AMA DL ODAKLI EVRNN BR GRNM Tahsin Ycel'in Andr Gide'ten evirdii "DNYA NMETLER"nin kinci Basmndaki Deitirimlerin Snflandrlmas

Mustafa Durak

EVR ELETRS

AMA DL ODAKLI EVR

"DNYA NMETLER" EVRSNDE DETRM LEM

Mustafa DURAK

Bursa 1998

AMA DL ODAKLI EVRNN BR GRNM Tahsin Ycel'in Andr Gide'ten evirdii "DNYA NMETLER"nin kinci Basmndaki Deitirimlerin Snflandrlmas Mustafa Durak Bu almada, Andr Gide'in Les Nourritures Terrestres adl kitabnn Tahsin Ycel tarafndan yaplm evirisi temel alnm, kitabn yirmi yl sonra baslmasndan nce Tahsin Ycel'in bu eviride yapt deiiklikler saptanm ve tm deitirimlerin kendi aralarnda snflandrlmaya alllmtr. Tahsin Ycel'in deitirimlerinin dilsel yetkinletirme yada zletirme odakl olduu grlmtr. Ve almann sav da, Roman Jakobson'un dilsel ilevler snflandrmasndaki sanatsal ilev konusundaki, bir anlatmda dikkatin metnin kendine ynelik olmasdr, aklamasnn yetersiz olduudur. Her metne ynelik dikkat, younlama sanatsal deildir. Sanatsal anlatmda metne, dile, ifadeye ynelmede, ekonomi ve greli aklk ilkesi esastr. Biimsel edeerliliklere younlama sanatsal deil dilsel yelemelerdir. Elbette burada zellikle iirde ses kaygsyla ortaya kacak seme bunun dndadr. eviri kuramlar konusunda tarihe yazlrken karmza iki temel ayrm karlyor: biim ve anlam. Ve buna bal olarak biime dayal eviri ya da anlama dayal eviri. Byle bir deerlendirmede elbette ncelikle biimin ve anlamn ne olduu sorunu bir klk gibi boazmza taklyor. Bu klk bence eviri kuramnn gelimesini engelliyor. eviri kuram dilsel, anlamsal, metinsel sorunlara dayatlyor. Ve bu alanlardaki ilerlemelere baml klnyor, baml kalnyor. Elbette eviri kuramnn bunlarla ilikisi olacak, ancak eviri ile ilgili gelimeler kendi sorunsallarna baklardan, zmlerden gemelidir. Yalnzca gerektiinde, br alanlara bavurmak zere kendi zmlerini retmelidir. eviri edimi; temelde, kaynak dili, kaynak metni, kaynak metnin hedef kitlesini ve elbette kaynak metnin yazar ile; ayni biimde ama dili, ama metin(ler)i, ama metnin hedef kitlesini ve ama metnin yazarn yani evirmen(ler)i ilgilendiren bir olgudur. Ve eviri ile ilgili kuramsal almalar da bu gelere dayanmak zorundadr. Ne var ki eviri, bu gelerden birisine dayansa bile, bir gede daha zgl bir baka ynelmi olabilir. Bu almann amac da byle bir ayrmaktan, farkllamaktan ileri gelen kuramsal gereklii ortaya koymaktr. R. Jakobson dilde Gnderici, Alc, Balam, leti, Ba ve Dzg gelerine bal olarak alt ilev saptar. zellikle, bu ilevlerden, konuyla ilgili olduu iin iletiye bal olan potique (estetik) ilev zerine dikkat ekmek istiyorum.

R.Jakobson bu ilevle; dile dayal herhangi bir rnn, -ifadenin bildirisinin, syleyecei szn,- kendisine ait olmasn anlar. Bu, ifadenin kendisini ama edinmesidir. Bu, aslnda herhangi bir retilmiin sanatsal ilevidir. O rnle ne yaplacana, onun ne ie yarayacana bakmadan, bakaca onu bir ara gibi deil, kendi kendinin arac ve amac olarak grmektir estetik ilev. aret ettii eyin, kendisi olmasdr. Durum byle olunca ister istemez yle bir sonu karabiliriz. Her hangi bir retimin kendine dnk olmas, ynelmesi onun estetik ilevidir. Bu alma, bu konuda bir odaklanmann boyutlarn ve kuramsal almlarn sergilemeyi amalamaktadr. Andr Gide'in gerekten eitim ve yaam felsefesi konularyla ykl, sanatsal bir bayapt Les Nourritures Terrestres = Dnya Nimetleri adl kitab trkeye eitli evirmenlerce kazandrlm. Ben incelememde Tahsin Ycel'in Varlk Yaynlarndaki 3. basks (1969) ile Can Yaynlarndaki 3.basmn (1989) karlatracam. Bu iki bask arasnda yirmi yllk bir zaman fark var. Eer, Tahsin Ycel hi bir deiiklik yapmam olsayd, bu ayni basmla srp giderdi. Pek ok yaynda olduu gibi. ki basm arasndaki farkllklar Tahsin Ycel'in yapt ii, sevgiyle ve ilgiyle yaptnn, kendisine ve okura saygsnn bir gstergesidir. Byle bir gstergenin yansra yalnzca bu farkllklardan yola karak, Tahsin Ycel'in neyi hangi amala deitirdii sorunsal edilerek onun evirideki odak noktalar, bakaca benimsedii eviri yaklam ortaya konulabilir. Ve gerekirse tartma alabilir. imdi ikinci kitapta gerekletirilmi olan deitirim ilemlerine bakmaya alalm: DETRME LEMLER 1- dizgi kusurlarnn dzeltimi: Herhangi bir metnin yazcs tarafndan yllar sonra yeniden gzden geirilmesinde ilk yaplacak ilem herhalde dizgi yanllar belki de daha dorusu dizgi kusurlar konusundaki dzeltim olur. Zira bu; yazara, eviri zelinde evirmene yaplm bir hakszlktr. Yanlmyorsam tm yazarlarn yakndklar bir konudur. Hatta baz yazarlar bir yapt dizgi yanlsz yaynlatabilme umudundan vazgemilerdir (Bunun belki de belirgin bir rnei, dzeltme abasnda olanla alay eden bir rnek, Tahsin Ycel'in dzelttii biiminde daha nce doru yazlm olan "Cita Vecchia" dzeltilen eviride "Cita Cecchia" (s: 52 /42) olarak yanl dizilmitir -Bu tekil rnek elbette ne Tahsin Ycel'in abasn kltr, ne de yazarlar yetkinlemekten alkoyar). Ben de Tahsin Ycel'in evirisinde gerekletirdii dzeltme ve deitirimlerin sralanmasnda, gerekten eviriyi eksik gsteren dizgi kusurlarnn dzeltilmesiyle balamak istiyorum. Bunlardan bazlar herhangi bir harfin deitirilmesiyle ortaya kan ve anlam saptran kusurlardr : limonlarn > limanlarn (s: 72 /55), Sabanlar > Sabahlar (s: 114 /84), dalmak > dolmak (s: 98 /73), sana onlardan szedeceim > sana

an'lardan ... (s: 39 /34), gk aalara > kk aalara (s: 149 /107), ie batmt > iye batmt, buna > bana (s: 153 /110), bilgilere > bilgelere (s: 14 /17), cokunluk yol grnsn sana > cokunluk yokluk gibi grnsn sana (s: 12 /16) gibi. Kimisi de herhangi bir harfin drlmesiyle: su ittii > su itii (s: 153 / 110) yada yanl yazm ile olumu kusurlardr: Mutluluun [iyelik] > Mutluluum (s: 61 /48) gibi. Kimisi de atlanm szck, yada ifade paralarnn dzeltimidir. Bunu okur anlar ama kendi payna yapabilecei bir ey de yoktur. Yazarn (evirmenin ya da yayncnn) dzeltimini beklemek zorundadr: karn [eksik] ve incelemen > karn ve ocuklarn, kitaplarn ve incelemen (s: 69-70 / 54), hemen hi yerini de- [atlanm] lar >..( de)itirmeden; biimleri do(lar) (s: 55-6 / 45) 2- noktalama ve yazmda dzeltim: a) Fiillerin baz ekimli halerinde szl dilde grlen kullanm iaret eden yazm yerine, dzeltilmi eviride fiilin kkne sadk kalan yaz diline bal yazm yelenmitir: rnekler: durmyacaksn > durmayacaksn (s: 9 /14), bekliyen > bekleyen (s: 11 / 15), syliyecek > syleyecek (s: 11 /16), aryarak > arayarak (s: 12 /16), bekliye bekliye > bekleye bekleye (s: 21 /22), domyacak > domayacak (s:17 /19), saklyan > saklayan (s: 17 /19), olmyan > olmayan (s: 39 /34), , benziyenin > benzeyenin (s: 38 /33), balyacaktr > balayacaktr (s: 30 /28), kalmyacak > kalmayacak (s: 148 /106), yapmya > yapmaya(s:39 /34), yapmyagreydim > yapmayagrey dim(s:58 /46), anlyamadn yapamyacan > anlaya madn yapamayacan (s: 14 /18). b) Baz uzamsal szcklerin ilk biiminde szl dil kullanm yelenmiken, deitirilen biimde yazl biime uyulmu: Burdaym > Buradaym (s: 136 /98), zre > zere (s. 157 /113), orda > orada (s: 18 /20). Ancak, neredeyse > nerdeyse (s: 134 /97) rneinde tersi yaplm. c) Yine baz szcklerin yelenmesinde szl /yazl dil ikilemi belirleyici olmu. Tahsin Ycel, szcn yazl biimde doru kabul edilen biimine ynelmi: Kanape > Kanepe (s: 149 /107), reinalar > reineler (s: 155 /111), meyveleri > meyvalar (s: 14 /17), srasiyle > srasyla (s: 104 /77) d) Ayni yaklam seslerin korunmasnda da grlmektedir. Deitirilen biimde szck kknn yazmnda geerli olan harf yelenmitir: tadlar > tatlar (s: 120 /87), Orman geidi > ..geiti (s: 101 /75). "Tat" ve "geit" szcndeki /t /nin /d /lemesi, evirmence, yazm iin doru bulunmamtr. Ayni biimde bir zel ada yaplan ekte -DE halindeki deike ses birim /d / yerine /t / yelenmitir: Bilidah'da > Bilidah'ta (s: 145 /105). Ne var ki adlamada bu

ilkeye uyulmamtr: tad-alma > tad alma (s: 61 /48). Herhalde bu rnekte yalnzca yazmn ara-izgi ile yazlp yazlmamasna younlalmtr. e) Bileik szcklerin yazmnda iki ayr birimden yeni bir kavram ortaya kt iin bitiik yazma yelenmi: gn sonu > gnsonu (s:99 /74), trz otlarn > trzotlarn (s. 53 /43), bir araya gelmilerdi > biraraya gelmilerdi (s: 88 /66), deniz analar > denizanalar (s: 109 /80). Ancak sfat ilevi ak olan kullanmlarda birleik yazmdan vaz geilmitir: birey > bir ey (s: 39 /34), kimbilir? > kim bilir? (s: 53 /43), hereye > her eye (s: 99 /749, herbiri > her biri (s: 104 /77). f) Yabanc szcklerde trkedeki sylenen biim yelenmitir: Pollen > Polen (s: 20 /22), Saint-Marc > San Marco (s: 50 /41): Son rnekte italyanca kullanm franszcasna yelenmi. Bu yelemede bu zel adn orijinal kullanm etkin gibi geliyor bana. g) Dzeltmeli biimde inceltme iaretleri kaldrlm: Lhana > Lahana (s: 110 / 81), tklarn > taklarn (s: 133 /96), lm > lam (s: 134 /96), hatt > hatta (s: 144 /104), vdiler > vadiler (s: 161 /115). Bu ilem zel adlara da uygulanm: Cme > Come (s: 71 /55), Cmes > Comes (s: 138 /99) Ancak yine de bu kural bozan ters bir rnee de rastlyoruz: Ann pek ezici > nn ok ezici (s: 20 /22). h) ki noktadan sonra kk yazmay yeleme: bir kadn: Kulbenin > .. kulbenin (s: 97 /72), Ancak nlemden sonra hem kk hem de byk yazma rneklerine rastlyoruz. Demek ki bu noktada bir belirsizlik var evirmenin zihninde: ah! Nasl tyorlard > ah! nasl ... (s: 151 /108), Sahel iei! kk gl! >.. Kk gl! (s: 54 /43) ) Ay ad "temmuz"un da byk harften ke dntrldn gryoruz: Temmuz > temmuz (s: 110 /81) i) Dntrlen biimde sfat ve ad tamlamalarnda sfat ve adlar hatal bir kesitleme ya da dizgi kusuru olarak virglle ayrlmlar, dzeltilen biimde bu virgller kaldrlmtr: ah! Acl, l > ah! Acl l (s: 158 /113), ehvet, kederimi > ehvet kederimi (s. 17 /20), aalarn, dllerini > aalarn dllerini (s: 20 /22), grntsn verecek, bireyler ieyim > ..verecek bir eyler ieyim (s: 114 /83) j) Balalarla ilgili noktalamada Tahsin Ycel'de bir kararszlk var. Birinci metinde "ki" balac virglsz kullanld halde, dzeltilmi biimde "ki" den nce ve sonra kullanlmtr: kt ki > kt, ki (s: 20 /22), bilirim ki > bilirim ki, (s: 41 /35). Benzer durum "ama" balac iin de geerlidir : Birinci metinde virgl ya konulmam ya da "ama" dan sonra konulmu. Dzeltilmi biimde ise

ya "ama"dan nce kullanlm ya da hi kullanlmamtr: vard ama, > vard, ama (s. 41 /35), sanyorsun ama > sanyorsun, ama (s: 69 /54), orak ama, sert > orak ama sert (s: 105 /77) k) Baz ifade kesitlerinde virgl kullanlrken, bazlarnda virgl kaldrlm, ya da noktal virgle dntrlm: semek gibi deil de, > semek gibi deil de (s: 57 /46), uzanp kalmtm yle > ..yle, (s: 94 /70), sanmtm da, kap gitmitim > sanmtm da ... (s: 112 /82), grmtm de, > grmtm de (s: 144 /104), isteyen, giriyordu > isteyen giriyordu (s: 62 /49), Birka saat uyudum; > ..uyudum -- (s: 94 /70), uzun srerdi, > uzun srerdi; ( ). Bir de nokta, virgle dntrlm: ..ayrca. Gzel grnmt gzme > ayrca, .. (s. 162 /115) l) Baz rneklerde tartmasz hatal dzeltme sz konusu: yalnz olurdun. Myrtil, karsz, ocuksuz olurdun. > yalnz olurdun, (s: 70 /54), filizlensinler! Filizlensinler de ... > filizlensinler; Filizlensinler de .. (s: 112 /82). lkinde eer noktay kaldrp tmcenin srerli olduunu gstermek iin virgle geeceksek kendisinden sonraki tmcecikte virgl olduu iin noktal virgl kullanlmas gerekirdi. kinci rnekte ise nlem noktal virglle deitirilmi ancak arkasndan gelen szcn ilk harfinin byk yazlm olduu gibi braklmtr. m) evirilerden ilk biimin 39. sayfasnda, paragraflar aras bir ayrm yaplmamken, ikincisinde iki paragraf arasna bir yldz iareti konulmutur(s:34). 3- dipnotlarda dzeltim: Dzeltilmi biimde, nceki biimde yaplan dipnotlarla sunulan aklamalarn ou kaldrlm. rnein "esnek" szc iin ilk biimde "elastik" dipnotu dlm. Kaldrlm dipnot aklamalarna rnekler: [ayra iinde verdiklerim ilk eviri biimde dipnotla aklananlardr] grnm (manzara) (s:8), coku (ferveur: Byk gayret, evk, hararet) (s: 19), her duygunun sonsuz bir varl vardr (Burada "varlk" kelimesi "mevcudiyet anlamna kullanlmtr. (s: 13), doay (tabiat) (s: 24), ye grrm (tercih ederim) (s: 25), dln (mkafat) (s: 29), bir retinin (Doktrin) (s: 36), gizemci (mistik) (s: 82), konutumda (ikametgh) (s. 72), yeleme (tercih) (s: 67), gzenekli olurdu (Gzenek: Mesamat) (s: 51), savunusu (mdafaa) (s: 34), lk yrtenle kantlamak var (lk yrten: lk mteharrik (premier moteur) (s: 34), eperler (Cidar) (s. 135), Biletirim (Composition) (s: 136), buyrultu (irade) (s:174) Aklamann kaldrlmas bir hatann dzeltilmesine de yol am. Birinci biimde yanl bir aklamayla sunulmu olan, ikinci biimde kaldrlnca hata da ortadan kalkm. rnek: Altn anz (1): (1) Biilmemi baak sap (s: 110).

Dorusu "ekin biildikten sonra toprakta kalan sap"tr. Ve aada ayra iinde sunduum aklama ilk biimde yer alrken ikinci biimde kaldrlm: dzene dkn, ortodoks leylekler / uzun ayaklaryla, / ar ar, - yle ya, pek g kullanlr o ayaklar (Yazarn deyiine sadk kalnarak evrilen bu parada, evirme yahut dizgi yanl yoktur.) (s: 102). Buna karlk, Goethe'den bir almanca alntnn trkesine ilk eviride yer verilmemi, ama ikincisinde "Grmekti varolu nedeni / Bakmaya yargldr imdi. Goethe (Faust, II)" olarak dipnotta verilmi (s: 85). dipnot dzeltimiyle ilgili u yorumu yapabiliriz: evirmen zaman iinde yerletiini dnd seenek szcklerden eski kullanmlar gndemden iyice drmtr. kinci biimde kendine gveni daha fazla ve daha aratrcdr. 4- eksiltme: Bir metinde yaplan eksiltme genellikle ifadeyi cilalamaya, daha gzel klmaya ynelik bir ilemdir. Bu nedenle de sanatsaldr. Bir anlatmn anlamn bozmakszn onu daha az szckle anlatabilme iidir. Dil ustal ister. Dilsel ve sanatsal alglamann birleimini gerektirir. Eksiltmeyi yapan iki ilem gerekletirir: anlatmda yer alan gelerin deerlerinin saptanmas ve fazla olan genin seilmesi. Anlatmda fazla olan demek, sz konusu edilecek anlatmda anlamsal hi bir ilevi yoktur demektir. Bunun belirlenmesi de elbette dilsel deneyim iidir. Tahsin Ycel'in yapt eksiltmeler de byle bir deneyimin rndr. Yaplan eksiltmeleri beklemeye alrsak bu konudaki abann arkaplan da baarmz lsnde ortaya konmu olur. a) ifadede artk-ge durumunda olan ek ya da szcklerin eksiltilmesi: ben ... grdm > grdm (s: 61 /49), ben bu hikyeyi > bu yky (s: 37 /32)senin ellerine > ellerine (s: 117 /86), Akam vakti gezintiler > Akam gezintiler (s: 105 /78), geceleyin > gece (s: 84 /63), yrnmekle > yrmekle (s: 121 /88), sk sk yenilmek ister, diyordu > sk sk yenmek ister (s: 89 /66), ya da tersini > ya da tersi (s. 136 /98), gece geliyor, gnn de > ... gn de (s: 139 /100), ne buldularsa ykte hafif, pahada ar eylerden > .. pahada ar.. (s: 86 /64) lk iki rnekte pekitirme ilevindeki adllarn kaldrldn gryoruz. - Ben kendi payma bunlarn trkede her zaman pekitirme grevini yerine getirmediklerini dnyorum. Zira pekitirme olabilmesi iin brnsel bir ge olan vurgulamann da devreye girmesi gereklidir. Dolaysyla vurgusuz kullanmlarda pekitime zayflar ve balama gre deersizleir ve kaldrlmas uygundur.Eksiltilen br geler, anlatmdaki br szcklerle ilikili olarak eksiltilebilir kullanmlardr. br eksiltme rnekleri: - DA ekinin eksiltilmesi:

imdi de Fiesole'n > imdi Fiesole'n (s: 72 /55), gerekten de > gerekten (s: 114 /83), kotuum zamanda, ka kereler arzularm sisler gibi dald > kotuum zaman, arzularm ka kez sisler gibi dald (s: 15 /19) -DIr ekinin eksiltilmesi: deildir > deil (s: 35 /32), vardr > var (s: 96 /72), yoktur > yok (s: 30 /28). Dilbilgisel olarak -dir ekinin ilevi dikkate alnarak bir deerlendirmeye gitmeli. Zira -dir eki her zaman kolayca kaldrlabilecek bir ek deildir. -lAr ekinin eksiltilmesi: oul eki olan -lAr trkede sk sk bo geye dnebilen, yani eksiltilebilen bir ektir. Ama yine de baz durumlarda dikkatli olmak gerekir. -lAr ile ilgili eksiltme rnekleri: genilemiler > genilemi (s: 152 /109), Bir hazlar bahesiydi > Bir haz bahesiydi (s: 149 /107), tahterevanlar iinde > tahterevan .. (s: 157 /113), susarlard > susard (s: 132 /95), grndler > grnd (s: 125 /91), renklendirirler > renklendirir (s: 118 /86), deerli oldular > deerli oldu (s: 69 /53), iekler ehri > iek kenti (s: 43 /37), baladlar halinde > balad biiminde (s. 83 /62), meeler > mee (s: 88 /66), kimileri > kimi (s:86 /64), topraklarda uyandlar > ..uyand (s. 86 /64), yapraklar bolluunun > yaprak ... (s. 97 /72), geiyorlar > geiyor (s: 100 /74), arlar yerlerdi > .. yerdi (s: 91 /68), geldiler > geldi (s. 94 /70), haklarm > hakkm (s: 27 /26), bir dnceler dzeninin > bir dnce dizgesinin (s: 36 /32) Eksiltilmi szckler: etkili olmyan bir arzu > etkili olmayan arzu (s: 21 /22), Artrr m bu onu? > Artrr m onu? (s: 36 /32), iindi bu > iindi (s: 130 /94), rmak olup km bu > rmak olup km (s: 118 /86), bu her zaman > her zaman (s. 58 /47), hi durmamacasna > durmamacasna (s:125 /91), pek kuru > kuru (s: 160 / 114), pek abuk anladm > abuk anladm (s:62 / 49), alakgnlllkleriyle ho > alakgnlllkleriyle (s: 25 /24), gibi gelmezdi hi bana > gibi gelmezdi hi (s: 130 /94), hi bir zaman el dememi > hi eldememi (s: 126 /91), sulandrd beni > sulad beni (s: 66 /52), geri almak > almak (s: 67 /52), garipsi duymuyormuum > garip duymuyormuum (s: 64 /50), hem havann > havann (s: 61 /49), ne kadar hotur > ne hotur (s. 53 /43), ak ak saakl > ak saakl (s: 52 /42), vakitlerden afaktr > vakit afaktr (s: 45 /38), orda btn bir mutluluk > btn bir mutluluk (s: 40 /34), biricik zenginliin hayat olduunu > .. zenginliinin yaam... (s. 22 /23), tamamiyle uzanmak isterdim stne senin > stne uzanmak isterdim senin (s: 38 /33), bundandr zaten > bundandr (s: 58 / 47), balamazdm zaten > balamazdm (s: 35 /31) Sevmeye doutan dkn yreim, bir sv gibi yreim drt bir yana yaylrd >bir sv gibi drt bir yana yaylrd (s: 66 /52).

Bu rneklere baktmzda eksiltilen szcklerin, balam iinde artk-kullanm durumunda olan szckler olduunu, yinelemeden kanldn ya da u rneklerdeki gibi bir dolaylamadan vazgeme olarak gerekletiklerini grrz: Amal sebeplerle kantlama > Amalarla ... (s: 35 /31), mutluluum haline > mutluluuma (s: 104 /77). Bu eksiltmeler bazan trke asndan hatal kullanmlarn dzeltilmesiyle ortaya kan eksiltmeler olabilir, rnein: gkten balklar yzyordu > gk balklar yzyordu (s: 118 /86), Ruhum, kumda ne grdnz? > ...grdn (s. 161 /115) Nasl vereceimi bilmiyorum > nasl vereceim bilmiyorum (s: 12 / 16) rneindeki - ekinin eksiltilmesini ise anlatmn seeneklerinden daha yalnn seilmesi olarak deerlendiriyorum. kilemelerden dilbilgisel ek yardmyla vazgeme olarak ortaya kan eksiltmeler: Serseri serseri > Serserice (s: 99 /74), serbest serbest yzerlerdi > serbeste ... (s: 109 /80) b) lk bekteki rneklerde eksiltmeyi deerlendirmek daha kolayd, iki eviriyi karlatrnca genelde nedeni anlalabilir gibiydi. Ama bu bekte ele alacamz rnekler iin kaynak metne bavurmak kanlmaz: Ah! j'ai bris ma coupe d'or -- je me rveille. L'ivresse n'est jamais qu'une substitution du bonheur. (p: 109) Ah! altn kadehimi krdm -- uyanyorum. Sarholuk, mutluluun deimesinden baka birey deildir hi bir zaman > baka bir ey deildir (s: 114 /84) lk eviride "jamais" olduu gibi evrilmiken ikincide, "bu szck, kaynak metinde olmasna karn kaldrlm. Burada yargnn bir genelleme nitelii tad ve zaten hem genellemenin hem de olumsuzluun bu szck kullanlmadan da aktarlabildii dnlm. (Bu aamada evirideki hata zerinde durmayacam.) La matire est infiniment poreuse l'esprit, acceptante de toutes lois, obissante! transparente de part en part. Madde alabildiine gzeneklidir, usa, btn kanunlara boyun eer, sz dinler! Tepeden trnaa saydamdr >.. btn yasalara saydamdr (s: 124 /90)

Sanrm burada bu kez ikinci eviri-metin aleyhine bir dizgi kusuru var. Aksi takdirde kaynak metnin bieminden uzaklam oluyoruz, stelik anlamda da bir bakalama sz konusu. Bu da, Tahsin Ycel'in yapaca bir hata deil. Fiole troite; toute une vague d'ivresse, en toi, se concentre, dferle; l'essence, avec tout ce qu'il y avait de dlicieux, de puissant dans le fruit; de dlicieux et de parfum dans la fleur. (p: 108) Darack ie; btn bir sarholuk dalgas sende toplanr, sende atlar; z, meyvedeki btn gzel, btn gl eyler; iekte gzel ve ho kokulu eyler adna ne varsa > z, meyvadaki btn gzel, btn gl eyler adna ne varsa (s: 113,114 /83) Burada da dzeltilmi biimde bir atlama sz konusu, sanrm bir dizgi kusuruyla daha kar karyayz. lk eviride verilmi bir eyi kaldrmak iin kaynak metni grmeden bir dzeltme yaplm olmas gerekir. Kaynak metinde [esans] z ile ilikilendirilen meyva ve iek ayrm net bir biimde yaplm. Un matin je partis sur l'une d'elles, le gouverneur de la ville ayant mis ma fantaisie la force de quarante rameurs. (p:86) Bir sabah birine binip aldm, kentin valisi emrime krk krekilik bir kuvvet vermiti >.. buyruuma krk kreki vermiti (s: 87 /65) Bu eviride de kaynak metinde "force" karl kullanlm olan "kuvvet" szc kaldrlm. Buradaki balamda anlam asndan "krk kreki" ile "krk krekilik kuvvet" arasnda nemli bir ayrm yok. "Les vnements, reprit Josphe, ont dispos de moi d'une faon que je n'ai pas approuve. (p: 77) Olaylar hi sevmediim, beenmediim eyler yaptrtt bana > Olaylar beenmediim eyler yaptrtt bana (s: 75 /57) Kaynak metinde "d'une faon que je n'ai pas approuve", yani "onaylamadm biimde" ilk eviride bir berkitme ile iki ayr fiille ikiletilmi, "hi sevmediim, beenmediim" diye evrilmi. Dzeltilmi biimde ise berkitme ilemi kaldrlm. Des chnes verts et des lauriers immenses, plants en rgulires avenues, venaient finir au bord du ciel, o la terrasse mme finissait; pourtant, des balustrades arrondies, par instans, s'avanaient encore, surplombant et formant comme des balcons dans l'azur. (p: 76)

Dzgn yollar halinde dikilmi yeil meeler, usuz bucaksz defneler, gln kysna gelip biterlerdi, set bile biterdi burda; bununla birlikte, baz anlar, yuvarlaklam parmaklklar gene ilerlerdi, eilirler, sanki gkte balkonlar meydana getirirlerdi. >.. gln kysnda biterdi.. (s: 74 /56) lk eviride "venaient finir" szc szcne bir eviri ile "gelip biterlerdi" diye evrilirken dzeltilmi biimde ifadenin trke anlatm ile uyumsuzluu dikkate alnarak "gelip" kaldrlm. Ancak burada bu dzeltmelerin kaynak metne baklmadan yapld konusundaki zayf kukularm gleniyor, zira belki bir yanl yazm, belki bir dizgi kusuru "ciel"=gk, ilk eviride "gl" diye yazlm ve bu dzeltilen metinde aynen kalm. Les robes s'accrochaient aux branches en travers des routes. (p: 75) Yollar tkam dallara etekler taklyordu > [karlm] (s: 72 /55) Kaynak metinde bulunan bir tmcenin dzeltilmi biimde karlm olmas bir dizgi kusuru olabilir. Les tiges normes du fenouil ... (p:60) Rezenenin kocaman dallarnn ( )bu ilk yaz sabahnda > ... dallar ... (s: 54 /44) Yine kaynak metinde bulunan ve ilk eviri biiminde deerlendirilen "norme" >"kocaman", ikinci biimde silinmi. Bir de unu ekleyeyim: eer Tahsin Ycel, kaynak metne ikinci kez baksayd "tige"i "dal" olarak evirmezdi. (Il ne venait pas d'une femme; il ne venait pas non plus de ma pense.) Ecriraije, et me comprendras-tu si je dis que ce n'tait l que la simple exaltation de la LUMIERE? (p:52) Ben bunun IIIN coup da kendinden gemesinden baka bir ey olmadn yazsam ve sylesem anlar msn? > imdi bunun IIIN coup kendinden gemesinden baka bir ey olmadn sylesem... (s: 44 /37) Yine kaynak metinde bulunan "Ecrirai-je" 'in kartlp asl dzeltilmesi gereken yanlarn aynen alnmas ve "imdi" nin eklenmesi evirilmi metin zerinde dzeltmelerin yapld kansn iyice pekitiriyor. Aadaki eksiltmeye uram evirilerde de ayni zellik, yani kaynak metinde ve ilk eviride olup da dzeltilmi metinde olmayan szck bekleri bulunmaktadr.

Si tu savais, ternelle ide de l'apparence, ce que la proche attente de la mort donne de valeur l'instant. (p:52) Bir bilseydin, ey lmsz grn fikri, lmn yakn bekleyiinin na ne byk bir deer getirdiini bir bilseydin! > lmn yakn bekleyii na ne byk bir deer kazandrr! (s: 43 /36) eviri ikilemeden kurtarlm. Anlatm ksaltlm Ah! croises! que de fois mon front s'est venu rafrachir vos vitres, et que de fois mes dsirs, lorsque je connais de mon lit trop brlant vers le balcon, voir l'immense ciel tranquille, se sont vapors comme des brumes.(p: 25) Ah! pencereler! ka kereler alnm gelip serinledi camlarnzda.. > Alnm ka kez serinledi camlarnzda (s: 15 /18) Kaynak metinde olan "gelip" dzeltilen metinde kaldrlm. 5- ksaltma: Eksiltmenin baka bir biimi olarak ele alabileceimiz ilem ksaltmadr. Ksaltmann eksiltmeden fark ifadedeki szck beinin daha ksa baka bir bee yada szce dntrlmesidir: her zaman > hep (s: 37 /33), Hemen hi birey > Nerdeyse (s:121 /88), ylesine iddetli > yle youn (s: 50 /41) 6- artrma: Artrma ilemi anlatmn bir yerinde bir boluun bulunduu dncesinden, ya da pekitirme, aklama gereksiniminden doar. Tahsin Ycel'in yapt dzeltmelerde artrma ileminin eksiltmeye gre ok daha az olduunu gryoruz. kacak > kacaktr (s: 31 /29) Daha nce -DIr eki eksiltilmiti. Ama burada artrlm. Aadaki rnekte de -DA eklenmi: dolamasna engel olmyan esrarl iplik gibiydi > dolamasna da engel olmayan gizemli iplik gibiydi (s: 62 /49) tepeler stnde > tepelerin stnde (s: 74 /569 J'ai connu les sommeils de midi, l't -- les sommeils du milieu du jour -- aprs le travail commenc de trop bonne heure; les sommeils accabls. (p:120) Ben le uykular tattm, yazn - gn ortas uykular- , pek erken balam almalardan sonra; bitkin uykular tattm. >.. almalarndan.. (s: 127 /92)

Burada kaynak metinde grlmeyen -In ekinin eklenmesi fazladan. Bu bir dizgi kusuru da olabilir. Je sais qu'on ne commence pas crire quand on n'a rien de plus dire que a. (p:22) Biliyorum, syliyecek eyi kalmad m yazmaya balamaz insan > .. bundan baka syleyecek eyi kalmad m (s: 11 /16) Bu rnekte evirmenin kaynak metni yeniden gzden geirdii aka ortada. Zira ilk eviride yer almayan "bundan baka" kaynak metinde var. dans la nuit vous sembliez le redire, la raconter trs faiblement (p: 119) karanlkta tekrarlar, alaktan alaktan anlatr gibiydiniz. >karanlkta yineler gibi, fsl fsl anlatr gibiydiniz (s: 124 /90) Burada "gibi", "yineler"e kolaylatrm. yaklatrlm ve yinelenmi. Bence anlamay

J'ai vu le long des routes dsoles des carcasses de chameaux blanchir (p: 146) Hznl yollar boyunca deve iskeletlerini aarr grdm >.. aarr gibi grdm (s: 159 /114) Bu rnekte kaynak metinde "gibi" olmad gibi "hznl yollar" da dzeltilmemi. Zira "dsol"yi hznl diye evirmek pek uygun deil. Il y a des habitations merveilleuses, dans aucune je n'ai voulu longtemps demeurer. ok ama, ok gzel konutlar; hibirinde uzun zaman kalmak istemedim. > konutlar vardr (s: 129 /93) 7- amlama: Amlamalar da bir ekleme, artrma ilemidir. Anlatmn bir gesinin amlanmasna ya da verilmemi bir genin aklatrlmasna dayanr : Mnalque da devam etti > Mnalque da srdrd konumasn (s: 59 /47), bu kalann > bu geri kalann (s: 58 /47), Rsidence havuzlarn >(Mnih'teki) hkmdar konutu havuzlarn (andrr) (s: 49 /41)

Dzgn yollar halinde > Dzgn yollar oluturacak biimde (s: 74 /56) Bu rnekte "halinde" scnden saknma, yerine tek szck koyamaynca amlamaya dntrlm. ternelle ide de l'apparence (p:52) lmsz grn fikri > lmsz d grn dncesi (s. 43 /36) Bu rnekte "apparence" szc nce grn diye evrilmi, daha sonra bir zelletirmeyle "d grn" olarak evrilmi. les cigognes /orthodoxes et compasses / (p: 100) dzene dkn, ortodoks leylekler > dzene, treye dkn leylekler (s: 102 /75) Bu rnekte "orthodoxe" szcn trkeletirmek, yani yabanc szck kullanmn sfrlamak kaygsyla szck amlanmtr: treye dkn. Et je me refusais leur donner boire, / Tant je les savais malades pour avoir bu. (p: 88) ecek vermeye yanamazdm / mekten bilirdim dertlerini >.. mekten geliyordu dertleri, biliyordum (s: 91 /67) "mekten bilirdim" deyiindeki szdizimsel ve anlamsal yap trkede, allm dengeyi sunmuyor. Bu nedenle yeniden dzenlenmi. Dolaysyla ikincisi birincisinin amlanmas durumuna gelmi. L'an d'aprs, j'tais dans un immense parc de Vende, non loin des plages. (p: 75) Ertesi yl, kylarn yaknnda, Vende'nin usuz bucaksz bahelerindeydim. > kylara yakn bir yerde (s: 72 /55) "non loin des plages" = plajlardan uzak olmayan (ok byk; Vende parkndaydm). zletirme kaygsyla park'tan baheye, plaj'dan kyya gelinmi ve "uzak olmayan" ifadesi, "yakn"a dntrlm ilk eviride, ardndan da ikinci eviride uzamsal nitelemenin bo (sonraya) braklan nesnesi ak edilmi: yer. Bylece ayni uzam iin iki uzamsal szck, dolaysyla amlamal bir kullanm ortaya km. Hem birinci eviriye gre, hem de kendi iinde amlamal. J'aimais mieux les trsors des champs (p: 72)

Tarlalarn hazinelerini daha stn tutuyordum > Tarlalarn sunduu zenginlikleri ... (s. 68 /53) evirmen tamlayan ile tamlanan arasndaki ilikiyi aklama gereini duymu. Au souvenir de chaque ville j'attach le souvenir d'un dbauche. (p: 72) Ben hereyin htrasna bir zevk ve elence htras baladm > Ben her kentin ansna bir haz ve elence ans baladm (s: 67 /52) Kaynak metindeki "ville"= kent sc, ilk eviride "ey" olarak genelletirilmi, ama ikincisinde metne bal kalnarak zelletirilmi yani "kent" olarak evrilmi. -- Familles, je vous hais! foyers clos; portes refermes; possessions jalouses du bonheur. --- Aileler nefret ediyorum sizden! kapal evler; kapanm kaplar; mutlulua kskanca sahibolular, sizlerden nefret ediyorum! -- > ..kskana ve drt elle mutlulua sarlmalar.. (s: 63 /50) lk evirideki "sahibolular" kaldrlp yerine "ve drt elle mutlulua sarlmalar" getirilmi, yani sahibolma biimi amlanm. Ancak bu amlama kaynak metinde yok. 8- adlandrma: Adlandrma; tanm ya da amlamayla bilinen bir kavramn yaln ya da bileik bir szckle dilselletirilmesidir. Dolaysyla adlandrma, tanm ve amlamayla btnlendii iin hem birbirinin tmleyeni hem de tersidir. Aadaki rnekte ikinci eviride bir adlandrma ilemi gerekletirilmitir. Franszcadaki simultan szc iin nce "ayn zaman iinde" diye amlayc bir eviri yaplmken ikincisinde simultane'ye karlk olarak "ezamanl" szc yerletirilmi: -et par une attention subite, simultane de tous les sens, ayn zaman iinde bir dikkatle > ezamanl bir dikkatle (s: 136 /98) 9- zletirme: Tahsin Ycel, dil devrimi konusunda gerekten salam kalelerimizden, bu konuda tutunabileceimiz salam dallardan biri. Hatrlyorum Trk Dili dergisinde yaplan bir aratrmada z trke szckleri kullanan yazarlarn banda geliyordu. ztrkecilik onun yazmasnn dilsel bir katman olmutur.

Zaten kendisi bu konuda kitap ve yazlar yazd gibi Trk Dil Kurumu'nda grev de alarak ztrke kullanmnn yaygnlamasna katkda bulunmu, ok ynl eylem /uygulama iinde olmutur. Brakn yazarken, evirisindeki dzeltmeleri yaparken de en nde gelen kaygs, aradan geen yirmi yl iinde kendi dilinde farkllam, yenilemi szckleri deitirmek oluyor. Aada deitirilen szckler zaman iindeki deiimi somut biimde gstermesi asndan ilgintir. rnekleri abecesel sraya dizdim ve elden geldiince ayni rnei ikinci kez vermemeye altm: aceleci > ivecen (s: 133 /96), ahlk bilimi > trebilim (s: 36 /32), ahlkm > ak trem (s: 54743), Ahlklar > Treler (s.28 /27), akl > us (s: 124 /90), aklmda > belleimde (s: 129 /93), k gzellii > tutkun gzellii (s: 26 /25), asrlk > yzyllk (s: 34 /31), astronomi > gkbilim (s: 59 /47), Bazan > Kimi zaman (s: 104 /77), bazlar > kimileri (s: 125 /90), buhran > bunalm (s: 17 / 19), a > dnemi (s: 16 /19), cesaret alyordu > g alyordu (s: 65 /51), cesaret krc > umut krc (s: 56 /45), cesareti > umudu (s: 140 /101), bir eit aknlk > bir tr aknlk (s. 27 /26), eitli slarnn > deiik slarnn (s: 106 /78), cesur ca > ekinmeden (s: 27 /26), cidd mi cidd > arbal (s: 147 /106), davetli > arl (s: 64 /51), devam etmek > srmek (s: 147 /105), Edebiyatlar > Yazn lar (s: 69 /53), elbette > kukusuz (s: 76 /57), elbiselerimi > giysilerimi (s: 63 /49), elzem > zorunlu (s: 98 /73), esrarl > gizemli (s: 113 /83), etimi > tenimi (s: 8 / 13), etin hatrlad > tenin anmsad (s: 55 /44), etkili > etkin (s: 21 /22), fayda > yarar (s: 9 /15), daha faydal geldi > daha yararl oldu (s. 7 /13), fikrini > dncesini (s: 8 /14), O, galip geldii yerde gzeldir > O, yengiye ulat yerde gzeldir (s. 83 /62), garip > grlmedik (s: 40 /35), ko mak isterdim hl > komak isterdim daha (s: 14 / 17), yamur halinde > ya mur biiminde (s: 47 / 39), haline > durumuna (s: 53 /43), bir halde > bir du rumda (s: 107 /79), haline getiriyordu > dntryordu (s: 104 /77), haliyle > biimiyle (s: 83 /62), hareket > devinim (s: 128 /93), hareketli > devingen (s: 146 /105), hatrlyorum > anmsyorum (s: 50 /41), hayal etmek > dlemek (s: 107 /79), yarnn hayali >.. d (s: 31 /29), hayal-geminin > d-geminin (s: 73 /56), hayal-su > d-su (s: 158 /113), hayat > yaam (s: 7 /13), hayat ekli > yaam biimi (s: 23 /23), hemen hemen > nerdeyse (s: 74 /56), Hereye ramen > Ne olursa olsun (s: 154 /110), hikye > yk (s: 14 /17), hikyeci > ykc (s: 134 /97), hiza > dzey (s: 130 /94), hiza > dzey (s: 51 /42), Hububat > Tahllar (s: 109 /80), huzur > dinginlik (s. 44 /38), iddiasndaydm > savndaydm (s: 67 /52), ihtiam > gr kem (s: 54 /44), ihtiyacndayd > gereksinimindeydi (s. 19 /21), ihtiyarlar > ya llar (s: 154 /110), imkn > olaslk (s: 101 /75), imknlar > olanaklar (s: 14 / 17), imknsz > olanaksz (s: 16 /19), kadar > dek (s. 9 / 14), susamyacak kadar > susamayacak lde (s: 106 /78), bilmemitim kadrini > deerini bile memitim (s: 53 /43), kanun > yasa (s: 124 /90), kelimesi > szc (s: 42 /36), kere > kez (s: 106 /79), ka kereler > Ka kez, ka kez (s: 140 /101), madde d fikirler > ... grler (s: 59 /47), mesafeyi > uzam (s: 130 /94), mesele > sorun

(s: 98 /73), meydan vermesin > yol amasn (s. 93 /69), meydana gelmiti > olumutu (s: 22 /23), meyilli > eimli (s: 105 /77), msra > dize (s. 135 /97), muammalar > bilmeceler (s: 83 /63), muhteem > grkemli (s: 157 / 113), mmkn > olas (s: 18 /20), Mthi sarsntlar > zorlu ... (s: 141 /102), nesil > kuak (s: 139 /100), mr > yaam (s: 10 /15), paralel > kout (s: 104 / 77), ramen > karn (s: 144 /104), rezil ettii gemi > gln drd gemi (s:140 / 101), sabaha doru > gne doru (s: 123 /90), sadece > yalnzca (s: 39 / 34), tam bir sahibolu da arama > tam bir ergi de arama (s: 77 /58), air > ozan (s:62 / 49), sakin > durgun (s: 135 /97), Skinlemi > yatm (s: 143 / 103), sebep > neden (s: 135 /97), sefer > kez (s: 94 /69), ehri > kenti (s: 43 / 37), e kil > biim (s: 105 /78), iddetli > takn (s: 130 /94), iddetli susuzlu uyla > keskin susuzluuyla (s: 159 /114), skn bulduu > yatt (s: 143 / 103), pheli > kukulu (s: 8 /14), tamamiyle > tmyle (s: 45 /38), tekrarla mak > yinelemek (s:41 /35), ulaamaz > eriemez (s: 128 /93), zerinde > s tnde (s: 143 /103), vahi > yabanl (s: 52 /42), v.s... > vb... (s: 42 /36), yeknesak > tekdze (s: 154 / 110), zalim > amansz (s: 52 /42), sahte sevinler > yalanc sevinler (s: 67 /52), Ho bir parmak > duyarl bir parmak (s: 47 /39), Ho ayaklar > Gzelim ayaklar (s. 47 /39), Cnm an > Gzelim an (s: 101 /75), sohbetler > syleiler (s: 105 / 78) 10- seenekleme: Tahsin Ycel yalnzca eski szcklerin yerine yenisi koymakla kalmaz, e anlaml e deerli trke kullanmlarda da oynar, deiiklikler yapar. Bu noktada znel yeleme sz konusudur elbette. pek tatl > ok tatl (s: 15 /18), anlamalar > alglamalar (s. 17 /19), sonu gelmez karlklar > ..ekimeler (s: 19 /21), bir karlamadan olduunu > ... doduunu (s: 31 /29), doalca > doallkla (s: 33 /30), kmlts > devinimi (s: 136 /98), Grnt > Gr (s: 138 /99), beki > nbeti (s: 139 /100), sknt > dert (s: 155 /111), yolcu ev > gezgin ev (s: 131 /95), lmbann banda > lambann yannda (s:127 /92), karlklar > yantlar (s: 61 /48), gc bitmi > gc gitmi (s: 93 /69), birok > nice (s: 92 /68), btn btn > bsbtn (s: 78 / 59), Pek kk > kck (s: 52 /42), uzayda > uzamda (s: 29 /28), tam > eksiksiz (s: 70 /54), bitmez > tkenmez (s: 65 /51), ok yllardan beri > nice .. (s: 66 /51), tresine > yaayna (s: 63 /50), Tanr'nn tamln > Tanr'nn tmln (s: 59 /47), usa vurmalar > uslamlamalar (s: 58 /47), Giralda'nn yannda > Giralda'nn oralarda (s: 48 /40), dank > yaynk (s. 44 /37), son derece yal > fazlasyla yal (s: 43 /36), zevk > haz (s: 40 /34), yeni htradan > yakn andan (s: 40 /34), iirdim > abarttm (s: 36 /32), trks > arks (s: 33 / 30), usavurma > uslamlama (s: 61 /48), yaynlarken > yaymlarken (s: 7 /13), her kiinin > herbirimizin (s: 37 /333), ufack farklar > en ufak farklar (s: 106 /78), tatlca > tatlms (s: 121 /88)

Tahsin Ycel yabanc szcn yerine z-trke bir karlk koyamadnda da seenekleme ilemine bavurmu. Bu durumda, yabanc szcklerde daha az kullanlrdan daha sk kullanlra, bazan daha ksa olana ynelmi : gittike daha musallat gelirdi > .. srarl .. (s: 19 /21), zevk > haz (s: 112 /82), Zaten > Hem (s: 27 /26). Bazan salt znel bir yeleme gstermi: maceralar > serven (s: 65 / 51), holanyordum > houma gidiyordu (s: 64 /50) [bu kullanm iindeki "ho" szc farsadr] Baz szckler iin deitirme taknaklam. rnein "pek" szc iin : pek eksik > fazlasyla eksik. (s: 66 /52), pek hotu > ok grkemliydi (s: 72 /55), pek ho vahalar > esiz vahalar (s: 61 /48), pek hafiflemiti > fazlasyla ... ( s:20 / 21) 11- adlatrmada yeleme: Tahsin Ycel dzeltme yapt eviride -I ekiyle adlatrma yerine -mA ekiyle adlatrmay yelemitir: ho bir yprant > ho bir ypranmayd (s: 10 /15), uyuklaylar > uyuklamalar (s: 16 /19), bekleyiler > beklemeler (s: 16 /19), karlaya hazrlk olsun > karlamaya hazrlk olsun (s:21 / 22), geiler > gemeler (s: 140 /101), patlay > patlamas (s: 141 /102), dlleni > dllenme (s: 150 /107), dayan > dayanma (s: 112 /82), katl > katlm (s: 54 /44), konuklaylar > konuklamalar (s: 124 /90), sahibolu > sahibolmak (s: 101 /75). Ancak bu konuda da kullanm istisnasz deildir: erken kalk > ivedi kalk (s: 100 /74). 12- dntrm Tek bir genin yerini yine tek ama baka edeerli bir genin almasdr. rnein dzeltilmi eviride dipnotlar azaltld iin numarayla dipnot dme yerine yldz ile dipnot dlm olmasn bir dntrm olarak deerlendiriyorum: (1) > * (s: 35 /31). br dntrm rnekleri: (uyku bitkinliklerine) batardm > gmlrdm (s: 16 /19), trk > ark (s. 52 / 43), Ama bu an > Ama u an (s: 78 /59), burcu burcu kokutuyorlar > gzel gzel ... (s. 152 /109), ben de > ve ben (s: 162 /116), ehram gibi > ehrama benzer (s: 160 /114), kalmamtr burda > kalmamtr artk (s: 161 /115), kesilip kesilip yeniden balayan > durup durup yeniden balayan (s: 136 /98), ok gelmeyen > fazla gelmeyen (s: 138 /99), ehirler ve ehirler vardr > Kentler, gene kentler vardr (s: 132 /96), ak iin > aka (s: 149 /107). Son rnekte szcksel bir birim bir eke dntrlm. 13- zaman, kip, grnm ve at deitirimi: Tahsin Ycel dzeltmede geni zaman yerine imdiki zaman yelemi: yayarlard > yayyorlard (s: 155 /111), karrd > karyordu (s: 155 /111), Kimileri burundan ekilirdi. Kimileri inenirdi; kimileri yaklrd > Kimileri burundan ekiliyordu. Kimileri ineniyordu; kimileri yaklyordu (s: 155 /111),

ileri srerdim > ileri sryordum (s: 62 /49), dinlenirdim > dinleniyordum (s: 62 /49), dnrsen > dnyorsan (s: 31 /29), yanamazdm > yanamyordum (s. 91 /67). Aadaki tekil rneklerde de -DI'l gemi yerine imdiki zaman, edilgen yerine etken ya da etken yerine edilgen, soru biimli -koul ierenhaber kipi yerine koul kipini ve kesinlik belirten -DIr yerine gemi zaman kullanmn (grnm deitirimi) yelemitir. zorladlar > zorluyorlar (s: 18 / 20), girilirdi > girerdi (s: 147 /106), Koklananlarsa sadece kokarlard >... yalnz koklanrd (s: 155 /111), kullanabileceim bir ekilde > kullanlabilecek bir biimde (s: 69 /53), sarho etmiyor mu > ... etmiyorsa (s: 30 /28), yoktur > yoktu (s: 138 /99) 14- szck ekini deitirim: Fiilden -mI ekiyle oluturulan sfat grevli szckleri -An ekiyle oluturulan biimle deitirmi. Bylece gemiten imdiki zamana bir yeleme gereklemi: meydana gelmi bir yarm-yemek > oluan bir yarm-yemek (s: 88 /66), ileriye atlm vagon >.. atlan.. (s: 54 /44) Mastar nesneler yerine trkenin baka, daha sk kullanlan bir seeneini yelemi: arzumu yormak, bktrmak istedim > ..yorup .. (s. 91 /68) 15- evrilmii, szdizimsel (szck srasn) yeniden dzenleme: Baz anlatmlarn sz diziminde yalnzca szck srasnda bir yer deitirme yaplm: Bu ok gzel bir lmd > ok gzel bir lmd bu (s: 43 /37), baka bir seferde > bir baka kez (s: 137 /98), iinde kendimi gremeyeceim bu odaya kapanp > bu iinde kendimi gremeyeceim odaya kapanp (s. 114 /83), kamann badnmesi iinde yitiklere karsn bencileyin > bencileyin... (s: 101 / 75) 16- evirisel szdizimden ama dil szdizimine (ifadeyi yeniden dzenleme): Baz anlatmlarda trkenin szdiziminde sklk asndan en fazla kullanlana, yani daha kolay anlalra ynelme izlenmektedir. Bu baz durumlarda anlatm franszca szdizim yaplarndan kurtarma abas olarak deerlendirilmelidir. rnekler: kayklarda kaanlar > kayklarla ... (s. 86 /64), ac ekmeden korkum pek azd > ac ekmekten pek korkmazdm (s: 59 /47), ne olsa hep birdi benim iin > ne olursa olsun farketmezdi (s: 41 /35), nk bundan oalrlar > nk byle oalrlar. (s: 9 / 15), bir ak yitirmek korkusuylayd > bir ak yitirmek korkusundand (s: 11 /16), le bunaltlar > bunaltc le havalar (s: 28 /27), yakamozlanmadan neler sylesem > yakamozlanma konusunda ... (s: 124 /90), hayatla kaynaan > yaamla dolup taan (s: 18 / 20), aklm honudederim > aklmn isteklerini karlarm (s. 36 /32), bir grevle ynetilmez olmu zgrlk> bir grevin ynlendirmedii zgrlk (s: 8 /14), Ben olmyan eyin, olamyacak ey olduunu dnmeyi ye bulurum > Ben olmayan ey olamayacak eydir diye dnmeyi ye tutarm (s: 75 /57), Benim iin semek zorunluluu her zaman

ekilmez bireydi > Seme zorunluluu her zaman katlanlmaz geldi bana (s: 57 / 46), Her arzu, arzumun her zaman yanl ereinden daha ok zenginletirdi beni > arzular, arzuladm elde etmekten daha ok zenginletirdi beni. (s: 10 /15), ancak ok sevinle biraz dnme hakk satnalnabilir > biraz dnme hakk kazanmak iin ok sevin gerekir (s: 37 /33), ben kafadan rendiim hereyi unutmak iin > ben kafamla rendiim hereyi unutmak iin (s. 7 /13), Nathanal, gemii gelecekte yeniden bulmaya alma sakn > Gemiin sularn yeniden tatmaya alma, Nathanal. (s: 31 /29), Topraktan fkran, kaynaklar, imek iin duyduumuz susuzluktan ok daha fazla > mek iin duyduumuz susuzluktan daha fazla kaynaklar fkrr topraktan (s: 119 /87), otlar ynna yatm > ot ynlarna yatm (s: 106-7 /79), Baka hi bireyi ye bilmemeli > ...tutmamal (s: 76 /58), u kesin anda > Tam u anda (s: 70 /54), ne gtedir > ne gldr (s: 39 /34), ne gte > ne denli gl (s: 70 /54), younlam duygusu yapabilmek > younlam duygusuna dntrebilmek (s: 136 /98), bazan > kimi zaman (s: 36 /32), sevgiden > sevgi konusunda (s: 99 /739 17- durumsal e-deerli szck (yada szck bei) seimi: evirmen, szcklerin szlksel anlamda edeerlisi olmasa da ayni balamda kullanlabilecek, baka bir anlatm biimi, yani durumsal edeerli saylabilecek anlatmlarla deitirme yapm. rnekler: arlar alyorlar > ... canlanyor (s: 152 /109), anahtarnz elimde > ... bende (s: 109 /80), bir kasrga balad > bir kasrga kt (s: 96 /72), hznlenecek derecede >hznlenecek lde (s. 94 /70), topluluklar halinde konuuyorlard > toplu toplu konuuyorlard (s: 94 /69), zerre kadar > hi mi hi (s: 94 /69), akamn dalgn sakinliini tatmak iin > ...yatmasn ... (s:73 /56), herhangi bir sahibolutan > her trl iyelikten (s: 58 /47), Kim sayesinde? > Kimin yardmyla (s: 58 /47), alaktan anlatr gibiydiniz > fsl fsl anlatr gibiydiniz (s: 124 /90), byk karanlk > btn karanlk (s: 124 /90), iddetli hayat duygumun > youn yaam duygumun (s: 104 /77), Yoluma devam edebilmek iin > Yolculuumu srdrebilmek iin (s.85 /63), artc bir ciddilii vard > umut krc bir arball vard (s: 89 /66), topraktan da hl nasip almamtr > topra da hl benimsememitir (s: 82 /62), gne durup gecikirdi > gne oyalanp gecikirdi (s: 91 /68), Arabac otlar iinde almaya gelirdi beni > Arabac otlar iinde bulurdu beni (s: 102 /76), konumalar clzlat > konumalar zld (s: 94 /70), Arzuyla sknt arasnda / Dengeyi kaygmz salar > .. /Kayg bir gider, bir gelir (s: 92 / 68), Tanr'nn ald btn ekilleri > Tanr'nn girdii btn biimleri (s: 70 /54), huyumun sertliini gidermiti o > yabanllm krmt (s: 65 /51), fikirlerden ayrlmazlklardan da > grlere ballklardan da (s: 60 /48) [ters evirme], onlarn hayattan ders aldklarn sanrdm > onlarn yaam bildiklerini sanrdm (s: 59 /47), ama en iindeki duyuum > ama ilk ve beklenmedik duyuum (s: 130 /94), artacak kadar saydam sular > Olmayacak gibi saydam sular (s: 122 /89), pek az bir zaman > ok ksa bir sre (s: 56 /45), daha telerde devam ederdi > daha telere uzanrd (s: 51 /41-2), Sessizce

basyorlard kumun stne >... konuyorlard... (s: 47 /39), birdenbire toplyabilmek iin > hemen orda younlatrabilmek iin (s: 40 /34), bir sabah penceresi alsn artk > ..boluu ... (s: 19 /21), iten da km bir ihtiyatan > da vurmu bir gereksinimden (s: 36 /32), baylacak gibi oldu > kendinden geer geer .. (s: 20 /22), Ne iyi diyemeyince, ne kt de > ... ne yapalm de (s: 32 /30), yenmek iin yeterince yakcdr > yenecek lde yakcdr (s: 158 /113), vakitlerden gndz olduu halde > gndz olmasna karn (s: 66 /52), ondan szan > iinden taan (s: 39 /34), O zamana kadar > o gne dek (s: 53 /43) Edeerli kullanmlardan bazlar da anlatm iindeki bir szcn deitirilmesi isteinden gelir ama yalnzca tek szcn evirisiyle yetinilemez: kabul edildikten sonra > bir kez benimsendikten ... (s: 33 /30), daha ok acele eder > daha bir ivecendir (s. 160 /114), Tahsin Ycel baz szcklerin zletirilmesinde balama gre eitlenmeler sunmu, yani ayn szc ayn karlkla aktarmamtr bunlar balama denk decek e deerli kullanmlara dntrlm : Tanr'ya sahipsin > Tanr'ya ermisin (s: 21 /22), Tanr'ya btnyle sahibolabileceini anla > Tanr'y btnyle elde edebileceini anla (s: 21 /22), (Arzun aktan olsun, sahiboluun ka > ..ergin... (s: 21 /22), ona nceden sahibolduumuzu bilmemektir > onu nceden iimizde tadmz ... (s: 22 /22) 18- e-deerli dilbilgisiletirme: E-deerlilik szck temelinde yaplabilecei gibi dilbilgisel gelerle de yaplabilir. rnek: uzaklatrmad m > uzaklatrmaynca (s: 16 /19) 19- szcn balanmyla ilgili deitirimler: Eer herhangi bir anlatm iinde bir szc deitirmeye kalkarsanz yalnz bu szc deitirmekle yetinemezsiniz. Her szcn szcksel, dilbilgisel, anlamsal ve szdizimsel bir evresi vardr. Buna genel anlamda szck alan diyebiliriz. te aadaki rneklerde evirmen ztkeye ynelirken doal olarak o szcn evresini de dzenlemi. rnekler: gzelliin yoktu > gzellikten yoksundun (s: 143 /103), ka ka mmkndr > kaa olanak vardr (s: 114 /84), hi bir tekrarlayla artmazd > hi bir yineleme artramazd onu (s: 130 /94), size sahibolamadm iin > sizi elde edemediim iin (s. 83 /63), salnmalarna devam ederlerdi > salnmalarn srdrmlerdi (s: 87 /65), almamza engel oluyorlard > almamz engelliyordu (s. 90 /67), devam ederdi hazr durmaya > srdrrd hazr durmasn (s: 66 /51), hi bir incelemeye uzun boylu devam edememek oldu > hi bir incelemeyi uzun boylu srdrememek oldu (s. 58 /46), bir sevin htras > bir sevincin ans (s.43 /37), gnah ilemekle kalmamak gururu > gnah ilemekle kalmamann gururu (s: 8 / 14), (kiinin) kendisinin bakmasndan, grdn de

kendine balamasndan gelir > (herbirimizin) kendimizin bakmasndan, grdmz de kendimize balamamzdan gelir (s: 38 /33) 20- balantsal dzeltim: zleme ister istemez toplumsal uzlamdan getiinden znel kullanmlar yalnzca szckle snrl kalmyor, balanmna da bulayor ve zaman iinde beeni ve yeleme sreci kendi iini gryor, gerekli seimi yapyor. Aadaki deitirim buna gzel bir rnek: hereyden ye tutmak > her eye ye tutmak (s: 132 /95), (ye grmek > ye tutmak (s: 109 /80)) 21- szc szcne eviri: evrilmi metindeki baz anlatmlar dilii yeniden evrilmi. rnekler: hayatn eitli ekilleri > yaamn deiik biimleri (s: 14 /18), tekrar tekrar sylemekten > dnp dnp sylemekten (s: 13 /17), kreklerin sakin ahengince > kreklerin durgun uyumunca (s: 71 /55), hemen hemen aralksz > nerdeyse kesintisiz (s: 27 /25), 22- Dilii yeniden eviri: Baz anlatmlarda bir kesit yeniden ikinci kez evrilmi : daha yce oranlar alr gibi geldi bana > yce boyutlara kavuur gibi geldi bana (s: 102 /76), baz anlar da yle sanyordum ki > Zaman zaman da bana yle geliyordu ki (s.41 /35), mrm boyunca > yaarken (s: 11 /15), hayat muammas > yaamn gizi (s: 21 /22), meyilli yerlerde > eimlerde (s: 106 /79) 23- szckten kanma: Dili arndrmaya odaklama dilde iyice yerlemi szckleri de skp atmaya yneliyor: (dnmesine yetecek) zamandan fazla > ... olandan daha uzun sre (s: 22 /23), oluum halindeler sanki > olumadalar sanki (s: 148 /106), oluum halinde > olumakta olan (s: 150 /107) 24- retilmi karl yenileme: Baz dzeltmeler kullanlm olan szc mantk szgecinden geirmeye dayal. rnein aadaki iki deike arasnda nemli bir anlamsal ayrm sz konusu. Un public inlgant, mais mlomane (p:57) Kaba, ama alg sever bir kitle. > ezgisever ...(s: 50 /41). Bu rnekte "melodiye dkn" anlamndaki "mlomane"n "algsever" olarak trkeletirmesi alg aletinin kard sesten ok kendisine yneldii iin anlatlmak istenen ile bulumuyor, okuru sese deil de nesneye ynlendiriyor. Bu da anlatlmak istenilene ters dyor. Bu yzden deitirilmi. 25- dilbilgisel geyi kaydrma:

Dilbilgisel bir geyi baka bir geye kaydrarak anlamsal denklii bozmadan yeniden dzenleme. rnek: hayatmn duygusunu > yaama duygumu (s: 41 /35) Bu, aslnda ztrkeletirme, sz beini yeniden dzenleme ilemidir. 26-dzeltme: eviride ortaya kan anlatm ve /ya anlam bozukluunu dzeltme: duyu > duygu (s: 13 /17), le yapraklarn > le yapraklarnn (s. 25 /25) Belle Florence, ville d'tude grave, de luxe et de fleurs; surtout srieuse; grain de myrte et couronne de "svelte laurier". (p:52) Gzel Floransa, ar incelemeler ehri, lks ve iekler ehri; daha ok ar; mersin ekirdei ve "ince defne" elengi. >..daha ok arbal .. (s: 43 /37) Bu anlatmda "srieuse" nce "ar" sonra da "arbal" olarak evrilmi. lk eviride szck anlalmaz kalyor. (Bethsabe, quand, suivant une colombe d'or jusque sur la plus haute terrasse de mon palais, je vous vis, prte au bain, descendre nue,) je fus David qui fit se tuer pour moi votre mari. (p: 83) Davut oldum, kendim iin kocanz kendi eliyle ldrttm > ben kocanz iin canndan olan Davut oldum (s: 84 /63) *Benim iin yani kocanz iin kendisini ldrten Davud oldum ben. parfois un pote conteur y raconte longuement une histoire; (p:126) uzun hikyeler anlatrd > uzun uzun bir yk anlatr (s: 134 /97) Burada da bir yknn uzun uzun anlatlmas sz konusu ve ilk eviride yaplan hata dzeltilmi. Mais de la nuit, de la nuit, que dirai-je? (p: 148) Ona gecenin, gecenin nesini sylesem? > Ama gecenin ... (s: 161 /115) Et que certains trouvent un peu spciaux (p:31) pek zel bulur > biraz zel bulur (s: 24 /24) 27- indirgeme: Baz durumlarda zletirme abas dildeki szck daarcn zayflatmaya ynelip kavramsal alan da daraltabiliyor. cins > tr (s: 109 /80) dzeltimi trkede iki ayr gnderilen iin kullanlmakta olan iki szcn birbirine dntrlmesi byle bir zayflatmaya rnek gsterilebilir.

28- eviride bir szc tek bir karla indirgeme: Kaynak dildeki herhangi bir szcn ama dildeki karln otomatik bir karla indirgemek, anlatmn balamn dnmemeye yol aar. Bu da eviri iin her zaman sorun yaratr. Anlamay gletirmekten te olanakszlatrr. Ve bu eviri iin anlatmn btnnden ok szce bal eviri taknan oluturma ve de herhangi bir szcn, karlklarn bildiimiz karlklara indirgenmesidir ayni zamanda. Anlama ve anlatma abas gtmeden aklmza gelen ilk karl metne yamamak demektir sonuta. Cela t'amuse-t-il tant, me dit-il d'difier ainsi des systmes? (p:42) Byle dnce dzenleri kurmak seni ok mu elendiriyor? dedi bana. > Byle trebilim dizgeler kurmak.. (s: 36 /32) zlendii gibi "difier de systmes" iin "dnce dzenleri kurmak", trkede olmayan bir anlatm, bu nedenle anlalmas kolay deil, hele hele bunu "trebilim dizgeler kurmak" olarak dzeltmek daha da anlalmaz klyor. Oysa burada Tanrnn varln kendince kantlamaya alan birinin nerileri sz konusu. yleyse buradaki "systme" szc, szlkte de yer alan yol, yntem anlamnadr. Ve biz bunu balama oturtarak, yani aarak, "kantlama yollar" diye evirebiliriz. Hatta "yollar"n kaldrp yalnzca "kantlamalar" olarak evirebiliriz: * Bu tr kantlamalar gelitirmek seni ok mu elendiriyor? 29- mantkllatrma: odeur de vase des plantes d'eau, froissement des tiges. (p: 55) su bitkileri bataklnn kokusu > su bitkilerinin bataklk kokusu (s: 47 /39) "vase" iin szle baktmzda "suyun dibinde toplanan amur" karln buluyoruz (Tahsin Sara: Franszca-Trke Szlk). yleyse bunu, "su bitkilerindeki amur kokusu" diye evirebiliriz. lk eviride su bitkilerinin oluturduu bir bataklk gibi, olmayacak bir anlamlama retiyoruz. kincisi daha anlalr, olabilecek bir d gereklie ekiyor. 30- kolay bilinmeyecek bir szc yerliletirme: Andr Gide franszlar iin yabanc bir szc yresel bir kullanm olduu iin aynen alyor ama yazl biimiyle onun alnt szck olduu anlalyor "hack", trkede hayk diye bir szck var m bilmiyorum. lk uzandm szlkte yok. Elbette yazarn aynen ald bir szc eviride aynen brakmak bir yntem ama hi bir yabanc etkisi yaratmadan, ses olarak da yerliletirerek almak, en azndan benim iin sorun oldu: bir haya brnm olurdu (131 /94) Deerlendirme:

Bu almada, eviride yaplan deiiklikler elden geldiince ayrntl biimde snflandrlmaya allmtr. Bunun, eviri eletirisine de katks olabileceini dnyorum. eviri bilimin olumas snflandrmalarn tartlmasna ve sonuta zerinde anlalm, kendi iinde tutarl bir snflandrmaya varlmasna baldr. Bu almada ortaya kan deitirmlere bir gz atalm. Bask hatalarnn dzeltilmesi evirmenin almasyla ilgisini gstermektedir. Yazmla ilgili dzeltmeler, ne yazk ki trkede henz noktalama konusunun uzlamszln, uyuumsuzluunu bize hatrlatmaktadr. Trkede yazm ve noktalama konusunun ivedilikle ayrntl ve tartmal olarak gzden geirilmesi gerei gndeme geliyor ancak, tartma ve yazlan aklayc yazlarn ok dar bir erevede kald dnlrse trke konusunda nemli bir eitim politikasna ve bunu gerekletirme savam verecek kahramanlara gereksinim olduu ortadadr. Anlatm gibi yazm da ayr bir disiplin iidir. Dipnot dzeltimleri hem dildeki, hem de yazarn bireysel dilindeki gelimeleri iaret etmektedir. Eksiltmelerde gerek dilbilgisel gelerde gerekse szlksel gelerde elden geldiince yalnlatrmaya gidilmi. Ve baz rneklerde yalnlatrma sanki kaynak metin dikkate alnmadan yalnzca trkedeki anlatmn yalnlnn peine dlm. Okur ve ayni zamanda ama metin odakl bir eviri anlaynn sonucudur. Ancak bu durumda kaynak metin odakl bakn eksiklii kendini hissettirmektedir. Yer yer denetim seyrekletirilmi. rnein "des routes dsoles" ilk eviride olduu gibi braklm: "hznl yollar. Tahsin Ycel, yapt dzeltme ileminde genellikle szcksel bir yeniletirmenin ardnda olmu: Ve ok titiz bir dzeltme yapmam. Yer yer hi gzden geirmedii ifadeler var. Ek olarak, dzeltimdeki genel eilimine kart kullanmlar ikinci biimde de yer alm (! kadnlar inerlerdi (s: 109) ikinci eviride (iner) "ler" kullanm; ! Maripli (s: 111) ikinci eviride ; ! Hfz, sk (s: 97) ikinci eviride. ! istiyorum: Kuru otlar burcu burcu koktu... (s:79)) Asl nemlisi dzeltim, szcklerin yeniletirilmesi odakl olunca, ama dilin szcklerine odaklannca byk lde nceden yaplm evirinin doruluunun n kabul gndeme geliyor. Her ne kadar yer yer okur odakl anlatm dzeltimleri yaplm ise de genelde okur odakl bir dzeltim gerekletirilmemi. Durum byle olunca eviri anlaynn da, genelinde, okur odakl olmaktan uzak olduunu savlayabiliyoruz. Bunun kantlanmas da ikinci bir yaznn, eviri eletirisiyle ilgili bir yaznn konusu. Sonu olarak unu syleyeceim: eviri edimi ok ynl bir tititzlenmeyi gerektiren bir ura. Konu-nesnesine bal olarak tek yada ok ynl dizgeleri,

sorunlar olabilir. Tek odakl bir eviri, evirmeni yanl klmakta, yanllara srklemekte. Zira bu bir proglanma sorunu. eviri bir ok odakllk iidir. Ve unun da altn izmeliyim: kendimin kusursuz olmadm, yanllarmn , eksikliklerimin en yakn tan olarak eviri adna, yaplan eviride olabileceklerin bir grnmn vermek istedim. Olabilirse kendime bir ders ve evirmenlere bir 'dikkat!' uyars. Kaynaklar: Gide; Les Nourritures Terrestres suivi de Les Nouvelles Nourritures; Gallimard, Collection Folio; 1984 Andr Gide; Dnya Nimetleri; eviren: Tahsin Ycel; Varlk yaynlar; stanbul; 1969 Andr Gide; Dnya Nimetleri ve Yeni Nimetler; Trkesi: Tahsin Ycel; Can Yaynlar; 3.basm; stanbul; 1989