KARBOHDRATLAR

Zihniolu Biyo 2-6

KARBOHDRATLAR
ok farkl yap ve fonksiyon zellikleri gsteren biyomolekllerdir. ok byk kompleks moleklleri oluturma potansiyeline sahiptirler.

KARBOHDRATLAR
Tabiatta yaygn olarak bulunurlar ve hayattaki rolleri; gelime , byme, fonksiyon veya tmyle bir organizmann vazgeilmez yaam unsurudurlar.

KARBOHDRATLAR
Sekonder Gen rnleri DNA ile ifade edilmezler Sentezleri; glikozil transferaz, glikozidazlar, organeller, monosakkaritler ile mmkndr.

Fonksiyonlar
Enerji kayna Dier temel biyolojik molekllerin sentezi Glikozidler antibiyotikler, vitaminler gibi molekllerin yapsna katlr. Bitkiler ve mikroorganizmalarda yapsal etkinlik (selloz, lignin, murein) Biyolojik transport, hcre-hcre tanma, byme faktrlerinin aktivasyonu

1. Enerji Deposu Hayvanlar: glikojen Bitkiler: niasta 2. Yapsal Hayvanlar: kitin Bitkiler: selloz

KARBOHDRAT KAYNAKLARI
Hayvansal rnler
Minor (st dnda; laktoz)

Bitkiler - major kaynak

Niasta: enerji deposu Selloz: yapsal

Fotosentez
6CO2 + 6H2O + 673 Kcal C6H12O6 + 6O2

Karbohidratlar (CHO)
C:H:O (1:2:1) Tabiatta en yaygn olarak bulunan organik molekller
Genel bir kural olarak bir karbohidrat kendi karbon atom says kadar su moleklne sahiptir.

Karbohidratlarn zellikleri
Yaplarndaki farklanmalar ile zellikleri deiir;

Fiziksel
Kristal form; znrlk; rotasyon yn

Kimyasal
Reaksiyonlar(oksidasyon,redksiyon kondenzasyon)

Fizyolojik
Beslenme deeri (insan, bakteri); tat; absorpsiyon

Karbohidratlar, polimerizasyon derecesine gre snfa ayrlrlar.

 erdikleri eker molekllerinin saysna gre snflandrlr:

1. Monosakkaritler - 1 unite 2. Disakkaritler - 2 unite 3. Oligosakkaritler - 3 - 10 unite 4. Polisakkaritler - > 10 unite

Snflandrma

Monosakkaritler (CnH2nOn)
Karbon atomu saysna gre snflanrlar: 3-C trioz 4-C tetroz 5-C pentoz Beslenmede nemli 6-C heksoz
Alt veya daha fazla karbon ieren ekerler genelde siklik formda bulunurlar

trioz

tetroz

pentoz

heksoz

Monosakkaritler (CnH2nOn)
Pentozlar(5C)
Ksiloz ve arabinoz
Hemiselloz ve glikoproteinlerin bileeni,

Riboz
Her canl hcrede bulunur Metabolizmada:
ATP/ADP Riboflavin DNA/RNA

yaplarna katlr.

Monosakkaritler (CnH2nOn)
Heksozlar (6C)
Glukoz
Niasta, selloz ve glikojen bileenidir, Karbohidrat sindiriminin ana son rndr. Enerji iin kullanlan ekerin primer formudur.

Fruktoz
Bal ekerinin 75%i Meyve ve eker kam ekeri

Galaktoz
St ekeri bileeni (laktoz)

Mannoz
Glukoz, fruktoz ve galaktoz canllarda en nemli monosakkaritlerdir.

Karbohidratlar
Karbohidratlar polihidroksi aldehit veya ketondurlar.

Aldehit

Keton

Monosakkaritler
Aldozlar (rn., glukoz) bir
ucunda aldehit grubu ierir.
H C H HO H H C C C C OH H OH OH
HO H H

Ketozlar (rn., fruktoz)

genelde C2 pozisyonunda keto grubu ierir.
CH2OH C C C C O H OH OH

CH2OH

CH2OH

D-glucose

D-fructose

En Basit Aldoz ve Ketoz

Aldozlar

Ketozlar

Doada monosakkaritlerin eitli izomer formlar vardr.

D- ve L-izomerler (enantiyomerler) epimer ekerler - ve - formlar (anomerler)

D / L Formlar(Enantiyomerler)

D & L gsterimleri gliseraldehitdeki asimetrik C konfigrasyonuna dayanr.

D / L Formlar(Enantiyomerler)
Bir den fazla kiral merkez ieren ekerlerde D veya L formu; aldehit veya keto grubundan uzak olan asimetrik gruba gre deerlendirilir. Doada yaygn olan eker formlar genelde D izomerleridir.
O H O H C H C OH HO C H H C OH H C OH CH2OH
D-glucose

C HO C H H C OH HO C H HO C H CH2OH
L-glucose

Referans karbon atomu zerindeki hidroksil grubu projeksiyon formlnde sada ise, monosakkarit D- izomerdir; solda ise L- izomerdir

D / L Formlar(Enantiyomerler)
D & L ekerler birbirinin ayna grntsdr. Ayn isimlere sahiptir. rn., D-fruktoz & L-fruktoz.

Monosakkaritlerin D- ve L- izomerleri optike aktiftirler. Birinin zeltisi polarize n dzlemini saa (+) evirir, dierinin zeltisi ise ayn derecede sola (-) evirir. D-glukoz polarize k dzlemini +52,7o saa evirir (dekstrorotator); D-fruktoz ise polarize k dzlemini 92o sola evirir (levorotator). Glukoz zeltilerine dekstroz denmesinin nedeni bununla ilgilidir. D- ve L- izomerleri eit miktarlarda ieren karmn optik aktivitesi yoktur. Byle karmlara rasemik karm veya rasemat denir.

Epimerler
Bir asimetrik karbon atomu etrafndaki konfigrasyon bakmndan farkl olan iki monosakkarit iin kullanlr
Farkl isimlere sahiptir, rn., glukoz, mannoz, galaktoz, vb.

EPMERAZ

Epimerler
Stereoizomerlerin says; 2n, n: asimetrik merkez says 6-C lu aldozlar 4 asimetrik merkez ierir. Bu durumda 16 stereoizomer vardr. (8 D- ve 8 L-).

Hemiasetal & Hemiketal Oluumu

Bir aldehit alkol ile reaksiyona girdiinde bir hemiasetal (yar asetal) oluur. Bir keton alkol ile reaksiyona girdiinde bir hemiketal oluur
H C R O H

R'

OH

R'

C R

OH

aldehyde
R C R' O

alcohol

hemiacetal
R

"R

OH

"R

C R'

OH

ketone

alcohol

hemiketal

CHO C C C C OH H

Pentozlar ve heksozlar; keton ve aldehitlerin distal OHi ile birleerek halkal yaplar olutururlar. Glukoz; intra-molekler H hemiasetal oluturur, 4 C1 aldehit & C5 OH; 6-yeli piranoz halkas OH
6 CH2OH 5

2 3 4 5 6

HO H H

D-glucose

OH (linear form) OH

CH2OH
6 CH2OH

O H
2

H
1

H
4

O H
2

OH
1

H OH
3

H OH
3

OH

OH

OH

OH

-D-glucose

-D-glucose

Karbohidratlarn bu halkal(siklik) gsterimleri Haworth projeksiyonlar olarak adlandrlr.

CH2OH O H OH OH HOH2C 6
5

2C

HO H H

C C C

O H HO
3

1 CH2OH 2

4 5 6

CH2OH

OH

OH

D-fructose (linear)

-D-fructofuranose

Fruktoz; 6-yeli piranoz halkas, C2 keto grubu C6-OH 5-yeli furanoz halkas, C2 keto grubu C5-OH.

D-riboz ve dier be karbonlu monosakkaritler, furanoz ve piranoz halka yaplarnn birinde olabilirler.

6 CH2OH

6 CH2OH

H
4

O H
2

H
1

H
4

O H
2

OH
1

H OH
3

H OH
3

OH

OH

OH

Anomerik karbon

OH

OH

-D-glucose

-D-glucose

Glukozun siklizasyonu ile pozisyonunda yeni bir asimetrik merkez oluur. Bu asimetrik karbon atomlar, anomerik karbon olarak adlandrlrlar. Bu 2 stereoizomer anomerler dir. & . Haworth projeksiyonlar; anomerik C1 deki OH ile planar halkal siklik ekerlerin gsterim eklidir. : (OH halkann altnda) (OH halkann stnde).

D-Glukozun - ve - formlar, sulu zeltide mutarotasyon denen bir srete birbirlerine dnrler.

ekerlerin Yapsal Gsterimleri

Fisher projeksiyon: dz zincirli gsterim Haworth projeksiyon: basit halkal gsterim Konformasyonel gsterim: sandalye ve bot konfigrasyonlar

Dz zincir veya Halka Yaps

H OH
4 6

H OH H O
5

H O HO H HO H H OH OH H

HO HO

OH 1 OH

-D-glucopyranose

-D-glucopyranose

Karbon balarnn tetrahedral tabiat nedeni ile piranoz ekerler gerekte "chair:sandalye" veya "boat: bot" konfigrasyonundadr. (ekere bal)

Enantiyomerler Birbirinin ayna grnts olan stereomerler Aldehit grubundan en uzak asimetrik karbon D/L formunu belirler Diastereomerler Birbirinin ayna grnts olmayan stereoizomerler Anomerler Anomerik karbonda konfigrasyonun farkland stereizomerler Ayn stereokimyasal konfigrasyona sahip ancak boyutlu konformasyonu farkl

eker Trevleri
COOH
CH2OH H H H C C C OH OH OH

CHO H HO H H C C C C OH H OH OH

H HO H H

C C C C

OH H OH OH

CH2OH

D-ribitol

CH2OH

COOH

D-gluconic acid D-glucuronic acid

eker alkolleri aldehit ve keton gruplar yok; rn., ribitol. eker asidi - C1, veya C6 OH grubunun karboksilik aside oksitlenmesi, rn., glukonik asit, glukuronik asit.

eker Trevleri
CH2OH H H OH OH H NH2 O H OH OH H N H H H H OH CH2OH O H O OH C CH3 H

-D-glucosamine

-D-N-acetylglucosamine

Amino ekerler bir amino grubunun hidroksil grubu yerine bulunmas rn; glukozamin. Amino grubu asetillendiinde; Nasetilglukozamin.

O H3C C NH

H O R H H OH H H OH COO HC R= HC OH OH

CH2OH

N-acetylneuraminate (sialic acid)

N-asetilnraminik asit(sialik asit); Genelde glikoproteinlerin oligosakkarit zincirlerinin terminal ularnda bulunur. Gilkoproteinlere negatif yk kazandrr. nk fizyolojik pH da karboksil grubu protonunu verir.

Oligosakkaritler
Basit ekerlerin kovalent glikozidik balar ile balanmas ile oluurlar.

 En sk rastlanan disakkaritler;
Skroz laktoz, ve maltoz Maltoz 2 D-glukoz Laktoz glukoz + galaktoz Skroz glukoz + fruktoz

O-glikozidik ba, bir yar asetal ve bir alkolden bir asetal oluumunu gsterir.

C-1deki OH grubunun pozisyonu pozisyonu ise -glikozidik ba, pozisyonu ise -glikozidik ba oluur.

Moleklnde bir serbest anomerik karbon atomu bulunan disakkaritler monosakkaritler gibi indirgeyici zellik gsterdikleri halde moleklnde bir serbest anomerik karbon atomu bulunmayan disakkaritler indirgeyici zellik gstermezler.

nemli Disakkaritler
Maltoz, Niastann paralanma rn (rn., amiloz), (14); ki glukozun C1 - C4 OH arasndaki glikozidik ba.
6 CH2OH 6 CH2OH

H
4

O H
2 1

H
4

O H
2 1

H OH
3

H OH
3

OH

OH

OH

maltose

OH

Glc(14)Glc (-D-glukopiranozil(14)-D-glukopiranoz) Maltoz, olduka tatldr ve suda kolaylkla znr.

Sellobioz, Selloz ykm rn, (1 4) glikozidik ba (zig-zag).

6 CH2OH 6 CH2OH

H
4

O H
2 1

H O H
4

O H
2 1

OH

H OH
3

H OH
3

OH

OH

cellobiose

OH

Glc(14)Glc

Laktoz (St ekeri)

Laktoz, Gal(14)Glc.

Stte bulunan eitli mikroorganizmalar, laktozu laktik asite evirebilirler.

Sukroz (Sakkaroz)
Sakkaroz, Glc(12)Fru

(-D-glukopiranozil(12)-D-fruktofuranozit) Doada balca eker kam ve eker pancarndan elde edilir; meyve ve sebzelerin ounda da serbest olarak bulunur; olduka tatl bir maddedir.

Sukrozun hidrolizi sonucunda ou kez eit miktarlarda glukoz ve fruktoz karm oluur. Bu karm invert eker olarak adlandrlr. Sakkaroz 200oCye kadar stlrsa su kaybeder ve kahverengi amorf bir ktle halini alr. Buna karamel denir.

Trehaloz, Glc(11)Glc Trehaloz, indirgeyici zellikte deildir.

Trehaloz

(-D-glukopiranozil(11) -D-glukopiranoz)

Trehaloz, bceklerin dolam svsnn byk ksmn oluturur; enerji depolayan bir bileik olarak ilev grr.

Oligosakkaritler
kiden fazla monosakkarit biriminden oluan trisakkarid, tetrasakkarid, pentasakkarid, hekzasakkarit gibi oligosakkaritler tanmlanmtr.

Amigdalin; ac badem glikozidi; eftali, kays ekirdekleri

Laktril; antikanser olduu dnlmekte

Sikloheptaamiloz; niasta ykm rndr. Kromatografik materyal olarak kullanlr.

Stakiyoz; bir ok bitkide bulunur, insanlar tarafndan sindirmi zordur.

Rafinoz (Galactose + Glucose + Fructose) 6-0--D-Galaktopiranosil (1->6)-2-0--DGlukopiranosil (1->2)--D-Fruktofuranosid

CH2 OH OH OH OH O O OH OH OH CH2 O O OH CH2 OH O HO CH2 OH

Melbiose

Sucrose Moiety

Oligosakkaritler

Polisakkaritler (Glikanlar)
Polisakkaritler, pek ok sayda monosakkarit veya monosakkarit trevi molekln art arda O-glikozid balar vastasyla balanmas ile oluurlar.

Homopolisakkaritler
Dallanmam Dallanm

Heteropolisakkaritler
ki monomer Tipi Dallanmam oklu Monomer Tipi Dallanm

Homopolisakkaritler, tek tip monomerik nite ieren polisakkaritlerdir. Bunlarn bazlar, yakt olarak kullanlan monosakkaritlerin depo formlar olarak ilev grrler ve depo homopolisakkaritler olarak adlandrlrlar. Bazlar ise bitki hcre duvarlarnda ve hayvan d kabuklarnda yapsal elemanlar olarak ilev grrler ve yapsal homopolisakkaritler olarak adlandrlrlar

Depo homopolisakkaritler, organizmada yakt olarak kullanlan monosakkaritlerin depo formlar olarak ilev gren polisakkaritlerdir. Doadaki en nemli depo homopolisakkaritler, bitki hcrelerinde niasta, hayvan hcrelerinde glikojendir.

Niasta, bitki hcrelerindeki depo homopolisakkarittir; amiloz ve amilopektin olmak zere iki tip glukoz polimeri ierir.

Amiloz

Amilopektin

Amiloz
(14) balar vastasyla birbirine balanm glukoz nitelerinin dallanmam uzun zincirlerinden olumu bir glukoz polimeridir;
CH2OH H OH H OH O H OH H
1

H O

6CH OH 2 5 O 4 OH 3

CH2OH H O H O H OH H H O OH H H

CH2OH O H OH H H OH H O H

CH2OH O H OH H H OH OH H

H 1
2

OH

amylose

Bitki niastasnn 1430%u Suda znr

heliks ekli oluturur. yot, bu heliksin ortasna girerek karakteristik mavi renk grnmesine neden olur.

Amiloz, suda

I2 + NiastaMavi kompleks

Amilopektin
(14) balar vastasyla birbirine balanm glukoz nitelerinin uzun zincirlerinin her 24-30 glukoz kalntsnda bir dallanmas suretiyle olumu bir glukoz polimeridir. Dallanma noktalarndaki ba, (16) badr

Bitki niastasnn 7085% Suda znnmez

Amilazlar denen enzimler, niastann hidrolizini gerekletirirler. Gerek niasta gerekse paralanma rnleri, iyot zeltisiyle karakteristik renkler verirler. Bu renkler, zelti stlnca kaybolurlar soutulunca tekrar ortaya karlar.

Glikojen
Hayvanlarda depo polisakkarit Karacier ktlesinin %10u ve kas ktlesinin ise %1-2 si glikojendir. Organizma iin enerji kaynadr. Niastadan fark dallanma saysdr. (1,6) dallanma her bir 8-12 birimde Amilopektine benzer ekilde iyot ile kzmz-mor bir renk verir.

Yapsal homopolisakkaritler, bitki hcre duvarlarnda ve hayvan d kabuklarnda yapsal elemanlar olarak ilev gren polisakkaritlerdir. Bitkilerin hcre duvarlarnda sellloz, eklem bacakllarn sert d iskeletlerinde kitin nemlidir.

Sellloz, (14) balar ile birbirine balanm dallanmam uzun zincirlerinden olumu bir glukoz polimeridir.

Sellloz, fibrz, ok sert, suda znmez. Bitkilerin hcre duvarlarnda, zellikle yaprak saplar, aa gvdeleri ve bitki dokularnn odun ksmlarnda bulunur. Sellloz, odun ktlesinin ounu oluturur; pamuk, hemen hemen saf selllozdur. Selllozun insanlar iin besinsel deeri yoktur.

Kitin, (14) balar ile birbirine balanm dallanmam uzun zincirlerinden olumu bir Nasetil glukozamin polimeridir. Kitin, selllozunkine benzer ekilde uzayabilen lifler oluturur; Eklem bacakl trnn sert d iskeletlerinin esas komponentidir ve olaslkla doada selllozdan sonra en bol bulunan polisakkarittir.

nlin, (12) balar ile birbirine balanm fruktoz nitelerinin dallanmam uzun zincirlerinden olumu bir fruktoz polimeridir.
nulin, doada eitli bitkilerin kklerinde, enginar, soan, sarmsak gibi bitkilerin yumrularnda bol miktarda bulunur.

Agar-agar: Galaktoz nitelerinden oluan bir homopolisakkarittir; doada deniz yosunlarndan elde edilmektedir; bakteriyolojide kltr ortamlarnn hazrlanmasnda kullanlr. Mannanlar: Kei boynuzunda, hindistan cevizinde, mayada, mantarlarda ve bakterilerde bulunur. Pektinler: Galakturonik asit nitelerinin 16 glikozidik balarnn en az 200 defa tekrarlamasyla olumulardr. Pektinler, ksmen etil alkol ile esterletikten sonra ortam jelletirdiklerinden, meyve konserveciliinde yaygn olarak kullanlrlar.

Dier homopolisakkaritler:

olumulardr; mikroorganizmalarn sakkaroz zerine etkileri sonucu meydana gelirler. Dekstranlar, hekimlikte kan kayplarndan sonra plazma yerini tutan ya da plazma hacmini genileten maddeler olarak, zellikle ok giderici etkileriyle nemlidirler. Dekstranlar, eitli kimyasal tekniklerle ilenerek sephadex ticari ismi altnda kolon kromatografi materyali olarak kullanlmaktadr.

Dekstranlar: Glukoz nitelerinden

Heteropolisakkaritler
Tekrarlayan iki veya daha fazla farkl tip monomerik nite ieren polisakkaritlerdir. Heteropolisakkaritler, tm organizmalar iin ekstraselller destek salarlar.

Peptidoglikanlar
Bakteriyel hcre duvarlarnn rijid komponentidir. N-asetil glukozamin (GlcNAc) ve N-asetil muramik asit (MurNAc) nitelerinin art arda (14) balar ile birbirine balanmasyla olumu heteropolisakkarittir.

Bakteriyel hcre duvarnda apraz bal peptidoglikan, lizozim enzimi GlcNAc ve MurNAc arasndaki glikozidik balarn hidrolizi ile paralanr.

Glukozaminoglikanlar
(Mukopolisakkaritler)
Tekrarlayan disakkarit nitelerinin dz polimerlerinden olumu bileiklerdir. Glikozaminoglikanlarda tekrarlayan disakkarit nitelerinde iki monosakkarit trevinden biri daima ya N-asetil glukozamin (GlcNAc) ya da N-asetil galaktozamin (GalNAc)dir. Dier monosakkarit trevi, ou durumda genellikle glukuronik asit (GlcUA) olan bir ronik asittir.

Hiyaluronik asit: Fizyolojik pHda hiyaluronat halindedir. Hayvansal dokularn ekstraselller matriksinin glikozaminoglikandr.

Kondroitin slfat: Art arda gelen glukuronik asit (GlcUA) ve N-asetil-galaktozamin slfat (GalNAcSO4) nitelerinden oluurlar. Slfat grubu (SO4), kondroitin slfat Ada 4.karbona balanmtr; kondritin slfat Cde ise 6.karbona balanmtr.

Dermatan slfat: Art arda gelen iduronik asit (IdUA) ve N-asetil-galaktozamin-4- slfat (GalNAcSO4) nitelerinden oluur.

Keratan slfat: Art arda gelen galaktoz (Gal) ve N-asetil-glukozamin-6-slfat (GlcNAcSO4) nitelerinden oluurlar.
Keratan slfat I, N-glikozid bayla proteine balanmtr; korneada bulunur. Keratan slfat II, O-glikozid bayla proteine balanmtr; kkrdakta ve kemikte bulunur.

en tartmal glikozaminoglikanlardr.

Heparin ve heparan slfat: Yaplar en karmak ve

Heparin, karacier, akcier, timus, dalak, geni eperli damarlarn duvarnda ve kanda bulunur; birok hcrenin yzeyindedir, fakat mast hcrelerinin hcre ii bileiidir. Heparin, antikoagulan dr. Kalp ve damar hastalklarnda phtlamay nleyici olarak kullanlr.

ok byk, proteinli agregatlardr. Bir glikozaminoglikan olan hiyalronatn ok uzun ipliklerine yaklak 40 nm aralklarla ve nonkovalent olarak balanmasyla oluurlar.

Proteoglikanlar

GLKOKONJUGATLAR
Glikoproteinler Glikolipidler
lipid + karbohidrat
nemli immn, blge ve hcre tipi markrlar rn: kan grup antijenleri

protein + karbohidrat

Proteoglikanlar Bir veya daha fazla polisakkarit ve proteinin yapsal kompleksleri

reseptrler,doku organizasyonu
rn; kollogen,antikorlarn sabit zinzirleri

Glikokonjugatlarn Biyolojik Fonksiyonlar Reseptrler Hormonlar Byme Faktrleri Sitokinler Enzimler ve Kofaktrler Koagulasyon Faktrleri

GLKOPROTENLER
Karbonhidratlarn aznlkta, proteinlerin ounlukta olduu yaplardr.
Glikoproteinlerde karbohidrat ksm proteindeki serin veya treonin amino asidine O-glikozid ba ile veya asparajine N-glikozid ba ile balanmtr.

Glikolipidler (glikosfingozidler), yaplarnda gliserol ve fosfat bulunmayan, seramide bal olarak karbohidrat ieren sfingolipidlerdir.

GLKOLPDLER

Glikolipidlere organizmamzdaki en gzel rnek kan grubu antijenleridir. Glukoz, galaktoz, N-asetil-galaktozamin ve fkozdan oluan karbonhidrat yaps,eritrosit membranlarnda sfingolipidlere balanarak kan grubu antijenlerini meydana getirir.

Kan grubu antijenleri

Eritrositlerdeki temel kan grubu antijeni O grubu antijenidir. Bu antijenin karbonhidrat ksm glukozgalaktoz- N- asetilgalaktozamin-galaktoz ve fkoz dan oluur. Lipid ksmnda ise sfingozin(amino-alkol) ve ya asidi bulunur. O grubu antijenine N-asetilgalaktozamin eklenmesiyle A grubu antijeni, galaktoz eklenmesiyle B grubu antijeni meydana gelir.

Glikolipidler, hcreler aras iletimden de sorumludurlar.