yerine mi geer?Alimler arasnda tartmaldr. Hadisler evlilie halef (evlilik sonras) yerine geer olduuna delildir, bu kanunmbah edilmesine kafidir. Haram kann aktlmasnn gelince, kan aktmaya yol aan fitne karma da bunun gibimidir- mslmanalrn cemaatini datmak, ikinci imama biatetmek ve kafirelre mslmanlarn an gstermek gibi?Bu ekimedir. mer (ra)den bugibisini ldrmemenin mbah olduu rivayetedildi.

Ayn ekilde ldrmek isteiyle silah ekmek, kann mbahklnmasndan ldrme yerine geermi, gemez mi? Allah azze ve cellebuyurduki: Kim bir cana veya yeryznde bozgunculuk karmaya karlk olmaksn haksz yere) bir cana kyarsa btninsanlar ldrm gibi olur) (1) ki eyle drmeninmbaholacan delildir. Birincisi: Cana kark. kincisi yeryznde bozgunculua karlk. Harp, dinden dme ve zina da yeryznde bozgunculua girer. Ayn ekilde iki imekve bunda srar etmek haram kan dklmesine yol ama zann veriyor. Sahabeler mer (ra) zamannda sahabeer iki ienni haddinin seksen sopa olduuna icma ettiler, sarholuu,seksen sopay gerektiren iftira zannnda kldlar. (2) (S: 244) Abdul Kays heyeti peygamber (sav)e gelince, onlar kaplarda sra yapmaktan, ve o kaplardan imekten nehyetti, ve buyurduki: Sizden biriniz kalkyor amcasnn olunun yanna gidiyor-iki ierse kastediyor ve klla boynunu vuruyor. Onlardan bu, sebepten dolay yaralanm adam da vard, peygamber (sav)den utandndan yarasn saklyordu. (3) Btn bunlarda ldrme hadisesi zannnn ldrme yerinekonulmasnadn dolay kan mbah klnyor. Fakat bu neshedildimi, yoksa hkm bakimi? Bu ekimelidir. dini terk ve cematatten ayrlmann manas: slam dininden dnmektir, velevki ehadet kelimeerinisyelsin,eer Allah ve Rasulne sverse, ehadeti kabul edse bile kan mbah klnr, n bu ekide dinini terk etmitir. Ayn ekilde mushaf hafife alr da pisliklerin iin eatarsa, veya zorunlu dinden olduunu bilineneyi inkar ederse,namaz vebun benzer dinden karn eylergibi. slamn rknlerinden birini terk etmek bunun yerine geermi? Bu unun zerine bina edilir: Bununla idnden tamamen mi kar? Kim tamamen dinden kmak olarak grse,bu onun yannda kelimesi ehadeti terk etmek ve inkar etmek gibidi, kim ki dinden kmak deildir diye grrse,bunlar ihtiaf ettiler: ldrme hususunda dini terk edene dahil edilr mi, edilmez mi? Bubab alimlerin bidatlara arann ldrlmesi hususunda syledikeri babndandr, onlarbunadinden kmaya benzer olrak bakyorlar,o (bidatlara arma)buna dinden kmaya)vesiledir,eerbunu gizlerve bakasn armazsa hkm mnafklarnhkm gibidi, eer buna arrsa mmetin dinini bozduu iin su ubyk olur. Peygamber (sav)den harcilerin ldrlmesini emri sahih olarak sabittir. (4) (S245) Alimler onlarn hkmnde ihtilaf ettiler. Kimi dedi ki: kafirdirle, ldrlmeleri __________ (1) Bunu Abdurrazzak tahric etti. (2) Tirmizi Cabir bin abdullahtan tahric etti., lafz : O bedir ve Hudeybiyeye katld. (YinAhmedde tahric etti.Adamlarsahih rivayet adamlardr.(3) Haraiti (Meseviil Ahlak)ta tahric etti.(4) Hadiszayftr, Cabirden Ebu Davud,Neai ve Darekutni tahri cetit.Nesai dediki0 Hadis mnkerdir Tahrici daha nce geti. (1) Maide: 32 (2) Malik muvattada ve afii Sevr binZeyd edDeyliden tahric etti, odamerden rivayet etti, isnat kopuktur, nk Sevr ihtilafsz olarak merle karlamamtr.(3) Bunu Ahmed, Mslim Ebu Saidi Hurdidin tahric etti. (4) Hadis sahihtir,Ali (ra)den Buhari, Mslim, Ebu Davud, Nesai ve ahmed tahric etti. (5)Hadisinnass: Onlala nerdekarlasanz,ldrnz,kyamet gnonlar ldren e ldrdden daly sevab vardr. (6) Ahmed ve TaberaniEbu Bekreden tahric etti. (7) Ebu Yala tahric etti, Yezidi Rakkai var,zayf kfrleri iindir. Bazlar da dedi ki: Onlar mslmanarn kann aktp, onlar kafir saydklarndan dolay ldrrler.Bu Malik ve ashabmzdan bir grubungrdr. Batan ldrlmelerineve yarallarnn da ldrlmesine icazet verdiler. Bazlar da dedi ki: onlar zerinde bulunduklareye davet edelerse ldlrler, davetetmezlerse ldlmezler.Bu imam Ahmed ve shakn grdr. Bazlar: Onlar balamadan, balanmaz, dedi, bu Ali (r.a)den rivayet edildi (5), vebu afii ve ashabmzdan ounun grdr. Bir ok vecihle Peygamber (sav)den namaz klanbir adamn ldrlmesini emrettii ve yle buyurduu rivayet edildi: Eer ldrrse, ilk ve son fitne olur (6) Bir rivayettede:Eer ldrrse Deccal kana kadarmmetimden iki adam ihtiafa dmez. (7) Bunu imam Ahmed ve bakas tahric etti. Bununla ldrlmesi mslmanalrdan errini engelliyor ve fitnelerin belini kryorsa, bidatnnldlmesine delil getirdi. bni Abdil Berve bakas Malikin mezhebindenbidata davetedenin ldrlmesinin caiz olduunu hikaye etti. (S: 246) Btn ldrme naslarnn, hepsi ibniMasud hadisine bu takdir zeredndrlm oldu.Hamd Allahad. Burada zikrettiimiz naslarn ou hakknda ou alimler ibniMesud hadisiyle mensuhtur, diyor, bunda iki vecihten nazar var: Birincisi: bni Mesud hadisibtnbu naslardandaha sonra olduu bilinmiyo,zelllikle ibni Mesudda ilk islama girenlerdenbu naslarn ounu islama ge girenler rivayet ediyor. Ebu Hureyre, cerir bin Abdulah ve Muaviye gibi; onlarn hepsi drdnc defa iki ienin ldrlmesinin hadisini rivayet ettiler. kinci: zel, genelle nesh edilme, velevki, genel zelden sonra olsa bile, bu cumhurun grdr, nk zelin manas zerine delillii nas iledir, genelin delilli ise ounlua grezahir iledir, zahirin hkm nasn hkmn bozmaz.

Haytndan kendizerineyalan syleyen birinin, peygamber (sav)in ldrlmesini emrettii rivayet edildi, o yalanc adam bir arap mahallesine gidip isizn kanlarnz ve malarnz hakknda hkmetmem iin rasulullah (sav7 beni gnderdi ve emretti, dedi. Bu bir ok vecihlerle rivayet edildi hepsi de zayftr.Bazsnda da : Bu adam cahiliye zamannda onlardan biri kadanla nianlanmt, onu evlendirmeyi reddetmilerdi, adam bu yukardaki sz syleyince onu dorulamlard, bu kadnla birleti, o zaman zina etmi oldu, ve bunun mbahln da peygamber (sav)e nisbet etmiti, bu kfrdr,dinden dnmektir. Sahihi Mslimde rivayet edildiki: Peygamber (sav) Mariyenin yanna gelen ve insanlarnda bundan bahsettii, bir Kptiyi ldrmesini emretti, Ali (ra) onu kesilmi (hadm) olarak bulunca terk etti. (1) Bazlar kptinin daha mslman olmadn ve anlamal kafir mslmanlara eziyet vereck bir ey yapt zaman anlamasnnbozulduunu, hele birde peygamber (sav)e eziyet ederse durumununnasl olacan sylediler. Bazlar dedi ki: O mslmand, fakat o bu iten nehyedilmiti, o vazgememiti, hatta bu yzden insanlar peygamber (sav)e eziyet vermek kan mbahklar,fakat adam temizlii aka ortaya knca, Mariyenintemizli ortaya kt ve ldrmeyi mbah klacak sebepte orkadan kalkt. mam Ahmedden, Peygamber (sav)in bu sebep haricinde de ldrebilecei, bakasnn bu hakka sahip olmad rivayet edildi. Sanki Rasulullah (sav7in ldrmekle fayda grd zaman bunu tazir (azarlama cezas)olarak yapabileceineiaret ediyor, nk rasululah (sav) haddi amak hususunda masumdur. Bakasyla, heva ve takanlk hususunda emin olunmaz. Ebu Davud dedi ki: Ebu Berir Hadisin imam Ahmede soruldu benduydum: Bu peygamber (sav)den sonra kimse ini geerli deildir. Ve dedi ki: Ebu Berir ancak ey haricinde ldremez, peygamber (sav) ldrebiir aret edilen Ebu Bekir hadisi: Bir adam Ebu Bekirle konutu ve kaba davrand, Ebu Berze ona dedi ki: Ey rasulllahn halifesionu ldrmeyeyim mi? Ebu Bekir dedi ki: Peygamber (sav)den sonra bu ikimse iin geerli deildir (2) Kbtinin ldrlmesi emri de bu ekildedir, eer sahihbesehrszn ldrlmesi de ayndr, peygamber (sav7 ilk nc eldrmeyi emretti, onun (elini) kestiler, bu drtkere oldu, sonra ldrlmesini emretti, ona gidilip,kesiliyordu, hatta drt taraf (iki el,iki ayak) kesildi, beincide de ldrld. O Allah en iyisini bilir. ON BE NC HAD S Allaha ve ahiret Gnne man Hasletlerinden) (S: 248) Ebu Hureyre (r.a)den rivayet edildi:Rasulullah (sav) buyurduki: Kim Alaha ve ahiret gnne inanyorsa,hayr sylesin, yahutsussun,kim Allaha ve ahiret gnne inanyorsa, komusuna ikram etsin, kim, Allaha ve ahiret gnne inanyorsa, misafirine ikram etsin. Buhar ve Mslim rivayetetti. Bu hadisi Buhari ve Mslim bir okyollarlaebu Hureyredentahric etti,baz lafzlarnda: Komusuna eziyet etmesin Bazsnda misafirinkonuklamay iyi yapsn bazsna Slai rahmini gzetsin gemektedir. Yine Buhari ve Mslim Ebu reyh el Huzaiden mana olarak tahirc ettiler. Bu hadis Peygamber (sav)den ,Aye Ebu Mesud, (S: 249) Abdullah bin Amr, Ebu Eyyub el Ensari, bni Abbas ve baka sahabeler tarafndan rivayet edildi. Kim Allaha ve ahiret gnne iman ediyosa ye yleyapsn sz bu hasletlerin imandan olduuna delidir,daha nce amellerin imana dahilolduunu sylemitik. Peygamber (sav7 iman sabr ve msamaha diye tefsiretti. Hasan deiki: Sabr ile murad: Masiyetlere , Masamaha ile : taata kardr. man amelleri bazan Allahn haklarya alakal olabilr, farzalrn yaplp, haramlarn terk edilmesi gibi.Hayr syleyip, dierlerinden susmakta bunlardandr. Bazan da kullarnn haklaryla alakal olur, misafire komuya ikram etmek, onaeziyet etmemek gibi. u eyle mminleremrolunuyor: Birincisi: Hayr syleyip,onun dnda susmak. Taberani Esved bin Esram el-Muharibiden yle dediini tahric etti.: dedi ki: Ey Allahn rasul banatavsiye et. Buyurdu ki: Eline sahip oluyormusun? Elime sahip olamazsam,baka neye sahip olaym dedim? Buyurdu ki: Dilinle ancak iyiolan syle, elini de ancak hayraa(1) Dil istikametininimandan olduu varid oldu. Msnedde Enes (ra)den peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Kulun kalbi istikametli oluncaya kada iman istiametli olmaz,dili istiakametli oluncaya kadar da kalbi istikametli olmaz. (2) (S: 250) Taberani Enes (ra)4den peygamber (sav)inylebuyurduunu tahric etti: Dilinden zlnceye kadarkulimann hakikatna uluamaz. Taberani Muaz bin Cebel (ra)den peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti. Sensustuka selamettesin,konuuncaya ya lehine,yadaaleyhine yazlr.(3) mam Ahmedin msnedinde Abdullah bin Amr bin As (ra)tan peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Kim susarsa kurtulur. (4) _________ (1) Hadis sahihtir (2)Sahihtir , Ahmed,Ebu Davud, Nesai tahri cetti. (3) Daha nce geti, zayftr. (1)Taberani kebirde tahric etti. Heysemi dedik: snad gzeldir (2) Ahmed ve bni Ebid Dnya Ali bin Mesadeden tahric etti, o zayftr (3) Tabarena

sairve evsatta tahric etti. sahihtir (4) Ahmed, Tirmizi, Darimi,i ibnilMbarek ve ibni ebid dnya ibni Amrdan tahric etti. Ahmed ve Tirmizininhadrisininisnad zayftr. Taberanideki sened gzeldir. (5) Hadis sahihtir,Buari, Mslimve bni Hibban tahric etti. (6) Hadis zayftr, Ahmet tahric etti, senedinde Muhammed bin shak var o mdellistir. Sahihaynde Ebu Hureyre (ra)den peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Kul ierisinde ne olduu aa kmayan birkelime konuur, o sebepten dou vebat arasndan uzak cehenneme iner.(5) mam Ahmed ve Tirmizi Ebu Hureyreden tahric etti: Peygamber (sav) buyurduki:Bir adam saknca grmediini birkelime konuurda onun yznden yetmi yl ceheneme iner. Sahihi Buharide Ebu Hureyre (ra)den peygamber (sav7in yle buyurduu rivayet edildi: Bir adam nem vermedii, Allahn rzasn kazandracak birkelie konuur da,Allah onun sebebiyle onun derecelrini ykseltir, ve kul nem vermedii, Allahn gaaban kazandracak bir kelime konuur da onun yznden cehenemde a (tabakalara iner (S: 251) Ahmed Sleyman binChaym4den oda annesinden tahric etti (6) dedi ki: Peygiamer (sav)i duydum buyuruyorki:bir adam cennete kendisiyle cennet arasnda birzara l birimi)kadar kalncyaa kadra yaklr da bir kelime konuur, cennetten Sanadan daha uzak bir ekide uzaklar. Ahme, Tirmizi ve Nesai Bilal bin Haristen yledediini tahirc etti: Peygamber (sav)i duydum buyuruyor ki:Sizden birinzi,ulat dereceye yeticeini zannetmeden Allahn rzasn kazandracak bir kelime konuurdaallah o kelime sebebiye huzurna kaca gne kadar honutluunu yazar, sizden biriniz de ulat dereceye yetieceini zannetmeden, Allahtn gazabn kazandracak bir kelime konuur da huzuruna kaca gne kada, allah ona o kelime sebebiyle gazaban yazar. (1) Daha nce mm Habibenin peygamber (sav)den yle buyurduunu rivayet ettiini zikretmitir. Adem olunun her syedii,iyilii emretme,ktlkten nehyetme ve Allahn zikri hari, aleyhinedi, lehine deldir. Hayr sylesin, yada sussun sz, hayarsylemeye ve onun dnda susmaya emirdir. Bu konuma da susmas, da eit olan szn var olmadna da iarettir. Sz ya da har,olur, sylemekle emredilir,veyahayr olmaz susmakla emredilir. Muazve mm Habibe hadisi buna delildirler. bni ebid Dnya Muaz bin cebelden tahric etti. lafz: S: 2527 Peygamber (sav7 ona dedi ki: Ya Muazanen senikaybetsin,senin sylediin ey ya lehine,ya aleyhine olmaz m? (2) Allah tealabuyurduki: ki melek insann) sanda ve solunda oturarak yaptklarn yazmaktadrlar. nsan hibirsz sylemez ki yannda gzetleyenyazmaya hazrbir melek bulunmasn) (3) Selefi salih sadakininiyilkeri , soldakininktlkleri yazdna icma etti. Buzayf bir isnadla merfu olarak Ebu mame4den rivyaet edildi. Sahih4te Peygmaber (sav)den Ebu mameden rivayet edildi. Sahihte Peygamber (sav)den yle buyurduu rivayet edildi: Sizden biriniz namaz klarken,Rabbiyle fsldayor, melekte sandadr. (4) Huzeyfeden merfu olarak rivyaet edildi: Sanda iyiliklere yazan vardr(5) Herkonutuunu mu yoksa, sevap ve ceza gerektirenleri mi yazarL bunda ihtilaf ettiler. Bunda iki gr var Ali bin Talha, bni Abbasn yle dediini syledi:Konutuu herhayr ve eryazlr,hatta yedim, itim,geldim, gittim szleri de yazlr.(S: 253)Hatta perembe gn olunca sz ve ameli arz edilir,hayr ve er olanar kabul edilir, dierlre atlr.Bu Alah tealann u kavlidir:(Allah dilediini siler,dilediini sabit brakr, onun katndakitaplarn nas vardr.) (6) Yahya binKesirden yle dedii rivayet edildi:bir adam eee bindi,eek tzekledi.adam dedik:Eein aya tkezledi: Sadaki melek dedik: Bu bir iyilk deil ki yazaym, soldakidedi ki:Bu bir ktlk deil ki yazaym Allah soldakine, sadakinin terk ettiini yaz diye vahyetti, ktlklerde Eein aya tkezledi yazld. (7) Bunun zahiri udur ki: yilik zahiri udur ki: yilik olmayan, ktlktr, hernekadar bunun iin cezalanmasa,bile; baz ktlklereceza verilmez. mam Ahmed, Ebu Davud ve Nesai Ebu Hureyre (ra)den peygamber (sav)den yle buyurduunu rivayet ettiini tahci etti: Hangi bir kavim bir meclisten Allahn zikretmeden kalkarsa eek leinin zerinden kalkm gibi olular, ve kendilerini iin pimanlk olur (8) Tirmizi de tahric etti, lafz:Hangi birkavi bir mecliste Allah zikrederler de Peygamberlerine salavat getirmezlerse onlar iin bir noksanlk olur, Allah dilerse onlar azaplandrr, dilerse balar. (9) Ebu Davud ve Nesainin bir rivayetinde: Kim bir oturacak yere oturur da orda Allah zikretmezse onuniin Alahtan bir noksanlk olur, ve kim biryatacak yere yatarda orda Allah zikretmezse, onun iin Alahtan noksanlk olur. Nesai unu ekledi: Kim ayakta duracak bir yerde dururda orda Allah zikretmezse, onun iin Allahtan noksanlk olur. (S: 254) Yine Ebu Saidden rivayetle peygamber (sav) yle buyurduunu tahric etti. Her bir kavimbir meclise otururlarda orda Allah zikretmezlerse, kyametgn cennete de girseler kendieri iin pimanlk olur. Mcahid dedi ki: Birkavim bir meclise oturur da Allah zikretmeden nce dalrlarsa ancak en kt kolu ulezerinden dalm olurlar, meclislerikendi aleyhlerine gafletlerine ahitlik eder, hangi birkavimde birmeclise oturur, dalmadan nce Allah zikrederlere, misk kokusundan daha ho bir kokudan istifade ederek dalm olurlar, meclisleri kendilerine

zikrettiklerine ahitlik eder. Selefin bazs dedi ki:kyamet gn Adem oluna mrn saatleri arz edelir, Allah zikretmedii her bir saata pimanlktan yrei paralanrTaberini Aya (ra)den merfu olarak tahic etti. Adem olu hang ibir saati Allah hayrla zikretmeden geirmise, kyamet gn ondan dolay pimarlk duyacaktr. Buradan konumas hayr olmayan eyden dolay susmak konumaktandaha efdal olduu bilinir,ancak ihtiyactan dolay zaruri olan eyler haritir. bni Mesuddanyle dedii rivayet edildi: Szn fazlasndan saknn, ihtiyac kadar konumas kiiye yeter. Nahaiden yle dedii rivayet edildi: nsanlar fazla mal ve fazla szden dolay helak oluyor. Yine ihtiya olmayan fazla szden dolay kalp katlar, Tirmizide bni merden merfu olaraktahirc edildi: Allahn zikri dnda sz oaltmayn, nk Allahn zikri dnda ok kelam kalbi katlatrr. Allahtan en uzak olan kalbi kat olandr. (2) mer (ra)dedi ki: Sz ok olann yalan da ok olur, yalan ok olann gnah da ok olur, kimin de gnah ok olursa ate ona en layktr. (3) Bun Ukayli bi merden zayf bir isnatla tahric etti. (S: 255) Muhammed bin Aclan dedi ki: Sz drttr. Allah zikretmen, Kuran okuman, birilimden sorulup ta ondan habervermen veya seni ilgilinderen dnya iinden konumandr. Bir adam Selmana deriki:Bana tavsiye et. Konuma! Dedi. Adam: nsanlar iinde yaayp ta buna g yetirecek kimse yoktur, dedi. (Selman) Konuursan hak ile konu veya sus. (4) _______ (1) Hadis sahihtir, Malik, Ahmed, ve Tirmizi tahric etti. (2) Taberani ve biniebid dnya Muazdan tahric etti. (3) Kaf suresi,ayet: 17-18 (4) Hadissahihtir, Ebu Hureyreden Abdurrazak, Buhari ve Begavi tahric etti, bni Hibban dorulad. (5) bni ebi eybe sahih bir isnata tahric eti. (6) Rad suresi, ayet: 39 (7) bini ebi eybe ve Ebu Nuaym hilyede rivayet etti. (8) Ahmed, Ebu Davud, nesai ve Hakim Ebu Hureyre-den tahric etti. sahihtir. (9) Tirmizi, Ebu Davud ve bniMace EbuHureyre ve Ebu Saidi Hurdiden tahirc e etti, hasendir. (1) Taberani evsatta tahric etti, Heysemi dedi ki:Senedinde amr bin Husayn el Ukayli var, O metrktr. (2) Tirmizi tahri cetti,ve dedi ki:Hadis hasen, gariptir. (3) bni Hibban, Kudai ve Taberani evsatta tahri cetti, Heysemi Taberaninin rivaeytindede dolay dedik:Senednidne bilmediklerim var. (4) bni Ebid Dnya tahri cetti. (5) Malik, Abdullah bin Ahmed ve ibni ebiddnya tahric etti. (6) Taberani ,bir ok isnatla tahric ettii, adamalr gvenilirdir. (7) bni ebiddnya tahric etti. (8) bni ebiddnya ve Ebu Nuaym hilyede meytin kssalar blmnde tahric etti. (9) Ahmed tahric etti, bniHibban dorulad. Ebu Bekir (r.a) dilini eline alyor ve diyorduki: Bu beni kaynaklara gtrd. (5) bniMesud dedi ki:Kendisiden baka ilah olmayan Allaha yeminolsunki, yeryznde dilden daha uzun hapse mstehak bir ey yoktur. (6) Vehb bin Mnebbih dedi ki: Hikmet erbab hikmetin bann susmak olduuna icma ettiler.(7) meyt bin Aclan dedi ki: Ey Adem olu sen susarsan selamettesin, konuursan saknarak konu ya senin lehine, yada aleyhinedir. (8) Bubab uzundur. Rasulullah (sav)in hayr olmayan eylerde susmay emri maksattr. mam Ahmed ve bni Hibban Bera bin Azibten tahric etti. Bir adam dedi ki: Ey Alahn rasul benicennete girdirecek bir amel ret... Hadisi zikretti ve o hadis ierinide peygamber (sav) buyurduki: A doyur, susuzu sula, ktlkten nehyet,eer buna g yetiremezsen hayr dnda diline engel ol (9) Ne sz, nede susmak mutlak manada emredilmi deildir, mutlaka hayr sylemek ve erdensusmak gerekir.Selef ou zaman erden ve malayani eyleden susmay methediyorlard, nk o nefse ardr, bununiin insanalrnou buna dyorar, onun iin selef kendilerini ilgilendirmeyen konularda susmak iin nefisleriyle mcadele ediyorlard. Fudayl bin yad dedi ki: Ne hac, ne nbet tutmak, nede cihaddili tutmaktan daha zor deldir. (S: 256) Eer dilin seni kederlendirerek sabahladysan, ok iddili bir gam ierisinde sabahlamsndr. (1) ve dedi ki:Dilinhapsi, mminin hapsidir,eer sen dilinin kederiyle sabahlamsan ok kederli sabahlamsnd. (2) bnil Mbarek Lokman-n oluna sznden soruldu: Eer sz gm ise skut altndr (3), ve dedi ki:Manas: Eer Allahn taat yolundaki sz gmse, Allahn masiyetinden dolay susmak altndr. Bu masiyetleri terk etmenin taat amellerinden efdal olduuna dnyor. Ahnef binKaysn yannda: Susmak m, yoksakonumak m daha faziletlidir? Dediler,Bir grup:Susmak efdaldi, dedi, Afnef dedik:Konumak efdaldir, susmann faydas sahibinden bakasna gemez, gzel konumayla ise, dinleyenlerde faydalanr. (4) Alimlerden biri mer bin Abdul Azizin yannda dedi ki: lim zere susan,ilim zere renen gibidir, mer dedi ki: Benilim zere konuann kyamet gn daha iyi halde olacan mit ediyorum; nk onun menfaati insanlardr, dierinin susmas ise kendi nefsinedir. Alim ona dedi ki: Ey mminlerin emiri: Konumann fitnesi nasl olacak? O zaman mer ok iddetli alad. (5) mer bin Abdul Azizbir gn hitap etti, insanlar inceldi ve aladlar, hitab kesti, ora denildi ki:Kelamn tamamlasan onunla Allahn fayda vermesini mid ediyoruz. mer dedi ki: Sz fitnedir, fiil mmin iin szden daha hayrldr. Uzun zamandan beri mer binAbdul Azizi ryamda gryordum, onu bu meselede konuursam kelamn iittim, zannediyorum ben bu meseleyi ona havale ettim ve sznden unu anladm:Hayr ilekonumak susmaktan haylrdr. Zannediyorum sz esnasnda Sleyman bin Abdul Melikin zikri geti, mer ona bunu syledi.Sleymanbin Abdul Melikin

yle dedii rivayet edildi:(S: 257) Susmak akln ryasd, konumaksa uyankldr,birhal ancak dier birhal ile tamam olur.Yani susmak, ta konumak ta lazmdr. Abdullah bin ebi Caferin syledii ne gzeldir. Vaktinde Msrn fakihi ve hikmet ehlinden biriydi. Kii bir mecliste konuuyordakonuma kendinin houna gidiyorsa sussun, eer susuyor,susmak houna gidiyorsa konusun. (6) Bu gzeldir, nk kim byle olursa konumas ve susmak, nefis vehevay beenmeye muhalif olur,kim byle olursa Allahn tevfikine layk olur. nk onun konumas da susmas da Allah iindir. Hasan- Basrinin mrsellerinde, peygamber (sav) Rabbinden rivayetle, buyuruyor ki:temizliin alameti, kulun kalbi benim katmdakiyle alakal olmasdr, by.leolursa beni hibir hal zere tunutmaz, eer byle olursa ben ona, beni unutmamas iin benimle megul olmay ihsan ederim, eer beni unutursa kalbi hareket eder, eer konuursabenim iin konuur, susarsa benim iin susar, ite bu kiiye yardm benim katmdan gelir. (Bunu brahim bin Cneyd tahric etti. Her halkardasusmak ve onu mutlak olarak veya hac itikaf, oru gibi baz ibadetlerde Allaha yaklamak olarak inanmak yasaklanmtr. Ebu Hreyre(ra)den peygamber (sav) susma orucundan nehy ettii rivayet edildi. smaili ali (ra)den peygamber (sav) bizi itikafta susmaktan nehyetti. Sneni Ebu Davudda Ali (ra)in ye dedii rivayet edildi: Gndz geceye kadar susmak yoktur. (S: 258) Ebu Bekir (r.a) susarak hacceden kadna dedi ki: Bu helal olmaz, bu cahiiye amelindendir (1) Hseyin olu Ali , Zeynel Abidden yle dedii rivayet edildi: Susma orucu haramdr. kincisi: Bu hadiste peygamber (sav)in mminlere emrettii eylerden: Komuya ikram etmek Baz rivayeterde de: Komuya eziyet etmekten nehy vardr. Komuya eziyet etmekse haramdr, haksz yere eziyet vermek herkes iin haramdr, fakat komu hakknda haram daha iddetlidir. Sahiynde bni Mesuddan rivayet edildi: Peygamber (sav)e gnalarn hangisi daha byktr?diye soruldu. Buyurdu ki: Seni yaratt halde Allaha denk tutmandr Denildiki:Sonra hangisi?Buyurduki:Seninle beraber yemesinden korkarak ocuunu ldrmendir. Denildiki: Sonra hangisi? Buyurdu ki:Komuyun karsyal zina etmendir. (2) mam Ahmedin msnedinde Mikdad bin Esvedden yle dedii rivayet edildi: rasulullah (sav) buyurduki:Zina hakknda ne dersiniz? Dediler ki: Haramdr, Alla ve rasul haram klmtr, o kyamete kadar haramdr.Rasulullah (sav) buyurduki: Bir adamn on kadnla zina etmesi, komusunun karsyla zina etmesinden daha hafiftir.Buyurdu ki: Hrszlk hakknda ne dersiniz? Dedilerki: Allah ve rasul onu haram klmtr ve onu haramdr.Buyrduki: Bir adamn on evden hrszlanmas, komusunun evinden hrszlamasndan daha hafiftir. (3) Sahihi Buharide Ebu reyhten peygamber (sav)inyle buyurduu rivayet edildi: Vallahi iman etmemitir. Vallahi iman etmemitir, vallahi iman etmemitir. Denildiki: Kim Ey Allahn rasul ? Buyurduki: Komusu erlerinden emin olmayankimse Bunu imam Ahmedve bakasEbuHureyre (ra)den tahric etti. (S: 259) Sahihi Mslimde Ebu Hureyre (r.a)den peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Komusu erlerinden emin olmayan kimse cennete giremez. mam Ahmed ve Hakim Ebu Hureyre (r.a)den yledediini tahirc etti: Denildiki: Ey Allah-n rasul: Filanca kadn geceleri namaz klyor,gndzleri oru tutuyor, fakat diliyle komularn eziyet ediyor? Buyurduki: Onda hayr yoktu, o atetedir Denildiki: Filanca kadn farz namazlar klyor, ramazan orucunu tutuyor, szme yourttan da sadaka veriyor, kendisinin ondan baka bireyi yok, ve kimseye eziyet etmez. Buyurduki: O cennettedir. mam Ahmedin lafz: Diliyle komularna eziyet etmiyor. Hakim Ebu Cuhayfeden yle dediini rivayet etti:Bir adam Peyamber (sav)e geldi ve komusunu ikayet etti, peygamber (sav) ona: Eyalarn yola at, buyudu. dedi ki: nsanar ordan gemeye ve o komuya lanet etmeye baaldlar. Adam peygamber (sav)e geldi ve dedi ki:Ey Allahn rasul,insanlarda grdm nedir? Buyurduki: onlardan ne grdn? dedi ki: Baba lanet ediyorlar.Buyurduki: nsanlardan nce Allah sana lanet etti Adam: Ey Allahn rasul bir daha byle eziyet yapmayacam, dedi. (4) (1) bni Ebid Dnya ve Ebu Nuaym hilyede tahric etti 8/ 110 (2) Ebu Nuaymn hilyede tahric etti ibi Fudallin sznn tamamdr. (3) bni ebiddnya Sleyman (sa)dan tahric etti. (4) bni ebiddnya tahric etti. (5) bni Ebiddnya , tahric etti. (6) bniEbiddnya tahri etti. Bunu Ebu Davud manasyla Ebu Hureyreden tahirc etti, insanlardan nce, Alah sana lanet etti cmlesini zikretmedi. (S: 260) Haraiti mm Selemeden yledediini rivayet etti: Komumuzun bir koyunu geldi, ve bir para ekmeimizi, ald, ben kalktm, koyunun sakalndan tuttum, rasulullah (sav) buyurduduki: Komuya eziyet etmeninaz yoktur. (5) Komuya ikram etmek ve iyilikte bulunmaksa emredilmitir, Allah teala buyurduki: Allaha ibadetedin ve ona bhibireyi ortak komayn Ana-babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara, yakn komuya, uzak komuya, yakn arkadaa, yolcuya, ellerinizin altnda bulunan (kle, cariye, hizmeti, ve benzerlerine) iyi davrann; Allah kendini beenip bbrleneni sevmez.) (1) Allah teala bu ayette kendisinin ve kullarn kul zerindeki haklarn bir arada zikretti. Kendilerine iyilikte bulunulmasn emrettii kullar be eittir. Birincisi: Aralarnda akrabalk bulunan kimse. Onlardan ana-babay dier akrabalara kar ayrcalklar olduu iin zellikle zikretti, o ikisi ocuun var oluunda sebeptir ve onlarn terbiye haklar vardr:

kincisi: yilie muhta,zayf olan kimse: Oda iki ksmdr: Bedeninin zayfldan dolay muhta olan kimse, o yetimdi. Malnn azlndan dolay muhta olan kimse, oda miskindir. ncs: Yaknlk ve birbirine karmlk hakk olan kimse. Onlardan ksmdr: Akrabalk sahibi komu, yakn komu ve yakn arkada. Tefsirciler bunun tefsirinde ihtilaf ettiler. Bazlar dedi ki: Yaknlk sahibi olan komu: Akrabal olan komudur, elcarul cnb: Yabanc komudur:Bazlar:Kadn akrabal olan komuya dahil etti, bazlar yabanc komuya dahil ettiler, bazlar yolculuk arkadan yabanc komuya dahil ettiler.Peygamber (sav)den duasnda yle dediini rivayet edildi (S: 261) Ey Allahn ikamet diyarnda (ahirette) kt komudan sana snrm; nk dnya komusu deiir.(2) Bazlar dedi ki: elcaru zl kurba) Yaknlk sahibi komu:Mslman komudur, Carul cnbi: Kaafir komudur. Bezzarn msnedinde Cabirden merfu olarak rivayet edildiki: Komular tr: Bir hakk olan komu, bu komulardan hakk en az olandr, iki hakolan komu ve hakk olan komu, bu hak bakmndan komularn en faziletlisi olandr. Bir hakk olana gelince: Mrik ve akrabal olmayan komudur, onun komuluk hakk vardr. ki hakk olana gelince: Mslman komudur. Onun mslmanlk ve komuluk hakk vardr. hakk olana gelince:mslman ve akraba komudur. Onun mslmanlk, komulukve akrabalk hakk vardr. (3) Bu hadis dier muttasl ve mrsel vecihlerle de rivayet edildi: hepsi de szden hali deildir. Denildiki: Car zl kurba: Bitiik komudur, Elcarul cnbi: Uzak komudur. Sahihi Buhariden Aye (ra)den yle dedii rivayet edildi:Dedim ki: Ey Allahn rasul, benim iki komum var, hangisine hediye vereyim?Buyurduki: Kaps en yakn olana (4) Seleften bir grup dedi ki: Komuluk snr: Krk evdir. Denildiki: Her ynden krk evdir. Zhrininmrsellerinde yle gemektedir. Bir adam peygamber (sav)e geldi komusunu ikayet etti, peygamber (sav) baz ashabna yle armalarn emretti: Krk ev komudur. Zhri dedi ki: Krk bylesine, krk bylesine, krk bylesine, krk bylesine. Yani nnden, arkasndan, sandan solundan.(5) (S: 262) mam Ahmede yolculuk evinde bir tencere yemek piiren ve ayn evde kendisiyle beraber bulunan otuz veya krk kiinin bulunduunu kiinin durumu soruldru. dedi ki: nce _______ (1) Buhari ve Darimi tahirc etti. (2) Hadis sahihtir, Buhari, mslim tahric etti, bni Hibban dorulad. (3) Ahmed tahri cetti, lafz onundur,senedi gzeldir, ravileri gvenilirdir. (4) Hakim, Buhari edebl mfredde tahri cetti. Taberani ve Bezzar gzel bir isnatla buna benzer tahric etti. (5) Taberani, kebirde koyun kssasn zikretmeden tahri etti, Heysemi dedi ki: Adamlar gvenilirdir. kendi nefsinden ve ailesinden balar eer atarsa en aykn olana verir. Onlarn hepsine vermesi nasl mmkn olsun. Onu denildiki: Belki komusu kendine gnderilen miktar kmserse ve yannda bir deeri olmazsa. Bu durumda gndermeyecei grn benimsedi. Essabibu bil cenbi, ise: Bir grup e diye tefsir etti, bni Abbas gibi bazlar da yolculuk arkada diye tefsir etti, ikamettte devaml arkada murad etmediler, yolculuk arkadalnn kafi olacan sylediler, mukimlikte devaml arkadalk daha evladr. Bunun iin Said Bin Cbeyr dedi ki: O salih yoldatr. Zeyd bin Eslem dedi ki: O mukimden senin oturup kalktn,seferde de yoldalk ettiindir. Msned ve Tirmizide Aldullah bin Amr bin Astan peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Allah katnda arkalarn en hayrls: Arkadana hayrl olandr. Allah katnda komularn en hayrls: Komusuna hayrl olandr. (1) Drdncs: nsann yanna gelip, mukim olmayan yolcudur. Bazs Konuu yle tefsir etti, yolcu birinin yanna misafir olarak geldii zaman. Beinci:Elim altndakiler, Peygamber (sav) oka onlara iyilik edilmesini tavsiye buyurdu. (S: 263) Rivayet edildiki, lm annda en son yapt vasiyyet udur: Namaz ve eliniz altndakiler (2) Selefin bazs insann sahip olduu hayvanlar da dahil etti. Komuya ikram hususunda Ebu Hureyre hadisinin erhine dnelim: Sahihaynde Aye ve bni mer (ra)den peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Cebrail bana komuyu tavsiye etmeye devam etti, hatta ben onu varis klacak zannettim. htiyac annda genilik salamakta komuya iyilik eitlerindendir. Msnedde mer (ra)den Peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Mmin komusu aken doymaz (3) Hakim bni Abbas (r.a)den peygamber (sav)in yle buyurduunu tahirc etti. Komusu aken kendisi doyan Gerek) mmin deildir. (S: 264) Dier bir rivayete de bni Abbas (r.a)tan peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi:Komusu aken tok yatan (gerek) iman etmemitir. (4) Msnedde Ukbe bin Amirden peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Kyamet gn ilk iki dman: ki komudur.

________ (1) Nisa ayet, 36 (2) Buhari edebl mfredde, ve Ahmed,Nesai tahric etti. ibni Hibbanm ve Hakimde tahric edip, doruladlar. (3) Bezzar tahric etti, bu yaEbu Nuaymn hilyedeki szne gre munkatd, veya Heyseminin dediine gre, uyudurmadr. (4) bni ebiddnya, Mekarimil ahlakta tahric etti. (5) Taberani zayf bir senetle Kab bin Malikten merfu olarak tahric etti. (1) Hadis sahihtir, Ahmed,Buhari edebl mfredde (115) tahric etti. (2) Ahmed,ibni Mace, Nesai Enesten kopuktur. Ahmed ve Hakim tahric eti. (4) Bu rivayet Kamilde ibni Adiydendir, senedinde Hakim bin Cbeyr var, o zayftr, Taberani ve Bezzarda tahric etti, isnatlar gzeldir, fakat Taberaninin isnadnda Muhammed bin Said bin esram var, Ebu Zra onu zayf grd, Ebu Hatim onun hakknda dedi ki: mnkerl hadistir. (5) Haraiti Mekarimil ahlakta tahric etti, sonra hafz Mnziri Tergib ve terhibte dedi ki: Her halde Komunun hakk nedi, biliyormusun?.. Sz ravinin kelamndandr, merfu deildir. Fakat Taberani Muaviye bin Haydeden yle dediini rivayet etti: dedim ki: Ey allahn rasul , benim zerimde komunun hakk nedir? Buyurdu ki: Hastalanrsaziyaretedersin, lrse cenazesini kaldrrsn, senden bor isterse bor verirsin muhta olursa onu rtersin hadisi buna benzer zikretti. Heysemi Mecmauz zevadde bunun hakknda dedi ki: Senedinde Ebu Bekir el Hzeli var, o zayftr. Buharinin edeb kitabnda, bni mer (r.a)den peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet edildi: Nice bitiik komu olan kyamet gn derdiki: Ya Rabbi! Bu kapsn bana kapatt, iyiliini engelledi. Haraiti zayf bir isnatla Atael Horasiniden tahric etti, Oda Amr bin uayb4tan Oda babasndan, Oda dedesinden, peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet etti: Kim ehli ve mal zerine korkarak kapsn komusuna kapatrsa, bu gerek mmin deildir. Komusu erlerinden emin olmayan mmin deildir. Komusunun hakknn ne olduunu biliyormusunuz? Senden yardmisterse yardm etmen, senden bor istekse bor vermen, ihtiya duyarsa yannda olman, hastalanrsa ziyaret etmen, bir hayr isabet ederse tebrit emne, bir musibet isabet ederse teselli etmen, lrse cenazesininp peinden gitmendir, izni dnda binay ykseltip rzgarna engel olma,birkepe de ona vermen, haricinde kazanyn kokusuyla ona eziyet verme. Bir meyve satn alrsanona hediye et, eer yapmazsan gizli (eve) girdir, ocuun o meyveyle onun ocuunu fkelendirmek iin kmasn. (6) (S: 265) Bu sz merfu saymaya itiraz edilir, herhalde bu Ata el Horasaninin tefsirindendir. Yine Atadan , Oda hasandan Oda Cabirden rivayetle merfu olarak rivayetedildi: Komuluun en aa derecesi: Kazanndaki yemeinin kokusuyla ondan bir kepe vermen haricinden komuna eziyet vermemendir. (1) Sahihi Mslimde Ebu Zerden yle dedii rivayet edildi: Halilim (dostum) (sav) bana orba piirdiin zaman suyunu, oalt, sonra komularnn ev ahalisine bak,ondan onlarada bir iyilk yap, diye tavsiye etti. Bir rivayette de peygamber (sav) buyuduki: Ey Ebu Zer bir orba yaptn zaman suyunu ok yap, komularna da ver. (2) Msned ve Tirmizide Abdullah bin Amr bin Astan rivayet edildi: O bir koyun kesti ve dedi ki: Bundan Yahudi komumuza hediye ettiniz mi? kere dedi, sonra dedi ki: Peygamber (sav) iittim buyuruyorki: Cebrail komuyu bana (o derece) tavsiye etti ki, onu varis klacak zannettim. (3) Sahihaynde Ebu Hureyreden peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Sizden biriniz komusunu duvarnn zerine tahta koymaktan menetmesin Sonra Ebu Hureyre (ra) diyorki: Bana ne olmu ki sizi ondan yz eviriyor gryorum, vallahi o tahtayla omuzlarnzn arasna atarm. (S: 266) mam Ahmedin gr: Komu, komuya davurann zerine tahta koymaya imkan salams,ihtiyac varsa,ve duvarna da zarar vermiyorsa, gereklidir. Kelamnn zahirine gre kendisine zarar vermiyorve komunun da buna ihtiyac olduunu biliyorsa, bu konuda ona imkan tanmas vaciptir. Mervezi dedi ki: Ebu Abdullaha dedim: Ben yolda soru soran iittim diyorki:Ben am.dedi ki: yalanda, doruda, olabilir, Dedimki: Benim a olduunu bildiim komum olursa. dedi ki: Ona genilik tanrsn. Dedim ki: Eer benim yiyeceim iki ekmek ise? Dedi ki: Ona biraz yedirirsin. Sonra dedik: Hadiste gelen ancak komudur. Mervezi dedi ki: Ebu Abdullaha dedim ki: Zenginlere de genilik tanmak vacip midir? dedi ki: Eer bir kavim birey zerine bir ey koyuyorsa nasl vacip olmasn? Dedim ki: Bir adamn iki gmlei veya iki cbesi varsa, onun da geilik yapmas (yardm etmesi) vacip midir? dedi ki: Eer yannda fazlaysa. Bu fazla mal hakknda yardmn vacip olduuna, dair onun ifadesidir, bununla sadece komuyu zel klmamtr. Birinc iifadesi komuyu zel klmay gerektiriyor. bni Hani rivayetinde yalan syleyenlerin dilenmeleri haknda dedi ki: Onarn doru sylemeleri bize daha sevimlidir, bize de ancak onarayardm etmek derdi. Bu komu olsun, bakasolsun, aa yardm etmenin vacipliine delildir. Sahihte Ebu Musadan peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: A doyurunuz, hastay ziyaret ediniz, esirikurtarnz. (4) Msned ve Hakimin sahihinde,mer (ra)den peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Arsa ehlinden biri a olursa, Allahn zimmeti onlardan beridir. (5)

(S: 267) Malik ve Ahmedin mezheb gr: Komu kendi zel mlknde komusuna zara verecek tasarrufta bulunmaktan engellenir, bu durumda zarar verecek faydalanmay engellenmekte,komudan eziyeti engellemek vaciptir,velevki fadaylanan kendi zel mlknden faydalanyor olsun. Hasan dedi ki: Gzel komuluk, elleri eziyetten korumak deildir, fakat gzel komuluk eziyete tahamml etmiktir. Ahmede gre komusunun muhta olduu ve kendisinin de vermesi durumunda zarar grmeyecei eyi vermesi vaciptir.Bundan daha stn:Komusununeziyetine sabredip, eziyetle kark vermemesidir. Ebu Zerden merfu olarak rivayet edildi: Allah komuluu kendisine eziyet veren, ve aralarn lm veya yolculuk ayrncaya kadar komusunun eziyetine sabreden adam Allah sever Bunu mam Ahmed tahric etti. (1) Ebu Abdrurrahman el Hubulinin mrsellerinde yle geiyor: Bir adam peygamber (sav)e geldi,komusununu ikayet etti, peygamber (sav) onabuyurduki: Sen ona eziyet etme, onun eziyetine de sabret, ayrc olaraklm yeter Bunu ibni ebiddnya tahric etti. (2) ncs: Peygamber (sav)in mminlere emrettii eylerden biri de: Misafire ikramdr. Misafirineikramdan murad: Sahiyande Ebu ureyh (r.a)den yle dedii rivayet edildi: ki gzm rasulullah (s.a.v)i grd,iki kulam konuurken iitti, buyurduki:Kim Allaha ve ahiret gnne iman ediyorsa misafirine cazesini ikram etsin Dediler ki: Caizesi nedir?Buyurduki:Bir gn birgece Buyurduki:Misafrilik gecedir, bundan sonras sadakadr. (3) Mslim yine Ebu ureyhten peygamber (sav)dan yle buyurduunu tahric etti: Misafirlik gndr, caizesi bir gn bir gecedir, bundan sonra infak ettii sadakadr, misafire uzun sre (ev sahibini ) gnaha sokana kadar ikamet etmesi helal olmaz. (S: 268) Dediler ki:Onunasl gnaha sokar? Buyrduki: Yannda ikameteder, onu konuklayacak bir eyi Yannda olmaz(4) mam Ahmed Ebu Saidi Hudriden peygamber (sav)in yle buyurduunu tahri cetti: Kim Allaha ve ahiret gnne iman ediyorsa misafirine ikram etsin Bunu kere syledi Dediler ki: Ey Allahn rasul misafirin ikram nedir? Buyurduki: gndr, bundan sonra kalrsa o sadakadr. Bu hadislerin ifadesi: Misafirin cazesi bir gn bir gecedir, misafirlik gndr, misafirlikte caizeyi ayrd, caizeyi tekid etti (kuvvetlendirdi) Onun mkemmellii hususunda baka hadisler de variddir. Ebu Davud Mikdam binMadikeribten, peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti:misafirin gcesi her mslman zerine haktr, kimin avlusundan sabahlarsa onun zeride bortur, dilerse borcu der, dilerse terk eder. Bunu bni Macede tahric etti, lafz:misafirin gecesi her mslman zerine haktr (5) mam Ahmed ve Ebu Davud yine Mikdamdan peygamber (sav7in yle buyurduunu tahric etti: Hangi bir adam bir kavmi konuk ederde, konuk mahrum olarak sabahlarsa, o __________ (1) snad zayftr; nk Hasan Cabirden duymad. (2) Hadis sahihtir, Mslim ve Ahmed tahric etti. bni Hibban dorulad.(3) Ahmed, Tirmizi tahric etti. Hasen, garib geldi. Buhari edebl mfrededde tahric etti,isnad sahihtir. (4) Hadisi Ahmed, Buhari ve Ebu Davud tahric etti, bni Hibban dorulad. (5), Ahmed, Hakim bni Ebi eybe ve Bezzar tahric etti, isnadnda Esba bin Zeyd ve Kesir bin Mrre var, birincsii hakknda ihtilaf edilmitir, ikisincisi de ibni Hazmn grne gre mechuldr, ibniSad gvenilir, grd ve Nesai onunla delil getirdi. konua o ev sahibinin malndan, ekininden bir gecelik konuklama miktar alncaya kadar yardm etmesi her mslman zerine haktr. Sahihaynde Ukbenin Amirin yle dedii rivayet edildi:Dediki0 Ey Allahn rasul sen bizi eli olarak gnderiyorsun,biz, bizi konuklamayan bir kavmin yanna iniyoruz, grnz, nedir? Rasulullah (sav) bize buyurduki:bir kavmin iine inerseniz, konukluk iin gereken eyi size emrederlerse kabul edin, eer yapmazlarsa, onlardan size gereken konukluk hakn aln. (S: 269) mam Ahmed ve Hakim Ebu Hureyre (ra)den peygamber (sav)in yle buyurduunu tahirc etti. Hangi bir misafir bir kavme inerde, misafir mahrum olarak sabahlarsa, onun iin kendisini arlayacak miktar alma hakk, vardr, ve ona bir sknt gnah yoktur. (6) Abdullah bin Amr dedi ki: Kim konuk arlamazsa O ne Muhammed(sav)dendir, ne de brahim (AS)dendir. Ebu Hureyre konuklamalarn isteyipte kendini konuklamayan bir kavme indi, bir tarafa ayrld, onlar yemee ard, icabet etmediler onlara dedi ki:Misafi eve indirmiyorsunuz ve davete icabet etmiyorsunuz. Onlardanbir adam onu tand ve Allah sana afiyet versin, buyur,dedik:dedi ki: Bu er stne erdir,siz ancak tantklarnz konukluyorsunuz. Bu hkm Ebud Derda tarafndan da rivayet edildiy, ancak onara dedi ki:Siz dinde ancak bu gibi konumdasnz. Elbisesinin bir tarafna iaret etti. Bu naslar konuklamannbir gn bir gece olduuna delildir, bu Leys ve Ahmedin grdr. Ahmed dedi ki: Ev sahibi engelerse, isteme hakk vardr, nk onun vacip hakkdr. Engelledii zaman malndan eliyle aln m, veya meseleyi hakime havale eder mi? Kendisinden iki rivayet var.

Humeyd bin Zenceveyh dedi ki: Gece konuklamas farzdr, ancak mslmanlarn genel menfaati iin sefere kmsa, kendini arlayacak miktarn zorla alabilir, eerkendi ahsi menfaatiiin sefere kmsa, zorlamaza. Leys bin Sad dedi ki: Birmasifir, bir kleni yanna inse, yannda bulunan maldan, efendisinin kendisine izin verdiini bilmese bile yer, nk konuklama farzdr. Bu Ahmedin grnn kyasdr. nk o ticarete izin verimi klenin yemek davetine icabet etmenin caizliini ifade emitir. (S: 270) Sahabeden bir cemaatn klenin davetine icabetetti rivayet edildi.Bu yine Peygamber (sav7den rivayet edildi: (1) Balangta insanlar yemeine davet etmesi caizse,yanna ineni konuklamas daha evla caizdir. Kendisine ticaret izni verilen klenin efendisininizni olmadan davet etmesini Malikve aafii Caiz grmedi. Ali bin Said mam Ahmedden zellikle kendilerine urayan savalarn gn konuklanmasnnfarz olduunu nakletti. Mehur olan birinci grtr, oda bir kavim zerine inen herkes iin konuklamasnn farz oluudur, Sz ukonuda farkl oldu: ehir ve ky ahalilerine mi farzdr, yoksa kyllere ve yolcularn urak yolar zerinde olanlara m farzdr. Kendisinin ifade ettii iki rivayet vardr, onun ifade ettii mslman ve kafir iin farz oluudur. __________ (1) Hadis zayftr, Ahmet tahric etti, senedinde bnil Ahmes var, o mehuldur. (2) Hadis zayftr, ibni ebiddnya mekarimil ahlakta tahric etti, senedinde Ridinbin Sad var, o zayftr. (3) Hadis sahihtir, Buhari, Mslim ve Malik tahri cetti. (4) Mslim ve Malik tahric etti. (5) Ahmed, Ebu Davud ve bni Mace sahihbir isnatla tahric eti (6) Hadis sabihtir, Ahmed ve Hakim tahric etti. (1) Buhari ve Mslim Enesten tahric etti: Bir terzi peygamber (sav7i yemee davet etti, davitine icabet etti. (2) Fussilet suresi, ayet: 9-10 (3) Gerekte bunu Haraiti tahric etti. Ashabnn ou mslman iin zel olarak farz kld, iki rivayetten birinde din farkllndan dolay akrabalarn nafakasnn da farz ollmad gibi. Dier iki gn ise: kinci ve nc gn konuklamann tamamndandr. mam Ahmedin ifadesine gre farz olan ilk caizedir (bir gn, birgece) ve dedi ki: Caize ile konuklama birbirinden ayrt edildi, caize daha mekkeddir. Ashabmzdan konuklamay gn farz klanlar var. Ebu Bekir bin Abdul aziz, bni ebi Musa ve amidi onlardandr. gnden sonras sadakadr. nsanlarn bazs, konuklamann ilk gn ve geceden sonra gn olduunu zannetti.Ahmed bunu, u hadise dayanarak reddetti: Konuklama gndr, fazlas sadakdr. zannedildii olsayd drt gn olurdu. Derim ki: Bunun benzeri Allah tealann u kavlidir: Dediki Gerekten siz, yeri iki gnde yaratn inkar edip ona ortaklar m kouyorsunuz? O alemlerin Rabbidir. O yeryzne sabit dalar yeretirdi.orada bereketler yaratt ve orada tam drt gnde isteyenler iin fark gzetmedengdalar takdir etti.) *) (S:271) Muraddrdn tamamdr. Bu mam Ahmedin delili daha ncede Ebu ureyhten rivayet edilen hadistede geti ve Buhari Ebu Hureyre (ra)den peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti. (Kim Allaha ve ahiret gnne iman ediyorsa misafir arlamasn iyi yapsn Denildiki Ey Allahn rasul misafir arlamas nedir? Buyurdu ki: gndr sonrassadakadr. (3) Humeyd bin Zenceveyh dedi ki: lk gn ve gecede kendisininve ailesininyedi en gzel yemeklerden yediri, idier gnde isekendi normal yemeinden yedirir, bunda gr var. Misafir iin zahmete girmekten nehy hakknda Selmandan rivayetedilen hadisi zikredeceiz. Eheb Malikten yle dediini nakletti: Caizesi bir gn bir gecedir, bir gn bir gec ikram eder,zel ey yapar, gn ise misafirliktir. bni mer yanna indii kimsenin malndan gnden fazla yemekten kanyordu, ona kendi malndan verilmesini emrediyordu. (1) Ev sahibinin gnden sonra ayrlmasn emretme hakkk vardr, nk zerine deni yerine getirdi, bunu imam imam Ahmed yapt. Onu skntya sokuncaya kadar yanda ikamet etmesi ona misafire elal olmaz(2) Yani onu skana kadar yanda ikamet etmesi helal olmaz, fakat bu gn icinde mi, yoksa gnden sonrasnda mdr? Farz olmayan zaman ierisinde haramlnda phe yoktur. (S: 272) Farz olan, bir gn bir gcede ise: Bu unun zerine bina edilir: Konuklama konuklayacakbir ey bulamayana dam farzdr,yoksa bulana m farzdr? Eer denilse: Ancak konuklayacak ey bulana farzdki bu ehli hadistenbur grubun grdr, Humeyd bin Zenceveyh onlardandr, bu durumda konuklamaktan aciz olandan, misafirin kenisini konuklamasn istemesi helal olmaz. Selmandan yle dedii rivayet edildi: Rasulullah (sav) misafir iin yanmzda olmayan getirme meakkatinie girmemizi yasaklad. (3) Konuklayann yannda olmayanbir eyi misafir iin getirme klfetine girmesi yasaklanrsa, bu ancak yannda olandan misafirin konuklamasnn farz olduuna ve yannda ihtiyatan fazla bir ey yoksa, kendisine konuklamannfarz olmadna delildir. Fakat hakknda u ayet inen Ensarinin yapt gibi nefsine tercih ederse: Kendileri zaruret iinde bulunsalar ible onar kendi nefislerine tercih ederler. (4) Bu fazilet ve ihsan makamdr, farz deildirr.

Eer misafir kendisini ancak kendi ve ocukarna yetecek yiyecekle kendisini konuklayacaklarn bilse, onlardan kendisini konuklamalarn istemesi caiz olmaz. Rasulluh (sav)buyurduki:Onu skntya sokana kadar yannda ikamet etmesi helal olmaz. Yine konuklama esnasndaki nafaka fazdr, ancak akrabalarn nafakas ve zekat gibi, kendi ve ailesinin ihtiyacndan fazla olana konuklama fazdr. Yannda konuklayacak bir eyi olmamakla birlikte ikamet eden misafirin gnahkar olacana itiraz etti ve dedi ki: (S: 273) Benbunu hata olarak gryorum. Nasl gnahkar olsun ki? Klfet gcce gredir. gnden fazla kalmay, kalbi daralmamas ve sadaknn da baa kalkma ve eziyetle boa gitmemesi iin,hadisho grmemitir. Bu sylediinde gr vardr, Hadiste ona itiraz edecek mahiyette tefsiri vardr. Hadisin u ekilde anlalmas gerek: Yannda , konuklayacak bir eyi kalmad halde kalmaktr, belki kalbinin daralmasev sahibini szve fiille gnaha sokacak bir eye sevkedebilir, Acizliiyle beraber konuklamay terk etmesiyle gnahkar olmas murad edilmi deildir. Allah en iyisini bilir. ON ALTINCI HAD S KIZMA Ebu Hureyre (ra)den rivayet edildi ki: Bir adam peygamber (sav)e Bana tavsiye et, dedi. Buyurduki: Kzma Adam defalarca tekrarlad, Kzma buyurdu.Buhari rivayet etti. Bu hadisi Buhari EbulHusayn el Esedi yoluyla Ebu Salihten Oda Ebu Hureyre (r.a)den rivayet etti.Bunu Mslim tahri etmedi, nk Ame Ebu Salihten rivayet eti, onuniin isnadnda ihtilaf edildi, denildiki:Ebu Salihin sz gibi, Ebu Salihten,Ebu Hureyreden rivayet edildi,EbulWHusayn hakknda denildiki:Ebu Salihten rivayet edildi, Oda Ebu Saidi Hudriden rivayet etti. Yahya bin Muayna gre bu sahihtir. Denildiki: Ebul Husayndan Oda ebu Salihten, Oda Abu Hureyre ve Ebu Saidden rivayet etti.Denildiki: ebul husayndan, Oda ebu Salihten, Oda Ebu Hureyre veya Cabirden rivayet etti, denildiki: Ebul Husayndan Oda Ebu Salihten Oda sahabeden ismi zikredilmeyenbirinden rivayet etti. Tirmizide yinebu hadisi Ebu Husayndan tahric etti, lafz: Bir adam peygamber (sav)e geldi ve dedi ki: Ey Allahn rasul bana bir ey ret, ok olmasn, belki kavrarm. Buyurdu ki:kzma Adam bunu defalarca tekralrad, her defasndada: Kzma buyuruyordu. Tirmiziden bakasnn rivayetinde, dedi ki:Dedim ki: Ey Allahn rasul beni cennete girdirecek bir ameli iaret buyur, ve ok olmasn. Buyurduki:Kzma (S: 275) Bu adam peygamber (sav)den hayr hasletlerini iinde toplayan, veciz bir vasiyet etmesini istedi,okolursa ezberleyememekten korktu, peygamber (sav) ona kzmamasn tavsiye buyurdu, sonra adam bu soruyu defalarca tekrarlad, peygamber (sav7 ona bucevab verdi. Bu kzgnln, erlerin toplaycs, ondan saknmann, hayrlarn toplaycs olduuna delildir. Her halde peygamber (sav)e soran adam Ebud Derdadr. Taberani ebudDerdadan yle dediini tahric etti: Dedim ki Ey Allahn rasul bana cennete giddirecek bir ameli iaret buyur.Buyurduki: Kzma sana cennet vardr. (1) Ahnef bir Kays amcas Cariye bin Kudame4den rivayetetti0bir adam dedik:Ya rasulullah banaaz olsun, belki aklederim, bir sz syle. Buyurdi: Kzma Defalarca tekrarlad, her defasnda da Kzma buyuruyordu. Bunu imam Ahmed tahric etti. Bir rivayette de, Cariye bin Kudame dedi ki: Peygamber (sav)e sordum... Ve hadisi zikretti. ________ bni Ebi eybe ve Ebu Nuaym hilyede 1/311 Nafiden Oda bni mereden tahric etti. (2) Bu Malikin muvattadaki rivayetidir. (3) Hadis sahihtir. Ahmed Taberani kebirde tahric etti. Heysemi deik0 Taberani rivayet etti, adamlar Muhammed bin Mansur et Tusi dnda sahih rivayet adamlardr, Muhammed bin Mansurda gvenilidir. (4) Harsuresi, ayet: 9. Ensari Ebu Talhadr. Misafirini akam yemeinde nefsine tehcih etme kssasn Buhari, Mslim, Tirmizi ve Nesai tahric etti. bni Kesir tefsiri: 4/338. (1) bni ebiddnya Taberani Kebir ve evsatta tahric etti, Heysemi dedi ki:Kebirin iki isnadndan birinin adamlar gvenilirdir. Bu kuvvetli zanna gre sorusorann Cariyebin Kudame oldunu gsteriyor, fakat imam Ahmed Yahya bin Kattandan zikretti ki: O yle dedi: Hiam byle dedi. YaniHiam hadiste Cariyenin peygamber (sav)e sorduunuz zikretti.Yahya dedi ki: Onlar dedi ki: O peygamber (sav)e yetimedi, clide byle dedi0 O tabiidir, sahabe deildir. mam Ahmed Zhriden tahric etti, Oda Humeyd bin AbdurrahmandanOda peygamber (sav)in bir sahabesinden, yledediini rivayet etti: Dedimki: Ey Allahn rasul,bana tavsiye et. Buyurdiki: kzma (S0 276) Adam dedi ki: Rasululah (s.a.v) sylediini syleyince dndm, birde grdm ki kzmak btnerlerin toplayacsdr. Malk muvattasnda Zhriden Oda Humeydden mrsel oarak rivayet etti. Ahmed Abdullah bin Amrddan tahric etti: O peygamber (sav)e beni Allahn gazabndan ne uzaklatr? diye sordu buyurduki: Kzma Sahabenin Peygamber (sav)in syledii hakknda dndm, birde grdmki kzmak erlerin hepsini iinde topluyor sz,bizim zikrettiimiz: Kzgnlk btn erlerin toplaycsdr, szne ahittir. Cafer bin Muhammed dedi ki: Kzmak btn erlerin anahtardr bnil Mbareke denildiki: Bize gzel ahlak bir kelimed etopla. dedi ki: fkeyi terk etmektir.

mam Ahmed ve shak bin Raheveyhte gzel ahlak fkeyi terk etem diye tefsir etti. Bu Muhammed bin Nasr el Mervezinin Namaz kitabndan tahric ettii Abul Alabin eihhirden rivayet edilen hadiste debyledir Bir adam peygamber (sav)in yz istikametinden geldi ve Ey Allahn rasul amellerin hangi daha faziletlidir? dedi ki: Buyurduki: Gzel ahlak Sonra sa tarafna geldi ve Ey Allahn rasul, amellerin hangisi daha faziletlidir? dedi. Buyurduki: Gzel ahlak Sonrasol tarafna geldi ve Ey Allahn rasul, amellerin hangisi daha faziletlidir? dei. Buyurduki: Gzel ahlak sonra rasululla arka trandan geldive Ey Allahn rasul amellerin hangisi daha faziletlidir? dedi. Rasulullah (sav7onadnd ve Sana ne olmu anlamyorsun? gzel ahlak,gcn yeterse kzmamandr. buyurdu. Bu mrseldir. Peygamber (sav)in, kendisinden tavsiye isteyen) kzma buyurmasnn iki eye ihtimali vardr Birincisi: (S: 277) Murad, cmertlik, yumuaklk, haya, tevazu, tahamml,eziyet etmemek, hatalar geitirmek, affetmek,fkeyi yutmak,gler yzl, olmak, mjdeci olmak gibigzel ahlak gerekliklacak sebepleri emir olabiir, nk nefis bu ahlak ile ahlakland zaman, ve kendisine adet haine geldii zaman , sebepleri meydana geldii an gfkenindefini gerektiri. kinci: Murad u olabilir: Hasl olduu zaman fkenin gereince amal etmemek, nefisle onu yerine getirmemek iin mcadele etmektir,nkfre Adem oluna sahip olduu zaman emreden ve yasaklayan gibi olur. Bu manadan dolay allah teala buyurduki: Musann fkesi dinince) (1) nsan fkesinin emrettiini yerine getirmez, ve bu yolda nefsiyle mcadele ederse, fkenin erri def olur,belki fresi diner,ve acil olarak, fke gider,o vakit kzmaz. Bu manaya Kuranda Allah tealann u kavliyle iaret edildi: Onlar fkelendikler zaman balarlar (27 ve fkeyi yutanar ve insanlar affedenler, Allah iyilik sahiplerini sever.) (37 Peygamber (sav) kzana fkeyi, def edecek, sakinletirecek sebeperi ilemesini emrediyordu,fke annda nefsine hakim olanlar vyordu, Sahihanyde Sleyman bin Suraddan yle dedii rivayet edildi: biz otururken, iki adam peygamber (sav)in yannda birbirine svd, biri arkadana sinirlenmi, yz kzarm olarak svyordu, peygamber (sav) Buyurduki: Bir kelime biliyorum, eer onu sylese, bu kendisindeki hal gider, Talanm eytann errinden Allaha snrm Adama dediler:Peygamber (sav)in buyurduunu duymuyor musun? Adam: Ben deli deilim, dedi. (4) mam Ahmed ve Tirmizi, Ebu Saidi Hudri (r.a)den Peygamber (sav7in hutbesinden yle buyurduunu tahric etti: (S: 278) Dikkatli olun, fke Adem olunun kalbinde ateten bir kordur, gzlerinin kzardn ve damarlarnn itiini grmyor musunuz, kim byle bir ey hissederse (fkelenirse), yere otursun. (5) mam Ahmed ve Ebu Davud Zer (ra)den peygamber (sav)den yle buyurduunu tahric etti Sizden birini ayakta iken kzarsa otursun, fkesi gitmezse yatsn (6) Denilki:Bundaki mana: Ayakta duran intikamdan yasaklanmtr, nce oturmas, sonrasnda yatmas gerekmektedir, intikam annda ondan uzaklamasn emretti. Buna Sinan bin Sadn Enesten onunda peygamber (sav)den yle buyurduu rivayet edildi: Kzgnlk insann kalbinde tutumu bir kordur, gzlerinin kzardn ve damarlarnn itiini grmyorsumun? Sizden biriniz bylebirey hissederse otursun, kzgnlk onu gemisin. Yani nefsinde onu hapsetsin, bakasna eziyet ve fiil oarak gemesin. Bu manadan dolay peygamber (sav7 fitneler hakknda buyurduki: Yatan, oturandan oturan ayakta durandan, ayakta duran yryenden, yreyen koandandaha hayrldr. (1) Bu fitnelere srat gstermek hakknda verilmibir misal olsada, ancak manas: Kim fitnelere srata daha yaknsa ondan daha uzak olandan daha erlidir. mam Ahmed ibni Abbas (ra)den peygamber (sav)in yle buyurduunu tahri ceti. Sizden birinizkzd zaman sussun Bunu defa syledi. Buda yine kzgnlk iin bykbir ilatr, nk kzgn adam kzgnl annda syledii, kr ve benzeri eylere kzgnl gittii anda pimanlk duyuyor, eer susarsa bu errin hepsi ondan gitmi olur. Mverrik el clinin sz ne gzeldir. Kesinlikle fkeyle dolmadm, kzgnlk annda kzgnlm gitti anda piman olacam sz sylemedim. mer bin Abdul Aziz bir gn kzd, olu Abdul Melik ona dedi ki: Seney mminlerin emiri Allahn sana verdii bu ikramdan vesana verdii bufgazilettensonrabyle mi kzyorsun? Ona dedi ki: sne kzmyorsumun,ey Abdul Melik Abdul Melik dedi ki: Ortaya kmayncaya kadar kzgnlm ierimde geri evirmezsem ierimin genilii bana ne fayda verir? O kavim kzgnlk anda nefislerinde hakim oldu. Allah onlardan raz olsun. mam Ahmed ve Ebu Davud Urve binMuhammedes Sadiden tahric etti:bir adam onunla konutu ve onu kzdrd, hemen ayaa kalkt ve abdest ald, sonradedik:Bana bamam, onadadedem Atiyye peygamber (sav)in yle buyurduunu anlatt: Kzgnlk eytandandr, eytan da ateten yaratld, ate ancak su ile sndrlr, sizden biriniz kzd zaman abdest alsn. (2)

Ebu Nuaym Ebu Mslim el Havlaniye isnadla rivayetle ettiki: Muaviye minberdeyken ona bir ey sylemi ve Muaviye kzm, sonra inip gusl abdesti alm ve minbere geri dnm, ve demiki0Rasullah9 (sav)i duydum buyuruyorki: Kzgnlk eytandandr, eytan da atetendir, su atei sndrr,sizden biiniz kzd zaman ykansn (S: 280) Sahihaynde Ebu Hureyre (ra)den peygamber (sav7 yle buyurduu rivayet edildi: Pehlivan gremekle bakasn ykmak deildir, ancak pehlivan kzgnlk annda nefsine hakim olandr. (3) Sahihi Mslimde bni Mesuddan peygamber (sav)inyle buyurduu rivayet edildi: Neyi iinizde pehlivank sayyorsunuz? dedi ki: Kendisini adamlarn ykamad kimsedir.Buyurdik0Bu deildi, fakat o pehlivan kzgnlk annda nefsine sahip olandr. (4) _________ (1) Araf, ayet: 154 (2) ura ayet: 37 (3) Ali mran, ayet: 134 (4) Buhari ve Mslim tahric ettti,sahihtir. (5) Ahmedve Tirmizi tahric etti. ve dedi ki: Hadis hasendir. (6) Ahmed, Ebu Davud ve bni Hibban sahihinde tahric etti ve dorulad.ebu Davud msned ve mrsel olarak tavsiye etti, dedi ki:Mrsel daha sahihtir, Allah en iyisini bilir. (7)Musannif Enes (r.a) hadisinin tahricini zikretmedi, Hasann hadisinimrsel olarak Abdurrazzak musannefinde tahric etti. mam Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi ve bni Mace Muazbin Enes el Cheniden peygamber (sav)in ylebuyurduunu tahric etti: Kimyerine getirmeye gc yettii halde fkesini yutarsa,kyamet gn Allah teala yaratklarn gz nnde onu arr, hurileredn istediini semede onu serbet brakr. (5) mam Ahmed ibni merden peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti. (Kul Allah katnda, Allah4n rzasnisteyerekyuttuu fkeden daha stn birey yutmamtr. bni Abbastan peygamber (sav)in yle buyuruu rivayet edildi: Hibir yudum, Allaha, kulun fkesini yutmasnadn daha sevimli deildir. Kul fkeyi yuttuka ancak Allah ierisineiman dolduru. (6) Ebu Davud manasn baz sahabeden peygamber (sav)den rivayetle tahric etti. Allah onaiman ve emnietdoldurur. Meymun bin Mihran dedi ki: Bir adam Selmana geldive dedi ki: Ey Allah-n kulu bana tavsiye et dedi ki: Kzma Adam Sen bana kzmamam emretti, kendime hakim olamaycam bir durum beni kuatrsa? dedi. Selman: Eer kzarsan eline ve diline salip ol, dedi. Bunu bni ebiddnya tahric etti. (S: 2817 Rasulullah (sav) kzana oturmay, yatmay ve susmay emretmesiyle eline vediline sahip olmasgerektiine iaret etmitir. mer bin Abdul Aziz dedi ki: Heva, tema ve fkeden korunan kurtulmutur (1) Hasan dedi ki: Drt ey kimdeolursa Allah onu eytanda korur ve ve onu cehenneme haram klar: Korku, azru, ehvet ve fke annda nefsine sahip ohan kimse Hasann zikrettii bu drt ey btn erlerin balangcdr. Bir eyde arzu: Faydasna inand bir eye nefsin meyletmesidi, kimde bireye arzu olsa, bu arzu kendisini ona ulatracan zannettii hereyin talebinesevkede,bazan ou haram olabiir, bazan da bu arzu edilen eyde haram olabilir. Rahbe: Bir eyden korkmaktr, insan bir eyden korkarsa onu kendisinden def edecek her eyi sebep olarak edinebiir,bu eyler ou zaman daharam olabilir. ehvet: Nefsin lezzet ald eye meyletmesidir, bazan haram olana meyledebiir,yzina, hrszk, iki ime, kfr,sinir, nifak ve bidatlar gibi. Kzgnk: Eziyet vereni kendinden def etmek ii,eziyetin vuku bulmasndan veya,vuku bulduktan sonra eziyeti edenden intikam alma iste iin kalbin kannn kaynamasdr. Bunan ldrme, vurma zulma gibi ok haram filler meydana gelir, veya iftira, svme, kt sz gibi szler ortaya kar,belki de Cebele bin Eyhemde olduu gibi bundan kfr kafir olma bile ortaya kabilir. Sylemesi meru olmayan yeminler, ve kanamas bulunan kar boama hadiseleri ortaya kabilir. Mmine gerekli olan: ehvetinin, Allahn kendine mbah kld snrda olmasdr, bunu belki salih bir niyetle de yaparsa sevap bile alr, sinirlenmeside,kendisi veya bakasndan dini bir zarar def etmek,veya allah ve rasulne asi olanlardan intikam almak iin olmaldr. (S: 282) Allah teala buyurduki: onlarla savan ki allah sizin ellerinizle onlar cezalandrsn onlar rezil etsin sizi onara galip klsn ve m(min toplumun kalbini ferahlatsn. Ve onlarn kalplerinden fkeyi gidersin.) (2) Bu peygamber (sav)in haliyle, o nefsi iin intikam almyordu, fakat Allahn haramlarndan birinden biri ilendii zaman Allah iin intikam alrd, Allah yolunda cihad etme dnda hizmeti ve kadna eliyle vurmuyordu. (3) ________ (1) Mslim, Ahmed, Ebu Davud, Ebu Bekreden tahric etti. (2) Hadis hasendir, Ahmed,Ebu Davud ve Begavi erhussnnede tahric etti. Buharide tarihinde Atiyye el Avfiden tahric eti. (3) Buhari, Mslim ve Malik ebu Hureyreden tahirc etti. (4) Mslimve Ebu Davjd tahice etti, sahihtir (5) Ahmed, Tirmizi, Ebu Davud ve ibni Mace gzel bir isnadla tahric etti. (6) Senedi zayftr, Ahmedve bni Ebiddnya ibni Abbastan tahric etti. (1) Ebu Nuaym Hilyede zikretti: 5/290 (2) Tevbe, ayet: 14-15 (3)Hadis sahihtir, Msli,Ebu Davud ve bni Mace aye (ra)den tahric etti. (4) Hadis sahihtir, Buhari Mslim ve Tirmizi Enes (r.a)den tahric etti. (5) Hadis sahihtir, Ahmed, Msi Ebu

Davud, Nesa,i ibni Mace ve Darimi Aye (r.a)den tahric etti. (6) Buhari ve Mslim Saidi Hudriden tahric etti. (7) Sahihtir, Buhari ve Mslim tahric etti. Enes on yl peygamber (sav) e hizmet etti, ona kesinlikle f veya yapt bireyden dolay bunu niye byle yaptn? Veya yapmad bireyden dolay, bununiye byle yapmadn? Demedi. (4) Bir rivayette: Ehlinden bazs kendisini knad zaman, yle buyurururdu: onu braknz, eerbireytakdir edilmise olur. Aye (r.a) rasulullah (sav7in ahlakndan soruldu, dediki0 Onun ahlak kurand (5) Yani: Onun edepleriyle edepleniyor, ahlakyla ahlaklanyordu. Kurannmethettii onun rzasnda, kurann knad, onunkzgnlndayd.Bir rivayette de Aye (r.a) dedi ki: Onun ahlakkurand, onun rzas iin raz olur, onun kzgnl iin kzard. (S: 283) Hayasnn iddetinden dolay kimseye holanmad eyi yapmazd. Kzgnl yznde beli olurdu. Sahihte Ebu Saidi Hudriden yle dedii rivayet edildi: Rasulullah (sav) rt iindekibekar kzlardan daha hayalyd. Houna gitmeyen bir ey grd zaman biz yznden onu bilirdik. (6) bni Mesud yle syleyenin szn ulatrnca:bu taksim ile Allahn rzas gzetilmemitir. Bu sz rasulullah (sav)e ok argeldi, yz deiti ve kzd, yle buyurdu: Musaya bundan daha okeziyet edidi ve sabretti.() Allahn sevmedii bir ey grd zaman kzard, onun hakknda bir ey syler, susmazd. Aye (r.a)nin evine girdi, ierisinde resimler bulunanbir rt grd, yznn rengi deiti ve onu yrtt, ve buyurduki: Kyamet gn insanlardan azab en iddetli olan, buresimleri yapanlardr.(1) Kendisine namaz bazlarnamazdan geri kalacak kadar uzatan imam ikayet edilince, kzd, fkesi iddelendi, insanlara tverdive namaz hafif kldrmamalarn emretti. (2) Mecsidin kblesinde smk grnce, fkelinde, onu oradan kaldrd ve buyurduki: Sizden biriniz namazdayken allah teala onun yznn hizasndadr, namazdayzne kar trkrmesin. (3) uda dualarndand: Kzgnlk ve honutluk annda senden hak sz istiyorum (4) nsann ister kzgnlk, ister honutluk anndahaktan baka birey sylememesi gerekten zordur. nsanlarn ou kzncasyledi sz zerinde durmuyor. (ne sylediini bilmiyor) (S: 284)Taberani Enestenmerfu olarak tahric etti: ey iman ahlakndandr. Kzd zaman, kzgnl kendisine batla girdirmeyen kimse, honut olunca honutluu kendisine haktan karmayan kimse gc yettii halde kendisini ilgilendirmeyen eyi yapmayan kimsedir. (5) Peygamber (sav)den rivayet edildi: Bizden ncekilerden iki kiiden haber verdi, biri ibadet ehli, dieriyse nefsine kar israf ediyordu. badet ehli kimse ona t veriyor, o vazgemiyoru.Bir gn ibadet ehli kimse onu bir gnah ilerken grd ve gnah ok gznde bytt ve dedi ki: Vallahi Allah seni balamaz. Allah gnahlar balad ve ibadetehlinin ameli boa gitti. Ebu Hureyre (r.a) dedi ki: Bir kelime konutu, o kelime dnyasn da ahiretini de helak etti. Ebu Hureyre (r.a) kzgnlk anndainsanlar bu kelimeyi sylemekten sakndyordu. Bunu mam Ahmed veebu Davud tahric etti. Bu allah iin kzmaktr, sonra adam Allah iin kzmas annda caiz olmayan birey konutu. Bilmedii bir eyi Allaha farz kld, Allahta ameline boa kard. Kzgnl anndanefsi ve hevasiin konuannhali nasl olur? Sahihi Mslim4de mran binHusayndan rivayet edildi: Bir yolculukta rasulullah (sav7 ile beraberken, Ensardan bir kadn dii bir deve zerindeydi, kadn sinirlendi ve deveye lanet etti, peygamber (sav) duydu ve buyurduki: onun eyalarn alnz ve onu terk ediniz. ______ (1) Buhari, Mslim ve Nesai tahric etti,ibni Hibban dorulad. (2) Hadis sahihtir, Mslim, Ebu Davud ve Nesai osman bin Ebil asta tahric etti. (3) Hadis sahihtir, drtsahabeden rivayet edildi: bni mer (Enes ebu Saidi Hudri,ve Ebu Hureyre (r.a). bni mer hadisini Malik,Buhari, Mslim Ebu Davud veNesai tahri cetti, zikredilen lafzBuharinindir. Dierlerinin hadisleri de buhari, Mslim ve Ahmedde zikredildi. (4) Ahmed ve Yine Mslimde Cabirde yle dedii rivayet edildi: Birsavata rasululah (sav)le birlikte gidiyorduk, Ensardan bir adam su devesinin zerindeydi, deve biraz gitmez oldu, adam: Yr, Allah sana lanetetsin,dedi. Rasulullah (sav) buyurdiki: Ondan in,lanet edilmile bize arkadalk yapma.Nefislerinize lanet etmeyi, ocuklarnza da lanetetmeyin, mallarnza beddua etmeyin, taki allahtan duann kabul edildii bir saata denk gelirsiniz de kabul edilir.(6) (S: 285) Btn bunlar fkeli adamn kabul saatna rastlarsa, duasann kabul edileceine delildir. fkeli kendi nefsine ailesine ve malna kzgnlk annda beddua etmekten yasaklanmtr. Allah teala buyurduki: Eer Alah insanlara hayristedikleri gbii eri de acele verseydi, elbette onarn ecelleribitirilmi olurdu. (7) Mcahid bu ayet hakknda dedik: Bu kzd zaman ehilene, ocuuna vemalna: alahn onu mbarek klma, Allahm ona laneteden kimsedir.(Mcahid) diyorki: Eer bu kendisine acele verilse, beddua edeni helak eder, ldrrr. Bu sz kzgnn nefsine, ehline ve malna ettii bedduasnnkaul edimediine delildir. Hadis ise icabet saatinerastlarsa kaul edileceine iaret ediyor. Fudaylbin yaddan yle dedii rivayetedildi: Hasta sabrszlanpta gnah iledii zaman,sadaki melek, soldakine yazma de.

Bunlar bni ebiddnya tahric etti ve dedi ki:Btn bunlarn hepsine eriattan sahih bir ekilde kendisine delil olan bir ey bilinmiyor. Daha nce zikrettiimiz hadisler bunun zddna delildir. Peygamber (sav7in Kzdn zaman sus sz,kzgn kzgnl anndasusmakla sorumlu olduuna delildi, o halde konutuundan hesaba ekilmi olur. Peygamber (sav7den kzana kzgnln telafi edecek,ve kendisini sakinletirecek sz ve fiileriemrettii sahih olarak sabittir. Bu kzgnl kesmekle sorumluluun ta kendisidir. Kzgnl annda yaptndansorumlu olma, diye nasl deniir? (S: 286) Ata bin Ebi Rebah dedi ki: Alimleri mrlerinin sonunda kzpta, elli altm yetmi senelik ameli yok eden kzgnlk kadar baka bir ey alatmamtrNice kzgnlk sahibini, hayal etmedii tehlikeye sokmutur. Bunu ibniebiddnya tahric etti. Seleften bazs dedi ki: Kzgnn kzma sebebi hastalk, yolculuk ve oru gibi mbahbir eyden dolay ise kzgnlndan dolay knanmaz. Bununla murad, kzgnlk anndasklma, svme gibi szlerden dolay gnah yoktur.Rasulalh (sav) buyurduki: Ben de ancak bir beerim, beerin honut olduu gibihonut olu, kzd gibi kzarm. Hangi mslmana svm veya vurmusam onu kendisi iin kefffaret yapsn (1) Fakat dinden dnme, adam ldrme hamsz yeremal almak v.b gbii eylerden dolay fkelinin hesaba ekilmeyecei kastetmediklerini her mslman phesiz bilir. Ayn ekilde fkelinin boamas, azad etmesi yemininden dolay da ihtilafsz olarak sorumlu tutulur. mam Ahmedin msnedinde Havle binti Salebeden rivayet edildiki: Evs bin Samitin kars geri eine dnd, adam kzd ve ona zharda bulundu (Annesine benzetti), ihtiyar bir adamd, ahalk kt olmu ve daralmt. Kadn peygamber (sav)e geldi ve adamn kt Nesai tahric etti, bni Hibban hadisi dorulad (5) Hadis zayfftr, Taberani Enesten tahric etti, senedinde Birbin elHseyinel eshehani var. Darekitni onun hakknda metrktr, dedi. (6) Mslim ve Ebu Davud tahric eti. (7) Yanus suresi, ayet: 11 (1) Bun Buhari ve Mslim Ebu Hureyreden tahric etti. ahlakndan ektii sknty ikayet etti, bunun hemen arkasnadn Allah teala zhar ayetini indirdi, ve rasullulah (sav) Evs bin Samite zhar keffareti vermesini emretti. bni Ebi Hatim baka bir vecihten Ebul Aliyeden tahric etti: Havlenin kocaskz ve zhar yapt, Havle Peygaber (sav) geldive bunuhaber verdi ve dedi ki: O boamay istemidi. Peygamber (sav) buyurduki: Ben ancaksenin onaharam olduunu gryorum. Ve kssay uzunlamasna zikretti. Sounda da dedi ki: Allah boamay deitirdi, ve onu zhar kld. Bu adam fkesi anndazhar yapt. Peygamber (sav) o zaman zhar boama olarak gryordu ve yle buyurdu. Ben ancak seninonaharam olduunu gryorum. Yani kocasna boam lazm olduunu syledi, fakat allah teala zhr keffaretli klnca, peygamber (sav7 ona keffareti lzumlu kld. (S: 287) Mcahid ibni abbastan rivayetetti ki: bir adam ona ibni Abbasa) dedi ki: Ben kzgnken karm kere boadm.ibni Abas dedi ki: Alalhn sana haram kldn ibni Abbassanahelalklmaya gc yetmez. Sen rabbine asi oldunve karn kendine haram ettin. Bun Cevzecanive Darekutni Mslimin art zere bir isnatla tahric etti. Kad smail bin shak Ahkaml kuran kitamnda sahih bir isnatla Aye (r.a)den yle dedini tahric etti: Yeminlerde lav ekimide, akada ve kalbin balanmad her konumadayaplan yemindir.Kzgnlk ve baka halde ciddi olarak bir eyi yapacana veya terk edeceine dair yaptnher yemin keffaret yeminidir. Bunlar yemin akdirid ve kaffaret gerektirir. ibni Vehbde Yunustan, oda Zhriden Oda Urve4den oda Aye (ra)den byle rivayet etti. Buisnatlarn en sahihlerindendir. Bu Aye (r.a)den merfu olarak rivayet edilen u hadisin: Kapalllk ierisinedn boam azad etmen yoktur. (1) Ya sahih deildir, ya da fkeyle tefsiri doru deildir. Sahabeden bir oundan yle fetva verdikleri sahih olarak sabittir. Kzgn yemini geirlidir ve keffaret gerikir. bniabbastan bu zt rivayetin isnad sahih deildir. Hasan dedi ki: Snnet boama: liki kurmakszn,temizlii annda bir kere boamaktr ve onu hayz gren kadar muhayyerdir. Eer geri karsna dnmek isterse onun iin bu hak vardr. (S: 288) Hasan dedi ki: Kimse boama piman olmasn diye Allah aklamada bulundu. Buun kadi skail tahric eti. Alimlerden ou kzgnlk annda sylenilen kinayeli szleribile ak boama gibi kldlar ve bunu boamadan baka bir manayla yorumlamann kabul edilmeyeceeni bildirdiler. Bazlar kzgnkla birlikteki kinayelir niyet gibi kld, ve boamannbatnen bile gerekletiine hkmettiler.Kzgnlkak boamann vukuuna engel olduu nasl sylenilebilir? _______ (1) Hadis sahihtir, Aye (r.a)den Ahmed, Ebu Davud, bni Mace ve Hakim tahric etti. ve dedik: Mslimin artzere sahihtir. Zehebi bunu reddetti ve dedi ki: ki yoldan birinde Muhammed bin Ubeyd binSalih var, Mslim onunla deliendirmemitir. Ebu Hatim ve bni Hacerde onu zayf grmlerdir, dierrivayette de Nuaym bin Hammad var, O da mnker hadisler rivayet etmektir. ON YED NC HAD S

HER EY ZER NE Y L K Ebu Yala: eddad bin Evs (r.a)dan rasulullah (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Allah her bir ey zerine yilik yazd, ldrdnz zaman ldrmeyi iyi yapnz, boazladnz zaman boazlamay iyi yapnz,sizden biriniz, ban keskinletirsin, ve hayvann rahatlatsn Bunu Mslim rivayetetti. Bu hadisi Mslim Buharinin Ebu Klabe rivayetindoen tahric etti, Oda Ebul Eas Es Sananiden Oda eddad bin Evsten rivayetetti.Buhari Sahihinde Ebul Eas hadisinden hi tahric etmedi, o aml gvenilirdir. Buna benzer Semure, peygamber (sav)den rivayet etti, peygamber (sav) buyurduki: Allah azz eve celle iyilik sahibidir, iyilk yapnz, sizden biriiz ldrd zaman ldrlene ikrametsin, boazlad zaman ban keskinletirsin,kestii hayvan rahatsn Bunu ibni Adiy tahric etti. (1) Taberani Enes (ra)den peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet etti. Hkmettiiniz zaman adaletli olunuz, ldrdnz zaman iyilik yapnz, nk Allah iyilik sahibidir, iyilik sahiplerini sever.(2) (S: 290) Rasulullah (sav) Allah her bir ey zerine iyilk yazd sz,Ebu shak el Fizarinin siyer kitabnda Haliddenonunda Ebu Klabeden peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Allah iyilii her ey zerine yazd afraz kld) veya Her biryaratk zerine yazd. Bu ekilde mrselolarak ve her ey zerine veyaher yaratkzerine diye pheli tahric etti. _________ (1) bni Adiy elKamilde tahric etti, senedi zayftr, fakat eddatn hadisi ona ahiddi. (2) NadisiTaberani Enestentahric etti. Heysemi deik: Adamlar gvenilirdir. (3) Nisa ayet: 103 (4) Bakara, ayet: 183 (5)Bakara, ayet: 216 (6) Mcadele, ayet: 21 (7) Enbiya, ayet: 105 (8) Mcadele ayet: 22 (9) Hadis sahih, mttefak aleyhtir Aye (7.a)den Buhari, Mslim ve Ahmed tahric etti. (10) mam Ahmed Vasile bin elEskadan tahric etti. erhuttakribte denildiki:Senedi gzeldir.Mnziri ve Heysemi dedi ki:Senedinde Leys bin Ebi Sleymanvar, O gvenilir, mdellistir. (11) Sahihtir, Buhari, Mslim ve Ebu Davud bni Abbastan bunayakn baka lafzla tahric eti (12) Nahl, ayet: 90 (13) Bakara, ayet :195 Zahiri iyilii her ey ve her mahluk zerine yazdn gerektirir. Denildiki: Mana : Allah her eye, veya her ey zerine, veya her ey zerine yaplan velayette iyilii yazd, bunagre zerine yazlan zikredilmemi olur, zikredilen ancak kendisine iyilk edilendir.Fakihlerin ve usulclerin ouna gre yazmak farzolmay gerektirir. Yazma lafz ya eran kurandan faz olan iin kullanr. Allah tealann u kavli gibi: (Namaz mminlerin zerine vakitleri belli bir farzdr.) (3) ve Oru sizin zerinize yazld farz klnd (4) Sava sizin zerinize yazld (5) veya takdir olarak kesinlikefarz olan iin kullanr, u ayet gbii: Allah elbete ben ve elilerim galip geleceiz, diye yazmtr. (6) ve Andolsun ki zikirden sonra Zeburda da:Yeryzne iyi kularm varis olacaktr diye yazmtk (7) ve te onlarnkalbine Alah, ima yazmtr. )(8) Rasulullah (sav) ramazan aynn kyam hakknda buyurduki: Ben sizin zerineze yazlmasndan farz olmasndan korktum (9) Ve buyurduki Misvaklaemrolundum, hatta zerime yazlmasndan korktum (10) (S: 291 ) Ve buyurdik0 Adem oluna zinadan pay yazlmtr, kesinlikle o pay alacaktr. (11) O halde bu hadis iyiliin farzl hususunda nastr. Allah tealada bununla emretti, buyurduki: Allah adaletve iyiikle emreder (12) Ve buyurduki: yilik ediniz, Allah iyilik sahiplerine sever.) (13) Bu iyilikle emir bazan farzolabilir, annebabaya iyilik, iyilik ve sla gerekleecek miktarda iyilik, konuklayacak miktarda misafire iyilik gibi. Bu hadis amellerde iyilin her eyde farz olduuna delildir. Fakat her eye ihsan yerine gredi, Zahiri ve batni farzlar yerie getirmekte iyilik onlarn farzlarn kamilen yerine getirmekledir, iyilikten bu miktar farz deildir. Haramlarda iyilik: Onlardan kanmak, onun an ve gizlisini terk etmektir. (S:292) Allah tealann yle buyurduung gibi Gnahn ann da gizlisini de terk edin (1) hsandan bu miktar farzd. G yetirilenler zerine sabr ise: fkelenmeden gzel bir ekilde bu hususlarda sabretmektir. Yaratklarla muamele ve muaerette fraz olan ihsan: Btn bunlarda Allahn farz kld haklar yerine getirmektedir. Yaratklar ynetme ve onlarn siyasetinde farz olan ihsan ise: Ynetiminbtn farzlarn yerine getirmektir. Btnbu miktarlar zeirine fazlaolan ihsan, farz deildir. nsanlardan ve hayvanlardan ldrlmesi caiz olanlarda ihsan0 Ruhunun en hzl, en kolay ve en rahat bir ekildekmasn salamak ve fazla azap vermeden elem vermeden ldrmektir. Bu eidi peygamber (sav) bu hadiste zikretmitir. her halde misal olsun diye zikretmitir, veya o haldeyken aklama ihtiyacndan dolay zikretmitir, ve buyurmutur ki: ldrdnz zaman ldrmeyi, bazladnz zaman boazlamay iyi yapanz Bu ldrlmesi mbah olanlarnenhazl ve en kolay ekide ldrlmesiin farz olduuna delildir. bni Hazm Boazlananhayvana ihsann farz olduundan icma bulunduunu hikaye etti.

nsan olunun en kolay lm, boynunun klla vurulmasyladr, Allah teala kafirler hakknda buyurduki: savata inkar edenerle karlatnzzaman boyunlarn vurun (2) ve ben kafirelrin yreine korku salacam vurun boyunlarna! Vurun onlarn btn parmaklarna! (3) Denildiki: (S: 293) ldrlen iinen kolayolan yeri belirledi, oda kemiklerin st, diman altdr. Dreyd bin EsSmme (4) kendine ldrecek olanabu ekilde ldrmesini tavsiye etti. Peygamber (sav) Allah yolunda savaan bir lik gnderdii zaman onlara yle buyururdu: Temsil yapmaynz organ organkeserek ve cismin eklini deitirerek ldrmek) Ve ocuu ldrmeyiniz. (5) Ebu Davud ve ibni Mace ibni Mesud (ra)dan peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti. ldrme ekli bakmndan insanlarn en iffetlisi iman ehlidir. (6) Ahmed ve Ebu Davud mran bin Husayn ve Semure bin Cndbten tahri ettiler ki: Peygamber (sav) msleden Temsil ile ayndr) nehyetti (7) Buhari Abdullah bin Yezidden tahric etti. Peygamber (sav) msleden nehyetti. mam Ahmed Yala binMrreden peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti. Allah teala kullarma msle (organ organ keserek ve vcudun eklini deitirerek ldrmek yapmaynz, buyurdu. (8) (S: 294) Yine sahabeden birisi Peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet etti. Kim ruh sahibinimsle yapar da tevbe etmezse, kyamet gn Allah ona msle yapar (1) Bilki mbah ldrme iki ekilde olur: Birincisi: Ksas olur, Ksas alnann msle yaplmas caiz deildir bilakisldrd gibi ldrlr. ldrlene ldren msle yapmsa, kendisine de msle yaplr mi, yoksa klla m ldrlr? Bunda alimlerin iki mehur gr vardr. Birinci gr: lye yapt gibi kendisine de yaplr: Bu Malik, afii, ve Ahmedin mehur grdr. Sahiyande Enese (ra)denyededii rivayet edildi: zerinden gmten yaplm bir cariye Medineden kt,bir Yahudi ona talaatt,Cariye rasulullah (sav)e getirildi. can ekiiyordu Rasullah (sav)ona Seni filan m ldrd? buyurdu, ban yukar kaldrd hayr manasnda, nc defasda seni filan m ldrd? buyurdu, ban aa indidi evet manasnda, Rasullulah (sav) onu artt, ve onun baniki ta arasnda ezdi. Buhari ve Mslimin bir rivayetinde de: Adamn hesab ekidi ve itiraf etti: Mslimin bir rivayetindede:Yahudilerdenbir adam bir cariyeyi ss eyasndan dolay ldrd,ve sonra onu kuyuya, attt,ban da tala ezdi, adam alnp rasulullah (sav)e getirildi, lnceye kadar talanmasnemretti,ve bunun zerine lnceye kadar taland. kinci gr: Ksas ancak klladr. Bu Sevri, Ebu Hanife ve bir rivayette de iman Ahmedin grdr. (S: 295) Ahmedden nc b ir rivayet dha var: Atele yakmas ve msle yapmas dnda ldrenin yapt gbii yaplr.Yakma ve msleyapmas durumunda ldren klla ldrlr, nkyakarak ve msle yaparak ldrmekyasaklanmtr. Bunu ondan Esram nakletti. Peygamber (sav)den yle buyurduu rivayet edildi: Ksas ancak kl iledir? Bunu bni Mace tahric etti ve isnad zayftr, Ahmed dedi ki: Ksas ancak klcladr hadisi rivayet ediliyor, fakat isnad gzel deildir. (1) Enam, ayet0 120 (2) Muhammed suresi, ayet: 4 (3) Enfal, ayet: 12 (4) O:Dreyd bin EsSmme el Cemi el Bekri. Kahraman, air Ceym kabilesinin efendisi, komutanidi.Mslmanla yetiti fakat mslman olmad. (5) Hadis sahihtir.Mslim Breydeden tahric etti. Ahmed ve bni Mace Safvan binAssaldan tahric etti. (6) Hadishasendir. bni Mesuddan Ahmed, Ebu Davud, bni Mace, bniebi eybe bniHibban, Beyheki, Tahavi ve bni ebi Asm tahric etti . (7) Hadis sabittir, Ahmed ve Ebu Davud tahric etti. (8) Ahmed tahric etti. snadnda Ata bin Saib var. O kartrmtr. (1) Ahmed, Taberani Evsatta tahric etti. Heysemi dedi ki: Ahmedin adamlar gvenilirdir. (2) O iyas bin Abdu Ya Leys esSselimHaber Taberi tefsirinde zikredilmitir. evkani Neyll evtarda dedi ki: Ebu Bekir sahabenin huzurunda atele yakt, Halid bin Velid dinden dnen bir ksm insanlar yakt, ayn ekilde Ali (r.a)de yakt. Enes hadisinin Yani Yahudinin tala ldrlmesi hadisi-isnad daha gzeldir. Eer katil msle yapsa, mesale nce sandan solunda, kese, sonra ldrse, onu ldrmekle mi yetinilir,.yoksaldrleneyapt gibimi yaplr? Bunda iki gr vardr: Birincisi: Yapt gibieit olarak yaplr. EBuebu Hanife, afii, ve iki rivayetten birindede Ahmedin shakn grdr. kinci Vecih: ldrmenin ya asli veyadinden dnmeden dolay meydana gelen kfrden dolay olmasdr. Alimerin ouna gre yine bundada mslenin caiz olmad ve klla ldrelcei grndedir. Seleften bazsndan Halid binVelidin yapt gbii msle ve atele yakma gibi ldrmenin caiz olduunu rivayet edildi. (S: 296) Ebu Bekir (r.a)in fecaeyi (2) yakarak ldrdn rivayet edildi. Ali (r.a)dinden dnen insanlardan bir ksmn yakt, bu hususta ibni Abbas ona itiraz etti. Rivayet edildi ki: mm Kfe el FizariyyeEbu Bekir (r.a) halifelii zamamnnda dinde dnd veEbu Bekir (ra) emretti sann rgs iki gen deve veya altn kuyruuna baland sonra hayvanlara barld hayvanlar kanca kadn paraland. Bu kssann isnatlar kopuktur. ibni sad tabakatnda isnadsz olarak Zeyd bin Harisenin peygamber (sav)in zamannda bu ekilde ldrdn ve bunupeygamber (sav)e haber verdiini rivayet etti.

Denildiki: O onlar yakmad, ancak lnceye kadar, kendilerini dumana verdi. Denidiki: nce drd sonra yakt.Bu sahih deildir. ondankendisine dinden dnm birinin getirildii ve emredip ayaklar altnda tepeletip ldrtt rivayet edildi. Ashabmzdan bni Ukayl zellikle kfr byk olursa msle ile ldrmenin caiz olduunu, ksasta mslenin yasak olduunu tercih etti. Bunu caiz grenler Uraniler hadisini delil gsterdriler. Bunu Buhari ve Mslim Enesten tahri etti. Urayneden bir ksm inszanlar Medine ye rasulullah (sav)e geldiler. Medinede kalp Medineninhummasnadn zarar grmekten dolay kalmak holarna gitmedi. Rasulullah (sav) onlara buurduki: Eer zekat develerinin oraya gidip, stleriden ve idrarlardan imek isterseniz yapnz hastalklarnn iyilemeisi iin byle yaptlar ve iyiletiler, sonra obanlar ldrdler,dinden dndler rasulullah (sav)in develerini de srdle, bu haber peygamber (sav)e ulat, pelerinden adam gnderdi ve onlar getirildi. (S: 297) Ellerini ve ayaklarn kesti gzlerinikoydu veHarrada Medinede bir mevki) lnceye kadar terk etti. Bir rivayette de Sonra lnceye kadar gnealtna atldla. Bir rivayettet de Gzleri oyuldu ve Harraya atldla, su istiyorlard kendilerine su verilmiyordu.tirmizi nin bir rivayetinde de: Ellerini ve ayakarn aprazlama kesti. Nesainin rivayetindede: Ve onlar ast. Alimler onlarn cezalandrl eklinde ihtilaf etti. Bir ksm: Kim onlargibi yapar, dinden dner, harb eder ve mal alrsa, onlara yapld gibi yaplr, dedi. Bu Ebi Klabe ve rivayette deimam Ahmedin grdr. Balar dadeki:Ksaca bu su byk olanara mslenin caz olduuna delildir, msle ancak ksasta caiz deildir. Bu ashabmzdan bni Ukaylin grdr. Bazlar da dedi ki: Uraynelilere yaplan mslenin yasaklanmasyla neshedilmitir. Bazlar dedi ki: Bu hadlerin ve sava ayetlerinin inmesinden nceydi, sonra bunlarla neshedildi. Bu Evzai ve ubu Ubeydin grdr. Bazlar da dedi ki: Peygamber (sav)in onlara yapt sava ayetiyledir, ve bundan bir eyneshedilmemitir. Ve dediler ki: Peygamber (sav) ldrd, ve ellerini kesti, nk onar mal daaldlar. Kim mal alr ve adam da ldrrse, kesilir, ldrlr ve kesinlikle aslr. ldrd iin ldrlr mal ald iin el ve aya aprazlama kesilir, iki cinayeti bir arada toplad iinaslr. Bu Hasan ve bir rivayette de imam ahmedin grdr. Onlar obanlarn gzlerini oydukar iin onlarn gzn oydu. Mslimde Enesten bu ekilde tahric etti. bni ihab onlarn oban ldrp msle yaptklarn zikretti. bni Sad obann elini ve ayan kestiklerini ve diline ve gzne lnceye kadar diken batrdklarn zikrettti.Bu halde kesilmeleri, gzlerinin karlmalar ve susuz braklmalar ksas olmu olur. (S: 298) Bu yle syleyenin szne yorumlanr. Harbi ksas gerektirecek bir cinayet yapt zaman ldrlmeden nce ondan ksas alnr, Bu mam Ahmedin mezheb grdr. Fakat bu gibi farz olarak ldrmekle mi?yoksaksas zere ve velinin affyla der mi?Bu husuta Ahmeddeniki rivayet var. Fakat tirmizi4nin rivayetinde: aprazlama kesilmeleri, onlarn harp ettiklerindendolay olduuna delildir, ancak obann elini ve ayan aprazlama kesmeleri mstesna (bu durumda ksas olarak kesilir) Allah en iyisini bilir. peygamber (sav)den atele yakmaya izin verdii sonra nehyettii rivayet edildi: Sahihi Buharide Ebu Hureyre (r.a)den peygamber (sav)in yle buyurduu irvayet edildi: Rasulullah (sav) bizi bir toplulukla gnderdi ve buyurduki: Eer filan ve filan Kureyten iki adam bulursanz atele yaknz. Sonra kmak isteimiz zaman buyurduki: Ben size filan ve filan atele yakmanz emretmitim, atele ancak Allah azaplandrr, eer o ikisini bulursanz ldrnz. Yine onda bni Abbastan peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Allahn azabyla azaplandrmayn (17 Ebu Davud,Nesai ve mam Ahmed bni Mesuddan yle dedini tahric etti: Biz peygamber (sav)le beraberkenNelm kyne uradk, yanmt. Peygamber (sav) kzd ve buyurduki: Beeriin allah,n azabyla azablandrmas layk deildir. Halid bin Velid dinden dnme esnasndan birtopluluu yakt deildir. Halid bin Velid dinden dnme esnasnda bir topluluu yakt. Sahabede bir gruptan Lut Kavminin fiilini (livata) yapanlarn atele yaklmasnn caiz olduunu gr rivayet edildi. Ali (r.a)inEbu Bekire (r.a) nce ldrp sonra yakmasn iaret ettii rivayet edildi. Bunu shak bin Raheveyht atele azaplandrmam olmak iin ,gzel grd. mam Ahmedin msnedinde yle geiyor: bni Mlcim Ali (r.a)ye vurunca dedi ki: Ona rasullullah (sav)in bir adam ldrmek istedii zaman yapmak istedii gibi yapn, ve dedi ki: Onun ldrn, sonra yakn. (2) Alimleri ouna gre haerat ibretle atele yaklmas mekruh olduunu grndedir. (S:299) brahim enNahai dedi ki: Akrebin atele yaklmas mslemdir. mmd Derdapirenin atele yaklmasn nehyetti. Ahmed dedi ki: Balk canlyken atele piirilmez, ve dedi ki: ekirge daha hafiftir, nk onun kan yoktur. Peygamber (sav)in, hayvann hapsedilip sonra ok ve benzeri eyle vurularak ldrlmesini nehyettii sabittir. Sahiynde Enesten rivayet edildiki: Peyamber (sav) hayvanlarn hapsedilip, ok ve benzeri eylerle vurularak ldrlmesini nehyetti. Yine Buhari ve Mslimde bni merden rivyet edildiki: O bir tavuk dikip ona at eden bir kavme rastlad, bni mer: kim yapt, rasulullah (sav )bunu yapana lanet etti, dedi.

Mslim bni Abbastan tahric etti. Peygamber (sav) Ruhu olan hibir eyin okla hedef klnmasn nehyetti. mam Ahmedin msnedinde Ebu Hudeyreden rivayet edildi: Peygamber (sav) ldrme ve boazlamann gzel yaplmasn emretmitir, ban keskinletilip, hayvann rahatlatlmasn emretti. Bununla kesin aletin ruhunun abuk kmasn kolaylatrd iin hayvan rahatlacana iaret etti. Kesilecek hayvana keserken efkatli davranmak hakknda da emir vardr. (S: 300) bni Mace Ebu Saidi Hudrinin yle dediini tahric etti: Rasullullah (sav) kulandan bir koyunu eken adama rastlad, Resullullah (sav) buyurduki: Kulan brak boynunun n ksmndan tut (3) Hallal ve Taberani, krimeden tahric etti, oda bni Abastan yle dediini rivayet etti: Rasululalh (sav) ayan koyundan tarafna koyup ban keskinletiren bir adama rastlad, koyunda ona gzyle bakyordu, rasullullah (sav) buyurduki: Bunda nce yapsan olmaz myd?, sen hayvan birka kere mi ldrmek istiyorsun? krimeden Mrsel olarak rivayet edildi, Abdurrazzak ve bakas tahric etti, onda u ziyade var: Onu yatrmadan nce ban keskinletirseydin ya mam Ahmed dedi ki: Kesilme yerine kadar, yumuak, efkatli olarak gtrlr, bak gizlenir, bak ancak kesme annda ortaya karlr. Rasulullah (sav) bu ekilde baklarn gizlenilmesini emretti. Boyun damarlarnn kesilmesi emredilmitir. Ebu Davudun krimeden tahric ettii ve onunda bni Abbas ve Ebu Hureyre (r.a)den rivayet ettii gibi: Peygamber sav) eytan eridinde nehyetmitir. Oda derini kesilip damarlarn kesilmemesidir. bni Hibban sahihinde tahric etti, onun rivayetinde: krime dedi ki: Hayvadan az bir ey kesiyorlad, lene kadar yle brakyorlard, ve damarlar kesmiyorlard ,bu yasakland. Abdurrazzak Musannefinde Muhammed bin Raidden, Oda Vadinbin Atadan yle dediini rivayet etti: (S: 301) Bir kasap bir koyunu kesmek iin bir ukur at, koyun adamn eline kat ,ta peygamber (sav)e geldi, adam peinden geldi, ve ayandan ekip srklemeye balad, peygamber (sav) koyuna buyurduki: Allahn emrine sabret, sen de ey kasap lme yumuak, merhametlice gtr. bni Sirine varan isnatla yine tahric etti: mer (r.a) kesmek iin koyunu ayandan srkleyen bir adam grd ve ona dedi ki: Sana yazklar olsun, lme kadar gzelce sevket. Muhammed bin Ziyad, bni merin koyunu ayadan eken bir adam grp ona yle dediini rivayet etti: lme kadar gzelce gtr. Bunun zerine kasap ban kard ve: Ben onu gzelce gtrmek istemiyorum,onu u an kesmek istiyorum, dedi. bni mer: Hayvan gzel gtr, dedi. mam Ahmedin msnedinde Muaviye bi Kurradan rivayet edildi, Oda babasndan rivayet etti: Bir adam peygamber (sav)e dedi ki: Ey Allahn rasul ben koyunu kesiyorum ve ona acyorum. Peygamber (sav) buyurduki: Sen koyuna acyorsan Allahta sana acr. (1) Mutarrif bin Abdullah dedi ki: Ey Allah sereye acmaktan dolay insana merhamet eder Nevf el Bkali dedi ki: Bir adam annesinin yannda buzay kesti ve arkasndan adamn organlar hastalktan dolay kuvvetten dt. Birgn yuva bulunan bir aacn altndayken bir yavru yere dt, ve adam ona acd ve geri yuvasna koydu, Allahta ona eski kuvvetini geri verdi. Peygamber (sav)den bir ok vecihlerle anneyi yavrusundan ayrmay yasaklad rivayet edildi. Bu insan olu ve dierleri iin geneldir. Peygamber (sav)den bir ok vecihlerle anneyi yavrusundan ayrmay yasaklad rivayet edildi. Bu inkar onu ve dierleri iin geneldir. Ebu Davudun snnetinde rivayet edildiki:Peygamber (sav) ayrmay yasaklad rivayet edildi. Bu insan olu ile dierleri iin geneldir. Ebu Davudun snnetinde rivayet edildiki: Peygamber (sav) yavru devenin kesilmesi) hakknda soruldu: (S: 302) Peygamber (sav) buyurduki: O haktr, eer onu iki veya yana kadar braksanz da bir dul kadna verseniz veya Allah yolunda (savata) zerine binseniz, onu kesmenizden etinin klna yapmasndan (zayf, az etli olmasndan), ve kabn az doldurmadandan ve yavruyu deveden ayrmandan daha hayrl olur Manas: Devenin yavrusu kkken kesilirse etinden faydalanlamaz (az olur), devesinin stnden de zarar grr (st azalr), ve deve yavrusundan ayrlm olur. ______ (1) Buhari, Tirmizi, Ebu Davud ve Hakim bi Abbastan tahric etti. (2) mam Ahmedin msnedindedir, hadisin senedi zayftr. (3) Hadis zayftr, senedinde Musa bin Muhammed bin brahim et Teymi var, O zayftr. On sekizinci Hadis (TAKVA VE NSANLARA MUAMELE) Ebu Zer: Cndeb bin Cnade, ve Ebu Abdurrahman: Muaz bin Cebel (r.a)den rasulullah (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Nerede olursan Allahtan kork, ktln arkasndan iyilik yap ki onu imha etsin, ve inlara gzel ahlakla muamele et. Bunu Tirmizi rivayet etti, ve Hadis hasendir, dedi. Baz nshalarda da Hasen, sahihtir, dedi. Bu hadisi Tirmizi Sfyan Sevri rivayetiyle tahric etti. Oda Habib bin Ebi Sabitten Oda Meymun bin Ei ebibten, Oda Ebu Zerden rivayet etti. Yine bu isnatla Meymundan, Oda Muazdan tahric etti, ve eyhi Mahmed bi Gaylann yle dediini rivayet etti: Ebu Zerin hadisi daha sahihtir. ________

53(1) Hadisin isnad sahihtir. Ahmed msnedde tahric etti. Bu hadisin isnadnda ihtilaf edildi.Onun hakknda denildiki: Habibten, Oda Meymundan rivayet ettiki: Peygamber (sav) bunu mrsel olarak tavsiye buyurdu. Darekutni bu mrseli terci etti. Tirmizi bu hadisi gzel grd, baz nshalarda sahih grlmesi uzak bir grtr.Fakat bunu Hakimde tahric etti ve: eyhaynin art zere sahihtir, dedi. Bu iki cihetten vehimdir. (S: 304) Birincisi: Meynun bin Ebi ebib- bni ebibte denilirBuhari sahihinde odan hi bir hadis tahric etmedi, Mslimde ancak mukaddimesinde Mugire binubeden rivayet edilen hadisi tahri etti. kincisi: Meymun bin ebibin sahabenin hi birinden iittii doru deildir. Fellas dedi ki: Sahabeden rivayetinden hi birinde: ittim,diyebirey yoktur. Hi kimsede de oun peygamber (sav)in ashabndan iittiini zannettii haberini almadm. Ebu Hatim er Razi dedi ki: Onunebu Zer ve Ayeden rivaeyti mutasl deildir. Ebu Davud dedi ki: Ne Ayeye yetiti, nede Alii grd. O halde Muaz hi grmemitir. Buhari, eyhi Ali bnil Medini, Ebu Zra ve Ebu hatime gre hadis ancak karlam olmakla muttasl olur. mam Ahmedin sz de buna iaret ediyor, afiide Risalede bunu ifade etti btn bular Mslimin grne muhaliftir. Peygamber (sav)de bu vasiyyeti Muaz ve Ebu Zere yapt dier vecihlerle rivaeyt edildi. Bezzar bni Lehiadan tahri etti, Oda Ebuz Zbeyrden Oda ebut Tufeylden, Oda Muazdan rivayet ettiki: Peygamber (sav) Onu bir kavme gnderdi, ve Muaz dedi ki: Ya rasulullah bana tavyi et. Buyurduki: Selam yay, yemek dat, ehlinden heybetli bir adamdan haya ettiin gibi Allahtan haya et, ktlk yaptn zaman iyilik yap, gcn yettii kadar ahlakn gzelletir. Taberani ve Hakim Abdullah bin Amr bin El Astan tahric etti: Muazbin Cebel yolculuk yapmak istedi ve dedi ki: Ya rasulullah bana tavsiyede bulun. Buyurduki: Allaha ibadet et ve onu hibir eyi ortak koma dedi ki: Ya rasullullah biraz (taviyeyi) artr. Buyurdu ki: Ktlk yaptn zaman iyik yap. dedi ki: Ya rasullulalh bir az tavsiyeyi) artr Buyurdiki: Dorusu, ol ahlakn gzel olsun (1) (S: 305) mam Ahmed Derracta tahric etti, Oda ebul Heysemden Oda Ebu Zerden rivayet ettiki: Rasululah (sav) onu buyurduki: Sana ilerinin gizlisinde ve anda Allahtan saknman (takvay )tavsiye ediyorum, ktlk yaptn zaman iylik yap, hi asan bile yere dse kimseden bir ey isteme, emanet alma, iki kii arasnda hkm verme. 54Yine baka bir rivayette Ebu Zerden yle dedii rivayet edildi: dedimki: Ey Allahn rasl, beni cenneti yaklatracak cehennemden uzaklatracak bir ameli bana ret. Buyurduki: Ey Allahn rasul (La ilahe illallah)ta iyiliklerden midir? Buyurduki: O iyiliklerin en gzelidir bni Abdil Ber Temhidde Nazar olan isnatla, Enes (r.a)n yle dedini rivayet etti: Peygamber (sav) Muaz Yemene gnderdi ve buyurduki: Ey Muaz Allahtan sakn, insanlara gzel ahlakla muamele et, bir ktlk yapt zaman, peinden iyilik yap Dedi ki: Dedim ki: Ey Allahn rasul (Lailahe illallah)ta iyiliklerden imidir? Buyurduki: O iyilikleri en gzelidir. Peygamber (sav)in Muaza tavsiyesi bni mer ve bakasnda da birok vecihlerle uzunca rivayet edildi ve ierisinde zayflk vardr. Bu manaya Ebu Hureyre (r.a)in peygamber(sav)den rivayet ettii u hadistegiriyor. Peygamber(sav)e: nsanlar en okcennete girdiren eyin ne olduu soruldu. Buyurdiki: Allahtan saknmak ve gzel ahlaktr. Bunu mam Ahmed, bni Mace ve Tirmizi tahric etti ve ibni Hibban hadisi dorulada. 54(1) Hadis sahihtir, Hakim tahric etti ve dorulad. (2) Nisa ayet:131 (3) Maide, ayet: 96 (4) Har ayet: 18 Bu tavsiye Allahn ve kullarnn haklarn toplayan byk bir tavsiyedir. nk Allahn kullara haklarndan:Ondan hakkyla korkmalardr. Takva Allahn ncekilere ve sonrakilere tavsiyesidir. Allah teala buyurduki: Sizden nice kendilerine kitap verilenlere ve size Allahtan korkun diye emrettik.) (2) (S:306) Takvann asl: Kulun kendisiyle saknd ve korktuu ey arasnda kendini ondan koruyacak bir engel klmasdr. Kulun Rabbi iin takvas: Kendisiyle Rabbinin azab, gazab arasna ondan koruyacak bir engel klmasdr. Kulun Rabbi iin takvas: Kendisiyle Rabbinin azab, gazab arasna ondan koruyacak bir engel klmasdr. oda taatn yapmak, ve yasaklarndan kamaktr. Takva bazan Allahn ismine izafe edilir, Allah tealann u kavli gibi: Huzuruna toplaacanz Allahtan korkun) (3) ve Allah teala buyurduki: Ey iman edenler! Allahtan korkun ve her nefis yarn iin ne gderdiine baksn, Allahtan korkun. Muhakak ki Allah ilediinizden haberdardr. (4) Takva Allaha izafe edilirse manas: Onun gazabndan ve fkesinden korkun demek olur. Bu korkulanlarn en bydr, bundan dnyevi ve hrevi cezalara ortaya kar. Allah teala buyurduki: Allah kendisine kar gelmekten sizi sakndryor (1) ve buyurduki: Saknlmaya layk olan da, mafiret sahibi de odur. (2) O korkulmaya, kullarn gnlnde bytlmeye ehildir, ta ki ona tapsnlar ve itaat etsinler. nk o byltmeye, byklk sfatlarna ve idtdetli yakalama ve iddetli yakalama ve iddetli azab etme kuvvetine mstehaktr. Tirmizi Enesten (Saknlmaya layk olan da, mafiret sahibi de odur.) ayeti hakknda peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet etti: Allah teala buyuduki ben korkulmaya ehilim, kim benden korkar ve benimle birlikte baka bir ilah tutmazsa, onu balamaya de ehilim . (3) Takva bazan Allah azabna veya azap mekanna (cehennem gibi), veya (azap) zamanna (kyamet gibi) eylere izafe edilir. Allah teala buyurduki: (Kafirler iin hazrlanm olan cehennemden saknn) (4)

Ve buyurduki: Yakt insanlar ve talar olan ateten saknn. O kaafirler iin hazrlanmtr.) (5) (S: 306) Ve buyurduki: (Allaha dndrleceiniz gnden sakn.) (6), (yle bir gnden kokkun ki, gnde hi kimse bakas iin herhangi bir deme bulunamaz.) (7) 55Kamil takvaya farzlar yapmak, haramlar ve phelileri terkte, ve belki daha sonra menduplar yapmak ve mekruplar terk etmek te girer. Bu takvann en yksek derecesidir, Allah teala buyurduki: Elif, Lam. Mim. O kitap (kuran) onda asla phe yoktur. O, mttakiler iin bir yol gstericidir. Onlar gayba inanrlar, namaz klarlar, kendilerine verdiimiz mallardan Allah yolunda harcarlar. Yine onlar, sana indirilene ve senden nce indirelene iman ederler, ahiret gnne de kesinkes inanrlar.) (8) Ve buyurduki: (Asl iyilik, o kimsenin yaptdr ki, Allaha ahiret gne, meleklere, kitaplara, peygamberlere inanr. Yaknlar, yetimlere, yoksullara, yolda kalmlara, dilenenlere ve klelere sevdii maldan harcar, namaz klar, zekat verir. Anlama yapt zaman szlerini yerine getirir. Sknt, hastalk ve sava zamanlarnda sabreder. te doru olanlar bu vasflar tayanlardr. Mttakiler ancak onlardr.) (9) Muaz bin Cebel dedi ki: Kyamet gn nida edilirki: Mttakiler nerede?Rahmann himayesi altnda ayaa kalkarlar ve onlardan gizlenmez. Ona derlerki: Mttakiler kimlerdir? Derki (mnadi) irkten ve putlara tapmaktan saknan ve badeti Allah iin halis yapanlardr. bni Abbas dedi ki: Onlar hidayetten bildikleri eyi terk etme hususunda Allahn azabndan saknan ve getirdiini tasdik etme husuunda da rahmetini mit eden kimselerdir. Hasan dedi ki:Mttakiler: Allahn kendilerine haram kld eyden saknan ve farzk kldn eda edenlerdir. mer bin Abdul Aziz dedi ki: Gndz oru tutmak, gece namaz klmak, ve bu ikisini beraber yapmak takva deildir. Fakat takva. Allahn haram kldn terk etmek, farz kldn yerine getirmektir. Kim bundan sonra bir hayrla rzklanrsa o hayr _______ (1) Ali mran ayet: (2) Mddessir, ayet: 56 (3) Ahmed, Darimi, Tirmizi, Nesai, bni Mace, Bezzar,Ebu Yala,Begavi, bni Cerir, Mnzir, ibni ebi Hatim bni Adiy ve Hakim tahric etti, ve dorulad. (4) Ali mran, ayet: 131 (5) Bakara, ayet: 24 (6) Bakara, ayet: 281 (7) Bakara, ayet: 48-123 (8) Bakara, ayet: 1-4 (9) Bakara, ayet: 177 (10) Zelzele suresi, ayet: 7-8 stne hayrdr. Talk bin Habib dedi ki: Takva Allahtan sevabn mit ederek, Allahtan bir nur ile Allahn taatn ilemen ve Allah azabndan korkarak, Allahtan bir nur ile Allahn masiyetini terk etmendir. (S: 308) Ebud Derdadan yle dedii rivayet edildi: Takvann tamamn, bir zerreden bile saknr derecede kulun Allahtan korkmasdr, hatta haram olma korkusuyla baz helal grd eyleri bile terk etmesidir, Allah teala kullar iin olacak durumu aklamtr. (Kim zerre arlnca hayr ilerse onu grr, kim de zerre arlnca er ilerse onu grr.) (1) Hayrdan hibireyin yaplmasn, erden de hibireyin saknlmasn kk grme. Hasan dedi ki: Mttakilerde takva o derce olduki harama muhalefet olsun diye helaldan ounu terk ettiler. Sevri dedi ki: Onlar, saknlmayacak eyde de sakndklar iin mttaki ismi verilmitir. Musa bin Ayan dedi ki: Mttakiler harama dme korkusu helal eylerden de uzak durduar. Allahta olar mttakiler diye isimlendirdi. u hadis daha nce geti: Kul sakncal olmas korkusuyla sakncal olmayan terk edinceye kadar mttakilerden olamaz. Ve kim ki phelerden saknrsa, dinin ve rzn temize karm olur. Meymun bin Mihran dedi ki: Mttaki cimri ortan ortaana kar yapt hesaptan daha fazla nefsini hesaba eker. bni Mesud: (Allahtan hakkyla korkun) ayeti hakknda dedi ki: taat edilmesi , asi olunmamas, zikredilmesi, unutulmamas, kredilmesi veya krlk edilmemesidir. Bunu Hakimmerfu olarak tahric etti, fakat mevkuf daha sahihtir. Onun krne btn taat fiileri girer. Onun zikredilip unutulmamasnn manas: Hareketlerinde, durularnda ve konumasnda kalbiyle Allahn emirlerini hatrlayp onlar yerine getirmesi, yasaklarn hatrlayp onlardan kanmasdr. Ebu Hureyrenin dedii gibi takvann kullanm genellikle haramlardan saknma olarak kullanlr. (S: 309) Ebu Hureyre takvadan soruldu ve dedi ki: Sen hi dikeli yolda yrdn m? Adam: Evet, dedi. Nasl yaptn?, dedi. Diken grdm zaman baka dikensiz tarafa giderdim veya atlar geerdim, dedi. te takva budur, dedi. bnil Mutez bu manay ald ve dedi ki: Gnahlarn kn byn terk et o takvadr. Grdnden saknan dikenli yerde yrye gibi yap. K kk grme dalar akltalarndandr Takvann asl: Kulun saknlacak olan bilmesi, sonra saknmasdr. Avn bin Abdullah dedi ki: Takvann tamam: Bilmediini renmeyi istemendir. Marufu Kerhi dedi ki: Sen takvay gzel yapmazsan, faizi yersin, takvay gzel yapmazsan bir kadnla karlanca gzn haramdan kapamazsn ,sen takvay gzel yapmazsan klc kendi boynuna koyarsn. Peygamber (savW7 MuhammedbinMeslemeye buyurduki:Sen mmetimi ihtilaf etmi grrsenklcn al onunla Uhuda vur. (1) Sonru Maruf dedi ki: Herhalde benim bu meclisimden de saknmamz gerekir. Sonra dedi ki: Sizin mecsidden buraya geliinizden saknmamz gerek. Hadiste tabi olunan iin fitne tabi olan iin zillet olduu ifadesi gelmedi mi, yani insanlarn bir adamn arkasndan yrmesi? Fil cmle: Takva Allahn btn yaratklarna, Rasulullah (sav)in de mmetine tavsiyesidir. Peygamber (sav) bir seriye zeride birini emir olarak gnderdii zaman, ona kendi nefsi asndan Allahtan korkmas, yanndaki mslmanlara da hayr tavsiye ediyordu. (2)

(S: 310) Rasulullah (sav) veda haccnda kurban gn insanlara verdii hutbede Allahtan saknmalarn ve imamlarn dileyip onlara itaat etmelerini tavsiye buyurdu. (3) nsanlara t verince, onlar deki: Bu sanki veda edenin d gibi, bize tavsiyede bulun. Buyurduki: Size Allahtan saknmay, ve dinleyip, itaat etmeyi tavsiye ediyorum. bni Hibban ve bakasnn tahric ettii Ebu Zer hadisinde Ebu zer dedi ki: Dedim ki: Ya Rasulullah bana tavsiye et. Buyurduki: Sana Allahn takvasn tavsiye ediyorum, nk o btn ilerin badr. mam Ahmed Ebu Saidi Hudriden yle dediini tahric etti: Ey Allahn takvasn tavsiye ediyorum, nk o btn ilerin badr. mam Ahmed Ebu Saidi Hudriden yle dediini tahric etti: Ey Allahn Rasul bana tavsiye et, dedim. Buyurduki: Sana Allahn takvasn tavsiye ediyorum nk o herhayrn toplaycsdr. Tirmizide Yezid binSelemden rivayet edildi: O rasululullah (sav)e sormu ve deni ki: Ey Allahn rasul ben senden ok hadis duydum, sonuncusunun ncekisini unutturmasndan korkuyorum, bana bir cmle bahset ve benim iin kapsaml bir ey olsun. 56 Buyurduki: Bildiin eyler hususunda Allahtan sakn Selefi salih bunu tavsiye ededer dururlard. 57 (S: 311) Ebu Bekir Sddk (r.a) hutbesinde yle diyordu: Size Allahn takvasn tavsiye ediyorum, ona ehli olduu ekliyle sana (vg) etmenizi, korkup mit etmenizi, (Allahtan) isterken srarl olun, nk Allah zekeriyya ve ailesi vd ve buyurduki: Onlar hayr ilerinde kouurlar, umarak ve korkarar bize yalvarrlard; onlar bize kar derin sayg iindeydiler.(1) Ebu Bekir (r.a)in vefatn gelince mer (r.a)e sz ald, onu ard ve onu vasiyyet etti. Ona ilk syledii uydu: Ey mer Allahtan sakn mer olu Abdullaa yazdki: Ben sana Allahn takvasn tavsiye ediyorum, nk kim ondan sanrsa onu korur, kim ona dn verirse mkafatn verir, kim krederse (nimetini) artrr. Takvay iki gznn arasna al ( ok nem ver) ve onu kalbini cilas kl alibin ebi Talib (r.a) adamn birini bir seriyyenin bana emir tayin etti ve dedi ki: Mutlaka huzuna kacak olduun Allahn tavasn sana tavsiye ediyorum. Sonun mutlaka onadr, ve o dnya ve ahirete sahiptir. mer bin Abdul Aziz bir adama yle yazd: Sana Allahn takvasn tavsiye ediyorum ki, Allahtan bakasn kabul etmez ve ancak (takva) ehline merhamet eder ve ancak onun zerine sevap verir; onunla t verenler oktur, fakat onunla amel edenler, azdr, Allah bizide senide mttakilerden etsin. Halife yaplnca hutbe okudu. Alllaha hamdetti ve onu sena etti ve dedi ki: Size Allahn takvasn tavsiye ediyorum, nk Allahn takvas her eyin yerine gelir, takvann yerine hi bir ey gelemez. Bir adam Yunus bin Ubeyde dedi ki: Bana tavsiye et. dedi ki: Sana Allahn takvasn ve ihsantavsiye ediyorum, nk Allah takva sahipleri ve ihsan sahipleriyle beraberdir. Hac yapmak isteyipte bana tavsiye et diyen adama dedi ki: Allahtan sakn; kim Allatan saknrsa onun iin yalnzlk yoktur Tabilerle birlikte lm annda bir adama: Bize tavsiye et denildi. dedi ki: Size nahl suresinin sonun tavsiye ediyorum: (Allah, saknanlar ve ihsan sahipler ile beraberdir.) Seleften bir adam kardeine yazdki: Sana Allahn takvasn tavsiye ediyorum; nk o senin gizlediin eyin en deerli, aa vurduunun en ssl, biriktirdiinin en stn olandr. Allah takva ehli iin korktular hususta kurtulua ve ummadklar yerden de rzklarn vermeye kefil olmutur. ___ 58(1) Ebu Nuaym Hilyedede tahric etti. 8/365, yine hadisi sahih bir isnatla ibni Ebi eybe ve bni Mace, Ahmed ve bni Sad tabakatta tahric etti. (3) Tahric taha nce geti. Mslim ibni Mesuddan tahric etti. (3) Talak, ayet: (4)Hadis munkatdr, Ahmed ve ibni Mace tahric eti, nk senedindeki Ebus Selil Ebu Zeri grmemitir. (5) Nesainin tahric ettii hadisin bir ksmdr. bni Hibban dorulad. ube dedi ki: Bir tarafa kmak istediin zaman Hakeme: Senin bir ihtiyacn varm?, derdim . Orda: Sana peygamber (sav)in Muaz bin Cebele yapt tavsiyeyi yapyorum: Nerede olursan Allahtan kork, ktln peinden iyilik yap ki (5 ) ktl) imha etsin, ve isanlara gzel ahlakla muamele et derdi. Peygamber (sav)in duasnda yle dedii sabittir. Allahm senden hidayet, takva, iffet ve zenginlik istiyorum. (2) Ebu Zer dedi ki: Rasululah (sav) u ayeti okudu: (Kim ki Allahtan korkarsa Allah onun iin bir k kaps klar.) (3) Sonra buyurduki: Ey Ebu Zer eer insanlarn hepsi bu ayeti alsa tatbik etse) kendilerine yeterdi (4) Peygamber (sav)in Nerede olursan Allahtan korkar sznden murad: Gizli deve akta, insanlarn grd ve grmedii yerde. Ebu Zer hadisinde peygamber (sav)in yle buyurduunu zikretmitik. inin anda ve gizlisinde Allahn takvasna sana tavsiye ediyorum. Peygamber (s.a.v) duasnda yle diyordu: Allahm gyabta ve grnrde senin korkunu istiyorum (5) Daha ne Ebut Tufeylin Muazdan rivayet ettii hadis gemiti, peygamber (s.a.v) Muaza yle buyurdu: Ehlinden heybet sahibi birinden haya ettiin gibi Allahtan haya et Bu gizlide Allahtan korkmay gerekli klan sebeptir, nk nerede olursa Allahn kendini grdn bilen kimse, gizlisine ve ana vakf olduunu bilen ve bunu yalnzl annda hatran getiren kimse gizlidede masiyetleri terk eder. Bu manaya kranda Allah tealann u kavliyle iaret edildi: (Adn kullara birbirinizden dilekte bulunduunuz Allahtan ve akrabalk haklarna riayetsizlikten de saknn. phesiz Allah sizin zerinizde gzetleyicidir (1)

(S: 3137) Seleften bazs arkadalarna diyorduki: Allah bizi de sizi de yalnzlkta gc yettii halde haramdan uzaklamay, ve kendisini grdn bilip korkusundan dolay (haram) terk edenlerde klsn. afii dedi ki: En zor ey tr: Azlkta cmertlik, yalnzta vera (iddetli takva) mit edilip korkularn yanna hak sz) Vaiz blis Semmak (2) kadeine yle yazd: Sana Allahn takvasn tavsiye ediyorum, O yle Allahki gizli annda seninlegizli konuan,ak annda seni grendir, herhalinde, gecede, gdznde Allah hatrnda tut. Sana yaknl ve sana olan kudreti kadar Allahtan kork. Bilki sen onun saltanatndan bakasnn saltanatna kamazsn, ve mlknden bakasnn mltkne kamazsn, onun azami sakn, ondan titremen ok olsun, vesselam. Ebul celed dedi ki: Allah peygamberlerden birine yle vahyetti: Kavmine de ki: Sizin haliniz nedir, gnah benim yaratklarmdan gizliyorsunuz da , bana kar aka iliyorsunuz? Eer benim sizi grmediim grndeyseniz, o halde siz bana irk komu olursunuz, eer benim bildiim grndeyseniz beni niin size bakanlarn en basiti klyorsunuz? Vebib bin el Verd diyorduki: Allalhn sana olan kudreti miktarnca Allahtan kork,sana yaknl mikkatrnca da odan haya et Bir adam ona bana t ver, dedi. Ona dedi ki: Sana , Allahn bakanlarn en basiti olmasndan kork Selefin bazsdiyorduki: Masiyetinle gzn aydnlatmadn kimsenin sana merhamet edecei grnde misin?Baz da dedi ki: Ey Adem olu kimse sana bakmazken bir masiyet ilesen Allahla babaa olduun halde yaratklarndan birinde haya ettiin gibi haya etmesen sen ancak iki adamdan birisi olursun: eer sen onun seni grmediini zannediyorsan, kafir olursun, eer Onun grdn biliyorsan, yaratklarn en zayfna kar engel olan ey, ona kar engel olmuyorsa, o halde sen ona kar cesaret etmisindir. ____ (1) Nisa, ayet: (1) (2) O zahid, rnek, vaizlerin efendisi, Ebul Abbas Muhammed bin Subeyh el cli (Siyari alamin Nbela: 8/328, 330 (3) Mlk Suresi,ayet:14 (S: 314)Seleften biri bir sulak, aal bir yere girdi ve dedi ki: Burada yalnzca bir isyan ilesem, beni kim grr? O sulak aalyeri doltduran bir ses iitti. (Yaratan bilmez mi? O en ince ileri grp bilmektedir ve her eyde haberdardr.) (3) Birisi Bedevi arap bir kadn azina iin meylettive kadna dedi ki: Bizi yldzlardan baka gren yok. Kadn: Onlar yldz olarak yapan nerede, dedi. Muhammed binel Mnkedir durup bir kadnla konuan bir grd ve dedi ki: Allah kinizi de gryor, Allah bizimde siz ikinizin de ayplarn rtsn. Harisel Muhasibi dedi ki: Murakabe: Kalbin Allaha yakn olduunu bilmesidir. Cneyde soruldu ki: Gz haramdan yummaya ne ile yardm talep edilir? dedi ki: Senin bakacana Allahn bakmas daha nce olduunu bilmendir. mam Ahmed yle iir sylyordu: Zaman boyunca birgn yalnz kalrsan deme yalnz kaldm, fakat beni mzerimde bir gzc var, de Allah birsaat bile gafil kalr, veya ona gizle yaplan ondangaip olur zannetme. bnis Semmak yle iir sylyordu: Ey gnaha mptela olmu haya etmez misin vallahi yalnzlkta ikincinvar rabbini sana mhmet vermesi ve ktlklerin boyunca sei rtemesi seni aldatt. Peygamber (s.a.v) Muaza gizli ve aikarda Allahn takvasn tavsiye ettiinde, yn buna kar kendine yardm edecek eye irad etti, o da kavminden heybetsahibi bir adamdan haya ettii gibi Allahtan haya etmesitir. Bunun manas: Daima kalbiyle Allah kendine yaknln ve kendisine vakf olduunu hissetmesi ve onun samkasndan haya etmesitir. Muaz peygamber (sav)i tavsiyesine yerine getirir. mer(r.a) Onu bir ie gndermiti ve beraberinde bir ey yoktu, bunu zerine kars kendisini knad, Muaz (r.a) dedi ki: Benimle beraber bir sktran vard, birey almama engel oluyordu. (S:315) Muaz bununla Rabbini murad etti. Karsda merin kendisiyle birlikte bir gzc gnderdiini zanetti, kalkt onu insanlara ikayet etmeye balad. Kimin hali daima veya ounlukla byle olursa, o Allah grr gibi ibadet eden ihsan sahiplerinden olur, ve fuhiyattan ve byk gnahlardan saknan ihsan sahiplerinden olur. Gizlilik Allahn takvas: O kamil imann alametidir, Allahn mminlerin kalplerinde ona kar vg yapmalarn salamasna byk tesiri vardr. Hadiste: Kul hibir gizli i yapmad ki Allah ona ak ridasn giydimi olmasn: Hayr ise har, er ise er (1) Bu merfu olarakta, ve ibni Mesudu szl olarakta rivayet edildi. Ebud Derda dedi ki: Sizden biriniz farknda olmadan, mminlerin kalplerinin kendisine lanet etmesiden saknsn; kii yalnzlkta Allaha asi olur. Allahta mminlerin kalbine onun buzunu atar. Sleyman et Teymi dedi ki: Kii gizli olarak gnah ilerse onun zerine zillete der. Bakas da dedi ki: Kul kendisiyle Allah arasnda bir gnah ilerde, sonra (din) kardelerinin yanna gelir, o (gnahn) eserini zerinde grrler.

Bu, ahiretten nce dnyada bile amellerin zerrelerine bile karlk veren hak bir ilahn varlna delillerine en byk nndedir. Onun katna amel yapann ameli zayi olmaz, perde ve gizlilik onun kudretine kar fayda vermez. Said olan kendisiyle Allah arasnda olan dzgn yapandr, nk kedisiyle Allah arasndakini dzgn yapan, kendisiyle yaratklar arasnkini de dzgn yapar, kim Allah kzdrmakla insanlarn vgsn arasa, insanlardan kendini ven malnn sahibi olarak dner. ____ (1) Syutinin zikrettii gibi hais hasendir, Bunu Taberani Kebirde Cdb el Beceliden tahric etti. Msavi dedi ki: Musannif hasenliinine iaret etti, bu doru deildir. Heysemi bakas dedi ki: Kendinde Hamid bin adem var o yalancdr. Ahmet, Ebu Yala ve Ebu Nuaym Ebu Saidi Hudriden bni Lehia ve Derrac yoluyla tahric etti, ikisi de zayftr. Ebu Sleyman dedi ki: Ziyanda olan salih amelini insanlara gsteren, ve irkin amelleriyle de kedisine ah damardan daha yakn olana mbareze (meydan okuyan) edendir. (S: 316) Bu babta rivayet edilenleri en acaibi, Ebu Cafer es Saihin szdr. Habib Ebu Muhammed tccard,dirhem (para) kiraya veriyordu. Birgn ocuklarla oynarken kendisine uradlar, bazs dedi ki: Faiz yeyicisi geldi, bunun zerine ban yere edi, ve dedi ki: Ya Rabbisrrm ocuklara dayandm. Dnd ve malnn hepsini toplad ve dedi ki: Ya Rabbiben esirim, senden kendi nefsimi bu malike satn alyorum, beni azad et. Sabah olunca maln hepsini sadaka verdi, ve ibadete balad, sonra o ouklara urad, ocuklar onu grnce birbirlerin dedilerki: SusunHabib el abid gelir. Alad ve dedi ki: Ya Rabbi sen bazan knyorsun, bazan vyorsun, bunun hepsi sendendir. Ktln peinden iyilik yapki, o ktl imha etsin Kul gizli ve aikardar takva ile emredilince mutlaka takvada teredtte debilir ya emredilenlerin bazsn terk etmekle, yada baz yasaklar ilemekle, onun iin bunun arkasndan onun silecek bir iyilii yapmasn emretti, Allah teala buyurtuki: Gdzn iki ucunda, geceninde ilk saatlerinde namaz kl. nk iyilikler ktlkleri giderir. Bu t almak isteyenlere bir hatrlatmadr) (1) Sahihaynde bni Mesuddan rivayet edildiki: Bir adam bir kadn pt ve sonra gelip peygamber (sav)e zikretti, peygamber (sav) u ayet ininceye kadar sus, onu ard ve ona bu ayeti okudu ,bir adam (O merdir) dedi ki: Bu ona m hastr? buyurduki: Bilakis btn insanlara (2) Allah teala bu vasiyette peygamber (sav)in vasfettii gibi mminleri vasfetti: (Rabbinizin bana ve takva sahipleri iin hazrlanm olup genilii gkler ve yer kadar geni olan cennete koun. O takva sahipleri ki, bollukta da darlktada Allah iin harcarlar; fkelerini yutarlar ve isanlar affederler. Allahta gzel davran tabulalar sever.Yine onlarki ktlk yaptklarnda, ya da kendilerine zulmettiklerinde Allah hatrlayp gnahlarndan dolay tevbe istifar ederler. Zaten gnahlar Allahtan baka kim balayabilir ki? Bir de onlar iledikleri ktlklerde bile bile israr etmezler. te onlarn mkafat, Rableri tarafndan balama ve altlarndan rmaklar akan ilerinde ebedi kalacaklar cennetlerdir. Byle amel edenlerin mkafat ne gzeldir.) (3) (S: 317) Mttakilerin yaptklara muamelede onlara ihsan, ile infakile, fkeyi yutmakla, onlar afe etmekle vasfetti. Bu peygamber (sav)in Muaza tavsiye buyurduun iyi ahlakn son derecedir. Sonra onlar yle vasfetti onlar bir kttlk yaptklarnda veya nefislerine zulmetiklerinden Allah hatrlarlar ve gnalarna balanma dilerle ve o gnahlarda srar etmezler. Bu da bazan mttakilerin byk gnahlara debileceine delildir. Fakat srar etmeyecekleri bilaki gnaha dten sonra Allah hatrlayacaklarn ve ondan balanma dilenip tevbe edeceklerini bildiriyor. Tevbe: Israr terketmektir. Onlar Allah zikredirlerin manas: Onun bykln, iddetli kavranmasn, intikamn ve isyana kar yapt tehdidi hatra getiyor ve bu hatrmada annda istifar etmeyi ve srar terketmeyi gerekli klyor. Allah teala buyurduki: (Takvaya erenler var ya, onlara eytan tarafndan bir vesvese dokunduundan (Allahn emir ve yasaklarn) hatrlayp hemen gerei grrler. (4) Sahihaynde peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet edildi: Bir kul bir gnah iler ve gnaa kar hesaba eken bir rabbi olduun bildi, benim kulumu baladm. Sonra yle buyuruncaya kadar gnah iler. stedii ameli yapsn (5) Yani Madem buhal zeredir, her gnah ilediinde istifar eder. Tirmizide Ebu Bekir esSddktan peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet etti: Gde yetmi kere de dnse istifareden (gnahta) sra etmez (6) Hakum Ukbe bi Amirden tahric ettiki: Bir adam peygamber (sav)e geldi ve dedi ki: (S0 318) Ey Allahn rasul bizden biri gnah iliyor (ne buyurursunuz)?Buyurdu ki: Aleyhine yazlr. Adam: Sonra istifar ederse?, dedi. Buyurduki: Balanr, ve kendisine cevap verilir. Adam: Tekrar dnp ilese: Buyurduki: Aleyhine yazlr. Adam sonra tevbe istifar etse?, dedi. Buyurduki: Balanr ve kendisine sevap verilir, siz usamadka Allah usanmaz (7) Taberani zayf bir isnatla Aye (r.a)den yle dediini tahri etti: Habib bin Haris peygamber (sav)e geldi ve dedik: Ya rasululalh, ben ok gnah ileyen bir adamm, Buyurduki: Allaha tevbe et dedi ki: Tevbe ediyorum sonra geri gnaha dnyorum. Buyurdiki: Her gnah ilediinde tevbe et dedi ki: Ey Allahn rasul o zaman gnahlarm ok olur. Buyurduki: Ey Habib bin Haris Allahn aff senin gnahlarndan daha oktur. Bunu manasyla Enesten zayf bir isnatla tahric etti. bni Ebid Dnya Ali (r.a)den yle dediini rivayet etti: Sizin hayrlnz, her fitneye dpte ok tevbe edendir. Denildiki: Eer geri dnerse? dedi ki: Allaha tevbe istifar eder. Denildeki: Geri dnerse? Allaha tevbe istifar eder. Denildiki ki: Ne zamana kadar? dedi ki: Yorulup zelen eytan oluncaya kadar (1)

bni Mace bni Mesuddan merfu olarak tahric ettiki: Gnahtan tevbe edenin gnah yok gibidir. (S: 319) Hasana denildiki: Bizden bir Rabbinden haya etmez mi? Gnanlarndan istifar ediyor, sonra geri dnyor, sonra istifar ediyor, sonra geri dnyor? dedi ki: eytan sizin byle olmanzla zafer kazanmay severdi, siz istifar etmekten usanmayn. Ondan yle dedii rivayet edildi: Bunun ancak mminlerin ahlakndan olduunu gryorum. Yani: Mmin her gnah ileyiinden tevde eder.Rivayet edildiki: Mmin gnahla imtihan olunup bol tevbe edendir. (2) Cabirde zayf bir isnatla merfu olarak rivayet edildiki: Mmin gnah ileyip tevbe istifar edendir, tevbe istifar zerine len saiddir.(3) mer bin Abdul Aziz hutbesinde dedi ki: Sizden kim iyilik ederse Allaha hamdetsin, kim ktlk yaparsa Allaha yaparsa, Allaha tevbe istigfar etsin, nk Allahn boyunlarna ileyecekleri amelleri yazd kavimler vardr. Yine odan baka bir rivayettte yle dedii rivayet edildi: Ey insanlar! kim bir gnah ilerse Allaha tevbe istifar etsin, yine dner (gnah ilerse) Allaha tevbe istifar etsin, eer dnerse yine tevbe istifar etsin. nk onlar adamlarn boynuna halka gibi taklm hatalardr,btn helak onlarda srar etmektedir. Bunun manas: Kul kendisine takdir edilmi gnahlar mutlaka yapacaktr, peygamber (sav) buyurduki: Adem alonu zinadan pay yazlmtr, kesinlikle onu ileycektir Fakat Allah kul iin iledii gnahlarda k yolu klmtr, ve gnah tevbe ve istifarla silmektedir. Eer bunu yaparsa gnahn errinde kurtulur, eer gnahta srar ederse helak olur. (S: 320) Msneddde Abdullah bin Amrdan peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Merhamet ediniz, merhamet olusanz, mafiret dileyiniz, mafiret olunasnz. Sz bir kulandan girip br kulandan kan (sz anlamaya)lara yazklar olsun, bildikleri halde yaptklarna srar edenlere yazklar olsun (4) Ktln peinden bir iyilik yap yilikle bazan u murad edilir: Bu gnahtan tevbe etmek. bu aka ibni Ebid dnyannMuhammed bin Cbeyrin mrsellerinden tahric ettii mrsel bir hadiste varid oldu. Peygamber (sav) Muaza Yemene gderince buyurduki: ____ (1) Hud, ayet 114 (2) Hadis sahihtir, muttefak aleyhtir. Ahmed, Buhari, Mslim, Tirmizi Nesai ve bni Mace bni Mesuddan tahric etti. (3) Ali mran, ayet: 133-136 (4) Araf, ayet: 201 (5) Hadis sahihtir, Buhari ve Mslim Ebu Hureyreden tahric etti. (6) Ebu Davud, Tirmizi tahric etti. (6) Ebu Davud, Tirmizi tahric etti, ve dedi ki: Hadis gariptir, isnad kuvvetli deildir. (7) Hadis sahihtir, Hakim tahric etti, ve dedi ki: Buharinin art zere sahihtir. (1) Yine bunu Bezzar Enesten tahric etti. Heysemi Mecmauzzevaidde dedi ki: Senedinde Bear bin Hakem edDabbi var, onu bir ou zayf kabul etti. bni Adiy dedi ki: onda bir saknca olmamasn mit ediyorum, geri kalan adamlar gvenilirdir. (2) Hadis zayftr. Ahmed ve Ebu Yala Ali (r.a)den u lafzla tahric etti. Allah teala gnahla imtihan olunup ok tevbe eden kulu sever (3) Hadis zayftr, Bezzar veTaberani Sair ve evsatta den tahric etti. (4) Sahihtir, Ahmed, Buhari edebl mfredip tahric etti (5) Nisai 17 Cabir. Ey Muaz gcn yettiince Allahtan kork, her aa ve tan yannda Allah zikret bir gnah ilersen tevbe et. Eer (gnah) gizliyse (tevbeyi de ) gizli, eer alei ise (tevbeyi de) aleni yap Bunu Ebu Nuaymde mana ile baka bir vecihten Muazda tahirc etti. Katade dedi ki: Selman dedi ki: Gizli bir ktlk yaparsan bir de gizli iyilik yap, eer ak gnah ilersen bir de ak iyilik yap ta ki birbirine karlk olsun yilikte tevbe veya ondan daha genel bir eyi muradetmi olmas muhtemeldir. Allah teala bir ok yerde gnahndan tevbe edenin balanaca veya sevaplanacan kitabnda haber verdi, (S: 321) u ayet gibi: (Allahn kabul edecei tevbe, ancak bilmeden ktlk edipte sonra tez elden tevbe edenlerin tevbesidir, ite Allah bunlarn tevbesini kabul eder)(5) Ve: (Sonra phesiz Rabbin, cahillik sebebiyle ktlk yapan sonrada bunun ardndan tevbe edip durumunu dzelecei (balayacaktr). nk onlar tevbe ettikten sonra Rabbin ok balamayan pek esirgiyendir) (1) Ve: (Ancak tevbe ve iman edip iyi davranta bulunanlar bakadr, Allah olarn ktlklerini iyilikleri evirir.) (3) Ve: (Ancak tevbe eden, iman eden ve iyi davranta bulunan kimseler haritir. Bunlar hibir hakszla uratlmakszn cennete gireceklerdir). (4) Ve: (Yine onlarki bir ktlk yaptklarnda yada kendilerine zulmettiklerinde Allah hatrlayp gnahlarndan dolay heme tevbe istifar ederler. Zaten gnahlar Allahtan baka kim balayabilir ki!) (6) bni Mesudun yle dedii rivayet edilir: (Bu ayet gna ehli iindnya ve iindekilerden daha hayrldr (7) (S: 322) bni Sirin dedi ki: Allah teala srail oullarnn gnahlarna keffaret olacak eylerin yerin bedel bize bu ayeti verdi. Ebu Cafer erRazi Rabi bin Enesten oda Ebul Aliyede (8) yle dediini rivayet etti: Bir adam dedi ki: Ya Rasululalh bizim keffaretlerimiz de srail oullarnn keffaretleri gibi olsa. Peygamber (sav) buyurduki: Ey Allahm istemiyoruz kere Allah size verdi verdii srail oullarna verdiinden daha hayrldr. srail oullarndan birebir hata iledii zama hatas ve keffaretini kapsnda yazl bulurdu, eer keffaretini yapsa o kendisi iin dnyada bir zillet olurdu, keffaretini yapmasa kendisi iin ahirette zillet olurdu. Allahn size verdi srail olullarna verdiinden daha hayrldr. Buyurduki: (Kim bir ktlk yapar, yahut nefsine zulmeder de sonra Allahtan mafiret dilerse, Allah ok balayc ve esirgeyici bulacaktr)

(9) u ayet hakknda: Size dinde bir zorluk klmamtr) (10) bni Abbas dediki O islamn geniliidir. Muhammed mmeti iin tevbe ve keffaret klmad. (11) Btn bu naslarn zahiri, kafirin sahih bir ekilde mslmanl nasl kabul ediliyorsa, Allaha samimi tevbe edne ve kedisinde tevbenin artlartoplanm kimsenin tevbesini de ______(1) Nahl, ayet: 119 Furkan ayet: 70 (3) Taha, ayet: 72 (4) Meryem, ayet: (5) Ali mran, 135 (6) Bunu Abdurrazzak, Abdd bin Humeyd ve bni Cerir Taberi Sabit el Bnaniden tahric etti. (7) bnil Mnzir tahric etti. (8) Ebu Cafer ErRazinin hfz zayftr. Haber mrseldir. nk Ebulye ok mrsel rivayet ediliyor fakat gvenilirdir. (9) Nisa, ayet: 110 (10) Hac, ayet: 78 (11) bi Ebi Hatim, bni ihabez Zhri yoluyla bni Abbastan taric etti. (12) Nisa, ayet: 116) (13) Tahrim, ayet: 8 (14) Kasas, ayet (15) Nur, ayet: 31 (16) Tevbe: 102 kabul edileceine delildir. Bu cumhurun grdr. bni Abdil Berin sz bu hususta icma olduuna iaret ediyor. Bazlar dedi ki: Tevbenin kabul kesin deildir. Fakat mit edicidir. Tevbe sahibi Allahn iradesi altndadr, bu ayetle delil getirdiler: (Allah kendisine ortak koulmasn asla balamaz, ondan baka gnahlar diledii kimse iin balar.) (1) Btn gnahlar Allah iradeki altnda olduunu bildirdi. Belki u ayetle de delil getirilebilir: (Ey iman ederler! Samimi bir tevbe ile Allaha dnn. Umulur ki Rabbiniz sizin ktlklerinizi rter) (13) Ve: (Fakat tevbe eden, iman edip iyi iler yapan kimseye gelince, onun kurtulua ererler arasnda olmas umulur (14) (S:3237 Ve: (Ey mminler hep birden Allaha tevbe edinki unutur ki kurtulua eresiniz) (15) Ve dierleri ise gnahlarn itirafettiler, iyi bir ameli dier kt bir amelle kartrdlar. (tevbe ederlerse) umulurki Allah onlarn tevbesini kabul eder) (16) Zahir udur ki , bu tevbe eden hakkndadr, nk itiraf pimanl gerektirir. Aye (r.a) Peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet etti: Kul gnahn itiraf ederde sonra tevbe ederse Allah tevbesini kabuleder (1) Sahih olan ounluun grdr. Bu ayetler kesinliin olmadna iaret ediyor. bni Abbas dedi ki: Umulurki Allah haknda gereklidir (kesindir) Bu ali bin Talha, ibni Abbastan nakletti.(2) man ve amelin mkafat da belki lafzyla varid oldu, bu onun kesin olmadna da delil deildir. Allah tealann u kavli gibi: (Allahn mesciddelerini ancak Allaa ve ahiret gnne iman eden namaz dosdoru klan, zekat veren ve Allahtan baka kimseden korkmayan kimseler imar eder. te doru yola ermilerden olmalar umulanlar bunlardr.) (3) u ayet ise: Ondan baka gnahlar diledii kimse iin balar). Tevbe eden Allah balamay dilemitir. Bunu kitabnn bir ok yerinde haber verdi. Ktln peinden iyilik yap szndeki iyilikten, tevbeden daha gene birey murad edilebilir. Allah tealann u kavliden olduu gibi: (Gndzn iki ucunda, gecenin de ilk saatlerinde namaz kl. nk iyilikler ktlkleri giderir.) (S: 324) Muazdan rivayet edildi ki daha nce zikredildi) hakknda bu ayet idiilen adama peygamber (sav) abdest alp, namaz klmasn emretti. mam Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi, bni Mace, Ebu Bekir (r.a)den peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti: Hangi bir adam bir gnah iler de sonra kalkar, temizlenir (abdest alr), sonra namaz klar, sonra Allaha istifar ederse Allah onu muhakkak balar Sonra u ayeti okudu: Yine onlarki bir ktlk yaptklarnda, ya da kendilerine zulmettiklerinde Allah hatrlayp gnahlarndan dolay hemen tevbe istifar ederler.) Sahiyande rivayet edildiki: Osman (r.a) abdest ald, sonra dedi ki: Rasulullah (sav)i grdm bu abdestim gibi abdestald, sonra buyurduki: Kim beim bu abdestim gibi abdest alrda sonra iki rekat namaz klar ve nefsine bahsetmezse (ucba girmezse), gemi gnahlar balanr mam Ahmedin msnedinde Ebud Derdann yle dedii rivayet edildi: Rasululah (sav)in yle buyurduunu iittim: Kim gzelce abdest alr, sonrada iki veya drt rekat namaz klar, rku ve huusunu gzel yapar, sonra da Allaha istifar etse, balanr Sahihaynde Enes (r.a)in yle dedii rivayet edildi: Peygamber (sav)in yannda idim, bir adam geldi ve dedi ki: Ey Allah rasul ben had gerektirecek bir su iledim, bana had (cezasn) uygula. dedi ki: ona sormad, ve namaz vakti girdi, peygamber (sav)li beraber namazkld, peygamber (sav) namaz bitirinci adam kalkt yana geldi ve dedi ki: Ya rasullulalh ben had gerektirecek bir su iledim, Allahn kitabn (hkmn) bana uygula. (Peygamber (sav) buyurduki: Bizimle beraber namaz klmadn m? evet, dedi. _____ (1) Buhari, kitabul Meazi (ifk babnda) ve tefsir kitabnda nur suresi ayetinin tefsirinde tahric etti. (2) Bunu bni Cerir zikretti, haber mrseldir, nkAli Talha bni abas grmemitir. (3) Tevbe ayet: 18 (4) Hud suresi, ayet: 114, bni Cerir tahric etti, fakat isnad zayftr. Buyurduki: (S: 325) Allah senin gnahn balad, veya yle buyurdu: Senin haddini balad. Bunu Mslim mana ile Ebu mameden tahric etti. Onun hadisinde (peygamber (sav) buyurduki: Sen hatan bakmndan annenin seni dourduu gibisin (gnahszsn), bir daha gnaha) dnme ve Allah teala u ayeti inzal buyurdu: Gndzn iki ucunda, gecenin de ilk saatlerinden namaz kl. nk iyilikler ktlkleri giderir. (4)

Sahihaynde Ebu Hureyre (r.a)de peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Grnz nedir? Sizden birinizin kapsnn nnde bir nehir olsa gnde be defa o nehirde ykansa hibiri kalr m? Dediler ki: Hi kiri kalmaz. Buyurduki: Be vakit namaz da byledir. Allah onlar sebebiyle hatalar siler. Sahihi Mslimde Osman (r.a)dan peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet edildi: Kim gzelce abdest alrsa hatalar cesedinden, hatta trnaklarnn altdan kar. Yine Onda Mslimde) Ebu Hureyre (r.a)den peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Kendisiyle Allahn hatalar silip, dereceleri artrd eyi size gstermeyeyim mi? Dediler ki: Evet (gster) ya Rasululah buyurduki: Hoa gitmeyenlere ramen (souk vb.gibi) abdesti tam gzelce almak, mescide ok adm atmak ve namazdan sonra namaz beklemek, bu size ribattr, bu size ribattr (snr boylarnda nbet tutmak gibidir.(snr boylarnda nbet tutmak gibidir. Dediler ki: Evet (gster) ya Rasululalh buyurduki: Hoa gitmeyenlere ramen (souk) vb. gibi) abdesti tam gzelce almak, mescide ok adm atmak ve namazdan sonra namaz beklemek, bu size ribattr, bu size ribattr snr boylarnda nbet tutmak gibidir) (S: 326) Sahihaynde Ebu Hureyre (r.a)den peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Kim ramazan orucunu inanarak ve ecrini Allahtan bekleyerek kyam ederse (teravih klarsa) gemi gnahlar affolunur, kim inanarak ve ecrini Allahtan bekleyerek kadir gecesini ihya ederse gemi gnahlar affolunur. Yine Sahihaynde Ebu Hureyre (r.a)den peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: slam kendinden ncesini ykar, hicret kendinden ncesini ykar, hac kendine ncesini ykar. Yine oda Aure gn hakknda Ebu Katadeden peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Allahn bir nceki senenin gnahlarn rteceini zannedirim Arafe gnnn orucu hakknda da buyurduki: Allahn bir nceki senenin ve bir sonraki senenin gnahna keffaret klacan zannederim. mam Ahmed Ukbe bin Amirden peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti. Ktlk ileyipte sonra iyilik ileye adamn misali, zerinde dar bir zrh olup boynunu skan, sonra bir iylik yappta bir halka genileye, sonra yeryznde kncaya kadar bir iyilik daha yapp bir halka daha genile adm misali gibidir. (1) Allah zikretmekte gnahlara keffaret olur. Daha ncede zikretki: Peygamber (sav) (la ilahe illallah) iyiliklerden midir diye soruldu. Buyurduki: O iyiliklerin en iyisidir (S: 327)Sahihaynde Ebu Hureyre (r.a)den peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Kim gnde yz kere Sbhanelahi ve bihamdihi derse, deniz kp kadar da olsa gnahlar silinir. Yine sahihaynde Ebu Hureyre (r.a)den peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Kim gnde yzde defa Lailahe illallahu vahdehu la eriki leh, lehl mlk velehl hamd yuhyi ve ymite ve hve ala klli eyin kadir, derse onun iin o kle azad etmi ____ (1) Msnedde tahric edildi, hadisin senedi gzeldir. (2) Hadis zayftr, Ahmed tahric etti. Senedinde Ebu Maer el Medeni var, O zayftr, bunu ibni Macede tahric etti, senedinde Zekeriya bin Manzur var, O zayftr.(3) Tirmizi Ameten tahric etti, Oda Eneste rivayet etti. (Tirmizi) dedi ki: Bu hadis gariptir. Amein Enesten duyduunu bilmiyoruz. sevab vardr, ona yz iyilik yazlr, oda yz ktlk silinir ve o gnde onun iin akama kadar eytandan koruma olur, hi kimse ondan daha faziletli bir ey yapmam olur, ancak ondan daha fazla yapan mstesnadr. Msned ve Sneni bni Macede mme Haniden peygamber(sav)in yle buyurduu rivayet edilir: La ilahe illalalh hibir gnah brakmaz ve onu hibir amel gemez (2) Tirtimiz Enes (r.a)den tahric ettiki: Peygamber (sav) yapktklar kuru bir aa urad ve sopasyla vurdu yapraklar dkld, bunun zerine buyurduki: Elhamdu lillah, subhanellah, Lai ilaheillalah ve Allahu ekber, bu aacn yapraklarnn dkld gibi kulun gnahlarn dker. (3) mam Ahmed sahih bir isnatla Enesten tahric ettiki: Rasululah (sav) buyurduki: Sbhaelalh, elhamdu lillah, Lai ilahe illalah ve Allahu ekber aa yapran dkt gibi hatalar dker Bu konuda hadisler oktur. Hasan (Basri) masiyetten saknmayp ta dili Allahn zikrinden geri durmayan bir adamn hali soruldu. dedi ki: Bu ne gzel bir yardmdr. (S: 328) mam Ahmed, pheden mal kazanan adamn namaznn ve tesbihinin ondan bu hayat silip silmeyecei soruldu ki: (iyi bir ameli dier kt bir amelle kartrdlar. (tevbe ederlerse) umulurki Allah teala buyurduki: yi bir ameli dier kt bir amelle kartrdlar.(tevbe ederlerse) umulurki Allah onlarn tevbesini kabul eder) Malik bindinar dedi ki: Rzgarn kuru yapra gtrd gibi ataya alamak ta hayat gtrr. Ata dedi ki: Kim zikir meclislerinden birine oturursa, ona batl meclise keffaret olur. veys el adevi dedi ki: Sadaki melek soldaki zerine amirdir, Adem olu bir ktlk yapp ta soldaki yazmak istediiz aman, sadaki ona der ki: acele etme belki bir iyilik yapar, eer bir iyilik yaparsa (bire on verilir) birisi bir ktl atar, ve o adama dokuz iyiliki yazlr ve eytan derki: Veyanasnbe Adem olunun (iyilinin) katlanmasna kim yetiebilir? (1) Taberani, hakknda gr bulunan bir isnatla Ebu Malik el Eariden, peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti: Adem olu uyuduu zaman melek eytana derki: Bana sahifine ver. Bunun zerine sahifesini verir, melek eytan sayfasnda grd iyiliklerin biriyle on ktl siler ve onlar iyilik yazar, sizden birini uyumak istedii zaman otuz defa tekbir

getirsin (Allah ekber), otuz drt defa hamdetsin (elhamd lillah), otuz defa da tesbih yapsn (sbhaellah desin) ve bu yz olurBu hadis gariptir, mnkerdir. Ve rivayet ettiki: Bize Ame Ebu ishaktan rivayetle, anlatt,Oda Ebul Ehvas yle dediini rivayet etti: Abdullah bin mesud dedi ki: Benimle hergn dokuz ktlk bir iyilikle anlama yaplmasn arzuladm. (S: 329) Bu bir iyilikle dokuz ktln silineceine, ondan yaplan bir iarettir. yiliin sevabndan da bir sevap artm onu, ve onunla da yetineceine iarettir. Allah en iyisini bilir. nsanlar iki meselede ihtilaf ettiler, birincisi:Salih ameller kk ve byk gnahlara keffaret olurmu, yoksa sadec kk gnahlara m kefffaret olur? Bazs dedi ki: Ancak kklere keffaret olur. Seleften Ata ve bakasndan yle dedii rivayet edildi: Abdest kk gnahlara keffaret olur. Selman- Farisi abdest hakkda dedi ki: O kk yaralar rter, mescide yrmek ondan daha byn rter. Bunu Muhammed bin Nasr el Mervezi tahric etti. Byklere gelince onlar iin mutlaka tevbe gerekleri, nk Allah kullara tevbeyi emretti, tevbe etmeyenin zalim sayd. _______ (1) Bunu Ebu Nuaym tahric eti 2/ 255. veys: veyn bin Hayyandr.Adiy oullar eyhlerindendir. Hicret senesinde dodu, mer (r.a)den ata (devletin hazinesinden belli miktarda verilen balar) ald. bni Hibban kendisinigvenilirlerdin zikretti. mmet tevbenin farz olduuna ittifak etti. Farzlar iseancakniyetvekasd ile eda edilir. Eer bykgnahlar abdest namaz ve dier islamn rknlerini yeriegetirmekle kefaret olunsayd, o zaman tevbeye ihtiya kalmazd. Bu icma ile batldr. Yine byk gnahlar farzlarn yerine getirilmesiyle kefffaret olunsayd, bu durumda farzlar yerine getirenin atee girmesine sebep olacak bir gnah kalmazd. Bu da Mrcienin grne benziyor, ve oda batldr. Bu bni abdil Berin Temdid kitabnda zikrettii eylerdir, ve bu konuda icma olduunu hikayeetti, buna hadislerle de delilgetidi, bazlar: Rasulullah (sav)in u hadisi be vakit namaz, Cumaya kadar Cuma (namaz), ramazana kadar ramazan orucu ) mk gnahlar saknldka aralarndaki eylere gnahlara keffarettirler. Bu sahihaynde Ebu Hureyre (r.a)den tahric edildi. Bu farzlarn byk gnahlara keffaret olmadna delildir. bni Atiyye tefsirinde bu hadisin manas hakknda iki gr hikaye etti: (S: 330) Birincisi: Ehli snneti cumhurunun gr: Farzlarn kk gnahlara keffaret olmas iin byk gnahlardan kanmak gerekir, kk gnahlardan kanlmazsa bu farzlar tamamen keffaret olmaz. kincisi: Kk gnahlara mutlak olarak kefaret olur, kk gnahlara tevbe etme ve onlarda srar etmeme artyla byk gnahlarada keffaret olur. Bu gr Huzzaktan hikaye etti (ibni Atiye) ve bunu terci etti. Kk gnahlardan tevbe etme ve onlarda srar etmeme artyla sznden murad: Eer onlarda srar ederse olarda byk gnah olurve olara ameler keffaret olmaz. Ebu Bekir Abul Azizbi Caferden asahabmznda bu grte olduunu hikaye etmesine ramen birinci gr gariptir. Sahihi Mslimde Osman (r.a)dan peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Hangi mslman bir kiiye farz namaz vakti gelirde abdestini, huusunu rukusunu gzelce yaparsa byk gnah ilemedike ncesi ii keffaret olur, bu btn zaman boyunca byledir mam Ahmedin msnedinde Selman (r.a)dan peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Cuma gn biradam gzelce temizliini yapsa sonra cuma yagitse ve imam namazn bitirinceye kadar sussa, (adam) ldrmeden saknma artyla o cumayla gelecek Cuma arasnakiler iin kefaret olur. Nesai, bni Hibban ve Hakim Ebu Said ve Ebu Hureyre (r.a)den peygamber(sav)in yle buyurduunu tahric etti: Nefsimi kudret elinde bulundurana yemin ederimki, be vakit namaz klan, ramazan orucunu tutan, zekatn veren ve yedi byk gnahtan saknan hibir kulyoktur ki ona cennetin kaps alp, kendisine selametle gibi denilmesin (1) Yine Nesai ve Ahmed Ebu Eyyuptan bunu mana ile tahric ettiler. (S:321) Hakim manasn Ubeyd bin Umeyrden tahric etti, Oda babasndan Oda peygamber (sav)den rivayet etti. bni mer (r.a)de menfu olarak rivayet edildi: Allah azze ve celle buyururki:Ey adem olu gnzn evvelinden birsaat ve gecenin sonunda bir saat beni zikret, bu ikisi arasndaki ilediklerini affediyim, ancak byk gnahlar ve ondan tevbe etmen mstesna (2) bni Mesud dedi ki: Byk gnahlardan saknldka be vakit namaz aralarnakine keffarettir. Selman deki: Be vakit namaz muhafzaa ediniz, nk onlar ldrme hari bu yaralara (gnahlara) keffarettirle) (3) bni mer bir adama dedi ki: Atee girmekten ve korkuyor ve cennete girmeyi seviyorsu musun?. Adam: Evet, dedi. Anneme iyilik et, ona yumuak sz syle, yemekteydir, yedi byk gnahta sakndka mutlaka cennete girersin, dedi. Katatde dedi ki: Byk gnahlarda saknanlar iin Allah balama vadetti, bize Rasullullah (sav)in yle buyurduu zikredildi: Byk gnahlardan saknn, doru olun ve mjdeleyn (4) Ehl-i hadistan ve bakalarndan bir ksm b amellerin byk gnahlara keffaret olaca grn benimsedi. bni HazmZahiri onlardandr. bni Abdil Ber Temhid kitabnda red verirken onu kasdetmitir, ve demitirki: Byle syleyenin sz olmasayd ( bni Hazmn sz) bubabta konumay istemiyordum, cahilin ona aldanmasnan tevbe ve pimanlk olmakszn namazlarn keffaret olduuna gvenerek helak edici gnahlara dalmasndan korktum. Allahtan koruma ve baar istiyoruz.

Dedim ki: Bu gibi grleri hadisin kelamnda abdest ve benzeri eylerde vakidir. (S: 332) Bunun benzeri ibnil Mzirin kadir gecesi hakkndaki kelamnda da vakidir, dedi ki: O geceyi ihya edenin btngnalarnn, knn, bynn balanmas mit edilir. Eer murahlar byk gnahlarda srarla birlikte islamn farzlarnn o byk gnahlara kefaret olacaysa, bu kesinlikle batldr. Peygamber (sav)in u kavli daha nce geti: Kim islamda ktlk yaparsa ncesi ve sonras hesaba ekilir Yani: Cahiliyyedeki ve islamdaki amelinden dolay hesaba ekelir, bu aklamaya ihtiaya duymayacak kadar aktr. Eer bu sz syleyen bununla unu murad etse: Byk gnahlarda srar terk etme,ivne daha ncekilere tevbe etmeden ve pimanlk gstermerden, farzalara muhafaza etmesi btn bu gnahlara keffarettir, ve Allah tealann u kavlinin zahiriyle delil getirse: (Eer yasaklandnz byk gnahlardan kanrsanz ,sizin kk gnahlarnz,rteriz ve sizi erefli biryere sokarz.) (1) Ve dese ki: Ktlkler kk ve by kapsar, kk gnahlar niyet ve kasd etmeksizin baland gibi, byk gnahlar da byledir. Bunu ununda da delil getirilebilir: Allah mminlere ve mttakilere gnahlarna keffaret klnacan vadetti .Bu da kuranda bir ok yerde zikredildi, ve bu adam da mttakilerden oldu, farzlar yapyt ve byk gnahlardan kand,byk gnahladan kanmak ta niyete muhta deildir. Sahih olan cumhurun grdr. Byk gnahlar tevbesiz kefaret olunmaz, nk tevbe kullar zerine farzdr. Allah teala buyurduki: Kim ki tevbe etmezse ite onlar zalimlerin ta kendileridir.) (2) mer, Ali ve bi Mesud gibi sahabe tevbeyi, pimanlk diye tefsir etti, bir ksm da dvmemeye ezmemek diye tefsir etti. Bu senedinde zayflk bulunan bir vecihle merfu olarak rivayetedildi, fakat sahabeden buna muhalif olan bilinmiyor. Tabiin ve sonrakiler de byledir. mer bin Abdul Aziz, Hasan ve bakalar gibi. (S: 33) Mttakiler iin ktlklere keffaret klnmas hakkndaki naslar ise, Allah tealann u kavli gibi: (Eer Allahtan korkarsanz, O size iyilikle kty ayrtedecek bir anlay verir, sularnz rter ve siz ibalar. ) (3),Ve: (Kim Allaha inanr ve yararl i yaparsa, Allah onun ktlkleri rter, onu altlarndan rmaklar akan cennetlere sokar) (4) Ve:Kim Allahtan korkarsa Allah onun ktlklerini rter ve onun mkafatn artrr.) (5) Bu ayetelrde takva hasletlerini ve salih ameli aklamad. Samimi tevbe de bunlar cmlesindendir, kim tevbe etmezse o zalimdir mttaki deildir. Ali mran suresinde ehlini balayp kendilerini cennete koyaca takva hasletlerini aklad, onlardan istifar ve srar etmemeyi zikretti, gnahlarn rtlmesini ve gnahlarn balamasn bu satlar tayanlara garanti kld. Allah en iyisini bilir. Gnahlarn tevbesiz ve cezasz balanmayacann delillerinde biride: Ubade bi Sabit hadisidir. dedi ki: Biz Rasululah (sav)in yanndaydk, buyurduki: Allaha hibir eyi ortak komamak, hrszlk ve zina etmemek zere bana biat edeniz ve onlara ayet okudu... Sizden kim vefa gsterirse ecri Allaha aittir, kim de bu gibi eylerdeniler de ondan ______(1) Nesai ve bni Hibban tahric etti, Hakim dorulad.(2) bni merden merfu olarak hadis zayftr. (3) Abdurrazzak ve Taberani Selmana mevkuf olarak tahric etti, Adamlar gvenilir grlmtr. (4) bni Cerir Katadeden mrsel olarak tahric etti, Ahmedde Cabirden tahric eti, senedinde ibni Lehia var, o zayftr. (1) Nisa, ayet: 31 (2) Hucurat, ayet: 11 (3) Enfal, ayet: 29 (3) Teabn, ayet: 9 (4) Talak, ayet: 5 (6) Hadis sahihtir, Buhari, Mslim, Malik, Ahmed, Tirmiz tahric etti. dolay cezalanrsa o ceza) kendisi iin keffaret olur, ve kim de bu gibi sulardan ilerde Allah onu (dnyada) rtese, oAllaha kalmtr, dilerse azapladrr, dilerse onu balar Bunu Buhari ve Mslim sahiynde tahric etti. Mslimin bir rivayitindi de sizde biri kim hadlik bir su ilerde kendisine hadtatbik edilirse o kendisi iin keffarettir. Bu hadlerin keffaret olduuna delildir. afii dediki Bu babta hadlerin keffaret olduu hakknda Ubadebin Samit hadisinden daha iyisini iitmedim. Ondan dolay cezalanrsa sz eri cezalar kapsar oda takdir edilmi ve edilmemi hadlerdir. (S0 334), tazirler gibi ve kaderi cezalar da kapsar, msibetler, hastalklar ve aclar gibi, nk peygamber (sav)in yle buyurduu sahih olarak sabittir. (Mslmann bir yorgunluk hastalk, sknt, zorluk ve hatta ayana batan diken ile bile Allah hatalarn rter. (6) Ali (r.a)den hadisin uygulanan kimse ii keffaret olduu rivayet edildi. bni Cerir-i Taberi bumesele hakknda insanlar arasnda ihtilaf olduunu zikreti,ve sadece hadin uygulanmasnn keffaret olduunu tercih etti,bunamuhalif gr gerekten zayf grd. Ben de derim ki: Said bin Mseyeb ve Safvan bin Sleymden rivayet edildiki: Had uygulamas keffaret deildir, tevbe de lazmdr. Bunu mteahhhiride bir grup tercih etti. Beavi ,Ebu Abdulla binTeymiyye,ve bu bni Hazm- Zahirinin grdr. Birincisi: Mcahid, Zeyd bin Eslem, Sevrive Ahmedin grdr. Ebu Hureyreni merfu: Hadler ehli iin temizlik, midir, deil midir, bilmiyorum hadisini ise Hakim ve bakas tahric etti (1) ve Buhari illetli grd ve dedi ki: Sabit deildir, o ancak Zhrinin mrsellerindendir, ve o zayftr, Abdurrazzak hata etti ve onu muuttasl yapt. dedi ki: Peygamber (sav)den u sahih olarak sabittir: Hadler keffarettirler. Hadlar keffaret deildir, diyene Allah tealann savaanlar hakkndaki u kavli delil getirilebilir: (S: 335) Bu onlarn dnyadaki rsvayldr. Onlar iin ahirette de byk azap vardr. Ancak siz onlar yenip kendilerini ele geirmeden nce tevbe edenler mstesna) (2) Bunun zahiri, onlarda dnya ve ahiret cezas bir arada olur. Buna u cevap verilir: Onlarn

dnyada ve ahirette cezalar zikredildi, ikisinde olmas gerekmez.(Tevbe eden kimse istisnasna gelince, ancak zellikle dnya cezasndan istisna etti, cezas onlar yenip ele geirdikten nce de sonrada tevbeyle der. Kim bunlardan birey iler de Allah onu (dnyada) rterse, o Allaa kalmtr dilerse onu azaplandrr, dilerse balar, sz bu gibi byk gnahlarla Allahn huzuruna varalar bunun dilemesi altnda olduu hususunda aktr. Bu da farzlar yerine getirmenin olarak keffaret olmadna delildir, nk mslmanlarn geneli onlar yerine getiriyor, zellikle peygamber (sav)le biat eden kimseler byledir. Bundan bu gnalarla Allan huzuruna varp ta tevbe edenler kitap ve snnetteki delillerle darda kald Tevbe edenlerin tevbesini kabul edeceini bu naslar bildiriyor, tevbe etmeyen Alllahn dilemesi altnda dahil olarak kalmtr. Yine: Amellerin byk gnahlara keffaret olmadna delildir. Allah teala dnyada byk gnahlar iin farz bir keffaret klmamtr, ancak keffareti kkler iin klmtr ,zhar yapan (eine) cinsel temasta bulunmas veya ibni Abbas hadisine gre, mam Ahmed ve bakasnn grne gre hayzl kadna temas etmek gibi, veya haccann vaciplerinden birini terk etmek, veya baz haramlarn ilemek gibi, oda rt cinstir: Kurban, kle azad etmek, sadaka ve oru, bunun iin alimlerin cumhuruna gre kasten ldrmede, ve yemini gamusta (yalan yere bile bile yemin etmek) keffaret gerekmez, ancak mstehab olarak katile kle azad etmesi emredilir, vasile bin eska hadisinde olduu gibi: Onlar arkadalar hakknda _____ (1) Beyheki ve Bezzar sahih bir isnatla tahric etti. Hakim de tahric etti ve eyhaynin art zere dorulad. (2) Maide, ayet: 33-34 (3) Vasileden Ahmed, Ebu Davud, Nesai, Hakim ve bni Hibban tahri eti ve ikisi dorulad. Peygamber (sav)e geldi, olarak buyurduki: Onun yerine bir kle azad ediniz, Allah onun vesilesiye onu ateten azad eder (3) (S: 336) Sahihi Mslimde bni merden rivayet edildiki: O bir kleye vurdu ve bunun zerine onu azad etti, ve dedi ki: Bana bunun iin bu kadar bir sevab yoktur, yerden kk bir p paras ald. Ben rasulullah (sav)i iittim buyuruyorki: Kim klesine tokat vurur veya ona vurursa keffareti onu azad etmesidir. Eer denilse ki: Ramazan (gndz) cima yapana keffaret emredilir. Ramazan oru yemek byk gnahlardandr. Deilir ki: Keffaret oru yendi iin deildir onun iin ounlua gre ramazanda her kasten yiyene keffaret gerekmez, ancak keffaret zaman hrmetine cima ile saygszlk yapmaktan dolaydr,onun ii ramazann gndznde her hangi bir oru bozucuyla orucu bozupta sonra cimada bulunsa mam Ahmede gre ona keffaret gerekir. Yine keffaretin kk gnahlara has olduuna delillerden: Buharinin Huzeyfeden tahric ettii hadistir. Huzeyfe (r.a) dedi ki: Biz mer (r.a)in yanndayken, yle dedi: Hanginiz rasululalh (sav)in fitne hakkndaki szn ezbere biliyor? (Huzeyfe) dedi ki: Ben dedim ki: Adamn ehli mal, ocuu ve komusu hakkndaki fitnesidir. Onu namaz, klncaya kadar brakan sonra kendisine yle buyurduu kimse ise: Allah senin haddini balad Byk gnahlardan bir ey hakknda oluu ak deildir. nk Allahn hududunu aarsa muhakkak nefsine zulmetmitir) (1) Ve ( te bunlar Allahn hududur, kim Allahn hududunu aarsa muhakkak nefsine zulmetmitir) (1) ve ite bu Allahn hudududur, onu amaynz) (2) Ve: ( te bu Allahn hudududur, kim Allah ve rasulne itaat ederse onu cennetlere girdirir).. u kavle kadar (ve kim de Allah ve rasulne asi olur ve hududunu aarsa onu (Allah iinde ebedi kalaca atee girdirir ve onun iin alaltc bir azap vardr) (3) (S: 33) Nevvas bin Seaan hadisinde yle gemektedir: Peygamber (sav) islam iki yannda sur bulunan doru bir yola benzetti,ve buyurduki: ki sur Allahn hududur (4) Bunun zikri tamamyla daha nce geti, Allahn haramlarndan her hangi bir eyi ileyen onun hududuna isabet etmitir ve hududu amtr. Had gerektiren eyin byk gnah olduu takdir edilse bile, bu adam bize piman olup tevbe ederek gelmi ve kendisine had uygulamas iin nefsini teslimetmi. Pimanlk tevbedir ,tevbede byk gnahlar tereddsz rter. Byk gnahlarn baz salih amellerle rtleceine dair eyler rivayet edilmitir. Tirmizi bni merden tahric ettiki: Bir adam peygamber (sav)e geldi ve dedi ki: Ya rasulullah ben byk bir gnah iledim, benimiin tevbe var mdr? Buyurduki: Senin annen varm? Hayr, dedi. Buyurduki: Senin teyze var m? evet, dedi. Buyurduki: ona iyilik et (5) bni Hibban, ve Hakim tahric etti ve dedi ki: eyhaynin art zeredir. Fakat baka bir vecihten mrsel olarak tahric etti,ve mrselin ev sulden daha sahih olduunu zikretti. Ali bin Medini ve Darekutnide byle dedi. merden rivayetedilik0 Bir adam kendisine dedi ki: Ben bir cana kydm. dedi ki: Adam sa m? Hayr, dedi. Baban (sa m)?, dedi. (Adam): Evet, dedi. Ona iyi davran, ve ihsan et, sonra mer (r.a) dedi ki: Eer annesi sa olsayd ve ona iyilikte bulunsayd, onu ebediyyen atein yememesini mit ederdim. bni Abbastan mana ile yine rivayet edildi. _____(1) Talak, ayet: 1 (2) Bakara, ayet: 229 (3) Nisa, ayet: 13-14 (4) Nevvas hadisinde: Yolun iki tarafndaki kaplar Allah hudududur (5) Ahmed, Tirmizi tahri etti. (S: 338) Yine Dmetl Cendelde sihir yapan kadn, tevbesinin olup olmadn sormak iin Medineye geldi ve peygamber (sav)i vefat etmi buldu, ashab o kadna dedi ki: Eer anne baban, veya ikisinden biri sa olsayd sana yeterdi. Bunu Hakimden tahric etti ve dedi ki: Bu, Peygamber (sav) daha yeni lmken anne babaya iyilik etmek ona yetecei hususunda sahabe tarafndan bir icmadr. Mekhul ve imam Ahmed dedi ki: Anne babaya iyilik etmek byk gnahlara keffarettir. Selefin bazsndan cenaze tamann da byk gnahlara keffaret olduu rivayet edildi. Merfu olarak ta bir vecihle rivayet edildi, fakat sahih deildir.(1)

Ebu Brde rivayetinden sahihtir. ki: Ebu Musa lm anndayken dedi ki: Ey oullarm ekmek sahibini hatrlayn: Bir adam grme gre yetmi sene bir savmeada (ibadet yeri) ibadet etti, eyta onun gzne kadn suretinde grnd, onunla beraber yedi gece yedi gndz onunla beraber oldu, sonra adamn gafleti gitti ve tevbe ederek kt sonra kendisinin miskinler arasnda gecelediini hatrlad ve olara ekmekle sardakada bulundu, kendisine de bir ekmek verdiler, kendisine de ekmek verilen arkada ekmeini kaybetti, bunu bilence ekmei ona verdi ve kendisi de sabahleyin ld. Yetmi sene yedi gece ile tartld, yedi gece (gnah) ar geldi, ekmek ile de yedi gece tartld, ekmek (sevab) ar geldi. (2) bnil Mbarek Kitabul bir rivayette bni Mesudun yle dediini tahric etti (S: 339) Bir adam yetmi sene Allaha kulluk yapt, sonra bir fahieyle zina etti, Allah amelini boa kard, sonra fellik geirdi ,miskinlere sadaka veren bir adam grd, kendisine de geldi ve ondan bir ekmek ald, o ekmei bir miskine sadaka verdi, bunun zerine Allah onu balad, ve yetmi senenin amelinin (sevabn)geri kendisine verdi Btn bunlarn hepsi amellerin byk gnahlara keffaret olacana delil deildir, nk orada btn zikredilen kimseler piman olup tevbe etmitir. Allaha yaklaaca salih ameli sormas gnahlarn izini tamamen silmesi iin tevbeden sonradr, nk Allah teala tevbenin kabul ve oun vastasyla gnahlarn balanmas iin salih ameli art klmtr. Allah tealann u kavli gibi: (Ancak tevbe edip, iman eden ve salih amel ileyen mstesna) (3) Ve: (Tevbe edip, iman eden ve salih amel ileye kimseye gelince onun kurtulua erenlerden olmas umulur) (4) Tevbe eden tevbeden sonra Allahn dilemesine kalmtr, diyenle alakadr. Bu seleften korkanlarn bir ounun halidir Bazs bir adama dedi ki: Sen bir gnah ilendin mi? Adam:Evet, dedi. dedi ki: Allahn onu senin aleyhine yazdn da bildin mi? Evet, dedi. Allahn onu sildiini bilinceye kadar amel ile, dedi. bni Mesudun sz de bundadr: Mminler gnahlarn bir dan banda ve kendinin zerine dmesinden korkar ve vaziyette gryor, faskta gnahn burnunun zerinde uan sinek gibi gryor Bunu Buhari tahric etti. onlar amellerini ve tevbelerini itham ediyorlard, kendilerinden kabul edilmemi olmasndan korkuyorlard, bu da kendilerine iddetli korkuyu ve salih amel ilemede ok almay gerekli klyor. Hasan dedi ki: Yeryz dolusu ifakta bulunsa kendi nefsinde byk gnahtan emin olmayan kavme yetitim. bni Avn dedi ki: Amelin okluuna gvenen sen kabul edilmi mi, edilmemi mi, bilmiyorsun; Gnahlarndan emin olma, nk rtlm m rlmemi mi, bilmiyorsun, nk amelinin hepsi senden gaiptir Zahir olan-Alah en iyisini bilir-byk gnahlarn amellerle rtlmesi meselesinde udur: Eer byk gnahlar sadece farzlar yapmakla, kk gnahlar sildii gibi silecei (1) Taberani evsatta, bni Adiy Kamilde bni Hibanel Mecruhinde Enes Bin Malikten yle dediini rivayet etti: Rasululahh (sav) buyurduki: Kim tabutun drt yanndan tutar tarsa, Allah onun krk byk gnahn rter. Heysemi dedi ki: Senedinde Ali Bin sara var, o zayftr. (2) Ebu Nuaym Hilyede Ebu Musa el Earinin tercmesinde tahric etti, ibni Hibban sahihide bunu Ebu Zerden tahric etti, Beyheki bunu ibni Mesuda mevkuf olarak tahric etti. (3) Meryem suresi, ayet: 60 (4) Kasas suresi, ayet: 67 Murad ediliyorsa bu batldr. (S: 340) Eer bununla murad, kyamet gn byk gnahlarla ameller tartlp, byk gnaha karlk ameli ile byk gnah silinip te amelin sevab drlrse bu olabilir. Daha nce geti. bni mer vurduu klesini azad edince, yle dedi: Bunun hakknda azad etme benim iin sevaptan hibirey yoktur. nk gnaha keffaret olmutur, ve gnah byk gnahlardanda deildi. Ameller byk gnahlar iin nasl keffaret olur? Daha nce selefin u sz geti: Ktl iyiliin benzer sevab drr, bu kk gnahlarda byledir, byklerde durum nasl olacak? Baz byk gnahlar, ona zt olan baz ameleri boa karr,baa kakmak ve eziyet vermek sadakay boa kard gibi, faizle muamele cihad boa kard gibi. Aye (r.a)in dedii gibi.(1) Huzeyfe dedi ki: Evli iffetli kadna zina iftirasnda bulunmak yz senelik iyilii yok eder, bu odan merfu olarak rivayet edildi, ve Bezzar tahric etti. (2) kinci namazn tek etmek ameli bo kard gibi, byk gnahlar keffaret olacak amelin sevabn boa karmasna da itiraz edilemez. Bezzar ve hakim bni Abastan peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu tahric etti: Kyamet gn kulun iyilikleriyle ktlkleri getirilir, birbiriyle ksas olunur, veya hkm verilir, eer iyilii kalrsa onun sayesinde cennetle kendisine genilik verilir. (3) bni ebi Hatim bni Lehiann yle dediini tahric etti: Bana Ata bi Dinar Said bin Cbeyrin u ayet hakknda yle dediini anlatt: Kim zerre arlca hayr ilerde onu grr) dedi ki: (S: 341) Mslmanlar verdikleri takdirde kk eylerden dolay sevap almayacaklar grndeydiler, bir miskin geliyordu ona bir hurma bir para ekmek ve bir ceviz vermeyi az gryorlar ve onu geri eviriyorlar ve diyolard ki: Bu bir ey deil, biz ancak sevdiimiz eylerden verdiimizden sevap alrz. (4) Dierleri de bir kez yalan sylemek, bir kere harama bakmak, gybet ve buna benzer eyler gibi kk gnahta dolay knanmayacaklar grndedeydiler, ve diyorlard ki: Allah byk gnahlardan dolay cehennemi vadetti. Allah onlar amelin azl da yapmalar iin tevik etti, nk oalmas yakndr, errin azndan da sakndrd, nk oda yakn zamanda oalr, ve u ayet idi: Kim zerre arlnca hayr ilerken onu grr) dedi ki: Her takva ehli fasa her bir ktle karlk

bir ktlk yazlr, bir iyilie de on iyilik yazlr, kyamet gn olunca yine Allah mminin her iyiliini ona katlar ve her bir iyilie kar on ktl siler, kimin iyilii ktlnden zerre arlnca fazla olsa cennete girer. Bunun zahiri udur ki: Ksaslama iyiliklerle ktlkler arasnda olur, sonra ktlklere mukabil gelen iyilikler der, sonra ksaslamadan artan iyiliklere baklr. Bu iyilikleri ktlklere bir iyilikle stn gelen kimse o iyilikle sevap grr, geri kala gnahlarna mukabil der iyilikler diyenin szne uygundur. Btnne sevap verilir, sonra ktlkleri olmam gibi der ve byk gnahlar hakkndadr, diyenin szne muhaliftir. Kk gnahlar ise sevaplar kalmakla beraber salih ameller vastasyla silinir. Rasulullah (s.a.v) buyurduki: Allahn hatalar silip onunla dereceleri ykselttii eyi size bildireyim mi?. Holanlmayalara (souk, hastalk vb.) kar abdesti tam gzelce almak mescide ok adm atmak, namazdan sonra namaz beklemek Bu ameller iin hatalarn silinmesi ve derecelerin ykseltilmesi isbat edildi. (342) Yine Peygamber (s.a.v)i u hadisi: Kim yzkere Lai ilahe illallahu vahdehu la erike leh derse Allah ona yz iyilik yazar ve ondan yz ktlk siler, ve onun iin on kle azad etmeye denk bir sevap verilir. (5) Bu zikrin ktlkleri sildiine delildir, ve sevab da ileyene katlanm olarak kalmaktadr. (1) Darekutni ve Beyheki Snenlerinde tahric etti. (2) Bezzar, Taberani Kebirde tahric etti, Senedinde Leys bin Ebi Sleyman va, o zayftr, hadis hasende olabilir, dier adamlar sahih rivayet adamlardr. (3) Bezzar, Hakim ve Buhari tahric etti, senedinde Ebu Harun el Ummami var bni Hibbandan bakas ona gvenilir demedi. (4) bni ebi Hatim Said bin Cbeyrden rivayet etti. bni Kesir tefsiri: 4/541 (5) Malik, Ahmed, Buhari, Mslim Tirmizi, bni Mace ve Nesai Ebu Hureyreden tahric etti. Ayn ekilde samimi tevbe edenin ktlkleri de rtlr, ve iyilikleri kalr, Allah teala buyurduki: Nihayet insan gl ana erip krk yan avarnca derki: Rabbim! Bana ve anna babama nimete kretmemi ve raz olacan yararl i yapmam temin et. Benim iin de zrriyetim iin de iyilii devam ettir. Ben sana dndm. Ve elbetteki ben mslmanlardanm. ite yaptklarnn iyisini kabul edeceimiz ve gnahlarn balayacamz ve kimseler cennnetlikler arasndadrlar. Bu kendilerin verilen doru bir szdr. (1) Ve: (Doruyu getiren ve onu tasdik edenler varya, ite ktlklerden saknanlar onlardr. Onlar ki Rableri yannda diledikleri her ey vardr. te bu iyilik edenlerin mkafatdr. Bylece Allah, onlarn gemite yaptklar en kt hareketleri bile rtecek ve yaptklarnn en gzeline denk olarak mkafatlarn verecektir.(2) Onlar takva ve insanla vasfedince onlarn gnahlarda srarl olmadna bilakis onlardan tevbe ettiklerine delil olmutur. Yine Allah teala buyurduki: Kim Allahtan korkarsa onun ktlklerini rter, ve ecrini de byltr) (3) Farzlarn yaplmasn ve haramlarn terkini ieren takvaya ktlklerin rtlmesini ve ecrin bytlmesini terettb ettirdi. Allah teala gklerin ve yerin yaratlnda tefekker edenlerden yle haber verdi: Ey Rabbimiz! Gerek u ki biz, Rabbinize inann diye imana aran bir davetiye iittik, hemen ima ettik. Artk bizim gnahlarmz bala, ktlklerimizi, rt, ruhumuzu iyilerle al, ey Rabbimiz!) (4) (S: 343) Onlardan bunu kabul ettiini, kltklerini rttn ve olar cennetlere girdirdiini haber verdi. (Bizim gnahlarmz bala, ktlklerimizi rtt) Allah gnahlar balamayla kld, ktlkleri de rtmeyle has kld. Denilebilirki: Ktlklerle kkler, gnahlarla da bykler murad edilir, ktlkler rtlr, nk Allah onlar iin dnyada eri ve kaderi kefffaretler kld, gnahlar sahibini errinden koruyacak balamaya muhtatr, balama ve rtme birbirine yakndrlar. Bama gnahlar rtmektir, denilir, ve gnahn errinden korumak ve ayn anda onu rtmektir, denilir, bunu iin ba rtp onu koruyan eye mifer ismi verilmitir, ve herba rten eye migfer denilmemitir. (Migfer: Magfiret kelimesiyle kk bakmndan alakaldr. Mtercim) Allah teala meleklerin tevbe eden mminlere balanma ve gnahlardan errinden korunmalar iin dua ettiklerini bildirdi. rtme de bu cinstendir. Mteahhirinde bazs ikisi arasn ayrd. Tekfir (Keffaret klma: rtme) Gnahn eserini olmam gibi silmektir, mafiret ise bununla beraber Allah kula fazla ve ikramdr, bunda gr vardr. yle de tefsir edilebilir: Gnahlar salih amellerle mafiret edilmesi onlarn iyiliklere evrilmesidir, keffaretlerle rtlmesiyse sadece olarn silinmesidir. Y ne bunda da gr vardr. nk sahih olarak sabittir ki, ceza grlen gnahlar iyiliklere evrilir, ameli salihin keffaret olduu daha evladr. Baka iki mana ihtimali de vardr: Birincisi: Mafiret ancak cezalandrmakszn ve haseba ekmeksizin olur; nk gnahn errinden tamamen korumaktr, rtmese cezalandrdktan sonra vaki olabilir, nk dnyevi musibetlerin tamam hatalar iin keffarettirler ve onlar cezadrrlar, af ta ay ekilde ceza ile ve cezasz da olabilir, rahmet byledir. kincisi: Allahn keffaret olunan gnahlar silmek iin kld ameller ayn zamanda sevab da olabilir (gnahlar sildirmesi onun sevab olabilir), ve baka sevab olmayabilir, onda galib olan nefsin hevasna muhalefet ve meakkati gslemek cinsindendir, kk gnahlara meffaret olan byk gnahlardan kanmak gibi. Gnahlarn kendisi vastasyla baland ameller ise bunun dndakilerdir, ve bunda mafiret ve sevab bir arada olur, (S: 344) Kendisi vastasyla iyilik yazlan ve ktlk silinen zikir gibi. Bu vecih zerine amellerden ve bakalarndan keffaret olanlarn aras ayrlm olur. ______ (1) Ahkaf suresi, ayet: 15-16 (2) Zmer, ayet: 33-35 (3) Talak, ayet: 5 (4) Ali mran, ayet: 193

Gnahlarn rtlmesi ve balanmas Allaha izafe edildii zaman ikisi arasda fark yoktur. Birinci vecih aralarnda yine fark olur. kinci vecihe iki ey delildir: Biricisi: bni merin klesine vurupta azad ettii zaman syledii sz: Onun azad edilmesinde hibir ecir yoktur Onun keffaret olduuna delil getirildi. kincisi: Dnyevi musibetlerin tamam gnahlar iin keffarettirler. Sahabeden ve seleften ou dedi ki: Keffaretle birlikte onlara sevap yoktur, her ne kadar bazs onlara muhalefet ettiyse de byle dediler. yle denilemez: Keffaretler uyku hadisinde (1) hoa gitmeyen durumlarda abdesti tam almak ve namaza yryerekgitmekdiyetefsiredildi. Kim bunlar yaparsa hayrla yaar, hayrla lr, annesinden doduduu gibi hatalardan temizlenir. Btn bunlar ktlkleri siler ve dereceleri ykseltir, ve bunlardan sevap hasl olur. nk biz diyoruzki: Bir amelde iki ey toplanabilir, biriyle ktlkler rtlr, dieriyle dereceler ykseltilir, abdestin bizzat kendisine sevab verilir, fakat iddetli soukta abdesti tam gzelce almak ile nefse dnyevi bir elem olur ve bu durumda ktlklere keffaret te olur, bu hal dndaysa zikir ve bakasyla olduu gibi onunla hatalar balanr. (S: 345) Cemaata yrmekte byledir, o Allaha bir yaklama, bir taattr ve ona sevab verilir. Fakat nefse onunla gelen meakkat , yorguluk ve elem vastasyla, o keffarettir. Yine ama beklemek iin nefsi mescidde hapsetmek, ve nefsin meylettii yerlere, ya dnyevi bir kazan yada elence maksadyla kmay kesmek te byledir, bu, bu cihetten nefse elem vericidir. Ve kefaret olur. Hadise geldi ki: Mescide yryenin iki adamndan biriyle derecesi ykseltilir, dieriyle de ondan bir hata silinir. (2), bu zikrettiimizi kuvvetlendiriyor, kendisiyle gnahlarn rtlmesinin hasl olduu ey, derecelerin ykseltilmesinin hasl olduu eyden bakadr. Allah en iyisini bilir. Buna gre bir amelde gnahlarn rtlmesi ve derecelerin ykselmesi iki cihetten birleebilir, her halde bu iki vasfla vasflanr, onun keffaret olarak isimlendirilmesinde ve ondan sevaplarn katlaycs ve derecelerin ykselticisi diye haber verme arasnda bir ztlk yoktur, bunun iin peygamber (sav) buyurduki:Be vakit namaz, cumaya kadar cuma, ramazana kadar ramazan, byk gnahlardan saknldka aralardakilere kefarettir. nk nefsi farzlara devam etme yolunda hapsetmekte kk gnahlarn rtlmesini gerekli klacak ey vardr. Ayn ekilde Allah yolunda ehidlik te onunla duyulan elem vastasyla gnahlar rter ve dereceleri ykseltir, bu kalp ve beden salih amellerinin beraber olmas sebebiyledir. Bununla baz amellerde dereceleri ykseltmeye ve ktlkleri rtmeyi gerekli klacak eyin iki ciheten topland aa kt, ve ikisi arasda ztlk yoktur,.ve bu phesiz kk gnahlarda sabittir. Byk gnahlara gelince, ehide sevab hasl olmakla beraber ehidlikle rtlebilir; fakat hatasahibi ehid ehidlerin derecelererine gre drdnc derecededir. (S: 346) Ayn ekilde mam Ahmed ve Tirmizinin fedale bin Ubeydden tahric ettii, peygamber (sav)den byle rivayet edildi. Baz amellerle ecrinin tam verilmesiyle birlikte gnahlarn balanmasna zikir hakkndaki sahih hadisler delildir. Denildiki: Bu ktlkler ayn ekilde iyilik te yazlr,daha nce zikri geen Ebu Malik il Eari hadisinde olduu gibi. Yine selefin bazsndan bir iyilie on iyilik sevab verilip, birisiyle bir ktlk silinip, dokuz iyilik kalaca meselesi zikredilmitir. ______ (1) Hadis sahihtir, sahabeden bir topluluk tarafnda rivayet edildi. Tirmizi Ebu Hureyreden, Yine Malik, Mslim Tirmizi ve Nesaide Ondan tahri etti. bni Hibban Cabirden tahric etti. (2) Hadis sahihtir, Ebu Hureyreden Malik, Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Timizi, ibni Mace, ibni Hibban Hakki ve Nesai tahric etti. Zahire gre bu kk gnahlara hastr. Ahiretteyse iyiliklerle ktlkler karlatrlr birbirlerinden ksas aln, kimin iyilikleri ktlklerine stn gelirse, kurtulur ve cennete girer, bu kk ve byk gnahlarda eittir. Yine iyilikleri ve bakalar zerinden zulm olan kimseden de, mazlumlar haklarn aldktan sonra iyilii kalrsa o iyilikle cenete girer. bni Mesud (r.a) dedi ki: Eer Allah velisi ise zerre arlndaki iyiliini taki cennete girinceye kadar Allah katlar, eer aki ise melek ona der: Rabbim iyilikleri bitti ve onun ok hak isteyicisi kald. (Allah teala) buyururki: Onlarn ktlklerinden aln ve onun ktlklerine ekleyin, sonra ona ceheneme birbelge verin. Bunu ibniEbi Hatim ve bakas tahri etti. Bununla murad iyiliklerden bir zerrenin artrlmas, ancak Allahn mminlere olan fazla ikram iledir. yilik ve ktlkleri olann ve kendisi hakknda Allahn rahmet etmeyi diledii kimsenin hali byledir, Allah onun iyiliklerini cennete girinceye kadar artrr. Btn bunlar Allahn ikram ve rahmetindedir, kimse cennete ancak Allahn ikram ve rahmeti haricinde giremez. (S: 347) Ebu Nuaym zayf bir isnatla Ali (r.a)den merfu olarak tahric etti: Allah srail oullar peygamberlerinden birine vahyettiki: mmetin benim itaat ehlim olanlarak de ki: Onlar amellerine gvenmesinler, nk kyamet gn ben kula hesabta ksas yapmam, onu azaplandrmak dilersem azaplandrrm.mmetimden bana isyan ehli olanlara de ki: mit kesmesinler, ben muhakkak byk gnah umursamaz affederim

Bunun dorulaycs, sahih hadiste peygamber (sav)in u szdr: Kim hesapta tartlrsa azaplandrlr Bir rivayette de: Helak olur. (1) kinci mesele: Byk gnahlar gibi kk gnahlardan da tevbe gerekir mi? nk onlar Allah tealann u kavline gre byk gnahlardan saknld zaman rtlr: Eer yasaklandklarnzn byklerinden kanrsanz, sizin ktlklerinizi rter ve sizi erefli bir yere girdiririz) (2) Bu hususta insanlar ihtilaf ettti: Bazlar ondan dolay tevbeyi gerekli kld, bu ashabmzn (Hanbelilerin),ve baz fakihler ve kelamclarn grdr. Allah teala kk ve byk gnahlarn ardndan tevbeyi emretti, ve buyurduki: Rasulm ) Mmin erkeklere gzlerini harama dikmemelerini, rzlarn da korumalarn syle. nk bu kendiler iin daha temiz bir davrantr. phesiz Allah, onlarn yapmakta olduklarndan haberdandr. Mmin kadnlara da syle: Gzlerini harama bakmaktan) korusunlar, namus ve iffetlerini esirgesinler) uraya kadar: (Ey mminler! Hep birden Allaha tevbe ediniz ki kurtulua eresiniz) (2) Hususan kk gnahlardan da tevbeyi u ayetle emreti: (Ey mminler! Bir topluluk dier bir topluluu alaya almasn. Belki de onlar kendilerinden daha iyidirler. Kadnlar da kadnlar alaya almasnlar. Belki onlar kendilerinden daha iyidirler. Kendi kedinizi ayplamayn, birbirinizi kt lakaplarla armayn. mandan sonra fasklk ne kt bir isimdir.Kim de tevbe etmezse ite onlar zalimlerdir.) (3) nsanlardan bazlar da ondan dolay tevbeyi gerekli klmadlar. Mutezileden ve mteahhirinden bir grup dedi ki: iki eyden biri gerekir: Ya ondan tevbe, yada iyiliklerden gnahlar rtc bazsn yapmak. (S:248) bni Atiyye tefsirinde farzlarn ileyip, byk gnahlardan kanmakla kk gnahlarn rtlmesi hakknda iki gr hikaye etti: Birincisi: Fakihlerden ve ehli hadisten bir topluluktan hikaye etti-Bununla rtldne ayet ve hadisin zahirine gre kesin hkmedilir. kincisi: Bunu usulclerden hikayet etti-Bununla kesin hkmedilmez, bilakis kuvvetli zanna ve kuvvetli mide hamledilir, ve o Allahn dilemesindedir; nk kesinliiyle ____ (1) Aye (r.a)den Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi tahri cetti. (2) Tevbe, ayet: 30-31 (3) Hucurat, ayet: 11 hkmedilse kk gnahlar hkmnde olur, bu da islamn salam kulpunda bir noksanlktr, Ben de derimki: Denilebilirki: Onlar vastasyla rtlmesine kesin hkm verilemez, nk amellerle rtlmesi hakkndaki mutlak hadisler amellerin gzel yaplmasyla snrlandrlm olarak geldi, abdest ve namaz davarid olduu gibi. O zaman gnahn rtlmesini gerekli klacak gzel amelin varlna kesin hkm verilemez. bni Atiyyeni zikrettii ihtilaf zerine kk gnahlardan tevbe etmenin gereklilii hakkndaki ihtilaf bina edilir. bni Cerir Hasenden rivayetle tahric ettiki: Bir topluluk mer (r.a)e geldi ve dedilerki: Allahn kitabndan baz eyler gryoruzki onlarla amel edilmiyor? Onlardan bir adam dedi ki: Sen kurann tamamn okudun mu? Adam: Evet, dedi. dedi ki: Onu nefsinde hesap ettin mi? Adam: hayr, dedi. onu gznde hesap ettin mi? dedi. Adam: Hayr, dedi. Sen onu sznde hesap etti mi? dedi.Adam hayr, dedi. Onu eserinde hesap ettinmi?, dedi. Adam, hayr, dedi. Sonra devam etti onlarn sonucusuna kadar sordu, sonra dedi ki: merin annesi kaybetsiz, siz onu Allahn kitabn insanlara tatbik etmekle mi sorumlu klyosunuz? Allah bize ktlklerin olacan bildirdi. Buyurduki: Size yasakladklarmzn byklerinden kanrsanz, sizin ktlklerinizi rter ve size erefli bir yere girdiriz) (1) Enes bin Malike isnadla onun yle dedii rivayet edildi:Rabbmzdan bize ulaan gibisini grmedim: (S:349) Onun iin her ehil ve maldan karmadk.Sorabirazsustu ve dedi ki:Vallahi Allah bizi bundandahahafifiylemkellef kld,bizimbyklerden aasn balad.Byk gnahlardan bize ne? Sonra u ayeti okudu:Size yasakladklarmzn byklerinden kanrsanz, sizin ktlklerinizi rter ve sizi eref bir yere girdiririz) Bunu Bezzarmsnedinde merfu olarak tahric etti, mevkuf daha sahihtir. Allah teala ihsan sahiplerini byk gnahlardan kanmakla vasfetti, buyurduki: Gzel davrananlar da daha gzeliyle mkafatlandrr. Ufaktefek kusurlar dnda, byk gnahlardan ve edepsizlikten kananlara gelince,bilki Rabbin,aff bol olandr.(2) Lemem kelimesinintefsirihakknda selefinikigr vardr: Birincisi: pme ve okama gibi fuhiyatn balangcdr (3) bni Abbastan rivayet edildiki: O ahiretteki atele tehdidden ve dnyadaki hadcezasndan aada olanlardr (4). kincisi: Fuhiyat ve byk gnahlardanbir eyi bir kere ileip sonra ondan tevbe etmektir. Bu bni Abbasveebu Hureyre (r.a)den rivayet edildi (5) Ondan merfuluudan pheliolarak rivayet edildiki: yle dedi:Birazzina yapp sonra tevbe etmekve dnmemek,(S: 350) sonrabirazikiiip tevbe etmekvebir daha imeye dnmemek, biraz hrszlk yapp, sora tevbe edipbir daha dnmemektir.(6) Kim ki bu ayeti byle tefsiretti, yele dedi: Bunu fuhiyatn balangc diye tefsir edenlere muhalif olarakmutlakaodantevbe etmeyi artkld. Zahire gre iki gr te sahihtirve her ikisi de ayettenmuraddr,o halde ihsan sahibi: Byk gnahlarok nadir yapp ondan tevbe edendir, ve kk gnah ilemise deok iyilikleri vastasyla ktlkleri rtlen kimsedir, ve kkgnahlardadamutlaka srar etmemesi gerekir.Allah teala buyurduki:Bildikleri haldeonlar yaptklarnda srar etmezler)

(7) bniAbbastan yle dedii rivayet edildi: Israrla birlikte kk, istifarlabirlikte byk yoktur Ve bu zayf olarak birokvecihle merfu olarak ta rivayetedildi. Kk gnahlardevam etmekle bykolunca, ihsan sahiplerinin mutlaka kkgnahlara devamdan kanmalargerekir,ta ki bykgnahlardan ve fuhiyattan kanm olsunlar. ______ (1) Taberinin isnadyla rivayet edildi,sahihtir. (2) Necm suresi, ayet: 31-32 (3) Ahmed, Buhari, Mslimve bni Cerir bni Abbbastan yle dediini tahric ettti: Lememe Ebu Hureyrenin peygamber (sav)den rivayet ettiidedaha fazlabenzeyeni grmedim Allah Adem oulan zinadannasibiniyazmtr, onu mutalak yakalaycaktr,gzlerinzinas bakmaktr, dilinzinas konumaktr,nefistemennieder ve itah duyar, ferc te bunu ya dorularveya yalan (4) Taberitefsirinde bi Abbasn yle dediini tahric etti: Lemem iki haddenaa olandr:Dnya haddi ve ahirethaddi. (5)Bunu Taberi tefsirinde tahric etti, ve Hakim seyhaynin art zere dorulad (6) Taberi, bniEbi Halim Beyhiki Ebu Hureyden tahri etti. (7) Ali mran 135 Allah teala buyurduki: (Allahn yannda bulunanlar ise daha iyi ve daha sreklidir.Bu mkafatiman ve edenler ve Rablerine gvenenler iidir. Onlarbyk gnahlardanve hayaszlktan kanrlar, kzdklar zaman da kusurlar balarlar. Yine olar Rablerinin davetine icabet ederlerve namaz klarlar. Onlarnileri aralarnda danma iledir. Kedilerine verdiimiz rzktanda harcarlar. Bir hakszla uradkla zaman yardmlarla.Bir ktln cezas ona dek bir ktlktr.Kim balar ve bar salarsa, oun mkafat allaha aittir.Dorusu, o zalimlerisevmez.) (1) (S: 351) Buayetler mminleri Allahn kendilerniefarz kld iman vetevekkl yiren getirdikleri namaz klp Allahnkendilerine verdii rzktan harcadklar, ve btn taat hususunda Allaha icabet ettikleri ve byk gnahlar ve fuhiyattan saknmalareklinde vasflandrd. Bu takvann gerekletirilmesidir, ve onlarkzgnlk anndayaratklar balamakla vasflandrd, onlar affetme veslahetmekle grevledirdi. Bir hakszla uradklar zamanyarmlarlar.) kavli affetmeyezt deildir,nk yardmlama intikam almaya kudreti aklamakla olur,sonra af vaki olur,bu daha mkemmeldir. Nahai bu ayet hakknda dedi ki:Onlar zelil drlmeyi sevmezlerdi, gler yetince de affederlerdi. (2) Mcahid dedeki: Mmin iin nefsinin alaltlmasndan ve fasklarn onlara cesaret gstermelerinden holamyorlard. Mminehakszlk edildii zaman,intikam almaya gc yettiinibelirtiyordu, daha sonrada affediyordu.Bu gibihadise seleften ou iingeerlidir, Katade ve bakasonlardandr. Bu ayetler peygamber (sav)in Muaza yapt tavsiyenintamamn ieriyor. nk onlar farzlar yaplmasyla ve haramlardan kanmakla ve yaratklar affetmekle ve onlaraihsanla takvann gereklemesini iermektedir.Budanu lzum ediyor: Onlardan bykgnah dnda bir gnah vaki olursa, onlarn balanmasnavesile olacak takva hasletleriyle rtlm olur. Ali mran suresindeki ayetlere gelince orada mttakileri yaratklara iyilik etmekve fuhiyattan, nefse zulmden istifaretmekve bu hatalarda sra etmemekle vasfladr.Bu en mkemmelolandr, o da kk, byk her gnahn ardndan tevbe ve istifar etmektir. Peygamber (sav)de Muaza byletavsiyeetti. Daha nce bunuzikretmitik. (S: 352) Bu kounda szuzun tuttuk,nk halkbuna ihtiyac fazla, herkesbunu bilmeye ve sonra bunun gereince amel etmeye muhtatr. Allah baarverenve yardmcdr. Ktln peinden iyilik yapki, onu silsinSzn zahirine gre ktlkler iyiliklerle silinir.Bu konudakiierisinde u ifade olan eserlerin zikri daha nce geti: Ktlkler, arkasndan iyilikyapld zaman melekerin sahifelerinden siliir. Atiyyetl Avfi dedi ki:Bana ulat ki, hatas zerine alayann hatassilinir ve onun iin bir iyilik yazlr Abdullah bin Amrdan yle dedii rivayetedildi: Kim iledii bir hatay hatrlar ve odan kalbi rperip, Allaha istifar ederse, onu (hatay) Rahman silinceye kadar hibir ey kapsedemez Bir bin Haris dedi ki: Fudayl bi yadn yle dedi bana ulat: Gndzalamas ak ilenen gnahlar siler, gece alamas gizli yaplan gnahlar siler. Peygamber (sav)in u hadisinidaha nce zikretmitik0 Size allahn hatalar silecei ve kedisi vastasyla dereceleri ykseltecei eyi bildiriyem mi? Bir taife dedi ki: Gnahlar ameller sahifesinden tevbe ve bakasyla sahibi kyamet gn vakf oluncaya ve onlar okuyuncayakadar silinmez. u ayeti delil getirdiler: Kitap ortaya konmutur. Sulularnoda yazl olandankorktuklarn grrson. Vay halimize ! Derler, bu asl kitapm! Kk, bykbrakmaksznhepsini sayp, dkm (3) _____(1) ura, ayet 36-40 (2) Said bin Mansur, Abd bin Humeyd, bni Cerir, bnil Mnzir ve bni ebi Hatim brahimii Nahiden tahric eti.(3) Kehf, ayet: 49 Bu ayetin delil getirilmesinde gr vardr; nk orda sularn hali zikredildi, ve onlar byk gnah ehli kimselerdir gnahlarndan tevbe eden veya iyilikleri vastasyla ktlkleri siien mminler ona dahil deildir. Bundan daha a, u ayeti: Kim zerre arlnca hayr ilerse, onu grr ve kim zerre arlnca er ilerse onu grr.) (1) Baz tefsirciler bu szn tahkik ehli yanda doru olduunu zikretti. (S: 353) Bu sz Hasan- Basri ve Bilal biSaded Dimekiden de rivayet edildi. Hasan gnah ileyip, sonra tevbe ve istifar eden kul hakknda dedi ki: O balanr fakat, kitabnda kendisi vakf olup grmeden silinmez. Sonra Hasan Basri alad ve dedi ki: Sadece bu makamdan haya iin alasak, alamamz gerekir.

Bilal bi Sad dedi ki: Allah gnahlar balar fakat kul tevbe etse de , o gnahlara vakf edinceye kadar sahifeden silmez. Ebu Hureyre (r.a)dedi ki: Allah kyamet gn kula yaklar ve onu yaratklarn tmnden gizler, ve ona bu gizlilik ierisinde kitabn verir, ve buyururki: Ey adem olu kitabn oku okur ve iyilie ura, yz beyazlanr, kalbi sevinir, ve Allah buyuruki: Biliyor musun ey kulum? Evet, der. Allah teala: Ben onu senden kabuletkim, buyurur ve kulsecde eder. Allah teala :Ban kaldrve kitabna dn,buyurur. Okur ve ktle rastlar,yzkararrve kalbi rperirve rabbine kar kendinden bakasnn bilemedii bir haya kendisini sarar.Allah tela:Bankaldr ve kitabn dn, buyurur. okur ve ktle rastlaryzkarar ve kalbi rperir ve Rabbine kar kendinden bakasnnbilemedii bir haya kendisini sarar. Allah teala buyururki: biliyor musun eykulum? Evet, ya Rabbi der.allah teala ben onu senin iinbaladm buyurur, ve kul secde eder yaratklar onun ancak secdesini grr, hatta birbirine yle seslenirler: Allahasla asi olmayanu kula ne mutlu, o yaratklar o kulun Rabbiyle kendi arasnda olan ve kulun karlat durumu bilmezler (2). Ebu Osman en Nehdi Selman rivayetle dedi ki: Kyamet gn adama sahifesi verilir, st tarafn okur, orada ktlklerini grr, zann nerdeyse kty e giderken aasna bakar, iyiliklerini grr, sonra tekrar yukarsna bakarki ktlkler iyiliklere evrilmi. (3) (S: bni Ebi Hati Muazbin Cebelin baz ashabna isnatla yle dediini rivayet etti: Cennet ehli cennete drtsn olarak girer: Mttakiler, sonra kredeler, sonra korkanlar, sonra ashabl yemin kitab sandan verilenler) Denildiki: Onlara niin ashabl yemin ismi verildi? dedi ki: n onlar iyilik ve ktlk yaptlar, ve kitaplar salarnda verildi, ve ktlklerini harf, harf okudular ve dediler ki: Ya Rabbi bunlar bizim ktlklerimiz, iyiliklerimizi nerede? Bu anda Allah ktlkleri siler ve onlar iyilik yapar, o vakit onlar: ( te alnz kitab okuyunuz) (4) derler, onlar cennet ehlinin ounluudur. Bu gr ehli ktlklerin iyiliklerle silinmesi hadislerini onlarn yazsnn silinmesi deil de cezalarnn silinmesi manasnda yorumluyorlar herhalde, Allah en iyisini bilir. nsanlara gzel ahlakla muamele et Bu takva hasletlerindendi, takva ancak onunla tamamlanr, peygamber (sav) aklama ihtiyac olduu iin onu ayrca zikretti, nk insanlarda ou takva insanlar haklarn yerine getirmeksizin Allahn haklarn yerine getirmektir zannediyor. Muaza insanlarla iyi geimesini emretti, nk onu retici fakih yetitirici ve kad olarak gnderdi. Byle olan kimse bakalarn muhta olmad lmnde insanlarla gzel ahlakla muameleye muhtatr. ou zaman Allahn haklarna nem veren kimseler, Ondan korkan, itaat eden kimseler kullarn haklarn tamamen ihmalediyor veya onda kusur ediyor. Allahn haklaryla kullarn haklarn bir arada yapmak gerekten zordur, buna ancak peygamberlerden ve sddklarda mkemmel olanlar gc yeter. Harisel Muhasibi dedi ki: ey zordur veya yoktur: Korumakla birlikte gzel yz, dindarlkla beraber gzel ahlak, emanetle birlikte gzel kardelik Selefin bazs dedi ki: Davud (A.S) ssz bir yere oturdu. Allah azze ve celle buyurduki: Seni ne olmu ki yalnz gryorum? (S:335) dedi ki: Ey alemlerin Rabbi senin iin inanlar terk ettim, buyurdiki: ki: ______(1) Zilzal, ayet: 7-8 Buhari ve Mslim Safvan bin Muhrizden mana olarak buna yakn bir hadis tahric etti. (3) bni Ebi Hatim sahih bir isnatla tahric etti. (4) Hakka suresi, ayet: 19 Ey Davud! nsanlarn sana ynetmelerini ve bu hususta rzam kazanacam bir eyi bildiriyem mi? Ahlaklaryla insanlara muamele et, imann benimle aranda perde kl Allah teala insanlarla gzel ahlakla muameleyi takva hasletlerinden sayd, bilakis u ayette onunla balad. (O cennet takva sahipleri iin hazrland. O takva sahipleri ki, bollukta da darlkta da Allah iin harcarlar, fkelerini yutarlar ve insanlar affederler. Allah da gzel davranta bulunanlar sever) (1) bni Ebid Dnya Said el Makrubinin yle dediini rivayet eti: Bize ulatki, bir adam Meryem olu sa (A.S)a geldi ve dedi ki: Ey hayr reticisi! Gerektii gibi nasl Allah iin takva sahibi olurum?. Buyurduki: Kolay bir ile: Allah tm kalbinle sev, gcn yettiince amel et, nefsine acdn gibi kendisin oulan davac . dedi ki:Kendi cinsim olu kimdir, ey hayr retcisi? Buyurduki: Adem oulunun hepsidir, kendine yaplmasn sevmediin eyin kimseye yapma, ve gerektii gibi Allahtan korkman budur Peygamber (sav) gzel ahlak iman hasletlerinin en mkemmeli kld. imam Ahmed ve Ebu Davud Ebu Hureyre (r.a)den peygamber (sav)i yle buyurduunu tahric etti: manca mminlerin en mkemmeli ahlaka en gzel olanlardr (2) Bunu Muhammed bin Nasr el Mervezide tahric etti ve unu ekledi: kii mmin olur ve ahlakndan bir ey olur bu imannda noksanlatrr mam Ahmed, Ebu Davud, Nesai ve bni Mace same bin erikten yle dediini tahric ettti: Dediler ki:Ya rasulullah mslman kiiye verilen en faziletli ey nedir? Buyurduki: Gzel ahlak (3) (S: 356) Takvay isteyenin namaz ve orula megul olup gzel ahlak ihmal etmemesi ve namaz ve orucun faziletlerini keseceini zan etmemesi iin, peygamber (sav) gzel ahlak sahibini ahlakyla oru tutup gece ibadeti yapann derecesine ulaacan haber verir. mam Ahmed ve Ebu Davud Aye (r.a)den peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti: Mmin gzel ahlakyla oru tutan ve kyam edenin derecesine yetiir (4) Peygamber (sav)in yle buyurduunu haber verdi: Mizanda en ar olan ey gzel ahlaktr, gzel ahlak sahibi Allaha en sevimli olandr ve meclis bakmndan da peygamberlere en yakn olandr.

mam Ahmed, Ebu Davud Tirmizi Ebud Derda (r.a)dan peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti: Kulun mizannda gzel ahlaktan daha ar gelen hibir ey yoktur, ahlak sahibi ahlakyla namaz ve oru sahibinin derecesine ular bni Hibban Abdullah bin Amrdan peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti: Sizin Allaha en sevimli olannz ve kyamet gn meclis bakmndan bana en yakn olannz haber vereyim mi? evet, haber ver), dediler. buyurduki: Ahlaka en gzel olanndr. daha cne Ebu Hureyre (r.a)nin peygamber (sav)den rivayet ettii u hadis gemiti: enete en ok girdiren ey Allahtan korkmak ve gzel ahlaktr Ebu Ebu mameden peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti s:357 Ahlak gzel olan ben cennette yksek bir kke kefilim (5) Bunu Tirmizi ve bni Mace nanasyla Enesten tahric etti. Seleften gzel ahlakn tefsiri rivayet edilir. Hasandan yle dedii rivayet edildi: Gzel ahlak: Cmertlik, bol vermekve tahammldr abiden yle dedii rivayet edildi :Gzel ahlak ok vermek, ihsanda bulunmak ve gler yzl olmaktr abide byleydi. bnil Mbarekten yle dedii rivayet edildi: Gler yzl olmak iyilii emretmek, eziyette engel olmaktr Selam bin Ebu Muti gzel ahlaktan soruldu, bunu zerine u iiri okudu: ________ (1) Ali mran, ayet: 133-134 (2) Hadis sahihtir, Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi ve bni Hibban tahric etti, Hakimde dorulad. (3) same bin erikten Ahmed, Nesai, bni Mace ve Taberani tahric etti. Ravileri gvenilirdir. (4) Ahmed, Ebu Davud, bni Hibban tahric etti, Hakim dedi ki: Buhari ve Mslimin art zere sahihtir. (5) Ebu Davud, Tirimzi ve bni Mace tahric etti. Tirmizi dedi ki: Hadis hasendir. Onu kendisine geldiin zaman ay gibi sanki isteyecein yeni sana sana verecek gibi grrsen eer onun elinde ruhun baka birey olmasa onunla cmertlik, eder, onu isteyen Allahtan korksun hangi taraftan gelirsen o denizdir derinlii bellidir, cmertlik onun sahilidir. mam Ahmed dedi ki: Gzel ahlak olmann ve hiddetlememendir Odan yle dedii rivayet edildi: Gzel ahlak: nsalardan olan eye tahamml etmendir shak bin Raheveyh dedi ki: Gler yzl olman ve kzmamandr Muhammed bin Nasrda buna benzer syledi. Baz ehli ilim dedi ki: Gzel ahlak, Allah iin fkeyi yutmak, fask ve bidatlar haricindekilere gler yzl olma, edeplendirmek haricinde hata edenleri affetmek, haddi uygulamak, her mslmandan veya her anlamal kafirden eziyeti engellemek, ancak ktl deitirmek ve mazlumdan ar gitmeden hakk almak mstenadr mam Ahmedin msnedinde Muazbin Enes el Chenide peygmber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Fziletlerin en faziletlisi: Seninle alakay kendine alaka kurman, seni mahrum edene vermen, sana sveni geitirmendir(1) (S:358) Hakim ukbe binel Cheniden yle dediini tahric etti. Rasulullah (sav) bana buyurduki: Ey Ukbe sana dnya ve ahiret ehlinin ahlaknn en stn haber vermeyelim mi?: Senden slay kesene sen sla yap, sana mahrum edene ver, sana zulmedeni affet (2) Taberani Ali (r.a)den peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu rivayet etti: Dnya ve ahiret ehli ahlakn en deerlisini sana bildireyim mi? Senden slay kesene sen sla yap, seni mahrum edene, varsa zulum edeni affet. (3) (1) Hadis zayftr, Ahmed msnedde, Taberani Kebirde Muaz bin Eneste tahric etti. (2) Hadis hasendir, Ahmed Hakim ve Taberani tahric etti. Heysemi dedik: Ahmediniki isnadndan birinin adamlar gvenilirdir. (3) Hadis zayftr. Taberani Evsatta tahric etti. Heysemi dedi ki: Heysemi dedi ki: Senedinde Haris var, O zayftr. Mecmauuzzevaid: 8/188 ve soras FAYDALI KEL MELER G ZL VE AIKTA ALLAHIN KONTROL Ebul Abbas Abdullah bin Abbas (r.a)tan yle dedii rivayet edildi: Bir gn peygamber (s.a.v)in arkasndaydm bana buyurduki: Ey ocuk sana birka kelime reteceim: Sen Allah (dinini) koru ki, Allahta seni korusun, sen Allah dinini koru ki, Allah karnda bulursun. stedii zaman Allahtan iste, yardm dilediin zaman Allahtan yardm dile. Bilki mmet eer sana bir eyle fayda vermek zere toplansa, sana ancak Allahn senin lehine yazd ey ile fayda verebilirler, ve eer sana birey ile zarar vermek zere toplansa ancak Allahn senin aleyhine yazd eyle sana zarar verebilirler. Kalemler kaldrld ve ve sahifeler kurudu Tirmizi rivayet etti ve dedi ki: Hadis hasen, sahihtir. Tirmiziden bakasnn rivayetindede: Allah dinini koru ki, Allah nnde bulasn, sen Allah bollukta bil, Allahta seni iddet annda bilsin, bilki sana isabet etmeyecek olan isabet etmeyecektir, isabet edecek olan amayacaktr, bilki zafer sabrladr, k kaps skntyladr, her bir zorlukla beraber kolaylk vardr (1) Bu hadisi Tirmizi Hane es Sananiden rivayetle tahric etti. Oda bni Abbastan rivayet etti. mam Ahmedde yine Haneten dier iki kopuk isnatla tahric etti. Onun hadisinin lafz udur (S: 360) Ey ocuk, veya ey ocuk sana Allahn sana fayda verecei kelimeler retmeyeyim mi? Evet ret, dedim.Buyurduki: Sen Allah bollukta bil, Allahta seni iddet annda bilsin, istediin zaman Allahtan iste, yardm dilediin zaman Allahtan yardm dile. olacak eyler hakkda kalem kurudu (herey takdir edildi, bitti) eer yaratklarn tm Allahn hkmetmedii birey sana fayda vermek isteseler, buna g

yetiremezler. Eer Allahn hkmetmedii bir eyle sana fayda vermek isteseler, buna g yetiremezler. Eer Allahn senin aleyhine yamad bireyle sana zarar vermek isteseler, buna g yetiremezler, bilki holanmadn eye sabrda ok hayr vardr, zafer sabrladr, k kaps skntyladr, zorlukla beraber kolaylk vardr Bu lafz eyh rahimehullahn zikrettii ve Tirmiziden bakasna isnat ettii lafzdan daha tamamdr, eyhin zikrettii lafz Abd bin Humeyd msnedinde zayf bir isnatla rivayet etti. Oda Atadan Oda ibi Abbastan rivayet etti. Bu hadis ibni Abbastan bir ok yollarla rivayet edildi. Olu Aliden klesi krimeden, Ata bin Ebi Rabahtan, Amr bi Dinardan, Ubedullah bin Abdullah, Ebu Mleykeden ve bakalarndan rivayet edildi. (S: 361) Peygamber (sav)i bu tavsiyeyi bni Abbasa yapt, Ali bin Ebi Talibten, Ebu said-i Hudriden, Sehl bin Sadden ve Abdullah bin Caferden rivayet edildi. snadlarnn hepinde zayflk vardr. Ukayli hadisin isnatlarn hepsininzayf oldunu ve bazsnn , bazsndan daha dzgn olduunu zikretti, Her halkarda Tirmizinin Haneyoluyla tahric ettii hadis gzeldir. Bu hadis byk tavsiyeler ve din ilerinden byk kaideler ieriyor. Hatta baz alimler dedi ki: Bu hadisi dndm, beni dehete drd, nerdeyse aklm kaybedecektim, bu hadise cahil kalanlara, ve manasn az anlayanlara yazklar olsun. Derim ki: Bunun erhi iin mstakil bir cild yapld, biz burda ksaca baz maksatlarn zikredeceiz. Allah muhafaza et Yani: Hududunu, hukukunu, emir ve yasaklarn muhafaza et. Bunun muhafaza edilmesi: Emirlerini yerine getirmek, yasaklarndan kanmak, hududu amamaktr. Byle yapan kimse Allahn methettii, Allahn hududunu muhafaza eden kimselerdendir. Allah teala buyurduki: ( te size vadedilen cennet! ki, o Allaha, ynelen, (Hadis sahihtir, mam Ahmed ve Tirmizi tahri etti, ve gzeldir, dedi. emirlerini riayet eden, grmedii halde Rahmandan korkan ve Allaha ynelmi bir kalp ile gelen kimselere mahsustur) (1) (S: 362) Allahn emirlerinden korunmas gerekenlerin en bynden olan, namazdr. Allah teala onu muhafaza etmeyi emretti ve buyurduki: Namazlar ve orta namaz koruyun) (2) onlar koruyanlar u kavliyle methetti: (Onlar ki namazlarn muhafaza ederler. (3) Peygamber (s.a.v) buyurduki: Kim onlar muhafaz ederse onu cennete girdirmeye Allahn ahdi vardr.(4) Dier bir hadiste de: Kim onlar muhafaza ederse onun iin kyamet gn bir nur, bir delil ve kurtulu olur.(5) Temizlikte ayn ekildedir, nk o namazn anahtardr. Peygamber (sav) buyurdu ki: Abdesti mi mminden bakas muhafaza etmez. (6) Yeminler de korunmas emredilelerdendir. Allah azze ve celle buyurduki: Yeminlerinizi koruyuuz) (7) nk yemini insanlar ok kullanyor, ve gereini insanlardan ou ihmal ediyor, onlar korumuyor. bni Mesud hadisinde olduu, gibi, ba ve karn korumak ta bunlardandr. Allahtan hakkyla haya etmek:Ba ve ierdii eyi, ve karn ve ierdii eyi korumandr. Bunu mam Ahmed ve Tirmizi tahric etti. (8) Ba ve ierdiini korumaya, iitmeyi, gz ve dili haramlardan korumakta girer. Karn ve ierdiini korumak: Kalbin haram klnanlardan korunmasnda ierir. (S: 363) Allah teala buyurduki: Bilinizki Allah nefislerinizdekini bilir, Ondan saknnz) (9) Btn bunlarn hepsini Allah teala u kavlinden topla: Kulak, gz, kalp ve btn bunlar odan hakknda bilgi bulunulmayan eyden sorumludur) (10) Yine karnn korumas haram yiyecek ve iecek girdirilmemesini de ierir. Allahn yasaklarndan korunmas gerekenlerin en by : Dil ve ferttir. Ebu Hureyre (r.a) peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet etti: Kim ki enesini ve iki aya arasndakini korursa cennete girer. Bunu Hakim tahric etti. mam Ahmed Ebu Musa (r.a)dan peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu tahric etti: ki enesini ve fercini koruyan cennete girer Allah teala gzlerini korunmasn emretti ve koruyanlar methetti: (Rasulm) Mmin erkeklere yle gzlerini haramdan yumsunlar ve ferclerini korusunlar). (11) Ve buyurduki: Gzlerini koruyan erkekler ve kadnlar, Allah ok zikrede erkekler ve ok zikreden kadnlar var ya; ite Allah bunlar iin bir mafiret ve byk bir mkafat hazrlamtr). (12) Ve buyurduki: (Mminler kurtuldu, ki onlar namazlarndan huu iindedirler) u kavle kadar: (S: 364) ki onlar ferlerini korurlar, eleri ve sa ellerinin sahip olduu (cariyeleri) hari. Bunlarla ilikileriden dolay) knanm deillerdir). (13) Ebu dris el Havlani dedi ki: Allah teala Adem (A.S)i yeryzne indirdiide ilk emrettii ey: Ferci korumaktr, ve buyurduki: ki Onu ancak helalden kullan. Seni korusun Yani: Kim Allahn hudunu korur, haklarna riayet ederse, Allahta onu korur, nk mkafat amelin cinsine gredir, Allah tealann buyurduu gibi: Ahdimi yerin getirinki bende sizin ahdinizi yerine getireyim (14). Ve buyurduki: (Beni zikredin ki, ben de sizi zikredeyim) (15) Ve eer siz Allaha dinine yardm ederseniz, Allahta size yardm eder) (16) Allahn kulunu muhafaza etmenin iki eit ey girer: Birincisi onu dnyevi menfatalerinede (1) Kaf suresi ayet: 32-33 (2) Bakara, ayet: 238 (3) Merac suresi: ayet: 34 (4) Hadis sahihtir. Ubade bin Samitten Malik, Ahmed, Ebu Davud, Nesai, bni Mace ve bni Hiban tahric etti. (5) Hadis sahihtir Abdullah bin Amrdan, Ahmed Darimi ve bni Hibban tahric etti. (6) Hadis sahihtir, Sevbandan Ahmed, Darimi, ibni Hibban tahric etti. Hakim dedi ki: Buhari ve

Mslimin art zere sahihtir (7) Maide, ayet: 89 (8) Hadis zayftr, Ahmed, 235 (10) isra; ayet: 36 (11)Nur, ayet: 30 (12) Ahzab, ayet: 35 (13) Mminun, ayet: 1-6 (14) Bakara, ayet: 40 (15) Bakara, ayet: 152 (16) Muhammed suresi, ayet: 7 Korunmas, bedenini, ehlini, ocuunu ve maln korumas gibi. Allah azze ve celle buyurdu ki: (Onun nnde ve arkasnda Allahn emriyle onu koruyan takipiler melekler ) vardr (1) bni Abbas dedi ki: Onlar meleklerdir, onu Allah emriyle korurlar, kader gelince odan ayrlrlar (2) Ali (r.a) dedi ki: Her adamla beraber takdir edilmemi eylerden koruyan iki melek vardr, kader gelince kaderle adam babaa brakrlar, muhakak ki ecel korunmu bir kalkandr (3) Mcahid dedi ki: Her kul ile beraber onu cinsinden, insandan, haerattan koruyan melek vardr, ona gelen hereye arkana (dn, git) der, ancak Allahn izin verdii ey hari, o kula isabet eder. (4) mam Ahmed, Ebu Davud ve Nesai bni merin yle dediini tahric etti: Rasulullah (sav) sabahlaynca ve akamlaynca u dualar terk etmezdi: Allahm senden dnya ve ahirette marifet istiyorum, Allahm senden dinim, dnyam, ehlim ve malm hususunda af ve afiyet istiyorum, (S: 365) Allahm ayplarm rt, kortuklarmdan emin kl, beni nmden, arkamdan, samdan, solumdan ve stmden koru, senin azametinle altmdan gafil avlanmaktan sana snyorum (5) Allah kimi ocukluumda ve kuvvetli ada (genliide) korumusa, ihtiyarlnda ve kuvvetini zayflad andada koru, ona iitmesiyle , grmesiyle, kuvveti ve aklyla fayda verir. Alimlerden biri yz yan at halde akl ve kuvvetiyle faydalanyordu, bir gn iddetli bir sray yapt ve bu hususta knand. (alimlerden biri) Ve dedi ki: Kklmzde bu azalarma ikayetlerden koruduk, Allahta ihtiyarlmzda korudu. Bunun aksi olarakta, seleften biri direnen ihtiyar birini grm ve demiki: Bu kklnde Allah Allahn hukukunu) zayi etmi, Allahta ihtiyarlda onu zayi etti. Allah kulun salihlii sebebiyle lmnden sonra zrriyetini de koruyabilir, Allah tealann u kavli hakknda denildii gibi) (O ikisinin babas da salihti) (6) O ikisi anne babalarnn salihlii sebebiyle korundular (7) Saidbi Mseyyeb oluna dedi ki: Senin iin senin hakknda korunmak midiyle, namazm fazlalatracam, sonra u ayeti okudu: O kiinin babas da salihti) mer bin Abdul Aziz dedi ki: Hangi bir mmin lse Allah onun arkasndan gelenin, ve onun da arkasndan geleni (suyunu) korur. bnil Mkedir dedi ki: Allah salih adam sebebiyle ocuunu, ocuunun ocuunu ve etrafndaki evleri korur, onlar Allah korumas ve rtmesinde devam ederler. (8) Kul ne zaman Allaha itaatla megul olursa Allahta onu o halde korur. (S: 366) mam Ahmedin msnedinde peygamber (s.a.v)in yle buyurduu rivayet edildi: Bir kadn evindeydi, mslmanlarn bir seriyyesi iinde oda kt, on iki tane keici ve eirip dokuma yapt bir demiri verdi. Annesi ve ip eirip doku yapt demiri kaybetti , ve dedi ki: Ya Rabbi senin yolundan kanlar muhafaza edeceine sen kefildin, ben keimi ve ip erip, dukuma yaptm demirimi kaybettim, ben kei ve ip eirip dukuma yaptm demirim iin sana aryrum. Dedi ki: Peygamber (s.a.v) kad Rabbna iddetli armasn zikretmeye balad, rasulluh (s.a.v) buyurduki: O kadn keisi ve ip eirip dokuma yapt demiri ve onun bir misli daha oldu. Kim Allah korursa, Allahta onu her ezadan korur, peygamber (s.a.v)in klesinin gemisine olduu gibi, onun bindii gemi krld ve ve adaya kt, bir arslan grd kendisiyle beraber arslan yryp kendisine yol gsterdi, kendisine oral bildirince, sanki veda eder gibi hmhm etmeye balad, sonra arslan dnd, (9) ________ (1) Rad ayet: 11 (2) Taberi tefsirinde tahric etti. (3) Taberani tahric ettti, adamlar gvenilirdir. (4) Taberi tefsirinde tahric etti. (5) Hadis sahihtir, Ahmed, Ebu Davud, Nesai, bi Mace ve bni Hibban tahric eti. (6) Kehf suresi, ayet: 82 (7) Bunu bni Abbas dedi, Taberi tefsirinde,ve bnil Mbarek rivayet etti. Hakim eyhaymin art zere dorulad. (8) Ebuuaym Hilyede, Humeydi ve Abdullah bin El Mbarek Zhdde tahric etti. (9) Hadis sahihtir, Taberani Kebirde iyi bir senedle tahric etti, Hakim dorulad. brahim bin Edhem bir bostanda uyurken yannda aznda bir nergiz demeti olan olduu halde grld, uyanncaya kadar, ylan onu korudu. Bunun aksi de: Kim Allah zayi ederse (kukunu, emir ve yasaklarn) Allahta onu zayi eder, onu halk arasnda zayi eder, hatta zarar ve eziyet , faydasn umduu kendi ehlinden ve bakasndan gelir. Seleften birini dedii gibi: Ben Allaha asi oluyorum, bunu himmetimin ve hayvanmn ahlakndan biliyorum. Korumann ikincisi eidi ki, o en erif olandr: Allahn kulu dini ve iman hususuda korumas, onu hayatda saptrc phelerden korur, lm annda onun dini korur ve onu iman zere ldrr. (S: 367) Seleften biri dedi ki: Bir adamn lm gelince melee denir ki: onun ban kokla. Melek derki: Onun banda kuran buluyorum. Kalbini kokla, denilir. Derki: Kalbinde oru buluyorum. ki ayan kokla, denilir. ki ayada kyam buluyorum, der. dedi ki: O nefsini korudu, Allahta onu korudu. Sahihhaynde Bera bin Azibten rivayet edildi: Peygamber (s.a.v)ona buyururken yle sylemesini emretmi: Eer benim canm alrsan ona ac, onu yaatrsan salih kullarn koruduun eyle onu koru mer (r.a)e peygamber (s.a.v) yle sylemesini retmi: Allahm ayaktayken beni islamla, otururken beni islamla, yatarken beni islamla, koru, benim hakkmda dman ve hasetiye uyma (Dman ve hasetiyi sevidirme) Bunu bni Hibban tahric etti. yle buyuruyordu: Allaha birey emanet edilirse, onu korur Bunu Nesai ve bakas tahric etti. (1)

(S: 368) Allah dininin hudunu koruyan mmin adam korur, dinin bozacak eyle o kimse arsna, eitli koruma ekilleriyle engel koyar, kul bazsn hissetmeyebilir, bazan da ondan holanmayabilir. Yusuf (A.S) hakknda buyurduu gibi te bylece biz, ktlk ve fuhu odan uzaklatrmak iin delimizi gsterdik) phesiz O ihlasl kularmzdad) (2) Bilinizki Allah kul ile kalbi arasda girer) ayeti hakknda bni Abbas dedi ki: Mmin kul ile atee gtren masiyet arasna girer. (3) Hasan masiyet ehlini zikretti ve dedi ki: Onu Allah kk grdler ve onu asi oldular, ee onu izzetli grselerdi onlar muhafaza ederdi. bni Mesud dedi ki: Kul ticaretten veya emirilikten birey yapmaya azmeder de, hatta kendisine kolay klnr, Allah ona nazar eder ve melee derki: Bu ii ondan uzaklatrn, eer ona bunu kolay klsam onu atee girdiririm, ve onu o kuldan uzaklatrr, kul ve u szyle uursuzluk zann eder. Filan beni geti, veya filan bana tuzak kurdu. Halbuki o i Allahn ikramndan baka bir ey deildir. Taberani Enesten tahric etti. Oda peygamber (s.a.v)den rivayet ettiki: Allah azze ve celle buyuruki: Kullarmdan imann ancak fakirliin dzeltii kimse vardr eer ona genilik zenginik veren bu onu sorar. Ve kullarmdan imamn ancak zenginliin dzelttii kimse vardr, eer onu fakir klmas, bu onu bozar kullarmdan imann ancak saln dzelttii kimse vardr, eer onu hasta klsam, bu onu bozar. Kullarmdan imann ancak hastaln dzelttii kimse vardr, eer ona salk versem, bu onu bozar. Kullarmdan ibadetten birkap isteyen vardr,onu ucub girmemesi iin, ona engel olurum ben kullarmn kalbini biliim sebebiyle evirip eviririm, ben bilen ve hereyden haberdar olalm (4) Allah koru ki, nnde bulasn sznn manas: Allahn hudunu koruyap, haklarna riayet eden kimse, nereye ynelse her halinde Allah beraberinde bulur. (1) Hadis sahihtir, bni merden Ahmed, Tirmizi, Nesai bni Mace ve bni Hibban tahric etti. (2) Yusuf suresi, ayet: 24 (3) Enfal, ayet: 24 (4) Hadis zayftr, ibni Ebid Dnya, Nuaym Hilyede tahric etti. Ve dedi ki: Enesten rivayet edildi, gariptir. Allah onu kuatr, ona yardm eder, ona baar verir, ve doru eder, nk Allah takva ve ihsan ehliyle beraberdir. Katade dedi ki: Kim Allahtan korkarsa Allah onunla beraber olur, kiminle Allah beraberise, onunla beraber yenilmez bir topluluk vardr, uyumaz bir koruyucu, amaz bir yol gsteren vardr. (1) Seleften biri kardeine yazdki: Eer Allah seninle beraberse kimden korkuyorsun? Eer Allah senin aleyhine ise kimden mit bekliyorsun? Bu Musa ve Harun iin Allah tealann u kavlinde zikredilen zel beraberliktir: (Korkmaynz, ben sizinle beraberim, iitiyor ve gryorum) (2) ve Musann sz: Uyank olun benimle beraber Rabim vardr, o beni hidayet edecektir. Bana yol gstecektir) (3) Maaradayken peygamber (sav)in Ebu Bekire buyurduu sz de byledir: ncleri Allah olan iki kii hakkna zannn nedir? zlme Allah bizimledir (4) Bu zel beraberlik yardm, destek, korumay gerektir, u ayette zikredilen genel beraberlikten farkldr (genel beraberlik yardm, destek korumay gerektirmez) kiinin gizli konutuu yerde drdncs Odur. Be kiini gizli konutuu yerde altncs mutlaka Odur. Bunlardan az veya ok olsunlar ve nerede bulunurlar sa bulunsunlar, mutlaka O, onlarla bareberdir) (5) Ve: Allahtan gizlemezler. Halbuki geceleyin, Onun raz olmad sz dzp kurarken, O onlarla beraberdi) (6). Bu beraberlik onlarn amellerin bilmesini, onlar gzetlemesini ve onlara vakf olmasn gerektirir. Ve bu kullarn korkutmay gerektirir. Birinci beraberlik: Kulun korumay, o kuatmay ve onu yarm etmeyi gerektirir. Kim Allahn haklarn korursa, her halkarda Allah nnde bulur,onunla nsiyet kurar, onun sayesinde yaratklarna muhta olmaz. Hadiste olduu gibi: mann e faziletlisi: Her nerde olursa Allahn kendisiyle beraber olduunu bilmesidir Bnan el Hammaldan rivayet edildiki: O tek bana karadan Tebk yolundan gitti ve vahete dt, ona gaybtan bir ses geldi: (S:370) Niin vahete dyorsun, habibin sevdiin seninle beraber deil mi? (7) Birisine denildik: Yalnz bana vahete dmezmisin? dedi ki: Vahete nasl deyim? O Allah buyuruyorki: Ben beni zikredenin oturma arkadaym Dier birine denildiki: Seni yalnz gryoruz dedi ki: Allahn kendisiyle beraber olduu kimse nasl tek bana olur? Dier birine denildiki: Seninle beraber munis dost yok mu? dedi ki: Evet var, denildiki: O nerede? dedi ki: nmde, seninle, arkamda, samda, solumda ve stmdedir. ibli yleidir sylyordu. Biz gece yolculuuna ktmz zaman, ve sende nmzdeyken senin zikrin bizim bineklerimize yol gsterici olarak yeter. Sen Allah bollukta bilki Oda seni iddet annda bilsin Yani: Kul Allahta korkar ve Allahn hududunu muhafaza eder ve genilii annda haklarna riayet ederse, bu ekilde Allah bilmi olur, kendisiyel Rabbi arasnda zel bir marifet olur. ve Rabbi de onuiddet anda bilir, onu bu marifet dolasyla iddetlerden skntlardan) kurtarr. Bu kulun Allaha yaknln, Onun sevgisini ve davetine uymay gerektiren zel bir marifettir. Kulun Rabbini mafireti iki eididir: Birincisi: Genel marifettir. O kabul, tasdik ve iman marietidir. Bu bt mminler iin geneldir. kincisi: zel marifettir. Kalbin tamamen Allaha meylini, ona nsiyeti. Onun zikiyle mutmain olmasn, ondan haya edilmesini ve odan korkmay gerektirir. Birisi dedi ki: Dnyann miskinleri ondan ktlar onda buluna en gzel eyi tatmadlar. ona dedi ki: O nedir? dedi ki: Allah bilmektir. ______ (1) Ebu Nuaym Katadeden Hilyede tahric etti. (2) Taha, ayet: 46 (3) uara, ayet: 62 (4) Buhari, Mslim Ahmet, Tirmizi ve bni Hibban Enes Bin Malikten tahri etti: (5) Mcadele , ayet: 7 (6) Nisa, ayet: 108 (7) Ebu Nuaym Bna el Badadiden tahric etti.

Ahmed bin Asm el Ataki dedi ki: Mevlam bilinceye kadar lmemeyi isterim, bu bilmek onu kabul etme bilmesi deil, fakat onu bildiim zaman odan haya etme bilmesi olmaldr. Allahn kulunu bilmesi de iki eittir. Birincisi: Genel bilme, Allahn kularnn gizledikleri ve ak yaptklarn bimesidir. (S: 371) Allah teala buyurduki: Biz insan yarattk ve nefsinin ona verdii vesveseyi biliriz) (1) Ve: (O sizi daha topraktan yaratt zama ve siz annelerinizin karnnda bulunduunuz srada bile sizi en iyi bilendir) (2) kincisi: zel marifettir. O kulana sevgisini, ona yaknln, duasn icabetini ve skntlardan kurtarmasn gerektirir. O peygamber (s.a.v)in Rabbndan hikaye ettii u kavliyle iaret ettii eydir: Kul, nafilelerle onu sevinceye kadar bana yaklamaya devam eder, onu sevdiim zaman iittii kula, grd gz, kavrad eli, yrd aya olurum, eer benden bir ey isterse muhakkak ona veririm, bana snrsa onu korurum bir rivayetle de: Bana dua ederse ona icabet ederim Hasan Haccactan kanca Habib bin Muhammedin evine girdi, Habib ona dedi ki: Ey Ebu Said, seninle rabbin arasnda ona dua ettipte onlardan seni gizleyen dua yok mu?, eve gir, ve eve girdi, peinden de polisler girdi ve onu grmediler. Bunu Haccaca zikretti ve dedi ki: O bilakis evdeyki Allah olarn gzlerini kr etti, ve onu grmediler. Fudayl bin yad uvaneel abide ile biraraya geldi ondan dua etmesini istedi, (uvane) dedi ki: Eyfudayl seninle onun aranda ne var ki, sen dua ettiin zaman icabet etmiyor? Fudayl bin yad hemen bayld. Marufa denildi ki: Seni ibadete, lm ve berzah cennet ve cehennemini hatrlamaya, ne sevk etti? Maruf dedi ki: Bu mlkn hepsi onundur, sen onu bilir sen o sana yeter. Kim Allah iin takva ve taatla bollukta amel ederse, Allahda onu sknt annda ltuf ile muamele eder. Tirmizi Ebu Hureyre (r.a)den peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu tahric etti: Kim sknt annda, Allahn duasn kabul etmesni istiyorsa, bollukta bol dua etsin (4) (S: 372) bni Ebi Hatim ve Bakas Ebu Yezider Rakkaiden tahric etti, oda Enes merfu olara rivayet ettiki: Yunus (A.S) baln karnnda dua edince, melekler dedi ki: Ya Rabbi, bu garip bir beldeden bilinen bir sestir. Allah azze ve celle buyurduki: Bunu bilmiyor musunuz? Dedilerki: O kimdir? Buyurduki: Kulum Yunustur. Dedilerki: Seni kulun Yunusun hala kabul edilmi ameli ve kabul edilmi duas ykseliyor mu? Buyurduki: Evet Dedilerki: Senin kulun Yunusun hala kabul edilmi ameli ve kabul edilmi duas ykseliyor mu? Buyurduki: Evet dedilerki: Ya Rabbi genilik tebeyle yapana merhamet edip, onu beladan kurtarmaz msn? Buyurduki: Eve, hemen bala emretti ve balk onu karayaatt. (5) Dahhak bin Kays dedi ki: Allah bollulkta zikredin ki, Oda sizi darlkta zikretsin Yunus (A.S) Allah zikrediyordu, baln karnna dnce Allah teala buyurdu ki: Eer Allah tesbih edenlerden olmasayd, tekrar dirilecekleri gne kadar, onun karnnda kalrd) (6) Firavun azgn Allahn zikrini unutmutu, boulurken ben iman ettim, dedi. Allah teala buyurduki: imdi mi? Daha nce asi, ve bozgunculardan idin) (7) Selman- Farisi dedi ki: Bir adam genilikte Allaha ok dua ediyorlar, ve kendisine bir zarar isabet etmise, melekler deki: Bilinen ses. Ona efaat ederler. Eer genilikte dua etmiyorsa, onu zarar gelince, melekler: Bilinmeyen bir ses, derler ve ona efaat etmezler. Adamn biri Ebud Derdaya Bana tavsiye et, dedi. Bollukta Allah zikret, Allahta seni zorlukta zikretsin dedi, Onu yle dedii rivayet edildi: Bolluk gzleride Allaha dua et ki, umulurki Allah darlk gleride saa icabet eder. (1) Kaf suresi, ayet: 16 (2) Necm, ayet: 32 (3) bnil Cevzi bunu Sfatussafvede zikretti.(4) Syutini zikretttii gibi hadis hasedir. (5) Hasedir isnad zayftr, bni Cerir-i Taberi tefsirinde tahric etti. (6) Saffat suresi, ayet: 143-144 (7) Yunus suresi, ayet: 91, haberi ibni ebi eyhe Dahhaktan tahric etti. (S: 373) Dnyada insana gelen en iddetli eylerden biri lmdr. Eer kulun gidiat hayr zere deilse lmden sonras daha iddetlidir. Mminin salnda takva ve salih amellerle lm ve sonrasna hazrlanmas gerekir. Allah teala buyurduki: (Ey iman edenler! Allahtan korkun ve herkes, yarna ne hazrladna baksn. Allahtan korkun. nk Allah yaptklarnzdan haberdardr. Allah unutan ve o yzde de Allahn onlar kendilerini unutturduu kimseler gibi olmayn. Onlar yoldan kan kimselerdir) (1) Allah shhatnda ve bolluk annda zikreden Allaha kavumak iin lm ve sorasna hazrlanr.Allahta onu skntlar annda zikreder, o anda onunla beraber olur, ona lutfeder, yardm eder ve onu tevhid zere sabit klar, bylece Allah kendisinden raz olduu halde Allaha kavuur. Shhat ve bolluu annda Allah unutan, ona kavumak iin hazrlk yapmam, olur, Allahda onu skntlar annda unutur, yani ondan yz evirir ve onu ihmal eder. Mmine lm geldii zaman rabbine iyi zan besle ve Allahtan bir mjde gelir. Allaha kavumay sever, faskta bunun aksi durum olur. O vakit mmin gnderdii (salih amelden) ve gidecei yerden dolay sevinir. Tefrit eden piman olur ve derki: Allaha kar ar gitmemden dolay bana yazklar olsun) Zmer 56) Abdurrahman es Slemi lmnden nce dedi ki: Rabbimin asl mid etmem, onun iin seksen ramazan oru tuttum? (2) Ebu Bekir bin Ayya lm annda oluna dedi ki: Sen babann her gece kuran hkmettii krk senesini zayi eder mi zanediyorsun? (3) lm ii rtlmken Adem bini yas kuran hatim etti, sonra dedi ki: Sana sevgimden dolay bu yerde bana efkat etin, seni bu gn iin mid ediyordum ve seni mid ediyordum, Lai ilahe illalah sonra vefat etti.( 4)

(S:374) Zekeriya bin Adiy sekarata girince ellerini kaldrd ve dedi ki: Ey Allahm muhakak ben sana mtakm (5) Abdussame ez Zahid lm annda dedi ki: Kim Allahtan korkarsa Allah onun iini k kaps klar) lm annda skntdan karr) (7) Ali bin Talha ibni Abbastan rivayetle bu ayet hakknda dedi ki: phesiz , rabbmz Allahtr deyip, sonra dosdoru yolda yryenlerin zerine melekler iner. Onlara korkmayn, zlmeyin, size vadolunan cennetle sevinin! Derler) (9) dedi ki: Bu ekilde lrken, kabrinde ve dirilirken mjdelenir. O cennete iken bile mjdenin sevince kalbinden gitmez (10) Sabit el Bnani bu ayet hakknda dedi ki: Bize ulat ki: Mmi kabrideyken dnyada kendisiyle beraber olan iki melek gelir ve ona: Korkma zlme derler. Allah, oun korkusunu gvene evirir, gzn aydnlatr, kyame gn insanlara byk sknt olan ey dnya yapt amelinden dolay Allahn hidayeti sayeside mmin iin gz aydnl olur. (11) istediin zaman Allahtan iste, yardm talep ettiin zaman Allahtan talehet sz, Allah tealann u kavlinden almtr Ancak sana ibade eder, ancak senden yardm dileriz. (12) nk istemek ona dua etmek ve rabet etmektir, dua da ibadettir. Numan bin Beirde peygamber (s.a.v)den byle rivayet etti ve u ayeti okudu: Rabbnz Bana dua edi, size icabet edeyim. buyurdu: (13) (S: 375) Bunu mam Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai ve bni Mace tahric etti. Tirmizi Enes bin Malikten, peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu tahric etti. (Dua ibadetin zdr. ________ (1) Har, ayet: 18- 19 (2) Hatib, tarihinden, Ebu Nuaym Hilyede Ebu Abdurrahmanes Slemiden tahric etti. (Abdullahbi Habib) mamlarn kurrasdr, babas sahabedir, kendisi peygamber (s.a.v)in hayatnda dodu (3) Hatibi Badadi tarihinde tahric etti. (4) Hatib tarihinde etti. (5) Zehebi tezkiretl Huffazda zikretti. (6) bnil Cevzi Sfatussafvede zikretti. (7) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti. (8) Taberi tefsirinde zikretti. (9) Fussilet: 30 (107 bni Ebi Hatim Zeydden tahri etti. bni Kesi dedi ki: Bu btn szleri topluyor, gerekten gzeldir, ve vakidir (11) bi Ebi Hatim gzel bir isnadla tahric etti. (12) Fatiha 4 (137 afir, ayet: 60 Bu kelam Allahtan istenilip, bakasndan istenilmemesini, odan yardm talep edilip, bakasnan edilmemesini ierdi. Allah teala kendinde istenilmesini emretti: Allahn fazlndan isteyiniz (1) Tirmizide ibni Mesuddan merfuf olarak rivayet edildiki: Allahn fazldan isteyiniz nk Allah istenilmesini sever: Yine oda Ebu Hureyreden merfu olarak rivayet edildi ki: Kim Allahtan istemezse, Allah ona gazap: eder. Dier bir hadistede: Sizden biriniz hacetinin tmnn istesin, hatta ayakkabsnn derisi kopsa bile istesin. (2) Yaratklardan istemeden yasak hakknda sahih ok hadis vardr. Peygamber (sav) ashabndan bazsyla insanlardan hibir ey istememeleri zere biat etti, Ebu Bekir, Ebu Zer, Sevban (r.a) onlardandr. Onlardan birinin elinden denei, veya devesinin dizgini dyordu, hi kimseden onu kendisine vermesini istemiyolard. (3) (S: 376) bni Ebid dnya Ebu Ubeyde bin Abdullah bin Mesuddan tahric ettiki: Bir adam peygamber (s.a.v)e geldi ve dedi ki: Ya rasululah filan oullar bana baskn dzenleyip olumu ve develerimi gtrdler. Peygamber (s.a.v) ona buyurduki: Muhammed ailesi ehli beyt byle byledir, onlar ne bir mddet l birimi) nede birasa l yiyecekleri vardr. Allahtan iste. Adam karsna dnd, kars: Sana ne dedi, dedi. Adam ona haber verdi. Kad: Sana ne gzel cevab vermi fazla zaman gemedi Allah olunada develerinide tam olarak geri verdi, adam peygamber (s.a.v)e geldi ve haber verdi. Peygamber (s.a.v) minbere kt, Allaha hamd sena etti, insanlara Allahtan istemelerini ve onu rabet etmelerini emretti ve u ayeti okudu: Allahtan korkan kimseye Allah k klar ve onu hesap etmedii yeren rzklandrr) (4) Sahihaynde peygamber (s.a.v)den sabittirki: Allah azze ve celle buyuruyorki: Dua eden yokmu, ona icabet edeyim?, isteyen yok mu, ona vereyim? balanma dileyen yok mu, onu balayalm? Muhamili ve bakas Ebu Hureyre (r.a)den peygamber (s.a.v)in ylebuyurduunu tahric etti: Allah teala buyurduki: Kimi bana dua etti de ona icabet etmedim? kim istedi de vermedim?, kim benden balanma istedi de balamadm?, ben merhamet edenleri en merhametlisiyim? Bilki yaratklar dnda Allahtan istemek farzdr, nk istemekte, isteyen tarafdan ortaya bir zillet, miskinlik, ihtiya koyma ve onda istenilenin bu zarar def etmeye kudredi olduunu istenileni nail olma, menfaat temin etmeye itiraf etme varr, zillet ve iftikar fakirlik ortaya koyma acak Allah iin olur, k o ibadetin hakikatadr. mam Ahmed dua ediyor ve diyorduki: Allahm benim yzm bakasna secde etmekten koruduum gibi, bakasndan istemekten de koru. Zarar nlemeye ve menfaati salamaya senden baka kimse kadir olamaz. (Allah teala) Buyurduu gibi eer Allah sana bir zarar dokundurursa, onu yine odan baka giderecek yoktur. Eer sana bir hayr dilerse onun keremini geri evirecek te yoktur) (5) (S: 377) Ve buyurduki: Allahn insanlara aaca herhagi bir rahmeti tutup, hapseden olamaz. Onun tuttuunu ondan sora slaverecek te yoktur) (6) Allah itiya annda kendiden istenilmesini, kendine rabet edilmesini, isteme ve duada srar edilmesini sever, kendinden istemeyene kzar. Kullarn kendinden istemeye davet eder, mlknden hibir noksan olmakszn kullarnn btn isteklerini vermeye kadirdir. Yaratk bunun aksine istenilmekten holanmaz, acizliinden, fakirliinden, istenilmemesini sever. Kurallara gelen bir adama Vehb bin Mnebih dedi ki: Sana yazklar olsu, kapsn sana kapayanlara ve sana fakirliini ortaya koyanlara , senden zengiliini gizleyenlere geliyorum, gece ve gndzn yarsnda sana kapsn aan, sana zengiliini ortaya koyan ve: Bana dua, sana icabet edeyim, diyeni terk ediyorsun

_____ (1) Nisa: 32 (2) Tirmizi ve Taberani Enes bin Malikten tahric etti, ibni Hibba hadisi dorulad. (3) Mslim, Ahmed, Ebu Davud, Nesai, bni Mace ve Taberani kebirde tahric etti, bni Hibban dorulad. (4) Talak ayet: 2 (5)Yuus ayet: 107 (6) Fatr ayet: 2 Tavus Ataya dedi ki: Kapsn sana kapatp nne perde ekenleden ihtiyalarn isteme, kyamete kadar kaps ak olan ve sana istemeni emredip icabet edeceini vadedenden iste. (1) Yaratklar dnda Allahtan yardm istemeye gelince, nk kul kendi menfaatlerini temin etmede, zararlarn def etmede acizdir, onu dini ve dnyevi menfaatlerine Allahtan baka yardm edeni de yoktur, Allah kime yardm etmise ona yardm olunmutur, Allah kimi zelil klmsa oda zelil klnmtr. Bu La havlevela kuvvete illa billah sznn manaknn tahkikidir. nk mana: Kulun bir halden bir hale dnmeye ancak Allah yardmyla g yetirebilir. Bu byk bir kelimedir, cennet hazinelerinde bir hazinedir. Kul emredilenleri yapmada yasaklar terk etmede, dnyada kaderine ve lm annda ve sonrasnda berzahtaki ve kyamet gnndeki felaketlere sabr hususuda Allahtan yardm istemeye muhtatr. Bunlar zerine yardma Allahtan baka kimse g yetiremez. Btn bunlarda kim Allahtan yardm istemeyi gerekletirirse, Allah ona yardm eder. Sahih hadiste peygamber (s.a.v) buyurduki: Sana fayda verene hrs gster, Allahtan yardm iste, aciz olma (2)Kim Allahtan yardm istemeyi brakr da bakasndan yardm isterse, Allah onu yardm istediine havale eder ve o adam zelil olur. (S: 378) Hasan mer bin abdul azize yazd ki: Allahtan bakasndan yardm dileme, sonra Allah seni ona gvendirir Selefin birini sz: Ya Rabbi! Seni bilen nasl bakasn mit ediyor, ayorum, seni bilen nasl bakasndan yardm istiyor, ayorum Kalemler kaldrld ve sahifeler kuruduSz, kaderlerin hepsinin daha nce yapldna ve bittiine kinayedir. Kitabn yazlm bitince ve kalanlar kaldrlnca ve kalemlerin mrekkebi ve yazlan sahifelerin mrekkebi kurumu olur, bu kinayelerin en gzel ve belaatlsndandr. Kitap ve snnet bugibi manaya delildir. Allah teala buyurduki: Yeryznde vukubulan ve sizin banza gelen herhang bir musibete yoktur ki, biz onu yaratmadan nce, birkitapta yazlm olmasn. phesiz bu, Allaha gre kolaydr) (3) Sahihi Mslimde Abdullahbi Amrdan peygamber (s.a.v)in yle buyurduu rivayet edilir: Allah gkleri ve yeri yaratmadan elli bin sene nce yaratklarn kaderlerini yazd Yine onda Cabirden rivayet edildi: bir adam dedi ki: Ya rasululalh bu gnah niyedir? Kalemlerin kuruduu ve kaderlerin yapld ey hakknda mdr? yoksa gelecek hakknda mdr? Buyurduki: hayr, bilaks kalemlerin kuruduu ve takdir edilmi eyler hakkndadr. Adam mal ne iin yaplyor?, dedi. Buyurdu ki: Amel ileyiniz, herkese yaratld ey kolay klnr. Mslim tahric etti. sahihtir.) (S: 379) Ebu Davud ve Tirmizi ubade binSabitten peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti: Allah kalemi ilk yarattda buyurduki: Yaz o saatte kyamete kadar olacak eyi yazd Hadis sahihtir) Bu manada hadisler oktur zikri uzundur. Eer yaratklarn hepsi Allah takdir etmedii bir eyle sana fayda vermek isteseler, bua g yetiremezler, eer Allahn yazmad takdir etmedii) bir eyle sana zarar vermek isteseler buna g yetiremezler Bu imam Ahmedin rivayetidir, yine Tirmizide bu manada rivayet eti. Bundan murad: Dnyada kula isabet edecek olan fayda ve zarar, takdir edilmiti, yaratklarn hepsi gayret etse de kula ancak Allahn takdir ettii isabet edecektir. Kuran ve manaya u vukubulan ve sizin banza gelen herhangi bir musibet yoktur ki, biz onu yaratmadan nce, birkitapta yazlm olmasn.) Ve: (Deki evlerinizde kalm olsaydz bile, ldrlmesi takdir edilmi olanlar, ldrlp, decekleriyerlere kendiliklerinden kp giderlerdi) (5) (1) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti. (2) Hadis sahihtir, Ahmed, Mslim bni Mace,ve Nesai tahric etti. (3) Hadid, ayet: 22 (4) Tevbe: 51 (5) Ali mran: 154 mam Ahmed Ebu Derdadan peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti: Her bir eyin bir hakikat vardr, Kul kendine isabet edecek eyin armayacan, kendisine isabet etmeyecek olan, isabet etmeyeceini bilinceye kadar imann hakikatn ulaamaz (1) Yine Ebu Davud ve bni Mace Zeyd binSabitten bu manay tahric etti. Bilki btn tavsiyeler bu asl etrafnda dnyor. Bundan nce ve sonra zikredilenler, bunun kollardr, ve buna dner. (S: 380) Kul ancak Allahn kendine takdir ettii hayr, er, fayda ve zararn isabet edeceini, yaratklarn hepsinin takdir edilenin zddna almalarnn faydasz olduunu bilirse, o zamate korkarak Allahn zarar veren fayda veren, veren engel olan olduunu bilir, bu da kulun rabbbini bilmesini ve itaatta onu tek klmasn, hudunu korumasn gerektirir. nk taplana ibadet etmekle, menfaatlerin celbi, zararlarn defi kastedilir, bunun iin Allah tapanna fayda ve zarar veremeyen eylere taatn kimseyi knamtr. Kim Allahtan bakasnn vermediini, egellemeyediini, zarar ve fayda elinde olmadn bilirse, bu ona korku ve midi, sevgi ve istemeyi, tazarru ve duay ve oun taatn yaratklarn taatnn nne almay, onun gazabndan saknmay, bollukta ve darlkta mriklerin aksine olara duan ona halis klnmasn gerektirir. Mrikler sknt annda duay ona halis klyorlar,

bolukta onu unutuyorlar ve bakasndan fayda umduklarna dua ediyorlard. Allah teala buyurduki: Deki: yleyse bana syler misiniz? Allah bana bir zarar vermek isterse, Allah brakp ta taptklarnz, Onun bu rahmetini nleyebilir mi? dedi ki: Bana Allah yeter. Tevekkl edenle, ancak Ona gvenip dayanlar) (2) Bilki Holanmadn eylere sabr da ok hayr vardr Yani: Kul kendine takdir edilmi ac verici musibetlere sabrederse onun iin ok hayr vardr. ufrann klesi mer ve bakasnn bi Abbastan rivayetinde ise bu szden nce dier bir ziyade vardr, o da eer Allaha yakn bir rza ile amel edebilirsen yap, eer buna g yetiremezsen holanmadn eye sabrda ok hayr vardr. Dier bir rivayette, Ali bin Abdullahbin Abbasn babasndan rivayetinde ise fakat isnad zayftr-bundan sonra dier bir ziyade daha vardr, o da: Dedim ki: Ey Allahn rasul yakini nasl yapaym?, buyurduki: Sen yakin kapsn salamlatrd zaman sana isabet edecek olan seni armayacak, sana isabet etmeyecek olan isabet etmeyecek olduunu bilmendir.(3) (S: 381) Bunun manas: Verilen hkme kalbte yakinin hasl olmas, kulun nefsinin kendine isabet edene raz olmasna yardm eder. Kim kaza ve kaderde taktir edilene rza ile amel etmeye gc yeterse yaps, eer rzaya gc yetmezse muhakkak ki holanlmayan eye sabrda ok hazr vardr. u ikisi musibetlerde kaza ve kaderde ikiderecedir. Birinci derece: Buna raz olmas, bu gerekten yksek bir derecedir. Allah teala buyurduki: kalbini doruya gtrr). (4) Alkame dedi ki: O adama isabet eden ve Allahtan geldiini bildii ve teslim olup raz olduu musibettir. Tirmizi Eneste (r.a) peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti: Allah bir kavmi severse onlar imtiha eder, kim raz olursa onun iin rza vardr, kim kzarsa onun iin de fke vardr Peygamber (sav) duasnda yle diyordu: Kazadan sonra senden rza istiyorum. (5) Mmini kazaya rzaya sevkeden eylerden biride, peygamber (s.a.v)in buyurduu manada imann gerekletirmesidir: Allahn mmine takdir ettiinin hepsi onun iin hayrdr. ona sevindiriciey isabet etse kreder, onun iin hayr, olur, ona sknt isabet etse sabreder, onun iin hayrl olur. Bu ancak mmin iindir (6) _____ (1) Hadis hasendir, Ahmed, ve Taberani Kebirde tahric etti. Heysemi: Adamlar gvenilirdir, dedi. (2) Zmer, ayet: 38 (3) bni Cerir tefsirinde ibni Abbastan tahric etti. (4) Tegabn ayet: 11 (5) Ammar bin Yasirden Nesai ve Hakim tahric etti, bni Hibban dorulad. (6) Hadis sahihtir, suheybten, Ahmed, Mslim, Darimi tahric etti. Bir adam peygamber (s.a.v)e geldi ve kendisine ok sir tavsiyede bulunmasn istedi, buyurduki: Allah kazasnda itham etmez (1) Ebud Derda dedi ki: Bir bir hkm verdii zaman ona raz olunmasn sever. bni Mesud dedi ki: (S: 382) Allah adaleti dolaysyla k kapsn rza ve yakin iinde klmtr, sknt ve zorluu kzgnlk ve phe iide klmtr, raz olan olmu olan sknt ve seviten bakasn temenni etmez. (2) mer ve bni Mesuddanda byle rivaet edildi. merbin Abdul Aziz dedi ki: Benim iin ancak kaza ve kaderde oldu Kim bir dereceye ularsa yaamnn tm nimet ve nee iide olur. Allah teala buyurduki: Kim mmin olarak, kadn veya erkek salih amel ilerse onu gzel bir hayatla yaatrz) (3) Seleften biri dedi ki: Gzel hayat, rza ve kanaattrAbdul Vahid bin Zeyd dedi ki: Rza Allahn byk kapal, dnyan cenneti ve abidlerin rahatdr.(4) Rza ehli bazan imtihan edenin hikmetini ve imtihanda kulunu semesini mlahaza ediyorlar, bazan da kazaya rzann sevabn mlahaza ediyorlar ve bu kendilerine verilen hkmn acsn unutturuyor. Bazan da imtihan edenin bykln mlahaza ediyorlar ve bunu mahede etmekte bouluyorlar, hatta acy bile duymuyorlar. Buna marifet ve muhabbet ehlinin havas sekinleri ular, hatta olar kalplerinde sevgililerinden grdklerine dolay kendilerine gelen musibetten belki lezzet alrlar, bazsnn dedii gibi onlara azabnda tatllk icad etti: Tabiinlerden biri hastal annda halinden soruldu ve dedi ki: Ona seviyorum, kendime ve seviyorum. Seriyyi Sekatiye soruldu ki: Seven belann elemini duyar m? Hayr, dedi. Biri dedi ki: Onun ashab sende tatldr senden uzakl yaknlktr Sen benim yanmda ruhum gibisin bilakis sen odan daha sevimlisin Sevgi olarak bana senin sevdiini sevmem yeter. kinci derece: Belaya sabretmektir. Bu da rzaya gc yetmeyen iindir. (S: 383) Rza menbud ve mstehab bir fazilettir, sabr ise farzdr, sabr daha ok hayr vardr, ve Allah onu emretmitir ve sabra ok sevab vadetmitir. Allah teala buyurduki: Sabredeneri mjdele! O sabredenler, kendilerine bir bela geldii zaman: Biz Allahn kullaryz ve biz Ona dneceiz, derler. te Rablerinden balamalar ve rahmet hep onlaradr, ve doru yolu bulanlar da onlardr) (5) Hasan dedi ki: Rza zordur, fakat sabr mminlerin mracaat ettii bir eydir.(6) Rza ve sabr arasndaki fark: Sabr: Alemin varlyla ve onun gitmesini istemekle beraber nefsi kzmaktan nlemek veo nu hapsetmek, azalar sabrszlk gerektirecek amellerden engelemektir. Rza: Kadere kar gs genilii, elem verici eyin gitmesini temenni etmeyi terk etmek, elem hissetde rza onu hafifletirir. Rza kuvvetli olursa, daha nce getii gibi elem tamemen gidebilir. Bilki zafer sabrladr Bu Allah tealan u kavline uygundur. Allahn huzuruna varacana inananlar: Nice az sayda bir birlik Allahn izniyle ok saydaki birlii yemitir.

Allah sabredenlerle beraberdir, dediler) (7) Ve: O halde sizden sabrl yz kii bulursa, iki yzkiiye galip gelir, ve eer sizden binkii olursa Allahn izniyle iki binkiiye galip gelirler. Allah sabredenlerle beraberdir) (8) mer (r.a) Abese oular ihtiyarlarna dedi ki: Siz insanlarla ne ile savatnz? Dediler ki: Sabrla, hangi kavimle karlamsak, onlarn bize sabretikleri gibi olara sabrettik. Seleften biri dedi ki: Hepimiz lm ve yarann acsn sevmeyiz. Fakat biz sabrla stn geliyoruz Battal dedik: Kahramanlk: Bir saat sabrdr Bu grnen dmanla cihad hakkndadr, oda kafirlerle cihaddr, Batni (gizli) dmanla cihadda bunun gibidir. Oda nefis ve hevadr. (S: 384) O ikisinin cihad cihadlarn en (1) Hadis zayftr, Ahmed amrbin Astan tahric etti. snadnda Rdin bin Sad var, O zayftr. (2) bni ebiddnya tahric etti. (3) Nahl ayet: 97 (4) Taberani Ali (r.a)den tahric etti, Hakim ibni Abbastan dorulad. (5) Zmer, ayet: 10 (6) Bakara, ayet: 155-15) (7) Bakara: 249 (8) Enfal, ayet: 66 bydr, peygamber (s.a.v) buyurduki: Mcahid: Allah yolunda nefsiyle cihad edendir. (1) Abdullah bin mer sorunca buyurduki: Nefsinle bala onunla cihad et, nefsinle bala onunla gazve et (sava) Bakiyye bin Velid dedi ki: brahim bin Edhem bize haber verdi ve dedi ki: Bize gveilir biri, Ali bin ebi Talibten rivayette anlattk: Sizin ilk nce itiraz edeceiniz cihad nefislerinizle cihadnzdr ibrahim bin Ebiable savatan gele bir kavme dedi ki: Kk cihaddan dndnz, byk cihad hakknda ne yaptnz? Dediler ki: Byk cihad nedir? dedi ki: Kalb cihaddr. (2) Bu Cabirden merfu olara ta zayf bir isnatla rivayet edilir. Lafz: Kk cihaddan byk cihada geldiniz. Dediler ki: Byk cihad nedir? Buyurduki: Kulu hevas ile cihadr. (3) Sadbi Sinandan O da Enes (r.a)den peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu rivayet eti: Seni ldrnce seni cennete girdiren ve sen onu ldrncce senin iin nur olan dmann deildir, en byk dmann nefsindir (4) Ebu Bekir Sddk halife olarak brakt zaman mere vasiyetinde dedi ki: Seni ilk sakndrdm ey nefsindir Bu cihadda yine sabra muhtatr. Kim nefsiyle, hevas ve eytanla cihada sabrederse, stn gelir ve zafer onun olur, nefsine sabib olur, izzetli bir padiah olur. Kim bu cihada sabretmezse, malub olur, esir der, eytan ve hevasnn elide esir, zelil bir kle olur. Denildiki: Kul hevasna galip gelmedii zama azizi zelil konumuna getirir. (S: 385) bnil Mbarek dedi ki: Kim sabrederse sabredecei ey ne kadar azdr, kimde sabrszlk ederse lezzet alaca ey ne kadar da azdr. Zafer sabrladr sz, iki cihadda da zaferi ieriyor, ak dmanl ve gizli dmanla yaplan cihad, kim her ikisinde de sabrederse yardm olunur, ve muzaffer olur, kimde bu kisinde sabretmezse dmanna esir olur veya ldrlr. k kaps sabrladr Buna Allah teala u kavli ahiddir: O, insanlar umutlarn kestikten sonra, yamuru indiren rahmetini her taraf yayandr. (5) ve peygamber (s.a.v)in u hadisi: Rabbimiz kullarnn bakas yaknlamkn yamurdan mit kesmelerine gld Bunu imam Ahmed tahric etti. (6) Bunu olu Abdullahta uzun bir hadiste rivayet etti, oda da yledir. Allah sizin yamur gndz bilir,o sizin idetli darlk ve mitsizliinize bakar sizin iin deiikliin yaknln bilir, glmeye devam eder. (7) Manas: Allah teala yamurun kesilmesi annda kullarnn, rahmetinin yakn olduu bir ada mit kesilerine ard. Allah teala buyurdu ki: Allah diledii kullarna yamuru nasip edince, onlar seni severler. Oysa onlar daha nce, zerlerine yamur yadrlmasndan iyice mitlerini kesmilerdi) (8) Ve: Nihayet peygamber mitlerini yitirip te kedilerinin yalana karldklarn sandktan srada onlara yardmmz gelir) (9) Allah teala buyurduki: Nihayet peygamber ve beraberindeki mminler: Allahn yardm ne zaman! Dediler. Bilesiniz ki Allahn yardm yakndr) (10) (S:386) Yakub (A.S)dan hikaye ederek buyurduki: O oluna dedi ki: Ey oullarm! Gidin ve Yusufu ve kardeini iyice aratrn, Allahn rahmetinden mit kesmeyin (11) Bunun arkasndan sonra onlarn biraraya gelme kssasn anlatt. Allah teala skntn nihayet derecesinde peygamberlerinin skntlarndan kurtuluundan nice anlatt, Nuh (a.s)n ve beraberindekilerin gemiyle kurtarlmas, brahim (a.s)in ateten kurtarlmas, boazlamas ______ (1) Fedale bin Ubeydden, Ahmed, Tirmzi, Hakim ve bni Hibban tahric etti ve dorulad. (2) Mizzi Tebzibl Kemalde, Zehebi Siyerde zikretti. (3) Hadis zayftr, Beyheki zayf bir senetle Cabirden tahric etti. Yine Hatib tarihte zikretti, ibni Hacer dedi ki: Bu dillerde mehurdur, brahim bin Ebi Ablenin szdr. (4) Hadis zayftr, Taberani Ebu Malik el Eariden tahric etti. (7) Heysemi dedik: Abdulla bin Ahmed ve Taberani benzerini rivayet etti. Abdullah bin Ahmed yolunun ikisinden biri muttasldr, adamlar da gvenilirdir.(8) Rum suresi, ayet: 48-49 (9) Yusuf, ayet: 110 (10) Bakara: 214 (11) Yusuf, ayet: 87 emrolunan olunun koyunla fidye verilip kurtarlmas, Musa ve kavminin denizden kurtarlmas, dmanlarnn boulmas, Eyyup ve Yunus (a.)un kssas, Muhammed (sav)in dmalaryla kssas ve onlardan kurtuluu. Maaradaki kssas, Bedir gn, Uhud, Ahzab hargi gn Huneyn ve benzeri savalarda olduu gibi. Muhakkak ki zorlukla beraber kolaylk vardr. Bu Allah tealann u kavlinden alnmtr. Allah zorluktan sonra kolaylk klacaktr)(1) Ve: Elbette zorluun yannda bir kolaylk vardr. Gerekten zorlukla beraber bir kolaylk vardr. (2)

Bezzar zorluk gelse ve u delie girse, muhakkak kolayk gelir onun yanna gire ve onu kar Allah azze ve celle u ayeti idirdi: Elbette zorluunyanda bir kolaylk vardr. Gerekten, zorlukla beraber bir kolaylk vardr) (3). bni Cerir Hasandan mrsel olarak buna benzerii rivayet etti. Onun hadisinde peygaber (s.a.v) buyurduki: bir zorluk iki kolayl yenemez (4) (S: 387) bni Ebiddya bni Mesudun yle dediini tahric etti: Eer zorluk delie girerse kolaylk ta gelir onunla beraber girer Sonra dedi ki: Allah teala buyurduki: Elbette zorluunu yannda bir kolaylk vardr. Gerekten, zorlukla beraber bir kolaylk vardr) Ebuubeyde muhasaraaltna ald, mer (r.a) Ona yazd, yle diyordu: Kiiye ne kadar da zorluk gelsede Allah sonrasda bir k kapsa alacaktr, muhakkak bir zorluk iki kolayl yenemez, Allah teala buyuruyorki: Sabredin! dman karsnda) sebat gsterin cihad iin) hazrlkl ve uyank olun ve Allahtan korkunki baarya eriebilesiniz) (5) kn skntyla, kolayln zorlukla birlikte olmasnn latifelerinen: Sknt iddetlenip, byd ve nihayet dereceye geldii zaman, kul yaratklar tarafndan bu skntnn kaldrlmas noktasnda midi kesilir ve kalbi tek olarak Allah balann. Bu Allaha tevekkln hakikatdr, bu ihtiyalarn istenildii en byk sebeplerdendir. nk Allah kendine gvenenlere kafidir, buyurduu gibi: Kim Allaha gvenirse, O ona yeter) (6 Adem bin Ebi yas tefsirinde bni shakn yle dediini rivayet etti: Malik el Ecai peygaber (s.a.v)e geldi ve ededi ki:Olum Avf esir edildi, ona buyurduki: Ona bira an gnder, rasululalh (s.a.v) sana: La havle ve la kuvvete illa billah, szn ok sylemeni emrediyor de. Eli geldi ve haber verdi. Avf La lavheve la kuvvet iilla billah demeye balad. Onu tabaklanmam deri ile balamlrd. Deri ondan dt ve Avf kt ve olarn bir devesini grd ve bindi, birden kendini balayalarn srsn grd ve hayvanlara bard toplantlar. Avf evin kapsna geldi, babas dedi ki: Kabenin Rabbna yemin olsunki Avf! (S:388) Annesi dedi ki: Ah benim kara olum, Avf deriden elemduyuyor, ekli deimiti odan dolay kararm baba ve hizmeti kapya gittiler bir de ne grsnler avlu develerle dolmu. Avf babasna kendi ve develerin durumunu anlatt. Babas peygamber(s.a.v)e geldi ve Avf ve develerin haberini haber veri. Rasululah (s.a.v) ona buyurduki: Sen develerinle nasl yapyor sana develeri de yle kullan ve u ayetindi: Kim Allahtan korkarsa Allah ona bir k yolu ihsan eder, ve onu beklemedii yerden rzk verir. Kim Allaha gvenirse o ona yeter. phesiz Allah emrini yerine getirendir. Allah her ey iin bir l koymutur.) (7) Fudayl dedi ki: Vallahi eer sen yaratklardan mit kesen ve onlardan hibirey istemesen, Mevlan sana her istediini verir Said bin Salim el Kaddah dedik: Bana ulat ki: Musa (A.S)nn Allaha bir ihtiyac vardr, onu istedi ve gecikti dedik: Maa Allah, birde ne grsn hacceti nnde. ard, Allah ona vahyettiki: Sen bilmedin mimaa Allah szyn ihtiyalarn talep ettiin eyin en faydal olandr.Yine kulun sknt giderilmesi dua ettii halde gecikince, miti kesince nefsine dner ve onu knar, ve derdiki: Bu senin yznden oldueer sende hayr olsayd, bana icabet olurdu. ______ (1)Talak, ayet: 7 (2) nirah: 5-6 (3) Hadis zayftr, Bezzar, bni Ebi Hatim, Taberani Hakim ve Beyheki tahric etti. (4) Hadis mrsel bni Ceriri Taberi, Hakim Abdurarrazzak ve Beyheki Hasandan mrsel olarak tahric etti. (5) Ali mran: 200, haberi Taberi ve Malik Zeyd bin Eslemden tahric etti. (6) Talak: 3 (7) Talak: 2-3 Bu knama bir taattan Allaha daha sevimlidir. nk kulu mevlay kar krkl gerekli klyor ve kendisine inen belaya ehil olduunu, duan kabulne ehil olmadn itarf ediyor, o zaman duann kabul ve skntnn giderilmesi hz kazanyor. nk Allah teala kendi iin kalbi krlm kimselerin yanndadr. Vehb dedi ki: Bir adam bir zaman Allaha kulluk etti, sonra Allaha kar bir ihtiyac ortaya kt, yetmi Cumartesi oru tuttu, her Cumartesi onbir hurma yiyordu, sora Allahtan hacetini istedi. Allah teala verdi, adam kendi nefsine dnd ve dedi ki: Senden dolay bana verildi, eer sende hayr olsayd ihtiyacn verilirdi. O anda kendisine bir melek indi vededi ki: Ey Adem olu senin bu saatn gemi ibadetinden daha hayrldr, Allah senin ihtiyacn giderdi. (S: 389) Bunu ibni ebiddnya tahric etti. Mtekaddiminden bazsndan bu manada rivayetler vardr. Belkide devam etmez ve zamann srar ettii eyden bir k kaps olmaz grrsn belki Allah k kaps veri nk onun yaratklarnda her gn bir emri var Bir zorluk grnrse kolaylk mit et nk Allah zorluu peinden kolayl gelmesine hkmetti. Ebu Mesud: Ukbe bin Amr el Ensari el Bedri (r.a)den yle dedii rivayet edildi: Rasululah (s.a.v) buyurduki: nsanlarn ilk peygamberlik sznden idrak ettii eyleden: Haya etmiyosan istediiniy ap szdr) Bunu Buhari rivayet etti. Bu hadisi Buhari Mansur bin Mutemirin Ribi bin Hira rivayetinden tahric ett. Oda Ebu Mesuddan, Oda peygamber (s.a.v)den rivayet etti. Mslimin tahric etmedii izah ediyorum, nk bir topluluk rivayet etti ve dedilerki: Ribiden Huzeyfeden, Oda peygamber (s.a.v)den rivayet etti; isnadda ihtilaf edildi. Fakat hazlarn ou (doru) sz yle diyenlerindir: (S:391) Ebu Mesuddan rivayet edildi. Buhari, Ebu Zra erRaki, Darekutni ve bakalar byle diyenlerdendir. Bunun doruluuna u delildir. Dier bir vecihle Mesruk, Ebu Mesuddan rivayet etti. Bunu Taberanimmet Tufeylden tahric etti. Oda peygamber (s.a.v)den rivayet etti.

nsanlarn ilk peygamberlik sznde idrak ettii eylerde sz, bu szn daha nceki peygamberlerin szlerinden olduuna iaret ediyor. lk peygamberlik bu sz getirdiine ve ta bu mmetin evveline kadar ulatna iaret ediyor. Baz rivayetlerde, yle buyurdu: nsanlar ilk peygaberlek sznden ancak bunu idrak ettiler bildiler) Bunu Ubeyd bin Zenceveyh ve bakas tahric etti. Haya etmezsen dilediini yap Bunun manas hakknda iki gr var: Birincisi: Bu istediini yapmas manasda emir deildir, fakat knama ve odan yasaklama manasndadr. Bu szn ehlinin iki yolu vardr: Birinci yol: Bu tehdid ve vaid kt bir ey vadetme) manasnda emirdir. Manas: Haya olmazsa istediin yap, Allah onun cezasn verecektir. Allah tealann u kavli gibi: dilediinizi yapn! phesiz O, yaratlarnz grektir) (1) Ve: Ey Allaha e koanlar) sizde ondan baka dilediinize tapn) (2) Ve Resululah (s.a.v)in u hadisi: Kimisi satyorsa domuz kasapl da yapsn (3) Yani onu satmak ve yemek iin kessin. Bunun misalleri eitli, oktur. Bu bir topluluu tercih ettii grdr. Ebul Abbas: Saleb onlardandr. (S:392) kinci Yol: Emirdir, manas haberdir. Manas: Haya etmeyen istediini yapar, nk irkin eyleri yapmaya engelolan hayadr,kimde haya olmazsa hertrl fuhiyat ve mnkerin iine dalar. Peygamber (s.a.v) buyurduki: Kim bana kasten yalan uydurursa cehenemdeki oturaca yeri hazrsn (4) Lafz emir manas haberdir, kim Peygamber (s.a.v)e yalan uydurursa, ona cehennemde oturaca yer hazrlanr. Bu Ebu Ubeyd: Kasm binSelam, bni Kuteybe, Muhammed bin Nasr el Mervezi ve bakalarnn grdr. Ebu Davud imam Ahmedden bu sz benzer bir sz rivayet etti. bni Lehia Ebu Kabilden, Oda Abdullah bin Amrdan peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu rivayet eti: Allah bir kula buz ederse ondan hayay eker, ondan hayay ekince, Allah huzuruna ancak buz edilmi olarak kar, ve odan emaneti de eker, emaneti ondan ekince, rahmetide eker, ondan rahmeti ekince islamn ipini de boynundan eker, islamn ipini de boyundan ekip halnca, Allahn huzuruna inad bir eytan olarak varr Bunu Humeyd bin Zenceveyh (5) ve bni Mace (6) Manas ile bni merden merfu olarak tahric etti. Selman Farisiden yle dedii rivayet edildi. Allah bir kulu helak etmeyi istemi odan hayay eker onda hayay ekince ona ancak iddetli buzedilmi olarak kavuur, o buzedilmi olunca ondan emaneti de eker ve huzuruna hain ve hain klm olarak varr (1) Fussilet, ayet: 40 (2) Zmer, ayet: 15 (37 Muire binubeden Ahmed, Ebu Davud, bni Ebi eybe, Beyheki ve Mizzi Tehzibl Kemalde tahic etti, hadis sahihtir. (4) Hadis sahih, mtevatirdir. 75 sahabeden rivayet edildi. Ahmed, Buhari, Mslim, Tirmizi, Nisai ve bni Mace tahric etti. (5) Hadis zayftr. (6) Hadis zayftr, senedinde saidbin Sinan var, o metrktr. (S: 393) Hain ve hain klnm olunca oda rahmeti eker, onun huzuruna ancak kaba kat kalbli olarak kar, o kaba , kat kalbli olunca boyundan islamn ipini eker, boynundan islamn ipini ekince ancak huzuruna lanetlenmi eytan olarak kar. (1) bni Abbastan yle dedii rivayet edildi: man ve haya ikisi bir aradadr, haya ekilince dieri onu takip eder Buun hepsii Humeydbin Zenceveyh Edeb kitabnda tahric etti. Sahihaynde olduu gibi peygamber (s.a.v) kardeini hayadan dolay knayan ve yle diye bir adama rastlad: Sen utanyorsun, sanki yle diyordu: Sana haya zarar verdi. Rasululullah (sav) buyurduki: onu brak, nk haya imandadr (2) Sahihaynda Ebu Hureyre (r.a)den peygamber (s.a.v)in yle buyurduu rivayet edildi: Haya imandan bir ubedir. Sahiyande mranbin Husaynden peygamber (s.a.v)in yle buyurduu rivayet edildi: Haya ancak hayr getirir Mslimin bir rivayetinde de: Hayann tamam hayrdr mam ahmed ve Nesai Eecc el Asariden yle dediini rivayet etti:(S: 394) Rasulullah (s.a.v) bana buyurduki: Sende iki haslet varki, o ikisini Allah sever, dedim ki: O ikisi nedir? Buyurduki Hilm (ar ballk) ve hayadr. Dedim ki: Bu eskiden mi, yoksa yeni mi var? Buyurduki: Eskiden dedim ki: Bei Allahn sevdii iki ahlak zere klan Allaha hamd olsun (3) Bilki haya iki eittir: Birincisi kazanlmam olan, yaratltan var olan, Allahn verdii ahlaktr. Bunun iin peygamber (s.a.v) buyurduki: Haya ancak hayr getirir ahlak irkin eyleri ilemeye engel olur, deerli ve yksek ahlaka tevik eder. Bu itibarla o imann hasletlerindendir. mer (r.a)den yle dedii rivayetedildi: Kim haya ederse, gizlenir, kim gizlenirse, saknr korkar, kim saknrsa korunur. Cerrah bin Abdullah el Hakemi dedi ki: Krk sene gnahlar hayadan dolay terk ettim, sonra bana vera (iddetli takva ) yetiti)(4) kinci eit: Allaha, Onun bykln kullarna yaknln, ve onlara vakf olduunu bilmekle kazanlan ahlaktr. Bu imann en yksek hasletlerindendir, hatta ihsan enyksek derecelerindendir. (S:395) Daha nce geti ki, peygamber (s.a.v) bir adama buyurduki: Airetinden salih bir adamdan haya ettiin gibi Allahtan haya et

bni Mesud hadisinde yle geiyor: Allahtan haya etmek, kafa ve ierdiini, karn ve kapsad koruman, lm ve belalar hatrlamandr. Kim ahirete isterse dnyay ve dnya zinetini terk eder, kim bunu yaparsa Allahtan haya etmitir. Bunu imam Ahmed ve Tirmizi merfu olarak tahric etti. Haya Allahtan gelen nimetleri mtalla edip onu krde noksanl grmekten de ortaya kabilir. Kuldan yaratltan var olan ve sonradan kazanlan haya alnrsa onun iin irkin eyleri ilemeye engel olacak birey kalmaz, sanki imansz gibi olur. Hasann mrsellerinde peygamber (s.a.v)den rivayet edildik: Haya ikidir: mandan bir u, ve dieri de aczdir. Herhalde bu Hasann szndendir. Bir binkab el Adevide mran bin Husayna dedi ki: Biz baz kitaplarda buluyoruz ki: Oda hayadan bazs Allah iin sknet ve vakardr, ve bazs da aczdir. mran kzd ve dedi ki: Ben sana Rasulullahtan anlatyorum, sen ona kar geliyorsun. mran (r.a)n dedii gibidir, nk peygamber (s.a.v)in kelamnda vlen haya ile gzeli ilemeye, irkini terketmeye tevik eden ahlak muraddr. Allahn veya kullarnn haklarnda kusuru gerektiren zayflk ve acizlik ise hayadan deildir, Allah en iyisini bilir. (1) Ebu Nuaym Hilyede Zadan yoluyla tahric etti, o bni Muaynnin dedii gibi gvenilirdir. (2) Hadis sahihtir, Buhari, Mslim, Malik, Ahmed, Tirmizi, Ebu Davud, Nesai ve bni Mace tahric etti. (3) Hadis sahihtir, Ahmed, Nesai, Buhari edebte tahric eti. (4) Siyer: 5/190 ikinci r iinin zahirini gre istediini yapmasna emirdir manas: (:396) Yapmay istediin fiili ne Allahtan, ne de insanlardan haya edilecek birey deil, taat fiilerinden gzel ahlak ve edeblerden ise ondan istediin kadar yap. Bu imamlardan bir toplluun grdr. Ebu shak el Mervezi ve afii onlardandr. Buna benzer imam Ahmedden de hikaye edildi, yine Muhtasar Mesaili ebi Davudun baz nshalarndan odan byle rivayet edildi, Hallal kitabul edebte odan rivayet etti. Seleften biri mretten kiilik, ahsiyet) soruldu, dedi ki: Ak olarak haya ettiin bir gizli olarakta yapmamandr Peygamber (s.a.v)in u hadisi ilerde gelecektir: Gnah kalbine geip te insanlarn ona vakf olmasn istemediin eydir Abdurrazzak Mamerden Oda Ebu ishaktan Oda Mezeye kabilesinde bir adamdan rivayet etti: Denildiki: Ey Allahn rasul mslman adama verilen eyin en stn nedir? Buyurduki: Gzel ahlakt dedi ki: mslman adama verilen eyin en erlisi nedir? Buyurduki: nsanlarn toplat yerinde grlmesini istemediin eyi yalnz kaldn zaman da yapma bni Hibbann sahihinde same binerikin yle dedii rivayet edildi: Rasulullah (s.a.v) buyurduki: Allahn senden holanmad bir eyi yalnz kalnca yapma Taberani Ebu Malik el Eariden Eariden yle dediini tahic etti: Dedim ki ya rasululah iyilii tamam nedir? Buyurdu ki: gizlide an amelini yapmandr(1) (S.397) Yine amires Skuniden yle dediini tahric etti: Dedim ki ey Allahn rasul.. ve hadisi zikretti. Hafz Abdul anibin Said Edebl Muhaddis kitabnda Harmele bin Abdullahn yle dediini rivayet etti: lmimi artrmak iin peygamber (s.a.v)e geldim, yannda durdum ve dedimki: Ya rasululalh, bana ne amel yapmam emredersin? Buyurdu ki: yilii yap, ktlkten sakn, bak kavmin sana syledii kulaklarnn duyduu hayr sz yanlarndan kalknca yap, bak kavmin sana sylemesinden holanmadn eyden kan dedi ki: Baktmki o ikisi iki eydir ki, hibir ey brakmam: yiyi yapmak, ktden saknmak (2) Bunu bni Sad tabakatnda mana ile tahric etti. Ebu Ubeyd hadisi manas hakknda Cerirden rivayetle dier bir gr daha hikaye etti. Manas: Adamn hayr yapmak isteyip te insanlardan haya edip riyadan korkusundan dolay terk etmesidir. Diyorki: Haya senin istediin eyi yapmaya engel olmasn Hadiste geldii gbii sen namaz klarkan eytan gelipte sen riya yapyorsun, derse , namaz uzat Sonra ebu Ubeyd dedi ki: Bu hadisin ne siyak ne de lafzbu tefsire gre gelmez, insanlar da bu manaya yorumlamyorlar. Derim ki: Eer Ceririn dedii gibi olsayd hadisin lafz yle olurdu: Haya edinmeyen eytan haya ettiin zaman dilediini yap. Bunun hadisin lafzndan ve manasndan uzakl aktr, Allah en iyisini bilir. ____ (1) Taberani Kebirde tahric etti. Heysemi dedi ki: Senedinde Abdurrahman bin Ziyad bin Enum var, O zayftr, yalan kastetmemitir. Dier adamlarnn bazsnn zayflyla beraber gvenilir kabul edildi. (2) Buhari ve Edebl Mfredde,ahmed, Tayalisi,ibni Sad, Begavi, Harmele bin Abdullah bin Evsten tahric etti. MAN VE ST KAMET Sfyan bin Abdullah (r.a)tan rivayet edildiki: Dedim ki: Ey Allahn rasul bana islamda birsz syleki senden bakasna ondan bir daha sormayalm, buyurduki: Allaha iman ettim de, sonra da istikametli ol Bunu Mslim rivayet etti. Bu hadisi Mslim Hiam bin Urveden Oda babasndan Oda Sfyandan rivayet etti. Sfyan: Abdullah esSekafiin oludur,sahabedir. mer (r.a)i Taif valisiydi. Sfyan bin Abdullahtan dier vecihlerle fazlalarla birlikte rivayet edildi. O rivayeteri imam Ahmed, Tirmizi, bni Mace Zhriden Oda Muhammed bin Abdurrahman bin Maizden rivayetetti. Tirmizide: Abdurrahman bin Maiz Sfyan bin Abdullahn yle dediini rivayet etti: Dedim ki: Ey Allahn rasul, bana yapacam bir iialat, buyurduki: dedi ki:

Rabbim, Allahtr, sonra istikametli ol Dedim ki: Ey Allahn rasul benim zerime enok korktuun ey nedir? Kendi dilini tuttu, sonra buyurduki: Bu Tirmizi dedi ki: Hasen sahitir. mam Ahmed ve Nesai Abdullah bin Sfyan (s.a.v)e u sz: Ey Allahn rasul bana islamda bir sz syleki senden bakasna ondan bir daha sormayalm Daha baka kimseye muhta olmayacak ekilde yeterli, islam hakknda kapsaml bir sz talebidir. Peygamber (sav)de ona buyurduki: islam hakknda kapsaml bir sz talebidir. Peygamber (s.a.v)de ona buyurduki: Allaha iman ettim, de sonra istikametli ol Dier bir rivayette de: Rabbim Allahtr, deyip, sonra da dosdoru yolda yryenlerin zerine melekler iner. Onlara: Korkmayn, zlmeyin, size vadolunan cennetle sevinin, derler) (1) Ve: Rabbimiz Allahtr, deyip sonra da dosdoru yaayanlara korku yoktur ve onlar zlmeyeceklerdir. Onlar cennet ehlidirler. Yapmakta olduklarna karlk orada ebedi kalacaklardr) (2) Nezai tefsirinde Sheyl bin Ebi Hazmdan tahric etti, dedi ki: Biza sabitenesten rivayet etti: Peygamber (s.a.v) u ayeti okudu: Rabbimiz Allahtr deyip sora dosdoru yaayanlar...) Ve buyurduki: nsanlar bunu dediler sonra kfrettiler, kim bu sz zerine (Rabbimiz Allahtr) lrse o istikamet ehlindedir Bunu Tirmizi de tahri etti, onun zerine lrse, o istikametli onlardandr. Ve Tirmizi: Hasen garip, dedi. Sheyl ezberi bakmndan hakknda konuuldu. Ebu Bekir Sddk sonra dosdoru yaayanlar tefsiri hakknda dedi ki: Onlar Allaha hibir eyi ortak komayanlardr. (3) Ondan yle dedii rivayet edildi: Sonra Allahn rableri olduu hususunda dosdoru olanlardr. bni Abastan zayf bir isnatla yle dedii rivayet edildi: Bu Allahn kitabnda La ilahe illallah ehadeti zerine en kuvvetli nastr: (Rabbimiz Allahtr deyip sonra dosdoru yaayanlar..) (5) (S: 400) Buna benzer, Enes, Mcahid, esved bin Hilal, Zeyd bin eslem Sddi, krime ve bakalarndan da rivayet edildi. mer bin Hattab (r.a)tan rivayet edildiki: O bu ayeti minber zerinde okudu rabbimiz Allahtr deyip sonra dosdoru yaayanlar...) Ve dedi ki: Tilkinin avcy aldatrken zikzak izdii gibi zikzak izmezler (6) Ali bin ebi Talha bi Abbastan sonra dosdoru yaayanlar) ayeti hakknda yle dediini rivayet etti. Farzlarn yerine getirmede dosdoru olanlardr. (7) ______________ (1) Fussilet: 30 (2) Ahkaf: 13 (3) bni Ceriri Taberi tefsirinde, bnil Mbare Zhdde tahric etti. (4) Taberi tefsirinde tahric etti. (5) bni Hatim tahric etti. bni Kesir tefsiri: 4/98 (6) Ahmed, ibnil Mbarek ve Taberi tefsirde Zhriden tahric etti. Fakat senedinde kopukluk var, nk zhri merden duymamtr. (7) Taberiden Ebul Aliden yle dedii rivayet edildi: Sonra din ve ameli ona halis klanlar.(1) Katade yle dedi: Murad tevhid zere istikamettir. Ancak sahibini cehenneme haram klan tevhidi murad etmitir, bu Lai ilahe illalahn manasn gerekletirmektir. nk ilah itaat edilendir, korkudan, saygdan, sevgiden, mitten, tevekkl ve duadan dolay asi olunmayandr, masiyetlerin hepsi bu tevhidi yaraar, nk o heva arcs eytana icabettir, Allah azze ve celle buurduki: Hevasn ilah edineni grdn m? (2) Hasan ve bakas dedi ki: O kimse hevasnn her eyii yapar, bu tevhidde istikamete zddr. u rivayet zere rivayete gelince Allaha iman ettim de mana aktr.. (S: 401) nk selef o onlara tabi ehli hadise gre salih amellerde imana dahildir. Allah teala buyurduki: O halde seninle bareber tevbe edenlerle birlikte emrolunduun gibi dosdoru ol! Ar da gitmeyin. nk, o sizin yaptklarnz ok iyi grendir. (3). O ve onula beraber tevbe edenlerin istimateli olmalarn ve emrolduklar eyin dna kmamalarn emretti, emrin dna kmak ta tuyandr. Kedisinin amellerini grdn ve onlara vakf olduunu haber verdi ve buyurduki: te onun iinsen tevhide) davet et ve emrolunduun gibi dosdoru ol, onlarn heveslerine uyma) (4) Katade dedi ki: Kuran zere istikametli olmakla emroludur. Hasan ye dedi: Bu ayet inince rasululah (s.a.v) kollar svad, ve glerken grlmedi. Bunu bni ebi Hatim tahric etti. Kueyri ve bakas birisinden unu zikretti: O peygamber (sav)i ryada grm demiki: Ya rasullulah, sen beni hud suresi ve kardeleri ihtiyarlarlatt) buyurdun, onlardan senine ihtiyarlarlatt? Buyurduki: u ayet emrolunduun gibi dosdoru ol) (5) Allah teala buyurduki: Deki ben de ancak sizin gibi bir insanm. Bana ilahnzn birtek ilah olduu vahyolunuyor. Artk Ona ynelin, Ondan mafiret dileyin) (6) Allah teala genel olarak dini ayakta tutmay emretti, buyurduki: (S: 402) Dini ayakta tutun ve oda ayrla dmeyin diye Nuha tavsiye ettiini sana vahyettiimizi, brahime, Musaya ve isaya tavsiye ettiimiz Allah size de din kld.) (7) ki ayette tevhid zere istikamete emrettii gibi bir ok yerde de namaz emretti. stikamet: Doru yola gitmektir, oda saa sola sapmakszn doru dindir, ve bu btn zahiri ve batini taatlar ve yasaklar terk etmeyi de kapsar, bu tavsiye btn din hasletlerinin hepsini iinde toplam oldu. (Artk Ona ynelin, Odan mafiret dileyi) ayeti, emredilen istikamette mutlaka kusur olacana bunun tevbeyi gerektiren istifar ve istikamete geri dnle kusurun giderileceine iarettir, bu peygamber (s.a.v)in Muaza u sz gibidir: Nerede olur ol, Allahtan kork, ktln peinde iyilik yap ki onu ktl imha etsin peygamber (s.a.v) insanlarn istikameti hakkyla yerine getirmeye g yetiremeyeceklerini haber verdi. mam Ahmed ve bni Mace Sevbandan peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu tahric etti: stikametli olun, tam yapamazsnz, bilinizki amellerinizin en hayrls namazdr, abdesti ancak mmin muhafaza eder mam Ahmedin bir rivayetin de de: Doru olun, dorulua yakla, abdesti ancak mmin muhafaza eder Sahihaynde Ebu Hureyre (r.a)den peygamber (s.a.v)in yle buyurduu rivayet edildi:

Doru olunuz, dorulua yaklanz Doruluk: stikametin hakikatdr, hedefe atpta isabet ettiren gibi, btn szler ve ilerde isabettir, peygamber (sav) Ali (r.a)ye Allahtan doruluk ve hidayet istemesini emretti ve ona buyurduki: Oku dorultuun gibi doruluk, yola hidayetin gibi hidayet zikret(8) (1) bni Kesir tefsirinde zikretti: 4/ 99 (2) Casiye, ayet: 23 (3) Hud, ayet: 112 (4) ura, ayet: 15 (5) Bu eseri Beyheki uabul imanda ebu ali es Sirriden tahric etti. Bei Hud ve kardeleri ihtiyarlarlatt hadisi sahih, mtevatirir. (6) Fussilet, ayet: 6 (7) ura: 13 (8) Hadis sahihtir, Ahmed, Mslim, Ebu Davud ve Nesai Aliden u lafzla tahric eti. Ey Ali Allahtan doruluk ve hidayet iste. (S: 403) Yaklamak: Hedefe isabet ettiremezse, hedefe yakn bir yere isabet etmektir, fakat hedefe isabet etmetir, fakat hedefe isabet ettirmek ve dorulukta samimi olmak artyladr, ve yaknlatrma istemesi kasten olmamaldr, buna peygamber (s.a.v)in Hakem bin Hazen el Klefiden rivayet edilen hadisi delildir. Ey insanlar! Size emrettiimin hepsini yapamazsnz-veya gyetiremezsiniz-fakat doru olu vemjdeleyin (1) Manas: Doruluu, isaeti ve istikameti kasteden, nk eer emrolundukarnn tmnde doru olmu olsalar, o zaman emrolunduklarn hepsini yapm olurlard. Ebu Bekir (r.a)in Rabbimiz Allahtr deyip sonra dosdoru yaayanlar). Bakasna ynelmeyenlerdir diye tefsiretii gibi, istikametin asl kalbin tevhid zerinde istikametli olmasdr. Kalb ne zaman Allahn marifeti, ha yeti onu byltmesi, korkusu, sevgisi, iradesi, midi, duas ve ona gveni ve ondan bakasndan yz evirme zerine istikamete olursa, azalarn hepsi de ona taat zere istikamette olur, nk kalp azalarn kraldr, azalar onun ordusudur, kral istikamette olursa ordusu ve raiyyeti de istikamette olur, (Yzn hanif olarak dine evir) ayeti de byle kasdn ve iradenin tek, eriki olmayan Allaha halis klnmasdr diye tevsir edildi Kalbten sonra azalardan istikametine riayet edilenlerin en by dildir, o kalbin tercman ve onun szcsdr, bunun iin peygamber (s.a.v) istikamete emrettikten sonra dili korumay tavsiye buyurdu. mam Ahmedin msredinde Enes (r.a)den peygamber (s.a.v)in yle buyurduu rivayet edildi: Kulun kalbi istikamette oluncaya kadar iman istikamette olmaz, dili istikamette oluncaya kadar da kalbi istikamette olmaz Tirmizide Ebu Saidi Hudriden merfu ve mevkuf olarak rivayet edildiki: Adem olu sabahlaynca azalarn hepsi dile sver ve deler ki: Bizim hakkmzda Allahtan kork, biz ancak seninleyiz, sen istikametli olursan biz istikametli oluruz, senerilirsen biz de eriliriz. (2) (1) Hadis hasendir, Ahmed, Ebu Davud ve Taberani kebirde tahric etti. (2) Tirmizi merfu ve Ebu Saide mevkuf olarak tahric eti, ve dedi ki: Mevkuf daha sahihtir. BADET VE VE CENETE G RMEK Ebu Abdullah Cabir bin Abdullah el Esari (r.a)den rivayet edildiki: Bir adam rasululah (s.a.v)e sordu ve dedi ki: Farz namazlar klsam, ramazan orucunu tutsam, helallar helal, haramlar haram kabul etsem, bundan daha fazla yapmasam cennete girer miyim? Evet, buyurdu Bunu Mslim rivayet etti. Haramlar haram kabul etsemin manas: Onlardan kansam. Helallar helal kabul etsemin manas: Helal olduuna inanarak onlar yapsam demektir.) Bu hadisi Mslim Ebuz Zbeyr rivayetiyle tahric etti, Oda Cabirden rivayet etti ve sonuna u fazlal yapt: dedi ki: Vallahi bundan fazla yapmam Yine bunu Ame rivayetiyle tahirc etti, Oda ebu Salih ve Ebu Sfyandan Oda Cabirden yle dediini rivayet eti: Numan bin Kavakl dedi ki: Ey Allahn rasul grnz nedir, farz namaz klsam, haram haram helal helal kabul etsem ve bundan fazla da yapmasam, cennete girer miyim? Peygamber (s.a.v) buyurduki: Evet bazs helalin helal klnmasn, onun helallna inanmak, haramn haram klnmasn, haramlna inanmakla birlikte saknmak diye yorumladlar. Helalin helal klnmasndan, onun yaplmas murad edilebilir, burada helal haram olmayandan ibaret olur, farz mstehab ve mbah ta ona dahil olur. Mana kendi sen haram olmayan yapmas ve mbahn da dana kmamas ve haramlardan saknmas olur. Seleften bir taife, bniAbbas ve bni Mesuddan onlardadr (Kendilerine kitap verdiimizt kimseler onu hakkkyla okuyorlar ve ona iman ediyolar) ayeti hakknda dedilerki: (S:405) Onlar helalini helal, haramn haram klyorlar ve onlar tahrif etmiyorlar. (1) Haram klma ve helal klmayla murad: Bu hadiste zikredildii gibi helali ilemek, haramdan saknmaktr. Allah teala herem eyleri deitiren kafirler hakknda buyurdu: Haram aylar ertelemek, sadece kafirlikte ileri gitmektir. nk onunla kafir olanlar saptrlr. Allahn haram kldnn saysn bozmak ve Onun haram kldn helal klmak iin haram ayr bir yl helal sayarlar, bir ylda haram sayarlar) (2). Bununla murad: Onlar hara ayda bir yl savayorlar ve bylece helal saym oluyolard, oda savamaktan bir yl da kanyord ve onu haram klyorlard. Allah azze ve celle buyurduki: Ey iman edener! Allahn size helal kld ve temiz eyleri (siz kendinize haram klmayn ve snr amayn. Allah snr aanlar sevmez) (3) Bu ayet zahidlikten dolay baz helal, temiz eyleri kullamaktan kanan, bazs da bir iki gn yemin edip kullanmayan veya nefsine haram klan topluluk hakknda idi. Btn bunlar haddi zatnda haramln gerektirmez, bazsda yemin etmeksizin ve haram klmakszn kand, nefse zarar vermek kastedildii iin hepsini haramdiye isimlendirdi. Misallerde denilirki: Haramdan kanmayan ve kendine mbah klndan faydalanmayan hakknda filan ne haramtanr, ne helal. Hadis farzlar yapp, haramlardan kanann cennete gireceine iaret ediyor. Bu manada veya buna yakn olarak peygamber (sav)den hadisler mtevatirdir. Nesai, ibni Hibban ve Hakim Ebu Hureyre ve Ebu Saidden peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu tahric etti: Hangi mslman be vakit namazn klar, ramazan

orucunu tutar, zekatn verir ve yedi bayak gnahta sanlrsa onun iin cennet kaplar alr, hangisinden dilerse girer, sonra u ayeti okudu: Eer yasaklandnz eylerin byklerinden saknrsanz, sizin ktlklerinizi rter ve erefli bir yere girdiriz. (4) (S:406) mam Ahmed ve Nesai ebu Eyyub elensriden peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu tahric etti: Hangi birkul hibireyi ortak komadan Allaha ibadet eder, namaz klar, zekat veri, ramazan orucunu tutar, byk gnalardan saknrsa oun iin cennet varr, veya cennete girer Msedde ibni Abbas (r.a)dan rivayet edildi: Dmam binSalebe peygamber (s.a.v)e eli olarak geldi, Peygamber (s.a.v) ona be vakit namaz, orucu zekat, hacc, ve islam _________ (1)Hadisin isnad sahihtir, bni Abbastan Taberi tefsirindetahric etti. (2) Tevbe: 37 (3) Maide: 87 (4) Nisa: 31 eriatnn hepsini zikretti, bitirince dedi ki: Ben Allahtan baka ilah olmadna ve Muhammedin Allah rasl olduuna ehadet ediyorum. Bu farzlar yerine getireceim ve bana yasakladklarndanda kanacam, ne fazla ne de eksik yapacam. Rasulullah (s.a.v) buyurduki: Doru sylediyse cennete girdi Bunu Taberani baka bir vecihten tahric etti, onun hadisinde dedikiki: Beincisie benim ihtiyacm yoktur. Yani fuhiyatlar, sonra dedi ki: Bunlarla amel edeceim. Rasulullah (s.a.v) buyurdu ki: Eer doru sylediyse mutlaka cenete girecektir. Sahihi Buharide Ebu Eyyup el Esariden rivayet edildiki: Bir adam peygamber (sav)e dedi ki: Beni cennete girdirecek bir ameli bana haber ver. Buyurduki: Allaha ibadet eder, ona hibireyi ortak komazsn, namaz klar zekat verirsen ve slai rahim yaparsn.Bunu Mslimde tahric etti, ancak onunkinde yledi: dedi ki: Bana, beni cennete yaklatracak ve cehennemden uzaklatracak bir ameli haber ver. Yine Mslimde bir rivayette de: Arkasn dnnc rasulullah (s.a.v) buyurduki: Eer emrolunduu eye yaprsa cennete girer Sahihaynde Ebu Hureyre (ra)den rivayet edildiki: Bedevi bir Arap dedi ki:Ya rasululalh bana bir amel gster ki, yaptm zaman cennete gireyim. (S: 407) Buyurduki: Allaha ibadet eder Ona hibireyi ortak komazsn, farz namaz klar, farz zekat verir, ramazan orucunu tutarsn Adam dedi ki: Seni hak ile gderene yemi eder mi ki bundan fazla ve noksan yapma, arkasn dnp gidince peygamber (s.a.v) Kimin cennet ehlinden bir adam grmek houna giderse bu adama baksn Hadis sahihtir, Buhari ve mslim tahric etti.) Sahihaynde Talha bin Ubeydullahtan rivayet edildi: Sa dalk bir bedevi rasulullah (s.a.v)a geldi, ve dedi ki: Ya rasulullah, Allah bana namazdan neyi farz kld? bana haber ver. Buyurdu ki: Be vakit namaz, ancak nafile yapman mstesna. dedi ki: Bana haber ver, Allah bana orutan neyi farz kld, buyurduki: Ramazan ay , ancak afile yapman mstesna, dedi ki: Allah zekatta bana neyi farz kld? Rasulullah (s.a.v) ona islamn eriatlarn haber verdi. Adam dedi ki: Sana hak ile ikramda bulunana yemin ederim ki: Hibir nafile yapmam, Allahn bana farz kld eylerden de hi birini eksik yapmam. Rasululah (s.a.v) buyurdu ki: Doru sylediyse kurtuldu, veya doru sylediyse cennete girdi Bu lafz Buharinidir. Sahihi Mslimde Enes (r.a)den rivayet edildiki: Bedevi bir Arap peygamber (s.a.v)e sordu.. ve Hadisi mana ile zikretti ve u ziyadeyi yapt: Gc yetene beyti haccetmektir dedi ki: Seni hak ile gderene yemin olsunki bunlardan fazladan, noksan da yapmam, peygamber (s.a.v) buyurduki: Eer doru sylediyse olar onu cennete girdirecektir Bedevinin murad farz namazlardan farz zekattan ramazan orucundan, ve hactan nafile olarak fazla yapmayacadr, yoksa bundan laka islamn farzlarndan bir ey yapmam manakna deildir. Bu hadislerde haramlardan kanmak zikredilmemitir, nk soru soran kedisini cennete girdirecek amelleri sordu. Tirmizi Ebu mame (r.a)den yle dediini tahric etti: Peygamber (s.a.v)i veda haccnda hutbe okuyurdu iittim buyurduki: Ey insanlar! Allahtan korkunuz! Be vakit namaznz klnz, bir ay ramazan orucunuzu tutunuz, mallarnzn zekatn veriniz, emirlerinize itaat ediniz, rabbbinizin cennetine giriniz Hasen sahihtir (S: 408) Bunu mam Ahmedde tahric etti, Allahtan korkunuz yerine Rabbinize ibadet ediniz eklindedir. Bunu Bakiy bin Mahledde msnedinde baka bir vecihle tahric etti, onun hadisinin lafz da: Bevakit namaznn klnz, ramazan ay orucununuzu tutunuz, haccnz yapnz, gnl holuunuzla mallarnz zekatn veriniz, rabbinizin cennetine giriniz mam ahmed ibnil Mntefikie isnatla yle dediini tahric etti. Arafattayken peygamber (s.a.v)e geldim, dedim ki: ki eyden sana soracam. Beni cehennemden ne kurtarr, ve beni cennete ne girdirir? Buyurduki: Eer sen soruyu ksa, veciz yaptysan, ben de byk ve uzun yapacam, o halde bende naklet (iyi ren) Hibir eyi ortak komadan Allaha ibadet et, Farz namaz, kl, farz zekat ver, ramazan orucunu tut, insanlarn sana yapmasn istediin eyi sen de onlara yap, sana yaplmasndan holanmadn eyi, sende insanlara yapma Yine onun bir rivayetinde buyurduki: Allahtan kork ve Ona hibir eyi ortak koma, namaz kl, zekat ver, beyti haccet, ramazan orucunu tut ve bundan fazla yapma Denildi ki: Bu sahibi: Vakd bin Mntefiktir. smi: Lakittir, (1) Bu ameller cennete girmeyi gerektirecek sebeblerdir. Haramlar ilemek engeller olabilir, buna imam Ahmedin Amr bin Mrre el Cheniden tahric ettii hadis delildir. dedi ki: Bir adam peygamber (s.a.v)e geldi ve dedi ki: Ey Allahn rasul, ben Allahtan baka ilah olmadna, senin Allah rasl olduuna ehadet ettim, be vakit amaz kldm, malmn zekatn verdim, ramazan, aynn orucunu tuttum. Rasulullah (s.a.v) buyurduki: Kim bu hal zere lrse, anne babasna asi olmadka iki parma dikti, bu ekilde kyamet gn peygamber, sddklar, ehidlerle beraberdir. cennete girmek bu amellerin bazsna terettt ettii de variddir, namaz gibi. (S: 409) Mehur hadiste yledir: Kim namazlar vakitlerinde klarsa, onun iin Allah katnda onu cennete girdireceine dair ahd sz olur

Sahih hadiste vardr ki: Kim iki souu sabah ve yats namazn klarsa cennete girer. Btn bunlar artlar yerine geldii ve engellerinin kalkt zaman, cennete girmeyi gerektirici sebebtir. Buna imam Ahmedin Beir bin Hasasiyeden tahric ettii hadis delildir, dedi ki: Peygaber (s.a.v)e biat etmek ii geldim, bana Allahtan baka ilah olmadna ve Muhammedin Onun kulu ve rasul olduuna ehadeti, namaz klp zekat vermemi, islam haccn yapmam, ramazan orucunu tutmam ve Allah yolunda cihad etmemi art kotu, dedim ki: Ey Allahn rasl iki tanesine gelince: Cihad ve zekat vallahi be onlara g yetiremem, bunun zerine rasulullah (sav) elini ttutu, sallad ve buyurduki: Cihad yok, zekat yok, ne ile cennnete gireceksin? Dedim ki: O halde sana biat edeyim ey Allahn rasl. Ve onunla hepsi zerinebiat ettim(2) Bu hadiste cennete girmek iin cihad ve zekat olmazsa bu hasletlerin yetmeyecei bildirilmitir. Baz sahih hadislerde haramlar ilemenin cennete girmeye engel olduu sabittir. u hadis gibi: Slai rahmi kesen cennete giremez. (3) Ve : Kalbinde zerre arlnca kibir olan kimse cennete giremez (4) Ve: iman etmedike cennete giremezsiniz, birbirinizi sevmedike de gerek iman etmi olamazsnz (5) (S: 410) deninceye kadar bor ile cennete girilmeyeceine dair hadisler gibi (6/ Sahih hadiste vard ki: Mminler srattan geerlerken, bir demir kafes ierisinde dnyada iken kendi aralarndaki haklarda, ksas alnncyaa kadar bekletilirlerBtn bunlar engellerdir. Burdan sadece tevhidle cennete girmeye iaret eden hadislerin manas ortaya kar. Sahihaynde Ebu Zer (r.a)den peygamber (s.a.v)in yle buyurduu rivayet edildi. Hangi bir La ilahe illalah der, ve bu ekilde lrse cennete girer, Dedim ki: Zina etse, hrszlk yapsa dam? Buyurduki: Zia etse, hrszlk yapsada, bunu kere buyurdu sonra drdnc de buyurduki: EbuZerin surnunun srtlmesine ramen Yine sahihaynde ubade bin Samitten peygamber (s.a.v)in yle buyurduu tahric edildi. Tek ve eriki olmayan Allahtan baka ilah olmadna ve Muhammedein Onun kulu ve rasl olduana, sann Allahn kulu ve rasul ve Allahn Meryeme att kelimesi ve ruhu olduuna, cennetin cehennemin hak olduna kim ehadet ederse, Allah teala onu bulunduu amel zere cennete girdirir. ______ (1) Zahire gre O sabede getii gibi Baka bir Sahabedir.(2) Hadis sabittir. Ahmed taberani Kebir ve evsatta tahirc etti. Heysemi dedi ki: Ahmedin adamlar gvenilir kabul edildi. (3) Hadis sahihtir. Cbeyr bin Mutimden Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud ve Tirmizi tahric etti ve dorulad. (4) Hadis sahihtir. Abdullah bin Mesuddan Ahmed, Mslim Ebu Davud ve Tiirmizi tahric etti. (5) Sahihtir, Ebu Hureyreden Ahmed, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi ve bni Mace tahric etti. (6) Ahmed, Ebu Davud, Hakim ve Tayalisi Semure bin Cdbten tahric etti. (S: 411) Ebu Hureyre (r.a)den rivayet edildiki: Bir peygamber (s.a.v) ona buyurduki: Kalbi yakin olarak inanarak Allahtan baka ilah olmadna ehadet eden kimseyle karlatn zaman, onu cennetle mjdele (1) Bu manada ok hadis vardr. Sahihaynde rivayet edildi ki: Bir peygamber (s.a.v) Muaza dedi ki: Allahtan baka ilah olmadna ve Muhamedin Onun kulu ve rasul olduuna ehadet eden her kulu Allah cehenneme haram klar Sahihaynde tban bin Malikten peygamber (s.a.v)in yle buyurduu riva etedildi: Allahn rzasn isteyerek La ilahe illalah diyen kimseyi Allah cehenneme haram klar. Alimlerden bir toplulukdedi ki: Tevhid kelimesi cennete girmeyi ve cehenmemden kurtulmay gerektirici bir sebeptir, fakat art var: O da: Farzlar yapmaktr. Birde cennete girmein engelleri vardr: O da byk gnahlar ilemektir. Hasan Farazdaka dedi ki: La ilahe illallahn artlar vardr, evli kadna iftira etmekten sakn. onun yle dedii rivayet edildi. Bu direk, ipler nerede? Yani tevhid kelimesi adrn direidir, ipler olmazsa direkler durmaz, o da haramlar terk etmek ve farzlar yapmaktr. Hasana denildikki: nsanlar La ilahe illalah diyen cennete giren diyorlar. dedi ki: Kim La ilahe illalah der veonun hakkn ve farzn yerine getirirse, cennete girer. Vehb bin Mnebbihe denildiki: La ilahe illalah cenetin anahtar deil midir? dedi ki: Evet fakat her anahtarn dyleri de olur, eer dii olan anahtar getirirsen, aar yoksa amaz (2) bni merden rivayet edilene benziyor: O, Teriyle birlikte amelin fayda vermedii gibi, La ilahe illalahla birlikte amel zarar eder mi? diye soruldu, ibni mer dedi ki: Amel ile aldanma. (3) Bir grup, Dahhak ve Zhriden onlardandr, dedi ki: Bu farzlar ve hadlerden nceydi. Bazlar onun neshedildiine iaret etti, bazlar dedi ki: Ona baz artlar ilave edildi. (S: 412) Ziyade artlar nesh midir, deil midir? Bunda usul cler arasda ihtilaf vardr. Btn bunlarn hepsinde gr vardr, nk bu hadisklerin ou farzlar ve hadlerden sonradr. Sevri dedi ki: Onu farzlar ve hadler neshetti. Onun muradnn da dierleriin muradnan ayns olabilir, murad. farzalr ve hadler ounla aa kt, sadece keleme ehadet, dnya ve ahiret cezalarn drmez manasnda olabilir. Bu gibi aklamaya ve evesveseleri ortadan kaldrmaya selef nesh ismi veriyordu, yoksa o mehur stlahtaki nesh deildir. Bir taife de dedi ki: Bu mutfaknaslar, ihlas ve dorululakla syleme kaydyla kaytlanm olarak geldi, onun ihlas ve doruluu da masiyet zerine srar etmemektir. Hasan Basrinin mrsellerinde peygamber (s.a.v)den rivayet edildiki: Kim ihlasl olarak La ilahe illallah derse cennete girer. Denildiki: Onun ihlas nedir? Buyurduki: Kendini Allahn haram klddan engellemendir Bu msned olarak ta dier vecihlele zayf olarak rivayet edildi. her halde daha nce hikaye ettiimiz szyle de Hasan buna iaret etti. Eer kalbte Lai ilahe illah derse cennete girer. Denildiki: onun ihlas nedir? Buyurdu ki: Kendini Allahn haram kldndan engelemendir Bu msned olarak ta dier vecihlerle zayf olarak rivayet edildi. Her halde daha nce hikaye ettiimiz szyle de Hasan buna iaret etti. Eer kalbte La ilahe illalahn manas, doruluu ve ihlas gerekleirse, bu kalbte korku, sayg, sevgi, mit, bykleme ve tevekkl olarak kalbte kklemesini gerektirir ve kalb bununla dolar, ve baka yaratlmlar uzaklar. Ne

zaman bu ekilde olursa orra Allahn istedii, sevdiinden baka bir ey kalmaz, bu ekilde kalpten, btn nefis ve iradeleri ve eytan vesveseleri uzaklar. Kim bireyi sever, ona itaat eder, onun iin sever, onun ii kzarsa, o onun ilandr. Kim ancak Allah iin sever ve buz edere, Alah iin dostluk ve dmanlk ederse, Allah onun gerek ilahdr. Kim de hevas iin sever ve oun iin buz edere, onun iin dostluk edip dmanlk ederse, onun ilah da hevasdr. Allah tealann buyurduu gibi: Hevasn ilah edineni grdn m? (4) Hasan dedi ki: O kimse hevasnn her istediini yapandr. (S: 413) Katade dedi ki: o hevas her zaman istese yapan, her istirak duyduu eye gelen ve bundan kendisini takva ve arann engellemeyemedii kimsedir. (5) Ebu memeden merfu olarak rivayet edildiki: Gkyz glgesi Allah katda, tabi olunan hevadan baka (1) Hadis sahihtir, Mslim bunu uzun bir hadis iinde tahric etti. (2) Buhari bunu cenazeler kitabnda talik olarak zikretti, tarih kitabnda da mevsul olarak zikretti. (3) Ebu Nuaym Hilyede Katadeden rivayetetti, fakat katede bni merden dumad. (4) Casiye 234 (5) Ababin humeyd ve bni Ebi Hatim tahric eti. en byk taplan baka bir ey yoktur (1) Ayn ekilde Allaha isyanda eytana itaat eden, ona ibadet etmitir. Allah teala buyurduki: Ey Adem oullar! Size eytana tapmayn, nk o, sizin apak dannzdr, demedim mi? (2) Bununla aa kt ki: La ilahe lallalhhn manas ancak kalbinde Allahn sevmedii eyde, ve Allahn isteedii eyi istemede srar olmayan kimsede gerekleir. Ne zaman kalpte bundan bir ey olsa tevhidde bir noksanlk olur, ve o gizli irkten bir eittir. Onun iin Mcahid (Ona hibir eyi ortak komayn) ayeti hakkda dedi ki: Benden bakasn sevmeyin. Hakimin sahihinde Aye (r.a)den peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: irk karanlk gecede tan zerinde karncann ayak sesinden daha gizlidir. (irkin en aas zulm zere bir eyi sevmen, adalet zere bireye buzetmendir, din acak sevmek ve buzetmek deil midir? Allah azze ve celle buyurduki: Rasulm dedi ki: Eer Allah seviyorsanz bana tabi olunuzki, Allah sizi sevsin) (3) Bu Allahn sevmediini sevmenin, sevdiini sevmemenin hevaya tabi olmak olduu hususunda kesin ifadedir. Bunun zerine sevmek ve dmanlk etmekte gizli irktir. bni Ebid dnya Enesten merfu olarak tahric ettiki: Dnyalarn dinlerine tercih etmedike La ilahe illallah kullar Allahn gazabndan engeller, dinlerine dnyay tercih ederler ve) sonra derler ki: La ilahe illalah Allahn gazabndan engeller dinlerine dnyay tercih ederler ve sonra derler ki: La ilahe illalah Allah geri kedilerine evirdi kabul etmedi), Allah teala buyurduki: Yalan sylediniz. (4) Bu mana ile peygamber (s.a.v)in 8 u hadisi aa kavkumutur:kim kalbinden sadk olarak Allahtan baka ilah yoktur, derse Allah ile Ona atee haram klar. Bu kelimenin ehliden kim ceheneme girmise onu sylemede sdknn doruluuun azldandr, kbu kelied sadk olunduu zaman kalp Allahtan bakasdan temizlenir.Kim La ilahe illlah sznde sadk olursa, Ondan bakasna sevmez, ancak Onu mit eder, Allahtan baka kimseden korkmaz, ancakAllaha tevekkl eder gvenir,dayar), nefsiin ve hevasn tercih etmez, kalpte ne zaman Allahtan bakasnn izikalmsa, La ilahe illalah kelimeside ki doruluunun azlandr. Mehur hadiste olduu gibi cehennem atei tevhid ehlinin imann nuru ile sndrlr: Cehennem mmine derki: Ge ey mmin nurun ateimi sndrd. (5) mam Ahmedin msnedinde Cabir (r.a)den peygamber (s.a.v)in yle buyurduu rivayet edildi: Takva sahibi ve fasktan hi biri kalmaz illaki ona cehenneme girer, brahime olduu gibi mminlere souk ve selametli olur, hatta soukluklarndan dolay cehennemde bir titreme olur Bu mminlerin ibrahim (A.S)den aldklar mirastr, mminlerin kalplerideki sevgi ateinden cehennem atei korkuyor. Cneyd dedi ki: Cehennem dedi ki: Ya Rabbi, ayet sana itaatetmesem,benden daha iddetli bir eyle beni azaplandrrmsn? Buyurdu ki:Senin zerine daha bykate musallat ederdim? (Cehenem) dedi ki: Benden daha bykve iddetli ate var m? (S: 415) Buyurduki: Evet, mmin evliyalarmn kalplerine yerletirdiim sevgi atei. Bunun hakknda biri dedi ki: Sevenin kalbinde sevgi atei daha scaktr. Cehennemi atei ondan daha souktur Bu manaa Muaz (r.a)n peygamber (s.a.v)den rivayet ettii u hadis delildir: Kimin son sz La ilahe illallah olursa cennete girer (6) Sekeratta can ekien onu ihlas ve tevbe onu ihlas ile tevbe ve gemie pimanlk sylyor, bunu Hata Tevhidi isimli kitabnda tercih etti, o kitap gzeldir. (1) Uydurma hadistir, Taberani Kebirde bni Adiy Kamilden tahric etti. (2) Yasin: 60 (3) Ali mran 31 (4) Zayftr, Bezzar tahric etti. Heysemi dedi ki: Senedinde Muhamed bin Aclan vardr, o gerekten zayftr. Fakat Bezzar gzel bir isnatla Enesten tahric etti. Rasulullah (sav) buyurduki: La ilahe illalah dilerini dnyalarna tercih etmedike Allahn gazabna egeldir, eer byle yaparlar sonra: La ilahe illalah derlerse, Allah: Yalan sylediniz, buyurur. (5) Zayftr, Taberani Kebirde Ebu Yaladan tahric etti. Heysemi senedinde Sleym bi Mansur var, zayftr ,dedi. (6) Sahihtir, Ahmed, Ebu Davud, Hakim tahric etti. Y RM NC HAD S SAL H AMEL TOPLAYICILARI Abu Malik elHaris bin Asm el eari (r.a)den yle dedii rivayet edildi: Rasululah (s.a.v) buyurduki: Temizlik imamn yarsdr, Elhamdu lillah mizan doldurur, sbhanellahi velhamdu lillah yer ve gk arasn doldururlar veyadoldurur, namaz

nurdur,sadaka brdandr delildir, sabr ktr, kuranlehie veya aleyhie delildir, herinsan nefsini satar ya onu azad eder, ya da helak eder Mslim rivayet etti. Bu hadisi Mslim BinKesir rivayetinden tahric etti, kendisine Zeyd bin Sellamdan, Oda dedesi Sellamdan, Oda Abdurrahman bin anmdan, Oda Ebu Malik4ten rivayet etti, snadnda Abdurrahman bi anm4 ziyade etti, bu rivayeti baz hafzlar tercih etti, ve dedi ki: S: 417) Muaviyebi Selam kardeimin hadisini Yahya bin Kesirden daha iyi bilir.Bunu uda kuvvvetlendiriyor.Abdurrahman bin anmdan Oda Ebu Malikten baka bir vecihle rivayet etti,o zama Mslimin rivayetinin senedikopuk oluyor. Muaviye hadisinde Yahya binKesirhadisinebaz muhalefet var, nkOnun hadisinin lafz ibni Macenin yandayledir. Abdesti tam gzelce almak iman yarsdr, elehamdu lillah mizan doldurur, tesbih ve tekbirikisi yer ve g doldurur,namaz nurdur, zekat bhandr,sabrktr, kuran lehine veya aleyhine delildir,her insan nefsini satar ya onu azad ede, ya da helak eder Tirmizi Mslimintahric ettii Yahya bin Kesir hadisini tahric etti ve Onun hadisininlafz yledir: Abdest imann yarsdr Hadisinin gerikalan mam Ahmed ve Tirmizi4nin Sleyman oullarndan bir adamdan tahric ettii Mliminsiyak gibidir, (Sleyman oullarndan adam7dedi ki: Rasululullah (sav) onlar benimelimde veya kendielinde sayd: Tesbih mizann yarasdr. Elhamdu lillah dolduur, tekbir gkile yer arasn doldurur, oru sabrn yarsdr, temizlik imann yarsdr Temizlik iman yarsdr sznbazs: Temizlik burda Allah tealann u ayetinde olduu gibi gnahlarn tekkiyle olandr. Onlar fazla temizlenen insanlardr (1) Ve: Elbiseni temizle) (2) Allah ok tevbe edenleri ve ok temizlenenleri sever (3) Ve dedi ki: ma iki eittir. Fiil ve terk yars emirlerin yaplmas,yars da haramlarn terkidir, o masiyetlerin terkiyle nefsi temizlemektir, bu gr Abdeste imann yarsdr rivayeti ve Abdestitam gzelce almakima yarsdr rivayeti reddetmeseydi muhtemeldi. Yine manacihetindeonda gr vardr, nk namaz gibi, amellerin ou nefsi gemi gnahlardan temizler, o nasl temizleyici isminedahilolmaz,ne zaman amelerveya bazlar temizleyici ismine dahil olursa, gnahlarn terkiin imannyars oluu gereklemez. (S: 418 ounluun kabulettii,sahih gr ise,burada temizleyici ile murad:Su ile hadeslerden kkvebyk abdestsizlikten temizlenmektir, Mslimde bu ekilde abdest bablarnn tahricine balad. bni Mace veNesai ve bu ikisindenbakas daub ekilde tahric ettiler.Bunun zerine insanlar su ile temizlemenin imann yarsoluu manasnda ihtilaf ettiler. Bazlar dedeki:atr yar ile murad, czdr paradr,zat itibariyle yar deildir, temizlik imandan bir czoluyor, bu grte zayflk, var, nk atr kelimesinin szlkte kullanmyar olarak biliniyor, nk Sleym kabilesiden bir adamnhadisi hakknda Temizlik imann yarsd Daha nce getii gibi bazs dedi ki: Manas: Abdestin sevab _________ (1) Araf: 82 (2)Mddessir: 4 (3)Bakar: 222 imann sevabnn katlanmam yarsna kadar, katlanarak verilir, bunda gr ve uzaklk vardr. Bazs dedi ki: man btn byk gnahlar, abdestte kk gnahlar rter, bu itibarla o imann yarsdr, bunu u hadis reddediyor. Kimislamda ktlk yaparsa cahiliyede yaptdan da hesaba ekilir Bazs dedi ki: Abdest iman ile birlikte gnahlar rter, bu ekilde imannyars olur, bu da zayftr. Bazs dedi ki: Allah tealann u kavlinde olduu gibi burda imandan murad namazdr: (Allah sizin imannz asla zayi edecek deildir)(1) Murad: Beytl Makdise doru kldnz namazlar zayi edecek deildir. manilemurad namaz olunca, namaz temizliksiz (abdestsiz) kabul edilme, bu itibarla temizlik imann yarsdr,bu tefsiri Muhammed binNasr el Mervezi Namazkitabnda ishakbin Rabeveyhten hikaye etti, OdaYahya bin Ademderivayet etti, O,bilmiyorumilminyarsdy, sz hakknda dedi ki: lim, ancak biliyorum ve bilmiyorumdur, ikisinden biri, dierinin yarsdr. Derimiki: Her eyin altnda iki eit vardr: Biridierinin yarsdr, ister adede eit isterse biri dierinden daha fazla olsun byledir,buna u hadis delildir Namaz benimle kulum arasnda ikiye bldm (2) Murad: Namazn kraatdr, onun iin fatiha ile tefsir bazs etti. (S: 419) Onunla murad: O namaz ibadet veistemeye ayrlmtr, ibadet rabbn hakkdr, istee kulun hakkdr, kelimelerinin eit olarak blnmesi murad deildir. Buu Hattabi zikretti, Arabn u szn delil gsterdi: Seneni yars sefer, yars da ikamet. dedi ki: ki zaman da eit olmas anlamnda deildir, fakat mddeleri farkl da olsa zaman bu ikisine blnm.reyh diyorki: Ona denildiki:Nasll sabahladn? dedi ki: insanar yars bana kzgn olaraksabahladm, unumurad ediyor: nsanlarlehine hkm verilenler ve aleyhine hkm verileler diye iki ksmdr,aleyhi8e hkm verilenler kendisine kzyor, lehiehkm verilenler ondan raz oluyor, onlar iki farkl gruptur. Derim ki: Ebu Hureyrenin Feraiz miras hukuku hakkndaki merfu hadisi0 O ilmin yarsdr:Bunu ibiMace tahric etti, nkmkelleflerin hkmleri iki eittir. Hayatla alakal olan ve lmden sonraki ile alakal olan eittirki o da feraizdir. bni Mesuddedi ki: lim trbunun haricideki fazlalktr: Muhkem ayet,sahih snet,adaletli fariza feraiz,miras hukuku ilmidir. (3) Mcahidden yle dedii rivayet edildi: Aza ve burna su vermek abdestin yarsdr (4) Herhalde abdesti ikiksmdr0Biri kurandan zikredilen dieri de snnetten alnandr,o da aza ve burna su vermektir, aza veburna su vermek cesedin i ksmn

dier azalar da ykamak cesedin d ksmn temizler demek istemitir.Bu itiarla oikisi yarmdrlar abdestin yarsdrlar). bniMesudun sz de bu ksmlandr: Sabrimann yarsdr,yakin imann tamamdr( 5) Yezid er Rakkainin Enesten merfu olarak rivayetinde geldiki: man iki yardr: Yars sabr,yarsda krdedir. (6) man farzlarn yaplmas haramlarn terkedilmesini de kapsaynca,btn bunlar daanca sabrla yaplnca sabr imann yars oluyor, aynekilde abdest hakknda da denilirki: O namazn yarsdr. Yine namaz abdestin tam ve gzel alnmas artyla gnahlar vehatalr rter yine bu itibarla namazn yars olur. Sahihi Mslimde Osman (r.a)dan peygamber (sav)i yle buyurduu rivayet edildi. Mmin mslman temizlenir ve kendisine yazlan farz klnan temizlii tam yapar,bu be vakitnamazlar klarsa, ancak aralarndakine iki namaz arasndaki gnahlara keffaret olur Yine onun bir rivayetinde: Allahn emrettii gibi kimabdestitamamlarsa, farz namazlar arasndakine keffarettir. _____ (1) Bakara: 143 (2) Hadis Kudsi,sahihtir. Mslim ve drtsnen sahibleri tahric etti. (3) Zayftr, Ebu Davud, bniMace, Hakim ve Beyheki Tahric etti. Senedinde Abdurrahman binZiyan bienum el Afriki var,zayftr.(4) bni ebi eybe zikretti. (5) Zayftr, Ebu Nuaym Hilyede, Taberani Kebirde tahric etti. Hakim dorulard.(6) Zayftr, Beyheki uabta tahric etti. Yezid er Rakkai zayftr. Yine Ahmed ve Tirmizinin Cabirden merfu olarak tahric ettii gibi (1) Namaz cennetin anahtar abdest te namazn anahtardr. Abdesve namaz ceetkaplarnn anahtardr. Sahihi Mslimde Ukbe bin Amirden peygamber (sav)i yle buyururkeniittii rivayet edildi: Hangi bir mslman abdestini gzelce alr,sonra kalkar iki rekaz namaz klarsa o ikisine abdest ve namaza kalbi ve yzyle dnerse,kendisine cenet vacip olur Ukbe mer (r.a)den peygamber (sav)inylebuyurduunu rivayet etti:Sizden herhangi biriniz gzelce abdest alrve sonra derseki: Ehed en la ilahe illaahu ve ene Muhammeden abduhu ve rasuluh ona cennetinsekiz kahs alr, hangisinden dilersegirer Sahihaynde Ubade (r.a)den peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Kim Tekve orta olmayan Allahtan baka ilah olmadna, Muhammedin Onun kulu ve rasul olduuna, sann Allahn kuluolduuna,cariyesiin olu ve Meryeme att bir kelimesi olduuna,ve odan Allahtan bir ruh olduuna, cenetin, hak, cehenneminhak olduuna ehadetederse, Allah onu cennetin sekizkapsndan dilediiden cennete girdirir Abdest ikiehadetle birlikte cennetkaplarnn almas gerekliklnca, buitibarla Allah ve rasleneimann yars olmu oluyor. Yineabdestiman gizli hasletlerindendir, onu ancak mminmuhafazaeder.Sevbanve bakasnda peygamber (sav)inylebuyurduu rivayet edildi. Abesti ancak m(minmuhafazaede Cnplkten ykanmann emaneti eda etmek olduu variddir. UkayliEbud derda (r.a)dan peygamber (sav)in yle buuyurduunurivayet ettiii tahric etti0be eyikimimanla bilikte yaparsa cennete girer. Kimbevakit namazlar abdestleri,rkular, secdeleri vakitleri zeremuhafaza ederse, gnl holuuylamalnn zekatn verirse, dedi ki: Buyuruyorki: Allaha yemin olsunki bunu ancak mmin yapar,ramaan orucunututar, yoluna gc yeter de haccederse,ve emaneti yerinegetirise dediler ki: EyEbu Zer emanetin edas yerinegeirilmesi nedir? (S:422) dedi ki: Cnplkten ykanmaktr, nk Allah dininde odan bakasn ona emenat vermemitir. (2) bni Mace Ebu Eyyubtan peygamber (sav)inyle buyurduunu tahric etti:Be vakit namaz, cumaya kadar Cuma ve emanetin edasaralardakine keffarettir,denildiki: Emanetinedasnedir? Buyurduki: Cnplkten ykanmktr,nk her kln dibinde cnplk vardrBundan ncekiEbudderda hadasi abdesti namazn bir parasklmt. Bezzarn ebabe binSivarrivayet ettii hadiste yledir:(ebabe dedi ki: bize Muirebin MslimAmetenOdaEbuSalih, OdaEbu Hureyden merfu bir rivayetle anlatt ki: Namaz tane te birdir: Temizlik te bir rku tebir secdete birdir,kiminnamaz reddedilirse, dierameli de reddeililir dedi ki:Muire bu rivayetle yalnzkald,. ezberlenmi ola, Ebu Salihten, OdaKabnsznden rivayetedili olmasdr. Bu taksime greabdest namazntebiri oluyor, ancak ekilce yaknldan dolay rku ve secdetek e gibisaylrsa abdest yine namazn yarsolur, yle denilmesi de muhtemeldir: mann szlerden ve filerden olan hasletleriin hepsi kalbi temizler. Su ile temizlik ise cesedin temizliine zeldir, imanhasletleri iki ksm olmu olur: Birincisizahiri d temizler, dieri batn iitemizler,buitibarla oikisi iki yarmdr.Btnbunlarda Allah ve raslununmuradn Allaheniyi bilendir. Elhamd lillah mizan doldurur, sbhanellahvelhamdulillahgkve yerarasndoldururveya doldururlarBu lafzda ravinin phesidir. Mslim, Nesai ve ibniMacenin bir rivayetinde: Tekbir ve tesbih gkve yeri dolusuduSleym oularndan bir adamn hadisinde ise: (S: 423) Tesbihmizann yarsdr, Elhamdulillahonu doldurur, tekbirgk ile yerarasn doldurur _____(1) Ahmed, Tirmizi ve Taberani Sairide Sleyman bin Karm (ezberiktdr) yoluyla Ebu Huyay elKattattan ( o zayftr)tahric etti. (2) Hadis zayftr, ukayliDuafada tahirc etti,Taberani gzelbir isadlatahrcetti. Tirmizi Afriki hadisini AbdullullahbinYezidden tahric etti, Oda Abdullah bin Amrdanpeygamber (sav)inyle buyurduunu tahric etti: Tesbih mizann yarsdr, elhamdulillah onu doldurur,La ilahe illlaha iin Allhaa ulancayakadar birperde (engel yoktur) dedi ki: snad kuvvetli deildir. Derim ki: Afriki zerine snadnda ihtilaf edildi, O Ebu Alkame4den, Oda, Ebu Hureyreden peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet etti, ondau ziyade var: Ebu Hureyreden peygamber (sav)inylebuyurduunu rivayet etti, ondau ziyada var: Allahu ekberyer ve gn dolusudur Cafer el Firyabi ve bakas

zikir kitada Ali (r.a)den peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet etti.: Elhamdu lillah mizann dolusudu, sbhaellah mizann yarsdr,ve Lai ilahe illalahu vallahu ekber yer ve gk ve buikisi arasndakilerin dolusudur Firyabi yine Muaz (r.a)dan peygamber (sav)inyle buyurduunu tahric etti. ki kelime var ki, birisini kim sylerse onun aratan nce sonu yoktur (doru ara gider), dieri de yer ile gk arasn doldurur: (O ikikelime): La ilahe illah, ve Allahu ekberdir (1) Bu hadislerbu kelimelerinfaziletini iirde, onlarenfaziletli szdr, onlar: Sbhanellah elhumdu lillah, La ilahe illallah ve allahu ekberdir. Elhamdu lillaha gelince: Hadislerin hepsi onun mizan doldurduunu ittifak etti, ve denildi ki: Bu bir temsildir, manas: Ham eer cisimolsa mizan doldurur, denildiki: Allah teala Adem olunun syledii szlei ve fiillerinikyametgngrnr ekillere evirir, peygamber (sav7in buyurduu gibi kyamet gn kuran gelir, nnde iki bulut veya iki baglgeleyen glgelik gibi, veya iki grup ku srs gibi bbakara ve ali imran gelir (2) Ve: ki kelime Allaha sevimli,mizanda ar, ve dile hafiftir: Sbhanellahi ve bihamdihi, sbhaellahilazim(3) (S: 4247 Ve: Mizana konulan en ar ey gzel ahlaktr (4), Yine kabrinde mmine ameli engzel bir ekilde gelir, kaire ise ameli en irkinbir ekilde gelir (5),Namaz,oru , zekat veiyilik amellerinin kabirde lnn etrafnda ly koruduu rivaytedildi, kurann efaat ettii yinerivayet edildi. (6). Sbhanellah ise: Mslimin rivayetindde: Sbhanellah veelhamdu lillah yer ve gk arasn doldurur veyadoldururlar Ravi yerve g dolduran kelime hakknda phe etti. ki kileme mi, yoksa biri mi?Nesai ve ibni Mace4nin rivaetinde ise:Tesbih ve tekbir gkve yer dolusudur Bu rivayette karktr, ikisi birlikte mi yerde g doldurur, yoksa her biri midoldurur? kisi nemuhtemeldir. Ebu Hureyre hadisinde ise: Tek bana tekbiryer ve gk aras doldurur. Ali Ebu Hureyre ve Abdullah bi Amr hadisinde aka geldii gibi tesbih (Sbhanellah) fazilet bakmndan tahmidden (elhmdulillahtan) aadadr. Onlarn hadisinde:Tesbih mizann yarsdr, elhamdu lillah onu doldurur. Bunun sebebi de hamdde btn vgleri Allah iin isbatetme vardr, bunakemal ve celal byklk sfatlarnn hepsi girmitir, Tesbih: Allah nosanlardan ayplardan tenzih etmektir,isbat selbten daha mkemmeldir, onun iin tesbih mcerred soyutlam tek bana varid olmamtr, fakat kemal sfatna iaret eden bir eyle birlikte varidi olmutur, u szle olduu gibi bazanhamd ile birlikte gelir. (S: 425) Sbhanellahivebihamdihi, sbhaellah vel hamdulillah.Bazan da byklk vecelale iaret eden bir ismin zikriyle beraber geli.Sbhaellahil azim gibi.Herne kadar EbuMalik hadisiyerve g doldurann bu ikisinin toplam olduuna iaret ediyorsa da i aktr, eer herbirininde dolduduuu muradise,mizan yerve gktendaha genitir,mizan doltduranyer ve gn arasn doldurandan daha byktr, bunaSelmandan rivayet edilenu sz delildir: Kyamet gn mizan konulur,eerieriside yer ve gk tartlsayd, ikisini de alrd, melekler derki: Ya rabbi, bununla kimi tartacaksn? Allah tealabuyururki:Yaratklarmdan ______(1) Yine bunu Taberani Kebirde Muaz bin Abdullah bin Rafiden tahric etti. Heysemi dedi ki:Abdullah bin Rafii bilmiyorum, bni Lehian hadisi gzeldir, geri kalan adamlar gveniirdir. (2) Ahmed,Mslim, Tirmizi Nevvas bin Semandan tahric etti. (3) Ebu Hureyreden Ahmed, Buhari, Mslim Tirmizi, bni Mace tahric etti, sahihtir (4) Bu lafzla Ebudderdadan bniHibban tahri cetti, Buhari Edebten tahricetti. (5) Buna yakn lafzla Ahmed tahric etti, Hakim eyhaynin art zeredorulad. (6) Ebu Hureyreden Hakim , Abdurrazzak ve bni Ebi eybe tahric etti, bniHibban dorulad. dilediimi, melekler derlerki: Seni tesbih ederiz, sanahakkyla ibadet edemedik. Bunumerfu olarak Hakim tahric etti, ve dorulad fakat mevkuf olan daha mehurdur. Tekbire gelince: Ebu Hureyre ve Sleym oullarnda bir adamn hadisinegre o tek bana yer,gk ve ikii arasn doldurur. Fakat tek bana tehlil (La ilahe illalah): Oarada perde olmakszn dorudan Allaha doldurur. Fakat tek bana tahlil (La ilahe illallah): O araa perde olmakszn dorudan Allaha ular. Tirmizi EbuHureyre (r.a)den peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti. Kul ihlasl olarak: La ilahe illalah derse, byk gnahlardan sakndka,onaara varncaya kadar gn kaplar alr Hadis hasendir). Mehur kart hadisinde La ilahe illallaha hibir eyin denk gelmeyeceini variddir. Bunu Ahmed veNesai tahric etti, mam Ahmed rivayetinde sonunda u vardr: Rahmanve rahim Allahn ismiyle hibir ey az olmaz (1).Msnedde Abdullahbi Amr peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet etti. (Nuh (a.s)a lmgeldinde olunadedi ki: Sana La ilahe illalah emrediyorum, nkeer yedi gk veyedi yer bir kefeye, La ilahe illalah bir kefeye konsa, La ilahe illallah onlardan ar gelir Ahmed tahric etti, adamlar gvenilirdir. (S:426) Yine onda Abdullah bin Amrdan peygamber (sav)i yle buyurduu rivayet edildi:(S: 426) Yine oda Abdullahbi Amrdan peygamber (sav)in yle buyurdu rivayet edildi. (Musa (A.S) dedi ki: Ya Rabbi baabir e ret ki seni onunla zikredip, sanaonuladua edeyim, Buyurduki: Ey Musa benden baka yedi gkve onu imar edenler iidebulunanlar7,ve yediyeryz birkefede la ilahe illalah da birkefe de olsa, La ilahe illalah onlara yukar kaldrr (ar basar). (2) Hamd kelimesi mi, yoksa La ilahe illallah kelimesi daha stndr, bunda ihtilaf edildi. Bu ihtilaf ibniAbdil ber ve bakashikaye etti. Nahai dedi ki: Szlerin sevabnn katlana en ok olan olarak hamdi gryorlar. Sevridedi ki:Szlerden Elhamdu lillah gibi katlanan yoktur. Hamd btn kemalin gryorlar. Sevri dedi ki: Szlerden Elhamdu lillah gibi katlanan yoktur. Hamd Btn kemalin Allah iin isbat edilmesi ierir, ve tevhid de onun iine girer. mam Ahmedin msnedende (3) Ebu Said ve ebu Hureyreden peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Allah szlerden drdn seti: Sbhanellah, elhamdu lillah,lailaheillalah ve Allah ekber derse bunun gibidir, kim0 La ilahe illallah derse, bunun gibidir, kim Elhamdu lillah derse bunugibidi, kim: kim kendi nefside: El hamdu lillahi rabbilalemin derse, ona otuz iyilik

yazlr ve ondan gibidir, kim: La ilahe illalh derse bunun gibidir, Kim: Elhamdulillah derse bunun gibidir, Kim kendi nefsinden el hamdu lillahi rabbil alemin derse, ona otuz iyilik yazlr ve ondanotuz ktlk silinir Bu Kabten kendi szolarak ta rivayet edildi ve merfudan daha sahihtir, denildi. Namaz nurdur, sadaka brhandr, sabr ktr Mslimin baz nshalarnda: Oru ktr Amellerden bu eidinhepsi nurdur, fakat onlardan her biri bir eitnurile hususilemitir, fakat namaz mutlak nurdur. ki isnatla Enesten peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Namaz mminin nurudur (4) Bu mminler iin dnyayadr, kalblerinde ve basiretlerinde nurdur, (S:427) onunla kalbleri ve basiretleri nurlanyor, onun iin takva sahiplerinin nurdur, (S. 427) onunla kalbleri ve basiretleri nurlanyor, onun iin takva sahiplerinin gzlerinin nurudur, peygamber (sav) buyuruyorki:Gzmnnuru namaz da klnd Bunu Ahmed ve Nesai tahric etti. Bir rivayet de:A doyar, susuzsuya kanar, ben namaz sevgisinden doymam (5) Msnedde bni Abbastan yle dedii rivayet edildi: Cebrail peygamber (sav)e dedi ki: Allah sana namaz sevdirdi, ondan diledii kada al kl (6) Ebu DavudHuzaadan bir adamdan tahrietiki: Peygamber (sav) buyurduki: Ey Billa namaz iin kametle ve bizi onunla rahatlat MalikbinDinar dedi ki:Tevrat okudum ki:Ey Adem olu namazda alayarak huzurumda durmaktan acizolma, ben kalbinile ve gayb ile sana yakn oldum, nurumu grdm,yani nama klaniin namazdan alan kalp incelii ve alamadr. (7) (1) Ahmed, Tirmizi ve bni Mace tahric etti, Hakim dorulad (2) Hadis hasendir, Ahmed Msnedde tahric etmedi ve Abdullah bin Amrrivayetetmedi, fakat Ebu Saidi Hudriden Nesai, EbuYala ve Taberani tahric etti. (3) Ahmed ve Bezzar tahric etti,Heysemidedi ki:Adamlar sahih rivayet adamlardr. (4) Hadis zayftr, ibni Abbastan Ebu Yala ve bni Asakir tahric etti. (5) Hadis sahih deildir, Deylemi msnedl firdevste tahric etti. (6) Zayftr, senedinde Ali bin Zeyd bin Cddan,var. bniUyeynu vebakas Onu zayf sayd. (7) Ebu Nuaym Hilyede zikretti 2/359 Taberani Ubade binSamitten merfu olarak tahric ettiki:Kul namazan muhafaza eder, abdestini, rkusunu, secdesini ve iideki kraatn gzelce yerine getirirse, (namaz) ona der ki:Sen beni koruduun gibi Allahta seni korusun, ve ge karlr, ta Allaha varncaya kadar, oun nuru olur, ve sahibine efaat eder. (1), O, mminer iin nurdur,zellikle Ebudderdann dedii gibigece namaz byledir. Gece karanlna kabirkaranl iin iki rekat, Rabia bir mddet gece virdine ara vermiti, biri ryasnda geldive ona u iiri okudu: Namazn nurdur, ibadetyatmak,uykunnamaza zt ve inat oldu. (S: 428) O, kyametin karanlklarnda, sratta mminler iin nurdur, nurlar amellerinegre taksim edilir. Msned, ve bni Hibbann sahihinde Abdullah bin Abrdan peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Peygamber (sav) namaz zikretti ve buyurduki: Kim onu muhafaza ederse, ouniin kyamet gn nur, brhan ve kurtulu olur,kim de onu muhafaza etmezse, onuniin nur, brhan ve kurtuluolmaz bi Hibbandorulad Taberani nazar bulunan bir isnatla ibni Abbas ve Ebu Hureyeden peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti:Kim be vakit namazlar cemaatla klarsa, ilkgeentopluluk ierisinde srat akan imek gibi geer, vekyamet gn dolunay gecesi, yz ay gibi parlayarak gelir. (2) Sadakaya gelince: O buhandr, Brhan gnein yzne kar gelen parltdr, Ebu Musa hadisi bundandr. Mminin ruhu cesedinden, gnein brhan gibi brhanla kar, kesindelil de bundan dolay, delil olduu eye delilliinin akl iin brhan diye isimlendirilmitir. Ayn ekilde sadaka da imann sahihliine brhandr, sadaka ilegnl honutluunun bulunmasiman tadnn bulunduuna alamettir.abdullah bin Muaviye el adiri Peygamber (sav)den yle buurduunu rivayet etti:Kim u eyi yaparsa iman tad bulur: Kimtek Allaha ibadet edere, ve o kendisinden baka ilah olmayan Allahtr,malnn zekatn hersenekendisine gelmekzere gnl holuuyla verirse Bunu ebu Davud tahric etti. (3) Az nce gnl holuuyla malnn zekatn karan kimsehakkndaki Ebuddarda zikretmitik: dedi ki: Buyuruyordu ki: Bunu ancak mmin yapar. Bunun sebebi de mal nefisler sever ve ona kar cimridir, nefis mal Allah ii karmaya izin verince, buAllaha ve vaad ve tehdidine imann sahihliine delildir. Bunun iin peygamber (sav)den sonra Araplar zekat vermediler ve Ebu Bekir onlala savat, yine namazda mslmanln sahihliine delildir. mam Ahmed ve Tirmizi Kab BinUcradan peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti: (S: 429) Namaz bhandr nsanlarla Allahtan baka ilaholmadna,ve Muhammedin Allah rasul olduuna ahitlik edinceye , namaz klncay ve zekat verinceye kadar savamakla emrolundum hadisinin erhinde deiki: Namaz kfrle islam veiman arasnda ayrc birfarktr.Yineo kyametgn kiininilk hesaba ekilecek olduu eydir, eer kiinin namaz tamam olursa,kurtulur, daha nce namaz muhafaza eden hakknda Abdullah bin Amr4nu hadisini zikretmitik: Kyamet gn onuniin nur, brhanve kurtulu olur Sabra gelince: O ziyadr ktr, ziya gne gibi, ayn zddna olarak ierisinde bi nevi scaklk ve yakma bulunan nurdur, nk ay halis nurdur, ierisinde yakma yoktur. Allah azze ve celle buyurduki: Andolsun ki biz,Musa ve Haruna takva sabibleri bir ziya,bir tve furkan verdik)(5) Her nekadar tevrattanurolduunu zikretti ise de byledir, buyurduu ki:Biztevrat- idirki, onda ve hidayet vardr) (6) fakat ierisinde zorluklar, arlklar olduu iin ziya arlktadr. erisinde msamaha vehaniflik bulunduu iin Muhammed ______(1) Taberai Kebirde tahiric etti. Bezzarda benzerini tahric etti, Heysemi dedi ki: Senedinde Ehvas bin Hakim var, bnil Medini ve cli gvenilir, ve bir topluluk zayf sayd, geri kalan adamlar gvenilir saylmtr. (2) Tabirani Evsatta tahri etti,seedinde Bakiyye ibnil Velid var, o mdellistir. (3) Ebu Davud, Taberani sairde, Begavi Marifette ve Tarihte tahric etti.ebu Davud hadisi munkatdr, bakalarnki muttasldr.

(4) Yunus: 5 (5) Enbiya: 48 (6) Maide:44 (sav)in eriatn nurdiye vasfetti,Allah teala buyurduki: (Allahtan buyurduki: Allahtan size birnur ve apak bir kitap geldi) (2) Vebuyurduki: Yanlardaki Tevrat ve incilde yazl bulduklarve eliye o mmi peygambere uyanlar (varya), ite opeygamber onlaraiyilii emreder, onlarktlkten meneder, onlara temiz eyleri helal,pis eyleri haram klar.Arlklar ve zerlerindeki zincirleri indirir. O peygambere inanp onasayg gsteren, ona yardm eden ve onunla birlikte gnderilen nura (kurana) uyanlar var ya ite kurtulua erenler onlardr) (2) (S: 430) Sabr nefse meakkatli olunca, nefis mcadelesi veonu hapsetmeye muhtatr, onuhevasndan engellemek ziya olmutur, nefis mcahedesi ve onu hapsetmeye muhtatr, onu hevasndanengellemek ziya olmutur, nk sabrn szlkte manas: Hapistir.Sabrlrmesi de bundandr:O, ldrlnceye kadaradamn hapsedilmesidir. vlen sabrn eitleri vardr: Allaha taatta sabr ondandr, Allaha masiyetlere kar sabr ondandr, Allahn takdiratna kar sabr ondandr,taat ve haramara kar sabr elem verci taktdirata sabrdan daha stndr,bunuselef aka ifadeetti, Said bin Cbeyr,Meymunbin Mihran onlardandr. Zayf birisnatla merfu olarak Ali (r.a)den rivayetedildi:Masiyete karsabrda kuliin yz derece yazlr,taat zeresabrdakul ii alt yz derece, masiyetlere kar sabrd, nk nefsi kendisiyle ekitii haldekul Allah iin ehvetlerini terk ediyor, bununiin sahihhadiste geldiki: Alla azzeve celle buyuruyorki: Adem olunun her ameli kendisinedir, ancak oru mstesna, o benim iindir, ve ona benmkafatvereceim, (nk) ehvetlerini,yemesini ve imesini benim iin ter etmitir (Adem olu) (4) Yine oruta, orulu iin alk ve susuzluk olmas dolaysyla ac vereci kaderlere de sabr vardr. Peygamber (sav7oru ayn sabr ay diye isimlendiriyordu. (5) Beni Sleymden bir adam peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet etti: Muhakkak ki oru sabrn yarsdr Belki de onun sabrn yarsoluunun srrna vakf olmak temizliin imannyarsoluununsrrna vakf olmaktan daha zordur Kuran lehinde veya aleyhide huccetti Allah teala buyurduki: biz kurandan yle birey indiriyoruz ki, o mminler iin bir ifa ve rahmettir,zalimlerin ise yalnzca ziyann artrr) (6) Selef ten biri dedi ki: Kurana kimse oturupta selametli olarakkalkmaz,ya kar eder, veyazarar eder,sonra bu ayeti okudu. Amr bin uayb4tan rivayet edildi, Oda babasndan, Oda dedesinden peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet etti:Kyamet gn kuran bir adam ekline girdiriir, kuran tayan hafz ola ve emrine muhalefeteden bir adam getirilir, kuran ona karn iine km zayf biradam eklinde gsterilir ve derki:Ya Rabbi! Beniona tattn, neerli taycdr: hudumu at farzlarm zayi etti,masiyetlerime bindi, taatm terk etti, kendisine senin iin onunladr (sanaalmtr deniliyinceye kadar,delillerle onu atmayadevameder, sonra onun elinden tutar,ta burnunun zerineatee atncaya kadar onu brakmaz, onu tayan ve emrini koruyan salih bir adam getirilir, zayf bir adam eklinde ona gsterilir ve derki: Ya Rabbi!Beni ona tattn, o ne hayrl taycd, hududumu korudu, farzlarmla amel etti, masiyetimden kand ve taatma uydu, oun lehine deliler ortaya atmaya devameder hatta kendisine0 O sana braklmtr denir, eliden tutar, ona ipek hulle giydirinceye ve kral tac takncaya ve (cenet) ikisinden iirinceye kadar brakmaz (7) bni Mesud (r.a) dedi ki: Kuran efaateip efaati klnandr, dorulam ekimecidir,kim onu nnde klarsa onun cennetegtrr, kim arkasna atarsa, onu ceheneme eker (8) _______ (1) Maide: 15 (2) Araf: 157 (3) Sabit deildir, Deylemi msnedl firdevste, bnil Cevzi Uydurmalarda tahric etti. (4) Hadis kutsi sahihtir, Ebu Hureyre4den bu lafzla Buhari, Mslim, Ahmed tahric etti. (5) Sahihtir, Selman Farisiden bniHuzeyme veBeyheki tahric etti. (6) sra: 82 (7) Sahihtir, Abdullah bin Amrdan Bezzar tahric etti, Heysemi dedi ki: bni ishak gvenilir, fakat mdellistir gerikalan adamlar gvenilirdir. (8) Taberani Kebirde bni Mesuddan tahri etti, Beyheki Cabirden tahric etti . Heysemi Rabinin Bedr var, o metrktr,dedi. Yine odan rivayet edildi: Kuran kyamet gn gelir, sahibi iin efaat eder, cenete nder olur, veya aleyhinde ahitlik eder, cehenneme gtrc olur, Ebu Musa el Eari dedi ki: Bu kuran sizin iin bir ecir vealeyhinize gnaholur. (S: 432) kurana uyunuz,kuran size uymasn, kim kurana uyarsaonu cenet bahelerine indirir,kime de kuran uyunuz,kuran size uymasn, kim kurana uyarsa onu cennet bahelerine idirir,kime de kuran uyarsa,kuran onu ensesinden sratla cehenneme atar (1) nsanlardan hepsi nefsini satar, ya azad eder,veya onu helak eder mam Ahmed ve bniHibban Kab bin Ucradan peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti. nsanlar sabah vakti iki gurup kan, nefsini satanlardr,ya onu nefsini azad edici,ya da helak edicidi Dier bir rivayette Taberani tahric etti: - nsanlar sabah vakti iki grup kanlardr, (Bir grup) nefsini satar ve helak ede, ve (bir grup) nefsini eker ve onu azad eder Alllah azze vecelle buyurdu ki: Nefse ve ona bir takm kabiliyetler verip de iyilikve ktlklerini ilham edeneyeminederim ki, nefsini ktlklerden arndran kurtulua ermi, onu ktlklere gmen deziyan etmitir) (2)Manas: Nefsini Allahn taatyla temizleyen kurtulmutur, ve onu masiyetlerle tuzak kuran zarar etmitir, taat nefisleritemizler, ykseltir, masiyetler nefse tuzak kurar, ve onun belini krar, alaltr, topraa gnlm gibi olur. Hadis her insann ya nefsinin helakine, ya da kurutuunakotuunaiaret etti. Kim Allahn taatna koarsanefsini Allah iinsatmtr ve onu Allahn atabndan azadetmi kurtarmtr)Kim de Allahnmasiyetinde koarsanefsini alaltmakla satmtr, Allahn atabn gerektirecek gnahlarla nefsini helak etmitir, Allah teala buyurduki: Allahn aabn gerektirecek gnahlarla nefsinihelak etmitir, Allah teala buyurduki: Allah cennet karlnda mminlerden canlar ve mallarn satn ald u kavline kadar O halde onunla yapm olduunuz bu alveriinizden dolay sevinin.ite bu, gerekten byk bir

kazantr. (3) Ve Allah teala buyurduki: insanlardan yleleri de vardr ki,Allahn rzasn almakiin kendini vemaln feda eder.Allah da kullarna efkatlidir) (4).Ve:dedi ki: gerekten hsrana urayanar,kyamet gn hem kendilerine hemdeailelerini ziyana sokanardr. Bilesinizki,bu apak hsrandr)(5). Sahihaynde EbuHureyre (r.a) dedi ki: Allah teala kedisine u ayeti indirince (S: 433) Yakn airetini uyar) (6) Rasululluh (sav) buyurduki: Ey Kurey nefislerinizi Allahtan satn alnz, Allahtan gelen bireye kar size bir faydaveremm, Ey Abdul WMuttabil oullar Allahtan geleck bir eye kar size bir fayda veremm Buharinin rivayetinde deEy Abdu Menaf oullar, nefisleriniz Allahtan satnalnz,ey Abdul Muttalib oullar nefislerinizi allahtan satn alz, Allahtan gelecek bireye kar size bir fayda veremem, Ey rasululahn halas, ey Muhammedin kz Fatma nefislerinizi Allahtan sat alnz, Allahtan gelcek bir eyi sizin iin defetme yetkisine sahip deilim. Mslimin rivayetinde de: Kureyi ard ve toplandlar, genel ve zel olarak buyurduki: Ey Kab binLey oullar, nefislerinizi ateten kurtarnz, ey Mre bin Kab oullar Menaf oullarnefislerinizi ateten kurtarn ey Haim oulllar nefisleriniziateten kurtarnz,eyabdul Muttalib oullarnefislerinizi ateten kurtarnz, ey Fatma nefsini ateten kurtarnz, ey Abdul Muttalib oullar nefislerinizi ateten kurtarnz, ey Fatma nefsini ateten kurtar. Ben siziniin Allahtan gelecekbir eyi defetme yetkisine sahip deilim. Taberani ve Haraiti bni abbastan merfu olarak tahric etti:Kim sabahlaynca: Bin defa sbhanellahive bihamdihi derse muhakkak nefsini Allahtan satn almtr, gnnn sonunda ateten azadolmu olur (7) Seleften bazlar nefislerini mallaryla Allahtan satn ald, onlardan bazlar Habib Ebu Muhammed gibi malnsadaka verdi (8),bazs arlnca veya drtdefa Halid bin Tahhan gibi gmsadaka verdi (9) Kimisi salih amellerdegayret gsteriyorve diyorduki:Ben ancak esirim esaretten kurtulmak iin alyorum, Amr bin Utbe onlardandr, bazs diyeti miktarnca gnde on iki bin tesbih (sbhanellah)ekiyordu, sanki adam ldrm tediyetini _____________ (1) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti. (2) ems: 7-10 (3) Tevbe: 111 (4) Bakara: 207 (5) Zmer: (6) uara: 214 (7) Zayftr, Taberani Evsat4ta tahric etti, Heysemi dedi ki: Senedinde bilmediim vardr. (8) Ebu Nuaym Hilyede zikretti (9) Hatib Badadtarihindezikretti. dyor. Hasan dedi ki: Mmin dnyada esaretini kurtarmak iin esir gibidir. Allaha kavuuncaya kadar hibir eyden emin olmaz.(S: 434) dedi ki: Ey Adem olusen kar etmek iin gelipgidiyosun, gayretin nefsin (onukurtarmak) onun, sen ebediyen onun gibikar edemezsin.EbuBekir bin Ayya dedeki: Bengenken bir adam bana dedi ki: Dnyada gcn yettiince boynunu ahiretkleliinden kurtar, nk ahiret esiri ebediyyenserbest braklmayandr, dedi ki: Vallahionuhi unutmadm(1) Selefin biri alyor ve yle diyordu:Benim iki nefsim canm yoktur, ancak benim bir nefsim vardr, eer giderse bir dierini bulamam. Muhammed bnil Hanefiyye dedi ki: Allah azze ve celle ceeti sizin nefislerinize bedel kld, nefislerinizibakabireyle satmaynz (sadece cenet karlnda satnz) (2) Yine dedi ki:Kimin nefsi kedisine cmert olursa, onunyannda dnyann deeri olmaz (3) Denildiki: deer bakmndan insanlarnen by kimdir? dedi ki:Dnyann hepsini nefsi iin tehlike grmeyendir. Mtekaddimindenbiri ye iirsylei. Nefis nefisle onun Rabbine bedel veriyorum btnyaratklar iinde onun bedeli yoktur onunla ahirete sahib olunur. Eer onu dnyadan bir eye karlda satarsam o aldanmadr.Eer elde edeceimbir dnyalk kar nefsim giderse nefsim vebedeli de gider. (1) Ebu Nuaym Hilye4de zikretti: 304 (2) Ebu Nuaym Hilyede zikretti 3/ 176-177 (3) Ebu Nuaymhilyede zikretti 3/176 Y RM DRDNC HAD S ALLAHIN FAZLI KEREM VE KUDRET Ebu Zerril fari (r.a)den Oda, Peygamber (s.a.v)den rivayet etti. Peygamber (s.a.v) Rabbinden rivayet etti, Allah teala buyurduki: Ey Kulllarm! Ben zulm nefsime haram kldm, ve sizi aranzda da haram kldm, birbirinize zulmetmeyeniz. Ey kullarm! Hepiniz dalalet etsesiziniz, ancak benim hidayet ettiim mstesna, benden hidayet isteyiniz, sizi hidayet edeyim. Ey kullarm! Hepiniz asnz, ancak benim yedirdiim mstesna, benden yemek isteyiniz, sizi yedireyim. Ey kullarm! hepiniz plaksnz, ancak benim giydirdiim mstesna, benden elbise giydirmemi isteyiniz, sizi giydireyim, ey kularm! siz gece gndz hata ediyorsunuz, ve ben gnahlarn hepsini balyorum, benden balanma isteyiniz sizi balayalm. Ey kullarm! Siz bana zarar veremezsiniz, ve bana fayda veremezsiniz. Ey kullarm! Eer sizin nceleriniz, sonralarnz, insanlarnz, citdleriniz sizde en takva sahibi bir adamn kabi zere olsa hepiniz takva sahibi olsa bu benim mlkmden bir eyi ziyadeletirmez. Ey kullarm! Eer sizin nceleriniz, sonralarnz, insanlarnz, cinleriniz, sizden en fask adam benim mlkmden bir eyi ziyadeletirmez. Ey kullarm! Eer sizin nceleriniz, sonranz, insannz, cinniniz, sizden en fask bir adamn kalbi zere olsa hepiniz en fask adamn kalbi zere olsa hepiniz en fask adam gibi olsanz bu benim mlkmden bir ey noksanlatrmaz. Ey kullarm! Eer nceniz, sonranz, insannz, cinniniz, (S: 436) Yksek bir yerde durup benden istese, herkese istediini veririm bu benim katmdakini noksanlatrmaz, ancak inenin denize daldrld zaman denizden noksanlat kadardr. Ey kullarm! Bunlar ancak sizin amellerinizdir, ben onlar yazyorum, sonra size tam karln vereceim, kimbir hayr bulursa Allaha hamdetsin, kim bundan baka birey bulursa, nefsinden bakasn knamasn. Bunu Mslim rivayet etti.

Bu hadisi Mslim Said bin Abdul Aziz rivayetinden tahric etti, Oda Ebu Esmadan, Oda Ebu Zerden Oda peygamber (s.a.v)den rivayet etti. Lafzyla deil, fakat dedi ki: Hadisi bin Abdul Aziz dedi ki: Ebu idris el Havlani bu hadisi anlatrken iki dizi zerine kerdi. Yine Mslim Katade bin ebi Glabeden tahric etti. Oda Ebu Esmadan Oda Ebu Zerden, Oda peyamber (s.a.v)den rivayet etti, lafzyla deil, fakat dedi ki: Hadisi Ebi drisin siyak gibi ak gibi siyaklandrr, ebu idris hadisi daha tamdr. mam Ahmed Tirmizi ve bni Mace ehr bin Havebten tahric etti. Oda Abdurahmanbin anmdan Oda Ebu Zerden yle dediini rivayet etti: Rasulullah (s.a.v) buyurduki: Allah teala buyuruyorki: Ey kullarm hepinizi dalalet sahibisiniz, ancak benim hidayet ettiim mstesna, benden hidayet isteyin, sizi hideyet edeyim, hepiniz fakirsiniz, ancak benim zenginletirdiim mstesna, benden isteyim sizi rzklandraym, hepiniz gnahkarsnz, ancak afiyette kldm mstesna, sizden biriniz bilse ki ben mafiret etmeye kudret sahibiyim, benden mafiret dileseydi, onu mafiret eder ve umursamazdm, eer sizin evveliniz ahiriniz sonuncusunuz), diriniz, lnz yanz, kurunuz kullarmdan en takva adamn kalbi zere toplansnz, bu benim mlkm sivri sinek kanad kadar artrmaz, eer sizin evvelisiniz, sonuncunuz, diriniz lnz, yanz, kurunuz yksek bir yerde toplansa ve sizde her insan arzusunu istese, sizden her isteyene verirdim, ve bu benim mlkmden eksiltmezdi, ancak sizden biriniz denize urad ve ierisine bir ine daldrd sonra kaldrd gibidir, bu da benim cmert vacid bula macidim mecd sahibi, byklk sahibiyim, istediimi yaparm, ver iim sz, atabm szdr, benim iim birey murad ettiim zaman, ona ol deyiimdir, o hemen oluverir (S: 437)Bu Tirmizinin lafzdr, dedi ki: Hadis hasendir, bunu Taberani de mana ile Ebu Musa el Eariden tahric ette, ancak isnad zayftr. Ebu Zer hadisi hakknda imam Ahmed: O am ehlinin erefli hadisidir. Ey kullarm ben zulm nefsime haram kldm Yani kendi nefsini kullarna zulmden men etti, Allah azze ve celle buyurduki: Ben kullara zulmedici deilim) (1) Ve: Allah alemlere zulmetmek istiyor deildir.) (2) Ve: Allah kulllar iin zulm istiyor deildir.) (37 Ve: Allah alemlere zulmetmek istiyor deildir.) (4) Ve: Rabbin kullara zulmedici deildir) (5) ve: (1) Kaf suresi: 29 (2) afir: 31 Ali mran: 108 (4) Fussilet: 46 (5) Nisa: 40 phesiz ki Allah hibir eklide insanlara zulmetmez) (1) Ve: Allah zerre arlnca zulmetmez) (2) Ve: Her kim mmin olarak iyi olan ilerden yaparsa, artk o, ne zulmden, nede hakknn inenmesinden korkar.) (37 Buna benzer kurada oktur,, o Allahn zulme de gc yettiine delildir, fakat kullarna fazladan ve cmertliinden dolay bunu yapmyor. Alimlerden ou zulm: Bireyi yerinden baka bir yere koymak diye tefsir eti. Bazlar: Bakasnn mlknde izni dnda tasarruf etmektir diye tefsir etti, buna benzer yas bin Muaviyeden ve bakasndan da nakledildi, onlar delerki: Zulm Onun Allahn hakknda imkanszdr, bakas hakknda da nakledildi, onlar derlerki: Zulm Onun (Allahn) hakknda imkanszdr, bakas hakknda dnlebilir (S: 438) nk Allahn yaptnn hepsi kendi kknde tasarrufudur, Ebu Esved edDelie mranbin Husayn kendisine kader hakknda sorunca buna yakn cevap verdi. (4) Ebu Davud ve bni Mace Ebu Sinan Said bin Sinandan tahric etti. Oda Vehb bin Halid el Hmsiden, Oda bnid Deylemiden rivayet etti, bniddeylemi bey bin Kab yle derken iitmi: Eer Allah gklerinin ve yeryznn ehlini azapladrsay, onlar azaplandrrd ve zalim de olmazd, eer onlara rahmet etse rahmeti onlarn amellerinden daha hayrl olur. O ibni Mesud a gelip Oda byle sylemi, sonra Zeyd bin Sabite geli Peygamber (s.a.v)den rivayetle bu ekilde anlatm (5) Bu hadiste gr var. Vehb bin Halid bu konuda ilimle mehur deildir. (6), u manaya yorumlanabilir: Eer onlara azap istemek istesiydi yaptklarna kar azap edecei bir eyi onlara takdir ederdi, o vakit onlara zulmeden olmazd, kullarnn fiilii yaratm olmas ve o filler iinde de zulm olmas Allahn zulmle vasfedilmesini gerektirmez, yine yaratmas ve takdir etmesi olduu halde kullarn yapt dier irkinlikler ile de vasfladrlamaz, nk kullarn fiilleri onun yaratklar ve mefulardr, ve o, onlardan bi ey ile vasflandrlamaz, ancak kendi sfat ve fiilleriyle meydana gelen eylerle vasfladrlr, Allah en iyisini bilir. Onu sizin aranzda da haram kldm, birbirinize zulmetmeyin Yani Allah teala zlm kullarna haram kld, ve kendi aralarnda birbirlerine zultemyi yasaklad, her kulun bakasna zulmetmesi haramdr, zulmde kendi zat itibaryla haramdr. Zulm iki eittir: Birincisi: Nefse zulmetmek, en by irktir, Allah teala buyurduki: Muhakkak ki irk byk bir zulmdr) (7) Muhakkak ki mrik yaratlan yaratc errinde klp ona tapm ve onu ilah edinmiti, bu da eyay baka yerine koymaktr, kuranda zalimlere yaplan tehdidlerden ouyla mikler murad edilmitir, Allah teala buyurduki: Kafirler zalimlerinta kendileridir.) (8) Sonra onun ardndan cinsinin deiikliine gre byk ve kk masiyetler gelir. kincisi: Kulun bakasna zulmetmesi, o da bu hadiste zikredilmitir, peygaber (s.a.v) veda hutbesinde buyurduki: Bu gnmzn haraml gibi,bu aynzn haraml gibi, bu bedenizin haraml gibi, kanlarnz, mallarnz, rzlarnz haramdr. (9) Kurban gnlerinde terik gnlerininin ikincisinde bu hutbeyi okuduu rivayet ediniz, bir rivayette de: Sonra buyurduki: Beden uyunuz ve yaaynz, dikkat ediniz, birbirinize zulmetmeyiiz, mslman bir kiinin mal gl honutluu dnda helal olmaz (10) Sahihaynde bnii mer Peygamber (s.a.v)den yle buyurduunu rivayet etti: Kyamet gn zulm zulmattr Yine sahihaynde Ebu Musa ElEari Peygamber (s.a.v)den yle buyurduunu rivayet etti: Allah zalime kadar mhet verir, tuttumu brakmaz sonra unu okudu: Rabbin hakszlk eden memleketleri yakadnda, Onun yakalay ite byle iddetlidir). phesiz Onun yakalam pek elem vericidir, pek etindir. (11) Sahihi Buharide Ebu Hureyre

peygamber (s.a.v)den yle buyuduunu rivayet etti: Kimin yannda kardeinin hakk varsa, dinar ve dirhemin olmad yerde iyiliklerindenkardei iin almadan, ondan helallk dilesin, eer (kyamet g) iyilikeri yoksa kardeinin ktlklerinden alnr vekedisine atlr (1) Yunus: 44 (2) Nisa: 40 (3) Taha: 112 (4) Sahihi Mslim: 2650 (5) Sahihtir, Ebu Davud ve bni Mace tehric etti, ibni Hibban dorulad. (6) Sabit olan bunun zdd, O gvenilirdir, Ona Ebu Davud, bni Hibban, Zehebi ve bni Hacer gvenilir dedi.(7) Lokman: 13 (8) Bakara: 254 (9) Sahihtir, Ebu Bekreden Buhari ve Mslim tahric etti. (10) Ahmed tahric etti, senedinde Ali bin Zeyd bin Cdan var O zayftr. (11) Hud: 102 Ey kullarm hepiniz dalalettisiniz, ancak benim hidayet ettiim mstesna, benden hidayet isteyin ki sizi hidayet edeyim, ey kullarm hepiniz asnz, ancak benim yedirdiim mstesna, benden yemek talep edeniz sizi yedireyim ey kularm! Hepiniz plaksnz ancak benim giydirdiim mstesna, benden giydirme talap ediniz sizi giydireyim, ey kularm! Siz gece gndz hata ediyorsunuz bense btn gnahlar balyorum, benden balama dileyin sizi balayaym Bu din ve dnya ilerinde menfaat salam ve zararlar def etme hususunda nefisleri iin hibir eye sahip deillerdir, Allah kime hidayet ve rzk ihsan etmeise, o dnyada bu ikisinden mahrum kalr. Allah kiin gnalarn balama lfunda bulunmamsa, ahirette onun hatalar onu helak eder. Allah teala buyurduki: Allah kime hidayet ederse, ite o halkka ulamtr, kimi de hidayetten mahrum ederse, artk onu doruya yneltecek birini bulamazsn) (1) Bunun gibi kuranda oktur, Allah teala buyurduki: Allah insanlara aaca herhangi bir rahmeti tutup hapseden olamaz. Onun tuttuunu Onun sonra salverecekde yoktur. O, stndr, hikmet sahibidir. (2) Ve: Allah phesiz rzk veren vemetin salam kuvvet sahibidir) (3) Ve: Allahn katndan rzk isteyin ve Ona ibade edin (4) Ve: Yeryznde yryen her canlnn rzk ancak Allahn zerinedir) (5) Allah teala Adem ve eiden hikaye ederek buyurduki: Dediler ki: Rabbimiz! Biz nefsimize zulmettik, eer sen bizi balamaz ve bize acmazsan, hsrana (ziyana) urayanlardan oluruz) (6) Nuh (sa)dan hikaye ederek buyurduki: Eer ben balamaz ve bana merhamet etmezsen hsrana urayanlardan olurum.) (7) brahim Halil (A.S) btn bu ilerle Allahn tekliine ve Ondan baka ilah olmadna ve ondan baka ortak koulanlarn batl olduuna delil getirdi, kavmine dedi ki: ( brahim dedi ki: yi ama, ister sizin, ister nceki atalarnzn, neye taptnz ddnzm? yi bilinki, onlar benim dmanmdr: Ancak Alemlerin Rabb (benim dostumdur) Beni yaratan ve bana doru yolu gsteren Odur. Beni yediren, iiren odur. Hastalandz zaman bana ifa veren Odur. Benim canm alacak, sonra beni diriltecek Odur. Ve hesap gnahlarm balayacan umduum Odur. Rabbim! Bana hikmet ve ve beni iyiler arasna kat.) (8) (S: 441) Kim kulu yaratma, rzklandrma, onu hiday ettme dnyada onu yaatma ve ldrme, ahirette gnahlarnn balamasla tek kalrsa uluhiyette, ibadette, isteme, niyazda ve kendisine zillet gsterilmede de yanlz olmaya mstehaktr. Allah teala buyurdu ki: Allah ki, sizi yaratm sonra rzklandrmtr, sonra, o hayatnz sona erdirecek, daha sonra da sizi diriltecekti. Peki sizin Allaha etuttuunuz ortaklarnz iine bunlardan birini yapabilecek var m? Allah onlarn ortak kotuklarndan mnezzehtir ve ycedir) (9) Hadiste kullarn hidayet ve balanma istedikleri gibi, btn dini ve dnyevi menfaatlerini istemeleri Allahn sevdiine delil vardr. Hadiste (yle buyruluyor): Sizden biriniz btn hacetini rabbinden istesin, hatta koptuu aman ayakkabsnn derisini bile istesin Seleften bazs namazda btn ihtiyacn hatta hamurunun tuzunu, koyuun yemini bile istiyordu. srailiyatta yle vardr) Musa (A.S)dedi ki: Ya Rabbi benim iin dnyadan bir hacet ortaya kyor, senden istemeye utanyorum. Buyurduki: ste, hatta hamurunun tuzunu ve eeinin yemini bile iste kul her ihtiyacn istedii zaman, Allaha ihtiyan ve Ona olan muhtaln ortaya koymu olur, bunu da Allah sever. (1) Kehf: 17 (2) Fatr: 2 (3) Zariyat 58 (4) Ankebut: 5) Hud: (6) Araf. 23 (7)Hud: 47) (8) uraa:75-83 (9) Rum: 40 Selefin bazs dnya mashatlarn Allahtan istemeye utanyordu, snnete uymak daha evladr stndr) Hepiniz dalalettesiniz, ancak benim hidayet ettiim mstesnaBazs bunun yadbin Hamman Peygambe (sav)den rivayet ettii u hadise zt olduunu zannettiler: Allah azze ve celle buyuruyorki: Ben kullarm hanifler hakka meyili, irkten uzak) olarak yarattm bir rivayette de: Mlmanlar olarak yarattm eytanlar onlar satrd (1), yle deildir zt deildir, nk Allah Adem olunu islam kabul zere yaratmtr, olan bakasndan islama meyilli ve islami kabullenmeyeye tekli ve hazr durumda yaratmtr, fakat kulun islami bilfiil renmesi gerekir, nk remeden nce cahildir, bir ey bilmez Allah Tealabuyurduki: Allah sizin annelerinizin karnndan kard, siz hibir ey bilmiyordunuz) (2) Peygamberine de buyurduki: (S: 442) Seni arm buyurupta yol gstermedi mi?) (3). Bununla murad seni bilmez, olarak buldu, sana kitap ve hikmet retmemiti, Allah teala buyurduki: te bylece sanada emrimizle kuran vahyettik. Sen kitap nedir, iman nedir bilmezdin. Fakat biz onu kullarmzdan dilediimizi kendisiyle doru yola eritirdiimiz bir nur kldk) (4) nsan hakk kabul zere yaratlm olarak doar eer, ona Allah hidayet verirse, ona hidayete retecek bir sebep klar, kabiliyet ile hidayette olduktan sonra bil fiil hidayette olmu olur, eer Allah onu zelil klarsa onun ftratn deitirecek eyi retecek kimseyi ona

musallat eder, rasullah (s.a.v) buyurduki: Her doan ftrat zere doar, anne babas onu Yahudi, veya hristiyan veya Mecusiletirir (5) Mminin Allahtan hidayet istemesine gelince, hidayet iki eittir: (A) Mcmel hidayet, o hidayet iman ve islam hidayet olmaktr, ve o mmin iin gereklemitir., (B) Mufassal (tafsilatl,d etayl) hidayet, o da iman ve islamn paralarn bilmeyen hidayet ve bunun zerine yarm istemektir, buna btn mminler gece gndz muhtatr. Bunun iin Allah teala kullarna her rekattan namazlarnda: Bize doru yolu gster. (6) ayetini okumalarn emretti. Peygamber (s.a.v) gece duasnda yle diyordu: htilaf olunan hak hususunda beni hidayet et, muhakak ki sen dilediini doru yola iletirsin. (7) Bundan dolay hap urana yle denilir: Yerhamukellah (Allah sana rahmet etsin) Oda Allah sizi hidayet etsin yehdikmllah) der. Irak fakihlerinden bir ksm bunu inkar etse de, mslmann hidayetle dua edilmesine ihtiya yoktur zann etselerde, snnet byle gelmitir, alimlerin ounluu onlara muhale etmitir. Peygamber (s.a.v) Aliye Allahtan doruluk ve hidayet istemesini emretti (8) Hasana vitir kunutunda yle sylemesini retti: Allahm hidayet ettiin kimseler ierisinde beni de hidayet et. (9) (S:443) Gnahlardan istifar ise: Mafiret talep etmektir, kulun en muhta olduu eydir, nk gece gdz hata ediyor, kuranda tevbe ve istifar ok tekrar edildi, o ikisine tevik edildi, ve emredildi. Tirmizi ve bni Mace enes (r.a)den Peygamber (s.a.v)den yle buyurduunu tahric etti: Her Adem olu ok hataldr, hatallarn en hayrls ok tevbe edenlerdir Buhari Ebu Hureyre (r.a)den peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu tahric etti: Vallahi ben Allaha gnde yetmiten fazla tevbe ve istifar ediyorum. Bunu Nesai ve ibni Macede tahric etti, o ikisinin lafz: Ben her gn Allaha yz defa tevbe ve istifar ediyorum Mslim eer El Mzeniden tahric etti: O peygamber (sav)iyle buyuruyorken iitmi: Ey insanlar! Rabbnza tevbe ediniz, ben Ona gnde yz defa tevbe ediyorum Bunu Mslimde tahric etti, Lafz: Ey insanlar Rabbnize tevbe ve istifar ediniz, ben her gn oa yz defa tevbe ve istifar ediyorum mam Ahmed Huzeyfe (r.a)den yle dediini tahric etti: Benim ehlime kar keskin bir dilim var (azma geleni sylyorum), bakasna byle deilim, bunu peygamber (sav)e (1) Sahihtir, Mslim ve Ahmed tahric etti. (2) Nahl: 78 (3) Duha: 7 (4) ura: 52 (5) Fatiha: 6 7) ebu Selemeden, Oda Ayeden Ahmed, Mslim, Ebu Davud ve Tirmizi tahric etti. (8) Sahihtir, Ahmed, Mslim, Ebu Davud ve Nesai tahric etti. (9) Hasandan Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi ve Nesai tahric etti. zikrettim, buyurduki: Ey Huzeyfe istifar nerede? Ben hergn yz defa Allaha istifar ediyorum Ebu Musa Peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet etti: Ben Allaha yz defa tevbe istifar ediyorumebu Musa peygamber (s.a.v)in yle buyurduunu tahric etti: (S: 444) Biz oturuyorduk peygamber (s.a.v)gelip ve buyurduki: Kesinlikle hibir kere sabahlamadm ki ben Allaha yz defa istifar etmi olmayaym mam Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai ve bni Mace bni merden yle dediini tahric etti. (Biz bir mecliste sayyorduk, rasulullah (s.a.v) yz kere: Rabbm beni balamay tevbemi kabul buyur, muhakkak ki sen tevbeleri kabul eden ve ok merhamet sahibin Nesai Ebu Hureyreden yle dediini tahric etti: Ben Rasulullah (sav)den daha ok: Estafirullah ve etb ileyh diyen grmedim mam Ahmed Aye (r.a)den dediini tahric etti: Peygamber (sav) yle diyordu: Ey Allahm beni iyilik yapt zaman sevilen, ktlk yapt zaman istifareden kimseleden kl (1) Geri kala sz istifar konusunda daha sonra zikredeceiz ina Allah. Ey kullarm siz bana zarar ve fayda vermezsiniz Yani kullar Allaha fayda ve zarar verme gcne ulaamazlar, nk Allah teala kendi zatnda zengin ve vlendir, kullarn taatna ihtiyac yoktur, faydas kendisine dnmyor, ancak fayda kullara dnmektedir, masiyetlerinden dolay da zarar grmez, ancak kullar kendileri zarar grrler, Allah teala buyurduki: Kfrde srat gsterenler seni zmesin, muhakkak ki onlar Allaha hibir zarar veremezler) (2) Ve: Kim topuklar zerine geri dnerse Allaha hibir zarar veremez)(3) Peygamber (sav) hutbesinde yle buyuruyordu: Kim Allah ve rasulne asi olursa muhakak ki azmtr, ancak nefsine zarar vermitir, Allaha hibir zarar veremez (4) Allah azze ve celle buyurduki: ayet kfrederlerse, muhakkak ki gklerde ve yerde olanlar Allahndr, Allah zengindir,vlendir) (5) Musadan hikaye ederek buyurduki: Musa dedi ki: Eer siz ve yeryznde olalarn hepsi nankrlk etseniz, bilinki, Allah gerekten zengindir, hamdedilmeye layktr) (6) Ve buyurduki: (S: 445): Kim inkar ederse bilsin, ki, Allah btn alemlerden mstanidir.) (7) Ve: Onlarn nimietleri ne de kanlar Allaha ular, fakat Ona sadece sizin takvanz ular) (8) Manas: Allah kullarnn kendinden korkmasn ve kendisine itaat etmesini seviyor, onlarn kendisine asi olmasn sevmiyor, onun iin zerinde iecei ve iei bulunan lde kaybolan ve onu arayp bulamayn yorgun, den, midini kesen, hayattan midini kesen, sonra uyuyan, ve uyandktansonra sonra hayvann yannda durur vaziyette gren adamn sevincidne daha fazla, Allah tevbe edenlerin tevbesine sevinir, bu kulun dnd en byk sevintir. Btn bunlar Allahn zengilii en muhta olmamasyla birliktedir, tevbenin menfaat kullarna dnmektir, btn bunlar Oun cmertliinin ve kullarna ihsannn mkemmelliidendir, onlarn menfaatn istediiden, korkmalarn, itaat etmelerini ve kendisine yaklamalarn seviyor, gnahlar kendinden bakasnn balamadn bilmelerini ve btn gnahlar balamaya gcnn yettiini bilmelerini istiyor. Abdurrahman bin anmn Ebu Zerden rivaye etttii (kutsi) hadis yedir: Sizden kim benim balamaya gcmn yettiini bilir de, sonra benden balama dilerse balar, umursamam

Sahihte peygamber (sav)den rivayet edildiki: Bir kul bir gnah iledi ve dedi ki: Ya Rabbi! Ben bir gnah iledim, beni bala. Allah teala buyurduki: Kulum kendinin gnahlar balayan ve gnahtan dolay hesaba eken bir Rabbi olduunu bildi, ben kulumu affettim (1) Ali Bin Ebi Talib rivayet ettiki: Peygamber (sav) hayvanna bindii zaman (1) Ahmed, bni Maace ve Taberani tahric etti. senedinde Ali bin Zeyd bin Cdan var, zayftr. (2) Kitaptaki verilen ayet numura yanl hangi ayet olduunu bulamadm, mtercem) (3) Ali mran: 144 (4) Ebu Davudu, Taberani Kebirde tahric etti, isadnda mehul vardr, Oda iyad ele Medenidir. (5) Nisa: 131 (6) brahim: 8 (7) Ali mran: 97 (8) Hac: 37 defa Allaha hamdeder, defa tekbir getirir ve yle derdi: Seni tesbih ederim, ben nefsime zulmettim, beni bala, nk gnahlar ancak sen balarsn, sonra gld ve buyurduki: Kulu yle deyince Rabbn sevinir. Rabbim gnahlarm bala imam Ahmed ve Tirmizi tahric etti ve dorulad. (S: 446) Sahihte peygamber (sav)den yle buyurduu rivayet edildi: Vallahi Allah kullarna annenin ocuuna olan merhametiden daha merhametlidir Zinnunun ashabndan biri tavaf ediyor ve diyorduki: Ah kalbim nede, kalbimi kim buldu? Bir bir sokaa girdi, alayan bir ocuk grd, annesi de ona vuruyordu, nereye gideceini ve ereye yneleceini bilmiyordu, kapnn azna geldi, alamaya ve ey anne kapy sen kapatrsan bana kim kap aacak demeye balad. Sen beni kovarsan beni kim yaknlatracak? dedi annesi acd, kapnn aralndan bakt ocuunu gz yalar iki yanandan akyor ve topraa beklenmi olarak grd ve kapy at, onu kucana ald, pmeye balad ve yle dedi: Ey gzmn aydnl ve nefsimin azizi, nefsini benim nefsime tattran, skntya koyan sensin, eer bana itaat etsen benden holanlmayacak birey grmezsin, gen vecde geldi (kendinden geti, cotu) sonra kalkt ve :Kalbimi buldum, kalbimi buldum, diye bard. Allah tealan u ayeti hakknda dnn: Yine onlar ki, ktlk yaptklarnda, ya da kedilerine zulmettiklerinde Allah hatrlayp gnahlardan dolay hemen tevbe istifar ederler. Zaten gnahlar Allahtan baka kim balayabilir ki!) (1) Bunda gnahkarlarn gnahlarn balanmas hususunda Allahtan baka snacaklar kimse olmadna iaretti. Yine savatan geri kalan kii hakknda buyurduki: Yeryz, geniliine ramen olara dar gelmi vicdanlar kedileri sktka skmt. nihayet Allahtan (Onun azabndan) yine Oa snmaktan baka olmadn alamlard. Sonra eski hallerine dnmeleri iin Allah onlarn tevbesini kabul etti. nk Alah tevbeyi ok kabul eden, pek esirgeyendir) (2) Onlarn tevbesini Allahtan baka bir ey olmadna inandklarna tertib etti, nk kul bir yaratlmtan korkarsa, ondan bakasna kaar, fakat Allahtan korkana gelince, ancak Ondan baka kulun snaca, kaaca yeri yoktur, peygamber (sav) duasnda ylediyordu: Senden yine, senden baka snacak yoktur (3) Ve yle diyordu: Rzan ile senin gazabda, aaffnla ve senden sana snyorum (4) S: 447) Fudayl bin yaddedi ki: Geceni karanlklar gelip, gece rtsn, idirince Allah yle nida eder: Benden daha byk cmert kimdir, yaratklara bana asidirler, ve ben onlar gzetliyorum, bana asi olmamalar gibi onlar yataklarnda koruyorum, benimle kendi aralarnda gnah ilememiler gibi olarn korumasn stleniyorum, asiye fazla ile cmertlik yapyorum, ktlk yapana fazlmla muamele ediyorum, kim bana dua etmi te ona icabet etmemiim, veya kim benden istemi te vermemiim, yoksa kim benim kapmda diz km te ben onu uzaklatrmm, Fazl benim fazl da bendedir, ben cmertim, cmertlik ve bendendir, kulun istediini ve istemediini vermem de benim keremimdendir, tevbeednee sanki bana asi olmay gibi verimdebenim keremimdendir, yaratklar benden nereye kayorar? Asiler benim kapmdan baka nereye snyorlar? Bunu Ebu Nuaym tahric etti. Birisi bu manada yle dedi: Ktlk yaptm,iyilik yapmadm tevbe ederek sana geldim kle efendilerinden asl kaar Mafiret umuyor, eer zann yanlrsa yeryzndeondan daha zararl kimse yoktur. Ey kullarm! Eer nceleriniz, sonralarnk, insanlarnz,cinleriniz sizden takva ehli bir adamnkalbi zere olsalar, bu benim mlkmden bir ey ziyadeletirmez, ey kullarm eer sizin nceleiniz, sonralarnz, insanlarnz,cileriniz sizden en fask bir adamnkalbi zere olsa,bu benim mlskmden bir ey noksanlatrmaz Bu yaratklarn itaatyla, velev ki hepsinin takval olmalaryla, mlkn artmadna, asilerin masiyeti seebiyle de, velevki (1) Ali mran:135 (2) Tevbe: 118 (3) Sahihtir, Bera bin AzibtenBuhari, Mslim, ve Tirmizi ve Tirmizi tahric etti. (4) Sahihtir,Aye (r.a)de Mslim, Ebu Davud ve Nesai tahricetti. insanlarn cilerin hepsi fask bile olsalar mlknn noksanlamayacana iarettir. nk Allah zat itibariyle zengidir, zatnda sfatnda ve fiillerinde mutlak kemal sahibidir, mlk tamdr, hibirekilde noksanlamaz. Biri dedi ki:Yaratklar bu ekilde yaratm olmas baka ekillerinden daha mkemmeldir. (S: 448) Varl, bakasda yokluundan hayrldr, iindeki er ise izaafi, nisbidir.her vecihle yokluu varlndan hayrl olacak eklide mutlak er deildir,bilakis varl yokluudan daha hayrldr, bu rasulluh (sav)inHayr senin elidedi Ve er sanadeildir sznn manasdr, yani yokluu varlndan daha hayrl olan haliser sein mlknde yoktur, nk Allah yaratlarn hikmeti ve adaleti gereince yaratmtr, bir kismi fazilet bakmndan zel klmtr, bazlarn da adaleti brakmtr (fazilet sahibi klmamtr), vebunda da bir hikmeti vardr. Bunda gr vardr, bu hadistekine zttr. Eer yaratklarn hepsi takva ve iyilike en mkmmel olsalar, bu oun mlknsinek kanad kadar bile artrmaz, eer yaratkar fasklkta, en fask yaratk gibi olsalar, mlkden hibirey eksiltmez, mlknn hangi vecih zere olursa olsun mkemmel olduuna iarettir, taat dolaysyla artmaz, masiyet dolaysyla da eksilmez, ona hibirey tesir etmez.

Bu kelamda takva ve fasklkta asl olann kalp olduuna delil vardr: Eer kalp iyi ve takval olursa azalrsa takval, olur, kalp fask olursa, azalar da fask olur, peygamber (sav) buyurdu ki: Takva ite burdadr, ve gsne iaret etti. (1) Eer nceleriniz, sonlarnz, insanlarnz, cinleriniz yksek bir yerde dursalar ve benden isteseler, herkese istediini veririm, bu benim mlkmden ancak inenin denizden noksanlatrd kadar noksanlatrr Bununla murad: Kudretinin ve mlknn mkemmelliini zikretmektir, mlk ve hazineleri vermekle bitmez, eer cinlerden ve insanlardan ncekilere ve sonrakilere btn istediklerini bir makamda verse, mlk bitmez. Bunda yaratklar kedinden isteyene ve ihtiyalarn kendine bildirmeye tevik vardr. Sahihaynde Ebu Hureyre (r.a)den peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Alllahn eli doludur, vermek o onu noksanlatrmaz, gece gdz cmerttir. (S: 449) Rabbinizin gkler ve yerler yaratldndan beri verdiini grmediniz mi, Onun sandakini eksiltmemitir. Sahihtir Sahihi Mslimde Ebu Hureyerden peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Sizden biriniz dua ettii zaman Ey Allahm dilersem beni bala demesin, fakat azmetsin, rabetini byk tutsun, nk Allah hibir eyi byk grmez, onu verir Ebu Saidi Hudri dedi ki: Allaha dua ettiiniz zaman istei yksek tutun, nk Allahn katndaki bitmez, dua edince azmedin, nk Allah iin hoa gitmemek yoktur. srailiyatn bazsna Allah teala buyuruyorki: Skntlar benim elimdedir, iin benden bakas umulur mu? Ve ben Hay ve Kayyumum? Hazinelerin anahtarlar bendeyken benden bakas umuluyor, ve kaps alnyor, ve benim kapm beni aran iin aktr, kim beni bir musibet iin mid etti, ben onun miduni kestim, veya kim byk bir i iin beni mit etti de onun midini kestim, veya kim benim kapm aldnda ona amadm, ben emellerin kesiliyor? Ben cimri miyim kulum beni cimri klyor? dnya ahiret, btn kerem fazla benim deil midir? mit edenlerin bana mit beslemlerine engel nedir? Dnya btn kerem fazla benim deil midir? mit edenlerin bana mit beslemelerine engel nedir? eer gk ve yer ehlinin hepsi toplansa, hepsine versem, hepsini arzusunu yerine getirsem, benim mlkmden bir zerre noksanlamaz, onu ayakta tutan benim, mlk nasl oksanlar, rahmetimden mit kesenlere azap olsun, bana asi olan ve haramlarn ileyene azap olsun. Bu benim mlkmde ancak inenin denizden oksanlatrd kadar noksanlatrr Katndakinin kesinlikle noksanlamadnn kesin ifadesidir. Allah teala buyurduki: Sizin yanzdaki biter, Allahn yanndaki ise kalcdr) (2), k deize ine daldrlsa denizden bir ey noksanlamaz, denizden bir sere ise yine byledir. Hzr Musa (A.S)ya kendilerinin (1) Ebu Hureyreden Ahmed, Mslim ve Tirmizi tahric etti. (2) Nahl: 90 lminin Allahn oranla ble olduunu rnek verdi. (S: 450) cenettekiler ve ierisindeki yiyecekler de yledir, Allah tealan buyurduu gibi eksilmez: (Tkenmeyen ve yasaklanmaya saysz meyveler iindedirler: (1) Her bir meyve koparldnda ayns yerine gelir kimisli eklinde de rivayet edildi, cennet meyveleri ebediyyen noksanlamaz, buna peygamber (sav)in gne tutulmas hutbesindeki u sz iarettir: Cenneti grdm, ordan bir salkm zm yedim, eer onu alsaydm, dnya kaldka ondan yerdiniz Bunu Bahiri Ve Mslim bni Abbastan tahric etti, bunu imam Ahmed Cabirden tahric ettti. lafzudur: Eer onu getirseydim, gkler ve yer arasnda bulunan ondan yerdi, ve ondan bir ey noksanlatramazlard cennet, ehlini yedii ku etinde canlyken olduu ekline geri dnyor ve oda hibirey ek silmiyor. (2) Bu peygamber (s.a.v)den senedinde zayflk bulunan bir ok vecihle rivayet edildi. Bunu Kab syledi. Ebu mame el Bahiliden yle dedii rivayet edildi: ecekte byledir, bitene kadar iilir, sonra geri yerine dner. Salih alimlerden biri lmnden sonra ryada grld, ve dedi ki: Sizden ayrlal bir para pili eti yedim siz cennet yiyeceiin bitmediini bilmiyor musunuz? Allah katndakinin bitmeyiinin sebebi Tirmizi ve bni Macein tahric ettii hadisteki Allah tealann u szle aa kavumutur. Bu da benim cmert vacid macid oluumdandr, ve istediimi yaparm, ver im sz, azabm szdr, bir ey hakknda benim iim ona ol deyiimdir, hemen oluverir S: 451) Allah teala buyurdu iki: Bir ey yaratmak istedii zaman Onun yapt ol demekten ibarettir, hemen oluverir (3) Ve: Biz bir eyin olmasn istediimiz zaman, ona syleyecek szmz sadece ol dememizdir. Hemen oluverir.) (4) Bezzarn msnednde (5) Nazar bulunan bir isnadla Ebu Hureyre (r.a)den peygamber (sav)in yle buyurduu rivayet edildi: Allahn hazineleri szdr, Allah bir ey diledi mi ona: Ol der, hemen oluverir Allalh teala bir bata bulunaca veya azap edecei zaman ol, der, hemen oluverir, Allah teala buyurduki: Allah nezdine san durumu, Ademin durumu gibidir. Allah Onu topraktan yaratt, sonra ona ol dedi ve oluverdi. (6) Baz srailiyet eserlerine u var: Allah Musa (a.s)ya vahyetti ki: Ey Musa saltanat benim olduka binden bakasndan korkma, benim saltanatm devamldr, kesilmez, ey Musa, hazinelerim dolu olduka, rzka ehemmiyet verme, ebediyen hazinelerim bitmez, ey Musa beni dost bulduudan baka nsiyet kurma, beni ne zaman istersen bulursun, ey Musa srattan cennete gemedike benim tuzamdan emin olma. Birisi dedi ki: Tamam zere yaratlma boyun eme ve senden die zarar vermektir. Allhan hazinelerinden rzk iste nk o hazineler kefile nun arasndadr. (Kn ol) emrindedir. Ey kullarm! Bu sizin amellerimizdir, sizin iin sayyor, sonra onun karln tam olarak size vereceim Yani Allah kullarnn amellerini yazyor, sonra onlarn karn olara vercektir, bu Allah tealann u kavlidir Kim zerre arlnca hayr yaparsa, onu grr kim zerre arlrca er yaparsa onu grr) (7) Ve: (S: 4527 Ve yaptklarn hazr buldular, Rabbn kimseye zulmetmez) (8) Ve herkesin iyilik olarak yaptklarn da ktlk olarak yaptklarn da karsna hazr bulduu gde

insan isteyecek ki ktlkleriyle kendisi arasnda uzun bir mesafe bulunsun) (9) Ve: O gn Allah onlarn hepsini diriltecek ve yaptklarn kendilerine haber verecektir. Alah olar bir bir saymtr. Onlar ise unutmutur) (10) Sonra tam karln size vereceim Zahiri kyamet gn tam karlnn verilmesi muraddr, Alah tealan buyurduu gibi: Kyamet gn ecirlerinizi tam alacaksnz) (11) Dnya ve ahirette amellerinin karlnn kullara denmesi de ((1) Vaka: 32-33 (2) Ebu uaym Hilyede tahric etti. (3) Yasin : 82 (4) Nahl: 4 (5) Zayftr, Ebu eyh (azamette tahri ceti. (6) Ali imran: 59 (7) Zelzele: 7-8 (8) Kehf: 49 (9) Ali imran: 30 (10) Mcadele:6 (11) Ali mran: 185 muhtemeldir, u ayette olduu gibi: Kim bir ktlk yaparsa, onunla cezalanlandrr.) (1), Peygamber (sav)den edildiki: Bunu mminler ktlklerinin cezasn dnyada grr, iyiliklerinin karl ise ahirete braklr diye tefsir etti. Kafir ise iyiliklerinin mkafat dnyada tam verlir, ktlkleri braklr, ve ktlkler iin ahirette cezalandrr. er karnda Allahn bilecei miktara kadar katlanarak mkafatlandrr. er karlda Allahn bilecei miktadarda kadar katlanarak mkafatlandrlr, Allah teala buyurduki: sabredenlere mkafatlar hesapsz verilir) (2) Kim hayr bulursa Allaha hamdetsin, kim bundan baka bir ey bulursa, nefsinden bakasn knamasn Bu hayrn tamamn Allahn fazl olduuna ve kulu istihkak olmadna, errin ise tamamnn nefsinin hevasna tabi oluudan kaynaklandna iarettir, Allah teala buyurduki: sana iyilklikten ne dokunsa, ve Allahtandadr, ktlkten de ne dokunursa, o nefsindendir. (3). Ali (r.a) dedi ki: Kul ancak rabbn umar, ve ancak gnahndan korkar, Allah bir kulun baarsn ve hidayetini dilerse, ona yardm eder ve itaatna muvaaffak klar, bu kendisinden bir fazl ve rahmettir ,bir kulu da alaltmay dilerse, onu nefsiyle brakr, kendisiyle nefsini yalnz bana brakr, eytanAllahn zikrinden gaafil olduu iin ona vesvese verir. (S: 453) Nefsine tabi olur v e ifrata gider, ve bu Allahtan gelen adalettir, nk kitap indirmek ve eli peygamber (sav) gndermekle delil ayaktadr, peygaberlerden gnderildikten sonra, insanlardan hibirinin Allaha kar bir delili olamaz. Kim bir hayr bulursa Allaha hamdetsin, kim bundan baka bir ey bulursa, nefsinden bakasn knamasn Eer bununla murad, kim dnyada bunu bulursa, ise salih amelinin mkaftna kar Allah a hamdetmesi emredilmi olur, Allah teala buyurduki: Erkek veya kadn, mmin olarak kim iyi amel ilerse, onu mutlaka gzel bir hayat ile yapatrz. Ve mkafatlarn, elbette yapmakta olduklarnn en gzeli ile veririz) (4) yine dnya yapt gnahlarn karl grd cezadan dolay da nefsini knamakla emredilmi olur. Alllah teala buyurduki: En byk azaptan nce, onlara mutlaka en yakn azaptan tattracaz; olur ki imana dnerler (5) Mmine dnyada bir bela isabet etse nefsini knar, ve bu kendisini Allaha tevbe ve istifar etmeyedaveteder. Msned ve Ebu Davudun snende (6) Peygamber (sav7in yle buyurduu rivayet edildi: Mmine bir hastalk isabet etse, sonra Allah o hastalktanona afiyet verse (iaf verse) gemi gnaalrna keffaret olurve gelecek mr iin bir tolur, mnafk hastalanpta ifa verilince,sahibinin balad,sonra zd yk devesi gibi olur, niin baladklarn ve niin zdklerini bilmez Selman Farisi dedi ki:Mmine belagelir, gemi iin keffaretkalan iin knama olur, kaafirede bela gelir onun misali serbest braklm yk devesigibidir, niin baladnve niin zldn bilmez.Eer murad kim ahirette hayr bulursa manas ise, bu durumda ahirette hayr bulan kiinin Allaha hamd edeceini ve hayrdan baka bir ey bulann da nefsi knamannfaydavermedii gnde nefsiniknayacanhaberveremk olur, ve bu durumda kelamn lafz emir,manas ise haber olmu olur, rasulullah (sav)inu hadisi gibi: Kim bana kasten yalan uydurursa, cehenemdeki otutaraca yeri hazrlasn manas: Peygamber (sav)e yalan uydurann cehenemdeki oturaca yeri hazrlanyor, demektir. (S: 454) Allah teala verdii rzklardan dolay cennet ehlinin Allaha hamdettiklerini haber verdi,buyurduki: (Cennette) onlarn altlarndan rmaklar akarken, kalplerindekinden ne varsa hepsini karp atarz. Ve onlar derler ki: Hidayetiyle bizi bu nimete kavuturan Allaha hamdolsun. Alllah bizi bu yola iletmeseydi, kendiliimizden doru yolu bulacak deildik (7) Ve buyurduki: onlar bize verdii szde sadkolan vebizi dilediimizyerinde oturacamz bu cennet yurduna varis klan Allaha hamdolsun) (8) Ve: Cennette yle derler. Bizden tasay gideren Allaha hamdolsu. Dorusu rabbmz okbalayan, ok (1) Nisa: 133(2) Zmer: 10 (3) Nisa: 79 (4) Nahl: 97 (5) Secde: 21 (6) Ebu Davud snenide tahric etti. fakat senedinde Ebu Manzur var. O mechuldr. (7) Araf: 43 (8) Zmer: 74 nimet verendir. O rabki ltfuyla bizi asl oturulacakyurda cennete yerletirdi. Artk orada bize ne bir yorunluk, ne de orada bize bir usan gelecektir) (1) Cehennem ehlinin nefislerini knayacan venefislerine iddetli buzedeceklerin haber verdi ve buyurduki0 Hesaplar grlp i bitirilince, eytan diyecek ki: phesiz Allah size gerek olan vadetti, ben de size vadettim ama size yalanc ktm. Zaten benim size kar bir gcm yoktu. Ben, sadece siziinkara arm, siz de benim davetime hemen kotunuz. o halde beni knamayn, kendinizi knayn) (2) Ve buyurduki: kar edenere yle seslenilir: Allahn gazab sizin kendiize olan ktlnzden elbetedaha byktrZira siz imana davet ediliyorsunuz, fakat ikarediyorsunuz) (3) Selefi salih kusurdan ve amellerin kesilesinden dolay nefsin knasndan saknarak, salih amelleriin ok gayret ediyorlard. Tirmizi4de (4) Ebu Hureyreden merfu olara rivayet edildiki: Her birl piman olur, eeriyiik sahibi biriyse ok yapmad iin piman olur, ktlksahibi, ise, kendi nefsini ayplamadndan dolay piman olur Mesruka denildik: Yaptn gayretlerin bazsnda kusur ilesen? dedi ki: Vallahi eer bana biri gelse,bana beni cezalandrmayacanhaber verse mutlaka ibardette gayret sarfederdim bu nasldr?, deildi. Ta ceheneme girince nefsim beni mazur grp, beni knamayncaya kadar,

alah tealan u kavli sana ulamad m? Kendini knayan pimank duyan nefse yemin ederim diriltikip hesaba ekileceksiniz) (5) (S: 455) Onlar cehenneme girdikleri zaman zebaniler boyunlarna sarlnca, itah duyduklar eyler engellenince ve temennileri kesilince ancak nefislerini knyorlar,Onlardan rahmet kaldrlmtr, onlardan herbiri nefsinikamaya ynelmitir. Amir binKaysdiyordu ki: Vallahialacam, sonra vallahialacam, kurtuluursam, Allahn rahmeti sayesindedir, yoksa efsimi knmam (6) bni Ayya=n klesi Ziyad bnil Mnkedir ve Safvanbin Sleyme diyorduki: cjiddiyetli olun, saknn sakn eer i umduunugibi olursa, oki yapm olmazsnz, yoksanefislerinizi knamazsnz Mutarrif bin Abdullah diyorduki: Amelde gayret ediniz, eer i mit ettiimiz gibiolursa, Allahn rahmetinden ve affndandr, bizim iin dereceler olur, korktuumuz ve sakndmz gibi i iddetli olursa. (Rabbimiz! Bizi kar, nce yaptmzn yerine iyi iler yapalm(7) demeyiz, amel yaptk, fakat bize fayda vermedi deriz. Y RM BE NC HAD S SADAKALARIN E TLER Ebu Zer (r.a)den rivayet edildiki: Rasulullah (sav)in ashabndan baz insanlar peygamber (sav)e dediler ki: Zenginler sevaplar gtrd, bizimnamaz kldmz gibi namaz klyorlar, oru tuttuumuz gibi oru tutuyorar, mallarnn fazlasdansadaka veriyorlar, buyurduki: Alllah sizin ii de sadaka da bulunacanz bir ey klmad m? Herbir tesbih ile bir sadaka, her bir tekbir ilebir sadaka herbir hamd ilebir sadaka herbir tahlil ile sadaka vardr, iyilii emretmek sadakadr, ktlkten nehyetmek sadakadr, helanizle temasnz sadakadr, dediler ki: Ya rasullullah, bizden biri ehvetini giderirse, bundan dolay onun iin ecirvar mdr? Buyurudki: Grnz nedirayet fercini haramda kullansayd, kendisine gnah olmaz myd? Ayn ekilde helalde kullarsa da onun iinecir vardr? Bunu Mslim rivayet etti. Bu hadisi Mslim Yahya bin Mamer rivayetiyle tahric etti, Oda Ebul Esved ed Diyliden, Oda Ebu Zer (r.a)den rivayet eti, bunu manas Ebu Zerden bir ok vecihle eksik ve fazla ile rivayet edildi. Bazsn daha sonra ina Allah zikredeceiz (S: 457) Hadis sahabein salih amellere hrslarndan, hayrlara rabetlerinden dolay bakalarnn gcnn yetiip kendileri iin imkansz olan hayrlardan dolay zldklerine delildir, fakirler zengilerin g yetirebildii sadakay kardklarna zlyor, sava aleti almaya galeri yetmedi iin cihadan geri kalmalarnazlyorlard. Allah teala bu ekilde kitabndan onlardan haber verdi ve buyurduki: Kendilerine binek salaman iin sana geldiklerinde: Sizi bindirecek bir binek bulamyorum deyince, harcayacak bir ey bulamadklarndan dolay zntden gzleri ya dkerek dnen kimselere de sorumluluk yoktur) (1) Hadiste fakirlerin sadaka veren zengilere gptalarvardr, peygmber (sav) fakirlere gleri yetecek sadakalara iaret buyurdu.Sahayande Ebu Salih4ten, Oda EbuHureyreden rivayet edildiki: Muhacirlerin fakirleri peygamber (sav)e geldiler vedediler ki:Sadaka verenmal sahipleri, yksek dereceleri ve devaml nimetleri gtrdler, buyurduki: O nedir? Dediler ki:Namaz kldmzgibi namaz klyorlar, oru tuttuumuz gibi oru tutuyrolar, biz sadaka vermiyoruz,onlar veriyorlar,. olar kle azad ediyorlar biz etmiyoruz, rasullah (sav) buyurduki: Sizi geenelreyetieceiniz ve sizde sorakileri geeceiniz, ancaksizin yaptnzgibi yapmalar mstesna sizden daha faziletli kimsein olamayaca bireysize retmeyeyim mi? Dediler ki: Evet ret ey Allah rasl buyurduki: her amazn arkasnda otuz defa tesbih mahmid ve tekbir ekersiniz. Ebu Salih dedi ki:Muhacirlerin fakirlei rasululahh adndve dediler ki:mal sahibi kardelerimiz bizimyaptmz duydu, ve aysn yaptlar, Rasulullah (sav) buyurduki: Bu Allahn fazladr,dilediine veri) (2) Buna benzer hadis sahabede bir topluluktan da rivayet edildi, Ali Ebu Zer, (S:458), Ebudderdaibni mer ve bni Abbas onlardandr. Buun manas fakirler malla sadakadan baka sadaka yoktur zanettikler, ve olarda bundan acizdirler, peygamber (sav) onlara btn iyilik eitleriin sardaka olduunu haber verdi.Sahihi Mslimde Huzeyfe, Peygamber (sav)den yle buyurduunu rivayet etti: her maruf islamdaiyi olarak bilinen sadakadr Buhari Cabirden tahric etti,Oda peygamber (sav)den rivayet eti.Her iyilie sadakaismi kullanlr, hatta Allahtan kullarnagelen ihsanbile sadakadr Selefinbazs bunaitiraz ediyor ve diyorki:mkafatn veecrini talepeden kimseden sadaka olur, sahih ola bunun aksidir. Peygamber (sav) yolculukta namazn ksaltlmas hakkda buyurduki: Allahn size verdii sadakadr.Allahn sadakasn kabul edin Bunu Mslim tahric etti, ve buyurdu ki: Kimin gece namaz varsa, uyku ar bast ve namaz klamadan uyuduysa Alah ona namaznn sevabnyazar, uykusu da Allahtan kendisinebir sadaka olur Nesai ve bakas bunu Aye (r.a)den tahric etti, bni Mace Ebudderdadan tahric etti.Takiyye bin Mahled ve Bezzar msnedlerinde Ebu Zerden merfu olarak tahric etti: (S: 459) Her bir (1) Tevbe: 92 (2) Maide0 54, Cuma:4 gece, gndz ve saatta Alllah iin sadaka vardr, Allah kullarndan onunla dilediine ihsan eder, Allah kuluna zikrini ilham ettii gibi ihsanda bulunmamtr (1) Halid binMadan dedi ki: Allah hergnbir sadaka verir, Allah kullarndan birine zikriyle yapt sadakadan dahahayrl bir sadaka vermemitir. Mal dda sadaka iki eittir. yiliinyaratklara getii sadaka, bu onlara sadaka olur, belki malla yaplan sadakadan daha hayl olur,bu iyilii emretmek ktlkten nehyetmek gibidir, nk bu Allaha ardr,Onaasi olmay engellemektir ve bu mal ile fayda vermektendaha hayrld, faydal ilim retmekte byledir, kuran okutmak ta yoldaneziyet verici eyleri kaldrmakta insanlar iin menfaat salamak ve onlardan zarar defetmek iin almakta byledir. Mslmanara dua ve onlariin baalama dileek te byledir.

bni Mirdeveyh zayf bir isnadla bni merden merfu olarak tahric ettiki:kiminmal varsa malyla sadaka versin, kimin kuvveti varsa kuvvetiylesadaka versin kimi de ilmivarsa ilmiyle sadaka versin bu herhalde mevkuftur. Taberani zayf bir isnadla Semureden peygamber (sav)in yle buurduunu tahric etti: Sadakann en stn dildir,denildiki: Ya rasulululah, dilin sadakas nedir? Buyurduki: efaat ile esirikurtarr, kan(dklmekten) korursun, iyilii getirir, ve kardeine iyilik eder, ondan ho olmayaneyi defersin(2) Amrbin Dinar dedik:Rasululllah (sav)in yle buyurduu bize ulat: Hibir sadaka Allaha iyi szden daha sevimli deildir, Allah tealann u kavlii iitmedinmi? Gzel sz ve baama arkasnda incitme gelensadakadan daha hayld) (37 Bunu bni Ebi Hatim tahricetti. Hasann mrselleride peygamber (sav)den yle buurduu rivayet edildi: nsanlara gler yzl bir ekilde selam vermen sadakakadndr. Bunu bniEbiddnya tahric etti. (S: 460) Muaz dedi ki: Bilmeyene ilimretmek sadakadr (4) Ve bu merfu olarakta rivayet edildi. nsanlarn eziyeti kaldrmakta sadakadandr, sahihaynde Ebu Zer (r.a)den yle dedii rivayet edildi: Ey Allahn rasl amellerin hangisi dahafaziletlidir?, dedim. Buyurduki: man ve Allah yolunda cihaddr, dedim ki: Klelerin hangisi daha stndr?Buyurduki: Ehlinin yandaen nefis olan ve kymete en ok olandr, dedim ki: Eer yapmazsam, buyurduki: Yapana yardm edersin,dedim ki: Ya rasulullah amelin bazsndan zayflamam hakknda grnz nedir? Buyurdik0 nsanlardan errini engellersin, ve o sadakadr. (5) bni Hibban sahihinde Ebu Zerden peygamber (sav)in yle buyurduunu tahric etti: Kardeinin yzne glmsemen seni iin sadakadr, iyilii emretmen, ktlkten, nehyetmen sadakadr,yolunu arm adama yol gstermen seniniin sadakadr, yoldan ta diken vekemii kaldrman seninii sadakadr,kovadn kardeinin kovasna boaltman senin iin sadakadr. Gnein doduu her gnde her Adem olunun zerinde sadaka vardr, denildiki: Ya rasulullah bizim vereceimiz sadaka nerede? Buyurduki: Cennetin kaplar muhakkak ki oktur. Tesbih tekbir tahmid iyilii emretmek,ktlkten nehyetmek, yoldan zarar verici eyikaldrman,sara iittirmen,kre yol gstermen, ihtiyac iin senden gr isteyene gr beyan etmen,imdat dileyen mazluma koman,kol gcnle zayfla birlikte taman ykne yardm etmen stnbunlarsendenkendi nefsine sadakadr (S: 461) mam Ahmed ebu Zereden yle dediini tahric etti: Dedimki: Ya rasullullah zenginler sevab gtrdler, sadakaveriyolar biz vermiyoruz, buyurduki: Sen senin hakknda sadakasn: Yoldan kemii kaldrman sadakadr, yol gstermen sadakadr, fazla (1) Takiy bin Mahled ve Bezzar bni mer den tahric etti. Heysemi0Senedinde Hseyin binAta var, bni ebi Hatim ve bakas onu zayf grd dedi. bni Hibban gveniirlerden zikretti ve Hatta ediyor, ve tedlis yapyor dedi. (2) Kudai Msnedd ihabta Taberani Kebirde tahric etti, Heysemi dedi ki: Senedinde Ebu Bekir el Hzeli var, zayftr. (3) Bakara: 263 (4) bni Mace Hasan yolula Ebu Hureyreden u lafzla tahric etti: Sadakann en faziletlesi kiinin ilim renmesi sonra da oun mslman kardeine retmesidi Hasan Ebu Hureyreden duymamtr. (5) Hadis sahihtir, Ahmed, Buhari ve Mslim tahric etti. kuvvetinele zayfa yardm etmen sadkadr, dilsizin yerine bir eyi izah etmen sadakadr, karnla ilikiye girmen sadakadr,dedimki:Ya rasululuh ehvetimizi yerine getiyoruzve sevap m alyoruz? Buyurduki: Grn nedir,eerbunu haramda yapsaydn,gnahkar olmazmydn? dedi ki: Evet, dedim, buyurduki: erri hesab ediyorsunuz da hayr hesab etmiyor musunuz? mam Ahmedinbaka bir rivayetide de peygamber (sav) buyurduki: Tekbir,Sbhanellahi velhamdu lillahi,ve lai ilahe illalahu ve estafirullah iyilii emrediin ktlkten nehyediin, yoldandiker,kemikve ta kaldrn, kreyol gsteriin, anlayncaya kadar dilsiz ve sara iittiriin,yerini bildiinbir hacetii sana dana klavuz olman,imdat dileyiin imdadna koman,zayfla beraberkol kuvvetinde ykn kaldn, btn bunlarnhepsi senden senin nefsine sadakadr, senin ii einle cimanda ecir vardr, dedidim: ehvetim hususunda benim iin nasl ecir (sevap) olur? Rasulullah (sav) buyurduki:Senin bir ocuun olsa,ve yetise ve sen onun hayrnmit etsen, ve lse onun lmne sabretmenin ecrini beklemezmiydin? Evet, dedim, bmuyurdiki: Onusen mi yarattn? Dedimki:Bilakis onu Alllah yaratt, buyurduki: onusenmi hidayet ettin? Dedim ki: Bilakis onu allah hidayet etti,buyurdik: onu sen mi rzklandryordun? Dedim ki Bilakis onu allah rzklandryordu, buyurduki: Bu ekilde onu helaline koy, ve haramndan sakndr, Allah dilerse onahayat verir, dilerse ldrr ve senin iin ecir olur Bu siyakn zahiri, hayatndan terbiyesi zerine ecir terettp eden ve lmnde (sabrla karland zaman)ecri Allahtan beklene, ocukeldeetme niyetiyle ailesiyle yapt cimadan da ecir almasn gerektiyor, fakat ehvetini gidermekle bir ey niyet etmezse, bunun da buhadise dahil oluu hususunda insanlar ekitiler (ihtilaf ettiler) Adamn ehline nafakasnn sadaka olduuna dair sahih hadis vardr. Sahihaynde Ebu Mesud el Ensari peygamber (sav)in ye buyurduunu rivayet etti: Adamn ehline nafakas sadakadr (S: 462) Mslimin bir rivaetindede Ecrini Alahtanbekleyerek ibaresi vardr, Buharininlafzudur: Adam ecrini hesab ederek ehline harcama da bulunsa, o kendisiiin sadakadr Bu, Allah katndaki ecri bekleyerek yapt zamansevap alacana iaret etti, Sad bin Ebi Vakkas peygamber (sav)den yle buyurduunurivayet eti:Sen Allah rzasnisteyerek verdiin her nafakadan dolay ecirleirse (sevaplanrsn), hatta karnn azna koyduun lokmadan bile sevap alrs Bunu Buhari ve Mslim tahrice etti. Sahihi Mslimde Sevbandan peygamber (sav7in yle buyurduu tahric edildi: Dinarlarn enfaziletlisi,adamn ailesine harcad dinardr, Allah yolunda savamak iin besledii atna harcad dinardr, adamn Allah yolundaki arkadalarna harcad dinardr

Bu hadisin rivayeti srasnda Ebu Glabe dedi ki: aileyle balad, hangi adam kk ocuklu ailesine harcama yapan adamdan daha bk sevap alr, Alah o adamn ailisene yapt harcama dolasyla aileyi iffetli klyorve bakasdan isteme zilletini ortadan kaldryor) ve onlar zenginklyor. Yine Mslimde Saddan peygamber (sav)in yle buyurdu rivayet edildi:Ailene verdiin nafakan sadakadr, karnn seninmalndan yedii sadakadrBu baka bir rivayette allahn rzasn istemekle kaytlandrlmtr. Sahihi Mslimde Ebu Hureyre Peygamber (sav)den yle buurduunu rivayetetti: Allah yoluda harcadn diar, kleazad etmek iin harcadn dinar, miskine fakiresadaka verdiidinar, ailene harcadn dinardan enfaziletlesi ailee harcadn dinardr. mam ahmedveibni Hibban Ebu Hureyreden yle buyurduunu rivayet etti. Rasulullah (sav) buyurduki: Sadaka veriniz,bir adam dedik:Benim yanmda bir dinar var, buyurduki: Onunla nefsinesadakaver, dedk: Yanmda baka bir dinar daha var, buyurduki: nu da eie sadaka ver, dedi ki:Yanmda baka birdinar daha var,buyurduki: Onuda ocuuna sadaka ver, dedik:Yanmda bakabirdinar daha var, buyurduki: Sen daha iyi grrsn istediin yere ver (1) (1) Sahihtir, Ahmed ve bni Hibban tahric etti. (S:463) mam Ahmed Mikdam bin Madikreripten peygamber (sav)den yle buurduunu rivayet ettiini tahric etti.efsine yedirdiin ey senni iin sadakadr, ocuuna yedirdiin eysenin iin sadakadr, karna yedirdiiney senin iin sadakadr, hizmetine yedirdiin ey sein iin sadakadr.Bu manada hadisler oktu, zikri uzundur. Sahihaynde Enes (r.a)den peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet edildi: Hangi bir mslman bir aa diker veya bir ekinekerondan bir insan ku veya hayva yere, onun iin sadaka olurSahihi Mslimde Cabir (r.a) peygamber (sav)den yle buyurduunurivayetetti:Hangi bir msltman biraa diker, odan yeilirse, onuniin sadaka sevab vardr, ondan alaniin de oa sadaka vardr,yrtclarn yediinden de ona sadaka vardr, kuun yediiden de ona sadaka vardr Yine birrivayette: Kyametekadar odaninsan, drt ayaklhayvan ku yese onun iin sadaka olur Msnedde zayf bir isnadla Muaz bin enes elCheniden peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet edildi: Kim zulmszve haddi amakszn bir bina diker veya zulmsz ve taknlksz olarak biraa dikerse, onun iin Rahmann yaratklardan biri faydalandka onun iin ecirvardr. Buhari tarihide merfu olarak Cabirden zikrettik0kimbir su kuyusu kazar, ondan insandan cinden yrtc hayvadan ve kutanbir canl ierse Allah kyamet gnona ecir verir Btn bu hadislerin zahiriaa diken, tohum ekenve benzeri ileryapan kimsenin niyetvekasd etmese dahi sevaplanacana vesadakak saylacana delildir. Ayn ekilde peygamber (sav)in u sz de yledirGrn edir, eer onu harama koysayd,ona gnah olmazm? ayneklide helala koyunca da onun ii ecir olur zahiri ailesine niyetsiz olarak gele (cima da bulunan) ecir, alrnk ehliyle ilikide bulunan topra eken gibidir, bu gr alimlerdenbir grup benimsedi, (S: 4647 Ebu Muhammedbin Kuteybe de yeme, ime ve cima dabu gre meyletti, peygamber (sav)in u hadisii delil getirdi. Mmin her eyde ecirlenir, hatta azna kaldrd lokmada bile Delil olarak getirdiibulafz bilinmiyor,bilinen peygamber (sav)in Sada buyurduu u hadistir. Sen Allahn rzasnisteyeerek verdiin nafakadan dolay ecirlenirsin, hatta hamnnazna koyduun lokmaya bileecir verilir Buniyetin Allah iin yaplmas ile kaytladrlmtr, mutlak hadisler de manaya hamledilir,Allah en iyisini bilir. Yine Allah tealann u kavli delildir. Onlarn fsldamalarnn birounda hayr yoktur. Ancak bir sadaka yahutbir iyilik yahut insanlarn arasn dzeltmeyi isteyen (in fsldamas) mstesna.Kim Alahn rzasnelde etmek iin bunu yaparsa,biz ona yaknda bykbir mkafat vereceiz) (1), Bunuhayrkld, vebunaancak niyetin ihlasyla birlikte ecir tertib etti. Fakat gsteri olsu diye yaparsa cezalandrlr, tereddt mahalliacak salih veyabozuk niyetle yapmaydr. Ebu Sleyman Darani dedik: Kim niyetsiz bir hayramelilese baka dinlerden baka islam tercih edi niyeti ona kafidir(2),bunun zahirine gre tamamen niyetsiz olarak ta sevaplanr, k o islama girmekle ksaca hayr amellerinisemitir, bu niyetle yapt btn amelinden dolay sevaplanr, Allah en iyisini bilir. Grn nedir, eer onu fercini harama koysayd,onunzerine gnah olmaz myd? Buungibionu helal koyunca daonu ecir vardrBu usulclerinyandaKyasl aks diye isimlendirilir. bniMesudun szde bundandr,dedi ki: Peygamber (sav) bir kelime buyurdu, ben debakabirkelme syledim, buyurduki: Kim Allaha irk koarak lrse ceheneneme girer (3) Dedim ki:Kim Allaha irk komadan lrse cennete gerer. Mali olmayansadaknn ikinci eidiise:Faydas sadece yapana olandr, tekbir tesbih tahmid, tahlilistifar vb zikir eidleri gibi,yinemescidlere yrmeksadakadr, hadislerde namaz, oru, cihad vehaccnsadaka olduu zikredilmedi.(S: 465) Bu amellerinou mali sadakalardan stnd, nkmallaryla nafile ibardetlerde bulunan zengielri yaptklar (1) Nisa: 114 (2) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 9 /271 (3)Bahari, Mslim ve Ahmed tahric etti. sahihtir. amellere karlk ne yapmalar gerektiini soran fakirlere cevap olarak zikredildi. Farzlarise ondahepsi mterektir (zengin fakir herkes yapyor). Zikrin mali sadaka ve baka amellerden stn tutulduu hakknda oknaslar vardr, Ebudderda Peygamber (sav)in yle buyurduunu rivayet etti0 Amellerinizin en hayrlsn ve melikinizin (padiahnzn (Allahn) yanndaen temiz olann,dereceniz husuunda enyksek olan vesiziniin altn ve gm sadaka vermenizde daha hayrl olann ve dmanla karlamanzdan ve onlarnboyunlarn vurmanzdanonlarn da sizin boynunuzu vurmasndan sizin iin daha hayrl olann ve dmanl karlamanzdan ve onlarnboyunlarn vurmanzdan, onlarn da sizin boynunuzu vurmasdan siziniin daha

hayrl olannsizehabervermeyelim mi?dediler ki: Evet (cer) ya rasulullah. Buyurduki: Allahazze ve cellein zikridir Bunu mamahmedve Tirmizi tahric etti, bunuMalik Muvattada Ebudderdaya mevkuf olarak zikretti (1). Sahihaynde Ebu Hureyreden peygamber (sav)den yle buyurduunu rivayete ettii tahric edildi.: Kim gnde yz kere:La ilahe illallahu vahdehu la erike,leh, lehl mlk velehl hamd,yuhyi ve ymit ve hve ala klli eyin kadir,derse, onuniin on kle azad etemeye denk sevkap verilir, ona yz iyilik yazlrk,ondanyzktlk silinir,, o gnnde akamlayncayakadar kendisi iineytan koruma olur, ondan dahafazla yapan mstesna o gndeondandaha faziletli bir amel yapmam olur, ondan daha fazla yapan mstesna o gnnde ondan daha faziletli bir amel yapmam olurYine Buhari ve Mslimde Ebu Eyyub4un peygamber (sav)den ylebuyurduunu rivayet ettii tahric edildi. Kim onu on kere sylerse, smail (Peygamber) ocuklarndan drt kiiye azad eden kimse gibiolur mam Ahmed ve Tirmizi Ebu Saidden tahric ettiki: Peygamber (sav)e Kyamet gn Allah katda derece bakmnadn kulllarn en stne hangisi olduu soruldu, buyurdu: Allah ok zikredenler. Dedim ki:Ya rasulullah Allah yoluda savaandan da m?Buyurduki: Eer klcyla krlana v kana boyanana kadar kafir ve mriklerin boynunu vursa, Allah zikdenenler ondan derece bakmndan daha yksek olur (2)(S:466) Bunabenzer merfu olara Muazve Cabirde de rivayet edildi, dorusu Muaza mevkuftur, kedi szndendir. Taberani Ebul Vaziden tahric etti, oda Ebu Brdeden , o5da EbuMusa4dan, Oda Peygamber (sav)in yle buyurduunurivayetetti:Eer bir adam kucanda dirhemler olsaonu datsa, dieri de Alllah zikretse, zikreden daha stn olur (3) Dedim ki: Dorusu Ebul Vaziden rivayet edildi, Oda Ebu Berze el Eslemi4nin kendi sznden rivayetetti,bunu Cafer elFiryabi tahric etti ki: Ona deildiki: Bir adam yz kiiye azad etti (Ebu Zer) dedi ki:Yz kii bir adamnmalndanoktur, ondan daha faziletlisi isegece vegndz beraber bulunan iman ve sizden birinizin dilinin Allahn zikrinden dolayslak kalmasdr (Allah ok zikretmesidir Yineubudderdadan yle dedii edildi: Yz kere Allahu ekberdemem, yz dinar sadaka vermemden bana daha sevimlidir (6). Yinesahabeden selman vebakas ve tabiinden bazlarzikrinmal ile sadakadan dahastn olduuu syledi. mam Ahmed veNesai mm Haniden tahric ettiki: Peygamber (sav) Ona buyurduki: Yz kere Allah tesbih et, O smail evladndan yzkleye (azad etmeye) denktir, yzkere Allaha hamdet (S: 467), o seniniin Alllah yoluna sevkedecein yz yularl, eerli ata denktir, yz kere Alllaha tekbir getir,senin iin kabul eilmi bal yz deveye denktir, yz kere tehlil yz kere Allaha tekbir getir,seniniin kabul edilmi bal yz deveye denkti, yzkere tahlil getir, zanediyorum yle mbuyurdu: Gk ve yer arasn doldurur, o gn sein amelin gbiiamel ykseltilmez,ancaksei yaptngbi yapan kimse mstesna (7) Yine Ahmed ve bni Mace tahric etti, o ikisinin yanndaki lafz yledir Yzkere La ilahe illalah ,de,ohibir gnah (1) Hadis sahihtir, Ahmed gzelbir isnadla tahric etti, ibniebiddnya Tirmizi ve bni Macede tahric eti, Hakim deiki: snad sahihtir.(2) Ahmed ve tirmizi tahric etti,ve dedi ki:Hadis garibtir. (3) Taberani Evsatta tahric etti.Heysemi deiki: Adamlar gvenilir kabuledildi: (4) EbuNuaym Hilyede Ebu Berze el Eslemi4den tahric etti. (5) Musannifin dorulad gibi Firyabi tahric etti. (6) Ebu Nuyam hilye-de iki yolla tahric etti. (7) Bu hadis hasendir, Ahmed, Nesai, abdurrazzak,Hakim,ibniebi eybeve Taberani Kebirde tahric etti. brakmaz, onu hibir amel de gemez(1) Bunu Tirmiz amr bi uaybtantahric etti, oda babasndan, Oda dedesinden, Oda peygamber (sav)denbuna benzer bir rivayet yapt. Taberani bni Abbastan Merfu olarak yle dediini tahric etti. Hibir sadakaAllah zikretmekten daha stn deildir Firyabi hakknda gr bulunanbirisnatla Merfu olarak Ebu mameden tahric eetti.ki:Kim gece ibadetini geirmise (yapmyorsa), maln harcamakta cimri davrandysa, dymanla savamaktan korktuysa, sbhaellahi ve bihamdihi ok sylesin,muhakkak ki o Allaha,Allah yolunda harcayaca bir da altndan,veya gmtendaha sevimlidir (2) Yakn bir isnadla Bezzar (3) bni Abbastan merfu olarak tahric etti. ( hadisinde yle dedi:Allahn zikrini ok yapsn Ve bunaziyade yapmad. Bu manada dier okeitli (1) Yine bunu Tirmizi, bni Adiy Kamilde, Mizzi Tehzibl Kemalde, Zehebi Mizanul itidalde Amr bin uaybten tahric etti, Oda babasndan , Oda dedesinden rivayet etti, amr zayftr, nceki gee mm Hani hadisinden dolay hasendi (2) zayftr, Firyabi ve Taberani ikizayf yolla tahric etti (3) Bezzar, Taberani Kebirde ve Beyhei tahric etti. Senedinde EbuYahya el Kattat var, gvenilir grld, cumhur (ounluk) zayf grd, dierleriyle sahihte delil getirilir. SON B TT (S: 1) Y RM ALTINCIHAD S (BEDENDEN D ER SADAKALAR) (as)Ebu Hureyre (r.a.)den yle dedii rivayet edildi: Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Gnein doduu her gnde insanlardan herbir eklem zerine sadaka vardr, iki kii arasnda adalet salaman sadakadr, bir adam hayvannn zerine kaldrman veya eyasn hayvannn zerine yklemen sadakadr, gzel sz sadakadr, namaza yrdn her adm sadakadr, yoldan eziyet verici eyi kaldrman sadakadr. Bunu Buhari ve Mslim rivayet etti.1 Bu hadisi Buhari ve Mslim Hemmam bin Mnebbih rivayetinden, o da Ebu Hureyreden rivayet etti. Bunu Bezzarda2Ebu Salih rivayetiyle tahric etti, o da Ebu Hureyreden, o da Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: nsann yz altm kemii veya otuzalt mafsal vardr, her gn zerine sadaka vardr. Dediler ki: Bulamayan kimse (ne yapacak)? Buyurdu ki:

 yilii emredip, ktlkten nehyeder. Dediler ki: Gc yetmeyen kimse (ne yapacak)? Buyurdu ki: Yoldan kemii kaldrr. Dediler ki: Buna da gc yetmeyen kimse? Buyurdu ki: Zayfa yardm etsin. Dediler ki: Buna da gc yetmeyen kimse? Buyurdu ki: nsanlara ktlk yapmay terk etsin. Mslim Aye (r.a.)den rivayetle Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu tahric etti: Allah Adem olunu yz altm mafsal zerine yaratt (S:2), kim bu yz altm eklem adedince Allah zikreder, Allaha hamd eder, tesbih eder, mslmanlarn yolundan ta kaldrr veya dikeni veya kemii kaldrrsa veya iyilii emreder veya ktlkten nehyederse, bu gnnde nefsini ateten uzaklatrm olarak akamlar.3
1(1) Hadis sahihtir, Buhari ve Mslim tahric etti, ibni Hibban dorulad. (2) Hadis sahihtir, adamlar gvenilirdir, sahihaynn adamlarndandr. (3) Sahihtir, Mslim ve Tahavi tahric etti, ibni Hibban dorulad.

Yine Mslim Ebul Esved ed-Dili rivayetinden tahric etti, o da Ebu Zerden Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Sizden birinizin herbir eklemi zerine sadaka olur. Herbir tesbih sadakadr, herbir tahmid sadakadr, her bir tehlil, herbir tekbir sadakadr, iyilii emretmek, ktlkten nehyetmek sadakadr, btn bunlarn yerine duha namaznn iki rekat kafi gelir.4 mam Ahmed ve Ebu Davud Breydeden tahric etti, Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: nsanda yz altm mafsal vardr, herbir mafsal zerine bir sadakada bulunmas gerekir. Dediler ki: Buna kim g yetirebilir ey Allahn nebisi? Buyurdu ki: Mesciddeki sm gmersin, yoldaki eziyet verici eyi uzaklatrrsn, eer bunu bulamazsan, duha namaznn iki rekat sana yeter.5 Sahihaynde Ebu Musadan rivayet edildi ki, Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu: Herbir mslman zerine sadaka vardr. Dediler ki: Eer bulamazsa? buyurdu ki: Eliyle i yapar nefsine fayda verir ve sadaka vermi olur. Dediler ki: Eer gc yetmezse veya yapmazsa? Buyurdu ki: Yardm dileyen ihtiya sahibine yardm eder. Dediler ki: Eer yapmazsa? Buyurdu ki: yilii emretsin. Dediler ki: Eer yapmazsa? Buyurdu ki: erden geri dursun bu onun iin sadakadr.6
(4) Mslim, Ahmed ve Ebu Davudun baka bir rivayetiyle sahih sahihtir. (5) Ahmed, Ebu Davud ve Tahavi tahric etti, ibni Hibban dorulad. (6) Buhari, Mslim, Ahmed ve Ebu Davud tahric etti. bni Hibban sahihinde7 ibni Abbasdan (r.a.) tahric etti, o da Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti:

Adem olunun her ucuna her gn sadaka vardr. Kavimden bir adam dedi ki: Buna kim g yetirebilir? Buyurdu ki: yilii emretmek, ktlkten nehyetmek sadakadr, zayfn ykn tamak sadakadr, sizden birinizin mescide giderken att her adm sadakadr. (S:3) Bunu Bezzar bakas tahric etti, onun Msnedinde bir rivayete de yledir: nsandan herbir yan iin her gn sadaka veya namaz vardr. Bir adam dedi ki: Bu bize verilenlerin en iddetlisidir Buyurdu ki: yilii emretmek, ktlkten nehyetmek sadaka veya namazdr, zayfn ykn taman namazdr, yoldan pislii kaldrman namazdr, namaza giderken atlan her adm namazdr.Bezzarn bir rivayetinde ise: Yoldan eziyet verici eyi kaldrmak sadakadr veya namazdr buyurdu.
(7) bni Hibban ve Bezzar tahric etti, adamlar sahih rivayet adamlardr, Ebu Yala ve Taberanide Kebirde tahric etti.

Taberani baka bir vecihten ibni Abbastan rivayetle merfu olarak Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Herbir ekleme veya herbir uzva her gnde sadaka vardr, duhann iki rekat (namaz) bunun yerine yeterlidir.8 Ebud Derdadan Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet ettii nakledilir: Her nefse her gnde sadaka vardr. Denildi ki: Eer bir ey bulamazsa? buyurdu ki: Gz grmyor mu, zeki, fasih, shhatli deil mi? Evet dedi. Buyurdu ki: Azndan ve oundan verir, gr noksan olana grmen sadakadr, iitmesi zayf olana iitmen sadakadr. 9

(8) Taberani Tebir ve Sairde buna benzerini tahric etti. Mecmauz-Zevaid: 3/104. (9) Musannif byle zikretti, masdar bilinmiyor.

bni Hibbann sahihinde tahric ettii geen Ebu Zer hadisinin erhinde zikretik ki, Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu: Gnein doduu her gnde her Adem olunun nefsine sadaka vardr. Denilldi ki: Ya Rasulullah, bizim verecek sadakamz nerede?Buyurdu ki: Muhakkak ki hayr kaplar okur. Tesbih, tahmid, tekbir, tehlil, iyilii emretmek, ktlkten nehyetmek, yoldan eziyet verici eyi kaldrmak, sara iittirmen, kre yol gstermen, haceti zerine klavuzluk isteyene klavuzluk etmen, imdat dileyenin imdadna koman, (S:4) kol gcnle zayfla birlikte (ykn) taman, btn bunlar senden senin nefsine sadakadr. nsanlardanher bir eklem zerine sadaka vardr.Ebu Ubeyd1 dedi ki: Slama: Aslen devenin ayak ucundaki kemikir. Dedi ki: Hadisin manas sanki: Ademolunun her kemii zerine sadaka vardr, eklindedir. Ebu Ubeyd Slemann develerdeki kk kemik olduuna iaret ediyor, sonra bil cmle Ademolu ve dierlerinde btn kemikler olarak tabir etti. (1) aribul hadis kitabnda zikretti: 3/10 ve sonras. Onunyannda hadisin manas: Ademolunun kemiklerinden her kemik zerine sadaka vardr, eklindedir. Bakas dedi ki: Slama: El ve ayak ucundaki kemiktir, bu kelimeyle cesedin btn kemikleri kastedidi. Slema cemidir (ouldur). Mfreddir (tekildir) de denildi. Tp alimleri bedenin btn kemiklerinin iki yz krk sekiz olduunu ve onlara simsimaniyya denildiini zikrettiler. Bazs diyor ki: yzaltm tanedir, iki alm be tanesi grnr, geri kalanlar kktr, grnmez ve onlara simsimaniyyat denilmez, bu hadisler bu sz doruluyor. Herhalde aslda develerde kemiklerin en kne Slema olduu gibi, slema ile kk kemikler tabir edildi. Bezzarn Ebu Hureyre hadisi buna ahiddir, orada yle dedi: Veya otuz alt eklemdir. Bunu Bezzardan bakas da tahric etti, yledir: Adem olunda alt yz altm tane kemik vardr. Bu rivayet yanltr. Aye ve Breyde hadisinde yzaltm tane mafsal zikretti. Hadisin manas: Bu kemikler ve eklemlerin terkibi Allahn kula en byk nimetlerindendir, onlardan herbir kemik bu nimete kr olsun diye sadakaya muhtatr. Allah Teala buyurdu ki: (Ey insan!Seni yaratp seni dzgn ve dengeli klan, seni istedii bir ekilde birletiren, ihsan bol Rabbine kar seni aldatan nedir?) ( nfitar: 82/6-8) Ve buyurdu ki: (Rasulm)De ki: Sizi yaratan, size iitme duyusu, gzler ve kalpler veren Odur. Ne az krediyorsunuz?) (Mlk: 67/23) (S:5) Ve buyurdu ki: (Siz hibir ey bilmezken Allah, sizi analarnzn karnndan kard, kredesiniz diye size kulaklar, gzler ve kalpler verdi) (Nahl: 16/78) Ve: (Biz ona iki gz, bir dil ve iki dudak vermedik mi?) (Beled: 90/8-9) Mcahid dedi ki: Bu Allahtan ak nimetlerdir, sana ikrar ettiriyor ki kredesin.6 Bu ayeti Fudayl bir gece okudu ve alad, alay sebebinden soruldu ve dedi ki: Allah sana grecein iki gz verdi diye hi krederek geceledin mi? Sana konuacan bir dil verdii iin kredek geceledin mi?. bni Ebiddnya Selman- Farisiye isnatla yle dediini rivayet etti: Bir adama dnya genilii (zenginlik) verilmiti ve elindekiler geri alnd, bunun zerine Allaha hamdetmeye balad, hatta onun yataca ancak bir hasr kald, yine Allaha hamd- sena etti, baka birine yine zenginlik verildi ve hasr yatakl olana dedi ki: Sen ne zerine Allaha hamdediyorsun? Dedi ki: Yaratklara verilenin bana verilmesi karlnda vermeyeceim bir ey zerine Allaha hamdediyorum. Adam: Nedir o? dedi. Dedi ki: Gzn grmyor musun? Dilini grmyor musun? ki elini grmyor musun? ki ayan grmyor musun?. Ebu Derdaya isnadla yle dediini rivayet etti:Salk cesedin zenginliidir.7 Yunus bin Ubeydden rivayet edildi ki: Bir adam kendisine geim darln ikayet etti, Yunus ona dedi ki: Senin u grdn gzne kar yz bin dirhemin olmas seni sevindirir mi? Adam: Hayr dedi. Eline bedel yz bin dirhem sevindirir mi? Adam: Hayr dedi. ki ayana? Adam: Hayr dedi. Yunus ona Allahn nimetlerini zikrediver dedi ki: Sen de yzbinler gryorum sen ihtiyacndan ikayetleniyorsun.8 Vehb bin Mnebbihten yle dedii rivayet edildi: Davud ehlinin hikmetinde yle yazldr: Afiyet: Gizli mlktr.9
(7) bni Ebid-dnya kr kitabnda rivayet etti. (8) Ebu Nuaym Hilyede zikretti: 3/22. (9) bni Ebid-dnya kr kitabnda tahric etti rakam: 119. (6) Bunu yine Abd bin Humeyd ve ibni Ebi Hatim Katade bin Numandan tahric etti.

(S:6) Bekir el-Mzeniden yle dedii rivayet edildi: Ey Ademolu eer Allahn sana verdii nimetleri bilmek istersen iki gzn kapat.10 Eserlerin bazsnda yledir: Sakin damarda Allahn nice nimetleri vardr.11 Buharinin sahihinde ibni Abbas Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu tahric etti: nsanlardan ou iki nimete aldanmtr: (O ikisi) Shhat ve bo vakittir. Kyamet gn insan bu nimetlerin krnden sorulacakr. Allah Teala buyurdu ki: (Sonra o gn nimetlerden elbette hesaba ekileceksiniz)2 (Tekasr: 102/8) Tirmizi ve ibni Hibban Ebu Hureyreden tahric etti, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Kyamet gn kul ilk olarak nimetlerden sorguya ekilecek ve kendisine yle denilecektir: Senin cisminishhatli yapmadk

m ve seni souk su ile doyurmadk m?2 bni Mesud (r.a.) dedi ki: Gven ve shhat, nimetlerdir.3 Bu ondan merfu olarakta rivayet edildi.4
(10) Yine ibni Ebid-dnya kr kitabnda zikretti. (11) Ebu Nuaym Hilyede Ebud-derdadan tahric etti. (2) Tirmizi tahric etti, ibni Hibban dorulad. (3) Taberi Camiul Beyanda, Hennad bin Sirri Zhdde rivayet etti. (4) bni Ebi Hatim ondan merfu olarak tahric etti, ibni Kesir tefsiri: 4/546-547.

Ali bin Ebi Talha ibni Abbastan (sonra o gn nimetlerden elbette hesaba ekileceksiniz) ayeti hakknda yle dediini rivayet etti: Nimetler: Bedenlerin, iitme ve grmelerin shhati olmasdr, Allah hangi eyde kullandklar hakknda kullarna sorar, O(Allah) bunu onlardan daha iyi bilir, bu Allah Tealann u ayetidir: (Kulak, gz ve gnl, bunlarn hepsi ondan sorumludur. ( sra: 17/36) Taberani Eyyub bin Utbe rivayetinden tahric etti, onda zayflk vardr o da Atadan, o da ibni merden Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti (S:7): Kim Lailaheillallah derse, onun iin o kelime sebebiyle Allah katnda bir ahd (sz) olur, kim:Sbhanellahi ve bihamdihi derse ona yz yirmi drt bin iyilik yazlr. Bir adam dedi ki: Bundan sonra nasl helak oluruz ya Rasulullah? Buyurdu ki: Kyamet gn dan zerine konulsa, ona ar gelecek bir amel ile gelir, sonra Allahn rahmetiyle muamele etmesi hari Allahn nimetlerinden bir nimet bir nimet nerdeyse btn bu iyiliklerin hepsini bitirir.6 bni Ebid-dnya zayf bir isnadla Enes (r.a.)den tahric etti, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki:Kyamet gn nimetler ve iyiliklerle ktlkler getirilir. Allah Teala nimetlerinden bir nimete buyurur ki: yiliklerinden hakkn al, onun (kul) iin hibir iyilik brakmaz o nimete geer.Vehb bin Mnebbihe isnadla yle dediini rivayet etti: Bir kul elli yl Allaha ibadet etti, Allah ona: Seni baladm diye ilham etti adam: Ya Rab benim neyimi balyorsun ki, ben gnah ilemedim?Allah azze ve celle boynundaki bir damara emretti o adam yle rahasz etti ki, uyumad ve namaz klamad sonra sakinleti ve kalk ona melek geldi adam melee damardan ektii sknty ikayet etti, melek dedi ki: Rabbin azze ve celle buyuruyor ki: Senin elli sene ibadetin bu damarn arsnn sakinlemesine denktir.7 Hakimde bu manay merfu olarak Sleyman bin Herim el-Kurei rivayetiyle tahric etti, o da Muhammed bin Mnkedirden, o da Cabirden Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Cebrail Peygamber (s.a.v.)e haber verdi ki bir adam deniz dibinde bir dan banda be yz sene Allaha ibadet etti, sonra rabbinden secdedeyken ruhunu almasn istedi. Dedi ki: Biz inerken ve karken ona uruyoruz ve ilimde onun kyamet gn diriltilip rabbinin huzurunda duracan ve Allah azze ve cellenin ona yle buyuracan buluyoruz: Kulumu rahmetimle cennete girdiriniz. Kul kere der ki:Ya Rabbi amelimle (girdirsinler), sonra Allah meleklere buyurur ki: Kulumun ameliyle benim nimetimi mukayese ediniz. Melekler grme nimetinin be yz senelik ibadeti kuattn ve cesedin dier btn nimetlerinin kaldn grrler, kulumu cehenneme girdirin, buyurur. Cehenneme ekilir, adam Rabbna nida eder: (S:8) Rahmetinle beni cennete girdir, rahmetinle beni cennete girdir ve bunun zerine cennete girdirir. Cebrail dedi ki: Eyalar Allahn rahmetiyledir eyMuhammed Sleymanbin Herim hakk Ukayli dedi ki: O mehuldr, hadisi muhafaza edilmi deildir.2
(6) Hadis zayftr taberani, ibni Mirdeveyh ve ibni Asakir tahric etti, Heyemi dedi ki: Senedinde Eyyub bin Utbe vardr o zayfr. (7) Yine Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 4/68. Haraiti8 nazar bulunan bir isnatla Abdullah bin Amrdan merfu olarak tahric etti ki: Kyamet gn kul getirilir ve Allah azze

ve cellenin huzurunda durdurulur, Allah meleklere buyurur ki: Kulumun ameline ve benim onun zerindeki nimetime bakn. Bakarlar ve derler ki: Onun zerindeki nimelerinden bir nimet kadar bile deil (onun ameli), buyurur ki: Onun kt ve iyi ameline baknz, bunun zerine bakarlar ve yeterli bulurlar, Allah Teala buyurur ki: Kulum iyiliklerini kabul ettim, ktlklerini baladm, bu arada sana da nimetimi verdim.Maksat Allah kullarna sayamayacaklar nimetler vermitir. Allah Teala buyurdu ki: (Eer Allahn nimelerini sayarsanz sayamazsnz) ( brahim: 14/34) kullardan kr ve honutluk istemitir.
(8) snad zayftr.

Sleyman et-Teymi dedi ki: Allah kullarna kudretince nimet vermitir ve kullarnn kudreti kadar da kr istemitir, kalpleriyle nimeti itiraf dilleriyle de hamdetmelerine raz olmutur. Ebu Davud ve Nesai Abdullah bin annam (r.a.)dan tahric etti, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Kim sabahlaynca: Allahm bana kendiliinden veya yaratklarndan biri vastasyla bir nimet olursa o tek olarak sendendir, hamd ve kr sanadr derse, o gnn krn yerine getirmi olur, kim akamlaynca sylerse gecesinin krn yerine getirmi olur.1 Nesainin bir rivayetinde de Abdullah bin Abbas (r.a.)tan rivayet edildi.2
(2) Bu hadiste ihtilaf edildi, ibni Abbastan m yoksa ibni annamn annesinden mi rivayet edildi, bu hususta hafzlar farkl grleri vardr.

(S:9) Hakim Aye (r.a.)den tahric etti, Peygamber (s.a.v.) buyurduki: Allah bir kula nimet verirde, kul o nimetin Allahtan olduunu bilirse kretmeden nce Allah onun krn yazar, kul bir gnah ilerde piman olursa Allah onun balanmasn

kul isifar etmezden nce yazar.3 Ebu Amr e-eybani dedi ki: Tur dana kt gn Musa (a.s.) dedi ki:Ya Rab eer ben namaz klsam bu sendendir, sadaka versem bu da sendendir, eliliimi tebli etsem bu da sendendir, sana nasl krederim? buyurdu ki: imdi bana krettin.4 Hasandan yle dedii rivayet edildi: Musa (a.s.) dedi ki: Ya Rab Adem olu kendisine yaptnn krn nasl eda edecek? Onu sen yarattn, kendinden bir fledin, cennetinde iskan ettirdin, meleklere emrettin ona secde ettiler buyurdu ki: Ya Musa, bunun benden olduunu bilirde bana hamdederse bu kendisine yaptma kr olur.5 Ebul Celdden yle dedii rivayet edildi: Davudun meselesinde okudum yle demi: Ya Rab Ben senin krne ancak senin nimetinle ulaabiliyorum, sana nasl kredebilirim? Dedi ki: Ona vahiy geldi: Ey Davud sendeki nimetlerin benden olduunu bilmiyor musun? Evet, ya Rab dedi, buyurdu ki: Ben buna senden kr olarak raz oluyorum.6 dedi ki: Musann meselesinde okudum dedi ki: Ya Rab, ben sana nasl kredebilirim. Senin nimetlerinin en kne benim amelimin hepsi bile kafi gelmez dedi ki: Ona vahiy geldi, Allah buyurdu ki: Ey Musa imdi bana krettin.7 3
3 Hadis sahihtir, Ebu Davud, Nesai ve Taberani Abdullah bin annam el-Beyadiden tahric etti, Nevei: isnad gzeldir dedi. (2) Bu hadiste ihilaf edildi, ibni Abbastan m yoksa ibni annamn annesinden mi rivayet edildi, bu hususta hafzlar farkl grleri vardr. (3) Hakim adamlar adaletli olan bir isnatla tahric etti, fakat ibni ebid-dnya Hiam bin Zeyd yoluyla tahric etti, o Zehebinin dedii gibi metrktr. Taberani Evsata tahric etti, senedinde Sleyman bin Davud el-Minkari var, o zayftr. (4) Haraiti fazilet krde tahric etti. (5) bni Ebid-dnya krde tahric etti, rakam: 39. (6) Ahmed, Ebu Nuaym Hilyede ve ibni Ebi dnya tahric etti. (7) bni Ebid-dnya krde tahric etti, rakam:7.

(S:10) Ebu Bekir bin Abdullah dedi ki: Kul elhamdulillah derse, elhamdulillah szne kar bir nimet vacip olur, bu nimetin karl yine elhamdulillah demektir, bunun zerine bir nimet daha gelir, Allahn nimetleri bitmez.8 bni Mace9 Enes (r.a.)den Rasulullah (s.a.v.)e merfu olarak rivayet etti ki: Allah kula bir nimet verir de kul: Elhamdulilah derse, Allahn (yeni) verdii kulun (nceki) aldndan daha stn olur. Yine buna benzer ehr bin Haveb yoluyla Esma binti Yezidden merfu olarak rivayet bize rivayet edildi.10 Bu Hasan- Basrinin kendi sznden de rivayet edildi. mer bin Abdulazizin valilerinden biri kendisine yle yazd: Ben Sed denilen yerdeyim burada nimetler o kadar oald ki hatta ehlinin kr zayflndan korktum. mer ona yazd ki: Ben seni Allah senin u halinden daha stn olur eer sen bunu bilmiyorsan Allah Teala buyurdu ki: Andolsun ki biz, Davuda ve Sleymana ilim verdik. Onlar: Bizi, mmin kullarnn bir oundan stn klan Allaha hamdolsun dediler) (Neml: 27/15). Ve buyurdu ki: (Rablerine kar gelmekten saknanlar ise, blk blk cennete sevkedilir, oraya varp ta kaplar aldnda bekileri onlara: Selam size tertemiz geldiniz. Artk ebedi kalmak zere girin buraya derler. Onlar: Bize verdii szde sadk olan ve bizi, dilediimiz yerinde oturacamz bu cennet yurduna varis klan Allaha hamdolsun derler) (Zmer: 39/73-74) Cennete girmekten daha stn hangi nimet vardr?13
(13) Aklamas ibni Ebid-dnyann kitabnda geti.

bni Ebid-dnya kr kitabnda alimlerin birinden rivayetle zikretti ki: (S:11)O alim bu gr dorulad, yani elhamdulillahn nimetten daha stn olduu grn. bni Uyeyne bu sz syleyeni hatal grd ve dedi ki: Kulun fiili Rabbin fiilinden daha stn olamaz, dorusu u gr dorulayann szdr: Nimetlerle murat: Afiyet, rzk, shhat ve zararn defi gibi dnyevi nimetlerdir, elhamdulillah ta dnyevi nimetlerdendir, her ikisi de Allahtan gelen nimettir, fakat Allahn kulu hamd ile kre hidayet ettii nimet dnyevi nimetlerden daha stndr, nk dnyevi nimetlere kr edilmezse bela olur. Ebu Hatimin dedii gibi: Allaha yaklatrmayan her nimet beladr.14 Allahn kulunu kre muvaffak ettii dnyevi nimetleri, dier nimetlerden daha Allah katnda daha stn ve Allaha daha sevimlidir, Allah hamdleri sever, kulunun yiyip hamdetmesini sever, iip hamdetmesini sever. Cmertlik sahibi kiiler yannda nimetlere hamd ve kr etmek mallarndan kendilerine daha sevimlidir, onlar vg iin harcyorlar, Allah cmertlerin en cmertidir, O nimetlerini kullarna bol bol veriyor ve onlardan vg, kendisinin zikredilmesini ve kendine hamdedilemesini istiyor bunlara da kr olarak raz oluyor, btn bunlar her ne kadar onun ikram ise de O kullarnn krne muhta deildir, fakat kullarndan kr seviyor, nk kulun salihlii ve kurtuluu ve mkemmellii ondadr, Allah fazlndandr ki kullarna olan en byk nimetlerinden olmasna ramen hamd ve kr onlara nisbet etti, bu baz mallar onlara verip sonra dn almas gibidir, o mallar vermelerine kar onlar vmtr. Hepsi onun mlkdr ve ikramdr, fakat Onun cmertlii bunu gerektirmitir. imdi hadisin tefsirine dnelim: Gnein doduu her gnde insanlardan herbir eklem zerine sadaka vardr. Yani dnyada her gnde Ademolu zerine bu azalardan dolay sadaka vardr, nk gn ile bundan daha fazlas da tabir edilir, bir ok gn olmasna ramen Sffn gn denildii gibi, yine mutlak vakit anlamnda da kullanlr (S:12) Allah Teala buyurdu ki: (Kendilerine azap geldii gn bir daha onlardan uzaklatracak deildir)1 (Hud: 11/8)

Bu bazen gece ve gndz de olabilir. Gnein doduu hergn denilince, sadakann Adem olunun dnyada yaad her gn iin olduu bilinir, hadisin zahiri bu sadakann mslman zerine hergn farz oluudur. Fakat kr iki derece zerinedir: Birincisi: Farz olan. Bu da farzlar yerine getirmesi ve haramlardan kanmasdr, bu mutlaka gereklidir, buna Ebu Davudun2 Ebul Esved ed Diliden tahric ettii u hadis delildir, dedi ki: Biz Ebu Zerin yanndaydk dedi ki: Sizden birinizin hergn her eklemi zerine sadaka olur, onun iin her namaz sadakadr, oru sadakadr, hac sadakadr, tesbih sadakadr, tekbir sadakadr, tahmid sadakadr, Rasulullah (s.a.v.) bu amellerden sayd ve buyurdu ki: Duhann iki rekat namaz sizden birinize bunlar yerine yeterlidir.Sahihaynde tahric edilen Ebu Musa hadisi daha nce gemiti: Eer yapmazsa erden geri dursun bu onun iin sadakadr.Bu farzlar yaptktan sonra ve haramlardan sakndktan sonra erden saknm olacana delildir, erlerin en by farzlarn terkidir, selefin bazs dedi ki: Masiyetlleri terketmek krdr.3
(2) Bu Ebu Davudun rivayetidir. (3) bni Ebid-dnya krde Mahled bin Hseyintahric etti, rakam: 19.

Bazs dedi ki: Nimetlerden herhangi birisiyle Onun masiyetine kar yardm istenmemesidir. Ebu Hazim ez-Zahid azalarn tamamnn krn ve masiyetlerden kanmasn, taatta kullanlmasn zikretti, Hazim ez-Zahid azalarn tamamnn krn ve masiyetlerden kanmasn, taatta kullanlmasn zikretti, sonra dedi ki: Diliyle kredip dier btn azalaryla kretmeyenin misali, elbisesi olup ta elbisenin bir ucunu giyen ve kendisine souk, scak, kar ve yamura kar bir fayda vermeyen adam gibidir.4 Abdurrahman bin Zeyd bin Eslem dedi ki: Kul Allahn kendi zerindeki, bedenindeki, iitmesindeki, grmesindeki, elerindeki, ayaklarndaki ve dier azalarndaki nimetine baksn, bunlardan herbir eyde Allahn nimeti vardr, (S:13) kul zerine bedenindeki Allahn nimetini Ona itaatta kullanmas haktr, dier bir nimette rzktadr, Allahn kendisine veerdii rzk nimetini de Ona itatta kullanmas haktr. Kim bu ekilde yaparsa krn dizginini, kkn ve daln alm olur.5 Hasan yrynde kibirli oan bir adam grd ve dedi ki: Allah iin herbir uzuvda nimet vardr, ey Allahm, bizi senin nimetinde sana kar masiyette kuvvet kazanan kimselerden klma. krn ikinci derecesi: Mstehab olandr, o da farz ve haramlarn terkinden sonra kulun nafileleri yapmasdr, bu ileri gidip Allaha yakn olanlarn derecesidir, bu zikri geen hadislerde Peygamber (s.a.v.)in iaret buyurduu eydir. Ayn ekilde Peygamber (s.a.v.) namazda ok gayret gsteriyor, iki aya yarlana kadar ayakta duruyordu, kendisine: Allah senin gemi ve gelecek hatalarn affettii halde niin byle yapyorsun denildiinde: kreden bir kul olmayaym m? diyordu.6 Selefin biri dedi ki: Allah azze ve celle: (Ey Davud ehli krediniz) (Sebe: 34/13) buyurunca, gece ve gndz de hangi saatte olursa olsun onlardan namaz klan vard.8 Bununla birlikte Peygamber (s.a.v.)in zikrettii amellerin bazs farz ayndr, namazn mescidlerde cemaatla klnmasn farz grenlere gre namaza yrmek gibi, veya farz kifayedir iyilii emredip ktlkten nehyetmek gibi, imdat dileyenin imdadna komak, hkm veya insanlarn arasn dzeltmede adaletli olmak gibi.4
(4) bni Ebid-dnya krde tahric etti, rakam: 126, Ebu Nuaym Hilyede Ebu Hazimden tahric etti. (5) bni Ebid-dnya krde tahric etti, rakam: 184. (6) Ahmed, Buhari, Mslim Aye (r.a.)den tahric etti. (8) bni Ebi Hatim Sabit el-Bnaniden tahric etti. bni Kesir tefsiri: 3/258.

(S:14) Abdullah bin Amr Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Aralar dzeltmek sadakalarn en faziletlisidir.1 Peygamber (s.a.v.)in iaret ettii bu eit sadakalardan bazsnn menfaati bakasna gemektedir, aralar dzeltmek, adam hayvanna bindirmek veya eyasn hayvanna ykleme gibi. Selam, aksrana yerhamukellah demek, yoldan eziyet verici eyleri kaldrmak, iyilii emredip ktlkten nehyetmek, mesciddeki sm gmme, yardm iseyene yardm etmek, sara duyurmak, kre yol gstermekte buna girer. Ebu Zer hadisinin baz rivayetlerinde geldi ki: Konuamayann yerine aklama yapman sadakadr.2 Sadakann bazsnn da menfaati sadece yapanadr. Tesbih, tekbir, tahmid, tehlil, namaza yrmek, duha namaznn iki rekat gibi, bu iki rekat dierlerinin tamamnn yerine yeterlidir, nk namazda btn azalar Allaha itaatta kullanlyor, btn bu aza eklemlerinin kr iin kafi oluyor. Zikredilmi olan geri kalan hasletlerde ise ounluunda bedenin baz azalar kullanlyor, bededinin btn eklemleriyle yapncaya kadar sadaka tamamlanm olmuyor, o eklemlerde Aye (r.a.) hadisinde geldii gibi yzaltm tanedir. Msnedde3 ibni Mesud (r.a.)dan rivayet edildi ki, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Hangi sadakann daha faziletli veya daha hayrl olduunu biliyor musunuz? Dediler ki: Allah ve rasul daha iyi bilir. Buyurdu ki: Karlksz vermektir, kardeine dirhemleri veya binek hayvann, veya koyun veya inek stn vermendir.Minhatdderahim ile murad: Bor vermektir, minhat zahrid dabbeti ise: Binecek kimseye emaneten vermektir. (S:15) Minhatt lebeni ati evil bakarati:Stn imesi iin inek veya koyun vermen daha sonra geri sana iade edilmesidtir. mam Ahmed ve Tirmizi Bera bin Azib (r.a.)den tahric etti ki, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Kim st hayvann veya gm verirse, veya su tuluunu hediye ederse onun iin kle azad etmi sevab vardr.4 Tirmizi dedi ki: Men meneha menihate verikin. Yani; bor dirhem verirse demektir. Ve ehda zkakan onunla yol gstermeyi kastediyor. Buhari Hassan bin Atiyyeden o da Ebu Kebe es-Seluliden yle dediini tahric etti: Abdullah bin Amrn yle dediini

duydum:Rasululah (s.a.v.) buyurdu ki: Krk hasletin en yksei stl keiyi (stnden istifade etmek iin) vermektir. Hangi amel eden biri sevabn umaraktan veya vadolunan tasdik ederekten onlardan bir hasleti yapsa Allah onu cennete girdirir.Hassan bin Atiyye dedi ki: Stl keiyi vermekten daha aa selam vermek, aksrana yerhamukellah demek, yoldan eziyet verici eyi kaldrmak ve benzeri gibi eyleri saydk on be haslete ulamad.5 Hakim ve bakas fazlalklarla tahri etti, o da: Kiinin kendine ve ehline harcad ey iin kendisine sadaka sevab vardr, rzn koruduu eyde kendisine sadaka yazlr mminin harcad, isyana ve binaya harcad hari, her nafakann yerine Allah yenisini vermeye kefildir.6 (S:16) Msnedde7 Ebu Creyc el-Hceymiden yle dedii rivayet edildi: Peygamber (s.a.v.)e iyilikten sordum, buyurdu ki: yilikten hibir eyi kk grme, velev ki evlendirmen olsun, velev ki ayakkab derisini vermen olusun, velev ki kovandan su isteyenin kabna su boaltman olsun, velev ki insanlarn yolundan onlara eziyet veren bireyi uzaklatrman olsun, velev ki kardeini gler yzle karlaman olsun, veya kardeinle karlatnda ona selam vermen olsun veya yalnz kalanla dostluk kurman olsun.
5 Taberani ve Bezzar tahric etti, Heysemi Mecmada: (8/80) dedi ki: Senedinde Abdurrahman bin Zeyad bin Enum var, o zayftr. (2) Daha nce getii gibi Ebu Davud tahric etti. (3) Ahmed ve Ebu Yala tahric etti ve u ziyadeyi yapt: Dinar veya inek Bezzar ve Taberani Evsatta tahric etti. Heysemi dedi ki:Ahmedin adamlar sahih rivayet adamlardr. (4) Hadis sahihtir, Ahmed, Tirmizi tahric etti ve dedi ki: Bu hadis hasen sahih gariptir. (5) Ahmed Buhari Cabirden tahric etti, Ahmed, Mslim, Ebu Davud Huzeyfe el-Yemandan tahric etti Feyzulkadir ve Camiussair) hadisin hepsini Ahmed ve Tirmizi Cabirden tahric etti (Terib ve Terhib: 3/421). (6) Hakim rivayetinin senedinde Abdulhamid bin Hasan el-Hilali var o zayftr. Hadisin ban Ahmed, Tirmizi tahric etti ve gzel grr. (7) Hadisin isnad gzeldir.

El ve dille insanlardan eziyeti def etmekte sadakadandr. Sahihaynde Ebu Zer (r.a.)den rivayetle Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edildi: Ey Allahn rasul amellerin hangisi daha faziletlidir dedim. Buyurdu ki: Allaha iman ve Allah yolunda cihad etmektir. Dedim ki: Eer yapmazsan? buyurdu ki: Ustaya veya ii beceremeyene yardm edersin. Dedim ki: Amelin bazsndan zayflarsam grn nedir? Buyurdu ki: errini insanlardan engelle, o sadakadr.1 bni Hibbann sahihinde2 Ebu Zer (r.a.)den yle dediini rivayet edildi: Dedim ki: Ey Allahn rasul kul yapt zaman cennete girecei bir ameli bana bildir buyurdu ki: Allaha iman eder dedi ki: Ey Allahn rasul imanla beraber amel var dedim, buyurdu ki: Allahn kendisine verdii rzktan biraz verir dedim ki: Eer bir eyi yoksa? buyurdu ki: Diliyle iyilik syler dedim ki: Eer dili maksadn anlatamyorsa (ifade etmede g yetiremiyorsa)? Buyurdu ki: Yenilmie yardm eder dedim ki: Eer zayf, gc yoksa? buyurdu ki: Becerisi olmayana i yapar dedim ki: Eer kendisi beceriksiz ise? bana dnd ve buyurdu ki: Arkadana hayrdan bir ey brakmak istemiyorsun, (bu durumda) insanlara eziyeti braksn dedim ki: Bunlarn hepsi muhakkak kolaydr buyurdu ki: Nefsimi kudret elinde tutana yemin ederim ki, bundan herhangi bir hasleti Allahn katndakini (sevab) isteyerek yaparsa, kyamet gn cennete girinceye kadar elinden tutarm krk hasleti zikrettii Amr hadisinde olduu gibi, bu hadiste btn bu amellerde niyetin ihlasn art kotu. (S:17) Bu Allah Tealann u ayeti gibidir: (Onlarn fsldamalarnn bir ounda hayr yoktur. Ancak bir sadaka yahut bir iyilik yahut da insanlarn arasn dzeltmeyi isteyenin (fsldamas) mstesna. Kim Allahn rzasn elde etmek iin bunu yaparsa, biz ona yaknda byk bir mkafat vereceiz) (Nisa: 4/114) Hasan ve ibni Sirinden rivayayet edildi ki: Niyet olmasa da iyilie sevap verilir. Buzettii bir kimsenin kendisinden ihtiyacn isteyen ve utanarak veren adamn halinden Hasana onun iin bir sevap var mdr diye soruldu, dedi ki: Bu bir iyiliktir, iyilikte sevap vardr bunu Humeyd bin Zenceveyh tahric etti. bni Sirine: Ecrini bekleyerek deilde ihlinden utand iin cenazenin peinden giden adamn ecri var mdr diye soruldu, dedi ki: Bir ecir deil onun iki ecri vardr, bir ecir namaz ecri, dier ecir sa olanlara sla ecridir. Bunu Ebu Nuaym Hilyede tahric etti. Mslmann mslmana olan haklarn yerine getirmesi de sadaka eitlerindendir. Bazs geen hadislerde zikredildi. Sahihayn de Ebu Hureyre (r.a.)den Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edildi: Mslmann mslman

zerindehakk betir: Selamn almak, hastay ziyaret etmek, cenazeyi takip etmek, davete icabet etmek ve aksrana yerhamukellah demektir. Mslimin bir rivayetinde de: Mslman iin mslman zerinde alt hak vardr. Denildi ki: Onlar nedir, ya Resulullah? Buyurdu ki: Onunla karlatnda ona selam ver, seni davet ettiinde ona icabet et, senden nasihat isterse ona nasihat ver, aksrp ta Allaha hamdederse yerhamukellah de, hastalanrsa onu ziyaret et, lrse (cenazesinin) arkasndan git.4 Sahihayn de Bera bin9 Azibten yle dedii rivayet edildi: Rasulullah (s.a.v.) bize yedi eyle emretti: Hasta ziyaretini, cenazelerin ardndan gitmeyi, aksrana yerhamukellah demeyi, yeminleri tutmay, mazluma yardm etmeyi, davet edene icabet etmeyi ve selam yaymay. Mslimin bir rivayetinde de: Yemini tutmay cmlesine bedel yolu arma yol gstermeyi eklindedir.56 (S:18) Farz olan insan olunun haklarna koturmak ta sadaka eitlerindendir. bni Abbas (r.a.) dedi ki: Kim kardeinin kendisinde olan hakkn demek iin yrrse att her adm iin kendisine sadaka vardr.6 Zor durumda kalma borcu ertelemekte sadakalardandr. Msned ve ibni Macenin sneninde Breydeden merfu oarak rivayet edildi ki: Kim zorda kalana (bor demesi iin) mhlet verirse, borcunu gn gelmeden nce onun iin her gn sadaka ecri vardr, borcun deme gn geldikten sonra mhlet verirse, borcun gn gelmeden nce onun iin her gn sadaka ecri vardr, borcunu deme gn geldikten sonra mhlet verirse herbir gn iin onun misli kadar sadaka sevab vardr.7 Hayvanlalra iyilik etmekte ondan8dr. Rasulullah (s.a.v.)e hayvan sulama hakknda sorulunca buyurdu ki: Her bir canl iin ecir (sevap) vardr.8 Peygamber (s.a.v.) haber verdi: Zinakar bir kadn susuzluktan dilini karan bir kpei sulad, bu sebebten baland.9
6(1) Hadis sahih, mttefak aleyhtir, erhussnne: 9/353. (2) bni Hibban sahihinde tahric etti. (4) Hadis sahihtir, Buhari Mslim, Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi ve Nesai tahric etti, ibni Hibban dorulad. (5) Hadis sahihtir, Buhari, Mslim, Ahmed, Tirmizi ve Nesai tahric etti, ibni Hibban dorulad. (6) Taberani ve Ziya el-Makdisi el Muhtara an ibni Abbasta tahric etti. (7) Hadis sahihtir, Ahmed, ibni Mace ve Hakim tahric etti ve dorulad. (8) Hadis sahihtir, Ebu Hureyreden Malik, Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud ve ibni Hibban tahric etti. (9) Hadis sahihtir, Ebu Hureyreden Ahmed, Buhari, Mslim ve ibni Hibban tahric etti.

Amel yapana zel sadaka ise tesbih, tekbir, tehlil, istifar, Peygamber (s.a.v.)e salavat getirmek gibi zikir eitleridir, Kuran okumak, mescide yrmek, namaz beklemek iin mescidde oturmak, giyini ve yryte mtevazi olamak, helal kazanmak ve helali aratrmak ta byledir. Gemi amellerden dolay nefsi hesaba ekmekte onlardandr, gemi gnahlara piman olup tevbe etmek, ona zlmek, nefsi kk grmek ve Allah iin ona buzetmekte, Allah korkusundan dolay alamak ta, yer ve gk hakknda tefekkr etmek, ahiret ve orada vadedilen mkafat ve azap gibi kalpte iman artran eyleri tefekkr etmek, sevgi, korku, mit, tevekkl de onlardandr. (S: 19) denildi ki: Tefekkr bedeni nafile amellerden daha faziletlidir, bu tabiinlerden bir oundan rivayet edildi, Said bin Mseyyeb, Hasan, mer bin Abbdul Aziz onlardandr, imam Ahmedin sznde de buna iaret eden bir ey vardr. Kab dedi ki: Allah korkusundan alaym, armca sadaka vermemden bana daha sevimlidir.17
7(1) Ebu Nuaym Hilede kab elAhbardan tahric etti: 5/366.

(S:20) Y RMi YED NC HAD S ( Y l KVEGNAH) Nevvas bin Seman (r.a.)dan rivayet edildi ki, Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu: yilik gzel ahlaktr, gnah: Nefsinde yerleip de insanlarn ona vakf olmasndan holanmadn eydir. Bunu Mslim rivayet etti. Vabisa bin Mabed (r.a.)den yle dedii rivayet edildi: Ben Rasululllah (s.a.v.)e geldim, buyurdu ki: yilik ve gnahtan sormak iin mi geldin? Evet dedim. Buyurdu ki: Kalbinden fetva iste. yilik: Nefsin kendisine mutmain olduu, kalbin kendisine mutamain olduu eydir, ktlk: nsanlar sana fetva verseler de verseler de nefis de yerleip, gste gelip giden (yerlemeyen) bir eydir.1 eyh rahimehullah2 dedi ki: Hadis hasendir, bize imam Ahmed ile Dariminin Sneninden rivayet edidi. Nevvas bin Semann hadisine gelince, Mslim onu Muaviye bin Salih rivayetiyle tahric etti, o da Abdurrahman bin Habib bin Nfeyrden, o da babas Nevvastan rivayet etti. Muaviye bin Abdurrahman ve babasnn hadisini yalnzca Mslim tahric etti, Buhari tahric etmedi. (S:21) Vabisa hadisine gelince imam Ahmed Hammad bin Seleme yoluyla tahric etti, o da Zbeyr bin Abdusselamdan rivayet etti, o da Eyyub bin Abdullah bin Mikrizden, O da Vabisa bin Mabedden rivayet etti, dedi ki: Rasululllah (s.a.v.)e geldim, iyilik ve ktlkten hibir ey brakmakdan sormak istiyordum, bana buyurdu ki: Yakla ey Vabisa ona yaklatm, hatta dizlerim onun dizlerine dokundu ve buyurdu ki: Ey Vabisa sormak iin geldiini bana sor sana haber vereceim dedim ki: Ey Alahn rasul, bana haber ver buyurdu ki: Sen bana iyilik ve ktlkten sormak iin mi geldin? Evet dedim. parman toplad onunla gsme vuruyor ve:

Ey Vabisa nefsinden fetva iste, iyilik: Nefis ve kalbin kendisine mutmain olduu eydir, ktlk: nsanlar sana fetva verseler, verselerde kalpte karar klpta gste yerleemeyen eydir. mam Ahmedin dier bir rivayetinde de: Zbeyr bunu Eyyubtan duymam ve demi ki: Onunla oturanlar bana anlatt, ve ben onu grdm, bu hadiste iki durum var ikisi zayfln gerektiriyor. Birincisi: Eyyub ve Zbeyr arasndaki kopukluk, nk o iitmedii kavimden rivayet etmitir. kincisi: Bu Zbeyrin zayfl, Darekutni dedi ki: Mnkerhadisler rivayet etti, yine ibni Hibban da onu zayf sayd, akat onu Eyyub bin Abdusselam diye isimlendirdi, isminde hata etti, yine baka bir ekildeVabisa yoluyla imam Ahmedin yine Muaviye bin Salih rivayetiyle tahric ettii onun da Ebu Abdullah es-Slemiden yle dediini rivayet etti Vabiseyi duydum dedi ki.... ve hadisi ksa olarak zikretti Lafz yledir, dedi ki: yilik: Kendisi iin gsn inirah olduu (geniledii, huzur duyduu) eydir, ktlk: nsanlar ona fetva verse de senin gsnde yerleen eydir. Bu Slemi hakkknda Ali bin Medini dedi ki: O mehuldr. Bunu Bezzar ve Darekutnide tahric etti.3 O ikisinin yannda Ebu Abdillah el-Esedidir ve Bezzar dedi ki: Onu isimlendiren bir kimse bilmiyoruz, baz rivayetlerde Muhammed diye isimlendirildi. Abdul aniy bin Said el-Hafz dedi ki:Eer birisi O Muhamed bin Baid el-Maslub dese, bunu reddetmezdim, bu Maslub zndkdan dolay Mansurun astrddr o yalan ve uydurmaclkla mehurdur, fakat Vabisann zamna yetimemitir, Allah en iyisini bilir.8
8(1) Hadis hasendir, Ahmed ve darimi gzel bir isnatla tahric etti, yine Taberani Kebirde ve Ebu Yala tahric etti. (2) Yani Nevevi krk hadisinde syledi, S: 65. (3) Hadis zayftr.

Bu hadis Peygamber (s.a.v.)den bir ok yollarla rivayet edildi, baz yollar gzeldir, imam Ahmed ve ibni Hibban Yahya bin Kesir yoluyla tahric etti, o da Zeyd bin Selamdan, o da dedesi Mamturdan, o da Ebu mameden yle dediini rivayet etti: Bir adam dedi ki: Ey Allahn Rasul gnah nedir? buyurdu ki: Gsnde bir ey yerleirse onu terk et4, Mslimin art zere bunun isnad gzeldir, nk Yahya bin Kesirin Zeyd bin Selamdan rivayetle hadisini tahric etti. Yahya bin Muayn inkar etse de Ahmed ondan iittiini isbat etti. mam Ahmed Abullah bin Ala bin Zebrden yle dediini tahric etti: Mslim bin Mikemin yle dediini iittim:Ebu Salebe elHueninin yle dediini iittim: Dedim ki: Ey Allahn rasul, bana helal ve haram olan haber ver buyurdu ki: yilik:Nefsin kendisinde sukunet bulunduu, kalbin mutmain olduu eydir, ktlk: Fetvaclar fetva verse de nefsin skunet bulmad, kalbin mutmain olmad eydir.Bu isnad yine gzeldir, Abdullah bin Ala bin Zebr mehur gvenilirdir, Buhari ondan tahric etti, yine Mslim bin Mslimde gvenilirdir.
(4) Hadis sahihtir, Ahmed ve ibni Hibban sahihinde tahric etti, ibnil Mbarek Zhdde tahric etti.

(S:20) Y RM YED NC HAD S ( Y L K VEGNAH) Nevvas bin Seman (r.a.)dan rivayet edildi ki, Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu: yilik gzel ahlaktr, Gnah:nefsinde yerleip de insanlarn ona vakf olmasndan holanmadn eydir.Bunu Mslimrivayetetti. Vabisa bin Mabed (r.a.)den yle dedii rivayet edildi: Ben Rasulullah (s.a.v.)e geldim, buyurdu ki: yilik ve gnahtan sormak iin mi geldin? Evet dedim. Buyurdu ki: Kalbinden fetva iste. yilik: Nefsin kendisine mutmain olduu, kalbin kendisine mutmain olduu eydir, ktlk: nsanlar sana fetva verseler de verseler de nefis de yerlerip, gste gelip giden (yerlemeyen) bir eydir.1 eyh rahimehullah2 dedi ki: Hadis hasendir, bize imam Ahmed ile Dariminin sneninden rivayet edildi. Nevvas bin Semann hadisine gelince, Mslim onu Muaviye bin Salih rivayetiyle tahric etti, o da Abdurrahman bin Habib bin Nfeyrden, o da babas Nevvastan rivayet etti. Muaviye bin Abdurrahman ve babasnn hadisini yalnzca Mslim tahric etti, Buhari tahric etmedi. (S:21) Vabisa hadisine gelince imam Ahmed Hammad bin Seleme yoluyla tahric etti,o da Zbeyr bin Ebus Selamdan rivayet etti, o da Eyyub bin Abdullah bin Mikrizden, o da Vabisa bin Mabedden rivayet etti, dedi ki: Rasulullah (s.a.v.)e geldim, iyilik ve ktlkten hibir ey brakmadan sormak istiyordum, bana buyurdu ki: Yakla ey Vabisa ona yaklatm, hatta dizlerim onun dizlerine dokundu ve buyurdu ki: Ey Vabisa sormak iin gediini bana sor sana haber vereceim dedim ki: Ey Allahn rasul, bana haber ver buyurdu ki: Sen bana iyilik ve ktlkten sormak iin mi geldin? Evet dedim. parman toplad onunla gsme vuruyor ve: Ey Vabisa nefsinden fetva iste, iyilik: Nefis ve kalbin kendisine mutmain olduu eydir, ktlk: nsanlar sana fetva verseler, verseler de kalpte karar klp ta gste yerleemeyen eydir. mam Ahmedin dier bir rivayetinde de: Zbeyr bunu Eyyubtan duymam ve demi ki: Onunla oturanlar bana anlatt, ve ben onu grdm, bu hadiste iki durum var ikisi zayfln gerektiriyor. Birincisi: Eyyub ve Zbeyr arasndaki kopukluk, nk o iitmedii kavimden rivayet etmitir. kincisi: Bu Zbeyrin zayfl, Darekutni dedi ki: Mnker hadisler rivayet etti

yine ibni Hibban da onu zayf sayd, fakat onu Eyyyub bin Abdusselam diye isimlendirdi, isminde hata etti, yine baka bir ekilde Vabisa yoluyla imam Ahmedin yine Muaviye bin Salih rivayetiylle tahric ettii onun da Ebu Abdullah esSlemiden yle dediini rivayet etti: Vabiseyi duydum dedi ki... ve hadisi ksa olarak zikretti lafz yledir dedi ki: yilik: Kendisi iin gsn inirah olduu (geniledii) huzur hakknda Ali bin Medini dedi ki o mehuldr. Bunu Bezzar ve Darekutnide tahric etti.3 O ikisinin yannda Ebu Abdullah el Esedidir ve Bezzar dedi ki: Onu isimlendiren bir kimse bilmiyoruz baz rivayetlerde Muhammed diye isimlendirildi. Abdul aniy bin Said el-Hafz dedi ki: Eer birisi o rivayetlerde Muhammed diye isimlendirildi. Abdul aniy bin Said el Hafz dedi ki:Eer birisi O Muhammed bin Said el-Meslup dese bunu reddetmezdim bu mezlup zndktan dolay mensurun astrddr o yalan ve uydurmaclkla mehurdur fakat Vebisann zamanna yetimemitir Allah en iyisini bilir.8 Bu hadis Peygamber (s.a.v.)den birok yollarla rivayet edildi baz yollar gzeldir imam Ahmet ve ibni Hibban Yahya bin Kesir yoluyla tahric etti Zeyd bin Selamdan o da dedesi Manturdan oda Ebu mameden yle dediini rivayet etti: Bir adam dedi ki: Ey Allahn rasul gnah nedir?, buyurdu ki: Gsnde bir ey yerleirse onu terket.4 Mslimin art zere bunun isnad gzeldir, nk Yahya bin Kesirin Zeyd bin Selamdan rivayetle hadisini tahric etti. Yahya bin Muayn inkar etsede Ahmed ondan iittiini isbat etti. Tabarani ve bakas zayf bir isnatla Vasile bin Eska (r.a.)dan yle dediini tahric etti Peygamber (s.a.v.)e: Senden sonra bakasna bir daha sormayacam bir ey hakknda bana fetva ver dedim. Buyurdu ki: Nefsinden (gnlnden) fetva iste dedim ki: Bu benim iin nasl olacak buyurdu ki: Elini kalbinin zerine koy, nk kalp helal iin sukunet bulur, haram iin sukunet bulmaz.1 Yine buna benzer zayf bir isnatla Ebu Hureyeden rivayet edilir. bni Lehia Yezid bin Ebi Habibten kendisine Sveyd bin Kaysn Abdurrahman bin Muaviyeden haber verdiini rivayet etti: Bir adam Peygamber (s.a.v.)e sordu ve dedi ki: Ey Allahn Rasul bana ne helal ne haramdr? Bunu kere tekrarlad, btn hepsinde Peygamber (s.a.v.) susuyordu, sonra buyurdu ki: Soran nerede? Ben, ya Rasulullah dedim, (Peygamber (s.a.v.) parmayla iaret ederek): Kalbinin kabul etmediini terk et. Bunu Ebul Kasm el-Beavi Muceminde tahric etti ve dedi ki: Ben Abdurrahman bin Muaviyenin Peygamber (s.a.v.)den duyup duymadn bimiyorum, onun bu hadisten baka hadisini de bilmiyorum. (S:23) Derim ki: OAbdurrahman9 bin Muaviye bin Hadictir, ibnil Mbarekin Zhd kitabnda mensub olarak geldi ve Abdurrahman tabiidir, mehurdur, hadisi mrseldir. bni Mesud (r.a.)dan sahih olarak yle dedii rivayet edildi: Gnah kalplerin toplaycdr, imam Ahmed bununla delil getirdi, bunu Cerirden, o da Mansurdan, o da Muhammed bin Abdurrahmandan, o da babasndan yle dediini rivayet etti: Abdullah dedi ki: Kalplerde tesir brakan eylerrden saknn, kalbinde tesir brakan eyi terk et. Ebud-Derda dedi ki: Hayr sukunet ieisindedir, er phe ierisindedir.2 Munkat bir vecihle ibni Mesud rivayet etti ki, kendisine denildi ki: Kalbimizde yerleip de helal mi, haram m olduunu bilmediimiz ey hakknda grn nedir? dedi ki: Vesveselerden saknn, onlar gnahtr, hakk ve hazz mana olarak birbirine yakndr manas kalbe darlk, sknt, honutsuzluk ve nefret vererek tesir eden eydir.Bu hadisler iyilik ve ktln tefsirini kapsamtr, bazs da helal ve haramn tefsiri hakkndadr. Nevvas bin Seman hadisinde Peygamber (s.a.v.) iyilii gzel ahlak diye tefsir etti, Vabisa ve bakasnn hadisinde de kalbin mutmain olduu ey diye tefsir etti, yine Ebu Salebe hadisinde helal ve haram byle tefsir etti.
9(1) Hadis zayftr, Taberani Kebirde ve Ebu Yala tahric etti, senedinde Ubeyd bin el-Kasm var, o metruktr, Ala bin Salebe mehuldr. (2) Bu Ebud-Derdann szndendir.

yilii tefsirinde ihtilaf edildi, nk iyilik iki itibarla iki manaya gelir, birincisi yaratklara muamele ve onlara iyilik etme itibariyle, belki bazen anne babaya iyilikle zel klnmtr, denilir ki: Birrl validen, ou zaman genellikle yaratklara iyilik etmek olarak kullanlr. bnil Mbarek bir kitap tasnif etti ve ona: Kitabulbirri ves sla ismini verdi. Yine Buhari ve Tirmizi de: Kitabul birri ves sla vardr, bu kitap (S:24) genel olarak yaratklara iyilii ieriyor, anne babaya iyilik dierlerinden nde tutulluyor. Behz bin Hakim hadisinde babasndan o da dedesinden yle dediini rivayet etti: Ya Rasulullah, kime iyilik yapaym. Buyurdu ki: Annene dedim ki: Sonra kime? buyurdu ki: Babana dedi ki: Sonra kime? buyurdu ki:

Sonra en yakn olana.3 Peygamber (s.a.v.)in u hadisi de bu manadandr: Hacc mebrurun (ok farkl manalar var, birisi kabul olunmu hac demektir) mkafat ancak cennettir.4 Msnedde5 Peygamber (s.a.v.)e birril hacdan (hacc merurdan) soruldu, buyurdu ki: Yemek yedirmek ve selam yaymaktr, dier bir rivayette de buyurdu ki: Gzel szdr.69 bni mer (r.a.) diyordu ki: yilik kolay bir eydir, gler yz ve yumuak szdr.7 Birr takva ile beraber kullanld zaman, Allah Tealann u kavlinde olduu gibi: (Birr (iyilik) ve takva zerine yardmlan) (Maide: 5/2) yilikle murad: Yaratkara iyilikle muamele olabilir, takva ile de murad:Hakka taat ve haramlarndan saknmayla muamele etmek olabilir. Birr ile:Farzlarn yaplmas, takva ile de haramlarndan saknmayla muamele etmek olabilir. Birr ile: Farzlarn yaplmas, takva ile de haramlardan kanlmas murad edilebilir, Allah teala buyurdu ki: (Gnah ve dmanlk zerine yardmlamayn) (Maide: 5/2) Gnah ile:Masiyetler, udvan ile de: Yara zulm, isim ile: Zina, hrszlk ve iki imek gibi zat itibariyle haram olan, udvan ile de: zin verilmi eyi ap yasaklanana gitmektir. (S:25) Ksas ile ldrlmesi mbah olan ve olmayan da ldrmek, zekat ve benzeri eyden farz olandan daha fazla almak, hadlerde emredilenden fazla yapmak vb. gibi.
(3) Hadis sahihtir, Ahmed, Buhari Edebul Mfredde, Ebu Davud, Tirmizi ve Taberani Kebirde tahric etti, Hakim dorulad. (4) Hadis sahihtir, Malik Muvattada, Ahmed, Buhari, Mslim, Tirmizi, Nesai ve ibni Mace tahric etti. (5) Hadis zayftr, Ahmed msnedinde Cabirden tahric etti, senedinde Muhammed bin Sabit var, zayftr. (6) Hadis sahihtir, Hakim Cabirden tahric etti, yine Taberani Evsatta gzel bir isnata tahric etti. (7) Haraiti Mekarimil Ahlakta tahric etti.

Birrin manalarndan ikinci mana: Zahiri ve batni btn taatler murad edilmi olabilir, Allah Tealann u kavli gibi: (Fakat iyilik o kimsenin yaptdr ki, Allaha ahiret gnne, meleklere, kitaplara, peygamberlere inanr. Yaknlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmlara, dilenenlere ve klelere sevdii maldan harcar, namaz klar, zekat verir. Antlama yapt zaman szlerini yerine getirir. Sknt, hastalk ve sava zamanlarnda sabreder. ti doru olanlar, bu vasflar tayanlardr. Mttakiler ancak onlardr) (Bakara: 2/177) Rivayet edildi ki: mandan soruldu ve bu ayeti okudu.2 Bu mana ile Birrin iine Allaha, meleklere, kitaplara ve peygamberlere iman gibi batni taatler ve Allahn sevdii yerlere mallardan harcamak, namaz klmak, zekat vermek, szde durmak, hastalk, fakirlik gibi kadere ve taata kar sabr gstermek gibi zahiri taatta girer. Peygamber (s.a.v.)in Nevvas hadisindeki cevab btn bu hasletlerin tamamn kapsayabilir, nk gzel ahlakla eriatn ahlakyla ahlaklanmak murad edilebilir, Allah Tealann Rasulne: (Muhakkak ki sen byk bir ahlak zeresin)3 buyurduu gibi, Allahn kullarn edeblendirdii edeblerle edeblenmek murad edilebilir. Aye (r.a.) dedi ki: Onun ahlak Kuran idi.4 Yani onun edebleriyle edebleniyor, emirleriyle amel ediyor, yasaklarndan kanyordu, Kuran ile amel onun ahlak ve kendisinden ayrlmayan tabiat olmutu, bu ahlakn en gzeli ve en ereflisidir. Dinin tamam gzel ahlaktr denildi. Vabisa hadisinde buyurdu ki: Birr: Kalbin ve gnln kendisine mutmain olduu eydir, bir rivayette de: (Gsn kendisine inirah bulduu (genilik bulduu) eydir. (Kalem: 68/4) Ebu Salebe hadisinde olduu gibi helal da bu ekilde tefsir edildi. (S:26) Bu Allahn kullarn hakk bilme, onda sukunet bulma ve kabul etme zerine yaratmtr, tabiatlarnda onun sevgisini odaklatrmtr, onun zddndan nefreti yerlemitir, bu yad bin Himar hadisindeki u kavle de girebilir: Ben kullarm hanif (batldan hakka meyilli) olarak yarattm, eytanlar onlara geldiler ve onlar dinlerinden evirdiler, kendilerine helal kldm onlara haram kldlar, Allahn kendilerine bir delil indirmedii halde bana ortak komalarn onlara emrettiler.5 Hayvann aylardan selametli (salam) hayvan dourduu gibi, siz hi kula, burnu kesik olan grdnz m, her ocuk ftrat zere doar, anne babas onu yahudiletirir, hristiyanlatrr veya mecusileirir.6 Ebu Hureyre (r.a.) dedi ki: sterseniz u ayeti okuyun: (Allahn insanlar yaratm olduu ftrat zere, Allahn yaratnda deime yoktur) (Rum: 30/30) Bunun iin Allah emrettii eyi maruf, nehyettii eyi mnker diye isimlendirdi, Allah Teala buyurdu ki: (Muhakkak ki Allah, adaleti, iyilii, akrabaya yardm etmeyi emreder, irkin ileri fenalk ve azgnl da yasaklar) (Nahl: 16/90) Rasul (s.a.v.)in sfat hakknda buyurdu ki: (Onlara temiz olanlar helal, pisleri de haram klyor) (Araf: 7/157) zikriyle mminlerin kalplerinin mutmain olacan haber verdi, iman nuru giren ve onunla genileyen kalp hakile suur bulur (rahatlar), onunla mutmain olur, onu kabul eder, batldan nefret eder, holanmaz ve kabul etmez.10 Muaz bin Cebel dedi ki:Hakimin (hikmetli konuan) kaymasndan sizi sakndryorum, nk eytan Hakimin dili zere sapk kelime syleyebilir, mnafkta hak z syleyebilir. Muaza denildi ki: Hakimin sapk sz syleyebildiini, mnafn hak sz syleyebildiini bana ne bildirir? Dedi ki: Evet, bu nedir denilen hakimin batl szlerinden sakn, bu seni ondan uzaklatrmasn, belki geri dner, hakk iitince uyar, (S:27) nk hak zerinde nur vardr, bunu Ebu Davud tahric etti.10 Yine onun bir rivayetinde ona denildi ki:Bu szle neyi murad etti denecek kadar, sz sana kark gelirse, eklindedir. Bu basiretli mmine gre hak ile batln kark olmayacana delildir bilakis mmin zerinde bulunduu nur ile hakk bilir, kalbi onu kabul eder ve batl kabul etmez, ondan nefret eder. Peygamber (s.a.v.)in u kavli de bu manadandr: Ahir zamanda sizin ve babalarnzn duymad eyleri size anlatan bir kavim olacaktr, onlardan saknn.11 Yani onlar mminlerin kalplerinin kabullenmeyecei ve bilmedii eyleri sylerler. Sizin ve babalarnzn sz mminlerin annda bilgisi zerinden uzun zaman gemi olan eyin hak olduuna

iarettir, fakat bundan sonra bundan sonra ortaya karlan eylerin itiraz edilecek ve kendisinde hayr olmayan eyler olduuna iarettir.
10(1) Bakara: 2/177. (2) Hadis munkatdr, Mcahidden, o da Ebu Zerden ibni Ebi Hatim ve Abd bin Humeyd, shak bin Raheveyh ve ibni Mirdeveyh tahric etti, munkat oluunun sebebi Mcahid Ebu Zere yetimemitir. (4) Hadis sahihtir, ibni Cerir Taberi, Mslim, Ebu Davud ve Nesai Aye (r.a.)den tahric etti, ibni Hibban dorulad. (5) Hadis sahihtir, Mslim yad bin Himar el-Mecaiiden tahric etti. (6) Hadis sahihtir, birinci yarsn Esved bin Seriden Ebu Yala, Taberani ve Beyhaki tahric etti, yine Mslim Ebu Hureyreden Her insan.... Lafzyla tahric etti, bu zikredilen lafzla Buhari, ibni Hibban Ebu Hureyreden tahric etti. (10) Ebu Davud Sneninde, Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 1/233. (11) Sahihtir. Ebu Hureyreden Mslim. Hakim ve ibni Hibban tahric etti.

Vabisa ve onun manasndaki hadisler karklk annda kalplere ve kalpte yerlemi olana dnlmesine, onun iyilik ve helal olduuna delildir. Gnah: Gsnde yerleip, tesir eden ve insanlarn onu bilmesinden holanmadn eydir Gnahn gste sknt ve daralma ile tesir braktna, bununla birlikte insanlar onu bildiinde ondan holanmadna iarettir, bu karklk annda gnahn en yksek mertebesidir, bu ileyene ve ilemeyene insanlarn itiraz ettii eydir. bni Mesudun sz de bu manadadr: Mminlerin gzel grdkleri ey Allah katnda da gzeldir, mminlerin irkin grdkleri ey Allah katnda da ktdr.1 (S: 28) Vabisa ve Ebu Salebe hadisindeki: nsanlar sana fetva verseler de sz, yani insana bakas gnah deildir diye fetva verse de gsnde yerleip ona darlk ve sknt veren eyin gnah oluudur, bu ikinci mertebedir, o da bir eyin ileyen tarafndan hoa gitmemesidir, yine bunu da gnah kld, bu sahibinin gs iman ile genilik bulduu ve fetva verenin eri bir delil olmakszn sadece zan ve o gre meyil ile fetva verdii zamandr. Fetva verenin eri delili varsa, fetva danann gs ona genilik kazanmasa da, ona dn yapmas farzdr, bu eri ruhsatlar gibidir, yolculuk ve hastalkta orucu yemek, yolculukta namaz ksaltmak gibi cahillerin bir ounun gs iman ile genilik bulduu ve fetva verenin eri bir delil olmakszn sadece zan ve ogre meyil ile fetva verdii zamandr. Fetva verenin eri delili varsa, fetva danann gs ona genilik kazanmasa da, ona dn yapmas farzdr, bu eri ruhsatlar gibidir, yolculuk ve hastalkta orucu yemek, yolculukta namaz ksaltmak gibi cahillerin bir ounun gsnn genilik bulmad eylerdir. Buna itibar edilmez. Bazan Peygamber (s.a.v.) baz ashabnn yapmaktan kandklalar eyi emrediyor ve kanmalarna kzyordu, hacc bozup umreye evirmelerini emretmesi gibi,2 onlardan bazs holanmad, yine onlara kurbanlklarn kesmelerini emretti ve Hudeybiye umresinin ihramndan kmalarn emretti, yine bazlar holanmadlar, o sene umre yapmadan geri dnmek zere ve mriklerden kendilerine gelenin geri verilmesi zerine Kurey ile yaplan anlamay da beenmediler.3 Hakknda nas bulunan ey hakknda mminin ancak Allah ve rasulne uymas gerekir, Allah Teala buyurdu ki: (Allah ve rasul bir ie hkm verdii zaman, inanm bir erkek ve kadna o ii kendi isteklerine gre seme hakk yoktur) (Ahzab: 33/36) bunu gs genilii ve rzayla karlamas gerekir, nk Allah ve rasulnn hkmne iman etmek, raz olmak ve teslim olmak gerekir, Allah Teala buyurdu ki: (Hayr Rabbine andolsun ki aralarnda kan anlamazlk hususunda seni hakem klp sonra da verdiin hkmde ilerinde hibir sknt duymakszn (onu) tam manasyla kabullenmedike iman etmi olmazlar) (Nisa: 4/65) (S:29) Fakat hakknda Allah ve rasulnden ve szne uyulan sahabe ve mmetin selefinden birinden bir nas bulunmayan bir ey hakknda kalbi imanla mutmain olmu, gs marifet ve yakin nuru ile genilemi bir mminin gsnde phe verici bir ey yerleir de ancak sadece gryle ruhsat veren kimse bulursa, bu kimse de ilmine dinine gvenilmeyen kimseyse, bilakis hevaya uyan kimseyse bu durumda, fetva verenler fetva verselerde mmin kalbinde yerleip sknt veren eye dner, imam Ahmed de buna benzer ey syledi. Mervezi Vera kitabnda dedi ki: Ebu Abdillaha (imam Ahmede) dedim ki: Katia dier pazarlardan bana daha uygun geldi, kalbime onlarla ilgili bir phe dt dedi ki: Onun vaziyeti pistir. Dedim ki: Onunla amel etmekten holanmyor musun dedi ki: Eer kalbine bir phe gelmiyorsa bunu brak dedim ki: Kalbime bir phe dt dedi ki: bni Mesud dedi ki: Kalbine hangi ey geliyor dedim ki: Kalbim ard (ne yapacam bilmiyorum) dedi ki: Gnah kalplere yerleip sknt, darlk eklinde etkiedendir.11 11(1) Hadis hasen, ibni Mesuda mevkuftur, imam Ahmed Snnet kitabnda tahric etti, Bezzar, Taberani Kebirde, Beyhaki tikadda, Ebu Nuaym Hilyede: 1/375. (2) Haccn bozulup umreye evrilmesini caiz grenler on drt sahabeden rivayet edilen bir ok hadisleri delil getidiler, Cabir, Sraka bin Malik, Ebu Said, Esma, Aye, ibni Abbas, Enes, ibni mer Rabi bin Sebre, Bera, Ali, Hafsa ve Fatma onlardandr. (3) Haber uzundur, Ahmed ve Buhari tahric etti, bak: mntekal ahbare neyll evtar: 4/325.

Helal aktr, haram aktr numan bin Beir hadisinin erhi daha nce geti, Hseyin bin Ali hadisinin: Sanaphe vereni brak, phe vermeyene yap ve: Utanmazsan istediini yap hadisinin erhinde burada zikredilen hadislerin tefsiriyle alakal ey geti. Usulu fkhta ilham meselesinde afii ve Hanefi fakihlerinden bazs o delil midir, deil midir? Konusunu zikrettiler, orada aralarndaki ihtilaf zikrettiler, ashabmzdan bir gurup kefin hkmlerin yoluolmad grn benimsedi, bu gr kald. Ebu Yala mtekellimini vesveseler hakknda knayan imam Ahmedingrne dayanarak ald, ashabmzdan bir gurup bu hususta ona muhalefet etti, imam Ahmedin burada kalplere yerleip, sknt ve darlk veren eye dnlmesi gerektii hususunda kesin ifadesini zikrettik, imam Ahmed ancak sufilerden vesveseler ve hatarat hakknda konuanlar knad, nk bu konuda szleri eri bir delile dayanmyor, (S:30) bilakis sadece gr ve tatmaya dayanyor, yine delilsiz sadece grle helal ve harm hakknda konumay da knyor. Kark ilerde kalplere sknt veren eye dnme meselesine ise Peygamber (s.a.v.)den kesin ifadeler ve sahabeden fetvalar delildir, bundan sonra imam Ahmed bunu nasl inkar eder., hususan onlara uygun ifadeleri varken. Doruluk skunet, yalan phedir hadisi daha nce geti, doruluk kendisinde kalbin sukunet bulmasyla ve yalandan nefret etmesiyle, yalandan ayrt edilir. Rabi bin Haysem dedi ki: Hadisin, gndzn aydnl gibi bilinebilecei bir vardr, yalann gece karanl gibi karanl vardr.1 mam Ahmed2 Rabiadan tahric etti, o da Abdul Melik bin Said bin Sveydden, o da Ebu Humeyd ve Ebu seyd (r.a.)dan rivayet etti, Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Benden (rivayetle) hadis iitirseniz onu kalpleriniz tanr, kllarnz ve cildleriniz onun iin yumuar, onun size yakn olduunu grrsnz, ben size ondan daha laym, eer kalplerinizin itiraz ettii, kllarnz cildlerinizin nefret ettii, klarnz cildlerinizin nefret ettii, size uzak olduunu grdnz bir hadisi benden (rivayetle) iitirseniz, ben ondan, sizden daha uzam. snad hakknda denildi ki: Mslimin art zeredir, nk ayn bu isnatla kendisi de tahric etti, fakat bu hadis illetledir, nk Bkeyr bin el-Eec AbdulMelik bin Saidden, o da, Abbas bin Sehlden, o da bey bin Kabn kendi sznden rivayet etti, Buhari3 dedi ki: O daha sahihtir. Yahya bin Adem ibni Ebi Zibden o da Said el-Makburiden, o da Ebu Hureyre (r.a.)den, Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: (S:31)Size benden tanyp itiraz etmediiniz bir hadis rivayet edilirse onu dorulaynz, nk ben bilinen itiraz edilmeyen ey sylerim, eer benden size itiraz ettiiniz ve tanmadnz bir hadis rivayet edilirse onu dorulamaynz, nk ben itiraz edilen ve bilinmeyen sz sylemem4 Yine bu hadiste illetlidir, isnadnn ibni Ebi Zibe dayanmas hususunda ihtilaf ettiiler, hafzlar ondan ve Saidden mrsel olarak rivayet ettiler, hafz imamlarn yannda mrsel olan daha sahihtir, ibni Muayn, Buhari Ebu Hatim er-Razi, ibni Huzeyme onlardandr, ibni Huzeyme dedi ki: Hadis alimlerinden birinin mevsul olduunu ispat edeni grmedim. Bu hadisler sahihlii farz edilirse, hadis ehlinden iin kapal taraflarna nfuz eden tenkit yapabilen hadis imamlar manasna hamledilir, onlar Peygamber (s.a.v.) ve bakalarnn szleri hususunda ok deneyimlleri vardr, hadisleri ve haberleri rivayet edenler hakknda, onlarn doruluu, yalancl, ezberlerinin kuvvetli oluu, zayf oluu hakknda deneyimleri vardr. Sarrafn iyi altn ile kt altn ayrt ettii gibi, bunlarda hadis ilminde bilgileri vardr. Onlardan biri Ebu Zra ve Ebu Hatim zamannda bu hususta imtihan etti iin bu ekilde olduunu grd, imtihan edip soran dedi ki:Bu ilmin ilham olduuna ahitlik ederim. Ame dedi ki: brahim en-Nehai hadiste sarraf idi, ben adamlardan iittiimi ona arz ediyordum.5 Amr bin Kays dedi ki: Hadis sahibinin dirhemlerin iyisini ktsn ayrt eden sarraf gibi olmas gerekir, nk dirhemlerin iinde kt olan, sahte olan vardr, hadiste byledir.12 (S:32) Evzai dedi ki: Biz hadis iitiyor, dirhemi sarrafa arz ettiimiz gibi, ashabmza arz ediyorduk, onlarn bildiklerini alyor, itiraz ettiklerini terk ediyorduk.6 Abdurrahman bin Mehdiye denildi ki: Sen bir eye bu sahihtir, bu sabit deildir diyorsun, bunu nereden sylyorsun? Dedi ki: Grn nedir, sarrafa gelsen, dirhemlerini gstersen ve sarraf: Bu iyi, bu kt dese, sen ona bunu nereden bildiini mi sorarsn, yoksa kabul m edersin? Dedi ki: Bilakis kabul ederim dedi ki: Uzun oturumlar, mnazaralar, ve tecrbeler sayesinde, bu da yledir. Bu manaya benzer imam Ahmedden de rivayet edildi, ona denildi ki: Ey Ebu Abdullah ben: Bu hadis mnkerdir diyorsun, hadisin tamamn yazmadn halde bunu naslbiliyorsun. Dedi ki: Bizim misalimiz, altn uzmann misali gibidir, onun eline de btn dinarlar (altn paralar) gememitir, eline bir dinar gese onun iyi ve kt olduunu bilir. bni Mehdi dedi ki: Hadis marifeti ilhamdr. Ve dedi ki: Hadisi kabullenmeyiimiz cahillerin yannda kahinliktir. Ebu Hatim er-Razi dedi ki: Hadisi bilmek, biri deeri yz dirhem, dieri de onn renginde on dirhem olan yzk ta gibidir, dedi ki: Sarrafa tenkit ediinin sebebi sorulmad gibi, biz de bir ilimle rzklanmz ki bu hadisin yalan, bunun mnker olduunu nasl bildiimizi haber veremiyoruz.
12(1) Hadis uydurmadr, ibnil Cevzinin uydurmalarna bak: 1/103. (2) Sahihtir, Ahmed ve Bezzar tahric etti, Heysemi Mecmauz-Zevaidde dedi ki: Adamlar sahih rivayet adamlardr. (3) Bu Hakimi Tirmizinin rivayetidir, az bir farkla ibni Adiyin Kamildeki rivayeti de buna yakndr. (4) Hakimi Tirmizi nevadirul usul kitabnda tahric etti S: 59. (5) Hilyetl Evliyaya bak: 4/220. (6) Ebu Zra tarihinde zikretti: 1/265 bak: Camiu beyanil ilmi ve fadlihi: 2/219.

Ve dedi ki: Bakasna kyasla dinarn gzellii bilinir, eer saflk ve krmzln gerilik bulunursa o hilelidir, cevherin cinsi dierine kyasla bilinir, eer mailik ve sertlikte muhalefet ederse o camdr, hadisin sahihledii nakledenlerin adaletiyle bilinir, szn peygamberlik szne uygun olmas gerekir, rivayetiyle adaleti sahih olmayann yalnz bana rivayet etmesi o hadisin hastalnn belli eder, itiraz edilmesine sebep olur, Allah en iyisini bilir.1 Her halkarda hadisin illetlerini bilen tenkit edebilecek hadis ehli gerekten azdr. Hadis tenkidinde ilk mehur olan ibni Sirindir, sonra Eyyub es-Shtiyani gelir, ube ondan renmitir, ubeden de Yahya el-Kattan ve ibni Mehdi almtr, o ikisinden de Ahmed, Ali bin Medini ve ibni Muayn almtr, onlardan Buhari, Ebu Davud, Ebu Zra ve Ebu Hatim ald, (S: 33) zamannda Ebu Zra diyordu ki: Bunu anlayan azald, bu ii gzel yapan az bulursun. Ebu Zra lnce Ebu Hatim dedi ki: Bu manay gzel yapan gitti, Ebu Zray kastediyordu, bu ii gzel yapan ne Irak, ne de Msrda kald, Ebu Zrann lmnden sonra ona denildi ki: Bu gn bunu bilen birini biliyor musun? Dedi ki: Hayr. Onlardan sonra bir topluluk geldi, Nesai, Ukayli, ibni Adiy, Darekutni onlardandr. Bu ite onlardan sonra sivrilen ok az geldi, hatta Ebul Ferec ibnil Cevzi, Mevzuat2 kitabnn banda dedi ki: Bunu anlayan azald, bilakis yok oldu, Allah en iyisini bilir.13
13(1) Cerh ve tadl, ibni Ebi Hatim: 1/350 ve sonras. (2) El-Mevzuat: 1/102.

(S:34) Y RM SEK Z NC HAD S (TAKVATAATVEB AT) Ebu Necih rbad bin Sariye (r.a.)den yle dedii rivayet edildi: Rasulullah (s.a.v.) bize bir vaaz verdi, kalpler titredi, gzler yaard, dedik ki: Ya Rasulullah sanki veda edenin d gibi oldu, bize tavsiyede bulun. Buyurdu ki: Size Allahtan korkmay, banza kle de gese kulak verip itaat etmenizi tavsiye ediyorum, muhakkak ki sizden yaayan biri ok ihtilaf grecek, size benim ve benden sonra hidayet ehli olan raid halifelerin snnetine yapmak der, az dilerinizle srnz (sk yapnz), ilerin sonradan kalarndan saknn, muhakkak ki her bidat dalalettir. Bunu Ebu Davud ve Tirmizi rivayet etti ve dedi ki: Hadis hasen sahihtir.1 Bu hadisi imam Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi, ibni Mace Sevr bin yezid rivayetinden tahric etti, o da Halid bin Madandan, o da Abdurrahman bin Amr es-Slemi (r.a.)den rivayet etti, Ahmed ve Ebu Davud rivayetlerinde u fazlal yaptlar: Hucr bin Hucr el-Kilai, her ikisi de rbad bin Sariye (r.a.)den rivayet etti, Tirmizi dedi ki: Hasen, sahihtir, Hafz ebu Nuaym dedi ki: amllarn hadisinden gzel, sahih bir hadistir, dedi ki: nkarlar cihetinden Buhari ve Mslim, onu terk etmedi, Hakim o ikisinin terk edi sebebi olarak, o ikisinin Halid bin Madandan Sevr bin Yezidden bakasnn rivayet etmediini vehmedtiler, (S:35) yine ondan Buhayr bin Sad, Muhammed bin brahim etTeymi ve o ikisinden bakas da rivayet etti. Derim ki: onun zannettii gibi deildir, hadis de o ikisinin art zere deildir, nk o ikisi ne Abdurrahman bin Slemi, ne de Hucr el-Kilaiden hibir ey tahric etmedi, o ikisi ilim ve rivayetle mehur olanlardan deillerdir, yine onda Halid bin Madam zerine ihtilaf edildi, ondan daha nce getii gibi rivayet edildi. Yine ondan o da Ebu Bilal, o da rbad yoluyla rivayet edildi. mam Ahmed bu ekli Damre bin Ebi Habibden tahric etti, o da Abdurrahman bin Amr es-Slemi, o da rbad, onun yoluyla imam Ahmed ve ibni Mace tahric etti onun hadisinde u ziyadeyi yapt: Sizi beyazlk zerine terk ettim, gecesi gndz gibidir, benden sonra ondan ancak helak olan sapar hadisin sonunda u ziyadeyi yapt: Mmin burnunu kaldrm deve gibidir, ne zaman kayt altna alnsa kayt altna girer. Hafzlardan bazs hadisin sonundaki bu ziyadeye itiraz ettiler ve dediler ki: O mdrectir (ravi tarafndan sokulmutur), hadisten deildir. Ahmed bin Salih el-Msri dedi ki:Hakim tahric etti ve deve gibidir, ne zaman kayt altna alnca kayt altna girer. Yine ibni Mace Abdullah bin Ala bin Zebr rivayetinden tahric etti, dedi ki: Bana Yahya bin Muta rivayet etti rbad iittim... ve zikretti, zahirde isnad gzel, raviler gvenilir, mehurdurlar, burada iittiini aka belilrtmitir, Buhari tarihinde bu rivayete dayanarak rbaddan iittiini zikretmitir, ancak am ehlinin hafzlar buna itiraz ettiler ve dediler ki: Yahya bin Ebil Muta2 rbaddan iitmemitir, onunla karlamamtr, bu rivayet yanltr.14 Ebu Zra ed-Dimeki bunu zikredenlerdendir, onu Dhaymden hikaye etti, onlar kendi eyhlerini bakalarndan daha iyi bilirler, Buhari rahimehullah tarihinde am ehli hakknda evham ediyor rbaddan baka vecihler de rivayet edildi. (S:36) Breyde (r.a.)dan rivayet edildi, o da Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti, ancak Breydenin isnad sabit deildir, Allah en iyisini bilir. rbad (r.a.)n: Resulullah (s.a.v.) bize vaaz etti, imam Ahmed, Ebu Davud ve Tirmizi rivayetinde de: Beli bir ekilde sz, onlarn rivayetlerinde bu sabah namazndan sonrayd, Resulullah (s.a.v.) ou zaman cumalar, bayramlar gibi dzenlenmi hutbelerden baka ashabna vaaz veriyordu, bu ekilde ona Allah emretmiti, Allah Teala buyurdu ki: (Kendilerine t ver ve onlara, kendileri hakknda tesirli sz syle) (Nisa: 4/63) ve buyurdu ki: (Rabbinin yoluna hikmet ve gzel tle davet et) (Nahl: 16/125), fakat de devam etmiyordu, onlarn mnasip vakitlerini gzetliyordu, sahihayn de Ebu Vailin yle dedii rivayet edildi: Abdullah bin her perembe gn bize hatrlatmada (nasihatta) bulunuyordu, bir adam dedi ki: Ey Ebu Abdurrahman biz senin szn seviyor ve itah duyuyoruz, bize hergn konuman arzuladk dedi ki:

Size bkknlk verme korkusundan baka birey size hergn konumakta beni engellemedi, bize bkknlk gelmesinden holanmad iin Resululah (s.a.v.) vaaz iin bizim mnasip vakitlerimizi gzetliyordu.5
14(1) Sahihtir, Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi, ibni Mace, Darimi, Beyhaki, Tahavai, Mervezi, Beavi, Hakim ve Ebu Nuaym Hilyede tahric etti, ibni Hibban dorulad. (2) Yahya bin Ebil Mutan tercemesi hafz Mizzinin tehzibl Kelmalindedir. (5) Buhari, Mslim, Ahmed ve Tirmizi tahric etti, sahihtir.

tte belaat gzeldir, nk kalplerin kabulne ve kalpleri celbetmeye daha elverilidir. Belaat: Kastedilen manalar dinleyenlerin kalplerine en gzel, en fasih, dinleyenlere en tatl ve kalplerde daha iyi yerleen lafzlarla yaparak, ulatrmaktr. Peygamber (s.a.v.) hutbeyi ksa, beli ve veciz yapyordu. Sahihi Mslimde Cabir bin Semure (r.a.)den yle dedii rivayet edildi: Ben Peygamber (s.a.v.)le namaz klyordum, onun namaz da hutbesi de orta halliydi. Bunu Ebu Davudda tahric etti, onun lafz yledir: Resulullah (s.a.v.) cuma hutbesini uzatmyordu, ancak az kelimeden ibaretir. Mslim Ebu Vailden yle dediini tahric etti: Ammar bize hitap etti veciz ve belii etti, inince dedik ki: Ey Ebu Yekzan sen beli ve veciz konutun, ayet nefeslenseydin (biraz daha uzun konusaydn). Bunun zerine dedi ki: Ben Rasulullah (s.a.v.)i yle buyururken iittim: (S: 37)Adamn uzun namaz, hutbesinin ksal, fkhnn (anlaynn) alametindendir, namaz uzun, hutbeyi ksa yapnz, muhakkak ki beyanlardan (konuma, aklamalardan) sihir olan vardr.1 mam Ahmed ve Ebu Davud Hakem bin Hazen el-Kelefiden tahric etti, yle dedi: Ben Resulullah (s.a.v.)le cuma kldm, bir asa veya yay dayanarak ayaa kalkt, Allaha hafi, gzel kelimelerle hamd ve sena etti2 Ebu Davud Amr bin As (r.a.)dan tahric etti, bir adam bir gn ayaa kalkt, ok konutu, bunun zerine Amr dedi ki: Sznde iktisatl olsayd (az konusayd) kendisi iin daha hayrl olurdu, ben Resulullah (s.a.v.)i yle buyururken iittim: Bana az konuma gsterildi veya emredildi, az konumak hayrldr.3 Kalpler titredi, gzler yaard zikrin (Kurann) iitilmesi annda bu iki vasftan dolay Allah mminleri methetti, Allah Teala buyurdu ki: (Mminler ancak Allah anld zaman yrekleri titreyen, kendilerine Allahn ayetleri okunduunda imanlarn artran kimselerdir) (Enfal: 8/2) Ve buyurdu ki: ((Ey Muhammed) ihlasl ve mtevazi insanlar mjdele, onlar yle kimseler ki Allah anld zaman kalpleri titrer) (Hac: 22/34-35) ve buyurdu ki: ( man edenlerin Allah anma ve ondan inen Kuran sebebiyle kalplerinin rpermesi zaman gelmedi mi?) (Hadid: 57/16) ve buyurdu ki: (Allah szn en gzelini, birbiriyle uyumlu ve bklmadn tekrar tekrar okunan bir kitap olarak indirdi. Rablerinden korkanlarn, bu kitabn etkisinden tyleri rperir, derken hem bedenleri hem de gnlleri Allahn zikrine snp, yumuar) (Zmer: 39/23) (S:38) ve buyurdu ki: (Rasule indileni duyduklar zaman, tan ktklar gerekten dolay gzlerinden yalar boandn grrsn) (Maide: 5/83) Peygamber (s.a.v.) t annda halini deitiriyordu, Cabir (r.a.) dedi ki: Rasulullah (s.a.v.) hitap edip kyameti zikrettii zaman, fkesi iddetlenir, ses ykselir, iki gz kzarr, sanki; sabah vakti, akam vakti anszn sizi dman gafil yakalayacak diyerek orduyu uyaran birisi gibi olurdu bunu Mslim manasyla tahric etti.9 Sahihaynde Enes (r.a.)den rivayet edildi ki: Gne bat tarafna meyledince Peygamber (s.a.v.) le namazn kld, selam verince minber zerinde kalkt, kyameti zikretti ve o esnada ok byk iler olacan zikretti, sonra dedi ki: Kimin bir ey hakknda sormak houna giderse sorsun, vallahi hangi ey hakknda sorarsanz bu makamda size haber veririm. Enes dedi ki: nsanlar ok alad, Resulullah (s.a.v.); oka sorun buyuruyor, bir adam ayaa kalkt ve dedi ki: Benim gireceim yer neresidir ya Resulullah? buyurdu ki: Atetir ve hadisi zikretti.1015 mam Ahmedin Msnedinde Numan bin Beir (r.a.)den rivayet edildi ki: O hitap etti ve dedi ki: Ben rasulllah (s.a.v.)i hitap ediyorken iittim, buyuruyordu ki: Sizi atee kar uyardm, sizi atee kar uyardm hatta bu makammdan ardaki adam da iitti dedi ki: Hatta iki ayann yannda izgili yn elbisesi boynunun zerine dmt. Sahihaynde Adiy bin Hatimin yle dedii rivayet edildi: Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Ateten saknn dedi ki: Yzn evirdi ve sonra buyurdu ki: Ateten saknn dedi ki: Sonra kere yzn evirdi, hatta biz atee bakyor zannettik, sonra buyurdu ki: Velev bir hurma yarsyla da olsa ateten saknn, kim bulamazsa gzel bir kelimeyle (bu ii yapsn)11 mam Ahmed Abdullah bin Selemeden tahric etti, o da Ali veya Zbeyr bin Avvamn yle dediini rivayet etti: Resulullah (s.a.v.) bize hitap ediyordu, bize Allahn gnlerini hatrlatyordu, hatta bu yznden biliniyordu, sanki sabahleyin anszn yaplacak bakndan dolay kavmi uyaryordu. (S: 39)
15(1) Ahmed, Mslim, Darimi tahric etti, ibni Hibban dorulad, Aklamalardan sihir olan vardr hadisini Buhari tahric etti. (2) Ahmed, Ebu Davud, Ebu Yala, Beyhaki ve Taberani Kebirde tahric etti, ibni Huzeyme dorulad. (3) Ebu Davud, Beyhaki uabul manda Amr bin Astan Emrolundum lafzyla tahrc etti, hadis hasendir. (9) Sahihtir, Mslim, Nesai, Ahmed ve ibni Mace tahric etti. (10) Sahihtir, Buhari, Mslim ve Ahmed tahric etti. (11) Sahihtir, Ahmed ve Darimi tahric etti, ibni Hibban dorulad. (S:39) Hatta Cebrailden daha yeni karlamsa ondan ayrlncaya kadar glmezdi.1 Taberani ve Bezzar Cabirden yle

dediini tahric etti: Peygamber (s.a.v.)e vahiy geldii veya vaazettii zaman, kendilerine azap gelmi kavmin uyarcsdr,

derdim, bu hal kendinden gidince, onu insanlara gler yz gsterir ve insanlarn oka gleri, en gzel yzl olan olarak grrdm.2 Dedik ki: Ya Resulullah sanki veda edenin d gibi, bize tavsiyede bulun sz, bu tte bakasnda tebli etmemi olduu eyi tebli ettiini gsterir, bunun iin veda edenin d olarak anlamlardr, nk veda edeceinin (u an leceinin) uurunda olsa namazn daha mkemmel bir ekilde klar. Belki, veda haccnda kinaye yapp ylebuyurduu gibi: Bilmiyorum belki bu senemden sonrasizinle karlamayabilirim3 bu hitapta da veda edeceine kinaye etmitir insanlara veda ediyordu ve insanlar: Bu veda haccdr, diyorlard hacdan Medineye dnerken insanlar Mekke ile Medine arasnda Hum denilen suyun banda toplad, onlara hitap etti ve buyurdu ki: Ey insanlar ben de sizin gibi beerim, rabbimin elisi (Meleklmevti) bana gelipte icabet etmem (Allahn lm emrine uymam) yakn olabilir, sonra Allahn kitabna sarlmaya tevik etti ve ehli beyti hakknda hayr tavsiyede bulundu. Bunu Mslim tahric etti. Sahihaynde lafz Mslim de Ukbe bin Amirin yle dedii rivayet edildi: Resulullah (s.a.v.)Uhud ehidleri zerine cenaze namaz kld, sonra l ve dirileri veda eder gibi minbere kt ve buyurdu ki: (S:40) Ben havza sizin en nce varanmzm, onun (havuzun) genilii, Eyle ile Cuhfe aras gibidir, ben benden sonra sizin irke dmenizden korkmuyorum, fakat dnya iin birbirinizle yarmanzdan ve sizden ncekilerin helak olduklar gibi helak olmanzdan korkuyorum. Ukbe (r.a.) dedi ki: Resulullah (s.a.v.)i minber zerinede en son grm oldu.4 Bunu imam Ahmedde tahric etti, lafz yledir: Resulullah (s.a.v.) sekiz sene sonra Uhud ehidlerine, l ve dirilere veda eder gibi cenaze namaz kld, sonra minbere kt ve buyurdu ki: Ey insanlar ben havuza sizin en nce varannzm ve ben sizin zerinize ahidim, vadolunduunuz yer havuzdur, ben havuza sizin en nce varannzm ve ben sizin zerinize ahidim, vadolunduunuz yer havuzdur, ben ona bakyorum, sizin zerine kfrden korkmuyorum, fakat dnya iin birbirinizle yarmanzdan korkuyorum. Yine imam Ahmed Abdullah bin mer (r.a.)den yle dediini tahric etti: Bir Resulullah (s.a.v.) veda eder gibi kp bize geldi ve buyurdu ki: Ben mmi peygamber Muhammedim bunu kere syledi, benden sonra Nebi yoktur, kelimelerin al, sonlar ve toplayclar bana verildi, cehennem hazeneleri (cehenneme grevli melekler) ve arn tayclarn bildim, rabbim benim iin cevaz verdi, ben ve mmetim afiyette brakld, iinizde olduum mddete dinleyip itaat edin, ben gtrlrsem (vefat edersem) size Allahn kitabna sarlmak der, onun helalini helal haramn haram kln5 herhalde rbadn zikrettii hutbe bu hutbelerin bir ksmdr veya vedaya benziyordur. Bize tavsiye et szleriyle, toplayc, yeterli vasiyyet kastediyorlar, onun veda ediyor olduunu anlaynca kendinden sonra yapacaklar ve kendilerine fayda verecek ve kendileri iin dnya ve ahiret mutluluuna vesile olacak bir tavsiye talep ettiler. Size Allahtan korkmay ve dinleyip itaat etmeyi tavsiye ediyorum bu iki cmle dnya ve ahiret mutluluunu topluyor. Takvaya gelince: Buna yapan iin ahiret ve dnya mutluluuna kefildir, (S: 41) bu ncekiler ve sonrakiler iin Allahn vasiyetidir, Allah Teala buyurdu ki: (Sizden nceki kitap verilenlere ve size de Allahtan korkun diye vasiyet ettik) (Nisa: 4/131)16 Muaz hadisinin erhinde takvann yeterli aklamas daha nce geti. Mslmanlarn yneticilerine itaata gelince: Bunda da dnya mutluluu vardr, onun sayesinde kullarn dnyevi yaanlar dzenlenir, rablerine itaat ve nun dinini aa vurma hususunda bundan yardm alnr, Ali bin Ebi Talib (r.a.) dedi ki: nsanlar ancak ya iyi ya da fask nder slah eder, lider eer fask ise mmin rabbine tapar fask ise eceline sevkedilir.7
16(1) Ahmed, Bezzar, Taberani Kebir ve Evsatta buna benzer olarak tahric ettiler, Ebu Yala tek olarak Zbeyr bin Avvamdan tahric etti, Heysemi Mecmauz-Zevaidde dedi ki: Adamlar sahih rivayet adamlardr. (2) Taberani ve Bezzar tahric etti, Heysemi: snad gzeldir, dedi. (3) Mslim sahihinde Cabirden rivayetle u lafzla tahric etti: Peygamber (s.a.v.)i binei zerinde eytan talarken grdm, yle buyuruyordu: Nsklerinizi alnz (reniniz), bilmiyorum, belki bu haccmdan sonra haccetmem Muhtasar Mslim, rakam: 724. (4) Sahihtir, Buhari, Mslim, Ahmed, Ebu Davud ve Nesai tahric etti. (5) Hadis sahihtir, Ahmed Msnedde tahric etti. (7) Buna benzer olarak ibni Ebi eybe Musannefinde tahric etti.

Hasan amirler hakknda dedi ki: Onlar bizim ilerimizden be eyi stleniyorlar. 1- Cuma. 2- Cemaat. 3- Bayram namaz. 4Stratejik blgeler. 5- Hadler, vallahi, zulmetseler de din ancak onlarla dzgn olur, onlara itaat fkelendirse de, onlara kar tefrika kfrse de, Allahn onlar vastasyla dzelttii eyler bozduu eylerden daha oktur. Hallal mare kitabnda Ebu mamenin yle dediini tahric etti: Resulullah (s.a.v.) yats namazn kldktan sonra ashabna toplann diye emretti ve benim size ihtiyacm var buyurdu, sabah namazn bitirince buyurdu ki: Emrettiim gibi toplandnz m? Evet dediler. Buyurdu ki: Allaha ibadet edin ve ona hibir eyi ortak komayn kere: Bunu akl ettiniz mi? buyurdu, Evet dedik. Buyurdu ki: Namaz kln, zekat verin kere: Akl ettiniz mi? Evet dedik. Buyurdu ki: Dinleyin, itaat edin bunu kere: Akl ettiniz mi?

Evet dedik. Dedi ki: Rasulullah (s.a.v.)i uzun konuacak zannetiyorduk, sonra szne baktk, bir de grdk ki bizim iin btn ileri ierisinde topluyor.1 Bu iki asl ile Peygamber (s.a.v.) veda haccnda hutbesinde bu ekilde tavsiye buyurdu. mam Ahmed ve Tirmizi mml Husayn el-Ahmesiyenin yle dediini tahric etti: Resulullah (s.a.v.)i veda haccnda hutbe okurken iittim, buyuruyordu ki: Ey insanlar!Allahtan korkun, iinizde Allahn kitabn ayakta tuttuka burnu kesik habeli bir klede banza emir olsa, dinleyin ve itaat edin.2 (S:42) Mslim dinleyip itaat etmeye dair hadis tahric etti, imam Ahmed ve TirmiziEbu mame (r.a.)den yle dediini tahric etti: Rasulullah (s.a.v.) veda haccnda yle buyururken iittim: Allahtan korkun, be vakit namaznz kln, bir ay (ramazan) orucunuzu tutun, mallarnzn zekatn, verin, ulul emrinize itaat edin ve rabbinizin cennetine girin dier bir rivayette de yle buyurdu: Ey insanlar muhakkak ki benden sonra peygamber, sizden sonra da mmet yoktur ve hadisi manasyla zikretti3 Msnedde Ebu Hureyre (r.a.)den rivayetle Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edildi: Kim hibir eyi irk komam, ecrini bekleyerek, gnl holuuyla malnn zekatn vermi olarak, (emirini) dinleyip, itaat etmi olarak Allahn huzuruna gelirse onun iin cennet vardr veya cennete girer. Sizin zerine bir kle de emir olsa bir rivayette de: Habeibir kle, bu ekilde Peygamber (s.a.v.)den ok rivayetler vardr, kendinden sonra mmetinin durumunu bildii ve klelerin kendilerine emir olacan bildii eylerden biridir. Buharinin sahihinde Enes (r.a.)den rivayetle Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edildi: Ba kuru zm gibi habeli bir kle de banza emir olsa dinleyin ve itaat edin. Sahihi Mslim de Ebu Zer (r.a.)den yle dedii rivayet edildi:Dostum (s.a.v.) bana, yanlar kesik Habeli bir kle bile olsa dinleyip itaat etmemi tavsiye etti bu manada gerekten hadisler oktur.17 Bu Peygamber (s.a.v.)in u hadisine; ki kii kaldka bu i (emirlik) kureyte devam eder4 (S:43) u hadisine: nsanlar kureye tabidir.5 mamlarKureytendir6 hadisine zt deildir, nk klenin ynetimi kureyli bir imam tarafndan olabilir, buna Hakimin tahric ettii, Ali (r.a.)nin Peygamber (s.a.v.)den rivayet ettii u hadis ahiddir: mamlar kureytendir, onlarn iyileri iyilerinin emirleridir, fasklar da fasklarnn emirleridir, herbiri iin hak vardr, her hak sahibine hakkn verin, eer kurey size burnu kesik habeli bir kle de emir yapsa onu dinleyip itaat sahibine hakkn verin, eer kurey size burnu kesik habeli bir kle de emir yapsa onu dinleyip itaat edin7 bu hadisin isnad gzeldir, fakat Aliden (r.a.) mevkuf olarak rivayet edildi. Darekutnu dedi ki:Bu hadis mevsule ok benziyor. Habeli klenin emirlii sahih olmasa bile misal olsun diye zikredildi denildi, Peygamber (s.a.v.)in mescid bina eden hakknda: Velev ki sahra gvercininin yumurta yapaca ukur gibi bile olsa buyurduu gibidir.8
17(1) Yine bunu Taberani Kebirde tahric etti, Heysemi dedi ki: Tirmizi de bazs bu siyak gibi deildir, Taberaninin isnadnda shak bin brahim bin Zibrik el-Hmsi var Yahya bin Muayn ve Ebu Hatim onu gvenilir grd, Nesai ve Ebu Davud zayf grd. (2) Hadis sahihtir Mslim kitabl imare de tahric etti Ebu Davud Menasikte tahri etti,Tirmizi Camiinde: 1706 rakamyla tahric etti ve dedi ki: Hadis hasen sahihtir, Nesai Beya ve Menasikte, ibni Mace Cihad kitabnda tahri etti. (3) Sahihtir, Ahmed, Tirmizi, Hakim ve Taberani Kebirde tahri etti. (4) Sahihtir, ibnimerden rivayetle Ahmed, Buhari ve Mslim tahric etti. (5) Hadis sahihtir, Ebu Hureyreden rivayetle Buhari ve Mslim, Cabirden rivayetle Ahmed ve Mslim tahric etti. (6) Sahihtir Ahmed, Nesai Ziya, Tayalisi Msnedinde Enesten rivayetle tahric etti, Hakim dorulad. (7) Hakim, Taberani Sairde, Bezzar, Beyhaki, Ebu Nuaym Hilyede tahric etti ve dedi ki: Msir rivayetinden garip bir hadistir, bunu ancak yksek bir isnat olarak ancak Feyz bin Fadl rivayetinden yazdk, yani O mechuldr. (8) Sahihtir, ibni Abbastan rivayetle Ahmed, Bezzar ve ibni Ebi eybe Ebu Zerden rivayetle tahric etti.

Benden sonra sizden kim yaarsa ok ihtilaf grecek, benim ve benden sonra raid halifelerin snnetine uyun, az dilerle srn (sk yapn) bu Resulullah (s.a.v.)den dinin usul ve furuat hususunda sz, inan ve amellerde kendisinden sonra ihtilaf edilecei haberidir, bu mmeinin yetmi ksr frkaya ayrlaca, hepsinin atete ancak birinin hari olduu, o birinin de kendisi ve ashabnn zerinde bulunduu yol olduu rivayetine1 uygundur, bunun iindir ki bu hadiste ihtilaf ve frkalama annda snnetine ve halifelerin snnetine yapma emri vardr. (S:44) Snnet: Gidilen yoldur, bu tam snnetir, bunun iin selef snnet manasnda btn bunlarn hepsini kapsayan eyi kullanyorlard. Bunun manas Hasan, Evzai ve Fudayl bin yaddan zikredildi. Mtahhirin alimlerinin ou snnet ismini itikadla alakal eye zel klyorlar, nk o dinin temelidir, ona muhalif olan byk bir tehlike zeriendedir, ulul emre itaattan sonra bu szn zikredilmesi Allaha taatn dnda ulul emre itaat olmadna iarettir, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: taat iyiliktedir2 Msnedde3 Enes (r.a.)den Muaz (r.a.)n yle dedii rivayet edildi: Ya Rasulullah eer bizim ziremizde snnetinizi ilemeyen ve emrinizi tutmayan emirler olsa, onlar hakknda ne emredersiniz? Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Allah azze ve celleye itaat etmeyene itaat yoktur. bni Mace Enes (r.a.)den rivayetle Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu tahric etti: Benden sonra sizin ilerinizi bidatla snneti sndren, bidatla amel eden, namazlar vakitlerinden tehir eden adamlar yrtecek. Bunun zerine dedim ki: Ya Resulullah, eer onlara yetiirsem nasl yapaym? Buyurdu ki:

Allaha isyan edene itaat yoktur.4 (S:45) Genel olarak Resulullah (s.a.v.)in ulul emirlere itaat emrettikten sonra kendinin ve raid halifelerin snnetine uyulmasn emretmesi baka ulul emirler mstesna olarak, raid halifelere uyulmas gerektiine delildir. mam Ahmedin Msnedinde ve Tirmizinin camiindeHuzeyfe (r.a.)den yle dedii rivayet edildi: Biz Peygamber (s.a.v.)in yannda oturuyorduk, buyurdu ki: inizde ne kadar kalacam bilmiyorum, benden sonra iki kiiye uyunuz, ve Ebu Bekir ve mer (r.a.)e iaret etti, Ammarn dnemine yapn ve ibni Mesudun anlattn dorulayn bir rivayette de: bni mm Abdin dnemine yapn ve Ammarn yol gstermesiyle hidayet bulun5, Resulullah (s.a.v.) son mrnde kendinden sonra kime uyulacan kesin ifadeyle billdirdi, kendilerine uyulmasn emrettii raid halifeler unlardr:Ebu Bekr, mer, Osman ve Ali (r. Anhm)dr, Sefine hadisinde Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Benden sonra hilafet otuz senedir, ondan sonra mlk (krallk) olur.6 mam Ahmed bununla delil getirerek drt imam (drt halifenin) halifeliklerini dorulad, imamlarn ou mer bin Abdul Azizin de raid halife olduunu ifade etti. Buna imam Ahmedin Huzeyfeden rivayetle tahric ettii u hadis delildir, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Allahn olmasn diledii kadar iinizde peygamberlik olacaktr, sonra kaldrmay diledii zaman Allah onu kaldracaktr sonra peygamberlik yolu zere hilafet olacaktr sonra sustu, mer bin Abdul aziz baa geince bir adam huzuruna girdi ve ona bu hadisi anlatt, (mer bin Abdul Aziz) ok sevindi.7 (S:46) Muhammed bin Sirin bazan ieceklerden soruluyor ve diyordu ki:Hidayet imam mer bin Abdul Aziz (Allahn honutluu ve rahmeti onun zerine olsun) bunu nehyetti.8 Alimler drt halifenin dier sahabelere muhalefetle beraber icmann, icma m yoksa delil mi olduu hususunda ihtilaf etti. Bu hususta imam Ahmedden iki rivayet vardr, Ebu Hazim el-Hanefi Mutedid zamamnda zevil erhamn varis klnmasna hkmeti ve halifelere muhalefet edenlerin grn kabul etmedi, hkmn yerine getirdi.18
18(1) Hadis sahihtir, Tirmizi Abdullah bin Amrdan rivayetle tahric etti. (2) Hadis sahihtir, Ali (r.a.)den rivayetle Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud ve Nesai tahric etti, ibni Hibban dorulad. (3) Suyutiye gre sahih veya hasendir, bunu Ahmed ve Ebu Yala tahric etti, fakat Heysemi dedi ki:Senedi kuvvetlidir. (4) Sahihtir, ibni Mace, Ahmed, Taberani Kebirde tahric etti, bunu Taberani ve Hakim baka bir lafzla Ubade bin Samitten rivayetle tahric etti, fakat son yars ayndr. (5) Sahihtir, Ahmed, Tirmizi, ibni Mace Huzeyfeden rivayetle tahric etti. (6) Hadis sahihtir, Ahmed Msnedinde, Tirmizi, Ebu Davud, Ebu Yala ibni Hibban, ibni Ebi Asm snnette, Taberani Kebirde Sfeyneden rivayetle tahric etti. (7) Hadis sabittir, Ahmed hadisin ravisi Numan bin beirin tercemesinde tahric etti, Bezzar bundan daha kamil, Taberani bazsn Evsatta tahric etti, Heysemi: Adamlar gvenilirdir, dedi. (8) Ebu Nuaym Hilyede: 5/257 bni Sirinden rivayetle ibni Avndan rivayet etti.

Eer halifelerin bazs bir sz sylese, dier halifeler ihtilaf etmese, fakat sahabelerden bakas muhalefet etse o halifenin sz bakasnn sznden ncelikli olur mu? Bu hususta alimlerin iki gr vardr, imam Ahmedin ifadesine gre halifenin gr dier sahabenin grnden nde tutulur, Hatta ve bakas da byle syledi, selefin sznn ou buna iaret ediyor, zellikle mer bin Hattab (r.a.) hakkndaki grler byledir, nk Peygamber (s.a.v.)den bir ok vecihle rivayet edildi, buyurdu ki: Muhakkak Allah hakk (doruyu)merin kalbi ve dili zere klmtr1 mer bin Abdul Aziz onun hkmlerine uyuyordu ve bu hareketini Peygamber (s.a.v.)in u hadisiyle delillendiriyordu:Muhakkak Allah hakk (doruyu) merin kalbi ve dili zere klmtr. Malik dedi ki:mer bin Abdul Aziz dedi ki:Allahn rasul ve ondan sonraki ulul emirler bir yol ortaya koydu, o yolu tutmak Allahn kitabna yapmak demektir ve Allahn dinine bir tr, hi kimsenin onu deitirmeye ve kar grte bulunmaya hakk yoktur, kim o yol ile hidayet bulmusa hidayet olmutur, kim o yol ile yardm talep ederse yardm olunmutur, kim onu terk ederde mminlerin yolundan bakasna tabi olursa Allah ona dost edindii eyi dost edindirir ve cehenneme girdirir, oras ne kt bir var yeridir.2 Abdullah bin Abdul Hakem Malikten rivayetle yle dediini rivayet etti:mer bin Abdulazizin bu gr zerine azmetmesi benim ok houma gitti. Bu sz Abdurrahman bin Mehdi Malikten hikeye etti, merden deil. (S:47) Halef bin Halife dedi ki:mer bin Abdulaziz halifeyken insanlara hutbe okurken iittim, hutbesinde dedi ki:Dikkat edin Resulullah ve iki halifesinin yolu dini bir vazifedir ve onu kabulleniriz.3 Ebu Nuaym Azreb el-Kindiden Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti:Benden sonra baz eyler ortaya karlacaktr. merin kard eyleri yapmaya gayret ediniz4 Ali (r.a.) onun hkmlerine uyuyor ve diyordu ki:merin ii dorudur.5 Eas abinin yle dediini rivayet etti: nsanlar bir eyde ihtilaf ettii zaman, merin nasl hkm verdiine baknz, nk mer kendinden nce hakknda hkm verilmeyen ey hakknda istiare edinceye kadar hkm vermezdi.619 Mcahid dedi ki: nsanlar ihtilafa dnce merin ne yaptna bakn ve onu aln. Eyyub abiden rivayetle dedi ki:Muhammed mmetinin icmana baknz, nk o mmet sapklk zerine icma etmez, mmet eer ihtilaf ederse mer bin Hattabnyaptna baknz ve onu alnz. krime mm veled hakknda soruldu ve dedi ki:Efendisinin lmyle azad olunur. Ona denildi ki: Bunu hangi eye dayanarak sylyorsun? O da:

Kurana dayanarak dedi. Birisi: Kurann hangi ayetine dayanarak? dedi. O da: (Allaha, rasule ve sizden olan ulul emre itaat ediniz) (Nisa: 4/59) mer (r.a.)de ulul emirlerdendi, dedi.8 Veki dedi ki:mer ve Ali bir ey hakknda gr biriine varrlarsa o emirdir. bni Mesud yemin ederek:Srat mstakim cennete girinceye kadar merin zerinde sebat gsterdii eydir. Her halukarda sahabeler merin gr zereydiler, onun asrnda onun zerinde icma ettiler, phesiz kendinden sonra muhalefet eden olsa da hak budur, feraiz (miras hukuku) meselelerinde -avl, ana baba ve koca ve ana baba ve kar meselesi gibi- anneye te bir verilir hkm gibi, ihramdayken cimada bulanan kimse hakknda nskne devam eder ve tekrar kaza etmesi ve ceza kurban kesmesi gerekir diye hkmetmesi gibi, (S:48) kocas kaybolan kadn hakkndaki hkm gibi, dier halifeler de ona uymulardr, boamay bir anda yapma hakknda, mtann haraml konusunda insanarn icma gibi, zorla (savala) alnan topraa hara ve divan koymas gibi, kendilerine kotuu artlarda zimmet ehli iin zimmet akdi vb. yapmas gibi. Bunun sahihliine merin karar verdii meselede sahabenin de icma etmesidir, onun zamannda Resulullah (s.a.v.)in u hadisine kimse itiraz etmemiti:Ryada kendimi bir kuyu banda grdm, Ebu Bekr geldi bir veya iki kova su ekti, onun su ekiinde bir topluluu Allah affedecektir, sonra mer bin Hattab geldi kovaya dnt, onun gibi boaltan grmedim, insanlar suya kandlar.Bir rivayette de: nsanlardan Hattabn olu gibi su eken dahi grmedim eklindedir, bir rivayette de:Hatta havuzu fkrr olarak terk etti9 eklindedir.
19(1) Hadis sahihtir, ibni merden Ahmed ve Tirmizi, Ebu Zerden Ebu Davud ve Hakim, Ebu Hureyreden Ebu Yala, ibni Ebi eybe ve Hakim, Bilal ve Muaviyeden Taberani Kebirde tahric etti. (2) bni Ebi Hatim Malikten rivayetle tahri etti. (3) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti (5/298). (4) bni Mende sahabe bahsinde tahric etti. (5) bni Ebi eybe tahric etti. (6) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 4/320. (8) Said bin Mansur krimeden tahric etti. (9) Hadis sahihtir, Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Hureyre ve ibni merden tahric etti, yine Tirmizide ibni merden tahric etti.

Halifeler raid diye vasfedildi, nk onlar hakk bilip onunla hkmettiler. Raid azmn zdddr, azm hakk bilir, onun tersini yapr. Bir rivayette de:Hidayete erdirilmi eklindedir. Yani Allah onlar hakka hidayet eder ve haktan saptrmaz. ksm vardr, raid, avi, dall, raidler hakk bilir ve tabi olur, aviler hakk bilir tabi olmaz, dall (sapklar) hakk tamamen bilmeyenlerdir. Herbir raid hidayettedir, herbir tam hidayet ehli raiddir, nk hidayet hak bilip onunla amel etmekle tamamlanr. Az dilerinizle srnz sz sk yapmaya kinayedir. Nevaciz:Az dilerdir. Sonradan karlanlardan saknn, munhakkak her bidat sapklktr sz mmeti sonradan karlan bidatlardan sakndrmaktr. Onu u szle kuvvetlelndirdi:Her bidat sapklktr. Bidatla murad eriatta:Kendisine iaret eden bir temeli olmayan, sonradan karlan ey demektir. eriatta delili olan ey eran bidat deildir, her ne kadar szlkte bidat olsada bile. Mslimin sahihinde1 Cabir (r.a.) Peygamber (s.a.v.)in hutbede yle buyurduunu rivayet etti:Szlerin en hayrls Allahn kitabdr, hidayetin hayrls Muhammed (s.a.v.)in hidayetidir. lerin en erlileri sonradan karlanlardr, herbir bidat sapklktr. Bunu Tirmizi ve ibni Mace Kesir b. Abdullah el-Mzeni -zayflk var-den tahric etti, o da babasnda, o da dedesinden Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti:Kim sapk bir bidata uyarsa o bidattan Allah ve rasul raz olmaz, o kii zerine onunla amel edenlerin gnahlar kadar gnah vardr, vebal o (gnahkarlarn) gnahndan (birey) eksiltmez.2 mam ahmet Gudayf b. Haris es-Smaliden yle dediini rivayet eder: Abdulmelik b. Mervan bana bir eli gnderip dedi ki:Biz insanlar iki ey zerinde topladk:Cuma gn minberlerde elleri kaldrmak, sabah ve ikindi namazlarndan sonra kssa anlatmak. (1) Hadis sahihtir. Ahmet, Mslim, Nesai ve ibni Mace Cabirden rivayetle tahric etti. (2) Amr b. Avftan Tirmizi ve ibni Mace tahric etti. (Camiul usul:10/346) Buhari Rasulullahn (s.a.v.) snnetlerine uyma babnda:9/166 bni Mesuddan u lafzla tahric etti: Szlerin en gzeli Allahn kitabdr, hidayetin en gzeli Muhammedin (s.a.v.) hidayetidir, ilerin en erlisi sonradan karlanlardr, muhakkak ki vadolunduunuz gelecektir, sz aciz brakclar deilsiniz yani diriltilmekten kurtulacak deilsiniz. Dedi ki: O ikisi benim yanmda sizin bidatnzdr, onlardan birini de kabul etmem, nk Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Bir kavim bir bidat ortaya karrsa snnetten de bir snnet kaldrlr (kaybolur)1 Snnete yapmak bidat karmaktan daha hayrldr. bni merin de buna benzer sz rivayet edildi. Rasulullahn (s.a.v.): Her bidat sapklktr sz iinden hibir eyin darda kalmad kapsaml bir szdr, bu dinin temelinden bykbir temeldir ve Rasulullahn u sznn benzeridir: imizde ondan olmayan bir iz karan kimsenin (o eyi) reddolunur.2 Her kim dinde dayana olmayan birey ortaya karrda dine aittir derse o ey sapklktr, din ondan uzaktr, bu hususta itakad, amel, ak ve gizli szler ayndr. Selefin sznde baz bidatlar gzel grme hadisesi ise, o szlkteki bidatlar yoksa, eriattaki bidatlar deildir. mer (r.a.)in insanlar teravihte mescidde bir imamn arkasnda topladktan (ve namazdan) ktktan sonra bu ne gzel bidattr, demesi de

bu ksmdandr. Onun yle dedii de rivayet edilir:Eer bu bidatsa ne gzel bidattr.3 bey b. Kabn yle dedii rivayet edilir: Bu i olmad, mer (r.a.) dedi ki:Biliyorum, fakat gzeldir. Onun (bey b. Kabn) murad:Bu i bu ana kadar byle deildi, fakat eriatta dayanaca temel, asl mevcuttur. Peygamber (s.a.v.) teravihe tevik ediyordu, onun zamannda insanlar mescidde dank cemaatlar ve tek tek olarakta klyorlard, kendisi de ramazanda ashabyla bir ok gece kld, sonra zerlerine farz olur korkusuyla ve bundan aciz olurlar korkusuyla kand. Bu tehlike Peygamber (s.a.v.)den sonra ortadan kalkt.4
(1) Hadis zayftr. Ahmed, Bezzar veMuhammed b. Nasr el-Mervezi snnette tahric etti. Heysemi Mecmauz-Zevaidde: (1/188) dedi ki: erisinde Ebu Bekir b. Abdullah b. Ebi Meryem var, onun hadis mnkerdir. Yine bunu Taberani Abdulmelik kssas olmadan u lafzla tahric etti:Hangi kavim peygamberinden sonra din hususunda bir bidat kardysa, snnetten de o miktarda zayi etmitir. (2) Bu Buhari ve Mslimin daha nceki geen beinci hadisidir. Aye (r.a.)den rivayet edilmitir. (3) mam Malik Muvattada, Buhari Abdurrahman b. AbdulKariden tahric etti. (Neyllevtar: 3/51). (4) Hadis sahihtir, Ahmet, Buhari ve Msllim ittifak ettiler. Aye (r.a.)den rivayet edildi. (Neyll evtar:3/51). Peygamber (s.a.v.)den:Son on gnde ashabyla tek gecelerde klyordu1 eklinde de rivayet vardr. O (s.a.v.) raid

halifelerinin snnetine uyulmasn emretti, bu da raid halifelerin snnetinden oldu. nsanlar mer, Osman ve Ali (r.anhm) zamannda bu i zerinde toplandlar (icma ettiler). Cumann ilk ezan da bundandr.2 Bunu insanlarn ihtiyacndan dolay Osman (r.a.) ekledi ve Alide kabullendi, mslmanlar bu ekilde yapt, ibni merden yle dedii rivayet edildi:O bidattr.3 Herhalde babasnn ramazan teravihi de kastettii manay kastetmitir. Zeyd b. Sabitin mushaflarn toplanlpta tek bir kitapta toplanmas hakknda, Ebu Bekir ve mere (r.a.) yle demesi de bu misaldendir:Peygamber (s.a.v.)in yapmadn siz ikiniz nasl yaparsnz?. Sonra bu iin maslahat olduunu bildi, ve toplanlmasna uyum gsterdi,4 Peygamber (s.a.v.) vahyin yazlmasn emrediyordu, onun ayr ayr yazlmasyla, topluca yazlmas arasnda fark yoktu, hatta toplanmas bir arada yazlmas daha uygundu. Osmann (r.a.) mmeti bir mushaf zerinde toplamas ve mmetin dalma, ayrla dmesi korkusuyla, dierlerini yok ettirmesi de bundandr. Bu ii Ali (r.a.) ve sahabenin ounuu gzel grd ve bu da maslahatnta kendisi oldu. mer (r.a.) ve bakasnn durupta, zekat men edenler hakknda Ebu Bekirin (r.a.) syledii sz de byledir. Sonra Ebu Bekir mere eriattaki dayanan aklad ve insanlar buna da uyum saladlar. Kssalar da bu misaldendir. Gudayf b. el Harisin:Bidattr, sz daha nce geti. Hasan (Basri) dedi ki: Bu bidattir, ne gzel biattr, nice davet var icabet olunur,ihtiya giderilir, nice faydal karde vardr. Bunlar toplumsal heyetin belirli bir vakitte bidat olarak kasetti, Peygamber (s.a.v.)in insanlara vaaz verdii (S:52) belli bir vakti yoktu, cuma ve bayram hutbeleri hari, ancak bazen insanlara hatrlatmada bulunuyordu veya hatrlatmaya insanlarn ihtiya duyduu anda onlara hatrlatyor, retiyordu. Daha nce ibni Mesudun her perembe gn vaazda bulunduu getii gibi, sonra sahabe belli bir vakit tayini zerine icma (gr birlii) ettiler. Sahihi Buharide5 ibni Abbasn yle dedii rivayet edildi: Cuma gn insanlara bir kere konu (vaaz ver), kabul etmez (az grrsen) iki kere, ok istersen kere konu ve insanlar usandrma.
(1)Teravih namaz hakknda sahih hadistir. Ebu Zerden Ahmet, Ebu Davud, Tirmizi (806) tahric etti ve dorulad ve yine Nesai ve ibni Macede tahri etti. evkani dedi ki:Snen ehli adamlarna gre, hadisin isnadnn adamlar, sahih rivayet adamlardr. (Neyll evtar: 3/50). (2) Hadis sahihtir, Ahmet, Buhari, Ebu Davud, Nesai, Tirmizi, bni Mace Saib bin Yezid (r.a.)den yle dediini rivayet etti: Peygamber (s.a.v.), Ebu Bekir ve mer zamannda, cuma gn ezan imam minber zerine oturunca idi, Osman gelip insanlar oalnca, nc ary ekledi, Peygamber (s.a.v.)in bir kii dnda mezzini yoktu(Neyll evtar: 3/262) (3) Bunu ibnu Ebi eybe tahric etti. (4) Kssa sahihi Buharidedir. -Cemul Kuran bab:6/314 ve sonras, mniriye basks, Tirmizinin camiinde: (3102)dedir- Kurann tefsiri bablarnda:8/260 ve sonrasndadr. Msnedde1 Aye (r.a.)den rivayet edildi, o buna benzer ekilde Medine ehlinin kssaclarna tavsiye etti. Onun Ubeyd b.

Umeyre yle dedii rivayet edilir: nsanlara bir gn konu, bir gn terket.2 mer b. Abdulazizin kssacya (kssa anlatana) gnde bir kere kssa anlatmasn emrettii rivayet edildi. Onun yle dedii de rivvayet edilir: nsanlar rahat tut, onlara arlk yapma, kssalar cumartesi ve sal gnleri terket. Hafz Ebu Nuaym3 brahim bin Cneyde isnadla rivayetetti ki, brahim bin Cneyd dedi ki:Bize Harmele bin Yahya anlatt dedi ki:afinin yle dediini duydum. Bidat ikidir. vlen bidat ve knanlan bidattr. Snnete uyan vlm, uymayansa knanlmtr. mer (r.a.)in u szyle delil gsterdi: Bu ne gzel bidattr. afiinin murad nceden zikrettiimiz, knanm bidatn eritta mracat edilecek kayna olmayan eydir, eriatta bidat budur snnete uyan ve vlen bidatsa:Snnete kendisine mracat edilecek dayana olan eydir. Bu ancak lugatte bidattr, eriatta snnete uyduu iin bidat deildir. afiiden bunu aklayan dier bir sz rivayet edildi, yle dedi: Sonradan karlanlar iki eittir. Kitaba veya snnete ve esere veya icmaya uymayan, sonradan karlanlar iki eittir. Kitaba veya snnet veya esere veya icmaya uymayan sonradan karlandr. Bu sapk bidattr. Hayr eyden sonradan karlan hakknda kimsenin itiraz yok ve knanmamtr.4

(1) Ahmetin Msnedinde, isnad sahihtir. (2) bni Sad tabakatnda, Aye (r.a.)nin Ubey b. Umeyre hatrlatmann hafif tutulmasn tavsiye etti, hatrlatmann ar olduunu syledi. (3) Ebu Nuaym Muhammed b. dristen Hilyede rivayet etti. (9/113). (4) Beyhaki afinin menkbeleri (1/468-469)da tahric etti.

Sonradan kan ve alimlerin gzel bidatn, snnette dayana var m, yok mu diye ihtilaf etmedikleri bir ok itebyledir. Hadisin yazlmas bunlardandr, mer (r.a.) ve sahabeden bir gurup onu yasaklad, ounluksa ona ruhsat verdi ve onun iin snnetten delil getirdiler. Hadis ve Kurann tefsirinin yazlmas da bu saylanlardandr, alimlerden bir topluluk kt grd, ounluu ise ruhsat verdi. Helal, haram ve benzeri eyler iki reyin (grn) yazlmas hususundaki ihtilaflar da byledir, sahabe ve tabiinden nakledilmemi olan muamelat ve kalp amelleri hakknda ok sz sylemekle ilgili ihtilaflar da bu saylardandr. mam Ahmet bunlarn ounu kerih gryordu. nk selefin ilimlerinden bu zamanlar uzak kald. Onlar zamannda mevcut olan ilimle daha sonra karlanlarn birbirinden ayrtedilmesi iin imam Ahmet bunlarn ounu kerih grd ve snnetle bidatn bilinmesi iin kerih grd. bni Mesuddan (r.a.) sahih olarak yle dedii rivayet edildi:Siz bu gn ftrat zere oldunuz, ancak siz sonradan bir eyler karacaksnz ve sizin adnza bir eyler karlacaktr, sonradan karlan bir ey grdnz zaman ilk hidayeti (Rasulullah (s.a.v.) zamanndakileri) aln.1 bni Mesud bunu raid halifeler zamannda syledi. bni Mehdi Malikin yle dediini rivayet etti:Peygamber (s.a.v.) Ebu Bekir, mer ve Osman zamannda bu gibi hevalardan (nefsani eylerden) yoktu.2 Malik sanki usulu dindeki hariciler, rafiziler, mrcie ve benzeri gibi paralanmaya iaret ediyor. Bunlar mslmanlar tekfir ediyor, kanlarn ve mallarn helal sayyor veya cehennemde ebedi kalacaklarn sylyorlar veya bu mmetin sekinlerini fask sayyorlar veya bunun aksini sylyorlar ve masiyetler ehline zarar vermeyecek zannediyorlar, cehenneme tevhid ehlinden kimsenin girmeyeceini sylyorlar. Bundan daha ar da Allahn fiilleri kaza ve kaderi hakknda sylenen szlerdir, kimisi yaland ve bu ekilde Allah zulmden tenzih ettiini zannetti. Bundan ar da Peygamber (s.a.v.) sahabe ve tabiilerin sustuu Allahn zat ve sfatlar hakknda sonradan konuulan eylerdir.
(1) Muhammed b. Nasr el-Mervezi Snnette tahric etti rakam: 80. snad sahihtir. (2) Bunu Hafz ibni Hacer Fethul Baride zikretti:(13/253).

Bir topluluk bu hususta kitap ve snnette gelmi olan eylerin ounu nefyetti ve akln tenzih etmeyi gerektirdii eyleriden Allah tenzih ettiklerini zannettiler ve bunun Allah hakknda imkansz olduunu zannettiler. Bir toplulukta onu ispat etmekle yetinmediler ve yaratlmlara kyasla lazm olan eyleri de ispat ettiler. Bu eyler mmetin susmasyla gslerinde yerleti. Sahabe ve tabiinden sonra bu mmet iinde sonradan karlandan:Sadece reyle helal ve haram hakknda konumak ve reye ve akli kyaslara zt olduu iin bu hususta snnette gelmi olan eylerden ounu reddetmek. Daha sonra ortaya karlanlardan. Gerekte zevk ve keif hakknda konumak. Hakikatn eriata zt olduunu zannettiler. Muhabbetle beraber marifetin tek bana yeterli olduunu zannettiler, amellere ihtiya olmadn ve onlarn perde olduunu veya eriata ancak avamn muhta olduunu zannettiler. Ve buna da kitapa, snnete ve mmetin icmana muhalefeti kesin olan zat ve sfat hakknda konumalarda eklendi. (Allah dilediini doru yola iletir) (Bakara: 2/213) Y RM DOKUZUNCUHAD S (Sahibini Cennete Girdiren Ameller) Muaz bin Cebel (r.a.)den yle dedii rivayet edildi:Ey Allahn rasul beni Cennete girdirecek ve cehennemden uzaklatracak ameli bana haber ver dedim, buyurdu ki: Sen byk bir eyden sordun, o (ey)Allahn kendisine kolay kld kimse iin kolaydr. Hibir eyi ortak komadan Allaha ibadet edersin, namaz klar, zekat verirsin, ramazan orucunu tutar ve haccedersin. Sonra buyurdu ki:Sana hayr kaplarn gstereyim mi?Oru kalkandr, suyun atei sndrd gibi sadaka hatay giderir, geceleyin adamn kld (tehecct) namaz da (byledir). Sonra u ayeti okudu:(Korkuyla ve umutla rablerine yalvarmak zere (ibadet ettikleri iin) vcutlar yataklardan uzak kalr ve kendilerine verdiimiz rzktan Allah yolunda harcarlar. Yaptklarna karlk olarak, onlar iin ne mutluluklar hazrlandn hi kimse bilemez) (Secde: 32/16-17), sonra buyurdu ki: Sana iin ban, onun direini ve u noktasn haber veryim mi? Evet, ey Allahn Rasul dedim. Buyurdu ki: in ba slamdr, onun direi namazdr, zirvesi (ve noktas) cihaddr. Sonra buyurdu ki:Btn bunlarn zn haber vereyim mi? Evet, ya Rasulullah dedim. Dilini tuttu ve: Buna engel ol buyurdu. Ey Allahn rasul biz konutuumuz eyden sorumlu tutulacak myz? dedim. Buyurdu ki: Annen seni yitirsin ey Muaz, insanlar yzleri stne veya burunlar zerine cehenneme atan dillerinin kazandndan baka nedir? Tirmizi rivayet etti ve hadis hasen, sahihtir dedi.2

(2)Hadis sahihtir, Ahmed, Tirmizi:(2619), Nesai, ibni Mace fitneler konusunda -fitnelerde dili korumak babnda- Beyhaki, Abdurrazzek, ibni Ebi eybe, Hennad bin Sirri Zhdde, Tayalisi, Taberani Kebirde ve Hakim ile ibniHibban tahric etti (Camiul usul: 10/326 ve sonras.)

Bu hadisi imam Ahmed, Tirmizi, Nesai ve ibni Mace Mamer rivayetiyle taric etti, o da Asmdan bin Ebin-Necudden o da Ebu Vailden, o da Muaz b. Cebel (r.a.)den rivayet etti. Tirmizi hasen, sahihtir, dedi. Dedii eyde iki vecihten nazar vardr. Birincisi her ne kadar yaa ona yetise de onu dinledii sabit olmamtr. Muaz amda, Ebu Vail ise kfedeydi, Ahmed gibi imamlar bu gibilerin iitmedii hususunda delil getiriyorlard. Ebu Hatim er-Razi Ebu Vailin Ebud-Derdadan hadis dinlemesi hususunda dedi ki:Ya onu grmeye uygunda kendisi Kufedeydi, Ebud-Derda ise amdayd. Yani ondan hadis dinlemedi.1 Ebu Zra Dimeki bir topluluun, Ebu Vailin meri dinledii hususunda durduklarn hikaye etti, Muazdan dinlemesi daha da akla uzaktr. kincisi: Hammad bin Seleme Asm bin Necuddan, o da ehr bin Havebden, o da Muazdan rivayet etti ve bunu imam Ahmed2 Muhtasar olarak tahric etti. Darekutni dedi ki: Doruya en fazla benziyor, nk hadis farkllkla beraber ehr rivayetiyle biliniyor. Derim ki: ehrin Muazdan rivayeti kesinlikle mrseldir ve ehr (bir Haveb) gvenilir ve zayf olduu konusunda ihtilafldr. mam Ahmed ehr rivayetiyle tahric etti o da Abdurrahman b. amdan o da Muazdan rivayet etti, yine Ahmed Urve bin Nezzal bin Urveden ve Meymun bin Ebi ebibten tahric etti, her ikisi de Muazdan rivayet etti, Urve de Meymunda Muazdan hadis dinlememitir. Muazdan baka tahriclerde var, hepsi de zayftr. Beni cennete girdirip, cehennemden uzaklatracak bir ameli bana haber ver yirmi ikinci hadisin erhinde gemiti, Ebu Hureyre ve Ebu Eyyubtan sabit ok vecihlerle Peygamber (s.a.v.) bu gibi bu gibi sorular sorulduu bildirilmiti ve Muaz hadisindekine benzer cevap vermiti. mam Ahmedin Muazdan bir rivayetinde: Ey Allahn Rasul beni hasta eden ve zen bir eyden sana sormak istiyorum dedi. Dilediini sor buyurdu. Beni Cennete girdirecek ameli bana haber ver, sana bakasn sormuyorum dedi.

(1) bni Ebi Hatimin mrsellerinde geldii gibi mrseldi. (2) Ahmed Msnedinde tahric etti, mrseldir. Bu Muaz (r.a.)n salih amellere verdii nemi gsteriyor, amellerinde cennete girmeye sebep olduunun delilidir. Allah Teala buyurdu ki:( te bu yaptklarnz sebebiyle varis klndnz cennettir) (Zuhruf: 43/72) Sizden biriniz ameliyle cennete giremeyecektir2 hadisi ise -Allah en iyi bilir- bundan murad: Ancak Allah fazl ve rahmetiyle sebep klmasa kimse bizzat ameliyle cennete giremez, demektir. Amelin kendisi de Allahn kuluna rahmetinden ve ikramndandr. Cennet ve onun sebepleri de hepsi Allahn ihsan ve rahmetindendir. Byk eyden sordun sz ise, iaret edilen hadisn erhinde, kendisine bu ekilde soranadama Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu daha nce geti:Soruyu ksa tutmusan da byk ve uzun sordun.3 nk cennete girmek, ateten kurtulmak gerekten byk bir itir, onun iin Allah kitaplar indirdi, peygamberler gnderdi, Peygamber (s.a.v.) bir adama buyurdu ki: Namaz kldnda ne sylyorsun? Allahtan cennet istiyorum, cehennemden dolay ona snyorum dedi. Senin de Muazn da dendenesi (dn dn etmesi, hafife sesle konuup istemesi) gzel ol buyurdu. Bununla dualarnn okluuna istemedeki gayretlerine iaret ediyor. Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki:Onun etrafnda dnyoruz. Bir rivayette de:Benim Muazn mrldanmas ancak Allahtan cennet istemek, cehennemden snmaktan baka nedir.4 Bu Allahn kendisine kolay kld kimseye kolaydr.Baarnn tamamnn Allahtan olduuna iarettir. Allah kime hidayeti kolaylatrrsa hidayet bulur, kime kolaylatrmazsa ona da nasip olmaz, Allah Teala buyurdu ki:(Artk kim verir ve saknsa, en gzeli de tasdik ederse, biz de onu en kolaya hazrlarz. Kim cimrilik eder, kendini mstani sayar, en gzeli de yalanlarsa, biz de onu zora hazrlarz) (Leyl: 92/5-10)
(2) Hadis sahihtir. Ahmed, Buhari, Mslim, Nesai, ibni Hibban tahric etti. Buharinin lafz: Sizden birinizi ameli cennete girdirmeyecektir. Seni de mi? dediler. Beni de, buyurdu. Ancak Allahn beni rahmet ve fazlna bomas mstesnadr buyrudu. (Camiul usul: 1/213). (3) Tahrici nce geti. (4) Hadis sahihtir, Ahmed, Ebu Davud, ibni Mace Ebu Hureyreden rivayetle tahric etti. Dendene:Adamn bir ey konumas, sesinin duyulup anlalmamasdr. (Nihaye: 2/137)

Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki:Amel ediniz, herkese yaratld ey kolay klnacaktr, saadet ehli ise saadet ehlinin ameli onlara kolaylatrlacaktr, ekavet (cehennem) ehli ise onlara da ekavet ehlinin ameli kolaylatrlacaktr, sonra ayeti okudu.1 Peygamber (s.a.v.) duasnda: Beni hidayet et, hidayeti bana kolaylatr.2 diyordu. Allah peygamberi Musa (a.s.)n duasnda yle dediini haber verdi: (Rabbim yreime genilik ver, iimi bana kolaylatr) (Taha: 20/25-26) bni mer yle dua ediyordu: Ey Allahm kolaya beni muvaffak eyle, zordan beni uzaklatr. aret edilen hadisin erhinde cennete girmenin slamn be rknyle yapmakla olduu daha nce getir. Onlar da:Tevhid, namaz, zekat, oru ve hactr.

Hayr kaplarn sana gstereyim mi? Cennete girmeyi slamn farzlarna balaynca, daha sonra nafilelerden hayr kaplarn gsterdi, muhakkak Allah velilerinin en stn farzlar yerine getirdikten sonra nafilelerle Allaha yaklaanlardr. Oru kalkandr. Bu sz Peygamber (s.a.v.)de bir ok vecihlerle sabittir, imam Ahmed u ziyadeyle tahric etti.4 Oru kalkandr ve cehennemden koruyucu kaledir.
(1) Hadis sahihtir. Ali b. Ebi Talibten, Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davut, Tirmizi, ibni Mace, Taberani Kebirde ibni Abbas ve mran b. Husayndan tahric etti onun baka bir lafz da var. Buhari, Mslim, Ebu Davud mran bin Husayndan tahric etti onun baka bir lafz da var Buhari, Mslim, Ebu Davud mran bin Husayndan tahric etti, yledir:Herkes yaratld ey iin amel eder veya kolay klnan ey iin amel eder(Camiul usul:10/514-516,Camius Sair: 1/48). (2) Hadis sahihtir ibni Abbastan Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi, ibni Mace Nesai, Buhari Edebul Mfredde:(664-665) ve Hakim tahri etti, ibni Hibban dorulad. (4) mam Ahmed Msnedde gzel bir isnadla tahric etti ve yine Beyhakide tahric etti (Terib ve terhib s: 83, s. 279).

Osman b. Ebil Asdan rivayetle yine tahric etti, Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Sizden birinizin savaa kar kalkannz gibi oru cehenneme kalkandr.1 Cabir (r.a.) Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti:Rabbimiz azze ve celle buyurdu ki:Oru kalkandr, kul onunla atee kar korunur.2 mam Ahmed ve Nesai Ebu Ubeyde (r.a.)nin Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti:(Gybet ve yalan gibi eylerle) yaralamazsa oru kalkandr3 Sahihaynda tahric edilmi Ebu Hureyre hadisi yledir:Oru kalkandr, sizin birinizin gn oru olursa, kt laf konumasn, fasklk yapmasn, cahillik etmesin, bir adam ona sverse, ben oruluyum desin.4 Selefin bazs dedi ki: Gybet orucu paralar, tevbe istifar onu geri yamalar (paralar yeri onarr), sizden biri paralanmam bir oru tutabiliyorsa yapsn. bnul Mkender dedi ki:Orulu gybet ederse (orucu) paralar, istifar ederse yamalar. Bunu Taberani5 nazarl bir isnatla Ebu Hureyreden merfu olarak tahric etti: Onu paralamadka, oru kalkandr. Onu ne ile paralar? denildi. Yalan ve gybet ile buyurdu. Kalkan:Kulun korunduu eydir, savata darbeden kendisini koruyan kalkan gibi, ayn ekilde oruta sahibini dnyada gnahlardan korur, Allah teala buyurdu ki:(Ey iman edenler!Sizden nceki mmetlere farz klnd gibi size de oru farz klnd. Umulur ki korunursunuz) (Bakara: 2/173) gnahlara kalkan olursa, ahirette de cehhennme kalkan olur.
(1) Hadis sahihtir. Ahmed, Nesai, ibni Mace ve ibni Huzeyme tahric etti. (Terib ve tertib:2/83). (2) Hadisi kudsidir. Beyhaki ve Ahmed gzel bir isnadla tahric etti. (Terib ve terhib:2/83, Mecmauz Zevaid: 3/180). (3) Hadis hasendir. Ahmed, Nesai, Darimi ve Beyhaki tahric etti. (Camiul usul: 10/279). (4) Tahrici nce geti. (5) Taberani Evsatta tahri etti. Heysemi dedi ki: Senedinde Rabi bin Bedir var o zayftr. (Mecmauz Zevaid: 3/171).

Dnyada kimin gnahlara kalkan yoksa, ahirette de cehenneme kar kalkan yoktur. bni Mirdeveyh Ali (r.a.)den yle dediini tahric etti: Allah Zekeriyya olu Yahyay srailoullarna be kelime ile gnderdi ve hadisi uzunca zikretti, ierisinde u cmle de var:Allah size oru tutmanz emrediyor, bunun misali, sava iin kalkan alpta dmannn zerine yryen adam gibidir, ne taraftan kendisine saldrlrsa korkmaz. Baka bir vecihle bunu Ali (r.a.)den mevkuf olarak tahric etti orada da yle dedi:Orucun misali silahn kuanm (klcn keskinletirmi), dmann kurununun kendisine ulamayacan zanneden adamn misalidir, bylece oructa kalkandr.1 Suyun atei sndrd gibi sadaka dahatay giderir. Bu sz Peygamber (s.a.v.)den baka vecihlerle de rivayet edildi. mam Ahmed ve Tirmizi tahric etti, Kab bin Ucra Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti:Oru koruyucu kalkandr. Atein suyu sndrd gibi sadaka hatay giderir.2 Taberani ve bakas mana ile Enesden merfu olarak tahric etti, Tirmizi ve ibni Hibban sahihinde Enesden tahric etti, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki:Gizli sadaka Rabbin gadabn sndrr, kt lm def eder.3 Hseyin olu Alinin geceleyin srtnda ekmek tayp fakirleri arad ve yle dedii rivayet edilir:Muhakkak gecenin karanlnda sadaka Rab azze ve cellenin gadabn sndrr,4 Allah Telala buyurdu ki: (Eer sadakalar aktan verirseniz ne ala!Eer, onu fakirlere gizlice verirseniz, ite bu sizin iin daha hayrldr. Allah da bu sebeble sizin gnahlarnz rter). (Bakara: 2/271) Sadaka ile mutlak olarak veya gizli sadaka ile gnahlarn balanacana delil gsterdi.
(1) (Bezzar, Ebu Nuaym ve Askeri Mevaizde tahric etti (Suyutinin Camiul Kebiri, ve Kenzul Ummal). (2) (Ahmed Cabirden, Tirmizi Kab b. Ucradan tahric etti ve: Hasen garibtir dedi. (Camit Tirmizi: 614). (3) Tirmizi Enesden tanric etti. (Tergib ve Terhib: 2/30). (4) Ebu uaym Haydaden tahric etti: 3/135 ve sonras).

Gecenin ierisinde adamn kld namaz. Yani sadaka gibi ayn ekilde hatay giderir, buna imam Ahmedin1 Urve bin Nezzaldan tahric ettii u hadis delildir, Muaz (r.a.) dedi ki: Peygamber (s.a.v.) ile Tebk savandan geldim... ve hadisi zikretti, ierisinde u cmle vardr: Oru kalkandr, sadaka ve gece kyam (gece ibadeti) hatay giderir.

Sahihi Mslimde2 Ebu Hureyre (r.a.)nin Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduuna rivayet ettii tahric edildi: Farz (namaz)dan sonra namazn en stn gece namazdr. Sahabeden bir topluluktan rivayet edildi ki: Gnahlardan dolay insanlar atete yaklrlar, farz namazlarna kalktka gnahlarn giderirler. Bu nazarl ok vecihlerle rivayet edildi. Ayn ekilde gece namaz hatalar giderir, nk o nafile namazlarn en stndr. Tirmizi de Bilal (r.a) Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Sizin zerinize gece namaz gerekmektirdir, nk o sizden nceki salihlerin adetidir, muhakkak gece namaz Allah azze ve celleye yaklamaya vesiledir, gnahlardan men edicidir, ktlklere kefarettir, cesedden de hastal kavucudur. Yine Ebu mamenin (r.a.) Peygamber (s.a.v.)den buna benzer rivayetini tahric etti, mevkuf daha sahihtir.4 Daha nce geti gizli sadaka hatay giderir, rabbn gazabn sndrr, gece namaz da byledir.
(1) Ahmed Msnedinde tahric etti. (2) Hadis sahihtir, Mslim, Tirmizi, Ebu Davud ve Nesai tahric etti. (Camiul usul 10/173). (3) Hadis hasendir, Ktb Sitte arasnda Tirmizi yalnzca tahric etti. (3544) Hakim, Beyhaki ve Tirmizi Ebi mameden tahric etti, Ahmed, Tirmizi, Hakim ve Beyhaki Bilalden, ibni Asakir Ebud Derdadan, Taberani Selmandan, ibni Snni Cabirden tahric etti (Camius Sair 2/65). (4) Ebu Nuaym Hilyede: (4/167 ve 5/36) merfu olarak, ve mevkuf olarak: (7/238)de tahric etti. Mevkuf olarak sahih bir isnatla Abdurrezzak ve Taberani tahric etti.)

Sonra Resulullah (s.a.v.) u ayeti okudu: (Korkuyla ve umutla raslerine yalvarmak zere (ibadet ettikleri iin) vcutlar yataklardan uzak kalr ve kendilerine verdiimiz rzktan Allah yolunda harcarlar. Yaptklarna karlk olarak onlar iin ne mutluluklar saklandn hi kimse bilemez) (Secde: 32/16-17) Peygamber (s.a.v.) gece namazn faziletini aklamak iin bu iki ayeti okudu. Enes (r.a.) den rivayet edildi ki: Bu ayet yats namazn beklemek hakknda nazil oldu, bunu Tirmizi tahric etti ve dorulad2 yine bu ayet haknda yle dedii rivayet edilir: Akam ile yars arasnda nafile klyorlard, bunu da Ebu Davud tahric etti.3 Bunun gibi Bilalden rivayet edildi, Bezzar4 zayf bir isnatla tahric etti. Btn bunlar bu ayet lafznn geneline girer, Allah kendisine dua iin vcutlar yataklardan uzaklaan vd, bu Allah zikretmek ve dua iin uykuyu terkedenleri de kapsar, akamla yats arasnda nafile klanlar da, yats namazn uyumadan klmak iin bekleyenleri de kapsar, zellikle uyku ihtiya annda farz yerine getirmek iin nefisle mcadele etmek byledir. Peygamber (s.a.v.) yats namazn bekleyen kimse iin yle buyurdu: Siz namaz beklediiniz mddete namazdasnz5 buna uyuyup ta tehecct iin uykudan kalkan da dahildir, bu mutlak olarak nafilelerin en faziletlisidir, buna fecrin douunda uykuyu terkedipte sabah namazn klmayan kalkan da belki dahildir, zellikle uykunun ar bast bir zamanda byledir bunun iin sabah ezannda mezzinin namaz uykudan hayrldr demesi meru klnmtr. Gece iinde adamn namaz gecede teheccdn en faziletli vaktini hatrlatlmasdr, o da: Gece yarsndan sonradr.
(2) Tirmizi tahric etti: Akamla yats arasnda uyanyorlar ve namaz klyorlard. (3) Ebu Davud u lafzla sahih bir isnatla tahric etti:Akamla yats arasnda uyanyorlar ve namaz klyorlard. (4) Hadis zayftr, Bezzar eyhi Abdullah bin ebibten rivayetle Bilalden tahric etti Heysemi Mecmada: (7/90) dedi ki: Zayftr. (5) Hadis sahihtir, Enesten rivayetle: Ahmet, Buhari, Mslim Ebu Davud, Tirmizi ve Nesai tahric etti. (Camiul usul (5/394-395).

Nesai ve Tirmizi Ebu mameden yle dediini tahric etti: Denildi ki: Hangi dua daha fazla iitilir (kabul grr)? Gecenin sonuna doru yaplan ve farz namazlarn arkasndan yaplan (duadr) buyurdu. bni Ebid Dnyada tahric etti lafz yledir: Bir adam Peygamber (s.a.v.)e geldi ve dedi ki: Namazn hangisi daha faziletlidir? Gece yarsndaki (namazdr) buyurdu. Hangi dua daha fazla kabul edilir? dedi. Farz namazlarn ardndan yaplan buyurdu.1 Nesai tahric etti Ebu Zer (r.a.) dedi ki: Peygamber (s.a.v.)e: Gecenin hangi (blm) daha hayrldr diye sordum. Gecenin hayrls ortasdr buyurdu.2 mam Ahmet tahric etti. Ebu Mslim dedi ki: Ebu Zerre dedim ki: Gecenin hangi blmnde kyam etmek (gece namaz klmak) daha hayrldr. Dedi ki: Bana sorduun gibi Peygamber (s.a.v.)e sordum buyurdu ki: Gecenin ortas veya gecenin yarsnda, bunu yapan azdr.3 Bezzar ve Taberani tahric etti. bni mer (r.a.) dedi ki: Peygamber (s.a.v.)e gecenin hangi blmnde duaya daha fazla icabet olur, diye soruldu. Gecenin ortasndakine buyurdu. Bezzar rivayetinde unu ekledi: Son ksmndakine.(4) Tirmizi tahric etti Amr bin Abse Peygamber (s.a.v.)in yle dediini iittim dedi: Rabbim kula en yakn olduu (zaman) gecenin son ksmdr, bu saatte Allah zikredenlerden olmaya gcn yetiyorsa, byle ol buna mam Ahmette dorulad ve tahric etti lafz udur: Ey Allahn Rasul saatlarin hangisi daha faziletlidir? dedim;

Gecenin son blmdr buyurdu. Yine bir rivayette: Gecenin son blmnde duaya daha fazla icabet olunur onun bir rivayetinde: Ey Allahn Rasul dier saatlerden, Allaha daha yolun olun saat var mdr? dedim, Gecenin son blmdr buyurdu. bni Macede bunu tahric etti, lafz yledir: Gecenin yarsdr.
(1) Hadis munkat muanandr, Tirmizi, Nesai, Beyhaki ibni Adiy, Taberani Ebu mameden tahric etti, o da Amr bin Abseden rivayet etti, ibni Huzeyme ve ibni Hacer bunu dorulad, Tirmizi hasendir dedi (Camiul Usul 6/178, Neyll evtar 3/56, Mecmauz Zevaid: 2/264). (2) Nesai Snende, Buhari tarihinde tahric etti. (3) (Hadis zayftr, Ahmed tahric etti, senedinde Muhacir bin Mahled var, o zayftr. Ebu Hatim dedi ki: Hadisi gevektir. (Mizanus itidal: 4/394). (4) Bezzar, Taberani (Kebir, Evsat ve Sairde) tahric etti. Heysemi Mecmauz Zevaidde dedi ki: (10/155). Bezzar ve Kebirin adamlar sahih rivayet adamlardr).

mam Ahmed bir rivayetinde Amr bin Absenin yle dedii rivayet etti: Ey Allahn Rasul, daha faziletti olan bir saat var mdr dedim. Allaha (rahmeti) geceleyin iner, (Allah) irk haricindekileri balar buyurdu.1 Denildi ki: Gecenin ii mutlak kulland zaman ortasdr, eer son ksm denilirse: Murad ikinci yarnn ortasdr, o da alt blmn beinci blmdr, o vakit ilahi rahmetin ini vaktidir. Sana iin ban, direini ve zirvesini haber vereyim mi? Evet ya Rasulullah dedim. Buyurdu ki: in ba slam, direi namaz, zirvesi cihaddr. mama Ahmedin ehr b. Havebden, onun da ibni anmdan onun da Muaz (r.a.) bana dedi ki: Eer dilersen sana bu iin ban, bu dini kvamn ve zirvesini sana anlatrm. Evet dedim. Allahn Nebisi (s.a.v.) bana buyurdu ki: Bu iin ba eriki olmayan tek olan Allahtan baka ilah olmadna ehadet etmen, Muhammedin onu kulu ve rasul olduuna ehadet etmendir, bu iin kvam namaz dosdoru klman ve zekat vermektir, onun zirvesi Allah yolunda cihaddr. Ben insanlarla namaz klncaya, zekat verinceye, Allahtan baka ilah olmadna, Muhammedin Allah rasul olduuna ehadet edinceye kadar savamakla emrolundum. Eer hak mstesna buna yaparlarsa kanlarn ve mallarn korumulardr ve hesaplar Allaha aittir. Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Muhammedin Allah rasul olduuna ehadet edinceye kadar savamakla emrolundum, eer hak mstesna bunu yaparlarsa kanlarn ve mallarn korumulardr ve hesaplar Allaha aittir. Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Muhammedin nefsi kudret elinde olan Allah yemin olsun ki: Farz namazdan sonra cennet dereceleri istenilen bir i urunda bir yz yaralanr, bir ayak tozlanrsa Allah yolunda cihad gibidir, kulun mizan Allah yolunda infak ettii hayvann veya zerinde Allah yolunda yk tanmas iin verdii hayvan (sevabnn arl kadar) (hi bir iyilik) ar basmamtr ve; Peygamber (s.a.v.) eyden haber verdi: in ba, direi ve zirvesinden. in ba, iin bayla slam kastediyor, bunu tefsiri baka rivayette iki ehadet olarak gelmitir. O ikisi kabul etmeyen mslman deildir. Dinin kvam, direi ise namazdr, dier rivayette: Namaz klmak ve zekat vermektir Zirvesi ise -o en ycesi ve ykseidir, cihaddr- bu farzlardan sonra en faziletli olduuna delildir.
(1) Hadis sahihtir. Ahmed, Tirmizi, Nesai, bni Mace, Taberani Dua blmnde tahric etti. bni Huzeyme dorulad. (Camiul Usul: 6/178).

Bu alimlerden imam Ahmed ve bakasnn szdr. mam Ahmedin bir rivayetinde: Muhammedin nefsi kudret elinde olana yemin olsun ki: Namazdan sonra, cennet derecelerinden istenilen bir i urunda bir yzn yaralanmas, bir ayan tozlanmas, Allah azze ve celle yolunda cihad gibidir rivayeti aka buna delildir. Sahihaynde Ebu Zer (r.a.)in yle dedii rivayet edilir: Ey Allahn rasul amelin hangisi daha faziletlidir? dedim. Buyurdu ki: Allah iman sonra Allah yolunda cihaddr.1 Ebu Hureyre (r.a.) Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet etti: Amellerin en faziletlisi Allaha iman, sonra Allah yolunda cihaddr.2 Bu manada gerekten ok hadis vardr. Btn bunlar toplayan eyi sana bildireyim mi? Evet ya Rasulullah dedim. Bunun zerine kendi dilini tuttu ve: Buna engel ol buyurdu. Bu dili korumann hayrn temeli olduunun delildir. Kim Allaha ve ahiret gnne inanyorsa ya hayr sylesin ya da sussun3 hadisinin erhi esnasnda bu mana zerine kelam daha nce geti. Allaha iman ettim, de sonra dosdoru ol4 hadisini erhederkende daha nce geti. Bezzar msnedinde.5 Ebil Ysrden tahric etti ki: Bir adam dedi ki: Ey Allahn rasul bana beni cennete gidirecek ameli bildir. Buyurdu ki: Diline iaret ederek bunu tut, ve bunu tekrarlad ve buyurdu ki:

Annen seni kaybetsin, insanlar burunlar zerine cehenme atan dillerinin kazand deil midir? isnad hasendir, dedi. Dillerin kazandndan muradi haram szn cezasdr, nk insan sz ve iiyle iyilik ve ktlk diker. (S: 66) Sonra kyamet gn diktiine hasat eder, toplar, kim sz ve iiyle hayr dikerse iyilik toplar, kim sz ve fiile er dikerse yarn pimanlk toplar.
(1) Hadis sahih. Ahmed, Buhari, Mslim, Nesai, Ebu Zerden tahric etti. (Camiul Usul: 10/338). (2) Hadis sahihtir, Ahmed, Buhari, Mslim, Tirmizi ve Nesai Ebu Hureyreden tahric etti. (Camiul Usul: 10/337) (3) Hadis sahihtir, daha nce geti on beinci hadistir. (4) Hadis sahihtir, 21. hadistir. (5) O: Bezzarn zevaidini kefi kitabndadr. (4/219-220) ve dedi ki: snad gzel, metni garibtir.

Muaz hadisini zahiri, insanlar cehenneme girdiren eylerin ounun dilleriyle konutuklar ey olduuna delildir. nk masiyet olan konumaya irkte girer, o Allah katnda en byk gnahtr, bilgisizce Allah adna sz sylemekte girer, bu da irke yakndr, yalan ahitlikte girer, sihir, zina iftiras, yalanclk, gybet kouculuk (laf getirip gtrme). Ve dier szden hali olmayan masiyet filleride girer. Ebu Hureyre (r.a.) hadisinde Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: nsanlar cehenneme girdiren eyin ou iki boluktur: az ve fertir. Bunu mam Ahmed ve Tirmizi tahric etti.1 Sahihaynde Ebu Hureyre (r.a.)n Peygamber (s.a.v.)de yle buyurduuna rivayet ettii tahric edildi: Adam ierisinde bulunan ey aa kmadan bir kelime konuur, o sebepten dou ve bat aras kadar cehenneme yuvarlanr. Bunu Tirmizide tahric etti lafz yledir: Bir adam saknca grmedii bir kelimeyi konuurda, bu sebeble yetmi son bahar cehennem yuvarlanr.2 Malik Zeyd bin Eslemden rivayet etti, o da babasnda rivayet etti ki: mer Ebu Bekir (r.a.) dilimi ekersen huzuruna girdi. mer (r.a.) dedi ki: Dur, Allah sana marifet etsin. Ebu Bekir dedi ki: Bu beni tehlikelere gtrd.3 bni Breyde dedi ki: bni Abbas dilini tutup yle derken grdm: Sana yazklar olsun, hayr yle ki ganimet bulasn, veya kt eyden dolay sustu ki selamette kal, yoksa bil ki piman olursun. Dedi ki:
(1) Hadis sahih, Buhari, Mslim, Nesai, Ahmed, Tirmizi (2005) ibni Mace ve Hakim tahric etti. Tirmizi dedi ki: Bu hadis sahih garibtir. (Tergib ve Terhib: 3/536). (2) Hadis sahihtir. Malik Muvattada, Buhari, Mslim, Tirmizi Ebu Hureyreden tahric etti. Bu ibni Mace ve Tirmizinin lafzdr. (Camiul Usul: 12/337, 338). Tenvirul Havalik erhu Muvatta Malik: 13/148-149). (3) Hadisin isnad sahihtir. Malik Muvattada, Ebu Yala ibnus Snni, ibni Ebi Dnya tahric etti (Tenvirul Havalik: 3/151).

Ona Ey ibni Abbas niin bunu sylyorsun? denildi dedi ki: Kyamet gn hayr syleyip, hayr yazd mstesna, cesedinde dilinden daha fazla fkelenecei veya kin duyaca ey yoktur.1 bni Mesud (r.a.) kendilinden baka (hak) ilah olmayan Allaha yemin ediyor ve diyordu ki: Yeryznde dilimden daha uzun sre hapse ihtiya duyan baka bir ey yoktur.2 Hasan (Basri) dedi ki: Dil: Bedenin emridir, azalardan birine cinayet ilerse iler, affederse affeder.3 Yunus bin Ubeyd dedi ki: Diline nem veren kimsenin dier amellerini de salih olduunu grdm4 Yahya bin Kesir dedi ki: Bir adam konumas salihse onu dier amelinden de bilirim.5 Bir adamn konumas bozuk oldu mu, onu dier amelinden de bilirim. Mbarek bin Fedale Yunus bin Ubeyd (r.a.)dan rivayetle dedi ki: Dil dnda iyiliklerde baka btn iyiliklerin kendisine tabi olduu bir eyi gremezsin nk sen bir adam gndz oru tutar grrsn haramla oru aar, gece namaz kldn gndz yalan ahitlik yaptn grrsn, fakat ancak hak konuupta dier amelinin buna zt olduunu gremezsin.6
(1) Hadis zayftr. Ahmed, Ebu Nuaym Hilyede: (1/327-321) Abdul Vehhabdan o da Saidil Ceriri o da bir ksm adamlardan yle dediini rivayet etti: bni Abbas (r.a.) grdm... (2) bni Mesuddan Ebu Nuaym Hilyede: (1/134) tahric etti. (3) Hasandan: bni Ebid Dnya, susma konusunda tahric etti. (4) bni Ebid Dnya susma konusunda tahric etti. (5) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: (3/68). (6) Yunus bin Ubeydden Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: (3/20).

OTUZUNCUHAD S (Allah Tealann Hkmleri) Ebu Salebe el-Hueni (Cersum bin Nair) (r.a.)den: Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Allah farzlar kld onlar zayi etmeyiniz, ve snrlar koydu onlar amaynz, bir eyler haram kld. Onlar ilemeyiniz, unutmakszn size rahmet olsun diye de baz eyler hakknda sustu (bir ey bildirmedi) onlar aratrmaynz.Hadis hasen, Darekutni ve bakas rivayet etti.1 Bu hadis Mekhulun Ebu Salebe el-Hueniden olan rivayetidir, iki illeti vardr. Birincisi: Mekhulun Ebu Salebeden duyduu doru deildir. Ebu ehr Dimeki, Hafz Ebu Nuaym ve bakalar byle syledi. kincisi: Merfuluu veya Ebu

Salebeye mevkuf oluu hususunda ihtilaf edildi, bazs mekhulun kendi sz olarak rivayet etti, fakat Darekutni dedi ki: Doru ya en fazla benzeyeni merfuluudur dedi ki: Bu daha mehurdur. eyh rahimehullah bu hadisi hasen sayd, yine kendinden nce hafz Ebu Bekir es-Semani Emalisinde hasen sayd. Bu hadisin manas merfu olarak baka vecihlerle rivayet edilmitir. Bezzar Msnedinde ve Hakim (Mstedrekte) Ebud Derda (r.a.) dan tahric etti ki Nebi (s.a.v.) buyurdu ki: Allahn kitabnda helal kld helal, haram kld haramdr, sustuu ey affedilmiti, Allahdan affettiini kabul edin, muhakkak Allah bir eyi unutacak deildir, sonra u ayeti okudu: (Rabbin unutkan deildir) (Meryem: 19/64)
(1) Hadis hasendir, Ebu Bekir Semani Emalisinde ve Nevevi; hasendir, dedi bunu Darekutni, Taberani Kebirde Beyhaki, Hatibi Badadi, Ebu Nuaym Hilyede mevkuf olarak (9/17) tahric etti. Heysemi dedi ki: Adamlar sahih rivayet adamlardr ve Hakim bunu dorulad (Camiul Usul: 6/37 Mecmauz-Zevaid: 1/171). Hakim isnad sahihtir, dedi. Bezzar: snad salihtir, dedi.1 Bunu Taberani ve Daretuni baka bir vecihle Ebu Salebenin hadisi

gibi Ebud-Derdadan tahric etti sonunda (s.a.v.) yle buyurdu: Allahtan bir rahmettir, onu kabul edin2 fakat isnad zayftr. Tirmizi ve ibni Mace Seyf bin Harundan tahric etti, o da Sleyman Teymiden, o da Osmandan, o da Selman (r.a.) dan yle dediini rivayet etti: Rasulullah (s.a.v.)e ya, peynir ve vahi eeklerden soruldu, buyurdu ki: Helal, Allahn kitabnda helal klddr, haram Allahn kitabnda haram klddr, sustuu ey affettii eydendir.3 Tirmizi dedi ki: Bu Sfyan yani ibni Uyeyne, Sleymandan, o da Ebu Osmandan, o da Selman (r.a.)dan kendi sz olarak rivayet etti, sanki sahih gibi ilel kitabnda4 Buharinin merfu hadis hakknda yle dediini zikretti: Bunu mahfuz olarak grmyorum Ahmed dedi ki: O mnkerdir. Ayn ekilde ibni Muayn mnker sayd. Ebu Hatimi Razi5 dedi ki: Bu hatadr, gvenilir kimseler (sika) Teymiyeden o da Ebu Osmandan, o da Peygamber (s.a.v.)den mrsel olarak rivayet etti, ierisinde Selman yoktur, ben de derim ki: Selmandan dendi sz olarak baak vecihlerle de rivayet edildi. Bunu ibni Adiy6 ibni mer (r.a.)den merfu olarak tahric etti ve isnadn zayf grd, Salih el-Mrri Creyriden, o da Ebu Osman en-Nehdiden, o da Aye (r.a.)den rivayet etti.
(1) Hadis hasendir, Bezzar, Taberani Kebirde, Hakim ve Beyhaki tahric etti, Heysemi Mecmada dedi ki: (1/171): snad hasen, adamlar gvenilirdir. (2) Hadis zayftr, Taberani, Evsat ve Sairde, Darekutni, ibni Adiy Kamilde tahric etti Heysemi Mecmada: (1/171) dedi ki: Senedinde Esram bin Haveb var, o metrktr, kendisine uydurma nisbet edilmitir. (3) Dorusuna gre hdasi mevkuftur Tirmizi tahric etti (Rakam: 1726, 6/48-49) bni Mace Beyhaki Hakim Taberani Kebirde Ukayli Duafada (zayflar) tahric etti. (Camiul usul 6/36 ve sonras). (4) lel kitabnda. (5) Hadis zayftr. bni Adiy Kamilde tahric etti. Senedinde ibni Mcerri el-Basri var. Nesai dedi ki: Sika (gvenilir) deildir. (Mizanul itidal: 4/271). Ve isnadnda hata etti1 Hasandan mrsel olarak rivayet edildi2 Ebu Davud ibni Abbas (r.a.)dan yle dediini tahric etti.

Cahiliye ehli baz eyleri yiyorlar, bazlarn da pis sayarak terk ediyorlard, Allah peygamberini gnderdi, kitabn indirdi, helali helal, haram haram kld, helal kld helal, haram kld haramdr, sustuu ey affedilmitir. Sonra u ayeti otudu: (De ki: Bana vahyolundu, le veya aktlm kan yahut domu eti -ki pisliin kendisidir- ya da gnah ilenerek Allahdan bakas adna kesilmi bir hayvandan baka, yiyecek kimseye haram klnm bir ey bulamyorum...) (Enam: 6/145) bu mevkuftur.4 Ubeyd b.Umeyr dedi ki: Allah azze ve celle helal ve haram kld, helal kld helal, haram kld haramdr, sustuu affedilmitir. Ebu Salebe hadisinde hkmler drt ksma ayrlmtr: Farzlar, haramlar, snrlar ve susulan eyler bunlar dini btn hkmlerini kapsyor. Ebu Bekir ibnis Semani dedi ki: Bu hadis dini usul ve fruundan byk bir asldr. Dedi ki: bazlarnn yle dedii hikaye edilir: Resulullah (s.a.v.)in hadislerinde Ebu Salebe hadisi kadar, dinin usul ve fuuruna tek bana toplayan bir hadis yoktur. Dedi ki: Ebu Vasile el-Mzeninin yle dedii hikaye edildi: Resululah (s.a.v.) dini drt kelimede toplad, dedi ve sonra Ebu Salebe hadisini zikretti. Sonra ibni Semani dedi ki: Kim bu hadisle amel ederse sevab alr, azaptan emin olur. nk kim farzlar yerine getirir, haramlardan kanr, snrlarda durur (amazsa), kendine gaib olan aratrmazsa, fazilet ksmlarn tamamlar, dini haklarn yerine getirir, nk kurallar bu hadiste zikredilen eitlerin dna kmaz. Bitti. Farzlar ise: Namaz, zekat, oru, hac gibi Allahn kullara lzumlu kld eylerdir. Alimler farz ve vacibin ayn ey olup olmadn ihtilaf etti. Bazs ikisinde ayndr, kitab, snnet, icma vb. gibi eriat delillerin biriyle sabit olan her vacib farzdr, dedi.
(1) Salih bin Beir ez-Zahid, Beir el-Mrri vaizdir, mehur, Basraldr. bni Muayn, Darekutni ve bakalar zayf grd (Mizanul tidal: 2/279). (2) Ukayli Duafada rivayet etti.

(4) Abol b. Humeyd ve Ebu Davud sahih bir isnadla ve ibni Ebi Hatim Ebu eyh, ibni Mirdeveyh ve Hakim tahric etti ve dorulad. bni Abbastan tahric Mirdeveyh ve Hakim tahric etti ve dorulad. bni Abbastan tahric ettiler. (Drrl Mensur: 3/96, ibni Kesir tefsiri 2/184).

afi ashab ve dierlerinden mehur gr budur. Ahmedden bir rivayet hikaye edildi nk o dedi ki: Namazdaki her ey farzdr. Bazs dedi ki: Farz kati delille sabit olan eydir, vacip ise kati olmayan delille sabit olan eydir, bu Hanefi ve bakalarnn grdr. AHMEDden gelen naslarn ou farzla vacibi ayryor, ashabndan bir ksmnn yle dedii nakledilir: Ancak Allahn kitabnda olan ey farz diye isimlendirilir. Ftr sadakas hakknda dedi ki: Ona farz demeye cesaret edemiyorum. Bununla beraber vacibliini sylyor. Ashabmzdan bazs dedi ki: Murad udur: Farz, kitapla sabit olan ey vacip snnetle sabit olan eydir. Baz dedi ki: Farz mtevatir ve mehur nakil ile sabit vacip ictihatla sabittir, murad budur bu grte u problem var: Ana babaya iyilik hakknda Meymuniden gelen rivayette Ahmed dedi ki: Farz deildir, fakat masiyet olmadka vacibtir. Ana babaya iyiliin vacipliinden icma vardr, kitap ve snnette ona dair emirler oktur. Selef iyilii emredip ktlkten nehyetmenin farz olmad hususunda ihtilaf etti. Cveybir Dahhaktan rivayetle dedi ki: O ikisi Allahn farzlarndandr, Malikten de byle rivayet edildi. Abdulvahid bin Zeyd Hasandan yle dediini rivayet etti. Farz deildir, srailoullarna farz idi, Allah bu mmet zayflklarndan dolay acd, onu nafile le kld. Abdullah bin brume Amr bin Ubeyde mehru beyitler yazd, ba yledir: Ey Amr Emri bilmaruf nafiledir. Onu yapanlar Allahn (dininin) yardmcsdr m mam Ahmedin onun hakkndaki sznde ihtilaf edildi: Vacib diye isimlendirilir mi isimlendirilmez mi? Ondan bir cemaat vacib diye isimlendirilir mi, isimlendirilmez mi Ondan bir cemaat vacib olduunu rivayet etti. Ebu Davud ondan elinde tanbur grd bir adamn ona engel olmas vacip midir? hakknda rivayetinde dedi ki: Bilmiyorum eer onu engellemise vacip deildir, o bir fazilettir. shak bin Raheveyh dedi ki: Nefsine bir tehlike gelmesinden korkan hari her mslmana vaciptir. (S: 72) Her halde Ahmed ayni vacip olmayan, bilakis kifaye vacip olan eylere vacip deme hususnda duruyor. Alimler cihadn farz olup olmadnda ihtilaf ettiler, onlardan bir cemaat vacipliini kabul etmedi, Ata, Amr bin Dinar ve brm onlardandr, herhalde onlar da bu manay murad ettiler. Bir topluluk dedi ki: O vaciptir, Sair bin Mseyyeb ve Mekhul onlardandr, her halde bu ikisi de kifaye olarak vacip demilerdi. Hanbel rivayetinde imam Ahmed dedi ki: Haccn farzl gibi sava insanla, sava zaruridir. Mervezi ona cihad farz mdr, diye sordu, dedi ki: Bunda ihtilaf ettiler, o hac gibi deildir. Murad udur: Cihada muhalif olarak haccetmeyenden gc yeten kimse iin hac sakt olmaz. Cihada kmann ne zaman vacip olduu soruldu, dedi ki: Onun vacipliini ise bilmiyorum. Fakat nefislerinden korkarlarsa kmalar farz olur. Bunun zahiri udur. Hakknda vaciblik lafz bulunmayan mesele hakknda takvadan dolay ona vaciptir lafzn kullanmak hususunda konumamaktr. Bunun iin ihtilaf edilen eyde haram lafzn sylemekten geri durmutur. Kadnlarla muta hususunda geri durmamtr, fakat sahabelerin ve naslarn ihtilafl oluundan haram lafzn kullanmamtr. Ahmedin kelamn yorumlamada sahih olan budur. Milki yemin (cariye sahibi olmak, kle sahibi olmak ile iki kz kardei bir nikah altnda toplamak hakknda dedi ki: Haram demiyorum, fakat yasaklanmtr. Sahih olan onun sznn tefsiri udur: Manasnda deilde haramlk lafzn klmada geri durmutur. Btn bunlar konumada saknma babndadr. Allah Tealann u sz altna girmemek iindir: (Dillerinizin uydurduu yalana dayanarak: Bu helaldir, u da haramdr demeyin, nk Allaha kar yalan uydurmu oluyorsunuz) (Nahl: 16/116) Rabi bin Haysem dedi ki: Sizden biriniz, Allah unu helal, unu haram kld deyipte, Allahn da yalan syledin, bunu niin helal, bunu niin haram klyorum demesinden saknsn.2
(2) Buna benzerin Taberani ibni Mesuddan tahric etti. (Drrl Mensur: 4/252).

bniVehb dedi ki:Malik bin Enesin yle dediini duydum: ki alim grdm sorulunca:Bunu ho grmyorum, sevmiyorum, derdi haram ve helal demezdi. Ahmedin:Namazdaki her ey farzdr sz byle deildir, olu Abdullah ondan yle dediini nakletti:Allahn kuvvetlendirdii herey namazda farzdr, bu onun u sznn manasna dnyor:Kurandan baka eyde farz yoktur. Allahn namazda kuvvetlendirdii eyler:Kyam, kraat, rku ve scuddur, Ahmed ancak byle dedi, nk insanlardan bazs diyordu ki:Namaz farzdr, ruku ve secdeye farzdr demiyorum, fakat snnettir. Malik bin Enes bunu syleyen adamn halinden soruldu, onu tekfir etti, ona o adam tevil ediyordu denildi lanet etti ve dedi ki:Byk bir sz sylemitir, bunu Nisaburi bir ok vecihle Menakb Malik kitabnda nakletti. Yine Abdullah bin Meymun bin Ramah isnadyla yle dedidi rivayet edildi:Malik bin Enesin huzuruna girdim ve dedim ki:Ey Ebu Abdullah namazda farz nedir, snnet veya nafile nedir?Malik dedi ki:Zndkann szdr, karnz. shak bin Mansur shak bin Raheveyhten onun namazn czlerinin farz ve snnette taksim edilmesini kabul etmediini ve:Namazdaki herey farzdr dediini nakletti, bununla bazsnda terkinden dolay namazn iade edilecei, bazndan dolay da gerekmediine iaret etti. Allah en iyisini bilir, bunun sebebi, snnettir demek belki onun yaplmasnda geveklie yol aabilir, terkine vesile olabilir, bu da ariin maksuduna zttr, ari yaplmasna tevik eder, vacip lafzn kullanmak ona rabeti artrr, yaplmasn daha iyi salar. ariir kelamnda ounlua gre terki durumunda gnah olmayan ve ceza verilmeyen eylere vacip lafz kullanld

olmutur, cuma gnnn gusl gibi, yine misafirin gecelemesialimlerin ouna gre byledir, bununla murad onun yaplmasna tevikte mbalaa edilmitir, haramlar ise Allah onlara yasak blge kld, ona yaklamaktan men etti, ilenilmesini yasaklad. Kesin haramlar Kuran ve Snnette zikredilmitir, Allah Tealann u ayeti gibi:(De ki:Gelin Rabbinizin size neleri haram kldn okuyaym:Ona hibir eyi ortak komayn...) ayetin sonuna kadar1 ve:(S: 74)(De ki:Rabbim ancak ancak ak ve gizli ktlkleri, gnah ve haksz yere snr amay, hakknda hibir delil indirmedii bir eyi, Allaha ortak komanz ve Allah hakknda bilmediiniz eyleri sylemenizi haram klmtr) (Araf: 7/33) Baz ayetlerde eitlerden bir eidi, hususi haramlar zikretti, ayn ekilde baz yerlerde yiyeceklerden haram olanlar zikretti, Allah Tealann u kavli bunlardandr:(De ki: Bana vahyolunanda, le veya aktlm kan yahut domuz eti -ki pisliin kendisidir- ya da gnah ilenerek Allahtan bakas adna kesilmi bir hayvandan baka, yiyecek kimseye haram klnm bir ey bulamyorum.) (Enam: 6/145) Ve:(Ancak size ly, kan, domuz etini ve Allahtan bakas adna kesileni haram kld.) (Bakara: 2/173) Ve: (Le, kan, domuz eti, Allahtan bakas adna boazlanan, boulmu, (ta, aa vb. ile) vurulup ldrlm, yukardan yuvarlanp ldrlm, yukardan yuvarlanp lm, boynuzlanp lm (hayvanlar ile) canavarlarn yedii hayvanlar -lmeden yetiip boazladnz mstesna- dikili talar zerine boazlanm hayvanlar ve fal oklaryla ksmet aramanz size haram klnd. (Maide:5/3) Nikahta haram klnanlar u ayette zikretti:(Size analarnz, kzlarnz.... haram klnd.) (Nisa:4/23) Kazanlardan haram klnanlar u ayette zikretti:(Allah al verii helal, faizi haram kld) (Bakara: 2/275) Snnete gelince orada da ok haram klnanlarn zikri vardr, Resulullah (s.a.v.)in u hadisi gibi: Allah iki, l, domuz ve putlarn satmn haram kld.8 Ve:Allah bir eyi haram klarsa onun satm karlnda alnan da haram klar.9 Ve:Her sarholuk veren haramdr.10
(8) Cabirden Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai ve ibni Mace tahric etti sahihtir. (Neyll Evtar:5/141-142.) (9) bni Abbastan Ahmed ve Ebu Davud tahric etti, sahihtir (Neyll Evtar: 5/142). (10) Hadis sahihtir, ibni merden Mslim, Ahmed, ibni Hibban, Abdurrezzak, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai u lafzla ibni Abbastan tahric etti?. Sarholuk veren her iecek haramdr, yine bakalar u lafzla tahric etti:Her sarholuk veren ikidir, her sarholuk veren haramdr.(Nasbur Raye: 4/295, Fethul Kebir fi neylil evtar: 7/140). Ve:Mallarnz, kanlarnz ve rzlarnz haramdr.1 Kitab ve snnette haraml aka bildirilenler haramdr. Haramlk

bazan yasaklamayla beraber tehdid ve teditle de bilinir, Allah Tealann u kavli gibi:(arap, kumar, dikili talar, fal ve ans oklar birer eytan ii pisliktir bunlardan uzak durun ki kurtulua eresiniz. eytan iki ve kumar yoluyla ancak aranza dmanlk ve kin sokmak; sizi Allah anmaktan ve namazdan alkoymak ister. Artk bunlardan vazgetiniz deil mi?) (Maide: 5/90-91) Sadece yasaklamaya gelince ondan haramlk anlalmas konusunda insanlar ihtilaf ettiler. bni mer (r.a.)den haramlk anlalmasn kabul edilmedii rivayet edilir. bnil Mbarek dedi ki:Sellam bin Ebi Muti Ebu Dahileden, o da babasndan haber verdi, dedi ki: bni merin yanndaydm dedi ki:Resulullah (s.a.v.) kuru zmle hurmay nehyetti, yani ikisinin kartrlmasn (yasaklad), arkamdan bir adam bana ne dedi diye seslendi, dedim ki:Resulullah (s.a.v.) kuru zmle beraber kuru hurmay yasaklad. Abdullah bin mer dedi ki: Yalan syledin dedim ki: Sen demedin mi, Resulullah (s.a.v.) bunu yasaklad, bu haramdr?Dedi ki: Sen buna ahit misin?Sellam dedi ki, sanki yle diyordu:Rasulullah (s.a.v.)in yasaklad ey edebtir.4 Daha nce Ahmed ve Malik gibi takval alimlerin haraml kesinlememi veya bir nevi ihtilaf bulunan ey hakknda haram lafzn kullanmaktan ekindiklerini zikretmitik. Nahi dedi ki:Baz eyleri irkin gryorlard da haram demiyorlard. bnu Avn dedi ki:Bana Mekhul dedi ki: Bir topluluk arasna atlpta insanlarn onu ald meyve hakknda ne diyorsunuz?Dedim ki: Bu bizim yanmzda mekruhtur dedi ki: O haram mdr? bnu Avn dedi ki: Biz bunu Mekhulun sznden byle anladk. (S: 76) Cafer bin Muhammed dedi ki:Bir adam Kasm bin Muhammede; zenginlik haram m?, diye sorarken duydum, Kasm sustu, adam soruyu tekrarlad, yine sustu, sonra soruyu tekrarlad, bunun zerine dedi ki: Allahn Kuranda haram kld ey haramdr, Allaha hak ve batl ile gelinirse zenginlik bu ikisinin hangisindedir, grn nedir?Adam dedi ki: Batldadr dedi ki: Sen kendi nefsine fetva ver imam Ahmedin olu Abdullah dedi ki:Babam iittim dedi ki:Resulullah (s.a.v.)in yasaklad eylere gelince onlarda bazs haramdr, u hadis gibi:Kadn halas veya teyzesi zerine nikahlanmasn yasaklad (ikisi beraber).5 Bu haramdr, yrtc hayvanlarn derisinden de nehyetti.6 Bu da haramdr, buna benzer eyler zikretti. Baz eyleri de yasaklad o da edebtir, Allahn almasn yasaklad hududu ise onunla murad yaplmasna izin verdii eyler cmlesindendir, gerek vaciplik, gerek mendupluk ve gerekse mbahlk yoluyla olsun byledir, onu amak ise onu ap yasaklanana gitmektir, Allah Teala buyurdu ki:(Bu Allahn hududur, kim Allahn hududunu aarsa, muhakkak nefsine zulmetmitir) (Talak: 65/1)

Murad Allahn emrettiinin dna kan kimsedir, Allah Teala buyurdu ki:(Bu Allahn hududur, onu amayn, kim ki Allahn hududunu aarsa ite onlar zalimlerdir) (Bakara: 2/229) Murad boadktan sonra iyi olmayan bir ekilde karsnn yannda tutan veya iyi olmayan bir ekilde salan kimsedir veya Allahn izin vermedii ekilde kadndan fidye alan kimsedir, Allah Teala buyurdu ki:( te bu Alalhn hududur, kim ki Allah ve Resulne itaat ederse, Allah onu altlarndan rmaklar akan cennetlere girdirir) u cmleye kadar; (ve onun hududunu aarsa onu iinde ebedi kalaca cehenneme girdirir, onun iin orada alaltc bir azab vardr)(Nisa: 4/13-14) Murad Allahn vereseye farz klld eyi ap, bir varisi stn tutup hakkndan fazla verendir, veya noksan verendir, bundan dolay Peygamber (s.a.v.) veya haccnda buyurdu ki:Allah her hak sahibine hakkn verdi, varise vasiyyet yoktur.1 Nevvas bin Seman Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti:Allah srat mstakimi misal verdi, sratn (yolun) iki tarafnda sur ve onlarda ak kaplar vardr, kaplarda sarktlm rtler vardr, yol stnde bir daveti yle diyor:Ey insanlar topluca yola giriniz, erilmeyiniz, bir daveti de yolun iinden aryor, bu kaplardan birini amak istedii zaman, sana yazklar olsun ama diyor, sen onu aarsan iine girersin, diyor. Yol: slamdr, iki sur:Allahn hudududur, ak kaplar:Allahn haramlardr. Yol zerindeki daveti: Allahn kitabdr, yukardan aran ise:Her mslmann kalbindeki Allahn tsdr bunu imam Ahmed tahric etti, bu lafzdr, Nesaide tefsirinde tahric etti, Tirmizi hasendir, dedi.2 Peygamber (s.a.v.) bu hadiste slam doru yol olarak misallendirdi, bu yol dz geni, bu yola gireni istedii yere ulatran bir yoldur, bununla birlikte erilii olmayan dosdoru bir yoldur, bu da onun yaknln ve dzln gerektiriyor, yolun iki tarafnda, sa ve solda iki sur var, o ikisi Allahn hudududur, yine sur girmek isteyene mani olur, slamda kendisinegirene hududunu ama hususunda engel olur, Allahn izin verdii snrn dnda ancak yasaklad vardr. (S: 78) Bunun iin Allah hududunu koruyanlar vmtr, helal, haram snrn tanmayan knamtr, Allah Teala buyurdu ki:(Bedeviler, kafirlik ve mnafklk bakmndan hem daha beter, hem de Allahn rasulne indirdii kanunlar tanmamaya daha yatkndr)3 Daha nce u hadis gemiti:Kuran kendisiyle amel eden kimseye:Snrm korudu, der. Kendisiyle amel etmeyene de:Snrm at, der.4 Murad udur:Kim Allahn izin verdii eyi apta yasaklad eye gitmezse, Allahn hududunu korumutur, kim de bunu aarsa, Allahn hududunu amtr. Bazen snrlarla haramlarn kendisi kastedilir, bu durumda Allahn snrna yaklamayn, denilir, Allah Teala buyurdu ki:( te bu Allahn snrdr, ona yaklamaynz)5 murad ayette yasaklanan oru ve mesciddeki itikafn sakncal eylerin yasaklamadr, haramlarn snr diye isimlendirilmesine Peygamber (s.a.v.)in u hadisi de rnektir:Allahn hududunda duran ve onda geveklik eden kimsenin misali gemide kura eken kimselerin misali gibidir... mehur hadis6 Allahn hududunda duranla murad:Haramlar yasaklayan ve reddedendir. bni Abbas (r.a.) hadisinde Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki:Ben sizin kuaklarnz tutuyorum, ateten saknn, snrlardan saknn bunu kere syledi.7 Bunu Taberani ve Bezzar tahric etti, Allahn hududuyla murad haramlar ve isyanlardr. Bir adamn Peygamber (s.a.v.)e yle demesi de buna misaldir:Bir snra isabet ettim (bir hadde) bana haddi uygula.8 Byk haramlardan sakndran cezalarda had diye isimlendirilir, zina haddi, hrszlk haddi, iki ime haddi denildii gibi.
(1) Hadis sahih mtevatirdir, Resulullah (s.a.v.)den on iki sahabe iitti, be tabii mrsel olarak rivayet etti. Sahabeden Amr bin Haricenin hadisini Tirmizi, Ahmed, Nesai, ibni Mace, Bezzar, Ebu Yala ve Haris msnedlerinde tahric etti, Abdurrezzak musannefinde, Taberani Muceminde, Abd bin Humeyd Msnedinde, Beyhaki Sneni kbrasnda, ibni shak Siyrede tahric etti. Tirmizi dedi ki:Hasen, sahihtir. Ebu mameden Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi, ibni Mace Beyhaki Snende, Abd bin Humeyd Msnedinde tahric etti. Enesten ibni Mace, Darekutni, Beyhaki snende, dierleri de: bni Abbas, Abdullah bin Amr, Cabir, Zeyd bin Erkam, Ali, Bera, ibni mer, Makl bin Yesar ve Harice bin Amrdan tahric etti. (Bak:Nas burraye: 4/403-405, Telhisul Habir S: 268). (2) Hadis hasen sahihtir, Tirmizi Nevvas bin Semandan tahric etti ve dedi ki: Hadis hasen, garibtir, ibni Mesuddan Ahmed, Nesai tefsirde ve Bezzar gzel bir isnatla tahric etti. (Camiul usul: 1/184 Terib ve Terhib: 3/243-244).

Peygamber (s.a.v.)in sameye syledii u szde bu guruptandr:Allahn hadlerinden bir had hususunda efaat mi ediyorsun?1, yani hrszlk haddi hususunda, fukaha stlahnda (teriminde) had bu ekilde bilinir. Peygamber (s.a.v.)in u hadisi ise:On sopadan fazla ancak Allahn hadlerinden birinde vurulur.2 nsanlar bunun manasnda ihtilafa dtler, bazs bu takdir edilmi hadlerdir diye tefsir etti ve dedi ki:Tazir on sopadan fazla olmaz, ancak bu takdir edilmi hadlerdir diye tefsir etti ve dedi ki:Tazir on sopadan fazla olmaz, ancak bu takdir edilmi hadlerde on saysndan fazla yaplabilir, bazs burada hadleri Allahn haramlarndan bir cins ile tefsir etti ve dedi ki:On sopa ancak Alalhn haramlarndan birinin ilenmesinde alr, fazla yaplr. Haram olmayana edeblendirme sopas ise on sopadan fazla olmaz. Bazs Peygamber (s.a.v.)in; ve hadler koydu onu amaynz szn haramlardan sakndran bu cezalardr manasna yorumlad ve dedi ki:Murad crm sahiblerine uygulanrken bu hadlerden fazla yaplmasn yasaklamtr, bunu tercih etti nk eer hadlerle murad emir ve yasaklar snrnda durmak demek olsayd u arkadan gelen hadisin devam ncekinin tekrar olurdu:Farzlar koydu onlar zayi etmeyiniz, baz eyleri haram kld, onlar inemeyiniz. Murad onun dedii gibi deildir, nk snrlarda durmak izin verilenden kmayp orada durup izin verilmeyene gitmemektir, daha nce getii gibi bu daha geneldir, izin verilen farz, nafile ve mbah da olabilir, bu durumda bu hadiste tekrar olmu olmaz, Allah en iyisini bilir.

Susulan ey ise:Haramlk, helallk ve farzl hususunda hkm zikredilmemi eydir, affedilmi olur ileyene bir sknt yoktur, burada zikredilen hadisler, Ebu Salebe ve bakalarnn hadisi gibi hadisler buna delildir, Ebu Salebe hadisinin lafzlar farkl farkldr, daha nce geen lafzla da rivayet edildi. Baka bir lafzla da rivayet edildi, o da:Allah farzlar kld, onlar zayi etmeyiniz, baz eyleri size yasaklad, onlar ilemeyiniz, unutmakszn baz eyleri affetti, onlar aratrmaynz.Bunu shak bin Raheveyh tahric etti. (S: 80)Baka bir lafzla da rivayet edildi, o da:Allah farzlar kld, onlar zayi etmeyiniz sizlere, snnetler kld (yol, kanun) onlar inemeyiniz, size baz eyleri haram kld onu tecavz etmeyiniz, bunun arasnda unutmakszn, rahmet olarak baz eyler terk etti, onlar kabul ediniz, onlar aratrmaynz.Bunu Taberani tahric etti.1 Bu rivayet affedilenin, zikrinin terk edildiini, haram ve helal klmadn aklyor, fakat blinmesi gerikir ki:Bir eyin kitap ve snnette haramlk ve helallnn zikredilmesinin anlalmas ak olmayabilir, bu naslarn delillii bazan naz ve tasrih (aka bildirme), bazan genel (umum ve uml), bazan fahva ve tenbih ile olabilir, Allah Tealann u kavli buna rnektir:(O ikisine f bile deme, o ikisini azarlama) ( sra:17/23) Eziyet eitlerinden f demekten daha byk eyler daha ncelikle girer, buna mefhumul muvafaka ismi verilir. Bazan Peygamber (s.a.v.)in u hadisi gibi delillii mefhulmul muhalefe ile olur:Saime koyunda zekat vardr(Saime:Otlakta, kendisine herhangi bir yem verilmeksizin otlayp beslenen)3 Mefhumuyla saime olmayana zekat olmadna delil oluyor, ounluk bununlaamel etti, mefhumul muhalefeye itibar etti, onu delil kld, bazan delillii, bu mana da bakasnda da mevcutsa, cumhuru ulemaya gre bu hkm bu mann bulunduu her eyegeer, bu Allahn indirdii adalet ve mizan babndadr ve onun itibara alnmasn da emretmitir. Btn bunlar kendisiyle naslarn haramla delaletinin bilindii eylerdir. Fakat btn bunlar olmazsa, burada farzl ve haramlnn zikredilmemesiyle onun affedilmi olduu delili karlr. Burada iki yol vardr. Birincisi:Farzlkta, haramlkta ancak eriatladr, eriatn vacip ve haram klmad birey farz ve haram deildir.
(1) Hadis sahihtir, Ebu Brde bin Niyardan Buhari, Mslim, Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi ve ibni Mace tahric etti Neyll evtar:7/149-150). (2) Hadis sahihtir, Buhari, Mslim ve Ahmed rivayet etti (Kenzl ummal:5/304). (1)Hadis sahihtir, Taberani Kebirde tahric etti. (3) Bu lafz ibni Nafi tahric etti, Enesten uzunca bir hadis ierisinde Ahmed, Buhari, Nesai, Ebu Davud u lafzla tahric etti:Saime koyunun zekatnda krk (koyun) olunca yz yirmiye kadar bir koyun vardr. Ebu Davudun rivayetinde: Saime koyunda... eklindedir. Neyll evtar: 4/124 ve sonras).

Vitirin, kurbann farzlnn nefyinde veya kelerin haramlnn nefyinde, veya ihtilafl baz akidlerin haramlnn nefyinde msakat, -mzaraa vb. gibi- denildii gibi burada isishab beratiz zimmeye dnlr, bu istidlal ancak eriatn delil eitlerini bilen (usulu fkhtaki)Sebr ve taksim meselesini bilen kimse iin caizdir, farz ve haramlnn nefyini kati bilirse vacip ve haramlnn da nefyini kesin syler, altnc bir namazn farzlnn olmadn veya ramazan ay dnda baka ayn orucunun farz olmadn veya zekat mallarnn farzlndan baka zekatn farz olmadnn veya farz hactan baka haccn farz olmadn kesin syler. Btn bunlar sarih naslarla delillendiriyorsa byledir, eer farzlk ve haramln olmayn zanna dayandrrsa, farzlk ve haramln olmayn da kesin olmayarak zanneder. kinci yol:eriatta, eriatn farz ve haram klmaynn delillerden illetini zikretmesidir, o affedilmitir, Ebu Salebe ve o manada zikredilen hadislerde olduu gibi, Peygamber (s.a.v.)e hac her sene mi farzdr diye sorulduunda yle buyurduu gibi:Sizi terk ettiim mddete beni terk ediniz, sizden ncekileri ok soru sormalar ve peygamberlerine ihtilaf etmeleri helak etti, size bir eyi yasaklarsam ondan kann, size bir ey emredersem, onu gcnz yettiince yapn. Sad bin Ebi Vakkas (r.a.) hadisindeki Peygamber (s.a.v.)in u sz gibi:Mslmanlar iinde ccm en byk olan, haram klnmam bir eyi soran ve sormas yznden haram klnan kimsedir.2 Kuranda bir ok yerde buna iaret etti u ayet gibi:(De ki:Bana vahyolunanda yiyecek kimseye le veya aktlm kan.... dan baka haram klnm bir ey bulamyorum) (Enam: 6/145) bu haraml bulunmayan eyin haram olmadna delilidir, Allah Tealann u sz de byledir:(zerine Allahn ad anlp kesilenden yememenize sebep ne? Oysa Allah, aresiz yemek zorunda kaldnz dnda, haram kld eyleri size aklamtr) (Enam: 6/119)(S: 82)Kendilerine haram kldn akladn delil gstererek Allahn ad anlan eyi yememelerinden dolay onlara iddet gsteriyor, Allahn ad anlmansa haram klnanlardan deildir, eyann mbahlk zere olduuna delil olmutur, yoksa hkm hakknda nas bulunmayan bir eyden yenilmemesinden dolay knama olmazd. Bil ki bu mesele erin gelmesinden Ayan (zati eyler) mbah mdr, haram m, yoksa hkmsz mdr meselesinden bakadr bu mesele erin vcudundan nce farz edilmitir, fakat er (eri hkm) varid olduktan sonra bu ve buna benzer naslar eyann mbahlk zere olduunu kararlatrmtr, bazs bunda icma olduunu hikaye etti, bu iki meseleyi eit gren ve hkmlerini bir grenleri hatal grdler. mam Ahmedin sz tahrim naslarna girmeyen eyin affedildiine iaret ediyor. Ebul Haris dedi ki:Ebu Abdullaha dedim ki:-Yani AhmedeKu ashab bilmediimiz ku kesiyorlar, yemesi hakkndaki grn nedir?Dedi ki: Peneli olmayan ve le yemeyen her kuta bir saknca yoktur, kuun haramln sadece hakknda nas bulunan peneli ve le yiyene mnhasr kld, nk hakknda nas bulunan karga manasndadr, bu ikisinin dndakilerin mbahlna hkmetti.

Zikri geen ibni Abbas hadisi de buna benzer eye delildir, Selman- Farisi hadisi5 ierisinde peynir, tereya ve tilki, ay vb. hayvanlarn derilerinin yasakl konusunda soru var, peynir mecusi ve onlara benzer kafirlerin bulunduu yerde yaplyordu, tereya da yleydi, derilerde onlardan getirilliyordu, onlardan kestikleri ise l (hkmnde) idi bununla lnn st ve ondan kan mayann mbahlna delil gsterilir, mecusilerin yiyeceinin mbahlnada delil gsterilebilir, btn bunlarn hepsinde mehur ihtilaf vardr, i kart zaman sormak gerekmez manasna hamledilebilir, ibni mere mecusilerin yapt peynirden sorulunca dedii gibi:Mslmanlarn pazarnda bulduum eyi satn alrm ve sormam.6 mer (r.a.)in yannda peynir zikredildi ve denildi ki:Ona llerden alnan maya konuluyor, bunun zerine dedi ki:Allahn ismini zikredin ve yiyin.7
(1) Hadis sahihtir, Ebu Hureyreden Ahmed, Buhari, Mslim, Nesai, ibni Mace tahric etti, tahrici daha nce geti (Camiul usul:6/34). (2) Hadis sahihtir, Ahmed, Buhari, Mslim ve Ebu Davud tahric etti (Camiul usul: 6/34-35). (5) nce geti. (6) Sahih bir isnadla Abdurrezzak Musannefinde tahric etti. (7) bni Ebi eybe ve Abdurrezzak Musannefte tahric etti.

mamAhmed dedi ki:Bu konuda en sahih hadis -mecusilerin peyniri hadisini kastederek- bu hadistir. bni Abbastan rivayet edildi ki: Taif savanda Peygamber (s.a.v.)e bir peynir getirildi, buyurdu ki: Bu nerede yaplyor? Faris yurdunda dediler, bunun zerine buyurdu ki: Ba koyun ve kesin, Allahn ismini zikredin ve yiyin bunu imam Ahmed tahric etti.1 Bu hadisten Ahmed soruldu, bunun zerine dedi ki:Bu hadis mnkerdir, Ebu Hatimi Razi de byle dedi. Ebu Davud mana olarak ibni merden tahric etti1 ancak Tebk savanda diye syledi Ebu ayn ekilde: Bu mnkerdir, dedi.2 Abdurrezzak tahric etti o da mrseldir3 onda ziyade vardr o da denildi ki: Ya Resulullah l olmasndan korkuyoruz. zerine besmele ekiniz ve yiyiniz buyurdu. Taberani mana olarak tahric etti Meymuneden rivayet etti isnad gzeldir fakat gerekden ok garipdir4 Buharinin sahihinde5 Aye (r.a.) den yle rivayet edildi: Bir topluluk Peygamber (s.a.v.)e dedi ki: Bize bir topluluk et getiriyor, Allahn ismini zikrediyorlar m, etmiyorlar m, bilmiyoruz. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Siz besmele ekiniz ve yiyiniz Aye (r.a.) dedi ki: Onlar daha yeni slama girmilerdi. Ahmedin Msnedinde6 Hasandan rivayet edildi ki:(S: 84)mer (r.a.), idrarla boyand iin ssl, izgili hulleleri yasaklad, bey ona dedi ki:Bunu yapamazsn, bunlar Peygamber (s.a.v.) giydi ve Onun zamann da biz de giydik. Hallal baka bir vecihle tahric etti, lafz yledir: bey ona dedi ki: Ey mminlerin emiri, onu Allahn Nebisi (s.a.v.) giydi, Allah da o giysinin yerini (kimin giydiini) grd, eer Allah onu haram bilseydi, onu yasaklard. mer: Doru syledin dedi. mam Ahmed ehli kitab kafirlerin ykamakszn boyadklarn, eyin giyilmesi meselesini de soruldu, dedi ki: Bilmediin eyi niye soruyorsun, bildik bileli insanlar ona itiraz etmiyor. drarla boyayan yahudiler soruldu, dedi ki: Bu konuda mslman da kafirde eittir, bu hususta sorma, aratrma ve dedi ki: Eer sen onun kesinlikle idrarla boyandna biliyorsan, ykayncaya kadar onunla namaz klma. Muire bin ubeden unu tahric etti: Peygamber (s.a.v.)e iki mest hediye edildi, o ikisini giydi, temizlenip, temizlenmediini de bilmiyordu (eri kesim yaplp yaplmadn)7 aratrlp, sorulmaya dair rivayette varid oldu, imam Ahmed tahric etti8 bir adam mm Mslim el-Ecaiyyeden rivayet etti ki: Peygamber (s.a.v.) o kadna kabbe (bir eit giysi) ierisinde olduu halde geldi, buyurdu ki: ayet ierisinde l yoksa ne gzeldir. Kadn dedi ki: Ona devam etmeye baladm. Rivayetteki adam mechuldr. Eram Zeyd bin Vehbe isnatla dedi ki: Azarbeycanda mer (r.a.) bir adamn zerinde deriden yaplm bir giysi grd svazlad ve dedi ki: Eer temizlendiini bilseydim, bundan benim de bir giysim olmas beni sevindirirdi. Muhammed bin Kabn Aye (r.a.)ye yle dedii rivayet edildi: Deriden bir giysi edinmene engel olan nedir?. Dedi ki: lden elde edilen deriyi giymeyi ho grmyorum. Abdurrezzak (r.a.) ibni Mesuda isnadla mslmanlardan Faaris toprana inenler iin yle dediini rivayet etti:
(1) Hadis zayftr, Ahmed Msnedde, Taberani Kebirde ve Beyheki ve Bezzar tahric etti, senedinde Cabir el- Cufi vardr, o zayftr. (2) Beyheki ve Ebu Davud Sneninde tahric etti. (3) lel kitabnda. (4) Abdurrezzak Musannefinde tahric etti: 54/542 yine ibni Ebi eybe tahric etti: 8/228-229.

(5) Taberani Evsatta tahric etti, Ebu Nuaymde u lafzla tahric etti: Peygambere (s.a.v.) peynirden soruldu, buyurdu ki: Bakla kes, Allahn ismini zikret ve ye. Hilyede dedi ki: (8/291). Hiam bin Sad Zeyd bin Eslemden rivayetle yalnz kald. Heysemi Mecma ona dedi ki: Senedinde Ahmed bin Farah el-Hicazi vardr. Muhammed bin Avf ve ibni Adiy ona zayf dedi, ibni Ebi Hatim gvenilir dedi, geri kalan adamlar gvenilirdir. (6) Malik, Buhari tahric etti (SblsSelam: 4/84 ve sonras). (7) Hadis munkatdr, Hasan Basri yoluyla rivayet edildi, Hasan merden iitmedi. Ahmed Snende tahric etti (Mecmauz Zevaide mracat et: 3/236, 5/1287. (8) Tirmizi Camiinde tahric etti. (Rakam: 1769, 6/79-80) ve dedi ki: Bu hadis hasen garibtir. Murad: O ikisinin temizlik durumunu sormad. (9) Hadis zayftr, zayfl mm Selemeden rivayet eden adamn mechullndendir, Ahmed Msnedde, Taberani Kebirde tahric etti. (9) Musannefinde tahric etti.

Et satn aldnzda sorun, eer yahudi ve hristiyann kestiiyse yiyin, nk Faris ehlinin ounluu mecusi oluundandndr, onlarn kestikleri ise haram klnmtr, bu husustaki ihtilaf kafirlerden kestii helal olmayanlarn yiyeceklerini mbahl konusundaki ihtilafa benziyor. Mriklerin kaplar ve elbiselerini kullanlmasndaki ihtilafta asl ile zahriin atmas kaidesine dnlr, bu da helal aktr, bu ikisi ortasnda (helall, haraml) kark iler vardr1 hadisinden sz ederken gemiti. Baz eyler hakknda da size rahmet olsun diye unutmakszn sustu. Yani: Onu kullarna rahmetinden dolay zikretmedi, nk yaptklar takdirde cezalandrd, bilakis onu affedilmi kld, eer onu yaparlarsa onlara bir sknt yoktur terkederlerse yine bir saknca yoktur. Ebud Derda hadisinde2 u ayeti de okudu: (Seni Rabbir unutkan deildir) (Meryem: 19/64), bunun benzeri u ayettir: (Onlar hakkndaki bilgi rabbimin yannda bir kitapta bulunur. Rabbim ne yanlr, ne de unutur) (Taha: 20/52) Onu aratrmaynz bu yasan Peygamber (s.a.v.)in zamanna zel olmas muhtemeldir, nk zikredilmemi ey hakknda sormak farz veya haram klnmayla iddet inmesine sebep olabilir, Sad bin Ebi Vakkas hadisi buna delildir5 yasan genel olmas da muhtemeldir, Selmann kendi sznden gelen rivayette6 buna delildir, nk farzlarda ve haramlarda zikri gememi hkm aratrp sormak onun haramln veya farzln itikadn gerekli klabilir, nk baz haramlara veya farzlara benzer, onlar sormay ve aratrmay terk etmekte hayr vardr buna Peygamber (s.a.v.)in u sz de girebilir: Sorumlu olmadklar eylerde kendileri sorumlu gibi bilip uraanlar helak oldu bunu kere syledi. Bunu Mslim tahric etti.7 bni Mesuddan merfu olarak tahric etti (S: 86) Mtenatt: Kendini ilgilendirmeyen eyleri ok aratrp, onda derinleendir, bu delille lafzn zahiriyle ilgilenip, ince manalarn kyas kabul etmeyendir, bu delille lafzn zahiriyle ilgilenip, ince manalarn kyas kabul etmeyen -Zahiriye gibi- kimse tutunabilir. Bu hususuta tahkik udur -Allah en iyisini bilir- Hakknda genel veya zel nas bulunyan eyi aratrmak iki ksmdr: Birincisi: Fahca, merhum, zahir sahih kyasdan hangisine dahil olduunu bilmek iin sahih mctehidlere farzdr. kincisi: Bakan kimsenin nazarn ve fikrini uzak ihtimalli farklar ynnde younlatrp birbirine benzer iki eyi ayrmas, bunu da eriatta eseri ortaya kmam olan bir farktan dolay yapmas, bununla birlikte bir arada olmasn gerektiren zelliklerinin de bulunmas veya eriatta tesirinin olduuna dair delili olmayan iki farkl eyi bir tutmas, bu bak ho deil ve vlemez, bununla beraber fakihlerden bir grup bu durumu da dmtr. vlen nazar (bak) ibni Abbas ve benzeri gibi sahabe ve ondan sonra gelen faziletli asrlarn nazarna uygun den nazardr, herhalde u szyle ibni Mesud bunu murad ediyor: Kendinizi klfete sokmaktan saknn, derinlemekten saknn, sahabenin yolunu takip edin. afii byklerinden bazsnn sz yledir: Rey ashab gibi bize farklardaki hayallerle yetinmemiz yakmaz, bunun srr bu durumda hkmlerin alak olduu ey zanlar ve kuvvetli azanlar olur. Eer zanca iki meselenin ictima iftirakndan daha ak ise, o ikisinin ictimasyla hkmetmek farz olur, eer uzaktan bir fark ile bu ictima yara alsa da yle mi anlayn ki bu din kaidelerindendir, sz bitti. Derinlemek ve aratrmann yasaklna u da girer: man etmekle emrolunduumuz gaybi haberler, bunlarn keyfiyetini aratrmak bizi ilgilendirmez, bu yasaklanan eylerdendir, bu pheyi gerekli klar, yalanlamaya kadar da gider. Mslimin sahihinde Ebu Hureyre (r.a.)den rivayetle Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edildi: nsanlar yle deyinceye kadar sormaya devam eder: Bu Allahtr, yaratklar yaratt, Allah kim yaratt? Kim kendisinde byle bir ey bulursa byle sylesin: Allaha iman ettim bir rivayetinde de: nsanlar yle deyinceye kadar size ilimden sormaya devam ederler: Bu Allahtr, bizi yaratt, Allah kim yaratt?.
(1) (Hadis sahihtir, daha nce altnc hadistir.) (2) Altnc hadiste tahrici geti. (5) Tahrici daha nce geti. (6) Tahrici daha nce geti. (7) Hadis sahihtir, ibni Mesuddan Ahmed, Mslim ve Ebu Davud tahric etti. (Camius Sagir).

Yine onu bir rivayetinde de: nsanlar size her eyi soracaklar, hatta yle diyecekler: Allah her eyi yaratt, Onu kim yaratt? Bunu Buhari de tahric etti, lafz yledir: Sizden birine eytan gelir ve der ki: Bunu kim yaratt! hatta yle der: Rabbini kim yaratt?, eer bu duruma gelirse Allaha snsn ve sona erdirsin.1

Mslimin sahihinde Enes (r.a.)den Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edildi: Allah azze ve celle buyurdu ki: Senin mmetin yle demeye devam edecek: Bu nedir, bu nedir?, Hatta yle diyecekler: Bu Allahtr, yaratklar yaratt. Allah kim yaratt? Bunu Buhari ve tahric lafz yledir: nsanlar birbirlerine yle sormaya devam edecekler: Bu Allahtr her eyi yaratt, Allah kim yaratt?2 shak bin Raheveyh dedi ki: Yaratc hakknda tefekkr caiz deildir, kullara haklarnda iittikleri eye dayanarak yaratklar hakknda dnmeleri caizdir, bundan fazlasn yapamazlar, nk eer yaparlarsa saparlar. Dedi ki: Alllah azze ve celle buyurdu ki: (Onu vg ile tesbih etmeyen hibir ey yoktur) ( sra: 17/44) yle denilmesi caiz deildir: Tabaklar, kaplar nasl tesbih ediyor, ekmek, un, dokunmu elbise nasl tesbih ediyor. Bunlarn tesbih ettii hakkndaki bilgi sahihtir, Allah onlarn tesbihlerini diledii ekilde ve dileyecei ekilde klabilir, insanlar ancak bildikleri eye dalabilirler, bu hususta ancak Allahn haber verdii kadaryla konuabilirler, bunun fazlasn yapamazlar, Allahtan korkun ve bu gibi mteabih eylere dalmayn, nk buna dalmak sizi hak yolundan uzaklatrr, btn bunlarn hepsini harb ishak rahimehullahtan rivayet etti.
(1) Hadis sahihtir, Buhari, Mslim ve Ebu Davud tahric etti. (Camiul Usul: 6/35). (2) Buhari ve Mslim Enesten tahric etti. (Camiul Usul: 6/36).

OTUZB R NC HAD S (Allah Ve nsanlarn Sevgisi) Ebul Abbas Sehl bin Sad es-Saidi (r.a.)den yle dedii rivayet edildi: Bir adam Peygamber (s.a.v.)e geldi ve dedi ki: Ey Allahn Resul yaptm zaman beni Allahn ve insanlarn sevecei ameli bana bildir bunun zerine buyurdu ki: Dnyada zahid ol ki Allah seni sevsin, insanlarn yanndakine kar zahid ol ki (onlarda bulunan istemeki) insanlar seni sevsin. Hadis hasendir ibni Mace ve bakas gzel isnatlarla rivayet etti.1 Bu hadisi ibni Mace Halid bin Amr el-Kuraiden rivayetle tahric etti, o da Sfyan es-Sevriden, o da Ebi Hazmdan, o da Sehl bin Saddan rivayet etti. eyh rahimehullah isnadnn hasen olduunu zikretti, bunda nazar vardr, nk Halid bin Amr el-Kurei el-Emevi hakknda imam Ahmed dedi ki:Hadisi mnkerdir, bir defasnda da dedi ki: Gvenilir deildir, batl hadisler rivayet ediyor. bni Muayn dedi ki: Hadisi bir ey deildir (kymet arzetmez), bir keresinde de yle dedi: Yalancyd, yalan sylyordu, ubeden uydurma hadisler rivayet metrktr, zayftr. Salih bin Muhammed ve ibni Adiy ona uydurma isnad etti, (S: 89) bni Hibban onu gvenilirler kitabnda da zikretti, zayflar kitabnda da zikretti ve dedi ki:2 Gvenilirlerden uydurmalarla ayrlyor, yalnz kalyordu, haberiyle delil getirmek helal deildir. Ukayli onun bu hadisini tahric etti ve dedi ki:Sfyan Sevri hadisinden asl yoktur, dedi ki:Halidden Muhammed bin Kesir es-Sanani mtabeat etti, herhalde o ondan ald ve ona iaret etti, nk mehur olan bu Haliddir. Ebu Bekir el-Hatib dedi ki: Yine Ebu Katade el-Harrani ve Mihran bin Ebi mer er-Razi3 ve Sevriden rivayet ettiler, dedi ki: En mehuru ibni Kesir hadisidir, bu ekilde dedi bu Ukaylinin u szne zttr:En mehuru Halid bin Amrn hadisidir, bu daha sahihtir ve Muhammed bin Kesir es-Sanani o Masisidir, Ahmed onu zayf grd, yine Ebu Katade ve Mihran hakknda da konuuldu (aleyhlerinde) fakat Muhammed bin Kesir o ikisinden de daha hayrldr, nk bir hafzn yannda gvenilirdir ibni Adiy onun bu hadisine ard ve dedi ki:Hakknda ne diyeceimi bilmiyorum.4 bni EbiHatim zikretti ki, kendisi Ebana Muhammed bin Kesirin Sfyan Sevriden rivayet ettii hadisi sordu ve bu hadisi zikretti ve dedi ki:Bu hadis batldr, yani bu isnadla byledir, Muhammed bin Kesirin Sfyan Sevriden rivayetinin asl olmadna iaret ediyor. bni Mei dedi ki:Ahmede Sehl bin Sad hadisinden sordum, Ahmed dedi ki: -ararak- La ilahe ilallah, bu hadisi kim rivayet ediyor?Dedim ki:Halid bin Amr, dedi ki: Halid bin Amr meselesine dtk, sonra sustu. Murad kendisine Halidin bu hadisini zikredene itirazdr. bni Ebi Ubeyd el-Kasm bin Selam mevaiz5 kitabnda Halid bin Amrdan bu hadisi tahric etti, sonra dedi ki: Bu hadise ben itiraz ederdim, bana bu eyh Vekiden rivayetle bahsetti, kendisi ona sorduunu syledi, eer onun sylemesi olmasayd terk ederdim.
(1) Hadis hasendir, Tirmizi hasendir dedi, Nevevi de ona tabi oldu, Suyuti ona sahih iareti koydu, ibni Mace ve ibni Hibban Ravdatul ukalada tahric etti. Taberani Kebirde tahric etti, Hakimde tahric etti ve dorulad. Beyhaki, Kuda Ebu Nuaym ve ibni Adiy Kamilde tahric etti. Fakat Zehebi senedinde Halid bin Amr olduu iin onu knad, Muhammed bin Kesir el Masisiyi Ahmed zayf grd. Mnziir dedi ki:eyhlerimizden bazs isnadn gzel grd, bu akla uzaktr; nk bu Halid bin Amr el-Kurei el-Emevi es-Saidi rivayetindendir.... Bu halir terkedildi ve itham olundu, ona gvenilir diyeni grmedim, fakat bununla beraber zerine peygamberlik nurunun parlts var, ravisinin zayf olup bunu Peygamber (s.a.v.)in sylemi olmasna bir engel yoktur. (Feyzul Kadir:1/481). (2) Ukayli senedinde Muhammed bin Kesir el-Masisi es-Sananinin olmasndan dolay bu hadisi zayflar ierisinde tahric etti, daha nce getii gibi Ahmed onu zayf grd, Yahya bin Main dedi ki:Saduktur (Mizanl tidal:4/18). (3) Ebu Katade el-Harrani e-ami (Abdullah bin Vakid) hakknda ibni Main dedi ki:O bir ey deildir, Mihran bin Ebi mer er-Razi elAttar Ebu Hatim ve ibni Main dedi ki:O birey deildir, Mihran bin Ebi mer er-Razi, el-Attar Ebu Hatim ve ibni Main gvenilir grd, Buhari dedi ki:Hadisi sallantldr. Nesai dedi ki:Kuvvetli deildir. (Mizanl tidal:4/196, 564). (4) lel kitabnda zikretti: 2/107. (5)Rakam: 131.

 bni Adiy bu hadisi Halid bin Amrn tercmesinde tahric etti yine onun Muhammet bin Kesir rivayetini de zikretti ve dedi ki bu hadis Sevriden mnkerdir ve dedi ki bunu Zfer -yani ibni Selman- Sfyann kardei Muhammed bin Uyeyneden tahric etti Ebu Hazimden o da Ebu Hazimden rivayet etti o da ibni merden rivayet etti Zfer ve Muhammed bin Uyeynenin ikiside zayftr dedi2 bu hadis baka bir vecihle mrsel olarak rivayet edildi onu da Ebu Sleyman bin Zeber Dimeki brahim bin Ethemin Msnedinde tahric etti bu msnedi Muaviye bin Hafs rivayetinden toplad o da brahim bin Ethemden o da Mensurdan bin Hiradan yle dediini rivayet etti bir adam Peygamber (s.a.v.)e geldi ve dedi ki: Bana bir amel bildir ki onun zerine beni Allah sevsin ve onun zerine beni insanlar sevsin. Bunun zerine buyurdu ki: Allahn seni onunla sevecei amel ise dnyada zhddr, insanlarn seni sevecei amel iseu dnyalklara bak ve onlara at (ver).3 Bunu ibni Ebi ZemmdDnya kitabnda Ali bin Bekkar rivayetinden tahric etti o da ibrahim bin Ethemin yle dediini rivayet etti bir adam Peygamber (s.a.v.)e geldi ve hadisi zikretti isnadnda ne Mansuru ne de Rabii zikretti hadisinde de dedi ki: Elindeki dnyalklardan onlara at (ver) bu hadis iki byk vasiyeti iermitir birincisi dnyada zhd bu Allahn kula olan sevgisini gerektirir ikincisi insanlarn elindekine zahid olmak onlardakini istememek) bu da insanlarn sevgisini gerekli klar dnyadaki zhdn vlmesine dair Kuranda ok iaret var yine ona rabet etmenin knanmasna dair yine ok iaretvardr, Allah Teala buyurdu ki:(Fakat siz (ey insanlar) ahiret daha hayrl ve daha devaml olduu halde dnya hayatn tercih ediyorsunuz.) (Ala: 87/16-17) (S: 91)Allah Teala buyurdu ki:(Siz geici dnya maln istiyorsunuz, halbuki Allah (sizin iin) ahireti istiyor) (Enfal: 6/67), Allah Teala Karun kssasnda buyurdu ki:(Karun ihtiam iinde kavminin karsna kt. Dnya hayatn arzulayanlar: Keke Karuna verilenin benzeri bizim de olsayd, dorusu o ok ansl dediler. Kendilerine ilim verilmi olanlar ise yle dediler: Yazklar olsun size! man edip iyi iler yapanlara gre Allahn mkafat daha stndr. Ona yeryznde bbrlenmeyi ve bozgunculuu arzulamayan kimselere veririz (en gzel) akibet takva sahiplerinindir.) (Kasas: 28/79-83) Ve:(Onlar dnyla hayatyla mardlar. Oysa ahiretin yannda dnya hayat, geici bir faydadan bakabirey deildir) (Rad: 13/26). Ve buyurdu ki:(Onlara de ki:Dnya menfaati nemsizdir, Allahtan korkanlar iin ahiret daha hayrldr ve size kl pay kadar hakszlk edilmez) (Nisa: 4/77) Firavn ehlinin iman eden kimsesinden hikaye ederek yle buyurdu: (Ey Kavmim siz bana uyun, sizi doru yola gtreceim. Ey kavmim phesiz bu dnya hayat, geici bir elencedir. Ama ahiret, gerekten kalnacak yurttur) (Nisa: 4/77) Allah azze ve celle ameli, almas ve niyetiyle dnyay isteyeni zikretti, bunun zikri; Ameller niyetlere gredir10 hadisi zerine konuurken gemiti, Allah katnda dnyann knanmas ve hor grlmesi hakknda hadisler oktur. Mslimin Sahihinde11 Cabir (r.a.)in Peygamber (s.a.v.)den unu rivayet ettii gemektedir: nsanlar iki tarafndayken Peygamber (s.a.v.) arya urad iki kula kk l bir kei yavrusuna rastlad, kulandan tuttu ve buyurdu ki: Bu sizin olsayd hounuza gider miydi? Dediler ki: Ey Allahn Resul eer o sa bile olsayd ona yine rabet etmezdik nk o kk l bir kei yavrusuna rastlad, kulandan tuttu ve buyurdu ki: Vallahi dnya Allaha bunun size hor oluundan dahahordur. (1) KAM L (3/902). (2) ZFER OK VEH M SAH B R, ibni Uyeyne hakknda Ebu Hatim dedi ki: Onunla delil olmaz, onun mnkerleri vardr. (Mizanul tidal: 3/680). (3) Hadis mrseldir, adamlar gvenilirdir, Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: (8/41)Enesten u lafzla tahric etti:Bir adam Peygamber (s.a.v.)e geldi ve dedi ki: Bana bir amel bildir ki ben onu yaptm zaman onun zerine beni Allah ve insanlar sevsin, Peygamber (s.a.v.) ona buyurdu ki: Dnyada zahid ol seni Allah sevsin insanlar ise onlalra bunu (dnyay at, seni severler). Ebu Nuaym dedi ki:Bu hadiste Enesi zikretti ve mer (bin brahim el-Mstemli) veya Ebu Ahmed ( brahim bin Muhammed bin Ahmed el-Hemedani)den olduunu vehmetti, salam rivayet edenler onu Hasan bin Rabiden rivayet etti, Mcahide gelmedi, yani mrseldir.
(9) afir (Mmin): 40/38-39) (10)Bu mehur sahih hadistir, kitabn metninden birinci hadistir. (11) Mslim sahihinde Cabirden tahric etti (Mslimin Muhtasar: 2078, Camiul Usul: 5/256). Yine onda1 Mstevred el-Fihriden Peygamber (s.a.v.)in yle dedii rivayet edilir: Dnya ahirete kyasla sizden birinizin

parman denize girdirmesi gibidir sizden biriniz baksn (denize parman daldrdkdan sonra) parma ne kadar su ile dnecek) Tirmizi Sehl bin Sad (r.a.)den tahric etti o da Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti : Eer dnya Allah katnda bir sivrisinein kanadna eit olsayd, ondan (dnyada) kafire bir iimlik su vermezdi ve bunu Tirmizi dorulad2 bir eyde zhd manas: Mustakil olarak horluundan dolay ondan yz evirmek ona ehemmiyet vermemektir, denilir ki: eyn zeydn: Yani hakir, az. Selef ve daha sonra gelenler dnyada zhd hakknda konutular bu konuda eitli szleri vardr. Bu hususta merfu hadis variddir Tirmizi ve ibni Mace Amr bin Vakddan tahric etti o da Yunus bin Halbesten o da Ebu dris el-Havlaniden o da Ebu Zerden o da Peygamber (s.a.v.)den yle dediini rivayet etti: Zahitlik helal haram klmakla mal zayi etmekle deildir, fakat dnyada zahidlik elindekini Allahtakinden daha salam olmamasdr,

senin musibet sevab iinde olmandr musibete uradn zaman onun sende kalmasn arzulamak ve ona tekrar arzu duymandr3 Tirmizi dedi ki: Gariptir, bunu ancak bu vecihle biliyoruz. Amr bin Vakid mnkerl hadistir. Derim ki: Sahih olan mam Ahmedin Zhd kitabnda rivayet ettii gibi mevkuf oluudur, dedi ki: Bize Zeyd bin Yahya edDimeki, anlatt, (o da dedi ki:) bize Halid bin Sbeyh anlatt (o da dedi ki:) Bize Yunus bin Halbes anlatt, dedi ki: Ebu Mslim el Havlani (r.a.) de ki: Dnyada zahidlik helal haram klmakla, mal zayi etmekle deildir, ancak dnyada zahidlik: Allahtakini seni elindekinden daha salam olmasdr, bir msibete urarasan ayet o musibet sende kalrsa onu ecrini ok iddetli mit etmelisin, onu kendine (ahiret) az olmasn arzulamalsn. Bunu ibni dnya Muhammed bin Muhacir riayetinden tahric etti, o da Yunus bin Mesireden yle dedii rivayet etti: (s: 93) dnyada zahidlik helal haram klmakla ve mal zayid etmekle deildir, fakat dnyada zahidlik Allahtakini senin elindekinden daha salam olmasdr halin musibete urdnki ile musibete uramadnki eit olmadr, hak urunda seni knayanla seni ven bir olmaldr. Zhd eyle tefsir etti hepsi de kalp amellerindendir, aza amellerinden deil bunun iin Ebu Sleyman der ki: Kimseye zhd ile ahidlik etme, nk zhd kalpte: Birincisi: Kulun Allahtakine kendi elindekinden daha fazla gven iinde olmaldr, bu yakinin shhatinden ve kuvvetinden kaynaklanr, nk Allah kullarnn, rzkna kefildir, Allah Teala buyurdu ki: (Yeryznde yryen her canlnn rzk, yalnzca Allahn zerinedir) (Hud: 11/6) ve buyurdu ki: (Semada da rzkn ve size vadedilen baka eyler vardr)(Zariyat:51/22) ve buyurdu ki: (Rzk Allah katnda arayann ve Ona kulluk edin) (Ankebut: 29/17) Hasan dedi ki: Kendi elindekine Allah katndakinden daha fazla gvenmem yakiniyin (kesin inan) zayflndandr. Ali ve ibni Mesud dedi ki: Rzkn en fazla mit edildii vakit dnyada un yok dedikleri vakittir. Mesruk dedi ki: Zannn ne gzel olduu zaman hizmetinin yle dedii andr: Evde buday ekmei ve bir dirhem bile yoktur. mam Ahmed dedi ki: Gnlerimin en sevinlisi sabahlaypta yanmda hibir eyin olmad gndr. Ebu Hazimi Zaahide denildi ki: Senin maln nedir? Benim malm ikidir, o ikisi ile fakirlikten asla korkma: Allaha gven ve insanlarn elindekinden mit kesmektir.8 Ona denildi ki: Sen fakirlikten korkmuyor musun? dedi ki: Efendim gklerde, yerlerde ve yerin altndakilerin sahibidir ben fakirlikten korkar mym? Ali bin Muvaffaka bir kat verdi, o da okudu, bir de ne grsn, ey Ali bin Muvaffak ben senin Rabbinken sen fakirlikten mi korkuyorsun? yazlyd. Fudayl bin yad dedi ki: Zhdn asl Allahdan raz olmaktadr ve dedi ki: Allaha gvenir, Allahn kendisine olan tedbirine raz olur, mit ve korku ile yaratklardan alakasn keser, bu da kendisine ho olmayan eylerle dnyay istemekten engeller
(1) Mslim, ibni Hibban ve Tirmizi Kays bin Ebi Hazim rahimehullah yoluyla tahric etti. (Camiul Usul: 5/257). (2) Hadis sahihtir Tirmizi ve ibni Mace Sehlden, Ebu Davud Cabirden tahric etti: (Camiul Usul: 5/256 Irakinin ihya tahrici: 3/193. Beyrut basks). (3) Tirmizi ve ibni Mace tahric ve ibni Mace tahric etti, musannifin zikretii gibi garibtir. (4) Ahmed Zhdde tahric etti s: 18. (8) Ebu Nuaym Hilyede irad etti 3/232).

Kim byle olursa dnyada gerekten zahid olur, insanlarn en zengini olur, hatta dnyada bir eyi olmasa bile byledir, Ammar (r.a)n dedii gibi: Vaiz olarak lm, zenginlik olarak yakin, meguliyet olarak ibadet yeter.1 bni Misud (r.a.) dedi ki: Allahn kzd eylerle insanlardan honut olman Allahn rzkna kar kimseyi vmemen, Allahn vermedii eyden dolay bir kimseyi knamaman yakindir. nk Allahn rzkn hrs edeninhrs getirmez, holanmayann holanmamas o rzk geri evirmez, Allah ilmi, adaleti ve hikmetiyle ruhu, ferah yakin ve rzada klmtr, sknt ve znty kzgnlk ve phede klmtr.2 Mrsel bir hadiste:Peygamber (s.a.v.) u duay ediyordu:Ey Allahm senden kalbime yerlemi bir iman istiyorum, sadk bir lisan istiyorum ta ki bana ayrdn rzk engelleyecek olmadn bileyim, bana ayrdn rzk ile beni raz kl.3 Ata el-Horasani meclisinden kalkmadan yle diyordu:Allahm bize senin yakinini ver ta ki dnya musibetleri bize kk gelsin, bilelim ki bize ancak senin yazdn isabet ediyor, bu rzktan da ancak bize taksim ettiin geliyor.4 bni Abbastan merfu olarak bize u rivayet edildi: nsanlarn en zengini olmas kimi sevindirirse, Allahtakine kendi elinden daha fazla gvensin.5 kincisi:Kulun dnyasnda malnn, ocuunun ve bundan baka eyinin gitmesiyle bir musibete urad zaman dnyada kendinden giden eyin geri kendisinde kalmasn arzuladndan daha fazla bu musibetin sevabna rabet etmesidir, bu da yine yakinin mkemmelliinden kaynaklanr. (S:95) bni mer (r.a.)den rivayet edildi, Peygamber (s.a.v.) duasnda yle diyordu:Allahm bizimle senin masiyetlerin arasna girecek (masiyetlere engel olacak) korkundan bize de ver, bizi cennetine ulatracak taatndan ver, dnya musibetlerini bize kk klacak yakinden ver.6 Ali bin Ebi Talibin dedii gibi bu dnyada zhdn ve ona az rabet etmenin alametlerindendir: Kim dnyada zahid olursa musibetler ona hafif gelir. ncs:Hak hususunda kul yannda kendini vende knayanda eit olmaldr. Bu da dnyada zhdn, onun hakir oluunun ona az rabet ediin alametlerindendir,

nk kimin yannda dnya byk olursa vlmeyi tercih eder knanmay sevmez, belki de knanma korkusuyla birok hakk terkeder ve vlme iin birok metinin kalbinden dtne delildir, hak sevgisinin kalbini doldurduuna ve mevlasnn raz olduu eylerin kalbini doldurduuna delildir, ibni Mesud (r.a.) dedi ki:Yakin Allahn kzmasyla insanlar raz etmemendir. Allah kendi yolunda cihad edip knayann knamasndan korkmayanlar vd. Seleften zhdn tefsiri hakknda baka ibareler de rivayet edildi, hepsi de daha ncekine dnyor, Hasann u sz gibi: Zahid birini grd zaman yle diyendir:Bu benden daha stndr, bu gerekte zahidin u manaya geldii anlamna geliyor:O nefsinin vlp yceltilmesi hususunda zahiddir, bunun iin iin denilir ki:Bakanlkta zahid olmak olmak (ona gz dikmemek, arzulamamk) altn ve gmte zahid olmaktan daha iddetlidir (zordur)7 Kim kalbinden riyaset (ba olma) ve insanlardan yukarda olma sevgisini karrsa o gerek zahiddir, bu insann yannda kendini vende knayanda eit olur. Vehb bin el-Verd rahimehullah dedi ki:Dnyada zahdilik, dnyada kaybolana zlmemen, sana gelene de sevinmemendir,8 ibnis Semmak rahimehullah dedi ki:u kimse zahidlii ak kimsedir. Dnyann kendine ynelmesi de, arka dnmesi de o kulun yannda eittir, fazlal da noksanl da eittir, musibet hali de, bir musibet olmad hali de eittir.
(1) Ondan ibni Ebid Dnya; Yakinde zikretti, fakat senedinde mehul vardr. (2) bni Ebid Dnya; Yakinde rivayet etti, senedi munkatdr. (3) bni Ebid Dnya; Yakinde tahric etti adamlar gvenilirdir. (5) Hadis merfudur Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 3/218 ve sonras, u lafzla tahric etti:Kim insanlarn en zengini olmay severse, Allahtakine kendi elindekinden daha fazla gven iinde olsun...Yine Hakim, Kudai; Msned ihabda Beyhaki: Zhdde tahric etti, isnad zayftr. Taberaninin Evsatta tahric ettii Ebud Derda hadisinde yldir; ... fakat dnyada zahidlik kendi elindekine Allahta bulunandan daha fazla gvenmemendir(Mecmaz Zevaid: 10/286). (6) Hadis hasendir, Tirmizi tahric etti (3497) ve dedi ki:Hasen, garibtir. Nesaide ve Hakimde tahric etti ve dorulad. (Camiul Usul: 5/84). (7) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: (8/238).Yusuf bin Esbattan tahric etti, u lafzla tahric etti:Riyasette zhd, dnyada zhdden daha iddetlidir. (8) Ebu Nuaym Hilyede Vheyb bin el-Verd el-Mekkiden tahric etti: (8/140).

-Zannediyorum imam Ahmed- soruldu ki: Beraberinde mal bulunan zahid olur mu?Dedi ki: Eer fazlal ile sevinmiyor, eksilmesiyle zlmyorsa o zahiddir. Zhri zahidden soruldu, dedi ki: Haram sabrna stn gelmeyendir ve helal krnden kendini alkoymayandr1 bu da ncekine yakndr, nk manas zahid dnyada harama gc yettii halde sabredip yapmayandr, helal ite olursa kendisini krden engellemez, bilakis Allaha kr eder. Ahmed bin Ebil Havari rahimehullah dedi ki:Sfyan bin Uyeyneye dedim ki: Dnyada zahid kimdir?Dedi ki: Kendisine nimet verilince kreden, bela verilince saberedendir dedim ki: Ey Ebu Muhammed kendisine nimet verilince kreden, bela verilince sabreden ve nimeti hapseden nasl zahid olur?Dedi ki: Sus, nimetler kendisini krden, belalar kendisini sabrdan engellemeyen kimse zahiddir.2 Rasia dedi ki:Zahidlik eyay hakkyla toplayp, hakkyla geri koymaktr.3 Sfyan Sevri rahimehulah dedi ki:Dnyada zhd ksa emeldir, kaba yemek ve aba giymekle deildir. Ve dedi ki:Selefin dualarndan u da vard:Allahm bizi dnyada zahid kl ve zhd bizde genilet, bizden geri evirme, bize onu arzu lattr. Yine imam Ahmedde yle dedi:Dnyada zhd:Ksa emeldir, bir keresinde de dedi ki:Ksa emel ve insanlarn elindekinden mit kesmektir. Ksa emel Allah sevgisini ve Ona kavumay gerekli klar, dnyadan kmay gerekli klar, uzun emel orada kalmay gerektirir, kimin emeli ksa olursa, dnyada kalmay sevmez, bu zhdn ve dnyadan yz evirmenin son noktasdr, ibni Uyeyne buna u ayetle delil getirdi:((Ey Muhammed onlara) de ki:ayet (iddia ettiiniz gibi) ahiret yurdu Allah katnda dier insanlara deilde yalnzca size aitse ve bu iddianzda doru iseniz haydi lm temenni edin. Onlar, kendi elleriyle nceden yaptklar iler (gnah ve isyanlar) sebebiyle hibir zaman lm temenni etmeyeceklerdir. Allah zalimleri iyi bilir. Yemin olsun ki, sen onlar yaamaya kar insanlarn en dkn olarak bulursun.) (Bakara: 2/94-96) (S:97) bni Ebid Dnya Dahhak bin Mzahime isnatla yle dediini rivayet etti:Peygamber (s.a.v.)e bir adam geldi ve dedi ki: Ey Allahn Resul insanlarn en zahidi kimdir?Buyurdu ki: Kabri ve belay unutmayan, dnyann ssn terkeden baki olan fani olana tercih eden, yarn kendi gnlerinden saymayan ve nefsini l sayandr bu mrseldir.5 Selefin bir ou zhd ksmlara ayrdlar:Bir ksm dedi ki:irkte ve Allahtan bakasna taplan eyde zhd, sonra btn haram ve masiyetlerde zhd, sonra helalde zhd, bu da zhdn en aasdr. Bu ksmdan ilk iki zhd farzdr, ncs: Farz deildir, nk farzlarn en by irkte zhddr, sonra btn masiyetlerde zhddr. Bikr el-Mzeni kardeleri iin yle dua ediyordu:Allah bizi ve sizi kendisine haram ve gnahlara imkan veripte kendisini Allahn grdn bilip onu terk eden kimsenin zhdyle zhdlendirsin.

bnil Mbarek dedi ki:Selam bin Ebi Muti dedi ki:Zahid ekil zeredir, Birincisi:Sz ve fiilini Allah iin yapp, onunla dnyadan bir ey istememesidir. kincisi:Dgn olmayan terkedip salih amel ilemektir. ncs: Helalda zhd ancak bu birinci dereceyi zhd kld. Amel ve szde ihlasa zt olan gsteri kk irktir, ona sevkeden dnyada vlmektir, ehli yannda ne gemektir, bu da ykselme sevgisi ve riyasetin (ba olma) sevgisini bir eitidir. brahim bin Edhem dedi ki: Zhd snftr: Farz zhd, fazilet zhd ve selamet zhddr. Farz zhd ise haramda zhddr, fazilet zhd ise: Helalda zhddr, selamet zhd ise: phelililerde zhddr.7 nsanlar zellikle haramdan zhd edip fazla mbahlardan zhd etmeyene zahid isminin hak olup olmadnda ihtilaf etti.
(1) (Ebu Nuaym Hilyede u lafzla tahric etti (7/287). Helal krne galip gelmeyen, haram da sabrna galip gelmeyendir. (2) Sfyandan Ebu Nuaym Hilyede: (7/237) tahric etti. (3) Ebu Nuaym Hilyede: (3/259) Rabia bin Ebu Abdurrahmandan. (5) Yine bniEbi eybe Musannefinde tahric etti. (6) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 6/188. (7) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: (8/26, 10/13) zikredilen lafz onuncu czdekidir).

Bu konuda iki gr vardr, birincisi: Bununla zahid ismini hak eder, bunun zikri Zhri, ibni Uyeyne ve bakasndan daha nce geti. kincisi:Fazla mbahlara zhd olmadka zhd ismini alamaz, bu arif alimlerden bir gurubun grdr, hatta bazs dedi ki:Bu halis mbah zhd yitirildii iin zhd yoktur, bu Yusuf bin Esbat1 ve bakasnn grdr, bunda nazar vardr. Yunus bin Ubeyd diyordu ki: Dnyann kymeti nedir ki, onda zahid olan vlsn Ebu Sleyman Darani dedi ki:Irakta zhd konusunda bize ihtilaf ettiler, bir ksm dedi ki:Zhd insanlarla karlamay terketmektir, bazs dedi ki:ehvetlerin terkiyledir, bazs dedi ki:irkin eyleri terketmektir, herbirinin sz birbirine yakndr dedi ki:Ben de seni Allahtan alkoyan eyi terketmendir grn savunuyorum.2 Ebu Sleymann bu dedii gzeldir, bu zhdn btn manalarn ve eitlerini topluyor. Bil ki kitap ve snnette dnyann knanmas kyamete kadar birbiri ardnca gelen gece gndz gibi zamana ait deildir, nk Allah Teala o ikisini (gece ve gndz)Allah hatrlayp kretmeyi murad edenler iin birbiri ardnca klmtr. sa (a.s.)n yle dedii rivayet edilir:Bu gece ve gndz iki depodur, bu ikisine ne koyduunuza baknz. Aleyhissal vesselam buyuruyor ki:Gece yaratld ey iin amel ediniz, gndz yaratld ey iin amel ediniz.Mcahid dedi ki:Hergn Ademoluna der ki:Sana bu gn geldim, bu gnden sonra da dnmeyeceim, ben de ne yaptna bak, o gn geirilirse drlr, sonra zerine mhr vurulur, kyamet gn Allah ancaya kadar bir almaz, her gecede byle der3 selefin bir yle bir iir syledi: Dnya ancak cennet ve cehenneme yoldur geceler insann ticaret yeri gnler pazar yeridir. (S:99) Kmama Allahn insanlara beik ve mesken kld yeryzne de deildir, oradaki dalar, denizler, nehirler ve madenlere de deildir, orada yetitirdii bitki ve aalara da deildir, orada yayd hayvanlar ve baka eylere de deildir, btn bunlar insanlarn menfaatlar olan Allahn nimetleridir, insanlar iin onlarda ibretler ve Allahn birlik, kudret ve byklne kar deliller vardr, knama ancak dnyada Ademolunun yapt fiillerdir, nk fiillerinin ounluu neticesi vlmemi ekilde gerekleiyor, veya sonuta zarar verecek veya menfaatsiz geiyor, Allah Teala buyurdu ki:(Bilin ki dnya hayat ancak bir oyun, elence, bir ss, aranzda bir vnme ve aranzda daha ok mal ve evlat sahibi olma isteinden ibarettir. Tpk bir yamur gibidir ki, bitirdii ziraatilerin houna gider, sonra kurur da sen onun sapsar olduunu grrsn) (Hadid: 57/20) Ademolu dnyada iki ksmdr:Birincisi:Kullar iin dnyadan sonra sevap ve ceza iin bir yerin olmasn inkar edenler, bunlar Allah Tealann haklarnda yle buyurduu kimselerdir:(Huzurumuza kacaklarn beklemeyenler, dnya hayatna raz olup onunla rahat bulanlar ve ayetlerimizden gafil olanlar yok mu, ite onlarn kazanmaka olduklar (gnahlar) yznden varacaklar yer atetir) (Yunus: 10/7-8) Onlarn gayretli dnyadan istifade, lmeden nce lezzetleriyle ganimetlenmektir, Allah Teala buyurdu ki:( nkar edenler ise (dnyadan) faydalanrlar, hayvanlarn yedii gibi yerler. Onlarn yeri atetir) (Muhammed: 47/12). Onlardan bazs dnyada zhd emreder, nk oka dnyaln sknt ve keder getirdiini grr ve der ki:Nefsin alakas oaldka lm annda ondan ayrlmak nefse ac verir, bu onlarn dnyada zhdlerinin son noktasdr. kinci ksm:Sevap ve ceza iin bir diyarn varln kabul edenler, bunlar mslmanlarn eriatna bal olan kimselerdir, bunlar ksma ayrlrlar, nefsine zulmedenler, orta halli olanlar ve hayrlara koanlar, nde gidenlerdir, nefislerine zulmedenler ounluktur, dnya ssyle beraberdirler, dnyay helal olmayan ynden kazanrlar, uygun olmayan yerde kullanrlar, dnya en byk gayesi olmutur, onunla raz olur, onun iin kzar, onun iin dostluk, onun iin dmanlk eder, bunlar oyun, elence ss, vnme ve okluk sahibi olma arzusundadrlar, hepsi de dnyadan maksadn ne olduunu bilmemitir, ahiret yurdu iin azk edinilecek yolculuk yeri olduunu bilmemilerdir.
(1) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 8/238. (2) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 9/258. (3) Mcahidden Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 3/292.

Her ne kadar mcmel iman ile inanyorlarsa da tafsilatl olarak bilmiyorlar, dnyada Allah bilenlerin tattn tadamyorlar, dnyada tadlan eyler ahirette depolananlarn bir nmunesidir. Onlardan orta halli olanlar dnyadan mbah ynden istifade eder, farzlarn yerine getirir gerekliden fazlasn nefsi iin tutar, dnya ehvetlerinden istifade eder (helal ynden) bunlara zahid ismi verilecei hususunda ihtilaf edildi, bu hususta onlara bir ceza yoktur, ancak dnyada genilikleri nisbetinde ahirette derecelerinden eksiltilir. bni mer dedi ki:Kul dnyadan birey elde ederse Allahkatnda derecelerinden eksilir her ne kadar cmertte olsa byledir, bunu ibni Ebid Dnya gzel bir isnatla tahric etti,1 merfu olarak Aye (r.a.)den de rivayet edildi, isnadnda nazar vardr. mam Ahmed Zhd kitabnda isnadyla rivayet etti ki: Bir adam Muaviyenin huzuruna girdi, Muaviye ona bir elbise giydirdi, sonra adam kt sahabeden EbuMesudel Ensari ve bir adama urad, birisi dedi ki:Onu (elbiseyi) iyiliklerinden al, dieri de dedi ki:Onu gzel eylerinden al.mere isnatla yle dediini rivayet etti:Eer iyiliklerinden eksilmeyeceini bilseydim size yumuak davranarak aranza karrdm, fakat Allah azze ve celleyi bir kavmi ayplayarak yle buyurduunu iittim:(Dnyadaki hayatnzda btn gzel eylerinizi harcadnz, onlarn zevkini srdnz.) (Ahkaf: 46/20). Fudayl bin yad dedi ki:Dilersen dnyadan az istifade et, dilersen ok sen ancak torbandan alyorsun, buna u ahittir, Allah kullarna fazla dnya ehvetlerini, onun ssn haram kld, onu onlar iin ahirete biriktirdi, buna u ayetle merdivenleri gmten yapardk. Evlerinin kaplarn ve zerine yaslanacaklar koltuklar koltuklar da (hep gmten yapardk)(S: 101) (Ve onlar zinetlere boardk. Btn bunlar sadece dnya hayatnn geimliidir. Ahiret ise, Rabbinin katnda Allahn azabndan saknp rahmetine snanlara mahsustur.) (Zuhruf: 43/33-35) Sahih olarak Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduu rivayet edildi:Kim dnyada ipek giyerse ahirette giyemez.2 ve: Kim dnyada iki ierse ahirette iemez.3 ve buyurdu ki: pek, dibac (ipek karml kuma) giymeyiniz altn ve gm kaplardan imeyiniz, o ikisinin tabaklarndan yemeyiniz, nk o dnyada onlarn, ahirette ise sizindir.4 Vehb dedi ki: Allah azze ve celle Musa (a.s.)a buyurdu ki:Ben evliyalarm dnya nimetlerinden ve geniliinden uzaklatryorum, aynen efkatli obann develerini insan ve hayvan pisliklerinden uzaklatrld gibi (byle yapyorum), bu onlarn benim yanmda alaklklarndan dolay deildir, fakat dnya yaralamam ekilde tam selametli olarak benim ikrammdan nasiblerini alsnlar diye byle yapyorum. Buna Tirmizinin Katade bin Numandan tahric ettii Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu hadis ahittir: Allah bir kulu severse onu dnyadan korur, sizden birinizin hastasn sudan koruduu bir kulu severse onu dnyadan korur, sizden birinizin hastasn sudan koruduu gibi korur.6 Mslimin sahihinde Abdullah bin Amr (r.a.)dan Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu riayet ettii tahric edildi: Dnya mminin zindan, kafirinde cennetidir.Allah izniyle hayrlarda nde gidenlere gelince onlar dnyadan muradn ne olduunu anladlar, gereince amel ettiler, Allah kimin ameli daha gzel diye imtihan etmek iin kullarn bu dnyaya yerletirmi olduunu bildiler.
(1) bni EbidDnya gzel bir isnatla ibni mer (r.a.)den tahric etti, Ayeden merfu olarak rivayet edildi, hafz Mnziri Terib ve Terhibde dedi ki:(4/163). Mevkuf daha sahihtir, yine mevkuf olarak Hennad bin Seriy Zhdde tahric etti, ibni Ebi eybe Musannefinde, Ebu Nuaym Hilyede: (1/306) tahric etti. (2) Hadis sahihtir, Enesten Ahmed, Buhari, Mslim, Nesai ve ibni Mace tahric etti (Camius Sair), (Camiul Usul: 11/285). (3) Hadis sahihtir, ibni merden Malik, Ahmed, Buhari, Mslim, Nesai ve ibni Mace tahric etti (Camius Sair.) (4) Hadis sahihtir, Huzeyfe bin Yemandan Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai ve ibni Mace tahric etti (Camiul Usul: 1/282, 11/285). (5)Hadis sahihtir, Tirmizi, Hakim tahric etti, dorulad ve ibni Hibban tahric etti. (6) Hadis sahihtir, Ahmed, Mslim, Tirmizi, ibni Mace Ebu Hureyreden, Taberani ve Hakim Selmandan, Bezzar ibni merden tahric etti (Camius Sair, Camiul usul: 5/255).

Allah Teala buyurdu ki: (O, hanginizin amelinin daha gzel olaca hususunda sizi imtihan etmek iin, ar su zerinde iken, gkleri ve yeri alt gnde yaratadr) (Hud: 11/7) ve buyurdu ki:(O ki, hanginizin daha gzel davranacan snamak iin lm ve hayat yaratmtr.) (Mlk: 67/2) Selefin bazs dedi ki:Hangisi dnyada daha zahid ve ahirete daha arzulu diye, dnyadaki gzellii imtihan vesilesi kld, ta ki kim onunla beraber durup ona meylediyor ve kim de bu ekilde deil ona baksn, Allah Teala buyurdu ki:(Biz insanlarn hangisinin daha gzel amel edeceini deneyelim diye yeryzndeki her eyi dnyann kendine mahsus bir zinet yaptk) (Kehf: 18/7) sonra onun kesileceini ve yok olacan aklad: ((Bununla beraber) biz oradaki her eyi kupkuru bir toprak yapacaz) (Kehf: 18/8) Dnyadan bana ne, benimle dnyann misali bir aa glgesinde kaylule (le uykusu) yapan sonra terkedip giden binekli gibidir.6 Sahabeden bir toplulua dnyadan edinecekleri eyin yolcu az gibi olmasn tavsiye etti, Selaman, Ebu Ubeyde bin Cerrah, Ebu Zer ve Aye (r.a.)7 onlardandr (S: 103) ibni mere:(Dnyada kendisini bir garib veya yolun bir tarafndan dier tarafna geen gibi olmasn ve nefsini kabir ehlinden saymasn tavsiye etti.1 Bu derecenin ehli iki ksmdr:Dnyada sadece ihtiyacyla yetinenle, zahidlerden ounun hali budur. Nefsin kuvvet kazanmas iin bazan mbah ehvetleri kullananlarda ikinci ksmdr, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki:Dnyanzdan bana kadn, gzel koku sevdirildi, gzmn nuru namazda klnd.Bunu Ahmed veNesai Enesten tahric etti,2 imam Ahmed3 Aye (r.a.)den yle dediini tahric

etti:Peygamber (s.a.v.) dnyadan kadn, gzel koku ve yemei seviyordu kadn ve gzel kokudan istifade etti, yemekten istifade etmedi. Vehb dedi ki:Davud (a.s.) ehlinin hikmetinde yazldr ki:Akllnn drt saatten gafil olmamas gerekir:Nefsini hesaba ekecei saat, Rabbine fsldayaca saat, kendisine ayplarn bildiren kardeleriyle karlama saat, kendisine ayplarn bildiren kardeleriyle karlama saati, nefsi ve lezzetleriyle babaa kald saattir, bunu helal ve az yapacak, nk bu saat dier saatlara yardmcdr, kalbleri odaklatrr, yani rahatlatr, ne zaman Allaha itaatta kuvvet kazanaca mbah ehvetlerini kullansa, onun bu ehvetleri sevaplanaca bir itaat olur, Muaz (r.a.)n dedii gibi:Ben gece kyammn ecrini beklediim gibi uykumun da ecrini bekliyorum, yani uykusuyla gecenin sonunda kyama niyet ediyor, kyamnn sevabn bekledii gibi uykusunun da sevabn bekliyor, bazs mbah olan ehvetlerinden istifade ettii zaman kardelerine de verirdi. bnil Mbarekin bir eye itah duyuu zaman baz ashab da itah duyuncaya ve onlarla beraber yiyinceye kadar yemei rivayet edilir.
(5) bni Abbastan Ahmed, ibni Hibban sahihinde, Beyhaki, Taberani Kebirde ve Hakim tahric etti, ibni Mesuddan Ahmed, Tirmizi, ibni Mace, Hakim, Beyda tahric etti sahihtir (Terib ve Terhib: 4/198-199, Camius Sair, tahric ehadisi ihya: 3/205). (6) Selmandan Ahmed, ibni Hibban, Abdurrezzak, Taberani Kebirde, KudaiMsned ihabda Ebu Nuaym Hilyede:(1/195-197) sahihtir, Hakim, Zehebi ve ibni Hibban dorulad. Ayeden Tirmizi: (1781, 6/85) tahric etti ve dedi ki:Bu hadis garibtir, yine Ebu Nuaym tahric etti, Hakim doru buldu, Zehebi zayf buldu, Habbab bin Eretten Ebu Yala ve Taberani gzel bir isnatla tahric etti, ve dedi ki:Bu hadis garibtir, yine Ebu Nuaym tahric etti, Hakim doru buldu, Zehebi zayf buldu, Habbab bin Eretten Ebu Yala ve Taberani gzel bir isnatla tahric etti, ibni Ebi eybe ve Ebu Nuaym Hilyede tahric etti:(1/360)(Mecmaz Zevaid: 10/253-254, Terib ve Terhib: 4/222-223). (1) Buhari merfu olarak ibni merden u lafzla tahric etti:Dnyada sanki sen bir garib veya yolun bir tarafndan br tarafna geen kimse gibi ol bu geen krknc hadistir, musannifin zikrettii bu lafzla Ahmed, ibni Mace ibni merden Leys bin Ebi Sleym tarikiyle tahric etti, zayftr. (2)Hadis sahihtir, Hakim dedi ki:Mslimin art zere sahihtir, Hafz Iraki dedi ki: snad gzeldir, ibni Hacer dedi ki:Hasendir,Syuti de buna mtebaat etti, Ahmed, Nesai Hakim, Beyhaki Snende Enesten tahric etti (Camius Sair ve Feyzul Kadir, Camiul Usul: 5/431, 10/244, tahric ehadisil ihya: 3/208). (3)Ahmed Mmsnette tahric etti, zayftr, ierisinde mehul adam var.

Bir eye itah duyduu zaman bir misafir arrd, Evzainin yle dedii zikredilir: zmrenin yediklerine hesap yoktur. Sahur yapan, iftar ederken orulu ve misafirin yemeidir. Hasan dedi ki: Dnyada senin menfaatine olan eyleri talep etmen dnyay vesmen demek deilir, ihtiyacn giderecek eyi terketmen dnyadan zhd deildir, kim dnyay sever ve dnya kendini sevindirirse kalbinden ahiret korkusu gider. Said bin Cbeyr dedi ki:Aldatma meta seni ahiret isteinden alkoyandr, seni oyalayp alkoymayan aldatma meta deildir, fakat daha hayrlsna ulama metadr. Yahya bin Muaz erRazi dedi ki:Hayatm kazanacam yiyecein takdir edildii ve ahiretimi kazanacam taat ierisinde bulunan dnyay nasl sevmiyeyim. Ebu Safvan er-Raini -ariflerden idi-yesoruldu: Kuranda Allahn knayp aklllarn kanmas gereken dnya nedir?Dedi ki: Dnyada dnyay isteyerek elde ettiin ey knanmtr, ahireti isteyerek elde ettiin ey o ksmdan deildir. Hasan rahimehullah dedi ki: u dnya diyar mmin iin ne gzeldir, o azck alr, oradan cennete gidecei azn alr, kafir ve mnafk iin bu dnya ne ktdr, onlar gecelerini zayi eder, az da cehennemdir. Eyfa bin Abdul Kelai dedi ki:Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki:Cennet ehli cennete, cehennem ehli cehenneme girince Allah buyurur ki: Ey cennet ehli yeryznde ka sene kaldnz derler ki: Bir gn veya bir gnn biraz kadar Allah buyurur ki: Bir veya biraznda ne gzel ticaret ettiniz, rahmetim, rzam ve cennetim sizedir, orada ebedi kalnz sonra cehennem ehline buyurur ki: Yeryznde ka sene kaldnz?Derler ki: Bir gn veya biraz kadar buyurur ki: Bir gn veya biraznda ne kt ticaret ettiniz, kzgnlm, ateim sizedir orada ebedi kalnz1 Hakim2 AbdulCabbar bin Vehbden tahric etti ki, o dedi ki:Bize Sad bin Tark babasndan haber verdi ki, o da Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Dnya diyar (S: 105) Rabbini raz edinceye kadar ahireti iin azklanan iin ne gzeldir, ahiretinden kendisine yz evirten, rabbinin rzasn kazanmaktan alkoyan iin dnya ne ktdr, kul Allah dnyann cann alsn dedii zaman dnya der ki:Allah cann alsn rabb iin bize asi kld Hakim dedi ki: snad sahihtir, bunu Ukayli de tahric etti ve Abdul Cabbar bin Vehb mehuldr, hadisi gayr mahfuzdur dedi. Dedi ki:Bu sz Aliden kendi sz olarak rivayet edilir. Alinin szn ibni EbidDnya1 nazarl bir isnatla tahric etti: Ali dnyaya sven bir adam iitti bunun zerine dedi ki:Ona sadk olana o da sadktr, ona anlayan iin afiyet diyardr, onda azk edinen iin zenginlik diyardr, Allahn sevdikleri iin mescid, Allahn vahyinin indii ve meleklerinin musalla yeridir, evliyasnn ticaret yeridir, orada ahmet kazandlar, cennet kar elde ettiler, kim dnyay knyorsa, dnya ayrln ve kendi aybn ilan eder, kendi zatnn ve kendi ehlinin zelliklerini zikreder, belasyla bela gsterir, sevinciyle sevin ehline evk verir, pimanlk annda bir topluluk dnyay knar, dier bir toplulukta onu ver, dnya onlara anlatr, onrlar dorularlar,

onlara hatrlatr onlar da hatrlarlar, ey aldatmasyla aldanan!Dnya sana ne zaman selam verdi?Ne zaman topran altndaki babalarnla seni aldatt?Veya belalarladan hangisiyle ninelerinin lmyle seni aldatt?Elini ka kere evirdin? Kendi elinle kendini hasta ettin, ifa istiyorsun, tabip istiyorsun, ihtiyacn gremedin, istein yerine gelmedi, dnya yarn sana da lmn gsterecek alaman ve dostlarn sana fayda vermeyecektir. Emiril Mmminin (r.a.) dnyann mutlak olarak knanmayacan, orada salih amel kazanan iin vleceini, orada peygamberlerin mescidlerinin olduunu, vahiy yeri mminlerin ticaret yeri oada rahmet kazanp cennet kar elde ettiklerini aklad, bu zellikte olan kimse iin dnya ne gzeldir. Onun aldatmas ve hilesi de zikredilir, o tle verir, ibretlerle nasihat verir, helak olanlarn lm yerlerini gstererek ehline ayplarn aa vurur, salktan hastala, genlikten ihtiyarla, zenginlikten fakirlie, onurdan zillete doru hal deiikliini aklar, fakat o dnyay sevenin sevgi gzn kr kulan sa etmi o dnyann arsn iitmez, yle denildii gibi:Nice mrne gvenen vardr onu gfani ettim nice (mal) toplayan vardr topladn dattm.
(1)Hadis mrseldir, Eyfa mrsel olarak rivayet etti, Ebu Nuaym Hilyede zikretti:(5/132). Yine mrsel olarak Eyfadan ibni Ebi Hatim tahric etti (ibni Kesir tefsiri:3/258). (2) Hadis zayftr, Hakim tahric etti ve haisi dorulad. Zehebi u szyle reddetti:Bilakis mnkerdir, yine ibni Adiy Kamilde Ukayli Duafada tahric etti. (1) bni Ebid DnyaZemmd Dnyada tahric etti (S:147).

Yahya bin Muaz rahimehullah dedi ki:Eer yaratklar fanilik lisanlarndan gayba dnya zerine yaplan atlar duysayd zntden dolay kalpleri derdi.1 Hukemann bazs dedi ki:Dnya gnlerin insanlara syledii ataszdr, zamann ilminin tercmana ihtiyac yoktur, dnya sevgisiyle kalplerin kula tlere kar sar oldu, eer yaratklar uurundaysa sevk eden kimseyi tevik etmez. Zhd ehli dnya fazlalna kar birka ksmdr; bir ksm dnya fazlaln elde eder, onu tutar ve onunla Allaha yaklar, sahabenein olu byleydi. Ebu Sleyman dedi ki:Osman ve Abdurrahman bin Avf yeryznde Allahn hazinedarlarndan bir hazinedardlar, onun taat yolunda infak ediyorlard, o ikisinin muamelesi kalpleriyle Allah iindi.2 Bazs dnyal elinde tutmayp, onu elinden karyor, onlar da iki eittir, bir ksm onu istekleriyle itaat olsun diye ellerinden karyorlar, bir ksm nefsi elinden karmak istemedii halde elinden karyor. Hangisinin daha faziletli olduu hususunda ihtilaf edildi, ibnis Semmak ve Cneyd dedi ki:Birincisi daha faziletlidir, nk o nefsinde takva ve zhd makamn gerekletirmitir. bni Ata dedi ki: kincisi daha faziletlidir, nk onda amel ve mcahede varr, imam Ahmedin sznde de buna iaret eden mana vardr. Bazs fazlalklardan birey elde edemeyen kimselerdendir, ya buna gc yetmekle beraber veya gc yetmediinden dolay byledir, birincisi bundan daha faziletlidir, bunun iin selefin ou dedi ki:mer bin Abdul Aziz veys ve benzerlerinden de zahid idi, Ebu Sleylman ve bakas da3 byle dedi. Malik bin Dinar diyordu ki: nsanlar Malik zahiddir diyorlar, Zahid mer bin Abdull Azizdir4(S: 107)Alimler hangisinin daha faziletli olduunda ihtilaf etti. Dnyay akrabasna alaka gstermek iin isteyen ve nefsine de ihsanda bulunan m, yoksa dnyay tamamen istemeyen mi?Bir topluluk terk edilmesini tercih etti, Hasan onlardandr, bazs zikredilen ekilde dnyay talep etmeyi tercih etti, Nahi onlardandr. Dnyada kalpleriyle zahid olanlarn grdkleri eyler vardr. Bazs onu elde etme hususnda koturmakla yorulmay gryorlar, bu gurup nefsinin rahat iin kasten zahid oluyor. Hasan dedi ki:Dnyada zhd kalp ve bedeni rahatlatr1 bazs dnya fazlaln almakla ahiretteki nasibinin azalmasndan korkuyor, bazs da fazlalk eylerden uzun hesaba ekilmekten koruyor. Bazs dedi ki:Kim Allahtan dnyay isterse hesap iin uzun durmay istemitir. Bazs dnyann ok aypl olduunu gryor, hzl deitiini ve abuk fani olduunu, elde etmek iin rezillerin izdiham ettiini gryor, bazlarna denildii gibi:Dnyadan seni zahdi ettiren nedir?Dedi ki:Vefasnn azl, cefasnn okluu, itirak edenlerinin alakldr. Bazs Allah katnda dnyann horluuna bakyor ve tiksiniyor, Fudayl dedi ki:Eer dnya bana helal olarak ahirette hesaba ekilmeyecek ekilde tamamen bana verilse adamn lein yanndan geerken elbisesine bulamasndan tiksindii gibi tiksinirdim.3 Bazs ahirete hazrlanmak ve azklanmaktan alkoyaca iin korkuyor. Hasan dedi ki:Onlardan biri (seleften) mrn zorluk iinde yayordu, helal malda yanbanda olduu halde kendisine undan almaz msn? deniliyordu da, hayr vallahi, bunu yapmama, ben onu alrsam o aldm eyin kalbimin ve amelimin fesad olmasndan korkuyorum.4
(1)Ebu Nuaym Hilyede tahric etti:(10/56). (2)Ebu Nuaym Hilyede: (9/262) u lafzla tahric etti:Osman veAbdurrahman Allah arznda Allahn hazinedarlarndan iki hazinedard, hayr yollarnda harcyorlard, onlar rablerine kalpleriyle muamele etiler. (3) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 9/272. (4) Ebu Nuaym Hilyede: (5/257) u lafzla tahric etti:Zahid dnya kenisine gelipte onu tekeden mer bin Abdulazizdir. (1) Ahmed Zhdde Tavustan mrsel olarak zikretti. (2)Bu Bir bin Harisin szdr. (Hilye: 8/337). (3)Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 8/89. (4)Hiam bin Hassann Hasandan iitmesidir, Ahmed Zhdde Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: (6/269).

mer bin Mnkedire mal gnderildi, iddetli bir ekilde alad ve dedi ki: Dnyann kalbime stn gelip, ahirette nasibimin olmamasndan korkuyorum, beni alatan budur, sonra emredildi, o mal Medinenin fakirlerine verildi. Rabiann1 dedii gibi bunlarn havas onunla megul olup Allahdan kendisini alkomasndan korkuyor: Dnyann ncesinden sonuna kadar helal olarak benim olup, Allah yolundan harcayp, gz ap kapayncaya kadar bile beni Allahdan alkoymasn istemem. Ebu Sleyman dedi ki: Allahdan alkoyan terketmek zhddr2 ve dedi iki: Mal, evlat ve aileden seni Allahdan alkoyan herey uursuzdur 3, ve dedi ki: Dnyada zhd ehli iki tabakadr. Bazs dnyada zahid olup orada kendisine ahiret ruhu almayan kimselerdendir. Bazs da dnyada zahid olunca kendisine ahiret ruhu alan kimselerdendir, onu iin Allaha itaat iin baki kalmaktan daha sevimli bir ey yoktur.4 Ve dedi ki: Dnya skntlarn atpta ondan rahatta olan zahid deildir, ancak zahid dnyay terkedip orada ahiret iin yorulan kimsedir.5 Dnyada zhd ile u murad edilir: Onunla megul olmaktan kalbi alkoymak, Allahn marifetini elde etmeye, ona dost olmaya almak Ona kavumaya evk duymaktr bu iler dnyadan deildir, Peygamber (s.a.v.) buyuruyor ki: Dnyanzdan bana kadn ve gzel koku sevdirildi, gzmn aydnl namazda klnd6 namaz dnyadan sevdirilen eylerden klnmad, Msnedde ve Nesaide olduu gibi, zannediyorum ki, bu ikisinden baka yerde de vardr: Dnyanzdan bana ey verildi7 namazda dnyada iindeki dahil edildi, buna u hadiste ahiddir: Dnya lanetlenmitir, iindeki lanetlenmitir, ancak Allahn zikri ve onu ieren veya alim veya renci mstesnadr. Bunu ibni Mace ve Tirmizi tahric etti, ve hasen grd, Ebu Hureyreden merfu olarak tahric ettiler.8 (S: 109) Buna benzeri muttasl ve mrsel olrak birok vecihle rivayet edildi, Taberani Ebud Derdadan1 merfu olarak yle dediini tahric etti: Dnya ve iindekiler melundur, ancak Allahn rzas istenilen eyler haritir. bni Ebid Dnyada da bunu mevkuf olarak tahric etti.2 Yine ehr bin Hace bin Ubadeden rivayetini tahric etti, merfu olduu grndeyim, dedi. Ubade dedi ki: Kyamet gn dnya getirilir ve denilir ki: Ondan Allah iin onalanlar ayrn, dierlerini atee atn. Dnya ve ierisideki her ey melundur, yani Allahtan uzaklatrcdr, nk ondan alkoyuyor, ancak Allaha gtrn, faydal ilim, Allahn zikri ve Allaha yaklatrc eyler byle deildir, dnyadan maksud budur, Allah kullarna kendinden korkmalarn ve kendine itaat etmelerini emretti, bunun gerei de zikrine devam etmektir. bni Mesud dedi ki: Gerek manada Allahn takvas (Allahtan hakkyla korkmak) Onun zikredilip unutulmamasdr. 3 Allah namaz zikri iin meru kld, hac ve tavafta byledir. badet ehlinin en faziletlisi Allah en ok zikredendir, btn bunlar knanlm dnyadan deildir, dnya ve ehlini yaratlmasndaki maksatta budur, Allah Teala buyurdu ki: (Ben insanlar ve cinleri ancak bana ibadet etsinler diye yarattm) (Zariyat:51/56) fakihlerden ve sufiyyeden bir topluluk dnyada bulunan bu ibadetlerin cennet nimetlerinde daha faziletli olduunu zannettiler, dediler ki: nk cennet nimetleri kulun paydr, dnyadaki ibadetler ise Rabbin hakkdr, Rabbin hakk kulun payndan daha stndr, bu sz hatadr.
(1) O Rabiatl Adeviyye el-Basriyedir, mehur saliha bir kadndr, sene (h. 135) de vefat etti. (2) Ebu Nuaym Hilyede: (9/258) u lafzla tahric etti: Zhd: Seni Allahdan alkoyan eyin terkindendir. (3) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: (9/264). (4) Ondan daha Nuaym Hilyede tahric etti: (9/ 274). (5) (Ebu Nuaym Hilyede: (9/273) u lafzla tahric etti: Zahid dnyann gamn atpta istirahat eden deildir, ancak dnyann gamn ap, ahiret iin yorulandr. (6) Tahrici biraz nce geti, hadis sahihtir. (7) kelimesi hadis tariklerinden sabit olarak hi birinde gememektedir, bunu Zerkei, Iraki, ibni Hacer, ibnil Kayyim, Gazali ve Sehavi aklad. (Mekasdul Hasene, S: 180, Zahdul Mead: 1/151, Telhisul Habir: (4/116). (8) Tirmizi tahric etti: (2323-dias terkimi) Beyheki, ibni Mace Sneninde Ebu Hureyreden tahric etti, Taberani Evsatta ibni Mesuddan tahric etti. Nuaym Hilyede: (3) (157, 7/90) tahric etti, onun hakknda dedi ki: Garibtir, ziya Cabirden (rivayet etti) (Camius Sair, Tergib ve Terhib 4/174). (1) Taberani Kebirde tahric etti, Heysemi dedi ki: Senedinde Hida bin Muhacir var, onu bilmiyorum, dier adamlar gvenilirdir (Mecmauz Zevaid: 10/222). (2) Hadis mevkuftur. Zmmd Dnyada tahric etti. S: 6. (3) Taberi tefsirinde, ibnil Mnzir, Taberani Kebirde ve dierleri tahric etti, Hakim ve ibni Mirdeveyh sahihledi, devam yledir: taat edilip asi olunmams, zikredilip unutulmamas, kredilip kfredilmemesidir. (Drrl Mensur: 2/105).

Onlarn yanlln kuvvetlendiren mfeskirlerin ounun u ayet hakkndaki szleridir: (Kim iyilikle (ilahi huzura) gelirse, ona daha iyisi verilir) (Neml: 2789) dediler ki: yilik: Lailahe illallahdr, ondan daha hayrl bir ey yoktur. Fakat kelam takdim ve tehir zeredir, murad: Onu iin onda hayr vardr, yani ondan dolay onun iin hayr vardr, doru olan kitap ve snnette gelen naslar mutlak kullanmaktr, o da ahiret dnyadan daha hayrldr eklindedir. Mslimin sahihinde2 Mstevrid bin eddadn yle dedii rivayet edilir: Peygamber (s.a.v.)in yanndayken dnya ve ahireti zikrettiler, bazs dedi ki: Dnya ahirete ulamak iin bir kprdr, orada namaz, amel ve zekat vardr, onlardan bir taife de dedi ki: Ahirette cennet vardr, ve Allahn diledii ey vardr, Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Ahirete gre dnya

sizden birinizin gidip denize varp elini ierisine daldrp ondan kard (su) gibidir bu ahireti dnyadan stn tutma hususunda nastr. Bunun vechide dnyada mkemmellik ilim ve ameldir, ilmi ameller iin kastedilir, ahirete dnyadakine kyaslanmayacak kadar (karl) kat kat verlir, ilmin asl Allah, isimleri ve sfatlarn bilmektir, ahiritte perde alr, kulakla duyulanlar gzle grlr, ilml yakin aynel yakin (ilimle kesin bilme, gzel grme) mertebesine varr, Allahn marifeti mahede ve greme ile olur, bu nerede dnyadaki nerede, ameller ise onu dnyada iki maksad vardr: Biirincisi: Azalar itaatla megul edilmesi ve ibadetlerle yorulmasdr, ikincisi: Kalplerin Allahla irtibatlandrlmas ve Onu zikrriyle nurlandrlmasdr, birincisi cennet ehlinden kaldrlmtr. Bunun iin Allahn kendilerine tecelli ettii vakit sevde etmeye gayret edecekleri ve kendilerine yle denilecei rivayet edilir: Balarnz kaldrnz, siz mcahede diyarnda deilsiniz. kincinin maksad ise: Bu cennet ehli iin daha mkemmel bir ekil gereklemitir, dnyada yaknlk, nsiyet gzellikleri ahirette mahade ettikleriyle kyaslanamaz, gzleri kulaklar ve kalpleri Allahn yaknl ve grlmesiyle nimetlenir, dnyada bu zellikle cuma ve bayram gibi namaz vakitlerinde olur, insanlardan murrabbinler (Allaha yakn olanlar) iin her iki defa sabah ve ikindi vaktinin namaznda gerekleir, bunun iin Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: S: 111. Cennet ehli Rablerini grrler1 bunun akabinde sabah ve ikindi namazn muhafaza etmeye tevik etti. nk bu iki vakit cennet ehlinin sekinlerinin rablerini grme vaktidir, ayn ekilde zikrin ve Kuran okumann nimetleri onlardan ebediyen kesilmez, kendilerine nefes ilham olunduu gibi tesbih ilham olunur. bni Uyeyne dedi ki: Souk su dnya ehlinin olduu gibi, La ilahe illlah da cennet ehli iindir, dnyada arifler iin zikrin lezzeti cennetteki onunla aldklar lezzettendir. Bununla u aa kar: (Kim iyilikle ( lahi huzura) gelirse ona daha iyisi verilir)2 bu zahiri zeredir, dnyada tevhid kelimesinin sevab sahibinin cennette cennet ehline zel bir ekilde sylemeye ulamasdr, her halkarda cennet ehli iin Allah, isim, sfat ve fillerini tafsilatl bilme, Ona yaklama, mahede ve zikrinin lezzetinin gereklemesini dnyadaki mahiyetini tabir etmek mkn deildir, nk onu ehli onu gerek vechi zere idrak edememitir, bilakis o ne gzn grd ne kulan iittii ne insann hatrna geldii gibidir, kendisinden istenilen Allah bizim yanmzdaki erden dolay kendi ihsanyla kendi katndaki hayrdan bizi mahrum etmesin Amin, Allahmme salli ala Muhammed ve alihi ve sahbihi ve sellem. Hadisin erhine dnelim: Dnyada zahid ol ki Allah seni sevsin bu hadis dnyada zahid olanlar Allah sevdiine delildir. Selefin bazs dedi ki: Havariler sa (a.s.)a dediler ki: Ey Ruhullah bize bir amel ret ki Allah azze ve celle bizi sevsin, buyurdu ki: Dnyada buzedin ki Allah sizi sevsin, Allah dnyay sevipte ahirete tercih edenleri knad, buyurdu ki: (Hayr dorusu siz, arabuk geleni (dnya hayatn ve nimetleri) seviyor ve ahireti brakyorsunuz). (Kyamet: 75/20-21), ve buyurdu ki: (Mal ar biimde seviyorsunuz). (Fecr: 89/20)
(2) Hakim Mstedrekde tahric etti, dorulad, Zehebi de teyid etti uygun buldu. (1) Allah ahirette grlmesi hadisi mtevatirdir, 28 sahabeden rivayet edildi, bazsn Ahmed, Ebu Buhari, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai, ibni Mace Beceliden tahric etti, Buhari, Mslim, Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi, Ebu Hureyreden tahric etti, Buhari, Mslim Ebu Saidi, Hudriden tahric etti. (Kettaninin Nazmul Mtenasir fil hadisil mtevatir S:153, Camiul Usul: 11/168 ve sonras, Camius Sair).

Ve buyurdu ki: (Ve o mal sevgisine de ar dkndr). (Adiyat: 100/8) Dnyay seven knanrsa onu sevmeyenin vldne delildir. Msned ve ibni Hibbann sahihinde Ebu Musa Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti:Kim dnyasn severse ahiretine zarar verir, kim ahiretini severse dnyasna zarar verir, baki olan fani olana tercih ediniz.2 Msnedde ve ibniMacenin sneninde Zeyd bin Sabit Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Dnya kimin tela olursa Allah o kimsenin iini datr, fakirliini iki gz arasnda klar, dnyadan da ancak kendisine takdir edilmi olan gelir, kimin niyeti de ahiret olursa Allah onun iini toplar zenginliini kalbinde klar, dnya ona burnu yerde srtlerek gelir.3 Bunu Tirmizi4 mana ile Enesten merfu olarak tahric etti. Sahabi Cndb bin Abdullah (r.a.) dedi ki:Dnya sevgisi her hatann badr. Merfu olarak tarivayet edildi, Hasandan mrsel5 olarakta rivayet edildi. Hasan dedi ki:Kim dnyay severse ahiret sevgisi kalbinden kar.6 Avn bin Abdillah dedi ki: Dnya ve ahiret kalpte terazinin iki kefesi gibidir ikisinden hangisi ar basarsa dieri hafif kalr.7 Vehb dedi ki: Dnya ve ahiret iki kars olan adam gibidir (S:113) birini raz etse dierini kzdrr1 Her halkarda dnyada zhd Allahn peygamberleri, velileri vesevdiklerinin iardr. Amr bin As (r.a.) dedi ki:Sizin gidiiniz peygamberinizin gidiinden ne kadar uzaktr, o dnyada insanlarn en zahidi idi, siz ise dnya en fazla rabet ediyorsunuz, bunu imam Ahmed tahric etti.2 bni Mesud (r.a.) ashabna dedi ki:Siz oru, namaz ve cihad bakmndan Muhammed (s.a.v.) ashabndan daha oksunuz, fakat onlar sizden daha hayrl idiler, dediler ki: Bu nasldr?Onlar dnyada sizden daha zahid idiler, ahirete daha fazla rabet ederlerdi.3 Ebud Derda dedi ki: Eer siz bana bir adamn sizin en zahidiniz olduuna yemin ederseniz, ben de sizin en hayrlnz olduuna yemin ederim. Hasann yle dedii rivayet edilir: Dediler ki: Ya Resulullah, bizim en hayrlmz kimdir?Buyurdu ki:

Dnyada en fazla zahid olannz, ahirete en fazla rabet edenizdir.4 Bu babta konumak uzun srer, iaret ettiimiz yeterlidir inaallah. kinci vasiyyet: nsanlarn elindekine kar zahid ol ki insanlar seni sevsin. Peygamber (s.a.v.)in bir adama tavsiye edip yle buyurduu rivayet edilir: nsanlarn ellerindekinden mit kes zengin olursun.Bunu Taberani5 ve bakas tahric etti. Sehl bin Saddan merfu olarak rivayet edilir ki: Mminin erefi gece kyamdr, izzeti insanlardan istinasdr (insanlara ihtiya arzetmemek, kendini zengin grmek)tir.6 Hasan dedi ki:Sen insanlara cmert olduka insanlarda sana cmert olur, ellerindekini istemedike byledir.
(2) Ahmed Msnedinde, Bezzar ve Beyhaki Zhdde Hakim, ibni Hiban Ebu Musa el-Eariden tahric etti, Suyuti sahihliine dair iaret koydu, Hakim dedi ki:Buhari ve Mslimin art zeredir, Zehebi reddeti ve dedi ki: Kopukluk vardr Mnziri ve Heysemi dedi ki: Ahmedin adamlar gvenilirdir. (Feyzul Kadir:6/31,Terib ve Terhib: 4/175). (3) Hadis sahihtir, Ahmed, ibni Mace, Taberani, ibni Hibban sahihinde Zeyd bin Sabitten tahric etti, Tirmizi Enes bin Malikten tahric etti (Terib ve Terhib: 4/179-180, Fethul Kebir). (4)Tirmizi Dias terkmiyle (2467) daha nceki hadiste getii gibi tahric etti, fakat senedinde Zeyd bin Eban er Rikai var, zayftr, fakat geen Zeyd hadisiyle kuvvetleniyor. (5) Beyhaki ubelerden yetmibirincisinde Hasan- Basriye isnadla mrsel olarak gzel bir isnatla tahric etti, Deylemi Firdevste irad etti, ibni Teymiye Cndb el-Becelinin kendisz olduunu syledi. (Mekasdul HaseneS:182). (6) Benzerini Ebu Nuaym Sfyan- Sevriden u lafzla tahric etti: Kim dnya sever ve onunla sevinirse, kalbinden ahiret korkusu karlr. Hilye: 7/79, 10/22. (7) Ebu Nuaym Hilyede:(4/251) u lafzla tahric etti: Dnya ve ahiret Ademolunun kalbinde terazinin iki kefesi gibidir, ikisinden biri dierine ar basar. (1) Zemmd Dnya, s:7. (2)Yine Hakim Mstedrekte tahric etti: 4/315. (3) Ebu Nuaym Hilyede: 1/136, ibni Ebi eybe, ibnil Mbarek ve Hennad Zhdde tahric etti, Hakim sahihledi. (4) Hadis mrsel, zayf Beyhaki ubeler de tahric etti. (5) Taberani Evsatta ibni Mesuddan tahric etti Heysemi Mecmada dedi ki: (10/286). Senedinde brahim bin Ziyad el- cli evr o metrktr. (6) Ebu Nuaym Hilyede: (3/253) tahric etti ve hadisgariptir, dedi. Yine Ukayli Duafada, Kudai Msnedu ihapta Ebu Hreyreden tahric etti, hakim sahihledi , Zehebi de uygun buldu. Eer sen byle yaparsan senden gizlenirler sznden holanmazlar, sana buzederler1 Eyyub es-Shdiyan dedi ki: ki zellik

kendisinde bulunmadan adam sekin biri olamaz: nsanlarn elindekine kar iffet ve onlarn yaptklar hatay geitirmek (affetmek) tir2 Abdullah bin Selamn merin yannda Kab el-Ahbarla karlat ve: Ey Kab ilim erbab kimdir? dedii rivayet edilir o da: Onunla amel edenlerdir dedi, dedi ki: Ezberlekten ev aklaktktan sonra ilmi alimlerin kalplerinden gtren ey nedir? dedi ki: Onu tama nefis itahll, insanlardan ihtiya istemek gtrr doru syledin dedi3 Peygamber (s.a.v.)den insanlardan isteme hususunda iffetli olmay ve onlara ihtiya arzetmemeyi emreden ok rivayetler vardr kim insanlardan ellerinde bulunan isterse insanlar ondan holanmazlar ve ona buzederler nk mal Ademolunun nefislerine sevdirilmitir kim insanlardan sevdikleri eyi talep ederse bundan dolay kendisinden insanlar holanmaz. steyene malnn tamam da elinden karp verdii maln alaklndan dolay yine de isteyene istediini yerine getiremediini syleyen veya ehline elbiseniz bakasnn zerinde sizin zerinizden daha gzeldir veya bineiniz bakasnn altnda daha gzeldir, diyen ok nadirdir uzun zamandr bu zellik ortadan kalkt. Kim insanlarn elindekine zahit olur iffetli olursa insanlar onu sever bunun iin ona ikramda bulunurlar. (S:115) Bu nedenle onlara efendi olur arabinin biri basra ehline dediki: Bu ehir ahalisinin efendisi kimdir? dediler ki: Hasan ( Basri)dir, dedi ki: Ne ile size efendi oldu? dediler ki: nsanlar onun ilmine muhta oldu o onlarn dnyasn istemedi selefin bazsnn dnya ev ehlini tantan u sz ne gzeldir: O ancak deien bir letir zerinde kpekler var gayretleri onu koparp ekmektirsen saknrsan ehlinden selamette kalrsn eer sende ekersen kpekleri seninle ekiirlir.
(1) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 3/20. (2) bni Abdil Ber Camii Beyanil ilmi ve fadlihi de tahric etti: 2 /8.

OTUZ K NC HAD S Zarar vermek ve zarar grmek yoktur: Ebu Sait Sad bin Malik bin Sinan el-Hudri (r.a.)dan , Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Zarar vermekte zarar grmekte yoktur hadis hasendir bunu ibni Mace Darekutni ve bakalar msnet olarak rivayet etti Malik Muvattada mrsel olarak Amr bin Yahyadan o da babasndan o da Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti:Zarar vermek ve zarar grmek yoktur, kim zarar verirse Allah da ona zarar verir, kim zorluk verirse Allah da ona zorluk verir. Hakim dedi ki:Mslimin art zere sahihul isnattr.

S:117 Beyhaki dedi ki: Osman bin Deraverdi bununla teferrd etti (yalnz kald)1 Malik Muvatta da Amr bin Yahyadan tahric etti, o da babsndan mrsel olarak rivayet etti. bni Abdil Ber dedi ki:2 Bu hadisin mrsellii hususunda Malik hakknda ihtilaf edilmedi, dedi ki: Sahih bir vecihle msned deildir, sonra Abdul Melik bin Muazen Nusaybi rivayetinden tahric etti, o da Deraverdiden mevsul olarak rivayet etti, imam Ahmed Deraverdinin kendi ezberinden rivayet ettiini zayf sayyordu ve o rivayete nem vermiyordu, Malikin sznn onun sznden nde tutulmasnda phhe etmedi. Hafz Halid bin Sad el-Endelsi dedi ki: Zarar verme ve zarar grme yoktur hadisi msned olarak sahih deildir. bni Mace ise Fudayl bin Sleyman rivayetinden tahric etti dedi ki:Bize Musa bin Ukbe anlatt, dedi ki: Bize shak bin Yahya bin el-Velid Ubade bin Samitten rivayetle anlatt:Rasulullah (s.a.v.) zarar verme zarar grme olmayacana hkmetti, bu sahife cmlesidir bu ekilde rivayet ediliyor, bu munkatdr (kopuktur) kitaptan alnmtr, bunu ibnul Medini, Ebu Zra ve bakalar syledi. shak binYahyaya, Ebu Talha denildi, o zayftr, Ubadeden iitmemitir, bunu Ebu Zra, ibni Ebi Hatim3 Darekutni bir yerde dedi, denildi ki: shak bin Yahya bin el Velid Ubadeden rivayet etti, yine Ubadeden iitmedi bunu yine Darekutni5 syledi, ibni Adiy bunu zayflar kitabnda zikretti ve dedi ki:Hadislerinin geneli gayr mahfuzdur, denildi ki:Musa bin Ukbe ondan iitmemitir, ancak bu hadisleri ondan rivayetle Ebu Ayya el-Esediden rivayet etti, Ebu Ayya bilinmiyor. Yine ibni Mace baka bir vecihle Cabir el-Cufiden tahric etti, o da krimeden o da ibni Abbastan yle dediini rivayet etti:Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:Zarar verme ve zarar grme yoktur.Cabir el Cufiyi ounluk zayf sayd.
(1) Hadis hasendir, imam Malik Muvattada mrsel olarak tahric etti. (Tenvirul Havalik: 2/218) afii ondan rivayet etti, o sekiz sahabeden rivayet etti onlar hadisini Hakim, Beyhaki ve Darekutninin tahric ettii Ebu Saidi Hudri, ibni Macenin Sneninde tahric ettii Ubade bin Samit, fakat munkatdr, Ahmedin Msnedde, ibni Mace ve Abdurrezzakn Musannefde tahric ettii ibni Abbas, Taberani Muceminde ve Darekutnide yine ibni Abbastan tahric etti. Ebu Hureyreden merfu olarak Darekutni tahric etti senedinde Ebu Bekir bin Ayya var onda ihtilaf edildi. Ebu Lbabeden mrsel olarak Ebu Davud tahric etti, Salebe bin Malikten Taberani muceminde tahric etti. Taberani Evsatta Cabirden; slamda zarar vermek ve zarar grme yoktur eklinde tahric etti senedinde ibni shak var, sikadr (gvenilir) fakat mdellistir. Ayeden Taberani Evsatta ve Darekutni tahric etti, senedinde Semr bin Ahmed bin Rdin var, ibni Adiy dedi ki: Onu yalanladlar. Ebu Davud mrsel olarak Vasi bin Hibbandan tahric etti, tariklerinin toplam bazs bazsn kuvvetlendiriyor. (Nasburraye: 4/384-386, Mecmauz Zevaid: 4/110, Camiul Usul: 7/412, s:117. (1) Teferrd etmedi bilakis ibnit Trkmaninin dedii gibi Abdul Melik bin Muaz en-Nusaybi mtabaat etti, yine ibni Abdil BerTemhid kitabnda tahric etti. (2) Temhidde (Nasburraye: 4/385. (3)Cerh vettadilde: 2/237. (4) Snende: 4/202. (5) Snende: 3/176 Kamil: 1/333.

Darekutni bunu brahim bin smail rivayetinden tahric etti, o da Davud bin el-Husayndan, o da krimeden, o da brahimden rivayet etti, brahimi cemaat zayf grd Davudun krimeden rivayetleri mnkerdir. Darekutni Vakididen tahric etti, Vakidi dedi ki: Bize Harice bin Abdullah bin Sleyman bin Zeyd bin Sabit Ebirricalden rivayetle anlatt, o da Amradan, o da Ayeden o da Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Zarar verme ve zarar grme yoktur. Vakidi metruktr, onun eyhinin zayf klnmas hususunda ihtilaf edildi. Yine Taberani zayf iki vecihle Kasmdan tahric etti, o da Ayeden rivayet etti. Yine Taberani Muhammed bin Seleme rivayetinden tahric etti, o da shak bin Muhammed bin Yahya bin Hibbandan, o da amcas Vasi bin Hibbandan, o da Cabirden Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: slamda zarar verme ve zarar grme yoktur.Bu yakn bir isnattr garibtir fakat Ebu Davud Merasilde (mrsellerde)1 tahric etti. Abdurrahman bin Maradan tahric etti, o da shak bin Muhammed bin Yahya bin Hibbandan o da amcas Vasiden mrsel olarak rivayet etti bu daha sahihtir. Darekutni2 Ebu Bekir bin Ayya rivayetinden yle deddiini tahric etti: bni Atadan, onun da babasndan, onun da Ebu Hureyre (r.a.)den Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu grndeyim: Zarar ve zaruret yoktur, sizden biriniz kardeini duvarnn zerine tahtasn koymaktan engellemesin bu isnatta phe vardr ibni Ata Yakubtur, o zayfr, Kesir bin Abdullah bin Amr bin Avf el-Mzeni babasndan o da dedesinden Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti:Zarar verme ve zarar grme yoktur. bni Abdil Ber dedi ki: snad sahih deildir. Derim ki: Tirmizi bu Kesirin hadisini doruluyor, Buhari hadisinin bazsnda diyor ki: Babta en sahih hadis hadistir, hadisisini brahim bin Mnzir el-Hizami hasen grd ve dedi ki:Bu ibnul Mseyyebin mrsellerinin en haylsdr, ayn ekilde ibni Ebi Asmda hasen grd, bakalar onun hadisini terketti, imam Ahmed onlardandr, bu babta hadis tariklerinin zikrinde hazrladmz budur, eyh rahimehullah baz tarikleri bazlaryla kuvvetleniyor, dedi, dedii gibidir. Beyhaki Kesir bin Abdullah el-Mzeninin hadislerinin bazs hakknda dedi ki: erisinde zayflk bulunan baka senetlere katlrsa kuvvetlenir. S:119 afii1 mrsel hakknda dedi ki: Baka bir vecihle msned olursa veya ilmi ilk mrsel rivayet etmeyen birisinden rivayetle mrsel yaparsa kabul edilir. Czecani dedi ki: Eer msned hadis rivayetleriyle ikna olunmayan bir adamdansa imtihan ehli yannda kabul edilmi mrsel tariklerlede rknlerini salamlatrmsa kullanlr ve onunla yetinilir, bu da kendisinden daha kuvvetli bir msnedle atmad zaman byledir. mam Ahmed bu hadisle delil getirip

dedi ki: Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki:Zarar verme ve zarar grme yoktur.Ebu Amr bin Salah dedi ki:Bu hadisi Darekutni birok vecihle msnet olarak rivayet etti, toplam hadisi kuvvetlendirip hasen klyor, cumhuru ehli ilim onu kabul edip onunla delil getirdi. Ebu Davud dedi ki: Fkhn zerinde dnd hadislerdendir, zayf olmad hissini veriyor, Allah en iyiyi bilir. Yine mana olarak Ebu Srma Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti:Kim zarar verirse Allahda ona zarar verir, kim meakkat verirse Allahda ona meakkat verir. Bunu Ebu Davud, Tirmizi ve ibni Mace tahric etti, Tirmizi dedi ki: Hasen garibtir.2 Tirmizi3 senedinde zayflk bulunan bir isnatla Ebu Bekir Sddktan (r.a.) Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet ettiini tahric etti:Mmine zarar veren veya ona hile yapan melundur. La darara vela drar bu hemzesiz sahih rivayettir. Idrar hemzeli olarakta rivayet edildi, bu ibni Mace ve Darekutninin baz rivayetlerinde vaki oldu, hatta Muvattann baz nshalarnda da vardr, bazlar bu rivayeti sabit buldu ve dedi ki:Darra ve edarra bir manadadr, bakalar itiraz ettiler ve dedi ki: Sahih deildir, iki lafz arasnda fark olup olmad hususunda ihtilaf ettiler yani darar ve drar kelimesi arasnda, bazs kesin bir ekilde ikisi de bir manadadr, mehur olan ikisi arasnda fark vardr dediler. Sonra denildi ki:Darar, isimdir, Drar fiildir, manas: Zararn kendisi eriatta yoktur, haksz yere zarar vermekte byledir.
(1)Mrsellerde zikretti: 407. (2) Snen: 4/228. S:119. (1)Bunu Risale kitabnda zikretti S:462 ve sonras fkra: 1265-1277, byk tabiinlerin mrsellerinden bahsetti, sonra byk tabiinlerden sonras hakknda konutu. (2)Ebu Srma bin Kays el-Ensariden (Malik bin Kays) hasen bir hadistir, Ahmed Msnedinde, Tirmizi, Ebu Davud, Nesai, ibni Mace Beyhaki, Taberani Kebirde, Dulabi knyelerde tahric etti. (Camiul Usul: 7/412, 12/330, Camius Sair). (3) Ktb sitte arasnda yalnz kald dias rakamlamasyla rakam: 1942) ve dedi ki:Bu hadis garibtir, yine Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 3/49, Hatib Tarihi Badadda tahric etti.

Denildi ki:Darar:Kendisinin fayda grecei bir eyle bakasna zarar gelmesidir, Drar:Kendisine faydas olmadan bakasna zarar vermesidir, kendisine zarar vermeyen bir eyi engellemek gibi, bu gr bir gurup tercih etti, ibni Abdil Ber ve ibnisSalah bunlardandr. Denildi ki:Darar:Kendisine zarar vermeyene zarar vermektir. Drar:Kendisine zarar verene caiz olmayan bir ekilde zarar vermektir, her halukarda Peygamber (s.a.v.) haksz yere zarar nefyetti. Hakl yere birisine zarar vermek, ya Allahn hududunu atndan dolay suu miktarnca cezalandrlmas veya bakasna zulmettii mazlumunda adaletli bir ekilde karln talep ettii vaziyette zalime zarar vermek kastedilmemitir, ancak murad;haksz yere zarar vermektir, bu da iki eittir, birincisi:Bakasna zarar kast, bunun irkinliinde ve haramlnda phe yoktur. Kuranda birok yerde zarar vermenin yasakl variddir, vasiyyet hakknda Allah Teala buyurdu ki: ((Bu taksim) yaplacak vasiyyetten ve bortan sonra, kimse zarara uramakszn (yaplacak)tr. (Nisa: 4/12) Hadiste Ebu Hureyre(r.a.)den merfu olarak rivayet edildi ki:Bir kul Allaha itaatla altm sene amel eder, sonra kendisine lm gelir vasiyyet hususunda zarar verir ve cehenneme girer, sonra unu okudu:( te bu Allahn hududur) uraya kadar:(Kim Allaha ve Resulne isyan eder ve Allahn hududunu aarsa (Allah) ierisinde ebedi kalaca atee girdirir, onun iin orada alaltc bir azap vardr) (Nisa: 4/13-14) Tirmizi ve bakas bunu mana olarak tahri etti.3 bni Abbas (r.a.) dedi ki: Vasiyyette zarar vermek byk gnahlardandr, sonra bu ayeti S: 121 okudu.1 Vasiyyette zarar bazan varislerden bazsna zel olarak Allahn farizas dnda fazla miras vermekle olur, bu zel tahsis ile geri kalan varisler zarar grr, bunun iin Peyamber (s.a.v.) buyurdu ki:Allah her hak sahibine hakkn verdi, varise vasiyyet oktur.2 Bazan yabancya e birden fazla vasiyet etmekle olur, veresenin haklarn eksiltir, bunun iin Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki:te bir, te bir oktur.3 Ne zaman varise vasiyet etse veya yabancya te birden fazla vasiyet etse, zarar verme kastndan dolay gnahkar olur. Vasiyeti kendi ikrar ile sabit olursa reddelir mi, edilmez mi? bni Atiyye Malikten reddedilmeceine dair rivayet hikaye etti, denildi ki: Bu Ahmedin mezhebinin kyasdr. Nikahta rica ad bundandr, Allah Teala buyurdu ki:(Ya onlar iyilikle tutun yahut iyilikle brakn. Fakat hakszlk ederek ve zarar vermek iin onlar nikah altnda tutmayn. Kim bunu yaparsa muhakkak kendine ktlk etmi olur) (Bakara: 2/231) Ve buyurdu ki:(Eer kocalar barmak isterlerse, bu durumda boadklar kadnlar geri almaya daha fazla hak sahibidirler) (Bakara: 2/228). Bu dn yapmakla zarar vermeyi kastedenin gnahkar olacana delildir, slamdan nce boamann e hasredilmesinden nce durum byleydi. Adam karsn bouyor, iddeti bitmesi yaklanca geri karsna dnyor sonra geri bouyor, bunu devaml olarak yapyordu, karsn ne evli boanm vaziyette brakyordu, Allah bunu iptal etti, boamay le snrlandrd. Malik iddetin bitimine yakn karna dn yappta ilikide bulunmadan geri bir adamn karsnn iddeti yeniden balamayaca ve daha ncekinin zerine bina edecei grn benimsedi, eer bu yaptyla adam zarar vermeyi kastetmezse iddeti yeniden balar.

(3) Vasiyyette zarar babnda Ebu Hureyre hadisinden rakam: 2118 ve dedi ki:Bu hadis hasen sahih garibtir. Yine Ahmed, Ebu Davud, ibni Mace, Beyhaki, Abdurrezzak tahric etti, fakat senedinde ehr bin Haveb var o Nesai ve ibni Adiyin grne gre zayftr, ibni Main onu kuvvetli grd (Mizanul itidal: 2/283). (1)Hadis sahih, ibni Abbasa mevkuftur, Nesai, Abd bin Humeyd, ibni Ebi eybe, Abdurrezzak, Said bin Mansur, Taberi, Beyhaki, ibnil Mnzir ve ibni Ebi Hatim tahric etti. (Drrl Mensur: 2/227). (2)Hadis sahih mtevatir, tahrici nceden geti. (3) Hadis sahihtir, ibni Ebi Vakkastan rivayet edildi, tahrici nce geti, cemaat tahric etti. (Ahmed ve ktb sitte ashab) (Neyll Evtar: 6/37).

Kesinlikle bain olur (kesin ayrlma) denildi bu Ata, Katade ve afiinin eski grdr, Ahmedin bir rivayetidir. Denildi ki: Mutlaka yeniden iddete balar, bu da ounluun grdr, Ebu Klabe, Zhri, Sevri, Ebu Hanife, afii yeni grnde, Ahmed bir rivayette, shak Ebu Ubeyd bakalar bunlardandr. lada zararda bu cinstendir, Allah ila eden adamn (karsna cinsel temasta bulunmayacana dair yemin eden) mddetini drt ay kld, o adama drt ay verilir eer temas etmeye dn yaparsa, bu onun tevbesi olur, eer kanmakta srar ederse bu imkan ona verilmez, sonra selef ve halefin bu durumda iki gr vardr, birincisi:Bu mddetin gemesiyle kadn boanm olur. kincisi: Adam bekletilir, dn yaparsa ne ala yoksa boamas emredilir. Eer zarar verme kastyla yemin etmeksizin cinsel ilikiyi terkederse, bu konuda ashabmzn ou dedi ki: Hkm yemin edenin hkm gibidir, dediler ki: Bu Ahmedin kelamnn zahidiridir, yine onlardan bir topulukta dedi ki: zrsz drt ay ilikiyi terkederse, sonra ayrlmay isterse ikisinin aras ayrlr, bu bizim yanmzda bu mddet ierisinde ilikinin farz olduuna binaendir. Bununla zarar verme kast geerli midir, deil midir konusunda ihtilaf ettiler. Malik ve ashabnn gr mddet takdirirde ihtilaf etmeleriyle beraber dediler ki: zrsz ilikiyi terkederse nikah fesdilir, eer seferi zrsz uzatr, kars da gelmesini isterse, adamda reddederse bu hususta Malik, Ahmed ve shak dedi ki: Hakim ikisini ayrr, Ahmed mddeti alt ay takdir etti, shak iki sene gemesini takdir etti. St emzirmede bu cinstendir, Allah Teala buyurdu ki: (Hibir anne ocuu sebebiyle hibir babda ocuu yznden zarara uratlmamaldr) (Bakara: 2/233) Mcahid (hibir anne ocuu sebebiyle zarara uratlmamaldr) ayeti hakknda dedi ki: Bab, zlsn diye anneyi ocuunu emzirmekten engellemesin.3 Ata, Katade, Zhri, Sfyan, Sddi ve baklar dedi ki: Kendinden bakasn raz olduu eyle raz olursa kendin daha fazla hak sahibidir, Ahmedden ifade edilen de budur. Velev ki anne kocadan hamile bile olsa durum byledir, denildi ki: Eer kocadan hamile ise, kocas onu emzirmeden engeleyebilir, ancak kendinden bakasn emmesi mmkn olmasa bu haritir, bu afii ve ashabmzdan bazsn grmdr, fakat bu kocann kastn kadndan (cinselynden) faydalanmay artrmak amacyla olursa byledir, sadece ona zarar vermek amacyla olursa caiz deildir. S:123 (Hibir baba da ocuu yznden zarara uratlmamaldr) (Bakara: 2/233) Buna u da girer, boanm kadn kendi mislinin (benzerini) cretiyle ocuunu emzirmeyi ister babann bunu kabul etmesi lazmdr, ister baka emziren bulunsun ister bulunmasn ayndr. mam Ahmedin ifadesi budur, eer anne kendi benzerini cretinden ok fazla cret isterse, babada kendi benzerinin creti miktar ile emzirecek baka kadn bulmasa babann kadna zarar verme kastndan dolay icabet etmesi (emzirme talebini kabul etmesi) lazm deildi, yine imam Ahmedin ifadesi budur. Satta zararda bu cinstendir, zorda kalmn sat hakknda yasak variddir, Ebu Davud Ali bin Ebi Talibten tahric etti.2 O insanlara hitab etti ve dedi ki: nsanlara genilik sahibinin elindeki imkan dolaysyla sraca src (Aranzdaki fazileti unutmayn) (Bakara: 2/237) ve zorda kalmlar satta bulunurlar, Resulullah (s.a.v.) zorda kalmlarn satn yasaklad. smaili bunu tahric ettive u ziyadeyi yapt: Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Eer yannda kardeine verecein hayrsa ver, yoksa onun helakini artrma. Bunu Ebu Yala el-Musili mana ile Huzeyfeden merfu olarak tahric etti. Abdullah bin Makl dedi ki: Zaruret sat faizdir. Harb dedi ki: Ahmede zorda kalann sat soruldu, irkin buldu, ona denildi ki: O nasldr dedi ki: Sana muhta iken geliyor, sende ona on liral yirmiye satyorsun. EbuTalib dedi ki: Ahmede denildi ki: Eer be lira kar etse? Bunu irkin grd, eer mteri pazarl iyi yapamyorda satc yksek fiyata sattysa yine caiz deildir. Ahmed dedi ki: Hilabe: Hiledir, o da benzeri durumda insanlarn aldanmad eydir, satcnn bir dirhemlik eyi bee satmasdr. Ahmed ve Malikin gr: Bu ekilde mteriye feshetme seenei sabit olur. Eer nakite ihtiyac olurda kendisine bor veren kimse bulamazsa, borca, satp parasn almak maksadyla bir mal satn alsa, bu hususta selefin iki gr var. Ahmed bir rivayette buna ruhsat verdi, bir rivayette de dedi ki: Onu zorda kalm olmasndan korkarm, eer mal satcsndan almsa selefin ou bunun haraml grndedir, Malik, Ebu Hanife, Ahmed ve bakalarnn gr budur.
(2) Taberi tefsirinde tahric etti: (2/306 Beyrut basks) Mcahidden rivayet etti. (2) Hadisin isnad zayftr, Ahmed, Beavi Ebu Davud tahric etti (2/229).

Satta zarar eitlerinden: Satta anne ile ocuu ayrmak (kleler iin), ocuk kk ise ittifakla sat haramdr, Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduu rivayet edillir: Kim anne ile ocuun arasn ayrrsa, kyamet gn Allahda kendisiyle

sevdiklerinin arasn ayrr1 eer anne buna raz olsa, caizliin ihtilaf vardr, hkmlerde zarar meseleleri gerekten oktur, biz bunu misal olsun diye zikrettik. kinci eit:Baka doru bir maksadnn olmas, malnn menfati dorultusunda kullanmas ve bununla da bakasna zarar vermesi veya bakasn kendi malndan maln artrmak iin faydalanmay engellemesi, engellenen bununla zarar grmesi. Birincisi ise: Bu mlknde zararn bakasna dokunmas eklinde tasarruf etmesidir, eer bu adet edilmi bir ekil zere deilse, mesela frtnal bir gnde kendi topranda ate yakp yanndaki bulunan da yakmas, bu ekilde tecavz etmitir ve bedelini tazmin etmesi gerekir, eer adet edilmi ekilde yapmsa alimlerini ki mehur gr var, birincisi: Bundan engellenmez bu afii ve Ebu Hanifenin grdr. kincisi: Engellenir, bu da Ahmedin grdr, Malik baz ekillerde buna uyum gsterdi, bu ekillerden rnek: Yksek binasndan komusunu evinde grecek pencere amas veya komusunu grebilecek ekilde ysek bina yapmas, komusunun ve iindeki gizliliini engellemesi ve gizliliini koruyacak vaziyet taknmaya mecbur edilir, Ahmed bunu ifade etti ve afii ashabndan bir gurupta uygun buldu. Onlardan Ruyani2 Hilye kitabnda dedi ki: Hakim bu hususta ictihad eder, eer adamn fesat kasd ortaya karsa engeller, dedi ki: Binay ykseltipte gne ve aydan engellemek hakknda grte byledir. Haraiti ve ibni Adiy zayf bir isnadla Amr bin ubeden tahric ettiler. O da babasndan, o da dedesinden merfu olarak komuluk haknda uzun bir hadis rivayet etti, hadisin ierisinde u cmle de vardr: zni mstesna rzgar engelleyecek ekilde binay uzatamaz.3 S:125 Komusunun su kuyusuna yakn su kuyusu kazmas ve komusunun kuyusunun suyunun gitmesi de bu cinstendir, Ahmed ve Malikin mezhebinin zahirine gre kuyu kapatlr. Ebu Davud Merasilde1 Ebu Klabeden yle dediini tahric etti: Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Hafriyatta zarar vermeyin, bu da suyunun ekilmesi iin adamn yaknna ukur amakladr. Mlknde vurmakla ve sallamakla deiiklik yaparak komusuna zarar vermesi, Malik ve Ahmedin mezhebinin zahirine gre bundan engellenir, bu da afiilerden birok vecihlerden birisidir. Eer ev sakinlerine de zarar veriyorsa kt koku vb. gibieylerle yine byledir. Bakasnn topranda kendisinin mlk olmas ve topraa girmekle toprak sahibinin zarar grmesi de bu cinstendir, ortadan kaldrmaya girme esnasndaki zararlar nlenmesi iin zorlanlr, Ebu Davud Sneninde Ebu Cafer Muhammed bin Aliden tahric etti, o Semure bin Cndbden rivayet etti ki: Semurenin Ensardanbir adamn bahesinde hurma aac vard, adamla beraber ailesi de vard, Semure adamn hurma bahesine giriyor, adam bundan dolay eziyet gryor ve skntlanyordu, kendisinden aac baka bir tarafa nakletmesini istedi, reddetti, bunun zerine Peygamber (s.a.v.)e geldi ve durumu ona zikretti, Peygamber (s.a.v.) Semureye satmasn istedi, kabullenmedi, yerini deitirmesini istedi kabullenmedi, Ona hibe et sana u u vardr buyurdu kabullenmedi, buyurdu ki: Sen zarar veriyorsun Peygamber (s.a.v.) Ensariye: Git hurmasn sk buyurdu3 Ebu Caferden mrsel olarak rivayet edildi. Ebu Bekir Hallal Abdullah bin Muhammed bin Ukaylden tahric etti, o da Abdullah bin Selitten, o da babasndan rivayet etti ki:Ensardan bir adamn bahesinde baka bir adamn bir hurma aac vard, hurma aacnn sahibi sabah akam rahat vermiyordu, bahe sahibine bu ar geldi.
(1) Sahihtir, Ebu Eyub Ensariden Ahmed, Tirmizi, Darekutni ve Hakim tahric etti ve dorulad, Tirmizi: (1283, 1566) dedi ki: Bu hadis hasen garibtir. (Camius Sair). (2) O Kad, afii eyhi, Ebul Mehasin bin smail bin Ahmed bin Muhammed er-Ruyani et-Taberidir. (SiyeriEla minbela: 19/260 ve sonras). (3) Tahrici geti. (1) Hadis mrsel, Ebu Davud Merasilde tahric etti: (408). (2) Hadis munkatdr. Beyhaki, Ebu Davud Sneninde tahric etti: 3/283. Ebu Cafer Semureden iitmemitir (Camiulusul:7/411).

Peygamber (s.a.v.)e geldi ve bunu Ona zikretti, Peygamber (s.a.v.) hurma aacnn sahibine: Ondan duvarn dibinden bir hurma aac al, senin hurmann yerine olsun dedi. Hayr vallahi, dedi benden iki tane al dedi. Hayr vallahi, dedi ona hibe etbuyurdu, Hayr vallahi dedi. Resulullah (s.a.v.) ona tekrar etti, adam reddetti, Resulullah (s.a.v.) hurma aacnn yerine hurma aac vermesini emretti.1 Ebu Davud Merailde ibni shaktan tahric etti, o da Muhammed binYahya bin Habandan, o da amcas Vasi bin Habandan yle dediini rivayet etti: Ebu Lbabenin bir adamn bahesinde hurma salkm vard, onunla konutu ve dedi ki: Sen hurma salkmna giderken benim bahemi tepeliyorsun, ben o kadarn senin bahene vereyim, benim bahemden kar Ebu Lbabe reddetti, Peygamber (s.a.v.) konutu ve buyurdu ki: Salkmn kadar al ey Ebu Lbabe, malnn iine kat, aradan brak, rahatsz etme. Bunu yapmayacam dedi, buyurdu ki: (Adama) git hurma salkm kadarn kendi bahesine koy, sonra oraya bir duvar yap, nk slamda zarar vermeyoktur. Bu ve nceki hadiste bedel vermeye zorlama vardr, nk orta veya komunun da terki durumunda zarar vard bu fa meselesinde sonradan gelecek ortan zararna defetmek iin zorlamaya benzer, bununla imar etmekten kanan ortan imara zorlanaca ve taksimin imkanszl durumunda satmaya zorlanacana delil getirilir.

Muhammed bin Ebi Bekirin babasndan merfu olarak rivayetinde variddir ki:Mirasta paralama yoktur, ancak taksimi mmkn olan haritir.3 EbuBekir ibni Amr bin Hazmdr, imam Ahmed dediki: O halde hadis mrseldir, Tedye:Taksimdir. Taksim edilen taksim edilmesiyle her ne zaman zarar grse ortaklardan biri de satn istese, dieri sata zorlanr ve bedeli taksim edilir, Ahmed, Ebu Ubeyd ve bakalar bunu ifade etti. kincisi ise: Komuyu mlknden faydalanmaktan engellemek, eer mlknden faydalanan sebebiyle zarar grrse (S:127) engelleyebilir, zerine aa konulamayacak kadar zayf duvar olan kimse gibi (Bu durumda komusu duvara bir aa paras koymak istese engelleyebilir), eer zarar vermezse komusuna imkan tanmas farz mdr, engellemesi haram mdr, deil midir? Kim birinci ksmda Malik mlknde tasarruftan engellemez, ancak komusuna zarar verirse engeller derse, burda da: Komunun izni haricindeki tasarrufu engelleme hakk vardr der. Kim orada engel olur demise burada iki gr eklinde ihtilaf etmitir, birincisi: Burada da engellenir. Bu Malikin grdr. kincisi: Engelmek caiz deildir, bu Ahmedin komunun duvarna tahta koyma meselesindeki grdr, afii eski grnde buna uyum salad, shak, Ebu Sevr, Davud bin Mnzir Abdul Melik bin Habib el-Malikide buna uyum gsterdi, Malik baz Medine kadlarndan bu gr hikaye etti. Sahihaynde Ebu Hureyre (r.a.)den tahric edildi ki, Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu: Sizden biriniz komusunu duvar zerine tahta koymaktan engellemesin. Ebu Hureyre dedi ki: Bana ne olmu ki sizi bundan yz evirmi gryorum, vallahi Meslemeye komusunun suyunu kendi toprandan aktmasna hkmetti ve dedi ki: Karnnn zerinden de olsa o suyu burdan aktacaksn.3 Buna zorlamada imam Ahmedden iki rivayet vardr. Ebu Sevrin gr kendi topranda kanaldan geiyorsa suyu kendi topra ierisinden geirmeye zorlanr eklindedir, ondan Harb el-Kirmani nakletti. Zarardan dolay yasaklanan eylerden biri de: Su ve otlaktr, Sahihaynde Ebu Hureyre Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: ayr engellemek iin suyun fazlasn engellemeyin.4 Ebu Davudun Sneninde4. Bir adam geldi ve dedi ki: Ey Allahn Nebisi engellmesi helal olmayan ey nedir?
(1) Yine ibni Mendede tahric etti: ( sabe, ibni Hacer: 2/70). (2) Hadis mrsel, Darekutni ve Beyhaki tahric etti, hadisin manas: Bir adamn lp birey brakmas varisleri arasnda taksim edilse hepsinin veya bazsnn zarar grmesi, cevher, hamam vb. gibi, ancak blnme gerekleecek ey blnr. (1) Hadis sahih, Malik Muvattada, Buhari, Mslim Ebu Davud: (2/283), Tirmizi: (Rakam: 1353) ve ibni Mace tahric etti (Camiul Usul: 7/419). (2) Hadis mrseldir Muvattada (Tenvirul Havalik: 2/219). afii ve Beyhaki ondan tahric etti, adamlar gvenilirdir, ravi Yahya elMazinidir (Camiul Usul: 7/411 ve sonras. (3) Hadis sahihtir, Malik Muvattada, Buhari, Mslim Ebu Davud: (2/248) ve Tirmizi tahric etti (Camiul Usul: 1/408). (4) snad zayftr. Ebu Davud Sneninde: (2/249). bni Mace Snenin de tahric etti senedinde Ali bin Zeyd bin Cdan var o zayftr.

Buyurdu ki: Sudur, Ey Allahn nebisi engellemesi helal olmayan ey nedir? dedi, Tuzdur buyurdu, engellemesi helal olmayan ey nedir? Ey Allahn Nebisi dedi. Hayr yapman senin iin hayrldr buyurdu. Yine Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: nsanlar1 eyde ortaktrlar: Su, ate, ev otlak.2 Alimlerin ounluu akan suyun fazlas, yerden fkran mutlak olarak engellenemez, ister topran kendi sahibinin mlkdr denilsin isterse denilmesin byledir, dediler. Bu Ebu Hanife, afii, Ahmed, shak, Ebu Ubeyd ve baklarnn grdr, Ahmedden mansus olan: mek, hayvanlar ve ekinleri sulamak iin karlksz bedava vermesi farzdr. Ebu Hanife ve afiinin gr ise: Ziraat iin vermesi farz deildir. Mutlak olarak vermesi farz mdr, yoksa ayra yakn bir yerde olupta suyu engelledii takdirde ayrn yok olmasna sebeb olduu zaman m vermesi farz olur, bunda ihtilaf ettiler, ashabmz ve afii ashab arasnda iki gr vardr imam Ahmedin sz ayra yakn olduu zaman vermesi farzdr eklindedir. Malike gre menba ve mecrasna sahip olduu suyun fazlasn vermesi, zorda kalm mstesna kaplarda toplanm gibidir farz deildir, ancak sahib olmad suyun fazlasn vermek ona gre farzdr. afiiye gre: Arz mevat haricinde (l toprak) ayrn hkm byledir, fazlasn engellemesi caizdir. Ebu Hanife, Ahmed ve Ebu Ubeydin gr: ayrn fazlas mutlak olarak engellenemez. Onlarn bazlar dedi ki: Su ve ayr zellikle stratejik blge ehli engelleyebilir bu Evzainin grdr, nk stratejik blge ehlinin suyu ve ayr giderse mekanlarn deitirme imkanlar yoktur. Atei engelleme yasa ise fakihlerden bir topluluk onun koru deilde ondan bir para alnmas olarak anlad bazs atei yakacak ta manasnda anlad, bu uzak ihtimaldir, eer atele klanma,veya snmak veya yemek piirmek iin artann engelleme manasnda anlasalard bu uzuk ihtimal olmazd. (S: 129) Tuz ise herhalde mbah madenlerden alnmasnn engellenmesinin yasaklna hamletmek gerekir, nk tuz zahiri madenlerden alnmasnn engellenmesinin yasaklna hamletmek gerekir, nk tuz zahiri madenlerdendir. hya etmek ve bakas tarafndan senindir demekle sahib olunmaz, bu Ahmedin ifadesidir. EbuDavudun Sneninde1 geiyor: Peygamber (s.a.v.) bir adama tuz (kan yeri) verdi, denildi ki: Ey Allahn Resul o (tuz) yerden kan tatl su mesabesindedir bunun zerine onu o adamdan geri ald. Zarar yoktur sznn geneline u da girer: Allah kullarna kendilerine zarar verecek eyin yaplmasn kesinlikle

buyurmamtr, nk onlara emrettii ey dnya ve ahiret menfaatinin ta kendisidir, yasaklad ey de din ve dnyalarnn fesad olan eyin ta kendisidir, ayn ekilde bedenlerine zarar veren eyi de emretmemitir, bunun iin hastadan su ile abdest almay iskat etmitir. Buyurduki: (Allah size herhangi bir glk karmak istemez) (Maide:5/6), hasta ve yolcudan orucu iskat etti ve buyurduki: (Allah size kolayl diliyor ve size zorluu dilemiyor) (Bakara: 2/185), hasta olana veya banda olana ihramn yasaklarn tra vb. gibi drd ve fidyeyi emretti. Msnedde4 ibni Abbastan yle dedii rivayet edilir: Resulullah (s.a.v.)e denildi ki: Dinlerin hangisi Allaha daha sevimlidir? Buyurduki: Msamahal hanif (irkten uzak) olandr. Aye (r.a.)den Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edilir: Ben msamahal hanif dinle gnderilim.5 Bu manada Sahihaynde Enesten rivayet edilir.
(1) nsanlar lafz ile Ebu Ubeyd Emvalde (S: 295) zikretti bakalar; mslmanlar lafzyla zikretti. (2) Hadis hasendir. Ahmed, Ebu Davud, Beyhaki gzel bir isnadla Peygamber (s.a.v.)in ashabndan muhacirlerden bir adamdan tahric ettiler. Mnavi Feyzul Kadirde dedi ki: 6/272 Adam isimlendirilmedi, zarar da yok, nk sahabeler, onlar adalet ehlidirler, fakat ibni Hacer dedi ki: Ebu Davud isimlendirdi Hibban bin Zeyd O bilinen tabiidir, yani hadis mrseldir. bni Mace Ebu Hureyreden merfu olarak tahric etti lafz udur: ey engellenemez: Su otlak ve ate isnad sahihtir (Sneni Ebi Davud: 2/249, Emval s: 295, Feyzul Kadir). (1) Hadis sahihtir, Ebyad bin Hammaldan Tirmizi: (1380), Ebu Davud Sneninde: (3/155) ve ibni Macet ahric etti, ibni Hibban dorulad, lafz: Sen ancak ona temiz yerden kan tatl su verdin yani kesilmeyen devam eden bir ey verdin. (4) Kutubu sittenin birinde yoktur, Ahmed msnedinde, Buhari Edebl Mfredde (287) Taberani ve Bezzar tahric etti, Hafz ibni Hacer Fethul Baride isnadn gzel buldu, kendinden sonraki hadisler ona ahittir. (5) Ahmed, Deylemi kuvvetli bir senetle tahric etti, Hafz ibni Hacer gzel buldu, bey bin Kabtan gelen hadisler onu kuvvetlendiriyor, Hakim ve ibni Asakirin tarihinde Esad bin Abdullah el-Huzaiden tahric ettii, Cabir, Ebu mame, Ebu Hureyre ve bakalarnn rivayet ettii hadisler kuvvetlendiriyor, Buhari sahihinde: En sevimli din msamahal hanif dindir tercemesini kulland (Mekasdul hasene, Sehavi s: 109, Keul Hafa s:251.

Peygamber (s.a.v.) yryen bir adam grd, ona: O yryerek hacca gitmeyi adad denildi, buyurdu ki: Allah onun yrmesine muhta deildir, binsin (binekli gitsin) bir rivayette: Allah bu adamn kendi nefsine azab etmesine muhta deildir.1 Snende Ukbe bin Amirden tahric edildi: Onun kzkardei Kabeye yryerek gitmeyi adad. Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Allah kzkardeinin ekavetiyle birey yapmaz, binee binsin.2 Alimler yryerek hacca gitmeyi adayan hakknda ihtilaf etti, bazs: Ona birey gerekmez, dedi, herhalkarda binmesi gerekir, dedi, bu sz Evzai ve Ahmedden rivayet edildi. Ahmed dedi ki: gn oru tutar. Evzai dedi ki: Ona yemin keffareti vardr, mehur olan: Eer gc yetiyorsa yerine getirmesi lazmdr, eer aciz olursa denildi ki: Acizlik annda biner birey lazm gelmez, bu afiinin iki grnden biridir, denildi ki: Bununla birlikte zerine yemin keffareti vardr, bu Sevrive bir rivayette Ahmedin kavlidir, denildi ki: Ona kurban lazmdr, bunu seleften bir topluluk, dedi. Ata, Mcahid, Hasan, Leys ve Ahmed bir rivayette onlardandr, denildi ki: Bindii kira kadar sadaka verir, Evzai rivayet edildi, Atadan hikaye etti. Atadan rivayet edildi ki: Evdeki nafakas miktarnca sadaka verir. Sahabe ve bakalarndan bir toplulukta dediki: Binmesi caiz olmaz, seneye yine hacceder, bindii kadar yrr, yrd kadarda biner, bazs unu da ekledi: Bir de kurban kesmesi gerekir, bindii miktar oksa bu Malikin grdr. Bunun geneline u da girer: G durumda olduu iin borcunu talep etmeyen kolay zamanna erteyeleyen kimse. Allah Teala buyurdu ki: (Eer (borlu) darlk iindeyse eli genileninceye kadar ona mhlet vermek (gerekir)3 S: 131. Cumhuru ulema bu grtedir, reyhin u szne muhalef ettiler: Ayet cahiliyyedeki faiz borlarna zeldir.1 Cumhur lafzn genelini ald, borlu mlknden kard anda zarar grecei bireyi vermekle sorumlu tutulamaz, elbisesi, ihtiya duyduu evi ve hizmetisi de byledir, kendi ev ailesinin nafakas iin ihtiya duyduu ticaret yapaca eyi de vermekle sorumlu tutulamaz bu imam Ahmedin grdr.
(1) Hadis sahihtir, Buhari, Mslim, Ebu Davud: (2/210), Tirmizi, Nesai, ibni Mace Ukbe bin Amirden tahric etti, ibni Abbastan baka bir hadis onu teyid ediyor onu Ahmed ve Ebu Davud tahric etti (Neyllevtar: 8/246). (2) Bakara: 2/280. (1) Abdurrezzak ve Taberi tefsirinde: (3/73) ibni Sirinden tahric etti: Bir adam ki: Kendisi zor durumdadr, Allah Teala kitabnda buyuruyor ki: Eer borlu darlk iindeyse eli genileninceye kadar ona mhlet vermek (gerekir). reyh dedi ki: Bu ancak faiz hakkndadr, Allah kitabnda buyurdu ki: Allah emanetleri ehline vermenizi emrediyor. nsanlar arasnda hkmettiiniz zaman adaletle hkmetmenizi emrediyor). Allah bize bireyi emredipte sonra onun zerine bizi azaplandrmyor.

OTUZ NC HAD S (Delil iddia edene yemin inkar edenedir)

bni Abbastan, Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Eer insanlara davalar ile verilecek olsayd, (bir ksm) adamlar bir kavmin kanlarn ve mallarn iddia ederdi, fakat (durum yle deil) delil iddia edene, yemin ise inkar edenedir. Hadis hasendir, Beyhaki1 ve bakas bu ekilde rivayet etti, bazs Sahihayndedir. Bu hadisin asln Buhari ve Mslim ibni Creycten tahric etti o da ibni Ebi Mleykeden, o da ibni Abbas (r.a.) o da Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Eer insanlara davalaryla verilecek olsayd, bir ksm insanlar bir ksm adamlarn kanlarn ve mallarn iddia ederdi, fakat yemin mddaa aleyhedir (davalyadr).2 Yine bunu Buhari Msilm Nafi bin mer el-Cmehi rivayetinden tahric ettiler, o da ibni Ebi Mleykeden, o da ibni Abbastan rivayet etti: Peygamber (s.a.v.) yeminin davalya ait olduuna hkmetti.3 eyhin zikrettii lafz (S: 133) ibnissalah benzerini kllyat hadisleri ierisinde zikretti ve dedi ki: Onu Beyhaki gzel bir isnatla rivayet etti. smaili sahihinde tahric etti. Velid Mslimden, o dedi ki: Bize ibni Creyc ibni Ebi Mleykeden, o da ibni Abbastan, Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: ayet insanlara davalaryla verilmi olsayd, bir ksm adamlar bir ksm adamlarn mallarn dava ederdi, fakat delil talibe, yemin matlubadr. afii1 rivayet etti: Bize Mslim bin Halid ibni Creycten haber verdi, o da ibni Ebi Mleykeden, o da ibni Abbastan rivayet etti, Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Delil dava eden zerinedir. afii dedi ki: Zannediyorum, sabit klmyorum buyurdu ki: Yemin daval zerinedir. Muhammed bin mer bin Lbabe Fikhul Endelsi Osman bin Eyyub el-Endelsiden rivayet etti o da Gazi bin Kaysdan, o da ibni Ebi Mleykeden, o da ibni Abbastan o da Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti ve bu hadisi zikretti ve dedi ki: Delil iddia eden kimse, yemin inkar eden kimse zerinedir. Gazi bin Kays el-Endelsi byk salihtir, Malik, ibni Creyc ve bu ikisinin tabakasndan iitti, bu isnaddan ibniCreyc dt, imam Ahmed ve Ebu Ubeyd delil getirdi, Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet ettiler: Delil iddia edene, yemin inkar edenedir. Bu delildir ki, bu lafz o ikisinin yannda sahih ve kendisiyle delil getirilir bir lafzdr, bu manada ok hadis vardr. Sahihaynde2 Eas bin Kays yle dedii rivayet edildi. Benimle bir adam arasnda su kuyusu hakknda ekime vard, Rasulullah (s.a.v.)e gittik Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Senin iki ahidin veya onun yemini (lazm) dedim ki: O halde o yemin eder ve umursamaz bile Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Kim kendisiyle mal hakedecei bir yemin ederde ve yemininde facir olursa (yalan) Allahn gazab zerinde olduu halde huzura gelir, Allah bunun dorusunu indirir, sonra u ayeti okudu: (Allaha kar verdikleri sz ve yeminlerini az bir bedelle deitirenlere gelince...) (Ali mran: 3/77) Mslimin bir rivayetinde: O halde yemin eder lafzndan sonra buyurdu ki: Senin iin ancak bu vardr.4 lafz vardr.
(1) Hadisi Hafz ibni Hacer Fethul Baride hasenledi, Beyhaki bu lafzla gzel bir isnatla tahric etti, ibni Hibban benzerini ibni merden tahric etti, Tirmizi benzerini Amr bin uaybten tahric etti, o da babasndan o da dedesinden rivayet etti, yine Darekutni senedinde Mslim bin Halid ez-Zenci bulunan bir isnatla tahric etti, o zayftr (Neyllevtar: 8/305 ve sonras, Telhisul habir: 2/208. (2) Hadis sahihtir, Buhari, Mslim, Ahmed, ibni Mace, Taberani, Beyhaki, Ebu Davud, Tirmizi ve Nesai ibni Abbastan tahric etti, ibni Hibban dorulad (Camiul Usul: 10/554 ve sonras, 391, Feyzul Kadir, Neyll Evtar: 8/305. (3) Hadis sahihtir, Ahmed, Buhari, Msilm, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai, Taberani, ibni Ebi eybe, Beyhaki ve Tahavi tahric etti (Neyllevtar: 8/305). (1) afii ve ondan Beavi tahric etti sahihtir. (2) Hadis sahihtir, Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi, ibni Mace, Beyhaki, ibni Ebi eybe tahric etti (Neyllevtar: 8/302 ve sonras). (4) Mslim ve Tirmizi Vail bin Hucrdan tahric etti ve dorulad, lafz udur:Ey Allahn Resul adam facir (fasktr) yemin ettii eye nem vermez, hibir eyden saknmaz buyurdu ki: Ondan sana ancak bu vardr. (Neyllevtar: 8/303). Yine Mslim mana ile1 Vail bin Hucrdan tahric etti, o da Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti. Tirmizi2 Azramiden tahric

etti, o da Amr bin uaybden, o da babasndan, o da dedesinden, Peygamber (s.a.v.)in hutbesinde yle buyurduunu rivayet etti: Delil iddia edene, yemin davalyadr ve isnadnda sz var dedi Azrami Hfz ynnden bu hadisi zayflatyor. Darekutni3 Mslim bin Halid ez-Zenci rivayetinden tahric etti -o zayftr- o da ibni Creycten- o da Amr bin uaybten, o da babasndan, o da dedesinden, Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Delil iddia edene, yemin kasame hari (kan sahipleri arkadalarn l bulupta ldren bilinmedii durumunda, kanlarnn hakkn almak iin elli kii yemin eder, elli yoksa ocuk, kadn ve kle olmayan hazr ki bulunanlar elli yemin edip zanllar dava ederler, buna kasame denir, mtercim) yemin inkar edenedir. Hafz ibni Creycten, o da Amr bin uaybten mrsel olarak rivayet etti, yine Mcahid rivayetinden tahric etti, o da ibni merden Peygamber (s.a.v.)in fetih gn hutbesinde yle buyurduunu rivayet etti: Daval yemine daha evladr, ancak delil getirirse o haritir.4 Bunu Taberani tahric etti, o Abdullah bin Amr bin Astan tahric etti, isnadnda sz vardr.5 Darekutni bu manay birok zayf vecihlerle tahric etti, Haccac es-Savvaf Humeyd bin Hilalden, o da Zeyd bin Sabitten yle dediini rivayet etti: Resulullah (s.a.v.) hangi bir adam bir adamdan bir istekte bulunursa, istenilen kii yemin etmeye daha layktr.

Bunu Ebu Ubeyd ve Beyhaki tahric etti isnadndakiler gvenilirdir, ancak Humeyd bin Hilalin Zeyd bin Sabitle karlatn sanmyorum. Bunu Darekutnide tahric etti, u ziyadeyi yapt:ahitler olmakszn.6 S:135 Nesai1de ibni Abbasdan yle dediini tahric etti: ki ekimeli Peygamber (s.a.v.)e geldi ve biri dieri zerinde bir hak idda etti, Peygamber (s.a.v.) iddiacya buyurdu ki: Delilini getir adam: Ey Allahn Resul benim bir delilim yoktur dedi dierine: Kendisinden baka ilah olmayan Allaha onun senin zerinde bireyi olmadna veya senin yannda bireyin olmadna dair yemin et buyurdu. merden riayet edildi ki: Ebu Musaya yazd ki: Delil dava edene, yemin ise inkar edenedir2 bu ekilde Zeyd bu ekilde Zeyd bin Sabit mer aleyhine Ubey bin Kab fazlul hitab udur: Delili iddia edene, yemin de inkar edenedir.4 bnil Mnzir dedi ki: lim ehli delilin idida edene, yemini de itiraz edene olduu hususunda icma etti, dedi ki: Delili iddia edenedirn manas: Deliliyle iddia ettiini hakeder demektir. Yemin davalyadrn manas: Yani onunla temize kar, nk o zerinde farzdr. Ashabmz ve afii ashab dava edenle dava olunan tefsrinde ihtilaf etti, bazsn dedi ki: Mddai asln veya zahirin hilafna gizli birey talep edendir, mddea aleyh (dava edilen daval) bunun aksinedir, bunun zerine bir mesele bina ettiler.
(1) nce getii gibi Mslim Sahihinde, Ebu Davud, Tirmizi ve Beyheki tahric etti. (2) Hadis zayftr, Tirmizi (rakam: 1341) ve Darekutni tahric etti, Tirmizi dedi ki:Bu hadisin isnadnda sz var, Muhammed Ubeydullah elAzrami Hfz ynnden hadisi zayf klnr, ibni Mbarek ve bakas onu zayf grd. Darekutninin senedinde Haccac bin Ertat var, o zayftr Amr bin uaybten iitmemitir, ancak Azramiden ondan rivayetle ald, Azrami metrktr (Nasburraye: 4/390 ve sonras). (3) nce getii gibi Darekutni Sneninde tahric etti, yine Beyheki ve ibni Adiy tahric etti, Buharinin dedii gibi ibni Creyc Amr bin uaybtan iitmemitir? Darekutni ve ibni Adiy zayf bir isnatla Ebu Hureyreden tahric etti (Telhisulhabir: 4/39) (4) Darekutni tahric etti, ibni Hibban dorulad. (5) Taberani ve Beyheki Haccac bin Ertattan tahric etti, o Amr bin uaybten, o da babasndan, o da dedesinden rivayet etti, akladmz gibi bu isnad zayftr. (6) Hadis sahihtir, Darekutni ve Beyheki snenlerinde tahric etti. (1) Nesai ve Ebu Davud Snenlerinde, Ahmed Tahavi tahric etti Hakim dorulad, Zehebi de uyum gsterdi. Fakat evkani dedi ki: (Neyllevtar: 8/310) snadnda Ata bin Saib var onun hakknda sz var, Buhari onun hadisini bakasyla bitiik olarak tahric etti. (2) Beyheki, Darekutni ve ibni Ebu eybe Musannefinde tahric etti. (3) Snenl Beyheki: 10/136, Vekiin kadlarn haberleri: 1/108. (4) Taberi tefsiri: 23/89 Beyrut basks. (5) cma kitabna bak. s: 62. Katar basks, mesele: 256.

Emanet edilen emanet verilen eyin telef olduunu idda ederse, denildi ki: O iddia edendir, nk asl olan onun iddia ettiine muhaliftir, ancak delile ihtiya duymuyor, nk emanet veren onu emin klm, emanet verip emin klmak sznn kabuln gerektirir, denildi ki: Delile ihtiya duyan ididal davasyla bir kavmi kan ve malndan hak alan iddaldr, hadiste zikredildii gibi. Fakat emin (emaneti) birey verilmesi iin bir iddiada bulunuyor, denildi ki: Bilakis o davaldr, nk sussa da terkedilmez, bilakis cevab reddetmesi gerekir, emanet veren idida eden durumundadr, nk sustuu anda terkedilir, (cevap istemez), eer emaneti emaneti emanet aldna geri verdiini iddia etse ounluk telef davasnda olduu gibi yine davasn kabul edilecei grndedir. Evzai dedi ki: Sz kabul edilemez nk o davacdr. Ahmed bir rivayette ve Malik yle dedi: Emaneti ald delil ile sabit olursa geri verdii iddas delilsiz kabul edilmez. Ashabmzdan bazsn bunu yle yorumlad: Sabit haklarn geri evrilmesinin ahidlendirilmesi delil ile farzdr onu terketmek tefrit olur ve tazmin etmek gerekir, yine onlardan bir taife yetimin maln kendisini evrilmesi hususunda da byle dedi: Onun iin mutlaka delil gerekir, nk Allah ahitlendirmeyi emretti, farz olmu olur. Fakihler bu babta iki gre ayrld, birincisi: Delil ebediyyen iddia sahibine geri evrilmeyeceini, nk yemini ancak inkar edip daval yemin eder yemin ve ahitle birlikte hkm verilmeyeceini nk yemini ancak inkar edip daval durumda olunana ait olduunu sylediler, Kasame meselisinde Said bin Ubeydin rivayet ettii u hadisle delil getirdiler, (Said bin Ubeyd) dedi ki: Bize Beyr bin Yesar el-Ensari Sehl bin Ebi Hasmeden rivayetle anlatt: O ona haber vermiki onlardan bir topluluk Haybere gitmi orada dalmlar, ilerinden birini l olarak bulmular... ve hadisi zikretti, hadisin ierisinde Peygamber (s.a.v.)in u cmlesi vardr: ldrenin kim olduuna dair bana bir delil getiriniz dediler ki: Bizim bir delilimiz yoktur buyurdu ki: Yemin etsinler (zanl taraf) dediler ki: Biz yahudilerin yeminlerine raz olmayz Peygamber (s.a.v.) lnn kannn boa gitmesini irkin yeminlerine raz olmayz, Peygamber (s.a.v.) lnn kannn boa gitmesini irkin buldu, zekat develerinden fidyesini (kan bedelini) (lnn velilerine) verdi. Bunu Buhari tahric etti.

S:137 Bunu Mslim muhtasar olarak tahric etti, tamamlamad, fakat bu rivayet Yahya bin Said el-Ensarinin Beir bin Yesardan onun da Sehl bin Ebi Hasmeden yapt rivayetle atyor, O (Sehl bin Ebi Hasme) kssay zikretti ve yle dedi: Resulullaha (s.a.v.) Abdullah bin Sehlin ldrldn zikrettiler, Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Sizden elli kii onlardan birinin zerine (ldrdne dair) yemin eder ve lnn brmesini def edersiniz. (Brme: Tatan kazan demektir, burda lnn lnn hakkn almak manasnda kinayedi. Bu sabit olan mehur lafzyla tamamen Sahihaynde tahric edilmi rivayettir.1 Hafz imamlar Yahya bin Saidin rivayetinin Said bin Ubeyd et-Tainin rivayetinden daha sahih olduunu zikrettiler, nk o daha fazla hfz salam ve daha bilgilidir, o Medine ehlindendir onlarn hadisini Kufelilerden daha iyi bilir. Nesai dedi ki: Said bin Ubeyde Beir bin Yesardan olan rivayetinden dolay mtebaat eden bir kimseyi bilmiyoruz, Mslim Temyiz2 kitabnda dedi ki: Said bin Ubeyd vechi zere ezberlememitir, nk btn haberlerde Peygamber (s.a.v.)in Ubeyd vechi zere ezberlememitir, nk btn haberlerde Peygamber (s.a.v.)in onlardan elli yemin istemesi vardr, haberler de onlardan delil istediine ve Saidin kasameyi terkettiine dair birey yoktur, haberlerin onun hilafna birlemesi onun yanl olduunu gsteriyor, Yahya bin Said buna muhalefet etti. bni Abdil Ber Said bin Ubeyd rivayeti hakknda dedi ki: Bu Irak ehlinin Beir binYesardan rivayetidir, Medine ehlinin ondan rivayeti daha sabittir, onlar onunla daha fazla oturmulardr, onlarn nakli ilim ehli yannda daha sahihtir. Derim ki: Said bin Ubeyd kasame kssasn zetledi, o hadis ierisinde muhafaza edilmitir, Nesai3 Amr bin uaybten tahric etti, o da babasndan, o da dedesinden o da Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti ki: Peygamber (s.a.v.) ldrlenin velisinden iki ahit istedi; ki ahidi nerden bulaym dedi. Buyurdu ki: Elli tane yemin et dedi ki: Bilmediim ey zerine nasl yemin ederim? Buyurdu ki: Onlardan elli tane yemin etmelerini iste bu hadis Said bin Ubeyd veYahya bin Said rivayetinin arasn buluyor ikisini birletiriyor ikisi de kssasnn bir blmn terketmi oluyor ikisini birletiriyor ikiside kssasnn bir blmn terketmi oluyor, Said iddiallarn yeminini, Yahya ise kasame (yeminden) ncesi delil zikrini terketti, Allah en iyi bilir.
(1) Hadis sahihtir, Cemaat tahric etti (Ahmed, Buhari, Mslim, Tirmizi, Ebu Davud, Nesai ve ibni Mace) Brmesini def eder sz Hanefiler dnda cumhurun kasame ile ksas gerektiine dair delilidir, Hanefiler dedi ki: Kasame yeminleriyle diyet gerekir, ksas gerekmez (Neyll Evtar: 7/34-37). (2) S: 144 ve sonras. (3) Nesai Sneninde gzel bir isnadla tahric etti.

Yeminle birlikte ahid meselesi ise, ahid ve yeminle hkm inkar edenler u hadisi delil getirdi: Senin iki ahidin veya onun yemini ve: Senin iin ancak bu vardr.1 Kad smail Maliki bu lafz hakknda konutu ve dedi ki: Mansur Ebu Vailden rivayetle yalnz kald, dier raviler ona muhalef etti ve dediler ki: Ona sordu:Senin delilin var m,yok mu? Delil sadece iki ahid deildir, bilakis hakk aa kapsayan dier eyleri de kapsar, bakas dedi ki: ehadetiyle hakknda aa kaca iki ehadeti mddai iin murad etmi olabilir, buna iki adamn ahitlii de, iki kadnla beraber bir adamn ahidlii de, bir kiinin yeminiyle birlikte ahidlii de girer, Allah davacnn yeminlerini lian meselesinde ahidler yerine kabul buyurdu. Sana ancak bu vardr bununla genel nefiy varid olmad, bilakis hususi nefiy variddir, o da mddeinin muraddr, o da delilsiz szn (geerli olan) kendi sz olmasdr onu burdan engelledi ve bunu ondan kabul etmedi, yine baka bir hadiste: Fakat yemin davalyadr onunla ahidlik soyutlanm yemini murad etti, hadisin evveli buna delildir. O da udur: Eer insanlara davalara (dava ettikleri eyler) verilecek olsayd bir ksm adamlar bir ksm adamlarn kanlarn ve mallarn dava ederdi bu; Yemin davalyadr sz delil yokluu durumunda ekimeyi kesecek yemin olduuna delildir. ahitle birlikte hakk isbat eden yemin ise bu baka bir eittir, baka bir snnetle sabit olmutur. Yemini iddia edene havale etmek ise, imam Ahmedden mehur olan gr iddia edene havale edilmeyecei hususunda Ebu Hanifeye uymutur, Ahmed u hadisi delil getirdi: Yemin davalyadr, Ebu Talibin ondan olan bir rivayetinde dedi ki: Ona: Yemin eder ve hakkn alr denilmesi de akla uzak deildir, bunu ashabmzn mteahhirleri tercih etti, bu Malik, afii ve Ebu Ubeydin grdr. S: 139 Sahabeden bir topluluktan rivayet edildi, merfu hadiste varid oldu ve bunu Darekutni1 nazarl bir isnatla tahric etti. Ebu Ubeyd dedi ki: Bu yemini kendilerinden kaldrmak deildir, nk yerinden kaldrmak yemin ile istenilenin aleyhine hkmetmemektir, aleyhine hkmedilirse ve arkadann yeminine de raz olursa bu ekilde o kendi nefsi aleyhinde ahidlik etmi olur, nk isteseydi yemin eder ve temize kar ve dava boa km olurdu. Meselede ikinci gr: Davallardan tarafnn en kuvvetle olan tercih etmek ve yemini ona vermek, bu Malikin grdr, yine Kad Ebu Yala hilafnda zikretti ki bu Ahmedin de grdr, buna gre zikri geen kasame, yemin ve ahidle beraber hkm meselelerine ynelinir, nk dava eden taraf kasame mevzuunda bir karine ile kuvvetlenirse yemin onun tarafna verilir, yemini ile onun lehine hkmedilir, yine dava eden ahid getirse kendi taraf kuvvetlenmi olur, ahitle beraber yemin eder ve lehine hkmedilir. Onlarn: Delil dava edenedir szne cevapta iki yollar vardr, birincisi: Bu delil ile, bu genel durumdan zelletirilmitir.

kincisi: Delil iddia edenedir sz genel deildir, nk murad: Bilinen iddialya eklindedir, o da davasndan (iddiasndan) baka elinde delili olmamasdr, u hadiste olduu gibi: Eer insanlara davalar sebebiyle verilecek olsayd, bir ksm adamlar bir ksm kavmin kanlarn ve mallarn dava ederlerdi davasn kuvvetlendirecek iddial isebu hadise dahil deildir. nc yol, delil: ddia edenin davasnn doruluunu aa karan hereydir, yeminle beraber (kasamede) levs (ldrme zerine karine, ipucu), ahidle bebareber yemin delilidir. Drdnc bir yol ki bazlar bu yola girdi: Bu lafzn sahihliini yaralamadr, yani:Delil dava edenedir sz, dediler ki: Sabit olan udur:Yemin davalyadr ve: Eer insanlara davalaryla verilecek olsayd, bir kavim bir kavmin mallarn ve kanlarn dava ederdi sz kan ve malda hak davasnda bulunann iddiasna delil getirmesi gerektiine delildir, bu genele u da girer.
(1) Tahrici nce geti, Mslim Tirmizi Vail bin Hucrdan tahric etti, Eas bin Kays hadisinden deildir (Neyllevtar: 8/302-303). (1) Hadis zayftr. Darekutni Sneninde tahric etti, senedinde Muhammed bin Mesruk vardr, mehuldr. shak bin el-Frat vardr, hakknda ihtilaf edilmitir.

Bir adama kendi mverrisini ldrdn iddia eden kimse ve bu kimsenin yannda ldrlenin u sznden baka delili yok: Beni filan yaralad. Bu szle yetinilmez ve sadece bu sz ipucu olmaz bu Malikilere muhalif olarak cumhurun grdr, nk onlar bu bs ip ucu, karine olarak kabul etti ve veliler bu ip ucuyla beraber yemin edip hak kazanabilirler. Yine buna eine zina isnadnda bulunpta onunla lianda bulunan da girer, nk kocann sadece lianyla kadnn kan mbahlamaz, bu afiiye hilafen ounluun grdr, onun grn Czecani Allah azze ve cellenin u kavlinin zahirinden dolay tercih etti: (Kadnn, kocasnn yalan syleyenlerden olduuna dair drt defa Allah adna yemin ve ahidlik etmesi kendisinden cezay kaldrr) (Nur: 24/8) Onlardan bazs azab hapsetmek manasna hamletti ve dedi: Eer lanetlemezse ikrar edinceye ya da lanetleinceye kadar hapsedilir, bunda zayflk vardr, eer bir kadn bir adamn kendini zinaya zorladn iddia etse, cumhura gre kadnn davasyla adama birey gerekmez. Malikilerden Eheb dedi ki: Yeminiyle birlikte ona mehir gerekir, onlardan bakas dedi ki: Yeminsiz ona mehir vermek gerekir, btn bunlar kadn deerli, ahsiyetli biri olduu zamandr ve dava edilmeye layk itham olunmu bir kiiyi dava ediyorsa byledir, eer sulanlan ahs salihlerdense iftira dolaysyla kadna had vurulma hususnda Malikten iki rivayet vardr. ureyh ve yas bin Muaviye ekimeli mallarda ikidavaldan birinin doruluuna iaret eden soyut karinelerle hkmediyorlard, reyh iki kadnn herbirinin benim kedinin yavrulardr diye iddia ettii meselede hkmetti, reyh iki kadnn herbirinin Kediyi atn, eer kedi marr, sevinir ve koarsa kedi o kadnndr, eer kaar ve rkerse kedi ve yavrular o kadnn deildir. Buna yakn bir ekilde afiilerden Ebu Bekir amide hkmediyordu, grn ashabmzdan ibni Ukaylde tercih etti. afii ve Ahmedden mal hrszl konusunda kaifin szn istihsan ettikleri rivayet edilir.(Kaif: z sren, izci), ibni Mansur Ahmedden nakletti ki:Ekin sahibi dese ki:Senin koyunlarn benim ekinimi bu gece bozdu, ize baklr, eer adamn koyunlarnn izi ekinde yoksa ekin sahibinin mutlaka delil getirmesi lazmdr. S: 141 shak bin Raheveyh Ahmed gibi dedi, nk o iddia eden durumundadr, bu onlarn izle yetindiklerine delildir, delil iz bulunmad anda istenir. Yemin davalyadr sz, kendisine her dava alan ve itiraz edip kabullenmeyenin yemin etmesi gerektiine delilidir, bu fakihlerin ounluunun grdr. Malik dedi ki: Yemin etmesi gerektiine delilidir, bu fakihlerin ounluunun grdr. Malik dedi ki: Yemin ancak iki daval arasnda bir eit kartrma olduu zaman beyinsizler yeminleriyle hak talep etmede serbest, ekinmeden yemin etmemeleri iin inkar edene ettirilir. Onun yannda eer biri bir adama kendisini gasp ettiini veya hrszlk ettiini iddia etse, dava olunan ahsta bununla itham edilecek bir ahs deilse davalya yemin ettirilmez. Yine Kasm bin Muhammed, Humeyd bin Abdurrahmandan hikaye edildi bunu bazs Medinenin yedi fakihinden rivayetle hikaye etti, eer daval fazilet ehli biriyse Malike gre dava eden edeblendirilirl Yemindavalyadr szyle delil getiriyor, ve dava edene yemin olmadna, ona delil getirmesi gerektiine delil getiriyor, bu da ounluun grdr. Aliden davacya deliliyle birlikte ahidlerinin doru ahidlik ettiine dair yemin ettirdii rivayet edildi, bunu yine reyh, Abdullah bin Utbe bin Mesud, ibni Ebi Leyla, Sevvarul Anberi, Ubeydullah ibnil Hasan, Muhammed bin Abdullah el-Ensaride yapt, yine Nahaiden de rivayet edildi. shak hakim phe ederse farzdr dedi. Ahmede bu mesele soruldu, Ahmed dedi ki: Bunu Alide yapt, ona bu doru olur mu? Denildi bunu Ali yapt dedi. Kad imam Ahmedden bu rivayeti isbat etti fakat bunu gaib ve sabi zerine alan davaya hamletti bu doru deildir, nk Ali iddia edenden yeminle birlikte delil istemesi hazrdaki daval ileydi, onlar derler ki: Tek ahidle beraber yeminde olduu gibi bu ahitlerden phe edildii ve davann zayflad anda da ay kuvvetlendirmek iindir. Yine baz mtekaddiminler ahidlerden phe ederse, ahidlere de yemin ettiriyordu, Basra kads Sevvar el-Anberi onlardandr, Kad Ebu Yala bunu mezalim valileri iin caiz grd, kadn iin deil. bni Abbas st emme hakknda ahidlik eden kadn hakknda dedi ki: Ona yemin ettirilir, imam Ahmed bunu benimsedi, Allah Teala yolculuk annda ahidlerin vasiyyet hakndaki ahidliklerinden phe durumunda yemin ettirilmelerini emretti, buyurdu ki: (Ey iman edenler birinize lm gelip atnca vasiyet esnasnda iinizden iki adalet sahibi kii aranzda ahidlik etsin. Yahut seferde iken banza lm musibeti gelmise, sizden olmayan baka iki kii (ahid olsun). Eer pheye derseniz o iki ahidi namazdan sonra alkor,

bu vasiyyet karlnda hibir eyi satn almayacaz akraba (menfaatine) de olsa; Allah (iin yaptmz) ahidlii gizlemeyeceiz.) (Maide: 5/106) Selefin cumhuruna gre bu ayetle amel neshedilmedi, Ebu Musa ve ibni Mesud bununla amel etti, Ali ve ibni Abbas fetva verdi, bu reyh, Nahai, ibni Ebi Leyla, Sfyan, Evzai, Ahmed ve Ebu Ubeydin mezhebidir, bakalar dediler ki: Kafirlerin yolculuk esnasnda mslmanlarn ettikleri vasiyyet hakkndaki ahidlikleri yeminleri ile birlikte kabul edilir. ki ahidin yemini ehadetin tamamlanmas babndan m, yoksa phe annda iin aa kmasn talep etme babndan mdr? Bu muhtemeldir, bizim ashabmz bunu art kld, Bu Ebu Musa ve bakasnn rivayetinin zahiridir. Seleften bir gurup ahidle beraber yeminin istizhar babndan olduunu syledi, (istizhar: Aa kavuturmay istemek) eer hakim bir ahidle yetineceini, adaletinin ve doruluunun aa ktndan dolay bile hak isteyenin (davac) yemini olmakszn onun yeminiyle yetinir. (Bu ahidlerin (sonradan yalan syleyerek) bir gnah kazandklar anlalrsa, (ahidlerin) haklarna tecavz ettii lye daha yakn olan (miraslardan) iki kii onlarn yerini alr ve andolsun ki bizim ahidliimiz onlarn ahidliinden daha gerektir ve biz kimsenin hakkna tecavz etmedik diye Allaha yemin ederler) (Maide: 5/107) ayeti kafirlerin ahidliinde bir terslik olduu ortaya karsa, lnn velilerinin yalanclklarna ve hiyanetlerine dair yemin edeceklerine ve onlarn zerine yemin etmi olduu eyi hakedecekler olduuna delildir, bu Mcahidin grdr. Bunun izah da, nk yemin davallardan en kuvvetli olana ettirilir, burada kafir ahidlerin yalannn ortaya kmasyla varislerin davas kuvvetlendi ve yemin iddiallar ettirilir, karineyle birlikte yemin ederler ve iddia ettiklerine hak kazanrlar, aynen velilerin kasamede karine ile birlikte yemin ettiklerine hak kazanrlar, aynen velilerin kasamede karine ile birlikte yemin ettikleri gibi, bu ekilde diyetede, yine kanada Malik ve Ahmedin yannda hak kazanrlar. bni Mesud kendisine lm gelip iki mslmana vasiyet edip yanndaki mal onlara teslim eden ve vasiyyetine kafirlerini ahid eden bir mslman hakknda hkmetti, vasiyyet edilen edilen iki kii geldi teslim aldklar maln bir ksmn varislere verdi, bir ksmn gizlediler, sonra kafir (ahidler) geldi maln bir ksmn gizlediklerine dair ahidlik ettiler, bunun zerine (ibni Mesud) vasiyet olunanlar ard lnn kendilerine verdikleri maldan daha fazla vermediine dair yemin etmelerini istedi (S:143), sonra kafirleri ard onlar da ahidlik etti ve ahidlikleri (nin doruluu) zerine yemin ettiler, sonra (ibni Mesud) lnn velilerine yahudi ve hristiyanlarn ahidlik ettikleri eyin doru olduuna dair yemin etmelerini emretti, onlara yemin etti, bunun zerine vasiyet edilen iki ahsn aleyhine hkmetti1 bu Osmann halifelii zamanndayd, ibni Mesud ayeti bu ekilde yorumlad, sanki o vasiyet edilenlerin, ahidlerin ve kafirlerin yeminini karlatrd, ikisini drd, geriye varislerle kafirlerin ahidlii kald, varisler o ahidlikle beraber yemin etti ve hak kazandlar, nk kendi taraflar kafirlerin lehlerine yapt ahidlikle kuvvet kazand, yeminde iki davalnn taraf en kuvvetli olana klnd ve onunla hkmetti. afiinin gr ve Ahmedin de bir rivayetinde olduu gibi, insanolunun btn haklarnda m, yoksa Ahmedin bir rivayetinde olduu gibi ancak ceza ile verilen hkmde mi yemin talep edilir veya iki ahide ihtiya olunmayan her davada m yemin istenir bu da Malikten rivayet edildi, bu hususlarda fakihler ihtilaf etti. Allahn haklarna gelince alimlerden bazs onda yemin talep edilmez, dedi, bu bizim ashabmzn grdr, Ahmed zekat hususunda bunu ifade etti, Tavus, Sevri, Hasan bin Salihde bu grtedir, Ebu Hanife, Leys, Malik ve afii dedi ki: tham edilirse yemin talep edilir. Yine afiden kendisiyle evlenmesi helal olmayanla evlenen sonra da bilmeden yaptn iddia eden kimse hakknda davasnn doruluu iin yemin ettirilir dedii hikaye edilir, yine shakta sarhoun boamas hakknda byle dedi, akledemediine dair yemin eder, unutarak boayan ise unuttuuna dair yemin eder, Kasm bin Muhammed ve Salim bin Abdullahda karsna yle diyen adam hakknda: Sen bosun diyen ve bununla boamay kastetmediine yemin eden kiiye karsnn geri verileceini syledi. Taberani2 Ebu Harun el-Abdiden tahric etti, o da Ebu Said el-Hudriden yle dediini rivayet etti: Bedevilerden bir ksm insanlar bize et getiriyorlard, o et hakknda iimizde bir phede vard, bunu Resulullah (s.a.v.)e zikrettik, buyurdu ki: Onlarn bunu (eri usule gre) kestiklerine dair yemin edin, sonra Allahn ismini zikredin ve yiyin. Ebu Harun gerekten zayftr.
(1) bni Mesuddan ibni Ebi Hatim ve eyhin babas tahric etti. Benzerini abi ve Ebu Musa el-Eariden Abdurrezzak, Ebu Ubeyd, Abd bin Humeyd, Taberi, ibnil Mnzir, Taberani, ibni Mirdeveyh ve Hakim tahric etti ve dorulad (Drrl Mensur: 2/604). (2) Taberani Evsatta Ebu Saidden tahric etti, Heysemi Mecmada dedi ki: 4/36 Adamlar gvenilirdir, gerek udur ki, senedinde Ebu Harun el-Abdi vardr o metruktr.

nsanlarn haklarnda emanet olunan ise, sznden nce ona yemin ettirilir mi, ettirilmez mi? Alimlerin bunda gr vardr, birincisi: Ona yemin yoktur, nk emanet veren onu dorulamamtr, dorulamakla birlikte yemin gerekmez, Hakimde buna kyas edilir, bu Haris el-Uklenin grdr. kincisi: Yemin gerekir, nk o inkar eden konumundadr, u hadisin geneline girer: Yemin inkar edenedir, Ebu ureyh, Ebu Hanife, afii, Malik ve ashabmzn ounluunun grdr. ncs: Ancak itham edilirse yemin gerekir, bu imam Ahmedin ifadesidir, bir rivayette de Malikin grdr. Delil idda edene, yemin inkar edenedirbununla bir adamn aleyhine kendi lehine bir ey iddia ettii zaman byledir, bunun iin hadisin banda: Eer insanlara davalar sebebiyle verilseydi, bir ksm adamlar bir kavmin mallarn ve kanlarn dava ederdi buyrulmutur. Fakat kendi nefsi iin iddiac ve itiraz olunan durumunda deilse bu birinciden daha kolaydr, bakas

iin hak idida eden bu ahsn delil getirmesi gerekir, kendi nefsi iin hak idida eden birisinin getirdii delil ile yetinilmedii halde bakas iin hak iddia edinin deliliyle yetinilir. Buna baz meseleler ahiddir: Yitik mal bu cinstendir, o maln zelliini syleyen biri gelince, ittifakla delil istenmeksizin mal ona verilir, fakat bazs diyor ki: afii ve Ebu Hanifenin dedii gibi doru oluduuna kuvetli bir zan hasl olursa malna vermek farz deildir, caizdir. Bazs diyor ki: Uygun zellii zikrederse mal vermek farzdr, bu Malik ve Ahmedin grdr. Ganimette bu snftandr. Ondan bir hak iddia eden biri gelirse,ve o ey kendini olduunu ancak kafirlerin istila edip elinden aldn syler ve bunuda delil ile aklarsa bununla yetinilir ve kendisine verilir. Bu durumdan Ahmed soruldu ve kendisine denildi ki: Sen buna delil ister misin? Dedi ki: Bunu kendisine olduuna iaret eden bir aklama yapmas mutlaka gereklidir, eer bu bilinirse emir o eyi kendisine iade eder, Hallal Rukeyn bin Rabia isnatla rivayet etti, o da babasndan rivayetle yle dediini rivayet etti: Aynttemr denilen yerde kardeimin at kat at Sadn ahrnda grd ve dedi ki: Benim atmdr, benim atmdr. Sad dedi ki: Senin delilin var m? Hayr, dedi, fakat ben onu arnca o kiniyor dedi, ard ve at kinedi, Sadda ona verdi, bu dmanla karlam ve mslmanlarn stn gelip gelip geri alma ekliyle veya at kayp bilip kayp atlar arasna koymu olaca ekliyle de olma ihtimali vardr. Gasb olunan malda valilerin zulm bilinince beytl maldan geri verilmesi istenince bu da zikrettiimiz guruptandr. Ebuz Zinad dedi ki: mer bin Abdulaziz mezalimi (zulmen alnm eyleri) ehline kesin delil olmakszn veriyordu, basit bir eyle yetiniyor ve mal iade ediyordu, delilin tahkikini istemiyordu, tabi kendinden nceki valileri insanlara yaptklar ey bilindii iin byle yapyordu, mezalimin geri iddallara verilmesi sebebiyle Irakn beytl maln bitirdi hatta amdan Iraka mal tand. Yol kesici ve hrszlarla beraber gasb edilmi mallar iin ashabmz, iddiaclarn yitik malda olduu gibi maln vasfn zikretmesiyle yetiniliyor dedi, bunu kad (Ebu Yala) hilafnda zikretti, bu imam Ahmedin szn zahiridir, Allah en iyisini bilir. Otuz Drdc Hadis (Mnkeri Deitirmenin Mertebeleri) Ebu Said el-Hudri (r.a.)den yle dedii rivayet edildi:Resulullah (s.a.v.)i yle derken iittim: Sizden kim bir ktlk grrse onu eliyle deitirsin, bana gc yetmezse diliyle, buna da gc yetmezse kalbiyle (deitirsin), bu da imann en zayfdr. Bunu Mslim rivayet etti1 bu hadisi Mslim Kays bin Mslim rivayetinden tahric etti, o da Tark bin ihabtan o da Ebu Saidden rivayet etti, (yine) smail bin Reca rivayetinden tahric etti, o da babasndan, o da Ebu Saidden rivayet etti, onun yannda Tark hadisi hakknda dedi ki: Bayram gn namazdan nce ilk hutbeye balayan Mervandr, bir adam ayaa kalkt ve dedi ki: Namaz hutbeden ncedir, dedi ki: Oradaki terkedildi, Ebu Said dedi ki: Bu ise kendi zerine deki eye hkmetti, sonra bu hadisi rivayet etti. Bunun namaz baka bir vecihle rivayet edildi, Mslim bunu2 ibni Mesud (r.a.)dan tahric etti. Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti:Benden nce Allahn gndermi olduu mmetlerin peygamberlerinin havarileri vard, o peygamberlerin snnetlerini alan ashab vard, emrine uyanlar vard sonra onlardan sonra bir zmre gelir yapmadklar eyi syleyenler emrolunmadklar eyleri yaparlard, kim onlarla eliyle cihad ederse o mmindir, kim onlarla diliyle cihad ederse o mmindir, kim kalbiyle cihad ederse o mmindir, bunun gerisinde hardal tanesi kadar iman yoktur. S: 147 Salim el-MURAD AMR B N HERAMDAN o da Cabir bin Zeydden, o da mer bin Hattab (r.a.)tan Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti:Ahir zamanda mmetime sultanlar tarafndan iddetli bela isabet edecektir, ondan ancak Allahn dinini bilen bu kimse iin sabkaar gemitir ve Allahn dinini bilen ve onu tasdik eder adam (kurtulacaktr) eer (bu adam) hayr yapan birini grse onu sever, batl yapan birini grse ona buuzeder, bu da btn bunlar ierisinde bulundurduu iin kurtulacaktr bu hadis garibtir, isnad munkatdr. smali Ebu Harun el-Abdiden- o zayftr2 tahric etti, o da merin klesinden merden rivayetle nakletti, Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: gurup haricinde bu mmetin helak olmas yakndr. Eliyle, diliyle kalbiyle itiraz eden adamdr, eliyle, diliyle, kalbiyle korku duysada, eliyle, diliyle, kalbiyle, korku duysa da. Yine Evzainin Umeyr bin Haniden rivayetinde tahric etti. O da Aliden rivayet etti, o Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu iitmi: Benden sonra mminin eliyle ve diliyle itiraz etmeye g yetiremeyecei fitneler olacaktr dedim ki: Ey Resulullah bu nasldr? buyurdu ki: Kalbleriyle itiraz ederler dedim ki: Ya Resulullah bu onlarn imanlarndan birey eksiltir mi? buyurdu ki:

Hayr ancak yamurun tatan eksilttii kadar (eksiltir)Bu isnat muntakdr.3 Taberani manasn Ubade bin Samitten tahric etti, o da Peygamber (s.a.v.)den zayf bir isnatla rivayet etti.4 Bu hadislerin hepsi mnkerin inkarnn (ktl engellemenin) g nisbetinde vacipliine delildir. Kalble itiraz ise o mutlaka gereklidir, mminin kalbi itiraz etmiyorsa kalbinden iman gittiine delildir. Ebu Cuheyfeden yle dedii rivayet edilir: Ali dedi ki: Cihaddan en evvel kaybedeceiniz ey: Elinizle cihaddr, sonra dillerinizle cihaddr, sonra kalblerinizle cihaddr, ne zaman kalbim marufu (iyilii) bilmezse, kalbi ktle itiraz etmezse ters evrilir yukars alt tarafa klnr. bni Mesud yle diyen bir adam iitti: yilii emredip, ktl engeleyemeyen helak oldu, ibni Mesud dedi ki: Kalbiyle iyilii ve ktl bilmeyen helak oldu.5
(1) Hadis sahihtir, Ahmed, Mslim, Ebu Davud, Tirrmizi, Nesai ve ibni Mace tahric etti, ibni Hibban dorulad. (Camiul Usul: 1/228, Camius Sair). (2) Hadis sahihtir. Ahmed Mslim ve Beyheki tahric etti. (Camiul Usul: 1/229, Syutinin Fethul Kebiri: 2/123) (1) Hadis munkatdr. nk Cabir bin Zeyd mer yetimemitir. Salim el-Muradi zayftr. (2) Metruktr. (3) Hadis munkatdr. nk Umeyr bin Hani Aliden iitmemitir. (4) Taberani Kebir ve Evsatta tahric etti. Heysemi Mecmada dedi ki: (7/275) senedinde Talha bin Zeyd el-Keri var o gerekten zayftr. (5) Taberani Kebirde tahric etti. Heysemi Mecmada (7/275) dedi ki: Adamlar sahih rivayet adamlardr.)

Kalble iyilii ve ktl bilmenin farz olduu hi kimseden sakt olmayacana iaret ediyor, kim ki bilmezse helak olur. Dil ve el ile itiraz ise g nisbetince vacibtir. bni Mesud dedi ki: Sizden yaayan birinin ktl grpte engellemeye gc yetmeyecei zaman gelmesi yakndr, ancak Allahn kalbinden nefret ettiini bilmesi mstesnadr. Ebu Davudun Sneninde1 Urs bin Umeyr Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Yeryznde bir hata ilendiinde onu grpte ondan nefret duyan grmemi gibidir, onu grmeyipte raz olan onu grm gibidir. Kim bir hatay grrde kalbimden nefret ederse diliyle ve eliyle itiraz etmeye gc yetmedii takdirde onu grmemi gibidir, kim o ktl grmemi ve ona raz olmusa itiraz etmeye g yettii halde itiraz etmemise onu grm gibidir, nk hatalara haramlar en irkinlerindendir, kalble itiraz karm oluyor insan kalble itiraz da her mslmana farzdr, her halkarda kimseden sakt olmaz. bni Ebid Dnya Ebu Hureyre (r.a.)den tahric etti, o Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet etti:Kim bir masiyette hazr bulunur da ondan nefret ederse sanki ondan gaib gibidir, kim o (masiyetten) galib olur da o masiyeti severse sanki ona hazr olmu gibidir.2 Bu da nceki gibidir bununla kalble inkarn herhalde btn mslmana farz olduu aa kt. El ve dille inkara gelince, g nisbetindedir, Ebu Bekir Sddk (r.a.) hadisinde olduu gibi Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Hangi kavim ierisinde masiyetler ilense sonra onlarda deitirmeye gc yetse ve deitirmeseler Allahn genel ceza vermesi yakn olur bu lafzla Ebu Davud tahric etti. Ve dedi ki: ube dedi ki:Hangi kavim ierisinde masiyetler ilenirse onlar o masiyetler ileyenlerden fazla ise..3 (S: 149) Yine Cerirden tahric etti, Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet ettiini iittim: Hangi adama masiyetler ileyen bir kavim iinde bulunsa, o (kavmi de) deitirmeye gc yetse ve deitirmeseler. Allah lmeden nce onlara bir azap isabet ettirir bunu mam Ahmed tahric etti lafz udur: Hangi kavim ierisinde masiyetler ilerse de o kavimde masiyetler ileyenlerden daha gl ve daha oka Allah onlara genel azap verir.1 Yine Adiy bin Amireden yle dediini tahric etti: Resulullah (s.a.v.)in yle buyurduunu iittim: Allah aralarnda ktln yapldn grpte itiraz etmeye gleri yettii halde itiraz etmeyinceye kadar zel bir topluluun amelinden dolay geneli azaplandrmaz, eer byle yaparlarsa Allah zeli de geneli de azaplandrmaz.2 Yine o ve ibni Mace Ebu Saidden tahric etti, Peygamber (s.a.v.) hutbesin de buyurdu ki: Dikkat edin bildii takdirde bir adam insanlarn korkusu hakk sylemekten engellemesin. Ebu Said alad ve dedi ki: Vallahi birok eyler grdk ve korktuk. Bunu imam Ahmed tahric etti ve unu ekledi: nk ecel yaknlatrlmaz, rzk uzaklatrlmaz, hak sylenildii veya byk bir mesele hatlatld iin.4 Yine imam Ahmed ve ibni Mace Ebu Saidden Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu tahric etti: Sizden biriniz nefsini hor grmesin dediler ki: Ya Resulullah bizden biri nefsini nasl hor grr? buyurdu ki: Hakknda sz sylemesi gereken Allahn emrini grr sonra da sylemez, Allah ona buyurdu ki: u u ey hakknda konumaktan seni ne engelledi? Der ki: nsanlardan korktum, Allah buyurdu ki: Benden korkman daha hak deil miydi?5
(1)Hadis sahihtir, Ebu Davud ve Taberani Kebirde tahric etti. (Feyzul Kadir ve Camius Sair). (2) Hadis zayftr, Beyheki ve ibni Adiy Kamilde tahric etti, senedinde Yahya bin Ebi Sleym veya Ebu Sleyman var, Zehebi dedi ki: Kuvvetli deildir de Yahya bin Ebi Sleym veya Ebu Sleyman var, Zehebi dedi ki: Kuvvetli deildir (Feyzul Kadir) (3) Sahihtir bu lafzla Ebu Davud tahric etti, benzerini Ahmed Tirmizi, ibni Mace, Nesai ve ibni Hibban Sahihinde tahric etti (Tergib ve Terhib: 3/229 ve sonras). (1) Cerir bin Abdillahtan Ahmed Ebu Davud ibni Mace ibni Hibban Esbehani tahric etti. (Tergib ve Terhib: 3/229).

(2) Ahmed, Beavi ve ibnil Mbarek tahric etti Hafz ibni Hacer Fethul Baride hasen grd, Taberani Kebirde Urs bin Umeyreden u lafzla tahric ettii hadis onu destekliyor:Allah zelin yapt iten dolay geneli cezalandrmaz, ta ki zel genelin deitirebilecei bir amel yapar da genel deitirmezse, o zaman Allahn genelin ve zelin helakini ilan ettii zamandr. Heysemi Mecmada dedi ki: 7/268. Adamlar gvenilirdir (3) Hadis hasendir. Ahmed ibni Mace ibni Hibban sahihinde tahric etti. (Camius Sair). (4) Hadis sahihtir. Ahmed Tirmizi: (2192) ve ibni Mace tahric etti. (Mecmauz Zevaid: 7/272). (5) Hadis munkatdr, Ahmed, EbuNuaym Hilyede: (4/384) bni Mace Beyheki Ebul Bahteri tarikyla tahric etti. (Said bin Feyruz) O Ebu Saidi iitmedi. (Fethul Kebir: 3/355) Yine Ahmed ve Ebu Nuaym Hilyede: (4/384) Bir adamdan, o da Ebu Saidden, o da Peygamber (s.a.v.)den benzerini rivayet etti, Ebu Nuaym dedi ki:Zeyd bin Ebu Enise ise adam isimlendirdi ve dedi ki: Ebu Bahteriden, o da Mefaadan, o da Ebu Saidden. Sonra Ebu Nuaym isnadyla Zeyd bin Ebu Eniseden tahric etti, o da Amr bin Mrreden o da Ebul Bahteriden, o da Mefaadan, o da Ebu Saidden benzerini rivayet etti).

Bu iki hadis engelin sadece korku olduu manasna hamledilir, Said bin Cbeyrde deki: bni Abbasa da dedi ki: Sultana iyilii emredip ktlkten nehyedeyim mi? Deki: Seni ldrmesinden korkarsan hayr sonra tekrar ettim. Bana yine aynsn dedi, sonra tekrar ettim bana aynsn dedi ve dedi ki: llede yapacaksan senle onun arasnda olsun. Tavus dedi ki: Bir adam ibni Abbasa geldi ve dedi ki: u sultana gidip ona iyilii emredip ktlkten nehyedeyim mi? dedi ki: Onun iin fitne olmasn o dedi ki: Bana Allaha isyan emrederse grn nedir? dedi ki: Bunu mu istiyorsun o vakit adam ol. erisinde u ibare bulunan ibni Mesud hadisini zikrettik: Onlardan sonra kt bir halef gelecek, kim onlarla eliyle cihad ederse o mmindir.1 Bu el ile amirlere kar cihada delildir, imam Ahmed Ebu Davud rivayetinde bu hadise itiraz etti ve dedi ki: Bu Peygamber (s.a.v.)in imamlarn zulmne kar sabr emrettii hadislere zttr, buna u cevap verilir: El ile deitirmek sava gerektirmez, yine bunu Ahmed Salih rivayetinde ifade etti ve dedi ki: El ile deitirmek kl ve silah ile deildir, o halde amirlere el ile cihad onlarn yaptklar mnkerleri ortadan kaldrmaktr, ikilerini dkmek veya elence aletlerini krmak vb. gibi veya eliyle emrettikleri zulm iptal etmek gibi tabi gc yetiyorsa, btn bunlar caizdir, bu onlara sava etmekle deildir veya yasaklanan onlara kar kman babnda deildir. Onlara klla k ise bundan dolay mslmanlarn kanlarnn dklmesinden korkulur. Eer meliklere itiraz esnasnda ehline veya komularna eziyet vermekten korkarsa o vakit onlara satamas gereksizdir, nk bakasna eziyet vardr. S: 151. Fudayl bin yad ve bakas da dedi ki: Bununla birlikte ne zaman kendi nefsine kar kl veya sopa veya hapis veya balanmak veya srgn veya malnn alnmas vb.den korkarsa onlara emretmek ve nehyetmek sakt olur (der), imamlar bunu ifade etti, Malik, Ahmed, shak bunlardandr. Ahmed dedi ki: Sultana musallat olmaz, nk onun klnc knndan kmtr. bni brme dedi ki: Emri bil maruf nehyi anil mnker cihad gibidir, bir kiinin iki kiiye sabretmesi farzdr, o ikisinden kamas haramdr, bundan fazlasna sabretmesi farz deildir, eer kfr edilmekten veya kt sz iitmekten korkarsa itiraz etme ondan dmez (itiraz etmelidir) bunu imam Ahmed ifade etti, eer eziyete tahamml etse bu daha efdaldir, yine bunu Ahmed ifade etti ona denildi ki: Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduu rivayet edilmedi mi?: Mmine nefsini zelil etmek yoktur.1 Yani g yetiremeyecei belaya maruz brakma yoktur, dedi ki:Bu ondan deildir, dediine Ebu Davud ibni Mace ve Tirmizinin Ebu Saidden tahric etti u hadis delildir, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Cihadn en faziletlisi zalim sultann yannda sylenen hak szdr.2 bni Mace manasn Ebu mameden tahric etti.3 Bezzarn Msnedinde4 Cehal (isim) bulunan bir isnatla Ebu Ubeyde bin Cerrahtan yle dedii rivayet edildi: Dedim ki: Ya Resulullah ehidlerin hangisi Allaha kar daha deerlidir? buyurdu ki: Zalim imama kalkp iyilii emredip, ktlkten nehyeden, bunu zerine (zalim sultann kendisini) ldrd adamdr.
(1) Tahrici yaknda geti. (1) Hadis sahihtir, Ahmed Tirmizi, ibni Mace Huzeyfeden u lafzla tahri etti:G yetiremeyecei belaya maruz kalp nefsini alaltmas mmine gerekmez. Bunu Taberani Kebir ve Evsatta ve Bazzar ibni merden gzel bir isnatla tahric etti: (Fethul Kebir: 3/372) Heysemi dedi ki: Taberani Kebirdeki isnad gzeldir, Zekeriyya bin Yahya bin Eyyub haricindeki adamlar sahih rivayet adamlardr, bunu Hatib zikretti ve cemaattan rivayet etti ve ondan cemaat rivayet etti, hakknda kimse konumad. (Mecmauz Zevaid: 7/274 ve sonras). Hasan anlatt ve dedi ki: Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Mmin iin nefsini alaltmak yoktur denildi ki: Nefsini alaltmas nedir? buyurdu ki: G yetiremeyecei belaya maruz kalmasdr. (Mecmauz Zevaid: 7/272-273). (2) Hadis sahihtir. Ebu Davud ve Tirmizi tahric etti: (2175) ve dedi ki: Hadis hasen garibtir, ibni Mace Ebu Saidi Hudriden, Ahmed, ibni Mace Taberani Kebirde, Beyheki uabta Ebu mameden gzel bir senetle, Ahmed Msnedinde, Nesai, Beyheki uabta Tark bin ihabtan sahih bir senetle tahric etti. (Terib ve Terhib: 3/225). (3) bni Mace Sneninde, Ahmed, Beyheki, Taberani Kebirde, Kudai Msned ihabta gzel bir senetle tahric etti. (4)Bezzar tahric etti Heysemi Mecmada dedi ki: (7/272) Senedinde bilmediim iki kii var).

Manas baka vecihlerle rivayet edildi hepsinde zayflk vardr. Mmin nefsini alaltmak gerekmez hadisi, eziyete g yetiremeceini ve sabredemeyeceini bilen iindir, bu durumda amirlere ilimez, bu dorudur, szmz, nefsinin sabredeceini bilen kimse iindir, imamlarda byle dedi, Sfyan Ahmed Fudayl bin yad vb. gibi. Ahmedden kalble itiraz ile yetinileceine dair rivayet edildi. Ebu Davud1 rivayetinde dedi ki: Biz kalbiyle itiraz ederse kurtulua ereceini mit ediyoruz, el ile itiraz ederse daha efdaldir, bu Ahmedden bakasnn rivayetinde olduu gibi korktuu zaman manasna hamledilir. Kad Ebu Yala imam Ahmedden kendisinden kabul edileceini bildii takdirde mnkeri deitirmenin farz olduuna dair iki rivayet hikaye edildi, bu alimlerin ounluun grdr. Bu konuda selefin birine denildi, bunun zerine dedi ki:Senin iin mazeret olur, bu Allah Tealann cumartesi gn yasan ineyenlere itiraz edenlerden haber verdii gibidir: (Allahn helak edecei yahut iddetli bir ekilde azap edecei bir kavme ne diye t veriyorsunuz? (t verenler) dediler ki: Rabbimize mazeret beyan edelim diye bir de saknrlar midiyle (t veriyoruz)) (Araf: 7/164) kabul edilmemesi veya fayda olamamas durumunda emir ve nehyin sakt olacana delil olacak rivayet variddir...Ebu Davudun ve ibni Macenin Sneninde ve Tirmizide Ebu Salebe el-Hueniden rivayet edildi ki: Kendisine denildi ki: u ayet hakknda ne diyorsun?: (Siz kendinize bakn. Siz doru yolda olunca sapan kimse size zarar veremez). (Maide: 5/105) Dedi ki: Haberdar olan birine sordum, vallahi Resulullah (s.a.v.)e sordum buyurdu ki:Bilakis iyilii emredin, ktlkten nehyedin, taki itaat edilen bir cimrilik, uyulan bir heva, tercih edilen bir dnya her gr sahibini kendi grn beendiini grrsen, sen nefsine bak avamn iini brak.4 Ebu Davudun Sneninde5 Abdullah bin Amrdan yle dedii rivayet edildi: S: 153 Peygamber (s.a.v.)in etrafnda otururken fitneyi zikrettik. Ve buyurdu ki: nsanlar ahidlerinde durmaz grrseniz, emanetleri zayf grrseniz, parmaklar birbirine geirdi ve; byle olurlarsa ona dedim ki: O zaman nasl yapacam Allah beni sana feda etsin? buyurdu ki: Evinde dur dilini tut iyiliini yap kty terket, zellikle kendi nefsine bak avamn iini tut iyi bildiini yap, kty terket, zellikle kendi nefsine bak avamn iini brak. Yine sahabeden bir guruptan Allah Tealann u sz hakknda: (Siz kendinize bakn. Siz doru yolda olunca sapan kimse size zarar veremez) yle dedikleri rivayet edilir: Bunun yorumu henz gelmedi, bunun yorumu ahir zamandadr dedikleri rivayet edilir: bni Mesuddan yle dedii rivayet edildi: Kalbler ve hevalar farkl olur ve siz guruplara ayrlmsanz, baznz baznza savamsa, bu durumda insan kendi nefsini emreder, o vakit bu ayetin yorumunun vaktidir.2 bni merden yle dedii rivayet edildi: Bu ayet bizden sonra gelen kavimler iindir, eer bir syleseler kabul edilmez.3 Cbeyr bin Nfeyr sahabeden bir guruptan rivayetle dedi ki: taat edilen bir cimrilik, uyulan bir heva ve her gr sahibini kendi grn beendiini grrsen, o zaman kendi nefsine bak sen hidayette olursan saptan sana zarar veremez.4 Mekhulden yle, dedii rivayet edildi: Tevili hala gelmedi, t veren korkar t verilen itiraz ederse; (o zaman sen kendi nefsine bak, sen hidayette olursan saptan sana zarar veremez.) (Maide: 5/105) Hasandan: Bu ayeti okuduu zaman yle derdi: Ne acayip gven, ne acayip genilik!5 btn bunlar iyilii emretmekten aciz olan ve zarardan korkandan sakt olaca manasna hamledilir, ibni merin sz kendisinden kabul edilmeyeceini bilene vacip olmadna delildir. mam Ahmedden bir rivayette hikaye edildii gibi, yine Evzai dedi ki: Senden kabul edeceini bildiin kimseye emret. Kalbiyle itiraz eden hakknda Peygamber (s.a.v.)in: Bu imann en zayfdr sz: yilii emretmek ve ktlkten men etmenin iman hasletlerinden olduuna iman hasletlerinden birine gc yetipte onu yapann acizlikten dolay terkedenden daha stn olduuna delildir.
(1) MesailiAhmedde s:278. (4) Hadis sahihtir, Ebu Davud, Tirmizi: (3060) bni Mace Hakim Beyheki, Taberi, Beavi tahric etti, ibni Hibban dorulad. (Camiut Tirmizi: 8/222, Camiul Usu1: 10/392). (5) Ebu Davud, Ahmed hari tahric etti, Hakim ve Zehebi dorulad yine bu Razinin de rivayetidir, ibni Hibban bunu Ebu Hureyreden tahric etti. (Camiul Usul: 10/393 ve sonras). (2) bni Ceriri Taberi tefsirinde tahric etti: (7/62, 73) Beyheki Sneninde tahric etti. (3) Taberi tefsirinde tahric etti: (7/61). (4) Taberi tefsirinde tahric etti: (7/62). Haber munkatdr. nk Muaviye bin Salih Cbeyr bin Nfeyrden iitmemitir, ancak olu Abdurrahman bin Nfeyrden iitmitir. (5) Abd bin Humeyd ve Ebu eyh Hasandan tahric etti. (Drrl Mensur: 2/600).

Yine buna Peygamber (s.a.v.)in kadnlar hakkndaki u hadisi delildir: Dininin noksanl ise birok gece ve gndz bekliyor da namaz klmyor.1 Hayz gnlerine iaret ediyor. Bununla birlikte o vakitte namazdan menedilmitir. Bunu dininden noksanlk kld. Bu bir vacibe gc yetipte onu yapann ondan aciz olupta terkedenden daha stn olduuna delildir. Her ne kadar terkide mazur olsa bile. Allah en iyisini bilir. Sizden kim bir ktlk grrse Ktvn grmekle alakal olduuna delildir. Eer gizli ve grmemise fakat bilmezse bu konuda Ahmedin ifadesi o ise ilimez ve phe ettii bu eyi aratrmaz. Ondan baka rivayette ise kesinletirirse kapal

olan kefeder (aa karr), eer ark sesi veya haram klan elence aletlerin sesini iitse ve aletlerin sesin yerini biliyorsa itiraz eder, nk mnker gereklemi ve yerini de bilmitir grm gibidir. Ve Ahmed dedi ki: Eer yerini bilmezse birey gerekmez. Bir topluluun mnker zerine toplandn bilen kimsenin duvara trmanmasn imamlar irkin grd Sfyan Sevri ve bakas gibi, bu tecessse girer, yasaklanmtr. bni Mesuda denildi ki: Filann sakalndan iki damlyor, bunun zerine dedi ki: Allah bizi tecesssten(gizlileri aratrmak) nehyetti.2 Kad Ebu Yala dedi ki: Eer mnker gvenilir birinin kendisine haber vermesiyle, gizli yaplan bir haram ineme iiyse ve durumun tesbiti ve nlemini alnmasn kama durumu varsa tecesss caiz deildir. nkar vacip olan mnker:zerinde icma bulunandr, ihtilaf olan ise ashabmzdan bazs dedi ki: ctihad ederek veya caiz taklid ile taklid eden kimseye itiraz vacib deildir, S: 155 Kad (Ebu Yala) Ahkamus Sultaniyye (kitabnda) ittifak edilmi harama girmeye vesile olacak zayf ihtilaf istisna etti, nakit faizi gibi bunda ihtilaf zayftr, bu haramlnda ittifak olan riban nesee (nese ribas tehirli riba) vesiledir, mta nikah gibi nk zinaya vesiledir. shak bin aklada mutann aka zina olduu zikredildi, ibni Battadan yle dedii rivayet edildi: Eer hakknda tevilde yapsa kadn hkmettii nikah fesholunmaz, ancak bir adam muta ile akid yapp hkmetmise veya bir lafzda boamada bulunan bir adama, karsnn baka bir kocaya varmadan geri kendisine dnebileceine hkmetmise hkm reddolunur, bunu yapana iddetli ceza vardr. Ahmedden, ifade edilen udur: Satran oynayana itiraz etmek gerekir. Kad (Ebu Yala) bunu ictihadsz veya caiz bir taklid olmakszn eklinde tevil etti, bunda nazar vadr, nk Ahmedden mansus olan udur:Hakknda ihtilaf bulunan nebizi iene had vurulur, had vurmak itirazn en son snrdr, bununla beraber ona gre bununla ahs fask klnmaz, bu hakknda zayf ihtilaf bulunan hereye itiraz edileceine delildir, nk snnet haramlna delildir. Tevil ederek bunu ileyen adalet olsun diye bunun dnda tutulamaz, Allah en iyiyi bilir. Yine Ahmed namazn tamam yapmayana, srtn rku ve secdeden kalkta dorulmayan itiraz edileceini, vacipliinde ihtilaf olmakla beraber ifade etti. Bilki iyilii emir, ktlkten nehiy bazan zerine sevabnn midi yklenir, bazan terkide ceza korkusu, bazan Allahn gazabna urama, bazan mminler iin nasihat ve onlara rahmet, dnya ve ahirette nefislerini Allahn gazabndan ve azabndan kurtarma midi, bazan Allahn byk klnmas, Onun sevgisi yklenir, Onun itaat olunmaya zikrolunmaya, unutulmamaya kredilmeye, kfrolunmamaya ehil olduu yklenir, selefin bazsnn dedii gibi onun haramlarnn ilenmemesi iin nefis ve mallar fidye verilir1: Yaratklarn hepsi Allaha itaat etse etlerimin kerpetenle kstrlmas houma gider. Abdulmelik bin mer bin Abdulaziz babasna diyor ki: Benim ve senin iin Allah uruna kazanlar kaynatlsa sevinirdim. Kim bu ve bundan nceki makam dnse Allah yolunda karlat her eziyet ona hafif gelir.
(1) Mslim ibni mer ve Ebu Hureyre (erhu Mslim Nevevi: 2/66-68). (2) Ondan sahih bir isnatla Ebu Davud Beyheki, Abdurrezzak ve Taberani Kebirde tahric etti. (Sneni Ebi Davud: 2/570 ve sonras). (1) O Abdurrahman bin Zbeyr bin Nuaym el Babidir, sabr veya kin ile bilinir. (Hilye: 10/147-150).

Belki de kendisine eziyet edene dua eden, Peygamber (s.a.v.) kendisine vuran kavmine dedii gibi:Yznden kan siliyor ve diyordu ki: Rabbi kavmimi bala nk onlar bilmiyorlar.1 Her halkarda itirazda yumuak olmak lazm olduu aa kt. Sfyan Sevri dedi ki: Ancak kedisinde zellik bulan iyilii emredip ktlkten nehyettii eyle adil, emrettiini ve nehyettiini bilen kimse.2 Ahmed dedi ki: yilii emirde insanlar kat olmakszn yumuakla muhtatr, ancak fskn aka yapan mstesnadr, ona hrmet yoktur, dedi ki: bni Mesudun ashab holanmadklar bir ey yapan bir kavme rastladklarnda diyorlard ki: Yava olun Allah size merhamet etsin, yava olun Allah size merhamet etsin. Ahmed dedi ki: Yumuaklkla emreder holanmad bir sz kendisine sylerlerse kzmaz, byle yaparsa nefsi iin zafer kazanmay istemitir, Allah en iyisini bilir.
(1) bni Mesuddan rivayet edildi, sahihtir, Ahmed Buhari, Mslim tahric etti. (Muhtasaru Mslim: 1169). (2) Ondan EbuNuaym Hilyede: (6/379) Ebu Talib el-Mekki Kutul Kulubta tahric etti).

OTUZBE NC HAD S slami Toplumsal Ahlak Ebu Hureyre (r.a.)den yle dedii rivayet edildi: Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Birbirinize haset etmeyiniz, nece yapmaynz (Maln fiyatn artrp mal satn almamak) birbirinize buzetmeyiniz, arka dnmeyiniz, bir ksmnz bir ksmnzn sat zerine sat yapmasn, Allahn kullar kardeler olun, mslman mslmann kardeidir, ona zulmetmez, onu alaltmaz, ona yalan sylemez, onu hor grmez, takva ite urdadr, kere syledi ve gsne iaret etti, kiiye er olarak mslman kardeini hor grmesi yeter, her mslmann her mslmana kan, mal ve rz haramdr. Bunu Mslim rivayet etti.1 Bu hadisi Mslim Abdullah bin Amirin klesi Ebu Saidden tahric etti, o da Ebu Hureyreden rivayet etti. Bu Ebu Saidin ismi bilinmiyor. Ondan birok kii rivayet etti, ibni Hibban onu gvenilirleri arasnda zikretti, ibnil Medini dedi ki: O

mehuldr. Bu hadisi Sfyan Sevriden rivayet etti ve hakknda dedi ki: Said binYesardan, o da Ebu Hreyreden, sznde Said bin Yesar vehmetti, o ancak ibni Kreyzin (Abdullah bin Amir) klesidir, bunu Ahmed, Yahya ve Darekutni syledi, bazs baka bir vecihle rivayet edildi, bunu Tirmizi2 Ebu Salih rivayetinden tahric etti. S: 158 O da Ebu Hureyreden rivayet etti dedi ki:Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Mslman mslmann kardeidir. Ona ihanet etmez, yalan sylemez, onu alaltmaz. Her mslmann her mslmana rz, mal, kan haramdr, takva ite urdadr, er olarak kiiye mslman kardeini hor grmesi yeter. Ebu Davud1 u szden itibaren tahric etti:Her mslmann her mslmana.... Sahihayn Erac rivayetinden tahric edildi, o da Ebu Hureyre (r.a.)den rivayetle Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti:Hased etmeyiniz nece yapmaynz, birbirinize buzetmeyiniz, arka dnmeyiniz, ey Allahn kullar kardeler olunuz.2 Sahihayn baka vecihlerle bunu Ebu Hureyreden tahric etti, imam Ahmed Vaile bin el-Eskadan rivayetle Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu tahric etti: Her mslmann her mslmana kan, rz ve mal haramdr. Mslman mslmann kardeidir ona zulmetmez, onu alaltmaz, takva ite urdadr, eliyle kalbe iaret etti, er olarak kiiye mslman kardeini hor grmesi yeter.4 Ebu Davud5 sadece sonunu tahric etti. Sahihaynde ibni merden rivayetle Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edildi:Mslman mslmann kardeidir, ona zulmetmez, onu alaltmaz, onu (tehlikeye) teslim etmez6 Bunu imam Ahmed tahric etti, lafz udur:Mslman mslmann kardeidir, ona zulmetmez, onu alaltmaz, onu hor grmez er olarak kiiye mslman kardeini hor grmesi yeter.
157: (1) Hadis sahihtir, Malik Muvattada, Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi, ibni Mace, Beyhaki, Kudei Msned ihabta tahric etti, baz rivayetlerde ba taraf yledir: Zandan saknn, nk zan szlerin en yalandr, birbirini tecesss etmeyiniz, birbirinizle mnafese etmeyiniz (nefis ekimesi) birbirinize hased etmeyiniz ilh. (Camiul Usul: 7/338) Yine Malik, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi Enesten tahric etti. (Geen kaynak). (2) Tirmizi (1936) tahric etti ve dedi ki: Hasen garib. 158: (1) Camiul Usul: 7/338). (2) Malik, Buhari, Mslim daha nce getii gibi tahric etti. (Camiul Usul: 7/337). (3) Malik, Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud ve Tirmizi tahric etti. (Camiul Usul: 7/336 ve sonras, Terib ve Terhib: 3/609 ve sonras). (4) Hadis hasendir. Ahmed gzel bir isnatla tahric etti ve ricali gvenilirdir, Taberani Kebirde tahric etti, o mtabeatta makbuldr. (Mecmauz Zevaid: 4/172, 8/83). (5) Ebu Davud Sneninde Ebul Hasen bin Abd rivayetinden tahric etti, o matbu deildir bunu Hafz el-Mizzi zikretti. (Tuhfetul Eraf: 9/78). (6) Hadis sahihtir. Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi ibni merden tahric etti. (Camiul Usul rakam: 4792, 4795) ve Ebu Hureyreden tahric ettiler. (Camiul Usul rakam: 9309) Amr bin el-Ehvastan tahric ettiler. (Camiul Usul rakam: 527. (7) Msnedde Ebu Hureyreden.

Sahihaynde Enesden rivayetle Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edildi: Birbirinize buzetmeyiniz, birbirinize hased etmeyiniz, birbirinize arka dnmeyiniz, Allahn kullar kardeler olunuz.1 Bunun manas Ebu Bekir Sddktan merfu ve mevkuf olarak rivayet edilir.2 Birbirinize hased etmeyiniz. Yani baznz baznza hased etmesin hased beer tabiatnda dikilmitir, o da insann kendi cinsinden birinin herhangi bir fazilette kendinden stn olmasndan holanmamasdr. Bundan sonra insanlar ksmlara ayrlr. Bazs hased olunann azgnlkla sz ve fiille nimetinin yok olmasna alr, sonra onlardan bazs bunun kendi nefsine intikaline alr. Bazs nimetin hased olunandan kendine intikal etmesini istemeksizin yokolmasn ister bu en erlisi ve en irkinidir, bu knanm, yasaklanm haseddir, bu iblisin gnahyd, nk Allah onu yaratm ve meleklere stn olduunu grm, melekleri ona secde ettirmi, ona hereyin isimlerini retmi, civarnda iskan ettirmi, onun iin Ademe hased etmi, cennet karncaya kadar karmakiin uramaya devam etti, ibni merden rivayet edilir ki: blis Nuha dedi ki: ki eyle ademolu helak oldu: 1) Hased, hasedle lanetlendi ve talanm eytan klnd. 2) Hrs, hrsdan dolay Ademe cennetin hereyi mbah klnd, ben onun hrs sebebiyle ihtiyacm grdm. Bunu ibni Ebiddnya tahric etti, Allah Teala kitab Kuranda birok yerde yahudileri hased ile vasfetti, u kavli gibi: (Ehli kitaptan ou, hakikat kendilerine apak belli olduktan sonra, srf ilerindeki kskanlktan tr sizi imannzdan vazgeirip kfre dndrmek istediler) (Nisa:4/54) ve: (Yoksa onlar, Allahn ltfundan verdii eyler iin insanlara hased mi ediyorlar?5, imam Ahmed ve Tirmizi Zbeyr bin Avam hadisinden tahric etti, Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: S: 160 Sizden nceki mmetlerin hastal sizin iinize girdi. Hased ve buuz. Buuz: O tra edicidir, dini tra edicidir, sa tra edici deil, Muhammedin nefsi kudret elinde olana yemin olsun ki birbirinizi sevinceye kadar iman etmi olmazsnz, yaptnz takdirde birbirinizi seveceiniz eyi size bildireyim mi? Aranzda selam yaynz.1 Hakim Ebu Hureyreden rivayetle Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu tahric etti: mmetime mmetlerin hastal isabet edecek dediler ki: Ey Allahn peygamberi mmetlerin hastal nedir? Buyurdu ki: Kibir ve hakk kabullenmeyip insanlar hor grmektir, oklukla vnmek, dnya iin yarmak, birbirine buzetmek, birbirine hased etmektir, taki baiy (azgnlk) sonra karklk oluncaya kadar.3

Ebu Davud2 Ebu Hureyreden tahric etti, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Hasedden saknn, nk hased atein odunu veya yeilii yedii gibi iyilikleri yer. nsanlardan bir ksm da hased ettii zaman hasedinin gereini yapmaz, hased ettiine sz ve fiille taknlk yapmaz. Hasandan bu yaptyla gnahkar olmayaca rivayet edildi. Zayf vecihlerle rivayet edildi, bu iki eit zeredir: Birincisi: Bu hasedi nefsinden kaldrmasnn mmkn olmamas ve buna yenik dmesi, bununla gnahkar olmaz. kincisi: Kendi nefsine isteiyle bunu telkin etmesi ve kardeinin nimetinin yok olmasn temenni etmesinin nefsinde aa kmasdr.
S:159 (1) nce getii gibi Buhari, Mslim, Malik Muvattada, Ebu Davud ve Tirmizi Enesten tahric etti. (Camiul Usul: 7/338, Terib ve Terhib: 3/454-455). (2) Merfu olarak sahih bir isnatla Ahmed, ibni Mace, ibni Ebi eybe, Ebu Yala, Ebu Bekir el-Mervezi Msnedinde ve Humeydi tahric etti. (3) Bakara: 2/109. (1) snad gzeldir. Zbeyrden Ahmed, Tirmizi: (2512) Beavi, Taberani, Bezzar, Abdurrezzak, ibni Abdilber Temhidde. Mnziri Terib ve Terhibte dedi ki: (3/548): Bezzarn isnad gzeldir, ayn ekilde Heysemide Taberaninin isnad hakknda byle dedi. (Mecmauz Zevaid: 8/30), selamn yaylmas hakknda hadisler oktur, Mslim, Ahmed, Ebu Davud ve Tirmizinin Ebu Hureyreden tahric ettii hadistir. (Terib ve Terhib: 3/423). (2) Sneninde tahric etti: (2/574) Senedinde bilinmeyen bir adam var, yine ibni Abdilber Temhidde rivayet etti, Buhari Tarihi Kebirde dorulamad, Tirmizi ban tahric etti ve dorulad. (Terhib ve Terib: 3/548). (3) Hakim tahric etti ve dorulad ve Zehebi ikrar etti hafz Iraki tahric ehadisil ihyada isnad gzeldir, dedi. Yine Taberani ve ibni Ebiddnyada tahric etti. (Camius Sair ve Feyzul Kadir.)

Bu masiyete azmetmeye benziyor, buna azap hususunda alimler arasnda ihtilaf vardr, belki baka bir yerde inaallah zikredilecektir, fakat hased edilene dille taknlktan kurtulmama ve bu ekilde gnahkar olabilme durumu vardr. Baka bir ksmda hased ettii zaman hased edilenden nimetin yok olmasn temenni etmez, bilakis onun stnlklerinin aynsn kazanmaya alr, onun gibi olmay temenni eder, eer stnlkler dnyevi ise bunda hayr yoktur. Allah Teala buyurdu ki: (Dnya hayatn arzulayanlar: Keke Karuna verilenin benzeri bizimde olsayd, dediler) (Kasas: 2879) Eer stnlkler dini ise bu gzeldir, Peygamber (s.a.v.) Allah yolunda ehidlii temenni etti. Sahihaynde buyurdu ki: Ancak iki eyde hased (gpta) vardr: Allahn kendisine mal verdii ve bu mal gece gndz infak eden adam ve Allahn kendisine Kuran verdii ve onunla gece ve gndz kyam eden (hareket eden) adamdr2 bu gbtadandr, istiare babndan hased diye isimlendirmitir. Baka bir ksmda nefsinde hased bulduu zaman onu gidermeye alr, hased edilene iyilik etmeye, ona dua etmeye, stnlklerini yaymaya, nefsindeki hasedi yok edip yerine sevgiyi yerletirmeye alr ve mslman kardeinin kendisinden daha stn olmasn ister, bu imann en yksek derecesidir, sahibi kendi nefsi iin sevdiini kardei iin de seven kamil mmindir. Birbirinize nece yapmaynz Alimlerden ou sat ve altaki nece diye tefsir etti, o da satn almak istemedii halde maln deerini ykseltmek demektir, ya satcnn daha fazla kazanmas iin veya alcy zarara sokmak iin bu ekilde yapmaktr. Sahihaynde ibni merden Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edildi: Peygamber (s.a.v.) neceten nehyetti.3 S: 162 bniEbi Evfa dedi ki: Nece yapan faiz yiyen haindir, bunu Buhari zikretti.1 bni Abdilber dedi ki:2 Eer yasakln bilerek yapyorsa bunu yapann Allaha asi olduunda gr birlii vardr. Satta ihtilaf ettiler, bazs: O fasittir, dedi bu Ahmedden rivayet edildi, ashabndan bir gurup tercih etti. Bazs dedi ki: Nece yapan satc veya satcnn adam ise fasittir, nk nehiy burda akdi yapann kendisine dnyor, eer durum byle deilse fasit olmaz, nk nehiy yabancya dnyor, ayn ekilde afiiden necei yapann satc olmad iin satn sahih olduunu syledii hikaye edilir, fakihlerin ounluuna gre sat mutlak olarak sahihtir. Bu Ebu Hanife, Malik, afii ve bir rivayette de Ahmed (Rahimehumullah)in grdr, ancak Malik ve Ahmed mteri iin durumu bilmedii takdirde rfn dna kan ekilde byk oranda aldatlmsa hyar (tercih) hakk verdiler, Malik ve Ahmedin ashabnn bazs bedelin te biri ekilde rivayet etti, bu durumda mteri feshi tercih ederse etme hakk vardr, eer mal elinde tutmak isterse aldatld miktar hesabtan der, bunu ashabmz zikretti. Bu hadiste zikredilen tenacn daha genel olmas muhtemeldir, nk szlkte necin asl: Bir eyi hile ve aldatmayla yaymaktr, ondan dolay alverite neci yapan naci diye isimlendirilmitir, szlkte avc naci diye isimlendirilir, nk av hileyle yapyor, bu durumda mana yle olur: Birbirinize hile yapmaynz, birbirinize hile ve aldatmayla muamele etmeyiniz, Allah Teala buyurdu ki: (Halbuki kii kazd kuyuya kendi der.) (Fatr: 35/43) bni Mesuddan rivayetle Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu: Bizi aldatan bizden deildir, aldatma ve hile atetedir.4
S: 161 (2) Hadis sahihtir, Buhari ve Mslim Abdullah bin Mesuddan, Buhari, Mslim, Ahmed ve Tirmizi: (1937), ibni Mace Abdullah bin merden, Buhari Ebu Hureyreden tahric etti. (Camiul Usul: 4/356 ve sonras). (3) Hadis sahihtir, ibni merden Malik, Buhari, Mslim, Ahmed, Nesai, ibni Mace tahric etti. (Camiul Usul: 1/425, Neyllevtar: 5/166). Tirmizi ve Ebu Davud Ebu Hureyreden tahric etti. S: 162). Buhari talik olarak Byuda ve mevsul olarak ehadetlerde zikretti. bni Battal dedi ki: Alimler naciin fiilinden dolay asi olduuna icma ettiler. Taberani ibni Ebi Evfadan merfu olarak tahric etti: Naci faiz

yiyen hain, melundur ibni Ebi eybe ve Said bin Mansur mevkuf olarak Melun kelimesi olmakszn tahric etti. (Neyllevtar: 5/166, MecmauzZevaid: 4/82). (4) Taberani Kebirde ve Sairde, Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: (4/189). Hakknda dedi ki: Garibtir. bni Hibban dorulad, Syuti Camius Sairde zayf grd. Heysemi Taberaninin senedi hakknda dedi ki: Adamlar gvenilirdir. Asm bin Behdele hakknda hfznn ktlnden dolay sz vardr. (Feyzul Kadir: 6/186).

Daha nce Ebu Bekir Sddkn u hadisini zikretti: Mslmana zarar veren veya ona zarar veren melundur. Bunu Tirmizi tahric etti1 bu takdir zerine btn yasaklanm muamelat eitleri girer, ayplar gizlemek, iyi mala kt mal katarak aldatmak, pazarlk bilmeyeni fazla fiyatla aldatmak gibi. Allah Teala kitabnda peygamberler ve tabilerine kafirler ve mnafklar hilecilikle vasfetti. Ebul Atahiyenin sz ne gzeldir: Dnya ancak din iledir din ancak gzel ahlaktr. Hile ve tuzak cehennemdedir o ikisi nifak ehlinin huylarndandr. Hile kendisine zarar vermek caiz olan iin caizdir, onlar da muharib olan kafirlerdir, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Harb hiledir.2 Birbirinize buzetmeyiniz mslmanlar Allah urundaki hari, nefsin hevas uruna yaplan buuzdan nehyetti, nk Allah mslmanlar karde kld, kardeler birbirini sever, birbirine buzetmez. Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Nefsimi kudret elinde tutana yemin ederim ki iman etmedike cennete giremezsiniz, birbirinizi sevmedike de iman etmi olamazsnz yaptnz takdirde birbirinizi seveceiniz eyi size bildireyim mi? Aranzda selam yaynz. Bunu Mslim tahric etti.3 S:164 Daha nce birbirine buzetme ve haset hakknda hadisler zikrettik. Allah mminlere aralarnda buuz ve dmanlk douracak eyleri haram kld, Allah Teala buyurdu ki: (eytan iki ve kumar yoluyla ancak aranza dmanlk ve kin sokmak; sizi Allah anmaktan ve namazdan alkoymak ister. Artk bunlardan vazgetiniz deil mi?) (Maide: 5/91) Kullarna kalblerinin arasn uzlatrd iin onlara minnette bulundu. (Allahtan minnet ihsandr): Allahn size olan nimetini hatrlayn. Hani siz birbirinize dman kiilerdiniz de o, gnllerinizi birletirmiti ve onun nimeti kimseler olmutunuz) (Ali mran: 3/103) Ve buyurdu ki: (O seni yardmyla ve mminlerle destekleyendir. Ve (Allah) onlarn kalblerini birletirmitir. Sen yeryznde bulunan hereyi verseydin, yine onlarn gnllerini birletiremezdin, fakat Allah onlarn aralarn bulup kaynatrd.) (Enfal: 8/62-63) Bu mana iin nemimeyi (laf getirip gtrmeyi) dmanlk ve buuz meydana getirdiinden dolay haram kld, insanlarn arasn dzeltmek iin yalana ruhsat verdi, onlarn aralarn dzeltmeye tevik etti, yle buyurdu: (Onlarn fsldamalarnn bir ounda hayr yoktur. Ancak bir sadaka yahut bir iyilik yahutta insanlarn arasn dzeltmek isteyen (in fsldamas) mstesna. KimAllahn rzasn elde etmek iin bunu yaparsa, biz ona yaknda byk bir mkafat vereceiz) (Nisa:4/114) ve buyurdu ki: (Eer mminlerden iki gurup birbirleriyle vuruurlarsa aralarn dzeltin) (Hucurat: 49/9) ve buyurdu ki: (Allahtan korkun aranz dzeltin) (Enfal: 8/1) mam Ahmed ve Tirmizi Ebud Derdadan tahric etti, Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Size namaz, oru ve sadakadan daha stn bir dereceyi haber vereyim mi? Dediler ki: Evet ya Resulullah buyurdu ki: Aralar dzeltmektir, muhakkak ki aralar bozmak tra edicidir.7
(1) Tirmizi tahric etti (1942) tahrici gemiti. (2) Hadis sahihtir, Ahmed msnedinde Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi Cabirden, Buhari, Mslim ve Ahmed Ebu Hureyreden, Ahmed Enesten, Ebu Davud Kab bin Malikten, ibni Mace ibni Abbas ve Ayeden, Bezzar Huseynden, Taberani Huseyin, Zeyd bin Selam, Avf bin Malik, Nuaym bin Mesud ve Nevvas bin Semandan, ibni Asakir Halid bin Velidden tahric etti. Bu mtevatirdir onyedi sahabeden rivayet edildi. (Nazmul Mtenasir (Kettani) S: 94, Camiul Usul: 3/189-190, 12/59, Camius Sair). (3) nce getii gibi hadis sahihtir, Ebu Hureyreden Mslim, Ebu Davud, Tirmizi, Ahmed ve ibni Mace tahric etti. (Terib ve Terhib: 3/424) Bu mevzuda baka hadislerde vardr. (7)Hadis sahihtir, Ahmed, Ebu Davud: (2/548), Tirmizi ve ibni Hibban sahihinde tahric etti ve Tirmizi dedi ki: Hadis sahihtir. (Terib ve Terhib: 3/488, 500).

mam Ahmed ve bakas Esma binti Yezidden tahric etti, Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Size en erlilerinizi haber vereyim mi? Dediler ki: Evet ya Resulullah buyurdu ki: Nemimeyle yryenlerdir, sevenler arasn ayranlar, susuz kimselere azanlardr.1 Allah yolunda buuz ise o imann en salam kulplarndandr, yasaa dahil deildir, eer bir adama kardeinden bir er ortaya ksa ve bunun zerine ona buzetse, adam da o er hususunda mazur ise, buzeden sevaplanr, velev ki kardei mazur olsun, mer (r.a.)in dedii gibi: Resulullah (s.a.v.) aramzdayken vahiy inerken, Allah bize sizin haberlerinizi bildirirken biz sizi biliyorduk, dikkat edin Resulullah gitti onunla birlikte vahiy de gitti, biz ancak sizden aldmz haberlere grebiliriz, dikkat edin sizden kim bize kar hayr ortaya koyarsa, onun iin hayr zannnda bulunuruz, bunun zerine onu severiz, sizden kim er ortaya koyarsa, onun iin er zannnda bulunuruz, bunun zerine ona buzederiz, gizlileriniz sizinle Rabbnz arasndadr.2 Rabi bin Huseym dedi ki: Hayr ortaya koyupta erri gizleyen birini grsen, bu hal zere onu seversin, Allah hayr sevmen zerine sana ecir verir, eer er ortaya koyan ve hayr gizleyen bir adam grsen bunun zerine ona buzedersin, Allah sana erre buzettiinden dolay ecir verir. nsanlarn dini meselelerde ihtilaf oalnca dalmalar da oald, bu sebeble birbirlerine

buuzlar ve lanetlemeleri de oald, onlardan herbiri de kendisinin Allah iin buzettiini aklyor, belki hakikatta mazur olabilir veya olamaz, hevasna uyabilir, buzettii eyi bilme nokasnda aratrma hususunda eksiklii vardr, nk ou buuz bu ekilde tabi olunan zanna muhalif olmaktan ve kendisinin ancak doruyu sylediini iddia etmekten ileri geliyor, bu zan kesinlikle hatadr, velevki ihtilaf olunan hususta ancak doru sylenmek istenmi olsa bile byledir. Bu zan doru da olabilir yanlta, buna meyletmeye etken olan ey sadece heva, lfet veya adette olabilir, btn bunlar buzun Allah iin olmasn yaralar, mmin iin gerekli olan nefsine nasihat etmesi ve bu husustan son derece saknmas ve nefsini haram olan buza girdirmemek iin bu eylere bulatrmamas gerek. S:166 te burda gizli bir i var ki onu farketmek gerek, o da din imamlar ictihad ederek mercuh bir sz sylyor (Mercuh: Zayf, Racih: Tercih edilen stn gr, mercuh racihten bir derece daha aa olan grtr, mtercim) o hususta ictihadna kar ecir alr, o husustaki hatas affolur, szn savunan onun derecesinde olamaz, nk savunan belki de sadece bu sz tabi olduu kii syledii iin savunuyor, belki din imamlarndan bakas ayn sz syleseydi kabul etmez savunnmazd, ona uyan da savunmaz, ona muhalif olana dmanlk etmezdi, bununla birlikte bu ahs kendisine tabi olunann yerinde grp hakk savunduunuz an ne der, fakat yle deildir, nk tabi olunann kasd hakkn stn kmasyd her ne kadar hata etmi olsa bile. Tabi olana gelince onunkine tabi olunann stn gelmesini isteme aibesi girmitir, ona hatal denmez, bu hakkn stnln savunmay yaralayan bir hiledir, bunu anla byktr, nemlidir, Allah dilediini doru yola iletir. Birbirinize arka dnmeyiniz. Ebu Ubeyd1 dedi ki: Tedabr: Terketmek, adamn arkadana arkasn dnmekten ve yzn evirmekten alnmtr, alakay kesmektir. Mslim2 Enesten tahric etti ki, Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu: Birbirinize buz etmeyiniz, hased etmeyiniz, birbirnizle alakay kesmeyiniz, ey Allahn kullar kardeler olunuz, Allahn size emrettii gibi. Yine mana ile Ebu Hureyreden tahric etti3 o da Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti:Sahihay nde Ebu Eyyub Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Mslmana gnden fazla kardeini terketmesi helal olmaz, ikisi karlar bu yz evirir, bu yz evirir vaziyette (helal olmaz) o ikisinden en hayrls ilk selam verendir.4 Ebu Davud Ebu Hira esSlemiden tahric etti, o da Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti:Kim kardeini bir sene terkederse, kann aktm gibidir.5 btn bunlar dnyevi iler iin alakay kesmektir.
(1) Bir rivayette Ayb eklindedir, Esmadan: Ahmed, ibni Ebiddnya, Taberani Kebirde, Abdurrahman anmdan Ebu Bekir bin Ebi eybe tahric etti, o daha sahihtir. Taberani ve ibni Ebiddnya Ebu Hureyreden tahric etti. (Terib ve Terhib: 3/499 ve sonras) Heysemi Mecmada dedi ki: Senedinde ehr bin Haveb var birok kii ona gvenilir dedi, isnatlarndan birinin geri kalan adamlar gvenilirdir. (2) Ahmed ve Ebu Yala tahric etti, adamlar gvenilirdir. (1) aribul hadis: 2/10. (2) Daha nce getii gibi Mslim Enesten tahric etti. (3) Tahrici nce geti. (4) Sahihtir, Malik, Buhari, Mslim, Tirmizi: (1933) ve Ebu Davud tahric etti. (Terib ve Terhib: 3/455, Edebl Mfred: 406) mevzusunda ok hadis vardr. (5) Ebu Hiradan (Hadred bin Ebu Hadred) Eslemiden Ebu Davud: (2/576). Beyhaki,Ahmed, Buhari Edebl Mfredde: (404-405) ve Hakim tahric etti ve dedi ki: snad sahihtir, Zehebi de ikrar etti.

Din iin olan ise, zgn fazlas caizdir, bunu imam Ahmed ifade etti, savatan geri kalan kiinin kssasyla delillendirdi, Peygamber (s.a.v.) onlar terketmeyi emretti, ar ehli bidat ve hevalara davet edenlerin terkedilmesini emreti. Hattabi zikretti ki edeblendirmek iin babann evladn, kocann karsn gnden fazla terketmesi caizdir, nk Peygamber (s.a.v.) hanmlarn bir ay terketti. Terketmenin selam ile sona ermesi hususunda ihtilaf ettiler, bir gurup: Sona erer dedi. Hasan, Malik Vehb rivayetinde ve ashabmzdan bir topluluk bunu syledi. Ebu Davud Ebu Hureyreden tahric etti, Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu: Mminin mmini gnden fazla terketmesi helal olmaz, eer gn geerse ona selam versin eer selamn alrsa, ecirde ortaklarlar, eer selam almazsa gnahla dner, selam veren terketmekten km olur.1 Fakat bu dierinin selam almaktan kand zamandr. Fakat terketmeden nce aralarnda sevgi var da, selam aldktan sonra o sevgiye geri dnlmemise bunda gr vardr. Ahmed Esram rivayetinde dedi ki: Yz evirmi olduu kimseye selam verir, sonra dedi ki: Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: kisi karlar vaziyette bu yz evirir, bu yz evirir, sonra onunla konumas ve musafaha etmesi gerekir. Yine Malikten yle dedii rivayet edildi: Sevgiye dnlmedike (sadece selam ile) terketme kesilmi olmaz. Bazlar akrababalarla yabanclar ayrt etti, yabanclar hakknda dedi ki: Aralarndaki terketme selam ile giderilir, akrabalar bunun zddnadr (sevgiye dnmek lazm) bu sz ancak slai rahimin farzlndan dolay syledi. Baznz kardeinin sat zerine sat yapmasn buna nehiy oktur, Sahihaynde Ebu Hureyre Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Mmin kardeinin sat zerine sat yapmaz, kardeinin nian zerine nian yapmaz. S: 168 Mslimin rivayetinde: Mslman kardeinin pazarl zerine pazarlk yapmaz, nian zerine nian yapmaz1 eklindedir. Buhari ve Mslim ibni merden rivayetle, Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu tahric ettiler: Adam kardeinin sat zerine sat yapmasn, kardeinin nian zerine nian yapmasn ancak kendisine izin vermesi mstesnadr, bu lafz Msilme aittir2 Mslim3 Ukbe bin Amirden tahric etti, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Mmin mminin kardeidir, mmin

kardeinin sat zerine sat yapmas helal olmaz, terkedinceye kadar nian zerine nian etmesi de helal olmaz, bu mslmann mslman zerine hakk olduuna delildir, bu konuda kafir ona eit deildir, bilakis mslmana kafirin sat zerine sat yapmas caizdir, nian zerine nian yapmas caizdir, bu Evzai ve Ahmedin grdr, yine kafirin mslman zerine fa hakk olmaz fakihlerden ounluu yasan mslman ve kafir hakknda genel olduunu syledi, yasan tahrimen veya tenzihen mekruhluu hususunda ihtilaf ettiler, ashabmzdan bir ksm dedi ki: Tenzihen mekruhtur, ulemann cumhuruna gre sahih olan gre gre harama yakn meruhtur. Kardeinin sat zerine satn manas: Satcdan birey satn almas, mteriye satn almas almas iin mal vermesi ve ilk sat bozmasdr, bu vermenin hiyar (tercih) mddeti iinde olmasyla zel mi klnr -nk bu mddet ierisinde mterinin akdi bozma imkan vardr- yoksa hiyar mddeti iinde veya daha sonra iinde genel midir? Bu hususta alimler arasnda ihtilaf vardr. mam Ahmed harb rivayetinde bunu hikaye etti, iki halde de genel olduu grne meyletti, bu ashabmzdan bir gurubun grdr.
(1) Ebu Davud: (2/576), Nesai, Buhari ve Mslimin art zere bir isnatla tahric etti ve Beyhaki tahric etti, adamlar gvenilirdir: (Terib ve Terhib: 3/455). (1) Hadis sahihtir, Malik Muvattada, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi ve Nesai tahric etti: (Camiul Usul: 1/447). (2) Hadis sahihtir, Malik Muvattada, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi ve Nesai tahric etti: (Camiul Usul: 1/447). (3) Camiul Usul: 1/448 ve sonras.

Bazs hiyar mddeti ierisindekine zel kld, bu ibni Mei rivayetinde Ahmedin kelamnn zahiri ve afinin ifadesidir. Birincisi: Daha aktr, nk mteri hiyar mddetinin bitiminden sonra feshe imkan bulamasa bile ilk mal satcsna geri vermeyi isteyince zararndan dolay mehur eitli yollarla satcya srar yoluyla mal geri verir, mslman zarara sokan ey haramdr, Allah en iyisinibilir. Ey Allahn kullar kardeler olunuz Peygamber (s.a.v.) bunu daha nce kine sebeb olarak zikretti, bunda hasetlemeyi, neci, buzetmeyi, birbirine arka dnmeyi ve birbirlerinin sat zerine sat terkederlerse karde olacaklarna iaret vardr. Mslmanlarn mutlak olarak karde olacaklar eyi kazanmay emir vardr, buna mslmann mslmana haklarn demesi, seleamn alm, aksrana yerhamukellah demesi, hastann ziyaret edilmesi, cenazenin defni, davete icabet, karlanca selama nce balama, gyabnda nasihat gibi (haklar) girer. Tirmizide Ebu Hureyreden rivayetle Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu tahric edildi: Birbirinizle hediyeleiniz, muhakkak ki hediye gsn kinini giderir. Bunu bakasnda tahric etti lafz udur: Hediyelein ki birbirinizi sevesiniz.2 Bezzarn Msnedinde3 Enesten S: 170 Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edildi: Hediyelein, nk hediye kini karr. mer bin Abdulazizden merfu olarak rivayet edildi ki: Musafahalan, nk o kini giderir ve hediyelein1 Hasan dedi ki: Musafaha muhabbeti artrr. Mcahid dedi ki: Bana ulat ki birbirini seven iki kii karlanca biri dierine gler ve musafahalarsa aatan yapraklarn dkld gibi ikisinin de halatalar dklr, ona denildi ki: Bu kolay bir ameldir, dedi ki: Siz kolay diyorsunuz. Allah buyuruyor ki: (Sen yeryznde bulunan hereyi verseydin, yine onlarn gnllerini birletiremezdin, fakat Allah onlarn aralarn bulup kaynatrd. nk o, mutlak galiptir, hikmet sahibidir.) (Enfal: 8/63)2 Mslman mslmann kardeidir, ona zulmetmez, onu alaltmaz, ona yalan sylemez ve onu hor grmez bu Allah Tealann u sznden alnmtr: (Mminler ancak kardetir, kardelerinizin arasn dzeltin) (Hucurat: 49/10) Mminler karde olunca aralarna kalblerin kaynamas ve birlemesini gerekli klacak eylerle emrolundular, kalblerin birbirinden nefretini ve ihtilafn gerekli klacak eylerden de nehyolundular, bu da onlardandr, yine karde kardeine fayda verir, ondan zarar engeller, mslman kardeten engellenmesi gereken zararn en by zulmdr, bu mslman iin zel deildir herkes hakknda byledir zulm zerine sz Ebu Zerrin kudsi hadisinin zikri esnasnda gemiti, (u hadis esnasnda): Ey kullarm ben zulm nefsime haram kldm, sizin aranzda da haram kldm, birbirinize zulmetmeyiniz4 mslmann kardeini alaltmas da bundandr, nk mmin kardeine yardm etmekle emrolundu, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Zalim veya mazlum olsun kardeine yardm et dedi ki: Ya Resulullah, ona mazlumken yardm edeyim, zalim nasl yardm ederim? Buyurdu ki: Onu zulmden engelle, bu ona yardmdr. Bunu Buhari mana ile Enesten tahric etti.5
(1) Hadisi Tirmizi Sneninde: (2131) tahric etti ve dedi ki: Bu vecihten bu hadis garibtir, senedinde Ebu Maer var (Necih bin Abdurrahman es-Sindi) Beni Haimin klesi Tirmizi dedi ki: Baz ehli ilim hfzndan dolay hakknda konutu, yani o zayftr. Onun tarikinden yine Ahmed, Kudai Msned ihabta tahric etti: (Camius Sair). (2) Hadis hasendir, Ebu Hureyreden Buhari Edebl Mfredde (594) ibni Lahir Msneds ihabtan Ebu Yala, Beyheki, Dulabi ve ibni Asakir u lafzla tahric etti: Hediyelein sevgice ziyadelein.. (Telhisul Habir: 3/69-70 Camius Sair). (3) Bezzar, Taberani Evsatta, Ebu Nuaym ehbaru esbahanda, ibni Hibban mecruhinde tahric etti, senedinde Aziz bin reyh var zayftr hadis mrseldir, ibniVehb Abdullah bin mer bin Abdulazizden tahric etti, Malik Mudal olarak tahric etti, baz tariklerde msned klnd sz vardr (Tergib ve Terhib: 3/434). (2)Eser Mcahiddendir, Taberi tefsirinde zikretti: (10/26).

(4) O geen yirmidrdnc hadistir. (5) Ahmed, Buhari, Tirmizi Enesten tahric etti sahihtir. (Camius Sair). Bunu Mslimde tahric etti1 fakat mana ile Cabirden tahric etti. Ebu Davud2 Ebu Talha el-Ensari, Cabir bin Abdullahtan

tahric etti, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Hangi bir mslman hrmetinin inendii bir yerde, rzna bir noksanlk geldii bir yerde mslman bir kiiyi alaltrsa, Allahta kendisine yardm edilmesinin houna gittii bir yerde onu alaltr, hangi bir kimse de rzna noksanlk gelen bir yerde, hrmetinin inendii bir yerde bir mslmana yardm etse, kendisine yardm edilmesi houna gittii bir yerde Allahda ona yardm eder. mam Ahmed Ebu mame bin Sehlden tahric etti, o da babasndan o da Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Yardm etmeye gc yettii halde bir mmin yannda alaltlan ve ona yardm etmeyen bir kimseyi Allah kyamet gn yaratklarn huzurunda zelil klar.3 Bezzar mran bin Husayndan tahric etti, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Kim gyabta kardeine yardm ederse, -yardm etmeye gc yettii halde- Allahda dnya ve ahirette ona yardm eder4, mslmann kardeine yalan sylemesi de bu cmledendir, ona konuup yalan sylemesi helal deildir, bilakis ona ancak doru sylemelidir. mam Ahmedin Msnedinde Nevva bin Semandan Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edildi: O sana doru olduu halde kardeine bir ey anlatp ona yalan sylemen byk bir ihanettir.5 Mslman kardeini hor grmekte bundandr, bu kibirden ortaya kar, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Kibir hakk kabullenmemek ve insanlar hor grmektir. S: 172, bunu Mslim ibni Mesuddan tahric etti, bunu imam Ahmedden tahric etti, onun rivayetinde yledir: Kibir: Hakk beyinsizlik grmek ve insanlar hor grmektir bir rivayette de u ziyade vardr: Onlar birey grmeyerek1 ve amtunnas: Onlar tanetmek ve onlar hor grmektir. Allah Teala buyurdu ki: (Ey iman edenler, sizden bir topluluk dier bir topluluu alaya almasn. Belki de onlar kendilerinden daha iyidirler. Kadnlar da kadnlar alaya almasnlar, belki onlar kendilerinden daha iyidir) (Hucurat: 49/11) Kibirli kendi nefsine mkemmel, bakasna noksan gzyle bakar ve onlar hor grr, onlarn haklarn yerine getirme ve onlardan bir hakk kabul iin onlar ehil grmez. Takva ite urdadr, kere gsne iaret ediyor bunda Allah katnda yaratklarn deerinin takva ile olduuna iaret vardr. Zayflndan ve dnyadaki nasibinin azlndan dolay insanlarn hor grd niceleri vardr ki dnyada kyameti olan kimseden Allah katnda daha byktr, insanlar takva bakmndan farkl farkldr, Allah Teala buyurdu ki: (Allah katnda en deerliniz en takval olannzdr) (Hucurat: 49/13) Peygamber (s.a.v.)e soruldu ki: nsanlarn en deerlisi kimdir? Buyurdu ki: Allahtan en ok saknandr.4 Bir baka rivayette de: Deer: Takvadr.5 Allah Tealann buyurduu gibi takvann asl (kk) kalbtedir: (Her kim Allahn hkmlerine sayg gsterirse, phesiz bu, kalblerin takvasndandr.) (Hac: 22/32) Bu manann zikri kudsi Ebu Zer hadisi zerinde sz ederken gemiti.
(1) Mslim, Darimi, ibni Asakir Cabirden tahric etti: (Camius Sair). (2) Hadis hasenli gayrihidir, Ahmed, Ebu Davud, Ziya, Buhari tarihinde Cabir ve Talha bin Sehlden tahric etti: (Camius Sair) Taberaninin Evsattta Cabir ve Ebu Eyyub el-Ensariden tahric ettii hadisle kuvvetleniyor, isnad gzeldir: (Mecmauz Zevaid: 7/267). (3) Hadis zayftr, Ahmed, Taberani Kebirde, ibnis-Snni; Amell yevmi velleyletide tahric etti, Heysemi Mecmada dedi ki: (7/267). Senedinde ibni Lehia var, onda zayflk vardr, geri adamlar gvenilirdir. (4) Ebu Nuaym Hilyede: (3/25), Taberani Kebirde, Bezzar birok isnatla tahric etti, biri mrana mevkuf, isnatlarnn biri merfu ve adamlar sahih rivayet adamlardr, Heyseminin dedii gibi. (Mecma: 7/267). Yine Beyhaki Enesten merfu olarak, mrandan merfu ve mevkuf olarak tahric etti mevkuf daha sahihtir. (5) Hadis zayftr, Ebu Davud, Buhari: Edebl Mfredde: (393), BeyhakiSfyan bin seyd el-Hadramiden zayf isnatlarla, Ahmed, Taberani, Ebu Nuaym Hilyede: (6/99). Nevvas bin Semandan tahric etti senedinde Harun el-Belhi var, o metrktr: (Camius Sair ve Feyzul Kadir) S: 172. (1) Sahihtir, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi: (1999). Hakim, Taberani Kebirde tahric etti: (Terib ve Terhib: 3/56). (4) Sahihtir, Ebu Hureyreden Buhari, Ahmed, Mslim, Razin: nsanlarn en aklls lafzyla tahric etti ve dedi ki: En takvals; (Camiul Usul: 12/320). (5) Sahih veya hasendir, Ahmed, Tirmizi: (3267) tahric etti ve hasen dedi, ibni Mace, Beyhaki, Darekutni, Kudai Msned hibta Semure bin Cndebten, Hakim dorulad ve Zehebi ikrar etti, Tirmizinin lafz: Haseb: Mal, kerem: Takvadr. Bunu Malik Muvattada Yahya bin Saidden, ibni Ebiddnya Yahya bin Ebi Kesirden mrsel olarak tahric etti: (Camiul Usul: 12/320, Camius Sair).

u sz esnasndayd: Eer sizin evveliniz ahiriniz, insannz, cinniniz sizden en takval bir adamn kalbi zere olsa, bu benim mlkmden birey fazlalatrmaz Takvann asl kalbte olunca, Allahtan baka onun hakikatna kimse vakf olamaz, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Allah sizin ekillerinize ve mallarnza bakmaz fakat kalblerinize ve amellerinize bakar.1 O halde ekilleri gzellerden veya mal, makam bakanlk sahibi olanlardan bir ounun kalbi takvaca harab olabilir, bu eylerden nasibi olmayan birinin kalbi takvaca harab olabilir, bu eylerden nasibi olmayan birinin kalbi takvayla dolu olabilir ve Allah katnda en deerli olur, hatta bu oka vakidir, Sahihaynde Harise bin Vehbten rivayet edildii gibi Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Size cennet ehlini haber vereyim mi? Her zayf ve zayf drlendir, eer Allaha kar yemin etse yeminini doru karr (Allah), size cehennem ehlini haber vereyim mi? Her kat, kaba, kendine toplayp (bakalarn) meneden (veya iman ve yrynde kibirli olan), kibirli olandr.2

Msnedde3 Enes Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Ehli cennet ise her zayf ve (insanlarn) zayf grd, sa dank, iki eski elbise sahibidir, eer Allaha yemin etse (Allah) yeminin de onu temize karr, ehli cehennem ise her kat kaba kibirli, iman, yrynde kibirli, toplayp engelleyen teba sahibi engelleyen kimsedir.4 Sahihaynde Ebu Hureyre Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduu rivayet etti: Cennet ve cehennem ekiti, cehennem dedi ki: Kibirli ve cebbarlarla tercih olundum, cennet dedi ki: Bana ancak insanlarn zayflar ve dkleri girer, Allah Teala cennete buyurdu ki: Sen benim rahmetimsin, seninle kullarmdan dilediime merhamet ederim, cehenneme buyurdu ki: Sen azabmsn, seninle kullarmdan dilediime azab ederim.5 S: 174 Bunu imam Ahmed1 Ebu Saidden tahric etti, Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti:Cennet ve cehennem vnd, cehennem dedi ki: Ya Rab, bana cebbarlar (zorbalar) kibirliler, melikler ve eraf girer, cehennem de dedi ki: Ya Rab bana zayflar, fakirler ve miskinler girer rivayet etti ve hadisi zikretti. Buharinin sahihinde2 Sehl bin Saddan yle dedii rivayet edildi: Bir adam Rasulullah (s.a.v.)e urad ve yannda oturan adam dedi ki: Bunun hakknda grn nedir? ki: nsanlarn erafndan olan bir adamdr. Bu vallahi nian yapsa nikahlanmaya, efaat ederse efaati klnmaya, konuursa sznn dinlenmesine layktr. Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Bu adam bunun gibi (eraf...gibi) yeryz dolusu kimseden daha hayrldr. Muhammed bin Kab el-Kurazi Allah Tealann u kavli hakknda dedi ki: (Kyamet koptuu zaman. Ki onun oluunu yalanlayacak hibir kimse yoktur. O, alaltc, ykselticidir) (Vaka: 56/1-3) dedi ki: Dnyada ysek olan adamlar alaltr, dnya dk olan insanlar ykseltir.4 Kiiye er olarak mslman kardeini hor grmesi yeter. Yani: er olarak mslman kardeini hor grmesi yeter, nk mslman kardeini ona kibirinden dolay hor grr, ki bir de er huylarndan en bydr. Mslimin sahihinde5 Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduu rivayet edildi: Kalbinde zerre arlndaki bir bulunan cennete giremez. Yine onda6 Peygamber (s.a.v.)den rivayet edildi ki: Allah Teala buyurdu ki: zzet benim izarmdr, kibriya ridamdr, kim benimle ekiirse onu azaplandrrm.
(1) Sahihtir, Ebu Hureyreden Malik Muvattada, Buhari, Mslim, Ebu Davud Tirmizi ve ibni Mace tahric etti (Camiul Usul: 7/336, Mslimin erhi: 16/1217. (2) Sahihtir, Buhari, Mslim ve Tirmizi tahric etti (2608) (Terib ve Terhib: 3/563 ve sonras. (5) Sahihtir, Buhari, Mslim, Tirmizi ve ibni Hibban tahric etti (Camiul Usul: 11/161, Edebl Mfred: 5647. (1) Ahmed Msnedde, ibni Ebi Asm; Snnette, Mslim de benzerini tahric etti. (2) Buhari ve ibni Mace tahric etti. (4) Said bin Mansur, ibnil Mnir, Ebu eyh Azamette Muhammed bin Kabtan rivayet etti. (Drrl Mensur: 6/216). (5) Sahihtir, ibni Mesuddan Ahmed, Mslim, Ebu Davud ve Tirmizi tahric etti. (1999) Hakim, Taberani Kebirde tahric etti. (Terib ve Terhib: 3/567). (6) Hadis sahihtir, Mslim, Brkani onun tarikiyle, Buhari Edebl Mfredde (552) Ebu Said el-Hudri ve Ebu Hureyreden tahric etti. (Terib ve Terhib: 3/562).

Mahlukun layk olmad Allahn sfatyla Allahla ekimesi er olarak yeker. bni Hibbann Sahihinde1 Fedale bin Ubeydden, o da Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: kiiden sorulmaz: Allahla izarn ekien, Allahla phede olan ve Allahn rahmetinden midini kesen kimsedir. Mslimin Sahihinde Ebu Hureyreden Peygamber (s.a.v.)in yle buyrduu rivayet edildi:Kim derse: nsanlar helak oldu, o en fazla helak olandr.2 Malik de dedi ki: nsanlardan grd eyden dolay zlerek bunu derse, yani dinler hususunda bunda ben bir saknca grmyorum, bunu nefsini beenerek ve insanlar kmseyerek derse o yasaklanma mekruhtur, bunu Ebu Davud Sneninde zikretti.3 Her mslman her mslman kan, mal ve rz haramdr. Peygamber (s.a.v.) bunu byk topluluklarda hitap ediyordu, kurban gn veda haccnda bununla hitap etti, Arefe gn ve terik gnlerinin ikinci gn hitap etti vebuyurdu ki: Muhakkak mallarnz, kanlarnz ve rzlarnz bu gnnzn, bu aynzn bu beldenizin haraml gibi haramdr.4 Buhari ve bakasnn rivayetinde: Ve ciltleriniz5 bir rivayette de : Defalarca, tekrarlad, sonra ban kaldrd ve buyurdu ki: Allahm, tebli ettim mi, Allahm tebli ettim mi?6 bir rivayette de: Dikkat edin, sizden ahit olan galib olana tebli etsin7 eklindedir. Buhari bir rivayetinde: Hakkyla mstesna Allah size kanlarnz, mallarnz ve rzlarnz haram kld bir rivayette: Kanlarnz, mallarnz ve rzlarnz size bugn, bu beled gibi kymet kadar haramdr, hatta ktlk isteyerek mslman itmekte haramdr2 bir rivayette de: Mmin mmine bu gnn haraml gibi haramdr, eti ona yemesi ve gyabnda onu gybete terketmesi haramdr, rz ona haramdr, yzne tokat vurmas haramdr, kann dkmesi haramdr, ona sarsarak onu itmesi haramdr.3 Ebu Davudun Sneninde4 rivayet edildi, sahabenin bazs Peygamber (s.a.v.)le beraber yryorlard, onlardan bir adam kalkt, onlardan biri beraberinde bir iple birlikte gitti, adam bunu ald ve korktu, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Sizden biri kardeini sopasn oynarak ve ciddi olarak almasn, kim kardeini sopasn alr sonra ona geri versin.5 Ebu Ubeyd6 dedi ki: Yani bir eyi alp hrsz lk istememesi, ancak adam kzdrmak ismemesidir, o kii hrszlk mesleinde akac, korku ve eziyet vermede ciddidir.

Sahihaynde ibni Mesuddan Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edildi: kii olduunuz zaman nc olmakszn iki kii fsldamasn, nk bu onu zer lafz Mslimindir.7
(1) bni Hibban, Buhari Edebte, Ebu Yala Taberani Kebirde tahri etti, sahihtir. (Camius Sair). (2) Malik, Mslim ve Ebu Davud tahri etti: (erhu Mslim: 16/175). (3) Ebu Davudun Snendeki hadisin tetimmesidir Nevevi Mslimin erhinde zikreti: (16/175). Beavi erhus Snnede zikretti: (13/144). (4) Tahrici nce geti, Buhari, Mslim, Ebu Davud Ebu Bekreden, Buhari ibni Abbasdan tahric etti. (Tergib ve Tehrib: 3/502 ve sonras). (5) Buhari ve Ahmed Ebu Bekreden tahri etti. (6) Buharinin rivayetinde tahri etti. (2) Bezzar, Taberi Kebir ksa olarak tahri etti, Heysemi Mecmadan dedi ki: (3/268) Bezzarn adamlar gvenilirdir. (3) Taberani Kebirde Kab bin Asm el-Eariden tahric etti. Heysemi Mecmada dedi ki: (4/272) senedinde Keramet binti Hseyin var, onu zikreden grmedim. (4) Ahmed, Ebu Davud, Taberani, Kebir de Numan bin Beirden tahric etti, isnad gzeldir, Bezzar ibni merden muhtasar olarak rivayet etti. (Terib ve Terhib: 11/380). (6) Garibul hadis: 3/67. (7) Sahihtir, Ahmed Msnedinde, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi ve ibni Mace tahric etti. (Camius Sair). Taberani1 ibni Abbastan Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu tahri etti: nc tahricinde iki kii fsldamasn, nk

bu mmine eziyet verir, Allah mmine eziyet vermeyi sevmez. mam Ahmed Sevbandan Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu tahri etti: Allahn kullarna eziyet etmeyince onlar utandrmayn, gizlilerini aratrmayn, nk kim mslman kardeinin gizlisini ararrsa, Allahta onun gizlisini aa vurur ve hatta evinde bile onu yzne vurup mahcup eder.2 Mslimin Sahihinde3 Ebu Hureyreden Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edildi: Peygamber (s.a.v.)e gybetten soruldu, buyurdu ki: Kardeini houna gitmeyen eyle zikretmendir dedi ki: Sylediim ey onda varsa grn nedir? buyurdu ki: Eer sylediin ey onda varsa o zaman gybet etmi olursun, eer onda yoksa o zaman iftira etmi olursun. Btn bu naslar mslmana hibir ekilde sz ve fiille eziyet etmenin helal olmadn ieriyor. Allah Teala buyurdu ki: (Mmin erkeklere ve mmin kadnlara yapmadklar bir eyden dolay eziyet edenler, phesiz bir iftira ve apak bir gnah yklenmilerdir) (Ahzab: 33/58) Allah mminleri birbirine acsnlar diye karde kld. Sahihaynde Numan bin Beirden Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edildi: Birbirlerini sevmede, acmada ve efkat etmede mminlerin misali, cesed misali gibidir, ondan bir aza ikayetlense cesedin dier ksmlar uykusuzluk ve ate ile ona (yardma) koar. S:178 Mslimin bir rivayetinde: Mminler bir adam gibidir, eer ba arsa, cesedin dier ksmlar ate ve humma (ateli titreme) ile ona (yardma) koar yine onun bir rivayetinde: Mslmanlar bir adam gibidir, gz ikayetlense, her taraf ikayetlenir, eer ba ikayetlense, her taraf ikayetlenir.1 Sahihaynde Ebu Musadan O da Peygamber (s.a.v.) yle buyurduunu rivayet etti: Mmin mminin binann (tulalar) gibidir, birbirini destekler.2 Ebu Davud Ebu Hureyreden tahri etti3 Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Mmin mminin aynasdr, mmin mminin kardeidir, gyabnda onu (zarardan) engeller, arkasndan onu kuatr (korur) Tirmizi bini tahric etti ve lafz udur: Sizden biriniz kardeinin aynasdr, kim ona eziyet edildiini grrse ondan onu kaldrsn. Bir adam mer bin Abdulazize dedi ki: Mslmanlarn byn yannda baba, kn oul, orta hallisini karde kl, onlardan hangisine ktlk etmek senin houna gider? Yahya bin Muaz er-Razi dedi ki: Mminin senden nasibi olsun: Ona faydan olmasa da ona zarar verme, onu sevindirmende ona keder verme, onu vmensende onu knama.
S:177 (1) Taberani Evsatta, Ebu Yala ibni Ebi Hatim ile de tahric etti, sahihtir. Buhari tarihinde mrsellikle illetlendirdi, Heysemi Mecmada dedi ki: (3/64) EbuYala rivayet etti, senedinde bilmediim var, Taberani Evsatta rivayet etti, Ebu Yalann adamlar sahih rivayet adamlardr, Hasan bin Kesir mstesnadr, ibni Hibban onu gvenilir grd. (2) Ahmed gzel bir isnatla tahri etti, ona drt hadis ahitlik ediyor, birincisi Tirmizinin (2033), Beavinin gzel bir isnatla ve ibni Hibbann sahihinde merfu bir lafzla tahric ettii u hadistir: Ey diliyle mslman olupta imann kalplerine yerlemedii topluluk, mslmanlara eziyet etmeyince onlarn gizlilerini takip etmeyin, kim ki mslman kardeinin gizliini takip eder (aa karrsa) Allahta onun gizlisini (aybn) aa karr, Allah kimin aybn aratrrsa, yzne vurur, ister ki o kii bineinin iinde olun.. kinci Ebu Berzenin gzel bir isnatla, yine Ebu Davud ve Ahmedin de tahric ettii hadistir, adamlar gvenilirdir, drdnc Taberaninin ibni Abbastan rivayet ettii hadistir, adamlar gvenilirdir (Terib ve Terhib: 3/239 ve sonras, Mecmauz Zevaid: 8/93-94). (3) Hadis sahihtir, Mslim, Ebu Davud Tirmizi ve Nesai tahric etti, ok tariklerle rivayet edildi (Terib ve Terhib: 3/515). (1) Sahihtir, Buhari-Mslim, Ahmed Msnedinde tahric etti. (Camiul Usul: 7/351). (2) Sahihtir, Ahmed, Mslim, Tirmizi ve Nesai tahric etti. (Camiul Usul: 7/361). (3) Sahihtir, hafzlara ki gzel grd, Ebu Davud, Tirmizi Buhari Edebl Mfredde: (239) Kudai Msned ihabta ve ibni Vehb: Cami de, yine ban Taberani Evsatta ve Ziya, Bezzar ve Kudai Enesten tahric etti (Camiul Usul: 7/360-361, Fethul Kebir: 3/251). (4) Tirmizi: (1939) tahric etti, senedinde Yahya bin Abdullah var o gerekten zayftr, Tirmizi dedi ki: ube zayf dedi.

OTUZ ALTINCI HAD S nsanlarn birbirleriyle alakalar

Ebu Hureyre (r.a.)den rivayetle, Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edildi: Kim dnya skntlarndan bir sknty mminden giderirse, Allah da kyamet gn skntlarndan bir sknty giderir, kim zorda kalana kolaylk salarsa, Allahda ona dnya ve ahirette kolaylk salar, kimbir mslmann aybn rterse, Allahda dnya ve ahirette onun aybn rter, kul kardeinin yardmnda olduka Allahda kulun yardmndadr, kim ilim arayarak bir yola koyulursa, Allah ondan dolay ona cennete gidecek yolu kolaylatrr, hangi kavim Allahn evlerinden bir evde toplanr, Allahn kitabn okurlar ve aralarnda onu ders yaparlarsa muhakkak zerlerine sekine iner (huzur) onlar rahmet kuatr, melekler kuatr, Allah onlar kendi katndakiler ierisinde zikreder, kimin ameli kedisini yavalatmsa nesebi (soyu) ona hz vermez. Bunu Mslim tahric etti.1 Bu hadisi Mslim Ame rivayetinden tahric etti, o da Ebu Salihden, o da Ebu Hureyreden rivayet etti. Hafzlardan bir ou tahricine itiraz etti. Ebul Fadl el-Her avi ve Darekutni onlardandr, nk Esbat bin Muhammed onu Ameten rivayet etti dedi ki: Bana Ebu Salihten anlatld.2 Amein Ebu Salihten iitmedii ve kendisine kimin anlattn zikretmedii anlald,Tirmizi ve bakas bu rivayet tercih etti, Amein ashabnn bazs hadisin metninde ziyade yaplar. S: 180 Kim Allah iin mmini affederse kyamet gn Allahda onun ayak kaymasn geitirir.1 Bunu Sahihayn ibni merden tahric etti, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Mslman mslmann kardeidir, ona zulmetmez, onu teslim etmez, kim mslman kardeinin ihtiyacnda olursa Allah da onun ihtiyacnda olur, kim bir mslmandan sknty giderirse Allah da kyamet gnn skntlarndan bir sknty giderir, kim bir mslmann aybn rterse Allah da kyamet gn onun aybn rter.2 Taberani Kab bin Ucradan Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu tahric etti: Kim mminin skntlarndan bir skntlarndan bir sknt giderirse, Allah da kyamet skntlarndan bir sknt ondan giderir, kim bir mminin avretini (aybn) rter, Allah da kyamet gn onun aybn rter, kim bir mminden bir sknt giderirse, Allah da onun skntsn giderir. mam Ahmed Mesleme bin Muhalledden, tahric etti, Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu tahric etti: Kim bir mslmann aybn rterse Allahda dnya ve ahirette onun aybn rter, kim bir skntly kurtarrsa, Allah da onun kyamet skntlarndan bir skntlarndan bir sknty rter, kim kardeinin hacetinde olursa Allahda onun hacetinde olur.4 Kim mmine dnya skntlarndan bir skntdan dolay nefes aldrrsa, Allah da ona kyamet skntlarndan birinden dolay ona nefes aldrr. Bu cezann amel cinsine gre olduunu gsteriyor, bu manada naslar oktur, Peygamber (s.a.v.)in u z gibi: Allah ancak kulalrndan merhametlilere merhamet eder.5
(1)Hadis sahihtir, Ahmed, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi (1931, 1425, 2946), ibni Mace, Darimi, Beavi ve ibni Ebi eybe tahric etti (Camiul Usul: 7/360). (2) Ebu Davud ve Tirmizi tahric etti (1931, 1425). (1) Sahihtir, Ebu Hureyreden Ahmed, Ebu Davud, ibni Mace ve Hakim tahric etti, ibni Hibban dorulad (Camiul Usul: 1/3717. (2) Sahihtir, ibni merden Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Nesai ve Tirmizi tahric etti (1426) ve dedi ki: Hadis hasen, sahih, gariptir. (3) Taberani ve Evsat ve Kebir de tahric etti, Heysemi Mecmada dedi ki: (8/193) Senedinde uayb Beyaul Enmat var, o mechuldr. (4) Yine Taberani Kebir ve Evsatta Muhammed bin Sirinden, Ahmed munkat bir isnatla Abdulmelik bin Umeyrden tahric etti, o da Mnibten, o da amcasndan yle dediini rivayet etti: Peygamber (s.a.v.)in ashabndan birine ulat, o da Peygamber (s.a.v.)in ashabndan bir adamdan Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti (Mecmauz Zevaid: 1/134). (5) Sahihtir Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Nesai ve ibni Mace tahric etti (Neyll Evtar: 4/99) mevzusunda ok hadis vardr. (Terib ve Terhib: 3/201-202.) Ve: Allah dnya insanlara azap edenlere azap eder.1 Krbet: Sahibini skntya dren byk iddettir, tenfis ise: Ondan

bunu hafifletmektir, boulmua nefes aldrmaktan alnmtr, sanki nefes alncaya kadar boazn gevetiyor, tefric bundan daha byktr, o da sknty tamamen gidermektir, ondan sknty giderince endie ve kederi gider, tenfisin mkafat tenfis, tefricin mkafat tefrictir, ibni mer hadisinde olduu gibi, bu ikisi Kab bin Ucra hadisinde bir arada zikredildi. Tirmizi Ebu Said el-Hudriden merfu olarak tahric etti ki: Hangi bir mmin alk zerine bir mmini doyursa kyamet gn Allah ona cennet meyvelerinden yedirir, hangi bir mmin susuzluk zere bir mmini sulasa, kyamet gn Allah onu rahigi mahumdan sular, hangi bir mmin plak zere bir mmini giydirirse, Allah ona cennet hudrundan giydirir bunu imam Ahmed merfuluundan phe ederek tahric etti, denildi ki: Sahih olan merfuluudur.2 bni Ebiddnya3 ibni Mesuda isnatla yle dediini rivayet etti: Kyamet gn insanlar hi olmadklar gibi plak, a, susuz, ayakta dikelmi vaziyette harolunacaklar, kim Allah iin (dnyada) giydirmise Allah onu giydirir, kim Allah iin yedirmie Allah ona yedirir, kim Allah iin sulamsa Allah onu sular, kim Allah iin affetmie Allah az ze ve celle onu affeder. Beyhaki Enesten merfu olarak tahric etti ki: Cennet ehlinden bir adam kyamet gn cehennem ehline bakar, cehennem ehlinden bir adam ona seslenir: Ey filan beni tanyormusun? der ki: Hayr vallahi, ben seni tanmyorum, sen kimsin? der ki: Senin bana dnyadayken uradn ve benden bir iimlik su istediin ve seni sulayan kimseyim der ki: Tandm der ki:

Bundan dolay rabbn katnda bana efaat et dedi ki: Allahtan ister ve der ki: Onun hakkn da beni efaati kl, o ahs iin emir verir ve onu cehennemden karr.4 Kyamet skntlarndan bir sknt. Dnya ve ahiret skntlarndan demedi, kolaylatrma ve ayb rtmede buyurduu gibi. Buna mnasebet olarak denildi ki: nk skntlar: Byk iddetlerdir, S: 182 bu dnyada herkesin bana gelmez, zorluk ve rtlmeye ihtiya duyulan ayplar buna muhaliftir, nk herkesin bana gelir, velevki mhim hacetlere kar zorluk bile olsa. Denildi ki: nk dnya skntlar ahiret skntlarna oranla hibir ey gibidir, Allah skntlar gidermenin mkafatn kadnda biriktirdi, ta ki onunla ahiret skntlar gidermenin mkafatn katnda biriktirdi, taki o nunla ahiret skntlarn gidersin. Buna Peygamber (s.a.v.)in u sz delildir: Allah evvelkileri, onlarnkileri bir tepede toplarl arcy duyarlar ve gzler onlar grr, gne onlara yaknlar, insanlara rahat gsteremeyecekleri tahamml edemeyecekleri keder ve tasa gelir, insanlar birbirine derler ki: Size geleni gryor musunuz? Rabbnz katnda size efaat edecek birine bakyor musunuz? ve efaat hadisini zikretti, manasn Buhari ve Mslim Ebu Hureyreden tahric etti.1 Sahihayn Ayeden (r.a.) Peygamber (s.a.v.)den yle rivayet ettiini tahric etti: Ayak yaln, plak ve snnetsiz olarak har olunacaksnz dedi ki: Dedimki: Ya Rasulullah kadnlar ve erkekler birbirine bakarlar? Buyurdu ki: Durum kendilerini bununula ilgilendirmesinden daha iddetlidir.2 Buhari ve Mslim ibni merden tahric etti, o da Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti ki: Allahn u kavli hakknda buyurdu ki: ( nsanlar o gn alemlerin rabbnn huzurunda divan duracaklardr) (Mutaffifin: 83/6): Onlardan biri teri kulaklarnn yarsna kadar olduu halde kalkacaktr.4 Ebu Hureyreden tahric ettiler, o da Peygamber (s.a.v.)den yle dediini rivayet etti: Kyamet gn insanlar terleri yetmi zira (arn) gidinceye kadar terler, sonra onlara (terlere) gem vurur (Allah) ta ki kulaklarna ular, bunun lafz Buharinin dir, Mslimin lafz ise: Ter yerde yetmi zira gider, o insanlarn azlarna ve ya kulaklarna ular.6
(1) Sahihtir, Hiam bin Hakim bin Hizamdan Mslim, Ebu Davud tahric etti, ibni Hibban dorulad (Camiul Usul: 12/335). (2) Tirmizi tahric etti (2451), Ahmed, Ebu Davud tahric etti, senedin de Atiyye el-Avfi var, o Ebu Said el-Hudriden rivayet etti, Tirmizi dedi ki: Bu yanmzda en sahih veya sahihe en fazla benzeyenidir. (3) stnail maruf kitabnda ibni Mesuda mevkuf olaraktahric etti (Terib ve Terhib: 2/66.) (4) EbuYala tahric etti, Heysemi Mecmada: (10/382) dedi ki: Senedinde Ebu Ali bin Ebu Sare var, o metrktr. (1) Sahihtir, Ahmed, Buhari, Mslim, Tirmizi Ebu Hureyreden tahric etti (Camiul Usul: 11/138). (2) Sahihtir, Buhari, Mslim, Nesai Ayeden tahric etti (Camiul Usul: 11/97) manasnda baka bir ibni Abbastan Buhari, Mslim, Tirmizi ve Nesainin tahric ettii hadis var (ayn kaynak S: 96). (5) Sahihtir Buhari, Mslim ve Tirmizi ibni merin klesi Nafiden Tirimizi merfu ve mevkuf olarak rivayet etti (Camiul Usul: 11/98. (5) Sahihtir Buhari, Mslim Ebu Hureyreden tahric etti, manasnda Mslim veTirmizinin Mikdad bin Esvedden tahric ettii hadis vardr (Camiul Usul: 11/98-99). Mslim1 Mikdaddan tahric etti, o da Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Gne kullara bir mil veya iki

mil oluncaya kadar yaklar, gne onlar eritir, amellerine gre ter iinde olurlar, kimi topuuna kadar (ter) alr, kimini dizlerine kadar alr, kimini kemer yerine kadar alr, kimini dizginler (azna kadar alr) bni Mesud dedi ki: Kyamet gn yeryz tamamen ate olur, cennet onun arkasndadr, onun bardaklarn ve memeleri yeni km hurilerini grrsn, adam yerde teri bir boy olana kadar terler, sonra ykselir burnuna kadar ykselir ve ona hesap dokunmaz dedi ki: Bu nedendir, ey Ebu Abdurrahman dedi ki: nsanlarn kendilerine yaplan grdklerindendir.3 Ebu Musa dedi ki: Kyamet gn gne insanlarn balar zerinde olur,amelleri ya onlar glgelendirir, ya da gne altnda brakr. Msnedde4 Ukbe bin Amirden merfu olarak rivayet edildi ki: nsanlar arasnda hkm verilinceye kadar kii sadakasnn glgesi o altndadr. Kim zorda kalm birine kolaylk salarsa, Allah da dnya ve ahirette ona kolaylk salar. Yine bu zorluun ahirettede olacana iarettir. Allah kyamet gnn zor bir gn olarak vasfetti, kafirlere kolay deildir diye vasfetti, bu bakalarna kar kolay kldna delildir ve buyurdu ki: (Kafirler iinde pek etin bir gndr)5 mal bakmndan zorda kalma dnyada kolaylk iki ekilde olur: Ya kolaylk zamana kadar mhlet vermekle ki bu vaciptir, Allah Teala buyurdu ki: (Eer (borlu) darlk iinde ise, eli genileninceye kadar ona mhlet vermek (gerekir))6 bazan da eer borlu ise borcunu affetmekle veya zorluunu giderecek bir eyi vermekle olur, her iki byk bir fazilettir. Sahihaynde Ebu Hureyre Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Bir tccar insanlara bor veriyordu, darda kalan birini grse, ocuklarna derdi ki: Onu geitiriniz, belki Allah da bizi geitirir, bunun zerine Allah onu geitirdi (affetti)7. S:184 Sahihaynde Huzeyfe ve Ebu Mesud el-Ensari Peygamber (s.a.v.)i yle buyururken iittim: Bir adam ld ve ona denildi ki: Allah seni hangi sebebten balad? Dedi ki: nsanlara sat yapyordum glk ekeni (borcunu) affediyordum, eli geni olana da hafifletiyordum bir rivayette de buyurdu ki: Eli dar olana bakyordum ve sikkeyi affeiyordum veya dedi ki: Nakiti (affediyordum) bunun zerine baland.1 bunu Mslim Ebu Mesuddan tahric etti.2 O da Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti.

Onun hadisinde Allah buyurdu ki: Bu hususta biz ondan daha mstehakz, onu balayn, yine Katadeden tahric etti, Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Kyamet gnnn skntsndan Allahn kendisini kurtarmas kimin houna giderse, zorda olana nefes aldrsn veya ondan zorluu kaldrsn.2 Yine Ebul Yeserden Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet ettiini tahric etti: Kim eli dara mhlet verir veya alacan balarsa, hibir glgenin bulunmad gnde Allah onu arnn glgesinde glgelendirecektir.4 Msnedde5 ibni merden rivayet edildi, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Kim duasna icabet edilmesini veya skntsnn giderilmesini istiyorsa skntldan sknty gidersin. Kim bir mslmann aybn rterse, Allah da dnya ve ahirette onun aybn rter bu manada naslar oktur. bni Mace6 ibni Abbastan tahric etti ki, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Kim mslman kardeinin avretini rterse, kyamet gn Allah da onun avretini rter, kim mslman kardeinin avretini aarsa, Allah da onun avretini aar, hatta evinde bile yzne vurur.
(1) Bu Tirmizinin lafzdr, Mslimin lafz udur:Kyamet gn gne yaratklara yaknlatrlr, hatta onlara bir mil kadar olur.. (Camiul Usul: 11/98-99). (2) Taberani Basta tahric etti. Hafz ibni Hacerin Fethul Baride zikrettii gibi isnad kuvvetlidir. (3) Ahmed Msnedinde, Hakim Ukbe bin Amirden tahric etti ibni Hibban dorulad. (Fethul Kebir: 2/322). (4) Furkan: 25/26 (5) Bakara: 2/280 (6) Sahihtir, Buhari, Mslim ve Nesai tahric etti. (Terib ve Terhib: 2/42, 563-564) Onun rivayetinde Mslim Huzeyfeye mevkuf ve Ukbe ve Ebu Mesuddan merfu olarak rivayet etti. (2) Mslim sahihinde tahric etti. (3) Mslim sahihinde tahric etti(Muhtasaru Mslim:964. (4) Mslim ve Ahmed EbulYeserden tahric etti, son cmle Ebu Nuaymn Hilyeinde: (2/19-20) var, Taberani Kebirde, ihab ve Kudai Msnedinde (Muhtasaru Mslim: 1537, Camius Sair ve fezul kadir). (5) Hadis hasendir, Ahmed Msnedde tahric etti, Heysemi dedi ki: Adamlar gvenilirdir. (6) bni Mace gzel bir isnatla tahric etti, Busiri isnadnda sz olduunu syledi, senedinde Muhammed bin Osman bin Afvan el-Cmahi var o zayful hadistir, hakikatta hadis sahihtir, Mslim ve snen ashab rivayet etti. (Terib ve Terhib: 3/239-340).

mam Ahmed Ukbe bin Amirden tahric etti, Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu iittim: Kim dnyada mminin avretini rterse Allah da kyamet gn onun aybn rter.1 Selefin birinden yle dedii rivayet edildi: Ayb olmayp, insanlarn aybn zikreden bir topluluk grdm, insanlarda onlar iin ayplar zikrettiler, ayb olup, insanlarn aybn geitiren topluluk grdm, onlarn ayplar da unutuldu. Bu hadisin ahidi, Ebu Berze el-Eslemi hadisidir, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Ey diliyle iman edipte, imann kalbine girmedii topluluk, mslmanlar gybet etmeyiniz ve onlarn avretlerini (ayplarn) takip etmeyiniz, nk kim onlarn ayplarn takip etse, Allah da onun aybn takip eder, Allah kimin aybn takip ederse evinde mahcup eder. Bunu imam Ahmed ve Ebu Davud2 tahric etti.Tirmizi bunu mana olarak ibni merden tahric etti.3 Bil ki, insanlar iki eittir: Birincisi: Hali gizli olup, masiyetlerden bir eyi bilinmeyendir, eer bir ayak kaymas, hata vaki olsa onu aa karmak ve onu konumak caiz olmaz, nk o haram klnm gybettir, bunun hakknda ok naslar variddir, hakknda Allah Teala buyurdu ki: ( nananlar arasnda irkin eylerin yaylmasn arzulamayan kimseler iin dnyada da ahirette de etin bir ceza vardr)5 Murad: Mminden vaki olan veya beri olduu halde itham edilmi olduu bir ktl yaymaktr, ifk hadisisende olduu gibi. Salih vezirlerden iyilii emreden biri dedi ki: Asileri gizlemeye al, nk onlarn isyanlarnn ortaya kmas islam ehli iin ayptr, ilerin en iyisi ayplar gizlemektir, bunun misali tevbe ederek ve pimanlk duyarak ve aklamadan had gerektiini ikarar eden ve aklama talep edilmeyen, Peygamber (s.a.v.)in Maiz ve amidiye emrettii gibi dnp nefsini gizlemesini emrettii gibidir.5 S: 186 Yine: Bir hadde isabet ettim onu bana tatbik et.1 diyenden de aklama talep etmedi. Bu sulunun tutulup, ona efaat edilip imama suun ulatrlmamas gibidir. Buna benzer Peygamber (s.a.v.)den u hadis rivayet edildi: Gzel halli olanlarn ayak kayanlarn affedin. Bunu EbuDavud ve Nesai Ayeden tahrici etti.2 kincisi: syanlarla hret bulmu ve aka yapan kimsedir ki, iledii eye aldrmaz, kendisine denilene de aldrmaz, bu kimse fskn aklayan facirdir, ona gybet yoktur (gybeti caizir), Hasan- Basri ve bakasnn ifade ettii gibi, bu gibisinin durumunu sylemekte saknca yoktur, ta ki had gereklesin. Bunu ashabmzn bazs aka ifade etti, Peygamber (s.a.v.)in u hadisini de delil gsterdi: Ey neys unun karsna git eer itaraf ederse, onu recmet3 buna yakaland zaman efaat edilmez, velevki durumu sultana ulamam olsun, terkedilir ta ki had ona uygulansn, ona benzeyenlerde korksun ve ayn eyi yapmasn. Malik dedi ki: Eer bir kimsenin insanlara eziyet ettii bilinmiyor, ancak imama ulamam ayak kaymas varsa, ona efaat etmekte bir saknca yoktur, fakat er ve fesatla biliniyorsa, ona kimsenin efaat etmesini istemem, fakat o kimse terkedilir, ta ki had cezas uygulansn, bunu ibnl Mnzir ve bakalar hikaye etti. mam Ahmed fasklarn sultana iletilmesini her halukarda irkin grd, undan dolay irkin, nk sultanlar hadleri gerei gibi uygulamyorlar (genellikle), bunun iin dedi ki: Haddi uyguladn biliyorsan ona ilet, sonra bir adama vurduklarn ve ldn zikrettiler, yani ldmesi caiz olmad halde, bir kimse birinci vurutan tevbe etse, efdal olan kendisiyle Allah arasnda olan gizleyip ondan tevbe etmesidir.

kinci vuru ise: Denildi ki: Bu da byledir, denildi ki: Evla olan imama gelip nefsinin suunu itiraf edip, haddin uygulanp temizlenmesidir.
(1) Ahmed msendinde tahric etti, Heyseminin mecmada: (1/134) zikrettii gibi isnad munkatdr. (2) Sahihtir, Ahmed, Ebu Davud tahric etti, Ebu Yala Beradan gzel bir isnatla rivayet etti (Terib ve Terhib: 3/240). (3) Hasendir, Tirmizi sneninde (2033) tahric ettivedediki:Hadis hasen, gariptir, fakat ibni Hibban sahihledi. (4) Nur: 24/19 (5) Tahrici nce geti, Maiz kssasn Ebu Hureyreden Ahmed, ibni Mace ve Tirmizi tahric etti ve dedi ki: Hasendir (Neyllevtar: 7/109). (1) Bu ibare Ebul Ysr Kab bin merindir (Neyllevtar: 7/101) Ona benzer Ebu Hureyreden Ebu Davud ve Darekutninin tahric ettii rivayet vardr (Neyllevtar: 7/99). (3) Hadis hasendir, Ahmed Msnedinde, Buhari Edebl mfredde: (465) ve Ebu Davud ve Nesai tahric etti (Feyzul kadir) Buhari (Hudud). (3) Bu zina eden iinin ksasdr, Ebu Hureyreden cemaat tahric etti (Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai ve ibni Mace) (Neyllevtar: 7/86).

Kul kardeinin yardmnda olduka Allah da kulun yardmndadr bni mer hadisinde: Kim kardeinin ihtiyacnda olursa, Allah da onun ihtiyacnda olurda nce yirmi be ve yirmi altnc hadisin erhi geti, orada ihtiyalar giderme ona komayla ilgili fasl geti. Taberani1 merden merfu olarak tahric etti ki: Amellerin en faziletlisi: Mminin kalbine sevin girdirmektir, plakl halinde giydirmenle veya aken doyurmanla veya ihtiyacn gidermenle. Hasan- Basri ashabndan bir topluluu bir adam ihtiyacn gidermek iin gnderdi ve onlara dedi ki: Sabit el-Bnaniye urayn ve beraberinize aln Sabite geldiler, ben itikaftaym dedi, Hasana dndler, ona haber verdiler, o dedi ki: Ey Ame sen mslman kardeinin ihtiyacna yrmen hac stne hac yapmandan senin iin daha hayrl olduunu bilmiyor musun, deyiniz, bunun zerine Sabite dndler, itikafn terketti ve onlarla beraber gitti. mam Ahmed2 Habbab bin Eretin kzndan yle dediini tahri etti: Habbab bin Seriyye iinde kt, Peygamber (s.a.v.)de bize gelip gidiyordu, hatta bizim dii keimizin stn bir kap ierisine sad, st tancaya kadar doluyordu, Habbab gelince, onu kendisi sad, st eski haline dnd (Rasulullahnki gibi st olamad). Ebu Bekir bir mahallenin konyunlarn sayordu, halife olunca onlardan bir cariye dedi ki: imdi artk samaz, Ebu Bekir dedi ki: Beni daha nce yapmakta olduum eyi girdiim hibir eyin deitirmemesini mit ediyorum veya buna yakn birey gryorlard, erkekler bir tarafa gidince, kadnlar st saacak kimseye ihtiya duyuyorlard, Peygamber (s.a.v.)in bir toplulua yle dedii rivayet edilir: Bana kadnn sad st iirmeyiniz.3 S: 188 mer dul kadnlarn yanna gidip geliyor, onlara gece su ekiyordu. Talha onu bir kadnn evine girerken grd, Talha onu bir kadnn evine girerken grd, Talha da gndzn girdi, birde ne grsn yatalak kr bir ihtiyar kadn, ona bu adamn ne yaptn sordu? Dedi ki: Bu u zamandr beri yanma gelir gider, ilerimi dzenler, tuvalet ihtiyacm halleder. Talha dedi ki: Annen seni kaybetsin ey Talha, merin aybn m aratryorsun.1 Ebu Vail her gn mahallenin ihtiyar kadnlarn dolayor, gerekli ihtiyalarn satn alyordu. Mcahid dedi ki: bni mere hizmet edeyim diye yolculukta arkadalk ettim, o bana hizmet ediyordu2 salihlerden ou yolculukta hizmeti kendisinin yapmasn art kouyordu. Bir adam cihadda ibr toplulua arkadalk etti, onlara hizmet etmeyi art kotu onlardan biri yzn veya elbisesini ykayacak olsa, bu benim artmd, diyor ve onu kendisi yapyordu, adam ld, ykamak iin soydular, elinde bir grdler:Cennet ehlindendir, baktlar ki yaz deri ile et arasndadr. Sahaihaynde Enesten yle dedii rivayet edildi: Peygamber (s.a.v.)le beraber yolculuktaydk, bazmz orulu, bazmz orusuzdu, dedi ki:Scak bir gnde bir yere indik, en fazla glgelenenimiz elbiseli oland, bazs eliyle gneten korunuyordu dedi ki: Orulular dt ve orulu olmayanlar kalkt, binalar yaptlar, binekleri suladlar, Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Bu gn sevab orusuzlar gtrd.3 Eslem (kabilesinden) bir adamdan rivayet edilir ki: Seferlerinin birinde Peygamber (s.a.v.)e bir yemek getirildi, ondan kendisi ve ashab yedi, Eslemi elini kapatt, Rasulullah (s.a.v.): Senin neyin var? dedi, Ben oruluyum dedi. Seni buna sevkeden nedir? buyurdu, dedi ki: Benimle benimle seyahat edip bana hizmet eden iki olum var buyurdu ki: Hala onlarn sana stnl var. Ebu Davudun mrsellerinde4 Ebu Klabeden rivayet edildi ki: Rasulullah (s.a.v.)in ashabndan bir gurup insanlar geldi.
(1) Taberani Evsatta tahric etti, Heysemi Mecmada: (3/130) dedi ki: Senedinde Muhammed bin Beir el-Kindi var, o zayftr. Bunun ahidleri de vardr, Beyhekinin uabta ve ibni Ebiddnyann Ebu Hureyreden tahri ettii bunlardandr, ibni Adiy ibni merden u lafzla tahric etti: Amellerin en stn: Mmin kardeine sevin vermendir veya onun borcunu demen, veya ona ekmek yedirmendir. Syuti bunu zayf grd, Mnavi Feyzul Kadir de dedi ki: (2/26) El hasl ahidleriyle birlikte hasendir.

(2) Ahmed ve Taberani tahri etti,Heysemi Mecmada: (8/312) dedi ki: erinsinde bilmediim cemaat var. (1) Ebu NuaymHilyede: (1/48) u lafzla tahri etti: merin tkezlemelerini mi aratryorsun. (2) EbuNuaym Hilyede tahri etti: (3/285-286). (3) Sahihtir,Buhari Mslim veNesai tahri etti (Camiul Usul: 7/259) Cabir, Ebu Saidi Hudri ve ibni Abbastan rivayet edilen Mekke fethindeki Peygamber (s.a.v.)in iftar hadisi bunu destekliyor. (Neyllevtar: 4/226-227). (4) Rakam 306 adamlar gvenilirdir.

Kendilerinin bir arkdalarn vgde bulunuyorlar, dediler ki: Kesinlikle filan gibisini grmedik, hangi yryte olsa okumadadr, hangi yere insek namazdadr buyurdu ki: Onun geimini kim salyordu, hatta devesini veya hayvann kim yemliyor? dedi. Dediler ki: Biz buyurdu ki: Hepiniz ondan daha hayrlsnz. Kim bir yola koyulur ve ilim ararsa, Allah ona cennete gidecek yolu kolaylatrr. Bu manay Ebu Davud Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti.1 lim aramak iin bir yola gitmek, buna hakiki yola gitmek girer, alimlerin meclisine ayaklarla yrmek gibi, ve ilim elde edecek manevi yolda girer, ezberleme, ders, mzakere, mtaala, yaz ve anlama vb. gibi ilme ulaacak manevi yollar gibi. Allah ona cennet gidecek yolu kolaylatrr bununla talep ettii ilmi ona kolaylatrr manas da murad edilebilir, nk ilim cennete ulatracak yoldur bu Allah Tealann u kavli gibidir: (Andolsun biz Kuran t aln son diye kolaylatrdk (ondan) t alan yok mu?) (Kamer: 54/17) Selefin biri3 dedi ki: lim isteyen yok mu kendisine yardm edilir. Yine faydalanp gereince amel etmek ve Allahn rzasn kasdeterek ilim talep edene Allah kolaylatrr, hidayetine ve bununla da cennete girmesine sebep olur. Allah ilim talebinden dolay faydalanaca baka ilimleri de kolaylatrabilir, o da cennete ulatrc olur, denildi ki: Kim bildiiyle amel ederse bilmedii kendisine retilir, denildi ki: Hasenin sevab sonrasnda bir hasenedir. Buna Allah Tealann u kavli delildir: (Allah doru yola gidenlerin hidayetini artrr.)4 Belki buna kyamet gn cennetin grlen yolu -o srattr-nun kolaylatrlmas da girer ondan nce ve sonraki sknlarn kolaylatrlmas da girer. Faydalanmak iin ilim talep eden bunlar kolaylatrmtr, nk ilim en yakn yoldan Allaha iaret ediyor5 bildiriyor kim Onun yoluna girer ve sapmazsa, Allaha ve cennete en ksa ve kolay yoldan ular. Ona dnya ve ahiriette cennete ulatracak yollar kolaylar. Allahn rasullerini gnderdii ve kitabn indirdiidir, onunla cehalet, phe ve ekler karanlnda yol bulur, bunun iin Allah kitabn nur diye isimlendirdi, nk karanlklarda onunla yol bulunur. Allah Teala buyurdu ki: (Gerekten size bir nur, apak bir kitap geldi. Rzasn arayan Allah onunla kurtulu yoluna gtrr ve onlar iradesiyle karanlklardan aydnla karr, dosdoru yola iletti) (Maide: 5/15-16) Peygamber (s.a.v.) ilim tayclarn karanlklarda kendileriyle yol bulan yldzlara benzetti.2 Msnedde3 Enes Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet etti: Yeryznde alimlerin misali gkteki yldzlarn misali gibidir. Onlarla deniz ve karann karanlklarnda yol bulun, yldzlar snnce yol bulanlarn sapmas yakn olur yeryznde ilim kalmaya devam ettike insanlar hidayettedir ilmin kalmas onu tayanlarn kalmasyladr, onu tayanlar giderse kim onunla yaayacak. nsanlar sapkla der, Sahihaynde Abdullah bin Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti:Allah ilmi insanlarn gslerinden skmekle ortadan kaldrmaz, fakat alimleri ortadan kaldrmakla saldrr, alim kalmaynca, insanlar cahil reisler edinirler, (cahil reisler) soru sorulur, ilimsiz fetva verirler, saparlar ve saptrrlar.4 Peygamber (s.a.v.) bir gn ilmin kaldrln zikretti ve ona denildi ki: lim nasl gider, biz Kuran okuduk ve kadnlarmza ve ocuklarmza da okuttuk? Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki:
(1) Sahihtir, Ebu Davud ve ibniMace tahri etti, ibni Hibban dorulad (Tergib ve Terhib:1/93-94). (3) O matarul Verraktr, Ebu Nuaym Hilyede. (3/76) ve Taberi tefsirinde tahri etti: (27/57). (5) Muhammed: 47/17 (1) Maide: 15-16) ( bni Adiy Aliden benim ve peygamberlerin varisleridir) bu zayftr (Camiussair). (3) Ahmed Msnedde senedinde Rdin bin Sad bulunduundan dolay zayf bir isnatla tahri etti. (4) Sahihtir, Buhari, Mslim ve Tirmizi tari etti: (2654) (Camiulusul: 9/23 vesonras).

Bu Tevrat ve ncil yahudi ve hristiyanlarn yanndayd. Onlara ne faydas oldu? Ubade bin Samit bu hadisten sordu ve dedi ki: Eer istersen insanlardan ilk kaldrlacak ilmi sana haber veririm: Huudur1 Bunu Ubade unun iin syledi, nk ilim iki ksmdr: Birincisi: Meyvesi insann kalbinde olan ilimdir, bu korkmay, saygy, tazimi, sevgiyi, midi, dua ve tevekkl vb.yi gerektirecek Allahn isimlerini, sfatlarn ve fiillerini bilmektir. te bu faydal ilimdir, ibni Mesud dedi ki: Bir ksm topluluklar Kuran okuyorlar grtlarn gemiyor, fakat kalbe girer ve orada kkleirse faydaldr. Hasan dedi ki: lim ikidir: Dildeki ilimdir, bu hadiste olduu gibi Allahn Ademolu zerindeki deilidir: Kuran senin lehinde veya aleyhinde delildir2 ve kalbte olan ilimdi, ite bu faydal ilimdir.3 kinci ksm: Dildeki ilmidir, hadiste olduu gibi o Allahn Ademolu zerindeki delildir: Kuran senin lehine veya aleyhine delildir. limden ilk kaldrlacak ey: Faydal ilimdir, bu kalbe karp onu dzelten batn ilimdir, dil ilmi delil olarak alr, insanlar onu kmser, gerince ne onu tayanlar ne de bakalar amel eder, sonra tayclarnn gitmesiyle o da gider, ancak

mushaflarda Kuran kalr, manalarn, hududunu ve hkmlerini bilen kalmaz, sonra zaman geer tamamen mushaflarda da kalblerde de birey kalmaz, daha sonra kyamet kopar, Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Kyamet ancak insanlarn erlilerinin zerine kopar4 ve buyurdu ki: Yeryznde Allah Allah diyen bir kimse kaldka kyamet kopmaz,5 Hangi bir topluluk Allah evlerinden birinde toplanr, Allahn kitabn okurlar ve aralarnda onu ders yaparlarsa zerlerine huzur iner ve rahmet onlar kuatr, melekler sarar ve Allah onlar kendi katndakiler ierisinde zikreder bu mescidlerde oturup Kuran okuma ve onu ders yapmann mstehap olduuna delildir. Bu Kuran renilip retilmesi manasna yorumland zaman byledir, bunun mstehablnda ihtilaf yoktur, Buharinin sahihinde1 Osman (r.a.) Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Sizin en hayrlnz Kuran renen ve onu reteninizdir. Ebu Abdurrahman es-Slemi dedi ki: te beni bu oturduum yerde oturttu, Osman zamannda Kuran retmiti, ta Haccac bin Yusufa yetiti. Bundan daha genel bir manaya yorumlanrsa mescidlerde mutlak olarak Kuran ders yapmak buna girer. Peygamber (s.a.v.) bazen dinlenmek iin Kuran okunmasn emrediyordu, ibni Mesud iin emretti ve buyurdu ki:Ben onu kendimden bakasndan dinlemekten holanyorum.2 mer okuyana kendisi ve ashab iin okumasn emrediyor, dinliyorlard, bazan Ebu Musaya, bazan Ukbe bin Amire emredyordu. bni Abbasa: Amelin hangisi daha stndr? denildi, dedi ki: Allah zikretmektir hangi kavim Allahn evlerinden birinde otursa aralarnda Allahn kitabn ders yapsalar melekler kanatlaryla onlar glgeler, baka bir konumaya geinceye kadar bu halzereyken onlar Allahn misafiri olurlar merfu olarakta rivayet edilir mevkuf daha sahihtir. Yezid er-Rakkai Enesin yle dediini rivayet etti: Sabah namazn kldklar zaman halka halka oturuyorlard, Kuran okurlar ve farzlar, snnetleri reniyorlard, Allah zikrediyorlard. Atiyye Ebu Said el-Hudriden rivayet etti, o da Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Hangi kavim sabah namazn klar sonra namazgahlarnda oturup Allahn kitabn alp verenler ve onu ders yaparlarsaAllah kendilerine balama dileyecek melekler gnderir, ta ki baka bir konumaya dalncaya kadar (byle olur).
(1) Tirmizi tahri etti (2655) ve dedi ki: Hadis hasen gariptir. Hakim ve Zehebi dorulad bunu dier hadisle de destekliyor, Ahmed ve Nesainin sahih bir isnatla tahri etti Avf bin Malik hadisi,Ahmed ibniMacenin tahri edip Hakimin dorulad Ziyad bin Lebidin hadisi Taberaninin Kebirde gzel bir isnatla tahri ettii Ebudderda hadisi bunlardandr lafz udur:Bu mmetten ilk kaldrlacak ey huudur, hatta huulu gremezsin. Taberaninin eddad bin Evsten u lafzla tahri ettii hadiste ondandr: nsanlardan ilk kaldrlacak eyhuudur. Bu mtabaatiyle makbuldr (Mecmauz Zevaid: 2/136). (2) Geen Ebu Malik el-Eari hadisinde variddir, yirmi nc hadistir. (3) Hasandan mrsel olarak, ibni Ebi eybe ve ibni Abdilber: Camiu beyanil ilmde tahri etti (4) Hadis sahihtir Mslim Abdullah bin Mesuddan bu lafzla ve Abdullah bin Amrdan u lafzla tahri etti: Kyamet ancak yaratklarn erlileri zerine kopar. (Camiulusul: 11/85). (Sahihtir. Enes binMalikten Mslim ve Tirmizi: (2208) tahri etti. (Camiulusul: 9/381-382, 11/81). (1) Sahihtir, Aliden Buhari ve Tirmizi: (2909) Osmandan Ahmed Ebu Davud, Tirmizi ve ibni Mace tahri etti (Camiussar). (2) Sahihtir. BuhariMslim Ebu Davud, Tirmizi (3028) ve ibni Hibban sahihinde tahri etti: (Muhtasaru Mslim: 2119).

Bu sabah namazndan sonra Kuran ders etmek iin toplanmann mstehablna delildir, fakat Atiyye zayftr. Harb el-Kirmani Evzaiye isnadla rivayet etti ki: O sabah namazndan sonra dersten soruldu, dedi ki:Buna Atiyyeolu Hasan haber verdi ki, bunu Dimek mescidinde ilk karan Hiam bin smail el-Mahzumidir Abdulmalik binMervann halifeli zamannda kard, inananlarda benimsedi. Said bin Abdulaziz ve brahim bin Sleymana isnatla rivayet etti ki: O ikisi Beyrutta sabah namazndan sonra Kuran ders yapyorlard, Evzaide bir deiiklik yapmad. Harb zikretti ki: O Dimek, Hms, Mekke, Basra ehlini sabah namazndan sonra kraat iin toplandklarn grd, fakat am ehli Kuran topluca bir sureden yksek sesle okuyorlar, Basra ve Mekke ehli toplanyorlar, onlardan biri on ayet okuyor, insanlar susuyorlar, sonra dieri on ayet okuyor, ta bitene kadar byle oluyor. Harb dedi ki: Btn bunlar gzeldir. Malik am ehline kar itraz etti. Zeyd bin Ubeyd ed-Dimeki dedi ki: Bana Malik bin Enes dedi ki: Bana sizin halkalar eklinde oturup okuduunuz haberi ulat, ashabmzn yapt eyi ona haber verdim. Malik dedi ki: Bizim yanmzda muhacir ve Ensar var biz bunu bilmiyoruz dedi ki:Dedim ki: Bu Tariftir dedi ki: Tarif okuyan bir adamdr ve etrafnda insanlar toplanyor dedim ki: Bu bizim grmzden bakadr. Ebu Musab shak bin Muhammed el-Feravi dedi ki: Enes bin Malikin yle dediini iittik:Sabah namazndan sonra Kuran kraat iin toplanmak bidattr, Rasulullah (s.a.v.) ashab ve onlardan sonraki alimler bu hal zere deildi, onlar namaz klnca herkes kendi kendine okuyordu ve Allah zikrediyordu, sonra birbirlerine konumadan ayrlyorlard, nk Allahn zikriyle megul oluyorlard, btn bunlar sonradan karlmadr.

bni Vehb dedi ki: Maliki yle derken iittik:Mescidde kraat nceki insanlarn ii deildi. Mescidde ilk bunu karan Haccac bin Yusuftur, Malik dedi ki:Ben mescidde mushaftan bu okumay kerih gryorum, btn bunlar Ebu Bekir Nisaburi Malikin menaknda rivayet etti. S:194 ounluk Kuran ders yapmak iin toplanmann mstehablna, ikir iin toplanmannmstehablna iaret eden hadislerlerle delil getirdiler, Kuran zikrin en faziletlisidir. Sahihaynde Ebu Hureyre peygmaber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Yollar dolap zikir ehlini arayan Allahn melekleri vardr, Allah zikreden bir topluluk bulurlarsa, hacetinize geliniz derler, dnya semasna kadar onlar kanatlaryla kuatrlar -onlardan daha iyi bildii halde-Rableri onlara sorar: Kullarm ne diyor? Dedi ki:Derler ki: Seni tesbih ediyorlar, sana tekbir, hamd ediyorlar ve seni tazim ediyorlar buyurur ki: Beni grmler mi? Derler ki: Hayr vallahi seni grmemiler buyurur ki: Eer onu grselerdi nasl (olurdu)? Derler ki: Eer onu grm olsalard ona kar daha iddetli hrsl olurlard, onu daha iddetli talep ederlerdi, ona daha fazla mrabet ederlerdi buyurdu ki: Onlar neyden snyorlar? derler ki: Cehennemden dedi ki: Buyurur ki: Onu grmler mi? Derler ki: Hayr vallahi ya Rab onu grmemiler buyurur ki: Eer grselerdi nasl (olurdu)? Derler ki: Eer onu grselerdi ondan daha iddetli kaarlar ve ondan daha fazla korkarlard, Allah Teala buyurur ki: Sizi ahid tutuyorum ben onlar baladm, meleklerden bir melek der ki: lerinde filan onlardan deildi, ancak o ihtiyac iin gelmiti buyurur ki: Onlar clesadr onlar iinde kimse aki (cehennem ehli, talihsiz) olmaz.1 Mslimin Sahihinde2 Muaviyeden: Rasulullah (s.a.v.) ashabndan bir halkaya geldi ve buyurdu ki: Sizi oturtan nedir dediler ki: Oturduk Allah zikrediyoruz, Ona hamdediyoruz, nk O bizi slamla hidayet etti ve onunla bize ihsanda bulundu, buyurdu ki: Allah adna sizi ancak bu ey mi oturttu? dediler ki: Allah iin bizi oturtan ancak budur buyurdu ki: Ben sizi itham ettiimden dolay size yemin ettirmedim, fakat bana Cebrail geldi bana Allahn sizinle meleklere vndn haber verdi. Hakim Muaviyeden yle dediini tahric etti:3 Bir gn Peygamber (s.a.v.)le beraberdim, mescide girdi, mescidde oturan bir topluluk grd, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Sizi oturtan nedir? dediler ki: Farz namaz kldk. Sonra oturduk Allahn Kitab ve Peygamberin snnetini mzakere ediyoruz. Rasullah (s.a.v.) buyurdu ki: Allah bir eyi zikrederse onu zikri byk olur. Bu manada eitli hadisler vardr, Allahn evinde oturup Allahn kitabn ders yapanlarn mkafatn drt ey olduunu haber verdi, birincisi: zerlerine huzur iner.
(1) Sahihtir. Buhari, Mslim, Ahmed, Tirmizi: (3595) tahric etti. (Camiul usul: 5/237, Terib ve Terhib: 2/401-402). (2) Sahihtir, Mslim, Ahmed Tirmizi: (3376) ve Nesai tahric etti. (Terib ve Terhib: 2/403). (3) Hakim Mstedrekte tahric etti ve Buhari ve Mslimin art zere dorulad).

Sahihaynde Bera bin Azibten yle dedii rivayet edildi: Bir adam Kehf suresini okuyordu, yannda da at vard, onu bir bulut sard, dnp yaklamaya balad, at ondan rkmeye balad, sabahlaynca Peygamber (s.a.v.)e geldi ve ona bunu zikretti, buyurdu ki: O sekinedir, Kuran iin indi1 Yine o ikisinde Ebu Saidden rivayet edildi: seyd bin Hudayr deve balad yerde okurken at dolat, sonra bir daha yine okudu yine dolat, seyd dedi ki: Yahyay inemesinden korktum, olunu kastediyor. Dedi ki: Ona kalktm bamn zerinde glge gibi iinde lambalar gibi eyler var, ge kt sonra onu gremedim dedi ki: Sabahleyin Peygamber (s.a.v.)e gitti ve bunu ona zikretti buyurdu ki: Bunlar meleklerdi seni dinliyorlard, eer okusaydn insanlar grrd onlardan gizlenmezdi. Lafz Mslimindir.2 bnil Mbarek Yahya bin Eyyubden, o da Ubeydullah bin Zahrdan, o da Sad bin Mesuddan rivayet etti: Peygamber (s.a.v.) bir meclisteydi, gzn semaya kaldrd, sonra gzn aa yukar etti sonra kaldrd, Rasulullah (s.a.v.) bundan soruldu ve buyurdu ki: u kavim Allah zikrediyorlard -nndeki meclisi kastediyor- zerlerine sekine indi kubbe gibi melekler onu tayordu, onlara yaklanca onlardan bir adam bir batl ey konutu, onlardan kaldrld bu mrseldir.

kincisi: Rahmetin kaplamasdr, Allah Teala buyurduki: (Allahn rahmeti ihsan sahiblerine yakndr) (Araf: 7/56) S:196 Hakim Selmandan tahric etti.1 Allah zikreden bir topluluun iindeydi, onlara Rasulullah (s.a.v.) urad ve buyurdu ki: Siz ne sylyordunuz, ben zerinize inen bir rahmet grdm ve onda bize ortak olmak istedim Bezzar2 Enesten tahric etti, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Allahn gezici melekleri vardr, zikir halkalarn isterler, onlara gelince onlar kuatrlar, sonra klavuzlarn Rabbul zzete gnderirler ve derler ki: Rabbimiz nimetlerini tazim eden kullarndan bir kullarn zerine geldik ve onlar senin kitabn okuyorlar, Peygamberine salat ediyorlar, dnyalar ve ahiretler iin senden istekte bulunuyorlar Allah Teala buyurdu ki: Onlar benim rahmetimle kuatn derler ki: Rabbimiz onlar iin ok hatal filan vardr, ancak onlarla yanyana olmutur Allah Teala buyurdu ki: Onlar rahmetimle kuatn. ncs: Melekler onlar kuatr, bu zikrettiimiz hadislerde zikr olunmutur ve geen Ebu Hureyrenin u hadisinde zikr olundu: Onlar kanatlaryla dnya semasna kadar kuatrlar. mam Ahmedin rivayetinde de:3 Bazs bazsnn stne ykselir, ta ara ulancaya kadar. Halid bin Madan hadisi ref ederek dedi ki: Allahn havada sema ve yeryz arasnda yzen melekleri vardr, zikir ararlar, Allah zikreden bir kavim iitince derler ki: Allah sizi azklandrsn, yava olun kanatlarn etraflarna yayarlar ta onlardan herbiri ara kncaya kadar bunu Hallal snnet kitabnda tahric etti.4 Drdncs: Allah onlar kendi katndakilere zikreden. Sahihayne Ebu Hureyre Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: allah buyurur ki: Ben kulumun bana zannnn yanndaym (kulum beni nasl dnrse ona yle muamele ederim) beni zikredince onunla beraberim, beni kendi nefsinde zikrederse, bende onu kendi nefsimde zikrederim, eer o beni bir topluluk iinde zikrederse, bende onu onlardan daha hayrl bir topluluk iinde zikrederim.5 (1)Sahihtir, Buhrai, Mslim ve Tirmizi tahric etti. (Camiul usul: 9/380). (2) Buhari seyd bin Hudayr (r.a.)den, Mslim Ebu Saidi Hudriden, Humeydi Efrad Mslimde Msned Ebi Saidi Hudriden irad etti, ondan nceki hadisi Efrad, Buhharinin msnedi seyd bin Hudayrden irad etti. (Camiul usul: 9/37838).
(1)Hakim Mstedrekinde tahric etti ve dorulad, Zehebi ikrar etti. (2) Ebu Nuaym Hilyede: (6/268) Bezzar Zaide bin Ebirrakkad tarikinden tahric etti, o da Ziyad en-Nmeyriden rivayet etti, Heysemi dedi ki: (Mecma: 10/77) kisi de zayf olduu halde gvenilir grld, buna gre isnad gzeldir. (3) Msnedde: 2/358. (4) Hadis mrseldir. (5) Sahihtir, Buhari, Mslim, Tirmizi: (3598), Nesai ve ibni Mace tahric etti. (Terib ve Terhib: 2/393-394).

Bu drt zellikler btn Allahn zikri iin toplananlar iindir, Mslimin Sahihinde Ebu Hureyre ve Ebu Saidi Hudrinin Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet ttii gibi: Allah zikir ehli iin drt ey vardr:Onlar zerine huzur iner, rahmet kuatr, melekler kuatr, Rab kendi katndakiler iinde onlar zikreder.1 Allah Teala buyurdu ki:(Beni zikrediniz bende sizi zikredeyim) (Bakara: 2/152) Allahn kulu zikretmesi yce topluluk iinde melekler arasnda onu vmesi ve onunla vnmesidir. Rabi bin Enes3 dedi ki: Allah kendini zikredeni zikredicidir, krn artrcdr, kendine kfredeni de azaplandrcdr. Allah Teala buyurdu ki:(Ey inananlar!Allah oka zikredin ve onu sabah akam tesbih edin. Sizi karanlklardan aydnla karmak iin zerinize rahmetini gnderen Odur. Melekleri de size istifar eder.)(Ahzab: 33/41-43) Allahn kula salat:Onu melekleri arasnda vmesi ve zikriyle hretlendirmesidir, Ebul Aliyenin dedii gibi, Buhari bunu Sahihinde5 zikretti. Bir adam Ebu mameye dedi ki: Ryada grdm ki sanki melekler sana salat ediyor, bu senin her giriinde, her knda her kalknda ve her oturuunda byleydi, Ebu mame dedi ki:Eer siz de isterseniz melekler size de salat eder, sonra u ayeti okudu:(Ey inananlar!Allah oka zikredin ve sabah akam tesbih edin. Sizi karanlklardan aydnla karmak iin zerinize rahmetini gnderen Odur. Melekleri de size istifar eder)6 bunu Hakim tahric etti. Kimi ameli yavalatmsa, nesebi ona hz vermez. Manas: Amel kulu ahiret derecelerine ulatrr, Allah Teala buyurdu ki: (Herkesin yaptklar ilere gr dereceleri vardr.) (Enam: 6/132) Kimin ameli Allah katndaki yksek menzillere kma hususunda kendisini yavalatmsa S: 198 soyu ona hz vermez ve bu derecelere ulatrmaz, nk Allah mkafat amellere tertip etti, soylara deil, Allah Teala buyurdu ki: (Sura flendii zaman artk aralarnda akrabalk balar kalmamtr; birbirlerinde arayp sormazlar)(Mminun: 23/101) Allah Teala amellerle mafiretine ve rahmetine komay emretti: (Rabbnzn bana ve takva sahibleri iin hazrlanm olup genilii gkler ve yer kadar olan cennete koun. O takva sahibleri ki, bollukta da darlkta da Allah iin harcarlar; fkelerini yutarlar ve insanlar affederler. Allah da gzel davranta bulunanlar sever)(Ali mran: 3/133-134) ve buyurdu ki: (Rablerine olan saygdan dolay ktlkten saknanlar; Rablerinin ayetlerine inananlar; Rablerine ortak tanmayanlar; ve Rablerine dnecekleri iin yapmakta olduklar ileri kalbleri arparak yapanlar; ite onlar, iyiliklere kouurlar ve iyilik iin yarrlar) (Mminun: 23/57-61) bni Mesud dedi ki:Allah srat emreder cehennem zerine kurulur, insanlar amellerince zmre zmre geerler, vnceleri imek parlts gibi, sonra rzgar

gibi sonra yamur gibi, sonra hayvanlarn gemesi gibi, hatta adam koarak gider, sonra yryerek, hatta sonuncular karn zerine srnerek gider ve: Ya Rab beni niye yavalattn der, (Allah) buyurur ki: Ben seni yavalatmadm ancak seni amelin yavalatt.4 Sahihaynde Ebu Hureyreden rivayet edildi:Rasulullah (s.a.v.) kendisine:(Yakn akrabalarn uyar)(uara: 26/214) ayeti inince buyurdu ki: Ey Kurey topluluu, nefislerinizi Allahdan satn alnz, ben Allaha kar size bir fayda veremem, ey Abdulmuttalib olu Abbas Allahdan gelen eye kar sana bir fayda veremem, ey Muhammed kz Fatma benden istediini iste sana Allahdan gelen bir eye kar fayda veremem.6
(1) bni Ebiddnya Ebu Hureyre ve Ebu Saidden tahric etti (Drrl mensur: 1/276)Mslim lafz udur: Hibir kavim oturup Allah zikretmiyor ki, onlar melekler kuatmasn, rahmet kaplamasn, zerlerine sekine inmesin ve Allh onlar kendi katndakilere zikretmesin. (3) Benzerini ibnil Mnzir, Abd bin Humeyd ve ibni Ebi Hatim Katadeden tahric etti, Drrl mensur da geldii gibi. (5) Buhari tefsirde: (290) zikretti. Allah ve melekleri peygambere salat eder babnda: (6/217)Buhari Ebul Aliyeden hikaye etti, Ebu Cafer er-Razi Rabi bin Enesden o da EbulAliyeden rivayet etti: (ibni Kesir tefsiri: 3/495). (6) Hakim mstedrekte tahric etti, Mslimin art zere dorulad, Zehbi ikrar etti, Beyhaki Hakim tarikiyle Delailnnbvve de tahric etti. (4) Merffu ve ibni Mesuda mevkuf olarak rivayet edildi, Taberani gzel bir isnatla tahric etti. (Terib ve Terhib: 4/425 ve sonras.) (6)Ahmed, Abd bin Humeyd, Buhari, Mslim, Tirmizi, Taberi, ibnil Mnzir, ibni Ebi Hatim, ibni Mirdeveyh, Beyhaki Ebu Hureyreden tahric etti. (Drrl mensur: 5/179).

Sahihaynin tahric ettii bir rivayette: Sizden benim velilerim takvallardr, insanlar bana amellerle gelmezler, bana boyunlarnzda tadnz dnyayla gelirsiniz, dersiniz ki:Ya Muhammed, Ya Muhammed, ben de:Ben tebli ettim, derim.1 bni Ebiddnya Ebu Hureyreden Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu tahric etti:Kyamet gn benim velilerim takvallardr, her ne kadar bir soy dierinkinden daha yakn olsa da (byledir), insanlar amellerle gelirler, siz boynunuzda tadnz dnyayla gelirsiniz, Ya Muhammed, ya Muhammed, dersiniz, bu ekilde mi bu ekilde mi? derim.2 Bezzar3 Rifaa bin Rafiden tahric etti, Peygamber (s.a.v.)mere dedi ki: Bana kavmini topla -Kureyi kastediyor- onlar toplad, buyurdu ki:Sizden benim velilerim (dostlarm) mttakilerdir eer siz bunlardan iseniz ne ala, yoksa baknz, insanlar kyamet gn amellerle gelir, siz de arlklarla gelirsiniz ve sizden yz evrilir bunu Hakim muhtasar olarak tahric etti ve dorulad. Msnedde Muazdan rivayet edildi:Peygamber (s.a.v.) onu Yemene gnderdii zaman kendisiyle birlikte kt ve tavsiye etti, sonra dnd ve yzyle Medineye yneldi ve buyurdu ki:Bana en (dostlua) layk olanlar mttakilerdir, kim olurlarsa ve nerede olurlarsa olsunlar.4 Bunu Taberani de tahric etti ve unu ekledi: Benim u ehli beytim bana kar insanlarn en lay olarak kendilerini gryorlar, yle deildir, benim velilerim sizden mttakilerdir, kim olurlarsa, nerede olurlarsa (byledir). Btn bunlara Sahihayndeki Amr bin As hadisi ahiddir, o Peygamber (s.a.v.)i yle buyururken iitti: Filan oullarnn ehli benim dostlarm deildir, ancak benim dostum Allah ve mminlerin salihleridir.5 dostluunun soyla olmadna iaret ediyor, S:200 ancak iman ve salih amelle dostuluuna ulalacana iaret ediyor, kimin iman ve ameli daha mkemmelse o ona daha fazla dosttur, ister soyca yakn isterki olmasn, bu manada biri der ki: mrne yemin olsun insan ancak dini iledir nesebe gvenerek takvay teketme slam Selman Farisiyi ykseltti irk soylu1 Ebu Lehebi alaltt.
(1)Taberani Muazdan tahric etti, Heyseminin Mecmada dedii gibi isnad gzeldir: (10/231-2312)Kenzul ummal: 3/5659-5660). (2) snad gzeldir, Buhari Edebl Mfredde: (897) ibni Ebi Asm Snnette tahric etti. (3) Buhari Ebebl Mfredde (75) Bezzar Taberani Kebirde tahric etti, Hakim ve Zehebi dorulad. (4) Ahmed, TAberani Kebirde tahric etti, sahihtir, ibni Hibban dorulad. (5) Buhrai ve Mslim tahric etti. (1)Bir nshada da: aki eklindedir.

OTUZYED NC HAD S yilikler ve Ktlkler bni Abbas (r.a.)dan, o da Rasulullah (s.a.v.)den Rabbi tebareke ve tealadan rivayetinde buyurdu ki: Allah muhakkak iyilikleri ve ktlkleri yazd, sonra bunu aklad, kim bir iyilie azmetse ve onu yapmasa, Allah onu kendi katnda tam bir iyilik olarak yazar, ona azmedipte yapsa, Allah onu katnda on haseneden yediyze, daha fazla katlara kadar yazar, eer bir ktle niyetlense ve onu yapmasa Allah onu keni katnda tam bir iyilik olarak yazar, eer ona niyet etse ve onu yapsa Allah onu bir tek ktlk yazar.Bunu Buhari ve Mslim rivayet etti.1

Bu hadisi Ebu Osman rivayetinden tahric ettiler, dedi ki: Bize Ebu Reca Utaridi ibni Abbastan rivayetle anlatt. Mslimin bir rivayetinde hadisin sonunda u fazlalk vardr: Veya onu siler, Allaha kar ancak helak olan helak olur bu manada ok hadis vardr. Sahihayn Ebu Hureyreden Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu tahric etti: Allah buyuruyor ki:Kulum bir ktlk yapmak istedii zaman, onu ileyinceye kadar onu yazmaynz, eer onu ilerse ona aynsn yaznz, benim rzam iin onu terkederse onun iin ona bir iyilik yazn, eer bir iyilik yapmak isterde onu yapmazsa onun iin bir iyilik yazn, eer onu yaparsa onunu iin ona on iyilikten yediyz kata kadar iyilik yazn.Bu lafz Buharinindir.2 S: 202 Mslimin rivaytinde1 Allah Teala byurdu ki: Kulum bir iyilik yapmay (nefsine) bahsederse, ben onu yapmamsa bir iyilik olarak yazarm, onu yapnca ben onu on misliyle yazarm, bir ktlk yapmay (nefsine) bahsederse onu yapmamsa ben onu balarm, eer onu yaparsa ona mislini (aynsn) yazarm. Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Melekler dedi ki: Rab(bimiz) u senin kulun bir ktlk yapmak istiyor- ve o onu gryorbuyurur ki: Onu gzetleyiniz eer onu yaparsa ona aynsn yaznz, eer onu terkederse onun iin ona bir iyilik yazn onu ancak benim iin terketti. Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Sizden biri slamn gzelletirirse yapt her iyilik on mislinden yediyz misline kadar yazlr ve yapt her ktlk Allaha kavuuncaya kadar aynyla yazlr. Sahihaynde Ebu Hureyreden rivayet edildi, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Ademolunun her ameli katlanr, iyilik on mislinden yediyz misline kadardr, Allah Teala buyurdu ki:Ancak oru hari o benim iindir, onun mkafatn ben veririm, ehvetini, yemesini ve imesini benim iin terkediyor.Mslimin bir rivayetinde u szden sonra: Yediyz misline kadar u cmle vardr: Allahn dilediine kadar.2 Mslimin Sahihinde Ebu Zerden rivayetle, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Allah buyuruyor ki:Kim bir iyilik yaparsa onun iin on misli vardr veya (daha da) artrrm, kim bir ktlk yaparsa onun cezas aynsdr veya balarm.3 Yine onda Enesten Peygmaber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edildi: Kim bir iyilie niyetlense ve onu yapmasa onun iin bir iyilik yazlr, eer onu yaparsa onun iin on yazlr, kim bir ktle niyetlense ve onu yapmasa ona bir ey yazlmaz, eer onu yaparsa ona bir tek ktlk yazlr.4
(1)Sahihtir, Buhari, Mslim, Ahmed ibni Abbastan tahric etti. (Camiul usul: 19/348 ve sonras). (2) Buhari, Mslim ve Tirmizi tahric etti. (Camiul usul: 10/347). (1)Camiul usul: 10/348). (2)Sahihtir, Malik Muvattada, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi Nesai ve ibni Mace tahric etti. (Camiul usul: 10/276). (3) Mslim, Ahmed ve Beavi tahric etti. (4) Mslim isra hadisinde tahric etti. (Camiul usul: 10/348, 12/54). Hafz Ebu Yala el-Musuli Enesten u lafzla tahric etti: Kim bir iyilie niyetlenirse... ( bni Kesir tefsiri: 2/196).

Msnedde Hureym bin Fatikten rivayet edildi, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Kim bir iyilie niyetlense ve onu yapmasa ve Allahn onu kalbine hissettirdiini bilirse ve ona hrs gsterirse onun iin bir iyilik yazlr, kim bir iyilik yaparsa ona on misliyle yazlr, kim Allah yolunda bir nafaka infak etse onun iin yediyz kat vardr.1 bu manada ok hadis vardr. Bu naslar iyilikler ve ktlklerin, iyilik ve ktle niyet etmenin yazlmasn ierdi, bu drt eittir: Birinci eit: yilikleri yapmak, iyilik on mislinden yediyz ve daha fazla misline kadar katlanr, iyiliklerin on misline katlanmas her iyilik iindir, buna Allahn u ayeti de delildir: (Kim bir hasene ile gelirse ona on misli vardr) (Enam: 6/160) On mislinden daha fazla Allahn diledii kimseye artrlmas ise ona u ayet delildir: (Allah yolunda mallarn harcayanlarn rnei, yedi baak bitiren bir dane gibidir ki, her baakta yz tane vardr. Allah dilediine kat kat fazlasn verir. Allahn ltfu genitir. O her eyi bilendir) (Bakara: 2/261) Bu ayet Allah yolunda infakn yediyz misli katlanacana delildir. Mslimin Sahihinde4 Ebu Mesud el-Bedri dedi ki: Bir adam dizginlenmi bir deveyle geldi ve dedi kyamet gn yediyz deve vardr. Msnedde5 nazarl bir isnatla Ebu Ubeyde bin Cerrah, Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Kim Allah yolunda fazla nafakasn infak etse, yediyzdr, kim kendi nefsine, ehline ve iyaline infak etse veya hasta ziyaret etse veya bir eziyeti kaldrsa, iyilik on misliyledir. Ebu Davud Sehl bin Muazdan tahric etti, o da babasndan, o da Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti:S: 204 Namaz, oru ve zikir Allah yolunda nafaka zerinde yediyz kat arrlr.1 bni Ebi Hatim2 Hasana isnatla rivayet etti, o da mran bin Husayndan Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Kim Allah yolunda bir nafaka gnderse ve evinde otursa onun iin her bir dirheme yediyz dirhem vardr, kim nefsiyle Allah yolunda savasa onun iin her bir dirheme yediyz bin dirhem vardr sonra u ayeti okudu: (Allah diledii kimse iin kat kat verir) (Bakara: 2/261) bni Hibban Sahihinde4 sa bin Mseyyebten tahric etti, o da Nafiden, o da ibni merden yle dedini rivayet etti: u ayet inince: (Allah yolunda mallarn harcayanlarn rnei, yedi baak bitiren bir dane gibidir) (Bakara: 2/261) Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:Rabbm mmetime artr, Allah Teala (unu) inzal etti: (Verdiinin kat kat fazlasn kendisine demesi iin Allaha gzel bir bor (isteyene faizsiz dn) verecek yok mu?) (Bakara: 2/245) buyurdu ki:Rabbim mmetime artr, bunun zerine Allah Teala (unu) inzal etti: (Sabredenlere ecirleri hesabsz verilir) (Zmer: 39/10) mam Ahmed Ali bin Zeyd bin

Cdandan tahric etti, o da Ebu Osman en Nehdiden, o da Ebu Hureyreden, o da Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Allah iyilii iki milyon iyilik olarak katlar sonra Ebu Hureyre u ayeti okudu: ( yilik olursa onu katlar, kendindende byk mkafat verir.)(Nisa: 4/40) Ve dedi ki: Allah byk bir ecir dedii zaman onun mitarn kim takdir edecek? ve Ebu Hureyreden mevkuf olarak rivayet edildi.9
(1) Ahmed Msnedinde tahric etti, ibni Hibban dorulad. (4) Mslim, Ahmed ve Nesai Ebu Mesud el-Bedriden tahric etti. (Camiul usul: 10/301). (5) Ahmed Msnedde, Ebu Yala, Bezzar, Buhari tarihinde ve Hakim tahric etti ve Heysemi Mecmada: (2/300) dedi ki: Senedinde Yesar bin Yusuf var, ona gvenilir diyeni de yaralayan da grmedim, geri kalan adamlar gvenilirdir. Ondan ilk yary u destekliyor:Ahmed, Tirmizi, Nebai ve Hakimin Hureym bin Fatikten u lafzla tahric ettii hadis destekliyor:Kim Allah yolunda infak ederse ona yediyz kat yazlr.(Camiussair). (1)Ebu Davud, Beyhaki tahric etti, Hakim ve Zehebi dorulad. (Camiul usul: 10/332). (2) bni Ebi Hatim ve ibni Mace Halil bin Abrullah tarikiyle tahric etti o bilinmiyor, o da mran ve bakasndan rivayet etti, ibni Kesir tefsirinde dedi ki:Bu hadis garibtir: (1/317). (4) bni Hibban sahihinde ibnil Mnzir, ibni Ebi Hatim, ibni Mirdeveyh, Beyheki uabta ibni merden tahric etti. (Drrl Mensur: 1/155). (9) Ahmed Ebu Hureyreden Ali bin Zeyd tarikiyle tahric etti, ibni Kesir tefsirinde dedi: (1/498):bu hadis garibtir, Ali bin Zeyd bin Cdan da mnkerler vardr, yine Ahmed Ebu Osman en-Nehdiden o da Ebu Hureyreden: yilik bir milyon iyilik olarak katlanr, dedi ki:Bundan seni artan nedir, vallahi Peygamber (s.a.v.)i iittim buyuruyor ki:Allah iyilii iki milyon iyilik olarak katlar lafzyla rivayet etti, yine ibni Ebi Hatim baka bir vecihle baka bir tarikle buna yakn bir lafzla rivayet etti.

Tirmizi ibni merden merfu olarak tahric etti ki: Kim pazara girer ve: La ilahe illallahu vahdehu la erike leh, lehul mlk velehl hamd yuhyi ve ymit ve hve hayyun la yemut biyedihil hayr ve hve ala klli eyin kadir derse, Allah ona bin bin (milyon) iyilik yazar, ondan milyon ktlk siler onu milyon derece ykseltir.1 Temimi Dariden merfu olarak rivayet edildi ki: Kim on kere derse ki:Ehed en la ilahe illallahu vahdehu la erike leh, ilahen vahiden ehaden sameden, lem yettehiz sahibeten vela veleden ve lem yekn lehu kfven ehad, Allah ona krk milyon iyilik yazar2 her iki isnatta da zayflk vardr. Taberani zayf bir isnatla ibni merden merfu olarak tahric etti ki:Kim:Sbhanellah, derse Allah ona yz yirmidrt bin iyilik yazar. Ebu Hureyre hadisinde:Ancak oru hari, o benim iindir, onun mkafatn ben vereceim.4 orucun sevabnn miktarn Alalhtan baka kimsenin bilmediine delildir, nk o sabr eitlerinin en stndr ve (Sabredenlere ecirleri hesabsz verilir.) (Zmer: 39/10) Bu mana seleften bir guruptan rivayet edildi, Kab ve bakas bunlardandr... Malayani eyleri terketmesi kiinin slamnn gzelliindendir hadisinin erhinde daha nce, iyiliklerin on kattan daha fazla katlanmas islamn gzelliine gredir olduu gemiti, bu aka Ebu Hureyre ve bakasnn hadisinde aka gelmitir, ihlasn mkemmelliine, amelin kendisinin stnlne gre, S: 206 ona duyulan ihtiyaca gre olur. bni mer hadisinde (Kim bir hasene ile gelirse onun iin on misli vardr)(Enam: 6/160) bedeviler hakknda indi ve: ( yilik olursa katlar, kendinden de byk bir mkafat verir)(Nisa: 4/40) muhacirler hakknda indiini zikrettik.3 kinci eit:Ktlk katlanmakszn aynyla yazlr, Allah Teala buyurdu ki:(Kim de ktlkle gelirse o sadece getirdiinin dengiyle cezalandrlr. Onlar hakszla uraltlmazlar.)(Enam: 6/160) Ona bir ktlk yazlr katlanmadna iarettir, baka bir hadiste tahric edildii gibi, fakat ktlk bazan zaman ve mekann erefinden dolay byr, Allah Teala buyurdu ki: (Gkleri ve yeri yaratt gnde Allahn yazsna gre Allah katndaki aylarn says on iki olup, bunlardan drd haram aylarndr. te bu doru hesaptr. O aylar iinde (Allahn koyduu yasa ineyerek) kendinize zulmetmeyin)(Tevbe: 9/36) Ali bin Ebi Talha ibni Abbastan bu ayeti kerime hakknda yle dediini rivayet etti: (O aylar iinde kendinize zulmetmeyin) hepsinde, sonra bunlardan drdn zel kld ve onlar haram kld ve onlarn haramln byk kld onlar iinde gnah daha byk kld, salih amelin ecri de daha byktr.6 Katade bu ayet hakknda dedi ki:Zulm her zaman yasaksa da, biliniz ki dierleri haricinde drt ay ierisinde hata daha byktr, Allah o drt aylarn durumunu diledii gibi bytt.7 Merfu iki hadiste ktlklerin ramazanda katlanaca rivayet edildi, fakat ikisinin de isnad sahih deildir. Allah Teala buyurdu ki: (Hac bilinen aylardr. Kim o aylarda hacca niyet ederse, hac esnasnda kadna yaklamak, gnah ysaylan davranlara ynelmek, kavga etmek yoktur)(Bakara: 2/197)
(1) Tirmizi: (3424-3425) ibni Mace, Darimi, Hakim ve Taberani Dua da tahirc etti. (2)Tirmizi: (3469) tahric etti ve deddi ki: Bu hadis garibtir, ancak bu cevihlen biliyoruz. Halil bin Mrre hadis ashab yannda kuvvetli deildir. Muhammed bin smail dedi ki:Hadisi mnkerdir. (3)Taberani Kebirde tahric etti Heysemi Mecmada: (10/87) dedi ki:Senedinde Nasr bin Ubeyd var onu bilmiyorum, geri kalan adamlar gvenilir grld Terib ve Terhib: 2/421). (6) Geen on ikinci hadistir. (3) Said bin Mansur, Taberi, ibnil Mnzir, ibni Ebi Hatim, Taberinin ibni merden tahric etti. (Drrl Mensur: 2/290). (6) bnil Mnzir ibni Ebi Hatim, Beyhaki uabte ibni Abbas (r.a.)dan tahric etti. (Drrl Mensur: 2/424-425).

(7) bnil Mnzir, ibni Ebi Hatim, Ebu eyh Katadeden tahric etti (Drrl Mensur: 2/245).

bni mer dedi ki: Fasklk: Av veya bakasndan dolay Allaha isyanlardan biridir.2 Ondan yle dedii rivayet edildi:Fasklk:Haremde Allaha asi olmaktr.3 Allah Teala buyurdu ki: (Kim orada (byle) zulm ile haktan sapmak isterse ona ac azaptan tattrrz.) (Hac:22/25) Sahabeden bir topluluk haramda iskandan saknyorlard, orada gnah ilemekten korkmuyorlard, ibni Abbas, Abdullah bin Amr bin As, yine mer bin Abdulaziz bunlardandr. Abdullah bin Amr bin As diyor ki: Orada hata daha byktr.5 mer bin Hattabtan yle dedii rivayet edildi:Mekke dnda yetmi hata yapmam Mekkede bir hata yapmamdan daha hotur. Mcahid dedi ki: yiliklerin kat kat olduu gibi Mekkede ktlklerde katlanr.6 bni Creyc dedi ki: Bana Mekkede hatann yz hata, iyilik buna benzer olduu haberi ulat. shak bin Mansur dedi ki: Ahmede ktlklerin birden fazla yazldna dair hadisten bir ey sordum, dedi ki:Hayr, ancak beldenin byklnden dolay Mekke hari byle birey iitmedik, eer adam Adende aka niyetlense (yine gnah yazlmaz.) shak bin Raheveyh Ahmedin dedii gibi dedi, sz udur: Eer bir Adam Adende akca niyet etse. Bu ibni Mesudun szndendir, ina Allah sonra zikredeceiz7 ktlkler bazan ileyenin erefinden ve Allah marifetinin kuvvetinden dolay da katlanr, nk sultana sergisi zerinde asi olann crm (suu) uzak olannkinden daha byktr. Bunun iin Allah kullarnn sekinine cezalarn katlanmasyla tehdid etti, her ne kadar onlardan korusa bile, S:208 bunu onlara fazln ve o eylerden koruduunu aklamak iin byle yapyor, Allah Teala buyrdu ki:(Eer seni sebatkar klmasaydk, gerekten neredeyse onlara birazck meyledecektin. O zaman, hi phesiz sana hayatn ve lmn skntlarn kat kat tattrrdk)( sra: 17/74-75) ve buyurdu ki: (Ey Peygamber hanmlar!Sizden kim ak bir hayaszlk yaparsa, onun azab iki katna karlr. Bu Allaha gre kolaydr. Sizden kim, Allaha ve rasulne itaat eder ve yararl i yaparsa ona mkafatn iki kat veririz)(byk bir ecir hazrlarmtr))(Ahzab: 33/30-35) kadar. Ali olu Hseyin Peygamber (s.a.v.)in Ali hakknda tevil ediyor ve Beni Haim de byledir diyor, nk olar da Peygamber (s.a.v.)e yakndrlar. nc ksm: yilie niyetlenmek, yaplmasa da bir iyilik yazlr, ibni Abbas ve bakasnn hadisinde olduu gibi. Daha nce getii gibi, Ebu Hureyre hadisinde: Kulum bir amel yapmay bahsederse, onun iin ona bir iyilik yazarm.Zahir olan bahsetmeden murad:Nefse bahsetmek ve niyetlenmektir. Hureym bin Fatik hadisinde: Kim bir iyilie niyetlense ve onu yapmasa ve Allahn onu kalbine hissettirdiini bilse ve ona hrs grterse onun iin bir iyilik yazlr.3 Bu Hemmin murad edildii manann u olduunu delilidir:Amele hrsla birlikte samimi azmdir, sadece hatra getirmek ve azmetmeksizin bozmak deildir. Ebudderda dedi ki: Kim yatana girer ve gece namaz klmaya niyetlenirse, sabahlayncaya kadar gzlerine yenik dse (uyanamasa), ona niyet ettii ey yazlr. Bu ondan merfu olarak rivayet edildi, ibni Mace merfu olarak tahric etti. Darekutni dedi ki:Mahfuz olan mevkuftur,4 manas Aye (r.a.)den rivayet edidi, o da Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti5 Said bin Mseyyebten yle dedii rivayet edildi:Kim bir namaza veya oruca veya hacca veya umreye veya savaa niyet etse kendisiyle onun (niyet ettiinin) arasna engel girse, Allah onu niyet ettiine ulatrr.
(2)Taberi tefsirinde tahric etti: (2/157). (3)Taberi (nceki yer). (5)Abdurrezzak, Abd bin Humeyd Mcahidden tahric etti, o da ibni Amrdan rivayet etti Drrl Mensur: 4/635. (6) bni Ebi eybe, Abd bin Humeyd, bini Ceriri Taberi, ibnil Mnzir Mcahidden tahric etti (Drrl Mensur: 4/635). (7) rad gelecektir. (3)Tahrici nce getii gibi Ahmed tahric etti. (4) Hadis hasendir Nesai, ibni Mace ibni Hibban, Beyheki ve Hakim tahric etti ve ibni Huzeybme dorulad, Ebudderda rivayet etti, Hafz Iraki dedi ki:Senedi sahihtir, Mnziri dedi ki:Senedi gzeldir, Beyheki mevkuf olarak rivayet etti. (Camiussair ve Feyzul Kadir). (5)Sahihtir, Malik, Ahmed, Ebu Davud, Nesai, ibni Mace, Beyheki Ayeden u lafzla tahric etti:Hangi bir kiinin namaz olsa, uykuya yenik dse Allah ona namaznn ecrini yazar, uykusu da ona sadaka olur.(Camius Sair ve Feyzul Kadir).

Ebu mran el-Cuni dedi ki:Melee nida edilir ki:Filana yle yle yaz, (melek) der ki:Ya Rab o onu yapmad, Allah buyurur ki:O ona niyet etti. Zeyd bin Eslem dedi ki: Bir adam alimleri dolayor ve diyor ki:Kim bana Allah iin yapmaya devam edeceim bir ameli bana bildirecek, nk benim zerime gece ve gndzden hangi bir saat gelmise bin o saatta Allaha amel ilemi olmak houma gidiyor, ona denildi ki:Sen hacetini buldun, gcn yettiince hayr yap, geveklik gelirse, veya terkedersen, onu yapmaya azmet, nk bir fiili ilemeye azmeden onu ileyen gibidir. Ne zaman niyete sz veya gayret yakn olsa, sahibi ileyen gurubuna girer, ibni Kebe Peygmaber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti:Dnya drt nefer iindir:Allahn kendisine mal ve ilim verdii ve o (mal ve ilim) hususunda Rabbinden saknan ve slai rahmini yapan, onda Allahn hakknn olduunu bilen kul en stn mertebededir ve Allahn ilim verip mal vermedii ve niyeti sadk olup yle diyen kuldur:Eer benim malm olsayd, filann amelini yapardm, o niyetiyledir, ikisinin ecri de eittir ve Allahn mal verip ilim vermedii kuldur, o maln ilimsizce harcar, hakknda Rabbindan korkmaz, akrabasn gzetmez, onda Allahn hakk olduunu bilmez, bu mertebelirn en pisindedir ve Allahn kendisi ne mal ve ilim vermedii kuldur ve o yle der:Eer benim malm olsayd filann amelini ilerdim, o da niyetiyledir

(muamelesi) o ikisinin gnah da birdir bunu imam Ahmed ve Tirmizi tahric etti, bu onun lafzdr ve ibni Mace de tahric etti.1 O ikisi ecirde eittir u manaya hamledildi:Amelin aslnn ecrinde eittirler, kat kat ecirde eit deillerdir (nk niyetlenip yapana ondan yediyze kadar niyetlenip yapmayana bir ecir vardr, mtercim)Katlanma onu ileyene zeldir, niyet edip yapmayana deil. Eer o ikisi btn ynden eit olsayd, o zaman iyilie niyet edipte yapmayana da on iyilik yazlrd, bu ise btn naslara zttr, buna Allah Tealann u kavli delildir: (Allah mallaryla ve canlar ile cihad edenleri derece bakmndan oturanlardan stn kld. Geri Allah hepsine de gzellik (cennet) vadetmitir; ama mcahidler, oturanlardan ok byk bir ecirle stn klmtr. Kendinden dereceler vadetmitir)(Nisa: 4/95-96) bni Abbas ve bakas dedi ki: S: 210 Mcahidlerin kendilerine derece bakmndan stn klnd oturanlar:zr sahiblerinden oturanlardr, mcahidlerin kendilerine dereceler bakmndan stn klnan oturanlar ise:zr sahibi olmayp oturanlardr.1 Drdnc eit: lemeksizin ktle niyetlenmek, ibni Abbas hadisinde, ona bir tam iyilik yazlr, yine Ebu Hureyre ve Enes hadisinde, tam bir iyilik yazlr, Ebu Hureyre hadisinde: O benim iin onu terketti ibaresi var. Bu masiyete niyetlenip onu yapmaya gc yettii halde Allah iin terkinden olduuna delildir, ona bunun iin bir iyilik yazlacanda phe yoktur, nk bu maksatla terketmesi salih ameldir. Fakat masiyete niyetlenipte yaratklarn korkusundan veya onlara gsteri olsun diye terkederse, denildi ki:O bu niyetle terki dolaysyla cezalandrlr, nk yaratklarn korkusunu Allah korkusunun nne geirmek haramdr. Yine yaratklara riya kast da haramdr, masiyeti terk bunlardan dolay olursa, bu terk zerine ceza grr. Ebu Nuaym2 zayf bir senetle ibni Abbastan yle dediini tahric etti: Ey gnah sahibi, onun kt akibetinden ve gnahn arkasndan iledikten sonra gelecek daha byk yeyden (azaptan) emin olma ve dedi ki: Sen gnah zerindeyken rzgarn kapn amasndan korkman, gnah ileyip Allahn seni grmesinden dolay kalbinin titrememesi senin gnah ilemenden daha byktr. Fudayl bin yad dedi ki:Diyorlar ki: nsanlar iin ameli terketmek riyadr, onlar iin amel (kk) irktir. mkan dahilinde gereklemesine almak ve arasna kader engelinin girmesi ise, bir cemaat bunun zerine Peygamber (s.a.v.)in u sznden dolay azap greceini zikretti: Allah konumadka ve yapmadka mmetimin kendi kendine verdii telkinat (vesveseyi) balamtr,3 kim masiyetin gereklemesi iin gayret ederse sonra ondan aciz olursa, onu yapm (gibi)dir yine Peygamber (s.a.v.)buyurdu ki: ki mslman kllaryla karlarsa, len ve ldren cehennemdedir.
(1)Bu Tirmizinin lafzdr: (2326, 7/81 ve sonras) ve dedi ki: Bu hadis hasen, sahihtir, yine Ahmed, ibni Mace Taberani Kebirde tahric etti. (1)Tirmizi: (3035) tahric etti ve dedi ki:Hadis hasen, garibtir, ibni Abbastan bu vecihle garibtir. Yine Taberi tafrisinde tahric etti: (4/145146). (2) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: (1/324). (3) Sahihtir, Ktb sitte ashab Ebu Hureyreden tahric etti Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi: (1183)Nesai ve ibni Mace) ve ibnil Mnzir, Taberani mran bin Husayndan (Feyzulkadir) nnallahe tecaveze lafzyla, Tirmizi Tecavezellahu lafzyla tahric etti.

Dediler ki: Ya Resulullah, bu katildir, ldrlenin durumu nedir? buyurdu ki: O da arkadan ldrmeyi hrslyd.1 Onu konumadka veya yapmadka Masiyete niyetlenenin onu diliyle syledii zaman niyeti zerine azaplanacana delildir; nk azalaryla masiyet ilemitir, o da dille konumaktr. Ona u hadis delildir:Eer benim malm olsayd filann amelini ilerdim.2 Allaha asi olann amelini kastediyor, buyurdu ki:O ikisi gnahta eittir. Mteahhirinden biri dedi ki: Niyet ettiini konumasyla konuulann haram olmad mddete cezalanmaz, haram klnan iftira, gybet ve yalan gibi, fakat azalarla ilgili bir fiili sadece konumasndan dolay, o niyetinden dolay cezalanmaz, belki buna nceki Ebu Hureyre hadisi delil olabilir: Kulum yapmad bir ktl (nefsine) bahsetse ben onu ilemedike balarm. Fakat burada bahsetme, nefse bahsetmektir, nk bylece yukardakiyle u hadis cemedilmi oluyor: Onunla konumadka veya yapmadka, Ebu Kebe hadisi buna aka delildir, nk kiinin diliyle: Benim malm olsayd filann yapt gibi masiyetler yapardm sz niyetlendii masiytei ilemek deil, ancak masiyetle alakal mal sarfetme niyetini haber vermektir ve onun da mal yoktur, yine bu konuma haram klnmtr, o nasl affedilmi olsun, ve ceza verilmeyecek olsun? Fakat niyetini feshederse ve azmine sebebsiz geveklik gelse, niyetlenii masiyetten dolay azaplanr m, azaplanmaz m? Bu iki ksmdr: Birincisi:Masiyete niyet sadece bir hatr (hayalden) den ibaret ve iki kalbini bunda karar kldrmamsa, bilakis ondan nefret etmise, ondan holanmamsa o affedilmitir, o irkin vesveseler gibidir, Peygamber (sav ondan soruldu, buyurdu ki: O ak imandr3 S:212 ( inizdekileri aa vursanz da gizleseniz de Allah ondan dolay sizi hesaba ekecektir, sonra dilediini affeeder, dilediine de azap eder)(Bakara: 2/284) ayeti inince bu mslmanlara ar geldi, bu gibi hayallerin ona dahil olduunu zannettiler bunun zerine ondan sonrakiayet indi: (Rabbimiz bize gcmzn yetmeyecei eyi ykleme)(Bakara: 2/286)2 glerinin yetmeyecei eylerden dolay hesaba ekilmeyeceklerini ve onlarla sorumlu olmadklarn aklad, ibni Abbas ve

bakas bunu nesih diye isimmlendirdi. Onlarn murad:Bu ayet ilk ayette nefse gelen evham ortadn kaldrd ve ilk ayetten muradn samimi azim olduunu aklad, selef bu gibi eyi nesih diye diye isimlendiriyordu. kinci ksm: Nefse gelen samimi azimdir ve devam eden, sahibinin de iinde yerletirdii azimdir, bu da iki ksmdr:Birincisi:Kalb amellerinden mstakil bir amel, Vahdaniyet veya peygamberlik hakknda veya yeniden dirili veya bunun itikadnn yalanlanmas hakknda phe gibi olmas, btn bunlar zerine kul azap grr ve bununla kafir veya mnafk olur. bni Abbastan ( inizdekileri aa vursanzda gizleseniz de Allah ondan dolay sizi hesaba ekecektir)(Bakara: 2/284) bu gibi manaya yorumlad.4 Yine ondan bunu Allah Tealann u kavlinden dolay ehadeti (ahidlii) gizleme manasna yorumlad da rivayet edilir: (Kim onu gizlerse bilsin ki onun kalbi gnahkardr.)(Bakara: 2/283) Buna kalblerle alakal dier ameller de dahil edilir, Allahn buzettiine muhabbet, Allahn sevdiine buzetmek, kibir, ucub, hased, gerektirici sebeb olmadan mslmana kt zanda bulunmak gibi. Sfyandan zerine sz ve fiil terettb etmeyen kt zan hakknda:O affedilmitir dedii rivayet edildi.
(1)Ebu Bekreden Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud Nesai tahric etti, sahihtir, ibni Mace Ebu Musal Eariden tahric etti (Camiussair). (2)Ebu Kebe hadisinden irad geti. (3)Sahihtir, Ebu Hureyreden Ahmed, Mlim, Ebu Davud. bni Hibban, ibni Mesuddan Mslim ve ibni Hibban tahric etti. (2)Hadisi ibni Abbastan Ahmed, Mslim, Tirmizi, Nesai, ibni Cerir Taberi, ibnil Mnzir, Hakim, Beyheki esma ve sfatta tahric etti. (Drrl Mensur: 1/661). (4)Taberani tefsirinde tahric etti: (3/100)senedi zayftr. (5) Taberi tefsirinde tahric etti: (3/94) senedinde Yezid bin Ebi Ziyad var, o zayftr.

Yine Hasandan hased hakknda yle dedii rivayet edildi: Herhalde bu insann kalbinde bulup defetmeye imkan bulamad ve holanmayp nefsinden defetmeye urat ve fayda vermedii ve nefsinin telkinin tekrarland ve aa kard ey manasna hamledilir. kinci eit:Kalb amellerinden olmayan, zina, hrszlk, iki ime, adam ldrme vb. gibi aza amellerinden olursa, kul bunu istemede srarl olursa, azimde srarl olursa ve haarite ona bir iz belirmemise bunun hesaba ekilmesi hakknda alimlerin iki gr vardr. Birincisi:Hesaba ekilir, ibnil Mbarek dedi ki: Sfyan- Sevriye kul niyetinden dolay hesaba ekilir mi? diye sordum, dedi ki: Eer azim olursa hesaba ekilir1 bu gr fakihlerden, muhaddislerden, mtekellimlerden ve ashabmdan bir ou tercih etti, buna Allah Tealann u kavline benzer eyle delil getirdiler: (Biliniz ki Allah nefislerinizdekini bilir, ondan saknnz)(Bakara: 2/235) ve: (Lakin sizi kalplerinizin kazandndan dolay sorumlu tutar.) (Bakara: 2/225) ve Peygamber (s.a.v.)den rivayet edilen u gibi hadisle delil getirdiler: Gnah gsnde yerleip insanlarn ona vakf olmasndan holanmadn eydir4 u hadisi u manaya hamlettiler: Allah mmetimin nefislerinin telkinatn konumadka veya ilemedike affetti dediler ki: Kulun nefsinde gizleyip, kalbini balad (azmettii) onun kesbidir, amelidir, afedilmi olmaz onlardan bazs dedi ki:Dnyada sknt ve kederler eklinde o eylerden dolay ceza grr. Bu merfu ve mevkuf olarak Ayeden rivayet edildi, sahihliinde nazar vardr.6 Denildi ki:bilakis kul onunla hesaba ekilir, Allah onu durdurur, sonra affeder, ondan dolay azap etmez, hesaba ekilmesi onun cezas olur. Bu ibni Abbas, Rabi bin Enesten rivayet edildi, ibni Cerir tahric etti,7 buna genelleme yoktur, yine bu dnyada gizli gnahlar haknda variddir, vesveseler hakknda deildi. S:214 kinci gr:mutlak olarak sadece niyetten dolay sorumlu tutulmaz, bu afii ve ashabmzdan Ebu Hamide nisbet edildi, genellerle amel ederek buna katldlar Avfi inni Abbastan bu sze iaret eden bir ey rivayet etti. nc bir gr:Masiyeti ilemeye niyetlenmesiyle harem dnda sorumlu tutulmaz, Sddiye Mrreden ona Abdullah bin Mesuddan yle dedii rivayet edildi:Hangi bir kul bir hata ilemeye azmetse ve onu yapmasa aleyhine yazlr, eer beytin yannda (Kabenin)Aden Ebyenden bile adam ldrmeye niyet etse Allah ona elem verici bir azap tattrr ve Abdullah unu okudu: (Kim orada zulm ile haktan sapmak isterse na ac azaptan tattrrz)(Hac: 22/25) bunu imam Ahmed ve bakas tahric etti, bunu Sddiden ube ve Sfyan rivayet etti, ube bunu ref etti, Sfyan mevkuf etti, bu hususta sz Sfyanndr, mevkuftur.3 Dahhak dedi ki: Bir adam baka bir yerdeyken Mekkede bir hata ilemeye niyetlense ve yapmasa ona yazlr,4 daha nce Ahmed ve shaktan bu sze iaret eden rivayet geti, yine Kad Ebu Yala bunu Ahmedden hikaye etti. Ahmed Mervezi rivayetinde ibni Mesudun bu hadisini rivayet etti ve sonra dedi ki:Diyor ki: (Kim orada zulum ile haktan sapmak isterse ona ac azaptan tattrrz)(Hac: 22/25) Ahmed dedi ki: Eer bir adam Aden Ebyende (yer ismi) olsa haremde bir adam ldrmeye niyetlense, bu Allahn u szdr: (Ona ac azaptan tattrrz). bni Mesudun szde byledir.
(1)Hafz ibni Hacer Fethul Baride irad etti: (11/328).

(4)Nevvas bin Seman hadisidir -geen yirmi yedinci hadistir-. (5)Mrseldir, Ayeden mevkuf olarak Taberi tahric etti (Camiul Beyan: 3/99). (6)Taberi tefsiri: 3/99. (7) bni merden Buhari, Mslim, Taberi tahric etti, ibni Hibban dorulad. (1)Aden Aden Laa vardr. (3)Hadis ibni Mesuda mevkuftur, Taberi tefsirinde: 17/104 tahric etti, ibni Hacer Fethde dorulad Ahmed, Bezzar, Taberi ibni Mesuddan merfu olarak tahric etti ibni Kesir tefsirinde dedi ki:Bu isnat Buharinin art zere sahihtir, mevkufluu sahihliinden daha fazla doruya benziyor. (4) Taberi Dahhak bin Mzahimden tahric etti (Camiul Beyan: 17/104).

Bazs bunu kalble alakal olan masiyetlere dndrd ve dedi ki:Haremi kalblerle ihtiram etmek gerekir, ceza bunun terkinden dolaydr, bu sahih deildir, nk haremin haraml Allahn kldndan daha fazla deildir, Allaha isyana azmetmek onun haramlarn inemeye azmetmektir, fakat eer buna kasten azmetse, haremin hrmetini ineyip, onun hrmetini hafife alarak azmetse, bu masiyeti ilemeye azmetmi, yaratcy hafife alp kafir olmu gibidir, kfr ancak masiyeti sadece ehvetine nail olmak iin azmetmise ve yaratcya muhalefetten gafil olarak yapmsa bertaraf olur, ne zaman azme amel mukarin olsa ceza grr, ister fiil erken, ister ge olsun, kim haram klnan bireyi yapsa ve masiyete de srarl olsa gc yetse baka bir kere daha yapmaya niyetlense, bu niyetinden dolay ceza grr, velevki bu ameline senelerce sonra dnsn, ibnil Mbarek ve bakas masiyete srar byle tefsir etti. Her halukarda masiyet katlanmakszn aynyla yazl, ceza isyana olmu olur, ona niyet eklenmez, masiyet zerine iki kere cezalandrlmaz ve denilmez ki: Bu gibisi iyilii ilemede de byledir, iyilii ona niyetlendikten sonra ilese iyiliine kar niyete sevap verilmeksizin sevaplanr; nk biz diyoruz ki: Bu imkanszdr, nk kim bir amel yapsa on misliyle ona yazlr, bu misillerin bazsnn iyilie niyetten dolay olmas da caizdir, Allah en iyisini bilir. Mslimin rivayetinde ibni Abbas hadisindeki: Veya Allah onu siler sz: Yani: Ktlk ileyene o ktlk bir ktlk olarak yazlr, yahutta tevbe, istifar veya iyilikler ilemek gibi herhangi bir sebebten dolay Allah o ktl siler. Nerede olursan Allahtan kork, ktln ardndan iyilik yap ki, onu (ktl) silsin.1 Ebu Zer hadisini erhederken ktlklerin silinecei ey hakknda kelam edilmiti, daha sonraki sz: Allaha kar ancak helak olan helak olur yani: Rahmet ve byk ikramdan sonra ancak kendini tehlikeye atan, ktlklere cret eden iyiliklerden yz eviren helak olmu kimse helak olur. Ebu Salihten S: 216 O da ibni Abbastan merfu olarak rivayet etti ki:Biri ona stn gelen helak oldu. mam Ahmed Ebu Davud, Nesai ve Tirmizi Abdullah bin Amrden yle dediini tahric etti:Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: ki eyi mslman bir adam sayarsa mutlaka cennete girer, o ikisi kolaydr, kim o ikisini yaparsa azdr:Her namazn arkasnda Allah on kere tesbih, on kere ona tahmid (elhamdu lillah) on kere tekbir edersin, bu dille yz ellidir, mizanda bin beyzdr, yataa yatnca yz kere tesbih, tahmid ve tekbir getir bu dille yz mizanda bindir, sizin hanginizin gece ve gndzde ikibin beyz ktlk iliyor.2 Msnedde3 Ebudderda Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Sizden biriniz sabahlaynca yle diyerek bin iyilii terketmesin, yz kere sbhanellahi ve bihamdihi, nk o bin iyiliktir, nk ina Allah o gnde bin gnah yapmayacaktr bunun haricinde yapt amelde (hayrda) ok olacak.
(1)Gemi onsekizinci hadistir. (1)Hadis zayftr, nk Kelbi (O Muhammed bin Sabittir)metrktr, Ebu Salih ibni Abbas grmedi ve o da zayftr. (2)Sahihtir, Ahmed, Buhari Edebl mfredde, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai ve ibni Mace tahric etti, ibni Hibban hasleteni lafzyla dorulad (Camiussair ve Fethul Kebir). (3)Ahmed tahric etti, Heysemi Mecmada: (10/113) dedi ki:Senedinde Ebu Bekir bin Abdullah bin Meryem var o zayftr.

OTUZSEK Z NC HAD S Kulun Allaha Nafilelerle Yaklamas Ebu Hureyre (r.a.)den yle dedii rivayet edildi: Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Allah Teala buyurdu ki: Kim benim velime dmanlk ederse ona harb ilan ederim, kulum bana kendisine farz kldm eyden daha sevimli bir eyle bana yaklamamtr, kulum bana nafilerle kendisini sevinceye kadar bana yaklamaya devam eder, ben onu sevince iiten kula, gren gz, tutan eli, yryen aya olurum, eer benden istese muhakkak ona veririm, bana snsa onu korurum.Bunu Buhari rivayet etti.1 Bu hadisi tek Buhari tahric etti, Muhammed bin Osman bin Kerametten tahric etti dedi ki:Bize Halid bin Mahled anlatt, dedi ki:Bize Sleyman bin Bilal anlatt, dedi ki:Bana erik bin Abdullah bin Ebi Nemir Atadan rivayetle anlatt, o da Ebu Hureyreden, o da Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti ve hadisi uzunca zikretti. Sonuna u fazlal yapt:Ktlnden holanmadm ve mminin sevmedii lmden mminin nefsi iin teredddm kadar, hibir eyi yapmakta tereddd etmedim.Bu sahihin gariblerindendir, Keramet bin Halid bunda tek kald, bu Ahmedin msnedinde deildir, bununla birlikte imam Ahmed ve bakas Halid bin Mahled el-Kutvani hakknda konutu, S:218 Dediler ki:Onun mnkerleri var, isnadndaki Ata hakknda denildi ki:O ibnu Ebi Rabahtr, denildi ki o ibni Yesardr, o sahihin baz nshalarnda bylece nisbetli vaki oldu.

Bu hadis baka vecihlerle de rivayet edildi, hepsi de szden hali deildir, Abdul Vahid bin Meymun Urve bin Zbeyrin klesi Ebu Hamzadan, o da Urveden, o da Ayeden, o da Peygamber (s.a.v.)den yle buyrduunu rivayet etti: Kim benim velime eziyet ederse bana muharebeye helal etmitir, kulum bana farzlarm yerine getirme gibi yaklamamtr, kulum bana kendini sevinceye kadar nafilelerle yaklar, ben onu sevince grd gz, tuttuu eli, yrd aya, aklettii kalbi, konutuu dili olurum, benden isterse ona veririm, onun lmne teredddm gibi yapacam hibir eye tereddd etmedim, bu da onun lmden holanmadndan benimde ona ktlkten holanmadmdandr bunu ibni Ebiddnya ve bakas htahric etti, imam Ahmed mana ile tahric etti.1 bni Adiy2 AbdulVahidin Urveden rivayetle yalnz kaldn zikretti. Bu AbdulVahid hakknda Buhari3 dedi ki:Mnkerl hadistir, fakat bunu Taberani tahric etti dedi ki:Bize Harun bin Kamil anlatt dedi ki:Bize brahim bin Sveyd el-Medeni anlatt, dedi ki:Bize Ebu Harze Yakub bin Mcahid anlatt dedi ki:Bana Urve Ayeden rivayetle haber verdi, o da Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti ve zikretti. Yine bunun isnad gzeldir, adamlarnn hepsi gvenilirdir, Taberaninin eyhi dndakilerin Sahihte5 hadisleri tahric edilmitir, onun halinin bilgisi imdi aklma gelmiyor, herhalde ravi dedi ki:Bize Ebu Hamza anlatt yani Abdul Vehhab bein Meymun, iitene sanki yle demi gibi gelir: Ebu Harze, sonra ona kendi yanndan isim vermi, bunu da vehmine binaen yapm, Allah en iyisini bilir.
(1) Ebu Hureyreden rivayetle Buhari yalnz kald, sahihtir, onun tarikiyle Beyheki, Beavi, Ebu Nuaym Hilyede: 1/4 tahric etti, tetimmesi udur: Yapacam eyden mminin nefsinden (ldrmekten) tereddd ettiim kadar tereddd etmedim, o lmden holanmaz, ben ona ktlkten holanmam(Camiul usul: 10/330 ve sonras). (1)Baz tarikleriyle isnad gzeldir, Ahmed, Taberani, ibni Ebiddnya, Ebu Nuaym: 1/5 lk cmleyi tahric etti. (2)Kamilde. (3) Tarihi Kebirde. (4)Taberani Evsatta, Bezzar: Kim benim bir velime dmanlk ederse lafzyla, Ahmed tahric etti, Heysemi Mecmada: (10/269, 2/247) dedi ki:Senedinde AbdulVahid bin Kays var, birden fazla kimse gvenilir sayd, baklar da zayf sayd, Ahmedin dier adamlar sahih rivayet adamlardr, Taberaninin Evsattaki adamlar, eyhi Harun bin Kamil dnda sahih rivayet adamlardr. Ebu Yala Meymuneden u lafzla rivayet etti: Kim benim velime eziyet ederse, bana muharebeyi helal klmtr... Heysemi Mecmada dedi ki: (10/270)Senedinde Yusuf bin Halid es-Semti var, o yalancdr. (5)Yakub bin Mcahid dnda. Taberani ve bakas1 Osman bin Ebi Atikeden tahric etti, o da Ali bin Yezidden o da Kasmdan, o da Ebu mameden, o

da Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Allah Teala buyuruyor ki: Kim benim bir velimi kk grrse bana muharebe meydan okumutur, ey Ademolu sen benim katmdakine ancak sana farz kldm eyi yerine getirmekle yetiebilirsin, kulum bana kendisini sevinceye kadar nafilelerle yaklamaya devam eder ve ben onun aklettii kalbi, konutuu dili, grd gz olurum, bana dua ederse ona icabet ederim, benden isterse ona veririm, bennden yardm isterse ona yardm ederim, kulumun bana en sevimli ibadeti nasihattr (halis olmak manasna da gelir)). Osman ve Ali bin Yezid zayftrlar. Ebu Hatim er-Razi dedi ki:2 Bu hadiste o gerekten mnkerdir. Aliden zayf bir senetle Peygamber (s.a.v.)den rivayet edildi. smaili msnedi Alide tahric etti.3 bni Abbastan da zayf bir senetle rivayet edildi, bunu Taberani tahric etti4 lafznda fazlalk vardr. O bize baka bir vecihle ibni Abbastan rivayet edildi, yine zayftr. Taberani ve bakas Hasan bin Yahya el-Hueniden tahric etti, o da sadaka bin Abdullah Dimekiden, o da Hiam elKinaniden, o da Enesten, o da Peygamber (s.a.v.)den, o da Cebrailden, o da Rabbinden yle buyurduunu rivayet etti: Kim benim velimi kmserse, bana muharebe meydan okumutur, yapacam bir eyden mmin kulumun ruhunu kabzetmede tereddd ettiim kadar tereddd etmedim, o lmden holanmaz, ben ona ktlkten holanmam, o da mutlaka olacaktr, mmin kularmdan bazs ibadetetten bir kap istiyor, ben onu ondan engelliyorum, ta ki ona ucub girip onu (ibadeti) bozmasn, kulum bana kendisine farz kldm yerine getirme gibi baka bir eyle yaklamamtr, kulum kendisini sevinceye kadar nafile ilemeye devam eder, S:220 onu sevince ona iitme, grme, el ve desteki olurum, kullarmdan ancak kendisini zenginliin dzeltecei kimseler vardr, eer onu fakirletirsem, bu onu bozar, o bana dua eder ben ona icabet ederim, benden ister, ona veririm, o bana halis olur ben de ona halis olurum, kullarndan bazsnn iman da ancak fakirlikle dzelir, eer ona genilik versem bu onu bozar, kullarmdan bazsnn iman ancak hastalkla dzelir, eer ona shhat versem bu onu bozar, kullarmdan bazs ancak hastalkla dzelir, eer ona shhat versem bu onu bozar, kullarmdan bazs iman ancak shhatla dzelir, eer ona hastalk versem bu onu bozar, ben kullarm kalblerindekileriyle tedbir ediyorum, ben muhakkak bilen ve haberdar olanm.1 Hueni ve Sadaka ikisi de zayftr. Hiam bilinmiyor. bni Main Hiamdan soruldu, o kimdir? denildi, dedi ki: Kimse deildir, yani ona itibar edilmez. Bezzar2 hadisin bazsn Sadaka bin AbdulKerim el-Cezeriden tahric etti, o da Enesten rivayet etti. Taberani Evzaiden tahirc etti, o da Abde bin Ebi Lbabeden, o da Zir bin Hubeyten rivayet etti, dedi ki:Huzeyfenin yle dediini iittim:Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:Allah Teala bana vahyetti ki, ey rasullerin kardei, ey uyarclarn kardei, kavmini uyar, onlardan birinin yannda birinin hakk olduu halde evlerimden birine girmesin, ben benim huzurumda

durduka ona lanet edirim, ta bu hakk ehline verinceye kadar, ve bundan sonra iiten kula gren gz olurum ve benim velilerimden, asfiyamdan (sekin kullarmdan) olur, peygamberler, sddklar ve ehidlerle birlikte cenette komum olur.Bu isnat gzeldir ve gerekten garibtir.3 Buharinin tahric ettii Ebu Hureyre hadisinin erhine dnelim. Denildi ki: O evliyalar zikrinde en deerli hadistir.4
(1)Taberani Kebirde Ebu mameden iki tarikle tahric etti, Heysemi Mecmada: 2/248 dedi ki: ki tarikde de Ali bin Yezid var o zayftr. (2) lletler de. (3) Hafz ibni Hacer Fethul Baride zayf sayd. (4) Taberani Kebirde ibni Abbastan tahric etti Heysemi Mecmada: (10/270) dedi ki:Senedinde bilmediklerim var. (1)Taberani Evsatta tahric etti, Heysemi Mecmada: 10/270 dedi ki:Senedinde Amr bin Said Ebu Hafs Dimeki var, o zayftr. (2)Daha nce getii gibi Taberani Evsatta rivayet etti, zayftr. (3)Yine Ebu Nuaym Hilyede: 6/116 tahric etti ve dedi ki: Evzaiden, o da Abd bin Zirden rivayet edildi, garibtir, ancak bunu bu vecihten yazdk. (4) Bunu ibni Teymiye Fetvalarnda: (18/129) dedi, sonra dedi ki:bu sz bir topluluk reddetti ve dediler ki:Allah teredddle vasfedilmez, ancak ilerin sonunu bilmeyen tereddd eder, Allah sonlar en iyi bilendir, herhalde bazs da dedi ki:Allah teredddlnn muamelesini yapar.

Kim benim velime dmanlk ederse ona harb ilan ederim. Yani: Ben ona muharib olduumu bildiririm, nk o velilerime dmanlk etmekle bana muharib oldu, bunun iin Aye (r.a.) hadisinde geldi ki: Bana muharebeyi helal kld. Ebu Umame ve bakasnn hadisinde: Bana muharebe meydan okudu. bni Mace1 zayf bir senetle Muaz bin Cebelden tahri etti, o Peygamber (s.a.v.)i iitti yle buyuruyor: Riyann hafifi irktir, kim benim bir velime dmanlk ederse, Allaha harb meydanna delloya kmtr, Allah takval ebrar, yokluklarnda yokluu aranlmayan (bilinmeyen) varlklarnda arlmayan gizli bilinmeyen (kimseleri) sever, onlarn kalbleri hidayet lamlabalardr, her tozlu karanlklardan karlar Allahn velilerinin dostluu vaciptir, dmanlklar haramdr, yine onlara dmanlk edenlere de dmanlk farzdr, domstluklar haramdr. Allah Teala buyurdu ki: (Benim ve sizin dmanlarnz dostlar edinmeyin)(Mmtehine: 60/1) ve buyurdu ki: (Sizin dostunuz ancak Allahtr, Rasuldr, iman edenlerdir; onlar ki Allahn emirlerine boyun eerek namaz klar, zekat verirler. Kim Allah, Rasuln ve iman edenleri dost edinirse (bilsin ki) stn gelecek olanlar phesiz Allahn tarafn tutanlardr). (Maide: 4/55-56) Onlarn kendini sevdii kendisinin onlar sevdii sevdiklerini, mminlere alak gnll, kafrilere onurlu olarak vasfetti. mam Ahmed Zhd kitabnda Vehb bin Mnebbihte yle dediini rivayet etti: Allah Teala konuurken Musa aleyhisselam yle buyurdu: Bil ki kim benim velimi kmserse veya onu korkutursa, bana sava dellosu yapmtr. Bana dmanlk etmitir, nefsine tevik etmi beni davet etmitir, ben velilerimin yardmna en fazla srat gsterenim, bana muharebe eden aciz brakacan m zannediyor veya bana dello aan beni yeneceini veya benden kurtulacan m zannediyor? Nasl, ben dnya ve ahirtte de onlar iin (veliler iin) iin intikam alcym, onlara yardm bakasna havale etmem. Bil ki btn masiyetler Allaha muharebedir, Hasan bin Adem dedi ki: Senin Allah ile harb etmeye gn var m? nk Allaha asi olan ona muharebe etmitir. Fakat gnah her ne zaman daha irkin olsa, Allaha muharebede daha iddetli olur, bunun iin AllahTeala faiz yiyenleri ve yol kesicileri Allaha harb edenler diye isimlendirdi. nk onlarn kullarna zulmleri byktr ve biladnda fesada komulardr, evliyasna dmanlkta byledir. nk Allah Teala evliyasnda yardm kendi stlenmitir, onlar sever destekler, kim onlara dmanlk ederse Allaha dmanlk etmi ve onunla muharebe etmitir. Hadiste Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduu rivayet edildi: Ashabm hakknda Allahtan korkun, onlar hedef edinmeyiniz, kim onlara eziyet ederse bana eziyet Allahtan korkun, onlar hedef edinmeyiniz, kimse onlara eziyet ederse bana eziyet etmitir, kim bana eziyet ederse Allaha eziyet etmitir, kim Allaha eziyet ederse onu almas yakn olur bunu Tirmizi ve bakas tahric etti.1 Kulum bana kendisine farz kldm eyi yerine getirme gibi hibir eyle bana yaklamam, kulumun nafilelerle kendisini sevinceye kadar bana yaklamaya devam eder evliyasna dmanln kendisine muharebe olduunu zikredince bundan sonra kendilerine dmanln haram olduu evliyasn zikretti ve kendisine yaklalacak eyi zikretti, mvalatn asl:Yaknlktr, muadatn asl: Uzaklktr, evliyaullah: Allaha yaknlalacak eylerle yaklaanlardr, onun dmanlar: Kendilerini kovmay ve kendinden uzaklatrmay gerektiren amellrinden dolay kendinden uzaklat kimselerdir, yakn klnm evliyasn iki ksma ayrd, birincisi kendisine farzlar yerine getirerek, yaklaan kimse bu vaciplerin yaplmasn da kapsar, haramlarn terkini de kapsar, nk bunlarn hepsi Allahn kullarna farzdr. kincisi: Farzlardan sonra nafilelerle kendisine yaklaan kimse bununla Allaha yaklatracak onun sevgisine rasuln dili zere kanunlatrd itaattan baka bir yol yoktur, kim Allah velayetini ve sevgisini iddia ediyorsa, bu yol dnda iddia ediyorsa davasnda yalanc olduu ortaya kmtr, yine mrikler Allaha kendinden baka taptklar eylerle yaklayorlard, Allah Teala onlardan hikaye ederek buyurdu ki: (Onlara bizi sadece Allaha yaklatrsnlar diye ibadet ediyoruz) (Zmer: 39/3) yine Allah yahudi ve hristiyanlarda hikaye etti ve buyurdu onlara dediler ki: (Biz Allahn oullar ve sevgilileriyiz) (Maide: 5/18) bununla birlikte rasuln yalanmaya srarla devam ediyorlar, Allahn yasaklarn iliyorlar farzlarn terkediyorlard, bunun iin bu hadiste Allahn velilerinin iki derece zere olduunu zikretti, birincisi: Kendisine

farzlar yerine getirerek yaklaanlar, bunlar ashabul yeminden orta dereceli olanlardr, farzlar yerine getirmek, mer bin Hattabn dedii gibi amelerin en faziletlisidir: Amellerin en faziletlisi Allahn farz klddr ve Allahn haram kldndan saknmak, Allahn katndakine doru iyette bulunmaktr.
Yine Ebu Nuaym Hilyede: 1/5 tahric etti, senedinde Ebu Ubade sa bin Abdurrahman ez-Zerki var, Nesai onu terketti, Ebu Zra dedi ki: Kuvvetli deildir, Ebu Davud dedi ki: Metrke benzerdir. (Mizanul itidal: 3/3178). (1) Tirmizi Ahmed ibni Hibban Abdullah bin Muaffelden tahric etti, Tirmizi dedi ki: Bu hadis hasen garibtir, ancak bu vecihten biliyoruz Snnent Tirmizi rakam: 3861. mer bin Abdulaziz hutbesinde dedi ki: badetlerin en efdali farzlar yerine getirmek ve haramlardan kanmaktr.1 nk

Allah kullarn kendine yaklatrmak rzasn ve rahmeti gerekli klmak iin farzlar farz kld, ona yaklatran farzlarn en by namazdr, Allah Teala buyurdu ki: (Secde et yakla) (Alak: 96/19) Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Sizden biriniz namaz klarken rabbine fsldyordur veya Rabbi ona fsldyordur4 ve buyurdu ki: Kul (baka tarafa) dnmedike Allah namaznda kulun yzne kar olur.5 Allaha yaklatran farzlardan biri de: Raiyetine adaletle davranmaktr, bu ister genel raiyet -hakim gibi- veya zel raiyet olsun- insanlardan herhangi birinin ocuuna veya ehline kar- olduu gibi zel adalet olsun ayndr, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Hepiniz obansnz ve hepiniz raiyyetinden mesuldr.6 Mslimin Sahihinde7 Abdullah bin Amr Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Adaletliler, Rahmann sanda Allah katnda -her iki eli de sadr- nurdan minberler zerindedir, onlar hkmlerinde, ehillerinde ve ynettikleri kesimde adalet ederler.Tirmizi de8 Abdullah bin Amr Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Kyamet gn kullarn Allaha en sevimlisi ve ona en yakn adaletli nderdir. kinci derece: nde giden mukarrabinlerin derecesidir, bunlar farzlardan sonra nafilelelrde gayret gstererek S:224 ve ince mekruhlardan vera (iddetli takva) ile saknarak Allaha yaklam kimselerdir, bu kul iin Allahn sevgisini gerekli klar Allahn buyurduu gibi:Kulum nafilelerle kendini sevinceye kadar bana yaklamaya devam eder.Allah kimi severse ona sevgisini itaatn zikriyle uramasn verir, bu da ona yaknl gerekli klar, onun katndakiyle hazlanmay gerekli klar Allah Teala buyurdu ki: (Sizden kim dininden dnerse Allah, sevdii ve kendisini seven mminlere kar alak gnll, kafirlere kar onurlu ve zorlu kendisini seven mminlere kar alak gnll, kafirlere kar onurlu ve zorlu bir toplum getirecektir (bunlar)Allah yolunda cihad ederler ve hibir knayann knamasndan korkmazlar. Bu, Allahn dilediine verdii ltfudur. Allahn ltfu ve ilmi genitir) (Maide: 5/54) Bu ayet kim bizim sevgimizden yz evirirse ve buna aldrmazsa, biz onu bu baa daha layk biriyle deitiririz, kim Allahdan yz evirirse Allaha kar bedel (yerini tutacak) biri onun iin yoktur, Allah iin o kiinin yerine yerini tutacak ok kimseler vardr, manasna iaret ediyor. Benim iin ondan baka megu edici yoktur benim iin onun sevgisiniden uzaklatracak bir ey yoktur ne yapaym emelim boa karsa benim iin bedel vardr benim iin onun yerine bedel yoktur (bir iirdir). Eserlerin bazsnda Allah Teala buyuruyor ki: Ademolu, beni iste beni bulursun beni bulursan hereyi bulursun, beni karrsan hereyi karrsn, ben sana her eyden daha sevimliyim. Znnun u beyitleri gece oa tekrarlyordu:Nefisleriniz iin benim bulduunuz ey gibisini isteyin. Benim iin huzur buldum sevgisinde zorluk yoktur. Eer uzaklasam beni yaklatrr eer ona yaklasam yaklar.2 Kim Allah kaybetmise eer btn cenneti de elde etse aldanmtr, bir sivrisinek kanadna denk gelmeyen dnyann deersiz eyini elde etmise durum daha da ktdr. Bunun iin denildi ki: Seni bir gn grmeyi karan btn vakitlerini karmtr. Hangi lkede olursam olaym benim yzm sana dnktr. Sonra kendilerini Allahn sevdii onlarn da Onu sevdii kimselerin vasfn zikretti:(Mminlere kar alak gnll kafirlere kar onurlu ve zorludurlar)
(1)Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 5/296. (3)Hadis sahihtir, Ebu Hureyreden Mslim, Ebu Davud ve Nesai tahric etti. (4)Sahihtir, Enesten Buhari tahric etti. (5)Tirmizi Haris el-Eariden tahric etti ve dedi ki:Bu hadis hasen, sahih, garibtir. (6)Sahihtir, ibni merden Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi, Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 8/281 Feyzul kadir ve camiussair. (7) Sahihtir Mslim ve Nesai ibni Amrdan tahric etti. (8) Tirmizi: (1329) nsanlarn en sevimlisi lafzyla tahric etti ve dedi ki: Bu hadis hasen, garibtir ancak bu vecihten biliyoruz, yine Ahmed Beyheki ve Beavi tahric etti. (2)Beyitlere Ebu Nuamn Hilyesinde bak: (9/344).

Yani onlar mminlere yumuaklkla kanat germekle (efkatle) kafirler onurla, iddet ve kabalkla muamele ediyorlar, onlar Allah sevince onu seven evliyasn da seviyorlar, onlara efkat, acma ve sevgi muamelesi yapyorlar, Ona (Allaha) dmanlk edenlere de iddet ve katlk muamelesi yapyorlar Allah Teala buyurdu ki: (Kafirlere iddetlidirler, kendi aralarnda merhametlidirler)(Fetih: 48/29) (Allah yolunda cihad ederler ve hibir knaycnn knamasndan korkmazlar)(Maide: 5/54) nk sevilenin dmanlaryla mcahede sevginin tamalaycsdr, yine Allah yolunda cihad

delille davetten sonra Allahtan yz evirenleri geri ona kl ve sngyle davettir, Allah iin seven yaratklarn hepsini Allaha ekmeyi sever, kim davete yumuak ve efkatle ibadet etmezse, iddetle davete ihtiya duyar: Rabbn zincirlerle cennete gtrlen kavme at.3 (Onlar knaycnn knamasndan korkmazlar) sevene sevdiini raz edecek eyde baka bir tasa yoktur, onun raz olduuna raz olur, kzdna kzar, kim sevdiinin sevgisi urunda knanmaktan korkuyorsa sevgisinde sadk deildir: Sevgim senin olduun yerdedir benim iin sizden geri kalma ve ya ne geme (duygusu) yoktur.Senin sevgin yolunda knamakta lezzet buluyorum bu senin zikrinden dolaydr knayclar beni knasnlar4 (Bu Allahn fazldr, onu dilediine verir) yani vasflar zikredilen kendisinin onlar sevdii onlarn kendini sevdii kimselerin derecesini verir. (Allahn ltfu ve ilmi genitir) ihsan genitir, ihsana mstehak olana fazln verir, mstehak olmayandan engeller. Davud (s.a.v.)n yle dedii rivayet edilir: Allahm beni sevdiklerinden kl, nk sen bir kulu seversen gnahn balarsn -bykte olsa- azda olsa amelini kabul edersin S: 226 Davud (s.a.v.) duasnda diyor ki: Allahm senin sevgin, sevdiin kimsenin sevgisini, senin sevgine ulatracak amelin sevgisini istiyorum Allahm sevgini bana nefsimden, ehlimden, malmdan ve souk sudan daha sevimli kl.1 Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki:Rabbim bana geldi, -yani uykudabana ey Muhammed de ki: Allahm senden sevgini, sevdiin kimsenin sevgisini, sevgine ulatracak eyin sevgisini istiyorum.2 u daPegyamber (s.a.v.)in duasndand:Allahm bana sevgisini, senin katnda fayda verecek eyin sevgisini rzk olarak ver, Allahm bana rzk olarak verdiin sevdiim eyin senin sevdiin eye kuvvet kl, Allahm benden sevdiim eyi drdn (kaldrdn) senin sevdiin ey iin bo kalma kl.3 Ondan yle dua ettii rivayet edilir: Allahm senin sevgini bana hereyin en sevimlisi kl, senin korkunu benim yanmda her eyden daha korkulu kl, sana kavuma evkiyle benden dnya hacetini kes, dnya ehlinin gzn dnyalaryla aydnlatrsan benim gzn de senin ibadetinle aydnlat.4 Bu derecenin ehli mukarrabindendir, onlarn sknts ancak kendilerinin sevdii, Onun da onlar sevdii zata yaklamaktr. Selefin biri dedi ki: Korku zerine yaplan ameli belki mit deitirebilir, fakat sevgi zerine yaplan amele geveklik gelmez, bazsnn szde yledir:Kahramanlar kahramanlklarndan bkarlarsa, seni sevenler sana armaktan veseni hatrlamaktan bkmazlar. Ferkad es-Sebehi dedi ki: Baz kitaplarda okudum ki:Kim Allah severse onun yannda onun sevgisine tercih edilecek birey olmaz, kim dnyay severse onunda nefsinin sevgisinden daha fazla tercih edecei birey yoktur.Allah iin seven emirler zerine emir klnm bir emirdir, kyamet gn onlarn topluluu ilk topluluktur, onlarn meclisi orada en yakn meclistir.
(3) Sahihtir, Ebu Hureyreden Ahmed, Buhari, Ebu Davud, ibni Hibban: Rabbmz hayret etti lafzyla tahric etti. Camiulusul: 3/235. (4) ki beyit Ebu is Muhammed bin Abdullah bin Razinindir, Dibil el-Huzainin amcaoludur, halife Reidin dnemindedir. (1) Hadis hasendir, Tirmizi: (3485 Ebu Derdadan yle dediini tahric etti: Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Davudun duasndan yle demesiydi... ve dedi ki: Bu hadis hasen garibtir. Yine Ahmed Malikten rivayetle tahric etti. Onun tarikiyleEbu Nuaym Hilyede: (1/226) tahric etti, Rasulullah (s.a.v.) diyordu ki: Allahm senin sevgini, sevdiinin sevgisini istiyorum. (2) Sahihtir, Muaz bin Cebelden Ahmed, Tirmizi: (3233) Hakim, ibni Huzeyme, Taberani Kebirde tahric etti, Tirmizi dedi ki: Bu hadis hasen sahihtir. (3)Sahihtir, Abdullah bin Yezid el-Hatmi el-Ensariden Tirmizi: (3486) tahric etti ve dedi ki: Bu hadis hasen garibtir, yine Abdullah bin Mbarek Zhd de tahric etti. (4) Mrseldir, Ebu Nuaym Hilyede: (8/282) Heysem bin Malik et-Taiden tahirc etti.

Sevgi gayret ve yaknln son noktasdr, sevenler Allah iin uzun gayretlerinden usanmaycaklardr, onlar Allah sever Allahda onlar sever, onlar Allahn yarattklarna sevdirirler kullar arasnda nasihatla gezerler ayplar yzlere vurulduu kyamet gnnde onlarn amellerinden kendileri adna korkarlar, ite onlar Allahn velileri sekin kimselerdir, onlar iin ona kavuma dnda rahat yoktur. Fetih el Musilli dedi ki: Seven Allah sevgisiyle birlikte dnyada lezzet bulamaz, Allahn zikrinden gz ap kapayncaya kadar gafil olmaz. Muhammed binNasr el-Harisi dedi ki:Allah seven Ona yaklamaktan usanma duymaya yazd. Bazs dedi ki:Allah seven kalbin kuudur, oka zikreder, gc yeten vesilelerle Onun rzasna veliler arar, evkle nafilelerle sebeblere yapr. Biri yle bir iir syledi: Hizmet etmek iin rabbine sevgi sahibi ol sevenler sevdiklerine hizmetkardrlar. Bakas da yle bir iir syledi: Sevenin sevgi isteinden baka bir eyi yoktur seven herhalde yener. Nafilelerden kulun Allaha yaklat eylerin en by Kuran okumak, onu anlayarak tefekkr ve tedebbrle dinlemektir. Habab bin Eret bir adama dedi ki: Gcn yettiince Allaha yakla, bil ki sen Ona Onun kelamndan daha sevimli bir eyle yaklaamazsn1 Tirmizi de2 Ebu mameden merfu olarak rivayet edildi ki: Allaha kul Ondan kan (kelam) gibi bireyle yaklamamtr Kuran kastediyor, sevenler yannda sevdiklerinin sznden daha tatl birey yoktur, S: 228 O onlarn kalblerinin lezzeti ve isteklerinin en son noktasdr.

Osman dedi ki:Eer sizin kalbleriniz temizlenmi olsayd, Rabbinizin kelamna doymazdnz1 ibni Mesud dedi ki:Kim Kuran severse Allah ve rasuln sever2 ariflerin biri mride dedi ki: Kuran ezberliyor musun? Hayr dedi, Allaha diledii imdat ne acaibtir!Kuran ezberlemeyen mrid neyle nimetlenecek, Rabbine neyle yakaracak? Bazs Kuran oka okuyor, sonra baka bir eyle megul olup ta Kuran okuyamad zaman ryada kendine yle diyen birini gryordu: Beni sevdiini zannediyorsan kitabma niye cefa ettin. Ondaki benim lalif azarm dnmedin mi. Dil ve kalble yaplan ok zikir de byledir (Allaha yaklatrr). Bezzarn Msnedinde3 Muazdan yle dedii rivayet edildi: Ey Allahn Rasul bana amellerin en stn ve Allaha en yakn olann bildir dedim, buyurdu ki: Dilin Allahn zikriyle ya olduu halde lmendir. Sahih hadiste Peygamber (s.a.v.)den rivayet edildi ki:Allah Teala buyuruyor ki:Ben kulumun zannylaym, beni zikredince onunla beraberim, beni kendi nefsinde zikrederse, onu kendi nefsimde zikrederim, beni bir topluluk iinde zikrerse onlardan daha hayrl bir topluluk iinde onu zikrederim.4 Dier bir hadiste: Kulum beni zikrederse ve dudaklar benimle hareket ederse ben kulumla beraberim.5
(1)Hakim tahric etti ve dorulad. (2)Hadisin isnad zayftr, Ahmed, Taberani Kebirde tahric etti, Ala bin Haristen dolay zayftr. Tirmizi: (2913)iki tarikten tahric etti birincisi zayf bir senetle Bekir bin Huneysten tahric etti, o da Leys bin Ebi Sleymden, o da Zeyd bin Ertaddan, o da Ebu mameden rivayet etti, Ebu mameden nceki adamlar zayftrlar, Tirmizi dedi ki:Bekir bin Huneys hakknda ibni Mbarek konutu ve onu mrnn sonunda terketti. kincisi:Zeyd bin Ertatdan, o da Cbeyr bin Nfeyrden, o da Peygamber (s.a.v.)den mrsel olarak rivayet etti, senedinde Ala bin Haris var, kartrmayala itham edildi. (1)Ahmed, Ebu Nuaym Hilyede:(7/300)munkat bir isnatla Sfyan bin Uyeyne tarikiyle tahric etti, tamamlaycs udur: zerime Allahn kelamna -mushafta- bakmakszn ne gece ne de gndzn gemesini sevmem. (2)Sabit eserdir, Taberani tahric etti, Heysemi Mecmada: (7/165) dedi ki:Adamlar gvenilirdir. (3)Bezzar tahric etti, Heysemi Mecmada: (10/74) dedi ki: snad gzeldir, Taberani bir ok isnatlarla tahric etti, birinde:Halid bin Yezid bin Abdurrahman bin Ebi Malik var onu bir topluluk zayflad, Ebu Zra ed-Dimeki ve bakas kuvvetli sayd, geri kalan adamlar gvenilirdir, yine ibni Hibban sahihinde tahric etti. (Terib ve terhib: 2/395). (4)Sahihtir, Ebu Hureyreden Ahmed, Buhari, Mslim, Tirmizi, Nesai, ibni Mace, ibni Hibban tahric etti (Terib ve Terhib: 2/393). (5)Sahihtir Ebu Hureyreden Ahmed, ibni Mace: O beni a beraberim ve dudaklar benimle hareket edince (beraberim) ibni Hibban sahihinde tahric etti (Terib ve Terhib: 2/394).

Allah azze ve celle buyurdu ki: (Beni zikredin, sizi zikredeyim) (Bakara: 2/152) Peygamber (s.a.v.) tekbir ve tehille seslerini ykseltenleri duyunca, -bir seferdeyken-onlara dedi ki:Siz ne sara ne de gaibe dua ediyorsunuz, iiten ve yakn olana dua ediyorsunuz, o sizinle beraberdir. Bir rivvayette de: O size bineklerinizin boyunlarndan daha yakndr.2 Ahbabn (sevdiklerini ve evliyasn sevmekte bundandr, onun urunda dmanlarna dmanlkta bunlardandr. Ebu Davudun sneninde mer (r.a.) dedi ki:Allahn kullarn yle insanlar var ki, onlar ne peygamberdirler ne de ehiddirler, Allah katndaki mertebelerinden dolay onlara peygamberler ve ehidler gbta ederler, derler ki: Ey Allahn Rasulu onlar kimdir buyurdu ki: Aralarnda akrabalk olmakszn Allahn ruhuyla birbirini seven topluluktur ve bunlarn aralarnda mal al verii de yoktur, vallahi onlarn yzleri nurdur, onlar nurdan minberler zerindedirler, insanlar korkarken onlar korkmazlar, insanlar zlrken onlar zlmezler sonra u ayeti okudu:(Bilesiniz ki, Allahn dostlarna korku yoktur, onlar zlmeyecekler de.)(Yunus: 10/62)3 Bunun benzeri Ebu Malik el-Eariden rivayet edildi, o da Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Allaha yaknlklarndan ve makamlarndan dolay onlara peygamberler gpta eder.4 Msnedde5 Amr bin Cemuh Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Kul ak iman Allah iin sevinceye, Allah iin buzedinceye kadar bulamaz, Allah iin sevince ve Allah iin buzedince Allahdan dostlua hak kazanr, kullarmdan benim velilerim ve yaratklarmdan bnim sevdiklerim benim zikrimle zikrolunanlar, onlarn zikriyle benim zikroluduum kimselerdir. Mrtei soruldu ki: Sevgiye nasl nail olunur!dedi ki: Allahn velilerini dost edinmek, dmanlarn dman edinmekle S:230 bunun asl muvamfakattr.1 Zhd de2 imam Ahmed Ata bin Yesarn yle dediini rivayet tti:Msua (a.s.) dedi ki: Ya Rab arn glgesinde glgelendirdiin ehlin kimdir? buyurdu ki: Ya Musa, onlar elleri beri (bakasna eziyeti olmayan) kalbleri temiz, benim celalim ile birbirlerini sevenlerdir, onlar ben zikrolunduum zaman beni zikrederler, onlar zikrolunursa ben de onlarla zikrolunurum, holanlmayan durumlarda abdestini tam alrlar, atmacalarn yuvalarna dnd gibi zikrime dnerler, ocuun insanlarn sevgisine alaka duyduu gibi sevgime alaka duyarlar, kaplana harbedildii zaman kzd gibi, bana harb helal grld zaman kzarlar.

Onu sevince iiten kula, gren gz, tutan eli, yryen aya olurum. Baz rivayetlerdi: Aklettii kalbi, konutuu dili olurum.Bununla murad, kim farzlarla, sonra nafilelerle Allaha yaklamaya gayret gsterirse, Allah onu yaklatrr ve onu iman derecesinden ihsan derecesine ykseltir ve o Allaha huzur ve murakabe ile ibadet eder, sanki onu gryor, kalbi Allahn sevgisi, marifeti, azameti, korkusu, heybeti, icalli, dostluu, evki ile dolar, hatta kalbindeki bu marifet gzle grlr olur, denildi ki: Kalbte yerlemitir onu imar eder onu unutmam ve zikrederim. Kulamdan ve gzmden kayboldu kalbimin derinlikleri onu gryor. Fudayl bin yad dedi ki:Allah Teala buyuruyor ki:Beni sevdiini iddia edipte, benden gafil uyuyan yalan syledi, her seven sevdiiyle yalnz kalmak istemez mi? te ben beni sevenleri bilirim, onlar beni iki gzleri arasnda bilirler, bana grerek hitap derler, huzurla benimle konulurlar, yarn cennetlerimde onlarn gzlelerini aydnlatacam. Seven, yaklaanlarn kalbinde bu kalbleri onunla doluncaya kadar devam eder, kalblerinde onda bakas kalmaz, azalar ancak kalblerindeki eye gre hareket eder, ona uygun hareket eder, onun hali gibi olana denildi ki:Kalbinde Allahtan baka birey kalmad, murad onun marifeti, sevgisi ve zikridir.
(2) Sahihtir, Ebu Musa el-Eariden Buhari, Mslim, Tirmizi ve Ebu Davud tahric etti Camiulusul: 5/16. (3) Hadis merden munkat bir isnatla Ebu Davud, Ebu Nuaym tarafndan Hilyede: (1/5) Amr bin Cerir tarikiyle o da merden rivayet etti. Yine Ebu Hureyreden sahih bir isnatla rivayet edildi, bunu Nesai, ibni Hibban yakn bir lafzla tahric etti. (Terib ve Terhib: 4/20). (4)Ahmed, Ebu Yala gzel bir isnatla tahric etti, Hakim de tahric etti ve dedi ki: snadd sahihtir. (Terib ve Terhib:4/22. (5)Zayftr, Ahmed, ibni Ebiddnya tahric etti, Heysemi Mecmada dedi ki:(1/89) Seneidnde Rdin bin Sad var o zayftr. (1)Bunu Slemi Tabakat Sufiyyede zikretti. (2) Ahmed Zhdde Ataan tahric etti ve ibni Ebiddnya ve Ebu Nuaym Hilyede: (3/222) Zeyd bin Eslemden tahric etti.

Bu manada sraili mehur bir eser vardr, Allah buyuruyor ki:Ben gklerime ve yeryzme smadm, fakat mmin kulumun kalbine sdm.1 Ariflerin bazs dedi ki:Ondan saknn, o ok ayurdur (kskan) kulunun kalbinde kendinden bakasn grmek istemez. Bu manada bazs dedi ki: Gnlmde insanlar iin yer yok orada senin sevgin ziyade hatta onu doldurdu dieri de dedi ki: Kalbim onlarn sevgisince kalba konuldu onun sevgisinin dnda orada yer yok bu manaya iaret ederek Peygamber (s.a.v.)Medineye gelince hutbesinde buyurdu ki:Allah btn kalbinizle seviniz bunu ibni shak Siyretinde zikretti2 ne zaman kalb onun azametiyle dolsa, bu onun dndakileri siler, kul iin nefsi ve hevas ve mevlasnn istediinden baka bir ey kalmaz, o zaman kul ancak onun zikriyle konuur, onun emriyle hareket eder, konuursa Allah ile, dinlerse onunla dinler, bakarsa onunla bakar, tutarsa onunla tutar ite:Onun iiten kula, gren gz, tutan eli, yryen aya olurum sznden murad budur. Kim bundan baka eye iaret ediyorsa hulul ve ittihad (Allahn onda birlemesi ve ona girmesi) gibi kfr manaya iaret ediyordur, Allah ve Rasul bu ikisinden beridir. Bundan dolay selefin bazs Sleyman et Teymi gibisi diyordu ki:Allaha isyan edilmesi iyi deildir. Seleften bir kadn ocuklarna tavsiye etti ve onlara dedi ki:Allah sevgisini ve itaatn adet edinin, nk mttakiler taatla fletlenirler, ondan bakasyla azalar vahileriir, eer melun (eytan) onlara bir masiyetle belirse masiyetutanarak geer ve onlar ona itiraz ederler. Bu manada Ali bin Ebi Talibin sz vardr:Biz merin eytannn ona bir su emretmekten korktuunun grndeyiz3 S:232 Daha nce bunun zel tevhid srlarndan olduuna iaret ettik. nk La ilahe illallahn manas:Ondan bakas sevme, mit etme, korkma ve itatta ilah edilemez, kalbte tam tevhid gerekleirse orada Allahn sevdiinden bakasnn sevgisi kalmaz, onun honutsuzluunun dnda honutsuzluk kalmaz, kimin hali byle olura azalar ancak Allaha itaata ynelir gnahlar ancak Allahn sevdiini sevmemekten veya sevmediini sevmekten kaynaklanr, bu da Allahn sevgi ve korkusunun nne nefsin hevasn geirmekle olur, bu da vacip olan tevhidi yaralar, kul baz farzlar yerine getirmede ve haramlar terketmede tefrite der, kimin kalbinde Allahn tevhidi gerekleirse onun iin Allah yolundaki ve onu raz edecek eyin sknts kalr. Merfu olarak u hadis varid oldu: Kim tasas Allahtan bakas olarak sabahlarsa, Allahtan deildir.2 mam Ahmed bey bin Kabtan mevkuf yle dediini tahric etti:Kim en byk tasas Allahtan bakas olarak sabahlarsa, Allah deildir.Ariflerin biri dedi ki:Kim sana onun velisinin ondan baka tasas var derse onu dorulama. Davudu Tai gece yle nida ediyordu:senin tasan beni tasaslardan atl (tembel) brakt, benimle isteklerim arasna girdi, sana bakmaya evkim lezzetlerimden daha salamdr, benimle ehvetlerim arasnda girmitir, ey cmert ben senin hapishanende istenilenim.3
(1)Iraki tahric etti ve dedi ki:Onun iin bir asl grmedim, ibni Teymiye de byle dedi:bu srailiyatta zikredildi, Peygamber (s.a.v.)den bilinen bir isnad yoktur. Manas:Kalbi bana imanla sevgiyle ve benim marifetimle geniledi. (Mekasdul hasene, Sehavi S: 373). (2) Yine ibni shak tarikiyle Beyheki Delailn nbvve de tahric etti fakat mrseldir. (1) bnl Cevzinin merin menakbna bak. (2)Hadis uydurmadr. Hakim ibni Mesuddan tahric etti, senedinde shak bin Bir Adem var, Zehebi dedi ki:Zannediyorum ki haber uydurmadr. (Feyzul Kadir: 6/67)Ebu Nuaym Hilyede:(3/48)Enes bin Malikten tahric etti, senedinde Vehb bin Raid var, o mnkerdir, ibni Hibban byle dedi, Ferkad es-Sindi zayftr. (3)Ebu Nuaym Hilyede zikretti: (7/357).

Bu manada bazs diyor ki: Dediler ki:bizi brakp bakasyla megul oldu, bize bedel birini seti bu unutan hainin fiilidir. Sizin muhabbetinizi brakp sizi hatrlamakszn nasl kalbimi megu ederim ey benim btn meguliyetlerim; Eer benden isterse ona veririm, bana snrsa onu korurum baka bir rivayette: Eer bana dua ederse ona icabet ederim, benden isterse ona veririm Yani: Bu sevilen yaklam kimsenin Allah katnda Allahtan bir ey istedii zaman kendine verecei, snd zaman koruyaca, dua edince icabet edecei zel bir yeri var, Allah katnda deerinden dolay duas kabul olunan oluyor, selefi salihin ou duann isabetiyle biliniyordu, sahih rivayet edildi ki: Nasr kz Rubeyyi bir cariyenin n iki diini krd, onlara noksann kymetiyle telafisini teklif ettiler, kabul etmediler, aff talep ettiler kabul etmediler, Rasulullah (s.a.v.) aralarnda ksasla hkmetti, Nadr olu Enes dedi ki: Rbeyyinin n iki diini kryor musun? Seni hak ile gnderen yemin olsun ki onun n iki diini krmayacaksn, bunun zerine kavim raz oldular ve noksann bedelini aldlar, Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Allahn kullarndan yle kimseler var ki, Allah zerine yemin etse yemininde onu temize karr.1 Hakimin sahihinde2 Enesten, o da Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduu rivayet edildi: Nice zayf, zayf drlm iki eski elbiseli kimse vardr ki eer Allah zerine yemin etse Allah onu temize karr, Bera bin Malik onlardandr. Bera mriklerden bir toplulukla karlat, mslmanlar ona dedi ki: Rabbine yemin et dedi ki: Ya Rab sana yemin ediyorum ki omuzlarn bize balayacaksn (bizi galip edeceksin) bu dua zerine onlar Allah galip etti, sonra baka bir kere yine karlatlar dediler ki: Rabbine yemin et dedi ki: Ya rab sana yemin ettim ki bizi galip klp, beni peygamberine kavutur bunun zerine Allah onlar stn kld ve Bera ldrld. bniEbiddnya3 rivayet etti ki Numan bin Kavkal Uhud gn dedi ki: Allahm senin zerine yemin ediyorum ki, ben ldrlp cennete gireceim bunun zerine ldrld. Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Numan Allaha yemin etti, (Allah) onu (yemininde) temize kard. Ebu Nuaym Saidden isnatla rivayet etti: Abdullah bin Cah Uhud gn dedi ki: Ya Rab yarn dmanla karlanca beni kendisiyle savaacam, kendisi de benimle savaacak, sonra kulam ve burnumu kesecek savata iddetli, fkesi iddetli bir adamla karlatr, yarn (kyamette) senin huzuruna gelirsem, dersin.Ey Abdullah senin burnunu ve kulan kim kesti? S:234. Bende: Senin ve Rasulnn yolunda derim sende doru syledin, dersin. Said dedi ki: Gndzn sonunda onunla karlatm burnu ve kula bir ipte aslyd.1 Sad bin EbiVakkasn duas kabul olunurdu, bir adam ona yalan isnat etti, bunun zerine (Sad) dedi ki: Allahm eer o yalanc esir gzn kr et ve mrn uzun et, fitnelere maruz et, bunun zerine adama btn bunlarn hepsi isabet etti, sokaklarda komulara diyordu ki: Yal, ihtiyar, imtihan olunmu, bana Sadn duas isabet etti.2 Aliye sven bir adam iitti ve ona beddua etti, henz yerinden ayrlmamt ki rkm bir deve iki ayayla ldrene kadar onu inedi.2 Said bin Zeydin kars Sadn arazisi hususunda Sadla ekiti, araziyi kendinden aldn iddia etti, (Sad) dedi ki:Allahm eer yalancysa gzn kr et ve arazisinde ldr, bunun zerine gz kr oldu, bir gece arazisinden yrrken iinde ki kuyuya dt ve ld.4 Ala bin Hadrami bir yolculuktayd susadlar, bunun zerine namaz kld ve dedi ki: Ey Allahm, ey Alim, ey Halim, ey Aliy, ey Aziz biz senin kullarnzz, senin yolunda dmanlarnla savayoruz, bizi bir yamurla sula, ondan ielim ve abdest alalm, o yamurda bizden bakasna nasip verme, az bir ey yrdler fkran bir yamur suyu buldular, itiler ve kaplarn doldurdular, sonra yrdler, arkadalarnn bazs nehrin yerine dnd bir ey gremedi, sanki yerinde hi su olmam gibiydi.5 Enes bin Malik Basrada arazisinin susuzluundan ikayet etti, abdest ald iki rekat namaz kld ve dua etti, bunun zerine yamur geldi ve arazisini sulad, yamur arazisinden baka yere ok az dnda gitmedi.6 Ebu Musa el-Eari zamannda Basrada kamtan evler yand ortada yanmam bir kam ev kald.
(1)Enes bin Nadrdan sahih bir hadistir, Buhari, Mslim, Ebu Davud,Nesai, bni Mace tahric etti (Camiul usul: 11/16-17). (2)Sahihtir, Hakim tahric etti ve dorulad, Zehebi teyid etti. Tirmizi tahric etti. (Enes bin Malikten) 3853, lafz udur: Nice sa dank, tozlu ehemmiyet verilmeyen eski iki elbiseli kimse vardr ki, eer Allaha yemin etse Allah onu temize karr, Bera bin Malik onlardandr.Tirmizi dedi ki: Bu vecihten bu hadis hasen,s ahihtir. (3)Daveti icabet olunanlar kitabnda tahric etti, rakam: 22. (1) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 1/109. (2)Buhari Cabir Semureden tahric etti. Camiul usul: 10/12. (3)Eser sahihtir, bni Ebiddnya ve Taberani Kebirde tahric etti, Heysemi Mecmada dedi ki: (9/154)Adamlar, sahih rivayet adamlardr. (4) Mslim sahihinde tahric etti. (5) bni Ebiddnya ve Ebu Nuaym hilyede tahric etti: 1/7 ve sonras. (6) bni Ebiddnya ve ibni Sad tabakatnda tahric etti.

Ebu Musa kam ev sahibine dedi ki: Senin kam evinin durumu nedir ki yanmad?Dedi ki: Ben onu yakmayaca zerine Allaha yemin ettimEbu Musa dedi ki:

Ben Rasulullah (s.a.v.) iittim buyuruyor ki:mmetimde balar tozlu, elbiseleri kirli adamlar vardr ki, eer Allaha yemin etseler, (Allah) onlar temize karr.1 Ebu Mslim el-Havlani duasnn kabulyle mehurdu, geyie rastlyordu, ocuklar ona bizim iin Allaha dua ette bu geyii bize hapsetsin, bunun zerine dua ediyor ve Allah onu hapsediyor, hatta elleriyle onu tutuyorlar.2 Bir kadna beddua etti, bunun zerine gz annda kr oldu, kadn ona geldi Allah hakk iin ona seslendi ve dilekte bulundu, bunun zerine ona acd ve Allaha dua etti, Allah ona grmesini geri verdi ayn haline kadn geri dnd.3 Bir adam Mutarrif bin Abdullah bin ihhire yalan isnat etti, bunun zerine ona dedi ki: Eer yalancysan Allah senin lmn acele etsin, bunun zerine adam olduu yerde ld.4 Haricilerden bir adam Hasan Basrinin meclisine geliyor ve onlara eziyet veriyordu, eziyeti artnca Hasan dedi ki:Allahm sen onun ettii eziyeti bildin, dilediin ekilde bizi ondan kurtar, adam ayaktayken yere dt ancak evine tabutu zerinde l olarak tand.5 Sla bin Eyem bir seferdeydi, katr ykyle birlikte gitti, insanlarda yolculua koyuldu, bunun zerine kalkt namaz kld ve dedi ki:Allahm sana yemin ediyorum ki bana katrm ykyle birlikte geri vereceksin, bunun zerine katr geldi nnde durdu.6 Bir keresinde Beriyyet Kafr Ficadayd, Allahtan yemek istedi arkasnda bir n (yemek sesi) iitti, bir de bakt kibir elbise veya bir bez iinde bir zenbil S: 236 Taze hurma vard, ondan yedi elbise de kars Muaze el Adeviyyenin yannda kald, o da saliha kadnlardand.1 Muhammed bin Mnkedir bir savatayd, arkadalarndan bir adam ona dedi ki: Toplanm taze hurma canm istiyor ibnil Mnkedir dedi ki: Rabbinizden yedirmesini isteyin size yedirsin, o kudretlidir kavim dua etti, az bir ey yrdler ipli bir zenbil grdler, taze hurmann en iyisiydi, kavmin bazs dedi ki: Keke bal olsayd bnil Mnkedir dedi ki: Size toplanm taze hurmay yedirmeye gc yeten bal yedirmeyede gc yeter, ondan yedirmesini isteyiniz bunun zerine dua ettiler, az birey yrdler, yol zerinde bal kutusu buldular, indiler ve yediler.3 Habib el-Acemi Ebu Muhammed duasnn kabulyle bilinirdi, kafas kel bir ocuk iin dua etti, alad ve gz yalaryla ocuun ban sildi, kalkmadan ocuun ba karard, insanlarn en gzel sals haline dnd.4 Mzmin hastala tutulmu bir adam sedyeyle getirildi, onun iin dua etti, adam iki aya zerine kalkt, sedyesini de boynunda tad ve ailesine dnd.6 Alk zamannda (ktlk) ok yiyecek satn ald ve miskinlere sadaka verdi, sonra biraz poetler balad, yatann altna koydu, sonra Allaha dua etti, yemek sahibleri parasn istemeye geldiler, bu poetleri kard, bir de ne grsnler dirhemlerle dolu, onu saydlar baktlar ki tam alacaklar kadar var ve alacaklarn onlara verdi.7 Bir adam onunla ok eleniyordu, bunun zerine Habib ona beddua etti ve adam baras hastalna (alaca) yakaland8 bir keresinde Malik bin Dinarn yanndayd.
(1)Hadisin isnad zayftr, ibni Ebiddnya Evliyada tahric etti. (2)Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 2/129. (3)Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 2/130. (4) bni Ebiddnya Mcabudda ve kitabnda tahric ettirakam: 92. (6) Geen merci rakam: 55. (1) bni Ebiddnya Mcabudda ve de tahric etti rakam: 56. (2) Mcabud Dave de, Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 3/151. (3)Mcabud Davede tahric etti rakam: 96. (4)Mcabud Dave rakam: 97. (5)Geen merci rakam: 97. (6)Geen merci rakam: 99, Hilye: 6/150. (7)Mcabud dave rakam: 124.

Bir adam ona geldi, Malikin datt dirhemlerden dolay Malike kaba davrand, bu i uzaynca, Habib iki elini ge kaldrd ve dedi ki:Ey Allahm bu bizi seni anmaktan alkoydu, dilediin ekilde bizi ondan rahatlat, bunun zerine adam yz st l olarak dt.1 Bir topluluk Allah yolunda bir savaa kt, bazlarnn eei vard, eek ld arkadalar yolculua devam etti, o zat kalkt, abdest ald, namaz kld ve dedi ki:Allahm senin yolunda mcahid olarak ve senin rzan isteyerek ktm, ben ahidim sen lleri diriltiyorsun, kabirdekileri geri diriliyorsun, benim eeimi de dirilt, eee gitti ve ona vurdu, eek ayaa kalkt, kulaklarn sallad, ona bindi ve arkadalarna yetiti, sonra eei Kufede satt.2 Bir topluluk Allah iin kt, onlara iddetli bir souk isabet etti, hatta nerde ise leceklerdi, yanlarnda byk bir aa vard, Allaha dua ettiler, birden yand, elbiselerini kuruttular, onunla sndlar, ta gne dodu, ve ayrldlar, gne eski haline dnd.

Ebu Klabe orulu hacca kt, yaz gn arkadalar ne geti, ona iddetli bir susuzluk isabet etti, dedi ki:Allahm orucumu amakszn sen benim susuzluumu gidermeye kadirsin, bunun zerine bir bulut onu glgelendirdi, onun zerine yamur yadrd, elbisesi sland, ondan susuzluk gitti, indi havuzlar yapt ve onu doldurdu, arkadalar ona geldiler ve itiler, arkadalarna bu yamurdan hi isabet etmedi3 bunun benzeri oktur, sralamak uzun srer. Dua kabul olunanlarn ou seleftendir, onlar belalara sabrediyordu, onun sevabn tercih ediyordu, ondan kurtulmak iin dua etmiyordu. Rivayet edildi ki: Sad bin Ebi Vakkas insanlarn kendini dua kabulyle bilmesi iin onlar iin dua ediyordu, ona denildi ki: Gz kr olmutu, gzn iin Allaha dua etsen bunun zerine dedi ki: Allahn kaderi benim gzmden bana daha sevimlidir. S:238 Biri czzama tutuldu, ona denildi ki: Bize senin Allahn ismi azamn bildiin haberi ulat, sana gelen bu hastal gidermesi iin Allahtan istekte bulunsan? Dedi ki: Ey kardeimin olu beni o imtihan ediyor, ben ondan geri bana vermesini ho grmyorum. brahim et-Teymiye denildi ki: -o Haccacn hapsindeydiKeke Allaha dua etsen dedi ki: Hakknda ecir alacam ey iin benden onu gidermesi ona dua etmekten holanmyorum. Yine Said bin Cbeyr ldrene kadar Haccacn eziyetine sabretti ve duas kabul olunan biriydi, sesiyle namaza kalkt bir horozu vard, bir gece vaktinde tmedi, Said namaza kalkmad, bu ona ar geldi, dedi ki:Ona ne olmu? Allah onun sesini kessin, horoz bundan sonra tmedi, annesi ona dedi ki: Ey oulcuum bundan sonra hibir eye beddua etme.1 Rabiaya Allah katnda deeri olan bir zikredildi ki: Bu zat insanlarn ple att eylerle nn geiriyor adam dedi ki: Allahn kendisini buna muhta klmamas iin Allaha dua etmesinde ne zarar var? Rabia dedi ki: Allahn velile onlara birey takdir ettiyse ona kzmazlar. Hayve bin Yreyhin maieti gerekten dar idi, ona denildi ki: Sana genilik vermesi iin Allaha keke dua etsen bunun zerine yerden bir akl ta ald ve dedi ki: Allahm bunu altn kl avucunun iinde kalp altn oldu ve dedi ki: Dnyada ahiretten daha hayrl birey yoktur sonra dedi ki: O (Allah) kullarnn neyin slah edeceini daha iyi bilir2 Belki mmin dua eder, Allah da ettii eyden baka bir eyde hayr olduunu bilir, kulun isteine cevap vermez, ona daha hayrlsn bedel olarak verir, bu ya dnyada ya da ahirette olur. Daha nce merfu hadiste gemiti:Allah Teala buyurur ki: Kullarmdan benden ibadetten bir kap isteyen vardr, ben ona uup girmemesi iin onu ondan engellerim.3
(1) bni Ebiddnya Mcabuddave de zikretti rakam: 95. (2)Mcabuddave. (3) bni Ebiddnya Mcabuddave de tahric etti rakam: 49. (1) bni Ebiddnya Mcabuddave de zikretti. (2)Tahrici nce geti. (3)Taberani evsatta tahri etti, Iraki dorulad.

Taberani Salim bin Ebil Caddan tahric etti, o da Sevbandan, o da Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: mmetimden yleleri vardr ki, eer sizden birisi gelse ondan bir dinar istese vermez, eer ondan bir dirhem istese vermez. Eer ondan bir kuru istese vermez, eer Allahdan cennet istese ona onu verir, o iki eski elbiseli, kendisine nem verilmeyendir, eer Allaha yemin etse, onu temize karr.1 Bakas Salimden mrsel olarak tahric etti ve u ziyadeyi yapt: Eer Allahdan dnyalk bir ey istese, ona ikram olsun diye onu ona vermez. Yapacam bireyden mmin kulumun ruhunu almakta tereddd ettiim kadar tereddd etmedim, o lmden holanmaz, bende ona ktlkten holanmam.Bununla murad Allah kullarna lme hkmetmitir, buyurdu ki:(Her nefis lm tadacaktr.2 lm:Ruhun cesedden ayrlmasdr, bu da gerekten byk bir acyla gerekleir, bu dnyada kula isabet eden aclarn en byklerindendir. mer Kaba dedi ki: Bana bu dnyada kula isabet eden aclarn en byklerindendir. mer Kaba dedi ki: Bana lmden haber ver dedi ki: Ey mminlerin emiri o Ademoulunun ierisinde ok dikenli bir bir aa gibidir, ondaki damar ve mafsallar kuvvetlice eker bunun zerine mer alad3 Amr bin As lm anndayken, olu ona lmn sfatndan sordu, bunun zerine dedi ki:Vallahi sanki iki yanm tahta iinde, sanki ben ine deliinden nefes alyorum, sanki dikenli bir dal iki ayamdan bama kadar ekiliyor.4 Bir adama lm annda denildi ki: Kendini nasl buluyorsun? Dedi ki:

Kendimi kuvvetlice ekiliyor, iimde eitli hanerler var, ierim tandr iinde kpkrmz ate tutumu yanyor buluyordum. Bakasna denildi ki: Kendini nasl buluyorsun? Kendimi gkyznn yeryz zerine, benim zerime kapanm gibibuluyorum, nefsimi de sanki ine deliinden kyor gibi buluyorum. lm bu iddetle olunca ve Allahda btn kullarna bunu kesinlikle yazmsa mutlaka olacaktr, Allah mmine ktlk ve eziyet etmekten holanmaz, bunu mmin hakknda tereddd olarak isimlendirdi. S:240 Peygamberlere gelince onlar muhayyer klnncaya kadar ruhlar alnmaz. Hasan dedi ki: Peygamberler lmden holanmaynca Allah onlara kendine kavumay kolaylatrd, onlar ikram sevdiklerinden dolay onlarn ruhu alnrken onlar bunu seviyorlar, nk onlara gidecei makamlar gsteriliryor. Aye dedi ki:Rasulullah (s.a.v.)in lm iddetini grdkten sonra Allahn kendisine lm hafifletirdii bir kimseye imrenmiyorum.1 Dedi ki:Yannda bir su kab vard, elini su kabna girdiriyordu, sonra yzm su ile siliyor ve diyordu ki:Allahm lm sekeratna kar bana yardm et dedi ki:Diyordu ki: Lailahe illallah lmn seker at vardr.2 Mrsel hadiste geldi ki, Peygamber (s.a.v.) buyuruyor ki: Allahm sen ruhu damarlar, parmak boumlar ve barsaklar arasndan ekiyorsun, Allahm lme kar banayardm et, onu bana hafiflet.3 Selefin bazs lm annda zorluk ekmeyi evimli gryordu, mer bin Abdul Aziz dedi ki: lm seker atnn bana hafif olmasn istemem, nk mmine keffaret olacak eyin en sonuncusudur.4 Nehai dedi ki:Onlar lm annda zorluk ekmeyi seviyorlard.5
(1)Taberani Evsatta tahric etti, Heysemi Mecmada: 10/26 dedi ki:Adamlar sahih rivayet adamlardr, hafz Mnziri Terib ve Terhibde dedi ki:Ravileriyle sahihte delil getirilen kimselerdir: 4/152. (3)Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 5/365. (4) bni Sad Tabakatnda tahric etti. (1)Hadisin isnad zayftr, Tirmizi: (979) Kimseye lm hafifletilmesinden dolay imrenmiyorum... lafzyla tahric etti, Buhari, Mslim, Tirmizi Ayeden u lafzla tahric etti: Acnn Rasulullaha iddetli olduu kadar baka kimseye iddetli olduunu grmedim. Camiul usul: 11/387. (2)Buhari, Mslim, Ahmed, Tirmizi: 978, bni Mace Aye (r.a.)den tahric etti Camiul usul: 11/381-385. (3)Hadis mudaldr,bir sahabe ve bir tabii senetten dt, ibni Ebiddnya:Zikrulmevtte Tume bin aylan el-Cufiden zikretti. (4)Ahmed Zhd deEbu Nuaym Hilyede tahric etti: 5/317. (5)Ebu Nuaym Hilyede ibrahim Nahaiden tahric etti: 4/232.

Bazs lmn iddetli olup fitneye dmekten korkuyordu. Kul lmn kendine hafifletilmesini istedii zaman kendisine hafifletiliyor. Sahihaynda Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduu rivayet edildi:Mmine lm gelince, Allahn rzas ve ikramyla mjdelenir. Onun iin nndekinden daha sevimli bir ey yoktur, o Allaha kavumay, Allahda onun kendine kavumasnsever1ibni Mesud dedi ki:Melek mminin ruhunu almak iin geldii zaman ona der ki:Rabbin sana selam sylyor. Muhammed bin Kab dedi ki: lm melei ona der ki:Ey Allahn dostu sana selam olsun, Allah sana selam sylyor, sonra dedi ki: (Onlar meleklerin tertemiz olarak canlarn aldklar ve size selam olsun... dedikleri kimselerindir)2 (Nahl: 16/32) Zeyd bin Eslem dedi ki: Mmine lm annda melek gelir ve ona der ki: Varacan yere kar korkma, bunun zerine Allah onun korkusunu giderir, ve melek dnya ve onun ehli zerine zlme, ve cennetle sana mjde olsun, lr ve cennet mjdesi gelir. Bezzar3 Abdullah bin Amrdan tahric etti, o daPeygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti:Yatanda bile olsa Allah mmin kulunun lmne sizden birinin deerli malna kar cimriliinden daha cimridir. Zeyd bin Eslem dedi ki: Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Allahn yle kullar vardr ki onlar dnya ve ahirette afiyet ehlidirler.4 Sabit el Bnani dedi ki:Allahn ldrme ve aclar ektirmeye kymad, mrlerini uzatt, rzklarn bol verdii, yataklalarnda ldrd ve ehidlerin postasna koyduu kullar vardr.5 Bunu ibni Ebiddnya ve Taberani zayf vecihlerle tahric etti. Baz lafzlarnda yledir: S:242 Allahn yaratklarndan kendilerine bela vermeyi istemedii, afiyet ierisinde yaatt, afiyet iinde ldrd, afiyet iinde cennete girdii sekin kullarvardr.1 bni Mesud ve bakas dedi ki:Ani lm mmin iin hafifletmedir. Ebu Sale el-Hueni dedi ki:lm annda sizin boulduunuz gibi boulmamay mit ediyorum, bir gn evindeyken yle seslendiini iittiler:Ey Abdurrahman, Abdurahman da Rasulullah (s.a.v.) ile birlikteyken ldrlmt, sonra evinin mescidine geldi, namaz kld, secdedeyken ld. Seleften bir cemaat namazda secdedeyken ld. Bazs ashabna diyordu ki: Ben sizin lmnz gibi lmeyeceim, fakat davet edileceim ve icabet edeceim. Bir gn ashabyla birlikte oturuyordu, lebbeyk (emrine hazrm, buyur) dedi ve l olarak yere dt. Bazs arkadalaryla otururken, yle dediini iittiler:Ey filan icabet et, vallahi bu senin dnyadaki son anndr,bunun zerine bu zat srad ve dediki:Vallahi bu lm arcsdr ve arkadalarna veda etti, onlara selam verdi, sonra sese doru gitti ve elilere selam olsun, alemlerin Rabbine hamd olsun, sonra onlardan ses kesildi, izini takip ettiler, onu l olarak buldular.

Birisi mushaftan yazyordu elinden kalemi yere koydu ve dedi ki:Eer sizin lmnz byleyse vallahi lmnz ne gzeldir, sonra l olarak yere dt. Dieri oturmu hadis yazyordu, kalemi elinden brakt ve dedi ki:Ellerini yukar kaldrd. Allaha dua etti ve ld Allah ona rahmet etsin.
(1)Buhari, Mslim, Tirmizi, Nesai Ubade bin Samit ve Aye (r.a.)den tahric etti. Camiulusul: 10/363 ve sonras (2) Muhammed bin Kab el-Kuraziden Haberinin tefsirinde rivayet ettii haberin nass udur (1/70): Mmin kulun benzi sararnca, ona melek gelir, ve:Selam sana ey Allahn velisi, Allah sana selam sylyor, sona u ayeti okudu: Onlar ki meleklerin canlarn tertemiz aldklar.... (3)Senedinde Abdurrahman bin Ziyad bin Enumel Afriki var bnil Kattan onun hakknda dedi ki:Hak udur ki o zayftr Mizanul tidal: (2/562-563). (4)Mrseldir, ibni Ebiddnya: el-Evliyada tahric etti. (5) bni Ebiddnya el-Evliyada tahric etti. (1) Hadisinin ad zayftr, bni merden ibni Ebiddnya, Taberani Kebir ve Evsatta, Ebu Nuaym Hilyede: (1) 6) tahric etti, Heysemi Mecmada dedi ki:(10/265-266) Senedinde Mslim bin Abdullah el-Hmsi var, onu bilmiyorum, Zehebi onu mehul grd, geri kalanlar gvenilirdir.

OTUZ DOKUZUNCUHAD S (Hata, Unutma ve zorlamayla yaplan ey) bni Abbas (r.a.)dan rivayet edildi, Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Allah mmetimden hata, unutma, zorlanldklar eyin (gnahn) affetti.Hadis hasendir, ibni Mace Beyhaki ve bakas rivayet etti. Bu hadisi bni Mace1 Evzai tarikinden tahric etti, o da Ata, o da bni Abbastan, o da Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti. bni Hibban2 sahihinde ve Darekutni Atadan, -o da Ubeyd bin Umeyrden, o da ibni Abbastan- o da Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti. Akas bu isnat sahihtir, ravilerinin hepsiyle sahihaynde delil getirilmitir. Bunu Hakim tahric etti ve dedi ki:Sahihanynin art zere sahihtir, fakat onun illeti vardr, imam Ahmed gerekten itiraz etti.4 Ve dedi ki: Ancak Hasandan o da Peygamber (s.a.v.)den mrsel olarak rivayet etti. Ahmede denildi ki: Velid bin Mslim Malikten, o da Nafiden, o da bni merden benzerini rivayet etti (yine buna itiraz etti.) S:244 bni Ebi Hatime evzai ve Malikin hadisi zikredildi. Ona denildi ki: bnil Velid yine ibni Lehiadan, o da Musa bin Verdadan, o da Ukbe bin Amirden, o da Peygamber (s.a.v.)den benzerini rivayet etti.1 Ebu Hatim dedi ki:Bu hadisler mnkerdirler, sanki mevzudurlar ve dedi ki:Evzai bu hadisi Atadan iitmedi, ancak onu ismini vermedii bir adamdan iitti, onun Abdullah bin Amir veya smail bin Mslim olduunu vehmetti, dedi ki: Bu hadis sahih deildir ve isnad sabit deildir.2 Derim ki:Evzaiden rivayet edildi, o da Atadan, o da Ubeyd bin Umeyrden, ibni Abbas zikretmeden mrsel olarak rivayet etti. Yahya bin Sleym ibni Creycten rivayet etti, Ata dedi ki:Bana Rasulullah (s.a.v.)in yle buyurduu ulat: Allah mmetimden hata, unutma ve zorlanldklar eyi affetti, bunu Cevzecani3 tahric etti ve bu mrsele daha fazla benziyor, baka bir vecihle Mslim bin Halid ez-Zencinin merfu olarak ibni Abbastan varid oldu, Mslim bin Halid ez-Zenci Said bin Allahtan o da ibni Abbastan yle dediini rivayet etti: Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:Allah mmetimin eyini affetmitir:Hata, unutma ve zorlanldklar eydir bunu Cevzecani tahric etti4 Said bin Allah Said bin Ebu Salihdir. Ahmed dedi ki: O Mekkelidir, ona hali nasldr denildi, dedi ki: Bilmiyorum, Mslim bin Halidden baka ondan rivayet edeni bilmiyorum. Ahmed dedi ki:Bu merfu deildir, bu ancak ibni Abbasn kendi szdr, ondan bunu Mehna ve Mslim bin Halid rivayet etti, Mslim bin Halidi zayf grdler. nc bir vecihle Bakyye bin Velidden rivayet edildi, oda Ali el-Hemedaniden o da Ebu Hamzadan, o da bni Abbastan merfu olarak rivayet etti, bunu harb tahric etti. Bakyyenin meayihinden rivayeti mehuldur, hibir kymeti yoktur.
(1) Sahihtir, ibni Mace Ebu Zerden, Taberani, Hakim, ibni Hibban, Darekutni, Beyhaki, ibnil Mnzir ibni Abbastan, Taberani Sevbandan rivayet etti, fakat Heyseminin dedii gibi Taberaninin senedi zayftr, sonuncu hari Ebu Zerrin ilk senedi sahihtir. (Feyzulkadir, Mecmauzzevaid: 6/250). YineTaberani Ebudderdadan Ebu Nuaym ibni merden, ibni Adiy Ebu Bekreden tahric etti. (Nasburraye: 2/6465). (2)Daha nce getii gibi Beyhaki ve Darekutni tahric eti. (3)Hakim Mstedrekinde tahric etti ve dorulad, Zehebi ikrar etti. (4) bni Ebi Hatimin lelinde. (5) Beyheki, Ukayli, Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: (6/352) Allah kaldrd... lafzyla tahric etti ve:Garibtir, dedi. Heysemi dedi ki:Malikten mahfuz deildir, Hatib dedi ki: Haber Malikten mnkerdir. (Telhisulhabir: 1/282). (1)Beyhaki Taberani Evsatta tahric etti, Heysemi Mecmada:(6/250) dedi ki: Senedinde ibni Lehia var, hadisi hasendir, onda zayflk vardr. (2) bni Ebi Hatimin lel kitabnda zikretti. (3)Yine bni Ebi eybe Musannefinde tahric etti.

(4)Yine Taberani Kebirde tahric etti.

Drdnc bir vecihten, ibni Adiyin1 Abdurrahim bin Zeyd el-Amminin babasndan, o da Said bin Cbeyrden, o da ibni Abbastan, o da Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti bu Abdurrahman zayftr.2 Peygamber (s.a.v.)den baka vecihlerle de rivayet edildi, daha nce geti Velid bin Mslim Malikten,o da Nafiden o da bni merden merfu olarak rivayet etti, bunu Hakim dorulad ve garib sayd3 bu hafzlarn maharetlileri yannda Malike isnad batldr, bunu imam Ahmed ve Ebu Hatim mnker sayd o ikisi Velid hakknda diyorlard ki:O ok hataldr. Ebu Ubeyd el-Acurri Ebu Davuddan yle dediini rivayet etti. Velid bin Mslim Malikten on hadis rivayet etti, asl yoktur, onlardan drd Nafidendir. Derim ki bu da onlardandr, Allah en iyisini bilir. Bunu Cevzecani Yezid bin Rabia rivayetinden tahric etti, dedi ki:Ebul Eas Sevbandan rivayetle anlattn iittim, o da Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti:Muhakkak Allah mmetimden eyi balad:Hata, unutma ve zorlanldklar eydir. Yezid bin gereken zayftr.4 bni Ebi Hatim Ebu Bekir el-Hzeliden tahric etti, o da ehr bin Havebten, o da mmd derdadan, o da Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti:Allah mmetimi eyden balad:Hata, unutma ve zorlamadan. Ebu Bekr dedi ki: Bunu Hasana zikrettim ve bunun zerine dedi ki: Evet, sen bunu Kuranda okumuyor musun:(Rabbimiz!Unutursak veya hataya dersek bizi sorumlu tutma)5 (Bakara: 2/286) Ebu Bekir el-Hzeli metrukl hadistir. S:246 Bunu bni Mace tahric etti1 fakat onun yannda ehrden rivayet edildi, o da Ebu Zer el fariden, o da Peygamber (s.a.v.)den yle dediini rivayet etti: Allah Teala mmetimden hata, unutma ve zorlanldklar eyi affetmitir.Hasann kelamn zikretmedi. Hasandan mrsel hadisi ise ondan Hiam bin Hassan rivayet etti. Mansur ve Avf Hasandan kendi sz olarak rivayet etti, merfulatrmad2 Cafer bin Cisr bin Ferkad babasndan, o da Hasandan, o da Ebu Bekreden merfu olarak3 rivayet etti, Cafer ve babas zayftr. Muhammed bin Nasr el Mervezi4 dedi ki: Bu hadisin delil getirecek bir isnad yoktur, bunu Beyhaki hikaye etti. Mslimin sahihinde5 Said bin Cbeyrden rivayet edildi, o da ibni Abbastan yle dediini rivayet etti:(Rabbimiz!Unutursak veya hataya dersek bizi sorumlu tutma) ayeti inince Allah Teala buyurdu ki: Bunu yaptm. Aladan, o da babasndan, o da Ebu Hureyreden rivayet etti ki, bu inince; evet dedi6 o ikisinden birinin de merfuluu ak deildir. Darekutni7 Creyc rivayetinden tahric etti, o da Atadan, o da Ebu Hureyreden rivayet etti, o da Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Allah mmetimden nefislerinin vesveselerini, ilemedike veya yapmadka zorlanldklar eyi balad bu lafz garibtir... Bunu Nesai8 tahric etti ve zorlamay zikretmedi. Yine ibni Uyeyne Misardan, o da Katadeden, o da Zrare bin Evfadan, o da Ebu Hureyreden, o da Peygamber (s.a.v.) den rivayet etti, u ziyadeyi yapt: Zorlanldklar eyi bunu ibni Mace tahric etti.9
(1) bni Adiy Kamilde tahric etti ve itiraz etti, Taberani Evsatta tahric etti. (2) Abdurrahim bin Zeydel-Ammi hakknda Buhari ve Ebu Hatim dedi ki:Onun hadisini terkettiler, Yahya dedi ki:Yalancdr, yine babas da zyftr (Mizanul itidal: 2/605). (3)Hakim dedi ki: Sahih, garibtir, Velid Melikten rivayetle yalnz kald (Telhisul habir: 1/282).Taberani Ebu Derda ve Sevbandan rivayet etti, ikisinin isnadnda da zayflk vardr. (5) Hadisi ibni Ebi Hatim tahric etti ibni Kesir tefsiri: 1/343)ibni Adiy Kamil de ve Taberani merfu olarak rivayet etti. (Nasburraye: 2/65). (1) bni Mace Ebu Zerden tahric etti, senedinde ehr bin Haveb var, yine senedin de kopukluk var. (Telhisul habir: 1/282). (2) bni Ebi eybe, Abdurrazzak, Said bin Mansur sneninde Cafer bin Hibban el-Attari tarikiyle tahric etti, o zayftr. (3) bni Adiy Kamilde Ebu Nuaym Esbehan tarihinde tahric etti zayftr. (4)Telhisul habire mracaat et(1/282). (5) Mslim sahihinde, Tirmizi (2995) tahric etti, sahihtir, ibni Kesir tefsirinde dedi ki: (1/343).Rasulullah (s.a.v.)den bir ok yollarla yle dedii rivayet edildi: Msamahal, hanif din ile gnderildim. (6)Bu Mslimin sahihinde Ebu Hureyreden sabittir ( bni Kesir tefsiri: 1/343). (7)Sneninde tahric etti. (8) Sneninde tahric etti. (9) bni Mace rivayet etti lafz:Gslerinin verdii vesveseden eklindedir, sonuna u fazlal yapt:Ve zorlanldklar eyi ibni Hacer dedi ki:Bu ziyade zannediyorum eklenmitir, sanki Hiam bin Ammara bir hadisten gemitir, Allah en iyiyi bilir (Telhisul habir: 1/282).

Bazs vadolunan iin menfaat gerektiriyorsa vefa gerektiini syledi, bu Malikten hikaye edildi, fukahalardan ou mutlak olarak farz klmyorlar. ns:ekiirse fsku fcure der:Hakbal, batl hak oluncaya kadar haktan fcur ile kasten kar. Bu yalann kendisine davet ettii eydendir, Peygamber (s.a.v.)in buyurduu gibi:Yalandan saknn, nk yalan fcura gtrr, fcur da cehenneme gtrr.1

Sahihayn de Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edildi: Allahn en fazla buz ettii adam iddetli ekiendir.2 ve buyurdu ki:Siz bana gelip ekiiyorsunuz (mmkm verdiriyorsunuz), belki baznz deliliyle daha tarz gzel olabilir, bense dinleyiim zerine hkmediyorum, kime kardeinin hakknda bir eyi hkmetmisem onu almasn, muhakkak ki ona ateten bir para kesiyorumdur.3 Ve buyurdu ki: Aklamalardan sihir vardr.4 ekime annda adam kudret sahibiyse,ekimesi dini olsun, dnyevi olsun eitir- batl stn karabiliyor, dinleyene kendisinin hak olduunu zannettiriyorsa, hakk zayflatyorsa, hakk batl eklinde gsteriyorsa bu haramlarn en irkininden ve mnafklk hasletlerinden en pisidir. S: 347 Ebu Davudun sneninde1 ibni mer Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti:Kim bildii halde batlda ekiirse, brakncaya kadar Allahn gazabndadr yine onun bir rivayetinde:Kim ekimeye zulmle yardm ederse Allahdan gazab ile dner.2 Drdncs: Anlama yapnca ahdi bozar, ahde vefa gstermez, Allah ahde vefay emretti, buyurdu ki: (Ahdi yerine getiriniz, muhakkak ahid sorulur) ( sra:17/34) ve buyurdu ki:(Ahidletiiniz zaman Allahn ahdini yerine getirin, kuvvetlendirdikten sonra yeminleri bozmaynz, muhakkak ki Allah zerinize kefil klmsnzdr) (Nahl: 16/91) ve buyurdu ki: (Allaha kar verdikleri sz ve yeminlerini az bir bedelle deitirenlere gelince, ite bunlarn ahirete pay yoktur. Kyamet gn Allah onlarla konumayacak, onlara bakmayacak ve onlar temize karmayacaktr. Onlar iin ac bir azab vardr) (Ali mran: 3/77) Sahihaynde ibni merden Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edildi:Her ihanet edenin kyamet gn kendisiyle bilinecei bir sanca vardr, bir rivayette de: Ahdi bozana kyamet gn bir sancak dikilir ve denilir ki: Bu filann ahdi bozmas deil mi?6 bunu Buhari ve Mslim manasyla Enesten tahric etti.7 Mslim Ebu Saidden tahric etti, Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Her ahdi bozann kyamet gn kalasnn yannda bir sancak vardr, mslman ve baka arasnda olan her ahdi bozmak haramdr, anlamal kafir bile olsa.
(1)Sahihtir, ibni Mesuddan Malik, Buhari, Mslim, Ebu Davud ve Tirmizi tahric etti. (Camiulusul: 7/290 ve sonras. (2)Sahihtir, Ayeden Buhari, Mslim, Tirmizi ve Nesai tahric etti Camiulusul: 3343. (3) Sahihtir, mm Selemeden Cemaat tahric etti (Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai ve ibni Mace)Neyll evtar: 8/278. (4)Sahihtir, ibni Abbastan, Ebu Davud, Tirmizi tahric etti tamamlaycs: iirin bazsnda hkm vardr.Mslim Ammardan, Ebu Davud Breydeden, Buhari, Mslim, Ebu Davud ve Tirmizi Abdullah bin Amrdan tahric etti (Camiulusul: 6/109-110, 436, 12/339,344, Buharinin sahihi: 7/252. (1)Sahihtir Ebu Davud, Ahmed, Taberani gzel bir isnatla tahric etti, Hakim ve Zehebi dorulad Camiulusul: 4/341, Terib ve Terhib: 3/198. (2) bni merden baka bir tarikle sahihtir, Ebu Davud ve ibni Mace tahric etti, Hakim veZehebi doruld. Terib ve Terhib: 3/198. (6)Sahihtir, ibni merden Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi (1581) tahric etti, ilk lafz rivayette sabit oldu, ikinci lafzda byledir.Yine ilk lafz Buhari ve Mslim Enes bin Malikten tahric etti. Camiulusul: 9/315-316. (7)nce getii gibi Buhari ve Mslim, yine ikisi ibni Mesuddan da tahric etti, sahihtir. Camiulusul: 9/316. (8) Mslim Ebu Saidi Hudriden tahric etti sahihtir Camiulusul: 9/316).

S: 247 Ali bin Uyeyne bu ziyadelerin hepsini inkar etti ve ona hi kimse mtaberat etmedi isnatlar olmaksznhadis sahihayn de ve snen kitaplarnda tahri edildi.1 Merfu ibni Abbas hadisinin erhine dnelim: Allah benim iin mmetimden hata ve unutmay affetti bunun taktiri udur: Allah benim iin mmetimden hatay kaldrd veya onlardan onu terketti nk tecavze fiilli kendi kendine mteaddi deildir. Hata unutma ve zorlanldklar ey hata ve unutmann affedildiini akca ifade etti Allah Teala buyurdu ki (Rabbimiz unutur veya hata edersek bizi sorumlu tutma) (Bakara: 2/286) ve buyurdu ki: (Yanlarak yaptklarnzda size vebal yok fakat kalplerinizin bile bile yneldiinde gnah vardr)3 (Taha: 20/14) sahihaynde Amr bin Asdan rivayet edildi ki: O peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu iitti: Hakim hkmeder, sonra itihad eder ve isabet ederse onu iin iki ecir (sevab) vardr, ictihad, eder hkm verir ve hata ederse ona bir ecir vardr.4 Hasan dedi ki: Eer Allah bu iki adamn iini -yani Davud ve sleyman- zikretmese idi, sen kadlarn helak olduu grrdn, O (Allah) buna ilminden dolay vg yapt, buna da ictihadndan dolay vg yapt, yani Allahn u szn kastediyor: (Davud ve Sleyman da an, bir zaman, bir ekin konusunda hkm veriyorlard) (Enbiya:21/78). Zorlamaya gelince Kuran onunda affedildiini aka bildirdi, Allah Teala buyurdu ki: (Kim iman ettikten sonra Allah inkar ederse -kalbi iman ile dolu olduu hale (inkara) zorlanan baka-) (NAhl: 16/106) ve buyurdu ki: (Mminler mminleri brakpta kafirleri dost edinmesin. Kim bunu yaparsa artk onu Allah nezdinde hibir deeri yoktur, ancak kafirlerden gelebilecek bir tehlikeden saknmanz bakasdr.) (Ali mran:3/28) na Allah bu hadis hakknda iki faslla konuacaz, birincisi unutma ve hata, ikincisi zorlama hkmndedir. Birinci Fasl Hata ve Unutma hakkndadr Hata: Fiiliyle bir eyi kastedip, fiilini kastndan baka eye isabet etmesidir, misal kafir ldrmeyi kastedip lmn mslmana isabet etmesi gibi. Unutma: Bir eyi hatrlam olup, yapma annda unutmaktr. kiside affedilmitir, yani onda gnah yoktur, gnahn kaldrlmas unutmasna bir hkm tereddt etmesi ne zt deildir, abdesti unutup kendsi abdestli

zannederek namaz klan gibidir, bu hususta ona gnah yoktur, sonra abdestsiz namaz kld aa ksa namazn yeniden klnmas gerekir, eer abdeste balarken besmeleyi terketse unutarak biz (Hanbeliler) farzln sylyoruz, ona abdesti yeniden almak gerekir mi? Bunda iki rivayet Ahmedden mervidir, yine kurban kesiminde besmeleyi unutarak terk ederse bu hususta ondan iki rivayet vardr, fakihlerin ounluuna gre o kurban yenilir, eer unutarak namaz terketse ona kaza gerekir, peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Kim bir namaz klmadan uyur veya unutursa onu hatrlaynca klsn, onun iin ancak keffaret vardr, sonra unu okudu: (Benim zikrim iin namz kl)3 (Taha: 20/14) namaznda necaset tar vaziyetteyse affedilmez, sonra bunu namazda sonra veya esnannda bilse ve onu ortadan kaldrsa, namaz iade eder mi, etmez mi? bunda iki gr vardr, ikisi imam Ahmedin rivayetidir, peygamber (s.a.v.)den namazda ayakkaby karp namaz tamamlad ve yle dedii rivayet edilir: Cebrail bana bu ikisinde pislik olduunu haber verdi, namazn iade etmedi.4
(1) Sahihtir cemaat tahri etti (Ahmed, Buhari, Mslim Ebu Davud Tirmizi Nesai ve bni Mace) ibni Hibban Ebu Hureyreden, Taberani mran bin Husayn dan tahri etti (Camiulusul: 2/149) ve sonras ve Camiussair). (4) Sahihtir. Buhari, Mslim, Ahmed Ebu Davud ibni Mace Nesai Amr bin Asta yine Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai ve ibni Mace Ebu Hureyreden tahri etti (Camiulusul: 10/548). (3) Hadisi Enes bin Malik ve Ebu Hureyrede; Buhari, Mslim, Ebu Davud ve Nesai tahri etti, sahih hadistir (Camiulusul: 6/134/137). (4) Ebu Saidi Hudriden Ebu Davud, Hakim Beyheki, ibni Huzeyme ve ibni Hibban tahri etti, mevsul ve mrsellii hususunda ihtilaf etti, Ebu Hatim mevsul terci etti, Hakim ve Taberani de zayf rivayetleri vardr. (Neyll evtar: 2)121, Mecmauz zevaid: 2/56).

Namazda unutarak konusa, bununla namaznn batl olacana dair Ahmeddeh iki mehur rivayet vardr. afiinin mezhebi bununla batl olmayaca eklindedir. Eer orucunda unutarak yese, ounlua gre orucu bozmaz, Rasulullah (s.a.v.) unu ancak Allah yedirmi ve iirmitir.1 Malik dedi ki: Ona iade gerekir, nk namaz unutarak terkeden yerindedir, cumhur diyor ki: O oruca niyet etmi ve onun mahzuratn (yasaklarnn) bazlarn unutarak ilemitir, o kendisinden affedilir. Eer unutarak cima etse hkm unutarak yemenin hkm gibi midir, deil midir? Bekir, kefaret gerekmesi husunda onun iki rivayeti vardr. kincisi: Bununla orucu bozulmaz, yeme gibidir, buafiinin mezhebidir, Ahmedden de rivayet edildi. hramda iken unutarak cima hakknda ihtilaf da byledir, bununla nsk batl olur mu, olmaz m? Eer bir eyi yapmayacana yemin etse yemini unutur veya hata icab yapt eyin yapmayacana yemin etmedii ey zannederek yaparsa, yeminini bozmu olur mu, olmaz m? Bunda gr vardr, bunlar Ahmedden rivayetlerdir. Birincisi: Yemin velev ki talak ve kle azad zerine olsun her halukarda bozulmaz, Hallal bu rivayeti Ahmedden inkar etti ve dedi ki: O nakledici tarfndan bir hatadr, bu afiinin iki grnden biridir ve shakn grdr, Ebu Sevr ve ibniEbu eybenin grrr. Atadan shakn yle dedii rivayet edilir: Yemininde unutmu olduuna dair yemin ettirilir. kincisi: Her halukarda yemini bozulur, bu seleften bir topluluun ve Malikin grdr. ncs: Yemin talak ve kle azad zerine olmasyla, bu ikisinden bakas zerine olmasnn hkm ayrdr, bu Ahmedden mehur rivayettir ve Ebu Ubeydin grdr. S:250 Yine Evzaide talak hususunda byle dedi ve dedi ki: Hata ve unutma hakknda hadiste gelen af unuttuu mddeedir, karsyla beraber olduka ona gnah yoktur, hatrlad zaman karsndan ayrlmas geekir, nk unutma ortadan kalkmtr, brahim el-Harbi tabiinin unutan kimseye talakn gerekletii zerine de icmas bulunduunu hikaye etti. Hataen bir mmini ldrse ona kitab nassyla keffaret ve diyet gerekir, yine kendi mal zannederek bakasnn maln telef etse de byledir, yine cumhur av hayvann hataen veya unutarak ldren ihraml hakknda da ceza gerektiini syledi. Bazs dedi ki: u ayetin zahirine dayanarak (iinizden kim onu kasten ldrrse ldrd hayvann dengi ona cezadr) (Maide: 5/95) ldrmeyi kasten yapmadka ona ceza yoktur, bu Ahmedden rivayettir, cumhur ayete yle cevap verdi: Kasten ldrene ceza Allahn intikamn dzenledi, bunun ikisi (ceza ve Allahn intikam) kastlyadr, kast olmasa intikam da olmaz, ceza da baka bir delile baki kalr. -Allah en iyisini bilir- zahir olan udur: Unutan ve hata edenden gnahn o ikisinde kaldrlmas eklinde affedilir, nk gnah niyetler ve kastlara terattp eder, unutan ve hataln kastlar yoktur, ikisine gnah da yoktur. O ikisinden hkmlerin kaldrlmas ise bu naslarn murad deildir, bunun sabitliine ve sabit olmayna dair baka delile muhtatr. kinci fasl Zorlanlan hkm hakkndadr Birincisi: Tamamen istei olmayan ve kanmayan g olmayan kimsedir, girmemeye yemin ettii yere tanarak zorla girdirilen gibidir veya tansa bakasna da lnceye kadar vurulan kimse gibidir ve kendisinin de kanmaya gc yetmeyen kimsedir. Veya zorla yatrlan ve kendisiyle zina edilen ve kamaya gc yetmeyen bayan gibi ittifakla buna gnah yoktur, yemini bozduu iin de alimlerin cumhuruna gre birey gerekmez.

(1) Sahihtir, Ebu Hureyreden Nesai hari cemaat tahri etti. (Ahmed Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi, ibni Mace) Darekutni sahih bir isnatla u lafzla tahri etti: Orulu unutarak yerse veya unutarak ierse, bu ancak Allahn kendisine gnderdii rzktr kendisine kaza da yoktur. (Neyll evtar: 4/206).

Nahai gibi selefin bazsndan hilaf olduu hikaye edildi, ona benzeri afii ve Ahmedin ashabn kelamnda vakidir. Onlar yanda sahih olan her halkarda yemini bozulmaz. Evzaiden rivayet edildi ki: Bir kadn bir eyin zerine yemin etse kocas da zorla yeminini bozdursa kadnn keffareti kocas zerinedir, yine Ahmedden de byle rivayet vardr, oruluyken kocas zorlayarak cima eden kadnn keffareti kocasna aittir, Ahmedden mehur olan udur ki bununla hacc ve orucu bozulur. kinci eit: Sopa ve dier eylerle zorlanlan kimsedir, bu fiille teklif (sorumluluk alakaldr, yapmama imkan var, ayn anda yapma hususunda da tercihli ise, fakat maksad fiilin kendi deil, bilakis nefsinden zarar defetmek ise, bir ynde seenek sahibidir, bir ynden de seenek sahibi deildir. Bunun iin insanlar, bu kiinin sorumlu olup olmadnda ihtilaf ettiler, alimler masum birini ldrmesi zorlanlan kiinin ldrmesi mbah olmadna ittifak etti, nk kendi iradesiyle ldryor ve kendi nefsini fidye karl lmden kurtaryor bu alimlerin icmadr, mam Ahmedin zamannda nem verilmeyen biri buna muhalefet ediyordu, bu durumda eer ldrse ksasta zorlayan da zorlanan da itirak eder, sadece zorlanan ksas gerekir denildi, nk zorlanan alet gibi olmutur, bu Ebu Hanifenin iki rivayetten birinde de afiinin grdr. mam Zferden birincisi gibi rivayet geldi, ondan zorlanana ksas gerekeceine dair rivayet geldi, nk fiile kendi bulamtr, o alet gibi deildir, nk o ittifakla gnahkardr, EbuYusuf dedi ki: kisine de ksas yoktur. Ashabmzn bazs bir kiiye kar topluluun ldrlmeyeceine dair bir gr tahri etti. Eer vurma vb. eyle masum birinin maln telef etmesi iin zorlansa ona bu mbah olur mu? Bunda ashabmzn iki gr var. Eer desek: Ona bu mbah olmaz, o zaman ksas gibi tazmin (deerinin paras) ikisi nedir, sadece zorlanan ve bunu ileyenedir, denildi, bu zayftr. Eer iki vb. gibi haram eylere zorlansa, bunun mbahl konusunda iki gr vardr, biricisi: Allahn tealann u ayetine dayanarak mbahtr: (Dnya hayatn geici menfaatlerini elde edeceksiniz diye namuslu kalmak isteyen cariyeleriniz fuha zorlamayn. Kim onlar zor altnda brakrsa bilmelidir ki zorlanmalarndan sonra Allah onlar iin ok balayc ve merhametlidir) (Nur:24/33) Bu Abdullah bin bin bey bin Sell hakknda indi, onun iki cariyesi vard onlar zinay zorluyordu, onlarda reddediyordu2 bu afii Ebu Hanife gibi cumhurun szdr, Ahmedin mehur rivayetidir, benzeri Hasan, Mesruk, Mekhul ve mer bin Hattabtan (r.a.) rivayet edildi. Bu grn ehli bir adamn zinaya zorlanmas hususunda ihtilaf etti, bazs dedi ki: Buna zorlanlmas doru deildir, zorlanana gnah yoktur, bu afii ve ashabmzdan bni Ukaylin grdr, bazs dedi ki: Buna zorlanmas doru deildir. leyene (zorlanana) gnah ve had vardr bu Ebu Hanifenin grdr, Ahmedin de ifadesidir, Hasandan da rivayet edildi. kinci gr: Takiyye (gizleme) szlerde olur, fiillerde olmaz ve onda zorlama olmaz bu bni Abbas, Ebul Aliye, Ebu asa, Rabi bin Enes ve Dahhaktan rivayet edildi, Ahmedin de rivayetidir, yine Suhnundan da rivayet edildi. Buna gre zorlanarak iki ise veya hrszlk etse ona had vurulur. Birinciye gre eer zorlanarak iki ise sonra karsn boasa veya klesini azad etse, bunun hkm gibi isteiyle ienin hkm gibi olur mu olmaz m? Yoksa boamas da azad etmesi de bo (geersiz) mi olur? Bunda ashabmzn iki gr var. Puta secde et yoksa ldrleceksin denilen kimse hakknda Hasandan yle dedii rivayet edildi: Eer put kble tarafndaysa secde etsin niyetini de Allah iin yapsn, eer put kble tarafnda deilse ldrlse de yapmasn. bni Habibi Malik dedi ki: Bu gzel bir szdr. Ebu Atiyye dedi ki: Kbleden baka ynde bile olsa niyetini Allah iin yapmasna engel nedir ki, Allahn kitabnda (nereye dnerseniz Allah oradadr) (Bakara: 2/115) ifadesi vardr, eriat yolcunun kblesinden baka yne doru nafile klabilecei hkm vardr. S: 253 Szler zerinde zorlann doruluu zerinde Alimler ittifak etti kim haram bir sz sylemeye itibar edilir bir eyle zorlanlrsa nefsini kurtarmak iin o sz syleyebilir, ona gnah yoktur buna Allah Tealann u kavli delildir: (Kalbi iman ile dolu olduu halde (inkara) zorlanan baka) (Nahl: 16/106) Peygamber (s.a.v.) Ammara: Eer onlar o ayn eyi yaparlarsa sende ayn eyi syle2 buyurdu. Peygamber (s.a.v.)in ashabndan bir topluluk iin: Para para kesilseniz de, yaklsanz da Allaha irk komaynz3 buyurmasndan murad kalblerle irk komaktr, Allah Teala buyurdu ki: (Eer onlar seni, hakknda bilgin olmayan bir eyi bana ortak koman iin horlarlarsa onlara itaat etme) (Lokman: 31/15) ve buyurdu ki: (Fakat kim kalbini kafirlie aarsa, ite Allahn gazab bunlaradr) (Nahl:16/105) dier szler de zorlamalar da dnlebilir, herhangi bir sylemeye zorlansa ona hi bir hkm verilemez, bo bir sz olur, nk kendisinden bu sz kan kimse buna raz deildir, bunun iin affedilir, dnyada da ahirette de sorumlu tutulmaz.
(2) Sahihtir Cabirden ibni Ebi eybe Mslim, Said bin Mansur Bezzar, Taberani, ibni Cerir, ibnil Mnzir, ibni Ebi Hatim ve ibni Mirdeveyh tahric etti (Drrl Mensur: 5/83) (2) bni Cerir Taberi tefsirinde tahric etti; (14/122) bni Sad Tabakatta, Ebu Nuaym Hilyede; (1/140) tahric etti, Hakim ve Zehebi dorulad. (3) Hadis hasendir, drt sahabeden mervidir, onlar: Ebu Derda, Ubade bin Samit, Muaz bin Cebel Peygamber (s.a.v.)in cariyesi meyyedir. Ebu Derda hadisini Buhari Edebl Mfredde; (18) bni Mace Beyheki Taberani Kebirde tahric etti, Heysemi Mecmada; (4/217) dedi ki: Senedinde ehr bin Haveb var hadisi hasendir, geri kalan adamlar gvenilirdir. (Bak. Terib ve Terhib: 1/381) Ubade hadisin Mervezi ve Taberani tahric etti Heysemi Mecmada: (4/216) dedi ki: Senedinde Seleme bin reyh var, Zehebi dedi ki:

Bunun iin unutanla cahili ayrd, nikah ve al veri gibi akitler de ayndr veya fesih (ibtal)ler de Hul, talak kle azad etme gibidir yeminler ve adaklar da byledir, bu alimlerin cumhurunun grdr, bu Malik afii ve Ahmedin grdr. Ebu Hanife kendi yannda feshin kabul edildii ve al veri gibi ierisinde tercih (hyar) bulunan eyde byle olmayan eyi ayrt etti. Fesih kabul edilen ve tercih bulunan eyle zorlamayla birlikte lzum etmez, byle olmayan nikah talak ve kle azad gibi yeminler gibi eyler de zorlamayla birlikte lzum eder dedi Ebu Hanifeye gre bir eyi yapmamaya yemin eden ve zorlanlarak yapan kimsenin yemini bozulmutur, cumhur iki grtedir: Birincisi: Kendisiyle bu i zorla yapld zaman bozulmad gibi bu durumda da bozulmaz nk kanmaya gc yetmiyor, bu onlarn ounluun grdr. kincisi: Burada yemini bozulur, nk isteiyle yapmtr, kanmas mmkn olmayan bu ey zorla gtrlen bundan bakadr, bu Ahmedden rivayettir ve afiinin grdr, ashabnda kaffal yemin ve itlak ve kle azadn ayrt etti bizim unutan hakknda sylediimiz gibi, ashab mzdan bazsda bir gr as kard. Eer maln demeye haksz yere zorlansa ve bunun zerine akarn (tanmaz) maln bedelini demek iin satsa, ondan satn almak caiz olur mu, olmaz m? Bu hususta Ahmedden iki rivayet vardr. Ondan nc rivayette ise: Eer mislini deeriyle satarsa, ondan satn alnr, eer deerinin altnda satarsa satn alnmaz, zorlama mevcutken, zorlamadan sonra zorlanan kii arzusundan dolay zorlanld eye raz olsa, bu kastla ondan gerekleen akitler sahih olur, ashabmzn yannda bu mehurdur. Baka bir gr as daha var ona gre sahih olmaz, bu uzaktr. Eer zorlama hak olur ve zorlanlan eyi lzumuna engel deilse, mesela harbi slama zorlansa ve mslman olsa, slam sahihtir. Yine hakim birinin maln borcunu demesi iin satmaya zorlasa, yine byledir. Eer borcunu demeyeceine yemin etse, hakim de demesi iin zorlasa bununla yemini bozulur nk zrl kabul edilemeyecek bir ekilde yemin ettii eyi yapmtr, bunu ashabmz zikretti demekten kansa yerine hakim borcunu dese yemini bozulmaz nk yemin ettii eyin fiili kendi tarafndan yaplmamtr. S: 255 Krknc Hadis Ahiret in Hazrlk bni mer (r.a.)den yle dedii rivayet edildi: Rasulullah (s.a.v.) omuzumdan tuttu ve buyurdu ki: Dnyada sanki garib veya yolun bir tarafndan br tarafna geen gibi ol, ibni mer (r.a.) diyordu ki: Akamlaynca sabah bekleme, sabahlaynca akam bekleme, shhatl zamannda hastalk iin tedarikli ol, hayatnda lmn iin tedarikli ol bunun buhari rivayet etti.1 Bu hadisi Buhari Ali ibnil Mediniden rivayetle tahric etti, dedi ki: Bize Muhammed bin Abdurrahman et-Tafavi anlatt, dedi ki: Bize Ame anlatt, dedi ki: Mcahid ibni merden rivayetle anlatt, dedi ve zikretti. Hafzlardan bir ou bize Mcahid anlatt sz hakkn da konutu ve dediler ki: Bu sabit deildir, ibnil Medineye aid olduuna itiraz ettiler ve dediler ki: Bu hadisi Ame Mcahidden itmedi ancak Leys bin Ebi Sleym ondan rivayet ederken iitti. Bunu Ukayli4 ve bakas zikretti. Tirmizi3 Leysten tahri etti o da Mcahidden rivayet etti ve u fazlal yapt: Kendini kabir ehlinden say ibni merin szne de u fazlal yapt: nk sen ey Abdullah yarn isminin ne olacan bilmiyorsun.
(1) Hadis sahihtir, Buhari, Beyheki Beavi ibnil Mbarek, ibni Hibban Kudai Msned ihabta tahri etti, Ahmed Tirmizi ve ibni Mace u fazlal yapt: Nefsini kabir ehlinden say. (Camius sair ve Feyzul kadir). (2) bni Hacerin Fethul Barisine bak.; (11/233 ve sonras). (3) Tirmizi (2334) Ahmed ibni Mace Taberani Kebir ve Sairde, Ebu Nuaym Hilyede tahric etti; (1/312 ve sonras).

Bilinmiyor, gerikiler sahih rivayet adamlardr, Muaz hadisini Ahmed tahric etti adamlar gvenilirdir, senedi munkatdr, Taberani Evsatta tahric etti, Mnziri Terib ve Terhib de dedi ki: (1/383) Mtebeat hususunda isnadnn bir sakncas yoktur.Yine Taberani Kebirde mevsul olarak tahric etti, Heysemi Mecmada dedi ki: (4/217) Senedinde Yezid bin Sinan er Rahavi var Buhari ve bakas gvenilir grd ounluk zayf grd geri kalan adamlar gvenilirdir.

Bunu ibni Mace tahric etti ve ibni merin szn zikretmedi, mam Ahmed ve Nesai Evzaiden tahric etti. O da Abde b. Ebu Lbabeden, o da ibni merden yle dediini rivayet etti: Peygamber (s.a.v.) cesedimin bir ksmndan tuttu ve dedi ki: Sanki Allah gryormusun gibi ibadet et, dnyada garib veya yolun bir tarafnda br tarafna geen kimse gibi ol.1 Abde bin Ebi Lbabe ibni mere yetiti, ondan iittii hususunda ihtilaf edildi. Bu hadis dnyada ksa emel hususunda asldr, mmine dnyay ierisinde huzur bulaca mesken ve vatan edinmesi yaramaz, fakat ona yolculuk vaziyetinde de olmas ve yolculuk iin gerekli eylerin hazrlamas gerekir, buna peygamberler ve onlarn tabileri ittifak etti. Allah Teala Firavn ehlinin mmin zatndan hikaye ederek yle dediini buyurdu: (phesiz) bu dnya hayat, geici bir elencedir. Ama ahiret gerekten kalnacak yurttur) (Mmin: (afir): 39) Peygamber (s.a.v.) yle diyordu: Dnya benim neyime benimle dnyann misali bir yolcunun bir aacnn glgesinde le uykusu uyuyorsa onu terkeden binekli kimsenin misali gibidir.3

Mesih (sa)n ashabna vasiyyetlerinden onlar yle dedi: Onun bir ucundan br ucuna geiniz, onu imar etmeyiniz. Ondan yle dedii rivayet edildi deniz dalgasnn zerine bina yapan kimdir? te o bina dnyadr, onu kendinize gerek kalnacak yer edinmeyiniz.4 Bir adam Ebu Zer evine girdi, gzn evinin ierisinde dndryordu, dedi ki: Ey Ebu Zer sizin eyalarnz nerde? Bunun zerine dedi ki: Bizim gidecek olduumuz evimiz var adam dedi ki: Sen burada olduka sana mutlaka eya lazmdr bunun zerine dedi ki: Evin sahibi bizi burada brakmyor. Bazlar salihlerden birinin evine girdiler ve evinin ierisinde gzlerini evirmeye baladlar ve ona dediler ki: Biz senin evini yolcunun evi gibi gryoruz bunun zerine dedi ki: Ben yolculuk yapmyorum fakat kovuluruyorum. Ali bin Ebi Talib (r.a.) diyordu ki: Dnya arkasn dnp gitti, ahirette ynn dnp geliyor, onun her ikisinin de oullar var, siz ahiret oullar olunuz, dnya oullar olmaynz nk bugn amel var hesap yok, yarn hesap var amel yoktur. Hikmet ehlinin biri dedi ki: O dnya kendisine yz evirmi ahiret kendisine ynelmi yz evirmile megul olup kendisine ynelmi olanda yz evirene aarm. meri bin Abdul Aziz hutbesinde yle diyordu: Dnya sizin karar yeriniz deildir Allah ona fanilik yazd onun ehline yolculuk yazd, nice imar eden var harp olan etsin yolculuk iin yolculukta deilken en gzel hazrl yapn, azklann, muhakkak azklarn en hayrls takvadr.1 Mmin iin dnya ikamet ve vatan yeri olamaynca, halinin iki halden biri zere olmas gerekir: Ya bir beldede yabanc ve gayret an hazrlayan geri tekrar vatanna dnmek olan kimse gibi olmal, veya yolcu gibi olmal, ikamet yeri olan bu iki halde biri zer olmasn tavsiye etti: Birincisi dnyada ikameti hayal eden bir garib gibi ve yabanc beldede bulunuyor gibi mmin kendisine telakki etmeli, o zaman kalbi yabanc beldeyle alakal deildir, bilakis kalbi dnecei vatanyla alakaldr, o ancak dnyada vatanna dnmek iin gerekli eyalar hazrlamak iin ikamet etmektedir. Fudayl bin yad dedi ki: Mmin dnyada tasaldr, tasa eyasn hazrlama tasasdr. Dnya kim iin byle olursa, gayreti vatanna dnme annda fayda verecek eyleri hazrlama olur, aralarnda yabanc bulunduu belde ehliyle izzet yarna girmez, onlar yannda zelil olmaktan korkmaz. Hasan dedi ki: Mmin dnyada yabanc gibidir, oradaki zilletten korkmaz, ondaki onur iin yarmaz, onu kendine gre bir durumu insanlarn kendine gre durumu vardr. Allah Ademi yaratnca onu ve eine cennete yerletirdi, sonra oradan indirildi, sonra geri oraya dnme vadi verdi. Mmin daima ilk vatann zler, vatan sevgisi imandandr.2 Denildiki:
(1) Ahmed Nesai bni merden, Taberani Kebirde Ebu Derdadan tahric etti hasendir. (Camius sair). (3) Tahrici nce geti, ibni Mesudda Ahmed ve Tirmizi (2378) tahri etti ve dedi ki: Bu hadis hasen sahihtir, bu babta mer ve bni Abbas rivayette vardr (4) Ahmed Zhdde tahric etti. (1) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti (5/292). (2) Sehavi bununla ilgili dedi ki: Bununla ilgili hibir hadise rastlamadm, Esmahi tarikiyle Diynurini nc oturuunda manas sahihtir. (Makasdul hasene: S: 183). Nice delikanlnn alt nice mekan vardr ki devaml zledii yer ilk yerdir.1

ehlerimizden biri dedi ki:2 Haydi adn cennetlerine o senin ilk evinde ve karargah oradadr. Fakat biz dmanca esiriyiz vatanmza dnp geri teslim edileceimiz grnde misin. Zannettikleri garib vatanndan uzak den ve borlu olandr. Dmanlarn bize hkm srd gariblikten daha byk gariblik mi var. Ata es Selemi duasnda diyordu ki:Allahm dnyada garibliime ac, kabirde yalnzlma ac, yarn huzurumda duruuma ac.3 Hasan dedi ki:Rasulullah (s.a.v.)in ashabna yle dedii bana ulat:Benimle sizin ve dnyann misali una benzer: Tozlu bir geite giren bir kavme benzer, hatta geitin ounu mu getiler veya hi mi kalmadn bilmezlerken azklar ve binekleri kalmad, geitin ortasnda azksz ve bineksiz kaldlar, helak olacaklarna kesin inandlar, onlar bu haldeyken birden bandan su damlayan bir adam kt, dediler ki:Bu kye yakn bir yerden gelmitir, bu ancak yakn bir yerden gelmitir, adam yanlarna gelince dedi ki: Siz nehal zeresiniz?dediler ki: Grdn haldeyiz dedi ki: Grnz nedir size su ve yeil bahelere gidecek yolu gstersem ne yaparsnz?dediler ki: Sana hi bir hususta asi olmayz dedi ki: Allah adna sz veriniz bunun zerine; Allah adna ona hibir hususta asi olmayacaklarna dair sz verdiler, bunun zerine suya ve yeil bahelere getirdi, onlar iinde Allahn diledii kadar kald, sonra dedi ki: Yolculuk var dediler ki: Nereye?dedi ki:

Bir suya ve yeil bahelere ki, sizin suyunuz ve yeil baheleriniz gibi deil (daha gzel) kavmin ounluu dedi ki: Bizi bu halimiz hi bulamayacamz zannederken bulduk, bundan daha hayrl, gzel bir yaam tarzn ne yapalm? Onlardan aznlkta olan gurup dedi ki: Siz bu adama hibir hususta asi olamayacanza dair Allah adna sz vermediniz mi, sznn banda size doru syledi vallahi sonunda da doru syleyecektir, adam bunun zerine kendine tabi olanlarla birlikte gitti ve geri kalanlar kald. S: 259 Dman onlara saldrd bazs ld, bazs esir oldu bunu ibni Ebiddnya tahric etti imam Ahmed Ali bin Zeyd bin Cdandan tahric etti, o da Yusuf bin Mihrandan, o da ibni Abbastan mana olarak ksa rivayet etti.2 Bu misal Peygamber (s.a.v.)in mmetle olan haline gayet uygundur, nk onlara geldiinde arablar insanlarn en az ve en zeliliydi, yaamca dnyada en kt ve ahirete halleri yine en ktyd, onlar kurtulu yolunagirmeye ard, onlar iin doruluunun delilleri ortaya kmt, aynen geitte kendilerine gelen adamn doruluunun ortaya kt gibi, sular bitmiti, binekleri yok olmutu, adam onlara su ve yeil baheleri gstermiti, ekliyle, haliyle, gzelliiyle doruluuna delil getirdiler ve tabi oldular, Rasulullah onlara Faris veRum beldelerinin fethini ve onlarn hazinelerini vadetti, aldanmamalar ve onlarla beraber olmamalar hususunda onlar uyard, dnyadan ahirete hazrlanacak kadar ciddi alacak kadar yetinmekle emretti, onlar kendilerine vadettiinin hepsini doru olarak buldular, kendilerine vadettii gibi dnya kendilerine vadettiinin hepsini doru olarak buldular, kendilerine vadettii gibi dnya kendilerine alnca ou onu toplamakla ve onda yarmakla urat, orada ikamet etmeye ve ehvetleriyle istifadelenmeye raz oldular, talebi iin ciddi ve gayretli olmalarn istedii ahireti terkettiler, insanlardan ok az ahiret talebi ve ona hazrlk iin vasiyyetini kabul etti. Bu az taife kurtuldu ve ahirette peygamberine kavutu, nk dnyada onun yoluna girdi, vasiyyetini kabul etti ve emrini yerine getirdi. nsanlarn ounluuyla dnya sarholuunda dnyalk oalmada devam ediyor, bu da onlar ahiretten alkoyuyuor, lmde onlar bu gaflet ierisinde anszn yakalyor ve kimi esir kimi l oluyor. Yahya bin Muaz er Razinin szne gzeldir: Dnya eytann ikisidir, kim ondan sarho olursa ancak lm askeriyle aylr, zarara urayanlarla beraber pimanlk ierisinde aylr.
(1)Ebu Temamn iirinden. (2)O ibni Kayym el-Cevziyyedir. (3)Ebu Nuaym Hilyede tahric etti. (1)Hasandan mrsel hadistir, ibnil Mbarek Zhdde tahric etti. (2)Hadis hasendir, Ahmed, Taberani, Bezzar tahric etti, Heysemi Mecmada:(8/260) dedi ki: snad gzeldir, yine Hafz Irakide gzel grd.

kinci hali mmin nefsini yolcu gibi grmesidir, kendisini yolculuk menzillerinde dolayor grmesi, ta ki yolculuk sona erinceye kadar, o da lmdr. Kimin dnyadaki hali bu olursa onun gayreti yolculuk az hazrlamak olur, dnya meatn oaltma talebinde bulunmaz, bunun iin Peygamber (s.a.v.) ashabndan bazsna dnyada elde ettikleri meblan binekli yolcu az gibiolmasn tavsiye etti.1 Muhammed bin Vasie denildi ki: Nasl oldun? dedi ki: Her gn bir merhale ahirete seyahat eden adam hakkndaki zannn nedir?3 Hasan dedi ki: Sen ancak bir araya toplanm gnlersin, herbir gn getike senin bir ksmn gidiyor. Ve dedi ki: Ey Ademolu sen ykl iki binek arasndasn, o ikisi seni bindiriyor, gece seni gndze, gndz seni geceye bindiriyor, neticede seni ahirete teslim ediyorlar, ey Ademolu tehlike bakmndan senden daha byk kimse var m?4 Ve dedi ki:lm sizin peremlerinizle dmldr, dnya sizin arkanzdan drlecetir. Davudu Taide gece ve insanlarn merhale merhale indikleri merhalelerdir yolculuklarnn sonuna kadar bu byledir, eer sen iki merhale aras iin her defasnda azk hazrlamaya gcn yetiyorsa yap, bilinmeyen bir zaman da yolculuk sona erecektir, durum da acildir, sen yolculuun iin azklan ve grlecek ileni gr, sen ie kar i seni talep etmi gibi ol.5 Selefin biri kardeine yazd ki: Ey kardeim sen kendini mukim sanyorsun, bilakis sen yolculuk adetindesin, bununla beraber hzlca sevkediliyorsun, lm sana ynelmi ve dnyada arkandan drlp geliyor. mrnden geen gn aldanma (kyamet) gn sana geri dnmeyecektir. S: 261 Dnyada yolun yolcu yoludur her yolcu iin azk gereklidir. nsana mutlaka silah tamas gerekir zellikle kahredici birinin saldrsndan korkarsa. Hakimlerden biri dedi ki: Gn ayn harap eden, ay senesi mrn harap eden kimse dnyayla nasl sevinir, kendisini eceline sevkeden mrne lme sevkeden hayatna nasl sevinir. Fudayl bin yad bir adama dedi ki: Ka sene geirdin? Altm sene dedi, dedi ki: Sen altm senedir Rabbine yryorsun, kavumann yakndr adam dedi ki: Hepimiz, Allahtan geldik ve Allaha dndrleceiz. Fudayl dedi ki: Sen bunun tefsirini biliyor musun? diyorsun ki:

Ben Allaha kulum ve ona dnyorum, kim kendisini Allaha kul bilirse ve ona dneceini bilirse, kendisinin durdurulmu olduunu bilsin kendisinin durdurulmu olduunu bilen sorulacan da bilsin, sorulacan bilen soruya ceavap hazrlasn adam dedi ki: Bundan k nedir? dedi ki: Kolaydr dedi ki: Nedir?dedi ki: Geri kalan (mrn) iyi geir, gemiin balansn, eer sen kalan da kt yaparsan gemi ve geri kalandan hesaba ekilirsin bu manada biri dedi ki: Kii altm sene imesine yakn olduu su kaynana yrd. Hakimlerden biri dedi ki: Kimin binei gece ve gndzler olursa, kendisi yrmese de onlar onu gtrr. Bu manada biri dedi ki: Bu gnler ancak merhaleledir daveti onunla ynelmi lme tevik ediyor gndzn kendisi lm klasna sevkettii ve gecenin onu kovduu nefse yazklar olsun. Hasan dedi ki: Gece ve gndz mrleri ksaltma ve ecelleri yaklatrma hususuna hzldrlar, heyhat bu ikisi (gece, gndz)Nuh, Ad, Semud ve bu ikisi arasnda bir ok kavme arkadalk ettiler.
(1)Tahrici yaknda gemiti. (2)Ebu Nuaym Hilyede tahric etti:(2/34) Muhammed bin Vasiden. (3)Hasandan Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: (2/152). (4) Ebu Nuaym Davudu Vasiden Hilyede tahric etti: (57/345 ve sonras). (5)Kyamet gn, iman terkinden dolay kafirin aldanmasnn ortaya ktndan dolay aldanma gn diye isimlendirilmitir. (1) bnil Kayymn Medaricus Salikinine bak.

Rablerine ve amellerine yneldiler, gece ve gndz geri kalanlar iin gemiteki kimse iin olduu gibi yepyeni geldi. Evzai kardeine yazd ki:Sen her ynden kuatlmsn, bil ki seninle her gece ve gndz yolculuk ediliyor, Allahtan ve onu huzurunda durutan sakn.1 Her an ecellere yryoruz gnlerimiz drlyor ve onlar merhalelerdir. ocukluk zamannda tefrit ne irkindir bata sa aard zaman nasldr. Dnyadan takva azyla seyahat et mrn gnlerdir ve onlar azdrlar. bni merin vasiyyetine gelince o rivayet ettii bu hadisten alnmtr o ksa emelin sonunu iine almt, insan geceleyince sabah beklemez, sabahlaynca geceyi beklemez, bilakis ecelinin kendisini daha nce yakalayacan zanneder, alimlerden bir ou dnyada zhd bu ekilde tefsir etti. Mervezi dedi ki:Ebu Abdullaha denildi ki:Yani imam Ahmede: Hangi ey dnyada zhddendir?dedi ki: Ksa amel ve sabahlaynca akamlamayacam diyen kimsenin halidir. Dedi ki: Sfyanda byle dedi. Ebu Abdullaha denildi ki: Ksa emel zerine hangi eyle yardm isteriz?dedi ki: Bilmiyoruz, o ancak tevfiktir (Allahn muvaffak klmasdr.) Hasan dedi ki:Alimlerden topland, onlardan birine dediler ki: Senin emelin nedir? dedi ki: Hangi aya girsem o ayda leceimi zannederim iki arkada dedi ki: te bu emeldir ikisi dierine dedi ki: Senin emelin nedir? dedi ki: Hangi cumaya girsem orada leceimi zannederim iki arkada dedi ki: te bu ameller ikisi dierine dedi ki: Senin emelin nedir? dedi ki: Nefsi bakasnn elinde olann emeli nedir ki?2 Davudu Tai dedi ki: Atvan bin mer Temimye sordum, dedim ki: Ksa emel nedir? dedi ki: Nefes alp verme arasnda zamandr Fudayl bin yada bu ekilde anlatt, alad ve dedi ki: Nefes alp nefesinin bitmesinden nce lmesinden korkmaktr. S: 263 Atvan lmden saknrd.1 Selefin biri dedi ki:Hibir uykumda nefsime o uykudan uyanacam sylemedim. Habib Ebu Muhammed sekeratannda birinin ykanmas ve benzeri eyi vasiyyet ettii gibi her gn vasiyyet ederdi. Her sabahladnda veya akamladnda alard, kars alamasndan soruldu ve bunun zerine dedi ki:Vallahi sabahlaynca akamlayamamaktan, akamlaynca sabahlayamamaktan korkard. Muhammed bin Vasi uyumak istedii zaman ehline dedi ki:Allaha emanet olun, belki bu kalkmayacam lmm olabilir, uyumak istedii zaman bu hal onun adetiydi. Bekir e- Mzeni dedi ki: Sizden biriniz gecelediiniz zamanvasiyyeti yannda

yazl olarak geceleyebiliyorsa, bunu yapsn nk bilmez ki dnya ehlinden olarak akamlar, ahiret ehlinden olarak sabahlayabilir. veye Zaman sana kar nasldr denilince, derdi ki: Sabahlaynca akamlayacan, akamlaynca sabahlayacn zannetmeyen, cennete veya cehennem vadi verilen adamn zaman nasl olur ki.2 Avn bin Abdullah dedi ki:Yarnn ecelinden sayan lm gerekli konumuna koyamamtr, nice gn karlayan vardr ki onu tamamlayamaz, nice yarn uman vardr ki kavuamaz, ayet siz eceli ve onun akn grseydiniz emel ve onun aldatmasna buzederdiniz. Derdi ki: Mmin iin dnyada en faydal gn sonuna yetiemeyeceini zannettii gndr. Mekkede abide (ibadeteden) bir kadn akamlaynca derdi ki:Ey nefis gece gecendir, senin iin baka gece yoktur der ve (ibadete) alrd, sabahlayncada: Ey nefis gn gnndr, baka gnn yoktur der, alrd. Bekir el Mzeni dedi ki:Namaznn sana fayda vermesini istersen de ki: Belki ben bundan baka namaz klamam, bu Peygamber (s.a.v.)den rivayet edilen u hadisten alnmtr: Veda edenin namaz gibi namaz kl.3
(1)Ebu Nuaym Hilyede: (6/140) Yahya bin Abdul Melik bin Ebi unyeden taric etti ve dedi ki:Evzai yazd. (2) bnil Mbarek zhd de zikretti. (1) bnil Cevzi Sfatussafvede zikretti. (2) Ebu Nuaym hilyede zikretti:(2/83). (3)Syutinin zikrettii gibi hadis sahihtir, EbuEyyub el-Ensariden Ahmed Msnedinde, ibni Mace, Ebu eyh, Ebu Nuaym Hilyede (1/362) tahric etti ve hakknda dedi ki: Garibtir (Feyzul kadir ve Camiussair). bni merden Kudai Msned ihabta Taberani Evsatta tahric etti, Heysemi Mecmada dedi ki: (0/229) Senedinde bilmediklerim var Sad bin Ebi Vakkastan hakim tahric etti ve dorulad, Zehebi kabul etti, lafz udur: Namazna kalktnda (dnyaya) veya edenin namaz gibi kl, zr dileyecein sz syleme, insanlarn elindekilerinden midini kes. Veda edenin namazndan murad:Bakasna ynelmeksizin Allaha ynelmek ve ona yakarmaktr.

Marufu Kerhi namaza kalkt ve sonra bir adama dedi ki: ne ge ve bize namaz kldr adam dedi ki: Eer sizinle bu namaz klarsam, baka namaz (imam) olarak klmam. Maruf dedi ki: Sen nefsine baka namaz klacan m sylyorsun? Uzun emelden Allaha snrz, nk o hayrl amele engeldir.1 Biri kardeinin kapsn ald ve onu sordu, ona: Evde yoktur denildi, dedi ki: Ne zaman dnecek? Evden cariyesi ona dedi ki: Nefsi bakasnn elinde olan kimsenin ne zaman dneceini kim bilir?Ebul Atahiyenin u beyitlerine bakalm: Bilmiyorum eer mr umsam belki ben sabahlasam akamlamayacam Grmyor musun her sabah mrn dnknden daha da ksa oluyor. Bu ikinci beyiti Ebudderda veHasandan rivayet edilen eyden ald, o ikisi dedi ki: Ey Ademolu annenin karnndan dnyaya indiinden beri sen mrn ykmaya devam ediyorsun. Selefin biri u iiri syledi: Biz geirdiimiz gnlerle seviniyoruz geen her gn bizi ecele yaklatryor nefsin iin gayretle lmden nce amel ile nk karda, zararda ameldedir. Salndan hastalk iin tedbir al, hayatnda lmn iin (tedbir) al yani salkta salih amelleri ganimet bil, taki nne hastalk gemesin, araya lm girmeden salih ameller ile. Bir rivayette de: nk sen Abdullah yarn isminin ne olacan bilmiyorsun. Yani belki sen yarn salardan deil de llerdensin. Bu vasiyyetin manas Peygamber (s.a.v.)den bir ok vecihten rivayet edildi. Buharinin sahihinde2 ibni Abbas Peygamber(s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: ki nimet vadr ki insanlarn ou onda aldanmtr:Salk ve bo vakittir. S: 265 Hakimin sahihinde1 ibni Abbastan rivayet edildi, Rasulullah (s.a.v.) bir adama t verirken ona dedi ki:Be eyden nce be eyi ganimet bil: htiyarlktan nce genliini, hastalktan nce saln, fakirlikten nce zenginliini, meguliyetten nce bo vaktini, lmden nce hayatn.anm bin Kays dedi ki:Biz slamn ilk anlarnda birbirimize drt eyle t veriyorduk:Ey Ademolu meguliyetten nce boluunda, yallndan nce geliinde, hastalndan nce shhat annda, dnyadanda ahiretin iin, hayatnda lmn iin amel yap.2 Mslimin sahihinde3 Ebu Hureyre Peygamber (s.a.v.)den unu rivayet etti: Alt eyden nce amelleri srat gsteriniz:Gnein batdan domas, duman, deccal, dabbe nefsinize zel bir hal gelmeden genel bir durum gelmeden. Tirmizi de4 yine ondan (Ebu Hureyreden)Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Yedi eyden dolay amellere koun:Unutturucu fakirliimi bekliyorsunuz veya azdrc zenginliimi veya bozucu hastalm, veya bunaklatrc ihtiyarl m veya lm m veya deccal m, o beklenen gaibin en erlisidir veya kyameti mi, kyamet daha musibetli ve daha acdr.Bununla murad bu eylerin hepsi amellerden engeller, bazs ondan oyalar. Bu ya insann nefsine zel ey ile olur fakirlii, zenginlii, hastal, ihtiyarl ve lm gibi, bazs da genel eyle olur kyametin kopmas, deccalin kmas gibi, sknt verici fitnelerde byledir, baka bir hadiste geldii gibi:Karartc gece paralar gibi fitnelerden nce amellere

kounuz.5 Bu genel durumlarn bazsndan sonra amelde fayda vermez, Allah Teala buyurdu ki: (Rabbinin baz alametleri geldii gn, nceden inanm veya imannda bir hayr kazanmam kimseye artk iman fayda salamaz.) (Enam: 6/158)
(1)Ebu Nuaym Hilyede tahric etti:(8/361). (2)Hadis sahihtir, Buhari, Tirmizi (2305), ibni Mace ibni Abbastan tahric etti. (1)Hadis hasendir, Hakim tahric etti ve dorulad (Sahihaynin art zere)Beyhaki uabta ibni Abbastan, Ahmed Zhdde, Ebu Nuaym Hilyede, Beyhaki uabta Amr bin Meymunden mrsel olarak tahric etti (Camius sair, Terib ve Terhib:4/251). (2)Ebu Nuaym Hilyede; (6/200) anm bin Kaystan ve Ebu Nadradan tahric etti (3/97). (3)Sahihtir Mslim tahric etti (Muhtasaru Mslim: 2038.) (4)Hasendir, Ebu Hureyreden Tirmizi(2307) tahric etti ve hakknda dedi ki: Bu hadis garibtir, ancak Muhriz bin Harun hadisinden biliyoruz, fakat Buhari onun hakknda dedi ki:Hadisi mnkerdir (Mizanul itidal: 3/443) Hakim tahric etti ve eyheynin art zere dorulad, Zehebi Ebu Hureyreden Said bin Makberi yoluyla olduunu ikrar etti, Syuti dorulad (Camiussair ve Feyzulkadir.) (5)Hadis sahihtir EbuHureyreden Ahmed Msnedinde, Mslim, Tirmizi (2196) tahric etti, tamamlaycs udur: Adam mmin olarak sabahlar, kafir olarak akamlar, mmin olarak akamlar, kafir olarak sabahlar, onlardan biri dinini dnyadan az bir deer karlnda satar.

Sahihaynde Ebu Hureyre Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Kyamet gne batdan douncaya kadar kopmaz, dounca ve insanlar onu grnce, hepsi iman eder, o zaman nceden inanmam veya imannda bir hayr kazanmam kimseye iman fayda vermez.1 Mslimin sahihinde2 Peygamber (s.a.v.)den rivayet edildi ki: ey ktnda nceden inanmam veya inannda bir hayr kazanmam kimseye iman fayda vermez: Gnein batdan domas, deccal ve dabbetl arz. Yine onda Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduu rivayet edildi: Kim gne batdan domadan nce tevbe ederse Allah tevbesini kabul eder.3 Ebu Musa Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti:Gne batdan douncaya kadar Allah (rahmet) elini gndz ktlk edenini tevbe etmesi iin aar, gndz aar gece ktlk ileyenin tevbe etmesi iin.4 mam Ahmed ve Nesai, Tirmizi ve ibni Mace Safvan bin Assaldan tahric etti, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Allah bat tarafnda genilii yetmi yllk (mesafe kadar olan) tevbe iin kap at, gne ondan douncaya kadar kapanmaz.5 Msnedde6 Abdurrahman bin Avf, Abdullah bin Amr ve Muaviye Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: S:267 Gne batdan douncaya kadar tevbe kabul edilmeye devam edecektir, dounca ierisinde bulunanlar her kalbe mhr vurulur insanlarn amelleri kafi gelir. Aye (r.a.)den yle dedii rivayet edilir:Alametlerin ilki knca kalemler atlr, koruyucu melekler tutulur ve cesedler ameller zerineahitlik eder. Bunu ibni Cerir Taberi tahric etti1 yine Kesir bin Mrre, Yezid bin reh ve ikisinden baka selef dedi ki:Gne batdan dounca her kalbe ierisindekilerle birlikte mhr vurulur, hafaza melekleri amelleri aldrr ve meleklere hibir ameli yazmamalar emrolunur. Sfyan Sevri dedi ki:Gne batsndan dounca, melekler sahifelerini drer ve kalemlerini brakr. Amellerle arasna engel girmeden ve gc yeterken mminin amellere komas gerekir. Ebu Hazim dedi ki:Ahiret mal kesaddadr, biteyazmtr ondan azada oada ulalamaz2 ne zaman insanla amel arasna engel girse onun iin ancak znt ve yazklar olsun bana demek kalr, ve amel yapma imkan bulacak ortama geri dnmek ister, bu temennisi de kendine fayda vermez. Allah teala buyurdu ki: (Size azap gelip atmadan nce rabbinize dnn, ona teslim olun, sonra size yardm edilmez. Siz farknda olamadan anszn banza azap gelmezden nce, Rabbinizden size indirilenin en gzeline (Kurana) tabi olun. Kiinin: Allaha ar gitmemden dolay bana yazklar olsun!Gerekten ben alay edenlerdendim (diyecei gnden saknk veya: Allah bana hidayet verseydi, elbette saknanlardan olurdum diyecei) yahut azab grdnde:Keke benim iin bir kez (dnmeye) imkan bulunsa da iyilerden olsam diyecei gnden saknn) (Zmer:39/54-58) ve buyurdu ki: (Nihayet onlardan (mriklerden) birine lm gelip attnda: Rabbim!Beni geri dnder ta ki boa geirdiim dnyada iyi i (ve hareketler) yapaym. Hayr onun syledii bu sz (bo) laftan ibaretir. Onlarn gerisinde ise, yeniden dirilecekleri gne kadar (sren) bir berzah vardr). (Mminun:23/99-100)
(1) Sahihtir, Buhari, Mslim, Ebu Davud ve bin Mace tahric etti (Camiul usul: 11/80). (2)Sahihtir Mslim ve Tirmizi tahric etti (3084)(Camiulusul). (3)Sahihtir, Mslim ve Ahmed Ebu Hureyreden tahric etti (Camiul usul: 3/68). (4)Sahihtir Ebu Musa el-Eariden Mslim ve Nesai tahric etti (Terib ve Terhib: 4/88, Camiulusul: 3/68). (5)Sahihtir, Ahmed, Tirmizi, Nesai, ibni Mace tahric etti, Tirmizi dedi ki: Hasen, sahihtir, yine Taberani de tahric etti fakat senedinde shak bin Abdullah bin Ebi Ferve var o metrktr (Mecmauzzevaid: 5/85). (6) Hadisin isnad gzeldir, Ahmed, Ebu Davud, Nesai, taberi tefsirinde, Taberani Sair, Evsat ve Kebirde tahric etti, Heysemi Mecmada (5/251) dedi ki:Ahmedin adamlar gvenilirdir. (1)Taberi tefsirinde tahric etti. (2)Ebu Nuaym Hilyede tahric etti (3/242).

Allah azze ve celle buyurdu ki: (Herhangi birinize lm gelipte: Rabbim!Beni yakn bir sreye kadar geciktirsen de sadaka verip iyilerden olsam!demesinden nce, size verdiimiz rzktan harcayn. Allah eceli geldiinde hi kimseyi ertelemez.) Mnafikun: 63/10-11) Tirmizi de Ebu Hureyreden merfu olarak rivayet edildi ki: len her l piman olur dediler ki: Pimanl nedir?buyurdu ki: Eer iyilik sahibiyse fazla yapmadna piman olur, eer ktlk sahibiyse, Allah raz etmedii iin piman olacaktr.2 bu ekilde olunca mminin geri kalan mrn deerlendirmesi gerikir, bunun iin denildi ki:Mminin geri kalan mrnn kymeti yoktur. Said bin Cbeyr dedi ki: Mminin yaad her gn ganimettir. Bekir el Mzeni dedi ki: Allahn dnyaya kard her gn der ki:Ey Ademolu beni ganimet bil belki senin iin benden sonra gn yoktur, her gece de yle seslenir: Ey Ademolu ganimet bil, belki benden sonra gece yoktur, bazlar yle iir syledi: Bolukta fazla rkuyu ganimet bil belki lmn anszn olabilir. Nice salkl vard ki hastalksz ld salkl nefsi aniden gitti.2 Mahmud el Verrak dedi ki: Geen dnn sana adil ahit olarak geti peinde sana yeni bir gn geldi eer sen dn ktlk yapmsan peinden iyilik yap vlm olasn. Bu gnn (kt gnn) arkasnda iyi ekilde geirirsen faydas sana dnecektir, gemi dn dnmeyecektir. Hayr fiilini yarna erteleme belki yarn gelir sen kaybedilmi olursun.
(2)Tirmizi tahric etti(2405) bununla Abdullah bin Mbarek yoluyla tahric etti, o da Yahya bin Abdullahtan rivayet etti, bunun hakknda ube konutu, o metrktr, lafz:... Eer ktlk sahibi ise terketmediinden dolay piman olur.Yani nefsini isyanlar ilemekten ekmediinden dolay piman olur. Yine ayn tarikle Beavi erhussnne de, Ebu Nuaym Hilyede tahric etti (8/178) ve dedi ki:Garibtir. (3)Beyitler Sbkinindir; Tabakatu afiiyye.

KIRK B R NC HAD S ( nsann Hevas ve man) Ebu Muhammed Abdullah bin Amr bin As (r.a.)den yle dedii rivayet edildi: Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:Hevas benim getirdiim eye tabi olmadka sizden biriniz (kamil) iman etmi olamaz.eyh rahimehullah dedi ki:Hadis hasen, sahihtir, bunu Huccet kitabnda sahih bir isnatla rivayet ettik. Huccet kitabnn sahibiyle Dimeke yerlemi eyh Ebul Feth Nasr bin brahim el Makdisi e-afiiyi murad ediyor.1 Bu kitab el-Huccet ala teeriki sluki tarikil mehacce kitabdr hadis ve snnet ehlinin kaideleri zerine din usuln ieriyor. Bu hadisi hafz Ebu Nuaym Erbain kitabnda tahric etti evveline u art koydu: Nakdilenlerin nakdelidicilerin adaletle oluunda ittifak ettii sahih haberler ve gzel eserler olmas, bunu imamlar msnedlerinde tahric etti, sonra bunu Taberaniden tahric etti, dedi ki:Bize Nuaym bin Hammad anlatt, dedi ki:Bize Abdul Vehhab Sekafi Hiam bin Hisandan rivayetle, o da Muhammed bin Sirinden, o da Ukbe bin Evsten, o da Abdullah bin Amrdan rivayetle yle dediini anlatt:Hevas benim getirdiime tabi oluncaya ve ondan sapmayncaya kadar sizden biriniz (kamil) iman etmi olmaz.2 Bunu Hafz Ebu Bekir bin Asm el Esbehani3 Ebu Vareden rivayet etti, o da Nuaym bin Hammedden rivayet etti dedi ki: Bize Abdul Vehhab es-Sekafi anlatt, dedi ki:Bize eyhlerimizden bazs:Hiam ve bakas ibni Sirinden rivayetle anlatt dedi ve zikretti S:270 Onun yannda u cmle yoktur: Ondan sapmayncaya kadar Hafz Ebu Musa el-Medini dedi ki:Bu hadisin Nuaym zerine olmasnda ihtilaf edilmitir, denildi ki:Bize eyhlerimizden bazs anlatt: Hiam ve bakas gibi. Derim ki:Bir ok ynden bu hadisin tashii uzak ihtimaldir: Bu hadisle Nuaym bin Hammad el-Mervezi tek kalyor, bu Nuaym imamlar gvenilir grmse de, Buhari hadisini tahric etmise de, imamlar Snnette salaml heva ehline re hususunda iddeti iin iyi zan besleseler de, onun vehyettiini sylyorlar, baz hadislerin kartn sylyorlar, onun ok mnkerlerine rastladklarndan ona zayflkla hkmettiler, Salih bin Muhammed ibni Mainden rivayet etti, o onun hakknda sordu ve dedi ki:Bir ey deildir (kymet ifade etmiyor) o ancak snnet sahibidir, salih dedi ki: o ezberinden anlatyordu, ok mnkerleri var tabi olunmaz. Ebu Davud dedi ki: Nuaym yannda yirmiye yakn Peygamber (s.a.v.)den hadis var asl yoktur. Nesai dedi ki:Zayftr. bir keresinde de: Bir ok hadiste bilinen imamlardan ayr tek kald, kendisiyle delil getirilmeyecek durumunda oldu. Ebu Zra ed-Dimeki dedi ki: nsanlarn mevkuf ettii hadisleri mevsul yapyor, yani mevkuflar merfulatryor. Ebu Urve el-harrani dedi ki:O ii karartcdr. Ebu Said bin Yunus dedi ki:Gvenilirlerden mnkerler rivayet ediyor, bazlar hadis uydurduunu syledi1 Abdullah Vehhab es-Sekafi ve Hiam bin Hisann ve ibni Siriunin ashab Nuaym yalnz kalana kadar neredeydi, yine isnadnda Nuaym zerine ihtilaf edildi. Ondan, Sekafi ve Hiamdan rivayetle rivayet olundu. Yine ondan Sekafiden rivayet olundu dedi ki: Bize baz eyhlerimiz anlatt hiam ve bakas gibi, bu rivayet zerine eyh Sekafinin zat bilinmemi oluyor. Ondan, Sekafi ve Hiamdan rivayetle rivayet olundu. Yine ondan Sekafiden rivayet olundu dedi ki: Bize baz eyhlerimiz anlatt Hiam ve bakas gibi,

bu rivayet zerine eyh Sekafinin zat bilinmemi oluyor. Ondan sekaf yoluyla rivayet edildi dedi ki: Bize eyhlerimizden bazs anlatt, bize Hiam ve bakas anlatt, bu rivayete gre Sekafi mehul bir eyhten rivayet ediyor,onun eyhi belli olmayan birinden rivayet ediyor ve inadnda cehalet fazlalayor.
(1)Hayat: 377-490 h/987-1096 m arasndadr)(Zerkelinin Alam: 8/336). (2)Yine Beavi erhussnnede, Hatib Tarihu Badadda tahric etti. (3)Esbeahni snnet kitabnda tahric etti. (1) kiyz yirmi sekizde cemadiyel ula da ld, Nesai ve Ebu Davud gibi bir topluluk zayf grd, oklar da gvenilir grd Yahya bin Main, Dhli, Darimi, Ebu Zra gibi, Cehmiyye kar ok iddetliydi, byk imamlardan biriydi -hadisindeki gevekliine ramenZehebinin dedii gibi (Mizanul itidal: 4/267).

Yine isnadnda Ukbe bin Evs es-Sedusi el-Basri var hakknda denildi ki:Yine Yakub bin Evsdir. Ebu Davud, Nesai ibni Mace onun Abdullah bin Amrdan hadisini tahric etti, Abdullah bin merde denilir, isnadnda ihtilaf edildi- cli, ibni Sad ve ibni Hibban gvenilir grd. bni Huzeyme dedi ki:Byklyle beraber ibni Sirin ondan rivayet etti. bni Abdil Ber dedi ki: O mehuldr. alabi tarihinde dedi ki:Onun Abdullah bin Amrdan iitmediini zannediyorlar, o ancak diyor ki: Abdullah bin mer buna gre Abdullah bin Amrdan olan rivayeti munkatdr, Allah en iyisini bilir. Hadisin manasna gelince: nsan Rasulullah (s.a.v.)in getirdiini sevgisi tabi oluncaya kadar -emirler ve yasaklar hususundafarz olan kamil iman sahibi olamaz, onun emrettiini sevmeli, yasakladn sevmemelidir. Bunun benzeri kuranda da bir ok yerde vardr, Allah Teala buyurdu ki:(Hayr Rabbine andolsun ki aralarnda kan anlamazlk hususunda seni hakem klp sonra da verdiin hkmden iinde hibir sknt duymakszn (onu) tam manasyla kabullenmedike iman etmi olmazlar) Nisa:4/65) ve buyurdu ki:(Allah ve rasul bir ie hkm verdii zaman, inanm erkek ve kadna o ii kendi isteklerine gre seme hakk yoktur) (Ahzab: 33/36) Allah sevdiini sevmeyeni, sevmediini seveni knad, buyurdu ki: ( nkar edenlere gelince, onlarn hakk ykmdr. Allah onlarn yaptklarn boa karmtr) (Muhammed:47/9) Ve buyurdu ki:(Bunun sebebi, onlarn Allah gazaplandran eylerin ardnca gitmeleri ve onu raz edecek eylerden holanmamalardr. Bu yzden Allah onlarn ilerini boa karmtr) (Muhammed: 47/28) Her mmine gerekli olan kendisine farz olan eyi yapacak kadar Allahn sevdiini sevmesi gerekir, eer sevgi artar ve mendub olan da yaparsa bu fazilettir, Allahn haram kldn teketmeye sebeb olacak Allahn sevmedii eyleri sevmemesi gerekir, S: 272 Eer nefret tenzihi olarak holanmadn terketmeye vesile olacak derecede fazla bir nefret ile nefret ederse bu fazilet olur, Sahihaynde sabit oldu Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Sizden birinize nefsinden, ocuundan, ehlinden ve insanlarn hepsinden daha sevimli oluncaya kadar kamil iman etmi olmaz.1 Mmin rasuln sevgisini btn yaratklarn sevgisinin nnde tutmadka hakiki mmin olamaz, rasuln sevgisi onu gnderenin sevgisine tabidir. Sahih sevgi sevilenlerin sevgisi urunda ve holanlmayanlara buz hususunda tabi olmay ve uygun dmeyi gerektirir, Allah Teala buyurdu ki: (De ki: Eer babalarnz, oullarnz, kardeleriniz, eleriniz, hsm akrabanz, kazandnz mallar, kesada uramasndan korktuunuz ticaret, holandnz meskenler size Allahtan, rasulnden ve Allah yolunda cihad etmekten daha sevgili ise, artk Allah emrini getirinceye kadar bekleyin) (Tevbe: 9/24) ve buyurdu ki:(De ki: Eer Allah seviyorsanz bana uyunuz ki Allahda sizi sevsin ve gnahlarnz balasn) (Ali mran: 3/31) Hasan dedi ki: Peygamber (s.a.v.)in ashab dedi ki: Ey Allahn rasul, biz rabbimizi ok iddetli seviyoruz, Allah sevgisi iin bir alamet koymay sevmitir, bunun zerine bu ayet indi.4 Sahihaynde Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet edildi: ey kimde olursa imann tadn bulur: Allah ve rasul bakalarndan kendisine daha sevimli olmak, iinin sevdiini ancak Allah iin sevmesi, Allah kendisini kurtardktan sonra atee atlmaktan holanmad gibi kfre dnmekten holanmamak.5 Kim Allah ve rasuln sadk olarak kalpten severse, bu ona Allah ve rasulnn sevdiini kalbiyle sevmesini gerekli klar, Allah ve rasulnn sevmediini sevmez, Allah ve rasulnn raz olduuna raz olur, Allah ve rasulnn kzdna kzar, azalaryla bu sevgi ve buzun gereince amel yapar, eer azalaryla buna zt bir amel yapsa, eer Allah ve rasulnn holanmad bir eyi ile, gc yetmekle ve farz olmakla beraber Allah ve rasulnn sevdii eyin bazsn terketse, bu farz olan muhabbetkinin noksanlna delildir, bundan tevbe edip farz sevgiyi tamamlamas gerek.
(1)Tahrici gemiti, Ahmed, Buhari, Mslim, Nesai, ibni Mace Enes bin Malikten tahric etti, sahihtir (Camiussair). (4)Taberi tefsirinde tahric etti (Camiulbeyan: 3/155) bu hadis aka grld gibi mrseldir. (5)Tahrici geti, Buhari, Mslim, Tirmizi, Nesai Enes bin Malikten tahric etti (Camiul usul: 1/151).

Ebu Yakuben Nuhrucuri dedi ki: Her Allah sevgisi iddia edipte Allahn emrine uygun hareket etmeyenin davas batldr, her seven ve Allahtan korkmayan aldanmtr.1 Yahya bin Muaz dedi ki: Allah sevgisini iddia edipte Allahn hududunu muhafaza etmeyen herkes doru deildir. Ruveym sevgiden soruldu ve dedi ki:

Herhalde uyumaktr ve u iiri okudu: Eer bana desen: l, iitip itaatla lrm, lm davetisine: Ehlen ve merhaba derim. Biri yle dedi: laha asi oluyor sevgisini zannediyorsun mrme yemin olsun kyasta bu irkindir. Eer sevgin sadksa ona itaat ederdin seven sevdiine itaatkard. Btn isyanlar nefsin hevalarn Allah ve rasulnn sevgisinin nne almaktan kaynaklanmaktadr, Allah Teala bir ok yerde kitabnda mrikleri hevasna uymakla vasfetti, buyurdu ki: (Eer sana cevap veremezlerse, bil ki onlar, onlar srf heveslerine uymaktadrlar. Allahtan bir yol gsterici olmakszn kendi hevesine uyandan daha sapk kim olabilir)2 yine bidatlarda hevay eriatn nne almaktan kaynaklanr, bunun iin bidat ehli heva ehli diye isimlenir. Yine masiyetlerde hevay Allah ve rasulnn sevgisinden ve sevdikleri eyden nde tutmaktan kaynaklanr. ahslarn sevgiside ayndr, bunda vacip olan da Rasulullah (s.a.v.)in getirdiine tabi olmas gerek bir, mminin Allah sevmesi, meleklerden, peygamberlerden, sddklardan, ehidlerden, ve genel olarak salihlerden Allahn sevdii kimseleri sevmesi gerekir, bunun iin iman tatllnn bulunu alametlerinden:Kiinin sevdiini Allah iin sevmesidir, Allah dmanlarnn dostluu haramdr ve genel olarak Allahn holanmad eyler haramdr, S: 274 Daha nce u hadis gemiti: Kim Allah iin sever, Allah iin buzeder, Allah iin verir, Allah iin engellerse iman tamamlanmtr1 kimin sevgisi, buzu, vermesi, engellenmesi nefsinin hevas iinse, bu onun farzimannn noksanlndandr, bundan tevbe etmesi lazmdr, Rasulullah (s.a.v.)in getirdii Allah ve rasulnn sevgisini ne geirmeye tabi olmas gerekir, Allah ve rasulnn raz olduu eyi nefsin btn heva ve isteklerinin nne almas gerekir, Vheyb bin ver dedi ki: Allah en iyisini bilir Musa (a.s.)n yle dedii bize ulat: Ey rabbim bana tavsiye et buyurdu ki: Sana beni tavsiye ediyorum bunu kere dedi, sonuncuda buyurdu ki: Sana beni tavsiye ediyorum, senin bana hangi bir gelse benim muhabbetimi baka eye tercih et, kim byle yapmazsa onu temize karmam ve ona acmam.2 Mutlak olarak (kaytsz haliyle) heva diye bilinen udur: Hakkn zddna meyletmektir, Allah Tealann buyurduu gibi:(Hevaya tabi olma, sonra seni Allahn yolundan saptrr) (Sad: 38/26) ve buyurdu ki:(Rabbinin makamndan korkan ve nefsini kt arzulardan uzaklatran iin ise phesiz cennet yegane barnaktr) (Naziat: 79/40-41) heva bazan sevgi ve meyl manasnda da kullanlr, doru ve baka eye meyletmekte buna girer, bazen belki de zellikle hakk sevmek ve ona boyun emek manasnda da kullanlr. Savfan bin Assala soruldu ki: Peygamber (s.a.v.)i hevay zikrederken iittin mi? dedi ki: Bedevi biri bir kavmi sevipte onlara katlmayan bir adam hakknda sordu buyurdu ki:Kii sevdiiyle beraberdir.5 u ayet inince:(Onlardan dilediini geriye brakr, dilediini de yanna alrsn.) Ahzab: 33/51)Aye(r.a.)Peygamber (s.a.v.)e dedi ki: Rabbini ancak senin hevana srat gsterdiini gryorum.7 mer Bedir esirleri hakknda mavere kssasnda dedi ki:Rasulullah (s.a.v.) Ebu Bekirin dediine meylemedi, benim dediime meyletmedi8 bu hadiste heva vlen sevgi manasnda kulanlmtr. S: 275 Bunun benzeri srailiyyat eserlerinde ok vakidir. Kavmin eyhlerinin nazm ve dz yaz olarak bu kullanma iaretleri oktur, bu manaya uygun biri yle dedi: Kalbimdeki sevgin beni dinleyip itaat eden kld. Kalbimi ve gz kapamam aldn yataa yatm ve uykumu aldn Kalbimi terket uykumu al dedi ki: Bilakis ikisini de.
(1)Muazdan tahrici geti. (2)Ahmed Zhdde, Ebu Nuaym Hilyede(8/141 ve sonras) tahric etti. (5)Sahihtir, Taberani Kebirde, yine ibni Hibban hevaya deinmeden tahric etti, Tirmizi Enesten u lafzla tahric etti: Kii sevdiiyledir ve ona kazand vardr(Camiussair). (7)Sahihtir, Buhari, Msilim, Ahmed, ibni Ceriri Taberi, ibni Ebi Hatim, ibni Mirdeveyh Aye (r.a.)den tahric etti (Drrl mensur: 5/397 ve sonras). (8)Hadis sahihtir, Ahmed, Mslim ve ibni Hibban tahric etti.

KIRK K NC HAD S (Allahn nsann Gnahn Balamas) Enes bin Malik (r.a.)den yle dedii rivayet edildi:Rasulullah (s.a.v.)i iittim buyuruyordu ki:Allah Teala buyurdu ki: Ey Ademolu bana dua ettike ve beni mit ettike senden ne ortaya karsa affederim, umursamam, ey Ademolu ayet gnahlarn gkyzne kadar ulasa sonra bendn mafiret (balama) dilesen seni balarm ey Ademolu eer bana yeryz dolusu hatalarla gelsen, sonra bana bir eyi irk komadan kavusan sana yeryz dolusu kadar balamamla gelirim.1 Tirmizi rivayet etti ve dedi ki:Hadis hasen, sahihtir. Bu hadisle Tirmizi yalnz kald, Kesir bin Faid yoluyla tahric etti dedi ki: Bize Said bin Ubeyd anlatt dedi ki: Bekir bin Abdullah el-Mzeniyi iittim dedi ki: Bize Enes anlatt ve zikretti

ve dedi ki:Hasen garib ancak bu vecihten biliyoruz. snadnn sakncas yoktur, Said bin Ubeyd o Hnaidir, Ebu Hatim dedi ki: eyhtir ibni Hissan gvenilirlerde2 zikretti, kim bunu Haiden baka zannederse vehmetmitir. Darekutni dedi ki:Kesir bin Faid bununla yalnz kald, o da Saidden merfu olarak rivayet etti, yine beni Haimin klesi Ebu Saidde mefuluuna tabi oldu, yine Said bin Ubeydden merfu olarak rivayet etti, yine Sabitten, o da Enesten merfu olarak rivayet etti, imam Ahmed ehr bin Haveb rivayetinden tahric etti Ebu Zerden rivayet etti, o da Madikeribten, o da Ebuzerden, o da Peygamber (s.a.v.)den S: 277 o da Rabbinden rivayet etti ve manasyla zikretti.1 Bazs ehrden, o daAbdurrahman bin anmden, o da Ebu Zerden2 rivayet etti denildi ki: ehrden, o da mmdderdadan, o da Ebudderdadan, o da Peygamber (s.a.v.)den3 bu sz doru deildir. Taberaninin Kays bin Rabi rivayetinden tahric ettii ibni Abbas hadisinden de rivayet edildi,4 o da Habib bin Ebi Sabitten, o da bazs baka vecihlerle rivayet edildi, Mlim sahihinde5 Marur bin Sveydden tahric etti, o da Ebu Zerden, o da Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti:Allah Teala buyuruyor ki: Kim bana bir kar yaklarsa ona bir zira (el ile dirsek aras) yaklarm, kim bana bir zira yaklarsa, ona bir kula yaklarm, kim bana yryerek gelirse, ona koarak gelirim, kim bana bireyi irk komadan yeryz dolusu hata ile kavusa, onu mafiret ile karlarm. mam Ahmed Ahen es-Sedusiden yle dediini tahric etti:Enesin yanna girdim dedi ki: Rasulullah (s.a.v.)i iittim diyordu ki: Nefsim kudret elinde olana yemin olsun ki, ayet hata etseniz ve hatanz gk ile yeryz arasn doldursa, sonra Allaha itifar etseniz, muhakkak sizi balayacaktr.Zikrine baladmz Enes hadisi u sebeble mafiret gerekleir. Birincisi:mitle birlikte dua, nk dua emredilmitir, icabet olunacana vadedilmitir, Allah Teala buyurdu ki:(Rabbiniz buyurdu ki: Bana dua edin size icabet ediyim) (afir (mmin): 60)
(1)Hadis kudsi, sahihtir, Tirmizi tahric etti (3534). (2)Hafz ibni Hacer dedi ki: Sakncas yoktur (Takribut Tehzib: 1/301). (1)Ahmed ve Darimi er bin Havebten tahric etti, ibni Main onu gvenilir grd, hakknda Ebu Hatim dedi ki:Onunla delil getirilmez (Mizanulitidal: 2/283). (2)Tahrici geti. (3)Beyhaki ve Taberani tahric etti. (4)Taberani ibni Abbastan Kebir, Sair ve Vustada tahric etti, Heysemi Mecmada dedi ki: 10/216: Senedinde brahim bin shak es-Syni ve Kays bin Rabi var, ikisinde de ihtilaf edilmitir, geri kalan adamlar sahih rivayet adamlardr. (5)Hadis sahihtir. (6)Ahmed, EbuYala tahric etti, Heysemi Mecmada dedi ki:Adamlar gvenilirdir: 10/215.

Drt snende Numan bin Beir Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Dua ibadettir sonra bu ayeti okudu.1 Dier bir hadiste Taberani merfu olarak tahi etti yledir: Kime dua verilmise, ona icabette verilmitir, nk Allah Teala buyuruyor: (Bana dua ediniz ki, icabet edeyim)2 (afir: 40/60) Dier bir hadiste de: Allah bir kula dua kapsn apta ona icabet kapsn kapayacak deildir.3 Fakat dua artlarn tamamlanmas ve engellerini yok edilmesiyle birlikte icabet gerektirir. Baz artlarn yerine gelmemesinden dolay icabet olmayabilir veya baz manilerden ve adablarn eksikliinden dolay icabet olmayabilir, onuncu hadiste baz adab, artlar ve engellerin zikri gemiti. artlarnn en bynden: Kalb huzuru, Allahtan icabeti mid etmek, Tirmizi Ebu Hureyreden tahri etti, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: cabete kesin inanarak Allah dua ediniz nka Allah gafil, oynayan kalbten dua kabul etmez.4 Msnedde5 Abdullah bin Amr, Peygamber (s.a.v.)in yle buyruunu rivayet etti: Bu kalbler kaplardr, bazs bazsndan daha kavraycdr, Allahtan bir ey istediiniz zaman icabete kesin inarak isteyiniz, nk Allah gafil kalbten ey istediiniz zaman icabete kesin inanarak isteyiniz, nk Allah gafil kalbten kan kulun duasna icabet etmez. S: 279 Bunun iin kulun duasnda yle demesi yasaklanmtr: Allahm dilersen beni bala fakat istei azimle yapsn, nk Allah ondan nefret edici deildir.1 Acele etmekten de yasaklanmtr, icabetin yava olmasndan dolay duay terketmeyide yasaklad ve bunu icabetin manilerinden kld, ta ki kul duasn icabetinden midini kesmesin, velevki mddet uzasn, nk Allah duada srar edenleri sever. Esenlerde geldi ki: Kul Rabbine dua eder de ve Rabbi kulunu da seviyorsa, buyurur ki: Ey Cebrail kulumun ihtiyacn gidermek iin acele etme, nk ben onun sesini iitmeyi seviyorum. Allah Teala buyurdu ki: (Allaha korkarak ve (rahmetini) umarak dua edin. Muhakak ki iyilik edenlere Allahn rahmeti ok yakndr) (Araf: 7/56) Kul duada srara devam ederek ve icabeti umarak, midi kesmek sizin duaya devam ederse, icabet yakn olur kim kapy almaya devam ederse almas yakn olur. Hakimin sahihinde Enesten merfu olarak rivayet edildi ki: Duadan aciz olmayn, nk duayla beraber kimse helak olamayacaktr3 kulun rabbinden isteyecei en nemli eylerden biri de gnahlarn balanmasdr ve bunu lzumlu klacak eyleri istemesidir, ateten kurtulmay ve cenneti girmeyi istemek gibi.

Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Etrafnda dnyoruz4 yani cenneti isteme ve cehennemden kurtuluu istemenin etrafnda Ebu Mslim Havlani dedi ki: Bana dua arz olurda cehennemi hatrlarsam ondan snrm. Dnyadan bir ihtiyacn isteyipte Allah ondan daha hayrlsn ya ondan bir ktl uzaklatrma veya istediini ahiret az olarak biriktirmek suretiyle kula vermesi kula rahmetindendir veya onu yerine bir gnah balamas yine byledir, Msned ve Tirmizi de Cabirden Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet edildi: Hehangi bir kimse bir dua ile dua ederse Allah onun isteini verir veya ondan benzer bir ktl def eder, gnahla veya slai rahmi kesmekte dua etmedii mddete byledir.5
(1) Daha nce nce getii gibi sahihtir. (Terib ve Terhib: 2/477). (2) Hadis ibni Mesuddandr, zayftr, Taberani Sair ve Evsatta tahric etti, Heysemi Evsadda dedi ki: (10/149) senedinde, Mahmud bin Abbas var, o zayftr. Balangc yledir: Kime drt ey verilmise drt ey verilmitir bunun tefsiri Allah azze ve cellenin kitabndadr... (3) Zayftr. Enes bin Malikten Ukayli Duafada, ibni Adiy Kamil de tahric senedinde Hasan bin Muhammed Belhi var, o mnkerl hadistir. (4) Zayftr, Ebu Hureyreden Tirmizi (3474) tahric etti ve dedi ki; bu hadis garibtir ancak bu vecihten biliyoruz, isnadnda Salih el-Mrri var, o zayftr, Hakim tahric etti ve dedi ki: Hadisin isnad istikametlidir, isnadnda Salih el-Mrri var o metrktr, Ebu Davud ve Nesai onu terketti (Terib ve Terhib: 2/492-493, Camiulusul: 5/12). (5) Hadis hasendi Ahmed gzel bir isnadla tahric etti fakat senedinde bni Lehia va o zayftr (Terib ve Terhib 2/491 ve sonras Mecmauzzevaid: 10/148). (1) Sahihtir, Ebu Hureyreden Nesai tahric cemaat tahric etti (Malik Ahmed Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi ve ibni Hibban) yine Enesten: Ahmed Buhari Mslim ve Nesai tahric etti. (Camiulusul: 5/14-15, Camiussair). (3) Hadis zayftr, Hakim ibni Hibban sahihinde Ukayli Duafada tahric etti senedinde mer el-Eslemi var o zayftr, Hakim hakknda dedi ki: snad sahihtir. (Terib ve Terhib 2/479). (4) Tahrici geti, Ebu Hureyreden ibni Mace tahric etti ve ibni Hibban dorulad. (5) Hadis hasen liayrihidir, Ahmed Msnedinde, Tirmizi (3378) tahric etti senedinde Ebuz Zbeyr var mdelistir, an an yapt, bunu Ebu Saidi Hudri ve Ubade bin Samitin iki sahih hadisi destekliyor.

Msnedde Hakimin sahihinde Ebu Said Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduu rivayet etti: Hangi mslman ierisinde gnah olmayan veya slai rahmi kesecek birey olmayan bir dua ile dua etsin. Allah eyden biriyle ona (istediini) verir: Ya duasn acele kabul eder, ya da onun iin ahiret az olarak biriktirir, ya da ondan benzer bir ktl defeder dediler ki: O halde oaltalm buyurdu ki: Allah daha ok yapcdr.1 Bunu Taberani tahric etti ve2 onun yannda yledir: Veya onu sebebiyle daha nce iledii bir gnah balar ya da ondan benzer bir ktl defeder cmlesi yerinde Tirmizi merfu olarak yine Ebu Said hadisine benzer tahri etti3 her halukarda marifetle dua Allahtan mitle bile birlikte marifeti gerekli klcdr, Allah Teala buyuruyor ki: (Ben kulumun bana zannyla beraberim (bana nasl zan beslerse ona yle muamele ederim), bana diledii gibi zan beslesin) bir rivayette de: Allaha ancak hayr zanda bulunun4 Said bin Cbeyr hadisinden ibni merden merfu olark rivayet olunur ki: Btn yaratklardan Allah bir mmini getirir, onu hicabnda klncaya kadar yaklatrr ve ona der ki: Oku, onu tek tek gnahn bildirir, biliyor musun, biliyor musun? der. Evet, evet der, sonra kul saa sola ynelir, AllahTeala buyurur ki: Ey kulum sana bir saknca yoktur, btn yaratklarm iinde sen benim rtmem iindesin, bu gn seninle benim aramda benden baka senin gnahlarn bilen yoktur, git bana getirdiklerinden bir har ile seni baladm (mmin) dedi ki: Ya Rab o nedir?buyurur ki: Sen benden bakasndan af mid etmezdin.5 S: 281 Balama sebeblerinin en byklerinden biri de: Kul bir gnah iledii zaman Rabbinden bakasnn balayacan mid etmemesi ve gnahlar bakasnn balamayacan ve o gnahlardan hesaba ekmeyeceini bilmesidir. Bunun zikri Ebu Zer hadisinin1 erhi esnasnda geti:Ey kullarm ben zulm kendi nefsime haram kldm. Sen bana dua ettike ve benden midlendike, senden olan eyi balarm, umursamam yani hatalarnn okluuna ramen, o bana byk gelmez ve ben onu ok grmem. Sahihte Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu: Sizden biri dua edince rabetini (isteini) byk tutsun, nk Allaha hibir ey byk gelmez ve onu verir.2 Kulun gnah byk olsa da Allahn balamas ondan daha da byktr, gnahlar Allahn af ve balamas yannda kktr. Hakimin sahihinde3 Cabirden rivayet edildi ki: Bir adam Pegamber (s.a.v.)e vay benim gnahlarm (iki veya kere) diyerek geldi, Peygamber (s.a.v.) ona buyurdu ki: De ki: Ey Allahm senin mafiretin benim gnahlarmdan daha genitir, rahmetin benim yanmda amelimden daha mid vericidir(adam) bunu dedi, sonra buyurdu ki: Tekrarla bunun zerine tekararlad sonra ona: Tekrarla buyurdu, takrarlad, sonra ona: Allah seni balad buyurdu, bu manada biri dedi ki:4 Ey gnah ok, Allahn aff senin gnahndan byktr

En byk eyler Allahn affnn yannda kk kalr Dieri dedi ki:5 Ya Rab gnahlarm okluundan dolay ayet bymse bildim ki: Senin affn daha byktr, eer senden ancak iyi kimse mid edecekse gnahkar kimse dua edip mid edecek, benim iin sana ancak mit ve gzel affndan baka vesilem yoktur, sonra bende mslmanm.
(1) Hadis sahihtir, Ahmed, Bezzar ve Ebu Ala gzel isnadlarla tahric etti ve Hakim dedi ki: snad sahihtir, Zehebi de ikrar etti. (Tergib ve Terhib: 2/148). (2) Taberani Evsatta tahric etti (Mecmauzzevaid: 10/148). (3) Ahmed, Beavi erhussnnede, Tirmizi (3568) tahric etti ve dedi ki: Hadis hasen, garib, bu vecihten sahihtir, Hakim ve ibniHacer dorulad (Tergib ve Terhib: 2/478) ierisinde u cmle var: Dedi ki: Kavimden bir adam dedi ki: O halde oaltalm buyurdu ki: Allah daha oktur Yani daha ok icabet edicidir. (4) Daha nce getii gibi hadis sahihtir, Ebu Hureyreden, Buhari, Mslim, Tirmizi, Nesai, ibni Mace veAhmed benzerini tahric etti. (Terib ve Terhib: 2/393-394). (5) Hadis zayftr, Taberani Kebirde tahri etti, Heysemi Mecmada dedi ki: (7/37) senedinde Kasm bin Behram var, o zayftr. (1) Bu geen yirmi drdnc hadistir. (2) Sahihtir. Ebu Hureyreden Ahmed Buhari Edebl Mfred (607) ve Mslim tahric etti (Camiulusul: 5/14-15) Buharinin lafz: Allah bir ey byk gelmez onu verir. (3) Hadis sahihtir, adamlar adaletlidir, Zehebi bunu ikrar etti. (4) O Ebu Nuvas Hasan bin Hanidir. (5) Yine o Ebu Nuvastr.

Marifetin ikinci sebebi: Gnahlar gede ulasa, ne kadar da byk olsa istifar etmektir, denildi ki: Gzn gittii yere kadar, baka bir rivayet de: Eer hata etseniz ve hatanz gk ve yerin aras kadar mesafaye ulasa, sonra Allaha istifar etseniz muhakkak sizi balar istifar: Mafiret taleb etmektir, mafiret gnahlarn errinden rtlmesiyle birlikte korunmaktr, Kuranda istifarn zikri yoktur, bazen emredilir, Allah Tealann u sz gibi: (Allahtan marifet dileyin, muhakkak Allah ok balacyc ve merhaet edicidir) (Bakara: 2/199) ve: (Rabbiniz istifar edin sonra ona tevbe edin7 (Hud: 11/3) bazan ehlini medhediyor, u ayet gibi: (Ve seher vaktinde ba dileyen (iindir) (Ali mran: 3/17) ve: (Yine onlar ki, bir ktlk yaptklarnda, ya kendilerine zulmettiklerinde Allah hatrlayp gnahlarndan dolay hemen tevbe isitfar ederler. Zaten Allahtan baka kim balayabilir ki!) (Ali mran: 3/135) bazan kendinde balanma dileyeni baladn zikrediyor, u ayet gibi: (Kim bir ktlk iler veya nefsine zulmederse, sonra Allah balanma dilerse, Allah ok balayc ve merhametli bulacaktr) (Nisa: 4/110) istifar oka tevbeyle beraber zikredilir, o zaman istifar dille mafiret taleb etmek, tevbe de: Kalb ve azalarla gnahlardan uzaklamaktan ibaret olur. Bazen isitfar yalnz zikredilir ve ona maifet tertib olur bu ve buna benzer hadislerde zikrolunduu gibi, denildi ki: Bununla tevbeyle birlikte olan istifar murad edilmitir, denildi ki: Tek zikredilen istifar naslar mutlaktr, Ali mran suresinde zikredileni srar etmemekle kaytlanmtr, nk Allah orada gnahlarndan dolay kendisinden balanma dileyen ve fiilinde srar etmeyen iin bala diyen birinin sz mafiret talebtir ve onunla duadr, hkm dier dualarndan dolay krklk iinde olanlar iin, veya icabet saatine isabet edenler iin seher vakitleri ve namazlarn arkalar gibi.6 Lokmann oluna yle dedii rivayet edilir: Ey oulucuum dilini una altr: Allahm beni bala, nk Allahn bir saati vardr ki, onda isteyeni reddetmez. Hasan dedi ki: Evlerinizde, sofralarnzda, yollarnzda, sokaklarnzda, nerede olursanz meclislerinizde istifar oaltnz, nk siz mafiretin ne zaman ineceini bilmezsiniz. bni Ebiddnya; Hsnz zan1 kitabnda EbuHureyrede merfu olarak tahric etti ki: Bir adam yatarken birden ge ve yldzlara bakt ve dedi ki: Ben biliyorum ki senin rabbin ve yaratcn var, Allahm beni bala, bunu zerine baland. Mverrikten yle dedii rivayet edildi: Bir adam ktlk iliyordu, karaya kt ve toprak toplad, zerine yaratt ve dedi ki: Rabbim benim gnahlarm bala ve dedi ki: Bu biliyor ki kendisini balayacak ve azab edecek rabbi var, bunun zerine onu balad. Muis bin Smeyden yle dedii rivayet edildi: Pis bir adam bir hatrlad ve dedi ki: Allahm senden balaman istiyorum, balaman istiyorum, Allahm balaman istiyorum, sonra ld ve o baland2 buna Sahihaynda Ebu Hureyreden rivayet edilen u hadis ahiddir, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Bir kul bir gnah iledi ve dedi ki: Rabbim bir gnah iledim, beni bala, Allah Teala buyurdu ki: Kulum gnah balayan ve ondan hesaba eken bir rabb olduunu bildi, kulumu baladm, sonra Allahn diledii kadar kald ve bir baka gnah daha iledi ve gnah iledi ve dedi ki: Rabbim bir gnah balayan ve onda hesaba eken bir Rabbi olduunu bildi, kulum birincisi gibi dier iki kere daha zikrettiMslimin bir rivayetinde nc de buyurdu ki: Kulumu baladm, dilediini ilesin3 manas bu hal zere olursa, her gnah ilediinde istifar ederse. Akas udur ki murad srar etmemekle beraber yaplan istifardr, bunun iin Ebu Bekir Sddk Peygamber (s.a.v.)in yle buyurunu rivayet etti: stifar eden sar etmez, bir gnde yetmi kere dnse de bunu Ebu Davud ve Tirmizi tahric etti.4

(6) Seher: Sabahtan nce geeni son te biri iinde gecenin sonudur. (1) Hadisin isnad zayftr, senedinde Abdullah bin Cafer bin Necih var, o zayftr. (2) Ebu Nuaym Hilyede zikretti (6/68). (3) Tahrici getii gibi sahihtir, Buhari ve Mslim tahric etti. (4) Syutinin zikrettii gibi zayftr, Ebu Davud ve Tirmizi (3554) tahric etti ve hakknda dedi ki: Hadis garibtir, isnad kuvvetli deildir. (Camiulusul: 5/142-143).

Gnaha kalble srarla birlikte dil ile istifar ise, o sadece duadr, Allah diler icabet eder, dilerse reddeder. Israr icabete engel de olabilir. Msned de1 Abdullah bin Amrdan merfu olarak rivayet edildi ki: Bildikleri halde yaptklar zerinde srar edenlere yazklar olsun. bni Ebiddnya ibni Abbas (r.a.)dan merfu olarak tahri etti ki: Gnahtan tevbe eden gnah olmayan gibidir, gnahtan balama dileyipte ona devam eden rabbiyle alay eden gibidir.3 Merfuluu mnkerdir, belki mevkuftur. Dahhak dedi ki: kimseye icabet olunmaz, onlardan unu da zikretti: Bir kadnla zina eden ve ehvetini giderdikten sonra: Rabim filancayla yaptm gnahm bala der Rab der ki: Ondan uzakla seni balayaym, sen onunla bu eyi devam edersen seni balamam. Bir adamn yannda bir kavmin mal var ve ehlini gryor ve: Rabbim filann malndan yediimden dolay beni bala. Allah Teala buyurdu ki: Onlara mallarn iade et seni balayaym, onlara iade etmezsen seni balamam. Allahtan balama diliyorum (Estefirullah) sznn manas: Onun mafiretini taleb ediyorum demektir, Allahm beni marifet et gibidir. Mafireti gerektiren tam istifar gnahta srar olmayandr. Allah ehlini vd ve onlara mafiret vadetti. Ariflerin bazs dedi ki: Kimin istifarn meyvesi (neticesi) tevbesinin dzeltilmesi oluyorsa o istifarnda yalancdr, bazs diyor ki: Bizim bu istifarmz ok istifara muhtatr, bu hususta biri diyor ki: Manasna muhalefet ettiim estefirullah lafzndan estefirullah dese ve kalbiyle vazgemese ve Allah mafiret iin dua etse yle diyen gibidir: Allahm beni bala o gzeldir, icabet olunmas da mid edilebilir. Biri dese ki: Yalanclarn tevbesi gibi tevbe etti, murad: nsanlarn inand gibi tevbe deildir. Bu dorudur nk srarla beraber tevbe olmaz, eer dese: Allahtan mafiret diliyor ve ona tevbe ediyorum, onun iin iki hal vardr: Birincisi: Tevbe ediyorum sznde yalanc ve kalbiyle gnah zerine srarl olmas nk tevbe etmemitir, tevbe etmedii halde ona tevbe ediyorum diye kendi nefsinden haber vermesi caiz deildir. kincisi: Kaliyle masiyetten vazgemi olmas, insanlar Ona tevbe ediyorum szn kullanmamasndann caizliinde ihtilaf etti, seleften bir gurup kerih (mekruh, irkin) grd bu Ebu Hanifenin ashabn grdr Tahavi onlardan hikaye etti, Rabi bin haysem dedi ki: Tevbe ediyorum sz yalan ve gnah olur, fakat yle desin: Allahm senden mafiret diliyorum, benim tevbemi kabul et, bu kalbiyle terk etmemi kimse manasna hamlediyor ve sonu haline ok benziyor, Muhammed bin Sevka: stifarnda diyordu ki: Hayy ve kayyum Allahtan mafiret istiyorum ve ondan nasuh tevbe istiyorum ki, ondan baka ilah yoktur. Huzeyfeden yle dedii rivayet edildi: Yalan olarak kiiye yle demesi yeter: Allahm mafiret diliyorum, sonra da geri (gnaha dner. Mutarrif: Allahn marifet taleb ediyor ve ona tevbe ediyorum diyen bir adam iitti ve fkelendi ona dedi ki: Belki sen yapmayacaksn, bunu zahirine gre tevbe ediyorum demesini kerih grd, nk samimi tevbe gnah bir daha dnmemektir, ne zaman geri dnse ona tevbe ediyorum sznde yalan olmu olur. Muhammed bin Kab el Kurazi ebediyyen masiyete dnmeyeceine dair Allaha sz veren hakknda dedi ki: Ondan daha gnahkar kim vardr? Allahn kaderinin kendisine ilememesine yemin ediyor. Bu hususta szn Ebul Ferec ibnil Cezvi tercih etti, Sfyan bin Uyeyneden buna benzer rivayet edildi. Alimlerin ounluu tevbe edenin: Allaha tevbe ediyorum demesi ve Rabbin mesayite dnmeyeceine dair sz vermesinin caizlii grndedir, nk bundan azmemek ona vacibtir.
(1) Hadis sahihtir, Ahmed gzel bir isnatla Buhari Edebl Mfredde (380) Hatib tarihinde tahric etti (Terib ve Terhib: 2/222). (2) Hadis mevkuftur, Zehebi dedi ki: snad karartcdr, Sehavi dedi ki: Senedinde bilmediim var, Mnziri dedi ki: Mevkufa daha fazla benziyor, fethinde dedi ki: Mevkuftur. Hadisin ilk ksm Hasen liayrihidir, ebu Said ibni Mesud ve Enes rivayetinden dolay ve onlarn hadisleri hasendir (Feyzulkadir: 3/276-277). Bunun iin buyurdu ki: stifar eden srar etmemitir, velevki gnde yetmi kere dnse de1 gnaha dnen iin de buyurdu

ki: Kulumu baladm, dilediini ilesin2 Meclis keffareti hadisi yledir: Allahm senden marifet diliyorum ve sana tevbe ediyorum3 Peygamber (s.a.v.) hrszn elini kesti ve ona buyurdu ki: Allaha istifar et ve tevbe et (adam) dedi ki: Allahdan marifet diliyorum ve ona tevbe ediyorum dedi ki: Allahm onun tevbesini kabul et4 bunu Ebu Davud tahric etti. Seleften bir cemaat; Allahtan mafiret diliyorum ve ona tevbe ediyorum szne ziyade bulunmay mstehab grd, mer (r.a.)den rivayet edildi, o bir adam iitti, diyordu ki: Estafirullahe ev etb ileyh, ona dedi ki: Ey ahmakk dedi ki: Nefsi iin faydaya, ara lme hayata ve ldkten sonra geri dirilmeye sahib olmayan kimsenin tevbesi gibi (tevbe ediyorum)5

Evzaiye istifar edenin yle syleyebilme hadisi soruldu: Hay ve Kayyum olan ve kendisinden baka ilah olmayan byk Allaha istifar ve tevbe ediyorum, dedi ki: Bu gzeldir, fakat yle dese olur: Rabbim beni mafiret et, ta ki istifar tamamlansn. stifar eitlerinin en faziletlisi: Kulun Rabbine vgyle balamas, sonra gnahn itiraf etmesi sonra Allahtan balama dilemesidir, eddad bin Evs hadisinde olduu gibi, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: stifarn efendisi kulun yle demesidir. Allahm sen benim Rabbimsin, senden baka ilah yoktur, beni yarattn, ben senin kulunum ben sana verdiim sz ve ahid zereyim gc yettiince yaptm eyin errinden sana snyorum, bana olan nimetinle sana dnyom ve gnahmla dnyorum, beni bala, muhakkak gnahlar senden bakas balamaz bunu Buhari tahric etti6 Sahihaynde Abdullah bin Amrdan rivayet edildi ki: Ebu Bekir Sddk dedi ki: Ey Allahn resulu bana bir dua ret ki, bu onunla namazmda dua edeyim buyurdu ki: De ki Allahm ben nefsime ok zulmettim, gnahlar ancak sen balarsn, bana kendi katndan marifet et, bana ac muhakkak sen ok mafiret eden ok merhamet edensin.1 stifar eitlerinde: Kulun yle demesi: Estefirullahel azim ellezi la ilahe illa huvel hayyul kayyum ve etubu ileyh Peygamber (s.a.v.)den bunu Ebu Davud, Tirmizi tahric etti.2 Gece ve gndz3 kitabnda Nesai Habbab bin Eretten yle dedii rivayet etti: Dedim ki ey Allahn Rasul nasl istifar ederiz? buyurdu ki: De ki: Allahm bizi bala, bize ac ve tevbemi kabul et muhakkak sen tevbeleri ok kabul edensin ve ok merhametlisin.Onda Ebu Hureyreden yle dedii rivayet edildi: Rasulullah (s.a.v.)dan daha fazla estafirullahe ve etubu ilyh diyeni grmedim.4 Drt snen de ibni merin yle dedii rivayet edilir: Biz bir mecliste Rasulullah (s.a.v.)in yz kere: Rabbim sen beni bala, tevbemi kabul et, muhakkak sen tevbeleri ok kabul eden ve ok balayansn dediini sayardk.5
(1) Ebu Bekirden tahrici yaknda, geti zayftr. (2) Tahrici Ebu Hureyreden geti, sahihtir. (3) Sahihtir, Ebu Hureyreden Tirmizi (3430) tahric etti ve dedi ki: Bu hadis hasen sahih garibtir, ibni Hibban dorulad, Hakim ve Zehebi de dorulad, lafz udur: Allahm sen eksiklikten noksanlktan mnezzehsin sana hamdederim senden baka ilah olmadna ehadet ederim sana istifar eder sana tevbe ederim bunu Ebu Brde el-Eslemiden Ebu Davud Nesai Darimi tahric etti, hakim dorulad. (Camiulusul: 5/82). (6) Sahihtir, Buhari, Tirmizi, (3390) Ahmed, Nesai ve ibni Hibban tahric etti. (Camiulusul: 5/144). (1) Hadis sahihtir, Ahmed, Buhari, Mslim, Tirmizi, (3521) Nesai ve ibni Mace tahric etti. (Camulusul: 5/43). (2) Sahihtir, Bilal bin Yesar bin Zeyd Peygamber (s.a.v.)in klesinden, o da babasndan, o da dedesinden rivayet etti, Ebu Davud, Tirmizi (3572) tahric etti ve dedi ki: Garibtir Hafz ibni Hacere dedi ki: snad gzel muttasldr. (Terib ve Terhib 2/470). (3) Hadisin isnad zayftr. Nesai ibns snni; Amell yevmi evleyyeletide tahric etti. (4) Tahrici yaknda geti. (5) Tahrici geti.

Dedim ki ey Allahn rasul benim dilim kfrbazdr, bunun geneli aileme kardr buyurdu ki: Senin ittifakn nerede? Ben Allaha bir gn ve gecede yz kere istifar ediyorum.1 Ebu Davudun sneninde2 ibni Abbas Peygamber (s.a.v.)den yle buyurdu: Kim istifar oaltrsa Allah ona her zaman bir kurtulu her darlktan bir k verir ve onu ummad yerden rzklandrr Ebu Hureyre dedi ki: Ben her gn Allaha bin kere istifar ediyorum, bu benim diyetim kadardr.3 Aye (r.a.) dedi ki: Sahifesinde ok istifar bulana mjde olsun4 Ebul Minhal dedi ki: Kul kabirde kendisine houna giden ok istifardan daha sevimli komu edinmemitir, gnahlarn davas istifardr. Ebu Zerden merfu olarak bize rivayet edildi ki: Her bir derdin devas vardr muhakkak gnahlarn devas da istifardr5 Katade dedi ki: Bu Kuran sizin derdinize ve devanza iaret ediyor, sizin dertleriniz ise gnahlardr, devalarnz ise istifardr. Bazs dedi ki: Gnahkarlarn durumu alamak ve istifardr, kimi gnahlarn tasalandryorsa onun iin istifar oaltsn. Riya el-Kays dedi ki: Benim krk ksr gnahm var, Allaha yz bin istifar ettim.6 Bazs blu andan itibaren gnahlarnn hesab etti otuz alty gemediini grd, her hata iin Allah yz bin istifar etti, Her hata iin bin rekat namaz kld ve her rekatta da hatim etti. Dedi ki: Yine deben Rabbimin bu gnah sebebiyle beni hesab ekmeyeceinden emin deilim, tevbemin kabul edilememe tehlikesi var, kimin gnahlarna nemi artarsa belki gnahlar az olanlarn eteklerine yapr ve ondan istifar arar. mer ocuklardan istifar taleb ediyor ve diyordu ki: Siz gnah ilemediiniz Ebu Hureyre katiblerin ocuklarna diyordu ki: Allahm Ebu Hureyreyi bala deyin, dualarna da amin diyordu. Bekir el-Mzeni dedi ki: Eer bir adam miskinin (dilenmek iin) gezdii gibi gezse ve bana istifar edin dese, yaplmasna (istifar olunmaya) nail olur, kimin gnahlar ve ktlkleri sayy aacak ekilde ok olsa, bildiinden dolay istifar etsin, nk Allah hepsini bilmi ve saymtr, Allah Teala buyurdu ki: (O gn Allah o nlarn hepsini diriltecek ve yaptklarn kendilerine haber verecektir. Allah onlar bir bir saymtr. Onlar ise unutmulardr.)(Mcadele: 58/6) buyurdu: Bildiin eyin hayrn senden istiyorum, bildiin eyin

errinden sana snyorum, bildiin ey iin sana istifar ediyorum, muhakkak sen gayblar bilensin.2 Buna benzer biri dedi ki: Allahn bildii eyden Allaha istifar ediyorum aki Allahn merhamet etmedii kimsedir murakabe etmeyen kimseye kar Allah ne halimdir herkes ktlk yapar fakat Allah Halimdir hatadan dolay Allaha istifar et Allahn holanmad eyden uzaklaana mjde olsun gizlisi gzel olan mjde olsun Allahn yasakladndan kanan kimseye mjde olsun. nc sebeb:Mafiret sebeblerinden:Tevhiddir, ki en bydr, kim bunu kaybetmise mafireti kaybetmitir, kim tevhidle gelirse en byk mafiret sebebiyle gelmitir, Allaha buyurdu ki:(Allah kenisine irk koulmasn balamaz, bunun dndaki eyi diledii kimse iin balar)(Nisa: 4/48) Kim tevhidle beraber yeryz kadar hatayla gelse Allah onu yeryz kadar mafiretle karlar, fakat bu Allahn dilemesiyledir, dilerse onu balar, dilerse gnahlarndan hesaba eker, sonra akibeti cehennemde ebedi kalmaz, bilakis kar, sonra cennete girer.
(1) Zayftr, Ahmed Msnedinde, Ebu Davud, Nesai, Hakim tahric etti ve dorulad, ibni Mace Taberani Kebirde tahric etti, senedinde Hakem bin Musab var o mehuldr, Zehebi Hakem bin Musab reddetti. (Terib ve Terhib: 2/468). (2) Ebu Davud Ahmed Hakim ibni Abbastan tahric etti, sahihtir. (Camiussair). (3) Hilyede de EbuHureyreden geldi ki: (1/383) Ben hergn onikibin kere Allaha istifar ve tevbe ediyorum bu benim borcuk kadardr. (4) Abdullah bin Bsrden ibni Mace tahric etti, isnad sahihtir ve Beyki tehri etti. (Teib ve Terhib: 2/468) Ayeden merfu olarak: Ebu Nuaym ve Hatib tarihinde tahric etti. (5) Ebu Zere mevkuftur Hakim tahric etti ve dorulad, Zehebi ikrar etti. (6) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti (6/194). (2) Hadis sahihtir, ibni Hibban dorulad, Ahmed, Tirmizi (3404), Hakim tahric etti ve dorulad ve Zehebi ikrar etti.

Bazs dedi ki: Muvahhid (tevhid ehli) kafirlerin atld gibi atee atlmaz, kafirlerin atld gibi almaz, eer kulun tevhidi kamil olur ve ihlas Allah iin kamil olursa, imann artlaryla kalbi, lisan ve azalaryla kaim olursa veya lm annda kalbi ve diliyle kaim olsa, bu btn gnahlarn marifetini gerekli klar ve cehenneme girmeye engel olur, kimin kalbi tevhidi kelimesini gerekletirirse, kalbinden sevgi, tazim, bykleme, korku mit ve tevekkl bakmndan Allahtan bakasn karr, o vakit deniz kp kadar da olsa gnahlar yaklr, belki iyilie evirir, ktlklerin iyiliklere evrilmesini zikri daha nce ge, nk bu tevhid en byk iksirdir eer ondan bir zerre gnahkar ve hatalar doann zerine konsa Msned ve bakas da geldii gibi onu iyiliklere evirir, mm Hani Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: La ilahe illallah bir gnah brakmaz ve onu hibir amel geemez.1 Msnedde2 eddad bin Evs ve Ubade bin Samitten rivayet edildi, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Ellerinizi kaldrnz ve deyiniz ki: La ilahe illallah ellerimizi bir saat kaldrdk, sona Rasulullah (s.a.v.) elini koydu ve dedi ki: Elhamdulillah, Allahm sen beni bu kelime ile gnderdin, bana bununla emrettin, bunun zerine bana cenneti vadettin, sen muhakak vadinden dnmezsin, sonra buyurdu ki: Mjdeler olsun muhakkak Allah sizi balad ibli dedi ki: Kim dnyaya meylederse ateiyle onu yakar rzgarn savurduu kl olur, kim ahirete meylerderse onu nuruyla yakar kendisiyle faydalanlan altn olur, kim Allaha meylederse, onu tevhid nuru yakar ve kymeti olmayan cevher olur. Kalbe sevgi atei yaprsa ondan Rabten baka her eyi yakar, o vakit kalb bakalardan temizlenir, tevhid dikimi iin uygun olur: Ben gklerime ve yerime smadm, fakat mmin kulumun kalbine sdm.3 Onlara zlem tkrmle bozama tkand vay havada yanma vay havada yanma sevgi beni deniz derinliine att Allah akna boulann elinden tutun Sevginiz kalbime girdi benim her salam ahdime girdi Bu eyh rahimehulullahn bu kitaptaki zikrettii hadislerin sonuncudur, biz kitabn banda vadedilen elli ilim, hikmet ve edebleri toplayan hadisin tamamlaycsn Allahn yardm ve dilemesiyle zikredeceiz, O bize yeter, O ne gzel vekildir, dn Onadr.

(1) Hadis zayftr, ibni Mace u lafzla tahric etti: La ilahe illallah hibir amel geemez ve hibir gnah brakmaz senedinde Zekeriyya bin Mansur vardr zayftr, Ahmed: Yz kere la ilahe illallah gnah brakmaz, bir amel onu geemez senedinde Ebu Maer es-Sindi vardr zayftr. (2) Sahihtir, Ahmed gzel bir isnatla tahric etti, Taberani ve Bezzarda, (Terib ve Terhib: 2/415). (3) Hadisin asl yoktur, tahrici ve manasn aklamas geti. (Mekasdul hasene s: 373).

Krk nc Hadis (Ferazi (Miraslar) Ehline Dahil Ediniz) bni Abbas (r.a.) dedi ki: Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:Feraizi ehline dahil ediniz, feraizinin geride brakt en evla erkeedir.1 Buhari ve Mslim tahric etti, bu krk hadisi erh edenlerin bazs eyh rahimeullahn bundan gafil olduunu ve Ravh bin Tavus rivayetinde tahric etti, o da babasndan, o da ibni Abbastan rivayet etti. Mslim, Mamer ve Yahya bin Eyyub rivayetinden tahric etti, o da yine -Tavustan rivayet etti, bunu Sevri ibni Uyeyne, ibni Creyc ve bakalar rivayet ettiTavustan, o da babasndan mrsel olarak ibni Abbas zikretmeksizin, Nesai mrselli tercih etti.2

Alimler; Feraizi ehline dahil edinizin manasnda ihtilaf etti, bir gurup dedi ki: Feraizle murad Allahn kitabnda takdir edilmi olandr, murad: Takdir edilmi olan Ferizalar Allahn isimlendirdii kimselere verin, bu farzlardan sonra kalana erkeklerin en evlas mstehaktr. En evla ile murad en yakndr, erkeklerin en yakn asabenin en yakndr, S:293geri kalan asabelikle hakedilir hadisi imamlardan bir topluluk bu mana ile tefsir etti, imam Ahmet, shak bin Raheveyh bunlardandr, o ikisinden shak bin Mansur nakletti, buna gre kz, kzkarde, amcaolu veya kardeolu bir arada olsa kzn yary almasndan sonra geri kalan asabe kalr, bu ibniAbbasn grdr, bu hadise tutunuyor ve insanlarn hepsinin bunun zdd zere olduu kabul ediyordu. Yine Zahiriye de onun grn benimsedi. shak dedi ki: Kz ve kzkardele birlikte asabe varsa, asabenin almas daha haktr, eer onunla beraber kimse yoksa kzkardee kalan verilir. bni Mesuddan yle dedii rivayet edildi: Kz asabesi olmayann asabesidir. Bazs bunu reddetti ve dedi ki: Bu sz ibni Mesuddan olduu doru deildir ibnuzzbeyr ve Mesruk ibni Abbasn grndeydiler sonra dndler. Alimlerin cumhura gre kzkardeler kz asabedir, artan onadr (kz kardee) Ali, mer, Aye, Zeyd, ibni Mesud, Muaz bin Cebel bunlardandr. Abdurrazzak1 rivayet etti dedi ki: Bize ibni Creyc haber verdi ben Tavusa kz ve kz kardeten sordum, dedi ki: Babam ibni Abbastan, o da bir adamdan, o da Peygamber (s.a.v.)den bu hususta birey zikrediyordu, Tavus bu adamdan raz oluyordu, dedi ki: Babam bunda phe ediyordu ve bu hususta birey sylyordu, bunun hakknda da kendisine soruyordu, ak olan Allah en iyisini bilir Tavusun murad bu hadistir, nk ibni Abbasn yannda Peygamber (s.a.v.)den kzkardele kzn miras hususunda ak bir nas yoktur, ancak bu habi gibisinin geneline yapyordu. Tavusun zikrettii ibni Abbas bir adamdan rivayet etti ve o ondan raz deil ibni Abbasn rivayetin ou sahabedendir. Sahabelerin hepsi de adildirler, onlar vlmtr, bundan sonra Tavusun rizasnn nemi yoktur.
(1) Sahihtir, Ahmed, Buhari, Mslim, Tirmizi (2099) ibni Abbastan tahric etti. (Neyll Evtar: 6/55) Camiussair Nasburraye: 4/428). (2) Mrseldir, ibni Tavustan, Tahavi, Nesai snenl kbra da Said bin Mansur sneninde tahric etti. (1) Musannefinde tahric etti. (2) Buhari sahihinde tahric etti. (Boa rakamlamasyla 6355). Buharinin sahihinde2 Ebu Kays el-Evdiden, o da Hzeyl bin erahbilden yle dediini rivayet etti: Bir adam Ebu

Musaya geldi ve ona kz, oul kz ve ana baba bir kzkardeten soruldu dedi ki: Kza yar kzkarde geri kalan ibni Mesud getir o da bana uyacaktr, ibni Mesud geldi bunu ona zikretti, bunun zerine dedi ki: O halde ben saptm ve hidayete ermemilerden olurum, ben Rasulullah (s.a.v.)in hkmyle hkmedeceim: Kza yar oul kzna te ikinin tamamlaycs olarak altda bir geriye kalan kz kardeedir, dedi ki: Ebu Musaya geldik ibni Mesudun szn haber verdik, dedi ki: Bu alim sizin iindeyken bana sormayn. Yine bunun hakknda Ameten, o da brahimden, o da Esved bin Yezidden yle dediini rivayet etti: Rasulullah (s.a.v.) dnemin bize bin cebel iimizde yar kz, yar kzkardei eklinde hkmetti, Ame sonra Rasulullah (s.a.v.) dneminde cmlesini zikretmeyi terketti onu zikretmedi.1 Bunu Ebu Davud dier vecihten Esvedden tahric etti2 ve u fazlal yapt: O gn Peygamber (s.a.v.) sad. bni Abbas szn Allah azze ve cellenin u ayetiyle dile getirdi: (De ki: Allah babas ve ocuu olmayan kimsenin miras hakknda hkm yle aklyor: Eer ocuu olmayan kimse lrde onun bir kzkardei bulunursa, braktnn yars onundur) (Nisa: 4/176) Diyordu ki: Siz mi, yoksa Allah m, daha iyi bilir? Yani Allah ona ocuk olmakla birlikte yar verdi, siz ona kz ocuu varken yar veriyorsunuz.4 Dorusu mer ve cumhurun grdr, bu ayette bunun zddnda delilik yoktur, nk (braktnn yars onudur)la murad: Farz iledir tamamen ocuk yokluunda art klnmtr. Bunun iin sonra buyurdu ki: (Kz kardeler iki tane olursa (erkek kardelerin) braktnn te ikisi onlarndr. (Nisa: 4/176) Yani farz iledir, tek kz karde erkek ve kz ocuun yokluunda alr, yine iki kzkarde ve daha fazlas erkek ve kz ocuun olmamas durumunda te ikiyi hak eder, eer ocuk varsa erkekse erkek ve kzkardelerden nde tutulur, erkek ocuk yokta kz ocuk varsa, ona ayrlan farzdan sonra geri kaln ittifakla erkek karde kzkardeiyle birlikte hakeder, eer kz kardei erkek kardei haktan drmyorsa, asabelerden daha uzak olan amca ve amca olu gibisi nasl drr. S:295 Eer uzak asabe drmezse, kz kardee itirakini olmamasndan dolay kzkardein ondan nde tutulmas kesinleir, ayetin mefhumuna gre ocuk kzkardei farzla yardan engeller, hak budur, mefhumu kzkardee kzla der deildir, onun mirasndan artan da almaz, bunu Allah Tealann u ayeti delildir: (Kzkarde lp ocuu olmazsa erkek kardete ona varis olur). (Nisa: 4/176) Kz ucuu erkek kardei kzkardeinin mirasnda kz veya kzlardan artanlandan engelleyecei mmet icma etti, ancka kz ocuun varl erkein kzkardeinin mirasnn tamamn almasna engeldir, eer ocuk erkekse erkek kardei mirastan engeller, eer kzsa mirasndan artan engelleyemez, ocuk eer kzsa lenin kzkardeine yar miras verilmesini engeller ve farzndan artan miras engelleyemez, ocuk erkekse kzkardei (lenin) mirastan tamamen engeller, Allah en iyisini bilir. Farzlarn geriye brakt en evla erkeedir sz hakknda denildi ki: Bununla murad zellikle uzak asabedir, yakn asabe dnda erkek karde ocuklar amca ocuklar ve onlarn ocuklar gibi, delil udur ki: Farzlardan sonra kalan asabe yaknsa ocuklar ve kardeler gibi ittifakla kz erkek ortak olur, yine kzkardele kz da nas ile byledir.

Yine ittifakla ondan bu ekil zeldir, yine azad edilmi mevla ittifakla zeldir. Kzla kz karde nasla zeldir. Dier bir gurup dedi ki:Farzlar ehline dahil ediniz szyle murad:cmleten farz sahiblerinin ister farzla ister tasible (asabelikle) hak ettikleridir; Geri kalan en yakn erkeedir szyle murad: Kendisine farz olmayan asabedir buna u delildir, hadis baka bir lafzla da rivayet edildi yle ki:Mal feraiz ehli arasnda Allahn kitab zere taksim ediniz buna her ynden feraiz ehli olan girdi, buna gre kz kardein erkek kardei veya amca olusuyla -ona asabe olduu zamanbirlikte ald bu taksime dahildir, nk cmleten feraiz ehlindendir, yine kz kardein kzla birlikte ald da byledir.
(1) Buhari sahihinde (boa rakamlamasyla: 6360) yine Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi ve ibni Mace tahric etti. (Neyll Evtar: 6/58). (2) Ebu Davud sneninde, Buharide manasyla tahric etti. (Neyll Evtar: 6/58). (4) Abdurrazzak ve Beyheki tahric etti. Hakim ve Zehebi dorulad.

Dier bir grup dedi ki: Feraizi ehline dahil ediniz ve: Mal feraiz ehli arasnda taksim ediniz szndeki feraiz ehliyle murad: Allahn kitabnda isimlendirdii miras ehilerinde, farz ehillerinden ve asabelerden hepsidir ister takdir edilmi ister edilmemi olsun varislerin ald herey Allahn kendilerine kld farzdr, ana baba ve ocuklarn zikrinden sonra buyurdu ki: (Allah tarafnda konmu farzlardr). (Nisa: 4/11) Onlar iinde farz sahibi ve asabe de vardr, yine buyurdu ki: (Ana baba ve yaknlarnn braktklarndan kadnlara da bir pay vardr. Gerek azndan gerek oundan bir hisse ayrlmtr). (Nisa: 4/7) Bu asabeleri de farz sahabeleri de kapsar, yine u hadiste: Feraizi ehli arasnda Allahn kitab zere taksim ediniz taksimi Allahn kitab zere farz ehillerini de asabeleri de kapsar, bu hal zere taksim olur da sonra bir ey artarsa farzlar varislerden erkek olan en yakna zel olarak verilir, yine yine eer Allahn kitabna taksimiyle ilgili bir belirti yoksa bu durumda onlardan en evla erkek alr. Bu hadis Allahn kitabnda zikredilen miraslarn ehillerine taksiminin keyfiyetini aklyor, Kuranda taksimde artan mal alacak varisleri ev onlarn ksmlarn ve onlarn hallerini aklamtr, bu hadis aklyor, yine isimlerinin aklanmad geri alan asabelerin miras alma keyfiyetini de aklyor, bu hadis Kuran ayetlerin yanna katld zaman farz ehli ve asabelerin hepsini miras taksimi dzene biner. Allah Tealann Nisa suresinin evvelinde zikrettii gibi biz de ocuklar ve ana babann mirasn zikredeceiz ana baba bir veya baba bir (ana ayr) kardelerin miras hkm zikredeceiz, yine surenin sonunda zikredili gibi. ocuklara gelince Allah Teala buyurdu ki: (Allah size, ocuklarnz hakknda erkee kadnn payn iki misli (miras vermenizi) emreder) (Nisa: 4/11) bu kzlar ve erkeklerin bir arada olmasnn hkmdr, erkee kzn iki kat verilir, buna alimlerin ittifakyla ocuklar ve oullarn ocuklar da girer, ne zaman ocuklardan kzlar ve erkekler olarak kardeler bir arada olsa ounlua gre bu ekilde miraslar taksim edilir, eer kendi sulbnden bir kz veya iki kz varsa S: 297 ve kz kardeiyle beraber bir olun olu da varsa, geri kalan te bir olarak paylarlar, nk bu genel dahildirler, bu cumhur alimlerin grdr, mer Ali Zeyd ibni Abbas bunlardandr (r.a.) drt mezheb iman gr de budur. bni Mesud kendi sulbnden kzlarn te ikiye tamamladktan sonra geri kalan tamamen olun olunadr, bu Alkame Ebu Ser ve zahir ehlinin grdr, onlara gre erkek ocuk kz kardeini tasib etmez ancak kzkardee bir farize olupta yalnz kalmas durumunda tasib eder, yine u hususta da edilir: Kz ve erkekli kzl oul ocuklar varsa geri alan btn oul ocuklarnadr, erkei kzn iki pay verilir. bni Mesud kz, oul kzlar ve oullar hakknda dedi ki: Kza yar, geriye kalan oul ocuklarnadr, erkee kzn iki pay vardr ancak olun kzlarna altda birden fazla olursa mstesnadr, bu durumda onlara altda bir verilir geri kalanlar olun oullarna verilir, bu Ebu Sevrin de grdr. Cumhur dedi ki: Geri kalan yar olun ocuklarna erkee kzn pay eklinde verilri, ayetin umumuna dayanarak byledir, onlara gre ocuk ne kadar aada olsa her halukarda kendi derecesindekileri tasib eder, bu durum ister kendisiyle (erkek ocuklar) beraber kza farz olsun olmasn byledir kendisi olmakszn kza bir farz olmas artyla kendine st derecedeki kzlar kendini (erkek ocuu) tasib edemez, kendinden alttakiler de her halukarda kendini tasib edemez. Sonra Allah Teala buyurdu ki: ((ocuklar) ikiden fazla kadn iseler, lnn braktnn te ikisi onlarndr. Eer yalnz bir kadnsa yars onundur) (Nisa: 4/11) bu ocuklardan kzlarn yalnz kalmasnn hkmdr, teke yar, ikiden fazlaya te iki, buna kendi sulbnde olan kzlarda girer, onlarn olmamas durumda olun kzlar da girer, eer hep bir arada olsalar ve sulbten olan kzlar te ikiyi tamamlasalar oul kzlarna bir ey yoktur eer kzlar te ikiyi tamamlamamsa sulbten gelen kz birse, beraberinde de oul kzlar varsa kza yar olu kzlarn te ikinin tamamlaycs altda bir verir, ta ki sulb kzlarnn farz te ikiyi gemesinin zikri geen ibni Mesud hadisiyle bu ekilde Peygamber (s.a.v.) hkmetti ve bunu alimlerin grdr, ancak ibni Mesud, Selman ve Rabiadan oul kzlarna bir ey verilmeceine dair rivayet vardr, Ebu Musa bu husustaki gr kendisine ulanca ibni Mesudun grne dnd.2
(2) Vaka Osman (r.a.)n halifelii gnlerindeydi, Ebu Musa da Kufede emir idi, Ebu Musa ibni Mesudun rivayetine dnd, haberi Ebu Davud rivayet etti. (Neyl Evtar: 6/58). Alimler iki kzn miras mkil geldi, o ikisine ibnl Mnzir1 ve bakasnn hikaye ettii gibi te iki verilir (icma ile) ibni

Abbastan o ikisine yar verilir diye rivayet edilen ey hakknda denildi ki: snad sahih deildir, Kuran bunu zddna iaret ediyor nk buyurdu ki: (Bir kadn ise yars onundur) (Nisa: 4/11) birden fazlaya nasl yar verilir? bni Mesudun kza

yar, oul kzna te ikinin tamamlaycs olarak altda bir verileceine dair hadisi, evla olarak kza (birden fazlaya) te iki verilecei delildir. mam Ahmed, Ebu Davud ve Tirmizi Cabirden tahric etti ki: Peygamber (s.a.v.) Sadn iki kzna te iki miras verdi.3 Fakat Kurandan Allah Tealann u kavlinden dolay anlam mkil oldu: (Eer onlar ikiden fazla kadn iseler) (Nisa: 4/11) bunun iin insanlar bunda ihtilaf etti. nsanlardan bir ou bu hususta eitli szler syledi, bazlar dedi ki: ki kzn miras iki kz kardein mirasndan istifade edildi, nk Allah Teala buyurdu ki: (Kz kardeler iki tane olursa (erkek kardeinin) braktnn te ikisi onlaradr) (Nisa: 4/176) ki kz kardeten fazlas mirasn hkm ikiden fazla (kzn) mirasndan istifade edildi. Bazs dedi ki: Kza erkek kardeiyle birlikte Kurann ifadesiyle te bir verilir, kz kardeiyle birlikte te bir olmas daha evladr, baz baka bir yol takib etti o da: Allah ocuklardan erkek ve kzlarn bir arada oluunun hkmn zikretti erkeklerden ayrlma durumunda kzlarn mirasn hmn de zikretti, erkeklerin kzlardan ayr kalma durumunda mirasn ifade etmedi, bir arada olutu erkee kzn iki payn verdi eer oulla birlikte iki kz bir arada olsa onun iin onlardan ikisin nasibi kadar nasibi vard, eer onunla birlikte sadece bir kz varsa, oula te iki, kza te bir verilir, Allah mutlak olarak erkein iki kz pay alacan zikretti. S: 299 Kzn erkekle birlikte olmas durumun te iki kzn pay deildir, nk o vakit onlarn pay yardr, bu durumda te iki onlarn yalnz (erkek olmakszn) haldeykenki paylardr. Burada Kurann aklamad nc bir ksm kald o da ocuklardan erkeklerin yalnz bana kallarn hkmdr, bunu da ibni Abbas hadisine dahil edilmesi mmkndr. Geri kalan en evla erkeidir bu ksm kald hkm Kuranda aklanmad, bu durumda mal ocuklardan en yakn erkee verilir, halde buna gredir, eer olun oluyla olunun olu bir olsa maln tamam oula verilir. Eer olun oluyla olunun olu bir olsa mal olun olunun olur, bu ibni Abbas (r.a.) hadisin gereincedir, Allah en iyisini bilir. Sonra Allah Teala ana babann mirasnn hkmn zikretti, buyurdu ki: (lenin ocuu varsa, ana babasnda herbirinin mirastan altda bir hissesi vardr, bu lenin ocuu olmas durumuna ana babann mirasnn hkmdr, ister ocuk erkek, ister kz ister kendi sulbnde isterse olun ocuu olsun ayndr bu alimlerden icma gibidir, Mcahidden buna muhalif rivayet hikaye edildi, ne zaman len ocuu veya olunun ocuu olsa ve ana babas varsa ana babasndan herbirine farz olarak alt da bir verilir, sonra eer ocuk erkek ise ana babann alt da birinden sonra kalanda onundur, belki bu u hadisin sz dahildir: Feraizi ehline dahil ediniz geri kalan en evla (en layk (veya) en yakn) erkeedir. Asabelerin en yakn: Ouldur, eer ocuk kz ve iki ve ikiden fazlaysalar te iki onlarndr, maldan hibir ey artmaz eer kz tekse ona yars verilir ve maldan dier bir altda bir artarr, onu da baba tasib ile alr, Peygamber (s.a.v.)in u hadisiyle amel ile byledir: Ferazi ehline dahil ediniz, geri kalan en evla erkekdir nk o karde ve onu olundan ama ve onu olundan daha yakndr. Sonra buyurdu ki: (Eer ocuu yok da ana babas ona varis olmu ise anasna te bir der) (Nisa:4/11) yani: lnn ocuu yok ve ana babas ona varis oluyorsa, anasna te bir verilir, bundan te birden sonra kalan babaya verecei anlalr, nk miras anne babasna olduu isbat edildi ve anneye te bir tahsis edildi, bilindi ki geri kalan babayadr, anneye verilir demedi, ta ki o ikisi ocuklar ve kardeler gibi ilerinde erkekler ve kzlar varsa mal tasib ile blr zann verilmesin.
(1) cma s: 66 Katar basksna bak. (3) Hadis hasendir, Nesai hari bei tahric etti (Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi, ibni Mace) ve Hakim, Tirmizi dedi ki: (2093) bu hadis ihsan, sahihtir. (Neyll Evtar: 6/56).

bni Abbas Umriyyeteyn ile birlikte kartrlm iki meselede bu ayete dayanarak hkmediyordu, Umriyyeteyn e ve anne babadr, mer eler maldan farzlarn alrlar ve iki mesele de o ikisinin farzndan sonra kalann te bir anaya kalan babaya eklinde hkmetti, mmetin cumhuru da ona tabi oldu.2 bni Abbas dedi ki: Bilakis anaya te bir tamamen verilir, Allah Tealann u ayeti delildir: (lnn ocuu yok ve ana babas ona varis oluyorsa anasna te bir vardr). Bunun cevabnda denildi ki: Allah anaya te biri iki artla kld: Birincisi lenin ocuu olmamas. knicisi: Ana babas varis olmas, yani sadece ana baba mirasta yalnz kalmas, ana baba mirasta yalnz kalmaynca ona da te biri hak edemez, velev ki lenin ocuu olmasn. Denilir ki: -Bu gzeldir- (Ana babas da ona varis olsa, anasna te bir vardr). Yani ana babann varis olduundan, anasna terkettiinin te biri vardr demedi, -altda birde dedii gibi- manas eer onun (lenin) ocuu yoksa, malndan ana babasn da miras varsa, ana babaya zel olan bu mirasn te biri annenin geri kalansa babanndr. Bu srdandr ki, Allah en iyisini bilir, Allah ehline takdir edilen miras zikretti eden ey zikretti: (Terkettiinden) veya u ayet olduu gibi buna iaret eden ey zikretti: (Yapaca vasiyette veya bortan sonra) vasiyetter ve borlardan ona farz sahibenin hakknda kendisine takdir edilmi olan farz olduunu aklamak iin byle yapt ve asabelerin veya erkeler ve kzlar tasib zere, ocuklar ve kardeler gibi paylatklarn zikretti ve bunlardan bir kaytla balamad, tasib ile taksim edilen maln, maln tamamnn olmadn aklamak iin bilakis bazen maln tamam olur bazen takdir edilmi farzlardan artan olur, bu

arada ocuu olmayan evladndan ana babann miras zikredince ve paylamlar da sade farzla olmaynca ocukla birlikte miraslarnda olduu gibi ve sade tasib ile de olmad erkein kz tasib edipte onun iki mislini ald gibi de olmaynca ana alacan farzla S: 301 baba da alacan tasible alyor, buyurdu ki: (Ve ana babas ona varis olmusa annesine te bir vardr) yani anne ve babann (ocuklarnn) mirasndan hakettikleri miktardan anne farz olarak te birini alr, kalan baba tasib ile alr, bu Allah atdr, daha nce buna ulaan bilmiyorum, hamd ve minnet Allahadr sonra Allah Teala buyurdu ki: (Eer lenin kardeleri varsa anasna altda bir (der btn bu paylar lenin) yapaca vasiyette kardelerle birlikteyken anne alr, anneyle birlikte babann mirasn zikretmedi, phesiz beraberlerinde baba olmakszn anneyle kardeler birlikte olsalar, anne altda bir kalan kardeler alr onun iki karde ve daha fazlas cumhura gre hac beder (engeller). Eer kardeler ve anneyle birlikte baba da varsa ounluk dedi ki: Kardeleri baba hac beder miras alamazlar. bni Abbastan anne ocuun anneyle birlikte farzla varis olduu gibi, farzla anneyi hacbettikleri gibi altda bir miras alrlar. Denildi ki: Bu u sz zerine bina edilmitir: Kelale: zellikle ocuu olmayan kimsedir, kelale iin babay kaybetmi olmak art deil kardeler babayla birlikte farzla varis olur. Mteahhirin alimlerden bazs dedi ki: Eer kardeler babayla hacbolursa (engellenirse) anay bir eyden hacbedemezler, bilakis o zaman te bir alr, bunu imam ebful Abbas, ibni Teymiyye tercih etti, mer ve seleften bakasnn szde u alnabilir: Aslen miras almayan hacbedemez, benzerini Ahmed Hiraki syledi, fakat alimlerin ou bundan muradn u mana olduunu sylyorlar: Tamamen mirasa kafir ve kle gibi ehil olmayanlardr, kendisinde daha yakn tarafndan hacbedildiinden dolay varis olmayanlar deildir. Allah en iyisi bilir, kardele hacbolmusa anneyi hacbedemezler szn u ahiddir: (Eer onun kardeleri varsa anasna altda bir vardr) ve babay zikretmedi bunun kardelerle birlikte babann yalnz kalnn hkm olduunu delil oldu. Altda birden sonra geri kalanlar tamamen onlarndr, bu zayftr nk kardelerle anne bir olabilirler ve onlar te birden baka olmaz, Allah en iyisini bilir. Bilin ki Allah ana babann mirasnn hkmn zikretti dedi ve nineninkini zikretmedi, nineye gelince: Ebu Bekir Sddk ve mer bin Hattab (r.a.) dedi ki: O ikisi iin Allahn kitabnda bir ey yoktur.2
(1) kisine arraveyn meselesi de denilir. (2) Beyheki, Darimi, Abdurrezzak, ibni Ebi eybe ve Said bin Mansur tahric etti. (3) Beyheki, Darimi Abdurrezzak ve ibni Ebi eybe tahric etti. (2) Hadis sahihtir, Kabisa bin Zeybten Ahmed Ebu Davud, Tirmizi tahric etti ibni Mace, ibni Hibban ve Hakim dorulad, Hafz bin Hacer dedi ki: Adamlarnn gvenilirliinden dolay isnad sahihtir, ancak ekil mrseldir, nk Kabisann sddk (Ebu Bekir)den iitmesi ve kssay grmesi sahih deildir, benu ibni Abdil Bes dedi. (Neyll Evtar: 6/60).

Baz alimler bunun zerine icma olduu hikaye etti ve onun farz snnet ile isabet edildi, ve denildi ki: Altda bir Rasulullah (s.a.v.)in verdii bir yemektir, farz deildir, yine ibni Mesud ve Said bin Mseyyebten de rivayet edildi yine zayf vecihlerle ibni Abbastan annenin almamas halinde anne yerinde olduu ve annenin miras alaca rivayet edildi, bazen te bir bazen de altda bir alaca rivayet edildi, bunlar azdrlar (kaide d). Ninenin dedeye dahil edilmesi salih deildir, nk dede asabeyle gelen asabedir nine farz sahibiyle farz geliyor bu nedenle zayftr, denildi ki: Ona farz yoktur, ancak Peygamber (s.a.v.)in verdii altda bir vard, bunun iin farz sahiblerine kalann verileceini grnde olan bir gurup dedi ki: Farznn zayflndan dolay nineye verilmez, bu Ahmedden bir rivayettir. Dedeye gelince alimler ncede zikredilen hallerde babann yerinde olacana ittifak etti ocukla birlikte farz ile altda bir miras alr ocuk olmamas durumunda tasib ile miras alr, ocuklardan kzlarn bulunmasyla bir ey geriye kalrsa, u hadisle amel ile tasib ele alr: Feraizin geriye brakt en evla erkeindir fakat anne, dedeyle birlikte eylerden birinin bir arada oluunda ihtilaf ettiler. Sahabeden bir guruptan anneye kalan te birinin anneye olduu rivayet edildi, daha nce beraberinde ablayla olduu gibi bu mer ve ibni Mesuddan rivayet edildi, bazlar bu ekilde nakletti. Bazs dedi ki: mer ve bini Mesuddan (koca) e, anne ve dede hakknda rivayet edidi ki: Anneye kalann te bir verilir, ibni Mesuddan baka bir rivayet daha yapld: Artan yar anneyle dede arasnda yar yaryadr. Kar anne ve dedeye gelince bin Mesuddan az bir rivayet var ki: Anneye kalann te bir vardr, ondan sahih olan cumhurunki gibi ona tamamen te bir verilir, bu ibni Sirin babayla birlikte anne hakkndaki ayrmna benziyor: O ikisiyle birlikte koca olursa anneye kalann te bir eer o ikisiyle birlikte kar olursa anneye te bir verilir. Alimlerin cumhuru dedeyle birlikte anaya mutlak olarak te bir verilir, bu Ali, Zeyd ve ibni Abbasn grdr, anneyle birlikte baba ve dedeyle birliktenin fark: Babayla birlikte ikisini bir isim kapsar, o ikisi lye yaknlkta birdirler, o ikisinde erkek kadnn iki payn alr ocuklar ve kardeler gibi, dede ile anne ise ikisini bir isim kapsamaz, dede babadan daha uzaktr bu hususta ona eit olmas gerekmez eer dede kardelerle beraber olursa, eer anne bir (baba ayr ieseler) onu derler nk onlar ancak kelaleden miras alyorlar, Kelale: Babas ve ocuu olmayan kimsedir, ancak bin Abbastan az bir rivayet vardr. Eer baba bir veya ana baba bir iseler, alimler eski ve yeni olarak miraslarnda ihtilaf etti bazs mutlak olarak dedeyle kardeleri drd, baba vastasyla drd gibi, bu Sddk Muaz ibni Abbas ve bakalarnn grdr, delilleri Kuranda dede babadr mirasta da baba ismi dahil olur, ocuun ocuu ocuk olduu gibi, ocuk olmad zaman ocuk ismine ittifakla dahil olur, kardeler ancak kelaleyle birlikte varis oluyorlar, baba bir kardeler gibi dede onlar hacbeder,

dede kardelerden daha kuvvetlidir nk bir cihette farz ve tasib kendisinde toplanyor o baba gibidir, bu durumda Rasulullahn: Kalan en yakn erkeeder hadisin geneline girer. Bazs kardelerle dedeyi ortak yapt, bu sahabeden bir ocuunun grdr, onlardan sonra fakihlerin ou mirasta onlar ortak klmas hususunda uzun ihtilaf iindedir, seleften bazs onlarn hkmnde suskun kalyordu, haklarnda bir cevap vermiyordu, durumlar karklndan dolay byle yapyorlard, eer uzama korkusu olmasayd bu meselede geni sz ederdim, fakat bu gerekten uzamaya sebeb olur. Ana baba bir veya baba bir kardelerin mirasnn hkmne gelince, Allah Teala Nisa suresinin sonunda u szyle zikretti: (Senden fetva isterler. De ki: Allah babas ve ocuu olmayan kimsenin miras hakkndaki hkm yle aklyor: Eer babas ve ocuu olmayan kimsenin miras hakndaki hkm yle aklyor: Eer ocuu olmayan bir kimse lr de onun bir kzkardei bulunuyorsa, braktn yars bunundur) (Nisa: 4/176) Kelale neseb hastal ve onu ly kuatmasndan alnmtr, bu da yukardan ve adan nesebinin yokluunu mutlak olarak gerekli klar, Allah Teala ocuunun yok oluunu ifade etmesi babasn daha ncelikli olarak olmasn uyarsdr, nk ocuun babaya intisab ocuunda intisabndan daha aktr, ocuun olmayn zikretmek daha ncelikli olarak babann olmayna tenbihtir, Ebu Bekir Sddik (r.a.) dedi ki: Kelale ocuu ve babas olmayan kimsedir2 buna sahabeler ve onlardan sonra alimlerin cumhuru tabi oldu. Bu merfu olarak Ebu Seleme bin Abdurrahmann Peygamber (s.a.v.)den mrsellerinden rivayet edildi, Ebu Davud bunu mrsellerde1 tahric etti, Hakim bunu Ebu Selemeden o da Ebu Hureyreden merfu olarak tahric etti ve dorulad, Ebu Hureyreyi zikirle mevsulletirmek zayftr. (Eer ocuu olmayan bir kimse lr de onun bir kz kardei bulunursa, braktnn yars onundur) yani lnn tamamen ocuu yoksa, ne erkek, ne de kz, o zaman mz kardee terkettiinin yars farz olarak verilir, bunun mefhumu eer onun ocuu varsa kzkardee farz olarak yar mal verilmez, sonra eer ocuk erkek ise daha nce erkek ocuklarn yalnz kalmalar durumundaki mirasnn kararlatrlmas annda maln tamamnn onun olacann zikri geti, onlar en yakn asabedir ve onlar erkek kardei drrse kz kardei nasl drmesinler, yine Allah Teala buyurdu ki: (Eer erkekli kadnl daha fazla karde mevcut ise erkein hakk iki kadn pay kadardr) (Nisa: 4/176) buna u da girer:Eer kzlar ve bakalar gibi farz sahibi varsa ve artan kzkardelerle birlikte erkek kardeler haketmise, eer yalnz kalrlarsa hakederler bu daha nceliklidir, eer ocuk erkek ise burada kz kardee farz olarak yar mal yoktur, fakat ona cumhur ulemaya gre kalan tasible verilir, bunun ve hakkndaki ihtilafn zikri daha nce geti, eer kzkarde ve maln tamamn alamayan oul varsa yars hr olupta mirasnn yarsna varis klan kimse gibi, bu imam Ahmed ve bakasnn grdr, denilebilir mi:Burada oul kzkardein yar farzn dryor, onunla birlikte kzkarde farz olarak drtte bire varis oluyor?Yoksa: O (yar hr oul) kz gibi olur, onunla birlikte kzkarde asabe gibi olur, kzkardele olduu gibi, fakat o onun tasibinin yarsn drr, o (yar hrle) birlikte geri kalan yary tasible alr, denilebilir mi, bu muhtemeldir, bu meselede ashabmzn iki vechi vardr. (Kzkarde lp ocuu olamazsa erkek karde ona varis olur) yani kzkardein erkek veya kz ocuu yoksa erkek karde onun mirasn alr, eer erkek ocuu varsa o kardeten daha yakndr, nk o en yakn erkektir, fakat bu durumda mirasna mtail olarak varis olamaz, nk ocuu olmam gibidir. (Kzkardeler iki tane olursa (erkek kardelerinin) braktnn te ikisi onlarndr) yani iki kzn miras te ikidir, bir tanenin yar olduu gibi, S: 305 bu erkek ve kzkardelerin yalnz kallarnn hkmdr. Bir arada olularnn hkmyse, Allah Teala buyurdu ki: (Eer erkekli kadnl kardeler iseler erkee kadnn iki pay vardr) buna yalnz kallar dahil oldu, eer ocuklardan veya bakasndan farz sahibi varsa, elerden biri veya anne veya ana bir kardeler varsa onlarn farzlarndan artan erkek ve kzkardeler iindir, erkee kzn iki pay verilir. Zikrettiimile ocuun oluu anne baba bir veya baba bir kardelerin farzn drr, bir arada olmakla (kzkardeleriyle) miras tasib ile almaktan dremezler, kzlarla beraber yalnz kaldklarnda da tasiblerini dremezler, bu cumhura gredir, kelale kzkardelerin farz iin arttr, miraslarnn sabit oluu iin art deildir, yine erkeklerinin mirasnn sabit olmas iinde icma ile art deildir, bu anne bir ocuun zddndadr, nk kelamenin olmay onlarn farzlarn drd, farzlar derse miraslar da der, nk onlarn her halukarda tasibleri yoktur, nk kadn vastasyla geliyorlar, anne baba bir veya baba bir kzkardeler erkek vastasyla geliyorlar ittifakla kzkardeleriyle birlikte tasible varis olurlar, kzlarla birlikte yalnz kalmalar halinde tasib ile cumhura gre varis olurlar. ocuk ana baba bir veya baba bir ocuun asl miraslar dnda farzn drrse denilir ki:Allah Teala u kavlinde ocuun olmayn tahsis etti:(Onun ocuu yoksa) babann olmayn zikretmedi, nk ona dede de girer, dede tamamen kardelerin mirasn drmez, ancak onunla birlikte mirasa ortak olurlar, bu bazan farz ile bazan baka ekildedir, bu yle diyenin gr zeredir:Dede kardeleri drmez bu cumhurun grdr, bu ana baba birveya baba bir ocuklarn yalnz kalma durumlardr, eer bir arada olsalar ana bir asabe ocuklar baba bir ocuklarn hepsini ihtilafsz drr, hatta ana baba bir kardein kendisiyle dt asabe klanlara gre ana baba bir kzkarde kzla birlikte byledir.Msned ve Tirmizi de ve ibni Mace de Ali (r.a.)den yle dedii rivayet edildi:Rasulullah (s.a.v.) baba bir ocuklar varis olmakszn ana baba bir ocuklar varis olurlar diye hkmetti, adam ana baba bir kardeine varis olur baba bir kardeine varis olamaz.1
(2) Beyheki, Taberi, Darimi, Abdurrezzak ve ibni Ebi eybe tahric etti.

Amr bin uayb dedi ki: Rasulullah (s.a.v.) ana baba bir karde mirasa kelalenin en yakndr, sonra baba bir kardetir diye hkmetti.Yine bu Peygamber (s.a.v.)in Kalan en yakn erkeedir hadisine de girer. Bu hususta tahkik udur, Kuranda velev tenbih suretinde olsun delalet ettii ey farzlarn geriye brakt ey deildir, ocuklarn erkekli kzl miraslandrlmas gibi Kuranda zikredilen farzlarn ehline dahil edilmesidir, farzlardan artan da erkek iin kzn iki pay vardr, kardelerin kzl erkekli miras da byledir, bu tenbih yoluyla kardeiyle beraber ald gibi kalann kzn olduuna delildir, ondan daha uzak olan onun nne geirilmez, karde ocuu, amca ve onun olu gibi, erkek kardei onu mirastan dremezse ondan daha uzak olan nasl drebilir? Btn bunlar feraizin ehline dahil edilmesi babndandr ve maln feraiz ehli arasnda Allahn kitab zere ehline taksim edilmesidir. Karde olu, amca ve onun olu gibi asabelerden Kuranda ismi zikredilmeyenlere gelince bunlar genellere girmitir, u ayet gibi:(Allahn kitabna gre yakn akrabalar birbirlerine (varis olmayan) daha uygundur). Ve: (Erkek ve kadndan her biri iin ana baba ve akrabann braktndan (hisselerini alacak olan) varisler kldk.) Bu da miraslar hususunda bu hadise, yani ibni Abbas hadisine muhtatr eer mal iin onlardan baka varis bulunmazsa, onlar yalnz kalrlar ve en yakn kalm kzlar veya (mirasta) yalnz kalm kzkardeler gibi maln tamamn kapsamayan farzlar bulunsa, geri kalan onlardan en yakn erkeedir. Bunun iin eer erkekli kadnl kardeler ise, bununla kadnla (geri kalanla) kadnlar dnda erkekli zel tutulur, ocuklar ve kardeler buna muhaliftir, nk geri kalanda veya maln tamamnda kadnlarnn dnda erkekleri ortak olur, onlar ocuklar ve kardelerin dndakilerdir, bunlar Kuranda ve ibni Abbas hadisinde zikredilen asabelerin hkmdr. Farz sahiblerin gelince miraslarnn hkmn zikrettik, onlardan ancak iki e ve anne bir kardeler kald, elere gelince onlar nikah akdi sebebiyle varis olurlar akrabalar arasndaki gibi eler arasnda da sevgi lfet destek, yardmlama olduundan dolay S: 307 akrabalarn miras gibi aralarnda miras klnmtr, onlardan erkee iki kadnn pay gibi klnmtr, nk erkek infak ve yardmda ziyade faysyla ayrlmtr. Ana bir ocua gelince onlar adamn kabile ve airetinden deildirler, ancak onlar manada rahim sahibidirler, onlarn biri iin Allah altda bir topluluklar iin sladan dolay te bir kld, erkekleriyle kadnlarn eit kld, nk erkeklerinin daha fazla destek ve yardm yoktur tek kabile ve ehli arasnda olduu gibi, sla hususunda onlar eit kld, bunun iin te birden fazla yabanclara vasiyyet meru klnmamtr, bilakis te birde onlar hakknda oktur, nk onlar anne bir ocuklardan daha uzaktrlar, anne bir ocua ulaak olandan daha fazla almamalar, bilakis onlardan eksik almalar gerekir. Bazs: Geri kalan en yakn erkeedir szyle rahim sahiblerine mirasn olmadna delil getirdi, nk Kuranda zikredilmeyipte (hadiste) miras zikredilenler erkeklerin en yakndr, bu hkmle rahim sahipleri dnda asabelerle zeldir, nk kim rahim sahiblerini varis klarsa onlarn erkek ve kadnlarn da varis klar, rahim sahiblerine miras uygun grenler bu hadis asabelerin varis klnmasna delildir, bakalarnn miras almamasna delil deil deildir diye cevab verdi, rahim sahiblerinin varis klnmas baka delillerden alnmtr, bu ibni Abbas (r.a.) hadisinin iaret ettiinin zerine fazlalk olmu oluyor. En yakn erkeedir (en yakn erkek adamadr, hadisin mota mot karldr) adam ancak erkek olur, buna sahih cevab udur: Bazan adam lafz kullanlr ve bununla ahs murad edilir, u sz gibi: Kim maln iflas etmi bir adamn yannda bulursa mal erkek veya kadnn yannda bulmasnn bir fark yoktur, erkekle kaytlandrlmas bu ihtimali uzaklatryor, bunu kadn dnda erkee has klyor kastolunan budur, oulda byledir, bazen bu lafz kullanlr ve bundan daha genil murad edilir, yol olu (yolcu) gibi, zekat nisablarnda ibnul lebun erkekle kaytlanlmtr, bu hadis zerine Sheylinin kelam var onda zorlanma iddetli sapma var, idrak ettiimiz kimselerden bir topluluk ona reddetmitir1 Allah en iyiyi bilir.
(1)Sheylinin kelamn Hafz ibni Hacer Fethul Baride irad etti.

(1)Yine Beyhaki Snei Kbrada tahric etti. (2)Hakim tahric etti ve dorulad, Zehebi reddetti. (1)Alide, Ahmed, Tirmizi, (2095) ibni Mace, Hakim tahric etti, isnadnda Haris el-Avar var o zayftr, Tirmizi dedi ki:Kendisi ancak onu bu hadisiyle biliyor, fakat amel buna gredir, feraizi biliyordu, Nesai dedi ki:Sakncas yoktur. (Neyll Evtar: 6/57-58).

KIRK DRDNCHAD S St Emme Hkmleri: Aye (r.a.) Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti:Doumun haram kldn st emmede haram klar. Bunu Buhari ve Mslim tahric etti.1 Bu hadisi Buhari ve Mslim Amra rivayetinden tahric etti, o da Aye(r.a.)den rivayet etti, yine Mslim Urveden tahric etti, o da Aye (r.a.)den Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti: Nesebten (dolay) haram olan st emmeden (dolay) da haram olur. Yine Buhari Mslim Urveden tahric etti, o da Ayenin kendi sz olarak rivayet etti, Buhari, Mslim bunu ibni Abbastan tahric etti, o da Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti.2 Tirmizi3 Aliden tahric etti, o da Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti. Alimler ksaca bu hadisle ve nesebin haram kldn st emmenin de haram klaca zerinde icma etti. Nesebten haram olanlarn hepsini zikredelim, ta ki st emmeden haram olanla da bilinsin. S: 309 diyoruz ki: Doum ve neseb nikahta tesir edebilir, bu iki ksmdr. Birincisi: Ebedi haramlk, bu iki ksmdr: Birincisi: Sadece neseb itibariyle haram olanlar, adama ne kadar yukarda olsa ulul (kk), ne kadar aa olsada fruu haramdr, aslnn fruu ne kadar aa olsada,

uzak asllar, onlarn fruunun dnda haramdr, usulne ana ve baba cihetinden analar girer, fruuna kzlar ve ocuklarnn kzlar ne kadar aa da olsa girer, aa aslnn fruuna ana baba bir veya ikisinden biri bir kzkardeler girer ve onlarn kzlar kzkardelerin kzlar ve ne kadar aa da olsa onlarn ocuklarda girer, uzak usulnn fruuna halalar, teyzeleri, ana babann; halalar ve teyzeleri ne kadar yukarda da olsalar girerler, akrabalardan adama helal olarak uzak usulnn fruu dnda helal kalmad, onlar da:Amca, hala, day ve teyze kzlardr. kinci eit: Neseble birlikte baka bir sebebten dolay da haram olanlar, o da evliliktir, adama babasnn hanmlar, oullarnn hanmlar, kayn valideleri, kendileriyle ilikiye girdii kadnlarn kzlar haramdr, adama karsnn anas ve onun anneleri ana ve baba cihetinden ne kadarda yukarda olsalar daha rakamdr, ona karsnn kzlar ne kadar da aa olsalar haramdr, onlar vey kzlardr, yine karsnn olunun kzlar da onlar da vey evlatlarn kzlardr, haramdr, bunu afii, Ahmed ifade etti, hakknda ihtilaf bilinmiyor. Ona ne kadar yukar da olsa babasnn kars haramdr, ne kadar aada olsa olunun karsyla evlenmesi haramdr, bunlarn haramda nesebe dahil oluu aktr nk onlarn haramlklar adamn nesebi cihetinden evlilik sebebiyledir. Kadnlarnn anneleri ve kzlarna gelince, onlarn haramlklar evlilikle birlikte kadnn nesebi sebebiyledir, bununla haramlk neseble birlikte evlilik sebebi oluunun dna kmamtr, nk sadece neseb yoluyla haramlk, neseb ilave olmu evlilikte kadn erkek mterektir. Kadna ne kadar yukar da olsa usulyle, ne kadar aa da olsa fruuyla evlenmesi haramdr, kzkardelerinden ve karde ocuklarndan yakn usulnn fruuyla da evlenmesi haramdr, uzak usulnn fruuyla onlar amcalar, daylar, ne kadar yukar da olsalar haramdr, onlarn oullar mstesnadr, btn bunlar sadece neseblerdir. Nesebe ilave edilmi evlilie gelince, kadna ne kadar yukar da olsa einin babas haramdr, sadece akidle (iliki olmasada) einin oluyla nikah haramdr, einin kznn kocasyla ne kadar aa da olsa sadece akidden dolay haram olur, ne kadar yukar da olsa annesinin kocasyla evlenmesi haramdr, fakat kendisiyle cinsel temasa girilmi olma art vardr.
(1)Sahihtir, bu lafzla Buhari tahric etti (Kitabun nikah: 37)Mslim u fazlalkla tahric etti:Muhakk ki st emme (Kitabur rada: 1)ve cemaatin geri kalanlar tahric etti (Ahmed, Malik, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai ve ibni Mace) u da lafzdr: Doumdan haram olan st emmeden de haram olur ibni Macenin lafz:Nesebten Tirmizinin lafz: Allah doumdan haram kldn st emmeden de haram kld eklindedir. (Camiul usul: 14/146 ve sonras, Neyll Evtar: 6/317). (2)Ahmed, Buhari, Mslim Nesai: Rahimden (dolay) haram olan, st emmeden (dolay) da haram olur lafzyladr, bir lafzda da: Nesebten eklindedir (Camiul usul: 12/148, neyll evtar: 6/317). (3) Tirmizi (1146) tahric etti ve dedi ki:Hasen, sahihtir, Peygamber (s.a.v.) ve bakalarndan ilim ehli yannda amel bunun zerinedir, bu hususta aralarnda ihtilaf bilinmiyor.

kinci ksm: Yalnzca olma dnda toplu olma durumda mebbed haram olanlar, ve bunu haraml erkekler zeldir, nk kadnn ayn anda iki ele evlenmesi imkanszdr, iki kadn arasnda ikisinin bir arada toplamay haram klan rahim vard, eer ikisinden biri erkek ise dieriyle evlenmesi helal olmaz nk nikah akdiyle ikisini bir arada toplamak haramdr. abi dedi ki: Muhammed (s.a.v.)in ashab diyordu ki: Adam iki kadn birletirmez, eer ikisinden biri adam olsa onunla evlenmesi uygun olmaz. Bu haramln nesebten dolay olduu zamandr, Sfyan- Sevri ve alimlerin ou bu ekilde yorumlad, neseb dolaysyla deilse bir adamn karsyla ve baka karsndan kzyla birlikte evlenmesi ounlua gre mbahtr, selefin bazs bunu mekruh grd. Nesebten haram olan bilinince ondan dolay haram olan ona nazire olarak st emmeden dolay haram olur, arama ne kadar yukar da olsa st anneleriyle evlenmesi haramdr, ne kadar aa da olsa st kzlarna da evlenmesi haramdr, st kzkardeleriyle, st kzkardelerin kzlaryla, halalaryla, st teyzeleriyle ne kadar yukar da olsa haramdr, onlarn kzlar haritir. Bunun manas muteber mddet ierisinde bir kadn bir ocuu emdirirse Allah kitabnn nassyla ona anne olur, o ocua o ve onu anneleri haramdr, neseben emmeden veya st emmeden dolay ne kadar yukar da olsa byledir, btn kzlar ona st emmeden dolay kzkarde oluyor Kurann nassyla ona haram oluyorlar, geri kalan st emmeden dolay haramlk stten istifade edildi, yine snnetten bir araya toplamak haraml sadece iki kzkardee zel olmad istifade edildi, kadnla halas, kadnla teyzesini bir nikahta toplamak haramdr, eer st emzirenin neseben ocuklar veya emzirmeden dolay ocuklar emenin kardeleri olursa, onun kzlarda yine haram olur, Peygamber (s.a.v.) amca olu Hamza ve Ebu Selemenin kzyla evlenmekten kanmtr, o ikisinin ana babasnn st emmeden dolay kendisine karde oluunu sebeb gsterdi.1 Yine erkee st emdirenin kzkadeleri de haramdr, nk onlar teyzeleridir, yine haramlk ocuun emdii stn sahibi olan erkee kocaya da geer, stn sahibi (koca) ocuun babas olur, btn ocuklar -st emdiren kadndan- veya nesebten dolay bakasndan veya st emmeden dolay ocuklarn hepsi st emen iin karde olurlar, onun kardeleri st emen ocuk iin amcalar olur, S: 311 bu seleften cumhurun grdr, onlardan sonra drt mezheb imam buna icma etti. Snnetten Aye(r.a.)den varid u hadis buna delildir:Hicab ayeti indikten sonra Ebul Kuaysn kardei kendisinin (Aye(r.a.) nin) yanna girmek iin izin istedi, Aye (r.a.) dedi ki:Dedim ki:Vallahi Rasulullah (s.a.v.)den izin alncaya kadar ona izin vermeyeceim, nk Ebul Kuays beni emdiren deildir, fakat beni kars emdirdi, dedi ki(Aye)Rasulullah (s.a.v.)

girince ona bu durumu zikrettim, buyurdu ki: Ona izin ver, nk o senin amcandr, sa elin topraklansn.Ebul Kuays Aye (r.a.)yi emdiren kadnn kocasyd, Buhari ve Mslim bunu manasyla tahric etti.1 bni Abbasa iki cariyesi olan ve ikisinden birinin bir cariyeyi, dierinin de bir erkek ocuu emdirdii ve bu ocua bu cariye ile evlenmesinin helal olabilirlii soruldu, dedi ki:Hayr, nk a birdir. Eer ocuun emdii st kadna hehangi bir kocann ilikisinden dolay gelmemise, kocas olmayan bir kadnda st bulunmas veya bakire veya hayz yandan kesilmi birinde stn bulunmas gibi alimlerin ouna gre bununla da st emmeden dolay haramlk olur, st emdiren onun annesi olur, ibnl Mnzir ehli ilimden ezberlenilene gre icma olduunu hikaye etti bu Ebu Hanife, Malik, afii, shak ve bakalarnn grdr, imam Ahmed kendisinden mehur ifadeye gre stn kendisinden gelecei bir koca olmadan haramlk yaylmaz (kadna zel alr). afiinin de buna benzer sz olduu hikaye edildi. St sahibi cihetinden nesebi kesik olsa, veledi zina gibi, haramlk zina eden st sahibine yaylr m?Bu zinadan olma kz zina edene haram olur mu meselesine bina edilir, afiiye muhalif olarak Ebu Hanife, Ahmed ve bir rivayette de Malike gre o kz ona haram olur, buna itiraz edene imam Ahmed mbalaal itiraz etti, bunlarn grleri zerine:Haramlk stn sahibi zinakara yaylp st emmenin babas olur mu?Bu hususta iki gr vardr, ashabmzn iki gr rivayeti vadr. bnl Hamid haramln kendisine yaylmayacan tercih etti.
(1)Hadis sahihtir, Buhari sahihinde (Kitabun nikah: 38), Mslim sahihinde (Kitaburrada: 12) tahric etti. (1)Sahihtir, manasyla Buhari (Kitabun nikahta: 37), Mslim (Kitaburradada: 6) tahric etti.

Ebu Bekir ve Kad Ebu Yalaya gre haramlk zina edene yaylr, bu Ahmedin de ifadesidir, bunu ibni Abbastan hikaye etti, bu shak bin Raheveyhin grdr, ondan Harb nakletti. Haramlk evlilikle birlikte neseble haram olana da st emme vastasyla yaylr bu ya babasnn kars veya olunun kars gibi adamn nesebi cihetinden, ya da arnn nesebi cihetinden onun annesi ve kz gibi olur, yine kadnn nesebinden dolay bir nikahta toplamaya da haramlk sirayet eder, iki kzkardei bir nikahta veya kadnla halas veya teyzesini bir nikah altnda toplamak gibi, btn bunlarn hepsi st emmeden dolay haram olur, nesebten dolay haram olduu gibi ve u hadise girdiinden dolay haram olur:Nesebten dolay haram olan st emmeden dolay da haram olur btn bunlarn haraml neseb dolaysyladr, bazs erkein, bazs kadnn nesebinden dolaydr, buna selef imamlar deindi,aralarnda ihtilaf bilinmiyor, bunu imam Ahmed de ifade etti ve:Nesebten dolay haram olan st emmeden dolay da haram olur sznn genelini kendine delil gsterdi. (Kendi sulbnzden olan oullarnzn eleri de (haram klnd)) (Nisa: 4/26) ayeti hakknda dediler ki: Bu hususta st emmeden dolay oullarn elerinin haram olmayacan murad etmedi, ancak evlat edinilenlerin elerini karmay murad etti, Peygamber (s.a.v.)in Zeyd bin Harisenin karsyla evlendii gibi, bu da kendisini evlat edindikten sonra oldu. Bu haramlk st emmenin kendisine zeldir ve ocuklarna da yaylr, haramlk st emmenin kendi derecesinde olan erkek ve kzkardelerine, kendinden daha yukarda olan babalarna, annelerine, amcalarna, halalarna, teyzelerine gemez, st emdirenin kendisi nesebten dolay st emmenin babas ve kardeine mbahtr (helaldr), st emmenin st annesi ve kzkardei st emmenin ve st emmeden dolay babas ve kardeine helaldr, bu cumhur alimlerin grdr ve dediler ki: St kzkardeinin kzkardeiyle, kznn kzkardeiyle evlenmesi helal olur, hatta abi dedi ki: O Kades suyundan (Suriye)de hms ehrine yakn yerde baka sularla birlikte Asi rmann kt yerdi) daha helaldir, helalln Habib bin Ebi Sabit ve Ahmed ifade etti. Eas Hasandan rivayet etti olunun st annesini kastetti. Sleyman et Teymi Hasandan rivayet etti, o bir adamn st kzkardeinin kzkardeiyle evlenmesi meselesi soruldu, hakknda birey demedi, bu bu hususta sessiz kaln gerektirir. Herhalde Hasan bunu tenzihen mekruh gryor, ismen neseb itibariyle haram klnana benzediinden dolay byle yapyor, sadece bu haraml gerekli klmaz. S: 313 Fakihlerden, ashabmzdan ve bakalarnda bir ou nesebten dolay haram klnanlardan iki ekilli iskisna tuttu ve dediler ki: St emmeden dolay onun iki benzeri haram olmaz, birincisi: Kzkardein annesi nesebten dolay haram olur, st emmeden dolay haram olmaz. kincisi:Olun kzkardei nesebten dolay haram olur, stten dolay haram olmaz, bu ikisinin veya birinin istisna tutulmasna ihtiya yoktur. Kzkardein annesine gelince nesebten dolay, anne veya babann kars oluundan dolay yoksa sadece kzkardein annesi oluundan dolay deil, haramdr, Allahn alakalandrmad bireyden alak kurup haram klnamaz, o vakit st emmede kzkardein annesi olupta ne anne ne de babann kars olmayan biri bulunurda haram olmaz, nk neseb sahibine nazir (benzer) deildir, oulun kzkardeine gelince Allah annesiyle ilikine girilmi vey kz haram kld, annesiyle ilikiye girilmi vey kz oluundan dolay haramdr, olunun kzkardei oluundan dolay deildir, st emmeye dahil oluu yoktur, bununla st emdirenin ocuklar haram olmaz. Nesebten dolay haram olan st emmeden dolay da haram olur sznn geneline girebileceklerden:Eer karsn zhar yapsa ve kendisine st emmeden dolay haram klnan birine benzetse ve ona dese ki: sen bana st annem gibisin, bununla zhar haraml sabit olur mu?Bunda iki gr vardr, birincisi: Bununla zhar haraml sabit olur, bu cumhurun kavlidir, Malik, Sevri, Ebu Hanife, Evzai, Hasan bin Salah, Osman el-Betti bunlardandr, Ahmedin mehur gr budur. kincisi: Bununla haramlk sabit olmaz, bu afiinin grdr, ibni Mansur rivayetinde Ahmed bunda duraklad (sessiz kald).

KIRKBE NC HAD S slamda Haram Klnan Al veriler: Cabir (r.a.)den rivayet edildi, Mekkede fetih gn Peygamber (s.a.v.)i iitti, yle buyuruyordu: Allah azze ve celle ve onun rasul iki, l, domuz ve putlarn satmn yasaklad. Denildi ki: Ey Allahn rasul lnn i yalar hakknda grnz nedir, nk onunla gemiler yalanyor, deriler yalanyor ve insanlar onunla lamba yakyor buyurdu ki: Hayr, o haramdr sonra Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Allah yahudilerin cann alsn, Allah onlara i yan haram kld, onlar bunun zerine erittiler, sonra onu sattlar ve parasn yediler.Bunu Buhari ve Mslim tahric etti.1 Bu hadisi Sahihayn Yezid bin Ebi Habibten tahric etti, o da Atadan, o da Cabirden rivayet etti, Mslimin bir rivayetin deYezid dedi ki: Bana Ata yazd ve zikretti, bunun iin Ebu Hatim er-Razi2 dedi ki:Yezid bin Ebi Habibin Atadan bir ey iittiini bilmiyorum, yani onun yazsn rivayet ettiini kastediyor. S: 315 Yine onu Yezid bin Ebi Habib Amr bin Velid bin Abdeden, o da Abdullah bin Amrdan, o da Peygamber (s.a.v.)den benzerini rivayet etti. Sahihaynde1 ibni Abbastan yle dedii rivayet edildi:mere bir adamn iki satt haberi ulat ve bunun zerine dedi ki:Allah onun cann alsn, bilmedi mi ki, Allahn rasul yle buyurdu:Allah yahudilerin cann alsn, onlara i ya haram klnd da onlar da erittiler ve sattlar bir rivayette de:Ve parasn yediler bunu Ebu Davud2 ibni Abbastan tahric etti, o da benzerini Peygamber (s.a.v.)den bezer ekilde rivayet etti ve u fazlal yapt: Allah bir eyin yenilmesini haram klarsa, onlara deerini de haram klar bunu ibni Ebi eybe de tahric etti, lafz udur:Allah bir eyi haram klarsa onun bedelini de haram klar. SahihayndeEbu Hureyre Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Allah yahudilerin canm alsn, onlara i ya haram klnmt, onlar sattlar ve bedellerini yediler.3 Sahihaynda Aye (r.a.) dedi ki: Bakara suresinden son ayet inince, Rasulullah (s.a.v.) kt ve onu insanlara okudu, sonra iki ticaretini yasaklad, Mslimin bir rivayetinde de: Bakara suresinin son ayeti inince Rasulullah (s.a.v.) mescide kt ve iki ticaretini haram kld.4Bunu Mslim tahric etti.5 Ebu Said Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Allah ikiyi haram kld, bu ayet kime ularda ondan (ikiden) yannda birey varsa, imesin ve satmasn, ondan yannda bulunanlarla birlikte insanlar Medine yoluna yneldi ve onu dktler.Yine ibni Abbastan tahric etti. Bir adam Rasulullah (s.a.v.)e iki hediye etti, bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Allah bunu haram kldn bilmedin mi? Hayr dedi, bir insana gizlice bir ey syledi, Rasulullah (s.a.v.) ona dedi ki: Ona gizlice ne syledin?dedi ki: Onu satmasn emrettim.
(1)Sahihtir, Cabirden cemaat tahric etti (Ahmed, Buhrai, Mslim, Ebu Davud: 2/20, Tirmizi, Nesai ve ibni Mace)Hurrime szcnde Sahihayn rivayetinde zamir tekil klnd, kanunu koyann Allah olduunu aklamak iin ve Rasulullah (s.a.v.)in bunun aklaycs ve tabi olucusu olduunu bildirmek iin byle oldu mu Allah Tealann u szne benzer:(Allah ve rasul raz etmelerine daha layktr.) Yani Allah raz etmelerine, rasul raz etmelerine daha layktr, baz rivayetlerde geldi ki: Allah ve rasul haram kld.(Sblsselam: 3/5, Neyll Evtar: 5/141 ve sonras, Camiulusul: 1/375 ve sonas). (2) lel kitabnda. (1)Sahihtir, Buhari ve Mslim ibni Abbastan, yine Ahmed, Ebu Davud tahric etti, zikredilen ziyadeyle musannef tahric etti (Neyll Evtar: 5/142). (2)Ebu Davudun snenine bak: 2/251 Babil halebi basks. (3) Ebu Hureyreden Buhari, Mslim, Ebu Davud:(2/250)(Camiul usul: 1/378). (4)Sahihtir, Ayeden Buhari, Mslim, Ebu Davud: (2/251), Nesai (Camiul usul: 1/377). (5)Sahihtir, Mslim Saidi Hudriden tahric etti (erhu Mslim: 2/11).

Buyurdu ki: Onun iini haram klan satmn da haram kld dedi ki:Deri krbay at ve iindekiler gitti.1 Elhasl btn bu hadislerin hepsine gre Allah ondan faydalanmay haram klmtr, onun satda bedelini yemekte haramdr, nce geen rivayette aka ifade edilmitir:Allah bir eyi haram klnca onun bedelini de haram klar.Bu kelime genel bir kelimedir, kastn haram olarak faydalanma olduu hereyi kapsar, bu iki ksmdr:Birincisi: Zatnn kalmasyla birlikte faydalanma hasl olan ey, putlar gibi nk ondan maksud olan menfaat Allaha irktir, bu kaytsz masiyetlerin en bydr, buna menfaati haram klnanlarda dahil edilir, irk, sihir, bidatlar ve dalalet kitaplar gibi, yine haram resimler, elence aletleri (haram klnan) tanbur gibi, yine ark syletmek iin cariye satn almak gibi. Msnedde2 Ebu mame Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Allah beni alemlere rahmet ve hidayet olarak gnderdi, bana zurnalar ve davullar (veya udlar) ve cahiliyyede taplan putlar yok etmemi emretti, izzetiyle rabbim yemin ediyor ki, kullarmdan bir kul ikiden bir yudum ierse onun yerine ona cehennem ateinden iiririm, kendisine azap olunmu veya mafiret olunmu olsun, sabi ibrine iirirse azab olunmu veya mafiret olunmu olsun yerine ona cehennem

ateinden iiririm, korkumdan dolay kullarmdan bir kulda terkederse ona kutsal koruluktan iiririm onlarn satm, satn alm, retilmesi ve ticareti helal deildir, bedelleri haramdr yani arkc kadnlarn paras. Bunu Tirmizi tahric etti ve lafz udur: arkc cariyeleri satmaynz, satn almaynz, onlara retmeyiniz, onlarn ticaretinde hayr yoktur, bedelleri haramdr, buna benzer olarak Allah Teala unu inzal etti:( nsanlardan ylesi vardr ki, bo laf satn alr) (Lokman: 31/6) S: 317 Bunu yine ibni Mace de tahric etti, hadisin isnadnda sz vardr.1 Benzeri mer Aliden (r.a.) rivayet edildi, ikisinin isnadnda da zayflk vardr.2 arky Ahmed ve Malik gibi haram klanlar diyorlar ki: arkc cariye satlrsa el becerisi olduu iin helal olur, arksndan dolay yetimin cariyesi olsada para alnmaz, bunu Ahmed ifade etti, arknn asl kle ve cariyenin satna engel deildir, nk ark dnda hizmet ve baka eyler eklinde yararlanma gereklemektedir, bu da klenin maksadnn en byklerindendir, eer mterinin ancak haram menfaat iin alaca bilinirse, imam Ahmed ve baka alimlere gre ona sat caiz olmaz, yine meyve suyunu iki edinene satma caiz olmad gibi, silah fitne iin alana satmakta caiz deildir, reyhan ve bardaklarn satm onlar zerinde iki iecei bilinen kimseye satlmas ve erkek ocuk kle fuhiyat yapt ve satn alannda bu niyetle ald biliniyorsa satmak caiz deildir. kinci ksm:Kendisinden telef etmekle faydalanlan, eer ondan en byk kast haram klnm ise satmak haramdr, domuz, iki ve lnn satmnn haram olduu gibi, bazsnda haram klnmam menfaat bulunmakla birlikte byledir, muztar (mecbur kalm, zaruret hasl olan) kimsenin l etinden yemesi gibi, boaz tkanan kimsenin ikiyle onu aa indirmesi gibi veya onunla yangn sndrmek, bir toplulua gre domuzun klyla dikim yapmak, uygun grene gre kl ve derisiyle faydalanma gibi, fakat btn bu menfaatlar kastolunmu olmaynca nem verilmemitir en byk maksat l ve domuzda yemek olduu iin sat haram klnd, bunun dndaki eylere iltifat edilmedi, Peygamber (s.a.v.) kendisine: lnn i ya hakknda grnz nedir, nk onunla gemi yalanyor, deriler yalanyor ve insanlar onunla lamba yakyor denilince bu manaya iaret ederek, buyurdu ki: Hayr, o haramdr. nsanlar:O haramdr sznn yorumunda ihtilaf etti, bir gurup dedi ki:Zikrolunan ekilde i yandan faydalanmann haram olduunu murad etti.
(1)Mslim, Malik Muvattada, Nesai tahric etti, sahihtir (Camiulusul: 1/377). (2) Ahmed Msnedinde tahric etti, hadis zayftr, senedinde Ali bin Yezid el-Elhani e-ami var, Buharinin dedii gibi o mnkerul hadistir, Nesai ve bakasnn dedii gibi o gvenilir deildi (Mizanul tidal: (3/161). (1)Tirmizi(3193) tahric etti ve dedi ki:Bu hadis garibtir, yine ibni Macede tahric etti senedindeAli bin Yezid var onun hadisi zayftr. (2) kiside zayftr, mer hadisiniTaberani tahric etti, senedinde Yezid bin Abul Melik en-Nevfeli var Heysemi Mecmada (4/91) dedi ki:O metruktr, imamlarn cumhuru onu zayf grd, bir rivayette ibnu Mainden: Onda bir beis (saknca) yoktur dedii, dier birinde de zayf dedii rivayet edildi, Ali hadisini EbuYala tahric etti Heysemi (geen yerde) dedi ki: Senedinde ibni Nebhan var o metruktr.

O vakit bu lnn satmdan men etmeyi kuvvetlendirmek olur, nk onun hibir eyiyle faydalanmay mbah klmamtr. Dier biri dedi ki: Bilakis onun satn haram olduu murad etti, bu vecihlerle istifade edilyor olsa fakat i yandan en byk maksat yemektir, bunun iin sat haramdr. Alimler lnn i yayla faydalanma hakknda ihtilaf etti, buna Ata ruhsat verdi, yine ibni Mansur Ahmed ve shaktan nakletti, ancak ishak dedi ki: Ona ihtiya duyulunca, fakat ihtiya duyulmuyorsa hayr, Ahmed dedi ki: Eliyle dokunmazsa caizdir, bir gurup dedi ki: Bu caiz deildir, bu Malik, afii ve Ebu Hanifenin grdr ibni Abdil Ber Ata dna icma olduunu hikaye etti. Temiz yalara gelince necasetlerden birine dmekle pislenirse lamba yakmada kulanlmasnn caizlii hususunda imam Ahmed ve aii mezhebi arasnda mehur ihtilaf vardr, hakknda Ahmedden iki rivayet vardr. ounluua gre sat caiz deildir, Ahmedden bir ri vayette necaseti bilinmekle kafire sat caizdir, bu Ebu musal Eariden de rivayet edildi. Ashabmzdan bazs satn caizliini onunla aydnlanma zerine kard bu zayftr, Ahmedin ifadesine zddr, nk lnn i yann satm caiz deildir, faydalanmann caizlii sylensede byledir. O ikisinin temiz oluunu syleyene gre kl ve domuz gibidir, yine tabaklanmakszn temiz olduu grnde olana gre deri ve byledir, Zhriden hikaye edildii gibi, Buharinin bablamas buna delildir, ununla delillendirdi: lden ancak yemesi haram klnd1 tabaklanmadan nce derinin pis oluuna grne cumhura greyse ounluu satn men ediyor nk lden bir parcadr. Bazs az kald ve necis elbise gibi satn caiz grd, fakat elbise temizdir, sonradan pislik bulamtr, lnn derisi kendinden bir paradr, zat pistir. Salim bin Abdullah ibn mer dedi ki: lnn derisini sat ancak etin yemek gibi midir?1 Tavus ve krime bunu mekruh grd.2 Nahai dedi ki: Satp paralarn yemeyi mekruh gryorlard3 tabaklannca temizleneceini syleyene gre sat caizdir, bununla temizlenmedii grnde olan gre sat caiz deildir, Ahmed eek sidii bulunan budayn ykanncaya kadar satn yasak olduunu ifade etti, herhalde hali bilinmeyen sat murad etti, yiyip necis olduunu bilmeyebilir korkusuyladr. Kpee gelince Sahihaynde Ebu Mesud el-Ensariden sabittir ki: Peygamber (s.a.v.) kpek sat bedelini yasaklad4 Mslimin sahihinde5 Rafi bin Hadic Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu iitti: Kazancnn en erlisi zinac kadnn

paras, kpein sat bedeli ve haccamn (hacamat yapan, kan alan) kazancdr yine onda Makl el-Cezeri Ebuz Zbeyrden yapt rivayetten bilinendir, imam Ahmed Makln Ebuz Zbeyrden olan rivayetlerine itiraz etti (mnker grd) ve dedi ki: Bu ibnu Lehiann hadislerine benziyor, bu takib edildi ve Allah rahimehullahn dedii gibi bulundu. Alimler kpein satnda ihtilaf etti, ounluk haram kld, Evzai, mehur rivayette Malik, afii, Ahmed, shak bunlardandr.
(1) Sahihtir, ibni Abbastan ibni Mace haricinde cemaat tahric etti (Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud (2/205), Tirmizi ve Nesai) (Neyll Evtar: 1/6). (2) bnu Ebi eybe Musannefinde zikretti (3) bni Ebu eybe Musannefinde rivayet etti, Salimden sabit olan lnn derisinden istifadenin caizliidir, bu ibnu Mesud, Said bin Mseyyeb ve baka topluluun grdr (Neyll Evtar: 1/62). (4) (Sahihtir, Ebu Mesuddan (Ukbe bin Amr) cemaat tahric etti (Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi, ibni Mace ve Nesai (Neyll Evtar: 5/143). (5) Mslim erhi: 10/232. (6) Mslim Ebu Davud (2/249-250) Ahmed tahric etti (Neyll Evtar: 5/143. Ebu Hureyre dedi ki: O haram maldr.1 bni Sirin dedi ki: O kazancn en pisidir.2 Abdurrahman bin Ebi Leyla dedi ki: Ha

domuz paras ha kpek sat paras yemiim,3 onlarn alnacak taraflar var; Birincisi: Sat necisliinden dolay yasakland, onlar zt pis olan her eyin satn haraml yaptlar, bu afii, ibni Ceriri Taberinin grdr, ibni Ukayl ve bakas gibi ashabmzdan bazs da buna uydu, eek ve katrn necis olmad dediimiz zaman satn caiz olduunu sylyoruz diyorlar, bu da icmaya muhaliftir. kincisi: Kpekten istifade, ve mutlak olarak eve alma eek ve katr gibi mbah deildir, ancak kpek edinmek zel ihtiya iin mbah klnmtr, bu da satn mbah klmyor, l ve kana duyulan zaruret satn caiz klmad gibi, bu ashabmz ve bakalarnda bir grubun itirazdr. kincisi: Onun sat deersizliinden yasakland, onu muhamet ve cimrilerin dnda kimsenin yannda kymeti yoktur bulunmas koyladr, ihtiyatan fazlasyla ihtiya giderilmesine tevik iin parasn alnmas yasaklanmtr, bu seleften Hasan Basrinin itirazdr, yine asahabmzdan bazs kendinin sat hakknda byle dedi bir grup edinilmesi mbah olan kpein satna ruhsat verdi ve kpei gibi, bu Ata, Nahai, Ebu Hanife ve ashabmzn grdr, Malikten rivayetle dediler ki: Onun denilmesi haram klnann sat yasakalanmtr. Hammad bin Selem Ebu Zbeyden, o da Cabirden rivayet etti: Peygamber (s.a.v.) av kpei dnda, kpek ve kendinin sat parasn yasaklad bu Nesai tahric etti4 ve dedi ki: Bu hadis mnkerdir, yine dedi ki: Sahih deildir, Darekutni5 bunun bir mevkuf olduunu zikretti Ahmed dedi ki: Av kpei hususunda Peygamber (s.a.v.)den ruhsat sahih deildir, Beyheki1 ve bakas bazs ravilere bu istisna kark geldiini ve bunu sattan istisna, zannetikleri iaret etti, istisna ancak edinme hususundadr, Hammad bin Selemin Ebuz Zbeyrden rivayetleri kuvvetli deildir. Kim bu hadis mslman art zeredir demise, baz mteahhirden bir grubun zannettii gibi, hata etmitir nk Mslim Hammad bin Selemeden rivayetle Ebuz Zbeyrden hibir ey tahric etmedi, temyiz kitabnda2 onun ok eyhlerinden yapt rivayetleri kuvvetli deildir aklamasn yapt. Kendini satn mekruhluu hususunda alimler ihtilaf etti, bazs mekruh grd Ebu Hureyre, Cabir, Tavus, Mvahhid, Cabir bin Zeyd, Evzai ve bir rivayette de Ahmedden rivayet edildi, Ahmed dedi ki: O yrtclarn derisinden daha ehvendir, bu ashabmzdan ebu Bekirin tercihidir, Hasan ibni Sirin, Hakem ve Hammed rivayetinde ibni Abbas ve Ata kendi satna ruhsat verdi, bu Sevri Ebu Hanife, afii, Malik ve mehur rivayette Ahmedin grdr, shakn iki rivayeti vardr, Hasandan satn mekruhluu ve faydalanmak iin satn aln ruhsatl olduu rivayet edildi, onlardan bazlar sat hakkndaki yasa dorulamad, Ahmed dedi ki: Hakknda sabit veya sahih olan bir ey bilmiyorum, yine dedi ki: Hakkndaki hadisler ihtilafldr. Bazs yasa hakknda gereklemeyecek olana hamletti, kara kedisi ve benzeri gibi, bazs dedi ki: Ancak sat yasakland, nk bu dklktr ve kiiliin zayflndandr. nk bulunmas kolaydr ve ihtiya duyulmutur, bu fazlasn vermekle kendilerine bir zarar olmayan insanlarn ihtiyalardr, buna cimrilik knanm kt ahlaklarn en irkinlerindendir, bunun iin parasn anlmas yasaklanmtr. Yenilip faydalanlmayan geri kalan hayvanlar ise, haarat vb. gibi sat caiz deildir, bazs hakknda zikredilen fayda azdr, sat mbah klmaz, Peygamber (s.a.v.)e lde bulunan istifade zikredilince lnn satn mbah klmad gibi bunun iin sahih olan kan emen sln sat mbah klnmamtr.
(1) bnu Ebi eybe Musannefinde rivayet etti. (2) bnu Ebi eybe zikretti. (3) bnu Ebi eybe zikretti. (4) Nesai Sneninde Cabirden tahric etti, Hafz ibni Hacr Fethul Baride dedi ki: snadn adamlar gvenilirdir, ancak sahihliinde itham var, benzerini Tirmizi Ebu Hureyreden tahric etti fakat ravilerinden biri Ebul Mhzimdir, o zayftr. Ata ve Nahai dedi ki: Av kpei caizdir, bakas deil. (Neyll Evtar: 5/144) (5) Darekutni Sneninde tahric etti.

(1) Beyheki sneni Kbrada tahric etti. (2) Zikredilen kitaba bak. s: 170 ve sonras.

Av iin faydas olan srtlarn atmaca ve doan gibi eyler ashabn ou Ahmedden iki rivayet hikaye etti. Bazs atn caiz grd ve buna icma olduunu zikretti, mekruhluk rivayetin tevil etti, Kad Ebu Yalann Mcerredde yapt gibi.1 Bazs dedi ki: Atmaca ve srtlarn sat caiz deildir. Hakknda caizliine dair baka bir vecihte hikaye edildi, bunlar atmacalarn satna cevap verdi ve hakknda muhalif hikaye etmedi, bu EbuMusann grdr, alimlerin oudur, Ahmedden gelen rivayetlerin ouna gre caizdir, av retilmemi olan hakknda geleni rivayette duraklad. Hallal dedi ki: Amel cemaatin rivayet ettiine gredir, btn halde sat caizdir, ashabmzdan bazs filin hkm srtalnn hkm gibi kld buna mlahaza vardr, Ahmedden Hanbel rivayetinde ifade edilen onu alm da satm da ve yrtc gibi klnmas da helal deildir. Satm yasaklananlardan: ldrd zaman kafirlerinl erleridir, imam Ahmed2 ibni Abbas (r.a.)dan yle dediini rivayet etti: Handek savanda mslmanlar mriklerden bir adam ldrr, leine karlk kendilerine mal verildi bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Onlara lelerini veriniz, nk o pis letir diyeti de pistir, onlardan bir ey kabul etmedi bunu Tirmizi tahric etti ve laf diyeti de pistir, lafz udur Mrikler mriklerden bir adam cesedini satn almak istediler, Peygamber (s.a.v.) onlara satmay reddetti.1 Bunu Veki kitabnda baka bir vecihten krimeden mrsel olarak tahric etti, sonra Veki dedi ki: Le satlmaz. Harise dedi ki: shaka dedim ki: Mriklerin lelerini mrikler satma hakknda ne diyorsun? Dedi ki: Hayr. EbuAmr e aybani rivayet etti. Ali hristiyanlaan Mstevrid el- cliyi getirdi tevbe taleb etti tevbe etmeyi reddeti, bunun zerine onu ldr, hristiyanlar leinin otuz bin karlnda istediler, Ali reddeti ve yakt.2
(1) Usulu fkh hakknda bir kitabtr. (2) Hadis zayftr, Ahmed Msnedinde tahric etti, isnadnda bu da ibnu bab var o zayftr. (1) Tirmizi (1715) tahric etti ve dedi ki: Bu hadis garibtir, ancak Hakim hadisinden biraz yine Haccac bin Ertad Hakemden rivayet etti, Ahmed bin Hanbel Hakemden rivayet eden ibnu Ebi Leyla hakknda dedi ki: Ebu Leylann hadisiyle de getirilmez. Buhari dedi ki: bnu Ebi Leyla sadktr, fakat hadisin hangisi sahih, hangisi zayf biliyoruz. Ben ondan bir ey rivayet etmiyorum. (2) Beyheki, Abdurrazzak ve ibni ebi eybe tahric etti ibnu Trmaninin cevherun nakiy de zikrettii gibi Beyhekinin sneninde dip notunda- isnad sahihtir.

KIRKALTINCIHAD S Her Sarholuk veren haramdr Ebu Brdeden Oda Abbasndan, O da Ebu Musal Eraiden rivayet etti: Peygamber (s.a.v.) onu Yemene gnderdi, orada yaplan ieceklerden ona sordu, o nedir? buyurdu. Dedi ki: Bit ve Mizrdir. Ebu Brdeye; bit nedir? denildi, bal erbetidir dedi. Mizr: Arpa suyudur dedi, bunun zerine; her sarholuk veren haramdr buyurdu. Bunu Buhari tahric etti.1 Bunu Mslimde tahric etti, lafz: Rasulullah (s.a.v.) beni ve Muaz Yemene gnderdi, dedi ki: Ya Rasulullah, bizim yerimizde arpadan mizr diye bir iecek baldan bit denilen iecek yaplyor bunun zerine: Her arholuk veren haramdr buyurdu. Mslimin bir rivayetinde de buyurdu ki: Namazda her sarholuk veren haramdr. Onun bir rivayetinde de: Rasulullah (s.a.v.)e sonlaryla birlikte cevamiul kelim (toplayc, ok ierikli, zl kelimeler) verilmiti, buyurdu ki: Namazda sarholuk veren her sorholuk vericiyi yasaklyorum. Bu hadis akl rten her uyuturucular haraml hususunda asldr, Allah Teala kitabnda uyuturucularn haram kln gerekli klan sebebe zikretti ikinin ilk haram kln namaz vaktinin geli vaktiydi, bu baz muhacirlerin namaz klp namaznda kraat yanl okuyunca olmutu, bunun zerine u ayet indi: (Ey iman edenler ne sylediinizi bilinceye kadar sarhoken namaza yaklamayn) (Nisa: 4/43) Rasulullah (s.a.v.)in arcs namaza sarho yaklamasn diye aryordu.1 Sonra Allah Teala u kavliyle mutlak olar konu haram kld: (eytan iki ve kumar yoluyla aranza dmanlk ve kin sokmak; Sizi, Allah anmaktan ve namazdan alkoymak ister. Artk bunlardan vazgetiniz deil mi?) (Maide: 5/91) ki ve kumarn haram kln sebebini zikretti, o da eytann aralarna dmanlk ve kin sokmasdr, nk sarho olan aklna halel gelir (kopukluk) belki insanlarn mallarna ve canlarna musallat olur, belki ldrmeye de varabilir bu tasallut, o da kt (ikide) ktlklerin anasdr, onu ien nefsi ldrr, zina eder, belki kfr de eder. Bunun iin seleften bir topluluk dedi ki: ki iene yle bir saat gelir ki ona Rabbini bilmez, Allah ise onlar kendisini bilsinler diye yaratt, zikretsinler, ibadet etsinler, itaat etsinler diye yaratt, bundan kanmaya sebeb olan ey, kul ile Rabbini marifeti ev ona zikri ve ona yakr arasna giren, engel olan ey haram klnmtr, o da sarholuktur, bu uykunun zdddr, nk Allah insanlar buna gre yaratt ve ona (uykuya) mecbur etti, bedenleri ancak onunla kvama gelir, o alma ve yorgunluktan dolay onlar iin istirahattr, bu Allahn en byk nimetlerindendir, mmin ihtiyac kadar uyunca ve uyannca Allah zikreder, ona yakarr ve dua eder, uykusu ona namaz ve zikir iin yardmc olur. Bunun iin sahabeden bir adam dedi ki: Ben kyammn ecrini beklediim gibi uykumdan da ecrini bekliyorum. Kumar da Allahn zikrinden ve namazdan alkor, nk kumarc kalbiyle onnu zerine der, onunla megul olur, btn menfaat ve nemli ilerin aksatr, hatta nerdeyse o da boulduundan dolay onlar hatrlamaz.

(1) Sahihtir, Ahmed, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Nesai ve ibni Hibban tahric etti (Camiul usul 6/65, Neyll Evtar 8/173). (1) Sahihtir, Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi ve Nesai, srail rivayetinden tahric etti, o da Ebu shaktan, o da Amr bin erahbilden, O da ikinin haram kln kssasnda mer bin Hattabtan rivayet etti ( bni Kesir tefsir: 1/500). (3) Nesai Osmandan mevkuf olarak, ibni Hibban merfu olarak tahric etti. Bunun iin Ali (r.a.) satran oynayan bir toplulua uraynca dedi ki: zerine dtnz bu timsaller nedir?1 Temsiller

(ekiller) zerine ibadet edenlere benzetti. Hadiste geldi ki: kiyle mbtela olan puta tapan gibidir2 nk kalbi onunla alakaldr. Puta tapan ona ibadeti terketmedii gibi nerdeyse o da onu terkedemez. Bu Allahn kullarna kalblerini kendine bilmeye boaltmas iin yaratmas srrna zddr kalblerini onu bilmek, sevmek, ondan korkmak, onu zikretmek, yakarmak, dua etmek iin yaratmtr. Kulun zarureti olmadka ve hali zarar da varsa ve kul ile yukarda saylan ey arasna engel olarak giriyorsa haram klnmtr. Aliden satran oynayanlar grnce yle dedii rivayet edilir: Siz bunun iin yaratlmadnz.3 Burdan kumarn haraml bilinir, ister para karl ister karlksz olsun ayndr, satran ta tavla gibidir4 veya ondan daha erlidir, nk ashabmz Allah anmak ve namazdan tavladan daha fazla oyalyor. Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Her sarholuk veren haramdr, namazdan sarhuluk veren (alkoyan) her ey haramdr bununla ilgili hadisler Peygamber (s.a.v.)den mtevatirdir. Sahihayn ibni merden tahric etti, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Her sarholuk veren ikidir her iki de haramdr. Mslimin lafz: Ve her sarholuk veren haramdr.5 Yine Sahihayn Aye (r.a.)den tahric etti Peygamber (s.a.v.) bit hakknda soruldu, buyurdu ki: Sarholuk veren her iecek haramdr Mslimin bir rivayetinde: Sarholuk verici her iecek haramdr1 bu hadisi Ahmed, Yahya bin Main ve ashab dorulad ve bununla delil getirdi, ibni Abdil Ber hadis ilmi ehlini icmasn nakletti ve Peygamber (s.a.v.)den sarholuk vericinin haramlnn rivayet edildiini nakletti. Baz Hanefi fakihlerin ibni Mainden bu hadis hakkndaki tanna dair naklettileri eye gelince bu ondan sabit olmamtr.2 Mslim Ebu Zbeyrden tahric etti. O da Cabirden, o da Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti:Her sarholuk veren haramdr.3 Bu gre mslman alimlerin, sahabeleri, tabiri ve onlardan sonra gelen alimlerin cumhuru katld, bu Malik, afii, Leys, Evzai, Ahmed, shak, Muhammed bin Hasan ve bakalarnn grdr, bu Medine ehlininde icmasdr, buna Kufe ehli alimlerinden bir gurub alimler muhalefet etti ve dediler ki: ki zellikle zmden yaplan ikidir, onun haricindeki ise ancak sarho edici miktar haramdr, daha aas haram deildir, onlar her ne kadar bu hususta ictihad sahibi ve mafiret olunmu iselerde, ve ilerinde din ve ilim imamlar olsada alimler onlara itiraz ettiler. bnil Mbarek dedi ki:Nebi hakknda sahih olarak brahim dnda bir kimseden, yani Nahai dnda kimseden bir ruhsat bulamadm5 bunun iin imam Ahmed hakknda sahih birey oluunu inkar etti ve iecekler kitabn tasnif etti ve hakknda ruhsatla ilgili birey zikretmedi, mestler zerine mesh hakknda bir kitab tasnif etti ve baz selefin itirazn zikretti ona denildi ki: Meshte kldn gibi ieceklerde de neden ruhsat klmadn? Dedi ki: Sarholuk vericiler hakknda sahih bir hadis yoktur.
(1)Eserin senedi munkatdr, ibni Ebi eybe, Abd bin Humeyd, ibn iEbiddnya elencelerin knamas kitabnda, ibnul Mnzir, ibnu Ebi Hatim, Beyhaki ubeler de Ali (r.a.)den tahric etti (Drrl Mensur: 4/577). (2)Sahihtir, ibni Mace Ebu Hureyreden ve Ahmed tahric etti, adamlar sahih rivayet adamlardr, ibni Hibban da sahihinde tahric etti (Terib ve Terhib: 3/255)Bezzar, Abdullah bin Amrdan tahric etti Mecmauz zevaid: 5/70. (3)Beyhaki rivayet etti, sahih deildir. (4)Fars krallarnda birinin koyduu bir oyundur, insanlar arasnda tavla bilinir, tavla hakkndaki syledii kabullenemez, Said bin Cbeyr, Muhamed bin Sirin, Hiam bin Urve, abi ve bakalar oynad (Terib ve Terhibte satran hakkndaki alimlerin szlerine bak: 4/49). (5) Hadis sahihtir, bu lafzla Mslim, Darekutni: Her sarholuk veren ikidir, her sarholuk veren haramdr lafzyla Buhari, Mslim, Ahmed, Malik Muvattada,Ebu Davud, Tirmizi ve Nesai tahric etti (Camiul usul: 6/69, Neyll Evtar: 8/173, Nasburraye: 4/295) bu mtevatir hadistir, onsekiz sahabeden rivayet edildi. (Nazmul mtenasir:S: 99). (1)Sahihtir, Ahmed, Malik, Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai tahric etti (Camiul usul: 6/64, Neyll Evtar: 8/173). (2)Bu hadise tan ibnu Mainden sabit deildir, Hafz Zeylei bunu Nasburrayede syledi:(4/295)bu sz hadis kitablarnn hepsinde bulamadm, Allah en iyisini bilir, bilakis Ebu Caferen Nehhas ibnu Mainden Aye hadisi hakknda: Babta en sahih hadis dediini nakletti. (3) Mslim ve Nesai Cabirden tahric etti, sahihtir (Camiul usul: 6/70). (4)Nesai ondan rivayet etti.

Her sarholuk verenin iki olduuna delillerden biri de: kinin haraml hakknda Medine ehlinin yanlarnda bulunan iecekler hahknda sormalar sebebiyle indi orada zm ikiside yoktu, eer ikinin haraml ayeti yanlarnda bulunan kapsyor olmasayd hakknda sorduklar ey hakknda aklama olmam olurdu ve sebebe mahal olan kelamn genelinden hari olurdu bu da imkanszdr. kinin haraml inince, bize ulat kibir topluluk yanlarndaki iecekleri dkt, bu onlarn o kanlmas emrolunan iki olduunu anlamalarnn delilidir.

Buharinin2 Enesin yle dedii rivayet edildi: Haram klnd zaman bize iki haram klnd, zm iksini az buluyorduk, ikimizin geneli: Kuru ve ya hurmayd. Ondan yle dedii rivayet edildi: ki haram klndnda ben Ebu Talha, Ebu Dcane ve Sheyl bin Beydaya kuru ve ya hurma ikisi veriyordum, onlarn en k ve onlarn sakisiyken ben onu attm, bez o vakit onu iki sayyorduk .3 Sahihaynde onun yle dedii rivayet edildi: Bizim Fadih diye isimlendirdiiniz u ya hurma ikisinden baka ikimiz yoktu.4 Mslimin sahihinde5 onun yle dedii rivayet edildi: Allah ikinin haram klnd ayeti indirdi, Medinede hurma ieceinden baka iecek yoktu. Buharinin sahihinde6 ibni merden yle dedii rivayet edildi: kinin haraml indi, o gn Medinede be iecek vard, onlardan zm arab yoktur. Sahihaynda abiden o da ibni merden yle dediini rivayet etti:mer (r.a.)Minbere kalkt ve dedi ki: kinin haraml indi, o be eydendir.S: 329 zm, bal, buday, arpa ve hurma, iki akl rten eydir.1 Bunu imam Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi abiden tahric etti, o daNuman bin Beirden, o da Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti.2 Tirmizi, abiden, onun da ibni merden onun da merden syledii sz zikretti ve en doru olduunu zikretti, ibnul Medini de byle dedi, Ebu shak Ebu Hureyrenin yle dediini rivayet etti: mer dedi ki: Akl rtpte kleyi azad ettiren ikidir, bizim nerden zm ikimiz olacak?3 Msnedde4 imam Ahmed Muhtar bin Flflden yle dediini rivayet etti:Enes bin Malike kaplardan iecek hakknda sordum, dedi ki:Rasulullah (s.a.v.) ziftlenmi kaptan yasaklad, buyurdu ki: Her sarholuk veren haramdr, ona: Doru syledin, dedim. Yemeimiz zerine bir iki iinde byledir dedi ki: Sarholuk verenin azda ouda haramdr ve dedi ki: ki zm, hurma, buday, arpa ve dardandr, bunlardan ikiletirdiin ikidir. Bunu Ahmed, Abdullah bin dristen tahric etti: Muhtar iittim, diyordu ki dedi ki ve zikretti. Bu isnad Mslimin art zeredir, Mslimin sahihinde.5 Ebu Hureyre Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: ki u iki aatandr:Hurma ve zm.bu hurmann rasnn (ikiletirilmi halinin) haram oluunda aktr. Sarholuk verenin aznnda haram olduu aka bildirildi, Ebu Davud, ibni Mace ve Tirmizinin tahric edip gzeldir dedii, Cabir hadisinde Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: ou sarholuk verenin az da haramdr.6
(1)Eser sahihtir, Buhari sahihinde iecekler kitab rakam 5te tahric etti (7/190)a mracaat et. (2)Buhari iecekler kitabnda tahric etti rakam 5 bak: 7/196. (3)Buhari ve Mslim tahric etti (Nevevinin Mslim erhi: 13/149, Sahihi Buhari, Kitabul Eribe: 6,(7/190). (4)Nevevinin Mslim erhi: 13/151. (5)Sahihi Buhari Kitabul Eribe: 5, (7/190) Neyll Evtar: 8/173). (1) Buhari, Mslim tahric etti (Buhari Kitabul Eribe), (7/190). (2)Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi (1873) tahric etti ve dedi ki:Bu hadis garibtir, babta Ebu Hureyreden de hadis vardr. (3) bnu Ebi eybe ve Abdurrazzak Musannefinde tahric etti. (4)Hadis Mslimin art zere sahihtir, Ahmed Msnedde tahric etti. (5)Sahihtir, Buhari haric cemaat tahric etti (Ahmed, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi (1876)Nesai, ibni Mace)(Neyll Evtar: 8/172). (6) Hadis mtevatir, sekiz sahabeden rivayet olunmutur (Nazmul Mtenasir S: 100). Cabir hadisini Ebu Davud, Tirmizi (18667, ibni Hibban, ibni Mace Tahric etti (Nasburraye: 4/301-302).

Ebu Davud ve Tirmizi tahric etti ve gzeldir dedi Aye (r.a.)Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Her sarholuk veren haramdr, Farakn1 haram ettiinden bir avuta haramdr2 bir rivayette de: Ondan az dolusu haramdr.3 Ahmed bunu delil ald ve mezhebi budur. Sahih deildir, diye hakknda:Bu adam abartmtr. Nesai bu hadisi Sad bin EbiVakkas ve Abdullah bin Amr rivayetinden tahric etti, onlarda Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti4 Peygamber (s.a.v.) baka vecihlerden de rivayet edildi, zikri uzun gider. bnu Aclan Amr bin uaybtan rivayet etti, dedi ki:Ebu Vehbel Ceyani anlatt,Yemen heyeti Peygamber (s.a.v.)e geldi, ona Yemenede olan ieceklerden sordular, ona baldan yanlan bitin ve arpadan yaplan mizrin ismini verdiler. Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Ondan sarho oluyor musunuz? Eer ok iersek sarho oluyoruz dediler, buyurdu ki: ou sarho edenin az da haramdr bunu Kad smail tahric etti.5 Sahabe (r.a.)Peygamber (s.a.v.)in:Her sarholuk veren haramdr. Szn delil getiriyordu, Peygamber (s.a.v.) dneminde ve daha sonra kan sarholuk verici eitlerinin haramln sylyorlard, ibni Abbasa Bazak hakknda sorulduu gibi, dedi ki:Muhammed (s.a.v.)Bazak grmedi, sarholuk veren haramdr, bunu Buhari tahric etti6 sarholuk veriyorsa bu genel kelimeye dahil olduuna iaret ediyor. Bil ki akl gideren sarholuk verici iki eiddir: Birincisi:kendisinde lezzet ve nee olandr, bu iilmesi haram olan ikidir. Msnedde7 Talkel Hanefiden yle dedii rivayet edildi: O peygamber (s.a.v.)in yannda oturuyorken, ona bir adam dedi ki:S: 331

Ey Allahn rasul, yerimizde meyvelerimizden yaptmz iecekler hakkda grnz nedir (s.a.v.) buyurdu ki: Sarholuk vericiden soran kimdir, onu ime, mslman kardeine iirme, nefsimi kudreti elinde tutana yemin olsun ki -veya kendisiyle yemin edilenle yemin ederim ki- onun sarholuk lezzetini isteyerek onu kim ierse, kyamet gn Allah ona (cennet) ikilerinden iirmez.Alimlerden bir gurub dedi ki: ster bu iki camid, ister akc, ister yenilen, ister iilen, ister budaydan veya hurmadan, veya stten olsun ayndr, zm ve bakasndan yaplan ve lezzeti ve sarholuk vericilii iin yenilen haieyide buna dahil ettiler. Ebu Davudun sneninde1 ehr bin Haveb, mm Selemeden yle dediini rivayet etti:Rasulullah (s.a.v.) her sarholuk veren ve geviklik verenden yasaklad kincisi: Akl giderip sarholuk veripte lezzeti bulunmayan eydir, bence ve benzeri gibi (Hindistanda yetien bir bitki) Ashabmz dedi ki: Eer tedavi ihtiyacndan dolay kulanrsa, kuvvetli zanne gre de selamet bulmas ise caizdir. Urve bin Zbeyrden rivayet edildi ki: Aya kanser oldu ayan kesmek istediler, ona doktorlar dedi ki:Akln gidinceye kadar sana bir ila iireceiz kesmenin acsn hissetmeyeceksin, bunun zerine reddetti, ve dedi ki:Aklnn ondan gittii ve rabbini bilemeyince kadar itii bir halkn iecei zannetmedim.2 Ondan yle dedii rivayet edildi: Benimle rabbimin zikri arasna giren eyi imem. Eer bunun tedavi ihtiyacndan baka bir gaye iin kullansa kad, ibnu Ukayl ve Muni sahibi gibi ashabmzn ou dedi ki: Haramdr, nk o akln gitmesine sebebtir, ihtiyata yoktur, sarholuk vericinin iilmesi haram klnmtr.
(1) Medinede bilinen bir lektir, onalt rtl kapsar. (2)Hadis hasendir, Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi; (1867) tahric etti ve dedi ki:Hadis hasendir (Neyll Evtar: 8/179. (3)Hadis hasendir, ibni Hibban dorulad, Ebu Davud ve Tirmizi tahric etti (1867). (4) Hasendir, Nesai Sad ve ibni Amrdan tahric etti. (5) Hadisin isnad zayftr senedinde Ebu Vehb el-Ceyani var (Deylem bin Heva) bni Hibban gvenilir grd ibnul Kattan dedi ki:Hali mehuldr (Mizanul tidal: 4/585). (6)Buhari Eribe kitabnda tahric etti; (23)(7/195)Bazak:Piirilmi ikidir. (7)Ahmed ve Taberani tahric etti Heysemi Mecmada (5)70) dedi ki: Ahmedin adamlar gvenilirdir. Yine ibni Ebi eybede tahric etti. (1) Ebu Davud mm Selemeden, yine Ahmed, Beyhaki, ibni Ebi eybe tahric etti, eyh bin Havebin zayfl sebebiyle isnad zayftr (Camiul usul: 6/66.) (2) bni Asakir ve Zehebi Siyeru alemin nbelada (4/480) zikretti, kssann tamamlaycs: Testereyi sol ayann zerine koydu, onda bir his olduunu duymak, onu kesince yle dedi:Eer aldnsa, braktnda, eer bela verdinse afiyette verdin.

Han er Rahabi krimeden, o da ibni Abbasdan merfu olarak rivayet etti -onda zayflk vardr-: Kim akln gtren bir iecek ierse, kebair kaplarnda bir kapya gelmitir.1 Onlardan bir taife dedi ki bnu Ukayl Fnunda onlardandr: Bu haram olmaz, nk onda lezzet yoktur, iki kendisine iddetli elence olduundan haram olmaz, nk benc ve benzerinde nee ve iddet yoktur, ounluun gr zere: Bunu ihtiya dnda alsa, onunla sarho olsa ve karsn boasa, boamasnn hkm, sarhoun boamasnn hkmdr, bunu ashabmzn ou syledi, ibni Hamid kad ve afiinin ashab gibi Hanefiler dedi ki: Talak gereklemez, sebeb olarak onda lezzet olmayn gsterdiler, bu onlarn haram klmayna delildir. afiiler dedi ki: O haram klnmtr, onunla birlikte talakn gereklemesi hususunda iki vecih vardr: Ahmedin kelamn zahiri: Sarhoun talakna zd olarak talak gereklemez, bunu kad tevil etti ve dedi ki: Bunu Hanefileri susturmak iin dedi, inadndan dolay deil, kelamn ak buna muhtemeldir hadde gelince ierisinde iddet ve nee bulunan sarholuk vericileri kullanmakla gerekli olur nk o nefsileri kendisine davet ediyor, had ondan azarlayc uzaklatrc olarak konuldu. Kendisinde lezzet ve nee olmakszn sorhuluk veren ise onda tazir dnda bir ey yoktur o l, domuz, yemek, kan imek gibidir, ounu sarholuk verdii eyin aznn haraml grnde olan alimlere gre, bunun ounu iene had vurulaca grndedir, eer tevil ederek helallna itikad etse de byledir, bu afii ve Ahmedin grdr Ebu Sevr buna muhaliftir, dedi ki: Tevilinden dolay had vurulmaz, bu velisiz nikah gibidir, yine velisiz nikahlanann haddi hususunda hilaf vardr, fakat dorusu ona had vurulmaz, onunla tevil ederek ra (sarholuk edicilii bulunan) ikiye onu ayran ayrm yapt, nebizin iimi haraml zerinde icma bulunan imeye vesiledir, velisiz nikah byle deildir, nk o zerinde icma bulunan zinaya ihtiya brakmaz, ondan saknmay mucibtir. Ahmedden ifade olunan udur: Tevil ederek nebizi iene had vurulur. nk tevili zayftr, kendisinden haddi, savmaz, o Esramn rivayetinde dedi ki: Nebizi tevil ederek iene had vurulur, velev ki imama boamayla havale edilmi olsun, sonra da tevil ederek boamay bir kere de kullanmak bir boamadr dese, imam da: O boamadr, aralar almaz (bir kerede bir saylmaz) grnde olsa (yine byledir) ve dedi ki: Bu onun gibi deildir, bunun durumu Allahn kitab ve resulunun snnetinde aktr, ikinin haraml ve onlarn fadih itikleri bildirildi, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Her sarholuk veren haramdr bu aktr, kesin () boamasda aktr, bu insanlarn hakknda ihtilaf ettii bir eydir. KIRKYED NC HAD S nsann yiyecei Miktar

Mikdam bin Madikeribten yle dedii rivayet edildi: Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu iittim: Ademolu karnndan daha erli bir kab doldurmamtr, Ademolu belini dorultaca lokmacklar yeterlidir, ille de yiyecekse te birini yemei, te biri imesi te birini de nefsi iin (bo) braksn bunu imam Ahmed, Tirmizi, Nesai ve ibni Mace tahric etti, Tirmizi dedi ki: Hadis hasendir.1 Bu hadis sebibini zikriyle birlikte rivayet edildi, Ebu Kasm el-Beavi muceminde Abdurrahman bin Murakkadan rivayet etti, dedi ki: Rasulullah (s.a.v.) meyvelerle yeermiken Hayberi fethetti, insanlar meyveler arasna dt ve onlar humma kuatt, Rasulullah (s.a.v.)e ikayet ettiler Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Humma lmn klavuzudur (ncsdr) Allahn yeryzndeki hapsidir o ateten bir paradr, siz yakalad zaman suyu en denilen kaplarda (kk su kabdr onun iinde bakalarndakinden daha souk olur) soutunuz, iki namaz arasnda onu zerinize dknz akamla ve yatsy kastediyor, dedi ki: Bunu yaptlar onlardan gitti, Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Dolduu zaman Allah karndan daha erli bir kap yaratmatr, ille de olacaksa te birini yemeniz, te birini imeniz iin, tebirinide hava iin braknz.2 Bu hadis btn tbb toplayan bir asldr.
(1) Bezzar Taberani Kebirde, Ebu Yala tahric etti, Heysemi Mecmada: (5/70) dedi ki senedinde Hubey bin Kays er Rahabi var, o zayftr. (1) Hadis hasen, sahihtir, Ahmed Tirmizi (2381) tahric etti ve dedi ki: Bu hadis hasen sahihtir, yine Nesai ibni Mace Taberani Kebirde, Kudai ihabta tahric etti, ibni Hibban dorulad, Zehebi ikrar etti, ancak ibni Mace dedi ki: Ademolunun nefsi stn gelirse, te biri yemek iin... (Terib ve Terhib: 3/136). (2) Hadis zayftr, Taberani Kebirde, Beyheki Delail de, Kudai ihab ta tahric etti senedinde Muhabber bin Harun var, mehuldr.

Rivayet edildi ki: Doktor ibni Masiveyh Ebu Haysemenin kitabnda bu hadisi okuyunca, dedi ki: Eer insanlar bu kelimeleri kullansalar, hastalklardan kurtulurlar hastaneler ve eczaneler atl kalr, bunu syledi, nk her hastalk ar yemektendir, bazs dedi ki: Her hastaln temeli ar yemektir, merfu olarakta rivayet edildi, merfu luu doru deildir.1 Arab doktor Haris el Kelede dedi ki: Perhiz ilacn badr, ok yemek hastaln badr, bazs bunu ref etti, yine sahih deildir.2 Yine Haris dedi ki: l ve ln iindeki yrtclar helak eden ey: Hazmdan nce yemek stne yemektir. Bakas dedi ki: Kabir ehline denilse ki: Sizin ecelinizin sebebi nedir? Derlerdi ki: ok yemektir, bu az yemenin menfaatlerinin bazsdr, bedene uygunluuna nisbeten olan faydasdr. Kalbe nisbeten faydalarna ve menfaatlarna gelince az gda kalbi inceltir, anlay kuvvetlendirir, nefsi krar heva ve gadab zayflatr, ok gda bunun zddn yapar. Hasan dedi ki: Ey Ademolu karnyn te birine ye, te birine i, te birine terket nefes alsn tefekkr etsin. Merzevi dedi ki: Ebu Abdullah, yani mam Ahmed alk ve fakirlii o kadar bytyordu ki, S: 335 ona dedim ki: Adam ehvetlerinin terkinde ecir alr m? Dedi ki: Nasl ecir almaz ki ibni mer diyor ki: Drt aydan beri doymadm. Ebu Abdullaha dedim ki: Adem doyduu halde kalbinde rikkat (incelik, acma hisse) bulur mu? Dedi ki: Bu grte deilim sonra Mervezi Ebu Abdullahtan ibni merin bu szn bir vecihle rivayet etti, ibni Sirine isnadyla rivayet etti dedi ki: Bir adam ibni mere dedi ki: Sana cevari getireyim mi?1 dedi ki: O hangi eyedir? Dedi ki: Yediin zaman yemei hazmettirir dedi ki: Ben drt aydan beri doymadm ki, ben buna g yetiremediimden dolay deil, fakat ben doymalarndan fazla a kalan kavmi idrak ettim.2 Nafile isnadla dedi ki: Bir adam cevari ile ibni mere geldi ve dedi ki: Bu nedir? Cevaritir, bununla yemek hazmedilir dedi ki: Onunla ne yapacam, bana bir ay gelp geiyorda doymuyorum?3 Bir adama isnadla dedi ki: bni mer dedim ki: Etin zayflad, yan byd, senin meclisinin adamlar senin hakkn ve erefini bilmiyorlar, eer ehline kendilerine dndn zaman sana ltfedecekleri (ikram edecekleri) bir ey yapsalar olmaz m dedi ki: Yazklar olsun, sana, vallahi onbir senin beri doymadm, on iki, on on drt sendin beri bir kere doymadm, asl olaym mrm az kald.4 Amr bin Esved el-Absiye isnadla rivyaet etti ki: marklk ve kibir korkusuyla doymay oka terkediyordu.4 bni Ebiddnya alk kitabnda Rafie isnadla bni merin yle dediini rivayet etti: Mslman olduktan sonra doymadm.5 Muhammed bin Vasie isnadla yle dedii rivayet edildi: Kim yemei az yerse, anlar, ok iyi anla, (zihni) safi olur ince (efkatli) olur, nk ok yemek sahibini istei ok eyden arlatrr.5

(1) Ukayli Zayflar da, ibni Adiy kalim de ibni Hibban mecruhinde Enesten merfu olarak tahric etti, senedinde Temim bin Necih vardr gerekten zayftr. Darekutni dedi ki: Doruya en ok benzeyen bu Hasen Basrinin szndendir. (2) Hafz Sehavi mekasdul Hasene dedi ki: Peygamber (s.a.v.)e raf sahih deildir. Bilakis o Haris bin Kelede ve bakasnn szdr, yine: Karn doldurmak derdin temeli perhiz devann temelidir her bedene alt eyi yapn rivayetin asl yoktur. (1) Bir eit tatldr yemein hazmna yardm eder. (2) Ahmed zhd de tahric etti. (3) Benzerini Ahmed Zhdde tahric etti. (4) Ahmed Zhdde, Ebu Nuaym Hilyede: (1/299) tahric etti. (5) Ebu Nuaym Hilyede: (5/156) tahric etti (6) Taberani Kebirde, Ebu Nuaym Hilyede: 1/299 tahric etti. (7) Ebu Nuaym Hilyede (2/351) tahric etti.

Ebu Ubeyde el-Havvstan yle dedii rivayet edildi: lmn tokluunda, hazzn alndadr, sen doyarsan arlarsn, uyursun, dman senden imkan bulur, byr, sen a olursan dman iin gzetlemede olursun. Amr bin Kaystan yle dedi rivayet edildi: Karnnz ok doldurmaktan saknnz, nk o kalbi katlatrr.1 Seleme bin Said dedi ki: Eer adam gnahdan aypland gibi, karnn ok doyurmasndan da ayplanyordu. Alimlerden birinin yle dedii rivayet edildi: Eer karnl isen nefsini hastalanp zayflamaya hazrla.2 bnul Erabiden yle dedii rivayet edildi: Araplar diyordu ki:Karn ok doymu geceleyenin malna zarar gelmitir. Ebu Sleyman Daraniden yle dedii rivayet edildi:Eer dnya ve ahiret ihtiyalarndan birini istedinse, onu elde edinceye kadar yeme, nk yemek akl deitirir. Malik bin Dinardan yle dedii rivayet edildi:Mminin en byk tasas karn olmamaldr, stn gelende ehveti olmamaldr. Dedi ki: Hasan bin Abdurrahman bana anlatt dedi ki: Hasan veya bakas dedi ki:Babanz Ademin belas yemekten idi ve bu sizin kyamete kadar belanzdr (imtihannzdr.) Dedi ki: Deniliyordu ki:Kim karnna sahib olursa btn salih amellere de sahip olur. Deniliyordu ki: Hikmet dolu midede yerlemez. Abdul Aziz bin Ebi Davuddan yle dedii rivayet edildi: Deniliyordu ki:Az yemek hayrlara srat gstermeye yardmdr, Kusem el-Abidden yle dedii rivayet edildi:Deniliyordu ki: Kiinin yemesi az olunca kalbi incelir ve gzleri yaarr. Abdullah bin Merzuktan yle dedii rivayet edildi:alk devam ettike kibir grmedik, Ebu Abdurrahman el-meri ona dedi ki: Senin yannda bunun devam nedir? Dedi ki: Devam Ebediyyen doymamandr dedi ki: Dnyada olan kimse buna nasl g yetirebilir? dedi ki:Velayet ehline ve Allahn kendisine itaata muvaffak kld kimseye bu ne kolaydr ey bu Abdurrahman, o gibi kimse doyma miktarndan az yer, bu aln devamdr. 337 Bu sz Hasan Basri sahabndan birine bir yemek veripte, ashabnn kendisine: Yemeye g yetiremeyinceye kadar yedim demesi zerine syledii u sze benzer Sbhanellah mslman yemeye g yetiremeyinceye kadar yemez.1 Yine Ebi mran el-Cveniye isnatla yle dedii rivayet edildi:Deniliyordu ki: Kim kalbinin nurlanlmasn severse yemei az olsun. Osman bin Zaideden yle dedii rivayet edildi: Sfyan Sevriye yazd ki: Cisminin salkl olmasn istiyorsan, uykunu azalt, yemei az ye.2 bnus Semmaktan yle dedii rivayet edildi. Bir adam kardeiyle yalnz kald, dedi ki: Ey kardeim, biz Allaha kar bizi a brakmayaca kadar deersiziz, nk o evliyasn a brakr. Abdullah binEbul Ferecten yle dedii rivayet edildi: Ebu Said et Temimiye dedim ki: Korkan doyar m? Dedi ki: Hayr dedim ki: Mtak (itiyakl, zlemli) doyar m?. Hayr dedi. Rabah el Kaysiden Ona bir yiyecek yekletrld, onda yedi, ona denildi ki: oalt, doyduun grnde deilim, bir saha att (bard) ve dedi ki: Dnya gnlerinde nasl doyarm, gnahkarlarn yiyecei zakkum karmd? Adam yemei nnden kaldrd ve dedi ki: Sen bir eyde, biz bir eydeyiz.3 Mervezi dedi ki: Bir adam bana dedi ki: Ahmedi kastederek u nimetlenen nerede, ona dedim ki: O nasl nimetlenir? dedi ki: Yiyecek ekmek bulamyormu? Kendisine yanap iliki kuraca kars yok mu? Bunu Ebu Abdullaha (imam Ahmede) zikrettim, dedi ki: Doru syledi, istirca yapmaya balad ( nna lillahi ve inna ileyhi raciun demeye balad) ve dedi ki: Biz doyuyoruz. Bir bin Haris dedi ki: Be seneden beri oymadm ve dedi ki: Adama helalinden bir gn doymas gerekmez (yakmaz), nk helalden doyarsa, nefsi onu harama arr, bu pisliklerden nasl kurtulacak?
(1) Benzerini Sfyan Sevriden Ebu Nuaym Hilyede (7/36) tahric etti. (1)Ahmed Zhdde tahric etti. (2)Ebu Nuaym Hilyede (7/7) tahric etti. (3)Rabah bin Amr el Kaysiden ebu Nuaym Hilyede tahric etti (6/194).

brahim bin Edhem dedi ki:Kim karnn zaptederse dinini de zapteder, kim alna sahib olursa salih ahlaka da sahib olur, nk Allahn masiyeti alktan uzaktr, toklua yakndr, tokluk kalbi ldrr, ferah, marklk ve glme ondan olur. Sabit

el Bnani dedi ki: Bize ulat ki, iblis (Allahn laneti zerine olsun)Zekeriyya olu Yahya Aleyhisselama zuhur etti (grnd) zerinde her ey asl grd, Yahya (a.s.) ona dedi ki: Ey iblis zerinde asl grdm eyler nedir? Dedi ki: Bunlar Ademoluna isabet ettiim ehvetlerdir dedi ki: Orada benim iin birey var m? dedi ki: Belki doymusundur, bizde seni namaz ve zikirden arlatrmzdr dedi ki: Bundan baka? Hayr dedi, dedi ki: Allaha sz veriyorum kanm ebediyyen doyurmayacam dedi ki: blis leanehullah dedi ki: Bende Allaha sz veriyorum ebediyyen hibir mslmana nasihat etmeyeceim.1 Ebu Sleyman Darani dedi ki: Nefis ackr ve susarsa kalb bafileir ve incelir, doyar ve suya kanarsa kalb krelir.2 Ve dedi ki: 3Dnyann anahtar tokluk, ahiretin anahtar alktr, dnya ve ahirette her hayrn asl: Allahtan korkmaktr nk Allah dnyay kendinden korkanada korkmayana da veriyor, hakkn yannda biriktirilmi hazineler vardr, onu ancak sevdiine zel verir, akam yemeimden bir lokmay terketmem onu yememden bana daha sevimlidir, sonrada gecenin bandan sonuna kadar kyam ederim(gece ederim). Yahya bin Hasan el Hueni dedi ki:Kim gz yan oaltp kalbini inceltmek istrese, kannn yarsn yiyip isin. Ahmed bin Ebil Havari dedi ki: Bunu Ebu Sleymana anlattm, dedi ki: Hadis geldi: te bir yemek, te bir imek. Ben onlarn nefislerini hesaba ektii ve altda bir kar ettikleri grndeyim.4 Muhammed bin Nadr el-Harisi dedi ki: Alk takvaya gtrr, ar tokluk aynen kibire gtrd gibi5 abiden yle dedii rivayet edildi: Bir kez hari on alt seneden beri doymad, nk tokluk bedeni arlatrr, zekay giderir, uykuyu getirir, sahibini ibadetten zayflatr.6 Peygamber (s.a.v.)Mikdam hadisinde az yemeyi mendub kld, buyurdu ki:Ademoluna belini dorultacak lokmacklar yeterlidir. S: 339 Sahihayn de yle buyurduu rivayet edildi: Mmin bir barsaa, kafir yedi barsaa yer.1 Murad udur: Mmin eriat adabyla yer ve bir barsan ierisine yer, kafir ehvet gerei, kibir gerei yer yedi barsan iini dolduracak ekilde yer, Peygamber (s.a.v.) az yemekle birlikte, yemein biraz yetinip kalanna bakasn tercih etmeyi mendub kld, buyurdu ki:Bir kiinin yemei ikiye, ikinin yemei e, n yemei drde yeter.2 Peygamber (s.a.v.)in Mikdam hadisinde zikrettii gibi en gzeli mminin te birini yemesi, te ok imek te bire (midenin) imesi, te birini de nefesi iin brakmasdr, nk ok imek uykuyu getirir, yemei bozar. Sflan dedi ki:Her istediinde su ime, imezsen uyku gelmez.3 Selefin bazs dedi ki: srail oullar ierisinde ibadet eden genler vard, iftar annda birisi ayaa kalkt ve dedi ki: ok yemeyeniz, ok iersiniz, ok uyursunuz, ok zarar edersiniz. Peygamber (s.a.v.) ve ashab ok ackyorlard, ve ok imiyorlard, ehvetten dolay yemeyi azaltyorlard, bu yemein bulunmamasndan dolay deildi, ancak Allah rasulne hallerin en mkemmelini ve en stnn semitir. Bunun iin ibni mer buna benzemeye alyor, yemee de gc yettii halde, byleydi, kendinden nce babasda byleydi. Sahihaynde Aye (r.a.) dedi ki:Muhammed (s.a.v.) ailesi Medineye geleliden beri gece arka arkaya buday ekmeiyle doymad, lnceye kadar byle oldu.Mslimin rivayetin dedi ki: Rasulullah (s.a.v.) lnceye kadar iki gn pepee arpa ekmeinden doymad.4
(1)Ebu Nuaym Hilyede tahric etti (2/328-329). (2)Hilye: 9/266. (3) Hilye: 9/259. (4)Hilye: 8/318. (5) Hilye: 8/222. (6)Ebu Nuaym Hilyede (9/127), Beyhaki Adabu afiide, S: 106 tahric etti. (1) Sahihtir, Malik, Ahmed, Buhari, Mslim, Tirmizi (1820) bni Mace Ebu Hureyreden, Buhari, Ahmed, Mslim, Tirmizi, (1819), ibni Mace, bni merden, Mslim Cabirden, Mslim ve ibni Mace Ebu Musadan (Camiul usul: 8/256 ve sonras, Mecmauz zevaid: 5/31-33 Camius sair: 2/184. (2)Sahihtir, Ebu Hureyreden Malik Buhari, Mslim, Tirmizi; (1821) Birin yemei ikiye ikinin yemei drde drdn yemei sekize yeterlidir lafzyla tahric etti Tirmizi yine (1821) ibni merden tahric etti (Camiul usul 8/258). (3)Ebu Nuaym Hilyede: (7/18). (4)Hadis sahihtir, Ayeden, Buhari, Mslim, Benzerini Malik, Buhari, Mslim, Ebu Davud Tirmizi, Nesai Abbas bin Rabiadan tahric etti (Camiul usul: 4/153-156.)

Buhari Ebu Hureyreden tahric etti:Peygamber (s.a.v.) vefat edinceye kadar gn yemee doymad.Ondan yle dedii rivayet edildi: Peygamber (s.a.v.) arpa ekmeinden doymadan dnyadan kt.1 Mslimin sahihinde2 merden rivayet edildi:O hutbe okudu ve dnyadan insanlara isabet eden (elde ettikleri eyi) syledi ve dedi ki:Rasulullah (s.a.v.)i gn boyu (alktan) kvranyor grdm, karnn doyuracak kt hurma bulamyordu. Tirmizi ve ibni Mace Enesten tahric etti, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki:Allah yolunda kimsenin olmayaca ekilde eziyet grdm, Allah iin kimsenin

korkutulmayaca ekilde korkutuldum, benim zerimden gn gece geti ve benim iin Bilalin koltuunun altnda getirdii eyden baka bir ey olmad.3 Bunu ibni Mace4 Sleyman bin Burada isnadyla yle dediini tahric etti:Rasulullah (s.a.v.) bize geldi, gece kaldk, gece yemee g yetemiyorduk veya yetiremiyordu.Ebu Hureyreye isnadyla yle dediini tahric etti:Rasulullah (s.a.v.)e scak yemek getirildi, yedi ve buyurdu ki: Elhamduluillah karnma u u gnden beri scak yemek girmedi.5 Allah ve Rasul ehvetlere tabi olan knad, Allah teala buyurdu ki: (Nihayet onlarn peinden yle bir nesil geldi ki, bunlar namaz braktlar; nefislerinin arzularna uydular. Bu yzden ileride sapklklarnn cezasn ekecekler. Ancak tevbe eden, iman eden ve iyi davranta bulunan kimseler haritir.) (Meryem: 19/59-60) Peygamber (s.a.v.)den sahih olarak yle buyurduu rivayet edildi: Asrlarn en hayrls benim asrm, sonra onlarn peinden gelenler, sonra onlarn peinden gelenlerdir, sona ahit tutulmadklar halde ahidlik eden, adak yapp yerine getirmeyen bir kavim gelir, onlar iinde imanlk zuhur eder.7 S: 341 Msnedde1 Peygamber (s.a.v.) iman bir adam grd, eliyle karnna iaret ederek buyurdu ki: Eer bu bundan (karnn) baka ekilde olsayd, senin iin daha hayrl olurdu Msnedde2:Ebu Hureyre, Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Sizin zerine en ok korktuum ey karnlarnzdaki azgn ehvetler, fercleriniz ve saptrc hevadr. Bezzarn msnedinde3 Fatma (r.a.)dan o da Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti:mmetimin en erlileri nimetlerle gdalanan, eitli yiyecekleri yiyen eitli elbiseleri giyen ve avurtlarn iirerek konuanlardr (kibirlerinden dolay). Bezzar ve ibni Mace ibni merden yle dediini tahric etti: Bir adam Peygamber(s.a.v.)in yannda geirdi, bunun zerine buyurdu ki: Bizim yanmzda geirmeni engelle, dnya en ok doyanlar kyamet gn en uzun a kalanlardr.4 bni Mace5 yine Selmandan benzerini tahric etti, Hakim Ebu Cuhayfeden tahric etti6 isnadlarnn hepsinde sz vardr. Yahya bin Mende imam Ahmedin menakb kitabnda, isnadyla imam Ahmedden rivayet etti: O Peygamber (s.a.v.): te bir yemek, te bir imek ve te bir nefes iindir hadisinden soruldu, dedi ki:te bir yemek: Geimliktir (lmeyecek kadar yemektir), te bir imek:O kuvvettir. te bir nefes iin: O ruhtur.
(1) Hadis sahihtir, Buhari tahric etti. (2) Mslim sahihinde tahric etti, sahihtir. (3) Sahihtir, Tirmizi (2474), ibni Mace tahric etti, Tirmizi dedi ki:Bu hadis Hasen, sahih, garibtir, yine ibni Hibban da dorulad. (4) Tabiinin bilinmemesinden dolay isnad zayftr, ibni Mace ve Taberani Kebirde tahric etti, fakat imam Ahmed Hasen grd. (5)Hadis zayftr ibni Mace sneninde tahric etti, senedinde Sveyd bin Said var, o zayftr, Nesai onu zayf grd (Mizanul itidal: 26248). (7) 13 Sahabeden mtevatir bir hadistir (Nazmul metnasir, Kettani S:127 mran bin Husayndan Buhari, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi (2223) ve Nesai tahric etti (Camiul usul: 9/404 ve sonras). (1)Hadis sabittir, Ahmed, ibni Ebiddnya, Taberani gzel bir isnatla, ve hakim tahric etti ve dorulad, Beyhakide tahric etti (Terib ve Terhib: 3/138). (2)Sahihtir, Ahmed, Bezzar, Taberani mucemde tahric etti, Heysemi Mecmada; (1/188) dedi ki: Adamlar sahih rivayet adamlardr. (3)Bezzarn Msnedinde mevcut olan Fatmann msnedi deil, Ebu Hureyrenin msnedidir, Fatma hadisini ibni Ebiddnya gybetin zemmi kitabnda tahric etti (Terib ve Terhib: 3/115) Ahmed Zhdde Fatma binti Hseyinden merfu olarak tahric etti, fakat mrseldir, Hakim baka bir tarikle mevsullatrd fakat zayftr, senedinde Esram bin Haveb var, yalanla itham edilmitir, shak bin Vasl ed-Daybi var metrktr. (4) Hadis Hasendir, Tirmizi (2480), ibni Mace, Beyhaki Yahya el Bekka rivayetinden tahric etti ve Tirmizi dedi ki: Hadis Hasendir (Terib ve Terhib: 3/137)Fakat Yahya el-Bekka zayftr. (5) Hadisin isnad zayftr. (6) Hadis zayftr, Hakim ve Bezzar iki isnatla tahric etti, birinin ravileri gvenilirdir, ibnu Ebiddnya, Taberani Kebir ve Evsatta, Beyhaki tahric etti. Hafz Mniri Terib ve Terhibte dedi ki:(3/137)Hakimin hadisindendir: Bilakis ok zayftr.

KIRKSEK Z NC HAD S Nifak Alametleri Abdullah bin Amdan, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Drt ey kimde bulunursa mnafk olur, kimde onlardan bir haslet (huy) olursa onda onu teredinceye kadar mnafklktan bir haslet vardr: Konutuu zaman yalan syler, sz verdii zaman sznden dner, dmanlk ederse fcur eder, szleirse szlemeye ihanet eder bunu Buhari ve Mslim tahri etti.1 Bu hadisi sahihayn Ame rivayetinde tahric etti, o da Abdullah bin Mrreden, o da Mesruktan, o da Abdullah bin Amr bin Astan rivayet etti. Yine Buhari ve Mslim sahihaynde, Ebu Hureyreden tahric etti, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Mnafn ayeti (delili) tr: Konuursa yalan syler, sz verirse sznden dner, emanet olunursa ihanet eder. Mslimin bir rivayetinde: Namaz klsa da, kendini mslman zannetse de, yine Onu bir rivayetinde: ey mnafn alametlerindendir2 eklindedir, bu Peygamber (s.a.v.)den baka cevihlerle de rivayet edildi, bu hadisi mrcielie meyleden bir gurub Peygamber (s.a.v.) zamanndaki mnafklara hamletti, nk onlar Peygamber (s.a.v.)e konuup yalan syledir, onlar srrn emin tuttu, ona ihanet ettiler, savata beraber kacaklarna sz verdiler, szlerinden dndler.

S: 343 Bu tevili Muhammed el-Muhrim Atadan rivayet etti ve o dedi ki: Bana bunu Cabir Peygamber (s.a.v.)den rivayetle anlatt. Hasann Atann bu szne kendisine ulanca dnd zikredilir1 bu yalandr. Muhrim yalanclkla bilen eyhtir. Bu Atadan baka zayf iki vecihle de rivayet edildi. O Hasann: ey kimde olursa o mnafktr szne itiraz etti. Ve dedi ki: Yusufun kardeleri konutu ve yalan sylediler, sz verdiler, dndler, emanet olundular ve ihanet ettiler ve mnafkta olmadlar. Bu Ata ve Hasandan deildir, bunu kendi tarafndan sylemitir ancak ona Peygamber (s.a.v.)den ulamtr. Hadis Peygamber (s.a.v.)den sabittir, sabitlii ve sahihliinde phe yoktur, itibar edilen ilim ehlinin szlkte nifak aldatma, hile hayr izhar edip zddn iinde saklamak cinsinden dolduunu aklamtr. Bu eriatta iki ksma ayrlr: Birincisi: Byk nifak, o da insann Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine ve ahiret gnne inandn aa vurup, bunu tamamna zt veya bazsna zt olan iinde saklamaldr, bu nifak Peygamber (s.a.v.)in dnemindeydi, Kuran bunlar knayc ve onlar tekfir edici ekilde nazil oldu ve ehlini cehennemin en alt tabakasndan olduunu haber verdi. kincisi: Kk nifak, O amel nifakdr, bu da insann aa kan salih olarak gstermesi ve bunun zddn iinde saklamasdr. Bunun temeli bu hadislerde zikredilen hasretlere dnyor o betir: Birincisi: Kendisini dorulayacak kimseye yalan konumas. Msnedde2 Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduu rivayet edildi: Seni dorulayc olduu halde kardeine yalan konumas byk ihadettir. Hasan dedi ki: Deniliyordu ki: Nifakta: Gizli ve an zd oluudur, sz ve amel, giri ve k gibi.
(1) Sahihtir, ibni Amrdan Ahmed, Buhari Mslim, Ebu Davud, Tirmizi (2634) Nesai, ibni Ebi eybe (Camiul usul 12/197) tahric etti, Tirmizi dedi ki: Bunun manas ilim ehli yannda amel nifakdr, yalanlama nifak ancak Rasulullah (s.a.v.) dnemindeydi.) (1) Hadis sabit deildi, ibni Adiy Kamil de tahric etti ve dedi ki: Muhammed el-Muhrim bir ey deildir. bnu Main onu zayf grd, Buhari dedi ki: Mnkerul hadistir, Nesai dedi ki: Metruktr (Mizanul itidal: 3/90 ve sonras). (2) Hadis zayftr, Ahmed Msnedde, Taberani Kebirde, Nevvas bin Semandan, Buhari Edebl Mfredde (393), Ebu Davud Kudai Msned ihabta, Beyheki Sneninde, Sfyan bin seydden tahric etti, Heysemi Mecmada; (3/98) Nevvas hadisi hakknda dedi ki: Senedinde Amr bin Harun var o zayftr (Camius sair ve Feyzul kadir).

Deniliyordu, Nikahn temeli zerine yalan bina edilmitir. kincisi: Sznden dnen iki eittir. Birincisi: Sz vermesi niyetinin de sz yerine getirmemek olmas, bu szden dnmenin en erlisidir,eer: Allah izin verirse yle yaparm, niyeti de yapamaksa yalan ve szden dnme olur, bunu Evzai syledi. Sz vermesi, niyetini de yerine getirmek olmas, sonra sznden dnmesi iin bir zr yokken sznden dnmesidir. Ebu Davud ve Tirmizi Zeyd bin Erkamdan tahric etti Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Bir adam sz verir de, yerine getirmeye de niyet eder, (sz ) yerine getirmezse, onun zerine gnah yoktur. Tirmizi dedi ki: snad kuvvetli deildir.1 smaili ve bakas Selmandan tahric etti, Ali, Ebu Bekir ve mer (r.a.)le karlat, dedi ki: Bana ne olmu sizi ar gryorum? Dediler ki: Mafn hasletlerini zikrettii Peygamber (s.a.v.)den iittiimiz u hadistir: Sz verirse sznden dner, konuursa yalan syler, emanet olununca ihanet eder. Hangimiz bu hasletlerden kurtulur? Ali Peygamber (s.a.v.)in huzuruna girdi ve ona bunu zikretti, bunun zerine buyurdu ki: Ben o ikisine syledim ve (sylediimi) sizin koyduunuz yere koyamadm (sizin anladnz manada sylemedim) fakat mnafk konuursa nefsine yalan sylecei syler (iinden) sz verdii zaman nefsine dneceini emanet olununca nefsine ihanet edeceini syler.2 Ebu Hatimi Raiz Selman ve Zeyd bin Erkam rivayetinden gelen, bu hadis hakknda dedi ki: Hadis muzdaribtir, iki isnadda da bilinen vardr, Darekutni dedi ki hadis muztaribtir, sabit deildir, Allah en iyisini bilir. Bunu Taberani ve smaili Aliden merfu olarak tahric etti: Sz bortur, sz veripte cayana yazklar olsun, bunu kere syledi isnadnda cehalet var.4 S: 345 bni Mesuddan yle dediini rivayet edilir: Sizden biriniz sabisine (ocuuna) sz veripte sonra yerine getirmemezlik yapmasn, dedi ki: Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Sz atiyyedir (ihsandr)1 isnadnda nazar var evvveli ibni Mesuddun kendi sz olarak sahihtir, Hasan mrsellerinde Peygamber (s.a.v.) yle buyurduunu rivayet etti: Sz hibedir2 Ebu Davudun sneninde3 Abdullah bin Amir bin Rabiann klesinden, o da Abdullah bin Amir bin Rabiden yle dediini rivayet etti: Ben ocukken Peygamber (s.a.v.) evimize geldi, ben oynamak iin ktm, annem de di ki: Ey Abdullah gel al sana vereyim, Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Ona ne vermeyi murat ettin? dedi ki: Ona hurma vermeyi murad ettim bunun zerine buyurdu ki: Eer yapmazsan zerine bir yalan yazlr isnadnda bilinmyen var. Zhri Ebu Hreyreden yle dediini zikretti: Kim ocua: Gel, al sana hurma dese sonra da ona bir ey vermezse o yalandr.4 Alimler vadi yerine getirmenin farzl hususunda ihtilaf etti, bazs mutlak olarak farz kld. Buhari sahihinde5 Evann vad ile hkm verdiin zikretti, bu zahir ehlinden bir grubun grdr.
(1) snad zayftr. Ebu Davud ve Tirmizi tahric etti (2635).

(2)Zayftr, Selman Farisiden Taberani Kebirde tahric etti, Heysemi Mecmada (1/108) dedi ki: Senedinde Ebun Numan var, o EbuVakkastan rivayet etti, ikiside bilinmiyor, Tirmizi: Geri kalan adamlar gvenilirdir, dedi (3) lel kitabna bak: 2/274.) (4)Zayftr, Aliden ibnu Asakir tarihinde, Ebu Nuaym Tarihu Esbehanda, Taberani Evsatta bu lafzla, ibnu Asakir tarihinde, Ebu Nuaym Tarihu Esbehanda, Taberani Evsatta bu lafzla, ilk yarsn sadece tahric etti:Sz bortur yani bor gibidir, Taberani Evsat ve Sairde Ali ve ibni Mesuddan, ibni Mesuddan Ebu Davud mrsellerinde, Kudai ihabta bu lafzla tahric etti ve: Hadis hasendir. Hafz Iraki Ali ve ibni Mesud hadisi hakkndada, senedlerinde cehalet vardr, dedi onun rencisi heysemi: Hamza bin Davud var, onu Darekutni zayf grd, dedi. Yine Ali hadisi ilk lafzla senedinde zikredilen Hamza vardr (Feyzul Kadir: 4/377-378, Mecmauz Zevaid: 6/166.) (1) Zayftr Ebu Nuaym Hilyede: 8/259 Kudai Msned ihaba, Ebu eyh Emsalde tahric etti, yine Taberani Evsatta Kubas bin Eyem el-Leysiden tahric etti, Heysemi Mecmada: (4/166): Senedinde Esba bin Abdul Aziz el-Leysi var dedi, Ebu Hatim: Mehuldr, dedi. (3) Hadisin isnad zayftr, Ebu Davud ve Ahmed tahric etti, senedinde Abdullah bin Amirin klesi var, mehuldr. (2)Mrseldir, Ebu Davud mrsellerde, ibnu Ebiddnya Susmada, Haraiti mekarimul ahlakta tahric etti. (4)Zayftr, munkatdr Ahmed Zhri yolundan tahric etti, o Ebu Hureyreden iitmedi. (5) Buhari sahihinde ehadet (43/ kitabnda Babun min emri incazilvad (4/13)te tahric etti ve dedi ki: Ve fiili gzeldir. smail, yani smail Allah zikretti -O doru szlyd, ibnul Eva vad ile hkmetti, bunu Semureden rivayetle zikretti, Misver bin Mahreme dedi ki: Peygamber (s.a.v.)i iittim, ve onun damadn (peygamberin kz Zeynebin ei Ebul Astar) dedi ki: Bana sz verdi ve yerine getirdi, Buhari dedi ki: shak bin brahimi grdm ibnu Evan hadisini delil olarak kullanyordu. bnu Eva Irakta Halid el-Kuseri devrinde Kufede kadyd, smi: Said bin Amr bin Eva el-Hemedani el- Kufidir.

Bunun iin Abdullah bin Amr hadisinde Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduu rivayet edildi:Kim haksz yere bir muahedi (anlamaly) ldrrse, cennetin kokusunu koklayamaz, muhakkak onun kokusu krk yllk mesireden duyulur. Bunu Buhari tahric etti.1 Allah Teala ahidlerini bozmadka mriklerle olan ahde vefa gsterilmesini emretti. Mslmanlarn kendi aralarndaki ahidleri ise daha kuvvetlidir, onu bozmak daha byk gnahtr, ondan daha byde: mama olan ahid ve biatn bozmaktr. Sahihaynde Ebu Hureyre(r.a.) Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: snf vardr ki, kyamet gn Allah onlarla konumaz, onlar temize karmaz, o ve onlar iin ac verici azab vardr. Onlardan unu da zikretti: Yalnzca iin imama biat eden adamdr, eer (imam) isteini verirse ona vefa eder, yoksa vefa etmez.2 Vefa gsterilmesi farz, bozmas haram olan ahde:Mslmanlarn kendi aralarndaki btn akidleri de girer, zerinde rza gsterdikleri al veriler, nikahlar ve vefann lazm olduu dierleri girer, yine yine kulun adad eyi, rabine verdii sz de yerine getirmesi gerekir. Beincisi:Emanete ihanettir. Bir adama bir emanet gvenilirse, ona farz olan onu geri iade etmesidir, Allah Teala buyurdu ki: (Allah emanetleri ehline vermenizi emreder) (Nisa: 4/58) Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Seni emin tutup emanet verene emaneti ver.4 Veda haccnda hutbesinde buyurdu ki: Kimin yannda emanet varsa kendisine emanet verene versin.5 Allah Azze ve celle buyurdu ki:(Ey iman edenler Allaha ve peygambere hainlik etmeyin; (sonra) bile bile kendi emanetlerinize hainlik etmi olursunuz.) (Enfal: 6/27) S: 349Emanete ihanet ihanet nifak hasletlerindendir. bni Mesud hadisinde kendi sznden merfu olarak rivayet edildi ki: Allah yolunda sava emanet dnda btn gnaha kefaret olur, emanet sahibi getirilir ve ona denilir ki: Emanetini geri ver der ki: Bu nerde Ya Rabbi dnya gitti bunun zerine buyurdu ki: Onu Heviyeye (cehennemin isimlerinden) gtrnz, oradata dibine varncaya kadar iner, orada onun olduu (emaneti) gibi bulur, onu tar, boynuna koyar, onunla cehennemde trmanr, ta ki ondan ktn grnce, aya kayar yine der, o ebediyyen pei peine ini k yapar.1 Dedi ki: Emanet namazda, emanet oruta, emanet konumada, bunlarn en iddetlisi vedialardandr. Muhammed bin Kab elKurazinin bu hadistekini yani; Mnafn alameti tr hadisindekini (ieriini)Kurandan istinbat ettii rivayet edilir, ve o dedi ki:Bunun dorulaycs Allahn kitabndaki:(Mnafklar sana geldii zaman) sznden: (Allah muhakkak mnafklarn yalanc olduunu ahitlik eder) (Mnafikun: 63/1) szne kadardr. Allah Teala buyurdu ki: (Onlardan kimi de, eer Allah ltuf ve kereminden verirse, mutlaka sadaka vereceiz) u kavle kadar:(Nihayet Allaha verdikleri szden dndklerinden ve yalan sylediklerinden dolay Allah, kendisiyle karlaacaklar gne kadar onlarn kalbine nifak soktu) (Tevbe: 7/75-77) ve buyurdu ki: (Biz emaneti gklere, yere ve dalara arz ettik) u kavline kadar: (Muhakkak Allah erkek ve kadn mnafklar azablandracaktr) (Ahzab: 33/72-73)4 bni Mesuddan buna benzer sz rivayet edildi sonra unu okudu:(Onlarn kalblerine nifak soktu).5
(1) bni Amrdan Buhari: Kim muahedi ldrrse cennetin kokusunu alamaz... lafzyla, Nesai:Kim zimmet ehlinden birini ldrrse, Ebu Davud ve Nesai Ebu Bekirden: Yersiz yere kim bir muahedi ldrrse Allah ona cehennemi haram klar. Tirmizi Ebu Hureyreden: Kim muahed bir nefsi ldrrse... lafzyla tahric etti (Camiul usul: 3/257). (2)Sahihtir, Buhari, Mslim, Tirmizi(1595) tahric etti. (4)Hadis sahihtir, Ebu Hureyreden Buhari tarihinde, Ebu Davud, Darimi, Darekutni, Tirmizi (1264) veHakim tahric etti, Darekutni, Ziya, Taberani Sairde Enesten, Taberani Ebi mameden, Ebu Davud, Ahmed, Beyhaki sahabeden bir adamdan, Darekutni bey bin Kabtan tahric etti (Camiussair ve Feyzul kadir).

(5)Hadis zayftr, Ahmed Ebu Mrre er-Rakkaiden tahric etti o da amcasndan rivayet etti isnadnda Ali bin Zeyd bin Cdan vardr, Buhari ve Ebu Hatim onun hakknda dedi ki: Onunla delil getirilmez (Mizanul itidal: 3/127-128). (1) bnu Ebi hatim, Abdurrazzak, ibnu Ebi eybe, Abd bin Humeyd, ibnul Mnzir, Beyhaki urabul manda, Ebu Nuaym Hilyede; (4/101) ibni Mesuddan merfu olarak tahric etti (Drrl Mensur: 3/313)Heysemi Mecmada:(5/292-293) dedi ki:Bunu Taberani rivayet etti ve adamlar gvenilirdi. (4) Kurazinin szn Haraiti Mekari mul ahlakta ve Ebu eyh tahric etti (Drrl Mensur: 3/468). (5)Taberani Kebirde ibni Mesuddan, bir nshada da: bni Abbastan tahric etti, Heysemi Mecmada: (1/108) dedi ki: Adamlar sahih rivayet adamlardr.Yine ibni Mesuddan Said bin Mansur, ibnul Mnzir, ibnu Ebi Hatim, Ebu eyh ve ibnu Mirdeveyh tahric etti (Drrl Mensur: 3/468).

in Hasl: Hasann dedii gibi kk nifakn hepsi gizliyle an farkl oluuna dnyor. Yine Hasan dedi ki: Kalble dilin ihtilaf, gizliyle an ihtilaf, girile kn ihtilaf da nifaktandr.1 Seleften bir taife dedi ki: Huu nikaf: Cesedi huulu grp kalbin huusuz olmasdr. Bunun manas merden rivayet edildi. Ondan minber zerine yle dedii rivayet edildi: Sizin zerinize en ok korktuum ey bilgili mnafktr dediler ki: Mnafk nasl bilgili olur? Dedi ki: Hikmetle konuur, cevr ile (zulm) ile amel iler veya dedi ki: Mnker, Huzeyfe mnafktan soruldu bunun zerine dedi ki: Dedi ki: man vasfedipte onunla amel etmeyendir. Buharinin sahihinde2 bni mere denildi ki: Biz sultanmzn huzuruna giriyor ona yanndan ktmz zamankinin zddna konuuyoruz dedi ki: Biz bunu nifak sayyorduk. Msnedde3 Huzeyfeden yle dedei rivayet edildi: Siz baz szler konuuyorsunuz biz onu Rasulullah (s.a.v.) zamannda bir adam bir kelem konuuyordu, onunla mnafk oluyordu, ben onu sizden birinizden gnde veya mecliste on kere iitiyorum. Bilal bin Sad dedi ki: Mnafk marufu syler, mnkeri iler. Bundan dolay sahabe kendi nefisleri zerine nifaktan korkuyordu, mer Huzeyfeye kendi nefsi soruyordu.4 Ebu Reva el Ata Ridye soruldu ki: Nifakta korkan Rasulullahn ashabndan birini grdn m? Dedi ki: Evet Allaha hamd olsun gzel bir nc grdm, evet iddetli, evet iddetliydi.1 Buhari sahihinde2 dedi ki: bnu Ebu Mleyke dedi ki: Peygamber (s.a.v.)in ashabndan otuz kiiyi grdm hepsi kendi nefsi zerinde nifaktan korkuyordu. Hasann yle dedii zikredilir: ondan ancak mmin korkar, ancak mnafk ondan emin olur. Hasandan rivayet edildi, yemin etti ki: Korukusuz mmin gelip gemedi, nifaktan emin olmayarak kalmad, mnafk kesinlikle ancak nifaktan emin olarak geti ve kald. Diyordu ki: Kim nifaktan korkmazsa o mnaftktr.3 Bir adam Ebu Derday namaznda nifakta snrken iitti, selam verince ona da dedi ki: Seni ve nifakn halidir? dedi ki: kere: Allahm beni bala dedi, beladan emin olma, vallahi adam bir saat iinde fitneye urar ve dininden dner dedi. Bunun hakknda seleften ok eser vardr. Sfyan Sevri dedi ki: Bizle mrcie arasnda fark tr, ondan unu zikretti de dedi ki: Biz diyoruz ki: Fakat onlar diyorlar ki: Nifak yoktur Evzai merin nifaktan dolay nefsinden korktuunu syledi, onlara denildi ki: Onlar diyorlar ki: mer Huzeyfeye sorma ihtiyac hissedip kendi nefsinden nifaktan korkmad fakat lmeden nce ona dmekten korktu, dedi ki: Bu bidat ehlinin szdr, merin nefsi zerine o anda nifaktan korktuuna iaret etti, ak olan udur; mer kendi nefsin zerine kk nifaktan korkuyordu, kk nifakta byk nifaka vesiledir, masiyetlerin kfr postas olduu gibi masiyette srar edenin lm annda iman alnacandan korkmas gibi, yine nifak hasletleri zerine srar eden kimsenin iman alnaca ve halis mnafk olacandan korkulaca gibi. mam Ahmede: Nefsi zerine nifaktan korkmayan kimse iin ne dersin? dedi ki: Kim nefsi zerine nifaktan emin oluyormu?
(1) Ebu Bekir bin Ebi eybe Hasandan tahric etti. (2) Buhari sahihinde tahric etti kitabul rakam 39 (9/129). (3) Ahmed msnedinde tahric etti. (4) Ebu Cafer el-Firya bin mnafklarn sfatnda Ebur Reca el-Ataridi tarikiyle tahric etti ( mran bin milhandr) gvenilir. Muhadramdr. (1) Ebu Nuaym Hilyede tahric etti (2/307) Ebu Reva el-Atarididen. (2) Buhari muallak olarak iman kitabnda, yine Tarihil kebir de, Mervezi ibni Ebi Haysem tahric etti. (3) Firyabi kuvvetli bir isnatla Hasan Basriden tahric etti.

Hasan kendisinde ameli nifak vasflar aa kan mnak diye isimlendiriyordu. Benzeri Huzeyfeden de rivayet edildi. abi dedi ki: Kim yalan sylerse mnafktr. Muhammed bin Nad el-Mervezi bu sz hadis ehlinden bir grubtan hikaye etti kitabn bakalarnda imam Ahmed ve bakalarndan kebari ileyenyenler hakknda: Dinden kan kafirdir diye isimlendirilip

isimlendirilmeyecei hakknda ihtilaf geti. Kfr isim nifak isimden daha byktr, herhalde ayet kendisinden sahih ise bunu Ata Hasan zerine sabit oluunu inkar etti. Ameli nifak hasletlerin en bynden: nsann bir amel yapp onunla hayr kastettiini aa vurup onun kt maksadna ulamak iin yapmasdr ve bunun tamamlanp bu hileyle maksadn ulamasdr ve hilesiyle sevinmesi, insanlarnda aa vurduu eyden dolay kendini vmesine sevinmesi, iinde gizledii kt maksadna ulatna sevinmesidir. Bunu Allah mnafklar ve yahudilerden Kuranda hikaye etti. Mnafklardan hikaye etti: ((Mnafklar arasnda) bir de (mminlere) zarar vermek, hakk inkar etmek, mmilerin arasna ayrlk sokmak ve daha nce Allah ve rasulne kar savam olan adam bekletmek iin bir mescid kuranlar ve; (bununla) iyilikten baka bir ey istemedik, diye mutlaka yemin edecek olanlarda vardr. Halbuki Allah onlarn kesinlikle yalanc olduklarna ahidlik eder) (Tevbe: 9/107) Yahudiler hakknda unu indirdi: (Sanma ki ettiklerine sevinen, yapmadklar ile vlmek isteyenler, evet, sanma ki onlar azaptan kurtulacaklardr. Onlar iin elem verici bir azab vardr) Ali mran: 3/188) bu ayet yahudiler hakknda indi, Peygamber (s.a.v.) onlara bir eyden sordu onlar onu gizlediler ve bakasna haber verdiler, ktlar ona kendisine sorduu eyi haber verdiklerini gsterdiler, bununla da vlme beklediler, gizlediklerinden ve sorulduu eyden dolay sevindiler, bunu ibni Abbas syledi, hadisi Sahihaynde tahric edilmidir.3 Yine o ikisinde ebu saidden tahric edildi ki: bu ayet savaa knca Peygamber (s.a.v.) savatan geri kalan mnafklardan bir ksm adamlar hakknda indi, onlar muhalefet olarak oturduklarna sevinirlerdi, Rasulullah (s.a.v.) savatan dnnce ona zr beyan ederlerdi ve yemin ederlerdi, yapmadklar eyle vlmeyi severlerdi.4 bni Mesud hadisinde Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Bizi aldatan bizden deildir, hile ve tuzak atetedir1 Allah mnafklar aldatmakla vasfetti, Ebul Atahiyenin sz ne gzeldir: Dnya ancak din iledir, din ancak gzel ahlaktr Tuzak ve aldatma ancak atetedir, o ikisi nifak ehlinin hastletlerindendir. Sahabe (r.a.)nin yannda gizli olann aa zd oluu nifak olarak kararladrlnca, bazs hatrlatmay dinlerken ki huusu, kalb incelii ve huzurunun dnyaya dnmekle deitirdiinden korktu, ehil evlat ve mallarla uramaya dnmekle, huu kalb incelii ve kalb huzurunun deitiinden korktu, Mslimin sahihinde2 Hanzala el-seydiden rivayet edildi ki: O alarken Ebu Bekir (r.a.) ona urad, Sana ne oldu dedi: Hanzala mnafk oldu dedi ey Ebu Bekir Rasulullah bize cennet ve cehennemi hatrlatrken gzmzle gryor gibi oluyoruz, dnnce elerle ilerle urayoruz ok unutuyoruz, Ebu Bekir dedi ki: Vallahi biz de byleyiz, ikisi Rasulullah (s.a.v.)e vard: Ey Ebu Hanzala neyin var? buyurdu. Dedi ki: Ya Rasulullah Hanzala mnafk oldu, Ebu Bekire zikrettiini ona da zikretti, Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Yanmdaki hal zere olduunuz gibi devam etseydiniz, meclislerinizde ve yollarnzda melekler sizinle tokalard, fakat ey Ebu Hanzala saat saattr (yani her eye zaman ayrlmak gerek dnyalk iinde ahiretlik iin de). Bezzarn msnedinde3 Enesten yle dedii rivayet edildi: Dediler ki: Biz yanndayken bir hal zere oluyoruz, senden ayrldmz zaman bakas zere oluyoruz buyurdu ki: Siz ve Rabbiniz naslsnz?
(3) Sahihtir, Buhari, Mslim Ahmed Tirmizi, Nesai ibni Ceriri Taberi, ibnl Mnzir, ibnu Ebi Hatim, Taberani, Hakim, Beyheki ubelerde ibni Abbastan tahric etti (Drrl Mensur: 2/191). (4) Buhari, Mslim, ibni Cerir Taberi, ibnul Mnzir, ibnu Ebi Hatim Beyheki uabul manda Ebu Saidi Hudriden tahric etti (Drrl Mensur: 2/191). (1) Zayftr, Darekutni Kebirde ve Sairde, Ebu Nuaym Hilyede, Kudai ibni Mesuddan tahric etti (Camius sair) fakat ibni Hibban dorulad, birinci yar sahihtir, Tirmizi Ebu Hureyreden tahric etti. (2) Sahihtir, Mslim Ebur R Bi Hanzel bin Rabi el-seydisiyden tahric etti (Riyasuz salihin S: 80 ve sonras). (3) Sahihtir, Bezzar Ebu yala tahric etti, ancak dedi ki: Siz ve rabbniz nasldr? dediler ki: Allah gizli ve aikarda rabbmzdr eklindedir, yine Ebu Nuaym Hilyede (2/332) tahric etti Haysemi Mecmada dedi ki: (1/24) Ebu Yalann adamlardr sahih rivayet adamlardr. Dediler ki: Allah gizli ve aikarda rabbmzdr, buyurdu ki: Bu sizin iin nifaktan deildir baka bir vecihle Enesten1 yle

dedii rivayet edildi:Rasulullah (s.a.v.)in ashab gitti ve dediler ki: Helak olduk buyurdu ki: Bu nedir? dediler ki: Nifaktr buyurdu ki: Siz Allahtan baka ilah olmadna ve Muhammedin Allahn rasul olduuna ehadet etmiyor musunuz? dediler ki: Evet (ediyoruz) buyurdu ki: Bu nifak deildir daha nce getii gibi Hanzala hadisinin manasn zikretti. KIRK DOKUZUNCU HAD S

Allaha Tevekkl Ve Rzk mer bin Hattab (r.a.)dan Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Eer siz Allaha hakkyla tevekkl etseniz, kular rzklandrd gibi sizi rzklandrr, ku a gider tok gelir imam Ahmed, Tirmizi, ibni Mace, ibni Hibban ve Hakim rivayet etti, Tirmizi dedi ki: Hasen, sahihtir.1 Bu hadisi onlarn hepsi Abdullah bin Hbeyre rivayetinden tahric etti, Temim el Ceyani iitti, mer binHattab (r.a.)n Peygamber (s.a.v.)den hadisini iitti, Ebu Temim ve Abdullah bin Hbeyrenin ikisinede Mslim tahric etti, ikisini bir ok kii gvenilir grd, Ebu Temim Peygamber (s.a.v.)in hayatndayken dodu, mer (r.a.) zamannda Medineye hicret etti, bu hadis ibni merden2 rivayet etti, o da Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti, fakat isnadnda hali bilinmeyen vardr. Ebu Hatim er-Razi dedi ki:3 Bu hadis tevekklde asldr, kendisiyle rzkn celbedildii sebeblerin en byndendir, Allah azze ve celle buyurdu ki: (Kim Allahtan korkarsa onun iin k ihsan eder ve ummad yerden onu rzklandrr, kim Allaha tevekkl ederse, O ona yeter.) (Talak:65/2-3)) Peygamber (s.a.v.) bu ayeti Ebu Zere okudu ve ona buyurdu ki: Eer insanlarn hepsi bunu kullansa onlara yeter.5 ve tevekkl gerekletirirseler din ve dnya maslahatlarna yeter. bni Abbasn: Sen Allahn (dinini) koru ki, Allah da seni korusun6 hadisinin erhi esnasnda bu mana zerine kelam edilmiti.
(1) Zehebi Mizanul itidal de dedi ki: (3/333-334): assan bin Brzinin tercemesi esnasnda: Onu zayf gren birini grmedim, ibni Main gvenilir grd, Hasan bin Sfyann msnedin de Enesten rivayet edilen onun mnker bir hadisini grdm ve hadisini zikretti. (1)Hadis sahihtir, Ahmed, Tirmizi (2345), Nesai, ibni Mace ve Hakim tahric etti ve dorulad, ibni Mbarek, Beavi, Kudai, ibni Ebiddnya tevekklde tahric etti, ibni Hibban dorulad. (Camiul usul: 10/531, Camius sair ve Feyzul kadir). (2) Ebu Nuaym tarihu Esbehanda tahric etti. (3) lel kitabna bak: 2/112. (5)Sahihtir, Ahmed, Hakim tahric etti ve dorulad, ibni Mirdeveyh ve Beyhaki Ebu Zerden tahric etti (Drrl Mensur: 6/355). (6)O gemi on dokuzuncu hadistir.

Selefin bazs dedi ki:Kalbindeki gzel tevekkln bilmesi tevessl olarak sana yeter, kullarndan niceleri vardr ki iini ona havale etti, tasasna o yetti sonra unu okudu: (Kim Allahtan korkarsa ona k ihsan eder ve onu ummad yerden rzklandrr) Tevekkln hakikat: Dnya ve ahiret ilerinin hepsinde faydalar celbetme ve zararlar def etme hususunda Allah azze ve celleye kalbin gveninin sadk oluudur, ilerin hepsini ona havale etmektir, ondan bakasnn vermeyeceine, engel olmayacana zarar ve fayda ondan bakasnn veremeyeceine hakiki iman etmektir. Said bin Cbeyr dedi ki: Allaha tevekkl imann toplaycsdr.1 Vehb bin Mnebbih dedi ki: En uzak hedef tevekkldr. Hasan dedi ki: Kulun rabbine tevekkl Allahn kendisinin gvencesi olduunu bilmesidir. bni Abbas hadisinde Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: nsanlarn en kuvvetlisi olmak kimi sevindirirse Allaha tevekkl etsin.2 Ondan (ibni Abbastan) Peygamber (s.a.v.)in duasnda yle dedii rivayet edildi: Allahm senden sana doru tevekkl istiyorum.3 Diyordu ki: Allahm beni sana tevekl edipte senin kafi geldiin kimseden kl.4 S: 357 Bilki tevekkln gerekletirilmesi g yetirilen Allahn takdir ettii ve snnetinin yaratma noktasnda cereyan ettii sebeblere almaya (yapmaya) zt deildir, nk Allah tevekkl emirle birlikte sebebleri yerine getirmeyi de emretti, azalarla sebeblere komak ona itaattr, kalb ile ona tevekkl ona imandr Allah Teala buyurdu ki: (Ey iman edenler tedbirinizi aln) (Nisa: 4/71) ve buyurdu ki: (Onlara (dmanlara) kar gcnz yettii kadar kuvvet ve cihad iin balanp beslenen atlar hazrlayn) (Enfal: 8/60) ve buyurdu ki: (Namaz klnnca artk yeryzne daln ve Allahn ltfundan isteyin) (Cuma: 62/10) Sehlet Tsteri dedi ki: Kim harekete dil uzatrsa: Yani alma ve kazanmaya dil uzatrsa, muhakkak snnete dil uzatmtr, kim tevekkle dil uzatrsa muhakkak imana dil uzakmtr.4 Tevekkl Peygamber (s.a.v.)in hali, kazanmak onun snnetidir, kim onun halini ilerse snnetini de terketmesin. Sonra kulun yapt ameller ksmdr:Birincisi: Allahn kullarna emrettii itaattr ki, onu cehennemden kurtulu ve cennete giri iin sebeb klmtr. Bu Allaha hakknda teveklle birlikte ve buna yardm taleb etmekle birlikte mutlaka yaplmas gereklidir, nk onun yardm olmadan (insann) gc ve kuvveti yoktur, diledii olur, dilemedii olmaz, kim bunda birey eksik yapsa dnya ve ahirette eran ve takdiren cezay hakeder. Yusuf bin Esbat dedi ki:Deniliyordu ki kendisini ancak ameli kurtaracak adamn ameli gibi amel yap, ancak kendisine takdir edilmi olann nisabet edecei adam gibi de tevekkl et.5 kincisi: Allahn dnyada cereyan ettirdii ve kullarna emrettii adettir, alk annda yemek, susuzluk annda imek, scaktan dolay glgelenmek, souktan dolay snmak gibi. Yine bunun sebeblerine de kulun yapmas farzd, kullanmaya gc yetmekle birlikte kim bunda taksir edip terkinden dolay zarar grse o ifrat etmitir, cezaya mstehaktr, fakat Allah Teala bakasnn g yetiremecei eye baz kullarn kuvvetlendirir, kendisine zel kuvveti gereince amel etse bundan dolay ona bir sknt yoktur.
(1) bnu Ebiddnya, Ebu Nuaym Hilye de: (3/274) tahric etti. (2)Hadis zayftr, ibnu Ebiddnya tahric etti senedinde Abdurrahman bin Zeyd ve babas var ikisi de zayftr, Hakim, Abdullah bin Ahmed Zevaiduz Zhdde, Ebu Nuaym Hilyede (3/218) tahric etti senedinde Hiam bin Ziyad Ebil Mikdad var o metrktr, Lafz: Kim insanlarn en kuvvetlisi olmay severse.

(3) Hadis zayf, mudaldr, ibnu Ebiddnya Tevekklde, Ebu Nuaym Hilyede: (8/224) Evzai tarikiyle yle dediini tahric etti: Peygamber (s.a.v.)in duasndandr: Allahm sevdiin amellere senden tevfik istiyorum, sana doru tevvekl ve sana hsn zan istiyorum. Hseynel-Cufi bununla yalnz kald. (4) Zayftr Enes bin Malikte ibnu Ebiddnya tahric etti, senedinde Halid bin Makduh (veya Mahduc) var ibnu Ebi Hatim hakknda: O birey deildir dedi Nesai: Metrktr dedi (Mizanul itidal: 1/242). (4)EbuNuaym Sehl bin Abdullah et-Tsteride Hilyede tahric etti (10/195)Lafz: Kim tevekkle tanederse imana tanetmitir kim kazanca tanederse snnete tanetmitir. (5)Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 8/239-240.

Bunun iin Peygamber (s.a.v.) orucunda isal yapyordu (sahursuz pepee tutmak) ve bundan ashabn nehyediyordu ve onlara buyuruyorduk: Ben sizin gibi deilim, ben yedilirilyor ve iiriliyorum.1 bir rivayettede: Ben rabimin katnda oluyorum, o beni yediriyor ve iiriyor.2 bir rivayette de: Benim bir yemek yedirenim ve iirenim var.3 Zahir olan bununla murad etti ki:Allah kalbine belli bir zaman yemek ve imeye ihtiya duymayacak ekilde kalbine kutsi fetihle kazandracak ilahi ihsanlar, rabbani marifetler kazandracak gda veriyor ve onu kuvvetlendiriyor. airin dediigibi: Onun szleri vardr hatrlamas iecekten alkoyuyor ve azk almaktan oyalyor senin yzn hakk iin onun nuru var sefer vaktin onunla aydnlanrsn arkasnda develeri arkyla sren vardr. Yrme yorgunluundan ikayet ederse ona hzl yry iade eder o iade annda hayat bulur. Seleften ounun yeme ve imeyi terketme zerine bakalarnda olmayan kuvvet vard ve bununla zarar grmyorlard. bnuz Zbeyr arka arkaya iftarsz sekiz gn oru tutuyordu. Ebul Cevza yedi gn pepee iftarsz sahursuz tutuyordu, sonra koyunun ayak kemiini alyor neredeyse kryordu. brahim et Teymi iki ay sadece tatl erbeti imesi dnda birey yemiyordu. Haccac bin Feraida on gnden fazla yemeden imeden ve uyumadan kalyordu bazs scaa ve soua aldrmyordu Ali (r.a.) kta yaz elbisesi, yazda k elbisesi giyerdi Peygamber (s.a.v.) ondan scak ve souu gidermesi iin Allaha dua etti.4 S: 359 Kimin bu gibi ilere kuvveti varsa ve kuvveti gerei amel eder ve kendisini Allaha itaatten zayflatmazsa kendisine bir gnah yoktur kim nefsini baz farzlar yapamayacak kadar zayf drecek ekilde zora koarsa ona itiraz edilir. Selef Abdurrahman bin Ebi Nuama itiraz ediyordu , o bir mddet yemei terkediyor hatta zayflndan dolay ziyaret ediliyordu. nc ksm: Allahn dnyada ounlukla cari kld adettir ki bazen diledii kullar iin bu adeti deler bu eitlidir: oka adeti delip yarattklarndan ounu o adete muhta etmemesidir ok beldelere ve l sakinlerine nisbeten ila gibi (ehir halk ok ihtiya duyar kullanr l halk fazla kullanmaz). Alimler u konuda ihtilaf etti: Kendisi hasta olan tedavi olmas m, yoksa Allaha tevvekkl gerekletirmi kimse iin tedaviyi terketmesi mi daha efdaldir? Hakknda iki mehur gr var, imam Ahmedin kelamn zahirine gre kendisi kuvvetli tevekkl bulunan kimsenin tevekkl etmesi daha efdaldir, Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu: mmetinden yetmi bini hesapsz cennete girecektir. Sonra buyurdu ki: Onlar kulardan uursuzluk duymayanlar rukye talip etmeyenler (ifa dusa) key yaptrmayanlar (dalama, ar bulunan yeri atele dalamak) ve rablerine tevvekkl edenlerdir.1 Tedaviyi tercih eden dediki: nk bu Peygamber (s.a.v.)in devam ettii haldir ve o en efdal olan yapar, hadis kendisinden dolay irkten korkulan mekruh rukyeler manasna yorumland, delilide peinden dalama ve kularla uursuzlanmay zikretti ikiside mekruhtur. Onlardan birinden genel ierisinde az kimsenin bu adetin dna kmasdr, arkasna dmedii halde rzkn elde eden kimse gibi, Allah kime doru yakn ve tevekkl vermise ve kii de Allahn adetleri deleceini bilmise ve rzk talebi ve benzeri ey iin kendisi nesebelere muhta etmeyeceini bilmise ona da sebebleri terketmek caizdir, buna itiraz edilmez, zerinde konutuumuz mer hadisi buna delildir ve tevekkl az gerekletirmeleriyle ve ak sebeblere kalbleriyle yapmalaryla ve onlara zillet gstermeleriyle birlikte Allahn insanlara verdii delildir, bunun iin sebeblerde nefislerini yoruluyor ok alyorlar.
(1) Sahihtir, bni Amr, Ebu Hureyre ve Aye (r.a.) den Ahmed Buhari, Mslim, Buhari ve Ebu Davud, Ebu Saidi Hudriden tahric etti. (Neyll Evtar: 4/219). (2) Sahihtir. Ebu Hureyden Ahmed, Buhari, Mslim, Enesten Buhari ve Mslim tahric etti (geen kaynak). (3) nce getii gibi Hudriden Buhari ve Ebu Davud tahric etti (geen kaynak). (4) Hadis hasendir Ahmed, ibni Mace, Taberani Evsatta tahric etti, Heysemi Mecmada (9/122). snad gzeldir, dedi. Taberani yine Sveyd bin afleden rivayet etti. (1) Sahihtir, Mslim mran bin Husayn (r.a.)dan tahric etti (Camiul usul: 8/355 ve sonras).

Ve kendilerine de ancak takdir olunan geliyor, eer kalbleriyle Allah tevekkl gerekletirseler, onlara en dk bir sebeble birlikte rzklar gnderecektir kua sadece yuvasndan kp geri dnyle razs gnderdii gibi, gidi gelite bir eit taleb ve almaktr, fakat az bir almaktr. Belki insan rzkndan veya bazsndan iledii gnahtan dolay mahrum edilir -Sevban hadisinde olduu gibi, Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduu rivayet etti: Kul kendisine isabet eden gnah sebebiyle rzktan mahrum edilir.1 Cabir hadisinde Peygamber (s.a.v.)den buyurdu ki: Rzkn ve ecelini tamamlayncaya kadar nefis lmeyecektir, Allahtan saknn ve talebi mcmel yapn (fazla telalanmayn) helali aln, haram terkedin.2

mer dedi ki: Kul ile rzkn arasnda perde (engel) vardr, eer kanaat eder ve nefsi raz olursa Allah ona rzkn verir, hcum eder ve perdeyi yrtarsa rzkndan fazlas olmaz. Selefin bazs dedi ki: Tevekkl et rzklar sana yorgunluksuz ve meakkatsiz gelsin. Salim bin ebil Cad dedi ki: Bana anlatld, sam (sa) diyordu ki: Allah iin alnz, karnlarnz iin almayanz, dnya fazlalndan saknn, nk dnya fazlal Allah katnda pisliktir, ite u gkteki kua bakn gider gelir, kendisiyle beraber rzkndan birey yoktur, ekmez, hasat etmez ve Allah onu rzklandrr. Eer desen: Bizim karnmz kuun karnndan daha byktr, ite u vahi eek ve ineklere bak beraberlerinde rzklarndan bir ey yok, ekmezler, bimezler ve onlar Allah rzklandrr, bunu ibnu Ebiddnya tahric etti. bni Abbasa isnatla yle dediini tahric etti: Bir abid maarada ibadet ediyordu, bir karga her gn kendisine ekmek getiriyordu, onda hereyin tadn buluyordu, abid lene kadar byle oldu. Sad bin Abdulaziz Dimek eyhlerin bazsnda rivayetle dedi ki: lyaz kavmin en kaarak bir dada yirmi gece kald, ve ya krk, kargalar rzk getiriyordu. Sfyan Sevri dedi ki: Vasl el-Ahde u ayeti okudu (Semada da rzknz ve size vadedilen eyler vardr) (Zariyat: 51/22) dedi ki: Ben rzkm semada ben onu yerde aryorum, bunun zerine haraba bir yere girdi gn kald, drdnc gn olunca bir sofra taze hurma grd, onu ondan daha iyi niyetli bir kardei vard kendisiyle beraber girdi, iki sofra oldu, bu ikini arasn lm ayrncaya kadar byle devam etti. Yine bu babtan: Kimin Allah tevekkl ve gveni kuvvetli olur ve ibadet azksz ekilir size hali ve sfat bu olan caiz olur, bu mertebeye ulamayana caiz olmaz, bu hususta brahim (a.s.)in rnei vardr, nk o hacer ve olu smaili ziraata el verisiz bir vadide terketti, yanlarna bir deri torba iinde hurma ve biraz da iecek brakt, onlar terketti, hacer peine dnce ve kendisine: Bizi kime terkediyorsun deyince Allaha dedi, (Hacer): Allaha raz oldum dedi. Bunu Allah emri vahyiyle yapyordu. Bazen Allah baz dostlarnn kalbine hak ile ham atar ve hak olduunu bilir ve ona gvenirler. Mervezi dedi ki: Ebu Abdullaha denildi ki: Hangi ey Allaha kar doru tevekkldr? Dedi ki: Kendisine bir eye icabet edeceini bekledii insanlardan biri kalbinde olmakszn Allaha tevekkl etmektir, byle olursa Allah onu rzklandrr ve tevekkl sahibi olur dedi ki: Ebu Abdullah tevekkl zikrettim hakknda sdk kullanan kimse iin caiz grd. Dedi ki: Ebu Abdullah ecinde oturup oturup, sabrederim ve bunu kimseye bildirmem diye ve alma gc yeten adam hakknda sordum. Dedi ki: Eer kp alsa benim iin daha sevimlidir, eer oturursa kendisine bir ey gnderme (bakalar tarafndan) duman dmesinden korkarm).
(1) Sahihtir, Sevbandan Ahmed, Beavi, ibni Hibban sahihinde tahric etti, hakim de tahric etti, ve dedi ki: snad sahihtir, Hakimin lafz: Kaderi ancak dua evirir, mr ancak takva artar, adam rzktan iledii gnah sebebiyle mahrum olur. Terib: 2/418. (2) Sahihtir, Cabirden ibni Mace, Beyheki ve Hakim tahric etti, ibni Hibban dorulad Camius Sair: 1/121, Feyzul kadir: 3/159. Lafz: Ey insanlar Allahtan korun vetalebi mcmel tutun, nk nefis rzkn tamamlayncaya kadar lmeyecektir, eer yavalasa da, helal olan aln, haram olan terkedin.

Dedim ki: Eer kendine bir ey gnderiyor da almyorsa? bu, gzeldir, dedi. Ubdullaha dedim ki: Mekkede bir adam dedi ki: Rabbim bana yedirinceye kadar yemeyeceim, Ebu Kubeys dana girdi, kendisi hrkaya sarlmt yanna iki adam geldi ona bir gmlek attlar ve elini tuttular, ona gmleini giydirdiler, elinin arasna da bir ey koydular azna demir bir anahtar koyuncaya kadar yemedi, iki azna tepmeye balad bunun zerine Ebu Abdullah gld ve ard. Ebu Abdullah dedim ki: Bir adam alverii terketti, elini altn ve gm dmeyeceine yemin etti, evini terketti ve oraya bireye emretti (yiyecek v.b) yoldan geerken atlm bir ey grr atlan alyordu. ***Mervezi dedi ki: Adama dedim ki: Bu ey zerine Muaviye el Esvedden baka sana deli yoktur, dedi ki: Bilakis veys el-Kani var, plklere uruyor kuma parlarn buluyordu, Ebu Abdullah kedisini dorulad ve dedi ki: Nefsi zerine iddet gsterdi, sonra dedi ki: Bana Bakli ve ona benzeri geldi, onlara dedim ki: Eer alsanz sonra dedi ki: Bana hretten hangi ey gelir ki?. Ahmed bin Hseyin bin Hasan Ahmedden rivayet etti: O Mekkeye azksz kan bir adam hakknda soruldu, dedi ki: Eer gcn yetiryorsa tamam, yoksa azksz ve bineksiz kma kendini tehlikeye atma. Ebu Bekir Hallal dedi ki: Yani eer g yetirirse ve buna gc yeteceini bilirse, dilencilikte yapmaz ve nefside birey almak veya kendisine verileceini gzetleyip kabul etmek gibi bir durum yoksa bu tevekkl zerine doruluktur. Alimler tevekkl zerine dorulua cevap verdi. Dedi ki: Ebu Abdullah haccetti ve haccnda kendisine on drt dirhem yetti. shak bin Raheveyh soruldu ki: Bir adam le azksz girmesi uygun mudur? Dedi ki: Eer adam Abdullah bin Mnir giyse1 le azksz gerek, yoksa girmesi uygun deildir, adam ne zaman zayf olur ve nefsi zerine sabredememekten korkarsa veya dilencilii maruz kalrsa veya phe ve fkeye dmesi korkusu varsa o vakit sebebleri terketmesi caiz deildir, mam Ahmed ve bakas kazanc terden en iddetli itiraz etti. bni Abbastan yle dedii rivayet edildi: Yemen ehli haccediyor ve azk almyorlard ve diyorlard ki: Biz tevekkl sahibiyiz, haccediyorlar ve

Mekkeye gelip insanlara dileniyordu, bunun zerine Allah u ayetiindird: (Azklann, Muhakak azklarn en hayrls takvadr) (Bakara: 2/196)1 Mcahid, krime, Nahai ve seleften bir ou byle dedi, kalbi mahluklara tamamen bakmaktan kesilmi olanlardan bakasna sebebi tamamen terketmesine ruhsat verilmez. Ahmedden rivayet edildi ki: Tevekklden soruldu ve bunun zerine dedi ki: Yaratklardan mit kesmekle onlara bakmay kesmektir, bunu delili soruldu, dedi ki: brahim (s.a.v.) atee atlr ve Cebrail (sa) kendisine grnnce brahime: Senin bir hacetin var m dedi, sana ise hayr dedi.2 Ahmedin kelamna zahiri: Kazanmak her halukarda daha faziletlidir, nk oturup kazanmaya Allaha tevekkl etti diyen birinden soruldu, dedi ki: nsanlarn hepsine Allaha tevekkl lazmdr, fakat nefislerine kaanla dnmeleri de lazmdr. Hala Fadayl bin yada isnadyla Ona yle dedii rivayet etti: Bir adam evinde oturursa ve Allaha gvendiini ve rzknn geleceini zannetse, dedi ki: Allaha gvense hatta kendisine gvendii bilinse ve istediini kendisinden engellemese tamamdr, fakat bunu bunu ancak peygamberler yapmtr, bakalar yapmamt, peygamber kendilerini cretle altrmlardr, Peygamber (s.a.v.) Ebu Bekir ve mer cretle almlar ve Allaha bizi rzklandrncaya kadar oturalm dememilerdir. Allah azze ve celle buyurdu ki: (Yeryznde daln ve Allahn fazlndan isteyin) (Cuma: 62/10) mutlaka maieti talb etmek gerekir.
(1) O rnek veli Hafz, hccut Ebu Abdurrahman el-Mervezidir Buhari, Tirmizi, Nesai bakalar ondan hadis rivayet etti sene 241de vefat (Siyreu Alaminbela: 12/316) (1) bni Abbas haberini Abd bin Humeyd, Buhari, Ebu Davud, Nesai, ibnul Mnzir, ibni Hibban ve Beyheki sneninde tahric etti Drrl Mensur: 1/398. (2) bni Ceriri Taberi tefsirinde (17/33-34) Mutemir bin Sleyman et-Teymiden O da baz ashabndan rivayet etti, bu sahih deildir. Dorusu Buharinin ibni Abbastan tahri ettiidir, O dedi ki: brahim (sa)n atee atldnda en son sz: bnu Amrdan yle dediini tahric etti: brahim (a.s.)n atee atldnda ilk syledii kelime: Allah bize yeter o ne gzel vekildir. bni Ebi eybe Musannefte ve ibnul Mnzir ibnu Amrdan yle dediini tahric etti: brahim (a.s.)n atee atldnda ilk syledii kelime: Allah bize yeter, o ne gzel vekildirdir. (Drrl Mensur: 4/579). Birden bunun zddn hissetiren birey rivayet etti, Ebu Nuaym Hilye1 rivayet etti, Bir tevekklden soruldu bunun zerine

dedi ki: Sakin olmakszn ztrab, ztrabsz sakin olmaktr, soran ona dedi ki: Anlayncaya kadar onu bize akla Bir dedi ki: Sakin olmakszn ztrab, adamn azablarn hareket etmesi ve kalbini Allaha skun bulmasdr, ameli deil. Izdrabsz (hareketsiz) skun, adamndr, her halukarda kim bu ysek makamlara ulamamsa mutlaka sebeb skntlarn ekecektir, zellikle sabretmeye iyali de varsa, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Gnah olarak kiiye, geimini verdii kimseye zayi etmesi (ihmal) etmesi yeter.2 Bir diyordu ki: Eer benim iyalim olsayd, alr ve kazanrdm. Yine sebebleri terketmekle gitmesine raz olmad halde hakkn gitmesine sebeb olan aciz ve tefrit ehlidir, bunun hakknda Peygamber (s.a.v.)in sz yledir: Kuvvetli mmin zayf mminden daha hayrldr ve Allaha daha sevimlidir, hepsinede hayr vardr, sana fayda verene hrs gster, Allahtan yardm iste, aciz olma, eer sana bir ey isabet ederse keke yle yle yapsaydm deme, fakat: Allah takdir etti ve dilediini yapt, nk keke eytann amelini aar bunu mmin manasyla Ebu Hureyreden tahric etti.3 Ebu Davudun snende4 Avf bin malikten rivayet edildi ki: Peygamber (s.a.v.) iki adam arasnda hkm verdi, aleyhine hkm verilen arkasn dnnce dedi ki: Allah bize yeter o ne gzel vekildir, bunun zerine Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Allah acizlik zere oluu knar, fakat akll olmalsn, bir sana galip gelirse Allah bana yeter ve ne gzel vekildir de. Tirmizi5 Eneste tahric etti, dedi ki: Bir adam dedi ki: Ya Rasulullah devemi balaypta m, yoksa bo salpta m tevekkl edeyim? buyurdu ki: Bala ve tevekkl et. Yahya bin Kattann yle dedii zikredildi: Bu benim yanmda mnker hadistir. Bunu Taberani Amr bin meyyede tahric etti, o da Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti.1 Ravi Vadin bin Ata, Mahfuz bin Alkameden, o da ibni Azizden, o Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduu rivayet etti: Tevekkl akldan sonradr, bu mrseldir2 manas: nsan akl ve mbah olan sebeblerde komay alr ve almasndan sonra Allaha tevekkl eder, btn bunlar tevekkln sebepleri yerine getirmeye zt olmadna iarettir, bilakis o ikisini bir arada bulundurmak daha efdal olabilir. Muaviye bin Kurra dedi ki: mer bin Hattab yemen ehlinde bir ksm insanlara karlat ve dedi ki: Siz kimsiniz? dediler ki: Biz tevekkl sahibleriyiz dedi ki: Siz bilakis mekkilsiniz, nk metevekkil sevgisini yere atp Allaha tevekkl edendir.3 Hallal dedi ki: Muhamed bin Mansur bize haber verdi ve dedi ki: Mazini Bir bin Harise tevekkl sordu, o da dedi ki: Tevekkl sahibi Allaha kendisine kafi gelinsin diye tevekkl etmez, eer bu kssa tevekkl sahilin kalbine girse, tevbe ve pimanlkla Allaha snrlar fakat tevekkl sahibi kalbiyle Allahtan kifayet olan girer, Alah kefil olduu hususta tasdik eder.

Bu szn manas Hakiki tevekkl sahibi tevekkl rzk ve baka ey hususunda Allahtan elde etmek iin sebeb klmaz, nk eer bunu yapsa rzk celbetmek ancak hakiki tevekklden: Allahn kulun rzkn ve ona yetecek eye kefil olduunu bilmesi ve kefil olduu hususta onu tasdik etmesidir ve kalbiyle ona gven duymasdr rzk celb etme hususunda tevekkl sebebler izgisinde klmamasdr, rzk takva sahibi fask mmin ve kafir gibi herkese taksim edilmitir, Allah Teala buyurdu ki: (Yeryznde yryen her canlnn rzk, yalnzca Allahn zerinedir) (Hud: 11/6) bu yryenlerden ounu alma hususunda acizliiyle beraber byledir, Allah buyurdu ki: (Nice canl vardr ki rzkn (yannda) tamyor, onlara da size de rzk veren Allahtr) (Ankebut: 29/60)
(1) Nuaym Hilyetl Evliyada (8/351) Bir bin Haris el-Hafiden tahric etti. (2) Sahihtir, Abdullah bin Amrdan Davud ibni Hibban bu lafzla, Mslim ve ibni Hibban u lafzla: Kiiye fnah olarak gemine bakt kimseyi zayi etmesi yeter (Camiul usul: 9/36). (3) Sahihtir, Mslim ebu Hureyreden tahric etti (Camiul usul: 10/521). (4) Hadisinin isnad zayftr, Ebu Davud tahric etti Camiul usul: 10/550). (5) Hadis zayf mnkerdir tirmizi (2519) tahric etti ve de di ki: Bu hadis garibtir, Yahya dedi ki: Benim yanmda bu hadis mnkerdir, senedin de Muri bin Ebi Kurra es-Sdeysi var o zayftr, Amr bin meyye ed-Damri hadisiyle kuvvetleniyor. (1) Sahihtir, Taberani Kebirde bir ok tarikiyle tahric etti, Heysemi Mecmada (10/303) dedi ki: Tariklerin birinin adamlar sahih rivayet adamlardr, Yakub bin Abdullah bin meyye gvenilirdir. Hakim bni Hibban ve Zehebi dorulad. (2) Deylemim Snedl Firdevste Tahric etti. (3) bni Dnya Tevekklde tahric etti.

Kul sa olduka Allah onu rzklandrr ve alma olsun olmasn Allah ona kolaylatrr kim rzk talebi iin Allah tevekkl etse tevekkl kazan ve sebeb klar, kim ona kefilliinde gvenerek tevekkl ederse ona gvendiinden ve vadini tazdik ettiinden dolay tevekkl etmi olur, Msenna el-Enbari1nin szne gzeldir. O imam Ahmedin ashabn sekinlerindendir: Kefalet altna alnmsa tasalanmayn, kefli olan itham etmi olursunuz ve rzk raz olmam olursunuz. Bilki tevekkln neticesi kazaya rzadr, kim ilerini Allaha havale ederse ve kendisine olan takdirine raz olursa tevekkl gerekletirmi olur, bunun iin Hasan Fadayl ve ikisinden bakas tevekkl rzayla tefsir ediyorlard. bni Ebiddnya dedi ki:2 Hikmet sahiblerin birine yle dedii bana ulat: Tevekkl derecedir: Birincisi: ikayeti terketmektir, kincisi: Rza, ncs: Muhabbettir. ikayeti terketmek: Sabr derecedir, rza: Allahn taksim ettiine kalbin skunet bulmasdr, bu birinciden daha yksektir, sevgi: Sevgisi Allahn yapt eye olmasdr. Birincisi zahidler iindir, ikincisi sadklar iin, ncs peygamberler iindir. Allaha tevekl eden eer rzk ve baka hususta Allahn takdirine sabrederse o sabrldr, sonra kendisine takdir edilecek olana raz olursa o razdr, eer onu tamamen bir idaesi olmaz ve kendisine takdir edicek olan rza gsterilse bu seven ariflerin derecesidir, mer bin Abdul Aziz diyordu ki: Ben sabahlarm ve benim iin kaza ve kaderimden baka bir sevin yoktur. S:267 ELL NC HAD S Allah Tealann Zikri Abdullah bin Birden yle dedii rivayet edildi: Peygamber (s.a.v.)e bir adam geldi ve dedi ki: Ya Rasulullah slamn eriatlara bana oald, bize yapacamz toplayc bir kap gster buyurdu ki: Dilin Allahn zikriyle devaml ya olsun bu lafzla bunu mam Ahmed tahric etti.1 Bunu Tirmizi ibni Mace, ibni Hibban sahihinde manasyla tahric etti, Tirmizi, dedi ki: Hasen garibtir, hepsi Amr bin Kays elKindi rivayetinden tahric etti, o da Abdullah bin Birden rivayet etti, bni Hibban sahihinde2 Muaz bin Cebelden yle dediini tahric etti: Rasulullah (s.a.v.)den son ayrlmda ona dedim ki: Amellerin hangisi daha hayrl ve Allaha daha yakndr? buyurdu ki: Lisann Allahn zikriyle ya olduu halde lmendir. Bu kitabta dank olarak zikrin faziletlerinin zikri ok geti, burada ona devam etmek ve oka yapann faziletini zikredeceiz. Allah mminlere kendisine ok zikretmelerin emretti bylece kendini zikredini vd, buyurdu ki: (Ey inananlar! Allah oka zikredin. Ve onu sabah akam tesbih edin) (Ahzab: 33/41-42) ve buyurdu ki:(Allah oka zikredin belki kurtulursunuz) (Enfal: 8/45) ve buyurdu ki: (Allah oka zikreden erkeklere ve zikreden kadnlara varya; ite Allah bunlar iin bir mafiret ve byk mkafat hazrlamtr). (Ahzab:33/35)
(1) Hanbelilerin tabakatna bak: 1/336. (2) Tevekklde, S: 46. (1) Hadis sahihtir Ahmed ve Tirmizi tahric etti (3372) ve: Harise, garibtir, ibni Mace, ibni Ebi eybe, ibni Hibban sahihinde, Ebu Nuaym Hilyede: (5/51) ve Hakim tahric etti ve dedi ki: snad sahihtir Terib ve Terhib: 2/394. (2) bni Hibban sahihinde tahric etti; 918.

Ve buyurdu ki: (Onlar ki Allah ayakta, otururken veya onlarn zereyken zikrederler) (Ali mran: 3/191) Mslimin sahihinde Ebu Hureyreden rivayet edildi: Rasulullah (s.a.v.) Cmdan denilen bir daa urad ve buyurdu ki:

Yrynz, bu Cmdandr, mferridun ileri gitti. Dediler ki: Mferridun kimdir ya Rasulullah? buyurdu ki: Allah oka zikreden erkekler ve kadnlardr. Bunu imam Ahmed tahric etti ve lafz: Mferridun geti dediler ki: Mferridun nedir?Buyurdu ki: Allahn zikrinde akln yitirenlerdir (ihtiyarlayanlardr, nk belli bir yaa gelince akl zayflar) buyurdu ki:Allahn zikrinde bunaklaanlardr, zikir onlarn arlklarn alr ve kyamet gn hafif olarak gelirler.2 Musa bin Ubeyde Ebu Abdullah el Karazdan o da Muaz bin Cebelden yle dediini rivayet etti: Rasulullah (s.a.v.)le beraber Cmdana yakn yrrken uyard ve buyurdu ki: Ey Muaz ileri gidenler nerede? Getiler ve insanlar geride kaldlar dedim buyurdu ki: Ey Muaz ileri gidenler Allahn zikrinden baka nemsemedikleri ey olmayanlardr. Bunu Cafer el-Firyabi tahric etti.3 Bu Siyaktan bu hadiste geenlerin zikir vechi aa kyor, nk bineklileri geince ve bazlar geri kalnca Peygamber (s.a.v.) geenlerin Allahn zikrine devam edenler ve ona nem verenler olduunu uyard, nk el istihtaru bi ey: Onunla megul olma, nem vermek, hatta nerdeyse zikrini terketmemektir, bu mstehterun eklinde rivayet edenlerinkine gredir. Bunu bazs rivayet etti ve: Onlar Allahn zikrinde hata edenlerdir (ok zikirden dolay) ibnu Kuteybe4 Heteri szde yanlmak diye aklad, hadiste S: 369 olduu gibi: Birbirine sven iki kii iki eytandr, birbirine yalan sylerle dk sz ederler1 dedi ki: Bu hadisten murad Allahn zikrinde ve itaatnda kendisine verilen ve bunaklaandr, dedi ki: Bu rivayete gre mferidun ile murad: erisinde bulunduu asrda mr (uzun mr) ile yalnz kalandr. Birinci rivayete gre mferridun Allahn zikri sebebiyle insanlardan ayr kalanlardr, yine dedi ki: htimaldirki , bu daha akt- iki rivayete gre de infirad: Bu amelle yalnz kalmaktr, o da ok zikirdir, yoksa bedeni yalnzlk deildir, ya asrda ya da topluma karmada yalnzlktr, Allah en iyiyi bilir. mer bin AbdulAzizin Arefe gecesi syledii sz de bu manadadr: Bu gn geen devesi geen deildir, ancak geen balanandr. Bu inadla Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduu rivayet edildi: Kim cennet bahelerinde menfaatlenmek isterse, Allahn zikrini oaltsn.2 mam Ahmed, Nesai ve ibni Hibban sahihinde Ebu Saidi Hudriden tahric etti, Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Baki kalacak salih amelleri oaltnz denildi ki: Ey Allahn rasul onlar nedir? buyurdu ki: Tekbir, tekbir, tesbih ve el hamdu lillah, vela havla vela kuvvete illa billahtr.3 Msnedde ve ibni Hibbann sahihinde yine Ebu Saidi Hudri Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Mecnun deyinceye kadar Allahn zikrini oaltn.4 Ebu Nuaym Hilyede5 ibni Abbastan merfu olarak rivayet etti:Mnafklar: Siz gsteri yapyorsunuz deyinceye kadar Allahn zikrini oaltn.
(2) Sahihtir, Ahmed, Mslim, Tirmizi (3590), ibni Hibban, Hakim tahric etti (Camiul usul: 5/242, Terib ve Terhib: 2/399). (3) Musa bin Ubeydeyi Nesai, ibni Main ve bakas zayf grd (Mizanul itidal: 54/213). Yine Taberani Kebirde tahric etti senedinde Musa bin Ubeyde var, Heysemi Mecmada; (10/75) O zayftr, dedi yine Taberani Ebudderdadan, Abdullah bin Muhammed bin Said bin Ebi Meryemin eyhinden tahric etti, onlar zayftr. bnul Esir dedi ki: Hetera birey vestehtera bihi:Ona dalmak ve bakasn konumamak, el mstehterun: Zikirle oyalanan ve ona devam edenlerdir. (4)Bak:Garibulhadis: 1/321 ve sonras. (1) Sahihtir, yad bin Himardan Ahmed, Buhari Edebl Mfredde; (427) Taberani Kebirde ve Bezzar tahric etti, ibni Habban dorulad. (2) Zayftr, Musa bin Ubeyde tahric etti, o zayftr. (3) Derracn Ebul Heysemden rivayetinden rivayetinden dolay isnad zayftr, Said bin Mansur, Ahmed, Nesai, Ebu Yala ibni Cerir, Taberani, ibni Ebi Hatim, ibni Hibban ve Hakim tahric etti ve dorulad, ibni Mirdeveyhte tahric etti (Drrl Mensur: 4/408) ibni Hibban ve Hakimin doruladndan dolay doruluunu tercih ediyorum. (4) Derracn zayflndan dolay isnad zayftr, Ahmed, Ebu Yala, ibni Hibban sahihinde ve Hakim tahric etti ve dedi ki: snad sahihtir (Terib ve Terhib: 2/399) ibni Hibban ve Hakimin dorulay sebebiyle doruluunu tercih ediyorum. (5) Zayftr, Ebu Nuaym Hilyede, Taberani Kebirde, ibnul Mbarek Zhdde tahric etti, Heysemi Mecmada (10/76) dedi ki: Senedinde Hasan bin Ebi Cafer var, o zayftr. Beyhaki Ebul Cevzadan mrsel olarak rivayet etti (Terib ve Terhib: 2/399.)

mam Ahmed ve Tirmizi Ebu Saidden tahric etti, Peygamber (s.a.v.)e soruldu ki: Kyamet gn kullarn hangisi derece bakmndan daha faziletlidir? buyurdu ki: Allah ok zikredenlerdir denildi ki: Ey Allahn rasul, Allah yolunda savaandanda m? Buyurdu ki: Eer klcyla kafirlere ve mriklere vursa ve klc krlsa ve kana boyansada Allah zikredenle ondan derece bakmndan daha faziletli olur.1

mam Ahmed2 Sehl bin Muazda (o da babas Muaz bin Enesten),o da Peygamber (s.a.v.)den rivayet etti ki: Bir adam ona sordu ve dedi ki: Cihadn hangisi ecir bakmndan daha byktr? buyurdu ki: Allah ok zikredenlerdir sonra dedi ki: Orulularn hangisi daha byktr? buyurdu ki: Allah oka zikredenleridir sonra bize namaz, oru, hac ve sadakay zikretti, btn hepsinde Rasulullah (s.a.v.); en ok Allah zikredenleridir buyuruyordu, Ebu Bekir dedi ki: Ey Ebu Hafs, zikredenler hayrn hepsini gtrd bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Evet. bnul Mbarek ve ibnu Ebiddnya mrsel vecihlerle manasyla tahric etti3 Mslimin sahihinde4 Aye (r.a.) dedi ki: Rasulullah (s.a.v.) btn zamanlarnda Allah zikrediyordu. Ebudderda dedi ki:Dilleri Allahn zikrinden dolay slak olmaya devam edenlerden biri cennete glerek girer, (ona denildi ki: Bir adam yz canl (kle) azad etti, dedi ki:Bir adamn malndan yz canl (azad) oktu, bundan daha efdali gece ve gndz gereiyle amel edilen imandr ve sizden birinizin dilinin Allahn zikrinden dolay slak devam etmesidir.6 S: 371 Muaz dedi ki: Sabahtan akam kadar Allah zikretmem bana sabahtan akama kadar atlarn gzelini Allah yolunda tamamdan daha sevimlidir.1 bni Mesud (Allahtan hakkyla korkun) (Ali mran: 3/102) ayeti hakknda dedi ki: taat edilmesi asi olunmamas, zikredilmesi, unutulmamas, kredilmesi, kfredilmemesidir, bunu Hakim tahric etti -merfu olarak, ve dorulad, mehur olan mevkufluudur.3 Hakim ref etmedi ancak Abdullaha vakfetti (mevkuflatrd). Buhari ve Mslimin art zere dorulad. Zeyd bin Eslem dedi ki:Musa (a.s.) dedi ki: Ya rabbi bana ok nimet verdin, bana sana ok kretmemin yolunu gster buyurdu ki: Beni ok zikret, beni ok zikredersen bana kretmi olursun, beni unutursan bana kfran etmi olursun. Hasan dedi ki:Allaha kullarnn en sevimlisi, onu en ok zikredenleri ve kalb olarakta en takval olanlardr. Ahmed bin Ebul Havari dedi ki: Bana Ebul Meharik anlatt dedi ki: Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: sra gecesinde arn nuru iinde kaybolmu bir adama rastladm dedim ki: Bu kimdir, melek midir? Hayr denildi, Peygamber mi? Hayr denildi. Kim o dedim dedi ki: Allahn zikrinden dolay dili slak olan ve kalbi mescidlere bal olan adamdr, ve kesinlikle ana babasna svmemitir.4 bni Mesud dedi ki: Musa (a.s.) dedi ki: Rabbim kullarn hangisi sana daha sevimlidir. Buyurdu ki: Beni ok zikredenleridir. Kab dedi ki: Kim Allahn zikrini oaltrsa nifaktan kurtulur. Bunu Memmil Hammad bin Selemeden, o da Sheyl bin Ebi Salihten, o da Ebu Hureyreden merfu olarak rivayet etti5 Taberani bu isnatla merfu olarak tahric etti: Kim Allahn zikrini ok yapmazsa imandan beri olur.6
(1) snad zayftr, Ahmed, Beavi, Tirmizi (3373) tahric etti ve dedi ki: Ya Rasulullah insanlarn hangisi derece bakmndan daha byktr denildi buyurdu ki; Allah zikredenlerdir (Terib ve Terhib: 2/392). (2) snad zayftr, Ahmed, Taberani Kebirde Muaz (r.a.)dan tahric etti senedinde Zeban bin Faid ve ibni Lehia var zayftrlar (Terib ve Terhib: 2/400, Mecmauz zevaid: 10/74). (3) bnul Mbarek Zhdde Ebu Said el-Makburiden mrsel olarak tahric etti, yine ibnu Ebiddnyada tahric etti. (4)Sahihtir, Mslim, Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi (3381) bni Mace tahric etti ibni Hibban ve ibni Huzeyme dorulad Camiul usul: 5/243. (5)Eser sahihtir, Ebudderdadan Ahmed Zhdde, ibni Ebi eybe, ibnul Mbarek, Ebu Naym Hilyede tahric etti: 1/219. (6) Eser sahihtir, Ebudderdadan Ahmed Zhdde Ebu Nuaym Hilyede tahric etti (1/219) Lafz: Sad bin Mnebbihin babas yz kle azad etti. (1) Eser sahihtir, Muaz bin Cebelden ibnu Ebi eybe ve Ebu Nuaym Hilyede tahric etti. (1/235). (3) bnu Mesuda mevku bir eserdir tahrici Hakimdedir. (4)Mrseldir, Ebul Mehariktan ibnu Ebiddnya mrsel olarak tahric etti (Terib ve Terhib: 2/395). (5)Zayftr, Hafz Mnziri hakknda Terib ve Terhibte dedi ki: (2/401) hadis garibtir, Taberani, Evsat ve Sairde tahric etti, lafz:Kim Allahn zikrini oaltmazsa imandan beri olur. (6) Daha nce getii gibi hadis zayftr Taberani Evsat ve Sairde tahric etti.

Bu manaya Allah Tealann mnafklar Allah az zikreder olarak vasflandrmas ahiddi, kim Allah ok zikrederse onlarn sfatlarndan ayrlr, bunun iin Mnafikun suresi Allahn zikrini emirle bitirildi, mmini bundan mal ve ocuun oyalamamas emredildi, nk kimi bir eyin zikri Allahn zikrinden oyalarsa o zarar edenlerdendir.

Rabi bin Enes baz ashabnda rivayetle dedi ki: Allahn sevgisinin alameti zikrini ok yapmaktr, nk sen bir eyi seversen zikrini oaltrsn. Fetih El Musili dedi ki: Allah seven gz ap kapayncaya kadar bile Allahn zikrinden gafil olma. Zn Nun dedi ki: Kimin kalbi ve dili zikirle megul olursa Allah onun kalbine kendisine itiyak atar. brahim bin Cneyd dedi ki: Deniliyordu ki:Allah seven kiinin alametlerinden kalb ve dil ile zikre devamdr, kii Allahn zikrine nem verirse bu onun sevgisini ifade eder. Selefin bazs mnacatnda diyordu ki: Kahramanlar kahramanlklarndan usansa da seni sevenler sana mnacat ve senin zikrinden usanmaz. Ebu Cafer el-Muhavveli dedi ki:Allahn velisi Allah seven ve kalbi rabbinin zikrinden bo kalmayandr, onun hizmetinden usanmayandr. Aye (r.a.)nin szn zikrettik: Peygamber (s.a.v.) her zamannda Allah zikrediyordu.1 Manas, ayakta, yrrken, otururken, yatarken ister abdestli, ister abdestsiz olarak. Msir dedi ki:Deniz hayvanlar deniz de sakin duruyordu da, Yusuf (a.s.) hapiste Allahn zikrinden durmuyordu. Ebu Hureyrenin bir ipi vard onda bin dm vard onunla tesbih ekinceye kadar uyumazd.2 Halid bin Madan her gn krk bin tesbih ekiyordu, kuran okuyuu hari, lnce ykanmak iin sedire konuldu, parman tesbih eker gibi oynatyordu.3 S: 373 Umeyr bin Hanie denildi ki: Senin lisannn gevediini grmyoruz her gn ka tesbih yapyorsun? dedi ki:Parmaklarmn hata etmesi hari, yzbin.1 Yani o bunu parmaklaryla sayyordu. Abdul Aziz bin Ebi Ruvvad dedi ki:Mekke de bizim yanmzda gnde oniki bin tesbih eken bir kadn vard ve ld, kabre ulanca adamlarn ellerinden gasbedildi Hasan Basri oka derdi ki: -Eer konumuyor ve bir uras yoksa- Sbhanellahil azim, bu Mekke fakihlerinin bazsna zikredildi de: Arkadanz fakihtir, bunu yedi kere syleyene cennete bir ev bina edilir. bni Sirinin genellikle sz: Sbhanellahil azim, sbhanellahi ve bihamdihi idi. Muire bin Hakim es Sanani gzler uyuyunca denize iner deniz hayvanlaryla birlikte Allah zikrederdi.2 Baz kimseler brahim bin Edhemin yannda uyudu ve dedi ki: Ben gece de her uyanmda onu Allah zikrediyor buldum, bunun zerine gamlandn, sonra u nefsimi u ayetle taziye ettim (teseli):(Bu Allahn fazldr, onu dilediine verir) (Maide: 5/54) Sevdiinin ismini seven kimsenin o isim kalbinden kaybolmaz. zikrini unutmakla sorumlu tutulsa gc yetmez, zikrini terketmeye sorumlu tutulsa sabredemez: Seven sevgilinin zikrinin nasl unutur ismi gnlnde yazlmtr. Bilal, mrikler kendisine scakta her azab ettiinde tevhid zere:Ehad, ehad diyordu, O na:Lat ve Uzza dediklerinde: Bunu gzel syleyemiyorum derdi4 Kalbten sizin unutulmanz isteniyor tabiatlar nakledene reddediyor. Marifet her kuvvetleniinde zikir zikredenin dilindemeakkatsiz akar, hatta bazsnn uykusundayken dilinde Allah Allah oluyor, bunun iin cennet ehline tesbih ilham olunur, kendilerine nefes ilham olunduu gibi, dnya ehlinesouksu gibi onlarada La ilahe lallah olur. Sevri yle iir syledi: Hayr ben seni unutuyor deilim zikrini oaltyorum fakat dilim bununla akyor.
(1) Tahrici yaknda geti. (2)Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: (1/383). (3)Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 5/210. (1)Ebu Nuaym Hilyede tahric etti: 5/157. (2)Benzerini Ebu Nuaym Hilyede zikrettiYemen ehlinin efendisi Hakem bin seydde: 10/141. (4) bni Sad Bilalin tercemesin de tabakatnda tahric etti.

bni merden yle dedii rivayet edildi:Ehli kitab bana gvercinin yuvasn sevdii gibi bu mmetin zikri sevdiini haber verdi, onlar develerin susuzluk gnnde suya hz gstermelerinden Allahn zikrine hz gstermeleri daha hzldr. Sevenlerin kalbleri ancak onun zikriyle huzur bulur, mtaklarn ruhlar ancak onu grmekle skunet bulur. Znnun dedi ki: Dnya ancak onun zikriyle, ahiret ancak onun affyla, cennet ancak onu grmekle gzel olur.1 steklilerin nefisleri ebediyyen diyarnza zlem duyuyor. Yine kalbler sizin zikrinizle korkudan sonra huzurlanyor. Ey efendilerim hayatnzla cmertlein, kavumayla ihsan edin. Size mecnun diyecekleri zamana kadar Allah zikredin.2 Hadisi gemiti, bazs yle dedi: ok vesveselidir denilinceye kadar seni ok zikrettim. Ebu Mslim el-Havlani ok zikrederdi, baz insanlar onu grd ve haline itiraz etti, ashabna dedi ki:Arkadanz mecnun mudur?. Bunu Ebu Mslim iitti ve dedi ki:Hayr ey kardeim, fakat bu mecnunun (deliliin) ilacdr. Sevginin hrmetine benim iin size bedel yoktur benim iin efendilerim sizden baka maksat yoktur. Arkadalk ettiim kavme ark kotum olanlarn dnda kalbim sizinledir, onlar raz oldu. Sizinle konumamdan dolay, bu hastadr dediler, dedim ki:Bu hastalk bende devam eder durur. Deliler zikirden oyalayan her uratan ayr kalrlar, onlar iinsevdikleriyle yalnz kalmaktan daha sevimli birey yoktur. sa (a.s.) dedi ki: Ey havariler topluluu Allahla oka konuunuz, insanlarla az konuunuz dediler ki: Allahla nasl konuuruz? dedi ki: Onun yalvaryla, ona dua ile babaa kalnz.

S: 377 Selefin bazs her gn bin rekat namaz klyordu, hatta iki ayayla kalkamaz oldu, bin rekat oturarak klyordu, ikindiyi klnca diz st ker kbleye ynelir ve derdi ki: Yaratklar ardm senden bakasyla nasl dost olur, bilakis yaratklara atm senden bakasnn zikriyle nasl kalbleri nurlanr. Bazs seninin tamamn oru tutuyor, iftar vakti olunca diyordu ki:Nefsimden yemekten dolay zikirden kmasndan korkuyorum. Muhammed bin Nadra yalnzlktan vahet duymuyor musun? Nasl vahet duyaym o buyuruyor ki: Ben beni zikredenin meclis arkadaym.2 Sevgilinin ismini kullardan gizledim gnlmdeki ocuklua tekrarladm. Bo kalm beldeye arzum, belki sevdiimin ismini arrm. Sevenin hali ve marifeti kuvvetlenince onu dil ve kalb ile zikirden hibir ey oyalamaz, o cismiyle arkalardadr kalbi yksek yerdedir, Ali (r.a.)nin onlarn vasfn zikrederken dedii gibi:Cesedleriyle dnyaya arkadalk ederler, kalbelri yce makama baldr, bu manada denidi ki: Cismim benimleri fakat ruhum yannzdadr cisim gurbette ruh vatandadr. Bakas dedi ki: Seni gnlde benimle konuan kldm benimle oturmay isteyenlerlede cismimi brakyorum cismim oturanla nsiyet kurar kalbimin sevgilisi de gnlde enisimdir. Bu Allah Tealann buyurduu gibi peygamberler ve sddklarn halidir: (Ey iman edenler! Herhangi bir topluluk ile karlatnz zaman sebat edin ve Allah ok ann) (Enfal: 8/45)
(1)Ebu Nuaym Hilye tahric etti (9/372). (2) Tahrici yaknda geti, Ebu Saidi Hudriden tahric edildi. (1) bnul Cevzinin Sfetus Safvesi: 3/159 ve sonras. Ben beni zikredenin meclis arkadym haberini Deylemi Ayeden senedsiz tahric etti, Beyhaki bunu bey binKabtan o da Musa (a.s.)dan zikretti (Mekasdul hasene S: 95. Tirmizi Merfuan1 Allah buyuruyor ki:Benim tamulum: rnekliine kavuarak beni zikredendir ve buyurdu ki:(Hac

ibadetlerinizi bitirdiiniz zaman babalarnz andnz gibi hatta ondan daha kuvvetli ekilde Allah ann) (Bakara: 2/200) ve buyurdu ki:(Ayakta, oturarak ve yanlarnz zerineyken Allah zikredin). (Nisa: 4/103) Korku annda namaz kastediyor, bunun iin buyurdu ki: (Huzura kavuuncada namaz dosdoru kln) (Nisa: 4/103) ve cuma namaznn zikri esnasnda buyurdu ki:(Namaz klnnca artk yeryzne daln ve Allahn lfundan isteyin. Allah ok zikredin; umulur ki kurtulua erersiniz) (Cuma: 62/10) fazlndan istemeyi ve ok zikrini bir arada toplamay emretti. Bunun iin varid oldu ki:Gaflet yerlerinde ve arlarda zikir faziletlidir, Msnedde ve Tirmizi ve ibni Macede ibni merden merfu olarak rivayet edildi ki: erisinde barlan ve sat yaplan bir arya kim girerse ve:Lailahe illallahu vahdehula erike lehu, lehul mlk velehl hamdu, yuhyi ve ymit ve hve hayyn la yemt biyedihil hayr ve hve ala klli eyin kadir derse, Allah ona milyon iyilik yazar, milyon ktlk siler, onun derecesini bir milyon ykseltir.6 Baka bir hadiste: Gafiller iinde Allah zikreden (savatan) kaanlar iinde savaan gibidir, gafiller iinde Allah zikreden kuru aalarn ortasnda yeil aa gibidir.7 Ebu Ubeyde bin Abdullah bin Mesud dedi ki:arda da olsa adamn kalbi Allah zikrediyorsa o namazdadr, S: 379 eer dilini de oynatrsa daha faziletlidir.1 Seleften bazs gaflet ehli arasnda Allah zikretmek iin arya gidiyordu. ki adam arda karlat, biri arkadana dedi ki: Gel insanlarn gaflet annda Allah zikredelim, bir yerde yalnz kaldlar ve Allah zikrettiler sonra ayrldlar, sonra o ikisinden biri ld, biri onunla ryasnda karlat ve ona dedi ki: Seninle arda karlatmz gnn akam Allahn bizi baladn hisettin mi?. FASIL Gndz ve gecede zikir Vazifelerine Dairdir: Malumdur ki Allah vakitlerinde gece ve gndzde be vakit namazla Allah mslmanlara kendisini zikretmelerini emretmitir, yine bu farzlarla birlikte nafile olarak kendilerine kendisini zikretmelerini meru klmtr, nafile:Ziya dedir bu be vakit namaz zerine ziyade olmu olur, o da iki eittir: Birincisi: O namaz cinsindendir, onlara be vakit namazla birlikte ncesinde ve sonrasnda veya ncesindeveya sonrasnda snnet olarak meru klmtr, bunlar farzn zerine ziyade olmu oluyor, eer farz da bir noksanlk varsa noksanl bu nafilelerle telafi eder, yoksa nafileler farzlar zerine ziyadedir. Namaz vakitleri arasnda, arada baka bir farzn bulunmad en uzun boluk yatsyla sabah namaz arasdr ve sabah namazyla le namaz arasdr, bunlardan her biriarasnda nafile meru kld, ta ki zikirden gaflet vakti uzamasn, yats namazyla sabah namaz arasnda vitir ve gece (teheccd) namazn meru kld, sabahla le namaz arasnda duha namazn meru kld. Bu namazlarn bazs bazsndan daha kuvvetlidir, en kuvvetlisi vitirdir, bunun iin alimler vaciblii hakknda ihtilaf etti. Bundan sonra gece namaz kuvvetlidir. Yine u iki arasnda nafile namaz olmayan namazdan sonra zikir mstehab klnd sabah ve ikindinin arkasnda. Sabah namazndan sonra zikir mstehab klnd sabah ve ikindinin arkasnda. Sabah namazndan sonra gne douncaya kadar zikir ikindiden sonra gne batncaya kadar zikir mstehabtr.

(1) Buhari dedi ki: snad sahih deildir, Tirmizi (37575) Manas, rivayetin arkasnda olduu gibi savata da Allah zikreder Camiul usul: 5/242. (6) Sahihtir, Ahmed, Tirmizi (3424), ibni Mace, Darimi, Beavi, Taberani Duada tahric etti, Hakim ve Zehebi dorulad. (7) Zayftr ibni merden ibni Adiy Kamilde, Ebu Nuaym Hilyede (6/181) senedinde mran el-Kasir var, Mnkerul hadistir-Buharinin dedii gibi- Ahmed Zhdde ibni Mesuddan. (1)Ebu Nuaym Hilyede tahric etti:(4/204).

Bu iki vakit, yani sabah ve ikindi vakti zikir iin gndzn en faziletli vakitleridir, bunun iin Allah kuranda birok yerde bu vakitlerde zikrini emretti, u ayet gibi: (Sabah ve akam onu tesbih ediniz) (Ahzab:33/42) ve: (Sabah ve akam rabbinin ismini zikret) ( nsan: 76/25) ve: (Akam ve sabah tesbih et) (Ali mran: 3/41) ve: (Onlara: Sabah akam tesbihte bulunun diye iaret verdi) (Meryem: 19/11) ve: (Akama ulatnzda (akam ve yats vaktinde) sabaha kavutuunda Allah tesbih edin) (Rum: 30/17) ve: (Akam sabah hamd ile rabbini tesbih et) (afir (mmin): 40/55) ve: (Kendi kendine, yalvararak ve rpererek, yksek olmayan bir sesle sabah akam rabbini an ve gafillerden olma) (Araf:7/205) ve: (Gne domadan ve batmadan nce hamd ile rabbini tesbih et) (TAha: 20/130) ve: (Rabbini hamd ile gne domadan ve batmadan nce tesbih et.) (Kaf:50/39). Zikir yaplan en faziletli vakit sabah namaz ve ikindi namaz vaktidir, o ikisi namazlarn en efdalidir. Her ikisi hakknda da:Orta namaz olduu rivayeteti geti. O ikisi berdan (iki souk vakit)tir ki; kim o ikisini muhafaza ederse cennete girer, o ikisini zikir vakti olarak gece takib eder. Bunun iin bu iki vakitten sonra Kuranda gece tesbihi ve namaz zikredilir, mutlak zikre tesbih, tekbir ve tehlil girdii gibi namaz, Kuran okumak, onu renmek ve retmekte girer. Ashabmzdan bazs sabah ve ikindiden sonra Kuran okumay tesbih ve benzeri eye tercih etti. Evzai bunun hakknda soruldu ve dedi ki:Onlarn yolu zikirdi, Kuran okursa o da gzeldir, S: 381 bunun zahiri bu vakitte zikir tilavetten daha efdaldir, yine shak farz namazlarn arkasnda yz kere yaplan tesbihatn tilavetten daha faziletli olduunu syledi. Peygamber (s.a.v.)den gelen zikirler ve dualar gerekten oktur. Yine akamla yats arasn namaz ve zikirle geirmek mstehabtr. Daha nce Enes hadisi gemiti: u ayet bunun hakknda indi: (Vcutlar yataklarndan uzak kalr) (Ahzab: 33/42) yatsnn gecenin te birine tehir etmek mstehabtr, buna sahih hadisler iaret etmitir, bu imam Ahmed ve bakasnn mezheb grdr. Bu namazn en faziletli vakti sonudur, gecenin ilk te birinde bu namaz cemaatla klmak iin namaz veya zikir, veya mescidde namaz beklemekle megul olunur, sonra yatsy ve arkasndan gelen snneti klnca veya uykudan nce vitiri klnca, uyku iin ayana giydii zaman taharet zere (abdestli) uyumas mstehabtr, yzn tamamlaycs olarak tesbih, hamd ve tekbir getirir, Peygamber (s.a.v.) bunu Fatma ve Aliye uyumak istedikleri zaman yapmalarn retmiti2 sonra Peygamber (s.a.v.)den varid olan zikir ve virdleri gc yettiince yapar, bu kuran okumak ve Allah zikretmek gibi eitlidir, sonra bu hal zere uyur, gece uyannca ve yata zerinde dndke Allah zikreder. Buharinin sahihinde3 Ubade Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etti: Kimin gece uykusu kaar, saa sola dner ve:La ilahe illallahu vahdehu la erike lehu, lehul mlk ve lehl hamdu ve hve ala klli eyin kadir,sbhanellahi velhamdilillah vallahu ekber, vela havle vela kuvvete illa billah der, sonra: Rabbim beni bala veya buyurdu ki:Sonra dua ederse ona icabet edilir, eer azmeder abdest alr ve namaz klarsa namaz kabul olur Tirmizi4de Ebu mameden rivayet edildi, o da Peygamber (s.a.v.)den yle buyurduunu rivayet etti:Kim yatana abdestli ve Allah zikrederek girer, ta uyuklama gelinceye kadar bu hal devam ederse, gecenin her saatinde Allahdan dnya ve ahiret hayrndan istese Allah mutlaka ona verir.
(2) Tirmizide Kitabuz Zikre bak. (3405) Camiul usul: 5/237-244) Terib ve Terhib: 2/420-438). (3) Sahihtir, Ubade bin Samitten Buhari, Ebu Davud, Tirmizi (3411), Nesai gece ve gndzn ameli kitabnda tahric etti, ibni Hibban dorulad Camiul usul: 5/70. (4)Destekleyicileriyle birlikte hadis hasendir, Tirmizi (3525), Taberani Kebirde tahric etti, senedinde ehr bin Haveb var, zayftr. Camiul usul: 5/243. Ebu Davud manasn Muazdan tahric etti.1 Nesai2 Amr bin Abseden tahric etti. mam Ahmed de Amr bin Abseden tahric

etti:Uyannca ilk yle dedii u olursa: Seni tesbih ederim, senden baka ilah yoktur, beni bala, hatalarndan syrlr, aynen ylann derisinden syrld gibi ve sabittir ki, Peygamber (s.a.v.) uykusundan uyannca diyordu ki:ldkten sonra beni dirilten Allaha hamd olsun, dn onadr.4 Kii sonra kalkar abdest alr, teheccd klar ve bununla Peygamber (s.a.v.)den varid olmu btn eyleri yerine getirir, teheccdn seherde istifarla sona erdirir, Allah seherlerde istifar edenleri vd, fecir dounca (sabah namaz vakti girince) sabah namazn klar ve sabah namazndan sonra daha nce zikir getii gibi gne douncaya kadar mesur (eserlerde gelen) zikirle megul olur, kimin hali zikrettiimiz hal zere olursa dili Allahn zikrinden dolay slak olur, uyankken uyuyuncaya kadar zikri kendine arkada eder, sonra uyannca onunla (zikirle) balar, ite bu sadk muhabbetin delillerindendir, bazsnn dedii gibi: Her yatta hereyin sonu sensin kalktm zamanda ilk ey sesin.

nsann gece ve gndz vakitlerinde dini, bedeni ve dnyas iin yapt hereyde Allahn ismini sylemesi meru olur, ona yeme, ime, giyinme, ailesiyle cimasnda, evinde giriinde, snda, tuvalete giriinde, ondan knda, bineine biniinde Allahn ismini zikretmesi ve hamdetmesi meru olur ve kestii kurbana da besmele eker. Aksrd zaman Allaha hamdetmesi, din ve dnya hususunda bela ehlini grnce, kardelerle karlanca, S: 383 birbirine halini sorunca, insann sevdii nimetler yenilenince, holanmad azab tr eyler uzaklanca Allaha hamdetmesi merudur. Bundan daha mkemmelide boluk, darlk, sknt genilik ve herhalde Allaha hamdetmedir. arya girerken, gece horoz sesi duyunca, gk grlts duyunca, yamur inii annda, rzgarn kuvvetli ettii zaman, hilalleri grnce, meyvelerin ilk kn grnce Allaha dua etmesi merudur. Yine sknt geldii, dnyevi musibetler ortaya kt zaman, yolculua karken seferden dnte eve inerken ve seferden dn annda Allahn zikri ve dua etmek merudur. Kzgnlk annda, uykuda houna gitmeyen birrya grdnde gece kpek ve eek duyduunda Allaha snmas merudur. Hakknda hayrn ortaya kmad eye azmetme annda istihare (hayrlsn isteme) merudur ve knden, bynden btn gnahlardan Allaha tevbe istifar etmek gerekir, Allah teala buyurdu ki: (Yine onlar ki, bir ktlk yaptklarnda, ya da kendilerine zulmettiklerinde Allah hatrlayp gnahlarndan dolay hemen tevbe istifar ederler) (Ali mran: 3/135) Kim bu hali muhafaza ederse btn hallerinde Allahn zikrinden dolay dili slak olur. FASIL Kitabnda bana Peygamber (s.a.v.)in toplayc (geni kapsaml) kelimelerle gnderildiini zikrettik geni kapsaml kelimeleri seviyordu, bunu bakas iin zikirde de tercih ediyordu. Mslimin sahihinde2 ibni Abbastan o da Cveyriye bintil Haristen rivayet etti: Peygamber (s.a.v.) sabah namazn klnca onun yanndan (Cveyriyenin) kt o da kendi mescidindeydi, sonra duha namazn kldktan sonra dnd ve oturuyordu, bunun zerine: Sen hala seni braktm hal zere misin? buyurdu; Evet dedi Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Senden sonra ben kere drt kelime syledim, eer senin gn boyunca sylediinle tartlsa onlardan ar gelir: Yaratklar adadince, zatnn rzas adedince, arnn arlnca, kelimelerinin mrekkebi adedince sbhanellahive bihamdihi bunu Nesai tahric etti3 ve lafz:Yarattklar adedince, zatnan rzas adedince, arnn arlnca, kelimelerinin mrekkebince sbhanellah velhamulillah vela ilahe illallahu vallahu ekber.
(1) Ebu Davud, ibni Mace, Nesai Amelul yevmi vellede tahric etti senedinde ehr bin Haveb var. (2) Nesai daha nce getii gibi Amell yevmi veleylede tahric etti. (3)Ahmed msnedinde, Haraiti mekarimul ahlakta tahric etti. (4) Sahihtir, Buhari, Tirmizi, Ebu Davud, Huzeyfe binYemandan, Buhari Ebu Zerri fariden, Buhari,Mslim, Tirmizi ve Ebu Davud, Bera bin Azibten tahric etti. (2) Sahihtir Mslim, Ahmed ve Ebu Davudtahric etti. (3)Bunu Amell Yevmi velleylede tahric etti ve Tirmizi (3550) tahric etti ve dedi ki: Hadis hasen sahihtir (Terib ve Terhib: 2/438-4397).

Bunu Ebu Davud, Tirmizi, Nesai, Sad bin Ebi Vakkastan tahric etti, o Peygamber (s.a.v.)le birlikte bir kadnn yanna girdi, nnde kendisiyle tesbih ektii ekirdek ve akl talar vard, bunun zerine buyurdu ki: Sana bundan daha kolay ve daha faziletlisini haber vereyim mi: Gkte yaratt adedince sbhanellah, yerde yaratt adedince sbhanellah vellahu ekber bunun gibi, velhamdulillah bunungibi, vela havle vela kuvvete illabillah bunun gibi.1 Tirmizi Safiyyeten tahric etti2 dedi ki: nmde kendisiyle Allah tesbih ettiim drt bin ekirdek vard, Rasulullah (s.a.v.) yanma girdi, Sen bununla tesbih mi ettin? dedi. Sana senin tesbih ettiinden daha fazla bireyi reteyim mi? dedi; ret dedim. Buyurdu ki: Yaratt adedince sbhanellah de. Nesai ve ibni Hibban sahihinde Ebu mameden tahric etti: O dudan oynatrken Peygamber (s.a.v.) ona urad buyurdu ki: Ey Ebu mame ne sylyorsun?Rabbimi zikrediyorum dedim. Sana daha ounu veya gndzle beraber gecenin zikrinden daha faziletlisini haber vereyim mi. yle sylemendir: Yaratt adedince sbhanellah, yaratklarnn dolasu kadar sbhanellah, gk ve yerdekiler adedince sbhanellah, yer ve gk dolusu kadar sbhanellah, kitabnn sayd kadar sbhanellah, kiabnn saydnn dolusu kadar sbhenallah, herey adedince sbhanellah, herey dolusunca sbhanellah ve yle demendir: Bunun misli gibi elhamdulillah3 Bezzar4 Ebudderdadan tahric etti ve ibni Ebiddnya ona isnatla tahric etti ki: S: 385 Peygamber (s.a.v.)Muaza dedi ki: Ey Muaz gnde rabbini ka kere zikrediyorsun? Her gn onu on bin aded zikrediyor musun? Btn bunu yapyorum dedi. Buyurdu ki: Sana baz kelimeler reteyim ki, onlar sana on bin ve on binden daha kolaydr, yle demendir: lminin sayd kadar lailahe ilallah, kelimeleri adedince la ilahe illallah, yaratt adedince lailahe illallah, arnn arlnca la ilahe illallah, gklerinin dolusunca lailahe illallah, yeryznn dolusunca la ilahe illallah yeryznn dolusunca lailahe illallah, bununla birlikte bir misli la ilahe illallah bununla birlikte bunun misli Allahu ekber, bununla birlikte bunun misli el hamdulillah.1

Ona isnadyla: bni Mesud dml iplerle zikreden bir kadn ona zikretti bunun zerine buyurdu ki: Ben senin iin ondan hayrl bir eyi bildireyim mi?Kara ve deniz dolusunca sbhanellah, gkler ve yer dolusunca sbhanellah, yaratt adedince sbhanellah, zatnn rzasnca sbhanellah, sen o zaman karay denizi gk ve yeri doldurmu olursun. Mutemir bin Sleymana isnadyla dedi ki:Babam be hadis anlatyor ve sonra diyordu ki: Mhlet verin, yaratt ve yarataca adedince, yarattnn ve yaratacann arlnca, yaratt ve yarataca dolusunca, gklerinin dolusunca, yeryznn dolusunca ve bunun misli ve katlarnca ve yaratt adedince, arnn arlnca rahmetinin nihayetince kelimelerinin mrekkebince, rzas tutarnca ve raz oluncaya kadar ve raz oluncada gemite yarattnn hepsinin zikrettii adedince, geri de kalanlarn zikredecei kadar, her sene her ay, her cuma, her gn ve saatlerden her saatte, ebedden ebede kadar her koku al ve her nefes aldka dnya ve ahirete ebediyetince bunun daha stn kesilmeyecek ve sonu bitmeyecek ekilde sbhanellah velhamdulillah vela ilahe illallahu vallahu ekber ve lahavle vela kuvvete illa billah. Mutaemi bin Sleymana isnadyla yle dediini rivayet etti:Abdul Melik bin Halidi lmnden sonra grdm ve dedim ki: Ne yaptn? Hayr dedi, dedim ki: Hatalya bir ey umuyoruz dedi ki: Ebil Mutemirin tesbihatn renmek istiyordu, ne gzel eydir. bnu Ebiddnya dedi ki:Bana Muhammed bin Ebil hseyin anlatt dedi ki: Bana Basrallarn bazs anlatt: Yunus bin Ubeydi uykudakinin grd gibi (ryada) bir adam grd, o rum beldelerinde isabet almt (ehid olmutu) ve dedi dedi ki: Orada grdn amellerden en faziletlisi nedir? dedi ki:Ebul Mutemirin tesbihatn Allah katnda bir deeri olduunu grdm. Yine Peygamber (s.a.v.)in duann kapsamls houna gidiyordu.
(1) Sahihtir, Ebu Davud, Tirmizi (3563)Nesai, ibni Mace ve Hakim tahric etti ve dedi ki isnad sahihtir, Beavi, Taberani dua da Sad bin Ebi Vakkasn kz Ayeden oda babasndan rivayet etti Terib ve Terhib: 2/439). (2)Hasendir, Tirmizi (3550), Taberani Kebirde, Hakim tahric etti senedinde Haim bin Said el-Kufi var zayftr fakat Taberani ve bakasnn yannda ki ahidlerle desteklendi, Cveyriyeden Mslim, Ebu Davud, Nesai ve ibni Macenin tahric ettii bunlardandr Terib ve Terhib: 2/348 ve sonras. (3)Sahihtir, Ebu mameden Ahmed, Nesai, ibni Ebiddnya, ibni Huzeyme, ibni Hibban ksa tahic etti, ve Hakim de dedi ki: eyheynin art zere sahihtir, Taberani iki is natla tahric etti, birisi Hasendir Terib ve Terhib: 2/439-440. (4)Bezzar msnedinde tahric etti. (1) bnu Ebiddnya ve Dulabi Knyeler ve isimler de beni Mahzumdan bir adamdan (O Ebu ibildi) o da dedesinden rivayet etti o sahabedir.

Seven sevdiinin ismini bakasndan iitirse neesi artar, heyecan katlanr. Peygamber (s.a.v.) ibni Mesuda dedi ki: Bana Kuran oku dedi ki: Sana m okuyaym, Kuran sana nazil oldu? buyurdu ki: Bakasndan dinlemeyi seviyorum, bunun zerine okudu ve iki gz (Peygamber (s.a.v.)in) yaard.1 ibli ya Allah, ya Cevva diyen birini duydu ve titredi. Biz Minada Hayfteyken biri dua etti gnllerin evkini heyecanlandrd ve bilmiyordu bakas Lelaninn ismini ard sanki gsmde Leyla kuu uurdu. Sevilenin zikri annda nabz hzl atar: Sevenin yannda sevilen zikredilince sarholar sallanr ve titrer. Sevenlerin zikri gafillerin zikrine zdd: (Mminler ancak Allah zikredilince kalbleri rperenlerdir) (Enfal: 8/2) Zikrinden dolay beni titreme tutuyor suyun slatt kuun titredii gibi yedi snftan biri de: Kimsenin olmad yerde Allah zikredipte gzlerinden ya gelen adamdr. Ebul Celed dedi ki: Allah Musaya vahyetti ki:Beni hatrladn zaman azalarn titreyerek beni zikret, benim zikrim annda huulu, mutmenin ol, beni zikrettiin zaman dilini kalbinin arkasnda kl.3 Ali (r.a.) bir gn sahabeyi vasfetti ve dedi ki: iddetli rzgarl bir gnde aacn salland gibi Allah zikrettikleri zaman sallanrlard, gz yalar elbislerinin zerine akard4 S: 375 Zheyr el-Babi dedi ki:Allahn kendini zikreden ve ruhlar itiyakla kan kullar vardr, bir kavim onu zikretti heybetten dolay kalbleri titredi, ayet atele yaklsalard atein yakmasn hissetmezlerdi, dierleri zikretti kn souunda onu zikretti, korkusundan dolay ter dktler, bir kavim onu zikretti renkleri att, bir kavim zikretti uykusuzluktan gzleri kurudu. Ebu Yezid le namazn kld, tekbir getirmek isteyince Allahn ismini byttnden dolay gc yetmedi, g ve omuz arasndaki etleri titredi hatta kemiklerinin kemiklerinin hareketinin sesi duyuldu. Ebu Hafs Nisaubri Allah zikredince hali deiir ve bunu yanndakilerin hepsi grrd, diyordu ki:Hak sahibinin peygamberler dnda dnda gafletsiz Allah zikredipte sa kalacan zannetmiyorum, nk onlar peygamberlik kuvvetiyle destelenmitir, evliyalarn haslar da velayetlerinin kuvvetiyle desteklenmitir.2 Sevgilinin ismi iitilince mafsallar titrer, zikrolunan eyin byklnden dolay Ebu Yezid bir gece sabaha kadar La ilahe illallah demek iin alt, sayg ve byklemesinden dolay g yetiremedi, sabah olunca, indi kan iedi.

Sizi hatrlaynca bykleme unutuyuuyla unuttum, ihmal unutuuyla eilsiz kimsiniz ben kimim hatrladm zaman sizin rneinizi byttm hatrma geliyor Zikir ariflerin kalblerinin lezzetidir, Allah teala buyurdu ki: (Onlar ki, iman ederler ve kalbleri Allahn zikriyle huzur bulur, dikkat edin kalbler Allahn zikriyle huzur buur) (Rad: 13/28) Malik bin Dinar dedi ki: Lezzetlenenler Allahn zikrinin benzeri gibi lezzetlenmemitir. Baz gemi kitablarda Allah buyuruyor ki:Bana kar sdk olanlar topluluu sevinin, benim zikrimle nimetlenin. Zikri geen baka bir eserde de:Atmacalarn yuvalarna dndkleri gibi zikre dnerler.4
(1) Buhari ve Mslim tahric etti (Buann Buhari rakamlamas: 4306, Muhtasaru Mslim bua rakamlandrmas: 2119). (3)Ahmed Zhdde tahric etti. (1) snad zayftr, Ebu Nuaym Hilyede tahric etti (1/76). (2) bnul Cevzinin Sfatus Safvesi: 4/119. (4) rad ve hakknda sz geti. Ebu Davudun sneninde1 Aye dedi ki:Dualardan kapsamls Peygamber (s.a.v.)in houna gidiyordu, bunun arasnda olan

terkediyordu.Bunu Bezzar ve bakas yine Ayeden tahric etti Peygamber (s.a.v.) ona dedi ki:Ey Aye kapsaml dua etmen lazm: Ey Allahm senden bildiim ve bilmediim, acele ve ilerde gelecek hayrn hesini senedin istiyorum, senin kulun ve peygamberin bin Muhammedin senden istedii hayr senden istiyorum, bildiim ve bilmediim acele ve ileride gelecek errin hepsinden sana snyorum, Allahn peygamberin ve kulun Muhammedin sana snd errin hepsinden sana snyorum, Allahm senden cenneti ve cennete yaklatracak sz veameli senden istiyorum, ateten ve atee yaklatracak sz ve amelden sana snyorum, bana verdiin hkm akibetinin rd (doru) klman isterim Bunu imam Ahmed, ibni Mace, ibni Hibban sahihinde ve Hakim tahric etti, onlarn yannda duann kapsamllar (kelimesinin) zikri yoktur. Hakimin yannda:Sana kamil dualar (gerekir) eklindedir. Bunu Ebu bin Esrem tahric etti, onun yannda: Peygamber (s.a.v.) ona dedi ki: Kapsaml kelimeleri ve onlarn aclarn almaktan seni engelleyen nedir ve bu duay zikretti.2 Bunu Tirmizi3 Ebu mameden tahric etti dedi ki: Rasulullah (s.a.v.) ok dua etti, ondan bir ey ezberlemedik, dedik ki: Ya Rasulullah ok dua ettin, ondan birey ezberlemedik, buyurdu ki:Btn bunlar toplayan bir eyi size bildireyim mi? Dersiniz ki: Allahm Peygamberin Muhammed (s.a.v.)in senden istedii hayr istiyoruz, Peygamberin Muhammed (s.a.v.)in sana snd erden sana snyoruz, sen yardm dilenilensin ve senden ulamas (yardma yetimek) (vardr) g ve kuvvet ancak Allah iledir. Bunu Taberani mm Selemeden tahric etti, Peygamber (s.a.v.) kendisinin uzun duasnda diyordu ki: Allahm senden hayrn allarn ve sonlarn, ncesini ve sonunu, dn ve iini istiyorum.4 S: 387 Msnedde1 Sad bin Ebi Vakkastan rivayet edildi: Kendisinin dua eden ve yle diyen olunu iitti:Allahm senden cennet ve onun nimetlerini, onun ipeini -vebuna benzer- istiyorum, cehennemden ve onun zincirlerinden ve bukalarndan sana snyorum, bunun zerine (Sad):Allahtan ok hayr istedin ve ok erden sndn dedi, ben Rasulullah (s.a.v.)i iittim buyuruyordu ki: Duada haddi aan bir kavim olacaktr ve u ayeti okudu:(Rabbinize yalvara yakara ve gizlice dua edin. Bileseniz O, haddi aanlar sevmez) (Araf: 7/55) sana yle demen yeterlidir: Allahm senden cenneti ve ona yaklatracak sz ve ameli senden istiyorum, ateten ve ona yaklatracak sz ve amelden sana snyorum. Sahihaynde3 ibni Mesudun yle dedii rivayet edildi: Rasulullah (s.a.v.)in arkasnda namazda: Allaha selam olsun, Cebrail ve Mikaile, filan filana selam olsun diyorduk, bir gn Rasulullah (s.a.v.) bize buyurdu ki: Allah selamdr, sizden biriniz namazda oturunca; Ettehiyyatulillahi vessalavatu vettayyibatu lillahi, esselemu aleke eyyhen nebiyu ve rahmetullahi ve rahmettullahi ve berakatuhu, eselamu aleyna ve alaibadilla hissalihin desin, byle derse gkte ve yerde her salih kula isabet eder. Ehedu enla ilahe illallah ve ehedu enne Muhammeden abduhu ve rasuluhu (desin), sonra isteklerinden dilediini sesin. Msnedde4 ibni Mesudun yle dedii rivayet edildi:Rasulullah (s.a.v.) hayrn anahtarlarn, toplayclarn veya hayrn toplayclarn, allarn ve sonlarn bize retti, bize retinceye kadar biz namazda ne diyeceimizi bilmiyorduk buyurdu ki: Deyiniz ki: Ettehiyyatulillahi ve sonuna kadar zikretti. Allah en iyi bilen ve en hikmet sahibidir. Allah yaratklarnn en hayrls Muhammed (s.a.v.)e salat etsin. Allah bize yeter o ne gzel vekildir. (Kitabn sonudur bata ve sonda hamd Allahadr.)
(1) Hadis sahihtir, Ahmed ve Ebu Davud tahric etti, Hakim, ibni Hibban ve Zehebi dorulad, u lafzdr: Rasulullah (s.a.v.) duadan kapsamllar seviyordu, bunun dndakileri tekediyordu. (Camiul usul: 5/17). (2)Sahihtir, Ahmed, ibni Mace Buhari Edebl Mfredde (639) tahric etti, ibni Hibban, Hakim ve Zehebi dorulad. (3) Tirmizi (3516) tahric etti ve dedi ki: Hadis Hasen, garibtir. (4)Hadis sahihtir, Taberani Kebirde tahric etti ve dorulad (Zehebi de dorulad.) (1) Hadisin isnad zayftr, Ahmed msnedinde, Sadn klesi vardr, mehuldr.

(3) Sahihtir, Ahmed, Buhari, Mslim ibni Mesuddan tahric etti (Neyll Evtar: 2/278) Ebu Bekir el-Bezzar dedi ki:Bu teehhdde en sahih hadistir. Tirmizi dedi ki: Teehhd de en sahih hadistir, sahabe ve Tabiinden ilim ehlinin ounun yannda amel bunun zerinedir. (4) Ahmed msned de tahric etti, adamlar gvenilirdir. Teehhd sahabeden bir topluluk- ibni Mesud dnda-rivayet etti, ibni Abbas, Cabir, mer, ibni mer, Ali, Ebu Musal el-Eari, Aye,Semure ve ibnuz Zbeyr gibi (Neyll Evtar: 2/278) bu 24 sahabeden mtevatir bir hadistir. (Nazmul Mtenasir Kettani, S: 64).