Balkan Savalar KNC BALKAN SAVAI I (1913)

Nurer UURLU bakanlnda bir kurul tarafndan hazrlanmtr. Dizgi - Bask - Yaymlayan: Yeni Gn Haber Ajans Basn ve Yaynclk A.. Temmuz 1999 Ord. Prof. Dr. YUSUF HKMET BAYUR Balkan Savalar KNC BALKAN SAVAI I (1913) CGAZETESNN OKURLARINA ARMAANIDIR.

NDEKLER BALKAN SAVAININ KNC EVRES Babli Basknndan Londra Bar Antlamasna Kadar (23/1/1913-30/5/1913) durum 9 Brakmann bozulmasna kadar olan grmeler 12 Brakmann bozulmas ve o sradaki siyasal grmeler 19 9

Byk Sava Olaylar ve Bar in Grmeler Edirne'yi kurtarma midi var sanlrken Edirne'nin dmesi43 24 Edirne'yi kurtarmak midi kalmadktan sonra

24 26

Edirne dtkten sonraki Bulgar tehdit ve istekleri 45 Byk Osmanl - Bulgar Brakmasndan Londra Barna Kadar (14 Nisan - 30 Mays 1913) 55 Londra barndan sonraki i durum 62 73 arn Berlin'e gidii ve Rusya'nn Boazlar siyasasnn yeni bir evresi ADALAR VE ARNAVUTLUK LER 79 80

Askeri olaylar ve bir Arnavutluk'un kurulmas Arnavutluk'un Karada ve Srbistan'la snrlarnn saptanmas 89

Arnavutluk'un rgtlendirilmesi sorumu (sorunu) ve bununla ilgili gizli Avusturya talyan antlamas 93 Ege adalar sorunu ve bunun Gney Arnavutluk snrlar sorunu ile balanlmas 12 ada iine balamas 108 100 talya'nn Yunanistan - Arnavutluk snr iini

ARALARINDAK NRDELK YZNDEN BALKANLI BALAIKLARIN RUMEL'Y PAYLAMA NDE ANLAAMAMALARI VE ARALARINDA SAVA IKMASI 119

Bulgar, Srp ve Yunan savlar

119

Bulgaristan-Romanya gerginlii135 Srp-Yunan anlamas ve bunlarn Romanya ile Osmanl'y kendilerine ekmeye almalar 137 Balkanllar aras savaa doru 150

BALKAN SAVAI'NIN KNC EVRES

BABIL BASKINI'NDAN LONDRA BARI ANTLAMASI'NA KADAR (23.1.1913- 30.5.1913) Bu evrenin Balkanlarla ilgili balca olaylar Osmanl hkmetiyle byk devletler arasnda bara varlmak iin yaplan grmeler, Osmanllarla Balkanllar arasnda vurumalar, Osmanl-Bulgar brakmas, savalar aras Londra Konferans'nn yeniden toplanmas, Balkanllar arasnda onlar bir savaa kadar gtrecek olan anlaamamazlk ve gerginliin artmas, Romanya-Bulgaristan gerginlii ve Arnavutluk ve kodra dolaysyla byk devletler arasnda bir an iin doan ar havadr. durum Babli baskn gn Talt ve Enver beylerin barollerde bulunduklarn, birincisinin hemen o gn dahiliye nazr vekili diye ie baladn, ikincisinin de saraya gidip padiahtan Mahmut evket Paa'nn sadarete gemesini saladn grdk. Bu iki uzkii de yeni kurulan hkmete girmez. Talt Bey'in girmeyiinin, kendisini daha nce Harbiye Nezareti'nden drenlerin banda bulunmu olmas yznden Mahmut evket Paa'nn ona kar kin beslemekte olmas dolaysyla olduu sylenilmitir; ancak Mahmut evket Paa'y ekilmeye dorudan doruya zorlam olan Hac Adil Bey'in dahiliyeye getirilmi olmasna baklrsa bu sze pek gvenilmemelidir. Daha genel olarak sylenilmi olan sze, yani o anda ttihat ve Terakki'nin ileri gelenleri, hele Babli basknnda bulunmu olanlar i bana gememeyi daha doru ve daha uygun bulmu olduklar szne, daha ok inanmak gerekir. Yeni hkmette Mahmut evket Paa Harbiye Nazrl'n da kendi zerine alm. ray Devlet Reislii'ne eski Sadrazam Sait Paa'y getirmi ve hariciyeye nce vekil olarak eski Atina Elisi Muhtar Bey (1) getirildikten sonra Msr prenslerinden Sait Halim Paa getirilmitir. Cemal Bey (2) stanbul muhafzlna ve Enver Bey'in amcas Halil Bey (3) de stanbul Merkez Kumandanl'na getirilmitir. Az sonra Ahmet zzet Paa Bakomutan Vekili olacaktr. Avrupa, yeni hkmeti genel olarak Almanya'ya eygin (yatkn) sayacaktr ve ngiliz bykelisi hkmetine ektii telde onun ak bir Alman rengi tadn yazacaktr (4). durumdaki zellik udur: Trk kamuoyu Balkan Sava ykmnda ttihat ve Terakki'nin bilgisizlik, beceriksizlik ve ynetimsizlii yznden en ar soravlar (sorumluluklar) ykl bulunduunu az ok unutmu olup onun Edirne'yi kurtarma

propagandasna olduka inanmaktadr, dolaysyla onun yeniden i bana gelmesini iyi karlamaktadr. Bundan baka ttihat ve Terakki'nin lke iindeki rgtleri de az ok yerli yerinde olup kendilerine dayanlabilecek bir durumdadrlar. Padiah da hem onu, hem Mahmut evket Paa'y, kendisini tahta karm olmalar dolaysyla hem sevmekte, hem de onlara gvenmektedir. Ancak atalca'daki orduda hem Nzm Paa'nn adamlar, hem de ''Halskr''lar oktur ve epey zaman yeni hkmet onlara ilimeyi doru bulmayacak veya buna yrei olmayacaktr; dolaysyla Mahmut evket Paa hkmeti i piyasada ok ekingen ve yumuak olacaktr; bu, ttihat ve Terakki'ye teden beri dman olanlara kar nemli bir ey yaplmamas ve hemen kimseye kar etin davranlmamasyla grlr. Byle davranlta: d durumun gerginlii, Avrupa'dan ekinilmesi, savan sregelmekte olmas, ordunun yukarda anlattmz durumu gibi olaylarn veya Mahmut evket Paa'nn etin davranmak istemeyiinin ne kadar pay olduunu kestirmek gtr. Bu yumuaklk Mslman olmayanlarn gnln alma yolunda almalarda da grlr. O sralarda Ermeni Patriklii askerde bulunan Ermenilerin karlar, eer Mslman olmak isterlerse kabul edilmemesini Babli'den diler ve bu dilek hemen kabul edilir (1). Doal olarak Ahmet Muhtar Paa hkmetince iten karlm olanlar veya hibir frka ile iliii olmad yolunda senet vermek istemedii iin iyarlna (memurluuna) son verilmi olanlar yeniden ie alnmlardr. Bu yoldaki kararlarn birinde (2): ''Bilmum memurinin vazifei memuriyet banda frka ileriyle ve hususat saire ile itigal etmeyerek btn fikir ve mesaisini ifay vazifeye hasretmesi lbt (gerekli) olup u kadar ki daima nazar itinada tutulmas lazm gelen bu esasn hsn muhafazas memurinden frka ihtirasat (hrslarna) ve ihtilfatna itirak etmeyeceklerine dair senet alnmak suretiyle olmayp esas mezkre mugayir hareketleri grlenlerin tevbih ve azil ve tebdilleri tabii olmasna nazaran...'' denilmektedir... Subaylarn siyasal ilerde kullanlmalarnn ktln ttihat ve Terakki erkten (iktidardan) dmeden az nce anlam ve aka sylemiti; bu belge, siyasal ihtiraslar iinde bunalan bir lkede iyarlarn (memurlarn) da siyasal ilerle uramalarnn kt olacann resmen olsun kabul edilmi olduunu gsterir. Brakmann bozulmasna kadar olan grmeler Babli baskn Edirne'yi kurtarmak propagandasyla yapld iin, Bulgarlar bu kentten vazgemezlerse savan yeniden balamas doal idi; byle bir anda ilgili devletlerin dncelerini gzden geirelim: Rusya savan yeniden balamasn istememektedir, sebepleri aadadr: Bulgar yenilirse savan ilk evresinde kazanlm btn aslarn (karlarn) elden gitmesinden korkulabilir; bu ise Rusya iin de birok bakmdan zararl olabilecei gibi onun onuruna da dokunabilir ve Rus kamuoyunda Slavlk duygularn kabartabilir ve Rusya'y da savaa srkleyebilir, Rusya ise bir acun (dnya) sava dourabilecek byle bir ie kendi semedii bir anda srklenmeyi doal olarak istememektedir. Bulgar yenecek olursa istense de, istenmese de kimse ie karmaya ve onu durdurmaya vakit bulamadan stanbul'a girecektir ve dolaysyla Rusya en korktuu ve aylardan beri nlemeye alt bir durumla yeniden karlaacaktr.

Rusya'nn ana dncesi bu olmakla birlikte o, eer Osmanl Devleti, savan uzamas yznden bir kat daha gsz decek olursa zaten dnp tasarlad gibi Ermenistan ad verdikleri Dou Anadolu vilayetleri sorunu diye bir sorun ortaya atp Osmanl paylamas iinde nayak olmaya ve bu ii abuklatrmaya anklanmaktadr (hazrlanmaktadr). Avusturya da Rusya gibi savan yeniden balamasn istememektedir, sebebi kolay anlalr; yeni balayacak olan sava yalnz Bulgar', yani Balkan devletleri arasnda Avusturya'nn glletirmek ve Srp'a kar kullanmak istedii devleti ypratacaktr. Bu ite ngiltere ile Fransa aa yukar Rusya ve Almanya da Avusturya gibi dnmektedir. Almanya ve Avusturya'nn genel dnceleri bu olmakla birlikte yeni Osmanl hkmetinin kendilerine az ok eyginliinden aslanabilmek (yatknlndan yararlanabilmek) iin ona kar kendisine bar d vermekle birlikte az ok tatl dil de kullanacaklardr. Bulgaristan'da da savan yeniden balamasn istemeyenler oktur ve Babakan Geof bunlar arasndadr (1); zaten Babli baskn gn, belki de daha onu renmeden, Srp Babakan Pasi (2), Belgrad'daki Bulgar elisine, Srp-Bulgar balamasndaki snrn deitirilmesinin gerekeceini sylemi ve bu sz Bulgar hkmetini kukulandrmt. Dolaysyla savan yeniden balamasn iten isteyen iki devlet vardr: Bulgar'n ypranmasn uman Yunanistan ve Romanya; ilk devlet Bugar'n bala olduundan bu duygularn aa vuramazd (1), Romanya ise bunu Osmanl'ya bildirmekten ekinmedi, dileri bakan, Osmanl hkmetini yeniden savaa atlmak iinde yreklendirmek iin Bkre'teki Osmanl elisi Safa Bey'e unlar syler (2): stanbul'daki hkmet deimesinin zel sebebi (3) Trkiye'yi Romanya hkmetinin gznde ykseltti; byk devletler notalarn vermekle yanl bir i grdler; Romanya Bulgaristan'a hemen hemen bir ltimatom vermitir ve kamuoyumuz ona kar ok kzgndr; bununla birlikte saknl davranmak ve Trkiye olaylarnn geliimini beklemek zorundayz, zira byk devletler bara eygindirler (yatkndrlar) ve Rusya bu uurda zerimize baskda bulunmaktadr. Srbistan'n da bu ite Yunanistan gibi dnmesi akla gelirse de o, Avusturya basks dolaysyla yeni karklklar kmasndan az ok ekinmektedir. Aada, ister byk devletlerin kendileri arasnda, ister bunlarla Osmanl arasndaki grme ve konumalar okunurken bu genel izgiler gz nnde tutulmaldr. Babli basknn renince Fransz hkmeti Rus hkmetine bavurup unlar bildirir (4): Rusya bizimle danmadan balamann (Rus-Fransz) siyasasn herhangi bir yola srkleyebilecek hibir giriitte (giriimde) bulunmasn- hele Rusya'ca Ermenistan (Anadolu Dou Vilayetleri) snrlarnda yaplacak herhangi bir gsteri hi phesiz ngiliz-Rus anlamasn tehlikeye drebilir ve Kk Asya sorununu en tehlikeli bir biimde ortaya atabilir. Bundan alt gn nce ngiltere stanbul'da etin bir giriitte (action nergique) bulunulmasn istememiti, dolaysyla nceden anlalmadan (1) bundan baka bir durum taknamayz. Bundan bir gn sonra Fransz Dileri Bakan Jonnart, eliliklerine yollad bir

genelgede Trk ulusal yaayn ve genel bar korumak iin byk devletlerin ibirlii yapmasnn en etkili are olduunu bildirir (2). Yine bu gnde Berlin'deki Fransz bykelisini grmeye gelen Alman Dileri Bakan Yagov da bu dncededir (3). Bunlar hkmetine bildiren Paris'teki Rus igderi Osmanl Bankas'nn bundan byle Trkiye'ye avans para vermeyeceini ve Alman sermayedarlarnn da onlar gibi davranacaklarn teller (4). Yagov ise Osmanl igderiyle (maslahatgder) u yolda konuur (5): Trkiye'nin gerekten bir dostu gibi size bir an nce bar yapmak dn veririm, biliyorsunuz ki Rusya sizi tehdit etmektedir. Rus bykelisi bana dedi ki bar yaknda olmazsa Rus hkmeti, kamuoyu dolaysyla artk yansz kalamaz. O size Anadolu'da atarsa ne yaparsnz? - Kbrs anlamasn ileri srdnz (6). ngiltere'nin sizi koruyacana gveniyor musunuz? Benim azmdan stanbul'a usluluk tleri veriniz. Yagov'un bu szleri, bir gn nce Berlin'deki Rus Bykelisi Sverbeef'in kendisine, Rus hkmeti adna, sylemi olduklarna dayanmaktadr. Sverbeef'e hkmetince bu yolda verilmi olan ynergenin ana izgileri aadadr (1): stanbul olaylar Rus hkmetini nemli olarak meraklandrmaktadr. Eer byk devletlerin Babli'ye birlikte vermi olduklar notada (2) taknlm olan durumda ve ileri srlm olan grlerde bir deiiklik olmayaca yettii kadar ak olarak Osmanl hkmetine anlatlrsa bu hkmet de ondan nceki gibi Avrupann tlerine uymak gereini anlamak zorunda kalr. Rus hkmeti, Alman hkmetinin de, byk devletlerin ibu notann temeline bal olarak aralarndaki birlii korumalarn uygun bulduu inanndadr. Rus hkmetinin grne gre, savan yeniden balamas karmaalara yol aabilir ve o, bunun olmamasn iten dilemektedir, nk bu olursa o ok ciddi bir duruma sokulmu olabilir ve eer savan sonular ve Balkanllarn elde ettikleri aslar (karlar) tehlikeye derse Rus kamuoyunda nne geilmez bir deiiklik olaca aka grnmektedir. Bu son szlerdeki tehdit Fransa'da tela douracak ve nceden anlalmadan bu gibi giriitlerde (giriimlerde) bulunulmasndan szlanlp bundan byle bu gibi davranlarda bulunulmamas bir kere daha Rusya'dan istenilecektir (3). Yagov'un Severbeef'e verdii karln zeti aadadr (4): Almanya, birlikte verilmi notann esaslarndan ayrlmayacaktr, ancak o, bundan daha ileri gitmeyecektir; o, byk devletleri yanszlktan ayrabilecek her trl giriite (giriime) ve bunlardan birinin yalnz bana i grmesine karndr (kardr) - Edirne iinde Trk hkmetinin durumunu dayanlmaz bir biime sokmamaldr, nk o da derse Avrupa, stanbul'da konuacak kimse bulamaz. Grld gibi az nceki ngiltere'nin durumunu imdi Almanya taknmaktadr: Osmanl'ya Edirne'yi brak demek, ancak onu ayrca sktrmamak. Jl Kambon'un Yagov'a nota dna kmadan Gen Trklerin Edirne bakmndan iini kolaylatrmann (1) elden gelmeyeceini sylemesi zerine Yagov, kendi zel bir dncesi olarak der ki: Trablus'taki gibi yaplabilir; yani orada halifenin bir orunta (temsilcisi) bulundurulabilir; buna Trablus'ta talyanlar bir genel konsolos ve Trkler de slam hkmranlnn bir nianesi diye bakmaktadrlar.

Yagov'la yapt bu grmenin (28.1.1913) gecesinde Jl Kambon, Babakan Betman-Holveg'le spanya bykeliliinde bir arda buluur; Betman-Holveg, Fransa'nn Trkiye'yi kendi haline mi brakacan Kambon'dan sorar ve bunun Fransz gelenek ve aslarna (karlarna) uygun olmayacan syler. Kambon ise Fransa'nn Trkiye'nin ulusal yaayn korumak istediini ve bunun iin Osmanl mparatorluu'nun kendisini bsbtn batrabilecek olan maceralara atlmaktan alkoymann gerektii karln verir. Bunun zerine Betman-Holveg, Kk Asya dolaysyla Kambon'a dana nce sylemi olduunu tekrarlar, yani ibu lkenin keskili (gelecei) ortaya atlrsa Almanya'nn seyirci kalamayacan bir daha syler. Babakan Rusya'y imleyerek (iaret ederek), her kim bu korkun ii (Kk Asya ii) ortaya atarsa atsn Fransa'nn bunu nlemeye alacan umduunu ekler ve der ki: ''Eer Avrupa'da sava karsa bu, Amerika Birleik Devletleri'yle Japonya bir yana, herkes iin korkun bir ykm olur ve biz bunu nleyemezsek ocuklarmz sizlere de bizlere de deli derler.'' Babakan da Edirne iin Trablusgarp'a benzer bir zlme (zm) yolu gsterir, ancak bu dncesinin imdilik bir nerme (neri) saylmamasn ister. Grld gibi Rusya'nn Osmanl'nn okana gsz dmesinden Dou Anadolu'da aslanabileceini imaya kalkmas hemen bir genel sava korkusu yaymtr; Edirne iin ise Almanya ancak gsteriten ileri gitmeyen ve Trablus'takine benzeyen bir zleme (zm) yolu dnmektedir. Betman-Holveg'in ve Yagov'un bu szleri zerine Fransa kendi bana iler grmekten ve giriitlere (giriimlere) atlmaktan vazgemesi iin Rusya zerinde basksn arttrr, hatta Cumhurbakan Puankare svolski'ye (1): ''Fransz kamuoyunun, Balkan sorunu dolaysyla patlayacak bir savaa atlabilmesi iin, onu nceden anklam (hazrlam) olmak Fransz hkmeti iin son aama nemlidir'' der ve dolaysyla Rusya'nn bu gibi giriitlerde bulunmadan ve bir genel savaa kap amadan nce Fransa ile danmasn ister. Genel olarak Fransz devlet adamlar Rusya'ya ''sava karma'' demekten ok, ''iini bizimle danarak gr'' demekte ve Rusya iin savaa katlmaktan hi de ekinmeyeceklerini birdziye inancalamaktadrlar (teminat vermektedirler). Burada ilk izlerini grdmz Rus agzllnn nasl birka ay sonra ok byk gerginlikler douraca ve Osmanl Asyas'nn paylalmas iin yaplacak olan anlamalarn balca etkeni olaca bu cildin nc ksmnda bu paylamalar anlatlrken grlecektir. Brakmann bozulmas ve o sradaki siyasal grmeler Yukarda grm olduumuz gibi byk devletlerden hibiri brakmann bozulup savan yenilenmesini istemiyordu; Bulgar Babakan Geof da bu dncede idi. Londra'daki Bulgar Baorunta (Badelegesi) Danef'e de grmeleri, ancak byk devletlerin oruntaklaryla (delegeleriyle) dantktan sonra kesmesi ynergesi verilmiti (1). Londra'daki Rus ve Fransz bykelileri ise Balkanllar zerinde bir baskda bulunmak istemediklerini aklamakla birlikte Babli'nin byk devletlerin notasna verecei karl beklemenin daha iyi olacan Balkanllara anlatmaya alrlar; hemen btn oruntaklar (delegeler) bu dnceyi uygun bulurlarsa da Danef konferansn hemen sona erdirilmesini ister; Venizelos da ona katlr ve o

yolda bir karara varlr (28.1.1913) (2) ve bu, Osmanl oruntaklarna (delegelerine) o gn bildirilir; sebep olarak haftadr Osmanl karlnn beklendii ve stanbul'daki olaylarn (Babli baskn) bir bara varma midini yok ettiidir. Danef'in giritii bu i, az nce grdmz gibi hkmetinden ald ynergeye karndr (kardr), nk o, byk devletlerin bykelileriyle anlarsa grmeleri kesecekti, halbuki o, Fransz ve Rus bykelilerinin tlerine karn olarak Sazonof'tan beklenilen karlk gelmeden grmeleri keser. Yani bir kere daha, atalca saldrsnda olduu gibi, Bulgar Bakanlar Kurulu'nun dileine karn olarak ve ondan ayrca sorulmadan Bulgaristan yeni bir maceraya srklenmi olur. Danef'in Edirne iinde Bulgaristan' batan baa dinizlemeyecek (tatmin etmeyecek) bir zleme (zm) yolu bulunur ve Bulgar hkmeti bunu kabul eder korkusuyla m bu olutu (neriyi) yaptn veya Kral Ferdinand'dan gizli bir buyruk mu aldn aklayamadm. 30 Sonknun (Ocak) 1913'te Bulgar Bakomutanl brakmann sona erdiini Osmanl Bakomutanl'na bildirir. O gn Babli, byk devletlerin 17.1.1913 tarihli notasna karlk verir; Kmil Paa hkmetinin vermeyi dnd karln ana izgilerini az ok tahmini olarak yukarda yazdk; yeni hkmetin karlnn ana izgileri aadadr: Edirne, esasnda bir Mslman kenti ve imparatorluun ikinci bakentidir. Onun braklaca sznn dolamas bile, lkede yle bir cokunluk dourdu ki geen hkmeti ekilmek zorunda brakt. Bununla birlikte son bir uysallk gsterisinde bulunmu olmak iin Osmanl hkmeti Edirne kentinin Meri sa kysna den ksmn brakabilir. Ege adalarna gelince bunlarn birtakm anakkale Boaz'na yaknlklar dolaysyla onun korunmas bakmndan son aama nemlidirler; brleri de Anadolu kylarna yaknlklar dolaysyla ondan ayrlamazlar; byle olmazsa ibu adalar Anadolu iin birer fesat oca olurlar ve Anadolu kylarnda durum Makedonya'dakine dner. Dolaysyla Babli, byk devletlerin bu ynleri gz nnde tutmalar artyla, adalar iini zlemelerine onaabilir (yanaabilir). Bundan baka Babli gmrk zgrln, modern hukuk esaslarna dayanarak tecim (ticari) antlamalar yapmak hakkn, btn yabanclarn Osmanl vergilerini demelerini ve bunlar oluncaya kadar gmrklerin % 4 arttrlmasn, yabanc postalarnn kaldrlmasn dilemekte ve genel olarak kapitlasyonlarn kaldrlaca yolunda byk devletlerden sz istemektedir. Bu nota yeniden grme kaplarn kapamad iin Fransa ve Almanya'da az ok iyi karlanr (1); ancak Avusturya hkmeti, Srp'a kar kullanmak istedii Bulgar, yeniden ypranacak dncesiyle notadan holanmamtr ve Almanlar da iin abuk bitmesi iin Bulgar ordusunun abuk davranmasn dilemektedirler (2). Osmanl notas alndktan sonra Almanya'nn Osmanl'ya ve Rusya'nn da Bulgaristan'a uysallk d vermeleri dikkate deer; yle ki Yagov 31.1.1913'te Osmanl igderi Galip Kemal Bey'e unlar syler (3): stanbul'daki hareketi (Babli baskn) yapanlarn yksek duygularna ve byk yurtseverliine ok deer biiyorum, ancak bu davran iyi bir sonu veremeyecei iin ona teessf ediyorum. Karlk notanz geni bir uysallk dncesiyle yazlm ise de imdi artk byk devletlere yeniden grmelerde bulunmaya yarayamaz, nk ge kalmtr. (Yani Balkanllar brakmay bozduktan sonra verilimitir.) Almanya br byk devletlerle ibirlii yapmaktan vazgeemez ve onlar arasnda

bir karnlk (anlamazlk) kmasn her ne olursa olsan nlemek isteindedir. stanbul'a deyin ki daha byk bir ykm nlemek iin Edirne'den bsbtn vazgesinler. Yine ibu 31 Sonknunda (Ocak) Rusya, Bulgaristan'a u yolda usluluk tleri vermektedir (3): Trkiye'nin srf szde olmak zere bir orunta (delegesi) Edirne'de bulunmak zere bu kenti Bulgar'a brakmak tasar vardr. Byk devletlerin kabul edecekleri bu tasar Rusya da beenmektedir, nk bununla Bulgar aslarna (karlarna) dokunulmu olmaz ve grn iine gelince Bulgaristan talya'dan daha titiz davranamaz (Trablus'taki Naib-s-Saltanaya im). Trkiye ile elden geldii kadar abuk yaplacak bir bar hem Romanya hem de Avusturya ynnden gelebilecek tehlikeleri nler. Halbuki Bulgaristan ng (inat) gsterirse hem balaklarn kzdrm hem de Avrupa'da kt bir etki uyandrm olur, Rusya'da da byle olur, nk burada Balkanllar iin yeter i grdmz ve artk iyi dncelerle verdiimiz tlerin dinlenilidiini grmek zamannn geldii inan vardr. Grld gibi Rusya ve Almanya, her biri szn daha ok geirebilecei devlete uysallk d vermektedir. Rusya'nn Kk Asya paylalmas iini ortaya karmasndan korkan Almanya'nn her ne olursa olsun bar salamak isteyii hkmetinden ald ynerge zerine Londra'daki Alman Bykelisi Prens Lihnovski'nin Grey'e u sylediklerinden de anlalr (1). Burada Almanya Trklere eyginlik (yatknlk) gstermektedir. Trkiye Edirne'nin bir ksmn brakmakla edimsel (fiili) olarak byk devletlerin notasn kabul etmi saylabilir; kent artk berkitilmi (takviye edilmi) durumdan kaca iin oray en ok askeri bakmdan isteyen Bulgaristan dinizlenmi demektir, nk kentin sultana kalacak kutsal ksm da klgn (uygulama) bakmndan Bulgar'n elinde demektir ve Trk dilei yalnz gsterii korumak iindir. Sofya'daki Alman elisi Bulgar hkmetine Trk nermesinin kabul iin ngiliz elisinin de bu yolda tler vermesini umarz. Grey'in dncesine gre Osmanl karlk notas, zerinde grlebilecek biimde yazlmtr ve dolaysyla brakmann uzatlmas yolunu kapatmamaktadr, ancak eer t verilecekse bu btn byk devletlerce birlikte verilmelidir. Dolaysyla Grey Londra'daki btn bykelilerden hkmetlerinin grlerini renip bu i zerinde hep birlikte konumay onlara nermitir. Lihnovski'den ayrldktan sonra Grey onun ok ileri gittii inanna varr ve dnceleri u nokta zerinde toplanr: 1) Haritalara gre Edirne kentinin hemen hepsi Meri'in sol kysndadr ve Trkiye oray istemektedir. 2) Trklerin oray berkitmekten (takviye etmekten) vazgeecekleri ak deildir ve notada bunun sz gememektedir. 3) Snr sorunu hi de zlenmemektedir. Eer Meri snr olacaksa snr Midya'dan geemez; halbuki onun ularnn Enos ve Midya olmas ve Edirne'ye yakn gemek zere erilmesi dnlmt. 1 ubat 1913'te Londra'daki bykeliler Grey'in bakanlnda toplanp Osmanl karl (tezi) iini konuurlar. Alman bykelisi yukardaki gibi konuur. talyan bykelisi der ki: Hkmetimin sandna gre eer Trkiye'nin br

istedikleri verilirise o, Edirne'den vazgeecektir. Grey der ki: Trkiye'nin istedii, byk kapitlasyonlarn kalkmasna varyor; bu iin zlenmesi ok uzun srer ve buna kalkrsak biz savan gidii zerinde etkide bulunamayz; abuk grlmesi gereken i ise budur. Avusturya bykelisi, hkmetinin Trk karln (tezini) biim bakmndan umduundan iyi bulduunu, ancak byk devletlerin istediklerinin verilmediini ve ibu devletlerin dileklerinden ayrlmamalar dncesinde olduunu ve Trkiye'ye kar buna gre davranmak gerektiini syler. Sonda byk devletlerin aralarnda temas kaybetmemeleri gerektiini ekler ve Alman ve talyan bykelileri, bu son dilekte onunla birlik olduklarn sylerler. Rus ve Fransz bykelileri almadklarn sylerler. henz hkmetlerinden ynerge (talimat)

Her ite hep birlikte davranmann gerektiini imleyen (iaret eden) Grey, Danef'le u yolda konuulmasn ileri srer: Hep u yolda dnlmt ki Bulgaristan, Edirne'yi isterken Trkiye'ye, onun nn (prestige) koruyacak ve cami ve trbeler bakmndan onu dinizleyecek (tatmin edecek) artlar salayacaktr. Babli'nin byk devletlere vermi olduu karlk ileriye doru atlm bir admdr ve Bulgaristan'a Edirne iinde Trkiye'ye kar kabul edebilecei artlar bildirmesi iin bir frsat veriyor gibidir. 3 ubat'ta btn bykeliler hkmetlerinin bu nermeyi beendiklerini Grey'e bildirirler; esasen Sofya'daki Alman elisi, Lihnovski'nin, Grey'e syledii biimde (yani az yukarda grdmz gibi) deil aa yukar Grey'in nermesi (nerisi) yolunda konumu imi (1). Ancak Bulgaristan bu yoldaki tlere kulak asmayacak ve savaa nem verecektir; byk devletler de ona szlerini dinletemeyeceklerdir. SAVA OLAYLARI VE BARI N GRMELER Edirne'yi kurtarma midi var sanlrken atalca blgesinde arpmalar 4 ubat'ta yeniden balar, bata Bulgar savgal (savunu) bir durum alp Trk saldrsn bekler. Savan nlenilemeyecei anlalnca Tevfik Paa bir yandan ngiliz Dileri Bakanl daimi mstear Nikolsan'a (srf kendi adna) ve br yandan da Babli'ye bir nerme (neri) yapar (1); onun dncesi udur: savalar arasndaki grmeler bir sonu vermemitir ve vermeyecee benziyor; dolaysyla byk devletler, Trkiye'nin vekili gibi, bar artlarn -son Osmanl notasnn esaslarna gre- saptamal ve bunlar Balkanllara nermelidirler, 1897'de Tessalya seferinden sonra Yunanistan adna da byle davranmlard. Grey, bunun byk devletlerce kabul edilebilmesi iin daha nce Balkanllarca da kabul edilmesi gerektii dncesindedir. Tevfik Paa bu i zerinde Pol Kambon'la grrken ona imleme yolu ile Osmanl hkmetinin bar iinde belki byk devletlerce zorlanlmaktan holanacan anlatr; ancak onda Edirne iinde hkmetinin ondan vazgemeyecei duygusunu brakr. Osmanl hkmeti Tevfik Paa nermesini (nerisini) be gn sonra kendine mal

edecektir. Arada Bolayr berzah (yarmadas) dolaylarnda vurumalar olur, 8 ubat'ta bir yandan Eksamil'de bir vuruma olurken br yandan arky'e denizden Trk askerleri karlmak istenilir; gdlen ama atalca Bulgar ordusunun gerisine dmek ve onu yenerek Edirne'ye ulamakt. Ancak bu ilerden beklenilen sonu elde edilemez, bir baarszlkla karlalr ve o ynden Edirne'ye doru ilerlenilemez. Bu baarszlktan bir gn sonra 9 ubat'ta, Hariciye Nezareti, nermesinin (nerisinin) kabul edildiini Tevfik Paa'ya teller ve ''Osmanl hkmetinin, kesin olarak (Osmanl) karlk notasndaki (30.1.1913 tarihlidir) nermeler (neriler) esas iinde kalnmak zere, bar artlarnn saptanmasn byk devletlere brakmaya karar verdiini'' bildirir. Yine bu telde eski Sadrazam Hakk Paa'nn Tevfik Paa'ya yardm etmek ve ngilizlerle Kuveyt iini grmek zere Londra'ya gelecei bildirilmektedir. Bu teli alnca Tevfik Paa sz geen nermeyi (neriyi) Grey'e yaz ile bildirir. O andaki askeri durumu az ok gstermi olmak iin, 10 ubat'ta Trk ordusu, atalca kentine girdikten sonra 11 ubat'ta ibu orduya verilen emrin zetini aa koyuyoruz (1): ''1- Dman nmzdeki aksamyla kati bir muharebeye girimeksizin ekilmekte ve fakat daima temas muhafaza etmekte olduundan bizi uzak bir mesafeye kadar mevzi-i asliden karmak fikrinde olduu anlalyor. 2- atalca ordusu ksm kllisiyle mevzi-i asliden (asl mevzilerinden) kmayacaktr.'' Dolaysyla Edirne'yi kurtarmak propagandasyla yeniden giriilen savan balangcndan bir hafta kadar sonra Edirne'yi kurtarmak dncesinden, askerlik bakmndan olsun, vazgeilmi demekti. Edirne'yi kurtarmak midi kalmadktan sonra Siyasal olaylara dnelim. Tevfik Paa, Babli'nin, kesin olarak 30 sonknun (ocak) tarihli notasnn esaslar dairesinde, bar artlarnn saptanmas iini byk devletlere braktn Grey'e 10 ubat'ta yaz ile bildirdii srada stanbul'da Osmanl siyasal yaaynda ok grlen bir olay olur. Fransz Bykelisi Bompar'la gren Sadrazam Mahmut evket Paa ona Edirne'den vazgeilebilecei sann verir; Bompar, hkmetine ektii telde (1): ''unu gizli olarak syleyebilirim ki o (Mahmut evket Paa) eer Bulgaristan' bar yapmaya sevk etmek iin gerekirse Edirne zerindeki Osmanl egemenliinden (souverainete) vazgemeye onaacaktr (yanaacaktr), u artla ki, ibu kentin Aynoros iin dnlene benzer bamsz ve Mslman bir rgt olsun. Ancak o, hkmet arkadalarnn byle bir kombinezona yanap yanamayacaklarn bilmemektedir.'' Bompar bu teline ardala (karlk) olarak ektii yine 10 ubat tarihli bir telde Sadrazam ve Hariciye Nazr ile yapt grmeleri anlatarak unlar demektedir (2): ''...Byk devletlerle yaplacak grmelerde esas olmak zere 30 ikinciknun (ocak) (Osmanl) notasn gsterirken Osmanl hkmetinin ibu byk devletleri Edirne'nin blnmesi keyfiyetine balamay (Babli 30.1.1913 tarihli notasnda bunu nermiti) isteyip istemediini aydnlatmak nemli idi (3). Byle bir ey

yoktur; hkmet (Osmanl) Trkiye'nin onur ve aslarn (karlarn) koruyacak biimde olan byk devletlerin baka herhangi bir nermesini incelemeye anktr (hazrdr). Bana Edirne'den bahsederken Mahmut evket Paa muayyen herhangi bir kombinezon zerinde durmak istemedi, ancak Trablus iinde deerini tketmi olan Naib-s-Sultan kombinezonunun bir yana braklmasn istedi. Bununla birlikte byk devletlerce kendisine yaplacak nermelerde kendi durumunun gerekliklerinin (exigences de sa situation) gze alnmas zerinde ok direndi...'' Mahmut evket Paa'nn bu iki telde grlen szlerinin nasl anlaldn gstermesi dolaysyla svolski'nin hkmetine ektii 14 ubat tarihli telden u paralar alyoruz (1): ''Bompar, Mahmut evket Paa ile olan bir grmesine dayanarak unu gvenle sylyor ki imdiki Trk hkmeti Edirne'yi brakarak bar yapmaya anktr (hazrdr), u artla ki bu zveri kentin yanszlatrlmasyla u veya bu biimde gizlenilebilsin. Yalnz Mahmut evket Paa istiyor ki byle bir kombinezon iin giriit (giriim) kendisinden deil byk devletlerden gelsin, nk o 30 sonknun (ocak) tarihli kendi notasyla baldr.'' ngiliz ve Alman hkmetleri de tpk Rus hkmeti gibi anlamaktadr. Londra'daki Alman Bykelisi Prens Lihnovski, hkmetine 11 ubat'ta ektii telde (2), Grey'in Tevfik Paa'nn szlerinden anlaldna gre Osmanl hkmeti, Tevfik Paa'nn verdii 10 ubat tarihli notada sz geen 30/1/1913 tarihli Osmanl notasna ballk iinden, vazgemeye ank (hazr) grndn bildirmekte ve Trk diplomatlarnn iki dil kullanmasnn stanbul'da bar dileinin her eye stn olduu sansn verdiini eklemektedir. Lihnovski bu telinde, Babli'ye verilmesi dnlen ilk karlk tasarn da bildirmektedir; bunun z: Byk devletler 30.1.1913 tarihli Osmanl notas esas zerine deil ancak kendilerinin 17.1.1913 tarihli notalar esas zerine ie karabilirler, biimindedir. Kayser bu telin altna genel olarak u dnceyi yazmtr: ''Korkak Trk hkmeti Edirne'nin elden kmasn ve kt artlarn soravn (sorumluluunu) byk devletlere ykletmek istiyor, iki davulcu aralarnda bir sonuca varmadan nce byle bir ie imdiden giriilmesin, ben buna karnm (karym).'' (1) Grld gibi btn byk devletler Osmanl hkmetinin her eyden nce bar istediini ve bu yolda grn korunulursa onun Edirne'yi brakacan ve her trl zveride bulunacan anlamlardr. Yine 10 ubat'ta Tevfik Paa nermesi zerine ngiliz bykelisiyle gren Mahmut evket Paa daha ok kapitlasyon ileri zerinde durur (2); Lovter'in telinin onun szlerini anlatan ksm aadadr: ''Sadrazam dedi ki, Londra'daki btn yabanc bykeliler yoklanldlar (Tevfik Paa nermesi dolaysyla) ve hepsi onu beendiler; Babli'nin karlk notasndaki btn dilekler harfi harfine alnmamaldr (3), Trkiye yabanc postalar iinde baz ekonomik aslar (karlar) elde etmekle memnun olur: mesela buralarda Trk pullarnn kullanlmasyla; ancak ekonomik erkinlik (etkinlik): temett; oktrua vesaire esastr; kapitlasyonlarn adli ksm zerinde ise bir inanca (gvence) verilmesi bu srada yeter.'' 13 ubat'ta Osmanl Bankas, hkmete kendisinden istenilen 500.000 (altn) lira avans veremeyeceini bildirmesi zerine Mahmut evket Paa, Fransz ve Alman bykelilerini grmeye gider ve bir sr szlanmada bulunur; Bompar sz Edirne

iine ve yukarda sz geen notalar zerine getirip: Edirne iin zel bir ynetim salamakla birlikte ibu kenti Bulgar snrlar iinde brakan bir kombinezonu kabul eder misiniz? demesi zerine Sadrazam; ''Evet, Edirne'nin Bulgar topra iinde kalmasna onarm (onay veririm); mesela Sr Edvard Grey'in ileri srm olduu gibi kent yanszlatrlabilir. Ancak kombinezon ne olursa olsun byk devletlerce nerilmelidir, bence deil, nk ben 30 sonknun (ocak) tarihli notamla balym. Dolaysyla size gizli olarak sylediim bu szleri bir yerde kullanamayz.'' Bunlara gre siyasal durum udur: Bir yandan Babli 30 sonknun (ocak) tarihli notasnn esas tutulmasnda kesin olarak direndiini yaz ile byk devletlere bildirmektedir, br yandan Sadrazam Mahmut evket Paa, Fransz bykelisine grn korunursa Edirne'den vazgeilebileceini ve ngiliz bykelisine de, sz geen notay harfi harfine almamak gerektiini sylemektedir. Bu biimde giriilen siyasal grmelerden iyi bir sonu alnmas beklenemezdi. Mahmut evket Paa'nn bu davrannn sebeplerini aydnlatacak bir belge bulamadm; ancak burada Noradungiyan Efendi'nin yine Edirne ii zerinde Alman bykelisine sylediklerini anlatrken demi olduumu tekrarlamak isterim; bu gibi yer ve ilerde Trk olmayanlarn kullanlmas yanltr, nk i bandakilerle, ulus arasnda tam bir tinsel (manevi) birlik, anla ve kaynama olmas ilerin salamlk ve peklikle grlebilmesi iin esastr ve Trklerle Trk olmayan balar arasnda, bu birlik, anla ve kaynama olmamaktadr, nk bu sonuncularda Trk'teki salamlk ve peklii bulmak kabil olmamaktadr. atalca ve Bolayr'da yaplan ilerleme denemeleri hibir iyi sonu vermedikten sonra, ubatn ikinci haftasndan bu yana, artk Edirne'nin kurtarlamayaca anlalmt ve yukarda grlen ordu emri de bunu gsteriyordu. Askeri durum byle olunca, daha Edirne, Yanya ve kodra elde iken dmanlarla bir anlamaya varmak herhalde daha doru ve daha asl (yararl) saylabilirdi. Bu yaplmakla veya yaplmaya allmakla dmanlar bu yerleri ele geirmek iin sarf edecekleri emek, zaman, kan ve paray elde tutmu, savan uzamasyla her an kabilecek her trl g ve tehlikeli durum olaslklarndan kurtulmu olacaklar iin belki bunlara karlk olarak Osmanl hkmetine baz aslar (karlar) salamaya onaabilirlerdi (yanaabilirlerdi). Bu byle olmakla birlikte, baka herhangi bir dnce ve mitle dayanmak ve sava srdrmek siyasas da gdlebilirdi. Ancak herhangi yola gidilmeye karar verilirse verilsin, bu yolda el birliiyle yrmek ve ona gre tek bir dil kullanmak gerekirdi. Halbuki bunun tam tersi yapld; bir yandan Osmanl Hariciyesi ve elilerinin ou daha 30 sonknun (ocak) notas zerinde direnirken, br yandan Osmanl sadrazamnn yabanc bykelilerine Edirne'den yle veya byle vazgeebiliriz ve bizim notamz harfi harfine almayn demesi her bakmdan yalnz ve yalnz zarar dourabilirdi, nasl ki de yle olacaktr. Sadrazamn bu szlerini renen devletler ve Balkanllar elbette artk Hariciye'nin notalarna nem veremezlerdi ve Osmanl hkmetiyle bir pazarla girimek dncesi beslenilmi de olsa sadrazamn alm olduu durum bu dnceyi herkesin kafasndan karmaya yeterdi. Olaylara dnelim: Tevfik Paa'nn 10 ubat 1913 tarihli yukarda sz geen bavurmasna byk devletler ilk nce Prens Lihnovski'nin 11 ubat tarihli teli dolaysyla grdmz gibi, ancak kendilerinin 17.1.1913 tarihli notalar esasna gre bir i grebilecekleri karlnda bulunmay dnrler. Ancak buna kar dnceler ileri srlr, Alman Dileri Bakan Yagov, Kayser'in

emriyle Prens Lihnovski'ye u ynergeyi verir (1): Tevfik'e verilmek istenilen karlk, eer Balkanllar da byk devletlerin 17.1.1913 tarihli notalar esasna balyorsa, ancak o zaman verilsin. Bundan baka, Londra'da, Mahmut evket Paa'nn Bompar'a sylediklerine gre Babli'nin abuk bara varmak dileinin (2) ak olduu inanna (gvenine) varldndan, ona grmelere girime iinin kolaylatrlmas istenilir ve verilecek karlkta byk devletlerin 17.1.1913 tarihli notasnn szn geirmemekle bunun elde edilecei dnlr; bylelikle Kayser'in itiraz da ortadan kalkm olacaktr. Sonda 18 ubat'ta Tevfik Paa'ya yle bir karlk verilecektir (3): ''Byk devletler Babli'nin karlk notas (30.1.1913 tarihli) esas zerine bir ey yapamazlar. Eer Babli onlarn tlerini (avis) kabul etmek isterse byk devletler bara varmak iin balaklarla temasa gireceklerdir.'' Bu, Babli'ye her eyi bize brak demekti; nasl ki de yle olacaktr. Osmanl bykelilerinin byk devletlerin bu karl dolaysyla bulunduklar yerlerdeki dileri bakanlarnn baz szlerini bildiren telleri ayrca dikkate deer (1). Rifat Paa Fransz Dileri Bakan Jonnar'n stanbul ve Kk Asya'nn gelecei zerinde kayg gsterdiini ve savan srmesi Avrupa'nn Trkiye'ye kar davrannn deimesine yol aabileceini sylediini teller. Turhan Paa da ilk telinde Sazonof'un Enos-Ergene-Midya izgisini yeter bulmamz dn verdiini bildirmektedir. Bulgaristan ise daha nce, belki daha 10 ubat tarihli Osmanl notasn renmeden, Enos-Midya snr esas zerinde bir anlama giriiti (giriimi) yapmas iin (bu dilei Trklerce duyulmamas artyla) Rus hkmetine bavurmutu (1). Osmanl nergesini (30.1.1913 tarihli nota) bilinen sebepler dolaysyla beenen yalnz Romanya olmutur (32). Byk devletlerden yukarda grdmz yolda karlk aldktan sonra Babli 23 ubat'ta, yani Babli basknndan gn gnne bir ay sonra, Edirne'den vazgemeye resmen karar verir ve bunu Tevfik Paa yolu ile byk devletlere bildirir. Londra bykelisine ekilen telde (3) unlar denilmektedir: Edirne dtkten sonra durumumuzun ktleeceine, yksek askeri komutanln hibir yen (zafer) midi olmadn syleyiine ve yiyecek yokluu dolaysyla Edirne'nin on be gnden ok dayanamayacann anlalm oluuna (4) gre Meclisi Vkel Edirne'den vazgeme esas zerine imdiden bar yapmay ve byk devletlerden ie karp araclk etmelerini istemeyi daha asl (yararl) bulmutur. stanbul'un gveni ancak Ayastefanos burnundan (1) Meri'e giden ve neada (nadiya), Lleburgaz ve Babaeski'yi bizde brakan bir snrn elde edilmesiyle salanlabileceine gre bu ite byk devletlerin onamasna (yanamasna) gvenebilip gvenemeyeceimizi nceden bilmemiz gerekir. Edirne; cami, trbe, dini ve tarihi antlarna lke d hakknn (exterritorialite) salanlmas nemle gerekir. Adalar iini byk devletlere brakyoruz, u kesin artla ki kararlar karlk notamzdaki (30.1.1913) gr ve dncelere uygun olsun. dence (tazminat) yok (bunu imdiden sylyoruz), Balkanllarn Osmanl borlarndan pay almalarn kesin olarak istiyoruz. stanbul'un gveninin salanlmas iin Bulgar'a kalacak olan Edirne ve Krkkilise (Krklareli)

berkitilmemelidir (desteklenmemelidir). Edirne'de ancak 15 gnlk yiyecek kald iin arada ilk anlama olunca, kuatanlarn oraya yiyecek yollanlmasna onamalar (raz olmalar) veya oradaki askerimizin silah ve gereleriyle ve askeri merasimle kabilmeleri nemle gerekir. Tanlamayacak olan askeri gere yine bizim kalacaktr (yani sonra aldrlacaktr). Edirne'nin braklaca haberi kt etki yapaca iin i kesin olarak gizli kalmaldr. Daha Edirne dmeden yaplan bu Osmanl nermesini (nerisini) yedi hafta nce Londra'da Sen Jems Konferans'nn 3.1.1913 tarihli toplantsnda Balkanllarn yapm olduklar nerme (neri) ile karlatrmak asl (yararl) olur. Bu toplantda balaklar grmeleri kesmemek iin nc madde olarak unu istemilerdi (2): ''Edirne vilayetine gelince, Edirne kentini balaklarda brakan bir snrn gsterilmesi.'' imdi ise Osmanl hkmeti bundan epey kt bir snr kendisi nermektedir ve bunu beendiremeyecektir. 24 ubat'ta Tevfik Paa, hkmetinin bu nermelerini (nerilerini) Nikolson'a bildirir ve 27 ubat'ta Babli'ye yazar ki: bunlar gizli kalamaz, nk baz devletler bunlar herhalde Balkanllara bildirecektirler. Yine o gn Babli bir genelge ile bu nermesini br elilerine de bildirir ve bu uurda almalarn ister. Tevfik Paa'nn, Nikolson'un karln bildiren, 26.2.1913 tarihli teli dosyada bulunamamtr, ancak ondan bahseden baka belgelerden zetinin una vard anlalmaktadr: Byk devletler Osmanl artlarn gze almakla birlikte daha nce Babli ibu devletlerin aracln (mediation) kabul etmi olmaldr ki onlar Osmanl bar artlarn Balkanllara bildirmek zere onlarla temasa geebilsinler. Buna karlk olarak Sait Halim Paa, Tevfik Paa'ya Nikolson'un dilei zerine kendisine yle bir notis verilmesini bildirir: ''Osmanl hkmeti bara varmak zere byk devletlerin aracln (mediation) kabul eder.'' Bu zel olarak Osmanl artlarnn Osmanl hkmetine gre yerinde durduunun, ancak resmen artsz ve basz bir aracln kabul edildiinin bir deyii idi. Byk devletler de bunu byle anlayacak ve aklayacaktrlar (1); nitekim Balkanllar byk devletlerin hangi artlara gre araclk edeceklerini sormalarna karlk olarak Grey, Osmanl hkmetinin artsz araclk kabul ettiini ve Balkanllarn da byle yapmalar gerektiini onlara bildirecektir (2). O srada Balkanllarn Osmanl'dan sava dencesi (tazminat) istemeleri sorunu da ok nem almt. Osmanl lkesinde mali ve tutumsal aslar (ekonomik karlar) ve oradaki ilere yatrlm paras ok olan drt byk devlet: Almanya, Avusturya, Fransa ve ngiltere idi; Osmanl'nn Balkanllara dence (tazminat) nermesi demek onun mali ve tutumsal (ekonomik) durumunun daha da ktlemesi ve dolaysyla hem borlarnn senelik bllerini demesinin glemesi hem de oradaki yabanc tutumsal giriitlerin (ekonomik giriimlerin) (demiryolu, liman, tramvay, banka) kazanlarnn azalmas demekti. Bu yzden bu drt devlet kesin olarak Osmanl'dan sava dencesi (tazminat) alnmasna kardrlar; doal olarak Babli de buna karndr (muhaliftir). Ancak Avusturya her ne olursa olsun Bulgaristan' kazanp onu bala Srbistan'dan

ayrmak istediinden baz baz dence iine eyginlik (yatknlk) gsterecektir. Fransa bile bir an Rus basks ile bu yolda daha ok grnte bir eyginlik (yatknlk) gsterir gibi olacaktr. Almanya ile ngiltere ise buna hi yanamayacaklardr. talya bu ite ilgisiz gibidir. Rusya'ya gelince onun Osmanl lkesinde ne bor olarak ne de iletilmek iin gelmi paras yok gibidir; dolaysyla Osmanl'nn dence vermesiyle onun kaybedecek bir eyi yoktur; belki bundan Osmanl'nn daha da ok arklaaca iin Dou Anadolu ve stanbul zerindeki dilekleri dolaysyla kazanc bile olabilecektir. Bundan baka Edirne dtkten sonra Bulgarlarn atalca'y zorlayp stanbul'a girmeleri korku ve telayla onlar dinizleyip (engelleyip) durdurmak isteine kaplr ve bunun iin onlara dence verdirileceinin adanlandrlmas (hatrlatlmas) iin bala Fransa'y ve br byk devletleri sktrmaya koyulur. Bu gerginlik devresinde Fransz siyasasnn bocalamalarn gstermesi dolaysyla Bompar'n 4 Nisan 1913 tarihli bir yazsnn (1) baz ksmlarnn ana izgilerini aa koyuyoruz: Trkiye Fransa iin kltrel ve tutumsal (ekonomide) en geni bir alma alandr, dolaysyla Fransa'ca Trkiye'nin mali ve tutumsal gnencini salamak gerekir. Eer Trkiye paralanr ve onu paylaanlar Osmanl borlarndan paylarna den ksmlar zerlerine almazlarsa Trkiye'nin snmesi saknlamaz bir i olur ve Fransz alacakllarn paralar batar- Balamz Rusya bu ite Fransz aslarna (karlarna) batan baa kar bir siyasa gdyor, muttarit (srekli) bir biimde Osmanl'y ktrmeye alyor ve ona sava dencesi verdirerek Balkanllarn Osmanl borlarndan almalar gereken paray yine Osmanl'ya dettirmek istiyor (a) Fransa kesin olarak bu Rus isteklerinin nne gemelidir ve hatta onun, esasl tek ass (kar) Badat demiryolu olan Almanya'dan da ok Osmanl mali ve tutumsal aslarn (ekonomik karlarn) korumas gerekir (b). Bu yazy alan Dileri Bakan Pion (a) iaretini koyduumuz yere u notu yazmtr: ''Bununla birlikte, ona kar ilgisizlik gsterilemeyecek olan bir de genel bar sorunu vardr ki Bay Bompar onu ok kenarda brakyor.'' (b) iaretini koyduumuz yere de Pion u notu yazmtr: ''Bugn Almanya daha az etin grnyor.'' Pion'un bu yaz dolaysyla genel dncesini belirten not udur: ''phesiz ilgiye deer ve toptan alnrsa doru bir yaz. Ancak Trikye ile ilikilerimiz gibi zel -ve phesiz nemli- bir bakmdan ok kesin ve ok dar. Duruma, ok nemli ve ar bir biimde, btn Avrupa'y ilgilendiren dnceler baatlanmaktadr (zorlanmaktadr). Bu yaz ve notlar bize, Fransa'nn doudaki geleneksel aslarn (karlarn) Rusya'ya kar da olsa, korumak isteyen bir bykeli ile, gerekirse bunlardan Rus balamas uruna vazgemeyi, dncede olsun, gze alm olan bir dileri bakannn karnln gstermektedir. Bu srada Osmanl hkmeti bar ile ilgili tutumsal (ekonomik) ve mali sorunlarda Tevfik Paa'ya yardm etmek, daha sonra Paris'e gidip Balkanllarn Osmanl borlarndan pay almalar ve Dou Anadolu'da Franszlarn yapmak istedikleri demiryollar ilerini grmek ve zlemek (zmlemek) zere Cavit Bey'i Avrupa'ya yollar (1). Bylelikle bir yandan ngiltere ile olan przl ileri zleme (zmleme) ii

Hakk Paa'ya ve Fransa ile olanlar zleme ii de Cavit Bey'e yklenilmi olur. O srada Cavit Bey 1910-1911 Osmanl borlanma iinden kan anlaamamazlk dolaysyla (2) Fransa'da pek iyi bir gzle grlmyordu. Jonnar sava dencesi (tazminnat) ii zerinde Rifat Paa ile konuurken (3), Cavit Bey'in bir Fransz gazetesinde kan bir sznden szlanr. Cavit Bey, Osmanl itibar malisini ykseltmek ve dolaysyla yeni bir borlanmay kolaylatrmak iin Rumeli'nin elden gitmesinin zdeksel (maddi) bakmdan Osmanl hkmetine zarar vermeyip bilakis onun mali durumunu iyiletirdiini sylemiti; Fransz dileri bakan, Bulgarlarn sava dencesi elde etmek iin bu szden aslanmaya (yaralanmaya) kalktklarn syler. Hakk Paa ile Cavit Bey'in Avrupa'ya yollandklar bu srada Amiyazin'deki Ermeni Katogikosu adna i gren Msr paalarndan Bogos Nabar Paa'nn da ortaya atld grlr (1), bunu ayrca ilerde anlatacaz. Byk devletlerin bar iindeki araclklarna dnelim; ibu devletler 4 ve 5 Mart'ta Trkiye'nin, araclklarn (mediation) kabul ettiini Balkanllara bildirir ve onlarn da ayn biimde bunu kabul edip etmediklerini sorarlar. Balkanllarn karl 14 Mart'ta verilir, kendi aralarndaki grme, ekime ve kukularn, baz byk devletlere danmak gerekmesinin ve arada Edirne ile ilgili kodra'y drmek isteinin, iin, yani karlk verilmesinin, gecikmesinde etkisi olmutur. Byk devletlerin Balkanllara bavurmalarndan bir gn sonra 6 Mart'ta iyi ve yrekli bir savgdan (savunmadan) sonra Yanya Yunan'n eline dmt. Balkanllarn byk devletlerin aracln kabul iin ileri srdkleri artlar aadadr (2): 1) Trkiye ve balaklar arasndaki snrn saptanmas iin yaplacak grmelere esas olarak Marmara Denizi'nde Tekirda'n dousunda bir noktadan Karadeniz'de Midya'nn dou-gneyinde Malatra burnuna giden bir izgi alnmaldr. Gelibolu Yarmadas bunun dnda olup Trkiye'ye kalacaktr. Bu izginin batsnda kalan btn yerleri, kuatlm olan Edirne ve kodra da bunlar arasndadr, Trkiye balaklara brakr. 2) Trkiye Ege adalarn brakacaktr. 3) Girit'le her trl ilgisini kesecektir. 4) Trkiye ilke olarak bir sava dencesi (tazminat) vermeye onamaldr (yanamaldr), bunun deeri kesin bar yaplrken saptanr. Keza Trkiye, sebepleri savatan nceki zamanla ilgili olan zararlar iin de zel denceler vermeye onamaldr (yanamaldr). Balak devletlerin oruntaklar (delegeleri) dencelerle ilgili grmelerde bulunmaldrlar. 5) Balak devletler, kesin bar antlamasnda, Osmanl mparatorluu iinde kendi uyrularna (uyruklarna) ve tecimlerine yaplacak olan muamele, mnazinfih (tartmal) uyruluk (uyrukluk) sorunlar ve Ortodoks kiliseleri ve kendi Osmanl rktalarnn genel hukuku ile ilgili imtiyazlar iin inanca elde etme hakkn elde tutarlar. 6) Grmeler srasnda sava hareketleri durdurulmayacaktr. Bu karlktaki dileklerin ne kadar ar olduu ilk bakta grlr, esasen balaklar bunlar daha ok birer pazarlk konusu olur diye ileri srmlerdir; biraz

da aralarnda yar etmilerdir. Birinci maddedeki dilee gre Bulgarlar Tekirda' almay ve bu limanla Bolayr arasndaki Marmara kylarn da ele geirmeyi istemektedirler. stanbul ve Boazlar kendisi iin saklayan Rusya'nn bunu kabul etmeyecei aka bilindii gibi bir hafta kadar nce 6 Mart'ta Sazonof'un Paris ve Londra bykelilerine ektii bir telde unlar vardr (1): ''Snr izgisi ana sorunu zerinde Geof, elimize dedi ki: Bulgaristan Enos-ErgeneMidya izgisinden daha geride kalmaya onaamaz (yanamaz); o, bu izgiyi ya Trkiye ile hemen yaplacak bir anlama ile veyahut Rusya'nn aracl ile elde etmek istiyor.'' En nemli sorun olan snr iinde Rusya'ya bildirilen dilekle resmen byk devletlere kar ileri srlen dilek arasndaki byk bakalk, Balkanllarn ve hele Bulgarlarn bu ie nasl bir pazarlk dncesiyle giritiklerini gsterir. Byk devletlerin hemen hepsinin kar olduu sava dencesi (tazminat) iiyle (m. 4), Almanya, Avusturya ve talya'nn daha nce yaplm antlamalarla btn br byk devletlerin kabulne bal olarak kaldrlmasna onatklar (raz olduklar) kapitlasyonlar, Balkanllar iin istemeye varan 5.nci madde de birer pazarlk konusu saylmaldr. Hep olageldii gibi byk devletler, Balkanllara karlk vermeden nce aralarnda epey grme ve aytmalarda (tartmalarda) bulunurlar; ve ancak 20 Mart'ta bar iin kendi nermelerini Balkanllara bildirirler. Arada askeri olaylar geliip durmaktadr, 15 ile 21 Mart arasnda Yanya'dan kuzeye kan Yunanllar Ergeri ve Tepedelen'i alrlar ve Ege'de Sisam adasn ele geirirler. Osmanl ordusu da o sralarda atalca'da bir sr kefi taarruzi yapyordu, belki byk devletlere ve Balkanllara ordunun gl olduu gsterilmek ve bar artlar saptanrken etkide bulunulmak isteniliyordu. Bunlar zerinde Yarbay Nihat unlar yazmaktadr (1): ''Bugnlerde kefi taarruzi nam altnda zayiatl, maksatsz ve bir semere vermeyen bir sr irili ufakl msademat (atma) cereyan ediyordu. ''4 Mart'ta (17 Mart) byk mikyasta tekmil cephede bir kefi taarruzi daha yapld, her tarafta birka kilometrelik arazi daha kazanld. Bu kefi taarruziler bir hayli zayiat bdi (neden) oluyordu ve honutsuzluk balamt. Bu baptaki emirde unlar vardr: ''Son kefi taarruzilerde zbitan ve efrattan bir hayli ehit ve mecruh (yaral) vukua gelmi, dier taraftan gazetelerden hkmetin Dveli Muazzamaca teklif edilen sulhu kabul edeceine zabitann kanaati olmas hesabyla bu hareketin beyhude olduu hakknda zabitan arasnda bir fikir mevcut olduu anlald. ki taraf denize mstenit (dayanan) bir mevzide bulunulduundan malmat istihsali iin kefi taarruziden baka are olmad erbaba insafa malm olmak iktiza eder, netekim bu defa da cidden mhim malmat elde edilmi ve karmzda dmann 1. nci ve 3. nc ordularnn bulunduu anlalmtr.'' Bu emri yevmi (gnlk) ve hele bakomutanln ''erbab insaf'' szn kullanmas o anda ordudaki tinsel (ruhsal) durumun ve yasavn nasl olduunu iyice gstermektedir. 18 Mart'ta Yunan Kral Jorj, Selanik'te bir sosyalist Rum retmenince ldrlr.

22 Mart'ta byk devletler kendi bar artlarn Balkanllara bildirirler; ana izgileri aadadr (1): 1) ''Snr, Enos'tan balayp Meri ve Ergene boylarnca gidecek ve Midya'ya varacaktr. Bu izginin batsnda bulunan btn yerleri Trkiye Balkanllara brakacaktr, yalnz Arnavutluk'un keskili (blnmesi) byk devletlerce saptanacaktr. 2) Ege adalar sorununu byk devletler zleyecektir (zmleyecektir). 3) Trkiye Girit'le her trl ilgiden vazgeer. 4) Byk devletler bir dence dileine kar eyginlik gsteremezler; ancak Balkanllarn, zerlerine Osmanl borlarndan ve ele geirdikleri yerlerin mali yklerinden birer pay almalar iini tze (hukuk) iinde zleyecek olan komisyonun grmelerine oruntaklarn (delegelerini) gndermelerini kabul edeceklerdir. Trkiye'den de bu grmelere oruntaklarn gndermesi istenilecektir. Edirne'nin dmesi Snr bakmndan Rusya'ya daha nce bildirmi olduu gerek dilekleri bylece byk devletlerce kabul edilmi olan Bulgar hkmeti, ibu byk devletler kendisinden karlk bekledikleri srada ordusunu birden bire 24 Mart'ta Edirne'ye saldrtr ve etin ve srekli top ateleri ve saldrlarla 26 Mart'ta kenti ele geirir; bunlar olurken atalca karsndaki Bulgar ordusu da saldrya gemi ve genel olarak Osmanl ordusunu ba mevziine srm ve oray da zorlayacak gibi davranm, ancak 29 ve 30 Mart'ta ald yerlerden ekilmek zorunda kalmt. Bylelikle kendisi iin bunca propaganda yaplm olan Edirne dm, iindeki ordudan sa kalanlar tutsak olmu ve oradaki btn silahlarla sava gereleri dmanda kalmt. Bu iin ulusa anlatl hkmet ve ttihat ve Terakki'nin dncelerini yayan Tanin gazetesinin 26/3/1913 tarihli bayazsnda: ''Edirne sukut etti, fakat millet manen ykseldi'' bal altnda yledir: ''... zaten ikinci defa muharebe maddiyattan, menafii maddiyeden ziyade menafii manevviyeye matuf (ynelik) idi; dmandan intikam almak ve ikmali namus etmek istedik. Yanya ile Edirne vakalar bu maksadn mehmaemken (olabildii kadar) husule geldiini gsterdi. atlalca ordusu da elinden geldii kadar bu maksad istihsale alyor ve mit ederiz ki bundan sonra daha ziyade alacaktr. Edirne'nin kurtarlmas kendisine vusul muhakkak olan bir hedef deil idi. Edirne'nin tahlisine (boaltlmasna) vs' takati (btn gc) beeriye dahilinde teebbs etmek lazmd.'' bu yaznn sonunda ve bir gn sonraki bayazda Edirne'nin dmesinin bar artlarn deitirmemesi gerektii dncesi ileri srlmektedir. Genel olarak ocuk kandrrcasna yazlm olan bu yaz Babli'nin 23 ubat'ta, Edirne decek, ondan nce bar yapalm diyen Tevfik Paa'ya ektii tel ve Mahmut evket Paa'nn daha da nce 10 ubat'tan beri Edirne'den vazgetiini Bompar'a sylemi olmasyla karlatrlrsa, ne kadar az iten davranlm olduu gze arpar.

Bar ii bu kadar ilerlemiken Bulgar ordusunun bu saldrsnn ve bunca kan dkmesinin sebepleri hakknda Sofya'daki Fransz elisi, hkmetine unlar bildirmitir (1): Yunanllarn Yanya'daki baarlar -ordunun g ve hzn kaybettiini ve yalnzca kn ok etinlii yznden beklemi olduunu gstermek. Eli unlar da yazmaktadr: Saldr Bulgaristan'da herkesi artmtr... Hkmet bile karargh umumisinin dncelerinden habersiz grnyor, nk daha geen pazartesi gn (24 Mart) Dileri Bakan (Babakan Geof) arkadalarmdan birine gizli ve zel olarak byk devletlerin nermesini temel olarak kabul ettiini sylemitir. Bulgar Kral ve Karargh Umumi'sinin hkmete kar davran biiminin ve ona nem vermeyiinin birka rneini yukarda grm olduumuz iin bu sefer de byle yaplm olmasna almaz. Yine o dileri bakannn (Babakan Geof) yine o eli ile 29 Mart'ta yapt bir konuma (1) bu gr berkitir (destekler). Babakan, Edirne yeni sonularnn Bulgaristan'n kararlar zerine yapaca etkiden ok endieli (2) olduunu, kendisinin ve hkmet arkadalarnn belki Ege kylar boyunca biraz genileme elde etmek artyla Enos-Midya izgisini yeter ve Tekirda'a ve Marmara'ya k istemeyi tehlikeli bulduklarn, ancak kamuoyu ve Karargh Umumi'nin dncesine kar koyamayacan ve yeni bir atalca saldrsnn onlarca var gleriyle istenileceini syler. Edirne dtkten sonraki Bulgar tehdit ve istekleri 27 Mart'ta byk devletler bir hafta nce Balkanllara bildirmi olduklar bar artlarn Babli'ye bildirmeye karar vermi (3) bulunuyorlard ise de Edirne'yi drm olmalarndan aslanmak (yararlanmak) isteyen Bulgarlar yeni artlar isteyecekler ve hem onlarn gnln almak hem de atalca'y zorlayp stanbul'a girmelerini nlemek iin Rusya bu ite onlara yardm edecektir. O srada Danef, Petersburg'dadr, Bulgar Elisi Dimitriyef'le birlikze Sazonof'u grr ve epey sonra Rus Dileri Bakan'nn Turhan Paa'ya anlatm olduuna gre (4), ikisi birden Bulgarlarn stanbul'u almalarna Rusya'nn onamasn (onaylamasn) isterler; kenti alr almaz oray ve Boazlar Ruslara vereceklerini adanlarlar (hatrlatrlar). Rus hkmeti kesin olarak bu dilee karn durum alr ve Rusya'nn kendisinin yoktan var ettii bir lkeden armaan alamayacan Bulgar ortaklarna (delegelerine) bildirir; bunlar da holanmam olarak giderler. Kral Ferdinand'n stanbul'u almay ve hi olmazsa oraya girmeyi ne kadar ok dilediini birka kaynaktan grm olduumuz iin Sazonof'un bu szlerine inanmak gerekir. Dolaysyla Edirne der dmez Bulgar hkmetinin ilk dncesi stanbul'a saldrmak olmutur. Bu srada bu ie atlmak iin Rusya'nn onamasn ve hatta ak tinsel (manevi) yardmn elde etmek atalca vurumasnn ngnnden daha nemli idi, nk 1912 knda br Balkan devletlerinin ordular da az ok urada burada dankt ve uramakta idi ve Bulgarlar ilk yenin (zaferin) verdii hzla ileri gitmekte idiler; halbuki 1913 Mart ve Nisan'nda sava Edirne yznden aylarca uzatm olan Bulgaristan'n bir de stanbul yznden bunu yeniden belli olmayan bir sre iin uzatmaya kalkabilmesi ve hele Rumlarn ''Megalo dea''snn (1) ba amac olan bir kente saldrabilmesi iin bunun dourabilecei btn tehlikeli sonulardan Rusya'ca korunabilmesi gerekirdi. Dolaysyla Sazonof'un karl Bulgarlar bu denemeyi yapmaktan vazgeirecektir. Ancak onlar stanbul'a

saldrma tehdidini gerek Osmanl'dan gerekse Rusya ve br byk devletlerden elden geldii kadar byk aslar (karlar) koparmak iin sk sk kullanacaklardr ve Rusya da, ne olur ne olmaz diye, stanbul'u Bulgar tehlikesine kar korumak iin onlara br isteklerini elde etmeleri iin siyasal yardmda bulunacaktr. Danef'in 27 Mart'ta Petersburg Fransz Bykelisi Delkase ile konuuu buna bir rnektir; szlerinin ana izgileri aadadr (1): Sanma gre balaklar sava dencesi (tazminat) olmamas iinde direnmemelerini byk devletlerden isteyeceklerdir; eer buna onamazlarsa (yanamazlarsa) Balkanllarn onlarn aracln abamalarna yol alm olur. Balkanllar hi olmazsa bu dence ve incelenmesi uzun srebilecek olan Osmanl borlarnn blnmesi iinin Paris komisyonuna braklmasn istiyorlar, nemli olan, barn abuk yaplmasdr. Bundan sonra Danef, Karada'n kodra ve Yunanistan'n adalar istemesini doru bulduunu syler ve Trakya'daki snr iine geer; bunun zerine der ki: Byk devletlerin diledikleri gibi snrn Midya ve Enos'tan gemesini kabul ederiz, ancak askeri ve tutumsal (ekonomik) sebepler dolaysyla snrn Meri ve Ergene boyunca gitmesini kabul edemeyiz. Bir demiryolu bu izginin 3 kilometre yakn boyunca gitmektedir. O, Trk toplarnn atei altnda kalamaz; biz gneye doru usalr (ynelir) bir erilme isteyeceiz. Daha sonra Danef, tehditlere koyulur ve der ki: Bar elden geldii kadar abuk olmaldr; nk bir haftadan ok aylak (bo) duramayz. Kolera, yollarn geilemez bir durumda olmas, ar kuatma toplarnn yetersizlii bizi atalca'da kprdatmamt; havalarn iyilemesiyle yollar geilebilir olmutur, Edirne kuatmasnn alkoyduu ar toplar ve askerleri bundan byle kullanabiliriz; eer sava yeniden balayacak olursa Trkleri atalca'da tepetaklak (culbuter) etmeye biz yeteriz ve stanbul'a kadar gidi bir gezinti olur........ Biz stanbul'u istemiyoruz.... Ancak Trkleri bara zorlamak iin oraya kadar gideriz; doaldr ki o vakit artlarmz daha ar olur... Bu szler yeni Bulgar durumunu aydnlatr, yukarda dediimiz gibi, stanbul ii ayral (ayr), Rusya Bulgaristan'a hemen her ite yardm edecektir. yle ki 28 Mart'ta stanbul'daki bykeliler toplanp hkmetlerinin 20 Mart'ta Balkanllara bildirmi olduklar bar artlarn Babli'ye de bildirecek olan notay anklarlarken (hazrlarlarken) Rus Bykelisi Gir, hkmetinden bir tel alr; bunda Trkiye'ye Enos'tan Midya'ya giden, ancak Ergene'nin gneyinden geen bir snr kabul ettirmek iin Babli'ye bavurmas bildiriliyordu (1). Yine o gn svolski Fransz Dileri Bakan Pion'a bir mektup yollayp (2) bu Bulgar dileini bildirir; bu ite Fransa'dan yardm ister ve bunun Bulgaristan'a gsterilebilecek olan son msaadekrlk (hogrllk) olduunu ekleyerek bu son ynn Sofya'da aklanldn ve Fransa'nn da orada bu yolda bir deyide (deyite) bulunmasn dilediini yazar. Pion da stanbul'a ve Sofya'ya bu yolda ynergeler yollamay dnr (3), daha sonra nce ngiltere ile danmak ister (4) ve sonra Londra'da 28 Mart'taki bykeliler toplantsnda hem Rus hem de Avusturya bykelilerinin dilei zerine Osmanl-Bulgar snr olarak Enos'tan Midya'ya giden doru izgi kabul edilir (5). Bu, Bulgarlar aa Meri'in ve Ergene'nin sol kylarna da yerleecekler demekti.

Rusya'nn bu ie ne kadar nem verdiini ve Bulgarlarn atalca'ya saldrmalarndan ne kadar korktuunu gstermek iin, hkmetinden ald ynergelere karlk olarak Sofya Rus elisinin 29 Mart tarihiyle hkmetine ektii telin ana izgileri aaya konulmutur (6): Bu srada Geof'a bavurmak para etmez, kral ve generaller yannda almalyzEer Bulgarlarn atalca'ya saldrmalarn nlemek istiyorsak ak ve kesin bildirilerde bulunmalyz- Bulgarlardan Enos-Midya doru izgisini yeter bulmalarn isteyebilir ve onlarn Osmanl borlarndan zerlerine alacaklar payla denk bir sava dencesi (tazminat) elde etmeleri iin yardmmz adayabiliriz Keza Srbistan'n balama antlamasyla kabul etmi olduklarna sayg gstereceini inancalayabiliriz (gvenebiliriz), Bulgaristan da Srp'la balamasnn sreceini bize inancalayabilir (gven verebilir). - Keza Bulgarlara diyebiliriz ki onlarn Selanik zerindeki dileklerini desteklememekle birlikte Bulgaristan'a en uygun gelecek bir snr elde edebilmesi iin Yunanllar yannda alrz. Btn bunlar Rusya'daki kuku ve korkularn aamasn gsterir. Bulgarlar Edirne'yi aldktan ve sk basmaya koyulduktan sonra byk devletler, nce grdmz tasarlarndaki Enos-Ergene-Midya izgisini Enos-Midya doru izgisi biimine sokarak 31 Mart'ta 4 maddelik bar artlarn Babli'ye bildirirler. Sonda, 5'inci madde olarak, bu artlar kabul edilince savan duraca yazldr. Bir gn sonra Turhan Paa (1) Babli'ye, Sazonof'un u dn bildirir: Eer bu yeni izgiyi kabulde gecikirseniz Bulgarlar Kadky (2) - Midya izgisini isteyeceklerdir- Sava dencesi iine gelince, buna kar bulunan bir byk devlet yumuamaya balad. Osmanl hkmeti, atalca'nn zorlanmasndan ok tela ve korku iinde olmal ki 24 saat gemeden 1 Nisan'da bu artlar kabul eder; i abuk olsun ve nazrlardan hibiri sonra bu iin soravn (sorumluluunu) zerinden atmaya kalkmasn diye olacak, byk devletlere verilmek zere anklanm (hazrlanm) olan Franszca notann Franszca karalamas zerine, Franszca bilen ve bilmeyen btn nazrlar imzalarn koymulardr (1). Ancak Bulgarlar biteviye atalca'y zorlayacaklarm gibi bir durum aldklarndan Rusya bata, Avrupa'da byk korku ve heyecan vardr. Bu yzden Rusya bir yandan eer Bulgarlar atalca'y zorlayacak olurlarsa Karadeniz donanmasn stanbul'a yollamaya anklanmakla (hazrlamakla) birlikte br yandan da Bulgarlar yattrmak iin snr iini onlarn dileklerine gre zledikten sonra onlar sava dencesi iinde de dinizlemeye (tatmin etmeye) alacak ve OsmanlBulgar brakmasna kadar bu iki kol zerinde urap duracaktr. Rus donanmasnn stanbul'a girmesi olasl, Avrupa'da teden beri allm olan kuku ve tela uyandrd gibi, Avusturya'nn da bundan aslanarak (yararlanarak) Selanik'e inmeye kalkmas ve eer Ruslar stanbul'da Bulgarlara kar bir ey yapacak olurlarsa Avusturya'nn da Srplara kar ona benzer biimde davranmas ve sonuta iin bir genel savaa varmas korkusu da vardr. 31 Mart'ta svolski, Pion'a bir nota verir (2) ve unlar bildirir: stanbul'daki Rus bykelisine, ne gibi artlar altnda Karadeniz Rus donanmasn stanbul'a getirebileceini bildiren ynerge verilmitir. Bu leme (nlem) u iki durumda bavurulacaktr: a) Trk ordusu karmakark bir biimde ekilecek olursa Hristiyanlar korumak iin; b) Eer Bulgarlarn stanbul'a girmeleri zerine, gl ve alml bir Rus kuvvetinin Boazii'nde bulunmas, istenilen etki ve basky

yapmak ve stanbul ve Boazlar iinin Rusya'nn aslarna (karlarna) uymayan biimde zlenmesini (zmlenmesini) nlemek iin gerekirse Rus donanmas ancak barn kesin artlar saptanncaya kadar Boaz'da kalacak ve eer atalca zorlanmadan bar olursa oraya hi gitmeyecektir. Grey, Bulgarlar atalca'y zorlarlarsa stanbul'a arsulusal bir donanma yollamak gerekecei ve stanbul ve Adriyatik sorunlarnn arl yznden bir Avrupa konferans toplamann gerekebilecei dncesindedir (1). svolski Karadeniz donanmasyla ilgili notay verdii gn bir de sava dencesinin byk devletlerce esas bakmndan kabul edildiinin ve bu iin Paris'teki mali komisyonca zleneceinin, Balkanllara bildirilmesini isteyen bir nota verir (2). Bir gn sonra yeni bir nota verip (3) unlar ister: l Anlama elileri Ferdinand'a unlar bildirsinler: 1) Vurumalarn hemen durdurulmas; 2) Deitirilemeyecek olan Enos-Midya doru izgisinin kabul; eer bu iki art kabul edilirse ibu hkmet vurumalarn hemen kesilmesi iin esas olarak bir dence (tazminat) vermeyi kabul etmesi gerektiini Babli'ye bildireceklerdir. Grey bu Rus nermesine kar durum alr ve der ki (4): Ana bar artlarmaz karlk olarak Bulgarlar Enos-Midya doru izgisini istediler; ona onamamz (yanamamz) zerine dence dileini ortaya attlar: Onlara bu yolda mitler vermek saknszlk (ihtiyatszlk) olur ve bizi Balkanllarca yeni yeni dilekler ileri srlmesine kar korumaz. Byk devletler arasnda epey ekimeler olduktan sonra Sofya'daki alt eli, Bulgar hkmetine u yolda bir nota verirler (1): Sava durdurmak amacyla byk devletler Enos-Midya doru izgisini kabul etmilerdir; btn mali sorunlar savalarn da bulunacaklar Paris'te toplanacak olan teknik komisyonda zlenecektir (zmlenecektir). Bu, dence iinde ne evet ne hayr demekti, ancak ilerisi iin mit verici idi, nk o ana kadar byk devletlerin ou bu ite kesin olarak kar durum almlarken bu sefer byle davranmamlard. Geof bu yzden elilere teekkr eder, dence (tazminat) zerinde az aytma (tartma) olur ve bu Geof yeni snrn ayrntlar zerinde Bulgar dileini bildirir: Midya-Saray-Muratl dura -Hayrabolu gneyi -Kean'la Malkara aras- Ege Denizi zerinde Enos'un dousuna kadar sularn blm izgisi. Yine bu 5 Nisan'da Balkanllar byk devletlerin bar artlarn bildiren 20 Mart tarihli notasna karlk verirler, ana izgileri aadadr (2): 1) Trakya'da gsterilmi olan snr izgisi esas olarak alnacak ve bu, kesin izgi saylmayacaktr (yani Geof'un istemi olduu gibi bu gneye doru erilecektir). 2) Trkiye Ege adalarn balaklara brakacaktr. 3) Balaklar nceden Arnavutluk snrlarn bilmelidirler, bunlar Londra'da ileri srlenlere uygun olacaklarn umarlar. 4) Bir sava dencesi esas bakmndan kabul edilmelidir; onun says mali ileri inceleyecek olan komisyonca saptanabilir, orada balaklarn da oruntaklar (delegeleri) olacaktr. 5) Bu artlar iyi bir karlk grnce sava durdurulabilir.

Yine bu 5 Nisan'da bir gn nce Edirne'den dnm olan Geof, Fransz elisine ok gizli (1) olarak kral ve ordu komutanlaryla grp atalca'ya saldrmamalarn saladn, u artla ki snr size bildirmi olduum gibi olsun ve mali iler bizi holandracak bir biimde zlensin (2). Grld gibi Bulgar hkmeti, Rusya'nn stanbul zerinde titremesini ve Avrupa'nn da onun oraya gitmesinden rkmesini, biteviye atalca'y zorlayacam tehdidini savurarak, yeni yeni aslar (karlar) koparmak iin smredurmaktadr. Rifat Paa'nn Pion'la grtkten sonra Babli'ye ektii tel (3) Fransa'da da byle dnldn gsterir; Rifat Paa der ki: Pion bir antaj sayd Balkanllarn karl dolaysyla ok kzgndr -atalca'da gl msnz diye sordu- Sazonof'un byk devletlerin Bulgarlarn atalca'ya yrmelerine izin vermeyeceklerini syledii doru mudur diye sordum; dorudur dedi. Balkanllarn karl ve Edirne'yi dvm olan ar toplarn atalca'ya tanmakta olduu yolunda dolaan szler Rusya ve Avrupa'daki tela srdre geldiinden stanbul'a yollanacak Rus ve arsulusal donanma zerindeki konuma ve aytmalar (tartmalar) da sregelir, bir yandan da Rusya, Bulgarlar durdurmann en kesin yolu sava dencesi iinde onlar dinizlemek (tatmin etmek) olduunda direnir, ancak en ok Almanya ve ngiltere buna yanamak istemezler; Fransa ise bala Rusya'ya ho grnmek iin olacak bu ite biraz yumuara benzer (1). Londra'daki bykeliler konferansnn 8 ve 11 Nisan tarihli toplantlarnda, Balkanllarn 5 Nisan tarihli notasna verilecek olan karlk epey aytmaya (tartmalara) yol aar (2); verilen kararlar unlardr: 1) lk notaya itiraz yoktur, yani Enos-Midya doru izgisi kesin snr saylmayacak ve snrn temeli olarak alnacaktr. 2) Ege adalarnn keskilini (paylamn) saptamak byk devletlere braklm olduundan Balkanllarn buradaki dilekleri ancak baz adalar zerinde alnacak karar iin sakncalar ileri srlerek kabul olunabilir. 3) Byk devletler Arnavutluk'un kuzey ve dou-kuzey snrlarn imdiden bildirebilirler. Dou-gney ve gney snrlar da saptanlnca bildirilecektir. 4) Btn mali sorunlarn zlenmesi ii Paris teknik komisyonunca brakldndan ve sava devletlerin oruntaklar (delegeleri) de orada bulunacandan sava dencesi iinin esas zerinde imdiden aklamada bulunmak gerekmez. Bu karlk 9 Nisan'da saptanm bulunuyordu; buna gre Bulgaristan snr bakmndan batan baa dinizlenmiti (gvence altna alnmt) ve Rusya ile aktan aa karnl gze almadan bundan tesini istemekte direnemezdi; dence iinde de byk devletlerin eski kesin karnl ortadan kalkmt. zlenmemi olan sorunlar; Yunanistan' ilgilendiren adalar sorunu ile Yunanistan, Srbistan ve Karada' ilgilendiren Arnavutluk snrlar sorunu idi; halbuki bunlarn da Balkanllarn dileklerine gre zlenmesi iin tek bask atalca'daki Bulgar ordusu idi. Yani bu ordunun bundan byle ana ii Srp, Yunan ve Karada'a aslar (karlar) salamak olmutu. Buna gre Bulgarlarn biran nce brakmay aramalar doal idi. Her an atalca'nn zorlanmasndan korkan Rusya'nn aracl ile 10 Nisan'da brakma iin yar resmi grmeler balar ve 14 Nisan'da, 16 Nisan'da balamak ve 10 gn srmek zere szl bir brakma yaplr, 10 gnde bara varlmazsa brakma anlalarak uzatlacaktr, yeniden savaa balamak isteyen, 48 saat

nceden haber verecektir. Osmanl donanmas, Bulgar ordularnn Karadeniz yolu ile beslenmelerine engel olmayacaklardr. Osmanl ile Balkanllar arasnda sava durdurmak ve hi olmazsa bir n bara varmak iin byk devletler grmelerde bulunurlarken Avusturya, eer n bar artlar byk devletlerce saptanacak olursa, Balkan devletlerine geecek olan Osmanl topraklarnda kapitlasyonlarn kalmasn ve ilgili Balkan devletlerinin byk devletlerle grerek ve onlar onatrarak (inandrarak) bunlar kaldrabilmelerini salayacak hkmlerin konulmasn ister; Rusya ise buna kesin olarak kar durum alr (1); i bundan ileri gtrlemez. OSMANLI-BULGAR BIRAKIMASINDAN LONDRA BARIINA KADAR (14 NSAN - 30 MAYIS 1913) Byk devletler 8 ve 11 Nisan'da Londra Bykeliler Konferans'nda anklanm (hazrlanm) olan karl 13 Nisan'da Balkanllara bildirmilerdi, bunlar 21 Nisan'da karlk verirler; bunda sava dencesi esasnn byk devletlerce kabuln yeniden dilemekle birlikte aracl kabul ettiklerini bildirmekte ve grmeler srasnda adalarla ve Trakya ve Arnavutluk snrlarnn kesin olarak saptanmasyla ilgili ileri byk devletlerle konuacaklarn eklemektedirler (1). Bunu alnca Londra'daki bykeliler konferans yle bir karla karar verir (2): nerdikleri bar esaslarnn kabulne teekkr -bunlar Babli'de kabul etmi olduundan oruntaklarnn (delegelerinin) ve bar grmeleri yaplacak yerin saptanmas dilei- Adalar ve Arnavutluk snrlarnn saptanmas iinde yalnz byk devletlerin sz olacaktr. Dolaysyla adalar ii, balaklarn karlklarnda yaptklar gibi anlamaz. Bu karlk, Rusya'nn baz geciktirmeleri yznden ancak 1 Mays'ta verilebilir; ve bir an nce atalca ordusunu ekip Srp ve Yunanllarla iini grmek isteyen Bulgaristan bu gecikmeden szlanmaya koyulur(3). Herkes bar grmelerinin Londra'da yaplmasnda birleecektir. Arada 26 Nisan'da Babli, bykelilerine bir genelge yollar ve u yolda bir bavurmada bulunmalarn ister: Eer Osmanl oruntaklar (delegeleri) bar artlar iin yeniden Balkanllarla aytacaklarsa (tartacaklarsa) uygun bir sonuca varlamaz - bylelikle savan durdurulmas (brakma yalnz Bulgar'ladr) ve bara varlmas ii uzayadurur byk devletlerin barn ana ilkelerini saptayp savalara bildirmeleri ve savan kesilmesini ve Londra'da toplanlmasn onlardan istemeleri daha iyi olur - byk devletler ortaya kacak herhangi bir anlamamay zlemek iin ie karacaklarn da belirtmelidirler. Bu nerme karsnda Alman ve Fransz hkmetleri bylelikle iin daha uzamas korkusunu gsterirler (1); Rifat Paa da byle bir yola gidilirse bundan Balkanllarn aslanmas (yararlanmas) korkusunu gsterir (2). Sazonof nce Babli gibi dnmektedir, ancak sonra Balkanllarn bunu kabul etmemeleri olasln ileri srer, daha sonra ise Babli'nin dileine eyginlik (yaknlk) gsterir (3).

Tevfik Paa (4), Nikolson'un: bar artlar ana izgilerinin Bykeliler Konferans'nn ilk toplantsnda grleceini ve imzalanmak zere savalara bildirileceini sylediini, Babli'ye teller. Londra'daki Bulgar elisinin de Tevfik Paa'nnkine benzer bir bavurmada bulunmu olmas ngiliz hkmetinin bu karar zerinde etki yapmtr (5). stanbul ve atalca zerindeki baskdan bir an nce kurtulmak ve Avrupa'dan borlanabilmek isteyen Osmanl hkmetiyle, Osmanl'dan ne koparabilecekse koparm olan ve artk kendi balaklaryla uramay dnen ve bu uurda kullanlmak zere atalca'daki ordusunu oradan ekebilmeyi isteyen Bulgar hkmeti, bundan byle hep bar abuklatrmak isteyecek; Srbistan'la Yunanistan ise, bunun tersine olarak onu geciktirmek iin uraacaklardr. Osmanl ve Bulgar dileklerine dayanan Grey'in giriitiyle (giriimiyle) demin dediimiz gibi barn ana izgilerinin byk devletlerce saptanmas ve savalarca imzalanmas yoluna gidilmitir; bu bir yandan da savan yalnz ana izgilerinin saptanmas ve btn ayrntlarn sonraya braklmas demekti, nasl ki yle olacaktr. 1 Mays'ta byk devletler Balkanllara yapm olduklar gibi Babli'den de oruntaklarn (delegelerini) ve bar grmeleri iin bir yer semesini isterler ve Balkanllarn kendilerine bildirilmi olan bar artlarn ve sava durdurmay kabul etmi olduklarn eklerler. Babli de 3 Mays'ta kabuln bildirir ve toplanma yeri olarak Londra'y seer. Bu grmeler srasnda, 23 Nisan'da, kodra'da Komutan Hasan Rza Bey'i (paal haberi ldrld srada alnmt) - ldrenler o anda belli olmadan ldrttkten sonra onun yerine gemi olan Arnavut derebeylerinden eski Dra Mebusu Esat Paa Toptani, orasn Karadallara brakp ekilir. Bar iine dnelim: Byk devletlerce anklanm (hazrlanm) olan antlama metni, zel olarak savalara gsterilip dnceleri sorulacak ve onlarn baz dilekleri gze alnacak,bazlar da alnmayacaktr. Babli, Tevfik Paa'ya yollad 3 Mays tarihli teliyle Osmanl-Bulgar snrn izecek olan komisyonda byk devletlerin de yeleri bulunmasn ister ve bu kabul edilir (m. 1 de). Bir an Babli 7'nci maddede ''question de juridiction'' szlerinin bulunmasndan bunun kapitlasyonlardan Balkanllarn da aslanmasna (yararlanmasna) yol aacandan kukulanrsa da bu ynden dinizlenilir (temin edilir) (1). 12 Mays'ta Yunan hkmeti (2) byk devletlerin 1 Mays tarihli bildirilerine karlk verir ve Atina'daki baz elilere de antlama tasarsna kar olan baz itirazlarn bildirir. bu notasnda Yunan hkmeti, balaklarca adalar ve Arnavutluk iin ileri srlm olan sakncalar byk devletlerin 1 Mays tarihli notalarnda kabul etmemi olmalarndan szlanr ve yenle (galibiyetle) biten bir kurtar savandan doan ve balaklarn ana aslarn ilgilendiren sorunlarn aytmasnda (tartmasnda) bulunmann ibu balak devletlere yasak edilmesine inanamayacan syler; ancak bu yzden savan srdrlemeyeceini ve bar grmeleri iin Londra'ya oruntaklarn (delegelerini) yollayacan ekler. Yunan hkmetinin ibu notasna gre onun antlama tasarsna itiraz 3'nc ve 5'inci maddelerin balanglar zerinedir. 3'nc maddede sultan ve balak

hkmdarlarn Arnavutluk'un ve 5'inci maddede de adalarn keskilini (paylamn) saptamay byk devletlere braktklar yazldr; Yunan hkmeti burada yalnz ''Sultan'' sznn braklmasn ve ''balak hkmdarlar'' sznn kaldrlmasn ister ve bir zamanlar bu olmazsa antlamay imzalamamak tehdidini ortaya atar. Bu, byk devletlerin kararlaryla yalnz Osmanl hkmetinin bal kalacan aklamaya varrd. Buna Osmanl, Avusturya ve talyan hkmetleri kesin olarak kar duracaklardr(1). Yine 12 Mays'ta Srp (2) hkmeti byk devletlere Yunan notasna benzeyen bir nota verir. Onun antlama tasarnda diledii balca deiiklik 3'nc maddeye, Srbistan'a Adriyatik'te erkin (etkin) bir liman ve buraya ulatran bir demiryolu salanacan belirten bir szn konulmasdr. Buna byk devletlerce ayrca bir nota ile Srbistan'n istedii inancalarn (gvencelerin) verilecei yolunda karlk verilir. 27 Mays'ta Grey, sava devletlerin Londra'daki oruntaklarn (delegelerini) toplayp, Bykeliler Konferans'nn bir nceki (1) grme ve dncelerine de dayanarak antlamay abuk imzalamalarn syler ve imza etmek isteyenler etsin, istemeyenler de daha uzun Londra'da kalmayp gidebilirler der. 30 Mays'ta Londra bar imzalanr (2): M. 1: Bar olduunu, M. 2: Enos - Midya izgisinin tesinin balaklara brakldn ve bu izginin arsulusal bir komisyonca saptanacan (bu izgi zerinde hibir ayrnt yoktur, yani en nemli sorun olan snr sorunu belirsiz braklmtr). M. 3: Sultann ve balak hkmdarlarn Arnavutluk snrlarnn izilmesini ve bu lke ile ilgili btn sorunlarn zmlenmesini byk devletlere braktklarn, M. 4: Sultann Girit zerindeki btn haklarn balaklara braktn, M. 5: Sultann ve Balkan hkmdarlarnn biten savatan ve toprak deiikliklerinden doan btn mali sorunlarn zmlenmesini kendilerinin oruntaklarn (delegelerini) onadklar Paris'te toplanacak olan arsulusal komisyona braktklarn, M. 7: Sava tutsaklar, hakk kaza (jridiction), uyruluk (uyrukluk) ve tecim (ticari) ilerinin ayrca anlamalarla zmleneceini aklamaktadrlar. mzadan sonra ba oruntaklarn (delegelerin) sylevleri olur. Bunlar arasnda Danef, beylik sylevden nce u demete bulunur (1). ''nce Bulgar oruntaklar (delegeleri) adna: Bulgar oruntaklar (delegeleri) byk devletlerin 22 Mart ve 13 Nisan 1913 (2) tarihli bildirilerine dayanarak antlamann ikinci maddesi dolaysyla Trakya snrnn Midya'nn dousunda Karadeniz zerinde bulunan bir noktadan balayp Muratl'ya kadar Ergene boyunca gideceini, Kean'la Malkara arasndan geerek Ege'ye kadar sular blm izgisi boyunca ilerleyeceini ve Enos'un dousunda Erice burnuna ulaacan anlarlar. ''2'nci olarak balaklar adna: Bar antlamasnn 6'nc maddesi dolaysyla balaklar u sakncada bulunurlar ki kendi oruntaklar (delegeleri) Paris arsulusal maliye komisyonunun kendilerini ilgilendiren grme ve kararlarna br oruntaklarla (delegelerle) ayn sfatla itirak edeceklerdir.'' Bunlara karlk olarak Osman Nizami Paa sakncalarn kabul edilemeyeceini ve

antlamaya bal kalmak gerektiini syler. Bundan sonra Yunan ve Osmanl oruntaklar (delegeleri) arasnda savatan nceki antlamalarn yrrl zerine pek gerekmeyen bir aytma (tartma) olur. 2 Haziran 1913'te eski savalarn oruntaklar (delegeleri) bir toplant daha yaparlar (3), Osmanl ve Yunan oruntaklar (delegeleri) arasnda yine o sorun zerinde aytma (tartma) olur ve bu iin ayrca zel konumalarla zmlenmesine karar verilir. Bundan sonra imzalanan antlamann bir n antlama m (traite preliminaire) veya kesin antlama m olduu zerinde aytma (tartma) balar. 6 Haziran toplantsnda bunun kesin bir antlama olduuna karar verilir. Tutsaklarn geri verilmesi, Osmanl'da kalacak olan yerlerden balaklarn nasl ve ne zaman ekilecekleri, Balkanllara kalan yerlerdeki Mslmanlarn durumu ve daha baz sorunlar zerinde grmeler olur ve tasarlar (tasarlar) yaplrsa da (6, 7 ve 9 Haziran toplantlar) bunlar kesin bir sonuca balanlmadan her hkmetin ayr ayr Osmanl ile bu yolda anlamalar yapmasna karar verilerek 9 Haziran'da Londra bar konferans dalr. Londra barndan sonraki i durum 1913 yl balarnda Edirne'yi kurtarmak propagandasn yaparak zorla ve bir arp (darbe) ile i bana gemi olan ttihat ve Terakki hkmeti az sonra Yanya'nn, iki ay geince Edirne'nin, ay geince kodra'nn dman eline dtn grm ve yeniden binlerce subay ve erin lmesine, on binlercesinin tutsak olmasna ve saysz silah ve sava gerecinin elden kmasna yol atktan baka, erke (iktidara) geiinden drt ay kadar sonra, yalnz Edirne'yi dmana brakmakla kalmayan, bir de snr 4-5 ay nce akla bile gelmeyen bir biimde gneye indirmi olan bir antlama imzalamt. Bu herkese grlen, anlalan ve sylenilen yn idi. in iinde olan ve akl erdirenler ise iin bundan da kt olduunu seziyorlard; nk snr iin belirsiz olarak Enos-Midya izgisi denilmiti ve bunun ilerde arsulusal bir komisyonca saptanaca sylenilmiti; ancak yukarda grdnz gibi 5 Nisan'da kendisine Enos - Midya doru izgisi nerilirken Geof bunun gneye doru kvrlmasn ve Ege denizine Enos'un dousundan ulamasn istemi, Balkanllar yine 5 Nisan tarihli notalarnda Enos - Midya doru izgisinin ''kesin izgi'' deil ''esas izgi'' olmasn ileri srmler ve byk devletler de onlara 13 Nisan'da verdikleri karlkta bunu kabul etmilerdi. Dolaysyla kesin snr saptayacak olan komisyonda egemen olacak olan byk devletler, altk (kapal) olarak da olsa, snr Bulgar'dan yana daha gneye indirmeyi stenmi bulmuyorlard. Bulgarn istedii snrla Enos-Midya doru izgisi arasndaki yerler ve onlardan da stelik ta atalca'ya kadar olan lkeler Bulgar elinde bulunduu iin Bulgar hkmeti o yerlerde kalarak byk devletlerden altk (kapal) olarak olsun elde etmi olduu szn tutulmasnda direnebilir ve Enos-Midya doru izgisi yerine Danef'in de Londra antlamasnn imzaland gn syledii gibi gneye kvrlan bir Erice (veya ayrca) - Midya izgisini veyahut bu iki izgi arasnda ortalama bir snr elde edebilirdi. ster herkese grlen, ister ii bilenlerce sezilen durum gereklesin, Babli baskn ile balayan olaylarn sonucu ulus ve lke iin ok zararl grnyordu. Buna gre Haziran 1913 aynda hkmetin yurt ve ordu iinde tinsel (manevi) durumunun hi denecek kadar dk olmasna amamak gerekir. Esasa baklrsa bu tinsel (manevi) durum dkl, ubat ortalarnda, gerek atalca, gerek Bolayr blgesi

vurumalarnn iyi bir sonu vermemi olmasndan sonra Edirne'yi kurtarmak iin ilerlenemeyecei anlalnca kendini gstermiti. Hele ki bu; yukarda grlen ordu emriyle, orduya aktan aa bildirilmi bulunuyordu. Dolaysyla Babli baskn ile Londra bar arasndaki devir ok karanlk ve korku iinde geirilmi bir devirdir. O devredeki Osmanl i durumunun incelenmesine girimeyeceiz; ve Osmanl Dahiliye Nezareti sralalarnn (sralamalarnn) ilk ciltte anlattmz durumu byle bir ii olanaksz denebilecek kadar g ve uzun klar; bundan baka bizce bu da yetmez ve ttihat ve Terakki'nin sralalarn (eer varsa ve kalmsa) incelemek gerekir ve onun o srada i banda bulunmu olan ileri gelenlerinin hatrat da elde bulunmaldr; halbuki bunlardan ortada yalnz Cemal Paa'nnkiler vardr; brleri arasnda hatrat yazm olanlar varsa ve bunlar ilerde ortaya kacaksa, bu, ileri onlar kadar bilenler hep ldkten ve dolaysyla her trl karlatrma az ok olanaksz olduktan sonra yaplacaktr ve bu hatralar, nesine inanlmas ve nesine inanlmamas gerektiini semek pek g birer ''ahiretten mdafaanameye'' benzeyecektir. Btn bunlara gre bu ksm ksa geeceiz. Cemal Paa hatratnn balar bu devrenin ne kadar karanlk ve korkun olduunu, her an hkmet yeleriyle, ttihat ve Terakki yelerinden birkan ldrlebileceini, ayaklanmalar olabileceini ve Babli basknna benzer olaylar her an beklemek gerektiini gstermektedir. Bu ilerde bir bulmaca gibi duran ynlerden biri de o srada ttihat ve Terakki Ktibi Umumisi olan Talt Bey'in yaptklardr; o srada stanbul muhafz olan Cemal Paa hatratnda onu birok kere kendisinin iini bozan, hkmetin en azl dmanlarn koruyan biri gibi gsterir. Onun bu yazdklar, Talt Bey'le Mahmut evket Paa arasnda kkl dmanlk bulunduu, Mahmut evket Paa'nn ldrlecei bilindii halde o gnlerde tihat ve Terakki'nin birok ileri gelenlerinin yanlzca gizlenip kendilerini koruduklar ve Mahmut evket Paa'y korumak ve tehlikenin byklne onu inandrmak iin bir ey yapmadklar yolunda halk ve az ok da ileri bilenler arasnda dolam olan ancak kantsz kalan szlerle karlatrlacak olursa durumun her bakmdan ok, pek ok karanlk ve korkun olduu anlalr. Her ne ise 30 Mays'ta Londra'da imzalanm olan bar antlamasyla Edirne resmen brakldktan ve snrn stanbul'a ok yakn gemesi kabul edildikten sonra ttihat ve Terakki'nin durumu eer elden gelirse daha da ktlemi ve karanlklamt. Btn bunlara mays iinde Rusya'nn Dou Anadolu vilayetlerinde yeleme (iyiletirme) iini aka kurcalamaya koyulmasnn duruma verdii arlk da eklenilmelidir. Bu boucu hava iinde 11 Haziran'da Sadrazam Mahmut evket Paa ldrlr, ldrenler kap saklanrlar, daha sonra bunlar birer birer yakalanacaklardr. Ancak o srada, bu ldr olayndan sonra, hkmeti devirme yolunda bir eyler olmaz ve i bu kadarla kalr. Doaldr ki bu ie, ne kadar yksek bir yerde bulunursa bulunsun, tek bir adam ldrmek iin giriilmi deildi ve esasen durum ve ortadaki hava daha byk ilere kalkmaya kkrtc zde idi. Bunun neden bu kadarla kald ve i bu kadarla kalacaksa buna neden giriildii ve sadrazam ldrenlerin bir evde saklanp rahat rahat olan bitenleri neden bekledikleri ak olarak anlalamamtr ve yle sanyorum ki bugn de bunu bilenler azdr. Bu olaydan epey sonra stanbul'dan Avrupa'ya gelen veya kaanlardan az ok dedikodu olarak duyulan u olmutur ki (1), bata Ahmet Abuk Paa olmak zere, atalca ordusunda ileri gelen birka komutanla sadrazam ldrme ve hkmeti

devirme ii zerinde grmeler olmu (grmeleri yapanlar arasnda bata Prens Sabahattin ve Damat Salih Paa'nn ad geer) ve ibu komutanlar gya: ''Siz ldrn, sonrasn bize brakn'' yolunda dil kullanrlar; ancak sadrazam ldrldkten sonra bunlar kendilerinde orduyu, hkmeti devirmek iin kullanacak g ve yrek bulamazlar. O srada stanbul muhafz bulunan Cemal Bey'in (Cemal Paa) hatratnda (1) bu iin anlatl u yoldadr: ''stintak (sorgu) ve muhakeme neticesinde sabit oldu ki frka veya grup halinde veyahut ehas mnferide (yalnz kii) olarak birok muhalifinin mterek veya ayn gayeye hadim mteferrik mesaisi neticesinde evvela ttihat ve Terakki'nin ehas mhimmesi aleyhinde bir suikast icrasndan ve bu suretle memleketi hkmetsiz braktktan sonra Zat ahane zerinde icra edilecek tesirat (etki) sayesinde Mr akir Paa'y sadaret kaymakamlna tayin ettirmek ve onun riyaseti (bakanl) altnda bir muvakkat (geici) kabine vcuda getirerek gn gece ttihat ve Terakki'nin btn efrad aleyhinde bir katliam tertibetmek ve mteakben (sonra) kabineyi Kmil Paa'nn veya Prens Sabahattin'in riyaseti altnda tekil eylemek hususlarna karar verilmi.'' Kolayca grlecei gibi bu deyi (deyi) ok dumanldr, burada karar verenin kim veya kimler olduu anlalamyor ve bataki szler, yani: ''Sabit oldu ki frka veya grup halinde veyahut ehas mnferide olacak birok muhalifinin mterek veya ayn gayeye hadim mteferrik mesaisi neticesinde...'' szleri, birok kiinin, ok kere kendi balarna ve birbirlerinden haberleri olmayarak bu ii dnm ve dilemi olduklarn gsteriyor; bu byle ise gn gece adam ldrmeye ve nceden adlar saptanm kimseleri i bana geirmeye varan bir ''karar''n alnm olmas, yani nceden sralanm ve dzenlenmi bir sr iin grlmesini gerektiren bir anlamann bulunmas ve bunun da hkmete renilmemi olmas g anlalr bir eydir. Bunlar yazmaktaki dncemiz bu olayn, en yakndan iin iinde bulunanlarca bile, pek iyi anlalamam ve anlatlamam olduunu gstermektir. Mahmut evket Paa'nn ldrld gn Hariciye Nazr Sait Halim Paa Sadaret Kaymakaml'na ve ertesi gn dorudan doruya sadarete geirilir. O srada yllardan beri Mustafa Kemal'ce istenileduran ve 1912 ylnda binbir ykmdan sonra doruluu anlalm olan veya anlald sanlan bir durum yeniden bozulur: ordu ve subaylar yeniden ve aktan aa siyasaya karmaya koyulurlar. Geri bu kar edimsel olarak hi ortadan kalkmad denilebilir: ttihat ve Terakki erkten (iktidardan) drldkten sonra ''Halaskr'' subaylar da bir sre iin siyasal etki elde etmilerdi, ancak Gazi Ahmet Muhtar Paa hkmeti onlara karnd (karyd) ve onlarla uramakta idi; Babli baskn da byk lde subaylarn girimi olduklar bir siyasal arp idi, ancak yeni hkmet kurulduktan sonra onlar siyasal alanda pek grlmemilerdi. Mahmut evket Paa ldrldkten sonra ise ''ttihat'' subaylar siyasal alan kendileri iin bo bulmu olurlar, yeni kurulacak hkmetin u veya bu yesi kim olmaldr sorununa, bu trl subaylar, br ttihat ve Terakki yeleri ile birlikte, var gleriyle karr ve devlet birka yl nceki duruma geri dnm olur. Bu biim aytmalar (ayrlklar) yznden hkmetin kurulmas 4-5 gn alr. Yeni hkmette Sait Halim Paa hem sadrazam hem de Hariciye Nazr'dr, Harbiye'ye Bakomutan Vekili Ahmet zzet Paa, Dahiliye'ye Talt Bey geer.

ok gemeden Balkanllar aras sava knca bu subaylar Edirne'yi kurtarmak iin Avrupa'nn verdii gzdana aldrlmadan ileri atlma kararnn balca etmenleri olacaklar ve i baar ile bitince ordunun siyasal etkide bulunmasnn asl (yararl) bir ey olabilecei sannn, aktan aa sylenilmese de, iten ie akllara sinmesine yol alm olacaktr. Ancak besbellidir ki, i byle bir ra sokulunca nerede durulaca kestirilemezdi; Edirne iinin kendilerine kazandrm olduu tinsel (manevi) gle bunlar ve bunlarn ba olan Enver Paa, devleti, hesapsz olarak, dnlp tasarlanm bir biimde deil, bunlar zerinde, etki kazanm yabanclarn diledikleri anda ve biimde genel savaa srkleyecekler ve bu savan yine hesapsz bir biimde ynetilmesinde etmen olacaklardr. Yeni sadrazam Msr Hidivi soyundandr; lkede tannmam olduu gibi dorudan doruya dayand bir g de yoktur, dolaysyla kendisini i bana geiren ttihat ve Terakki'nin, onun zerinde kendisinin bir etkisi olmayarak bir aleti kalmak zorundadr. ok zengin olduu iin, ziyafet ve gnl alma yolu ile dost kazanmaya ve bir yer edinmeye almt ve alacaktr; ortalama ve usalr bir eriatlk veya dincilik ilkesi zerinde lkenin ilerlemesiyle eriatlk ve dincilii birbirine uydurmaya eygin (yatkn) epey uzkiiyi kendi yanna toplamtr; ancak bunlar hibir vakit bir g olacak kadar kalabalk veya zorlu olmayacaklardr. Dolaysyla kendisi lke iinde hibir vakit kendine z veya kendi ynergelerine uyan bir temele dayanamayacaktr. Soyca Trk olmakla birlikte yaaynn ounu Msr'da, bu lkenin imdikine gre daha ok byk lde her ii yabanclarn elinde ve egemenlii altnda bulunduu bir devirde geirmitir; bu, onun iine ilemitir; olaylar bunu gsterecektir. Dolaysyla o andan sonra Osmanl Devleti bilgi ve dncesi kt ve kesin bir karar almaya gc olmayan bir padiahla uzkiilii yetmeyen bir sadrazamn elinde kalm olacaktr. O srada devletin gerekten ba Dahiliye Nazr Talt Bey, ttihat ve Terakki'nin baz ileri gelenleri ve yukarda sz geen subaylardr; yani gerekten ba yoktur. Sait Halim Paa'nn ne biimde sadrazamlk etmi olduu 1918 brakmasndan sonra birok nazrla birlikte kendisini sorguya ekmi olan Meclisi Mebusan'n 5'inci ubesinde syledii u szlerden anlalr (1): ''Bugnk tecrbeme binaen itikadm (inancm) udur ki Makam Sadaret -ki ben bunu pek ac surette tecrbe ettim- hibir ey yapamaz, o, nazrlarn insafna kalmtr, nk nazrlar ne isterlerse yaparlar, bunlardan sadrazamn katiyen haberi olmaz...'' Mahmut evket Paa hkmetinin savatan baka ilerle ilgili almalar ilerideki ksmda grlecektir; burada bu iler zerinde toplu bir gr kapsad iin Sait Halim Paa'nn 25.6.1913 tarihiyle eliliklere yollam olduu bir genelgenin ana izgilerini koyuyoruz. Sadrazam elilerden, bu genelge kapsamnn, uygun grlecek biimde, bulunduklar yerlerdeki dileri bakanlarna bildirilmesini istemektedir: 1) darei Umumiye Vilyet kanunu muvakkatine gre meclisi umumiler mahalli iler iin karar vermek yetkisini aldlar. Vilayetlerin ayrca bteleri olacaktr. yarlarn (memurlarn), dev ve yetkileri geniletilmi ve saptanmtr. 2) Sulh mahkemeleri kanunu muvakkati karlm ve seyyar mahkemeler ilkesi kabul edilmitir. 3) 15 Anadolu sancanda ve Dou Anadolu'nun 100 kazasnda adliye mahkemeleri

kurulmutur. 4) Badat ve Beyrut istinaf mahkemeleri ikiye blnmtr. 5) Naiplerin, hkimlerin ve adliye iyarlarnn (memurlarnn) tayin ve terfileri bir kanunla saptanmtr. 6) Gayrimenkullerin terhini ve alm satm, gediklerin kaldrlmas zerindeki kanunlarn yrtlmesiyle gayrimenkul servetin seyyaliyeti, elde edilmitir. 7) Hkmi ahsiyetlerin emlak sahibi olmalarn salayan kanunla bunlar zerinde i gren irketlerin kurulmasna yol almtr. 8) Gayrimenkuller zerindeki hakk mlkiyeti genileten kanunlar, bunlarn mtevelli veya sahipleri ldkten sonra da borlarnn denmesini olanakl klmtr. 9) Yine bu kanunla, ziraat iin de geni lde borlanma olana salanmtr. 10) Boman Paa'nn (1) bakanl altnda, her vilayete oraya ne kadar jandarma gerektiini saptamak zere mfettiler yollanmtr. 11) Yukarda sz geen kanun ve nizamlarn tam yrtlmesi iin imparatorluk 6 genel mfettilie ayrlmtr. Anadolu Dou vilayetleri gibi nemli kesimlerin bana yabanc genel mfettiler geirilecektir. Bunlarn buyruu altnda, jandarma, adliye ve ziraat ileri iin yabanc ve Osmanl uzmanlar bulunacaktr. 12) Nezaretler iin yabanc bir mavir ve bir mfetti getirilecek ve baz daireler iin de yabanc iyarlar (memurlar) alnacaktr. 13) Mahmut evket Paa hkmeti btn bunlarn getirilmesi iin yazmada idi. 14) Yeni hkmet de ayn ilkeleri kabul ettii iin Dou Anadolu'nun yedi vilayeti iin jandarma komutanlaryla, bu vilayetleri kapsayan iki kesim iin 2 jandarma mfettii getirtmek zere giriilmi olan grmeler bitmitir. Bu (yabanc) iyarlar (memurlar) yaknda ie balayabileceklerdir. 15) Genel mfettilerin ve br iyarlarn (memurlarn) getirilmesi iin gereken giriitlerde (giriimlerde) bulunulmutur. 16) Maliye Nezareti'nde kurulan maliye komisyonunun yeleri arttrlm ve yetkisi btenin anklanmasn (hazrlanmasn) ve maliye kanun ve nizamlarnn kesin olarak murakabesini (denetlenmesini) de kapsamak zere ok geniletilmitir. Bu ilerin pek ou bir yandan Avrupa'nn dorudan doruya devletin iilerine karp Osmanl Asyas'nda yelemeyi (yeniletirmeyi) kendisi yapmaya kalkmas dileini ve Rusya'nn Anadolu Dou vilayetlerinde bu yoldaki giriitini (giriimini) nlemek ve Avrupa'dan daha kolay bor para alabilmek iin yaplm olduu apaktr. Devletin o sradaki olaanst skk durumu gz nnde tutulursa bunlarn ou kanlmaz eyler olduu da kabul edilmelidir; bununla birlikte son maddelerde uzaktan uzaa da olsa bir ''Sevr'' kokusu sezmemek elden gelmez. Mahmut evket Paa ldrldkten sonra lkede korkun ve korkutucu olmas istenilen, bir ynetim yrr, birok kii ve bunlar arasnda sadrazamn ldrlmesi iiyle ilgili olmakla sulandrlan padiahn kardei Ahmet Kemalettin Efendi'nin damad Salih Paa (Mnire Sultan'n kocas) aslr. Salih Paa eski sadrazam Tunuslu Hayrettin Paa'nn olu olmas dolaysyla Fransz hkmeti -Osmanl mparatorluu'nun iilerine karmak bir gelenek ve grenek olduu iin- onu kurtarmaya alrsa da bu bir sonu vermez ve Damat Paa aslr (1); ancak ondan

az sonra yakalanm olan iki kardei Tahir ve Mehmet Hayrettin beyler, Fransz bykeliliinin direnmesi zerine Osmanl lkesinden kp gitmek ve Osmanl uyruluundan (uyruundan) kmak zere salverilirler. 1918 brakmasndan ve stanbul'un, yabanc ordularnn eline gemesinden sonra Tahir Hayrettin Bey yine stanbul'a gelip paa olacak ve Damat Ferit Paa hkmetinde Ziraat Nazrl edecektir. Mahmut evket Paa'nn ldrlmesi zerine aslanlar arasnda, aslacak aamada sulu olmayanlarn da bulunup bulunmad sorununu incelemeyeceiz ve bu yolda ileri srlm olan savlar zerinde bir hkm verebilecek kantlar elimizde yoktur; ancak hkmetin korku ve tela yznden kendini olaan ve kanun d lemlere (nlemlere) bavurmak zorunda grd yadsnamaz, Dahiliye Nezareti'nin 24 Haziran 1913 tarihli ve stanbul Muhafzl'nn birka bavurmas zerine hkmete 29 Haziran'da (2) alnan baz kararlar bunu gsterir. Dahiliye'nin sz geen tezkeresinde unlar denilmektedir: ''Muhalefet namna memleketin muhta olduu sknu efkr kavlen, fiilen ve tahriren ihlle cretyap olan baz zevat ile payitahtn selmeti umumiyesi iin daimi bir tehlike tekil edebilecek mahiyeti serkeanede bulunan ehasn (kiilerin) idarei rfiye kararnamesinin 2'nci maddesinin 2'nci fkrasna tevfikan Sinop'a izamlar suretiyle dairei mezkre mntkas haricine tart ve teb'id olunarak esamisini havi defterlerin gnderildiinden ve bunlar meyannda sunufu muhtelifei (eitli snf) memurinden bulunanlarn bazlar icra klnacak tahkikat neticesinde kanunen mesuliyetten vreste kalsalar bile, mekklahval (pheli) ve daii phe (altnda) bulunmalarna binaen memuriyetlerine iadeleri caiz olmayacandan idareten azilleri hakknda (1) bir karar ittihaziyle mensup olduklar davaire (dairelere) tebligat icrasna ve bu suretle alacak memuriyetlere karar vk vehile Trablusgarp ve Bingazi ile Rumeli'den gelen memurinden mnasiplerinin (uygun olanlarn) tayini...'' Bunun zerine Meclisi Vkelca u karara varlr: ''Bunlardan tekat (emekli) veya mazuliyet (iten karlm) maa alanlar olduu halde kemafissabk (eskisi gibi) maalar verilmek muvafk mdelet (adalet) olacandan bunun mahalline teblii ve memurini mstahdemeden bulunanlar hakknda yaplacak muamelenin nezaretlerin rey ve takdirine braklmas ve bunlar ile erad ahaliden muhta olanlara mevkii itimailerine gre beerden onar kurua kadar (2) yevmiye (gnlk) tahsis olunmak zere tahsisat munzama istihsali...'' Osmanl lkesindeki bu ar korku ve heyecanla dolu hava epey srecektir; bizce Balkanllar arasnda sava kp Edirne geri alnncaya kadar hkmetin tinsel (manevi) bakmdan olsun durumu dzelememi ve berkitilememitir (salamlatrlmamtr). arn Berlin'e gidii ve Rusya'nn Boazlar siyasasnn yeni bir evresi ar, Mays 1913'n son haftasnda Kayser'in kznn dnde bulunmak zere Berlin'e gider, ngiltere Kral da bu i dolaysyla oraya gelir; Baron d Taube'ye gre (3) ar, son aylarn gerginliinin ve alnan bir sr askeri lemin (nlemin) dourduu tehlikeleri anlam ve dolaysyla kendi Dileri Bakan yannda olmadan Kayser'le ak ve ba baa bir konuma yapmak istemitir. Ona kesin ve son sz olarak nermek istedii ''genel bar korumak iin bundan byle

siyasalarnn temeli olarak Yakndou'da kesin bir biimde statkonun korunmas ilkesinin kabul ve Rusya'nn stanbul ynnde bu ilkeyi deitirebilecek her trl dilek ve giriitten vazgemesi''dir. arn Berlin'de gerekten byle konutuunu Taube u kantlarla gstermektedir; birincisi udur: Kayser ''Mukayeseli Tarih Levhas''nda (1) unu yazmtr: ''Mays. ngiltere Kral 5'inci Corc ve ei ve ar Berlin'de, Prenses Viktoriya Luiz'in Brnsvik Dk Ernest Ogst ile evlenmesi dolaysyla. ''Siyasal durum zerinde grmeler srasnda ar der ki: stanbul ve anakkale zerinde hibir savm yoktur; Sultan ''anakkale'nin kapcs'' kalmaldr. ngiltere Kral, Almanya mparatoru'nun siyasasyla e olan ar'n bu gr ile tamamyla birlik olur (veya ona katlr).'' kinci kant udur: Alman Dileri Bakan Yagov, ar'la grmesi zerine baz bykelilerine yollad bir genelgede yle der: ''Majeste Rusya imparatorunca bana balanm olan bir grme srasnda Dou sorunlar konuulmu ve Sa Majeste, benim, siyasamzn Trkiye'nin korunmas amacn gttn sylememe karlk olarak, kendisinin de her hal ve krda (unbedingt) Trkiye'nin bugnk durumunda kalmasn istediini sylemitir(1).'' ar, Almanya'ya ve biraz da ngiltere'ye bu yolda inancalar (gvenceler) verir ve Almanya ile srekli bir anlama ve dostluk havas kurmaya alrken onun dileri ve deniz bakanlarnn bunun tam tersi olan bir yol zerinde yrdklerini Baron d Taub'e anlatr (2). yle ki, 6/19 Mays 1913'te, ar'n Kayser'le grmesinden birka gn nce Sazonof, Belgrad Elisi Hartvig'e unlar yazar: ''Srbistan, zerinde yrmesi gereken tarihi yolun ancak ilk ksmn at ve amacna ulamak iin o, btn varln tehlikeye drebilecek olan korkun bir ura daha gze almaldr. Srbistan'n ''arz mevudu''(3) bugnk Avusturya'nn lkesinde bulunuyor.... Zaman Srbistan iin ve onun dmanlarnn yok olmalar iin alyor.'' Bundan 6 gn, yani ar'n Kayser'le ve Yagov'la yapt konumalardan birka gn, sonra da, Petersburg'daki Srp elisi, hkmetine u teli eker: ''Sazonof bana yeniden dedi ki biz ilerisi iin almalyz ve Avusturya'dan ok toprak almalyz.'' Dileri Bakan'n brakp onun deniz ileri arkada Amiral Grigorovi'in yaptklarna geelim. Bu uzkii 22 Mays 1913'te, yani ar'n Berlin'de, Osmanl padiahn ''Boaz'larn bekilii'' iinde alkoyacan syledii gnlerde, unlar yazmaktadr (4): ''Erge Trk Boazlarnn Rus eline gemesinden saknlamaz... Avrupa olaylarnn gidii bu sorunun yaknda ortaya kacana inandracak zdedir. Boazlar sorununun bize uygun bir biimde zlenmesinin tek gerek inancas (gvencesi) ise, gerekince iki Trk Boaz'nn sularn ve kylarn ele geirmemizi ve herhangi bir dman donanmasnn gemesini nlememizi olanakl klabilecek kadar gl bir donanmann Karadeniz'de ortaya getirilmesidir.... Bizim gneyde yeter gte bir donanmamz bulunmadka, Boazlar sorununun hi de ortaya kmamas, baka hibir devletin Boazlara saldrmamas ve bu sre iinde Trkiye'nin, Avrupa

kysnda, Bulgaristan' stanbul'a anakkale'ye sokulmaktan alkoyacak kadar gl olmas, bizim iin nemlidir.'' 15 Haziran 1913'te yine bu Amiral Grigorovi, Osmanl Maliye Nezareti'nin stanbul dolaylarnda satla karmak zere olduu iki yerin ''Rus donanmasnn sava iin baz sevklceyi (stratejik) hareketlerini anklamak (hazrlamak) zere''(1) satn alnlmas dncesiyle Babakan Kokovtzef'ten tahsisat (denek) ister. O srada Rus Dileri Bakanl'nn bu i zerindeki dncesi Sazonof'un Kanlarya Mdr illing'in, deniz kurmay Nemi'e syledii u szlerden anlalr (2): ''Dileri Bakanl'nn balca kayg ve amac Boazlarn Rusyaca ele geirilmesini ama ancak Avrupa'da bir genel sava veya yalnzcana bir byk Avrupa sava olursa - salamaktr.'' Yine bu Nemi Temmuz 1913'te ar'a sunulmak zere anklad (hazrlad) bir andta (muhtra) u yolda yazmaktadr: Eer Boazlar ele geirmek gerekiyorsa bu ok vakit kaybedilmeden yaplmaldr; bu tasar (Boazlar ele geirme iine girime tasar) Rus donanmasnn byle bir i iin gereken gce erimi olaca 1917-1919 yllarna doru yrtlebilir. Baron d Taube bu ve bu gibi olaylardan ve hele mays aynda ar Berlin'de Kayser'le barl bir zde grmeler yaparken (1) Sazonof ve Grigorovi'in Avusturya ve Osmanl'ya kar saldrgan biimde konuma ve yazmalarndan Rus devletinde byk bir karmakarklk olduu ve Rus bakanlarnn ar'n isteklerine pek aldr etmedikleri sonucunu karmak istemektedir. Bizce bu gibi davranlar baka trl de anlalabilir. Mays 1913'te Rusya, bir yandan Dou Anadolu vilayetlerinde yeleme yaptrmak perdesi altnda oralar kendisi iin bir etki blgesi yapmaya almaktadr; br yandan da Karadeniz'de 4-5 ylda bitebilecek bir nemli sava donanmas yaptrmak iini incelemektedir. Dolaysyla iki ie birden girierek ikisinin de zlenmesini (zmlemesini) gletirmemek iin Dou Anadolu iini yalnzcana ele almay, kendi bakmndan doru olarak, uygun bulmutur; bu sorun diplomatik alanda zlenince (zmlenince) eer gerekirse yerinde ve klgn (pratik) olarak da yalnz Kafkas'taki Rus kuvvetleriyle zlenebilecek bir zdedir ve orada Rusya'nn kendine salayabilecei aslarn (karlarn) rnlerini toplamak iin 4-5 yln gemesi gerekecektir. Bu devrede ise Karadeniz'de Rusya'nn Boazlar iini klgn (pratik) bir biimde zleyebilmesi iin elde bulunmas gereken sava donanmas yaplm olacak ve Rusya o yne dnebilecek bir duruma gelmi olacakt. byle olunca, ar'n, Amiral Grigorovi'in de istedii gibi, Balkanlar ve Boazlar ynlerinde o yllarda yeni karmamalar olmamas iin Kayser ve ngiliz Kral'yla veya Yagov'la grdmz gibi konumu olmas doaldr; onun bu biim konuuu ve Denizileri Bakan'nn da yukarda grdmz biimde yaz biribirine kart davranlar deil, bunun tam tersine olarak, sraya konulmu amalara ermek iin dzenlenilmi davranlardr. Sazonof'un Srplar kkrtmasna gelince bu, bir yandan Rumeli'yi paylama iin o srada yaplagelen aytmalarda (tartmalarda) Srp'a ilerde baka yerlerde byk kazanlar gstererek, onu Bulgar'a kar uysal klmak ve onu sonralar iin Avusturya'ya kar kendisinden beklenilen ilere, dnce bakmndan, altrmak iin sylenilmi szlerdir ve bellidir ki Sazonof'un bu kkrtmalar hemen o gnler iinde atlnacak bir i iin deildir.

ADALAR VE ARNAVUTLUK LER Adalar sorununun ilk Londra Konferans srasndaki durumu (ilkknun 1912sonknun 1913) yukarda gzden geirilmiti. Burada bu sorunun ondan sonraki durumu incelenecektir. Bundan nce, Arnavutluk'un sava ve bar grmeleri srasndaki genel durumu grlecektir. Arnavutluk'un douu biribirinden olduka ayr iki konuyu ortaya karmtr. Birincisi bir Avusturya-Srp veya Germen-Slav sorunu biimindedir ve Arnavutluk'un olup olmayaca ve olunca Srbistan ve Karada'la snrlarnn ne olaca konusudur. Bu ileri Avusturya, Rusya ve Avrupa'y bir genel savala korkutarak ve Rusya'ya Boazlar ynnden aslar (karlar) umdurarak ilke bakmndan olsun az ok diledii gibi zlemitir. kinci konu Arnavutluk'un gney snrlar sorunudur ki bu en ok bir talyan-Yunan ve daha genel olarak da Akdeniz denklii ile ilgili bir Adriyatik sorunu olmu ve Ege adalar ii ile bal olarak yrmtr. Bu iki sorunu dileklerine gre zlemek iin Avusturya ve talya doal olarak biribirlerine dayanm ve yardm etmilerdir. Buna gre biz de burada Arnavutluk ilerini ibu iki soruna gre ayr ayr gzden geireceiz. Askeri olaylar ve bir Arnavutluk'un kurulmas Merutiyet'ten sonra Arnavutluk ilerinin Osmanl Devleti'ni ne kadar sarst ve Osmanl ordusunu ne kadar ypratt bu eserin ilk cildiyle ikinci cildinin ilk ksmnda grlmt; Balkan Sava'nn ngnnde, seferberlik srasnda, bunun nemli ayrmlar olmakla birlikte, askere arlan pek ok Arnavut, aa yukar te iki nispetinde, silah aldktan sonra ky ve evlerine gitmi ve bu yzden ordunun gc nemli lde azalmt; Arnavutlarn en ok yararlk gsterdikleri yerlerden biri kodra olacaktr. Sava baladktan sonra da orduda kalm olan Arnavutlarn byk ounlu ilk vurumalar srasnda kap veya ekilip ky ve evlerine dneceklerdir ve arabuk Osmanl'dan ayr bir Arnavut hkmeti kurma iine giriilecektir. Bu i irdelenirken gz nnde tutulmas gereken birka yn vardr. Gvenilir bir saym yaplmam olduundan Arnavutlarn says kesin olarak bilinmemekle birlikte bunun birle bir buuk milyon arasnda olduu sylenilebilir, yani bir devlet ve bir ulus iin bunlar ok az saydadrlar. Arnavutlarn byk ounluu kltr bakmndan geri olup oymak rgtleri iinde bulunmaktadr; dolaysyla oymaa ballk duygusu biroklarnda yurt ve ulusa ballk duygusundan stndr. Oymaklarn banda veya iinde ''Derebeyi'' durumunda birok kii vardr ki kendini bir devletin banda sanmakta ve kendi assn (karn) yurt ve ulusun assndan (karndan) stn tutmakta ve onu salamak iin yabanclarla birlik ve onlara alet olmay doal bulmaktadr. Arnavutlar arasnda dini ayrlklara: Mslman, Katolik (ou kuzeyde) ve Ortodoks (ou gneyde), ok nem verilmemekle birlikte, bu ynde, ne kadar az da olsa, bir ayrlk sebebidir. Arnavut aydnlarnn bir ksm, stanbul ve Avrupa'da okumak veya ora

evenleri iinde yaam olmak sonucu olarak oralardaki biimde yurt ve ulusseverlik duygularn alm ve bunlar bir bamsz Arnavutluk kurmak ve yaatmak yolunda gelitirmilerdi; bunlarn say ve hele etkileri ok az olduundan devleri ve zerlerine aldklar yk tayabilmeleri de o lde gt ve bunlar arasnda da, ksmen bu glkler dolaysyla, ksmen de doularnda olduu iin yabanclara alet olmaya doru gidenler kacaktr. Bunlardan baka Osmanl hkmeti, kkleri pek eski alara kadar dalan sebepler dolaysyla (Timur ve ah smail'in Osmanl'y da iine alacak byk bir Trk birlii kurmalar korkusu, veyahut Osmanl saray keyfi ve ulus iin kt sonular veren iler grrken, Trk ulusundan ok aznlklara gvenmesi gibi) bir yandan Trk adn ktleyedurmu, br yandan da birtakm Mslman aznlklar martmt. Arnavutlar bylelikle en ok martlan uluslardan biridir; ve bu yoldaki propagandalar, bilgisizlik ve anlayszla eklenince, yalnz Arnavutlarda deil, birtakm Trklerde bile alacak biimde san ve duygular uyandrm ve Osmanl Devleti'nin, binlerce ve binlerce yl acunun (dnyann) en byk ve gl devletlerini kurmu ve yaatm olan Trk ulusuna deil, en byk kahraman olarak kodra blgesinde birka yl Osmanl ordularna kafa tutmu olan skender Bey'i gsteren cesur, ancak kck Arnavut ulusuna byk lde dayand sylenmeye kadar gidilmitir. Daha yukarda grdmz, Genelkurmay Bakan Ahmet zzet Paa'nn sava planndaki yaz bu gibi dnce ve sanlardan domu bir samadr. Arnavutlarn ve Arnavutluk'un son 40-50 yllk tarihi irdelenirken btn bu ynlerin gz nnde tutulmas ibu tarihi anlamay kolaylatrr. Olaylar anlatmadan nce yukarda sz iki kere gemi olan Viyana Dileri Bakanl'nda, Osmanl yeniliine gre, yeni Balkan dzeninin ne olmas gerektii zerinde yaplan toplantda verilmi olan kararlarn Arnavutluk ve Karada'la ilgili olan ksmn aaya koyuyoruz; bir Arnavutluk'un kurulmas en ok Avusturya basks yznden olduu iin ve Germen ve Adriyatik devletlerinin Balkan yarmadasnn bats ile corafya ve rk bakmndan en ok hangi ynlerden ilgilenmi olduklarn gstermesi dolaysyla bu belge nemlidir (1): ''1 - Arnavutluk. Arnavutluk'un ilerdeki mukadderat hakknda evvelemirde u tespit edilmitir ki, devletin, -muhafazas iin yalnz diplomatik yollar kullanmak deil, fakat her halde, ultima ratio'ya, son tedbire (2) de muhakkak surette mracaat edilmesi lazm gelen- can alc bir menfaati, byk bir devletin (hatta, Srbistan gibi baz kk devletlerin dahi) Adriyatik yahut Yunan denizinin ark (dou) kylarna yerlemesine mani olmay zaruri klmaktadr. Bu noktai nazardan hareket ederek muhtar, yahut da Trk egemenliinin bsbtn ortadan kalkmasndan sonra, mstakil bir Arnavutluk tekili arzuya ayan grlmektedir. Bu yeni teekkln lke bakmndan geniliine gelince, onun hayat ve dayanma kudreti bakmndan, Trk topraklar zerinde yaayan btn kipetar'lar imkn dairesinde iine almas ve mmkn olduu kadar tabii bir snr olmas doru olur. Sonra, Arnavutluk'un Avusturya-Macaristan ile sk ekonomi ve siyasa mnasebetlerinin inkiaf (gelimesi) bakmndan, bu mstakbel devletin mmkn olduu kadar arka (douya) doru fazla yaylmas mnasip olur. Maalesef bu talepler, Kosova, Manastr ve Yanya vilayetlerinin etnografik durumlar yznden, kolay kolay tahakkuk edebilir grnmedii gibi, hele u anda Balkan devletlerinin askeri muvaffakyetlerinden tr bsbtn zor grnmektedir. Bugnk durum gz nnde tutulursa, mmkn olduu kadar ok yaama kudreti olan bir Arnavutluk'un genilii hususunda mesela unu elde etmeye gayret etmek mnasip

olur: Yanya vilayetinden, yalnz en cenup (gney) ksm (Kalamas rmann cenubundaki (gneyindeki) para) ile azami olarak vilayet baehrinin Yunanistan'a ayrlmas; Manastr vilayetinde Grice sancann garp (bat) paras (ayn adl ehrinarkndan (doudan) geen da silsilesine kadar) ile Manastr sanca (Ohri ve Presba glleri arasndaki su taksimi snrna kadar) ve btn Elbasan sanca ile Debre sancann en mhim parasnn Arnavutluk'a ayrlmas, Kosova vilayetinden hi olmazsa Prizren ve pek sancaklarnn tamamen Arnavut olan alanlarnn (yani: Luma, Hassi ve Yakova kazasyla birlikte ayn ad tayan ehir ve civar) da muhtar Arnavutluk'a katlmas gerekir; bir de saf Arnavut olan kodra vilayetinde Karada'n yeni sahip olaca lkelerin elden geldii kadar Katolik olan Malisiya'ya ve kodra ile civarna inhisar ettirilmesi... Bugnk durumda, mstakbel Arnavutluk'a bu mtevaz snrlar temin etmenin mmkn olup olmayaca kesin olarak bilinemediinden daha kk, binaenaleyh daha az yaama kudreti olan bir Arnavutluk kurmaya almak doru mudur? Ve bu takdirde taksimi tercih etmek daha doru olmaz m? sualinin de ele alnmas gerekir. Bu son nokta hakknda, grlmtr ki, memleketin Avusturya-Macaristan'la talya arasnda taksimi kolayca tahakkuk ettirilemedii (gerekletirilemedii) gibi, bir Condominium da, iki devlet arasnda ihtilafn nvesini tar. Arnavutluk'un, Karada'la Yunanistan arasnda da taksimi, bilhassa Karada'n kudretinin az olmas yznden, hemen hemen hi tahakkuk ettirilemez olup bunun siyasal kymeti de bize pheli grndnden, genilii kk ve yaama mddeti cyisual (sorulacak) bir Anavutluk, imdilik nispeten en msait hal aresi demektir, nk bu, talya ile ihtilaf geriye atar ve bize de baz istikbal imknlarn ak brakr gibi grnmektedir. Mstakbel muhtar Arnavutluk'un durumuna gelince, Arnavutluk zerinde bir Avusturya-Macaristan himayesi, ahitlerimizle tenakuz (eliki) halindedir; dier taraftan, talya ile mterek bir Condominium, nce zikrolunan tehlikeleri kendi iinde saklamaktadr. Buna mukabil, memleketin milletleraras himayesi, belki de bitaraf ilan edilmesi, Arnavutluk'u, daha kuvvetli komularn itahlarna kar muhafaza etmek iin faydal olabilir. Arnavut'larn hususiyetleri gz nnde bulundurulursa, grlr ki en iyisi, hami (koruyucu) devletlerin harici tamamyla muhafaza ile iktifa edip, ierde her trl mdahaleden itinap etmeleridir (ekinmeleridir). Kontrol tedbirlerine bal bir slahat tehlikeli ve faydasz olur; belki ancak -o da halkn dorudan doruya arzusuna dayanarak- jandarmay yahut baka mnferit idare ksmlarn, kk devletlere mensup kimseler eliyle slah ettirmek mmkn olur. Ancak bu manada Romanyal slahatlara mracaat dnmek doru olur. Balca glk, her halde, partilerin stnde kalan silahl bir kuvvetin bulunmamasdr; bu itibarla Trkiye ile ballk (mesela Osmanl hanedanndan, yeni bir hanedan tesis etmek gibi), hatta bir mdet iin Trk askerlerinin orada bulundurulmas fikri, bsbtn yabana atlacak bir fikir deildir. Hatta imaldeki (kuzeydeki) Katolikler Karada'a, cenuptaki (gneydeki) Ortodokslar toptan Yunanistan'a dmek suretiyle Arnavutluk meselesi basitlemi olsa bile, geri kalan ve tamamen slam olan Arnavutluk Snnilerle Bektaler, Toskalarla Gegalar ve muhtelif klanlar arasndaki ihtilaf ve dmanlklarn kanl savalara kalbolmasndan hibir zaman masum kalamaz; bunun benzerini mesela Yunanistan yeni kurtulduu zaman orada ahit olduumuz anarik durumda mahade ediyoruz. ''2- Karada'n lke bakmndan genilemesi. Bu hususa dair grmelerin sonular yle hlasa edilebilir: Bu kralln komu olup tam yahut ksmen Islav olan alanlara, hatta Arnavut Katolik olanlara doru genilemesine, bize temin edilecek muayyen tavizata karlk olarak, msaade edilebilir. Bu tavizat bir yandan, bir gmrk birlii ve baka neviden ekonomik anlamalar (buna mahsus bir ett

hazrdr), te yandan da snr tashihinden ibaret olabilir. Bu sonuncu meselenin iinde Loven meselesi birinci safta gelmektedir, zira bunda, Bocche di Cattaro'nun (1) askeri bakmdan emniyeti bahse mevzudur ve eer bu mesele msait bir ekilde halledilmi olursa, o zaman buras birinci snf bir harp liman haline sokulmu olabilir ki, bu keyfiyet Adriyatik'teki bahri durumumuzu ziyadesiyle ykseltecek mahiyettedir. Yukar Arnavutluk'un Katolik lkeleri Karada'a geecek olursa, bizim mezhep zerindeki himayemiz, -srf siyasal bakmdan- taviz objesi olmaktan pek fazla bir ey olmaz. Tabiidir ki Katolik bir byk devlet sfatyla, prestijimiz, papalk ve Karada ile anlaarak, mezhep serbestliinin ve kilisenin maddi yaama artlarnn zarara uramamasn temin etmeyi amirdir (bir Konkordat veya Karaba'a yahut propagandaya mezhep iin nakdi yardm?). Himayemiz altnda bulunan mektepler, belki devam ettirilebilir ve kltr bakmndan tesir vastas olarak muhafaza edilebilir. Belki de bu hususta Karada'la ''en msait artlara mazhar memleket'' anlamas akdedilebilir.'' Olaylara geelim: Yukardaki karara uygun olarak Osmanl yenilgisi belirince ve Selanik'in dmesiyle de Arnavutluk'un Osmanl lkesinin br ksmlarndan bsbtn kesildii grlnce, Arnavut ileri gelenleri bir hkmet kurmaya koyulurlar. Bu amala Viyana'dan Avlonya'ya gitmeden nce eski Berat Mebusu smail Kemal Bey oradaki ngiliz Bykelisi Kartvrayt' grp ona zet olarak unlar syler (2): Yaknda Avlonya'ya gideceim; orada Arnavut ileri gelenleri bir toplant yapp dileklerini byk devletlere bildirmek zere bir and anklayacaklardr (hazrlayacaklardr). Arnavutlar lkelerinin, yani dillerinin halkn ounluunca konuulan yerlerin, baka bir Balkan devletine katlmamasna karar vermilerdir; lkelerinin paylalmasnn nne gemek iin sonuna kadar savaacaklardr. Eer Srbistan'n Kuzey Arnavutluk'un byk bir ksmn almasna gz yumulursa orada arkas gelmeyen ayaklanma ve karmamalar olacak ve Avusturya ile talya ie karmak zorunda kalacaklardr. Bence Arnavutluk svire gibi, oymaklarna gre blgelere (kanton) ayrlmal ve bata Avrupa'ca seilmi bir prens olmaldr. Kartvrayt, smail Kemal Bey'den bamsz bir Arnavutluk'un d siyasas zerinde Arnavut ileri gelenlerinin ne dndklerini sormas zerine eski Berat mebusu, Balkan olaylarnn saknlmaz bir sonucu olarak Bulgaristan'n baatlanmaya kalkacan ve yarmadada bir yanda Bulgaristan, Srbistan ve Karada ve br yanda da Romanya, Yunanistan ve Arnavutluk'u kapsayan iki takmn kurulacan, bylelikle Yakndou'da bir denklik olacan syler ve der ki: ''Bu, Avusturya'nn bamsz bir Arnavutluk olmasn bu kadar ng (inat) ile istemesinin sebeplerinden biri olabilir.'' smail Kemal Bey'in o srada Avusturya Dileri Bakanl'ndan esinlendii kabul edilirse, bu demekti ki, daha o srada Avusturya hkmeti, elinden karm olduu Bulgar' yine kendisine ekemezse Balkanlar'daki denklii Slav olan ve olmayanlarn kartl zerine kurmak dncesindedir ve Osmanl'ya bu ite bir pay ayrmamaktadr. smail Kemal Bey'in syledii dilekeyi 21.11.1912'de Halil Paa stanbul'daki bykelilere verir, bunda her dinden olan Arnavutlar adna Osmanl Avrupas'nn Arnavutluk ksmnn statkosunu korumalar byk devletlerden istenilmektedir (1). 29.11.1912'de Avlonya'da, smail Kemal Bey bata, birtakm Arnavut ileri gelenleri Arnavutluk'un bamszln ve savata yanszln bilitlerler (ilan ederler), bir

hkmet kurar ve birok yapya Arnavut bayra ekerler (2). Bunun zerine Babli'nin kendi eliliklerine yollad 3.12.1912 tarihli bir genelgesi vardr; bunda bu ii iyi karlamad ve Arnavut ulusunun Osmanl ile ilgili kalmay istedii sylenilmektedir. Nzm Paa da smail Kemal Bey'e bir tel ekip (30.111.12.1912 gecesi): ''Arnavutlarn Garp (Bat) ordumuzla mttehiden mdafaa etmeleri vatann ve Arnavutlarn menafii esasiyesi iktizasndandr'' der. Ancak smail Kemal Bey pek de yle dnmeyecektir. Avlonya'ya gnderilen bir svari bln oraya sokmaya onamaz (yanamaz) ve blk Berat'a geri dner. smail Kemal Bey, Osmanl Garp (Bat) ordusu toplu olarak durursa alktan leceini ileri srerek onun silah ve cephaneleri ambarlara konarak kylere dalmasn nerirse de orduya ''tekalifi harbiye'' usulyle yaamas ve silahlarn brakmamas buyruu veriler; dolaysyla Arnavutluk'un bir ksmnda, atalca brakmasna pek aldr etmeyen Srplarca gitgide daha ok sktrlan ve yeni Arnavut hkmetince ho grlmeyen Trk Garp (Bat) Ordusu'nun elde kalan ksm tutunmaya uraacaktr. Arnavutluk'la ilgili arsulusal olaylara geelim: Arnavutluk'un zgrl iin byk devletlerin ilk karar 20.12.1912'dedir, daha o srada ibu lkenin Osmanl ile ilgisinin kalaca dnlmt. bu gnde toplanan Londra Bykeliler Konferans Grey'e, basna u yolda bir demete bulunma mezuniyetini verir: ''Bykeliler Srbistan'n tecimel (ticari) bakmdan Adriyatik'e ulamasnn salanlmasyla birlikte Arnavutluk'un zgrl ilkesini (principe de l'autonomie albanaise) hkmetlerine taprmlar (nermiler) ve ibu hkmetler de bunu kabul etmilerdir. 6 hkmet de bu nokta zerinde ilke bakmndan bir dnce birliine varmlardr.'' Yine Bykeliler Konferans Grey'e Srp igderine, hkmetine bildirilmek zere unlar sylemesine mezuniyet verir: ''Arnavutluk zgrl padiahn egemenlii (souverainet) veya hkmranl (suzerainet) altnda yalnz 6 byk devlete inancalanacak (garantie) ve gzetimlenecektir (contrle)''. ''Srbistan'a zgr ve yansz bir Arnavut limannda Adriyatik'e tecimel (ticari) bir k salanlacaktr. Bu limana Avrupa gzetimi (contrle) altnda bulunan ve arsulusal bir zel kuvvete korunulan bir demiryolu yaplacaktr; bununla sava gereci gibi her trl mal tanabilecektir.'' Arnavutluk'un Karada ve Srbistan'la snrlarnn saptanmas Bundan sonra Arnavutluk'un kuzey ve dou snrlar zerinde aylarca sren ve genel bir Avrupa sava tehlikesini yaatan bir aytma (tartma) balar; biteviye askeri lem aladuran Rusya ile Avusturya bu aytmada (tartmada) balca nrdelerdir. 6 Mart'ta (1) Yakova kenti bir yana Arnavutluk'un Karada ve Srbistan'la olan snrlar zerinde Londra Bykeliler Konferans'nda bir anlamaya varlr. zerinde uzun uzadya aytlm (tartlm) olan kodra, pek, Prizren ve Debre gibi kentlerden yalnz birincisi Arnavutluk-'a kalmtr (o anda bu pek kesin deildi ama yle olaca kabul edilmi gibi idi).

21 Mart'ta Avusturya hkmeti kodra'da kan akmasn, ve genel olarak sava durdurmak dncesini ileri srerek arpmalarn hemen durdurulmas ve Karada'la Srbistan'a geecek yerlerde Avusturya'ya, Katolik ve br Arnavut aznlklarn koruma hakk tannmas artyla Yakova'y Arnavutluk'a salamak isteinden vazgetiini bildirir ve bu ynler baz ufak deiikliklerle Bykeliler Konferans'nda kabul edilir (22.3.1913) (2). Bylelikle 22 Mart'ta Arnavutluk'un kuzey ve dou snrlar byk devletlerce saptanm olur. Varlan karara gre, zerinde aytlm ve ounluu Arnavut olan kentlerin hibirisi (pek, Yakova, Prizren, Debre) Arnavutluk'ta kalmaz, nk oralar Srplarn elindedir ve onlar oralardan karmak ok g ve Avrupa bar iin tehlikeli olabilirdi; yalnz kodra kenti Arnavutluk'ta kalr, nk o daha dmemitir. Dolaysyla bu kent, ora komutan Hasan Rza Bey'in (sonra paa) yksek komuta, ynetim ve yurtseverliinin, o, Arnavut elleriyle ldrldkten sonra orada kalan Trk subay ve erlerinin kenti Karadallara vermek iin uraan yeni komutan Arnavut Esat Paa Toptani'nin el altndan almalarna ramen Hasan Rza Paa'nn eserini srdrmekteki baarlarnn ve zet olarak, orada den Trk ehitlerinin Arnavut ulusuna yapm olduklar son bir armaandr. Bunun byle olduunu, yani kentin Arnavutluk'ta kalmasnn Avusturya diplomasinin uramalarndan ok oradaki Trk garnizonunun dayanmas yznden olduunu Rus hkmeti de bir andcnda imleyecektir (belirtecektir), bu belgeyi daha aada greceiz. Arnavutluk'un kuzey ve dou snrlar byk devletlerce saptanlnca Srplar bu karar kabul edip kodra'ya kar savaan ordularn geri alrlarsa da Karadallar ibu karar abayarak savamakta direnirler, bu yzden ortaya bir kodra sorunu km olur, onu da ksaca gzden geireceiz. kodra Kurgan' ok onurlu bir savgda (savunmada) bulunmu ve komutan Hasan Rza Bey (sonra paa) ok n kazanmt. Onun yannda Arnavut ileri gelenlerinden eski Dra Mebusu Esat Paa Toptani vard; bu ttihat-tilaf boumalarna birincilerin dman olarak ok karmt ve kodra'da yararlk gstererek stanbul'da yanlk veya ona benzer bir yer elde etmeyi umuyordu. stanbul'da Babli basknndan sonra ttihat ve Terakki'nin yeniden i bana getiini renince o yandan midi kesilir ve bundan byle Osmanl'dan ayrlaca anlalan Arnavutluk'ta kalp orada i grmek dncesine kaplr ve 30/1/1913'te Hasan Rza Paa'y ldrtr; o srada ldrenlerin kim olduu belli olmaz ve ok sonra bunlarn Esat Paa'nn adamlar olduu anlalr. Hasan Rza Paa lnce Kurgan'da en yksek rtbeli bulunmas ve Arnavutlara sz geirmesi dolaysyla Esat Paa komutanla getirilir (kendisi mektepli subay deildir). Bundan sonra Esat Paa, Hasan Rza Paa'ca kabul edilmemi olan brakmann arkasndan koarsa da o srada devletler arasnda brakma bozulmu olduundan bu amacna hemen eremez; ancak yava yava Karadallarla iliki kurar, Karada Dileri Bakan, kodra'ya gelip gitmeye koyulur. Orada bulunmu olan General Abdurrahman Nafiz ve Keramettin'in yazdklarna gre (1): ''Esat Paa'nn Karada ve Srplarla Arnavutluk'un ve kendisinin mstakbel vaziyetini kararlatrmaya ve bunlarla anlamaya alt ve kodra mdafaasnn bu husus iin pazarlk vastas olduu hissediliyordu.'' Bunlar oladururken kodra'nn keskili (yazgs) zerinde byk devletler arasnda

yukarda grdmz gibi etin aytmalar olmakta idi. Rusya, bu kentin Balkanllarda ve Avusturya ile talya Arnavutluk'ta kalmasn istiyorlard. Mart 1913 balarnda Rusya bu ite direnmekten vazgeecek ve kodra'nn Arnavutluk'ta kalmasna onaacaktr (raz olacaktr). Ancak Karada, bata, buna kesin olarak kar koyacak, her ne olursa olsun kodra'y alp kendisi iin alkoyacan bildirecek ve bir yandan kuatmay sktrrken br yandan da Esat Paa ile grmeleri sklatracaktr. Bunun zerine Londra'daki Bykeliler Konferans 31/3/1913'te Karada'a kar bir deniz gsterisine karar verir. (2) Rusya, sava gemileri gndermez, ancak iin yalnz l balama devletlerinin elinde kalmamas iin Fransa ve ngiltere'nin de gemi gndermelerini ister (1). 4 Nisan'da br be byk devletin sava gemileri Karada'n Antivari limannda toplanrlar ve 10 Nisan'da Karada limanlarnn ablukasna koyulurlar. Bylelikle bir yandan Slavln koruyucusu geinen Rusya'nn da onamasyla (anlamasyla) be byk devlet kodra Arnavutluk'ta kalsn diye donanmalar yollar ve birok Trk askeri bu uurda canlarn verirken br yandan Arnavutluk'un ba olmak iin uraan Arnavutluk'un en tannm ileri gelenlerinden ve eski mebuslarndan Esat Paa Toptani, kodra'y Karada'a vermek iin pazarlklar yapmaktadr. Bu pazarlk 23 Nisan'da yaplan bir brakma ile sona erer, buna gre kodra'daki ordudan ve yerlilerden isteyen silah ve eyasyla kentten kacak ve oras Karadallara braklacaktr. Bu anlamann iyzn gstermesi dolaysyla Karada Dileri Bakan Plamena'n Esat Paa'ya yollad bir mektubun baz paralar aaya konulmutur: (2) ''... kodra'dan infikakinizden (zlmenizden) 6,7 gn olduu halde imdiye kadar teebbsatnzdan beni hi haberdar etmediniz. Halbuki buradan ayrlrken daima muhabere tesis ve yekdierimizi haberdar etmek iin szlemitik. u srada askere ihtiyacnz tabiidir. Podgoria'da 2500 kadar esiriniz var; arzu ederseniz bu seray (esirleri) size hkmetim gnderecektir; daha ne gibi eylere ihtiyacnz varsa hkmetim verecektir...'' Ancak Karada, byk devletlerin basksna uzun dayanamaz ve kral, 4 Mays'ta Grey'e ektii bir telle (1), kodra'y byk devletlerin eline brakacan bildirir. 5 Mays'ta Londra'daki Bykeliler Konferans (2) kodra'y arsulusal birliklerin ele almasna karar verir ve bu 14 Mays'ta yaplr. O srada Kayser'in dncelerini gsterdii iin, onun bu i dolaysyla Petersburg'daki Alman bykelisinin bir raporuna yazm olduu u not nemlidir: (3) ''Artk Slavlarla Almanlar arasnda savan nne geilemez. Bu muhakkak olacaktr. Ne vakit? Bu bulunacaktr.'' (Das findetsich) Arnavutluk'un rgtlendirilmesi sorunu ve bununla ilgili gizli Avusturya-talyan antlamas Arnavutluk'un ayrca bir devlet olaca kararlatrldktan sonra bunun Osmanl ile ilgili kalp kalmayaca sorunu ortaya kmt. Geri yukarda grdmz byk devletlerin 20/12/1912 tarihli karar Osmanl ilgisini kabul etmekte idiyse de Avusturya ve onun arkasndan da talya gitgide bsbtn bamsz bir Arnavutluk istemeye koyulmulard, Rusya ise Osmanl ilgisini istemekte direniyordu.

Bu aytmalardaki (tartmalardaki) zel dnceleri Londra'daki Rus igderi Etter'in 8 Mart 1913 tarihli bir andc (muhtras) olduka aydnlatr (4), bunun ana izgileri aadadr: Bamsz bir Arnavutluk isteyen Avusturya'nn onun bana bir Katolik ve talya'nn da bir Protestan prensi geirmeyi dndkleri anlalyor (5) -talya, Avusturya ile olan bu ayrln Rusya'ya bildirdi ve onun yardmn istedi- Bu duruma gre Arnavutluk'un gelecekte nasl ynetilecei sorununun zlenmesi iini Avusturya ve talya'ya brakabiliriz gibi geliyor. (1) Rus hkmetinin dncesine gre Arnavutluk'un Trk egemenlii altnda zgr bir vilayet kalmas ilkesini korumak gerekir, ana sorun orada hemen yalnz Avusturya'nn siyasal stnlnn yerlemesini nlemektir -Dardan gelecek prens ister istemez Arnavutluk dnda bir dayanak arayacaktr, Avusturya da ibu dayana salamaya anktr (hazrdr) (2)- kodra'nn Arnavutluk'ta kalmas Avusturya'nn almalarndan ok oradaki Trk askerlerinin ng (inat) ile dayanmalar yznden olacaktr, bu bakmdan Arnavutluk'un Trkiye ile ilgili kalmas tinsel (manevi) bir haktr. -Din ve rk bakmndan birbirinden ok baka olan Arnavutlar arasnda baysall (huzuru) korumak iin orada bir kuvvet bulunmaldr, bu arsulusal olursa i Girit'tekine dner (3). -Bu, Srplar oradan ekilirken Hristiyanlarn korunulmas iin de gerekir... (4) Bu and (muhtra) zerine yazlm notlardan ngiliz Dileri Bakanl'nn bu Rus dileinden pek holanmad anlalmaktadr. Bizce Rusya'nn Arnavutluk'ta bir Osmanl ilgisi istemek iin bu andta yazlamayan baka sebepleri de vardr. Kolayca anlalaca gibi eer byle bir ilgi kalrsa, durumlar dolaysyla Arnavutluk'la en ok uraan devletlerle, yani Avusturya ve talya ile Trkiye arasnda biteviye ekimeler olacak, bu da Trkiye'nin hem diplomatik hem de zdeksel (maddi) durumunu gletirecek ve dolaysyla Rusya'nn Boazlar ve Dou Anadolu ynlerinde almalarn kolaylatracaktr. kodra ii yukarda anlattmz gibi zlendikten (zmlendikten) birka gn sonra Londra'daki Avusturya ve talya bykelileri, Grey'in bakanlnda toplanan Bykeliler Konferans'nn 8.5.1913 tarihli toplantsnda Arnavutluk'un Osmanl hkmetiyle ilgisi kalmamasn isterler (1). leri srdkleri kantlar unlardr: 1) Toplant, 17.12.1912'de (2) padiahn egemenliini kabul ettiinde durum bugnk gibi deildi. O srada Trkiye'nin Avrupa'daki lkelerinden daha byk bir ksmn alkoymas olanakl sanlabilirdi; zgr bir Makedonya'nn bile ortaya kmas beklenilebilirdi. Bugn ise sava olaylar Trkiye'yi Enos-Midya izgisinin tesine srmtr, aradaki uzaklk her trl hkmranlk ban hemen hemen olanaksz klmaktadr. 2) Arnavutluk zerinde Trk hkmranlnn kalmas bunun daha ok yakn olan Ayon Orosta'da kalmasn gerektirir. Bu ise ora manastrlarnn dileklerine olduu kadar Arnavutlarn aslarna (karlarna) da kar olur. 3) Trk kamuoyu da bu ie kardr, nk bu yalnzcana szde kalaca iin Trkiye'ye hibir as (kar) salayamaz ve Berlin kongresince ortaya karlm olan, az ok uydurma btn hkmranlklar gibi, onun iin yalnz glkler dourabilir. 4) Arnavutlar ve hele Hristiyanlar Trk hkmranlna kardrlar, nk bu, Mslman yurttalarnda, Trk ynetimi srasnda olageldii gibi, baatlanma (glendirme) isteini dourabilir.

5) Arnavutluk yanszlatrlaca iin Trk hkmranl karmaalar dourabilir, nk Trkiye bir savaa tutuursa bu, slam halkta onunla birlikte savaa katlmak isteini uyandrabilir. Londra Bykeliler Konferans'na bu yolda bavurduklar gn, Avusturya ve talya hkmetleri, aralarnda Arnavutluk dolaysyla gizli bir antlama da yapmlard (3). Ana izgileri aadadr: Bu antlamadaki amacn Arnavutluk'ta elden geldii kadar abuk gven ve baysalln (huzurun) kurulmas ve orada tecim (ticaret) ve sanatn gelimesi olduu sylenildikten sonra: 1) ki devletin dosta anlamas zerine dayanan siyasal usuln balca temelinin Arnavutluk'ta baysalln (huzurun) ve barl bir durumun yerlemesi olduu, 2) Buna ulamak iin alnacak lemler (nlemler) baz devletlerin karnlna (muhalefetine) urarsa, bu ''Dostana Anlamann'' bir ''Balama Antlamas'' deerini alaca sylenilmektedir. M. 3 ve brleri) Arnavutluk'u birbirine denk iki etki blgesine ayrmaktadr; gerekirke oray asker de gnderilmesi; bunun iki devletten her biri iin 24 yaya taburunu, 12 topu bataryasn ve gereken atl ve yardmc birlikleri gememesi ve bu saylarn ayrca anlalmadan arttrlmamas her iki devlete stenilmektedir. Bu anlamann nemi uradadr ki, iki devlet, Arnavutluk'ta birbirine oray askerle ele geirmek hakkna kadar giden zel bir durum tanmakta ve engel olmak isteyecek devletlere kar birlikte savamay gze almaktadrlar. 28 Haziran'da, Londra'daki Avusturya ve talya bykelileri Grey'e Arnavutluk'un rgt zerinde bir tasar verirler; o, bunu Fransz ve Rus bykelilerine gsterir (1) ve Bykeliler Konferans 29/7/1913 tarihli toplantsnda bu i zerinde bir karara varr; (2) nemli noktalar aadadr: 1) Arnavutluk 6 byk devletin inancas (grevini) altnda zgr, egemen (souveraine) bir prensliktir. Prens lnce yerine onun byk olu geer. Prensi 6 byk devlet seecektir. 2) Trkiye ile Arnavutluk arasnda hibir trl hkmranlk ba olmayacaktr. 3) Arnavutluk yanszlatrlmtr, onun bu yanszln 6 byk devlet inancalar (gven altna alr). 4) Arnavutluk'un sivil ve mali ynetimi, iinde 6 byk devletin ve Arnavutluk'un birer orunta (delegesi) bulunan arsulusal bir komisyona verilmitir. 5) Bu komisyonun yetkisi 10 yl srecek ve gerekirse uzatlabilecektir. 6) (Ynetimin kurulmas zerindedir.) 7) Prens, en ge alt ay iinde seilecektir. 8, 9) Baysall sveli subaylarn yksek komutas altnda arsulusal bir jandarma salayacaktr. 10) Bu jandarmada yerli er, erba ve subay da bulunacaktr. 11) (Bu subaylarn aylklar zerindedir.) Arnavutluk tahtna adaylar, Avlonya'da onun banszl (bamszl) birka ileri gelence bilitlenir bilitlenmez (ilan edilir edilmez) ortaya kmaya balamt.

Rastladm belgelere gre, ilk aday Msr prenslerinden Fuat Paadr (1). talyanlarca tutulduu sylenilir. Nabi Bey Roma'dan 13.12.1912 tarihli bir telle bu uzkiinin Arnavutluk Prensi olmak iin Avusturya ve talya hkmetlerine bavurmakta olduunu bildirir ve ynerge (talimat) ister. Noradungiyan Efendi hkmetin Arnavutluk iin bir Osmanl ehzadesini dndn ve kurulacak Makedonya eyaleti iin belki bir Msr prensinin dnlebileceini, ancak btn bunlarn daha mevsimsiz olduunu yine bugnde karlk olarak teller. Londra Bykeliler Konferans'nn 29.7.1913'te Arnavutluk'un durumunu kesin olarak saptamas zerine ortaya en nemli aday Ren Prusyas'nda kk bir prensliin banda bulunan Prens d Vid'in kk kardei Giyom-Frederik-Hanri d Vid olacaktr; Protestandr ve Romanya Kraliesi'nin yeenidir. Romanya Kral onun adaylna kar durum almamasn Osmanl hkmetinden diler (2). Babli'nin o anda ald durumu gsteren bir belgeyi veya Sefa Bey'in teline verilen karl bulamadm. Ancak ortadaki hava Osmanl hkmetinin oraya bir Osmanl ehzadesi veya herhangi tannm bir Mslman uzkiiyi geirmek istediini sandracak zdedir. Bundan birka ay sonra, Osmanl hkmetinin bu ie (Vid'in prensliine) onat (raz olduu) Hseyin Hilmi Paa'nn 13.2.1914 tarihli bir telinden anlalr, onda o sabah Viyana'ya varan Vid Prensi'nin bykelilie geldii ve kendisine Osmanl hkmetinin ona yardmda bulunacan ve ibu hkmete yastanan (dayandrlan) giriitlerin (giriimlerin) doru olmadn sylediini Viyana bykelisi Babli'ye bildirmektedir. Bu tel Osmanl hkmetinin Arnavutluk'la uraadurduunu veya durmu olduunu ve orada az ok szn geirebildiini gsterir. 1914 yl balarnda eski Osmanl Harbiye Nazr ve Bakomutan Vekili Ahmet zzet Paa'nn Arnavutluk tahtna aday olduu sz ortaya kar ve bu Avusturya'da ok heyecan uyandrr. Osmanl hkmeti bunu yalanlar. Vid Prensi 7.3.1914'te Birinci Giyom adyla Arnavutluk tahtna karsa da oraya bir trl salam olarak yerleemez ve biteviye glkler ve ayaklanmalarla karlar; ona en ok glk karan Esat Paa Toptani'dir. Bu durum karsnda yine bir Osmanl ehzadesi sz ortaya kar. Nabi Bey'in Roma'dan, br bykelilerden duyduunu syleyerek 29.5.1914'te Babli'ye tellediine gre: smail Kemal Bey, San Giuliano'ya, bu iten klgn (pratik) olarak kmak iin ehzade Brhanettin Efendi'yi (1) Arnavutluk tahtna oturtmak gerektiini sylemi; ancak Avusturya ve talya, onun orada kendi etkilerine kar olarak Osmanl siyasas gtmesinden kayglandklar iin buna kar olmutur. Yine Nabi Bey 27.6.1914'te, durumu gitgide gleen Vid Prensi Arnavutluk'tan gitmek zorunda kalrsa talya'nn Msr Prensi Fuat Paa'nn adayln ileri srmeyi dndn ve 15.7.1914'te de Avusturya hkmetinin hibir biimde buna onaamayacan (yanaamayacan) talya'ya bildirdiini Babli'ye teller. Austos 1914'te Genel Sava knca Vid Prensi'nin durumu bsbtn ktleir ve daha savaa katlmam olan talyan hkmeti Petersburg'daki bykelilii yolu ile ehzade Brhanettin Efendi'nin Arnavutluk'a prens olup olmayacan Babli'den sorar (1). Sait Halim Paa 9.8.1914 tarihli teli ile ibu ehzadenin buna onamad (yanamad) karln verir. Bilindii gibi o anda daha Osmanl hkmeti de savaa katlmamt. 5.9.1914'te, savaa tutumu olan Avusturya'dan yeter yardm gremeyen Vid Prensi Arnavutluk'tan kp gider ve bu aralk bu lkede en ok Esat Paa Toptani'nin sz

geer. Ege adalar sorunu ve bunun Gney Arnavutluk snrlar sorunu ile balanlmas Ege denizindeki Osmanl adalar sorununu ikiye ayrmak gerekir: a) talya'nn Trablusgarp Sava srasnda ele geirmi olduu Rodos ve onun dolaylarndaki 11 ada (Dode kanez = 12 ada); b) Balkan Sava srasnda Yunanistan'n ele geirmi olduu kalan adalar. talya Ui (2) antlamasnn (15.10.1912) 4'nc ekinin 2'nci maddesiyle (3) Trablusgarp'taki Trk subay ve erleri ekilince 12 aday boaltmay stlenmiti. Osmanl hkmeti Trablusgarp' boaltrsa da talyanlar kendilerine kar koyan Snusiler arasnda Trklerin de bulunduunu ileri srerek adalar boaltmakta gecikeceklerdir; ancak Yunan donanmas Ege denizinde egemen olduundan eer talya bu 12 aday Balkan Sava srerken boaltacak olursa bunlarn Yunan eline gemesi doal idi; dolaysyla bunu ne talya, ne de Osmanl hkmeti istemediinden arada altk (zmni) bir anlama ile sava boyunca talya bu adalarda kalr. Baz nemli ayrntlar, daha aada verilmek zere bu 12 ada sorununun gelimesine genel olarak bakarsak unlar grrz: talyan hkmeti Osmanl ile Balkanllar arasnda bar olduktan sonra da 12 adadan kmamak ve ayak srmek iin bir sr bahane ortaya atacaktr; bunlarn balca ikisi aadadr: a) Trablus'ta daha Trk subay ve eri kalmtr (yerlilerin talyanlara kar dayanadurduklar ve talyan ordusunun onlar bir trl yenememesi ve aralarnda birka Trk'n kalm olmas dolaysyla b) talya, Balkan Sava boyunca bu adalar Yunanllara kar korumutur, dolasyla kendisine bu yzden bir den (dn) verilmelidir, bu da Antalya blgesinde birtakm braklar olabilir (1). Bundan baka talyanlar ibu adalarn yerlilerinde, orada artk yerlemi olduklar duygusunu uyandrmaya alrlar; onlara Trablus'ta Trk subay ve eri kalmasa da Osmanl hkmeti kendilerinin adalara ettikleri masraflar demedike oradan kmayacaklarn, ve Osmanl'nn da bu masraflar deyebilecek bir durumda olmadn ve olamayacan syleyedururlar. br byk devletlere kar ise talyanlar hi olmazsa bata, Ui-Lozan anlamas gereince Osmanl hkmeti Trablus'ta btn ilgilerini kesince adalar boaltacaklarn sylemilerdir. Bu talyan davran karsnda balca davac vardr: a) Osmanl hkmeti: O, talya ile olan antlamaya dayanarak 12 adann kendisine geri verilmesini istemektedir. Ancak Londra antlamasndan sonra da ibu antlama ile zlenmemi olan genel adalar sorunu zerinde Osmanl ve Yunan hkmetleri arasnda bir anlamaya varlamayaca ve bu durum 1914 Genel Sava'na kadar byle kalaca iin Osmanl hkmeti, oralar Yunanllar ele geirirler diye talyanlarn ibu adalar arabuk boaltmalarnda pek direnmez; Osmanl hkmeti ngiltere'de yaplmakta olan iki byk zrhls bitip gelinceye kadar, yani Ege denizinde Yunan'dan stn bir duruma geinceye kadar bu iin srncemede kalmasn daha uygun bulmaktadr. b) Yunan hkmeti: O, ibu 12 aday yerlilerin ounluunun Rum olduu iin istedii gibi Londra Antlamas'ndan sonra adalar iinin zlenmesi byk devletlere braklnca u sav da ileri srmtr: Eer talya stenmi olduu gibi

Balkan Sava srasnda oralar boaltm olsayd ben br adalarla birlikte bu 12 aday da alrdm ve btn adalar bugn elimde olurdu. c) l Anlama devletleri: Bunlar Dou Akdeniz'de s olabilecek bir veya birka adann l Balama devletlerinden birinin elinde kalmamas dncesiyle Yunan'a yardmcdrlar. Bu yn yukarda da grlmt. Bu ite en ileri giden Fransa'dr, o bu 12 adann Yunan'a katlmasnda direnecek, ngiltere ise talya'nn oralardan kmasn en nemli nokta sayacaktr. Rusya'nn bu 12 ada iiyle ilgisi azdr. Almanya ve Avusturya ise balaklar olan talya'nn bu 12 ada iindeki isteklerine altk (kapal) olarak olsun onamlardr (yanamlardr). Yunanllarn elinde bulunan adalara geelim. Buralarn Birinci Londra Konferans srasndaki durumlarn ve byk devletlerin her birinin onlar zerinde ne dndklerini yukarda grdk; zet olarak l Anlama bunlarn, Boazlara yakn olanlar -Rusya yle istedii iin- Osmanl'da kalmak zere, toptan Yunan'a gemesini, l Balama ise hi olmazsa Anadolu'ya pek yakn olanlarn Osmanl'da kalmasn istemilerdi. Balkan Sava'nn ikinci evresinde ve kinci Londra Konferans srasnda ise Almanya durumunu deitirir. 18 Mart 1913'te Yunan Kral Jorj, Selnik'te ldrlm ve yerine Kayser'in enitesi olan byk olu Konstantin gemiti. Bu uzkii arabuk Almanya'ya eygin (yakn) bir siyasa gtmeye koyulacaktr. Nisan 1913 bandan bu yana Almanya, Yunan' ilgilendiren iki ana sorunda, Ege adalar ve Yunan-Arnavut snrlar ilerinde (ve daha sonra, Bulgaristan'la eski balaklar arasnda sava knca, Kavala iinde) Yunanistan' tutmaya koyulur. Nabi Bey'in 9.4.1913'te Roma'dan ektii bir telde: Kayser'in enitesine eyginlii (yatknl) dolaysyla talya'ya Arnavutluk iinde daha uysal olma dn vermektedir. Almanya adalar iinde de bunu yapabilir, denilmektedir. Yine Nabi Bey 10.4.1913 tarihiyle: Kayser, Kral Konstantin'i ve Yunanistan' kazanma hususunu boyuna maiyetine telkin ediyor, demektedir. Rifat Paa da Paris'ten 14.4.1913'te: Konstantin tahta kal Almanya'nn adalar iinde Yunan' tutmaya baladn Fransz olmayan gvenilir bir kaynaktan rendiini, bildirmektedir. Bu ve bu gibi yollardan Almanya'nn bu ite grn deitirdiini bildiren haberleri aldka Osmanl hkmeti umkrya (hayal krkl) uramakta ve Almanya'ya kzmaktadr. Mays aynn sonlarna doru Alman hkmeti, adalar iinde Yunan'a kar uysal davranmas iin dorudan doruya Osmanl hkmeti zerinde etkide bulunmaya da koyulur (1). Mahmut Muhtar Paa'nn Berlin'den 21.5.1913 tarihli bir telle bildirdikleri bu ynden, ok nemlidir, ona gre Yagov kendisine demi ki: Yunanllar adalara bir Osmanl komiserini kabule eygin (yatkn) olmakla Trkiye'ye kar dostasna durum almak ister grnyorlar. Bundan sonra durluk (stabilit) olur ve bir TrkYunan anlamas kurulmu bulunur.

Yine Mahmut Muhtar Paa'nn teline gre mstear Tsimmerman kendisine unlar demitir: Kayser, Trkiye-Yunanistan-Romanya balamasn istiyor; Almanya bu adalar ii iin bir savaa giremez. Bugn Vangenhaym'den alnan bir tele gre Sait Halim Paa ona demi ki: eer Almanya adalar iinde Trkiye'ye yardm etmezse btn Osmanl vilayetleri iin ngiliz iyarlar getirterek bylelikle ngiltere'nin yardmn salayacam. Bunu dedikten sonra Tsimmerman unlar eklemi: ngiltere'nin herkesi srkledikten sonra birden bire durumunu deitirerek Trkiye'den yana dnecek kadar ifteli (perfide=hilekr ve hain) olacana inanamam. Ancak eer Trkiye Badat demiryolunun getii vilayetlere ngilizleri arrsa Almanya'y kendi karnlar (adversaires) arasna atm olur. Alman Dileri Bakanl mstearnn bu szleri byk devletlerin demiryolu gibi kendi tutumsal (ekonomik) giriitleri bulunan Osmanl vilayetlerini benimsediklerini ve oralarda baka ulustan iyarlarn (memurlarn) bulunmasna dayanamadklarn gsermesi dolaysyla da nemlidir (1). Bu adalar iinde havann gitgide kendisine daha kar estiini gren Babli bykeliliklerine yollad 21.5.1913 tarihli bir genelge ile bu sorun zerindeki grn byk devletlere bildirir; bunda: Hem Boazlarn, hem de Anadolu'nun gven ve baysall (huzuru) bakmndan adalardan vazgeemeyeceini, talyanlarn elindeki adalara gelince bunlarn Ui antlamasna gre kendisine geri verilmesi gerekeceini bildirir. Bu genelgeye gelen karlklar hep mit krcdr. Sazonof: Adalar Yunan'n elinde, denize o egemen, onlar geri alamazsnz, der (25.5.1913 teli). Avusturya'dan da bu biimde karlk gelir (2.6.1913 teli). talya, Yunanllarn elinde bulunan adalarda Trk grn tutar (22.5.1913) teli), kendi elindeki adalar iin Giolitti, Nabi Bey'e der ki: stenmi olduumuz gibi elimizdeki adalar eer Avrupa buna kar olmazsa (2) size geri vereceiz. Her ne olursa olsun biz bunlar kendimiz iin alkoymak dncesinde deiliz. (30.5.1913 teli). Almanya, adalar ii zerinde Yunanllarla anlan, der. (31.5.1913 teli). ngiltere bu i daha grlmeye balanlmad, der. (22.5.1913 teli). Pion, Rifat Paa'ya der ki: Bu bavurmanz bar geciktirir -Daha adalar ii grlmedi- Londra'ca Bykeliler Konferans'nn dncesine gre, talya'nn elindeki adalarn keskilini de (yazgsn) kendisi saptayacaktr (22.5.1913) teli). Bu tele Rifat Paa u dnceyi eklemitir: Bu ite bizi tutan tek devlet talya idi. imdi o da Yunan-Arnavut snr dolaysyla ve Rodos'u kendisi iin alkoymak midiyle yumuuyor. Bu belgeler kinci Londra Konferans ve Londra'da Osmanl ile Balkanllar arasnda yaplan bar srasnda adalar sorununun durumunu gsterir; bildiimiz gibi ibu antlamaya gre adalarn keskili (yazgs) byk devletlerce saptanlacaktr. O sralarda talyan hkmeti bu adalar sorununu Arnavutluk'un gney ve dougney snrlar iine balayacaktr. bu Arnavut-Yunan snrlar iinin en ok talya ve ondan daha az lde Avusturya iin nemi u ynlerdedir:

Korfu adasyla onun karsndaki Balkan kys arasndaki Boaz ok gl bir deniz ss olabilecek bir zdedir; oraya yerleecek byk bir donanma Adriyatik denizini abluka edebilecei gibi, ibu denize egemen olmak ve onun kylarn srekli bir tehdit altnda tutmak iin ok kolaylklar elde etmi olur. Byle bir olaslkla hem Avusturya, hem talya iin byk bir tehlike dourmakta ise de bu son devlet, denizle ilgisi ve ona gerekesi daha ok byk olduu ve kylar bask ve daha uzun ve durum ve yapllar bakmndan korunmalar daha ok g bulunduu iin byle bir tehlikeden daha ok korkmakta idi (1). Bu yzden talya byk bir yeinlikle (yatknlkla) ve Avusturya da ona yardmc olarak Korfu adasnn karsndaki Balkan kysnn hi olmazsa boazn darald kuzey ksmnn da Arnavutluk'ta kalmasn isteyecekler ve bunda direneceklerdir. Bylelikle btn bu boaz tek bir devletin elinde kalmayp, her iki kys berkitilemeyecek (silahlandrlmayacak) ve orada bir deniz ss kurulamayacaktr ve Yunanistan' hep ellerinde tutan ngiltere veya Fransa'ca Adriyatik devletlerine kar kullanlamayacaktr. Bu konu zerinde bir de Avusturya-talya nrdelii (ibirlii) de yok deildir (bak yukarda sz geen I. B.'sine). Bu ite Almanya iki balan batan baa tutmayp yukarda da grdmz gibi Kayser, enitesi Konstantin Yunan tahtna oturduktan sonra Yunanistan'a eyginlik (yaknlk) gsterecektir. Doald ki Alman mparatoru bunu yaparken yalnzcana soy duygusu ile davranmyordu; o Almanya'da yetimi ve Alman g ve ordusuna inan (gveni) olan Konstantin yolu ile Yunanistan' ngiltere ve Fransa'nn elinden alp Almanya ve dolaysyla l Balamaya doru ekmeyi umuyordu. lerde 191418 Genel Sava srasnda Yunanistan'n, Almanya'ya eygin (yakn) olan Kral Konstantin siyasasyla ngiltere ve Fransa ile ibirlii yapmak isteyen Venizelos siyasas arasnda bocalamas Kayser'in bu ite batan baa deilse de yar yarya doru grm olduunu aklamtr (1). Arnavut-Yunan snr sorununun yukarda anlattmz gibi ana nemi Adriyatik denizinde egemenlik ii idiyse de diplomaside yaplageldii gibi bu, o kadar ak ileri srlmeyip Korfu'nun karsndaki yerlilerin ounluu Arnavut mudur, Rum mudur? Sav zerinde sonu gelmeyen aytmalar (tartmalar) ve incelemelere giriilir ve her iki yan isteklerinin seyklcey (pratik) dncelere deil, ulusal haklara dayandn acuna (dnyaya) gstermeye urar. talya'nn Yunanistan-Arnavutluk snr iini 12 Ada iine balamas ok gemeden talya bu Korfu Boaz ve Arnavut-Yunan snr iini adalar iiyle birletirecektir. 19 Mays 1913'te Grey'i gren talyan Bykelisi mperiali ona unlar syler (1): talya Arnavutluk'un gney snrlar iinin zlenmesini kolaylatrmak iin kendi elindeki Ege adalarn Yunanistan'a verecektir, ancak o, u konu zerinde kesin olarak direnir: 1) Yunan snr onun istediinden kuzeye kmayacaktr; 2) Btn Korfu Boaz yanszlatrlacaktr; 3) Avlonya'nn karsnda bulunan ufak Saseno adas Arnavutluk'un olacaktr. talya, Trkiye'ye kar olan stenleri (ykmllkleri) dolaysyla adalar iinde bu yolde bir nermede (neride) bulunamaz, bunu baka bir devlet yapmaldr. Bykeli mperiali'nin Grey'e bu syledikleriyle Babakan Giolitti'nin iki hafta sonra Nabi Bey'e sylediini yukarda grdmz u szleri bir arada gz nnde tutulmaldr: ''stenmi olduumuz gibi elimizdeki adalar, eer Avrupa buna kar

olmazsa, size geri vereceiz.'' Bu i Londra'da Osmanl ile Balkanllar arasnda bar antlamasnn imzaland gnde (30.5.1913) Bykeliler Konferans'nda Grey, mperiali ve Lihnovski'nin demeleri sonucunda u biimde olgunlatrlr (1). ''Eer Talya, Stilos ve Grice Arnavutluk'ta kalrsa Trkiye'de kalacak olan Tenedos ve mbros'la Bulgaristan'da kalacak olan Taos ayral (ayr) btn Ege adalar yanszlatrlmalar ve Trkiye'nin ''izzeti nefsini'' (2) korumak iin yaplabilecin yaplmas artyla (3) Yunanistan'a geecektir.'' talyan Bykelisi Trkiye'ye kar stenmi olduklarna kar bir ey yapamayacan sylemi olmakla birlikte demecinin genel anlam buna onatn (yanatn) gstermekte idi. Grey bu biimin her bykelice kendi hkmetine nerilmesini ileri srer. in bu biimde zlenmesi, biraz olaylarn gelii ve biraz da Yunanistan'n Rum sayd birok yeri bylelikle Arnavutluk'a brakmak istememesi yznden gecikir (4). Daha sonra Balkanllar aras sava kar ve talya adalar iini ve hele kendi elindekilerin iini Yunanistan'la ilgili btn sorunlarn bir top olarak zlenmesine kadar geciktirilmesine eyginlik (yatknlk) gstermeye koyulur (5). Aada anlatacamz grmeler, daha sonra greceimiz Balkanllar aras sava ve onu bitiren Bkre bar konferans srasnda yaplmtr; o srada Bulgaristan ezilmi ve bar dilemek zorunda kalm, Edirne de Trklerce geri alnmt. Ege adalar ve Gney Arnavutluk snr ilerini bir kere daha blmemek iin anlatmz burada kesmeyip ulayacaz (ekleyeceiz). 1 Austos 1913'te, yani Bkre Konferans yeni toplanm ve byk devletler Trkleri Edirne'den kmaya kandrmak iin uramakta iken Londra Bykeliler Konferans'n Grey unlar nerir (1). 1) Arsulusal bir komisyon Arnavutluk'un gney ve dou-gney snrlarn izecektir, ona Grice ve Stilos'la Saseno adasn Arnavutluk'a brakmak ynergesi verilecektir. 2) Korfu Boaz yanszlatrlacaktr. 3) Tenados, mbros ve Taos adalar ayral (ayr) yerlilerinin ounluu Rum olan ve bugnk gnde Yunanllarn elinde bulunan adalar baz yanszlatrlma artyla Yunanistan'da kalacaktr. 4) Lozan (Ui) antlamasnn II'nc maddesi gereince Osmanl asker ve toplar Bingazi'den ekilince talya elindeki adalar boaltp bunlar Trkiye'ye geri vereceini bildirecektir. 5) Son zleme (zmleme) srasnda byk devletler bu adalarn keskilini (yazgsn) saptayacaklardr.'' Grld gibi bu ite Yunanistan bakmndan bir gerileme vardr, talya'nn elindeki adalarn ona verilecei sylenilmiyor ve 5'inci madde ile bu yolda gevek bir mit uyandrmakla kalnyor. Bu deiikliin en nemli sebebi Bingazi'de Snusilerin talyanlarla savaa durduklar ve birka Trk'n de aralarnda bulunduu iin talya'nn, Osmanl hkmetinin ne yapp yapp onlarn geri dnmelerini salamas iin, onun adalar iinde mitlerini krmak istemeyiidir; bundan baka, Balkanllar arasndaki sava da bu gerilemede bir etken olmutur, ve talya'da 12 aday kendine alkoymak midi artmaktadr.

Grey'in bu nermesi (nerisi) zerine Alman Bykelisi Prens Lihnovski kendi adna, Trkiye'ye geri verilecek adalar iini, ondan koparlacak baz aslara (karlara) mesela Edirne'yi brakmasna, balamay ileri srer. Fransz Bykelisi Pol Kambon kendisine hkmetince verilmi olan ynergeye gre, Grice ve Stilos'un Arnavutluk'a gemesine, ancak talya elindekilerle birlikte btn Ege adalar Yunanistan'a salanlrsa onaabileceini (yanaabileceini) syler. Rus Bykelisi de ynergesinin bu yolda olduunu bildirir, ancak Lihnovski'nin ileri srd dncenin (Edirne ii) kendisine alml geldiini ekler. Bu sorun bu toplantda daha ileri gtrlmez. Paris'teki talyan Bykelisi Tittoni de daha nce Pion'la bir grmesinde bu 12 ada iinde ilk talyan nermesinin (nerisinin) kapsamn daraltacak biimde konumu ve Balkanllar aras sava zerine Yunanistan'n pek ok yer kazanacan, dolaysyla btn adalar ona geri vermenin gerekmeyeceini; bunlardan birkann Osmanlya Edirne'den kmas karl olarak verilebileceini sylemiti. Pion buna batan baa kar olmu ve ancak talya'nn bu adalar Yunanllara vereceine kesin olarak sz vermesi zerine Arnavutluk snr iinde onun istedii yola gidilmi olduunu sylemiti (1). 5 Austos'ta Londra Bykeliler Konferans yeniden toplanldnda (2) Grey, kendisinin yukarda grdmz 5 maddelik nergesi (nerisi) zerine hkmetlerinden ynerge (talimat) alm olup olmadklarn bykelilerden sorar. Pol Kambon nceki gibi konuur, mperiali ise Grey'in nergesine yakn bir biim zerinde direnir; Lihnovski ile Mensdorf da onu desteklerler. Benkendorf, Saseno adas ii ayral, hkmetinin Grey'in 5 maddeli nergesini (nerisini) kabul ettiini syler. Lihnovski, Kestellorize (Meis) adasnn Trkiye'de kalmasn ileri srer ve Mensdorf'la mperiali onu desteklerler. Lihnovski, hkmetinin Grey'in 5 maddesini kabul ettiini bildirir, Mensdorf da bunu der, ancak izilecek snr zerinde alma biimi, snrn corafyaya ve rka gre izilmesi, Yunanistan'n Arnavutluk'a kalacak yerleri boaltmas gibi az ok ayrntdan saylabilecek, fakat bu gibi iler zerinde Londra'da karar verdirerek ilerde kurulacak ve yerinde alacak olan komisyonun alma zgrln ksacak olan baz artlar ileri srer. Genel olarak Grey'in 1/8/1913 toplantsnda nermi olduu 5 nokta Fransa'dan baka byk devletlerce kabul edilmi demekti. Bu yzden ve bu iin bir an nce bitmesini isteyen Grey Fransz hkmetini sktrmaya koyulur (1). Paris'teki ngiliz bykelisinin bu i dolaysyla Grey'e verdii karlk ok dikkate deer; bunda Bertie, Fransz Dileri Bakanl'nn Roma ile Berlin arasndaki yazmadan (yani Fransz gizli dairesince zlenmi olan talyan ifrelerinden) unlar anladn bildirmektedir: talya hkmeti, adalar kendisi iin alkoymaya alacaktr; o, Balkan ilerinin zlenmesine kadar bahaneler bularak oralar boaltmayacaktr; bylelikle kapanm olacak olan Dou sorununu yeniden am olmak korkusuyla hibir byk devletin talya'ya kar ortaya atlmayacan ve talya'nn adalarda kalmasnn bir olut (1) (emrivaki) olacan ummaktadr (2). Olaylar, iin 1914 savann kmasna kadar aa yukar yle gelimi olduunu gsterir.

Byk devletlerin bu iteki davranlarndan genel olarak anlalan udur ki ngiltere'nin ana dncesi talyanlar adalardan karmak iken Fransa'nnki bundan artk olarak her ne olursa olsun onlar Yunanllara salamaktr. talya ise bu ite ok kurnazcana bir siyasa gtmektedir, bunun birka yn vardr: a) Adalar Yunan'a vereceini gizlice syleyip bunun karl olarak Arnavut-Yunan snrn az ok diledii gibi izdirmek, ki bunda baar elde edecektir. b) Bingazi'de Snusilerin kar koymasn sona erdirmek iiyle Osmanl'y ilgilendirmek iin adalar bu i bitince antlama gereince ona geri vereceini sylemek ve bu yolda Osmanl'ya adanlarda (armaanlarda) bulunmak. c) Bir sr bahane ile adalar boaltmay geciktirmek ve bylelikle kendisinin orada kalmasn bir olut (emrivaki) yapmak. d) Bunu baaramasa bile Arnavut-Yunan snr iini zledikten sonra adancndan (sznden) dnp adalar veya onlardan bir ksmn Osmanl'da braktrmakla, ilerde bir Osmanl Asyas paylalmas iinde bunlar kendisi almak. Bu olaslk ortaya knca talya ibu adalar zerinde, Fransa'nn Suriye zerindeki savlarna benzer savlar ileri srebilirdi: Franszlarn Suriye zerinde ileri srdkleri "tarihi haklarn" onlarn Hal savalarndaki nemli paylarndan baka 1'inci Napoleon'un 1799'da Akka'ya kadar ilerleyip oray alamadan geri dnm ve 1861'de Lbnan ve am'da Mslmanlarla Hristiyanlar arasnda arpmalar olurken Beyrut'a Fransz askerlerinin karlm olmas gibi olaylara dayandna baklrsa talyanlarn da bu adalar zerinde bunlara benzer "haklar" salamaya almalarna amamaldr. Fransa btn adalar Yunan'a salamaya alrken, Yunanistan bunu yeter bulmamaktadr, o bu adalar almakla birlikte Epir'de yani Arnavut-Yunan snr iinde Grey'in 5 maddelik nermesinin (nerisinin) gerektirdii zveride bulanmay istememekte ve grmelerin geciktirilip ilkterine (ekime) (yaz dursamasndan (tatilinden) sonraya) braktrlmasn dilemektedir (1). Londra Konferans'nda yukarda anlatlan aytmalar (anlamazlklar) sonucu olarak, bu 12 ada ii az ok bir Fransz-talyan karnl (anlamazl) biimine girmi bulunuyordu; 6 Austos'ta Tittoni ile gren Pion (2) Grey nermesinin (nerisinin) 5'inci maddesini u ekle kabul edeceini ona bildirir. "u artla ki, 12 adann kime verileceinin saptanlmas iinin, onlarn birlikte verecekleri karara karlkta bulunulmayarak, byk devletlere braklaca talya'ca aklanlsn (3). Bu yaz iki trl anlalabilirdi: a) talya 12 adann keskilini (yazgsn) br 5 byk devletin eline brakyor, (bizce en doru anlay budur)- b) Bu adalarn keskilini (yazgsn) 6 byk devlet birden saptayacaklardr (tespit edeceklerdir). Tittoni bunu ikinci biimde anlayacak ve bundan holanm grnecektir. talyan hkmeti ise onu birinci biimde anlayacak ve Fransa kendisini kltmek ve kendi elindeki adalarn keskiline (yazgsna) karmaktan alkoymak istediini sanacak veya ileri srecek ve dolaysyla Pion'un nermesine (nerisine) onaamayacan (yanamayacan) syleyecektir. Londra Bykeliler Konferans'nn 8 Austos 1913 tarihli toplantsnda ve ondan nce Pol Kambon ile mperiali arasnda bu karnl zlemek (zmlemek) iin allrsa da bir sonucu varlamaz (1). Byle bir dnce ile Pol Kambon, Pion'un Tittoni'ye yapt nermedeki (nerideki) "onlarn birlikte varacaklar karara" szleri yerine "6 byk devlet arasnda birlikte anlalarak varlacak karara" szlerinin konulmasn ileri srer (2), mperiali de bunu hkmetine bildirip ynerge isteyeceini syler.

Yaz dursamasna (tatiline) balamak iin Bykeliler Konferans'nn son toplantsnn 11 Austos'ta olmasna karar verilmiti; o sralardaki Fransz-talyan gerginliini gstermesi dolaysyla nemli olan bir olay aaya koyuyoruz. Pion'un nerdii biimi iyi bulan Tittoni, Fransz Dileri Bakanl gizli dairesinin at bir ifre tele gre Roma'ya unu bildirir (3): "Eer Fransa aramzda anlaamamazlk olan tek nokta zerinde bizimle anlatktan sonra Londra'da pazartesi yaplacak olan toplant bir sonuca varmadan ertelenirse bunun btn sorav (sorumluluu) Avusturya zerine yklenir (4)." Bunun zerine San Giuliano Londra Bykelisi mperiali'ye u teli eker (Roma ile Londra arasndaki telgraf telleri Fransa'dan getii iin Fransz Dileri Bakanlnca bu ifre tel almtr): "Gereklidir ki sorav (sorumluluu) Fransa zerine yklensin." Bu, talyan hkmetinin o srada Fransa'ya kzgnln ve genel siyasas bakmndan talyanlara Fransa'y balca kar gstermek istediini aklar. Londra Bykeliler Konferans'nn 11 Austos tarihli son toplantsnda (1) bu i yeniden konuulmaya balanlnca Grey, mperiali'den Pol Kambon'un son nermesi (nerisi) zerine hkmetinden bir karlk alm olup olmadn sorar. mperiali, hkmetinin Pol Kambon nermesinde (nerisinde) baz kartlklar (ztlklar) bulduunu syler ve bunlar gidermek iin u biimi ileri srer: "... Lozan Antlamas'nn 2'nci maddesi iki yanca batan baa yrtldkten sonra (2) alt byk devlet, Asya Trkiyesi'nin btnl ve baysallndaki Avrupa assn (karn) gz nnde tutarak 12 adann son keskilini (geleceini) oy birlii ile kararlatracaklardr." Grey Trkiye'nin ad geerse Yunanistan'nkinin de gemesi gerekeceini syler ve "Asya Trkiyesi'nin... tutarak" ksmnn kaldrlmasn nerir. mperiali buna kendisinin zel olarak onatn (yanatn) ve onu hkmetine nereceini syler. Pol Kambon da kendi hkmetinin nergesinden (nerisinden) baka bir eyi kabul edemeyeceini ancak Grey'in ileri srd biimi ona bildirip ynerge isteyeceini syler. Grey bu ie yani talya'nn 12 adadan bir an nce kmas iine ngiltere'de byk nem verildiini mperiali'ye sylemi ve eer Bingazi sancanda daha 20 yl birka Trk kalrsa talya ibu adalar bu kadar uzun zaman alkoymaya kalkacak mdr, diye sormutu. 13 Austos'ta Pion, Grey'in nerdii (nerisinin) son biimi kabul ettiini teller. Yaynlanm belgeler arasnda talyan karln bulamadm, ancak Rodos'taki Fransz Konsolos muavininin 20.8.1913 tarihiyle hkmetine yazdna gre Rodos'ta talyan generali Ameglio ora ileri gelenlerini arp onlara u demete bulunur (1): "Baylar, Bykeliler Konferans'nn adalar sorunu zerindeki kararn renmi olmalsnz. Sporatlar talya'da kalmaktadr ve eer bizim burasn elde tutuumuzun srel (sreli) olaca aktan aa sylenilmise de o Msr'daki ngilizlerin durumu gibi uzayabilir." 12 Austos'ta Grey ngiliz Kamutay'nda birok d sorunlar ve en ok Dou sorunlar zerinde uzun bir demete bulunur ve Ege adalarndan hibirinin hibir byk devlete istenilmemesi ve alkonulmamas zerinde direnip Balkan Sava'ndan hibir byk devletin ayrca bir as (kar) salamamas zerindeki

kararn en ok bu adalarla ilgili ksmna nem vereceini syler. Londra Bykeliler Konferans'nn adalar iini bir sonuca balamadan yaz dursamasna (tatiline) balanmas yznden bu sorun ibu 1913 yaznda zlenemeyecek ve bunun zerinde grmeler ksa kalacaktr, bu da adalar elinde bulunduran talya iin bir kazant; dolaysyla talyan basn talyan elindeki adalarn keskili (geleceini) saptanmam olmasndan sevin gsterecek ve Yunanistan da Grice'nin Arnavutluk'ta kalmasna kar veya bundan szlanc bir durum alacaktr (1). Bu iin ilerdeki geliimi bu cildin 3'nc ksmnda grlecektir.

ARALARINDAK NRDELK YZNDEN BALKANLI BALAIKLARIN RUMEL'Y PAYLAMA NDE ANLAAMAMALARI VE ARALARINDA SAVA IKMASI Bulgar, Srp ve Yunan savlar Bulgaristan, Balkan yarmadasnn ortasnda bulunan devlettir, dolaysyla corafya bakmndan bu yarmaday eer bir devlet kendi egemenlii altnda birletirecekse bunun Bulgaristan olmas Bulgarlara usalr (akla yakn) ve hatta doal grnmektedir. Ayastefanos (Yeilky) antlamas Bulgaristan'a bu yolu gstermi ve ona bu yolda ksa bir ilk adm attrmtr; Bulgarlar bir trl bunu unutamamaktadrlar ve biteviye bu amac elde etmeye almaktadrlar. O sralarda Bulgar dnce ve ihtiraslarn en iyi toplayan deme, Roma'daki Bulgar Ataemiliteri Binba Ganef'in Fransz ve Rus ataemiliterlerine syledikleridir (1), nemli ksmlar aadadr: "Fransa ile Rusya, Selanik iinde bizi tutmuyorlar; onlar Bulgaristan' kendilerine dman klmaktadrlar; halbuki onlarn her biri ibu lkede, baka baka sebeplerle, o kadar candan sevilirlerdi; bu iki devlet byle davranmakla bu andaki aslarna (karlarna) deilse de pek yakn bir ilerideki aslarna (karlarna) kar i grm oluyorlar, nk bizim can alacak saydmz bir noktada bizi tutmaylar, bizi Avusturya'nn ve dolaysyla bizi bu ite destekleyen ve bu byk aslar (karlar) arpmasna stn kuvvetlerini kullanmasn bildiini gsteren, l Balamann kucana atacaktr. "Silistre'nin Romanya'ya braklmas, Selanik'in Bulgaristan'da kalmasn daha da ok gerektirmektedir. Bizim kayplarmzn yarsna uramam olan Yunanllar ne hakla bu kadar byk bir liman isteyebilirler. Bizimki gibi bir ulus bou bouna 40.000 can zverisinde bulunamaz. "Balkan balamasn biz kurduk; onu ancak biz, br devletlerin her biriyle ayr ayr anlaarak ve onlar arasnda bir ba iini grerek biz yapabilirdik; ancak bizim yzmzdendir ki Yunanistan'la Srbistan byme lklerine eriebildiler; bizsiz onlarn elinden bir ey gelemezdi; bizim elimizledir ki Srp ve Yunan hanedanlar

bir an iin yerlerinde berkitilmi oldular. Pek gzel! Onlar iin bu kadar asl (yararl) olan bizim kurmu olduumuz bu badamay biz bozacaz. Ve bugnden sonra pek ksa bir ara olmadan Yunanistanla sava, Trkiye ile sava kadar saknlmaz bir i olacaktr; bugnk savan Yunanistan'a salayaca yerleri ondan geri alacaz ve o, eski snrlar iine dnecektir. O, Srbistan'a dayansa da, bizim sava aletlerimiz ve daha ne gibi uramalarn elimizden geleceini bilenler, arpmann sonucu zerinde hi duraksamazlar. "Sizin, l Balama ile arpacanz gn, Avusturya ordularnn bir ksmndan kurtulmak iin onun brne byk bir Srbistan' salmak isteyiinizi anlyorum; ancak biz size kar olursak Srbistan ne yapabilir? "Gerekten Balkanlar'da bir tek devlet iin yer vardr, egemenliin ister istemez Bulgaristan'da olmasnn gerektiinin ispatn fuzuli gryorum (1). Hatrlatmak gerekir mi ki Avusturya Srbistan'n, onunla bizim aramzda paylalmasn bize nermiti ve daha bir yl olmad ki birtakm Srp subaylar kolay bir ayaklanma sonucu olarak lkelerinin Bulgaristan'a katlmasn bize nerdiler? Her ne olursa olsun herkesten nce hesaba katlmas gereken biziz ve siz Rus ve Franszlar ayn aama ilgilendiren Kk Asya sorunlar ortaya knca biz, sze alnmaya demez bir etken olmaktan ok uzak olacaz." "phesiz nemini tanmamazlk etmediim para sorunu var, ancak u veya bu biimde daima Fransa'da para bulabileceimize gvenemez miyiz?" Bu demete her ey vardr: Her bir snr aan ve Asya'ya bile tamaya yeltenen ve dolaysyla stanbul ve Boazlarda da gz olduunu gizleyemeyen Bulgarlarn veya hi olmazsa onlarn en ok sz geen askeri evenlerin (evrelerin) agzll, Rumeli paylamasnn ulusal bir temele gre deil balama ve sava iinde gsterilen yararlklara ve katlanlan kayplara gre olmas istei, Bulgarlarn Yunanllara ve gerekirse Srplara atmay dndkleri, genel siyasa bakmndan, Rusya ve Fransa'nn, Srbistan' tutup Bulgaristan' gcendirirlerse yanl bir i grm olacaklar... Bulgar agzll bu kadar ak olunca Rumeli'nin balaka paylalmas iinde ok nemli olan bir yn zerinde ilgili btn baklarn toplanmas doal idi; o da Srbistan'la Yunanistan'n snrda olup olmamas, yani Bulgaristan'n Arnavutluk'a komu olmakla bu iki devletin arasna girip onlar birbirinden ayrp ayrmamas yn idi. Eer Bulgaristan da Arnavutluk'a kadar uzanrsa, ki SrpBulgar antlamas gereince byle olacakt. Srbistan, yine evrilmi ve Avusturya ile onun szde olmasa da gerekten bir korunuu olan Arnavutluk (Adriyatik'e tecimel (ticari) ka ramen) ve yine onun dostu olacak olan Bulgaristan arasnda kuatlm kalacak ve kesin bamszl gereklemeyecekti. Bu byle olunca Bulgaristan'n uygun an ve olaylar kollayarak, ister Srp' ister Yunan' ezmesi kolay olacakt; yok Srbistan'la Yunanistan'n snrlar bitiik olursa o vakit Srbistan iin zgr olarak nefes almak olanakl ve bu iki devlet iin Bulgaristan' denklemek daha ok kolay olacakt. Dolasyla bu Srp-Yunan snrdal yn aytma (tartma) ve uramalarda balca amalardan biri olacaktr. Bulgaristan'n Srbistan'la balarken yapt antlamada her iki devletin Rumeli'deki paylarnn saptanm olduunu ve Bulgar-Yunan balamasnda bunun yaplmadn yukarda grdk. Sava olaylar yle gelimitir ki Srplar ve az ok da Yunanllar pek abuk karlarnda nemli bir dman kuvvetinden kurtulmulardr; Bulgaristan ise hem

en byk Trk kuvvetleriyle boy lm, hem de bu kuvvetler biteviye Anadolu kaynandan beslendikleri iin sonuna kadar Bulgar' ypratmlardr. yle ki 8 sonterin (kasm) 1912'de Yunanllar Selanik'i ve 18 sonterinde (kasmda) Srplar Manastr' aldktan sonra, hele bu sonuncular iin artk hesaba katlacak ve uralacak nemli bir Trk kuvveti yoktu (Yunan Yanya'da ve baz adalarda daha epey uramak zorunda kalacaktr); halbuki Bulgar iin onun ana hatta var gcn zerine eken bir atalca ve Edirne cephesi kalacaktr. Savan ta bandan askeri gereklilikler dolaysyla zaten Bulgarlar, ana amalar olan Makedonya'da az asker bulundurmu ve var yoklarn Trakya'ya ymlard; sonterin (kasm) 1912 ortalarnda Srp ordularnn karsnda hemen kimse kalmad halde Bulgarlarn yine atalca ve Edirne nlerinde var gleriyle uramak zorunda kalmalarnn doal sonucu Manastr ve Kosova vilayetlerinin hemen hepsi ile Selanik Sanca'nn pek byk bir ksmn Srp ve Yunan ordularnca tutulmas olmutur. Dolaysyla Bulgarlar Trklerle ilerini bitirdikten sonra, Srp-Bulgar Balamas'yla kendilerine ayrlan yerleri almak istediklerinde Srplara oradan knz demeleri gerekecekti. Srplar ise daha 1912 ilkknunda (aralk) Londra Konferans balamadan Bulgarlarla olan Balama Antlamas'nn toprak blnmesi ksmnn deitirilmesini istemeye koyulmulard ve yalnz istedikleri yerler deil onlardan daha pek byk yerler kendi ellerinde bulunduu iin Bulgarlar dileyici durumuna dm ve dolaysyla ya Srplarn dileklerine peki demek veya onlarla arpmay gze almak yollarndan birini semek zorunda kalmlardr. Bu yzden 1912 sonknunundan (ocak) beri bir Srp-Bulgar arpmas havadandr ve OsmanlBalkanllar barnn olmasn beklemektedir denilebilir. Rusya'ya gelince Binba Ganef'in szleri onun durumunu iyice anlatr: Rusya iin Bulgaristan stanbul ve Boazlar'da bir nrdetir; Srbistan ise Avusturya'y iinden kemirmek iin bir koz ve silahtr; dolaysyla Rusya'nn, i kesin ve son evreye girince, Srp' tutaca besbellidir. Ancak o, bir yandan Osmanl sava srdke Balkan Balamas bozulmasn diye her iki bala iyi geindirmeye, aralarn bozacak sorunlarn ortaya atlmamasna ve genel olarak da Bulgar aktan aa gcendirerek Avusturya kucana atmamaya ve ancak Avusturya'ya yarayabilecek olan bir Balkanllar aras savann kmamasna alacak ve paylama iinde araclk etmek isteyecektir. Bulgar agzllnden ve onun Dobruca'da da gz olmasndan kukulanan ve btn Balkan devletleri byrken eli bo kalmak istemeyen Romanya da bu ite Bulgar'a kar olacaktr. Avusturya yukarda grlen sebepler dolaysyla Bulgar' tutmaktadr; ancak ondan, bala Romanya'y, ufak bir snr dzeltmesiyle dinizlemesini (tatmin edilmesini) istemektedir. Doal olarak Balkanllar arasnda bir savan kmas Avusturya'nn ok iine gelirdi. Bu, Rusya'nn nice emekle kurduu Balkan Balamas'nn bozulmas, onun elde ettii btn sonularn tehlikeye dmesi ve Selanik ve dou yolunun yeniden Avusturya'ya almas demekti; bundan baka sava ve bar grmeleri srasnda Avusturya kendisi iin byk bir tehlike sayd Srp'a kar ok ey yapabilirdi ve onu bundan byle hep gsz brakmak iin birok lemler (nlemler) dnebilirdi. Avusturya, Osmanl-Balkan Sava'nn ngnnde de bu gibi mitler beslemiti, ancak Osmanl yenilmesi o kadar abuk olmutu ki bu mitlerinin hibirini gerekletirmeye vakit bulamamt. Bu sefer de byle olacaktr; Avusturya'nn

gvendii Bulgaristan' Srp, Yunan ve Romanyallar o kadar abuk ve kesin olarak kprdanamayacak bir duruma sokacaklar ve bar istemek zorunda brakacaklardr ki kendi balaklar Almanya ve talya'dan yz bulmayan Avusturya iin bir ey yapmaya vakit kalmayacak ve o stelik, kendi eski bala Romanya'nn da kendisinden uzaklamasna ve ana dman sayd Srp'n hi dnlmedik biimde bymesine seyirci kalmak veya ezik bir Bulgaristan kendi yannda ve bym ve yen (baar) kazanm Srbistan, Romanya ve Yunanistan kendi karsnda olarak bir genel sava gze almak durumlarndan birini semek zorunda kalacaktr; ve o an iin seyirci kalmay daha uygun bulacaktr. Btn bunlar greceimiz olaylar zerinde etkide bulunmu olan ana etkenlerdir. Srbistan'n, Bulgaristan'la olan antlamasndaki paylama tasarsn bozmak iin ileri srd sav ve dncelerin balcalar aadadr; bunlar birok Srp resmi belgesinde grlr; aaya koyduklarmz Pai'in 22/2/1913'te Bulgar hkmetine bildirilmek zere Sofya'dan Srp elisine yollad bir mektuptan (1) ve Londra Konferans'nda Srp ba orunta (delegesi) olan Novakovi'in bir andcndan (muhtrasndan) alnmtr (2). 1) Srbistan antlama ve ona bal askeri anlamaya gre 150.000 kii seferber edecekken 360.000 kii seferber etmitir. Srbistan'la Bulgaristan ibu anlamalara gre Vardar ovasna yzer bin kii gndermeleri gerekirken Bulgaristan bunu yapmam hemen btn ordusunu Meri ovasnda kullanm ve bundan artk olarak da, daha 20/10/1912'de Maliye Bakan Todorof'u Ni'e yollayp Pai'ten Edirne'ye kar Srp askeri yollamasn dilemitir; Srbistan ise hi duruksamadan 50.000 kiiden artk bir orduyu hemen Edirne'ye kar yollamtr; daha sonra, 9/2/1913'te Bulgaristan yine Srbistan'a bavurarak Edirne'ye kar ar toplarn yollanmasn istemi ve Srbistan bunu da yapmtr. zet olarak antlamaya gre Makedonya iki devletin ordularnca hep birlikte ele geirilecekken, orasn Srplar kendi balarna savaarak almlar, bu da yetmiyormu gibi hibir zorlar yokken Trakya'nn ele geirilmesi iin Bulgar'a yardm etmilerdir. 2) Antlama iin grmeler srasnda Rumeli'de iki trl yer gze alnmtr: ar dalarnn kuzey ve batsnda bulunup hi duruksamakszn Srp tannan yerler ve Rodop dayla Struma suyunun dousunda bulunup hi duraksamakszn Bulgar tannan yerler. Arada Makedonya, zerinde anlalamayan yer idi. Antlamaya gre Srbistan kendisine tannan yerleri yani Dra'la birlikte kodra vilayetini ele geirirse Bulgaristan orann da korunmas iin Srbistan'a yardm etmeyi zerine almt. Eer bu yerler yznden Avusturya'ca savala tehdit edildii vakit Srbistan oralardan ekilmesiyde Avusturya ile savamak gerekecekti ve bu olsayd Bulgaristan aradaki antlamaya gre Avusturya'ya kar Srbistan'n yardmna 200.000 kii gndermek zorunda bulunacakt; yani daha Trk ordular ayakta iken, Srbistan ve Bulgaristan'n Avusturya ile de savamalarna az kalmt (1). Srbistan bunu yapmad ve her iki devletin ordularn bylelikle korudu. Sonra, Londra'daki Bykeliler Konferans Srbistan'n oralarda kazanm olduu yerleri onun elinden ald. Bu kayba katlanmakla Srbistan hem kendini, hem de Bulgaristan' korumu oldu, dolaysyla bu kaybn da iki balak arasnda paylalmas, yani Srbistan'a Makedonya'da daha byk bir yerin verilmesi gerekir. 3) Srp-Bulgar balamas iin grlrken Osmanl'dan alnacak topraklarn sz getike Bulgar resmi evenleri (evreleri) hep Edirne'nin stanbul ve Boazlar blgesi iinde bulunduunu (yani Rusya ile ilgili olduunu) ve dolaysyla kendilerinin oralar zerinde bir dilekleri olmadn ileri srdler; sonra sava

srasnda bir deiiklik oldu ve bu yerler Bulgar blgesi iine girdiler. Srplar bundan holanmlardr, ancak bu onlara Makedonya'daki paylarnn bytlmesini istemek iin yeni bir hak vermektedir. aydan ok oluyor ki (sonterin (kasm) 1912 ortalarndan beri) Makedonya'daki askeri ilerini bitirmi olan Srbistan btn ordusunu seferber tutmakta ve dolaysyla btn arlyla Bulgaristan'dan yana basmakta, ta ki, Bulgaristan, Srp-Bulgar antlamas srasnda hi almasn dnmedii Edirne'yi alabilsin. Srbistan Makedonya'da hibir kar toprak istemiyor ki kendi ocuklarnn kanyla sulanm olmasn ve Bulgar askerinin elinde bulunsun. 4) Srp-Bulgar antlamas yapld srada baka balak (Yunan ve Karada) kazanlaca, yani onlara da pay vermek gerekecei dnlmemiti. 5) Makedonya'nn btnn (skp, Komanova ve Tetovo bir yana) Bulgaristan'a brakan antlama rki durum bakmndan da doru deildir; orann halk karktr, Bulgar istatistiklerine gre bile orada Slavlar yzde 50'dirler; dolaysyla bu bakmdan da kimse btn Makedonya'y kendisi iin isteyemez. 6) Btn bunlara gre ve ikili yerine drtl bir balama ortaya kt iin Srbistan, Yunanistan ve Bulgaristan Srp-Bulgar antlamasn bir yana brakarak Balkan yarmadasnn yeni ve kesin bir paylamasn yapmaldrlar. Bu paylamada yalnz yeni devletlerin karlkl denklii ve corafi uygu (uygunluk), gze alnacak ve bu i her bir devlete savaa sokulmu kuvvetler ve ele geirilmi yerler esas zerinden zlenecektir (zmlenecektir). Bylelikle balaklar hep birbirine dost ve bal kalrlar. 7) Bulgarlarn kendileri iin istedikleri yerlerin Srbistan'a verilmesiyle ora halknn ulusalln kaybedecei sanlmamaldr; bunlar olsa olsa yerli lehelerini kaybederler ve yine bir Slav kltrne bal kalrlar ve dil ve kltr bakmndan Srp ve Bulgarlar, Byk ve Kk Ruslar (Rus ve Ukraynallar) kadar birbirlerine yakndrlar, Srp-Bulgar kartl ancak dar grl ve ksa anlayl kimselerce ileri srlebilir. 8) Srp-Bulgar antlamas olduu gibi yrtlrse Bulgarlar 93.000, Yunanllar, Selanik, Kalkidikya yarmadas (Ayon Oros dta) ve Girit'te 38, 118 ve Srplar 22.400 km2 yer kazanm olacaklardr. Ne Balkan Balamas ne de sava, Balkan yarmadasnda, lszce byk ve brlerini egemenlii altna alabilecek bir devlet yaratmak iin yaplmad. Bu Srp Slavlarna Bulgarlarn karlklarn yazmadan nce genel Balkan siyasasn ve Srp ve Bulgar devletlerinin karlkl durumunu ilgilendiren, yukarda birka imine (iaretine) rastlam olduumuz bir yne bak ekmek isteriz. Bulgarlar: Balkanlar'da bir tek devlet iin yer vardr ve merkezi durumumuz dolaysyla biz o devletiz ve gnn birinde byyerek btn Balkanlar egemenliimiz altna alacaz demektedirler. Srplar: Srp-Bulgar yoktur, gney Slavlar vardr; bunlar Slovenler, Hrvatlar, Srplar ve Bulgarlardr; gnn birinde btn bu oymaklar (Belgrad'da ''tribu'' sz kullanlmaktadr) Alman oymaklar gibi (Prusyal, Baviyeral, Saksl...) birleeceklerdir. Srplar ortada bulunduklar iin bu birleme onlara katlarak ve az ok onlarn egemenlii altnda olacaktr, demektedirler ve diyeceklerdir. Srp savlarna kar olan Bulgar savlarna gelelim; bunlar 18/6 ve 25/6/1913 tarihli Bulgar not ve andcnda toplanmtr; bu sonuncusu hakemlik edecek olan Rus

hkmetine verilmitir (1); ana izgilerini aada veriyoruz; Srp savlar iin yapm olduumuz gibi en nemli grdmz ksmlar aldk: a) Srplarn savaa, antlamada sylenildiinden ok asker srm olmalar antlamann deitirilmesi iin bir sebep olamaz, biz de yle yaptk ve 620.000 yani Srplarnkinden ok artk asker sava alanlarna yolladk. b) Bizim Vardar sava blgesine 100.000 kiiden az kuvvet gndermi olmamz kurmaylar arasnda yaplm olan 19/6, 23/8 ve 15.9.1912 tarihli anlamalara uygundur. Srplarn Edirne'ye asker gndermeleri de 19.6.1912 anlamasna uygundur(1); btn Srp baarlar Bulgarlarn Trakya'daki Trk ordularn yenip onlarla Srp sava blgesi arasnda bir duvar gibi dikilmeleri yzndendir. Sava kayplar kimin daha byk bir yk zerine alm olduunu gsterir. Bulgarlarn kayplar 93.000, Srplarnki ise 25.000 kiidir. c) Bulgarlarn Edirne'yi almasnn Srplara bir dn isteme hakk verdiini ileri srmek doru deildir, nk antlama Rodop'un dousundaki btn yerleri Bulgarlara brakyordu. Savaa yalnz Edirne'yi Bulgar'a salamak iin yeniden balanldn (Londra Konferans'nn dalmas) ileri srmek de doru deildir, nk bu karar btn balaklarca aslar (karlar) gerei olarak hep birlikte alnmtr. Eer o srada Edirne dayanmakta idiyse Yanya ve kodra da dayanmakta idiler ve Trkiye o anda adalar vermek ve sava dencesi (tazminat) szn duymak bile istemiyordu. d) Srplarn Adriyatik kylarnda kalamamalar iine gelince: Antlama ibu kylarn her ne olursa olsun elde tutulacan deil bunun uygun bir durum olursa yaplacan sylemektedir. Bundan baka kazanlar tehlikeye decek olursa Srbistan'a yardm stlenmi olan Bulgaristan bundan antlama gereklerince hibir an kanmamtr. in gerei aranrsa Srplar Adriyatik kylarn bizimle anlaarak deil bize haber bile vermeden boalttlar; dorusunu sylemi olmak iin unu da eklemelidir ki eer Srbistan ele geirdii yerlerin bir ksmn brakmak zorunda kalmsa bu stanbul yaknlarna ve Marmara kylarna kadar varm olan ve oralar brakmak ve Enos - Midya izgisini kabul etmek zorunda kalan Bulgaristan'n da bana gelmitir; dahas da var: Bulgaristan btn balaklarn aslanm (yararlanm) olduklar Balkan denkliinin bozuluunu, kendi z topraklarndan zveride bulunarak, Silistre kentini vererek demitir. Adriyatik kylarndan ekilmi olmak Srplar iin nemli bir sorundur, ancak byk devletler Srbistan'a ora limanlarndan birine ulaan bir demiryolu salamlardr ve Srbistan Yeni Pazar Sancan ele geirmekle Karada limanlarn da kullanabilecek bir duruma girmitir. Dolaysyla, Srbistan'n dinizlenilmi olduu (tatmin edilmi) olduu denize k iini bir yana brakrsak, grrz ki onun vazgemek zorunda kald Adriyatik kylar, tutumsal (ekonomik) bakmdan, Bulgaristan'n vazgemek zorunda kald Marmara kylaryla bir tutulamaz. e) Yunan ve Karadallarn balamaya girip savaa katlmas Srbistan iin bir yk deil bir yardm olmutur; bu yzden bize Srplara dn vermek deil, Srplardan dn almak der. f) Genel olarak u da sylenilmelidir ki sava srasnda Srbistan, unu veya bunu yapar, uraya veya buraya asker yollarken hibir kere bunlarn aradaki antlamaya uygunsuz veya onun dnda olduunu sylemedi ve bu yzden ilerde dn isteyeceini bildirmedi; eer bunu vaktinde yapm olsayd Bulgaristan da ona gre dnp ii tartar ve Srbistan'dan u veya bu eyi istemekten vazgeer veya onu Srbistan'n bitii deere gre demeye onard (yanard); dolaysyla sava

srasnda her yaplan antlamaya uygun bilen ve bilmi olan Bulgaristan'dan bugn bir ey istemek doru deildir. g) Dilek ve savlarnn antlamaya dayanamayacan iten anlayan Srbistan ibu antlama ile hibir ilgisi olmayan baka bir dnce de ortaya atmtr: Balkanlar'da bir siyasal denklik bulunmasnn gerektii, yani Rumeli paylamasndan sonra Srbistan'la Bulgaristan'n gleri arasnda bir denklik olmas. uras gzden karlmamaldr ki savatan nce Bulgaristan'la Srbistan arasnda siyasal denklik yoktu; dolaysyla iki devletin kalabal ve corafi durumunda byle gze arpacak kadar bir ayrlk bulunduka savatan sonra da arada denklik olamaz. Bu savlarn hangilerinin doru, hangilerinin yanl ve doru olanlarn ne lde doru olduklarn incelemeye kalkmayacaz; tarih hep gstermektedir ki, nemli olan, bu gibi savlar ve onlarn doru ve yanll deil, elde edilen baarlardr; Balkanllar aras sava ise Srbistan' hakl karmtr. Yunanistan'la Bulgaristan arasnda nceden yaplm bir paylama tasar olmad iin, yukarda da bir rneini grdmz gibi, Bulgaristan paylamada ilke olarak her iki yann savaa soktuu asker saysna ve urad kayplara dayanlmasn, Yunanistan ise bir yerin ounluu ve daha dorusu Hristiyan ounluu hangi ulustansa o yerin o ulusun lkesine katlmasn isteyecektir. Olaylara geelim: Sazonof 16.12.1912'de, yani Birinci Londra Bar Konferans ilk toplantsn yapt gn, Belgrad Elisi Hartig'e ektii bir telde (1) zet olarak unlar demektedir: Novakovi (1) svolski'ye dedi ki, eer Adriyatik'te bir liman tam olarak Srbistan'a verilmezse, o, Srp - Bulgar antlamasyla izilmi olan snrn tesinde dn aramak zorunda kalacaktr. Trklerde ise diklik sezilmektedir. Bizce Srbistan'n ve btn balaklarn ana aslar (karlar) Trkiye ile abuk bar yaplmasndadr Srbistan'la Bulgaristan arasnda tam bir anlamann olmas da o kadar nemlidir; bunca glkle varlm olan Srp - Bulgar snr anlamasnn bozulmasn hi de ho gremeyiz ve buna yardm edemeyiz. Bize gre Londra grmelerinde ana sorun (bar ii) zlenmeden (zmlenmeden) nce, Balkanllar arasnda snr ilerini ortaya atmamak balaklarn aslarna (karlarna) uygundur. Bu tel o anda Srp dileklerine kardr ve genel olarak Balkanllar arasndaki ilikiler zerinde o sradaki Rus dncesini ve durumunu gstermektedir. Osmanl ile daha paylaacak kozu ok olduu iin o srada bu yoldaki Rus tlerine kulak asan yalnz Bulgar'dr; Srp ve Yunan ise Bulgar'n daha iini bitirmemi olmas dolaysyla ve hrs yznden onu pek abuk bitiremeyeceini anladklar iin, Balkanllar arasndaki snr ilerini biteviye ileri sreceklerdir; Londra'ya giden Yunan oruntaklarna (delegelerine) Osmanl ile yaplacak bar iin olduu gibi Bulgaristan'la Yunanistan arasnda izilecek snr iin de ayrntl ynerge (talimat) verilmitir. Buna gre (2): Yunanistan Taos zerinde direnecek ve bunun da br adalar gibi kendisine verilmesini isteyecek, eer bu olmazsa, adann Bulgarlara gememesi iin ngiltere'ye onu, Msr'la ilgilidir diye ele almas nerilecektir (1). Makedonya'da Selnik ve Kalkidikya yarmadasyla Seres, Vodina ve Grice'yi Yunan'da brakacak bir snr elde etmeye allacak; bylelikle daha nce yaplm olduu gibi Kavala, Drama ve Gevgeli'den ve Manastr merkez kazas zerinde her trl savdan vazgeilmi oluyor ve Bulgaristan'a 1878 Ayastefanos (Yeilky) antlamas snrlaryla Venizelos'un daha nce istemi olduu snr arasnda ortalama bir snr

nerilmi oluyordu. Balaklar arasnda snr ileri bylece zlendikten sonra Yunan oruntaklarna (delegelerine): a) Arada kazanlan topraklarn hep birlikte yabanclara kar korunulmas ve inancalanmas (gvenlik altna alnabilmesi) iin bir anlamaya varmaya almak; b) Arada, gerekince Romanya ve Trkiye'yi bile iine alabilecek olan, bir konfederasyon eyginlik (yatknlk) gstermek; c) Yukarda sz geen anlamaya varlamazsa Lahey divannn yetkisi kabul edilerek balaklar arasnda artsz ve basz bir mecburi hakemlik antlamas yaplmasn istemek ynergesi verilmiti. lk Londra Konferans srasnda (16.12.1912 - 30.1.1913) bu iler zerinde Venizelos'la Danef arasnda epey grmeler olmutur; bir an olmutur ki Venizelos snr olarak Kalkidikya yarmadasnn kuzeyindeki glleri (Beik ve Aya Vasil glleri) snr olarak kabule, Selnik'i bir zgr liman yapp onu berkitmemeyi (takviye etmemeyi) kabule, Geof da (Sofya'da kalmt) Selnik'ten vazgemeye eyginlik (yatknlk) gstermitir (2). Ancak her iki lkenin cokunlar, bata krallar ve generaller olmak zere bu yolda anlamalara yanamak istemeyeceklerdir. Venizelos Atina'ya dndnde Yunan Kamutay'nda bu yzden ve kalabalk Rum yerlisi olan Kavala, Seres ve Drama'dan vazgeilmi olmasndan dolay sorguya ekilince Struma (Byk Karasu)nun dousundaki yerlerde gz olmadn nk corafi durum bunu gerektirdiini ve ky boyunca uzanmaya kar olduunu ve byle belkemii olmadan yaylmann, baka bir ynde (kuzeye doru olacak) yuvarlak snrlar elde etmekten daha tehlikeli olduunu syler (1). Ancak ne Bulgaristan'da Selanik'in Yunanistan'a braklmasn, ne de Yunanistan'da Kalkidikya yarmadas kuzeyindeki gllerin snr olmasn kabul edecek, ne bir ounluk ne de nemli bir aznlk bulunmad iin i ilerde klla zlenecektir. lk Londra Konferans'nn sonlarnda, 23.1.1913'te (stanbul'da Babli baskn olduu gn), Pai, iki ay kadar nce Novakovi'in svolski'ye sylemi olduunu, bu sefer dorudan doruya Belgrad'daki Bulgar elisine syler, yani aradaki antlama ile saptanlm olan snrn deitirilmesini ister ve 1 ubat'ta Sofya'daki Srp elisi bu yolda yaz ile de Bulgar Dileri Bakanl'na bavurur (2). Bylelikle iki balak arasnda balama antlamasndaki snrn deitirilmesi sorunu resmen ortaya km bulunur; bu sorun da ilerde klla zlenecektir. Trklerle sava bitmeden bu gibi ilerin karlmasna kesin olarak kar bulunan Sazonof, Belgrad'daki elisi yolu ile Srp hkmetini azarlar (3). Bulgaristan - Romanya gerginlii Bir yandan Bulgaristan'la yapt antlamada kazanlacak yerlerin nasl paylalacan gsteren bir yaznn bulunmamas yznden Yunanistan bu ii grerek zlemee (zmlemee) br yandan Srbistan, Srp - Bulgar antlamasndaki paylama tasarsn kendisinden yana deitirmek isterken Romanya da biteviye bask ve gzda ile Bulgaristan'dan yer istemekte ve en ok Silistre ve Tutrakan kentlerinin kendisine verilmesinde direnmektedir; Bulgaristan ise o sralarda atalca ve Edirne'de uramak ve ordusunun en byk ksmn veya hemen hepsini oralarda tutmak zorundadr; Trkler Karadeniz kylarna bir kartma yaparlar korkusuyla Varna yaknlarnda bulundurduu kk bir kuvvetten (8000 kii kadar) baka Bulgaristan iinde hemen hi askeri kalmamtr; bundan aslanan (yararlanan) Romanya ise boyuna sk basmaktadr; Sofya'daki

Romanya elisi ubat ortalarnda siyasal ilikileri kesip kendi lkesine geri dnecei tehdidini bile ortaya atar, Bulgaristan en ok Rus ve Fransz basks ile 15 ubat'ta Silistre'nin Mecidiye Tabyas'yla abla burnuna (Bulgar - Romanya snrndan 20 km. kadar gneyde) giden dil biiminde bir yeri vermeye onar (yanar) (1). Sonda bir sr ekimeden sonra Romanya ve Bulgaristan bu ite byk devletlerin araclna ve bu yoldaki toplantlarn Petersburg'da olmasna onaacaklardr (yanaacaklardr) (14.3.1913) (2). bu kentteki be bykeli, Sazonof'un bakanlnda 24 Mart'ta bir ilk toplantlarn yaptktan sonra esas soruna 31 Mart'ta girerler (3). Hem Romanya'y, hem Bulgaristan' ho tutmak isteyen l Balama, Avusturya bykelisinin azyla Silistre'nin Romanya'ya ve buna bir dn olmak zere Selnik'in Bulgaristan'a verilmesini ileri srer; l Anlama buna yanamaz; l Balama bu yoldaki dileklerini birka kere yenileyecek, daha sonra 12 Nisan toplantsnda Bulgarlara dn olarak Selnik'in deil Semendere (Samotras) adasnn verilmesini ileri srecek, ancak l Anlama byle yollara girmekten hep kanacaktr; bu yoldaki nerme (neri) ve davranlar yznden ise hem Romanya hem de Bulgaristan'da l Balamaya kar eyginlik (yatknlk) artm olacaktr. Petersburg Konferans 15 Nisan'da bir anlamaya varacak ve bu 10 Mays'ta kesin olarak saptanp imzalanacaktr (1); ana izgileri aadadr: 1) Silistre kenti ve onun dnda 3 km.'lik bir ember Romanya'ya verilecektir. 2) Bu yerlerde oturup da Bulgaristan'a g etmek isteyen Bulgarlara Romanya hkmeti bir dn verecektir. 3) Bulgaristan, Tuna ile Karadeniz arasndaki snrn berkitmeyecektir (takviye etmeyecektir). 4) Bulgaristan, kendisine katlacak olan yerlerdeki Kutzo-Valaklarn (Rumence konuurlar) okul ve kiliselerine zgrlk verecek, Romanya'nn bunlara paraca yardm etmesini ve Kutzo-Valaklar iin bir piskoposluk kurulmasn kabul edecektir. Bu karar, ne Romanya'y ne de Bulgaristan' holandrmayacak ve ok gemeden, Balkanllar arasnda sava kmas dolaysyla yrrle giremeyecektir. Srp-Yunan anlamas ve bunlarn Romanya ile Osmanl'y kendilerine ekmeye almalar Srp, Yunan ve Bulgar ilerine dnelim. Yunan Dileri Bakan Koromilas, Belgrad'daki elisine 9/3/1913'te ektii bir telde, bir Srp-Yunan anlamasna yol amak zere, kendi z dncesi imi gibi, Srp hkmetine unlar sylemesini bildirir (1): lerde barn korunmasn salamak ve yakn bir tide (gelecekte) Yunanistan ve Srbistan'a atmak isteyebilecek ok byk bir Bulgaristan'n kurulmas tehlikesini nlemek iin en iyi yol Srbistan'la Yunanistan'n aralarnda anlamalardr; bu, Srbistan'a tutumsal aslar (ekonomik karlar) da salayabilir. Anlamann amac, savala elde edilmi yerlerden Srp ve Yunan paylarnn karlkl inancalanmasdr (gvence altna alnmasdr). Atina'daki Srp elisi ise Koromilas'la bu i zerinde grrken paylamann herkesin aldn elinde tutmas ilkesi zerinde yaplmasn ileri srer: Bu, skp ve Manastr Srp'ta, Selanik ve Yanya Yunan'da ve Edirne (alnnca) Bulgar'da kalsn demekti. 10. Mart'ta Srp veliaht Aleksandr (sonra kral olup Marsilya'da ldrlen) ile Yunan

Kral Corc'un nc olu Nikola Manastr'da buluurlar; Prens Nikola'ya verilen ynergede unlar vardr (2): Arada varlacak anlama, Srbistan ve Yunanistan'dan her birinin, brnn Bulgaristan'la olan snrn, gerekirse silahla, korumasn da kapsamaldr- Biz Bulgaristan'a diyeceiz ki, paylama ii, onun diledii gibi, ikier ikier grmelerle zlenemez ve 4. balan hep birden bu i iin konumalar gerekir; bu konumalarda biz Srp ve Yunanllar hep sz birlii yaparz. Bulgaristan da eer Yunanistan ve Srbistan'n ikisiyle birlikte savaa tutumak istemezse onlarn dileklerine onamak (yanamak) zorunda kalacaktr. Yukarda dediimiz gibi unu da unutmamaldr ki Srp ve Yunanllarn istedikleri yerler onlarn elinde bulunduu iin Bulgaristin oralar onlarda brakmak istemezse saldrgan bir sava gze almak zorundadr. bu mart aynn sonlarnda (yani Edirne dtkten sonra) Yunan Kral kendisine vedanamesini veren Romen elisine, Bulgar Slavlarna kar bir Yunan-Romanya balamas yaplmas zerine konuur, daha sonra 19/4/1913'te Romanya Babakan ve Dileri Bakan Majoresko'yu gren Srp elisi, Srbistan'n Bulgaristan'la olan ekimelerini anlattktan sonra eer arada sava saknlmayacak bir ey olursa Romanya'nn nasl bir durum alacan ve Bulgaristan'a kar Sribstan'la yalnz savgal (savunma) bir balama yapmaya onap onamayacan (yanap yanamayacan) Pai adna sorar. Majoresko bu szleri krala sunacan ve Petersburg'da byk devletlerin Romanya ve Bulgaristan arasndaki hakemlik ii dolaysyla karlnn gecikebileceini eliye syler. Majoresko'nun bu iteki z dncesi udur (1): "ki hkmet (Srp ve Yunan) aktan aa Bulgaristan'la olan balamalarn bozmadka ve arada gerekten sava balamadka, onlarn bizimle yapacaklar balama grmelerinin yalnzcana Bulgarlar Srp ve Yunan dileklerine kar daha uysal klmaya ve Romanya'nn zararna olarak bugnk balamalarn berkitmeye (salamlatrmaya) yaramasndan korkulur. "Biz ancak Srp, Yunan ve Bulgarlar arasnda silahl arpma balaynca ie karabiliriz. O anda bar zorla kabul ettirebilmek iin ellerimiz imdiden balanmam bulunmaldr." Bkre'teki Yunan elisi iki kere, 15 Mays ve 8 Haziran'da Majoresko'ya bir balama nermesinde (nerisinde) bulunacaktr, ikincisinde Trkiye'nin de bu balamaya alnmas sz vardr. Majoresko iki defada da, ii geciktirici biimde karlk verecek ve Trkiye iin onun i durumunun salamlamasn beklemenin daha doru olacan syleyecektir (1). Bu yazlar, bir yandan Bulgaristan' dn almak iin sktran Romanya'nn, Srp ve Yunan'la balama iinde gtt siyasay aydnlatr. Nisan 1913 iinde bir yandan Srp ve Yunanllar ve br yandan Bulgarlar arasndaki gerginlik btn etinliiyle ve tehlikeleriyle ortadadr. Srbistan'n Bulgaristan'dan, antlamada yaplmasn istedii deiiklik zerinde anlalamamtr. Srbistan, Rus arnn hakemliine braklan yerlerden artk olarak Kprl, Pirlipe ve Manastr kentlerini kapsayan bir yerin de kendisinde braklmasn istemektedir (2). 14 Nisan'da Osmanl ile brakma yapan Bulgaristan, ordusunu Bat'ya, balaklara kar tamaya koyulmutur; bunun zerine daha Trklerle bar olmadan bile

Balaklar arasnda kavga kmasndan korkan Sazonof, Sofya Rus elisine u yolda bir tel eker (3): Petersburg'da, Bulgaristan, Yunanistan ve Srbistan arasndaki snrlarn saptanmas ii dolaysyla doan byk gerginlik yznden ok kocunma vardr -bir an iin bile bir kardeler sava olasl gze alnmak istenilmiyor - Atina ve Belgrad'a usluluk tleri verilmekle birlikte balaklaryla giriilecek bir savan ne kadar korkun sonular verebilecei Bulgaristan'a anlatlmak isteniliyor. Bulgaristan iin Trkiye ve Romanya ynnden gelebilecek tehlikeler de vardr - Rusya Bulgaristan', arkasndan gelebilecek bir saldrya kar korumak iin elinden geleni yapmtr, ancak bir kardeler aras sava karsa Rus kamuoyu, Bulgaristan'dan yzn evirir ve Rusya seyirci kalp yalnz kendi aslarn (karlarn) korumakla urar - Eer balaklar arasnda sava olursa Makedonya paylalmas iinde Bulgar haklarnn temeli olan 1912 antlamas (Srp-Bulgar Balamas) suya dm olur -Byle bir sava Bulgaristan'n mali aslarna (karlarna) da dokunur ve ona borlanma kaplarn kapar - Bulgar basn yattrlmal, bundan sonra da Geof'un Pai'le bulumas gerekir. Sazonof'un bu teli okunurken uras gzden karlmamaldr ki, yukarda da grdmz gibi, Edirne dtkten birka gn sonra Rusya, Bulgarlar atalca'y da zorlar ve stanbul'a girerler korkusuyla onlara Srp-Bulgar antlamasyla saptanlm olan snra Srplarn sayg gstermelerini salamay zerine almt (1). Sazonof'un bu teline Geof 26 Nisan'da Petersburg Bulgar elisine ektii bir telle karlk verir; bunda Geof, hem Sazonof'un yazdklarna hem de Pai'in veya br Srp devlet adamlarnn sz ve yaz ile ileri srdkleri savlara karlk vermektedir (1); Geof zet olarak der ki (2): Gsterdii ilgi dolaysyla Sazonof'a teekkr - Bizi Makedonya paylalmas ii dolaysyla kan gerginlik iinde balaklarmzla bir tutmasna zldk - Bizim bu iin kmasnda paymz yoktur - yansz bir aratrma, aradaki basn aytmasna (tartmasna) Srp ve Yunan basnlarnn balam olduunu gsterir - Sazonof bilir ki antlamay deitirme iini Pai 29.1.1913 tarihli mektubuyla amtr - Yine Venizelos'tur ki, bunda Demidof (Atina'daki Rus elisi) bize ahittir, Londra'da Danef'e ve Atina'da Demidof'a kesin bir snr nermiken (yukarda anlatlmt) imdi Kavala'nn batsnda bulunan Rumlarn oturduklar btn yerleri bizden kapmak amacyla belirsiz bir snr neriyor; Srp Maliye Bakandr ki kamutayda snrlar ii zlenmeden seferberliin sona erdirilemeyeceini sylyor; Srp Kurmay Bakandr ki Selanik, Manastr, skp ve Tetovo'ya tumturakl geziler yapyor - Balaklarna kar yeni balak arayan, btn balaklarn aslar (karlar) urunda brlerinkinden 2-3 defa daha ok zveride bulunmu olan Bulgaristan deildir ve hele btn bunlarn da stnde olarak biz atalca ve Bolayr'da tkanm olan kocaman Trk ordularn yalnz kendi gslerimizle ve hibir yardm grmeden yerlerinde tutmak iin ulusumuzu ve ordumuzu ypratrken Srp ve Yunanllar Trk'e kar deil bize kar asker yyorlar. 7 Yunan tmeni Selanik yanlarnda yer almtr, Edirne'den dnen 2 Srp tmeni bize kar kullanlmak zere Pirot'un yanlarnda duruyorlar; Srp ordusunun btn kalan ksm yine hep bize kar Komanova ile Manastr arasna ylmtr - Eer btn bunlardan baka olarak Sazonof bizim uysallmza kesin bir kant istiyorsa onu da vermeye ankz (hazrz) - Bu kmazdan kurtulmak iin Srp-Bulgar antlamasnn gizli ekinin 4'nc maddesine gre Rusya'nn aramzdaki anlaamamazl kesin olarak skp atmasn diliyoruz (yani Rusya bu madde gereince hakemliini yapsn) - Srp gr Pai'in sz geen mektubunda bulunmaktadr; biz kesin

olarak bu gre karnz (karyz); biz antlamann yrtlmesini istiyoruz Yunanistan'la olan anlamamzla da uramaktayz; bu yolda da bir anlamaya varlmas iin Sazonof'a ne sylemeniz gerekeceini size ayrca bir telle bildireceim. - Sazonof'tan dileriz ki Srp ve Yunanllar bizim tasarlarmz dolaysyla abuk yattrsn ve bu devletlerin asker ymaktan vazgemeleri ve Balkanllar iin ok kt sonular verebilecek giriitlerden (giriimlerden) saknmalar iin onlarn yannda dirensin. Sazonof 30.4.1913'te Sofya ve Belgrad elilerine ektii bir telde (1) Srp-Bulgar gerginliinin biteviye artmas dolaysyla ikillendiini bildirmekte ve aradaki antlamaya gre iki devletin de Rus hakemliine bavurmalarnn gerekeceini anlatmaktadr. Ancak telgrafn metni Bulgarlar kukulandracak biimdedir, onun bu sorunla ilgili ksm aadadr. "Srbistan'la Bulgaristan' birbirinden ayran anlaamamazlklar, antlamalarn nasl yorumlamak gerektii sorununda toplanmaktadr. "Bu byle olunca ve bu an iin ilke sorununun incelenmesine girimeyerek ve bu ite her iki yana kar tam bir yanszlk gzetmeye alarak, antlamann herhangi bir yormada (yorumda) deerini kaybetmemesi gereken bir hkmn iki devlete hatrlatmak isteriz; o da udur ki antlamann veya askeri anlamann yorumlanmasnda veya yrtlmesinde kacak herhangi bir karnln (muhalefetin) zlenmesi, eer iki yandan biri dorudan doruya yaplacak grmelerle bir anlamaya varmay olanaksz grdn bildirirse, Rusya'nn kararna braklacaktr." Buna karlk olarak Geof bu nermeden holanm olduunu ve buna onatn (raz olduunu) Rus elisine sylerse de (1), Rus hkmetinin i dncelerinden ve Nekliudof'un konuuundan veya yukardaki metnin yazl biiminden kukulanmtr. Sofya'daki Fransz elisine sylediine gre (2); kendisinin btn ilerde Rus hakemliini istemi olmasna karlk olarak Sazonof atlatc bir dil kullanm ve antlamada baz dzeltmeler yaplacan bildirmitir. Geof bu yzden Panafiy'ye ok szlanr ve bir ay nce Rus hkmetinin atalca'ya saldrmasnn nne gemesi iin kendisine yalvarm olduunu (suppli) ve ibu hkmetin, Sofya'daki Rus elisi yolu ile, Srbistan'la olan karnlkta Rus tinsel (psikolojik) yardmn adanladn (sz verdiini) ve kendisinin (Geof) yalnz ve yalnz bu adan yznden atalca'y zorlamak isteyen kral ve Karargh Umumi'yi bu iten vazgeirebildiini; o srada elde bulunan kuvvetlerle bar stanbul'da imzalayabileceklerini, yana yakla anlatr ve artk ibanda kalamayacan ve ekilmesinin gerekeceini syler. Rus'un Srp'a eyginlii (yaknl) Belgrad'da da duyulmutur (3). Bu byle olmakla birlikte Srp-Bulgar antlamasnn akl ve ne de olsa, Bulgar savlarna ok hak vermesi dolaysyla olacak, Srbistan sonuna kadar ak ve kesin olarak: "Rus hakemliini kabul ediyorum" diyemeyecek ve biteviye ii Yunanistan'la birlikte Bulgarlarla dorudan doruya grmeye ve bir anlamaya varlamazsa "antlamaya gre savlarn ve yorumlarn Rus hkmetinin hkmn sunmaya ank (hazr) olduu" yolunda (1) karlklar verecektir. Srbistan bir yandan Rusya'ya byle atlatmaya benzer karlklar verirken br yandan Yunanistan'la yaknlamasn ilerletmektedir. 5 Mays'ta Yunanistan'la Srbistan, aralarnda bir balama antlamas adancn (n szn) kapsayan bir protokol imzalarlar (2), ana izgileri aadadr:

1) ki devlet 20 gn iinde aralarnda bir savgal (savunma) anlama antlamas yapacaklardr. 2) Bu antlamada her iki devletin Vardar'n batsnda ortaklama bir snr olmas ve yeni snrlarn, her yerin onu edimsel olarak elinde tutanda kalmas ve devlet arasnda bir denklik olmas ilkesine dayanlarak, izilmesi kararlatrlacaktr. (Bundan sonra snrn ayrntlar konulmutur: Bunlara gre Srp-Yunan snr Ohri glnn gneyinden Gevgeli'nin 3 km. gneyine gider. Yunan-Bulgar ve Srp-Bulgar snrlar da bu ilkeye gre saptanacaktr. Srp-Bulgar snr Gevgeli'den balayp Vardar ve sonra Bergalaia sular boyunca gidip eski Trk-Bulgar snrna ulaacaktr. Yunan-Bulgar snr Gevgeli'nin gneyinden balayacak Klk'n gneyinden ve Nigrita'nn kuzeyinden geerek Takinos glne ulaacak. Angista deresi boyunca (Takinos glnn dousuna dklr) ilerleyip Elterai limannn dousunda (Kavala'nn az bats) denize varacaktr. 3) ki devlet Rumeli'nin paylalmas iin giriilecek grmelerde ve yukarda sz geen snrlarn salanlmasnda birbirine yardm edecektir. 4) Bu snrlar dolaysyla Bulgaristan'la karnlk (muhalefet) kar ve bir anlamaya varlamazsa, karnln (muhalefetin) araclk veya hakem yolu ile zlenmesini her iki devlet hep birlikte Bulgaristan'a nerecektir; Bulgaristan bunu kabul etmez ve ii tehdit veya savaa gtrrse her iki devlet birbirine askerlike yardm edecek ve ancak hep birlikte bar yapacaktr. 5) Arada bir askeri anlama da yaplacaktr. 7) Yunan hkmeti elli yl iin Srbistan'n Selanik limanyla Selanik-skp ve Selanik-Manastr demiryollarndan her iki yndeki tecimi (ticareti) iin tam bir zgrlkle aslanmasn (yararlanmasn) salayacak ve ona bu ite her trl kolayl gsterecektir. 8) Bu belge kesin olarak gizli kalacaktr. 14 Mays'ta da, onaylanmaya bal olarak, bir askeri anlama yaplr (1). bu 5 ve 14 Mays'ta imzalanan belgelerin birer kesin antlama olmayp protokol biiminde veya ilerde onaylanmaya bal bir anlama olmasndaki balca iki sebep unlardr: a) Bulgaristan Osmanl ile yapt 14 Nisan brakmasndan beri ordusunu batya, Srp ve Yunan ordular karsna tamaktadr, dolaysyla bo bulunmamak ve ona kar lemler (nlemler) almak gerekmektedir. b) Henz resmen Bulgaristan'la balak bulunulduu ve Osmanl ile sava bitmemi olduu iin Bulgar'a kar resmen antlamak ve balamak istenilmemi veya Rus ve Avrupa kamuoyunun, bunu renirse, kt grmesinden ekinilmitir. Londra'da Osmanl ile bar imzalandktan iki gn sonra 1 Haziran'da Srp-Yunan balama antlamas resmen imzalanr (1); yukardaki protokolun geniletilmiidir. Yine bu gnde askeri anlama da imzalanr (2). Bu antlama ve anlamalar Srbistan'n neden Rus hakemliini artsz olarak kabul edemediini ayrca da anlatmaktadr. 27 Mays'ta Sazonof, Belgrad ve Atina elilerine ektii telde Rus hakemliinin

aka kabul edilmemi olmas dolaysyla yeniden szlanm ve Srp ve Yunan hkmetlerinin tehlikeli bir oyun oynadklarn bildirmiti (3); o sralarda Sazonof l Anlama'nn hakemliini ileri srmeyi de dnm idiyse de Fransa'nn Yunan' tutmasndan (4) ekinen Bulgaristan buna eyginlik (yatknlk) gstermez. Sazonof da Bulgara bir kere daha Srplara kar baz zverilerde bulunmak dn verir (5). Bunun zerine yani Rusya'nn Bulgar-Srp antlamasndaki paylama hkmlerinin deitirilmesine eyginliini (yatknln) akana gstermi olmas dolaysyla, Sofya'da durum karmakarr ve Geof'un ekilmesi saknlmaz olur (6). Onun krala verdii ekilme mektubu 30 Mays tarihlidir, ancak o, birka gn daha i banda kalacaktr. Bu ekilme ii zerinde az sonra daha yazacaz. Srp ve Yunanllarn Londra bar annda Bulgarlara kar duygularn gstermesi dolaysyla nemli olan bir yn de, baz Srp ve Yunan oruntaklarnn (delegelerinin) Trkiye'nin bar imzalamamas iin Tevfik Paa'ya bavurmu olmalardr (1). Keza Tevfik Paa'nn Prens Lihnovski'ye sylediine gre (2): Srp orunta (delege), Bulgar'a kar ibirlii yaplmasn kendisine nermi ve Balkan dalarnn Trkiye'nin doal snrlar olduunu belirtmitir (yani, hep birlikte Bulgar' yenelim ve onu aramzda paylaalm, siz de arki (Dou) Rumeli'nin bir ksmn geri alrsnz demek istemitir). Bu yolda Osmanl ile anlama denemeleri Yunanllarca Berlin'de de yaplr. Mahmut Muhtar Paa'nn Londra bar antlamasnn imzasndan 3 gn nce 27/5/1913'te Babli'ye ektii bir telde unlar vardr: Atina'dan gelen alkis Efendi: Baz politikaclarla ve Venizelos'la birka kere grtn, bunlarn, Trkiye Bulgaristan'a kar bir balama yapmak isterse birka adadan ve sava dencesinden (tazminat) vazgemeye ank (hazr) olduklarn ve bu ii konumak iin kendilerince tannm birinin gsterilmesini istediklerini, sylemitir. Bunu bildirdikten sonra Mahmut Muhtar Paa, bu szler doru ise bundan bizim iin olaanst aslar (yararlar) kabileceini ve byle yaparsak Almanya'nn dileine gre i grm olacamz (agirions selon vues Allemagne) (3) sylemekte ve hkmet bunu onayorsa (onaylyorsa) kendisine Berlin'deki Yunan elilii ile grme izninin verilmesini istemektedir. Sait Halim Paa 28 Mays'ta karlk verir: imdiki durumun ok saknl (ihtiyatl) davranmamz ve dolaysyla bu biimde her trl kombinezonu bir yana brakmamz gerektirdiini bildirir. 30 Mays'ta yani Londra antlamasnn imzaland gnde Berlin'den Mahmut Muhtar Paa yine bu i zerinde yle bir tel eker: Arjantin eliliinde bykelilik mstearmza rastlayan Yunan igderi ona dedi ki: ''Atina'dan gelen haberlere gre orada, Trkiye'ye kar Balkanlarla balalmakla ilenilmi olan ar yanl dzeltmek iin byk bir eyginlik (yaknlk) vardr; dolaysyla arabuk da olsa Trkiye ile anlap balamak istenilmektedir, Venizelos bu ie ok nem veriyorsa da bunu nasl ve kimin yolu ile baarabileceini kestirememektedir; o, anlamak ve artlar saptamak iin Babli'nin bir oruntann (delegesinin) gelmesini bekliyor.'' Bu bavurmada, bir Osmanl oruntan (delegesini) Atina'ya ekmek ve onunla dnlen yolda konumalara konularak ibu devleti bar yapt srada, baraca devletlerden birine kar el altndan yeni bir sava anklamak (hazrlamak) gibi bir

dolana girimi gstermek istei kolay sezilmektedir; bu konumada Yunan'n Osmanl ile anlama istemekteki itenlii gerektir, ancak, bu ie atlm olmak su veya soravn (sorumluluunu) kendi zerine almayp Osmanl zerinde gstermek isteyii de apaktr; yle olmasayd kendisi stanbul'a bir oruntak (delege) yollamay nerebilirdi. Sait Halim Paa 1/6/1913'te Mahmut Muhtar Paa'ya gn ncekine benzeyen ve saknganlk gerektiini bildiren bir karlk yollar. Londra barnn ngnnde Babli'nin bu i zerindeki dncesini aydnlatmas dolaysyla Vangenhaym'n Sait Halim Paa ile bir konumas zerine ''tamamen gizli'' imiyle Berlin'e ektii bir teli aaya koyuyoruz (1): ''Esat Paa'nn kardei (Vehip Bey) Venizelos'tan ald talimatla Atina'dan buraya gelmi ve balama nermesini (nerisini) yenilemitir. Bu hususta sadrazam bana u mlahazalarda (grlerde) bulundu: Benim Yunanistan'la birleme hakknda ileri srdm sebepler zerinde, arada geen zamanda esasl surette dnm. unu gz nnde tutmal imi ki, Trkiye'de 1.200.000 Rum kalmaktadr ve Trkiye, Yunanistan'la balarsa, bunlar daha az tehlikeli olacaklardr. Karlk olarak Arnavut Hellenler ve Patriklik lehine baz eyler yapabilirmi. Savatan sonra, Bulgarlar Srplardan daha zayf olacaklarm. Zira Srplarn alt yedi milyon saf Srp nfuslar olacakm, halbuki Bulgar nfusu, daha ziyade Rumlarla artacakm (burada bir ifre grubu eksiktir); bu Rumlar da Atina'dan gelecek emirlere boyun eeceklermi. Onun iindir ki Yunanistan Bulgaristan'dan daha iyi bir balak imi; bundan maada (baka), adalar hakknda, Venizelos'la uyuabileceini umuyormu. Adalarn zgrl zerinde de konuup grmek mmknm. Yunanistan, kralnn tesiri altnda gn getike daha ziyade Almanya'ya yaklaacak ve Almanya ile Trkiye arasnda rabta olabilecekmi. Bu kombinezona Bulgaristan'n yanamas an, bir gn herhalde gelecekmi. Bugnlk korkulacak biricik ey, Venizelos'un Bulgarlar rktmek maksadyla kendisiyle mzakere etmekte olmas ihtimali imi. Onun iindir ki, Venizelos'un, Atina'ya bir mzakereci gndermek nermesine (nerisine) olumlu karlk vermeyecek, buraya bir delegenin gelmesini isteyecekmi; bir de nce Yunanistan'n, artlarn bildirmesinde srar ediyormu. Tabii ancak savgal (savunmaya) bir balamaya onarm (raz olurmu); onun iin de Yunanistan'la Bulgaristan arasndaki sava tehlikesi ortadan kalkncaya kadar bekleyecekmi. ''Sadrazam, bizim diplomasimizin, Trk-Yunan yaklamasna yardm etmesini dilemektedir.'' 19 Haziran'da, yani Londra bar ile Balkanllar aras savan kmas arasnda geen sre iinde, Mahmut Muhtar Paa'nn bir teli daha vardr; bunda bykeli bir gece nce bir alayn bayram dolaysyla imparatorla bir yerde bulunup onunla konutuunu ve Kayser'in kendisine unlar dediini bildirir: Buradan gemekte olan Yunanistan'n eski Berlin Elisi Teotokis'e Trkiye ile anlamasn ok taprdm (istedim) ve Yunanllarn buna eygin (yatkn) bulunduklarn grdm, bu iyi eyginlikten aslanmamz (yararlanmamz) gerekir. Sralalarda bu tel zerine ne yapldn gsteren bir belgeye rastlamadm. Balkanllar aras savaa doru Bu anlattmz grme ve nermeler (neriler) oladururken, mays ve haziran

aylarnda, birbiri karsna yladuran Bulgar ve Srp-Yunan ordular arasnda irili ufakl bir sr arpma da oladurur. Byle bir hava iinde yaplan grmelerin ve araclk denemelerinin ne kadar g olaca kolay anlalr. 28 Mays'ta Pai, Kamutaydaki bir syleviyle Bulgaristan'la yaplm olan antlamann deitirilmesi iini aktan aa ve resmen Srp ve acun (dnya) kamuoyuna sunmu olur; Pai zet olarak unlar der (1): a) Byk devletlerin hep birden Srbistan'n Adriyatik kylarna yerlemesine engel olmalarndan szlanan Pai, bu ite ibu byk devletler Avusturya ile birlik olarak Balkan sorununun kesin olarak zlenmesine (2) kar durum aldlar, der. Bu sz aktan aa hem Avusturya hem de btn byk devletler ve hele Rusya'ya ta atmakt. b) Avusturya byle bir siyasa gtmekle Balkan rklarnn srekli sevgisini ve Balkanlar'da siyasal ve tecimel (ticari) stnl (hegemony) kazanmak frsatn karmtr. c) Yunanistan ve Karada ile Srbistan arasnda Osmanl'dan alnm yerlerin paylalma ii yznden bir glk kmamtr. d) nceden dnlmemi baz olaylar Srp-Bulgar antlamasnn ve oradaki paylama tasarsnn deimesini gerektirmektedir. (Burada Pai uzun uzadya bu blmn banda grm olduumz savlar sralar). e) Srbistan, Adriyatik'e kamad iin, Selanik yolu ile olan teciminin (ticaretinin) tam bir zgrlk ve gven iinde yaplmasn can alacak nemde saymaktadr. Bu ise ancak skp-Selanik ve Manastr-Selanik demiryollar kendisine ak bulundurulur ve kendisinin Yunanistan'la bitiik snr olursa salanlabilir. f) Arnavutluk'la ilgili grmeler srasnda Adriyatik kylarndan vazgemesi karl olarak Srbistan'a Selanik'le birlikte btn Vardar ovasnn salanlmas nerilmitir. Antlamada yazl bulunmam olsa da, balaklarnn kendilerine yaplm olan yardmlarn karln deyeceklerine gvenen Srbistan, bu nermeyi (neriyi) balaklk devlerine uygun olmad iin abamtr (1). Pai'in bu sylevi Yunanistan'la yapm olduu yeni gizli antlama hkmlerinden ayrlmayacana (byle bir antlama olduu kimsece bilinmemekle birlikte) Srp ulusuna ve acuna (dnyaya) bildirmek demekti; i bu biime dkldkten sonra, artk Srbistan iin geri dnmek, Rusya'nn artsz olarak hakemliine onamak (kabul etmek) Yunanistan'la snrdalktan vazgemek ve skp'le Manastr'n ve bu kentleri Selanik'e ulatran demiryollarnn herhangi bir ksmnn Bulgar topranda kalmasna onamak (yanamak) yurtiinde bir ayaklanmay gze almak demekti, yani Tark-ibni-Ziyad gibi gemilerini yakmt ve artk giritii yolda sonuna kadar gitmek zorunda idi. Yukarda grdmz gibi Srp ve Yunanllarn dilei, Balkanllarn aralarnda konuup paylama iini zlemeleridir; Bulgarlarn dilei de Srp ve Bulgarlar arasnda konuulacak bir ey grmedikleri iin Srp-Bulgar paylalmas iinin eldeki antlamaya gre zlenmesi, bu ite anlalnamazsa yine bu antlama gereince Rusya'nn hakemliine bavurulmas, Yunan-Bulgar paylalmas iinin de yalnz bu iki devlet arasnda zlenmesidir. Rusya'nn direnmesi zerine Srbistan ve Bulgaristan bu kesin kar durumlarn

biraz gevetirler ve 1 Haziran'da Pai'le Geof buluurlar (bu sonuncusu ekilmise de bu, henz gizli tutulmakta ve o, ileri gredurmakta idi). Bu grme (1) sonucunda una varlr: 4 Balkan devletinin babakanlar Selanik'te toplanacaklar (tarihi saptanlmaz) aralarnda zleyemeyecekleri (zmleyemeyecekleri) sorunlar olursa bu babakanlar Petresburg'da yeniden toplanacaktr ve orada yapacaklar grmelerde Rusya yar resmi olarak onlara tler de verebilecektir. Eer bylelikle de zerinde anlalamayan sorunlar olursa Rusya'nn resmi araclna, hatta hakemliine bavurulacaktr. Pai'le Geof arasnda byle bir anlama yaplrken Karada'n ve hele Yunanistan'n buna onap onamayaca (yanap yanamayaca) bilinmiyordu ve Yunan-Bulgar antlamasnda bu yolda bir r yoktu; ilerde greceimiz gibi Yunanistan bu ite birtakm artlar ileri srecektir. Bu grmenin Pai'te brakt iz Geof'un uysal olmak istedii, ancak Bulgar kralnn ve birok ileri gelenlerin onun gibi dnmediidir. Grme srasnda antlama ve paylama konular zerinde konuulmaz. Geof, Srp kamuoyunun aydnlatlmas iin Srp-Bulgar antlama ve anlamalarnn yaymlanlmasn ileri srerse de Pai buna onamaz (yanamaz). Her ne de olsa, bu Pai-Geof bulumas bir sre iin bir iyimserlik havas douracaktr. Az sonra bu iyimserlik havasnn bozuluyor grnd bir anda iki giriit (giriim) yaplr, birisi Rus arnn Bulgar ve Srp krallarna ektii teldir, br de, Rusya'nn nayak olmasyla, yeni bar yapm olan be sava devlete askerlerini azaltmalar dnn byk devletlerce verilmesidir. arn tellerinin ana izgileri aadadr (2): Balkanl babakanlarn Selanik'te ve sonradan Petersburg'da toplanacaklar haberinden ok holandm; ancak bu toplantnn hl olmamas ve Balkanllarn bir kardeler aras boumasna doru gidiyor grnmesi beni ok zmtr. Bu ar anda hakkm ve devim beni zorlad iin size bavuruyorum. Bulgar ve Srp uluslar balarken bu yolda yaplan antlama ve anlamalar yznden kacak herhangi bir karnln (tartmann) zlenmesini Rusya'ya brakmlard. Majestenizden stenmi olduklarna bal kalp Srp-Bulgar anlamazl iinin zlenmesini (zmlenmesini) Rusya'ya brakmasn istiyorum. Hakemlik iini bir imtiyaz deil kanlamayan zc bir dev sayarak balaklar arasnda bir savan beni ilgisiz brakamayacan bildirmek isterim. unu saptamak isterim ki karde savana balayacak olan devlet, Slavla kar bu yzden soravlandrlm (sorumlu) olacaktr ve byle canicesine bir vurumann sonular karsnda Rusya alaca durumda zgrdr. 13 Haziran'da karlklar alnr. Ferdinand'nkinin zeti aadadr (1): Hkmetim sizin dileinizi daha nceden karlam ve ortal yattrmasn ve Rusya'nn hakemlik iini ele almasn Sazonof'tan 23 Nisan'da istemitir (2). Sazonof bu yolda bir arda bulundu ve hkmetim bunu kabul etti. Srp hkmetine gelince o, son rnei Pai'in sylevi (3) olan siyasadan ayrlmad; bu sylev babakanlar bulumasnn anklanmakta (hazrlanmakta) olduu bir anda yapld iin bizde daha ok cokunlua yol at. Grlyor ki Bulgaristan szne baldr, o hl bekliyor ki Srbistan da onun gibi hakemlii kabul etsin; Srbistan ise ibu hakemlikten kanarak ve biteviye Bulgaristan'a kar gsterilerde bulunarak karde vurumas tehlikesini srdryor. Byle bir vurumadan kanmay ok

isteriz; ancak bunca iitilmemi emek ve yenlerden (baarlardan) sonra balaklarmzn takndklar durumun ve bu yenlerin (baarlarn) rnlerini elimizden almaya uramalarnn ulusumuzda dourduu kzgnl yattramayz. Bulgaristan'n Makedonya zerinde yalnz haklar yoktur, Bulgar olan ve her ne olursa olsun Bulgar kalmak isteyen bir halka kar devleri de vardr ve bu devler uzun yllarca Rusya'ca da tannmtr. Srp kralnn karlnn metnine elde bulunan belge kitaplarnda rastlamadm; zeti: Srbistan'n btn mitlerinin Rusya'da olduu, ancak zveride bulunamayaca baz can alacak aslar (karlar) olduu ilkesini kapsayp pek belirtisiz bir biimde yazlmtr. Haziran banda bu hakemlik iindeki Rus grleri, zetini aaya koyduumuz bir Rus notasnda grlr (1): Belgrad ve Sofya'daki Rus elileri oralardaki devlet adamlaryla konuurlarken u yolda dil kullanmalar kendilerine ynerilmitir: Srbistan'a kendiliinden zveride bulunmas iin Bulgaristan'a verilen tler bizim hkemliimizin balangc deildir. Bu iki devleti dorudan doruya aralarnda anlatrmak iin bir denemedir. nce Selanik'te sonra da Petersburg'da yaplacak drt babakan toplantsna karar verilmesinden anlaldna gre Balkan devlet adamlar bu yola girmek isteindedirler. Srbistan'la Bulgaristan ve Yunanistan'la Bulgaristan arasnda yaplacak olan iki hakemliin ayr ayr fakat bir srada yaplmasnn gerektiini anlyoruz, ancak yle sanyoruz ki, yaplacak babakanlar toplantsnda, paylama ileri grlmese de, drt balan topuna ortak olan ve hep birlikte grlmesi gereken aslar (yararlar) vardr. Bu Rus ynergesi, Rus amalarndan korkmaya balayan, Geof bata, baz Sofya evenlerini (evrelerini) yattrmak ve toplamak veya Petersburg'a gitmek iin nceden artlar ileri sren babakanlara ''gelin, toplann, paylama iini konumasanz da toplant asl (yararl) olur'' demek iin yaplmtr. Ancak bu Rus szleri ne Bulgar, ne de Srp' holandrr, belki her ikisini daha da ok rktr. Bundan Bulgar, bal kalmak istedii, kendi ana amalarn salayan Bulgar-Srp antlamasnda onun diledii lde deiiklik yapmak istemediinden korkar. Bu yzden her iki devlet, babakanlarn Petersburg'a yollamadan nce inancalar (gvenceler) elde etmeye alacaklardr. Rusya'nn hakem olarak Balkan snrlarn izmeye kalkmas Avusturya'da hi ho grlmeyecek, bunun Balkan devletlerinin bamszlklarnn elden gitmesine kadar varabilecei ve Avusturya'nn buna seyirci kalamayaca; ibu snrlarn izilmesi iinin bir denklik sorununu ortaya kard ve Avusturya'nn Balkanlar'daki denklikle ok ilgili olduu sylenecek ve sakncalar ileri srlecektir (1). Bu ekimeler srasnda hazirann ikinci haftasnda Geof kesin olarak ibandan ekilir ve yerine, Rus dostlarnn bakan geinmekte olan Danef getirilir. Daha sonra Pai de ekilmek isteyecek veya yle grnecek, ancak Kral Pier'in dilei zerine yerinde kalacaktr. Rus hakemlik iinin nasl gelitiini ve trl evrelerini aada topladk: 1- Srp gr (1): a) Hakemlik yalnzcana Srp-Bulgar antlamasnda gsterilen snr sorununu deil zerlerinde balaklar arasnda bir anlamaya varlmam olan btn snr sorunlarn kapsamaldr.

b) Hakemlik bir yandan Bulgaristan, br yandan da birlik bir ktle olarak br balak arasndaki karnlklar (anlamazlklar) zlemelidir (zmlemelidir). c) Hakemin yetkisi tam olacaktr, u saknca ile ki Bulgaristan Arnavutluk'la snrda olmayacak ve Srbistan'la Yunanistan snrda olacaktr. Grld gibi Srbistan, Rus hakemlii iin epey artlar koymaktadr. 2- Bulgar gr (2): Hakemlik, Srp-Bulgar antlamasna gre onun izdii snrlar iinde olmaldr. Bu ite byk devletlerin karacaklar bir nokta yoktur; antlamaya gre Rus ar hakemdir ve ibu belgede gsterilen snrlar iinde kararn vermelidir. br babakanlar Petersburg'a gitseler de Bulgar Babakan, bu yolda inanca (gvence) almadan oraya gidemez. Eer Rusya bir sava nlemek istiyorsa Srbistan' yukardaki dileklere onatrmaldr (raz etmelidir). Daha sonra Danef biraz yumuar gibi grnp Fransz elisine yle bir dnce ileri srer (1): Eer Pai, Rus Elisi Hartwirg'e, Srp-Bulgar antlamasna gre hakemlie onatn syler (yazsz) ve buradaki Rus Elisi Nekliudof bunu bana bildirirse iler ok kolaylam olur. Yine ibu gnde Bulgar Bakanlar Kurulu u iki arttan biri yerine getirilirse Danef'in Petersburg'a gitmesini onar (2): a) Yukarda anlatm olduumuz sebepler dolaysyla hemen hep yalnz Srp ordusunun elinde bulunan Makedonya'da iki devletin de ordusu bulunsun b) Veyahut Rusya resmi olarak Bulgaristan'a inancalasn (gvence versin) ki Srbistan aradaki antlama gereince ar'n hakemliine onamaktadr (raz olmaktadr). 3- Yunan gr: Bu yolda bir antlama ile bal olmamakla birlikte Yunanistan da hakemlik iine onar (raz olur), u artla ki kendisini ilgilendiren iler zerinde hakemlik yaplrken Rusya ile birlikte baka bir devlet de bulunsun. Eer Fransa bu devlet olmak istemezse ngiltere ve o da bu ie karmak istemezse Almanya olabilir. Ancak Avusturya ve talya olmamaldr (3). 4- Rus gr: Rus hkmeti, Srp ve Bulgar krallarnn ar'a yolladklar karlk telleri ar'n dileklerinin kabul saym ve 14 Haziran'da drt balak devletin babakanlarn Petersburg'a armt (4). Srp ve Bulgar hkmet ve babakanlarnn aldklar zel durumlar ve hakemlik ve Petersburg'a gitmek ilerinde ileri srdkleri artlar karsnda Rusya biteviye bunlar arasndaki aykrlklar yattrmaya uraacaktr. Belgrad'a unu dedirtecektir (1): Hakemliin artsz olarak kabul Srbistan'ca Bulgaristan karsnda bir gerileme saylmamaldr. Byle bir kabul yalnz Bulgaristan iin deil Rusya iin de gereklidir, nk o, eer verecei hkm her iki devletin kabul edeceine gvenemezse hakemlik edemez. Bundan baka Rusya, ancak Yunan-Bulgar anlaamamazlnn da hakemlik yolu ile zleneceine inan ederse (gvenirse) Srbistan'la Bulgaristan arasnda hakemlik devini yapacaktr. 21 Haziran'da Sazonof Sofya ve Belgrad eliliklerine u yolda bir tel eker (2): Pai, elimize dedi ki: ''Antlama zerindeki gr bakalklar, Srp hkmetini, Petersburg arsn ve Bulgarlarla olan anlaamamazlklar hakemlie sunmay kabul etmekten alkoymad.'' Biz bu szleri Bulgaristan' dinizlemeye (tatmin etmeye) yeter sayyoruz, nk biz antlamann bize verdii haklara dayanarak

hkm vermek dncesindeyiz. Bunu yapmadan nce her iki hkmetten, drt gn iinde, dilek ve grlerini bildiren bir and (rapor) vermesini bekleriz. Bulgaristan'la Yunanistan arasnda da bir hakemliin yaplmasn gerekli grmekteyiz. Bylelikle Sazonof herkesi dinizledim (tatmin ettim) sanacaktr. Bu telden iki gn sonra, 23 Haziran'da Vranya'da Kral Ferdinand'n bakanl altnda bir toplant yaplr, Danef ve Bakomutan Savof da oradadr; bu bitince Danef oraya arlm olan Rus elisine unu der (3): Srp notas alndktan sonra (4) d durum gerginlemitir; Srbistan'la dorudan doruya anlamak da elden gelmiyor; Bulgaristan her trl bar yoluna bavurmak istedii iin en byk hakeme (arbitre suprme) -yani ar'a- dnyor ve hkmn en ksa bir zamanda, eer olabilirse sekiz gnde vermesini istiyor; bunun antlamaya uygun olaca midini beslediini ona bildiriyor; Rus hkmetinden bu yoldaki kabuln yarn sal akamndan (24 Haziran eder) nce bildirmesini diler. Bu olursa Danef hkm dinlemek ve ortada kalan br sorunlar zlemek iin aramba gn Petersburg'a gitmek zere yola kacaktr. Bulgar hkmeti bu kadar ksa bir zaman verdiinden dolay zr diliyor, ancak vurumak veya evlerine geri dnmek isteyen orduya daha uzun zaman sz geiremeyeceini sylyor. Burada Bulgaristan' ykma srklemi olan ackl olaylar rten perdenin bir ksmnn olsun kalktn gryoruz: Siyasal dizginin hkmetin deil ordunun elinde bulunmas. Srbistan Sazonof'un sz geen 21 Haziran telindeki nermeye karln geciktirecek ve Pai'in ekilmesi, Kamutaya danmann gerektii yolunda kaamaklarla vakit kazanmak isteyecektir. Bunun zerine 25 Haziran'da Petersburg'daki Bulgar Elisi Sazonof'u grr ve ona unlar bildirir: Bugne kadar Srbistan aktan aa hakemlii kabul ettiini sylemedii ve artk hkmn bildirilen sre iinde (8 gn) verilemeyeceinin anlald iin Bulgar hkmeti Belgrad'daki elisini geri armaya karar vermitir. Bu, savaa doru gidildiinin aklanlmas idi. Sazonof da karlk olarak unu syler: Ben de size derim ki: Rusya'nn Bulgaristan' bir Romanya saldrsna kar korumak stlenmesini kapsayan 1902 Rus-Bulgar antlamasnn (1) sona erdiini bildiriyorum. Bir gn sonra 26 Haziran'da Sazonof Sofya elisine yle bir tel eker (1): Son bir uzlama denemesinde bulunmak iin Danef'e unu nerin: Danef, Bulgar ve Srp andlarnn (muhtralarnn) (2) verilmesiyle birlikte br Balkan devletlerinin oruntaklaryla (delegeleriyle) bulumak ve toplamak zere Petersburg'a varmak dncesinde olduunu bize bildirsin. Kendisinden istenilmi olan andcn (raporun) Srbistan'ca verilmesi, hakemliimizin onca kabul ve ibu hakemliin balangc demek olacaktr. Grld gibi Sazonof daha ipi koparmamtr ve Bulgaristan iin henz her trl mit kaybedilmemitir; hele ki daha 29 Haziran'da Srbistan Sazonof'un 21 Haziran tarihli teldeki nermesine (nerisine) kesin bir karlk vermemitir; Srp hkmetinde ne Rusya'ya hayr diyecek yrek vardr, ne de o, sonucuna gvenmedii bir hakemlii kabul etmeyi istemektedir (1) ve Pai'in ekilecei sz yeniden dolatrlmaktadr. Dolaysyla Bulgaristan iin Srbistan' haksz ve anlamadan kanyor durumda gstermek olanakldr. Ancak Bulgaristan bu yola

girecei yerde, Bulgar ordusu 29-30 Haziran gecesi, var gcyle Srp ve Yunan ordularna ve en ok bu iki ordunun birleme noktas olan Gevgeli'ye saldrr ve balaklar arasnda sava, btn su Bulgaristan'n srtnda olarak, balam bulunur. Bu saldrnn, Bulgar hkmetine bildirilmeden, kral ve bakomutan Savof'a yaptrld olduka gvenilir kantlar gsterilerek ileri srlmtr. Bylece alm olan savan Bulgaristan iin ne kadar byk bir ykm olacan ileride greceiz. Karada, daha 20 Haziran'n ortalarnda, balaklar arasnda sava karsa Srbistan ve Yunanistan'la birlik olacan bildirmiti (1). Romanya da daha nce grm olduumuz gibi, balaklar arasnda kacak bir savaa seyirci kalmak dncesinde deildir. O, 4 Haziran'da Rusya'ya ve 10 Haziran'da da Srbistan ve Bulgaristan'a, eer bu son iki devlet arasnda sava karsa seferberlik yapacan bildirir (2). Romanya hkmeti 27 Haziran'da, atlacak ilk top zerine, savaa katlacan Bulgaristan'a bildirir (3). Dolaysyla Kral Ferdinand 29-30 gecesi saldrsn yaptrrken tepesindeki bu tehlikeyi de biliyordu. Romanya'nn bu durumu Bulgaristan'da olduu kadar Avusturya'da da kzgnlk ve aknlk douracaktr. 22 Haziran'da Viyana Bykelisi Hseyin Hilmi Paa'nn Babli'ye yollad bir yaznn aaya koyduumuz baz paralar, o srada Avusturya'nn durumunu ve dncelerini ve Bulgaristan'dan yana nasl etkin olarak altn aydnlatr; H. Hilmi Paa der ki: ''Bertold Bulgaristan'la Srbistan arasndaki ihtilafn pek ok izdiyad ettiinden (arttndan), Rus imparatorunun tavassutu neticesiz kalmas ihtimalinden badel bahis imdiye kadar silah patlamamas Bulgaristan'ca Romanya'nn bitarafl temin olunamamasndan ileri geldiini sureti mahremanede (gizlice) beyan ve Balkan hkmetlerinden hangisi ile mnasebat hasene (iyi iliki) tesisini tercih edeceimizi istimzac etti (renmeye alt). Baz devletlerin Yunanistan'la itilaf tavsiye ettikleri ve Srbistan'n da vesaiti gayri resmiye ile mracaatta bulunduunu, fakat Bulgaristan bize kar cidden halisane ve sulhun teferruat ile tahdidi hudut mesailinde mutedilane (lml) hareket ederek efkr umumiyei Osmaniye'de Bulgarlara kar mevcut olan infiali izale (heyecan giderirse) ederse Bulgaristan'la itilaf taraftar olduumu mtalaai zatiye suretiyle syledim. Yunan ile itilaf size hangi devlet tarafndan tavsiye olunduuna vakfm (1) ve Srbistan ile ittifak ve binaenaleyh Slav politikasn takip eden Yunanistan'a bu kadar itimadn sebeplerini de o devletin sefirinden sordum dedikten sonra, Balkanlar'daki siyaseti hariciyemizde Bulgaristan ile itilafn menafiimize (karmza) daha muvafk olacan ifham etmek (bildirmek) istemitir...'' Haziran sonlarna doru Balkanllar aras savan artk saknlamaz olduu grlmeye balannca bunun yersel (blgesel) braklmas iin ngiltere, Fransa ve Rusya arasnda grmeler olur (2), ancak Bulgaristan'n arabuk yenilip sava d olmas, bu yolda ayrca bir nlemi gerektirmez. Haziran balarnda, Balkanllar aras karnlklarn (anlamazlklarn) savasz zlenebilecei (zmlenebilecei) midinin domu olduu ksa anda, Rusya'nn giriiti (giriimi) ile (3) Osmanl'ya ve Balkanllara ordularndaki erleri salvermelerinin nerilmesi dnlr ve 5 Haziran'da Londra'daki Bykeliler Konferans bu yolda bir karara varr (1). Osmanl'ya bavuru, Bulgar'n elinden: ''Osmanl ordusu dururken ben ordumu azaltamam'' diyebilmek bahanesini almak

iindir. Bu nermeden (neriden) bir sonu kmayacaktr; Bulgaristan, ordusunu azaltmak iin art olarak Rumeli'de Bulgar'n da pay olacak olan ve o srada Srp ve Yunan ordular elinde bulunan yerlere kendisi de asker sokmay ve ar'n hakemliinin Srbistan'ca Bulgar-Srp antlamasnda olduu gibi kabul edilmesini isteyecek; Srbistan'la Yunanistan bunlara yanamayacak ve sava balayncaya kadar bu i olduu gibi kalacaktr (2).