N G LZ

GZL
BELGELERNDE

TRKYE
The British Documents on the origin of the war
1898 - 1914
His Majestys stationary office
Loudon - 1927
BRNC KISIM
1 8 9 6 -1 9 0 8

ncelemeyi yapan:

EROL ULUBELEN

Sat Yeri :
AYKA K TA B E V
Ankara Caddesi No. 64 - 66
Kat 2, No. 1
STANBUL - 1967

Bu kitabn hazrlanmasnda

byk yardmlar geen

ablam Profesr Dr. Ayhan Ulubelen'e teekkr ederim:

5.8.1967
Erol ULUBELEN

YAYLACIK MATBAASI
S T A N B U L 1967

NSZ

Aada okuyacanz belgeler krkalt byk cilt tu

tan ve ortalama biner sahifelik ngiliz gizli belgelerinden
alnmtr. Bu kitaplar iki ksm olup birinci grubu tekil
edenler 1896 dan Kurtulu Savamza kadar geen dev
rede Osmanl imparatorluunu paralamak iin bata In
giltere olmak zere Avrupanm emperyalist devletlerinin
evirdii btn oyunlar en ak ekilde ortaya koymak
tadr, ikinci grup ise II nci Cihan Harbi arifesinde evri
len oyunlar gstermektedir.
Bu belgelerin bize retecei pek ok ey vardr: ti
ki emperyalizmin gerek karekteri, dn, bugn ve belki
yarn da ayn kalacak karekteri; kincisi devletler aras
ilikileri mutlaka ahslar aras dostluklardan ayrmak
gerektiidir. Devletler aras ilikilerde devaml dostluk
lar ve devaml dmanlklar yoktur, olamaz da. Akll
idareciler iin sadece mill menfaatler vardr, dier btn
mnasebetler bu niha gayeye varmak iin birer vasta
dr. Devlet adamlar iin byklkte, ebedlikte ancak bu
nu anlamakla mmkndr. Ve nihayet bu vesikalar bize
halklarna ihanet eden devlet adamlar ile gerek vatan
perverler arasndaki fark aka gstermektedir.
Bu belgeler iin neler sylediler :
lhan Seluk:

Cumhuriyet gazetesinde defalarca bu belgeleri konu

olarak ald ve 7 Ocak 1967 de yazd gibi: k nemli
bir tarih dneminde yayoruz ve yaadmz gnlerin

deerini gereince tartacak bilinten yoksun grnyo

ruz. nk Mill Kurtulu Savamzn anlamm kavra
makta yetersizlikler iindeyiz.
Dn kan Yn dergisinde Ingiliz d politikasnn
gizli belgeleri yaynlanmaya balamtr. ngiliz Dileri
Bakanlyla eitli bakentlerde bulunan ngiliz yetkili
leri arasndaki gizli yazmalarda aa vurulan korkun
plnlar okumak ve dnden alacamz derslerin nda
nmz deerlendirmek bizleri uyaracaktr...
15 Temmuz 1966 Yn
Profesr Cahit Tanyol :
... Bu belgeler gnmzn nda bizim tarafmz
dan deerlendirilince ortaya korkun hakikatler kmak
tadr ki bunlarn zerinde dnmek ve durmak gerekir.
lkemizde devlet bilincine ve toplum mutluluuna
kendilerini adam olan aydnlar Ynde kan belgeleri
okumak ve zerinde dnmek zorundadrlar.
imdi bu belgelerden kaderimize k tutar diye bir
ka rnek alalm...
etin Altan :
Byk ihanet, isimli makalesinde :
Bat emperyalizmi 1918 den beri gzlerini dikmitir
Trkiyeye. Ve hep hesapl bir /pln hi bir diren gr
meden adm adm uygulamaktadrlar. Bu konuda birok
belge yaynlanmtr. Bu arada Ynn son saysnda ya
ynlanan belgeler Bat emperyalizminin Trkiye hakkndaki kanaatini iyice a a kartmaktadr.
5 Austos 1966 Yn Bayaz D. Avcolunun yazd
na gre:
Hseyin Pesviz Hatem, emperyalizmi din istirmar-

5
clm ve komprador oyunlarm Yndeki vesikalara da
yanarak aklamtr.
lhamS Soysal :
Tarih tekerrrdr :

... Tarih tekerrr eder mi etmez mi tartmasn yet

kililerine brakarak, biraz kendi tarihimize bakmakta fay
da olduunu sanyoruz. Geenlerde szn ettiimiz ya
rm yzyl ncesine ait Ingiliz Devlet arivlerinin yayn
lanmakta olduu gizli belgeleri tarihin tekerrr edip et
medii hususundaki tartmalara k tutacak lde
dir ...
Ayrca, muhtelif makale ve kitaplara atflar hlinde
girmi olan bu belgelerin bize retmesi gereken en b
yk gerek Trk ulusunun savaarak ok az ey kaybet
tii, fakat hile ile ve baka devletlere gveni yznden
ok fazla ey kaybettiidir. Bunu bir kere daha anlamak
iin 1916 senesinde harpte mahit olarak bulunmu olan
bir Amerikan Kurmay Heyeti tarafndan yazlan anak
kale Muharebesini okumak faydal ve retici olacaktr.
Ayn konular ileyen Emperyalizm ve Milliyetilik isim
li kitab da okumak, nerelerden geerek bugne geldii
mizi gstermesi bakmndan ilgintir.
Erol ULUBELEN
1 Austos 1967
STANBUL

Vesika No 1

S a h ife No 1
14 Ocak 1905
Mr. J.A.C. Tilley tarafndan :

....... in ve Japonya aralarnda sulh yaptktan sonra, Majestenin Hkmeti in Hkmetine 35 milyon Ster
lin bor vereceini syledi. Fransa ve Almanya da bor
vermei ok istiyorlar. Rsya da 16 milyon Sterlin bor
vermei taahht etti ......
Sahife No: 3

Vesika No 2

1 Aralk 1897
Sir. E. SatoYvdan Markiz Salisburyye :

....... Kiao - Chan krfezinin Alman misyonerlerinin

ldrlmesi gerekesi ile igali, in Hkmetinde karklklara sebeb oldu. Gazeteler ngiltere de dahil btn
Avrupann ini paralamak istediini yazyorlar.
Sahife No 5

Vesika No 5

17 Ocak 1898
Markiz Salisburyden Sir. N. OConora :

....... ((Gizlidir) in mevzuunda ngiltere ve Rusya

birlikte almaa karar verdiler .......
Sahife No 8

Vesika No 9
25 Ocak 1898

^
,

Markiz Salisbryde Sir. N. OCoor'a :

....... (Gizlidir) ... Bizim fikrimize gre; in ve Trk

8
imparatorluklar ylesine zayftr ki, btn hayat me
selelerde bizim hriciyemizin tavsiyelerine tamamen uya
caklardr. Fakat ngiltere ve Rusya tavsiyelerde bulunur
ken hep birbirlerine zt hareket ediyorlar. ayet Rusya
ile anlarsak bunda her iki memleketin mterek men
faatleri vardr. Kendimi hi bir kayda balamadan srf
gerekleri teslim etmek iin yle syliyebilirim: Trki
yenin Karadenize kan boazlan ve Badada kadar
olan Frat vadisi Ruslar ilgilendirir. Dier taraftan Tr
kiyenin Afrika topraklar ve Badattan aada kalan
ksmlar bizi ilgilendirir; buralarda ngiliz menfaatleri
vardr.
Ayn ekilde inde de Hoango vadisinde ve Kuzey
Yangtze vadisinde mterek menfaatlerimiz vardr. \
ayet biz iki memleket birbirimizle anlar ve m
terek hareket edersek ok iyi olur. Zira bu iki memleket,
sz konusu blgelerdeki kendi menfaatlerinden haberdar
deillerdir.
Sahife No 9

Vesika Nb m
2 bat 1898

Sir. N. OConordan Markiz Salisburyye :

...... (Gizlidir) mparator (Rus) dn geceki baloda.

teklif ettiiniz anlamann ok gizli tutulmak kayd ile;
yaplabileceini syledi .......
Sahife No 50

Vesika No 68;
2 ubat 1898

Markiz Salisburyden Sir. H. MacDonell'e:

....... Bu gn Portekiz Vekili, Almanlarn Portekizi

Afrikadaki kolonileri yznden tazyik ettiklerini syledi..

Ben ise Portekizlilerin yeni gmrk kanunlarn kabul
edemiyeceimizi syledim. Zira Trk mparatorluunda,.

9
Brezilyada, ve birok yerlerde gmrk menfaatlerimiz
vardr. Bu gmrk ipotekleri verdiimiz borlarla ilgili
olup, dorudan doruya bizi ilgilendirir ......

Sahife No 208

Vesika No 254
26 Mays 1899

Markiz Salisburyden Anthopoul Paaya :

....... Si2in, Majestelerinin Hkmetine ve Fransz;
Cumhuriyetine yolladnz notalar almak erefine nail
olduk. Majeste Sultann Devletinden elde ettiimiz top
raklar derhal iade edeceiz. Msra gelince Majesteleri
nin hkmeti burada kalmak kararndadr ......
Sahife No 249

Vesika No 310
2 ubat 1900

Sir. H. Rumbolddan Markiz Salisburyye :

...... (Gizlidir) ... Gney Amerikada harp mhim
hdiselere doru gidiyor. Ruslar ise Afganistan ve ran
zerinde asker hazrlklara giriiyorlar. ngilterenin en
kk bir zaafiyeti dnya kuvvet muvazenesini bozabilir.
ngiltere Donanmasn derhal Selanik ve Besika krfez
lerine gndermelidir. Ecnebi basnda aleyhimizdeki ne
riyat artmaktadr, bu ilerde bize bir felket hazrlyabilir .......
Sahife No 290

Vesika No 360*
7 Mart 1902

M. Lansdovmeden. Lor d Curreye :

...... Majestelerinin Hkmeti Fransz Hkmeti ka
dar hevesli olmasa bile, talyanlarn Trablusgarp ve Bengazi stndeki isteklerini dosthane bir ekilde karlyacaktr. Anlamalar Italyan Hkmeti lehine deitirile
bilir .......

10
Sahife No 296

Vesika No 367
15 ubat 1898

Mr. Milbanke'nin notlar :

....... (ok gizlidir) ....... Balkanlarda Bulgarlar,
Srplar ve Yunanllar arasndaki anlamazlklar ok ya
knlarda Mekadonyada hdiselere sebep olabilir. Ruslar
en ok Yunanllara ehemmiyet veriyorlar. Bulgaristan
ok fazla kuvvetlenirse Ruslar boazlardan hak elde etmk artiyle Trklerle Bulgarlarn aralarna girebi
lir ......

CLT M

Sahife No 20

Vesika No 24
31 Ekim 1900

Sir. F Laseellsden Markiz Sal isiniryye :

....... Ruslar btn anlamalara ramen inden b

yk para koparmaa alyorlar. Avrupanm byk dev
letlerinden baka Amerika ve Japonya da inle ilgilidir.
inle herkesi tatmin edici bir anlamaya varlmal
dr .......
Sahife No 53

Vesika No 72
11 Nisan 1901

Sir. F, Lascellsde Markiz Ladsdounee :

...... ngilterenin prestiji kendisine takdim edilen

frsatlardan istifade etmedii iin azalmaktadr ve bunu
grmek ok acdr ......
Sahife No 73

Vesika No 94
9 Kasm 1901

Sir. Bertiede notlar :

...... Almanyann Trkiye ile olan dostluu ok

nemlidir. Bu dostluk Almanlara ktisad menfaatler sa
lamaktadr. Kveyt meselesinde hem Trkiyeyi hem de
Rusya ile Avusturyay bize kar kullanmaa alyor
lar. ayet Almanlar Akdenizde bir liman ele geirirlerse
bizim bahri durumumuz bozulabilir ......

12
Sahife No 94

Vesika No M
11 Eyll 1901

M. Lesdowne,den Sir. F. Lascellese :

...... Trk Hkmetine, Kveyt meselesinde ngiliz
menfaatleri olduu anlatld. ran krfezi ve Kveytte
Majestelerinin Hkmetinin menfaatleri vardr, bu bl
gelerde Sultanm bakalarna haklar vermesine taham
ml edemeyiz ve bu durumlar Trk menfaatleriyle de a
tabilir. Btn bunlar Trk Hariciye Vekiline bildiril
di .......

KISIM III
BADAD DEMRYOLU

Konu ile ilgili vesikalara yer yer rastlyacaz, biz

mevzuun nemi sebebiyle -Emperyalizm ve Milliyetilikisimli kitabn bu konudaki fikirlerini buraya almay fay
dal grdk. *
Ortadou Avrupal emperyalist devletlerin dnyay
kontrol amacyla yaptklar byk mcdelelere sahne
oldu, bu blgenin zengin tabi kaynaklar, Uzak dounun
ticaret yollarn kontrol eden stratejik deeriyle birleince, batllarm onu derhal yutmak istedikleri byk bir
mkfat haline geldi. 1889 da Alman mparatoru II nci
Williamn Istanbulu ziyareti Ortadouda yeni bir dev
rin balangc oldu. Bu ziyaret emperyalist Almanyann
Ortadouya duyduu ilginin bir delilidir.
Almanya birliini ok ge elde etmiti. 1871 de A l
manya siyaset sahnesine kt zaman dnyann ky
metli kolonileri oktan paylalmt. 1886 da bir Alman
limi: (Dou ihtirasl milletlerin kontrol altna girme
yen tek yerdir, oras kolonilemek iin ahane bir alan
dr, ayet Almanya bu frsat karmazsa, dnyann pay
lalmasndan en iyi paray alm olacaktr) dedi. Bu fi
kir Kayzerin dikkatini Ortadouya evirmitir. Kayzer
Trklerin desteini salamak iin: (Dnyada yayan 300
milyon slm Almanlarn kendilerinin dostu olduunu
bilsin) dedi. G. P. Goch Modern Avrupa tarihi S. 262
bu ziyaretin neticesi olarak Haydarpaa stasyonu bir
Alman firmasna yaptrld ve bunu Badad demir yolu

14
izledi. Bu yolun getii yerler dnyann en nemli yerle
riydi, zengin maden stoklar, zira maddeler ve stratejik
nemi vardr. Avrupal devletlerin bu yolu kontrollerinde
tutmalarnda hayat menfaatleri vard ...... (fazla bilgi
iin Emperyalizm ve Milliyetilik)
....... 1888 de stanbul nihayet Orta Avrupaya demiryoluyla balannca Trk Hkmeti bata Deutsche
Bank olmak zere bir grup maliyeciyle temasa geip,,
Haydarpaa, zmit ve Ankaraya kadar demiryolu det
mee karar verdi. 1889 da Anadolu demiryolu irketi ku
ruldu. 1890 da ngiliz kapitalistleri de bir milyon yatrm
yaptlar. 1892 de Ankara'ya ulald. 1893 de Eskiehirile Konya arasnda yeni bir hat garantisi alnd. 1896 da.
tamamland. 1899da Badad Basra demiryolu yapm ga
ranti altna alnd, 1903de Badad demiryolu kumpan
yas kuruldu. Bu hat Konya, Adana, Musul ve Badat',
geerek gidecekti. Bu yeni anlama geni kilometre ga
rantileri yannda maden haklar, liman kolaylklar ve itopraklarda aratrma imtiyazlar veriyordu. ngiliz ra
porlar Badad demiryolu ad altnda Quarterly - Review
1917 Ekim ve Prof. E. M. EARLnn Trkiye byk kuv
vetler ve Badad demiryolu isimli ve 1923de New Yorkta kan aratrmasnda yazyor ......
Salife No 174

Vesika No 202'
29 Nisan 1903

Sir. N. OConordan Sir T. Sandersona :

...... Bu sahada Trkiyenin cidd bir rakibi yoktur..

ngiliz i adamlar bu projeyi hatt Almanlarn kabul et
tikleri artlarla bile kabule yanamyorlar. lk olarak
belli bir kilometre garantisi yoktur. Sultanm bu yolu yap
trmak fikri komiktir. Ben Almanlarla anlaarak ngi
liz kapitalistlerini korumay tercih ederim. Almanlar bir

uzmanlar heyeti, gndermiler, mzakereyle meguller,,

enok kilometre garantisi stnde duruyorlar. Dr. von.
Siemens Ktiveyte gidecek demiryolunu yapmaa al
yor, zira eyh ile Majestelerinin hkmeti arasndaki
dostluu sezdi. Almanlarn dostluklarn minnetle kar
larz fakat ngiliz kapitalistlerini de tehlikeye atamayz.
ayet Osmanl Hkmeti kilometre garantisi verirse o
zaman 20 milyon Sterlin bor verilebilir. Yoksa gmrk
vergilerini arttrmann bize faydas yoktur, ngiliz mal-larmn satn zorlatrr. Dier taraftan
Anadoluyu
batan baa geen ve ran krfezine giden bir demiryo
lunda bizim de hissemizin bulunmamas gayet tatsz birey olur. Benim inancma gre Trkiye bir para geliirse,
bizim de ticaretimiz ok artar. Aydn demiryolu balan
gta karanlk grnyordu, fakat imdi ne kadar k r
ldr. Hazr elimizde frsat varken gmrk resimlerinin,
arttrlmasna karlk demiryolunun yarsn istiyelim.
(Gmrk resimlerinin arttrlmas bizden ok alcya za
rarldr.) ......
Sahife No 191

Vesika No 221
28 Nisan 1903

Sir N. OConorda M. Ladsdovvea :

....... Unutmyalm ki bu demiryolu projesi kymetli
avantajlar ve imtiyazlar tamaktadr. Bu yolun inaas
iin smarlanacak ynla malzemeden baka, yolun iki ta
rafnda maden haklar olacaktr. Ayrca inaat srasnda Dicle ve Frat kysnda her trl aratrma hakk
mz olacaktr. Ayrca bu proje Kuveyt ve ran krfezin-de sonsuz ticaret imknlar hazrlamaktadr. Mezopotamyann sulanmasnda da istikblde bize stn bir yer hazrlyaeaktr. Btn bu sularda ngiliz gemilerine frsat*
lar kacaktr .......

CLT IV
Sahife No 44

Vesika No 34
10 Ocak 1903

Sr R. Rodddan M. Ladsdowneye:
...... Rus harp gemilerinin boazlardan getiini size
haber verdirdim. Avusturya ile Rusyann aras iyi gr
nyor. imdi ngiltere, Avusturya, talya ve Rusya bir
leirse hem Trk Hkmetini idare etmek hem de Bal
kanlardaki esas kuvvetleri elde tutmak bakmndan ok
iyi olur. Drt devletin aralarndaki anlamazlklar izale
edilirse bu hepimizin menfaatine olacaktr ......
Sahife No 50

Vesika No 43
29 Nisan 1904

M. Landsdownede Sir E. Mossona :

...... Fransa, Ingiltereyle Rusya'nn mnasebetlerini
sordu. Ben, yegne tehlikeli noktann Boazlardan geen
Rus gemilerinin bizim uzak deniz filomuzu vurmias ihti
malidir, dedim .......
Sahife No 50

Vesika No 44
29 Mays 1904

Sir F. Plunkettten M. Landsdownea :

...... Japon Vekili Petresburg'dan gelen iki vesikay
gizlice bana verdi. Bu vesikalara gre Rus Hkmeti ge
milerini Karadenizden Akdenize geirmek iin msaade
istemi, Trk Hkmeti ok gizli tutulmak kayd ile bu
nu kabul etmi. Japonlar buna mani olunmasn istedi
ler ......

17
Sahife No 51

Vesika No 46
7 Haziran 1904

M. LamIsdo\vteden Sir N. O.C'onor a :

....... ayet bize verilen haberler doruysa bunu Trk
Hkmetine bask yapmakta kullanabiliriz. Bizim yat
mzda iki top var diye durdurdunuz, bakalarnn harp
gemilerinin geiine msaade ediyorsunuz deriz.
Sahife No 56

Vesika No 53
7 Kasm 1904

Mr. Townley*den M. Landsdovvnea :

...... Sizin telgrafnz Majeste Sultana aksettirdim.
Majeste Sultan: Ruslarn ricas zerine sadece iki harp
gemisinin Boazlardan geiine msaade ettiini syle
di ......
Sahife No 178

Vesika No 172
9 Eyll 1905

Sir C. HaTdingeden M. Landsdownea :

....... Ruslar Ortadoudaki menfaatlerinin henz far
knda deiller, fakat yakn bir gelecekte bunu fark ede
bilirler ......
Sahife No 228

Vesika No 213
26 Mart 1906

Sir E. Greyden Mr. S. Ricee :

...... Rusya, bizim Japonyayla birlikte Trkiyenin
toprak btnln garanti ettiimizi sanyor. Biz hi
bir ekilde Trkiyenin toprak btnln garanti et
medik. Bu mevzunda Ruslara istedikleri her garantiyi
vermee hazrz .......

18
Sahife No 286

Vesika No 220i
28 Mays 1906

Sir E. Greyden Sir C. MacDonaPa :

....... Japon Hkmetine Ruslarla yaptmz anla
may bugn syledim. Biz Girit, Mekadonya ve Trk ran snr iin Ruslarla anlamaa vardk. Trkiye hu
susunda senelerce nce Ruslarla yaptmz haritada ol
duu gibi her ikimizin menfaatine uygun hareket ediyo
ruz ......
Sahife No 289

Vesika No 267:
30 Nisan 1907

Sir N. OCoordaii Sir E. Greye :

...... Sultanm yardmclarndan Galip Paa sekizin
ci defadr ki % 3 ile ilgili olarak beni arad. Ayrca Sultanm Ingiliz - Rus mnasebetlerinden phelendiini sy
ledi. Ben Trkiyeyle ilgili hi bir ey konumadmz
syledim. Sultan'm Boazlardan hi bir harp gemisini ge
ireceim sanmyorum .......

CLT: V, KISIM: 30
D akamnda Trk mparatorluu :
Mr. G. Barclaym 18 Ocak 1907de yazd 43 Nolu
rapordan: Trk Hkmet mekanizmas Ronald Macleay
tarafndan yazlmtr. Sir E. Grey rapor iin Epey ma
lmat var fakat tam deil, ok enteresan demitir.
1906
senesinde Trkiye hakknda verilen senelik ra
pordan alman ksmlar.
A Osmanl mparatorluu tam bir monaridir.
Sultan btn devlet otoritesini ve din kudreti elinde tu
tar. Tebaasnn hayat ve serveti elindedir. II nci Abdlhamid ayn zamanda halife olarak btn slm dnyas
nn din lideridir. Trk .Sultan teorik olarak mutlak h
kim olmasna ramen pratikte baz taltitlere tbidir.
lk olarak Avrupal devletlerin bask ve direk mdaha
leleri vardr. Ayrca mill detler, az da olsa halkn fikri,
din kideler hareketlerini tahdit eder. Hilfet O sm a n lI
lara 1517de Sultan Selim devrinde gemitir. Halife yal
nz Osmanl tebaasna deil ayn zamanda Hindistan, Ara
bistan ve Afrikadaki slmlara da hkmeder. Son zaman
larda Trkiye ile ngiltere arasndaki Sna hududu y
znden meydana gelen atmada Msrl Islmlar Ingilizlere kar gsteriler yapmlardr, bu da Sultanm duru
munu glendirmitir.
Trkiyede u srada divan denilen bir konsl vardr.
16 ve 17 nci yzylda mparatorluk Divan, ileri Bakan
l, Defterdarlk, Reis Efendi, eyhl slmdan meyda-

30
na gelirdi. Ba Vezir Sultan tarafndan rastgele seilirdi.
Bir zamanlar bu ok nemli bir makamd. Dahiliye Neza
reti ilk defa 1860da kuruldu ve her zaman Sadrazaml
a bal kald. 1864'de Mithat Paa tarafndan Valilikler
kuruldu. Vilyetler Vali veya asker vali, sancaklar vali
veya mutasarrf, Kazalar Kaymakam tarafndan idare
olunur. Adliye Vekleti ilk defa 1879da kuruldu (S. 4)
Trkiyenin deniz kuvvetleri fevkalde nemsiz olmasna
ramen bir de bahriye nezareti vardr.
Sultan Abdlhmid uzun saltanat srasnda btn
kudreti eline geirdi. Onun iradesi dnda hi bir i ya
plamaz oldu. (S. 5) Sultanm kudretini en iyi tahtit eden
ey ecnebilere fevkalde haklar veren kapitlasyonlardr.
Avrupal devletler yeni bir kanunu beenmezlerse veya
kendi mill menfaatlerine aykr grrlerse onu derhal
reddederler. Devletlerin yapt mdahalelerden bazlar :
Lbnana Hristiyan bir vali tyini, Somas adasna
ngiltere, Fransa ve Rusyann mdahalesiyle zel hrri
yetler verip bir prensi vali tyin ettirdiler. Yenilerde Gi
rit adasna Ingiltere, Fransa, Rusya ve talya mdahale
ederek aday Yunan Kralnn emrine verdiler. imdi Sul
tann Ciritteki hkimiyeti sadece bir isimden ibarettir.
Mekadonya'da, Selnik, Kosava ve Manastr in ecnebi
subaylar yerli jandarmay organize ettiler.
Bir .mal messese olan Osmanl Bankas ok zel
msaadelere sahiptir. Bu banka ngiliz ve Fransz men
faat gruplan tarafndan idare edilir. Gerekte Osmanl
mparatorluunun btn mal kaynaklar ecnebiler tara
fndan kontrol edilir. OOSda vergilerin arttrlmas Er
zurum ve Kuzey Anadoluda slamlarn isyanna sebeb ol
mutur.
B Saray memurlar .

7)

Ba ktip : Tahsin Paa Trk 47 yanda Mstear

Ahmet beyin kzyla evli. Ahmet bey Mahmut Nedim Paann damad, Mahmud Nedim Pasa Bavezir, Rus Par
tizan gnatieffin leti. Tahsin Paa Sultann tam iste
dii itimad edilir bir adam. hane bir ktip ve jurnalci,
Sultann her istedii anda vazifeye hazr, en byk d
man zzet Paa, evine su gibi akan paray gayet msrif
bir ev halk etrafa samakta...
kinci ktip zzet Paa : Halk tarafndan Arap izzet
diye isimlendiriliyor; Krt asll olduu sanlyor. Bey
rutta Jesvit Kolejinde okudu, gzel Franszca konuu
yor. Sultanm stnde ok tesiri var. Sultanm bo guru
runu ve ahs korkularn ok iyi kullanyor. Birka kere
yapt korkun hatlar efendisinin karakterini ok iyi
bilmesi sayesinde savuturmutur. hayatnda en byk
baars Hicaz demiryolu projesiyle olmutur. Sultanla
zzet Paa birbirinden ayrlmaz bir btndr. Sultann
kulana btn dar mekanizmada olanlar fsldar.
Mabeyinciler (Chamberlain) :
I
nci Mabeyinci Hac Ali Paa tipik bir eski Trktr. Budala, hemen hemen kara cahildir. (S. 9) ok yk
sek mevkiine ramen bir hitir.
Nuri Paa : II nci Mabeyinci : Yeni Mektepte oku
mu askeri bir ahstr. Alman modasna uygun ok do
ru, sert bir ahstr. Az zekdir. Sultana veya etrafna
tesir etmek arzusunda deildir.
Mehmet Arif Bey : Eski Mabeyincilerin en tesirlisiydi, fakat kaynbiraderleri Riza Paa ve Ahmet Paa
Avrupaya katklarndan beri gzden dmtr. Shha
tinin ok bozuk olduunu sanyorum.
Ragp Paa : Sultana tesir edecek ahslarn en
nemlilerinden biridir. Ticari, endstr yollan ve saray

22
daki nfuzunu kullanarak ve pratik oyunlarla byk bir
servet kazanmtr. Muktedir ve olduka erefli bir adam
dr. stanbuldaki ngiliz ticaret gruplaryla yakn ilgisi
vardr, ngiliz menfaatine mtemayildir. (S. 9)
Faik ve Emin Beyler : Ragb taklit ederler, Trki
yedeki sana ileriyle olduu kadar ngiliz tccarlaryla
da yakn mnasebetleri vardr. Her ikisi de ngiliz parti
zan saylr.
Terifatlar :
Galip bey: Mal Komitede za olan Fahrettin efendi
nin oludur. 1857de dodi 17 yandan beri hkmette
alyor. 18 ay Belgradda kald. 1905de Romaya gn
derildi, bunlardan baka stanbulun dna, hi kmad.
Vazifesi Bykelileri Sultana takdimden ibarettir. Fev-.
kalde nazik ve centilmendir. ngiltereye meyilli grnr
se de politikayla hi ilgisi yoktur.
Hayrettin bey: Byk bir vatanperverdir. Bavezirin
en byk dmanlarndan biridir. Bu vazifeye Bavezirin
muhalefetine ramen gelmitir. yi huylu, iyi tahsilli, me
den bir adamdr. Liberal fikirleri vardr, ngilizleri sever
grnr fakat gayet keskin grl bir politikacdr. Ge
mite ok tehlikeli durumlardan syrlmasn bilmitir..
zel hayatnda haremlik selmlk ayrmadan bir Avru
palI gibi yaar.
Memduh bey: Ho, kibar, fakat renksiz bir adamdr.
Hilmi bey: Eski Bahriye Nazr Haan Paanm o
ludur. Haan Paa Bahriye Nezaretinden bir hayli ser
vet elde"etmitir. Hilmi bey nemli bir ahs deildir.
C Hkmet memurlar: (S. 10)

Ba vezir Ferit Paa : 55 yandadr, Mustafa Paa-

:nn oludur. Hkmette ktip olarak ie balamtr, Da

hiliye ve' Adliye Nezaretlerinde altktan sonra 1898de
Konya Valisi olmutur. Tahsili ksmen Yunan tahsili ol
duu iin olduka sratli alan aydn modern fikirli bir
-adamdr, sulama; ziraat ve ulatrmada bir hayli gelime
ler yapmtr. Alman Bykelilii tarafndan devaml
desteklenmektedir, iyi bir Bakan olarak baz kaliteli ta
raflar vardr. Hdiseleri abuk kavrar ve abuk karar
verir. Mamafi politik ve genel bilgisi hudutludur. Baz du
rumlarda ona itimat edilemez, devaml Almanyay des
tekler, iki kardei stanbul Hkmetinde vazife almtr,
bunlar Sreyya ve Namk beylerdir.
Meclis Reisi Sait Paa : 77 yanda bir Krttr. De
vaml ve samim bir ngiliz dostudur. Sultana sadktr,
fakat politik tesiri yoktur. (S. 11)
Hariciye Nazr Ahmet Tevfik Paa : 65 yanda bir

Arnavuttur. Hayatnn ou eliliklerde gemitir. yi

kalpli bir centilmendir. Byk bir diplomatik kaabiliyeti
yoktur. Hdiseler hakknda da bilgili deildir. Fakat im
diye kadar hi bir krizde vekrn kaybetmemitir. Kar
s Alnian olmasna ramen Alnanlardan phelidir, ngilizlere kar bir phesi yoktur. Pein hkmleri yok
tur, geni fikirlidir.
Harici ler Nazr Yardmcs Nacun Paa : Gabriel
Duhany isimli bir Suriyeli bir doktorun oludur. Amcas

Peradaki Italyan tiyatrosunun sahibidir. stanbuldaki

btn ecnebi sefirlerin itimadn kazanmtr. Bundan
tr 1892de Lbnana Genel Vali tyin ettirilmitir.
Doktor Franko Paann kzyla evlidir, onun akrabas
olan Yasef Franko ise Lbnan'a Vali olarak tyin edile
bilecektir.

24
Umum Mdrler :
Mehmet Nuri bey : Chateauneuf isimli bir Franszn:
oludur. Babas zmir - Aydn Demiryolunda mparator
luk Komseriydi. Fransada tahsil yapmtr. Maden, Or
man ve Ziraat Vekletinde almtr. Hamid idaresin
den baka bir idarede olsayd zeks ok faydal olabilir
di. Bugn ise Saray casuslarnn en nemlilerinden biri
dir. Raporlarnn kalitesi Sultn memnun etmek ve ilgi
sini ekmek iin hazrlanr. Harici grnnn btn,
gzelliine ramen tamamen rm bir insandr. (S. 12)
Adil Mavirler :

brahim Hakk b e y ; Remzi efendinin oludur. Ml

kiye Mektebi mezunudur. Gayet kabiliyetlidir. Trklerde
ok az rastlanan hakiki bir mant vardr. ok iyi bir
slm ve ok kuvvetli bir vatanperverdir. Kars yeniler
de lmtr. Bir kz vardr, mzikten holanr, Siyas.
limler okulunda hocadr. Milletler Hukuku mevzuunda
bir ok eseri vardr.
Gabriel efendi: 55 yanda bir Ermenidir. mparator
luk askerlerinin ekmekiba olan ve bu yoldan byk bir
servet yapan Kir kor efendinin oludur. 19 yanda ktip
olmu 22 yanda Paris'e atee olarak gnderilmitir.
Mal ilerde ok aklldr. Osmanl Genel Sosyete Sigorta
irketi ve irketi Hayriyenin yesidir. Ayrca bir ok
ticar irketlerde ortaklklar vardr. (S. 3) u ara h
kmette bulunan en nemli Ermenilerden biridir ve Patrikne konslnde yedir.
Mehmet Ali bey : Arap izzet Paamn oludur. Mes
lektalarn casuslamakla vakit geirir.
Dahiliye Nzn Memduh Paa : 70 yanda bir Trktr. Sivasta Valilik yapmtr. Utanmaz derecede rvet.

25, yemesiyle hretlidir. Gayet dar kafal ve Hristiyanlara

kardr. Muhtelif zamanlarda ngiliz menfaatleri lehine
hareket ettii grlmtr. Hkmet iindeki Alman
aleyhtar btn vekilleri bavezire kar birletirmek is
temektedir.
Makam omya Nazrlar :
eyh-l slm Mehmet Cemalettin efendi : AvrupalI
larla az temasa geer, fevkalde aydn ve ahsiyet sahi
bidir, fikirlerini olu Muhtar vastasyla syler, olu mo
dern fikirlidir itimat telkin etmez.
Harp Bakan : Mehmet Rza Paa : Ordu arasndaki
hretinden dolay bu mevkie gelmitir. Balangta ok
kuvvetli bir ngiliz dostuyken yava yava Almanlarn
tarafna dnmtr. Essen ile olan mnasebeti mthi
servetinin kurulmasnda yardmc olmutur. stanbul'un
en gzel evlerinden birine Rahiptir, sofras stanbulun
en zengin sofrasdr. Siemens ve Halske ona ok faydas
olan tesisler kurmulardr.
Mustafa Zeki Paa : Kuvvetli bir Alman dostudur.
Franszca, ngilizce ve Almanca bilir. Zek deildir, ken
dini beenmi dar kafal, gsterii bir adamdr.
Adliye Vekili: Afodurrahman Nurettin P aa: Bir
ok valiliklerde bulunmutur. ngiliz kumpanyasnn F
rat vadisindeki demiryoluna iddetle itiraz etmitir. A y
rca 1906'da zmir - Aydn demiryoluna en fazla itiraz,
edenlerden biridir. Menfaatini grmekten ciz son derece
de dik kafal tipik bir eski Trkdr. Kuvvetli bir Avrupa
dmandr, fakat yabanclarla mnasebetinde ok cidd
ve terbiyelidir. D politikaya kar ok zekce olmasa bi
le dikkatli bir ilgi gsterir. Para ilerinde ki namusuyla
hret yapmtr.

26
Evkaf Nazr : Trklan Paa : 64 yanda bir Arna
vuttur. (;S. 15) iyi kalpli bir centilmendir, uzun boylu ve
yakkldr, ticar kapasitesi yoktur. Muhtelif memleket
lerde elilik yapmtr. Kardelerinden biri Arnavut hare
ktna katldndan beri mevkiini kaybetmitir.

Gmrk leri Mdr : (S, 16) Haan Fehmi Faa :

Msr mzakereleri srasnda Ingiltereye gnderilmitir,
iyi tahsil grm zek bir adamdr. Hangi mevkii igal
ederse etsin liberal, ilerici ve halk tarafndan sevilmitir.
Maden, Omja ve Ziraat Nzn : Selim Paa Malhame : Beyrutlu bir tefecinin oludur. Akll ihtirasl bir
adamdr, ilerleme yolunun Saray vastasyla mmkn ol
duunu anlaynca jurnalciler arama katlm ve Sul
tanm gizli ajanlarna dahil olmutur. |5ir ara Lbnan
Vali aday idi. Osmanl Borlar Dairesine girdi buradan
:Sir Vincent Caillard tarafndan kovuldu,
1893de Na
zr oldu. Trkiyenin btn maden zenginliklerini kendi
kontrolnde tuttu, Trkiyeyi ikinci bir Transval olmak
tan korumaa alt, ecnebi macerclarm topraktan ve
halktan istifade etmesine mani oldu. Bu yzden -memle
ketin mthi maden kaynaklarnn gelimesine mani ol
du. Bu ara kendisine ve bir grup yaknma mthi madd
menfaat salamay baard. (S. 17) Cesur burjuva rol
oynamaktan holanrd. Kardei Necip Paa Malhame ise
gizli polisin resm olmyan bayd. Abeysi Selim Suriyeden stanbula gelince Necip Tunusa gitti orada ticaret
ve gazetecilikle megul oldu. Kuvvetli bir Ingiliz dman
olarak bilinir.

Eski Bavezirler : (S. 19)

Sait Paa : Buna kk Said Paa da denir. Ceride-i
.Havadis gazetesinde meslee atlm, ok enerjik hrsl
Mr adamd. Padiahn en yakn dostlarndan biriydi, h-

27
kmetin btn ileri elindeydi. defa ba nzr olmu
tur. Vatan mthi sever ve ar derecede zekdir. Halen
'btn devlet memurlar tarafndan aranmaktadr. ngilizleri sevdii sylenmitir, maraafi son zamanlarda Rus
dostu diye tannmtr. yle sanyorum ki ngiltereye
kar tutumu ne dostluk ne de dmanlk asndan olmu
tur. Memleketinin menfaatini hereyin stnde tutmasn
bilmitir. Trkiyenin menfaatlerine hizmet ettii md
dete ngiliz dostu bir politika izlemi, fakat 1896da ar
tk ngiltereye itimat edilemiyeceine karar verdikleri
zaman Rusyaya yaknlk gstermitir. En byk hats
sabrsz oluu ve Sultana kar ok ak davrandr.
Kabinedeki nzrlarn ounu aka hakir grm ve
dounun bir Bismark olmiak istemitir. stifas mpara
torluk iin son derecede nemlidir. 1880de Duleigmo h
disesinde Sultan ikne edemedii iin, 1885de Dou Rumeliye ordular yrtmek fikrini Sultana kabul ettire
medii iin ve 1903de Avrupa blgesinde reformlara ih
tila olduunu Sultana kabul ettiremedii iin istifa et
mitir.

Kmil Pasa : 79 yanda Kbrs asll bir musevidir.

Kk Said Paadan sonra Banzr olmutur. Bir hayli
iyi tahsili vardr. Kabiliyetli ve namusludur. Sultan onu
ihtillci olmakla itham edip Suriyeye srmtr. Daha
sonra da zmire Vali olmutur. Olu Sait ve damad Faik
Paalar son derece rm erefsiz insanlardr. (S. 20)
Kmil Paa Msrda Pan slmik ve ngilizlere kar
olan hareketi yrtme emrini almtr. Fakat birdenbire
iinden alnp Rodos adasna srlm o da oradaki n
giliz Eliliine iltica etmitir.

E 1907 senesinde stanbuldak olaylar :

Sultan rahatsz yorgun ve zayf grnyor. Son sene
lerde kabinede iki deiiklik oldu. Haan Fehmi Paa Sa

28
it Paanm yerine geti. Bahriye Nezaretinde ise Cell'
Paanm yerine Haan Rahmi Paa tyin edildi. Elilii
mizin gmrk idaresindeki gelimelerle ilgili gayreti Ha
an Fehmi Paa tarafndan desteklendi. Haan Rahmi
Paa ise Yunanistanla harp hlinde olduklar iin ie ya
ramaz bir grup gemiyi gsteri yaptrmak zere Boazla
ra yollad. Haan Rahmi Paa evvelce de sylendii gibi
5 yl ngiliz Bahriyesinde alm olup bir Almanla ev
lidir.
Gmrklerin basma Raif Paa getirildi. Bu 70 yan
da ve zek bir adamdr. stelik namuslu ve doru szl
dr. Mithat Paann husus ktibi olduu iin uzun za
man yan srgn hayat yaamtr. (S. 21}
Bu sene herkez Fehim Paanm hretini kaybettii
ni grd. Gizli polisin ba olan bu adam, halk uzun za
man dehet iinde tutmu, hrsz, jurnalci, katil ve deh
etli bir adam olup, uzun zaman Sultanm iltifatlarna
mashar olmu ve cinai mesleini srdrmtr .Fakat
Almanlara ait bir yk gemisine el koyduu iin Alman
Hkmetinin sraryla mesleinden uzaklatrlm ve s
tanbuldan srlmtr. Bir sefer de bir ngilize 700
Sterlin vermezse derhal ldreceini sylemiti. Bu sebep- ,
le ben de Alman meslektam destekledim.
Saysz Valiler deitirmitir. Kmil Paa Konsolos
luumuza snmtr. Bu hdise bizi bir hayli mgl
durumda brakmakla birlikte Mr. Barclyin zeks saye
sinde halledilmitir. Ayrca Bulgarlar Trklerden demir
yolu yapm iin msaade almlardr.
E 1907 ylnda Edirne hdiseleri:
Bu yl mahsl ok kt olmu ve kyller fec duru
ma dmtr. Hkmet 50 bin Sterlin tutarnda yardm
yapm olmasna ramen durum vehametini muhafaza

?J)
etmektedir. Bu blgedeki Bulgarlarn ackl durumu be
nim ve Alb. Samson tarafndan Bavezire srarla duyurul
mutur, fakat bir netice alnamamtr. Bu blgelerdeki
Bulgar eteleri Trk Hkmetinin bu tutumunu hakl
gstermektedirler.

KISIM 11
Trkiyede tahsil ve halkn fikr yap? (S. 24) 1906 -1907
A Trk basn ve tesiri :
(G. H. Fitzmaurice tarafmdan rapor)
Trkiyede Bat memleketlerinde olduu gibi bir ba
sn tesiri yoktur. Sultan her eit basn zgrln kst
lamtr, bylece basn bir nevi gz kapal ballk orga
n hline gelmitir. lk Trk gazetesi olan Ceride-i Hava
dis Krm Harbi srasnda Churchill isimli bir ngiliz tara
fndan yar ngilizce ve yar Trke olarak karlmt.
Bundan sonra Trke gazeteler kmaa balamtr.
Bunlar ok ssl Arapa ve Farsa terimlerle doludur.
Bir milyon mil karelik toprak igl eden imparatorluk
taki btn gazeteler 4 gnlk gazete ve iki haftalk yap
raktan ibarettir. Bu gazeteler devaml olarak Bat aleyh
tar yaz yazarlar, Japonyann kapitlasyonlardan nasl
kurtulduunu anlatrlar. Ingilizlerin Msr igllerindeki
kt niyeti protesto ederler. Bunlarn haricinde zmir,
Selnik, Beyrut ve Lbnanda Trke, Yunanca - Fran.szca, Arapa ve dier lisanlarda kan baz gnlk gaze
teler vardr. Fakat bunlarn hi bir tesirleri yoktur.
stanbul gazeteleri e ayrlr.
1 Yukarda saylan gazeteler
2 Alt adet haftalk, onbe gnlk ve aylk mec

mua ki bunlar Harp Bakanl, Bahriye Nezareti gazeteleriyle resimli bir gazete ve Trk Kadnlar iin kan
Hanm dergisidir.

!
\

3
- Bir dzine Trke olmyan gazete bunlarn 5
adedi Rumca, 2 tanesi Ermenice, 1 adedi Franszca dier
leri ngilizce, talyanca gazetelerdir.
(S. 26) Trk basnnn rol sfrdr. Siyas asker hibir mhim havadisi yazamazlar. stanbul gazetelerinin
isimleri:

\
s
|

kdam: 7000 stanbul 2000 stabul harici sat ya

par.
Sabah : 5000 stanbul 1500 stanbul harici tarada,
satar.
Saadet ve Tercman- Hakikat ancak 1000er adet.
satabiliyorlar.
Dahil ve haric politikada havadisleri ve zgrle^
ait en kk fikirler korkun bir sansr tarafndan ezilinektedir. Sabah, kdam ve Saadet gazeteleri Yldzdan
600 Sterlin, Tercman- Hakikat ise 1440 Sterlin para almaktadr. Gazetelerde kullanlmas yasak olan kelime
ler, ihtill, halk hareketi, grev, mstebit, iktidar deime
si, sz zgrl ve bunlara benzer daha binlerce kelime
dir. Gazetelerin havadisleri Mekkede su emesi yapm
iin para verenlerin isim listesi, Hicaz demiryolu ve din
ile ilgili btn havadisler en ince teferruatna kadar yazhr. Gazeteler Padiahn cami, eme ve okul tamiri iin
verdii paralar en byk cmertlik gibi gsterirler. Halbuki Trk gazetecileri isteselerdi d Mslman dnyasna ok fazla tesir edebilirlerdi. Fakat Sultan buna dahi
msaade etmemektedir. Trkleri ou kahvehanelerde
vakitlerini ldrrler. Haberler kulaktan kulaa inanl~
myacak kadar hzla yaylr.

L
f
\
:

f
j
I
|
i

;
[

81
B Tahsil (s. 29)
Trkiyede teorik olarak tahsil mecburiyeti vardr,,
ocuklarn mektebe gndermeyen aileler cezalandnla-.
aktr. Trk Ordusu Subaylarnn bir ksm okuma yaz
ma bilmez tamamen cahil valiler vardr. Buna kar
memleketteki Hristiyanlarm hemen hepsi tahsillidir, bu
tahsilleri de onlar slmlara stn yapmaktadr. Islm
dini bilhassa bu Sultann idaresi altnda Trkiyedeki
her eit ilerlemei durdurmutur. Mekteplerde ise ssl .
slm kaideleri retilir. Trk tarih sadece bir krono
loji olarak okutulur ve ancak zafer ksmlar retilir,.
Tarihi filozof i Trk mekteplerinde yer almaz. Kapitlas
yonlara hi dokunmadan devletler hukuku retilir. Bu
bilgiler ise Sultana hibir zarar vermez. (!) st tabaka,
Turkler bir yabanc dil renebilir. ayet Trkler de
tahsil yapabilselerdi dier insanlar gibi zek olabilirlerdi.
Trk kzlarnn tahsili ise ok ktdr. Hi bir ie
yaramyan Fransz romanlarn edebiyat diye renirler..
mparatorluktaki ilkokul says 24.000dir. Bunlarda ,
okuma yazma, basit aritmetik, Kuran ve Arapa retil
lir. Haftada 24 saat tutan eitimin 9 saati dine ayrlm
tr. Rtiye says 500 kadardr. Bunlarda Trke, Arap
a, Farsa, Aritmetik, Trk ve slm Tarihi, corafya,
ahlk, yaz, resim, geometri retilir.
dadi says 70 tanedir. Bunlarda kimya, fizik, koz
moloji, matematik, politik ekonomi ve bioloji retilir.
Galatasaray dadisi Franszca tahsil yapar. stanbul
niversitesi memleketin tek niversitesi olup 5 yl nce
kurulmutur. Fen, Edebiyat ve Teoloji olarak ksma
ayrlmtr. Bunlara pek ilgi duyan yoktur, hatt bunla
rn binalar bile yoktur. stanbulda ayrca bir Mlkiye
mektebi vardr. Burada hukuk, politik, ekonomi ve Fran

'32
szca retilir. 16 tane retmen okulu vardr. Bunlarda
pedagoji retilir. Darafaka yetim ocuklar iin ku
rulmutur. Bir de Hamidiye Ticaret Mektebi, Tp ve M
hendislik Mektebi vardr.
Hristiyan ocuklar iin ise Fransz, ngiliz, Ameri
kan ve talyan mektepleri vardr. Bulgaristan bugn
k mevcudiyetini bu mekteplere borludur Sz bu mek
teplerin tesirini gstermek bakmndan geree en ya
kn ifadedir. (S. 31)
Trk mparatorluunun Hkmet ekli :

(S. 32) mparatorluk 30 vilyete ayrlmtr. Bunlar

asker valiler tarafndan ynetilir.
(Vali Generaller)
Ayrca 7 hr sancak vardr, bunlar da valiler tarafndan
idare edilir. Rumeli vilyetleri Avrupann ilgisini ek
mi olup zgrlkleri iin savamaktadrlar. Avrupa Mekadonyanm gelitirilmesi iin srar edince hkmet he
men hemen Asya Vilyetlerini tamamen soymu ve Mekadonyay kalkndrmaa almtr. Fakat saray ken
di z. halknn mahvolmakta olduunu grm ve ste
lik AvrupalIlarn memnun edilmediini de fark etmitir.
Valiler ve dier memurlar sarayn himayesini satn al
maa mecburdurlar. phesiz bunun iin de bireyler
demelidirler, blgelerindeki kaynaklara dalanlar tabii
bu ara kendilerini de zengin etmeleri lzmdr. Bu iin
ise saysz yollar vardr. Umumi ileri stlerine almak,
her cins komisyonlar, adlet mevkilerini satmak, gn
lk ilerin icras srasnda halktan para almak rnein:
stanbulda mhim bir mevkii igal eden birisinin ekmek
lerin gramajn azaltmakla mhim bir servet yapt sy
lenir. Onu iddetle tenkid eden bir hkmet adam ise
yakacak stnden para yapmaktadr. Bir batl iin bu
durumu anlamak ok zordur. Fakat Trk resm dairele-

33
ri ktiplerle u veya bu i iin pazarlk eden halkla do
lup tamaktadr.
Trkiyede vali olan adamn kuvvetli karakter sahi
bi olmas istenmez, umumiyetle zayf bir adam tyin edi
lir. Valiler sk sk yer deitirirler, u anda idarenin her
ynnde mutlak bir anari vardr. Halk vergi vermei,
.askere gitmei reddetmektedir. Valiler ehirlerin dna
srlmekte bazen de ldrlmektedir. Sultan ise btn
.bu ilerin stesinden geleceine rahata inanmaktadr...
KISIM 4

(S. 34)

Trk Ordusu ve Balriyesi : (1906, -1907)

(Abay H. C. Surtees tarafndan rapor)
A Askeri bakmdan Trk mparatorluu :
Trk Ordusu bir milyon yzbin askerden meydana
.gelmitir. 1700 adet sahra topu vardr. Subaylarn talt sili btn Trkiyenin vasat tahsilinin stndedir. Oku
madan subay olanlara alayl denir, fakat okumularn
says gittike artmaktadr, imparatorlukta devaml hu
zursuzluk olduundan ordu Yunan, Bulgar ve Rus bl
gelerine ylm vaziyettedir. Yemendeki 7 nci Ordunun
malzemeleri hemen hemen bitmitir. Bir harp arac ola
rak kymetini kaybetmektedir. Sultan ok pheci oldu
u iin subaylarn birbirlerini ispiyon etmelerini tevik
eder.
Trk askerinin ok byk ismi olmasna ramen
bu kabiliyetlerini yemden gsterecekleri phelidir. Trk
askeri birok kere malzemesiz, yiyeceksiz, ayakkabsz,
barmaksz, yaam, yrm ve savamtr.
Avrupadaki btn Trk kuvveti 345 bin kii ve 700
toptur. stanbul atalca hattnda 100 bin kii vardr.
Fakat Trklerin hareket kabiliyeti ok yavatr. ErzinF. 3

can, Harput, Diyarbakr blgesinde 1-2-3 nc Orduda:

108 bin kii vardr. ayet ngiltere Msrdaki garnizo
nunu kuvvetlendirirse Trk mparatorluunun dier ta
raflarna taarruza geebilir. ngiliz filosunun Selnikte,
grlmesi Mekadonyay derhal atee verebilir. Bu ekil
de Bulgar Ordusu harekete geer. Ayrca Hindistandaki'
kuvvetlerimiz ran krfezinden Badada yryebilir
ler, bu Araplar tarafndan iyi karlanacaktr. (S. 39)
Ayaz Krfezi veya skenderiyeden harekete geen birbirliimiz Suriye ile stanbul arasndaki btn balar:
kesebilir...
B Ordu (1907)

Trk Ordusunda son zamanlarda. Kuruptan gelem:

yeni silhlar yer almaktadr. Dou blgesinde Ermeni;
mntkalarnda baz harp hazrlklar grlmektedir. Yz
ba Dickson Vandan bana yollad haberde Mu bl
gesinde 5 inci Ordunun geleneksel dmanlar olan Rus?lara kar harp hazrl yaptn bildirdi
C Trk Bahri politikas ve silhlanmas :
(Kaptan Taylor tarafndan rapor)

Trkiyede modern bir filoya sahip olmak fikri ilk.

defa Krm Harbinden sonra Abdlmecid tarafndan d
nld. Onun tarafndan balyan donanma Abdlaziz
tarafndan gelitirildi. 1874de Trk Donanmas Avrupada 3 c idi. yle ki Rus harbi srasnda Trk Donan
mas Karadenizi tamamen kontrol altnda tuttu. Fakat
Sultan Abdlhamid Dolmabahe Saray kargsnda kuv
vetli bir donanma grmekten mthi korktu. Ve donan
may Halice iki kpr arasna ekip rmee terk etti.
Silhlar ve makinalar skld. 1897de Yunan Donan
mas Trk kasabalarn bombalamaa balaynca halkta.

mthi bir reaksiyon oldu ve Sultan donanmann Akdenize kmasna karar verdi. Halk donanmay seyir iin
topland ve zafer lklar iinde yola kan donanma
Sultanm iradesine itaat edemedi (!)
Amiral Haan Tahsin Paa 25 yldr Bahriye Nazr
olup .3 milyon Sterlin servet toplamtr. Her yl gemi
yaptrmak iin para ve msaade alr fakat hibir ey
yaptrmazd. 1900 ylnda Almanyadan yeni bir torpido
bot gelince Sultanm donanmaya kar yeniden hevesi
artt. Bu ara Ermeni hdiselerini bahane eden Amerika
srarla para istiyordu. Bunun stne Amerikaya, ngil
tereye, talyaya, Almanyaya ve Fransaya gemiler s
marland. len Haan Paann yerine Cell Paa isimli
bir sivil, Bahriye Nezaretine tyin edildi. Daha sonra
bir Amerikan olan Bucknam Paa Amiral olarak Trk
Donanmasnn bana getirildi. Bu ahs Trk gemileri
nin yapmndan ok byk krlar elde etti. (S. 41) Bylece gemi yapmna msaade eden Sultan onlarn denize
alp manevra yapmasna hi bir zaman izin vermedi.
u anda Trk Donanmas :

1. Harp gemisi Messudiye 8972 ton.

4
kk silhl kravazr: Fethi - Blent 2761 ton
luk, Avni - ilh. 2362 ton, Muin-Zafer 2362 ton ve Asar-
Tevfik 4613 ton.
ki tane ikinci snf kravazr Abdlhamid 3830 to
ve Abdlmecid 3250 ton, 3 adet torpido bod: Peyki ev
ket ve Peyi e4 Savet 1000 ton, Peleng-i Derya 850 ton,
3 adet Desturyel: Tayyar 270 ton, Bursa ve Samsun 290
ton. 15 tane birinci snf torpido bod: Ankara, Urfa, An
talya, Tokat, Sivas, Ktahya, Mesrur, Akhisar, Alpazat,
Hamidiye, Yunus, Hamid, Abad, Stanhisar, Tmrhi-

sar, Sivrihisar...... , Ayrca 1 destroyel 15 tane birinci s

nf gemi, iki tane ie yaramaz denizalt, 8-9 tane kk
gambot Fransaya smarlanmtr. Trkiyede 80 tane
40 cm. lik torpido vardr, fakat gem iler 45 cm. lik torpi
do kullanacak ekilde yaplmtr. Dolaysyla bunlar
kullanamazlar ve iki sene iinde bunlar elde etmelerine
de imkn yoktur.
Trk Donanmasnn Haliten kp kmayaca,
Trk subaylarnn bireyler renip renemiyecekleri
phelidir. Almanya son zamanlarda gen deniz subay
larnn Alman bahriyesinde talim1grmesine msaade et
mitir.
ngiltere ve Amerikann da bu mevzuda teklifte bu
lunmas yerinde bir hareket olur. (S. 42)

HAM'fcr DPLOMASS (S.' 43)

Sultan Hamidin idaresinin bilhassa son 10 yl Pat
Islmik esaslara dayanmaktadr. Hicaz demiryolunu yap
trarak tebasna gelecek hayatn ve cennetin zevklerini
alamtr. Zavall slm halk, zalim hareketleri devlet
memurlarna atfeder ve Halifeden hi bir ktlk bek
lemezler. D politikann en nemli ksm Almanlara yak
lamak olmutur. Girit halk bu arada OsmanlIlara kar
ayakland. Almanlar ise hem Badad demiryolunun
yapmm ellerine geirmiler ve hem de Trk Ordusunu
idareleri altna almlardr. Endstriyel ve ticar birok
imtiyazlar elde etmilerdir. Sultanm Mekadonya ve Er
menistandaki politikas nefret edilecek kadar irkindir.
Sultan Rusyaya kar dman olarak yetitirilmesine
ramen son Rus - Japon harbinden beri Ruslar tehlikeli

37
grmemektedir. Almanlarn tevikiyle Avusturyaya kar
tutumu olduka yumuaktr.
Italyanlara gvenmez ve onlarn Trabulusgarp hakkmdaki fikirlerini bilir, fakat kendisi hayatta olduu
mddete oraya birey yapamyacaklarmdan emindir.
lmnden sonra olacak hdiseler ise Sultan hi ilgi
lendirmez. Franszlarla dosttur. Fransz maliyecilerinin
destei sayesinde mparatorluun ayakta kaldna inan
mtr. Amerikallara kar tarafszdr. Fakat Amerikan
misyonerlerinin kendisinin karanlkta kalm topraklar
na Hristiyanl ve medeniyeti yaymalarndan ekinir.
Romanya ve Bulgaristandan mthi korkar ve onlara
hi itimat etmez, Yunanllara ise aldrmaz onlara kar
bir korku duymaz. Srbistana fazla ehemmiyet vermez...
Sultanm belli bir d politikas olduunu sanmyorum,
hdiseleri gelime gre ayarlamaa alr. (S. 44)

B TCAR MNASEBETLER :
Trkiye kapitlasyonlar haricinde Yunanistan, ran,
Romanya, Srbistan, ve Bulgaristanla ticar mnasebet
lerde bulunur. Bunlarn haricinde kalan btn mnase
betler byk devletler tarafndan yrtlr.
G Trk Mliyesi ve irketleri: (1907)
a Maliye : Trk btesi hibir zaman kati ola
rak bilinmemektedir fakat 20 milyon Sterlin civarnda
olduu sanlmaktadr. Bunun 3.8 milyonu d borlarn
faiz ve amortisman olarak, 350 bin Sterlini Rusiara
harp tazminat olarak ve 691 bin Sterlini yabanc demir
yollar irketlerine Trk borlar olarak gitmektedir.
Trk borlar 88 milyon tutmaktadr. Bu borlar belli
irketlerin kontrolndedir. Bu borlar tuz, ttn, pul.

38
ipek, ikiler, balklk v.b. kaynaklardan garanti altna
alnmtr. Ruslara olan harp
borlar 27 milyondur.
Bylelikle btn deyecekleri bor yeknu 130 milyon
olacaktr.
b - Dier devletlerin sahip olduklar irketler :
Anadolu demiryolu irketi Konyaya kadar olan blgede
menfaatler salamaktadr. irket yeni hisse senetleri
kararak sermayesi 67.500.000 franga ykselmitir. Ital
yan Hkmetinin basksyla Ansaldos firmasna bir kru
vazr smarlanmtr, gemi yapld zaman dier Trk
gemileri gibi Halite rmee terk edilecektir. Bu r
nek bile Osmanl maliyetinin tutumunu gsteren gzel
bir rnektir. Almanlar eski tahta kprnn yerine bir
yenisini yapmak iin bask yapmaktadrlar. Franszlar
ise Heraklea vadisinde haklar elde etmek iin bask yap
maktadrlar. Osmanl irketi aslen bir Fransz grubu
olup btn kmr sahalarn elinde tutmaktadr. Dier
btn milletler de bunlara benzer haklar elde etmiler
dir.
1903 -1904 Mr. MaxweHin Mekadonyada milletler
aras kontrol ve yaplacak reformlar hakkmdaki rapo
ru : (S. 49)
1 ubat 1904, son senedir, Mekadonyadaki hu
zursuzluk artt. 1901' ylnn Ocak aynda Kosova vil
yetinde cidd hdiseler oldu. Majestenin bykelisi al
d talimat zerine dier devletlerin duruma dikkatini
ekti. (Sir N. OCconor 19 ubat 190)
Mekadonyadaki Bulgar etecilerinin hareketleri
tehlikeli ekilde artmaktadr. Majestenin Sofyadaki ge
nel konsl ve ajan bu konu stnde durmaktadr. (MrV;
Elliot 27 ubat 1901)
1901
-1902 senelerinde durumda hibir gelime
mad. Avusturya ve Rusya Hkmetleri ngiiiz Hk
metinin politikasn destekliyerek stanbul ve Sofyaya

39
I;, bu durumun dzeltilmesi iin tazyik yaptlar. Ayrca va|. lilere zel reformlar iin talimatlar gnderildi. (Mr. de
I Bunsen 23 Temmuz 1903)
I
Rus Bykelisi Sultanla grerek Arnavutlukta ki karkla ve Mekadonyadaki duruma dikkati ekti.
Genel durumun mutlaka dzeltilmesi gerektiini, jadarma ve memurlarn aylklarn muntazam almalarnn
|y icap ettiini ve jandarmaya Hristiyan gruplarn katlh mas gerektiini bildirdi. Sultan Mekadonya Reform Kor mitesine Hilmi Paay mfetti olarak tyin etti. (Sir.
I .'N. OGonor 1 Aralk 1902)
r
Hristiyanlarn jandarma tekiltna katlmalar bu
ji yk devletlerin daha fazla mdahale imknn salyabi| lir. Sir N. OConor Hristiyanlarn komiteye katlmala| .Tini ve belli bir cret almalarn teklif etti. Bu teklifi
kabul edilmedi. (Sir N. OConor 9 Aralk 1902)
I '

Sahife No 55

Vesika No 7
20 ubat 1903

Sir E. Monsondan Markiz Lardsdovvneye :

ir.
^
ir
|
|
r
|
;
I
i;,
f,.
|,
K;
,
t

....... (Gizlidir) ... Mekadonya durumunu rendim.

Avusturya ve Rusyann stanbul'a yapacaklar basky
duydum. Majeste bu konuyu politik olmaktan ok nsan
telakki ediyor. Aslnda politik olan btn meseleleri mdilik gizleyiniz, gayemiz orada yaayan insanlara adalet
prensiplerini gtrmek ve her adamn tabii hakk olan
alma imknn salamaktr. Her insan iinin karl
olan meyvelerden rahata faydalanmal ve bu yzden
kt davranlara uramamaldr. Btn Avrupa Hkmetleri bu fikirleri mterek olarak istiyeceklerdir. Sultan kendisini birlemi bir Avrupayla kar karya bu~
lacaktr. Politik bakmndan Mekadonya suali ok zor ve

40
kark bir sorudur. Zira burada ok eitli milletler ya
amaktadr .......
Sahife No 57

Vesika No 11
22 Nisan 1903

Sir C. Scotttan Markiz Lansdowneye :

...... Arnavutlukta hdiseler olmakta ve Bulgar e

teleri Selnikte bombalar patlatmaktadr. Rus Konsolosu
Mitrovtzaya hcum edilmi ve ald yaralardan lm
tr. Avrupal subaylarn idaresindeki jandarmalarn birgelime yapamadklar ortadadr. Bu vaziyet Trk Hr.
kmetine yeniden bask yapmak gerekir ......
Sahife No 59

Vesika No S
28 Austos 1903

Sir N. OConordan Markiz Lasdovvieye :

...... (Gizlidir) ... Mekadonyada olan hdiseleri bi

liyorsunuz, Trklerin arasnda huzursuzluk byyor.
Trkler Avrupa topraklarn yava yava kaybetmekte
madd, manev kntye uramaktadrlar. Trkler bu
nu gze almaktansa Bulgaristanla savaa hazrlanyor
lar. ayet Ruslardan korkmasalar derhal harbe girecek
ler. Bugn Mekadonyadaki Trk kuvvetinin 200 bin ol
duunu sanyorum. Trk Ordusunda disiplini iyi olmak
la birlikte, beslenme ve malzeme vaziyeti ok ktdr.
Rusya ise yakn douda harbe girmek niyetinde deil
dir. Osmanl imparatorluu gzleri nnde eriyor ve on
lar bunu seyrediyorlar. stelik Ruslar Bulgarlarn da
ok kuvvetlenmesini istemiyorlar ......

41
Saife No 69

Vesika No 25
28 ubat 1904

Markiz JLamlsdovvnede Sir F. Bertieye :

....... Fransz ve talyan Hkmetleri de Balkan
lardaki durumun ktye gittiini, Berlin anlamasn,
imzalam olan devletlerin mdahalesi gerektiini, syle
diler. Biz, Mekadonya iin Sultan tarafndan bir vali t
yinini ve btn mal meselelerin milletleraras bir komis
yona braklmasn teklif ediyoruz ...... bu mevzuda tal
yanlarla ibirlii yapmaktan ok memnun olacaz ......
Sahfe No 74

Vesika No 34
11 Mays 1904

Sir N. OConordar Markiz Lansdowneye :

....... Sultan Rus - Japon harbinin neticesinden ok
mesut oldu. Yunanllarn Ruslarn elinde let olduunu;
syledi. Kendisini bu gr sebebiyle tebrik ettim. O.
Yunanistan, Romanya, Bulgaristan ve Srbistan gibi k
k devletlerin Ruslarn emriyle hareket ederek impara
torlua glkler karttklarn syledi. Ve btn Islm
Dnyasnn Rusyadan nefret ettiini, buna mukabil G
ney Afrika harplerinde ngiltereye sempati duyduklar
n ilve etti .......
(S. 76) Mekadoyadaki mal reformlar ve
devletlerin talepleri :
Sahife No 77

byk

Vesika No 37
3 ubat 1905

Markiz Lansdowneden Sir E. Bertieye :

....... Fransz Bykelisi bugn benimle grt.
Osmanl Bankasnn itirakiyle ssl bir mal reform:
pln hazrland. u srada kuvvetlerin birbirlerine d-

m
. memeleri iin baka bir pln teklif edilmemelidir. Esa
sen yaplan pln becerikli memurlarn eline braklmazsa
zaten yrmez. Halbuki mfetti olarak seilen Hilmi Pa
a ve alt yardmcs Trk'tr ......
1905 ylnda byk devletlerin donanma gsterisi :
Not : 8 Maysta 6 devlet Mekadonyada mal re
formlar yaplmas iin bir nota verdiler. Bu notada Fran
sa, Almanya, ngiltere ve talyann mal delegeler, Avus
turya - Macaristandan genel mfetti ve Rusyadan da
bir sivil memur yollanaca bildirildi. Osmanllar bu nota
ya cevap vermediler. stanbula yaplan bykeli bask
lar da neticesiz kald. Byk devletler artlarn kabul
ettirmek iin hep birlikte donanma gsterisine karar ver
diler .......

Sahife No 83

Vesika No 46
24 Aralk 1905

Markiz Lansdowneden Sir N. OConora :

(Gizlidir) ... Amirallikle donanma gsterisinin

en uygun olan hakknda grtm. Mytelene ve belki de
Lem'nos adalarnn igalinin en kolay olaca, drt b
yk drtte kk geminin bu grevi rahata baaraca
n sylediler. Bu malumat srf sizin iindir. Dier dev
letlerin bykelileri ile konumadan nce Avusturya ve
Rus tekliflerini bekleyiniz ve bize telgrafla derhal bildi
riniz ......
Sahife No 91

Vesika No 61
6 Kasm 1905

Markiz Lansdowneden Mr. Spring - rice?e :

....... Rus Bykelisiyle grtm, bana aadaki
durumu bildirdi:

Sultan kuvvetlerin bykelileriyle toplu halde g

rmei reddetmi, bu yzden Viyana ve Petersburgda
donanma gsterisine karar verdi. Gsteriye katlacak
devletlerin herbiri en az bir gemi temin etmeiidir. Top
lant Pire limannda olacaktr. Pirede toplanan gemile
rin stanbul zerine cidd bask yapaca meydandadr.
Gemiler orada gn bekliyecekler ve stanbuldan msbet bir cevap gelmedii takdirde Mitylene hareket ede
ceklerdir. Orada 8 gn kalnacak ve daha sonra Tenedosa hareket edilecektir. Burada posta ve gmrk dai
releri igal edilecektir. Bu yoldan Sultann Mekadonya
iin teklif edilecek mal komisyonu kabul edecei mey
dandadr -----Nahife No 93

Vesika No 65
15 Kasm 1905

Sir N. OConordan Markiz Lansdovvneye :

...... (Gizlidir) ... rendiime gre Almanlar ne

Pireye ne de Mitylene gemi yollamyorlar ......
Sahfe No 97

Vesika No 70
25 Kasm 1905

Mr. Yaungdan Markiz Lansdo\veye :

...... Milletleraras gemiler Pireyi terk ettiler. Ya

rn sabah 8de Mitylende olacaklar ......
Sahfe No 97

Vesika No 71
25 Kasm 1905

Sir N. O'Conorran Markiz Lansdovvneye :

...... Trk Hariciye Vekili beni ararak, kuvvetle

rin tyin edecekleri mal mavirleri Trklerin emrine

44
verirlerse, devletlerin dier artlarm da kabul edecekle
rini syledi.
Ben, bunun artk ok ge olduunu bizi donanma,
gsterisine mecbur ettiklerini ve henz vakit varken b
tn artlar derhal kabul etmeleri gerektiini bildir
dim ......
SaMfe No 98

Vesika No 7S
27 Kasm 1905

Sr M. Oonordan Markiz iunsdouneye :

...... Majestelerinin gemisi Lancaster'den: Milletler
aras filo buraya geldi, gmrk ve posta idareleri igal1
edildi. Vali bu hareketleri protesto etti. Herey yolun
da .......
Sahife No 98

Vesika No 75
27 Arakk 1905

Sir N. OConor'dan Markiz Lansdovvneye :

....... Trk Bykelisi Mal Komisyonu kabul ede
ceklerini ve Sultanm herkezin menfaatlerine uygun bir
ekilde baz deiiklikleri mzakereye hazr olduunu
bildirdi.
N o t : Sultan kuvvetlerin isteklerini 2 Ocak 1906da
tamamen kabul etmitir .......
(S. 100) Bulgar, Srp, Yunan ve
Mekadonyadak faaliyetleri:
1
dan :

Romayaharn

Bulgar faaliyetleri 1906 senesi yllk raporun

A Yunan ve Srp propagandas : 1896da Yunan

ve Bulgar Hkmetleri bir anlama yaptlar; Yunanllar
yeni bir hamle yapmak ve Mekadonyay elde etmek is

tiyorlard. Ancak b i iin Trklerle yaplacak bir harp

felketleri olurdu. Mekadonyada belirsiz bir tarihten be
ri kilisenin de gz vard. Patrik Yunan rkndand, bu
sebebi e Bulgaristan ve Romanyadan da toprak talebin
de bulunuyordu. 1897deki korkun yenilgiden sonra Yu
nanllar Helenizme hizmet edecek en iyi yolun Trklerle
Bulgarlar birbirlerine drmek olacana karar verdi
ler.
Ayn ekilde de Srbistan Kosava Vilyetinin kuzey
bat ksmn istiyordu. 1888 ve 1898de Papazlarla mek
tep hocalar kesif bir propagandaya baladlar.
B Dahili organizasyonlarn faaliyeti ;
Vinitza hdisesinin neticeleri

Mekadonyada 1896-1897de kurulan dahli teki

lt gizlice isyan yayyordu ve lkeyi asker blgelere
ayryor, kylleri devaml talim ettiriyordu.
Trkler
bu vaziyetin farknda deillerdi. Fakat Bulgar eteciler
Vinitzada zengin bir Trk beyini ldrnce yaplan ara
malarda bir silh ve mhimmat deposu bulundu. Bu va
riyette Trkler ktle tevkiflerine baladlar, bilhassa pa
pazlar ve retmenler tevkif ediliyordu. Bu durum kar
snda tekilt ete hareketine dnd etrafa dehet sa
maa balad. Bu tekiltn ba vazifesi katliamd. Yu
nanllarn bu ara Trkler hesabna gizli polislik vazifesi
yapyorlard. eteler halktan zorla para alyor, ve onla
ra ikence ediyordu. Dinine bal olan Bulgarlar Yunanl
papazlarla eteciler arasnda en byk acy ekiyorlar
d. 1898den 1903e kadar etelerle Trk askerleri 130
defa savamlardr.
Rakip Komiteler :

1898de kendisini bakan setiren Boris Sarafofun

m
kurduu Merkez Komitesi veya d tekilt derhal cina
metodlar tatbike balad. Bu komitenin gayesi blgeyi
hr bir hale getirip ilhak etmekti.
D Bulgar Hkmetinin

tutumu ve

Panisl&mik

ajanlarn tesiri:

Bulgar Hkmeti grnte eteleri tenkid ediyor

du. Gerekte ise etelerin faaliyeti kendi gayesiyle ay
nyd. Zahiren etelere silh satn yasak etmiti, fakat
askeri depolardaki silhlar etelere akyordu. Rus Gene
rali gnatieff ise Bulgarlara mill ruhlarm canl tutma
larn tavsiye ediyordu .......
Sahile No 103

Vesika No 76'
28 Mart 1903

Sir N. OConordan Markiz Lasdovveye :

...... Bugn Bulgar ba papazm ziyaret ederek si

ze bir rapor gndermesini rica ettim. Ba papaz Avus
turya - Rus reformlarnn ok tesirsiz olduunu, etele
rin yapt mfezalimin orta snf halkta iyi tesir brak
madn ve Sultanm kendilerine iyi davrandn; Rus
tebas olmaktansa Trk Bayra altnda yaamay tercih,
ettiklerini syledi. Devamla Prens Ferdinanm politikas
nn frsatla dayandn, etelere yardm ederek bo
yere kan akttn ve Mr. Stambuloffun prensiplerine
dayanarak Trklerin byk devletlerin mdahalesinden
meydana gelen korkularndan faydalanyor, eteciler ise
Bulgarlardan farkl mezheplerde olanlara ok kt dav
ranyor, dedi. Ben, bu ktln lsn sordum ve b
yk devletlerin Osmanl mparatorluuna bask yapma
snn uygun olacam syledim. (S. 110) 1907 senesinde
Bulgaristan iin verilen rapordan :

47
Majestelerinin Hkmetinin dostane mnasebetleri r

Bulgar etecileri Albay M liotu elde etmee altlar,

fakat Majestelerinin Hkmetinin dostane temaslar bu
blgelerde etecilerin dehet salan hareketlerine son ver
di. (S. 111) Majestelerinin ajanlar Mekadonyadaki ha
reketin Trk idaresine kar olduu ve Yunanllara kt
lk yaplmamas gerektiini bildirdi. Bulgarlarn Mekadonyada ok fazla yaylmalar Yunanllarn Helenizm
gayelerini tehlikeye sokar .......
Sahife No 114

Vesika No 83
2 Aralk 1906

Sir G. Buchanondan Sir E. Greye :

....... Yaplan mzakerelerle ngiliz - Rus anlamas

na varld. Rus sivil ajanlarndan M. Demeric stanbul daki bir Bulgar ajanna; Rusyann Mekadbnyada tek
bir devletin hkimiyetine tahamml edemiyeceini, Rus
ya ile Ingilterenin aralarnda anlam olduklarn ve
her iki devletin de Bulgaristan kaderiyle babaa bra
kabileceini syledi. te yandan Yunan Kral ngiliz - Rus
anlamasnn Bulgarlardan ok Helenizmin lehine oldu
unu syledi .......
Hibir ngiliz Hkmetinin Balkanlarda harp etmek
istiyeceini sanmyorum. Bulgarlarla Yunanllar arasn
daki ztl ortadan kaldrp frsat knca stanbula,
mterek bask yapmalarn istiyoruz ......
(S. 116) Srp faaliyetleri 1906 ymda Srbistan hak
knda verilen rapordan :

Srbistan tarafndan organize edilip ve mal yardm

yaplan etelerin saysn kestirmek zordur. Bunlar Kosova Vilyetinde faaliyet gstermektedirler. Emekli olmu
btn subaylar Belgraddaki Mekadonya Komitesine

amam

4.8
mensupturlar. Kasmda aldklar para yardm 300
bin frangd. Mamafi bu yardm 1.350.000 franga kadar
kmaktadr; bu yardmlar btede mill menfaatle ilgili
sarfiyatlar hanesinde gsterilmektedir. Propaganda iin
300.000 frang, gizli servise ise 800 bin frang verilmekte
dir. Ayrca zengin banker ve tccarlar devaml olarak
para vermektedirler. Mekadonya Komitesi banda pro
fesrler, meslek adamlar, subaylar, bankerler ve hatt
kraln kayn biraderi vardr.
(S. 119) Yman faaliyetleri 1906 ylnda Yunanis
tan hakknda verilen rapordan :
Yunan eteleri 1906 ylnda Bulgarlara ve Romen
'lere kar ok faaliyet gstermilerdir. Yunan etelerinin
yapt rezaletler ylesine fazladr ki; Helenizme karg
duyulan sempati Avrupada hkmetlerin olduu kadar
halkn da desteini kaybetmektedir. Ve Yunan Hk
metine bask balamtr. Yunanllar Bulgar vatandala
rna Yunanl olmalarn teklif ediyorlar. Bu teklifi kabul
etmeyenlerin evleri, mektepleri ve kiliselerini yakyor
lar.
(S. 119) 1907 senesine ait Yunanistan raporundan :
1907
senesi Yunanllarn daha az cinayetlerine s
ne oldu. ubat aynda eteler Voloya gelmee baladlar,
Mekadonyada Yunan etelerinin yapt tesir nisbeten
azald. 15 Bulgar ldrld. Bulgarlar ise 6 kiiyi ldr
dler. etelerin bana tyin edilen Yunan subaylar tec
rbesiz ve bilgisiz kt. Nisan aynda ete hareketleri
artt. Rusya ile Avusturya Yunanistana bask yapyor.
Teselyada ise idareciler eteleri tevik etmiyorlar. Maysta ete hareketleri her iki tarafta da artt. H aziran-da Bulgar eteleri Yunanllara saldrd. Temmuzda Os
manlI imparatorluu ve dier devletler Atina'ya bask

49
.yaptlar. Austosta Bulgar eteleri faaliyetlerini arttr
dlar. Trk askerleri bilhassa Bulgar etelerine kar sai; tayor. Eyllde Yunan eteleri Selnikte katliama gi
riti. Ekimde Bulgar etelerinin cinayeti artt. Kasmda
Bulgarlarn cinayeti nisbeten azald, Yunan eteleri Bul
gar iilerini kestiler. Yunanllar Trklerden kendi ete
lerine dokunmamalarn istiyorlar.
(S, 121) Romanya faaliyeti:
1905
ylnda Sultan bir iradesiyle Romen kilise ve
mekteplerini Patriin emrinden kartp zgr hale ge
tirdi. Bu hareket Helenizme byk bir darbe oldu. Pat
rik Sultann emrini kanunsuz olarak nitelendi...
Romenler dinlerini kendi dilleriyle icra etmek isti
yorlar, Yunanllar ise bunu Helenizme aykr gryor.l 1ar...
(S. 124) Srbistan ve byk devletler :
Sahife No 135

Vesika No 111
23 Haziran 1903

Sir N. OConordan Markiz Lansdovvneye :

..... . Ecnebi basnda Yldzda Sultana kar bir darIbe teebbs yapld yolunda kan haberler Sul.tan ok
rahatsz etti. Bu haberin asl Weissmen isminde ve ken
disini Rus ajan olarak tantan biri tarafndan yazlm.
Majeste Sultan bu haberin Srp trajedisini rtmek iin
uydurulduunu syledi. Bylelikle kral ve kralienin
|katlinin tesirinin azaltlmak istendiini ileri srd ......
i Sahife No 136

Vesika No l l l e ilve
23 Haziran 1903

Levant Hcrald ve Dou Ekspresinde kan haber :

F. 4

50
....... Btn meden memleketler ve btn devletler
Belgradda Konakta olan hdisenin faillerinin cezalandrlmasm istemektedirler. Srp Kral ailesini ldrmekAllahm iradesine kar gelmektir. Bu katiller meden dnyann dmandrlar, caniler cezalandrlmaldr. Yeni:
Kral ancak caniler cezalarn grdkten sonra tannaaktr; bunda btn devletler ittifak halindedirler ......
Sahile No 142
23 Mays 1906

\
j
|
|
i?
I
&

Vesika No 12 !|
I

Si* E. Greyden ngiliz Kralna rapor :

...... Sulular kfi derecede cezalandrldktan sonra; |

yeni Srp Kral ve Hkmetiyle diplomatik mnasebet
ler yeniden kurulmaldr. Hareketi hazrlyanlar 6 Albay f
ve bir Yarbaydr. Bunlardan bir ksm derhal istifa et: |
ini dierleri ise susuz olduklar iddiasyla grevlerinde! j
kalmlardr. Hakiki kaatil Alb. Solorevitektir. Bu. zat |
Asker Akademinin Komutamdr. Bu adamlar tekade |
sevkedildikten sonra Srbistan'la diplomatik mnasebet- |
leri yeniden kurmakta hibir saknca yoktur.
|
(S. 168) Trkiye ve Byk Devletler :
1906 yl raporundan alnmtr :

..... . Gmrk vergilerinin arttrlmas mzakereleri"!

Bykeliliimiz gmrk vergilerinin % 8den % l l e. I
karlmasn teklif etti. ngilterenin Trkiyedeki pres-1
tiji bugn en yksek noktasndadr. Trk Hkmeti b |
% 3lk arttrmay elde etmek iin ok gayret sarfet f
initir. Ecnebi hkmetler bu arttrmay kabul etmek e
iin maden kanunu garantisi istemilerdi. Gmrklerdeki; f
bu art ise Mekadonyaya gidecektir. Kuvvetlerin im- e
diki talepleri yledir :
^
1 Maden Kanunu ve kimyevi analizler byk F

devletlerce hazrlanacaktr.
2
Mekadonya btesindeki ak Osmanllar tara
fndan kapanacaktr.
5 Osmanl asker masraflar iin Mekadonya bt
esinden para almmyacaktr.
6 Kuvvetlerin teklif ettii jandarma icabnda si
lhl olarak mdahale edecektir.
(S. 172) Bavezir Patriin Yunan eteleriyle ilgisi
olduunu ve ar milliyetilik yaptn sylyor. Fazla
olarak da Romenlere verilen din serbestlie Patrik inat
la kar koyuyor ......
Sahife No 174

Vesika No 147
3

Sir N. OConordan Sir E. Greye :

.., >, Osmanl Borlan dare Meclisinin ngiliz yesi

olan Mr. Black Trklerin Fransz ve Alman maliyecile
riyle ibirlii yaptn ve bu durumun ngiliz menfaatle
rine zarar verebileceini, Alman ve Fransz kapitalistle
rinin Trkiyede stn durumda olduklarn, ngiliz kapi
talistlerinin bu ite ekingen davranmalarnn zararl ol
duunu, bilhassa maden sahasnda ok byk ticar kr
lar olduunu sylyor. Size Mr. Blockun raporunu gn
deriyorum ......
Vesika No 147e ilve Mr. Blockm raporu :

...... Alman maliyecileri Trkiye'ye 1888den beri

szmaa baladlar. Almanlar imdiye kadar Osmanl H
kmetine her sahada yatrm yaptlar 1888de Mr. A.
Kaulla wrttembergische Vereinsbankm direktr % 5
ile bir buuk milyon bor verdi. Bu borca karlk balk
hane ve baz dier i gelirlerinin paralarn toplama hak
kn elde etti. Bu borca balklk borcu ad verilmekte

Temm

53
dir. Bundan baka % 5 ile 7.427.240 ve % 4 ile 7.827.240
Osmanl borcu % 4 ile 4.545.000 bor (Hepsi Sterlindir)
verildi. 1894de demiryollar iin 40 milyon frang bor ve
rildi. Buna koyunlardan alnacak 163.636 Sterlin tutarn
daki vergi karlk gsterildi. Ayrca ayn banka 1.140.000
Sterlin bor vererek baz blgelerden vergi toplama hak
kn elde etti. 1903 Mart aynda Trk Hkmeti Alnan
lardan % 4 ile 2.160.000 Sterlin Badad demiryolu iin
ald. Buna karlk da baz blgelerin vergilerinin toplan
masn Alnanlara brakt. Bu ie Franszlar % 40 ile iti
rak ettiler. 1903 Kasmmda askeri tehizat ismi altnda
/o 4 faizli 2.424.240 dolar bor alnd. Buna karlk da
baz gmrk vergilerini toplama hakk verildi. 1905de
/c 4 ile 2.424.240 Sterline. karld, (bu bir Fransz bor
cudur) Bylece Trk Hkmeti % 4 faizli 29.762.520
Sterlin ile Franszlara borlanm oldu. Fransz kosorsiyomu tek bana Trklerle birok meseleyi halledecek
durumdadr. Fransa ve Almanyadan gayri dier pazar
lara stoklarn ne lde gittiini sylemek mmkn de
ildir. phesiz Osmanl Bankasna bask yaparak bu
renilebilirse de asl insiyatif Paristedir.
Fransa ve Almanya bu memleketteki mal kudretini
gittike arttrmakta ve mal ipi her gn biraz daha ger
mektedir. Bor zinciri borlunun deyemiyecei kadar
ar bir hale gelince Hidiv smail devrinde Msrda ola
nn aynnn tekrarlanmasndan korkuyorum. Bugn Al
manya o gn Fransann oynad mal rol aynen oyna
maktadr. Trkler baka bor almazlarsa bu borcun
denmesi 1932ye kadar srer. Fransz konsorsiyumu
yeni mal faaliyetlere girmi ve Almanya'da bunu % 25ini talep etmitir. Sultan ve Bavezir bu yeni oyunu fark
etmedikleri iin henz itiraz etmemilerdir. Her iki taraf
da Trk Hkmetine yksek faizli yeni borlar teklif et
mekte ie yaramaz atl kapitali arttrarak Trk Hk-

metini ellerinde tutmaktadrlar. Bu borlarn salad

faydalar birka hafta veya birka ay zarfnda bitmekte,
halbuki bu borlara karlk bu iki devlete verilen men
faatler 50-60 sene srmektedir. Trkler sarfiyatlarn
kontrol etmezlerse bu dahilde iflasa kadar gidecektir,
bylece bu iki devlet bekledikleri frsat elde edeceklerdir.
Demiryollarna gelince : 1888de Almanlar Haydar
paa - Ankara demiryolunu yaptlar. (Bu hattn zmite
kadar olan ksm imdiye kadar ngiliz grubunun elin
deydi) Hattn zmite kadar olan ksm 0.300 franga ve
zmit Ankara blgesi 15.000 franga (kilometresi) ga
ranti edildi, lk iki senede irketin toplad ortalama
vergi 200.399 Sterlingdir. Eskiehir - Konya blgesi 445
kilometre olup kilometre bana 13.727 franga garanti
( edilmitir. 1893de ayn irket tarafndan yaplmtr.
irket buna karlk Gmhane - Haydarpaa blgesinin
vergilerini toplyacaktr. ki senede 53.091 Sterlin vergi
toplanmtr. Ve ayrca demiryolu stnden 5 ylda
16.276 Sterlin toplanmtr.
1890da Alman Grubu Bakan olan Mr. Kaulla Se
lanik - Manastr demiryolunun 99 yllk iletme hakkn
ald. 219 kilometre olan bu yol iin Km. bana 14.300
frang garanti verildi ve Selnik - Manastr blgelerinin
vergi toplama hakk elde olundu. Son iki ylda vergiler
den 152.132 Sterlin, demiryolundan da 5 ylda 52.165
Sterlin topladlar. Selnik - stanbul demiryolu bir Fran
sz irketine ait olup 1892de M. R. Bandouy tarafndan
99 yllk iletme hakk elde edilmitir. 51*0,5 Km. olup,
Dedeaa, Gmlevne, Serez ve Draman blgelerinin ver
gi toplama hakk ile kilometre bana 15.500 frang ga
ranti alnmtr. ki ylda toplanan vergilerden 132.296
Sterlin elde edilmitir. 1893de M. G. Nagelmackeres z

54
mir, Kasaba, Alaehir demiryolunun 99 yllk iletme
hakkm elde etti. Bu bir ngiliz firmas olmasna ramen
1894de bir Fransz firmasna satld. 266 km.' olan bu
yola Trk Hkmeti 2.310.000 frang senelik garanti verdi. Bu yolun Alaehirden Afyona uzatlmas halinde,
Aydn, Denizli ve Sarukhan blgelerinin vergi toplama
garantisi verildi. Bu gelir iki senede 130.702 Sterlindir.
1893de bir Fransz irketi Beyrut - am aras demiryolu
garantisini ald. Kayak - Hamak* & aras km. si 15.000
frangdan Hamak - Aleppo (Halep) aras Km. si 13.600
frangtan garantilendi bu garantiler am, Hamak ve Akhiah blgelerinin vergileriyle garanti edildi. ki ylda
toplanan vergi 166.717 Sterlindir.
^
1902
ylmda bir Alman firmas Konya - Badad
lunun 99 yllk iletme hakkn elde etti. Trk Hkmeti
bu yol iin 54 milyon frang garanti verdi. demeler
Konya, Halep, Urfa blgelerinin vergileriyle garanti altna alnd. Demiryolunun ilk ksm yapldndan beri
Trk Hkmeti irkete 26.863 Sterlin para dedi. Ba
dad demiryolunun % 40 hissesi Fr anszlar a aittir. Bu
iki hkmet 2.657 Km. ik demiryolunu trafie amlar
ve halktan 828.20 Sterlin para toplamlardr. Bu iki
devletin Trkiyenii srtndan kazanc gittike artmaktadr. ngiltere ve ngiliz Mliyesi akta braklmtr. Bu
iki memleketin ekonomik tesiri imdilik sadece mal men
faatler gibi grlmekteyse de ok yaknda politik ve asker tesir ve kontrol hlini alacaktr.
* '
w
.
Ingiltere Ortadoudan elde ettiklerini kaybetmek
zeredir. Bir i ya yrmeli veya kmelidir. Yerinde duramaz. Dier devletler ilerlerken ngiltere geriliyor, gzmz aalm ve hakikatleri grelim; Alman ve Fransz
tesiri doklara, rhtmlara ve tramvaylara girmee balad

i:
:
[
i

|
j
|
';'
yo|
\
(
i
t"
|
if
[
1
jy
t
!.
|
|

55
Osnanl mparatorluunun aklszca borlanmas ve
korkun israf yznden Trk Devleti mahvolmakta ve
korkun mal kaosu meydana gelmektedir. ngiliz evleri
bu hdiseden hibir kr ve hisse alamyacaklardr ve bu
ekonomik temeller stnde ykselen Alman - Fransz
-durumu ok yaknda politik gelimeler de gsterecek
tir ......... (S. 175-180).
(S, 189) Sna hudut hdisesi ve ngiliz bahr gste
risi 1906 senesi raporundan (G. H. Fitzmourice tarafn
dan) ::
3
Mays'da OsmanlIlara bir ltimatom verildi. Msr
-askerlerinin komutan olan Bramley bey (bir ngiliz su
bay) Akabe'den Gazze blgesine yakn bir yerde bir
kamp kuruyor ve Trk blgesinde bir karakol kurmak
istiyor. Sultan bu vaziyeti ngiliz Bykelisine ikyet
^ediyor, kuvvetlerin Trk hududundan ekilmesini rica
<ediyor. Msr kuvvetleri ve Hidiv Bavezirden Trk .Msr hududunun mnasip bir tarzda grlmesini ta
lep ettiler. Bu ara Trk kuvvetleri bir Msr sahil muhaiaza gemisinin Tabaya yanamasna mani oldular ve
blge Trklerce igal edildi. ngiltere derhal bunu pro
testo etti. Treler ise blgenin kendilerine ait olduunu
iddia ettiler. Hidiv Bavezir ile telgrafla grt ve Lord
CSuromerin istei zerine tahkikat ald. Hidiv hudu
dunun Akabenin kilometre batsnda olduunu syle
di. Bavezir bunu kabul etmedi. Bu vaziyette Majestele
rinin Hkmeti OsmanlIlarn kendileriyle oynadn bil
direrek Trklerin Tabay 10 gn iinde boaltmalarn
istedi. Fransz ve Rus Bykelileri de ngiliz talepleri.nin kabul gerektiini bildirdiler. Bu vaziyette ngiliz Do
nanmas Pire, Portsait ve Sveyten hareket etti. Ba
vezir Msr ile mzakereye altysa da 11 Maysta Ami
rallik gemileri,

56
1 Mitylene,

Lemrios,

mroz,

Samotherce

ve

Thasos
2 Rodos ve Chaiosun igaline
3 - Akdenize btn Trk ulamnn durdurul
mas emri verildi. Ayn gn akam st Bavezir Tabayr
boaltacaklarn bildirdi. Fakat ngiltere Akabe krfe
zinde izilecek dz bir hattn hudut olmasnda srar edi
yordu. Nihayet Ingiliz'lerin btn istekleri kabul edildi...
1 - Marake, Akabe krfezinde hudut noktas ola
cak.
2 Mafrak Msra braklacak, Nagd - Al - Akabe;
Trklerde kalyor.
3 Mudaba, Kosaima, Ain,

Kadis, Ain - Dede -

Irad ve Mayein Msrda kalacak.

4 Msrl delegeler bu topraklarn tesbitinde m
ahit olacaklar.
Sahife No 200

Vesika ,No 156

13 Mays 1907

Sir N. OCoordan Sir U. Greye :

....... (Gizlidir) ... Bavezirle grtm ngiltere'nin
tutumu Trkiyede huzursuzluk yaratyor. Ben, kendisi
ne ngiliz kapitalistlerinin sabit ve istikrarl bir hk
metleri olmad iin gvenemediklerini, Trkiyenin ge
limesini ve ilerlemesini arzu ettiimizi ancak ticar ve
sana yatrm yapabilmemiz iin garantilere sahip olma
mz gerektiini, anlattm. Kapitalistlerin her eit korkt

57'
ve baskdan uzak tutulmalar gerektiini syledim. Os
manlI Hzinesi her yl 4-5 milyon Sterlin ak vermekte
dir. daresi mthi bir knt iindedir, borlan hesap
szdr. Tabii kaynaklan bylesine zengin olan bir mem
leketin en ksa zamanda durumunu dzelteceini, birka
drst ve namuslu memur ie el koyarsa, bilhassa ecne
biler, durum dzelir dedim.
Bavezir szlerimi Sultana arz edeceini syledi.
Sultan beni bu konuda grmee ard. Bu durumdan
istifade edebiliriz.

* CLT V
Sahife No 247

Vesika No 196
12 Nisan 1908

Mr. G. H, Fitzmpuriceden Mr. TyrrelFe :

....... Son bir ka senedir Mekadonya, Ermenistan
ve Trk - ran snrndaki ticar ilikilerimizi takip et
mek ok zorlat. Sultan bizim gayretimizi dmanca te
lkki ediyor. Bizim gayemizle Sultann hareketleri uzlaamaz haldedir. Merkezi bir teokrasi olan bu Sultanlk
taki ilkel ekonomik kavramlaryla her byk i ve tica
ret anlamas bir lutuf telkki ediliyor ve biz bu lutfun
dnda braklyoruz. 1878 deki Berlin anlamasna g
re Ingiltere moral bakmndan Mekadonya reformlar
nn ncs olmutur. Trkler bunu bu blgelerin kendile
rinden ayrl saymaktadrlar. phesiz Trkler bu g
mlerinde hakldrlar. Ingiliz hkmetleri ister liberal is
terse muhafazakr olsun. Mekadonyadaki tutumlarna
devam etmelidirler.......
Buradaki Ingiliz bykelisinin tutumu hem Sultan
idre etmek ve hem de Sultann iyi niyetlerine bal olan
ticar ilikileri yrtmek olmaldr. Sir. W. White'n de
diine gre burada ok kudretli bir eli Ingiliz menfaat
lerini yrtebilir. Mekadonya 'vaziyeti hallonana kadar
buraya hret peinde komayan, ciddi, sempatik ve Sul
tana tesir edip onun itimadn kazanacak bir eli lzm
dr. Byle bir adam hi olmazsa bizim ticar ilerden emin
olmamz temin edebilir, iyi niyet ve iyi hkmleriyle Sul

59
tann itimadn kazandktan sonra Mekadonya ile ilgili
/dier meselelerde mdahale edebilir.
Sultan bir ka sene iinde lebilir veya rejim deie
bilir. Byle bir adam/m akl rejim deiiklii srasnda
paha biilmez bir rehber olabilir.
Biz Ingiliz menfaatleri stne felket gelmesini iste
miyoruz onun iin ne yaptn bilir kurnaz bir adam
kuvvetli veya dah bir adama tercih ederiz......

ANAYASA HAREKET :
Sahile No 248 - 249

Vesika No 105

1
Mart 1905
Sir. J.A.C. Tilley tarafndan rapor :
....... Son bir ka senedir Trkiyenin iinde ve dn
da gen Trkler denilen ihtillci bir hareket vard. Sul
tana ok teekkr edilir ki; kurduu ok mkemmel ca
sus tekilt sayesinde bu hareketin halka yaylmasn
nledi. Trkiye de her hareket her sz kontrol edildi,
htn Trkler bundan strap ektiler.
Bu hareketi yapanlar ordu kendi taraflarnda olur
sa muaffak olacaklarn, aksi halde baar salamalar
na imkn olmadn biliyorlard.
Mekadonyadaki Jandarma tekilt ve mal kontrol
halen Trkln erefli fikirlerine sahip olan genlerin
gururlarm ok derinden yaralamt. Gizli toplantlarn
da Ingiliz - Rus pln tatbike konulursa Mekadonyaya
veda edeceklerini konuuyorlard...... Burada 1908 ihti
lli teferruatiyle anlatlmaktadr. E.U......
Sultann 2. nci Sekreteri olan izzet Paa Ingiliz Maria gemisiyle kaarken anakkalede gemi durduruldu.
zzet Paa kanunsuz olarak ok byk bir servet yapm

60
t. Biz zzet Paay vermedik buna ramen Trkler bize
sevgi, gsterdiler, Krm harbini bir trl unutamyor
lar.......
Sahlfe No 252

Vesika No 19B-

G. H. Fitzmaurce tarafndan :
Kk Sait Paa, eski bir vezir, benimle acele gr
mek istedi. Beni anayasaya aykr davranlarmdan
mahkeme edecekler bilhassa Lord Currie samannda n
giliz eliliine snmakla itham ediliyorum dedi.
Eski vezirlere ok kt davramldm syledi. Du
rumunun uygun otoritelere
anlatlmas iin yalvard,
Devlet arivlerinde 50 yllk memuriyetime ait saklyacan hi bir pey yok zel evrakm da elimden alamaz
lar dedi.
Ben yelerle dolayl temasa geip Paaya birsey y'aplmyacama sz aldm.
Sahife No 263

Vesika No 204
31 Temmuz 1908

Sir. E. Grey'den Sir. G. L.owthere :

....... zel....... stanbula ok iyi bir zamanda gitti
niz. Benim parlementoda yaptm konuma ve telgra
fm bizim tutumumuzu size izah edecektir. stemedii
miz mevzulara el atp Trkleri phelendirmiyelim, fakat
onlara ilerini iyi idre ederlerse bizim yardmmz ve
desteimizi salyacaklann anlatalm. Bundan Trkleri
himaye edeceimiz mns kmasn, fakat himayekr
davranacanz anlatlsn.
phesiz iler her zaman imdi olduu kadar iyi gitmiyecektir. nmzde bizi beklemekte olan tehlikeleri
bilemiyoruz. Trk halkna, bizim kavgalarmzn kendile

61
riyle olmadn, imdi kendilerinin de protosto ettikleri
iktidardaki mahlklarla olduunu anlatalm.
ayet Trkler anayasay tam olarak ayakta tutar ve
kendileri de kuvvetlenirse bunun sonular bizim imdi
gremiyeceimiz kadar uzaklara gidebilir. Bu hareketin
Msrdaki tesiri inanlmyacak kadar byk olacaktr;
kendisini Hindistanda da hissettirecektir.
Biz imdiye kadar idaremiz altnda bulunan slmlara kendi dirilerinin bakan plan milletin kt bir des
pot tarafndan idre edildiini sylyorduk. Halbuki biz
idare ettiimiz slmlar iin iyi bir despottuk ve bizim
idaremiz altnda daha mesuttular zira bu insanlar mu
kayese imknna sahip deillerdi, dolaysiyle farkn ken
di lehlerine olduunu kabule hazrdlar.
Fakat imdi Trkiye bir. anayasa yapar, parlemente
kurar ve hkmet eklini gelitirirse Msrllar da bir
anayasa istiyeceklerdir. Bizim bu kuvvetle kar koyma
mz ok g olacaktr. ayet Trkiye de anayasa iyi iler
ve Trkiye de iler iyi giderse Msr da ayaklanmalar ola
caktr, bu vaziyette bizim durumumuz ok garip kaa
caktr.
Biz asla ne Msr halkyla ve ne de Trk hkmetiy
le mcadeleye girmiyeceiz. Bizim mcadelemiz Trk
halknn hisleriyle olacaktr. Bunu yakn veya uzakta
ok dikkatle ele alnacak bir konu olarak veriyorum.
Bu hususun haricinde btn reform hareketlerini
tutuyor grnn ve bana bilgi verin......
Sahife No 264

Vesika No 205
4 Austos 1908

Sr. O. Lowiherreiv Sir E. Greye :

....... Geri dnmde deiiklik beni ok artt.
lerin bu kadar iyi gitmesi ve bir damla kan akmamas

62
harikulade. Gayeleri ok cidd ve milliyet hisleri
kudretli.

ok

Bizim durumumuz da ok iyi tebrikler ve gsterdi

imiz sempati minnetle karland. Tam bu srada izzet
Paa hdisesi kt. nce Alman sefaretine snm Al
manlar onu bize yollamlar....... Braktmz bu kt
intibay zamanla telfi ederiz sanyorum.
Sultann bu gn kalabalk arasnda seven bir baba,
gibi hareket ettiini grnce ok gldm ve onun yaa
yan komedyenlerin en by olduunu dndm.
Sahife No 265

Vesika No ' 206

11 Austos 1908

Sir. G. Lovvtherden Sir. E. Greye r

...... zel....... Bu gn bavezirle uzun bir grme
yaptm, imparatorluun bir ucundan teki ucuna kadar
ngilterenin tabii dost ve Rusya'nn da dman olduunu
syledi. Rusyann Mekadonyada byk bir Slav Kralli.
kuracam sanyor, buna kar Ingiltereden yardim iste
di. Ben, Rusya ve Bulgaristandan korkmamann en iyi
yolu dahilde yapacanz reformlardr, bu ekilde hareket
ederseniz byk devletlerin mdahalesine lzum kalmaz,,,
dedim, ilk i olarak da polis ve adliyede temizlik yapma
larn tavsiye ettim.
imdi en nemli mesele Alman bykelisinin nasl
karlanacadr. Franszlardan da kurtulacamz mid
ediyorum. imdi Ingiliz i lemi iin ok byk almalar
olacaktr, paralarnn karln rahata almalarna m
ni hi bir ey yoktur. Trkler muhtemelen gemi almak is~
tiyeceklerdir......

Sahife No 266

Vesika No 207
11 Austos 1908

Sir. E. Greyden Sir. G. Lo^here :

....... zel....... Trkiye de olanlar ylesine harikadr:
ki anayasay uzun mddet devam ettireceklerini sanm
yorum. Irklarnn ve dinlerinin tesirinde yeniden iddete
ve dzensizlie kayacaklardr. Bu vaziyet kudretli bir
asker diktatrlk dourabilir, fakat imdiden bunu kes-f
tirmek zordur.
Kudretli ve reformlar yapm bir Trkiye Avrupa,
diplomasisinde ok kudretli tesirlere sahip olabilir. Ya
plan reformlar tutuyor grnp onlara.cesaret verelim,,
fakat Ruslara da Trkleri tutuyor intiban vermiyelim..
Biz her frsatta Ruslarla mterek harekete hazr ol
duumuzu gstermeliyiz____
Sahife &o 268

Vesika No 210
25 Austos 1908

Mr. G. H. Fitzmoriceten Mr. TyrelFe :

....... Trkler kendilerini muhafaza edebilmenin mit
siz gayreti iindeyken, otuz yldr sren eytan bir zek
nn rd rmcek ann karanlnda, mahvoldular.
Fakat daha da byk felketlere gidebilirler.
Bu hareketin len Trkn kendilerindeki son parla
ma olduunu ispat edebilirler......
Trklerin ilkel ekonomik hayat Batnn ekonomik
glerinin tehdidi altndadrlar...... Bu gn Trklere
bakanlar, onlarn hl hayatta olduunu ve hl hayati
yete sahip olduunu grrler. Trkler durumlarnn ve- .
hametini grp mitsizce bir tedaviye baladlar. Re- -

64
valdeki toplantda ngiltere ile Rusyanm arasndaki irti
bat sezip bu darbeyi yaptlar...... Hkmette alan ve
kendisini Ermeni mill tekiltndan tandm bir ermeniye (Ben o zamanlar Birejikte Ermeniler iin alyor
dum) Willcoekun Mezapotamya lakkndaki plnlarn
anlattm. Ve Sir W. Willcockun plnlarn ona tevdi et
tim.
ayet Mezapotamyada demiryollarndan sonra sula
ma tesislerini de yaparsak, Musul da her istediimizi el
de etmek ansna sahip olacaz. Haraketle mit ederim
ki halkmz bu kadar uzun yllar soukta bekledikten
sonra eline geirdii bu altn frsat karmayacaktr.
Demir imdi scaktr onu biz imdi elde edebiliriz, ilerde
souyacaktr, (S. 279)...... Yni hkmette en ok iti
mad Ermeniler kazand. Ermeniler byk bir aklllkla
derhal Tanak cemiyetinden vazgemi grndler. Bylece btn Hristiyanlardan fazla haklar elde ettiler......
Sahife No 320

Vesika No 219*a ilve

30 Nisan 1908

Sir. E. Greyden Sir. G. Lowthere :

...... ayet tahminlerimde yanlmyorsam Trkiyedeki en iyi elemanlar orduda bulunur zayflk sivil idare
dedir. Maliye, gmrkler v,b. memleketi id/re edecek
insanda asker gayeler olmaldr. Askerler ise hkmette
ne ekilde reform yaplacam bilmezler, muaffakiyetlerinin srr, glerinde ve kendi zayf taraflarn bilmelerindedir. Kudret ellerinde olduu iin yabanc uzman
aligtjjrmakta saknca grmezler...
Bunlar yazmann sebebi: Trkiye iin mit olan ta
raf bilmeniz ve btn gcmzle o tarafa tesir etmee
almamz iindir...... Bana aka fikirlerinizi
yaz
nz......

m
m r.

1908 htilline Muhtelif Devletlerin

reaksiyonlar :
ngiliz gazeteleri

Yeni hkmetin muvaffak olmas

na imkn yoktur. Trkler
iin
parlementer hayat gln bir ey
dir.

Alman Basn

Trkiyede anayasa
uygulanrsa
Msr ve Hindistan da birer ana
yasa istiyeceklerdir.

Avusturya Basn

Trkiyenin kuvvetlenmesi Avusturyanm menfaatlerine aykrdr,

bilhassa sarayn ticar meseleler
deki hissi hareketini tercih ediyor
lar.

Rusyada

Bulgaristanda

l'Yunanistanda

Olduka sempatik karland. Bil

hassa Balkanlardaki kritik du
rumdan ok memnunlar. Byk
elileriyse bu iin yrmiyeceinden emin.
yi karland zira ngilterenin s
tanbula daha ok nfus etme im
knn bulup kendilerine daha
fazla yardm edeceinden
emin
grnyorlar.
Halk ve basn ok neeliydi bu h
dise Helen rknn Trklere olan
stnln gstermiti.
F. 5

66
(Vesika No 198) Bu hareketin hususiyetlerinden bi- [
ri de Trkiyeyi bir trl dzene sokamaysdr. Mal va- |
ziyetleri ok bozuktu, yardm almak iin Fransaya y--t
neldiler, Cour des Comptesin bakan olan Mr. Laurent |
Trkiyeye gelip iki ay mal vaziyeti tetkik etti. Ingil- t
tereden ise rmekte olan donanmalarn dzeltmek iin f
bir amiral istediler, ayrca gmrklerin bana Mr. Cravv^ i
ford getirildi. Orduyu dzene koymak iin Alman gene- j
rali von der Goltz getirildi. Bu ara Anayasa fikri halk
arasnda yava yava yaylyordu, fakat muhtelif din j,
ve mezhep gruplar arasnda anayasann dinle badaa- i
myaca propogandas da yaylyordu. Van'da Ermeni- i
ler anayasaya kar ayaklandlar, bir ksm insanda Ayasofya nnde toplanp ehlislamn ba iin gsteriler l
yaptlar. Bunlar muhtemele naslm olmaldrlar bir daha;
kendilerinden haber alamadm.
1 |
t
Sahife 304 Dahili Kaynamalar :
[
...... Dou Anadoluda Majestenin konsl tarafn
dan verilen raporda durum olduundan karanlk gsteril- |
mitir. Van, Ermeni ihtillcilerinin merkezi haline geldi. 1
ubat aynda bu ehirde byk sayda mhimat ve silh i;
ele geirildi. Ermeni fedailer dinamitle yirmi askeri l- f.
drdler. Mart aynda da elli kiiyi, ldrdler. Bunun
stne Trk otoriteleri harekete getiler. Vali on sekiz '
Ermeni bakanyla yz adamm tevkif etti. ki yz kilo
dinamit ve silh ele geirdi. Fedailer harikulde bir te
kiltla Trk otoritelerini tehlikeye koyuyorlar. Hareket
leri gayet hesapl bir genel katliam gayesi tayor. B- |
tn bu iler aynen kylerde de ceryan etti. Tevkifler stne dier ihtillciler katlar. Btn bu vaziyetler kar- |;
smda Trk otoriteleri gayet itidali hareket ediyor.

1907de Dersimde Krtler etraftaki kylere baskn- r

67
lar yapyorlard, bu yl da ayn eyi tekrarladlar. Fakat
ok ileri gittiklerinden stlerine kuvvet gnderildi.
Sahife No 285

Vesika No 187

Mekadonya olaylar: Mays aynda 187 kii ldrl

d. Papazlar tarafnda 26 kii, Yunan eteleri tarafnda
da, 5 erkek 10 kadn ve 2 ocuk ldrld. Rutbarzi Pat
rikleri 25 kii ldrd. Pazarda Yunan eteleri 14 kii
ldrd. Ayyani de Yunan eteleri 4 obanla 3800 ko
yun ldrdler. Bu hdiseler stne zmirden Selanie
10.000 asker gnderildi. Mekadonyada Trklere kar
giriilen tecavzler ve karmalar devam ediyor.
Sahife No 298, Selnikte seimlerde 6 Trk, 3 Yu
nan, 2 Bulgar ve 1 Musevi seildi neticeden hi biri mem
nu deil.
Sahife No 290, Bulgarlar gizli bir komite kurup
Trklerin aleyhine faaliyete geiyorlar.
Sahife No 299, Edirne birliklerinde ayaklanmalar
oluyor.
Sahife No 300, Arabistanda, Araplar hac kervan
larna hcum ediyorlar.
Sahife No 368

Vesika No 271
29 Eyll 1908

8ir A. Nicholsenden Sir E. Greye Tel No: 180 :

... Benim intibama gre, Trkiye ile Bulgaristanm
arasndaki meselelerde Ruslar Bulgarlar tutmaktadr
lar. Avusturya da Sofyann lehine grnyor. Ruslar
Trkiyedeki yeni durumu beenir gibi grnmelerine
ramen gerekte beenmediklerini sanyorum. nk
eski sistemin Trkiyeyi batracan biliyorlard, bu da
Slav rk iin ok iyi olacakt. Dier taraftan kuvvetli
bir Trkiyenin Rusyada yasayan Mslmanlar arasnda

68
gok tesirli olacan biliyorlar, byle bir vaziyet Ruslar
kt duruma sokar. Ruslar luzumlu meselelerde Trklerden ok Bulgarlar tutacaklardr. Bunlar- srf ahs
dncelerim olarak bildiriyorum......
Sahife No 370

Vesika No 272
30 Eyll 1902

Sir C. Hardingede Sir A. Nieholsona :

...... zel....... Trklerle Burgarlar arasndaki m
nasebet bizi zyor. Biz mmkn olduu kadar Ruslar
la i birlii yapmak istiyoruz. Bilhassa u ara Bulgarlar
tecavze niyetli grnyorlar. Kim tehlikeli sularda av
lanmak ister, durum henz tehlikeli deilse bile ok ya
knda tehlikeli olacaktr. Bulgarlar hrriyetlerini
iln
edebilirler, Yunanistan ve Srbistan da ayn eyi yapa
bilir. Bu durumu frsat bilen Avusturya da Bosna ve Hersei ilhak edebilir......
Sahife No 376

Vesika No 384
3 Ekim 1908

Sir G. Lowther*den Sir E. GreyV : Tel No: 289;.

...... Dn Bavezirle grtm Bulgaristanla itilaf
lar sulh yoluyla halletmek istiyor. Fakat.. Bulgarlar m
kul olmayan taleplerde bulunuyorlar. Bavezir halk ve
basn kontrolda glk ektiini, bunun da sulh zor
latrdn syledi...... Sizin Bulgaristanla ara bulma
teebbsnz minnetle karlad......
Sahfe No 388

if*? Vesika No 296

5 Ekim 1908

Sir E. Greyde Sir G. Lowthere : Tel No: 184;

...... Trk B. Elisine Bulgar hrriyeti ile Avustur-

yann Bosna ve Hersei ilhaknn anlamalara aykr ol

duunu bunlar tammyacamz bildirdim. Bizim btn
sempatimizin kendilerinden yana olduunu da ilve et
tim. Trkiye harbe, girmelimi diye sordu. Buna karlk
ta: Trkiyenin zamana ve paraya ihtiyac olduunu bir
harbin bunlarn her ikisini de yok edeceini syledim.
Bunlar Trkiye iin birer madd kayp olmayp sadece
hissi kayptr, dolaysyla bir konferans bile teklif et
memelerini syledim. imdiki durumda bu glkler unutuluncaya kadar Trkiyenin ilgilerine mmkn olduu
kadar itina gsteriniz..... .
Salife No 397

Vesika No 317
6 Ekim 1908

Sir E. Greyde Sir G. IiOwthere Tel No: 287;

...... Bugn Trk Byk Elisi bir konferansn mm
kn olup olmyacan sordu. Ben, bunun mmkn ola
bileceini fakat nceden mnakaa edilecek mevzuun ne
olduuna karar vermek lzm geldiini syledim. Trk
hkmeti Berlin anlamas hkmlerinde baz deiiklik
ler yaparsa iyi olur, dedim. Muhtemelen para istiyecekdir. Trklerin en ok ihtiyac olan ey budur......
Sahife No 418

Vesika No 349
9 Ekim 1908

Sir E. Greyden Sir G. Lowther,e :

....... Trk Bykelisi Avusturalyanm hareketini
pretosto eden bir nota verdi. Bundan baz pasajlar oku
yarak Avusturyanm hareketinin Berlin anlamasna ay
kr olduunu syledi. Ayrca Girit meselesini sordu. Ben,
kendisine Giritin Yunanistanla birlemesine raz olmaya
camz syledim. "Yunan askerlerinin adaya kmasna
imkn yoktur, bizim gemilerimiz Trk halknn menfaat-

lerihi koruyacaktr, dedim. Eli, bir konferans fikrinin

geliip gelimediini sordu. Ben, hayr, dedim. Zira
boazlar meselesinin grlecei bir toplantda kendi
mizi kt duruma sokmak istemiyorum......
Sahile No 438

Vesika No 374
13 - 14 Ekim 1908

Mr. WMteheadde Sir E. Greye :

...... Mslman BosnalIlar tedricen g ediyorlar,
yerlerine derhal Alman, Macar ve Ortodoks Srpllar yer
letiriliyor......
Salife No 439

Vesika No379
13 Ekim 1908

Sir. G. Lovvtherde Sir E. Greye :

...... Alman Byk Elisi Yakn Dou siyasetlerinin
tpk ngiliz siyaseti gibi olduunu syledi. Marschall
bana, Trkler bir konferansa giderken daha fazla topkaybma uramyacaklanndan emin olmaldrlar dedi,
Trkler hdiseleri imdilik ok souk kanl karhyorlar. Konferansta menfaatlerini tehlikede grrlerse
Avrupaya kar ho olmyacak hareketlerde bulunabilir
ler. Kmil imdilik ok kuvvetli grnyor. Komitenin
kudretinde bir zayflama yar. Ahmet Rizann onlar iin
pek kymeti yok onun stnde pek fazla zaman kaybet
menize demez. Memleketin kaderine, tesiri olacan sanmyorut....... Girit probleminin de Trkler iin pek faz
la bir ey ifade ettiini sanmyorum. Kaybn mesuliyeti
ni kuvvetlere atarak ve yklce bir tazminat alarak tat
min olacaklarn sanyorum. Bu i iin yirmi milyon
Frangn uygun rakkam olduunu duydum. Bulgaristan,
Dou Rumeli ve demiryolu iin de yz milyon... Gzden
karmyacamz bir husus da d tehlikenin reaksiyo-

71
Herlerinin saysn arttrddr.

Kaba bir tahminle ntfusunun % 20 si byledir. ayet Trkler tatmin edilmez

c e bu durum ok fazlalaabilir.........
i Salife No: 447
l
'
' '

Vesika No. 382

15 Ekim 1908

$ir G. Ix>wther'de Sir E. Greye :

....... Bavezir artk anlamalara hi itimad kalma'
i dm Giridin Yunanistanla birlemesi fikrinden ok har yal krklna uradn syledi. Kbrs gibi Giridin de
. ngiliz igalinde kalmasn tercih ettiini, ayet Yuria[: nistan Giridi elde ederse Eedeki btn adalar da isti? yeeeini ve Ruslara boazlarda hi bir hak vermiyecej, fini syledi..........
Sahife No. 447

Vesiko No: 383

16 Ekim 1908

|
Sir E. Greyden Sir G. Lowthere :
I
....... Trk Bykelisi benden, ayet Ruslar kon! feransta boazlar sorusunu sorarsa ve Trkiye bunu red
r ederse, Ruslarla aralarnn bozulup bozulmyacan sorj du. Ben, hayr, dedim. ayet Trkiye bu mevzuyu im
di deil ilerde grrz derse aranz bozulmaz......
Sahife No: 452

Vesika No: 388

16 Ekimi 1908

Sir E. Greyden Sir G. Lovthere :

...... Ruslarn konferansa boazlar sorusunu getir
memelerini saladm. u ara bu mevzuyu mnakaa et
menin Ruslarn lehine olmadna onlan ikna ettim. By
lelikle boazlar mevzuunu ileri.braktk..........

72
Sahife No: 454

Vesika No: 391 i

16 Ekim 1908

Sir A. Nicholsonda Sr E. Greye :

...... Novea Vremyada kan ba makalede, Balkan
meselesinde Trkiye ile bir anlama yaplmasn, boazlar meselesinin dosta bir ruh iinde halli lzm geldiini, yazyor. Bu muhtemelen kdamda kan ve Rus politikasmm Petroya dayandn bildiren makaleye karlktr..........
Sahife No: 455
17 Ekim 1908

i
;
I

Vesika No: 392 |

|

Sir E. Egertonda Sir E. Greye :

....... talyan dileri bakanl, Trk hkmetinin ;
konferans derhal kabul etmesi iin bask, yaplmas ge- i
rektiini syledi.........
Sahife No: 456
19 Ekim 1908

Vesika No: 394 [

[;

Sir E. Greyden Sir A. NichoIsoTa *:

, [
...... Trklere boazlarda bir ama yapmann lzumuna inandm syledim. ayet Risyayla iyi mnase- |
betler istiyorsanz bu arttr, dedim. Bu ara bunu Trk- ;
Iere tazyik etmektense ileri brakmak daha iyi olaca i.
kanaatindeyim.
I
|

Sahife No: 457

Vesika No: 395 |

19 Ekim 1908

' h
Sir E. Greyden Sir E. Egertoa :
talyan Byk Elisi ile Girit mevzuunda g- i
rtk. Eli bunun mhim bir soru olduunu, Trklerin |
Giridin Yunanistana katlmasnda inat davrandklar-1

73
n, bu i gereklesene kadar sulh olaimyacam ve bizlerin uygun terimlerle bu balanty temin etmemiz gerek
tiini syledi.........
Sahife No: 465

Vesika No: 406"

26 Ekim 1908

Sr E. Greyden Sir G. Lowthere :

....... Trk Byk Elisi ayn 24 nde bana geldi.
Aadaki bildiriyi gizli olarak verdi: Trk Hkmeti di
er devletlerden ok bize itimat etmektedir. Bize dan
madan ve bizim tavsiyemizi almadan hi bir karara var
mayacaktr. Trkiye ile Avusturya-Macaristan arasnda,
hi bir mzakere olmad. Avusturya elisi her gn
gelip Trkiyeyi durumu kabule zorlad. Trk hkmeti:
ise bunu reddedip protestolarn yeniledi. ......
Sahife No: 466

Vesika No: 407

26 Ekim 1908
\

Sir E. Greyden Sir E. Goschene :

....... Bugn Kont Mensdorffa Avusturya ile Tr
kiye arasnda direk konuma yaplmasna muhalif olma
dmz ve Trklerin mzakereyi kabule tamamen ken
dilerinin karar vereceini syledim. Kendisinden Bosna,
ve Hersei neden Trklere haber vermeden ilhak ettiniz
diye sordum. Cevaben, ayet Trklere haber verseydik
bunu reddedeceklerdi ve Avusturya'nn bu arzusunu ye
rine getirmesi imkanszlaacakt, dedi. ......
Sahife No: 468

Vesika No: 409

Slr E. Greyden Sir A. Nicholsoa :

... svolsky ile grtm, boazlar meselesi g bir:

"74
sual, Harp esnasnda btn kuvvetlere ayn, haklarn ve
rilmesini istedi. Trkiye ile Rusya arasnda iyi mnase
betler mmkn olduuna inanyorum. Ruslar boazlar
daki durumlarn gelitirirlerse bu Trkiyenin durumu
nu kuvvetlendirir. Fakat Trkler bu mevzuda ok p
heci. Ruslar mevcut glklerde Trklere yardm eder
lerse itimatlarm kazanabilirler..........
.'Sahife No: 471

Vesika No: 414

28 Ekim 1908

Sir G. Hardiiigeden Sir A. Nicholsona :

....... Balkan krizleri hakknda ne syliyeceimi bi
lemiyorum. Trklere nasihat vermee alyoruz Avus
turya ve Bulgaristanla anlama yapmalarn istiyo:ruz. Dier taraftan Trkler tpk ocuklar gibi, inamlmyacak tekliflerde bulunuyorlar. Bu tekliflerini de bu
radaki Byk Elilerine bildirmeden yapyorlar. Netice
de ilerin iyi olacana inanyorum.
Pariste Bertieden rendiime gre, svosky ok
;aptalca bir teklifte bulunmu. Biz Giride karlk Kbrs
Trklere vermeliymiiz. Halbuki imdiden adada bir
Trke kar rum var, bu da adann Trklere veril
memesi iin en iyi sebebi tekil eder..........
Nahife No 496

Vesika No 443
13 Kasm 1908

Mr. YVhiteheadden Sir E. Greye :

Belgrad ok gizli -
....... Bugn Trk" Srp askeri anlamasnn metnini
;grdm. Trkiye ile Srbistan Bulgaristan igal edip
paylaacaklar. Fakat Srp hkmeti bunu kabul edemez.
.Zira Hristiyan mntkalarn Trklerin idresine girmesi
ne hi bir devlet msaade edemez. Msait an gelince

75
Trk hkmeti stne mmkn olduu kadar bask yap
nz, yalnz imdilik Majestenin Elisi durumu Trk h
kmetine belli etmemelidir. Zira Srp hkmeti bu gizli
anlamay gstermekle erefsiz duruma dm olabilir.
f Sahife No 504
!

Vesika No 458
23 Kasm 1908

Sir G. Lovviherden Sir E. Greye :

i
..... . Trklerin Avusturya gemilerine ve mallarna
: boykot etmeleri gittike kuvvetlendi. Avusturya sefiri
Baveziri ziyaret ederek gmrklerde alan hamallai Tin devlet memuru olduunu, onlara emir verilmesi ge
rektiini syledi. Bavezir gereken emirleri verdi fakat
f; halkn nefreti okadar kuvvetli ki bu emirlerin yrye
cei belli deil. Alman Bykelisi de AvusturyalI mes
lektam destekliyor......
Sahife No 518

Vesika No 478
4 Aralk 1908

Sir F. Cartvvrightden Memerandum : Paris

....... Avusturya ile Trkiyenin arasnn dzelmesi
iin M. Clemenceana dedim ki: Birini Gen Trk komitesindenmig gibi yollarsanz ve bu ajan Avusturyann
. Bosnay almasnn iyi olduunu sylerse iler dzelir. Fa
kat Avusturya elisinin bunu baaracam sanmyo
rum. ...... Bykeli Kmil Paay boykotu durdurmaya
raz etti fakat halk bir trl boykotu durdurmuyor........
Sahife No 520

Vesika No 476
6 Aralk 1908

Sir C. Hardingeden Sir A. Nicholsee :

....... Ahernthal, bana, Trklerin borlarndan hi bi-

9-**

rini kaldrmyacaklarm ve Trkiyeye hi bir mal tviz;

vermiyeceklerini bildirdi......
Sahile No 523

Vesika No 481

1908 HTLL N NELER SYLEND

8 Aralk 1908

THE LIVING AGE :

Sir E. Greyden Sir E. Goscheve :
Yl:
1908 Cilt: 259 Sahife: 67
....... Trk elisi hi bir resm memurun boykotta T
Yazar:
ALFRED de BILINSKI :
yer almadm syledi. Boykottan hkmetin mesul tu
tulamayacan hildirdi. Kont Methernich phesiz halk
...... Benim aadaki szlerim acaba Trk milleti
sorumlu tutulamaz, fakat hamallar hkmete tabidirler
tarafnda da biliniyor mu? ABDULHAMD, ben kullarve gemileri boaltmaa mecburdurlar, dedi. Hkmet f mm mutlak hakimi olduum mdete, isterse imparator
ten daha kuvvetli olan Gen Trk Komitesi boykotu te
luk tek bir vilyet kalncaya kadar klsn, diyordu.
vik ediyor.......
[ nce bir hesapla imparatorluu tahribe srkledi. yle
f: ki: lmyle birlikte lierey bitecek, imparatorluk baSahife No 830
Vesika No 5 inci ilve |' tacaktr.
25 Aralk 1908

Tarihin hi bir devrinde hi bir kimse (Apres moi

&
le
deluge)
lafm Abdulhamid kadar sadaktle tatbik etSir E. Greyden Sir F. Cartwrighta :
i]
........ AvusturyalIlarn phesi yanltr, Majestenin ' medi.
Cilt 262, Yl: 1909, Sahife: 759
hkmeti onlara kar daima iyi hisler beslemitir. Trkiyenin Avusturya ile bu kadar kolay mzakereye yana
masnda bizim byk rolmz 'olmutur. Ve gene bizim
tesirimizle Trkiyede mutedil hisler yaratlmtr......
|
J
i
la
J:
|

Eski bir diplomat :

ngilzler Trk dman hristiyanlara iyi davranr, Trk kpeini dvmek iin her krba mubahtr
derdi. Londradaki Trkler iin olmyacak yalanlar uydururdu. n Asyada zengin madenler, zmirde altn gm var. Krtler Diyarbakr ve Musulda huzursuz
1ar......
Yl: 19, Cilt: 267, Sahife: 50
GEN TRKYE ve l anlama :

|
...... Anadoluda Ermeni blgelerinde glkler yaf* ylabilir, bu bir i harbe dnebilir, bu i harp gen Trk, i leri alaa edebilir.

78
Yl: 1911, Cilt: 271, Sahife: 241,
H. N. Brailsfrod :
...... (Arnavutlukta milliyet hislerinin nasl yaratl
dn anlattktan sonra):
Trkler anayasa kurarak Avrupamn mdahalesin
den ebediyen kurtulacaklarn sandlar. Trk olmayanla
rn kurtarlmas bizim vazifemizdir. Misal olarak: Arna
vutluu verebilirim. Yaknda harbe girip hrriyetlerini
alacaklardr.
Netice olarak unu syliyebiliriz ki: Trk imparator
luu bitmitir. Zaten onun kaderini AbdlHamid izmi
tir.
Yl: 1911,, Cilt: 269, Sahife: 177,
Lord Salisbury.
...... TRK HTRASI VE INGLZ
LER :

MENFAAT-,

....... Gen Trkler, hrriyet eitlik diye barmaya

balaynca, herkes Trklerden zr dileyip dost oldular.
Halbuki: Bunlar Hristiyan mekteplerine bask yapyor
lar. Tren yollarna jandarmalar koymular, paralarm
hep silha yatryorlar. Ayn maskara Osmanllk de
vam ediyor. Fanatik cahil insanlar. Barbar millet. Kapitilasyonlarm da kalkmasn istiyorlar.
Trkler daima Trk kalacaklar, hi bir zaman Avrupallaamyacaklar bir tek hususiyetleri iyi asker ol
malardr.
Trk btesinin kt durumunu maliye vekili Cavit
bey aklad o da Trk deil Yahudi.
rana da kt gzle bakyorlar. ngiltere ve Fransa
bunu derhal protesto etti. ranllara ngiliz ve Ruslarn
ktln sylyorlar, ranllar da buna inanyor. Al
lahtan Hint mslmanlar Gen Trkleri sevmiyorlar.
Iranda Parlemento hareketleri olursa Ruslardan ok bi-'

79*
zim iin kt olur. Badat demiryolu tamamlannca duf
rum daha da kt olabilir.
Parlmentolar var diye Trklere zaaf gstermeye
lim. Ne tip insan olduklarn daima hatrlyalm.
Sir Mark Sykse :
18'Mart 1914 de avam kamarasnda yapt konu
mada: (Trk hkmetleri her zaman rm olmakla,
itham edilmitir. Ben, Avrupal devletlerin bu rmee
Trkleri zorla ittiklerini sylyorum, yle sanyorum ki
Avrupal maliyecilerin Trkiyede yaptklarn sinsi bir
vahet olarak isimlendirmek hatal olmaz. Eski ve yeni
hi bir Trk idresi bu lde kt olmamtr.) dedi.
M. F. Abbott :
Avrupa diplomasisinin Trkyedeki tarihesi bahi
amuruyla ifade edilir. Hi bir Avrupal temsilci yoktur
ki, gemiinde bu hasta yolu denemi olmasn.
Mr. E. Alexsander Powell:
Mcadelenin hikyesi, hile, yalan ve tmahtan iba
rettir. AvrupalIlar Allahn kendilerine verdii hak teori
sine dayanarak sinsi diplomasilerini siyah, sar ve esmer
insanlara zorla uyguladlar,
A, Vambrey:
Anayasal Trkiyenin istikbali :
Biz sadece kendimizi Tanrnn yegne kullar kabul
edip bakalarnn da hr olabileceini kabul etmeyiz. Ja
ponyann inanlmaz kalknmas, inin kendine dzen
vermesi ve Trk anayasas. Ben, Hseyin Dan Paann
evinde oturdum ve ilk zgrlk hareketlerini grdm. Bu
hareket Msr, Rusya, Hindistan ve Japonyada tesirini

'80

<2*

gsterecektir. ayet Trkler Asyadaki rklar bir arada

tutabilirlerse iyi gnler balyabilir.
The living Age (1908 Boston :
Trk ihtillinin srr :
Avrupal diplomatlar Trk ihtilli hakknda konu
maktadrlar. Bu sahiden inamlmyacak kadar muvaffak
bir ihtill kansz ve. uzun zamanda hazrlanm, Trkler
Mekadonyada uygulanmakta olan ngiliz plnndan ok
aalk duygusuna kapldlar. Bu uygulamayla Mekdonyann byk ksmnn kontrol dier devletlerin eli
ne geiyordu. Sir E. Greyin ete hareketlerini bastrmak
iin yapt teklifler ki bunlar ecnebi mtehasss ve me
mur kullanmaktr, bylece bunlar suya decektir.
Selanik Gen Trklerin propoganda merkezi oldu.
Bu tekiltta herkes bedava alyor. Yeni fikirler srat
le yaylyor, Trkler tekrar Avrupada birinci plnda rol
oynamak istiyorlar.
Ingilterenin imdiye kadar olan dmanca hareketle
ri sultana karyd, imdi Trklerle iyi mnasebetler kur
malyz. Aksi halde Trkler ordularn Msra gnderirler
ve sonucu imdiden; gremiyeeeimiz karklklar mey
dana gelebilir. Biz Amerikallar ngilizlerin eski politika
sn tasvip etdiimizi, fakat imdi Trkleri tuttuumuzu
syliyelim. Trkleri tutan devletler imdi bize: Trkler
iyi insanlardr, siz hatalsnz diyeceklerdir. Biz de Trk
ler iin eskiden beri yle dnrdk, bilhassa kylle
ri iyi kalitelere sahiptir, eskiden Trkleri tutanlar kt
bir sultanl tutarlard, diyelim. Biz ve ngilizler Trk
halkn tuttuumuzu syliyerek, iyi durumlar elde ede
biliriz.

Cilt 260 sene 1909 sahife 329 :

Noel Buxton :

;
l
;
:
l
i
i

Herkes neeyle hrriyeti kutluyor. Okul ocuklar

sesleri kslana kadar hrriyet diye baryor, papazlar
ve imamlar sokaklarda kucaklayor. Vakur Trkn sokaklarda nutuk sylemesi insana garip geliyor, yeni bir
mucize douyor. En nemli olan da Gen Trklerin hasta
adam kurtarm olmasdr. imdi gzlerimizin nnde
olan bu deiiklii be ay nce kim tahayl edebilirdi,
imdi iki soru var:

I
i.
\

1) Gen Trkler hakikaten reformcu mu?

.
2) Bunu yapabilecek kudretleri var m?

jjy
Birleme ve kalknma komitesinde (tihat ve TeI rakk) askerler, denizciler, gazeteciler ve toprak sahipleri
jj var. Hepsi memleketlerini moral ve ekonomik kntden
| kurtarmak ve politik bakmdan zgr yapmak istiyor1ar. ahsen tandm Trkler bile beni artyor. im| di prensip sahibi, samim ve iyi niyetli vatanperver oldular. Hamide devriyle kyaslannca, rmlk, insanlilarn zel hayatna karma, antaj, zulm, srgn ve
; rvetin bir gecede sona erdii grlyor. ehlislm a
li/ hane bir cesaretle Gen Trkler tutuyor. Bu ihtill yle
i inanlmaz bir karekter tayor ki, Anayasa istiyen Rus| lan bile kskandrabilir. Enver bey ve dier komite azalla r inanlmas g bir tevazu iindeler, alktan bile kaIlgyorlar. Trklerin imdi enok mcadele etmesi gereken
I ey, cehalet ve vatanlarm AvrupalI hrszlardan koru
nmaktr. ngilizlerin eski dmanl sultann ahsmayd,
I imdi bu gzel bir propoganda vesilesi olarak kullanla| bilir. Bir Trk subay bana ngilizlerin Trkler i haritadan
Jp .silmek istediklerini biliyoruz, fakat imdi yeni rejmi tut

tuunuza inanyoruz, dedi. Mekteplerde resm dil'in Trk- f

e olmas isteniyor, parlmento kurulursa, prensin parti:-
si ar solcu grlebilir. Gen Trkler Makedonya iini
byk devletlere brakrlarsa muvaffak olabilirler. im- ; |
di Ermenilere tesir ederek Trklere bir ans tanmalyz.
Belki slm ve Hristiyanlar birlikle muvaffak olabilir- |
ler. Amerikan kolejinde Trklerle Hristiyanlar birlikte !
dua etmiyorlar m?

83

KISIM MI BALKAN HARPLERNDEN 1914E

KADAR OLAN DEVRE :
Sahile No 2

Vesika No 3
15 Nisan 1909
Sr F. Cartvrighttan Sir C. Hardingee :
...... Viyanada stanbul olaylar alarm yaratt. Trkiyede cidd tehlikeler balarsa bu Balkanlara yaylabilir.
Bu durum Avusturya - Macaristan imparatorluunda
da byk huzursuzluk yaratacaktr. Almanlar Inglizlerin Balkanlarda faaliyet gsterdiklerini yayarak burada
huzursuzluk yaratyorlar......
Sahife No 4

Vesika No 5
16 Nisan 1909

Sir A. Nicholsenden Sr E. Greye :

....... Rus elisi Bulgarlara sabr tavsiye diyor, zira
Trkiye btn basklara ramen durumu kabul etmezse
kuvvetler mdahale edemez, diyor......
Sahife No 8

Vesika No 11

Sir F. Cartvvrightten Sir EJ. Greye :

...... Yunan delegesi Mr. Monos bana unlar syle
di: Gen Trk partisi bir avu enerjik ve kararl adam
dan meydana gelmi ve tesadfen kudreti ele geirmi
tir. Mslman topluluklar onlar istemezler. Yava ya
va eski rejim gibi kmee mahkmdurlar.
Hakiki
Trkler mteasp ve krtasiyeci yaratlta insanlardjr,

.imdi-kk Balkan devletleri birleip stanbuldaki ge

limeleri takip etmelidirler. Yunan ordusu ancak sene
sonunda hazr olabilir. Yunanllarn Selnii igali Avusturyaya, ziyan vermez ve onlarn ticar ilerine mani ol
maz, Arnavutlar Gen Trkleri sevmemektedirler ve Ar
navutlarla Yunanllar arasnda byk bir yaknlk var
dr. Gen Trkler Giritin Yunanistana ilhakna mani ol
maktadrlar fakat Kayzer de Yunanistana sempati gs
termektedir
Sahife No 18

Vesika No 18
7 Temmuz 1909

Mr. Findlayden Sr E. Greye :

...... Balkanlardaki politik durum gyledir:
1 Trkiyedeki rejimin sabit olaca phelidir.
Bulgarlar Trklerle dostluk istemektedirler ve her iki
millet iin de en byk dman Yunanistandr.
2 - AvusturyalIlar, Balkanlarda tehlikeli iler yapyor.
3 Balkanlardan AvusturyalIlarn alaca yerle
rin Bulgaristana hi bir faydas yoktur. Bulgarlar Trki
yedeki rejimin mesinden istifade etmei dnyor
lar
"
,
Sahife No 37

Vesika No 32
6 Austos 1909

Sar E. ,Greyilen Not :

...... Alman imparatoru Yunanistana sempatisini
belirterek Giritin Yunanistana verilmesi icap ettiini bil
dirdi. Ve Giritin Suda krfezine Alman donanmasn yol
lamaya karar verdi......

Saife No 38

Vesika No 33
6 Austos 1909

Sir E. Greyden Not:

....... Trkiyedeki rejimin grn hi emin deil,
ayet yeni rejim de kerse Balkanlar bsbtn kara
cak, u srada Ruslarla Bulgarlar arasnda yaplacak bir
anlama Trkiyenin kmesi srasnda ok ie yaryabilirse de phe uyandrr. Benim anladma gre Ruslar
samim bir ekilde kuvvetli bir Trkiye istiyorlar. Zayf
bir Trkiye Balkanlarda AvusturyalIlarn ilerlemesine se
bep olacak, dier taraftan Ruslar Trklerin randaki
durumundan da pheleniyorlar. Trkler Irann en nem
li kalesini igal etmi drmdalar. Ruslar ekilmeden
kendi askerlerini de ekmiyorlar......
Sahife No 53

Vesika No 46
21 Austos 1909

Sr G. I ,owtherV<en Sir E. Greye :

...... Rus ar boazlarn ya btn devletlere veya
yalnz Karadeniz devletlerine almasn istedi. Trkler
bunu tamamen reddettiler, mamafi Trk gazetelerinden
biri bunun olabileceine ait yazlar yazyor......
Sahife No 55

Vesika No 49

4 Eyll 1909 Sir F. Cartwright?tan Sr E. Greye :

...... arm stanbulu ziyaret edecei haberi Rus
hriciyesi tarafndan hayretle karland. Mamafi arn
stanbul'u ziyaret etmeden boazlardan gemesinin Gen
Trk evrelerinde ac bir tesir brakacana da inanyor
lar..... .

86
Sahife.No67

Vaska No 60 <;
28 Eyll 1909

! s.

Mr, Fnda-ydefi Sr E. Greye Gizli

...... Bulgar ordular kumandan General Dimitrieff
ile enteresan bir konuma yaptm.

[;

1 Ingilizleri Bulgarlara verecei borcu arttrmak;

.

i
|

2 Bulgarlarn ngiltereden satn ald harp mal- i

zemesinin Majestenin hkmetinin yardmyla boazlar- I
dan geirilmesi.
- l;
lve: Trkler boazlardan Bulgar harp malzemesi-'
hin gemesine msaade etmiyor. Trkler Bulgarlarn ist edii kadar malzeme almasna mni olamaz. Bulgarlan bizden malzeme almaa tevik etmeliyiz. Asker Atee H. D. Napier.
Sahife No 75

I
[i
t
!;
i

Vesika No 65 Y
4 Ekim 1909

Mr. Flndlaym notu:

,r

...... Boazlardan tccar gemilerinin gemesi hak- f;

knda: 1823 te Sultan boazlardan tccar gemilerinin t
gemesine mni olunca, Majestenin hkmeti Trkleri ?.
tehdid ederek durumu dzeltmiti. 1881 de ise Trk h- ;v
kmeti bir Alman gemisini durdurup cephane aramt. |
Kapitlasyonlar Trk hkmetinin gemilerde
dinamit
aramasna mni olamaz. Nitekim Nobel patlayc madde- I
ler irketi 1893 te ve 1903 te boazlar yoluyla Bulgaris-, '(
tana patlayc maddeler gndermiti. Trkler bunu da b- |
rakmadlar, onun iin imdilik bu mevzu zor olacak....... |

Vesika No 51

Sahife No 56
6 Eyll 1909

Sir G. liovytherden Sir E. Greye :

...... Trk hriciyesi bana, Mr. Crawfordun elinde
reformlar yapacak btn kuvvetin bulunduunu syle
mdi. (Gmrklerin bana getirdiimiz adam E.U.) ......
Sahife No 97

Vesika No 88
5 Ocak 1910

Sir B. YVhiteheadden Sir E. Greye :

...... Trk Maliye Vekili Cavit_JBey Belgrad ziya
retinde Yugoslavya ile Bulgaristann arasndaki mna
sebeti sordu. Kendisine yaplan anlamann Trklere
kar olmad sylendi. Srp hkmeti Avrupa Trkiye
lindeki durumun eskiden bile kt olduunu gizli olarak
syledi. Yugoslav ve Bulgar hkmetlerinin hi tatmin
-olmadn ve oradaki Hristiyan halk iin bireyler yap
mak lzm geldiini bildirdi.......
Sahife No 102

Vesika No 93
14 Ocak 1910

Sir G. Lowtherden Sir E, Greye :

....... Bulgarlar Trklerle iyi mnasebet kurmak is
tiyorlar ve Trk ordusunun vaziyetinden istifade edip
onlara hcum etmek istemiyorlar........
Sahife No 103

Vesika No 94
15 Ocak 1910

Sir F. CartwrightJtari Sir E. Greye :

........Trk rejiminin sallantda olmas Viyanada dik
katle takip ediliyor. Trk politikaclarn mhim krizler
beklemekte, Trk - ran hududunda, Mezapotamyada ve

Makadonyada eitli karklklar mevcut, -stanbulda bil

ii halledecek kuvvetli bir el yok. Gen Trk komitesi
ordu arasndaki durumunu kaybediyor.
Ve prestijini:
kurtarmak iin Giritin Yunanistana gitmesini nlemee
alyorlar. Bulgarlarla aralar gittike bozuluyor ve stanbulda iler iyiye gitmiyor......
Sahife No 107

Vesika No 9
19 Ocak 1910

Sir A. Nicholsende Sir E. Greye :

...... Avrupann dzelmesi iin Rusyayla Avustryav
- Macaristan Osmanl imparatorluunun kmesi gerek
tiine karar verdiler......
Sahife No 117

Vesika No 105
6 ubat 1910

Sir F. Cartwright*dan Sir E. Greye :

------ Srp hariciye vekiliyle grtm. Trk rejimi
nin mutlaka keceini syledi. Zira Trkiyeyi kurtara
bilecek olan kaliteli elemandan mahrumlar. dar meka
nizma diye bireyleri yok. Trk topran milliyeti bir
rejim altnda birarada tutmak bir hayaldir. Zira Trk
lerce Trk teriminin bir mns yoktur, Mslmanlk
esastr----Sahife No 132

Vesika No 123
m ubat 1910

Sr A. Nicholsenden Sir E. Greye :

...... Bulgarlar Trklerle iyi mnasebetler istiyorlar.
Yunanllar ve Girit problem yaratabilir. Bizim gayemiz
Mekadonyadak Hristiyaniar korumaktr. Trkiyenih i
durumu ok karktr. Kuvvetler Trkiye ile Yunanista
nn atmasna mutlaka mani olmaldr......

m
SaMfe No 134

Vesika No 126 :
2 Mart 1910

'-

Sir A. Mchosodan Sr E. Greye :

...... Bulgarlar Trklere gvenemiyor, Trkler A vrupada Bulgar rkn zmek iztiyor, diyorlar.
Sahife No 135

Vesika tfo 137

2 Mart 1910

Sir. E. (i reyden, Sir F. Cartvvrighta :

...... Avusturya ie Rusya Orta Dou problemini
tetkik ediyorlar. Ben de onlara btn devletlerin bu mevzuyla ilgilendiklerini bildirdim,.....
Salife No 174

Vesika o 155
1 Haziran 1910

Mr. Findlayden Sir E. Greye ;

...... Trk Elisi Asm Bey ile grtm. Bulgaristamn durumundan pheleniyor. Hakikatte de Bulgarlar
Trkiyenin her zor zamanndan istifade edip sertleiyor
lar. Bulgarlarn gznde Trk ordusunun kymeti disip
linine bal olarak dyor veya artyor. Bir eyler ola
bilir.......
Sahfe No 177
f,

7
8 Haziran 1910

Vesika No 157

Mr. Fmdaycle Sir E. Greye :

...... Srp vekili bana: Bulgarlarla grtn ve'
Bulgarlarn Trklere saldracaklarn rendiini, fakat
bu emellerini tasvip etmediklerini syledi. Ancak bu du
rumda tarafsz kalamyacaklarn ya Trklerle birleip
Bulgarlara kar savaacaklarn veya Avusturyayla birleip Trklere kar savaacaklarn syledi......

Sahife No 179

Vesika No 159
21 Temmuz 1910

Mr. Findlayden Sir E. Greye :

___ ayet 1909 senesi baharnda stanbulda hdise
ler patlak verip Trk ordusu ikiye ayrld vakit Bulgarlar Trkiyeye hcum etselerdi stanbula kadar gitmeme
leri iin hi bir sebep yoktu. Bugn ise Trkler Edirne-'
yi muhkem mevki haline getirdiler. Buras ikinci bir Plev:ne olabilir, Bulgarlarn ok byk bir ansa sahip olaca
m sanmyorum.......
Sahile No 180

Vesika No 161
30 Temmuz 1910

; Sir G. Lowther*de, Sir E. Greye :

...... Trkyede anayasa hareketinden beri iki sene
: geti. ngiltere ve Fransa anayasa rejimini en iyi kar
lam gibi grndler. Zira biz Ingiltere anayasa hk
metlerinin ncs olarak ve Hamid rejimine ok fazla
muhalefet ettiimizden, Franszlar ise Gen Trk 'hare
ketinin hazrland memleket olduundan... Bir memle
ketin politikasn onun menfaatlerinden ok ahs lile
riyle idre etmei dnenler ngiltereye ok nemli bir
: mevki verdiler. ngilterenin bir zamanlar Trk imparator
luunun yardmna geldiini hatrlyanlar ngiltere lehine
gsteriler yaptlar. Fakat Girit meselesinde Trkiyenin
aleyhine olan durumu ngilterenin hazrladn gryor
lar. Gen Trklerdeki ar milliyetilik yznden ngilterenin Mezapotamya ve ran krfezindeki durumu on
lar rahatsz ediyor. Bavezirin bana syledii gibi: (Rusyadan gelecek herhangi bir protostoya ok az katln'b
rakn bunlar Rusyadan gelsin, zira- Trkler iin her Rus
bir dmandr. Ve biz hi bir zaman Ruslarla dost ola.:mayz.) Dier taraftan pan islamizm ve Osmanllk her-

nekadar bu memleketteki insanlar birletiriyorsa da he

nz ngiltere her yerde iyi karlanmyor. Btn netice
udur ki: Gen Trkler ngilizlerin ran ve Giritte takn
d tavr mparatorluk iin bir tehdit sayyorlar.
Franszlara gelince burada mekteplere, ttn reji
sine ve Osmanl bankasna ok para akttlar. .mparator
luun her tarafndan Fransz propagandas yapyorlar.
Aslnda Fransz maliyecileri Trkiyenin hayat kann em
mektedirler. Son iki senedir Rusyanm buradaki durumu
ok deimedi. Sade aralarndaki byk dmanlk ha
fifledi, bir birlerine iyi dilekler temenni ediyorlar. Geen
sene Ruslar kapitlasyonlarn kalkmasn istedilerse de
bu abuk snd. Dier taraftan Trk subaylarnn ou
Almanyada okumaktadr ve kuvvetli bir Trkiye iste
mektedirler. Bu bakmdan Almanlarn durumu Trkiye
'de ok yksektir......
Sahife No 185

Vesika No 163
2 Austos 1910

Mr. Findlayde Sir E. Greye Gizli

...... Burada ho olmyan sylentiler dolayor. Me
hur Mekadonyal ete reisleri Bulgarlar tarafndan ser
best braklm, Trk mntkalarnda faaliyete gemi.
Bulgar hriciyesi ise Trk hkmetini itham ediyor, Trk
hkmeti etelere kar hi bir ey yapmyor. Os
manlIlarn kt idresi yznden Bulgarlar sknt e
kiyor diyorlar, Bulgar hkmeti Trklerin mitsiz oldu
unu ve kuvvetlerin de mdahale etmiyeceini syledi.
Asm Bey Trk bakanlarndan Bulgarlarn ikyet etti
i vaheti durdurmalarn istedi. Aslnda Bulgarlarn
ikyete hi haklar yok. Btn vaheti yapan kendileri
Trk hkmetinin ve Bulgaristandaki Trklerin hi suu
yok. imdi Trkler bu sulamalarla Avrupadaki btn
prestejini kaybedecek.......

92
Sahife No 189

Vesika No 1M:
3 Austos 1910

Mr. Barclayden Sir E. Greye :

...... Ksava vilyetinde Srp halkna kt muamele
edildii haberi basn hl igal ediyor. Trkler Mekadonya halknn silhlarn alyorlar. Ve bu ara da Arnavutlara dokunmuyorlar, herhalde bir harbe gidilecek....^
Sahife No 190

.
5 Austos 1910

Vesika No 165

Sir F. Cartwrightteu Sir E. Greye :

----- Avusturya Byk Elisi alt devletin Trklere
bask yaparak Yunan mallarna yaplan boykotu durdur
malarnn teminini istedi. Girit hakknda bizim kararla
rmzn kabul edildiini bildirdi......
Sahife No 194

Vesika No 171
9 Austos 1910

Sir A. Nichosenden Sir . Greye :

........... Rus hriciyesiyle yakn ve Uzak Dou mese
lelerini grtk. Ruslar Trkiyenin bugnk halini mu
hafaza etmesini istiyor, Bulgaristandan pheleniyorlar
ve nmzdeki 3-4 sene iin harp etmei dnmyorlar..
ayet Trkiye kerse o zaman stanbulu istiyorlar. Ak
si halde Trkiyenin rejiminin devam edeceinden emin
ler. Yunanistan, Girit ve Mekadonya durumunu rahatsz
edici buluyorlar......'
Sahife No 195

Vesika No 172
12 Austos 1910

Sir F. Cartwrsghttan Sir E. Greye :

"
..........Srp hariciye vekiliyle grtm. ayet Trk

93
rejimi geliirse Balkanlar kuvvetli bir Trkiye idaresin
de kalabilir. Fakat hkmet rklk ve mal ilerde
-kmaz var. Srp ve Yunan ordular Bulgar ordulariyle
de birleirse Trkleri yener. Trk ordusunda ise subaylar
arasnda ztlklar var. stelik Almanlara da ok fazla
gveniyorlar.......
'.Sahife No: 200

,
18 Austos 1910

Mr. Fmlayden Sir E. Greye :

Vesika No: 176

...

........ 1 - Trlder Bulgarlarla anlamaya altlar

bu bosa gitti.
2 Makedonyanm silhszlandnlmasmda Srplar
'Trkleri vahetle itham ediyorlar.
3
Bulgarlar Trklerin kendi gelimelerine engel
olduklarn sylyorlar.
4 Mslman muhacirler bile ilhszlandrlyor.
Bulgarlar silhlar alman mslmanlardan kolayca kur
tulacaklarndan eminler.
5 Asm Bey mutedil hareket etmee alyor,
Makedonya suali tek bir yoldan zlebilir o da harptir....
Safcife No: 201

.<
30 Austos 1910

Vesika No: 177

Mr. OBeEre-den Sir E. Greye:

...... Trkler Almanyadan iki harp gemisi aldlar,
ayrca ngiltereye de iki gemi smarladlar. Rusya bun
dan tela dt donanma stnlnn Trklere ge
mesini istemiyor. Tanin gazetesi Karadenizin tarafsz ol
masn istiyor. Karadeniz bir Trk - Rus gl haline gel
sin ve hi harp gemisi ihtiva etmesin, gr yaylyor.
lve: Trk' donanmas imdilik Rus donanmasna

94
eit olamaz. Gemileri kullanacak subay ve askeri bile
yok.........
Sahife No: 206

Vesika No: 178

4 Eyll 910

Mr. OBeireden Sir E. Greye :

...... Trklerin harp gemisi almalar Ruslar tel
landrd. imdiye kadar Karadenizde elde ettikleri stn- "
l kaybetmekten korkuyorlar. ngilterenin Trk do
nanmasna yardm etmesi burada iyi karlanmyacaktr..........
Sahife No: 208

Vesika No: 180

6 Eyll 1910
Mr. OISeirneden Sir E. Grey'e :
...... Rosia gemisi Trk donanmasna katld. Ruslar derhal Karadeniz filosunu silhlandrdlar. Biz iste
sek te istemesek te Trkler bir donanmaya sahip olmak
iin karar verdiler. ngiltere Trk ordusu gibi Trk do
nanmasnn da Almanlamasna msaade etmemelidir. ...
Sahife No: 207

Vesika No: 181

6 Eyll 1910

Sir G. Lowlherde Sir E. Greye :

...... Manastr ve Selnikte Birleme ve ilerleme Ko
mitesi gizli iki toplant yapt. Bu toplantlarda Talt ve
Cevdet Beylerin iktidarda kalmas iin her eyi yapmaa
karar verdiler. Ordu komitenin yannda olduu mddet
e bir Anayasa deiikliiyle Talt ve Cevdet Beylerin
ortadan kaldrlmasna imkn yoktur. Komitede 80 - 90
mason, Halk leri Vekili ve yeni ahl slm var. Son
zamanlardaki sylentilere gre komite azalan valilik, mu
tasarrflk v.b. gibi yerlere yksek cretlerle tayin edi
liyorlar. Komitenin Osmanllatrmak iddias aslnda.
Trkletirmektir..........

95
lve: Mr. Gearyden Sir O. Lovvtlere :
....... Selnikte Birleme ve lerleme Komitesi gizli
bir toplant yapt. Talt bu toplantda: Avrupadaki pres
tijimizi korumak iin birletik bir cephe olarak^ hareket
etmeliyiz, dedi; Kabine tamamen bizim kontrolmzdedir. Ordu tamamiyle bizim arkamzdadr. Biz memleketi
mizdeki islmlara ve gayr mslimlere eit haklar veri
yoruz. fakat gayr mslimler sadk birer Osmanl olam-/
yorlar, Yunanllardan korkmuyoruz, Girid meselesi ya
knda bizim kanun haklarmz yerine getirecek ekilde
zlecektir. Srbistan ekonomik bakmdan bize bal ol
duu iin bir ey yapamaz v.b. dedi. (Bu ilve Ingiliz;
casuslarnn almasna rnektir.) ......
Sahife No: 211

*
14 Eyll 1910

Vesika No: 183

Sir E. Greyden Sir F. Cartvvrighta :

...... Giridi tekrar igal ederek Trklere kar olan
mkellefiyetlerimizi yerine getirmeliyiz. Fakat TrklerGiridin dnda bir ey yaparlarsa mesel Yunanistana
hcum ederlerse biz yerimizde bekleriz, ayet alt dev
let mdahale ederse biz de mdahale ederiz. Girid yzn
den mesuliyet almak istemiyoruz. ;.....
Sahife No: 212

Vesika No: 184

20 Eyll 1910

Sir E. Greyden Sir G. X.owt1er,e :

...... Trk donanmasnn gelimesi karsnda Rus
yada meydana gelen rahatszl yazyorsunuz. Trkler
donanmalarn gelitirmee karar verdiler Trk donan
masna da ordusuna olduu gibi Alman tesirinin girmesi
i istemiyoruz........ :

Sahife No; 216

Vesika No: 188

6 Ekim 1910

Sir G. Lowther,den Sir E. Greye :

...... Trkiye l anlamaya katlyor. Bu Trkiye
nin lehine olmasna ramen Almanya iin deliliktir. Zi
ra Trkiyenin ite ve dta zmesi lzm gelen pek ok
problem vardr. Trk yeni rejiminin yapt btn hare
ket ordusunu kark bir durumdan dzgn bir hale ge
tirmek oldu..........
. .Sahife No: 219

Vesika No: 191

12 Ekim 1910

Mv. FmdSaydei Sir E. Greye :

...... Trkler son zamanlarda Franszlardan aldk
lar borlarla Rusya stne bask yapyorlar. Ruslar bil
hassa Trklerin satn ald Alman harp gemilerinden
rahatsz oldular. Trkler Ruslarn kendilerinin tabi d
man olduklarn biliyor, ayn zamanda Almanlarn da
kendilerini dier devletlere kar bir koz olarak kullan
dklarnn farkndalar. Franszlarla kendilerine faydal
olduu iin dost kalmak arzu ediyorlar. ngilterenin ken
dilerine zarar vereceklerinin farkndalar. Fakat onlar da
ngiltereyi inciltebilecek mevkidedirler. Asm Bey Fran
sz elisiyle olan konumasnda Rusyamn tarih d
manlar olmasna ramen, ngilterenin de Msr ve Kb-'
rstaki durumundan dolay Trkiyenin tabi dman ol
duunu sylemi. Bavezir Hakk Paa Trkiyenin du-,
rumunu ok karanlk gryor. Ve Fransz mal yardm
olmazsa Trkiye batmtr diyor.

Sahife No: 231

Vesika No: 200

7 Aralk 1910

Mr. Fmdayden Sir E. Greye :

...... Balkanlarda yaplan toplantda sorulan sual
leri derhal size gnderiyorum.
1 Hakikat udur ki: stikbaldeki Trk politikas
Osmanl mparatorluunda Trk rknn hkimiyeti ve
Pan-slmizmin gelimesi stne dayanacaktr. Bu vazi
yet karsnda Balkanlardaki Hristiyan devletleri men
faatlerini nasl koruyacaklardr?
2 Hristiyan devletler tek balarna Trkiyeye
kar savaacak kadar kuvvetli midirler?
3 Balkan devletleri dardan yardm alrlarsa
langi gruba doru eileceklerdir?
Bu sorulara u cevaplar verilmitir:
1 Balkan devletleri Trkiyeye kar birleecek
lerdir.
2 Kendi aralarnda birleseler bile yalnz hareket
edemezler.
3 Balkan devletleri l itilf devletleriyle birle
eceklerdir. ...........
.Sahife No: 237

Vesika No: 204

22 Aralk 1910

Sir F. Cartvvrightten Sr E. Greye :

...... Trkiye ile Bulgaristan arasnda bir hdise
kmas mmkndr. Paris ve Londra hazrlkl bulun
maldr. Ruslar ise bunun bir Avrupa harbine sebep ola
candan korkmaktadrlar. Ben, Rus elisine Trkiyede
rejim kerse bunun anariye sebep olacam ve muzaf
fer Bulgar ordularnn stanbul'a kadar gidebileceini
syledim. svosky, Ruslarn buna hi bir ekilde msaa
de etmiyeceklerini syledi ve Bulgarlara ok kzd..........

Sahile No: 243

Vesika No: 20
4 Ocak 1911

Sir F. Cartwright,ten Sir E. Greye :

...... Yeni Trk rejimi ok yaknda ar milliyeti
temayller* gsterebilir ve Msr, Girid, Bosna blgelerin
de Trk haklar iddia edilebilir..........
Sahife No: 253

Vesika No: 81$

19 ubat 1911

Sir F. Cartvvrightten Sir E. Greye (k gizli) r

....... Kont Aehrenthal bana ve Fransz elisine un
lar syledi. Biz gen Trk rejimine btn manev deste
i verdik, fakat hatlar o kadar ok ki artk sonlar ya
kndr. stanbulda kuvvetli bir hkmet istiyoruz btn
midimiz Mahmut evketin stnde toplanmtr. Gen
Trkler ise Mahmut evketi ortadan kaldrmak istiyor
lar. O ise bunu biliyor ve tedbirini ald. Bize gre Avru
pa sulhu kk Balkan devletlerinden ziyade stanbul'
daki anari yznden tehlikededir. mid ederiz ki Ma
jestenin hkmeti Balkanlarda Trkler hakknda yapt
aktif propaganday durduracak ve ileri bsbtn ka
rtrmayacaktr.
Badad demiryoluna gelince: Tamamen iktisad
olan bir meseleyi neden bu derecede politik bir mevzu,
haline getirdiinizi anlyamyoruz.
lve: J.D.G.
1 Trkiye hakknda tamamen karanlktayz,
Mahmut evketin hakik karakteri hakknda hi bir ey
bilmiyoruz. Mahmut evketin diktatr olmas m yoksa
komitenin kuvvet kazanmas m daha iyi bilemiyoruz.
2 Yazan: L.M. imdiki vaziyette ngiliz menfaat
leri ok kt vaziyette. Asker bir dikta belki daha da
kt olabilir. Cartwrightm ajanlarna gre: Trk mpa-

99
i ratorluu dalmak zeredir. Durumu bu adan tetkik et
li meliyiz. Msr, ran krfezi ve Girid stnde dikkatle dt nmeliyiz.........
^ Sahife No: 255

Vesika No: 216

21
ubat 1911
[
Sir O. LoYYherVlen Sir E. Greye :
l.
stanbuldaki krizler devam etmekte, Mahmut
t evket kabinedeki ar insanlar temizlemee almak| tadr. Tanin gazetesi yazarlarndan Hseyin Cahit ve sl mail Hakk gibi yazarlar yeni kabinedeki maliye ve da1: hiliye vekillerinden takdir ile bahsetmektedirler..........

Sahii'e N o: 59

Ksm: 74
Trablusgarp Harbi

X _ ltimatomdan nce ubat 1910 Eyll 1911

7 Trkiye ile talya arasndaki mnasebetler son
zamanlarda samim deildi. Trkler ne talyanlara, ne
de onlarn devletlerine hrmet gstermiyorlard. talya-,
mn byk devletler seviyesine ykselmesi son birka se
ne iinde oldu. Kk devletlerin hassasiyetiyle Trklerin bu durumuna kzyordu. Trablusgarp harkkmda bir
niyetleri olup olmad da belli deildi. Buradaki tal
yan says kimsenin dikkatini ekmemiti. Trklerin ise
deniz kuvvetleri bir tecavz nliyecek durumda deildi.
8 Eski Sultan Abdlhamid devrinde imparator
lukta amak istedikleri posta ofisine mni olunmas tal
yanlar kzdrd. Zira bu baka bir byk devletin talebi
olup reddedilseydi derhal donanmalarn yollarlar ve ar
zularn zorla kabul ettirirlerdi.
9 Trkiyedeki ihtill Trk talyan mnasebetle
rini ksa bir zaman iin dzelttiyse de 1910 ylnda Trablusgarptaki talyan menfaatlerini talyanlar korumaa
karar verdiler.
10 Romada eli olan Hakk Paa Trk - talyan
mnasebetlerini gelitirecek hi bir ey yapmad. Abdl
hamid devrinde bir donanma gsterisi kfi geldii halde
Gen Trkler yeni bir silh kefettiler: BOYKOT... Bu
da durumu ok tehlikeli bir hale getiriyordu. 2 Tem
muzda Trk Prensi Yusuf zzettin Romay ziyaret etti.

101
11' Byk devletler Arnavutluk dolaysiyle Tr
kiye stne bask yaparken talya Trafolusun igali iin
en iyi zaman olduunu dnd.
12 Roma bankas, Vatikan maliyecileri, hariciye
vekleti ve bankann para ile elde ettii basn byk bir
kampanyaya giritiler. Bu hareketin sadece sosyalist
basn aleyhindeydi.
13 talyanlar soldan gelen bu muhalefeti dikkate almadlar.
14 Eyll ortalarnda sosyalist ve radikal basn
hari, btn basn tek bir ses haline geti. Balkanlarda
i; durumun karmas talya iin iyi artlar hazrlyordu.
15 talyanlar Trklere kar mill prestijlerini
v kurtarmak ve Akdenizde Fransz stnlne mni ol
; mak iin byk devletlere Trablusu igal edeceklerini
t bildirdiler.
16 talyanlar Trk hkmetine 28 Eyllde Trablusgarbn ihmal edildiini, dzensiz olduunu ve talyan
menfaatlerinin ihmal edildiini bildiren bir nota verdiler.
Trkler derhal mzakereye raz olduklarn bildirdilerse
de byle bir mzakerenin hi faydas yoktu.
17 talyanlar ayn anda Atina, Belgrad, Sofya,
Budapete ve dier Avrupa ehirlerindeki Trk konso
losluklarna, talyan menfaat ve erefni korumak zere
Trablusgarbm igal edildiini bildirdiler..............
Sahife No: 262

Vesika No: 219

15 ubat 1910

Sir R. Rodddan Sir E. Greye :

...... Dileri bakanlar toplantsnda Osmanl m
paratorluunun Afrika topraklar sz konusu edildi. tal* yanlar Osmanllarm toprak btnlne hrmet ettik
lerini bildirdiler. .......

102
Sahife No: 263

VesikoNo: 220
31 Aralk 1910

Sir R. Rodddan Sir E. Greye :

...... Italyanlar Girid meselesinde Trkleri tutmu
yor ve ayrca talyanlarn Kzl denizde Massowah i
galini kabul etmeyileri talyanlar kzdryor, Trker
baka byk bir devlete bize hareket ettii gibi hareket
edemez diyorlar, en byk korkular boykottan. ......
Sahife No: 264

Vesiko No: 221

28 Temmus 1911

Sir E, Greyden Sir R. Rodda :

..... . Markis di Sandiuliano Trablusgarpta talyanla
rn byk glklerle karlatn syledi. Trkler tal
yanlarn araz satn almalarna msaade etmiyorlarm.
Halbuki Almanlara msaade ediyorlar.........
Sahife No: 264

Vesika No: 222

31 Temmuz 1911

Sir R. Roddda Sir E. Greye :

....... talyanlar Trk hkmetinden Trablustaki va
linin deitirilmesini istediler. Dier taraftan teki kuv
vetlerle de anlap durumlarn garanti altna aldlar.
Trk hkmetinin u ara zayf olduunu biliyorlar.........
Sahife No: 266

Vesika No: 223

30 Austos 1911

Sir E. Greyden Sir G. Lovvthere :

....... talyan hkmetiyle Trk hkmeti arasndaki
akl anlatan yaznz aldm. Size Msr ve Sudan hak*
kndaki gizli yazy gnderiyorum. Trk hkmetinin
Trablusta talyanlara daha az haklar tandn gryo
ruz. Ve talyanlarn durumunu anlyoruz..........

103
Sahife No: 270

..

Vesika No: 227

14 Eyll 1911
Sir R. Rodddan Sir E. Greye :
...... Italyan bakanlarn ok nikbin buldum. Bilhas
sa Franszlarn Marocco meselesi halledildikten sonra...
Trablus limanlarnda talyan mallarna boykotun bala
mas onlar ok kzdryor. Sosyalist parti ise talyanla
rn smrge macerasna atlmasn istemiyor. Boykot de
vam ederse talyanlar iin korkun olur, hem de Osman
lI mparatorluundaki talyanlarn durumu fenalar, ve
son yllarda fevkalde bir pazar olan Trkiyeyi kaybede
bilirler.
talyan donanmas manevra yapmak zere topland
ve yola kt..........
Sahife No: 272

Vesika No: 228

18 Eyll 1911

Sir G. Lovvilerden Sir E. Greye :

.... . Yeni gazete talyanlarla Bavezirin grt
n yazyor. talyan gazeteleri ise Trablusa bir ey yapl
mayacan, sadece boykotun kaldrlmas gerektiini ya
zyorlar.........
Sahife No: 274

Vesika No: 238

22 Eyll 1911

Sir R. Rodddan Sir E. Greye :

...... Gazeteler talyan halkn Trablustaki durum
hakknda aydnlatyorlar. Ayrca Kzl Ha bltenleri de
devaml yaynlanyor. talyan donanmasn veriyorum,
(2 para gemi ismi E.U.) ......

104
Sahife No: 276

Vesika.No: 238
24 Eyll 1911

Sir R. Rodddan Sir E. Greye :

...... Trablustaki btn Trk kuvveti 6 bin kiiden'.
ibarettir. Trkiyeye hi bir haber vermek niyetinde de~ ,
iller. Din adamlarnn ve subaylarn kendilerine kar. o
ayaklanacandan korkuyorlar...
Sahife No: 277

Vesika Nu: 238' i

26 Eyll 1911

Sir R. Rodddan Sir E. Greye :

...... torpido bot ve Napoliden kalkan 4 gemi da
ha yola kt. Gazeteler ise donanmann talyan sularnda
olduunu sylyor.........
Sahife No: 278

Vesika No: 240

26 Eyll 1913

Mr. W. ChurchilFden Sir A. Nicholsene :

....... talyanlarn Trablus meselesi Trkleri Almanla
rn kollarna bsbtn atacaktr. talya maceras ok de
rine gidebilir, bizim tutumumuz ise bize hem kazan hem
de zarar salyabilir. Maamafih biz her art altnda ister
ahlk olsun isterse ahlkszlk olsun Italyay Trkiyeye
tercih etmeliyiz. yle grlyor ki muvazene bizim men
faatimize doru dnecektir.........
Sahife No: 280

Vesika No: 244

27 Eyll 1911

Sir E. Goschenden Sr E. Greye :

...... Trklere yaplan btn baskya ramen, ticar
meselelerde Italyaya yanamak istemiyorlar. Trklerin
byk dostu olan Almanlar belki onlar mutedil bir yola

105'
sevk edebilir. Trkiyede heyecan o kadar fazla ki belki
bir i harbe gidebilirler. Bulgarlar henz Trklerin bu.
durumundan istifade etmediler..........
Sahife No: 283

Vesika No: 249:

28 Eyll 1911

Sir P. Pogetten Sir E. Greye :

...... talyayla Trkiye arasndaki durum Balkanlar
da endieyle takip ediliyor. Trkler Trablusta talyan ta
leplerini kabule mecburdurlar. Bir silhl atmay mut
lak kaybedecekler ve bunu gren Balkan devletleri yer
kapacaklardr.........
Sahife No: 286

Vesika No: 253

30 Eyll 1911

Sir E, Greyden Sir F. Bertieye :

...... Ltfen Fransz ve Rus hkmetlerine Trk tal
yan harbinde tarafsz kalacamz bildiriniz..........
Sahife No: 289

Vesika No: 257'

30 Eyll 1911

Sir R. Kodddan Sir E. Greye :

talyanlarn Trablustaki durumu ok garip, b
tn inkrlara ramen Trablusta Trk idaresinin dehas
mutlaktr. Trablusta birok talyan deirmeni var. Trk
ler btn dier milletlere haklar verirken talyanlara hi
hak vermediler ve bu da onlarn sabrm tard. Gney A f
rika harbinde ngiltereye anlay gsteren tek devlet tal
ya idi imdi de biz onlara anlay gstermeliyiz.........

Sahife No: 294

Vesika No: 260

1 Ekim 1911

Mr. OBeirneden Sir E. Greye :

...... Rusya da Trk - talyan harbine kar tarafsz
ln iln etti. Trkler Trablusun igaline karg Hular
dan yardm istediler. Ruslar ise Balkanlardan Trkiyeye
gelecek her trl tecavze kar olduklar halde talyaya
kar hazrlksz olduklarn sylediler..........
Sahile No: 295

Vesika No: 263

2 Ekimi 1911

Sir F. Cartwrightten Sir . Greye : ok izlidir

...... talya Trkiyeye kar harbi sade Trablusgarpfca deil Adriyatikte de yrtyor, Arnavutlukta talyanlar geit resmi yapyorlar. Avusturya mthi telta.
lve: talyanlar Trk gemilerinin kendi kasabalar
n bombardman etmesinden korkuyorlar. Bu mevzuda
Trklere fikir vermemek iin hi bir ey sylemiydim. ,,,
Sahife No: 296

Vesika No: 264

2 Ekim 1911

Sir E. Greyden Sir R. Rodda :

ngiliz basn talyann hareketini ok iyi karlad ve
daima talyann tarafn tuttu.........
Sahife N o: 298

Vesika No: 268

3 Ekim 1911

Sir E. Greyden Sir G. Lowthere :

....;. Trk hkmeti ngilterenin mdahalesini iste
di. Byle bir ey talyanlara kar dmanca olur. stelik
bize bir fayda da salamaz. Fransa, Rusya ve Avusturya
hkmetleri de ayn ekilde hareket ediyorlar. Alman m-..

107
paratorluu da biraz daha dostane olmakla beraber ayn
cevab verdi.........
Sahife No: 306

Vesika No: 280

11 Ekim 1911

Sir E. Greydem Sir R. Rodda :

...... Italyan elisi Trablusun btn Trk haklarn
dan syrlm olarak kendilerine terkini istedi, Trkler bu
nu kabul ederlerse madd ve manev destek bulacaklar
n, aksi halde Italyan vatandalar Trkiyeden kovulur
sa kendilerinin de misilleme yapacaklarn syledi..........
Sahife No: 307

Vesika No: 282

11 Ekim 1911

Sir E. (i reyden Sir R. Rodda :

....... Harbin gayesi: talyanlar Trablusu zaptetmekle
Kzldenizden Trk filosunu atmak istediklerini bildirdiler,
ngilizlerin ise Kzldenizde serbeste ticaret yapabilecek
lerini sylediler.......
Sahife No: 307

Vesika No: 283

12 Ekim 1911

Sir F. Cartwrightten Sir A. Nicholsene :

....... talyanlarn Trkiyeye verdii ltimatom, Aehrenthal (Avusturya dileri bakam) \ ok artt. Fakat
Bosna krizi srasnda talya Avusturya tarafn tutarken
Avusturya da Trablus meselesine muhalefet etmiyeceini
sylemiti. Aehrenthall Avusturyann menfaatlerini ah
s dncelerinin ok stnde tuttuundan daha byk bir
devlet adam kalitesi gstererek, svolskynin Italyanlara
gsterdii iddeti gstermedi, sknetini muhafaza etti. ...

108
Sahife No: 310

Vesika No: 287

16 Ekim 1911

Sir A. NichoJse5,de Sir E. Greye :

...... Mr. Cambon (Trkiyedeki ngiliz mal ma
viri) Gizli tutulmas ricasiyle aadaki malmat verdi:
stanbuldaki Rus bykelisi boazlardan serbest gei
hakk verilirse, Rusyann Trk topraklarnn btnln dier devletlere kar garanti edeceini, kapitlsyon
larn kaldrlmasna raz olduunu, demir yolu haklarn
geri vereceini, Balkan devletlerinin
Trkiyeye kar
saygl olmasn temin edeceini, syledi. Bu mesele der
hal mzakere edilmelidir..........
I-

Sahife No: 319

Vesika No: 301

6 Kasm 1911

Sir E. Greyden Sir K. Rodda :

...... Italyan Bykelisi bugn Trablusun talyaya ilhak edildiini bildirdi. Trablus'tan bizim ticari men
faatlerimizi karlamalarna ramen, phesiz artk ka
pitlsyonlar kalkmtr, dedi. .......

Sahife No: 322

Vesika No: 306
7 Kasm 1911
Sr G. Lowtherden Sir E. Greye :
...... talyan hkmeti Rus hkmetine Trk do
nanmasn tahrip etmek zere mtereken boazlara h
cum. etmek teklifini yapm Rus hkmeti bunu red et
mi.
Sahife No: 333

Vesika No: 323

27 Kasm 1911

Kont de Sajjfsten Sir E. Greye:

....... Kral, talya ile Trkiyenin arasndaki mea-

109
delenin ok zc olduunu Trklerin Kosovadaki kuv
vetlerini de ektiklerini ve harbin ksa zamanda bitece
e benzemediini syledi. ......
Sahfe No: 339

Vesika No: 334

1 Aralk 1911

Sir F. Cartwrightten Sir E. Greye :

...... Harb bahara kadar uzarsa ve Trkler bu harp
ten zayf karlarsa durum ok tehlikeli grlyor. im
diden durum Bulgarstanda kark gzkyor. Bombalar
patlamaa, gsteriler yaplmaya balad..........
Sahile No: 340

Vesika No: 336

2 Aralk 1911

Sir G. Lovvtherden Sir E. Greye :

....... talyanlarn ve kuvvetlerin Trklere kar d
manca hareketlerine karlk Ruslarn yardm teklif e t
mesi Hseyin Cahit tarafndan boazlarn Rus gemileri
ne almas gerektii yolunda mdafaa edildi. Btn bu
hdiselere ramen bu memlekette ngilizlere kar sev
gi ok fazladr ve herkes boazlarn Ruslara almasna
muhalefet etmektedir. Ruslarn boazlan atrmak fik
ri aptalcadr. Biz Trklere hi yardm etmememize ra
men boazlarn almasn nlemeliyiz..........
Safoife No: 349

Vesika No: 345

11 Aralk 1911

Sir G. Buchaoda Sir E. Greye :

...... Movea Vremyada kan makaleyi size yollu
yorum : Biz Ruslar Boazlardan serbest geme hakk
talep edersek Paris ve Londra anlamalarna gre dier

110
kuvvetler de ayn hakk talep edeceklerdir. Trkiye u.
ada zayftr biz ona dostluk elimizi uzatmalyz..........
Sahife No: 352

Vesika No: 35#

26 Aralak 1911

Sir G. ISuchaoivdan Sir E. Greye :

...... talya Trkiyeye bir miktar para derse ve;
kuvvetler de cidd, sert ve fakat dostane baskda bulu
nurlarsa talyan'n Trablusu kapt Trklerce kabul edi
lecektir. ..... .
Sahife No: 363

Vesika No: 364

20 Ocak 1912

Sir E. Greyden Sir F. Berile ?ye :

...... Tanin gazetesinde kan haberler Trkiyeninbu ilhak hi bir zaman kabul etmiyeceini yazyor..........
Sahife No: 380

Vesika No: 383

15 Mart 1912

Sr G. I.ovvtierde Sir E. Greye :

...... Buradaki Rus elisinin vazifesi Trklere Bal
kanlarda Trk ve Rus menfaatlerinin ayn olduu inti
ban vermekti. imdi bu eli geri arlyor. Tanin ga
zetesi bu elinin geri alnmasyla Trk - Rus dostluu
nun yklmak m istendiini soruyor..........
Sahife No: 400

Vesika No: 413'

16 Hasran 1912

Sir R. Rodddan Sir E. Greye :

...... Trk - Arap kuvvetlerinin Trablusta byk ye
nilgiye uramalar Araplarn malbiyeti kabul ettiini,
mi gsterir, dedim. Hariciye vekili imdilik bunun do

111
ru olmadn, Trklerin Arap kabileleriyle kendi temas
larna mani olduklarm ve Arap askerlerin Trk subay- lara itaat edip etmiyeceklerinin henz bilinmediini sy| ledi. ngiliz ve Alman hkmetlerinin Trk hkmetine
f bask yaparak durumu kabul ettirmelerinin gerektiini
I; de ilve etti. Ayrca baz stanbul gazetelerinin talyanj lara karg daha mutedil bir dil kullanmas da dikkati e kiyor..........
f Salife No: 404

Vesika No: 419

20 Haziran 1912
Mr. OBeirnede Sir E. Greye :

|
...... Bir srp delegesi Rusyaya geldi. Ve Ruslarn:
i, Balkanlarla artk ilgilenmeyiinin Slav rk iin ok kt
; olduunu syledi. Buna bir misal olarak da Trkiyenin
. glklerini artrmamak iin boazlar meselesini ortaya.
|: kartmadklarn syledi..........
h.

* -> Sahife No: 412

| v.
|

h
Vesika No: 429

28 Haziran 1912

Sir E. Greyden Sir R. Rodda :

talyan

Bykelisi bana

aadaki

raporu

:' verdi:
i|
1 Trkler Ege adalarndan dolay endieye d| memelidirler harpten sonra onlar geri vereceiz.
|
2 talyanlar ngilizlerin Bardia limann igalini
| kabul ederler.
|
3 ngilizler talyanlarn Trablusu ilhak ettikleri-'
| ni kabul etmeli ve dier milletlere de bunu kabul ettir| melidirler.
jy

4 Baron Marschall Badad demir yolu ve sken-

f. derun meselesini Almanlarn istedikleri gibi kabule ha-' ['i:

L
k-

zrdr. Fakat buna karlk da Cyrenicknm Msra ilha

km kabul etmelidir.
5 Fransz ve ngiliz hkmetleri Trablusun ilha
kn kabul etmeyeceklerine dair herhangi bir sz verme
melidirler.
Not: Ben byle bir sz katiyyen ver.miyeceimizi
syledim.
6 Msrn tarafsz olarak kalmas zira Trk do
nanmasnn Msr korumaa muktedir olmad. ......
Sahife No: 413

Vesika No: 130a ilve

29 Haziran 1912

Gizlidir
Amirallikten Harp Bakanlna:
talyanlarn adalar igalinin bahr politikamza^ te
siri:

1 Amiralliin Akdenizde politikas senelerden be

ri menfaatimize uygun ekilde olmutur. imdi yabanc
filolar bizi tehdid etmektedir. 1872 Navarinodan beri
Trk filosu ehemmiyetsizdir. Yunan filosunu ise tesir
siz ekilde kurduk.
2 Ege Denizinde durumu muhafaza etmek yalnz
bir asrlk ngiliz politikas deil, ayn zamanda btn
Avrupann da politikasdr. phesiz zaman zaman Trklere bask yapmak iin bir ada veya bir liman Avrupal
devletlerce igal olunmutur. yle ki: 1887 de Avustur
ya Kk Asya blgesindeki Mersini geici olarak igal
etmitir. 1901de Fransa Mitylenei igal etmitir, 1905
te ngiltere, Fransa, Avusturya, talya ve Rusyadan
mteekkil milletleraras bir filo Lemnos ve Mitylenei
igal etmilerdir. . Kbrs, Hindistanla olan mnasebeti
bakmndan ngilizlerce igal edilen yegne adadr. a-

yet Suda krfezi olmasayd Girid suali bu kadar tehliteli bir sual olmazd. imdi de Ege adalarna talyanla! ^ rm tamamen sahip olma ihtimali var. Bu adalarn {iir
j [ .ksm ok nemlidir. Ve bahr sler olarak kullanlabilir
di 1er. Dier bir ksm da boazlara ok yakndr. Ayrca
i i, bu adalar ele geiren kuvvetler btn Karadeniz ticai jj- retini de ele geirebilir. Bu sayede Msrdaki durumumu2u da sarsabilir. Veya ilerde bu kuvvetle birleip Msra
1 ( asker yollyabilir. V.b..........
:
j

Salife No: 431

Vesika No: 459

17 Ekim 1912

^[
Sir G. Lovvtherden Sir E. Greye :
j
...... Trk - talyan sulh protokol imzaland. By; lece bir senedir devam etmekte olan harp bitti. Komite
\/ 'harbin devamn istiyorduysa da hkmet sulhu kabul
i f: <etti. Komitenin gazetesi olan Tanin bunu vatan ihaneti
] | olarak bildirdi. Buralarn kayb Trklere senede bir mil\ yon sterline mal oluyor. Ayrca din bakmdan da ok
: f ;ey kaybettirir. Bu, Pan-Islmizmin sonu demektir..........

KISIM: 75 ARNAVUT SYANI

30 Mart - 21 Aralk 1911
Yazarn Notu: Gen Trklerin merkezletirme pol-
tikas, Arnavutlar arasnda ve bilhassa kuzeydeki kato- j
likler arasnda, memnuniyetsizlik yaratt. Ve 27 Martta;
muhtelif kabileler isyan ettiler. Haziranda da Katoliklebu isyana katld, muhtelif kyleri tahrip ettiler.
Sahife No-: 449

Vesika No: 46I

30 Mart 1911

Mr. Karclayden Sir E|VGreye , Gizlidir

........ Arnavutluk isyannn Srbistanda bir tesir ya
ratp yaratmyacam sordum. Hariciye vekili her geli
menin Trklerin durumu kontrol edip edeniyeceklerinc
bai olduunu syledi. ayet Trkler durumu sratlb'
kontrol edebilirlerse o zaman bir ey olmaz. stelik rp
bakam u ara Avrupa durumunun msait olmadn, b
vaziyette harekete gemenin aklszlk olacan bildirdi. ......
Sahife No: 452'

Vesika No: 471

13 Nisa 1911

Sr F. Cartwrightta Sir A. Nieholsene :

....... Arnavutluktan gelen haberler birbirlerini tek
zip ediyor. Fakat durum Trklerin lehine deil. Halk ara
snda Gen Trk rejimine kar mthi bir nefret'var.

115
Turgut Paay da isyan bastrmak iin yollamak byk
aklszlktr. Papalk phesiz katolikleri korumak iin
harekete geecektir. Ve phesiz Avusturya - Macaristanda Hristiyanlar korumak iin harekete geecektir....
Sahife No: 456

Vesika No: 474

1 Haziran 1911

Mr. Bax - ronsideden Sir E. Greye :

...... Trk Arnavut meselesinden istifade ederek Yu
nanllar Girid meselesini halletmek istiyorlar. Btn Girid problemi arn nne serildi. M. Panosa gre, ar
durumu ok kark buldu. Anladma gre Ruslar bir
hareket yapsalar bile pratik bir nemi bulunmyacak. ...
Sahife No: 459

Vesika No: 476

8 Haziran 1911
Sir F. Cartwrightten Sir E. Greye :
...... Trkletrin Arnavutluktaki hareketleri burada
halk ilgilendirmee balad. Basnda Trklerin kiliseleri
ve evleri yakt haberleri kyor. Kilise basn ok ses
kartyor, Avusturya hariciye vekiliyle Trk hkme
tinin aptall hakknda konutum. syan bastrmak iin
ba vurduklar metodlar ok kanl buluyor..........
Sahife No: 466

Vesika No: 483

8 Hazira 1911
Mr. Bax - ronsideden Sir E. Greye :
....... Fremdenblattta kan bir makale Sofyada
srprizle karland. Bu, OsmanlIlarn i ilerine kar
mak hakkym gibi intiba veriyor. Muhtemelen Trkyede de kt karlanacaktr. Avusturya basnna gre
Trkler Arnavutlarla Srplar birbirlerine drmee a

116
lacaklardr. Arnavutlukta talyamn olduu kadar Avusturyanm da gz var. ......
Sahife No: 484

Vesika No: 504

2 Temmuz 1911

Sir G. LoYvtherden 8ir E. Greye - ok gizli

...... Dn gece Fransz Bykelisi ile grtm.
Sizin Arnavutluk hakkndaki fikirlerinize u bakmdan
itiraz: ediyor:
' a Bu hal isyankrlar daha ok tevik edecek,
b - Trkler i ilerine yaplan bu mdahaleden ok
gcenecekler.
c Almanya bu birlie dahil olmyacak.
Sahife No: 496

Vesika No: 513

29 Temmuz 1911

Sir F. Cartvvrightten Sir E. Greye :

...... Kont Aehrentheal Montenoro Kralnn gururu
nu okyarak Arnavut gmenlerine yardma alyor.
Gelecek sene Balkanlarda mhim bir hdise bekliyorlar.
Kont, ok yaknda Trkleri byk bir felketin bekledi
ini syledi. ...

KISIM: 76 BALKAN BRLNN HAZIRLANII

23 Ekim 1911 - 22 Austos 1912
Sahife No: 513

,
23 Ekim 1911

Vesika No: 525

Sir H. Bax - fronsideden Sir A. Nicholsene :

...... Balkan devletleri alacaklar yerleri mzakere
ediyorlar. Bulgaristan Selnik ve Manastr, Srbistan
skb alacak. Yugoslavya Trkiyeyi zayflatacak ha
reketlerden kanmal zira kuvvetli bir Avusturya ye
rine zayf bir Trkiye daha iyidir, diyor. .......
Sahife No: 517

Vesika No: 528

5 Aralk 1911

Sir F. Cartwrightten Sir E. Greye :

stanbuldaki Rus Byk Elisinin Trklere
kar ar sempati gstermesi ve Trk dominyonlarn
garanti ettiklerine sz vermesi, Bulgaristanda byk bir
tella karland. Kont Aehrentheal Gen Trk rejimin
den tatmin olmuyor ve Mahmut evketle asker parti ta
rafndan yaplacak bir hkmet darbesi umuyor. Avus
turya ordusu yrmee hazrdr kk Balkan devletle
rinin istikbali tayin edilecek Avrupada Trk hkimiyeti
sona erecektir, ngiltere, Fransa ve Rusya bu mevzuda
fikirlerini sylerlerse memnun oluruz diyor..........

118
Sahife No: 524

Vesika No: 534

23 Aralk 1911

Sir H. Bax - ronsidede Sir E .Greye:

....... Majestenin asker ataesi Albay Lyon, Rus
larla Bulgarlar arasnda yaplan gizli bir anlamay bil
dirdi. Bir harp halinde Bulgar sahilleri Trk donanmas
na ak olaca iin Ruslar bu mevzuda Bulgarlara yar
dm edecekler. Bulgarlarn midi bu durumda Trklerle
Ruslarn savaa tutumasndadr.......... .
Sahife No: 533

Vesika No: 540

16 Ocak 1912

Mr. Barclayden Sir E, Greye :

...... Avusturya devaml olarak Arnavutluk hareke
tine yardm etti. Gayesi Balkanlara biraz daha el ata
bilmekti. Mhim miktarda silh ve cephane Arnavutlua
karld. Halbuki tarihin hibir devrinde bir Arnavut
devleti ve milleti olmamt. AvusturyalIlarn bu hareke
ti Srplar tellandryor, onlar Selnii ele geirmeden
rahat edemezler. Bu da Ruslarn stanbulu igaline se
bep olabilir. ngiltere bu mevzuda ne dnmektedir? ...
Sahife No: 550

Veiko No: 554

24 ubat 1912

Sir H. Bax - rosideden Sir E. Greye :

....... Be veliaht prens Sof yada bir toplant yapt.
Bunlarn iinde en nemlisi Yunan prensidir. Kral Ferdinandm en byk ihtiras stanbul merkez olmak zere
byk Bizans mparatorluunu kurmaktr, ve kendisi de
imparator olmak arzusundadr. Bu rya yava yava
solduu iin imdi Balkan mparatorluunu kurmak isti
yor. Avusturya mparatorunun olu Rus mparatorunun

119
kzyla evlenmek arzusunda ve Srbistanla Yunanistam
da dostluuna alarak bir imparatorluk kuracak..........
:Sahife No: 564

Vesika No: 567

8 Nisan 1912
Sir H. B a i - ronideden Sir A. Nicholsene :
...... Balkan Birlii Rusya ve Avusturyamn tasdi
kiyle kuruldu. ayet bir felket olursa Rusya seyirci
kalmyacaktr. Son yllarda Rusya Jponlara yenildi ve
Avusturyamn Balkanlara kar duyduu itaha kar
koymak arzusu ld. stanbuldaki merkezi hkmetin
zayflamas hesaplarmz alt st edebilir. Ve iin en ka
ranlk taraf Bulgarlarla Srplr birleerek Trklere kar
ok tesirli olabilirler. Yeni Balkan politikas Balkan
la r Balkan devletlerinindir. imdilik Avrupa Trkiyenin
zlmesini bekliyor, o zaman vilyetler kucaklarna d
ecek.........
Sahife No: 572

Vesika No: 576

17 Haziran 1912

Sir G. Lowtherden Sir E. Greye :

...... Tanin gazetesinde Hseyin Cahit belki on be
inci keredir inamlmyacak bir samimiyetle AvrupalIla
rn Trkiyeye kar birletiini yazyor. Gerek l itti
fakn ve gerekse l itilafn Trklerin aleyhine birle
tiini sylyor. Trkiye hi bir tarafta yer almamaldr.
Ancak menfaatlerimize uygun erefli bir anlama yap
maldr ve memleketin iyilii iin her fedakrla katlan
maldr, diyor..........

Sahife No 603

Vesika No 60?
10 Austos 1912

Mr. Barclayde Sir E. Greye :

...... Cocbanada Bulgar hududuna 35 kilometrede
bir bomba patlamas hdisesi havadisi Sofyaya geldi..
Bu havadise gre bomba patladktan 20 dakika sonra
Trk askeri ve polisi hdise yerine gelmi halka ate et
mi, yz on iki kiinin lmne sebep olmu, bunlardan
6 s Trk ikisi musevi ve gerisi Bulgarm. Bulgar h
kmeti bunu katlim olarak adlandrd ve basn Hristiyan
halkn eziyet grdn ve Avrupanm derhal mdaha
le etmesi gerektiini yazyor. Bu bomba hdisesi de Mekadonya Komitesinin plnlarn tamamlamak zere yap
t vahi bir kasaplktr. Hesapl bir ekilde ortal ka
rtrp Trkiyeye kar Bulgaristan harekete geirmek
istiyorlar.......
Sahife No 604=

Vesika No 608
10 Austos 1912

Mr. Marligten Sir E. Greye :

....... Selnik ve skpte Pazar yerlerinde bombalar
patlamaktadr..... .
Sahife No 655

Vesika No 672
29 Austos 1912

Sr F. Cartwrightten Sir E. Greye :

..... . Avusturya hariciye vekiliyle Avrupanm Trki
yeye kar olan durumunu tetkik ettik. Ona gre Avrupa
lI kuvvetler Orta Dou hususunda birlikte hareket ede
bilirler. Ve stanbulda bir kargaalk olduu zaman hep*
si kendi menfaatlerine gre hareket edebilirler. Ve Istanbula bask yaparak parlementoya Hristiyan aznlk tem
silcilerini sokabiliriz..... .

121
Sahife No 673

Vesika No 696
3
Eyll 1912
Mr. Marlingten Sir E. Grey'e :
...... Komite yesi olmayan Kmil Paann idresinde.
bir kabine kurulabilir. Dier taraftan ise Kmil Paaya.
ehl slam ve Harp Bakan bask yapabilir. imdilik se
im hazrlklaryla meguller. Tanin gazetesinden anlad
mza gre komitenin politikas Avrupann aleyhine olaaktr. imdiki durum yalnz Balkanlar ve Avrupay d e
il fakat Araplar, Ermenileri, Krtleri ve dier rklar
da mparatorluktan ayrmaa almak olmaldr. Trkiyede yapacamz propoganda komitenin Trkiyeyi
uuruma srkledii ve mutlak ortadan kalkmamas icap>
ettii yolunda olacaktr......

y/i-

Cilt 9b Balkan Harplerine devam:

Vesika No 8

iSalife No 4

8 Ekim 1912
Sr H. Bax - ironsideden Sir E. Greye : -ok gizlr
....... Belgradda Balkan devletlerinin Trklere ve-1
reeekleri ltimatom hazrland ve Bulgar Kralna takdim
edildi. Kral bunu tastik etti hkmetler bu gn harp iln
etmei dnyorlard, fakat birka gn geri brakld. ...
Sahife No 6

Vesika No 9
9 Ekim 1912

Sir G. Buchanondan Sir E. Greye :

...... ayet Trkler Balkan reformlarn byk dev
letlere devrederlerse harp almasna mni olunulabilinir. Bu vaziyette Btn Avrupa Trkiyesi Hristiyanlara
.ait olmaldr. ayet Mslmanlar da orada kalacaklarsa
mu.tlk kuvvetlerin tastikinden gemelidir. Ve bu ara
Girit suali de Yunanistanm lehine zlmelidir......
Sahife No 6

Vesika No 10
9 Ekim 1912

Sir A. Nicholsenden Lord Hardingege :

....... stanbuldaki kuvvet temsilcileri Trklere kar
dikkatli bir dil kullanarak kendilerine zarar verecek
bir durum yaratmamaldrlar. Hristiyanlarm Trkiyeye
yapacaklar saldr Ingiliz demiryollarnda karklk
kartabilir.......

123
Sahife No 11

Vesika No 15
10 Ekim 1913

Sir F. CartvvrigMten Sr A. Nisholsene :

...... Orta Douda durum yle sratle deiiyor ki,
uzun bir mektup yazmamn mns bile kalmad. Selanik
Bulgarlarn eline geerse Sancakta Yugoslavlarm eline
geecek. Avusturya - Macaristan Osmanl demir yollar
na tamamen gz koymu vaziyette. Ben kendimi hasta
bir adamn ^bandaki doktora benzetiyorum, nabz elim
de durdua an dreceim......
Sahife No 17

Vesika No 24
13 Ekim 1912

Sir H. Bax-tronsidede Sir E. Greye :

....... Osmanl imparatorluuna verilen ltimatom:
1 mparatorluktaki btn milletleri etnolojik ka~
rekterine gre tanmak ve btn neticelerini kabul, et
mek,
2 Osmanl parlmentosuna her milliyetin temsil
cisini oran dahilinde sokmak.
3 Hristiyanlarm bulunduu yerdeki btn dev
let memurunu Hristiyanlardan tyin etmek.
4 Hristiyan mekteplerini Osmanl mektepleriyle
eit saymak.
5 - Muhtelif blgelerde Mslmanlarn olmas bu
blgelerin etnolojik karakterine tesiri olamaz.
6 Hristiyanlarm, Hristiyan halk tarafndan aske
r birlikler kurmas.
7 . svire ve Belikal organizatrler tarafndan
jandarmann yeniden orgahize edilmesi.
8 _ Bu vilyetlere svireli ve Belikal valilerin
tyin edilmesi.
9 : Ba Vezarette eit sayda Mslman ve Hristi-

124
yandan bir konsl kurulmas ve 4 Balkan devletinin eli
liklerinin bu konsl kontrol etmesi......
Sahife No 36

Vesika No 47
18 Ekim 1912

Lord Granville'den
....... Bu toplantda
mnakaa geti. Ruslar
istemekle itham ettiler,

Sir A. Nicholsene :
Rus elisiyle aramda iddetli bir
ngiltereyi stanbul ve boazlar
ben bunu iddetle reddettim......

Sahife No 55

Vesika No 701
28 Ekim 1912

Sir E. Greyden Sir E. Goschene :

....... Sanyorum ki, Balkan devletleri Trklere kar
byk bir zafer kazanacaklardr. Ancak bunun aksi
olursa her ey korkun bir hl alr. Balkan devletleri
stanbulu bile zaptedebilirler, fakat biz buna msaade
etmeyiz. stanbul byk Avrupa devletlerine aittir.... .
Sahife No 58

Vesika 'No 72
28 Ekim 1912

Sir H. Bax - ronsideden Sir E. Greye :

...... Nfusu 4 milyon olan Bulgaristan 434 bin ki
ilik bir ordu hazrlad. Srp ve Yunanllar tarafndan da
buna yakn bir ordu hazrland. Bu ordularn muvaffaki
yeti halinde Avrupay cidd problemler beklemektedir......
Sahife No 66

Vesika No 78'
30 Ekim 1912

Sir K. Paget'ten Sir E. Greye :

.....<Trk ordusu Balkan kuvvetleri karsnda da-

125
yanamyacak kadar zayftr. Kumanovada ' 30.000 Trk
ve karsnda 80.000 Hristiyan askeri vardr......
Salife No 75

Vesika No 92
1 Kasm 1912

Sir E. Greyden Kont Benckendorffa :

Sofyadan aldm habere gre Bulgarlar ilerle
mee devam ediyorlar Trklere atalca hattnda bile
kendilerini toplama imkn verilmedi. Mr. Poincare kuv
vetlerin mdahale etmesini istiyor......
:Sahife No 79

Vesika No 98
2 Kasm 1912

Sir G. Buchanondan Sir E. Greye :

....... M. Sazanow stanbulun mutlak Trklerde kal
mas gerektiini aksi halde Ruslara gemesi icap ettiini
i ve herhangi bir devlet stanbula girmee kalkarsa Rus:
; larm derhal mdahale edeceini bildirdi. Bulgaristana da
stanbul yryn durdurmalar iin nota verdiler. s
tanbul'a dier kuvvetlerle birlikte donanma yollyacaklar
Te Bulgarlara aka stanbulu igal ederlerse bunun
ok ksa sreceini anlatyorlar.......
Sahife No: 88

Vesika No: 113

3 Kasm 1913
Lord Kitchenerden Sir E. Greye :
...... Trklerin k tamamlanm grnyor. A r
tk ne Avrupada ne de baka bir yerde eski durumlarm
muhafaza edemezler. Kahirede bir Mslman bana gayet
Trkler Avrupada kuvvet kullanarak kalamazlarsa Islama hkmetmek haklar da artk olamaz dedi. Halk
Trkleri sevmemekle beraber bir Mslman kuvvetin ye
nilgisine ok zlyorlar. mparatorluun dier tarafla-

126
rmda da yaknda zlme balyacaktr.
Benim Msr
hakkndaki. tavsiyelerim unlardr:
1 Sultann hkimiyeti kabul edilmeli fakat dai?
ma Majestenin hkmetinin tavsiye ve msaadesiyle ha
reket edilmelidir.
2 Hidivler Majestenin hkmeti tarafndan t
yin edilmelidir.
3 Btn beratlar konsl tarafndan iln edilme
lidir.
4 imdiye kadar Trkler tarafndan tyin edi
len ve Trk olan Bakad yerine Msr hkmetinin t
yin edecei birini geirmek gerekir.
5 Trk yksek komiserlii ilga edilmelidir. Msr
stnde Trklerin hak diye ileri srd her ne varsay
Majestenin hkmetine gemelidir.
6 Sudanda Trklerin hak diye iddia ettikleri ney
varsa ngiltereye gemelidir. Btn bu hususlar tatmin
kr bir ekilde zldkten sonra, Msr'n ngiltere,ye
getii lf imdilik kullanlmyabilir......
Sahafe No: 93

Vesika No: 12(}<

4 Kasm 1912

Sir G. Lowtherden Sir E. Greye :

....... Bulgarlar atalcada hi bir mukavemetle kar

lanmadlar Nazm Paann ordusu bozuldu ve kendisi
esir edildi. Sultan ve hkmeti Bursaya kamak istiyor
bu durumda binlerce kayk ve aa tabakadan softalar
camilerde, mezarlklarda toplanyorlar, zira Bulgar kral
Hillle Ha arasnda sava iln etti.
\
Bulgarlar btn ehri yakabilir Trkler de btn
Hrstiyanlar kesebilir. Peradaki byk elilikleri. ve
Hristiyanlar korumak iin ehirdeki askerlere emir ve-

n r
rildi. Avusturya ve Almanya boazlarn milletler araai
olmasn istiyor, tam bir anari havas var......
Sahife No: 100

Vesika No: 131

5 Kasm 1912

Sir Bax - ronsideden Sir E. Greye - Gizli ve zeldir

...... Balkan galipleri aadaki bildiriyi yaynlad
lar:
1 Balkan devletlerinin galibiyeti sayesinde Trklerin Avrupadaki hakimiyetleri sona ermitir.
2 Sonra gndereceim bir tel hududlar gstere
cektir.
3 Balkan devletleri buraya derhal sulh ve skn
getirecekler ve ilerleme yolunu kendi menfaatlerine gre
aacaklardr.
4 Drt hkmet teferruat aralarnda grecek
lerdir
Sahife No: 96

Vesika No: 124L5 Kasm 1912

Sir G. Buc!anon?dan Sir E. Greye :

...... Trkiye kendisini tamamen Avrupal kuvvetle
rin eline brakmaldr. Avrupadaki btn topraklarndan
vaz gemeli, Bulgarlara Yeilkyden ilersini alacaklar
n bildirmelidir .......
Sahife No: 101

Vesika No: 132

5 Kasm 1912

Sir H. Bax - ronsidede Sir E. Greye : Gidi ve

zeldir
...... Trklere stanbuldan baka Avrupada hi bir
yer braklmamaldr. Boazlar hakknda *karar ancak

l anlamaya gre verilebilir. Bu mevzuda baz glk

ler meydana kmaktadr. Manastr ve Selnii hem Yu
nanllar ve hem de Bulgarlar istemektedirler ve kk
bir Arnavutluk meydana getirilecektir,
Sahife No: 111

Vesika No: 147

7 Kasm 1912

Sir G. Lovvtherden Sir E. Greye :

,..... Trk Hariciye Vekili be byk devletin eli
lerine mracaat ederek aadaki beyanatta bulundu:
Hrk Hkmeti atalca hattn sonuna kadar mda
faaya karar verdi. Zaferi mit ediyoruz fakat aksi de
olabilir. Bu taktirde Bulgar ordular ehrin kaplarna
dayanabilir ve Bulgar Kral daha nce iln ettii gibi mu
zaffer ordular banda ehre girebilir. Bulgar Kral bu
harbin bir Hal seferi olduunu iln etti. Bulgsfrlar yol
lar stndeki slmlar ldryor, stanbul ehri Hali
feliin merkezidir. 650 bin slm ve 350 bin Hristiyan
vardr. Hkmet btn aznlklar korumaa azimlidir
fakat Bulgarlar ehre girdikleri taktirde durumun ne
olaca bilinemez. Sultan ve veliaht sarayda kalacaktr.
Ve icap ederse vazifeleri banda leceklerdir. Avrupay
nihai durumdan haberdar ettik, ayet Avrupa Bulgar Or
dularn durdurmazsa vaziyet ok vahim olabilir.
lve : Trklerin atalca hattn mdafaa edebile
ceklerine kimse inanmyor .......
Sahife No: 133

Vesika No: 176

11 Kasm 1912

Sir R. Pogetten Sir E. Greye :

...... Avusturyann istekleri :
1
Arnavutluktaki Srplar ekilmelidir ve Srb
tan Arnavutluun hibir ksmn talep edemez.

129

2 Avusturya ve talya da dahil btn devletler

Arnavutluktan ellerini ekmelidir.
I
3 Srbistan Arnavutluu idare edemez, bu ilerde
^Myk karklklara sebep olur.
:
4 Srbistan Ruslarn tesirinde kalarak Adriyatiki te bir liman istiyor, bu Avusturya iin tehlikelidir,
j
5 Harp srasnda Avusturya Srbistan'a tam bir
i idostluk gsterdi, imdi bu hareketleri krallmzn men
faatlerine aykrdr.
II
6 Srbistann Adriyatik sahilinde bir limana ihti: yac yoktur. Fakat isterse Selnii veya Egede baka
:j; Tbir liman alabilir.
^

:j ;

Buna Srbistann cevab:

]i
1 Srbistan Trklerle harptedir. Arnavutlukta
j (' zaptettii her yeri muhafaza edecektir.
2
Trkler Avrupadan atlmtr, Avusturya ve
;' talyann Arnavutluk hakknda syledii szlerin hibir
j : kymeti yoktur.
s'
3 Arnavutlar kendi kendilerini idareye muktedir
; deillerdir.' Bu artlarda Avusturyann tesirinde kalp
j t -Srbistana kar harekete gememeleri iin biz onlar
idare edeceiz.
: [ r-. 4 Srbistan Ruslarn tesirinde deildir, Srbistan
j ok hayat ve para kaybetmitir ve onun meyvelerini topj t lamak ister ......
5 Sahife No: 167

Vesika No: 221

17 Kasm 1912

Sir E. Greyden Sir F. Bertieye :

-.2

... ... Poincarenin Ege adalar'hakknda talyanlara

i syledii fikri beenmedim. Bu adalar ele geiren her-j i kez Boazlar kontrol edebilir ......
F. 9

131

130

mddet kalacan sanmyorum, Trkler San Stephano

anlamasnda muaffak olurlarsa arkasndan bir Berlin
22 Kasm 1912
anlamas isteyebilirler. ehl slm ziyarete gittim.
Sir F. Cartwrightten Sir A. Nichols en :
Hasta olduu iin beni kabul etmedi, yerine damad s
tanbul Valisi Cemil Paa tarafndan kabul edildim. Son
.........Son bir ka 'sene iinde dnlmesi bile imkn
asker felket stne mthi bir sinirlilik iinde olduu
sz harika eyler grdk. Gen Trk ihtilli, Trk Ordu
belliydi. Msr ve Hindistan durumunu hatrlatarak n
sunun k, in ihtilli ve Manchu Krallnn orta
giltereden yardm istedi. Ben kendisine byle anlarda
dan kalk. Btn bunlardan sonra Rusyada olan olay
hakikatlere gs germek lzm geldiini, ne ngiltere
lar insana basit geliyor. Balkan birliinin gayesi Trk;
ve ne de baka bir devletin Trkiyeye yardm edemiyemparatorluunu Avrupadan atmakt. Halbuki bu bir
ceini bildirdim. Ayrca Trklerin Yunanllara yaptk
lik yapc olmaktan ziyade tahrip edicidir. Trk tJrdxisu
lar
boykotu ve btn sama hareketleri durdurmalarn
ise gitgide daha fazla kmektedir. Balkan Devletleri ?
tavsiye
ettim. Trklerin artk5gururdan vaz geip AvruTrk asker prestijini sfra indirmekle Alman asker,
payla pazarla girmesini, ve artk komusu olan Balkan
prestijine de darbe indirdiler .......
Devletleri adna birok fedakrlk yapmalar gerektiini, '
Orta Dounun byk kuvvetinin artk Balkan Devlet
Sahife No: 209
Vesika No: 280
leri olduunu, syledim, iki gn sonra grtm kayn
26 Kasm 1912
E pederi Cemaleddin efendiye bu son krizlerin Araplar,
Sir A. Nicholsenden Sir H. Bax - ironsidee :
I Krtler ve Ermeniler stnde de tesir yarattn syle...... yle sanyorum ki Bulgarlar atalca hattn i | dim .......
geip stanbula varamayacaklardr. Bulgarlar son adam- j
Vesika No: 362
larma kadar sava meydanlarndadrlar. Trkler bir haf- |I Sahife No: 268
I

9
Aralk
1912
ta ncesine kadar mitsiz ve teslim olmaktan memnun
olacak bir durumdayken kendilerini topladlar, yeni bir I
Sr F. Elliottan Sir E. Greye :
...... Mr. Venizelosa mttefiklerin Trkiyenin parcesaret kazandlar. Times gazetesinde dn kan dk- jj I
manlar fevkalde aptalca ve tehlikelidir. Beni korkutan i- alanmasmda bir anlamaya varp varmadklarn sordier bir nokta ise Avrupadaki merkez kuvvetlerin Trk- i dum. Rivayete gre Bulgarlar Edirneden vaz geeceklere destek olmalar ihtimalidir. Byle bir destekle Trk- ; i lermi, o zaman Selnik ok mhim bir soru haline geleler mttefiklerin artlarm kabul etmiyebilirler ......
\ I ektir. Mr. Venizelos Bulgarlardan mthi phede .......
Sahife No: 190

Vesika No: 256

i,

Sahife No: 210

Vesika No: 287 i I Sahife No: 273

Vesika No: 369
t
11 Aralk 1912
Mr Fitzmaurce^m memerandmu :
|
I
Sir
G.
liOwtlerden
Sir E. Greye :
...... Doru veya yanl olarak ngiliz taraftar ta- *
......
Trk
Hkmeti
hakikatleri kabul edip Balkan
mnan Kmil Pag a Bavezir oluyor, fakat'o mevkide uzun \

132
komulariyle daha salam anlamalar yapyor. Benim
iittiime gre Edirne ve Krklareli Trklerde kalacak,
buna mukabil Bulgarlar Hhodope, Nevrokopo ve Cuma
mntkalarn alacaklar. Srbistan ise Sancak ve Kosova
blgelerini ele geirecek. Buna mukabil Selanik, Manas
tr, ve bunlara bal blgeler bir Avrupal veya Msrl
prensin idaresinde kalacak. Yunanistann nereleri ala
ca bu anlamada gsterilmemi ......
Sahife No: 285

Vesika No: 382

* 13 Aralk 1912

Sr E. Greyden Sr R. Rodda :
...... talyan Elisi Ege adalarnn bizim tarafimla
dan Yunanistana verilmek istendiini bildiini ve fakat
Balkan meselesi halloluncaya kadar adalarn Sultanm
idaresinde kalmasnn daha iyi olacan, sonra tpk Ci
ritte olduu gibi Yunanllarn adalar Trklerden alabi
leceklerini syledi ......
Sahife No: 295

Vesika No: 394

18 Aralk 1912

Sir E. Grevden Sir F. Cartwright'e :

...... Bugn* Bykeliler Hariciye Vekletinde top
landlar. Arnavutluk ve Srbistan hududlar konuulduk
tan sonra sz Ege adalarna geldi. Rus Bykelisi H
kmetinin Lemnos, Tenedos, mroz ve Samothrce adala
rnn mutlaka Trklerde kalmasn istediini syledi.
Ben, ya Yunanllar adalar ilhak ederlerse durum ne olur
dedim. O zaman oradaki Trk askerleri Trk bayram
korurlar cevabm verdi. Ya Trkler Yunanl ada halkna
ate ederlerse ne olur dedim. Hkmetime danmadan
brey soyliyemem, dedi. Fransz Bykelisi ise adala
rn Yunanllara gitmesine razyz. Rusyann bahsettii

133
drt ada da tarafsz hale getirilebilir dedi. Rus Bykel
isi buna raz olmadklarn bildirdi ......
Sahife No: 356

Vesika No: 454

6 Ocak 1913

Sr G. Lovvtherden Sir E. Greye :

...... Londradaki Osmanl Bykelisinin getirdii
rapor kabinede konuulmaktadr. Bu raporda siz, Rusya
ve Fransa'nn Edirneyi Bulgaristana vermek niyetinde
olduunu sylyorsunuz. Ve Dedeaata tarafsz bir bl
ge meydana getirilerek Bulgarara kolay gei temin
edilmelidir diyorsunuz. Trk Elisi belki adalar tutabi
lecekleri kanaatinde. Trkler hl ac hakikatleri gre
miyorlar. Ve hl pazarlk etmek amacndalar. Gen or
du subaylar ise atalcadan hcuma gemek ve ordunun
erefini kurtaracak Jbir zafer elde etmek istiyorlar ......
I Sahife No: 376

Vesika No: 471

8 Ocak 1913

Sir E. Greyden Sir G. Lovvtlere :

f
...... Tevfik Paa ile Reit Paa Mr. Cambonu ziya5- ret ettiler, Trklerin Edirneyi terk etmiyecekleri husui sunda uzun bir konuma yaptlar. Bu yeni bir harp dei mektir. Trkler buna hazr m Sanyorum ki Trkler
[- byle bir harbe hazrlardr .......
j>
i Sahife No: 395
Vesika No: 495
11 Ocak 1913
i

Sir E. Greyden Sr G. Lowther,e :

...... Trk Bykelisi Reit Paayla

grtm.

Trklere stanbulu kurtarmak iin Edirneden, vaz ge

melerinin gerektiini, harp olursa Trklerin elinde kalan

her eyi kaybedeceklerini syledim. Btn lflarm boa

gitti. Reit Paa Trk delegelerinin konferans terk ede
ceini bildirdi ......
Salife No: 397

Vesika No: 498

13 Ocak 1913

Sir F. Cartwrig'M?ten Sr E. Greye :

..... . Ruslarn stanbul veya Ermenistan mevzuun
da tarafszlklarn terk edecekleri sylentileri var. By
le bir durum olursa Avusturya da kendi menfaatleri iin
derhal harekete geecektir ......
Salife No: 428

Vesika No: 532

20 Ocak 1913

Sir E. Greyden Sir G. Lowther'e :

...... Sulh Konferansndaki Reit ve Nizami Paalar
beni ziyarete geldiler. Onlara btn kuvvetlerin Edirneyi
ve Ege adalarn terk etmelerini istediklerini syledim.
Buna mukabil Trkler baz madd menfaatler elde ede
ceklerdir ve kendilerine tavsiye olarak Edirneyi mutlak
brakmalarn, adalarn ise Trkiye iin hibir kymeti
olmadn syledim. Delegelerin bende brakt intiba
dier kuvvetlerin naklarma sylediklerinin doru oldu
udur .......
Sahfe No: 435

Vesika No: 5455

22 Ocak 1913

Sir E. Greyden Sir G. Goschene :

...... Alman Bykelisinin bana gnderdii Herr
Bassermannm Rusya, Fransa ve ngiltereye gnderdi
i ve n Asyada Suriye, Arabistan, Ermenistan blgele
rinin menfaat sahalarna blnmesi hakkmdaki raporu

r
135
stnde grtk. Ben byle bir raporun mevcut olma
dn, sadece talyann n Asyadaki Trk dominyon
larna yeni garantiler istediini syledim ......
Sakile No: 438

Vesika No: 544

28 Ocak 1913

Sir G. Lovvtlerdei Sr E<. Greye :

...... Trk Hkmeti bugn topland. Adalar ve
Edirne hususunda kuvvetlerin isteklerine uygun kararlar
aldlar. Ben en iyi yolda tesirimi kullanyorum ......
Sahife No: 457

Vesika No: 571*e ilve

28 Ocak 1913

ngiliz Asker Ateesi General

Lovvtlere :

Tyrrellden

Sir G.

...... Mahmut evket Paay ziyaret ettim. Kendisi

ni her zaman i yaplacak bir adam olarak grrm.
Kendisi ayn zamanda Harp Bakam da olacam bana
bildirdi. 3 - 4 yz bin kiilik bir orduyu Edirnede toplu
yor. Bu kadar byk bir Trk Ordusu bu civarda hazr
olursa dier ordular rahata malup edilebilir. Mahmut
evketin Nazmdan daha fazla muvaffak olacan san
myorum. Daha sonra zzet Paay grdm bana ere
fini daha fazla kaybetmeden tekat olmak istediini sy
ledi. Kendisine atalca hattmdaki ordunun durumu kt
m dedim. Hayr ok iyi bir ordumuz var fakat kt p o
litika yznden hi bir ey yapamyoruz dedi .......

KNC BALKAN HARB

3 ubat 31 Mart 1913
Sahife No: 486

Vesika No: 602;

10 ubat 1913
Sir G. Lovvtherden Sir E. Greye :
....... Trk Baveziri Trk meselelerinin hallini ecne
bi kuvvetlere brakmak,istiyor. Trklerin istedii sadece
baz ekonomik faydalardr. Mesel: Trk Pullarnn ya
banc postahanelerde satlmas ve ekonomik zgrlk gi
bi. Buna mukabil adli kapitlasyonlar verilecektir .......
Sahife No: 496

Vesika No: fi10

14 ubat 1913

Sir F. Elliottan Sir E. Greye :

....... Venizelos beni ziyarete geldi. Kendisine dokuz;'
seneden beri Girit iinde Yunanistan'n lehine altjmz syledim. Bulgarlarn Trklerle sava durdurmalar
n hat olarak sayyor. atalca ve Boazlarda Bulgariara yardm teklifinde bulunmu. talyan igalindeki ada
larn ve Selniin kendilerine verilmesini istiyor. Ve Trk
borlarndan kendi hisselerine decek miktarn ok az
olmasn talep ediyor ......
Sahife No: 511

Vesika No: 632

19 ubat 1913

Sir A. Nchoisenden Sir F. Cartvmghte :

...... Durum biraz daha iyi grnyor. Romanyayla,

137
Bulgaristan'n arasndaki ihtilfn mhim olacan san
myorum. Rusya ve Avusturya Arnavutlua hrmet edi
yor. Artk Trklerle kuvvetler hesabna mzakerelere;
baslyabiliriz. Trkler Edirneyi Bulgarlara brakmaldr
lar ve Avrupadaki Trk hududu stanbul civarna ka
dar gelmelidir. stanbul ve Boazlarn idaresi Trklere
braklabilir. Trkler bylelikle Mekadonyanm yknden
kurtulmu olurlar ......
Sahife No: 581

Vesika No: 710

13 Mart 1913

Sir E. Greyden Sir F. Bertieye :

...... Fransz, Rus, Avusturya ve Alman Bykeli
leriyle grtm. Trklere Enos'-Midia hattnn batsn
brakmalarn ve adalar da byk devletlerin arzusuna ,
terk etmelerini tavsiye ediyoruz ......
Sahife No: 596

Vesika No: 728

17 Mart 1913

Sr A. Nicosenden Sir F. Cartwrighte :

...... Ruslarla Bulgarlar mevzuunda gryoruz;
Trkiye byk arazi kayplarna urad, fakat bir kere
sulh yapldktan sonra Asya Trkiyesinde de ayaklan
malarn balamyacam kimse temin edemez... Btn
dier rklar da bundan istifade edeceklerdir. Osmanl im
paratorluunun paralanmas byk devletlerin de ken
di aralarnda savamalarna sebep olacaktr. Gney Do
u Avrupa tarihinde yeni bir yaprak eviriyoruz. nem*li bir faktr olan Trklerin ortadan kalkmas olduka
karklklara sebep olabilir. Sonra gelen nemli noktalar
Iran ve Tibet'tir ......

188
Sahife No: 627 kinci Balkan Savann sonu:
;sa, Mays 1913
Salife No: 627

Ni-

Vesika No: 169

31 Mart 1913

Sr Bdanondan SIr E. Greye :

...... Selnik yznden Bulgaristan'la Yunanistan'n
arpmas tehlikesi var. Yaplacak mzakerelerle bu or
tadan kaldrlmaldr ......
Sahife No: 633

Vesika No: 777

1 Nisan 1913

SIr E. Greyden Sir F. Berileve :

....... Harpten sonra Trk gmrk vergilerinin artt
rlmas lzumludur. Ancak bu para Trkiyenin ^gelime
sinden ziyade, mttefiklere harp borlarn demeye git
melidir ......
Sahife No: 636

Vesika No: 783

1 Nisan 1913

Sir E. GreyVien Sr F. Bertieye :

....... Mr. Cambon, Ruslarn Bulgarlar sulhe zorla
dklarn syledi. Bulgarlar dmanlklarn kesmediler
ve Bulgar Kral mutlak stanbul'a girmek istiyor. Bul
garlar atalca hattn getikleri taktirde Ruslar Hristiyan halk korumak iin stanbula donanma yollyabilir.
Bu taktirde derhal Ingiltere ve Fransa da filo gnder
melidir. Mr. Cambon, Bulgarlar stanbula girdikleri taktirde derhal bir Avrupa kongresi toplanmaldr di; y o r ..............

Vesika No: 807

Saliife No: 655

5 Nisan 1913
Sir G. Buchanondan Sr E. Greye :

...... Notanz yerdim. Rus Hariciye Vekili milletler

aras bahri gsteriden memnun olduunu syledi. Ken
disinden Montenogroya silh verip vermediklerini sor
dum, bir yl nce verdiklerini syledi. ok Gizli
Bulgarlar atalca hattna hcum etmek zereler. stan
bul igl edilirse ne yapacaklarn sordum, donanma yolhyaeaklarm tekrarlad .......
Sahife No: 703

Vesika No: 864

19 Nisan 1913

Sir H. Bax ~ rosideden Sir A. Nicholsene :

..... . Trkler Blgarlarm istikbaldeki tecavzlerin
den ok korkuyorlar. Sulh anlamas imzalandktan son
ra Yunanllarn da Trklere dosthane hareket etmee a
lacaklarn sanyorum. OsmanlIlar durumlarnn ne de
recede korkun olduunun farkndalar. Bulgarlar Rus
muhalefetine ramen stanbul ve Boazlar elde etmek
istiyorlar .......
Sahife No: 774

Vesika No: 958

6 Mays 1913
Sir H. Bax tronsideden Sir E. Greye :
....... Bulgar Vekiliyle grtm. Bulgarlar, Yunanl
lar ve Srplardan korkmuyorlar. Btn bunlara ramen
Bulgar Ordusu ar kayplara uram dvecek duru
mu yok .......

140
S'hife No: 798

Vesika No: 978e ilve

32 No: lu Gizli Vesikadr.

Yazan : Sir H. Bax Ironside :
1 Srplar askerlerini toplamaa baladlar.

Bul

garlarn iki yz bin ve Srplarn yz elli bin askeri var.

ayet Srplar Trklerin hcumuna urarsa Bulgarlar
yz bin kiiyle yardm edecekler. Trkler bozulup gneye
doru kaarlarsa Bulgarlar Selnii igal edecekler.

2 Mekadonyada yaplan gizli anlamalarda ar

da blgesi muvazaal bir vaziyettedir.
3 Bulgarlar Edirne'de Srplardan yardm istiyor
lar. Mttefikler arasnda yaplan anlamalarn gayesi,
mterek menfaatlerin korunmasdr. Trkler zafer ka
zanrsa bunun zarar her iki lkeye de olur.
4 Bulgar Ordusundan 84 bin kii lm, yaralan
m veya kamtr. Srp Ordusunda bu yekn 25 bin ki
idir.
Sahife No: 798

Vesika No: 980

19 Mays 1913

Sr E. Greyden Sir SI. Bax ronsidee :

...... Dr. Danef beni grmee geldi, unlar syledi:
Yunanistan ve Srbistan kendi menfaatleri iin Bul
garlarn aleyhine olarak sulh geciktiriyorlar. Bulgaris
tan atalca hattnda ok fazla asker bulunduruyor. Trk
lerle sulh anlamasn tek balarna imzalyabilirle.
Ben, Yunanllara bu mevzuda tesir edeceimi syledim.
Ve Yunanllarn arzusunun daha ziyade adalar ve gney
Arnavutluk stnde olduunu anlattm ......

141
Saife No: 799

Vesika No: 981

19 Mays 1913

Sir E. Greyde Sir R. Pagete :

...... Srp delegeleri bugn beni ziyaret etti. Kuzey
Arnavutluk hakkmdaki arzularn ileri srdler. Ve Tr
kiye ile yaplacak anlama hakknda grtler ......
SaJife No: 801

Vesika No: 984

W Mays 1913

Sir E, Greyderi Sir F. EUiota :

...... M. Skouloudis, A. Nichalseni ziyaret etti, Trk
lerle imzalanacak sulh anlamas hakknda grtler.
mzalanacak anlamadan Yunanistan byk bir menfaat
-elde edebilir. Ancak Trklerin Yunanllara dmanca ha
reketleri Yunan hzinesine byk bir yk olmaktadr.
Ayrca Kara Denizde ve Osmanl imparatorluunun di
er yerlerinde Yunan ticaretine mani olmalar, Yunanis
tan iin bir felkettir. Onun iin bir anlama imzalamak
la Yunanistan ok ey kaza.mr hi bir ey kaybetmez,
vdedi ........

3 NC BALKAN HARB
Vesika No: 100$

Sahife No: 834 .

8 Haziran 1913

Sir M. Bax irosidede Sir E. Greye :

...... Bulgaristan, Srbistan ve Yunanistan'a
harbe hazr ......
Sahife N o: 835

karg:

Vesika No: 1034

8 Haziran 913

Sir F. Eliotian Sir E. Greye s

...... Mr. Venizelos, Trkiye ile yaplacak anlama^nm mttefikler arasnda harbe sebep olacandan ok:
korkuyor ......
Sahife No: 837

Vesika No: 1038

10 Haziran 1913

Sir E. Greyden Sir F. Bertieye :

...... talya, Fransa, Almanya ve ngiltere Tenados
ve mroz hari btn adalarn Yunanistana verilmesine
karar verdik. Thasos Bulgaristana verilecek. Yunanistan
Arnavutluktan daha fazla toprak talep edebilir. Fransa,
ngiltere ve Rusya, Yunanistana kar kuvvet kullanmak:
istemiyor ......

143
Sahife No: 875

Vesika No: 1095

30 Haziran 1913

Sr F. EMiottan Sir E. Greye :

....... Dn gece Bulgarlar Srbistan ve Yunanistaha
hcum etti. Yunanllar geri ekiliyor, Kral Selnie git
ti ......
Sahife No: 907

Vesika No: 1139

13 Temmuz 1913

Sir H. Bax ironsideden Sir E. Greye :

...... Trk Ordusu Edimeyi geri almak iin yava
yava gneye doru ilerliyor. Bulgar Kral ngiliz Hk
metinden Trkleri Londra anlamasna sadk tutmalar
n rica etti.
Sahife No: 914

Vesika No: 1148

16 Temmuz 1913

Lord Granvillede Sir E. Greye :

....... Alman Hkmeti Trklere Enos - Midias hat
tn gememeleri iin her trl basky yapyor. stanbuldaki Alman Elisinin korkusu Trk Ordusunun u ara
ok kuvvetli olmas ve ayet hkmetleri Edirneyi alma
larna mani olursa bir hkmet darbesinin yaplaca
dr. u srada tek bir Avrupal kuvvet Trkleri durdur
maya alrsa malp olacaktr ......
Sahife No: 915

Vesika No: 1151

16 Temmuz 1913

Sir E. Greyden Mr. Marlmge :

...... Trk Hkmetini Enos - Midias hattnn dna
kmamas iin zorlaynz. Bunun Trkiye iin ok tehli
keli olacan, kuvvetlerin stanbulu mesul tutacan vs-

M
Londra Anlamasna bal
: niz .......

kalmas

gerektiini

Sahife No: 925

bildiri-

Vesika No: 1165

21 Temmuz 1913

Sir E. Greyden Sir F. Cartwrightta :

...... Bu gn Rus, Alman, Fransz, talyan ve Avus
turya Bykelileriyle grtm. Hepsi donanma gste
risine raz. Ancak bu skmezse ne gilbi tedbir alacaz?
Fransz Bykelisinin bu sorusuna ben mal bask ya
parz, dedim. Fakat Trk Hkmetinin mal baskdan da.
ok korkmyacam syledi. Trkler Avrupallarm Trkiyedeki byk mal menfaatlerinin olduunu fark etti'le!r ..... :
Salife No: 929

Vesika No: 1169

22 Temmuz 1913

Lorr Granvillede Sir E. Greye :

....... Trklerin Enos - Mideas hattnda kalmas iin
donanma gsterisi yapmak tehlikeli bulundu. Almanlarn
korkusu Ruslar bask yapmak iin Ermenistan igal
edebilirler ......
Sahife No: 936

Vesika No:. 1178

25 Temmuz 1913

Eord Granvilleden Sir E. Greye :

...... ayet Trkler Bulgaristan igal ederlerse
Rusyann tarafsz kalmas imknszdr. Fakat Ruslarn
Ermenistan iglindense Trklerle Avrupada arpma
s daha iyidir ......
* .

145
Sahife No: 939

Vesika No: 1183

26 Temmuz 1913

Sir E. Greyden Mr. Marling :

....... Bavezire Trakyadaki Trk hareketini been
mediimizi, Trkler Bulgaristan igal ederlerse ngilte
renin mdahale edeceini, btn kuvvetlerin de ayn e
kilde hareket edeceini, kendi tehlikeli hareketleriyle
balarn belya sokacaklarn syledim ......
Sahife No: 963

Vesika No: 1213

7 Austos 1913

Sir H. Bax ronsideden Sir E. Greye :

....... Gney Bulgaristann Trkler tarafndan igal
tehlikesi, Bulgaristan tarafndan byk devletlere bildi
rildi. Trklerin Londra anlamas iinde de kalmas iin
"bask yaplmaldr ..... .
Sahife No: 969

Vesika No: 1222

8 Austos 1913
Sir E. Greyden Lord Ganvilleye :
...... imdi yapacamz Trklerin Bulgarlara kar
yeni admlar atmalarna meydan vermemektir. Bulgari 1ar tek baslarna Trklerden hi bir ey alamazlar ......
N ahife No: 987
|

Vesika No: 1242

18 Austos 1918

Sir G. Buchaondan Sir E. Greye :

....... Dn gece Hariciye Vekiliyle yaptm konuh mada Trklerin Maritsa ve Mustafa Paa hattnn ileri
si sine gemesinden ok zgn buldum. Trklerin ne yapai: ca bilinmez. imdi Trkler Avrupay tehdid ediyorlar.
^ .Hepimizin Trkiyede ayr ayr menfaatlerimiz var. in
i'

F. 10

146
giltere, Fransa ve Rusya mtereken Trkiyeye kar
bir eyler yafpmaldr. Biz Mslman tebamz dolaysiyle
Trklere daha fazla bask yapmaa ekiniyoruz ----Sahife No: 989

Vesika No: 12M

19 Austos 1913

Sir G. Buclanondan Sir E. Grey'e :

...... Trkler Dede Aa'a doru ilerliyor. Dikkatli'
davranmazlarsa kendilerini Ruslarla harp halinde bula
bilirler. ngiltere, Fransa ve Rusya mtereken birey
yapmaldr. Avrupa Trklerin ilerlemesine seyirci kala
maz. Rusya belki Kara Denizde baz limanlar igal ede- ;
bilir. Dier kuvvetler de yardm etmezse; Rusya da tek
bana birey yapmaa muktedir deildir. Avrtpa Trk
lerin Eidirneye sahip olduunu kabul etmeli ve sonra. :
Bulgaristan'a yardma komaldr .......

Sahife No: 1002

Vesika No: 1259

2 Ekim 1913

Mr. Marlingten Sir E. Greye

...... Trkiye ile Bulgaristan arasnda sulh anla-'j
mas yapld. Trkiye Edirne ve civarn elde etti. Bulga
ristan ve Avrupaya karg bu Trk zaferi milliyetilik
hislerini krklyor. Derhal kapitlasyonlar meselesini
ortaya karttlar. Trk basn Bulgarlarn yapt kt
lkleri anlatyor. Trklerin Trakyadaki muaffakiyeti
Bulgar zulm ve Trk Ordularnn blge halk tarafndan |
sevilmesindendir. imdi Yunanistandan adalar geri is
teyebilirler ......

CLT 10

Sahile No: 26

Vesika No: 33
8 Ekim 1913

MEr. Craekathorpede Sir E. Greye : Belgrad

...... Yz yirmi bin kiilik Srp Birlii harbe ha
zrdr. Trklerle Bulgarlar arasnda Yunanistana kar
anlama yapldn sanyorlar. Srplarn Yunan Ordusu
na hi gveni yok. ayet mttefikler yardm etmezlerse
Yunan Ordusunun Trklerin elinde mahvolacandan
korkuyorl'r. Romanya da ayn korku iindedir, Srplara
bu korku iinde yardma hazrdrlar. Srplar Trk tehli
kesinden korunmak iin Arnavutlua kar tetbir alyor
lar ......
Salife No: 50

Vesika No: 59
29 Ekim 1913

Sr A. Niehol,son/ilan Sir G. Hardingeye :

....... Eminim ki Trkiye, Scio ve Mityleni ya zorla
veya diplomatik yolla almaa alacaktr. Anayurduna
ok yakn olan bu adalarn Yunanllar tarafndan igali
Trkleri ok zd. mroz ve Tenedos adalar hari btn
adalafrm Yunanllara braklmasn salayialm. Venize- los, bize bu adalara ok kymet verdiini bildirdi. Dier
taraftan talyanlar ellerindeki adalar Trklere geri ver- inei dnyorlarsa da ben bunun Rodosun igalini!
kar bir oyun olduunu sanyorum ......

148
Sahife No: 52

Vesika No: 61
30 Ekim 1913

Mr. OBeirede Sir. E. Greve :

...... Ruslarn Ortadou politikasnda deiiklikler
.var. Ruslar stanbulun mutlak Trklerde kalmasn isti
yorlar, bu olmad takdirde Ruslara gemesini istiyor
lar. stanbul iin tehlikeli olabilecek herhangi bir devlet
ister Avusturya, ister Bulgaristan veya Yunanistan ol
sun ok kskan gzlerle seyrediliyor .......
Sahife No: 71

Vesika No: 87
5 Aralk 1913

Sir M. de Bunsentlen Sir E. Greye : (Viyana)

....... Fransa Bykelisi M. Dumain, Balkan krizi
esnasnda hkmetini iddetle tenkid etti. nce Trkiye
ile sonra Bulgaristanla dost olmalar, kendilerini haki
katleri grmez duruma soktuunu, Romanyann hisleri
ni incilttiklerini bildirdi, M. Dumaine ok kuvvetli bir
Yunan taraftar.
Hseyin Hilmi Paa, Mekadonya halknn Trkiyeden ayrlna yaknda ok piman olacaklarn syledi.
Sahife No: 74

Vesika No: 90
10 Arahk 1913

Sir F. Elliotda Sir E. Greye : (Atina)

...... Bu sabah M. Venizelosu ziyaret ettim. Epiratese silh yollamasn tenkit ettim. Bunlarn sadece be
yz silh olduunu ve Albay Spiromilliosa , verildiini,
eski Yunan Ordu silhlar olduunu syledi. Trk esir
lerine bir ey yaplmayacana sz verdi, talyan Vekili
Kont Bozdari, bana gizlice Korfu adasnda bile silhlar
olduunu, ayrca zengin bir Rumun M. Venizelosa Epirus iin topu bataryas verdiini ve bunun minnetle kar

149
landn syledi. M. Venizelosun doruyu sylemedi
ini bildirdi.
Ben de Yunanistann kendini byk bir tehlikeye
attna inanyorum. Bunu M. Venizelosa sylediim za
man bana Avrupa'nn kendilerini yalnz brakmyacan
zira Yunanistan sadece be yz sene Trk kudretine kar
koymakla kalmad fakat Arnavutluktaki mslmanlarn despotluklarna da maruz kald, imdi bir kere istik
lllerini kazandklarn ve Avrupann kendilerini Msl
man idaresine brakmyacama inandn syledi.
imdi sizden hem adklar meselesini hem de Arna vutluk hudutlarn yoluna koymanz iin yalvaryor.........
Sahife No: 86

Vesika No: 102

27 Aralk 1913

Sir E. Greyde Sr M. de Bunsene :

...... Yunanistann adalar almasna karar verildi.
Arnavutluk iin de anlamaa varld... Adalarn gitme
si Trklerin gururunu inciltecek, Prens Liehnowsky b
tn mesele uygun bir forml bulmaktr dedi .......
Sahife No: 135

Vesika No: 150

27 Eyll 1913

Sir E. Greyde Sir F. Elliota :

...... Yunan Kral bugn Hariciye Vekletine geldi,
benimle heyecanl bir ekilde konutu, Ege adalarnda
Trklerin kar bir hareket yapmasndan ekiniyorlar.
Kuvvetlerin Ege adalar hususunda Yunanistan destek
lemesini istiyorlar. Kuvvetlerin aktif bir mdahalede bu
lunacam sanmyorum. Avrupa mmkn olduu kadar
silhl mdahaleden kamyor ......

150
Sahife No: 136

Vesika No: 151

16 Ekim 1913

Sir E. Greyi vesikaya ilvesi :

(lve I),
...... Eer talya Asya Trkiyesindeki demiryolla
rndan kr almak istiyorsa bu herhalde Trkiyedeki n
giliz: demiryollar aleyhine olmamaldr .......
(lve l)
....... talya ile yaptmz Akdeniz anlamas talyann Tripoli durumunu bozmamakt. Biz onlarn bu anla
ma ile, tatmin olmalarm istedik, fakat onlarn Tripoli
yannda adalardan ve Kk Asyadan da baz yerler is
temesi olmaz, buna cesaret vermeyelim. Fakat zmir ve
Aydn demiryolu haricinde Anadoludaki isteklerine de
kar koymayalm, .......
Sahife No: 139

Vesika No: 153

29 Ekim 1913

Sir E. Grey'den Mr. Deringe :

...... talyan Hkmeti bize iki sual soruyor:
1 Alt kuvvete gre adalar meselesi halloldu mu?,
2 ayet Trkiye adalar Yunanistandan geri alr
sa ngiltere ne yapacaktr?
Bunlara cevabmz bir iki ada haricinde kalanlarn
Yunanistanla birleeceidir. Bu tek zm yoludur. Yu
nanistan Arnavutlua baz toprak terki mecburiyetinde
kaldndan, Yunanistana yaplacak en iyi i bu olacak
tr. kinci -soruya kar imdiden bir ey sylenemez. ......
Sahife No: 145

Vesika No: 161

22 Kasm 1913

M. Deringden Sir E. Greye : (Koma) ok Gizli

...... Trk Bykelisi adalar ok fazla ele geirmek

151
istediklerini syledi. Hariciye Vekili adalarn 'Trklere
iade edileceini sylemi, talyan Bavekili de ayet di
er devletler msaade ederlerse adalarn Trklere iade
edileceini sylemi. Ve bu iadeye ngiltere, Fransa ve
Rusya mani oluyor, demi.
Bykeli Ingilterenin dostluuna
gvendiklerini,
fakat Fransaya inanmadklarn syledi. Ben de phe
siz Yunanllar adalar almak istiyeceklerdir, fakat bu
adalar Yunanllarn almas demek deildir, dedim.
Ayrca talyanlarn da Trkiyeye bor vermek iste
diklerini syledi. Ben bu borcun adalar korumak iin mi
istendiini sordum. Trk Elisi kesin olarak layr de
ydi .......
Sahife No: 150

Vesika No: 167

25 Kasm 1913

Sir E. Greyden Sir F. EJliota :

...... Yunan Elisi E^e adalarn sordu. Bu mevzuun
bu gnlerde konuulmadn syledim. Yunanllarn ada
lar fiilen igal etmi olduunu gryoruz, Yunanistan
adalara sahiptir, byle bir sorunun imdi sorulmas akl
szlk olur, dedim .......
Sahife No: 150

Vesika No: 165

25 Kasm 1913

Sir L. Mallette Sir E. Greye :

....... Byk kuvvetler adalar hakknda Trklerin
lehine bir karar vermezlerse Trkler Yunanistana yr
yeceklerdir, Balkanlar ate iinde kalacak. Bulgar mes
lektam Tocheff kuvvetlerin Trkiye lehine bir karar
vereceklerini mit ettiini syledi. Zira bu ara kopacak
bir harpten kendileri hi faydalanamayacaklar.
Alman ve AvusturyalI meslektalarm aka Trk-

152
leri tutuyorlar. Fransz ve Ruslarn bu mevzudaki fikir*
lerinz renmek isterim. Trklere kar aka dman;
bir cephe aldmz belli etmiyelim. Trkler son iki se- j
ne iinde ok yer kaybettiler ve daha fazlasna taham
ml edemezler ......
Sahife No: 152

Vesika No: 167

6 Arallk 1913

Sir R. Roddda Sir E. Greye :

....... talyanlarn Trkiye'de ekonomik menfaatleri ]
var. zmir - Aydn demiryolundaki bizim menfaatlerimizi
kendilerine izah ettim, ayet talyanlar daha baz men-;
faatler elde ederlerse adalar Trklere verebilirler ......
Sahife No: 155

'
16 Aralk 1913

Vesika No: 171;

:v

Sir E. Greyden Sir L. Mallete :

....... Trk Bykelisi kuvvetlerin mroz ve Tenedos haricindeki adalarn Yunanllara brakldn iit
mi. Anavatanlarna ok yakn olan Sicio ve Mitylene.
adalarnn da kendilerine braklmasn rica ediyor ......
Sahife No: 157

Vesika No: m i
17 Aralk 1913

Sir L. Mallet'ten Sir E. Greye :

....... Trk Hkmeti Majestenin Hkmetinin Te- :
nedos ve mroz haricindeki adalarn Yunanistana veril
mesi iin teklifte bulunduunu renmi. Bavezir bana,
byle bir duruma ra^ olmaktansa Yunanistanla harp fi
ederiz dedi.
i
Trkler deniz harbinde Yunanllarla savaamyaeaklarma gre, karadan Yunanistana girip Selnik ve Me-

sa
kadonyanm bir ksmm igal edebilirler. Byle bir du
rumda Bulgarlar da Trklere yardm edebilirler. Ve hat
t Arnavutluk bile bu ie karabilir. Trklerin syledik
leri sz ile yaptklar i arasnda uzun bir yol vardr, Ma
jestenin Hkmeti Trkleri bu kararndan vaz geirmek
iin her eyi yapmaldr
Vesika No: 174

Sahife No: 158

17 Aralk 1913
Sir L. Malletten Sir E. Greye :

...... Durum ok g, Btn devletler biz de dahil

olmak zere Trklerden daha ok ey kapmak istiyoruz..
Hepimiz Trkiyenin toprak btnlnden bahsediyo
ruz, fakat pratikte hibirimiz szmz tutmuyoruz. Bu
hkmetin kmesi ise bizim menfaatlerimize ok aykr
dr.' Fakat bu hkmete para vermek te ktdr, belki
Yunanistana kar kullanrlar. Bu gn hazrlklar gr
mek iin Trakyaya hareket ediyorum, yeni gelen askeri
ateeye de Trk Ordusunun durum'unu yakndan tetkik:
etmesi iin emir verdim.
Ingilterenin menfaatleri yannda benim ahs duru
mumun hibir ehemmiyeti olmamasna ramen, Bavezirin ve Taltn benim ahsma, iyi niyetime ve ngilte
renin samimiyet ve dostluuna gvenmeleri yannda Majestenin Hkmetinin Trkler aleyhine devaml ka
rarlar almas, beni ksmen rahatsz ediyor ......
Salle No: 159

,
19 Aralk 1918

Vesika No: 175-

Sir L. MalJetten Sir E. Greye :

....... Majestenin Hkmetinin tutumu basnda k
t karland ve Trkleri manev bakmdan ok sarst.

154
ngilterenin dostluunun tamamen aksine olan bu po
litikasn fark etmek, Trkler iin ok istirapldr .......
Sahiffe No: 164

Vesika No: 180

23 Aralk 1913

Sir E. Greyden Sir L. Malete :

...... Gney Arnavutluk hdisesinden sonra Yuna

nistann adalar alaca hususunda anlatk. Size syliyeceim en iyi husus kuvvetlerin Yunanistan lehine
Trkleri oyalamakta olduklardr. Trkiyedeki Alman
kumandasna ait telgrafm gereken izahat veriyor. Ermeniler hakknda yapacamz tekliflerin Trkleri hima
ye etmek olduunu sanmaldrlar. Alman kumandasn
reddediimiz ve Ermenistana yaptmz tyinler Asya
Trkiyesinin dalmasn nlemek iindir. nk Alman
lar Trkleri Ruslara kar korumyacaklardr, Trkiye da
ld zaman Almanlar da kendi hisseleri alacaklardr.
(19 Aralkta Temps gazetesinde Trklerin l ittifaka
olan borlar hakknda gzel bir makale kt.) Burada
neredilen vesikalara gre, Trkiye yeni borlar bula
mazsa kecektir. Fakat bu dou milletleri hi belli ol
maz parasz da yaayabilirler ......
Nahife No: 166

Vesika No: 182

27 Aralk 1913

Sir E. Greyde Sir E. Goschene :

....... Trk kaynaklarndan iittiime gre, dier
adalar Yunanistana giderse talyanlar ellerindeki ada
lar boaltmyacaklardr. Halbuki talyanlar ellerinde
tuttuu adalardan Yunan igalinde olanlar Yunanllara
vereceine sz vermiti. Bu havadisin mns talyanla
rn Trkiye'de yeni bir oyun evirmekte olduudur .......

155
S al it e No: 167
v

Vesika No: 184

28 Aralk 1913

Sir M. de BusenMen Sir E. Greye :

....... Trk Bykelisi adalar Yunanistana giderse
kuvvete bas vuracaklarn syledi. Bulgaristann da
Trklerin yannda yer alacaklarn ve Srbistann da ie
karacan, Arnavutluun Epurusu igl edeceini, bu
vaziyette byk devletlerin de kendi aralarnda sulhtif
koruyamyacaklarm, syledi. Ben kendisine Trkiyenin
ilerini byk devletlere braktn syledim. Cevaben,
Trkiyenin hayat menfaatleri sz koiusu olunca duru
mun deitiini syledi ......
Sahife No: 168

Vesika No: 185

29 Aralk 1913

Sir la. Malletten Sir E. Greye :

...... Bugn Albay Cemal bey ile grtm. Adala
rn Yunanistana verilmesine muhalif. Kendisine Trki
yenin zayflk sebebinin byk ounluu Yunan olan
adalarn Trklerin elinde olmasndan meydana geldiini
anlattm. Ve Majestenin Hkmetinin Trkiyenin as
keri ve bahri bir mceraya atlmasna, kar olduunu
syledim. Albay Cemal bey Trkiyenin emniyetinin hef
eyin, stnde olduunu, adalar ve Edirnesi olmyan
bir Trkiyenin hrszlara ak kapsz bir ev gibi olduu
nu, syledi. Kendisine, Trkiyenin kuvvetli bir orduya
ve donanmaya sahip olacak paras olmadn hatrlat
tm. Cevaben Trklerin kendi kendisini mdafaa edecek
kuvvet ve kabiliyette olduunu syledi. Ve bunu herkezin bize kar olduu bir harpte yaptk dedi. Ve Tr
kiyenin btn arzusunun Yunanistandan daha kuvvetli
bir donanmaya sahip olmak olduunu syledi. Daima n
gilterenin yannda olacak kuvvetli bir donanma istemce

156
misiniz, dedi. Ingiltere ve Fransa'nn
dostu grnyor.

ok kuvvetli bir

Ona nfusu iki milyon olan Ermenileri sordum. ok

rica etti ve samimiyetle bana sordu: Majestenin Hk
meti son iki yldan beri Trkiye'ye karg taknd bu
menfi tavr deitiremez mi? Szlerime mmkn olduu
kadar dostluklarmza sdkmz hissi verdim,
Cemal
Beyin durumu ve karekteri bakmndan bu ok mhim
di ......
Sahife No: 173

Vesika No: 188

1 Ocak 1914

Sir M. de Bmsenden Sir E. Greye :

....... Adalar mevzuunda Trkiye kuvvetlere glk

kartyor. Boazlan ve zmiri tehdid eden adalar Trk-'.
ler kendileri iin istiyorlar. Trk Elisine Yunanistana
verilecek adalarn silhszlandrlacam syledim. Trk
basn ise Yunanllar aleyhine harp istiyeh yazlar yaz
yor. Trkler adalar Yunanllardan geri alabilir, bunu su
an yapmasalar bile alt ay sonra yapabilirler. Bu vazi
yette Bulgaristan da Kavalay zaptedecektir ve Arnavut ;
kabileleri de Yunanistan ve Srbistan aleyhine harekete
geeceklerdir. Trkleri tehdid olsun diye Fransz Sefiri
mal yardm keseceklerini bildirdi. talya'dan yardm
umuyorlar ve u veya bu yoldan para bulabileceklerini
sylyorlar. Mamafi l kuvvetler birbirlerine yardm
edeceklerdir. Zira talya Akdeniz blgesinde, Almanya
kk Asyada ve Avusturya Balkanlarla ilgilidir.
Mr. Jagow, bir Trk - Yunan harbine her ne ekil
de olursa olsun mani olmamz lzm dedi .......

.157
: Safe No: 178
j

Vesika No: 191

4 Ocak 1914

Sir R. Rocddan Sir E. Greye :

....... Dn gee gizlice Alman Bykelisi adalar hak| kndaki teklifimizin Berlinde tetkik edildiini ve adala; rm Yunanistana ilhaknn uygun grldn syledi .......
\; Sabite No: 180

Vesika No: 193e ilve

6 Ocak 1914

Sir E. Grey tarafndan :

.................. Adalarn Yunanistana ilhak hususunda "kuv
vetlerin filolarnn kuvvete ba vurup vurmyaea hu
susunda henz bir anlamaya varlmad. Fakat Fransa
ile bizim kuyvete ba vuracamz hususunda hi bir p-

I
he yoktur ......

j [
j
|l
1i
j |
il I
||

7 Ocak 1914

Sir E. Greyden Sir R. Rodda :

....... Trabulus hakknda talyanlarla birka sene ev
vel yaptmz gizli anlama, talyanlarn bu yeri alma
larn uygun gryordu. Fakat onlar bununla yetinmeyip adalar da igal ettiler. imdi Trklere bir karlk
vermek istiyorlar, bir ngiliz RKETNDEN kmamak
artyla ne verirlerse biz muhalefet etmeyiz. zmir - Aydm demiryolunu btn masraflar vermeleri artyla
Italyanlara devredebiliriz, Italyanlar Trkleri phelen
dirmemek artyla adalarn Yunanllara verilmesine muhalif deildir ..... .

\ Salife No: 183

Vesika No: 198

8 Ocak 1914

158
Trk Hkmeti arasndaki grmeyi bildirdi:
1
Trkler anakkale civarndaki drt adaya sa
hip olacaklar.
2 Trkler Asya sahilindeki adalara sahip olacak3 Trkler Italyan igalindeki adalar geri alacak
lar:
,
Bu vaziyette Ingiltere ve Fransa da" ayn yolu ta
kip etmelidir ......
Sahife No: 188

Vesika No: 202

12 Ocak 1914:

Sir M. de Runsen'den Sir E. Greve :

...... Hilmi Paa ile adalar meselesini grtm. Ay
rca bana Enver Paanm ok ihtirasl bir gen olduu
nu syledi. Tek bir kalem darbesiyle yzlerce subay ak
tif vazifeden ekmeye cesaret etmitir, dedi ......
Sahife No: 195

Vesika No: 2&

12 Ocak 1914

Sir L. Mailetten Sir E. Greye :

...... iittiime gre Mr, rowford ve Gunter % 4
lk bir arttrma iin Trk Hkmetini tazyik ediyor
mu?
Bu gnlerde Ermeni reformlar hakknda kati bir
ey sylemei mit ediyorum ......
Sahife No: 198

Vesika No: 211

BEYANNAM E:

...... 7 Mays 1913 Londra anlamasnn beinci

maddesine gre, alt kuvvet yaptklar tetkikten sonra.
Ege adalarnn krbeti hakknda karara vard:

159"
Yunanistan Tenados ve mrozun haricindeki btn
adalara sahiptir. Bu adalar asker ve bahri gayelerle
kullanmyacaktr. Trkiye ile adalar arasnda kaaklk
yapmyacaktr. Alt devlet Yunanistandan bu hususlara
riayet edeceklerine dair garanti isterler. Ve alt kuvvet
Trklerin bu kararlara hrmet edeceklerini mit eder
ler .......
Sahife No: 201

Vesika No: 215

27 Ocak 1914

Sir M. de Bunseden Sir E. Greye :

....... Trk Bykelisi Hilmi Paayla tekrar gr
tm. Adalarn Yunanistana ilhak hususunda biraz yu
muam gibiydi. Bundan Trklerin harp isteklerinin
snd hissine kapldm. 12 aday da talyanlardan a l
mak hususunda acele etmiyorlar, talyanlarn adalar'
imdi verip ilk frsatta tekrar kavga mevzuu yapacakla
rm biliyorlar. Hilmi Paa kuvvetlerin fikirlerini deitirmiyeceklerini biliyor, mamafi Trkler tatmin edilmez
se ilerde Yunanistann bana dert aabilirler ......
Sahife No: 202

Vesika No: 210

28 Ocak 1914

Sir E. Greyde Sir R. Rodda :

....... Italyan Elisi Trklere adalar mevzuunda Y u
nanllar lehine tazyik yapacaklarm bildirdi ......
Sahife No: 203

Vesika No: 217

28 Ocak 1914
ir E. Greyden Sir R. Rodda :
...... Italyan Bykelisi benim son notamn gazete
lerde grlmesine ek zldklerini syledi, zira esas
gayenin Trkiyeden bireyler elde edilmesidir. Bana ok

160
gizli olarak bir nota gsterdi. Trklere adalar verirken
yaptklar btn masraflar istiyec eklerini, Trklerin bu
masraflar demelerine imkn olmad iin talyan i.glindeki adalar alamayacaklarn anlatt. Halbuki im
di yazm gazetelerde ktktan sonra Trklerin belki uya
nacaklarn ve ngilterenin yaratt bu intibay silme
lerinin lzm geldiini anlatt ......
Sahife No: 204

Vesika No: 218

28 Ocak 1914

ir L. Malletten Sir E. Greye :

...... Trklere byk bir bor verilirse imdiki ha
letiruhiyeleri iinde ne yapacaklar hi belli olmaz. Trk
Bakanlar dncesiz ve mitsiz drmdalar. Alttan al
ta bir propaganda Yunan dkknlarna boykot eklinde
belirdi. Aldm istihbaratlara gre bu hareket btn
Hristiyanlara kar dnebilir. ayet daha fazla ileri git
mee hazrlkl deilsek durumu tetkik edelim .......
Sahife No: 215

Vesika No: 226

2 ubat 1914

Sir Tv. Malletten Sir E. Greye :

....... Trk Bavezir i, Majeste'nin Hkmetinin do-.
nanmalaryla Yunanistan korumasna ve kuvvetlerin
Trkiye aleyhine alm olduklar kararlar Trklere zor
la kabul ettirmee kalkmasna hayret ettiini syledi.
Almanya, Avusturya ve talyann sizin bu tekliflerinizi
reddettiklerini syledi. ngiliz politikasnn Trkler aley
hine bu sinsi dnn yerdi.
Ben, bir eyden haberim olmadn ve durumu sizs
arz edeceimi, syledim .......

^ r

161
Salife No: 217

Vesika No: 229

3 ubat 1914

Sr E. Greyden Sir E. Goschene :

..... . Trk; Hkmeti, Eliliimize Trkiyeye kar
yaplacak bir bahri gsteri olduunu ve bunun dier kuv
vetler tarafndan kabul edilmediini sylemi. l itti
faka 23 Ocak'ta yazdm yazya mspet veya menfi bir
cevap henz almadma gre, Bavezirin bu malumat
nerden rendiini anlyamyorum.
Not : Bu telgrafn rnekleri stanbul, Roma ve
Belgrada gnderilmitir........
Nahife No: 220

Vesika No: 234

7 ubat 1914

Sir L. Malletten Sir E. Greye:

....... Bavezir hasta. Talat Bey ile adalar meselesini
grtk. Bana ok gizli olarak ve hi bir yerde tekrar
lamamam iin adeta yalvararak unlar syledi: talyan
hkmeti ngiltere ve Fransaya verilen haklarn kendi
lerine de verilmesini istiyor. ngiltere ile yaptmz an, lamalar her iki memleket iin de iyidir, halbuki Italyanlar bizden ok geni arazi kapmtr.......
Sahile No: 224

Vesika No: 240

9 ubat 1914

* .

Sir. E. Greyden Sir L Mallete :

t
...... Trklerin mal durumlar bu derecede bozukI; ken Yunan mallarna boykot etmeleri bana delilik gibi
grnyor. Mal durumlarn nasl dzelteceklerini anlyamyorum. Pan Islamik ve anti grik bir ruh tamak
I Trkler iin fantazidir. Bizim yapacamz hi bir ey
yok byle bir durumda Trklerin bize muhta olmas inF. 11

sana dokunuyor, biz sadece bekliyeceiz, onlara para ve

remeyiz......
Sahife No: 228

Vesika No: 247

10 ubat 1914

Sir h. Malletten Sir E. Greye :

...... Talat ve Cemal Beyler ile grtm. Her ikisi;
de mkul insanlar bilhassa Cemaf bende namuslu bir in
san tesiri brakt. Yanlm olabilirim.
ayet onlara gururlarn kurtaracak bir eyler yapa
bilirsek adalar iinde glk kalmaz. Bavezire gelinceonun ngilizlere kar olan tutumu korkarm bir mddet
daha devam edecek. Zira biz halen Yunanllar tutup on
larn menfaatlerini baltalyoruz.
Bavezir Ermeni reformlarn
mzakereden , ok
memnun kald. Kendi hesabna iki koyun kestirip bu h
diseyi kutlad, Ruslar da iki koyun kestirerek bu kutla
maya itirak ettiler..... .
Sahife No: 243

Vesika No: 26%

18 Mart 1914

Sir E, Grey'den Sir L. MalLete :

....... Trklerle Yunanllar adalar iin karlkl m
zakereye zorlyamam zira bu Yunanllara bir bask olur,,
ben bunu yapamam......
Sahife No: 253

Vesika No: 274:

28 Mays 1914

Sir 'F. Eliottah Sk E. Greye:

...... Venizelos bana yalvararak Trklerle baaba:

konuurlarsa durumlarnn nekadar zor olacan size
izah etmemi istedi. Gen Trkler Edirneyi Avrupadan tek

163
bir ses kmadan geri aidlar, btn adalar, Girite kadar
elde edebilirler hlyas iindeler. Yunanistana harp iln
etmek iin ilk dretnotlarnn gelmesini bekliyorlar.
Venizelos, bir dretnota sahip olmazlarsa bir harp
olacan, bunun Avrupanm gzleri nnde tamamen bir
deniz harbi olacan syledi. Trk ve Bulgar ordularnn
ise kendileriyle arpamyacam kendi ordularnn ok
daha kuvvetli olduunu syledi. Ayrca Yunanistann 12
aday da almas icap ettiini ve sizin dikkatinizi bu nok
taya ekmemi istiyor. ayet Trkler Yunanistana kar
bir zafer kazanr ve yeniden karglarnda birlemi -bir
Avrupa bulamazlarsa, btn slmlarda tehlikeli bir ruh
doacaktr ve Avrupada yeni topraklar elde edecek
lerdir.......
Sahife No: 255

Vesika No: 275

30 Mays 1914

Sir G. Barcleyden Sir E. Greye :

...... Trkiye Yunanistana kar bir harp yaparsa
Romanya buna mdahale edecektir. Talt Bey iki dret
notlar gelene kadar Yunanistanla mzakere, yapmyacaklarn syledi.......
\

Sahife No: 255

Vesika No: 276

30 Mays 1914

Sir G. Barcleydeas- Sir E. Grey,e :

...... Romanya D ileri Bakanl, Majestenin h
kmetinden dretnotlarn Trkiyeye yollanmamasn rica
ediyor......

164
Sahife No: 85

Vesika No: 279

4 Haziran 11)14

Sir M. de Bmsenden Sir E. Greye :

...... Hilmi Paa Balkanlarda rahat bir durum olma
s iin Trklerin adalar mevzuundaki taleplerinin kabul
edilmesi icap ettiini syledi. M. Dumaine, hkmetini
zorlayarak Yunanistana dosta tavsiyede bulunulmasn
istiyor. M. Gryaris Hilmi Paann srar karsnda bir
hayli tesir altnda kald, durumu Venizelosa cidd ekil
de anlatacak. Trklerin durumunu anlamak Yunanistan
iin daha faydal olabilir ......
Sahife No: 262

Vesika No: 286

16 Haziran 1914

Mr. Er skinede Sir E. Greye :

...... Amiral Kerr bana gizlice Trk donanmasn
mahvetmek iin plnlar olduunu anlatt. Yunan hk
metinin bu plnlar kabul-etmesi gerektiini syledi. Yu
nan hkmeti kendi cahil subaylarn dinliyor ve ayrca
kfi derecede yetimi eleman da yok, dedi...... Bunu
teklif dhi etmemesini yoksa phe uyandracan sy
ledim .......

1913 - 1914 GENEL BALKAN POLTKASI

Sahife No: 363

Vesika No: 410

Sir E. Greyden Sir G. Goschen'e :

...... Herr Von Kullmana tstanbuldaki Alman su
baylarnn Ruslar ok rahatsz ettiini, bunlarn Tahran
daki Rus subaylar gibi olduunu syledim. Herr Von
Kullmann bunun Tahrandaki Rus subaylar iin doru
olabileceini, fakat Trklerin hi bir birliklerini yabanc
kumandas altna brakmayacaklarn syledi......
Sahife No: 381

Veskia No: 429

14 Aralk 1913

Mr. OBeirneden Sir E. Greye :

...... Ermeni ayaklanmas Trklere bir harp iln et
menin en iyi vastasdr. Bu da Ruslarn silhla mdahale
sini temin edebilir. Alman ordularnn Trklerin yannda
olmas l anlamay kuvvetlendirecek, bu da reform
lara yol aacak ve bunu takiben de bir Ermeni isyan
1
olacaktr.......
Sahife No: 390

Vesika No: 440

19 Aralk 1913

Sir G. Buchanondan Sir E. Greye :

......

Ruslardan elde edilen intibaa maalesef sava-

166
myacaklar merkezindedir. Mamafi yol takip edebili
riz:
1 Mal bask,
2 Ermenistana
gndermek,

Rus ve Fransz

mfettilerini

3 Ruslarn Beyazt ve Erzurumu igalini

te

min:
Sahife No: 894

Vesika N o: 448
23 Aralk 1913

Sir G. BuchanonMan Sir E. Greye :

....... Majeste Rus ar stanbuldaki Alman askeri
heyetinden ok fazla ktmserlie kapld. l anla
mann kuvvetlerden de daha gl olabileceini sylyor.
Almanlarn Trk ordusunu hakiki bir kuvvet haline getirmiyeceklerini biliyorsa da stanbuldaki Alman gene
ralinin ve Alman byk elisinin hakiki bir diktatr du
rumuna gemesinden korkuyor.
Kendisine, Rusyann menfaatlerini desteklediimizi
ve Alman Generalleri mevzuunda Trklere bask yapt*
mz syledim. Fakat Amiral Limpusun Trk donanma
snn banda bulunmas ve Trklerin Almanlarn arkala
rnda olduunu bilmeleri onlan daha kararl yapyor.
Konumamz srasnda Majeste ar, Trklere mal
bask yaplmas fikrini mdaafa etti. Bizim gmrk .yer
gilerine Jo'Ar lk zamm kabul etmeyiimizi tasvip etti.
Ayrca Ermeni meselesinde bir Rus mfettiin kabul e, dildiini ve Erzuruma bir general gndermekten holan
mamasna ramen, mecbur kalrsa bunu yapabileceini
syledi.......

Vesika No: 448

Salife No: 397

25 Aralk 1313

Sir O. Buchanondam Sir E. Greye :

...... Gazeteler Rus politikasn tenkit edip Almani I larm boazlardaki, stanbul ve Edirnedeki stnlklerine
i kzyorlar. Manafi Almanlarn Trk mparatorluunun
I I kn biraz geiktirmekten baka bir ie yaramyaca; m sylyorlar. Ttusya Alman bankalarndaki paralarn
^ ^ ekerek Trkleri Ruslar dinlemee mecbur edebilir g;< I r mdafaa ediliyor. Almanlarn Anadoluyu elde et ; tikten sonra stanbulu da elegeirmeleri byk Alman
i imparatorluunun esas hedefidir, bu zincirin krlmas
I Rus politikasnn esas hedefi olmaldr diye yazyorlar.
[. 'Bu fikir ngiliz ve Oranszlar tarafndan da desteklene
li' ektir .... .

1913 - 1914 EKMEN REFORMLARI

(Gnmzde zellikle Amerikada Trkler aleyhine

yrmekte olan Ermeni propagandasn daha yakndan*
anlyabilmek iin bir iki kk ilve yapmay uygun gr
dk. E.U.)
....... Avrupal emperyalistler gayelerine varmak
iin btn insanlar yok etmee hazrdlar. Kendi haksz
menfaatlerini tahakkuk ettirmek iin, insanlar
sanki
hayvan srleriymi gibi ordular gnderdiler. (Msl
man Asyada kuvvetlerin mcadelesi. S. 14-14)
....... Profesr Philip Marshall Brown: Avrupal dev
letler emperyalist gayelerine varmak iin, Orta Dou
halklarnn ihtiyalarna kulak tkadlar, hatta bu in
sanlar kuvvet muvazenesi iin kurban gibi feda ettiler(Hdiseli seneler cilt 2, Sayfa 148 - 149)
...... Standford niversitesi profesrlerinden Mears:
Ermenilerin bugnk durumundan tamamen mesul olan
lar Avrupal emperyalist milletler ve onlarn diplomatla
rdr, der.
...... Colombia niversitesi profesrlerinden: John
Dewey Ortadouyu ziyaretten sonra: Bu insanlarn st
raplaryla yakndan temas etmek insan titretiyor, azn
lk, ounluk btn halka merhamet duyuyorsunuz. Sim
di bu halkn nefret ettii yabanc kuvvetler, bu mem
leketlerden elde ettikleri kukla hkmetleri yle haince
kullandlar ki, ite emperyalizm...... (Politik yeni Cum
huriyet sayfa 268 12 Kasm 1924).

169
...... Trkiyede Amerikan Protestan misyonerleri:
Orta Douya Misyonerler slmlar ve Museviler iin git
ti. Fakat faktr yznden almalarn Hristiyanlara teksif ettiler.
1 ! Mslmanlar Hristiyan yapmann zorluunu
grdler.
2 , Yerli Hristiyanlarm arasnda
parlak neticesini fark ettiler.

almalarnn

3 Hristiyanlm o gnk haliyle sann hakik

dinini temsilden uzak olduunu grdler.
Misyonerler btn faaliyetlerini Rum ve Ermenilere
ynelttiler. Balangta Ermeni kilisesi buna direndi, fa
kat 1850de Trk hkmeti Protestan Ermeni kilisesini
tand. Fakat Amerikan Misyonerlerinin en byk baa
rs Robert Kolejler vastasyla oldu.' stanbuldaki Kolej
1840ta Cyrs Hamlin tarafndan kuruldu sonradan Ro
bert Kolej adn ald. lk talebelerinin hepsi Ermeni* genlerindendi. Bir ka yl sonra boazdaki ahane yerine ge
ti. Bu kolejin mevzunlar zamanla bir ok milletin lideri
durumuna geldiler. Buradan mevzun olan Bulgar talebe
leri Bulgaristandak mill hareketin bana getiler. Bu.
tekilt Trk ihtilli srasnda ok mkilt geirdi. s
tikll harbinden sonra milliyetiler misyonerlere cephe
ald ve sadece 6 tane misyoner doktor brakld......
...... Trkiyede Amerikan Misyonerleri :
Kapitlasyonlardan istifade eden Amerikan misyo
nerleri tamamen Osmanl devletinin aleyhine alyorlar
d. Bunlar Ermenilerin Gregorian kilisesini Pretostan
yapmaa urayorlard. Amerikan Protestanlarma g
re Mslmanlar kfirdir, bu yzden onlarn aleyhine sis
temli propaganda yapp insan kasab olduklar efsane-

7G
sini yayyorlard. Ermenilere ise sun olarak evliyalk pa
yesi veriyorlard. (The Rebirt Turkey - Clair Price).
...... Asyad Amerikan Misyonerleri: .
Misyonerler tamamiyie din tesirinde kalarak irmenileri Msimanlara karg hazrladlar, dinamit yapmasn
-rettiler ve her frsatta onlar slralara kar kulland.'lar. (Forein affairs Cilt 7 Sayfa 398 E. M. Earle)

1913 - 14 EKMEN REFORMLARI:

Sahif No: 424

Vesika No: 475

23 Ocak 1913

Sir E. Greyden Sir F. Bertieye :

....... Ermeni meselesinin u srada ortaya karl
mas uygun deildir. Kk Asya meselesini daha uygun
bir zamanda ele alrz......
Sahife No: 425

Veskia No: 477

17 Nisan 1913

Sir .A, Nieholsenden Sir E. Goschee :

....... Jagow bana iki kere n Asyadan bahsetti. Bu
Trkiyenin Asyadak mlknn paralanmasndan baka
bir ey ifade etmiyor. Almanlar hisselerini almak istiyor
lar. Jagow, Anadoludaki sonsuz Alman menfaatlerinden
bahsediyor. Bu zengiru memleket Almanlarn gz diktik
leri olgun bir meyve gibidir. Sanyorum ki stanbulda
karklklar mit ediyorlar ve bu karklklarn ardn
dan, Krtlerin Ermenileri veya Ermenilerin Klirtleri kes
mesini bekliyorlar. Bu durumda da Ruslarn mdahale
edeceini umuyorlar. Byle bir vaziyette Almanlar da
derhal kendi menfaat blgelerine gireceklerdir. Alman
larn niyeti bu olduuna gre Ruslarn Ermeni mesele
lerinde daha dikkatli davranacaklarn mit ederim.
Jagowa gre Trkiyenin paralanmas yoldan
olabilir.

172
1 Adalarda ve Anadoluda yaayan Rumlar vasit asiyle.
2 Bulgarlarn atalca hattn geip stanbula
yrmesiyle,
3. stanbulda balayan skntlar neticesi Ana
doluda ayaklanmalar ve Asya Trkiyesinde katlim
ile.......
Sahife No: 426

Vesika No: 478

24 Nisan 1913

Sir G. IiOYvtherden Sr E. Greye :

....... Majestenin Anadoludaki Viskonslii, Ermeni
papazlaryla grerek blgelerine baz Almanlarn gel
diklerini ve bunlardan phede olduklarn, zira Alman
larn bu blgelerde reform istediklerini syledi......
Sahife No: 434

Vesika No: 485

21 Mays 1913

Sir E. Greyden Sir F. Bertieye :

..... . Rusya ve Fransayla Ermenistanda derhal re
form yaplmas iin anlamaya varld. Fakat Trkler
bundan phe etmemelidirler..... ;
Sahife No: 438

Vesika No: 492

26 Mays 1913

Mr. OBeirneden Sir E. Greye :

...... Rus elisi Ermeni vilyetlerini reorganize eden
ngiliz memurlarndan memnun deil. Ermenilerden tem
silci bir grup Rusyaya giderek Ermenistann Rusyaya.
katlmas iin ricada bulundular. Ruslar Ermeni mesele

lerinde ikinci plnda kalmak istemiyorlar. ayet Trkler

173
ecnebi mfetti fikrini kabul etmezlerse, herhangi bir d
zensizlikte Ruslar mdahale edebilir......
Sahife No: 441

Vesika No: 494

27 Mays 1913

Mr. O. Beirneden Sir E. Greye :

....... Rus hariciye vekili Ermeni temsilcilerinin de
vaml olarak Rusy ay la birlemek istediklerini syledi. Zi
ra Trkiyenin bu dou blgesinde Ermeniler en fazla
nfusun % 30unu tekil ettiklerinden kendi balarna bir
devlet kurmalarnn mmkn olamyacam ve bu sebep
le Rusya ile devaml olarak birlemek istediklerini syle
di. Rusya bu katlmann imknsz olduunu ve kendileri
tek balarna mesuliyet almak istemediklerini bildirmi.
Buna ramen Ermeni temsilcileri devaml mracaatlarla
Ruslara mesuliyetlerini hatrlatyor. Ben de bir Ermeni
katlim olursa Ruslarn seyirci kalmalarnn doru olmyacan hatrlattm.......
Sahife No: 443

Vesika No: 496

28 Mays 1913
Sir E. Greyden Sir F. Bertieye :
...... ngiliz jandarmalar tek balarna Ermenistana
gidemezler. Fakat stanbul ve civarndaki vilyetlerde
kalp yava yava yaylabilirler. Rusya Ermeni reform
larn stlerine alrsa ok memnun olacaz. Bir ka hafta
zarfnda bir katliam olabilir, Trkler bu mevzuda bizden
yardm istediler. Salam bir durumda olmak isliyoruz......
Sahife No: 444,

Vesika No: 499

2 Haziran 1913

e
Sir E. Greyden Sir G. Goschene :
Alman bykelisi Trkiyenin btnln iste. diklerini, fakat dier kuvvetler Trkiyeyi blerlerse Al-

174
manyann da kendi hissesini alacan syledi. Ben ken
disine, Ingiltere, Fransa ve Rusya arasnda Trkiyeyi blme plnlarnn yaplmadn sadece Ermeni vilyetleri
hakknda konuulduunu, syledim......
Sahife No: 460

Vesika No: 516'

19 Haziran 1913

Sir E. Greyden Sir G. IiOwthere :

...... Fransz bykelisi Ermeni reformlarnn alt:
vilayette bugnlerde bir katliama sebep olacan syle
di. Bu sebeple reformlarn haricinde yksek bir komserin
Sultana kabul ettirilmesi gerektiini syledi......
Sahife No: 463

Vesika No: 523*

24 Haziran 1913

Sir E. Greyden Sr E. Goschene :

...... Alman bykelisi kuvvetler kendi aralarnda.
Ermeni meselelerini grrken, bykelilerin de hi de
ilse durumu Trk hkmetine bildirmeleri gerekir, de
di......
Sahife No: 465

.
21 Haziran 1913

Vesika No: 526

Sir E. Greyden Sir E. Goschene : .

...... Asya TrkiyeSinin paralanmas kuvvetlerin
menfaatine baldr. Bu da Osmanl mparatorluunun
paralanmas veya tamamen ortadan kalkmas eklinde
olacaktr. Fransa birinci durumu tercih ediyor. Alman el
isiyle bu mevzuu grtm, Trklerin hakimiyetini ter
cih ettiklerini syledi. Fakat Trkiye tamamen kerseAlmanya kendi menfaati olan blgelerde ilerliyecekiir.
dedi.

175-'
Ben, bizim en ok istediimiz yerlerin Basra ve Iran
krfezi blgeleri olduunu syledim..../.
Sahife No: 470

Vesika No: 532::

2 Haziran 1913

Sir E. Goschenden Sir E. Greye :

...... Alman bykelisi Ruslarn Ermenistan plnla
rn beenmediklerini, Osmanl imparatorluunun Asya
toprak btnln muhafaza etmek istediklerini, fakat
Trk 'yurdu paralanrsa kendi hisselerini almak istedik
lerini syledi.......
Sahife No: 471

Vesika No: 533

2 Haziran 1913

Mr. Marling'ten Sir E. Greye :

...... Trklerin verdii szl nota yalnz Ermeni bl
gelerini deil btn mparatorluu kaplyordu. Fakat biz
Ruslarn tekliflerinin tesine gidemeyiz.:....
Sahife No: 474

Vesika No: 537

3 Haziran 1913

Sir E. Greyden Sir E. Gosclene :

....... Alman bykelisi Ruslarn Ermenistan hakkndaki tekliflerinin ok ileri gittiini Asya Trkiyesinde
ayr bir devlet kurduunu ve Lbnan bile iine aldn
syledi. imdilik Fransz teklifinde yer alan yksek komser ile iktifa etmenin gerektiini syledi......
Sahife No: 482

Vesika No: 543

6 Haziran 1913
Sf G. Bchaondaa Sir E. Greye :
...... Rus hariciye vekili Osmanl mparatorluunun.

176
btnln muhafazann en samimi arzular olduunu
syledi. Kuvvetler Mekadonyada yaptklarn Asya Tr'kyesinde de tekrarlarsa Osmanl mparatorluunun geri
:ksmnn kp gideceini, Ermenistan durumunun git
tike ciddiletiini, kuvvetler tarafndan buraya devaml
olarak silh karldn Ve Rusyamn hudutlarnda bir
ihtille tahamml edemiyeceini, durumun 1895ten ok
farkl olduunu Trkiy eniri paralanmasnda rol almaya
caklarn ve hatta buna mani olacaklarm, bildirdi.
Majestenin hkmetinin Trkiye stnde eytan
bir plnnn bulunmadn, Arnavutluk ve Adriyatik me
selesinde olduu gibi Ermeni meselesinin de Rusya iin
hayat menfaatleriyle ilgili olduunu syledim.......
Sahife No: 486

Vesika No: 545

8 Haziran 1913

Sir G. Buchanondan Sir E* Greye : .

...... Ruslar Trkiye hududunda bir anariye taham
ml edemiyeceklerini bize bildirdiler. Majestenin hk
meti Trk hududunda yaayan Krtler arasnda huzur
suzluklar kartyorlar, zayf Trk otoriteleri, bunu bastramaz ve biz buna tahamml edemeyiz, dediler.......
Sahife No: 501

Vesika No: 562

22 Haziran 1913

Sir E. Greyden Lord Granvilleye :

. ...... Alman hkmeti Asya Trkiyesi hakkmdaki
plnlarn bana verdi. Alman hkmeti Ermeni reformla
rnda Ruslar tatmin edecek projeyi iyi karlyor. Ancak
alt vilayetin birleik bir Ermenistan iin ayrlmas Asya
Trkiyesindeki dier rklarn da ayn yolu tutmasna se
bep olacaktr, bu sebeple Trklerin verdii projeyi de tet-

177
kiketmek ve bu yrmedii taktirde tadilt yapmak uy;gun olur, diyorlar......
Sahife No: 504

Vesika No: 567

27 Austos 1913

Mr. Marlingten Sir E. Greye : ok gizli

...... Alt devletin elileri alt Ermeni vilyeti hakkn
da Rus teklifini esas alarak Trklerin yeni vilyet kanu
nunu tatbike baladlar. Almanlarn Ermenilere acma his
si duymalar daha ok politiktir. Ermeni blgelerinin Rus
tesirine girmesini istemiyorlar. Biz Alman bykelisine
bask yaparak Trklere tazyik etmesini salamalyz. Ye
ni Trk kanunu Ermenilere bir ok haklar veriyorsa da
bu ancak ATbdl Hamit devrindeki Ermenileri tatmin eder
di. Eirmeniler imdi kendi mill mevcudiyetlerine sahip ol
mak istiyorlar. Almanya u ara Trkiyenin paralanmasn
istememekte samim olabilir, Trkiyeden en byk paray
kapmak iin zamana ihtiyac var, daha kuvvetlenmesi ge
rek ......
Vesika No: 567ye Mr. Fitzmauricesin eki:
...... Trkler memleketlerinde reform yapmak yani iyi
hkmet kurmak istiyorlar kitap raflar kanun ve reform
projeleriyle dolu, fakat devaml olarak kt sonu alyor
lar. Bunun sebebi Trklerin arasnda karakter sahibi insan olmamas ve reformlar tarafsz olarak uygulayacak
insan yokluudur. Trkler bu eksikliklerini ksmen bildik
leri iin AvrupalI memurlar kullanyorlar. Benim tavsi
yem, yeni reformlar teklif etseler bile Trk hkmet me
kanizmasn Ermeni ve Krt blgelerine sokmamaktr. 35
senedir bekleyen Ermenilerin bu bekleyii ve arzulan zel
reformlarla karlanamaz......
1880 senesinde Asya Trkiyesindeki Ermenilerin d.uF. 12

178
ramunu ilk defa ngiliz bykelisi bildirmitir. Ayrca.
1876 da Lord Salisbury Trkiyede reform yaplmas gerek
tii fikrini Avrupaya bildirdi. Ermeniler 35 seneden berii
ihtillci gruplar kuruyorlar veya onlarla birleiyorlar. Ve
Ermenilerin Ruslarn tesirinde kalaca doru deildir. Er
meni ve Krt blgeleri Trk blgelerinden ayrdr, ye bat
Anadoludan farkldr. Ermeni ileri gelenleri Adana vil
yetini de istemektedirler. Ermeniler yaknda Almanlarn.
Trk dostluu maskesini atp Anadoludan byk bir para
koparacaklarna inanyorlar. Ruslarla Almanlar arasnda,
bir tercih yapmak icap ederse Ruslar tercih ediyorlar..
Balkan zaferinden sonra hakl olarak Ermeniler mide ka
plmtr. Ve Hakk Paann reformlar onlar sinirlendi*
riyor. Kendileri iin en byk ziyanm ngilizlerle Ruslarn
mterek almamasndan meydana geleceini sylyor
lar. Krtler ve Ermeniler birbirlerini sevmemekle beraber
ayn eyi istiyorlar.
Hint Mslmanlar ngilterenin ald sert kararlar
dan rahatszlk duyuyorlar. Bu neticede Ermeniler iin ok
feci olabilir. Eski Sultan arada bir Panislmizimden bahse
derdi, ben bunun tamamen bir blf olduunu biliyorum..
imdiki idareciler daha modern...... Eski svari birlikle
rinde Ermeni ve Krt subaylar vard, imdi bunlarn ile
rine son verildi, biz bunlar Ermeni ve Krt blgelerindekullanabiliriz, bu ok normaldir......
Vesika No: 573

Sahife No: 52231 Ekim 1913

Sir L. Mailetten Sir E. Greye :

....... Mr. Crawford bana Tlatn hakiki reformlar
yapmak kararnda olduunu syledi. Fakat en ok ekono
mik ve mal suallerle kar karyadr, bu bakmdan b
yk devletlerin lflarn dinliyecektir. Trk hkmeti Mr.

Crawforda tamamen inand iin onun tavsiyelerini ta

mamen tutacaktr, durum harikulade iyi...... (Gmrk
lerin bana getirdiimiz adam. E.U.)
Sahife No: 523

Vesika No: 575

4 Kasm 1913
Sir E. Greyden Sir E. Gocshene :
....... Trk hkmeti imparatorluun eitli dairele
rinde alan ngiliz memurlarn, Ermenistanda devaml
vazife almalarn istiyor. Ben, ancak yeni hariciye memur
lar tyin edebileceimizi, aksi halde dier devletlere da
nmadan memur yollyamyacamz syledim......
Sahife No: 534,

Vesika No: 586

1 Aralk 1913

Sir h. Malletten Sir E. Greye :

...... Bavezirle grtm ve ayet Ermeni gruplar
iyi bir tarzda idre edilirse Trk hkmeti iin bir kuv
vet kayna olacaktr dedim. Ermeni papazlar beni ziya
ret ederek kafiyen zgrlk istemediklerini sylediler,
Sultann sdk bir tebas olarak yaamay tercih ettikleri
ni sylediler, yalnz reformlarn ok mhim olduunu b
tn Avrupann bunu takip ettiini, syledim. Ermeni prob
lemi tatminkr bir tarzda zlrse bunun mparatorlu
unun dou vilyetlerini kuvvetlendireceini ve yeni pro
jeyi kabul etmelerinin lzm geldiini srarla bildirdim.
Ayrca u ara Trklerde Ermenilere kar dmanca
hisler kuvvetlenmekte, gazeteler Mslmanlarn hislerini
atelendirmektedir.......
lve :
Majestenin hkmetine Ermeni Patriyarkmn gnder
dii rica:

180
Bu dokman 1878 - 1895 ve 1908 senelerinde Ermenilere verilen szleri hatrlatyor. Ve Majestenin hkmeti
nin hl Trk hkmetinin itimadn tadna gre ken
dilerine yardm etmelerini rica ediyor......

POSTDAM TOPLANTISI :
Sahsfe No: 557

Vesika No: 606

9 Aralk -1910

Mr. O'Beirneden Sir E. Greye :

.......Ruslar genel politikasn deitirmektedir. ran'
n tarafsz bir blge olmasn ngiltereyle mzakereye ha
zrdrlar. Almanya Ruslarn randa demiryolu yapmak ar
zusunu iyi karlamaktadr, fakat Badad demiryolundaki
Alman menfaatlerinin de dikkate alnmasn istemektedir.
Almanya Trk politikasna karmyacan, fakat Trkler Avrupa veya Asyada sulhu bozarlarsa onlara yardm
etmiyeceini aklamaktadr......
Sahsfe No: 558

Vesika No: 608

9 Kasm 1910

Mr. OBeirneden Sir E Greye :

...... ngilterenin Badad demiryolunun yapmna ra
z geldiini fakat krfez blgesinin ngiltereye geecei
ni syledim. Buna raz oldular. Bu durumda Ruslar da,
Sadijehten Khanikine kadar olan blgeyi istediklerini bil
dirdiler.
Postdam konferansnda Almanlar daha fazla istekte
bulunabilirler.......
Sahife No: 581

Vesika No: 621

15 Haziran 1910

Sir E. Greyden Sir G. Buchanona :

...... Ruslarn Trans-Persian demiryoluna raz oldu

182
umuzu bildirdik. Ruslarla aramzda byle iyi bir anla
ma olursa uzak bir ihtimal de olsa Hindistan igal fikir
lerini nliyebiliriz.
Badad demiryoluna gelince, ran demiryoluyla birleerek Trk - slm askerlerini Hindistanla birletirmek
tehlikesi vardr. Bu tehlikeyi hatrlatnca Kont Benckndorff bunun cidd bir husus olduunu ve bu sebeple Khanikme balayacak hattn yaplmyacam syledi......
Sahife No: 583

Vesika No: 823

15 Aralk 1910

Sir G. Buchaiodan Sir E. Greye s

....... Bugn ar ile grmek erefine eritim. Ken
disi Rus - ngiliz dostluunun nasl ahane meyveler ver
mee baladn syledi. Asyada byk toprak sahibi iki
mparatorluu da ayn tehlikelerin beklediini, ngilterenin Hindistanda karlat glklere yaknda Rusyann
da Trkistanda karlaacan syledi.. Majeste ar Pan
slmik bir hareketten korkmaktadr. Geri Hindi standaki
glkler slmlardan ok Hindulardan gedmektedir ve
bu hareketi Gen Trklerin balattna dair rivayetler
vardr......
Sahife No: 601

Vesika No: 638

6 Ocak 1911

Evening Times Gazetesinden ranm Akbeti:

.......Postam toplantsnda Almanlar ve Ruslarn var
dklar anlamaya gre, Almanlarn Trkiyede Badad
demiryolunu yapmas kabul edildi......
Sahife No: 619

Vesika No: 651

17 Ocak 1931

Mr. Marmgden Sir E. Greye :

...... Evening Timesdeki yaz Trk hkmetini ok

183
rrahatsz etti. Trkler i ilgilendiren bir mevzuda Almanla
rn Ruslarla pazarlk etmesi, Trk hkmetinin erefini
ve zgrln tahdid eder, dediler. Alman bykelisi
Trk hriciyesiyle ok akllca konuarak durumu d
zeltti. Trk hriciyesi tamamen tatmin olduunu bildirdi
ise de, Trk basn hakikatleri halkn gznden saklamak
ta epeyce glk ekti.......
aMfe No: 624

Vesika No: 654

18 Ocak 1911

Sir E.' Greyden $ir F. Bertieye Gizli

...... Fransa ve Rusyayla Badad demiryolu hakkn
da grmeler yapyoruz. Mr. Cambon'a Almanlardan
veya Trklerden bir teklif alrsak en iyi artlarla Badaddan krfeze kadar olan blgeyi ele geirmeliyiz, de
dim. Cavit Beye bu yol Trkler tarafndan kullanla
caksa mutlak ngiliz malzemesi ve mhendisinin kullanl
mas lzumunu anlattk. Biz Trklerin Kveyt stndeki
haklarn kabul ediyoruz. Ancak Trkler de eyhin du
rumunu kabul etmelidirler. eyh daha imdiden limanda
;geni bir sahay bize kiralad.......
Sahile No: 642

Vesika No: 669

1 ubat 1911

Sir E. Greyden Sir G. Bchanona Gizli

...... ayet Almanlar hatt tek balarna yaparlarsa
Trkler bunu mtecaviz gayeler iin kullanabilirler. Ben
Hulara bu hattn (Tahran - Khanikin) Fransz para
diyle yaplmasn teklif ettim. Bunun % 30'nun Alman
lar verebilir. Trk tehlikesini ok fazla byk gsterdim,
mid ederim ki bu mevzu stnde dneceklerdir.......

184
Sahife No: 645

Vesika No: 67
4 ubat 1911

Sir F. Bertieden Sr E. Greye:

....... 1 ubatta gnderdiimiz telgraf stne Ruslar, Tahran - Khanikin hattnn milletler aras bir lale
getirilmesini kabul ettiler......
Sahife No: 665

Vesika No: 689;

15 ubat 1911

Sir A. Nicholsenden Sir G. Barclay5e :

...... Sizin bana gnderdiiniz antaya ok teekkr
ederim. (Bu Sir Barclaym 27 Ocak 1911de rann iile
rini anlatan bir mektubu olup aklanmamtr.) ......
Sahife No: 692

Vesika No: 7i5

6 Nisan 1911

Sir A. Nichosanden Sir E. Grey*e zel

...... Bizim d politikamz Rusya ve Fransayla i
birliine dayanmakla birlikte, Ruslarn Golf blgesinde
yer almaya kalkmalarn derhal reddetmeliyiz. Bilmiyo
rum Rusya, Fransa, Almanya Trkiye ve biz aramzda.
Kveytin btn kontrol bizde kalacak bir ekilde anla
ma yapabilir miyiz? Trkler Ruslarn ie dahil edilmesine
itiraz edeceklerdir dolaysyla kendileri de akta kalacak
lardr. Bylece paylamay kendi aramzda yapabiliriz......
Sahife No: 693

Vesika No: 717

10 Nisan 1911

Sir E. Greyden Sir G. Buchanona :

...... Trk hkmetine Badad demir yolu ile ilgili;
bir cevab henz vermedik. Fakat vereceimiz cevap Cavit beyin geen yaz bize hatrlattndan biraz farkl ola
caktr. ayet demiryolu hissesinin en az % 50 sini ala

185
mazsak Ingiliz halk ok byk hayal krklna uruyaaktr. Almanya geri kalan % 50 yi Trklerle paylaa
bilir. Trkiye para veremiyeceine gre mesele Alman
larla bizim aramzda kalacaktr. Biz Rusya ve Fransayla
bu mevzuda anlatktan sonra, derhal Trklerin gmrk
Vergilerini arttrmasna raz geldiimizi bildiririz.
Bu.
Trklerde harikulade bir tesir brakacak ve bylece de
miryolu meselesi lehimize hallolacaktr.
Sahife No: 704

Vesika No: 725

23 Mays 1911

Sir E. Greyden Sir C. Buchanona Gizl

Demiryolu Badattan daha ileri gitmeyecek dendii
halde imdi neden daha ilerlere gittiini Rus bykelisi
bizden soruyor. Bunun sebebini anlyamadklarm syle
di. Ruslarn bu mevzuuda bu ekilde hareketi hayal k
rcdr. Rusya Trk gmrk vergilerinin artmasna iti
raz edebilirdi, fakat kendisini imdi bu haktan mahrum:
etti.
XC KISIM
Sahife 724: ran stndeki ngiliz - Bos mnasebetleri :
Sir A. Nicholsann 1908de Rusya hakkmdaki sene
lik raporundan:
Sahife No: 724

>

Vesika No: 745

ran leri

...... 1908de Ruslar rana ok nem veriyorlard, bil

hassa Trk ran hududuna ah hayatm tehlikede gre
rek Ruslar ve ngilizlerle anlamalar yapt. Ve Rus n
giliz mterek tedbirleriyle hayatm emniyet altna ald..

186

randaki ngiliz ajanlar milliyetilere sempati gs

terdiler. Buna kars Rular da ah tuttular. Bu vaziyet
ngiliz ve Ruslarn devamlar ekimesine sebep oldu.
28
EylPde ah Azarbeycan seimlerinin yaplm
can tebli etti. aha verilen tavsiyelerin hi birini tut
mad, ve kasmda anayasay kaldrd. Bu vaziyette Ruslar
ve ngilizler kuzey ve gney gmrklerine el koymay
dndlerse de, bu durumun rann i ilerine ok ak
bir mdahale tekil edeceini dnerek bundan vazge
tiler. Tabrizde Sattar Han Geng Trkler tarafndan cesa
retlendirildi. Ve ran Milliyetileri ile gen Trkler ara
snda bir mnasebet olduu dnlmee baland. Bu
. Rus hkmetini ciddi endielere evketti. Majestenin hjkmeti Sattar Han Rusyann niyetlerinin iyi olmadn
dan haberdar etmelidir.
Nahife No: 729

Vesika No: 710

1909 ylma ait Rusya hakkmdaki rapor:

Sir A. NichosaTm hazrlad senelik rapor:
...... Majestenin hkmeti Rus hkmetinin ran
.hakkmdaki raporuna istinaden ran ilerine derhal m
dahale etmelidir. randa durum okadar Vahimdir ki:
aha bask yaparak tebaasn tatmin edecek baz tedbir
ler aldrmaldr. Rus raporuna gre, rann mal durumu
felkettir, bu sebeple karklklar ve anari beklenmek
tedir. Rus hkmeti rann i ilerine karmadan dost:hane tavsiyelerde bulunmutur. Ve hkmetin bana
getirilmesi icap eden iki adam tavsiye etmitir. Saadet .Dowlek, Nasr-Ul-Mulk. ngiliz bankas 1906da kabu
edilen artlarla bor teklifinde bulunmutur. Majestenin
hkmeti ahtan kendisine verdii szleri tutmasn ta
lep edebilir. Maamafih bir anayasa hkmeti olursa bor
.almak istemiyebilirler. Bizim tekliflerimiz yledir:

1 ah sadrzam ve amir Bahadur Janki derhal

islerinden uzaklatrmaldr.
2 Yeni kabineyi iki devletin tavsiye edecei a
hslardan kurmaldr.
3
ah Anayasa rejimini geri getirmelidir.
4 mparatorluun aydn kiilerinden iki devletin
tavsiye edecei kiileri meclise getirmelidir.
5 Kendisine kar silhla ayaklanm olanlarn
hepsini af etmelidir.
6 Halkna seim gnn ve genel seimlerin ola
can bildirmelidir.
T Bu tedbirler alnr alnmaz ran hkmetine
derhal bir miktar para verilecektir. Bu parann sarfiyat
16 Ocakta Ruslarn teklif ettikleri komisyon tarafndan
kontrol edilecektir.
8
Bir Fransz maliye mfettii ve iki asistan
vergi toplanmasn kontrol edecektir.
Not: 10uncu cildin geri kalan ksm (iki yz sayfa)
ran siyasetine aittir.

) *

Documents on British Foregien Policy 19194939

E. L. Woodward ve R. Bulter
Hiz Majesty's Stationary Office
London 1947
CLT I
ikinci grup dokmanlar 1919-1939 yllar arasna
aittir ve aadaki isim altnda 1947 senesinde neredil
mitir. E.U.
Ingiliz D Politikas Dokmanlar 1919-939 stn
de bir inceleme.
Sayfa 22. 5 Temmuz 1919 Villa Majestik Paris. Mr. Hooverden Wilsona yazlan mektupta Ermeniler iin
toplant yaplmas teklif ediliyor. Trk ve Rus Ermenistam iin tavsiyeler soruluyor... General Harborda gre bir Amerikal bu i iin ideal bir adam
dr......
Sahife 86. 12 Temmuz 1919 tarihli memerandum: Trklerin zoruyla I Temmuzda Yunanllar Aydm boalt
tlar, fakat 5 Temmuzda yeniden igal ettiler. Yu
nanllar Aydnda bo yere kan dktler, biz onlara
Izmirden ileri gitmeyin dedik, Yunanllar bizi dinle
miyorlar, Ingiliz kumandasna itaat etmiyorlar......
Sahife 95. Venizelosun mektubundan Ingiliz kumandas
n dinlemiyecekleri anlalyor ve Italyan birlikleri
nin daha ok gnderilmesini istiyorlar. Trkler ise*
sadece Yunanllarn istilsna uradklarn sanyor

189
lar ve onlarla savamaya hazrlanyorlar, fakat Yu
nanllar mttefik plnnn bir parasdr onu anla
yp ona gre hareket etmeleri lzmdr. Mr. Clemen
ceau Trklerin 300 bin kiilik ordular olduunu sy
lemesine ramen, ngiliz asker uzmanlar bu mik
tarn sadece 60 bin kii olduunu sylyorlar......
;Sahife 105. Venizelos, Trkler hazrlk yapyor bunu n
lemek iin biz ilerliyeceiz diyor.
:Sahife 106. Yunanllar nemli yerleri igal ediyorlar, be
Yunan birlii var. Mr. Clemenceau, Yunanllarn i
gal ettii yerleri tetkik etti ve Yunanllar daha faz
la ilerlemiyeceklerine dair sz verdiler. Yunanllar
gal ettikleri yerlerin Yunan olduunu burada
230.000 Yunanlnn yaadn buna karlk 95.000
Trk bulunduunu syledi. Anadoluda yaayan Yu
nanllar en iyi Yunanllardr, bunlar Trklerin eline
brakamayz, diye ilve etti. Dier kuvvetler artk
Trkleri rahatsz etmiyelim ve Trklere harbin bit
tii intiban verelim, Yunanllar olduklar yerde dur
sun diyorlar......
Sahife 132. Yunanllarla talyanlar aralarnda anlap
nerelerini igal edeceklerine karar veriyorlar. Fakat
Mr. Balfoura gre Yunanllar lf dinlemiyorlar,
Trklere bu ilerin duraca hissini vermeliyiz. Mr.
White gre talyan - Yunan anlamas Trkleri tat
min etmez. Mr. Tittan ise talyan askerlerinin Trkiyeye gnderilmesinden mesuliyet kabul etmiyor.
Venizelosa mracaat edip Rumlarn rahat durmas
n istiyorlar......
Sahife 138. Yunanllar zmirde katlim yapyorlar.
Sahife 142. Mr. Clemenceau bir heyet gnderip katlim
tetkik ettiriyor. Bu heyet ngiliz, Fransz, telyan ve
Amerikanlardan kuruluyor.

190
Sahife 145. Rus Ermenistannda len Ermeniler iin 56
bin ton yiyecek gnderiliyor.
Sahife 165, Venizelos, Anadolu tahkik heyetine bir de:
Yunanlnn katlmasn istiyor. Btn mesele Trk
lerle Yunanllar arasnda olmutur, diyor ve bu tek
lifini kabul ediyorlar.......
Sahife 140. Venizelos, Trakya Trklerine seim hakk ve
remeyiz bize katlmak istemezler diyor.
Sahife 330. Venizelos Trklerden ve Bulgarlardan kor
kuyor, Trakyada Trklerin sesi ok kyor..............
Sahife 343, zmir igal komisyonu raporu Baveziri ve^
Hkmeti tatmin ediyor.
Sahife 348. Venizelos, Balkanlardaki Trklerin g du
rumu iin beenmiyen g etsin diyor.......
Sahife 371. Trk hkmeti mal bakmdan ifls ettii iin.
Osmanllar baz mal kararlar almak istiyorlar. Mr.
Cheysson, devlet mallarnn satlmasna msaade ede
meyiz, diyor. Mr. Tittoni, bir rapor hazrlayp Sulta
nn ahs mallarn satalm diyor. Neticede mttefik
lerin el koymak ve harp tazminat alabilmeleri iin
devlet mallarnn satlmadan bekletilmesine karar
veriliyor......
Sahife 383. Efkf mallarnn satlmas grlyor.
Sahife 389. Rus Ermenistannda binlerce Ermeni alktan
lyor. 1918de Lloyd George tarafndan Ermenistana gnderilen W. Haskell Ermenilerin hayatnn
tehlikede olduunu bildiriyor. talya sadece Trk;
Ermenileriyle ilgileneceini ve Rus Ermenilerine ka
rmayacam sylyor. Amiral Koltehak ise bu bl
gelere hrriyet vermiyeceini kat olarak bildirdi..
Ermeniler hakknda Amerika ne yapabilir sorusuna
karlk Bakan Wilson, bu blgeleri himayesine al
mak iin harekete geiyor......

191
Sahife 413. zmir tahkikat heyetine Amerika adna, Ami
ral Bristol, Fransa adna General Bunousa, ngiltere
adna General Hare talya adna General Dallolio
ve Yunanistan adna Albay Mazurakis geliyor.......
Sahife 508, Amiral Bristol Bavezire bir tehdid mektubu
yazyor. Mttefikler bu mektubu Bakan Wilsonun
tasvip etmiyeceini sanyorlar veya hi deilse art
larn yksek komiser heyeti tarafndan kararlat
rlmasn istiyorlar. Zira Amerika harpte bile deildi.
Bristol ecnebi ve Hristiyanlarn hayatna bir ey ya
plmamasn istiyor, halbuki Trkler yle halsiz ki
hi bir ey yapacak halleri yok. Belki Amerikan as
kerleri Ermenistana gidip onlara yardm edebilir,
herkes Ermenileri korumaktan sz ediyor. Mr. Cle
menceau Fransz birliklerini yollamyacan syl
yor ve kendi evlerinde ellerinden btn haklar al
nanlar da insandr, diyor.
Sahife 524, 23 Austos 1919da Amiral Bristol Trk h
kmetine u telgraf gnderiyor: ayet siz Trkler,
Krtler veya dier Mslmanlar Ermenilere bir
ey yaparsanz Bakan Wilson sert tedbirler alacak.
Kudretimiz yok diye bir bahane de dinlemeyiz. ayet
Ermenilere en kk bir hl olursa ilerde Trk h
kmranl diye birey kalmaz... Bavezir bu telgraraf ngiliz ve Franszlara gsterip, bizimle harpte
oimyan bir hkmet nasl olur da bu lde sert
bir nota verebilir. Benim elimde hi kuvvet yok ne
yapabilirim ben, diyor......
Sahife 591. Venizelos btn Yunanllar Yunanistana,
dnerse stanbul ve cvan bizim olur, dedi. Bakan .
Wilson bunu kabul etti

ctm 4
Sahife 23. talyanlarn, Anadolu, Arabistan ve Kzldeniz
stndeki menfaatleri Fransa ve Ingiltere tarafn
dan kabul edilmiti, kendilerine hatrlatrz
Sahife 25. talyanlarn Antalya ve Konyay igali Lloyd
George ve Mr. Balfour tarafndan kabul edildi......
Sahife No: 55,

Vesika Sf: 21

31 Austos 1919
Mr. Kerri notlar ;
...... Bavekil ile n Asya Trkiyesi, ve Adriyatik
meselesini mnakaa ettik. talyanlar Gney Anadoluyu
istiyorlar. Burada hem Arap ve hem de Trkler vardr
buna kar itirazlar ileri srld, Araplar asrlardr yabanc bir devletin idaresinde yaamlardr, idare eden
kuvvetin deimesi onlarda byk bir tesir yapmaz.
Trkler ise asrlardr idare eden bir millet olmulardr,
her nekadar kt olursa olsun bir d kuvVet olmadan
asrlardr byk bir imparatorluk idare etmilerdir. a
yet talyanlar Gney Anadoluyu igal ederlerse baka bir
kuvvetin de Kuzey Anadoluyu igal etmesi gerekir. Bu va
ziyet ise devaml karklk ve ihtilller yaratacaktr. Bu
nun iin talyanlar gneyden elde ettikleri mal menfaat
lerle yetinmelidirler. talyanlar gneyden elde ettikleri
mal menfaatlerle yetinmelidirler. talyanlarn orada ba
rnabilmesi iin enaz 200 bin kiilik bir ordu beslemesi
icap eder......
Sahife 241. Mekkede erif Hseyin 1915 - 1916da ngi-

193
lizlerie bir anlama yapt. Ayrca 2 Kasm 1917de
Palestinde bir Musevi devleti kurulmas iin beyan
name imzalad (Balfour beyannamesi). 1918de Ekim
aynda General Allenby Emir Faysala garanti verdi.
Ayrca Fransz bykelisi ile Rus hriciyesi arasn
da 13-6 Nisan 1916da Sykes-Picot anlamas yapl
d, buna gre:
1 Erzurum, Trabzon, Van ve Bitlis Rusyaya
katlyor.
2 Van, Bitlis, Siirt, Alada, Akda, Yldzda, Zara ve Harput blgesinde bir Krt devleti ku
ruluyor......
Sahife 254. ngiliz temsilcisi, Fransaya stanbul, Anado
lu, Ermenistan (ayet Amerikaya verilmezse) ve Suriyenin mandasn teklif etti. ki gn sonra ise ters
bir teklifle Asya ve Avrupa Trkiyesinin mandas
Amerikaya teklif edildi. 30 Mays 1919da en byk
.mnakaa mevzuu stanbulun igali srasnda aske
r ve sivil idarenin taksimi konusunda oldu. Buna
gre Avrupann Franszlar ve Asya ksmnn da ngilizlerde kalyordu.
Sahife No: 256

Vesika No: 174

30 Mays 1919

General Allenbyden Mr. Balfoura :

....... ngiliz birliklerinin Suriyeden ekildii syleni
yor, Emir Faysal bundan ok korktu. ayet kendisini ga
rantiye almazsak btn Araplar bize ve Franszlara kar
ayaklandracak. Bedevi ayaklanmas bizi Msr ve Su
riyeden ok Sudanda rahatsz ediyor......
F. 13

194
Sahife No: 263

Vesika No: 18
I Haziran 1919

General Claytondan :
...... Emir Faysala haber vermeden Suriyenin b
lnmesini kararlatrld. Faysal bunu duyarsa, Sriyedeki durumumuz ok tehlikeli olabilir.......
Sahife No: 301

Vesika No: 311

26 Haziran 1919

Lloyd Georgeden Memerandum:

....... 1 Arapa konuan her yer Osmanl impara
torluundan alnmal ve manda haline getirilmelidir.
2 Franszlar Suriyenin mandasn alacaklardr:,
ngilizler Mezapotamyay. Amerika veya Ingilizler Ei>
menistam, boazlar ve stanbulu. talyanlar belki Caucasusu .......
3 Filistinde Zionist politika burann ktisad ge
limesine ok yardm eder.
4 Franszlarn Anadolu sahillerinden alacaklar,
yerler talyanlar ok kzdrabilir..
5 Trkler Anadolunun byk bir ksmna, sahip
olacaklar, fakat Avrupada hi bir toprak sahibi olama
yacaklardr. Trklere boazlarda Ve denizlerde hi bir
yer verilmiyecektir.
Trklerin manda yaplmasn istemem nasl
olsa
ilerde bizden ekonomik yardm istiyeceklerdr. OnlarL
Osmanl imparatorluunun bir paras veya zaptedilmi
bir koloni telkki etmiyelim, Bulgaristan veya Macaris
tan gibi telkki edelim daha iyidir. (A.J.B)
Sahife No: 380

Vesika No: 271

I I Eyll 1919
Mr. Clempcuoda Mr. Uoyd Georgey e;
...... Amerikan ve ngiliz delegeleri Ermenileri ko-

195

i rumak iin asker gndermiyeceklerini sylediler.

Trk

i mill hareketinin balamas onlar korkutuyor.

Sahife No: 381
j'

Vesika No: 271

11 Eyll 1919

Albay Meraertzhagenden Lord Curzoa :

....... Faysal, Gazadan Toroslara kadar bir Suriye
' olursa Zionizmi kabul ediyor. Fransz hkmeti isteklef rini yaparsa Fransz mandasn da kabul ediyor......
\ Sahife No: 388

Vesika No: 278

31 Austos 1919

Emir FaysaPm. Mektubu:

.............Btn Mslmanlarn gzleri ngiltereye dikil i migtir. Trk Mslman imparatorluunun yklmasnda
asl kuvvet olan Araplar imdi mkfaatlarmm ne olaca m bilmek istiyorlar. Babam ngilizlerin vaatlerine ina: narak Trklere kar savat. ayet isteklerimiz yapl-.
i mazsa sizlere kar da savarz. Halifelik ve mukaddes
| yerlerimiz Allahn izni ve Trkler sayesinde btn kald,
f imdi Mslmanlarn iinde El Hseyin Bin li diye biri
[' vardr. (Hiaz kral) Aka ngilizlerle bir olduumuzu
ve ngilizlerin mukaddes yerlerimizin koruyucusu olduk; larm iln ediyor, bu adam imdi ngilizlerin aleyhine de
; dnebilir......
Salsfe No: 406

Vesika No: 286

21 Eyll 1919

Emir Faysaldan Lloyd Georgeye :

....... 1 Araplar halifeye karg savatklar halde
ngiliz ve Franszlar bizim aleyhimize anlamalar yap
maktadr.

2 Araplar hibir hat ve cinayeti kabul etmez

ler.
3 1916yda yaptnz gizli anlama Araplar ilgi
lendirmez. stelik btn bu anlamalarn iptal edilece
inden bahsetmitiniz. Babam Cemal Paanm Suriyede
bu gizli anlamalardan bahsettiini Pariste kan Arap
gazetesinden renmiti. Ve bunu hkmetiniz nezdinde
iddetle protesto etmiti. Ve u cevab almt: Bolevikier ngiliz, Fransz ve Ruslar arasnda Trkiyeyi para
lamaktaki zorluklar anlatan bir anlama buldular...
Cemal ya cehaletinden veya ktlnden bunu yanl
tefsir etti. Ve zaten Arap ihtilliyle Ruslarn harpten
ekilmesi farkl bir durum yaratt ......
Sahife No: 410

Vesika No: 288

23 Eyll 1919

Albay Memertzhageden Lord Crzora :

...... Faysal iin yazlan Emir Zeidin telgraf : ,
ittiime gre bu blgelerden ngiliz Birlikleri eki
lecekmi. Bu durumda kuzeyden El Saadun ile Krtler
birleerek hcum edebilir. Ve bunlar Mustafa Kemal ile
anlama yapm olabilirler.
N o t : Mustafa Kemal Trkleri, Araplar ve Krtleri
birletirerek yabanclar yurdundan atmaa al
yor ......
Sahife No: 413

Vesika No: 293

23 Eyll 1919

Londradaki toplant:
...... f Kral Hseyinle henz kati bir anlamaya
varlamad.
2 Araplarn i ilerine karmak istemiyoruz.

197
3 Majestenin hkmeti Basray ne zaman igal
edeceine henz karar vermedi.
4 Kral Hseyinin istedii paray vermei kabul
etmedik.
5 Hkmetimiz Araplara Mekke erifi vasta
syla silh verdi .......
Sahife No: 44-2

Vesika No: 305

4- Aralk 1919

Sir M. Cheetham (Ramleh)den Lord Curzoa :

...... Arap halk Avrupa basnnn Araplar hakkn-
daki neriyatndan ok rahatslz oluyorlar. Kral Hse
yin ve dier Araplar Arap ihtillinden nce Haimi H
kmetiyle Majestenin Hkmeti arasnda kararlatr
lan artlara gre hrriyetlerini bekliyorlar. imdi
Londrada olan Emir Faysala bizim btn mitlerimizi
yerine getirecek ekilde tesir etmeliyiz ......
Sahife No: 490

Vesika No: 337

20 Aralk 1919

Earl Derdyden X ord Curzona :

...... Fransamn, Suriye, Ermenistan, Anadolu ve
stanbul stndeki taleplerine ngiltere artk mani ol
mamaldr. Faysal komedisi artk ok ileri gitmitir.
Faysal bize ve Suriyelilere gre bir hitir. ngiltere ta
rafndan yaratlm pten bir adamdr. Bir sfat ve te
siri yoktur. ayet ngiltere bu adama bir Krallk ver
mek istiyorsa Badat versin'.......
Vesika No: 347

Sahfe No: 501

30 Ekim 1919
Lord Curzon'dan Vskont Greye :
........ Ellerinde Trk Hkmetinin

msaadesi olan

1
198

ve kendilerine Amerikal Arkeoloji uzman adn takan |

bir grup insan burada standart petrol irketi hesabna
petrol aryorlar ......
Saiijfe No: 522
10 Kasm 1919

Vesika No: 353 j

i

Albay Meinertzh&genden Lord Curzona :

...... Suriyede Trk propagandas gittike artyor,
Avrupaya kar hisler geliiyor. Suriyenin en nemli
adam Yasin Paa Mustafa Kemale mektuplar yazyor ..... .

Sahife No: 536

Vesika No: 3$?

29 Kasm 1919

....... Franszlarn Antep ve Mara iglleri zeri- i

ne 80 ehir ve kasabada gsteriler yaplyor .......
I
Salife No: 560

Vesika No: 385 |

29 Kasm 1919

Albay Meinertzhagende Lord Crzona :

...... iki Fransz subay Picon ile beraber Mustafa \

Kemalle grmek zere Anadoluya gidiyorlar. Fransz- I
lar Trkleri ve Araplar tngilizlere kar kazanmak isti- |
yorlar ...... ....................................................................................i
Sahife No: 577

Vesika No: 398

...... Arap meselesiyle ilgili 12 Aralk 1919 tarihli

yazda, Franszlar da Krt ve Mezapotamya petrolnden
hisse istiyorlar .......

199
Sahife No: 633

Vesika No: 424

10 ubat 1920

Amira Sir F. de Robeck'ten Lord Curzona :

....... Mara halen yanmaktadr. Antep Franszlara
kar isyan etti. Milliyeti haydudlar muhtemelen Arap
larla da ibirlii yapacaklardr. Mara, Bahe ve Bile
cik halk isyan etti. Yedi Ermeni ky basld, Anadoludan milliyetiler kol halinde Maraa yryorlar, Ermeniler iin alan iki Amerikal Kilis ve Antepte l
drld. 31 Ocakta Ermeniler Adanada toplanarak
.aadaki kararlar aldlar:
1 Ermeni asker tekilt kurulmas.
2 Jandarmalarn btn pheli mslmanlar
;yok etmesi. Ve kuvvet stnlnn Hristiyaniara ge
mesi.
3 Hristiyanlar korumak iin silhlanlmas.
4 - Trk taraftan gibi bir his uyandran Mara
'Valisi Andrenin azli.
Btn bu talepler telgrafla General Gourauda bil^dirildi ve tatminkr cevap alnd ......

KISIM 3
Sahife No: 635 25 Haziran 1919, 12 ubat 1920 aras
konferansta Trk meselesi :
___ Majestenin Hkmeti Trk kk Asyasna.
gizli anlamaya dayanarak girdi. Bunlar yledir:
1 1915 Mart ve Nisannda yaplan stanbul an
lamas. ngiltere, Fransa ve Rusya arasnda.
2 26 Mart 1915teki Londra anlamas. ngiltere, .Fransa ve talya arasnda.

200
3 1'916da Sykes - Picot anlamas. ngiltere, Fran
sa ve Rusya arasnda.
4 1917de St. Jean de Meaurienne anlamas.
ngiltere, Fransa ve talya arasnda.
Sahif No: 636 27 ubat 1915te

ngilterenin Kus

Hkmetine yollad nota :

...... u anda anakkalede megulz, bu hareketi
mizin meyveleri sizi yakndan ilgilendirir, dolaysyla si
zin mttefiklerinize yardm etmeniz gerekir. Yunan do
nanmas da bize yardm edecektir. Harbin sonunda Ruslar stanbulu alacaklardr, bu mevzuda Sir E. Grey m
zakere istemektedir. Rusya, Fransa ve ngilterenin ara
snda yaplan anlamalar sr olarak kalacaktr... 1917
Rus ihtilli stanbulun alnmasn suya drd ......
Sahile No: 643

Vesika No: 426

25 Haziran 1919

Amerika Cumhurbakan Wilsonun evinde yaplan

toplant :
...... Lloyd George Bakan Wilsona Trklrin s
tanbulda kalp kalmyacaklann sordu. Wilson, ayet be
nim hkmm isteniyorsa Trkler Avrupada ok uzun za
man kaldlar ve oradan tamamen temizlenmelidirer, de
di ......
Sahife No: 645

'
23 Haziran 1919

Vesika No: 426

Trk Delegesinin cevab :

...... Herkez Ermenilerin katlinden bahsediyor, fa
kat ayn yerde yaayan Mslman Trklerin ok daha,
fazla ldrldnden kimsenin sz ettii yok.

w
201
Sahife No: 651

Vesika No: 428

26 Haziran 1919

Amiral Sir A. Cathorpeden Lord Curzona :

...... Amerikan yardm gruplar Kk Asya'da
Amerikan ticaretini gelitirmee alyorlar. Kuvvetli
Amerikan gruplar Trkiyede ticareti ele geirmek iin
propagandalara baladlar. Mamafi ngiliz gruplan da.
faaldir .......
Sahife No: 651

Vesika No: 427

25 Haziran 1919

Sir A. Cathorpeden Lord Ourzona :

...... 12 Amerikal Mhendis Marmara bigesinde
Standart Petrol irketi iin petrol aramak msaadesi is
tediler .......
Sahife No: 654
<

Vesika No: 433

28 Haziran 1919

Amiral Webbten Sir R. Grahama :

...... Vesikann notu : anakkale arpmalarnda
bir hayli hret yapan Mustafa Kemal Bavezir tarafn
dan Samsuna mfetti olarak gnderildi. Vezirin niyeti
kt deildi ama Mustafa Kemal Samsuna gittiinden
beri milliyeti hareketlere giriti. Vezir onu geri ara
cana sz verdi. Dier tehlikeli ahslardan bir de Ban
drma Mntka Kumandan Rauf Beydir ......
Vesika No: 441

Sahife No: 663

25 Haziran 1919
SAMSUN

....... Amerikan Bahriyesnden Amiral Bristoi, Stan-

302

dart Petrol irketinden Mr. Thomas ve New York Mill I

Bankasndan Mr. Hutch insin buraya geldiini bildiri- I
rim. Yerli Kumlardan birini % 3 komisyonla petrol ii- t
nin bana getirdiler, ayrca ttn depolarn ve ttn t
|
-mahsuln incelediler ......
Nahife No: 668 ..

Vesika No: 447 }

8 Haziran 1919

Amiral Sr A. Caltorpeden Lord Curzoa :

Ermeniler Erzuruma hcuma hazrlanyor- I
lar. Yunanllar zmiri bir mezbaha hline getirdiler ......
Sahife No: 678

Vesika No: 451 1

10 Haziran 1919

Amiral Sir A. Cathorpede Lord Crzona :

...... Binba Noel Krt efleriyle gr birliine varrsa bundan byk faydalar salyacam sylyor.
JBunlar stanbulda Abdlkadir ve Bedir Han ile daha az
mehur baz kimselerdir. Bunlar *phe uyandrmamak
iin Noel'den ayr olarak Krt blgelerine gidecekler.
Trkler sulh konferansna Krtlerin de getirileceinden
korkuyorlar. Krtler henz Mustafa Kemale kar ayaklanmad ama Noel bunu temin edeceinden emin ......
Sahife No; 693

|
|

|
|
|
|
|

Vesika No: 464 I

21 Temmuz 1.919

Mr. Holerden Sir F. Tlleye :

...... Benim problemim Krtler. Noel Badadtan
buraya geldi, ok iyi bir insan, ok kudretli biri, fakat
dier bakmdan da Krtlerin peygamberi olmak istiyor.
Krtler gibi kimse yoktur, onlar ok asil, ok iyiler di:yor. Ermeniler ise deersiz ve hilekr grnde. Krtler

[
1
1

203

ii Ermeni ldrmedi bilakis onlar korudular, fakat Ermeniler Krtleri ldrdler, diyor. Korkarm ki Noel bir
Krt Lawrencei olabilir. Mezapotamya imdi bizim ola
cana. gre ona bir Krt Devleti kurdurup kuzey dala
rm bylece koruyabiliriz. Abdl Kadir ve onun gibiler
le konutum. Krdistana gidip tesirlerini kullanmalarm
istedim. Onlara tesir edebilmek iin biz de Trklere hile
yapyoruz diye belki be defa tekrarlamak mecburiyetin
de kaldm. Mamafi Krtlere fazla itimat edilmez. Majeste nin Hkmetinin amac Trkleri azami derecede za
yflatmak olduuna gre Krtleri bu ekilde harekete ge
tirisek fena bir pln deil .......
Sahile No: 695

Vesika No: 464e ilve

Krt Partisinde aktif rol alan tannm Krtler :

;

...... eyh Said Abdl Kadir (Bakan)

Mevln Zde Rifat Bey (Gazeteci)
Emin Bey( Edirne Adliyesinde Memur.) Bunlar Wil
son prensiplerine gre hak iddia ediyorlar .......
Sahife No: 704

Vesika No: 469

29 Temmuz 1919

Amiral Sir A. Cathorpeden Lord Curzona :

...... Beyazt ve Kara Kilisede on bin Krt Ermenilere kar ayakland. Biz imdi ok garip durumdayz.
Bu uzak blgelere ve bu kuvvetlere kar bir ey yapa
mayz. Sulh artlar mslmanlarm ok aleyhine ve
hristiyanlarm ok lehine olmas stelik Byk Erme
nistan hakkndaki sylentiler, Krtleri Trklerin yanma
itiyor ......

204

Sahife No: 713

Vesika No: 47
1 Austos 1.919

Amiral Sir A. Cathorpeden Lord Curzona :

...... Ordunun ba olan Cevat Paa ve onun gibi
yksek rtbeli subaylar btn gleriyle mill hareketi'
destekledikleri iin ilerine Son verildi ......
Sahife No: 723

Vesika No: 478re ilve

9 Austos 1919 "

...... Avrupalarm verdikleri raporlara gre zmirde ilk admda Yunanllar 20.000 Trk ldrmler
dir .......
Sahife No: 733

Vesika No: 477'

17 Austos 1919

Amiral Vebhdei Sir E. Crowee :

...... Yunanllarn zmiri iglinden beri Trkiyedeki i durum gittike rahatsz hale gelmektedir. Buras
Trkiyeden baka bir yer olsayd mthi bir ayaklan
mann eiindeyiz derdim. Fakat bu garip memlekette
her ey aksi istikamette geliiyor. Onun iin de birey
tahmin etmee imkn yok. Yunan Ordular zmir ahali
sini sindirmee alyorlar. Btn blgeyi bir harabe
haline getirdiler. zmiri biz igl etseydik durum byle
olmazd. Amerikallar Trkiye iin ne yapmak istedik
lerine bir an nce karar verseler de durum bir neticeye
varsa ......
Sahife No: 734

Vesika No: 488

18 Austos 1919

Mr. Bafourdan Lord Curzona :

...... Mr. Polk ile yaptm konumadan rendii-

205

me gre Amerikan Senatosu btn Trkiyenin manda

sn kabul edecek ......
Sahife No: 735

Vesika No: 492

19 Austos 1919

Amiral Webbden Lord Curzona :

...... Amerika, Trabzon ve Erzurumu iine alan bir
Ermenistan himaye edecek. Geri kalan drt vilyeti
de bir Krt Devleti olarak ngilizlerin himayesine bra
kyor. Ben Amerikan misyonerlerinin tehlikeli hareket
lerinden korkuyorum, din tesirinde kalp halkn byk
ounluunu tekil eden mslmanlara kt davrana
caklardr ......
Sahife No: 736

Vesika No: 493

22 Austos 1919

Amiral Webbden Lord Curzona :

...... Bavezire Amerikan Bykelilii Amiral Bristoln bir notasn verdi. Buna gre Bakan Wilson Trklerin, Krtlerin veya dier Mslmanlarn Ermenileri
korumalarn aksi halde Trk mparatorluunun orta
dan kaldrlacam kendilerine ok kt sulh artlarnn
zorla kabul ettirileceini, sylyor. Bavezir bundan ok
tela kapld. Bana Erzurum Valisinden ald hakaret
dolu bir mektubu gsterdi, onda burada halkn sesi h
kmetin sesinden farkldr ve halkn sesi hakiki sestir,
yazlyd .......
Sahife No: 742

Vesika No: 498

27 Austos 1919

Mr. Hohlerden Mr. C. Kerre :

Krtlerin ve Ermenilerin durumu beni hi il

gilendirmez.

Krt

meselesine

verdiimiz

ehemmiyet

206
Mezapotamya bkimindandr. Dier taraftan Wilsom
beni korkutuyor ajanlar devaml hatlar yapyorlar,
Noel'e gelince fanatiin biri. Ermenistann ve Krdistanm hududlarnm kati olmadnda sizle ayn fikirde
yim .......
Sahife No: 743

Vesika No: 49&

ngiliz Yksek Komisyonunun Kaporu :

....... Krt meselesi Mezapotamyada tatminkr bir
snr iindir. erif Paanm konferansa gelip Krtleri
temsil etmek arzusu ciddiye alnamaz .. ..
Sahife No: 744

Vesika No: 500

31 Austos 1919

Mr. Russeirden Lord Omzora :

...... zmirde oturan ngilizler Yunanllarn zmiri
idaresinin ok kt ve ok hainane olduunu sylyor
lar. Bunun sebebinin Yunanllarn ok kt yaradlta
insanlar olmasndan ileri geldiini ve Trklerin karekter
kuvvetinin ngilizleri cezbettiini sylyorlar ..... .
Sahife No: 745

Vesika No: 501

31 Austos 1919

Mr. Balfourdan Lord Curzona :

...... Amerikallar Trkleri tehdid ederek ayet Ermenilere birey olursa kendilerinin de son adamlarna
kadar ortadan kaldrlacan sylyorlar.
Sahife No: 756

Vesika No: 509

Akhisar kontrol memura tarafndan bildirilmitir :

......... Trk askerlerinin says gnden gne artyor,

fakat aralarnda bir tekilt yoktur, hatt telefonlar bi-,

le yoktur.
Muhtelif blgelerdeki komutanlarn isimleri :
Bergama : Kel Ali Bey
Soma

: Hulusi Bey

Akhisar

: Ethem Bey Asker, Baki Bey sivil

Salihli

: Reit Bey ve kardei Ethem

demi

: Mustafa Bey ve Mestan Efendi

Alaehir :: Mustafa Bey

Aydn

: Hac kr Bey Asker, Hac kr

efendi, Hac Sleyman bey sivil.

Bu kuvvetlerde askerler gnde 50 kuru, Subaylar

100 kuru almaktadr. Silhlan Alman, ngiliz, Fransz,
ve Rus yaps olmak zere ok deiiktir. Bu insanlar
Yunanllardan nefret etmektedir ve kahramanlklar da
bilinmektedir. Bilhassa dalk blgelerdeki zeybek ve
yrkler korku nedir bilmezler. Moralleri ise ok yk
sek olup Yunanllar yurtlarndan atacaklarna eminler,

i
Dahildeki durum : Yol boyunca konutuum insan' Iar dmanlklarnn Yunanllara olduunu ve sulh konferans iln edilene kadar baka kimseyle al-verilerj
olmadm srarla sylediler. Hatt Yunanllarn memle[ keti igal ettii zaman bile hibir reaksiyon gstermedik' lerini, fakat Yunanllar kyleri yakp kadm ve ocuklar
. ldrnce, kadnlara tecavz edince harekete getiklerini
; sylediler... Yunanllara olan nefretleri yle byk ki
^ onlar kontrola imkn yok. gl kuvvetleri arasnda en
ok ngiliz ve Amerikan olanlar tercih ediyorlar ......

208
Salife No: 761.

Vesika No: 512

17 Eyll 1919

Amiral Sir F. de Robeckten Lord Curzona :

....... Bavezir milliyetilere kar asker gndermeyi
teklif etti. Fakat bu akllca bir hareket olmaz, en azn
dan bir i harp balatr. Ve daha fenas fen gruplar Mus
tafa Kemalle birleebilir. Bu mevzuda saray ve mtte
fikler zayf durumdadr. Biz Mustafa Kemale arac gn
dermeyi dnyoruz ......
Sahife No: 763

Vesika No: 513

17 Eyll 1919

Amiral Sir F. de Kobeckten Lord Curzona,:

...... zmirin Yunanllar tarafndan igali zerine
Mustafa Kemalin bakanlnda Milliyeti Partinin Eri
zurumda balyan, Ankaraya, Sivasa yaylan, Kasta
monu ve Harputu iine alan bir harekete giritiler. Bize
gelen haberlere gre Anadoluda hr bir cumhuriyet kur
ma yolundalar. stanbulda bir ok kimse ve bilhassa
Harp Bakanl onlarla beraber. Bu hkmetin kabul
edecei sulh milliyetiler kabul etmiyeceklerdir. Bu ha
reket te 1908deki Gen Trk hareketine benzer bir ey.
O zaman da imdi de Bavezirler bizim dostumuzdu,
Bavezir talyan Komserinden ehir milliyetiler tara
fndan tehdid edilirse ne yapacaz diye sordu ......
Sahife No: 772

Vesika No: 517

21 Eyll 1919

Amiral Sir F. de Robeckten Lord Curzona :

...... Aydn Vilyetinde ngiliz tebal olan kimsele
rin menfaatlerini ve tesislerini bildiriyorum.:

209

.1 Demiryollar
2 Gaz
3 Madenler
4

5 Altn
*
6 Krom
7 Gm
8 Muhtelif
9 Kmr, demir
10
11
12
13
14
15

Cva
Kire ta
Mermer
Mermer
Kalamin
Krom

Aydm Osmanh Kumpanyas.

Osmanl Gaz irketi zmir ve say
fiyeleri iin.
akmakta
irketi.
Abbots
Emery Mines Ltd.
Edward Hadkinson (Karata ve
Gztepe).
P. G. Barff ve irketi.
Peterson ve irketi.
Edward Hadkinson (ren Aydm
Sanca) (Mesitli Ky demi).
Mrs. Wilson.
Torbal civarnda kmr ma
deni, (Ayazmada demir madeni.)
J. W. Whittall.
Edwart Hatkinsin.
Alfred Charnaud.
C. H. Wilkin (Kulluk).
C. Whittall ve rekas.
Peterson ve rekas.

Tesisler :
1 Valonia Ekstres Fab.
2 Demir ileri
^
3 Foundry
4

y>

6 Ya presi
7

8 Un deirmeni
9 Hallar .
10 Boya ileri

C. Whittall ve rekas.
D. Essingnis.
Rankin ve Demas.
Risse Kardeler.
Alfert Sanson.
Albert Smith (Bergama)
R. Hatkinson (Aydm)
Whiteman (Menemen)
ark Hal malthanesi.
Peterson ve rekas.
F. 14

Aydmm haricindeki ngiliz menfaatlerini bildiriyo

rum :
1 Osmanl Bankas.
2 Trkiye Mill Bankas.
3 Mersin Adana demiryolu. (Baz hisseleri.)
4 Boraks irketi. Bursa, Karahisar, Sultan Sancak.
5 Kean Kmr Madenleri. (Eedeki Kmr Ma
denleri.)
6 Bursa civarndaki Krom Madeni. Peterson ve or
taklar.
,7 Troaddi Altn Madeni Alexsandr Hill.
8 - Trabzon civarndaki Bakr Madeni. 4 ayr irkete
9 Mermer Ocaklar.
10
11
12
13

stanbuldaki
stanbuldaki
stanbuldaki
stanbuldaki

Soukhava irketi
Telefon irketi.
Doklar.
Pamuklu Fabrikalar .......

atafe No: 792

Vesika; No: 523:

27 Ey! 1919

Albay Memertzageden JLord Crzoa :

.......... Noel gayet tehlikeli bir ekilde Trklerin. aley
hine alp Krt propagandas yapyor ......
Sahife No: 782

Vesika No: 52
29 Eyll 1919

H-ord Curzondan Sir E. Corwee :

...... Standart oil Trk Hkmetinden harpten n
ce msaade ald'iddiasyla Marmara, blgesinde petrol
aramaya balad ......

211
Sahife No: 785

Vesika No: 530

30 Eyll 1919

Amiral Sir F. de Bobeckten Lord Curzona :

..... . Mustafa Kemalin tesiri gittike yaylyor. Sul
tan ngiliz otoritelerinden kuvvet kullanarak milliyetile
ri durdurmalarm istedi ......
Sahife No: 788

Vesika No: 533

4 Ekim 1919

Mr. Hohlerden Mr. Kidstona :

......... . Bizim bataryann Samsundan ekilmesine ok
mteessirim. Sanki Mustafa Kemalin nnden ekiliyormu gibi oldu, ve bir arklmn gznden bu zayflk
almeti asla kamaz .......
Salife No: 802

Vesika No: 543

Amiral Sir F. de Robeckten Lord Curzona, :

...... Bavezir ve ileri Bakan durumun vahame
tini kabul ediyorlar ve sileri bastrmak iin mttefik
lerden msaade istiyorlar. Sivas Kongresinin en entere
san taraf, Avrupa Trkiyesinin de mill hududlar iine
katlmasdr.
Trk hududlar iinde hr bir Ermenistana ve Kum
lara msaade edemiyeceklerini sylyorlar. Ferit Paa
Hkmeti milliyetilere kar iln edildi. zmit civarnda
yar bolevk tipi haydud eteleri tredi. Bavezir milli
yetilerle konuulamyacama karar verdi... Btn Trk
gazeteleri Sivas Kongresinin ald kararlar bir zafer
gibi gsteriyorlar. Mustafa Kemal ve Rauf Beyin asil
bakl portreleri gazeteleri sslyor. Ayn milliyeti ga
zeteler ordunun ba olan Cevat Paamn vazifesinden
atlmcaya kadar milliyetilere yardm ettiini yazdlar.

212

'
'
Yerli hristiyanlar milliyeti hareketten mthi korkuyor
lar...
Ingiltere Trklere kar olan harpte ba rol oyna
d halde bugn Trk gazetelerinde ve hatt milliyeti
gazetelerde bile Ingiltere iyi bir yer igal ediyor ......
Sahile No: 817

Vesika No: 548'e ilve

10 Ekim 1919

Harbord tarafndan :
....... stanbul'dan Mardine kadar olan btn blge
leri gezdik. Milliyeti hareketin amac Trkln ere
fini kurtarmaktr. Trkiye hastalk ve harplerden nfu
sunun %' 20sini kaybetmitir. Yerlerinden karlan Ermeniler yava yava ve hi bir korku duymadan yerle
rine dnyorlar. Btn seyahatimiz boyunca Trklerin
Ermenileri ldrmek istediklerine dair bir iaret grme
dik. Ermeniler, Krtler ve Tatarlar arasndaki dmanlk
eski .zayf idareler yzndendi. Ermenistanda grd
mz baz insanlar istikbl hakknda bizi pheye dr
d, ounlukla rm insanlard...
ay nce Ermenilerin tek bir adam kalmaymcaya kadar kesildiini duymutuk, halbuki duyduklarm
zn hibiri doru deildi. Zaten ben bu katliam her za
man pheyle karlamtm. Franszlar Trkleri man
dalar altna almak istiyorlard bunun iin de dnyann
phesini Trklerin stne ekmek gerekirdi ......
Sahife No: 826

Vesika No: 549

15 Ekim 1919

Amerikan Radyosu konumasndan :

...... Mustafa Kemal bana dedi ki:
Bizim Hkmetimiz yabanc hile ve mdahaleleriyle

zayflatlmtr. Milliyetilerin ngiliz ve Oranszlardan

yardm ald yalandr. ngiliz sermayesi Trkiyeyi mah
vediyor. Biz Ingilteredeki eski Trk Dostlan Cemiyeti
Bakan'Adil Beyin iki yz bin sterling, Konya Valisi
nin yz elli bin sterling ve belki de Ankara Valisinin bu
miktar para aldn biliyoruz ......
Sahfe No: 827

Vesika No: 552

19 Ekim 1919

Amiral Sir .F. de Robeckten Lor d Crzona :

....... Ermeni ve Rum Patrikleri yksek komisyona
mracaatla, Trk Milleti hareketi muvaffak olursa hristiyanlar iin ok kt olacan ve bu sebeple kendi s
rlerinin menfaatlerini ve gvenliklerini korumalarn
talep ettiler ......
Sahife No: 828

Vesika No: 553e ve

19 Ekim 1919

Mr. Byadan rapor :

...... . Mill kuvvetler gittike gelitii iin, silhlar
braklmasna ramen krk bin kiilik bir hkmet kuv
vetinin milliyetilere kar kullanlmas istendi. Bave-.
zir bu talebi derhal kabul etti. Fakat zmirde cinayetle
re ve kadnlara yaplan tecavzlere kar kurulan kuv
vetleri bunlarla kartrmamak gerekir dedi. Ben zmir-,
deki Yunan kuvvetlerinin ngiliz Generali Milnenin ko
mutasna' verildiini, bundan byle kadnlara tecvz
oimyacam bildirdim ......
Sahife No: 830

Vesika No: 554

19 Ekim 1919

Amiral Sir F. de Robeck5le* Lord Curzona,:

.......... Size Tasviri Efkrda kan bir karikatr yol-

itiyorum:. Karikatr ok arpc bir ekilde milletin ru

hunu ve idealini aksettiriyor. Bunda bir aya Trakyada olan ve Orta Anadolu stne rahata ve erkeke uza
np dinlenen ekilmi sngsyle Konya, Adana ve z
mirden dmanlar temizleyen, sol kolunu kuvvetle Er
menistan ve Krdistana uzatan, Van parmaklar ara
snda tutan yenilmemi bir Trk var. Glgesi Diyarbakr
ve Suriye stne dyor. Harita ran hududundan, Ka~
radenizden Adana blgesinden Mezapotamya ilerine ka
dar uzanyor ......
Sahfe No: 831

Vesika No: 511

14 Ekim 1919

Ingiliz Yksek Komiserliinden Amiral Sir de

foeck'e :

Ro-

...... talyanlar zmirdeki Mslmanlarn dinlerini

deitirip talyan vatanda yapmak istiyorlar. Asker
leri hergn ellerinde Kk Asyadaki talyanlar ok ya
ayn yazl bayraklar tayarak geziyorlar. Fakat benim
anladm Trklerden ok korkuyorlar Ve bu blgelerde
kalabilmelerinin Trklerin ltfuna bal olduunu bili
yorlar ......
s
Sahife No: 835

Vesika No: 558

21 Ekim 1919

Lord Curzonun notu :

....... Mr. Venizelo ngiltereyi ziyareti srasnda
Mustafa Kemal hareketinin mutlak suretle ve derhal
ezilmesi lzm geldiini syledi. Avrupa yemden Trkle
rin ve slamlarn eline teslim edilemez ......

Sahile No: 873

^ Vesika No: 585

11 Kasm 1919

Amiral Sr F. de Kobeckten Lord Curzona :

...... stanbula Ermeni ve Rum gmenler geliyor.
Bunlar adrlara yerletiriliyor durumlar iyi deil. Ame
rikallar bunlara yardm ediyorlar. Yunan mltecilerin
.gelmesine msaade ettiimiz iin milliyetiler bize kz
yorlar. Ermeni ve Eum Patrikleri beraberce beni Ingiliz
Eliliinde ziyaret ettiler. Mustafa Kemal bir i kar
trmadklar mddete hristiyanlarn hayatnn emniyet
te olduunu sylediyse de bu mesuliyetsiz milliyeti li
dere kim jnamr, dediler. Ayrca zmir havalisinde evleri
yand ve ykld iin evsiz barksz kalan Mslmanla
rn durumu da bizi hayli utandryor. imdi her tarafta
milliyeti ad altnda eteler tredi. Mustafa Kemal ve
adamlar btn yabanclarn ve bilhassa ngilizlerin git
mesini istiyor ......
Nahife No: 893

Vesika No: 596

17 Aralk 1919

'

Sir E. Crovveden Mr. Kidstona :

....... Mustafa diye biri var Krtleri ayaklandrabilir
ve Erzurum ile merkez Anadolu kyllerinin arpamyaca bir g haline getirebilir ......
Sahife No: 907

Vesika No: 609

28 Kasm 1919

Mr. Ritstodan Sir E. Crowea :

...... Ermenilerin Mslman komularn kesmesin
den hi phe etmem ve Erivan' kontrol altnda tutan
Tanak etesine en kk bir itimat gstermemek lzm

zm
dr. Bu Tanaklar mthi bir vahetle alyorlar ve ta
lihsiz Ermenilerin hite yararna hareket etmiyorlar.
Sulh konferansnn Trkiye hakkmdaki yaynlar:
Mustafa Kemal harektn yaratt. Rumlarn zmire
kp orada yaptklar da bu harekt krkledi. Krtlere
her ne kadar inanmazsak da onlar kullanmamz men-'
faatimiz icabdr. Dou Vilyetlerine gelince Trklerle?
harp etmeden o blgeleri Ermenistan ve Krdistan diye
blemeyiz. ok korkarm ki geen Haziranda aldmz;
kararlan Trklere kabul ettiremiyeceiz, keke aksini
dgnebilseydim ......
Sahife No: 917

Vesika No: 6X>

28 Ekim 1919

27
kyn erafndan Konyadaki ngiliz Yksek K
miserinin ald mektup :
....... Mill Kuvvetler ad altnda bir grup Mslman
ve Hristiyanlar ldrmektedir. Hayvanlarmz elimiz
den alyorlar, telgraf hatlarmz kesip bizim sizlere ha
ber vermemizi onlyorlar. Bizim hkmetimiz zayf ol
duu iin milliyetileri ezemez. Milliyetileri ezmek iin.
Ingiliz Hkmetinin bize yardm elini uzatmas iin yalvannz...
Aadaki kylerin eraf tarafndan imzalanmtr,:
Souak, Kovanl, Hac Yunuslar, Dumnu, Karabyr, Huluslar, Seyit, Gitret Bekle, Sat, Yalnzca, Kiraz,
Elma aa,Beybahin, Fakirtepesi, Ekitse, Sarca, Sartat, Akapnar, Ahrl, Gnce Gn, Ali eri, Fatma,
Sorkom, Mervesti .......
Sahife No: 921

Vesika No: 616

4 Aralk 1919

Mr. Uyann Raporu :

..... Reit Paayla Krt meselesini grtm ve Al-'

m
bay Noelin Malatyay ziyaretinin yanl tefsir edildii
ni syledim. Geri Majestenin hkmetinin Krt mese
lesinde byk menfaati olduu dorudur, fakat bu sa
dece Mezapotamya ile ilgilidir ve srf oray korumak
iindir, Diyarbakrdaki Trk memurlarn Bedir Han ve
hatt Albay Noeli tevkiflerinin kt bir ey olduunu
Albay Noelin Krt meselesinde bir mtehasss olduu
nu, propaganda yapmadn, Bedir Hann da Albay
Noele klavuzluk ettiini, gayelerinin o blgelere sulh ve:
skun gtrmek olduunu, syledim ......
>
Sahfe No: 925

Vesika No:. 620?

9 Aralk 1919

Amiral Sir F. de Robeckte Lord Cur/onu :

...... Mr. Hohler Krt meselesi hakknda Krt Ba
kan olan syh Sait Abdl Kdir Paayla grt. K rt'
ler btn mitlerini ngiliz Hkmetine balam drm
dalar. Bu ara Mustafa Kemal gittike tehlikeli olmaya
'balyor. Kuvvetler Krtleri Mustafa Kemale kar kul
lanmak iin her paray demee hazrlardr ......
Sahife No: 931

Vesika No: 624

11 Arak 1919

Amiral Sir F. de Kobeokieu Lord Curzona :

....... ngiliz Birliklerinin Samsundan ekilmesi mil
liyetiler tarafndan kullanld. imdi de demiryollarn
dan ekilirsek bu hdiseyi milliyetiler bir zafer olarak
iln edeceklerdir. Mustafa Kemalin kuvvetleri bir kp
ry havaya uurup bir treni tahrip ettiler. Mustafa Ke
malin ngiltereye ne kadar dman olduunu Harp Ba
kanl herhalde anlyamyor .......

Nahife No: 932

,
12 Aralk 1919

Vesika No: 625

Amiral Sir F. de Robeckten Lord Curzona :

..... : zmirin Yunanllar tarafndan igali her taraf
ta protestolara sebep oluyor. Tahkikat Komisyonu uzak
lar uzaklamaz Yunanllar Mslmanlara eziyetlere
^baladlar. Her Camiin bana bir jandarma koymular,
Yunanllarn iledikleri sularn ahlk cezasn onlar te
vik eden kuvvetler de ekeceklerdir ......
Sahife No: 956

Vesika No: 632

22 Aralk 1919

Trk meselesi hakknda ikinci toplant:

....... Trk Hkmetinin mal bakmdan ifls etti
ini, stanbuldaki memurlara maa verilmemesinin teh
likeli neticeler douraca, atalca hatt dnda Trklere
yer verilmemesini, kapitlasyonlara ok benzer bir sis
temin kurulmasn, Trk Ordu ve Donanmasnn ancak
jandarma tekilt haline getirilmesini, Erzurumun Er
menistan'a verilmesini, 12 adann Yunanllara verilmesi
ni, demiryollar v.fo, konuguldu ......
Sahife No: 966

Vesika No: 633

26 Aralk 1919

Trk meselesinde nc toplant:

...... Krt kabileleri Ingiliz ve Fransz hkimiyetine
konacak, Krdistanda hibir ekilde Trk braklmyacak. Bir tek Krt devleti mi yoksa bir ok kk Krt
devletleri m kurulaca dnlecek. Ermenilere Ame
rikallar kanalyla silh temin edilecek ......

219

Sahife No: 915

Vesika No: 63?

26 Aralk 1919

Amiral Sir F. de folbeckten Lord Curzona :

...... Kzm Karabekir Paa Krterin Kerkk ve
Sley maniyede ngizlere karg ayaklandn Harp Ba
kanlna haber verdi. Mustafa Kemal Sivasta Trk,
Krt ve Arap efleriyle bir Ermeni Devleti kurulmasna
-kar toplant yapt.
Toplantda bulunanlar :
13nc Kolordudan Cevat Bey.
20inci

Ali Fuat Paa.

3nc

Selhaddin Paa.
15inci

Kzm Karabekir Paa, Hadi

Paa, Abuk Paa, Abdurrahman eref Paa, ve Salih Pa
alar Harp Bakanlnda Cemal Paanm Bakanlnda
toplanarak yeni bir asker organizasyonun projelerini
hazrladlar. Mustafa Kemal Kuvayi Islmiye admda bir
tekilt kurdu. Bu tekilt^ Krtlerden, Araplardan ve
Mardin blgesindeki eyhlerden mteekkil... Trk. Su
baylar bunlar idare edecekler ve Ba Komutan Mustafa
Kemal olacak. Burada stanbul'da gizli bir tekilt ku
ruldu. Milliyetileri vatan haini iln ediyor ......
Sahife No: 900

Vesika No: 643

30 Arabk 1919

Amiral Sir F. de Robeckten Lord Curzona :

...... Yunan Birlikleri kendilerine verilen blgeyi
getiler. imdi muntazam hale gelen Trk Birlikleri de
Afyon Karahisara ilerliyor .......

S20'
Sahife No: 992
4 Ocak 1920

Vesika No: 646

>

Lord Curzonun notlan :

...... Trkler Avrupadan atlmaldr. Amerikal Se

natr Lodgem dedii gibi stanbul Trklerden tamamen
alnmal, bir veba tohumu olan harplerin yaratcs
komular iin bir kfr olan Trkler Avrupadan silinmelidir ......
Sahife No: 1003

Vesika No: 64T

25 Aralk 1919

Mr. Ryanm raporu :

....... Milliyetiler imdi iki yol kullanyor: Milliyeti

ol nk slm kurtaracak yegne yol odur. slama s
dk ol nk senin mill varln kurtaracak yegne yol
odur.
Baz kuvvetler ezilebilirse de boleviklik ezilemez.
Bu fikirlerin her ikisi de slm dnyasndaki ngiliz h
kimiyetini mahvedebilir. Biz, gerek ideali dinmi gibi
davranacak menfaati bir grubu idareci olarak taktime
alacaz.
Panislmizmi ezemeyiz bu tpk Batdaki milliyeti^
Iik gibidir. Bizim imdiki gayemiz blmek, arkada gibi
davranp kazanmak ve sonra hkmetmek olmaldr ......
Sahife No: 1011

6 Ocak 1920

Vesika No: 652

Amiral Web)5deiii Lor d Carzona :

...... Maliye Bakanl Franszlarn 1 idaresine bra
klr, bor ilerini ve bteyi onlar ayarlarlar, Ekonomi
Bakanl ngilizlerde kalr ve u ksmlara ayrlr:

Zil
1 Ticaret ve sanayi

2 Madenler
3 Ziraat

4 Ormanclk

5 Malzeme
6 Ulatrma ve haberleme.
Bunlarn herbirinin bana bir ecnebi mdr getiri
lir, btn bu mdrlere birer yardmc Trk verilir ve
bu sayede durum kurtarlr .......
Nahife No: 1016

Vesika No: 658

11 Ocak 1920

Mr. Vansittarttan Lord Curzona :

...... Trklerle yaplacak sulh 4 esas ihtiva eder :
stanbul ve Boazlar.
2 Anadolu ve Kk Asya.
3 Ermenistan.
4 Suriye, Mezapotamya ve Arabistan.
1 stanbulun Mslmanlardan temizlenmesi:
Mslman dnyas gznde Osmanoullarnm stanbulu
zaptla kazandklar o esrarengiz kuvvet silinecektir.
Trkler stanbulu alarak Ortaa kattlar. Ve yeni bir
devir atlar. Btn bunlar dnlrse 800.000 Trk
burada brakarak Boazlan kontrol edemeyiz. Dier ta
raftan halifenin stanbuldan srlmesine kar ok ce
reyanlar var. 30.000 kiilik bir mttefik ordusu tutarak
ve hibir Trk askerinin stanbul^ girmesine msaade
etmiyerek Trkler stanbulda kalabilir.
2 Anadolu ve Kk Asya : Trkler Anadoluda

222
bir utan Trabzon ve dier utan Adanaya kadar olan
blgelerde kalabilirler. Erzurum yeni kurulacak Ermeni
devletinin ba ehri olacaktr. Trklerin idaresi ngiliz,
Fransz ve talyanlarn elinde olacaktr. Italyanlar igal
ettikleri Gney Anadolu blgesinde ve bilhassa ekonomik
menfaatleri olan blgelerde kalacaktr. Mesel:
Haracleadaki kmr madeni gibi yerlerdeki men
faatleri korunacaktr.

3
Ermenistan: Anadoluya dalm 500.000 E r
meniyle, Amerika, ran, stanbuldaki Ermeniler Rusya
Ermenistanmdaki 1,5 milyon Ermeniyle birleip byk;
Ermeni Kralln maydana getireceklerdir. En byk
zorluk Ermenistanda hi bir yerde Ermenilerin oun
lukta olmamasdr. Hakiki bir seim yaplrsa ounluk
daima Ermenilere dman gruplarn eline geecektir. Ha
kikat ve mantk Trabzondan,. Adanaya kadar uzanan b
yk Ermenistan ryasna kardr. Dnyann drt bir
tarafna, dalm bir ka yz bin Ermeni iterim ve yer
lerini brakp buralara gelirler mi? Bu yerlere yz mil
yonlar sarfedip onarmak lzm. Ve hepsinden daha m
him olan burada yaayan enerjik bir Trk toplumuna
kar savamalar lzm, Ermenilerin kendilerine gven
leri yoktur, byle bir sava yapamazlar. Bu problem an
cak ve ok zor olarak Amerika ve milletler tekiltnca,
zlebilir.......
Sahile No: 1028

Vesika No: 6*30

16 Ocak 1920

Amiral Webbden Lord CrzonJa :

'

....... Bolevikler medeniyet ile savata Trk milliyet

ileri ile ibirlii yapyorlar.......

Sahife No: 1062

Vesika No: 667

22 Ocak 1920

Amiral Webbde Lorl Crzoa :

....... Bayburt'ta eyh Krt Ali milliyetilere kar
harekete geti..... .
Sahife No: 1074

*
22 Ocak 1920

Vesika No: 673

Amiral VVebbde Lord Ourzona :

....... Bolevikler Mslmanlar kendileriyle birle
mee aryorlar... Cevat Paa, Kara, Vasf Bey, Belin
Sami Bey, Prens Abdlrahim ve Sultan adna Damat s
mail Hakkdan mteekkil bir grup toplanarak Pan slmizm hakknda konutular......

Sahife No: 1089 :

Ksm 4

17
Haziran Iran 199, 12 ubat 1920, Konferansta.
ngiltere ve Fransamn grt mevzular :
...... Petrol kaynaklarndaki menfaatleri, Romanya,
Kk Asya, Galiya, ayrca Trk petrol irketinin btn
haklarnn ngil tereye getii...........
Sahife No: 1093

Vesika No: 684

17 Haziran 1919

Sir G. Clarkten Mr. Kerre :

...... Majestenin hkmeti Trk , petrol irketinde
Franszlarn % 10, % 20 hisse almalar iin u artlan
ileri srer:'Boru denmesi iine yardm, edilmesi .ve Cezair petrol sahalarndan hisse senedi satn alnmas artr.
ile......

;m .

........ .

'...SaMfe No: 1111

Vesika No: 703

13 Aralk 1919

...... ngiliz petrol irketleri kendilerini Amerikan

petrol irketlerinden kurtarmak istiyorlarsa Batum, Tif
lis, Bakden baka yeni kurulacak Ermeni devletindeki
petrol iini de stlerine alr. Bundan baka Musul, Ker
kk ve Mezapotamyadaki petroller ngilizlerin tesirinde
olacaktr. Mezapotamyadaki Trk petrol
irketinden
Franszlara verilecek hak Trk hkmetinin hissesinden
, verilmelidir......
Not: Bu cildin geri kalan 250 cayfas ran olaylar. na aittir. E. U.

CLT 7
Sahife No: 42
14
Lodi'.a Kosferass

Vesika No: 6
ubat 1920

....... a Trkiye malp olmasna ramen hr bir

devlet olmaldr.
b Boazlar milletler aras olmaldr.
c Trkiye dnya sulhn tehdit eden hi bir
asker ge sahip olamaz.
d Trkiye hr bir Ermenistan tanyacaktr,
e Trkiye, Suriye,. Mezapotamya, Filistindeki b
tn haklarndan vaz geecektir. Btn aznlklar kuvvet
lerin himayesinde olacaktr. Ayrca Sultanm stanbulda
.kalp kalamyaca dnlecektir. Edirne ve Avrupa
Trkiyeyesi Yunanistana verilecektir.
Trkiyenin borlar meselesi; ve Trkiyenin deniz
kuvveti bulunamyaca meselesi grld. Franszlar,
stanbul'un Trklerde kalmasn istiyorlar ve stanbul
ialkmm % 80i Trktr diyorlar, Lloyd George ise nufusn % 40 mn Trk olduunu iddia ediyor, (Bu sebep
le Trkler stanbuldan kartlmal) diyor. Japon dele
gesi Chinda bu mevzuda sz sylemiyor.
Lloyd Georgeye gre Trkler yzlerce sene Avrupada kaldlar ve Avrupadaki btn belalarn ba oldular.
stanbul Trk deildir Yunandr, Trkler oradan atlma
ldr..- talyan delegesine gre: Trkler stanbuldan
kartlrsa btn slm dnyas ayaklanr. Boazlar
F. 15

22G

30.000 askerle igal edelim, boazlar igal edilirse Trkler

merhametimize kalr......
Sahife 54 Yunanllarn zmire kna biz msaade:
ettik, Yunanllarn orada oluu en dikenli meseledir,
diyorlar. Lloyd George, Yunanllarn zmirde ticar:
menfaatleri vardr, orada kalmalar gerekir... Mr.
Cambon Trkiyede 7 sene kalp Abdlhamide mal!
reform plnlar yapmtr. Cambona gre: Trklerin mal kontrol mmkndr, Trklerden hi kim
se bu ii anlayamaz, dolaysyla sesleri kmaz.......
Sahife 58 Trklet ecnebi kontroln kabul ederler.,
Trk memurlar maalarn aldklar mddete ses
leri kmaz. Mr. Gambona gre: Biz' bu durumdan
yararlanarak Trkleri mal ve dar kontrole alrsak.
durum her bakmdan hallolur...... Mttefiklerin Trkiyede ok mhim mal ve politik menfaatleri vardr.,
Boazlan kontrol edip para alsak senede bir milyon
sterlin top lam .......
Sahife 63 stanbul ve zmir meselesi grlrken:
Lloyd George Venizelosu ard, Venizelos stan
buldaki Patriin Trk ve Rum saysn bulduunu
bildirerek aadaki listeyi verdi.
Yeri
atalca
anakkale .
Aydn
Adalar
zmir
Burla
eme
Karaburun
Sivrihisar
Foa

Trk
86.000
26.000
350.000
380.000
100.000
4.000
7.000
8.000
9.000
2.000

Rum .
145.00064.000
590.000
1.000.000
240.000
40.000
50.000
15.000
11.000
19.000

227
Tire
Menemen
Kuadas
Bayndr
demi

20.000
0.000
8.000
9.000
19.000

Sahife No: 81

"

5.000
11.000
6.000
7.000
25.000

Vesika No: 10
16 ubat 1920

Londra konferans :
...... Ermenistana 6 vilyetten baka Trabzon ve
Adanada verilmelidir. Amerika Ermenistana yardm ede
cektir ve mandas altna alma kabul ediyor. Fransa ise
Adanay kendisi iin istiyor. Trabzonda bir tane bile Er
meni yok, Ermenisiz bir Ermenistan biraz gln olmu
yor mu? deniyor......
Trkler iin bir mal komisyon tertipleniyor......
Sahife 88 Ayn toplant: Kk bir Trk devleti kur
mal, kapitlasyonlar adl ilere de uzatlabilir. Japonyadan kapitlasyonlar kaldrdk zira onlar kuv
vetliydi baka aremiz yoktu. Trklerin kafas Japonlarmkinden ok daha az iler (Turkish mind
Was far less precise than the Japanes) dolaysyla
kapitlasyonlar adl ilere de uzatlabilir......
Sahife No: 99

Vesika tfo: 12

...... Lloyd George ile Amerikallarn Trkiye stn

de mnakaas: Lloyd George ve Lord Crzon biz neye
karar verirsek Trkler onu kabule mecburdur, diyorlar
ve Tkiyeye teknik uzmanlar da gndereceklerini ak
lyorlar......
Sahife 183 Amerikal Yahudiler de Lloyd Georgea
telgraf gnderip paralanan Trk yurdundan hisse
istiyorlar......

m
Sahife 178 Tiirkleri yattrmak iin zmir stndeki
taleplerini kabul etmi grnelim, Yunanllar daha
fazla asker kartsnlar sonra vazgeeriz......
. Sahife 191 talyan S. Nitti, Trklerin btn arazi
lerini ellerinden aldk bari ar bor altna sokmyalm, diyor.
Sahife 231 zmire bir Trk bayra asarak Trk var
ln kabul etmi grnelim, diyorlar.......
Sahife 258 Venizelos, Trk bayra ehrin dna asl
sn Girittede Trk bayra ada dnda bir kayalk
ta aslyd, diyor.......
Sahife 258 ngilizler Krt devleti kurmak istedikleri
blgede ok fazla maden olduundan eminler......
Sahife 280 Lord Curzon, Erzneann da Ermenilere
verilmesini istiyor. Ve Karadenizde bir Lazistan ku
rup Ermenilerin mandasna vermek istiyor, bu tek
lifi dier delegeler tarafndan kabul edilmiyor.
Sahife 293 * Lord Curzon, stanbul'u boaltmak iin
bahane olarak Mustafa Kemalin adamlar olduu ve
ehrin bu yzden boaltldn syleriz, diyor.
Sahife No: 291

Vesika No: 36
28 ubat 1920

ngiliz hariciye vekletindeki toplant :

..... . Lloyd George, stanbuldan Trkleri kartma
l... Mr. Cambon, Ermeni Patriinin szne gre, Marata Ermeniler kesildi. Fakat Majeste Bogos Nubar
Paa bu haberi yalanlad... imdi dman Trklerin mun
tazam askerleri ve milliyeti etelerdir. stanbulda olan
ngiliz donanmasnn bir ksmn Mersine sevkedeim ve
Trklere oradan mdahale edelim. talyan elisi Trk-,
ler bu barbar davranlarna devam ederlerse biz de daha
sert tedbirler alrz, diyor. Ve Yunanllara daha geni

229
haklar vermei ve bahri gsteriler yapmay teklif edi
yor. Mr. Cambona gre ise fctiin sknt Mustafa. Kemal
Pasa tarafndan yaratlyor ve Sultan onu kontrol ede
miyor......
Sahife No: 297

Vesilc No: 37
\

Ayn toplant :
....... Maalesef milliyeti Trkler Fransz birliklerin
den ok fazladr. Fransz gruplarnn 1/3 Fransz as
kerlerinden gerisi yerli Ermenilerdendir. Ermeni asker
leri S bin kiidir.
Btn Anadolu hdiselerinden Baveziri mesul tu
talm... stanbuldaki komserimiz Sultan bu hdiseleri
nliyemezse stanbuldan atacamz bildirerek tehdit
etsin......
Sahife No: 300

Vesika No: 33
28 ubat 1920

Ayn toplant :
...... Mustafa Kemal kendi kendisini Erzurum valisi
iln etmi, Erzurumun yeni kurulacak Ermeni devletine
katlaca bir srada bu ok mnh bir harekttir. Bu.
adam olmasayd Ermenerin bir ans olurdu......
Lloyd George, Bogos Nubar Paadan bir mektup
ald. Bu mektupta papaz Narayonun telgraf ekliydi. Bu
tele gre: Fransz kuvvetlerinin hi bir haber vermeden
Mara terk etmelerinden habrsiz bin be yz Ermeni
askeri ertesi gn Trklere kar bir k yapmalar so
nucu hepsi lmtr... Trkler muhtemelen baz Araparca da desteklenerek Franszlar Maragtan atmlar
dr. Bu ara Trk askerlerinin yirmi bin kadar Ermeni
askerini ldrdn sylemesine ramen hakikat byle
deildir.

230

Trklerle sulhe hazrlanan mttefikler kendilerini

ok mkl bir durum iinde bulmaktadrlar.
Trk mill hareketi gittike byyor, tehlikeli karekteri gittike artyor. Muhtemelen Fransz niformas gi
yen Ermenilerin an hareketleri Trkleri tahrik etmi
olmaldr. Trkleri uyarmamz kfi deildir daha sert
hareket etmemiz lzmdr. Trkler Ermenilerden nefret
ediyorlar ve b nefret onlar sokaklarda Fransz niformasiyle grnce bsbtn artt. Fakat Marata yirmi
bin Ermeninin ldrld tamamen hayaldir. Donan
ma gsterisi de yapamayz Mustafa Kemale bu yoldan
tesir edemeyiz. Fakat Efrnir Faysal vastasyla bir eyler
yapmaa alyoruz. Mustafa Kemal'in askerleri nasl
yayor? Bunlar acaba stanbul mu besliyor? Mr. Bertheltfta gre Mustafa Kemalin askerleri hi para alm
yor onlar harekete getiren vatan akdr.
Sahife No: 313

Vesika No: 40
1 Mart 1920

Ayn toplant :
...... Lord Curzon, Boazlar ve Marmara denizini ii
ne alan bir tekilt yaplyor, ancak Yunanistan ve Ro
manya gibi kk devletleri de bu tekilta alalm, belki
ilerde Bulgaristan da bu tekilta alrz... Boazlarda
kat olarak Trk bayra bulunmyacaktr......
Sahiie No: 338
2 Mart 1920

Vesika No: 42
/

Ayn toplant :
...... Lloyd George, Bahriye uzmanlarnn hazrlad
u maddeleri ileri srd:
1 Trkiye kendi sahillerini mdaafa edecek bir

donanmaya sahip olamaz.

231

2 Trk donanmas sadece balk gemilerini koryacak bir polis kuvveti haline getirilecektir.
3 - Trk sahilleri nereye kadar uzanacaktr?
Lloyd George, Trk Mal Komitesi Bakan olan Mr.
Blaekett ile grerek Trkiyelin mal kontrolnn na
sl yaplacan tetkik etti. lk i olarak gmrkler kont
rol altna alnmaldr. Mal Komisyon Maliye Vekletinin
I hr ve Trklerden kurulmasna tamamen kardr. Gm
rklerin banda da bir genel mfetti konacaktr......
[
Netice: Mal iler Trklerin eline hi bir ekilde b? raklamaz. Ayrca btn igal masraflarn ve toplanan
i bu komisyonlarn masraflarn da Trkler verecek.
I.
Sinyor Nitti, mesel, Trkler zmiri istiyeceklerdir
^ biz de pekl zmiri igal iin yaptmz btn masraf[f 4ar verin deriz, tabii Trkler bunu deyemiyeceklerine
l .gre zmir de bize kalr, dedi. Buna karlk:
i
LLoyd eorge, bizim Suriyedeki birliklerimiz oradan
|,-kacak, yani bunun masrafn biz mi diyeceiz? Hi
I byle sama ey olur mu hepsini Trkler demelidir, deI -di. ngiliz vergi mkellefleri bu i iin 750 milyon Sterlin
I dediler, btn bunlar Trklerden altn olarak alacaz,
I Trklerin altm stoklarn ele geirmeliyiz, diye devam
I -etti......

I Sahife No: 358

Vesika No: 45
3 Mart 1290

Ayn toplant :

...... Trkiyede silh yok deniyor halbuki Anadolu

[ silh doludur. Mill harekette zmirde Yunanllara ve
j Douda Ermenilere kar bu silhlar kullanlyor. Trk; lere kar mutlak silhla savamak lzmdr, Bulgar or duunu silhszlandrdk neden Trklere ayn eyi yapa-

- \ :madk?

aM HiM B

232
Mr. Carabon, ilk yapacamz i bunlarn milliyeti [
liderlerini yok etmek olmaldr. Trkler de btn dier [
arkllara benzerler balar ezilirse sinerler... Sultana bu: j,
adamlar tevkif etmesi iin bask yapalm, mttefikler .
kendi aralarnda kararl olup salam hareket etmezlerse- ;
Trkler harekete geeceklerdir, dedi.
Lloyd George, Sultana syle deriz: Biz btn etleri:
alyoruz sen de bir ka kemikle iktifa et. Hakikatte Tr-kiyeden geri ne kald? En zengin en verimli topraklarnn hepsi ve imparatorluun yars gitti. Btn bunlara:
ilveten boazlar igal edildi stelik btn masraflar da.
Trkler deyecek. imdi Sultana mjde verir gibi seni
stanbulda brakyoruz, demenin mns var m? Mustafa Kemal'e gelince, Yunanllar hari Trkler herkezdea
dayak yediler. Kendilerinin 1/3 kadar olan Bulgaristan tarafndan bile dvldler. Trklerin hreti yalanc:
bir hrettir ve mttefikler hl bu hretten dehet
duymaktadrlar. ngiltere kendi hissesine deni yapmaa hazrdr. Ve Trklerle ancak savaarak baa klabilir.......
'
'
Sahfe No: 411

f
!
|
|
l|
|
I
i

Vesika No; 50' :

5 Mart 1920

Ayn toplant :
....... Lord Curzon, Mill hareketlerin gelimesi kargsmda Trklerin stanbulda kalmasna msaade edelim.,
Ve Yunanllar zmirden kartalm (Bu ok zor olacaktr.) Trklerin Trakyada kalmasna msaade edelim;,
(Bu bizim politikamza tamamen terstir.)
Fakat sull
artlarna btn bunlar koyarsak bir Ermenistan kur
ma hlyas tamamen lecektir. Fakat bu bir Krdistan
kurulmas mns tar.
Lloyd George, Mttefik kuvvetler Trk kuvvetlerini

'r

i.
-f
i
ji.
i
:

2KVgzlerinde fazla bytyorlar. Geen harpte

nglizler
Hintli askerleri kullandlar byle olmasna ramen Trkleri yendiler. imdi bizim 160 bin ve Trk'lerin 80 bin
askeri var. Fransz, ngiliz, talyan ve Yunanllardan
mteekkil her iki asker bir Trk askerini yenemez isebu konferans durdurup Trklerin btn isteklerini ka
bul edelim.
Mr. Cambon, Trklerle gz kapal bir savaa atl
mamamz iin yalvarrm, Trklerin hi bir kaynaklan
yoktur derken yanlyorsunuz, ayet Trkler kzarlarsa.
Yunanllar zmirden denize dkerler...

Sahile No: 450

Vesika No: 55>

10 Mart 1920

Ayn toplantda alnan kararlar :

....... 1 stanbul resmen igal edilecek ve buna,
bahane olarak Trkiyedeki aznlklar kt davramld:
ileri srlecek.
2
Trklere sulh artlarn kabul ettirirken ka
cak ayaklanmalara kar koymak iin stanbuldaki mil
liyeti liderler tevkif edilecek. Ve stanbul hkmetine
24 saat mhlet verip Mustafa Kemali ve btn kuvvetle
rini datmas istenecek. Aksi halde Yunanllarn bu ii.
yapaca sylenecek.
Mr. Churchill, Mr. Venizelos yanl haber alm In
giliz istikbaratma gre Aydmda Mustafa Kemalin 2500'
kiisi vardr. Asl kuvveti ise Ermenistan civarnda olup12 bin kii kadardr. Biz bir taraftan Mustafa Kemale
bir mektup gnderelim, dier taraftan da Yunanllara fr
sat verip Mustafa Kemalin adamlarn yakalatalm, by
lelikle Trklerin prestijini sfra indiririz.

234
.Sahife N o: 506

'

Vesika N o: 62

16 Mart 1920
Akam st saat 4 :
...... Lord Curzon arkadalarna darda aklanma
mas art ile bu sabah 11 de stanbulun fiilen igal edil
diini, harbiye ve bahriye nezaretlerine el konduunu ve
btn ulamn kontrol altna alndn, rf idre iln
edildiini ve karaya asker karldn bildirdi.
Ermeni meselesi ise milletler topluluunca halledile
cektir ve btelerine onlar tarafndan yardm yaplacak
tr. Paristen arkeoloji mtehassslar getirilerek btn
tarih eserlere kymet konacaktr. Kymet tespit heyeti
u ahslardan mteekkildir:
ngiltere adna Kumandan
Fransa

Prof.
talya

Senyor
Amerika
Mr.

Hogarth.
Cagnat.
Parabeni
Butler.

Tarih ve artistik deeri olan mallar alnp gtr

lecektir. talyanlar kendileri iin istediklerinin listesini
veriyorlar.
Sahife No: 523

Vesika N o:v63
18

Ayn toplant :
..... . Venizelos Marmara adalarn tekrar talep edi
yor. Bu talep bu adalarn Yunanllatrlmasma imkn
olmad gerekesiyle reddediliyor. Hakiki sebep ise bo
azlar civarnda Yunanl istememeleridir......

-aMie H o: 536

Vesika No: 63se 3nc ilve:

8 Mart 1920

...... Venizelosun Marmara adalar hakknda verdii

rakamlar :
Yer
Palotia
Aftoni
Klosati
Prostia
Marmara
Galini
Paa Liman
Bori
Skopi
Aloni
B'ukhalia
Jutali adas
Apasia adas
Kolonus adas

Yunan
3750
2000
350
2700
4600
2000
3007
2500
3700
2500
1900
2000
1800
805

Sahife No: 570

Trk
20
-

150

37

3
5

Vesika. No: 66
20 Mart 1920

Ayn toplant :
...... Lord Curzon, Trkler iin askerlik meslei ta
mamen kapanmtr. phesiz Trkler askerlik yapmak
isterlerse baka bir yere gidebilirler. Fransz Legion'u
onlar kabul edecektir. Mamafi ngiltere buna dahi iti
raz eder.' nk Trkler dier dmanlarmzdan ok
farkldr, baka bir yerde bile asker terbiye grmeleri
iyi deildir. Yeniden Trkiye'de asker bir devre ala
bilir. u anda Fransa iin en byk tehlike Adanadan
kyor. Fransz niformas giymi Afrikallar ve Ermeniler

Trkleri mthi kzdryor.bu ilerde de devaml tehlike

tekil edeceklerdir......
Saidfe No: 601

Vesika No: 69?a nc ilve

11 Mart 1920

Mr, Camfoondan Mr. Lloyd George'a Gizli

.......... Trklere verilecek cevaplar. Bu vesika aklan
mamtr.)
5 inci ilve: Trkiye, Msr, Sudan ve Kbrs stn
deki btn haklarndan vaz geecektr.
6 mc ilve: Trkiye Libya ve Ege denizindeki b
tn haklarndan vaz geecektir......
Salife No: 628

'Vesika No: 70*e beinci ilve

14 ubat 1920

Patrik L, oretheos?dan U oy Georgea :

...... Patrik sulh konferansna bir mektup gnderdi*
Trkiyenin akibetinin tyin edildii u gnlerde, dou
meselesiyle 'ok yakn ilgileri ve menfaatleri olan Patrik,
stabulla ilgili olan ve mill arzulan aklyan bir beyan- '
name verdi. Bunda zavall milletlerin selmeti ve Dou
nun sulhu iin ilk nce bu meselenin halli isteniyor. (Bu
mektubun asl aklanmamtr fakat zet olarak)-:
Trklerin kt idaresi devam ediyor. stanbul hi
bir vakit ne kltr ne de nfus olarak Trk olmamtr.
Msimanlar iin deil fakat Yunanllar iin mukaddes
bir ehirdir. Kuvvetlerin Trkleri stanbuldan atmama
s bir zaaf telkki edilecektir. Halbuki stanbul Yunanlatanla kuvvetli bir bala balanmazsa Yunanllarn arzu
lar hi bir vakit yerine getirilmemi olacaktr. Trklcr
boazlar mdafaa edemedi halbuki Yunanllar milletler
aras bir rejimde ve kuvvetlerin de menfaatlerini koruya
rak mdafaa edebilir. Btn bu sebeplerden stanbul ana

237

vatanla birletirilmelidir. Bunu boazlarn nillepr ara

s olmas artiyle en iyi bir zm yolu olarak teklif edi
yoruz;. Biz stanbula selfdeterminasyon ve kuvvetlerin
menfaatlerini garanti ediyoruz. Bu kabul edilmez
ise stanbulun mandasn da almaa razyz. Artk
yeniden dnyaya gelen Yunanistan Trk mayasna ta
hamml edemez, stanbuldan Trk hkmeti ve Trk
Sultan atlmaldr. Sulh konferansnn en dil hareketi,
doudaki cinayetlerin yeniden tekrarna mni olmaktr,
medeniyetin ve sulhun haklarn vermesidir.
Sahife No: 642

Vesika No: 71e ikinci ek

25 Mart 1920

...... stikbaldeki Ermeni devletinin teekkl hak

knda rapor :
Ardahan, Batum ve mer vdisi verilecektir. Ermenistamn Krdistan ve Trkiyeyle olan hududu yledir:
Karadenizde Yan bat deresinin bir kilometre bats, Erzurumda Zelfek dana kadar olan yer. Gney batda
Hatap da, Erzurum vilyetinin bat hududu. Karasu,
Pauk ay, Bar Paa ay. Byk Sultan Su, Akta,
Mala Deresi, Murat Suyu, Gldere, Bitlis Suyu, v.b.
Sahfe No: 664

Vesika No: 74
29 Mart 1920

....... Bakan Wilson btn Trklerin Avrupadan

-atlp Edirne ve havalisinin de Bulgarlara verilmesini is
tiyor.......

CLT 8
Sahife No: 1

Vesika No: I
18 - 26 Nisan 1920

San Remo Konferans :

...... Trklere anlamay derhal kabul ettirmenin;
icap ettiine karar verildi. Ayrca Trklern hangi tarih
te Paris'e gelecei ve Bakan Wilsona verilecek cevap
kararlatrld......
Sahife No: 5

Vesika No: 2

Ayn toplant :
...... Mezapotamya ve Filistin, ngiliz, Suriye Fransz
mandasna girecek. Mr. Lloyd George, Amerikan Stan
dart petrol irketinin ileri kartrmasn ve Franszlarn
petrolden % 50 hisse istemelerinden holanmyor......
Sahife No: 20

Vesika No: 4

Ayn toplant:
...... Wilson*un Trklerle yaplacak sulh anlamas
hakkndaki notasnn mzakeresi yapld.
Lloyd George, Amerikann stanbul, Trakya ve Er
menistan hakknda bir ok sual sorduunu aklad. Ve
Amerikallarn bu blgelerde dier kuvvetlerdan daha k
t yer kapmamas lzm geldiini anlatt.
Mr. Berthelot, Amerika Trklere harp iln etmedi
ine gre birinci derecede rol oynamaya kalkmas sa
madr.

239
Lloyd George ve Lord Curzon, biz Trk meselesine
ok fazla para sarf ettik bu bakmdan Amerikadan nce
kendimizi dnrz, tezini savundular.
Trk delegesi sulh iin Parise 10 Mays 1920ye ka
dar gelmi olmaldr. Trklere sulh artlarm zorla kabul
ettirmek iin icap ederse mhim limanlar zaptedilecek,
ve asker gsteriler yaplacaktr. Ayrca Osmanl bor
larnn tahsili iin bir komisyon kuruldu......
Sahife No: 31

Vesika No: 4e ikinci ilve

Ayn toplant :
....... Amerikan notasna verilen cevap :
1 Sultann stanbuldan karlmasnn faydal ve
zararl taraflar vardr. Bu konuyu ok dikkatli tetkik et
mek lzmdr. Her memleket menfaatleri lsnde bu
meseleyi tetkik edip tehlikeyi ve mesuliyetleri payla
maktadr. Ve Amerikay da arzu ettii taktirde bu mesu
liyetleri paylamaa armaktadr.
2 Trkiyenin gney hududu.Adana blgesi hak
knda bir ok corafik mahall ve ekonomik faktrler
vardr. Btn bunlar ok dikkatli tetkik etmemiz icap,
eder.
3 Mttefikler boazlar komisyonunda Rusyann
da bulunmas teklifinizi memnuniyetle kabul eder.
4 Boazlar ve serbest gei hakknda ok dik
katli inceleme yapm vaziyetteyiz. Trklerle yaplacak
nihai anlamada Ruslara danmak ok hayatidir.
5 stanbulun dnda kalan Trakya hakknda Yu
nan Kralnn Amerikayla konutuu anlalyor. Mamafi
Edirne ve Krk kilisenin Bulgaristana verilmesi fikriniz
hataldr. Zira orada Bulgar says ok azdr.
6 Trk hkmetinin Avrupal kuvvetleri birbiri

ne drmesi fikrinize gelince: Biz Avrupal kuvvetler

::M0
ticari ve ekonomik meselelerde bir birimizle rekabet et
kiyeceimize anlam vaziyetteyiz.
T Mttefikler Amerikann Ermenistan hakkndaki btn arzularn iyi karlar. Ermenistamn istikbaldeki gelimesi iin teklif ettiiniz yerler maalesef Trk
askerlerinin iglinde bulunuyor.
Mttefikler Ermenilerin azami arzular ve kendi sempatileri lsnde ol
masa bile, Ermeni potansiyelinin son hududunda olan
yerleri onlara vereceklerdir. Srmene, Of ve Karadeniz
'de serbest bir liman Ermenilere vereceklerdir. Ayrca
yeni devletin selmeti iin Erzincan blgesi de askersiz
hale getirilecektir.
8 Mezapotamya, Arabistan, Filistin, ve adalarda
Trkiye'nin btn haklarndan vaz gemesi gerekir. Bu
mevzuda Amerika'nn bizimle ayn fikirde olduunu rendimize ok memnun olduk.

9 zmir meselesi mttefiklerin karlat en zor

.sualdir. Bu blgenin Yunanllara verilmesine bizi zorla
yan muhtelif miller oldu. Mamafi btn Bat Anadolunun hayat buraya bal olduundan bu ok zor halle
dilecektir. zmir Limannda Trklere bir hak tanmak
sartyle bu blge Yunanllara verilecektir.
10 Yeni kurulacak Trk Devletiyle ekonomik an
lamalar yoluna koymak gereklidir.
11 - Mttefik Hkmetler Trk anlamasnda im
tiyazl ahslardr. Amerikan vatandalar ve irketleri
de korunacaktr.
Not : 1 Amerikallarn bizim memleketlerimizin
istifade ettikleri avantalardan ve stnlklerden istifa
de edeceklerini sanmyoruz.
2
Kapitlasyonlar imzas olan memleketler le
ne gelitirilecektir. Almanyann menfaatlerini dn
myoruz. Amerikallar bundan istifade edebilirler.

241
3 mzas olan devletler her trl masrafm ala
caklardr.
4 mzas olan devletler Trkleri yeni ekonomik
.artlar kabule zorlyabilirler ......
Salife No: 35

Vesika No: 5
19 Nisan 1920

Ayn toplant :
...... Amerikann mdahalesi stnde mnakaalar
yaplyor. Bundan pek memnun deiller. ayet Edirneyi
de Yunanllar almaa kalkarsa iler bozulabilir.
talyan Nitti, OsmanlIlarn en zengin yerleri Yunan
llara verilmeli, diyor. Trk borlarna ait mesele gr
lrken 1908de Trk Hkmetine mal mavirlik yap
m olan Mr. Laurent arlp, OsmanlIlardan en iyi na
sl para alnabileceini reniyorlar.
Sir Adam Bocka gre: Ancak mttefiklerin kotrolunda bir Trk mliyesi olabilir. Trkler hibir zaman
kendi mliyelerini organize edemezler. ayet Trkler
:zenginleirse biz de zenginleiriz...
Belika da mal komisyonda yer almak istiyor. Krdistan meselesine gelince:
Lord Curzon, bunun ok mhim bir soru olduu
nu, stanbuldan Badada kadar btn blgelerde yap
t incelemede Krtleri temsil edecek hi bir kimseye
raslyamadm, erif Paanm kendisini Krt temsilcisi
gibi gstermesine ramen bundan emin olmadn, esa
sen Krtlerin Trklerle beraber yaamaya alm oldu
unu, Trklerle Krtleri birbirlerinden ayrmann k
zor olduunu, ancak ngiliz ve Franszlarn manda yo
luyla bu ii baarabileceklerini, Musulda yaayan Krtlerin ngiliz mandasna girdiini syledi ......
F. 16

242
Sahife No: 62

Vesika No:
20 Nisan 1920

Ayn toplant:
....... Amerika Ermenistan iin on bin veya daha fazla insanla 4 - 5 milyon sterlin verebilir.
Lloyd George, biz Amerikadan derhal gelip yardm'
etmesini istemeliyiz. Aksi halde bizlerin Ermenileri ko
ruyamadmzdan ikyet etmemelidir. Byle bir du
rumda Kanadann da yardm yapacana dair ok iyi:
sebeplerim var ......
Sahife No: 93

Vesika No: 10?

22 Nisan 1920

Ayn toplant :
...... Trkiyenin snrlan : Erzurum Ermenilere ve
rilecektir, bylece byk Ermeni Devleti teorisi tahak
kuk edecektir. Italyan Nitti, Erzurum da 637.bin Trk,,
8.500 Rum ve 135 bin Ermeni olduunu syledi. Ve Trkler ounlukta olduu iin bir yolunu bulup Trkleri ora
dan atmalyz. Son zamanlarda Erzurum Mill hareketin;
merkezi olmutur ......
'
Sahife No: 99

Vesika No: 10

............ Mr. Berthelot (Fransz temsilcisi) Boleviklerle Mustafa Kemal birleerek Batumdaki askerlerimizi
sarabilirler ......
Sahife No: 110

Vesika No: 11

...... Lloyd George, Ermenilerin byle lzumsuz

mitler beslemee hi haklan yok. Ermenilere kt s
tnde, haklar vermenin ne mns olabilir. Sanyorum kr.

243
Amerika da Erzurumu fethetmek iin asker gndermez,
belki biraz para toplyacaklardr, hepsi okadar.
Mr. Berthelot, Mustafa Kemal ve kuvvetleri rvet
vermek veya baka bir yoldan ortadan kaldrlabilir, bu
sebeple Erzurum meselesinde acele etmemek gerekir, de
di .......
Sahife No: 119

Vesika No: 11
23 Nisan 1920

Ayn toplant :
...... Mr. Aharonian, Mustafa Kemalin Ordusu si
zin sandnzdan ok daha kktr. Ve babo bir or~
dudur, bin veya iki bin Krt veya kylden mteekkil
dir. Nfus hakknda hazrlanan istatistikler ise yalan
dr. Ermenilerin istatistikleri Avrupa ayarnda olup bun
lara gre Hristiyanlar ounluktadr.
Mareal Foch, Ermeni Devleti ba bozuk ve dzen
siz bir tekilttr, imdiki Ermeni idareciler ise mill duy
gular tahrik edilmi sinirli bir sistemdir. Gayet iyi te
kiltl Trkler karsnda hi birey yapmalarna imkn
yoktur. Trklerin en kuvvetli kalelerinden biri olan Er
zurumu elde etmelerine imkn yoktur ......
Sahife No: 139

Vesika No: 13

Ayn toplant :
...... Lloyd George, ayet Erzurumsuz Ermenistan
olmyacaksa bu hi bir zaman bir Ermenistan olamyacaktr mnsna gelir, dedi \.....
Sahife No: 141

Vesika No: 13e ilve

Ayn toplant : ok Gizli

....... ngiliz, Fransz ve talyan Hkmetleri sam-

244.
mi olarak Trkiyenin gelimesi ve
gelitirmesini arzu ederler.

tabii

kaynaklarn

yle ki : Bunun iin Trk Hkmetinin Adliyesini,

!Mliyesini, Jandarmasn ve Polisini yeniden organize
edeceklerdir. Aznlk gruplarnn her trl haklar koru
nacaktr. lerde hr bir Krdistan kurulmas temin edi
lecek, Gney Anadoluda talyan menfaatleri, Diclenin
batsnda ngiliz menfaatleri en messir ekilde koruna
caktr. Mersin, Tarsus, Adana demiryolu bu devletin
idaresinde kalacaktr. Yunanllarn menfaati olan blgeer Yunanllara verilecektir. Trkiyenin herhangi bir
yerinde zel menfaati olan byk devletler o blgedeki
aznlklar da idaresi altna alacaktr __ _
Sahife No: 307

Vesika No: ?M
20 Haziran 1920

Lympne'de yaplan ikinci toplant :

...... Lloyd George, Mr. Venizelos'un Yunan Gene
rali Paraskevopulostan ald u haberi bildirdi: Yunan
kuvvetleri Bandrma hattn kolayca geebilir. Trklere
kar derhal harekete gemeliyiz. Her geen gn aleyhimizedir...
Mareal Foch, bu Yunan Generalinin iyi bir adam
olduunu sylyor. Yunanllara harekete gemeleri iin'
izin verelim. Gayemiz Mustafa Kemale bir darbe indir
mektir. Ve gayemiz Mustafa Kemale, Adanadan Fran
szlarn, zmitten Ingilizlerin kmyacan hatrlatmak
tr. Bizim bir i yapacamz anlasn. Bu teklife Fransz
delegesi raz oldu ve Yunanllarn derhal ilerlemesi iin
telgraf ekildi ......
Sahife No: 313
Ayn toplant :
Lloyd George, Mr. Chamberlaine :

Vesika No: 27

T
245
|
|

Mustafa Kemale ok kuvvetli bir yumruk indirelim,

bu arttr, dedi.
Mr. Millerand, ayet becerebilirlerse Yunanllar bu
nu yapacak, dedi.
Lloyd George, Mustafa Kemalin muvaffakiyeti
Araplara da sirayet edebilir, bu sebeple mutlaka ezilmesi
gerekir, dedi ......
Sahife No: 346

Vesika No: 33
21 Haziran 1920

Villa Belledeki toplant:

;
;
|
l

....... Lloyd George, Trkiyedeki son birka gnlk

gelimeler ok tehlikeli olmaya balad, son zamanlara
kadar bu hareket stanbulu tehdid etmiyordu. imdi zmitte mhim miktarda Mustafa Kemal kuvveti var. Mustafa Kemal hemen hemen anakkaleye ulat. ok byk bir Yunan Birliini Bandrmaya gnderip Mustafa
Kemali arkadan evirelim... Parise gelmekte olan Trk
delegesiyle grme yapmann hemen hemen mns
. kalmamtr. stanbuldaki kumandanlarmzdan Musta
fa Kemalin ilerlemesinden duyulan tel bildiren telgrafi ar almaktayz.
|
Kont Sforza, Yunan kuvvetlerinin hi bir zaman
Trkleri yenmesine imkn olmadn syledi...
Lloyd George, belki Yunanllarn arpma kabiliye
tini byttk ve Trkiernkini de klttk, durum tehj; likeli olabilir, dedi.
[
Fransz delegesi, Trk sulh anlamasn geri bra
kalm, dedi.
Lord Curzon, Mustafa Kemal maalesef ok kuvvetli
durumda...
Lloyd George, Trklere bir milyon Ermeni ld de
diim zaman cevaben iki milyon da Trk ld diyorlar.

246

Mamafi Trk Hkmeti Mustafa Kemale kar onun iin

Damat Ferite anlamay imzalatabiliriz. Anlama hi
bir sebeple geri braklmamaldr ......
Sahife No: 443

Vesika No: 47
7 Temmuz 1920

Villa Frameusedeki toplant :

t ..... Trkiyeye teklif edilen sulh anlamasna cevap
aldk. Sultan stanbuldan atlrsa btn slm dnyas
ayaklanabilir, buna kar stanbul Hkmeti yalnz bi
zim iin deil btn dnya iin tehlikeli olan Trk mill
hareketini bastrmakta bize yardmc olabilir.
Mr. Venizelos, Trkiyede doduu iin Trkleri iyi
bildiini syledi. Trkleri akllandracak en iyi yol Mus
tafa Kemali her cephede malp etmektir, dedi. stan
bul Hkmeti Mustafa Kemale kar gibiyse de onun
zaferiyle ok yakndan ilgilidir...
Lord Curzon, Boazlar Komisyonuna ve Mal Ko
misyona birer Trk alabiliriz...
Yunan kuvvetleri ilerlemektedir, daha imdiden Mus
tafa Kemal'in prestijini havaya uurmulardr...
Lloyd George, Yunan Ordusunda ngiliz subaylar
vardr ve bunlar Yunan Ordularn ok beeniyorlar...
1878de ngiltere ve Fransa Trkiyeyi kurtarmlard,
Avrupa kuvvetleri Trkiyeyi mal bakmdan ayakta tut
mulardr. Harp patlar patlamaz kaplar suratmza ka
payp harbin iki yl uzamasna sebep oldular, Trklere
hi bir ekilde merhamet edemeyiz...
Mareal Foch, Anadoludaki hareketi 300 bin ki
iyle durdurabiliriz...
Mr. Venizelos, ayet mmkn olsa Trklere silh
tan baka bir yol kullanabiliriz, fakat Trkler silhtan
baka bir eyden anlamazlar...

247
Sonu : Silhszlandrlm olan btn Yunan blge
lerinin derhal silhlandrlp Mareal Fochun emrine ve
rilmesi iin karar alnd ..... .
Sahife No: 553

Vesika No: 62
11 Temmuz 1920

l ici ilve :
....... Trk Hkmetine verilen cevap : Trk Hk
metinin mesajn dikkatle tetkik ettik. Harbin mesuliye
tinin Trklerden ok mttefiklerinde olduu kabul edile
mez. Trk Hkmeti istiyerek btn milletlerin zgr
lklerine karg giriilen hiylelere karm ve diktatrce
arzularn aklamtr. Trk Hkmeti 150 seneden beri
dostu olan devletleri aldatmtr... 1914te harbin ban
da Trkler tarafsz kalrlarsa dominyonlarnn koruna
ca tarafmzdan garanti edilmiti. Fakat Trkler bunu
dinlemediler ve bu mdahalesiyle insanln kayplarna
ve sefaletine sebep oldular. Trkler milletleraras su yol
larn mttefiklerin yzne kapyarak milyonlarca insann lmne ve milyarlarca Sterlinin kaybna sebep
olmulardr. Dnyada hrriyetin yeniden kurulmas iin
Trkiyenin deyecei para korkun fazladr...
Bulgaristan, Mekadonya ve Ermenistanda yapt
nz zulm insanlk vicdann titretmitir. 1914te szde
isyan ettiler gerekesiyle 800 bin Ermeni evlerinden atl
m ve ldrlmtr. Trklerden gayri rklar devlet ha
line getirilecektir. zmir ve Trakya Trklerin elinden al
nacak, Amerikan Cumhurbakannn karar verecei s
nrlar iinde hr bir Ermenistan kurulacaktr. Boazla
ra gelince, Trklerin meden dnyaya bir daha ihanet et
memesi iin sk tedbirler alnacaktr, bu sebeple Trkiye
Mik bir devlet haline getirilecektir...
Mal kontrollere gelince, bu Trkiyenin aleyhine de-

248
l bilakis lehinedir. Hkmetimizi
dt bataktan
karacak ve Trk halknn emperyalist arzularn sile
cektir, onlar iyi idare edilen bir halk haline getirecek
tir.
Boazlarn hrriyet garantisine gelince :
1 Sulhn imzalanmasndan ay sonra btn as
ker tesisler yklacaktr. Marmara sahilleri de dahil b
tn sahiller ve btn adalar silhsz hale getirilecektir..
2 Boazlarda yaplacak btn silhszlandrma.,
masraflar Trkler veya Yunanllar tarafndan verile
cektir.
3 Adalarda mttefik kuvvetler haricinde hi bir
asker bulunmyacaktr.
Trk jandarmalar bizim emrimiz altnda olacaktr,.
Trk borlarna gelince, bunlarn hepsi Trkler ta
rafndan denecektir. Anlama Trklere zengin toprak
lar brakmaktadr, hatt stanbulu da merkez olarak:
brakmaktadr. ayet bu anlamay imzalamazsanz Av
rupadan nihai olarak atlacaksnz... Tetkik etmeniz
iin 10 gn mddet veriyoruz ......
Sahife No: 771

Vesika No: 87
2 2 -2 3 Austos 1920

ngiliz ve talyan Bavekilleri grmesi :

...... Mr. Lloyd George, Senyor Giottiyi Trklere
karg daha fazla Italyan askeri gndermesi iin iknaya
alyor...
Mr. Lloyd George, stanbuldaki Trkler in artk o
eski yumuak insanlar olmadklarm ve stanbulda ba
rnmann zorlatm, sylyor.
Senyor Giolitti, anakkaleyi bombardman ederek
Trkleri yenebiliriz, demesi zerine:

Mr. Lloyd George, biz Ingilizler anakkaleyi ke

fettik, orada gemilerin hi bir rol olmuyor, biz Trklere hcum ettiimiz zaman orada ok kk bir kuv
vetleri, vard, ayet siz veya biz karadan asker gndermezsek anakkale Yunanllara veya Boleviklere veri| lecektir, ayrca talyanlarn madenlerini koruyabilmeleri
iin anakkaleyi mutlak elinde tutmas gerekir. Mustafa
| Kemal ise hemen hemen bitmitir, elinde hi bir harp
malzemesi yoktur. Fakat btn bunlara ramen TrkeI rin bilinemiyeceini, syledi ......

Sahife No: 844

i

...... Lloyd George, Mustafa Kemal Yunanllar z

mirden atabilir. Bu sebeple Yunanllara her trl yardm yapmalyz. ayet Yunanllar zmir ve Trakyay
krklere geri vermek istiyorlarsa ona karmayz. Mt
tefikler Mustafa Kemal'e haber gnderseler o mutlaka
bunu dinlemiyecektir ......
Sahife No: 846

Vesika No: 9&3 Aralk 1920

Vesika No: 98

....... Lloyd George, Boleviklerle Milliyeti Trkler

arasnda bir menfaat ayrl yaratmal. Trk fikri Pan
Turanizmdir, yni Trkistana geri gitmektir, zmir ve
Trakyaya bakmazlar. Bu yzden Bolevikjeri tehlikeli
ve kendi dmanlar sayacaklardr. Mustafa Kemalin
btn ihtiras doudadr, imdi Ermenistan zaptetti ve
Boleviklerle aras ald. Trkler bize ihanet ettiler, anakkalede binlerce insanmz ld, imdi Trklerin l
mne kim bakar .......

CLT XS
<Sa!iMe No: 375

Vesika N o: 316

25 Mart 1920
Mr Smarttan (Konsolos) ILord GranviHee :
...... Yunan Mekadonyasmdaki ekonomik duruma
;gre Selanik bizim olmaldr. Yunanllarn buradaki ida
resi gayet ktdr. Yunanllara merhamet ederim fakat
vatandalarmn Yunanllar hakkndaki n fikirlerine i
tirak etmiyorum, bu pein fikirler deersizdir, Trklerin
idaresi altndayken yabanclar ok avantajl durumday
dlar ve bu avantajlarn da Trklerin aleyhine kt bir
yolda kullandlar, imdi btn bu avantajlarn kaybet
tiler. Yunanllar her eyi kendilerine almak istiyorlar.
Aniden kazandklar byk topraklar gayet anormal
durumlar yaratt. Eski Yunanistan' canlandrmak isti
yorlar, fakat bunu gerekletirecek idare adamlarndan
rmahrumlar ......
Sahife No: 378

Vesika No: 318

5 Nisan 1920

Yunanllarn Trakya ve Koriay igali hakknda

Mr. Leeperi notu :
...... Sulh anlamasna gre Yunanllar Trakyaya
sokacamza sz verdik. Bunu Trkler organize olma
dan bir an nce yapmalyz. Yunan Ordusu mttefik or
dularyla birlikte Trakyaya girip bu hareketin mtte
fikler tarafndan istendiini Trklere aka gsterme
liyiz ......

251
SaJhife.No: 406

Vesika No: 336

4 Haziran 1920

Lord Granviileden Lord Curzona :

...... Amiral Kelly fevkalde politik ehemmiyeti
olan bir mesaj gnderdi ok dikkatli okumalsmz. Dou
Akdenizin emniyeti iin Yunanistana kk fakat ok
kymetli bir donanma kurmalyz.
Vesika No: 336ya ek : Gizlidir
Amiralliin Yunanistan iin teklif ettii gemiler :
2 hafif kravzr, 6 destroyel, 2 H snf denizalt, 2 ma
yn taraycs, ayrca paravanlar, dililer, devaml dalga,
telsiz setleri, torpidolar, ya yakt pskrtcleri motor
yedekleri ve daha 3 milyon sterlin deerinde gemi mal
zemesi. Ve 50 adet deniz teyyaresi. Yunan Hkmetine
btn bunlarn verilme sebebi Trklerle yaplacak sulh
anlamasnn gittike uzamas ve Yunan Hkmetinin
her gn 3 milyon drahmi masraf yapmasdr .......
Sahife No: 507

Vesika No: 434

18 Kasm 1920

Lord Derbyden Lord Curzona :

...... Boleviklerden yardm gren Kemalistlerin du
rumu gayet vahim neticeler dourabilir ......
Sahife No: 512

Vesika No: 438

19 Kasm 1920
Sir E. Crovveden Mr. Cambon'a :
...... Yunanllar Trklerle yaplacak sulh anlama
sndan en byk avantaj istiyorlar. Ancak Trklerin
hcumu halinde Yunanllara yardm edecek miyiz, yok
sa onlar tek balarna m brakacaz?

252
Lord Crzonun notu : Bazlar bana Yunanllarla,
bozu onlar Trakyadan ve zmirden at diyorlar. Mus
tafa Kemalle dost ol sulh anlamasn yrt at yerine ol
duka kuvvetli bir Trkiye getirecek tatminkr bir an
lama yap diyorlar. Fakat acaba imdi bunu yapabilir
miyiz? Artk ok ge ......

Sahife No: 514

Vesika No: 43$

20 Kasm 1920

Mr. Nicolsenin Yman durumu hakkdaki notu :

...... ayet Yunan kuvvetleri tamamen harekete ge
er ve neticesinde zmiri kaybederlerse bu k ngilizlerin mthi aalamas olacaktr. ayet Trkler Bo
azlar ele geirirse biz stanbulda ok komik bir du
rumda kalacaz. Ayrca Trkler ve Bolevikler bize
kar ayaklanacak ......

Sahife No: 529

Vesika No: 441

25 Kasm 1920

Mr. Keoglsda Lord Crzoa :

...... Dn gece Mr. Venizelosla konutum her ne
pahasna olursa olsun Sevres Anlamasnn tatbikini is
tiyor ......

Sahife No: 550

Vesika No: 488

20 Aralk 1920

Mr. Nicholsenin notu :

...... imdi btn gzler Ankarada Mustafa Kemal
ile Boleviklerin yapt anlamaya dikilmitir. talyanlar Trkiyede hi bir asker ve politik mesuliyet alma
dan ticar avantajlar istiyorlar. Trkiyeyi bir asrdr Ak
denizde mdafaa hattmzn n diye kabul ettik. imdi

r
253
'Trkiye kmtr. Corafi bakmdan Yunanistann ye
ri bizim gayemiz bakmndan- emsalsizdir. Poiitik bakm
dan kuvvetli olduu vakit bizim iin sulh korur, zayf
olduu zaman ise harpte bizim iin ahane hizmetkrdr.
Bu sebeple Sevres Anlamas mutlak tatbik edilmelidir.
Bu aptal ve btl inanl rkn hayl ve arzular okadar
sonsuzdur ki stanbulu istemekte ve Kral Kostantinin
zamannda bunun olacana inanmaktadrlar ......

Sahife No: 574

Vesika No: 518

15 Mart 1920

Mr. Wardrop,tan Lord Curzona :

....... Majestenin Hkmeti Trklerle Boleviklerin
arasn mutlak amaldr. Kafkasyadan bildirildiine g
re Trklerle Bolevikler arasnda bariz bir rekabet var
dr. Ve her iki tarafn halk da yorgundur .......

Sahife No: 575

Vesika No: 519

15 Mart 1920

Amiral Sir F. de Robeckten Lord Curzona :

...... Azerbeycan Hkmetiyle Trk Milliyetileri te
mas halindedir. Azerbeycana silh vermiyelim .....

Sahfe No: 586

Vesika No: 531

6 Nisan 1920

Amiral Sir F. de Kobeekten Lord Curzona :

...... Daistanda durum e ayrlmtr.
raftarlar, Bolevikler ve Milliyetiler ......

Sahife No: 589

Trk ta

Vesika No: 533

11 Nisan 1920

Lord Curzondau Mr. Wardropa :

....... Bogos Nubar Paa ve Mr. Ahoroniyan beni zi

254
yarete geldiler, kendilerini aptalca hareketlerinden dola
y azarladm. Trkleri ldrmeleri iin verdiimiz silh
larn Azerbeycanllara kar kullanlmasnn aptalln
anlattm. ayet byle dzensizlik edip komularna taar
ruz ederlerse Cemiyeti Akvamm kendilerini tutmyacan anlattm .......
Sahife No: 590

Vesika No: 534=

12 Nisan 1920

Lord Curzondan Sir F. de Robecke : Gizlidir.~

...... Ermenilerin kendilerini Trklere kar mda- ,
faa etmeleri iin derhal Batum yoluyla silh gnderile
cektir ......
Sahife No: 590

Vesika No: 53
12 Nisa 1920

Lord Curzondan Mr. Wardropa :

...... Ermenistana mttefiklerin silh gnderdikle
rini derhal resm olarak tekzip ediniz ......
Salife No: 601

Vesika No: 550

29 Nisan 1920

Kumandan Luke'dan Lord Curzon'a ;

...... Ermenistana Trk Bolevik hcumu mm
kndr. Ancak Tanaklarn Boleviklerle aras iyidir .......
Sahife No: 629

Vesika No: 590

4 Temmuz 1920

Amiral Sir F. de Robeckten Lord Curzona :

...... Mr. Khatissian, stanbuldan Parise gitti. Majestenin Hkmetine Ermeniler adma derin minnet ve
teekkrlerini bildirdi. 25.000 tfek aldklarn ayrca Er-

255^
meni Ordusunda 30.000 Rus yaps tfein ve bir milyon
merminin bulunduunu, Yunan ilerlemesi balaynca Ermenilerin de derhal taarruza geeceklerini bildirdi ........

Sahile No: 635

Vesika No: 602:

1 Aralk 1920

Albay Stoksdan Lord Curzona :

....... Trkler Sarkam, Kazman aldlar,
dra hcum ediyorlar. Ermeniler acele mdahale istiyor
lar .......

Sahife No: 637

Vesika No: 605

8 Ekim 1920

Albay Stoksdan Lord Curzona : ok Gizlidir.

....... Bolevikler Ermeni hududuna ynak yapyor
larm, bu Trk Bolevik plnnn bir ksm olacak.
Bugn Fuat Bey ve Sait mil ile grtm. (Byk milin torunu) Kuzey Kafkasyada anti Bolevik hare Jtet iin para istediler. Bana kalrsa Trk Bolevik plv nna mani olacak her eyi desteklemeliyiz. Fuat Bey an
lamamzn ok gizli tutulmasn istedi .......

Sahife No: 645

Vesika No: 6.15e ilve

6 Kasm 1920

Akdeniz Donanmas Komutanlndan :

...... Trkler Kars aldlar, Trkleri douda dur
durmann en iyi yolu Yunanllar Eskiehir*den Ankara-ya yollamaktr .......

(Bu cildin tetkiki tahditidir. E.U.)

Nahife No: 1

Vesika No: 1
12 ubat 1920

Amiral Sir F. de Robeckten Lord Crzona :

....... Mttefiklere kar olan Trk mill hareketi bir
felket halini alyor, bu hareket dou sualini tamamen
ve yeniden ortaya karabilir. Bu hareket derhal, durdu
rulmaldr. ayet stanbul ve zmiri Trklerin elinden
almaa karar verdikse bana msaade buyrun halk ya
ptrc beyanlarda bulunaym. Fransz ve talyan mes
lektalarm da ayn ekilde teller ekiyorlar ..... ,

Sahife No: 1

Vesika No: 2
13 ubat 1920

Amiral Sir F. de Kobeekten Lord Curzona :

General Milne, Konyadan yollad haberde
din liderler halk helecanlandryor, diyor. Mara hdi
sesinden beri durumu tehlikeli grmee baladm ......

Sahife No: 2

Vesika No: 3
16 ubat 1920

Lord Crzondan, Amiral Sir F. de Kohecke :

...... Aka Trkleri stanbuldan atacamz sy
leyiniz. ayet Anadoludaki gruplarmza dokunurlarsa
sulh artlar daha da ar olacaktr ......

257
Sahii'e No: 2

Vesika No: 4
17 ubat 1920

Amiral Sir F. de Robeckten Lord Curzona :

...... Franszlarla ayn fikirde olmay isterdim. Fa
kat Franszlar Trkleri tutar gibi grnyorlar. Mustafa
Kemal bir bildiri nerederek halk iddete davet etti.
Trkler Franszlarn yaptklar vahetlerden ikyet edi
yorlar ......

Salife No: 4

Vesika No: 5
22 ubat 1920

Lord Curzondan, Amiral Sir F. de Robecke :

...... Yunan Ordusuna Trklere
iin gerekli emir verildi ......

Sahife No: 4

taarruz

etmeleri

Vesika No: 6
23 ubat 1920

Amiral Sir F. de Robeckten Lord Curzona :

...... Anadoludaki btn hareketler Mustafa Kemal
Paa tarafndan mill hareketin paralar olarak tertip; lenmektedir. Mttefiklere hcum edenler yalnz munta; zam askerler deil, ayrca milliyeti eteler de var. Mil
liyetiler memleketlerine hite iyilik yapmyorlar, kendi
Sultanlarna ihanet ediyorlar. Halkn sulh iinde yaama
sna mani olup mttefikleri kzdryorlar., Damat Ferit
milliyetilere kar asker gndermek istiyor... Bizim al
dmz kararlara hrmet etmiyen yegne halk Trk hal
kdr.
Konya, gazetesine Mustafa Kemal Paa bir mektup
yazd, Akba hdisesini, Balkesirde mttefik nbetile
rin tevkifini milliyeti arkadalarnn zaferi olarak iln
etti. Milliyeti harekete hcum eden iki Ermeni gazeteci
ldrld ......

F. 17

258
Sahife No: 8

Vesika No: 7
24 ubat 1920

Lor d Curzondan Venizelos'a :

..... . zmir blgesinde Yunan kuvvetlerinin
mesi bizi memnun ediyor ......
\ Sahife No: 9

ilerle

Vesika No: 10'

5 Mart 1920

Amiral Sir F. de Kobeck'ten Lord Crzona :

...... Btn mttefik kumandanlar aadaki mese
leleri greceiz ;
1 Adana havalisindeki durum vahamete gidiyor;
2 Franszlarla milliyetiler arasnda olan hdise
lerden stanbuldaki Trkleri mesu tutmak karklk
kartr.
3 Adana blgesinde (Mersin) bahri gsteri yap
mak hibir fayda salamaz.
Trkiyenin mukavemeti dahildeki liristi'yaniar iirt
tehlike yaratyor. talyanlar ve Franszlar Trklere kar:
bir tedbir alamyorlar. stanbulun galinde byk fay
da vardr .......
Sahife No: 10

Vesika No: t
5 Mart 1920

Lord Derbyden Lord Curzona :

ahsimdir.-

Cok gizli ve

...... Fransz Hariciye Vekiliyle grtm, stan

bulun iglinden mthi korkuyor ve btn Trkiyede
karklklar olur diyor. Bu mevzuda size bu gece yaza
cam. (Sz geen mektup aklanmamtr.)

259
Sahife No: 11

Vesika No: 12
5 Mart 1920

Amiral Sr F. de Robecliten Lor d Curzona : ok

acelemdir.
...... Trk Hkmeti istifa etti. Tevfik Paaya h
kmet kurmas teklif edildi. Bu teklifi kabul etmedi. z
zet Paa Milliyetilerden mteekkil bir hkmet kura
bilir. Franszlar en emin insan olarak Bahriye Nzn Sa
lih Paay teklif ediyorlar ......
Sahife No: 11

Vesika No: 13
5 Mart 1920

Lord Ourzondan Fransz Bykelisine :

...... Fransz Hkmetinin mttefiklerden ayr ha
reket etmee alp Trk menfaatlerine yakm hareket
ettiini, ayrca Filistinde Siyonist politikaya kar kp
Suriyenin birlemesi >lehinde olduunu gryoruz. M
terek menfaatlerimizi dnelim.
lve : 1 Franszlar Trk sulh ile ilgili olarak
unu syledi: Biz Trk Fransz dostluunu unutmu
yoruz. Trkiyenin en talihsiz olduu u gnde yardm
elimizi uzatmak istiyoruz, Fransa ananelerine ihanet etmiyecektir...
Bu propaganda Trklerin gznde Fransz prestiji
ni arttrp ngiliz prestijini drmektedir.
2 Fransz Devlet Reisi Pichone, Trk tahtnn va
risine telgraf gndererek, Fransa ananelerini unutma
yp Trk menfaatlerini koruyacaktr, dedi.
3 stanbuldaki Fransz kumandan ngiliz kuman
dann kk drmee alyor.
4 Fransz kumandan, Peyam ve Sabah gazetelerine deme vererek mttefiklerin Fransz grsn kabul
ettiini ve Trklerin stanbulda kalacam syledi ......

260
Sahife No: 14.

Vesika. No: 14
7 Mart 1920
Amiral Sir F. de lbeckten Lord Curzoa : ok
acelemdir.
...... Bavezir milliyeti hareketlere kar aresiz ol
duunu syledi, istikbal gittike karanlk grnyor. s
tanbulu derhal igal edip polis, jandarma, posta idaresi
v.b., yerleri kontrol altna almak lzm ......
Sahife No: 17

Vesika No: 17
9 Mart 1920

Amiral Sir F. de Kobeckten Lord Crzoa ;

...... Boazlarn milletleraras bir hale getirilmesi ve
Trkiyenin tamamen mal kontrol altna alnmasna ra
zym. Fakat zmirin ve Trakyann Yunanllara veril
mesi beni ciddi ekilde endielendiriyor. Btn bunlar n
Asyada ok fazla kanl olaylara sebep olacaktr. Trk
ler Yunan idaresi altna girmezler, bilhassa Yunanllarn
zmirde yaptklar kepazeliklerden sonra. Mr. Venizelos
Yunanllarn kudretini bu yoldan ispat edemez, kendisi
tam bir Yunanl bile deildir. Ingiliz subaylar ve bizim
adamlarmz Trkleri ldrmekte, Yunanllarla is birlii
yapyorlar. ngiliz halk bunu rendii zaman rahatsz
olacaktr. Biz Yunan menfaatini byle korumaa devam
ettike Trkler Boleviklerden silh alacaklardr ve n
Asya ate iinde' kalacaktr. Bizim Trklere gsterdii
miz bu iddet anlalr ey deildir. Bizim iyi ismimiz, e
refimiz ve Orta Doudaki btn menfaatlerimiz tehlike
dedir, bana inannz ......
Sahife No: 20

Vesika No: 18
9 Mart 1920

Mr. Kerrden Mr> CaraipbelPe :

...... Venizelos, Trklere sulh zorla

kabul

ettir

261
mekte srar ediyor. Mustafa Kemal bir blftr, diyor.
Trkler bir zamanlar Balkanlarda ve Asyada milletler
aras bir kuvvettiler ve imdi nihai olarak ezilmelidirler. ayet talya ve Fransa asker gndermekten korku
yorsa Yunanllar ngilizlerle birlikte Tiirkleri ezebilir,
Yunanllar Afyona ilerler ve Trk Hkmetinin sulh
imzalamasn salar ......
Sahife No: 22

Vesika No: 20
12 Mart 1920

Lord Curzondan Mr. Lindsaya : (Washington)

...... Adana da iki Amerikan vatanda ldrld
ve Franszlar Mara terk mecburiyetinde kaldlar. Franszlar Adanaya (Mersin) donanma yolladlar. Milliyeti
lerin lideri sulh artlarn ok ar bulduundan direni
yor. Trklere zmiri, Dou Trakyay ve Ermenistann
bir ksmn brakarak Sultanm milliyetilerden kurtul
masn istiyelim mi? Amerikan Hkmeti Trkiyedeki
menfaatleri dolaysyla mesuliyetlerin de bir ksmna i
tirak etmelidir. Biz bunu ok iyi karlarz ......
Sahife No: 26

Vesika No: 23
15 Mart 1920

Trkiyedeki genel durum hakknda Generallerin bil

dirisi : Gizli
....... a Politik durum : Btn politik kudret mil
liyeti liderdedir.
b Moral durum : Halkn ou harplerden yor
gundur. Bununla birlikte vatanlarn korumak iin mt
hi bir ekilde savaacaklardr,
e Malzeme :
1
Snsan : Btn ordu birlikleri milliyetilerle bir
lemilerdir.

262
2
Malzeme : Normal birlikler (iyi silhl, iyi
sili) 3 - 6 ay dayanabilirler.

' 3 Haberleme : Telgraf tesisi fena deildir. Dou

ile *Bat arasnda haberleme vardr. Erzurum, Van, Karakilise ve Beyazt'ta, 4 adet telsiz vardr.
4
Ulam : Ankara demiryolu Trklerin kont
lndedir. Fakat yaknda malzeme sknts ekeceklerdir.
Bunlarda Ereli kmr ve odun yakt olarak kullanl
maktadr. Motorlu vastalar hi yoktur, at ve katr ok
azdr.
d Asker kontrol ve tekilt: Ankara, Sivas ve
Erzurumda kfi derecede organize olmu vaziyetteler.
Konyay terk edersek oray da st olarak kullanacak
lardr.
e Milliyeti hareketlerin genilemesi : zmir, Trak
ya ve Adana gibi Ermeni ve Avrupal askerlerin bask
yapt yerlerde bilhassa artmaktadr. .
f Komu lalk : Araplar, ayn dinden olan Trklere sempati gsteriyorlar, milliyeti hareket onlara te
sir ediyor. Fakat Trklere yardm edecekleri sanlmyor.
Krtler : ki ksmdr. Trkleri tutanlar ve ngiliz,
Fransz tesirinde kalanlar.
Azarbeycan : Trklere sempati duyuyorlar. Ermenilere ok teekkr edilir ki, bunlarn ve Tatarlarn Trk
lerle birlemesini nlyorlar.

II Psikolojik ve h iss:
a stanbulun Trklerin elinde kalmasn isteyen
Mslmanlarn dncesini anlamak ok zor. Herhalde
Hindistan, Msr, Arabistan, Afganistan, Mezapotamya,
Suriye, ve Azerbeycanda stn zmreyi tekil eden Trkler propaganda yapyor olmal. phesiz mahall hdise
lerin esas sebebi, zmire Yunanllarn kmas, Byk

263
'Ermenistann kurulmas fikri ve Adanaya Hristiyan as
kerlerin sokulmas olaylardr.
b Karakteristikleri : Trkler mthi savadr.
Bilhassa memleket mdafaasnda. Ordudaki subaylar ok
iyi yetimilerdir ve iyi organize olmulardr. Milliyeti
etelerin silhlar vardr, cephaneleri azdr. Hi ulatrma
vastalar yoktur, buna ramen inanlmaz bir hareket ka
biliyetleri vardr.
4 Milliyetilerin yapabilecekleri hareketler : Mil
liyeti eteler haberleme imknszlklar ve madd g
lklere ramen aadaki yerlere hcum edebilirler.
a Trakyadaki Yunanllara.
b stanbulda ayaklanmalar, zmirdeki Yunanl
lara hcum.

c Adanadaki Franszlara hcum.

d Ermenistana hcum.
e Mezapotamyaya hcum.
f Gerilla metotlar tatbiki.
5 stanbul ve Trakya :
1) Bat Trakya: 9 Yunan bl, Xanthid-e 3500 si
lh.
2) Gmlcnede 3 batarya 3500 silh ve 3 squad
ron, bir batarya Italyan bir kampani.
3) Dou Trakya : Trkler 2500 silh ve kaba bir
tahminle 30.000 silh etecilerin elinde.
Mttefikler : stanbul demiryolu stnde bir' Yunan
bataryonu. Edirnede 2 Fransz Squadronu, Edirne hal
limin % 75 Trk olup silhlanabilirler.
stanbul blgesi : Umum bir ayaklanma halinde
- 20.000 kadar silh kartabilirler. Mttefikler karada
24.000 silh ve denizde btn donanma.
6 Aydn Vilyetinde Yunanllar : Trkler 17.000
kiiye sahip fakat Anadolu demiryolu stnde 60.000 ki
i olabilecei tahmin ediliyor. Yunanllarn 60.000 Ba-

264

yoneti var.
Trklerin stn durumu :
a Yunanllarn stratejik durumu iyi deil.
b Yunanllarn igal srasnda kulland metotlar
btn halk milliyetilerle birletirdi, ayrca Yunanlla
rn moral durumu iyi deii.

Trklerin dez avantajlar :

a zmir blgesinde ok fazla yerli Rum olmas,
b Yunan kuvvetlerinin iyi organize olmas.
c Mttefikler tarafndan her eit yardmn ya
plmas.
7 Adana Blgesi: 7.000 milliyeti var, bir ayak
lanmada 20.000 olabilir. Mttefikler ise 30.000 kii.
8 Ermenistan: 1B.500 milliyeti kuvvete kar
20.000 kiilik Ermeni ordusu ve 36 da toplar (80.000
tfek) leri var.
9 Kuzey Mezapotamya: Trkler 2.400 kii, mt
tefikler bir Hint bl. (Diviion)
10 Pasif Mukavemet ve Gerilla tehdidleri: Za
man Mustafa Kemirin lehinedir. Yunanllarn Anadoluda savamas, depolara hcum, demiryolunu bloke et
mek, Rus Ermeni snrn kontrol etmek, mttefiklerin
karaya asker kartmasna mani olmak, Fratta ngilizlere kar Araplarla birlemek ve Adanada Franszlarla
sava, btn bunlara mani olmak istiyorsak tam teek
kll ordular gndermemiz gereklidir.

KISIM II

1) Trklerle yaplacak sulh anlamas:

1 Btn Avrupa Trkiyesi Yunanllara verile-
cek.
2 zmir Yunanllara verilecek.

265'
3
Krdistanda Trklerin hi bir haklan kaimiyacak.
5
Trabzonla Erzincan arasnda 40 mil mesafe
askersiz hale getirilecek. Btn bunlara ilveten Trki
ye Mezapotamya, Suriye, Filistin ve Arabistan stnde
ki haklarndan vaz geecek.
2) Trkler bunlara kar ne yapabilir:
a Sulh imzalamaz.
b Genel bir ayaklanma olur ve Anadoluyla Trakyadaki btn Hristiyanlar keserler.
c Trkler Avrupada Bulgarlarla birleip Yunan
llara kar harekete geerler.
d Asyada Araplarla ve Boleviklerle birleebilirler.
3) Mttefiklerin mterek hareketi:
a Trakyadaki Hristiyanlar Franszlar koruya
caktr.
b Yunanllar zmirden Konya ve Eskiehire iler-'
liyeceklerdh.
c
Franszlar Adanadan Mara istikmetine ilerliyeceklerdir.
d Aydnda talyanlarn Trklere kar ilerlemesi
beklenemez. Kafi lde kuvvet bile temin edemediler.
e stanbul, boazlar ve Karadeniz Ingilizler ta
rafndan korunacaktr.
f Krdistanda durumdan emin olamayz, Krtler bile ne istediklerini bilmiyorlar.
g Ermenlistjfn, Erzurum Trklerin en kuvvetli
kalelerinden biridir ve ok byk bir Trk toprann Ermenilere verilmesine gz yummazlar. stelik Ermeni or
dusunun arpma kabiliyeti ok azdr. ayet bu blgeyi
Ermenilere vermek istiyorsak mutlak silhla mdahale
etmemiz lzmdr.. Blokaj ve ticareti kesmek Anado
lu gibi fazlasyla kendi kendine yeten bir memleket iin

266
hi bir ey ifade edemez. 1916da. Ruslar iki misli kuv
vetle bile bu blgelerde ile diyemediler. imdi bisim iler
lememiz iin Trklerden ok daha fazla kuvvetli olma
mz zaruridir. Bu blgeler bizi yllarca uratrr.
4) ngiliz kaynaklan :
Ermeniler iin lzumlu asker malzemeyi nereden
bulacamz syliyemeyiz. Bugnk
ngiliz kuvvetleri
ngiliz imparatorluuna zorlukla yetmektedir.
5) Karg koyma hareketlerinin birden patlamas
hali :
Yunanllar Anadolu demiryolunda ilerlemee balar
sa Trkler Anadoluda yaayan Hristiyanlar ldrebi
lirler. Ayn derecede eminiz ki Ermeni ve Rumlar da si
lhsz Mslmanlar ldreceklerdir. Bu hdiseler bir
kere baladmyd artk durduramayz.
6) Dier Mslmanlara tesiri :
Filistin, Mezapotamya ve Hindistan mslmanlar
Trklere imzalatlan bu ok ar anlamay iyi karla
mayacaklardr. Bu sebeple imzadan ok evvel bunlar
tehdid etmeliyiz.
7) Netice :
Mttefikler hazr olmadklar bir asker durumla
'karlaabilirler. Sulh artlar bu memlekete sulh getirmiyecek kadar ardr. ngiliz mparatorluu bir zaman
lar Trk mparatorluunun olan btn blgeleri elde et
mitir. Ve btn mesuliyetlere hazr olmas gerekir......

Sahife No: 38

Vesika No: 24
16 Mart 1920

Amiral Sir F. de Robeckten Lord Curzoa :

...... 6 Mart sabah stanbul igal edildi :
1 - Saat 10 da mttefikler stanbulu igal ettiler.
2 Asker otoriteler her tedbiri ald.

3
Harbiye ve bahriye nezaretleri igal edildi.
Postahaneler, telefon ve telgraflar kontrol altna alnd.
Bagvezir byk bir hayrete dt. Sultan mttefiklerle
almaktan holandn, fakat igale zldn bil
dirdi. Muhtelif tevkifler yapld, mukavemet gsteren
be Trk askeri ldrld. Bir de ngiliz ld. General
Wilscn, kar koyan herkezin en iddetli cezalandrlaca
n bildiren bir beyanname yaynlad. Trk halk imdi
lik iyi hareket ediyor......
Salsfe No: 40

Vesika No 25

17 Mart 1920
Amiral Sir F. de Kobeckten Lor d Curzona :
...... Trakyadaki Trk birliklerinin kumandan olan
Albay Cafer Tayyar, stanbulun igali zerine :
1 Edirnenin kontroln stne aldn ve s
tanbulun emrini diniemiyeceini,
2 Ayn ekilde zmiti de kontrol ettiini,
3 stanbul'a giden btn telgraf hatlarn kesti
ini bildirdi.
Ayrca General Milneye u haberi gnderdi.
1 Edirne vilyeti sulh kabul etmez.
2 Kuvvet yolanmaa kalkarsa kar koyaca.
3 Bu hr vilyette Hristiyanlarm hayatn koru
may mit ettiini,
4 Btn kuvvetiyle kar koymaya devam ede
ceini, bildirdi......

Salife No: 43

Vesika No: 27
18 Mart 1920

Amiral Sir F. de Iobeekte Lord Crzoa :

....... Anadolu hareketinin sebebi Yunan igali ve
yapt dehet verici hareketlerdir. Ayrca byk Erme

268

nistan ve Rum Pontus devletlerinin kurulmas bu hare

ketin sebebidir.
Sahife No: 44

Vesika No: 29
21 Mart 1920^

Amiral Sr F. de Robeckten Lord Curama :

...... Mttefik komserinin yaynlad bildiri ;
Trk hkmeti 5,5 sene nce birleme ve ilerleme
(ttihat ve Terakki partisi) komitesi tarafndan harbe
sokuldu. Ve sonra ate kes srasnda memleketten ka
tlar. imdi gene bu komite milliyetiler ad altnda sulhe ve hkmete kar koyuyor, yorgun Trk halkm har
be srklyor. Biz Osmanl kalplerine huzur vermek 'is
tiyoruz, milliyetiler bir trl durmak bilmiyorlar, ga
yet Allah saklasn Hristiyan katlim devam ederse sizi
stanbuldan atacaz ve bu ahslar tevkif edeceiz,
sultann vaziyeti tehlikeye girecek......
Sahife No: 47

Vesika No: 31
25 Mart 1920

Lord Curzodan Amira Sir F.de Robecke :

....... stanbula yiyecek yollyabilmemiz ok phe
lidir, Trkler stanbul halkn alktan ldrmek istiyor
larsa bize ne. Yalnz ngilizler iin nasl bir tedbir ala
biliriz ?.......
Sahife No: 47

Vesika No: 32
25 Mart 1920

Amiral Sir F. de Robeckten Lord Curzona :

__ Trklerle yaplacak sulh konumasnn gene
geri brakld haberini aldm. Amerikan hkmeti nc
lk yapmak istiyor. Wilson Trklerin stanbuldan atl-

269
ra as iin srar ediyor, bukadar iddetli tedbirler silhl
atmaya sebep olur..... ,

Sahife No: 49

Vesika No: 33
26 Mart 1920

Amiral Sir F. de Robeckten Lord Curzona :

...... Krdistan Trkiyeden tamamen ayrlp hr
olmaldr. Ermenilerle Krtlerin menfaatlerini bada
trabiliriz. stanbuldaki Krt Kulb bakam Said Abdl Kadir veya Paristeki Krt delegesi erif Paa emri*
mizdedir.......

Sahife No: 49

Vesika No: 34
29 Mart 1920

Amiral Sir F. de Robeckten Lord Curzona :

...... Krtlerin ou bir bakan tarafndan idre
edilmek ister, buna ramen erif Paa Krtler stnde
hi bir tesiri yoktur. erif Paa stnde hi vakit kay
betmeyiniz......

Sahife No: 51

Vesika No: 36
30 Mart 1920

Amiral Sir F. de Robeckten Lord Curzona :

...... Bavezirden Mustafa Kemali ktleyen ve on
larn hkmetin emrine kar gelen asiler olduklarn
bildiren ve halkn hkmete iteati gerektiini anlatan
bir yaz aldk......

Sahife No: 52

Vesika No: 37
30 Mart 1920

Amiral Sir F. de Robeckten Lord Curzona :

....... imdiki kabine mmkn olduu kadar yerinde

270
kalmaa urayor. Mill harekete muhalif olanlar ise*
bunlar yerlerinden uzaklatrmaya alyorlar. Muvaf
fak olurlarsa :
.1 Tevfik Paa veya onun kadar ehemmiyetsiz bir
kabine kurabilir.
2 Kabine mill harekete tam mnsiyle kar ko
yabilir bu taktirde Damat Ferit baa geecektir.
3 stanbulda hi hkmet olmaz ki, bu bizim
iimize gelmez.
stanbul'un igal oku gemek zeredir, Trkler ha
rekete getiler Yunanllarn ilerlemesi nefreti bsbtn
arttrd. Sulh biran nce imzalanmaldr.......

Sahife No: 54

Vesika No: 4;
1 Nisan 1920

Trklerle yaplacak sulh anlamas hakknda, generailerin toplants :

1
Sulh konferans biran nce yaplmaldr.
2 Trklerin tahamml edecekleri bir sulh tercih
ederiz.
3 Trklerin tahamml edecekleri sulh: zmir,
Dou Trakya ve Douda baz blgeleri iine alr.
4 Yunanllar byk bir ihtirasa sahip olduklar
halde umum durumda bir deiiklik yapamazlar, ancak
mahall tesire sahip olabilirler. Trkiyenin ok uzak bl
gelerinde olan Ermeniler iin hemen hemen hi mit yoktur.
6 Trkiyeye tesirli bir blokaj koymamza imkn
yoktur.
,<
7 Yunan ordusunun Anadoluyu igali Trkler i
mthi rahatsz etmekte ve bunu ok erefsiz bir asker
hareket saymaktadrlar. Ermenistan iin yapacamz;
hi bir ey yoktur ancak silh yollarz.

j
j
;
j
I
j
j
i

f
j

i
;

271'
8 Ermenistana samim bir ekilde kendi kendi
lerine yetmeleri tavsiye edildi. Adanadaki Ermeniler Fran-
sz himayesi altndadrlar.
9 Bizler Yunan menfaatlerinden ok ngiliz men
faatlerini dndmzden Yunan ihtiraslarna bir
son verilmelidir. Aksi halde mttefikler byk bir aske
ri harekete hazrlanp Trkiyeyi tamamen ortadan kal
drmaldrlar.
10 Trkiye ile derhal sulh imzalanmal aksi hal
de Trklerin bile tahayyl edemiyecekleri kadar ok Hristiyan ldrlr ve bu da ngilterenin prestijinin sfra in
diini gsterir......

Sahife No: 57

Vesika No: 41
3 Nisan 1920

Lord Curzondan Amiral Sir F.de Robecke :

...... Mustafa Kemal'e Ermeni hayatlarna kar bir
ok arkadann rehine olarak elimizde olduunu hatr
latrz.......
Sahife No: 57

Vesika No: 42
3 Nisan 1920

Amiral Sir F. de Kobeekten Lord CurzonV :

...... Trk hkmeti istifa etti yeni bavezir henz
seilmedi, Tevfik Paa veya Damat Ferit olabilir......
Sahife No: 60

Vesika No: 46
5 Nisan 1920

Mr. Lindsaydan (Washington) Lord CuFzona :

...... Amerikan senatosu Ermenistamn mandas ii
ni grt. Be ylda 757 milyon dolar verecekler, ilk
balangta 59.000 kiilik bir ordu yollanacak daha sonra.

:27S

200.000 kiiye kacak. Amerikan kuvvetlerinin bana

General James G. Harbord getirilecek, ayrca btn Tr
kiyenin mandas iin de mzakereler yaplmaktadr......
s

Sahife No: 61

Vesika No: 48
11 Nisan 1920

Amiral Sir F. de Robeckten Lorr Curzona :

...... Damat Ferit 7 nisanda bana geldi, mill hare
keti bastrmak iin her eit moral basky kullanacan
syledi. Mill harekete kar organize
edilen Aznavur
hkmetin elinde ilk silhtr. Aznavur Bandrmay istil
etti. Hkmet onu Balkesir valisi tyin etti ve ayrca
ngilizlerden de yardm istedi. Ben, milliyetileri ezmek
iin yeni hkmete her yardm yapacam syledim......
Sahife No: 62

Vesika No: 50
15 Nisan 1920

Amiral Sir F. de Robeckten Lord Curzona :

...... iHkmet milliyetileri lanetleyen bir bildir ya
ynlad. Ve mill harekete kar bir seri Fetva, iln etti.
Tercmelerini gnderiyorum. Dier taraftan
Aznavur
Bandrmada ilerlemektedir......
Sahife No: 6.4

Vesika No: 54
23 Nisan 1920

Amiral Webbden Lord Curzona :

...... Aznavur Gnende byk bir yenilgiye urad,
kendisini bir daha toparlyacam sanmyorum... Cafer
Tayyar stanbula gelmi, Trakyann Yunan igaline ta
hamml edemiyeceini sylyor......

273
Sahife No: 67

Vesika No: 58
30 Nisan 1920

Mustafa Kemal Paadan Lord Curama :

...... Byk Millet Meclisini Ankarada atklarna
ve stanbul hkmetini tanmadklarna dair Franszca
yazlm hir mektuptur......
Sahife No: 70

Vesika No: 62
11 Mays 1920

Sir A. Geddesten Lord Curzona (Washington)

...... Amerikan Reisicumhuru ve Devlet Bakan
Trkiyenin mandasn almaa pek hevesli grnyor
lar......
Sahife No: 71

Vesika No: 63
16 Mays 1920

Sir A. Geddesten Lord Curzona :

......Amerikan hkmeti Ermenistanm Adanada da
hil korunmasn istiyor. Silh, cephane, Demiryolu ve
her trl malzemeyi buraya sevk edecekler. Boaltm
Karadeniz limanlarna Amerikan bahriyesi tarafndan
ve Amerikan donanmasnn himayesinde yaplacak. Ame
rikan hkmeti resmen Ermeni mandasn kabul etmi
yorsa da hudutlar her trl garanti altna almaktadr.
Trklerin yapaca en ufak bir hareket Amerikallar
tarafndan bastrlacaktr. Ben bu hareketin daha ok
Tbir i politika olduunu sanyorum.......
Safihe No: 81

Vesika No: 76
4 Haziran 1920

Amiral Sir F. de Robeckte Lord Curzona :

...... Mustafa Kemal ile Franszlar atekes konuF. 18

274
mas yapyorlar, Pranszlar Mustafa Kemale Adanayr
istemediklerini sylyorlar.......
Sahife No: 83

Vesika No: 79
10 Haziran 1920

Amiral Sir F. de Robeck'ten Lord Curzona :

...... Izmitte hkmete sdk askerler milliyetilerle
ngilizleri yz yze brakp ekildiler. zmiti terk eder
sek stanbul milliyetilerin eline der......
Sahife No: 84

Vesika No: 80
10 Haziran 1920

Amiral Sir F. de Robeckten Lord Curzon'a Gizli

....... Bavezir istikbaldeki Trk devleti iin ngiliz
himayesini istedi. Ve yeni yetiecek Prensin tamamenngiliz dostu olarak yetitirileceini syledi...;..
Sahife No: 85

Vesika No: 81
13 Haziran 1920

Amiral Sir F. de Roberckten Lord Curzona :

...... Bavezir mill hareketi bastrmak iin 7 il.
50.000 aras bir kuvvet karacam syledi. Biz bunu
ancak sulh imzalandktan sonra kabul edebiliriz......
Sahife No: 86

Vesika No: 84
16 Haziran 1920

Amiral Sir F. de Roberckten Lord Curzona :

...... Biz, Trklerle savaa baladk bu savaa devam
edecek miyiz? Yunanllar derhal harekete geirmek l
zmdr, bu ekilde milliyetileri zmitten uzaklatrrz..,

275

Sahife No: 87

Vesika No: 86
17 Haziran 1920

Amiral Sir F. de Roberckten Lord Curzona :

Mttefikler unu anlamal ki: Hemen hemen

btn Trkler milliyetidir. Bu hkmeti atp yerine mil
liyetileri getirelim. Mustafa Kemalin askerleri Gebze
ye kadar geldi. Haydarpaa ve skdar Kemalistlerin
basmasndan korkuyoruz......
Sahife No: 91

Vesika No: 90
23 Haziran 1920

Lord Derbyden Lord Curzona :

...... Franszlar zmiti milliyetilere kar mdafaa
ya karar verdiler bunu milliyetilerden ok korktuklarn
dan yapacaklar......
Sahife No: 95

Vesika No: 94
26 Haziran 1920

Amiral Sir F. de Roberckten Lord Curzona :

ok aceledir.
...... Biz imdi Trklerle sava halindeyiz Trklere
yenilirsek btn tesirimizi kaybedeceiz, Franszlar bi
rinci plna kacak. Franszlar ate kes iin Adanada
Mustafa Kemalle temas halindeler......
Sahife No: 96

Vesika No: 96
27 Haziran 1920

Lord Derbeyden Lord Curzona :

...... Trklere kar birleerek savaacak
100.000

Yunan

30.000

2.000 talyan'dr..,....

ngiliz,

18.000

askerler

Fransz

ve

276
Salsfe No: 98

Vesika No: 98
10 Temmuz 1920

ILord Curzoda? Sr JSucIanona :

....... talyanlar Mustafa Kemal ile temasa getiler.
Bu milliyeti lider talyan generaline unlar syledi:
Harbin en felketli neticesi ngiltere'nin stn bir kuv
vet haline gelmesidir. Fakat bu stnlk yanl anlal
maktadr. Bugn kudretinin en yksek noktasnda gr
nen ngiltere dmee hazrdr, sallanmaktadr. Ve slmm vazifesi onu yere sermektir talyanlar Almanya ile
birlikte ngiltereye kar Avrupa dengesini kurabilirler.
A syann her tarafndaki ve Msrdaki mslmanlar bu
sonu getirmek iin almaldrlar......
Sahife No: 101

Vesika No: 99
17 Temmuz 1920

Amiral Sir F. de Roberckten Lord Curzona :

...... Ferit Paa beni ziyaret etti. Trkiyeye imza et
tirilmek istenen sulh artlarnn bir lm fermam oldu
unu syledi. Halkn btn midi slm dnyasnda
ve Boleviklerdedr, Kemalistlerin Yunan ilerlemesine
dayanmasna imkn yoktur. Kyller ok yorgundur,
Yunanllar Ankaraya, Sivasa hatta Erzuruma kadar
mukavemet grmeden gideceklerdir. Bunun iin hi bir
are grmediimden anlamay imzalyacam, dedi......
Sahife No: 103

Vesika No: 100

21 Temmuz 1920

Mr. Fitzmaurcein Trk esirleri halikndaki notu:

...... Buradaki esirlerin hepsi Kemalist milliyetiler
den tarafadr. ayet bunlar serbest brakrsak ngilte
renin dman Kemalistlerin bir zaferi saylacaktr..... .

277'
Sahiie No: 108

^
28' Temmuz 1920

Vesika No: 103

Amiral Sir F. de Roberckten Lord Curzona :

...... Krt meselesi hakknda sizin fikrinizi biliyo
rum, daha kat bir karara varmanz iin bunu yazyo
rum. Damat Ferit bana geldi, sulh anlamasna gre
Krtler ayr bir devlet olacaklardr, Krt liderleri Musta
fa Kemali sevmezler nk o Boleviklii getirmek is
tiyor. Siz Mustafa Kemalden nefret ediyorsunuz nk
o sizin yaptnz anlamay kabul etmiyor, o halde Krtleri Mustafa Kemal'e kar birlikte kullanalm, dedi......
Sahile No: 109

Vesika No: 105

20 Temmuz 1920

Sir G. Buchanondan Lord Curzona :

...... Kbrs adas Yunanllara verilirse Majestenin
hkmetine her hizmeti yapmaa sz veriyorlar......
Sahife No: 112

Vesika No: 108

29 Temmuz 1920

Lord Grandvilleden Lord Curzona :

...... Yunanllarn Dou Trakya'da sratle ilerleme
leri, Edirnenin zapt ve Albay Tayyarm esir edilmesi
burada korkun enliklere sebep oluyor. Bir nev^ deli
lik buhran iindeler. Btn gazeteler stanbulu Yuna
nistan iin istiyor, Majeste'nin hkmeti en yksek prejtisini yayor. Yunanllar Trakyada ve Anadoluda n
gilterenin sayesinde ilerlediklerini biliyorlar ve halk so
kaklarda beni alklyor......

278

Safrife No: 113

^
1 Austos 19$)

Vesika No: 110

Amiral Sir F. ile Roberckten Lord Curzona :

...... stanbulda vaziyet kark, herkez Bas vezire
hcum ediyor. ehl slm ve Ticaret Bakan (Geen
sene Konya Valisiydi, Milliyetilerin ba dman) ayet
Damat Ferit yerinde kalabilirse bize ok faydal olabilir.
Fakat halk ok muhalefet gsterirse onu orada tutma
nn faydas yoktur......
Sahife No: 114

Vesika No: 111

1 Austos 1920

Sir G. Buchaondan Lord Curzona :

....... Kbrs ancak talyanlarn msadesiyle Yunan
llara verilebilir. Her halde 5 ile 25 sene arasnda plebisit
yaplacak, Kbrs Yunanistana verebiliriz......

Sahile No: 115

Vesika No: 113

3 Austos 1920

Lord Curzo'dan Sir G. Bchanoa :

...... Kbrsn Yunanistana verilmesi talyann msadesi olmadan gerekleemez, yakn bir gelecekte bu
gerekleecektir. Bundan rkmesinler.......
Sahife No: 122

Vesika No: 120

*12 Austos 1920

Lord Curzonda Lord Granvilleye :

....... Yunanllar divan harp tehdidiyle zmirde Yu
nan paras kullanyorlar. Sulh anlamasnn 77 inci mad
desine aykr olan bu durumda srar etmemelerini Yunan
llara hatrlatrz......

Bahif No: 124

Vesika No: 122ye ilve

4 Austos 1920

Kraliyet Adliyesmin teblii :

...... Mazlum Edip Bey, Abdullah Cemal Efendi,
brahim Hakk Bey, Tevfik Mehmet, Tevfik Ahmet Bey
lerin harp kanunlarna gre idamlarna karar verildi.
Sahfe No: 132

Vesika No: 130

28 Austos 1920

Amiral Sir F, de Roberckten Lord Curzona :

...... Bavezirin srarla para istemesi zerine, Fran
sz, ngiliz ve Italyan komserleri Trkiyenin mal duru
munu tetkike baladlar. Trk memurlar maa almaz
larsa rahatszlk ve karklk kacaktr, buna msaade
edemeyiz......
Sahile No: 153

Vesika No: 132

3 Eyll 1920

Lord Curzondan
Bobecke :

Sir C.

Buclanona

ve

Amiral

...... Hkmetimiz baz evrelerin araclyla Mus

tafa Kemalle mzakereler yapmaktadr. Mustafa Kemal
tarafndan gnderilen Suphi Beye u artlar ileri sr
dk :
1 Mustafa Kemal Trakyada hi bir hak talep et
kiyecektir.
2 Trklere zmirde bir ksm yer verilecektir.
3 Yunan askerleri Trkiyeden ekilecek ve yer
lerine talyanlar getirilecektir.
4 Mustafa Kemal ngiliz teknik
mavirlerini
kabul edecektir.
J5 Boazlar sade Ingiliz kontrolnde kalacaktr.

280

6 Damat Ferit istifa edecektir..

T Mustafa Kemal kuvvetlerini datp silhlarm'
teslim edecektir.
8 ngilizler Yunanllar desteklemekten vaz ge
ecektir.
9 Mustafa Kemal Msr, Hindistan, Mezapotamya ve dier yerlerde yrtmekte olduu Ingiliz aleyhtar
propobandadan vaz geecektir.
10 Mustafa Kemal Italyan hkmetiyle aleyhimi
ze anlamaktan vaz geecektir...
ayet bunlar kabul
edilmezse kendisiyle baka yollardan anlamaa ala
caz
Sahife No: 146

Vesika No: 144?e ilve23 Eyll 1920

Mr. Kyant Anadolu mill hareketi hakkndaki notu r

...... Trkler yaplan sulh ok sert ve ok adalet
t
siz buldular. stanbul hkmeti son derecede zayf ve if
ls etmi durumdadr. Milliyetiler zayf, Yunanllar ise
zrhlar iinde prl prl ve hazr. Majestenin hkmeti1
hangi politikay tkip edeceini bilmiyor. Franszlar iki:
kampa ayrldlar, talyanlar politik ve ekonomik bakm
dan Trkiyeyi emmek istiyorlar. Krtlerin Trklerden ay
rlmalar ok g. Byle olmakla beraber Majestenin h
kmeti onlar Kemalistlerle Boleviklere kar kullana
bilir. Anadoluyu milliyetilere kar cesaretlendirmeliyiz..
Halkn milliyetilerden btkm olduu teorosini yaymal
yz. Ferit Paa Anadoluya bir grup gnderip halk kan
drmaa alacak..
Sahife No: 151

Vesika No: 147

1 Ekim 1920

Amiral Sir F.de Robeckten Lord Curzona Gizli

281
....... Ferit ahs emniyetinden, Sultann emniyetin
den ve kendi adamlarnn hayatlarnn emniyetinden
korkmaktadr. Bana msaade eder misiniz, ayet milli
yetiler Trkiyede idreyi ele geirirlerse kendisinin ve
sultann hayatnn himayemiz altnda olduunu syliyeyim ......
Sahife No: 154

Vsika No: 150

4 Ekim 1920

Amiral Sir F.de Robeckten Lor d Curzona :

.............. ok gizli ve ahsdir... Feride gre: Kendisi is
tifa ederse yerine gelecek hkmet her eye ramen sulh
anlamasn imzalamyacak ve milliyetileri tutacak.,
Kendisi ise sultana tesir eden tek insan olduunu ve n
giliz dostluunu kendisinin yarattn sylyor.
Feridin istifas halinde onun ve Sultann yurt dna,
erefli bir ekilde kmasn temin edebiliriz.
1 stifas halinde Feridin memleketi terk etme
sine yardm edebilirim.
2 Sultan ve Ferit Trkiyede kalrlarsa onlar ko
rumak iin her eyi yaparm.
3 Sultana tahtm terketmesinin memleketi iin
ok kt olduunu bildirdim.
4 Hereye ramen Sultan tahtm terkederse ona,.
Trkiyeden kmas iin gereken her yardm yaparm.
Siz btn bunlarn aksini istiyorsanz o zaman ba
ka.......
Sahfe No: 157

Vesika No: 152

5 Ekim 1920

Venizelostan Loyd Georgea :

...... Tel... Trk hkmetinin Mustafa Kemali or
tadan kaldramyacama kanaat getirdim. Sultanm da-

282
ha fazla asker gndermesi milliyetileri kuvvetlendiriyor.
Kemale kar tedbir olarak:
1 - Btn Trkleri stanbuldan atalm.
2 Karadenizde Pontus Rum devletini kuralm.
Bunlar islmiyete kardr.......
Sahife No: 163

Vesika No: 161

23 Ekim 1920

Lord Curzondan Lord Derbye :

...... Damat Ferit istifa etti imdi yeni baveziri ve
isultan elde etmeliyiz......
Sahife No: 170

Vesika No: 171

6 Kasm 1920

Albay Stokostan Lord Curzona :

.........Trklerin Ermenistan! muvaffakiyetle igali
Orta Dounun ehresini deitirmitir. Trkler imdi
Azarbeycan da kontrol etmek istiyeceklerdir ve bu du
rumda da Boleviklerle atmalar kanlmaz hale gele
cektir. Biz bunlarn ikisine de dmanz fakat hi biriyle
savamyacaz. Bir frsat annda biriyle birleip die
rine kar olalm. ayet Boleviklerle birlik olursak on
larn Douya ve Gneye inmelerini nliyebiliriz, fakat
probogandalar devam eder. Biz bu yoldan endstrimizin
ihtiyac olan ham maddeleri ve pazarlar elde edebiliriz.
Fakat Bolevik rejmin uzun mddet kalacana gvenilemez ki.
Dier taraftan Trklerle Boleviklere kar birleir
sek Yunanllarn Trkiye aleyhine gelitirilmesi politika
mz terk etmeliyiz. Byle hareket edersek Islm dnya
s bizim yanmzda olur. Bu bizim Dou imparatorluu
muzun devam iin hayati bir sorudur. Islm devletlerin

283

bize kalr birlemeleri korkusunu ortadan kaldrmal

yz.
Sunnler ile iiler arasndaki ztlk byktr, biz bu
ztl daha da gelitirebiliriz. Mustafa Kemal ile Tiflis
ten temas kuj^tbiliriz, emrinizi bekliyorum......
Sahife No: 114

Vesika No: 174

10 Kasm 1920

Amir a! F.de Robeckten Lord Curzona :

,..... Kemalistler Ermenistan aldlar bu blge bizler
iin kaybolmu saylr. Batum da da ayn tehlikeye ura
mak zereyiz. Kemalist - Bolevik muvaffakiyetinden
sonra milliyetiler Sevres anlamasn bsbtn kabul etmiyeceklerdir. Yunan ordusunu tam mnsiyle harekete
geirmek lzmdr. Bolevikler Kemalistlere yardm edi
yorlar.......
Sahife No: 181

Vesika No: 179

22 Kasm 1920

Sir H. Kumbolddan Lord Curama ;

....... zmirden gelen asker raporlar iyi deildir,
Yunanllar bile asker disiplinleri olmadn itiraf edi
yorlar. nc birliin komutam olan Kondylis Salihliden
kmr vagonlar altma saklanarak kam, yle grl
yor ki Yunanllar tek balarna bu ii yrtemiyecekler......
Sahife No: 183

Vesika No: 181

22 Kasm 1920

Trkiye - Rusya ve Yunanistandaki hdiseler :

...... Trk lideri Kzm Karabekir Ermenistana gir
di. Kars Sarkam vb, yerleri ald, Trkler imdi Ermenileri yendiler ve Wrangeli elemine ettiler. Venizefos-

un politik hayatm mahvettiler... Trkler imdi bir avu

muktedir ve inat macerac tarafndan idare ediliyorlar..
imdi onlara teklif edeceimiz btn frsatlar reddede
ceklerdir. Milliyeti ordular iki ksma ayrlm Dou or
dusunun bana Kzm Karabekir ve Bat ordusunun ba
sma da Mustafa Kemal gemi. Mustafa Kemalin ordu
su Yunanllarla arpmaa hazrdr ve hatta zmitte ngilizleri bile tehdid etmektedir. Ayrca Adanada ngiliz
lerle arpmakta ve Jezirehdeki ngilizleri tehdid etmek
tedir. Erzurum stnde Rusiar ile Trklerin arpmas
n temin etmeliyiz, Trkler Ruslarla olan anlamalarn,
bozarlarsa zmiri, Kars, ve hatta Trakyada baz hak
lar tanyacamz syliyelim. Trkiye bizlerle Rusiar
arasnda tarafsz bir blge haline gelirse ngilterenin
Msr, Hindistan gibi dominyonlar rahatsz hale gelecek
lerdir......
Sahife No: 192

Vesika No: 185

26 Kasm 1920

Sr H. Knmbolddan Lord Curana :

...... Kral Kostantinin btn ordularn kumanda.ni
olmas bekleniyor, General Nieder askerlerin moralle
rinin iyi olduunu syledi. Fakat cephe ok uzun diyor.
Milliyetiler ise Ali Fuatin liderliinde yeni bir ordu ku
ruyorlar.......
Sahife No: 193

Vesika No: 186

27 Kasm 1920

Sir H. Rumboki'dan Xord Curzona :

........ ayet ok iddetli asker harekete gemezsek
milliyetiler kudreti ele geirecekler, stelik korkumuz
halkm ounluunu tatmin edici Bolevik prensiplerin

Trkiyeye szmasdr. Biz kendimizi

Bolevizme kar

285
lalamn koruyucusu gibi gstermeliyiz. Mmkn olduu
kadar Boleviklerle Mustafa Kemal'in arasn amalyz.
-Ayrca imdiye kadar Ruslar slmn dman zanneden
slm dnyas yava yava uyanp gerek dmanlarma
ngiltere olduunu anlamaya balad. Iiindistanda din
liderler ve ok tesirli bir ahs olan Gandi Trklere imza
latlan Sulh anlamasnn karsna kyorlar.......
Saiife No: 201

Vesika No: 194

12 Kasm 1920

Lord Hardingeden Lord Crzoa :

...... Mustafa Kemal ile Bolevikler anlama yap
yorlar, Mttefikler acele olarak Mustafa Kemale Sevres
anlamasnda baz deiiklikler teklif etmelidirler.......
Nahife No: 208

Vesika No: 200

20

Lord Hardingeden Lord Curzona :

...... Faysal Yunanllarn Trklere kar arpmas
n tevik ediyor. Franszlar daha fazla arp anladkla
rndan Adanay boaltp Suriyenin kuzeyine ekiliyor
lar......

Aral

z ?t

BAIMSIZLIK DEVR DOKMANLARI

(Bamszlk devri dokmanlarn grmeden nce bu
arada incelediimiz Trk Kurtulu sava hakknda sy
lenen bir ka szden rnekler vermei faydal saymak
tayz E.U.)
...... Osmanllar Birinci Dnya Harbinden sonra Sevres anlamasn imzaladlar. Bu anlama sde adaletsiz
deil ayn zamanda maskaralkt. Hr bir Ermenistan ve
muhayyel bir Krdistan kuruyor, Trkiye'nin btn i i
lerine karan komisyonlar meydana getiriyordu. Mus
tafa Kemal bu erefsizlie tahamml edemiyerek Trk:
leri ayaklandrd. Kulardan madd ve manev destek;
salayarak, Trklerden nefret eden ve Venizelosa hay
ran olan Lloyd Georgeun Akdenizde sonunu hazrlam
. oldu...... (Britain and Russia on Historical essay K.W.
B. Middleton - Hutchinson Co. London ,S. 126)
...... 10 Austos 1920'de Sevres anlamasn Trklere imzalattlar. Bu anlama Trkiyenin ekonomik ha
yatn boazlyarak tutma hakkn mttefiklere veriyor
du. Yabanclarn uzun zamanlardan beri istifade ettikle
ri kapitlasyonlar daha da geniletiliyor ve mttefikler
aras bir komisyon Trk btesini stne alyordu. Bu
tam mnasiyle bir Kartaca sulhu idi ve mttefikler ken
di ifadeleriyle btn bunlar Trklerin iyilii iin yaptk
larn sylyorlard. Gayeleri Trk kaynaklarn gelitir
mek ve ona yardm etmekti (!) Trk milliyetilerinin bu
nu kabule asla niyeti yoktu. Bu 1919 da balyan Mustafa,

287
Kemal nderliinde Trk reformlarna yol at. Trklerh
bu dramatik uyan batl kuvvetleri kendi aralarnda
paralize etti. (Emperyalizm ve milliyetilik. Kirby Page),
....... T920 de Trkiye messeselerini Batllatrma.
yoluna girdi. Hatta bu mevzuda Trkiye birinci memle
kettir denilebilir. Trk idaresindeki deiiklik alacak
kadar mkemmeldi. Sanayi hareketine 1930 ylnda ba
ladlar, ilk be yllk pln 1934te uyguland. imento,
demir, kt ve elik fabrikalar bu arada kuruldu. 1938'
de ikinci bir be yllk pln yapldysa da harp baladn
dan uygulanamad. (Trkish Village S. 9)
...... Mtarekeden beri Amerikal servet avclar
dnyann her yerinde faaliyettedirler. Bunlardan en nem
lisi Chester isimli ve hkmete de desteklenen bir firma
tabii kaynaklar 10 milyarn ok stnde olan Trkiyede
haklar elde etmee almaktadr. (Emperyalizm ve mil
liyetilik S. 79)
...... Trkiye igale uraynca Amerikan kapitalist
leri de bu yamadan hisse kapmak iin Istanbul^ doldu
lar. (The Rebirth Turkey Clair Price S. 1'25)
....... 1914 ylnda pek az Amerikan vatanda Tr-'
kiyeye ilgi duyabileceimizi bilebilirdi. 1920 de Amerikan
Devlet Bakan Bainbridge Colby, Lord Curzon bakanl
ndaki ngiliz hkmetini uyararak Amerikan halknn
Mezapotamyaya ilgi duymakta olduunu anlatt. Petrol
meselesi ok nemliydi ve Amerikann menfaati bur aday ^
di. (Political Science Quarterly C. 39 S. 265, Mead Earle),

DOKMANLARIN NC SERS
CLT 5
Sahife No: 57

Vesika No: 25
7 Nisan 1939
ANKARA

Lord Halifax,ta Sir Knatclibull Hugessene :

....... Trk bykelisi davetim zerine geldi. Ken
disine Polonya Hariciye Vekiliyle olan grmemizi bil
dirdim.
.
1 Kendisi bizim Polonya hkmetine
garanti
verdiimizden phesiz haberdard.
2 Polonya ve Romanyayla anlatktan sonra
Trkiye ve Ymanistanla da anlamaa alacamz
bildirdim.
'
/
3 Romanya meselesini mnakaa ettik ve bu
mevzuda fikir birliine vardk.
4 Bykeli, verdiim malmata teekkr etti.
Trk hkmetinin Romanya bykelisi tarafndan ha
berdar edildiini syledi. Romenler Trk ve Yunan yar
dmndan ok istifade edeceklerini sylemiler. Trk h
kmeti de bir Balkan devleti olarak vazifesini yapaca
na sz vermi.
6
Eli, ayet Trk hriciyesiyle eliniz grm
istiyorsa, Majestenin hkmetinin btn politikasn
tam olarak bilmeliyiz, dedi. Kendisine bu mevzuda temi
nat verdik......

'zm
Sahie No: 1A

Vesika No: 37
10 Nisan 1939
BKRE

Lord Halifaxtan Sir R. Hoarea :

....... 14 Trk durumuna gelince: Bu. ok nemlidir
:ayet Bulgaristan Romanyaya hcum ederse Trkler de
Bulgaristana hcum edebilirler. Yunanllar ok zayftr,
Yugoslavlar teslim oldu. Trkiye Romanyaya yardm
etmek iin boazlardan gemilerin ve malzemelerin geme
sine yardm edebilir......
;Sahife No: 82

Vesika No: 42
11 Nisan 1939
MOSKOVA

ILord Halifaxtan Sir W. Seedse :

...... 4 Bizim iin en nemli mesele Akdeniz ve
Romanya blgeleridir. Bu sebeple Trkiyenin durumu
ok nemlidir. Ve biz Trk hkmetiyle bu blgelerde
meydana gelebilecek durumlar hakknda devaml temas
halindeyiz.
5
Bykeliye Trk Rus $akt hakknda sual
sordum. Bu paktn bir saldrmazlk pakt olduunu, iki
tarafa da bir mecburiyet yklemediini fakat Trk h
kmetiyle Rus hkmetinin arasnn ok iyi olduunu,
Trkiyeye u veya bu taraftan bir saldr olursa Rusya
nn kendilerine yardm edeceini syledi.......
Sahile No: 91

Vesika No: 94
12 Nisan 1939

Sir H. Hoaredan Lord Halifaxa :

....... 5 D ileri Bakam stanbulu

ziyaretten
F. 19

dnd, Trk dileri bakanyla olan konumalarn bana,

anlatt. Romanyann ngiltere ve Fransa tarafndan des
teklenmesine her iki devletin gr birliinde olduunu
syledi.
6
Ben bundan Trklerin Dou Akdenizi korun
masnda derhal destek olacaklar mnsm karttm"
syledim......
Sahife No: 95

Vesika No: 48'12 Nisan 1939

PAKS

Lorr Halifastan Sir E. Phippse :

....... 3 Bykeliye Romanya meselesinde Tr
kiyenin taknaca tavrn ne kadar byk nemi olaca
n anlattm. Bu sebeple Trk hkmetine daha geni bir
ekilde yanayoruz. Trklere Akdenizde talya ve ngiiterenin de dahil olaca bir savata Trk ngiliz i bir
liinin nemini anlatyoruz.
4
Romanya iin Trklerin aktif i birliinin ne
mi aktr. Bu sebeple Trk hkmetinin fikrini tanr
olarak renmeden bir aklama yapmyacaz......
Sahife No: 97

Vesika No: 50
12 Nisan 1939
VAROVA

Lord Haifax,tan Sir H. Kemarde :

..... 3 Fransz parlementosuya birlikte Yunanis
tan iin bir aklama yaptk. Trk hkmeti de bu mev
zuda yumuak grnyor. Fakat kendilerine danmadan1
Trk durumu hakknda fazla bir ey syemiyelim.
4 Trkiye coraf bakmdan kilit noktadadr-

291
Trklerden Romanyaya dorudan doruya veya dolayl
bir tecavz olursa ne gibi bir tavr taknacaklarn soru
yoruz.
5
Polonya, Hollanda, Yunanistan ve Romanya
ya bir tecavz olursa Trk hkmetinin ne yapacan
en ksa zamanda reneceimizi mit ediyoruz.
Sahife No: 108

Vesika No: 60
13 Nisan 1939

Lord Halifaxtan Sir E. Phippse :

...... 10 Trk hkmetiyle Fransz Bykelisi
nin Ankaradaki son konumasnda,' Trk Dileri Ba
kan Batl devletlerin Balkanlar ve Trkiye hakkmdaki
tutumlar tam mnsiyle aklanmadka, Trkiyenin hi
bir ey yapmyacam syledi. Romanya Hariciye Vekili
Trk Hariciye Vekilinden Romanya bir hucuma urarsa
ne yapacaklarn sormas zerine, ayet Romanya Bul
garistan'n tecavzne urarsa Trkiyenin bir Balkan
devleti olarak vazifesini yapacan, fakat Macaristann
hcumuna urarsa, Ingiltere ve Fransa durumlarn tam
olarak aklamadka Trkiye de nasl hareket edeceini
sylemez, dedi.
ilve: Yunanistan hcuma urarsa kuvvetler onu
kurtaracaklardr. Trkiyenin de bu garantiye itirakini
renmekle ok bahtiyarz......
Sal ife No: 164

Vesika No: 124

10 Nisan 1939

Sir Knatchbull Ilugessende Lord Halifaxa :

....... 2 Bir harp halinde Trkiyenin nihai poli
tikasndan tamamen eminim fakat Hariciye Vekilinin
u sradaki tutumu kolay anlalr gibi deildir.
4

Trk hkmetinin bugn sahip olduu avan

taj komular arasnda ona itimad arttryor.

5
- Trklere aka bir harp halinde kendileriy
i birlii yapmak istediimizi bildirelim. Size yazdn
gizli mektubumda Trklerin durumunu izah ettim. (Bu
mektup aklanmamtr fakat hlaseten, Trklerin sa
dece iyi niyetine gvenmenin doru olmyacam bu harp
te herkesin Trkleri kendi yanlarna ekmek iin mthi
bask yapacaklarn, ngiltere Trkleri kendi yanma ek
mese bile tarafsz kalmalarn temin etmesinin icap etti
ini anlatan, bir mektuptur.) ......
Sahife No: 167

Vesika No: 128

11 Nisas 1939

Lord Halifaxten Sr iinatchbull Hugessene :

....... 5 Trk - Yunan anlamasna gre Yunanis
tan sadece bir Balkan devletinin taarruzuna urarsa Tr
kiye ona yardm edecektir. Bir talyan tehdidinde de Tr
kiye Yunanistan'a yardm ederse Majestenin hkmeti
bundan ok bahtiyar olacaktr.
7
ayet perembeye kadar Trklerden ms
bir cevap alrsak aadaki bildiriyi yaynlayn (Majeste*
,mn hkmeti Trk hkmetine danarak bu mevzuda
birlikte hareket etmek kararn almlardr)......
Sahife No: 178

Vesika No: 34
12 Nisan 1939

Sr E. Phippsten Lord ifa lifaxa :

...... Fransz hkmeti bykelisi aracl ile du
rumu Trk hkmetine bildirdi......
Sahife No: 179

Vesika No: 138

12 Nisan 1939

Lord Halifaxtan Sir Knatchbull Hugessene :

...... talya tehdid ettii taktirde ngiliz hkmeti

Trk hkmetine yardma hazrdr. Buna karlk Trk

hkmeti de bir Italyan harbinde Majestenin hkmeti
ne yardm etmelidir. Majestenin hkmeti iin en nemli
husus Trk hkmetinin mterek mdafaaya itirak
etmesidir. Trk hariciye vekilinin nne durumu btn
teferruatiyle seriniz, Trk hkmetinin fikrini almakta
acele ediniz......
Sahife No: 189

Vesika No: 15313 Nisan 1939

Sir Knatchbol Hugessenden Lord Halifaxa :

...... Hariciye Vekiliyle grtm Yunanistann top
rak btnlne ok nem verdiklerini, ancak Yunanis
tan'a bir saldr halinde kararn B.M.M.ne ait olacam
syledi. Emniyet meselesinde Trk hkmetinin de Ma
jestenin hkmeti kadar hassas olduunu bildirdi......
Sahife No: 190

Vesika No: 155

13 Nisan 1939

Lord Halifax,tan Sr Katchbull Hugessene :

...... 1 Bizim sebeplerimizi iyi izah etmisiniz.
2 ayet Trk hriciyesi Eomanyaya garanti ve
rirse Trkiye Almanyayla atma riskini gze alacak
tr.
3 ayet biz Trkiyeye Almanyaya kar garanti
verirsek, Trkiyenin de bize ayn garantiyi vermesini is
teriz
Sahife No: 194

Vesika No: 157

14 Nisan 1939

Sir Knatchbull Hgessenden Lord Halifax,a :

....... 1 istediiniz zerine Hariciye Vekiliyle g

294
rtm.
2 Trk hkmeti durumumuzu tamamen anlyor,
tekliflerimizi inceliyecekler.
3 - Trk hkmetini bu mhim mevzuda acele et
tirmek istemediimizi, fakat vaziyetin vahim olduunu
syledim.
4 Ekselans, cevaplarnda prensip itibariyle Trk
hkmetinin bizimle ayn fikirde olduunu bildirdi......
Salife No: 119

Vesika No: M2
14 Nisan 1939

Lord Halifaxtan Sir Knatehbull Iugessene :

...... Trk Hariciye Vekilinin teklifinin ok byk
bir memnuniyetle karladm. Bu teklifi derhal btn
kudretimle destekliyorum. Bana daha kat, nasl ve ne
zaman bir tavsiyede bulunmam lzm geldiini bildirse
memnun olacam.......
Sahife No: 219

Vesika No: 190

16 Nisan 1939

Sir Knatchbull Hugessenden Lord Halifaxa :

.. Trk cevabn aadaki hususlarda tetkik edi
niz.
1 Hariciye Vekili halkn fikrine nem veriyor.
2 Harpte Trk hkmetiyle i birliimizi ok ak
gstermeliyiz, Trkler azam gizlilik istiyorlar......
Salife No: 228

Vesika No: 201

18 Nisan 1939

Sir V. Seedsten Lord Halifaxa :

....... 8 ngiltere, Fransa, Rusya karlkl yardm

iin Trkiyeyle mzakere etmee mecburdur. Trk h-

295
kmeti meguliyetlerini sadece Balkanlarda tutmak iste
yebilir......
Sahfe No: 238

Vesika No: 215

19 Nisas 1939

Sr Knatchbul] Hugessenden Lord Ha!ifax a :

...... Trk hriciyesi Almanlarn Polonyaya taarruz
-edecekleri hususunda ok karamsar. Biz Trklerle
i
birlii yapabilmek iin gerekli malzemeyi derhal gnder
meliyiz......
Sahfe No: 240

Vesika No: 219

19 Nisan 1939

Lord Halifaxtan Sir KnatehfouU Hugessene :

...... 2 iki devletin mterek menfaatlerinin ayn
tehlike karsnda birlemesinden ok memnun olduk. Bil
hassa Trk hkmetinin Balkanlarda olmak zere oynyaca rol ok mhimdir.
3 Hlasa olarak Trk notasndan kendilerine akca bir saldr olmazsa tarafsz kalacaklar mnsn
kartyoruz.
4 Fakat Almanlarn Balkanlara ve talyanlarn
Akdenize uzanan tecaczleri karsnda Trkiye taraf
szln muhafaza edemiyecektir......
Sahfe No: 266

Vesika No: 247

21 Nisan 1939

Lord Halifax,tan Sir E. Phepps'e :

...... 5 Sovyet hkmeti batllarla yapt anla
maya Trkleri de dahil etmek isterse bizler iin mspet
tir. Biz nasl olsa Trklerle temas halindeyiz.
9 Trkiye ve Polonya kilit noktalarndadr. Tr

296
kiye mevzuunda Ruslar iin hi bir glk yoktur. Trk
hkmeti mterek mdafaa hususunda Ruslarla i bir
lii yapmaa her zaman hazrdr......
Sahife No: 228

Vesika No: 271:

23 Nisan 1939

Sir Knatchbull Hugessenden Lord HalifaKa :

........ Trk hkmeti geikmenin sebebini ana pren
sipleri B.M.M. de tastikten geirmekten ileri geldiini
syledi. ki memleket arasnda bir anlamaya varlrsa;
bunu derhal aklyaeaklar......
Sahife No: 293

Vesika No: 276=

24 Nisan 1939

Lord Halifax*tan Sir Knatchbull Hugessene :

...... Sovyet hkmeti Batllarla yapt anlamay
aklad. Bu anlamaya Trkleri de dahil etmek isterler
se bizler iin daha iyi. talya ile Yugoslavya arasnda ya
plan anlamann metnini Trklere rahata verebiliriz...
Sahife No: 295

Vesika No: 27.

23126 Nisan 1939

Romanya Hariciye Vekilinin ziyareti hakknda ko

numa:
...... Mr. Gafeneunun Trk, Alman ve Polonya h
kmetleriyle yapt konumalar Lord Halifaxa tekrarlad. Ve bunlarn gizli kalmasn rica etti. Trk Hariciye
Vekiliyle yapt konuma: Trk hkmetinin kati yar
dm olup okrayacan anlamak iin stanbula gitti, sz
l ve yazl anlamalara vardlar. Bu anlamalarn hep
sini Londradaki elilerine de bildirildi. Romanya Hari
ciye Vekili ngiliz ve Fransz hkmetleriyle olan gr--

297"

melerini Trk hriciyesine anlatt, buna karlk Bulgar

hkmetiyle Trk hkmetleri arasndaki grmeler
hakknda malmat ald. Konumalar 7 noktada topland:
1 Trk ve Romanya hkmetleri Balkanlarda,
sulh korumak iin her eyi yapacaklar. Kltrel, ekono
mik vb.
2 Her iki devlette sulh bir politika takip ede
cekler ve byk devletlerin garantisini isteyecekler.
3 Her iki devlet her art altnda birbirlerine kar
olmyacaklar.
4 Balkan paktn en geni anlamyla tefsir ede
cekler*.
5 Trkiye, Romanya hucuma urarsa faydal ve;
dosta bir tarafszlk iinde kalacak. Ve boazlardan Romanyaya yardm gitmesine msaade edecek.
6 Trkiye ve Romanya mterek mdafaa iin;
her trl asker yardm temin edecekler.
7 Trkiye ve Romanya byk devletlerden gelen1
teklifleri birbirlerine bildirecekler......
ngiltere ve Trkiye arasndaki grmeler :
Lord Halifax Gafencuya Trk hkmetiyle olan ko
numasn anlatt. Balkan birliinde Trk hkmetinin .
rol ok nemlidir. Ve ngiliz hkmeti Trklerin duru
munu tam olarak bilmek ister, bu mevzuda Trk hk
metinden cevap beklenmektedir. Trklerin boazlarda ta
knacaklar tavr en nemli noktalardan biridir......
Sahife No: 321

Vesika No: 285:

23 - 26 Nisan 1939

Ayn ziyaret nc toplant :

...... Trk hkmeti Mr. Gafencuya Trkiyenin:
Romanya iin olduu kadar ngiltere iin de ok nemli
olduunu bildirdi. Alman hkmetinin Trkler stne?

298
her trl basky yapmaa altklarn syledi. Bunun
iin dier kuvvetler Ankarada diplomatik faaliyetlerini
arttrmaldrlar, dedi. phesiz Trkler fikirlerinin ko
laylkla deitiren kararsz insanlar deildirler. Fakat
kuvvetlerin Trkiyeyi sk sk ziyaret ederek ilgilerini gs
termeleri gerekir. Trkiyenin hi deilse faydal bir ta
rafszlk iinde kalmasn temin etmeliyiz......
Salife No: 334

Vesika No: 286

26 Nisan 1939

Sir Knatdbull Hugessenclen Lord Ha!ifaxa :

...... Trk hriciyesi cevabm dn gece verdi:
1 talyam da dahil olaca bir harp Trk - n
giliz i birliine sebep olur.
2 Mihver kuvvetlerinin Balkanlara yaylan teca
vz ngiliz ibirliine sebep olur,
3 Trk - Sovyet anlamas Trk - ngiliz anla
masyla ayn ruhu tamaktadr.
4 Trkiye ve ngiltere Bulgaristan ve Romanyann atmasna mani olmaa alacaklardr.
5 Trkiyenin ekonomik menfaatleri ve boazla
rn mdafaasnn byk ehemmiyeti dolaysyla, ngiltere
Trkiyeye ekonomik, mal ve asker yardm yapmaldr.
6 Yukardaki maddeler hi bir gizli madde ihtiva
etmeden aklanmtr.
Sahife No: 354

Vesika N o: 302
28 Nisan 1939

Sir Knatchbull Hugessenden Lord Halifaxa :

....... Herr Von Papen buraya geldi.
6
Almanlarn Trkleri sevdiini ve Almanyan
hi bir dostunun talya da dahil Trkiyeye taarruz edemi-

yeceini syledi.

299

7 Trk hariciye vekili Herr Von Papene Trki

yenin bir dosta bu ekilde bal olamyacam bildirdi
ve ayet Almanlarla dost olmazsak talyanlar bize taar
ruz eder mi demek istiyorsunuz, dedi. Von Papen zr
diledi ve yanl anlald, dedi.
8 D leri Bakan Trkler talyanlardan kork
maz, onlardan stn tarafmz, onlar Italyan biz Trkz,
dedi.
9 Von Papen Herr Hitlerin Trk - ngiliz ve Rus
anlamasndan rahatszlk duyduunu ifade etti.
10 Hariciye Vekili sulh korumak istediklerini
fakat Romanyaya verilen ltimatomla
Arnavutluun
igalinden znt duyduklarn bildirdi.
11 Alman bykelisi Senyor Missolininin Tr
kiye hakknda bir dostluk bildirisi
yaymlyacamdan
bahsetmesi zerine, Trk Hariciye Vekili bu Trkiyeyi
ok mteessir eder cevabn verdi.
12 talyanlar adalarda ymak yaptka ve Ar
navutluk igal altnda kaldka Trkiye tatmin olmaz,
dendi
Sahife No: 364

Vesika No: 310

29 Nisan 1939

L.ord Halifaxtan Sir KnatclbuH Hugessene :

...... 3 Trk hkmeti Ruslarla ve Bulgarlarla
mzakereler yapmaktadr.
4 Trk hkmeti Balkanlar kelimesinin yanma
Trkiyenin gvenlii tehdid edildii zaman kelimesini
koydurmak istiyor.
5 Trk hkmeti hakkmzda baz yanl zanlarm tesirinde olabilir Varovadan aldmz telgraf ok
gizli olduunu syliyerek hariciye vekiline gsteriniz.
6
Trk hkmeti Majestenin hkmetinin ma
l glkler iinde bulunduunu her halde biliyordur......

300

Sahife No: 380

Vesika No: 322-'

30
Nisan 1939
Sir Knatchbull Hugessenden Lord Halifax?a :
....... Aadaki telgraf Sovyet elisinin telgrafnn
hlasasdr.
a Potemkin, Trk - Sovyet politikasn armonize
etmee alyor. Trk - Fransz, Trk - ngiliz mzake
relerinden haberdar.
d Trk - Sovyet mzakerelerini Fransz, Ingiliz,,
Trk mzakereleriyle ayn ekilde yrtmee alyor,
e Trk hkmeti Bulgarlardan pheleniyor.......
Sahife No: 433

Vesika No: 37$

5 Mays 1939

Sir Knatchbull Hugessenden Lord Halifaxa :

...... Rus hkmeti Trklerin Akdeniz ve Balkanlar
daki tutumlarn ok iyi karlad. Trklerden, Almanya
Romanya'ya taarruz ederse harbe girip girmiyecekleri-.
ni sordu. Trkler, Bulgarlarn durumundan tamamen emin
olmadka cevap veremeyiz dediler..... .
Sahife No: 444

Vesika No: 38T

6 Mays 1939

Sir Knatchbull Hugessenden Lord Haifax,a :

....... Romadaki Trk bykelisi, kendileriyle ok
dost olduklarndan bahseden Kont Cianoya eli sert ve
kat cevap vermi. Alman elisi ise Almanlarn Trklere
garanti vermek iin frsat aradklarn syledi .......
Sahife No: 452

Vesika No: 400

6
Mays 1939
Sir A. Cadogann notu:
Yenilerde Ankarada olan general Weygand, Ge~

801.

meral smet nn ile ok nemli bir grme yapt. Ge

neral nn, Ruslarn mutlak harpte yer almalar lazm
geldiini aksi halde harpten sonra hi dokunulmam bir
Kus ordusunun ok tehlikeli olacandan bahsetmi......
.Salif No: 459

Vesika No: 405

7 Mays 1939

Lord Ha!faxtai Sir E. Phippse :

...... 2 Trk hkmetinin Akdenizdeki tutumu
halen mzakere konusu. Trklerin gayet cidd itirazlar
var. Bu mevzuda tazyik yapmak aklszlk olur.
5 Majestenin hkmetiyle Trk hkmeti anla
maya. vardktan sonra Fransada Trklerle benzer bianlama yapabilir......
Sahife No: 465

Vesika No: 475

8 Mays 1939

Sir Katchbull Hugessenden Lord Halifaxa :

...... 2 Trk Hariciye Vekili Hatay mevzuunda
benimle grt. Trk hkmeti Franszlara ok kzgn,
Fransa Trk hkmetiyle oynad ve bizi kandrd diyor
lar. Bundan byle Franszlarn yapaca hi bir teklife
inanamayz, diyorlar.
3 Fransz hkmeti Hatayda baz kyleri elinde
tutmak istiyor. Ve garanti almadan kuvvetlerini ekmek
istemiyor.
4 Hariciye vekili, biz Trkiyenin btn kuvvet
leriyle bat iin i birliine hazrlanrken Fransann bir
ka ky iin pazarlk etmesine ok kzdklarn anlatt..
6 Trk Fransz mnasebetlerinde bu en korkun
tesiri yapacaktr, dedi.

302
Sahife No: 518

Vesika No: 47$

11 Mays 1939

Sir Knatehbull Hugessenden Lord Halifaxa :

....... Trk hkmeti Hatay hakknda kat bir neti
ce almadan Trk - Fransz anlamasn yapmay redetti.......
Sahife No: 526

Vesika No: 490

11 Mays 1939

Sir E. Phippsten Lord Halifax'a :

...... Hariciye Vekili Genel Sekreteri bana telefon
ederek Trk hkmetini tatmin edecek emirleri byk;
elilerine verdiklerini syledi......
Sahife No: 533

Vesika No: 498

12 Mays 1939

Sir E. Phippsten Lord Halifaxa :

...... Fransz Bykelisine telefon ederek durumu:
sordum. Mr. Bonnet mitsiz grnyor. Trkler kendi
tekliflerinden baka hi bir ey dinlemiyorlar, diyor. Hal
buki Fransa Hataydaki Ermenilerin korunmasnda srar'
ediyor......
Sahife No: 537

Vesika No: 508

12 Mays 1939

Sir Knatchbu Hugessende Lord Halifaxa :

...... Trk bavekili B.M.M. de yapt bir konuma
da: Trk d politikasnn imdiye kadar tarafszlk s
tne dayandn, ancak Akdeniz ve Balkanlarda bir te
cavz olursa Trkiyenin kendi menfaatlerini korumak:
iin ngiltereyle bir sulh ve emniyet anlamas yaptm,
buna benzer bir anlamann da Fransayla yapldm,,,

303
Rusyayla mnasebetlerin iyi yrdn ve Balkanlar
la esasen iyi olan mnasebetlerin devam ettiini, Refik
Saydam, syledi.......
Sahife No: 574

Vesika No: 536

17 Mays 1939

Sir Kiiatchbull Hugessenden Lord Halifaxa :

...... 2 Von Papen, Trkiyenin Ingiltereyle cidd
bir anlamaya girmemesini tavsiye etti.
3 Von Papenin ricalar tehdid mahiyetini alma
a balad. Ve Almanya Trk mallarn almazsa haliniz
ne olur dedi. Trk Hariciye Vekili de cevaben Almanya
mallarn bize fahi fiyatla satyor. Siz bizden almazsanz
biz de sizden almayz, ahane bir pazar kaybedersiniz,
dedi.
4 Almanlar talyanlar Trkiyeye hcum ettir
mee alyor.
5 Almanya Trk - ngiliz anlamasn mutedil
karlyacaa benzer.
Q Alman byk elisi ticaret anlamas iin Ber
line Numan Menemenci olunu gndertmee alyor.
Halbuki Trk hkmeti btn siyas mnakaay yasak
lad bir ticaret mtehasssn Almanyaya gnderdi......
Sahife No: 592

Vesika No: 551

18 Mays 1939

Sir Katctbull Hugessendeu Lord Halifax,a :

...... 1 Trk Hariciye Vekili Saraolu beni ay
dnlatacak kadar nazikti.
2
Von Papen burada iyi karlanmad. Bu adama
burada kimse inanmyor.
7 Von Papenin Trkiyeden al verii kesmek

304:

antajna karlk Almanlarn bundan daha ziyanl ka

ca hatrlatld.
8
Saraolu, Von Papene Wilhelm II nin 19
ylnda kendisini Mslmanlarn koruyucu olduunu iln
ettii bir srada talyanlarn bizden yer kaptklarn, du
rumun bugn de ayn olduunu, syledi......
Salife No: 606

Vesika No: 566

20 Mays 1939

Sr A. Cadoand&n Sir Knatchbull Hugessene :

...... Trk - Ingiliz beyannamesi Ingilterede ok s
cak karland. Trkiyenin prestiji bugn Ingilterede ok
yksektir. ki devlet arasndaki dostluk Atatrk zamann
da balam, kymetli Reisicumhur General smet nn
zamannda kuvvetlenmitir.......

CLT 6
Sahife No; 82

Vesika No: 64
15 Haziran 1939

Lord Halifaxtan Sir Knatcbull Hgessene :

...... 2 Trk byk elisi muhtelif itirazlar ileri
;srd. Trkiye Rysyaya kar Romanyay korumak iste
miyor.
1
3
Mr. Aras (Tevfik Rt) Majestenin hkme
tine Yunanistan ve Romanya iin garanti verebileceini,
-ancak bu tip anlamalarn Trk ve Rus hkmetlerince
birbirlerine haber vermek zorunu vardr, Rusya Romanyaya taarruz ettii taktirde bu garantinin muteber olmyacam, syledi.
5
17 Aralk 1925 tarihli Trk - Rus anlamasna
gre, Trkiyenin Ingiltere ve Romanyayla yapt anla
malar Rusya ile dostlua mani olmamaldr......
Saife No: 146

Vesika No: 130

22 Haziran 1939

Sir R. Hoareden Lord Halifaxa :

....... Hariciye Vekiliyle grtm. Ankara dnn
den getirdii en iyi intiban Trkiyenin birinci snf bir
kuvvet oluudur. Bulgarlarn Balkan komular yerine
uzak komularyla dostluk yapmalar hataldr. Birinci
Cihan Harbinde de ayn hatay yaptlar; bunu dediler.
Yunanistan da ayn hatay Trklerle harp ederek yap
mtr, fakat Yunanllar akll olduklarndan Trklerle

306
dostluk yaptlar bundan hem madd hem de manev ka
zan saladlar. ngiltere ve Trkiyenin mterek beyan lar Balkanlarda sulh aradklarn gsterir.......
Sahife No: 188

Vesika No: 168

29 Haziran 1939

Sir Knatchbull H ugessenden Lord H alifax,a :

..... '. Trklerin daha ak olmas ve gecikmenin se

bebini anlamak iin son iki gndr Bavekil ve Hariciye^
Vekiliyle grtm. Malzemenin gelmeme sebebini bizdenok kendi liman durumlarndan ileri geldiini anlattm.
2 Korkarm ki malzemenin gecikme sebebini biz;^
den biliyorlar.
3 Hariciye Vekili Trk - ngiliz beyanndan beri
alt hafta getiini ve hl bir tek harp malzemesinin'
gelmediini syledi. Ben, ncelikle istediiniz malzemelistesini vermediniz deyince, size ilk listeleri verince bu
nu neden sylemediniz, ayorum, herhalde malzemeler*
gelmeli, dedi.
5
Almanlarn kendilerine srarla yardm etm
istediklerini bilhassa belirtti. Malzemenin gelmemesi po
litik bakmdan bizim aleyhimize oluyor......
Sahife No: 189

Veskia No: 196

29 Haziran 1939

L-ord Halifa^tan Sir Knatchbull H ugessene :

...... Trk hkmetinin ekonomik ve mal istekleri'
ok eitli ve ok zordur. Mzakere mevzular aada
kilerdir:
1
Majestenin hkmeti uzun veya ksa vadeli
programla sulh zaman gelimelerine de bor verebilir
mi?

307
2 Majestenin hkmeti Almanlarn almadklar
Trk mallarn satacak bir pazar bulabilir mi ?
3 Trk mallarna karlk Trklerin asker ve si
vil malzeme ihtiyalarm temin edebilir mi?
a) Majestenin hkmeti cidd mal problemlerle
kars karyadr.
b) Majestenin hkmeti mill mdafaa iin on mil
yon sterlin Temmuz sonuna kadar verecektir.
5 Trklerin istedikleri hava kuvvetleri ve bah
ri malzemeler isteklerinin onda birini tekil eder.
6 General Orbaya hkmetimizce almak istedik
leri malzemelerin satabileceimiz sylendi.
8
Trk hkmeti Londraya bir mal mavir yollmaldr.
10
Trk hkmeti Brasserts fabrikalarn almak
iin gayret gsteriyor fakat u ara makinalar memleket
dna kartmak gtr.
l Almanlar Trk mallarn almazlarsa
ok iyi bir kaynak olabilir.
Sahife No: 313

Ruslar

Vesika No: 282

10 Haziran 1939

Sr W. Seedsten Lord Halifaxa :

.......... hkmet Rusya, Fransa ve ngiltere anla
maya vardlar. Bu anlama aadaki Avrupa devletlerini
de iine almaktadr. Trkiye, Yunanistan, Romanya, Po
lonya, Belika, Estonya, Latvia, Finlandiye, svire ve
Hollanda bu devletlerden svire ve Hollanda, Rusyayla
Polonya ve Trkiyenin karlkl yardm halinde dahil
edileceklerdir......

308
Sahife N: 353

Vesika No: 320

14 Temmuz 1939

Sir Knatehbull H ugessenden Lord H alifaxa :

....... Trk cevabn gnderiyorum Trklerin sulh
cephesiyle i birlii ancak asker, mal ve ekonomik yar
dmla mmkndr.
1 Harp malzemesi iin istenen kredi 35 milyon
sterlindir. Bu para cephane endstrisinin kurulmas, ye
niden organize edilmesi ve inas iin lzmdr. Ordu ku^
mandanlar tarafndan hazrlanan plnn masraflar Trk
btesinde ne bugn ne de yarn mevcut olabilecektir.
2 Mill paray ve ekonomiyi shhatte tutabilmek
iin altm stokumuz yerinde olmaldr. Bunun iin on mil
yon dolar kredi isteniyor.
5 Trk hkmeti on be milyonluk borcu ttnle
karlyacaktr.
6 Trk hkmetinin imdiye kadar Almanyaya
satt mallar serbest para memleketlerine yneltilecek
tir.
8
Trk hkmetinin bu taleplerini karlam
zere ngiliz ve Fransz hkmetleri bir anlamaya var
maldrlar......
Sahife No: 361

Vesika No: 331

15 Temmuz 1939

Sir Knatehbull Hugessenden Lord H alifax,a :

...... 2 - 35 milyon sterlin Trkiyenin modern si
lhlarm karlamak iin ancak yeterlidir. Trk hkme
ti parasnn kymetini drmekten bahsetmekte ve ma
hall gazeteler bunu tefik etmektedir. Bu hal Trkiyenin ticari glklerini azaltacaktr. Trk ttnn satn
almak ve onu ngilterede reklm etmek iin imdi en iyi
frsattr. Trklerin korkusu tam mevsiminde Almanlarn

309
ticareti kesmeleridir. u anda Pariste bir Trk ticaret
heyeti vardr. Trk hkmeti parasnn kymetini dr
mee henz hazr deildir......
Sahife No: 403

Vesika No: 360

20 Temmuz 1939

Lord H alifaxtan Sir Knatchbull H ugessene :

...... Trk - Rus hkmetleri arasndaki mnasebet
ler ok iyidir. Trklerin yardmnn deerine Ruslar inandrarak samimiyetimizi gsterebiliriz......
Sahife No: 434

Vesika No: 388

Sir Knatchbuil H ugesseden Lord Halfax,a :

....... Cumhurbakan smetin bize ve Franszlara
karg tutumu sert ve acdr Trkiye iki ay ncesine na
zaran daha zayftr. ngiltereyle mzakerelere balama
dan nce Trk mallan karl Almanyaya smarladk
lar ar s i l h l a r muntazaman gelmekteydi im
di bunlar durdu. Ayrca General Orbay ve asker otorite
ler durumun farkndalar. Almanlar ise bu mzakerelerin
kesilip Trklere kendi teklifleriyle yanamak iin nem
le ve dikkatle bakyorlar......
Sahife No: 598

Vesika No: 551

4 A ustos 1939

Lord H aifax,tan Mr. CampbeJPe (Paris)

...... 1 Fransz hkmetinin cevabna
ederiz, onu Trk hkmetine gndereceiz.

teekkr

310
2 Trk hkmeti Romanya ve Yunanistana ve
rilen garantiyi kfi bulmamakta, Bulgarlarn Trkiyeye
hcumu halinde de garanti istemektedir.
3 Yugoslavyaya Almanlar tarafndan bir taar
ruz olursa Trkiye kendini tehlikede grmedike yardm
etmiyecektir.

6
b) Trlk hkmeti Akdeniz mntkasna A
riyatik ve boazlar katmakta fakat Karadenizi buna da
hil etmemektedir......
Salife No: 601

Vesika No: 552

4 Austos 1939

iLortt Halifaxtan Mr. CampfeelFe :

...... Trkiye, Ingiltere ve Fransann aralarndaki
anlama aadaki gibidir.
1 ngiltere ve Fransa Akdenizde bir Avrupa kuv
vetinin saldrsna urarsa Trkiye bunlara yardm ede
cektir.
2 Trkiye Akdenizde tecavze urarsa ngiltere
ve Fransa yardm edecektir.
1 Trkiye bir Avrupa kuvvetinin tecavzne u
rarsa ngiltere ve Fransa yardm edeceklerdir.
2 ngiltere ve Fransa bir tecavze urarsa Tr
kiye yardm edecektir.
Sahife No: 623

Vesika N o: 579
7 A ustos 1939

Sir Knatchbull H ugessenden 3Lord H alifax,a :

....... Trkiye ile Rusya arasnda gizli ve zel bir an-

311
'i ama yapmaktadr. Potemkin Ankaray ziyaretinde u
nokta stnde durdu:
1
ngiltere, Fransa, Rusya ve Trkiye arasnda
bir anlama.
2 Rusya, Trkiye ve Balkan devletleri arasnda bir
anlama.
3
lk ikisi yrmedii taktirde Trkiye ile Rus
ya arasnda bir anlama.
Saraolu Moskovaya giderse ngiltere ile Rusya ara
cnda iyi bir arac rol oymyabileceini syledi......

CLT 7
Sahife No: 10

Vesika N o: $
15 A ustos 1939

Sr Knatchballdan Lord H alifaxa :

....... Trk Hariciye Vekili, Sovyet hkmetindenkendileriyle bir anlama yapmaa hazr olduklarm bil
diren teklif aldklarn syledi. Ancak Sovyet hkmeti
aadaki be soruya cevap istemektedir.
1 Anlama srf bir tecavze kar m olacak?
2 Anlama srf denizler iin mi, yoksa hem deniz;
ve hem de kara iin mi olacak?
3 Anlama srf Trklerle Kular arasnda m ola
cak, yoksa ngiltere ve Fransay da ihtiva edecek mi?
4 iki devletin mtecavize karg mdafaalarn m
ihtiva edecek, yoksa taraflar baka taahhdleri yzn
den de harbe girerlerse de muteber olacak m?
5 Bu sonuncu durumda Trkiyenin baka hangi,
devletlerle bu tip anlamalar vardr?......
Sahife No: 26

Vesika No: 28
16 A ustos 1939

Lord H alifaxtan Sir KnatchbulFa :

...... Aada yazl sebeplerle Trk Ingiliz ticaret
anlamasn gelitirmek imknszdr.
zet: Yeni bir durum olana kadar Majestenin hk
metinin anlamay uzatmasna imkn yoktur.

313
Madde e Tccarlar ikyet ediyorlar. Majestenin
hkmeti tccarlarnn menfaatlerini korumak ister ve
Takas usulyle ticaret yapmaktan holanmaz.
Netice : Bir delege gnderin mzakere yapalm......
Saiife No: 131

Vesika No: 152

22 Austos 1939

Mr. CampbelFden Lord Halfax,a :

...... Alman ve Rus saldrmazlk paktn Ingiltere ve
Fransa korkuyla gzlyr......
Sahife No: 140

Vesika No: 161

23 Austos 1939

Sr Knatchbulldan Lord Halifax,a :

...... Alman hkmeti Trk hariciye vekletine aa
daki maddelik notay vermitir:
1 Trk hkmeti d politikas yznden Alman
firmalarna smarlad btn mallan almaktan vaz ge
sin.
2 Alman hkmeti Trkiyeye kredi vermiyecektir. Bilhassa 60 milyon marklk harp malzemesi verilmiyecektir.
3 Trk hkmeti bu artlara raz gelmezse Al
man hkmeti Trkiyeyle olan ticaret anlamasn yenilemiyecektir. Dier taraftan Trkler raz olurlarsa Al
man hkmeti derhal mzakerelere ve Glckte bir denizst yapmaa hazrdr.
Trk Hariciye Vekili bundan sonra Alman basksna,
dayanmann ok zor olduunu syledi-----

314
SaMfe No: 214

Vesika No: 260

25 Austos 1939

Sir tKnatchbulPdan Lort! Hal!axa :

...... Trk Hariciye Vekili Alman bykelisiyle ok
. sert bir konuma yapt. Trk hkmeti kendisini ekono
mik bir dominyon yapmayacaktr, Trk hkmeti kendi
sini serbest hale getirecek admlar atacak, Alman hk
meti silhlar mevzuunda szn tutmad. Trk hkmeti
de Almanyadaki askeri ve teknik elemanlarn geri eke
cektir, dedi......
Sahife No: 225
Vesika No: 279
25 Austos 1939
Lord ialifaxtan Sir linatehtnl Hugessene s
...... Alman hkmetinin Trk hkmetine mthi
bir bask yapt meydanda. Acaba Fransz hkmeti
Trk ttnnn bir ksmn alsa bir yardm olur mu?
Trkler belki de tarafszlklarn Almanyaya veya Rus
yaya yksek bir fiyatla satabilirler. Trk hkmetinin
durumundaki en kk deiiklii bana derhal bildiri
niz.......
Sahife No: 238

Vesika No: 292

25 Austos 1939

Sir Knatchbull Hugessen'den Lord Halifax>a :

............. 1 Hariciye Vekiline mesajnz verdim, telg

raftaki son cmle faydadan ok zarar getirir.
2
Bizim sadece dostluk ifadelerimiz ve hislerim
maalesef burada sadece tehlikeli bir phe uyandryor.
Trkler Majeste bizim dostluumuza kymet veriyorsa
bunu madd olarak ispat etsin diyorlar.
4
Fransz meslekdam ve ben Trk hkmeti
hereye ramen bugnk politikasna devam edeceini

'sanyoruz. Yunan elisi de ayn kanaatte Alman elisi her

-eit hileyi evirmee alyor......
Sahife No: 242

Vesika No; 300

25 Austos 1939

Lord Halifax?tan Sir Knatehbull Mugessene :

...... u srada Trkiyeyi sulh cephesinde tutmak ha
yatdir. Majestenin hkmeti bunun iin her fedakrla
yapacaktr, bu sebeple Trk hkmetinin her istediini
yapmaa alacaz. mit ederim ki Von Papenle rekbet ederiz......
Sahife No: 243

Vesika No: 301

25 Austos 1939

Lord H alifaxtan Sir Knatehbull H ugessene :

...... Bana verilen bir fikre gre politik, asker ve
bahri yksek rtbeli ahslardan kurulu bir heyet bir iyi
niyet jesti olarak derhal Trkiyeye gnderilmelidir.
2 Bu mevzuda fikrinizi bildiriniz, Trklere ken
dileriyle i birlii yapmaa ne kadar nem verdiimizi
gsteriniz.
3 ayet bu fikri iyi bulursanz Trk hkmetine
byle bir heyeti iyi karlayp karlamyacam sorunuz.
4 Byle bir misyon ie yarar m? Yoksa Trklere
on milyon sterlinin stnde fayda ve silh salyacak bir
yetki de verelim mi?
5 phesiz bu iin tehlikeli taraf udur ki, Trk
hkmeti kaplarna kadar gelen byle bir heyetten daha
fazla talepte bulunabilir ve bir anlama yapmadan brak
mazlar. Ve stmze daha fazla bask yapabilirler......

316
Salife No: 272

Vesika No: 337

26
A ustos 1939
Sir Knatchbnl H ugessenden Lord H aifaxa :
...... Bahsettiiniz misyon bir panik yaratabilir ve
Trk hkmetine itimatszlk gibi telkki edilebilir.
2 Byle bir misyon Trkleri daha fazla talebe
sevk edecektir.
3 Alman bykelisi Cumhurreisi ile bir gr
me yapacak, fakat Reisicumhur'un Alman tehdid veya
rvetine teslim olacan sanmyorum.
4 Trk hkmetine mal ve ekonomik yardm
bor vermek, ttnlerini satn almak veya her ikisi etkili
olabilir.......
Salife No: 273

Vesika No: 33$

26 Austos 1939

Sir Knatchbnl Hugessenden Lord H alifax,a :

...... Hariciye Vekiliyle konumam, ok tatminkrd...
Trk hkmeti politikasn deitirmiyecee benziyor.
4 Von Papenin faaliyetlerini sordum. Hariciye
Vekili bana teminat verdi.
5 Von Papen Cumhurbakan ile bu akam gr
ecek
Sahife No: 274

Vesika No: 340*

26 A ustos 1939

i.ord H alifaxtan Sir Knatchbull H ugessee :

....... Rus - Alman anlamas zerine meydana gelen1
yeni durumu Trk hkmetiyle mzakere ediniz.
6 Trk hkmeti Ruslardan ekinebilir, fakat
eminim ki ngiltere ve Fransayla dost olan yeni Trkiye

-Rus dmanlyla baa kabilir. (Eer bu dmanlk

bir gn meydana karsa),
7
Bir harp halinde Trkiye de yer alacaktr
.Rusyann yardmna ramen kar taraf kecektir. n
giltere Trkiyenir* hemen arkasnda olacaktr......
Nahife No: 276

ve

Vesika No: 341

26 A ustos 1939

Sir K hateh bul H ugessenden Lord H alifaxa :

...... Fransz Bykelisi Molotova Trklerle m
zakere edip etmediklerini sormu, Molotov, cevaben i.siyatifin Trklerin elinde olduunu sylemi ve baka
cevap vermemi.
2 M. Naggiar, Trk bykelisine Trk Hariciye
Vekilinin Moskovay ziyaretinin iyi olacan syledi.
3 Buradaki Sovyet elisi de hariciye vekletine
ayn ekilde syledi......
Sahile No: 320

Vesika No: 404

28 A ustos 1939

Lord H alifaxtan Sir Knatchbull H ugessene :

...... Ekonomik ve mal problemler ok mhim ol
masna ramen u ara bor vermemize ve Trk ttnn
satn almamza imkn yoktur.
3
Hazine memurlarmz kendilerinin eski arka
dalar olan Halit Nazmi Kemir ile uzun ve dosthane bir
grme yaptlar ve Trk heyeti Majestenin hkmetinin
elinden geleni yaptm iln etti......
Sahife No: 383

Vesika No: 439

29 A ustos 1939

Sir W. Seedsden Lord H alifaxa :

....... Alman Rus anlamas imzaland :

318
4 Trk Cumhurreisi Mr. Molotova Rus - ngiliz
- Fransz anlamasn sratle bitirmeyi arzu eden bir
mesaj gnderdi. Ve ayn ekilde bir cevap ald. Bu da .
Rusyann mtecaviz olmyan milletlerin arasnda .yer
aldn gsteren en ak bir delildir......
Sahife No: 409

Vesika No: 585

30 Austos 1939

Lord Halifasta Sir Knatchbull Hugessene :

...... Anlamada aadaki deiiklikler yaplmtr*

metnini veriyorum:
2
Balang yle olacaktr. Fransa Cumhurb
kan, Ingiltere - rlanda - Denizar Ingiliz dominyonlar:
Kral ve Hindistan mparatoru Majeste ve Trkiye Cum
hurbakan......
7
Anlama 15 yl yrrlkte kalacak ve anc
taraflarn birinin 6 ay nceden ihbaryla ilk 5 veya 10uncu yllarda biterecektir.
Bu anlama Ankara'da imzalanmtr......
Sahife No: 462

Vesika No: 623:

31 Austos 1939

Lord Halifaxtan Sir P. Loriuee (ROMA)

....... Trkiye ile anlamay bir ka gne kadar imza

lamay mid ediyoruz. Bu anlamann ok nazik husus
lar hakknda talyan hkmetine anlama yaplmadan
nce izahat vermek aklllk olur.
2
yle ki: Baz hususlar hakknda
karl
yardm anlamasdr. Bu anlama hi bir devlete kar
deildir. Majestenin hkmeti talyayla i birliine devam
edecektir. Bu anlamann yaplmas bunun deieceini
gstermez.

319
3
Fransz hkmeti 23 Haziranda yapt anla
may size bildirmiti. Bu da ayn anlam tamaktadr......
Sahife No: 471

Vesika No: 635

1 Eyll 1939
Lor d Halifax,ta Sir Knatclbull/ Hugessene :
....... Hariciye vekiline ltfen aadaki hususlar bil
dirin :
1 35 milyon sterlin silh kredisi :
a Majestenin hkmeti Trkiyeye verdii 10
milyon sterlin silh kredisini silhlar ancak bizden almak
artiyle vermektedir.
b Majestenin hkmeti Trk hkmetine maale
sef baka memleketlerden silh almas iin para vere
mez.......
Yakn tarihimizin olaylarnn perde arkasn vesika
larndan grm bulunuyoruz. Bu vesikalarn altnda Kbrs olaylarm incelemekte fayda olaca mtaalasyla Orta Dou Enstitsnn 1966 K dergisinde kan
bir yazdan (16 sayfalk bir yazdr), yaptmz incele
meyi Trk okuruna sunar mttefikimiz olan baz devlet
lerin bugnk politikalaryla dnk politikalar arasnda.
Trkiyemiz lehine nasl bir fark olduunun taktirini oku
yucuya brakrz. E.U..........

THE MIDDLE EAST INSTITUTE

Cilt 20, No: 1, 1966 K, Basld yer Washington D. C.
Yazar : Stephan G. Xaydis
KIBRISTA G GNLERE DORU :
...... Yunan hkmeti Girit adasna snd zaman
igal altndaki Yunan halknn moralini ykseltmek ve
Yunan hkmetinin, snaca kendisine ait bir yer bul
mas iin Kbrs adasnn Yunan Kral II. Georgea he
diye edilmesi lzumunu ngiliz hkmetine bildiriyordu.
1941 ubatnda Atinaya ikinci defa gelen Eden, Kbrs
n istikbali ngiltere ve Yunanistan arasnda halledi
lecektir, diyor ve Churchill Kbrs'n Yunanistana
verilmesi fikrini savunuyordu. Srgndeki zayf h
kmetler btn varlklaryla ngiltereye bal olduk
lar halde ar basamadlar.
1942de Yunan hkmeti Amerikaya mracaatla Kbrs
konusunda dikkatini ekti. Ve bu mevzuun Yunanistanla ngiltere arasnda halli lzm geldiini bildirdi.
1945de Yunan Dileri Bakan Kbrs asll Alexis A.
Kyreu, Einosisin ba savunucusu olmasna ramen,
bu ara tehlikeli olabilecei dncesiyle Kbrs mese
lesini kurcalamad.
'1946da ngiltere ve dier emperyalistlere kar olan KKE,
hkmetleri Kbrs konusuna ihanet etmekle sulu-

ycrdu. Bunlar Trk Trakyasn bile istiyorlar ve ngiltereye Enosis iin delegeler gnderiyorlard.
1'947'de Yunan hkmeti Kbrs konusunda ngiltereylc
dosthane konuma1ara balad. Bu arada ortaya
kan Truman doktrini Yunanistanm daha rahat ha
reket etmesini salad. Nitekim:
1948de Yunan Kral Paul Amerikal gazetecilerle yapt
bir konumada Kbrs istediklerini ve Amerika
ile ngiltereye istedikleri yerlerde stler vermee h a
sr olduklarn bildirdi.
1949 senesindeki mal glkler sebebiyle mesele geri b
rakld, fakat Kbrsn bana getirilen papazlar ve
bilhassa Makarios Enosisten konumaya balad.
Ve bir konumasnda ana Yunanistanla birleinceye
kadar bize rahat yoktur, dedi.
1951de sahnede aktr var. Makarios, Yunan hkme
ti ve Komiistlere kar savam olan Grivas. Bun
larn her de Kbrsn Yunanistanla birlemesini''
Birlemi Milletlerden talep ettiler. Amerikaya ve in
san haklar komitesine durumu bildirdiler. Eden Romada bir konuma tertipliyerek bunda Kbrs'tan hi
bahsetmemelerini Yunan lar tenbih etti. Fakat Y u
nanllar bunu dinlemeyerek Kbrstan sz aemca bu
Eden ! kzdrd. Bylece Kbrs mevzuu grleme
di.
Yunanistan ve Trkiye Natoya kabul edildik
ten sonra ada Yanistana verilirse bunu Nato em
rine tahsis edeceiz, dediler. Eyll aynda Makarios
Birleik Amerikaya ve Birlemi Milletlere gitti. Gri
vas ise adaya giderek dalk blgede mcadelenin
esasn tespit etti.
F. 21

322
1953 ubatmda Atinaya dnen Grivas asker bir komi
teye mcadelenin esasn anlatt. Adada atmak
suretiyle Birlemi Milletlerin dikkatini adaya eke
bileceklerini anlatt, bunu kabul ettiler.
7 Mart 1953te Makarios ve bir grup adam Atinada ha
yatlarn Enosise vakfedeceklerine ve yapacaklar
her hareketi byk bir gizlilik iinde yrteceklerine
yemin ettiler.
Trk - Yunan - -Yugoslav hkmetleri arasnda
be yllk bir dostluk anlamas imza edilirken Gene
ral Papagos Kbrs meselesini Yunan hkmeti ad
na Birlemi Milletlere getirdi. Grivas ise ilk malze
meyi 2 Martta adaya kartt.
Atinadaki ngiliz elisi Bavekil Papagosa baz
ngilizlerin Kbrs hakkmdaki fikirlerini bildirdi. As
lnda bu fikirler resm kaynaklardan gelmesine ra
men gayri resm gibi hareket edilmesini ve bir anla
maya varlncaya kadar ok gizli tutulmasn istiyor
lard. Bu konumaya gre aadaki kararlar veril
di:
a ngilizler Kbrs halk iin selfdeterminasyonu kabul
ediyorlar.
b Yunan hkmetinin kabul edecei bir anayasay
Kbrs iin garanti ediyorlar,
e Sekiz. seneden daha uzun bir zaman gememek ar
tyla selfdeterminasyon zamannn geldiini haber
verecekler......
Nihayet Kbrsta ayaklanmalar balad. Btn bu
mcadele 19uncu asrda Osmanl mparatorluunda ya
planlarn ayn ekilde yrtlyordu. O zaman da ahs
lar arpr ve bunlar hkmete desteklenirdi. Yunan
hkmeti Grivasa her trl yardm yapt. Yunanistann
politik ve moral destei her zaman onunla beraber oldu...

/
NDEKLER

Sahife
nsz
........................................................
3
Cilt' I 1895 senesi ..................................................
7
Cilt 2 1900 senesi ... ........ ................................ ....11"
Ksm III Badat D em iryolu.................................. ....13
Cilt 4 1903 senesi .......................... .................... ....16
Cilt 5 Ksm 30 D akamnda Trk mpara
torluu
... ............................................ ....19
Saray memurar
.................................................. ....20
Hkmet memurlar ............................................ ....22
1907 senesinde stanbul olaylar .......................... ....27
1907 senesinde Edirne olaylar ..................................28
Ksm III Trkiyede tahsil ve halkn fikr yaps 29
Trk ordusu ve bahriyesi ........................,.................33
Trk donanmas ... .......................................................35
Hamid diplomasisi .................................................. ....36
Ticar mnasebetler
.......................... .............. ... 37
1905 ylnda byk devletlerin donanma gsterisi 42
Bulgar, Srp, Yunan faaliyeti hakknda rapor... 44
Dahil organizasyonlarn faaliyetleri .................. ... 45
Srp faaliyeti hakknda rapor
.......................... ... 47
Yunan faaliyeti hakknda rapor .......................... ... 48
Trkiye ve byk devletler 1906 yl raporundan 50
Mr. Blockun Osmanl mliyesi hakkmdaki raporu 51
Sna hudud hdisesi ............................................ ... 55
Cilt 5 1908 senesi vesikalar ................................ ... 58
Anayasa hareketi
............................................ ... 59
1908 ihtilline muhtelif devletlerin reaksiyonlar 65
Dahil kaynamalar
................................ ........ ... 66
1'908 ihtilli iin neler sylendi .......................... ... 77
Balkan harblerinden 1914 e kadar geen devre 83
Trablusgarp Harbi ..................................................... 100
Arnavut isyan ........................................................... 114
Balkan Birliinin hazrlanmas ............................. .... 117
Balkan Harbi devam
...................................... ... 122

__ ___
Salff
kinci Balkan H a r B r ^ ^ ^ r .'.......... ................... 136 j
nc Balkan Harbi
.........................................142 E
Cilt 10 Balkan Harbi devam ...................... ........... ...147 [
Adalarn Yunanistana verilii ile ilgili dokmanlar 153 j
1913 - 14 Genel Balkan politikas ............ .............165 [
1913-14 Ermeni reformlar
..................................168 j
1913-14 Ermeni reformlar
................................. 171 t
Postdam toplants
......... ..................... V.. ... 181 I
ran - Rus mnasebetleri .................. 185 l
Kurtulu Sava dokmanlar ............... ............... ...1*88 j
ngilterenin Rusyaya gnderdii nota ............ 200 j
Wilsonun evinde
... ... .......................... ........... 200
Trk Milliyetileri
........................ ................ 207 ;
Dahil durum hakknda rapor
........................... .. 207 ;
Aydn vilyetindeki ngiliz menfaatleri ............. 2 0 8 i
Aydn vilyeti haricindeki ngiliz menfaaferi ... 210 [
Harbordun raporu
................................. ..: ... 212 !
Tasviri Efkrdaki karikatr iin rapor ..... ....... 213 t
27 kyn eraf tarafndan ngiliz yksek komi|
serliine yazlan yaz
............... ... ...........216
Trk meselesi hakknda ikinci toplant ........... ..218
Ermenistan
.............. ......... ............ 1. .*........ ..222 |
14 ubat 1920 Londra konferans ..... .................. 225
ngiliz Hariciye Vekletindeki toplant ___ ....... ..228f
(10 Mart 1920) Alnan kararlar ............. ........ ...232 |
Patrik L. Doretheosun mektubu ..... ........... .......236;
................................ ........ 238'
San Remo Konferans
Lympnede yaplan toplant .....................................244; !
Vira Belledeki toplant .......... ........................ 2 4 5 f
Villa Fraineusedeki toplant
..... ................... ...246 j
Trk hkmetine verilen cevap ............ ...... 2471
Cilt 13
... ... ... ... ... ............ . . ..... 256!
Trkiyedeki genel durum
264
Sulh anlamas
286
Bamsz Trkiye
; 288
1939 senesi dokmanlar
Kbrsta g gnlere doru ................................320| J