You are on page 1of 68

Balkan Savalar BRNC BALKAN SAVAI II (1912)

Nurer UURLU bakanlnda bir kurul tarafndan hazrlanmtr.

Dizgi - Bask - Yaymlayan:Yeni Gn Haber Ajans Basn ve Yaynclk A.. Haziran 1999 Ord. Prof. Dr. YUSUF HKMET BAYUR Balkan Savalar BRNC BALKAN SAVAI II (1912) CGAZETESNN OKURLARINA ARMAANIDIR.

NDEKLER Osmanl hkmetinin byk devletlere nc bavurmas 7 Byk devletlerin baar ile araclk edememelerinin sebepleri ve aralarndaki etin karnlklar Garp (Bat) ordusu, adalar Osmanl i durumu40 Byk devletlerin sava gemilerinin Boazlardan girmesi Msr ileri 43 44 45 Bat Azerbaycan ileri 37 17

Osmanl hkmetinin Balkanllara bavurmas ve atalca arpmas 46 Byk devletlerin stanbul'a asker karmas 64 Balkanllarn brakma artlar 68 atalca Brakmas inde Ald Durum Dmanlk Belirtileri 72 90 96 105 109 atalca Vurumasndan Sonra Rusya'nn Boazlar Balkanl Balaklar Arasnda lk Geimsizlik ve BARI N GRMELER 105 Bar zerindeki Dnceler A. Osmanl dnceleri C. Rus dnceleri 109 D. Avusturya dnceleri 110 E. Alman dnceleri F. talyan dnceleri 111 113 114 116 105 B. Balkanllarn dnceleri

G. ngiliz ve Fransz dnceleri 113 Londra Konferansna Doru. lk anklklar (hazrlklar) 114 l Balama'nn yenilenmesi (5.12.1912) Londra konferanslarna doru 118

Fransz ynergesi 120 Alman ynergesi 123 124 130 Avusturya ynergesi

Oruntaklarn (makamlarn) ilk demeleri

Londra konferansnn ngnndeki askeri olaylar. 140

Osmanl hkmetinin byk devletlere nc bavurmas: Bu durum iinde 6 sonterinde (kasmda), Hariciye Nazr G. Noradungiyan Efendi, abuk bir araclk olamayacann ve pek ok yeri elden karmak gerekeceinin anlaldn bildiren aadaki yazy sadarete yollar: ''Dveli Muazzama hariciye nazrlarnn ifadatna (gerekli aklamalarna) ve buradaki sefirlerinin tarz mtalalarna (grlerine) nazaran Dveli Muazzama'nn ilan harbden mukaddem (nce) vuku bulan beyanatlar hilfna olarak muhasmlarmzn havalii mezkreyi igalinden dolay Balkanlar'da statkonun muhafazas artk mmkn olamayaca fikrinde bulunduklar ve Avrupa'y Osmani'nin kmilen deilse bile ksm azamnn muhasmlarmz beyninde taksimi ihtimalini mstebat (uzak) grmedikleri istidll olunmaktadr ve bu iten mmkn mertebe az zararla kurtulabilmek ise ancak atalca hatt mdafaasnda ve Edirne mevkii mstahkeminde mukavemet ederek dmanlarmz hi olmazsa gerei gibi yorup msalhaya imale (bar salamak) suretiyle kabil olabileceinden bu cihetlerin sureti mahsusada (zel olarak) bakumandan vekili Nzm Paa hazretlerine teblii ve bu hatt mdafaann gerek berren (karadan) gerek bahren (denizden) metin ve devaml surette mdafaas zmnnda buraca dahi manen ve maddeten son derece srat ve faaliyetle vesaiti lazimenin ihzar derecei vcupta olduu derkr olmakla olbapta...'' Sadrazam Kmil Paa hariciyenin bu yazs ile Nzm Paa'nn bir gn nceki yazsn stanbul'da bulunan, ite veya emekli yksek rtbeli subaylardan toplam olduu bir kurula verir. Bu kurul byk bir ounlukla aadaki karara varr ve Kmil Paa bunu o gn Hadmky'nde Nzm Paa'ya ve stanbul'da Harbiye Nezareti'ne bildirir; bu kuruldaki subaylarn adlar ve oylarn Yarbay Nihat yaymlamtr (1). mzalar bittikten sonra yle bir yaz da vardr: ''yandan Mahmut evket Paa ile Ferik Hseyin Hsn Paa dahi hazr iken evket Paa rahatszlna binaen gitmitir.'' Belgenin kararlar ksm aadadr: ''Vakaa Bakumandan Vekili Nzm Paa'nn tasvir ettii ahvale gre devlete muharebeye nihayet verilmek iin icabeden teebbsat siyasiyede bulunulmas muktazi olup maahaza Hariciye Nezareti'nin sureti iarna nazaran ordumuz ihraz galibiyet ve hi olmazsa epeyce mddet mukavemet edemeyip de bir ekli malubiyette akdi msalahaya (bar antlamasna) mecbur olduumuz halde Rumeli ktas tamamen elden karak stanbul'un muhafazas da bilahara kesbi mklat edecei ve muharebenin bu suretle neticelenmesi eref ve namusu askerimizi pek ziyade ihll etmekle beraber devletin istikbalince de vahameti azimeyi davet edecei derkr olmasna ve ark (Dou) ordumuzun Vize-Lleburgaz hattna ricatndan sonra atalca hattna getirebilecei kuvvet 120.000 tahmin olunup bundan 20.000'i tenzil olunduu halde elde lakal (en azndan) 100.000 kiilik bir kuvvet kalaca ve henz harbe itirak etmeyip atalca hattna gnderilmi olan Bahri-siyah iskelelerinde ve Dersaadet'te bulunup peyderpey (para para) sevk edilmekte olan 65.000 kiinin inzimamiyle (katlmasyla) ark (Dou) Ordusu'nun kuvvei umumiyesi (genel kuvveti) herhalde 165.000 kiiye bali (ulam) olaca ve atalca hattnda elvevm (hemen) yaplacak ihkmat,

istihkmat fenniye ve cesime vcuda getirmek olmayp avc siperleri yaplarak toplarn gizli ve msait mahallere (uygun yerlere) yerletirilmesinden ve atalca'da hatt mdafaa ve mukavemet vcuda getirmekten ibaret ve bu ise gayret olunduu halde birka gnde mmknhusul (gereklememi) olduu ve esnay ricatta elde 100 top kald farz olunsa Dersaadet'ten gnderilmekte olan 140 top ve obsn bunlara inzimamiyle (katlmasyla) atalca hatt mdafaasna lakal (en az) 240 top ve obs tbiye olunabilecei ve atalca'nn Karadeniz ve Marmara sahillerine ikame olunacak sefaini harbiye (sava gemileri) ile Orduyu Hmayuna bahren (denizde) dahi muavenet (yardm) mmkn bulunduu cihetle bir taraftan ordunun takviyei maneviyatna ve dier taraftan esbab mdafaann istikmaline gayret ve msaraat (acele) olunduu halde Orduyu Hmayunun atalca hatt mdaafasnda epeyce mddet mukavemet (direnmesi) etmesi imkn mmtenilistihsal addolunamayacandan (tam olarak salanm saylamayacandan) ve mevsim ilerlemi ve Bulgar ordusu, merkezinden pek ok tebad ederek (uzaklaarak), dmanmzn ordusuna cephane ve erzak yetitirmesi kesbi mklt etmi olmasndan dolay Orduyu Hmayun mukavemet ettii halde Bulgar ordusu gn getike mtezayiden (artan) dar zaif ve mklt olarak talii harbin lehimize tevecch etmesi (dnmesi) memul bulunmasna binaen (mit edilmesine dayanarak) bir taraftan teebbsat siyasiyede bulunmakla beraber Hariciye Nezareti'nin tezkeresiyle melfufunda muharrer (zarf iinde yazlm), tafsilt mhimmenin marnileyh Nzm Paa'ya teblii ile mukavemet menafii vataniyeye ne derece muvafk ve aksi ise ne derece muzr (zararl) ve vahim (tehlikeli) olaca marnileyhe anlaldktan sonra ordu heyetiyle bilistiare vk olacak mtalatn muvazzahan (aka) bildirilmesi lzumunun iar, maahaza gerek Bahrisiyah iskelelerinde ve gerek Dersaadet'te ve mevakii sairede bulunan ve kabili sevk olan kuvvayi imdadiyenin ve gnderilmekte olan top ve obslerle levazm sairenin kemali sratle isali (ulatrlmas) ve askerin iaesi pek mhim olduundan, isal (ulam) ve tevzii erzak maddei mhimmesinin herhalde yoluna konulmas ve mmkn olduu kadar scak muayyenat (yiyecek) verilmesi ve natuk (gzel szle) ve efradn ruhiyesine vkf ve nafiz (etkili) ulemadan lakal (en azndan) 100 kadar zevatn serian (ubuk) izamiyle (gnderilmesiyle) efrada, anlayacaklar lisan ile nesayihi messire ifas ve zbitan kadrolar pek noksan olduundan lzumu kadar zbitann behemehal acilen gnderilmesi ve alaydan yetimi ve harb meydanlarnda ehliyet ve hsn idareleri grlm erkn mera ve zbitandan mnasiplerinin (uygunlarnn) ktaata memur edilmesi pek mfit netayi hasl edeceinden (ok yararl sonu douracandan), bu evsaf cami erkn, mera ve zabitandan mnasiplerinin Orduyu Hmayuna memur edilmesi ve meydan harbde bulunan mera ve zbitan ile avu ve baavulardan yararlklar grlenlerin terfii ile bu suretle tevikat icras, def'i firara memur ktalar tekili ile firar edenler zerine kavaidi askeriyeye (askeri yasalara) tevfikan ate edilerek firar vukuunun sureti katiyede men'i aresinin temini ve atalca hatt mdafaasnda teller ile arzalar ve nakilli tellerle itial eder (tutuur yanar) lamlar envann acilen vcuda getirilmesi ve erzak ve mhimmat sevkyat ve nakliyatnn ve tevziatnn mutlaka tanzim edilmesi ve askerin muhafazai shhatlerine pek ziyade itina olunmas ve Anadolu'dan daha ne kadar kuvvet celbi (alnmas) mmknse olduu kadar kereste sevkiyle mnasip mahallerde baraka ve zeminlikler vcuda getirilmesi hususunun Bakumandan Vekili Paa ile Harbiye Nezareti Vekleti'ne tavsiyesi tezekkr klnd (hatrlatld). Kmil Paa'nn tezkeresiyle bu mazbatay alnca Nzm Paa hemen Hadmky'ndeki ileri gelen subaylar toplayp 7 sonterinde (kasmda) hep birlikte

u karl verir. Yarbay Nihat bir gn sonra Nzm Paa'dan dayanmak gerektiini bildiren karlklar geldiini, fakat onun bunlar sadarete bildirmediini yazar (1); Nzm Paa'nn sadarete yollad karlk udur: ''Bakumandan vekili Nzm Paa Hazretleri tarafndan vuku bulan davet zerine bilitima Ar Topu Mfettii brahim Paa'ya mevduan irsal (verilmi) klnan 24 terinievvel (ekim) (2) tarihli tezkerei samiye (3) ile melfufu (zarf) ve stanbul'da mtemi (toplanm) heyeti askeriye mazbatas ve evvelce Bakumandan Vekleti tarafndan makam samii sadaretpenahiye takdim klnan 23 minh tarihli ve ordunun ahvalini musavvir tahrirat kraat olundu: ''stanbul heyeti askeriyesinin mazbatasnda ark (Dou) Ordumuzun (VizeLleburgaz) hattndan ricatnda atalca hattna getirebilecei kuvvet 100-120 bin ve bunu takviye iin peyderpey geriden gelecek kuvvetler 65.000 raddesinde tahmin olunarak bu suretle atalca hattna 165 bin kiilik bir kuvvet toplanaca ve elyevm (nce) ordunun elinde kald tahmin edilen 100 topa Dersaadet'ten gnderilmekte olan 140 kadar top ve obs ilavesiyle lakal (en az) 240 top ve obs tabiye olunabilecei zikredilmekte ise de hakikat halde bugn atalca hattna doru ekilmekte olan 1. ve 2. ark ordularnn mecmu (toplam) kuvveti 40-50 bini tecavz etmemekte olduu gibi stanbul'dan gnderilecei beyan edilen 140 top ve obsten hibirisi hatt mdafaaya vasl olmayp bunlarn tekilt da mefkut ve eski obslerin kymeti harbiyeleri sfr derecesinde bulunduundan ve elyevm (nce) ark (Dou) ordusunun elinde kalan topu bataryalar zbitan hayliden hayliye zayi olduundan ve gnderilecei beyan edilen 65.000 kiilik kuvvet dahi gayri muallem efrattan (eitim grmemi askerlerden) ibaret olduu cihetle bunlarn, zaten kuvvei maneviyesi muhtel olmu olan ark (Dou) Ordusu zerinde bir akslamel husulne muvaffak olmalar ve bir fayda temin etmeleri muhtemel grlmediinden ve zaten imdiye kadar ordunun girdii ahval (durum) bir malubiyet neticesi olmaktan ziyade askerin esbap ve avamili muhtelife (eitli ara ve nedenler) tesiriyle kuvvei maneviyesi bozulan bila lzum dalmalarndan ileri geldiinden ve kuvvei maneviyedeki bu tezelzl (bozulma) btn orduda umumi olduundan ve 2-3 gnden beri mehut olmaya (grlmeye) balayan dizanteri ve pheli hastalk alimi (belirtisi) dahi ordunun hali perianisini bsbtn tezyide sebep olaca phesiz bulunduundan Bulgar ordusunun mhim bir kuvvetini Yunan donanmasyla mttehiden (birlikte) Bolayr hattna sevk ederek anakkale istihkmatnn gerisini almaya almas da muhtemel olduundan bu ahval ve erait dahilinde atalca hattnn mdafaasna gayret olunmakla beraber burada verilecek muharebenin neticesi mekk (belirsiz) olduu hakknda Bakumandandan Vekili Nzm Paa Hazretleri tarafndan Babliye takdim klnan ve sureti merbut bulunan 23 minh tarihli tahriratta mnderi mtalata tamamyla itirak ederiz.'' Bu dnceler dolaysyla Yarbay Nihat unlar yazmaktadr (1): ''Karargh umuminin, gzn bylece, bu vaziyette gayrikabili tahakkuk olduunu asla kestiremedii sulha dikmesi atalca hattnn ihzarna sadece suitesir icra eylemiti. Filhakika: 22 gn bu maksatla tamamen bouna geirilmi, 23'te sadece atalca'nn geri hidemat (hizmetleri) hakknda umumi bir direktif yazlm, 24'te firarilerin ve perakendelerin tecemm (toplanmas) ve tevkifi (tutuklanmas) hakknda ilk tedabiri inzbatiye derhatr olunmu ve 1. ve 2. ark (Dou) ordularnn atalca'da tecemm (toplanma) mntkalarnn sureti umumiyede tesbitiyle iktifa edilmi, 25 terinievvel (ekim) gn sadece - bervehi bl-mazbata teatisi ile geirilmi ve ancak 26 terinievveldir (ekimdedir) ki ilk defa olarak ordunun atalca

hattnda vecih (uygun) tekil ve tanzimi ve mdafaa mntkalar hakknda etrafl bir emir ihzar ve 27'de verilebilmiti ki bu emrin itasna (verilmesine) ancak sadaret mazbatasnn messir olduunu kabul edebiliriz.'' Daha aada Yarbay Nihat unlar ekler (1): ''Halbuki bu mddet zarfnda ordu, yeniden meydana kmt ve sadaret mazbatas deta harfi harfine tahakkuk eylemiti; filhakika mesela atalca muharebesinden bir gn evvel, 3 terinisanide (kasmda) kuvvei umumiye 150.000 insan, 234 topa bali olmutu (ulamt). Nizam harpte 176 tabur, 21 svari bl, 86 batarya halinde idi. Halbuki bu gnler zarfnda, bu miktardan hari olarak 40.000 kadar da kolera zayiat verilmiti. ''Hatt harpte bulunan baz kumandanlarca vaziyet hatta bir taarruza geecek kadar bile kuvvetli grlmeye balamt; ezcmle Muhtar (2) Paa 31 terinievvel (ekim) tarihli teklifinde mevziin mdafaadan ziyade taarruza msait olduunu, eer taarruz fikrimiz yoksa sa cenahn geri alnmas geldiini, halbuki dmann bugne kadar merkez ve sa cenahmz karsnda yalnz bir frkas bulunduu anlalm olduundan buna hemen taarruz edivermenin zaman geldiini bildirmi ve muvafakat edilmemiti; karargh umumi dman vaziyetini -Muhtar Paa'ya nispet- daha iyi takip ve takdir eylemiti.'' bu 7 sonterinde (kasmda) yani karargh umuminin yukarda sz geen ve abuk bar istemekte direnen son mazbatas gnnde Osmanl hkmeti yeniden byk devletlere bavurur. Hariciye Nazr, bykelileri ararak u yolda demete bulunur(1): Osmanl hkmeti sonuna kadar atalca'da tutunacaktr ve bunu baaracan ummaktadr, ancak br olasl da gz nnde tutmas gerekir. Byle olursa ve Bulgar ordusu stanbul kaplarnda durmayp Kral Ferdinand yen (galibiyet) kazanm askerlerinin banda stanbul'a girmeye kalkrsa durum ok etin ve ar olur. Kral Ferdinand bu savan bir hal sava olduunu aklamt; Bulgar eteleri yollar zerindeki btn Mslmanlar ldrmektedirler; stanbul'a snanlar bu yolda korkun eyler anlatmaktadrlar ve stanbul ahalisinde cokunluk grlmeye balamtr. stanbul, hilafetin merkezidir ve orada 350.000 Mslman olmayana kar 650.000 Mslman vardr, dolaysyla bir ykma doru gidiyoruz. Meclisi Vkel dn bu i zerinde uzun uzadya grt; gven ve baysall srdrmek ve aznlklar korumak iin gereken btn nlemler alnd; ancak Bulgar askerleri stanbul'a girerse bu nlemler para etmez. Padiah ve ehzadeler saraylarnda kalmaya karar verdiler, nazrlar da nezaretlerinde kalacaklar ve topumuz ilerimiz banda leceiz. yle dndk ki Avrupa, gerek durumu ve bizim kararlarmz bilmelidir. Bunun iin bu toplanty yaptk. imdi ne yapacaklarn kararlatrmak ve Bulgar ordularn durdurarak anklanan (hazrlanan) korkun olaylarn nne gemek byk devletlere der. Ondan sonra sadrazam odaya girer ve yine bunlar daha byk bir cokunlukla anlatr; dman Babli'de bekleyeceini ve koltuunda leceini syler, Bulgar ordusu stanbul'a girerse hi kimsenin, elilerin, yabanclarn ve Hristiyanlarn yaay inanca altnda bulundurulamaz; dolaysyla Avrupa abuk davransn, Bulgarlar durdursun, donanmalarn yollasn; bunun iin Boazlar aacaz. Bakomutanln ve karargh umumideki yksek subaylarn, artk kurtarlabilecek bir ey kalmad, bir an nce bar yaplsn yolundaki biteviye bavurmalarnn

sonucu olan Hariciye Nazr ve Sadrazamn bu demeci baz bykeliler zerinde olduka nemli etkiler yapmtr; Fransz Bykelisi Bompar bunlar arasndadr ve bir an nce araclkta bulunulup brakmaya varlmasn, yoksa btn bu ykmlarn olacan ve brakma da ancak Avrupa'nn zoru ile elde edilebileceini hkmetine teller (1). bu Osmanl bavurmasnn alm olduu bu biim yani her ne olursa olsun stanbul'da kalmak ve orada lmek karar Mustafa Reit Paa'nn yukarda grm olduumuz gibi anlatt Meclisi Vkel aytmasnn (tartmasnn) bir sonucu idi (2). O srada stanbul'dan kmak veya orada kalmak iinde Rusya'nn ne dndn grmek asl (yaral) olur. bu devlet, baka artlar altnda olsa da, Mondros brakmasndan sonra 1914-18 acun (dnya) savan kazanm olan devletlerin Osmanl'y ykmak istedikleri1919-20 yllarnda dnecekleri gibi dnmektedir ve Osmanl hkmeti savan srd mddete ve sava Anadolu'dan idare dncesiyle stanbul'dan kp ekilirse daha gl olur korku ve kaygsna dmtr. Geri bunda Rusya iin ayrca bir kayg daha vardr, o da kendisi oraya yetiemeden stanbul'a baka bir devletin girmesi ve orada kalmaya kalkmasdr, ancak Ruslar'da Osmanl'nn glenmesi kaygs da gerekten vardr. Bunu aadaki belge gsterir. stanbul'da Hariciye Nazr ve sonra Sadrazam, bykelilere yukarda anlatm olduu demeci yaparlarken, Londra'daki Rus Bykelisi Benkendorf, Grey'i grr ve ona anlattklarn iki gn sonra yaz ile de ngiliz Dileri Bakanl'na yollar, bu notasnn zeti aadadr (1): Biz stanbul'un balaklarca (2) sreksiz olarak ele geirilmesine kar deiliz; ancak ilerdeki bar grmelerinde bu yzden kacak glklere gzleri (dikkati) ekmek isteriz. Asya'ya ekilmi olan bir Trk hkmeti bundan byle kaybedecek bir eyi kalmayaca iin hi de uysal olmaz ve Trk ordusu yeni saldrlardan korkmadan kendini derleyip toplar. Bundan baka Balkanllarn kaynaklar dardr ve byk devletler arasndaki dnce birlii de yeteri kadar kurulmu deildir. Bar grmeleri uzayacak olursa kaynak darl Balkanllar iin kt sonular dourabilir ve byk devletler arasndaki dnce birliksizlii de Avrupa barn tehlikeye drebilir. stanbul'un Balkanllarca uzun zaman elde tutulmas olasl dolaysyla, onlar daha Trk payitahtna varmadan biz oraya Karadeniz donanmamz yollamak zorunda kalacaz, ve onlar orada durduka donanmamz da orada kalacaktr. Bizim dncemiz udur ki Trkiye'nin byk devletlere bavurmasndan sonra bunlar, u srada araclk etmek isteyip istemediklerini aydnlatmal ve ondan sonra nermelerini (nerilerini) Balkanlar'a bildirmelidirler. Byk devletlerin baar ile araclk edememelerinin sebepleri ve aralarndaki etin karnlklar - Osmanl bavurmas zerine byk devletler, aracln ilk adm olan bu yoldaki Osmanl dileini Balkanllara bildirmek ve onlardan artlarn sormak iini bir trl baaramayacaklardr ve sonda Osmanl hkmeti dorudan doruya Bulgaristan'a bavurmak zorunda kalacaktr. Bunun neden byle olduunu incelersek unlar grrz: Sava arabuk trl ana sorunu ortaya karmtr:

1) Balkanllarn bymesi ve Balkanlar'da bir Slav egemenlii kurulup, stanbul ve Boazlarn Avrupa'dan, Rusya'ya az ok baml bir Slav duvaryla ayrlmas. Bunun byle olmasn aa yukar btn byk devletler gze almlardr; ve Osmanl toprak btnln korumak iin bir sava, hatta bir genel sava gze almadan, bunun nne kimse geemezdi; ancak bu ite ana dncede birlik var idiyse de, ayrntlarda, her devletin zel aslarna (karlarna) daha ok nem vermesi dolaysyla bir sr ekimeler de vard. Rusya istiyordu ki Dou Trakya'nn stanbul ve Edirne'yi de iine alan bykcene bir ksm Osmanl'da kalsn, ta ki ilerde tasarlad gibi bu blgede kendisine decek para elden geldii kadar byk olsun, dolaysyla o, Bulgar payn bu ynden kltmeye eygin (yatkn) idi. Avusturya istiyordu ki Arnavutluk elden geldii kadar byk olsun; dolaysyla o, Srbistan ve Karada'n payn elden geldii kadar kltmeye eygindi (yatknd). Bundan baka Avusturya daha iki ey istemekte idi: a) Kapitlasyonlarla bal Osmanl Rumelisi'nde ve Selanik'e giden yol zerinde teden beri elde etmi olduu pek ok aslar (kar) korunsun, yani Srbistan hi olmazsa tutumsal (ekonomik) bakmndan az ok kendisine bal olsun, b) Avusturya'daki Yugoslavlar da (Gney Slavlar), Srbistan'a katlmak veya bamsz olmak istekleri uyanmamas iin Srbistan ok bymesin veya her ne biimde olursa olsun, Avusturya'ya siyasal bakmdan da az ok baml olsun. Arnavutluk iinde Avusturya ile birlik olan talya bu son iki ite ona ok etin olarak kardr, nk Avusturya'nn bu dnce isteklerini Balkan yarmadasnn batsnda ve Adriyatik'in dou kysnda egemenlik kurmak ve talya'y bomak amacna bal saymaktadr (1). Bu byle olunca Bulgaristan'n -Rusya onu elden karmamak iin, Edirne'yi ona vermeye ve onun sreksiz olarak stanbul'u ele geirmesini onamsa daAvusturya'ya gitgide yaklamas ve Avusturya'nn onu birdziye stanbul'a doru kkrtmas ve Srbistan'n da Rusya'ya gitgide daha ok dayanmas kolay anlalr. Bu i Rusya ile Avusturya ve dolaysyla l Anlama ile l Balama arasnda dost avlamakta bir nrdelie yol aacaktr. Bu yzden de bu iki takm devletin araclk iinde anlamas g olacaktr. 2) stanbul ve Boazlar sorunu: Rusya, artk kendi etki blgesine girmi sayd bu yerler zerinde, bir kuluka tavuun civcivlerini beklemesi gibi, bekilie koyulmutur; o, kendisince oralarn toptan veya adm adm ele geirilmesi iin uygun durumu beklemekte ve o an gelinceye kadar oralar bakalarna kaptrmamaya almaktadr. Ancak Rusya, stanbul'u bu patrtlar srasnda da ele geirebileceini ummaktadr; bunun bir rnei aadadr. 4 sonterinde (kasmda) Puankare, svolski'ye yollad bir mektupta: Avusturya'nn pheli durumundan Rusya kadar Fransa'nn da kayglandn ve eer Avusturya topraka bymeye kalkrsa ne yaplaca zerinde imdiden konumann iyi olacan, kendisinden (svolski'den) talya ile yaplan Rakonii (1) anlamasnda, ibu devletin de Rusya gibi, herhangi bir byk devletin Balkanlar'da bymesine kar olduunu rendiini, Fransa'nn da byle bir olayn her trl karmaaya yol aaca dncesinde olduunu, Rusya'nn byle dnp dnmediini ve byle bir eyi nlemek iin Fransa ve ngiltere ile grmeye eygin (yatkn) olup olmadn bilmek istediini yazar (2).

svolski, bu mektubu Sazonof'a yollar ve verilecek karlk iin ynerge ister; Sazonof ona yolld ar'ca da onanm ynergede (3): ''... yabanc kabinelerle grmelerimizde bize ilerde engel olabilecek her eyden dikkatle saknmamz gerektii dncesindeyim. Bu bakmdan Puankare'ye vereceiniz karlk da, onun mektubunda ipular bulunan demelere benzer: ''Osmanl toprann bir byk devlete kendi lkesine katlmasna kesin olarak kar'' gibi ok ak demelerde bulunmaktan ekinmeniz gerekir sanrm. Bu dstur Boazlar iinde Rusya'ya kar da yrtlebileceinden...'' (1). ngiltere, Rusya'nn bu gibi dncelerini nlemek iin yukarda grdmz gibi, stanbul ve Selanik'in arsulusallatrlmas iini ileri srmeye kalkacak, ancak Rusya'nn kzmas yznden bundan vazgeecektir. Yine yukarda grdmz gibi Almanya, Rusya ile ngiltere'nin arasn aar midiyle stanbul ve Boazlar iinin ortaya kmasn isteyecek ve bu dnce ile Bulgarlarn stanbul'a ulamalarna engel olabilecek bir aracl elinden geldii kadar geciktirmeye uraacaktr. 3) Slav devletlerinin Adriyatik'e kmalar sorunu: Srbistan denize kmak ve elinde bir liman bulundurmak isteindedir; buna, Adriyatik veya Ege denizine ulamakla varabilirdi; bu iki deniz kysnda ve oraya gtrecek yol zerinde, hi olmazsa bu yollarn byk bir ksmnda Srp yoktur, dolaysyla Srbistan bu isteini ulusallk ilkesine dayayamamaktadr. Ege denizine kmak iin Srbistan'n, balaklar Bulgaristan'la ve Yunanistan'la arpmas veya onlarn gnllerini almas, Adriyatik'e kmak iin birtakm Arnavut yerlerini kendi lkesine katmas gerekecektir. Avusturya hem daha nce sylenilen etkenler dolaysyla hem de Srbistan' Rusya'nn bir trl ncs sayd iin, talya da bu son dnce ve korkuyu besledii iin, kesin olarak Srbistan'n Adriyatik'te bir liman elde etmesine kar olacaklardr. Dolaysyla bu ite l Anlama, br ilerde olduu gibi, talya'nn balaklarndan ayrlarak kendisiyle birlik olmasna gvenemeyecektir. Bundan baka Almanya ve Avusturya Rusya'y kandrmak iin Boazlar iiyle bu Adriyatik iini birbirine balamaya eyginlik (yatknlk) gsterecekler ve baka yerde de grdmz ve greceimiz gibi Rusya'da Boazlar iin mitler uyandrarak onun Adriyatik iinde, Rus halkndaki Slavc duygularn okana kabarmasn nlemek iin yaplm baz gsteriler bir yana braklrsa, etin davranmasnn az ok nne geeceklerdir. Btn bunlar yznden Srbistan Adriyatik'e kma dileine eriemeyecektir; ibu devlet daha sonra Bulgaristan'la arpacaksa da Ege denizine k en ok Yunanistan' ilgilendirdii iin, onunla da kar olmay gze alamayacak ve Balkan savalar sonucunda iki denizden birine kmak amalarndan hibirisine kavuamayacaktr. Lleburgaz ve atalca vurumalar arasnda, Osmanl hkmeti, bakomutanln basks altnda, biteviye araclk etmeleri ve Bulgar ordularn durdurmalar iin byk devletlere bavururken, ibu byk devletler, bu Adriyatik ii yznden aralarnda bir genel savaa tutumak zere gibidirler ve Avusturya ile Rusya birdziye askeri nlem almakta ve asker ymaktadrlar. 7 sonterinde (kasmda) Berlin'deki Srp igderi, Alman Dileri Bakan KiderlenVahter'i grp hkmetinin Adriyatik'te bir liman elde etmekten vazgeemeyeceini syler. Buna kar Kiderlen, Almanya bu ite bala

Avusturya'ya yardm etmek zorunda kalacaktr der. Bunun zerine Srp igderi bu yardmn yalnz siyasal m kalacan veya askeri de mi olacan sorar; Kiderlen: Eer Rusya Srp'a askerce yardm ederse biz de Avusturya'ya yle yardm ederiz derSrp igderi yeniden sorar: Rusya balaklarn yardma armasa da m?Kiderlen: Evet armasa da (1), der. Alman hkmeti Srp igderinin bu biimde konuma yreini kendisinde bulmasna ok kzar, bunu bir kstahlk sayar ve Srbistan'n her ne olursa olsun bu ite Rusya'ya gvendiine inanr. Bir gn nce 6 sonterinde (kasmda) Londra'daki Srp igderi hkmetinin Drac' ele geirmeye ve orada kalmaya karar vermi olduunu Grey'e bildirir (1): 9 sonterinde (kasmda) Puankare'yi gren Alman Bykelisi n: kendisinin de, Avusturya'nn sonra onarlamayacak bir ie atlmamas gerektii dncesinde olduunu, nk bu yzden (Adriyatik'te Srp liman yznden) bir sava karsa Almanya Avusturya'nn ve Fransa da Rusya'nn arkasnda olacan ve iin ise bu kadar deeri olmadn syler (2). Bu ite ngiltere'nin bata ald durum udur: Bu i yznden bir genel sava kmas ok yazk olur, istenilen yerlerin (Adriyatik limanlarnn) sava srasnda ele geirilmesinin nemi yoktur ve i kesin olarak bar srasnda zmlenecektir; dolaysyla imdiden comamak gerekir. Puankare de Avusturya ve Almanya bykelileriyle bu yolda konumaktadr (3). Almanya ve Avusturya'nn, Srbistan'a gzda vermeye kalkmalar ve Avusturya'nn baz askeri nlemler almas dolaysyla Rusya da o yolda nlemler alr ve Sazonof 10 sonterinde (kasmda) G. Lui'ye der ki: eer Srplar Adriyatik kylarna varrlar ve Avusturya onlar oradan zorla karmaya kalkrsa Rus kamuoyunu tutmak elden gelmez (4). br yandan, yine ibu 10 sonterinde (kasmda) talyan Dileri Bakan San Giuliano 1901 anlamas (5) dolaysyla talya'nn bu ite Avusturya ile birlikte olduunu syler (1). Daha sonra Paris'teki talyan Bykelisi Tittoni bu ii daha ok aklayacak (2) ve Puankare'ye: ibu 1900 ve 1901 anlamalarnn rakonii (3) anlamasna kar olarak da talya'y Avusturya ile ibirili yapmak zorunda brakacan syleyecektir. Puankare 1902 Fransz-talyan anlamalarn (4) ileri srnce de Tittoni, bunlarn 1900-1901 Avusturya-talya anlamalarndan sonra olduklarn ve dolaysyla onlar bozamayacaklarn syler. Puankare 1902 anlamalarnn genel zde olduklarn ve ayra kabul etmediklerini sylemesi zerine Tittoni kaamakl karlk verir ve en iyisi bu iin ortaya kmasn salamaktr der. Yine 10 sonterinde (kasmda) Roma'daki Rus bykelisi, talyan hkmetine unlar bildirir: Alman Bykelisi Sazonof'a dedi ki: Alman hkmeti, Avusturya'nn Srplara Adriyatik'te bir liman verilmesine karn durumunda onunla birliktir: Sazonof da ona: uysal bir dnce ile bu ii zleme (zmleme) yolunu arayacan, ancak l Balama devletleri, Bosna-Hersek ii srasndaki durumlarn taknmaya kalkrlarsa sava kacan bildirmitir (5). Rusya talya'dan Balkanllara eygin bir siyasa gtmesini ister ve bu yaplmazsa aradaki ilikilerin bundan zarar greceklerini bildirir. svolski de bunlar Puankare'ye syler ve Srbistan'a usluluk tleri verildiini ve onun, ya toprak elde ederek veyahut da bir demiryolu ile denize ulaarak, tutumsal (ekonomik) erkinliini elde etmesine allacan bildirir. Bu demiryolundaki Srp

gei haklar, Avusturya'ya Selnik'e giden demiryolunda verilecek gei haklarnn ei olabileceini de ekler (1). Almanya ve Avusturya'ya kar bu durumu almakla birlikte Rusya, hem talya'nn bu ite balaklaryla birlikte olduundan, hem de Boazlar ii dolaysyla, uysall daha doru bulmaktadr ve biteviye Avusturya'ya meydan okuyan ve btn Avrupa'ya kafa tutmaya kalkan Srbistan' sktrmaya koyulur. Sazonof Belgrad'daki Rus elisine ektii bir telde (2): Avusturya'nn, Srbistan' Adriyatik'e kartmamak karar kesindir ve bu ite Almanya onu desteklemektedir -Fransa ve ngiltere ise bu yzden bir i kmasn istemediklerini ak sylemilerdir- Rusya da bu yzden bir savaa srklenmek istemediini kesin olarak bildirmek ister... der. Bundan sonra Sazonof, Srbistan'n uysal davranmakla daha ok kazanacan ekler. Avusturya'nn Srbistan'a kar durumu, ibu devlete, Belgrad'daki Avusturya elisince 10 sonterinde (kasmda) bildirilir (3). zeti udur: Avusturya, Almanya ve talya ile birlikte Srbistan'n Adriyatik kylarna yerlemesine gz yumamaz, oras zgr Arnavutluk'a kalmaldr -Avusturya, Srp teciminin (ticaretinin) Bosna ve Spalato (Split) liman yolundan aslanmas (yararlanmas) iin her trl kolayl gsterecektir,- bu tecim (ticaret) Yenipazar sanca ve Karada yolu ile de yaplabilir -Avusturya, Yenipazar'n Srbistan ve Karada arasnda paylalmasna kar koyamayacaktr (buras pek ak deildir) Srbistan'dan geecek Avusturya tecimine gelince ibu devlet Srbistan'dan baz imtiyazlar istiyecekse de bunlarn hibirisi Srbistan'n erkinliine dokunacak zde olmayacaktr. Bu i Puankare ile svolski ve Sazonof arasnda da biraz kzgnlk dourur (1), yle ki: Rusya, bu ite Avusturya balaklarna dayanarak, atlganlk gsterirse Fransa ve ngiltere'nin alacaklar durumu sorar, Puankare bu byle olursa ne istediini sylemenin Rusya'ya dtn bildirir; daha sonra Puankare Rusya'nn Srbistan' uysal klmak iin Fransa ve ngiltere'nin bu iin ileri gtrlmesini istemediklerini sylemi olmasndan szlanr ve 1908-9'da, Bosna-Hersek iinde Rusya'nn diplomatik yenilgisinin, Fransa'nn ona gerektii gibi yardm etmemi olmasndan doduunun sylenilmi olduunu ve bu ite de byle bir szn sylenilebilmesini istemediini ve Fransa'nn Rusya'ya, aradaki balama antlamasnn gerektirdii yardm yapacan, yani gerekirse savaa kadar gideceini bildirir. Srbistan'n Adriyatik'te bir liman elde etmesi iinin neden daha ileri gtrlmedii G. Lui'nin 20 sonterinde (kasmda) Paunkare'ye yollad bir yazdan anlalmaktadr (2); bunda, Sazonof ve arn: ana Rus gcnn stanbul ve Boazlar ii iin saklanlmas gerektii ve yaknda belki Ermenistan (3), Ege adalar, Kuds ve Palestin (Hristiyan kutsal yerleri) sorunlarn da zmlemek gerekecei dncesinde olduklar bildirilmektedir. Yani Rusya, Almanya'nn ortaya att, Balkanlar'da bir trl egemenlik paylalmas (Dou Balkanlar'n Rus, ve Bat Balkanlar'n Avusturya as (kar) blgesi olmas) dncesini benimsemeye koyulmu demekti. Bu i biraz yatr gibi olduktan sonra Srplarn 28.11.1912'de Dra'a varmalaryla yeniden canlanr. Bundan birka gn nce Fransz ve ngiliz hkmetleri, aralarnda ara sra yaplan genelkurmay konumalarna ve bunlar sonucunda yaplm olan askeri tasarlara (tasarlara) da iaret ederek, birer mektup vermilerdi (1). Bu mektuplarda, bir sava tehlikesi sezilince iki hkmetin konuup danacaklar ve bunlar sonucunda bir ie

girimek gerekirse genelkurmaylarnn anklam (hazrlam) olduklar askeri tasarlarn gze alnaca ve onlara nasl bir sonu verileceinin kararlatrlaca yazlmtr. Srplar Dra'a girince Avusturya askeri anklarn (hazrlklarn) arttrr; Rusya da yle yapar; bu son devletin bu ite pek ileri gitmek istemediini ve Boazlar iiyle uramay daha uygun bulduunu yukarda grdk ve aada da greceiz; ancak Rus ulusundaki Slavlk duygularnn comas ve Bosna-Hersek iinde olduu gibi Alman devletlerince yeniden kltlmek korkusuyla Rus hkmeti de biteviye askeri lem (nlem) alr ve o da Avusturya'nn yapt gibi snrlarna asker yar. Bu ite yukarda grdmz gibi talya da Avusturya ile birliktir ve bundan baka talya, Yunanistan'n Avlonya karsndaki Saseno adasn almasn istememektedir. Bu ite Romanya da Avusturya ile birliktir. 28 Sonterin'de (kasmda) Alman Dileri Bakan Kiderlen Vahter, Bundesrat encmeninde bir demete bulunurken bu iteki Avusturya ve Alman durumunu da anlatmtr (2); sylediklerine gre: Eer bu ite Avusturya, Slavlarn isteklerine kar, kendi byk devlet durumunu gzden karmadan vazgeemeyecei aslarn (karlarn) korumak ister ve bunu yaparken (yani Srp'a kar zor kullanrken) Rusya ona saldrrsa Almanya balaklk devini batan baa yerine getirecektir. - ok kere Almanya'nn Dra liman veya Avusturya'nn Arnavutluk ve Adriyatik'teki aslar (karlar) iin savamamasnn gerektii sylenilmitir; ancak konu bu deildir. Bizim Avusturya ile olan balamamzn amac onu bir byk devlet durumunda tutmaktr, ta ki Bismark'n demi olduu gibi srtmzda Fransa olarak Rusya ile (yalnz bamza) burun buruna kalmayalm. Dolaysyla eer Avusturya her neden tr olursa olsun, kendi byk devlet durumunu korumak iin savamak zorunda kalrsa onun yannda bulunmalyz, ta ki daha sonra gsz kalm bir Avusturya'nn yannda tek bamza savamak zorunda kalmayalm. Bu bizim aradaki anlaamamazlklar azaltmak iin elimizden geleni yapmamza engel olmaz; ancak anlaamayacak olan bir snr vardr, balamzn alaltlmasna gz yummayz. 2 lkkanun'da (aralkta) Alman Babakan Betman-Holveg, Alman kamutaynda (meclisinde) yapt bir demete, bu i zerinde sz sylerken Avusturya bu yzden bir saldrya urarsa Almanya'nn onunla birlikte olacan syler. Bylelikle sava havas ortala yaylr. 6 lkkanun'da (aralkta) ngiliz Kral ile uzun bir konumada bulunan Alman imparatorunun kardei Prusya Prensi Heinrih, eer Avrupa'nn bugnk durumu yznden, bir yandan Almanya ve Avusturya ve br yandan Fransa ve Rusya arasnda bir sava olursa ngiltere'nin bu iki son devletin yardmna gidip gitmeyeceini sorar, kral da ''baz artlar altnda hi phesiz evet'' karlnda bulunur; Prens Heinrih arm ve zgn grnr, ancak ''hangi artlar altnda?'' diye sormaz (1). Bu kzgn ve etin durum yava yava yatacaktr. Sonra daha ileride grlecei gibi Srbistan Adriyatik'te bir liman elde edemeyecektir; ancak o, askerlerini Dra'a ve baka Adriyatik kylarna ulatrd vakitte Avusturya, Rus kamuoyunu coturmamak iin onu oradan hemen karmaya kalkmamtr. Osmanl brakma ve araclk isteyii byle bir hava iinde yaplm ve bu yoldaki btn grmeler Avrupa'da bu gergin hava varken olagelmitir.

Yen (zafer) kazanm olan Balkanllar ve onlar arasnda bazlarn kendine ekmek iin byk devletlerin birbirleriyle nrdemesi, stanbul ve Boazlar ii yznden doan dolanlar ve Adriyatik ii, byk devletleri o kadar birbirine katmakta, hatta grdmz gibi, onlarda, kendi aralarnda bir sava gze alacak kadar aykr ve kar dnce, duygu ve istekler uyandrmaktadr ki, ibu byk devletlerin Balkanllara sz geirmeleri olanakszdr. Dolaysyla Srplar Avusturya ve talyan karnlna (muhalefetine) aldrmayarak Adriyatik'e doru ilerleyecekler, 18 Sonterin'de Le'e ve 28 Sonterin'de (ekimde) balca amalar olan Dra'a gireceklerdir; Bulgarlar da Rus karnlna (muhalefetine) aldrmayarak stanbul'a doru yryeceklerdir ve oraya girememeleri, herhangi bir devletin karnl (muhalefetine) veya arsulusal bir bask yznden deil, atalca'da dayak yemeleri yznden olacaktr. Avusturya, Rus kamuoyu coar ve bir genel sava kar diye o anda daha btn Balkanllar birleik ve balakken Srplar zorla Adriyatik yolu zerinde durdurmaya yreklenemez; bunun neden byle olduunu Fransz genelkurmaynn askeri durumu aklayan raporu zerine Puankare'nin Rus hkmetine yrek ve gven veren demecinde aramaldr (1). Rusya da Bulgaristan' Almanya ve Avusturya'nn kucana atar ve Balkan balamasn kurmakla umduum ve elde ettiim btn aslar (yararlar) elden karrm diye Bulgarlarn karsna dikilmeye kalkmaz, bu ii Trk ordusu grr. Bulgarlarn stanbul'a girme iinde bir yandan Almanya ve Rusya'nn, br yandan da stanbul'daki Alman bykelilii ile Berlin'de Alman hkmetinin karlkl durum ve dncelerini gstermesi dolaysyla, stanbul'daki bykeli Vangenhaym'n Alman Dileri Bakan Kiderlen Vahter'e gndermi olduu bir zel mektubu ve buna ek notu aaya koyuyoruz. Mektubu batan baa aaya koyuumuz, bunun Trk askerinin atalarnn btn kahramanln tadn gsteren en iyi belgelerden biri olduu iindir; bundan baka bu mektup unu da aklamaktadr: stanbul'daki Alman bykelilii Trkleri berkitmeye (salamlatrmaya) urarken Berlin'de buna karn siyasa tutulmutur ve Bulgarlarn bir an nce stanbul'a girmesi istenilmektedir. Alman imparatorunun kendi eliyle mektup zerine yazd notlardan, bu ak olarak grnr, mektup aadadr (2), muterize (parantez) iinde italikle olan yazlar Kayser'in el yazsyla olan notlardr: ''sa ile Muhammed arasndaki sava burada birbiri ard sra gelen darbelerle ve o kadar abuk oldu ki birok balanm raporlar yrtmaya mecbur oldum, nk muhtevalar yeni yeni hadiselerle eskimi idi. ''Ekselansnz gibi yllarca Trkiye'de Trkiye menfaatine alm olan kimseyi, Trkiye zerine km olan felaketin, en derin surette mteessir etmesi lazmdr. Maral hayatnn sonuna kadar bahtiyar bir insand. mrnn eserinin paralanmaya balamas tarihinden iki hafta nce lmek bahtiyarlna nail olmutur (Doru). Galtz'un da pek byk hayal sktuna uradn ve kimse ile grmek istemediini iitiyorum. Buna ramen, bilhassa onun kederli olmasna bir sebep yoktur. nk onun gvendii Trk askerleri, bugnk afetin hi de mesulleri deillerdir. Makedonya'da yenilgiye urayacaklar nceden belli idi. Oraya ancak ikinci kaliteden askerler gnderilmiti, bunlar, ta batan yenilmi addedilebilirlerdi (saylabilirlerdi). Kati neticeyi verecek ark (dou) cephesine gnderilen bete drd talim grmemi Trk askerleri, imdi aleyhlerinde sylenen btn szlere ramen, hayrete deer baarlarda bulunmulardr. Nerede iyi bir

durumda dman zerine saldrdlarsa, eski zamanlarda olduu gibi lmden korkmadan savatlar. Aralarnda, daha hi eli silah tutmamlar vard. Burada burunlar kesilmi birok yaral grlyor. Bunlar, tfek atarken tfeklerini burunlarnn yannda tutmulard. Subay ise birok redif taburlarnda, ancak tabur bana ikier tane vard. Bu subaylarn ou, daha henz hi niforma giymemi memurlard. Bir hastanede, nce Bykdere'de arabac olan bir subay yatyor. Btn bu adamlar, atein altnda, duvar gibi durdular ve biraz yiyecekleri olduu ve kfi cephaneleri bulunduu takdirde, her yerde muvaffakiyetle savatlar. Hcumda da vcutlar msaade ettii nispette, komutanlarnn peinden cesaretle yrdler. Eer ordu idaresi iae ve cephane ilerinde en ufak tedbiri alm olsayd, hem Krkklilise (Krklareli) hem Lleburgaz muharebeleri kazanlm olurdu. Muharebeler, ancak askerler drt, hatta be gnlk alktan sonra, mermisiz olarak saatlerce ate altnda kalp sonunda mitsizlie dtkten sonra kaybedilmitir. Savalar, - belki de Trkiye'nin aln yazs - askerler nerede ekmek varsa oraya gidip savaa devam edelim dedikleri anda taayn etmitir (belirmitir). Eer Trkler yerine, baka memleketlerin en iyi askerleri burada ate altnda bulunmu olsalard, onlar da tpk Trkler gibi kaarlard. Vize'deki ka gren subaylarmz, yarasz birtakm askerlerin yere dtn ve ldn grmlerdir; bunlar alktan lyorlard. Kylerde nerede bir tavuk grnse, askerler arasnda bu zayf ganimeti elde etmek iin sava oluyordu ve asker bu mnasebetle birbirinin boazndan sryordu. ''Demek oluyor ki Trkiye'nin yenilmi olmasnn sebebi Trk milletinin askerlik vasflarnn noksan olmasnda deil, kendilerine bu baht kara milletin idaresi teslim edilen kimselerin canice hafifmerepliinde ve manen dknlndedir. Alman slahatlar (1) tarafndan yllardan beri una iaret edilmektedir ki, savata un, barut kadar elzemdir ve eer nakliye ve menzil ii nizama konmazsa, ordunun gda almak hususunda hibir imkn olmayacaktr. Bunun zerine iae ve cephane arabalar, hasta arabalar iin byk meblalar sarf edildi; fakat arabalar tedarik edilmedi, nk teslim edecek olan fabrikalar, burada mesul makamlarn kendileri iin istedikleri bahii (2) vermek istemediler. Alman slahatlarnn baka teklifleri, mesela konserve fabrikalar almas ilh... Harbiye Nezareti tarafndan, Trk askerinin, Alman askerinin muhta olduu konfora ihtiyac olmad fikriyle reddolundu. ''ki yz bin a ve susuz Trk, imdi yava yava atalca hattna ekiliyor. Btn mtehassslarn (uzmanlarn) fikrine gre bu hat, istenilse, bu yenilmi ordu tarafndan uzun zaman tutulabilir, hattn gerisinde malup ordu dzene konabilir. Dar cepheyi mdafaa iin az askere ihtiya vardr. Geri kalanlar ya Asya'ya gnderilebilir, yahut da stanbul'da yeniden talim grebilirler. atalca'da barakalar ina edilebilir. Ktalarn iaesi iin drt yol aktr. K balar balamaz Bulgarlar, bakentlerine yakn olan Trklerden ok daha g bir duruma girerler. K esnasnda, yeniden disipline sokulmu Trk ordusu hcuma geip belki savan btn alnyazsn dndrebilir. ''Maalesef imdilik maneviyatn ykselmesine doru hibir hareket grmyorum. Nzm Paa bar tavsiye ediyor, nk kendisi askerin gvenini kaybetmi ve baka bir bakomutann kendisinden daha iyi iin iinden kmasn istemiyor. Babli'de, memurlar ve halk arasnda tam manasyla panik hkimdir. Bu ruhi halet, Trklerin abucak yenilmesini isteyen bura Hristiyanlar ve Rus Bykelilii'nden kan ve btn stanbul'a yaylan, durumu tasvir edici haberler tarafndan beslenmektedir. Girs'e Bompar bu hususta yardm etmektedir, Pallavicini de ziyadesiyle sinirli oldu;

btn bunlar Trklerin maneviyatna fena tesir etmektedir. Ben Strempel ile slahatlarla birlikte Trklere cesaret vermeye ve atalca hattn terk etmelerine mani olmaya gayret ediyorum. (Bu bir bykelinin ne ii ne de devidir, bunu braksn.) ''Trkler, atalca'nn mdafaasna hi olmazsa teebbs etmezler ve Kk Asya'ya kaarlarsa o zaman Trklerin alnyazs herhalde taayyn etmi (belirlenmi) olur. (yle de byle de belirmitir). Fakat birka ay dayanrlarsa bu mukavemet, son hesaplamada hem Trkiye'nin matlubuna (alacana) hem de Avrupa vilayetlerinin paylalmasnda menfaat olmayan devletlerin matlubuna (alacana) yazlacak bir ey olur. (Kimsenin byle bir acs yoktur, bunu bekliyoruz) Galip bir Trkiye genel bir yangna mani olmay kolaylatrrd. Fakat tam ve erefsizce yenilmi bir Trkiye zerinden, galipler cezri (kkl) neticeler karacak olurlarsa, ne olacak? Belki imdi, ikisinin ortas bir yol mmkndr. (Onlar dikkatli hareket ederler.) Kabineler arasnda olup bitenler burada bilinmiyor. Avrupa Trkiyesi'nin ortadan kalkmasnn bize ufuklar amas dnlebilir. (Evet, herhalde) Rusya ile aramzdaki bycek bir anlamamazlk noktas ortadan kalkar. Her ne kadar eliler arasndaki mnasebet nazik ekiller iinde cereyan etmekte ise de devletin bize kar durumlarnda bir deiikliin farkna varmyorum. Burada, yalnz Almanya'nn Trkiye'yi mukavemet kabiliyetli bir kuvvet haline koymak iin vermek istedii vastalarn muvaffak olamamas karsnda, Ruslarla Franszlarn, daha az olarak ngilizlerin, sevincini gryorum. Her Trk yenilgisi burada, hem siyasa hem askerlik alannda Almanya'nn bir muvaffakyetsizlii halini almaktadr. Btn aziz dostlarmz Trklere yle diyorlar: ''ite size Alman dostluunun getirdii, Alman talimi, Alman toplar ve gemileri ne iinize yarad?'' Vize civarnda Mahmut Muhtar bir Alman subayna: ''bunu von der Goltz'a borluyuz'' demi. Burada slahatlar btn komisyonlardan adeta darya atlyorlar ve artk yardmlarna ihtiya olmad kendilerine ihsas ediliyor (sezdiriliyor). Balkan Sava'nda yalnz ha ile hilal arasnda deil, slavlk ile Cermenlik arasnda bir sava bahis mevzuudur. Bir Alman yaps olarak ve gya yenilmez ordusu ile Almanya'nn ve l ittifakn bir peyki olarak grlen slah edilmi Trkiye, para para edilecek, yerine bir Balkan birlii geecek ki onun silahlar slav egemenliinin emrine hazr bulunacak. (Bu, ite bir hesap yanldr. Bu olmayacak). Fakat bunda Avusturya'nn Cermen unsurlarna da hcum vardr: Onun da slavlkla uyumaya mecbur kalmas isteniyor. Bu takdirde, tecrid edilmi bir halde bulunan Romanya iin de Balkan Birlii'ne girmekten baka bir are kalmayacak. Bay Sazonof bundan biraz evveline kadar bir byk Bulgaristan'n szn bile iitmek istemiyordu. Fakat burada Bay de Giers bile bile ve aka gelip Bulgarlarn stanbul'a girilerini hazrlamaktadr. (Girsinler de) Hatta bunu, mthi bir felaketin vuku bulmas tehlikesini gze alarak yapyor. Burada bulunan yabanc zrhllarn gz nnde Ferdinand Ayasofya'ya girecek. (Tabii bykeliler de seyredecekler). Hilal eski camiden kaldrlaca vakit, Bulgar arna yardm edecek olan Rus papaz herhalde buradaki harp gemilerinin birinde sakl tutuluyordur. Onun iindir ki atalca hattn muhakkak surette tutmak lazmdr. (Hayr, bu Vangenhaym'n ii deildir.) Kayser son dnce olarak mektubu altna unu yazmtr: ''Ona (1) ve Strempel'e (2), haber gitsin ki, onlarn Trklere syleyecekleri bir ey

yoktur; atalca'da durmalar iin de uramasnlar; askeri ve siyasal her trl ie karmaktan uzak dursunlar. W (3).'' Rusya'nn, Bulgarlarn stanbul'a girileri hakkndaki dnce ve duygularnn ne olduunu yukarda uzun uzadya grdk. Japonya'ya yapt bir geziden sonra 6 sonterinde (kasmda) Berlin'e dnen Kayser Wilhelm'in kardei Prens Heinrich, yolda ar'la grm ve bu grmesini Kayser'e anlatnca o da bunu u yaz ile Alman Babakan Betman-Holveg'e bildirmitir (4). ''Son Altes Prens Heinrich bana imdi bildirdi ki: Balkan Sava hakknda ar'la olan birka konumada, Bulgarlarn stanbul'a girmekte srar etmeleri hususunda majestelerinin noktai nazarlar ne merkezdedir? Diye sormu. Sa Majeste, (ar): srar ederlerse, girerler, herhalde kimse onlara mani olamaz, diye cevap vermi. Heinrich acaba bu majesteleri iin de naho olmaz m? Diye sorunca, Sa Majeste cevap vermi: neden olsun? Bunun zerine Heinrich, kendisi ve btn dnya, majestelerinin ve Rusya'nn stanbul'u igal edeceine kanidir, diye cevap vermi. Bunun zerine Sa Majeste, enerjik bir jestle, bunu dnmediini, stanbul'u hediye olarak bile istemediini, Bulgarlarn igal etmelerinin yahut etmemelerinin onca ehemmiyetsiz olduunu sylemi. ''gal ederlerse ha Ayasofya zerine taklacak, budur mhim olan'' demi ve Sa Majeste Bulgarlara pek ziyade tevecch gstermi.'' Yine ibu nota gre Prens Heinrich, ar'la bu grmesini Alman babakanna az baka biimde anlatmtr; bu anlat zerine babakann brakt yaz udur: ''Son Altes Prens Heinrich bana bugn, Rusya imparatorunun Spala'da kendilerine unu sylediklerini bildirdiler: stanbul'u hediye olarak da kabul etmiyorlar; stanbul'u gayet dar bir muhitle birlikte Trklere ''ikametgh'' olarak brakmann daha tavsiyeye ayan olduunu ve anakkale Boaz hakkndaki isteklerini mahfuz (sakl) tuttuklarn sylediler. arn beyanat aynen budur.'' Bu iki yazy da gren Kiderlen: ''Bu, biraz nce bildirilen biimden biraz bakadr'', dncesini yazmtr. kinci yaz btn belgelerde akana grlen siyasaya uygun olmas dolaysyla daha doru saylmaldr. Bu kadar kark arsulusal bir durum iinde byk devletlerin Bulgarlar stanbul yolunda durdurmam olmalar kolayca anlalabilir, ancak ibu devletler arada gnler getii halde Osmanl araclk dileini Balkanllara yalnzcana bildirmek ve onlardan karlk ve artlarn sormak gibi, iten bile saylmamas gereken, bir ii de baaramazlar. Bu gecikme en ok Almanya yznden olur, ibu devlet Osmanl hkmetinin kendisine yalnzca bir brakma iin bavurduu ve araclk istemediini ileri srecek (1), 8 sonterine (kasma) kadar yalnz ilk Osmanl bavurmasn biliyormu gibi davranacak; 7 sonterindeki (kasmdaki) Osmanl bavurmasn bildiini ancak 9 sonterinde (kasmda) aa vuracak ve o anda bu iki bavurma arasnda aykrlklar grp bunlar zerinde direnecek ve ii uzatmak iin bir sr bahaneler karacak (2); bunun zerine Rusya da, Balkanllar dahi araclk dileyinceye kadar bekleme durumuna girmek isteyecektir (3). Avusturya, 11 sonterinde (kasmda) Balkan bakentlerinde bulunan elilerine, araclk iin br elilerle birlikte Balkan devletlerine bavurmalar yolunda ynerge

verildiini Fransz Dileri Bakanl'na bildirir (4). Bunun zerine Puankare Rusya'ya bavurarak l Balama devletlerinin Trkler arasnda l Anlama devletlerine kar yaptklar propaganday nlemek iin Avusturya elilerine verilen ynergeye benzer ynergenin Fransz ve Rus elilerine de verilmesini ister. Ancak Sazonof bu ii geciktirmede direnirse kendisinin de ona uyacan ekler (5). Bunlardan u kmaktadr: Almanya ii uzatma yolunu tutunca Rusya, bunun Balkanllarn houna gideceini dnm ve o da Balkanllar Almanya'ya yaklamasnlar diye araclk iinde geciktirme yoluna sapmtr; Avusturya ise ii abuklatrma yani Osmanl'y holandrma yolunu tutunca Fransa da bu i stnde Rusya'nn gzn amak istemitir. 12 sonterinde (kasmda) Sofya'daki btn byk devlet elileri araclkta bulunmak iin son 3 gn iinde ynerge almlardr, yalnz Alman elisi bu yolda bir ey alamamtr (1). Bu eli bunu ancak 13 sonterinde (kasmda) alr; halbuki bir gn ne bu gecikmelerden usanan Osmanl hkmeti bir brakma iin dorudan doruya Bulgaristan'a bavurmu bulunuyordu. Yukarda grdmz belgeler ve Kayser'in geciktirmeleriyle ne umduunu aydnlatmtr. notlar Almanya'nn bu

Osmanl hkmetinin, byk devletler arasndaki bu ekime ve anlamazlklardan aslanmaya (yararlanmaya) kalkmasn nlemek dncesiyle olacak, Puankare, 8 sonterinde (kasmda), kendisine, bir gn nce stanbul'daki bykelilere yaplm olan bavurmay yapmaya gelen Rifat Paa'ya (2): ''Siz byk devletler arasndaki hem anlamann hem de anlaamamann kurban olursunuz'', der (3). Garp (Bat) Ordusu, Adalar Siyasal olaylar biraz bir yana brakp askeri olaylar gzden geirelim. 3 sonterinde (kasmda) Yunanllar Preveze'yi alrlar. Bania (Eki su) gneyinde bir yenilgiye urarlarsa da Yunanllar, 5 sonterinde (kasmda) Vardar kylarndadr. O gn bata Selanik Valisi Nzm olmak zere 17 kii Selanik Vilayeti Meclisi daresi mhryle Komutan Hasan Tahsin Paa'ya bir mazbata verirler, bunda: ''ehir kurbnde hatt mdafaa tekili memleketin tahribini ve ahalinin mevkii felakete kalmasn mstelzim olacandan (gerektireceinden), baka bir noktada mdafaa olunmas...'' Belediye Meclisi ve dare heyeti adna dilenmekte ve unlar denilmektedir: ''Bir haftadan beri Manastr telleri ve dn saat 10'dan sonra Drama cihetinden Dersaadet telleri kesilmitir. Garp (Bat) Ordusu'yla ve Dersaadet'le muhabereye imkn ve tellerin almasna intizara da vakit ve zaman kalmadna mebni maazallahu taala ordu Vardar mevkiinden ricat ve dmann ehre takarrb (yaklamas) tahakkuk ettiini mteakp konsoloslar davet olunarak tavassutlarnn (araclklarnn) talep olunaca ve baz eraitle teslime muvafakat olunaca bu kere de karargir (karara balanm)...'' olduu. Bu gibi yazlar okunurken Gaziantep bata nice Anadolu kentinin stiklal Sava'ndaki kahramanca durumunu gz nne getirmemek elden gelmez. Aradaki davran bakalnn neden doduunu yukarda grmtk. 5/6 sonterin (kasm) gecesi bir Yunan torpidosu Selanik limanna girip Fethi Blent

sava gemisini batrr; 6 sonterinde (kasmda) Yunan ordusu Vardar' gemeye balar; Yunan kruvazr Averof, Karaburun'u topa tutar. 7 sonterinde (kasmda) Yunan ordusu Selanik zerine yrmektedir, yine o srada Toyran' alan Srplar Klk zerine yrmektedir, Bulgarlar da Selanik'e ok yaklamlardr ve Yunanllar Kessendere'ye asker karmlardr. erden vali, vilayet ve belediye meclisleri ve birok ileri gelenlere sktrlan ve dardan her yandan kuatlm olan ve komuta ktl ve genel maneviyat dkl yznden her eysi bozulan ordu, silahlarn brakmak zorunda kalr; 8 sonterinde (kasmda) Yunanllarla verime anlamas yaplr ve bir gn sonra Yunanllar Selanik'i kuatan tepeleri tutarlar, o gn elden geldii kadar abuk ilerleyip Selanik'i kendileri iin almaya alan Bulgarlar kentin nne gelirler ve oray almak isterlerse de saylar yetmedii ve Yunanllar daha nce gelmi olduu ve daha kalabalk bulunduu iin Selanik Yunanllarda kalr ve Bulgarlar oraya Yunanllarn konuu gibi girmek zorunda kalrlar. Bu Bulgarlarn ou, daha sonra, denizden Dedeaa'a tanacak ve atalca dolaylarna gideceklerdir. Selanik dmeden ne orada bulunan eski padiah Abdlhamit Bykelilii'nin sava gemisi ile (stasiyoner) stanbul'a tanlmt. 6 sonterinde (kasmda) Srp ve Karadallar Yakova'ya girerler. 14-18 sonterin (kasm) gnlerinde Manastr dolaylarnda Komanova'dan beri ekilen Vardar ordusu ve ona katlan Garp (Bat) Ordusu'nun birtakm birlikleriyle Srplar arasnda etin bir vuruma olur. Trk ordusu ekilir. Yunanllar Selanik'e gidecekleri yerde Serfice'den kuzeye Grice, Florina ynlerine doru km olsaydlar Manastr'da vuruan Trk ordusu toptan tutsak olabilirdi; bu orduya Yanya kurganna (kalesine) girmemek zere orasn mihverlharekt (hareket merkezi) ittihaz etmesi buyruu verilecektir. Manastr'dan sonra Srplar 21 sonterinde (kasmda) Resne, 28'de Debre ve 29'da Ohri'yi alrlar. Daha kuzeyde 10 sonterinde (kasmda) iki Srp kolu Yakova ve Prizren'den kalkp Avusturya ve balaklarnn ate pskrmelerine ve Rus hkmetinin usluluk tlerine aldrmayarak Drin ve Mat ovalar boyunca Adriyatik'e doru ilerler ve 28.11.1912'de yukarda grdmz gibi ilk Srp birlikleri Dra'a girerler. Srplar bundan on gn nce Le'e girmilerdi. Sonterinin (kasmn) ilk yarsndan beri Karadallar kodra'ya ve oradaki Tarabo Tepesi'ne kar bo yere saldrmalarda bulunmaktadrlar. 17.11.1912'de Yunanllar Nikarya Adas'n alrlar ve ayn sonlarnda Yanya karsndadrlar. Onlarn Midilli'yi ele geirmeleri 21 sonterinden (kasmdan) 20 ilkknuna (aralk) ve Sakz' ele geirmeleri de 24 sonterinden (kasmdan) 3 ilkknuna kadar srer. Osmanl i durumu. -lkterin (ekim) aynn sonlarnda stanbul'da ve Osmanl lkesinde kargaalk kaca korkusu dolamakta ve bykeliler Osmanl iilerine teden beri her skk anda karageldikleri iin bu yolda alnmas gereken lemleri (nlemleri) aralarnda grmekte ve dndklerini Osmanl Hariciyesine bildirmektedirler. Bunlarn bavurmalar ve dilek ve dncelerini kendisine bildirmeleri zerine Hariciye Nezareti, 1 sonterinde (ekimde) ii sadarete yazar ve bykelilerin Alman

dileklerini bildirir. Bunun da etkisiyle olmal Dahiliye Nazr'nn bakanlnda bir komisyon kurulur ve onun tasarna gre 3 sonterinde (kasmda) Meclisi Vkel birtakm kararlar alr, balcalar aadadr: 1) Bulgar ilerlemesi dolaysyla akn gibi stanbul'a gelmi olan gmenlerin salk bakmndan sk murakabesi (denetlenmesi). Ve baysallk (huzur ve refah) bakmndan: a) Kpti gmenlerin ellerine para verilerek Anadolu'ya yollanlmas. b) Anadolu ve stanbullulardan gnll olarak orduya girmi olup imdi stanbul'a geri dnm olanlardan Anadolulularn yerlerine geri gnderilmesi, stanbullulardan olup isiz gszlere kar serseri nizamnamesine gre davranlmas. 2) Terkos suyunun her bakmdan korunmas. 3) stanbul'daki askerin baysalla (huzuru salamaya) yettiini Muhafz Paa salyorsa da ona 2 taburun daha eklenmesi. Polis mdr umumisinin ciheti askeriye ile ilgisi olmakla birlikte vilayete balanmas. 4) Karklk karsa yabanc elilik, konsolosluk, banka, hastane ve mekteplerin korunmas iin nlemler alnmas. 5) stanbullular iin olandan baka, ark (Dou) Ordusu iin stanbul'da 100-200.000 okka ekmek yaplp yollanmaktadr, bunun belediyece salanmas. bu sonterin (kasmda) aynda Osmanl Asyas'na kar a gzlerin dikildiini ve oralarda kargaalk kararak yer kapmak dnldn gsteren belirtiler ortaya kar. Bunlar arasnda Dou vilayetlerini ilgilendiren Rus dolanlarn (sylentilerini) yukarda grdk. Sz daha nce gemi olan Hintli Seyyit Ali, Londra Bykelilii yolu ile: ''Asya'daki memalikimizin tiyen (gelecekteki) hedefi ihtirasat (asr istekleri) olmasna meydan vermemek iin yeniden slahat ciddiye ve mkemmele icras...'' dn yollar ve gmenler iin 1800 (altn) lira verir (1). Beyrut Valisi, oradaki istek ve dnceleri bildirerek ''harbi hazr dolaysyla efkr umumiyede hasl olan cereyanlardan bahisle halkn ihtiya ve refahn temin edecek surette tevsii selahiyeti mahalliye (2) yolunda slahat fiiliye ve ciddiye vcuda getirilmesi lzumuna...'' dair gizli bir yaz yollar. Kendisine Meclisi Vkel kararyla verilen karlkta (3) unlar denilmektedir: Devlete btn vilayetlerde yeleme (iyiletirme) yaplrken orada da yaplacaktr Meclisi Mebusana verilmek zere meclisi vilayet imdiden bu yoldaki dncelerini kt zerine koysun - Mebuslar lkenin gerek ihtiyalarn bildirirler. 28 sonterinde (kasmda) Grey'in baz bykelilerine yollad bir genelgede (1) unlar da vardr: Sylenildiine gre, Arnavut olan eski Sadrazam Ferit Paa, Hidiv'le (1'incinin olu ikincinin kzn almtr) yle bir anlama yapm imi: Kendisi Babli ile anlaarak zgr bir Arnavutluk'un bana geecek ve Suriye'nin de Msr'la birlemesini ileri srecek. Grey, bu son dncenin Bablice zor kabul edilebileceini eklemektedir.

Bu ve buna benzer dolanlar (sylentiler) zerinde ortalkta konuuladurulmas ve ngiltere ile Almanya arasnda bir yaknlama sznn dolamas Fransa'y kukulandracaktr. (Bir yandan Suriye'de gz olduu iin, br yandan da genel siyasas bakmndan byle bir yaknlamadan korktuu iin) 5 ilkknun (aralk) 1912'de Grey, kesin olarak bunlar Pol Kambon'a yalanlayacaktr (2). lerde bu Arap vilayetleri ileri zerinde daha ok duracaz. stanbul'da olduka gerginlik vardr, ''ttihat ve Terakki'' hkmete kar almaktadr, bunun sonular ilerde grlecektir; ancak ibu ay iinde onunla en ok uraan askeri idaredir: halbuki, 1-1 1/2 ay sonra Nzm Paa'nn onunla aras iyileecek ve en ok Dahiliye Nazr ona kar durum alacaktr. Dahiliye Nezareti'nin 28.11.1912'de sadarete gnderdii bir tezkerenin aaya koyduumuz baz paralar bunu gsterir, ibu tezkerede (3): Babli'ye ve hkmet aleyhine tecavzat hainanede bulunmalarndan dolay mazunualeyh olan 21'i mevkuf ve 59'u derdesti tevkif ehasn divan harbi rfice memaliki Osmaniye dahiline nefi tebitlerine (srgn edilmelerine) karar verildii Bu yoldaki ilam alan 1'inci Kolordu kumandan vekili ve stanbul muhafz bunlarn nereye gnderileceklerini ve nereden tahsisat alacaklarn sorduu - Divan Harbin idareten ve yolsuz i grd.... yazldr. Bunun zerine Meclisi Vkel: Hodbehot (kendiliinden) i grlmemesine ve kanuna gre hareket edilmesine, ciheti adliyeden Divan Harb nezdine evsaf lazmeyi haiz bir mddeiumumi ve nce olduu gibi iki mstantik (sorgu yargc) tayinine karar verir. Byk devletlerin sava gemilerinin Boazlar'dan girmesi - lkterin (ekim) sonlarnda ve sonterin (kasm) balarnda, stanbul'da ve baka Osmanl kentlerinde, ucu kendilerine ve aslarna (karlarna) dokunacak kargaalklar olur dncesiyle byk devletler, Osmanl sularna sava gemileri yollamak isteindedirler. 2 sonterinde (kasm) Alman Dileri Bakanl'nda, Dileri Bakan Kiderlen - Vahter, Alman Deniz Genelkurmay Bakan ve ngiliz ve Fransz bykelileri arasnda bir toplantda Osmanl sularna yollanlacak olan gemilerin svarileri, durum bunu gerektirirse, stanbul'daki bykeliler yolu ile Boaz'dan geme iznini Babli'den isteyecektirler (1). 4 sonterinde (kasmda) Osmanl hkmeti bar balanglar imzalanr imzalanmaz ekilmeleri artyla bu gemilerin stanbul'a gelmelerine izin verir. Daha sonra Bulgarlar stanbul'a girecek olurlarsa Rusya'nn oraya btn bir donanma gndermesi sorunu ortaya knca bunu kendisine syleyen ve ne yapacan soran Fransz Bykelisi'ne Grey: stanbul'da bir gemimiz var, belki tane daha Beike'ye gndereceiz, ngilizleri kymdan korumak iin ne kadar gemi yollamak gerekirse yollayacaz, ancak stanbul'da bir deniz gsterisi yapmayacaz, der (2). Grey'in, szlerinin Rusya'ya karn (muhalif) grnmemesi iin kulland konuma biimine ramen, ngiliz gemilerinin Rus donanmasn stanbul'da yalnz brakmamak iin yollanlaca ve kym sznn bir bahane olduu ak anlalmaktadr. Bat Azerbaycan ileri Balkan Sava balar balamaz Ruslarn Bat Azerbaycan'dan Trk birliklerini

kartp oralar ele geirmek iin Osmanl'nn kt durumundan aslanm (yararlanm) olduklarn grdk. Osmanl hkmeti oraya (Nevahiyi arkiye) ahalisinin Snni olmas dolaysyla Trk askerleri ekilince kym olur kaygsna der, oralarn boaltlmasnn ilkbahara braklmasn, o ana kadar ahalinin ran hkmetiyle bartrlmasn ve bu olmazsa o srada mevsim uygun olacandan isteyenlerin ekilen Trk birlikleriyle g ettirilmesini dnr. Ancak Rus hkmeti oralarn durmadan boaltlmasnda direnir ve dolaysyla onun diledii gibi yaplr (2). Daha sonra Urmya, Osmanl Konsolosu'nun bildirdiine gre oraya girmi olan Ruslar Krt ileri gelenlerinden Seyit Taha ve Abdlrezzak yolu ile Osmanl lkesindeki Krt oymaklarn ayaklandrmak iin almalara koyulurlar (3). Msr ileri Lleburgaz yenilgisinden sonra Msr'daki ngiliz yce komiseri Lord Kiner, Grey'e zel bir mektup yollayp unlar bildirir ve ileri srer (1): Msr'da Hidiv, hkmet ve ulusseverler bize kafa tutmak, glk karmak ve istemedikleri ileri geciktirmek veya durdurmak iin hep Trk hkmranln bir silah ve bahane gibi kullanmaktadrlar. Bugnk durum bu gibi denemeleri durdurmak zere Trkiye ile bir anlama yapmamza uygundur. Kabataslak olarak Trkiye'den unlar isteyebiliriz: 1) Padiahn hkmranl kalsn, ancak ngiliz hkmetinin haber ve onamas olmadan kullanlmasn. 2) Hidiv atanmas ya padiahn dncesi alnarak ngiliz hkmetince veyahut da ngiliz hkmetinin verecei de gre davranarak Trkiye'ce yaplsn (2). 3) Bundan byle konsolos beratlarn Msr versin. 4) Msr kadsn Msr hkmeti atasn (imdiye kadar Trkiye hep Trkleri atyor ve bugnk kad Arapa bilmiyor) (3). 5) Trk Yce Komiserlii kalksn, Msr'daki Trk aslarnn (karlarnn) korunmas ii ngiliz Yce Komiseri'ne braklsn. 6) Trkiye'nin Sudan zerine ileri srebilecei btn haklar ngiltere'ye verilsin. (Bildiimize gre orann alnmasndan beri bu yolda bir hak kalmamtr) (4). Sonra Kiner, bunlar olursa, Msr' ngiltere'ye katmak iini, hi olmazsa imdilik, dnmeyebiliriz der. Grey, bu yazya 14 sonterinde (kasmda) karlk verir (1), zeti aadadr: Msr iin alt dileinizi bir yere yazdm - Trkiye ile Balkanllar arasnda yaplacak anlamann, br devletlerin de bir ey ele geirmelerine yol ap amayacan bilmiyorum- imdilik btn byk devletler, hi olmazsa Trkiye'den, bir kazan aramamaya yeminli gibidirler -kendimiz iin bir ey elde etmeye kalkrsak durumumuz ok zayflar ve genel bir kapma olur- Bundan baka frsatlar kabilir. Osmanl hkmetinin Balkanllara bavurmas ve atalca arpmas Yeniden sava ve d siyasa ilerine dnelim. 9.11.1912 tarihli bir Meclisi Vkel zapt, o anda askeri durum hakknda Karargh Umumi ile hkmet arasndaki durumu ve hkmetin, artk sava olamaz diyen kararghn tinsel (ruhsal) durumunu ykseltmeye ve zdeksel (maddi) olarak da ona silah bakmndan elden geleni yetitirmeye nasl altn gsterir; bu zabt,

Karargh Umumi'nin yukarda grlm olan 7 sonterin (kasm) tarihli mazbatasnn ve ibu kararghla hkmet arasnda, savan srdrlebilip srdrlemeyecei yolundaki aytmann (tartmann) ardalasdr; zabt yledir: ''Elyevm ordunun stanbul'da bulunan ihtiyat cephanesi 14.000 atmdan ibaret olup bunlar atalca hattnda cemolunacak (toplanacak) toplara taksim olundukta her topa 100 atm isabet edecei cihetle bu kadar cephane ile 2 gnden ziyade muharebe etmek mmkn olmad ve bundan baka atalca hattnda bulunan ktaat askeriye meyannda hkmferma olan kolera tevess etmekte olup 1'inci gnde 2 musap (rastlanm) 2'nci gnde 3 musap olduu halde 3'nc gn ve 4'nc gn 50 musap vuku bulduu ve buraya gelen efrat iinde dahi 2 gn zarfnda 50 musap grld ve hali tedaflde (korunmada) bulunan bir ordu mahallini tebdil edemeyecei (yerini deitirmeyecei) cihetle byle bir orduda kolera zuhuru pek vahim netayi hsl edecei Bakumandan Vekili Nzm Paa tarafndan Dersaadet'e gnderilen Erknharbiye Reisi Mehmet Hdi ve Bakumandan Vekili Muavini ve Bahriye Nazr Vekili Salih ve Bakumandanlk Erknharbiye Reisi Sanisi Mirliva Pertev ve ark Ordusu Erknharbiye Reisi Sanisi Mirliva Ali Rza paalar tarafndan mtereken verilen takrirde dermeyan olunduu gibi Bakumandan Vekili Nzm Paa tarafndan Hadmky'nden alnan 26 terinievvel (ekim) tarihli telgrafnamede dahi Dersaadet'te mevcut olduu Harbiye Nezareti Vekleti'nden bildirilen sahra topu cephanesi orada hemen btn cephanesini sarf etmi olan bataryalardaki toplara taksim edildii halde top bana yz mermi isabet etmekte ve bu kadar cephane pek czi (az) olup ancak bir iki gnlk bir muharebeye kifayet edecei hatta top bana 200 mermi temini bile mmkn olsa bununla yine ciddi ve devaml bir mdafaa icras kabil olmad ve msadere edilen Srp toplar (1) cephanesinin bizim toplarda kabili istimal (kullanmak olana) olmad vekleti marnileyhden istifsar ve tecrbelere nihayet verilip Srp toplarnn srati mmkne ile irsali lzumu tekiden iar olunduu beyan klnmas zerine Harbiye Nezareti'nden sureti mahsusada celp olunan (getirilen) memurlardan istihsal edilen malumata nazaran sahra toplarnn Dersaadet'te 15.000 kadar mermisi mevcut olduu ve bundan baka 12.000 atm sahra mermisinin de 4-5 gne kadar Kstence'den buraya vasl olaca Erzincan'dan vrud eden (gelen) 24 topun dahi 5.000 mermisi olup bunlarn toplaryla beraber derdesti sevk bulunduu ve Trabzon'dan gelmekte olan 24 topun 12.000 mermisinin Trabzon'a be alt gne kadar vasl olaca ve bunlarn mecmuu (toplam) 44.000'e bali olmakta (varmakta) bulunduu ve bundan maada (baka) Erhat fabrikasnda bulunan 23.000 merminin de peyderpey celp ve sevk olunaca ve seri cebel toplarnn mevcut mermileri ise 40.000 atm olup Srp toplarnn da 34.000 tahrip tanesi ve 1000 adet arapneli bulunduu ve 12 nayder cebel topuyla 850 cephane arabas dahi Kstence'den gelmek zere olduu ve Srp toplarnn sevkine mbaeret olunduu (baland) anlalp keyfiyet taraf sadaretten 26 terinievvel (ekim) 328 tarihli telgrafname ile Bakumandan Vekili Nzm Paa'ya iar ve Orduyu Hmayunda elyevm mevcut olan mermilerin miktar istifsar olunduu ve Harbiye Nezareti Vekleti'nden gelen 26 terinievvel (ekim) 328 (1) tarihli ve 1.118 numaral tezkerede her ihtimale kar Ayastefanos (Yeilky) Kkky hattnda ve Kthane'nin imal (kuzey) srtlarnda 2'nci bir mdafaa mevzii ihzar tensip olunduu halde mtekaidinden hamiyyeten arz hizmet eden erkn ve mera ve zbitandan ekseriyetinin mezkr mevazii mdafaann ihzarnda faydal surette istihdamlar varidi hatr olduu bildirilmesine binaen bu baptaki mtalaann serian izbar (yazl bildirilmesi) zmnndan kezalik 26 terinievvel (ekim) 328 tarihinde marnileyh Nzm Paa'ya telgrafla yazld kraat edilmi

evraktan anlalmtr. ''Dairei askeriyeden verilen salifzzikir (ad geen) malumata (bilgiye) gre sahra toplarnn Dersaadet'te bulunan ve Kstence'den ve Erzincan'dan ve Trabzon'dan gelmekte olan mermilerin mecmuu (toplam) 44.000'e bali (varmakta) olup bu hesapa her sahra topuna 230 ksur tane isabet etmekte ve bunlar iin 23.000 merminin daha fabrikadan srati mmkine ile celbine allmakta olduu gibi sevkine mbaeret olunan (gnderilmesine balanan) 50 bu kadar Srp topunun 34.000 tahrip tanesi ve 1000 adet arapneli bulunmakta yani bu toplarn her birine 654 mermi isabet etmekte olduu ve cebel toplarnn 40.000 mermisi bu nevi toplara taksim edildii halde bunlara daha ziyade isabet edecei anlalmakta olmasna ve mtekaidin ve mstahdemini ricali askeriyemizden bazlar Orduyu Hmayun'un ahvali maddiye ve maneviyesinin bilcmle slahyla atalca'nn temini mdafaas mmkn olacan beyan etmekte olmalarna binaen ordunun ve atalca hattnn ahvali hazrasn grerek hatt mezkrda (ad geen yerde) ne dereceye kadar mdafaa ve mukavemet mmkn olduunu ve Ayastefanos (Yeilky) ve Kkky hattnda 2'nci bir mevzii mdafaa tesisi muktazi (gerekli) ve kabul olup olmadn ve olduu takdirde ne yapmak lazm geldiini marnileyh Nzm Paa ve ordu erkniyle hemen mzakere ve istiare etmek zere yandan Mir Fuat Paa ve Birinci Ferik Sleyman ve Ferik Ali Rifat ve Bahri, Mirliva Sami ve Veli paalarn yarn Hadmky'ne izamlar (gnderilmeleri) ve keyfiyetin taraf sadaretten marnileyh Nzm Paa'ya iar tezekkr klnd yant olarak bildirildi)''. Bu zabt Nzm Paa'nn ve Karargh Umuminin tinsel (ruhsal) durumunun yine dk olageldiini, onlarn durumu ktmsemekte ve mitsiz grmekte direndiklerini ve hkmetin silah ve cephane saysn bile birer birer inceleyerek ve ortaya kararak durumun onlarn grdkleri ve gstermek istedikleri kadar kt olmadn onlara kar aklamaya alageldiini belirtmektedir. 13 son terinde (kasmda) Meclisi Vkel, Karargh Umumi'nin etkisi altnda atalca gerisinde berkitilmi (salamlatrlm) yeni bir izgi kurmaktan vazgeer; bu yoldaki zaptn en nemli ksmlar aadadr: ''stanbul civarnda bir hatt mdafaa tesisi halinde yaplacak istihkmat iin elde fazla top ve mermi mevcut olmad gibi firar suretiyle kuvvei mneviyeleri bozulmu ve uraya buraya iltica etmi olan efradn bu hatta istihdamndan yahut gnll olarak stanbul civarndan efrat cemiyle orada ikamesinden bir fayda hasl olamayacana ve nk evvelki ricatler, gayr muallem efradn dalmas zerine efrad muallemenin dahi metanetini muhafaza edememelerinden inbias eyledii (ileri geldii) mutahassisini askeriyenin ifadei vakasndan anlalmasna ve bu hatt cedit (yeni hat) iin atalca'dan kuvvet ifraz, (karmak) zaten derecei kifayede olmayan kuvvei umumiyenin bir derece daha tenakusunu mucip olacana binaen, byle bir ikinci hatt mdafaa tesisi mahzurdan salim olamayacandan imdilik bundan sarfnazarla (ekinilmesiyle) firarilerin toplanmas ve hastaln meni sirayeti (salgnlnn nlenebilmesi) iin lazm gelen mevakide yalnz bir askeri kordon tekili ile takayydat edide ifas ve ona gre tertibat icras hususunun Nezareti Marnileyhe Vekletine (Harbiye) teblii tezekkr klnd.'' Ancak 14.11.1912'de, hkmet, Harbiye Nezareti Vekleti'nin dncesini aldktan sonra yeniden ibu berkitmelerde bulunmaya karar verir. Bu yoldaki zaptn nemli ksmlar aadadr: ''Mezkr tezkerede (1) hatt mdafaada kullanlacak efradn yalnz istihkmat iiyle

megul olacaklarna ve sadece kazma ve krekilikten ibaret olan bu hizmette bulunacak efradn silahlar da bulunmayacana binaen bunlarn hatt mdafaann mdafileri olmayacaklarna ve ate hattnda bulunmayacaklarna nazaran tasavvur olunan mehazire (ka) bittabi mahal kalmayaca ve esasen bu hatt mdafaa iin ayrca mdafaa ve top ihzar mukarrer olmayp yalnz maazallah ordunun atalca'dan ricat (geri ekilmesi) halinde kendisine medar istinat (dayanak) olmak zere hazrlanm bir mevzi bulundurulmaktan ibaret olduu ve firarilerin toplanmas ve hastaln meni sirayeti iin esasen tertibat lzime ittihaz olunmakta olmakla (gerekli nlem alnmakla) hatt mdafaa tekilatnn bunlara bir tesiri olmayaca ve Dersaadet civarnda bir hatt mdafaa tesisi ve mzakerat sulhiye esnasnda elimizde atalca ve Dersaadet hududu mdafaas gibi iki hat bulunmas siyasetimiz iin medar istinat olaca gibi hdanekerde atalca'dan ordu ekilmeye mecbur olursa onu bsbtn mahiv ve muzmahil (mahv ve km) olmaktan vikaye edecek (koruyacak) bir ricatgh olmak itibaryla askerlike de haizi ehemmiyet bulunduu gsterilmi ve sureti iara nazaran mezkr hattn tesisi muktazi grlm olduundan serian ifay muktezasnn Vekleti marnileyhaya ve Bakumandan Vekili Nzm Paa'ya iar tezekkr klnd.'' Bakomutan olarak Nzm Paa'nn yetersizliini ve durumunu daha ok siyasal etkilere borlu olduunu yukarda grdk; bunu genel olarak, ileri gelen pek ok subay sylemi ve yazmtr; Meclisi Vkel ile Karargh Umumi arasndaki aytmalarn (ayrlklarn) da onun tinsel (ruhsal) durumunu kltm olmas gerekir, o sralarda Nzm Paa'nn kendi buyruu altnda bulunanlara nasl sz geirememekte olduu 10.11.1912 tarihli bir Meclisi Vkel zaptndan da ayrca anlalr; o gn Nzm Paa'dan alnan bir tel zerine u yolda bir karara varlr: ''Mezkr telgrafnamede Yunanllar adalar denizine hkim kaldka Bulgarlarn levazm ve mhimmatn ve her trl sevkiyatn suhuletle tedarik ve icra edecekleri cihetle adalar denizinde hkimiyeti bahriyei Osmaniyeyi temin etmek zere Donanmay Hmayun'un hemen adalar denizine sevkinin muvafk ve mnasip olaca dermeyan klnm ve kuvay berriye ve bahriyenin kumandas bakumandanlk vekletine ait olup marnileyh Nzm Paa, donanmann Adalar denizine hemen ihracna lzum gstermesine nazaran marnileyhin tervici iar umuru tabiiyeden bulunmu olduundan keyfiyetin Bahriye Nezareti Vekleti'ne acilen tebli ve marnileyh Nzm Paa'ya malumat itas tezekkr klnd.'' Bu duruma gre neden o sralarda Nzm Paa'nn deitirilmedii sorusu ister istemez akla gelmektedir; bunun tam karln vermek iin elde belge yoktur. Kmil Paa'nn bakomutan vekletini Mahmut evket Paa'ya nerdiini ve onun bunu kabul etmediini Kmil Paa'nn olu Sait Paa ve damad General Naci Eldeniz (1) bana sylemitir. Genel olarak akla gelen, yurt iinde tannm ordu ve ulusa gven verebilecek ve bu ii kabul edecek birinin bulunamamas yznden, dman stanbul kaplarnda iken pek ok evenlerde pek ok dayana olan bir bakomutan deitirmekten ekinilmi ve bu yzden kabilecek sarsntlardan kanlm olmasdr. Az sonra ise atalca yeni, Nzm Paa'nn tinsel (ruhsal) durumunu olduka ykseltecektir. Birdziye ve bir an nce brakma ve bar isteyen Karargh Umumi'nin basks altnda Osmanl hkmetinin birka kere byk devletlere bavurmu ve ibu devletler arasndaki ekimeler yznden bu yolda bir ey elde edilememi olduunu yukarda grdk.

8 sonterinde (kasmda) Osmanl hkmeti kendisine hibir bakmdan yardmda bulunmadndan dolay ngiliz hkmetine szlanmaktadr (1). 9 sonterinde (kasmda) Londra belediye bakannn ziyafetinde ngiliz Babakan Askis ok nemli bir demete bulunup hkmetinin o andaki dncelerini aklar; szlerinin zeti aadadr (2): Byk devletlerin her biri, kendi zel balaklk ve dostluklarn korumakla birlikte, bunlar Balkan ilerinde hep birden byk bir aklk ve dnce birlii ile almaktadrlar. ok byk ve yreklere dokunan olaylar karsndayz. Makedonya ve Trakya edimli (gereklemi) olarak Balkan ordularnn elindedir. -Hristiyanln Avrupa'ya giri kaps olan Selanik, Yunanllarn eline dt.- Her an stanbul'un da dtn renebiliriz- Eski duruma artk geri dnlemez.- Olutlar kabul etmek devlet adamlarnn devidir- Avrupa kamuoyu bir nokta zerinde birleiktir: O da yenenlerin elinden, yenleri (zafer) rnlerinin alnlmamasdr. Bu deme Osmanl'ya: bizim yardmmz bekleme, bizim araclmz yalnzcana sizin dileinizi dmanlarnza bildirip onlarn dileklerini sormaktan ileri gidemez, biz size gre az ok uygun bir bar salamak iin ortaya atlamayz, demekti. 11 sonterinde (kasmda) Bulgarlar Tekirda'n almakla Marmara zerinde bir liman elde ederler. Byk devletlerin ve o anda en ok gvenilen ngiltere'nin bu durumu, ve Karargh Umumi'nin hkmeti biteviye sktrmas, Babli'yi brakma iin dorudan doruya Bulgarlara bavurduracaktr. 12 sonterinde (kasmda) Sadrazam Kmil Paa, Rus Bykelilii yolu ile Bulgaristan Kral Ferdinand'a bir tel ekip balaklardan brakma ister, bu telde: Byk devletlere daha nce bavurulmu olduu, ancak istenilen sonucun dorudan doruya yaplan bavurma ile daha kolay elde edileceinin dnld sylenilmekte ve Bulgar ve Trk bakomutanlarnn bir brakma ve n bar (preliminaires de paix) iin anlamalar istenilmektedir. Bununla birlikte Kmil Paa, Nzm Paa'ya u teli eker: ''Evvel ve ahr iarnz zerine bir iki gndr dveli muazzamann tavassutunu istemek iin yaplan teebbsattan mitbah hibir netice hasl olmayp devletlerin bir mdahalei fiiliyede bulunmayacaklar mnfehim (anlalm) olmasna ve Bulgar ordusunun atalca'ya takarrbne mebni (yaklam) bir tehlikeye mahal braklmayarak iar devletleri vehile harbe hemen nihayet verilmesi zaruri grldnden tarafeyn kumandanlar arasnda bilmzakere bir mtareke akdi iin Bulgar kumandanlna emir verilmesi zmnnda Taraf Senaveriden Bulgar Kral'na telgraf keide edilmi (ekilmi) olmakla ayet memurlar gelirse bir taraftan mzakereye balanarak dier taraftan mdafaa esbabnn istikbali...'' 13 sonterinde (kasmda) bykelilerine de bildirir. Babli bir genelge ile bu bavurmasn kendi

ngiliz Bykelilii ba tercman Fimoris bir andcnda (raporunda) Balkanllarla dorudan doruya grmenin daha iyi olacan operatr Cemil Paa ve onun kaynbabas eyhlislam Cemalettin Efendi ve yandan Damat Ferit Paa yolu ile sadrazama oydam (ulatrm) olduunu anlatmaktadr (1). Sadrazamn Ferdinand'a ektii tel zerine olan bitenleri Bulgar Babakan Geof

zet olarak yle anlatmaktadr (2): Geof, 13 sonterinde (kasmda) alnan Kmil Paa'nn telini krala gsterince o, bundan hi holanmaz ve ertesi gn (14 sonterin-kasm) ona, kendisi (kral) dorudan doruya bakomutann ve ordu komutanlarnn bu i zerindeki dncelerini reninceye kadar, ii gizli tutmasn syler. Bu grmenin sonucunun ne olduu anlalamamtr; ancak bir yandan Geof, Kmil Paa'ya, yine Rus Bykelilii yolu ile bir tel ekip Bulgaristan'n balaklaryla grmekte olduunu ve bunun sonucunun ayrca telleneceini bildirir (3), br yandan da 17 sonterinde (kasmda) Bulgar ordusu atalca'ya saldrr. Geof yukarda sz geen risalede (4): ''Biz Bakanlar stanbul'a girmeye kar idik, ancak askerler bizden dncemizi sormadlar'' demektedir. Albay Lamu ise atalca'ya saldr yle anlatr (5): ''13 sonterinde (kasmda) (6) Bakomutan General Savof, kraln istei zerine, saldrma buyruunu verdiinde, atalca'da komutanlk eden General Radko Dimitriyef, askere dinlenmek iin 3-4 gn braklmasn ondan istemi ve byle yaplmt; yukarda sylenilmi olduu gibi saldr 17 ve 18'de yaplm ve Karargh Umumi ile ayrca danlmadan Radko Dimitriyef'e kararlatrlmtr.'' Btn bunlardan u kar ki Bulgar Kral Ferdinand ve Bakomutan Savof, Kmil Paa'nn brakma teline karlk vermeden nce, Bulgar babakannn ve hkmetinin bunu istemediklerine aldr etmeyerek bir kere silah talihini denemeye ve stanbul'u ele geirmeye kalkrlar ve bu yzden 17 ve 18.11.1912 atalca vurumas olur: ii silahla baaramaynca ve baaramayacaklarn anlar anlamaz yani 19 sonterinde (kasmda) bunlar Osmanl hkmetine kendilerinin ve balaklarnn brakma artlarn bildirirler. Yukardaki siyasal olaylar dnda olarak ii sadece askerlik bakmndan inceleyen Yarbay Nihat, Bulgar Karargh Umumisi'nin davrann yle irdelemektedir (1): ''Lleburgaz meydan harbinden atalca nne kadar olan vasati 100 kilometrelik mesafeyi ancak 7 gnde kateden Bulgar ordusunu, bu yry pek ziyade hrpalamt: arka (Douya) doru attklar her adm iae ve ikmal vaziyetini bsbtn vahimletirmi ve gittike oalan ordu hastalklarna 26'dan itibaren kolera da inzmam eylemi ve bizde olduu gibi burada da birdenbire byk bir vsat (boluk) ve dehet iktisabeylemitir. O suretle ki, atalca hatt nne gelen Bugarlar huduttan itibaren 200-300 kilometrelik bir sahay muzafferane kat ve malup dman takip ile payitaht nne gelmi muzaffer bir ordu haleti ruhiye ve maddiyesini hi de gstermiyordu. Daha muntazam ve mkemmel ordularda daha byk mesafede tesirini gsterecek olan istila ordusu haleti ruhiyesi Bulgar ordusu gibi vasattan dn (dk) bir orduda bu kadarck bir saha dahilinde kendisini gstermiti. ''Nereye gidiyoruz? Bunun sonu nereye varacak? Trkler gnden gne kuvvetleniyor. Bu bizim diplomatlar da ne yapyor, bir an evvel niye sulh yapmyorlar?'' sualleri gnden gne daha kuvvetle iradedilmeye (ileri srlmeye) balad. Bilhassa Ergene'den sonra gittike da manzaras olan arazide hareket pek ok mklat mucip olmu (zorluu gerektirmi), her trl tertibat pek ziyade bozulmutu. Velhasl ordu nefsine ve kuvvetine itimad kaybetmi idi. Kendini dman arazisi dahilinde yolunu arm, kaybolmu bir vaziyette hissediyordu. ''Binaenaleyh atalca nne geldikten sonra imdi de ne yapalm? meselesi ciddiyetle meydana kmt. Yapacak ey malm olmak lazmd: Madem ki karda dman ordusu var veyahut var kabul ediliyor, bunun ortadan kaldrlmas ilk yaplacak iti. Fakat buna karar verilemedii iindir ki acaba baka yapacak ne var

meselesi husule (meydana) gelmiti! ''En basit fikri askeri burada geirilecek her gnn dman lehine kazanlm olacan gsterebilirdi. Bu sebeple daha evvel her ne sebeple gelememi olursa olsun 30'da yanaarak 31 terinievvelde (ekimde) (1) taarruz etmek elzemdi. Fakat u iki silsilei efkr ayn kuvvetle devam ediyor ve bir trl birisi tefevvuk edemiyordu (stn gelemiyordu): ''A) Vakit geirmeyelim, hemen taarruz edelim, dman mahv ve payitaht zaptederek sulhu dikte edelim?. ''B) Fakat kuvvetimiz kfi deildir. atalca hatt ok kuvvetlidir. Dmann birok ar toplar vardr. Bizim ar topumuz yok gibidir. Sonra muvaffak olamazsak imdiye kadar ki msait vaziyeti siyasiye (uygun siyasi durumu) ve askeriyeyi birdenbire aleyhimize tebdil etmi (deitirmi) oluruz. ''Bu haleti ruhiye Karargh Umumi'den itibaren tekmil makamatta hemen ayn idi. Bakumandan vekili (Savof) geldi. Uzun mzakerelerden, tabiri aharla meclisi harblerden sonra, her meclisi harbin mukadder neticesi olarak u sakat ve yarm karar ortaya kt. ''Bir keif yapalm!'' diyorlard ki ''tekmil kuvveti hazrlayalm, kefi taarruzi yapalm, dmann zayf yerini anladktan sonra ihtiyatlar hemen oraya teksif eder (younlatrr) ve neticei katiyeyi istihsal (kesin sonucu elde) ederiz.'' ''Fakat bu karar, her iki ordunun mutemet (gvenilir) kumandan sfatyla tatbika memur olan Radko Dimitriyef, ii ciddi tutarak bir taarruzu kati yapmak fikrini iltizam eylemekte (gerekli saymakta) olduundan zirde (aada) grlecei zere nihayet meydana yle bir tertip kt ki; kefi taarruzi noktai nazarndan pek fazla kuvvet birinci hatta konulmu, neticei katiye (kesin sonu) iin ise hibir yerde kfi kuvvetle ie giriilmemi oldu. Elde kalan kuvvetli ihtiyatlarn ise istihdam (kullanm) bir trl bilinemedi. Ve mtereddit kararlarn neticei mukadderesi olan ademi muvaffakyet tahakkuk etti (baarszlk gerekleti). ''Bu mzakerat ve mnakaat bittabi uzun srd; yorgun ve sarslm ordulardaki haleti ruhiyei tabiiye neticesi olarak herkes ''aman acele etmeyelim, dinlenelim, noksanlarmz ikmal edelim, hazrlanalm'', diyordu. Bu sebeple taarruz 4 terinisaniye (1) (kasma) talik edildi (geri brakld). Halbuki bu geirilen 5 gn zarfnda ikmal ve hazrlk namna yine byk bir ey yaplamad, nk bu menzil ve ikmal eraiti dahilinde yaplamazd.'' Bulgar ordusunda gazeteci olarak sava grm olan Avusturyal temen Vagner, Yarbay Nihat'n bu yazsn berkitmektedir (desteklemektedir) (1): ''Bozulmu Trk ordusunun atalca izgisine vard sradaki durum, her trl yeni bir dayanma olasln bir yana braktracak biimde idi. Nzm Paa orduda dzene benzer bir eyi yeniden kurmutuysa da ordunun tinsel (ruhsal) durumu o kadar dkt ki hemen yaplacak bir Bulgar saldrsnda her trl baar midi olabilirdi. Trklere ancak henz eksik dzenlenmi yeni iki tmen eklenmiti ve (atalca'da) berkitmelerin durumu parlak deildi. ''stanbul'da byk bir korku douran ve padiah Anadolu'ya gemek iin hazrlklar yapmaya kkrtan ve hemen hemen mitsiz olan bu durum, Bulgarlarn durup beklemeleri yznden her gn daha iyileecektir. Trk ordusunun stanbul'u rtmek (savunmak) iin ekilmekte olduu atalca izgisinin ve onunla ok ilgili olan Bolayr'n durumunu Yarbay Nihat yle anlatr:

''Trakya'da bundan baka bir de atalca-Bolayr tahkimat vard. atalca hatt mdafaas stanbul Boaz'na doru darlaan Trakya'nn mntehay arkisine (en dousuna) yakn bir mahalde ve stanbul'un takriben 50 km. garbnda (batsnda) Terkos ve Bykekmece glleri arasnda daha 1293 (1877-78) harbi esnasnda Rus istilasna kar intihab edilmi ve seferden sonra az ok tahkim ve teslih edilmi (silahlandrlm) bir hat olup ilan Merutiyet'ten sonra sureti umumiyede feshedilmi ve teslihat (silahlar) Edirne'ye nakledilmiti. Bu suretle Balkan seferberlii bidayetinde (balangcnda) tavafuk edemezdi (uyamazd). ''Bolayr berzahnda (yarmadasnda) da Krm seferi hengmnda yine Rus istilasna kar mttefikinin muvasalai bahriyesini muhafaza noktai nazarndan yaplm kr kadim (ok eski) birka tabyadan, bir miktar eski toptan mrekkep bir tahkimat vard. ''Gelibolu ibih ceziresi (yarmadas) zerinde sureti umumiyede Boaz yine bahren (denizden) mdafaaya hadim sahil tahkimat vard. Bunlarn arkas ve Saros krfezi sahili akt. Son talya harbi esnasnda bu tahkimatn arkasn muhafaza iin esasl bir ey yaplamamt.'' atalca zerinde eyhlislam Cemalettin efendi unlar yazar (1): atalca istihkmatndaki mezkr byk toplarn kaldrlmas Harbiye Nezareti'nde bulunduu zamana msadif olmasndan nai esbabn heyeti askeriye meyannda bulunan Mahmut evket Paa merhumdan bizzat sual ettim. talya donanmasnn Boaz zorlamas ihtimali kavi (gl) olduundan mezkr toplar ile Edirne istihkmatnda mevcut byk aptaki toplardan bazlar Kalei Sultaniye ile Bolayr istihkmatna nakil ve tabiye edilerek Boaz'n hududu tedafiyesi (savunmas) takviye olunduunu syledi.'' Btn bunlarn zeti atalca'da daha nceden hibir ankln (hazrln) yaplmam olduudur. Yarbay Nihat atalca vurumasna giriildii anda ordunun durumunu yle anlatr (2): ''Ordu takriben bir haftalk zaman zarfnda az ok meydana kmt. Yzlerce tabur vesairenin yekdierine kalbi suretiyle meydana getirilecek tekilat cidden bir emri azim idi. Alakadar makamatn himmetiyle hemen hemen de tahakkuk etmiti; artk ktaya benzer kuvvetler grlmeye balanmt. ''ae henz yoluna tamamyla girmemi olmakla beraber askere mehmaemken (olabildii kadar) scak yemek yedirilmeye balanm, efrat (asker) dinlenmi, az ok uyumu, bu maddi fevaide (yararlar) kendini toprak iinde tahassun ederek (kapanarak) hkim bir mevzide grmek, dmann nndeki vsi (geni) dzlkten ilerleyeceini dnmekten mtevellit (doan) manevi fevait (yarar) inzmam etmi; Krkkilise, Lleburgaz melhamelerinde olduu gibi tesadfi bir muharebe vaziyetinden pek farkl olarak, bir hafta zarfnda, dman gelecei, dmanla muharebe edilecei fikrine tedricen snlmt, hazrlanlmt. Binaenaleyh Trk kanndaki cevheri kymettar uyanmaya balam, nefse, silaha itimat hissi uyanmt. Burada dman durdurmak mmkn olacana inanmayanlar yalnz kararghlard. Yoksa ktaat sureti umumiyede dman atalca'y geemez kanaatini hasl etmi idi. Tahkimatn bu hissi hasl eylemekte ok faydas olmutu. Yalnz ortaya yeniden pek vahim bir ey kmt: Kolera!.'' Daha yukarda Geof'un Kmil Paa'ya yollad bir telde Balkanllarn brakma artlarn kararlatrmak iin aralarnda grmekte olduklarn bildirdiini grm

ve bu telin 16 sonterin (kasm) tarihli olmas gerektiini haiyede (not olarak) yazmtk. Yine yukarda anlattmza gre avutucu olan bu tel gnderildikten sonra Bulgar ordusunun 17 sonterin (kasm) sabah erkenden atalca'ya saldrdn grmtk. Bu saldry daha renmeden olacak verilmi olan 17.11.1912 tarihli bir Meclisi Vkel karar durumu baka bir bakmdan da aydnlatr; bunda denilmektedir ki: ''... taraf Sadaretten Bulgaristan Kral'na yazlm olan telgrafnameye alnan cevaba gre muhasmlar beyninde teati edilecek mzakeratn (grmenin) uzamas muhtemel olduundan atalca'da lazm gelen vasaiti mdafaann ikmali muktazidir (gerekmektedir); zira mevkii mezkrun ihkm (ad geen yerin salam) ve dman taarruzatna iddetle mukavemet edecek bir hale ifra (getirilmesi) Bulgaristan ile cereyan edecek mzakerat sulhiye zerine tesir edecei phesiz bulunduu gibi, mttefikler beynindeki teatii efkr (fikir alverii) esnasnda, Rusya Hariciye Nazr Muavini'nin msalha edilmezse (bar salanmazsa) Bulgarlarn Dersaadet'e girmeye karar verdikleri yolunda vki olan ifadesiyle de meyyet olduu (doruland) zere, Bulglarlarn anszn hcum ile Dersaadet zerine yrmeleri ihtimalini bertaraf edecei aikr olduundan atalca'nn ihkm ve mdafaasna son derece ehemmiyet verilmesinin Bakumandan Vekili Nzm Paa'ya serian (acele) telgrafla tavsiye ve iar tezekkr klnd.'' Bu karar bir yandan Rusya'nn, Bulgarlara stanbul'a girmek frsat verilmesin ve Balkanllar ok ypranmadan i bitsin diye biteviye Babli'yi bara kkrttn, br yandan da Osmanl hkmetinin Bulgar oyununu yani grme perdesi arkasnda ve onun Osmanl'ya verecei gvene dayanarak saldrda bulunabileceini sezdiini gstermektedir. Yine ibu 17 sonterinde (kasmda): ''... stanbul etrafnda, Ayastefanos (Yeilky) -Kkky- stinye hattnda bir ikinci mdafaa hatt yaplaca gibi Bahr Siyah (Karadeniz) Boaz istihkmatnn kara cihetinden (tarafndan) mdafaas iin dahi Karbica burnu -Zekeriya ky- Bykdere arasnda bir hatt mstahkem inas...''nn elde olduu ve abuklatrlmas gerektii yolunda bir Meclisi Vkel karar vardr. atalca vurumasnn ayrntlarna girmeyeceiz, bilindii gibi Bulgarlar 17 ve 18 sonterin (kasm) gnlerinde saldrlarda bulunduktan ve 10.000'den ok adam kaybettikten sonra bu iten vazgeerler ve 19 sonterinde (kasmda) Babli'ye brakma artlarn yollarlar. Bu arpma srasnda hkmetin dncesini gstermesi dolaysyla Kmil Paa'nn Nzm Paa'ya, arpmann birinci gn olaylar zerine 4 yani 17 sonterinde (kasmda) ekmi olduu teli kapsayan Yarbay Nihat'n u yazs aaya konulmutur(1): ''Evvelemirde drt muharebesinin cereyan muvafk sadarete tebir edilerek (mjdelenerek) u cevab alnmt: ''... dman mtareke teklifini kabule imale iin mukavemet ve mevakii mstahkemeden tebaud etmeksizin (uzaklamadan) mmkn olduu kadar yormak ve krmak kfi olduu malumu lileridir. Bir hud'ai harbiyeye (kendiliinden bir savaa) mruz klnmamak iin ktaatmzn mevakii mstahkemeyi terkle ileri gitmekten tevakki etmeleri (saknmalar) muvafk ihtiyat olaca bir hatra kabilinden olmak zere beyan olunur.'' ''Bu suretle eski asker olduu rivayet edilen (2) Sadrazam Kmil Paa ordunun

''benim'' diyen erkn ve merasna bir de dersi askeri veriyordu! Maahaza ordu erkn liyesi ''burada muharebe edemeyiz'' demiken Sadrazam'n ''hayr edebilirsiniz ve etmelisiniz'' demi olmasna ve bunun doru kna nazaran bu ders tam yerinde idi!.'' Ancak Nzm Paa'ya bu yolda tler vermek hi de gerekmemektedir. Yarbay Nihat'n yazdna gre (1) Karargh Umumi'nin: ''Nefsine itimad hi de ykselmemi idi, bu sebepledir ki 4/5'de (2) yazlan bir ifrede cephane mevcudundan bahsedilerek: ''Bu miktar cephane ile gnden fazla mukavemet kabil olmadndan bu mddet zarfnda sulhun takriri esbabnn istikmali (yazl gerekenin tamam) arz edilmiti.'' u kadar var ki Kmil Paa bu d, Nzm Paa'nn bu sefer kendi istemeyerek, br komutanlarca bir saldrya srklenmesi veyahut onlarn saldr isteklerine gerektii kadar kar koymamas gibi bir olasl dnerek vermi olabilir. Sa kolda Mahmut Muhtar Paa'nn Karargh Umumi'ye bildirmeden bir saldr ankladn (hazrladn) ve 18 sonterin (kasmda) sabah Lusof Bey'in (3) bu ie baladn ve ii Karargh Umumi'ce renilince durdurulduunu ve bu saldr geni lde geliebilseydi ordu ve komutann o sradaki durumuna gre ancak bir ykmla sonulanabileceini Yarbay Nihat yazar (4). Mahmut Paa'nn yaralanm olmas da ii zaten durdurmutu. Ancak bakomutann cephanem yok, gnde bar yapn dedii bir srada, karargh onunkinden birka kilometre uzakta bulunan bir ordu komutannn, ii ona bildirmeden saldrya kalkmas da o andaki Osmanl ordusunun durumunu iyice aydnlatr. Byk devletlerin stanbul'a asker karmas atalca vurumas balaynca Bulgarlarn stanbul'a girecekleri genel olarak sanlmakta idi. 17 sonterin (kasm) sabah Bulgar toplar batan baa ate anca ilk aalayan Karargh Umumi olmutu. Yarbay Nihat onun durum ve davrann ac bir dille anlatr (1). Geri baz belgeler, Bulgarlarn Lleburgaz yeninden sonra yavalamalar yznden stanbul'a girmek frsatn kardklarnn sezilmeye balanldn gstermekte idiyseler de, on binlerce gmenle ve birok ulus ve dinden insanlarla dolu stanbul gibi ok kalabalk bir kente Bulgar askeri girecek olursa gerek yerlilerin cokunluu gerekse Bulgarlarn btn Trakya ve Makedonya'da yapageldikleri tyler rpertici kym ve ikenceler dolaysyla byk kargaalklar kmas olasl herkesi dndryor ve nlem almaya kkrtyordu. Bu durum ve bu kayg ve korkular dolaysyla ve Osmanl hkmetiyle danlp anlalmadan 17/18 sonterin (kasm) gecesi yabanc sava gemilerinden stanbul'a deniz erleri karlmaya balanlr. kanlar yabanc elilik, konsolosluk, okul, banka, hastane ve kurumlarna yerletirilirse de, bunlarn tap sokaklarda da gzktkleri olur. Subay ve er olarak 2250 kii kadar km olup Almanlar iki da topu ve ngilizler de bir mitralyz karmlardr. Byk devletlerce karlan subay ve erlerin says sadaretten hariciyeye 27.11.1912 tarihiyle gnderilen ve bunlarn geri alnmas iin yeniden bavurulmasn isteyen bir tezkereye gre: 679 530 200 200 Alman Fransz ngiliz Rus

122 100 70

Avusturyal talyan Amerikal

ve artan da spanya, Romanya, Felemenk, sve ve Norvelidir. Bu iin ne gibi etkiler altnda yapld, durumun ne olduu ve Osmanl hkmetinin bu yolda ne dnd aadaki 18.11.1912 tarihli Meclisi Vkel zaptndan anlalmaktadr: ''Limandaki sefaini harbiyei ecnebiyeden karaya asker ve mitralyz ve top ihra olunduu cihetle ahali dar heyecan olduundan bahisle baz ifadat ve mtalaat havi dahiliye nezaretiyle stanbul muhafzlndan gelen tezkerelerle ledelicap (gerektii zaman) karaya karlacak asakiri ecnebiyenin sureti hareketine dair ikinci hafif filo kumandan Kontr Amiral tarafndan Beyolu Kumandanl'na verilip sureti, mezkr muhafzlktan ba tezkere gnderilen proje okundu: ''Karar ''Muhafzln tezkerelerinde 24 saatten beri sefaini ecnebiyeden mhim bir yekna bali olan asker ihra olunmakta ve ecnebi askerin bir mevkiden msellahan (silahl) gidip gelmeleri ve sefarethane kaplarnda talimle megul olmalar Beyolu halkn heyecanda brakarak dkknlar kapanmakta olduundan ve Beyolu'nda bir bedbah tarafndan atlacak bir iki el silahn ihlali asayie bais (neden) olacandan ve byle bal bana ve siyasiyat ve ruhu memleketle alakadar olmayan bir kuvvei ecnebiye vastasyla yaplacak tertibat, inzibat memleketi ihlal edeceinden bu yzden zuhuru muhtemel bulunan vekayiden (olaylardan) stanbul muhafzlnca mesuliyet kabul edilemeyecei beyan ve salifzzikir (bildirilen) proje hakknda baz mtalaat ve mlahazat dermeyan olunmutur. Limanda bulunan sfn harbiyei ecnebiyeden (yabanc sava gemilerinden) karaya ledelhace (gerek grld zaman) asker karlmasna muvafakat edilmesi sefarethane ve konsoloshanelerle, banka, mektep ve hastane gibi messesat ecnebiyenin muhafazas maksadna maksut olduu gibi lehlhamd memlekete itia mucip (karkl gerektirecei) ve karaya asakiri ecnebiye ihracna bdi (geici) bir hal ve hareket mevcut olmad halde sfn harbiyei mezkreden karaya klliyetli asakiri ecnebiye ve top ve mitralyz ihrac ve bunlarn sefarethane ve konsoloshanelerden baka mahallere ikamesi ezcmle Galata'da Viner Bank zerine mitralyz tabiye edilmesi esasen gayricaiz olup, bu gibi calibi nazar ve baisi kylkal hareket ahaliyi bila mucip duar heyecan ederek hi yoktan bir hadise zuhuruna sebep olacandan ve hkmeti seniyece asayi ve inzbat memleketin muhafazas iin icap eden tedabiri (gerekli nlemler) askeriye ittihaz klndndan (alndndan) sefaretlerin bu gibi tertibat ve muamelat mheyyicesinden (heyecanndan) dolay muhilli asayi bir hal ve hareket vuku bulduu halde bunun mesuliyeti hkmeti Osmaniye'ye ait olmayp bittabi msebbiplerine raci olacann (neden olanlara da dneceinden) icap eden sefarat ecnebiyeye imdiden ihtaryla ahaliyi beyhude tela ve endieye drecek ve maazallah bu yzden asayii memlekete sui tesirat mstelzim olabilecek (kt etki dourabilecek) tertibat ve harekt mheyyiceden sarfnazar olunarak sefaini ecnebiyedeki asakirin yalnz sefarethane ve konsoloshanelerle mektep ve banka ve postane ve hastane gibi messesat ecnebiyenin muhafazas iin ledelicap (gerektii zaman) karaya karlmak zere sefinelerinde (gemilerinde) bulundurulmas ve lzumu hakiki grlp de hkmete talebi muavenet

edilmedike karaya asker ve top ve mitralyz karlmamas memleketin idamei asayi ve ammenin temini selameti noktai nazarndan labt (gerekli) bulunduunun sefareti mezkreye ilaveten teblii hususunun hariciye nezaretine havalesi ve mevzuubahis olan proje hakknda stanbul Muhafzl'nca dermeyan olunan mlahazat ayan dikkat ise de muvafk nefselemir olmamasyla bunun kabul ve tatbikine mahal grlemedii gibi Bauman Paa'nn (1) lisan mahalliye ve ahvali ruhiyei memlekete gayri vakf olduu cihetle mumaileyh amiralin refakatine tayini gayri muvafk olduundan bu ie Jandarma Kumandan Nazif Paa'nn tayini tensip olunduunun (uygun bulunduunun), Harbiye Nezareti'ne...'' 19 Sonterin'de (kasmda) Hariciye Nezareti yabanc eliliklere bir nota gndererek bu kan deniz erlerinin gemilere geri alnmasn, bunlarn, gven ve baysallktan ok, kargaalk karmaya yarayabileceklerini ve bu yzden Osmanl hkmetinin hibir sorav (sorumluluk) kabul edemeyeceini bildirir. Bu erlerin geri alnmas ii az uzayacaktr. Bunlar 1918-1923 yllarndan nce, daha ksa bir devre iin, stanbullulara Batl byk devlet askerlerinin ''medeniliini'' tattracaklardr. O srada polis mdriyeti ve stanbul Muhafzl bu erlerin sarholuklar, meyhane ve umumhanelerde yaptklar, kadnlara sarkntlklar ve bir sr rezaletleri dolaysyla biteviye szlanmaktadr. Balkanllarn brakma artlar: Bulgarlar atalca'y zorlayamayacaklarn anlaynca 5-7 kilometre kadar geri ekilecekler ve hemen 19 Sonterin'de (kasmda) brakma artlarn Babli'ye bildireceklerdir. En nemli artlar aadadr: 3'nc maddeye gre: a) Edirne ve iindeki asker Bulgar'a, b) atalca berkitilmi izgisi Bulgar'a, c) Yanya ve iindeki asker Yunan'a, d) kodra ve iindeki asker Karada'a, e) Debre ve Dra Srp'a verimsenecek. 4'nc maddeye gre: atalca'nn tesinde kalan btn Rumeli boaltlacak, yeniden hibir yere Osmanl askeri ylmayacak. Karadeniz'oe Bulgar limanlarnn ablukas kalkacak. Grlyor ki Bulgar ve balaklarnn istedikleri Osmanl'nn batan baa verimsemesi ve stanbul'u da gerekince korumaktan vazgemesi idi. Bu artlar, Lleburgaz vurumasndan sonra Osmanl ordularnn eriyerek geriye aktklar ve stanbul'un korunulamayaca sannn pek ok yaylm olduu srada ileri srlm olsayd ii biraz anlamak kabil olurdu; ancak atalca'da Bulgar durdurulduktan ve biraz geri ekilmek zorunda brakldktan sonra bunlar glnt. Bu dileklerini Osmanl'ya kabul ettirebilecek durumda olmadn kendisi de anlayan ve o ana kadar aracla karn grnen Bulgar hkmeti, bunlar

Osmanl'ya bildirdii gn, Rus ve Fransz hkmetlerine bavurup onlarn yardmn ister. Geof bu artlar Sofya Fransz elisine bildirirken (1) bunlarn hi gecikmeden Osmanl hkmetince kabul edilmesini ok istediini syler, bu yolda Rus arkada ile birlikte almas iin stanbul'daki Fransz bykelisine ynerge verilmesini diler ve unlar ekler: Ben (Geof) kabilecek her trl glk dolaysyla stabul'a girmemize karnm (karym), ancak brakma iin yaptmz nergeler ok ksa bir zamanda kabul edilmezse, gere ve geim skntlar dolaysyla geciktirilmi olan atalca'ya genel saldr yaplacaktr ve stanbul'a giriimizin nne geilemeyecektir; atalca zorlannca stanbul'un ve Osmanl ordusunun salk bakmndan durumuna (kolera dolaysyla sylenilmi) ve bulama korkusuna aldrlmadan stanbul'a girilecektir, nk bunu Bulgar askerlerinden esirgeyemez olacaz. Grld gibi Geof, kendisinin stanbul'a girie karn (kar) olduu yolundaki bir doruyu, atalca'ya u veya bu yzden kesin olarak saldrlmad ve bu saldr yaplnca her ne olursa olsun stanbul'a girilecei gibi bir ''blf'' kendine gre ustacasna birbirine katarak, Fransa, Rusya ve az aada greceimiz gibi ngiltere'den Osmanl'ya kar siyasal yardm istemekte ve blflerin uzun srmediklerini bildii iin iin arabuk yaplmas zerinde direnmektedir. Geof'un yine ibu 19 Sonterin (kasm) gnnde Sofya'daki Rus elisine bavurmas da buna benzer bir biimdedir ve Geof yine iin ok abuk, hatta hemen bitirilmesi karl olarak Rusya'ya stanbul ve dolaylar bakmndan holanacan sand adanlarda bulunmaktadr; yle ki stanbul'daki Rus Bykelisi Girs'in Lovter'e sylediklerine gre (1): Geof, brakmann hemen (1) imzalanabilmesi iin Fransz ve ngiliz yardmnn salanlmasn Rusya'dan dilemektedir. Eer bu imza hemen (2) elde edilebilirse Geof, Trkiye'ye kesin snr olarak Midiya (Midye)-Ergene-Enos (Enez) izgisini salayacan Rusya'ya adanlayabilecektir. Bulgar bavurmalarndan Osmanl bavurmalarna geelim. Babli bu artlar redde karar vermitir. Karargh Umumi de 21/22 gecesi bunlarn kabul edilemeyeceini hkmete bildirmitir. Hkmetin karar 21 Sonterin'de (kasmda) Berlin, Londra ve Paris bykelilerine ektii tellerde ak grlr. Osman Nizami Paa'ya unlar denilmektedir: artlar reddedeceiz. - atalca'da dayanabileceimizi umuyoruz; ancak Bulgarlar, balaklarnca berkitilirlerse (desteklenirlerse) atalca'y zorlamay umabilirler Byle bir tehlike karsnda Almanya,l Balama ve Romanya, Bulgaristan' sktrr m? - Alman mparatoru'nu ve yolda gelirken Kont Bertold'u ve Romanya Kral'n grn. Osman Nizami Paa stanbul'a geldii iin bu telin karl Hazine'de yoktur, ancak olaylar bu istenilen basknn yaplmam olduunu gsterir. Daha aada, Osman Nizami Paa'nn bu gezisinde bar iin yapt bavurmalar Avusturya belgelerine gre anlatacaz. Bu yolda bir soru Tevfik Paa'dan da sorulur. O Grey'in karln 22 Sonterin'de (kasmda) stanbul'a teller, zeti aadadr: Bulgar'n stanbul'a girmesi ii bir Avrupa sorunudur (question Europeenne), imdiden bir ey diyemem - tlerim unlardr: brakma artlarn kabul edilemez sandnza gre hemen bar grmelerine giriin ve dmanlarnzdan bar

artlarn sorun. Eer bunlar da sizce kabul edilemez saylrsa bunlar byk devletlere bildirip kabul edilemez eyler olduklarn syleyebilirsiniz. Bunun zerine byk devletler aralarnda grr ve araclkta bulunmalarnn veya ie karmalarnn gerekip gerekmediini kestirirler. Bylelikle o srada kendi aslarna (karlarna) dahi dokunacak olan bir durum ortaya km olacandan byk devletlerin ie karmas iin bir yol alm olur. Rifat Paa'ya ekilen telde (21.11.1912) bir ey sorulmamakta, ancak Nzm Paa'ya balaklardan, brakma artlarn deitirmeye ve klgn (pratik) temeller zerinde konumaya eygin (yatkn) olup olmadklarn sormak ynergesinin verildii bildirilmektedir. Geof 23.11.1912'de Kmil Paa'ya ektii telde brakma grmeleri iin yollad kimselerin adlarn bildirir, bu demekti ki artk ilk artlara hemen arabuk ''evet'' denilmesini istemekten vazgemiti; M. Reit Paa bu artlardan vazgeilmi olduunun Osmanl hkmetine bildirildiini ayrca yazmaktadr (1). Bu yolda bir belge bulamadmza gre bunun szle ve stanbul'daki Rus Bykelilii yolu ile yaplm olmas olanakldr. ATALCA BIRAKIMASI Bu brakma iin yaplan grmelerde Osmanl'dan Bakomutan Vekili ve Harbiye Nazr Nzm Paa, Ticaret ve Ziraat Nazr Mustafa Reit Paa ve Kurmay Albay Ali Rza Bey; Bulgardan Kamutay (Meclis) Bakan Danef, Bakomutan Vekili General Savof ve Genelkurmay Bakan General Fief bulunmutur; bunlar Srbistan ve Karada adna da imza edebileceklerdi; Yunanistan adna, Sofya'daki Yunan elisi ve Yunan ataemiliteri daha sonra gelecek ve abucak gidecektir. Grmelere 28 sonterinde (kasmda) balanlr. Brakma iin atalca'da yaplm olan grmelerin zabtlarn veya bunlar hkmete anlatan belgeleri Hazine'de bulamadm, eer zabt tutulmusa askeri dosyalar arasnda kalm olmaldr. Mustafa Reit Paa'nn anlatndan u kmaktadr ki hkmete bir kere nemli bir ey bildirmek gerekmi ve onu da Mustafa Reit Paa kendisi stanbul'a giderek bildirmitir; dolaysyla Hazine'de ayrca belge bulunmamasna o zamann genel usullerine gre pek amamaldr. Bu brakma grmelerini anlatan ve satla karlm olan tek yaz Mustafa Reit Paa'nn ''Bir Vesikai Tarihiye'' adl eseridir; bunun olaylar anlatan ksm, kitabn ktnda iin iinde bulunmu veya ii, iinde bulunmulardan dinlemi pek ok kii sa olduundan ve ona karn bir ey yazlmam olduundan genel olarak doru saylabilir. Son olay, yani brakmann sonda ald biimi, Nzm Paa'nn hkmete sormadan imzalam olmas ise, hariciyeden bykelilere yazlm genelgelerle de grlmektedir. Eser i banda bulunan baz kimselerin sinir geveklik ve bozukluunu, nazrlar arasndaki birilerini ekememezlikleri ve yle bir anda akla gelmemesi gereken bir sr zel dnceleri aa vurmas dolaysyla da ayrca nemlidir. Buna gre 28.11.1912'de balayan brakma grmeleri ylece gelimitir: lk karlamada Bulgarlar bir yana braklaca sylenilmi olan ilk artlarn yeniden ileri srerler, Edirne'nin hemen kendilerine braklmasnda direnirler ve ancak atalca'nn boaltlmas dileini yenilemezler.

Osmanllar ise o andaki durumu deitirmeyecek bir brakmada direnir ve bu olmayacaksa grmeleri keseceklerini bildirirler. Bunun zerine Bulgarlar baka bir yola sapp Osmanllar kandrmaya kalkr ve onlara bir sr adanta bulunmaya koyulurlar; gya bundan byle iki ulusun aslar (karlar) bir olacak, siyasalar ona gre dndrlecek ve arada iten dostluk olacakm; bunun iin arada przl bir sorun kalmamal ve dolaysyla Edirne ii ortadan kalkmal imi; Edirne Osmanl'da kaldka ibu devlet Bulgar'a kar saldrgal (saldrgan) bir siyasa gdebilirmi; szn ksas, btn bunlardan tr, Edirne Bulgar'a verilmeli imi. Buna kar Osmanllar derler ki: yzlerce yldan beri biz hi saldrgal (saldrgan) bir siyasa gtmedik, dolaysyla Edirne'nin bizde kalmasndan sizce korkulacak bir ey olamaz, bunun tersine olarak stanbul ve dolaylarnn korunmas iin Edirne'nin bizde kalmas gerekir ve onu istemekte direnirseniz biz sizin saldrgal dnceler beslemenizden kukulanabiliriz. (s. 12-14) Bu sorun daha zlmeden Bulgarlar Karadeniz ablukasnn kaldrlmasn ve atalca'daki ordularna, Edirne'den geerek, demiryolu ile gere yollamak hakkn isterler. O gn ayrlnr, Osmanl oruntaklar (makamlar) aralarnda deniz ve demiryolunu Bulgar'a aalm, u artla ki o da bize stanbul-Edirne yolunu asn diye konuurlar ve buna gre yani Edirne'den Bulgar trenlerinin gemesi karl olarak Osmanl'nn kuatlm kurganlarna (engellerine) ve hatta Garp (Bat) Ordusu'na yiyecek yollayabilmesinin ve Karadeniz'deki Osmanl ablukasnn kalkmasna karlk da Ege Denizi'ndeki Yunan abluka ve deniz yoklamasnn kalkmasn isteyen bir tasar yaplr. O srada Edirne Komutan kr Paa'dan: Bulgar bizi ok sktryor, kurgan (engel) debilir, bundan nce brakma olsun diye bir telsiz alnr. atalca'nn dayanmas iinde ise, yeni Yemen'den gelmi ve Bahriye Nazr Salih Paa'nn yerine Nzm Paa'ya muavin olmu olan Ahmet zzet Paa'nn dncesi u yoldadr: ''Hali hazrda atalca mdafaa olunabilir. Hattn yarlmas dman tarafndan byk toplar bulunmasna mtevakkftr (baldr). Fakat, Edirne sukut eder (der) ve Bulgarlar orada bulunan byk aptaki muhasara (kuatma) toplarn buraya getirirlerse hatt yarp geerler (1)''. Ertesi gn, Osmanl oruntaklarnn (makamlarnn) kafalar bu gibi dnce ve kayglarla dolu olarak, tasar Bulgarlara gsterilir; onlar da buna eygin (yatkn) grnrler, ancak Danef, yine kurulacak dostluk szn yeniledikten sonra, Yunan oruntaklarnn (makamlarnn) yaknda geleceklerini, onlarn da bunu grmeleri gerektiini syler ve imzann iki gn geciktirilmesini ister; unlar da ekler: ok sanrm ki onlar Yanya'nn hemen kendilerine verilmesinde direnecekler ve Ege Denizi ablukasn kaldrmak istemeyeceklerdir. Mustafa Reit Paa buna karlk olarak biz de deniz ve demiryolunu amayz der. Osmanl ve Bulgar generalleri Yunan istemezse de biz imzalarz derler ve Danef de bu dncede bulunur. Verilen karar iki gn sonra buluulmas ve Yunan istese de istemese de tasarnn imzalanmas ve arada Mustafa Reit Paa'nn stanbul'a gidip bu tasary hkmete gstermesidir. Ayrlrken, kendisiyle azck yryen Mustafa Reit Paa'ya Danef, Yunan'n Yanya'y istemesinden ve bu byle olursa Bulgarlarn da Edirne'yi istemesinden

korktuunu ve buna bir are dndn syler ve ayrlncaya kadar hep Edirne zerinde konuur. Nzm Paa ise bu tasarnn kabul edildii sannda kalmtr ve Babli'ye i yle bildirilir (2). Mustafa Reit Paa anklanm (hazrlanm) tasary stanbul'da Meclisi Vkel'ya gsterir ve herkes bu iten holanr (3). Yunanllar direnirlerse ne yaplaca sorusuna Sadrazam Kmil Paa: ''Yunanllar metalibi malmelerinde srar eyledikleri halde bundan dolay mtareke iini bozmaynz, onlar hari brakarak Bulgar, Srp ve Karadallarla akdi mtareke ediniz'' der (1). Szn ksas udur: Nzm Paa'nn yaz ile ve Mustafa Reit Paa'nn kendisi gelerek bildirdiine gre Osmanl hkmeti sanmtr ki ordular bulunduklar yerlerde durarak bir brakma olacak, bu srdke Osmanl, Karadeniz ve Yunan, Ege Denizi ablukasn kaldracak, Bulgarlar Edirne'den geerek demiryolu ile atalca'daki ordularn besleyebilecekler, Osmanl da kuatlm kurganlarn, Garp (Bat) Ordusu'nu ve en ok Edirne'deki ordusunu demiryolu ile besleyebilecektir. M. Reit Paa'nn yazdna gre (2) buna yalnz Hariciye Nazr pek inanr gibi grnmemitir. M. Reit Paa ile onun arasnda bir zel nrdelikten doduu grlen baz aytmalar (ayrlklar) olur. Bu grmelerden sonra M. Reit Paa atalca'ya dner. Buluma gnnde (18.11.1912) yalnz General Fief gelir ve henz Yunanllar gelmedii iin iki gn daha beklemek gerektiini, ancak onlar istemeseler de Bulgarlarn brakmay imzalayacaklarn ve Danef'in bir tasar ankladn (hazrladn) - azdan kararak - syler. M. Reit Paa nceki tasar deiti mi diye sorunca Fief nemsiz deiiklik yapld der. O gittikten sonra Nzm Paa ile konumalarn M. Reit Paa yle anlatr (3): ''(Nzm Paa'nn)... fakat mtarekeden vazgemek de iimize gelmez. Bugn zzet Paa sa cenah teftiten geldi, kendisiyle grmediniz mi'' yolundaki ifadesine: ''zzet Paa Hazretlerini yalnz Sancaktepe'den hareketimiz esnasnda grm isem de kendisiyle mklemeye (konumaya) vakit bulamam olduumu'' beyan eyledim. Ve marnileyhin neticei teftiat hakknda istifsar (sorarak) malmat ettim. Nzm Paa, ''zzet Paa u teftiten memnun avdet etmedi. Edirne kumandanlndan aldmz telgrafname meali de malmunuzdur. stanbul ahvali de ayan memnuniyet olmadn haber alyorum. Divanharb Reisi tebdil olunmu (deimi), beni bu bapta istimzac etmediler (benim bu konuda grm almadlar). Baz tevkifat da icra olunuyor imi, bunlar ne demek? u mtareke ii de uzadka uzad. Bunu artk bitirmeliyiz ki ben de stanbul'a avdet edebileyim (dnebileyim). ayet Bulgarlar tarafeyn ordular iin tesis etmek istediimiz muamelei mtesaviyeyi (eit) reddedecek bir teklifte bulunurlar ise protokole erzak irsali (yiyecek gnderilmesi) maddesini tarihi imzadan on gn sonraya talik edecek bir kayt der ve ilve ederiz, ii bitiririz'' dedi. ''Ya bu on gn zarfnda Edirne alktan teslim olmak mecburiyetinde bulunur ise ne yaparz?'' dedim; cevaben ''Edirne'de zahire vardr, mzakerat sulhiye hitam (son) buluncaya kadar bile Edirne erzakszlk yznden sukut etmez (dmez), halbuki mtareke iini bozar da muhasamat iade (tekrar silahl atma) eder isek, Edirne harben sukut edebilir (debilir). O da pek fena bir ey olur, u hale gre ayet Bulgarlar bu erzak maddesinden dolay mklt (zorluk) karrlar ve srar ederler ise dediim gibi erzak irsali maddesini on gn sonraya talik ederek bugn u mtareke iini bitiririz, hayrls budur'' dedi. ''yle yapmaktan ise Bulgar ordusuna berren ve bahren (karadan ve denizden) erzak irsaline muvafakatimizi Edirne'ye erzak ithali

artlarnn kabulne talik edelim. Bunu kabul etmedikleri halde biz de muvafakat ettiimiz arttan nkl eylediimizi (vazgetiimizi) beyan ederiz. Vakaa bu suret Edirne'ye erzak irsali hakkndaki arzumuzu temin etmez ise de bu suretle de bir muamelei mtesaviye (eit) tesis etmi oluruz'' dedim. ''Pekl byle bir teklifte bulunuruz fakat Bulgar ordusunun arkas ak olduundan kendileri iin erzak tedariki (salamak) aresi mevcuttur, u halde bizim nklmz Bulgarlar teklifimizi kabule icbar (zorunlu) edecek bir kuvvette deildir'' diyerek ve biraz dnerek ''en iyisi dediim gibi erzak maddesini tarihi mtarekeden on gn sonraya tehir etmektir, hele kendileriyle grelim de bakalm protokol msveddesini nasl tadil etmiler (deitirmiler) grelim, herhalde bugn bu ii bitirmeliyiz.'' Nzm Paa'nn bu szleri arasnda onun i dncelerini gstermesi dolaysyla en nemlisi stanbul'da olan bitenler ve kendisinin bir an nce brakma yapp oraya gitmek istedii yolundakilerdir. Unutulmamaldr ki Nzm Paa ''ttihat ve Terakki'yi'' devirenlere az ok elebal etmi, ondan sonra Harbiye Nazrl'na geerek i ve d durum ve rfi idare yznden lkede en etkili bir uzkii olmu ve anlalan stanbul ve orduda nemli yerlere adamlarn yerletirerek kendine gre bir rgt kurmutu; bu rgt ile Dahiliye Nezareti arasnda ekimeler olduunu yukarda grdk. Savataki bir sr baarszlndan sonra stanbul'daki adamlarna dokunulmas, onda dayanaklar ortadan kaldrlarak kendisinin de hkmetten karlaca kukusunu uyandrma benziyor; dolaysyla o, artk ne olursa olsun bir brakma yapp stanbul'a gitmek ve durumunu salamlatrmak kaygsna dm grnyor. Ancak unu da sylemek gerekir ki olaylar, Edirne iin sylediklerini doru karmtr; nk bu kurgan (belde) aktan deil bir saldr yznden zorla dmtr; dolaysyla Nzm Paa kendi zel durumu kaygsyla Edirne'yi dmana brakt sz, doru deildir; doru olan udur ki: o, siyasal amalar gderek her eyi gze alacak bir duruma girmitir, az aada greceimiz gibi, hkmete danmadan, ona bildirmi ve onu onatrm (onaylam) olduu artlar dnda imza vermeyi iten bile saymayacaktr. Bizce Nzm Paa'nn bu szlerinde, onun iki ay kadar sonra lmyle sonulanan olayn ilk izleri sezilebilir. M. Reit Paa ile yapt yeni uzun bir aytmada (grmede) Nzm Paa bu Edirne iinde hi korkusuz ok kesin ve gvenlidir, ona yeniden der ki (1): ''Evvelce de dediim gibi Edirne bu mddet zarfnda zahiresizlik yznden sukut etmez (dmez), hatta deil on gn zarfnda sulhun akdine dein bile bu yzden sukut etmez. Ben bunu bilerek sylyorum, itimadediniz. Mzakerat sulhiye aylarca devam etmez ya! Halbuki mtareke akdolunamaz ise Edirne harben sukut edebilir, bu takdirde atalca hattnn ve payitahtn tehlikede bulunacan heyetimizde cereyan eden mklemattan (grmeden) da anlamsnzdr.'' Osmanl oruntaklar (makamlar), Fief'le son grmeleri zerine dm olduklar kaygl durumu ve ilerindeki kukular hkmete bildirmezler ve onlarn Fief'le grtkleri gn (1.12.1912) Hariciye Nezareti'nden Osmanl elilerine yollanlan bir genelgede, brakma grmelerinin sonuland, imzann Yunanllar yznden geciktii, kuatlm kurganlarmza (beldelerimize), (Edirne, kodra, Yanya) brakma srdke yiyecek yollamak hakkn elde ettiimiz bildirilmektedir. 3 ilkknunda (aralkta) Bulgar ve Yunan oruntaklar (makamlar) Osmanl

oruntaklaryla buluurlar; Yunanllarn kesin olarak ileri srdkleri dilekler unlardr (2): 1) Karadeniz'de kalm olan Yunan tecim (ticaret) gemilerinin Boazlar'dan geebilmesi. 2) Osmanl hkmetince el konulmu olan Yunan gemilerinin geri verilmesi. 3) Yunan deniz ablukasnn bara kadar srmesi. 4) Yunan hkmetinin Osmanl gemilerini yoklayadurabilmesi. 5) Yanya'nn ve btn adalarn kendilerine verilmesi. Bulgar oruntaklar durumlaryla, bu Yunan dileklerine kar olduklarn gstermektedirler. Bu dilekleri abannca Yunanllar kp giderler; bundan sonra olan Mustafa Reit Paa yle anlatmaktadr (1): "Yunanllar henz vagondan inmi iken Bulgar askeri murahhaslar, 'braknz varsnlar gitsinler biz mtarekeyi akdedelim, onu mteakip msalahann akdinde sizinle biz anlaacaz. Onlar o vakit hallerini anlarlar. Gya muharebede byk muzafferiyetler kazanm gibi davranyorlar' dediler. Msy Danef refiklerini tasdiken 'Yunanllar Selanik'i gya kendi kuvvetleriyle zaptettiler. Biz iin iyzn ve neler dndn biliriz; onlar oradan karmak iten bile deildir' szlerini beuane ve Yunanllar mzeyyifane bir tavr ile syleyip generaller bu sz tasdik ile beraber bu ii baa karmak iin lazm gelen kuvvetler tefrik edilmi olduunu ve badelmsalaha Osmanl ve Bulgar ordular mttefikan hareket ederek Yunanllar'a mstahak olduklar dersi tedibi vereceklerini sylediler, Nzm Paa da gya bu bapta bir mukavelename akit ve imza olunmu ve hemen iki ordu da mttefikan hareket etmek zere bulunmu gibi bu szlere tamamyla inand. Ve generallerle yle yaparz byle bieriz yolunda mdavelei efkra balad. Ne saf adamlarz!" Ancak unu da gzden karmamaldr ki, az sonraki olaylarn gsterecei gibi Bulgar-Yunan dmanl gerek olmakla birlikte, Yunan'n ablukay kaldrmaya yanamamas Bulgarlar bakmndan krl bir iti, nk Osmanl sknts bylece sregelecekti. Yunanllar toplantdan ekildikten sonra Danef yeniden Edirne'nin boaltlmasn ve oradaki Trk askerinin onurla oradan kmasn ister ve bunun kraln son buyruu olduunu syler. Bu dilek abannca ortal sessiz bir soukluk kaplar. Bu durumu Danef, kendi anklam olduu protokol yksek sesle okumakla bozar; orada Bulgar'a, deniz ve demiryollarnn almas yazl olup kuatlm Osmanl kurganlarna yiyecek yollanlmas unutulmutur. Bunun zerine Osmanl oruntaklar Edirne'yi akla almak istiyorsanz bunu brakmayz derler, Bulgarlar da orada yiyecein bol olduunu, yalnz tuz ve gaz eksiklii duyulduunu sylemekle Edirne'nin i durumunu iyicene bildiklerini gsterirler (1). Mustafa Reit Paa Bulgarlarn nce bizim tasary beenmi gibi grnp ii drt gn geciktirmelerini, arada Edirne'yi almalar iin Rusya ve br byk devletlerden izin koparmak dncesinden geldiini yazar (s. 29). Ancak yukardaki belgelerden anlald gibi Edirne'nin Bulgar'a gemesini iyi grmeyen tek devlet olan Rusya'nn orasn ona braktn bildireli 14 gn olmutur. Dolaysyla Danef'in

4 gnlk geciktirmesi eer gerekten Yunanllar beklemek yznden deildi ise kendi hkmetiyle danmak, stanbul'da esen havay renmek ve Osmanl sinirlerini denemek ve gevetmek iin yaplm olmaldr. Danef'in bu durumuna karlk olarak Mustafa Reit Paa, yle ise biz de sizin deniz ve demiryolundan yiyecek geirmenize izin vermeyiz der. Bunun zerine General Savof, biz sizin durumunuzda deiliz, nk ak baka yollarmz var, biz yalnzca kolaylk gstermenizi istiyoruz, yenilen yenene hep byle kolaylk gsterir, dolaysyla bu son isteinizi kabul edemem, bize kolaylk gstermek ilerdeki Osmanl siyasal aslarna da uygundur, der (1). Reit Paa'nn, brakma statko zerine olur, bu ite anlaamaz isek hkmetlerimize bildirelim, bar grmelerine girisinler, demesi zerine (ki daha yukarda grdmz gibi Grey, Tevfik Paa'ya, i buraya varrsa byle yapnz demiti), Reit Paa'da, bar iine byk devletleri kartrp onlar arasndaki nrdelikten (gr ayrlndan) aslanmak (yararlanmak) midini sezen Danef, barn da ba baa yaplacan syler (2). M. Reit Paa daha nce Nzm Paa ile bir konumasnda onun ileri srm olduu bir dnceyi ortaya atar; o da iki yanca da br yann elinde veya egemenlii altnda bulunan yollardan geerek kendi ordusuna yiyecek yollayabilmesi iinin brakmadan 10 gn sonra balamasdr. Danef hemen peki der ve yazcsn arp ona Bulgarca ynerge (talimat) verir: bu yazc ona gre yazarken Bulgar oruntaklar (makamlar), hep kurulacak olan dostluk ve Yunan' nasl Selanik'ten kovacaklar zerinde konuur ve biteviye Nzm Paa'ya koltuk verirler. Yazc iini bitirip getirince grnr ki 10 gn sonra iki yanca da birliklerine yiyecek yollanabilme ii, yalnz Bulgarlar iin yazlmtr. Bunun zerine M. Reit Paa, Danef ve Nzm Paa arasnda, M. Reit Paa'nn anlattna gre u szler geer (s. 34-35): ''Binaenaleyh protokoln yeniden olvehile tashih ve tebyiz edilmesini talebederim'' dedim. Mumaileyh, ayaa kalkarak: ''Bu olamaz, bunca fedakrlklarla atalca'ya kadar gelmi olan Bulgar ordusu bundan baka bir suretle akdi mtareke edemez. Bulgar ordusunun Edirne muhafzlar gibi mahsur (kuatlm) bulunmadn hatrnzdan karyorsunuz. Bizim iin ordumuza erzak irsaline imknszlk yoktur. Sizden istediimiz bir teshilattan (kolaylktan) ibarettir. Bu esas zerine tanzim olunan (dzenlenen) protokolden baka artlar havi (ieren) bir protokol kabul ve imza edemeyiz. fadem katidir. Bu protokol ret ile ii neticesiz brakmak ve muhasamann (dmanln) iadesi tarafna gitmek isteyiiniz dorusu mucibi istiraptr (gariptir). Mamafih o da sizin bileceiniz eydir. Biz baka trl hareket edemeyiz'' demesi zerine Nzm Paa ''protokol reddetmiyoruz, kabul ediyoruz. mza edelim de artk i bitsin'' dedikten sonra bana hitaben Trke olarak ''Zaten size yolda gelirken sylediim byle idi, siz yanl anlamsnz. Bulgar ordusuna berren ve bahren (karadan ve denizden) erzak irsaline (gnderilmesine) msaade tarafmzdan teshilat (kolaylatrma) iraesinden ibarettir. Bulgar ordusunun arkas kapal deildir'' demesiyle ''Ben yoldaki ifadenizi byle anlamadm. Benim anladm ve istediim bir muamelei mtesaviye (eit ilem) esasdr'' demi isem de mklemeye (konumaya) karan Bulgar generallerinin ''mahsurlar muhasrlara nispetle daha kuvvetlidir'' demelerini Nzm Paa tasdik edip ''ben burasn size sylememitim, askercesi byledir'' dedii ve Bulgarlarla beraber protokol imzaya kalkt srada yanna sokularak ''Bu art ile

mtarekenin akdine ne derler'' dediimde ''beenmezler ise tasdik etmezler'' cevabn verip protokole imzasn vaz'eyledi (koydu). Bundan sonra M. Reit Paa kendisinin de aa ve donakalarak istemeyerek kd imzaladn syler ve Bulgarlar gittikten sonra Nzm Paa ile olan grmesini ve yle bir durumda hatra gelmemesi gereken zel dnceleri yle anlatr (s. 36): ''Mtarekeyi baka trl akdetmek mmkn olamayacak idi. Grdnz ya, mzakerat (grmeler) az daha munkat olacakt (kesilecekti). u imknszlk karsnda Bulgar protokoln kabul ve imza zaruri ve mecburi idi, size biddefaat (eitli kereler) temin ettiim gibi Edirne, mzakerat sulhiyenin hitamna dein (sonuna kadar) erzakszlk yznden teslim olmak mecburiyetinde bulunmayacaktr. Onu beyhude endie edinmeyiniz. Sulh mzakeratnn icrasna baland vakit Edirne'nin tahlisi (boaltlmas) aresine baklr. ayet Heyeti Vkel eraiti beenmez ise mtarekenameyi tasdik etmez. Kabul veya ret Meclisi Vkel'nn yeddi ihtiyarndandr. u hale gre mtarekenamenin imzalanm olmasndan tamiri gayrikabil bir netice hasl olmaz. Heyeti Vkel reddeder, muhasamat (atma) yeniden balar. Zaten biz kabul ve imza etmeyeydik mzakerat kat'edilecek (kesilecek) yine muhasamat avdet eyleyecek deil mi idi?'' demesine mukabil (karlk) ''evet netice yine muhasamatn avdeti olacak idi. Fakat imdi i deiti. nk Bulgar ordusunca erzak tedarik etmek mmkn olduunu ve kabul ettiimiz art bir teshilattan ibaret bulunduunu kimse dnmeyecek; muaddel (geici) protokol kabul ediimiz Bulgarlarn sahai siyasette bir muvaffakyeti ve bizim bir malbiyetimiz olmak zere telakki edilecek, herkes enine boyuna ekecek ve u netice bizim beceriksizliimize hamlolunacak (yorumlanacak); mzakerat sulhiyenin de ne kadar devam edecei imdiden kestirilemez'' dedim. Nzm Paa ''siz byle eyleri dnerek muazzep olmayn (zlmeyin); mtarekenin akdolunmas pekl oldu. Sulh da akdolunur, Edirne de kurtulur, endie edecek bir ey yok; mtarekenin akdi her halde lzm idi. Ben de iki gne kadar stanbul'a gitmek zere hazrlanacam'' dedi. Bu brakma grmelerini ayrntlaryla anlatmz bu srada d ve i siyasa bakmndan ilerde grlecek birok olaylarn ilk izlerinin o srada belirmesidir: Bulgar'n Yunan'a kar dmanl (o anda Bulgar Srp'a kar dmanln ok iyi saklamtr veyahut da aralarndaki balama ile yaplm olan paylama tasarsnn deitirilmesi iin henz Srplarca aktan aa bir dilek ileri srlmemi olduu iin Bulgarlarn onlara kar o srada dmanlk gstermesi iin bir sebep yoktu) Bulgarlarn br Balkanllara kar stn bir durumda bulunmak iin Osmanl ile ibirlii yapmak isteyecei - Nzm Paa'nn baz tasar ve dnceleri, bu belirtiler arasndadr. Hkmet nce kendisine bildirilmi ve kendisince onaylanm olan temeller dnda imzalanan brakmay tanmayabilirdi; ancak Edirne'nin bu yzden alkla drlemeyecei doru olduktan sonra, ki nce de dediimiz gibi olaylar bunun doruluunu gstermitir, bu i zerinde direnmekte byk bir as (yarar) yoktu, belki bunun tersine olarak, Nzm Paa'nn syledii ve ilerde grld gibi Edirne o srada bir saldr zerine debilirdi. eyhlislam Cemalettin Efendi Nzm Paa'nn bu ii Meclisi Vkel'ya bildirmesinin yle olduunu yazar (1): ''.....Halbuki atalca istihkmatnda toplarn glleleri kalmadndan muhasamaya (atmaya) devam olunursa 2-3 gnden ziyade mukavemete imkn olmad cihetle maazallahu Taal (Allah gstermesin) dmann payitaht igal etmesi tabii

bulunduuna binaen eyyam mtarekede nevaksmz ikmal ederek (eksiklerimizi tamamlayarak) ledelhace (gerekli, nlemleri alarak) istinaf harb (yeniden sava) edebilmek zere btn mesuliyeti uhdesine alarak art mezkru kabul ile mtareke senedini o suretle tasdik ve imza eylediini ve umum kumanda uhdesinde olduu cihetle bu salahiyetin ve bundan mtevellit mesuliyetin ahsna ait olduunu marez (bildiren) cevapta dermeyan eyledi.'' Hariciye Nazr Gabriel Efendi, kuatlm Osmanl kurganlarna (mevzilerine) yiyecek gnderilecei yollu 1.12.1912 tarihli genelgesiyle bunun brakmada bulunmas arasndaki kartln neden ileri geldiini soran Paris Bykelisi Rifat Paa'ya verdii 20.12.1912 tarihli karlkta yle demektedir: ''atalca'da kararlatrlp Babli'ce onaylanm olan ilk brakma tasarsnda kuatlm kurganlarmzn beslenilecei yazl idi. Daha sonraki bir toplantda Bulgarlar bu hkmn bulunmad bir metni ortaya koyarlar. Murahhaslarmz bunu bir sorun yapmak istemez ve Babli'ye sormadan brakmay imzalarlar, nk Bulgarlarn hi vakit kaybetmeden bar yapmak istediklerine inan etmilerdi.'' Reit Paa ile Cemalettin ve Gabriel Efendilerin yazlarnn her biri brakmann bildiimiz biimde yaplm olmasndaki trl etkenleri aydnlatmaktadr: Edirne'nin alktan deil saldr ile drlmesi korkusu - atalca'nn cephanesizlik yznden bir saldr sonucunda dmesi korkusu - Bulgarlarn Osmanl ile ibirlii yapacaklarna az ok inan - Nzm Paa'nn bir an nce stanbul'a gidip kendi siyasal durumunu dzeltmek ve berkitmek (salamlatrmak) istemesi..... mzalanan brakmann ana izgileri aadadr: Bar grmelerine balanlabilmesi iin bir yandan Osmanl br yandan Bulgar, Srp ve Karada ordular arasnda brakma yaplmtr, bu bir bara varlmasna veya bar grmelerinin kesilmesine kadar srecektir. Bar grmeleri Londra'da yaplacak ve brakmann imzasndan 20 gn sonra balayacaktr. Bar olmazsa brakmann bitme gn ve saatini her iki yan drt gn nce tekine bildirecektir. Arada yansz bir blge olacaktr. Osmanl hkmeti Karadeniz limanlarnn ablukasn kaldracak ve Bulgar askerinin bu yolla beslenmesine engel olmayacaktr; yine Bulgar askeri trenleri Edirne iinden geip atalca ile Bulgaristan arasnda ileyebileceklerdir. bu brakmann imzas gn, Belgrad'daki Bulgar elisinin, Fransz elisine brakma artlar altnda, ilerdeki Osmanl-Bulgar snrn saptayacak olan bar temellerinin sakl bulunduunu sylemesi, Bulgar hkmetinin bu brakmay nasl anladn gsterir. Bu brakma iini gemeden nce Bulgarlarn Osmanl'ya dostluk nergesinde (nerisinde) bulunmalarnn Almanya'da baz evrelerde uyandrm olduu dnceleri gstermek isteriz. Yukarda grdmz bu yoldaki ilk sz Bulgarlar 28 Sonterin (kasm) toplantsnda sylerler; bir gn sonra 29 Sonterin'de (kasmda) stanbul Alman Bykelisi bunu renmi ve hkmetine u teli ekmitir (1): "nalmz (gvenilir kii) bildiriyor:

''Bugn padiah; kendisine bilhassa yakn olan Gazi Muhtar Paa'y ard ve Bulgaristan'n savgal ve saldrgal bir balama nerdiini ve Trkiye ile dorudan doruya anlaabilecek olursa Trkiye ile teki balaklar arasnda asda (yarar) bulunan sorunlardan Bulgaristan'n ilgisini kesmeyi adanladn (amaladn) bildirdi.'' Vangenhaym bir gn sonra 30 Sonterin'de (kasmda) bir ikinci tel eker, bunda (1): ''nal, en salam askeri kaynaklardan renmitir ki Bulgaristan'la balama imzas yetkili askeri evenlerde hemen olmak zere grnmektedir. Balama imza edilir edilmez Trkiye Bulgaristan'n Trakya ordusunun beslenmesini zerine alyor.'' Bu iki tel o srada stanbul'daki Alman Bykelilii'nin ne kadar iyi kurulmu bir atlk (casusluk) rgt bulunduunu ve nasl sarayda ve orduda olan biten her nemli ii gn gnne rendiini gstermektedir. Yine ibu ''not''a gre Kiderlen bu telleri aldktan sonra 3 lkkanun'da (aralkta) Bulgaristan'n balaklarn bir yana brakarak Trkiye ile savgal-saldrgal bir balama imzasn, gya Avusturya'nn kkrtmas zerine nerdii yollu dolaan szn doru olup olmadn Viyana ve Sofya'dan sormutur. Sofya'dan 5 lkkanun'da (aralkta) gelen karlkta: ''Bulgaristan'n, yalnz olarak Babli'ye savgal-saldrgal bir balama nerip nermedii aklanlamamtr'' denilmektedir. Bu balama iini duyunca Alman mparatoru'nun gsterdii cokunluk ok dikkate deer; o srada Donavingen'de bulunan Kayser hemen 1 lkkanun'da (aralkta) Alman Dileri Bakanl'na u teli eker (1): ''Ferdinand'n balama nergesi (nerisi) hakkndaki Trkiye haberine amadm gibi, Ferdinand'n balaklarna kar ihanetine de amadm. Bu, dhiyane ve byk ufuklu bir dncedir: Rusya'ya, Bulgaristan'la birlikte kar koymak ve Srplar yenmek iin dm ve yeniden canlanan Trkiye'nin hamisi ve nderi olmak (2). Avusturya, Trk-Bulgarlarla bir askeri balama imza etmelidir, biz de her ikisinin glenmesine ve yeniden hayat bulmasna yardm etmeliyiz. Bu kuvvetin arl sayesinde Yunanistan, hatta Srbistan, kurtulusuz olarak Avusturya'nn kucana deceklerdir. Bylece Avusturya, Balkan ve Dou Akdeniz'de nderlii elde edecek; talyan ve yenilemi yahut yeni kurulmas gereken Trk-Bulgar donanmas ile birlikte ngiltere'ye kar kudretli bir kar arlk doacak; bylece ngiltere'nin skenderiye yolu da tehdit edilmi olacaktr. O zaman l Balama devletleri Akdeniz'de egemendirler, halife onlarn ellerinin altndadr, dolaysyla btn slam dnyas da (Hindistan); Srbistan adamakll sinecek, o zaman biz de Trkiye politikamz yeniden ele alabiliriz.'' Alman belgelerini karanlar Kayser'in bu teli dolaysyla u notu yazmlardr: ''Bulgar balamas hakkndaki ilk ve henz berkitilmemi (dorulanmam) olan bir haber zerine ve Trkiye ile Bulgaristan arasnda kardelemek iinin i glklerine ramen - (bu kardelik ancak cihan harbinin basks altnda vdut (dostluk) bulabilmitir) - hemen ''spanya'da atolar'' kurmak, Kayser'in karakterini gstermek bakmndan pek ok dikkate deer. Bu defa da grlmtr ki bu gibi sathi (yzeysel) dncelere Alman Dileri Bakanl asl deerini bimitir. Vakaa Dileri Bakanl, yukarki telgrafn bir ardalas olarak, 2 lkkanun'da (aralkta) Kayser'den apak bir emir gelince, Bulgar balama nermesinin kabulnden yana Babli'ye direnerek demete bulunmasna dair stanbul Bykelisi'ne ynerge (talimat) vermekten geri duramam (karlatrnz: No. 12469, x ile birlikte) fakat bu o kadar lemli (ll) biimde yaplmtr ki, bundan tr Alman siyasasnn

bozulmas tehlike altna girmemitir. Kayser'in 1 lkkanun (aralk) tarihli ''fantastik'' telinin bir sonucu kmamtr.'' ATALCA VURUMASINDAN SONRA RUSYA'NIN BOAZLAR NDE ALDII DURUM Bulgarlarn artk stanbul'a girmeleri iinin nlendii, yahut bu olabilse de, bir iki gn iinde bir baskn gibi olamayaca anlaldktan sonra Rusya'nn Boazlar'a kar durumunu gzden geirelim. Bulgarlarn, hi olmazsa o srada, atalca'y zorlamaktan vazgetikleri anlaldktan sonra Petersburg'daki Fransz Bykelisi G. Lui'nin 20.11.1912'de hkmetine bildirdiine gre (1) Sazonof Boazlar ii zerinde ona unlar der: ''Ne isteyeceklerimizi kararlatrmamzn gerekecei zaman yaklayor. Yaknda nermelerimi (nerilerimi) ar'a sunabileceimi sanyorum. Bundan sonra bunlar hemen Paris'e bildireceim; ok sanrm ki bunlarn temeli stanbul ve Boazlar'n yanszl (tarafszl) olacaktr. Bugn ancak bu kadarn syleyebilirim, nk bu i zerinde gereken oylar daha toplamadm.'' 5 gn sonra 25.11.1912'de G. Lui, hkmetine ektii bir telde (1), Sazonof'un Boazlar iinde hl duruksamakta olduunu, nce Deniz Bakan ile birlikte benimsemi olduu Boazlar'n yansz klnmas dncesinden vazgemie benzediini ve 1908 lkterin'indeki (ekimindeki) dileini, yani yalnz Karadeniz'de kys olan devletlerin Boazlar'dan sava gemisi geirmeye hakk olmas isteini yeniden ele alacann sanldn bildirir. 26 Sonterin'de (kasmda) Puankare, hem G. Lui, hem de svolski yolu ile Sazonof'tan, Boazlar iindeki kesin dnce ve dileklerini sordurur (2) ve Rusya bu srada bu ii ortaya atmak istemese de bunu Bulgarlarn ortaya atabileceklerini ve Fransa'nn bu ite bala Rusya'y destekleyebilmek iin onun dileklerini iyice bilmek istediini anlatr. Bu soru zerine Sazonof 28.11.1912'de slovski'ye yollad uzun bir yazda Boazlar zerinde o sradaki Rus dncelerini anlatmaktadr; zeti aadadr (3): ngiltere'nin stanbul'un arsulusallatrlmas ve Boazlar usulnn yeniden inancalanmas (gvencesi) iin yapt nermeye (neriye) kar Rusya ekingen davrand - Bize gre Rusya'nn Boazlar'daki temelli aslar inancalar (karlar gvenceler) veya herhangi anlama veya szleme hkmleriyle korunamaz, nk her an bunlara sayg gsterilmeyebilir veya bunlara kar kaamakl davranlabilir; biz her an unu gz nnde tutmalyz: Hangi edimsel g herhangi bir bozma denemesine kar Boazlar usuln gerekten koruyabilecek bir durumdadr. - Bat, Balkanlar ilerine karmamas karl olarak Rusya'y Boazlar blgesinde zgr brakmak yolundaki Viyana nermelerini (nerilerini) abadk (abartl) - Olaylara gre stanbul Trklerde kalacaa benziyor, ancak Trkiye bu savatan gszlemi olarak kacak ve onun zerinde kolayca baskda bulunulabilecektir; hele imdiki bizim snrmzdan (Kafkas) birok birlikler (Trk birlikleri) sava alanna tanmtr Trkiye'ye kar, bir antlama ile balanlmamaldr ve genel olarak bizi skacak ve ilerde Boazlar iinin aslarmza (karlarmza) uygun olarak zmlenmesine engel olabilecek hibir biim inanca (gvenli) kabul edilmemelidir - Asl nemli olan, byk devletlerin durmudur: Rus dilekleri onlarn hibiri iin beklenilemeyen bir ey deildir; onlarn her biri, zamannda, baz artlarla bu ite onatn

(onayladn) bildirmitir. Avusturya'ya dn vermek dncesini kabul etmemekle birlikte Rusya, onu Arnavutluk'ta ve Srplarn Adriyatik'e kmalar iindeki tutumsal (ekonomik) ve siyasal aslarn (karlarn) gze almaktadr; dolaysyla biz de Avusturya'nn bizim Boazlar blgesindeki aslarmza (karlarmza) kar buna benzer bir durum almasn beklemekte kendimizi hakl grmekteyiz - (Sazonof, Puankare ile grlecek olursa diye) unlar eklemitir: dnler yoluna girmek aslarmza (karlarmza) uygun olmadndan, imdilik ayrca nermeler (neriler) ileri srmeyi dnmyoruz - Eer durum deiir ve bu sorun gnn ii olursa bu yoldaki Fransz dncelerini bilmek bizim iin nemlidir. Bu belge Rusya'nn iki ana dncesini aklamaktadr: a- Rusya, Boazlar sorununu, batan baa diledii gibi zmlemek iin kollad frsat kncaya kadar, ora usulnde yarm yamalak deiiklikler yaptrmak istememektedir; nk bunlar, yenilikleri ve Rusya'ca istenilmi olmalar dolaysyla ilerde byk amacna varmak iinde Rusya'nn elini balayabilirler. b- Rusya, Boazlar iinde Avusturya'nn hi olmazsa susmasn elde etmek iin Srbistan'a Adriyatik'e kmak iinde iten ve nemli bir yardmda bulunmayacaktr; ancak bunu pek aa vurmamak iin az kalabal yapmaktadr. Sazonof'un bu ynermesine (talimatna) gre svolski 3 lkkanun'da (aralkta) Puankare'ye karlk verecek (1) ve i uyutulacaktr. Bundan 3 gn nce 30 Sonterin'de Petersburg'da Neratof, Rusya'nn ve Bulgaristan'n Boazlar iini kurcalayamayacan G. Lui'ye sylemiti (2). Sazonof'un bu yoldaki konuma ve nermelerinin ne gibi uzman almalarna dayandn gzden geirelim. Bulgarlarn stanbul'u almas tehlikesi belirince Boazlar sorunu yeniden gnn ii olmu ve Rus deniz uzmanlar bu konu zerinde yeniden almaya koyulmulard; bu tehlike kendini gstermemi olsayd, doald ki Rus hkmeti, kendi eliyle dzenledii Balkan balama ve sava sonucunda bundan kendisinin de nasl aslanaca (yararlanaca) sorununu incelemeye koyulacakt ve Boazlar sorunu da bu incelemelere girecekti. Her ne ise bu incelemeler sonucu olarak Rus deniz uzmanlar hkmete balca iki rapor verirler (3); ikisi de 25.11.1913 tarihlidir (4). Birincisi Karadeniz ileri uzman deniz kurmay yzbas Nemi'indir, baz paralarn aaya koyduk: Rusya'nn sevkcceyi (stratejik) ve tutumsal (ekonomik) en can alacak aslarnn (karlarnn) kesin olarak gerektii ''siyasal ama'' Nemi'e gre ''Boazii ve anakkale boazlaryla onlara bitiik Avrupa ve Kk Asya topraklarnn ele geirilmesi ve Rus lkesine katlmasyla Akdeniz'e deniz yolu ile kn salanlmasdr.'' Daha aada Nemi, bu ama hemen bu srada elde edilemez dncesiyle unlar der: ''Bugn olagelen Slav-Trk savann artm srasnda u artlar elde edilirse, kara ve deniz askerlii bakmndan Rus siyasal amalar sorunu uygun bir biimde zmlenmi saylabilir: Rusya, bu anlamaya baka hibir Avrupa devleti girmemi olarak, dorudan doruya Trkiye ile anlar ve ondan Rus sava gemileri iin herhangi bir srada Boazii ve anakkale boazlarndan zgr olarak gemek ve Marmara Denizi ve iki Boaz kylarnn Trkiye'de kalmasn salayarak Boazii'nde ve Marmara Denizi'nde ve anakkale'nin dndaki yakn adalarda Rus donanmas iin sler kurmak hakkn elde eder; Marmara Denizi'ne veya kylarna bir nc devletin ulamasnn ve Boazlarn arsulusal biimde ''yanszlatrlmasnn'' nne geer, Babli'nin Boazlar kylarn berkitmemesini

(glendirmemesini) onlarn sularna torpil dkmemesini ve bundan byle bir Trk sava donanmas bulundurmamasn salarsa...'' Kolayca grlecei gibi bu, yani Nemi'in Rusya'nn imdilik onaabileceini (onaylayabileceini) syledii biim, Trablusgarp Sava balaynca Boazlarda Rus hkmetinin Osmanl Rumelisi statkosunu korumak ve Dou Anadolu demiryollar zerindeki ''hak''knn bir ksmndan vazgemek karl olarak Babli'den istediklerinden daha etin ve aykrdr (1); dolaysyla bu, Nemi'e gre o an iin Rusya'nn kendi eliyle dzenledii Balkan balama ve savandan Boazlar sorunu bakmndan bekleyebilecei ilk dendir (tavizdir). Yukarda sz geen ikinci rapor, Rus Deniz Kurmay Bakan Prens Lieven'indir ve Deniz leri Bakan Amiral Grigorovi'in imzasyla Sazonof'a verilmitir. Baz paralar aadadr: ''Karadeniz'den zgr k devini kesin ve bsbtn zmlemek iin yalnz Kk Asya'y ve Balkan Yarmadas'n deil Girit'i dahi ayramadan Yunan takmadalarnn topunu lkemize katmalyz, u kesin artla ki birinci aamada bir donanma ile Karadeniz'de ve Ege Denizi'nde egemen olabilelim... apaktr ki sorunun bu aama kksel bir biimde zmlenmesi bu sradaki gcmz ok amaktadr ve hatta ilerde de bunun yalnz Rusya'ca gerekletirilebilmesi phelidir... Biz ya bizi Boazlar'dan ayran btn topraklar ele geirmeliyiz, ya hibir yeri almamalyz...'' Bundan kan sonu udur ki imdilik ve hatta ilerde de eer Rusya'nn bu aama bymesi iin ona yardm edecek bir iki byk devlet kmazsa kurmay yzbas Nemi'in tasars, yrtlmesi olanakl olan tek tasardr. Prens Lieven'in yazdndan ayrca anlalan da udur ki eer Rusya, Boazlar blgesine kadar karadan ve salam biimde ulaamaz ve oraya ancak Karadeniz yolu ile bal bulunursa ibu blgeyi Anadolu veya Balkanlar'daki devletlere veya o yollarla oraya yryebilecek devletlere kar korumak son aama g bir itir ve buna zenmenin deeri yoktur; bu blgeye gvenle ve salam olarak ulamak ve bu ulama yollarn korumak iin ise btn Balkan Yarmadas ile KkAsya (yani Osmanl Asyas'nn Anadolu'dan da byk bir ksm) Rus eline gemelidir ve bu yerlerin de korunmas iin Girit'le birlikte btn Ege adalar Rus elinde bulunmaldr. 1914-1918 Genel Sava srasnda Osmanl lkesi onun o zamanki dmanlar arasnda paylalrken Ruslarn istemi olduklar paylara baklrsa, onlarn Lieven'in yukarda sz geen tasarsnn bir ksmn olsun yrtmek istemi olduklar grlr. Yukarda grdklerimiz Rus hkmetinin ve askeri evenlerinin (evrelerinin) Boazlar iinde o srada dndklerini ve dilediklerini aydnlatmaktadr. Bunlarn Balkan Sava'nn ikinci evresinde ve Londra barndan sonraki gelimelerini aada greceiz. BALKANLI BALAIKLAR ARASINDA LK GEMSZLK VE DMANLIK BELRTLER atalca brakmasna kadar Bulgaristan'la balaklar arasnda belirmeye balayan ve 1913 yaznda Balkanllar savan douracak olan geimsizlik ve karnlklar ksaca gzden geirelim.

Bulgar Babakan Geof'a gre (1) Srp hkmeti 28 Eyll 1912'de, yani Srp-Bulgar balamasndan be buuk ay sonra ve Osmanl'ya kar yaplacak savatan 2-3 hafta nce, kendi eliliklerine yollad bir genelgede, Pirlipe ve Ohri'yi eski Srbistan iinde gstermektedir; halbuki Srp-Bulgar balamasyla bu yerler Bulgaristan'a braklmt; bu genelgeyi renince Bulgar hkmeti Belgrad'a etin bir protesto yollar. Bu i uyur ve sava boyunca, atalca brakmasna kadar Bulgarlarla Srplar arasnda okana gerginlik olmaz. Ancak Bulgarlarla Yunanllar arasnda durum yle deildir. Daha Lleburgaz vurumas srasnda Osmanl'dan alnacak topraklarn blnmesi zerinde aytmalar (ayrlklar) balar; yerinde grdmz gibi Bulgar-Yunan balamas yaplrken buna bir paylama tasars eklenmemiti, dolaysyla bu paylama iin arada bir aytmann (ayrlklar) balamas beklenilebilirdi. 2 Sonterin'de (kasmda) Yunan Dileri Bakan Atina'daki Bulgar elisine bir paylama tasars verir, buna gre (1): Kavala, Drama, Serez, Selanik ve Manastr Yunan'da kalmak zere Yunan snr Mesta-Karasu'dan Avlonya'ya kadar aa yukar dmdz uzanacaktr - Bulgaristan Mesta ile Meri arasnda Ege Denizi'ne kacaktr. stanbul ve Boazlar arsulusal bir devlet olacaktr - Btn adalar Yunan'a geecektir. Yunan hkmeti bu dileklerini, istedii yerlerde oturanlarn ounluuna veya daha dorusu o srada Trk ve Mslmanlar saymadklar iin oralardaki Hristiyanlarn ounluunun Rum olduuna dayanmaktadr. Bulgar hkmetinin yapt hesaba gre Balkanllarn hep birlikte savaarak Osmanl'dan aldklar yerlerden, bu tasaryla Yunan'a ayrlan yerlerde 2 milyon ve Bulgar'a ayrlan yerde de 1.300.000 kii yaamaktadr; halbuki yine Bulgar hkmetine gre iki lkenin seferber ettikleri ordular (Bulgarlar 563.000, Yunanllar 215.000) ve katlandklar kayplar (Bulgarlarnki 3-4 kere daha ok) arasnda l yoktur. Buna dayanarak Bulgar hkmeti, savata karlan asker ve katlanlan kayplarn paylama iinde l olarak kullanlmasn ister ve Osmanl eer boyun eip bu yerleri brakacaksa bunun srf Bulgar yenleri (galibiyetleri) yznden elde edilmi olacan ileri srer. Buna kar Yunanllar yende (galibiyette) kendi donanmalarnn ve deniz ablukalarnn ok byk nemi olduunu sylerler ve paylamann Hristiyan halkn ounluuna gre yaplmasnda direnirler. Yunan hkmetinin stanbul ve Boazlar zerindeki dilei, yukarda grm olduumuz ngiliz nermesine (nerisine) ok benzedii iin arada bir szleme olduu sanlabilir. Bu i atalca brakmas olduu vakit daha bir sonuca balanamamt ve en etin aytmalar (ayrlklar) o srada Selanik dolaysyla olmakta idi; Bulgar ve Yunanllarn o sradaki durumu ve birbirlerine kar gstermi olduklar dmanlk bu yzden idi. Bir yandan Bulgaristan'la ve talya ile adalar ve Gney Arnavutluk dolaysyla karnl (anlamazl) olan Yunanistan, br yandan da pek aktan aa olmasa da alttan alta Bulgaristan'la ve akana (Adriyatik'e k ii dolaysyla) Avusturya ve talya ile karnl (anlamazl) olan Srbistan arasnda, sonterinde (kasmda) bir yaknlama ve anlamaya doru gidildii grlr. 2 Sonterin'de (kasmda) Yunan ve Srp hkmetleri birbirlerine bir deme (dclaration) verirler (1): Buna gre iki devletten hibiri, 4 balak arasnda bir

anlamaya varlmadan dardan herhangi bir devlete yaplacak hibir nermeye (neriye) karlk vermeyecektir. Bu, grnte Bulgaristan'a kar deildir, ancak bu, Balkan balaklar arasnda Srbistan'la Yunanistan'n dorudan doruya yaptklar ilk anlamadr ve bylelikle Bulgaristan drtl balamann tek dingili olmaktan kmaktadr. Bununla birlikte Srbistan'la Yunanistan arasnda Atina'da bir balama tasars anklanr (hazrlanr) (2). Buna gre: ki devlet: Bu sava srasnda var gleriyle birbirlerine yardmda bulunmay, bar ancak birlikte ve anlaarak yapmay - Osmanl hkmetine kar Osmanl lkesinde kalacak olan aznlklarn ''haklarn'' gerekletirmek iin birbirlerine yardm ileride Trkiye onlara saldracak olursa balak gibi davranmay adanlarlar. Bu tasarda Rum Patriklii'nin Srplara salayaca imtiyazlarn da sz gemektedir. Bu tasar da, yukarda deindiimiz gibi, Bulgaristan bir yana braklarak, Srbistan'la Yunanistan arasnda dorudan doruya anlama ve balama yolunda bir admdr. Bulgar hkmeti bu yoldaki Srp-Yunan grmelerini, iin iyzn ve geniliini pek renememekle birlikte 17 Sonterin'de duyar. Sonterinin (kasmn) ortalarndan beri Srp ve Yunan ordularnn karsnda artk byk lde Trk ordusu kalmamtr; halbuki Bulgar ordusunun hemen btn atalca'nn ve Edirne'nin karsnda durmak zorundadr; dolaysyla Makedonya'da pek az Bulgar askeri bulunabilmekte ve Geof'un yazdna gre (1) Srp ve Yunanllar oradaki yerli Bulgarlara ve Bulgar papaz ve retmenlerine kar ok kt davranmaktadrlar; yani ora Bulgarlarn Srplatrmaya veya Eksarklktan ayrp patrikhaneye balamaya veyahut de yerlerinden karmaya uramaktadrlar. Bu hava iinde sonterinin (kasmn) ikinci haftasnda Bulgar Kamutay (Meclis) Bakan Danef, Viyana'ya gider. Bulgar hkmetinin yaymladna gre kendisinin Adriyatik Liman ve genel olarak btn Avusturya ile Srbistan arasndaki sorunlarda Srbistan'la birlikte olduunu Avusturya'ya bildirmek iin Danef oraya gitmektedir (2). Gerektense o, ii daha pek aa vurmamakla birlikte, Bulgaristan'la Avusturya arasnda hem Srbistan hem de Rusya'ya kar bir yaknlamann temellerini kurmaya alacaktr. Bertold'un onunla konutuktan sonra Sofya'daki Avusturya elisine ektii tel bunu gsterir, zeti aadadr (1): Danef'e gre Romanya'nn toprak almak yolunda dilekleri hakszm, ibu devlet byle bir ey istiyorsa barn kurulmas iin baar ile almas gerekirmi - Danef, Srbistan'n Adriyatik'te bir liman elde etmek isteini ''besbelli olarak iten gelen bir inanla deil, yle yapm olmak iin (2) tutmu''. O, Bertold'un Avusturya bakmndan ileri srd kantlar ho grm - Sonunda Danef, Srbistan'a etin olmamak dn vereceini sylemekle Avusturya grn az ok kabul etmi bir duruma girmi - Danef, drt Balkan devletini balayan bir gmrk birlii iin bir anlama olmadn sylemi - Ona gre Srbistan, ya Avusturya veya Bulgaristan'a yaklamak zorunda imi - eer Srbistan Avusturya ile uzlamazsa Srbistan'dan her ey beklenebilirmi. Avusturya ve Bulgaristan'n ona kar uygun davranmalar artk gerekmezmi. - Rusya ile Bulgaristan arasnda Babli'ye kar imdiye kadar olagelen as (kan) birlii, btn Osmanl Bulgarlar Bulgaristan'la birleir birlemez anlamn kaybedecekmi - Rusya ile Bulgaristan arasnda hemen hi

tutumsal (ekonomik) iliki yokmu - buna karlk Bulgaristan tutum ve kltr bakmndan hemen hemen yalnz Avusturya - Macaristan'a bal imi ve bu da, bir siyasal dostluk iin salam bir temel imi - Danef bu yoldaki aslara (karlara) rnek olarak Kavala'ya bir demiryolu yaplmasn ve Selanik'te bir serbest liman kurulmasn gstermi - Bertold, Danef'in Selanik'i Yunanistan'a brakmamak ve oray Bulgaristan'a katmak isteinde olduunu sezmi - stanbul'a gelince, Danef, herhalde ok insan kaybna yol aaca iin olacak, stanbul'a girilmesini istemez grnm ve ancak eer oraya askerlik bakmndan girmek zorunda kalrsa girileceini ve orada kalmak istenilmediini, nk orada birok arsulusal aslarn (karlarn) attn bildiini sylemi - Danef byle bir ie en ok ngiltere'nin kar koyacan syleyerek Bertold'un bu i zerindeki dncesini sormu - O da demi ki bizim de orada byk aslarmz (karlarmz) var, ancak Bulgaristan'n yolu zerine engeller karmayacaz - Bertold, Danef'in u szn ok dikkate deer bulmu: Biz, (Bulgarlar) Boazlarda Trklerden daha ok gvenilir bekiler olabiliriz'' (1) - Danef Edirne'yi istemi ve aracla kar grnm - zgr bir Arnavutluk'a eygin grnm. - Danef'in szlerinden Bertold, Bulgaristan'n Srbistan ve Yunanistan'la balamasnn przsz olmadn ve Bulgaristan'n Balkanlar'da egemen bir durum elde etmeye altn anlam - Danef, Avusturya ile Bulgaristan arasnda salam temellere dayanan bir dostluk ilikisinin yksek nemi zerinde durmaya ok alm ve bu dostluun usalr bir tecim (ticari) siyasasyla el ele gitmesi gerektiini sylemi. Telin sonunda Bertold u noktay iyi aydnlatamadn yazmakta ve bunun aydnlatlmasn Sofya elisinden istemektedir: Acaba Danef unu mu ileri srmek istedi: Bulgaristan'n Adriyatik iinde Srbistan'a yardm etmemesine bir karlk olarak Avusturya da Romanya'nn Bulgaristan'dan toprak dileklerine yardm etmesin? Sofya'daki Avusturya Elisi Tarnovski bu tele 13 Sonterin'de (kasmda) karlk verir (1): Danef'in gezisinden daha kesin sonular beklediini syledikten sonra unlar bildirir: Danef'in Romanya'nn istedii dnlerle Srbistan'n Adriyatik'e istedii yol arasnda bir takas yaplmasn bu anda nermi olduun sanmyorum, nk bu srada Srp ordusu Bulgar ordusu ile birlikte Edirne'yi kuatmaktadr, dolaysyla (atalca vurumasnn ngnnde bulunmaktadr) Bulgaristan Srp yardmn elden karmaktan korkar; halbuki Avusturya'dan Romanya'ya kar bu biimde bir yardm bekleyemez. -Bundan sonra Tarnovski, Danef daha Sofya'ya dnmedii iin Geof'la olan grmesini anlatr; Bulgar babakannn dnceleri zet olarak unlardr: Arnavutluk paralanmamal ve zgr olmaldr (Avusturya da bunu istemektedir), ancak - Srbistan'n Adriyatik'te bir liman olmas ve bir toprak eridi ile oraya balanmas dorudur, buna Avusturya'nn neden kar olduunu anlayamyorum, eer bu limann Ruslarca kullanlmasndan korkuluyorsa Rusya Adriyatik'teki Karada limanlarn da kullanabilir, Bulgaristan'n bu Srp isteini desteklemesi gerekir, hele ki Bulgaristan Srplarn Ege Denizi'ne kmalarna raz olamaz; Avusturya'nn bu ie (Adriyatik'te Srp liman iine) kar olmas Bulgaristan'a da dokunmakta ve durumu kartrmaktadr. Tarnovski zet olarak Geof'a u yolda karlk verir: Bizim Srbistan'n gzlerini Ege'ye evirmek istediimizi hi bilmiyorum, biz Srbistan'a Bosna zerinden Adriyatik'e serbest bir tecim (ticaret) yolu salamay nerdik; eer Bulgaristan, Srbistan'n Adriyatik dilei zerinde onun dayan

olduunu aklarsa, bu, Avusturya ile Bulgaristan arasndaki dostlua uygun olmaz. - Tarnovski'nin yazdna gre onun bu yoldaki szleri Geof'u yumuatr. 14 Sonterin'de (kasmda) Tarnovski Danef'i grr ve Bertold'a ektii bir telde dnld gibi bir takasn nerilemeyeceini bildirir (1). Tarnovski ikinci bir telinde (2) zet olarak unlar anlatr: Danef, Avusturya'dan ok honut olarak dnm, ona gre yeni Bulgaristan'n siyasas eskisininki gibi olamazm; o, Bulgaristan'la Avusturya arasnda srekli bir dostluun temelleri bulunduunu anlam, Bulgaristan'n ulusal alannn en u snrlarna kadar byyebileceini ve buna kar Avusturya'nn bir ey demeyeceini Bertold'dan iitmi, Avusturya'nn iine gelen demiryollarnn Bulgaristan'n da iine geldiinden ok honut grnm, Geof da byle dnyormu, Danef Yunan'a kar ok kzgn grnm ve Bulgaristan'n hibir art altnda Selanik'ten vazgemeyeceini sylemi. Romanya, Srbistan ve Arnavutluk ilerinde Danef, Avusturya grne Geof'tan az daha yakn grnmekte ise de yine bu grten epey ayrdr. Bununla birlikte, atalca vurumasnn ngnnde, Bulgaristan'n Avusturya'ya doru kaymaya yz tuttuu grlmektedir ve hele sonterinin (kasmn) ikinci yarsnda Avusturya'da, artk Bulgaristan'n balaklarndan ayrlmak zere olduu, onun Rusya'ya da kar bulunduu ve Balkanlarda egemen olmay dnd inan vardr (3). atalca'da brakma grmeleri srasnda Rusya, Bulgaristan'la Yunanistan'n arasn dzeltmeye almaktadr. Bu iki devletin usule ait olarak birbirine kar olan dilekleri urada toplanmaktadr. Her trl nemli yardmdan kesilmi olan Yanya'dan baka uraacak yer kalmam ve dolaysyla ordular serbest kalm olan Yunanistan her bir Balkanlnn alaca payn hemen belli olmasn istemektedir. Ordular, Edirne ve atalca'da uraadursun Bulgaristan ise bu iin Osmanl ile bartan sonra, yani kendi ordular da serbest olduktan sonra grlmesini istemektedir. 1 ilkkanun (aralk) 1912'de Rus elisiyle bir konumasnda Venizelos u kesin artl Bulgar grn kabul eder: Eer ileride paylama zerinde ilgili devletler aralarnda anlaamazlarsa ii ''l Anlama'' devletleri zmlesinler ve onlarn verecekleri hkm ne olursa olsun nceden kabul edilmi bulunsun (1). 3 lkkanun (aralk) 1912'de atalca brakmas imzalannca Bulgaristan, artk Yunanistan'la bu usul zerindeki karnln kalmadn (yani Venizelos'un bu artn kabul ettiini) syleyecektir (2). Yunan hkmeti atalca brakmasna ok kzar. Belgrad'daki Yunan igderinin Fransz elisine sylediine gre Bulgaristan, Trakya'da kullanlmak zere Yunan tmeniyle, birinci Srp ordusunun kendisine yardmc olarak yollanlmas nermesini (nerisini) kabul etmemimi ve Osmanl'ya kar sava, Yunanistan ve Srbistan'n istedikleri gibi Avrupa Trkiyesi'nin iini bitirinceye kadar srdrmektense, Alman devletlerinin kkrtmasna uyarak, Trklerle anlamay daha uygun bulmu imi. Bu belgeden anlalan udur ki Yunanistan'la Srbistan, savan ba yk Bulgaristan'n omuzlarnda kalmak zere onu srdrmek iin ibu devlete yardm etmeyi ona nermiler, o ise hem atalca'da yedii dayak dolaysyla, hem de Makedonya'da olan bitenlerden kukuland iin Trklerle bir an nce ii bitirmeyi daha uygun bulmutur.

BARI N GRMELER BARI ZERNDEK DNCELER Bar ve onun nasl yaplmasnn gerektii zerinde trl devletlerin dncelerini gzden geirelim. Bunlarn hemen hepsi, Bulgar ilerleyiinin atalca'da durdurulduu srada ve ondan sonraki gnlerde, yani artk stanbul iin pek yakn bir tehlike kalmadnn anlalmasndan sonra ortaya kmtr. A- Osmanl dnceleri Bu dnce Bulgarlarn atalca'ya saldrdklar srada sadrazamn ve Hariciye Nazr'nn Bompar'la bir grmelerinde belirir (1). Bunlar 1878'de Ayastefanos'ta (Yeilky) yapld gibi Balkanllarla arabuk bir bar yapmak ve sonra onu Berlin'de olduu gibi byk devletlere dzelttirmek isteindedirler ve bu ite Avusturya'ya az ok gvenmektedirler. Bu yolda dnceleri, hkmetinden alm olduu ynerge zerine Viyana ve Bkre'te durarak stanbul'a gelen Osman Nizami Paa, sadrazamn Bompar'a andan 5 ve 8 gn sonra Avusturya ve Romanya hkmetlerine de am ve onlardan bu yolda yardm istemitir. Osman Nizami Paa, Bertold'a unu anlatmtr (2): Ayastefanos (Yeilky) biiminde geici bir bar veya bir brakma Avusturya ve Romanya aslarna (karlarna) daha uygundur, nk hemen yaplacak temelli bir barn olutlarn (koullarn) ortadan kaldrmaya ve geri aldrtmaya uraacak bir durumda kalmaktansa, bir brakma ve geici bir ilk barla ondan sonra yaplacak kesin bar arasnda elde edilecek zaman iinde isteklerini kabul ettirmek daha kolay olur Bertold'un anladna gre Osman Nizami Paa unu istemektedir: Bir yandan Avusturya ve Romanya, Bulgaristan zerinde bask yapp Trkiye'ye Trakya'da aslar (yararlar) kazandrsnlar, (yani Edirne'yi ve Edirne vilayetinin elden geldii kadar byk bir parasnn Osmanl'da kalmasna yardm etsinler) te yandan da Ayastefanos anlamas temeline dayanarak Makedonya'da Srp ve Yunan'a kar Bulgar isteklerini tutsunlar; bylece Bulgaristan da bu iten zarar grmemi olur. Osman Nizami Paa'ya gre devletlerin ve en ok Avusturya-Macaristan ve Rusya'nn iine gelmeyen bir bar, sonra kolayca bir acun (dnya) sava karabilir ve Avusturya'nn da iine gelebilecek olan Ayastefanos Antlamas temeline Rusya'da nemli bir kar koyma olmaz. atalca'daki toplarn 2 veya 3 gnlk gllesi bulunduu iin, Osmanl hkmetinin, sadrazam ve Osman Nizami Paa'nn akladklar bu siyasa ile vakit kazanmak istemesi kolay anlalr. Siyasal bakmdan da bu Osmanl'nn iine gelirdi. nk zaman getike Balkanllar arasndaki anlaamamazlklarn aa vurmas umulabilirdi. Bu nermede (neride) bundan baka u da vard: Balkanlar'da Rus, Srp ve Yunan'a kar Osmanl, Bulgar, Romanya ve Avusturya ibirlii. Balkan Sava balamadan nce Babli'nin Avusturya'ya bavurmalarn bu cildin ilk ksmnda grmtk; o vakit ibu devlete, nasl olsa sonunda kendisinin Srbistan'la savamak zorunda kalaca aka sylenilerek daha Osmanl ayakta iken Srp'a kar durum almas ve sava nlemeye almas kendisinden istenilmiti; Avusturya ise, anlatm olduumuz gibi, bundan kanm idi. Bu seferki Osmanl nermesi

(nerisi) karsnda ise Bertold biraz dnmek ve kendisine nerilen yolun tutulmasnn iyi olup olmayacan tartmak bile istemeyerek bu dnceye kar bir durum alacaktr. yle ki Osman Nizami Paa yanndan ayrldktan sonra Bertold, Bkre'teki elisine bir tel ekerek (1), konuulanlar ona anlatr, bunlar Rumen hkmetine bildirmesini syler; brakma veya geici bir barn kendisince de Avusturya ve Rumen aslarna (karlarna) daha uygun olacan ekler, ancak ana Osmanl dilei zerinde, dncesinin bsbtn baka olduunu yazar. Bertold'un yapmak istedii udur: Osmanl ile ibirlii yaplp nce Bulgar zerine baskda bulunulmas ve buna karlk olmak zere Bulgar'a Makedonya'da dnler kazandrlmas yerine bir Bulgar-Rumen anlamasna dayanlarak stanbul zerinde Bulgar'dan yana baskda bulunmak ve bylece Romanya'nn istedii snr dzeltmesini bir karlk olarak Bulgar'dan koparmak ve geici bartan sonra yaplacak asl barta kendisine verilmi olan Trk lkelerini temelli olarak elde tutmak iin Bulgaristan'a Avusturya ve Romanya'nn yardmn salamak. Bu siyasann, ileri ve Avusturya'y nerelere gtrdn olaylar gstermitir. Osmanl hkmetinin istedii yol tutulsayd ne olurdu? Bunun zerinde yazmak imdi artk pek gerekmez. Romanya hkmeti de Bertold'un tlerini doru bulacak ve ona gre davranacaktr (1). Bertold'un yine Osman Nizami Paa ile grtkten sonra, Sofya elisine yollad ynerge (talimat ) (2) Avusturya'nn Balkanlarn ilerisi iin dndklerini aydnlattndan zeti aaya konulmutur: Bertold, Osman Nizami Paa'nn sylediklerini anlattktan sonra, onun nermesinin (nerisinin) Avusturya siyasasnn ana izgilerine uymadn; onun tersinin, yani bir Bulgar-Romanya anlamas kurarak onunla stanbul zerinde bask yapmann daha istenilecek bir ey olduunu yazar ve gizli kalmak zere Geof'a unlarn bildirilmesini syler: Eer Bulgar hkmeti, bir yandan Romanya ile anlar (ona snr dzeltmesi yolu ile dn vererek) ve br yandan da Srbistan zerindeki etkisini kullanarak ibu devleti Adriyatik'e doru genilemekten vazgeirirse, o zaman, Balkan ilerinin kesin olarak zmlendii srada Bulgaristan, bizim ve Romanya'nn yardmn umabilir. Bu yzdendir ki sava sona erince bu sona eriin kesin bir anlama ile deil ancak bir kere daha gzden geirilip dzeltilebilecek (revision) bir anlama ile olmas bize Bulgar aslarna (karlarna) daha uygun grnmektedir. Savan gidii yle oldu ki Bulgaristan en ok kurban vererek en byk yenleri elde etmi ise de gerekten elde tutulan yerler bakmndan o ok daha az yeri eli altnda tutabilmitir. (Yani Bulgar ordular hep atalca ve Edirne'de vuruadurduklar iin Osmanldan alnan yerlerin pek ounda az ok isiz kalm Srp ve Yunan ordular bulunmaktadr). Bu durumun sonucu olarak Bulgaristan, ulusunun emellerine uygun olmaktan uzak bir paylamaya onamak (onaylamak) zorunda kalabilir. Avusturya, Bulgaristan'n diledii gibi bir paylamay kabul edebilir; bilindii gibi, savan srmesi sonucu olarak Arnavut kylarna varacak olan baz ordularn, bu varn kesin anlama iin bir temel olmasn biz hibir biimde onamayacaz (onaylamayacaz). Bu szlerden Geof anlayacaktr ki, eer Bulgaristan, Avusturya grn kabul ederse biz de hem dorudan doruya, hem de Bkre zerine etki yaparak, ister imdi, ister olaylarn geliimi srasnda, ona deerli yardmlarda bulunabiliriz. Grld gibi Bertold, Bulgaristan'a: Eer Avusturya ve Romanya ile ibirlii

yapar ve Romanya'ya ufak bir dn verirsen sana hem Edirne iinde Osmanl'ya kar hem de Osmanl'dan alnacak yerlerin paylalmas srasnda Srp ve Yunan'a kar yardm ederim demektedir. B- Balkanllarn dnceleri Bunlar kolaycana anlalaca gibi: ''Osmanl'y biz kendi bamza yendik, bar da onunla ba baa yapacaz'' demektedirler. Yukardaki ayrntlardan bunun yalnz grnte doru olduu ve yenin kazanlmasnda Fransa'nn destekledii Rusya'nn ok etkisi olduu anlalmakta ise de Balkanllar bu dnce ve istekte direneceklerdir. C- Rus dnceleri Yukarda bunlara birka kere rastladk. Bir zamanlar Rusya, o kadar inceden inceye anklam (hazrlam) olduu Trk yenilgisini sonuna kadar smrmek ve bundan elden geldii kadar ok aslanmak (yararlanmak) iin daha nce de grdmz gibi stanbul ve Boazlar ve Ermenistan dedii Anadolu dou vilayetleri ilerini de ortaya atmak ve onlarn da zmlenmesini istemek dncesinde bulunur (1); daha sonra bu ileri geciktirmeyi ve yalnzca Balkan ilerini bitirmeyi daha uygun bulur (1); nk Balkanlar'da bar kurulduktan sonra bu saylan yerlerin yalnz kendi eli altnda bulunaca ak grnyordu. Bundan baka yine yukarda da grm olduumuz gibi Rusya, Adriyatik iinde Avusturya'ya kar Srbistan' tutmakta ok ileri gitmekten vazgemitir ve bylelikle Avusturya'nn Boazlar iinde ona hi olmazsa gz yumarak yardm edeceini ummaktadr. Rus siyasasnn trl etkiler altnda kh etin, kh yumuak olmas br devletlerde az ok aknlklar dourmaktan da geri durmamaktadr; her halde, o, Adriyatik iinde ok direnecek olursa ngiltere'nin, bu yzden bir genel sava kmasndan holanmayaca anlalmaktadr (2). D- Avusturya dnceleri Kont Bertold, Osmanl isteinin iki basamakl bar ksmn benimsemitir ve bunu u biimde ileri srmektedir (3): Byk devletler ve en ok Rusya ile Avusturya toprak deiiklikleri yaplmasna gz yummayacaklarn savatan nce Balkan devletlerine bildirmi olduklar iin, Balkanllarca kendi bana yaplacak hibir toprak deiiklii, byk devletlerce kabul edilmedike olmu bitmi bir i saylamaz. Berlin Antlamas, Trkiye'ce imdi yaplacak her hangi bir antlamay gzden geirip deitirmek hakkn onu imzalam olan devletlere vermitir. Bu yzden Balkan devletleri bir ''ilk bar'' yapmaldrlar ve Avrupa'y kendi balarna salayacaklar yeni bir dzeni kabule zorlamamaldrlar. E- Alman dnceleri Sonunda yrtlecek olan bunlardr (1). Bunlara gre byk devletler aralarnda unlar kararlatrmaldrlar: 1) Hangi sorunlar Balkanllar kendi balarna zmleyebilceklerdir. 2) Hangi sorunlar zerinde byk devletler karar vereceklerdir; nk Balkanllar, Romanya ve Trkiye'nin, aralarnda grecekleri bar iinde byk devletler arasnda anlaamamazlklar ve karnlklar dourmaya almalar olanakldr ve bunun nne gemek gerekir. Alman Dileri Bakan Kiderlen-Vahter'e gre byk devletlerce ayrca zmlenmesi gereken sorunlar unlar olmaldr: 1) Arnavutluk, 2) Edirne ve stanbul,

3) Ayon - Oros, 4) Romanya'nn istedii snr dzeltilmesi, 5) Adalar. Jl Kambon bu programn daha nce bildirilmi olan Rus programyla benzerliine gz (dikkati) ekmektedir. Grey kendisine bunlar bildiren Alman Bykelisi Lihnovski ile grrken sorunlar e indirir: 1) zgr bir Arnavutluk olacak mdr ve eer olacaksa snrlar ne olmaldr? 2) Nasl ve ne gibi artlar altnda Srbistan'a Adriyatik'te bir k verilebilir? 3) Adalar. Grey unlar ekler: Benim bildiime gre Rusya ile Bulgaristan arasnda stanbul, Edirne ve Ayon-Oros dolaysyla glk kacak deildir. Ancak 23 sonterinde (kasmda) Kiderlen-Vahter Jl Kambon'la konuurken yine bu sorunlara dner (1) ve bu iki uzkiinin (bilirkiinin) her biri, ibu grmede, bu sorunlara kar taraf devletler grubu arasnda karnlklar douracak veya bu karnlklar aa vuracak biimde kullanmaya alr. Kiderlen'in ileri srd dnce u olur: Her byk devlet bu sorunlardan kendisini ayrca ilgilendirenini ele alp onun zerindeki gr ve isteklerini bildirmeli ve bylece br byk devletlerle anlaarak ibu soruna bir sonu verdirmeye almaldr; buna gre: Arnavutluk ve Adriyatik'e k ilerinde Avusturya ve talya. -stanbul ve dolaylarnda braklacak olan yerlerle Boazlar usul zerinde, Rusya-Adalar iinde, ngiltere ve Osmanl borlar iinde Fransa nceden gr ve isteklerini bildirmelidirler. Jl Kambon sorar: Adriyatik iinde Avusturya ve talyan grlerini batan baa e mi sanyorsunuz? Kiderlen buna karlk vermeden kaar ve hemen stanbul ve Boazlar iini ileri srerek der ki: Sanyorum ki stanbul iinde herkes anlam gibidir ve kimse Edirne'nin Bulgarda kalmasna kar deildir, ancak Rusya istiyor ki Kersones (eskiden Yunanllar Gelibolu yarmadasna Trakya Kersonesi derlerdi) Trklerde kalsn, hem Karadeniz hem de Ege Denizi'nde kylar olacak olan Bulgarlar ise, ibu iki deniz arasnda zgr bir geit istiyorlar; (yani Gelibolu yarmadasn istiyorlar) Boazlar yanszlatrlmakla belki herkes holandrlr. Adalar iinde Kiderlen der ki: Bunlarn byk devletlerce korunulan bir birlik durumuna sokulmas istenildi; ben buna eygin (yatkn) deilim, Girit rnei gzmzn nndedir. Ben adalarn, berkitilmemeleri, orada hibir askeri liman yaplmamas ve jandarmadan baka birlik bulundurulmamas artyla Yunanistan'a verilmesini daha iyi bulurum. Ondan sonra Osmanl borlar ve braklar (demiryolu vs.) ve onlar koruma yollar zerinde konuulur. 25 sonterinde (kasmda) bu grme yenilenir, Jl Kambon, Kiderlen'e, Fransa'nn onun gsterdii yoldan gidebileceini, u artla ki her byk devlet her sorun ile uraabilsin. Kiderlen kendisinin de hep byle dnm olduunu syler, adalar ve stanbul zerindeki Bulgar dncelerinin ne olduunu soran Jl Kambon'a Kiderlen der ki: Bunlar olaylara gre her gn deiire benziyor, bugn Bulgaristan,

hem Karadeniz hem de Ege denizinde kylar olaca iin Marmara'dan serbest geii salamak dncesiyle Gelibolu'yu istiyor. Rusya ise serbest gei hakkn yalnz kendisi iin istiyor... F. talyan dnceleri Bu devlet genel sorunlardan ok, baz zel sorunlar zerinde durmaktadr: Srbistan'n siyasa ve iktisat bakmndan erkin (zgn) kalmas (yani Avusturya egemenlii altna girmemesi), Arnavutluk'un arsulusallatrlmas (yani onun da Avusturya egemenlii altna dmemesi) (1) Yunanistan'n gney Arnavutluk'ta pek ilerlememesi ve hele Avlonya'y alamamas (yani ilerde burann ngiltere gibi bir byk devletin donanmasnca kullanlamamas) gibi. G. ngiliz ve Fransz dnceleri Bunlar az ok Alman dncelerine yakndrlar ve sonda ibu Alman dncesi ve bunda Grey'in yaplmasn istedii (yukarda bunlar grdk -I. B., 243, 21/11/1912) deiiklikler temel olarak alnacaktr; yani Balkanllar br ilerde az ok byk devletlerce de gzlenilerek aa yukar diledikleri gibi davranabilecekler, ancak Arnavutluk, Adriyatik ve adalar ileriyle byk devletler dorudan doruya kendileri uraacaklardr. LONDRA KONFERANSI'NA DORU lk anklklar (hazrlklar) Btn bu yoldaki grmeler sonucunda una varlacaktr: Londra'da Osmanl ve Balkan devletleri oruntaklar (bakentleri) arasnda bir konferans toplanacaktr. Bunun yannda Londra'daki bykeliler (Alman, Avusturya, Fransa, talya ve Rusya) Grey'in bakanl altnda ayrca toplanacaklar ve hem Arnavutluk, Adriyatik ve Adalar ilerini aralarnda grecekler, bunlar zerinde, kesin ve balayc olmamak zere baz kararlar alacaklar, hem de, Osmanl-Balkanllar konferansnn gidiini gz altnda tutacaklar. Bata yle dnlmt ki ilerde, belki Paris'te toplanacak olan genel bir konferans yukarda sz geen her iki konferansn ilerini gzden geirerek son kararlarn vereceklerdir. Ancak byle bir konferansn toplanmas gerekmeyecektir. Avusturya hkmeti, Londra'daki bykelisinin, ibu bykeliler konferansnda br arkadalaryla ibirlii yapmas iin konferans kararlarnn balayc olmamasn art koar ve kendi bykelisinin ancak Srbistan'n Adriyatik'e tecimel (ticari) bir kn salamak iin konuabileceini ve topraka k istenilirse bunun zerinde konuamayacan bildirir (1). kinciterinin (kasm), sonlarndan beri Londra'daki bykelilerin ayrca bir konferans kuracaklar sz dolatndan, Osmanl hkmeti bundan kukulanr ve 1/12/1912'de bykelilerine bir genelge yollar, zeti aadadr: Bykeliler toplantsnn amac bazlarna gre Balkan ilerini ve bazlarna gre de yalnzcana Dou olaylarn deil Boazlar ve Ege adalar sorunlarn da grmektir. Bu, savalar arasnda yaplacak ilk bartan sonra taplanmas dnlen konferans iin byk devletler arasnda grmelerde bulunmak zere dnlm bir trl toplantdr- Bunda konuulanlar iyice renegelmeliyiz-

oradaki grmelerin Balkan olaylar dna kmamas ve genilememesi bizim iin nemlidir. Babli, Londra ve Paris bykelileri yolu ile ngiliz ve Fransz hkmetlerinden yattrc karlklar alr. (2 ve 5/12/1912). 5 ilkkanunda (aralkta) Puankare, kamutayn (meclisin) dileri encmeninde bir demete bulunur; son aylarn siyasal olaylarn ve kendisinin ''barl'' siyasasn uzun uzadya anlattktan sonra Fransa'nn Dou'daki zdeksel ve tinsel (manevi) ''haklarn'', sayar (okul, hastane... Hristiyanlarn korunmas), bir devletten baz yerler ayrlrken o yerleri alanlarn oralarla ilgili ykleri, zerlerine almalar gerektii zerine olan hukuku umumiye dsturunu ileri srer (Borlar, braklar vs.). Bylece yerler kazanan devletlere, ellerine geirdikleri yerlerdeki Fransz zdeksel ve tinsel (maddi ve manevi) ''haklarn'' hatrlatp, bunlara sayg gsterilecei inancnda olduunu syler ve her iki savata (Trablus ve Balkan) Fransa'nn batan baa yansz kaldn, ancak Fransa'nn yenilmilerden yz evirmek greneinde olmadn, yarn Osmanl hkmetinin bar iinde yeniden gelimesini dilediini, onunla geleneksel ilikileri srdrmek istediini ve Avrupa ve Kk Asya'daki byk Fransz aslarn (karlarn) koruyabileceini ve hele birka aydr Lbnan'da Fransa'nn istemekte olduu yelemenin geciktirilmeden yaplacan umduunu syler. Grld gibi Puankare, Osmanl'ya kar sevgenlik gsterisi altnda Suriye ve Lbnan sorununu -tpk Rusya'nn Boazlar sorunu iin yapm olduu gibi- ortaya atmaktadr. Yine bugn de (5/12/1912) gazetelerde Londra'daki Yunan elisinin bir demeci kar; bu ak sylenilmemekle birlikte Bulgarlarn, Yunan isteklerine bakmadan atalca'da brakma yapmalarnn dourduu kzgnln bir sonucudur ve Bulgar ve Yunan davranlar arasndaki ayrm gstermek amacn gtmektedir; zeti aadadr: Osmanl hkmeti Yunanistan' balaklarndan ayrmak iin ona sava balamadan nce baz alml nermelerde (nerilerde) bulundu, Venizelos bunlara yanamad; sonra ayrca bar nerdi, ona da yanalmad... Yunanistan, donanmasyla Balkan yenini salamaktaki devini yapt: Asya'dan Avrupa'ya denizden asker tanmasna engel oldu, ablukasyla kmr tanmasnn nne geerek Osmanl demiryollarn az ok battal kld... l Balamann yenilenmesi (5/12/1912) Pribram'a gre (1) Almanya ve Avusturya byk bir sava kacak olursa talya'nn kendileriyle birlik olmayacan, onun Fransa ve ngiltere ile ibu l Balama hkmlerine kar anlamalar yapm olduunu, bir savata onlar daha gl grrse balaklarna kar onlarla ibirlii yapabileceini biliyor ve dnyorlard, ancak bu balamay talya'nn aktan aa kar yana gemesine tek engel saydklar ve bunu da yeter grdkleri iin byle yapyorlard. l Balama Antlamas 8 Temmuz 1914'te sona erecekti; yenilenmesi iin 1911 yaznda grmelere balanlm ve baz karnlklar (anlamazlklar) dolaysyla grmeler bir ara kesilmiti. Balkan Sava baladktan sonra 21 ve 23 ilkterin (ekim) 1912'de Bertold'la San Giuliano'nun bulutuklar srada bu grmelere yeniden balanlr. Avusturya antlamann olduu gibi yenilenmesini, talya ise 1900 - 1901 (1) ve 1909 antlamalarnn yeni antlamaya sokulmasn ister. Pek ok ekimeden sonra antlama olduu gibi yenilenir (5/12/1912) ve ona ayrca gizli bir

protokol eklenir ve talya'nn istedikleri ibu protokole yazlr; ancak talyan Dileri Bakan San Giuliano byle bir ek olduunu gizli tutmaya ve anlamann olduu gibi hibir deiiklik yaplmadan yenilenmi olduunu aka acuna (dnyaya) bildirmeye yaz ile sz verir. Bylece talya yalnz kendisiyle Avusturya arasnda yaplm olan 1900-1901 ve 1909 anlamalarnn Almanya'ca da stlenilmi olmasn, Avusturya ise Adriyatik iinde Rusya'ya meydan okumaya ankland (hazrland) bir anda, talya'nn hibir art komadan iki balann yannda aktan aa yer aldn acuna (dnyaya) gsterebilmeyi kazanm olur. Yeni antlama 1920'ye ve eer bozulmazsa 1926'ya kadar srecektir. Yeni protokoln Osmanl ile ilgili ksmnn zeti aadadr (2): m. 1) 28.6.1902 anlamasnn 9'uncu maddesinde (3) sz geen ''statko''nun talya'nn Trablus ve Sirenaik zerinde yeni kurulmu olan egemenliini de kapsadn syler. m. 2) Fransa ve Fas'n durumu ile ilgilidir ve yeni durumun kabuln kapsar. m. 3) Arnavutluk ve Yeni Pazar iin Avusturya ve talya arasnda 20/12/1900 ve 9/2/1901 ve 20/11/1909 ve 15/12/1909'da yaplm olan anlamalarn deimemi olduunu syler. (1) Londra konferanslarna doru Bu anlama ii zlendikten (zmlendikten) sonra (ki bu sonterin (kasm) sonlarnda olmu bitmi saylabilirdi) Avusturya ve talya, Arnavutluk ve Adriyatik ilerinde daha yrekli davranrlar; bunu az yukarda da grdk. 9 lkkanunda (Aralk) Avusturya-Macaristan Sava leri Bakan ve Genelkurmay Bakan deiir ve bu son yere, bir yl nce talya'nn ondan kukulanmas dolaysyla ekilmi olan general Konrad fon Hendorf, yeniden getirilir. Bunun Trablusgarp Sava sralarnda talya'ya saldrmak istediini yukarda grmtk; yeniden i bana gemeden nce, biteviye Srp'a saldrlmasn istemekte, onun bymesine yol verilirse ilerde Avusturya'y paralayacan ileri srmekte ve sz ve yaz ile hkmete hep bu yolda bavurmakta idi. l balamann yenilenmesi, Hendorf'un yeniden i bana gelmesi, Avusturya'nn biteviye snrlarna asker ylmas, uraya buraya yollam olduu Kzlha ve salk kurullarn geri armas (2), Avusturya-Macaristan devlet adamlarnn pek saval dil kullanmalar, bununla birlikte Srbistan'dan ne istediklerini pek de ak sylememeleri -nk bunlar, Adriyatik iinden baka, tecimel (ticari) anlama ve kolaylklar adyla Srbistan' Avusturya egemenlii altna almak istiyor gibi davranmakta ancak bu yolda ak ve kesin dilek ortaya atmamaktadrlar- Avrupa'da ok ar ve gergin bir hava yaratmaktadr. Rusya da karlk olarak koyuverilmesi gereken askerini salvermemitir. Her an Adyiratik'e kmaktan vazgemesi iin Srbistan'a bir Avusturya ltimatomunun verilmesi beklenilmektedir. Byle bir ey olursa ne yapmas gerekeceini soran Srp hkmetine Fransa: Avrupa'nn ve Rusya: l Anlama'nn bu yoldaki kararn bekleyecei yolunda bir karlkta bulunmas dn vermek dncesindedir (1). O srada Romanya da smsk Avusturya ile birliktir. 26 Sonterinde (Kasmda) Paris'e gelen ngiliz sava ileri bakanl askeri hareketler ubesi mdr General Wilson'la Fransz Genelkurmay arasnda da yakn grnen sava zerinde konumalar yaplr. Bylece Avusturya ile Srbistan arasnda patlayacak bir tfein, Rus hkmeti bunu istemese de, Rusya'daki Slavlk duygularn coturmas dolaysyla onu ve o yzden l Balama ve l Anlama Devletleri'ni bir genel savaa srklemesinden korkulmakta ve byle bir olay her an beklenilmektedir. Londra konferanslar byle gergin bir hava iinde balayacaktr.

Londra Konferans'na giden Osmanl oruntaklarna (makamlarna) verilmi olan ynergeyi toplu olarak Hazinei Evrak'ta bulamadm: ancak sra ile ileri srlecek dnce ve nergelerden bunun ne olduu anlalmaktadr, yerinde greceiz. Londra'da bulunan be byk devletin bykelilerine aralarndaki konferans iin gnderilmi olan ynergelere geelim. Konferans, Londra'da topland ve Grey'in kendisi iin iinde bulunduu iin, ayrca bir ngiliz ynergesi yoktur. Rus bykelisine yollanlm olan ynergeye elde bulunan Rus belgeleri evirmelerinde rastlamadm; ancak Fransz bykelisine verilen ynerge (1) hem yazl biiminden hem de iindeki baz szlerden Rus ynergesine e veya pek yakn grnmektedir. Alman (2), Avusturya (3) ve talyan bykelilerine verilen ynergelerde hep (bata yazld gibi) birlikte almak buyruu vardr (4) Bu ynergelerin zetini aada veriyoruz. Fransz ynergesi Arnavutluk zerindeki ynergeyi geiyoruz; Puankare, Arnavutluk'un kuzey snrnn Drin suyu olmasn istemekle kodra'y ve San Ciovani di Medua'y ondan ayrmay, yani birincisini Karada'a ve ikincisini erit gibi bir toprakla birlikte liman olarak Srbistan'a vermek istediini aklamaktadr. Ayon-Oros iinde, Ruslarn Patrikhanesi'nin egemenlii istenilmektedir. diledikleri gibi, ibu kazann stanbul Rum altnda bir eit kei prenslii yaplmas

stanbul iin Puankare unlar yazmaktadr: Burada statkonun korunmasna salam olarak balyz -dolaysyla bu kent Osmanl kalmaldr- Bundan baka Marmara Denizi'yle anakkale Boaz'nn kylar Trkiye'de kalmaldr- Bununla birlikte Edirne'nin Bulgaristan'a gemesine en edimsel (etkili) bir biimde almalyz- Bunu hem Selanik'te Bulgarlarla Yunanllarn anlamasn kolaylatrmak (yani Edirne'yi alan Bulgar, Selanik ynnde daha uysal olur midiyle) hem de Bulgar hkmetine bir dostluk gstermi olmak iin yapmalyz. Boazlar iin Puankare yle yazmaktadr: Rus diplomasisi Boazlarn almasna biteviye pek byk deer vermi olmakla birlikte, bu srada kendisi dn aryor grnerek bylece Balkan devletlerine zarar vermemek iin (yani br byk devletler ve bunlar arasnda Avusturya da kendileri iin Balkan devletleri zararna dn istemeye kalkmasnlar diye) bu yolda bir dilek ortaya atmayacaktr. Ancak Rusya, bu ii baka bir devlet kurcalayacak olursa bizim yardmmz istedi. Biz bu yardm, ngiliz grleriyle atmayacamz lde, ona yapacaz; ancak bu iin ortaya kmamas her bakmdan iyi olur. Romanya iin Puankare unlar der: Romanya elisinin bykeliler konferansna girmesi doru olmaz; ngiltere de byle dnyor. Romanya, Yanya'nn Yunan'a gememesini istedi. Biz bunun tersine olarak Yanya'nn Yunan'da kalmas iin almalyz. Eer Bulgaristan Romanya'dan yana bir snr dzeltmesine onamazsa (onaylamazsa) Romanya dn olarak Ege'de bir ada istemektedir. Buna onaamayz, nk byle bir aday gnn birinde Almanya bir s gibi kullanabilir.

Adalar iin Puankare unlar yazmaktadr: Osmanl Ege adalarnn, Girit'in ve sreksiz olarak talyanlarn elinde bulunan adalarn (Rodos ve br 11 ada), Yunanistan'a gemesine onarz (onaylarz). Bu ite, hem uluslar hakk, hem de buralara bir byk devlet yerleecek olursa bizim Suriye'deki aslarmz (karlarmz) tehdidetmek suretiyle Akdeniz siyasamz iin bir tehlike olaca yznden byle davranmalyz. Eer Bulgaristan Taoz'u isterse bu ada ona braklabilir. Eer istenilirse Boazlara egemen olan Limni ve Tenedos (Bozcaada) adalarnn Yunan egemenlii altnda yansz olmasna kar olamayz; bunlarn hibir bakmdan berkitilmemesi (silahlandrlmamas) da olanakldr. Eer baz devletler Anadolu kylarna yaknlklar dolaysyla Midilli ve Sakz'n Trkiye'de kalmasn isterlerse biz buna kesin olarak kar durmayz. Ancak bu ite, Yunanistan'a kar bir giriite (teebbse) kalkmak bize dmez. (Bu son iki sorun en ok Rusya'ca, ilerde Boazlar ve stanbul'u umduu gibi alacak olursa o adamlar da kendisi iin saklam olmak dncesiyle, ileri srlebilirdi). Tutumsal (ekonomik) ve siyasal sorunlar iin Puankare unlar yazmaktadr: Avusturya'nn kendine ayral (zg) bir tutum (ekonomik) ve gmrk usul salamasna gz yumamayz. Kabul edebileceimiz en byk ey Selanik'in zgr liman olmas ve Avusturya ile ora arasnda gidip gelecek mallar iin baz kolaylklardr. Osmanl borlar ve maliye ileri ayrca bir konferansta grleceinden siz onlarla uramayacaksnz - Fransa, her eyden nce, Avusturya'nn doru veya eri yollardan giderek Balkanlar'da erge Rusya ve Fransa'nn etkisini azaltabilecek bir egemenlik elde edememesini ister. Dolaysyla Avusturya'nn tutumsal (ekonomik) anlamalar perdesi altnda Balkan devletlerini siyasal egemenlii altna alamamasn iyice gzetmeliyiz. Balkanl balaklarn kendi aralarndaki ilikileri dolaysyla Puankare unlar yazmaktadr: Balkan birliinin yaamasn istiyoruz ve onlara biteviye aralarnda anlama ve uyuma tleri vereceiz. Aralarnda baz noktalar zerinde anlaamamazlklar olursa onlardan birine kar tekilerle birlik olmayacaz, ta ki sras gelince ve gerekince dost ve balak devletlerle birlikte onlarn arasnda hakemlik edebilelim. Olduka uzun bir zetini yapm olduumuz bu ynerge o sradaki Fransz ve Rus siyasalarn iyice aydnlatr. Alman ynergesi Ksadr; bata yle denilmektedir: ''lk nce l balama arkadalar ile temas etmek; dileklerde nce onlarla uyumak; fakat l balama adna konumamak; kendi adna konumak; br iki arkadan teker teker muvafakat etmesi. Ancak kar yan l anlama olarak ortaya atlrsa o zaman tek cephe olarak grnmek.'' Bundan sonra bakanlk ve grme tarz zerinde ynergeler verilir. Bu i iin unlar istenilmektedir: "Konumalar, hele basna kar, gizli-zabt tutulmasn; ktip olmasn'' (yle yaplacaktr). Bundan sonra asl ynergeler gelir ve yle denir: ''Adriyatik sorununun, Srp isteklerine kar koyma gibi deil, Arnavutluk ve Srbistan aslarnn (karlarnn) korunmas gibi ele alnmas. l balama

yaayabilecek bir Arnavutluk istiyor; bunun balca art, Arnavutluk'un Avlonya ve Sen Jan di Medua iinde olmak zere, btn kylarnda egemen olmasdr. Kara snrlar iin corafi ve rki cephe gz nnde tutulsun. Avusturya, bu hususta mahhas nergelerde (nerilerde) bulunacak. Snr sorununun ana izgilerinin Londra'da zlmesi iyi olur. nk Srbistan, ele geirdii yerlerde pek evinde imi gibi yerleecek; daha imdiden vergi ve kur'a askeri toplamakta. l Balama, Srbistan'n tam tutumsal (ekonomik) ve siyasal bamszln salamak istiyor. Bunun iin ona Adriyatik'e k (liman, demiryolu) salanmas (1). ''Osmanl borlar ile ayrntlar iinde Fransa bykelisi ile temasn muhafaza edilmesi, (nk Paris'te Puankare'nin toplad komisyon anklklar (hazrlklar) yapmtr). ''Ege adalar sorununda ngiltere'nin ne gibi isteklerle ortaya atldn beklemek gerektir: imdilik kendimizi tamamen geride tutalm, yalnz baz adalar rehin olarak elinde tutan talya'nn istekleri olursa bunlarn gze alnmas ile kalalm. Srf ahsnzn haberdar olmas iin sunuyorum: Yunanistan'n anakkale Boaz ile Kk Asya'ya pek yakn olan adalar askeri igal yahut tahkimle ''de facto'' kendi mlkiyetine sokmas bizce uygun grlmyor; halbuki, yerli halka baz zgrlk haklar verilmesi, ''belki de bir nevi Yunan himayesi altnda- tehlikeli grlmemektedir.'' Avusturya ynergesi Bunu anlatmadan nce yukarda da sz gemi olan Viyana Dileri Bakanl'nda, Osmanl yenilgisi belirir belirmez, 25 ile 30 birinciterin (ekim) 1912 arasnda Balkanlar'da Avusturya-Macaristan'ca gdlmesi gereken siyasann ana izgilerini belirtmek iin yaplm olan toplantda Srbistan, Ege adalar, Anadolu'nun gney kylar (Karaman) ve Tuna'daki Akadakale zerinde verilmi olan kararlar aaya koyuyoruz (2): Bunlar bir yandan Avusturya'nn bu iteki ana dncelerini gstermekte, br yanda da yklma yolunu tutmu bir imparatorluun nasl birtakm hrslar besleyebildiini aa vurmaktadr. Sz geen kararlar unlardr: ''4- Srbistan'n lke bakmndan genilemesi. Avusturya-Macaristan'n, Srbistan'n lkeden yana genilemesine -bu genilemenin tam yahut ekseriyetle Islavlarn oturduklar yerlere mil olmas artyla- muvafakati, tavizat (borlanma) taleplerine balanmaldr; bu tavizat (borlanma), bilhassa ekonomi alannda olup teknik ve i siyasa sebeplerinden tr tam bir gmrk birliini ihtiva edemeyecek ekilde dnlmtr. (Mukayese ediniz, ekonomik hususi ett) c) Bu ekonomik yaklamann siyasal cephesi, bununla hsl olan bir garantiden: kralln, devletimize kar iyi komuluk duygularyla hareket etmesinden ibaret olur ki, bu hal belki zamanla daha da derinleebilir. Mesela Drin nehri kenarnda mnazaal (ekimeli) snr meselelerinin halli de ayn maksada yardm edebilir. Srbistan'n, Avusturya-Macaristan'ca msaade edilemeyecek biricik lke genilemesi, Adriyatik'e kadar varan bir koridor elde etmek zere Srbistan'n halis Arnavut olan lkeye dorudan sahip olmasdr. Byle bir temayl, Srbistan tarafndan takip edilen milliyeti prensiple hibir vehile temellendirilemez. Srbistan, eer gerekten hsnniyet sahibi ise, devletimizle daimi olarak dost yaayabilir. Adriyatik kysnn elde edilmesini ekonomik bir zaruret diye gsterecek gerek ekonomik saikler (nedenler) de ileri srlemez, zira biz Srbistan'a, Bosna'dan Adriyatik'e serbeste hayvan nakline msaade ediyoruz ve bundan maada (baka), ister bizimle mterek olarak, ister bizden mstakil olarak olsun- Selanik'e doru serbest ihracat yolunu, bir imkn olarak ak braktk. Onun iin, lke genilemesi

yoluyla Adriyatik'e erimek temayl, yalnz Srbistan'n ekonomik istikll arzusunu deil (ki bu istikll arzusu Tuna-Adriyatik hattnn inasyla tatmin olunmutur), fakat ayn zamanda Srbistan'n Avusturya-Macaristan'la iyi komuluk mnasebetleri tesisi hususunda arzulu olmadn meydana vurur. Eer Srbistan, imdiki harp esnasnda, Arnavutluk'un iine doru Adriyatik istikametinde bir askeri sefer hareketine teebbs edecek olursa, byle bir teebbse son dakikada kar gelmekten baka elimizde bir are olmaz... ''8- Ege Denizi'ndeki adalarn istikbaldeki mukadderat, bizi onlarn talya tarafndan muvakkat (geici) olarak igal altnda bulunmalar (taviz hakk) dolaysyla ilgilendirir. Avusturya-Macaristan'n, Karaman kylarnda yerlemesi hakknda olduka uzak bir istikbalde bulunan imkn da keza... ''10- Berlin kongresinde unutulmu olan Adakale adl Tuna adasnn durumu, Macaristan'a ilhak (katmak) suretiyle hallolunabilir.'' Bunlar grdkten sonra Londra konferans iin olan Avusturya ynergesine gelelim. Bu ok uzun ve ayrntldr, ancak z Alman ynergesininkine etir. Selanik zerinde ayrca durulmu ve yle denilmitir: Makedonya sorunlar arasnda, Avusturya-Macaristan iin en nemlisi Selanik sorunudur. Burada ilk nce tecimel aslar (ticar karlar) sorunu gelir; bunun iin de Selanik'e demiryolu gidi geliinin rahata ilemesi gerekir. Avusturya, Selanik lkesinin arsulusallamasnda, yahut beledlemesinde hi direnmiyor. Bunun tersine olarak eer aslarmz (karlarmz) gz nnde tutularsa, Selanik'in bir Balkan devletine katlmasna da onarz; bize bu ite Bulgaristan'n aslar (karlar) Yunanistan'nkilerden daha stn grnyor. Drama, Kavala, aznlklar ve Romanya ileri dolaysyla unlar denilmektedir: Drama ile Kavala lkelerinin Bulgaristan'a verilmesi sorununda bykeli u nemli noktaya iaret etmelidir ki hem Avusturya'nn, hem Macaristan'n bu noktalarn ttnnde byk aslar (karlar) vardr; onun iin ttnn retilmesi, alm ve dar karlmas ilerinde statkonun korunmas zerinde sakncalar ileri srlsn. Makedonya Ulahlarnn keskilleri ile baka din ve ulus aznlklarnn aslar (karlar) gz nnde tutulsun; bu hususta, tutumsal (ekonomik) bakmdan nemli olan Selanik spanyol Yahudileri de unutulmasn. Aznlklarn din, okul, dil bakmndan zgrlkle geliebilmesi ii aka tutulmaldr. Romanya elisinin konumalara girmesi iine gelince, Romanya ile ilgili bir i konuulurken bykeli bunu ortaya atsn. Trl sorunlar zerindeki Avusturya-Macaristan gr ve istekleri Londra bykelisine bildirildikten sonra hkmetin genel Balkan siyasas zerindeki grleri ona anlatlmaktadr; bunlar en ok Avusturya-Srbistan ilikileri konusu zerinde toplanmaktadr. Bu ksm Balkan Sava'ndan sonra Avusturya'nn Balkan durumunu nasl grdn ve neden 1914-18 genel savan kardn az ok anlatr. En nemli paralar aadadr: ''Avrupa inancalar yznden sahip olduu hususi mevkii sayesinde Avrupa denkliinin bir unsuru olan ve bylece yansz bir siyasa gden Trkiye'nin yerine, yen (zafer) kazanm balaklar geeceklerdir. Fakat bu, Trkiye'nin grd denklik devinden vazgemek demek deildir; denklik iini bundan byle Balkan devletleri zerlerine alacaklardr, Bu maksatla Balkan devletleri, tm bamszlklarn elde bulundurmakla birlikte Trkiye'nin arsulusal durumu ve corafi durumu sayesinde imdiye kadar daima gtt, her trl saldr bir yana

brakan siyasann ei bir siyasa kullanmaldrlar. Yoksa, bu kadar sayda kk devletin, corafi bakmdan bir yere toplanmas, -bunlar siyasada elberlii yapmasalar bile-dnya bar iin daimi bir tehlike tekil eder. Bilhassa bizim Srbistan'a kar ilikilerimize gelince, bunun, ksa inktalar (kesintiler) bir yana braklrsa, epey zamandan beri hi de memnun olunmayacak bir halde olduu herkese biliniyor. Srbistan'da birka seneden beri yle eyginlikler uyanmtr ki, bunlar tutumsal (ekonomik) temele dayanan ve smrge ve dnya siyasas hamlelerini iinde toplayan bugnk Avrupa byk devlet teekkllerine uymamaktadr. Bana Lord Salbry bir gn yle demiti: ''Dnyann gidii, kuvvetlinin daha kuvvetli olmasn, kuvvetsizin de daha zayf olmasn emrediyormu gibi grnyor.'' Bugnk Avrupa'nn siyasal ve tutumsal (ekonomik) bnyesi, bir kk devletin, bir komu byk devletle srekli barszlk halinde yaamasn olanaksz klmaktadr. Bu yle bir ilkedir ki, bunu Avrupa'nn btn kk devletleri -dier Balkan devletleri de dahil olmak zere- kendilerine mal edinmilerdir; yalnz Sribstan'n, gerek kuvvet durumlarn tamamen bir yana brakarak, uluslar ailesinin iyi rf detlerine kar davranta bulunduu grlyor. Bulgaristan, Rus noktai nazarn bilerek, ta batan itibaren stanbul'dan kendi istei ile vazgetiini bildirmitir. Arnavut lkesindeki emelleri bakmndan Srbistan'la ayn durumda bulunan Yunanistan, baka alanda kan bir frsattan aslanarak (yararlanarak) Bavekil Venizelos'la Marki di San Giuliano arasnda bir telgraf alp vermesi ile Yunanistan'n talya'ya olan dosta duygularn aklamtr, o, Avusturya-Macaristanla da iyi diplomatik ilikilerde bulunmaya almtr. Yalnz Srbistan -hem de buuk ylda ikinci defa olmak zere- emellerini AvusturyaMacaristan'n isteklerine uydurmak yle dursun, davranlaryla, devletimizin byk masraflara girerek, fevkalde asker lemler (nlemler) almak zorunda brakm ve ikinci defa olarak dnya barn tehlikeye koyduu gibi, dnya teciminde (ticaretinde) de ar yaralar amtr. Buna kesin olarak bir son vermek gerektir. Devletimizin genileme gayretleri yoktur; bunu, Trkiye kerken de, -btn Avrupa'nn ayralsz olarak sandna kar- ispat etmitir. Devletimiz bir bar siyasas gtmektedir ve yalnz tutumsal (ekonomik) ve kltrel devlerine kendini vermektedir. Bu bar siyasasnda kendisi, balaklar ve btn byk devletlerle ayn duygudadr; her iki byk devlet grubunun bar ne kadar istediini, imdi zerlerinde aytlan (tartlan) ciddi sorunlar uygun bir zleme (zmleme) yoluna gtrmek iin hepsinin elbirlii ile almas ispat eder. Btn Avrupa'nn bu barseverliinin aksine olarak Srplarn genileme istei besleyen ve cebir ve iddet isteyen asker ve siyasal evenlerini (basklarn) gryoruz; bunlar, iki byk devlet grubunun herhangi bir sorun yznden birbiriyle arptrmak istiyorlar. Avusturya'da, hi kimse Srbistan'n hayat hakkn inkr etmiyor; bilkis onun en iyi bir ekilde tutumsal (ekonomik) gelimesini pek byk scaklkla istiyoruz, buna da biz tutumsal (ekonomik) zverileri gze alarak yardma ankz (hazrz). Bundan baka onun bnyesi iin nemli olan ulusal devlet ilkesi snrlar iinde genilemesine bizce hibir engel karlmayacaktr. Fakat Srbistan, bundan byle de, imdiye kadar elde etmi olduu genilemelere kanmak istemeyip, oyun bozan roln oynarsa, bu keyfiyet, btn Avrupa'y ilgilendiren bir nokta olur. Zira yle olunca, Avrupa bar, drlmesi Srbistan'n keyfine bal bir Demokles klcnn tehdidi altnda bulunur. Biz Srbistan'dan dorudan doruya gelen beklenmedik kkrtmalarla, bu duruma bir son vermek zorunda kalmamay iten istiyoruz. Avusturya-Macaristan devleti, herhalde, bu durumun sregelmesinden gereken sonular karmak ve hi olmazsa tetik davranmak, diine trnana kadar silahl bulunmak ve bu durumun basks altnda, Avrupa'da silahlanmann istemeye

istemeye bir etkeni olmak zorundadr ki, bunu Sir E. Grey, birka gn nce bir sylevde dikkate deer bir biimde belirtmitir: ''Bleeding to death in peace time is worst than war'' (1). ''te Srbistan'la ilikilerimizi srekli bir dostluk havasna sokmak iin bu noktalar esas tutmaya ankz (hazrz). mit ederiz ki, bu dostluk sayesinde antlamaca bize verilen (onamak) oy hakkn (2), Srbistan'n -esasnda hi itiraz etmediimizgenilemesi iinde ondan yana gereken anda duraksamadan kullanabileceiz: Ekselansnz uygun zamanlarda arkadalarnzla konumalarda yukarki dncelere uygun demelerde bulunursunuz.'' Bu ynergelerde ak sylenilmeyen, ancak herkese anlalan yn udur ki Avusturya'da milyonlarca Yugoslav (Gney Slav) vardr, Srbistan bunlar gitgide daha ok kendisine ekiyor; Avusturya, Srbistan bunu yapmasn ve genel olarak bana kafa tutmasn diyor, amma o, 19 ve 20'nci yzyllar olaylarnn bu iin nne geilemeyeceini gstermi olduunu ve erge ulusal dileklerin birbirine kavuacan unutuyor. Bu yn bu cildin ilk ksmnn balarnda ayrca incelenmi olduundan bu yoldaki dncelerimiz orada ayrca grlmektedir. Oruntaklarn (delegelerin) ilk demeleri lkkanunun (aralk) ikinci haftasnda bar grmelerinde bulunacak olan oruntaklar (delegeler) Londra'ya gelmektedirler. Osmanl oruntaklar (delegeleri) Ticaret ve Ziraat Nazr Mustafa Reit, Berlin Bykelisi General Osman Nizami ve Bahriye Nazr Vekili General Salih paalardr. Londra Bykelisi Tevfik Paa'dan baoruntak olmas istenilmi fakat o buna onamamat (yanamamt). Reit Paa Paris'ten geerken Puankare ile grr ve ona hkmetinin bar istediini, ancak iine gelen bir bar yapacan syler ve pek uysal grnmez. Berlin'de Osman Nizami Paa da Alman Dileri Bakan Kiderlen - Vahter'e o yolda bir demete bulunmutur; gerek Puankare gerek Kiderlen, Osmanl oruntaklarna (delegelerine) uysallk tleri verirler ve Kiderlen, Edirne'den vazgemek gerektiini syler ve Osmanl'ya byle bir t vermi olduunu Bulgar hkmetine de duyurur. Geof bundan ok holanr, teekkr eder ve Fransa'nn da Babli'ye bu yolda tler vermesini diler. (1) Osman Nizami Paa ile grtkten sonra Kiderlen-Vahter onunla ve ondan nce grd Danef'le olan grmesini yazmtr (2). Bu yaznn Danef'le ilgili ksm ayrca aada grlecektir, Osman Nizami Paa ile ilgili ksm yledir (muterize iindeki italik yazlar Kayser'in kendi eliyle yazd notlardr): ''... Osman Nizami Paa pek sava idi ve pek kesin dil kulland, ona yavama dnde bulunmaya uratm ve grmeler kesilir ve sava yeniden balarsa Trklerin saldrc (doru) durumunda bulunacaklarn, bunu da Ruslarn Ermenistan (3) ilerine karmasna (yahut da baka yerde; belki de stanbul'da) yol aabileceini imledim; grne gre uyartlarmda pek baar elde edemedim.'' Kayser btn bu yaznn Sofya, Londra ve Viyana eliliklerine yollanlmasn buyurmutu. Bundan tr, kalem mdrlerinden Rosemberg kdn kenarna unlar yazar: ''Efendimizin buyruklar, yaznn imdi Sofya, Londra, Viyana'ya bildirilmesiyle yerine getirildi. Yaznn son ksmndan (yukardaki ksm) anlalyor ki, biz, Trkler zerinde yavatc etkilerde bulunmakla Bulgarlara yardm ediyoruz. Onun iin sralacna konulmas.''

Daha nceden de byk devletler Babli'ye bir dziye uysal olmak ve birok yerleri gzden karmak dn vermilerdi ve vermektedirler. (1) 15 lkkanunda (Aralkta) Bulgar Baorunta (Badelegesi) ve Kamutay (Meclis) Bakan olan Danef, Paris'e gelip Puankare ile grr, ona sylediklerinin zeti aadadr: (2) Bulgaristan'n l Balama devletleriyle hibir anlamas yoktur, Balkanl balaklaryla birliktir ve onlara baldr, eer Avusturya Srbistan'a atarsa Bulgar ordusu Srp ordusunun yardmna koacaktr, Edirne'den vazgeemeyiz, Rusya orann Trkiye'den alnmasna onat (yanat), biz onu elden karamayz, o kuatlmtr ve ister istemez bu gnlerde decektir (3), Romanya'ya dn olarak bir ey vermeyeceiz. Danef Londra'ya, Berlin yolu ile gitmi ve orada Dileri Bakan Kiderlen-Vahter'le grmt, ona syledikleri, baz noktalarda Puankare'ye sylediklerine uyuyor, bazlarnda uymuyor. Bu grme zerine Kiderlen'in yazd notun evrilmii aadadr (1). (Muterize iindeki italik yazlar Kayser'in kendi eliyle yazd notlardr): ''Sobranya'nn bakan, insanda akll, ll bir adam etkisi brakyor. Romanya sorunu zerinde, anlayl ve tamamen msaadekr (hogrl) bir dil kulland. Onca, Romanya ile Bulgaristan arasnda bir anlama elde edilmesi g deildir; kendisi bu uurda elinden geldii kadar alacak. (yi). ''Bulgaristan'n Edirne'den vazgeemeyeceini sylyor (Anlarm). Diyor ki: Bu noktada msaadekr davranmak dorudan doruya Trkiye'nin ass (kan) gereidir. ehir Bulgar olursa, Bulgaristan doymu olur; Trkiye ile her trl anlamazlk konusu ortadan kalkar ve iki komunun salamca birbirine balanmas salanlm olur. Edirne Trk kalrsa, bar geici olur (Doru). Bulgaristan da bu kenti elde etmek iin her frsat kullanr. O arada da kenti almam olmak Bulgarlara bir ak yara etkisi yapar, bu da Trkiye ile hayrl ilikileri olanaksz kalr. ''Bulgaristan'n stanbul zerinde emeller besledii hakkndaki rivayeti Danef yanl diye vasflandryor. Bulgaristan nispeten az olan -4 milyon- nfusu ile alannn en u kenarnda bir ve bir eyrek milyonluk bir byk kenti yk olarak zerine almakta hibir as (yarar) grmyor (Doru). Bundan baka, stanbul, karsnda bulunan Kk Asya kylar olmadan elde tutulamaz. Bulgarlar stanbul'u almak isteselerdi, Kk Asya'ya da yerlemeleri gerekirdi. Bu da, dar bir ky blgesi ele geirmekle olmaz. Byle sonsuz bir vicdann Sofya hkmetini eken bir yn yoktur. (yi) ''Selanik'te i deiir, nk Bulgaristan Selanik'ten vazgemek istemiyor. Selanik Makedonya'nn limandr. Makedonya kimde ise onun o limana da muhakkak ihtiyac vardr. Fakat Bulgaristan, tecim (ticaret) zgrl iinde her trl dne anktr (hazrdr.) ''Osmanl dyunu umumiyesi sorununda, Bay Danef, hkmetinin azami derecede msaadekr (hogrl) davranacan iddia edebileceine kani. mtiyaz sahiplerinin haklar da muhafaza edilecektir, diyor. ''Arnavutluk sorununda da Bay Danef anlay gstermitir. Ancak, byk devletlerin, isteklerini bir an nce tespit etmelerini diliyor ve diyor ki: Devletler ne kadar birlikte hareket ederlerse, memnun edici bir hal aresi de o kadar kolay elde edilir.'' (Doru. Biz ankz (hazrz), tekiler dncelerini yaknda bir ilan ediverseler.)

Burada gze alnmas gereken en nemli noktalar Danef'in stanbul iin Bertold'a kulland dilden ok geride kalm, buna karlk Arnavutluk iinde l Balama Devletleri'nin grlerine yaklam ve Avusturya'ya gstermi olduu yaknlama isteklerini Almanya'ya gstermemi olmasdr. Szn ksas Danef, bir ay nce Bertold'la bir dost ve ortakla konuur gibi davranmken imdi Kiderlen'le kendisine sayg gsterilmesi gereken bir yabanc ile konur gibi davranmtr. Romanya iinde de Danef uysal grnmtr, halbuki Puankare ile konuurken hi de yle davranmamtr. Bu da gsterir ki o, Londra konferansna giderken l Balama Devletleri'ni kazanmak ve onlara her istedikleri inancay vermek dncesindedir. Kayser; Danef'in sz ve davranndan holanm olacak ki kendisine bu grmeyi bildiren yaznn bir suretini sunmak iin yazlan tezkerenin bana u dnceleri koymutur: ''Sofya elisine bildirilsin ki Danef burada idi, syledikleri usalrd (akl alrd), iyi bir intiba aldk; Bulgaristan'n meru isteklerine destek oluruz. Keza Lihnovski ve Viyana'ya da; 14/XII/1912. W.'' Bu belgenin son satrlarnda Kiderlen'in Osman Nizami Paa ile grmesi anlatlmaktadr, onlarn ve onlarla ilgili Kayser'in notlarnn sz daha nce gemiti. Bu belgenin bu iki ksm birden gz nnde tutulursa Londra Konferans'nn ngnnde Almanya'nn Bulgaristan' kazanmaya ok nem verdii grlr. O gnlerde Balkanllarca yaplan en nemli deme Londra konferansna Srp Baorunta (Badelegesi) olarak giden Novakovi'in Paris'te svolski'ye syledikleridir. Novakovi der ki: Eer bize tam egemenliimiz altnda bir Adriyatik liman verilmezse biz Srp-Bulgar antlamasyla saptanm olan snrn tesinde bir dn aramak zorunda kalacaz. Bu demekti ki eer Rusya bizi Avusturya'ya kar sonuna kadar tutmazsa biz de Balkan balamasn bozacak iler grrz. Bu deme Rusya'da kayg uyandrmtr. nk Balkan Slavlarnn yeniden aralarnda boumas, ortaln yine Avusturya oyunlarna almas ve Rus diplomasinin bu kadar emekle yaptnn yklmas olacakt. Ancak Rusya, hem genel durum, hem de Boazlar iine her eyden stn bir nem verdii iin iin sonuna kadar gitmekten ekinecek ve az aada gstereceimiz gibi Srbistan diledii biimde Adriyatik'e kamayacaktr. Novakovi'in bu szlerini renince Sazonof 16 lkkanun'da (aralkta) Belgrad'daki Rus elisine bir tel ekip (1) bu szleri ona bildirir; Trk oruntaklarnn (delegelerinin) demelerinde onlarn uysal olmayacaklarnn anlaldn ekler ve u tlerde bulunur: Dncemize gre Srbistan'n ve btn balaklarn ana ass (kar) Trkiye ile bir an nce barn yaplmasndadr. Srbistan'la Bulgaristan arasnda tam anlamann bozulmamas da o aama nemlidir ve bu kadar glkle yaplm olan Srp-Bulgar paylama tasarsn deitirmeye kalkmak bizde hi de ho grlemez. Bizim inanmz udur ki, Londra grmeleri sona ermeden elde edilmi yerlerin paylalmas iini ortaya atmak balaklarn aslarna (karlarna) uygun deildir. Belki bu Srp bavurmas zerinde bir eyler duyduu iin, belki de kendiliinden 16

lkkanun'da (aralkta) Londra'daki Bulgar Elisi Macarof (konferansta da oruntaktr) (delegedir) oradaki talyan bykelisine u yolda bir demete bulunur: (1) Savan ana ykn Bulgaristan tad ve Trkiye'yi bar istemeye zorlad, bunu ne Srbistan ne de Yunanistan yapabilirdi; dolaysyla bar grmeleri srasnda Bulgaristan'n stn bir durumu olmaldr, eer o szn geiremezse Trkiye kendi bana bar yapacaktr. Hibir suretle Bulgaristan, Selanik'in Yunan ve Manastr'n Srplar'da kalmasna gz yumamaz. Sonuncu kentte Bulgar ounluu vardr. (Sava srasnda Manastr Srplarn eline dmt) mperiali'nin bir sorusuna karlk olarak Macarof Selanik'in arsulusallatrlmasnn g olaca dncesinde bulunduunu, ama onun bir zgr liman olmasna kar olmadn syler. Macarof'a gre Bulgaristan Edirne'yi isteyecektir, ancak eer Trkiye glk karrsa arada dostasna bir anlamaya varlabilir. Macarof yalnz kendi dncelerini anlattn syler, ancak bu szlerden mperiali unlar karr: 1) Bulgaristan Manastr ve Selanik iin direnecektir. 2) Bulgaristan Trkiye ile her ne biimde olursa olsun bir anlamaya varmtr. Avusturya il Srbistan arasnda glkler karsa Bulgaristan'n ne yapaca yollu bir soruya Macarof: Bulgar Kral Ferdinand'n Viyana saray ile olan ilikileri onun Avusturya'ya kar durum almasn gletirir, der. Danef ve Macarof'nu demeleri Bulgar amalarnn nasl iki u arasnda oynadklarn gsterir: a) Balaklarna dayanarak Trklere kar elden geldii kadar ok as (yarar) salamak, b) Trklere dayanarak kendi balaklar Srbistan ve Yunanistan'a kar elden geldii kadar ok as (yarar) salamak. O aylarda Bulgar siyasas bu iki ama arasnda bocalayp duracak ve sonda dileklerinin hibirini elde edemeyecek ve hem kendi balaklarnn hem de Trklerin arpsna urayacaktr. Srp ve Bulgar ileri gelenlerinin sz ve davranlarndan anlald gibi, balaklar arasnda kavga kmas korkusu, Rusya'y Londra Konferans'nn bir an nce bitmesi iin biteviye Osmanl zerine bask yapmaya kkrtacaktr. Bulgar ve Srplarda uyanm olan bu gibi dncelerin Avusturya'ya ne kadar byk mit kaplar aaca ve onun Adriyatik liman iini diledii gibi zmleyince nasl bir tala iki ku vurmu olaca kolayca grlr. Bu dnceyi berkiten (dorulayan) baka bir olay da anlatacaz (1): O srada Avusturya saylav olan profesr Mazarik (1) Belgrad'a gelmi ve Pai ona Bertold'a bildirilmek zere u nermede bulunmutu. 1) Srbistan tutum ve siyasa bakmndan erkinliini kskanlkla koruyacaktr, ancak bununla birlikte o Avusturya ile dostluk iinde yaayabilir. 2) Biz Arnavutluk'un paylalmasna eygin (yatkn) isek de Avusturya dileklerini gze almay istediimizi gstermek iin zgr bir Arnavutluk kurulmasna onaabiliriz. 3) Biz Avusturya'dan Arnavutluk'ta bir liman ve bu limana gtren bir dar yol istiyoruz. 4) Bu liman berkitmeyeceimiz (silahlandrmayacamz), onu kimseye kullandrmayacamz veya vermeyeceimiz zerine her trl inanca (gvence) veririz. 5) Biz Avusturya'ya her trl tutumsal kolaylk ve aslar (yararlar) salamaya; ona

borlanma ilerimizde stnlk vermeye ve gmrk tarifelerinde her trl aslar inancalamaya ankz (karlar vermeye hazrz.) Eer bu temeller zerinde anlaamazsak biz Avusturya'ya kar yine doru ve saygl bir durumda kalrz, bir liman iin sava karmayz, ancak Selanik'te kendimize bir kt (yarar) salarz (toprak bakmndan olduu sylenmiyor, ve daha ok tutumsal (ekonomik) bir ktn (yararn) dnld szn geliinden anlalyor). Balkan balamasyla tutumsal (ekonomik) bakmdan ibirlii yaparz ve Avusturya mallar almayz. Pai bu iler zerinde konumak iin kendisinin Viyana'ya gitmeye ank (hazr) olduunu ekler. Mazarik bunlar 12 ilkkanunda (aralkta) Bertold'a anlatrsa da o, bu ie hi yanamaz ve Pai'in Viyana'ya gelmesinin gereksiz olaca karlnda bulunur. Viyana'daki ngiliz Bykelisi Kartvrayt bu karl doru bulmaktadr, nk, bara varlncaya kadar Balkanllarla ayr ayr grlmemesi iin byk devletler arasnda; aka sylenilmemise de altk (n) bir anlama varm ve bundan baka Masarik (ek ulususu idi) Viyana'da ho grlmeyen biri imi, ve Bertold'la Pai arasnda grmeler olsayd baz devletler (talya) bundan kukulanabilirmi. Bu ite dikkate deer ynlerden biri Pai'in diledii olmazsa Selanik'te bir kt (yarar) arayacan sylemi olmasdr. Bu, her ne kadar Balkanllarla bir tutumsal (ekonomik) birlik kurulaca sz ile birlikte sylenilmise de, Selanik'le Srp topraklar arasna Bulgaristan gibi hem gl ve her an terslik gsterebilecek ve glkler karabilecek, hem de Srbistan'la onun deniz yolu zerinde bulunmay, Balkanlar'daki egemenlik istekleri urunda smrebilecek bir devleti sokmayacam, yani Manastr' ve Vardar ovasn Bulgar'a brakmayacam da demek olabilirdi; bu ise, bir Balkanllar aras savana yol aabilirdi ki Avusturya'nn en ok istedii ve isteyebilecei bir eydi. Szn ksas; sonterin (kasm) ayr bir Bulgar-Yunan anlaamamazlk ve karnlnn belirtilerini ortaya koymuken ilkkanun (aralk) ay buna bir BulgarSrp karnlnn belirtilerini ekleyecektir; bu karnlklar geri durumun ve iin znde bulunuyordu; ancak, Avusturya ve talya'nn Adriyatik siyasas ve Rusya'nn hem genel siyasas hem de her eyden nce var gcn stanbul ve Boazlar ii iin saklamak istemesi dolaysyla Adriyatik iinde yumuak davranmas, Balkanllar arasnda uyuuk dmanln birka ay sonra bir savaa varmas sonucunu verecek veya bunu kolaylatracaktr. Londra Konferans'nn ngnndeki askeri olaylar Birincikanunun (aralk) ilk yarsnda, Yanya vilayetinde olan Trk-Yunan arpmalarn ve yine bu ayn 17'sinde anakkale Boaz dnda, mroz deniz vurumas adn tayan Trk ve Yunan donanmalar arasndaki vurumay, Londra Konferans dolaysyla, her iki sava, propaganda bakmndan smrmeye alacaktr. 7 ilkkanunda (aralk) balayarak Yanya dolaylarnda ve nlerinde Trklerle Yunanllar arasnda bir sr vuruma olur; genel olarak stnlk Trklerdedir, ancak onlar g ve saylar dolaysyla hep savgal (savunan) bir durumda kalmaktadrlar. Bu vurumalar her iki sava acuna (dnyaya) ve en ok Londra konferansna birer yen (baar) gibi gstermeye almtr. 17 ilkkanundaki (aralktaki) deniz arpmas iin de byle yaplr; vurumadan sonra

her iki donanma stnlk elde ettiini ileri srer; Yunan donanmasnn ana gcn yapan Averof kruvazrnn Trk zrhllarndan ok nemli biimde yaraland phesiz ise de vurumadan sonra Osmanl donanmasnn Boaz'dan ieri girip onarlmak iin epey zaman orada kalmas Yunanllarn kurmu olduklar ablukann srmesi demekti; yani edimsel bakmdan vuruma Yunan stnln sarsm ve Osmanl'ya belli bal arpaduran Garp (Bat) Ordusu ile Yanya kurgannn (cephesinin) yknn nemli olarak azald da pek sylenemez. Bu askeri olaylar gz nnde tutulursa Tevfik Paa yolu ile Londra'daki Osmanl oruntaklarna (delegelerine) verilen birtakm ynergelerin anlam daha iyi belirir. Gabriel Efendi Tevfik Paa'ya 15 ilkkanunda (aralkta) yollad bir telde: Eer Yunan brakmay imzalamak isterse bu frsattan aslanarak (yararlanarak) kuatlm kurganlara (mevzilere) yiyecek gndermemiz hakkn elde etmeye almak gerekir demektedir. 17 ilkknunda (aralkta) Gabriel Efendi bir teliyle Tevfik Paa'ya kara ve denizde kazanlan baarlar bildirir ve bir ikinci telde de: bu baarlar dolaysyla Yunanllarla brakma grmelerinin gecikmesinin daha iyi olacan oruntaklara (delegelere) bildirir. Yine Hariciye Nezareti'nden oruntaklar (delegeler) konferansa alnabilir, hele ki donanmamzn baars, adalar Yunanllardan geri almamz yaknda olanakl klacaktr. Ancak kuatlm kurganlarmza (cephelerimize) yiyecek gnderilmesi hakkn elde etmek gerekir. Grld gibi Osmanl hkmeti 17 ilkkanunda (aralk) yaplm olan deniz vurumasn o gnlerde az ok kesin bir yen (baar) sanmaktadr. Babli 17 ilkanunda (aralkta) Tevfik ve Hseyin Hilmi paalara yollad birer telle: Edirne'den vazgeemeyeceini ve Boazlar iiyle ilgili bulunan ngiltere (ve Avusturya) hkmetinin de bu ite Osmanl hkmeti gibi dndklerini umduunu ve Edirne'nin, Boazlar blgesine kar karadan yaplacak saldrlara kar bir duvar olduunu yazar, yani bu ite bu iki devletten diplomatik yardm ister. Bu teller konferansn n ve ilk gnlerinde Osmanl hkmetinin durumunu ve dncesini belirtir.

You might also like