İlim Tahsilinde Temel Kurallar

< ]<] <]q_<^<^ !
f
Ey halkmz! Allahn davetisine uyun.
(Ahkf,46/31)
LM TAHSLNDE TEMEL KURALLAR

zgn Ad: Bernmicu Ameliyyu lil-Mutefakkihn Telif: Prof. Dr. Abdlaziz el-Kr el-Buhr Yaync: Guraba eviri: Ahmet hsan Dndar Dzelti: Hseyin Cinisli Mizanpaj: mer Deniz Kapak: Nuans Bask-Cilt: Step Ajans Guraba Yaynlar: 78 ISBN: 978-975-8810-50-5 Birinci Bask M.2008/ H. 1429 Her Hakk Sakldr
GURABA YAYINCILIK SAN. TC. LTD. T. ataleme Sk. Defne Han 27/9 Caalolu stanbul PK. 591 SRKEC Tel: (0212) 526 06 05 Fax: 522 49 98 www.guraba.com.tr e-mail:guraba@hotmail.com
LM TAHSLNDE TEMEL KURALLAR

Pratik ve Tecrbe Edilmi Sekiz Kural
Prof. Dr. Abdlaziz el-Kri el-Buhr
eviren Ahmet hsan Dndar
5
Yayncdan
Hamd Allaha mahsustur. Ona hamd eder, Ondan yardm ve balanma dileriz. Peygamberlerin sonuncusu Muhammede, ilesine ve ashbna salt ve selam olsun. Yce Allah, kullarna kendini tantmak ve onlardan ne istediini bildirmek iin peygamberler gndermi, kitaplar indirmitir. Bu yce ilimlerin peygamberlere retilmesinde Cebril aleyhisselam arac olduu gibi, mmetlere retilmesinde de peygamberler arac olmutur. Dnin esas olan ilmin insana ulamas ite byle olmutur. mmetlerin en hayrls olan bu mmetin de dni Yce Allah tarafndan Cebrail aleyhisselama, Cebril aleyhisselam tarafndan Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve selleme onun tarafndan da ashaba ulatrlmtr. Bilindii gibi, Peygamberimizden
5
lim Tahsilinde Temel Kurallar

ilim alanlarn tamam ayn seviyede deildiler. Onlardan bir ksm sadece gndelik hayatnda gerekli olan ilimleri sorarak rendii gibi bir ksm da Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem ile srekli beraber olup etra bir ekilde ilim tahsilinde bulunmulardr. Tabiin nesli de, onlardan sonra gelenler de ilmi hocalarnn dizlerinin dibinde oturup onlarn azndan tahsil etmilerdir. Bizzat Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemin uygulad bu yntem sahabe neslini ortaya kard gibi tarih boyunca uygulanan ayn yntem ile byk ilim adamlar yetimitir. mmetin tarih boyunca uygulaya geldii bu yntem hakikatte er bir asla dayand iin buna muhalif bir yntemi ilim adamlar asla doru bulmamlardr. Hele ilmi, ehlinden yz evirip kitaplar aracl ile veya ilm yetkinlii olmayan kiilerden elde etmeye alma yntemi hibir surette tasvib edilmemitir. nk bu, ilm bir baboluu ve heva dorultusunda amel etmeyi netice verecektir. Kitaplar vastas ile ilim renmenin kiiyi ulatraca nih derece dn adan bilinlenmi bir aydn olmaktan ibarettir. Yoksa kitaplar hibir zaman kiiyi, bir
6
Abdlaziz el-Kr el-Buhr

ilim talebesi seviyesine ykseltecek deildir. lim talebelerinin dahi hakknda snrl bir ekilde sz edebilecei konularda elbette kitap okuyucusu olan aydn bir kiinin herhangi bir gr ne srmesi doru olamaz. Elinizdeki kitapk, dni hususlarda bilinlenmek isteyen kimseleri deil, ilim talep etmek isteyen kimseleri hedef almaktadr. Byk ilim adam Abdlaziz el-Kr el-Buhr mmetin tarih tecrbesini sekiz ana balk halinde ilim renmek isteyenlere sunmaktadr. zellikle lkemizde ilim heveslisi baz genlerin, herhangi bir usl ve yntem izlemeksizin, ilmi, kitaplardan tahsil etmeye altklar, hatta kitaplar vastas ile elde ettikleri ksr bilgiler ile mmetin ilim mirasn hie saydklar, bata drt mezhep imam olmak zere mmetin byk imamlarna ynelik saygsz tutumlar gze arpmaktadr. te bu sebepten dolay yaynevimiz bu byk ilim adamna ait deerli aratrmann yaynlanmasn gerekli grmtr. Yce Allahtan btn Mslmanlara ve zel7

likle gen neslimize ar ulardan uzak bir ekilde selef-i salihn imamlarna uyma muvaakiyeti vermesini dileriz. guraba
nsz
Hamd alemlerin rabbi olan Allaha mahsustur. Akbet muttakilerin lehinedir. ehdet ederim ki bir ve tek olan, hibir orta da bulunmayan Allahtan baka hak ilah yoktur. ehdet ederim ki Muhammed Onun kulu ve Rasldr. Allahm Ona, ailesine ve tm ashbna salt ve selm eyle; mbarek kl! lim renme meselesi ya da ilim talebinde bulunma meselesi her Mslman asndan temel bir sorumluluktur. lim, Allah azze ve celleye mn meselesinden hemen sonra gelmek gibi bir neme sahiptir. phesiz ki her Mslmana ilk olarak farz olan husus mndr. lim de hemen onun ardndan gelir. Bu nedenle selef alimleri: lim, sz ve amelden ncedir demilerdir. nk ilim renmekle mnn, akdeni ve amelini

dzeltirsin. lim renmek, mkellen kendisiyle mnn tashh edecei ve amelini dzeltecei bir vesiledir. Fakat mkellef ilim reninceye kadar durup bekleyemez. Bilakis ncelikle her eyden evvel mn etmesi gerekmektedir. Mkellen, ayrntl bir ekilde deil de icmalen/toplu olarak dahi olsa Muhammed sallallhu aleyhi ve sellemin getirdiklerine mn etmek iin elini abuk tutmas gerekir. Bu farizay yerine getirdikten sonra da ilim renmelidir. lim renmenin, insanlarn gc nisbetinde iki yolu vardr. lmi, hocalarnn dizinin dibine oturup kendilerinden ilim tedrisatnda bulunarak alma gc olan kimsenin, ilimlerden zerine vacip olan kadarn bu ekilde renmesi gerekir. Buna gc yetmeyen kimse ise soru sorma yoluyla ilim renmelidir. lim ehline, amelini ve mnn kendisiyle dorultaca zaruri meseleler hakknda sorular sorar. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemin ashab her iki yolu da izlemilerdir. Hepsi gc yettiince ve imkanlar nispetinde davranmtr. Mbarek
10

Medine-i Mnevverede Raslullah ou ilmi Raslullah
sallallhu aleyhi ve sellem ile birlikte bulunan Muhacirler ve Ensarn sallallhu aleyhi ve sellemin
a-
zndan almtr. Bizzat Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemden duymayanlar da, Onun azndan duyan kimselerden dinlemitir. Onlar, Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemden nbet usul ile ilim almaktaydlar.(1) Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem dneminde bu yolla ilim renme kudretinde olmayan birok Mslman da soru sormak yoluyla ilim tahsil ederlerdi. Uzak yakn her yerden Raslullah sallallhu aleyhi ve selleme gelirler; dinleriyle ilgili zaruri olan konularda sual ederlerdi. Daha sonra bu ilmi hemen amele dkmek zere memleketlerine ve kavimlerine geri dnerlerdi.
(1) Buhr, Sahhinde konuyla ilgili bir bab am ve Nbetlee lim Tahsili Bab demitir. Daha sonra mer b. elHattab hadisini zikretmitir. mer radyallahu anh yle der: Ben ve Ensardan bir komum ki o, Umeyye b. Zeyd Oullarndan -Medinenin kylerinden biri- idi. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemin yannda nbetlee kalrdk. Bir gn o kalr, bir gn de ben kalrdm. Raslullahn yannda ben kaldm zaman o gnk vahiy ve dier konularla ilgili haberleri kendisine iletirdim. O kald zaman da aynsn yapard
11

Ashab radyallhu anhum, civardan, zellikle de lden gelen olduu zaman sevin duyarlard. nk bu kimseler gelip ashabn Peygambere sormaya ekindikleri meseleleri sorarlard. Ashabn gznde Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemin yksek bir heybeti vard. Baz meseleleri kendisine sormak isterlerdi. Ama zellikle de ok soru sormaktan men edildikten sonra bu heybete yenik der, soramazlard. Birisi lden gelip de Raslullah sallallhu aleyhi ve selleme bir eyler sorduunda bununla sevin duyarlard.(2) Bedeviler ve dier insanlar memleketlerinden kalkp Raslullahn yanna geliyor ve Ona dinleri ile ilgili meseleler hakknda soru soruyorlard.(3)
(2) Mslim Sahhinde, Kitbul-mn, slamn Rknleri Hakknda Soru Sorma Babnda, Enes b. Mlik radyallhu anhtan unu rivyet etmitir: Biz Raslullah sallallhu aleyhi ve selleme herhangi bir ey sormaktan men edilmitik. l halkndan akll birinin gelip bir eyler sormas ve bizim de dinlememiz houmuza giderdi (3) Raslullah sallallhu aleyhi ve selleme gelerek kendisinden ilim alm olan heyetlerin en mehuru Bahreynden gelen Abdulkays heyetidir. Bunlarla ilgili hadis Sahhaynda yer almaktadr. Mehur bir heyet de Yemen halknn heyetidir. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem onlar hakknda yle
12

Bir adam soru sorup Raslullahn drstln tespit etmek iin gelmiti. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemin yzn grr grmez: Bu, bir yalancnn yz deildir demi ve mn etmiti. Daha sonra Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem bu adama dini ile ilgili zaruri olan konular retmiti.(4)
buyurmutur: Sizlere gnlleri bakalarndan daha ince, kalpleri bakalarndan daha yumuak olan Yemen halk geldi. mn Yemenlidir, hikmet de Yemenlidir. Yine mehur heyetlerden bazlar Hadramevt ve Kinde heyetleri, kil el-Mirr oullarndan Vail b. Hucr, el-Eas b. Kaystr. Mehur bir heyet de Elsem heyetidir. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem onlar hakknda yle buyurmutur: Eslem.. Allah onlar salim klsn! fr.. Allah onlar maret eylesin! Sad b. Bekr oullarndan Dmm b. Salebe de Raslullah sallallhu aleyhi ve selleme eli olarak gelmitir. Bununla ilgili olarak Sahhaynde ho bir kssa vardr. Tayy kabilesinden Adiy b. Htim; Temmden Kays b. sm eli olarak gelmitir. Onun hakknda Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Bu l halknn efendisidir. Bu heyet ve elilerle ilgili daha fazla malumat arzu eden bn Sadn Tabaktnn siyer-i nebev ile alakal olan cildine ve es-Slih siyerinin (Subulul-Hedy ver-Rad)n altnc cildine mracaat edebilir. (4) Burada bahsedilen kii Abdullah b. Selmdr. yle anlatmtr: Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem Medineye geldiinde ben ekinip uzak duranlardandm. Yzn gr-
13

Yal bir adam Ona sallallhu aleyhi ve sellem soru sormutu. Ya Raslullah! Ben ya ilerlemi, cildi kurumu, kemikleri incelmi bir adamm. Bana Kurandan bir ey ret. dedi. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem ona yle buyurdu: Elif Lm Rlar oku. Adam Ya Raslullah! dedi, Kemiklerim inceldi, cildim kurudu. Bana Kurandan baka bir ey -daha haf bir eyi kastediyor- ret. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem H Mmleri oku. buyurdu. Ta ki Peygamber sallallhu aleyhi ve
sellem en sonunda adama baz ksa sreleri ret-
ti. Bu bedevi rendii bu srelerle sevin duyarak kavmine gitti.(5)

dm zaman anladm ki o yalanc birinin yz deildir. Ve yle sylediini iittim: Selam yayn, yemek yedirin, akrabalk balarn koruyun, insanlar uykuda iken namaz kln, selametle cennete girin. Ahmed ve Sunen sahipleri Zurra b. Eb Evf tarikinden rivyet etmilerdir. (5) Bu hadis Abdullah b. Amrn hadisidir. yle anlatmtr: Bir adam Raslullah sallallhu aleyhi ve selleme geldi. Ya Raslullah, bana okut (ret). dedi. Raslullah Elif Lm Rlardan n oku. buyurdu. Adam Yam ilerledi, hafzam zayad, unutkanlk artt, dilim dnmez oldu. dedi. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem H Mmlerden n oku. duyurdu. Adam yine ayn eyi syledi. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem Musebbihttan n oku. duyur-
14

Raslullah sallallhu aleyhi ve selleme din hakknda soru soran bir bedevi geldi. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem ona tevhdi, namaz, orucu ve zekt retti. Adam: Bundan baka bir ey yapmam gerekir mi ya Raslullah? diye sordu. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem Hayr dedi. Adam: Seni hak ile gnderene yemin olsun ki, bunun zerinde ne eksiltme, ne de arttrma yapacam. dedi. -Henz hac farz klnmamt.Adam sonra dnp gitti. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem:
Eer drst davranrsa, felah bulur.
buyurdu.
(6)
du. Adam yine ayn eyleri syledi. Ya Raslullah dedi, Bana kapsaml bir sre ret. Peygamber ssallallhu aleyhi ve sellem ona sonuna kadar z zulziletil-ard (Zilzal)sresini ezberletti. Adam Seni hak ile gnderene yemin ederim ki, bunun zerinde ebediyen bir ey eklemeyeceim. dedi. Sonra da dnp gitti. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem -iki kez- Adamcaz felah buldu. Eb Dvud, Suneninde, K. Salt, Tehzbul-Kurn Bab, 2/57de ve Ahmed, Musnedde rivyet etmitir. Hadisin tahrici iin eyh Ahmed akirin tahkiki ile Msned, 10/108, H. No: 6585e baknz. (6) Sahhul-Buhr, K. man, ez-Zektu l-slm Babnda Talha b. Ubeydullahtan geldiine gre yle anlatmtr: Necd halkndan sa ba dank, sesi pek duyulmayan
15

Zira bu vecibeleri taahht ettii gibi eksiksiz biimde eda ederse ve hibir eklemede de bulunmazsa, vacibi eda etmi olmas hasebiyle Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemin rabbinden (azze ve celle) rivayet ettii bir dier hadiste yer aldna gre felah bulur. Sz edilen hadis yledir: Kulum bana kendisine farz kldm eyden daha sevimlisi ile yaklamaz. Farzlar eda etmek, kulun rabbine (azze ve celle) yaknlaaca en sevimli eylerdir.
ve yaklaana kadar ne dedii anlalmayan bir adam Raslullah sallallhu aleyhi ve selleme geldi. Birden slam hakknda soru sormaya balad. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem: Bir gn ve gecede be vakit namaz. buyurdu. Baka bir ey yapmam gerekir mi? diye sordu. Raslullah: Nale olarak yapacan dnda hayr.. buyurdu. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem: Bir de Ramazan orucu.. buyurdu. Adam: Baka bir ey yapmam gerekir mi? dedi. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem: Nale olarak yapman dnda hayr.. buyurdu. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem ona zekt anlatt. Adam: Baka bir ey yapmam gerekir mi? dedi. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem: Nale olarak yapman haricinde hayr.. buyurdu. Adam: Vallahi buna ne bir ey ekleyeceim, ne de artracam. diyerek arkasn dnp gitti. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem: Drst davranrsa felaha ermitir buyurdu.
16

Kadnlar dahi Raslullah sallallhu aleyhi ve soru sormada ve dinle alakal hususlar kendisinden renmede hrsl davranrlard. Sahabi bir hanm direkt olarak sormaktan hay ettii konuyu mminlerin annelerinden biri vastasyla sorard.(7)
selleme
Bunun haricindeki konularda ise dorudan Peygamber sallallhu aleyhi ve selleme sorar ve Ondan ilim almak konusunda hrsl davranrlard. te! Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem bayram gn erkekler arasnda hutbe okuduktan sonra kadnlara gidip onlar arasnda konuma yapnca Sadaka verin. Zira cehennem ehlinin -veya cehennem odununun- ounluu sizlersiniz. dediinde Raslullaha soru soran u kadn Bir kadn veya gen bir kz ayaa kalkm ve: Ya Raslullah! Peki neden byle? demiti de Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem: nk siz
(7) Ensardan Enes b. Mlikin annesi mm Suleym gibi baz hanmlar bazen direkt olarak da soru sorarlard. mm Suleym Allah haktan hay etmez. Ya Raslullah, kadn ihtilam olduunda gusletmesi gerekir mi? demitir. mm Suleymin bu hadisi Sahhaynda gemitir.
17

ok ikayet eder, elerinize nankrlk edersiniz. buyurmutu.(8) Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemden ilim renme konusunda kadnlarn hrsna bakn: Hasen bir isnadla rivayet edildiine gre Esm bnt. Yezd b. es-Seken radyallhu anh gelmi ve Ya Raslullah! Ben ardmdaki hanmlarn elisiyim. Sana soruyor ve unu sylyorlar: Erkekler -biz kadnlarn yapamadklar- birok amele seninle birlikte nail olmulardr. Cihad ve ilim halkalar senin meclislerine katlp senden ilim renmeleri- sebebiyle kazanl kmlardr. Bunun karlnda kadnlara ne var? Kadnn syledikleri Peygamber sallallhu aleyhi houna gitmi ve ashabna: Esmnn dediklerini duydunuz mu? demitir. Sonra da Dn ve ardndaki kadnlara bildir ki, onlardan birinin kocasna kar iyi bir e olmaya almas btn bunlara denktir.(9)
ve sellemin (8) Muslim, Sahh, Kitabul-Iydeyn, 2/604 (9) el-stb, 4/1787
18

Buradaki hikmet gayet aktr. nk kadnn kendisi iin yaratlm olduu grev evidir. Erkein snaca, bir skunet ve huzur bulaca; ocuklarn anneleri tarafndan terbiye edilecei, kendileri iin ilk okul olacak, anneleri tarafndan mn zere, cihadn manalar zere yetitirilecekleri Mslman bir yuva bina etmek kadnn vazifesidir. te kadnn esas vazifesi budur. Bunu en iyi ekilde yerine getirdiinde grevini yerine getirmi demektir. Nitekim erkein grevi de evin dndadr. Bu grevini gzel bir ekilde yerine getirdii takdirde grevini baarm demektir. Benzer ekilde kadn da yuvasn gzel biimde ayaa kaldrdnda esas grevinden olan bir konuda baarl olmu demektir. imdi! nemli olan nokta u: lim talebinin iki yolu vardr: Birinci yol: lim halkalarna katlp ilim ehlinin dizinin dibine oturan, direkt olarak onlardan dinleyip ilim alan ve bylelikle fkh sahibi olmak isteyenlerin yolu. kinci yol: Buna gc yetmeyenlerin yolu, bu
19

da, soru sormaktr. Byle kimseler de, ihtiya duyduklar her zaman zellikle de dinle ilgili zorunlu olan konular hakknda ilim ehline soru sorarlar. Bugnk konumam Allahn dininde fkh sahibi olmak isteyenler, yani hocalarn dizinin dibine oturup onlardan ilim almaya g yetiren her bir Mslman hakknda olacaktr. Fkh edinmek isteyenler tabirinden maksadm budur. Yoksa belli bir Mslman kesimi, mtehassslar, kendilerini bu ie vermi ilim talebelerini kastetmiyorum. Bilakis ilim halkalarna katlarak dininin zaruri olan hususlarn renmeye gc yeten btn Mslmanlar kastediyorum. G yetirebilme art ile bu konu her bir Mslmana vaciptir. Dini ile ilgili konular renmek, mescidlerdeki, medreselerdeki ve dier yerlerdeki ilim halkalarna katlmak suretiyle ilim ehlinden ilim almak her bir Mslmana vaciptir. Bugn ilim renme meselesi olduka puslanm, kimi tarihten tevars eden hurafeler, kimi de ada eller tarafndan yaplan sapknlklar olmak zere birok aibe karmtr. Tarihin y20

nlarndan tevars edip gelen hurafeler ve ada sapknlklar karsnda; Allah azze ve celleyi tanmak, Rasl sallallhu aleyhi ve sellemin diliyle teri kld gibi Ona ibdet etmek istei ve gayesi bulunan -ki bu husus fkh sahibi olmak isteyen herkesin vecibesidir- ve fkh sahibi olmak isteyen kimseler bir yorulmuluk ve aknlk ierisindedirler. Bu yolda pek ok zorluklar vardr. inde bulunduumuz ada bu yola birok belirsiz hususlar dahil olmutur. lim sahibi olmak isteyenler, Allahn dininde fkh sahibi olabilmeyi salayacak, doru yolun iaretlerini renmeye iddetle muhtatrlar. te beni byle bir konu semeye, Allahn dininde fkh sahibi olmay murad eden her bir Mslmana ilim talebi niyet ve azmi ile uygulayabilecei Pratik Bir Yntem sunmak iin aba gstermeye sevk eden de budur. Bu metodu, -g ve takatimin yettii kadaryla- sekiz kural zerine bina ettim. Belki bunlardan baka kaideler de bulunabilir. Fakat bu sekiz kural -benim nazarmda ve almalarma gre- byle
21

bir pratik program iinde Allahn Dini konusunda fkh sahibi olmak isteyen Mslmann ihtiya duyduu en nemli kurallardr. Prof. Dr. Abdlaziz b. Abdlfettah el-Kr el-Buhr Medine slam niversitesi, Kuran- Kerm ve slam Aratrmalar Fakltesi Dekan Mescid-i Kuba mam ve Hatibi
22
BRNC KURAL
lim renmek -lim TalebiEn erei bdetlerdendir:
Niin? nk ilim talebi daha nce de getii zere mkellen mn ve akdesini kendisiyle dzeltecei ve amelini kendisiyle dorultaca en nemli vesiledir. badetler ancak niyetin shhati ve aibelerden uzak olmas ile sahih olabilir. yleyse ey fkh edinmek isteyen! lim talebinde de ncelikle niyetini dzeltmen gerekir. Bu sadette kendimi ve Allah telnn dininde fkh sahibi olmak isteyen kardelerimi, ilim talebinde bulunan her bir mslmann gzn kr eden nefsin iki hazzndan ve iki gizli ehvetinden
23

sakndrmak isterim. lim renen her Mslmann bu iki arzunun saldrsna urayacandan endie edilir. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem bu iki arzuya/hazza kar mmetinin dikkatini ekip uyarmtr: Birinci arzu: lmi dnyalk bir amac elde etmek iin vesile edinmektir. lim ibdettir. Dnyalk bir amaca alet etmek, an dili ile syleyecek olursak, ilmin makam iin ve mal kazanmak iin renilmesidir. Fkh elde etmek isteyen ve ilim talep eden kimsenin kalbine hcum eden ncelikli afet, ilk gizli arzu ite budur. lim talebesinin byle bir arzudan iddetle saknmas gerekir. Zira ilim ibdettir. lim Allah azze ve celleyi tanmann, eriatn ameli hkmlerini renmenin bir yoludur. lim hirete giden yoldur. hirete gtren vesilenin dnyalk eylere nail olmak iin vesile klnmas en irkin zulmlerden biridir. nk zulm bir eyi olmas gereken yere koymamak, demektir. lim talebi, Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemden varid olduuna gre cennete gtren yoldur: lim talebi ile kim bir yola girerse, bunun
24

sebebiyle Allah onun iin cennete giden yolu kolaylatrr.(10) Allahn dininde fkh sahibi olmaya almak veya er ilim talebinde bulunmak cennete gtren bir yoldur. Byle bir yolu tutar da dnyala gtren bir yol haline getirirsen, cennetten senin hibir nasibin kalmaz. Kendin iin cennetten hibir nasip brakmam olursun. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem buna u sz ile iaret etmitir: Kim kendisiyle Allahn yznn istendii bir ilmi renmeye alrsa u ifadeye dikkat edin: Allahn yznn istendii.. yani dinde fkh sahibi olmak. O ilim kendisi aracl ile Allahn yznn istenmesi gereken bir ilimdir. Fakat mesel mekanik bilgisi edinmek, dnya ile alakal bilgilere sahip olmak, her ne kadar bu ilimlerle ilgili niyetini slih tuttuunda birer ibdete dnmesi mmkn olsa da bu kapsama dahil deildir. Buradaki uyar Allahn dininde fkh sahibi olmak isteyenleredir: Kim kendisiyle Allahn yznn istendii bir ilmi, srf dnyalk bir paya eriebilmek iin (10) Ahmed, Tirmiz, Eb Dvd, bn Mce, Drim EbdDerd hadisinden rivyet etmilerdir.
25

renirse, kyamet gnnde cennetin kokusunu bile duyamaz.(11) kinci arzu: Fkh sahibi olmak isteyen ve ilim edinmeye alan kiinin kalbine hcum eden dier arzu da olduka gizlidir. Allahn dinini renmek isteyen Mslmann bundan saknmas gerekir. Bu arzu, er ilmin -kendisi ile Allahn yznn istenmesi gereken ilmin- liderlik, eref, kiisel vn, insanlara kar ycelik ve byklenme vesilesi haline getirilmesidir. Yine, ilim ve fkhn insanlarn kendisine itaat etmeleri, boyun emeleri ve kendisine tevecch etmeleri iin renilmesidir. Bu sebeple bylelerinin ilim adamlar karsnda kendilerinin ne kadar bilgili olduklarn gstermeye altklarn ve bununla da vn duyduklarn ve hatta onlara kar dahi stnlk tasladklarn grebilirsiniz. Asrn diliyle bu arzu, er ilmin gzde ve nde olmak ve hret iin edinilmesidir.
(11) Ahmed, Eb Dvd, bn Mce rivyet etmitir. el-Hkim sahih olduunu belirtmi, Zeheb de ona muvafakatta bulunmutur. bn Abdilberr, Cmiu Beynil-lm, 1/187 de eitli tariklerden rivyet etmitir.
26

Bu gizli arzunun alameti, fkh renmek iin aba gsteren kiinin, meseleleri -baz meseleleri- oradan buradan toparlayarak fetva ve ders vermede acele etmesi, elini abuk tutmas ve fkh tam olarak elde etmeden kendisini fetva makamna, tedris makamna oturtmasdr. te gizli arzunun alametlerinden biri budur. Alametlerinden bir dieri de fkh renmeye alan kiinin Allah telnn dininde tam bir fkh sahibi olmadan itihat ilimleri ile megul olmasdr. tihadn ilim ehli tarafndan bilinen bir takm ilimleri vardr. Fkh renmeye alan baz kimseler hemen bu ilimlere geerek bunlarla megul olmaktadrlar. Byle bir ura, -ileride de aklayacam zere- farz- aynlar yerine farz- kifayelerle megul olmak demektir. Farz- ayn yerine farz- kifaye ile megul olur.. Her bir Mslmana vacip olan mstesna fkh renmeye alan herkesin mtehit olmas gerekmemektedir. Fakat her bir mslmann emirleri yerine getirip uygulayabilmek iin tevhdi ve fkh renmesi vaciptir. nk her bir Mslman mn ve amel ile mkelleftir.
27

Fkh sahibi olmaya alan kimsenin daha yolun banda iken itihad ilimleri ile megul olmada acele etmesi, genellikle ilmi, liderlik makamna yerlemek iin edinmek anlamnda kalbe yerleen gizli bir arzudan kaynaklanmaktadr. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem bu arzudan sakndrarak yle buyurmutur: Kyamet gnnde atein kendileri ile kzdrlaca kimselerin ilki (ne gzel) okuyor denilsin diye Kuran okuyan alimdir denilsin diye ilim renen ilim adamdr.(12) Yani ilmi eref, an elde etmek, liderlik, nclk ve gzde olan vazifelerde bulunmak amacyla elde eden; Kuran kridir denilmesi ve mehur olmak iin okuyan; ilmi alimdir denilip ne kmak, gzde olmak iin renen kimse Cabir radyallhu anhtan rivayete gre Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: lmi alimlere kar bbrlenmek iin, sehlerle tartmaya girmek iin, meclislerde yer edinmek iin
(12) Muslim, K. mra, 3/1513te Eb Hureyre radyallhu hadisinden ve Tirmiz, K. Zhdde tahric etmitir.
anh
28

renmeyin. Kim byle yaparsa, cehenneme cehenneme(13) Allah azze ve cellenin yarattklar ile ilgili hayret verici snnetinden olarak ilimleri bu iki arzu iin olan kimseler, ilimlerini bu iki arzu ve nefsin bu iki hazz yolunda elde eden veya sarf edenler iin hibir bereket, hibir nur gremezsiniz. nsanlarn neslerindeki etkileri de zayftr. Her ne kadar ok sayda ve birikmi yn halinde olsa da bereketsiz bir okluktur. Bunun aksine ilimlerini Allahn yzn ve ahiret yurdunu ama edinerek, insanlar iin edinenler ve sarf edenler zerinde ise az da olsa bir bereket grrsnz. Haften de olsa zerlerinde bir nur bulabilirsiniz. nsanlarn neslerindeki etkileri byktr. te Allah azze ve cellenin yaratklar ile ilgili snnetlerinden biri budur.
***
(13) bn Abdilberr, Cmiu Beynil-lm, 1/187de rivyet etmitir.
29
KNC KURAL
Her Mslmann Dinden lk renmesi Gereken Husus
Her bir mslmann Allah azze ve cellenin dininden renecei ve fkh sahibi olmaya alaca ilk ey nedir? Buna daha nce iaret etmitik: Tevhd ve Fkhtr. nk tevhd demek olan mn fkh ve eriat fkh demek olan ahkm fkh.. te bu iki fkh ile mkellen rabbine kendisi ile kavuaca mnn ve amelini dzeltmesi mmkndr. Bu iki ilim ve bu iki fkh farz- ayn olan eylerdendir. nk her ikisi de mkelleyetle alakaldr, amelle alakaldr. Her bir insan mn ve amelle mkelleftir. Bu iki fkh -mn fkh ve ahkm fkh- mkel30

leyetle alakal olmalar nedeniyle her bir Mslmann yerine getirmesi gereken farz- aynlardan saylrlar. Aksi halde ahkm fkh olmadan Mslmann ibdetlerinde, namaznda, orucunda, hac ibdetlerinde Raslullah sallallhu aleyhi ve selleme ittibas nasl mmkn olabilir? Mal sahibi ise zektn nasl verebilir? Byle durumlarda amelle alakal ahkm fkhn, yani uygulamas vacip olan kadaryla fkh renmeden nasl imtisalde bulunabilir? Uygulamas vacip olan kadar fkh, misal vermi olduum bablarla ilgili olan kadardr. Kendisiyle rabbine kavuacan mnn nasl tashh edebilirsin? Allah tel bu mnn dzgnln ve shhatini mn fkh olan tevhdi renerek salamadan senin hibir amelini kabul etmez. Selef alimleri Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemin hadisinden alarak bu ilmi tevhd diye adlandrmlardr. Sahih kaynaklarda yer alan Muaz b. Cebel hadisinde yle yer alr: Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem Muaz b. Cebeli kendilerine slam retmesi iin Yemen halkna gnderince yle demi31

tir: Sen kitab ehlinden olan bir halka gidiyorsun. Onlar davet ettiin ilk ey Allah tely birlemek (tevhd) olsun Demek ki mn, tevhddir: Bunu kabul ettiklerinde onlara Allahn kendilerine bir gn ve gecede be vakit namaz farz kldn bildir.(14) te burada ahkm fkh balar. Bu iki fkh her bir mkellefe farz- ayndr. Her mslmann zaruri olan -gc kadaryla- renmesi gerekir. Nebev stlahta fkh mutlak kullanldnda bununla ilim renenler arasnda bilindii gibi eriat fkh kasdedilmemektedir. Sadece bu mana murad edilmemektedir. Bilakis her iki fkh birden -mn fkhn ve ahkm fkhn- ieren bir mana murd edilmektedir. Hem tevhdi hem de fkh iermektedir. yleyse dinde fkh sahibi olmak dediimiz zaman iki hususu da birlikte kastetmekteyiz: Akdede fkh sahibi olmak ve eriatta fkh sahibi olmak. Bundan dolay Peygamber sallallhu aleyhi ve
(14) Sahh-i Buhr, 9/140. Buhr bu hadisten almak suretiyle balk olarak Kitbut-Tevhd demitir.
32

sellemden varid olan ve Mslmanlar fkh sahibi olmaya tevik eden ya da fkh sahibini ven nasslarla sadece er ahkm fkhnn murd edildiini zannetme! Bilakis bu nasslarla hem mn fkh hem de ahkm fkh olarak her iki fkh da ieren geni manasyla fkh kastedilmektedir.
Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem: lim talep etmek her bir Mslmana farzdr(15) buyurmutur. Yani erkek olsun, kadn olsun her bir mkellefe farzdr. Mslman lafz iine erkek de girer, kadn da Arap Dilinde byledir. Erkek lafz mutlak olarak zikredildiinde kadnlar da kapsar. Ancak hitap bayanlara mahsus ise, bu hitaba erkekler dahil deildir. Fakat erkekler iin olan bir lafz mutlak zikredildiinde buna engel bir delil bulunmas haricinde bu lafza kadnlar da dahildir. Burada, bu hadiste Mslman kelimesi ile erkekler de kadnlar da kastedilmitir. lim talebi -diyor efendimiz Raslullah sallallhu aleyhi ve sel(15) bn Mce ve Beyhak rivyet etmitir. Hasen hadistir. Suyt bu hadisin tariklerini bir araya toplamtr. yle ki bu konuya tahsis ettii bir risalede elli tarike ulatrmtr.
33

her bir mslmana farzdr. Murd edilen her iki fkhtan vacip olan kadardr. Yani ey Mslman erkek ve ey Mslman kadn, mnn ve amelini kendisiyle dorultacak kadar ilim renmelisin. Bu her bir Mslman erkek ve kadnn zerine vaciptir. Mslman erkein ve Mslman kadnn rabbine olan amelini ve ibdetini tashh edecek kadar fkh renmesi her ikisine de farz- ayndr. Fakat nahiv, mantk, belagat, fkh usul gibi alet ilimlerinde derya olan baz kimselerdeki alacak hallerin sonu gelmez. Bu ilimlerde derinlemilerdir ama daarcklarndaki fkh ortaya karmak istediinde bombo biriyle karlarsn. teki ilimle ilgili olarak cokun bir denizdir ama vacip olan ksmla alakal olarak koca bir sfrdr. -Asrmzda hayatmz ierisinde buna ahit olabilirsiniz.- Tevhid konusunda mnn tashh etmeye yetecek fkha sahip deildir. Ahkm hakknda da amelini dzeltecek fkha sahip deildir. Bu sebeple fkh usul veya bir baka ilim alannda byk bir alim grp de herhangi bir kabrin nnde huu ile durduunu, lden me34
lem-

det beklediini veya hurafeciler halkasnda raks ettiine ahit olabilirsiniz. nk bylesi bir kimse, gaye deil vesile saylan bu ilimde cokun bir deniz gibi olsa da vacip olan ksmdan gal durumdadr. Daarcnda mn fkh ile ilgili eyleri yokladnzda hibir ey bulamazsnz. Daarcnda mn fkh namna hibir ey bulunmadn grrsnz. Komu Arap lkelerinden birinde karlatm kimseler iinde bir fkh usul -bu ilim alet ilimlerindendir- alimlerinden biri vard. Fkh usulne dair bilgisini yokladmda cokun bir deniz gibi olduunu grdm. Zannederim ki bu ilimle ilgili karlatm kiilerin en bilgilisiydi. Bir gn kendisini ziyarete gittik. Bir de ne grelim. Evinin nnde mevlid mnasebetiyle kurulmu bir adr.. adrn ortasnda kendi etraarnda dnerek raks eden bir insan halkas Bylesi garip bir durumdan kendilerini koruyacak mn fkhna sahip deiller. adrn ortasnda, kendi etraarnda dnerek raks edip Allaha yaknlamaya alyorlar. Ben ve arkadam neredeyse gzlerimize inana35

mayacaktk. O hocay insanlarn arasnda dnerken grmtk. O derece raks ediyordu ki bandaki sark dm elbisesi havalanmt. Demek ki bu ilim -mesel fkh usul ilmi- alannda derya gibi olmas onun kendisini, brakn ilim adamlarn, akl banda kimselere dahi layk olmayan bylesi bir konuma yerletirmesine mani olmamt. lim dallarndan birinde derya gibi bilgi sahibi olmasna ramen kendini neden byle bir konuma yerletirmiti? nk o, mn fkh namna bombotur. Gaye yerine vesile ile megul olmutur. Biz alet ilimlerinden birinde derinleen kimseye itiraz etmiyoruz. Fkh edinmeye alan birinin nahivde veya fkh usul alannda ya da rical ilminde, isnad ilminde yahut da alet ilimlerinden herhangi birinde derinlemesine itiraz etmiyoruz. Bizim itirazmz daarc her iki fkhtan da yoksun iken gayeden baka eylerle megul olmasnadr. mrler snrldr. Mslmann mrn ganimet bilmesi ve gaye ilimleri ile ie balamas gerekir. Kendisi ile rabbinin karsna kaca
36

mnnn dzgnln salayaca tevhd ile ve rabbinin huzuruna yine kendisi ile kaca amelini dzeltecek fkh ile ie balar. Bu iki fkhtan zaruri olan kadarn tamamlaynca bundan sonra diledii er ilim alannda derinleebilir, geni bilgi sahibi olabilir.
***
37
NC KURAL
Akdeyi Selen Metoduna Gre renmek
man fkhn rendiin zaman selef-i salihn metoduna gre ren. Selef-i salihn ile Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemin ashabn kastediyoruz. Selef-i salihn sfat mutlak kullanld zaman u kimseler kastedilir: Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemin ashab. Onlardan sonra tabin ve tebe-i tabin. Bunlardan sonra ashabn metodu zere yryen raz olunmu imamlar: Mesel drt imam: Eb Hanife, Malik, a, Ahmed; hadis imamlar: Buhr, Mslim, Eb Dvd, Tirmiz, Nes, bn Mce gibi ve bunlardan sonra gelip yollarn devam ettiren bn Tey38

miyye, talebesi bnul-Kayym, Hafz bn Kesr ve Hafz Zeheb gibi. Bu kimseler ve bunlar gibi ashabn metodunu takip eden kimseler selef imamlardr. Selef-i salihn terimi ile kastedilenler bunlardr. te mn fkhn rendiin zaman bunlarn metoduna gre ren. Baka yollarn davetilerinin seni saptrmalarndan sakn. O yollara doru kaydrmak ve selef metodundan uzaklatrmak iin seni aldatmasnlar. zellikle mn fkh konusunda ashabn (radyallhu anhum) metodunda neden srar ediyoruz? nk slamda ilim alnacak olan kaynaklar disipline edilmitir ve zorunludur. Geliigzel deildir. nsanlarn itihatlarna terk edilmemitir. Kaynaklarla ilgili hususlar hikmet sahibi eriat koyucu azze ve celle disipline etmitir. Bu hususlar zorunludur. Yani dinden zorunlu olarak bilinmektedirler. Dinden zaruri olarak bilinmektedir ki hccet iki vahiyde, Kitab ve snnettedir. Fakat bu iki kaynan erh ve tefsir edilmesine muhta39

cz. Kitab ve snnetin erh ve tefsirinde kendilerine dayanlacak olan kimseler Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemin ashab, her iki vahyin de aralarnda inmi olduu, tenzile ahit olan ve Muhammed sallallhu aleyhi ve sellem ile beraber olan ilk nesildir. Onlarn anlaylar mmetten herhangi bir kimsenin anlaynn nndedir. Sizin de Kitab ve snneti onlar gibi anlamanz, onlarn yoluna uymanz gerekmektedir. Ey fkh sahibi olmak iin aba sarf eden kimse, bu husustan gal kalmamalsn. Neden? nk Kitab ve snnet birer kaynaktr ve hccet bu ikisindedir. Fakat aratrmaclar bilirler ki bu iki vahiyde mcmel, mbhem, umumi (mm), mutlak, neshedilmi, mteabih birok konu bulunmaktadr. Kitab ve snnet nasslar iindeki bu konular nasl anlarsnz? Bunlar iinde yer alan hkm nasl anlayabilirsiniz? Bu durumda uyacan bir anlaya ya da imamlardan birinin anlayabilmek iin vesile edinecein tefsirine ihtiya duyacaksn. Buna en fazla hakk olan vahyin aralarnda nazil olduu, Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem ile
40

beraber olan, ilmi Onun erei azndan dinleyip alm olan kimselerden bakas deildir. Her iki vahiyde yer alan bu konulardan bidat ehli ieri dalmlardr. Bidatiler tarttklar zaman mcmel, mbhem, mteabih ve mutlak olan hususlar kullanarak tartrlar. Kuran ve snnet nasslarnda bu tr konularn peine derler. Bidatiler iinde unlar syleyenleri bulabilirsiniz: ki denizi birbirine kavumak zere salvermitir. (Rahman, 19) (iki deniz) Ali ve Fatmadr. Aralarnda bir engel vardr, birbirine geip karmazlar. (Rahman, 20) Yani ikisi arasnda oturan Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem vardr. Yine tekr edilmi olan bidatiler iinde Allah size bir sr boazlamanz emrediyor. (Bakara, 67) Yani Aieyi diyenler vardr. Bidatiler bu gibi konulara girmektedirler. Bu nedenle sz konusu bidatiler bu iki kayna anlama konusunda mmetin kafasn oka kartrmlardr. Tarihte bize kadar ulam tevars ettiimiz ynlar bulunmaktadr.
41

Kuran ve snnetin anlalmasnda selen yolu dnda yol daha bulunmaktadr. Dikkat etmen ve saknman iin bunlar zikredeceim ey fkh talebesi! Felsef Kelamc Yol: Bu yol, Kuran ve snnetin anlalmasnda felsefeyi ve Yunan mantn yntem edinenlerin ve sahabe metodundan sapanlarn yoludur. Ashabn yntemini beenmeyerek felsefeye ve Yunan mantna snarak bu ikisini Kitab ve snnetin anlalmasnda -kendi iddialarnca- vesile edinmilerdir. Felsef kelamc yolun ayrc zellii cedel (tartma)dr. Dolaysyla cedelci (tartmac) olarak da nitelenebilir. Bu yol slam mmeti ierisinde birok yavru frka ortaya karmtr. Cehmleri,(16)
(16) Cehm b. Safvna nispet edilmitir. Cehmlerden bazs ardr. Sfatlar inkar etmeleri ve bu konudaki abartlar Allahn varln inkar etmeye kendilerini sevk etmitir. Bu konuda baz ar Mutezillerle Allahn kendine mahsus varl olmasn inkar eden suflerden vahdet-i vcutular Cehmlerle ortak kanya varmlardr.
42

Mutezileyi,(17) gerekte Kullbyye olan Earleri(18) ve Maturidlii(19) ortaya karmtr.
(17) Vsl b. At bunlarn ban eker. Hasan- Basrnin meclislerine katlrd. Daha sonra byk gnah ileyenlerin hkm konusunda onunla anlamazla dt ve byk gnah ileyenin iki menzile arasnda bulunduunu syledi. Sonra da Hasan- Basrnin meclisinden itizal etti (ayrld). Mutezilenin mehur olduu konulardan biri Kitab ve snneti Yunan lozoarnn mant ile tefsir etmeleri, akl naklin nne geirmeleri, sfatlar zellikle de ruyetullah inkar etmeleridir. Ruyetullahn dnyada da hirette de imkanszlna inanmaktadrlar. (18) Ebul-Hasen el-Earye (.330 h) nispet edilmitir. Fakat bu frkadakiler Ebul-Hasen el-Earnin orta dnemlerinde kendisine mensup olmulardr. el-Ear nceki dnemlerde kelam ve felsefe metodunun etkisi altnda bulunuyordu. Daha sonra selef ehlinin metoduna dnd ve bu son dneminde el-bne ve Risletu Ehlis-Sura adl eserlerini telif etti. Bu iki eser Earlerin sahip olduklar kirlerden tamamyla uzaktr. Bu nedenle Abdullah b. Sad el-Kullbye atfen Kullbiyyeye nispet olunurlar. Earlerin en bariz meselelerinden biri baz sfatlar ispat edip bazlarn inkar etmeleridir. Kelam sfatnn ilah zat ile kaim olan kadim bir nefs mana olduu grndedirler. (19) Eb Mansur Muhammed b. Muhammed el-Mturid esSemerkandye (.333 h) nispet edilmektedir. Birok itikadnda Earlerle birleir. simler ve sfatlarla ilgili olarak onlardan daha tevilcidirler. Earlere gre Mutezileye daha yakndrlar.
43

Btn bu frkalar, ashab
radyallhu anhumun
yntemini izlemekten yz evirdikleri iin mn fkh konusunda aklmz kartrmlardr.
Suf Zevk Yntemi: Bu yntem de saylamayacak kadar ok yavru frka ortaya karmtr. Suf frkalar say ile snrlandrmann ok tesindedirler. Biri dierine nazaran slamdan daha uzaktr. lerinde slamdan en uzak olan ve en habis olan, Allahn belirli bir varl bulunmadn syleyip varln inkar etmi olan hull ehlidir. Bunlar, Allahn zel bir varl bulunmadn her eye hull etmi olduunu, kainatta olan hereyin Onun bir grnts olduunu sylerler. te bu mlhitler suf zevk ynteminin yavrusu olan frkalardandr.
Batn Putu Yntem: Bu da mmetimiz ierisinde slamla uzaktan yakndan alakas olmayan birok din, birok
44

frka ortaya karmtr. smallik,(20) Nusayrlik,(21) Batnlik(22), Rafzlik(23) gibi bu bir sr frkann
(20) smail b. Cafer es-Sadka mensubiyeti din gibi benimsemilerdir. smail b. Cafer onlar nazarnda Caferden sonraki imamdr. On iki imamclara gre ise Caferden sonraki imam Mus el-Kzmdr. smller slam frkalarndan saylmazlar. smllerde kendilerini slamn dna iten, imamlarn ilah edinmeye sevk eden ve Batn frkalar iinde kfr en bariz frka saylmalarna sebep olan Hint Brahmanlarnn, aydnlanmac lozoarn inanlar, Pers ve Sabi mitolojileri baskndr. (21) Nusayrler, Muhammed b. Nusayr en-Nemrnin mntesipleridir. Ali b. Eb Talibin ilahlna inanrlar. Hkimler; ilahn nce Aliye sonra el-Hkime hull ettiine inanan ve bu nedenle kendisine ibdet eden Hkimler de bunlar gibidir. Hkimlerin bugne kadar gelen gruplarndan biri Drzlerdir. (22) Bu isim, bunlarn hepsini iine alan bir isimdir. slamn adn kalkan edinen bu putu frkalar, slam kullanarak insanlarn kafalarn bulandrmaktadrlar. Bu ekilde (Batn olarak) isimlendirilmelerinin nedeni kfr ierikli bu grlerini slamn bir zahiri, bir de batn bulunduu ilkesi zerine bina etmi olmalardr. (23) Bu ismi Rafzler iin ilk kullanan Zeyd b. el-Huseyn b. Ali b. Eb Talib olmutur. Kendisine hainlik edip dmanlarna teslim ettiklerinde ve sonunda dmanlar tarafndan armha gerilip ldrldnde onlar iin bu ismi kullanmtr. Onlara beni kabul etmediniz, reddettiniz. demiti. Ondan iki halifeden, es-Sddk ve el-Frktan beri olmasn istemilerdi. O da Dedem sallallhu aleyhi
45

slamla balants nedir bilmiyorum. Kuran inkar ederler, Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemin ashabna dil uzatrlar. smiller ve Nusayrler insanlara ibdet edip onlar ilah edinirler.
Ey Mslman! Muhammed sallallhu aleyhi ve selleme indirilen mn fkhn renmek istediinde bu yntemden uzak dur. Bunlardan ne isteyebilirsin ki? mrn buralarda zayi etme! mrn lozoarn, kelamclarn dmlerini ya da hurafeci zevk ehlinin veya Batn putularn gln ifadelerini zmeye almakla m zayi edeceksin? mrn bu yollarda, bu yntemler iinde niin zayi edesin ki?! Kayna dorudan Kitab ve Snnetten alve sellemin iki vezirinden nasl beri olurum? demiti. Rafz vasf, eyhaynn (Eb Bekr ve merin) imamlklarn reddetmelerinden ve onlardan beri olmalarndan ve hatta drt kii dnda ashab kabul etmemelerinden dolay Caferleri, on iki imamclar ve gnmzdeki dier btn ii frkalarn kapsamaktadr.
46

malsn. Selen, ashab radyallhu anhumun aletlerini kullanarak bu iki kaynaktan faydalanmalsn. Byle yapmazsan eer, bidat, hurafe ve sapklk llerinde kaybolursun. Belki de -Allah korusun- kfr llerinde boulup gidersin.
***
47
DRDNC KURAL
Fkh lmini renmek
Ahkm veya eriat fkh: Bu fkhtan gaye Allah telnn er ahkmn, zellikle de bunlarn amelle alakal olanlarn bilmektir. Yani gereince uyulmas istenen ve amel edilmesi ile mkellef klnan ahkm bilmektir. te, fkhtan gaye budur. Seni bu fkha ulatracak en yakn vesile ve en salam yol olarak ey fkh talebesi, bu yola girmen gerekir. lim ehlinin halkalarna katlarak fkh talebelii yapan kimseleri gayesine ulatracak en salam, en hzl ve en gzel vesilenin, eriat konusunda fkh edinebilme vesilesi olarak drt mezhepten birini mezhep edinmesi, yani mezhepli olmas olduunu grdk.
48

Niin zellikle bu drt fkh mezhebini zikrediyorum? nk geri kalan fkh mezhepler.. Ya ou; Evzalik(24) ve Sfyanlik(25) gibi yok olup gitmi yada Zahirlik(26) gibi muteber deildir. Bu sebeple eriat alannda fkh sahibi olmak iin en gzel vesile bu drt mezhepten birini seerek tabi olmandr. Bu mezheplerin hepsi de eriat ile ilgili fkh edinmek iin birer yoldur. Bu drt mezhebi mmet yksek bir zenle intikal ettirmiler, bunun zerine bir araya toplanmlardr. Bu mezhepler birok tabisi olarak hizmet edilmi bir ekilde bize kadar ulamtr. lim adamlar, erh, telif, asla dndrme, fer meselelere ayrma, istidlal, istinbat, delil ve naslarn tahrici, mezhep fakihlerinin biyograleri, halleri(24) el-Evz Abdurrahman b. Amr ed-Dimakye (.157h) nispet edilmektedir. Bu zatn amda ittiba olunan bir mezhebi vard. (25) Sfyan b. Sad es-Sevr Eb Abdillaha (.161h) nispet edilmektedir. (26) Davd b. Ali el-Esbahn el-Kfye nispet edilmitir. Davd ez-Zhir olarak mehurdur. (.270h).
49

nin beyan gibi birok adan bu mezheplere hizmet iin yarmlardr. Bu mezhepler olgun fkh serveti ile zengin fkh ekoller oluturmulardr. Bu nedenle ey fkh talebesi, bu mezheplerden birini setiin zaman bu mezhebi eriat ahkm konusunda fkh renmek iin bir vesile edin. Aln, susuzluunu bu ekoln o muazzam aalarndan, nehirlerinden ve meyvelerinden faydalanarak giderirsin. Bu mezheplerden her biri ilim adamalarnn kendilerini hizmetine adadklar bir fkh ekoldr. Bu drt fkh mezhebinin ats altnda dier mezheplerde bulamayacan fkh vesileleri bulacaksn. Bunlar neden sylyorum? Mteahhir (son dnem) ilim adamlarndan biri olan evkn(27) rahimehullha kar cevap iin bunlar sylyorum. Zira o, fkh talebelerini bu drt mezhepten uzak olarak fkh renmeye davet et-
(27) Muhammed b. Ali e-evkn, San halkndan. Yemenin byk mctehid ve muteber alimlerindendir. 1250h. ylnda vefat etmitir.
50

mitir. evknnin bu szlerini Edebut-Tlib(28) ve el-Kavlul-Mufd l-ctihd vet-Takld adl iki eserinde yazdklar ierisinde incelediimde Onun bu arsnn kendi yaad ada -on nc asrda yaamtr- ve zellikle de lkesi Yemende baskn olan donukluk ve taassuba kar bir tepki olduunu grdm. evkn bu daveti ile sz konusu iki hastaln iddetini krmay istemitir. Fakat bu durum, onun bu metodunun uygulanabilir olduu ya da uygulandnda kacak sonularn vgye ayan olduu anlamna gelmez. Fkh talebelerinin zengin ve dopdolu olan bu byk fkh ekollerden uzak kalarak fkh renmeleri ne makul, ne de pratik bir zm deildir. Bu nedenle evkn rahimehullhn grn uygulamaya abalam olan fkh talebeleri drt mezhebin kitaplarn brakp evknnin kendi kitaplarna ynelmilerdir. Mezheplilie fakat evknnin mezhebi ile mezheplenmeye yaknlamlardr. Muhaddislerin (Allah onlara rahmet etsin) kitaplar vastasyla eriat konusunda fkh sahibi olmaya
(28) Bu kitap Yemen nceleme ve Aratrma Merkezi tarafndan 1979 m ylnda Sanda yaynlanmtr.
51

alanlarn geneli, kirleri darma dank olmakta ve aknla derek kendilerini kaybetmilerdir. Neden? nk mtekaddim muhaddisler(29) ya mtehit bir imamdr ya da drt mezhepten birine tabi olan bir zattr. Dorudur, baz muhaddisler fkh ve rivayeti bir araya cem etmilerdir. Bunlar mam Buhr, Muslim, drt snenin sahipleri olan Eb Dvud, Tirmiz, Nes, bn Mce gibi muhaddis fakihlerdir. Fakat muhaddislerin ekseriyetinde rivayet sanat baskndr. Onlar bu konuda mazurdurlar. nk mesele uzmanlk meselesidir. Ancak muhaddislerin kendi gr ve istinbatlarnn toplam ile tekil ettikleri fkh ekol ne fkhlarn ekolne, ne de drt mezhebe alternatif tekil edemez. Evet bu da byk muazzam bir ekoldr. Kesinlikle deerini kmsemiyoruz. Fakat doru olan bu ekoln fkhlarn ekoln tamamladn sylememizdir.
(29) Yani (hicr) drdnc yzyl ve ncesindeki muhaddisler.
52
Abdulaziz el-Kr el-Buhr

Ey fkh talebesi! Senin yapman gereken mezheplilii eriat ahkam ile ilgili fkh sahibi olmada gaye deil vesile edinmektir(30).
(30) Fkh eitiminin daha banda iken fkh talebesi iin mezhepli olmaktan ka sz konusu deildir. Hatta nnde taklitten baka da yol yoktur. Bu sylediimiz, yolun bayla alakaldr. Bundan baka herhangi bir yol pratik bir yol deildir. (evkn ekolnden) baz hocalar daha iin banda olan talebeye fkh ahkm hadislerinin metinlerinden edinmesini tavsiye etmektedirler. Tecrbeler bu metodun pratik olmadn ispatlamtr. in bandaki talebe, fkh metinlerinden kanmakla iki eyden, istinbat melekesinden ve fkh terminolojisinden mahrum kalmaktadr. rencilerin ders olarak grm olduklar fkh metinleri Kuran ve hadis nasslarnn hulasasn oluturmaktadr. Bu metinler istinbat, istidlal ve fer konulara ayrma yoluyla ortaya karlm ve sonra da dikkatli bir fkh ilm dille sunulmutur. Her ne kadar baz mteahhir fkhlar bu metinlerin oluturulmasnda abartl davranp lafzen girift ifadeler kullanmlarsa da birok fkh metin -zellikle de mtekaddim fkhlarn metinleri- lafz giriftlikten uzak yksek bir ifade dzeyine sahiptir. Her iki tr iin de beinci kural ierisinde misal verdik. Fkh eitiminin banda olan yeni talebe fkh bu fkh metinlerden edinmekten kesinlikle mstani kalamaz. Ta ki fkh altrmalar yapp fkh alkanlk haline getirene, kendisinde fkh melekesi oluana, fkh terminolojisi kendisinde hakim olana, nasslarda bulunan gizli veya ak ahkm anlama dirayeti kazanana, dellet trleri-
53

ni ve istinbat yollarn idrak edene kadar.. ite o zaman basamaklar yava yava karak ykselmeye balar. En sonunda tercihte bulunabilir sonra da mezhep snrlar ierisinde itihat yapabilir. Mtehitlerin dereceleri vardr: Meselede mtehit, mezhepte mtehit, mezhepler aras mukayese edebilen mtehit, mutlak mtehit gibi. Fkhla ilgili konular disipline edilmi belli bir sraya konulmu konulardr. Fkh edinmede takip edilecek olan basamaklar da belli bir sisteme sahiptir. Bununla beraber yeni balayan fkh talebesine Btn bunlarn skntsna girmene gerek yok. Bu basamaklar yolunun zerinden izale et ve hemen itihada srayarak yolunu ksalt. Dncende zgr, fkhnda bamsz ol. dememiz makul olmaz. Bu nasihat ile donukluk ve taassup hastaln tedavi etmeyi istiyorsak bir hastal baka bir hastalk olan dzensizlikle tedavi etmeye kalkm oluruz. Bizzat ben kendim, fkh renmeye daha yeni balam olan talebelere tihatta bulunmak avama dahi caizdir diyen birini duydum. Ona Avamn itihad nedir? diye sorduumda Avamn itihad iki eydedir: Fetva danmak iin en bilgili kiiyi aratrmak ve ona soru sorduunda delilini de sormak. Bunlar hayali eylerdir. Olmayacak eyleri varsaymaktr. Giyilmeyecek elbiseyi dikmektir. Uygulanabilir olmayan bir takm kir ve yntemlerin teori olarak dnlmesidir. Eitimine yeni balam talebe -avamdan ziyade byle bir talebe bile- eitiminin banda iken meseleleri ve fkh dilini renmeden devaml delil soracak olursa hayrete ve aknla decek, aciz kalacaktr. zellikle de delil haf bir istinbat ieren haf bir delil ise Bu sz
54
Abdulaziz el-Kr el-Buhr

Taassup ve donukluk hastalna tutulursan mezheplilik gayeye dnm olur ve ite o zaman Allahn hkmnn ne olduunu renmek gayesine ulaamazsn. Donukluk bulutlar ve taassup tozlar bu gayeyi engeller. Bu nedenle ey fkh talebesi, mehur olan drt mezhepten birine balanp mezhepli olmay fkh talebi iin vesile edinmen konusundaki nerimiz, senin iin taassubu mbah gryoruz manasna gelmemektedir.
***
syleyen kimse acaba btn delillerin ak ve net, nasslarn sarih olduunu mu tasavvur ediyor? Mtehitlerin kknn kesildiini sylemiyoruz. Fkhn diri olabilmesi iin mtehitlere ihtiya duyulmaktadr. Fakat bizim tm titizlik gsterdiimiz konu, bu yola giren kimseyi er ahkam fkhna ulatracak ekilde metodun doru, vesilenin salam olmasdr. Bu konuyla ilgili olarak detayl bir telif almasyla megulm. nk bu konu ilim talebesinin net kirlere muhta olduu gnmz sorunlarndan biridir.
55
BENC KURAL
Taassup ve Donukluktan Saknmak
Taassuptan ve donukluktan saknmak. Bunlar birer hastalktr. -zellikle selef dneminden sonraki alarda- fkh talebeleri bu hastalklara maruz kaldklarnda fkhn deerinde eksilme olmu, itihat kaps neredeyse kapanacak hale gelmitir.(31) k asrna ulatmzda bu iki has(31) Taassup ve donukluk bir araya gelip oaldklarnda fkh bir felaket olutururlar. Fkhn zayamasna sebep olup onun hareketliliini durdururlar. Fkh hareketsiz kalp hayatla, hayatn olaylar ve vakalar ile birlikte hareket etmedii zaman artk mmetin sosyal ve siyasal hayatna gelebilecek bozgunlar sormanza bile gerek yok. Byle bir durumda en tehlikeli olgulardan biri ne nasibi, ne dini ne de fkh olmayan kimselerin fetvaya yeltenip itihat iddiasnda bulunmalar ve yardmc edindikleri idarecilerle birlikte yeryznde fesat stne fesat karmalardr. te bu noktada; hayatn fkh ierisinde yeniden diriliinden
56

taln, fkh mezheplerle ilgili taassup ve donukluk hastalnn bir sonucu olarak hayretler uyandran bir durumla karlatk. k asrnda insanlarda -zellikle de eitli mezheplere tabi fkh talebelerinde- donukluk meydana gelince kendi ilerinde kavga etmeye ve ekimeye baladlar. Haneler iinde anin arkasnda namaz klmak caiz deildir diyenler tredi. alerden de Haneflerin namaz sahih deildir diyenler oldu. Ve hatta -k asrnda- fkh eseri telif edenler iinde Cennet ehlinin cennetteki mezhepleri nedir? Hanef mi, Malik mi, mi yoksa Hanbel mi!? gibi sorular ortaya atanlar oldu.
mitvar olmayarak, donukluk ve taassup hastalklarna are olamayarak bylesi d durumlarnda itihat kapsnn ak kalmasnn hikmet gerei olmadn dile getiren ve itihat kapsnn kapal olmas arsnda bulunan ilim adamlarnn k asrlarnda attklar bu admn manasn da iyice anlyor musunuz? Sanyorum onlar, itihat kapsnn hayat yeniden fkh ierisinde yorulmaya balayncaya kadar geici bir sre iin kapatlmasn istemilerdir. Aksi halde akl banda hi kimse bu kapnn ilelebet kapatlabileceini dnemez. Zira bu durum fkhn lm ve yok olu ferman demektir.
57

Meryem olu sa aleyhisselm ahir zamanda yeryzne inip namaz klaca zaman hangi mezhebe gre klacak!? Mehdi hir zamanda zuhur ettii zaman -nitekim Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemin haber verdiine gre yeryz zulm ve hakszlkla boulmu iken yedi yl adaletle doldurarak hkmedecektir- hangi mezhebe gre hkmedecektir!? tarznda sorular ortaya atanlar kmtr. k asrnda taassup ve donukluk neticesi olarak amelle alakal meselelerde Allahn hkmnn ne olduunu renmek eklindeki gayeden uzak garip ve ilgin meselelerle uraan kimseler olmutur.(32)
(32) Burada yle bir soru akla gelebilir: Fkh talebesi taassup ve donukluk hastalndan nasl kanabilir? Bu nasihat ile Yeni balayann nnde taklitten baka yol yoktur. sznz nasl badatracaz? Cevap olarak unu ifade etmek isteriz: Yeni balam olan kimsenin henz delilleri tanma, racih ve mercuhu tanyabilmek iin delalet trlerini ayrt edebilme melekesi yoktur. nk tercih meselesi zevk veya hoa gitme meselesi deil, eitli kide ve kurallarla disipline edilmi ilm bir ilemdir. Bu kide ve kurallar olmadan yaplan tercih delilsiz bir tahakkm; basiretsiz ve fkhsz bir istihsan olur. Daha
58

yeni balayan birinin nnde taklitten, yani fkhta hocasn taklit etmekten baka yol yoktur. Bu hocann, uygun grd eyleri talebesine yudum yudum sunan eitici bir fakih olmas gerekir. Talebede anlama ve alglama ehliyeti bulunduunu fark ettiinde baz meselelerin delillerini kendisine aklamann maslahat gerei olduunu grr. Ta ki talebeyi delilleri iyice tanmak zere eitir ve onun fkh basamaklarnda yava yava ykselmesini salar. Daha yolun banda olan bu talebenin hocas ile olan durumu avamn mfts ile olan iliki gibidir. Avamdan olan itihadda bulunamaz. Buna gc yetmez. Zaten itihadda bulunmas mbah da deildir. nnde mftsn taklit etmekten baka bir yol yoktur. Mftnn de eitimci bir fakih olmas gerekir. Fkh talebesi renim basamaklarnda ykselip delilleri anlama melekesi kazannca, bir mezhebe bal olduu halde mezhebin delillerini aratrmas gerekir. Meselelere delilleri olmakszn tutunmaz. Bu derece ilk balang derecesinden sonraki derecedir. Bu durumda fkh talebesi mezhebin grleri konusunda olsun, mezhebin zaaf noktalar ile ilgili olsun basiret sahibi olur. Her bir mezhepte baz meseleler vardr ki bu meseleler hakknda o mezhebin gr, dier grler karsnda zayftr, tercih edilmemitir (mercuh). Genellikle bu meseleler ilim ehli nezdinde bilinen ve mehur olan meselelerdir. Bu meseleler fkh talebesi tarafndan da bilinecektir. Bu durumda fkh talebesinin bu meselelerle ilgili olarak mezhepler zerinde donuklamamas bilakis delaleti ak olan delile tabi olmas gerekir. Fkh talebesinin bu tasarrufu mezhebe bal olmasna aykr deildir. Yani fkh talebesinin delilin destekledii bir gr semesi, mezhebine muhalif dahi olsa, -basiret ve fkhtan kaynaklanmas artyla- mezhebe bal olmasn nakzetmez.
59
ALTINCI KURAL
lmin En Gereklisinden Balamak
lim tahsil ederken ve Allahn dini hakknda fkh sahibi olma gayreti iindeyken amel ilimlere ve ilimlerdeki amel ynlere zen gstermeye almalsn. Her ilmin amel ile alakal olan ynleri vardr. Bundan daha fazlas, ilm lks saylabilecek fazlalk da bulunmaktadr. Daha nce de dile getirdiimiz gibi mrler snrldr. Ey fkh talebesi mrn bunlarn hepsini iine sdramaz. yleyse mrn ganimet bilmeli, amelle alakal olan ynler zerinde younlamalsn. mrlerini vehimler ierisinde, hibir faydas olmayan tartmal teorilerle uraarak zayi eden lozoar gibi yapma. yle ki phe, felsefecilerin
60

ilimlerinin z haline gelmitir. Onlara gre phe yolun ba ve yolun sonudur. Mesel mahiyetlerin tanmlanmas felsefenin en mhim konularndandr. (Daha nce sz edilen) ilk yntem (kelamc yntem) sahibi felsefecilerin metodunu benimseyen kimselere gre eyann mahiyetinin tarif edilmesi en nemli konulardandr. Bununla birlikte eyann mahiyetinin tanmlanmasnn mmkn olmad grndedirler. Bu konu ile megul olup mrlerini zayi etmi ve en sonunda da tarin mmkn olmadn sylemilerdir. Neden? Demilerdir ki: nk her bir cevherin bilinmeyen fasllar vardr. Cevherin btn fasllarn bilmeden eyay bilemezsiniz. yleyse cedel ve felsefe slubu ile mahiyetlerin tanmlanmas ile megul olmann ne faydas vardr? Meleki yle tarif ederler: O (melek), sonu olan, aklsal bir konuma (nutk) gcne sahip basit bir cevherdir.
61

Bu sz anlayabilmek iin bir mr gerekir!! Felsefecilerin mehur insan tanm da yledir: nsan lml olan konuan bir canldr. Kimisi de glen bir canldr demitir.(33) Bunlardan daha ilgin olan uzayda hareket halinde olan yldzlarn taridir. Felsefe slubu ile tanmlamak istediklerinde u tari yapmlardr: Yldz, doal mekan uzay olan, aydnlatabilen, kuatmakszn kendi ekseni zerinde dnen kresel, basit bir cisimdir. Bu sz anlayabilmek iin ne kadar ok eye ihtiya duymaktasnz!! Bununla birlikte cedelci teorik slup birok slam ilme karm ve sayetini, arln bozup bulandrmtr. zellikle de fkh usul, fkh, nahiv, belagat ve hatta tecvid ilmine girmitir. Tecvid ilmi ilimler iinde nazarilik ve cedelcilik vasfndan en uzak olandr. Pratik bir ilimdir. Gayesi ise Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemin
(33) Bu tanma dair itirazlarn incelediinizde grrsnz ki felsefe slubu ile insann tanmlanmas mmkn deildir.
62

kraat tarzn retmektir. Buna ramen cedelci felsef teoriler ve lafz giriftlikler bu ilme de bulamtr. Bu ilimle ilgili kapsaml eserleri inceleyenler greceklerdir ki ierdii meselelerin birou telauz ile ve Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemin kraat tarz ile alakal deildir. Bu meseleleri bilmeseniz de telauzunuza bir zarar gelmez. Mesel medleri ele alalm. Med telauz, eda ve tilavet ekillerinden biridir. Tecvid konusunda tasnif eser veren baz musannar medlerin trlerini yirmiden fazla eide kadar vardrmlardr.(34) Fakat bu med eitlerini ayrtrp incelediiniz takdirde bunlarn telauzla alakal olanlarnn sadece be tane olduunu grrsnz: Vacip medd-i muttasl, caiz medd-i munfasl, kelime ve harf eitleri ile medd-i lazm, medd-i arz lisskn, medd-i tabi. Geri kalan med eitleri ise ya lafz zorlama veya ilm lks kbilindendir. Fkh uslnde ise; bu ilim en muazzam alet
(34) Bkz. eyh Muhammed Mekk Nasr, Nihyetul-KavlilMufd.
63

ilimlerindendir. mam nin(35), Eb shak etbnin(36) ve benzerlerinin eser telif ettikleri dnemde de muazzam bir ilimdi. Daha sonra felsefe bulat ve bu ilmi bozdu. Fkh usul ilmi fkh asllar zerine oturtmak, fkh yollar, istidlal keyyeti, istinbat keyyeti, ahkamn alnaca yerler, alnma keyyetleri ile alakaldr. Daha sonra iin iine felsefe dahil olmutur. Fkh usul kitaplarnda Nimet verilenin kretmesi, Mutezilenin hilafna olarak aklen vacip deildir eklinde konular ortaya kmtr. Nimet veren Allah celle celluhdur. Ona kretmek felsefeci mutezileye gre vacip iken kelamclara gre aklen vacip deildir. Bu konu felsef bir konudur ve amel, bunun neresiyle alakaldr? Fkh talebesinin bununla ilgisi nedir? Bu konu fkh usul ierisine nasl girmitir?
(35) mam a er-Risle adl eserini telif etti. Bu eser Msrda eyh Ahmed akir tahkiki ile baslmtr. (36) tb el-Muvfakt adl eserini telif etmitir. eyh Abdullah Drazn tahkiki ile drt cilt halinde Msrda baslmtr. Eserin sonuna fkh usul konusunda kelamc yntemi benimseyenlere itiraz kabilinden bir takm talikler eklemitir.
64

Bundan daha da ilginci fkhn bizzat kendisi iine, er hkmler fkh ierisine cedelci felsef giriftlikler, lafz zorluklar, mahiyetlerin felse usul ile aratrlmas ve tanmlanmas abalar bulamtr. Mesel fkhlardan biri boazlanan hayvanlarla ilgili bir tanm yapmtr ki tam bir ay boyunca analiz etmeye alsanz yine de anlayamazsnz. Byle bir tarife ne gerek var? Bundan daha da garibi ayn fkhnn icray (kiray) mmetin hi ihtiyac olmad ve fkh talebesinin istifade etmedii biimde lafz bir giriftlikle tanmlamasdr.(37) Felsefe tm ahmakl ile fkha da karmtr. cra: Menfaatin dei-tokuudur. Bu kadar. Sat da bizzat mallarn dei tokuudur. cra menfaatler zerinde dnen dei-tokutur. Fkh alannda -felsefenin fkha baskn kmasndan sonra- tasnif eser veren musannierden biri kad tarinde yle demektedir:
(37) Bu tanm iin bkz. el-Hacev es-Seleb, el-Fikrus-Sm f Trhil-Fkhil-slm, 2/395-404
65

Dnya maslahat iin hakknda anlamazlk vuku bulan konularda birbirine yakn olan itihat meseleleri hakknda tlak veya ilzam oluturulmasdr.(38) Bu arada fkhlar ierisinde kady ilzam olarak tanmlayanlar da bulunmaktadr.(39) Hanef mezhebi zerine telif edilmi olan u fkh konular ansiklopedisi el-Fetval-Hindiyye mellieri kad tanmyla ilgili olarak unu ifade etmilerdir: Umumi velayetten sadr olan ilzam edici sz.(40) Ak bir sz. nk Allahn hkm ile sizi ilzam edecek olan kimdir? ahs m yoksa zerinizde velayete sahip olan bir makam m? zel deil genel velayettir. nsanlar arasnda sadece senin velayetine sahip deildir. Bilakis btn insanlar zerinde genel bir velayet hakkna sahiptir. te bunlar kadnn vasarndandr. yleyse kad
(38) el-Karf, el-Furk adl eserinde bu tanm yapmtr. (39) Hanbelilerden el-Mverd bu ekilde tanmlamtr. Bkz. el-nsf, 11/154 (40) el-Fetval-Hindiyye, 3/206
66

umumi velayete sahip olan kimselerdendir. Hkm yaynlad zaman mmetin herhangi bir ferdini Allah azze ve cellenin hkm ile ilzam etme hakkna sahiptir. Bu durumda er ahkam renmek zere yola yeni km olan fkh talebesi! Amel ynlere de dikkat etmelisin. Bu gibi lafz giriftliklerle dolu ve -genellikle de- k asrlarnda, felsefe ve cedelin slam ilimlerine baskn geldii asrlarda kaleme alnm olan bu eserlerin ana dmemelisin. Bu trden olan fkh kitaplarnn ana dmekten saknmalsn.(41) En kolay ve en dzgn yoldan
(41) Lafz giriftliklere en fazla meftun olan fkhlar son dnem maliki fkhlardr. Eserlerinde kapal ifadelerden lafz giriftliklere varana dek zihinleri durduran, aciz brakan caz sluplar bulunmaktadr. Mesel bu musannardan bazlar bn Arafe, el-Karf ve mehur el-Muhtasarn sahibi Halildir. Halilin bu kitabnn bir kitabn muhtasarnn muhtasarnn muhtasarnn muhtasar olduunu bilmeniz yeterlidir. Eb Amr el-Hcibin Muhtasarnn muhtasardr. Eb Amr el-Hcibin bu muhtasar da el-Berzinin muhtasardr. O da Eb Zeyd el-Kayravnnin muhtasardr. O da el-Mudevvenenin muhtasardr. cazda bir aama halini aldktan sonra Halilin muhtasarnn ibarelerindeki kapalln abartsn tahayyl edebilirsiniz.
67

sana fkh kazandracak olan eserleri aratrmalsn. Bir sonraki kuralmzda bu kitaplardan bazlarna iaret edilecektir.
Fkh talebesinin Halilin bilmecelerini zmede mrn heba etmesinin ne gerei var? Burada neden ilk kaynak olarak ncelikle bn Eb Zeydin muhtasarndan istifade etmesin? Halbuki bunun ibaresi daha ak. slubu da daha kolay. Hem de canllk asr olan o faziletli asra daha yakn.
68
YEDNC KURAL
lim Basamaklarn Srayla kmak
Bu yedinci kural Allah azze ve cellenin dininde fkh sahibi olmak ve er ilim talebi konusunda en nemli kurallardan biridir. nk bu kural eitim alannda hepimizin farknda olduu ada bir olguya deinmektedir. Kural udur: lim adamlarnn terimletirdikleri renim basamaklar konusunda hrsl olacaksnz. Bu renim merdiveninin basamaklarn srasyla kmada titiz davranacaksnz. lme srayp atlamakla nail olunmaz. Duvarn tepesinden sradn zaman ayan kayverir ve renim alannda tepe st dverirsin. Byle bir durumda kendi nefsinden bakasn knama. nk olmas gerektii ekilde evlere kaplarndan gelmek yerine duvarn stnden amaya almsndr.
69

renim basamandan ve bu basamaklar srayla kmaktan mstani kalmaya alrsan ebediyen fkha ulaamazsn, fkh elde edemezsin. renim basamaklar ile neyi kastediyoruz? Yorulmadan, emek sarfetmeden ilme ve fkha nail olaca kuruntusuna kaplp ncekilerin eserlerine ihtiya duymayanlar veya sadece azck kitaba ynelip dierlerinden vazgeenler... Fkh talebelerinden kimisinin Takrbut-Tehzb ve Neylul-Evtr ile yetinip bu iki esere kafasn gmen kimseler bulunduunu mahede edebiliriz. Byleleri, Takrbut-Tehzbin temsil ettii rivayet veya rical ilmi; el-Muntek ve onun erhi NeylulEvtrn temsil ettii ahkm delilleri ilminin kendisini renim merdiveninin geri kalan tm basamaklarndan mstani kldn sanmaktadr. Bir keresinde Riyadda dzenlenen byk bir kitap fuarnda, ilim talebelerinin satn aldklar kitaplar incelemek zere durdum. Daha byklar bile terlememi bir gence iliti gzm. ki poet dolusu kitap tayordu. Durdurdum. Selam verdim
70

ve satn ald kitaplar sordum. Sahh-i Buhr erhi Fethul-Br, ez-Zehebnin ilim adamlar, halifeler ve benzeri ahsiyetlerin biyograleri ile ilgili yirmi be ciltlik rical ilmine dair eseri Siyeru Almin-Nubel almt. Hayret dorusu!! Bu gencin ya henz, kendisi iin ilm bir temel kuracak kadar deil. Zorunlu olan ilm konular renecek yata. Buna ramen bu devasa ilm ansiklopedilerin seviyesine srayvermi. Bu seviye, insann ancak renim basamaklarn bir bir katetmesinden sonra ulaabilecei bir seviyedir. Bu renim basamaklarnda fkh talebesinin salam ve sahih ilm bir temel kurmada hrsl olmas gerekir. Her ilmin ncelikli konularn renmekle ie balamaldr. kinci kuralda belirtmi olduumuz gibi her bir Mslmann renmesi gereken ilimlerin banda tevhd ve fkh gelir. yleyse ey fkh talebeleri bu ikisi ile ie koyulmalsnz. nc kuralda da ashab ve ashabn yolunda giden imamlar ve alimler demek olan selef yntemi zere mn fkhn yani
71

tevhdi renmenizin gerektiini sylemitim. yleyse tevhd ile ilgili fkhnz u kitaplardan edinebilirsiniz: eyh Muhammed b. Abdilvahhbn (rahimehullh)(42) Kitbut-Tevhdi. Tevhd ve mnn baz zaruri meselelerini temellendirdii el-Uslus-Selse ve Mesilul-Chiliyye gibi risaleleri. Daha sonra eyhulislam bn Teymiyye el-Harrn ed-Dimaknin(43) el-Vsityye, el-Hameviyye ve et-Tedmuriyye gibi eserlerine intikal edebilirsiniz. Bu eserleri kavrayp anladktan sonra u eserlere geebilirsiniz:
(42) eyhulislam Muhammed b. Abdilvehhb b. Sleyman et-Temm en-Necd el-Hanbeldir. nce Necd ve Arap Yarmadasnda ve oradan btn mmetin iinde hicr 13. ve 14. yzyllarda tevhid uyannn ncs olmutur. 1206 h. ylnda vefat etmitir. (43) eyhulislam Ahmed b. Abdilhalm b. Abdisselm enNumeyr el-Harrn ed-Dimak el-Hanbeldir. slam tarihinde mcedditlerden biridir. slam dncesinde sele ekoln en nemli ilim adamlarndan saylr. 728 h. senesinde Dimak kalesinde hapsedilmiken vefat etmitir.
72

Eb Cafer Ahmed b. Muhammed b. Sellme el-Ezd el-Msr et-Tahv el-Hanefye (. 321 h.) ait el-Akdetut-Tahviyye ve bn Ebil-zz elHanef Ali b. Muhammed ed-Dimak (. 712 h.) tarafndan yaplan erhi. Tahavi Akdesini bu erhi ile birlikte anlayp iyice belleyince ve mn fkh ile ilgili daha geni malumat elde etmek istediinizde Sahh-i Buhr, Sahh-i Muslim, Sunen-i Eb Dvd, Tirmiz, bn Mce, Drim vb. ana snnet kaynaklarndan mn, tevhd ve snnete sarlmakla ilgili bablar inceleyerek okuyabilirsiniz. En bata renmeniz gereken tevhd ilmi ile ilgili renim basamaklar ite bunlardr. eriat fkh (ahkm fkh) ile ilgili olarak ise; drdnc kuralda sizleri er ahkm fkhna ulatracak en doru yolun ve en sratli vesilenin mezheplilik, yani drt mezhepten birinin tercih edilmesi olduunu belirtmitik. Bu durumda fkhla ilgili olarak renim basamaklarna o mezhebe ait net ve kolay anlalan, bn Arafe ve benzerlerinin girift ifadeleri gibi lafz zorluklar iermeyen
73

metinlerden birini seerek ie balamalsnz. Hanbel mezhebi alannda sizin iin bn Kudme el-Makdis el-Cemml ed-Dimak Eb Muhammed b. Abdullah b. Ahmede (. 620 h.) ait Umdetul-Fkh adl eseri tercih ederim. Veya eyh brahim b. Muhammed b. Slim b. Davynn (. 1353 h.) Menrus-Sebl adl eserini tercih ederim. Onun bu kitab eyh Mer b. Yusufun (. 1033 h.) Metnud-Dellinin bir erhidir. Yahut da el-Mukniin ihtisar olan Zdul-Mustaknii tercih ederim. Bu eserin melli Musa b. Ahmed elHacvdir (. 960 h.). Bu metinden birini kavradnzda zellikle de ibdetler, al-veri, nikah vb. konularla ilgili zaruri olan ahkm ve meseleleri edinmi olursunuz. Bu suretle el-Kf ve el-Mukni adl eserlere intikal etme imkann elde edersiniz. Btn bunlar bitirdiinizde nc merhalede el-Munye ulam olursunuz. Bu eserlerin de bn Kudme rahimehullha aittir. Malik mezhebinden iseniz bn Eb Zeyd elKayravn Eb Muhammed Abdullah b. Abdurrah74

mana (. 386 h.) ait er-Risle adl eserle balayabilirsiniz. Bu eser, malik ilim talebelerinin mezhepleri ile ilgili fkh eitiminde balang metni olarak altklar bir eserdir. mezhebinden iseniz, Nevev Eb Zekeriyya Yahy b. erefe (.676 h.) ait el-Minhc veya Eb shak e-rz brahim b. Ali b. Yusufun (. 476 h.) el-Muhezzeb adl eseri ile ie balamalsnz. Bu eser Nevev tarafndan el-Mecm adn tayan ve mukayeseli fkh ansiklopedilerinden saylan o byk eserinde erh edilmi olan metindir. Hane iseniz, el-Mernn Burhaneddin Ali b. Eb Bekre (. 593 h.) ait el-Hidye ile ie balayn. Bu eser Hane fkhna dair en nes, en deerli ve fkhla delilleri en fazla ihtiva eden metinlerden biridir. Bu eserle ilgili bir ok erh almas vardr. el-Keml b. el-Hummn Fethul-Kadri ile el-Bedrul-Aynnin el-Binyesi bu erhlerin en faydallarndandr. Bu fkh metinleri ile ie balarsnz. Bunlar okur, ders yapar, mmkn olursa ezberlersiniz.
75

nk bu metinler er mesele ve hkmleri zet olarak size sunarlar. Bu metinler iinde en gzel olanlar, Hanbel mezhebinden olan bn Kudmenin Umdetul-Fkh ve Hanef mezhebinden olan el-Mernnnin el-Hidyesi gibi er hkmle birlikte -ara sra da olsa- delili zikreden metinlerdir. Bu metinler, er hkmlerle ilgili kapsaml bir zet sunan ve bu ahkm sizleri hayrete drmeyecek ekilde, yeni balayanlara uygun kolay ve basit bir slupla, anlalmasn zorlatrmayacak biimde delillerle doyuran metinlerdir. Mezheplere ait bu fkh metinler vastasyla fkh edinilmesi ile baka bir ey daha, fkh dili (terminolojisi) kazanm olursunuz. nk bu metinler yksek bir fkh ilm dille kaleme alnmtr. Kendi ilm diliniz -varsa ayet- daha da gzelleir ve geliir. Her bir kelimeyi hesap eden, bo konumayan, tekrar edip durmayan, faydas olmayan eyleri syleyip durmayan bir fkh talebesi haline gelirsiniz. nk fkh metinlerle ilgili olarak fkhlarn adeti genelde herhangi bir mesele
76

veya hkme delalet edecek kelimeyi yerli yerine koymaktr. Alet ilimleri(44) ile ilgili olarak ise; Tecvid: Bu ilimle ilgili temel dayanak direkt hocann (mukri) azndan renmektir. Kuran tecvidinde balca ara budur. Fakat bu sanatn alimleri, telauzun dzgnletirilmesi ile alakal tecvid bablarn (konularn) zet olarak veren
(44) limlerin gaye ilimleri ve alet ilimleri olarak taksim edilmesi stlh bir taksimdir. Bu taksimi, ikinci kaidede her bir ilim talebesinin gayesi mnn ve amelini tashh etmektir eklinde ifade etmi olduumuz kural zerine bina ettik. Buna gre gaye ilimleri tevhid ve fkh ilimleri ile snrldr. Tefsir ilmi, hadis ilminin dirayet ksm, siyer-i nebev ilmi de gaye ilimler ile alakal olduu iin bunlara katlr. Vesile ya da alet ilimleri ise, bu ekilde isimlendirmemizin nedeni gaye ilimlerin anlalmasnda birer vesile ve ara olmalar dolaysyladr: Fkh usul fkha, hadis stlahlar (mustalah) ve rivyet ilimleri hadise ulalmasna, Kuran ilimleri ve tefsir usul Kurann anlalmasna ve tefsirine, tecvid Kuran tilavetinin dzgn ekilde yaplabilmesine, nahiv, sarf, belagat, tenkit, edebi metinler, aruz vb. Arap Dili ile alakal dier ilimler de Kuran ve hadisin anlalmasn ve bu suretle her iki eidiyle fkha ulalmasn mmkn klan Arap Dilinin en iyi ekilde renilmesine vesiledir.
77

muhtasar bir kitaptan istifade ederek de tecvidin renilmesini ho karlamlardr. Bu ilmin hkm ve meselelerini ezberlemeye en gzel yardm edecek olanlar manzum eserlerdir(45). Bu ilimle ilgili olarak kaleme alnm en gzel manzum eserlerden biri el-Mukaddimetul-Cezeriyyedir(46). Nahiv-Sarf: Fkh talebeleri gnmze dek el-curumiyyeyi renmekle ie balamay adet
(45) Bu ilimle ilgili olarak yeni balayanlar ve bu sanatn meselelerinde fazla derinlemeden Kuran telauzlarn dzeltmek isteyenler iin et-Tecvdul-Muyesser adl bir eser telif ettim. Bu nedenle bu zet kitapta telauzla alakas bulunmayan bablara, meselelere, ve eitlere yer vermedim. Daha sonra da renilmesini kolaylatrmak amacyla ayn kitab kendi sesimle kasetlere kaydettim. Bu ilmin meselelerinde daha geni malumat edinmek isteyenler iin de Kavidut-Tecvd adl eserimi kaleme aldm. el-Mukaddimetul-Cezeriyyeyi, harerin mahreleri ve sfatlar ile ilgili olan el-Hkn ve es-Sehv kasidelerini erh ettim. Btn bu eserler matbu olarak mevcuttur. (46) Kk yataki ocuklar iin ynlendiricilerinin telkini ile renmelerinin daha gzel olduu grndeyiz. nk ocuk direkt hocann azndan basit ve kolay bir ekilde renebilir. eyh Suleyman el-Cemzrye ait TuhfetulAtfl vel-lmn f Tecvdil-Kurn adl eserinin ezberletilmesini de nermekteyiz. Bu eser kk ocuklara uygun, hacmi kk, kolay ve akc bir manzumedir.
78

edinmilerdir. Bu eser zerinde iyi bir tedrisattan sonra Zemahernin(47) Mulhatul-rb adl esere intikal ederler. Bu manzum eserden sonra da Elyetu bn Mlike geerler. Talebenin daha mr ve azmi varsa ve bu ilim dalnda daha da derinlemek istiyorsa zaruri ilimleri bitirdikten sonra bn Mlike ait olan el-Kyetu-yeyi ders olarak okur ve ezberler. Mustalah (Hadis Terimleri): el-Beykniyye ile ie balarlar. Bu eseri iyice belleyip ezberledikten sonra Hafz bn Hacerin Nuhbetul-Fiker adl eserine geerler. Bunu da iyice belledikten sonra hadis ilimleri alannda bn Salahn Mukaddimesine ya da Hafz bn Kesrin Ulmul-Hadsine intikal ederler. Daha sonra bu ilim dalnda derinlemek isteyen olursa Hafz el-Irknin Elyyesi, Suytnin Elyyesi vb. geni ve manzum eserlerden istifade edebilirler.(48)
(47) Mellif bu eserin Zemaherye ait olduunu belirtmektedir. Ancak biz, el-Harrye ait olduunu tespit ettik. (ev.) (48) Hadis stlahlar konusunda en gzel hacimli eserlerden biri Nevevnin Tedrbur-Rv adl eseri ve es-Sannnin Tavdhul-Efkrdr.
79

Fkh Usl: Fkh talebeleri fkh usul konusunda zet metinlerden biri ile ie balamay adet edinmilerdir. Hanbel iseniz bn Kudmenin Ravdatun-Nzr adl eseri; a veya Mlik iseniz mmul-Harameynin el-Varakt; Hanef iseniz Hafzuddin en-Nesef olarak tannan Nesef Ebul-Berakt Abdullah b. Ahmedin (. 710 h.) el-Menr. Tefsir: nce Celleyn Tefsiri ile ie balarlar. Bundan sonra Beydv Tefsiri(49) sonra bn Kesr Tefsiri gelir. ayet bn Kesr Tefsirinin Celleyn ve Beydv tefsirlerinden sonra gelmesinden honut olmazsanz unu ifade etmek isterim: bn Kesir Tefsirinde israiliyat ve basiretli ilim talebesinin zebilecei hadis rivayetleri vardr.(50) Yok(49) Bu iki tefsir (Celleyn ve Beydv tefsirleri) en deerli ve ilim talebesi iin en faydal tefsirlerdendir. nk sluplarndaki salamlk ve ibarelerindeki incelikle birlikte lugat, irab, nzl sebepleri, ayetlerin manalar vb. tefsirle ilgili birok gayeyi iermektedirler. erdikleri Earlie ait hususlara da talebenin hocas dikkat ekecektir. (50) Bununla birlikte bn Kesr, tefsirinde iraba, lugata ve fkh ahkama daha az itina gstermitir. Ancak kir salaml, manann doru tefsir edilmesi ve mesur haberlere
80

sa bn Kesir Tefsiri elbette en deerli tefsirlerden biridir. Hadis: Hafz Abdulan b. Abdilvahid elCemml el-Makdisye (. 600 h.) ait UmdetulAhkm veya Hafz bn Hacer el-Askalnnin Bulul-Merm adl eseri ile yahut da ahkm hadisleri alannda telif edilmi kitaplar gibi ahkm delillerine dair metinlerle ie balarlar. Bu ekilde bir temel oluturulmas ve renim basamaklarnn sra ile klmas her bir fkh talebesi iin zorunludur. Bundan sonra istedii konuda tercih ettii ilim alannda derinlesin, geni malumatlar edinsin.(51)
itimad bakmndan ayrcalkl bir tefsirdir. bn Cerr ve bn Eb Htimden alntdr. (51) Burada zikretmediimiz daha baka ilimler de vardr: Feriz: Bu ilim ile ilgili ilim talebesinin balayaca en gzel metin, Eb Abdillah Muhammed b. Ali er-Rahabnin (. 577 h.) nazm olan er-Rahabiyyedir. Bundan sonra bu ilimle ilgili kolayna gelen daha geni eserlere intikal edebilir. Belagat: Bu alandaki temel eserler et-Telhs ve erhleridir. et-Telhs el-Kazvn e- Muhammed Abdurrahmana (. 739 h.) aittir. Men ve beyn ilimleri ile ilgili el-Mifth adl kitabnn zetidir.
81

fade etmi olduumuz gibi bu basamaklarn muhafaza edilmesi gerekir. lim duvarlarn atlayarak hemen avermeye kalkmayn. Evlere kaplarndan girin. Bu ilm temellendirmeyi salam bir ekilde yaptnz takdirde itihat ilimlerine ularsnz. Hl yksek bir azmin, stn bir yetenein varsa, itihat ilimlerini ren. Mesel: Tahric ilmi, isnad ve rivayet ilmi, ricl ilmi, Hafz bn Hacerin Fethul-Br bi erhi Sahhil-Buhrsi, Nevevnin erhu Sahh-i Muslimi, Aynnin Umdetul-Krsi gibi byk hadis erhleri, ilm ansiklopedik eserler, mezhepler aras mukayeseli fkh ansiklopedileri, ihtilaf kitaplar, mezheplerin delilleri ve buna benzer hacimli ana fkh kaynaklar. lim talebinde selef-i salihnin izledii basamaklarn korunmas gerekmektedir. Aksi halde aceleci davranarak duvarlarn tepesinden atlamaya kalkan ilim talebesinin bidatler ierisine dmesinden endie edilir. Neden? nk bu durumda yanl anlaylara dmesinden korkulur.
82
SEKZNC KURAL
lim Ehlinden Alnmaldr
lmi ehlinden, kklerden deil byklerden almak konusunda titizlik gstermektir.(52) Her zaman ve mekanda ilim ehlinden ilim tedrisi iine koyulmu olan kimseler bulabilirsiniz. Ayrca ilim iddiasnda bulunanlardan ve ilim yolculuuna henz yeni balam olan kimselerden kendisini ilim tedrisi makamna koymu olanlar da vardr. Dolaysyla -mmkn ise- ilmi byklerden alma konusunda titiz olmalsnz.
(52) Kkler ve bykler tabiri selef-i salihn imamlarna aittir ve merfu bir hadiste varid olmutur. Kklerden maksat, ilim yolunun henz banda olanlardr. Ya kklne nispet edilmelerinin sebebi ya kk kimselerin normalde genel olarak akl, ilim, tecrbe ve hikmet asndan da yetersiz seviyede bulunmalardr. Bykler ise bunlarn aksidir.
83

mrlerinin byk blmn ilme adam, ilm meselelerle megul olmu, ilm problemlerin stesinden gelmi, tecrbeler edinmi olan ilim adamlarn kastediyoruz. Bu byk insanlardan ilim, akl, hikmet, ynlendirme ve terbiye bakmndan istifade edersiniz. lim ve edebi beraber kazanrsnz. Selef-i salihnin izledii yntem bu ekilde idi: lmi edep ile alrlard. limsiz edep ie yaramaz. Edepsiz ilim ise sahibini helake srkler. Ayn anda hem ilim reten hem de edeplendiren, hem kalbini hem de akln terbiye eden birine ihtiya duyarsn. Normalde bu durum kklerin deil byk insanlarn andr. Kk yata olanlar -genellikle- henz fkh elde edememi, ilimleri mayalanp olgunlamam, tecrbeleri kemale ermemi, sz syleme ve gr ifade etme melekeleri henz alma uramamtr. Akllar olgunlamamtr. Acelecilik, tepkisellik, ahkm konusunda abuk davranma istei hakimdir. Btn bunlardan daha tehlikelisi de kendilerinde isabetsiz anlayn baskn olma84

sdr. Kitab ve snnetin nasslarn gerektii gibi anlamazlar. Yanl anlaya kaplp abuk hkme varmaya alrlar. Bu durum da kendilerini bidate srkler. Genellikle karlalan durum budur. Bu, ya kk olan herkesin ayn durumda olaca manasna gelmez. Bazen -bu duruma her ne kadar ender rastlansa da- ya kk olan biri parlak bir zekaya sahip olarak ya byk olanlarla rekabet edebilir ve hatta onlarn zerine de kabilir. Bu mmet ierisinde byleleri grlmtr. Mesel mam a. Ya kk bir gen iken ilimde parlak bir ahsiyet olmutur. Kendisinden ilim almak zere ya byk kimseler meclisine katlmtr. Bir dier misal de eyhulislam bn Teymiyyedir. Daha yirmi yanda iken tedris makamna oturmu, binlerce talebe defterleri ile, hokkalar ile huzurunda oturmutur. Fakat bu duruma nadir rastlanr. Ya kk olanlarda ksr ve isabetsiz anlay, abuk hkme varma durumu ve sermaye eksiklii baskndr. Kkler ifadesi ile sadece ya kk olanlar kastedilmemektedir. Bilakis ilim yolunun banda
85

olup fkhn henz ikmal etmemi olanlar da bu ksma dahildir. Byleleri aceleci davranp tedris ve fetva makamna geince hatalar dorularna baskn gelir. Birtakm sapknlklara yol aar. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemden rivayete gre yle buyurmutur: lmin kkler yannda aranmas kyamet alametlerindendir.(53) Byklerden birinden istifade etmeye nail olup onlardan ilim alabildiin takdirde -mmkn olursa- her ilmi ehlinden almaya hrs gster. Kuran kurradan; tefsiri mfessirlerden, hadisi muhaddislerden; fkh da fakihlerden renin.(54)
(53) Bkz. bn Abdilberr, Cmiu Beynil-lm, 1/157. Ayn yerde bn Abbasn Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemden rivyetine gre Bereket byklerinizle birliktedir. buyurmutur. mer b. Hattabdan olan isnad ile mevkuf olarak yle demitir: Dikkat edin! nsanlar, ilim kendilerine byklerinden geldii srece muhakkak ki hayr zere olacaklardr. Abdullah b. Mesd radyallhu anhtan rivyete gre nsanlar ilmi byklerinden aldklar srece hayr zere bulunmaya devam edeceklerdir. lmi kklerinden ve erlilerinden aldklar takdirde ise helak olurlar. bn Abdilberr bu eserleri birok tarikten tahric etmitir. (54) Tabi bu husus, saydmz alanlarda ilim adam bulun-
86

Kartrrsanz -genellikle- istifade edemezsiniz. Hadisi nahivciden renmeye kalkarsanz renemezsiniz. Ya da kraati, kraat konusunda yetersiz bir hadisiden almaya kalkarsanz kraati renemezsiniz. limler uzmanlk gerektirir. Her ilmin ne km, o ilmin srlarn ve meselelerini iyi bilen ilim adamlar mevcuttur. Her ilmi ehil olanlardan alrsanz ok muazzam faydalar elde edersiniz. Selef-i salihnin yolu da byleydi. Mesel mam Ahmed, den fkh usul renmi, er-Risleyi ondan okumutu. mam de Ahmedden hadis almt. lmi ehlinden almaktan ekinmiyorlard. mam Mlik b. Enes, Hicret Yurdunun tartmasz imam olduu zamanlarda besmelenin akmas halinde geerlidir ki bu ilim adamlar kzl slfrden (kibrit-i ahmer) daha nadirdir. Bu sebeple ilim talebesinin byk alimlerden birinden istifade etmesi ve ilm temelini oluturma srasnda ondan yararlanmas yeterlidir. Byk ilim adamlar, ilim talebelerinde sz edilen ilimler iin bir temel oluturabilecek kadar bu ilimlere vkftrlar. Daha geni malumat ve uzmanlama iin ise her ilmin ehlinden alnmas gerekir.
87

tan okunmas ile ilgili bir soru kendisine sorulduunda N b. Eb Nuaym el-Krie havale etmiti. N Medine-i Nebeviyyede kraat imam idi. Mlik kural haline gelen ve darb- mesel olan u szn sylemitir: Her ilim ehlinden sorulur. Kraat konusunda bir meseleye muhta isen kraat ehline; hadisle ilgili bir meseleye ihtiyacn varsa hadis ehline sor! Mlike fkh ve snnet hakknda soru sorulur. Kurrlardan olan Ne de kraat hakknda sorulur. Sibeveyhe ise nahiv hakknda sorulur Belagat alimlerinden olan bir hocamz vard. Kendisinden Kazvnnin el-Minhcn ders olarak okumutuk. Fakat hadis alannda yetersizdi. Bu gibi eyler garipsenecek eyler deildir. Bir defasnda dilinden Cennet ehlinin ou saf (bn) kimselerdir. eklinde bir hadis dkld ve bunu Peygamber sallallhu aleyhi ve selleme nispet etti. Bu hadisi kim tahric etti? diye sorduk. bn EbilHadd, erhu Nehcil-Belada tahric etti. dedi. Fkh talebeleri bu kitabn durumunu bilirler. bn Ebil-Hadd, Rafz mutezildir. Bu erhte her
88

ne kadar lugat ve edebiyat mevcut olsa da nne geleni doldurmutur. Bu kitap Raid Halife Ali b. Eb Tlib hakknda uydurulmu olan bir kitabn erhidir. Nehcul-Belada yer alanlarn ounluu Ali b. Eb Tlibin sz deildir. Zaten Onun sz olmas da yakk almaz. Bilakis bu szler Rafzlerin ediplerinden olan e-erf er-Radnin uydurmasdr. Durumu byle olan bir kitap iin Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemden bir hadis tahric etmitir. denemez. nk bu kitap bu ilim ile, rivayet ve tahric ilmiyle ilgili kitaplardan deildir. Bu kural ile ilgili olarak son bir mesele de udur: Fkh ilmini renmek iin azmettiiniz takdirde ya kk kimselerden uzak durmada titiz davrandnz gibi sayfaclardan, yani ilimlerini hocann dizinin dibine oturmadan, ilim halkalarnda diz kmeden kitaplardan renenlerden de uzak kalmaya dikkat etmelisiniz. Sayfaclar genellikle yanl anlaylara kaplrlar. Ayaklarnn kaymasna neden olan konumlara derler. nk ilimlerini kendilerini eitecek,
89

o ilmin srlarn aklayacak, girift noktalarn ve problemlerini zmleyecek biri olmakszn sadece kitaplardan edinmilerdir. Bu nedenle sayfac biri, ilm meseleleri kendi ksr anlayyla anlayarak tek kalr. Yanl anlaya kaplr. Ve kendini uyaracak, ynlendirecek, eitecek biri olmadan bu hal zere devam eder gider. lmin hocalardan renilmesi Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemin snnetidir. Kuran yazl bir kitap halinde tek bir defada nazil olmad. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem Kuran kendisine okuyan birinden ald. O da Cebrail aleyhisselm idi. Hatta Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem kendisine Kuran telkin etmesi iin Cebrail ile birlikte oturdu. Yani O, Kuran bir hocadan almt. Sahabe-i kiram radyallhu anhum da ayn ekilde Kuran ve snnetleri sayfalardan renmediler. Bizzat Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemin azndan rendiler. Selef-i salihne gre ilim: Eitim ve retimdir. te bu ikisini sizin ahsnzda toplamay ba90

arabilen kimse hocanzdr. Ama tek banza olursanz nasl yapacaksnz? Kendi kendinizi mi eiteceksiniz?! Ey ilim talebeleri! Allah azze ve cellenin dininde fkh sahibi olmak ve er ilim talebinde bulunmak istediiniz takdirde nermi olduum pratik program zerine bina ettiim bu sekiz kural ite bunlardr. Bu sekiz kurala titizlik gsterip iyice kavrarsanz, gzelce inceleyip uygularsanz ite o zaman uruna aba sarfettiiniz gayenin, yani en gzel ve en emniyetli yolla er ilme ulama ve dinde fkh sahibi olma gayesinin gerekleeceini mit ediyorum.(55) Allahtan bilmediklerimizi bize retmesini, bildiklerimizden istifade ettirmesini, faydal ilmi ve salih ameli bahetmesini dilerim. Allah peygamberimiz, efendimiz Muhammede ailesine ve tm ashabna salat ve selam etsin.
(55) nallah daha detayl konumak, daha fazla aklama sunmak amacyla bu sekiz kurala tekrar dneceiz. Bu kk kitapkta yaptmzdan daha fazla delillerle destekleyeceiz.
91
92
SORULAR VE GRLER
Soru: Fkh rencisinin veya ilim talebesinin sz edilen iki arzuya maruz kalacan ifade ettiniz. er ilimler alannda niversite diplomas sahibi olup da -niyeti grev almas bakmndan- bu ilimlerden nasibi fazla olmayanlar hakknda ne dersiniz? Bunlar da vad hadisi kapsamna dahil olurlar m? Yoksa tevbe edilmesi bunlar siler gtrr m? O diploma ile getirildii grev dolaysyla elde ettii kazanc kendisine haram olur mu? Cevap: Bu mesele fkhla ilgili bir eye ihtiya gsteriyor. Talep edilen ey ilim talebelei srasnda niyetinizi dzeltmenizdir. Dnyev bir niyet ierisine derseniz ve bu niyetle bir mik93

tar ilim talebinde bulunursanz ve daha sonra da basiretiniz alp niyetinizi dzeltirseniz ilimden kazanm olduunuz o miktar iptal olmaz. Buradaki gaye o fasit niyetle Allah azze ve cellenin huzuruna kmadan evvel sizin kendisinizin eksiini tela etmenizdir. Bu nedenle seleften bazs: lmi Allahtan bakas iin talep ettik. Ama O, Allahtan bakas iin talep edilmeye engel oldu. demitir. Yani ilim talebinin balarnda niyetinin bozuk olduunu, ilmi, szn ettiimiz iki arzuyu elde etmek iin talep ettiini bundan sonra ise ilm almalar, Allah kelamn, vaadini, tehdidini (vadini), Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemin szlerini dinlemek sayesinde kalbi harekete gemi ve niyetini dzeltmitir. Bylelikle fasit bir niyetle ve faydasz bir ilimle Allah subhneh ve telnn huzuruna varmazdan evvel kendisindeki eksii tela etmitir. Allah subhneh ve tel huzuruna fasit bir niyetle vardnzda ncekilerin ve sonrakilerin ilmine de sahip olsanz Allah nezdinde yarar olmaz. Belki bu ilimle dnyada menfaat elde edersiniz. Evet, dnyada iken isteinizi elde edebilirsiniz. Gzleyip durduunuz liderliklere sahip
94

olabilirsiniz. Fakat asl mesele Allahn huzuruna vardnzda durumun ne olacadr. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemin hadisinin lafz ne diyor? Kim Allahn yznn istendii bir ilmi, srf dnyalk bir paya eriebilmek iin renirse, kyamet gnnde cennetin kokusunu duyamaz. Sz kyamet gn ile alakal. Dnya iin rendiiniz bir ilimle Rabbinizin huzuruna ktnz zaman byle bir ilim yle bir konumda fayda vermeyecektir. Cennetin kokusunu alamayacaksnz. lerin sonularna itibar edilir. O iki arzunun ikisinin birden veya sadece birinin esiri olarak damgay yemeden nce kendinizdeki eksii tela edin. Ama bunun neticesinde oluan vazifeler ve elde ettiiniz kazanlarla ilgili olarak ise; niyetinizi dzelttiinizde o vazifeden ayrln veya kazandklarn geri ver demek akl kr olmaz. Kesinlikle.. Niyetinizi dzelttiiniz zaman vazifenize de95

vam edin. te o zaman dzgn ve slah edici bir uzuv haline gelirsiniz. Bu gedii neden bo brakacaksnz? Siz bo braktnz takdirde fesat ve ifsat ehli olan bakalar byle yerleri doldurabilir. Yerinizde kaln. Zira oralar sizlere muhta.
***
96

Soru: Ben bir kyde yayorum. Baz genlerle bir araya gelip Allah zikretmek iin oturuyoruz. Bazen Kuran ve hadis kitaplarn okuyoruz. dareyi ben salyorum. Ama bilgim snrl. Bundan dolay gnah ilemi olur muyum. Bu durum szn ettiiniz o iki haslet kapsamna girer mi? Cevap: Ben unu ifade ettim: Ders verme ma-kamna gemek iin aceleci davranmak, liderlik elde etmek amacyla ilim talebinde bulunmak manasndaki gizli arzunun alametlerinden biridir.(56) Herkes bakasna nazaran kendi kalbi(56) Buradan ya gen olduu halde ders vermek iin ne kan herkesin bu gizli arzuya mptela olmas gerekmez. Bizim maksadmz Allah tel hakknda ilimsizce sz syleme ukuruna kendilerini atanlardr. Kendi bilginiz kadaryla insanlara rettiiniz, bilmediiniz eylerin sorumluluu altna girmediiniz ve fkhn elde etmediiniz konularda fetvaya yeltenmediiniz takdirde gcnz nispetinde yaptnz tebliin size getirecei herhangi bir saknca yoktur. Bilinen manasyla ders veya fetva vermek iin ne kmaya almak iin ise ncelikle ilm temel gerekir. Ali b. Eb Tlibden rivyete gre kendisi bir kssacnn kssalar anlattn duyunca: Sen nasih ve mensuhu biliyor musun? diye sormu. Kssacnn Hayr demesi
97

ni daha iyi bilir. Mesel soruyu soran bu deerli kardeimiz kalbinde ne olduunu bilir. Kalbinde olan ey gcnn yettii kadaryla Allah azze ve cellenin dininden bir eyler tebli etmek, Mslman kardelerine faydal olmak ise bu slih bir niyettir. Sahip olduu altyap yeterli ise Allaha hamdolsun. Ama yeterli deilse, o halde bu mbarek almas yannda ilim talep etmeye ve ilmini artrmaya titizlik gstermelidir.
***
zerine Ali radiyallahu anh: Hem kendin helak oldun hem de bakalarn helak ettin. demitir. Huzeyfe radyallhu anh da benzer ekilde unu ifade etmitir: nsanlara ancak u kiiden biri fetva verir: Kurann nasih ve mensuhunu bilen adam, k yolu bulamayan amir, zorluk altna giren ahmak. bn Abdilberr, Cmiu Beynil-lmde rivyet etmitir.
98

Soru: Temel ilimlerin kitaplardan renilmesi mmkn mdr? Cevap evet ise bu nasl olacaktr? Cevap: Bu meseleyi aklamtm. Biraz daha aklayaym. Selef: lmi sayfacdan, Kuran Mushafdan alma! demitir. Yani sana Kuran reten kimse mushaftan (sadece mushafa bal kalarak) ezberlemise ve kendisine retecek bir hocadan ders almamsa, ite o kimse mushafdr. Ondan kann. nk bilmeden hata yapabilir ve size de hatal retebilir. Ayn ekilde fkh veya ilmi kendisine retecek bir hocann dizinin dibine oturmadan kitaplardan alm ise, bylelerinden de kann. nk genellikle hi farknda olmadan hata edecektir. Size de hatal retecektir. ster temel ilimler olsun, ister alet ilimleri olsun kesinlikle ilim kitaplardan alnamaz. lmini (sadece) kitaplardan alann hatas dorusundan ok olacaktr. Hem daha nce iaret ettiim bir yn daha var. Burada tekrar edeyim: slamda renim bilgileri sadece zihinlere (gslere) biriktirmek
99

deildir. slamda ilim edinmek terbiyedir. Terbiye o ilim zere sizi eitecek, ilmin inceliklerine ve faydalarna dikkatinizi ekecek, problemlerini zmleyecek birinin varln gerektirir. Bu da ilmi hocalardan almadan gereklemez. Kymde ilim alacam byklerden ve hocalardan hi kimse yok. derseniz, yle cevaplarz: slam ilimlerinden her birisinde hoca olan byk kimseler mutlaka her zaman bulunur. Aksi halde hccet ikame edilemez. Fakat bu kimselerin sizin kynzde veya memleketinizde olmas gerekmez. Mhim olan o kimselerin herhangi bir mekanda ama sizinle ayn ada bulunmalardr. Allahn dininde fkh sahibi olmak istiyorsanz size den yolculua kp onlarn yanna gitmenizdir. Yolculuk yapn, yerinizden ayrln.. Memleketinizden kn, ailenizden ayrln ve ilim renin. Hedefleyeceiniz ey ticaret olsa, inde, Japonyada veya dnyann br ucunda da olsa yolculua koyulursunuz. lim, kendi urunda yolculuklara katlanlmas en ncelikli eylerdendir. Selen yntemi byleydi: lim talebi iin yolculuklara karlard. Hem de yolculuk yapmann en zor ilerden oldu100

u o dnemlerde yolculua karlard. Amalarna eriene kadar yolculuklar aylarca ve hatta bazen yllarca srerdi. Byklerden olan bir hocaya ulatklarnda ondan bir ilim veya bir hadis ya da bir mesele renirlerdi. Siz ise bugn selen keramet kabilinden sayaca ama birer gerek halini alan vesilelerle, herhangi bir yere gitmek istediinizde hava yoluyla gidebiliyorsunuz ve amacnza birka saatte ulaabiliyorsunuz. Uaa biniyorsunuz ve birka saat iinde dnyann en uzak noktasna varabiliyorsunuz. amzda yolculuk ii olduka kolaylamtr. Durum byle olunca azimler kreldi tembellik baskn kt. Gemi zamanda ise yolculuk ikencenin bir parasyd. Medineden Mekkeye on iki gecede gidiliyordu. Doudan batya ne kadar zamanda gidilebildiini varn siz hesap edin. Birok ilim adam douya ve batya yolculuklarda bulunmulardr. Endlsten Badata varana dek yolculuk etmilerdir. Deve veya at srtnda onca mesafeyi ne kadar zamanda kat etmilerdir kim bilir! Yolculuk en etin ilerden biriydi. Ama buna ramen ilim talebi iin yolculua kmaktan geri durmadlar.
101

Soru: Allahtan ancak ilim sahipleri hayet duyar. ayeti ile murad edilenin -ayetlerin balam (siyak) buna delalet ettii iin- doa bilimcileri olduu eklinde tefsir eden ve bn Kesr ve dier selef mfessirlerinin tefsirlerinin zann olduunu ifade eden ve Kuran bizim kendi ulatmz bilim ve bilgilere gre tefsir etmemiz gerektiini syleyen kimseler hakkndaki grnz nedir? Cevap: Allahtan ancak ilim sahipleri hayet duyar. yani L ilhe illallhn manasn bilen ilim sahipleri.. L ilhe illallhn manasn bilen ilim sahipleri Allahtan korku duyan kimselerdir. nk onlar Allah hakkyla tanmlardr. Allah da, L ilhe illallhn manasn da bilmeyenlerin ya da bu szn sadece zahiri manasn bilenlerin ise, ya Allaha kar korkular azdr yahut da Allahtan hi korkular yoktur. Karlere baktnz zaman dnya ilimleri konusunda bazlarnn bilgili olduklarn grrsnz. Bununla birlikte Allah tanmazlar. Ona inanmazlar. Varlna da inanmazlar. Kar bir kimse doa ile ilgili, zik
102

konusunda, uzay alannda, kimya ile ilgili olarak veya buna benzer alanlarda bilgili olabilir. Ama bununla birlikte ne Allaha inanr, ne de Ondan hayet duyar. Ayetteki ilim adamlarndan maksat dnyev doa bilimleri alannda bilgi sahibi olanlar da dahil olmak zere mutlak bilgi sahipleri ise ayet, o halde bu kimseler Allahtan hayet duyup takval olmak bir yana Ona neden mn etmemektedirler? Burada ilim sahipleri ile kastedilen, L ilhe illallhn manasn bilenlerdir. nk Rabbiniz azze ve celleyi tanmanz salayan ve daha iin banda memur olduunuz ilim budur. Bil ki, Allahtan baka hak ilah yoktur. Mcerred ilim de yeterli gelmiyor.. Gnahndan dolay maret dile. (Muhammed, 19) L ilhe illallhn manasn bildiin takdirde rabbinden korkarsn ve Ondan balanma dileyip ibdet edersin.
***
103

Soru: Gnmzde mmetin ilim adamlar neden bir araya gelip mmet iin ortak bir fkh ortaya karmamaktadrlar? Cevap: Bu mesele ihtilaf ilmi ile alakal nemli bir meseledir. Bu meselenin temel bir tarafna dikkat ekmek istiyorum: Bu meseleyi, ilimlerini, reticileri ve eiticileri olan Raslullah sallallhu aleyhi ve sellemin huzurunda edinmi bulunan ashab- kiram radyallhu anhumun metodu nda anlamamz gerekir. Ashab tevhd konusunda, tevhdin meselelerinden herhangi birisi hakknda ihtilaf etmi mi? man meselelerinden herhangi birisi ile ilgili ihtilafa dmler mi? Bu hususta ihtilaf etmemilerdir. tikad konusunda onlar ittifak halindedirler. tikad konularnda hibir prz kabul etmemilerdir. Ashabn metodunda itikad ortaktr, ayndr. Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem birok durumda yumuak bir slup kullanyordu. Hatta yle ki zina etmek zere kendisinden izin istemek zere gelen gence kar dahi sert ve kaba davranmamtr. Bilakis nefsindeki o maraz,
104

ehvet marazn tedavi etmek zere ona da yumuak davranmtr. Ama i itikadla alakal olunca slup deimektedir. nsann itikad konusundaki herhangi bir ihlali veya kusuru Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemin fkesini tahrik ederdi. Bir adamn elinde bir yzk veya ip grmt. Bu nedir? diye sordu. Adam Zayktan dolay dedi. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem Onu kar! Zira zayn daha arttrmaktan baka bir ey yapmaz. O senin zerinde iken lrsen, ebediyen iah olmazsn. buyurdu. Ashabndan bazlar kendisinden talepte bulunup Onlarnki gibi bize de Ztul-Envt(57) yapsan ya.. demilerdir. Ashab- kiram gazvelerden birinde mriklerin silahlarn bir aaca astklarn grmeleri zerine byle bir talepte bulunmulard. Mrikler bu tr aalarla ilgili inanlarndan dolay bu ekilde yapyorlard. Herhalde byle bir talepte bulunan sahabiler daha yeni Mslman olan ve mn fkhna henz erimemi ve kalplerinde tevhdin hakikati yerlememi olanlard.
(57) Mriklerin mbarek kabul ettikleri ve silahlarn astklar bir aa. (ev.)
105

Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem ok iddetli bir ekilde fkelenmi ve Allhu ekber. te (ncekilerin takip edilen) yollar budur. Muhammedin can elinde olana yemin olsun ki siz de sriloullarnn Msya Onlarnki gibi sen de bize bir ilah yap! demeleri gibi dediniz. demiti. Raslullah sallallhu aleyhi ve selem, itikad sarayn salam ve keskin biimde muhafaza etmitir. tikad konusunda hibir ihlal veya geveklii kabul etmemitir. Dier fkh (ahkam fkh) tarafna gelecek olursak, ashabn (Allah hepsinden raz olsun) Raslullah sallallhu aleyhi ve sellem henz aralarnda iken bu hususta ihtilaf etmi olduklarn grrz. Bununla birlikte Peygamber onlar ayplamam, reddetmemi ve bu trde ihtilaf gidermelerini ve eriat konusunda ortak anlaya varmalarn emretmemitir. Bununla ilgili misal mehur bir sahih hadistir. Ben Kurayza Gazvesinde Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem ashaba direktif vererek Dikkat edin. Hi biriniz, Beni-Kurayzaya varmadan ikindi namazn klmasn.. demiti. Ashab- kiram
106

batan harekete getiler ve emri uyguladlar. Emre imtisalde ihtilaf etmediler. htilaar emrin uygulanma tarznda idi. Kimisi ikindi namazn vakti kana dek geciktirdi ve Peygamber sallallhu aleyhi ve sellemin emrettii gibi Ben Kurayzada kld. Kimisi de emre hemen imtisal etmek ve Ben Kurayzaya doru yola koyulmakla birlikte namaz vakti girince yolda kld. Demek ki ashab (Allah onlarn hepsinden raz olsun) emrin anlalmasnda ve manasnda ihtilaf etmilerdi. Bu husus hkmlerden biriyle ilgili olan fkh bir yndr. Kimisi emri zahirine gre alm, kimisi de maksada gre tevil edip maksadn, namaz vaktinin kmasn gerektirmeksizin hemen yola koyulmak olduunu anlamtr. Ashabn bu ihtilaf Peygamber sallallhu aleyhi ve selleme ulam ama bu yaptklarn reddetmemitir. htilaf, nassn snrlar ierisinde ve er kurallarna uygun olduu srece tefrika sebebi olmamaldr. eriat fkh konusunda insanlar tek anlay etrafnda birletirmeye almayn. Bu mmkn deildir. Bu nedenle Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem byle bir eyi emretmemi ve ger107

ekletirmeye de almamtr. Fakat ashabn anlaylarnn er kurallarla disipline edilmi olmasna azami titizlik gstermitir ki herhangi bir yanl anlaya kaplp da er fkh snrdan teye gemesinler. Mesel Adiy b. Htim radyallhu anh: Fecrin beyaz iplii siyah ipliinden ayrt edilinceye kadar yemeyin, imeyin. ayetini nassn iermedii bir tarzda anlamt. Biri beyaz, biri de siyah iki iplik alp yastnn altna koymutu. Peygamber sallallhu aleyhi ve selleme bu durumu bildirince, Raslullah onu knad ve kendisine yle syledi: Demek ki senin yastn geni. Bu sadece gecenin siyahl ile gndzn beyazldr. Sahibini yanltan anlay onu nassn snrlar dna karmt. Peygamber sallallhu aleyhi ve sellem de onun bu anlayn reddedip doru anlaya doru ynlendirdi. Akllarn dzeyleri farkl farkldr. ri hikmet sahibidir. eriatta kirlerin ihtilaf edecei, anlaylarn eitlilik arzedecei bir alan belirlemitir. Fakihler iin snrlar erevesinde ve bilinen artla108

rna uygun olmas art ile hareket edebilecekleri bir alan brakmtr.(58)
***
(58) Bu meseleyi el-Akde Evvelen lev Kn Yalemn ve elBehll f Asril-Kumbiyutr adl iki risalemizde akladk.
109
NDEKLER
Sunu ............................................................... 5 nsz ............................................................... 9 Birinci Kural lim renmek -lim TalebiEn erei bdetlerdendir ............................... 23 kinci Kural Her Mslmann Dinden lk renmesi Gereken Husus ............................................... 30 nc Kural Akdeyi Selen Metoduna Gre renmek ..... 38 Drdnc Kural Fkh lmini renmek ..................................... 48 Beinci Kural Taassup ve Donukluktan Saknmak ................ 56 Altnc Kural lmin En Gereklisinden Balamak ................... 60
111

Yedinci Kural lim Basamaklarn Srayla kmak .................. 69 Sekizinci Kural lim Ehlinden Alnmaldr .................................. 83 Sorular ve Grler ......................................... 93 indekiler ..................................................... 111
112

İlim Tahsilinde Temel Kurallar

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

İlim Tahsilinde Temel Kurallar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

< ]<] <]q_<^<^ !

LM TAHSLNDE TEMEL KURALLAR

LM TAHSLNDE TEMEL KURALLAR

eviren Ahmet hsan Dndar

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

ti. Bu bedevi rendii bu srelerle sevin duyarak kavmine gitti.(5)

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

Eer drst davranrsa, felah bulur.

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

(13) bn Abdilberr, Cmiu Beynil-lm, 1/187de rivyet etmitir.

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

yntemini izlemekten yz evirdikleri iin mn fkh konusunda aklmz kartrmlardr.

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdulaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdulaziz el-Kr el-Buhr

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar

Abdlaziz el-Kr el-Buhr

lim Tahsilinde Temel Kurallar