Balkan Savalar BRNC BALKAN SAVAI I (1912)

Nurer UURLU bakanlnda bir kurul tarafndan hazrlanmtr. Dizgi - Bask - Yaymlayan: Yeni Gn Haber Ajans Basn ve Yaynclk A.. Haziran 1999 Ord. Prof. Dr. YUSUF HKMET BAYUR Balkan Savalar BRNC BALKAN SAVAI I (1912) CGAZETESNN OKURLARINA ARMAANIDIR.

NDEKLER Giri 11 BALKAN SAVAI'NIN LK EVRES Genel Dnceler 13 Savan Bandan Lleburgaz Vurumasna Kadar (18.10.1912-28.10.1912) Asker olaylar Siyasal olaylar 37 42 37

Kmil Paa Hkmeti (29.10.1912): Lleburgaz Vurumasndan atalca Vurumasna Kadar (28.10.1912-12.11.1912) 59 Lleburgaz vurumas (28.10-2.11.1912) 60 Lleburgaz yenilgisinin Avrupa'da yanklar 71 Lleburgaz yenilgisinin sonular; Osmanl hkmetinin, araclk etmeleri iin byk devletlere bavurmalar 83 Osmanl hkmetinin byk devletlere ilk bavurmas 90 Osmanl hkmetinin byk devletlere ikinci bavurmas 108

GR Bu cildin ilk ksmnda bulunan ''nsz'', ''Szlk'', ''Kaynaklar'' ve ''Ksaltmalar'' blmleri ibu 2'nci ksm iin de kullanlacaktr; dolaysyla bu son blm burada yeniden yazmay gerekli bulmadk. Burada yalnz ''kaynaklar'' blmndeki bir eksiklii doldurmak ve bu blmle ''ksaltmalar'' blmndeki iki yanl dzeltmek isteriz. Eksik udur: Birinci ksm yazlrken elde bulunmayan Beinci Mehmed'in Baktibi Halit Ziya Bey'in (Halit Ziya Uaklgil); ''Saray ve tesi; Son Hatralar'' adl eseri. (3. cildi 1940, 41 ve 42 yllarnda baslmtr - H. Z. U.) Orada yazl olaylar arasnda ibu ''nklap Tarihi''mizin 2'nci cildinin ilk ksmnda anlattklarmz bakmndan nemli olan olay vardr: a) talya'nn Trablusgarp Sava'n amas (Eyll 1911 sonu) - bu cildin ilk ksmnda da grld gibi- Babli iin yzde yz bir baskn olmu ve onu akna dndrmtr. Halit Ziya Bey bu olay pek ak gsterir. O, sava ii dolaysyla ekilecek olan Hakk Paa ile onun yerine sadarete geecek olan Sait Paa arasndaki grmede bulunmutur ve bu grmeyi ok canl olarak anlatmaktadr. (H. Z. U. c. II; s. 211-222). B) ''Halaskr'' subaylarn basks zerine ve az ok da genel durum dolaysyla Sait Paa sadaretten ekildiinde (Temmuz 1912'nin 2'nci yars) Talt Bey, Hac Adil ve Dr. Rsuhi beylerle birlikte Halit Ziya Bey'i sarayda grmeye gelir ve ona unlar der: ''Sizden bir hizmet istemeye geldik, imdiye kadar sizden bir eyler istememitik, ona hacet de kalmamt; fakat bugn ihtiya var... Hnkr yarn bir sadrazam tayin edecektir. Bu kim olursa olsun, yalnz Kmil Paa olmasn.. Bizden sonra Kmil Paa'nn sadarete gelmesi demek dahilde bir harp demektir. (H. Z. U., c. III, s. 47). Bu yaz eserimizin bu cildinin ilk ksm ile ilgilidir. c) Halit Ziya Bey'in, Padiah'n baktipliinden ekiliini (Temmuz 1912'nin 2'nci yars) anlat, (H. Z. U., c. III, s. 58-60) Cavit Bey'in 5.8.1912'de Meclisi Mebusan'da anlatna benzemektedir. (Bak: nklp Tarihi c. II, K. I, s. 298). Ancak Cavit Bey'in anlat az aada yine ibu ilk ksmnda imlemi olduumuz gibi Ltfi Simavi Bey'i ilgilendiren ksm iin bu uzkiinin kendi anlatna karttr. *** Yanllar unlardr: 1) Mahmut Muhtar Paa'nn Balkan Sava'yla ilgili eserinin ad gerek ''kaynaklar''da gerek ''ksaltmalar''da yanl olarak ''Balkan seferinde kumandan'' diye yazlmtr. Dorusu: ''3'nc Kolordu'nun ve 2'nci ark (Dou) Ordusu'nun muharebat''dr. 2) ''Emile Laloy''nin Rus belgelerini kapsayan eseri ''kaynaklar''da doru olarak yazlm. Ancak ''ksaltmalar'' da onun eseri yerine: E. L. (6-a) iaretlerinden sonra Mandelstan'n bir eserinin ad konulmutur (s. XXX); bu yanl, ''kaynaklar''

blmndeki doruya gre dzeltilmelidir. *** C. II, K. I, ksaltmas ibu eserimizin 2'nci cildinin ilk ksmn gstermektedir. S. J. - Sen Ceyms (Saint James) demektir.

BALKAN SAVAI'NIN LK EVRES GENEL DNCELER Bu sava Trk tarihinin en ac anlarndan biridir; bu yalnz yenilme, hemen btn Rumeli'nin elden kmas ve milyonlarca Trk'n bin bir eziyet ve esiz bir ykma uramas dolaysyla byle deildir, bunlar kadar ve bunlarn da stnde olarak Trk ann ve Trk onurunu alaltt, herkeste ve birok Trk'te atalardan kalma btn manevi byklklerin ve yksek ralarn da (karakterlerin de) elden kt sann dourduu iin byledir; ve Trklk ancak anakkale'de o esiz kahramanlklar gsterdikten sonra yeniden kendi kendisinin ve biraz da acunun (dnyann) gzne girebilecek ve stiklal Sava ile bugnk Trklerin yine o eski Trkler olduuna herkesi inandrabilecektir. O anda topumuzu utandran o yenililer, onlarn nasl bir durum iinde olageldikleri ve bunca yeniliten sonra Trk'n bir an bile ylmad ve i kavgalar sredursun, onlarn iinde bunalrken dahi, kaybettiklerinin bir ksmn olsun kurtarmay ve dmanlarndan almay da yenilmeye balad anlarda tasarlam ve bu yolda almaya koyulmu olduu gz nne getirilir ve 1939'da balayan kinci Acun Sava'nda, durumlar Balkan Sava'ndaki Trk durumuna gre daha ok uygun olan, baz uluslarn gsterdikleri tinsel ve zdeksel knt Trk'n 1912 ve 1913 yllarnda gsterdii etinlikle karlatrlrsa Trk'n bykl daha da belirir. Burada Balkan Sava'nn askeri olaylaryla uramayacaz ve bunlar ancak siyasal olaylar ereveledikleri lde yazacaz. Osmanl devletinin siyasal ve askeri, her bakmdan ne kadar kt bir durumda yakalanp savaa zorlanm olduunu yukarda ayrntlaryla grdk. Yllardan beri Trk askeri i ve d savalarla ypratlm, imparatorluun Trk olmayan hemen btn uluslar devlete kar bir durum alm veya aktan aa ayaklanm, Trkler de birbirine yabanclardan daha dman partilere ayrlm, ordu siyasal bir let olup subaylar ve dolaysyla erler arasnda yasav (hukuk) ve gven kalmam... d siyasa bakmndan Osmanl devleti tek bana, dostsuz ve balaksz kalm, btn Rus ve Fransz ve dolaysyla da az sonra ngiliz gc Balkanllar desteklemeye koyulmu... Rus desteine ve onun sald korkuya gvenerek Balkanllar, var glerini Osmanl snrlarna ym ve Avusturya ve Romanya snrlarn bsbtn boaltm, halbuki Trk ordusu bin bir bucak, snr ve kyya yaylm ve Kafkasya'ya yladuran Rus birlikleri yznden orada da birok nlemler dnmek zorunda braklm... Bunlar hep yukarlarda grdmz olaylardr. Aada, eserleri herkese alnp

okunabilen askeri yazarlarmza gre durumu ksaca gzden geireceiz. Ordunun yetimesinin ne durumda olduunu Yarbay Nihat'n u yazs gsterir (1): ''Binaenaleyh akab (son) inklapta Osmanl ordusunun muharebe noktai nazarndan talim ve terbiyesi ordudaki anasr muhtelifenin ftri ve ananevi kabiliyeti harbiyesinden pek farkl deildi. Yani itaat, sabr ve tahamml, cesaret gibi ftri (doutan gelen) ve mamafih az ok her ordu ve millette bulunan evsaf ile muttasf kymetli fertler pek oktu; fakat tam manasyla bir vazifei harbiye ifasna muktedir kta hemen hemen yoktu. Ordu seferberlikte adeta nefiriam (halk askere alma) manzarasn gstermeye mecbur idi. Harbi, ancak vakit ve frsat bulursa harp esnasnda renecekti. ''Akab inklapta talim ve terbiyeye byk bir kymet atfedilmeye baland. Btn mektibi askeriye (askeri okullar) yeni batan tensik (dzene koyma), muhtelif endaht (at) mektepleri, talimghlar, binicilik ve ktaat mektepleri tesis edildi; celbedilen Alman zabitan kumandasnda numune ktaat tekil edildi. Bilhassa Erkn Harbiye Mektebi yeni batan vcuda getirilerek heyeti tedrisiye en ziyade Almanlardan tekil edildi. Daha ilk zamandan itibaren endahta, gittike byk mikyasta tatbikata ve manevralara baland. ''Fakat matlup (istenilen) gaye Balkan muharebesine kadar bir trl elde edilememiti. Bir kere zaman azd; saniyen mevcut zamann mhim bir ksm mselsel vekayi (ard ardna gelen olaylar) ve muhaberat dahiliye ile dolmutu. O suretle 1324-28 (1), bu drt senelik zaman zarfnda nizamiye ve redif cztamlarnn (tabur ve batarya) ksm kllisi laakal (btn en azndan) 2-4 sefere itirak etmek ve bylece bu mddetin nsfn (yarsn) ayak stnde ve i banda geirmek mecburiyetinde kalmt. Bundan maada (baka) yaplan ilerin esas metin deildi; kabiliyet ve istidad milli iyice tetkik edilememi, birok hususat sadece Alman mukallitlii (taklitlii) halinde vcuda getirilmiti. ''Muhtelif talimghlardan geen zabitan, veya Almanya'ya tahsile giderek avdet edenler (dnenler) btn ordu iine tevzi edilince (datlnca) derhal ekaliyette (aznlkta) kalyor ve rendiklerini tatbik imknndan mahrum kalarak teslim aldklar teaml ve tarza ittiba (uyma) mecburiyetinde kalyorlard. ''Eer bu suretle elden gemi zabitan toplu olarak sra ile muayyen ktalara verilse memuld (mit edilir) ki semere daha yksek olurdu. ''Saf zabitan iin bu suretle az ok himmet (emek) sarf edilmiken erkn harbiye zabitan hemen de el dememi bir halde kalm idi. ''nklab vcuda getiren zabitann ekseriyetini teki eden erkn harbler kendilerini limi kl (tam bilgili) addediyor ve tevsi (geni) ve ikmali malumat emrinde kendi hesaplarna bir ey yapmyorlard. Erkn Harbiye Mektebi ancak istikbalde semeredar olabilirdi.'' Subay ve komuta bakmndan durumu gstermesi dolaysyla Yarbay Nihat'n u iki yazsn aaya koyuyoruz (1). ''Heyeti zabitan arasnda ''teebbs zati'' mefkut (yok) idi. zinsiz, emirsiz en ufak bir i yaplamazd. Yaplmak det olmamt. Mafevk (st) ise aledderecat kendi mafevkine (stne) kar ayn vaziyette olduundan sureti umumiyede ie mtaallik yukardan aa evamir (emirler) ve talimat gelmesi de pek nadir bir eydi. Bineanaleyh vezaif, herkesin basmakalp grd ve teslim aldn bilatadil (deimez) ve tekmil tatbika devam etmesinden ibaretti.

''Heyeti zabitan bu noktay nazardan her taraf pas iinde rmeye balam gayrifaal (almayan) bir makineden baka bir ey deildi.'' ''Kumanda heyeti liyesi de 'Kitapsz' idi. Orduda sarih (ak) ve maksada muvafk (uygun) bir sevku idare meslei yoktu. Herhangi bir vaziyeti harbiyeyi ayn surette ihata edecek (anlayacak) ve ayn vaziyette sureti umumiyede ayn karar verebilecek, icabnda kendiliinden bir karar ittihaz edebilecek (alabilecek) zabit ve kumandan ender idi. Nitekim bu husus Balkan muharebesinde kendisini kemali ehemmiyetle hissettirdi ve tekmil kumanda heyeti en kymetli vakitlerini izah, istizah (bilgi), izin ve istizan (yetki isteme) ile ve bir de yekdierini tenkid ve tahtie (yanl karma) ile geirdi.'' En yksek komutanlarn veya kurmaylarn kafalarnn nasl ilediini gstermesi ve herhangi bir asker olmayann kolay anlayabilecei bir rnek olmas dolaysyla Yarbay Nihat'n Harb ceridelerinden (raporlarndan) ald bir karar aaya koyuyoruz. 22/23 lkterin (Ekim) 1912 akam ark (Dou) Ordusu Komutanl'nn emri zerine Krkkilise (Krklareli) ve Edirne arasndaki btn kolordularn dmana saldrmalar gerektii ve iki yanndaki kolordunun bunu var gleriyle yaptklar bir srada kinci Kolordu Komutanl, Yarbay Nihat'n yazdna gre (1): ''Bunun zerine Kolordu vaziyeti yle dnd: ''3'nc ve 1'nci Kolordular muharebeye girmise de akamn hullne mebni (geliine ayarlanm) bu muharebenin kesbi iddet edemeyecei aikrdr (!), civarda tutuulacak bir dman yok (!) ktaat pek yorgun ve perian. Bineanaleyh ikamete gemek lazm. Etrafl malumat sahiha (aka) aldktan sonra (!) yarn harekt umumiyeye geeriz.'' Ordunun geri hizmetleri hakknda Yarbay Nihat unlar demektedir (1). ''En vahim noksanlardan biri de menzil ve geri tekilat idi. Almanlarn evvelce byk bir kitap halinde tertip ve tedvin eyledikleri (derledikleri) ve bunun metnindeki hususatn peyderpey teaml ve muarefe (bilinen) haline gelmesi hasebiyle tedricen klterek 30-40 sahifeli bir kitap haline getirdikleri ''Menzil hizmeti nizamnamesi''nin aynen tercme edilmi olmasyla menzil ilerinin vcuda gelecei zannedilmiti. Elde bundan baka bu ilere ait bir ey yoktu. Bunu da bilen ve okuyan nadirattan idi (enderdi). Bu bapta balca ihzarat hazariye (hazrlklar) olarak seferberlikte tede beride menzil nokta kumandan olacaklara vazifeleri tebli edilmi idi ki, bu zevatn ekserisi seferberlik gn ellerindeki tebligatnameyi aarak ''Siz.... menzili nokta kumandanlna tayin olundunuz seferberliin... gn orada bulunarak vazifenize balaynz'' tarznda bir cmleden baka bir ey grmemiler ve mrlerinde ilk defa iittikleri bu menzil nokta kumandanlnn ne demek olduunu anlamadan ''noktalarna'' gelince kendilerinin bavulunu tayacak bir nefer dahi bulamamlardr. Geri menzil ambarlar, kollar, noktalar messesat hakknda Erkn Harbiyede kt zerine baz istihzarat (hazrlklar) yok deildi. Fakat bunlarn hepsi hazarda (bar zamannda) kt zerinde idi ve kt zerinde kalmaya mahkm idi.'' Bunun sonucu olarak orduda sonsuz bir karmakarklk vard, Yarbay Nihat'n aadaki yazlar bunu gsterir (1): ''Telgraf muhaberat seferberlik gnlerinde adeta durmutu. Hele terinievvel (ekim) bidayetinden itibaren hututu telgrafiye (telgraf yollar) o kadar ykl idi ki muhabere adeta adimlimkn (basit olanakszlk) hale girmiti. ''Seferberlik devrinde iae (beslenme ve barnma) pek vahim ekiller gstermeye

balamt. Alk yznden Garbi Rumeli'de bir hayli mustahfz ktaatn terhisten baka are grlmedii gibi Trakya'daki 4'nc Kolordu Edirne'ye mrettep erzak yoldan evirerek kale ile kendi arasnda uzun dedikodulara bais (konu) olmu ve her kta; ilk gnnden itibaren alktan ikyete balamt.'' ''Vapur, imendifer nakliyat da bu hercmerle tamamen mtenasip bir halde idi. Bilhassa ark (Dou) imendiferlerinde ilk gnnden itibaren byk intizamszlk ve teehhrat (gecikmeler) ba gsterdi. Zayf mevcutlu svari alaylar ancak birer gnde nakledilebiliyordu. ''Trenlere binen efrat (asker) ve hayvanata ancak birer gnlk erzak veriliyordu, halbuki tren yolculuu gnlerce devam etmeye baladndan yolda a kalyorlard. ''Bahriye nakliyat daha fena idi. Muayyen (belirli) bir mercii (makam) yoktu; rasgelen karyordu. Memurini bahriyede ekseriyetle hsnniyet mefkut (yok) idi. Bir hayli vapurlar (mesela frka 5'i Maydos'tan Tekfurda'na (Tekirda) nakledecek Bezmilem vapuru) ''eya ve asker koyacak yerim yoktur'' diye bila izin Maydos'tan savumutu. Kezalik birok vapur da ayn suretle frsat bulduka iskelelere uramadan veya tam hamulesini almadan hareket edip gidivermilerdi. Buna mukabil bir ksm hamiyetli ve gayretli kaptanlar da hacmi istiabinin kat kat fevkine (stne) kacak surette vapurlarn doldurmaktan ekinmiyorlard; fakat bu suretle iskelelerde fazla vakit geiriyorlard.'' ''Binaenaleyh umumi seferberlik tekilat her noktai nazardan ve her yerde umumi bir buhran iinde gemi, her ey zuhurata, talih ve tesadfe, ahsi gayret ve himmete kalmt.'' Ordunun yiyecek bakmndan durumunu gstermesi dolaysyla 1'nci Kolordu Komutan mer Yaver Paa ile 2'nci Tmen Komutan Osman Paa arasnda (Lleburgaz'la Babaeski arasnda) yaplan u telgraf konumas ok nemlidir (1): Osman Paa'dan Yaver Paa'ya; ''Ben ve Prens Aziz Paa ve maiyetimiz zabitan peksimet bile bulamadk. Efradn (Askerin) haline Allah acsn.'' Yaver Paa'dan Osman Paa'ya: ''Paa biraderler! gerek ben ve gerekse refakatimde bulunanlar bugn bir ey yemediimiz gibi Lleburgaz'da bir dilim ekmek bile bulamadk. Efrat burada da byledir. nallah iyi olur.'' Osman Paa'dan Yaver Paa'ya: ''nallah''. Ordunun talim ve terbiyesi, subay ve komutanlar ve rgt Yarbay Nihat'n u yazsnda toplanabilir (2): ''Binaenaleyh Osmanl ordusunun kymeti harbiyesini hulasa edelim: ''Tekilat ve nizam harbinin vsatine (geniliine) vesaiti maddiyesinin binnispe mkemmeliyetine ramen ordu ii bo bir aat. lk esen frtna ile sarslmaya ve devrilmeye mahkmdu. Sevk ve idarece en mteebbisler harbi bir ete kavgas mahiyetinden daha yksek olarak gremiyordu.'' Ama durumu byle olan ordunun birok birlikleri en ok 1909 ylndan beri asl ana sava alan bulunan ve her an bir saldrya urayabilecek olan Trakya ve Makedonya'dan uzaklara gnderiledurmulardr. Bu yzden daha 1911 yl banda, Dou Rumeli'de Bulgara kar duracak olan ordunun (2'nci Ordu) komutan Abdullah Paa, bu iten ekilmek istemiti, Edirne'den 31.1.1911'de Harbiye Nezareti'ne yollad yaz aadadr (1).

''Yemen'e mrettep taburlar adedinin daha taburla takviyesi emir buyruluyor. Bununla ordudan Yemen'e vesair mahallere giden taburlar adedi krk bee bali (ulam) oluyor. ''12 Kanunusani (Ocak) 326 (1910) ve 4338 ve 11, 15 Kanunusani 326 ve 4757 tarihli ve numaral arizalarm hi nazar dikkate alnmyor. Nizamiyelerin iini redifler grecek halde olsalard tabii Yemen'e tertip ve sevk olunmalar lazm idi. Bulgaristan ordusunun, efrad cedideyi cem'e (yeni asker toplamaya) balad Filibe Baehbenderlii'nden bildiriliyor. kinci ordu mntkasnda imdi kalan ve btn muraza (acemi er) ve tebdilhava hari olarak muharip efrat miktar bervehi atidir (aada olduu gibidir) : nc frkaKesirsiz Drdnc frka Yirminci frka '' '' olarak4000 '' '' '' '' 2000 1900 2200 '' 800'dr.

Yirmi birinci frka '' Piyade numune alay

''Bu kuvvetin efrad cedide (yeni asker) ile ikmali mevcutlar meselesi zamana muhtatr. ''Redif taburlar ise tazmine gayri msait olduundan bu mntka u srada harici hasma mdafaa deil, icabnda mdahhar malzemeyi bile muhafaza edebilmek mklatna kar btn mesuliyeti mstakbelei elimeyi (ac gelecei) bu hal ile duna (stne) alacak kumandan kim ise ann izam ile acizlerinin affedilmekliimi istirham ederim.'' Abdullah Paa Balkan Sava'ndan az nceki durumu yle anlatr (1): ''Gerek kinci ve gerek nc ordularn birka istisnasndan sarfnzarla heman tekmil seri ateli cebel (top) bataryalar Yemen diyar menhusuna (uursuz diyarna) sevk edilmitir. Btn bu ahval (durumlar), Malisor isyannn Karada'la harp edecek had (son) bir ekle girmesi yznden yaplan tahidat ve daha sonra zuhur yafte (km) olan talya harbi dolaysyla anakkale Boaz ve sevahilin muhafazas kayd ve ayn zamanda tekrar alevlenen Arnavutluk isyan ve Suriye vukuat yalnz ordunun dislokasyonunu hercmercetmekle kalmayp byk fedakrlklarla gerek vaktiyle ve gerek ahiren (sonra) tedarik edilmi olan levazmat harbiye ve vesaitin en mhim ksmnn tarumar olmasn intacetmitir (olmasyla sonulanmtr). ''Gariptir ki, Trablusgarb'a talyanlar tasallut ettii (saldrd) zaman oradaki kuvvei askeriyenin datlm ve kuvvei mdafaann madum (zayf) hkmne getirilmi olmasndan dolay Meclisi Mebusan'dan mahalle kahvelerine varasya kadar her yerde kyametler koparld halde ne Meclisi Millimizde ve ne de bir hayli azas askeri paalarmzdan mrekkep olan (oluan) yan Meclisi'nde vatann aksam sairesinin esbab mdafaasn dnerek istizah edecek ve bunun zamann hkmete tekeffl ettirecek ferdi aferide (yaratlm kii) zuhur etmemitir.'' Abdullah Paa, hatratnn 1 numaral cetvelinde ark Ordusu'nun 12 tmeninden yalnz ikisinin yerinde bulunduunu, 10 tmenin ve 3 nianc alaynn btnnn veya bir ksmnn baka yerlerde ve bazen gelemeyecekleri ok uzak yerlerde bulunduklarn gsterir. Vardar Ordusu Komutan Zeki Paa da hatratnda (1):

''Nizam harb mucibince Vardar Ordusu 5'inci ve 6'nc ve 7'nci Kolordularla bir svari frkasndan ve skp, tip, Pizren ve Anadolu'nun baz redif frkalarndan teekkl edecek ve ikmal efradnn ounu da Anadolu'dan alacakt. Halbuki 6'nc Kolordu iki ve 7'nci Kolordu da yalnz bir nizamiye frkasyla arz vcut edebildi. Bu kolordularn dier frkalar Arnavutluk itian (karkln) bastrmak ve Karada tecavzatna (saldrsna) kar durmak iin evvelce elden karlm idi. Anadolu'nun redif frkalar da gelemedi. kmal efradndan ancak onda biri silahsz ve elbisesiz olarak vasl oldu (ulat). ''Vardar Ordusu'nun kuvveti 100.000'den fazla olacak iken hakikatta 50 binden yukar kamad....'' Bu duruma bir de seferberliin karmakarkln eklemelidir. Bu yolda Abdullah Paa der ki (2): ''Nizamiye ktaatnn seferberlii bu zayf kadrolara muinli (yardmc) muinsiz, muallem (eitimli), gayr muallem ve hatta ekseri yerlerde snf (piyade, svari, topu, bahriye) ve sin (ihtiyat, redif, mstahfz) aranmakszn nefiriam suretinde toplanm, ksmen ilbas olunmu (durdurulmu), ksm zam ky kyafetiyle hatta ryan denecek halde yalnayak, bakabak halk srlerini doldurmak suretinde cereyan etmi ve bu zavall ahalii mtemiann (toplu olarak) dahi ok yerlerde mretteplerine iltihak myesser (etkili) olamamtr. ''Nizamiye kolordularnn seferberliini en ziyade duar mklat eden sebep ktaatn seferberliin ilk gnlerindeki dankldr, bunun derecesi merbut (ekli) bir numaral cetvelden anlalr.'' ''Baz cztam kumandanlar ikmal efrad nam verilen bu halkn kendi ktalarnn intizam ve zaptu raptn bozmaktan baka bir eye yaramadn ve bunlar olmakszn ktalarnn kadro mevcutlaryla verilecek herhangi bir vazifeyi daha iyi ifaya kadir olacaklarn (yerine getireceklerini) iddia etmilerdir.'' Yarbay Nihat da durumu byle gsterir ve der ki (1): ''Ezcmle Tekfrda'nda (Tekirda'nda) bulunan kinci Kolordu bir trl ikmali mevcut edemiyor, ikmal efrad intihabnda ok mklpesent davranmak istiyordu. Nihayet kendisine rasgele bulduu efrad almas emredilmi ve kolordu bu emrin zirine (ekine) u mtalaay (gr) yazmt: ''Dikkat, demek maksat ktaatn mevcudunu kabartmaktr, ne cins efrat olursa olsun kolordu bu usuldeki mehaziri nazar dikkate almasa idi binlerce muayenesiz efrad cemi ve taburlara tevzi ederek (datarak) oktan ikmali mevcut etmi olurdu. Fakat bu halde kolordu bir kuru kalabalktan ibaret kalrd.'' ''Nitekim bu suretle 2'nci Kolordu Krkkilise muharebesinde bile tabur itibaryla ancak nsf (yar) raddesinde seferber olabilmiti. Seferberlii en kolay kabili ifa piyadeler bu halde bulunursa svari, topu ve sunufu fenniyenin ve hi yoktan tekil edilecek katar kafilelerin ne halde bulunacan uzun uzadya izaha ihtiya kalmaz. Ele geen efrat, muallem gayr muallem, gen ihtiyar olmasna baklmakszn rasgele tekilata, nizamiye ktasna veriliyordu. Bu suretle mesela evvelce piyade olan nefer topuya, topu olan piyadeye, svari topuya, bahriye svariye geliyordu. Nizamiye ktaatnda 20-40 yanda adamlar yan yana toplanmt. Gayet nianc neferlerle silahn azndan veya arkasndan dolacan bile bilmeyen neferler bir mangaya dmt. mrnde merkebe bile binmemi neferlere mesela iriyar bir beygir verilmi, svarisin denilmiti.'' Bu durumda bulunan bir lke ve bir orduyu d dmanlara kar kullanacak ve

savatracak olanlar arasnda, bilgisizlik ve beyinsizlikte alacak dereceleri bulanlar vardr; bunlar hakaretle susturulacaklar yerde, samalarnn kt zerine geebilmi, devlete kabul edilmi ve yrtlmeye kalklm olmas, onlarn yalnz olmadklarn gsterir. Bir rnek olarak Osmanl Genelkurmay'nn ''Bulgaristan'a kar harekt harbiye layihas''nn ban aaya koyuyoruz (1): ''Bulgarlarn kuvvei klliyeleriyle Trakya darlharektndan taarruz eylemeleri alebi (kuvvetli) ihtimaldir. Geri ''Edirne'' mevkii mstahkemi ve ''Meri'', ''Arda'' nehirleri bir dereceye kadar mevaniden (engeller) addolunabilirse de Makedonya darlharektndaki dalara nazaran harekt askeriyeye daha msaittir. Makedonya cihetinde Bulgarlardan mteneffir olan Srp, Ulah, Rum gibi ahalii Hristiyaniye ile eci (cesur) bir rk slam (1) taarruzat hasmaneye kar asakiri Osmaniye'ye zahir olabilecei halde beri taraftaki Rumlarn bir dereceye kadar Bulgarlam ve ahalii slamiyenin (2) de ylgn ve secayay merdangiden (yiitlik karakterinden) binnispe mahrum bulunmu olmas Bulgarlara badii cret (ataklk nedeni) oluyor.'' Gemii ve zaman ve gz nnde olan bitenleri bu kadar az bilen ve anlayan adamlar ordunun banda olunca sonucun byle olmasna pek almamaldr. Buna bir de Harbiye Nazr ve Bakomutan Nzm Paa'nn ahsiyetini eklemelidir; kendisi Abdlhamit devrinde uzun zaman menfada (srgnde) kalm, gnlerinin pek byk bir ksmn ordudan uzakta geirmi, sonra, daha ok siyasal etkenler dolaysyla, i bana gemi ve birtakm subaylara dayanarak Sait Paa'y sadaretten ve ttihat ve Terakki'yi erkten (iktidardan) drm veya drlmelerinde nayak ve gze grnen balca alet olmu olmas dolaysyla Gazi Muhtar Paa Hkmeti'nin en nemli ve sz geer yesi ve Harbiye Nazr olmutur. Srf askerlik bakmndan yetersizlii ak olan bu uzkii, savata saldrgan davranmay, kar karya bulunan ordularn g ve durumuna gre bir hesap, l ve tart ii deil her derde deva sanacak veya bunu sanyormu gibi davranacak ve buyruu altndaki komutanlara birdziye daha ne duruyorsunuz, neden ilerlemiyor ve saldrmyorsunuz diye teller yadracak; ellerindeki birlikleri daha bir ktle yapamam olan onlara, deil ilerleyilerinde, yerlerinde durduklarnda bile yiyecek ve cephane yetitiremeyen rgtten baaramayaca veya daha baarmak durumuna gelmedii iler isteyecek ve kendisinin ykmda byk bir su pay olacaktr; geri Nzm Paa yalnz deildi, o lnce, hemen btn ilgililer bu dncesiz ve hesapsz saldrma iinin soravn (sorumluluunu) onun srtna yklemeye almlarsa da bunun batan baa doru olmadn sylemek gerekir. Onun dolaylarnda ve baz kolordularda onu birdziye saldrmaya kkrtanlar vard; ancak o, ister kendisinin de byle dndnden, ister bu kkrtmalara kapldndan, daha dorusu her iki yzden, orduya yanl iler grdrmtr; ve komuta bakmndan, bozgun ve ykmn ana yk onun zerindedir. Pertev Paa'dan aldmz (1) u Meclisi Vkel zapt, bu saldrganlk dncesinin ne gibi biimler alm olduunu gsterir, orada denilmektedir ki: ''Bahriye Nazr Mahmut Muhtar Paa, Krkkilise taarruz ordusundan 3'nc Kolordu Kumandanl'n deruhte etmek (zerine almak) zere hududa azimet edeceinden (gideceinden) marnileyhin avdetine kadar Bahriye Nezareti'ne ait vezaifin Nafa Nazr Salih Paa tarafndan vekleten idaresi tensibedildiinden (uygun grldnden)...'' Pertev Paa yukarda, imli (iaretli) olan, ''Krkkilise taarruz ordusundan'' szlerinin Sadrazam Gazi Ahmet Muhtar Paa'ca kdn tebyizi (temize ekilmesi) srasnda

kendi el yazsyla eklenmi olduunu yazar. Bizce bu belge hkmet yeleri arasnda en ok Nzm ve Mahmut Muhtar paalarn edimsel olarak saldrgan dncede olduklarn gsterir ve bundan btn hkmetin bu dncede olduu karlamaz. nk Ahmet Muhtar Paa o srada seksen yanda idi ve aa yukar otuz drt yldan beri askeri ilerden ekilmi bulunuyordu; dolaysyla bunu Harbiye Nazr'nn ve kendi olunun etkileri altnda yazm olduunu kabul etmek daha doru olur. br nazrlarn buna ses karmam olmalar tabii grlmelidir, nk bu yaz savan srf askerlik bakmndan ynetilmesiyle ilgilidir ve bakomutanlka dnlen eyin yalnzca bir aklamasndan ileri gitmemektedir. Yarbay Nihat da, bu saldrganlk dncesine en ok Mahmut Muhtar Paa'nn sarlm olduunu ve 1'nci Kolordu Komutan Yaver Paa'nn da bu dncenin etkin bir kkrtcs bulunduunu yazmaktadr. Bundan baka Trk komutanlar arasnda anlamazlk ve ekimeler byk bir ldedir. Bu, hem o zamann komutanlarnn yaz ve hatratlarndan (Abdullah, Zeki, Mahmut Muhtar ve Pertev paalar) hem de ii daha ok sonra ve dolaysyla daha tarafsz olarak incelemi olan Yarbay Nihat'n eserinden anlalmaktadr. Bunu dman da daha ilk gnlerde sezmi ve bundan ayrca da yreklenmiti. Bulgar Babakan Geof'la, Lleburgaz yeni zerine, 3.11.1912'de yapt grmeyi Paris'e bildiren Sofya'daki Fransz elisi, telinin sonunda unlar yazar (1): ''Babakann kendisi de, ordunun yenler (zaferler) kazanarak bu abuk yrynden az ok arma benziyor; ve her frsatta kendini gsterip Osmanl ordusunun ekilmesini gerektiren dman komutasndaki ekimelerin atalca'da da yenilenip yenilenmeyeceini kendi kendine soruyor. Bu byle olursa Bulgar ordusu pek az gn iinde stanbul kaplarna varabilir... Ancak, eer Osmanl komutasnn yanl lemlerine (lmlerine) Nzm Paa'nn bu saldrgan davranna ve onu bu yolda kkrtan veya onunla birlik olanlarn yaptklarna hafifletici sebepler aramak istenilirse unlar denilebilir: O srada Trk kamuoyunda pek ok cokunluk belirtileri vard; buna karn parti krklyordu, ibu parti orduyu eksiksiz yetitirmi ve anklam (hazrlanm) olduunu biteviye yayyordu ve ne hkmet ne de komutanlk savan ngnnde bunu yalanlayamazd; dolaysyla ilk nemli vurular geride, mesela Ergene kylarnda kabul etmek Trakya'nn byk bir ksmnn yok yere inettirildii ve Makedonya ordusunun Anayurt'tan kesilerek yok yere gzden karld gibi propagandalara yol aabilirdi. Batakilerin devi, cokun ama ilerin iyzn bilmeyen bir kamuya uymak deil, onu doru yola getirmek olduu iin bu szlerimiz demin de dediimiz gibi ancak bir hafifletici sebep saylmaldr. Bundan baka Nzm Paa 93 Sava (1877-78) srasndaki gmenlerin ykmlarn grm bir adam olmak dolaysyla bu gibi bir aknn nne gemek midiyle de saldrgan davranmak istemi ve bu yanl dn yznden nlemek istedii ykmn daha byk lde olmasna yol amtr. Askeri yanllar arasnda ''Halaskr'' olayndan sonra ve Balkan Sava'ndan az nce birtakm askerlerin evlerine geri gnderilmi olmasn saymyoruz. Daha yukarda uzun uzadya zerinde durduumuz bu olay, yen (baar) kazanm askeri bir ayaklanmann nne geilmeyecek bir sonucu idi ve bu yaplmasayd erler kendi kendini salverip saysz etelere blnerek Rumeli'yi soya soya evlerine dnebilirlerdi, nasl ki bunun baz rnekleri grlmt.

Ordunun bu kt durumuna gerilerin kt durumu eklenmelidir. Gerek birinci ciltte gerekse burada Bulgar, Srp ve Rum etelerinin, 1908-9 yllarnn bir ksm bir yana braklrsa, Rumeli'de durmadan her trl ktl yapageldikleri grlmtr. Beklenilebilecei gibi sava patlaynca bunlar bsbtn azar ve ordunun geri ve yanlarn vurur, demiryollarn bozar, kprleri atar, birok yerde hkmet makinesini ileyemez bir duruma sokar, kentler ele geirir, kendi zerlerine kuvvet eker, Trklere kar her trl ktlkler iler, byk kalabalklarn ev barklarn brakp gmeye ve kamaya koyulmalarn gerektirir ve bylece dolaysyla da ordunun durumunu baltalarlar. O srada demiryollar da hep yabanc irketlerin elinde olup memurlarnn pek ou da Trk deildi; bunlar da tama ilerini bozmak veya ahaliyi rkterek ortal kartrmaktan geri durmayacaklardr. Buna, tinsel (ruhsal) bozukluun sonucu olarak, birok idari amir ve memurun, dman daha uzakta iken yerlerinden kamalarn ve esen bozgun havasn arttrmalarn eklemelidir. 7.12.1912 tarihli Meclisi Vkela toplantsnda bu gibilere kar nlemler dnlmtr. Komitaclarn almalarna ve demiryolu memurlarnn davranmalarna rnek olmak zere, Lleburgaz arpmas sralarna den baz olaylar gsteren drt tel aa konulmutur (1): ''Dersaadet'te Huzuru Samii Sadaretpenahiye'' ''Bir haftadan beri Dimetoka ve civarnda peyda olan eteler, oralar ihrak (yakp ykarak), katli nfus ve yerli akiler de kuvvet tedarikiyle imendifer vesaire kpr ve telleri tahrip ve Dedeaa zerine kuvvetle akn ederek Bulgar ordusu geliyor diyerek btn kasaba ve kur'a asker ailelerini perian bir halde bulundurduklarndan maada (baka) hafazanallahu taal (Allah korusun) u bir iki gn, hariten Dimetoka ve Sofulu zerine bir kuvvet yetitirelemez ise buralarda ne emakin ve mesakin (yerler ve evler) ve ne de bir ferdi Mslimin berhayat kalamayaca anlalmaktadr. Allah ve Resulllah akna buna kar icra klnan tedabirin hemen iar ve tedabir alnmam ve alnamayacaksa balarmza are aramak zere iraei tarik olunmas evketl hkmetimiz namna btn ailelerimizle makine banda muntazrz ferman.'' Ferecik havalisi ahalisi namna Ferecik Belediye Reisi Mderrisinden Niyazi Abdlhamit

''Dahiliye Nezareti'nce Dedeaa Mutasarrfl'ndan alnan 20 Terinievvel (Ekim) 328 (1912) tarihli telgrafname suretidir.'' ''Dn icra klnan istikafatn tarassudatna dair yazlan 20 Terinievvel 328 (Ekim 1912) tarih ve 1230 numaral telgrafnamei aciziye zeyildir. Dimetoka ve Sofulu kazalarna mstevli olan ekyadan dolay havf (korku) ve herasa (ylgnlk) duar olan Petekli ve Ferecik istasyon memurlarnn terki mevki ile Dedeaa merkezine gelmeleri ihbar klnmas zerine memurini merkumenin serian mahalli memuriyetlerine iadeleriyle trenlerin muntazaman seyrsefer etmeleri, lzumu ehemmiyetle bugn ark (Dou) kumpanyasnn bura mdrlne batezkere (tezkere ile) tebli klnm ve yarndan itibaren Dedeaa ile Ferecik kasabas arasnda seyrsefer muamelesi temin edilmitir. Bugn dahi Dedeaa'a iki saat

bud (uzaklk) mesafede Bey karyesine elli altm kadar msellah Bulgar komitacsnn vrudettii (topland) ve silah sesleri iitildii ve bineanaleyh kariyei mezkre ahalisinin kuvvei maneviyeleri mnkesir (krlm) olduu kariyei mezkreye mcavir (ad geen yere yakn) bulunan ahinler kariyesi muhtarndan ba varakai resmiye ihbar edilmesi zerine derhal liva jandarma taburu blk kumandannn maiyetinde kariyei mezkreye miktar kfi jandarma izam edildii gibi mezkr (ad geen) jandarmalara muavenet (yardm) etmek zere bir zabit maiyetinde otuz nefer mstahfzn gnderilmesi lzumu dahi mstahfz tabur kumandanlna tebli edilmitir. Ahvali maruzaya ve saliflarz telgrafnamei acizanem ile arz olunan esbaba binaen icray icab seriine inayet buyrulmas ehemmiyetle maruzdur.'' ''Dahiliye Nezareti'nce Dedeaa Kaymakaml'ndan alnan 20 Terinievvel (Ekim) tarihli telin suretidir.'' ''Dnk maruzatmn neticesi .... malumat almak ve tedabiri seria icra etmek zere sevkiyata memur mevki kumandanyla jandarma kumandann msteshaben (haberli klarak) ve gnll mstahfz efradndan otuz kadar kuvvetle ve tertibettirilen treni mahsusla (hazrlanan zel trenle) Dedeaa'n arknda ve merkez nahiye olan Karaeki'ye azimet olundu, oradan da iktiza eden (salanan) kuvvet kendilerine ilave edilerek mlazim Bekir Efendi'nin kumandas tahtnda beray istikaf demiryolu hattnn altm dokuz kilometresindeki Sofulu'ya sevk edilen trenin altm ikinci kilometreye kadar giderek orada icra ettikleri tahkikat ve aldklar malumat Dimetoka hadisesinden cret alan yerli Bulgar ahalisinin ve ksmen firari efradn Bulgar komitaclarna iltihak etmek (katlmak) suretiyle merkezi kazay igal ve ahaliyi havf ve herasa dren top seslerinin bomba istimal etmelerinden galat olduu gibi bunlarn meyannda intizam askeriyeyi temin eden Bulgar zabitan (subay) elbisesini iksa eden (giydiren) kesan (insanlar) da bulunduu ve ayn ahvalin Dimetoka'da da vukuu sureti katiyede olduu tezahr etmitir. in bu derece kesbi vahamet etmesine ve hat boyundaki etrad mstahfzann kuvvei maneviyelerinin inkisariyle (krlmalaryla) terki mevki etmelerine bu yzden ahalinin hicrete kyam eylemelerine balca sebep baz bedhah olan kumpanya (1) memurlarnn eseritesniat (uydurmas) olan iaattan ileri geldii...'' ''Makam Celili Sadareti zamiye'' ''Harbe itirak eden ktaat askeriyenin muayyen kordonlardan ayrlamamasndan bilistifade teekkl eden komiteler katli nfus ve itinam emvale (zengin mallarna) cret ve bu cmleden olmak zere Dimetoka kasabasyla kuray slmiye bu hain eteler tarafndan drt saat zarfnda imha edilmi, Dimetoka ahalisinden memurin dahil olduu halde on drt kii tahlisi cana (cann kurtarmaya) muvaffak ve nfusu saire haneleriyle beraber muhterik olmutur (yanmtr). akavet ve aknclk tevsii daire ederek kurada yamakerlik ve ktal (cinayet) gibi ceraimin (sularn) Uzunkpr, Havza, Hayrabolu, Babayiatk (Babaeski), Sofulu kazalarnda hkmferma olmakta, bulunmasna mebni (dolay) bu kazalar ahalisi kmilen buraya hicret eylemi ve bu etelerin kazamza sirayet edecei tezahr etmekte olduundan darlharbdeki bahadrlarmzn metruk (terkedilmi) olan ayallerini, dier kazalarn felketzede muhacirlerini himaye edecek kaymakamlka da Dahiliye Nezareti'ne iar edildii vehile Gelibolu'dan veya dier mnasip yerden bir kuvvei nizamiyenin srati izamna (yollanmasna) ve yarna kadar yetitirilmedii surette umumiyetle hicret ve hanumanmz (evlerimiz) mahvedileceinden, emri devletlerine makine banda intizarda bulunduumuz

mruzdur'' Umum ahali namna Ali, Hayri, Mehmet, Neet, Ali, Mustafa Kean, 20 Terinievvel 328 (2.11.1912) Ordunun nasl bir durumda savamak zorunda kaldn gsteren bu yazlarmz bitirmeden son bir konuya dokunmak isteriz, o da orduda bile bile ve istiyerek hyanet edilmi olunup olunmad sorunudur. Bilindii gibi o srada, yllardan beri sren i didime particilik yznden Trkler o kadar birbirine girmilerdi ki, Balkan Sava bozgunlar olunca bunlarn ksmen olsun parti kavgalar yznden baz ordu ve donanma subaylarnn hyanetlerinden doduu ve baz kimselerin bozgun kmas iin elden geleni yapt sz ortalkta dolamtr; bu demekti ki; siyasal hrs ve i dmanlklar ve ordu iine siyasann sokulmu olmas yznden Rumeli Trkl ve hatt btn Osmanl Trkl iin bir lm kalm boumas olan bu savata, baz Trklerin gz, dmann kazanmasna alacak kadar kzm ve kr olmutur. Savatan sonraki durum bu yolda grlm iler varsa onlarn derinden derine incelenmesine ve muhakeme edilmesine uygun olmam ve dolaysyla bu yolda resm olarak bir ey saptanmamtr. Ancak Yarbay Nihat'n eserinde Harp ceridelerinden (gazetelerinden) ve resmi belgelerden alnm baz paralar vardr ki onlar grldkten sonra bu yolda dolam olan szlere sadece bir dedikodu demek gtr; aaya iki rnek koyuyoruz, bunlar Krkkilise (Krklareli) bozgunu ile Lleburgaz yenilgisi arasnda iki olay gsterir. ''11/13 Terinievvel 328'de (Ekim 1912) 1'inci Kolordu" (1) ''kinci frka: Lefece'de 10/11 gecesini geirmi olan 2 nci frkann ksm kllisi 11 Terinievvel (Ekim) saat 8.30 evvelde sureti umumiyede Lefece'den hareket ederek, Trkbeyi'ne doru eyi yol olmad fikri ile Krkkilise (Krklareli)-Babaeski osesine kt. ose zerinde yine kesif bir akn cenuba doru gidiyordu, frka 2 de buna kart. ''Bylece hareket olunurken, ihtimal zeval sralarnda, bir atl zbitin klc ekmi olduu halde ''Dman svarisi geliyor, kanz'' feryadyla kolun yanndan drtnal ile gittii grld. Bunun zerine bir dereceye kadar toplanm olan ktaat tekrar dalmaa, herkes komaa, bindii vesaiti nakliyeyi koturmaya balad. Mekkreciler ipleri keserek ykleri atyor ve plak beygire binerek kouyordu. Ktalarn topluca yrtmee muvaffak olan baz zbitan mesel ....... (2) den bir blk oseden karak geriye imale (kuzeye) doru mevzi ald. ''Bu karklk bir mddet devam ederek nihayet dman svarisi olmad anlalnca (?) (3) ortala tekrar sknet geldi''. Yine bu tmenin 2 nci topu alaynn Harb ceridesinde u yazlar vardr (4): ''Lleburgaz'a muvasalatta (varnda) tabur 2 kumandan hakknda yaptm tahkikatta 11/12 gecesi bir pelerinli svarinin ''yukarda topular mahvoldu kayor, siz ne duruyorsunuz?'' szleri zerine gece bataryalarn her birisinin bir tarafa dald ve ertesi gn tabur kumandan bin mkltla bataryalarn toplayabildii, frka kumandanna bildirilmi ise de Lleburgaz'da frka kumandan emri ile tabur kumandan (Binba Asm Bey) adrnda tevkif edildi.''

Btn bu yazlar Trk ordusunun Balkan Sava'nda i ve d siyasa bakmndan nasl kt bir durumda va anksz (hazrlksz) olarak, bilgisizlik, grgszlk ve belki de hyanet havas iinde vurumak zorunda kaldn gsterir; tarihte eine hemen hi rastlanmam denilse yeri olan bu bin bir glk iinde Trk bozgun ve yenilmesi onursuzluk saylamayaca gibi, gvenle denilebilir ki baka herhangi bir ulus ve ordu yzlerce yldan beri olagelen bir sr ktln sonucu olarak byle bir duruma sokulmu olsayd daha ok nceden yok olur giderdi. Trk yeniliinde, Ege denizindeki durumun da nemli bir etken olmu olduu unutulmamaldr. Ta seferberliin bandan beri bu deniz Trk tatlar iin kapal idi, nk Trablusgarp Sava bitmemiti ve talyan donanmas orada egemendi; dolaysyla Trk ordularnn ylmas bu yzden epey gecikmelere ve zorluklara urayacaktr. Balkan Sava'nn ngnnde talya ile bar yaplacaksa da bu sefer egemenlik Yunan donanmasna geer ve Trk donanmas, ister komutadaki yeteneksizlik, ister deniz erlerinin gerektii gibi yetimemi olmas, ve ister i siyasal karnlklarn deniz subaylarna da bulam olduu iin herkesin gerektii gibi almam ve devini grmemi olmasndan ileri gelsin, Yunan donanmasndan hi de daha gsz deilken ona kar kp nemli bir baar kazanamaz; ve kendi kendini hapsettii Boaz'da kalp Ege denizi egemenliini Yunan'a brakr. Bu yzden Garp (Bat) Ordusu Trk ana g kayna olan Anadolu'dan ta batan kesilmi bulunacak ve alabilecei her eyi demiryollarla yani savata nemi daha byk olan ark (Dou) Ordusu'nun zararna alabilecektir. Btn bu ackl olay ve yenilme etkenleri gzden geirildikten sonra unu da unutmamak ve sylemek gerekir ki birbiri ardndan gelen bozgunlar arasnda pek ok yerde Trk er ve komutanlar byk kahramanlk ve beceriklilik gstermilerdir. atalca vurumas baars bu kahramanlklarn edimsel olarak en ok tepki yapandr. kodra'da Hasan Rza Paa, Edirne'de kr Paa, Yanya'da Esat Paa ve denizde Hamidiye Svarisi Rauf Bey (Orbay) ve buyruklar altnda savaan subay ve erler byk n kazanmlardr. Bu nlerin komutanlara ait olanlarnn ne derece hakl olarak kazanlm olduunu ve bu iler dolaysyla yaplm olan aytmalar (tartmalar) incelemek asker yazarlarmzn ii olduundan, bu konu zerinde ancak bu kadar durmay kendimiz iin yeter bulduk. SAVAIN BAINDAN LLEBURGAZ VURUMASINA KADAR 18.10.1912 - 28.10.1912 Askeri olaylar: Burada Balkan Sava'nn asker tarihini yazacak deiliz; dolasyla asker olaylar ancak siyasal olaylar ereveleyecek kadar anlatacaz. Savaa tutuan Trk ordusunun Rumeli'de nasl datlm olduunu ksaca gzden geirelim. Trk ordusunun balca ksmlar unlardr: a) Abdullah Paa komutasnda ark (Dou) Ordusu adyla Dou Trakya'da, EdirneKrkkilise (Krklareli) dolaylarnda ve bu izginin gerisinde drt kolordu (1'inci mer Yaver, 2'nci evket Turgut, 3'nc Mahmut Muhtar ve 4'nc Ahmet Abuk paalar

komutasnda) ve Edirne garnizonu (kr Paa komutasnda). b) Daha batda Krcaali ve Pamakl dolaylarnda Filibe'yi ve Filibe-Edirne demiryolunu tehdit edebilecek bir durumda Ali Yaver Paa komutasnda 15- - 16000 kiilik bir mrettep kolordu. a) Ali Rza Paa komutasnda Garp Ordusu: 1) Bunun ana ksm tip-skp dolaylarndadr ve Vardar Ordusu adyla Zeki Paa komutasndadr. Bunun sa kolu Bergalnia ve Struma ovalarna ve sol kolu Pritine dolaylarna kadar yaylmaktadr. 2) Garp Ordusu'nun baka iki ksmndan biri Tahsin Paa komutasnda KozanaAlasonya dolaylarnda ve br Esat Paa'nn komutasnda Yanya blgesinde bulunuyordu. Yunan snr zerinde olan bu kuvvetler lsz olarak Yunan ordusundan kktrler. 3) Yine Garp (Bat) Ordusu'na bal olmak zere kodra dolaylarnda Karada'a kar koymak zere Hasan Rza Bey (sonra paa) komutasnda kk bir kuvvet vardr. 4) Bunlardan baka yine Garp (Bat) Ordusu'na bal olarak Yenipazar, Talca, Gosine, Yakova... blgelerinde de dank kuvvetler vardr. Bakomutan szde padiahtr. Gerekten bu ii gren onun vekili adyla Harbiye Nazr Nzm Paa'dr. Daha nce de grdmz gibi Osmanl ordular daha derlenip toplanmadan dmana saldrma emirleri almlard; bu, kolaycana bozulmalarnda nemli bir rol oynayacaktr. Bulgarlar balca ordularyla Edirne-Krkkilise (Krklareli) izgisine kar saldracaklardr; ancak daha nce, Krcaali yolu ile Filibe'yi tehdit eden Ali Yaver Paa kuvvetlerine kar saldrr, 19 ve 20 lkterinde (ekim) bunlar Mestanl'nn gneyine kadar srer ve bylece Edirne'ye ve Dou Trakya'ya saldracak olan Bulgar ordusunun yan ve gerisini salarlar. ark Ordusu Komutan daha bata 13.10.1912'de ordusunu Krkkilise (Krklareli) Yenice-Bostanl (1) izgisi zerinde ve gerisinde toplayp orada vurumay dnmtr. 16.10.1912'den balyarak bakomutanlk onu dmana saldrmaya kkrtmakta ve bu yolda onu sktrmaktadr. 21.10.1912'de Abdullah Paa saldrya karar verir, 22 ve 23.10.1912'de Trk ve Bulgar ordular Edirne-Krkkilise (Krklareli) izgisi zerinde ve onun kuzeyinde arprlar, en ok Slolu dolaylarnda ve Krkkilise (Krklareli) ilerisinde Osmanl ordusunda yukarda anlattmz etkenler dolaysyla bozgunlar kar ve Trk birlikleri karmakark bir durumda VizeLleburgaz dolaylarna kadar kaar veya ekilir. in ac ynlerinden biri de udur ki Slolu (2) dolaylarndaki arpmalarda bizim 2'nci Tmen'le zmit Tmenimiz bozguna urayp gney ve dou-gneye doru kaarken, karlarndaki Bulgarlar da Sar Dadman'a (3) kadar kamlardr. Bulgarlar ne bu ynde, ne de Krkkilise (Krklareli) ynnde Trkleri kovalamazlar ve dolaysyla ark (Dou) Ordusu bu bozgunlar yznden yok olmaktan kurtulur ve kendini daha gneyde toplar. 22-24.10.1912'de Bulgarlarn Edirne'yi basknla alma denemesi baarsz kalr. 27 lkterine (ekim) kadar ibu Dou Ordusu bin bir zorluk ve sknt iinde ekilecek ve ayn 28'inde Lleburgaz vurumas balayacaktr.

Yine 27 lkterinde (ekim) Krcaali'den ekilen Yaver Paa, kalan kuvvetlerinin ou ile Ferecik dolaylarnda Bulgarlara verilir. Bat Ordusu'ndaki olaylara geelim. 22.10.12'de Kosova ovasndaki Trk kuvvetleri yenilir ve o gn bir Srp kolu Pritine'ye girer, bir gn sonra daha batda Srplar Yenipazar' alr ve Karadallarla birlemek zere ilerleye dururlar. lerleyip dmana saldrma emrini alm olan Vardar ordusunun ana ksmlaryla Srplar arasnda byk arpma Komanova'da 23 ve 24.10.1912'de olur, Vardar Ordusu yenilir, bir ksm dzenle ve bir ksm da bozguna uram olarak Manastr zerine eklir. Vardar Ordusu'nun sa koluna kar Kstendil dolaylarnda ilerleyen Srp ve Bulgarlar 24.10.12'de Koana'ya ve 26.10.12'de tip'e girerler. O srada birtakm skpller, ehir dolaylarnda sava olmamasn ordudan isterler ve oradaki yabanc konsoloslara bavurarak onlar yolu ile dman arrlar. Bunu Kalkandelen, Gostivar, Manastr ve Selnik'te de greceiz; byle korkaklk, yurtsevmezlik gsterenlerin bir ksm Trk olmayanlardan idiyse de bir ksm da Trk't. Bunlarn da bu davran ile en nls Gaziantep olmak zere birok Anadolu kentleri halknn yok denecek kadar az silahla sokaklarnn her bir kar iin gnler ve aylarca dvmeleri karlatrlnca, bu iki davrantaki bakaln nereden geldii sorusu kendiliinden doar. Bizce bu bakal, bir yandan Balkan Sava srasnda genel tinsel (ruhsal) dklkte, ve yurttalar arasnda sonu gelmeyen ve grnmeyen i kargaalk, dmanlk ve ayrlklarda ve br yandan da ahalisi kark uluslardan olan kentlerde ok tetik ve etin davranlmaz ve Trkler arasnda ok sk bir dayanma kurulmazsa bozgunculuk havasnn kolaylkla esebilmesinde aramaldr. skp 26/27 lkterinde (ekimde) Srplarn eline der. Bundan sonra Garp (Bat) Ordusu lkenin br ksmlarndan kesilmi olarak kendi bana savaa duracaktr, nk deniz yolu Yunan'n elindedir ve Ali Yaver Paa'nn Ferecik dolaylarnda esir dmesinden beri arada kara ve demiryollar da kesilmitir. Srplar skp'le birlikte Firuvik ve Kaanik'i de ele geirirler ve bundan sonra bir ksm Srp kuvvetleri Makedonya sava alann brakp Edirne'ye gider ve orann kuatlmasnda Bulgarlarla elbirlii yapar. Yunanllarla olan vurumalara geelim: Srp ve Bulgar ordularnn davranlarnda, ibu iki ulusun zel amalarnn gz nnde tutulduu sezilmekte ise de, Trk ordusunu yenmek ve Osmanly bar istemeye zorlamak olan genel amaca bunlarca byk lde nem verildii de grlmektedir. Bir ksm Srp Ordusu'nun Edirne'ye gitmesi de bunu gsterir. Yunanistan'a gelince, o, ta batan, hemen yalnz kendi zel amalar arkasndan koacak ve ana Yunan ordusu kuzeye kp Srp ve Bulgar ordularyla arpan Trk birliklerinin gerilerine sarkaca yerde Selanik'e doru yrmeyi daha uygun bulacaktr. 22 lkterinde (ekimde) Yunanllar Serfice'ye, 25'te Kozana'ya ve Karaferiye'ye girerler ve oradan sonra Vardar ve Selanik'e doru yol alrlar. Karada vurumalar zerinde ayrca durmayacaz. Denizlerde ilkterinin (ekim) 19'u ile 21'i arasnda Trk donanmas Varna'y ve dolaylarnda baz yerleri topa tutar, ancak savan balarnda Yunan donanmasyla hi arpmaya kalkmaz ve Adalar denizini bsbtn ona brakr. 20 ve 21 lkterinde (ekimde) Yunanllar Bozcaada (Tenedos) ile Limni adasn ele geirirler.

Siyasal olaylar: Bu vurumalar olurken ve ta Lleburgaz vurumasnn balarna kadar arsulusal (uluslararas) siyasal durumu gzden geirelim: Bu devrede byk devletlerin duruksadklar grlr, bunlar Trk yenilgisinin kesin olup olmadn daha kestiremedikleri iin savatan nceki durumlarnda pek gze arpan deiiklikler yapmazlar, ve savatan sonra kim kazanrsa kazansn topraka bymeyecei yolunda verilmi olan karara bal grne dururlar. Balca ilgili devletlerin genel olarak davranlarn gzden geirelim: Balkan Sava daha balamadan nce ve savan ilk gnlerinde Rus basn etin olarak ngiltere'ye kardr ve onun Trkiye'ye eyginliinden (yneliinden) szlanmaktadr; sava balamadan 15 gn kadar nce Petersburg'daki ngiliz Bykelisi'ni grmeye gelen Novoya Vrema gazetesinin d siyasa bayazar Profesr Pilenko, gazetesinin, biteviye, 1907'de yaplan Rus-ngiliz anlamasndan yana olmusa, bunu, Balkan gerginlii olunca ngiltere'nin yardmn umduu iin yaptn ve eer bu ite ngiltere Rusya'y tutmazsa ngiliz-Rus anlamasnn gnlerinin sayl olduunu syler. Bunlar ve bu durumu hkmetine bildirirken bykeli (1) genel olarak Rus basnna pek nem vermediini, ancak Slavclk iinde kamuoyunun onunla birlik olduunu ve eer bu Balkan ileri iin toplanacak konferansta Rusya'ya tam candan yardm edilmezse ngiliz-Rus anlamasna nemli bir balta vurulmu olacan yazmaktadr. Buna 22.10.1912'de karlk veren Nikolson (2): Rusya ile aramzdaki iyi anlamada bir gedik almas gerekten ok byk bir ykm olur. Bunun onlarca (Ruslarca) bilinmesi gerekmezse de kendi kendimden saklayamam ki bu anlama (Rus-ngiliz anlamas) onlardan ok bizim iin can alacak aslar (faydalar) kapsamaktadr (of more vital interest). Dolaysyla ngiltere, Balkan Sava ve onu bitirmek iin yaplan konumalarda, bir yandan ''ttihat ve Terakki'' tekrar erke (iktidara) gelmesin diye Gazi Muhtar ve Kmil Paa hkmetlerinin ilerini kolaylatrmak, br yandan da Trklere dost grnerek smrgeleri halknn gnln az ok ho tutmak isteyecekse de Almanya'ya kar en byk iki kozundan biri olan Rusya'y krmak ve elden karmak tehlikesine dmemek iin Balkanllardan yana olmak zorunda kalacak ve Osmanl'ya kar, stanbul'da bir aralk umulduu gibi, yardmc bir siyasa gtmeyecektir. Bunun bir rneine savan ta banda rastlarz. stanbul'daki ngiliz Bykelisi Sr Gerald Lovter 21.10.1912'de hkmetine yollad bir telde (3) ray Devlet Reisi Kmil Paa'nn kendisine haber yollayp, sava balamsa da, ilk frsatta, mesela nemli bir arpmadan sonra, ngiltere'nin araclk etmesi dncesini ileri srdn bildirir. Bu kdn altna Londra'da Dileri Bakanl'nda bulunan Maksvel adnda bir baktibin: stediini daha ak bildirmesini Kmil Paa'dan sormalyz diye yazmas zerine daimi mstear Nikolson ve Dileri Bakan Grey: "Sakn Kmil Paa'dan daha ok ayrnt vermesini istemeyelim, en ileri yapabileceimiz ey, uygun bir frsat kacak olursa dileini aklmzda tutacamz kendisine zel olarak bildirmesini Sr G. Lovter'e yazmak olabilir'' diye yazarlar, yani Kmil Paa'ya kar bir ey stlenmek istemezler, ve Lovter'e bu yolda bir tel gnderilir. Bundan byle ngiliz siyasasnda Osmanl'ya kar ekingenlik ve Balkanllara kar da, hele onlarn yeninden (zaferinden) sonra, eyginlik gitgide daha ok gze

arpacaktr. Hem bu siyasann bir gelimesi olarak, hem ilk frsatta sava durdurmak iin elde bir nerge bulundurmak, hem de Rusya'nn gnln ho tutmak, belki de gerekirse Kmil Paa'nn dileine bir karlk verebilecek duruma girmek iin Grey, Petersburg Bykelisi Bukanan'a 23.10.1912'de yollad bir zel telde zet olarak unlar der (1): Kararm udur ki, bu savan sonucunda, Makedonya'da, Abdlhamit ve ondan sonra gelen komite (ttihat ve Terakki)'nin ynetimi srasnda olan bitenlerin yenilenmesinin nne geebilecek bir durum ortaya koymaldr. Bu ite Rusya bize ve kamuoyumuza gvenebilir. Rus Dileri Bakan, Makedonya iin bu yolda bir yeleme tasar yaparsa belki bu Avusturya dileklerinden pek baka olmaz ve br byk devletler de bu ie yardmc olurlarsa araclk iine giriebilirim. Grld gibi daha sadece Makedonya yelemesi zerinde konuulmaktadr ve dolaysyla toprak statkosunu bozmak sz daha ortada yoktur; yle sanlabilir ki bunu yazarken Grey daha Krkkilise (Krklareli) bozgununu renmemitir ve bu bavurmas Rusya'nn gnln almaya yarayabilecei gibi Kmil Paa'nn dileine de uygun grnebilir. 24 ilkterinde (ekimde) Bukanan, Sazonof'un teekkr ettiini (1) ve bu yolda bir ey anklayacan (hazrlayacan) sylediini teller. Sava baladktan sonra ve Krkkilise (Krklareli) ve Komanova bozgunlar renilmeden nce Rus ileri gelenlerinin ve hi olmazsa bunlarn bir ksmnn ne dndklerini gstermesi dolaysyla svolski'nin Sazanof'a 23.10.1912'de yollad bir mektubun zetini aaya koyuyoruz (2): Bu savata olaslk vardr: 1) Balkanllarn kesin bir yeni (zaferi), 2) Trkiye'nin byle bir yeni, 3) Savan uzamas ve bunun sonucu olarak stanbul'da mparatorluu'nun baka yerlerinde Hristiyanlara kar krmlar. veya Trk

Bence bu olaslklarn en az umulabilecei birincisidir, ancak genel bar iin en korkun tehlikeler de ondan kabilir; bu olursa Slavlarn yalnz Mslmanlkla deil, Germenlikle de urama ve savama sorununu hemen ve btn tarihi geniliiyle ortaya atlm olur ve bu byle olunca hibir yar nlem para etmez ve genel ve kesin bir byk Avrupa savana anklanmak (hazrlanmak) gerekir (3). Kesin bir Trk yeni (zaferi) genel Avrupa savandan biraz daha az tehlikeli olursa da bize ok ar gelir. Burada svolski sz, kendisinin Dileri Bakan bulunduu srada Bulgaristan'la yaplan balama grmelerine getirir ve Bulgaristan'n Trkiye ile yapaca bir savata sadece, Rusya'dan Kafkasya'da seferberlik yapmasn istediini syler (1). Bunu hatrlattktan sonra svolski kesin bir Trk yeni (zaferi) Trklere kar yukarda sylenilen basky kullanmak gerekeceini ve bunun tehlikesiz olmakla birlikte ok etkili olacan ve srf kendisinin zel bir dncesi olarak, ''yksek sesle dnyormu gibi'', bunu Puankare'ye atn yazar. Fransz Babakan bata bundan rkm, bunun byk devletlerin hep birlikte davranmalar ve i grmeleri usuln bozacan, Avusturya'y da byle bir yola sapmaya kkrtabileceini, ngiltere'de Rusya'ya kar byk bir kzgnlk dourup l Anlama'nn bozulmasna yol aabileceini sylemi. Buna kar svolski demi ki: Avusturya'nn ass (yarar) ve istei Trk mparatorluu'nun glemesi deil

yalnzcana Slav devletlerinin glememesidir; dolaysyla ibu Slavlarn yenilmesi zerine ie karmak iin bahane aramas beklenilemez ve yle sanlabilir ki o, Rusya ile Trkiye arasnda, Asya'da kabilecek zorluklara pek aldr etmez. Bu gibi zorluklar bizi Avrupa snrlarmzdan uzaklara srkleyebilecei iin Almanya bunu ister ve bundan holanr. ngiltere'ye gelince onun asas (yarar) Rusya ile Trkiye arasnda bir ekimeyi nlemek ve arada hakemlik ve barlk yapmaktr. svolski'ye gre bata bu iten rken Puankare sonda, ve mektubun yazld gnde, bunu uygun bulmaya balam hatta buna eyginlik (yatknlk) gstermitir. Bundan sonra svolski 3. olasl ele almakta, bunun byk devletlerin hep birlikte hakemlik etmeleri iin ok uygun olacan ve dolaysyla Rusya'nn yalnz bana i grmesini gerektirmeyeceini syledikten sonra Osmanl lkesinde stanbul veya baka yerlerde Hristiyanlara kar kynlar (kymlar) olursa Boazii'nin baz yerlerinin Ruslarca ele geirilmesinin gerekeceini bildirmekte ve bu yolda daha nce buna benzer durumlarda yaplm anklklar (hazrlklar) hatrlatarak imdiden bu iin diplomasi alannda olsun anklanmasn (hazrlanmasn) ileri srmektedir. svolski haiye (dipnot) olarak Puankare'nin Trkiye'ye kar, eer gerekecek olursa, Rus basks kullanlmadan nce byk devletlerin hep birlikte yapacaklar baskya bavurmann ve bu yolda sonuna kadar uramann doru olacan sylediini ekler. Yukarda grdmz siyasal dnce ve tasarlar Krkkilise ve Komanova bozgunlarndan veya onlarn renilmesinden nceki arsulusal (uluslararas) siyasal durumu anlatr. Osmanl yenilgileri bilindikten sonra, fakat Ergene ovas dolaylarnda toplanan ana Trk ordularnn ne yapaca daha belli olmadan nceki arsulusal (uluslararas) durum yledir: Alman siyasal ve askeri evenlerinde (evrelerinde) ve basnnda sknt vardr ve bunlar Trklerin bu ilk yenililerini az ok kendileri iin bir onur ii yapmaktadrlar, nk Trk ordusunun yetitirilmesinde paylar vardr; asl sknt Rus egemenlii altnda ve l Anlama'ya eklenebilecek yeni bir gcn domu olmasndan ve dolaysyla o ana kadar az ok stn bir durumda bulunmu olan l Balama'nn Avrupa'daki bu stnln l Anlama'ya kaptrm bulunmasndandr. Avusturya'da kayg daha byktr, nk bir yandan teden beri beslenilegelen Balkanlar'da ve Selanik'e doru ister toprak ister tutum bakmndan olsun byme ve yaylma mitleri suya dm gibidir, br yandan da Balkan Slavlarnn yeni (zaferi) yznden, imparatorluk iindeki Slavlarn azmasndan ve byk devletlerin bundan byle Balkanllara sz dinletememelerinden korkulmaktadr. 25.10.1912'de Alman Dileri Bakan Kiderlen-Vahter, Fransz ve ngiliz bykelilerine, Trkiye bsbtn ezilecek olursa ne yapmann gerektii ve savalar arasnda araclk edilmesi ve prensip olarak Osmanl toprak btnl bozulmadan Balkanllarn nasl dinizlenilebilecei (sakinleebilecei) sorunlar zerinde alr. Onun dncesi, bu devletin, yani Balkan ileriyle Rusya ve Avusturya gibi dorudan doruya ilgili olmayan devletlerin, bu i iin nce aralarnda konumalar ve anlanca ii Rusya ve Avusturya'ya amalardr. Bu nergeyi Puankare ve Sazonof, Rusya'y yalnz brakmak ve onu Balkan ilerine kartrmamak iin bir deneme sanacaklar ve ona kar durum alacaklardr. Puankare, Petersburg Bykelisi'ne ektii bir telde (2): Bu Alman denemesine

karlk olarak Rusya'nn, araclk edilmesi iin byk devletlere nermede bulunmamz bizden istemeli der, eer o bunu aktan aa yapmak istemezse bunu Fransa'nn, kendiliinden dnm imi gibi yapabileceini ileri srer ve Alman Dileri Bakan'nn: Prensip olarak Osmanl toprak btnl bozulmadan Balkanllarn nasl dinizlenilebilecei (sakinleecei) yolundaki sznden aslanlmas (1) (yararlanlmas) dncesini ortaya atar. Grey ise Kiderlen'in dndnn tersine olarak asl ilgili devlet (Rusya ve Avusturya) dnda byle bir ie girimenin doru olmayaca ve bu yolda Rusya'dan gelecek tasar beklemenin gerekecei dncesindedr (2). Rusya bu yoldaki tasarsn 26.10.1912'de Fransz hkmetine bildirir (3), noktada toplanr: 1) stanbul ve civarnda padiahn egemenliinin olduu gibi ve gerekten kalmas, 2) Rumeli'nin br vilayetlerinde padiahn szde egemenliinin kalmas ve orada byk devletlerin murakabe ve inancas altnda yeleme yaplmas, 3) Savalardan hibirinin toprak kazanmamas. Grlyor ki Krkkilise (Krklareli) ve Komanova'dan sonra Rusya'nn istedii Balkanllarn savatan nceki notalaryla istediklerinin daha geni bir alanda yrtlmesidir, ancak yeleme ilerine onlar pek kartrmamakta ve bu iin byk devletlerin elinde kalmasn istemektedir. Toprak statkosunu bozmak szn ise daha aza almamaktadr. 28 ilkterinde (ekimde) Petresburg'daki Fransz Bykelisi G. Lui Puankare'nin araclk iin 26.10.1912'de yapm olduu nermeye Sazonof'un karln bildirir. O anda Lleburgaz vurumas balamtr, Sazonof belki daha bunu ve herhalde bunun nasl sonulanacan bilmemektedir, ancak olaylarn genel geliiminden ilerin Balkanllar bakmndan iyi gideceini ummaktadr, bu ve aada greceimiz baka etkenler Sazonof'un karln aydnlatr. G. Lui telinde zet olarak der ki (1): Sazonof araclk yaplmasna eyginse de (yatknsa da) bunun iin uygun ann beklenilmesini istemektedir, imdi buna girimek doru olmaz, Almanya bile onun uygun an gelince yaplmasn ileri srmtr. Bu, kesin bir vurumadan sonra yaplabilir. Edirne'nin dmesi yle bir olaydr ki hemen aracla giriilmesini gerektirebilir, ancak bunu yapabilmek iin daha nce byk devletler arasnda anklklar (hazrlklar) yaplm olmas gerekir. Bundan baka ne istenilecei de bilinmemelidir; bunun iin Sazonof Rumeli'de yaplacak yelemeler program zerinde almaktadr; bunu 1-2 gne kadar size bildirecektir. Bundan sonra bykeli ok gizli olarak unlar tellemektedir: Kiderlen'in Balkan devletlerinin dinizlenmesi (sakinletirilmesi) zerine sylediklerine gelince Sazonof bu ite saknl (temkinli) davranlmaldr dedi; o, ok gvenle sanyor ki Avusturya toprak statkosundan vazgeti, ibu hkmetin Belgrad'a bu yolda bir ey sylediini sanmyor, ancak yle grlyor ki Bulgaristan'n gvenini kazanmak iin Avusturya ok alyor. Sazonof Avusturya'nn ascl (faydac) olmasndan ve topraka bymeyi dnmesinden korkmaktadr. Rusya'ya gelince o, ister istemez ascl (faydac) deildir, nk ona ne verseler kendisine asdan (yarardan) ok zarar getirir. stanbul'a gelince, orada Trklerin kalmas Rusya'ya yeter, oraya biri dokunursa 24 saat iinde sava kar; dolaysyla Sazonof'un anklad (hazrlad) programda, ki

ana izgileri size (Puankare'ye) bildirilmitir, stanbul'un ve evresinin (rayon) yani Edirne'ye kadar olan yerlerin padiahn tam egemenlii altnda kalmasn ileri srmektedir. Yeni Bulgar elisinin Sazonof'a sylediine gre Bulgarlar askerlik ve para bakmndan bu ii 80-90 gnden ok srdrebileceklerini sanmyorlar ve Ruslara biteviye uygun an gelince aracla ank (hazrlkl) olun demektedirler. G. Lui bunun zerine Sazonof'a der ki: Uygun an gelince bize haber verin ve 24 saat gemeden biz aracla giriiriz. Bykelinin dncesine gre Bulgaristan hem Avusturya, hem Rusya'dan yz bulduuna gre pek ok ey isteyebilecek durumdadr. Bu tel Lleburgaz vurumasnn ngnnde (ncesinde) Rus ve Fransz dncelerini ve az ok da onlarn, Alman ve Avusturya'nn durumlarn, anlaylarn aydnlatr. yle ki Trakya'daki ana Trk ordusu daha ayakta dururken ve onun Bulgar ordusuna kar kazanabilecei bir yenle Krkkilise (Krklareli) ve Komanova yenilgilerinin dourduklar durumunu dzeltebilmesi ve dolaysyla Trk gcnn Balkanllar gcn denkleyedurmas ve hatta ona stn bile gelebilmesi olasl varken, Rusya ekingen ve sakngan davranmak ve sava balamadan nce szleilmi olduu gibi savalarn toprak btnlnde deiiklik yaplmamas ilkesine bal kalmak ve yle grnmek isteindedir. Bu kolay anlalr, nk daha durum bu biimde iken, Sazonof'un korktuu gibi, toprak deiiklikleri yaplmas sznn kmasndan ancak Avusturya aslanabilirdi (yararlanabilirdi) ve Sazonof'ta, Avusturya'nn Bulgar kazanmak iin onu byle bir yola kkrtt ve Bulgara Osmanl'dan toprak kazandrarak kendisinin de Srp' istedii biime sokmak dncesinde bulunduu kaygs vardr. Bundan baka Sazonof, bu yolda veya buna benzer anlamalarla Bulgar'n stanbul'a sokulmasndan da korkmaktadr. O sradaki ngiliz durumu Londra'daki Fransz Bykelisi Pol Kambon'un Grey'le bir grmesini bildiren 28.10.1912 tarihli telinden anlalr (1). zeti aadadr: Grey, Kiderlen'in nermesi zerine Paris, Berlin ve Londra arasnda Dou ilerine bir zlme yolu bulmak iin oylama (oyalama) iinde sizin (Puankare) gibi dnyor; o, imdiki an araclk iin uygun bulmuyor, o yle sanyor ki, eer dorudan doruya ilgili olan Rusya ve Avusturya, Balkanllarn kesin bir yeni (zaferi) karsnda ne yapacaklarn kararlatrmamlarsa byk devletlerin aracla kalkmalar bir Avrupa savan nleyemez. Eer Trkler yenerlerse araclk kolay olur, Avrupa Trkiyesi'nin btnl korunur ve byk devletler orann yeniden dzenlenmesi iini ele alrlar; eer Trkler yenilirlerse Balkanllar ele geirecekleri yerleri brakmak istemeyecekler ve Rusya da onlar destekleyecektir; o vakit Avusturya ne yapacaktr? Btn i oradadr. Yenenlere en ok ne kadar as (yarar) braklabilecei zerinde anlamalar iin Petersburg'a sz sylemek Fransa ve ngiltere'ye ve Viyana'ya sz sylemek de Almanya'ya der. Byle bir anlamaya varlrsa hibir korku kalmaz. Grey'in Balkan ileri zerinde nce Rusya ve Avusturya'nn anlamas gerektii yolundaki dncesini ve Fransa'nn yaplacak grmeleri Rusya'ya yalnzca bildirmeyi yeter bulmad ve her ite onun dnce ve dileini renmek gerektii yolundaki karlklarn alnca Kiderlen (1) bunlar doru bulur; Balkanllardan da onlarn agzlln kabartmamak iin dilekleri sorulurken ok saknl (ihtiyatl) davranmak gerekeceini ileri srer ve bir konferans toplanmasna kar olmadn, ancak Balkanllarn konferansn egemeni olmamalar iin onun toplanmasndan

nce byk devletlerin aralarnda anlam olmalarnn gerekeceini syler. Sonda Kiderlen artk Balkan Hristiyanlar deil hep Balkan Slavlar sznn kullanlmasndan szlanr ve Balkanlar'da Slavlardan baka uluslarn da bulunduunu ve bulunacan syler, Avrupa'da ve en ok ngiltere'de Balkanlar ve statko zerindeki dncelerin deimesine atn ekler. Sazonof'un Puankare'ye yollayacan syledii Rumeli'de yeleme (iyiletirme) programn svolski, 29.10.1912'de Fransz Dileri Bakanl'na verir ve buna gre araclkta bulunmasn diler; ana izgileri aadadr (2): Rus notasna temel olarak 1880 kanunu alnmtr (3). Yelemenin Rus dncelerine gre gereklemesini inancalamak iin bunda baz deiiklikler yaplmtr. Bunlara gre: Padiahn grnte onurunu korumak iin valileri yine o atayacak, ancak bu valilerin gerekten bir etkisi olmayacaktr. Asl yeleme sancaklarn rgt zerine kurulacaktr; bunlar belli bir zaman iin seilmi (4) ve Bablice onaylanm mutasarrflar ve halkn setii kurullarla ynetilecektir. Padiahn orunta (makam) olmas dolaysyla valinin elinde az sayda silahl bir kuvvet bulunacaktr. Bir milis kurulmas ok etin karnlklara (muhalefete) urayaca iin Rus hkmeti bunu ileri srmeyecektir; ancak mutasarrfn buyruu altnda, yabanc retmenleri olacak olan bir jandarma kurulmaldr. Tzel (hukuksal) ilerin dzenlenmesi, onlarn Babli'ye kar kesin bir erkinlie (serbestlie) dayanmaldr, yani Babli bu ilere karmamaldr. Yersel bteler iin de yle olmaldr; bunlarn imparatorluk btesine yardmlar, oraya, nceden kestirilmi bir pay vermeleri biiminde olmaldr. Bu yelenmeyi Meri'in azndan balayp ibu su boyunca Edirne'ye ve oradan Karadeniz'e giden bir izginin batsnda yrtmek olduka g bir i olacaktr, zira bu yelemeleri (ncelikleri) elde ettiren vurumalarn balcalar bu izginin dousunda olmutur (Krkkilise -Krklareli- ve balam veya balamak zere bulunan Lleburgaz vurumalar); ancak Rus hkmeti yle sanyor ki gerek Rusya, gerek Avrupa'nn ass (yarar) bakmndan bu izginin dou ve gneyindeki yerleri gerekten padiahn egemenlii altnda brakmak daha iyi olur. Bylece Lleburgaz vurumasnn ngnnde (bu nota ibu vurumann ikinci gnnde verilmise de Petersburg'dan bir gn nce yollanm bir tel zerine verilmitir) Rus durumunu ve br byk devletlerin durumunu gzden geirmi olduk. Bu vurumann ikinci gnnde yani 29 lkterin'de (ekimde) ise daha henz bir Bulgar baars renilmeden Sazonof svolski'ye yeni bir ynerge (talimat) gnderir. Buna dayanarak da svolski 30 lkterin'de (ekimde) Fransz Dileri Bakanl'na bir nota verir, burada Rus hkmetinin o andaki i dnceleri, korku ve kayglar, neden statkoyu istedii ve neden istemedii aka grlmektedir. Notann zeti aadadr (1): Olaylarn abuk gelimesi statko esasnn korunmasn gitgide daha g klmaktadr.

Bulgar baarlar yznden bu iteki Avusturya durumu batan baa deimie benziyor. Petersburg'daki Bulgar Elisi'nin sylediklerine gre Avusturya Bulgaristan'a para ve silaha yardm etmeyi nermi ve onun topraka bymesine kar gelmeyeceini aka anlatmtr. Gvenle sanlabilir ki Avusturya'nn gizli dncesi Balkan birliini datmak iin Srbistan'a kar Bulgaristan'la anlamak, Selanik'e doru olan Avusturya aslarn (karlarn) korumak ve Bulgaristan'n Rusya'ya yaknlamasn sona erdirmektir. Szn ksas Avusturya Balkanlar'da yalnz kendi etkisini yerletirmek iin bugnk durumu kendi iine gelen bir kalba sokmak istemektedir. Buna gre isteriz ki Fransa'nn araclk giriiti (giriimi) unlara dayansn: 1) Savalar arasnda yaplacak aracln temeli, byk devletlerin hibir zel as (kar) aramayacaklarn ve her trl dnden vazgetiklerini aklayan, demeleri olmaldr. 2) Edirne izgisine kadar btn Rumeli'de -gerekirse geniletilebilmek zere- nce bildirilen temellere gre kksel yeleme (kkl ncelik) yaplmaldr. Bundan baka uras gzde tutulmaldr ki, eer statkonun deitirilmesi temeli kabul edilir ve baka bir byk devlet Balkanllarn topraka bymesine eyginlik (rza) gsterecek olursa, Rusya, ruhi sebepler dolaysyla buna karnlk (muhalefet) gsteremez. Ancak bu byme iinde Bulgaristan'la Srbistan arasnda, onlarca nceden yaplm olan anlamaya uygun olarak bir denklik gzetilmesi gerekir. Rus hkmetine gre statkoda deiiklik yapmaktaki byk tehlike, Avusturya'nn ve baka devletlerin dn (taviz) istemelerinin nne geebilmekteki glktr. Buna gre byk devletlerin zel as (kar) aramamalar ve Balkanllara verilecek dnlerde denklik olmas Rusya'ca ok nemli saylmaktadr. Burada aa vurulan Rus kaygsnn ne gibi dncelerden doduunu gstermesi dolaysyla, zerinde tarihi bulunmayan ancak 25 ile 30 lkterin (ekim) arasnda Viyana'da d bakanlkta yaplan bir toplantda -ki Balkan Sava dolaysyla ortaya kan sorunlar orada incelenmi ve bu yoldaki Avusturya aslarnn (karlarnn) ne olaca saptanmtr- verilen kararlarn 5'inci ve 6'nc maddelerinin zetini aaya koyuyoruz (1): M. 5 - Bulgaristan'n lkece genilemesi, Avusturya bakmndan, ancak Romanya'nn dn istemesine yol aaca dolaysyla nemlidir. Bu i bir yana braklrsa biz Bulgaristan'n Balkanlar'n batsnda deil dousunda genilemesini daha iyi grrz. Bu bakmdan Avusturya aslar (karlar) Rusya'nn eskiden beri stanbul zerinde besledii istekler dolaysyla Rus aslarna (karlarna) karndr (kardr). M. 6 - Balkan buhrannn stanbul'un ne olaca sorununu bu srada ortaya atp atmayaca, her eyden nce savan gelimesine bakar. Avusturya iin bir sorun -tutumsal yn bir yana braklrsa - yalnz u noktadan ilgi uyandrmaktadr: stanbul sorununun ortaya atlmas Rusya ile Bulgaristan - belki de Rusya ile Bat devletleri arasnda- karnlk dourabilir. Onunla ilgili olan Boazlar ii Rus ve ngiliz devletleri arasndaki ilikilere gre zmlenecektir denilebilir. Boazlarla ilgili antlamalarn Karadeniz'i yalnz Rus aslarna uygun bir kapal deniz (1) durumuna sokacak biimde deimesine Londra'nn yanaacana pek inanlamaz. Bunun tersi yani Boazlarn btn sava gemilerine ak olmas ise bizim iimize en uygun gelir. Bu belgeler Lleburgaz vurumas balamak zere iken byk devletlerin istek ve

dncelerini yettii kadar aydnlatmaktadr; bunlardan herkes gereken hkmleri karabilir. Lleburgaz vurumasna ve onun siyasal sonularna gemeden nce Msr iinin o arada alm olduu durumu ksaca anlatacaz. Daha Balkan Sava balamadan ve Trablusgarp Sava sona ermeden, 15 lkterinde (ekimde), G. Lovter, son Rus Sava'nda olduu gibi (93 seferi, 1877-78) Osmanl hkmetinin Hidiv'den asker yollamasn isteyebileceini hkmetine bildirir (2) ve bu olursa nasl karlk verilmesi gerekeceinin dnlmesini syler; bykeli, Msr askerlerinin kn Balkanlar'da bir ie yaramayacaklarn ayrca eklemektedir. Bunun zerine ngiliz Dileri Bakanl'nn dncesi 1877'den beri durumun deitii ve imdi Msr'da ngiliz askeri bulunduundan onun kimseden yana olmamasnn gerektiidir; byle yaplmazsa Msr'a da saldrlabilir ve ngiltere de savaa srklenmi olabilir; dolaysyla Osmanl-talyan Sava'nda yapld gibi Msr yansz (tarafsz) kalmaldr, ancak Trk ve Mslman duygularn yok yere ngiltere'ye kar kkrtmamak iin zenli davranmaldr ve Lord Kiner'in dncesi sorulmaldr (1). 16 lkterinde (ekimde) yaplan soruya Kiner 17'de karlk verir: yanszlk (tarafszlk) dncesini beenir ve ray Devlet Reisi Kmil Paa'nn, basna yapt bir demete, Msr yanszlnn Trkiye'yi talya'y yenmekten alkoyduunu sylemi olmasndan szlanarak bunun Msr'da (ngiliz bakmndan ve ngilizlere) az ok ktlk yaptn ve bu demecin Trablus'un elden kmas sorumluluunu baka omuzlara yklemek iin bir deneme olduunu yazar (2). Bu telin kendisine de bildirilmesi zerine G. Lovter 22 lkterinde (ekimde) verdii karlkta (3) Kmil Paa'nn bu ii ngiltere'ye yklemeyi dnm olmasn sanmadn ve bir gn nce ngiliz Bykelilii yelerinden biriyle grrken, Trablus iinde, Msr savaa karsayd byk devletler arasnda karmaalar kabilecei iin o srada Msr'n yansz (tarafsz) kalmasn anladn, ancak Msr'n Yunan'a kar -hele yalnzca Msr'daki Yunanllar lkeden karmakla kalnrsa- durum almasnda korkulacak bir ey olmadn sylediini ve kendisine karlk olarak Msr ilerinde sorumlu olan ngiltere Yunanistan'a kar durum alrsa, baka byk devletlerin de Balkanllara kar veya onlardan yana durum alabileceklerinin bildirildiini teller. O srada Hidiv Abbas Hilmi Paa stanbul'dan gemektedir, kendisinden bu yolda bir ey istenilmi olmaldr ki Kahire'de Babakan'a bir tel ekip Trkiye ile savaan devletlerle ilikilerin kesilmesini nerir. Msr bakanlar da buna yatkndrlar ve her yerde Mslmanlarn bunu ho greceklerini Kiner'e sylerler. Kiner bunu Grey'e bildirirken (1) bu dilee yatknlk gsterir, bunun 1897'de (Osmanl-Yunan Sava) yapld gibi Msr'daki Yunan Konsolosluk memurlarn kararak deil yalnzca onlarla resmi ilikileri kesmekle de yerine getirilebileceini yazar ve Trkiye bu kadar skk bir durumda iken Msr'n yanszln (tarafszln) yaymlamasnn iyi grlmeyeceini ekler. Grey buna 29 lkterinde (ekimde) karlk verir, tam yanszlkta direnir ve daha nce Kmil Paa'ya verilmi olan karln Msr hkmetine de verilmesini ileri srer. KML PAA HKMET (2) (29.10.1912)

LLEBURGAZ VURUMASINDAN ATALCA VURUMASINA KADAR (28.10.1912-17.11.1912) Bu devrede en gze arpan yn, Osmanl devletinin bsbtn yklmak ve stanbul'un Bulgarlarn eline dmek zere olduu dnce, kayg ve korkusunun ortal kaplam olmasdr; bu yzden, olaylarn basknna uramak ve en byk aslarn (karlarn) lemde (lmede) ge kalmak yznden, elden karmak korkusu ile byk devletler tela iinde bir sr giriitlerde (giriimlerde) bulunacak ve dolaysyla da Avrupa bar az ok tehlikede sanlabilecektir. Lleburgaz vurumas (28.10-2.11.1912): Krkkilise (Krklareli) vurumasndan sonra, Bulgarlar, Trk ordusuna ekilmek ve kendini toparlamak iin be gn brakrlar; 28.10.1912 akam, her iki yandaki komutanlarn istekleriyle deil, daha ok ileri birliklerin Karaaa'ta karlamasyla Lleburgaz vurumas adn tayacak olan vuruma balar. bu gnde Osmanl hkmetinin dncesini gstermesi dolaysyla Noradungiyan Efendi'nin 28.10.1912'de Bompar'a sylediklerini aaya koyduk (1). Puankare 26 lkterinde (ekimde) Nant (Nantes)'taki sylevinde d durumu uzun uzadya anlatrken sz Fransa'nn ''barl'' giriimlerine getirmi: bu yzden byk devletler arasnda her gn grmeler olduunu ve bylece bunlarn, olaylarn gidiini hep birden gz altnda tuttuklarn ve gn gelince araclk yapabilmeyi umduunu ve belki de bu gnn yakn olduunu sylemiti (2). Noradungiyan Efendi, sz bu syleve getirerek Osmanl hkmetinin bar istediini, savaa ancak Balkanllarca zorlanm olduunu, ancak o andaki durumun araclk iin pek uygun olmadn, nk yersel arpmalarda geici baar elde eden Balkanllarn burunlarnn ok ykselmi olabileceini ve kabul edilmeyecek dilekler ileri srebileceklerini, Osmanl ulsal duygusunun byle bir durumda bir ey yaplmasn uygun bulmayacan ve bu srada sz topa brakmann daha doru olacan syler. O srada Osmanl hkmeti deimek zere olduundan, bykeli, Noradungiyan'dan szlerinin bugnk hkmetin mi yoksa yarnki hkmetin mi dncesini akladn sorar; buna nazr tam karlk vermez ve ancak: bunu daha grmedik, eer Bay Puankare bir girimde bulunmadan bize ii bildirirse, ann uygun olup olmadn bildiririz, der. Yeni hkmeti kuracak olan ray Devlet Reisi Kmil Paa'nn yedi gn nce ngiliz Bykelisi'ne sylettii ile Hariciye Nazr'nn Fransz Bykelisi'ne syledii arasndaki aykrlk ufak da olsa gzden kamamaldr. Bundan bir gn sonra 29.10.1912'de Gazi Ahmet Muhtar Paa sadaretten ekilir ve yerine Kmil Paa geer; hkmetini 30 lkterinde (ekimde) kuracaktr. Bu hkmet deimesi srasnda askeri yasaya hi de uygun olmayan bir olay olur. ark (Dou) Ordusu Komutan Abdullah Paa Vize'de kendi buyruu altnda bulunan 3'nc Kolordu Komutan Mahmut Muhtar Paa'ya -ki bundan baka hem Bahriye Nazr, hem de Sadrazam Gazi Ahmet Muhtar Paa'nn oludur- bir tel ekerek yle der (1): ''Oradaki askerin halini bizzat grdnz, buradakiler de ayn haldedir. Bu askerle harbe devam ve vatan mdafaa eylemek mmkn deildir, daha fena bir hale

gelmemek iin meselenin tariki diplomasi (diplomasi yoluyla) ile halli (iin) sizin de mensup olduunuz Meclisi Vkel nezdinde teebbsat lazmede bulunmanz rica ederim''. Bu teli alnca Mahmut Muhtar Paa 29.10.1912'de saat 1'de (geceyars) sadrazama yani babasna u teli eker: ''Her eyi bertafsil (ayrntl) arz etmeye vaktim msait olmadndan yalnz ark (Dou) Ordusu Kumandanl'ndan aldm u telgraf her iki telgraf memurlarna yemin ettirdikten sonra arz ediyorum.'' Mahmut Muhtar Paa bu teli ektii anda Lleburgaz vurumas balayal birka saat olmutu ve babas Gazi Muhtar Paa da onu aldktan birka saat sonra sadaretten ekilecektir. Yeni hkmette Mahmut Muhtar Paa Bahriye Nazr deildir. O, 30.12.1912'de sadarete yollad baka bir telde yle demektedir: ''Abdullah Paa'nn deminki telgraf tamamyla dorudur, dn vaktim olsayd askerimizin her halde atalca hattna ektirilmesi lzumunu size ispat ederdim. Geri yeniden almaya baladk, fakat istikbalden (gelecekten) mitvar deilim (2)''. Lleburgaz vurumas srasnda ark (Dou) Ordusu, 1'inci ve 2'nci ark (Dou) Ordusu diye ikiye ayrlacak ve birincisinin banda Abdullah, ikincisininkinde de nce Hamdi ve sonra Mahmut Muhtar Paa bulunacaktr; bu teller sz geen birinci ve 3'nc komutann o andaki manevi durum ve dncesini aklamaktadr. Bu komutanlarn dnceleriyle, Abdullah Paa'nn telinin ekildii gnde Bompar'la konuan Hariciye Nazr'nn yukarda grdmz szleri arasndaki aykrlk alacak aamadadr. Kmil Paa'nn sadarete getii 29 lkterin (ekim) ve hkmetini kurduu 30 lkterin (ekim) gnlerinde Lleburgaz vurumas var gcyle olagelmektedir. 29 lkterin'de (ekimde) saat 16 1/2'de Karaaa dolaylarnda (Lleburgaz'n 18 km dou-gneyinde) ikinci Trk Kolordusu bozguna urar (1) ve Bulgarlar bundan ok yreklenirler. Sazonof'un 1880 kanunu geniletilerek Rumeli'de yeleme (celik) yaplmas iin bir iki gn nce anklam (hazrlam) olduu tasar ibu gnde Puankare'ye bildirilmiti. Sazonof ibu 29 lkterin (ekim) akam kinci Kolordumuzun bozulduunu renmesi zerine olacak (nk ilk nergesini verdii gn, onu arabuk deitirmeye kalkmas baka trl anlalamaz) G. Lui'yi artr ve ona Rusya'nn yeni isteklerini bildirir ve bunlar anlatrken ''Trkiye'nin kmesi'' szn (effondrement) kullanr. G. Lui, Sazonof'un yeni nergesini saat 22.20'de yani 2'nci Trk Kolordusu'nun bozulmasndan 10 saat kadar sonra Paris'e tellemitir. Artk Sazonof, Avusturya, Bulgarlar elinden kapar korkusyla ne olursa olsun Balkanllarn gnln almaya ve statko iini bir yana brakmaya karar vermitir. G. Lui'nin Sazonof'un yeni nergesini bildiren telinin zeti aadadr (2): Olaylar (Rumeli iinde) ncelikle ileri gidilmesini gerektirmektedir ve artk statkodan vazgeilmelidir, ondan Avusturya bile midini kesmitir ve Rusya Balkanllara kar (onlardan yana olmak bakmndan) Avusturya'dan geri kalamaz. Sazonof, araclk iin byk devletlere nermelerde bulunmak iini size (Puankare'ye brakyor), yalnzcana bilesiniz diye unlar ekledi:

Rusya Balkanllarca ''en geni'' (1) aslarn (karlarn) elde edilmesine yatkndr. Rusya gemiini yadsyamaz, o Ayastefanos (Yeilky) Antlamasn imzalamtr, oradaki snrlar Bulgaristan'a tanmaya anktr (hazrdr); Srbistan'n payn da bytmek gerekir ve Yunanistan'a hi olmazsa Epir ile Girit braklmaldr; ancak ona baka ada verilmemelidir (2); Srbistan skp ve belki de Ohri'den baka Sen Jan d Meda limanyla Adriyatik'e dar bir yolu candan istiyor; bu, Rusya'nn canna minnettir, eer ki Avusturya ve Srp aslarn (karlarn) birbirine uygunlatrmak elden gelirse; iin ana gl de buradadr ve Sazonof bunun zmlenmesini sizden bekliyor; eer Avusturya tutumsal aslar (ekonomik karlar) ve gmrk tarifesinde kolaylklar yeter bulursa Srbistan buna peki der; ancak Rus kamuoyu dolaysyla Sazonof, bu ii dorudan doruya Viyana ile gremez. Kolayca grlm olaca gibi bundan neki Rus nerisi, yrtlmesi ok g bir eydi ve onun sonucu Srp, Bulgar, Rum ve Arnavut'u birbirine katmak ve Balkan balamasn bir gnde bozmak olurdu, nk 1880 kanununa gre yaplm olan bu tasarda dnlen sancak kurullarnda ounluk elde etmek ve mutasarrf kendilerinden setirmek iin bu uluslar ve en ok birincisi, hemen komitac usulleriyle boumaya koyulurlard; ancak Rusya, Avusturya'dan ekindii iin kesin bir Balkan yeni (zaferi) olmadan hazrlanm olan statko esasn aktan aa bozmaya kalkacak kadar kendisinde yrek ve yz grmyordu, bunlar Lleburgaz vurumasnn ikinci gnnn sonunda bulacaktr. Bu teli alan Puankare 30 lkterin (ekim) sabah saat 10.00'da Londra ve Petersburg bykelilerine u yolda bir tel eker (1): Olaylarn geliimindeki abukluk bana yle sandryor ki esasn btn byk devletlerin kabul etmi olduklar araclk ii artk ok geciktirilemez. Bundan baka bugne kadar Balkanllarn elde ettikleri baarlar, byk devletlerin daha nce araclkta bulunmak iin dnm olduklar artlar epey deitirmitir. Dolaysyla yannda bulunduunuz hkmete unu neririz: Byk devletler savalar arasnda araclk etme zamannn yaklatn grmektedirler; dncelerinin banda Avrupa barn korumak geldii iin ibu byk devletler birlikte grecekleri bu ite hibir zel as (kar) elde etmek amacn gtmeyeceklerini (dans un esprit d'absolu dsinteressemant) bildirirler. Puankare'nin manevras aktr, savatan nce btn byk devletler Balkanlar'da toprak deiiklii olmayacana karar vermiler ve bunu aklamlard; Avusturya da ancak bu anlama dolaysyla Srbistan' bu kadar ba bo brakmt. imdi Rusya'nn bundan vazgemesini istedii bir srada ve o bunu daha aa vurmadan, Fransa, en ok Avusturya'dan ve onun balaklarndan kendileri iin bir kazan aramayacaklar szn koparmak istemitir; bylece Balkanllar topraka byrlerse Avusturya ve biraz da talya, nceden verdikleri sz dolaysyla kendileri iin bir ey istemeyeceklerdir. Yine o gn saat 18'e doru Londra'daki Fransz Bykelisi Pol Kambon, Grey'in bu nermeye onatn (neriyi onayladn) Puankare'ye teller (1); bykeli, Puankare'nin nermesini (nerisini) Grey'e anlatrken bylece Avusturya'nn eer ii onarsa (onaylarsa) balanm olacan ve eer sakncalar ileri srerse i dncelerinin anlalacan sylemiti. Bu teli alnca Puankare, Rusya ve ngiltere ile anlam olduunu syleyerek, nermesini (nerisini) Berlin, Viyana ve Roma'daki bykelileri yolu ile ora

hkmetlerine bildirir (2). Bu nerme (neri) bir sonu vermeyeektir, nk Avusturya bunu istemeyecek ve olaylar o kadar abuk yryeceklerdir ki hemen btn diplomatik lemler (ller) hep ge ve olaylara gre geri kalacaklardr. Bertold'un bu i zerinde, Viyana'daki Fransz Bykelisi Dmen'le grmesini anlatan raporunun zeti aadadr (3): ''Hibir zel as (kar) amac gtmemek'' dncesini onayamayacan, nk Balkan Yarmadas'na dorudan doruya komu bulunmas dolaysyla, Avusturya'nn orada koruyacak aslar (karlar) olduunun besbelli bulunduunu Bertold bykeliye syler. Dmen karlk olarak Rusya'y gsterir; Bertold'un stanbul'un durumuyla da uraacak olan bir diplomatik giriitte (giriimde) Rusya'nn assz (karsz) olduunu bildirmesine atn sylemesi zerine Dmen, Rusya'nn topraka bir kazan aramad aklanlmak istenilmi olmaldr der ve unu ekler: Bu giriitte (giriimde) balanlacak olan araclk iine kar gven uyandrmak dnlmtr. -Bertold da aracln ''tam bir yanszlk dncesiyle'' yaplacann (dans un esprit d'impartialit absolu) yazlmasn ileri srer ve sizin istediiniz gibi yazarsak bir yandan elimizi kolumuzu balam oluruz, te yandan da Balkanllarda, onlara her istediklerini yapma zgrln (carte blanche) verdiimiz gibi yanl bir san uyanr der sonda Bertold: ''Paris hkmetince ele alnmas gereken bir araclk denemesine katlabilirim, ancak gsterilen dsturu bu biimiyle onayamam'' der. Dmen bu grmeyi Paris'e tellerken, bizim grmze gre, Bertold'un szlerini biraz berkiterek (salamlatrarak) onlarn anlamn az deitirir ve Bertold'un aracl batan baa Puankare'ye braktn, ancak zel as (kar) aramamak iinde uygun bir karlk veremeyeceini, Avusturya kamuoyunun buna onamayacan (onaylamayacan) ve bu yaplrsa Balkanllara artk sz geirilemeyeceini sylediini anlatr (1). Bu ite Almanya, Avusturya ile birlikte (2), ancak Kiderlen aracl savalara zorlamann doru olmayaca ve aracla giriilmek iin bunu savalardan birinin istemesini beklemenin gerektii dncesindedir. Puankare'nin bu giriiti (giriimi) bir sonu vermeden bir sr srncemeden sonra snecektir. Rusya'nn statkoya karnl anlaldktan sonra Puankare, vakit kaybetmeden Bulgarlarn hem gven, hem de minnetini kazanmak dncesiyle Sofya'daki Fransz elisi yolu ile Geof'a zet olarak dedirtir ki (3): Fransa, aracl dnm ve dnmekte ise de bunu, Balkanllara kahramanlklarnn ve yenlerinin (zaferlerinin) hak ettirdii aslar (karlar) kaybettirmek iin deil, ancak genel bir Avrupa savan nlemek iin yapmaktadr. Fransa bu ite hibir zel ama gtmedii iin Balkanllar ona gvenebilirler. 29 lkterinde (ekimde) 2'nci Trk kolordusunun bozulmas ve Bulgar yeninin (zaferinin) belirlenmesinden doan balca br yanklar unlardr: Toprak statkosundan vazgeilmesi yolundaki nermesine (nerisine) Fransa ve ngiltere'nin onatklarn renince Sazonof 31 lkterin'de (ekimde) Rus eliliklerine yollad bir genelgede, yeleme ilerini byk devletlerle grmekten kanmakla Trkiye'nin statko hakkndaki inancay (inancn) hkmsz brakm olduunu ve bundan byle Rusya'nn bu yzden Balkanllara glk karmayacan bildirir ve bundan byle Rus siyasasnn u iki temel

zerinden yryeceini syler: 1) Byk devletlerce toprak bakmndan zel bir as (kar) gdlmemesi, 2) Balkanllarn elde edecekleri kazanlarda, onlar arasnda nceden yaplm anlamalara uygun olarak, denklik bulunmas (1). Sazonof'un statkodan vazgemek iin ileri srd bahane ile Fransz hkmetine az nce verdirdii notada (2) aklad gerek dncesi karlatrlrsa onun ibu genelgedeki ''itenlii'' kolay anlalr. Bulgar yenleri (zaferleri) zerine statkonun bozulacan sezince Roma'ya da pay istemeye kalkr. 31 lkterin'de (ekimde) Fransz elisini gren Kral Karol ona zet olarak der ki (3): Biz ok yerden kkrtldysak da imdiye kadar sakngan (ekimser) kaldk, bu durumdan ancak iki etken dolaysyla kabiliriz: a) Eer Bulgarlar stanbul'a girmek isterlerse; b) Byk devletler onlara durmak d verirler ve Bulgarlar bunu dinlemezlerse. Ancak bu iki olaslk da uzaktr. Eer Bulgaristan toprak istemezse biz de istemeyiz, eer o byrse biz de (Bulgar'dan) kk bir snr dzeltmesi isteriz. lkterin'in (Ekim) son yarsnda Rus basn, genel olarak var gcyle ngiltere ve Fransa'ya kar yazmakta ve statkoda direnmeleri dolaysyla onlara yklenmektedir; Fransz-Rus badamasndan vazgemenin gerektiini yazan gazeteler bile olur. Bu yazlarn hele Fransa ile ilgili olanlarnn haksz olduu aktr; ancak basnn bir ksmnn bu yazlar: ''Kzm sana sylyorum, gelinim sen anla'' yolundadr ve baz gazeteler Balkanlar'n aslarn (karlarn) korumakta gevek davranyor sandklar Rus hkmetine ta atmak istemektedirler. Osman Nizami Paa 29 lkterin (ekim) gn Berlin'den ektii bir telde, Kiderlen'in bir szn bildirir, dileri bakan ona demi ki: Btn dost devletler Osmanl ordusunun bir baarsn bildiren haberleri merakla bekliyorlar; byle bir baar Osmanl ordusunun prestijini yeniden kurarak ibu devletin bu savatan ok byk zarara uramadan kmasn salayabilecek tek yoldur. Bu sz kesin arpmann ngnnde, Alman hkmetinin dncesini aklar; Almanya o anda en nemli belirtisi Badat demiryolu olan Dou siyasasn, Osmanl ile eski biimde ibirlii yaparak devam ettirebilip ettiremeyeceinde duraksamaktadr. Osmanl yenilgisi grlr grlmez bu siyasann deieceini az ileride greceiz. Lleburgaz vurumasnn, 29 lkterin'de (ekimde) en nemli olay olan 2'nci Kolordu'nun bozulup geriye akmasnn siyasal yanklarn yukarda grdk. 30 lkterin'de (ekimde) Lleburgaz vurumasnn gidii yledir: Douda Vize dolaylarnda Mahmut Muhtar Paa'nn saldrs zerine 5'inci Bulgar Tmeni bozulur ve glkle tutunur; bu baar Osmanl eliliklerine tellenir ve bir an iin Lleburgaz'da yen (zafer) kazanld sanlr. Sol kolda ise zmit Tmeni bozguna urar ve akama doru arkaya akar, 1'inci ark Ordusu ad verilen 4, 1 ve 2'nci kolordular grubu (sonuncusu daha nce bozulmutu) da bu akam bozulur ve bu ordu komutanl o akam ekilme buyruunu verir, dolaysyla 30 lkterin (ekim) akam vurumakta olan iki Trk ordusundan biri sava alann brakm ve ekilmeye koyulmutur. Bunun etkisi altnda olacak 31 lkterin (ekim) le zeri yeni sadrazam Kmil Paa Fransz bykelisine (1): Rumeli'de geni bir merkeziyetilie dayanan yeleme

yapmaya hep ank (hazr) olduunu, mesela her vilayette ahalinin elerine gre kurulmu kurullar seilebileceini ve bunlara geni yetkiler verilebileceini, ancak devleti paralamaya gtrebilecek zgrlk istemediini; eer byk devletler araclkta bulunurlarsa buna onaacan (yanaacan) ve yalnz onlarla konuacan ve Balkanllarla grmektense sava srdrmeyi daha uygun bulduunu syler. Bundan anlalan udur ki, daha 31 lkterin (ekim) gn Osmanl hkmeti kesin bir yenilgi duygusu altnda deildir, siyasal grmeleri az ok gvenle yapabileceini sanmakta ve bunlara yol amaya almaktadr. Babli byk devletlerin araclk etmek zere konutuklarn bilmektedir ve Viyana'daki Osmanl Bykelisi Mavroyeni Bey 31 lkterin'de (ekimde) byk devletlerin Avrupa adna araclkta bulunmak iin uygun grecei an semeyi Puankare'ye braktklarn hariciye nezaretine tellemitir (1). 31 lkterin (ekim) gn 2'nci ark Ordusu Vize dolaylarnda yersel saldrlarda bulunmusa da Bulgarlar, ongra (2) dolaylarna gelerek onun sol kolunu tehdide balamlar ve daha douda Sakzky (3) ve Yrkdere'ye varmlard. Bulgarlar bozgun iinde geriye akan Birinci ark (Dou) Ordusu'nu kovalamyorlard; ancak epey yavalkla 2'nci ark Ordusu'nun solunu sarmaya alyor sann vermeye balamlard. Lleburgaz yenilgisinin Avrupa'da yanklar: Bu olaylarn etkisi altnda, Bulgar yenine (zaferine) ve Trk kntsne gn hatta saat getike daha ok inanlmaya balannca byk devletlerin durumlarnda baz deiiklikler belirir. Rusya ve ona uyan Fransa, bir an nce sava durdurup Bulgarlarn stanbul'a girmelerini nlemek, br yandan da Avusturya ve Almanya ii uzatp hem Bulgar'a yz vererek onu kazanmak ve belki de onu br balaklarndan ayrmak, hem de Bulgarlar stanbul'a girerlerse Rusya ile Bulgaristan ve yine Rusya ile ngiltere arasnda ekimeler olur midiyle bu olay kolaylatrmak isterler. ngiltere'de ise Balkanllara doru bir eyginlik (yneli) belirir. Balkanllara gelince kolay anlalabilecei gibi burunlar ok ykselmitir. Aada bunlarn ayrntlarn greceiz. Az yukarda, l balamann Balkanlar'la en ilgili devleti olan Avusturya'nn, araclk iinde Fransa'ya ne aamada olduu Bertold ve Dmen'in raporlarndaki bakalklar dolaysyla pek belli olmayan bir zgrlk vermi olduunu grdk, buna dayanarak ve Rus'un Bulgarlar bir an nce stanbul yolu zerinde durdurmak isteine uymak iin Puankare, 1.11.1912 sabah, Londra ve Petersburg'a birer tel yollar (1) ve aadaki temellere gre aracla kalkmasn beenip beenmediklerini ora hkmetlerinden sorar ve bunlarn karlklarn alnca br byk devletlere de bavuracan bildirir. 1) Byk devletler, arpmalarn durdurulmas iin hep birden savalara bavuracaklardr. 2) stanbul ve dolaylarnda padiahn egemenlii eskiden olduu gibi kalacaktr. 3) Avrupa Trkiyesi'nin br ksmlarna gelince, oralarn yerine gre ulusal, siyasal ve ynetimsel durum, iin iinde bulunan btn devletlerin (Balkanllarn) aslarnda (karlarnda) denklik gzetilerek deitirilecektir. 4) Bu ileri tam bir anlama iinde grmek iin byk devletler, sava devletlerin ve Romanya'nn da arlaca bir konferans toplayacaklardr. Bu teli yolladktan sonra Puankare, Rifat Paa'y artp ona der ki (2): a)

Balkanllarn baarlarndan sonra eski snrlar olduu gibi kalamaz; b) atalca'y berkitin (salamlatrn). ngiliz hkmeti Puankare'ye o gn karlk verir (1), genel olarak peki der, olaylarn abukluu dolaysyla bugn yaplan bir tasarnn yarn ie yaramaz olabileceini syler ve konferans toplanmadan nce Rus ve Avusturya grlerinin az ok bilinmesinin ok iyi olacan ekler. Puankare'nin Londra ve Petersburg'a ektii az nce sz geen tel yolda iken, Paris ve Londra'daki Rus bykelileri, Puankare ve Grey'e bavurup Puankare'ye (2) gre: Fransa ve ngiltere'nin ayr ayr Bulgarlara stanbul'a doru daha ok ilerlememeleri dn vermelerini isterler; Londra'daki Rus Bykelisi Benkendrof, Grey'e unlar syler: Sazonof dostasna, ama direnerek Bulgarlara atalca'ya saldrmamalar dn vermi ve onlara demi ki: Orada etin bir kar koyma olacaktr, stanbul'da ok ykml sonular verebilecek bir ayaklanma olabilir ve bu, orada paraca aslar (karlar) ok olan byk devletleri ilgisiz brakmaz; bundan baka stanbul sktrlnca Romanya dahi kmldanmaya balayabilir; Rusya yle gryor ki Bulgaristan'n nemli kazanlar olacaktr, eer o yukardaki tleri dinlerse Rusya ona bu kazanlarn salanlmasnda yardm edecektir. Benkendorf: ngiltere ve Fransa'nn da bu yolda, ayr ayr ve Rusya bavurmasyla hi ilgili grnmeyerek, Bulgarlara buna benzer tlerde bulunabilirler mi diye sorar (3). Rusya'nn istedii: ngiltere ve Fransa'nn -stanbul'da paraca en ok ass (kar) olan devletler bulunduklarndan- Bulgarlar kendilerine gcendirerek ve onlarn Ruslara kzmasna yol vermeyerek Bulgar ordusunu stanbul yolu zerinde durdurmalardr. bu iki devletin bu ii yapmak istememeleri kolay anlalr. Sazonof'un bu i iin Sofya'daki Rus elisine ektii telin zeti Siyah Kitap'ta vardr (1), bunda Bulgarlar stanbul yolu zerinde durmaya kandrmak iin unlar denilmektedir: Trkiye'de paraca ass (kar) olan Fransa ve ngiltere gibi devletlerin bu aslarn (karlarn) korumak istemeleri sonucu olarak byk devletler stanbul'a asker karabilirler ve bu iki devlet, Rusya bunu nlemek de isterse, aslarn (karlarn) korumaktan vazgemezler. Avusturya ve Romanya da bundan aslanarak (yararlanarak) ie karmaya kalkrlar. Dolaysyla Bulgar hkmetine, uysal davranmak ve vaktinde durmak dn dostasna vermelidir. Eer Balkanllar bu d dinlerlerse topraka bymek midini besleyebilirler; Rus diplomasisi onlara bu yolda yardm edecektir, Bulgaristan'n bildii u artla ki, bu byme; Edirne'den geerek Meri azndan Karadeniz'e giden izgiyi gemesin (2). Fransa ve ngiltere'ye yaplan bu Rus bavurmas dolaysyla Puankare: Ferdinand'n byk bir alayla Ayasofya'ya girmesi korkusu, Rus hkmetinin uykusunu karyor der. svolski'ye verdii karlkta byle bir bavurmann assz (yararsz) ve hatta tehlikeli olacan, eer Rusya isterse onun hibir vakit stanbul'a yerlemesine gz yumamayacan Bulgar hkmetine hatrlatabileceini, ancak Balkanllar yenleri (zaferleri) ortasnda durdurmaya kalkmas doru olmayacan... syler. Grey, 31 lkterin'de (ekimde) Sofya elisinden 3 tel almt, bunlar Lleburgaz'da Trklerin ezilmi ve Bulgarlarn stanbul zerine yrmeye karar vermi olduklarn bildiriyordu; bunlara gre Grey, Benkendorf'a verdii karlkta, Bulgarlar durdurmakta ve onlardan Trk ordusunun atalca'da yeniden toplanmasna yol vermelerini istemekteki gl anlatr; yani o da Rus dileine evet demez.

Bundan baka Grey, Londra'daki Bulgar elisini artp onunla Ryter telgraf ajansnda, Bulgar ordularnn stanbul'a kadar gidecekleri, ancak oray Bulgaristan'a katmak dnlmedii yolunda kan not zerinde konuur: eli der ki: Bu benim kendi z dncemdir; bunun zerine Grey ona hkmetine Bulgaristan'n stanbul'a yerlemeyecei yolunda Petersburg'da demete bulunmak dn vermesini dostasna syler; eli de peki der. Bunlar kendisine bildirilince Londra'daki Rus bykelisi bunu yeter bulur (1). Grld gibi Rusya kendi eliyle kurduu Balkan balamasnn ve yine kendi eliyle anklad (hazrlad) Balkan Sava'nn dourduu, beklendiinden ok ileri sonulardan rkmeye balam ve stanbul'un, kendisinin kk bir korunuu da olsa, bakasnn eline dmesi dncesine dayanamadn aa vurmutur. 2 Sonterin'de (kasmda) G. Lui, Puankare'nin bir gn nceki (barn da ana izgilerini belirten) araclk nermesine (nerisine) Sazonof'un karln bildirir (2). Sazonof bu nermeyi (neriyi) genel olarak beenmektedir, ancak 2'nci maddede stanbul'un dolaylar yerine evresi (rayon) sznn kullanlmasn istemi, nk dolay denirse alan ok daraltlm olurmu ve Sazonof'un dncesine gre Ayastefanos Antlamas'nda olduu gibi Edirne padiahta kalmal imi ve Rusya, bu stanbul iinde ok duygulu (1) imi. Sazonof, Almanya ve Avusturya'nn kk devletlerin konferansa girmelerini kabul edeceklerini sanmadn, ancak buna kar durum almann Rusya'ya dmediini, bu giriin gerektiini, fakat ok byk glkler douracan eklemi. Sazonof'un bu stanbul-Edirne blgesinin Trklerde kalmas dileini ngilizlere bildiriinde biraz bakalk vardr. Bukanan'n 2.11.1912'de Grey'e ektii bir tele gre (2) Sazonof berkitilmemesi (salamlatrlmamas) artyla Edirne'yi Bulgarlara brakabileceini ve ibu stanbul-Edirne blgesinde pek ok Rum ve Bulgar bulunduu iin byk devletlerin orada da yeleme yaplmasna bakmalar gerektiini syler. Yeni duruma gre stanbul ve Dou Trakya, Balkanlar' kaplayacak olan byk bir Slav ktlesiyle Avrupa'dan ayrlm bulunaca ve oraya ulaabilecek tek byk devletin Rusya olaca iin bu demekti ki, Rusya yeleme perdesi altnda stanbul ve Dou Trakya ilerine karmak ''hakkn'' istemektedir; bu gibi ''haklarn'' nerelere kadar gtrldn ise tarih gstermiti. Daha ilerde greceimiz gibi Grey'in stanbul ve Selanik'in arsulusallatrlmas iin yapaca nerme bu gibi Rus agzllklerine kar da olabilir. Puankare, G. Lui'nin teline yine o gn karlk verir ve zet olarak der ki (3): stanbul ve dolaylar yerine stanbul ve evresi (rayon) diyebiliriz, ancak dn svolski'ye demi olduum gibi Bulgaristan'a Edirne'yi alkoyamayacan sylemeye kalkmamz Rusya'nn ve l anlamann manevi etkisi bakmndan ok tehlikeli olur; yenlerinin (zaferlerinin) aslarn (karlarn) elinden almaya kalkmak, Bulgaristan'n ulusal onurunu ayaklandrmak ve kamuoyunu Rusya ve l anlamaya kar klmak olur. Bylelikle Rusya, eer kkrtmamsa da yapldn nceden bilmi ve onam olduu Bulgar-Srp anlamalarndan sonra kendi yaptklarn yadsyor gibi grnr ve Bulgaristan'a kar etin davranrsa bugnk durumun l anlamaya salam olduu aslar (yararlar) elden kar. Grld gibi Rusya bu ite Slavlarn aslarndan (karlarndan) nce kendi aslarn (karlarn) dnmekte ve stanbul'a Bulgarlarn ve Balkanllarn yenlerinin (zaferlerinin) l balamaya ve bu arada Almanya'ya kar l

anlama devletlerine salam olduu stnl elden karmamay ba siyasal ama bilmekte ve Rusya'nn da ii o gzle grmesini istemektedir. Bundan baka, bunu aka sylemeseler de ngiltere ve Fransa'nn, Edirne'nin Bulgarlara kalmasyla Rusya'nn, ileride eer amacna varrsa, Boazlar blgesinde daha ufak bir yer elde edebilmesinden holandklarna inanlabilir. Rusya'da ise Bulgarlarn stanbul'a girmeleri korkusu her dnceye stn olduu gibi bu korku saklanlamaz bir duruma gelmitir; bu, Londra'daki Alman igderi Fon Klman'n oradaki Rus Bykelisi Benkendorf ve Avusturya Bykelisi Mensdorf'la kulpte bir rastlama sonucu olarak birbiri ardnca yapt iki uzun konumadan sonra hkmetine yazdklarnda pek ak grlr ve zeti aadadr (1): Benkendorf'a gre bu ann en yakn tehlikesi Bulgar Kral Ferdinand'n, Lleburgaz yenini (zaferini) sonuna kadar smrmeye kalkp, stanbul'a girmek istemesidir; eer yen (zafer) gerekten kesin olmusa Trk ordusunun atalca'da tutunabilecei sanlamaz; demek ki imdi Bulgar ordusu ile Bulgar hrsnn en yksek amac olan stanbul arasnda pek az yol kalmtr. Kral Ferdinand yllardan beri odasnda Ayasofya'nn bir resmini asl bulunduruyor. Onun ryas, bu eski kutsal yerde Bizans imparatoru olarak ta giymektir. Bulgar ordusu Avrupallarn can ve mallarn korumak bahanesiyle stanbul'a girer ve Ferdinand da oraya girer girmez Ayasofya'da bir dini tren yaplrsa, o zaman Bulgarlarn stanbul'dan bir daha nasl karlabilecei kestirilemez. Rusya'nn ise, Bulgarlar oradan karmak iin zor kullanaca, Rus hkmet evenlerinde (evrelerinde) syleniyor, ancak kendisinin (Benkendorf) buna pek inan yokmu, nk Slavlk duygular o kadar oabilirmi ki, hibir Rus hkmeti Bulgarlara kar silahl zor kullanamaz olabilirmi; kurnaz bir politikac olan Kral Ferdinand bunu herkesten iyi bildii iin byle bir ie atlabilirmi; byle bir olay ise Rusya iin ok hoa gitmeyecek bir durum yaratrm. Dolaysyla byk devletlerin hi olmazsa, stanbul'a girmesine gz yumamayacaklarn, hep birlikte Bulgarlara bildirmeleri (Benkendorf'un dncesine gre) gerekmekte imi. Rusya Almanya'ya, Berlin'deki bykelisi yolu ile byle bir dilei gn sonra 4 Sonterin'de (kasmda) bildireceinden Benkendorf'un bu szleri, kendi cokunluu dolaysyla ynergesiz sylenilmi saylabilir. Konumann sonlarnda Avusturya Bykelisi gelip yanlarna oturur ve az sonra Rus Elisi gider; o gidince Klman onun szlerini Mensdorf'a anlatr; o da der ki: stanbul'un Bulgar eline dmemesi her eyden nce bir Rus assdr (kardr); onun iin Avrupa'nn araclk etmesi iinin dzenlenmesini Rusya'ya ve dostlarna brakmaldr. Avusturya bir ''Bulgar stanbul'' dncesine pek gzel alabilir. Bakenti stanbul olan bir byk Bulgaristan'la Rusya arasnda doacak as karnlklarndan (kar atmasndan) Avusturya siyasas iin ancak iyi olaslklar doabilir. Avusturya Bykelisi'nin bu szleri yukarda sz geen Viyana Dileri Bakanl toplants kararlarna uygundur ve Avusturya ile Almanya'nn tutacaklar yolu aydnlatr. Bylelikle Rusya, Bulgaristan' gcendirecek de olsa ve Fransa ise onu gcendirmeden, stanbul yolunda durdurmak dncesiyle urarlarken, Avusturya, yukarda grdklerimize uygun olarak, birdenbire dnecek ve araclk iine-bunu ak sylememekle birlikte onu geciktirme yoluna girerek - kar durum alacaktr; dolaysyla stanbul'a girmek isteyen Bulgar agzllne yadmc olacak

ve Bulgaristan' elden karrz korkusuyla, Rusya ve Fransa'y Bulgarlara daha da eygin olmak zorunda bulunduracaktr. yle ki yukarda grdmz gibi 31 lkterinde (ekimde) araclk iini Puankare'ye braktn sylemi olan Bertold bir gn sonra Viyana'daki Fransz Bykelisi'ne yollad bir mektupta (1) zet olarak der ki: Savalar arasnda, zorla aracla kalkmak uygunsuzdur. Aracla, ancak savaanlardan biri bunu isteyince girimek daha iyi olur. Yukarda grdmz gibi bu dnceyi ilk ortaya atan Alman Dileri Bakan Kiderlen-Vahter idi (2) ve dolaysyla Almanya da, ilerde greceimiz gibi Avusturya'nn bu durumunu destekleyecektir. Bylelikle bu iki devlet araclk iini geciktirmekle bir yandan Bulgar'n houna gidecek bir durum almakta, br yandan da onu stanbul yolu zerinde durdurmaktan kanmakla onunla Rusya ve bundan da nemli olarak Rusya ile ngiltere'nin arasn amak midini beslemektedirler. Bulgarlar stanbul'a girmeye kkrtmak ve onlar kazanmak hem de bala Romanya'nn aslarn (karlarn) korumak iin, Bertold, 2 Sonterin'de (kasmda) Bulgar hkmetine bildirilmek zere Sofya'daki elisine u yolda bir tel eker (1): Bulgar ordularnn parlak baarlar, Bulgaristan'n askeri gc ve yaama erkesi (amac) zerinde oktan beri beslemekte olduumuz dnceleri berkitmitir (salamlatrmtr). Bu baarlarn yaratt durum bizde teden beri beslenilegelen u dnceyi deitirmez, o da: karlkl aslarmzn (karlarmzn) hibir noktada arpmaddr. Bununla birlikte Bulgaristan gzden karmamaldr ki bu baarlar, komu Romanya'nn kesin olarak uslu durmas yznden, Bulgar ordularnn var gleriyle Trkler zerine yklenebildikleri iin bu kadar parlak olmutur. Bunun sonucu olarak Bertold Romanya'ya ufak dnler verilerek onun kazanlmasnn gerektiini ileri srmektedir. Jl Kambon'un Berlin'den Puankare'ye daha 18 lkterinde (ekiminde) yazdna gre Kiderlen-Vahter bir eliye demi ki: ''Eer Bulgarlar Ayastefanos'a (Yeilky) gelirlerse belki Ruslarla ngilizlerin syleyecekleri sz e olmaz.'' J. Kambon'un bu yazs, kar yandaki devletlerin ve hi olmazsa Fransa'nn, Avusturya ve Almanya'nn bu i zerindeki i dncelerini bildiini gsterir. Yukarda grm olduumuz Benkendorf'un Klman'a szleri ise, yalnzca Avusturya ve Almanya'ya bu ite tuttuklar yolun doru olduunu gstermeye yarayabilirdi. Her ne ise, Avusturya'nn bu yeni durumu bir yandan aracln hemen yaplmasnn nne geer, nk savalardan birinin bavurmasn beklemek gerekir, br yandan da Avusturya acaba neler tasarlyor diye ortada kayglar uyandrp Fransa ve Rusya da her eyden nce Avusturya'dan Balkan ilerinde zel as (kar) aramayacan aklayan bir inancann koparlmas gerektii sann berkitir (salamlatrr) (1). Avusturya'nn araclk iini geciktirdii gn (1.11.1912) Bulgar Babakan Geof da Sofya'daki Fransz Elisi'ne der ki (2): ''Doaldr ki yenen devletler araclk iin bavurmayacaklardr; bunu yapmak, yenilmi olan Trkiye'ye der; bize byle bir nerme yaplrsa onu inceleriz, ancak onu, karargh umuminin dncesini rendikten sonra artlarmz bildirerek ve elimizde Edirne gibi yeter toprak dmleri (dnleri) bulundurmak artyla kabul edebiliriz.''

Burada Bulgaristan'la Avusturya arasndaki dnce birlii ak sezilmektedir. Bu teli alnca Puankare, Bulgarlar holandracak bir karlk vermi olmak iin Sofya'daki elisine unlar teller (3): Araclk yaplmasna onamak (yanamak) iin Bulgar hkmetinin besledii tasarlar zerine bildirdiinizi aklmda tutuyorum. Fransa'nn dilei udur ki eer bir konferans olacaksa Balkanllar ve en ok Bulgaristan, kendi aslarn (karlarn) korumak zere oraya arlsnlar; her ne olursa olsun byk devletlerin aracl bence, savalarn urama ve baarlarnn rnlerini ellerinden alma amacn gdemez. O srada Balkan balamasnn bozulmak zere olduu, Avusturya'nn Bulgaristan'n gnln avlad veya buna varabilecek grmeler olduu szleri dolamaktadr; ancak bunlara o srada daha inanlmamakta, bunlar yalanlanmakta ve balaklar, araclk iin bir bavurma olursa buna, aralarnda anlaarak ve hep birlikte, karlk verecekleri ve Osmanl Avrupas'nn paylalmas iini kendi balarna zmlemek istedikleri, sylenilmektedir (1). Lleburgaz'daki Osmanl yenilmesinin arl herkese anlalmas zerine olan bitenlere gemeden br sava alanlarnda olan bitenleri gzden geirelim. lkterinin (ekimin) son gnlerine kadar Srplar Talca sancann hemen hepsini ellerine geirmilerdir. 30 lkterinde (ekimde) Srplar Pizren'i alr, oradaki Avusturya Konsoloshanesi'ni basar, ierden birok Arnavut'u alr ve bir ksmn ldrrler. Bu yzden Avusturya hkmeti ok coarsa da nemli bir ey yapamaz. 31 lkterinde (ekimde) pek ve iki gn sonra Yakova, Karadallarn eline der. Komanova'da yenilen Trk ordusunun byk ksm Manastr'a doru ekilmiti, kentin dolaylarnn berkitildiini (salamlatrld) gren ora ileri gelenlerinden 40 kii, baz skpllerin yaptklar gibi 2.11.1912'de ordu komutanlna bavurarak dman saldrsna yol aacak olan her eyden saknlmasn isterlerse de komutanlk onlara yz vermez ve berkitme iini durdurmaz. 1.11.1912'de Bulgarlar Nevrekop'a girerler. Yunanllar bir yandan Selanik'e doru ilerlerken, br yandan da Osmanl donanmasnn ortada grnmemesinden aslanarak (yararlanarak) kolaylkla Adalar toplayadururlar. 30.10.1912'de Taoz'u, 1.11.1912'de Semenderek (Samotras) adasn ele geirirler. O sralarda Rus basks dolaysyla ve ibu devletin buday ve benzerleri katn (dsatmn) salamak ve kolayltrmak iin bu ite alan birtakm Yunan tat gemileri Boazlar'dan geip durmaktadrlar. Lleburgaz yenilmesinin sonular; Osmanl hkmetinin, araclk etmeleri iin byk devletlere bavurmalar: Yine Lleburgaz vurumasna ve ibu yenilmenin sonularna gelelim: 1-2.11.1912 gecesi Bakomutan Vekili Nzm Paa, erkesky'nden Sadrazam Kmil Paa'ya u teli eker (1). ''Krkkilise (Krklareli) ricatndan (ekilmesinden) ve karargh umuminin erkesky'ne muvasalatndan (varndan) sonra ordunun mrekkep bulunduu alt kolordu, 1 ve 2'nci ark (Dou) Ordusu namyla ikiye taksim ve birincisinin kumandas Abdullah, ikincisinin kumandas Ferik Hamdi paalara (2) tevdi klnarak

2'nci ark Ordusu Vize havalisinde ve birinci ark (Dou) Ordusu da Karaaa ve Lleburgaz hattnda tahid edilmiti (toplanmtr). ''Krkkilise ricat zerine ordunun muhtel olan intizamnn iadesine allm ve bir dereceye kadar muvaffakyet hasl olmutu. 15 Terinievvel (ekim) tarihinde iptidar (acele) edip Bulgar ordusuyla ordunun btn cephesinde drt gnden beri devam etmekte olan muharebede 2'nci ark (Dou) Ordusu harekt taarruziyesinde muvaffak olarak hayli ilerlemi ve 1'inci Ordu dahi mevkiini muhafaza etmi olduu halde muharebenin 3'nc gn 1'inci Ordu'un sol cenahnda grlen sar tezelzl (sarslma belirtisi) zerine erkesky'nden ele geen 9 tabur ve bir batarya top mezkr cenaha (ad geen tarafa) acilen sevk olunmusa da kolordularn esbab mcbireye mstenit olmakszn (zorunlu bir gerekeye dayanmakszn) ricata balamalar zerine mezkr 1'inci Ordu Kumandanl'nca karargh umumiye sormakszn ricat etmeye emir verildii iarndan anlalarak sebat etmeleri hakknda tebligat ifa olunmu olduu halde ktaatn ekilmekte olduklar anlaldndan evvelce igal eyledikleri hattan 15 km kadar geride tevkif edilerek (tutularak) ikinci bir hattn igal edilmesine sy olunmakta bulunmutur. Bunda ne dereceye kadar muvaffakyet hasl olaca imdiden kestirilemez. Bu ahval dolaysyla baz kolordu ve frka kumandanlarnn tebdili icap ettiinden (deitirilmesi gerektiinden) bu husus ayrca arz edilecektir. ''Krkkilise (Krklareli) ricat mnasebetiyle ordunun vesaiti nakliyesinin ksm zam elden km olduundan temini iae ve ikmali tehizat pek mkl bir hal alm ve bu husus ademi muvaffakiyet esbabndan (baarszlk gerekelerinden) birisini tekil etmekte bulunmutur. ''Garp (Bat) Ordusu'nun dar (dm) olduu vaziyeti elime hasebiyle Makedonya'ya tecavz etmi bulunan Bulgar-Srp kuvvetlerinin karsnda bunlar tevkif edecek bir kuvvet kalmadndan ibu dman kuvvetlerinin mddeti kalile zarfnda (az zamanda) bu tarafa nakliyle Bulgarlarn bu cihetteki ordusunun takviye edilecei muhakkaktr. Vize havalisindeki kuvvei askeriyenin dahi ademi muvaffakyeti (baarszl) halinde ordunun vaziyeti pek ziyade kesbi mklat edecei ve mamafih ordunun hali hazryla ve atalca hattnn tahkimiyle mdafaaya teebbs olunaca derkrsa (biliniyorsa) da ahvali maruzaya nazaran iktizay halin imdiden teemml (ayrntl olarak) ve nazar mtalaaya alnmas.'' Nzm Paa bu tel ile henz ''aman bar'' demiyorsa da, dncesinin bu olduunu sonda az ok anlatmaktadr. Bu tele ek olmak zere Nzm Paa 2.11.1912'de Kmil Paa'ya u teli eker: ''1'inci ark Ordusu'nun evvelce igal eylemi olduu (Karaaa-Lleburgaz) hattndan 15 km. kadar geride bir hatta ekilmekte olduu ve fakat bunda ne dereceye kadar muvaffakyet (baar) hasl olacann kestirilemeyecei arz olunmutu. Filhakika mezkr ordunun ekser kttat ve efrad mezkr hatta duramayarak daha gerilere gelmekte olduklar ve kolordularn kuvvetleri pek ziyade tenakus (ok azalma) eyledii ve bu suretle mezkr ordunun intizamna halel geldii iarat cmleden anlalmtr. Geri Vize havalisindeki 2'nci ark (Dou) Ordusu epeyce ilerlemise de 1'inci Ordu'nun ahvali maruzasna binaen (durumunu belirtmeye dayanarak) ibu muvaffakyetten istifade imkn mnselip olmu (kalmam) ve dier taraftan Bulgarlarn bizim sol cenahmza kar sevkyat askeriye icra etmekte olduklar istihbar edildii (haber alnd) gibi Seyyitler istasyonuna kadar ilerlemeleri dahi ordunun sol cenahn tehdit etmekte bulunmutur. Bulgarlarn ibu sevkyat askeriyesi bizim sa cenahmz karsndaki

kuvvetlerini ve belki dahili memleketten getirdikleri ve ezcmle Makedonya'ya kar bidayeti harpte (savan banda) tertip edip (dzenlenen) bizim Garp (Bat) Ordusu'nun hemen mefkut (bilinmeyen) bir hale gelmesiyle bu tarafa sevk eylemeleri tabii bulunan kuvvetlerini (1) ordumuzun sol cenahnda tahaud eylemekte (toplamakta) olduklarn irae etmekte (dn vermekte) bulunmu olduundan ve 1'inci ark (Dou) Ordusu'nun ahvali mesrudesine (bildirilmesine) nazaran byle hatt ricat zerine tevcih edilecek bir taarruza mukavemet edemeyecei zahir (grnm) olduundan ordunun inhizam veya esaretine mahal kalmamak zere atalca hatt mdafaasna ekilmeye karar verilerek evamiri lazime ita olunmutur (verilmitir). Ordunun muntazaman mezkr atalca hattna ekilmesine muvaffakyet hasl olursa avn ve inayeti rabbaniye (Allah'n yardmyla) ile orada istihkmat arkasnda muhafazai mevki edilmesi mmkn grlmektedir. ''bu ahval ve vaziyete nazaran atalca hattnn mdafaasnda henz harben dar inhizam olmam bir kuvvei askeriye elimizde bulundurulmu olaca cihetle bundan bilistifade bu ie devlete bir netice verilmesi menutu reyi samii fahimaneleridir.'' Grld gibi Nzm Paa bu her iki telinde Lleburgaz vurumasnn son gnlerini anlatmakta ve sonda iin artk askerlikle zmlenemeyeceinden siyasa ile bitirilmesi gerektiini belirtmektedir. O srada ordunun durumunu Yarbay Nihat yle gstermektedir (1): ''Hakikatte 20 Terinievvel (ekim) (2) saat 10 dakika 30'da 1'inci ark (Dou) Ordusu bir avu a, cephanesiz, perian bir cemaatten ibaretti; 2'nci ark (Dou) Ordusu denilen acip ve garip halita (karm) ise daha 19 akam sa cenahtan itibaren gayrikabili tevkif (tutulamayacak) surette zlmeye balamt. Bu vaziyeti lehe tadil edecek (evirecek) surette mdahaleye muktedir toplu ve mteekkil ve kuvvetli ihtiyat ktas ise ortada yoktu.'' Yarbay Nihat'n bu vuruma zerindeki genel dncesi aadadr (3). ''Lleburgaz meydan muharebesi, 15 Terinievvel 328 (28 Ekim-1912) gn Karaaa Garp srtlarnda kendiliinden nasl balamsa baladnn altnc gn olan 20 Terinievvel 328'de (2 Kasm 1912) de ylece kendiliinden nihayet bulmu oluyordu; kendiliinden, nk bu muharebenin gerek ihzar (grn) ve gerek idaresi ve sureti hitam (son biimi) zerinde tarafeyn byk ve orta kumanda heyetleri hemen de gayri messir kalmlard. ''Bulgar byk sevk ve idaresinin bu baptaki ilk faaliyeti ordular ve frkalar, yanl faraziyelere mstenit (dayanarak) hatal maksatlarla Cenubu arkiye (gneydouya) doru bir cephe yry icrasna sevk eylemekten ibaret kalmt. Osmanl byk sevk ve idaresi de ancak kolordularn durmak hakkndaki metalibini (isteini) kabul etmek suretiyle Bulgarlarn Karaaa hatt zerinde Trk Ordusu'na tesadf etmelerini temin suretiyledir ki bu muharebenin iptidalarnda (balarnda) messir olmutu. ''Bulgarlarn doru yanl, her ne ise yine bir planlar vard, fakat Osmanl bakumandanlnn byle bir plan da yoktu; verilen emirlerin maksada mtaallik (amaca ilikin) ksmlar yerine sadece (kemali iddetle, metanetle, gayretle, sebatla...) gibi kelimeler kaim (geer) olmutu.'' Nzm Paa'nn ilk teline daha ikincisi alnmadan Kmil Paa 2 Sonterin'de (kasmda) aadaki karl verir, siyasa bakmndan ordudan ne beklenildii bunun ilk ksmndan anlalmaktadr.

''19/20 Minhu tarihli telgrafnamei devletleri Meclisi Vkelda mtalaa olundu. Vaziyeti hazrai siyasiyemize nazaran ark (Dou) Ordumuzun Bulgarlara kar muvaffakiyeti; hi olmazsa bir mevkii mstahkem tutarak aylarca edit (sert) mukavemeti, temin olunabildii halde, dmanlarmzn menabii askeriye (askeri kaynaklar) ve iktisadiye ve maliyesi haleldar olacandan bu kadar mddet harpte sebat etmeyerek msalahaya (silahl atmaya) temayle mecbur olacaklar; hususen Garp (Bat) Ordusu dahi bir iki hatt mdafaa tesisiyle, Makedonya'nn tamamen dmanlarmzn yedine gemedii ve bu noktalarn zapt mkl bulunduu ispata muvaffak olunduu surette eraiti sulhiyenin (bar koullarnn) tahfifi mazarrat (hafifletici zararlar) mmkn olabilecei ve buna imkn bulunamayp da ordular ademi muvaffakyete (baarszla) urad ve ark (Dou) ordularmz huda nekerde bir ricat gayrmuntazama ile dman tarafndan stanbul'a kadar takip olunduu takdirde ise eraiti sulhiyenin (bar koullarnn) pek muzr (zarar veren) bir ekil iktisabederek (alarak) teebbsat siyasiyenin msmir (etkili) olamayaca anlaldndan vaziyeti hazrai askeriyerimizin mahiyeti hakikiyesi kemahiye hakkuha (yardma gerek) bilinerek iin ciheti siyasiyesi ana gre idare olunabilmek zere tide muharrer mevat (gelecekteki kanlmaz ller) hakkndaki malumat ve mtalaai liyelerinin acilen istifsar (sorulmas) tezekkr klnmtr: ''1- Garp (Bat) ordumuzun bir iki noktaya cemiyle, orada birer Plevne vcuda getirerek Makedonya'da temdidi mukavemet mmkn deil midir? ''2- ark (Dou) ordumuzun 1'inci ve 2'nci ksmlarnn elyevm tutmu olduklar hatlar ne dereceye kadar kabili mdafaadr; kuvay imdadiye almak hususunda tarafeyn ordularnn farklar nedir? ''3- Bulgarlarn alabilecei kuvayi imdadiyeye mukabil (karlk) ordumuzun takviyesi mmkn olmad halde ne yaplacaktr? ''4- 1'inci veya 2'nci ark (Dou) ordumuzun biri huda nekerde bir ademi muvaffakyete urarsa mezkr ordular hangi hatt mdafaaya ekilecektir ve bunlar muntazaman ricat edebilir mi? ''5- atalca'nn temini mdafaas ne kadar askere ve ne miktar topa mtevakkftr? Elyevm atalca'da ne kadar asker ve ne miktar top vardr? st taraf ne kadar mddet zarfnda nerelerden gnderilecektir? cap eden tertibat ve ihkmat icra (salamlatrma) ve ikmal edilinceye kadar ark (Dou) ordularmzn Bulgarlar tevkif ve igal ederek atalca'y sureti mutlaka ve mkemmelede ihkm (salam) ve mteassirs-sukut bir hale ifra edebileceimiz (sokabileceimiz) temin olunabilir mi? ''6- Muharebeye nihayet verilmek zere icap eden teebbsat siyasiye bila ifatei vakit lazm mdr? Balda muharrer es'ileye (gelecekteki sorulara) madde bemadde gayet vazh (ak) ve kati bir surette cevap itas Meclisi Vkel kararyla mtemenna ve teebbsat siyasiye icras muktazi (kanlmaz) olduu halde teehhr (gecikmesi) vukuuna ve bu yzden bir vahamet hudusuna mahal kalmamak zere ecvibei lazimenin bir saat evvel izbar maruzdur (Yazyla bildirilmesi arz olunmutur). Osmanl hkmetinin byk devletlere ilk bavurmas: Bundan sonra Osmanl hkmeti 3.11.1912'de elilerine bir genelge yollayp unlar bildirir: nce dmanlarla brakma ve ondan sonra da toprak btnlmz korunmak artyla bar yapmak istiyoruz, bu yolda yannda bulunduunuz devlete bavurun.

artlar ''Concert Europen'' (1) bildirsin. Bu istek Osmanl bykelilerine tellenirken Nzm Paa'nn sadarete karl gelmekte idi. Bunun tarihi de 3.11.1912'dir (2). Bunda Lleburgaz vurumasnn sonu ve bakomutanln artk her trl midi kaybettii grlmektedir; muterize (parantez) iinde olup da sonunda M. N. (Mehmet Nihat) harfleri bulunan ksmlar Yarbay Nihat'n, Nzm Paa'nn yazlar zerindeki dncesini bildirmektedir. ''2'nci ark Ordusu evvelce de arz olunduu zere bize msait surette harp etmekte olduu halde dn mezkr ordu dahi gayrimuntazam bir surette firar halinde ricata balam ve esnay ricatta (geri ekilme srasnda) ktaat yekdierine karm ve perian olmu bulunduundan o cihetten de midi muvaffakyet munkat olmu (salanmam) ve umum ordu pek fena bir vaziyete dar olmutur. Bu suretle ordumuzun Ergene hattnda dahi cem'i (bile toplanmas) mmkn olmayp atalca hattna ekilmekte bulunmutur. ''1'inci ve 2'nci ark (Dou) ordular be gndr devam eden son muharebede hayli mukavemet gstermi ve takriben 20 bin raddesinde zayiata dar olmutur. (Bir hesap ve kitaba gayri mstenit (dayanmayan) rakamdr. Vesika ve medar istinat kabul etmemelidir. M.N.) Benaberin (Bu kere) istifsar buyrulan (sorulan) mevadd tiyeye bervehi ti cevap arz olunur. ''1- Plevne'de kuvvei maneviyesi mtezelzil olmam (bozulmam) bir ordu bulunduu ve o esnada Kla Erbaa dahilinde ve ipka'da kuvvei mhimmei Osmaniye dman sarsmakta devam ettii halde ark (Dou) Ordusu bilakis dman nnde ricat ederek sarslm ve asker ktaat firar hasebiyle (nedeniyle) pek zayflam bir ordu bulunduuna binaen o cihette birer Plevne vcuda getirmesi mmkn deildir. (Vekayi bu sz iptal etmi, bilakis kodra ve Yanya mdafaalar sadrazamn fikrindeki isabeti gstermitir. M.N.) Vakaa Yanya ile kodra henz dmana kar mukavemette berdevamsa da bunlarn asl Garp (Bat) Ordusu'yla mnasebetleri dolaysyla harekt askeriye zerindeki tesirleri hemen mefkuttur (yoktur). (Acayip! Yunan ordusunun ksm kllisini, Karada ordusunun kaffesini (tm) daha imdiden tevkif etmi ve Srp ordusundan da kuvvet ekmeye balam olan bu mevkilerin mukavemeti nasl istisgar edilebilir? (kmsenebilir) M.N.) ''2- ark (Dou) Ordusu'nun ahvali mesrudeye (bildirilmi olmasna) binaen atalca hattnda cemi ve tevkifi bile ancak geride taze ktaat celbi (ekmesi) sayesinde kabil olabilip buna muvaffakiyet hasl olursa vakaa orada mdafaa kabil olabilir; ancak Bulgarlarn Makedonya'dan getirecekleri 3-4 Bulgar ve Srp frkasyla yani 100 bin kii ile takviyei kuvvet eylemelerine kar bizim ancak Erzurum'dan kabili sevk iki frkamz, yani 15 bin kii kalmtr. (Ne hesap! M.N.) Suriye'den gelecek frkalardan kolera hesabyla sarfnazar edilmitir (vazgeilmitir). Bittabi 3'nc mfettilikten yani arki (Dou) Anadolu'dan dier ktaatn celbi arki (Dou) Anadolu'nun bo kalmasn mucip olacandan maada (baka) bu harbe itirak etmek iin vakit dahi msait deildir. ''3- Bu halde ordunun atalca hattnda iadei intizam mmkn olursa orada mdafaadan baka yaplacak bir ey kalmamtr. ''4- ark (Dou) Ordusu zaten gayrimuntazam (dzensiz) ve kark bir surette ricat etmektedir (geri ekilmektedir). imdiden sonra bu ricat bir kat daha intizamdan ri olacaktr.

''5- atalca'nn temini mdafaas iin imdi elde mevcut kuvvei askeriye ile Erzurum'dan gelmekte olan 2 nizamiye frkas derecei kfiyede olmas muhtemelse de, bunlarn orada tevkif ve iadei intizam edebilmeleri ve ibu kuvvei askeriyenin toplarn dahi beraber getirebilmesi arttr. Halbuki yaan yamurlardan dolay yollarn batak bir halde bulunmasndan nai (dolay) toplarn bir ksm azami terk edilmi olduundan ksm czisinin atalca hattna getirilmesi memuldr (umut edilmekdedir). Elyevm atalca'da 4-5 batarya kadar top varsa da eski usuldedir. Orada Dersaadet'te bulunan taral efrattan teekkl etmi iki redif frkas dahi varsa da kymeti harbiyeleri yoktur demektir. Oraca yaplacak tahkimatn ikmaline kadar ark (Dou) ordusunun Bulgarlar tevkif edemeyecegi (tutmayaca) izahat mesrudeden msteban olmutur (aka bildirilmitir). ''6 - Bu hallere gre harbe nihayet verilmek zere icabeden teebbsat siyasiyenin bil ifatei vakit icras lazmdr. atalca hattnn tertibat ve ihzarat grlmek zere bugn Hadmky'ne hareket edilecei maruzdur (bildirilmitir).. (Bizzat firara da gzel bir kulp taklm olur''! M.N.). Yarbay Nihat'n bu telleme zerindeki dnceleri aadadr (1): ''Bu iki telgrafn yekdieriyle mukayesesi ne kadar mucibi ibrettir! lerinde asker azas kalmam olan bir Heyeti Vkel; askeri bir heyeti liye olan Bakumandanlk Vekleti kararghna nispet, harbin mahiyetini, siyasetle mnasebetini ne kadar iyi anlamt: Sadrazam, harbi hazrn bir ypranma harbi olduunu, sebat ve mukavemetin asl bulunduunu, bu yaplmazsa siyaseten harbe nihayet vermek demek, memleketin hkm idamn imzalamak olacan gayet vazh (ak) surette gsteriyordu; ''Heyeti liyei Askeriye'' ise imdiye kadarki muharebelerde ademi muvaffakyet hsl olduundan artk hibir mit kalmam olduuna, adeta teslimi silahtan baka are kalmadna kani bulunuyordu ve hatta ''siz byle eyleri bilemezsiniz'' manasnda olarak sadrazama ders vermeye bakyordu!.. ''lerde greceiz ki, Bakumandanlk ve Sadaret sonuna kadar byle ayr dnmlerdi, Sadaret ''mutlak atalca'da sebat edip muvaffak olmalsnz'' derken karargh umumi ''hayr yapamayz'' demekte srar eylemi ve bu muhaberat esnasnda atalca muharebesi kendiliinden olup biterek sadrazamn fikrini tasdik eylemiti...'' Osmanl ordusu Bulgar ordusunca hemen hi sktrlmadan 3-8.11.1912 gnleri iinde atalca'ya ekilir; Bulgarlar yorgunluk, okana kayp ve bunlarn da stnde ikmal ve iae glkleri ve komutanln yreksizlii ve atlganszl yznden Krkkilise (Krklareli) bozgunundan sonra da yapm olduklar gibi, ekilen dmanlarn skca kovalayp onu bir daha derlenip toplanmadan yok etmeye almazlar. Nzm Paa'nn, yukarda grlen ve askerlike yapacak bir ey kalmamtr, Bulgarlar isteyince stanbul'a girerler diyen teli zerine Sadrazam ve Meclisi Vkel bir yandan Bakomutanla yrek vermeye ve onu askerlike berkitmeye (glendirmeye) alacaklar, br yandan da sava siyasal lemlerle durdurmaya uraacaklardr. Nzm Paa'nn ibu teli alndktan sonra, yine 3 Sonterin'de (kasmda) Osmanl bykelileriyle Bkre Elisi'ne zeti aadaki tel yollanp az nceki telle bildirilenlerin abuklatrlmas istenilir ve durumun arl onlara anlatlr. Bu telde denilmektedir ki: Dnden beri atalca'ya ekilen ordunun durumu ok kt ve ardr (1) - 1878'de

yapld gibi (2) Bulgarlarn stanbul'a girmelerinin nne gemek iin arabuk siyasal nlemlere bavurmak gerekir - Bulgarlarn ilerlemesini durdurmak, sava kesmek ve bar grmelerine balamak iin byk devletlerin abuk yardmlarn ve ie karmalarn salamak isteriz. Brakma olmamas daha iyi olur, nk bunun iin karlkl komutanlar arasnda grmeler gerekir, bu vakit kaybettirir (1) ve arada stanbul dp karmakarklk (anari) olabilir - byk devletlerin kararn abuklatrmak iin bavurunuz -. Buradaki bykelilerin dilei zerine tebaalarn gvenlendirmek iin byk devlet bana bir sava gemisinin Boazii'ne gelmesine izin verdik. Bu iki tel yollanld gibi Osmanl Hariciye Nazr stanbul'daki bykelileri de grerek onlardan: nce bir brakma salamalarn (aa yukar Balkanllar bu yolda zorlamalarn) sonra da Balkanllardan ve Trkiye'den bar artlarn sormalarn ve bunlar renince araclk devlerini yaparak bunlar birbirine uydurmalarn yani aradaki aykrlklar ortadan kaldrmaya almalarn ister (2). Grld gibi Osmanl bavurmas zet olarak byk devletlere: Bulgar ordusunu durdurun ve konualm, demeye geliyordu, ister toprak bakmndan, ister baka bakmdan neler vereceini ve neleri gzden karm olduunu sylemiyordu ve sezdirmiyordu ve bar artlarn kararlatmak iini byk devletlere brakmyordu. Hazinei Evrak'ta grm olduumuz belgeler ve Meclisi Vkel zabtlar byle bir eyi sezdirmemekte ise de, o srada padiah ve hkmetin Anadolu'ya, Bursa'ya gitmesi ii vkelca grlmtr; bu yolda, yaynlanm olan yabanc belgeleri arasnda izler bulunduu gibi baz Osmanl ileri gelenlerinin hatratlarnda da bu i zerinde yazlar vardr. Bunlardan birka aadadr. Eski Bamabeyinci Ltfi Simavi Bey, bu olaylardan bir buuk yl kadar sonra Avrupa'dan gelip padiah grdnde (1913 yaz) Sultan Reat hakknda (1): ''Balkan muharebesinden bahsederken Bulgarlarn atalca nnde bulunduklar srada Kmil Paa'nn kendisini Bursa'ya gtrmek istediini ve cevaben askerinin banda ehit olmaya hazr olup stanbul'u katiyen terk etmeyeceini beyan eylediini hikye etti'' der. Ne Balkan ne de acun (dnya) savanda hibir an askerinin bana gememi olan ve ilerde greceimiz gibi Kmil Paa'y sevmeyen ve ondan kukulanan Sultan Reat'n bu sznden anlalmas gereken esas ey udur ki: o srada ilerde anakkale vurumalar srasnda olduu gibi, hkmetin Anadolu'ya gemesi dnlmtr; yani 93 (1877-78) seferinde yapld gibi stanbul tehlikeye decek olursa onu, geici bir an iin de dman eline drmemek iin, her ne bahasna olursa olsun bar yaplmayp savan Anadolu'ya ekilerek srdrlmesi konuulmutur. O srada Ticaret ve Ziraat Nazr olan Mustafa Reit Paa ''Bir Vesikai Tarihiye'' adl yazsnda, s. 8 ve 9'da, orduca her trl midin kaybolduunun bakomutanlktan bildirilmesi zerine, olan bitenleri yle anlatmaktadr: ''Bu bapta mdavelei efkr olunduu srada dmann taht tehdidinde bulunan payitahtta ifay vazife mmkn olmayacandan usul ve emsalden olduu vehile hkmetin Bursa'ya veya baka bir ehre nakli lazm geleceine dair evvelce serd eylemi olduu fikri Noradungiyan Efendi tekrar ile bu hususta ne karar ittihaz olunduu sferayi (eliler) ecnebiye canibinden istifsar olunmakta (sorulmakta) idini beyan eyledi. Hkmetin baka bir mahalle nakledilmeyecei kendisine ifade olunmas zerine hilaf usul ve emsal olarak hkmet stanbul'da kald

halde sfera birer maslahatgzara tevdii umur ederek Bursa'ya gitmek istediklerini marnileyh beyan ve sekiz yz yetmi tarihinde Prusya ve Fransa muharebesinde Paris tehdit altna dmesi zerine Fransa hkmetinin Bordo'ya nakledilmi olduunu teyidi mddea (ileri srlm) yolunda ityan eylemi (aklam) ise de bnyan devletin (devletin yapsnn) hususiyetine ve baz devletlerin hakkmzda teden beri malum olan menviyatna nazaran hkmetin baka bir ehre nakli halinde artk bir daha stanbul'a avdet mkl ve belki de mstahil (olanaksz) olacan ifade eylediimden ve u fikir ve mtalaa nazar dikkat ve ehemmiyete alndndan hibir hal ve krda baka bir yere nakli idare olunmayacann sferaya tebliine karar verildi ve muhasamat (dmanl) artk hitama (sona) erdirmek zere devletlerin vesayetine mracaat hususu dahi mevkii tezekkre konuldu. Devletler ilan bitaraf ettiklerini ileri srerek tavassuttan (araclktan) istinkf etmeleri (ekinmeleri) mlhazasna mebni evvel emirde bir mtareke akdi lazm gelecei reyinde bulunmu isem de Sadrazam Paa ile Hariciye Nazr muharebenin artk hitama erdirilmesi hakknda dveli muazzamaya ve alelhusus ngiltere devleti fahimesine vuku bulacak mracaatmz behemehal kabul ve tervic edilecei (ilgi grecei) kanaatine dm olduklarndan talebi tavassut iin sferay saltanat seniyeye telgraf keidesine Meclisce karar verilerek ol vehile icray icab Hariciye Nazr'na havale olundu. Dier taraftan Sadrazam Kmil Paa merhum burada bulunan sferay ecnebiyeyi Babli'ye davet ederek Zat Hazareti Padiahi stanbul'u terk buyurmayacaklar gibi vkel da vazifeleri balarndan ayrlmayacaklarn ve binaenaleyh Zat Hazareti Mlkdar ve Hkmeti Seniyeleri nezdlerine memur olan sfereann da stanbul'u terk etmelerine mmanaat (engel) olunacan ve beyhude sifki dimadan ise muharebeye artk hitam (durmas) verilmek zere Bulgar ordusunun bulunduu yerde tevakkuf etmesi zmnnda tavassut (araclk) eylemeleri hususunun devletlerine iarn sferay marileyhime bir lisan messir ile ifade eyledi.'' Gerekten Osmanl hkmeti bu iki yola da, yani nce byk devletlere ve sonra dorudan doruya Balkanllara sra ile bavuracak ve bu bavurmalarn hibiri bir sonu vermeyecektir; bunlar az aada anlatacaz ve bunlardan neden bir sonu alnmadn greceiz. stenilen sonu ancak Bulgar saldrs atalca'da krldktan ve Kmil Paa'nn Nzm Paa'ya gnderdii yukarda grdmz 2.11.1912 tarihli teldeki: ''Vaziyeti hazrai siyasiyemize nazaran ark (Dou) Ordumuzun Bulgarlara kar muvaffakyeti, hi olmazsa bir mevkii mstahkem tutarak aylarca edit mukavemeti (sert direnii) temin olunabildii halde... dmanlarmz... msalhaya (silahl atmaya) mecbur olacaklardr...'' Sz yerine getirildikten sonra elde edilecektir. Bu iin ayrntlarna girimeden nce hkmetin stanbul'dan kmas ve Anadolu'ya ekilmesi ii zerinde birka sz sylemek isteriz. Mustafa Reit Paa'nn yazsndan byk devletlere ilk bavurma ile onlarn stanbul'daki bykelilerini arp stanbul'dan klmayacann bildirilmesinin ayn veya hemen ayn zamanda yapld anlalabilirse de belgelerin gsterdii gibi bunlar ayr iki olaydr; birincisi 3 ve ikincisi ise byk devletlerin araclk iinde atlatma yoluna girdikleri anlalmaya baladktan ve Nzm Paa'nn ard kesilmeyen, ii siyasa yolu ile bitirmek dilekleri oaldktan sonra 7 Sonterin'de (kasmda) yaplmtr. Osmanl hkmetinin istemi olduu araclk iine dnelim; yukarda birok yerde

grdk, Bulgarlarn stanbul zerine yrmelerinden Rus hkmeti, Osmanl hkmeti kadar kayglanmaktadr; bu kayg ve korku dolaysyla Osmanl hkmeti, Nzm Paa'nn durumu alabildiine ktmseyen telleri zerine, bir an nce brakma elde edilsin ve araclkta bulunsunlar diye sonterinde (kasmda) byk devletlere bavururken Rusya da tpk bu gibi dncelerle ve yine ibu gnde (hatta daha nce, nk Sazonof'un bu yoldaki genelgesi 2 Sonterin'de (kasmda) yollanlmtr) byk devletlere baurmaktadr; ancak Osmanl hkmeti statko temelini ileri srerken, Rusya, Bulgarlar stanbul yolu zerinde durdurmak dncesiyle davrandn aklayarak onlar ve balaklarn dinizleyeceini (durduracan) sand birtakm bar artlar ne srmektedir, bu artlar unlardr (1): 1) stanbul'un padiahta kalmas; snrn: batda Meri ve kuzeyde o andaki OsmanlBulgar snr olmas. 2) Rumeli'nin kalan ksmnn, Balkanllar arasnda onlarn daha nceki anlamalar gereince blnmesi. 3) Adriyatik kylar boyunca kk bir Arnavutluk kurulmas. 4) Srbistan'n denize ulamas. 5) Romanya'nn Bulgaristan'la anlaarak snr dzeltmeleri salamas. 6) Aynoros'un stanbul Rum Patrii'nin ynetimi altnda erkinlii (serbestlii). Bu belge 3 Sonterin'de (kasmda) Puankare'ye ve bir gn sonra Berlin'de Kiderlen'e verilecektir. Bu son olay duyunca Puankare bundan holanmaz, kzgnln svolski'ye syler (1) ve bunu kendisine bildiren telin altna unlar yazar (zet): svolski bunu bana dn terinde (ekimde) gsterdi ama br byk devletlere de imdiden bildirileceini sylemedi; ben ona dedim ki: Edirne'nin Osmanl'da kalmasn salamaya kalkmak vakitsizdir ve Bulgarlar yok yere kzdrabilir; Aynoros blgesi iin de byle dedim. Bu Edirne yznden Bulgarlar elden karmak kaygsn ve bu yolda kendisine verilen birok d gze alan Rus hkmeti 3/4 Sonterin (kasm) gecesi babakan, dileri ve deniz bakanlar ve genelkurmay bakan arasnda yaplan bir toplantdan sonra bu iten vazgeer, bu toplantda una varlmt (2): Edirne, stanbul'un anahtar deildir, nk onu evirerek stanbul zerine yrnlebilmektedir, dolaysyla Edirne Bulgarlarda kalabilir. Sazonof bu karar bir zamanlar gizli tutup daha sonra Bulgarlara bildireceini G. Lui'ye syler. Petersburg'daki ngiliz Bykelisi hkmetine bildirdiine gre (1): Bukanan'n 5 Sonterin'de (kasmda)

Bulgar elisi, Rus hkmetine, stanbul hakknda istenilen inancay (gveni) (orann Bulgaristan'a katlmayaca inancasn) vermi ve Bulgar hkmetinin Ayastefanos Anlamas'yla olduu gibi Edirne vilayetinin byk bir ksmn istediini sylemitir. Sazonof, Enos-Ergene-Midya izgisinin yeni snr olmasn kabul etmitir; Bulgar elisi Edirne dmedike hkmetinin bar yapamayacan sylemitir; Sazanof ise stanbul dmeden aracln baarlamayacandan korkmaktadr; Bulgar elisine gre, hkmeti, Romanya'ya toprak vermeyi kabul etmemektedir.

Bu telden Sazanof'un Enos-Ergene-Midya snrn kabul ettiini kime, Bulgar elisine mi, yoksa Bukanan'a m syledii pek ak olarak anlalamamaktadr; ancak Sazonof bu yoldaki karar, az aada greceimiz gibi, Bulgar hkmetine bildirmekte ok gecikmeyecektir. Savan durdurulmas ve araclkta bulunulmasn hep birlikte isteyen Osmanl ve Rus hkmetlerinin dilekleri arasndaki aykrl yukarda grdk. 3 Sonterin'de (kasmda) bu yoldaki Osmanl bavurmas olunca Sazonof ibu hkmeti kendi yoluna getirmek ister ve hkmetinin dileklerini kendisine bildirmeye gelen Turhan Paa'ya (2): Korunulamayacak bir duruma girmi olan Osmanl toprak btnl szn aza almayn; Bulgar ilerlemesini durdurma yolu bu deildir, yazk ki birok topra gzden karmak zorundasnz; imdi beni grmeye gelen Bulgar Elisi, hkmetinin Edirne'yi almadan bar dnemeyeceini syledi; Avusturya, Bulgaristan' Srp'a kar kullanabilmek iin aztyor; Arnavutluk, sultann hkmranl altnda zgr olmal ve Makedonya Balkanllar arasnda paylalmaldr. Turhan Paa'nn bu bavurmasndan sonra Sazonof, svolski'ye stanbul, araclk ve bar ileri iin birtakm ynergeler (1) yollar ve svolski bunlara dayanarak 5 Sonterin'de (kasmda) Puankare'ye iki eki olan bir mektup gnderir (2); zetleri aadadr: Rus hkmetinin dncesine gre Balkanllar stanbul yolunda durdurabilmenin tek aresi, Edirne ve stanbul'dan baka btn Rumeli'nin daha nce bildirilmi olan programa gre (3) kendilerinde kalacann btn byk devletlerce Balkanllara inancalanmasdr (gvence verilmesidir). -Sazonof, Puankare'nin bu yolda byk devletlere bavurmasn diler- Bunun salanlmas (Balkanllarn durdurulmas) en ok Almanya'nn Avusturya'ya verecei tlere bakar- Sazonof ok gizli olarak unu da ekliyor ki Balkanllarn stanbul'a girmesi btn Karadeniz Rus filosunun da oraya gitmesini gerektirir- Byle bir Rus leminin dourabilecei arsulusal karmamalar (karklklar) nlemek iin bildirilmi olan Rus bar artlarnn Almanya ve Avusturya'da kabuln salamak yolunda Fransa'nn elinden gelen her eyi yapmas gerekir- Balkan olaylaryla duygulanan Rus kamuoyu Rus hkmetini ok g bir duruma sokabilir. svolski'nin bu mektubunun birinci ekine gre: Turhan Paa, Sazonof'a Balkanllarn stanbul'a girmelerinin nlenilmesi iin Osmanl hkmetinin byk devletlere bavurduunu, ibu hkmetin bu olay beklemeden Anadolu'ya ekilip stanbul'u nne geilemeyecek anariye brakacan sylemi (1)... svolski'nin yazsna ekli olan notisin (notunun) sonu ve program (bar artlar) yukarda grm olduklarmza benzedii iin onlar yazmyoruz; buna sondan ikinci blek olarak Srbistan'a katlacak yerlerden Avusturya mallar iin zgr geit salanmasnn gerekecei gibi bir hkm eklenmitir. Yukarda zetini grm olduumuz belge bu iteki Rus durumunu aydnlatr. Fransz dnce ve durumu yledir (2): Osmanl hkmetinin istedii, byk devletlerin zorla bir brakmay salamalar yani Balkanllar durdurup Trklere soluk aldrmalardr, bunu yapmaya kalkmak, Trklerden yana ve Balkanllara kar durum almak demektir; biz yalnz dostasna bir araclkta bulunma dileini gz nne alabiliriz. Puankare, Rifat Paa'ya bu yolda demete bulunurken,

szlerinin Trkiye'ce Balkanllarn dileklerinin ana izgilerinin kabul, yani hemen btn Rumeli'nin elden kmas demek olduunu aklar (3). ngiliz hkmeti de byle dnmektedir, ona gre yalnz Avusturya ve Rusya, Bulgarlar stanbul yolunda durdurabilecek durumdadrlar; dolaysyla ngiltere ve byk devletler iin yaplabilecek ey ancak Bulgarlardan ne gibi artlarla duracaklarn sormaktr (1). Almanya, Avusturya ve talya'nn taknacaklar durum bildiimiz sebepler dolaysyla bir geciktirme durumu olacaktr, onlar, Osmanl hkmetinin araclk deil sadece brakma istediini ve bu yolda ne dndklerini renmek iin Balkanllara bavurulmas gerektiini ileri sreceklerdir (2). O gnlerde Almanya Dou siyasasnn ald yeni yn aydnlatmas dolaysyla Kiderlen'in bir yazsnn baz ksmlarn aaya koyacaz; yukarda grmtk ki Rusya, Bulgarlarn stanbul zerine ilerlemelerini durdurmak iin, Balkanllar holandracak sand 6 maddelik bar artlar anklam (hazrlam) ve bunlar 3 Sonterin'de (kasmda) Fransz ve 4 Sonterin'de (kasmda) de Almanya hkmetlerine bildirmiti ve bu son bildirie Puankare kzmt. Kendisine hkmetinin nermesini (nerisini) bildiren ve Bulgarlarn stanbul'a girmelerinin hep birlikte nlenmesini ve bunun iin Balkanllara hep birlikte Meri'in batsnda kalan yerlerin salanlacann inanlanlmasn isteyen Rus bykelisiyle konuurken Kiderlen-Vahter, Avusturya-Macaristan'n, Srbistan'n Adriyatik'e kmasna gz yumamayacan ve Srbistan'n ancak Ege denizine kabileceini syler; bu ise en bata Srbistan'la Yunanistan'n arasn bozmak demekti. Kiderlen, Rus bykelisiyle btn bu konutuklarn Viyana'daki Alman elisine yollad bir yazda anlattktan sonra, zet olarak unlar ekler (1): Kont Bertold'dan sorunuz ki, ister dorudan doruya, ister bizim yolumuzla, Rus hkmetine u dncenin bildirilmesini doru bulur mu: ''Bizim yani Almanya ile Avusturya - Macaristan'n, Bulgaristan' stanbul'a yrmekten alkoymakta hibir asmz (karmz) yoktur; ancak bunun tersine olan Rus assn (karn) anlarz. Rusya'nn da Srbistan'n Adriyatik denizine doru genilemesine karn bir ass (kar) yoktur, ama bu ancak Arnavut lkesine tecavzle olabilir; buna da Avusturya - Macaristan msaade edemez. Genel olarak Balkanlar'da durumun dzenlenmesi, ancak u dstura gre olmaldr: yeni lke kazanlar, bir Balkan rknn ass (kar) iin bir baka Balkan rknn zararna olarak deil, yalnz Trkiye'nin zararna olarak, gerekletirilmelidir. ''Belki Avusturya - Macaristan'la Rusya arasnda yle bir aralama anlamas yaplabilir: Avusturya - Macaristan kendi aslar (karlar) ile birlikte (2), Rusya'nn stanbul ve Edirne hakkndaki isteklerini destekler, te yandan Rusya, Adriyatik'e doru giden bir yoldan (yani Arnavut lkesinden) vazgemesi iin Srbistan zerinde etkide bulunur; buna karlk Srbistan, Ege'ye doru her trl genilemede zgr braklr.'' Bu nerme (neride) Rusya'ya: Bat Balkan ilerinde bize yardm et, biz de sana Dou Balkan ilerinde, Edirne ve stanbul ilerinde yardm ederiz demekti, bir yandan da Srbistan' Yunan'a kar kkrtmakt. lerde bir belgede greceimiz gibi Rusya bu nermeyi aka kabul etmezse de Bulgarlar stanbul yolu zerinde atalca vurumasyla durdurulduktan sonra Boazlardaki Rus isteklerine yardm edilmesi karlnda, Srplarn Adriyatik zerindeki isteklerine yardm etmemeye

eygin (yatkn) oluduunu el altndan Almanya ve Avusturya'ya duyurmaya alr. Sonuta Rusya, Bosna-Hersek iinde kaplm olduu oyuna yine kaplr; Srbistan Adriyatik denizinde bir limana yerleemez, yani Avusturya'nn istedii olur, ama Rusya'nn Boazlar zerindeki dileklerinin hibiri gerekleemez. Bulgarlar stanbul yolu zerinde durdurmak amacn gden Osmanl ve Rus bavurmalar bylece bir sr konumaya yol aacak ama edimsel bir sonu vermeye duracaktr. Bunlar yapladursun Osmanl askeri durumuna dnelim: 4 Sonterin'de (kasmda) saat 17'den az sonra Maarif Nazr erif Paa, Nzm Paa ile makine banda ylece konuur (1): erif Paa: ''atalca hattnda hi olmazsa 6, 7 gn mukavemete imkn var mdr? Meclisi Vkel kararyla, buna cevab kati bekliyorum.'' Nzm Paa: ''Ordu henz hali ricattadr. atalca hattnda tecemm (toplanma) ve dmann hatt mezbur (ad geen) nne muvasalatla msademata balamas 5-6 gne mtevakf olduu tahmin edilmektedir. Ordu icra ettii mteaddit ricatlarda (eitli geri ekilmelerde) maateessf dmana ok top terk etmi olduundan atalca hattnda sebat (durma) ve mukavemetin derecesi, birlikte getirebilecei top ve eslihann (silahn) miktarna ve mehut olacak (grlecek) ahvali ruhiyeye tbi olduundan imdiden neticesi kestirilemez.'' Bu konumadan sonra Nzm Paa bir kere daha her ne olursa olsun bir an nce brakma ve bar yoluna gidilsin diye sadarete bavurur ve 5 Sonterin (Kasm) sabah u yazy yollar (1): ''Vaziyeti hazra bervehi ti tafsilat ve mtalaatn itasna lzum gstermektedir. yle ki: Bundan evvelki telgrafname ile de arz olunduu vehile ordu atalca hattnn gerisinde tecemm etmek (durmak) zere ricat etmektedir (geri ekilmektedir). Bu tecemmn ikmali ve Bulgar ordusunun hatt mezbur nne muvasalatla tekrar msademata (silahl atmaya) balamas be alt gnden evvel vuku bulmayaca tahmin olunmaktadr. Maateessf imdiye kadar yaplan ricatlarda birok top terk edilmi olduu gibi, mteaddit esbap ve avamil (eitli nedenler ve etkenler) tesiriyle ordunun her trl kuvvei maneviye ve maddiyesi de tamamen bozulmu olduundan ve elde miktar kfi top bulunmamas hasebiyle zaten hali matrukiyette (zayf) kalm olan atalca hattnn u birka gn iinde usul cedideye (yeni) tevfikan bervehi matlup (istenen) tahkim ve teslihi (silahlanma) de mmkn olamayacandan ve zaten imdi karmzda adeten bize faik (stn) olan dman Makedonya cihetinde serbest kalm olan kuvay askeriyesini imendiferle bu tarafa celbederek tefevvuku hazrasn bsbtn tezyidedebileceinden ve buna mukabil bizim arki (Dou) Anadolu'dan ancak 1520 gne kadar getirebileceimiz 15-20 bin kiilik bir kuvvei imdadiye ile ihraz tefevvuk etmekliimiz (stnl salamamz) kabil olamayacandan, atalca hattnda yaplacak muharebenin neticesi mekktur (kukuludur). Bilakis byle bir muharebe neticesinde ordunun bsbtn dalmas ve dmann bilfiil payitahta girmesi gibi maazallah pek elim ve vahim ahval tahadds etmesi muhtemeldir. Binaenaleyh imdiye kadar yapt mteaddit hurularda (eitli klarda) muvaffak olmu olan Edirne mevkii mstahkemi ile beraber kodra, Manastr, Yanya ve Selanik mevkileri de daha elimizde iken ve Bulgar ordusu stanbul'un pek yaknnda bulunan ve kaps demek olan atalca nlerine kadar gelip payitahta kar bir vaz tehdit almadan ve Edirne vilayetinin byk bir ksmn henz zapt ve

istilasna geirmeden (?) ve ordumuz bsbtn dalmadan evvel devlete harbe nihayet verilmesi ahval ve eraiti hazra tahtnda en salim bir hareket olmak zere grlmektedir. Buna nazaran hkmeti seniyenin iktiza eden tedabiri siyasiyeyi (gereken siyasi nlemleri) ittihaz etmesi (almas) taht vcuptadr (gereklidir). Teebbsat siyasiyenin ikmaline kadar ordunun arz olunan iktidar maddi ve manevisinin msaadesi derecesinde mdafaaya allaca ve hissemize ait her trl fedakrln ihtiyariyle son vazifei askeriye ve vataniyenin ifa edilecei tabiidir.'' Grld gibi Nzm Paa bir an nce brakma ve bar olmas iin hkmeti sktradurmaktadr. Osmanl hkmetinin byk devletlere ikinci bavurmas: Nzm Paa'nn yazsnn alnd gn Bulgar ilerlemesini durdurmak dncesiyle Noradungiyan Efendi, Bompar'la yeniden grr ve aralarnda yeni bir bavurma konusu olmak zere yle bir metin kararlatrlr: ''uras anlalmaldr ki Osmanl hkmeti arpmalarn hemen durdurulmas ve bar artlarnn kararlatrlmas iin byk devletlerin hep birlikte araclkta bulunmalarn diler (1).'' Bu bavurmadaki yenilik, grld gibi byk devletlerin Bulgar ordularn durdurmalarna karlk olarak onlara, aralarnda bar artlar kararlatrmak hakknn tannmasdr. Bunda, onlarn nerecekleri artlarn kabul edilecei sylenilmemekle birlikte, bu eski bavurmaya gre byk devletlere daha byk yetki vermek demekti. Bompar'n bunu bildiren telini alnca Puankare, bunu bir genelgeyle bykelilerine bildirir ve yannda bulunduklar hkmetlerden dncelerini sormalarn ister. (6.11.1912) (2). bu yeni Osmanl nermesiyle bar artlarn da kapsayan yukarda grdmz Rus nermesinin (nerisinin) yanklarn gzden geirelim. Puankare 6 Sonterin'de (kasmda) Rus bar artlarn (3 ve 5 Sonterin'de kendisine bildirmi olduunu yukarda grdmz artlar) Londra'ya bildirir ve svolski'ye u yolda karlk vermi olduunu ekler (3): 1) Yeni Trk bavurmasn (Bompar'la anlalarak yaplan 5.11.1912 tarihli ikinci bavurma) benim br byk devletlere bildiriim ve Avusturya'ya karl (4) bizi mddeialeyh durumuna sokmutur, bu durumda kalmak daha ok iimize gelir: imdi araclk artlarn aklamak l balama devletlerine der. 2) Ancak eer Rusya imdiden bizim bir tasar ileri srmemizi istiyorsa buna Fransa yalnz bana giriemez ve bunu Rusya ve ngiltere ile birlikte yapabilir. 3) Fransa genel olarak Rus tasarn beenmektedir, ancak unlara bak ekmek ister: a) Edirne'yi Bulgar blgesinin dnda tutmak doru olmaz, Bay Sazonof'un da ite bizim gibi dndn sanmaktaym: b) Avusturya mallar iin salanlacak zgr geit (balca Selanik'e doru) dar bir anlamdadr ve Avusturya'nn onaamayaca (onaylayamayaca) bir biimde yazlmtr; c) Aynoros iini imdiden kesip atmak belki doru olmaz. Bu srada ve bu ile ilgili olarak, ngiltere hkmeti, Rusya'y son aamada kukulandran bir dnceyi Fransa ve Rusya'ya bildirir, o da stanbul ve Selanik'in arsulusallatrlmamas, yanszlatrlmas ve Tanca'nnkine benzer bir biime

sokulmasdr (1), bu, Rusya ile gzlerini dikmi olduu amac (stanbul) arasna arsulusal bir duvar ekmek istemekti. Bunu duyunca ok can sklan Londra'daki Rus bykelisi Rusya iin birbirinden ayr iki sorun: Balkanlar ve stanbul sorunlar olduunu biteviye sylemekte ve Bulgarlarn stanbul yolu zerinde durdurulmas iin bavurmalarn yenilemektedir. Rus kartl dolaysyla bu ngiliz nermesi (nerisi) zerine bir ey yaplmayacaktr. bu Rus bar artlar zerindeki Alman i dncesini ve Almanya'nn bunlardan aslanarak (yararlanarak) Srplarn Adriyatik'e kmalar ve Bulgarlarn stanbul'a girmeleri ilerini Rusya ile bir pazarlk konusu yapmak istediini yukarda grdk. Bu i zerinde Kiderlen'in ak olarak ald durum ise udur (2): Bu artlar genel olarak iyidir, Arnavutluk, Trk egemenlii altnda erit gibi bir yolla stanbul'a balanmaktan vazgemeli, Arnavutluk yalnzca szde kalacak olan padiahn hkmranl altnda erkin olmal, stanbul ve bykcene bir blge Osmanl'da kalmal, Srbistan'a Adriyatik'te bir k vermektense ona bu k Ege denizinde vermek daha kolay olur. Jl Kanbon'un yazdna gre kendisi ve Berlin'deki Rus ve ngiliz bykelileri, Alman dileri bakannn, uzun zaman Avrupa'y yeni aykrlk ve karnlklardan korumak iin Rumeli iini geni lde zmlemeye eyginliine (yatknlna) amaktadrlar. O, Bulgarlardan yana Ruslardan da ileri gitmektedir, nk Rus, Edirne'yi Osmanl'da brakmak isterken (o anda yukarda grdmz yeni Rus karar daha duyulmamt) o, eer Bulgarlar Edirne'yi alabilirlerse ellerinde kalmas gerekeceini sylemektedir, onca en nemli sorun Srbistan'n Adriyatik'e kmas iidir. Bu Rus artlar zerindeki Avusturya gr de udur (1): Statko artk korunulamaz -Tasar deitirilmelidir- Avusturya'nn komu devletin (Srbistan) bymesine onamas (yanamas) ibu devletin kendisine kar bir siyasa gtmeyeceini inanlamasna bakar; yalnz adanlar yetmez; arada ortak aslar (karlar) yaratmak iin srekli tutumsal (ekonomik) ilikiler ve tecimsel (ticari) anlamalar ister -Karada iin de Srbistan gibi olmal- Srbistan iin Adriyatik'e ulama olamaz -Arnavutluk'a yaamak ve gelimek olanaklar verilmeliRomanya'nn hakl dilekleri gzde tutulmal- Snrlarmzda yersel dzeltmeler, az toprak (?) (2), byme istemeyiz- Balkanllar bugnk tecim (ticari) antlamalarn veya benzerlerini srdreceklerini inancalamaldrlar (inanmaldrlar)- Selanik zgr liman olmaldr, Avusturya ile ibu zgr veya yansz liman arasnda gidi geli zgenliini salayan (arsulusal) anlamalar yaplmaldr. Grld gibi Avusturya, Dou Balkanlar ve Edirne ilerine, aktan aa olsun, karmamaktadr. imdi 5 Sonterin (kasm) tarihiyle ve Bompar ve Rifat Paa yolu ile Fransa hkmetine ve Osmanl br bykelileri yolu ile de btn byk devletlere yaplm olan ikinci Osmanl bavurmas zerine byk devletlerin akladklar dncelere gelelim. Puankare, Bompar yolu ile Osmanl hkmetine karlkta bulunur (1): Fransa bu i zerinde byk devletlerle grecektir. Araclk sz her trl bask dncesini bir yana braktrr, dolaysyla br sava devletlerden ibu aracl kabul edip etmeyeceklerinin sorulmas gerekir. Puankare hatratnda, Rifat Paa'nn Sadrazam ve Hariciye Nazr'nn, Bulgarlar

atalca'y zorlamadan Avrupa'ca araclk etmesinden direndiklerini sylemesi zerine yukardaki karlkta bulunmu olduunu yazmaktadr (2). bu 6 Sonterin (kasm) gnnde Rusya, iki nemli kararn bildirir: Sazonof ibu gnde Bulgarlarn Edirne'ye girmelerine kar olmadn Sofya'daki elisine teller (3). Yine bu gnde Sazonof balaklarn stanbul'a sreksiz olarak girmelerine kar olmadn Londra ve Paris'teki bykelilerine teller ve onlar da bunu 7 Sonterin'de (kasmda) ngiliz ve Fransz hkmetlerine bildirirler (1). Rusya'nn neden byle davrand G. Lui'nin 10 Sonterin (kasm) tarihli bir telinden anlalmaktadr, bu tele gre (2): Sazonof istemeyerek Bulgarlarn stanbul'a girmesine katlanmaktadr; ancak onlarn orada kalmalar olasln gz nne getirmek bile istemiyor; yle anlalyor ki Avusturya'nn Bulgarlar kazanmak ve Rusya'dan ayrmak iin onlar stanbul'a gitmeye kkrtt bu srada o (Sazonof) Bulgarlar gcendirmemeye urayor. Sazonof bir yandan da Bulgarlar stanbul'a girmeden nce Rus Karadeniz donanmasn stanbul'a yollamak iin kap yapmaya almaktadr; kendisini, ikinci Osmanl bavurmas dolaysyla gren, Turhan Paa'ya (3) araclkta bir baar ummadn, nk ilk bavurmadan bir sonu kmadn, Bulgarlarn durmayacaklarn ve dorudan doruya bar yapmak isteyeceklerini syledikten sonra, byk devletlerin stanbul'a ikier sava gemisi gnderdiklerini ve Trk aslar (karlar) bakmndan da Rusya'nn daha ok gemi gndermesi gerektiini ekler. Bir gn nce 5 Sonterin'de (kasmda) Londra'da Avam Kamaras'nda Grey ve Pete'de Meclis'te (deleguation) Bertold artk statkonun kalamayacan aklarlar. Grey der ki: Benim bildiime gre kimse, hangi artlarla bar yapacaklarn sylemek hakkn Balkanllarn elinden almay dnmemektedir. Bertold ise yle der: Balkan yenleriyle (galibiyetiyle) doan durumu geni lde gz nnde bulundurmaya ve bylelikle Balkanllarla srekli ve dostasna bir anlamann temellerini kurmaya ankz (hazrz). Ancak br yandan devletimizin hakl aslarnn (karlarnn) korunmasn istemekteyiz. ngiltere ve Avusturya Dileri Bakanlar'nn ibu szleri, ''savan sonucu ne olursa olsun Balkanlar'da topraka deiiklikler olmayaca, yani toprak statkosunun korunulaca'' zerine byk devletlerin nceden yapm olduklar demelerin geri alndn acun (dnya) kamuoyuna bildirmekte idi.