You are on page 1of 59

Balkan Savalar KNC BALKAN SAVAI II (1913)

Nurer UURLU bakanlnda bir kurul tarafndan hazrlanmtr. Dizgi - Bask - Yaymlayan: Yeni Gn Haber Ajans Basn ve Yaynclk A.. Temmuz 1999 Ord. Prof. Dr. YUSUF HKMET BAYUR Balkan Savalar KNC BALKAN SAVAI II (1913) CGAZETESNN OKURLARINA ARMAANIDIR.

NDEKLER BALKANLILAR ARASI SAVA VE EDRNE'NN GER ALINMASI 9 9 Sava olaylar ve bunlarn siyasal tepkileri Osmanl hkmetinin Londra Antlamas snrna kadar ilerleme karar 21 Rusya'nn Balkanllar arasnda araclk denemesi ve bunun sonusuz kalmas 24 Edirne sorununun ortaya kmas Bulgarlarn koruyucu aramalar 37 Osmanl hkmetinin Edirne'yi geri alma karar Edirne'nin Geri Alnmasndan Sonraki Durum Byk devletlerin, bask ve gzda ile Trkleri Edirne'den karma denemeleri Byk devletlerin, Osmanl'y Edirne'den ekilmeye kandrmak iin ona zdeksel (maddi) nermelerde bulunmalar Bkre Antlamas 83 lk grmeler ve Kavala sorunu Genel bar sorunu 91 Bkre Antlamas ve sonular 96 Bat Trakya'da Bir Trk Ynetimini Yerletirme Denemeleri 109 stanbul Antlamas 122 83 71 54 41 54 28

BALKANLILAR ARASI SAVA VE EDRNE'NN GER ALINMASI Sava olaylar ve bunlarn siyasal tepkileri Bulgar Bakomutan Savof'un belki de ok olas olarak asl bakomutan olan kraln buyruu ile balattrm olduu saldrda amacn ne olduu zerinde ok aytlmtr (tartlmtr). Srp'a saldran Bulgar ordusunun says 100.000 ve Yunan'a saldrannki de 60.000 kadard. Bu saylar Bulgarlarn silah altnda bulundurduklar kuvvetlerin yars bile deildi; kalan kuvvetler dank bir durumdadrlar. Buna gre Savof veya kraln ba amacnn Srp veya Yunan ordularn yenmek ve ezmek deil etin ve zorlu bir basknla Srp-Bulgar antlamasnn kendisine brakm olduu yerlerin ve Yunanllarn elde tuttuklar lkelerin elden geldii kadar byk bir ksmn kapmak, belki Manastr ve Selanik'e kadar gitmek (ibu son kentte 1300 kadar Bulgar askeri de vard), Srp ve Yunan ordularn birbirinden ayrmak ve bu iler ksa bir zaman iinde baarlabilirse, Rusya, Avusturya veya daha birka byk devletin aracl ile arpmalarn durdurtulmasn salayarak gzn dikmi olduu yerlerin nemli paralar kendi eline gemi olarak, grmelere balamak. Bulgar Bakomutanl'nn (Savof'un) 30 Haziran tarihli bir gnlk buyruu bu gibi dnceleri ve daha bakalarn kapsamaktadr; bu dnceler yle toplanabilir (1): 1) Bulgar ordusundaki dnceleri deitirmek ve onu eski balaklarna dman gz ile bakabilecek bir duruma sokmak. 2) Balaklar arasnda sava kmasndan korkan Rusya'nn kararlarn abuklatrmak. 3) br Balkanllara, onlar uysal klmak iin birka ap (darbe) indirmek. 4) Byk devletler bizi durdurmak iin ie karncaya kadar elimize yeni topraklar geirmi olmak. Srplara saldran 4'nc Bulgar ordusunun komutan olan General Kovaef bu saldrdan 15 gn kadar sonra (kendisi de iinden karldktan sonra) Sofya'daki Fransz ataemiliterine olay yle anlatr (zeti alnmtr) (2): Saldr balamadan birka saat nce Savof, Kovaef'in kararghna gelip ona saldr buyruunu verir. Kovaef ordusunun ank (hazr) olmadn, btn birliklerde %10'la 20 arasnda izinli bulunduunu ve dolaysyla saldrya girimenin saknszlk (ihtiyatszlk) olacan sylemesi zerine Savof: ii bir savan balangc gibi grmemeli, ne Srp, ne de Yunanllar ciddi olarak dayanamayacaklardr, tek ama lke ve ulusu sinirlendiren bu sonu gzkmeyen bekleme durumunu sona erdirecek ve kardaki ordulara iyi bir ders verecek olan bir olay yaratmaktr der ve saldr buyruunu yeniler. Bu belgeler, bu ie girienlerin ne kadar kt dnceli ve ''el abukluu marifet'' szne uygun olarak davranmakla byk siyasal iler grlebileceine inanan kimseler olduunu gsterir. Giriilen iin tam bir baskn olmas iin, birok Srp subaynn Bulgarlarla birlikte akam yemei yeyip kendi ordularna dnmelerinden birka saat sonra saldrya balanlmtr. Ancak Bulgar saldrs, yapld an bakmndan bir baskn olmusa da genel olarak byle bir saldr beklenilmekte idi. Bulgar hkmetinin yukarda grld gibi bu yolda Rusya'ya bildiride bulunmu olmas, Bulgar ordularnn Trakya'dan arabuk Makedonya'ya tanmalar bu yolda yeter imlerdi (iaretlerdi).

Bundan baka baz zdeksel (maddi) kantlar, Srplarn Bulgarlarla arpmay beklediklerini ve hatta Bulgar savlarna gre byle bir arpmaya kendileri girimeye anklandklarn (hazrlandklarn) gstermektedir. Bunlarn en nls Srp Kral Piyer'in orduya bir gnlk buyruudur. Bunda Bulgarlarla sava olasl anlatlmakta, bunlarn Manastr ve Pirlipe'yi bile Srp'a brakmak istemedikleri sylenilmekte ve sonda ''ileri savaa'' yolunda szler bulunmaktadr. Basl olan ve ancak bataki tarih ve yazld yer ile eki bulunan bu buyruk 1 Temmuz tarihlidir; ancak o yine bu 1 Temmuz tarihinde baz alaylardan taburlara kadar yollanlmtr ve onda, bir gn nce yaplm olan Bulgar saldrsnn hi sz gememektedir (1). Bundan ibu buyruun bu saldrdan nce Belgrad'dan gnderilmi olduu ve byk birliklerden daha kklerine gnderile gnderile 1 Temmuz'da taburlara kadar ulat ve el yazsyla olan bataki tarihin son gnderi annda konulduu az ok hakl olarak ileri srlmtr. Bu yn brakp savaacak ordularn durumuna geelim. Srp ve Yunan ordular hem Trklere kar savalarnda daha az ypranmlar, hem de 6-7 aydr byk lde dinlenmilerdi. Bulgar ordusu ise Trklerle savata byk kayplara uram olduu gibi, mart sonlarna ve nisan balarna kadar Edirne ve atalca'da hep sava durumunda kalm, ar ve etin vurumalarda bulunmu ve hi dinlenmeden ok yorucu yrylerle Trakya'dan Makedonya'ya getirilmiti; koleradan da bsbtn kurtulamamt. Bundan baka, daha nce anlattmz gibi, Bulgar hkmetinin ordusunun basks altnda Rusya'ya bir eit ltimatom vermeye kalkmas, bu orduda hem yasavn (disiplin) bozukluunu, hem de bezginliin bagsterdiini aa vurur. arpacak olan ordularn genel durumlar bylece gzden geirildikten sonra olaylara dnelim: Savan Bulgarlarca ynetimi onun balangc kadar kt ve akncasna olacaktr. Srp ve Yunan ordularn birbirinden ayrma ve ondan sonra onlar ayr ayr yenme amacn gden ve Gevgeli dolaylarnda yaplan ilk saldr, bu kenti Bulgarlarn eline drr ve onlar Vardar kylarna kadar gtrr (30 Haziran). Ancak saldr kendisine bildirilmeden yaplm olduundan hkmet akna dner ve davranlaryla ne yaptn ve ne yapacan pek bilmediini ve olaylarn gelimesine gre durum almak, yani bu gelimeye gre bakomutanln yaptn beenmek veya abamak (reddetmek) istedii duygusunu verir. 30 Haziran'da Danef, Rus elisine bavurup Rusya'nn aracln ister; bunun zerine Nekliudof iin kendisine anlatlm olduuna gre hkmetine u teli eker (2): ''Bugn alnan haberlere gre Bulgar askerleriyle Srp ve Yunan askerleri arasnda ok ar arpmalar olmutur. Petersburg'a gitmek zere bulunduu iin Bay Danef arpmalarn artk sredurmamalar (durdurmalar) iin elden geleni yapmamz direnerek diliyor.'' Bulgar hkmetinin bu teli ektirirken gerekten sava nlemek mi yoksa Srp ve Yunanllar duruksattrmak m veyahut onlar saldrc gstermek mi istediini kestirmek gtr, nk kendi ordusuna kesin olarak dur buyruunu iki gn sonra verecektir. 1 Temmuz'da, Bulgar hkmeti yeleri arasnda sonu gelmeyen aytmalar (tartmalar) olur ve orduya ''dur'' buyruu yollanmasna karar verilirse de, bu buyruk, bir gn sonra 2 Temmuz'da gnderilecektir. Yine ibu 1 Temmuz'da

Sofya'daki Romen Elisi Gika, Danef'i grp onu Romanya'nn ie karmasyla tehdit etmesi zerine Danef ona: ''Tutrakan-Balk izgisini alr ve Dobruca'ya girersiniz... Daha uzaa gidemezsiniz... Ben 10 gn iinde Srplarn iini bitiririm'' der (1). Grld gibi, bu szlerde ''blf''n payn da ayrrsak, daha 1 Temmuz'da Bulgar hkmeti Srplar arabuk ezeceini sanmakta veya ummaktadr ve dolaysyla bir gn nce Petersburg'a ektirmi olduu tel, vurumalarn kesildiini pek iten istediinden deildir ve bu, daha ok bir siyasal oyundur. 2 Temmuz'da Bulgar hkmetinin saldry durdurmas buyruu orduya bildirilir ve 2 Temmuz'da Savof iinden karlr; ancak 2, 3 ve 4 Temmuz gnleri Bulgar ve Srp ordular arasnda Bergalnia deresi dolaylarnda kesin vuruma yaplmaktadr ve Sofya'da olan bitenler az ok akna dnen Bulgar ordusunun yenilmesini kolaylatrr. Yine bu 4 Temmuz'da Bulgarlar, Klk'ta Yunanllara yenilirler. Yine bu gnde, Bulgar hkmeti sava soravn (sorumluluunu) zerinden atmak iin olacak, kartt bir bildiride (1): ''Kkrtlm olmalarna ramen Bulgar askerleri hareketlerini durdurmularken Srp askerleri Koana'da, apanszn ve hile ile bir Bulgar birliine saldrmlardr. ''Byle bir anda muhasamat (atma) am olmas, Srbistan'n nceden tasarlanm saldrgan dncelerini saptar: Bu iin btn soravn (sorumluluunu), Srp hkmetinin zerine atarz.'' Yine bu gnde, Bergalnia ve Klk yenilgilerini rendikten nce mi, sonra m pek anlalmyor, Danef, Rus elisiyle u yolda konuur: Biz agzllk gstermeyeceiz; eer yenersek 1912 antlamasyla bize salanlm olanlardan artk bir ey istemeyeceiz; ancak Romanya savaa katlr ve ona bir ey brakmak zorunda kalrsak Srbistan'dan ufak bir dn isteyeceiz. Rusya'ya yalvarrz, bizi Romanya'ya kar korusun ve bu yolda ne yapacan bir an nce bize bildirsin. Eli Nekliudof'un: Her eyden nce bu karde boumasn durdurun demesi zerine Danef: Bu, ancak hkmet bakanlarnn bulumasyla olabilir ve bu da bu anda olanakszdr, der (1). Grld gibi daha 4 Temmuz'da Bulgar hkmeti eer Romanya ie karmazsa yenebileceini ummaktadr. Ancak Bergalnia ve Klk yenilgilerinin nemini anlayncadr ki Bulgar hkmeti barp armaya koyulur ve 6 Temmuz'da, Srp ilerlemesinden szlanarak bunun sava ilann gerektirdiini, ancak bunu yapmak istemediini ve anlaamamazln Srp-Bulgar antlamasna uygun olarak zlenmesine (zmlenmesine) kar olmadn Rusya, Fransa ve ngiltere'ye bildirir (1). Ayn gnde ise Srbistan, uram olduu saldr dolaysyla Sofya'daki elisini geri ardn Bulgar hkmetine bildirir (2). Balkanllar aras savatan ilk aslanmaya (yararlanmaya) kalkan Romanya olacaktr. Daha 30 Haziran'da Romanya Dileri Bakan, Osmanl Elisi Sefa Bey'e (3): Eer sava balarsa Romanya'nn hemen seferberlik yapacan ve TutrakanBalk izgisini tutacan sylemiti. Gika'nn Danef'ten duyduu yksek perdeden szlerden sonra (4) Romanya, 3 Temmuz'da genel seferberlie koyulur. Onun savaa doru kayd aka

grlnce Avusturya, Bulgaristan'n Srbistan'a kar yenini (zaferini) salamak iin Bulgaristan'la Romanya'nn arasn bulmaya ok alr, o, Bulgaristan, Romanya'ya hemen Tutrakan-Balk izgisinin tesini brakrsa aralarnda anlaabileceklerine inanla gvenmekte veya bunu sanmaktadr (5). Bulgaristan'da ise Rus ve Avusturya'dan hangisiyle ibirlii yaplaca ve ibana bunlardan hangisine eygin (yatkn) kimselerin getirilecei zerinde duraksamalar vardr (6). ki hafta kadar daha Rus yancs (taraftar) saylan Danef i banda kalacak ve sonra Avusturya'ya eygin (yakn) olan Radoslavof i bana geecektir. O srada Rus hkmeti de duruksamaktadr veya kayg iindedir. Sazonof'un 4 Temmuz'da Delkase'ye syledikleri bunu gsterir (1), Delkase'nin Pion'a tellediine gre kendisi Sazanof'un yannda iken Romanya elisi gelip gerekirse Rusya'dan cephane ve Fransa'dan para bulup bulamayacan sorar. Bu i dolaysyla Sazanof'un Delkase'ye at dnceler unlardr: Rusya gze arpmayacak biimde Romanya'ya yardm etmeyi ister, o diler ki Romanya Bulgarlar, onlarn Srplar ezmelerine engel olacak kadar uratrsn, ancak Avusturya'nn ie karmasna yol aarak bir genel sava dourabilecek bir byk Srp yenini (baarsn) kolaylatrmasn. Bu dnce ile Sazonof, Londra Bykeliler Konferans'nda btn byk devletlerce yansz kalma stenini kapsayan bir kararn alnmasn uygun bulmaktadr. Sazonof'un bu szlerinden anlalan udur ki o: a) Romanya'nn, onu balaklar Avusturya ve Almanya'dan ayracak olan bir yola girmesini, -bu devlet, Bulgaristan gibi bir Slav devletin srtndan dn alsa da- iyi bir gzle grmekte; b) genel bir savaa yol aabilecei iin Srp'n byk bir yen (baar) kazanmasndan ekinmekte ancak Bulgar'n kazanmasn hi istememekte; c) Avusturya'nn aada greceimiz gibi savaa karmak isteyeceini sezmektedir. Rus hkmeti, Sazonof'un Delkase'ye sylediklerine uygun olarak Romanya'ya cephanece yardma karar verir; ancak o, Avusturya'nn Romanya'nn savaa katlmasn ileri srerek kendisinin de bunu yapmasndan korkmakta ve bu yzden byk devletlerce bir yanszlk karar verilmesini nemli grmektedir (1). Yine tutmu olduu yola uygun olarak Rus hkmeti, Danef'in Romanya'ya kar Bulgaristan'n korunmas iin Petersburg'a yapm olduu yukarda grdmz bavurmaya karlk olarak, Bkre'te Bulgaristan'dan yana hibir giriitte (giriimde) bulunamayacan, nk bunun Srbistan'a kar bir davran olacan, bildirir (2). Bu olaylar srasndaki Osmanl dnce ve davranlarna gelelim. Babli 2 Temmuz'da dmanlar arasnda balayan sava dolaysyla Osmanl hkmetince ne yaplmas gerektii zerinde, bykelilerinin dncelerini sorar. Londra'da, Tevfik ve Hakk paalar (3) uslu durulmas, ancak ordunun salverilmemesi ve beklenilmesi, Berlin'den Mahmut Muhtar Paa (4) ise Bulgarla savalmas dn verirler. Paris'ten Rifat Paa (5) Dileri Bakan Pion'un dncelerini bildirir, ona gre: Pion yansz kalnmas dn vermi, -Rifat Paa; byle yaparsak baz aslar mesela adalar elde edebilir miyiz diye sormu- Pion: Herhalde aslar (karlar) elde edebilirsiniz, ancak bu, adalarda olmaz, nk bu ite byk devletlerin grn deitirmek olanakszdr, demi. Bundan sonra Rifat Paa siyasal iler mdrnn dncesini bildirmektedir; ona

gre Rusya, Trkiye'nin bir askeri davranna engel olacaktr. Rifat Paa'nn Rusya Romanya'y da durduracak mdr yolundaki sorusuna karlk mdr: Pek sanmam, der. Romanya ve Trkiye'de bu kmlt belirtileri olurken Avusturya, Bulgaristan'n Osmanl gibi ezileceini ve Srbistan'n Balkanlar'n en byk ve gl devleti olacan sezmeye balar ve kendi i siyasas bakmndan bunun kendisi iin ykmn balangc olmasndan korkarak Srp'a kar savamak ister. Bu dnce ile Bertold 4.7.1913'te (1) balaklar Almanya ve talya'ya bavurup bu yoldaki tasarsn onlara aar. Alman karl 6 Temmuz'da verilir (2). Bunda Avusturya'ya uslu dur denilmekte; Srbistan yense de yeni balam savatan bir ''Byk Srbistan'' domayaca, belki her iki savann bu iten daha yorgun ve ypranm olarak kacaklar, Avusturya'nn btn aslarnn (karlarnn) korunulmu olduu (Srbistan'n Adriyatik'te yalnz tecimel (ticari) kt elde etmi olmas, Arnavutluk'un bamsz olmas, kodra'nn onda kalmas gibi) Avusturya'nn ie karmasnn bir Avrupa genel sava karabilecei sylenilmekte ve Avusturya'dan bu yolda bir karar vermeden ii Almanya'ya nceden bildirmesi istenilmektedir. Bundan baka Avusturya'ca Bulgaristan'a Romanya ile anlama dnn verilmesinin doru olaca anlatlmaktadr. Avusturya'y yerine mhlayan bu Alman karl ok gceniklik douracak, szlanmalara yol aacak ve bir yl sonra 1914 yaznda Avusturya, Genel Sava'a gtren giriitte (giriimde) bulunduu srada Alman imparatorunun buna kar durum alr grnmemek iin, szde olsun, ekingen davrannda nemli bir etken olacaktr. talya karl 12 Temmuz'da verilir (1), zet olarak unlar denilmektedir: Bylelikle kacak sava savgal (savunma) deil saldrgan olur ve dolaysyla talya, Avusturya ile ibirlii yapmak zorunda bulunmaz. Avusturya balaklaryla bu oylamalarda (dnce alveriinde) bulunurken baz Bulgar ileri gelenleri ve bunlar arasnda az sonra babakan olacak olan Radoslavof, Kral Ferdinand'a bavurarak, Rusya'dan uzaklalmasn ve Avusturya ile ibirlii yaplmasn isterler. (6.7.1913) (2). Girimek istedii ie Rusya ve Fransa'nn engel olmayacaklarn gren Romanya kral, 5 Temmuz'da, Osmanl Elisi Sefa Bey'le (3) grrken: Trkiye ne yapacak? diye sorar. Sefa Bey: Bilmiyorum, ancak sorabilirim, der. Kral: Sorun, dedikten sonra unlar ekler: Seferberlie balam isek de bu anda bizim ne yapabileceimizi syleyemem. Olanakldr ki byk devletler son anda, biz daha kesin bir ey yapmadan, ie karp sava durdursunlar. Bulgar ordusunun stnl dolaysyla Romanya yardm yetimeden Srbistan ezilebilir. Bkre'te Avusturya'ya kar olarak yaplm olan gsteriler iyi grlecek olaylar deildir. Bundan anlalan, daha 5 Temmuz'da Romanya'da, Bulgar yenine (baarsna) inanlmakta olduu ve duraksanlddr. Sefa Bey'in krala, Trkiye'nin ne yapacan reneyim yolundaki nermesi stanbul'da ho grlmez ve kendisine 7 Temmuz'da ekilen telde, eer Osmanl hkmeti bu srada ne yapmak istediini krala bildirmek isteseydi bunu onun sormasn beklemeden yapard, denilir ve Sefa Bey'den Romanya'nn trl durumlara gre nasl davranaca sorulur.

Sefa Bey buna 8 Temmuz'da karlk verir, o srada artk Bulgarlarn yenilmekte olduklar grlmeye balanmtr, karln ana izgileri aadadr: Bulgaristan'n kt durumu dolaysyla Tutrakan-Balk izgisine kadar olan yerleri Romanya'ya brakmas olanakldr. Ancak, bundan birka gn ncesine kadar bunu yeter bulabilecek olan Romanya, bugn artk bununla kanmaz. O, Bulgaristan' arklatrmak (zayflatrmak) ve kendi gvenini salamak iin Srp ve Yunanllarn da, doru saylabilecek bir lde, dileklerini elde etmelerini isteyecektir. Dolaysyla Romanya yalnzcana Tutrakan-Balk izgisini almakla kalmayp Tuna'y Srp snr yaknlarnda geerek Bulgaristan'n ilerine dalacaktr; bunun iin de Srp ve Yunanllarn yenilmesini beklemeyecektir. Henz Romanya ve Srbistan arasnda imzalanm bir ey yoktur. Bu tel o andaki Romanya'nn durumu ve tasarlarn aydnlatmaktadr. Avusturya'ca Romanya'nn Bulgaristan'a atmasnn nne neden geilmemi olduunu Berlin Avusturya bykelisi Szgiyani'nin Alman babakanyla grtkten sonra Bertold'a ektii u tel anlatr (1): ''...Dn akam ansliye ile uzun bir grmem oldu; bu grmede onu, Alman hkmetinin Bkre'te bir an nce sesini ykseltmesinin ve orada sz geenlerin, Balkanlar'da imdiki karnln (muhalefetin) sonular zerine dikkatlerini ekmesinin, yalnz Avusturya-Macaristan'n deil, fakat Almanya'nn, l Balama'nn ve Romanya'nn aslar (karlar) iin gerekli olduuna inandrmak iin olaanst uratm. Bay Von Bethmann-Holweg, byle bir harekete kar byk kayglar duyduunu, bugnk teessfe deer olaanst cokun durumda Romanya'da, Almanya'nn byle bir giriitinin (giriiminin) yalnz baarszlkla kalmayacan, belki grlen dmanca duygular ykselteceini, karlk olarak bana syledi. Ben, sz geen eyin ancak Romanya hkmeti yannda onun iyiliini isteyen bir uyartdan (uyardan) baka bir ey olmadn ve Romanya hkmetinin bugnk durumunun bizce korkulan sonularn imlemekten ileri gitmeyeceini syledimse de, ansliye buna onamad. O, byle bir giriitin (giriimin) Romanya'ca dorudan doruya tehdit saylmas gerekeceini ve bunun Romanya'y ''Rusya'nn kucana atacan'' ileri srd. Osmanl hkmetinin Londra Antlamas snrna kadar ilerleme karar 6 Temmuz'da Osmanl hkmetinin yapacaklarnn ilk evresi grlmeye balar, Fransz igderi Bop'la gren Dahiliye Nazr Talt Bey, Trkiye'nin hemen Osmanl-Bulgar snrnn saptanmasn istemesi gerektiini ve bu yapladursun Trk ordusunun Enos-Midya'ya kadar ilerleyeceini ve stanbul'da pek kalabalk olan gmenlerin bu yerlere yerletirilebileceini, bundan sonra ordunun salverilebileceini syler. Bundan baka Talt Bey uzun uzadya devletin paraszl zerinde durur, Reji (ttn) iini bir an nce bitirip 1.5 milyon (altn) liray almay ve bylece iyarlara (memurlara) ve orduya aylk vermeyi umduunu; stanbul Belediyesi'nce Perie Bankas'ndan alnan para ile iyarlarn (memurlarn) mart aylklarnn ikinci yarsnn denebileceini anlatr. Talt Bey i durumun ok iyi olduunu ve hkmete kar olanlarn gsz bulunduklarn ekler (1). Osmanl hkmetinin Fransa'dan para dilemelerinin 1914 yazndaki byk borlanmaya kadar sonu gelmeyecektir; bu kh yalvarma (supplier) (2) kh rtl tehdit (dyunu umumiye taksitlerini durdurmak) biiminde veya her iki biimde birden olacaktr.

Trakya iine dnelim. Talt Bey'in Bop'a sylemi olduu gibi, Osmanl hkmeti 6 Temmuz'da Enos-Midya izgisine kadar ilerlenmesine karar verir ve Bakomutan Vekili Ahmet zzet Paa, buraya kadar olan yerlerin boaltlmas ve izginin saptanmas iin iyarlarn (grevlilerini) yollamasn Bulgar komutanlndan ister. Bu yolda bir Trk giriitinden (giriiminden) ekinen ve Trklerin nerede duracaklarn bilmeyen Bulgaristan daha 6 Temmuz'da byk devletlere bavurmu, Trkiye'nin de kendisine sava ilan etmesinden korktuunu syleyerek Londra Antlamas'nn byk devletlerin inancas (gvencesi) altnda bulunduunu ileri srm ve onlardan Trkleri durdurmalarn istemiti (3). Osmanl hkmeti 8 Temmuz'da elilerine yollad bir genelge ile Bulgarlarn hl Enos-Midya izgisinin tesine ekilmediklerini, bu yolda grmelerde bulunmak iin kardaki Bulgar bakomutannn bulunulamadn ve bu ileri zlemek (zmlemek) iin Bulgaristan'ca stanbul'a birinin yollanlmas iin yaplan bavurmadan bir sonu kmadn ve dolaysyla nclerini Enos-Midya'ya kadar yollayacan bildirir. Bulgar birliklerinin ekilmesi iin Sofya'da giriitte (giriimde) bulunmalarn byk devletlerden ister ve ortal kartrabilecek her eyden saknacan ekler. Bu bavurma byk devletlerce iyi karlanacak ve usalr bulunacaktr (1). Burada dikkate deen bir yn Sefa Bey'in 9 Temmuz tarihli bir telidir; orada Bkre'teki Rus Elisi ebeko'nun Bulgaristan'n Trkiye'ye kar korunulmak iin Rusya'ya bavurduunu ve kendisine Bulgaristan silahlar brakmadka Rus yardmn bekleyemeyecei karlnn verildiini syledii bildirilmektedir. Bizce bu Rus karl Bulgaristan'n 6 Temmuz tarihli bavurmas ile ilgilidir; bu Trklerin Londra'da saptanlm olan Enos-Midya izgisinde kalacaklar san beslenildii bir anda verilmitir. 8 Temmuz'da Srp ordusu eski Bulgaristan topraklarna girmek zeredir ve bir gn sonra Rumlar Sturumca'y, iki gn sonra da Seres'i alacaklardr; bunlar Kavala zerine de yrmektedirler. 10 Temmuz'da ise Bulgar'n Srp'a kar yenilii kesin bir biim alacaktr. Rusya'nn Balkanllar arasnda araclk denemesi ve bunun sonusuz kalmas Bu durum karsnda Bulgar hkmeti 9 Temmuz'da Rusya'ya bavurur ve hemen araclk edip sava durdurmasn ister (1) ve barln gstermek iin Srbistan'da Kuja Kavak kentini alm olan askerlerini durdurmu olduunu ekler. Bunun zerine Rusya 10 Temmuz'da savaan Balkanllara birer nota yollar; ana izgileri aadadr (2): Sava srdke btn savalarn gc erimektedir ve onlar, herhangi bir yen (baar) kazansalar da, bu durum onlar iin bir ykm olmaktadr. Rus hkmetine gre son olaylar aradaki antlamay (Balkan balamas iin her bir Balkanl'nn Bulgaristan'la yapm olduu antlama) ortadan kaldrmtr; Rus hkmeti size u nermelerde (nerilerde) bulunur: 1) arpmalarn hemen durdurulmas ve bir brakma yaplmas; 2) Herkese kar ayn aamada iyi dnceler besleyen Rusya'nn aracl ile bar kurmak iin sava devletlerin oruntaklarnn (delegelerinin) hemen Petersburg'da toplanmas. Bu nermeyi abayacak (geri evirecek) olan devletler btn sorav (sorumluluu) zerlerine alm olurlar ve bundan byle Rusya'dan hibir yardm bekleyemezler. Bu Rus notas Balkan ilerinin Rus egemenlii altnda zlenmesini

(zmlenmesini) istemeye varyordu. Bunu Balkanlar'da, Slav olmayan Romanya ve Yunanistan'n ve darda da Almanya ve Avusturya'nn ho grmeyecekleri doal idi; bunu az aada greceiz. Rus notasnn verildii gn Romanya Bulgaristan'a sava ilan eder ve ordusunu Bulgar Dobruca'sna sokar, bunun zerine Bulgar hkmeti oradaki askeri birliklerine, kar koymadan geri ekilmek ve iyarlarna (memurlarn) yerlerinde kalmak buyruunu yollar ve bunu bir bildiri ile byk devletlere bildirir (1); o, bu belgede en ok, Srp ve Yunanllarla anlamak zere iken bu yzden yeni karmamalar kacandan szlanmaktadr. Bu kt durum karsnda Bulgaristan Rus nermesini (nerisini), yani 1912'de Srbistan'la yapm olduu antlamada yazl olan paylama esasndan vazgemeyi artsz olarak 12 Temmuz'da kabul eder ve 14 Temmuz'da bunu baz devletlere resmen bildirir; Rusya'nn tinsel (psikolojik) inancasna (teminatna) gvenilerek ordunun datlaca ve toprak paylalmas iinin arn hakemliine braklm olduu da bildirilmektedir (2). Yunanistan ise Rus araclna kar bir durum alr, o, brakma ile birlikte n bar yaplmasn, yani arpmalarn o zamana kadar srmesini ve bylelikle yenilmi Bulgaristan'dan elden geldii kadar ok yer alnmasn istemektedir. Bu dnce ile Rusya'ya atlatc bir karlk verir ve bu belgede biteviye Bulgar saldr ve kync (zulm) zerinde direnir (3). Rusya kendi ileri srd artlara Bulgar hkmetinin onatn (yanatn) renince Bulgar, Srp ve Yunan hkmetlerine snrlar ii zerinde u nermeleri yapar (4): 1) Srp-Bulgar snr Vardar'n dousundaki su blm izgisi olacaktr, tip Srp'ta kalacaktr. 2) Yunan snr Gevgeli yaknlarndan balayacak ve douya doru Struma suyuna kadar gidecektir. Seres Yunan'da kalacaktr. Az aada greceimiz gibi Rus aracl en ok Alman karnl (muhalefeti) yznden yrtlemeyecek ve i Bkre'te savalar arasnda az ok dorudan doruya zlenecektir. Orada izilecek olan snr, Rus nermesindeki (nerisindeki) ile karlatrlrsa Srbistan bakmndan azck ve Yunanistan bakmndan ok daha iyidir. Rus giriitini (giriimini) bozacak olan Avusturya ve hele Alman giriitini (giriimlerini) anlatmadan nce Rus nermesinin (nerisinin) Bulgaristan'da yapm olduu etkiyi grelim. Bu nerme (neri) Bulgarlarca hemen btn Makedonya'nn elden gitmesi demekti ve bu orada byk bir ykm saylr. Danef, i bandan ekilmek ister, kral buna onamak (yanamak) istemeyip her ne olursa olsun Rus nermesini (nerisini) kabul kararn verir (1). Ancak imdi greceimiz gibi bu Rus aracl ii sonusuz kalacaktr. Rusya'nn Balkan barna kendi ynetim ve az ok egemenlii altnda kurmaya kalkm olmasndan kukulanan Avusturya, 11 Temmuz'da Almanya'ya bavurarak, Petersburg'da veya l Anlama bakentlerinden birinde byle bir konferansn toplanmasn istemediini ve bunun Roma'da olmasn daha uygun bulduunu bildirir (2). Yagov karln 12 Temmuz'da irki'ye yollar (3). Baz paralarnn z aadadr: Konferansn Petersburg'da olmasndan pek ekinilmemelidir, nk Rusya bundan

yalnz nankrlk toplar- Biz toplantnn Roma'da olmasna kar deiliz, belki oras mevsim bakmndan uygun deildir- Toplantnn Berlin'de olmasn istemeyizAlmanya Balkan durumundan sizlere gre daha uzaktr ve orada bizim siyasal aslarmz (karlarmz) daha azdrtalyan aslarnn (karlarnn) Avusturya'nnkilerle biteviye ve batan baa uygun ve e gitmesini salamak pek g olacaktr- Fransa ile ngiltere'nin Rus gr ve isteklerine uymalar dnlebilirse de bir arsulusal Avrupa konferansnda Avusturya ile talya arasnda bir uyumsuzluk bagsterebilir ve l Balama, l Anlama'dan daha gevek bir birlik biiminde gzkebilir. Bu iki belge bir yandan neden bir arsulusal konferans toplanmam olduunu, br yandan da l Balama'nn i arkln (zayfln) Almanya'nn balaklar yznden ne gibi zorluklar karsnda bulunduunu ve Avusturya-talyan anlamamazlnn bykln gsterir. Ancak Almanya da, Balkanlar'da Rus egemenliinin kurulmasna kar olduu iin o, Balkanl savalar arasnda dorudan doruya anlalmasn istemektedir. Rusya sonda buna onaacaktr (yanaacaktr) ve Almanya'nn istei zerine bar konferansnn Bkre'te toplanmasna karar verilecektir. Almanya Balkanllar arasnda yaplacak barn, 1878 rneine benzeyerek bir byk devletler szgecinden gemesine de kardr, bunun asl sebebi, yukarda dediimiz gibi bir arsulusal konferansn talya ile Avusturya arasndaki karnl (muhalefeti) aa vurmasndan korkmas ise de bunu sylemeyip byle bir konferansta Avusturya ile Rusya'nn atmalarndan ekindiini ileri srecektir. Bu yzden konferansn yalnz savalar arasnda Bkre'te olmasna ve oradaki byk devlet elilerinin dorudan doruya toplantlarda bulunmayp, gerekirse ilerin gidii zerinde etkide bulunmalar ilkesinde bir anlamaya varlacaktr (1). Rus hkmeti Alman karnl (muhalefeti) yznden iin Petersburg'da zleyemeyeceini anlaynca ve daha Bkre'e gitmek kararlamamken 15 Temmuz'da, Bulgar hkmetine, Ni'e bir oruntak (delege) gnderip br savvalarla dorudan doruya konumak dn verir ve her Balkan devletine yukarda grm olduumuz Rusya'nn nce izdii snrlara gre bar yaplmasnn iyi olacan bildirir (2). Bu Rus nermesinin gerek sebepleri anlalmadndan ve bunun az yukarda grlen byk devletler arasndaki ekimelerden ileri geldii kavranlamadndan Bulgaristan'da byk bir krklk ve gceniklik douracak ve Bulgaristan, btn Rus nermelerini kabul ettiini ve edeceini Rusya'ya bildirmiken Rusya'nn onu Ni'e yollamas ve orada onu Srbistan ve Yunanistan'la ba baa brakp onlarn buyruklarna boyun emek zorunda bulundurarak alaltmak istemesi ok kt karlanacaktr (3). Rus dostluu siyasasn gden veya yle geinen Danef o gn ekilir ve birka gn sonra Avusturya'ya eygin (yakn) olan Radoslavof babakan olur. Edirne sorununun ortaya kmas 12 Temmuz'da Bulgaristan atalca'daki Trk ordusunun ileri yry dolaysyla korku iindedir ve saa sola bavurmaktadr; ibu gnde Kral Ferdinand, zel kalem mdrn Fransz elisine yollayp stanbul'daki Rus bykelisinin bildirdiine gre Trklerin Edirne'yi geri almak zere ilerlemeye baladklarn syleterek onlarn durdurulmalarn ister. Panafiy bu telinde Bulgaristan durumunun ok

ackl olduunu, Trakya'da ancak birka jandarma ve iyarn (memurun) bulunduunu ve Edirne'de ise bir tek alayn bile kalmadn ve dolaysyla Trklere hibir yolda kar koyulamayacan bildirmektedir (1). br yandan Romen ilerleyii korkusuyla Varna'daki Bulgar sava gemileri Sebastopol'a snmlardr. 13 Temmuz'da Mahmut Muhtar Paa Berlin'den Yunanllarn Dedeaa' aldklarn ve Edirne'ye kadar gidebileceklerini ve bizim daha nce davranmamzn daha iyi olabileceini teller. bu 13 Temmuz'da Babli'nin bykelilerine iki genelgesi vardr, bunlarn birincisinde: Balaklar arasnda sava kmasnn ve Romanya'nn da buna katlmasnn yeni bir durum dourduu, bu olaylarn hkmete, devletin bu sradaki ve ilerdeki aslarn (karlarn) korumak iin gereken lemleri (nlemleri) almak devini ykledii, olan bitenler zerinde gvenilir haberler almak gerektii bildirilmekte ve elilerden, yannda bulunduklar hkmetlerin ve kendilerinin bu i zerindeki dncelerinin bildirilmesi istenilmektedir. Bu telin yazl biimi Londra antlamasna gre Osmanl olan Enos-Midya izgisine kadar olan yerlerin alnmasyla kalnmayacan anlatmaktadr; nk onunla kalnacak olsayd bu gibi sorunlar hi gerekmezdi ve herkes buna daha nceden onamt (yanamt); dolaysyla birok yerde bu, en aa Edirne'ye kadar gidilmek istenildii yolunda anlalacaktr. kinci genelgede u bildirilmektedir: radei Seniyeye iktiran eden (yaklaan) Meclisi Vkel kararyla Bakumandan Vekili Ahmet zzet Paa Devleti Osmaniye'ye ait yerlerin igali iin icabeden tedbirleri almaya mezun klnmtr. Bu ikinci tel ise daha ok Londra antlamasyla Osmanl'da braklan yerlerin ele geirilecei anlamnda grlecektir ve iki tel birden balangta, Osmanl hkmetinin dnce ve amalar zerine, onun iine yarar biimde, bir duraksama douracaktr. Bu genelgelere gelen karlklar gzden geirmeden nce aadaki yne bak ekmek isteriz: Balkanl balaklar arasnda sava ktktan sonra Osmanl hkmetinin bundan aslanarak (yararlanarak) Londra antlamasyla brakm olduu yerlerin bir ksmn ve bunlar arasnda Edirne'yi geri almaya nasl ve ne vakit karar verdiini kestirmeye yarayabilecek nemli bir belgeye rastlamadm. O srada dnlen ve olan bitenleri ierden grm ve grlen ilerde nemli bir etmen olmu olan Cemal Paa'nn hatrat sanmza gre elde bulunan yazlar arasnda durumu en iyi aydnlatandr. Ancak o bu yolda nazrlar ve ileri gelenler arasndaki aytmalar (tartmalar) sona erdiren kararn tarihini vermemektedir. Cemal Paa'nn anlatt aytmalar (tartmalar) ve onlarn sonundaki karar iin bizce tarih tespit edilebilir: a) Yukarda grdmz gibi Talt Bey'in 6 Temmuz'da Bop'a ordunun EnosMidya'ya kadar gideceini sylemesinden ve yine bu gnde Meclisi Vkelca buna karar verilmesinden az nce, b) Babli'nin demin sz geen ve Enos-Midya izgisinin geilecei sann

uyandran 13 Temmuz tarihli ilk genelgesinden az nce, c) Aada greceimiz gibi Babli'nin 19 Temmuz'da ordusunu Enos-Midya izgisinin tesine geireceini bir genelge ile bulunduklar yerlerdeki hkmetlere bildirilmek ynergesiyle, bykelilerine bildiriinden az nce. Bizce karar ilk tarihte daha verilmi olmamaldr, nk 6 Temmuz'da Talt Bey Bop'la konuurken Reji'den para alma iini bir mit gibi gstermektedir, Cemal Paa ise az aada greceimiz gibi Edirne'ye yrme kararna Reji Mdr Veyl'den kesin sz alndktan sonra varldn yazmaktadr. 13 Temmuz tarihli ilk genelge Osmanl hkmetinin Edirne iinde bir karara varm olduunu sandrabilecei gibi, bu, kesin karara varmak iin sadan soldan haber ve tler toplayarak kendine bir yol izmek ve baz yelerinin karnlklarn (muhalefetlerini) yenmek iin yaplm bir bavurma da sanlabilir. Bizce burada grlen belgelerle bu ii kestirmek gtr. bu 13 Temmuz tarihli Babli genelgesine gelen karlklara geelim: Birinci genelgeye gelen karlklarn, trl devletlerin o andaki dncelerini aydnlatmalar bakmndan en nemlilerinin ana izgileri aadadr: Mahmut Muhtar Paa 15 Temmuz'da u yolda bir karlk verir: Yagov, Yunanllar Dedeaa'a kp Edirne zerine yrseler bile, bizim EnosMidya'dan teye gemeye eygin (yatkn) grnmemizden kayglanmaktadr - O, yle sanyor ki bu olay, Rusya'ya ie atlmak ve kendisinin kkrtm olduu, ancak imdi artk durduramad Romanya davranndan almak frsatn verebilir - O, yine dnyor ki ngiltere, Londra Konferans kararlarna sayg gsterilmesini salamak iin direnecektir - Dolaysyla Enos-Midya izgisini gemekle yanl davranm oluruz - Alman hkmeti bize eygindir (yatkndr), ancak yansz kalmak zorundadr. Daha nce Bulgar'la savamak dn vermi olan Mahmut Muhtar Paa, bu srada belirtili bir z dnce bildirmemektedir. Roma'da bulunan Nabi Bey 14 Temmuz'da u yolda karlk verir: San Giuliano, Rusya'nn Enos-Midya'y amamza onamayaca (yanamayaca), nk geri alacamz yerlerdeki Ortodokslarn yeniden Trklerin eline dmesini istemeyecei dncesindedir. Nabi Bey'e gre talya'nn bizim ilerleyiimize kar koymas iin bir sebep yoktur ve o, yalnz grnte, bize kar yaplacak protestolarda ortaklk edecektir. Nabi Bey'in zel dncesi, ortaya kan frsattan aslanlmas (yararlanlmas) yolundadr. Hseyin Hilmi Paa 17 Temmuz'da, Avsuturya'nn dnlen ie kar bulunduunu teller. Yine bugnde Turhan Paa'nn Petersburg'dan tellediine gre, oradaki Avusturya bykelisi, Trklerin Lleburgaz'a girmi olduklarn renmi, bu gidie karnlk (muhalefet) gstermi ve karmamalar olacan eklemitir. Tevfik Paa 14 Temmuz'da Londra'dan yalnz kendi dncesini bildirmektedir; o da, daha nce Hakk Paa ile birlikte bildirmi olduu gibidir; yalnz bu sefer EnosMidya izgisini elstikiletirmek (yani onu elden geldii kadar kuzeye doru kvrmak) dn vermektedir. Bu iteki ngiliz hkmetinin dncesi Grey'in stanbul igderine onun:

Verilen inancalar (gvenceler) ne olursa olsun Trk ordusu Enos-Midya izgisinin tesine geecektir, yolundaki teline karlk ve Berlin'deki ngiliz bykeliliinden alnan: Alman hkmeti stanbul'da elinden geldii kadar Enos-Midya izgisinin tesine geilmemesi iin bask yapyor, ancak Vangenhaym'dan alnan bir tele gre orduda duygular o kadar kabarktr ki, hkmet, Edirne zerine yry durdurmaya yeltenirse devrilir; Trkler byk devletlerin tlerine aldr etmemektedirler, nk onlar u inandadrlar ki ibu byk devletlerin hep birlikte bir askeri giriite (giriime) koyulmalar olanakszdr ve bir tek devletin byle bir ie atlmas, Avrupa i ve gr birliini yok edebilir, yolundaki tel zerine verdii u yoldaki ynergeden anlalr (1): ''Siz br arkadalarnzn (br bykeliler) yapacan beklemeden Osmanl hkmetinin Enos-Midya izgisinden teye gememesinde direniniz. unu ileri srebilirsiniz ki her yeni karmama byk devletlerden birinin ie karmas olasln arttrr; byle bir ie karma Avrupa'yla i ve gr birliini ister bozsun ister bozmasn Londra'da imzalanm olan bar antlamasyla korunmu olan stanbul sorununu toptan yeniden ortaya karabilir. ''Eer Trkiye sava yenilerse, onun bu davran, Bulgar hkmetinin ''ileri siyasasnn'' Bulgaristan'n bana at ykml sonulara benzer sonular dourabilir.'' Paris bykeliliinin 16 Temmuz tarihli karl u yoldadr: Pion, bizce imzalanm ve byk devletlerce onanm olan Enos-Midya izgisinin tesine gememizden ok rkmektedir. Byk devletler hibir vakit bunu yapmanz brakmazlar, dedi ve ok comu olarak bard: ''yle ise Bulgaristan'a sava ilan edin; yoksa antlamay yrtarak kendisiyle bar iinde bulunduunuz bir devlete saldramazsnz.'' Bu ite Almanya, Avusturya, Fransa ve ngiltere'nin alm olduklar az ok kesin durumla Rus durumu karlatrlrsa, Slavln ve Ortodoksluun kahraman geinen bu devletin byle bir olay karsnda kendisinden beklenilmesi gerekir sanlandan ok az etin bir durum ald grlr. Daha 9 Temmuz'da, Sefa Bey'in yukarda grdmz teline gre ebeko, ona Trk ordusunu ilerlemeye kkrtacak biimde demete bulunmutu. Turhan Paa'nn 18 Temmuz tarihli bir teline gre: Sazonof, Enos-Midya izgisini gememize kar muavini vastasyla kati ihtarda bulunur. Pion'un 16 Temmuz tarihli bir genelgesinde birok sorun arasnda Trklerin EnosMidya'dan ilerlemelerini nlemek veya ilerlemilerse geri gelmelerini salamak iin stanbul'daki bykelilere ynerge yollanlmasn ileri srmesine karlk olarak 17 Temmuz'da Rus hkmeti toptan bir onamada bulunur, o (1) 18 Temmuz'da eer Trkler Enos-Midya'y geerler ve eer onlara sz dinletmek iin Rusya, Fransa ve ngiltere'ye nermeler (neriler) yapar, Sazonof Rusya'nn kendi bana bir i grmeyeceini yine o gnde ngiliz bykelisine inancalar (gvence verir) (2). Ancak Edirne'nin Trklerce alndn rendikten sonradr ki o, 21 Temmuz'da ngiliz bykelisine, Rusya'nn eer gerekirse, kendi bana dahi ortaya atlabileceini syler (3) ve yine ancak o gn, aada greceimiz gibi Turhan Paa'ya ate pskrr. Btn bunlardan akla gelen udur ki Rus hkmeti Osmanl

hkmetini okana rktp onu Edirne'yi ele geirmekten alkoymay iten istememi ve yalnzcana Slavclar ve kendi kamuoyuna bir eyler yapyor gibi grnmek dncesini beslemitir. Bunun sebebi kolay anlalr; Rusya stanbul'u kendisi iin sakladndan, oray alaca anda, Edirne Trklerde bulunursa, orasnn da kendi eline dmesini umabilirdi. Cemal Paa'nn hatrat da bunu gstermektedir, o der ki (4): ''Gariptir ki Ruslar o esnada Edirne'nin Osmanllar tarafndan istirdadna (geri alnmasna) taraftar grnyorlard.'' Ve az aada, ilerde stanbul'a gelecek olan Bulgar oruntaklar (delegeleri) azndan: ''Ruslar stanbul'u kendi mallar addediyorlar. stanbul'u aldklar zaman onun Rumeli'deki hinterlandnn mmkn olduu kadar vsi olmas kendileri iin haizi ehemmiyettir. stanbul'un kendileri tarafndan hini (olacak) igalinde Edirne Trklerin elinde bulunacak olursa bittabi bu ehir de Ruslara intikal edecek ve bu sayede tiyen (gelecekte) Bulgaristan' istilya tahsis edecekleri ordular iin vsi bir manevra sahasna malik olacaklardr.'' Bu durum karsnda akla baka bir yn gelmektedir: Acaba br byk devletlerin Edirne'nin Trklerce geri alnmasn epey nceden nlemek iin yaptklar etin giriitler (giriimler) Osmanl'dan ok Rusya'ya kar m idi? Yani, o srada ilerin gidiine gre, gnn birinde stanbul ve Boazlar blgesine yerlemesi doal gibi grnmeye balayan Rusya'nn alabilecei pay kltm olmak iin mi bu kadar uramlard? Bu soruya kesin karlk vermek elden gelmezse de bunda duraksamak gereklidir. 14 Temmuz'da Bulgar hkmeti, Fransa ve Rusya'ya bavurarak unlar bildirir ve diler (1): a) Trakya'daki Bulgar komutanlar Londra antlamas gereince Trkiye'de kalacak olan yerlerin Bulgarlarca boaltlmas iin Trk iyarlaryla anlaacaklardr. b) Enos-Midya izgisini saptayacak olan arsulusal komisyon toplanncaya kadar muvakkat (geici) bir izgi kabul edilecektir. c) Bulgar hkmeti, Londra antlamasnda anlald biimde Enos-Midya izgisine sayg gsterilmesinin salanlmasn sizden diler. d) Bu sabah bu izginin tesinde Bulgar toprana girmek amacn gden bir Trk davran olmutur; bu yzden stanbul'da etin bir baskda bulunmanz dileriz. Bu bildirinin a ve b ksm Bulgar hkmetince Avrupa basnna da verilmitir. Osmanl Harbiye Nezareti'nin Hariciye Nezareti'ne 17 Temmuz'da yazdna gre 15 Temmuz'da Osmanl ordusu: Midya - Saray - Kartran - Seyitler - Muratl - Malkara - Kean ve Enos'u alm ve durmutur. Bylelikle Londra antlamas gereince Osmanl'da kalacak olan yerler alnm ve Osmanl giriitinin (giriiminin) ilk evresi kapanm olur. Bulgarlarn koruyucu aramalar Bugnlerde her yandan sktrlan Bulgarlarn biteviye barp armalar ve

yardm grmek ve korunmak iin saa sola bavurmalar olur. 14 Temmuz'da Romen ordusunun ilerlemesini durdurmalar iin Bulgaristan, Fransa ve Rusya'ya bavurur (1). 15 Temmuz'da Bulgar hkmeti, Romen ve Trk ordularnn ilerleyedurduklarn, birincilerin Varna ve belki de Rusuk'u alm olduklarn, Osmanl hkmetinin stanbul'a yollanan Bulgar iyar Naevi'le grmeleri kesip onun stanbul'dan kmasn istediini, Sofya Fransz elisine bildirir. Panafiy, Kral Ferdinand'n acaba Rus davran beni Bulgaristan'dan kp gitmeye zorlamak iin midir sorusunu kendi kendine sorduunu eklemektedir (2). Rusya'dan midini kesen Bulgaristan 16 Temmuz'da Fransa yolu ile byk devletlere bavurur, araclk etmelerini ve bar artlarn saptamalarn ister. Varna'ya gitmi olan Romanyallar Sofya zerine yryedururlarsa ve eer Bulgaristan bar iin savalarla dorudan doruya grmek ve anlamak zorunda braklrsa yle yavalklar ve karmamalar olabilir ki bar ii baarlamaz ve Bulgaristan bakentinde ayaklanmalar olabilir der (1). Yine bugnde Kral Ferdinand'n Paris Bulgar Elisi Stansiof'a ekilmi ve "Aman yardm!" diye baran bir teli vardr; yledir (2): ''Trk ordular dn Lleburgaz' aldlar, Naevi'i stanbul'dan savdlar ve Lozengrad'a (Krklareli-Krkkilise'ye Bulgarlarn verdikleri ad) doru yryorlar; herhalde bu akam Edirne'yi almaya alacaklardr. ''Romen birlikleri Varna'y aldlar, her yana korku ve ykm saarak Trnova ve Vratza zerine yrmektedirler. htiyar, kadn ve ocuklar deli gibi ve babo Sofya'ya doru kayorlar. ''Yunan ordusu 2'nci ve 3'nc Bulgar ordusu ile karlamak zere Nevrekop'a doru ilerlemektedir. ''Biraz dinizleyici (tatmin edici) olan telinize teekkr ederim; Bakana (Puankere) minnetimi bildirin. Balkan yarmadas ilerinde Avrupa'nn krlne ayorum. ''Dn akam, hibir k yolu grmedii iin Danef hkmeti ekildi, bu anda hibir frka hkmet soravn (sorumluluunu) yklenmek istemiyor (3). Eer tel kesilmezse size yine tellemek midindeyim.'' 17 Temmuz'da ise Ferdinand, Romanya Kral Karol'a bir tel ekip Romanya'nn istediklerini (Tutrakan-Balk) vermeye ank (hazr) olduunu bildirir ve bar abuklatrmasn ve kolaylatrmasn diler. Kral Karol 19 Temmuz'da verdii karlkta Romanya'nn hem Tutrakan-Balk izgisini, hem de Balkan Sava'nn zlenme (zmleme) iine karmay istediini bildirir (1). Bu teller ve Ferdinand'n her yana bavurmas hi kimseden nemli bir yardm grmeyen Bulgaristan'n nasl bir duruma dm olduunu gsterir; z udur: Ana Bulgar kuvvetleri Srplara kar toplanmtr, orada kar karya durulmaktadr ve nemli arpmalar kesilmitir; bunun byle olmas kuvvet denkliinden ok Srbistan'n sava kesme yolundaki Rus tlerini dinlemeyi, o an iin uygun bulmas yzndendir. Yunanllar biteviye kuzeye kmaktadrlar ve iki Bulgar ordusu onlar beklemektedir. Romanya ordularnn karsnda kimse yoktur ve Bulgaristan yeter kuvveti kalmad iin onlara kar koymamaya karar vermitir; dolaysyla bunlar bir gezinti yaparak Bulgaristan'n gbeine dalmakta ve Sofya'ya

yaklamaktadrlar. Eer Bulgarlar Srp ve Yunanllara kar saldrgan davranp abuk ve kesin bir yen (baar) kazanabilecek durumda bulunsalard Romen birliklerini sonra yenmek zere onlarn ilerleyilerine pek aldrmayabilirlerdi, nasl ki 15 gn nce byle dnyorlard; ancak imdi Srp ve Yunanllara kar savgal (savunma) bir duruma gemek zorunda kalmlardr ve onlar ancak uzun ve ypratc vurumalar ve i izgilerin kendilerine manevra bakmndan salayabilecekleri kolaylklarla yenmeyi umabilmektedirler. Romen ilerleyii ise bu yolda her trl midi krmaktadr ve Bulgar ordusunu bir kska iine sokmaktadr. Trk ordusu karsnda da kuvvet yoktur. Bulgar barmalar karsnda Romanya hkmeti de davrannn sebep ve amalarn aklamay gerekli bulur; kard bir bildiriye gre (1): Romanya, ordusunu Bulgaristan'a sokmakla ne yeni yerler ele geirmek, ne de Bulgar ordusunu ezmek amacn gtmtr; o yalnz, Bulgaristan'n saldrgan durumu ve egemenlik istekleri karsnda ona kar askerlik bakmndan elverili bir snr elde etmek ve Balkanlar'da denklii salamak istemitir. Ancak Romen ve Yunan ordular, byk devletlerin veya bunlardan bazlarnn bavurmalarna pek aldr etmeyerek daha yryeduracaklardr. Bu bavurmalardan ve alnan karlklardan birini rnek olarak aaya koyuyoruz: Fransz Elisi Blondel, Romanya Babakan Majoresko'yu 17 Temmuz'da grr (2) ve Bulgar hkmetinin diledii gibi ordularn ilerlemesinin durdurulmasn ve byk devletlerin aracl ile bir anlamaya varlmasn ister. Majoresko ise dorudan doruya Balkanllar arasnda anlalmas gerektii ilkesinde direnir, baka trl iin ok uzayacan syler ve unlar ekler: Bulgarlara inanlamaz ve gvenilemez; dolaysyla Romanya, Srp ordusunu yeni bir Bulgar baskn olaslna kar yalnz brakamaz; bundan baka Romanya ordusunun Srplarn yannda bulunmas Srbistan' beklenebilen bir Avusturya ltimatomuna kar da korur. Romanya, ordusu ne kadar ilerlerse ilerlesin nce istemi olduu Tutrakan-Balk izgisinden daha ok yer istemeyecektir. Bulgaristan, sava durdurmak iin bir yandan byk devletlere bavururken br yandan da talya hkmeti yolu ile dorudan doruya Romanya ile anlamaya almaktadr. Bkre'teki talyan elisi 18 Temmuz'da Romanya hkmetine ibu Bulgar dileini, Romen ordusunun durdurulmas isteini ve Romanya'nn toprak dileklerinin byk bir anlayla incelenecei inancasn (gvencesini) bildirir. Romanya hkmeti ise, ancak Srp ve Yunanllarla birlikte brakma yapaca karln verir ve Dobruca'da hangi yerleri Romanya'ya brakmak istediini Bulgaristan'dan sorar (1). 10 Temmuz tarihiyle Rusya'nn yukarda grdmz gibi Balkanllara yapm olduu sava kesme bavurmasna balaklar 20 Temmuz'da karlk verirler; bunda Bulgar oruntaklarn (delegelerini) kabule, onlarla n bar artlarn grmeye ve bunlar imzalanr imzalanmaz arpmalar durdurmaya ank (hazr) olduklarn bildirmektedirler (2). Bu ite gze arpan balca yn, karln ok gecikmi ve ve Petersburg'a gidilmeyip Bulgar oruntaklarnn (delegelerinin) beklenilmekte olduunun sylenilmi olmasdr. Bunun neden byle olduu yukarda anlatlan olaylardan anlalr. Osmanl hkmetinin Edirne'yi geri alma karar Byle bir durum iinde Osmanl hkmeti Trk ordusuna Londra antlamasndaki

Enos-Midya izgisini geirtmek ve Edirne'yi geri almak kararn verecek veya onu aklayacaktr. Bu yolda olup bitenleri Cemal Paa yle anlatr (1): ''Bu frsattan istifade ederek bizim de Edirne'yi istirdat etmek (geri almak) zere Bulgarlar zerine hareket etmemiz icabediyordu. Btn frka efrad hkmetin buna karar vereceini ve bil ifatei vakit ordunun hareket edeceini bihakkn midediyordu. stanbul'da byle bir fikrin domu olduuna vakf olan ngiltere Hariciye Nazr Sr Edvard Grey bir taraftan ngiliz sefiri vastasyla Babli'yi bu fikirden vazgeirmeye almakla beraber bir taraftan da Meclisi Mebusan'daki nutuklar vastasyla Trkiye'yi tehdit etmeye kyam etmiti. ''Heyeti Vkel arasnda bu frsattan istifade etmek isteyenlerle istemeyenler vard. stemeyenlerin banda Nafa Nazr Osman Nizami Paa bulunuyordu. Hi hatrmdan kmaz: Bir cuma gn akam zeri Sait Halim Paa'nn Yeniky'deki yalsna gitmitim. Btn vkel orada bulunuyordu. Benim muvasalatmdan (varmdan) evvel uzun uzadya mzakerelerde bulunmu olan vkel tatili mzakerat etmi ve denize nazr mermer balkonda istirahat ediyorlard. Osman Nizami Paa, yannda bulunan Bahriye Nazr rksulu Mahmut Paa'ya ''Eer bu defa u zevat bu Edirne istirdad fikrinden vazgeirmeye muvaffak olursam kendimi vatanma en byk hizmeti ifa etmi addedeceim'' diyordu. ''Bu mtalann nuhafeti (irkinlii), hayr vatana mugayyereti (aykrl) karsnda buz gibi donmu kalmtm. Sait Halim Paa ile Talt Bey odalardan birinde gayet mteessir bir tavr ile konuuyorlard. Sait Halim Paa bana tevcihi hitap ile ''Bir trl ekseriyeti mdahale cihetine eviremiyoruz. Ne yapacamz ardk'' demilerdi. Talt Bey ertesi gn Reji Mdr Umumisi Msy Veyl ile grerek para meselesini halledeceini sylyordu. Filhakika ertesi gn Msy Veyl ile grtler, ben de beraber bulunuyordum. Msy Veyl reji mddeti imtiyaziyesinin on be sene daha temdidi (uzatlmas) artyla hkmete bir buuk milyon lira ikraz edeceini (bor vereceini) sylyordu (1). Maliye Nazr Rifat Bey'le Dahiliye Nazr Talt Bey Heyeti Vkel kararyla bu teklifi kabul ediyorlard. te bu iki seneden beri Meclisi Mebusan'da Cavit Bey'in bir kebiresi (gnah) gibi gsterilmek istenilen reji iinin mahiyeti budur. ''Ve zannediyorum ki byle bir zamanda temdidi (uzatma) mddeti kabul etmi olan bir hkmet artk bir daha geri dnemez (2), ayn gnde Talt Bey otomobil ile Hadmky'nde karargh umumi nezdine avdet etti. Maksat Bakomutan Vekili ve Harbiye Nazr zzet Paa'nn reyini istifsar etmekti (sormakt). zzet Paa iki noktay mhim telakki ediyor ve bu iki nokta hakknda kendisine teminat verilirse orduya ileri hareket emrini verebileceini sylyordu: ''1- Ordunun ileri hareketinden tevellt edecek (doacak) hadisat siyasiye memleketi bir tehlikeli azimeye ilka etmez mi (brakmaz m)? ''2- Ordunun iaesi iin lzumlu olan para var mdr? ''Talt Bey birinci nokta hakknda Heyeti Vkel'nn ekalliyetinin mtalatn dermeyan etmeye ve reji mddeti imtiyaziyesinin temdidi sayesinde parann temin olunduunu iblaa memur idi. Ertesi gn avdetle zzet Paa'nn muvafakati haberini isal eyledi. Fakat herhalde Meclisi Vkel'da ekseriyet ileri hareketin mazarratna (zararna) kani idi. Sabahleyin Mithat kr Bey'le beraber nazr arkadalardan madut olan bazlarn ziyaret ettik. Eer bu frsat karlrsa mnhasr Edirne'yi kurtarmak iddiasyla bir darbei hkmet yapm ve bu esnada Harbiye Nazr ve bakumandan vekilinin vefatna sebebiyet vermi olan frkamzn mevkii

iktidarda kalmak salahiyetini zayi edeceini ve o zaman btn frkann mevkii iktidardan ekilmesi lazm geleceini syledik. Bazlar kanaati kmile hasl ettiler, bazlar da istifay tercih edeceklerini syledilerse de onlar iin vazife etmek deil fedakrlk gstermek olduunu dermeyan ettik. Nihayet Meclisi Vkel'nn itimandan evvelki ekseriyet tahassl etmiti (salanmt)." Cemal Paa'nn, her ne olursa olsun Edirne'yi geri almaya almann, i durum dolaysyla da gerektii yolunda yazdklarn doru bulmaktayz; hatta u da eklenilebilir ki Mahmut evket Paa'nn ldrlmesi ttihat ve Terakki'ye kar bir uyart (uyar) idi. Bunlara gre gvenle denilebilir ki o srada ''aklllar'' Osmanl mparatorluu'nda bir gelenek ve grenek olageldii gibi, yerinde sinerek, Avrupa'dan gelen usluluk tlerini dinlemek isteyenler deil, Edirne'yi geri almak iin ileri atlmak isteyenler idi. Bunu, hem devletin, hem de frkann ass (kar) gerektiriyordu. Meclisi Vkel'ca verilen bu karar (ki yukarda da dediim gibi tarihini tespit edemedim) Babli 19 Temmuz'da, bykelilerine yollad bir genelge ile byk devletlere bildirir, genelgenin ana izgileri aadadr: Bulgar hkmeti ''n bar'' (1) imzalamak iin tehalk (istek) gstermi idiyse de o vakitten beri Osmanl'da kalacak olan yerleri boaltmaktan saknmtr -Bylelikle kendisine, Enos-Midya izgisi szne vermek istedii yanl yoruma gre bir snr salamak istiyordu (2)- Ancak Osmanl hkmetinin sabrszlanarak ordusuna bu yerleri ele geirme buyruunu verincedir ki Bulgaristan oralar boaltt- Bundan baka Osmanl hkmeti hep ileri srm ve kantlarla gstermitir ki Enos'tan balayan bir snrn stanbul ve anakkale Boaz'nn korunmasn salayabilmesi iin Meri boyunca kuzeye kmas gerekir- ...- Osmanl hkmeti bu ii diplomasi yolu ile Bulgaristan'la zlemeyi daha uygun bulurdu- Ancak Bulgarlar, bunu onlarn balaklar da grdkleri gibi ellerindeki yerlerde yle kyn (zulm) yapyorlar ki artk bekleyemeyiz- Dolaysyla Osmanl hkmeti imdiden bu snr (Meri'i) ele geirmek zorundadr- Trakya'nn keskilini (blmn) byk devletlerle saptamay stne alr- O, bu snr kesin sayar ve hibir bahane ile onu (Meri'i) amamay keza zerine alr- ....... -Eer sava yeniden balayacak olursa Osmanl hkmeti bunun soravn (sorumluluunu) imdiden Bulgaristan'n zerine atar. Osmanl bykelileri ounlukla bunu 20 Temmuz'da yannda bulunduklar hkmetlere bildirirler ve 21 Temmuz'da onlarn karlklarn Babli'ye tellerler. O srada ise Trk ordusu Edirne ve Krklareli'ni geri alm bulunur. Bu notada Meri'ten teye gidilmeyeceinin stenilmi olmasn yanl ve bu yzden ibu rmak geilince sznde durmam grnmemizi kt bulanlar olmutur (1). Bizce bu dnceler yersizdir; nk Paris ve Berlin antlamalaryla Osmanl btnln inancalam (gvence altna) olan byk devletler o kadar ok gizli antlamalarla onun u veya bu yerini birbirlerine bir ''hak'' olarak tanmlar; daha Balkan Sava'nn ngnnde sava sonunda kimsenin toprak kazanamayacan bildirdikten sonra Balkanllar yenince bundan o kadar arabuk vazgemilerdi ki onlara verilen bir szn, onlarn kendi szlerine verdikleri nemden daha nemli olmas gerekmezdi; hem acun (dnya) yle bir durum almt ki, onlar gibi sznde durmayacak kadar yrekli grnmek onlar arasnda sayg grmeyi gerektirebilirdi. Bu bakmdan vicdanlar dinizlendikten sonra uras da eklenilmelidir ki eer Osmanl hkmeti ilk anlarda Meri'i gemeyeceim demeseydi ve herkeste, Romanyallar gibi sonsuz bir ilerleme iine giritii

duygusunu uyandrsayd belki daha ok ve etin karnlklara (muhalefetlere) urar ve ii zorlam olurdu, dolaysyla bu yolda davran iyi olmutur. Esasen hemen o sralarda Trk ordusu Meri'i az geecek ve Dimetoka gibi askerlik bakmndan nemli grlen baz yerleri ve genel olarak Edirne'ye giden demiryolunun Meri'in batsnda bulunan ksmn koruyacak kadar bir toprak eridini ele geireceklerdir. Bu olay karsnda Alman ve Avusturya durumu: Bu tehlikeli bir itir, Rusya ve ngiltere buna gz yumamazlar biimindedir (2). Roma'dan Nabi Bey'in karl, ibu srada talya'nn Osmanl'ya kar taknm olduu durumu gsterir, zeti aadadr (1): San Giuliano dedi ki: Enos-Midya'dan ileri gitmemenizi salamak iin size kar baskda bulunmak nermesini abadm (nerisini aldm); ancak Rus evenlerinde (evrelerinde) kaynama vardr. Ben size kar iyi dnceler besliyorum (bienveillant). Paris'ten Rifat Paa'nn bildirdiine gre (2): Pion kararmz ok ar bulmutur, Rusya'nn Edirne'ye yerlememize kesin olarak onaamayacan (yanamayacan) sylemi ve zel olarak u d vermi: Byk devletlere bir nota vererek snrn izilmesini onlara braktmz syleyelim, u kesin artla ki sava dencesi (tazminat) ii ortadan kalksn ve saptanm olan snrdan daha uygun ve stanbul'u daha iyi koruyan bir snr izilsin. Grld gibi Pion en ok, Osmanl'y byk devletlerin atal (basks) altnda tutmakta direnmektedir. Turhan Paa, Sazonof'un szlerini yle tellemektedir (3): ''Trkiye ileri yryne devam edecek olursa bu gibi davranlar karsnda olaanst lemlere bavurmasnn gerekip gerekmeyeceini Rus hkmeti kendi kendisine sormaktadr, bu, 4 sabahn birinde (bugnlerde) zlenecek olan bir sorundur (4). Sonra Rusya'y saknmak istedii byle bir duruma sokmamamz diledi. Eer bir byk devlet ie karrsa brleri de onun gibi yaparlar ve sonu tehlikeli olur. Enos-Midya izgisi saptanmtr; bundan dnlemez; olsa olsa birka ufak tefek deiiklik yaplabilir. Sizin bugnk siyasanz Danef'inki gibidir; bunun sonularn biliyorsunuz.- Bundan sonra sizin 19 Temmuz tarihli genelgenizi kendisine verdim. Onu gzden geirdikten sonra dedi ki: Bu Edirne iidir, olamaz, babakan ve sava ve deniz bakanlaryla grtkten sonra karlk vereceim.'' Grld gibi Sazonof'un ilk cokunluu Edirne alndktan sonradr ve snr deiikliklerine yanaacan sylemektedir. Londra'dan Tevfik Paa, 22 Temmuz'da u yolda bir tel eker: Dn bykeliler toplants, Avrupa'nn, kendi himayesi altnda imzalanm olan bir antlamaya kar Osmanl aldrszlna seyirci kalamayacan mahede etmi, ancak bykeliler, hkmetlerinden kesin bir ynerge almam olduklarndan bir karara varlamamtr. Toplantda bu iin, daha ok hkmetlerce dorudan doruya zlenmesi gerekecei dnlmtr. Tevfik Paa yine bu telinde ngiliz Babakan Askis'in 21 Temmuz akam Birmingham'daki svlevinin Edirne ii ile ilgili ksmnn ok ksa bir zetini bildirmektedir. Askis'in Trkiye'yi ilgilendiren balca szleri aadadr: ''Londra Antlamas'nn mrekkebi daha kurumamken, o antlama ki, Trkiye ona birka hafta nce imzasn koymutu; gryoruz ki Trkiye kendisinin onam

(onaylam) olduu izginin tesine geiyor ve kaybettiini geri almak iin eski dmanlarnn aralarndaki ekimelerden aslanmaya (yararlanmaya) alyor... Avrupa'daki Trk lkesinin snr olacak olan Enos-Midya izgisi saptand vakit, Londra Antlamas'nda yazl olduu biimde savalar arasndaki barn artlar byk devletlerin korumas altnda kararlatrlmtr ve byk devletler bu izginin iziliini saptamak zere oruntaklarn (delegelerini) atam bulunuyorlar... Trkiye'ye gelince, biz ve sanyorum ki btn byk devletler, yeni yaplm antlamaya gre onun izilmi snrlar iinde Avrupa lkelerinin kaybn ve iyi ynetim iin usalr inancalar (gvenceler) almak artyla, onun Asya lkelerinin btnln bir olut (emrivaki) saymaya eygindik (yatkndk) ve ona, kendisine den ar devi grebilmesi iin elden gelen yardm yapmaya anktk (hazrdk). Eer ve bu nokta zerinde ak konumak isterim, Trkiye bu antlamann hkmlerini hie sayacak kadar anlayszlk gsterirse, o, ve bu srada bundan artn sylemek istemiyorum, ortaya atlmas hi de onun aslarna (karlarna) uygun olmayan sorunlarn almasn beklemelidir..'' Pol Kambon'un hkmetine yazdna gre (1) Grey bu sylevin Trkiye'ye dostasna bir uyart olduunu ve bunun baka bir sonucu olmayacan sylemitir, ancak bykeli Askis'in szlerine tehdit edici bir biim vermi olduunun yadsnamayacan eklemektedir. ngiliz babakannn ne demek istediini iyice anlamak iin unu gz nde tutmaldr ki birka aydan beri Rusya, ''Ermenistan'' adn verdii Anadolu dou vilayetlerinde, oralarn ok gemeden kendi eline drebilecek biimde yeleme yaplmasn istemekte ve bu yzden byk devletler arasnda grmeler ve aytmalar olmaktadr ve Askuis'in Osmanl Asyas'nn btnlne imleyii (iareti) bu yzdendir. Bu sorun ibu cildin 3'nc ksmnda Osmanl Asyas'nn paylalmas iin byk devletler arasnda yaplan grmeler ve varlan anlamalar anlatlrken incelenecei iin burada bu kadarla kalacaz. Askuis'in Rusya'nn Boazlar sorununun da yeniden ortaya karmasndan ekindii de sanlabilir. ngiltere'den bu yolda biteviye yeni uyartlar (uyarlar) alnacaktr. Tevfik Paa, Babli'ye 24 Temmuz'da ektii bir telde, kraln, saray balosu srasnda, Trk ordusunun artk ele geirmi olduu yerlerden tesine gitmemesi gerektiini kendisine anlatmak istediini bildirir. Hakk Paa da Grey'le grtkten sonra Babli'ye ektii 28 Temmuz tarihli bir telde u dnceyi ileri srmektedir: ''Bir byk devletin (Rusya'ya im) kendi bana bir giriitte (giriimde) bulunabilmesi ve onu nlemek iin elden bir ey gelmemesi olasl btn mahkemelerin ve zel eyginliklerin (yatknlk) stndedir.'' Az yukarda, 21 Temmuz tarihli bykeliler toplantsn Tevfik Paa'nn teline gre anlattk. Bunun ngiliz, Fransz ve Alman belgelerine gre ana izgileri yledir (1): Edirne ii daha ok toplant dnda konuulur, Grey nce Fransz ve Rus bykelilerini birlikte, sonra Alman bykelisini yalnz ve son Avusturya ve talya bykelilerini birlikte grr. Grey, Rus hkmetinin Trkiye'ye kar bir deniz gsterisi yaplmasna eygin (yatkn) olduunu grr ve svolski, Rusya'nn Edirne'yi Trklerde brakmayacan syler. Pol Kambon, eer btn devletler deniz gsterisine onarlarsa (yanarlarsa)

Fransa'nn da onaacan, ancak hkmetinin bununla bir sonu elde edilebileceini sanmadn ve bu, bir sonu vermezse yaplacak baka bir ey grmediini syler. Grey, eer br byk devletler bir deniz gsterisi yaplmasna karar verirlerse ngiltere'nin kendini onlardan ayramayacan, ancak bylelikle bir sonu alnabileceinden phe ettiini syler ve bundan baka yaplacak tek eyin, Osmanl hkmetine kar, biteviye baskda bulunmak ve ona tutumsal (ekonomik) ve mali alanda her trl yardm esirgemek gerekir, ta ki o, Enos-Midya izgisine dne, der. Pol Kambon Trklerin bundan pek rkmeyeceklerini ve baz byk devletlerin, Trkiye'nin kmesine onamayacak (yanamayacak) kadar orada tutumsal aslar (ekonomik karlar) olduunu syler. Grey der ki: Bununla birlikte eer bu gibi dncelerle son anda Trkiye'ye mali yardmda bulunulacaksa bu, o kadar byk lde bir Avrupa murakabesini (denetlemesini) gerektirebilir ki Trkiye iin pek uygun ve asl (yararl) bir ey olmaz. Grey, Lihnovski ile de bu yolda konuur ve o da Enos-Midya izgisi zerinde karar verilmesi ve zorlayc lemler (nlemler) iinin sonraya ve hkmetlere braklmas dncesinde olur. Toplant sonunda varlan karar udur: ''Sr E. Grey kendi adna u dnceyi ileri srer ki byk devletler, Trk - Bulgar snrn saptamak iin Enos-Midya izgisini izmek yolunda stenmi olduklar devden kanamazlar. Trk askerlerinin bu izginin tesine gemi olmalar, Sr E. Grey'in kendi hkmetine sunmak zorunda olduu bir sorunu ortaya atmaktadr ve o ister ki bykeliler de kendi hkmetlerinin bu i zerindeki grn sorsunlar.'' Bu iteki Rus durumunu ayrca bir ynden aydnlatt iin bu olay dolaysyla Rus bakanlar arasnda yaplm olan bir konumay orada bulunmu olan Baron de Taube'ye gre anlatacaz (1). Olay Osmanl ordusunun Edirne zerine yrd bir anda gemitir, yani 22 Temmuz'dan bir iki gn ncedir. ar, Babakan Kokovtsef'e Trklerin Edirne yolunda durdurulmasn istediini bildirmi ve iin bakanlarca incelenmesini buyurmu olduundan Kokovtsef bakanlardan bu i zerindeki dncelerini sorar ve ilk nce Sazonof'tan karlk ister. O da, bir protesto notas yollanlmasn ve eer Trkler Edirne nnde durmazlarsa, Osmanl kylarnn barl ablukasna (blocus pacifique) giriileceinin Babli'ye bildirilmesini nerir. Babakann bir sorusu zerine Taube, Sazonof gibi dnmediini, Edirne iinin yalnzcana gle zlenebilecek bir siyasal sorun olduunu ve Trklerin ancak zor karsnda gerileyeceklerini, Osmanl limanlarna ''barl ablukas''na gelince bunun Rus tecimsel aslarna (ticari karlarna) Trklerinkinden ok dokunabileceini syler. Kokovtsef de bu dncede bulunur ve Karadeniz teciminin (ticaretinin) en ok Rus gemileriyle veya Trk olmayan gemilerle yapld iin bu yola girilmekle asdan (yarardan) ok zarar veya glk elde edilebileceini syledikten sonra Trkleri durdurmak iin daha edimsel bir leme (nleme) bavurulabilip vurulamayacan, Bulgaristan'a yeter gte ordu gnderilebilip gnderilemeyeceini sava ve deniz bakanlarndan sorar.

General Sukumlinof duraksayarak, eer bu, her ne olursa olsun istenilirse Odesa askeri blgesi birliklerinden arabuk bir karma birlii anklayabileceini (hazrlayabileceini) syler. Amiral Grigorovi kesin olarak olumsuz karlk verir; Karadeniz donanmasnn tatlar, ne saylar, ne de durum ve anklklar (hazrlklar) bakmndan babakann dnd ii gremezler, der. Kokovtsef konumay yle toplar: ''Buna gre klgn (pratik) bakmdan baarlamayacak olan tasarlar zerinde konuarak neden vakit kaybedelim, barl abluka bize gre bir ie yaramadna ve askeri bir karma da baarlamaz oluuna gre aka sylemeliyiz ki Trkleri durdurcak gte deiliz. Bunlar herhalde Edirne'yi alacaklardr. Bu belge, bu iteki Rus davrann aydnlatr ve Rusya'nn ara sra taknd pek etin durumunun byk lde bir blf olduunu gsterir. Ancak u da unutulmamaldr ki Rusya'nn Osmanl'ya kar gszl deniz yolu ile Bulgaristan'a veya Boazlar'a yakn yerlere ordu gndermeyi, yani baka ynlerde geni lde genel lemlere (nlemlere) bavurmadan Osmanl ilerleyiini olduu yerde karlamay baaracak durumda olmayndan ileri gelmektedir. Yoksa, Osmanl eylemi Rusya'daki Slavlk ve Hristiyanlk duygularn kknden coturacak bir biim alrsa kamuoyunun kendisine kar ayaklanmasn nlemek veya kendisi iin pek nemli sayd aslar (karlar) veya byk devletlik almn korumak iin Rus hkmeti Anadolu'ya girmenin Avrupa'da yapaca tepkileri gze alarak, Osmanl'ya kar askerden bombo gibi olan Dou Anadolu'da pek kesin bir baskda bulunabilirdi; nasl ki ok gemeden byle bir bask ile Osmanlln ve Trkln btn varln tehlikeye drecek olan bir antlamay Osmanl'ya imzalattracaktr (1). Dolaysyla Taube'nin anlatt Rus bakanlar toplantsndaki szleri, Osmanl hkmeti ne yaparsa yapsn veya ordusunu nereye kadar ilerletirse ilerletsin Rusya ses karmayacak ve bir ey yapamayacak anlamnda saymamak gerekir; aadaki belgeler de bunu gsterir. EDRNE'NN GER ALINMASINDAN SONRAK DURUM Byk devletlerin, bask ve gzdayla Trkleri Edirne'den karma denemeleri Edirne ii dolaysyla byk devletlerin alacaklar durum aadaki belgelerde grnr; bu devletler 8-10 gn kadar Osmanl hkmetine gzda vererek ve ona kar baskda bulunarak onu Edirne'den karmaya alacaklardr. Yagov 22.7.1913'te Jl Kambon'a, eer Trkler Enos Midya izgisine dnmek istemezlerse, onlar bu yolda zorlayabilecek klgn (pratik) bir lem (nlem) grmediini ve deniz gsterisi istemediini syler. J. Kambon, byk devletlerden biri kendi bana bir gsteride bulunursa ne yapacan sormas zerine Yagov, elimden bir ey gelmez, der; Kambon: ''Ya bu gsteri Ermenistan'da (Anadolu Dou vilayetlerine verdikleri ad) olursa?'' diye sorunca Yagov: ''te benim de biteviye Mahmut Muhtar Paa'ya sylediim budur; ve Vangenhaym'n Babli'yi kandrmak iin zerinde en ok durduu nokta da budur'' der (1). Yine ibu 22 Temmuz'da Sazonof, Londra Bykeliler Konferans'nn Trklerin Edirne'ye girmeleriyle Enos-Midya izgisinde bir ey deimeyecei yolundaki

kararn kendisine bildirince Delkase ondan sorar: ''Ya buna aldr etmeden Trkler Edirne'de kalmakta direnirlerse?'' Sazonof karlk olarak: ''Bu olanakszdr; ilk defa olarak bir Hristiyan lkenin? (2) slam boyunduruu altna yeniden dmesine onam (onaylam) oluruz'' der ve Rusya'nn Trkiye'ye kar dorudan doruya baskda bulunabileceini ve Turhan Paa ile bu yolda konumu olduunu ekler; ancak nceden Paris ve Londra ile anlamadan hibir ie atlmayacan da inancalar (gvence verir). Bu grmenin olduu gnde Paris'te svolski de Pion'la bu yolda konumutur; Pion, Fransa'nn btn byk devletlerce uygun grlecek lemlerde (nlemlerde) onlarla ibirlii yapacan syler ve tek bana alnacak lemlerden (nlemlerden) saknlmak gerektiini, Rusya kendi bana byle bir eye kalkrsa Avusturya'nn da Srbistan'a kar askeri bir baskda bulunmak istemesinden korkulabileceini ekler (3). stanbul'daki Fransz igderi Bop'un bir teline gre (1) Girs: Eer byk devletlerin isteklerine aldrmayarak Trkler Edirne'de kalrlarsa artk onlara sz anlatlamayacan ve Anadolu'da yelemeye de yanamayacaklarn, bu yzden Trkleri Londra kararlarn kabule zorlamak iin ngiliz ve Fransz hkmetleriyle anlamak gerektii yolunda Sazonof'a tel ektiini, Londra'da Hakk Paa ve Paris'te Cavit Bey'le her trl grmenin (orada borlanma ve braklar zerinde grlmektedir) kesilmesini, Ermeniler bunu Trkiye'ye kar bir ayaklanma kkrtmas sanmamalar iin gereken lemler (nlemler) alnmakla birlikte Kafkasya'da bir kolordunun seferber edilmesini ileri srdn syler. Bertold da Dmen'e, stanbul'a bavurmalardan bir ey kacana ve bir deniz gsterisi yaplabileceine inanmadn ve nemli tek basknn Trklere bor para vermemek olacan syler (2). br yandan da Alman hkmeti, dileri mstear Tsimmerman'n azyla, bir deniz gsterisine ortaklk edemeyeceini aklar (3) (22.7.1913). Roma'da ise Rus igderine, talya'nn ancak Almanya ile birlikte ve Almanya'nn girecei lde Trkiye'ye kar zorlayc lemlere (nlemlere) katlaca bildirilir (4). Londra'da talyan Bykelisi mperiali de Pol Kambon'la bir grme srasnda Trklere kar zorlayc lemler (nlemler) yrtmenin gln sayar: Onlara bor para vermemek, ama onlarn alacakllar bu yzden (1) Trkler kadar zarar grr; stanbul'da bir deniz gsterisi yapmak, ama sava gemilerinin Boazlardan geip stanbul'a gitmeleri iin padiahn iradesi gerekir, o da bunu kartmaz, o vakit Boazlardan zorla gemek gerekir; eer Trkler ate aarlarsa gsteri sava biimine girer. Pol Kambon yine o gnde Grey'le grr. Grey'e gre bir deniz gsterisi iin byk devletlerin ibirlii yapmas olanaksz grnmektedir; buna gre Grey Trkleri Edirne'den ve Trakya'nn geri aldklar ksmlarndan karmann yollar zerinde incelemeler yapar ve yol sayar: 1) Trkleri her trl sava dencesi (tazminat) verme zoruna kar inancalamak (inandrmak); 2) Enos-Midya izgisini kuzeye doru kvrarak lkelerinin korunmas iin gerekli grdkleri birtakm yerleri Trklerde brakmak; 3) talyanlarn elinde bulunan Ege adalarndan birkan Trklere geri vermek. Btn bunlardan anlalaca zere daha Edirne'nin geri alnmasnn ilk gnlerinde byk devletlerin nemli hibir ey yapmayacaklar anlalmtr; ancak bu doal olarak daha Osmanl hkmetince ak olarak anlalamamaktadr. Bu hkmet

Balkanllar arasnda Bkre'te toplanacak konferansa oruntak (delege) gndermek istemektedir (2), nk o da kendini Romanya'nnkine benzer bir durumda, yani balaklarn aralarndaki savatan aslanarak (yararlanarak) ordusunu ileri srm bir devlet durumunda grmektedir. 24 Temmuz'da Sefa Bey, Romanya Dileri Bakan'nn bu Osmanl isteine verdii karl teller; bunda: Bylelikle ilerin daha ok karabilecei ve barn gecikebilecei ve baz byk devletlerin ve hele Rusya'nn buna kar olmasndan korkulabilecei bildirilmektedir. Arada 23 Temmuz'da Romanya Kral Karol padiaha bir tel eker; yaz ok dostasnadr, kral daha nce her gerektike dostasna haberler vermi olduunu hatrlatmakta ve unlar eklemektedir: ''Keskili (blm) zerinde daha nceden Avrupa'nn kesin olarak karar vermi olduu blgelerde giriilen askeri eylemler dolaysyla urayabilecekleri umkrlara (hayal krklklarna) majestenizin ve hkmetinin bakn ekmeyi bir dev sayarm.'' Padiahn karl denilmektedir: 28 Temmuz'da verilir; dostasna szlerden sonra u

''Ana amacmz Bulgaristan'la doal bir snr salamak ve Balkanlar'da srekli bir barn temellerini kurmak olduundan, btn barsevenlerin, Osmanl yurduna zlmez balarla bal olan ufak bir blgenin askerlerimizce yeniden ele alnmasn sevgenlikle (sevgiyle) karlayacaklarn gvenle umuyoruz.'' Sefa Bey bu teli 29 Temmuz'da krala verir, o, bunu alrken der ki: Byk devletlerin size eygin (yatkn) olmadn anladktan sonra ve Bulgar ordusunun (br devletlerle bar yapp) size kar yrmesinden korktuum iin padiaha tel ektim. Kral, Romanya ordusunun Trkleri Edirne'den karmak iinde kullanlabilecei yolunda dolaan szleri kesin olarak yalanlar. Bu yolda szler o srada havadadr; sanlabilir ki bunlar, Sefa Bey'ce 26 Temmuz tarihli bir telle Babli'ye bildirilen Romanya'nn byk devletlere bir bavurmasndan kmtr; Sefa Bey'e gre: Romanya, byk devletlerin Trkleri Trakya'dan karmak iin nemle direnmelerini istemi; bu olmazsa Bulgaristan'n gereken zverilerde bulunmasn elde etmek g olurmu, nk bu devlet Romanya, Srbistan ve Yunanistan'a brakaca topraklardan vazgemek iin Trakya'nn kendisine salanlmasn isteyebilirmi. Bkre'teki Fransz elisi Blondel'in 26 Temmuz tarihli bir teline gre (1) baz Viyana gazeteleri Romanya ordusunun byk devletler adna Trkleri uslandrmak iin kullanlmasnn gerekeceini yazmalar Bkre'te hi iyi karlanmamtr ve Romanya kamuoyu byle bir iin grlmesini olanaksz klmakta imi. Romanya ordusunu Trklere kar kullanmak ve bylelikle Rusya'nn Avrupa'y bir genel savaa kadar gtrebilecek olan dorudan doruya ie karmas olasln ortadan kaldrmak dncesini Petersburg'daki Fransz Bykelisi Delkase kendine mal etmitir, bunu hem kendi hkmetine hem de Sazonof'a nerir (2). Viyana basn ile Delkase'nin ileri srdkleri bu dnceden bir sonu kmayacaktr; Kral Karol'un Sefa Bey'e syledii yukarda grdmz szleri Osmanl hkmeti iin yattrcdr. 30 Temmuz'da Sefa Bey baka bir telinde kraln yaknlarndan birinin kendisine: Romanya'nn, baz byk devletler onu bu yolda kkrtyorlarsa da hibir vakit Trkiye'ye kar bir davranta bulunmayacan ve byle bir davran olursa bunu yapanlarla ibirlii yapmayacan inancalar. Bunlar oladururken Bulgarlar, Trklerin bir sr Krt ve babozuu eski

Bulgaristan'a saldklar ve ok kyn (zulm) yaptklar propagandasn her yana yaymaktadrlar. Kral Ferdinand byk devletlerin oruntaklarn (delegelerini) saraynda toplayarak bu konu zerinde yana yakla konuur ve Bulgaristan'n korunulmasn ve Trklerin Londra antlamasna sayg gstermeye zorlanlmalarn ister (1). Bundan baka 23 Temmuz'da Bulgar hkmeti Osmanl hkmetine iki tel eker, birincisi Alman elilii yolu iledir ve serttir, ikincisi dorudan doruyadr ve daha yumuak ve saygldr. Tellerin zeti udur: Askerlerinizi eski Bulgaristan'a da soktunuz, bunlar ekiniz, yoksa ok byk karmamalar olur. Osmanl karlklar 24 Temmuz'da verilir; ilk karlkta, snr gemi olan baz nclerin geri gelmli olduklar bildirilmektedir. kincisinde unlar vardr: Buradaki oruntanza (delegenize) snr 19 Temmuz'da byk devletlere vermi olduumuz notaya (yukarda grlmt) gre izmek gerekir dedik; karlk alamadk. -Siz Mslmanlara kar kyn (zulm) yapp duruyorsunuz, buna seyirci kalamazdk, Meri'e kadar olan yerleri ele almaya karar verdik- sz geen notada daha ileri gitmeyeceimizi stlenmi olmamz Osmanl hkmetinin dncelerini ve iki lke arasnda gerek temeller zerine kurulmu bir anlamaya varmak isteinde bulunduunu aklayan bir belgedir. 25 Temmuz'da Tevfik Paa Grey'in bir uyartsn (uyarsn) teller; buna gre Grey unlar demitir: Trk askerleri eski snr geerek Yanbolu'ya girmilerdir (Edirne'nin 150 kl. kadar kuzeyinde) uyartm yenilerim. nk bir byk devlet herhalde ie karacaktr, bu olursa ngiltere'den bir yardm ummaynz; ''etin bir anda size glk karmak isteyen devlet ngiltere deildir; ancak o, bu kadar tehlikeli bir durumda,Trkiye'nin iten bir dostu olmas yznden imparatorluun kendini iine att tehlikeleri ona bildirmemezlik edemez'' snr kendinizden yana dzelttirmeye alnz. ngiliz devlet adamlarnn bu ve daha yukarda grdmz gibi szlerine ve davranlarna bir karlk olmak zere Sait Halim Paa 26 Temmuz'da Tevfik Paa'ya zetini aaya koyduumuz Trk grn aklayan teli eker. ngiliz devlet adamlarnn demelerinden onlarn ordumuzun Enos-Midya izgisi tesindeki ilerleyii beenmedikleri ve bunu byk devletlerin ve dolaysyla da ngiltere'nin kararna kar saydklar anlalmaktadr. Biz byk devletleri ve hele kendisiyle olan btn sorunlar zleyerek (zmleyerek) aradaki geleneksel dostluu yenilemek istediimizi gstermi olduumuz ngiltere'yi krmay hi dnmedik. -Biz eer Edirne vilayetinin bir ksmn geri almaya karar verdiysek bunu u yzden yaptk: Balkanlar'da bar salamak iin yaplm olan Londra antlamas balaklar arasnda kan sava dolaysyla hkmsz kald ve Bulgarlar, Makedonya Mslmanlarna kar yapm olduklar sonsuz kynlar (kymlar) yetmiyormu gibi Trakya'nn ekilmek zorunda kaldklar ksmlarnda da her eyi yok ettiler.- Gvenle inanlr ki ngiltere bizim ba devimizin, ordumuzu, ateler iinde kalm binlerce kimselerin yardmna koturmak olduunu anlar. Buna bakentimizin gvenini salayabilecek daha iyi bir snr elde etmek gerekesini de eklemelidir. Bunun gerektiini byk devletler de anlamlard ve ancak Bulgarlarn ngs (inad) yznden bu salanlamamt. -Savan ta banda Trkiye'nin toprak btnlnn kalacan ak ve resmi olarak bildirmi olan byk devletler, onun bakentinin gvenini salayan bir snr elde etmek hakkn tanmakla ancak doru bir davranta bulunmu olurlar.

Byk devletlerin Edirne olay karsndaki durumlar Londra Bykeliler Konferans'nn 24 Temmuz tarihli toplantsnda iyice grlr (1). Grmeler yle toplanabilir: Almanya bu srada Trkiye'ye kar zorlayc lem (nlem) alnmasna kardr. -talya pazarla giriilmesi ve Trklere, Edirne'den ekilmelerine karlk olarak baz aslarn (karlarn) salanlmas dncesindedir.- Avusturya bykelisi zorlayc lemler (nlemler) iin bir ynerge almam olduunu syler.- Fransa hkmeti byk devletlerin hep birlikte grecekleri herhangi bir ite onlarla ibirlii yapmaya anktr (hazrdr).- Grey, ngiliz hkmetinin bu srada zorlayc lemlere (nlemlere) katlamayacan syler.- Rus bykelisi bir ey yapmann gerektiini syler, ancak talyan nermesine karnlk gstermez.- Grey unlar ekler: ''Genel olarak zorlayc lemlere (nlemlere) gelince yle sanyorum ki byk devletler, Makedonya ve Trakya sorununun zlenmesini (zmlenmesini) bir btn olarak gzden geirip aralarnda her noktada bir anlama olduunu grmeden hep birlikte zorlayc lemler (nlemler) almaya hibir vakit onamayacaklardr (yanamayacaklardr). Bu byle olunca byk devletler btn Yakndou devletlerine kar e biimde davranacaklarn ve gerekirse kararlarn herhangi bir devlete kar zorlayacaklarn aklayabilirler.'' Bundan sonra u yolda bir karara varlr: a) Byk devletler Londra antlamas ilkelerinin olduu gibi kalmasnda ve TrkBulgar snrnn Enos-Midya izgisi olmasnda birliktirler. b) Grey'in nermesi (nerisi) zerine byk devletler, bu ynn birbirine e bavurmalarla Trkiye'ye bildirilmesinin gerektii dncesinde birlemilerdir. c) Bununla birlikte, bu snr izilirken (delimitation) onun (snrn) gveninin salanmas iin Trkiye'ce ileri srlebilecek dilekleri byk devletlerin gze almaya eygin (yatkn) olacaklar Trkiye'ye bildirilecektir. Bu toplantdan kan sonu Babli iin holanlacak bir zde idi, nk zorlayc lemler (nlemler) alnamayacak ve yalnz szle veya kendisine dnler adanlanlarak (szler verilerek) Edirne'den karlmak istenilecek demekti. Bu ie onam (yanam) olan Rusya, yukarda grdmz sebepler dolaysyla, Edirne'nin Trklerde kalmasna iten pek de kar olmamakla birlikte gerek Rusya'da, gerekse dardaki Slavclar ve kamuoyunun Slavclk lksne bal ksmlarn dinizlemek (tatmin etmek) ve kendisinden soutmamak ve bir byk devlet olarak kendi almn korumak iin biteviye atlganlk gsterilerinde bulunacak ve zorlayc lemler (nlemler) iini kurcalayacaktr. Aadaki yazlar onun tuttuu yolu aydnlatr. 24 Temmuz'da svolski bir nota ile eer Trkiye'ye kar hep birlikte bir deniz gsterisi yaplamayacaksa bu yalnz Rusya, Fransa ve ngiltere'ce yaplamaz m? diye Fransz Dileri Bakanl'ndan sorar ve Trkiye zerinde tutumsal (ekonomik) ve mali baskda bulunulmasn ve Osmanl Ttn Rejisi'nin Babli'ye bor verme iinin durdurulmasn ister ve bir ey yaplmazsa Rusya'nn kendi bana davranacan ekler. Fransz hkmeti ise l Anlama'nn veya Rusya'nn kendi bana bir deniz gsterisinde bulunmasna veya herhangi bir zorlayc lem (nlem) almasna kar olur ve bundan Avrupa birliinin hatta barnn bozulabileceini syler ve Londra Konferans'nda alnm karardan ayrlnlmamasnda direnir (1). Turhan Paa'nn 24 Temmuz tarihli bir teline gre Sazonof, Petersburg'daki Alman ve talyan bykelilerine de Rusya'nn kendi bana lemler (nlemler) alaca ve

Anadolu iini ortaya ataca yolunda szler sylemitir. ngiliz hkmeti de Fransz hkmeti gibi Rus giriitlerine (giriimlerine) kardr, ancak Trklerin eski Bulgaristan'a girdikleri ve orada kyn (zulm) yaptklar yolunda gelen haber ve propagandalar karsnda Rusya'nn duramayaca ve durdurulamayaca dncesinde olan Grey, bir yandan Tevfik Paa yolu ile nce grdmz gibi Babli'ye durmak ve saknl (temkinli) olmak dn vermi, br yandan da u yolda demete bulunmutur (1): ''Eer byk devletlerin hep birlikte ie girimek istemeleri yznden Rusya'nn kendi bana bir giriitinden (giriiminden) saknlamazsa bunun br devletler iin en az hoa gitmeyecek bir biim almas istenilecek bir eydir ve eer Alman hkmetinin bu yolda belirmi bir dncesi varsa Rus hkmetiyle bu i zerinde konumas yine istenilecek bir eydir...'' Grey Rus giriitinin (giriiminin) eer olacaksa Anadolu'da deil Rumeli'de olmasn da ayrca istemektedir. Grey'in bu giriiti (giriimi) Rusya'y uslu durdurmak iin Almanya'y kullanmak demekti. Lord Granvil yine o gnde Yagov'un karln bildirir (2). zeti aadadr; Yagov demi ki: Avusturya ile grmeden karlk veremem -kendi adma konumak gerekirse ben ister toptan ister yalnz bana yaplsn her trl davrana karym.- Ben de gryorum ki Trkler Bulgaristan'a girince Rusya'nn bir i yapmamas olanakszdr. - Onun Ermenistan'da (Dou Anadolu vilayetleri demek istiyor) deil Avrupa'da davranmasn ben de daha uygun bulurum. - Eer Ruslar Ermenistan'a (Dou Anadolu) girerlerse Osmanl Asyas sorunu ortaya atlm olur. Sazonof ise Grey'in Rusya'y Almanya ile anlamak yoluna sokmak istemesine kzar ve Almanya'nn eski '' mparator Anlamas''n (3) yeniden diriltmeye can attn, ancak Rusya'nn l Anlama'da kalmak istediini szlanarak Delkase'ye anlatr (4). Avusturya'nn bu ite taknd durumu, bu devletin Petersburg Bykelisi Turn, Sazonof'a u yolda bildirir (5): Avusturya Almanya'dan ayrlmamak iin bir deniz gsterisine ortaklk etmek istemedi. - Ancak arpmalar her yerde durdurmak zaman gelmitir. - Siz Trkiye ve biz de Srbistan zerinde baskda bulunalm. Bu Avusturya nermesi (nerisi) biroklarnca Rusya'y davranmaktan alkoymak iin bir oyun saylmtr, ancak bu 1885'te Rumeli-i arkinin (Dou Rumeli'nin) Bulgaristan'la birlemesinden nceki siyasaya, yani Rusya Bulgaristan'da, Avusturya Srbistan'da egemen olsun siyasasna geri gelmek iin bir nerme (neri) de olabilir. Bundan baka, bizce bu Avusturya nermesi (nerisi), Rusya'y korkutmu ve onu Osmanl hkmeti zerinde edimsel baskda bulunmaktan vazgeirmi deil, (n o zaten Edirne iin bunu gerekten yapmay dnmyordu) belki ona, Edirne iinde daha ok ve kksel bir zde direnmemek iin Slavc kamuoyuna kar bir bahane vermitir; zira Rus hkmeti bu Avusturya nermesini (nerisini) duyduktan sonra, bu yolda Trkiye'ye kar sonuna kadar yryecek olursa, Bulgaristan gibi Slavla ballna pek gvenilemeyen bir devleti korumak iin Slavla bal saylan Srbistan' tehlikeye drm olacan ileri srebilirdi. Her ne ise bu Avusturya nermesinin (nerisini) sonucu, 28 Temmuz'da Berlin'deki Rus igderinin Alman hkmetine u yolda demete bulunmas olmutur: Rus hkmeti son Londra konferansnda (24 Temmuz toplants) verilen karar beeniyor, ona uyacak ve Trkiye'nin Londra antlamas snrna dnmesini mali bir

baskdan bekleyecektir (1). Bylelikle Rusya'nn Osmanl'ya kar yalnz bana edimsel baskda bulunmas dncesi byk devletlerin hep birlikte byle bir bask yapmalar dncesi gibi bir yana braklm olur. O sralarda Balkanllar arasnda bar bir an nce yaplrsa Bulgar ordusunun toptan Trklere kar dnp onlar Edirne'den kmak zorunda brakabilecei dncesi de pek gevek bir inanla (inanla) baz evenlerde (evrelerde) ileri srlmtr (2). Rusya 26 Temmuz'dan bu yana Osmanl'ya kar edimsel baskdan vazgemi olmakla birlikte Osmanl hkmetini Edirne'den kmaya zorlamak iin ona kar bir sr mali, tutumsal (ekonomik) ve hele diplomatik basklar yaplmasnda direnecek ve baka devletler de, hele Almanya ve Avusturya, bu yolda alacaklardr. Babli ise edimsel ve askeri bask olmayacan Rifat Paa'nn 29 Temmuz ve Mahmut Muhtar Paa'nn 1 Austos tarihli telleriyle renmitir. Yukarda sz geen basklar ve giriitleri (giriimleri), hele bunlarn diplomatik zde olanlarn, ttihat ve Terakki hkmetinin ona daha byk gveni olmas dolaysyla en ok Almanya yapacak ve bu devlet bir sr grme ile Babli'yi 24 Temmuz tarihli Londra konferans kararlarna uymaya kandrmak iin uraacaktr. Avusturya da, daha ok teden beri bildiimiz gibi Bulgar aslarn (karlarn) korumak dncesiyle davranarak, Babli'ye kar baskda bulunur ve bunda o kadar ileri gider ki bir zamanlar Vangenhaym bu ilerde Rusya ile Avusturya arasnda bir anlama olduunu sanar ve ksa ve dar grleri dolaysyla Avusturya ileri gelenlerine kzar (2). Pallaviini'nin Edirne ii dolaysyla Sait Halim Paa ile bir grmesinin zeti aadadr (3): Pallaviini: Enos-Midya izgisinde kaln, byk devletler yle istiyorlar. Sait Halim Paa: Londra antlamasnn, zlenmesini (zmlenmesini) byk devletlere brakt ksmlar (Adalar, Arnavutluk) tanyoruz; Trkiye Bulgaristan'la bar yapt, ancak elden kard lkelerden ebedi olarak vazgemi deildir. Durum Trkiye'nin suuyla deil eski balaklarnkiyle altst olmutur ve bu olay Trkiye'yi tpk Romanya gibi kendi aslarn (karlarn) korumaya kkrtmtr; bundan baka Meri snr ii zerinde Bulgaristan'la Trkiye arasnda grmeler vardr, bunlar da beklemek gerekir. Her ne olursa olsun Trkiye Edirne'yi hibir biimde isteiyle brakmayacaktr. Pallaviini: yle ise Rusya yryebilir. Sait Halim Paa: Rusya yle de byle de stanbul'a doru bir kmlt iin frsat kollamaktadr. Bu grme dolaysyla Vangenhaym'n hkmetine bildirdii dnceler unlardr: Byk devletler hep birlikte bavurma ilkesi zerinde birlemilerken Avusturya, burada sanki br byk devletlerin orunta (delegesi) imi gibi konumaktadr. Baz imler (iaretler) ve bunlar arasnda Girs'in kulland dil Rusya ve Avusturya'nn anlat ve buna dayanarak bu iki devletin ie silahla karacaklar sann uyandryor -Uza gremeyen Avusturya, Bulgar'n yalnz bana Rusya'ca korunmasn istememektedir- Edirne'nin geri alnm olmas btn Trk partilerini birletirdi ve btn lkede cokunluk uyandrd -Bu gibi duygular varken Edirne'yi Trklerden koparmaya kalkmak en ar sonular dourabilir ve Kk Asya'da bir kntye yol aabilir ki byle bir olasla kar anklanmak (hazrlanmak) gerekir.

Bana yle geliyor ki Rusya, ngiltere'nin onuruna dokunarak (yani onu Londra'da imzalanm bir antlamay korumaya kkrtarak) ve Avusturya'nn kskanln uyandrarak ii sonuna kadar gtrmek istiyor. Alman belgelerini yaymlayanlar ise, Avusturya ile Rusya'nn anlamaktan ok uzak olduklarn yani Vangenhaym'n durumu yanl grm olduunu imlemektedirler (belirtmektedirler). 28 Temmuz'da Vangenhaym sadrazam grr (1) ve ona Edirne zerinde direnmeyip onu bir pazarlk konusu yapmak dn verir. Sadrazam: Hibir hkmette, askeri Edirne'den karmak gc yoktur, bask yaplacak olursa ordunun geri geleceine Bulgaristan ierlerine yrmesinden korkulabilir, der. Baka bir grmede (2) sadrazam unlar der: Bana ak olmayan adanlarda (sz vermelerde) bulunan byk devletlere kendimi artk aldattrmayacam. Ancak byk devletlerin ak nermeleri (nerileri) iledir ki ordunun karsna kabilirim. Vangenhaym: Pek yaknda toplanacak olan snr izme komisyonunun ilerini gletirmemenizi dilerim. Bu ie balanlmas Avrupa'da yattrc bir etki yapar; stelik de Trklere zarar vermez; bylelikle herhalde zaman kazanlm olur, der. Vangenhaym, sadrazamn buna inanm grndn yazmaktadr. Yine Vangenhaym'n bu teline gre, Edirne iini tehlikeli gren Osman Nizami Paa, hkmetten ekilmek istemi, ancak buhran olmamas iin bundan vazgemi olduunu kendisine sylemitir. Vangenhaym'n, Balkanllar aras Bkre bar konferansnn ngnnde Girs'le yapt bir konuma da dikkate deer (1). toplantsnn

Girs ona bir gn nce Edirne'nin boaltlmas iin Babli'ye yapm olduu bir bavurmay ve uyartsnn (uyarsnn) sert bir karlk grm olduunu anlatr ve Vangenhaym'n Babli'ye zdeksel (maddi) bir nerme (neri) yaplmas yolundaki dncesini beenir. Girs iin ok evemeyi gerektirdiini nk Bkre'te (2), ancak Bulgar Edirne'yi elde edebilirse uyuulabileceini; bu i zerinde Romanya ve btn savalarn anlam olduklarn ve ibu kenti Trklerden hep birlikte geri almak iin bir eyleme giriebileceklerini, bunu Rusya'nn istediini, bu olursa Trkiye'nin bsbtn eli bo kacan ve 3-4 gne kadar bu yolda karar verilebileceini ve ondan nce Trkleri boyun emeye kkrtmak gerektiini syler ve unlar ekler: Ben (Girs) Enos-Midya izgisinin geni lde kuzeye doru (Ergene'ye) (3) alnmas iin giriitte (giriimde) bulunmaya ankm (hazrm); mali yardm da iyi olur- Girs yalnz bu mali yardm sorununda Fransa'nn kendi ilerini o kadar abuk zleyebilip bilemeyeceinde duraksar ve Fransa, Osmanl gmrklerinin artmasna onamak iin bu ilerin zlenmesini (zmlenmesini) beklemektedir, der. Bir yandan btn Balkanllarn Trkiye'ye kar ibirlii yapacaklar sz dolatrlr ve Romanya kral ve hkmeti yukarda grdmz gib bunu yalanlarken, br yandan da Yunanistan'n el altndan Bulgaristan'a kar Trkiye ile ibirlii yapt sz dolatrlmaktadr. Roma'da Nabi Bey'den gelen 29 Temmuz tarihli bir tele gre Yunan Dileri Bakan, Yunan dostu diye tannm talyan saylav (milletvekili) Galli'ye bir tel ekip bunu kesin olarak yalanlamtr. Bylelikle 10 gn kadar Osmanl'y bask ve gzda ile Edirne'den karmaya uratktan sonra bu yol az ok braklacak ve ona baz aslar (karlar) salayarak bu sonu elde edilmeye allacaktr. Yukarda anlattmz Londra Bykeliler

Konferans'nn 24 gstermekte idi.

Temmuz

tarihli

toplants

bu

ra

girileceini

zaten

Byk devletlerin Osmanl'y Edirne'den ekilmeye kandrmak iin ona zdeksel (maddi) nermelerde (nerilerde) bulunmalar 30 Temmuz'da, Balkanllar aras Bkre bar konferans toplanmak zere iken Vangenhaym, hkmetine ektii bir telde (1) talya Bykelisi Garroni'nin Trklere somut (concret) nermeler (neriler) yaplsa bile Edirne'den vazgemeyeceklerini, bu yola girmekle Osmanl hkmetinin devrilip lkede karmakarklk ve krm olacan ve imdikinden daha uygun baka bir hkmetin bulunamayacan sylediini bildirdikten sonra kendi dncesini yle anlatmaktadr (2): Eer Osmanl hkmetine aadaki nermeler (neriler) yaplrsa o bunu abayacaktr (geri evirecektir) ama yumuayacaktr: 1) Ergene snr 2) Gmrk ykselmesi 3) Edirne iin bir mdr (iyi anlalmyor, belki orada Trablusgarp Naibssultan biiminde birinin bulunmas demek istiyor). 4) Kapitlasyonlarn gevetilmesi iin grmeler. Dolaysyla bunlar yukarda birka kere sz gemi olan pazarlk konulardr ve artk yalnz bask ve gzdayla Osmanl'nn Edirne'den karlmas midinin kesildiini gsterir. 31 Temmuz'da Bulgaristan'la br Balkanllar arasnda Bkre'te toplanan bar konferansnda be gnlk bir brakma yaplr. bu gnde Grey, ngiliz kamutaynda baz sorulara karlk verir. Trklerden yana olan sorular unlardr: Balkan Sava'nn banda, ngiliz ve br byk devlet hkmetlerinin savalara statkonun deimeyeceini bildirmi olduklar doru mudur? - Bu bildiriye uygun bir durumda kalmakta direnmekten vazgemek iin Srp ve Bulgar ordularnn elde ettikleri baarlardan baka sebepler olmu mudur? - Balaklarn ele geirdikleri yerleri ellerinde tutabilmek iindeki baarszlklar anlalm olduuna gre, Dileri Bakan (Grey) inancalayabilir mi ki, Trkiye'nin kaybettiklerini silahla geri almak yolundaki denemelerini boa karmak amacyla ona kar giriilecek zorlayc lemlerin (nlemlerin) yrtlmesi iin ngiliz hkmeti br hkmetlerle ibirlii yapmayacaktr ve bu yolda Trkiye'ye kar bir veya birka byk devlete zor kullanlmasna onamayacaktr (yanamayacaktr). Grey'in karlnn zeti aadadr: Statko iinde byk devletler ilk grlerine sayg gsterilmesini salamak iin zor kullanmay (yani Osmanl'nn savata kaybettii yerleri zorla Balkanllarn elinden geri alp yeniden Osmanl'ya vermeyi) uygun bulmamlardr. Ege adalar ve Arnavutluk ilerinde byk devletler daha sonra kesin kararlarn vermi deillerdir. Arnavutluk iinde byk devletler kararlarna sayg gsterilmesi iin zor kullanmlardr (kodra iine im olmal). Dolaysyla baka klarda da bir ey yaplamayaca sylenilemez. Sorunun son ksmna gelince (Trkiye'ye kar zor kullanlmas) hibir inancada (gvencede) bulunamam, nk bu (yani byle bir inancann verilmesi) bugn ortada bulunmayan ve nceden ve imdiden

kestirilemeyecek olan durumlar ortaya karsa ngiltere'nin byk devletlerden ayrlmasn gerektirebilir. Byk devletlerce, balaklarn bir lkeler ele geirme savana girimelerine gz yumulmu olduuna gre, benim de (Grey) nce desteklemi olduum ulusallk ilkesine uygun olarak Trklerin eski Trk topraklarn yeniden ele geirmelerine kar koymak iin bir sebep olmad sorusuna gelince, anlalyor ki btn bu sorular devletlerin davranlar mantk ve arsulusal hukuka dayanyor sanldndan yaplmaktadr. Gerekten ise bu davranlar, tek bana alnrsa, her bir devlet iin kendi aslar (karlar) ile ilgili dncelerin ve toptan alnrsa btn byk devletler iin de Avrupa barn korumak isteinin etkisi altnda bulunmaktadr; yle sanyorum ki bundan byle de ibu devletler bu gibi etkilere gre davranaduracaklardr. Grey bu demecinde son yln Balkan ileriyle ilgili genel siyasal felsefesini ak olarak anlatmtr ve bu (hele imlediimiz ksm) ayrca bir yorumu gerektirmeyecek kadar kolay anlalabilecek biimde sylenilmitir. Bu sorular ve Grey'in verdii karlk, ngiltere'de Trklerden yana bir takmn belirdiini ve hkmetin de bunlarn sorularna verdii karlkta geveklik gsterdiini ve davrannn hibir ilke ile bal olmayp srf klgn (pratik) dncelerden doduunu aa vurmak zorunda kaldn herkese anlatmtr; bu olay Trk ileri gelenlerini yreklendirecek zdedir. Vangenhaym'n stanbul'da Edirne iini bir pazarlk konusu yapmaya uratn ve bu yolda baar elde ettim sandn yukarda grdk. Kendisiyle ok gren Girs bunu ve az ok da kendi anladklarn Petersburg'a bildirince orada iin bu yoldan gidilerek zlenebilecei midi uyanr veya artar ve Petersburg'daki Alman Bykelisi Purtales, 1 Austos'ta Sazonof'un bu i zerindeki dncelerini Yagov'a bildirir, onun teline gre: Sazonof'a haber gelmi ki stanbul'da, Edirne'yi dn karl olarak brakmak dncesi ele alnmaya balanmtr. Sazonof, Putales'e Trklere bu yolda grmeyi kolaylatrmak iin elini uzatmaya ank (hazr) olduunu bildirir. Snrn Enos - Ergene - Ayastefanos (aa yukar imdiki snrn Karadeniz'e ulat nokta) olmasna, Trklerden sava dencesi (tazminat) istenilmemesine karl olmadn, gerekirse gmrklerin artna da onaacan (yanaacan) syler. Bunlar 2 Austos'ta Londra'da Lihnovski'ye telleyen Yagov (1) stanbul'daki bu yeni tinsel (psikolojik) durumdan aslanmak (yararlanmak) iin byk devletlerin abuk davranmalar gerektiini eklemektedir. Ancak iki gn sonra Vangenhaym'dan alnan bir tel durumun deimi olduunu gsterir; o unlar demektedir (2): Geen grmede sadrazam uygun bir tinsel (psikolojik) durumda bulmutum; bugnk grmemde ise bundan hibir iz kalmam. Sadrazam beni u szlerle karlad: Bay d Girs'e onun araya girme nermelerine (nerilerine) olumsuz karlk vermek iin gitmek zere idim -ve unlar dedi: Edirne ii bir lk iidir, bu bir pazarlk konusu olamaz. - Benim (Vangenhaym) direnerek yaptm uyartlardan (uyarlardan) bir sonu kmad. Sait Halim'in szlerinden anladma gre karlatm deiiklik ngiliz kamutayndaki (meclisindeki) olaylardan (yukarda anlatlan sorular ve Grey'in karlklar) ve Bkre'te (Balkanllar aras bar konferansnda) grnen glklerden domutur. Sonra bana yle geliyor ki byk devletler imdiki durumlarn Edirne'nin Trkiye'de kalmasna gre ayar etmilerdir (yani Trkler bunu sezmeye balamlardr). Osman Nizami Paa'nn durumu tehlikededir.

Bir gn sonra 5 Austos'ta Londra'daki Rus ve Alman bykelileri Grey'le Edirne'den kma karl olan Osmanl'ya verilecek dnler zerinde grlr (1), bunlar yukarda Vangenhaym'n bir telinde grdk, bunlarda yaplan deiiklik snrn Enos - Ergene - Ayestafanos olmas ve sava dencesi (tazminat) istenilmeyeceinin sylenilmesidir. Grey bu nermeleri (nerileri) iyi karlar ve herkes abuk davranlmas gerektii dncesinde birleir. Byk devletler arasnda, Edirne sorununu Londra antlamasna uygun bir biimde zlemek iin bu anlattmz grmeler yaplrken, stanbul'da Osmanl hkmeti ve ttihat ve Terakki ileri gelenleriyle Bulgar orunta (delegesi) Naevi arasnda da (bu uzkii 10 Temmuz'dan beri stanbul'dadr) grmeler olmaktadr. Bunlar zerinde Osmanl Hazinei Evraknda bir belge bulamadm; esasen ilk cildin kaynaklar ksmnda anlatm olduumuz sebepler dolaysyla (1) bulunmamas da beklenebilir. Yaymlanm belge eserlerinde bu grmeler zerinde tek tk yazlara rastlanlr. Bunlara gre Naevi'le iki trl grme vardr, biri Edirne ve snr ileri dolaysyladr; teki ise bir Osmanl-Bulgar balamas konusu ile ilgilidir. stanbul'da hkmet evenleri (evreleri) bir Osmanl-Bulgar anlama hatta balamasnn olanakl olduu haberini yaymaktadrlar; Bulgar hkmeti ise bu yolda grmeleri ve hatta herhangi bir trl anlama grmelerini yalanlamaktadr (2). Cemal Paa hatratnda (3), bu i dolaysyla unlar yazar: ''Edirne'nin tarafmzdan igalinden sonra hibir taraftan midi muavenet (yardm midi) grmeyen Bulgarlar, bizim kabul edebileceimiz musalha (bar) esasatn nim (yar) resmi bir mahiyette aratrmak zere M. Naevi'i stanbul'a gndermilerdi. Eski Stambulovistlerden (4) olan bu ihtiyar zat bir Bulgar-Trk mukarenetinin (yaknlamasnn) en eski ve hararetli mrevvilerinden (taraftarlarndan) idi. Kendisiyle nim resmi (yar resmi) bir mahiyette cereyan eden birka mklemeden (konumadan) anlald ki Naevi bir sulh mzakeresini idare iin kfi eraiti haiz deildi.'' Bu yaz Fransz belgelerinde sylenenleri az ok berkitmektedir (desteklemektedir). Austosun ilk gnlerinde Veliaht Yusuf zzettin Efendi'nin Edirne'ye gitmesi Avrupa'da artk Trklerin orada yerleip kalacaklarna gvendiklerinin bir kant saylr (1). Yukarda grm olduumuz Londra Bykeliler Konferans'nn 24 Temmuz tarihli toplantsnda kararlatrlm, hkmetler arasnda grmelerle olgunlatrlm ve Vangenhaym'n sadrazama ileri srd nermelerle (nerilerle) somut (concret) bir biim alm olan, Edirne'yi brakmas ve buna karlk dnler almas iin Babli'ye yaplacak bavurma, 7 Austos'ta yaplr. Bu bavurmann yaklatn duyan ve sezen Babli 5 Austos'ta bykelilerine gnderdii bir genelgede bunu nlemeye urar. Bu genelgede unlar vardr: stanbul'daki bykelilerin Edirne'den vazgememiz iin her birinde ayr ayr Babli'ye verilecek bir notay ankladklar (hazrladklar) renilmitir. Bulunduunuz yerdeki dileri bakann grp kendisine unlar syleyin: stedikleri vazgei olanakszdr, nk: Boazlarn ve stanbul'un korunmas iin Ediren'nin elimizde bulunmas gerekir - Biz oradan ekilirsek Bulgarlar ok kyn (zulm) ve krm yaparlar; ulus ve ordu bize kar olur. Osmanl bykelilerinden gelen karlklarn en nemli ksmlar aadadr.

Turhan Paa 8 Austos'ta unu teller: Sazonof diyor ki: Btn bunlar Rusya zerinde hibir etki yapmaz ve siz her ne olursa olsun Edirne'den kacaksnz - Bu gibi sebepleri daha nce de ileri srmtyseniz de Londra antlamasn yine imzaladnz. Eer Bulgarlar stanbul'a girmemilerse bu Rusya'nn buna kar olmas yzndendir. Danef'le Dimitrief benden ibu kenti ve Boazlar hemen Rusya'ya vermek zere oraya girmek iin izin istediler (1). Kesin olarak hayr dedik ve ekledik: Rusya kendisinin yoktan var ettii bir lkeden bir armaan kabul edemez; onlar ok honutsuz olarak buradan ayrldlar - Bilin ki bir Byk Bulgaristan bizim iimize gelmez... Bizim Osmanl lkesinin hibir karnda gzmz yoktur; ancak bizi size kar yrmek zorunda brakrsanz daha baka devletler de kendilerini ilgilendiren blgeleriniz zerine yrr ve bu Osmanl mparatorluu'nun sonu olur. Edirne iini bitirmeniz ve Rusya ile br byk devletlerin size salamak istedikleri aslar (yararlar) elde etmeniz gerekir. Grld gibi Sazonof'un dili kesindir, ancak onun neden byle konumak ve sert grnmek zorunda bulunduunu daha nce anlatmtk. 7 Austos'ta Mahmut Muhtar Paa Berlin'den u yolda karlk verir: Dileri mstear dedi ki: ngiltere, stanbul ngiliz bykelisine ynerge yollanlmasnn gecikeceini bize bildirmiti; sebebi: Kamutayda sorularla karlamak iin onun dalmasn beklemek isteidir - Babli'ye yaplacak bavurma sonusuz kalacak olan bir gsteriten baka bir ey deildir. - Rusya Edirne'nin boaltlmas karl olarak gmrklerin % 4 artna onamak (yanamak) istemiyor. Mahmut Muhtar Paa msteardan duyduklarna, ayrca belirtmeyerek, gvenilir bir kaynaktan rendiini syledii u haberi eklemektedir: Almanya'ca Bulgaristan' bir yana brakarak Trkiye, Romanya ve Yunanistan arasnda bir anlama yaplmas istenilmektedir; ancak Avusturya Bulgar' brakmak istemiyor. Bunu daha yukarda da grmtk ve bu cildin 3'nc ksmnda, Kayser'in olan bu dnce yznden, Almanya ile Avusturya arasnda epeyce aytmalar (tartmalar) olacan greceiz. Rusya'nn, Trkiye'deki tutumsal ve tecimsel (ekonomik ve ticari karlarnn) azl dolaysyla kendisini pek az ilgilendiren ve ok kk lde zarara sokacak olan gmrklerin % 4 artna onamamas (yanamamas) (eer bu doru ise, nk o daha nce buna eyginlik (yetkinlik) gstermitir) karsnda ister istemez, Trkiye'nin ok skk olan para durumu dolaysyla bunu beenir ve orada Edirne'den kmak isteyenler g kazanr diye korkmu olmas akla gelmektedir. Rusya'nn Trkiye'den yana snr dzeltilmesine daha kolaylkla onam (yanam) olmas ise kolay anlalr, nk, o stanbul'un nndeki yerlerinin bymesini, oralarda gz olduu iin, hep istemektedir. 8 Austos'ta Hseyin Hilmi Paa Viyana'dan karlk olarak unu teller: Bertold dedi ki: Bavurma yapld (1), dolaysyla artk bunun nne gemek olamaz (Rusya size Anadolu'da atacaktr- byk devletlerin dn adanlarna (anmsatmalarna) kar Edirne'den knz - Bulgarlar sizinle aralarnda dostluk olmasn istiyorlar. Rifat Paa Paris'ten 6 Austos'ta unlar teller: Pion bavurmann Londra Bykeliler Konferans'nca kararlatrlm olduunu ve

dolaysyla onun nne geemediini syledi ve unlar adanlad (anmsatt): 1) Fransa bir veya iki byk devletin kendi balarna i grmeye kalkmalarnn nne gemek iin elden geleni yapacaktr. 2) Kendisi ayrca baskda bulunmayacaktr. Yine Pion u dnceyi ileri srd: Rusya ve Avusturya'nn veya ikisinin birden bir i grmeye kalkmalar btn byk devletlerin hep birlikte yapacaklar bavurmadan daha tehlikelidir. Londra ve Roma'dan nemli bir karlk gelmez. Bykelilerin bavurmas 7 Austos'ta yaplr. Bunlarn her biri sabahleyin ayr ayr Sadrazam ve Hariciye Nazr Sait Halim Paa'y Yeniky'deki yalsnda grr ve ona birbirine benzeyen u demete bulunurlar: Osmanl hkmeti her ne olursa olsun Londra antlamasna ve hele Enos-Midya izgisine sayg gstermelidir- Snrn iziliinde byk devletler, Osmanl hkmetinin snrnn gveni iin: ileri srecei dilekleri gze almaya eygindirler (yatkndrlar). Osmanl hkmetinin karl 11 Austos'ta verilir, zeti aadadr: Osmanl hkmeti elinden geldii kadar Londra antlamas ilkelerine uygun davranmaya almtr; eer Enos-Midya ile ilgili ilkelere tekiler kadar sayg gsterilmemise, bu, Bulgarlarn biteviye yaptklar kyn (zulm) ve kymn nne gemek ve stanbul ve Boazlarn gvenini salayan bir snr elde etmek gerektii iin byle olmutur. Bu karlk byk devletlerin dileini bsbtn abamak (geri evirmek) demekti. Bir gn nce 10 Austos'ta Bkre'te Balkanllar arasnda bar imzalanmt ve 5-6 gndr Bulgar ordusu dalm ve seferberlii sona erdirilmiti; dolaysyla Osmanl hkmeti iin Balkanlar ynnden ekinilecek bir ey kalmamt. Bu Edirne ii, onu kendine gerekten z i edinen bir byk devletin bulunmamas, Bulgaristan'n oray geri alacak gte olmamas ve Rusya'nn sakl istei orann ilerde stanbul ile birlikte kendisine daha kolaylkla geer, gizli midiyle Osmanl'da kalmas olduundan ve dolaysyla bu ite kuru patrtdan ileri gitmek dncesinde bulunmadndan, yava yava snecek ve unutulacaktr. Daha aada anlatacamz gibi Gmlcine de ksa bir zaman Trklerin eline getiinde bu i yeniden alevlenecek ve Rusya yine grnte olsun kprecekse de sonda yine yatacak ve i stanbul antlamasyla Osmanl ile Bulgar arasnda ba baa zlenecektir. Rusya bir sre Trkiye zerinde tutumsal (ekonomik) baskda bulunulmasnda direnip Osmanl Ttn Rejisinin hkmete verecei paraya taklacak ve bunu verdirmemesi iin Fransz hkmeti zerinde (1) baskda bulunacaktr. 8 Austos'ta Pion, Delkase yolu ile Sazonof'a unu dedirtir (2): ''Ttn Rejisi ile Babli arasndaki anlama bugnk olaylardan epey nce anklanlmt (hazrlanmt) (3). Bu irkette Alman ve Avusturyal ortaklar da vardr ve o piyasaya hi bavurmadan Trkiye'ye para salamak zere zel (4) bir anlama yapmtr. Hukuk mavirlerine dantktan sonra hkmetin bu anlamaya karmak iin hibir hakk olmadn tanmak zorunda kaldm.'' Rusya'ya bu karl vermekle birlikte Pion, Rifat Paa'ya (1) Rusya'nn resmen kendisinden Trkiye'ye baskda bulunmasn istediini ve kendisinin de buna, btn br byk devletler de bu biimde davranrlarsa, onaaca (yanaaca) karln verdiini syler ve Rusya ile grlp Edirne'nin paylalmas veya berkitmelerinin (takviye edilmelerinin) kaldrlmas gibi bir temel zerinde

anlalmas dn ekler. Edirne iinin yatmaya doru gittiini gsteren imlerden (iaretlerden) biri de Turhan Paa'nn 9 Austos tarihli bir teline gre Rusya'nn en sac gazetelerinden biri olan Grajdanin'in (2) Trkiye'den yana bir yaz yazp orada Rus hkmetinin Bulgar' koruma siyasasna atmas ve bylelikle 1905 ayaklanmalar srasnda Rusya'ya ballk gstermi olan Kafkas Mslmanlarnn gcendirilmekte olmasndan szlanmasdr. Yine Turhan Paa'nn 15 Austos tarihli bir teline gre Sazonof Edirne iinde bir anlamaya varlacan ve dolaysyla Rusya'nn kendi bana bir davranta bulunmasnn gerekmeyeceini Romanya elisine sylemi ve ibu eli de bunu kendisine anlatmtr. Hseyin Hilmi Paa'nn 12 Austos tarihli teline gre Avusturya veliaht da Edirne iinde direnilmesi, ancak eski Osmanl Bulgar snrnn almamas dn yaknlarndan biri yolu ile Asm Bey'e (eski Hariciye Nazr olacak) bildirmitir. Rifat Paa'nn 13 Austos tarihli teline gre Fransz Dileri Bakanl siyasal ileri mdr: Eer Bulgaristan genel siyasa bakmndan Trkiye ile srekli bir anlamaya varabileceine inanrsa Edirne'den vazgeecei sannda bulunduunu, kendisine sylemitir. Diplomatik durumun bylece yattn gren Osmanl hkmeti durumu da uygun grd iin Gmlcine ynlerinde de baz denemelere giriecektir. Ancak bu olay anlatmadan nce Balkanllar aras yaplan Bkre konferansn ve antlamasn ve onun ilk sonularn anlatacaz.

BKRE ANTLAMASI lk grmeler ve Kavala sorunu Edirne'nin geri alnmas iini ve bundan doan olaylar toptan grmek iin Balkanllar arasnda olan bitenleri bir yana brakmtk; imdi bu olaylara dneceiz. Bulgaristan'n Romanya ile ayrca anlamak iin denemelerde bulunduunu ve Romanya'nn buna yanamak istemediini ve o yolda karlklar vermi olduunu grmtk. 20 Temmuz'da, yani Edirne'nin geri alnmas sralarnda, Bulgaristan bu gibi yollardan vazgeip btn Balkanllarla anlama yoluna girer. 20 Temmuz'da bir Bulgar subay Srp ileri karakollarna gelip brakma grmelerinde bulunmak zere Ni'e gitmek isteyen General Paprikof iin yol ister (1). Yine bugnde Kral Ferdinand, Kral Karol'a bir tel ekip yeniden bar ister (2), Romanya ile anlap Srp ve Yunanllarla sava srdrmek dncesinde olmadn, bunlarla brakma yapmak iin Ni'e oruntaklarn (delegelerini) yolladn, eer karlk grrse hemen sava kesmeye ve ordusunun seferberliini sona erdirmeye ve iyi ve doru dncelerini gstermek iin her trl inanca (gvence) vermeye ank (hazr) olduunu bildirir ve Romen ordusunun ilerleyiinin durdurulmasn diler. Genadief de Majoresko'ya yine bugnlerde bu yolda bir tel eker. 22 Temmuz'da Paris'teki Bulgar elilii Fransz Dileri Bakanl'na verdii bir nota

ile hkmetini Rus tlerine uyarak Ni'e oruntaklarn (delegelerini) gnderdiini, Kral Ferdinand'n da Kral Karol'a bar iin bavurmu olduunu bildirir, balayan grmelerin uzun srebilecei iin savan hemen durdurulmasn ister ve Bulgaristan'n seferberliklere toptan son verilmesi ilkesine eygin (yatkn) olduunu ekler (3). Bir yandan bu Bulgar bavurmasn desteklemek, br yandan da Rusya'nn Balkanlar'da yalnz Slavlarn aslarn (karlarn) korumakta olduu yolunda en ok Yunan kaynaklarndan kan ve biraz da Yunanistan'n 10-15 gndr yaplagelen Rus anlama nermelerine (nerilerine) eyginlik (yatknlk) gstermeyiini hakl gstermek amacn gden propaganday karlamak iin 23 Temmuz'da bir Rus bildirisi karlr; Neratof, Turhan Paa'ya (1) bunun byk devletlerle anlalarak karlm olduunu sylemitir. Bildiride unlar vardr: Birtakm yabanc basn Balkan ileri dolaysyla Rus siyasasn tenkit etmitir - Onun Yunan'dan ok Srp'a eygin (yatkn) olduu (Slavclk dolaysyla) sylenilmitir - Bu doru deildir - Rusya'nn Belgrad ve Atina'da yapt demeler etir - Rusya ve byk devletler Bulgaristan'n ar ufaltlmasna ve alaltlmasna onaamazlar (yanamazlar) - Biz Balkanlar'da abuk bar kurulmasndan baka bir ama gtmyoruz; bu ite Rusya ile br byk devletler arasnda dnce birlii olduuna inanmz vardr - Buna gre, byk devletlerin Trkiye'nin eylemi karsnda da, onu kendi kararlarna sayg gstermeye zorlayacaklarna inanmak gerekir. Bu durum ve bu olaylar karsnda Balkanl balaklar Bulgaristan'la bara eyginlik (yatknlk) gstereceklerdir. 23 veya 24 Temmuz'da (pek iyi anlalamyor) Kral Karol, Srbistan, Yunanistan ve Karada krallarna birer tel ekip (2) Ferdinand'n kendisine bavurduunu bildirir, genel duruma ve byk devletler arasndaki ilikilere gre bunlarn Bulgaristan'n ar bir ufaltlmasna onamayacaklarn (yanamayacaklarn) ve ibu lkenin ok kt bir durumda bulunduunu syler ve bir an nce brakma yaplmasn ister. 24 Temmuz'da Yunan ve Srp krallar karlk verirler; Bulgar'a gvenilemeyecei iin bir n bar artlar saptanlmadan vurumalar durdurmak istemediklerin ileri srerler (1). Bir yandan da Avusturya hkmeti Bulgar' kurtarmak dncesiyle sava durdurmak iin Balkan bakentlerinde, Rusya gibi, baskda bulunmaktadr. Bundan baka Avusturya Romanya'ya, Bkre'te varlabilecek anlamalarn byk devletlerce onarlmasnn gerektii dncesinde olduunu ve eer bu anlamalar kendi aslarna (karlarna) dokunursa Avusturya'nn bunlar korumakta kendini zgr sayacan bildirir. Majoresko, Avusturya elisi Frstenberg Prensi'nin bu bavurmasna karlk olarak ibu bildiriyi kaydettiini (prendre acte) syler. Majoresko'nun dncesi, doruluk ve tze (hukuk) zerine kurulmu bir bara varlarak byk devletlerin ie karmalarn nlemek imi (2). 27 Temmuz'da Venizelos'tan baka btn oruntaklar (delegeler) Bkre'te toplanmlardr. Bulgar oruntaklar (delegeleri) Majoresko ve Take Yuanesko'yu grrler; onlarn demelerinden anlalan u olmutur ki Bulgaristan yine zgr bir Makedonya sorununu ortaya atmay ve biri Romanya br Srbistan ve Yunanistan'la olmak zere iki bar antlamas yapmay dnmektedir. Eer birinci dilek konferansta ileri srlrse Srp ve Yunan oruntaklar (delegeleri) hemen grmeleri kesmek dncesindedirler; Romanyallar da ancak balaklaryla birlikte ve tek bir bar istemektedirler (1). O sralarda Ni'te ayrca bir brakma

konferansn toplama dncesinden de vazgeilir. 31 Temmuz'da Bkre Konferans ilk toplantsn yapar ve 5 gn iin vurumalarn durdurulmasna karar verir. Bu konferans srasnda nemli ilerden biri Kavala'nn Bulgar'da m, Yunan'da m kalaca konusu olmutur. Bulgarlar bu kent zerindeki savlarn orann Selanik'le Meri arasnda tek uygun liman olduuna ve kendilerinin Ege Denizi'nde bir limana gereksili (muhta) bulunduklarna, Yunanllarn elinde ise gereinden pek ok liman bulunduuna dayamaktadrlar. Yunanllar ise ora Hristiyanlarnn Bulgar'dan ok Rum olduunu, Selanik'in kendileri iin Trklerle savataki yenin (baarnn) ve Kavala'nn da Bulgarlarla savataki yenin (baarnn) deni olacan ileri srmektedirler. Bu iki devletin bu yolda direnmeleri konferansn ana konularndan biri olaca gibi byk devletlerin de ikiye ayrlmasnda nemli bir etken olacaktr. Bu ite kesin olarak batan sona kadar Avusturya ve Rusya Bulgar' tutacaklardr. Avusturya'nn neden byle yaptn, bu yolda yukarlarda grdmz birok ayrnt anlatr. Rusya ise bir Slav devletini korumak ve kazandrmak, Bulgarlar bsbtn elden karmamak, onlarn korunmas iini yalnz Avusturya'ya brakmamak ve 1878 tarihli Ayastefenos (Yeilky) antlamas ile Bulgar'a verdirmi olduu yerlerden elden geldii kadar ounu onlara salamak gibi dncelerle byle yapma benzer (1). Bylelikle Balkanlar'da balca iki nrde olan Avusturya ile Rusya bu srada ibirlii yapacaklar ve bu yalnz Kavala konusunda kalmayp genel olarak Bulgarlar korumak ve Bkre'te yaplacak antlamann ayrca bir byk devletler konferansnda gzden geirilmesini istemek iinde de bir sralar kendini gsterecektir; ancak doaldr ki Avusturya bu yoldaki dileklerinde Srp' ufaltmak ve zarara sokmak amacn gderken Rusya yalnzcana Bulgar' ok ezdirmemek ve onu Yunan'a kar korumak amacndan ileri gitmemektedir. Fransa batan sonuna kadar Kavala iinde Yunan' tutacak ve genel olarak da Bulgar'a kar durumda kalacaktr. O bunu hem bir Akdeniz devleti olarak Dou Akdeniz'de Yunan'a dayanmay uygun grd iin, hem de Almanya'y Yunanistan'n tek koruyucusu durumunda brakmamak iin byle yapmaktadr (2). Almanya da Kavala iinde Yunan'a eygindir (yatkndr). (Yunan Kral, Kayser'in enitesidir). O genel olarak Romanya (Kral bir Hohenzolern'dir), Yunanistan ve Osmanl'y birbirine yaklatrarak ve l Balamaya dost klarak, Balkanlar'da szn geirmek ve Rusya'ya kar Slav olmayanlarla bir duvar kurmak dncesindedir. Keza Almanya, Bkre konferansnn kesin olmasn ve onun sonularnn bir byk devletler konferansnda gzden geirilmemesini istemektedir. Byle bir toplantda Avusturya-talyan kartlnn aa vurulmasndan korktuu iin Almanya'nn byle davrandn daha nce grmtk. talya bata Yunan'a dman olduu iin Rusya ve Avusturya'nn yannda bulunursa da az sonra Alman'n yanna geer. ngiltere de bu ite epey ekingen duracaktr, ancak Yunan'a eygindir (yatkndr). zet olarak denilebilir ki bu Bkre konferans srasnda Rusya ile Avusturya bir yanda ve Fransa ile Almanya da br yanda bulunurlar. 1 Austos'ta Bkre grmelerinin gidii Kavala ii bir yana, br sorunlar zerinde bir anlamaya varlaca sann verecek biimdedir. Kavala iinde ise her iki yan kendi kamuoylarnn durumu yznden bu yoldaki savlarndan vazgeemeyeceklerini ileri srmektedirler (1). Bunu grnce Majoresko u dnceyi ileri srer: Kavala'nn kimin olaca sorunu bir yana braklarak orann

keskili (yazgs) byk devletlerce saptanlmak zere bar yaplsn. Bylelikle Kavala'y alamayacak olan devlet kendi kamuoyuna kar: Ne yapaym byk devletler yle istediler diyebilecek bir durumda olur. Majoresko Bkre'teki byk devlet elilerinden bu dnceyi nasl karlayacaklarn hkmetlerinden sormalarn diler. Fransa ve Almanya bu ie karmaya ve bir byk devletler konferans toplanmasna eyginlik (yaknlk) gstermezler (2). Ancak Bkre'teki Fransz elisi, Majoresko'ya der ki: Eer br byk devletler bu ie ve az aada greceimiz gibi Koana iine onarsa (kabul ederse) biz de onarz (3). Avusturya ve Rusya ise bunun tersine durum alrlar. Sazonof, svolski yolu ile Fransz hkmetine, byk devletlere u yolda bir nermede (neride) bulunmay dndn bildirir (1): ''.... Hkmeti Kavala sorununun konferans almalarnn ilerlemesine engel olmas olanan renmesi zerine ibu konferansta varlacak olan kararlar br byk devletlerle birlikte gzden geirmekte zgr olduunu bildirir.'' Fransa bu Rus dnce ve isteine kar durum alacak ve arada epey aytma (tartma) olacaktr. Avusturya ise bu ii gitgide geniletmeye ve Koana gibi daha baka kentlerin keskili (yazgs) iini de bu yol ile zlemeye (zmlemeye) kalkacaktr (2). ngiltere'nin alm olduu durum kesin olarak anlalamamtr; genel olarak denebilir ki o Kavala sorununu nce pek nemli grmemektedir ve bu ite byk devletler arasnda bir birlik olursa ona katlmak dncesindedir (3). Kavala iinin bar ok geciktirebilecei anlalnca Romanya'da daha baka bir dnce doar: Romanya ve Srbistan'n bu ite Bulgaristanla Yunanistan' ba baa brakmalar (4). Bu yolda dnceler olduunu duyunca stanbul'daki Fransz igderi Bop, bu yaplrsa Trklerin elden kardklar yerlerden bir ksmn daha geri almak iin bundan aslanmaktan (yararlanmaktan) geri kalmayacaklarn Paris'e teller (5). Sonda bu yoldaki dncelerin hibirini yrtmek gerekmeyecek ve Bulgaristan Kavala'dan vazgeecektir. Genel bar sorunu Genel bar grmelerine dnelim: Bkre konferans ikinci toplantsn 31 Temmuz'da yapar ve u yolda bir karara varr (1). Ayrca bir aytmay (tartmay) gerektirmeyen sorunlar iin Bulgar orunta (delegesi) ayr ayr br lke oruntaklaryla (delegeleriyle) grsn ve sorunu zlesin; (zmlesin) eer i, bylelikle zlenemezse genel toplantya getirilsin. O akam Bulgarlar Romanyallarla buluurlar ve hemen her sorun zerinde anlarlar; bu bulumada Bulgarlar bir kere daha Romanyallar br balaklarndan ayr bir anlama yoluna sokmaya ve onlar kazanp br devletlere kar kullanmaya alrlar ve onlardan sorarlar: Eer size her istediinizi verirsek Srp ve Yunanllarla yapacamz aytmalarda (tartmalarda) bizim yardmcmz olur musunuz? Romanyallar u yolda karlk verirler: Biz uysallk ve anlama dncelerini destekleyeceimizi adanladk (sz verdik), bundan ilerisine gidemeyiz. 2 Austos'ta Bulgar, Srp ve Yunanllar arasnda da bu yolda zel grmeler olur, Srplar ve Bulgarlar snr sorunu zerindeki savlarn bildirirler. Srplar Struma ovasn yani Serez sancann bir ksmn ve Yunanllar Meri'ye kadar (Dedeaa'tan 10 km kadar batda) olan Ege kylarn isterler. Bu ar isteklere Bulgarlar da o biimde ar karlk vererek Selanik ve skp' isterler; akama her isteklerini ksm bulunur (2).

Bir yandan bu grmeler olurken br yandan Balkanllar ve en ok Bulgaristan'la Yunanistan byk devletlere bavurup savlarna yanat (yanda) kazanmaya almaktadrlar; 2 Austos'ta Kral Ferdinand, Puankare'ye bir tel eker (2), zeti aadadr: Bulgar ordusu on aydr savayor; onun Trakya'daki kesin yenleri (baarlar) ve sonsuz zverileri Srbistan ve Yunanistan'a bsbtn bamsz olmak ve hi umulmadk lde bymek olanan verdi. Bugn Bulgaristan'dan hem Makedonya hem de klgn (pratik) olarak ak denize kabilecei tek liman olan Kavala esirgeniyor. Bu yaplrsa bar ok rk temeller zerine kurulmu olur, hatta belki de kurulamaz. 4 Austos'ta Paris'teki Bulgar Elisi Stansiof hkmetinin dnce ve ilerisi iin tasarlarnn bir ksmn olduka ak olarak gsteren bir yazy Pion'a yollar; zet olarak unlar demektedir (3): Yalnz son savaa bakarak Bulgaristan zerinde dnce yrtmek hakszlk ve saknszlk (ihtiyatszlk) olur -Bulgar ulusu birok stnl yznden Balkan uluslarnn birincilerindendir, belki de birincisidir- Romanya bir denklik amac gderek savaa katld ve bu dnce ile Bulgaristan'dan yer ald -Balkan denklii bugn Avrupa'ca gdlmesi gereken bir amatr (3).- Bunun iin Bkre konferansndan kacak olan pek byk Yunanistan ve yakn bir gelecekte bir Avusturya-Srp arpmasndan kabilecek pek byk bir Srbistan karsnda yeter aamada byk bir Bulgaristan'n bulunmas gerekir. -Bir Bulgaristan-Romanya anlamas ilerisi iin tek olanakl anlama gibi grnmektedir, nk bu iki lke arasnda Bulgaristan'la Srbistan ve Bulgaristan'la Yunanistan arasnda doacak olan unutulmaz ve yattrlmaz kin bulunmayacaktr- Rus bakmndan Bulgaristan'la desteklenen bir Romanya-Srbistan kombinezonu Viyana zerinde etkide bulunmak iin nemli bir alet olur- Siyasal bakmdan ilerisi iin barmalar olanakl klmak gerekir, bunun iin de Trklere kar kazand yenlerle (zaferlerle) hakl olarak vnen bir ulusu ye'se drmemelidir. - Bir Balkan Birlii'nin olanakl olabilmesi iin Bulgaristan' ezmemelidir.- Bulgarlar olmasayd Trkler bugn hl Makedonya'nn egemenleri olurlard, Bulgarlara oradan hi denecek kadar az bir pay verilmesi adalet bakmndan rnei olmayan bir itir. - Makedonya iindir ki Bulgarlar Trklerle savatlar ve bunu Srplarla olan antlamalar dolaysyla orann Bulgar olan ksmn lkelerine katacaklarna gvendikleri iin yaptlar. - Eer Srp ve Yunan dileklerine gre antlalrsa Bulgar kahramanl ile kurtarlm ve nice yllardan beri Bulgar kanyla sulanm olan Makedonya'dan Bulgaristan'a bir lokma bile dmeyecektir.- Ulusallk hakk bakmndan bu, bir paradokstur- Slavlk bakmndan bu bir saknszlk (ihtiyatszlk) olur, nk Rus kylsnn gnlnde derin bir Bulgar sevgisi vardr ve imdi Bulgaristan, Ayastefanos (Yeilky) Bulgaristan'ndan ok kk olacaktr. - kinci defadr ki Rusya Bulgaristan'n gl bir devlet olmasna kar koymak iin bir birlik kurulduunu gryor; Rus ulusu buna onaamaz (raz olmaz) (1). Eer Romanya yeniden l Balamaya kendini kaptrr ve Avusturya-Macaristan'n bir aleti olursa gl ve Romanya'ya kafa tutabilecek bir Bulgaristan'a dayanabilmek Rusya iin nemlidir. - Boazlar sorunu ve Ege Denizi denklii bakmndan Bulgaristan'n ibu denizde geni kylar olmas gerekir; dolaysyla ibu kynn tek iyi liman olan Kavala ona braklmaldr.tip, Koana, Rodovia ve Strumca Bulgar'da kalmadka bar olamaz. Unutulmamaldr ki Makedonya'y kurtarma savann kmasnda Koana ve tip Bulgarlarna Trklerce yaplan krm nemli bir etken olmutur. - Kavala'nn Bulgar'da kalmas da bar iin ana artlardan biridir.

Eriyi doruya katarak ve balaklarna kar savaa atlmakla daha nceki antlamalar silmi olduunu unutarak veya unutmu grnerek yazlm olan bu and zerinde ayrca durmayacaz, ancak bu belge iindeki savlarn, o vakitten ta bugne kadar Bulgar siyasasna egemen olan dnceleri gstermeleri dolaysyla, nemlidir. Kraln teline ve genel olarak Bulgar dilek ve savlarna Fransz hkmeti 4 Austos'ta karlk verir, zeti: Eer sizden istenilenleri vermezseniz sava yeniden balar ve bu sizin iin daha byk ykm olur, bartan sonra Fransa size kendinizi toplamanz iin yardmda bulunacak ve sizi ne kadar sevdiini gsterecektir (2). Sazonof da Bulgarlar bar imzalamaya kkrtmakta ve onun herhalde deitirilemez bir ey olmadn ileri srmektedir; ancak Bulgarlar bir deiiklik yaplacandan emin olmak istemektedirler; Petersburg Bulgar Elisi Bobef, Delkase'ye: ''Eer bu i zerinde bir Avrupa konferans olacana gvensek pek bakmadan imzamz koyardk'' demitir. Rus Genelkurmay Bakan Gl. Jilinski ise Rusya'nn Bulgarlardan yz evirmeyeceini sylemekle birlikte Srbistan'n bymesini ve glemesini istemektedir; 3 Austos'ta Delkase'ye unlar demiti: ''l Balamaya kar bir savata Srp'n bizimle ibirliine gvenebiliriz; kral iten Avusturyal olan Bulgaristan'a ise gvenilemez (1).'' Burada Rus siyasasnn duruksamalarn ve hem Srp', hem Bulgar' elde tutmak iin borlanmalarn grmekteyiz. Rus'un Bulgar' tutmas szden ileri gitmemekte ise de bu yzden Srbistan'da ona kar ok kzgnlk vardr (2). 4 Austos'ta, brakmann 3 gn daha uzatlmasna karar verilir. Hibir ynden bir yardm grmeyen ve nemli bir mit beslemeyen Bulgaristan 6 Austos'ta dmanlarnn hemen btn isteklerine boyun emek zorunda kalr. O gnn sabah Rus Elisi ebeko da Majoresko'yu grp hkmeti adna Rusya'nn da Avusturya gibi Kavala ii dolaysyla imzalanacak antlamay gzden geirmek hakkn alkoyduunu yaz ile bildirir (3); ebeko daha nce Fransz Elisi Blondel'i grp onun da kendisine katlmasn istemi, ancak onu buna kandramamt; bu eylemine sebep olarak ebeko, Rus kamuoyunu dinizlemek (engellemek) ve Bulgarlara, ilerde onlarda uyandrlan mit gereklemese bile, o srada antlamay imzalamay kolaylatrmak iin byle bir davrann gerektiini sylemiti. Her ne ise bylelikle ibu gnde bar artlar saptanlm ve Bulgarlarca kabul edilmi olur. Bundan sonra antlama metninin saptanmas ve yazlmas iin sresiz bir brakma yaplr ve Srp, Yunan ve Romen ordular kararlatrlan snrlarn gerisine ekilmeye balarlar. 7 Austos'ta Bulgar Dileri Bakanl, byk devlet eliliklerine bir genelge yollayp Bkre antlamas kendisi iin ok ar bir yk olup ondan pek ar zveriler istemekte ise de bunu imzalamaya ve gney Bulgaristan'a Trklerin girmeleri tehlikesi pek byk olmakla birlikte ordusunu hemen datmaya karar verdiini bildirir ve bunu yaparken byk devletlerin Bulgaristan' koruyup kendi araclklaryla imzalanm olan Londra antlamasna ve saptanlm olan Enos-Midya izgisine sayg gsterilmesini salayacaklarn umduunu ekler (1). Gerekten ise Bulgar ordusu artk elde tutulamayacak bir duruma girdii iin hkmet onu salvermek zorundadr ve Trklere kar korunmay ve Edirne'yi geri almay byk devletlerin yardmndan beklemekten baka yapacak ey kalmamtr. 9 Austos tarihli toplantda Bulgar orunta (delegesi) hkmetinin antlamay ancak Rusya ve Avusturya'nn (bu iki devletin antlamay yeniden gzden geirme)

tasarlar dolaysyla imzalamaya onatn (yanatn) syler, Srp ve Yunan oruntaklar da (delegeleri) da antlamann kesin olmas midini gsterirler. Bkre antlamas ve sonular Antlama 10 Austos tarihlidir. Yeni Romanya - Bulgaristan snr Tutrakan'n az batsnda Tuna'dan ayrlmakta ve Ekrene'nin (2) gneyinde Karadeniz'e ulamaktadr. Bylelikle Bulgaristan Tutrakan, Silistre ve Balk' ve Varna kuzeyindeki kylarnn pek byk ksmn kaybetmektedir. Srp-Bulgar snr Vardar ve Struma-Karasu ovalarnn su blm izgisidir; ancak gneyde Srp snr Strumca deresinin tesine gemekte ve Radovi'i Srp'ta Strumca kentini Bulgar'da brakmaktadr. tip ve Koana Srp'ta kalmaktadr. Yunan-Bulgar snr Serez ve Drama'nn epey kuzeyinden gemekte ve Kavala'nn 30 km. dousunda Mesta Karasu'nun aznda Ege'ye varmaktadr. Srbistan hem Karada'la hem de Yunanistan'la snrdatr. Balkan devletlerinin sava srasnda uradklar kayplarla elde ettikleri kazanlar arasnda bir sr karlatrmalar yaplm ve bu konu zerinde aytmalar (tartmalar) yllarca srmtr. Bu sorun zerinde uzun durmayacaz ve: ''A Diplomatist: Nationalism and war in Near Est''ten alnm birka rakam aaya koyacaz. Savalarda kayplar Srbistan ve Karada 79.500 kii 4/5 yani %80 3/7 yani %43 Yunanistan 50.000 kii %100 2/3 yani %67 Grld gibi savalardaki kayplar br balaklarn kayplarnn topundan ok olan Bulgaristan'n kazanlar br devletlerin kazanlaryla karlatrlrsa hi denecek kadar azdr. Balkan devletlerinin savatan nce ve sonraki nfuslar (1) karlatrlrsa u grlr: Savatan nce Bulgaristan 4.350.000 Srbistan Karada Romanya 2.900.000 300.000 7.350.000 Savatan sonra 4.600.000 4.200.000 440.000 4.350.000 7.350.000 Topraka art art 1/20 yani %5 (2) Nfusa

Bulgaristan 150.000 kii 1/5 yani %20(1)

Yunanistan 2.600.000

Buna gre Bulgaristan, Balkan Sava'ndan nce kalabal bakmndan Tuna'nn gneyindeki Balkan devletlerini lsz olarak en gls idi; savalardan sonra ise bu devletlerin balca arasnda aa yukar bir denklik olmutur. Ancak Srbistan, Yunanistan ve Romanya, ya eski Bulgaristan veyahut Bulgarlarn Rumeli'nin Bulgar saydklar ksmlarndan o kadar ok yerler almlardr ki bu devlet, di biledii ve frsat kollad apak olan Bulgaristan'a kar, teker teker yakalanp yenilmemek veya g ve ar bir duruma sokulmamak iin ister istemez uyank ve balak kalacaklardr. Dolaysyla Bulgaristan topu gleri kendisininkinin drdne varan ve kendisini bir ember iinde tutan bu devletin basks altnda yaayaduracak ve kprdanamaz bir durumda kalacaktr. Buna kar hem alma, hem de emberden kurtulma dncesiyle Bulgaristan'n bir yandan Avusturya ve br yandan Osmanl ile ibirlii veya balama aramas doal grlmelidir. Bkre antlamasnn grdmz biimde imzalanm olmas ve Kavala iinin Bulgaristan'a kar olarak sonulanm olmas Rusya'da, Fransa'ya ve Avusturya'da, Almanya'ya kar kzgnlk uyandracak ve gerek hkmetler gerekse basnlar arasnda epey aytmalara (tartmalara) yol aacaktr. Almanya ve Fransa antlamann kesin olmasnda ve onun byk devletlerce gzden geirilmemesinde direnirler. ngiltere ve talya da az ok onlarla birlik olurlar. Rusya ve hele Avusturya ise antlamann bir byk devletler konferansnda yeniden gzden geirilmesini ve gerekirse deitirilmesini isterler (1). Ancak Avusturya'nn en ok Srp-Bulgar snr ve orada yaplmasn gerekli bulduu deiiklikler zerinde direndii iin Rusya iin bu biime girmemesi isteiyle Kavala'nn Yunan'a kalmasna kar protestodan vazgeer. Bu vazgei ve Kavala'y Yunan'da brakmak zorunda kal Rusya'ya en ok u bakmdan ar gelmitir ki o, her ne yaplrsa yaplsn Yunanistan'n l Balama'dan yana olduuna ve dolaysyla ona u veya bu yeri vermek Almanya'ya balanm bir devleti glletirmekten baka bir sonu vermeyeceine inanmaktadr ve bala Fransa'ya bu yzden, yani karlnda bir as (kar) elde edilemeyecei besbelli iken Yunan' tutmas dolaysyla kzmaktadr. Balkanlarn yeni durumu karsnda Avusturya'nn dncelerini inceleyelim. Bu yeni durum ibu devlet iin u demekti: Balkan Sava'ndan nce bu devlet Balkanlar'da balca iki ama gtmt: a) Elden geldii kadar ''Douya doru'' siyasasn yrtmek ve u veya bu biimde, topraka veya tutumsal (ekonomik) olarak Selanik ve Ege Denizi'ne inmek; b) Srp' ya kendi egemenlii altnda tutmak veya ezik ve gsz bulundurmak. Bu amalara ulamak iin Avusturya Balkanlar'da balca iki koz kullanmtr: a) Bulgarlar; b) Arnavutlar; birincileri Bismark'n tlerine ve uyartlarna (uyarlarna) aldrmadan ele alm ve Rus'un Srp' ele almasna yol amtr (1); bylelikle Balkanlar'daki Avusturya-Rusya nrdelii bu yarmadann batsn (Srbistan) Avusturya'nn dousunu (Bulgaristan) Rusya'nn egemenlii altnda bulundurma biiminden, yani bir paylama iin anlalmas daha kolay olan bir biimden kp, Avusturya'nn Bulgaristan' ele alarak bir yandan Ruslarn ayan Balkanlar'dan kesmeye ve br yandan da Srplar bomaya kalkmasyla zerinde anlalmas olanaksz bir biime girmitir. Buna kar Rusya da Srbistan' tutmaya ve onun yolu ile Avusturya'daki Gney Slavlarn (Yugoslav) ibu devletten ayrmaya kalkm ve i, kh rtl, kh ak biimde Avusturya ve Rusya arasnda bir lm kalm urana binmitir. Bismark'n 1886'da yazm olduu gibi bu ite Rusya, durumun gerektirdii gibi, daha ok baar elde edecektir.

Ancak unu eklemek gerekir ki ii yalnz bu ynden incelemek doal olarak eksiktir; nk Bulgaristan'n Avusturya'ya ve Srbistan'n Rusya'ya eyginlii (yatknl) ve yaklamas yalnzcana ibu iki byk devletin gttkleri siyasann bir sonucu deil, bunun kadar ve belki bundan da ok gitgide gelien ulusal duygularn da bir sonucudur. Avusturya Rus'un ayan Balkanlar'dan kesmeye alrken Bulgaristan da Rus basksndan kurtulup ulusal benliini gelitirmeye alyordu ve bu iki devleti, ikisine de ortak olan Rus dmanlk ve kartl birletirmi idi. Srp'la Rus iin de byle olmutur; Avusturya Yugoslavlarnn gitgide daha byk lde Srp ve Rus'a doru kaymalar ve Avusturya'nn i durumunu gitgide daha ktletirmeleri de yalnz Srp ve Rus kkrtmalarnn deil, bunlardan da ok, zamann gerektirdii ulusal duygularn gelimesinin bir sonucudur. Bismark'n demek istedii de budur. Bu gzden geirdiimiz uralarda Avusturya ne kadar ustalk ve baar gsterseydi de sonda zamann gerektirdii ulusal duygularn gelimesi karsnda yenilecekti; ancak onun bir sr yanl davranlar, yar lemleri ve siyasasnn kendi balaklar Almanya ve talya'nnkiyle uyduramamas onun yklmasn kolaylatracak ve abuklatracaktr. Avusturya'nn 1909 ylna kadar Balkanlar'da st durumda grnmesi Rusya'nn Uzakdou ile uramas veya Japonya'dan yedii dayak ve i ayaklanmalar dolaysyla gsz kalmas yzndendi. Hep bu yzden Avusturya o sralarda Makedonya ilerinde stn bir etki gsterebilmi, kendi demiryollarn dorudan doruya Selanik'e ulatrmaya kalkabilmi (1) ve Bosna-Hersek'i lkesine katabilmiti. 1911'den bu yana ise bu cildin birinci ve bu ksmnda grdmz gibi durum deimitir. Avusturya byk bir anlayszlkla 1912 ilkbahar ve yaznda Rumeli ve Arnavutluk iin bir sr yanl giriitte (giriimde) bulunduktan sonra Rusya'dan ve bir genel sava kmasndan ekindii, kendi balaklarndan yz bulmad ve hele balayan ilerin kendi bakmndan bu aama kt sonu vereceklerini nceden kestiremedii iin iki kere Srp'n kesin ve beklenilmedik aamada byk yenine (baarsna) seyirci kalmtr. Bkre antlamasndan kan Srbistan ise Adriyatik Denizi'ne dorudan doruya topraka kamamsa da oraya tecimel (ticari) bir kat (k) ve bir demiryolu elde etmi, Karada'la snrda olmakla onun limanlar yolu ile de Adriyatik'e ulamak olasln salam ve Avusturya'ya Ege Denizi ve Selanik yollarn kapamtr. Srp'n kazand g ve nden sonra Avusturya-Macaristan Yugoslavlar aktan aa Srp'a eyginliklerini (yaknlklarn) gstermekten ekinmez olmular, onun yenleri (baarlar) Avusturya-Macaristan'n ahalisinin ounluu Yugoslav olan kentlerinde akana ve candan alklanm, oradaki Yugoslav ocuklar apka eritlerinde Srp yenlerinin (zaferlerinin) adlar yazl olarak dolamaya koyulmu ve Avusturya-Macaristan'daki Yugoslavlarn ve onlarn seilmi kurullarnn hkmete karnlklar (muhalefetleri) biteviye bin bir biimde ve gitgide daha byk lde kendini gstermitir. Karada'la birlikte 5 milyona yakn bir kalabal olan Srbistan, balaklar Yunanistan ve Romanya ile birlikte 17 milyonluk bir ktledir ve bu ktlenin en byk yesi olan Romanya da Avusturya ile olan balaklk balarn tinsel (psikolojik) bakmdan olsun kesmitir ve o da Avusturya-Macaristan'daki birka milyonluk rkta iin bir kurtulu gibi grnmeye koyulmutur. Szn ksas daha bir yl nce Balkanlar'da birtakm ynlerden genileme mitleri besleyen Avusturya imdi bsbtn savgal (savunma) bir durumda kalmak ve tpk Osmanl Devleti gibi ileriye korka korka bakmak zorunda braklmtr. Avusturya bu durumdan kurtulmak ve Osmanl'nn en aa yz yldr ulusal

aznlklar yznden bana gelenlerin kendi bana da gelmesini nlemek iin Srbistan' abuk ezmekten baka yol grmeyecek ve onun bu yolda gidii bir yl gemeden 1914-18 Genel Sava'n karacaktr. Btn bunlara gre Avusturya'nn Bkre antlamasn kabul etmek istememesi ve onun bir byk devletler konferansnda deitirilmesini istemesi hem kendi aslar (karlar), hem de Bulgaristan'da mitler uyandrarak onu elde tutmak bakmndan kolay anlalr. Almanya ise yukarda grdmz sebepler dolaysyla byle bir konferansa kardr ve dolaysyla onunla bala Avusturya arasnda aytmalar (tartmalar) olmaktadr; bu aytmalarda (tartmalar) iki yann savlarn ve Avusturya'nn dncelerini en iyi toplayan belge, Viyana'daki Alman Bykelisi irski'nin 12 Austos'ta Bertold'la yapm olduu bir grmeyi anlatan raporudur (1), Avusturya'nn 1913 ve 1914 yazlar arasndaki Balkan siyasasnn ana etkenleri ve onun davrannn ve Genel Sava'n nasl ve neden ktnn birtakm sebeplerini iyice gsterir. Raporun evrilmii aadadr: ''Bana ltfen verilmi olan talimata uyarak bugn Kont Berchtold'a AvusturyaMacaristan hkmetinin (Bkre antlamasn) tadil meselesinde bizim noktai nazarmz kabul etmesini srarla syledim. Elimde bulunan btn delilleri bu i iin kullandm. Sonra nazra unu da hatrlattm ki, evvelce - onun aka muvafakati ile - sulh mzakerelerinin Petersburg'da deil Bkre'te yaplmas iin mdahalede bulunmay kabul etmitik; bundan da maksadmz Avusturya'ya, mzakereler yaplrken ileri kendi menfaatine gre idare etmesi iin frsat vermek ve bu suretle daha 14 Temmuz'da kendisine tehlikeli olduunu sylediim yeni bir tadilattan (yani Bkre antlamasnn byk devletlerce deitirilmesini istemekten) saknmaktr. ''O zaman kendiliimden, nazrn dikkatini u noktaya ekmitim: yle hareket ederse kendisini yalnz kalm hissedecek, onun iin tadilat (deiiklik) fikirlerinden kanlmaldr. Eer Bkre mzakerelerinde, noktai nazarn kabul ettirmeye muvaffak olmadysa, imdiki an bu i iin o zamandan daha msait deildir. Sonra, grne gre, (Petersburg'dan gelen bir habere baklrsa) Avusturya, Bulgaristan iin Kavala'dan maada (baka) Srbistan'n zararna olarak daha iyi artlar elde etmeye teebbs etmemitir. Bu vakann bir delili olarak nazra, Kont Pourtales'in bana gndermek ltfunda bulunmu olduunuz 7 cari tarihli raporunu okudum. Malumlardr ki bu raporun son parasna gre Bay Sazonof, bizim sefirimize ''Avusturya'nn Srp-Bulgar snr meselesinde, Bkre mzakerelerinde her trl mdahaleden ekinmi olmasndan dolay memnunluunu bildirmektedir. Kont Berchtold Rus bakannn bu mlahazasndan fevkalde mteessir oldu. Ve bunun tamamen aksinin doru olduunu syledi. ddiasna gre o, Bay Majoresko'ya Prens Frstenberg vastasyla Srp-Bulgar hududunun alaca ekil hakkndaki isteklerini tam olarak bildirmi; yle grnyor ki, Romanya Nazr, Avusturya'nn istekleri yokmu gibi hareket etmi ve onlar ''hasralt'' etmi. Kendisi (yani Berchtold) her ne kadar, mracaatlarnn hi de muvaffak olmadn grmekle amamsa da, bu kadarn gene mmkn sanmam. Bu hadise, Romanya ile Srbistan arasndaki mnasebetlerin, Bkre'te inandrmak istediklerinden daha sk olduu hakkndaki phelerini kuvvetlendiriyormu. Kral Karol'un ar'a telgrafnda, Balkan devletlerinin bir araya gelmesi hakknda pek manal telmihler (gndermeler) bulunuyormu; ve her ne kadar, Balkan devletlerinin, ucu AvusturyaMacaristan'a dokunur bir ittifakna inanmak istemezse de gene u fikirden vazgemezmi ki Balkan devletleri, dinlendikten sonra, yeni harp, Romanya iin, imale (kuzeye) doru, yani Macaristan'daki Romanya lkelerinin kurtarlmas

iinmi, nk Romanya cenupta (gneyde) doymu imi, Srbistan iin de, garba (batya) doru, Avusturya'daki Srp lkelerinin kurtarlmas iinmi ve bu harp her iki devlet tarafndan mterek olarak yaplacakm, Srbistan'n bir iki seneye kadar 500.000 kiilik bir ordusu olacakm. Romanya ise, l ittifak ile Rusya arasnda bir tahterevalli politikasna hazrlanyor gibi grnyormu. Onun iindir ki, Avusturya-Macaristan'n gelecei, ona (Bertold'a) karanlk grnyormu. Bu sebepledir ki, Balkan sulhunun tadilini imdi bilhassa ilan etmeli imi. Balkan devletlerinin btn kararlarna ''evet'' ve ''Amin'' demek ve Balkanlar'a ait btn meselelerde tamamen geri durmak mesuliyetini tarih nnde alamazm. Avusturya'nn kendisi bir Balkan devleti imi. Daha imdiden Srbistan'da birtakm sesler ykseliyormu; bu sesler, Avusturya bir ey yapmayacak ve yapamayacaktr; nk zayftr ve mttefikleri ona bir ey yapmaya msaade etmeyeceklerdir, diyormu. - Nazrn bu mlahazasn, itirazsz brakamazdm; onun iin ona: Avusturya yalnz bana Srbistan'la uramayp varl bir Rus hcumuyla tehdit altnda bulunursa, Almanya, Avusturya'nn arkasndadr, dedim. ''Konumay, tekrar asl konumuz zerine, yani tadil meselesine getirdim ve nazrdan ahvalin cereyann ve belki de bu tadil iinin tatbik eklini nasl dndn sordum. tip yahut Koana Srbistan'a m yoksa Bulgaristan'a m ait olacaktr, meselesi herhalde Avusturya-Macaristan' silaha mracaat ettirecek ve ihtimal umumi bir Avrupa harbine sebebiyet verdirecek hayati bir mesele deildir, dedim. ''Kont Berchtold, cevap olarak, mevzuubahis olan ey tip yahut Koana deil, Avusturya iin, Balkanlar'da Rusya'nn gerisinde kalmamaktr, dedi; stelik Avusturya ile Srbistan arasnda bir ihtilafn bir Avrupa ihtilafna sebep olacana inanmadn da syledi. Buna karlk olarak dedim ki: Vakaa hi kimse gelecei bilemez, fakat ben kendi fikrimin daha doru olduunu sanmaktaym. ''Nazr devam etti: imdi Rusya ile konumalarda bulunuyormu - mzakere kelimesini kullanmak istemedi. Srp-Bulgar hududunun ne ekil alacana dair burada yaplan tekliflere henz Rusya'dan bir cevap gelmemi; eer bu nokta zerinde Viyana ile Petersburg arasnda anlama hasl olursaym, bu, Srplar msaadekr davranmaya sevk iin kfi gelecekmi (ben burada, bunun hi de muhtemel grnmediini syledim), benim Petersburg'dan aldm haberlere uygun olarak, daha muhtemel olmak zere, anlama hasl olmazsa, o zaman herkes aka grecekmi ki Avusturya, iyi bir snrlama sayesinde Balkanlar'da sulhun muhafazas iinde hsnniyet gstermi, fakat buna Rusya mani olmutur. Fakat Avusturya baka bir sebepten tr de tadilat (deiiklik) hakk zerine srar etmeli imi; imdi Bkre kararlarn tasdik ederseymi ve Rusya da bunun zerine kendiliinden herhangi bir adm atarsaym, o zaman Avusturya, mdahale etmek ve menfaatlerini korumak hususunda her trl hakk ve imkn kaybedermi. Fakat nazari olsa da, tadil hakkn muhafaza ederseymi, o zaman Rusya, Balkanlar'da yalnz bana istedii, diledii gibi hareket edemeyeceini anlarm. Kendisi Rusya ile bir politika oyunu oynuyormu ve Alman basnnda ahsna kar yaplan hcumlarla, daha bu iin banda iken vaziyetinin gletirilmesine teessf ediyormu. - Bu son mlahazas zerine nazrn dikkatini, ''Neue Freie Presse''nin bir makalesine ektim; bu makale: Alman-Avusturya ittifaknn bozulmas tehlikesini ileri srmekte ve buna sebep olarak da, Almanya, imdiki Balkan politikas nanslarnn hepsini takip zorunda bulunmadn sanyor demektedir. Paris ve Petersburg'daki muarzlarmz bu makaleye dehetli sevinirler. Nazr, bunu teslim etti ve Bay Benedikt'i yanna ardn syledi.

''Kont Berchtold ile bugnk mklemeden (konumadan) u intba (izlenimi) aldm: Nazr, Balkan'da harpi bir teebbs hazrlamyor, hatta tadil arzularn kabul ettirmedii takdirde bile .... fakat buna art, oradaki meselelere Rusya'nn da mdahale etmemesidir. Kont Berchtold iin nemli grnen ey, Bulgaristan'a kar iyi niyetlerini gstermek ve Bulgaristan'n gzne girmek yarnda Rusya'nn gerisinde kalmamaktr. ''Onun iin ben de konumamzn sonlarna doru nazra byle bir yarn ne derece cay sual (soru yeri) olduunu ve byle bir politikann ne kadar tehlikeli olduunu anlattm ve aldmz haberlere gre talya'nn Bkre muahedesini (antlamasn) tadil fikrini lzumsuz ve hatta tehlikeli bulduunu ciddi olarak ihtar ettim.'' Yeni durumu Rus siyasas bakmndan gzden geirelim: Rusya'nn kendisinin dzenleyip yaptrtt Balkan Sava'yla edindii kazanlarn balcalar unlardr: Avusturya etkisi Balkanlar'dan sprlm gibidir; o ezik bir Bulgaristan'n kinini krkleyerek veyahut kalabal 7-800.000'i amayan dalk, talk ve yoksul bir Arnavutluk'ta talya ile nrdeerek orada tutunmaya almaktadr; Romanya gibi bir kozu da elinden karmtr. Viyana-Selanik yolu tkanm ve onun zerine kurulmu olan btn mitler snm, Hamburg-Badat yolu yzlerce kilometre zerinden kesilmi, Badat demiryolu havada kalm ve Germen devletlerinin Osmanl ile ilikileri ancak Rusya'nn balak veya dostu olan denizci devletlerin egemenlii altnda bulunan deniz yoluna kalmtr. Dolaysyla stanbul, Boazlar ve Dou Anadolu sorunlarnn Rus isteklerine gre zlenmesi ii daha ok kolaylam ve Osmanl hkmetine karadan ve askeri bakmdan klgn (pratik) olarak bitiik tek byk devlet Rusya olduu iin Osmanl ilerinde onun barol almas ve br byk devletleri istedii yollara srklemesi de yine ok kolaylamtr. Rusya, ok gemeden bir yandan Karadeniz'de donanmasn ve gcn arttrarak stanbul'a saldrabilecek duruma girmeye alrken br yandan Dou Anadolu vilayetlerinde yeleme yaptrmak perdesi altnda Osmanl Asyas'nn paylalmas iini ortaya karacak, hem Anadolu'da kocaman bir etki blgesi elde edecek, hem de Osmanl Devleti'nin genel askeri ilerine karmak ve onlar gzetlemek hakkn kendisine tanttracaktr. Dolaysyla Rusya bir iki yllk uralar sonucunda byk bir baar elde etmi olur; ancak Genel Sava sonucu olarak bunlarn topu ve daha baka eyler elinden gidecektir. Almanya, Fransa ve ngiltere bakmndan Balkan Sava'nn balca sonucu, Osmanl'nn artk Germen devletlerinden kesilmi olmas ve Rusya'dan baka br byk devletlerle ancak deniz yolu ile ilikilenebilmesi dolaysyla denizlerdeki durumlar stn olan ngiltere ve Fransa karsnda Almanya'nn klgn (pratik) olarak gerilemek zorunda kalmas olacaktr; bu onun en ok ngiltere'den yana Badat demiryolu iinde ve Irak'taki durumunda onamak (yanamak) zorunda kalaca nemli zverilerden ak olarak grlecektir. BATI TRAKYA'DA BR TRK YNETMN YERLETRME DENEMELER Yukarda grm olduumuz gibi yenilmi olan Bulgaristan'n hibir byk devletten edimsel bir yardm grmedii iin 6 Austos'tan bu yana boyun eecei anlalm ve Bulgar ordusu salverilmeye balanmt. O gnlerde Bkre'te bulunan yandan Besarya Efendi'nin (Osmanl Ulahlarndandr), Bkre'e Yunan

ba orunta (delegesi) olarak gelmi olan Venizelos'un ileri gelen bir Romanya'lya sylediklerini Sefa Bey (1) anlatr. Buna gre: Srp-Yunan balamas geici bir ey olmayp srecektir ve btn olaslklar kapsamaktadr. - Avusturya, Romanya ile Bulgaristan' birbirine yaklatrmak iin bo yere uramaktadr. - Yalnz Romanya deil Srbistan'la Yunanistan da Edirne iinde Bulgaristan'a klgn (pratik) bir yardmda bulunmayacaklardr. O sralarda Yunanllar da genel olarak Bulgar'a kar herkesi ve hatta Trkleri kullanmak istedii daha nce de anlattmz gibi aka grnmekte ve Yunanllar onu hep syleye durmaktadrlar. Daha Bulgarlar Srp ve Yunanllara salmadan epey nce, o srada Petersburg'da bulunan Yunan kralnn amcas Prens Nikola oradaki ngiliz Bykelisi Bukanan'a bu yolda szler sylemitir (1). Bundan ok sonra Bkre antlamas srasnda Petersburg'da bulunan eski Yunan Babakan Zaimis, Delkase'yi grmeye gelir ve ona Kral Konstantin'in bir telini kendiliinden okur: Bunda kral Yunanllarn Trkleri Trakya'ya girmeye kkrttklar yolunda dolatrlan szleri imleyerek, ''Bunu yapmak hakkmz olurdu, nk bylelikle bize saldrm olanlara kar kendimizi korumu olurduk, ancak biz bundan sakndk; bunun tersini ileri srmek bir alaklktr'' demektedir (2). Bu szdeki doruluk ve yanlln aamas daha yukardaki yazlardan anlalr. Ancak Bkre antlamas imzalandktan sonra Yunanllar ibu belge gereince Bulgar'a brakacaklar yerlerden ekilmeden nce buralar Trklere brakmay daha uygun bulurlar; dnceleri kolay anlalr ve balca iki noktada toplanmaktadr: a) Oralardaki Rumlar Bulgar kyn (kym) ve kt ynetiminden korumak; b) O sradaki dncelere gre Trklerdeki yerleri almak daha kolay sanld iin ilerde ibu lkeyi veya onun bir ksmn Trklerden yeniden almak. Her ne ise 11 Austos'ta Bakomutan Vekili Ahmet zzet Paa sadrazama u teli eker: ''skee dahil olduu halde Mesta Kara Suyunun arknda (dousunda) bulunan btn ktann czi bir imtiyazla Trkiye'nin ziri himayesinde kalp katiyen Bulgarlara terk edilmemesini ve Trakya'nn dahi kezalik Trkiye himayesinde kalmasn Kral Konstantin'in arzu etmekte olduunu ve btn Trakya ktasnda bulunan millettalarnn bu noktai nazardan fikirlerini tenvire (aydnlatmaya) altklarn ve buna muvaffak olduklarn ve muvakkaten taht igallerindeki mahaller ahalisinin Bulgarlarn himayesini ret ve Trkiye himayesini talep ettiklerine dair byk mitingler yaparak mracaat umumiyede bulunacaklarn ve Avrupa'nn Trakya hakknda henz bir teebbs olmadndan bunun mhim tesiri olacan ve Derbent Kara-Pnar cenubundaki ahalinin Yunan devletinin teshilatiyle (boaltmasyla) Dedeaa Konsolosluu vastasyla Hariciye nezaretlerine ve sefaretlere mracaat edeceklerini ve mevkii mezkrun imalinde (kuzeyinde) kalan ahalinin de Edirne vilayeti konsolosluu vastasyla ayn suretle mracaat ettirilmesi ve ahali tarafndan verilecek mazbatalarn muhteviyatnn gayet ciddi olaca ve icabederse mttehiden (birlikte) ve msellhan (silahl olarak) Trkiye himayesinde kalmak iin umuma kar koyacaklarn temin etmek suretinde olmasn ve Derbent Kara-Pnar'dan ekildikleri vakit 2 saat evvel haber vereceklerini ve terk edecekleri arazinin bir an evvel igal edilmesini ve terk edilecek mahallerin behemehal Osmanl ordusu himayesine alnarak Bulgar mezalimine meydan verilmemesini ve bu hususta verilecek cevabn bir an evvel itasn (verilmesini) ve alaca cevab bahriye umum kumandanlna bildirmek zere umum kumandan Kral Konstantin'in vekili umum bahriye kumandanndan talimat alndn, bugn Sofilu hkmet konana gelen Yunan bahriye miralay

Konstantin Paldo tarafndan Sofilu mfreze kumandanlna beyan ve ifade olunduu ve bilmukabele beyan teekkr edildii beyanyla mklemei katiye iin emir itas Dimetoka'da bulunan mrettep 9'ncu kolordu kumandanlndan iar klnmakta icab hakknda emri cevabii fahmanelerine muntazrm efendim...'' Ahmet zzet Paa'nn bu telini Bompar'n 22 Austos'ta Paris'e ektii bir tel berkitmektedir (desteklemektedir), Fransz bykelisi der ki (1): ''Osmanl genelkurmayn skan bir yn daha vardr; o da, orduca (Yunan ordusu) boaltlp Bulgar komitaclarnn yabaniliine (ferocit) braklm olan yerlerdeki Mslman ve Rum halkn kendisini yardma aran feryatlardr, stanbul'a yardm istemek iin gelmi olan Fransa'nn Dedeaa konsolosluk iyar (Agent consulaire) imdi beni grmeye geldi. Yunan ordusu ekilir ekilmez kendilerini koruyacak bir kuvvet kalmayaca ve mdafaasz olarak Bulgar komitaclarnn elinde kalacaklar iin Mslmanlar Enos'a ve Rumlar Kavala'ya olmak zere btn yerlilerin kamaya karar vermi olduklarn bana syledi. Ekselansnz (Pion) hatrlarsnz ki bu yolda bir ilk deneme yaplmt ve oradaki korkun ve iren olaylar (horreurs) sona erdirmek iin Jrien de la Gravier'i (2) Dedeaa'a gndermek zorunda kalmtm. Bruiks (3), Deniz Bakanl'nca geri arlm olduundan bugn elimde Dedeaa'a yollanacak bir gemi yoktur. Bu yzden iyarmz orada baysall (huzur) salamak iin jandarmalar yollamasn Babli'den istememi dilemektedir. Ona karlk olarak dedim ki: Byle bir bavurmada bulunmayacam gibi, eer Babli kendiliinden byle bir ie kalkrsa br bykelilerle birlikte Londra Antlamas'nn bozulmasna kar protesto etemem gerekir.'' Bundan sonra bykeli Bulgarlarn bir an nce kendilerine kalan yerleri (ordu ile) ele almalar isteini gstermektedir. Bu belge, Trklere Bulgarlarn yaptklarnn en ufak bir ksm yastansa (yanstsa) btn antlamalar ayak altna almakta duruksamayan byk devletlerin, kyn (kym), Trk'ten bakasna yastanlnca (yanstlnca) nasl davrandklarn gstermesi dolaysyla da nemlidir. Babli Ahmet zzet Paa'nn telini alr almaz onun zetini bykelilere teller ve unlar ekler (zet): Bundan anlayacanz zere Meri'in tesindeki halk Bulgar kyn (kym) ve krm kaygsyla korku iindedir - Osmanl hkmeti Bulgar kynlar grlr grlmez buna urayacak zavalllarn yardmna komay hep olageldii gibi bir insanlk devi bilecektir - Sz geen blgelere yollayacamz ufak birlikler dolaysyla Meri'i gememe yolundaki demecimize kar davrandmz sanlmasn diye ii imdiden bulunduunuz yerdeki dileri bakanna anz. Bu genelge zerine baz bykeliler, bulunduklar yerdeki hkmetlere bir ey amadan; Aman byle bir ie girimeyin, Avrupa'y ve hi olmazsa Rusya'y bize kar davranmaya kkrtm olursunuz yolunda karlk verirler (1). Genel olarak byk devletlerin bu olay karsndaki tepkileri: ''Edirne sizde kalacaa benziyor, daha ileri gidip iinizi bozmayn ve Rus hkmetini kamuoyunu dinizlemek (tatmin etmek) iin ortaya atlmaya zorlamayn'' yolundadr (2). Bundan baka Pion artk bizi tehdit eden kimse kalmad iin Trakya'da 400.000 kii tutmamzn gerekmediini, Rusya'nn kendi bana bir i grmeye kalkmasndan korkulabilecei iin onunla Dou Anadolu demiryollar zerinde konumamzn iyi olacan ve bylelikle Rus siyasasnda bir yumuama grleceini sylemitir. 20 Austos'ta Babli, bykelilerine yeni bir genelge yollar, zet olarak unlar

demektedir: Birka gndr Bulgar hkmeti herkese ilk ilerleyiimizdeki yerlerden tede yerler ele geirdiimizi sandrmak istiyor - Ka kere bildirdik ki 19 Temmuz tarihli notamzda izdiimiz snrlar amak dncesinde deiliz, nk Bat Trakya zerinde gzmz yoktur - Besbellidir ki sevklcey (strateji) bakmndan Edirne'yi ve demiryolunu korumak iin ok nemi olan baz yerler ta batan beri elimizdedir - Amansz olarak Mslmanlara kar krm yapan Bulgarlarn davranlarna da bakmayarak bakomutanlmza Meri'in sa kysnda bulunup sevklcey (strateji) bakmndan ikinci aamada nemi olan yerleri boaltmas buyruunu bile verdik - Bunlar bulunduunuz yerdeki dileri bakanna anlatp ona 19 Temmuz tarihli notamza kesin olarak sayg gstermek dncesinde olduumuzu anlatn; onu bizden yana ekmeye ve Bulgarlara, kyn (zulm) ve krmlarn durdurulmas, oluta (olura) boyun eilmesi, bizimle yeniden olaan ilikiler kurulmas ve snrn 19 Temmuz tarihli notamza gre bir an nce saptanmas gerekliliini anlatmak zere Sofya'da giriitte (giriimde) bulunmasn salamaya aln. Babli'nin bu bavurmasna Petersburg ve Viyana'dan gelen karlklar dikkate deer. 23 Austos'ta Turhan Paa unlar teller: Sazonof dedi ki: ''mzanzn onurunu korumal (1) ve Meri'in gerisine dnmelisiniz. Bu yaplncaya kadar iki imparatorluk arasndaki ilikiler olaan ve dost bir biimde olamaz ve tuttuunuz yolda gidersiniz bunlar bsbtn kesilebilir. Edirne sorusuna gelince br byk devletlerinkine e olan siyasamz biliyorsunuz. Rus imparatorluk hkmetince tutulacak yol izilmitir; ben de izinli olarak gidiyorum... Olutu (yani Edirne'nin geri alnm olmasn) Sofya'ya kabul ettirme iine gelince bu yalnz Trkiye ile Bulgaristan'n iidir.'' Grld gibi Sazonof ak olarak: Edirne ii artk kapanmtr, ancak daha ilerisine gitmeyin demektedir. Yine 23 Austos'ta Hseyin Hilmi Paa Bertold'un karln yle bildirir (2): ''Rus matbuatyla efkr umumiyenin bir ksm vakaa Edirne meselesi dolaysyla Bulgaristan' iltizam etmiyorsa da Rusya devletinin bu fikirde olmad Msy Sazonof'un Turhan Paa'ya vki tebligatndan elbette anlam olacaksnz. Bulgar'la mnasebatnzn salhn (ilikilerimizin iyilemesini) isteriz, fakat Bulgaristan'n hak ve akden iktisabettii (ald) arazinin bir ksmndan mahrum olarak dar zaf olmas suretiyle deil.'' Grld gibi Sazonof'un Edirne'nin Osmanl'da braklacan Turhan Paa'ya anlatt gn Bertold Osmanl'y hl Rus'la korkutup Bulgar' korumak dnce ve isteindedir. Ancak Edirne'nin Trklerde kalmasna aktan aa onamaya (yanamaya) yz tutmu olan Rus hkmeti Trklerin Bat Trakya'ya da yerlemeye kalkr grnmeleri ve ondan sonra da daha nelere kalkacaklarnn kestirilemeyecei sanna dmesi zerine yeniden buhranlar geirmeye ve cokunluklar gstermeye balar. Sazonof Trklerin nerelere kadar gideceklerinin artk kestirilemeyeceini, onlar yz bulurlarsa Avrupa aslarn (karlarn) korumann elden gelmeyeceini, eer btn byk devletlerin ibirlii salanlamazsa l Anlamann herhangi bir biimde bir eylemde bulunabileceini ngiliz bykelisine syler (1). Bukanan karlk olarak byk devletler birliinin korunmasnda direnir ve ngiltere'nin Mslman uyrusunun duygularn incitmemek iin bu ite baka herhangi bir byk devletten ileri gidemeyeceini syler. Sazonof hep birlikte i grmek iin

bavurmaktan usandn syler, hi olmazsa l Anlama'nn Trkiye ile siyasal ilikileri kesmesini ister ve Rusya'nn stanbul'daki bykelisini geri armay ve bir Trk limann ele geirmeyi dndn ekler. Daha yukarda Rus Bakanlar Kurulu'ndaki grmeye gre Rus donanmasnn bunu baaracak durumda olmadn grmtk, dolaysyla bu son ksm bir blf saymaldr. Bu teli alan ngiliz Dileri Bakanl Osmanl ile diplomatik ilikilerin kesilmesine karn (muhalif) olmu, bunun ngiliz aslarna (karlarna) dokunabileceini ve Trkler zerinde de bir etkisi olamayacan dnmtr. 20 Austos'ta Sazonof yine Bukanan'a o sabah ar'dan bu ite ngiltere ve Fransa kendisiyle birlik olmasalar da stanbul'daki bykelisini geri armak iznini aldn, bir veya birka Trk limanna el koyma iinin daha sonra incelenebileceini, ancak le zeri sadrazamn Trk ordusunun Dedeaa zerine yrmekte olduunu yalanlamas ve Meri'i srf sevklcey (stratejik) dncelerle birka birliin gemi bulunduunu ve onlarn da geri arlmak zere olduklarn sylemesi zerine Girs'i geri armann gerekmeyeceini bildirir (1). Babli'nin yukarda sz gemi olan genelgesine Fransz karln Rifat Paa 22 Austos'ta teller, o baka bir bakmdan nemlidir, Pion demi ki: ''Londra Antlamas'nn deitirilmesi iin byk devletlerin Bulgaristan zerinde baskda bulunmalarn beklememelisiniz. Edirne sorununun yalnzca orada kalmakla zleneceini sanmak yanl olur. Eer orada kalmak iin ufak bir olaslk varsa o bunun deerinin denmesiyle salanabilir; o da yle olabilir. Altesiniz (2) bykelilerle grrken Edirne'de kalmamz artlar zerinde Bulgarlarla konumaya ank (hazr) olduumuzu sylersiniz. Bu, Bulgarlarda dn midini uyandrr. Bu artlar saptamak sizin iinizdir.'' Atina'da oruntak (delege) olarak bulunan Galip Kemali Bey, 23 Austos'ta ektii bir telde Venizelos'un Edirne'yi Trklerde grmeyi istediini yazdktan sonra Yunan babakannn szlerini yle bildirir (3): ''Esnayi mzakeratta (grmeler srasnda) (Bkre'te olacak) Bulgar delegeleri Edirne'yi istirdat (geri almak) iin sabk (eski) mttefiklerinin tekrar muavenetlerini (yardmlarn) talebeyledikleri halde Bulgar idaresinde kalacak arazide meskn Rumlarn muhafazai kavmiyeleri hakknda Yunanistan tarafndan talep olunan zaman ve teminat itadan istinkf eylemeleriyle (vazgemeleriyle) Msy Venizelos bundan bilistifade o halde Edirne meselesinde Yunanistan'n Bulgaristan'a yardm edemeyecei hakknda beyanat resmiyede bulunduunu beyan etti.'' Austosun 20'sinden sonra bir yatma havas esmeye balamken 26 Austos'ta Avrupa'da yeniden bir tela doar. Rifat Paa: Sofya'dan Trk ordusunun Krcali, Gmlcine ve Mestanl'ya girdiinin bildirildiini; bunlar renilince Trkiye'ye kar ok kzldn ve verilen inancalara (gvencelere) karn davranmaktaki tehlikelerin belirtildiini teller. Yine o gnde Tevfik Paa da buna benzer bir tel eker. Hseyin Hilmi Paa da yine bugnde Bertold'un szlandn ve: ''Bu hal hakknzda vahameti mucip olabilir - Rus donanmas mehul bir semte doru hareket etmek zere tehiyattadr (hazrlanmaktadr)'' dediini teller. Grld gibi Avusturya Osmanl'y hep Rus'la korkutmak isteyedurmaktadr.

28 Austos'ta Babli bu Bulgar savlarn yalanlar; eliliklerine yollad genelgenin zeti udur: Gmlcine, Krcali ve Meri'in tesindeki yerlere giriimizi yalanlayan Osmanl hkmeti Edirne'yi korumak iin elde tutulmas ister istemez gereken ve ilk ileri gidiimiz srasnda ele geirilmi olan birka noktadan baka Meri'in tesinde hibir yeri almam ve almayacaktr. Yine o gnde Rifat Paa, Pion'un Bulgarlara bizimle anlama dn verdiini ve Rusya'nn da bunu iyi gzle greceini sylediini teller. Turhan Paa da 31 Austos'ta, genelgeyi Dileri Bakan muavinine verdiini, onun bundan holandn ''fakat keke gayretli zabitler hkmetin emri dna kmasalar'' dediini teller. Bu son iki tel artk Edirne Osmanl'da kalmak zere bir Osmanl-Bulgar anlamasnn yakn olduunu gstermektedir. Diplomatik grmeleri brakp Bat Trakya'da olan bitenlere gelelim; bunlar en iyi anlatan Cemal Paa'dr; ancak o, belki duymad iin (o vakit stanbul muhafzdr) belki de -ki bu daha olasdr- ona nem vermemi olduu iin Yunan bavurmas zerinde bir bir ey yazmamaktadr; onun anlat aadadr (1): ''Ordunun Edirne aleyhine hareketi esnasnda hkmete nerolunan beyannamede ordumuzun Meri nehrini katiyen tecavz etmeyecei sarahaten (akca) taahhdedilmi idiyse de o zaman ordunun ruhu mtefekkiri olan baz zevat bu taahhdn ademi isabetini nazar dikkate alarak hkmete tabi olmayan gayri resmi bir tekilt mahsusann Meri nehrinin te tarafnda kendi istedii gibi hareket etmesine imaz ayn etmek (gz yummak) esasn bakumandanla ve hkmete kabul ettirdiler ve bu tekilt mahsusa klne bir hareketi seria ile ta Mesta Karasu vdisine kadar btn Garb (Bat) Trakya'y igale muvaffak oldu. Garbi (Bat) Trakya ktas Edirne vilayetinin Ortaky ve Krcali kazalaryla btn Dedeaa ve Gmlcine sancaklarn ihtiva eden (ieren) ve nfusunun yzde seksen bei slmlardan terekkbeden ve ktai mhimmedir. Bu ktay igal eden tekilt mahsusann riyasetinde ehidi muhterem Sleyman Asker Bey bulunuyor ve erkes Yzba Reit ve zmirli Eref ve kardei Sami ve gene Yzba Fehmi beylerle daha sair baz zevat erkn asliyesini tekil ediyorlard. ''Sleyman Asker Bey ahalii slmiyenin ileri gelenlerini bir umumi kongreye davet ederek merkezi Gmlcine olmak zere Garbi (Bat) Trakya hkmeti muvakketei slmiyesi nam altnda bir hkmetin teekkl ettiini iln ettirdi. Bu hkmetin riyaseti muvakkatesine Gmlcine belediye reisi intihap ve kuvvei icraiye riyasetine de Sleyman Asker Bey tayin olundu. Hkmeti Osmaniye zamanndaki kaza tekilt aynen ipka (korundu) ve her birine birer hkmet reisi intihabedilerek (setirilerek) gene her birine birer kuvvei icraiye kumandan tayin olundu. Hkmet reisleri Gmlcine'deki hkmeti muvakkate (geici hkmet) reisine tbi olacaklar, kuvvei icraiye kumandanlar da Smleyman Asker Bey'in emri altna bulunacaklard. ''Sleyman Asker Bey biraz acul (aceleci) ve biraz da nikbin olmasna ramen pek mkemmel ve mteebbis bir idare adam addolunabilirdi. Fart zeks, son derece cesaret ve fedakrl ile muhitine ihsas itimat (evresinde gven uyandran) ve emniyet eden bu ahsiyeti mmtazenin Garbi (Bat) Trakya teebbsatndan bilhare stanbul konferans esnasnda ve mteakben Trk-Bulgar esasatnn hini tesbitinde (belirlendii zaman) pek ok siyasi istifadeler temin edilmiti.

''1913 senesi temmuz (1) evastndan (ortalarndan) eyll evastna (ortasna) kadar payidar olan bu hkmetin stanbul muahedesi ahkm mucibince mevcudiyetine nihayet verildi. Fakat bu muamele pek kolay olmad. Sleyman Asker Bey'in rfekay (arkadalar) mesaisinden biroklar hkmetin taahhdatna ramen Garbi (Bat) Trakya hkmeti muvakkatesinin idamesini arzu ediyor ve Bulgar igaline kar ibraz mukavemet emelinde bulunuyordu. Halbuki Hkmeti Osmaniye Garbi (Bat) Trakya ktasnn hibir mukavemete dar olmakszn Bulgar ktaat tarafndan igal edilmesine fiilen muavenet edeceini taahht etmiti. Ona mukabil Bulgarlar Garbi (Bat) Trakya ahalii slmiyesi iin pek ziyade mucibi istifade hukuk taahht etmi ve ahalii slmiye hakknda hibir zulm ve takibatta bulunmayacan ve derakap aff umumi iln edeceini vaadeylemilerdi. Ahalii slmiye'nin imdi Bulgar igaline kar mukavemeti (direnmesi) msallha (silahlanm) ibraz etmesi hibir fayda temin etmemekle beraber bilkis Bulgarlardan kendileri iin istihsaline muvaffak olduumuz pek ok menafii siyasiye ve idariyeyi zayi etmelerine sebep olurdu. ''Arkadalar arasnda hsl olan arzuyi mukavemeti tadile muvaffak olamayan Sleyman Asker Bey bir mektupla stanbul'a mracaat etti. Mektupta diyordu ki: ''Arkadalarm nezdinde pek byk bir itimad ve binaenaleyh onlar zerinde edit (sert) bir tesiri mneviyi haiz olan stanbul muhafz Cemal Bey hemen buraya gnderilerek hkmetin noktai nazar ve taahhdatnn esbap ve derecesi hakknda izahat ita ettirilmeycek olursa Bulgar ktaatnn huduttan Garbi (Bat) Trakya dhiline hareketi esnasnda mukavemet grmesi ve binaenaleyh kan dklmesi muhakkaktr.'' ''Mektubunun vrudu (gelii) zerinden henz drt be saat gemeden Sleyman Asker Bey de stanbul'a geldi. Hariciye, Harbiye ve Dahiliye nazrlarnn mzakerat neticesinde benim Gmlcine ve skee'ye kadar giderek oradaki zevat iknaa sarf mesai etmekliim taht karara alnd. Ve bir taraftan da o srada stanbul Bulgar sefaretine tyin edilmi olan Msy Toef vastasiyle Bulgar hkmetine iar keyfiyet edilerek tarafmdan her trl tedabiri teskiniye ittihaz olunarak Garbi (Bat) Trakya hkmetine mukavemetten sarfnazar ettirmedike ve bu hususta benim tarafmdan kendisine iaratta bulunmadka hareketi igaliyeye tevessl etmemesi (girimemesi) Garbi (Bat) Trakyay igale memur Bulgar frkas kumandanna ihtar ettirilmiti. ''stanbul'dan Edirne, Dimetoka, Dedeaa tarikiyle (yoluyla) Gmlcine'ye ve oradan skee'ye gittim. Bir gn sonra bana iltihak eden (katlan) Sleyman Asker Bey'le beraber Trakya kuvvei icraiye kumandanlaryla grtm. Bulgarlarn Garbi (Bat) Trakya'y sureti igalleri hakknda birok erait kararlatrdk. Bunlar doruca Bulgar generaline yazdm. eraiti mezkre kmilen kabul olunarak hareketi igaliye balad. Ben de bir hafta sonra stanbul'a avdet ettim (dndm).'' STANBUL ANTLAMASI Osmanl'ya kar bir yerden yardm grmeyeceini anlayan Bulgaristan sonda oruntaklarn (delegelerini) stanbul'a yollayacak ve 29 Eyll 1913'te arada bir antlama yaplacaktr. Bu i iin yaplan grmeler zerinde Babli Hazinei Evrakndaki belgelerde pek ksa bilgiler vardr; ve bunlar ''bugn toplanld snr ileri grld'' yolunda Osmanl eliliklerine gnderilmi genelgelerdir (1). Ancak

Cemal Paa'nn hatratnda, grmeler srasnda Bulgar ba oruntann (delegesinin) sk sk bir Osmanl-Bulgar savgal (savunma) ve saldrgal balamas tasarn ileri srd yazldr; Cemal Paa der ki (1): ''Sulh konferansna memur olan Bulgarlar ayan dikkat bir zihniyet ibraz ediyorlard. Henz nc itimada (toplantda) iptidar (acele) olunmutu. Ben mzakere salonunda makam riyasette bulunan Talt Bey'e limaslahatin (i gerei) baz eyler arzediyordum. General Savof, ''Efendiler rica ederim, iimizi abuk bitirelim de asl mhim olan dier iimize balayalm. Ben buraya iki metre fazla topran Bulgaristan'da veya Trkiye'de kalmasn mzakere iin gelmedim. Benim sebebi vcudum senelerden beri arzu ettiim bir emelin istihsali (salanmas) idi: ''Trk-Bulgar ittifakndan bahsetmek istiyorum. te ben bu ii temin iin geldim'' demiti. Dier iki Bulgar murahhas (delegesi) da makam tasdikte balarn sallyorlard. Biz bunu General Savof'un mtad vehile bizi yemlemek maksadyla sylemi olduuna hamlettik. Ve eraiti sulhiyenin tyin ve tesbitinde mmkn olan menafiin kffesini temine altk ve filhakika emelimizde muvaffak olduk. Mzakeratn nihayetlerine doru idi, General Savof ittifaktan, bunun temin edecei menafii azmei mtekabileden daha esasl surette bahsetmeye balamt.'' Bu balama iini btn br Osmanl balama istek ve tasarlaryla birlikte anlatacaz ve burada yalnz stanbul antlamasyla kalacaz. Cemal Paa, Osmanl hkmet ve oruntaklarnn (delegelerinin) Bulgarlarca avutulduklar ve bu sonuncularn iyice artlar koparmak iin Osmanl hkmetine belirsiz baz adanlarda (sz vermelerde) bulunduklar ve onu aldattklar yolunda dolam olan szleri nlemek iin olacak, bu balama iinin ve onun Osmanl'da uyandrm olduu mitlerin asl antlama zerinde bir etkisi olmadn yazmay, yani Osmanl hkmetinin Bulgarlarn uydurulmu balama adanlarna (szlerine) aldanp asl antlama iinde ok uysal davrand ve Bulgarlara ar aslar (karlar) salad yollu propagandann yalan olduunu altk (dolayl) olarak anlatmay gerekli bulmutur. nce u sylenilmelidir ki bu Osmanl-Bulgar balama tasars uydurulmu bir ey deildir. Bu tasarnn gerekten olduu ileride greceimiz gibi Avusturya hkmetinin buna onamas (yanamas) iin birka kere Alman hkmetine bavurmasndan ve bu son hkmetin daha yukarda da dediimiz gibi bu ii beenmeyip bir Romanya-Yunanistan-Osmanl anlamasn daha uygun bulduunu sylemesinden anlalmaktadr. Bu iin gereklii bylece saptandktan sonra unu da demek gerekir ve Cemal Paa'nn yazs da onu az ok sezdirir ki Bulgarlar daha uygun artlar elde etmek iin bu balama iini ve onun sonucu olarak Osmanl'ya salanlacak yerleri bir koz gibi kullanp Osmanl hkmetini daha uysal klmak istemilerdir. Bu yolda ne kadar baar elde ettiklerini kestirmek gtr; her halde Edirne iinde Rusya'nn bu kadar kprdkten sonra yattn gren ve o srada kendi asker gc hie inmi olan Bulgarlar, Bat Trakya'y ele geirmek iin Trkiye'nin buna onamas (yanamas) gerektiini biliyorlard, dolaysyla eer kendileri yenle (zaferle) biten bir sava sonucunda Makedonya'nn btnn veya bir ksmn alrlarsa, kendi bydkleri lde Bat Trakya'da ve Ege kylarnda Osmanl'ya yer vermek adancnda bulunmakla Osmanl'nn Gmlcine'de kurulan hkmetin ortadan kalkmasna onamasn (yanamasn) kolaylatrm oluyorlard. Btn Bulgaristan'da ora Trklerinden yana kapitlsyonlar andrr aamada geni lde zel haklar tanmalar da bu i iin edimsel bir dn saylmaldr. Ancak hep olageldii gibi bu haklar yalnzcana kt zerinde kalacaktr. Her ne ise antlamaya gelelim.

Yeni snr Karadeniz'den Rezva'ya (veya Rezva) suyunun azndan balayp (eski snrdan 50 km. kadar gneyde) Krkkilise (Krklareli) ve Edirne'nin 30 kilometre kadar kuzeyinden gemektedir. Dolaysyla kuzeyde Bulgar'a bazen 50 km.'yi bulan bir genilikte bir toprak eridi braklmtr. Batda snr Cesir Mustafa Paa'y Bulgar'da brakarak onun dousundan gneye iner ve Meri'in batsnda 25-30 kilometre kadar genilikte bir eridi Osmanl'da brakarak Sofilo'nun az kuzeyinde Meri'e ular (yani stanbul-Edirne demiryolunun Meri'in batsndaki ksmn, 25-30 kilometre snrdan ieride olarak Osmanl'da brakr) oradan Ege denizine kadar Meri boyunca gider (m.1). Dolaysyla Dimetoka Osmanl'da kalmtr ve Bulgaristan'n Ege denizine tek kak (k) olan Mustafa Kemal Paa-Dedeaa demiryolu 100 km. kadar bir uzunlukta Osmanl toprandan gemektedir. Her iki yann elinde bulunup br yana geecek yerler imzadan sonraki 10 gnde askerden boaltlacak, bundan sonraki 15 gnde de br yan iyarlarna verilecektir. mzadan sonraki 3 hafta iinde iki yan ordularn datacaktr. (m. 2) Genel ba olacak ve bu, Bat Trakya olaylarn da kapsayacaktr; ancak: ''Bulgaristan'a rcu eden arazinin tekrar igali srasnda kanunen teekkl edecek heyeti hkmet tarafndan tyin olunacak ve usul vehile ahaliye iln edilecek olan iki haftalk mddetin inkzasnda ibu aff umumiden istifade hakk sakt olacaktr.'' (m.6) Bu, Bat Trakya'da kurulan hkmet yelerinin ve ondan yana alanlarn ibu 2 hafta iinde bu yoldaki uramalarn brakp yeni duruma uymalar gerekiyor demektir. Bulgaristan'a geecek olan yerler ahalisi 4 yl iinde Osmanl uyrukluunda kalmay seebilir. Bu Mslmanlardan Bulgar uyrukluuna geenler 4 yl askere alnamayacak ve askeri bedel vermeyeceklerdir. Osmanl uyruu kalanlar bu 4 yl iinde Bulgaristan'dan kacaklardr, tanabilecek mallarn ayrca bir gmrk veya vergi vermeden gtrebilecekler ve tanlamayan mallar kendilerinde kalp onlar bakalar eliyle ynetebileceklerdir. (m. 7) Madde 8, madde 11, madde 12 ve antlamaya ekli ''Mftlere mteallik mukavelename'' Bulgaristan Mslmanlarna kapitler zde veya daha dorusu Osmanl lkesinde Mslman olmayan aznlklara tannm olan haklar salamaktadr. Madde 9: ''Memaliki Osmaniye'deki Bulgar cemaati memaliki mezkredeki cemaati sairei Hristiyaniyenin elyevm haiz olduklar ayn hukuku haiz olacaklardr...'' demekle Bulgaristan Mslmanlarna tannan haklarn karln Osmanl Bulgarlarna salamakta ise de iin nemi uradadr ki Bulgarlarn haklar eskiden beri olagelen eylerdi, halbuki Bulgaristan Mslmanlarna tannan haklar byk lde yenidir; bundan baka yeni durumda Bulgaristan Mslmanlar, Osmanl Bulgarlarndan daha pek kalabalktr. Antlamaya ek, 1 sayl protokoln ''c'' blm ahali deimesi zerine olup yle der: ''Her iki taraftaki Bulgar ve Mslman ahalinin ve mtereke boyunca nihayet 15 km.'lik bir mntka olarak mtekabilen mbadelesini teshil hususunda hsl olmutur. Mbadele kylerin tamamyla bulacaktr. bir de onlarn btn hududu dahilindeki emlkinin ihtiyari iki hkmet beyninde ittifak mbadelesi suretinde vuku

''Nefsi kur'a etrafndaki emvalin mbadelesi iki hkmetin himayesi tahtnda ve mbadele olacak kyler heyeti ihtiyariyesinin itirakiyle icra olunacaktr.

''ki hkmet canibinden (tarafndan) tyin olunacak muhtelit (karma) komisyonlar mebhus (sz geen) an kariyeler ile efrad ahali beyninde mbadelei emvale (mlklere) ve icabederse bu mbadelattan mmbais farklar tevzie iptidar edeceklerdir.'' kinci ek yukarda sz geen ''Mftlere mteallik mukavelename''dir. Buna gre: Sofya'da bir bamft bulunacak ve Bulgaristan mftlerinin gerek ''er'i erife mteallik umuru mezhebiye ve hukukiye'' iin stanbul'daki Meihati slmiye ile ve gerekse Bulgaristan Mezahip Nezaretiyle olan ilikilerinde onlara araclk edecektir. Bu bamfty Bulgaristan mftleri ayrca toplanp kendi aralarndan seeceklerdir. ''Bulgar Mezahip Nezareti bamftnn intihabn Sofya Sefareti Seniyesi vastasyla Makam Muallyi Cenab Meihatpenahiye tebli edecek ve taraf liyi meihatpenahiden mftii mumaileyhe bir ''menur'' ve umuru memuresini ifa ve bu bapta kendisi dahi Bulgaristan'n dier mftlerine ayn mezuniyeti ita edebilmesi iin bir ''mrasele'' (resmi yaz) gnderilecektir.'' ''Bamft ahkm eriye dairesinde Bulgaristan mftlerinin muameltn ve messesat mezhebiye ve hayriyei slmiyeyi ve messesat mezkre hademe ve mtevellilerini nezaret ve tefti altnda bulundurmak hakkn haiz olacaktr.'' (m.1) ''Mftler Bulgaristan Mslman mntehipleri (semeleri) tarafndan intihap olunur (seilir). ''Bamft intihap olunan mftnn er'an matlup olan kffei evsaf cmi olup olmadn bittahkik muvafk bulduu halde ipkaya mezuniyeti havi mumaileyh namna ''menur'' itas lzumunu Bab Meihata iar eder ve mftii cedide bu suretle istihsal olunacak menur ile beraber ahalii mslime beyninde icrayi ahkm eriye iin mezuniyeti havi icabeden mraseleyi (resmi yazy) ita eyler (geri getirir).'' (m. 2) Bu iki maddede grlen en nemli yn mftlerin ve bamftnn i grebilmelerini stanbul'daki meihatin onamasna bal olmasdr. Bu yzden ve hi olmazsa zdeksel (maddi) bakmdan bunlarn Bulgar hkmetine kar durumlar, Osmanl lkesindeki Patrik, Eksarh ve Metropolitlerin Osmanl hkmetine kar durumlarndan daha bamszdr. Bu mftlerin ve iyarlarnn aylklar Bulgar hkmetince verilecek ve bunlar Bulgar iyarlarnn btn haklarndan aslanabileceklerdir (yararlanabileceklerdir). (m. 3) Bamft, mftlerce verilen hccet ve ilmlar eriat bakmndan inceleyip onayabilir, abayabilir veya ilgililer dilerlerse bunlar incelenmek zere stanbul'da meihata gnderebilir. ''Bamft tarafndan veya Makam lyay Meihatpenahi canibinden tasdik olunan hccet ve ilmlar, Bulgar memurini aidesi tarafndan mevkii icraya vaz' olunacaktr. Bu takdirde bu hccet ve ilmlara Bulgar'ca birer tercmesi raptolunacaktr (eklenecektir).'' (m. 5) ''Bamft icab takdirinde nikh, talk, vasiyet, veraset, vesayet, nafaka vesair mevadd eriye ile emvali eytamn (ksz ocuklarn mallarnn) idaresine mteallik mesailde dier mftlere vasaya ve tebligat muktaziye ifa edecektir. Bundan maada mfti mumaileyh mesalihi mebhuseye dair olan ikyet ve mstediyat tetkik ve ahkm eriyeye nazaran ne yaplmak lzm geleceini dairei aidesine iar eyleyecektir. ''Mftler nezaret ve idarei evkaf ile dahi mkellef olduklarndan bamfnn balca vezaifinden biri de anlardan hesap talebetmek ve buna mteallik hesap

defterleri hazrlatmaktr. ''Evkaf hesabatna mteallik defatir (ilikin defterler) Trke tutulabilecektir.'' (m. 6) ''Bamft ve mftler indelhace (gerekli durumlarda) Bulgaristan'daki maarifi umumiye meclislerini ve mektibi slmiyeyi ve medreseleri tefti ve lzum grlen mahallerde mektepler ihdas zmnnda teebbsat lzime icra edeceklerdir. Bamft lzum var ise maarifi umumiyei slmiyeye mteallik umur ve mesalih iin dairei aidesine mracaat edecektir. ''Bulgaristan hkmeti Bulgar maarifi umumiye kanunuyla tyin olunan nispet dairesinde ve masarifi kendisine ait olmak zere mektibi iptidaiye ve rtiyei slmiye tesis edecektir. Tedrisat Trke olacak ve resmi programa tevfikan icra olunacak ve Bulgar lisannn tahsili mecburi olacaktr. ''Tahsili mecburiye ve muallimnin adediyle hukukuna mteallik bilcmle kavaninin (yasalarn) slmiye heyeti tedrisiyesine tatbikine devam olunacaktr. Bu messeseler heyeti tedriyesiyle memurin ve mstahdemni sairesinin maaat Bulgar messesat heyeti tedrisiyesi hakknda cari olan ayn erait dairesinde olarak Bulgar hazinesi tarafndan tesviye olunacaktr. ''Nvvap (Naib) yetitirmek zere bir messesei mahsusa dahi tesis edilecektir.'' (m. 7) ''Nfusu kesirei slmiyeyi cmi olan her bir mahal veya ehirde evkaf ileri ve tedrisat umumiyei rtiye ile mkellef bir camaati slmiyenin intihabna iptidar edilecek ve bu cemaatin ahsiyeti mneviyesi kffei ahvalde ve bilcmle memurini hkmete tannacaktr. ''Her bir mahallin evkaf oradaki cemaati slmiye tarafndan kavanin (yasalarn) ve ahkm eriyeye tevfikan idare olunaca cihetle cemaati mezkrenin ahsiyeti mneviyesi evkaf mezkrenin sahibi ad ve itibar olunacaktr. Umumi Mslman mezarlklar ve cevami kurbnde (ibadet yerlerinin mezarlar) kin mezarlklar cemaati slmiyeye ait emvali zmresine ithal olunacak ve cemaati mezkre bunlar kendi istedikleri vehile ve kavaidi hfzsshhaya tevfikan istimal eyleyeceklerdir. Emvali vakfiyeden hibiri ait olduu cemaate bedeli tesviye olunmadka hibir vehile istimlk olunamaz. ''Bulgaristan'da bulunan emlki mevkufenin hsn muhafazasna dikkat ve itina olunacak ve bir mecburiyeti mbremeye mpteni ve kavanin ve nizamat mer'iyeye muvafk bulunmadka mebanii diniye veya hayriyeden hibiri hedmedilemeyecektir. Esbab mbremeden nai mebanii mevkufeden birinin istimlki icabettii takdirde bu binann mebni bulunduu mahalle nispetle ayn kymeti haiz dier bir arsa iare edilmedike ve bir de binann bedeli tesviye olunmadka buna teebbs olunamayacaktr. ''Esbab mbremeye mebni istimlk olunacak olan emvali mevkufenin kymetleri olarak tediye olunacak mebali, mebanii vakfiyenin tamir ve terminine tamamen sarf ve tahsis olunmak zere camaati slmiyeye tevdi ve teslim klnacaktr.'' (m. 8) Grld gibi Osmanl padiahlarnn yabanc bir devletin gzetimi olmamak zere patriklere vermi olduklar haklara -ki din perdesi altnda Mslman olmayan aznlklarn ulusal benliini korumu ve onlar Trk ve Mslmanlara kar bir varlk gibi yaatmtr -benzer haklar, ibu antlama ve ona ek mftler mukavelesi ile, Bulgaristan'daki Mslman yani Trk aznlna Osmanl gzetimi altnda olmak

zere verilmektedir. Osmanl Devleti gleebilseydi bu haklar ora Trklerini pek toplu ve gl bir birlik olarak yaatabilirdi. Bu gleme olmaynca ise bu gibi haklar glgede kalmak ve uyutulmaktan kurtulamazd ve hatt Trk aznlnn Bulgar hkmetince ayrca sktrlmasna ve yok edilmeye allmasna yol aabilirdi. Nasl ki ok gemeden buna balanlmtr. Cemal Paa'nn hatratnda bu yolda yazlar da vardr, o der ki (1): ''Bir taraftan da Bulgarlar gerek muhahedei sulhiye ahkmna (bar antlamasnn maddelerine) ve gerek ifahi birok vaitlerine ramen Garbi (Bat) Trakya ahalii slmiyesi hakknda irtikb mezalime (zulme) balamlar. Pomaklar cebren Hristiyan yapmaya teebbs etmilerdi.'' u da unutulmamaldr ki Osmanl lkesinde herhangi bir aznlk skk bir duruma girecek olsa veya kurnazcana bir propaganda ile yok yere bunu yaymaya koyulsa ate pskren ve ie karmaya kalkan byk devletler, Trkler toptan krlsalar bile hi de aldr etmemeyi bir gelenek edinmilerdi; dolaysyla Trklere kar kt davranld myd Osmanl yalnz kalrd, Osmanl lkesindeki Mslman olmayanlara zarar geldii sz ortaya knca bu gerek olsun olmasn hemen byk devletler ie karmaya ank (hazr) grnrlerdi. Byle bir durum ok kere kendini gsterecektir. Antlamann eklerine dnelim; nc ek antlamann 17 nci maddesi gereince 11, 12, 13 ve 16'nc maddeler yznden kacak anlaamamazlklarn ne biimde Lahey'de hakem usulyle zleceini gstermektedir. Drdnc ek, yeni snrca kesilen Meri ve Mustafa Paa -Edirne- Dedeaa demiryolu zerinde gidi gelii dzenlemek iindi. Her iki devlet ayrca, Ege denizine doru batan baa kendi topraklarndan geen bir demiryolu yapacaktr. Bulgaristan, en son on yl iinde yapaca bu demiryolu bitinceye kadar gerek demiryolunun Osmanl'da kalan ksm, gerekse Meri rma zerinden asker ve asker gere geirebilecektir. Bu antlama zerinde zet olarak u denilebilir ki o srada hi gvenecekleri ve dayanacaklar olmayan Bulgarlar Osmanl'ya, uydurma olmayan ancak 1914-18 Genel Sava'na kadar gerekleemeyen bir balama adancnda (sznde) bulunmak ve onun sonucu olarak Babli'ye Batya doru genileme mitleri vermek ve Bulgaristan Trklerine nemli birok haklar tanmak karlnda Bat Trakya'y elde edebilmilerdir. Burada kendiliinden bir soru ortaya kmaktadr: Eer Osmanl hkmeti bu antlamay yapmayp Bat Trakya'y ister dorudan doruya, ister dolaysyla elinde tutmakta direnseydi daha iyi mi olurdu ve sonda bu lke onda kalr myd? Buna kesin olarak karlk verilmez, belki byle olurdu, belki de Osmanl'nn bana bir ykm gelirdi; her ne de olsa Osmanl hkmeti, yukarda Baron d Taube'nin anlatt Rus Bakanlar Kurulu'nda geen szleri bilmedii iin yein (youn) bir Rus bask ve arpsndan korkmakta hakl idi; dolaysyla bu yaplan iin iyi yaplm olduuna hkmetmek bizce en dorusudur. Bu antlama dolaysyla stanbul'daki ngiliz igderi Marling'in Grey'e yollad yaznn baz paralar aaya konulmutur; bunlar bu olayn Avrupa'da nasl grlp anlaldn bir bakmdan aydnlatr. Marling der ki (1): ''30 Mays'ta Londra'da yaplan antlama kesin olduuna ve bundan sonra arada bir sava biliti (iln) yaplmam oluuna gre imdiki antlamann bir zellii de sava durumunda olmayan iki lke arasnda yaplm bir bar antlamas olmasndadr. Onun baka bir zellii de vardr, yz yldan beri ilk defadr ki Trkiye elden karlm bir yeri kendi askeri urayla ve Avrupa'nn karar ve basksna aldr etmeden geri alm bulunuyor.

''Son ikinciknunda (ocak) byk devletlerin hep birlikte Trkiye'ye vermi olduklar nota ile ona, Edirne'yi brakmasna karlk olarak, mal ve baka alanlarda yardm adanlanyordu (sz veriyorlard). imd ise Edirne blgesi (district) Trkiye'nin elindedir ve o, adanlanm mal yardm alacana da klgn (pratik) olarak gvenmektedir. ttihat ve Terakki komitesinin bu baars doal olarak onun lkedeki etki ve nn (prestige) arttrmtr ve iler olaan biimde giderse ona uygun bir sre iin erkte (iktidarda) kalmay salayacaktr. Dolaysyla onlarn ''Bulgaristan ve Avrupa zerindeki yenleri (baarlar)'' (2) en ok kapitlasyon ve eski antlamalar (3) iinde onu ovinizm (ovenizm) (4) ve yabanc dmanlna (xenophobia) gtrebilir. Trklerin Londra antlamas gibi yeni siyasal aletleri bir yana attktan sonra eski ve kendilerine batan antlamalarla neden bal kalacaklarn birbirlerine soruturduklar iitilmitir.'' *** Bu yaz o srada Osmanl hkmetinin ve ttihat ve Terakki frkasnn i ve d durumunu ve bunun yabanclarca nasl grlp anlaldn aydnlatmaktadr. Bu yn zerinde burada daha ok durmayacaz; yeni durum ttihat ve Terakki'ye gerekten byk bir g ve n salam ve hkmeti ok berkitmiti (salamlatrmt). Durumun bundan sonraki geliimi, Balkan Sava'nn ikinci evresi srasnda ve ondan sonra Osmanl Asyas ile ilgili sorunlar zerinde byk devletler arasndaki grmeler ve kt zerinde bir paylamaya varan anlamalar, Asya'da yaayan Trk olmayan Osmanl uluslarnn davranlar, Adalar ve OsmanlYunan sorunlar, Osmanl hkmetinin balak bulmak iin almalar ve genel olarak stanbul antlamasyla 1914'te Genel Sava'n kmasna kadar olan bitenler bu cildin 3 nc ksmnda incelenecektir.

You might also like