Derrida ve Yapskm Derrida; yapsalc, post yapsalc, sylemlerin daarcklarna iz, varlk, fark, yap skm ve oyun gibi

terimleri sokmutur. Yap skmn stratejisi paradoks ve elikileri zmek ya da onlardan bir sistem oluturarak onlardan kamann yolunu aramak deil, daha ok kullana ynelik bir ihtiyac karlamak ve savunulamaz olduu sylenen bu kavramlar glendirmektir. (vefa akdoan). Derridann temsil ettii post yapsalclk, anlamn orijinal bir znn ve istikrarnn olmadn syler. Temel yoktur, zemin yoktur. Yapnn bu duraan olmayan niteliinden dolay anlam reddedilir. Bu gr zellikle anlamn evrensel olduunu, dorusal ilerleme dncesini iddia eden aydnlanma dncelerinin zayflamasnda etkili olmutur. (eryiit). J.Derridann yapskmc bak as ve okuma nerisi modernizmin sk bir eletirisidir. Her eyi eletiren J.Derrida, kendisini bile yadsr; kendisini ne karmak istemez; genel geer kurallar koyduunu ileri srmez. Hatta henz ben okunmaya balanmadm. () Btn yazdklarm ancak ok sonra ortaya kma frsat bulacak; ama bir taraftan da lmmden on be gn bir ay sonra geriye hibir ey kalmayacan hissediyorum der. Modernizme kar eletirinin byk bir ivme kazanmasnda, postmodern bak asnn yerlemesinde J.Derridann rol son derece byktr. Derrida, modernitenin temel mantk yrtme biimini masaya yatrr, bu dnme biimini yapskme uratr. nde gelen post yapsalc felsefecilerden Derrida, yapsalc dizgelerin eletirisini kendi bulup gelitirdii yap skmc okuma tekniiyle gerekletirmektedir. Nitekim Derridann yap skmc yapsalclk eletirisinde yaplmak istenen, ayrntl bir metinsel ve kavramsal zmleme araclyla, bir takm temel kavramlarn hem tanmlar yaplrken, hem de yaplm tanmlar kullanrken aslnda kendi temellerinin altn oyuyor olduklarn, dolaysyla da kendilerine kar ilemekte olularn gstermektedir. (Bilim sanat- genbilim) Derrida 1967de yap skmc yaklamn taslan oluturduu sylenebilecek kitap yaynlamt: Dil Yetisi ve Fenomen, Gramatoloji zerine, Yaz ve Fark. Derrida birok filozofun konumayla, yazl metni uzlatrma giriimlerine ramen, logosun Bat felsefesi iindeki ayrcalkl konumunun yazy deersiz kldn ortaya atar. Bylece Derrida, yazma eyleminde bu tip yaklamlar tehis etmeye ynelik yap skm olarak adlandrd yntemi gelitirdi. Yap skm, ikili kartlklar gibi sz merkezli paradigmalar ortaya karmaya alr ve varln olanakllnn herhangi bir balamsal dil iinde sabit bir oyunda olduunu ve znenin / nesnenin bir iz brakarak srekli baka bir eye dntn gsterir. (vefa akdoan)

ncelikle sylemek gerekir ki; dnya, Derrida, iin okunacak bir text / metin idi. te tam da bu manada anlama gayretinde texti texstil (dokuma veya rme) ile balayp birletirmeyi zorunlu klar ve deconstruction (skme) teriminin kapal anlamn, bu rme ve skme edimi iinde aa vurmaya balar. Dnya ve hayatn, bir tersinden bir dznden skmek ve rmek suretiyle anlamaya balarz, tpk alfabeyi sktmz gibi. kinci olarak Derridann skme terimi, kendinden ak bir ekilde others ( tekini) gerektirir. Kardakini anlamak iin benden (egodan) vazgemek bir kouldur. Bat toplumunun temel sorunlarndan biri, benden hareket edip farkl olan, farkl kltrel yaplar benin farkl kategorileriyle damgalama banazlyd. Oysaki Derridaya gre var olan her kltrel yap benzersiz nitelikleri zerinde tar. O biriciklii anlamak iin hi olmazsa bir sreliine, ben bak asndan vazgemek gereklidir. nc olarak deconstruction (skme) terimi destruciton (ykma, tahrip etme) terimi ile e anlaml deildir. Deconstruction, karda duran anlama gayretidir. Destruciton ise kardakine stnlk salama abasdr (vefa akdoan). Yap skmn temel varsaymlar yle zetlenebilir: 1* Dil, anlam istikrarszl ve belirlenimsizliinin silinmez izlerini tar. 2* Bylesi bir istikrarszlk ve belirlenimsizlik karsnda hibir analiz yntemi metnin yorumu asndan herhangi bir otorite iddiasnda bulunmaz. 3* Bu nedenle yorum, alldk anlamyla analize benzemeyip, bir tr oyunu andran serbest bir alandr.(Vefa akdoan) Dar ve teknik anlamyla yap skm Derrida tarafndan gelitirilmi olan, metinlerin okunmasna ynelik bir dizi okuma tekniine gnderme yapar; sz konusu okuma teknikleri ise, dil ve anlam hakkndaki bir takm iddialarla balantldr. Bununla birlikte deconstruct fiili( yap skmek), olduka yaygn bir ekilde, bir durumun tutarszln kantlamaya veya o durumu eletirmekle e anlaml bir ekilde kullanlr. (Balkn). Yap skmc argmanlar, zorunlu olarak kavramsal kartlk ve ayrmlar tahrip etmez. Bu argmanlar daha ziyade kavramsal kartlklarn, i ie dzenlenmi bir kartlk formu olarak yeniden yorumlanabileceini gstermeye ynelir.(Balkan Yap skm btn metinlerin anlamsz olduunu gstermez, fakat daha ok metinlerin oulcu ve sklkla eliik anlamlarla dolu olduunu gsterir. (Balkan) Post yapsalclk iin yazarn pozisyonu, anlam ilikileri asndan bir sorun oluturmaktadr. Yazar, almasn dierleri iin meydana getirmektedir. alma yazarn elinden kt andan itibaren bir kamuoyu dkman haline gelmektedir. Yazarn bulunduu stat yine yazarn iinde bulunduu ilikilere dayanmakta ve buna gre okunmaktadr. alma sadece dierleri tarafndan okununca bir anlam kazanmaktadr ve yazar bir defa

dierleri arasnda bu konumu elde edince iyi ya da doru bir yazar olarak ortaya kmaktadr. (eryiit). Derridann soruturmas, batan sona tek bir soru zerinde younlar. Neden felsefe tarihi, durmakszn yazy sze bakarak, sesi sze bakarak ikinci plana itmi; yazya yalnzca bir ek, asl olann yani szn bir yanna sinsice yapm, szn kanyla, zsuyuyla beslenen utanmaz bir asalak, efendisinin yani szn nnde el pene divan durup, boynunu emesi gereken bir uak gzyle bakmtr. Metafiziin, sesli sze tand sonsuz deerin anlam nedir. Neden bat felsefesi sz bu derece de yceltmi, yazy bu derece de alaltmtr. Derrida bu durumu szmerkezcilik kavramyla aklar. Derrida buna Rousseau a adn verir ve bu ada sesli szle yaz arasndaki fark, ruhla vcut, canlyla cansz, diriyle l, devingenle duraan, dinamikle statik, aslla taklit arasndaki farka benzetilir. (ceviz Ahmet). Derridaya gre metnin dnda hi bir ey yoktur. O, yaznn szden nce geldiini ifade eder. Derridaya gre diller konumak iin yaplmtr. Yaz szn bir eki grevini grr yalnzca. Sz, zerinde uzlamaya vardmz gstergeler araclyla, dncelerin yerini tutar; yaz da kendi grevi dorultusunda szn yerini tutar. (Ahmet Ragp EGE). Yazya atfedilen bu ikinci olmak konum olma durumunu Condillac u ekilde ifade eder: nsanlarn dncelerini, birbirlerine szle iletebilecek duruma geldiklerinde, bu dncelerini birbirlerine kalc klabilecek, onlar dndkleri srada yanlarnda olmayan kiilere de iletebilecek gstergeler imgeleyip retmeye yneldiler(Ragp EGE). Yazl gsterge szl dilin olumasndan sonra, dilin bu iletiimini kolaylatrmak, gelitirmek, kalc klabilmek daha geni bir kitleye, szmzle ulaamayacamz bizden uzaktaki kiilere iletebilmek iin retilen bir aratr. (Ragp EGE). Derrida da dahil olmak zere pek ok edebiyatta pek ok kii, paralarn hibir anlam olmadn gstermek iin onlarla oyna mantyla bu kelimeyi (deconstruction) olumlu veya olumsuz kullanmlardr. Yap bozma yntemi ile Derrida, nce yazya nem verir ve yaznn szden nce geldiini ne srer. Derrida yazy merkeze koymu ve yazbilimini gelitirmitir. (Kzlelik). Yapbozma, herhangi bir metin ierisinde geen kavramlarn metnin btnl asndan tutarsz ve ikircikli kullanmlarndan yola karak, metnin kurduu kavramsal ayrmlarn baarszln aklamak amacyla gelitirilmi bir metin okuma yntemidir. Dier bir ifade ile yapbozma yntemi, metinde ngrlen lt, metnin kurduu tanmlar ve terimleri bozarak metnin ierdii zgn ayrmlar bozma anlaydr. Metni okumay olanakl klmay amalayan yorumcularn aksine, Derrida metni okumay olanaksz hale getirmek ister. (Kzlelik,197). Derridann yap bozma yntemi olduka karmaktr ve insanlar ciddi bir

kavray sorunu ile kar karya brakr. Mafyayla yap skm arasndaki fark nedir sorusuna mafya reddedemeyeceiniz, yapskm ise anlayamayacanz bir teklifte bulunur. Dilbilim alannda da J.Derrida st-anlatlara kar kar. F. de Saussure eletirir. Postmodernist tutumun en nemli almas dil alannda J.Derridann almalardr. Bu almalar, sanat, edebiyat, bilim vs alanlardaki postmodern tutumlarn zn oluturur. Postmodernizm, bir bakma, bir dil oyunudur. Dil denen mucizeyi bir kaba sdramamann aklamasdr. Derrida kendisi de dil oyunlaryla, retilen dil hakknda dncelerini ortaya koyan, genel geer kurallar, varsaymlar sorgulayan, ezber bozan, aya yere salam basmayan ok abuk tkezleten bir dnrdr. J.Derridann F.de Saussureden ayrld nokta ise gstergenin tanm ve snr ile ilgilidir. F.de Saussuree gre gsterge, gsteren ve gsterilenden oluur; gsteren ve gsterilen, bir kdn iki yz gibidir. Kt yrtlrsa iki taraf da yrtlr. J.Derrrida ite bu noktada Saussuree kar kar ve gsterilenin bu ekilde gsterene bal olamayacan, nk anlamn snrlandrlamayacan syler ve F.de Saussureden ayrlr. J.Derrida ise nce dilin olduunu dnr. Baka bir deyile, ona gre dilden nce gsterge yoktur. Derridaya gre Bat felsefesi Platondan gnmze kadar, kendi kendine yeterli, dilden nce var olan bir temel ilkenin (Tanr, ruh, madde ya da doruluk gibi) peinden komutur. Anlamn dilden nce var olmasn gerektiren bu gr sesmerkezcil dncenin dt bir yanlgdr. J.Derridaya gre F.de Saussure de sese ncelik vererek, szn nceliini kabul ederek bir yanl yapmtr. J.J.Rousseau da, F.de Saussure de, Hegel de bu gelenei izlerler ve yaznn bir ek olduunu kabul ederler. Bu kiilere gre diller konumak iin yaplmtr, yaz szn bir ekidir sadece. Sz, zerinde uzlamaya varlan gstergeler araclyla dnceleri temsil eder; yaz da ayn ekilde szn yerini tutar. Dolaysyla yaz sanat dncenin dolaylanm sunumudur. Yine bu anlaya gre sz canldr, yaz canszdr; sz devingendir, duraan deildir. Yaz ise szn sembolik eklidir, asl deildir, taklittir, l bir szdr. Szde yanl anlalmalar nleme olana vardr. Canl sze herkes istedii gibi anlam veremez, nk karda szn reticisi bir muhatap vardr ve yanl anlalmalar hemen dzeltir, szn, sesin sahibi orada hazrdr. Sz, yazya geti mi, anlayan da anlamayan da bu sz yorumlar. Sz balamndan kopmutur, farkl ekillerde yorumlanmaya hazr duruma gelmitir. Artk kastedilmeyen anlamlar ortalkta dolamaya balar. Yaz da bu durumda kendisini savunamayacaktr. J.Derridann eletirdii yazya verilen bu konumdur. Yazya bu ekilde ncelik veren Derridann okuma nerisi olan yapskmde ama, yaz bir gerei nasl aktarr, nasl ykar ya da bozar? sorusuna yant bulmaktr. De la

Grammatologie (Yazbilim) de bu soruya bir yant bulma abasdr. Derrida denildiinde yaz akla gelir; ona gre yaz, her eyden nce vardr. Yazdan nce dilbilimsel gsterge yoktur. nce yaz vardr. Derridann yapskmc okuma yntemine gre gerek, bir zne tarafndan kesin olarak bilinemez. Metnin dnda, yaznn dnda bir ey yoktur. Her ey yaznn iinde doar, yaznn iinde lr. Yaz, lmle yaamak arasnda, var olanla anlatlmak istenen arasnda bir ilikidir. Bir badr. Haykrlar iin iin yazda kanamaktadr. Sesler, mrekkep izleri gibi karadr. Siyah gzyalarnn yittii, yiterken doduu o yerdir yaz. Yaz, tarihin sahnesi, dnyann da oyunudur. Derrida harf tutkunu, szck tutkunu, dile, gstergelere sevdal, dil zerinde dnen bir yazardr, szcn tam anlamyla bir gsterge zmleyicisidir. Sevgiyi dile balar. Onun iin sevgi genellikle dil sevgisinden geer36. Sz deil yaz, onun varolu nedeni gibidir. Yazya olan tutkusunu her frsatta aklar. iki eliyle yazmak ister. Ona gre sz nceleyenler metafizik yorumlar yapmaktadrlar. Derrida, bir bakma her eyi yaz olarak gren bir dnrdr. lkemize yapt seyahatte de Trkiyedeki yaznn servenini kavramaya, olup biteni anlamaya ve yorumlamaya alr. Sonu olarak denilebilir ki; Yapskmc yntem, bir okuma nerisidir. J.Derridann okumalar, hep bir sorgulamadr. Okuyucu, Derridadan eletirel bir okuma yntemini; yazarn kutsal bir varlk olmadn, yanllar yapabileceini, duygusal hareket edebileceini renebilir. Derrida sorgulayarak okuyan bir okuyucudur. Gsterilenin snrlandrlamayacandan hareketle kesin diye sunulan her bilgiye phe ile bakar. Bir bilginin kesin olmadn gstermek iin okur; metindeki yapy sker, metnin iindeki ynetici dnceyi buluncaya kadar, bu dncenin geersiz olduunu gsterinceye kadar okumasn srdrr. Hibir n kabuln dayatlamayacan dnr. Bu tutum, phenin zirvesidir. Ona gre, kesin anlama ulaamazsnz; hakikat diye bir ey yoktur. Onun yapskm kuram da znde metnin kapal okuma yntemiyle yaplan bir tr yaznsal eletirisinden baka bir ey deildir. Metin iersindeki elikileri aratrr ve bunun sonucunda anlam elerinin dalmasna neden olur. Anarist ve datc zellikte olan yapskm kuram; zgrletirici bir felsefi yntem olarak da tanmlanmaktadr.