You are on page 1of 356

T.C.

BABAKANLIK DEVLET AR VLER GENEL MDRL Osmanl Arivi Daire Bakanl Yayn Nu: 88

OSMANLI BELGELER NDE

M LL MCADELE VE MUSTAFA KEMAL ATATRK

ANKARA 2007

Proje Yneticisi Do. Dr. Yusuf SARINAY Devlet Arivleri Genel Mdr Proje Sorumlular Do. Dr. Mustafa BUDAK Genel Mdr Yardmcs Dr. nder BAYIR Osmanl Arivi Daire Bakan Dr. Ahmet Zeki ZGER Yayn leri Koordinatr Yayna Hazrlayanlar Kemal GURULKAN Yusuf hsan GEN Dr.Mustafa KK Uurhan DEM RBA Ylmaz KARACA Nedim PAKIRDA Abdullah S VR DA Fotoraf efik Kanylmaz Kapak Tasarm Rfat VAROL Baskya Hazrlayanlar Murat ENER ISBN Salih DUTOLU

OSMANLI BELGELER NDE

M LL MCADELE VE MUSTAFA KEMAL ATATRK

IV

NSZ
Mill Mcadele, dier tabirle Kurtulu Sava, Mustafa Kemal Atatrk ismiyle zdeleen bir direniin ve millet olarak var olabilme mcadelesinin addr. Byk devletlerin karsnda yalnz kalan Anadolu halknn esaret belgesini kabul etmeyiinin ve rnei az grlen bir kar koyuun hikayesidir. Avrupal devletlerin igalini sona erdirmek iin balatlan bu sava ilk nce "Kuv-y Milliye" (Mill Kuvvetler) ile tarih sahnesine km, 19 Mays 1919'da Samsun'a hareket eden Mustafa Kemal Paa'nn nderliinde 4 yl (1919-1922) sren mcadele sonucunda da yeni bir devletin, Cumhuriyet'in temelleri atlmtr. anakkale muharebelerinde "Anafartalar Kahraman" unvanyla nlenen Mustafa Kemal Paa nderliindeki bu hareket, bamszlk mcadelesinin ncs olmak suretiyle tarihte hak ettii sekin yere oturmutur. Genel Mdrlmz Osmanl Arivi fonlar arasndan seilerek yayna hazrlanan Belgelerle Mill Mcadele ve Mustafa Kemal Atatrk adl eser, 30 Ekim 1918 ile 10 Ekim 1922 tarihleri arasnda 109 konu balnn bulunduu 252 adet belgeden olumaktadr. Tematik balklar halinde 6 blmde toplanm olan belgeler, Trk kurtulu mcadelesinin deiik safhalarna k tutmaktadr. Sz konusu balklar ve ihtiva ettii konular u ekildedir: tilaf Devletleri ile likiler bal altndaki belgeler, Mondros Mtrekesi'nin son gn oturumu mzakerelerinden balayarak antlamann uygulanma ekli, uygulamada ortaya kan aksaklklar, Mtreke'nin teftii ve Mtreke Komisyonu tarafndan talep edilen hususlar ile Sevr Anlamas ve Mudanya Mtrekesi srecindeki gelimeler bu blmde yer almtr. Harbiye Nezreti'nin raporunun, Mtreke'nin teslimiyet boyutlarna dair fikir verecei kanaatindeyiz. te yandan tilf Devletleri ile ilikileri ve yurdun dardan grnn eli Galip Kemal Bey'in Roma'dan panoramik olarak yanst, raporlar halinde belgeler arasnda yer almaktadr.

tilf Devletleri'nin Mtreke'yi bahane ederek eitli mahkeme ve aratrma merkezleri kurma istekleri ile btn yurt ii ulam ve matbuat kontrol altnda tutma abalarna dair belgeler de bu blmde yer almaktadr. stanbul Hkmetleri ile Kuv-y Milliye Arasndaki Mnasebetler balnda toplanan belgeler, genel olarak Anadolu'da tekilatlanan Mill Hareket'e kar ortaya kan ve stanbul Hkmetlerinin grlerini aksettirmektedir. Bu belgelerde Mill Mcadele'nin oluumu ve faaliyetleri karsnda devletin eitli kurumlarnn farkl tavrlarn izlemek mmkndr. Sadret ile Dahiliye Nezreti'nin olaylara olumsuz bak bu blmde ok ak ekilde belgelerin diliyle ortaya konulmaktadr. te yandan Harbiye Nezreti'nin Mill Hareket'e farkl bak, mcadeleyi destekleyen emirler yaynlamas, Mill Mcadele'nin liderleriyle birlikte hareket etmesi dikkati eken dier nemli bir husustur. Bu iki farkl tavr ve tutum yine belgelerde yerel idarecilerin akn ifadeleri arasnda "iki kapya hizmet etmek" olarak yer bulmaktadr. tilf kuvvetlerince "ete" olarak nitelendirilen Kuv-y Milliye'nin datlmas iin Bbl'ye yaplan basklar da bu blmn belgeleri arasnda grlmektedir. galler ve Mill Mcadele bal altnda stanbul ve Anadolu'nun nasl epeevre kuatld, sosyal hayatn ve haberlemenin kstland, seyahat hrriyetinin engellendii, ikametghlarn zorla boaltld, kkrtc haberlerin yayld ve basnda uygulanan sansre dair belgeler yer almaktadr. Yunan Harekt ve Mezlimi blmnde, stanbul'da Yunan Devleti'nin desteiyle martlan yerli Rumlarn taknlk ve ete faaliyetleri ile Ege blgesini yangn yerine eviren Yunan igal ordusunun yaptklar zulmlere dair asker birimlerin ve yerel makamlarn raporlar bulunmaktadr. zmir ve evresinin igalinin hunharca bir katliama dnmesi zerine ngiliz Generali Milne bakanlnda kurulan heyet ile yrtlen ilikilere ait belgelere de bu blmde yer verilmitir.
VI

Kuv-y Milliye'nin Mal Kaynaklar belgelerine, yllardr sregelen savalardan yorgun ve fakir den Anadolu halknn Mill kuvvetlere yiyecek, para ve asker desteinin deiik boyutlar yansmtr. Kurulduu yldan beri halkn gelir kaynaklarnn nemli bir ksmn toplayan Osmanl Dyn- Umumiye daresi, Kuv-y Milliye'nin hedefi olmutur. Fakir Anadolu halknn barndan kan Kuv-y Milliye'nin mal kaynaklar arasnda Osmanl Bankas nakitlerinin de olduu bu blmn belgelerinde grlmektedir. Mustafa Kemal Atatrk ile lgili Belgeler bal altnda yer alan blm, Mill Mcadele nderinin olaanst baarlarnn takdirine ilikindir. Bilindii zere Babakanlk Osmanl Arivi daha nce de Mustafa Kemal ile ilgili olarak u eseri yaynlamt: - Atatrk ile lgili Ariv Belgeleri, Ankara 1982, - Belgelerle Mustafa Kemal Atatrk ve Trk-Bulgar likileri (19131938), Ankara 2002, - Belgelerle Mustafa Kemal Atatrk (1916-1922), Ankara 2003. Yeni tasnif edilen fonlar dikkate alnarak hazrlanan bu eserde, yukarda sz konusu edilen kitaplarda yaynlanmayan belgeler bulunmaktadr. Eser bu ynyle de orijinal bir alma niteliindedir. Ekler ksmnda ise Mill Mcadele dnemine ait fotoraf ve haritalar ile analitik bir indeks bulunmaktadr. Trk tarihinin nemli dnm noktalarndan biri olan Kurtulu Sava'nn daha iyi anlalmasna yarar salayaca dncesiyle hazrlanm olan bu almada emei geen Genel Mdrlmz personeline, ayrca Franszca yer ve ahs isimlerinin okunmasnda katklarn grdmz Filiz ATAY Hanmefendi'ye teekkr eder, eserin tarih, kltr ve ilim dnyamza faydal olmasn dilerim.
Do. Dr. Yusuf SARINAY

Devlet Arivleri Genel Mdr

VII

NDEK LER NSZ ............................................................................................ NDEK LER ................................................................................ KISALTMALAR ............................................................................. I. BLM BELGELER N TRANSKR PS YONLARI No: 1 Belgenin Konusu T LAF DEVLETLER LE L K LER Mondros Mtrekesi grmelerinin son celsesindeki toplantda Osmanl murahhaslarnn Trk istihkmlar, Yunan asker ve gemileri hakkndaki talepleri ile Ermeniler iin Dou Anadolu'da 6 vilyette yaplmas ngrlen dzenlemelerin gizli tutulmasn istediklerine dair mzkereler.. ........................ Mondros Mtrekesi'nin Harbiye Nezreti'ne ait olan maddelerinin uygulanma ekli, Osmanl Ordusu'nun nerelerden terhis edildikleri, hangi blgelerin tahliye edilerek igal kuvvetlerine terk edildii ve ne miktar silah ve tehizatn teslim edildiine dair cetvelleri ihtiva eden rapor.................................. ngiliz ve Fransz komiserliklerinin Mondros Mtrekesi hkmlerinin tamamen uygulanmad iddiasna karlk, bu duruma tilaf Devletleri subay ve erlerinin i gvenlii ihll eden ve asayii bozan mdahalelerinin sebep olduunun bildirilmesi gerektiini ifade eden Dahiliye Nezreti tezkiresi. ..................... tilf Devletleri kuvvetlerinin, Mtreke'nin 4. maddesince Osmanl hapishanelerindeki Ermeni tutuklularn serbest brakmakla yetinmeyip Rum ve Ermeni hkmllerin tmn dar karmalar zerine alnmas gereken idar ve kanun tedbirlere dair Dahiliye nzrnn Sadret'e sunduu tezkire....... zmir'deki Muhacirn-i slmiye Mdafaa-i Hukuk ve Tevn Cemiyeti tarafndan Balkan Harbi'nden sonra Rumeli ve Adalar'daki muhacirlerin mal varlklarna haksz yere el konulSayfa V IX XXXI

21

22

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

masyla meydana gelen kanunsuzluklarn yaplacak bar antlamasyla teminat altna alnmas hakknda stanbul'da bulunan tilf Devletleri siyas mmessillerine verilen muhtra . 6 Mondros Mtrekesi hkmlerinin ne derece uygulandn teftile grevli Yzba Levien ile Fletcher'a yardmc olunmasna dair ilgili makamlara hitaben yazlan tavsiye yazs ...... Afyon'daki 23. Frka Kumandanl'na ait cephanelikten mhimmat karlmasna izin verilmesi hususunun, Mtreke Komisyonunca halledilmesi gerektiini bildiren Dahiliye Nezreti tahrirat .............................................................................. ngilizlerin, Kuv-y Milliye ile Yunanllar kkrtp birbirlerine drme siyaseti gderek kendi nfuzlarn kuvvetlendirmek istedikleri / Kuv-y Milliye tarafndan Sivas'ta akdedilen byk kongrede yurt iinden, ran ve Afganistan'dan alimlerin katlmyla alnan baz kararlarn Amerika, ngiltere ve Fransa'ya bildirildii ve slm dnyasnn aleyhine imzalanacak bir bar antlamasnn tannmayacann ifade edildii hususlarna dair stanbul Emniyet Mfettilii'ne sunulan raporlar........................................................................... Mtreke dnemine mahsus olmak zere igal kuvvetleri komiserlerinin tesisini istedikleri "Muhtelit Mahkeme"nin, ticar konularla ilgili olarak kurulabileceinden tr dier eklin Kanun- Esas hkmlerine aykr olacana dair Meclis-i Vkel karar ............................................................................... Osmanl Devleti'nin Avrupa topraklarndan tamamen atlp Saltanat ve Hilfet merkezinin stanbul'dan karlmas hakknda Lloyd George tarafndan ileri srlen teklifin Paris ve Londra evrelerinde genelde kabul grd hakknda Roma'daki eli Galip Kemal Bey'in yazs .................................... talyan yetkililerle yaplan grmelerde Osmanl Devleti'nin gelecei hakknda henz kesin bir kararn alnmad, Hindistan'dan Fas'a kadar btn slm leminde Trklerin stanbul'dan karlaca endiesi bulunduundan Osmanl Hkmeti'nin ciddi giriimlerde bulunmas, Padiah, nzrlar ve dier devlet ileri gelenlerinin bir araya gelerek Osmanl kar-

24

30

30

32

33

10

34

11

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

larn savunmak iin hazrlk yapmalar gerektii hakknda Roma'da bulunan eli Galip Kemal Bey'in yazs...................... 12 Osmanl Sansr Heyeti'nin gazetelerde yaynlanmasn onaylad yazlarn ounluunun Ermeni asll kiilerden oluan Ecnebi Sansr Heyeti tarafndan yasaklanmas ve uydurma katlim haberlerinin tekzibini ihtiva eden resm teblilerin de kelime oyunlaryla basna yanl aksettirilmesi zerine, Meclis-i Vkel'da grlen sansr sisteminin tmyle kaldrlmas hususunun tilf Devletleri temsilcilerine de tebli edilmesine dair Sadret tezkiresi ...................................................... Samsun'da bulunan ngiliz Kontrol Subay Yzba Forbes'un Amasya Frka Kumandanlnca tutuklanmas zerine Harbiye Nezreti'nin emriyle serbest braklmas talimatnn verildii .... stanbul ile vilyetler arasndaki ulamn "mill" ad verilen kuvvetler tarafndan kesilmesiyle bakent stanbul'da yiyecek sknts ba gstereceinden gerekli tedbirlerin alnmas hususunda Hariciye nzr tarafndan Sadrazam Salih Paa'ya sunulan tezkire. ........................................................................... Mtreke'den beri tilf Devletlerinin takip ettikleri siyaset ile Araplarn gerek maksatlar ve btn slm leminin Osmanl Devleti'nin geleceine ilikin tavr ve dnceleri hakkndaki genel haric duruma dair Roma'da bulunan eli Galip Kemal tarafndan Sadrazam Ferid Paa'ya gnderilen yaz................... Sevr Antlamas'nda yaplacak deiikliin faydal olacan ifade eden grlerin yan sra Lloyd George'un, bu konudaki grmelerin stanbul Hkmeti veya General Mustafa Kemal ile mi yaplmas gerektii hakkndaki tereddtn ve Boleviklikten dolay Trk-Rus mcadelesinin yeniden balayabileceini ileri srerek antlamada deiiklik iin ngiltere asndan beklemenin faydal olacana dair Avam Kamaras'nda yaplan konumalarn Times gazetesinde yaynlanan haberinin tercmesi ............................................................................................. Venizelos'un Lloyd George'un daveti zerine Londra'ya geldii gnlerde Morning Post gazetesinde yaynlanan yazda Ankara'nn hareket tarz tenkit edilerek Fransa ile antlama yapmas-

36

39

13

40

14

41

15

43

16

46

17

XI

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

nn gerektii ifade edildii; Fransa Hkmeti'nin konferansta bir karar almadan nce Ankara Hkmeti'nin maksadn bilmek istedii; ngiliz Hkmeti'nin Yunanistan'a yardm etmek zere donanma hazrlad; ngiliz gazetelerinin Yunan zulmnden bahsetmeye baladklar; Fransa Hkmeti'nin Londra Kabinesi tarafndan teklif olunan teebbse girimeden nce Yunan saldrsnn sonucunu bekleyeceini bildirdii ve Anadolu aleyhine alnacak tedbirlere Fransa'nn itiraki konusunda fikir deiikliinin ortaya kt hususlarnda Londra ve Paris'teki Osmanl eliliklerinden gnderilen yaz ve telgraflarn zetleri......................................................................................... 18 General Townshend'in stanbul'un usulsz igali, Yunanllarn her sahada desteklenmesi, Trk milliyetilerine kar srdrlen tahrik edici tutumlar ve Anadolu'da Trkln korunmas konularnda ngiliz siyasetini eletiren mektubu......................... Kuv-y Milliye'nin Yunanllara kar asker baars, talyan asker memurlarna taknlan tavr ve TBMM'nin Londra tilfnamesi'ni tasdik etmemesinin ngiliz, Fransz ve talyan siyasetine etkileri hakknda Hariciye Nezreti zel Kalemi'nin d kaynaklardan derledii rapor....................................................... Roma'da bulunan eli Galip Kemal Bey'in sve Babakan Brantig ile yapt grme erevesinde sve'in Cemiyet-i Akvam'da desteinin alnabilmesi iin stanbul'daki sve Elisi Wallenberg'e telkinlerde bulunulmas gerektiini bildiren yazs ..................................................................................... ngiltere ile bar artlarn grmek iin nceden beri arac olduunu iddia eden Bulgar istihbaratsnn masraflarnn karlanmasn isteyen teklifinin, ngilizlerin bar mzakereleri iin nebolu'ya zel heyet gnderdikleri haber alndndan muteber olmayacana dair Roma Elilii'nden Hariciye Nzr Ahmet zzet Paa'ya gnderilen yaz........................................... Baz kt maksatllarn ihbaryla birok Mslman kzn evlerinden alnarak Patrikhane'ye, Rum ve Ermeni yetimhnelerine verildiinin bildirilmesi zerine ngiltere Fevkalde Ko-

50

52

19

55

20

58

21

61

22

XII

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

miserlii nezdinde teebbste bulunulmas gerektiine dair Sadret'ten Hariciye Nezreti'ne yazlan tezkire. ............................ 23 Bar esaslar grmelerinde Ankara ile stanbul arasnda fikir birliine en ok ihtiya hissedilen bir zamanda anlamazlk karlmayarak Hariciye Nzr zzet Paa'nn Avrupa'ya gnderilmesi ve Ankara Hariciye Vekili Yusuf Kemal Bey'in heyetiyle henk iinde almaya gayret sarf etmesinin uygun olacana dair Meclis-i Vkel karar ......................................... Franszlarn Roma ve Atina'dakilere benzer olarak stanbul'da sr- Atka ve Tarih Mektebi kurulmas isteklerinin karlanabilmesi iin bu mekteplerin tesis ekilleri, imdiki durumlar ve i tzklerinin incelenmesi gerektii hususunda Sadret'ten gr isteyen Hariciye Nezreti tezkiresi.................................... skdar'da Haydarpaa ayr'nda yaplmas kararlatrlan at kousuna, Padiah'n ngiliz Frka Komutan General Emery tarafndan davet edildiini bildiren tezkirenin Dahiliye Nezretince Sadret'e takdim edildii. ................................................... Cenevre'de yaymlanan ve Trkiye'ye yararl neriyat grlen Tribune d'Orient gazetesi sahibinin srarla talep ettii para yardmnn verilmedii takdirde aleyhte yayn yapmasnn pek muhtemel olduuna dair Bern elisinin grnn Meclis-i Vkel'da mzkere edilmesi gerektiini Sadret'e bildiren Hariciye Nezreti tezkiresi... ....................................................... Mttefikler ile Osmanllar arasndaki cinayet ve yaralama fiilleri ileyenlerin yarglanabilmeleri iin Asker Ceza Mahkemesi kurulmas isteinin, eski antlamalara ve Lahey Mukavelenamesi'ne aykr olduuna dair Hariciye Nezreti'nden ngiltere, Fransa ve talya Fevkalde Komiserliklerine yazlan mzekkire .................................................................................... Mudanya Mukavelenamesi ncesinde dzenlenen konferansta, General Harington ile Mttefik generaller, Yunan murahhaslar, smet Paa ve subaylar arasnda Bat Trakya'nn tahliyesi, yeni snrlarn tespiti ve asker mntkalara dair cereyan eden grmeleri bildiren Binba Johnstone'un ifadeleri .......................

62

67

24

69

25

72

26

73

27

74

28

77
XIII

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

STANBUL HKMETLER LE KUV-YI M LL YE ARASINDAK MNASEBETLER 29 2. Tmen komutannn blgesinin nem ve nezaketi dolaysyla Kuv-y Milliye'den destek alnmas isteine mukabil byle bir teebbsn asla uygun olmayacan Eskiehir Mutasarrfl'na bildiren Dahiliye Nezreti telgraf ........................... 20. Kolordu Kumandan Ali Fuat Paa'nn yaynlad emir zerine, baz ordu mfettilerine verilen yetkilerin btn idar ilere mdahale anlamna gelmediinden bahisle Osmanl Hkmeti'nin, idar ve asker grevlilere, Mdafaa-i Milliye ve Redd-i lhak Cemiyetleri ile iliki kurmalarna izin vermeyeceine dair Dahiliye Nezreti'nden Eskiehir Mutasarrfl'na ekilen telgraf. ............................................................. Isparta'da nerettikleri beyanname ile subaylar mill kuvvetlere katlmaya davet eden ve ubelerine mracaat etmeyen erleri idamla tehdit eden ete Reisi Demirci Mehmet Efe ve Aydn Havalisi Fedai-yi Milliye Kumandan Hac kr'nn, vatann yce menfaatleriyle badamayan isyankr hareketlerinin nne geilerek yakalanmalarna dair Harbiye Nezreti, Sadret ve Konya Vilyeti'ne Dahiliye Nezretince yazlan tezkire ve tahrirat......................................................................... Redd-i lhak Heyetleri temsilcileri ve Kuv-y Milliye komutanlarnn katlmyla Balkesir'de toplanan kongrenin, yelerinin idaresinde Yunan istilsna kar muhtelif cephelerde savalmasna ramen Dahiliye Nezretince kanuna ve vatann karlarna aykr bir hareket olarak nitelendirildii.................... Erzurum Kongresi Heyeti imzal muzr telgraflarn kabul edilmesi ve datm kesinlikle yasak olduundan, aykr davranan telgraf memurlarnn Divan- Harb'e sevk edilerek iddetle cezalandrlacaklarna dair Dahiliye Nezreti'nden Kayseri Mutasarrfl'na ekilen telgraf............................................

81

30

82

31

87

32

89

33

91

XIV

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

34

Kuv-y Milliye'nin blgedeki nfuzunun giderek artmas ve her geen gn duruma hkim olmasndan dolay Dahiliye ve Harbiye Nezretleri tarafndan gnderilen birbirine zt teblilerin uygulanamayacann bildirilmesi zerine tilf Devletlerinin etelerin hemen datlmas istekleri gz nne alnarak Kuv-y Milliye'nin desteklenmesi lzm geleceine dair yaynlanan asker emir iin ilgililere gereken talimatn verilmesi hususunda Dahiliye Nezreti'nden Harbiye Nezreti ve Denizli Mutasarrfl'na gnderilen tezkire ve telgraf........... zmit eski Mutasarrf brahim Sreyya Bey'in ttihat ve Terakki nmna bir takm hareketlere giritii ve Boleviklik niyetini gerekletirmeye altnn tespiti zerine yakalanarak stanbul'a getirilmesi ve Gelibolu'daki Fransz kabristanna kar yaplan saygszlktan da sorumlu olduu iin kendisine hakkettii cezann verilmesi hususunda Dahiliye Nezreti'nden yazlan tezkire.............................................................................. Ankara Vilyeti'nde Mill Tekilat iin baz subaylar tarafndan propaganda yapld ve halkn hisleri tahrik edildii haberlerinin aslsz olduu, ancak Ali Fuat Paa'nn Sivas'tan ald telgrafta; Mill Tekilat'n Sivas'ta bir kongre akdettii ve bakanlna Mustafa Kemal Paa'nn seildiinin, Mtreke'den beri milletin fikirlerine mracaat iin bu kongrenin gerekli ve hayrl olduunun bildirildii hususunda Ankara Valilii'nin Dahiliye Nezreti'ne ektii telgraf.............................................

92

35

97

36

98

37

Umum Trk Kongresi tarafndan yaynlanan kararda; hkmetin yrtt siyasetin milletin gnln yaralamas sebebiyle stanbul'da mill gvene dayal bir kabine kuruluncaya kadar milletin kurtuluunu savunmak zere gerekli yerlere kumandanlar tayin edilerek kesinlikle asayisizlie meydan verilmeyeceinin iln edildiinin bildirilmesi zerine Sivas ve Ankara'daki komutanlar ile Sivas valisinin merkez hkmete muhalefet etmelerinden tr tedbirler alnmas iin Dahiliye Nezreti'nden Konya Vilyeti'ne ekilen telgraf......................... 100 Alaehir Kongresi bakan tarafndan, vatanperverlerin faaliyetlerini sonusuz brakmaya almakla itham edilen AfXV

38

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

yon mutasarrfnn, "Selanik ttihatl siyaseti yaptklar" ifadesiyle sulad Mill Hareket'i Dahiliye Nezreti'ne ikyet eden yazs / Feshedilen Meclis-i Mebusn'n Mtreke'den beri toplanamadndan bahisle Damat Ferid Paa kabinesinin Anadolu'nun gvenliini tehlikeye drecei de gz nne alnarak Bar Antlamas'nn gereklemesinin ancak millete dayanan Osmanl kabinesinin kurulmasyla mmkn olaca ve toplum dzenini bozacak hibir fikrin kabul edilmeyeceini dnyaya iln ettiini bildiren Sivas Kongresi Beyannamesi'nin Afyon'da neredilen Halk Sz gazetesinin eki olarak btn kylere datld.......................... 101 39 Sivas Mill Kongresi tarafndan Alaehir ve Havalisi Mill Kumandanl'na atanan 23. Tmen Komutan mer Ltfi hakknda, Afyon mutasarrfnn Dahiliye Nezreti'ne gnderdii birbirleriyle elien ikyet ve vg yazlar ile Sivas Kongresi karar suretinin Dahiliye Nezreti'ne takdim edildii................... 106 Sultan Vahdettin'in ortaya kan olaylar karsnda gereken siyas teebbslerde bulunulacana, mill btnln ve haklarn korunacana ve halkn durumun nezaketini takdir ederek skunetini muhafaza etmelerinin lzumunu belirten beyannamesi ............................................................................................. 110 Sivas'ta toplanan Mill Kongre'nin yaynlad beyanname zerine Trabzon valisinin "iki kapya hizmet etmeyi g grd", Silifke mutasarrfnn ise "merkez hkmetin emrine aykr kmayaca"n ifade eden grleri ile Sivas'taki vali deiikliine ehrin ileri gelenlerinin gsterdii tepkiler............ 113 Eskiehir merkezindeki yerlere aslan "Mill Kongre Temsil Heyeti"ne ait beyannamelerde; idar ve asker memurlarn, ulema, tccar, esnaf ve nde gelenlerin, hkmet meydannda toplanarak ehrin mutasarrf ve komutannn, stanbul'daki hkmet ile ilgilerini kesmeleri ve kongre heyetinin emrine girmeleri istenecei, aksi takdirde yaplacak seimle yerlerine vekil mutasarrf, kad ve komutan tayin edileceinin ifade edildii......................................................................................... 119

40

41

42

XVI

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

43

Meclis-i Mebusn'n stanbul dndaki bir yerde toplanmasnn sz konusu dahi edilmesinin halkn zihnini kartrarak mill birliin bozulmasna sebebiyet vereceine dair Konya ve Diyarbakr Valiliklerinin tahrirt ............................................... 120 Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk- Milliye Cemiyeti Temsil Heyeti'nin Ankara'ya dndklerinde Hac Bayram- Vel Trbesi'ni ziyaret ettikten sonra hkmet binas nnde toplanan halk tarafndan cokuyla karland, burada Mustafa Kemal Paa tarafndan nutuk ird edildii, karlamaya katlan evre kazalarn ileri gelenleri ile Kuv-y Milliye svarileri, yz binlerce halk, kadn ve ocua daha sonra Hac Bekta kynde elebi Cemalettin Efendi tarafndan ziyafet verilip misafir edildiklerine dair Ankara Valilii'nin telgraf................. 123 Demirci Mehmet Efe'ye isnat edilen Bozdoan olaynn, affa uramasndan ve Kuv-y Milliye'ye katlmasndan nceki zamana ait olduu, gvenliinin salanarak kendisinin vatan savunmas yolunda almakta bulunduuna dair 12. Kolordu Kumandanl telgraf.................................................................. 125 Urfa'da ehri igal ederek idareyi ele alan Kuv-y Milliye'ye halkn destek verdii / Henz Franszlarla arpmann balamadnn bildirildii haberleri zerine sadrazam tarafndan ehrin idaresinin sorumsuz ellere braklmasnn uygun olmayaca cevabnn verildii ........................................................... 126 Karamrsel Askerlik ubesi'ndeki baz subaylarn Kuv-y Milliye'ye katldklarnn zmit Mutasarrfl'ndan bildirilmesi zerine stanbul ve evresindeki Jandarma Alay'ndan bir takm er ve subaylarn da garnizonlarn terk ettikleri gz nne alnarak gvenliin korunamamasndan doacak mahzurlarn giderilmesi iin Harbiye Nezretince tedbirler alnmas gerektii ........................................................................ 127 Takvim-i Vekyi'de neredilen Hkmet Beyannamesi ile Edirne, zmit, anakkale, Gerede, Safranbolu ve Bolu'ya gnderilen genelgede; Kuv-y Milliye adna Kanun- Esas'ye aykr olarak halktan zorla para toplayan, asker alan ve bu
XVII

44

45

46

47

48

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

uygulamalara kar kanlara ikence ve eziyet ederek su ilemeye devam edenlerin aratrlarak isim ve knyelerinin bildirilmesinin Dahiliye Nezreti tarafndan tebli edildii........ 128 49 Kuv-y Milliye tarafndan Sapanca Nahiyesi'nin tekrar igal edilmesi zerine yolcu treninin ancak zmit'e kadar sefer yapabilecei, nahiye halknn Kuv-y Milliye'nin ihtar zerine civar kylere veya zmit'e g ettiinin grevli Polis Memuru tarafndan stanbul Emniyet Mfettilii'ne bildirildii.................................................................................... 131 Hals- Vatan Cemiyeti talimatyla faaliyette bulunanlarn Osmanl memurlarnca tutuklanmalarndan dolay duyulan memnuniyeti ifade eden ve isimleri tespit edilen dier fedailerin yakalanp teslim edilmesini talep eden ngiliz Asker Mmessillii yazlar................................................................... 132 gal kuvvetlerinin nfuzunu krmak ve kar koymak amacyla stanbul'da bir rgt kurulduundan bahisle, isimleri liste halinde verilen zanllarn yakalanarak teslim edilmeleri, Osmanl Harbiye Mektebi'nin kapatlmas, fazla tfeklerin teslimi ve tfaiye Alay karakollarndaki silahlarn azaltlmas hususunda gal Kuvvetleri Kumandan General Harington tarafndan Harbiye Nezreti'ne gnderilen nota ve bu erevede yaplan dier yazmalar ..................................................... 136 GALLER VE M LL MCADELE 52 Bayezid Meydan'nda vatann menfaatlerini savunma amacyla miting dzenleneceinden, ctimat Kanunu'na uygun olarak asayii bozacak nutuklara meydan verilmeyip sua tevik edici konumalardan kanlmas hususunda Dahiliye Nezreti ile stanbul Valilii ve Polis Mdrl arasndaki yazmalar.. .... 153 stanbul'da Alman ve Avusturya yapm filmlerin gsterilmemesi ve sinema, tiyatro, birahane ve lokantalarn gece belirlenen saatte kapatlmas hakknda tilf Kuvvetleri Komutanlnca yaynlanan tebliin uygulanmasna dair ............................ 155

50

51

53

XVIII

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

54

55

56

57

58

59

tilf Devletlerinin Karadeniz, Uzunkpr ve dier istikametlere gidecek yolcular iin seyahat belgelerini vize ettirme artn Trk subaylar iin de zorunlu kldklar hususunda Harbiye, Hariciye ve Dahiliye Nezretleri arasndaki yazmalar .... Mtreke'nin akdinden sonra bozulan stanbul'un asayiinin salanmasndan rahatsz olan gayr- mslim unsurlarn, Hrstiyanlarn hayatn tehlikede gstermek maksadyla ehrin gvenliini bozma abalar ile Ermeni ve Rum Patrikhneleri tarafndan tevik edilmek suretiyle Fransz ve ngiliz polisi olarak kaydedilen binlerce gayr- mslim gencin, igalci kuvvetlerden grdkleri gveni suistimal ederek btn faaliyetlerini Trk halkn tahrik etmeye ynelttiklerine dair Polis Mdrl raporunun Sadret'e takdimi............................ talyanlarn Konya'da kan dkerek ilerlemeleri ve zmir'de ise Mslman halkn evlerine iaret konulmasndan byk endie duymalar sebebiyle Mtreke artlarna ve Wilson Prensipleri'ne btnyle aykr olan bu durum iin yurt ii ve yurt dnda gereken tedbirin alnmas gerektiine dair Meclis-i Vkel karar ............................................................................... Selanik ve Varna ynnden Edirne yoluyla stanbul'a trenle hareket eden ngiliz ve Fransz askerleri ile birlikte vagonlarda otomobil, uak, cephane, yk arabas ve Hint-Arap asll askerlerin bulunduunu bildiren Edirne Valisi Slim Bey'in telgraf.. Rami Klas'n igal eden 11. Avc Fransz Alay subaylar tarafndan keif yapmak iin zorla girilen ev sahiplerinin, yangnlardan dolay stanbul'da kiralarn ok pahal olduu gz nne alnarak evleri igal edilmek suretiyle perian edilmemelerini dile getirdiklerine dair Sadret makamna sunduklar dileke ................................................................................... Karaky Rhtm'ndaki bina ve depolarn ngiliz asker kuvvetleri tarafndan igal edilmesi sebebiyle vapurlarn yanaabilmesi ve yolcularn gmrk kontrol iin rhtmdaki herhangi bir noktann Osmanl deniz zabtasna terk edilmesi maksadyla teebbste bulunulmas gerektiine dair Dahiliye Nezreti'nden Hariciye Nezreti'ne yazlan tezkireler............................

158

159

162

163

165

166
XIX

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

60

61

62

63

64

65

darenin muhtelif birimlerine mensup olan yksek dereceli memurlarn, memleketin siyas durumu hakknda gazetelere beyanat vermeleri kt sonular dourduundan, bundan byle kesinlikle beyanatta bulunmaktan saknlmasnn emredildiine dair Hariciye Nezreti tarafndan yaynlanan genelge ................ Erkan- Harbiye-i Umumiye Dairesi tarafndan hazrlanan ve Rumeli ile Anadolu ynlerinde tilf asker garnizonlar tarafndan tren ve gemilerle yaplan nakliyat gsterir kroki ............ Hkmetin nfuz ve gcn zayflatan mizah yazlar ve makalelerin gazetelerde yaynlanmasna engel olmayan Ecnebi Sansr memurlarnn bu tavrna karlk, Osmanl Sansr Heyeti'nin kaldrlmas veya Matbuat Divan- Harbi kurulmas tekliflerine dair Matbuat Umum Mdrl tarafndan Hariciye nzrna sunulan yaz .............................................................. Gelibolu Sanca'na bal Eceabat Kazas'nn Akba mevkiindeki silah deposuna 150 civarnda kiinin baskn yaparak orada bulunan Osmanl subaylar ile Fransz askerlerini ambardaki silah, cephane ve eyalarla birlikte alp kamalar zerine Harbiye ve Hariciye Nezretlerince Sadret'e sunulan tahkikat raporlar ve ngilizlerin Bandrma'ya asker kardna dair 14. Kolordu Kumandanl'nn telgraf ............................................. stanbul'un igal tarihi olan 16 Mart 1920'de, ngiliz kuvvetlerinin Postane, Harbiye Nezreti, Bahriye Nezreti, Muzka Bl, Jandarma Zbit Mektebi ile saraylarn birounu igal ettii; Kuv-y Milliye'nin datlmas, hkmetin Kuv-y Milliye ile ilikilerini kesmesi ve stanbul halkna hitaben yaynlanan beyannameye dair sttlaat memurlar ve Emniyet Mfettilerince gnderilen raporlar............................................. ehzadeba'ndaki karargh kouuna saldran ngiliz mfrezesinin atklar ate sonucunda yataklarnda ve silahsz bulunan askerlerden 5'ini ehit edip 7'sini de yaraladklarna dair 10. Kafkas Frkas Kumandan Kemalettin Sami Bey'in raporu . Telgraf ile haberlemenin yeniden balatlmas iin Bbli tarafndan tilf Devletleri Komiserliklerine yaplan bavuruya; ifreli muhaberata izin verilmesi konusunun halledilemeyip

168

168

169

171

181

187

66

XX

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Trke'yi iyi bilen ahslardan oluan bir tekilatn henz kurulamad cevabnn verildiine dair Harbiye, Hariciye ve Dahiliye Nezretleri arasndaki yazmalar ..................................... 189 67 stanbul'un igali ve zmir facias zerine ortaya km olan Mill Hareket'in ktlenmesi amacyla tilf Devletleri tarafndan bir beyannme yaynlanmas talebi zerine; Osmanl Hkmeti'nin bu hareketlere ne kuruluunda ne de idaresinde hibir itiraki olmad gibi, vahim sonular douraca ihtimaliyle bu tr beyannamenin gazetelerde yaynlanamayacan bildiren Hariciye Nezreti'nin ilgili devletlerin komiserliklerine cevab yazs ................................................................................ 191 Harbiye Nezreti'nin tilf Devletleri tarafndan igalinin balangcnda kurulan komisyonun, ye says artrlarak tilf Devletleri Askeri Mmessillii Komisyonu ad altnda yeniden tekil edilmesiyle birlikte Nezretin kontroln tanzim hususunda aldklar kararlar Hariciye Nezreti'ne bildiren tezkire.... 196 Kstl, kontroll ve vize alnmak suretiyle yaplan stanbul'daki telgraf haberlemesinin, gerek ihtiyaca uygun bir ekilde yrtlebilmesinin, konulan kaytlarn kaldrlmasyla mmkn olabileceini Dahiliye Nezreti'ne bir rapor halinde ileten Posta, Telgraf ve Telefon Umum Mdrl'nn yazs .. 201 tilf Devletleri murahhaslarnca yurt dndan stanbul'a dnmelerine izin verilen kiilere Bern Osmanl Elilii araclyla tebligt yaplmasna dair Mtreke Komisyonu karar ............... 203 ngilizlerin zmit'i bombardmanna Kuv-y Milliye tarafndan da toplaryla karlk verildii, Haydarpaa'dan ounluu Hintli olmak zere birok askerin zmit'e sevk edildii ve Kemerburgaz ynnde dolaan etelerin kyllerden fidye talep edilerek tehditlerde bulunduklarna dair stanbul Emniyet Mdrl'ne sunulan rapor........................................................ 204 ngilizlerin Maltepe'deki Tayyare Endht Mektebi subaylarnn evlerini arayp kendilerini tutuklamalarnn sebebinin, Kuv-y Milliye'ye katlarak aleyhlerine bir harekette bulunmalarna
XXI

68

69

70

71

72

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

meydan verilmemek amacyla olmasnn pek muhtemel bulunduuna dair stanbul Valilii grn Sadret'e takdim eden Dahiliye Nezreti tezkiresi .......................................................... 204 73 skdar Dudullu'da ngilizlerin karargh kurduklarndan itibaren nahiye mdrlyle irtibata geilemedii, karargh civarndaki kyleri tenha bulundurmak istediklerinden g eden halkn kylerine dnebilmeleri iin Moda'daki ngiliz Kumandanl'ndan izin alnmas gerektiine dair skdar Mutasarrfl raporunu Dahiliye Nezreti'ne bildiren stanbul Valilii'nin yazs......................................................................... 205 Yunanllarn stanbul'u igal etmek zere nemli bir kuvvetle saldracaklar haberinin atalca'dan etrafa yaylmas zerine hkmete gerekli tedbirin alndnn bildirilerek heyecann teskin edilmesinin istenildiine dair Emniyet Mdrl ile atalca Mutasarrfl arasndaki yazmalar .............................. 207

74

YUNAN HAREKTI VE MEZL M 75 stanbul'daki Rum halknn kiliselerde ve Yunan Konsolosluu nnde yaptklar gsteri ve taknlklar ile tilf Devletleri temsilciliklerine mracaatta bulunacaklar hususlarnn grmeler yoluyla halledilmesi hakknda stanbul Polis Mdrl ile Dahiliye ve Hariciye Nezretleri arasndaki yazmalar ........ 213 Yunanllarn zmir'i, talyanlarn ise Kuadas ile Seluk Tren stasyonu'nu igallerine dair zmir, Aydn, Bandrma, Konya ve Denizli'deki asker birimlerin Harbiye Nezreti'ne gnderdikleri raporlar............................................................................. 216 zmir'de idar ve asker kontroln btnyle Yunanllara getii, ev ve dkknlarn yama edilerek katliamlar yapld, arivlerin imha edildii ve evre vilyetlerle irtibat kesildiinden grevlerini yapamayan Trk subaylarnn yenileriyle deitirilmesi gerektii hakknda Jandarma Umum Kumandanl raporu.............................................................................................. 222

76

77

XXII

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

78

Balkesir'in Ayvalk yresinden saldran dman kuvvetlerinin Kuv-y Milliye'nin kar koymasyla eski mevzilerine ekildikleri, Soma ve Akhisar blgelerinde ise Yunanllarn arpmalardan sonra geri pskrtldklerine dair 14. Kolordu Kumandan Vekili Kzm'n Harbiye Nezreti'ne ektii telgraf...... 226 Yunanllarn Balkesir Burhaniye'deki kylere doru ilerleyerek tecavzlerini srdrdkleri ve Akhisar kylerine uaklarla bomba attklar hakknda Karesi Mutasarrfl'ndan alnan telgrafn Dahiliye Nezreti tarafndan Harbiye Nezreti'ne bildirildii ........................................................................ 227 Aydn valisinin General Milne'in yardmcs General Hanbury ile grmesi zerine Yunanllarn geici olarak igal ettikleri yerlerde snr izilmesinin bir an nce gerekletirilmesi ve bu hattn tecavz edilmemesi iin Dahiliye Nezreti'nden valilie yazlan cevab tahrirat ................................................................. 228 Yunan hcumlarna kar Kuv-y Milliye'nin kahramanca mdafaasna ramen zmir'in igalinin geniletilecei haber alndndan, blge halknn tmyle ge hazrlandn bildiren Soma Kaymakaml telgraf zerine Dahiliye Nezreti'nin konuyu Sadret ile Hariciye ve Harbiye Nezretlerine ilettiine dair yazlar................................................................... 230 Karamrsel'i igal ederek halk ge zorlayan, eya ve hayvanlarn mehul bir yere sevk eden Yunan kuvvetlerinin Yalova tarafna ekildikleri hakknda stanbul Emniyet Mfettilii'ne sunulan rapor ............................................................................... 232 Kyleri basarak halk dvmek, yaralamak ve daa kaldrarak fidye istemek gibi hareketlerle halk katleden Rum ete ve ekyalarnn faaliyetleri hakknda ile Kaymakaml'nn tahrirat ............................................................................................. 232 Yunanllarn igal ettikleri yerlerden, stanbul Vilyeti'ndeki baz kaza ve kylerde yaptklar zulm ve kanun d davranlar gsteren listenin Adliye ve Mezhib Nezreti tarafndan Sadret'e sunulduu .............................................................. 233
XXIII

79

80

81

82

83

84

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

85

skdar Livas'na bal merli Kazas kylerinde Yunan elbiseli ve Rum iveli etelerin yol keserek ikence ile halktan para toplayp basknlar yaparak evlerin ounu yaktklarna dair htiyar Heyeti tarafndan hazrlanan liste............................. 236 Lord Lamington'un bakanlnda Hint heyeti tarafndan Yunan zulm aleyhine dzenlenen mitinglerin ngiliz Meclisi, idaresi, basn, aydnlar ve halk zerindeki tesir ve akislerine dair Londra'daki Osmanl sefareti ve hkmet temsilcilii tarafndan gnderilen yazlar....................................................... 237 KUV-YI M LL YE'N N MAL KAYNAKLARI

86

87

88

89

90

Eskiehir civarnda gizli surette yaylarak istedikleri paray vermeyenleri tehdit eden Kuv-y Milliye'nin, tekilat olarak gereklilii hususunda idar ve asker makamlardan verilen emirler arasndaki henksizliin giderilmesini isteyen Afyon Kaymakaml'nn yazs zerine, her iki birime de teblide bulunulan karara gre davranlmasn Harbiye Nezreti'ne bildiren Dahiliye Nezreti tezkiresi............................................. 243 Isparta'da Uluborlu Heyet-i Milliye bakanna Demirci Mehmet Efe tarafndan ekilen telgrafta yer alan; toplanan paralarn belirlenen gnde gnderilmemesine sebep olanlarn idam edileceini tehdit eden ifadesi zerine bu gibi mnasebetsizliklere son verilmesi yolunda Dahiliye Nezreti'nin Nazilli'deki Jandarma Kumandanl'na gnderdii emir ........... 244 ngiliz asker kuvvetleri arasndaki Mslman ve Mecus Hintli askerlerin bulunduklar yerlerde muhta olanlara para yardmnda bulunarak Anadolu'daki direnie mensup kiilere silah kullanmayacaklarna dair yemin ettikleri, teden beri ngilizlerin Mill Hareket'e seyirci kalmalarnda Mslman Hintli askerlerin bu muhalefetlerinin etkili olduu grlerine dair stanbul Emniyet Mfettilii'ne sunulan rapor ................... 246 Mill kuvvetlerin ve Osmanl memurlarnn defalarca Dyn- Umumiye daresi'ndeki para, un ve zahireye makbuz karl olmadan el koyduklarndan tilf Devletleri komiserlerince

XXIV

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

91

92

93

94

Osmanl Hkmeti'nin msmaha gstermek suretiyle ar bir sorumlulua marz kaldnn bildirilmesi zerine konunun Hariciye Nezreti tarafndan Sadret ve ilgili nezretlere iletildii ....................................................................................... Bilecik'e gelen Kuv-y Milliye svari mfrezesinin Osmanl Bankas Acentesi'nden talep ettii parann bir ksmn zorla elde etmesi zerine, benzeri durumlar iin nlemler alnmazsa Fransz Fevkalde Komiserliince, doabilecek tehlikelere kar Bbli'nin dikkatinin ekildiine dair Hariciye Nezreti'nin Dahiliye Nezreti'ne yazd tezkire ....................... Kuv-y Milliye tarafndan Dyn- Umumiye daresi zahirelerine el konulmas ve stikrazt Mukavelesi hkmlerine aykr olan tecavzlerin engellenip tekrarna meydan verilmemesi iin Kolordu Kumandanlklar'na nemle tebligt yapld / Trabzon'da fndk r parasnn acil mahall ihtiyalara harcanmasnn Kuv-y Milliye'nin mdahale ve tesiriyle olmadna dair Sadret, Dahiliye ve Hariciye Nezretleri arasndaki yazmalar .................................................................. Kuv-y Milliye ve asker memurlar tarafndan zmir Vilyeti snrlar dahilinde meydana gelen tecavzler hakknda Dyn- Umumiye Bamdrlnce gnderilen ikyet yazlar ile Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Bakanl'ndan Selendi Nahiyesi Kol Memurluu'na gnderilen yazlarda yer alan nakit para, zeytin ve zeytin r bedellerine yaplan mdahalelerin kesinlikle nlenmesi iin blgedeki mutasarrflk ve kaymakamlklara tebligtta bulunulduu hususunda Hariciye Nezreti'ni bilgilendiren Dahiliye Nezreti tezkiresi .................. Mustafa Kemal Paa adna hareket ettiini syleyerek mahall Osmanl Bankas ubesinin kasa mevcudunun kendisine bildirilmesini isteyen ve izni olmadan bankadan darya para havalesini yasaklayan Balkesir mutasarrfnn bu ilemleri, mtiyz Ferman'na aykr olduundan Osmanl Bankas Direktrl ve Mttefik Devletler Fevkalde komiserleri tarafndan protesto edildiine dair Hariciye Nezreti'nden Dahiliye Nezreti'ne yazlan tezkire............................................

246

247

248

250

255
XXV

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

95

96

97

Adapazar'na gelerek halktan para talebinde bulunan Kuv-y Milliye'ye mensup kiilerin kasabay terk ettikleri, bir ksmnn ise halen Sapanca'da bulunduklar, Askerlik ubesi'nde balatlan asker kaytlarnn hangi amala yapldnn bilinmedii haberleri zerine gereken tedbirlerin alnmas iin Dahiliye Nezreti'nden zmit Mutasarrfl'na yazlan tahrirat .. 256 Devlet hazinesinin be kuruluk gelirden bile mahrum olduu, msakkafat ve rsmat gibi nemli gelirlerin d borlarn denmesine sarf edildii, maalarn denmesi iin dahi bankalarn kredi amad skntl mal durumda, Stockholm eliliine tayin edilen Galip Kemal Bey'in sefaret demelerinin yaplamayacan bildiren Maliye nzr vekilinin yazs ............ 257 stanbul'da ngiliz parasnn kymeti artmakta olduu halde Osmanl kt parasnn gn getike deer kaybetmesinin ne gibi sebeplerden kaynaklandnn aratrlmas iin Mttefik Devletler nezdinde teebbste bulunulmasna dair Sadret'ten Hariciye Nezreti'ne yazlan tezkire............................................ 258 MUSTAFA KEMAL LE LG L BELGELER

98 99

100

101 102

16. Kolordu Kumandan Albay Mustafa Kemal Bey'in yararl hizmetlerinden dolay Osman Nian'yla taltif edildii.............. Savalarda ve verilen grevlerde yararl hizmetleri grlen deiik snflara mensup subay ve komutanlardan 2. Ordu Kumandan Mustafa Kemal Paa'nn Kafkas Sava'ndaki olaanst hizmetlerinden dolay ikinci rtbeden Osman Nian ile taltifinin uygun grld.................................................. 7. Ordu Kumandan Tugeneral Mustafa Kemal Paa ile 2. Ordu Kumandan Tugeneral Fevzi Paa'nn becayilerine dair Harbiye Nezreti teklifini onaylayan irde ................................. 7. Ordu Kumandan Tugeneral Mustafa Kemal Paa'nn Padiah'n fahr yveri olarak tayin edildiine dair irde. ........... Yldrm Ordular Grubu ile 7. Ordu Karargh'nn kaldrlarak 7. Ordu Kumandan Tugeneral Mustafa Kemal Paa'nn Harbiye Nezreti emrine verildiine dair Sadrazam ve Harbiye Nzr Ahmed zzet Paa'nn teklifini onaylayan irde .

263

264

269 270

271

XXVI

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

103

104

105

106

107

Bitlis Vilyeti ve Mu Sanca'nn geri alnn tebrik amacyla Elaz Vilyeti sakinleri adna ordu ve kolordu kumandanlna baz hediyeler takdim edildii, ayrca bir ift seccadenin de anakkale'de fevkalde hizmetleri grlen Mustafa Kemal Paa'ya sunulacana dair Dahiliye Nezreti ile Erzurum ve Elaz Valilikleri arasndaki yazmalar.................. Amasya Livas'ndan alnan haberler erevesinde Merzifon'da tehcir esnasnda geride kalan Ermenilerin saylarnn gn getike artmakta olduu, Patrikhane'den gnderilen iki Ermeni genci tarafndan Merzifon Amerikan Mektebi'ne getirilen eya sandklar iinde muhtemelen silah bulunduu ve Merzifon'daki drt ngiliz subaynn Amerikan Koleji'nde komitecilikle uratklar iin tahkikata devam edilecei hakknda 3. Ordu Mfettii Mustafa Kemal Paa'nn Merzifon'dan Harbiye Nezreti'ne gnderdii telgraf................. Merzifon halknn zmir'in igalini protesto iin dzenleyecei mitinge engel olmak isteyen hkmetin giriimlerinin ngiliz Mmessili Hurst tarafndan takdir olunduuna dair Mustafa Kemal Paa'nn Amasya'dan Harbiye Nezreti'ne gnderdii telgraf .......................................................................................... Milletin vicdanndan coan birlik ve iradenin, vatann kaderini lehimize evirdii bir dnemde, mill varlmz dost ve dman nazarnda ispat eden tekilatn btn merkezlerle sk irtibat kurmalarnn en nemli mill grev olduu, bu sebeple tekilatn genileme ve yaylma derecesi hakknda her an genel merkeze bilgi verilmesinin gerektiine dair Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Temsil Heyeti adna Mustafa Kemal Paa tarafndan Sivas'tan Beyolu Mutasarrfl'na ekilen telgraf.............................................................................. Ankara ve evresini teftile grevlendirilen Mlkiye mfettilerinden Fuat Bey'in stanbul'a dnmesi hakknda gnderilen emirleri dinlemedii ve Ankara'da kalmasnn da Mustafa Kemal'in Millet Meclisi ad altnda toplam olduu ihtill heyeti iinde olaca eklinde anlaldndan istifa etmi sayldna dair Dahiliye Nezreti teklifini onaylayan irde.............................................................................................

272

275

276

277

279

XXVII

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

108

109

Damat Ferid Paa kabinesinin iktidarda iken Kuv-y Milliye'yi asker kuvvetle ortadan kaldrmak istemesine karlk yerine gelen yeni kabineden memnun olan Anadolu'daki "millciler"in ancak Sevr Antlamas'nda deiiklik yapld takdirde stanbul Hkmetiyle uyuabileceklerinin tahmin edildii ve yeni kurulan Tevfik Paa kabinesinin de Mustafa Kemal'i yola getiremedii, bu kabinenin Sevr Antlamas'nda deiiklik teklif etmekle Anadolu asileriyle ayn grte olduunu ortaya koyduuna dair Near East ve Daily Telegraph gazetelerinde neredilen yazlarn tercmesi ............. 280 Paris'te Sulh Konferans iin bulunan Murahhas Nabi Bey'in, Lord Lamington ile yapt grmede kabul edilebilir bir bar antlamas iin ngiltere'nin yardmna ihtiya bulunduunu ifade ettii ve Fransz Hariciye Encmeni'nde Sevr Muhedesi'nin yeniden tetkiki konusunda ortaya kan grleri ilettii telgraflar.......................................................................... 282

II. BLM BELGE FOTOKOP LER ....................................................................... 283 EKLER FOTORAFLAR..................................................................................... 611 REFERANSLAR ..................................................................................... 637 NDEKS ................................................................................................... 643 HAR TALAR........................................................................................... 672

XXVIII

KISALTMALAR
Bkz. DH. EUM. AY DH. EUM. ECB DH. EUM. KLU DH. EUM. SSM Kalemi D H. K M S DH. MB. HPS DH. UMVM Mdrl DU T HR. SYS . TAL MV Yay. Haz. Baknz Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Asayi Kalemi Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Ecnib Kalemi Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Kalem-i Umum Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Seyrsefer

Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti Dahiliye Nezreti Mebn-i Emiriye ve Hapishaneler Mdriyeti Dahiliye Nezreti Umr- Mahalliye-i Vilyt Dosya Usul radeler Tasnifi Hariciye Nezreti Siyas Ksm Evrak rade Taltifat Meclis-i Vkel Mazbatalar Yayna Hazrlayan

XXIX

30

I. BLM BELGELER N TRANSKR PS YONLARI

31

T LF DEVLETLER

LE L K LER

33

1
Bb- l Hariciye Nezreti Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi Mhimme Kalemi Beinci Celse

1918 senesi Tern-i Evveli'nin otuzuncu aramba gn akam saat dokuzu eyrek gee beinci defa olarak ictim edildi. Zevt- tiye mevcud idi:
Devlet-i Aliyye tarafndan:

Bahriye Nzr Rauf Bey, Murahhas Hariciye Mstear Read Hikmet Bey, Murahhas Erkn- Harbiye kaymakamlarndan Sadullah Bey, Murahhas Ktib l Bey
ngiltere Hkmeti tarafndan:

Bahriye Ferki Sir Arthur Calthorpe, Murahhas Bahriye Livas Seymour, Mavir Miralay Ktib Labens, Mavir Binba Dixon, Mavir Ktib Mlzm- Sn Comrode Verilen mddetin hitmna binen yedinci maddenin kabulne muvfakat eyledikleri Osmanl murahhaslar tarafndan ifade edilmekle Amiral Calthorpe Mtrekenme mevddn son defa olarak badan aaya bir kere daha krete balad. Birinci maddeyi okudukdan sonra istihkmtn ngiliz ve Fransz askirinden mads tarafndan igal edilmeyeceine hkmetinin sz verdiini beyn ve anakkale ve Karadeniz istihkmtnda bir mikdar Trk askeri kalmasn, Yunan askirinin stanbul ve zmir'e duhllerinden tevakk olunmasn, Yunan gemilerinin stanbul'a getirilmeyip bunlardan
35

Bahr- Siyah'a imrr icab edenlerinin geceleyin geirilmesini suret-i mltezimnede telgrafla hkmetine bildireceini ifade ve mezkr telgrafnmeyi ire eyledi. Badeh ikinci ve nc ve drdnc maddeler kret ve kabul olundukdan sonra Amiral Calthorpe Mttefikn sersnn stanbul'a cem edilmeyip yakn mahallerdeki tilf kumandanlarna teslim edilmesi lzumunu dahi hkmetine ir edeceini syledi. Beinci, altnc ve yedinci maddeler kret ve kabul edildi. Amiral Calthorpe stanbul meselesini ayrca hkmetine izah edeceini ifade ve Hkmet-i Osmaniye asayi ve Mttefikn tebaasnn can ve maln muhafazaya muktedir olduka stanbul'un katiyyen igal edilmeyeceine dir hkmetine yazaca fkray kret etdi. Badeh on altnc maddeye kadar kret ve heyet-i murahhasa-i Osmaniye tarafndan kabul edildi. On altnc madde: "Hicaz'da, Asir'de, Yemen'de, Suriye'de ve Irak'da bulunan muhafz ktat en yakn tilf kumandanna teslim olunacakdr ve Kilikya'daki kuvvetlerin intizam muhafaza iin muktez mikdarndan maads beinci maddedeki erite tevfkan takarrur etdirilecek vechile geri ekilecekdir" suretinde takarrur etdi ve Amiral Calthorpe Arablar tarafndan muhsara edilen garnizonlarn ngiliz kumandanna teslim olunmalarn hkmetine de yazacan bildirdi. Mrunileyh yirminci maddeye kadar kret edip heyet-i Osmaniyece kabul olundu. Rauf Bey messest- maliye ve ticariyede bulunan baz Alman ve Avusturyal mtehassslarn Memlik-i Osmaniye'den ihraclar Devlet-i Aliyye'nin muamelt- maliye ve ticariyesini sektedr edeceinden bu misilllerin Hkmet-i Osmaniye'nin taht- mesuliyetinde olarak braklmalarn taleb eylemekle amiral keyfiyeti hkmetine arz edeceini syledi. Yirmi bir, yirmi iki, yirmi nc maddeler kret ve kabul edildi. Amiral Calthorpe yirmi drdnc maddenin ekl-i muaddelini ber-vech-i t okudu:

36

"Ermeni Vilyt- Sittesinde iti zuhrunda mezkr vilyetlerin tilf kuvvetleri tarafndan igal hakknn mahfziyeti". Sadullah Bey Ermeniler bu maddeden istifadelerini temin iin mevcud komiteleri vastasyla der-akab faaliyete balayarak asayisizlik hissini gsterecek harekta teebbs edeceklerinden buna mahal kalmamak zere ibu maddenin hi olmazsa haf tutulmasn rica etdi. Read Hikmet Bey Tanaks[t]yun ve sair ihtillci Ermeni frkalarnn bu maddeden bi'l-istifade Vilyt- Sitte'de k- err u ri ederek mdahaleye sebebiyet vereceklerini syledi. Amiral Calthorpe buna hak vermekle beraber imdiye kadar birok gizli muhedt akdedildiini ve bu ise Msy Wilson'un nazariytna muhalif bulunduunu bildirdi. Read Hikmet Bey, Msy Wilson'a gizli muhedt olmamasn insaniyetin nefi iin istedii halde bu maddenin neri beeriyetin lehinde deil aleyhinde olacandan bunun haf kalmasn netice itibaryla mrunileyhin nazariytna da tevfuk edeceini syledi. Amiral Calthorpe Vilyt- Sitte'de bulunan milliyetlerin idaresi iin bir ngiliz heyet-i mahsusasnn izmn ve bir de bu maddenin neri Ermeni ihtillcilerini vilyt- mezkreyi Mttefikler tarafndan igal etdirmek zere tezyd-i faaliyete tec edeceinden bunun gizli tutulmasn hkmetine ir edeceini bildirdi. Bu suretle yirmi drdnc madde kabul olundu. Amiral Calthorpe: "Her ne kadar teferruta aid bir mesele ise de Franszca ve ngilizce metinler arasnda ihtilaf zuhrunda ngilizce metin muteber olacakdr." dedi. Amiral Calthorpe saatler baz mahallere gre tahavvl edecei cihetle Mtreke'nin saat-i mahall ile tayinini muvfk grerek bu sureti kabul eylediini ve binenaleyh 31 Tern-i Sn 1918'de mahall saat ile vakt- zevlden itibaren derhal muhsamtn tatil edileceini syledi. Mrunileyh Mtrekenme'nin kendi kalemiyle imza edilmesini rica eyledi. Saat onu gee Mtreke imza edildi. [30 Ekim 1918]
HR. SYS, 2305/20_13
37

2
DVEL- T LF YE LE MNAK D MTREKENME MEVDDINDAN NEZRETHARB YE'YE A D OLANLARIN SURET- TATB K VE CRASINI RE EDER
RAPORDUR.

(Maddeler Mtrekenme maddelerinin numara srasn takib eder.)

Mtrekenme, Madde 1

Bu maddenin tatbiki iin Nezret-i Harbiye 1 Tern-i Sn [13]34 tarihinde Bahr- Sefd Mevki-i Mstahkem Kumandanl'na, Beinci Ordu Kumandal'na lzm gelen emirleri vermi ve torpil tarlalarn mir planlar mstashiben bir zbit ngilizlere mlki olmak zere Boaz haricine gnderilmidir ve karaya kacak Kuv-y tilfiye'nin emrine 57 numaral irket vapuruyla be kayk ve yirmi drt brgir arabas anakkale'de hazrlatdrlmdr. 4 Tern-i Sn [13]34: Mevki-i Mstahkem'in tarafmzdan tahliyesi ve ngilizler tarafndan igali iin teferruta aid ilk ngiliz tekliftn Harbiye Nezreti alyor, der-akab Beinci Ordu'ya Mevki-i Mstahkem'i tahliye etmesi emri veriliyor ve ordu bu tahliyeye balyor. 10 Tern-i Sn [13]34: Bilumum tabyalar ve mebn-i askeriyye ngiliz ktat tarafndan igal edilmee balanyor ve Ferik General Kruger erkn- harbiyesiyle kaleye geliyor. 10 Tern-i Sn [13]34: Osmanl Mevki-i Mstahkem Karargh dahi erkn- harbiyesiyle bade'z-zevl saat dokuzda kaleden mfrakat ediyor. Bu suretle Akdeniz Boaz Nezret-i Harbiye tarafndan bilfil Mtelifn'e kd edilmi ve istihkmt Mtelifn tarafndan igal edilmidir. Karadeniz Boaz: Mtreke'nin akdiyle beraber ahkm Karadeniz Mevki-i Mstahkem Kumandanl'na da tebli edilmi ve bittab Mtelifn kuvve-i igaliyesi anakkale Boaz'ndan geerek gelecekleri iin Karadeniz Boaz'nn igali anakkale Boaz'nn igalinden sonra olmudur.
38

13 Tern-i Sn [13]34: Karadeniz Mevki-i Mstahkem Kumandanl memren gelen ngiliz miralay ile tahliye ve igal mukarrertn yapdn Nezret-i Harbiye'ye bildirmidir. 15 Tern-i Sn [13]34: Saat 8 evvelden itibren ngilizlerle mukannen tertibtn hepsinin ikml edildii ve kararghn Paabahe'ye nakletdiini Mevki-i Mstahkem Nezret-i Harbiye'ye yazmdr. 15 Tern-i Sn [13]34: ngiliz kuvve-i igaliyesi gelmemi ise de iki ngiliz muhribi Bykdere'ye muvsalat etmi ve ondan sonra tedrcen Kuv-y galiye dahi gelip istihkmt igal etmilerdir. Binenaleyh Harbiye Nezreti birinci Mtreke maddesine aid olan vezifinden Akdeniz ve Karadeniz Boazlarna dir olan aksm Tern-i Sn'nin nsf- evvelinde tamamen ikml etmidir.
Mtrekenme, Madde 4

sernn teslimine aid olan bu maddenin dahi Mtreke'nin akdiyle beraber bilumum ordulara srat-i icras iin emir verilmi ve her tarafda terhisi efrdmza tercihen ve hatta bu efrd karadan yrtlerek ser elde mevcud bilumum vesite mracaat edilerek Mtelifn'e teslim edilmidir. Bugnk vaziyet ber-vech-i zrdir: Altnc Ordu: Hi esir kalmamdr. Yalnz 8 nefer Hindli mlteci, 2 zbit, 156 nefer Tunus ve Fasl slm esir vardr. Yldrm Ktat Mfettilii: sery ksmen skenderun ve ksmen Mersin'de Mtelifn'e teslim etmi ve bir ksm Fransz sersn da zmir'e gndermi ve teslim etmidir. Binenaleyh bunun mntkasnda hi esir kalmamdr. 17'nci ve 14'nc Kolordu: Mntkalarnda hi esir kalmamdr. Yalnz Bursa'da memleketlerine gitmekden imtin eden 2 zbit, 47 nefer Hindli ve Rus vardr. stanbul Muhafzl'nda: Yalnz 50 mlteci vardr. (Hindli ve Afganl) Birinci Kolordu (Edirne havlisinde): Esir yokdur.
39

5, 9, 10 ve 11'inci Kolordu Ahz- Askerlerinde: Esir yokdur. Netice olarak arz edilebilir ki Memlik-i Osmaniye'nin blda zikredilen mntkalarnda tilflara mensub serdan kitle halinde esir olarak kimsenin kalmad alkadr makamtn nezrete verdikleri resm cevablarla taayyn etmidir. Fakat hasta olarak, firar olarak baz yerlerde mnferid sernn kalm olmas ihtimlini nezret derp etmi ve bunun iin de pek amk tahkikt icra etmekde bulunmudur. Mlteci ve slm serya gelince: Bunlardan ngiliz tbiiyetindekilerin memleketimizde kalabilecei ve fakat ellerinden ihticca slih vesik ahz Mtreke Komisyonu'ndaki ngiliz mmessilleri tarafndan bildirilmi ve bu muamele yaplmakda bulunmudur. Fransz slm sersnn idelerini Fransz mmessillerinin taleb etdikleri yine Mtreke Komisyonu'ndan bildirilmi ve bu hususda icab edenlere evmir-i lzme tebli edilmidir. Memleketimizde vefat eden sernn muhalleft olan 211.000 ksur Osmanl kuruu ile 14 uval eya ve evrak 23/1/[13]35'de Mtelifn'e teslim edilmi ve muhallefta aid ecnebi paralar ve eya-y sire teslime mde bulundurulmudur. Binenaleyh Nezret-i Harbiye bu maddeyi dahi vesitinin msaadesi nisbetinde keml-i sratle icra etmidir. Harbiye Nezreti:
6 Tern-i Sn [13]34 tarihinde 28/11/[13]34 tarihinde 6/1/[13]35 tarihinde 82 [1]300 tevelldllerin 300 [1]309 314 [1]316 " "

terhisini bilumum kumandanlklara emretmidir. Bu emirlere gre: 22/1/[13]35 tarihine kadar Ordu-y Osman'den 10.000 zbit, 264.339 nefer terhis edilmi ve terhisleri yaplan ayrca 10.000 Arab ve 4.308 Rumelili nefer tilflarn verecekleri vesite intizren sevke mde bulunmudur. Terhis ileri el-n devam etmekdedir.

40

Harbiye Nezreti bu terhis mumeltnda gsterilen sratden daha fazla bir sratin istihsline maddeten imkn olmadn ber-vech-i zr isbat eder:
1-Drt senelik harb, ticaret-i bahriye sefininin mikdarn tenzl etmi

ve kalanlar da rk, bozuk bir halde bulunmudur.


2-Zaten kabiliyeti az olan tek hatl imendiferlerin kabiliyetini yine

drt senelik tamirsiz harb mesisi pek ziyade tenzil etmidir.


3-Kmrszlk bir mil-i messir olmudur. 4-Terhis emrinin neriyle beraber vesit-i nakliye mstahdemninden mrekkeb tekilatn idaresi az ok bozulmudur. 5-Bu halde bulunan vesit-i nakliye bu mddet zarfnda azam

vezifin ber-vech-i zr ifasna mecbur kalmdr:


a-Ber-mceb-i Mtreke arazi tahliyesi b-Hereye tercihen ser nakliyt c-Muhcirn nakliyt d-Alman ve Avusturya sivil ve asker efrdnn nakliyt

uzun kara yryleri icras suretiyle byk terhis kafilelerinin sevki dahi bilfil gayr-i mmkndr. nk her tarafda menzil tekilat mevcud olmadndan mesela Kars'dan Ankara'ya bir terhis kafilesinin karadan sevki maddeten imkn haricindedir ve o kafileyi mahva mahkum etmek ve dier tarafdan terhisi bsbtn batete sevk etmek demekdir. Nakliytn bu hle ramen Harbiye Nezreti terhis tazyiktndaki hsn-i niyetini bilfil isbat iin terhisi emrolunan snflar efrdnn bir ksmn bi'l-mecburiye vasat mesafeler dahilinde karadan sevk etmi veyahud bu kara sevkiyt mmteni ise askeri bilfil terhis etmi, ktalarndan ayrmdr. Nitekim bugn Dokuzuncu Ordu nakledemedii halde terhis efrdndan bir ksmn ktalarndan ayrarak Batum'a celb etmidir. Altnc Ordu, terhis ilerinde en ziyade mkilta urayan bir ordudur. nk btn nakliyt Nusaybin'den garba doru gelen imendiferle yapmak mecburiyetindedir. Bu imendiferin ise Katma'dan Arabpnar'na kadar olan ksm bizim menfaatimize ngilizler tarafndan tanzim edilmemidir. Bundan
41

baka bu ordunun sevk etdii terhis kafileleri Adana mntkasnda Fransz, Ermeni efrd tarafndan soyulup tahkir edilmekdedir. Buna ramen ordu Urfa civarndaki istasyonlara karak oradan kara yryyle Islahiye'ye gelmek zere mteaddid terhis kafileleri tahrik etmidir. 16/1/[13]35 tarih ve 372 ve 18/1/[13]35 tarih ve 372 numaral arzalarla makam- sm-i Sadret'e bildirildii vechile Altnc Ordu'nun terhis edip de trene intizr eden efrdnn memleketlerine imendiferle sevk edilebilmesi ngilizlerin muvenetine ve Cerablus'dan garba doru imendiferlerin ngilizler tarafndan muntazaman iletilmesine tbidir. Umum bir suretde tasvir edilen terhis ileri hakknda Mtelifn'in madde ve mevkii tasrih ederek bir itirazlar varsa delil ve erkm- msbite ile bu itirazlara cevab vermee Nezret-i Harbiye mdedir. bu beinci maddenin fkra-i ahresi: General Wilson'la nezret-i ciz arasnda halledilmekdedir. Bunun da safaht udur:
1-Erkn- Harbiye-i Umumiyemiz tahliye edilecek arazi, terhis ve sa-

ire gibi bu mesil ile alakadar olan husust az ok ve ikmli neticesinde taayyn edebilen vaz'l-ceyi ve muvakkat- hzr Kadro rtibt Zbiti Kaymakam Murphy'ye vermidir.
2-15 Knn- Evvel [13]34 tarihiyle General Wilson'dan bu hususa

dir baz mtlat alnm ve buna 21 Knn- Evvel [13]34 tarih ve 11661 numara ile gayet vzh bir cevab verilmidir.
3-28 Knn- Evvel [13]34'de General Wilson'dan bu hususa dir

yeniden bir mektub alnm ve bizzat Erkn- Harbiye-i Umumiye Reis-i Snsi 29 Knn- Evvel [13]34 sabah nzr paa nmna General Wilson nezdine gitmi, izaht- kfiye it etmi ve 30 Knn- Evvel [13]34'de Daire-i Harbiye'ye gelen ngiliz Erkn- Harbiye zbitnna harita zerinde Erkn- Harbiye-i Umumiye Birinci ube Mdiriyeti tarafndan daha vzh malmt verilmidir.
4-6 Knn- Sn [13]34'de yine ayn mesele iin Osmanl Harbiye nzr ile General Wilson, Erkn- Harb Kaymakam Hanbury, Binba Cameron, Yzba Nikola Bert muvceheleriyle muhtelif mesil hakknda
42

ve bilhassa beinci maddenin fkra-i ahresi hakknda grld. General Wilson bu bbda erkn- harbiyesine verilen izht- ifahiyenin tamamen taleb edilen husust olduunu ve meselenin karar hususunun General Milne'e arz edileceini sylemidir.
5-General Milne'in vrdundan sonra ahren General Wilson'dan mev-

rd bir tezkirede ibu husus hakknda yine istire edilmek arzusu gsterilmesi zerine istire iin 23/1'de teriflerine intizr edildii bildirildii halde bugne kadar gelmemilerdir. Binenaleyh bu hususda dahi Osmanl Harbiye Nezreti vazifesini byk bir huls ile ifa ve ikml ve matlb her bir malmt ve mukarrert it etmi ve General Milne'den gelecek cevaba intizr edilmekde bulunmudur.
Mtrekenme, Madde 7

Bu madde Harbiye Nezreti'ne aid ise de icrat ksm esbb serdiyle Mtelifn tarafndan sdr olacakdr. Halbuki imdiye kadar bu maddeye msteniden nereleri igal etdikleri kat olarak nezrete sylenemez. Ancak Mtrekenme'nin hibir maddesine temas etmedii halde Uzunkpr, Alpullu, Adana ve havalisi bi'l-harb zabt olunmayan skenderun ve havalisi, bi'l-harb zabt olunmayan ve Irak'dan madd olmayan Musul vilyeti havali-i imliyesi, Arabpnar-Katma imendifer hatt, boazlarda istihkmtdan madd olmayan mevki (Gelibolu ehri gibi) Mtelifn taraflarndan igal edilmi ve daima nezret Mtrekenme'ye muhalif olsa dahi Kuv-y 'tilfiye'ye kar dostne ve mihmn-nvzne mukabelelerde bulunulmasn m-dn kumandanlarna muhtelif zamanlarda emretmidir.
Mtrekenme, Madde 10

26/Knn- Evvel/[13]34 tarihinden itibaren Toros tnelleri muktez suhlet ve muvenet gsterilerek tamamen Kuv-y Mtelife'nin igaline terk edilmidir.
Mtrekenme, Madde 11

ran tamamen tahliye edilmidir. Mver-y Kafkas'n tahliyesi teklifini 11/Tern-i Sn/[13]34 tarihinde nezret-i aciz alm ve o gnden
43

itibaren tahliyeye devam etmekde bulunmudur. Bugnk vaziyet udur:


a-Batum Mevki-i Mstahkem Karargh 23/1/[13]35'de Batum'dan

hareket etmidir. Vesit-i bahriye bulunamad iin Beinci Frka Ktat Batum'dan kara tarkiyle Trabzon'a yrydedir. 1 ubat [13]35'de Batum'da malzeme ve sairemizin nakliytnn arkasn almak zere Menzil Mfettilii'nden sekiz yz hastadan ve bahren nakle mde terhis efrdndan baka kimse kalmayacakdr.
b-Grcistan dahilinde bir istihkm blmzden baka hibir

neferimiz yokdur ve blk imendifer nakliytnn inktndan dolay orada kalmdr.


c-nc Frka son kademesiyle 25/1/[13]35'de Oltu'ya gelmi bulunacakdr.

kinci Frka'nn son kademesi 23/1/[13]35'de Sarkam'a muvsalat etmi bulunacakd idiyse de ancak ngiliz Kars vali-i askersi o havaliyi teslim alacak kuvvete mlik olmamas sebebiyle tahriren mracaat ederek bir piyade alayyla bir svari alayn Kars'da brakmamz taleb etmi ve bu taleb isf olunmudur.
h-Dokuzuncu ve On Drdnc Frkalar kmilen hudud gerisine ekilmilerdir. Bu izahtdan da mstebn olur ki, Hkmet-i Osmaniye Kafkas tahliyesinde dahi en byk srati iltizm etmi ve Mtreke'nin esn-y akdinde bir ucu Bak'de bulunan ktat- Osmaniye'yi 78 gn zarfnda eski hududumuzun gerisine almdr.

e-On

edid-i hava, mesft, imendiferlerin kabiliyeti, Ermeni ve Grclerin ihds etdikleri mkilt hesab olunursa bu hususda Harbiye Nezreti'nin gayret-i masrfesinin hadd-i kusvy bulduu tebeyyn eder. Ve bu tahliyeyi Mtelifn'in talebi vechile yapabilmek iin bu k ortasnda sk yryler sebebiyle verilen telefta baklmayarak ordu hemen de milyonlar kymetindeki erzak yerlerinde terk ederek ekilmidir. Bu mfredt bilhare bildirilebilir.

44

Mtrekenme, Madde 15

ark hatt: 16/11/[13]34'de bir Fransz zbiti kontrole mberet etmidir. Bu hatta 15/1/[13]35'de tamamen Franszlar vaz- yed etmilerdir ve btn iletme umrunu da bizzat tedvre balamlardr. Anadolu hatt: Tern-i Sn [1]334'de Franszlar gelmi ve istasyonu igal etmidir. 14/1/[13]35'de tekml Anadolu hatt direksiyonunu ngiliz zbitn igal etmi ve bizzat iletme umrunu tedvre balamlardr. 18/1/[13]35'de ngiliz askeri istasyona gelmidir. Bilhare hat boyuna ngiliz kontrol heyetleri izm edilmi ve el-yevm ifa-y vazife etmekde bulunmulardr. zmir huttu: 1/1/[13]35 ngilizlerin bir tezkiresinden zmir'e murkb zbitler gidecei anlalm ve Nezret imendifer ubesi zmir Osmanl Komiserlii'ne vazifelerinin teshlini emretmidir. Adana hatt: 30/12/[13]34'de Pozant'ya kadar btn Adana huttuna tamamen vaz- yed edilmi ve iletme umru da ngilizler tarafndan tedvr edilmekde bulunmudur. Kafkas huttu: 5/12/[13]34'de umum Kafkas huttu ngilizlere devr ve teslim edilmidir.
Mtrekenme, Madde 16-17

Yemen'e : 6/11/[13]34, 28/11/[13]34, 27/12/[13]34 Asir'e Hicaz'a : 6/11/[13]34, 28/11/[13]34, 27/12/[13]34 : 6/11/[13]34, 27/11/[13]34, 28/11/[13]34, 24/12/[13]34

Trablus'a : 6/11/[13]34, 26/11/[13]34, 27/11/[13]34, 24/12/[13]34, 2/1/[13]35, 15/1/[13]35 tarihleriyle ve vesit-i muhtelife ile Mtrekenme ahkmnn tatbiki iin emirler verildi. Fakat mder-i vatanla doru bir vasta-i muhbereye mlik olmayan buralardaki kumandanlara verilen evmirin vuslnde tereddd hsl olunca evmir-i ahrenin Mtelifn vesitiyle teblii rica edildi. Bununla da iktif edilmeyerek her birisine ayr ayr murahhas ve mesul heyetler gnderildi. imdiye kadar Hudeyde'de Said Paa kumandasndaki bir kuvvetle, Hicaz Kuvve-i Seferiyesi'nin teslim
45

olduklar haberi yine Mtelifn vastasyla alnd. Dierleri hakknda henz bir haber alnamad ve bu haberin yine tilflarn vermesine intizr edilmekdedir. nk Devlet-i Aliyye'nin oralarla el-n hibir muvsalas yokdur.
Mtrekenme, Madde 16 [Fkra-i Ahre]

Suriye ngiliz Ordusunun talebi vechile 26/12/[13]34 tarihine kadar tekmil Adana vilyeti tahliye edilmi ve asayi-i mahallyenin muhafazas iin muktez mikdar dahi nazar- itibara alnmayarak Mtelifn'in tazyikyle orada kuvve-i askeriye nmna hibir ey braklmam ve dier tarafdan Mtrekenme'de Mtelifn tarafndan Adana Vilyeti'nin igali muharrer olmad halde igal edilmidir.
Mtrekenme, Madde 19

Memleketimizde bulunan Alman ve Avusturyal askerlerin memleketlerine esbb- muhtelife sebebiyle sevk edilemeyecekleri anlalnca Mtelifn mmessilleri bunlarn Memlik-i Osmaniye dahilinde enterne edilmelerini 7/12/[13]34 tarihinde 21165/C numaral tezkire ile teklif etmiler ve bu talebleri icra olunarak stanbul'a toplanm olan 801 zbit ve 9154 nefer Heybeli ve Byk Adalara nakledilerek enterne edilmi ve Samsun'dan gelen 67 zbit ve 1190 nefer de yine Adalara enterne edilmi ve silahlar alnarak depo edilmi ve depolara tilf nbetileri ikme olunmudur. Enternmandan birok mkiltn tahadds edeceini nazar- dikkate alan Harbiye Nezreti 12/12/[13]34, 24/12/[13]34 tarihlerinde Mtelifn nezdinde teebbsde bulunarak bunlarn her halde Almanya'ya nakillerine muvenet edilmesini rica etmidir ve bu nakliyta da 26/1'den itibaren balanmaa teebbs olunmudur.
Mtrekenme, Madde 20

Bu madde ahkm dahi Mtelifn taraflarndan taleb vuku bulduka infaz edilmi ve her tarafdaki depolarda bulunan esliha, mhimmt, techizt
46

ve vesit-i nakliye hakknda m-dn kumandanlara mracaat eden Fransz ve ngiliz zbitnna izaht- kfiye it etmi ve etmekde bulunmudur. Bu maddeye dir safaht- muamele ber-vech-i zr tasnif olunmutur: 1-Depolarmzn mevkii, muhteviyt, top mikdarlar hakknda umum malmt Kaymakam Murphy'ye verilmidir. 2-Ayrca her ay nihayetinde umum esliha ve cephane depolarmzn bir mevcud cedveli tilfiyyn'a verilmekdedir. imdiye kadar 30 Tern-i Sn/30 Knn- Evvel tarihlerine mahsuben iki cedvel verilmidir. 3-Maka ve Tophne'deki silahlarmzn mekanizmalarnn alnp saklatdrlmas taleb olunmu ve bu taleb tervc olunarak mekanizmalar sandklatdrlmakda bulunmudur. Bu madde mazmnunda silahlarmzn msdere veya kendilerine teslimi hakknda bir sarhat mevcud olmad halde bu gibi talebler dahi vki olmu ve bunlar da ber-vech-i t icra edilmidir: 1-Rus esliha ve cephanesinin imendifer istasyonlarnda ve limanlarda cem ve iddihr taleb edilmi ve bu taleb infaz olunarak iddihrta balanlmdr. 29/12/[13]34 tarih ve 374 numaral tezkire ile General Wilson'a o tarihe kadar cem olunan esliha ve mhimmt mikdar bildirilmi ve birok esbb sevkiyle bu cem ve iddihrn bat gitmesi hakknda izaht verilmidir. 2-Cem olunan Rus eslihasndan ber-vech-i t mikdarlar ngilizler teslim almlardr:
Rus Tfengi 8.487 11.600 9.000 Rus Sngs 7.817 Makineli Tfenk 9 Rus Fiengi 1.100.000 1.396.400 15.000.000 Bomba 1.750 -

Gelibolu'da Dersadet'de (birinci defa) Dersadet'de (ikinci defa)

47

3-Adana'da kinci Osmanl Ordusu'ndan dahi unlar almlardr:


22 top 45 makineli tfenk Haleb'e sevk edilerek teslim edilmidir.

Adana mntkasnda nakledilemeyerek kalan ve Mtelifn tarafndan vaz- yed edilen muhtelif mevd:
Vagon Hubbt Otomobil Tehizt Avadanlk Pamuk ve deri Mensuct Shhiye malzemesi Top malzemesi Demir travers Top cephanesi Benzin Matbah arabas Tayyre malzemesi Esliha ve cephane Portatif baraka Palamut kabuu " " " " " " " " " " " " " " " " Aded 33 10 20 4 11 1 4 5 1 20 3 3 8 1 1 1

4-Trablus'da bir taburumuzun elinden u silahlar almlardr:

1 sahra topu 8 makineli tfenk Ayrca taleb etdikleri u husust infaz edilmidir:
1-Esn-y harbde mutenem ngiliz malzeme-i harbiyesinin bir cedveli kendilerine verildi. 2-Ramis'deki toplar Tophne'ye nakledilmekdedir.

48

Netice Ber-vech-i bl tafsilen izah edildii vechile Harbiye Nezreti Mtreke tatbiktnda kendisine aid olan maddeleri vesitinin msaadesi derecesinde azam sratle tatbik etmi ve etmekde bulunmudur. Bu tatbiktda taalll veya batet gibi mhim isndt nezret btn manasyla red eder. Eer Mtelifn mmessilleri nezret-i ciziye aid husustda batet veya taalll madde, zaman ve mekn tasrh ederek iddia ederlerse bu iddialarna cevab vermee nezret mdedir. Eer bilinmeyerek gsterilmi bir batet varsa byle msbet mddeiyt ile tezhr edeceinden byle bir mnakaay nezret pek ziyade arzu eder. Nezretin Mtreke tatbiktndaki hsn-i niyetine bir misal olmak zere 5/1/[13]35 tarihinde tekml kumandanlklara verdii emrin bir sureti zrde mndericdir: 17 Knn- Evvel sabah Hudeyde'de bulunan ngiliz ktatnn Osmanl askeri tarafndan dr- taarruz olunduundan Ahilkelek civarlarnda bulunan zbitnn Mtrekenme ahkmna mnf hareket etdiklerinden bahis ve iddia edilerek Dersadet tilf mmessilleri hkmeti izzet-i istikll-i Osmanyeyi rencide eder tehdid karsnda bulundurulmudur. Hkmet-i Osmaniye Mtrekenme'yi aynen bilumum kumandanlklara vesit-i mnasibe ile tamm etmi ve icab etdike bu Mtrekenme'nin izahna mteallk evmir de ayrca tebli edilmi olduundan Hkmet-i Osmaniye taahhd etdii vezifi tamamen ifa etmi demekdir. Buna muhalif olarak Mtrekenme ahkm malm olduu halde yaplacak mnferid harektn mtecsirlerinin menfi-i liye-i vataniyeyi derp edemeyerek evmir-i mutiyeye itaat etmemek crmyle mttehem olacaklar tammen tebli olunur. Harbiye Nzr
*
lk Raporlar Tarihinden Sonra Mtreke'ye Muvfk veya Muhalif Olarak Cereyan Eden Ahvl 1-Mtelifn sers tamamen Mtelifn'e teslim edilmi ve Mem-

lik-i Osmaniye dahilinde esir kalmamdr.

49

2-Ordumuz Mtreke'nin ahkmna tevfkan tamamen terhis edilmi ve bugn ancak mevki-i muhtelifede dank olarak elli bin kiilik bir kuvvetimiz mevcud bulunmudur. Halbuki Mtelifn ber-mceb-i Mtreke bu kuvvetin:
piyade makineli tfenk neferi topu svari istihkm telgraf tayyre nakliye hizmet sanyi 30.000 4.409 6.000 3.033 3.240 1.026 516 2.718 675 2610

60.464

ki ceman 60.000 kii olmasn kabul etmi idi. Ayrca eslihamz da:
sahra ve cebel top vasat ap top ar top tfenk makineli tfenk 160 72 24 50282 240

mevcudunda olacak idi. Bu mukarrerta ramen ktatmzn takviyesine mevkide bulunan Mtelifn mmessilleri her vesile ile mmnaat etmiler, firar ve mezn efrdn dahi silah altna celblerine mni olmulardr.
3-Mtrekenme'nin on beinci maddesi mcebince hutt- haddiyede

yalnz tilf zbitleri kontrolr olarak bulunacak iken bu hutt tamamen zabt ve igal-i asker altna alnm ve Mslman mstahdemn ekseriyetle kumpanyalardan tard ve tebd edilmi ve baz hatlarda imendifer haric ez-memleket imtiyzna mazhar edilmi, hutt- haddiyede Devlet-i Osmaniye'nin hakk- hkimiyeti hemen de tamamen izle olunmudur. yedinci maddesinden bahsedilerek zmir, Yunanistan'n sha-i igaline terk edilmi ve tasavvur edilemeyecek fecat ve enat Yunanllar tarafndan irtikb edilmi ve bunun tafsilt zmir igaline mahsus dosyada aynen muharrer bulunmudur. Ayvalk dahi Yunanllar tarafndan igal edilmidir.
50

4-Mtrekenme'nin

5- talya dahi hibir karara ve tebli-i resmye mstenid olmad hlde Cenb Anadolu'yu igal etmidir ( gal shalar haritalarda merdir.) 6-Evvelki raporda Mtelifn'e teslim edilen esliha ve cephane mikdarlar muharrerdi. Bugne kadar teslimt tedrcen devam etdi. Neye bli olduunu Harbiye Dairesi bilir.

[25 Ocak 1919]


HR. SYS, 2305/24_7-12, 19

3
Bb- l Hariciye Nezreti Kalem-i Mahsus 13296/5
Tamim Mstacel

Dahiliye Nezret-i Celilesi'ne Devletli efendim hazretleri ngiliz ve Fransz Fevkalde Komiserlikleri Mtreke ahkmnn el-n tamamen infaz edilmemi olduunu iddia ile env- ikyt ve tazyiktda bulunmakda olduklarndan mezkr mukavelenmenin nezret-i cellelerine taalluk eden aksmna aid icrat hakknda hemen mufassal bir rapor tanzim etdirilerek mrunileyhimya li-ecli't-tebli seran nezret-i acizye irsli hususuna msaade-i celle-i nezret-penhleri erzn buyurulmak bbnda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 22 Knn- Sn sene [1]335 / 22 Ocak 1919 Hariciye Nzr Mustafa Reid *
Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti

Emniyet-i Umumiye Mdr Sleyman Hikmet Beyefendi'den Nezret-i Celle'ye mzekkire ngiliz ve Fransz Fevkalde Komiserlikleri Mtrekenme ahkmnn el-n tamamen infaz edilmemi olduunu iddia ile env- ikyt ve
51

tazyiktda bulunduklarndan mezkr mukavelenmenin nezret-i cellelerine taalluk eden aksmna aid icrat hakknda mufassal bir rapor tanzim etdirilerek mrunileyhimya li-ecli't-tebli irsli 22 Knn- Sn sene [13]35 tarih ve 13296/5 numaral tezkire ile Hariciye Nezret-i Cellesi'nden bildirilmidi. Mtrekenme'nin nezret-i cellelerine mteallik mevddnn suret-i tatbikine mteallik icrat ile mezkr mukavelenme ahkmna muhalif olarak dvel-i tilfiye zbitn ve efrd tarafndan ihtiyar edilip asayi ve intizam- dahilyi ihll eden ve umr- dahiliyeye sarh bir tecavz halinde temd edegelen mdahalt hakknda tanzim olunan rapor leffen arz u takdim klnd. Air ve Muhacirn Mdriyet-i Umumiyesiyle dare-i Umumiye-i Vilyt ve Kalem-i Mahsus Mdriyetlerince bu hususda baz muhabert cereyan etmesi muhtemel bulunmu olmakla oralarca da icab eden tedkkt ifa etdirildikden sonra ifa-y muktezs ment- rey-i l-i nezret-penhleridir. Ol bbda. 9 ubat sene [13]35 / [9 ubat 1919]
DH. EUM. ECB, 22/25

4
Dahiliye Nezreti Mebn-i Emiriye ve Hapishneler daresi Mdriyeti

Huzur- l-i Hazret-i Sadret-penh'ye F 23 Knn- Sn sene [1]335 tarih ve 9567 numaral tezkire-i kerye zeyldir: tilf Devletleriyle mnakid Mtrekenme'nin drdnc maddesinde tilf Hkmtna mensub ser-y harbiye ile Ermeni ser ve mevkfninin stanbul'da cem edilerek bil-kayd u art hkmt- mezkreye teslim olunaca musarrah ve bunun tatbikince baz muamelt- istisniye icras tabi ise de tilf Kuvs vaziyet-i hzra-i mahalliyeden bi'l-istifade madde-i mezbre mazmnunun tatbikiyle kalmayup sirkat ve katl gibi cinayt mrtekiblerinden mevkf ve mahkum bulunan Rum ve Ermenilerin hapishne ve tevkifhnelerden bizzat ihracna teebbs eylemilerdir. tilf
52

kuvvetlerinin istisnen icrasna mteebbis olduklar u muamele esasen bir gne hakka makrn bulunmamakla beraber icrasnda Mtrekenme'nin zikrolunan drdnc maddesine matf olacak bir nokta-i istind gsterebilirler ise de maddenin hkm hn-i tetdeki ahvle maksr olmak ve ondan sonra vukua gelecek cerim erbbna ve hdist faillerine mil bulunmamak ahkm- mnzara ve mantk iktizsndan iken u hl teml ve idme edilerek Mtreke'den sonra crm cinayet k eden Hristiyanlarn hemen kffesini tevkifhnelerden salvermek ve buna misal olarak da Edirne Vali-i esbak Halil Bey'in mahdmunu mele-i nsda katl eden ve crm-i mehd hlinde derdest olunan katili tevkifhneden brakmak gibi efl ile hukuk- adalet mtemdiyen ihll olunmakdadr. u hl ilmtn adem-i tenfzini ve ahkm- kavnnin tatilini medd ve bu hlin taraya da temli pek ziyade s-i tesirta ve belki ihll-i emniyet asayie bd olarak vechen mine'l-vch muvfk grlememekdedir. imdiye kadar mcrimn-i siyasiye ile firar ve davete adem-i icabet ve tecavz-i mddet cerimini k eden kk zbit ve onba ve nefert hakkndaki afv kanunlar birok kimselerin serbestsini mcib olduu gibi slsn- mddet-i ceziyelerini ikml edenlerle msin ve mall olanlarn ve salh- hl kesb eyleyenlerin afvlarnn takarruru daire-i afvn daha ziyade tevsine mahal brakmamdr. Bundan ilerisine gidilmek efl-i ciniyenin de tevessne meydan verilmek demek olacandan una cevz gsterilmek muktez ise de erit-i hzrann icabtndan olarak ahvl-i diye takarruruna kadar asayi-i umumyi ihll etmeyecek ve hukuk- ahsiye pyml olmayacak mahiyeti hiz baz cerim-i hafife erbb ile mkerrer olmayan esbb- muhaffefeli crmlerin filleri hakknda memlik-i mtemeddinede cr olan ve evvelki tezkire-i acizde arz u beyn olunan usullerden veya onun makamna kim olacak dier ekillerden birinin intihb ve tayiniyle tatbikt- ceziye hakknda kavnn-i ceziyece tadlt ifas da l-bd grlmekdedir. Dvel-i Mtelife memurlarnca ihl-y mcrimn iin sebeb olarak, hapishne ve tevkifhnelerin ahvl-i messifesi dermiyn olunmakda olup halbuki memleketin geirdii u birka senelik buhrn- azm her eyi vaz- aslsinden karm ve her yzden fkdn ve noksn husle getirdii gibi hapishnelerce de mcib-i esef hlt yz gstermi olmakla beraber yine birok
53

mkilt ve subt iktihm olunarak u bir-iki sene zarfnda terakkiyt- ahreye tevfkan mebn-i ceziye inasna balanlm ve bu hususda hayli muvaffakiyt istihsl edilmidir. Dier tarafdan umumiyetle hapishnelerin slhna ve mahbusnin terfh-i hline imkn- madd ve mal msaid olduu mertebede sarf- gayret olunmakdadr. Husust- merha nazar- dikkate alnarak hkmetin bu bbdaki teebbst- ciddiyesinin bir neticeye iktirnna meydan braklmas muvfk- nasfet olacandan tilf Kuvsnca teebbs olunan ve her suretle env- mehzri d olan u yoldaki hareketlere nihayet verilmesi ve hapishnelerin tahff-i izdihm zmnnda marzt- mtekaddime-i kernemin mevki-i fle sli keml-i ehemmiyetle arz olunur. Ol bbda. 1 Mart sene [1]335/ [1 Mart 1919]
DH. MB. HPS, 79/39

5
Muhacirn-i slmiye Mdafaa-i Hukuk ve TevnCemiyeti Merkez-i Umumsi zmir

Huzur- Sm-i Cenb- Sadret-penh'ye Devletli fehmetli efendim hazretleri Balkan Harbi'nden sonra Rumeli ve Adalar Muhacirn-i slmiyesi'nin marz kald fecyiden ve orada terk etdikleri emvl, emlk ve akrt ve arazilerine Balkan Devletleri tarafndan yaplan fuzul vaz- yed muameltyla hukuk- tasarrufiyeyi ihll ve takyd eden kavnn ve nizmt- saireden bhis ve ibu hukuk- tasarrufiyenin sulh konferansnca taht- temine alnmas ve zarar u ziyann tazmini istirhmna dir Dvel-i tilfiye'nin Dersadet mmessil-i siyaslerine verilen muhtrann bir sureti leffen huzur- sm-i cenb- Sadret-penhlerine ref ve il klnd. Muhtrada arz edilen mevdd- esasiyenin, Hkmet-i Seniyyemiz nmna sulh konferansnda menfi-i Osmaniye'yi mdafaa edecek olan mu54

rahhaslarmzn programna idhali hususuna msaade-i celle-i cenb- hidv-i ekremlerinin erzn ve yn buyurulmas arz ve istirhm olunur. Ol bbda ve her hlde emr u fermn hazret-i menleh'l-emrindir. F 20 Nisan sene [1]335 / [20 Nisan 1919]
Muhacirn-i slmiye Mdafaa-i Hukuk ve Tevn Cemiyeti Merkez-i Umumsi Mdr Doktor Necib Halil
*

Muhacirn-i slmiye Mdafaa-i Hukuk ve Tevn Cemiyeti Merkez-i Umumsi zmir

1913'de Devlet-i Aliyye ile Balkan Devletleri arasnda husle gelen harbi mtekib Osmanl Avrupas'ndan ve Adalar'dan Memlik-i Osmaniye'ye hicret eden ve bugn btn m-meleklerinden uzak byk bir sefalet iinde Anadolu'da ve Edirne Vilyeti'nde yaayan yz binlerce Trk ve slm muhaciri akdetmi olduklar umum kongrede "Muhacirn-i slmiye ve Mdafaa-i Hukuk ve Tevn Cemiyeti" salhiyet-i kmile ile btn beeriyetin hukukunun mzn- adl ve tedkikden geirildii byk bir gnde rehberi ve istindgh hak ve adl olan ve beeriyetin mstakbel sadetlerini hazrlayan Meclis-i l'ye kanl gzyalar iinde mracaat ederek husust- tiyeyi arz etmeyi memur etmidir. Balkan Harbi zhiren Osmanl tabiiyetinde bulunan Rum ve Bulgar ve Srp milletlerinin Hkmet-i Osmaniye tarafndan gya tatbik edilmekde olan zulm ve ikence idaresinden tahlsi esasna istind ediyordu. Bu maksad- hakikat ilk bakda gayet ulv ve tabi haklara istind etdii iin makl grlebilir ve Dvel-i Muazzama da bunu hakl bulabilirdi. Fakat Dvel-i Muazzamann vicdan hibir vakit raz olamazd ki bu harb ikinci bir bdireye kulaklar yalnz kan ve atele dolduracak olan ikinci bir sahne-i
55

fecyie zemin hazrlasn. Dvel-i Muazzama karsnda haklarnn ihkk edilmedii iin szlayan bu milletler beri tarafda kulaklarn iitmedii beeriyetin, tarih-i beeriyetin kaydetmedii cinayetler irtikb ettiler. Bir tarafdan Dvel-i Muazzama'ya Trklerin terk etdii araziye adalet ve sadet getirdiklerinden bahseden azlar dier tarafdan iidilmedik cinayetler irtikbna baladlar. Trk toprana dman izmesi basd gnden sonra mesud yuvalarmz her gn bir feca ile lekelendi. Gzlerimiz nnde ocuklarmz paraland. Gece evlerimiz basld. En muhterem hislerimize, en sevgili, en mukaddes dtmza tecavz edildi. Size saymakla bitiremeyeceimiz fecalar yapld ve evvelce her biri birer sadet oca olan kylerimizde ahalimiz katlim edildi. Mallarmz yama edildi ve artk oralarda bizim iin hakk- hayat braklmad. lmden, katlimdan kurtulabilenlerimiz ehirlere, a ve susuz kalmak, fakat bir gn yine kylerimize avdet edebilmek midiyle camilere, kiliselere kodu. Fakat her gn vuku bulan tecavzt bize bu mahall-i ibdet olan mabedlerde de hakk- hayat vermedi ve bu kirli tecavzt bu muhterem mahallerde de bizi rahat brakmad. Kzlarmz, sevgili refkalarmz her arzu eden zbitin huzzt- ehvniyesini teskn iin elimizden zorla alnd ve byle en mukaddes hislerine tecavz edilen her eyi, her eyi tahkr edilen bir millet nihayet mecbur muhceret edildi. nk istil eden hkmetler btn bu kesip asmalara, btn bu katlimlara ramen yine orada byk bir Trk ekseriyetinin vcduna kni idiler ve istikbli bsbtn temin etmek iin bunlar tamamen kaldrmak, vcdlarndan bsbtn kurtulmak icab ediyordu ve bunlarn baka trl izle-i vcdlar da kbil olamazd. nk hm-i adalet olan Dvel-i Muazzama mmessillerinin gzleri nnde o kadar fec cinayta cesaret edemezlerdi. Bir mddet bunu da tecrbe etdiler ve Yunan Kral mteveff George'un keyfiyet-i katli gn herkesin gz nnde ve Selanik'in iinde kabahatsiz, masum yzlerce Trk katl ve ifn edilmidi. Lkin bunun pek fena tesir yapdn grdler ve bunun iin en iyi areyi tehcrde buldular ve elimizde ve avucumuzda ne varsa hepsi alnarak ve btn emvl ve emlkimizden de mahrum braklarak Osmanl Hkmeti'nin cenh- himayesine tevd edildik. Hkmet-i Osmaniye mmkn mertebe bizi mazhar- himaye etmek iin urad. Fakat bir milyonu tecavz eden sefil,
56

perian, a bir sr muhacirin iesini, isknn temin pek gd. Binenaleyh biroklarmz da yine burada mteaddid hastalklarn tesiriyle beeriyetden adalet ve merhamet temennisiyle topraklara kard. Aslet-meba Bugn Rumeli'den ve Adalar'dan Memlik-i Osmaniye'ye hicret eden muhacirnin mikdar bir milyonu tecavz etmidir. Bunlar btn servetlerini, emlk ve akrtn, iftliklerini, kylerini ve eyalarn tamamen orada terk ederek firar etmilerdir. nk hayatlarn muhafaza, emlklerini muhafazadan daha elzemdi. Malm- lleridir ki Trk eskiden beri iftidir ve kendisinin yegne iftihr etdii ey toprayla meguliyet ve buna mlikiyetdir. Trk, byk bir diplomat, byk bir tcir deildir. Fakat son derece samim sabr bir ifti idi ve Rumeli'de mevcud btn emlk ve arazi bu sabr ve samim, nesle aiddi. Orada bulunan Rum, Bulgar ve Srplar asrlardan beri Trk'n yannda yarc usulyle alr, mesilerinden mterek istifade ederlerdi ve bunlar katiyyen araziye, orman ve merlara mlik deillerdi. Demek ki Trkler Rumeli'de yalnz hkimiyet-i siyasiye deil, ayn zamanda ahs bir hakimiyet-i mlkiyeyi de hiz idiler. Fakat bu gn btn bu emlk, arazi, iftlikt ve ormanlar galiblerin yed-i gsbnelerinde bulunuyor ve biz zavall muhacirler oradaki emlkimiz zerinde en kk bir hakk- tasarrufa mlik bulunmuyoruz. Malubun (!) arazisi galib bir hkmet tarafndan igal edilebilir ve hukuk- dvelin daima reddetdii bu hakk- igali yirminci asr iin bir leke olarak haydi kabul edelim. Fakat hukuk- ahsiye hatta kurn- l muharebelerinde bile daima hrmetle karlanm ve o hakka hrmet edildiini tarihin btn sahifi bize gayet kat bir suretde isbat etmidir. O halde her trl vesikle isbata hazr bulunduumuz tahminen iki milyar mtecviz liralk emlk ve akrt, arazi ve iftliktmza dvel-i galibe ne hakka msteniden iddia-y tasarruf ediyor ve ne hakla bizim hakk- tasarrufumuzu kabul etmiyor?.. Metrktmz hkmet tarafndan megldr. Bunlarn her emlk ve emvlimizdeki hukuk- tasarrufiyemizi gasb hususunda mttehid bulunuyorlar. Yalnz takib etdikleri vastalar ayrdr. Bunlardan Bulgarlar bir emirnme ile bir mddet-i muayyene zarfnda emvl ve emlke teshub etmek zere bulunduklar
57

mahallerde isbat- vcd etmeyenlerin emlkine hkmete vaz- yed edileceini resmen ilan etdiler. Harb-i Umum hepimizi silah bana ve birer hududa srklemidi. Nasl olurdu da gidip emlkimize vaz- yed edebilirdik? Askerde olmayanlarmzn da hayatlar nasl temin edilebilirdi ki mallarnn banda bulunabilsinler? Binenaleyh tabiatyla ilan edilen mddet zarfnda gidip teshub edemediler ve neticeten Bulgar Hkmeti emvlimize vaz- yed etdi ve bugn bizim emvlimiz Bulgar Hkmeti'nin yed-i gsbnesinde bulunuyor. Hkmet-i mstevliyeden hukuk- tasarrufiyeye ksmen hrmetkr bulunanlar harb hkmeti olarak gsterilebilir. Yalnz temenn ederiz ki bu hkmet de vaz etmi olduu takayydt- rfiye ve kanuniyeyi lav etsin. Muhacirnin terk etdii emvlin mhim bir ksm da Yunan Hkmeti'nin igal etdii aksm- arazide olduu gibi en ziyde haksz muamelta tasadd eden yine hkmet-i mrunileyhdr. Burada terk edilen emvlin mikdar sekiz yz milyon liraya bli olmakdadr. Yunan Hkmeti'nin bu metrkt zerinde ihds etdii vaziyetler ne hukuka ne ahde ne de vicdana muvfkdr.
a-Yunan Hkmeti ashb, Memlik-i Osmaniye'ye hicret eden bilumum emvl ashbnn hakk- tasarruflarn katiyyen nazar- dikkate almyor ve mezkr emlke hkmetin emlk- hususiyesi gibi muamele ediyor. Hkmet-i mrunileyh bunlar da diledii gibi tasarruf ediyor, bakalarna satyor, tevz ediyor. Binenaleyh emlk- hususiyedeki bu tasarruf- fuzul nasl oluyor.? b-Hkmet-i mrunileyh Yunan Konsoloshnesi marifetiyle tan-

zim edilen resm vekletnme ile tevkl etdiimiz vekillerimizin orada icra-y tasarruf etmelerine mni oluyor. Vekilin, mvekkili nmna icra-y tasarruf etmesi btn dvel-i mtemeddine kavnni tarafndan bil-istisn kabul edilmi bir hakdr. Byle bir hakk- sarhin Yunan Hkmeti tarafndan inenmesi ve emlkimize vekillerimizin tasarrufunun meniyle vaz- yed ve idare edilmesini bilmeyiz ki, hukuk, kanun ve adaletle ne dereceye kadar kbil-i telfdir.

58

c-Yunan Hkmeti srf emvlinin muhafazas iin Yunan tabiiyetinde kalan ve evld iyli Osmanl Hkmeti'ne hicrete icbr edilen ve Hkmet-i Osmaniyece dahi askere alnarak veya sair bir suretle Osmanl tabiiyetine idhl edilen kimselerin Yunanistan dahilinde vefat eden mrislerin hisse-i kanuniyesinin itsn men ediyor ve bu suretle Yunanistan'da vefat eden Mslmanlarn emvline vaz- yed ediyor. Kanun kerhen ve esbb- mcbire tahtnda yaplan cinayt bile afvetdii halde birok esbb ve avmil tahtnda tabiiyet-i Osmaniye'ye dahil olan ve bu tabiiyeti terk edememek mecburiyetinde bulunan bir evldla yine ayn mecburiyet-i maddiye karsnda Yunan tabiiyetini kabule mecbur olan bir babann ne hakka istinden emvline vaz- yed ediyor ve bunlarn vrislerini hukuk- versetden mahrum brakyor? nsaf buyurulsun, kanun ve adalet-i ictimiye buna msaid midir? Adil bir hkmet zten birok mesib altnda mahvolmu bir zmre-i muhacirne bunu tatbik eder mi ?

Aslet-meba Bugn devlet-i fahmenize son bir bb- adalet olarak mracaat eden bir milyonu mtecviz Trk muhaciri kendisine yaplan btn hakszlklar, grd zulm ve ikenceleri ve btn m-melekinin ne gibi zalim ve keyf kararlarla Makedonya mstevllerinin yed-i gzbnesine gediini yine beeriyet-i mstakbeleye sadetler temin etmek zere ictim etmi olan konferansn muhterem bir azs olan hkmet-i fahmenize arz ve istirham eder ki en necb ve insan esaslar dairesinde btn beeriyetin mukaddertn tayin mesuliyet-i azmesini deruhde eden sulh konferansna en hnhrne tecavzlere, sefalet ve mahrumiyetin en b-aman darbelerine maruz kalan zavall Trk muhacirlerinin Rumeli ve Adalar'da terk eyledikleri emlk ve arazisi zerindeki hukuk- tasarrufiyelerinin taht- temine alnmak suretiyle synet ve yaplan milyarlarca zarar u ziynn tazmini hkmyle son vazife-i adl ve insaniyetini ifa etsin. Muhacirn-i slmiye Mdafaa-i Hukuk ve Tevn Cemiyeti ibu muhtrasnn sulh konferansnn nazar- dikkat ve adaletine vazn hkmet-i metba-i fahmenizin refet ve adalet-i insaniyet-pervernesinden taleb ve istirham eder ve muhacirn hakknda muktez-y adaletin ifa edilece59

ine kni olarak zt- aslnelerine en amk hissiyt- minnet-darnesiyle hrmet ve tazmt- fikasn arz ve ibl eyler. F 20 Nisan sene [1]335 / [20 Nisan 1919]
Muhacirn-i slmiye Mdafaa-i Hukuk ve Tevn Cemiyeti Merkez-i Umumsi Mdr Doktor Necib Halil HR. SYS, 2665/3_1-4

6
Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti Tavsi yenme

Mtrekenme ahkmnnn derece-i tatbikini teftie memuren ... mahallere azmet edecek olan hmil-i vesika Yzba Msy F. G. Levien ve Yzba Msy A. Fletcher'in vazife-i mevdasn li-ecli'l-ifa istedii messest ve mebn veya ehs ve bu ehsn kendilerini ziyaret etmeleri hususunda muvenet ve teshlt- lzme ibrz ve arzu etdii malmtn it ve taleb edecei vesit-i nakliyenin tedriki ve esn-y get gzrnda esbb- muhafaza ve istirahatnn temini bilumum memurn-i mlkiye ve zbtaya tavsiye olunur. 8 Mays [13]35 / [8 Mays 1919]
DH. EUM. SSM, 37/3

7
Telgrafnme Mahreci: Karahisar 25/8/[13]35

Dahiliye Nezaret-i Cellesi'ne


Bir sniye tehiri caiz deildir

Evvelisi gn buradan giden talyanlarn yerine gelen ngiliz kuv

Samsun'a Trabzon'a

60

vetinin zbiti imdi Yirmi nc Frka'ya aid cephaneliklere nbeti ikme etmeleri zerine ngilizler tarafndan cephanelerin karlmasna teebbs olunursa flen mmnaat edilmesi hakknda Frka Kumandanl tarafndan muhafz efrda emir verildii anlalmakla derhal frka kararghmzla telefonla ale'l-acele muhabereye giriilerek meselenin ngiliz mmessiliyle mzkere suretiyle halli hususunun daha muvfk olduu frka kumandanna beyn olunmu ve imdi de davet edilen ngiliz tercmanna bu gibi mesilin Mtreke ahkmna tevfkan hall-i icras hkmet-i mlkiyeye aid husustdan olup inde'l-icab Frka-i Askeriye Kumandanl'na da ona gre tebligt ifa edilecei ifade edilmi ve yarn sabah ngiliz mmessil zbiti ile grlmek zere kararladrlmdr. Maa-hz her hl ve ihtimale kar hatt- hareket irde buyurulmas istirhm olunur. bu telgraf 24/25 Austos sene [13]35 gece on iki buukda Afyonkarahisar Telgrafhanesi'ne verilmidir. Karahisar Mutasarrf
Mahir

*
Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Karahisar- Sahib Mutasarrfl'na


ifre

C. 24 Austos sene [13]35 Mdahale-i vka Mtreke Komisyonunca halledilecek mesildendir. Harbiye Nezretince Frka Kumandanl'na tebligt icra edilecekdir. F 25 Austos sene [1]335 / [25 Austos 1919] *
Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Karahisar

C. 25 Austos sene [13]35 ngiliz mmessili ile ertesi gn grdmde cephane deposundan
61

cihet-i askeriyece har mahalle arabalarla cephane arlmakda olduu grlmesine mebn ancak depolardan baka tarafa cephane nakledilmesinin temini iin ngiliz nbeti ikme edildii ve keyfiyetin de merciine yazld mmessil-i mmileyh tarafndan bildirilmidir. Cevaben bu hususa hkmete de itina edilecei beyn edilmi ise de cephaneler el-hlet hzih Osmanl- ngiliz nbetiler tarafndan mtereken muhafaza ve nezret edilmekde bulunmudur. Maa-hz Mtreke ahkmna tevfkan hkmete halledilmesi lzm geleceine dir evvelce arz edilen beynt- aciznin ahvl-i mmsilede nezret-i cellelerine arz- keyfiyet edilmek ve ona gre hsn-i suretle icabna tevessl olunmak zere evvel emirde cihet-i mlkiyeye it-y malmt olunmas ricasndan ibaret bulunmudur. F 26 Austos sene [13]35 / [26 Austos 1919] Mutasarrf
Mahir

DH. KMS, 53-2/108

8
stanbul Emniyet Mfettilii Cnib-i lsi'ne El-yevm alt alta Yunanlerin Aydn ve civar harektna muvenetde bulunan ngilizlerin bundan akdem Kuv-y Milliye'nin kaziyye-i teekklnde de ayn tevikt ve tergbtda bulunmu olduu bu defa ayrca telakk etdiim rivyt ve ihbart- mevskadan mstebn olmasna ve her iki tarafa da u itibarla yekdieri aleyhinde ibrz- mmt etdii sbit bulunmasna nazaran birbirinin hasm- cn olan ibu iki grubu yekdierine bu suretle ezdirerek bir ksmn teleftla ve ksm- dierini de mhimmt ve vesitin fkdn dolaysyla acze drerek ve kibet kendisinin menv-i zamiri olan temin-i mevki ve nfuz siysetine germiyet vererek bu hllerden ve u devam eden ri ve kemekeden istifadeye itbn olaca mteyakkn ve mstatli bulunmala arz olunur, efendim. F 2 Knn- Evvel sene [13]35 / [2 Aralk 1919] stanbul sttlat Bamemuru
Ali Osman

*
62

stanbul Emniyet Mfettilii Cnib-i lsi'ne Dn bery- vazife gitmi olduum Eskiehir'den avdet etdim. Kuv-y Milliye tarafndan Sivas'da yirmi gn mukaddem akdedilen byk bir kongrede am, Haleb, Beyrut ve civarndan ran ve Afganistan'dan meduv olan ulema ve mtehayyiznn huzuruyla mnakid bir meclis-i kebrde birok mukarrert ittihzndan sonra neticede Amerika Reisicumhuruna bir teekkrnme yazld gibi ngiltere ve Fransa Hkmetlerine de kintda mevcud milyonlarca lem-i slm'n hibir suretle aleyhlerinde olacak bir sulhnmeyi tanyamayacaklarn keml-i iddetle ve mttehiden bildirdikleri mevskan haber alnarak arz olunur, efendim. 2 Knn- Evvel sene [1]335 / [2 Aralk 1919]
Emniyet Seyyar Memur[u] Mahmud Nedim DH. EUM. SSM, 39/53

9
Meclis-i Vkel Mzkertna Mahsus Zabtnme
Hulsa-i Meli

Mtreke zamanna mahsus olmak zere evvelce ngiltere ve Fransa ve talya komiserleri nmna tekilini taleb eyledikleri muhtelit mahkeme hakknda dvel-i mrunileyhim tercmanlar tarafndan ahren vuku bulan mracaatdan ve mmileyhim ile cereyan eden mklemeden bahisle istifsr mutazammn Hariciye Nezreti'nin 20 Knn- Evvel sene 1335 tarihli ve 411 numaral tezkiresi okundu.
Karar

Bu bbda mukaddem icra edilen mzkert neticesinde dvel-i mezkre komiserlerinin teklif-i vkyla ahkm- mevzua-i kanuniyemiz arasnda bir suret-i telifiye olmak zere cr ve istcrdan ve baz muamelt- ticariyeden mtevellid muhtelit devnin Mtreke zamanna mnhasr olmak ve sulhun akdinde bi-ztih infish etmek ve kendileri tarafndan tayin olunacak az adedine msv tarafmzdan da az tayin edilmek ve reisi
63

az-y Osmaniye miynndan intihb olunmak ve mdde ve mdde aleyhin rzalarna muallak bulunmak artlaryla bir heyet-i tahkmiye tesisi mmkn ve muvfk grlm olup bu heyete hakk- ihzr verilmesi lzm geleceine dir mmileyhim tercmanlar tarafndan bu kere vukuu bildirilen taleb ve teklif rz-y tarafeyn artn nakz edecei ve nk hakim heyetine arz- dava mdde ve mdde aleyh taraflarndan bi't-terz vukua gelmek tabi olup suver-i uhr ile muamele ifas mehkim-i muayyene haricinde mehkim veya komisyonlar tesisini men eden Kanun- Esas ahkm- sarhasna mnf olaca cihetle husust- mezkrenin dvel-i selse komiserlerine suret-i mnsibede tebliinin nezret-i mrunileyhya cevaben ir tezekkr klnd. 24 Reblevvel 1338 / [17 Aralk 1919]
(Meclis-i Vkel azlarnn imzalar) MV, 217/189

10
Roma: 6 Knn- Sn [1]920 Aded: 37001
Mstacel ve gayet mhimdir.

Hariciye Nzr devletli Mustafa Reid Paa Hazretlerine


Hulsa: Devlet-i Osmaniye'nin Avrupa'dan tard ve makarr- Saltanat ve Hilfet-i uzmnn Dersadet'den nakli Londra'da takarrur eylemek zere bulunduuna ve saireye dir

Devletli efendim hazretleri Trkiye ahvline dir ve zt- sm-i nezret-penhlerinin baz ifadt-i mhimmelerini muhtev Il Messaggero ve Il Tempo gazetelerinin drt kta maktalarn leffen takdim eyliyorum. Paris'den son gelen gazeteler ve Londra telgraf havadisleri mzakert- ahre neticesinde Devlet-i Aliyye-i Osmaniye'nin kmilen Avrupa'dan, binenaleyh makarr- Saltanat ve Hilfet-i slmiye'nin de stan64

bul'dan bsbtn behemehl karlmas hakkndaki Lloyd George teklifinin hemen hemen kabule iktirn etmi olduunu gsteriyor! ngiltere'nin Devlet-i Aliyye-i Osmaniye'yi kmilen imha ve Hilfet-i uzmnn eref ve haysiyet ve nfuz- manevsini kesr ve izaya son derece iddetle azmeyledii ve bidyet-i Mtreke'den beri bu maksad ve emel-i mem- kindrnesini ne kadar byk bir fikir takib ile tatbik eylemekde bulunduu malm- enmdr. Fakat el-yevm ngiltere'nin bugnk maksad- zalimnesi nisbetinde kuvvet ve kudreti de ne kadar byk olur ise olsun Trklerin de dnyada bir hakk- hayat ve din-i mbnimizin de savn- Samedn gibi pek byk ve pek azametli ve z'l-mntakam bir istindgh vardr. Elverir ki biz hakkmz, mlk-i mevrsumuzu, Saltanat ve Hilfet-i Osmaniye'yi mdafaaya azm ve bunun yolunu taharr eyleyelim. Hakkmzdaki karar- feci henz katiyyet peyd etmeden Dersadet'de vze-i istimddkrnesi dnyay tutacak bir ictim- mill akdiyle lem-i insaniyete kar ciddi ve son derece azimkr bir suretle taleb-i hak ve adalet klnarak verilecek byle bir karar- mdhiin tatbiki iin millet-i Osmaniye'nin mahv edilmesi lzm geleceinin tekml milletlere ibl ve her halde memleket ve pyitaht dahilinde mukvemet ve mdafaa tertibt ve saire ittihzndaki ehemmiyet ve mstaceliyet-i fevkaldeyi tarih-i Osman ve slm'da henz emsali n-mesbk byle bir n- hevl-nkda devletin mukaddertn yed-i gayret-i fedakr ve mesuliyetine alm olan hkmet-i hzrann nazar- dikkat ve besletine arza itb eylerim. Ol bbda emr u fermn hazret-i men-leh'l-emrindir. 6 Knn- Sn 1920 / [6 Ocak 1920] Roma'da mukm sfer-y Saltanat- Seniyye'den Galip Kemal
HR. SYS, 2305/25_52

65

11
Roma: 12 Knn- Sni sene 1920 Aded 41/5
Gayet mhim ve mstacel Hulsa: Vaziyetimizin gayet vahim olduuna ve bir hareket-i civnmerdne lzumuna dair

Hriciye Nzr Devletli Mustafa Reid Paa Hazretleri'ne Devletli efendim hazretleri imdi Hariciye mstearn grdm. Mukaddertmz hakknda henz bir karar- kat olmadn Lloyd George'un refakatindeki Hind heyeti azsndan nn suret-i ciddiyede Devlet-i Aliyye lehinde idare-i lisan etmelerine ramen ngiliz heyet-i murahhasasnn yine fikr-i memununda musr bulunduunu Franszlar da talyan nokta-i nazarn iltizm etmekde olup her halde talya'nn Devlet-i Aliyye-i Osmaniye'nin tamamiyet-i mlksi stanbul pyitaht kalmak artyla muhafaza edilmesinde musr olduunu tekrar ile: "Nous continverons dfendre notre thse qui est celle de l'intgrit de l'Empire Ottoman avec Constantinople comme Capitale Politique." demitir. Sual-i vki cevaben de Kont Sforza mzkertn ne ekil alacan ve nasl biteceini kesdirmek mmkn olamayacan ilve eylemidir. Dr-bn ve Hak-g olan Fransz ve talyan ricli, ansr- Hristiyaniyye'nin serbest-i inkifn ve dahil-i memleketde adl ve skn- hakiknin istikrarn be-tahsis f m-bad Boazlarn kapanamamas esbbn temin eyledikden sonra Devlet-i Aliyye-i Osmaniye'nin bek-y mevcudiyeti ve Dersadet'in pyitaht olarak yedimizde kalmasndaki nef-i lem-uml mdrik bulunmakda ve Tempo Dbats gibi ciddi gazeteler bu yolda neriyt ile efkr- umumiyeyi ikz eylemektedirler. talyan dinler vekili olup bugn Dersadet'den gelen Msy Nogara Dvel-i Mtelife tarafndan bir mddet-i muayyeneye mnhasr bir murkabe ve Patrikhneler imtiyztnn tevsan tatbiki esasna mbten bir projeyi telkin ve mdafaa iin bu akam Paris'e gidiyor.
66

Burada bizi cidden sevenler Hkmet-i Seniyye'nin bu mhim ve nazik zamanda milletin bana geerek bil-ifte-i vakt tevhd-i ml ve efkra ve dahil ve haricde tezhrt- ciddiye-i azim-perverne iresine muvaffak olabilmesindeki ehemmiyeti tasdik ve buna intizr ediyorlar. Malm- l-i dstrleridir ki mesele pek basit ve basit olduu kadar mdhidir. ngiltere bizi suret-i katiyede mahv etmek istiyor! Buna kar are ya lemin de bi-hakkn nefret-i advetini celb edecek suretde hareket ile keml-i acz ve meskenet ile bu hkm-i gaddrneye mnkad olmak ya ngiltere ile -arzu eyledii vechile- her ne suretle olur ise olsun hemen uyumak yahud da eref ve haysiyet-i milliye ve dinyesini mdrik bir millete yani Osmanllara yakacak bir tarz- merdnede mdafaa-i nefse karar vererek feda-y can gze almak ve hi olmazsa insan gibi eref iinde lmekdir... Halbuki be asrdr pyitaht- l-i Osman ve makarr- Hilfet-i uzm-y slmiyn olan stanbul'dan Trkler karlacak endiesiyle t Hindistan'dan Fas'a kadar btn lem-i slm galeyn ve fevern iinde bulunduu halde tekmil tarihimizi, annt ve mukaddest ve bi'l-cmle messest- milliye ve diniye ve'l-hsl dnyada nemiz var nemiz yok ise cmlesini cmi olan ve onun haricinde bizler iin bir devlet deil, kk bir hr millet olarak bile hakk- hayat kalmayan pyitahtmzda el-an hibir hareket-i civan-merdne yok ... Hkmet-i Seniyye'yi keml-i cesaret ve itimad ile temin ederim ki Dersadet'de vaki olacak tezhrt- ciddiye-i muazzamaya mukbil Hilfet-simt efendimiz hazretlerinin izhr buyuracaklar sr- celdet-i hnedir ki bu devleti inkrzdan ve yed-i meyyede-i hmynlarnda vedatullah bulunan eref-i ulviyet ve mevcudiyet-i Hilfet-i uzmy muhakkak bir indirsdan muhafaza edecekdir. Bugnk vaziyetin fevkalde vehmetini ve yedi yz senelik Saltanat- l-i Osman'n mazallah kmek zere bulunduunu olan[ca] vuzhuyla hk-i py- hmyn- hazret-i Padiah'ye arz ederek memleketde kuvvet ve kudret nmna ne var ise cmlesinin serr-i Saltanat etrafnda toplanmasna ve bir azm ecat-i farukne ile mdafaa-i mera esbbnn tehiyyesine bezl-i himmet etmek vkel-y fihm hazertndan ve bi'l-cmle
67

erkn, ayn ve mtehayyizn- memleketden bu feci vnda beklenilen biricik vazifedir. Haricde bulunup da dahildeki kemeke ve sr- nifk- ikk grp dil-hn olmamak mmkn deildir. Memleketimizin hakikaten muhtac olduu slaht ve terakkiyt- asryeyi keml-i ciddiyet ve srat ile tatbik emr-i mhimminin f m-bad yalnz bamza ve kendi vesit-i nksamz ile ifa ve tatbiki yalnz mteassir deil, gayr- mmkndr. Allah gstermesin dorudan doruya bir idare-i ecnebiye altna girmekden ise bir mddet-i muvakkateye mnhasr kalacak muvenet ve mzharet-i milliyeyi hatta kendimiz taleb ve kendimiz celb ve temin etmek u srada en byk bir eser-i kiyset, hamiyet ve dr-bndir. Koca bir Saltanat mahv ve harab etmek iin mesuliyetden korkulmam olan memleketimizde mlk-i mevrsumuzu inhillden synet maksadyla kabul-i mesliyet bir vazife-i eref-verdir. te bendeniz u tarih ve fevkalde htrnk vnda res-i krda bulunan heyet-i celle-i vkel ve bi'l-cmle ricl-i memleketin bugn ervh- mukaddesesi keml-i hayret ve endie ile balarmzn stnde uuan ecdd- izmmzn bunca sr- ehmet, salbet ve fedakrsinden iktibs- feyz, cret ve metnet ederek vazife-i milliye ve diniyesini keml-i azm ile ifa eylemesinde geirilecek bir dakikann gayr- kbil-i telfi zararlar irs edeceini ehemmiyet-i fevkalde ile bir daha nazar- dikkat ve takdir ve hamiyet-i nezret-penhlerine arz ederim. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. Roma'da mukim sfer-y Saltanat- Seniyye'den
Galip Kemal

Hmi: Paris'de Ahmed Rza Beyefendi hayli rs- faaliyet etmektedir. Saha-y cevelnn tevs iin kendisine sl edilmek zere talimt ve hi olmazsa elli-altm bin frank gnderilmesini son derece ehemmiyetle arz ederim.
Galip Kemal

12 Ocak 1920
HR. SYS, 2305/25_57
68

12
Bb- l Sadret-i Uzm Mektub Kalemi 93

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Evrak- havdis zerine mevz sansr usulnn suver-i tatbikiyesince bir mddetden beri trl trl s-i tesirt ve tefsirta msaid muamelt vuku bulmakda ve bu hl devam etmekdedir. Ez-cmle Osmanl sansr tarafndan gazetelere dercine msaade olunmayan makalt ekseriyetle Ermenilerden intihb ve istihdm olunan ecnebi sansrleri tarafndan ibk ve Osmanl sansrnn nerini tensb etdii husust ise bilakis onlar tarafndan tayyedilmekdedir. Nitekim maksd- malme ile ihds olunan katlim itnn tekzibine dair gazetelerde yazlan baz makalt ve ibartdan bu itn vka muvfakatini ifade edercesine kesik baz kelime ve ibare terk ve bu itn adem-i shhatine dair makale ve ibareler tayyedilmekde olduu gibi bu ercfin tekzibi yolunda taraf- hkmetden gazetelere vuku bulan tebligt- resmiye bile mmileyhim ecnebi sansrleri tarafndan neretdirilmemi ve hkmetin bu tebli-i resmsini naslsa derc edebilmi olan Le Journale d'Orient nmndaki gazete tatil edilmidir. Hkmete gazetelerin sansre tbi tutulduunu bilen ve fakat bu sansrn hkm ve tesiri izle edilmi olduuna vkf olmayan kimseler det bu trl yitn shhati hkmete de musaddak olduuna zhib olacaklar cihetle hkmete matbutn sansre tbi tutulmasndan muntazr olan neticenin tamamen aksi hsl olmakdadr. Ez-cmle Tasvir-i Efkr gazetesinin bin alt numaral ve 6 Mart sene [1]336 tarihli nshasnda "Katlimlar Hakkndaki yitn Tekzibi" sernmesiyle balayan makalenin sernmesinden "Hakkndaki yitn Tekzibi" cmle-i mtemmimesinin ve metn-i makalede bu ercfi tekzib eden ilk satrlarn karlmas tekzibin tasdik ekline ifr iin o makle mstahdemn tarafndan yaplan kasd muameleler cmlesindendir. Hkmet, matbut- mahalliye ile redd-i ercfe
69

imkn bulamadkdan baka fazla olarak bu ercfi tasdik eder gibi grnmei asla kabul etmeyecei tabi olduundan ahvl-i mebstaya nazaran hkmete mevz sansr usulnn bad-ezn refi zarur grldnn Dvel-i Mtelife mmessillerine teblii hususunun taraf- llerine ir ve Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne malmat its Meclis-i Vkelca tezekkr ve tensb edilmi ve icab icra klnm olmakla iktizsnn ifasna himmet buyurulmas siyknda tezkire-i senver terkm klnd, efendim. F 23 Cemziyelhir sene 1338 ve f 15 Mart sene 1336 / [15 Mart 1920] Sadrazam Salih Hulusi
HR. SYS, 2633/3_59

13
Erkn- Harbiye-i Umumiye Dairesi ube Suret

[1]336/3/25 Sivas'da nc Kolordu Kumandanl'na Samsun'daki ngiliz Kontrol Zbiti Yzba Forbes'in tarafnzdan verilen emirle Amasya'da Frka kumandanl tarafndan tevkif edildii ngiliz mmessil-i siyassi tarafndan ir ve mmileyhin hemen tahliyesiyle istedii mahalde ikmetinin teshli taleb olunmakdadr. Zbitnn byle bir hle creti cidden mcib-i teessrdr. Mmileyhin hemen istedii mahalde ikmetde serbest braklmasnn teminiyle beraber memleketimizin tsi iin pek hatar-nk olan bu gibi vekyi-i messife zuhruna zinhr meydan braklmamas ve bu bbda izaht- lzme its matlbdur. 25/3/[1]336 / [25 Mart 1920] Harbiye Nzr
*
70

Harbiye Nezreti Husus 60

Huzur- Sm-i Cenb- Sadret-penh'ye Marz- ker-i kemneleridir ngiliz Mmessil-i Siyaslii'nden zt- fahmnelerine verilip cizlerine havale buyurulan nota zerine Sivas'daki nc Kolordu Kumandanl'na yazlan telgrafnme suretinin merbt bulunduu marzdur. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. 26 Mart sene 1336 / [26 Mart 1920] Harbiye Nzr Fevzi
HR. SYS, 2607/1_16-17

14
Bb- l Hariciye Nezreti Umr- dariye Mdriyet-i Umumiyesi
Hulsa: stanbul'un iesine mni olan husustn refi lzumuna dir mterek takrir Gayet mstaceldir.

Hariciye Nzr Safa Beyefendi hazretlerinden Sadrazam Salih Paa hazretlerine tezkire ngiltere, Fransa ve talya fevkalde komiserlerinden vrid olup tercmesi leffen takdim klnan 27 Mart sene 1920 tarihli mterek takrirde Mill nm verilen harekt tarafdarnnn pyitaht ile vilyt beynindeki muvsalann katna matf tahriktnn devam keyfiyetinin Dersadet'in iesi zerinde hsl edebilecei netyic-i vahimeye Hkmet-i Seniyye'nin nazar- dikkatini celb eyledikleri ve Dersadet'in vilytdan tecrdi zten hadd'l-gyede olan bah-y maiet zerinde mhim bir tezyd intc ve az bir mddet zarfnda baz mahsultn ve hssaten hububat ve etin hemen ta71

mamen fkdnn istilzm edebilecei ve byle bir hlin balca kurbanlar stanbul'un fukar-y ahalisi olaca ve bundan mtevellid mesuliyetin evvel vilytda Mill denilen hareketi idare edenlere ve sonra da bu ehs ne zecr ve tenkil ne de akdan aa takbh etmee mecburiyet grmemi olan Hkmet-i Seniyye'ye rci olaca bi'l-beyn Hkmet-i Seniyye'yi bu mesele ile suret-i ciddiyede itigle ve pyitahtnn iesine hibir mniin hayllet etmemesine muktez bi'l-cmle tedbr-i cileyi ittihza davet eyledikleri ilveten izbr klnm olmala f-y muktezs msaade-i smiye-i fahmnelerine mentdur. Ol bbda. * Fransa, ngiltere ve talya Fevkalde komiserlerinden vrid olan 27 Mart sene [1]920 tarihli takrr-i mterekin tercmesidir. Fransa ve ngiltere ve talya fevkalde komiserleri Mill nm verilen harekt tarafdarnnn pyitaht ile vilyt beynindeki muvsalann katna matf tahriktnn devam keyfiyetinin Dersadet'in iesi zerinde hsl edebilecei netyic-i vahimeye Hkmet-i Seniyye'nin nazar- dikkatini celb ederler. Dersadet'in vilytdan tecrdi zten hadd'l-gyede olan bah-y maiet zerindeki mhim bir tezyd intc eyleyecek ve az bir mddet zarfnda baz mahsultn ve hssaten hububat ve etin hemen tamamen adem-i mevcudiyetini istilzm edebilecekdir. Byle bir hlin balca kurbanlar stanbul'un fukar-y ahalisi olacakdr. Bundan mtevellid mesuliyet evvelen vilytda Mill denilen hareketi idare edenlere sonra da ehs zecr ve tenkl ve ne de akdan aa takbh etmee kil olmam olan Hkmet-i Seniyye'ye rci olacakdr. Binenaleyh fevkalde komiserler Hkmet-i Seniyye'yi bu mesele ile suret-i ciddiyede megul olmaa ve pyitahtn iesine hibir mniin hayllet etmemesine muktez bi'l-cmle tedbr-i cileyi ittihza davet ederler. 28 Mart 1920
HR. SYS, 2607/1_18-19

72

15
Roma: 13 Nisan sene [1]920 Aded: 76/40
Gayet mahrem Hulsa: Vaziyet-i hariciyemiz hakknda

Sadrazam ve Hariciye Nzr fehmetli devletli Ferid Paa Hazretleri'ne Marz- ker-i kemneleridir Vaziyet-i hzramzn derece-i vehmetini idrak mkil deildir. Ancak fikr-i ksr- ciznemce tamamen havf ve nevmdye kaplarak dmanlarmzn vki olacak her trl b-rahmne tekliftn behemehl ve gz kapal kabul mecburiyetinde hi de deiliz. Zira evvela mdafaasna aldmz hukukumuzun her suretle meriyeti ikr ve Dvel-i tilfiye'nin kendi memleketleri dahilindeki vaziyet-i vahime ile ale'l-umum ark mesilindeki ihtilaf- nazar ve menfii gn gibi beddrdr. Sonra da mdafaa-i nefs emrindeki hareket-i merada -zira memleketimizdeki tezhrt- milliye-i Hud-pesendne bundan baka bir ey deildir- pek de yalnz deiliz. Vilyt- Arabiyemizde ahvlin nasl inkif eyleceini on alt ay evvelsinden beri Dersadet'deki tilf erknna izah eylemi ve kendilerini mutlaka Devlet-i Osmaniye'yi paralamak siyaset-i memesinden tahzre ve daire-i adl ve insaf ve basirete irca alm idim. O zamandan beri oralarda tekevvn eden ahvl ahali-i mahalliyenin tevikt ve ifalt- ecnebiye neticesi olarak iktisb- istiklle matf olan emellerinin ngiliz ve Franszlarca kendi nokta-i nazarlarndan s-i tefsir edilerek o vsi ktalara adeta vaz- yed edilmek istenilmi olmas mahsuldr. Zira Arablar'n maksad tebdl-i tabiiyet veya inn- esareti bakalarnn yedine vermek deil, temin-i muhtariyet veya istiklliyetdir. Dvel-i mrunileyhimin Mtreke'den beri memlikimizin her tarafnda tutduklar meslek-i sakm ahali-i slmiyeyi kendilerine sndrmakdan uzak olarak bsbtn soutmudur. nk tatbiktdaki bi'l-cmle efl u harekt pyitaht- Saltanat- Seniyye'ye varncaya kadar her tarafda ansr- hkime-i
73

slmiyeyi ekalliyeti tekil eyleyen ve asrlarca zr-i cenh- tfetimizde keml-i skn ve refah ile perveri-yb olmu bulunan Hristiyanlara ezdirmeye matf olduunu ve Mslmanlar her trl hukuk- insaniye ve medeniyeden mahrum, kan mbh, hakk- hayat madm, inkrza mahkum bir kitle-i menhse addeylediklerini gstermidir. Zt- sm-i fahmnelerine keml-i tazm ve ciddiyet ile arz ederim ki, on aydan beridir Avrupa'da pek ciddi bir suretde takib edebildiim vekyiden lem-i slm'n her tarafda bu nokta ve nkteyi pek iyi anlayarak drt el ile makam- akdes-i Hilfet-i uzmnn muhafaza-i eref ve kudret-i maddiye ve maneviyesinin halelden vikyesine azmeylemi olduunu istintc eylemekdeyim. Hindistann'daki tezahrt- ciddiyenin derecesi elbet zt- stde-sft- dstrlerince bi'l-etraf malmdur. ark Meselesi artk Osmanl muhitinden km, bir slm meselesi halini almdr. Yalnz erif Hseyin bu bbda sktu ihtiyr etmekde ve bu hareketinin akbet-i vahimesini idrk etmiyor ise slm'n nefret ve gazabna bi-hakkn istihkk kesb eylemekdedir. Fakat Msr, Tunus, Cezayir ve Trablusgarb'da lehimizde pek ciddi ve mhim nmyiler olmu ve be-tahsis talya mehfil-i resmiye ve efkr- umumiyesi bittab menfi-i siyasiye ve iktisadiye sevkiyle ve cizne aylardan beri vki telkint- mtemdiye semeresi olarak Devlet-i Aliyye-i Osmaniye'nin tamamiyet-i mlksi muhafaza edildii takdirde yalnz arkda deil, btn lemde sulh ve sknetin teesss temin edilmi olacana cidden kni bulunmudur. Birok ay kadar evvel Hindistan'dan Muhammed Ali Han riyseti altnda yeni bir heyet-i mebsenin Londra'ya muvsalat eyledii malm- seniyyeleridir. Heyet geen Mart zarfnda Mister Lloyd George tarafndan kabul edilmi ve Hind Mslmanlar tarafndan "Devlet-i Aliyye-i Osmaniye'nin harbden evvelki hududlar dahilinde ibks"n delil-i eriyye serdiyle lem-i slm nmna suret-i katiyyede taleb eylemidir. Mkleme tafsiltn hvi Moslim Outlook gazetesi nshasn leffen huzur- l-i veklet-penhlerine takdim ediyorum. Bu heyetin Londra'ya muvsalatn mtekib kendisiyle muhabereye girierek "dava-y millmizin neden ibaret olduunu dvel-i muzafferenin kendi menfi-i hakikiyelerine de muhalif
74

olarak Trkiye'yi taksim ve en mnbit ve mhim arazi-i milliyeyi her trl kavid-i adl mrvvete ve milliyet dstrlarna muhalif olarak Yunan Hkmeti'ne ilhka karar verdiklerini halbuki Trkler mill bir hudud dahilinde tekemml ve nev nemdan gayr bir emel beslemediklerinden en mukaddes ve on asrlk hukuk- milliye, diniye ve hayatiyelerinin ayaklar altna alnmasna bi-hakkn raz olamayacaklar cihetle sulh- lem nmna byle byk ve emsalsiz bir muamele-i gaddrneye meydan verilmemesi ve iki yz senedir hep tecavzt- ecnebiyeye kar mdafatda bulunan Osmanl Devleti'nin hudud- tabiiyye ve milliyesi izildikden sonra onun dahilinde bil-tefrk-i cins ve mezheb yaayacak bi'l-cmle milletlerin sadet ve selmetini temin eden bir idare-i muntazama ve dile-i asriye teesss iin de dvel ve milel-i mtemeddinenin mzheret-i ciddiye ve samimyesinin celb ve istikrar ve Arabistan'a gelince rey-i mm usulyle vilyt- Arabiye'nin de vaziyet-i siyasiyesi tahakkuk etdirilebilecei ve harbden evvelki Osmanl mparatorluu'nun byk bir mttehide-i slmiye eklinde ve mahall muhtariyetler ile makam- akdes-i Hilfet-i uzmya rabt ve bu hkmt- mttehidenin tamamiyet-i mlk ve b-tarafsi mteselsilen bi'l-cmle Dvel-i Muazzama'nn kefalet ve taahhd-i katsi altna vaz suretiyle ark Meselesi'nin esasndan halli ve lem-i slm'n da tatmini mmkn olabilecei"ni ber-tafsil yazm ve kendilerine vesik-i lzme dahi gndermi idim. Heyet Reisi Muhammed Ali Han'dan aldm cevabnmenin bir suret-i mtercemesini leffen pgh- fahmnelerine takdim ediyorum. Pek mhim olan muhteviyt din-i mbnimizin kuvvet ve azamet-i lhtsini bir daha tecell etdirerek kulb- mnkesire-i muvahhidni mnerih eyleyecek derecede tesliyet ve mid-bahdr. u takdirce memleketimizde kimsenin tilf dman bulunmadn ngiltere menfi-i hakikiyesinin de bizi bi-eyyi hal ifn eylemekde olmadn ve Trk Milleti'ne milel-i saire misill adl mrvvet ile muamele edilerek makl ve munsfne bir sulh teklif edildii dakikada dahil-i memleketde her eyin hl-i tabiye rc eyleyeceini ve o zaman btn Osmanllarn yek-dil ve yek-cihet Hkmet-i Osmaniye'ye mzhir olarak be-tahsis
75

ngiltere Devleti'ne kar kalb ve samim bir siyaset takibine tarafdar olacan ve ite o zaman lemde silm suknet-i hakikiye teesss eyleyebileceini lzm gelenlere izah ve bunun esbb- zhiriyesini temin pek mhim ve byk bir muvaffakiyet olacan arz eylerim. Hemen Cenb- Hak muvaffakun bi'l-hayr buyursun. min. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. 13 Nisan 1920 Roma'da bulunan sfer-y Saltanat- Seniyye'den Galip Kemal HR. SYS, 2305/26_26

16
Bb- l Hariciye Nezreti Tercme Odas Aded: 18816/677

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne 24 Knn- Evvel sene 1920 tarihiyle Paris'de Mmessil-i Osman Nbi Bey tarafndan takdim klnan 17 numaral tahrirta melff maktann tercmesidir.
Avam Kamaras'nda Sevr Muhedesi Hakknda Mnakat

23 Knn- Evvel tarihli Times gazetesinden: Kaymakam Keynes Sevr Muhedesi ve ark- Karb ngiliz siyaseti hakknda baz izaht taleb etmi ve Sevr Muhedesi'nin tadili faideli olacan ve bu suretle hareket olunduu takdirde mttehid bir Trkiye tesisine muvaffakiyet el vereceini beyn eylemidir. General Townshend dahi tadilt meselesinin nazar- itibara alnmasn Avam Kamaras'ndan rica etmi ve: "Trkiye'de uzun mddet ikamet edenlerden bulunduum cihetle Kaymakam Keynes'in szlerine tamamen itirak ederim. Mustafa Kemal ile itilf hsl ve bu ide Fransa ile birlikde hareket etmeliyiz." demidir. Msy Lloyd George sz alarak mkilt ile iidilen bir sad ile ber-vech-i t beyntda bulunmudur:
76

"Bu beynt ne dereceye kadar tasvib edip etmediimi tayin etmek bence ok mkildir. Mentk- mezkre dahilinde hiz-i kudret ve salhiyet olan herhangi bir ahs ile mzkerta girimek yn- arzu mevddan olduu bhesizdir. Fakat meselenin mkil ciheti tarafmzdan tasdik edilmi olan ve kanunen yegne mevcud bulunan hkmetin stanbul Hkmeti bulunmu olmasdr. Hkmet-i mrunileyhy terk ve ihmal ile inzimm- muvfakat olmakszn hkmet-i meraya kar si mevkiinde bulunan bir general ile mzkerta giriemeyiz. Bu general Anadolu'nun bede drdne hkim olabilir. Bu ise gayet mhim bir keyfiyetdir. Maamfih mmileyh ile dorudan doruya mzkerta girimezden mukaddem tekliftmzn Hkmet-i Osmaniyece mazhar- tasvib olacandan emin olmalyz, tarafeyn beyninde tiyen bir tems vukuu melhzdur. Her iki taraf beyninde itilf hsl olduu takdirde ngiltere Hkmeti evvelce teklif edildii vechile Asya-y Sur'da si bir general ile mzkereye giriecek yerde Trkiye'nin hakik mmessilleriyle icra-y mzkert edeblecekdir. Muhedenmece tadili telkin edilen tadiltn araziye mteallik olduunu zannediyordum. Bu tadilt icra etmek tamamyla bsbtn Hristiyan olan ahaliyi Trk hkimiyeti altna vaz etmek demek olacakdr. Badeh biri Kuds' ve dieri ticar bir mahiyeti hiz iki ehir yani Edirne ve zmir ehirleri meselesi geliyor. Trklerin ticar veya din menfiden birini intihb etmek vaziyetinde kaldklar takdirde ne yapacaklarn bilmiyorum. Olabilir ki her iki eyi de telif ederler. (Handeler) Bundan birka zaman evvel Trk Hkmeti stanbul'un Hkmet-i Osmaniye'den nez edilmeyeceine dir bir temint it edilebileceini sormudu. Bu temint it edilmemidir. O zaman bize dermiyn olunan yegne mesele bu idi. Bilhare zmir ve Edirne'nin Trklerce bittab daha mhim olmasna ramen stanbul Trk hkimiyeti altnda ibk edildii takdirde herhangi bir ekilde uyuulabilecei bana temin edilmidi. Araziye mteallik olan tadltn tatbik ve icrasnn kolay olduunu zannetmemelidir. Ahalisinin ekserisi Rum olan zmir'de el-yevm pek mhim mikdarda Yunan kuvvetleri bulunuyor. Bu sene ibtidsnda Mustafa Kemal'in Yunan ktatna pek ziyade fik kuvya mlik olduu iddia edildi. Maa-hz bu kuvvetler Yunan ktat
77

tarafndan byk bir shletle datlmdr. imdi bize teklif edilen ey nedir? Bize asi olan Mustafa Kemal ile mzkert icrasyla "bize sulhu bah ediniz!" demekliimiz mi taleb ediliyor? Yoksa Yunanllara hcum etmekliimiz ve onlara kar donanma ve ordu gndermekliimiz mi isteniliyor? Ve bunda istihdf idilen gye zmir'den Yunanllarn tebdi ile Trk idaresinin orada yeniden tesisi midir? zmir'in ekseriyet ahalisi Rum'dur. zmir'de mtemekkin Mslmanlarn kffesinin umumiyetle Osmanl tabiyetinde bulunduu zannolunuyor. Halbuki i byle deildir. Orada Yunanl Mslmanlar da mevcuddur. Mdem ki Yunan tebaasndan byk bir ksm Mslmandrlar; ortada iyi Hristiyan ve fena Trk meselesi yokdur; bugn bize bi-hakkn ne teklif edildiini bilmek isterdim. Bana sulhu istihsl etmemiz iktiz etdii syleniyor, kimden? Mustafa Kemal'den mi? Sulhu hakiki suretde istihsl edemeyeceimize dir meydanda bir gn temint mevcud olmad hlde bu sulhu itirya niin tlib olalm? Kk bir mkil karsnda bulunduumuz u srada pek ar mkilta nefsinizi ilk etmeyiniz. Byle yapdnz hlde Yunan milletinin nefretini zerinize celb etmi olursunuz. Yunanistan'da ser-zede-i zuhur olan son hadiseden fevkalde mteessir olduk. Fakat vekyiin kffesine vkf deiliz. Belki bu bbda baz izahtda bulunulacakdr. Bir memleket iin dier bir memleketin siyaseti hakknda bir hkm vermek pek mkildir. (Alklar) Yunanistan havdisleri Reuter Ajans'nn harice tebli etdii ksa telgraflarla yekdierini sk sk takub etmekdedir. Bu telgraflardan Yunanistan ahvli hakknda nasl bir hkm verebiliriz? ngiltere iin sair herhangi bir memleketden daha ziyade ehemmiyeti hiz olan dnyann bir ksm hakknda byk bir siyaset ittihz etmek iin bu nks, zayf ve para para elde edilmi olan delil ve vesika istinden bir fikir hsl etmee ne iin mecbur olalm?. (Alklar) General Gouraud'nin beyntndan Fransa siyaseti hakknda istintctda nasl bulunabiliriz? General Gouraud'nin siyasetini istind etdirdii hibir vaka bizim iin mevcud olmad gibi bu hususda hibir kuyd ve tahdidt da yokdur. Gouraud'nin mevz- bahs etdii mkilt Arablardr. Yaplan eyler hakknda hibir tenkid yrtmyorum. Fakat ngiltere ile Fransa arasnda vki olan taahhdt nakz edildii takdirde bu hareketden Arablarn hsn-i niyetinin mefkdiyetine kil olacaklarnda hi bhe yokdur. (Alk78

lar) Bu meselenin Mustafa Kemal ile hibir alkas yokdur. zmir'i Mustafa Kemal'e verdiimiz takdirde Arablar am ve Haleb'i elde etmediklerini unutacaklar mdr? am Arablarn mukaddes bir ehri ve pyitahdr. (Alklar) Arablarn Mustafa Kemal'in kara gzleri iin bu iki ehirden birdenbire vazgeeceklerini zannediyor musunuz? (Handeler) Ben Asya-y Sur'da sulhun teesssne ve Trkler hakknda adilne ve hak-cyne muamele edilmesine katiyyen tarafdarm. Eer Trklerce baz teklift icras musammem ise ben o teklift tedkike hazrm. Bizim dnyann bu ksmnda bizce hayat bir ehemmiyeti hiz olan Yunan muhibliine ihtiyacmz vardr. Yunanllar da sair milletler gibi siyas gaflar yapabiliyorlar. Buna ramen Yunanistan byyecek ve iktisb- kuvvet edecekdir. Kemalistler ile Boleviklerin kendi hesablarna olarak hkimiyetlerini tesise masrf olan harektlar neticesinde Mustafa Kemal ile Bolevikler arasnda bir ihtilf tahadds eylemidir. Bu mntkada asr Trk-Rus mcadelesi yeniden tutumakdadr. Bu hadist bizim bu hususda intizr siyaseti vaziyetin inkifn takib eylemekliimizi mcib millerdir. Trkler bu istikmetde inkif edecekler midir veya arka doru uzanmak iin alacaklar mdr? Yunan harekt- milliyesi snecek mi yoksa yeniden canlanacak mdr? Bu kk- ahrde hangi istikmeti takib edecekdir? Yunanllar Sevr Muhedesi'nin esna-y tanzminde zannetdiimiz gibi vazifesini ifaya muktedir midir, yoksa deil midir? Btn bunlar pek ksa bir mddet zarfnda meydana kacakdr. Pek ok mlhazt istilzm etmi olan ve gerek ngiltere Hkmeti iin ve gerek iinden km olduumuz Harb- Umum'de bizim iin az kald mcib-i emet olacak olan eritin yeniden teesss emrinde hayat bir ehemmiyeti hiz olan muhedtn feshini intc edecek olan cereyana kaplnmamasn ve bil-teemml isticl edilmemesini Avam Kamaras ile ngiliz milletinden rica eylerim. (Alklar) 24 Aralk 1920
HR. SYS, 2666/3_24-25

79

17
Bb- l Hariciye Nezreti Kalem-i Mahsus

7 il 14 Haziran 1921 arasnda Londra ve Paris Sefrt- Seniyyesi'nden mevrd telgraf ve tahrirt- siyasiye icmlidir. Paris'deki murahhasmzdan vrid olan 7 Haziran tarihli bir telgrafnmede Venizelos'un Lloyd George'un daveti zerine Londra'ya vrd etdii ir klnmakdadr. O gnlerde intir eden Morning Post'da Ankara'nn hatt- hareketi tenkid ve ngiliz siyaseti takbh edilerek vaziyetin gerek ngiltere gerek Trkiye iin mehlikle mlml bulunduu beyn edildii Londra murahhasmz tarafndan ir klnmdr. Reid Paa hazretleri Trklere dostluu malm olan bir zt. Trkiye'nin beks arzu ediliyorsa sernn tahliyesiyle Fransa ile akd-i sulh icras lzm geldiini beyn etdii bildirilmidir. Nbi Beyefendi'den mevrd 7 Haziran 1921 tarihli tahrirtda ngiltere ile Fransa arasnda gerginlie en mhim sebeb Silezya Meselesi olduu ifade olunmakda ve meselenin halli iin Lloyd George tarafndan vuku bulan tahdid-i hudud teklifi Almanya lehinde bir teklif telakki olunarak Msy Briand tarafndan kabul edilmedii bildirilmekdedir. Mezkr tahrirt mfdna nazaran Msy Lloyd George meselenin mahallinde tahkik ve tedkiki hakkndaki Fransz fikrini kabul ve ayn zamanda meclis-i alnin ictimn teklif eylemidir. Fransa Hkmeti tahkik komisyonunun vazifesini ikml eylemeden evvel meclis-i l msmir bir i gremeyeceini iddia etmidir. Bu mklemt, Yukar Silezya'nn taksimi hususunda nihayet Mttefiklerin itilf edebileceini mid etdirmekdedir. Fransz mehfili bu havalide Alman memurn-i hafiyesi tarafndan ihds edilen vekyii dikkatle takib eylemekdedir. Alman ihtillcilerinin sergerdesi olan General Hoffer'in kat bir hareketi Franszlar tarafndan ho grlmeyecek ve mhim vekyii tevld edebilecekdir. Trkiye'ye gelince, Nbi Beyefendi'nin fikirlerine nazaran konferansn bir an evvel ictim elzemdir. Paris'e gelen haberlere nazaran Msy Lloyd
80

George konferansn hn-i mzkeresinde aleyhimize tedbr-i zecriye ittihzn teklif edecekdir. Ancak Fransa Hkmeti bir karar ittihzndan evvel Ankara Hkmeti'nin maksadn bilmek istemekdedir. u kadar var ki esasen Trk-Fransz tilfnmesi'nin reddinden dolay muber olan Fransz efkr- umumiyesinde Trklerin Kilikya'da Franszlara bir taarruzu vahim bir akslamel intc edecei bedhdir. Tahrirtn mfdna nazaran Msy Briand ngiltere'nin nokta-i nazarna itirak vekyi tarafndan icbr olunacakdr. Londra'dan 8 Haziran tarihinde vrd eden bir telgraf dahi ngiltere'nin istihzrt hakkndaki haberleri meyyeddir. ngiliz Hkmeti'nin maks ifadtna ramen Yunanistan'a muvenet etmek zere ngiliz donanmasnn hazrland baz gazetelerde beyn olunduu ibu telgrafda ir ve ancak baz firak- siyasiyenin edd bir mukvemeti sayesinde bu itirak men edilebilecei beyn olunmakdadr. Londra'dan mevrd 10 Haziran tarihli telgrafnme meline gre ngiliz gazeteleri vuku bulan teebbst neticesi olarak Yunan mezliminden bahsetmee balamlardr. Hatta mesele Avam Kamaras'na akseyleyerek iki istzh vki olmudur. ngiltere'nin mdahalesine gelince, sernn tahliyesi keyfiyeti vaziyetin vehmetini azm mikysda tahff edecei Reid Paa hazretleri tarafndan beyn olunmakdadr. Ayn tarihde Paris'den mevrd bir telgrafda Fransa Hkmeti'nin Londra Kabinesi tarafndan teklif olunan teebbsta girimeden evvel Yunan taarruzunun neticesine intizr eyleyecei bildirilmekdedir. Yine Nbi Beyefendi hazretlerinden vrd eden 14 Haziran tarihli telgrafnmeye gre iki- gnden beri Anadolu aleyhinde ittihz edilecek tedbre Fransa'nn itirki hususunda yn- dikkat bir tebeddl-i efkr hsl olmudur. Kilikya hakknda imza edilen fakat tasdik edilmeyen itilfnmeyi tekrar mzkere ve bir neticeye sli ciheti tercih edilmekdedir. Fransz ktatnn Kilikya'da tekrar harbe girmesi ihtimali Fransz efkr- umumiyesinin katiyyen houna gitmemekdedir. 14 Haziran 1921
HR. SYS, 2310/8_6-7
81

18
Bb- l Hariciye Nezreti Kalem-i Mahsus

General Townshend'in Pall Mall gazetesi sermuharririne gndermi olduu mektubun tercmesidir. Pall Mall And Globe Gazetesi Sermuharriri'ne Efendim ark- Karb ve Vasat ark Meseleleri yekdierinin ayndr. Sulh Trkiye ile temin edildii takdirde Irak'da, ran'da ve Afganistan'da derhal iade edilecek ve Hindistan'da ise skn avdet edecekdir. Acaba hkmet Trkler ile Yunanllar arasndaki harbe nihayet vermek suretiyle bu meselenin halline geen Mart'dan daha ziyade takarrub eylemi midir? Zannetmiyorum. Bilakis istikbal muzlimdir. ngiliz siyasetine olan ehemmiyeti nokta-i nazarndan hatta rlanda Meselesi bile ark- Karb Meselesi kadar hayat bir mahiyeti hiz deildir. Sevr Muhedesi imdiye kadar Fransz Meclis-i Mebusn tarafndan tasdik edilmedii gibi asla da tasdik edilmeyecekdir. Muhedeyi ngiliz Parlamentosu dahi tasdik etmemidir. Bu muazzam hatadan kimin mesul olduunu defat ile sual etdik. Trkler gibi bahadr bir kavmin tahkr ve nefret edilen Yunanlnn brid bir muamelesi altnda kalacan ve Yunanllarn ngiliz ve Fransz sngleri tarafndan muhafaza edilmedike be dakika bile barnamayacaklar stanbul ehrinden bir top menzili mesafesinde Yunan arazisi bulunmasna Trklerin raz olacana kim inanabilir? Byle bir muhedenin tadli elzem idi. Bu olmad takdirde netice bir cihan harbine mncer olacakdr. Mttefiklere pek cz bir mikdarda muvenet etmi Yunanistan'n lehinde olan byle bir muhedenin neticesi ancak Trk milliyetperverlerini Rusya'nn una atmak olacan ngiltere Hkmeti'ne t geen Knn- Evvel'de Avam Kamaras'nda ihtar eylemidim. Ayn zamanda ark- Karb

82

Meselesi'nde ittihz edilecek tedbr hakknda Fransa ile bir ittifak akdi lzumunda srar eyledim. Bilakis ngiltere Hkmeti arkda Fransa ve talya siyasetine mani oldu. Bu iki devlet Trkiye'nin yaamas hakkn ve lzumunu tasdik etdikleri gibi Yunanistan zararna olarak Trakya ile zmir'in Trkiye'ye iadesini arzu ediyorlar. Dier siyas ve ayn zamanda sevku'l-cey hat-y azm dahi stanbul ehrinin ktat- askeriye ile igali suretinde irtikb edildi. Evvel emirde stanbul'da zt- ahanenin saray nnde lenger-endz bir filonun orada mevcudiyeti bir tek bahriye neferinin karaya ihracn bile lzumsuz bir hle ifr ederdi. Ayn zamanda siyas bir hata idi. stanbul'un igali ngiltere'nin mukaddes ehri asla terk etmeyecei kanaatini tevld ile Trk milliyetperverliini hl-i faaliyete getirdi. Hindistan, Msr ve imal Afrika'daki Mslmanlar dahi bu fikre itirak eylemekdedir. Hkmetimizin delice hareketi btn Mslman imparatorluumuzu kendi aleyhimize evirdi. Geen Mart'da Sevr Muhedesi'ni tadl teebbsnde bulunduu zaman ngiltere Hkmeti'nin Yunanistan lehinde ve Trkiye aleyhinde olan siyasetini terk eylediini mid eylemidik. Fakat bu ne teebbs idi! Trakya'nn Yunanistan uhdesinde kalmasna msaade edilmidi. zmir lafzan Trklere iade edilecek ise de nefs-i zmir ehrinde Yunan ktat bulunacak idi. Bir kta-i askeriyenin orada mevcud bulunmasnn her gn mnazat- rz-merreye ve kargaala sebebiyet vereceini sylemek bilmem ister mi? dare eyledii mzkertn akm kalmasn arzu etmiyor ise cidd hibir racul-i devletin byle bir kayd ilve edeceine inanamyoruz. Mustafa Kemal ehir dernunda bir Yunan ktas rm-sz olduu hlde zmir'in iadesine nasl raz olur? Maamfih Yunan Hkmeti Mustafa Kemal'in bu kabl eriti kabul etmeyeceini evvelce hisseylediinden taarruza kym ile Mtreke'yi ihll eyledi ve ricat ile hitm bulan ar bir malubiyete dr oldu. Bu suretle geen Mart'daki Londra Konferans akm kald ve buna zammeten Trk milliyetperverleri ngiltere'nin b-taraf sulardan bile istifade
83

eylemelerine ve taarruz iin muktez askerin zmir tarkyla sevkine msaade eylemek suretiyle Yunanllara akdan aa muvenet eylediine kanaat getirdiler. arkdaki siyasetimiz hakknda Palmerston, Beaconsfield ve Salisbury gibi byk ve mdebbir ricl-i devletin nesyihini dinlemek hkmet iin kbil deil mi? Hkmetimiz arkda, gzerghmzda Trk'n mevcud bulunmasnn elzem olduunu grmyor mu? Hindistan tarkna baka kimi ikame edebilirsiniz? Franszlarla askerlerimiz, Adalar Denizi'ne ve Hindistan gzerghna bir Hun Prensini ikame etmek iin mi Selanik'de helk oldular? Yarn Kral Kostantin'i zmir ve Trakya'dan ihrac ile Atina'ya iade etmek neden kbil olmasn? Makedonya'nn Yunan ihtirst iin kfi olduu muhakkakdr. Biz Msr' ne gibi esaslar zerine muhafaza ediyor isek, Dvel-i Muazzama dahi Boazlar o suretle muhafaza etsin. stanbul serbest bir liman hline ifr edilebilir. 1918 senesinde Mtreke iin erit tanzim ederken bunu sylememe salhiyet vermilerdi. Ktatmz Dersadet'den ekilmelidir. Bunlar ancak btn vaziyeti tev ediyor. Ayastefanos, ktatn ikmesi iin mnasib bir mahal olarak ire ediliyor. Hkmetimizin her trl icraatnda pek sevdii yarm tedbirler, ister ark- Karb'de, ister rlanda'da ve ister Hindistan'da olsun siyasetde ve meydan- harbde daima elm neticeler verir. Bir eye kanaat getirdik: Hkmet eer Yunanistan lehine harbe dahil olduu takdirde bu memleket ne bir asker ne bir zrhl ne de bir tek ake verecekdir ve hakikatde ise Trk milleyetperverlerine iln- harb bu hkmetin lm olacakdr. 29 Temmuz 1921
Charles Townshend HR. SYS, 2467/52_3-5

84

19
Bb- l Hariciye Nezreti Kalem-i Mahsus
Hulsa: 1- talya'nn Trkiye'ye kar olan vaziyet-i siyasiyesine dair. 2- ngiltere'nin Trkiye'ye olan vaziyetine dair. 3- Fransa'nn bize kar olan vaziyetine dair.

Kuv-y Milliye'nin son zamanlarda talya memurn-i askeriyesine kar hasmne bir vaziyet almalar ve memurn-i mezkreye talyan izzet-i nefsini rencide edecek bir tarzda iln- harb tehdidini mutazammn tebligtda bulunmalar Menderes vadisini tahliyeye karar vermi olan talya Hkmeti'ni tebdil-i fikre mecbur etmidir. bu mecburiyet de tahliye kararnn efkr- umumiyece Kuv-y Milliye tarafndan vki olan tehdidlerden ileri geldii suretiyle tefsir edileceinden ve parlamentonun hkmeti cebnet ve alaklkla itham etmesi ihtimalinden ileri gelmidir. Maamfih btn bu hdist- messifeye ramen talya Hkmeti ark siyasetini tebdil etmek fikrinde olmayp Bahr-i Sefd muvzenesini idme iin kabiliyet-i hayatiyeyi haiz ve mstakil bir Trkiye'nin vcudu lzm bir mil olduu kanaatinde ber-devamdr. ngiltere Hkmeti son zamanlarda ark mesili iin talya'y kendi nokta-i nazarna imleye s olmu ve ngiltere Hariciye Nezreti'nin nir-i efkr olan Daily Telegraph gazetesi de bu bbda hkmet mehfilinden mlhem bir makale nereylemi ise de talya Hkmeti ngiltere'nin bu hususdaki nokta-i nazarna temyl edemeyeceini Tribune gazetesiyle neretdirdii bir makalede vzhan izah eylemidir. Osman Nizam Paa talya'nn Trkiye siyasetinde mcib-i endie bir hl olmadn ve herhangi bir kabine mevki-i iktidara gelir ise gelsin talya Hkmetince Bahr-i Sefd muvzenesinin idmesi iin kuvvetli ve mstakil bir Trkiye'nin vcuduna lzum- kat olduu kanaatinin mevcud bulunmas ve bu kanaatin talya'nn ark siyaseti iin bir esas olarak kabul edilmi olmas itibaryla tebeddl-i vkel ile siyasetin taayyr edemeyeceini ve
85

ngiltere ile talya arasnda ark mesiline dair bir itilf hsl olduuna dair devern eden yitn hilf- hakikat olduunu temin eylemekdedir. ngiltere'nin Trkiye'ye kar olan vaziyeti son konferansdan beri hissolunacak bir tebeddle uramamdr. El-yevm Silezya Meselesi iin inikd eden konferansda ark Meselesi'nin de mevz- bahs olaca tebeyyn etmekdedir. Paris ictim- ahrinde Lord Curzon'un zmir hakknda vki olan teklif-i malmu Mttefiklerce ngiltere Hkmeti tarafndan lehimize atlm byk bir hatve olarak telakki olunmakda ise de mrunileyh ark Trakya meselesinin lehimize halli mzkertna girimekden istinkf eder gibi grnmekdedir. Yunan taarruzunun kemal-i suhletle ilerlemesi ve Ktahya ile Eskiehir'in suktu haberleri Trkiye'ye hasm olan ngiliz mehfilinde memnuniyeti mcib olmu ve ngiltere matbut bidyeten Yunan menbiinden alnan mbalaal haberleri bil-tefsir ner u iln eylemi ise de bilhare hakikat tavazzuh edince keml-i mblaa ile iln edilen Yunan muvaffakiyetlerine artk inanlmad ve Rumlarn neticede harben malub olacaklar zan ve tahmin edildii yolunda neriytda bulunarak efkr- umumiyeyi doru havdislerle tenvre balamdr. ngiltere kabinesinin erkn- mhimmesinden olan Churchill, Montague gibi zevtn Trkiye'ye kar muvfk bir siyaset takibi ngiltere menfii iktizsndan olduu fikrinde bulunduklarna ve heyet-i askeriye ile Rumlara tarafgr olmakla tannm olan General Milne'in bile tebdil-i fikr ederek Rumlara gayr- muvfk bulunduuna dair resm malmt alnmdr. ngiltere ricl ve matbutnn vaziyeti bu merkezde iken Reid Paa'dan alnan son bir telgrafnmede vaziyetde zhiren bir tebeddl olmamakla beraber ngiltere Hariciye Nezreti'nde Ankara'ya kar hissolunacak derecede bir adem-i honud mevcud olduunu mhede eyledii ve nezret-i mrunileyhda gerek Londra'da vki olan vesyya skt ile mukabele olunmas gerekse ser meselesinde alnan tavr ve hareket ile General Harington'un mlkt hususunda gsterilen inadn Ankara'nn ngiltere ile anlamak istemediine delil olduunu im eyledikleri bildirilmekdedir. Paris'den alnan malmta nazaran ark Meselesi mevz- bahs olduu takdirde Dvel-i tilfiye Yunanistan'n pek mbalaal olan ve bil86

hassa zmir ile Trakya'ya aid bulunan mddeiytnn heyet-i mecmasn kabul etmemek arzusunda bulunmakdadr. Yunanllar Kuv-y Milliye'yi ezerek mukvemet edemeyecek bir hle getirmi olsa idiler Yunan mddeiyt baka bir ehemmiyeti haiz olacak imi. Halbuki ordunun kuv-y klliyesinin kmilen masn bulunmas ve Yunanllarn mddeiyt- mblaa-krnesi Trk kavmini mukavemete ve muharebenin idmesine mecbur edecei gibi Yunanllar tervcen verilecek bir kararn da Ankara'y Boleviklerin kucana atacandan endie edilmekdedir. Binenaleyh Paris'de ark Meselesi mevz- bahs olduu takdirde Dvel-i tilfiye'nin Londra Konferans'ndaki nokta-i nazarnda sbit-kadem olaca zan ve tahmin olunmakdadr. Roma mehfili Yunan muvaffakiyt- askeriyesi hakkndaki haberleri pek mbalaal bulmakda ve Yunanistan'n igal ordusunu idmeye gayr- muktedir olduunu beyn ile hakik bir muvaffakiyet hlinde bile hkmet-i mezkrenin tavassut talebinde bulunacan tahmin eylemekdedir. Ankara Byk Millet Meclisi tarafndan tasdik edilmemi olan Londra tilfnmesi'nin husust- askeriye ve bilhassa sernn iadesine aid ksmnn adem-i tatbiki Fransa Hkmetiyle efkr- umumiyesi zerinde derin bir tesir hsl etdii ve her frsatdan bi'l-istifade ve hatta ngiltere'yi gcendirecek derecede Trkiye hakkndaki hayrhhln isbat ve izhrdan geri kalmayan Fransa'ya kar Ankara ricli tarafndan daha mcmelekr bir vaziyet beklendii ve derdest-i mzkere olan itilfn neticesine intizr edilmeksizin Fransz esirlerinin hemen tahliyesi byk bir kiyset-i siyasiye olaca ve menfi-i hayatiyemizi haleldr etmeyecek olan byle hareketin Fransa efkr- umumiyesi zerinde hsl edecei tesirden Trkiye iin bilhare netyic-i hasene istihsl olunaca gibi Fransa'nn mzhereti bir kat daha temin edilmi olaca ve vaziyetin netyic-i vahime tevld etmesi muhtemel olan taallllere gayr- msaid olduu Paris'deki Osmanl Murahhas Nbi Beyefendi tarafndan keml-i ehemmiyetle bildirilmekdedir. F 9 Austos [13]37 / [9 Austos 1921]
HR. SYS, 2310/9_15-17

87

20
Stockholm Sefret-i Seniyyesi Aded 256/159
Mahrem Hulsa: Bavekil ve Hariciye Nzr Msy Branting ile mlkt

Hariciye Nzr- lsi bbehetl devletl Ahmed zzet Paa Hazretleri'ne Marz- kernemdir. Yevm-i kabul- sfer olmak mnasebetiyle dn Bavekil ve Hariciye Nzr Msy Branting ile mlkt etdim. Mhim kuvvetler ve menfi-i azme-i mtezddenin tesdm etmekde olduu Washington Konferans'ndan bahis ile bu ictim- mekrdan sulh- lem ve cemiyet-i beeriye iin netyic-i mfde ve maddiye husl bulmas temenniytn pek de inanmayarak mttefikan tekrar eyledikden sonra sz vaziyet-i hususiyemize intikl etdi. Tabi Fransz ve Ankara itilfndan bahsedildi. Kendisine lzm gelen izaht verdim ve bu itilfn umum iin bir mukaddime-i hayr olabilmesi el-yevm ngiltere'nin yed-i kudretinde olduunu ifhm ederek itilf- mezkru rtmek, hi deil ise tatbikini tavk ve tehir maksadyla ortaya atlan esbb- vhiye ve mevhm korkularn ne kadar n-be-mahal ve n-be-mevsim olduklarn birer birer anlatdm. "Dmanlarmz yine krmz mantoyu savurup Avrupa efkr- umumiyesini zehirlemee urayorlar. Ktl vuku ihtimalinden, ekalliyetler hukuku yine ayaklar altna alndndan bil-hay dem vuruyorlar. Bir kere haricin parma olmakszn Trkiye mparatorluu dahilinde bir damla kan akmamdr. Fakat Hristiyan idare-i medeniyesi altna geen bedbaht Osmanl eyaltnda heder edilen yz binlerce b-gnah Mslman kan acaba ayn derecede nazar- rahm ve efkat ve mrvveti celbe lyk deil mi idi? Sniyen de milel-i muhtelifenin asrlarca yan yana ve karndacasna yaayarak keml-i serbest ile muhafaza-i diynet ve milliyet eyledii Trkiye'den gayr acaba ikinci bir memleket var mdr? nsaniyet, medeniyet ve adalet ve gy hrriyet-i akvm nmna dn88

yann en kav ve mterakk devletleri tarafndan en l ve tabi hukuk ayaklar altna alnarak, silah-bedest olarak cebren elimize tututurulan ve bir numne-i kin ve gadr ve hyanet olan mahd "Svres" paavrasnn gy ekalliyetler hukukunun halelden syaneti bahanesiyle tesbit ve cem etdii mevdd- garbe ve mtezdde kadar dnyada gln bir ey var mdr? Bu mevd farzedelim ki hakikaten muvfk- adl ve nasfet ve cidden lzm't-tatbk olsun. Ya acaba mesela Yunan idare-i zlimnesinde senelerden beri inleyen alt yz bin Mslmann da bu hukukdan istifade eylemesi lzumu da der-p edilmeli deil mi idi? Bizde ananev bir suretde asrlardan beri her trl hukuku mahfz bulunan ansr- Hristiyaniye'nin dahil-i memlikimizin her kesinde el-yevm ve bunca vekyi ve fecyie ramen mtenaim ve mstefd olduklar refah ve saadetden Girid'de, Epir'de, Makedonya ve Trakya'da asrlarn mahsul hukuk- tabiiyeye mlik bulunan slm ahali acaba zerre kadar hissemend midir?" dedim. Msy Branting: "Asr- hzrda vcud bulan milliyet ve demokrasi prensipleri milletlerin ve be-tahsis ekalliyetlerin hukuk- tabiiyesini inkif bulmasn her trl halelden synet esbbnn istikmlini istilzm ve bi'l-cmle hkmt bu yolda tedbr ittihzna sevk ediyor. Ancak Cemiyet-i Akvm bu bbda mttehaz usul ve mukarrertn cemiyete bilhere kabul edilecek hkmta vcib'r-riye olduu esasn kabul etmi bulunuyor." demesi zerine: "Derece-i medeniyeti ve vsat-i karha ve kiyseti malm ve mcerreb olan Dvel-i Muazzama'nn bir dereceye kadar bu kuyddan zde olabilmeleri kabul edilebilse bile fevidi muhakkak ve tatbiki l-bd addedilen mevdd- mezkrenin dnyann her tarafnda mut olmas icab eder. B-husus ki Yunanistan gibi Cemiyet-i Akvm'n az-y asliyesinden bulunup da Rum olmayan bi'l-cmle ansr ve bilhassa ehl-i slm aleyhinde bidyet-i mevcudiyetinden beri yani bir asrdr env- mezlim ve itisft kn kendisine meslek ittihz edinmi olan bir memleketde yz binlerce nfusun muntazam ve mteselsil bir suretde tazyik ve imha edildii meydanda olunca cemiyet-i beeriyenin bir rkn-i mhimmini tekil eyleyen Mslmanlarn dahi muhafaza-i rz, can ve mal iin tedbr-i cile ve mes89

sire-i mnia ittihz dvel-i mtemeddine-i muzafferenin ve be-tahsis Cemiyet-i Akvm'n vazifesi deil midir?" cevabn verdim. Mrunileyh: "Evet, hakknz vardr. Cemiyet-i Akvm bu noktay nazar- dikkate almaldr." diyerek keyfiyeti defter-i htrtna keml-i itina ile kayd eyledi. Frsatdan bi'l-istifade Msy Branting'e: "Balkan Harbi'nden itibaren Yunan idaresine geen vilytmzda meskun ahali-i slmiye'nin ne derece hakaret ve mezlime marz kaldn tadd edip f 1 Tern-i Sn sene [1]913 tarihinde Yunanistan'la akd ve imza eylediim Atina Ahidnmesi mcebince Yunanistan'daki mftlerin intihb ve Bb- Meihat'n kabulyle Kraln tasdiki zerine bir bamft tayini ve cemat- slmiye tekilat icras lzm gelir iken Atina'da icra-y sefret etdiim sene zarfnda ibzl eylediim mesa-i mtevliyeye ramen ne ibu taahhdtn icrsna ve ne de ahali-yi slmiye hakknda rev grlmekde bulunan mezlime bir nihayet verdirebildim. Tarih-i mezkrdan beri sekiz sene gedii halde el-n Yunanistan'da bir bamft yokdur. Yz binlerce Mslman ahali mracaat edecekleri bir makam- l-i er yoksuzluundan cemaat tekilatnn adem-i mevcudiyetinden htr ve hayale gelmedik cevr cefaya ve mahrumiyetlere marz bulunuyor. Be asr evvel Fatih Sultan Mehmed hazretleri Kostantiniyye'yi feth eyledii zaman ilk ii Rum Patrii'ni anant- tarihiyesine ittiban ve bizzat taht- ruhansine sd etmek oldu! Be yz seneden beri nn u nimetimiz ile perveri-yb olan ve padiahlarmzn env- lutf u iltifatna mstarak bulunan Patrik, el-yevm payitahtmzda alenen dmanlarmz ile mttefikan aleyhimize hareket etmekden ekinmiyor! te birisi zulm ve taassubu, dieri adl ve medeniyeti temsil eyleyen iki hkmet veya milletin fark!" dedim. Cemiyet-i Akvm'n az-y mhimmesinden olan Bavekil zerinde bu son izaht daha ziyade bir tesir icra etdi ve bu malmt dahi kaydederek Cemiyet-i Akvm'n bu bbda nazar- dikkatini celbe sarf- mesa eyleyeceini vad etdi. B-taraf devletler vastasyla cemiyet-i mezkrede imdiden hayli iler grlebilmesi mmkndr. Brezilya ve spanya'nn ne kadar mhim mevkileri olduu cereyan eden mbhastdan anlalyor. sve Hkmeti de bir n- muhtemelde rol oynayabilir. Mesil-i mtenevvia hakknda Dersadet Sefiri Msy Wallenberg taraf- sm-i nez90

ret-penhlerinden dahi telkint- lzmede bulunulmas bittab rey ve takdir-i l-i seniyyelerine muhavveldir. Ol bbda emr u ferman hazret-i veliyy'l-emrindir. F 23 Tern-i Sni sene [1]921 / [23 Kasm 1921] Stockholm Sefiri
Galip Kemal

HR. SYS, 2310/4_8

21
Roma Sefret-i Seniyyesi Numara 790 468
Gayet mahremdir.

Hariciye Nzr bbehetl devletl Mir Ahmed zzet Paa Hazretleri'ne Marz- kerleridir. 10 Knn- Evvel tarihli ve 460 numaral telgrafnme-i kerye zeyldir: Bu kere sefret-i seniyyeye gelen bir Bulgar vaktiyle ngiltere'nin kabul edecei erit-i sulhiyeyi anlamak zere merhum Talat Paa tarafndan Londra'ya izm edildiini ve bilhare geen yaz esnasnda ayn maksatla ngiltere Hkmetiyle Cami Bey arasnda tavassutda bulunduunu ve bu sefer de ngiltere Hkmeti tarafndan kendisine tevd olunan erit-i sulhiyeyi Cami Bey'e teblie memur edildiini beyn ederek bu iin bir hsn-i neticeye sli zmnnda ihtiyr eyledii kll masrf yeknunun mrunileyh Cami Bey tarafndan tesviye edilmek istenilmediinden bast- ikyet eylemidir. Merkmun ire etdii erit-i sulhiyeye nazaran Boazlar Meselesi'nin Sevr Muhedenmesi mcebince halledilmesine ve Ankara Hkmetince "Panislamisme" ve "Pantouranizme" siysetinden tamamen sarf- nazar olunmasna ve Bolevik Ruslarla katiyyen akd-i ittifak edilmeyeceine dair temint itsna mukbil ngiltere tarafndan Trkiye'nin istiklli tasdik edilecei ve zmir'in Yunanllara tamamen tahliye etdirilecei ve Trakya'da da ya Rum bir vali taht- idaresinde bir hkmet-i
91

mahalliye tekili veyahud Silezya'da yapld vechile bilhare r-y umumiyeye mracaat edilmek zere her iki Trakya'nn da imdilik ngiltere'nin taht- idaresine vaz ve stanbul meselesinin Trkiye'ye muvfk bir suretde halli teklif edildii gibi be yz bin ngiliz liras rddesinde bir istikrz akdi dahi vad edilmekdedir. 5 Knn- Evvel tarihli telgrafnme-i smiyelerinde mevzu- bahs mzkertn ibu tekliftdan galat olmas muhtemeldir. Ancak tavassut eden ztn ngiliz olmayp vaktiyle Sofya Hkmeti'nin istihbart- hafiyye memrninden olmas ve gerek Cami Bey'den ve gerek sefret-i seniyyeden para talebinde bulunmas ngiltere Hkmeti tarafndan bu ie memur edilmediine bir delil-i kav tekil etdiinden mad Cami Bey'in de u srada Ankara Hkmeti tarafndan byle bir ie memur edilmeyecei tahmin olunmakdadr. B-husus ki mevsk bir menbadan vki olan istihbartma nazaran ngilizler sulh mzkeresi iin Miralay Henry'yi birka memur- mahsusla beraber nebolu'ya izm etmilerdir. Binenaleyh slif'l-arz Bulgar'n ifadtnn yn- itimad olmad ve baz menfi-i maddiye temini maksadyla tertib edilmi tasnatdan ibaret bulunduu aleb-i ihtimaltdandr. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 16 Knn- Evvel sene [1]921 / [16 Aralk 1921] Roma Murahhas- Mahsusu ( mza) HR. SYS, 2310/4_17

22
Bb- l Sadret-i Uzm Mektub Kalemi

Hariciye Nezreti Cellesi Cnib-i lsi'ne Marz- kerleridir Baz garazkrnn ihbart zerine birok slm kzlarnn hanelerinden alnarak Patrikhne'ye ve Rum ve Ermeni eytmhanelerine nakledilmekde ve bir takmnn da Hristiyan aileleri nezdine hizmeti sfatyla verilmekde olduu ikyt ve mstediyt vkadan anlaldndan bahisle
92

bu hle nihayet verilmesine dair Dr'l-Hikmeti'l- slmiye'den yazlp taraf- l-i Meihat-penh'den gnderilen mzekkirenin sureti ve ol bbdaki liste Meclis-i Mahsus- Vkel kararyla savb- l-i dverlerine tesyr klnm olmala teebbst- mukteziye ifa ve neticesinin inb buyurulmas bbnda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 26 Cumdell sene 1340 / F 25 Knn- Sn sene 1338 / [25 Ocak 1922] Sadrazam nmna Mstear Ali Fuad * Bb- l Sadret-i Uzm Mektub Kalemi Dru'l-Hikmeti'l- slmiye'nin 96 numaral mzekkiresi suretidir. Mtreke'den beri ekseriy vki olduu zere baz Rum ve Ermeni garazkrn taraflarndan mahz Mslimnin izc ve mdahalt- ecnebiyenin tevsi ve bir ksm casuslarn temin-i menfi-i ahsiyeleri emeliyle mtemdiyen vki olan ihbart zerine slm hanelerine dhl ve birok slm kzlarnn Patrikhne veya Rum ve Ermeni eytmhanelerine naklolunduu ve bunlardan bazlarnn da Hristiyan aileleri nezdine hizmeti sfatyla verilmekde olduu mteaddid ikyetnmelerden mstebn olmakdadr. Haysiyet-i slmiyye'ye bi'l-klliye mnf olan bu gibi ahvl-i gayr- lykann merkez-i Hilfet-i Aliyye'de cereyn ve devam gayr- kbil-i tecvz bulunduu nezd-i sm-i cenb- veliyy'n-niamlerinde de msellem bulunaca cihetle buna bir nihayet verilmesi veya hi deilse bir slim bir usule rabt zmnnda makam- Sadret-i Uzm'ya tahrirt tastr buyurulmas hususuna msaade-i celle-i Fetv-penhleri msterhamdr. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. Aslna mutbkdr. Mektub Kalemi Mdr ( mza) *
93

Bb- l Hariciye Nezreti Umr- Siyasiyye Mdriyet-i Umumiyesi


Hulsa: Rum ve Ermeni eytmhanelerine nakledilen slm kzlar hakknda

Huzur- Sm-i Cenb- Sadret-penh'ye tezkire Baz garazkrnn ihbart zerine birok slm kzlarnn hnelerinden alnarak Patrikhne'ye ve Rum ve Ermeni eytmhanelerine nakledilmekde olduklarna dair eref-vrid olan f 25 Knn- Sn sene [13]38 tarih ve 15 numaral tezkire-i smiye-i Sadret-penhleri zerine ngiltere Fevkalde Komiserlii nezdinde teebbst- ifhiye icra edilerek bu bbda gayet b-tarafne bir suretde tedkiktda bulunulacana ve Mslman olduklar sbit olan kzlarn ebeveynine iade edileceklerine dair temint alnd ve bu hususda Polis Mdriyet-i Umumiyesi'ne de talimt- lzme it klnd marzdur. Ol bbda. 20 ubat sene [1]922

94

Bb- l Sadret-i Uzm Mektub Kalemi


stidnn Evrak Numaras ve Tarihi 680 Mays sene [1]337 2 istid 1685 Tern-i Sn sene [1]336 123 ve 1720 numaral mkerrer iki kta istid Tarihleri 29 Knn- Sn sene [1]337 ve 15 Knn- Evvel sene [1]337 stid 1800 31 Knn- Evvel sene Msted ve Mstedyelerin Esmsi Hafize Hanm Mahall-i kametleri ehremneti memurelerinden olduu Topkap civarnda Takyeci Mahallesi'nde 19 numaral hanede skine Alnan ocuun smi Sleyman Tevelld __ Pederi Cemil Vlidesi Hafize

Fatma Sultan Hanm

Nesibe

1321

Ali Kavas

mm Glsm Hanm

ili'de Bulgar ars'nda 88 numaral hnede mukme merhum Ahmed Faik Bey zevcesi

Latife

1325

Ali Mahall-i vildeti Bursa

Saide

Nazmi Bey

ehzdeba'nda Kalenderhane Mahallesi'nin Kovaclar Caddesi'nde 105 numaral hanede

Nuriye

Sinni: 8

mer

Fatma

95

[1]337

96

Suret
stidnn Hulsa-i Meli Mahdmu merkm Sleyman nm ocuun Kuleli Mekteb-i ddsi'nde iken bir sene mukaddem Hristiyanlara mahsus serp ve boynunda salb bulunduu hlde geldii ve el-n Ada'daki Ermeni Dr'lEytm'nda bulunduu hakknda Mezkr haneden Ermeni yetimi olduu bahanesiyle Beyne'l-Mtelifn Zbta Mdriyeti tarafndan alnd beynyla bir an evvel istihls hakknda 25 Knn- Sn sene [1]337 gn mstediyenin hanesinden muhtelit bir zbta heyeti tarafndan "Ermenidir" diyerek cebren alnmdr ve Ermeni olmad tahakkuk etdii iin Rum Patrikhnesi tarafndan b-makbuz Ermeni Patrikhnesi'nden alnmdr. Makbuz sureti mevcuddur. zmit Fabrikas ustabalarndan ve zmit'in ini karyesi erfndan Dursun Usta vastasyla evld- maneviye olarak ahz etdii Batum'un kale nhiyesinin Makret karyesi ahalisinden mer ipolu mer kermesi Nuriye binti Fatma'nn [1]337 senesi Mart'nn On Beinci Sal gn ikamet etmekde bulunduu Kadky'nde Kudili'nde Sepeti Soka'nda 81 numaral hneden ngiliz ve Trk polisi memurlaryla Ermeni tercman taraflarndan "Ermeni ocuudur" deyu ahz edildiinden bir an evvel tahlsiyle tarafna iadesi hakknda. Alnan ocuun el-Yevm Nerede Bulunduu Ada'daki Ermeni Dr'l-Eytm'

Mechl bulunduu ve Mttefikn Zbtas kuyudtndan anlalmas muhtemel id. El-yevm Beikta Kyii Rum Kzlar Yetimhanesi'nde 26 numarada Eleni nmyla mukayyeddir. Messese-i mezkre delletiyle Rum hnelerinden birine hizmeti olarak verilmesi de muhtemeldir.

El-yevm nerede bulunduu mechul, ocuun Mslime olduuna dair sahib-i istidnn tedarik etdii vesikin bir ksm ngiltere Sefrethnesi'nde Kaptan Naker'de, bir ksm da Kroker Oteli'nde Kaptan de Franias nezdinde olduu istidsnda mndericdir.

20 ubat 1922
HR. SYS, 2669/10_1-4

97

23
Meclis-i Vkel Mzkertna Mahsus Zabtnme

Mddet-i meddeden beri Avrupa'da bulunan Yunan Bavekili Gonaris'in metlib-i Yunaniye'yi tervc etdirmek iin makamt- muhtelifeye mtevliyen mracaat etmekde olmasna kar bizim tarafdan da ml ve metlib-i meramzn izahyla Dvel-i Mttefika'nn temylt- hzrasndan bi'l-istifade yn- kabul bir suret-i sulhiye ihzr maksadyla teebbsat- mmsile icras lzm ve ale'l-husus mesele-i arkiye hakknda karben kat bir karar verileceine dair gelen haberler bu tedbirin tesrini mstelzim olduu cihetle Hariciye Nzr zzet Paa hazretlerinin bu i iin Avrupa'ya azmeti bir-iki ay evvel kararladrlm ve lede'l-muhabere Londra ve Paris mmessillerinden alnan cevablar dahi bunun lzum ve fidesini meyyid olmakla beraber evvel emirde ngiltere Hkmeti'nin bir vasta-i hususiye ile istimzc olunaca Paris mmessilimiz Nbi Bey'in cmle-i irtndan bulunmu idi. u srada erit-i sulhiyenin esaslar hakknda Anadolu ile ittihd- efkr huslne sarf- mes olunmas dahi icab- hlden grlmesiyle bunun iin grlmek zere Ankara'dan intihb olunacak zevt ile mnasib bir mahalde birleilmesi paa-y mrunileyh tarafndan Ankara'ya bi'l-vasta teklif olunmas zerine yaknda memuren Avrupa'ya gnderilecek bir heyetin stanbul'dan geecei cevab alnp mtekiben de Ankara Hariciye Vekili Yusuf Kemal Bey stanbul tarkyla Avrupa'ya mteveccihen hareket ve buraya muvsalat eylemi ve birka defa Sadrazam ve Hariciye Nzr paalar hazert ile mlk olmudur. Mrunileyhim hazert tarafndan meclisde tafsilen beyn ve hikye olunduu zere Yusuf Kemal Bey'e hkmet-i merkeziyenin esast- sulhiye hakkndaki mtlaas izah edildikden sonra Ankaraca ne gibi eyler dnlmekde olduuna dair kendisinden istzhtda bulunmu ise de mr-i mrunileyh bu hususda beynt- muvazzaha ve sarhadan ictinb ederek yalnz esast- sulhiye bahsinde stanbul'un fikir ve mtlaas umumiyet itibaryla Ankara'nn nokta-i nazarna tevfuk etmekde olduunu ve Av98

rupaca vki olacak teebbstnda stanbul'u dahi temsil edeceinden kendisine heyetimiz nmna zzet Paa hazretleri cnibinden veklet verilmesi mnasib olacan beyn etmidir. Bu bbda bir ey denilebilmek iin kendisinin ne gibi talimt haiz olduu sorulunca bunu sylemee mezn olmadn ifade ile beraber paa-y mrunileyhin stanbulca her trl teebbst- siyasiyenin Ankara'ya terk edildiini tazammun edecek tarzda bir varakay imza etmesi lzumunda dahi srar etmi ve fakat istenilen izahat vermemesine nazaran teklifinin mnakaasna imkn grlmemidir. Bu esnada ngiltere Fevkalde Komiseri Sir Hurst Rumbold Hariciye Nzr paa hazretleri nezdine azmetle Lord Curzon'un kendilerini kabule mheyy olduunu syledii gibi Nbi Bey'den gelen bir telgrafnmede paa-y mrunileyhin azmeti hakkndaki karar Lord Curzon'a ism edilerek kendileriyle maa'l-memnuniye grmee hzr ve azmetlerine muntazr bulunduu cevab vrd etdii bildirilip mtekiben Bbli'ye gelen Fransa Fevklade Komiseri General Pelle dahi karar- vk tasvb yolunda idare-i kelm etmi olmasyla sadrazam paa hazretleriyle vuku bulan bir mlktnda cereyan- keyfiyetden Yusuf Kemal Bey'e malmat verildikde mr-i mrunileyh izhr- adem-i memnuniyetle kendisi memuren Avrupa'ya gitmekde iken zzet Paa hazretlerinin dahi azmetini maksad- haf ile mretteb bir tedbir-i mahsus gibi telakki eylediini beyn ve dier bir mlktnda dahi Hariciye Nzr paa hazretlerinin Mttefikn tarafndan davet edilip edilmediini anlamak iin General Pelle'yi ziyaret ve davetin adem-i vukuunu mrunileyhden tahkik etdiinden bahisle baz itiraztda bulunarak nzr- mrunileyhin tehir-i azmetini musrran taleb eylemi ve halbuki resen davet vukuuna dair kendisine bir gne ifade sebk etmeyip cereyan- hl blda hikye olunan tarzda olduundan mr-i mrunileyhe yeniden tavzh-i hakikat edilmidir. zaht ve tafsilt- mesrdeye nazaran miynemizde teti-i efkr olunarak gerek esast- sulhiyede gerek tarafeynce vaki olacak teebbstn eklinde Ankara ile tevhd-i fikr ve nazara en ziyade ihtiyac messeden bir zamanda ihtilf ve mbyenet huds asla yn- temenni olmamakla beraber karar- vk hadd-i ztnda esbb- kaviyyeye mbten olduuna ve Lord Curzon'dan o yolda cevab geldikden sonra karar- mttehazn tehir-i
99

icras mehzri d olabileceine binen paa-y mrunileyhin hemen azmet ve maa-hz Ankara Heyetiyle temin-i heng vifka bezl-i makderet eylemeleri muvfk- hl ve maslahat grld. 4 Mart sene [1]338 / 5 Receb sene 1340 / [4 Mart 1922] (Meclis-i Vkel yelerinin imzalar)
MV, 223/69

24
Dersadet'de bir Fransz sr- atka ve tarih mektebi tesisi tasavvuruna dair olan muhtra tercmesidir Fransa Hkmeti bir lzum- hakik zerine Dersadet'de bir sr- atka ve tarih mektebi imkn- tesisini derp etmidir. Hkmetin maksad Bizans'a aid srn tedkikine mnhasr enstiyo nmyla zaten mevcud olana mbih baz ufak tefek eyler ihds etmek deil, fakat her gne maksd- siyasiyeden ber olup Roma ve Atina'daki Fransz mektibi kabilinden bir messese vcda getirmekdir ki bu messesenin niyet ve maksad Dersadet ve Asya-y Sur'da sr- atka ve tarih ale'l-husus sanayi tarihini nokta-i nazardan tedkikden ibaret olacakdr. bu taharriyt Devlet-i Aliyye'nin merkezine aid zamana mnhasr kalmakszn Bizans ve Trk devirlerine teml klnacakdr. Mrru'z-zikr mektebin azlar Fransz ve ecneb limlerini kabul ve bunlar ile mahallinde skin Osmanllarn muaveneti[ni] taleb edecekdir. Fransa Hkmeti mesel toporafya, epigrafi ve sanayi-i slmiye tarihine aid olmak zere inde'l-iktif Trk mtehassslarna be-gyet istind eylemektedir. Bu tesisin maksd- evveliyesinden biri kuvveden file ihrac bhesiz ruhsat- resmiye istihsline mtevakkf olan sr- atka hafriytnda muntazam bir program tanzim eylemekden ibaretdir. Mezkr mekteb edvr- kadmeyi ve ale'l-husus Trkler zamanna aid sr- atka taharriyt haricinde olarak suver-i muhtelife tahtnda tarih-i siyasiye ve diniye, ilm-i elsine ve rkye ile corafya fenlerine de hasr- evkt edecekdir. bu messese medeniyet-i slmiye'yi tedkik etmek iin mhim bir merkez olacak ve Fas, Cezayir, Tunus ve Kahire'de zaten icra edilmi olan taharriytn muktez olan mtemmimt Dersadet'de ikml olunacakdr. Tesisi mutasavver bulunan mekteb Roma ve Atina'daki mektibde bulunanlara mbih bir suretde intihb olunan kall'l-mikdar Fransz pansiyoner100

lerini ihtiv edecekdir. Bu pansiyonerlere mektebde icra klnacak tarih ve sr- atka mzkertna itirak edebilecek azlar alka klnacakdr. Mektebde bery- vazife ve memuriyet veya seyahat gelecek limler ikmet edebilecek ve mektebin koleksiyonlaryla ktbhnesi Dersadet'de baka ve Memlik-i Osmaniye'de baka bir menfaat takib etmeksizin icr klnan taharriyt takip edecek olanlar, serbeste kd bulunacakdr. Bu mzkerta yalnz Trk limler deil, fakat bu bbda sahib-i ihtisas Trk talebe devama mezn olacakdr. Ulm ve fnn iin bu derece hiz-i ehemmiyet bulunan ve Osmanl ve Fransz iki millet beynindeki revbt tevsk ve tahkim eyleyecek olan bu messeseyi vcda getirmek iin bunu yalnz kendisi yapmaa muktedir olan Hkmet-i Osmaniye'nin drlfnn ve balca sr- atka kurbunde ve tercihen stanbul (Ayasofya, Sultanahmed Meydan, Eski Saray) cihetinde bir mahall-i mnasib tahsisine muvfakat eylemesi arzu olunur. Messesenin vcda getirilmesi ve messisleri iin bil-ek byk bir eref tekil edecek olan bu eserin ifa-y vazife eylemesi iin Hkmet-i Seniyye'den taleb edilen muvenet bundan ibaretdir. *
Bb- l Hariciye Nezreti Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi
Hulsa:Dersadet'de bir Fransz sr- atka ve tarih mektebi ihds

Sadret-i Uzm'ya Dersadet'de ihds mutasavver olan bir Fransz sr- atka ve tarih mektebinin projesine mteallik muhtra bu kere Fransa Fevkalde Komiserlii'nden b-takrr irsl edilerek Hkmet-i Seniyye'nin mekteb-i mezkrun ihdsn tasvb edip etmediinin ve mnasib bir daire tedriki suretiyle ibu teebbse itirake mtemyil olup olmadnn srat-i mmkine ile bildirilmesi iltims klnm ve slif'l-arz projede Fransa Hkmeti'nin Devlet-i Osmaniye'ye aid husustda ibrz eyledii hayrhhne alkann nine-i ceddi mehd olaca ve projenin kuvveden file ihrac Trkiye ve Fransa ulemas arasnda ve bi'n-netice iki millet beyninde revbt- kadmenin tecddine yardm edecei izbr ve mezkr muhtrann tercmesi leffen takdim ve
101

tesyr edilmi olmala bu bbda ittihz buyurulacak kararn taraf- acizneme teblii rey-i sm-i cenb- fahmnelerine vbestedir. Emr u fermn. 19 ubat sene [1]338 / sene [1]922 *
Bb- li Sadret-i Uzm Mektub Kalemi 43

Hariciye Nezreti Veklet-i Cellesi Cnib-i Smsi'ne Marz- ker-i kemineleridir Dersadet'de bir Fransz sr- atka ve tarih mektebi ihds ve kdna dair Fransa Fevkalde Komiserlii'nden verilen muhtrann leffiyle makam- l-i fahmnelerinden vrid olan 19 ubat sene [1]338 tarihli ve 42 numaral tezkire ve merbtunun tevdii zerine bu bbda baz mtalat hvi Maarif Nezret-i Cellesi'nden gelen tezkire evrak- mteferriasyla Meclis-i Mahsus- Vkel'da lede'l-mtlaa badeh icab taht- karara alnmak zere evvel emirde Atina ve Roma'da mevcudiyeti mezkr muhtrada beyn olunan mekteblerin suret-i tesisleri ile vaziyet-i hzralar ve nizmnme-i dahilleri hakknda tedkkt- lzme icra etdirilerek istihsl olunacak malmtn inbs hususunun savb- l-i dverlerine ir tezekkr klnm olmala iktizsnn ifa buyurulmas bbnda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 16 Receb sen [1]340 / F 15 Mart sene [1]338 / [15 Mart 1922] Sadrazam nmna Mstear Ali Fuad
HR. SYS, 2694/3_5-7, 9

102

25
Sadret-i Uzm'ya Dn mutasarrflk dairesine gelen 84'nc ngiliz Frkas Kumandan General Emery ile vuk bulan mlktda mmileyhin Divan- Harb ve Drlfnn meseleleri ile Temmuz'un evstna doru Haydarpaa ayr'nda yaplmas mukarrer olan at kousuna 84'nc Frka nmna zt- hazret-i Padiahnin davet edilmek istenildii hakkndaki ifadtna ne yolda cevab verildiine dair malmt hv skdar Mutasarrfl'ndan alnan 24 Mays sene [13]38 tarihli tahrirtn sureti manzr- sm-i fahmneleri olmak zere leffen takdim klnm olmakla ol bbda. F 27 Mays sene [13]38 / [27 Mays 1922] * Dahiliye Nezret-i Cellesi Cnib-i lsine Marz- ker-i kemneleridir. 84'nc ngiliz Frkas Kumandan General Emery dn nezd-i kerneme geldi. Yine Divan- Harb meselesini mukaddeme ittihz ederek mevcudiyeti mantken zid ve maslahaten muzr olan divan- mezkrun lav iin teebbst- ceddede bulunacan beyn srasnda -sadede mnasebeti olmad halde- Drlfnn hadisesini zikir ile kk bir kvlcmn seyyie-i tesmhle byk bir harka tahavvl edebileceini ve imdilik byle bir ihtimal kuvvetle mevz- bahs edilemezse bile 21/22 Mays sene [13]38 gecesi idare memurlarna hakaret ve bir zbitin bana su dkmee cesaret eden Tbbiye-i Askeriye talebesinin baka bir ekilde de sr- fevern ve galeyn gsterebileceklerini -hasbe'l-vazife- nazar- dikkate almak mecburiyetinde bulunduundan kerlerinin dahi bu ide lkayd kalmamaklm ve lede'l-iktiz meselenin polis mntkasna aidiyeti dnlmeyerek jandarma sevkiyle n-mnasib ve n-bec etvr- rikrnenin iddet ve katiyetle menine itb etmekliimi ve hatta Tbbiye civarnda rm etdirilen Essen Alay'nn kumandan Colonel Churchill'e de -vuk- mracaatda- tebli-i kerneme ittib etmesinin emrolunacan syledi. Bu temhdt muhassala-i fikr-i ihtiyat olmak zere telakk ve maamfih Drlfnn hadiselerinden bir vka-i ihtill-mz domas ihtimalini kabul
103

etmekden daima tevakk edeceimi ve farz- muhl olarak skdar sahasnda muhill-i skn yaygaralar tahadds ederse kudret-i hkmeti ireden elbette hl kalamayacam syledim. General bilhare bir at kousu tertibtndan bahisle Temmuz sene [13]38 evstna doru Haydarpaa ayr'nda yaplmas mutasavver olan bir kouya zt- hazret-i Padiahnin dahi 84'nc Frka nmna davet edilmek istenildiini beyn etdi. Bu garib dnceye, anant- Saltanat'dan ve db- memleketden bahs olunarak suret-i tahzr-krnede mukabele edildi. Emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 26 Ramazan'l-mbarek sene [1]340 ve F 24 Mays sene [1]338 / [24 Mays 1922] skdar Mutasarrf Samih Fethi
DH. KMS, 62/19

Bb- l Hariciye Nezreti Kalem-i Mahsus

26

Huzur- Sm-i Sadret-penh'ye Akvm- arkiye menfiini mdafaa program ile Cenevre'de Tribune d'Orient nm altnda her on be gnde bir neredilen siyas gazetenin sahib ve muharriri al-Ghayati'den alnan mektubun gnderildii ve muharrir-i mmileyh ibu mektubunda gazetesine muvenet-i nakdiyede bulunmaklmz musrran taleb etmekde ve hal ve an malm ve mazbut olan bu ztn gazetesinin her nshasnda hakikaten dedii gibi Trkiye'ye nfi neriyt grlmekde olduu, gerek bu sebebden ve gerek kendisine ry- iltifat gsterilmedii suretde tebdil-i meslek ve lisan ile aleyhimizde neriytda bulunmas pek muhtemel olduu cihetle mmileyhe bir defaya mahsus olmak zere bin svire frang mikdarnda bir mebla its muvfk- maslahat olaca Bern Sefiri Cevad Beyefendi tarafndan bildirilmidir.

104

r- vkn Meclis-i Mahsus- Vkelca tezekkr ment- msaade-i aliyye-i fahmneleridir. Emr u ferman. 12 Temmuz 1922
HR. SYS, 2287/9_9

27
Hariciye Nezreti Tercme Mdriyeti

Hariciye Nezreti'nden ngiltere, Fransa ve talya Fevkalde Komiserliklerine yazlan 3 Tern-i Sn sene 1921 tarihli ve 30762/596 numaral mzekkirenin tercmesidir. 28 Tern-i Evvel sene 1921 tarih ve 476 numara ile ve rfek-y asilneleriyle mtereken irsl olunan Mttefikn tebaas tarafndan tebaa-i Osmaniye ve tebaa-i Osmaniye tarafndan Mttefikn tebaas aleyhlerine kez Mttefikn veya sair devletler tebaas tarafndan k olunan cinayet ve cnha filleri mrtekiblerinin muhakemesi iin devre-i Mtreke esnasnda beyne'l-Mttefikn bir mahkeme-i cezaiye-i askeriye tekilini mutazammn bulunan takrri ahz eyledim. bu tedbirin Bbli zerinde tevld eyledii hiss-i elmi zt- asilnelerinden ketm edemem. Btn dnyaca tannm olan usullerin tatbiki kendilerinden dir edildii ve hakka tevfk olunamayan bir usule tbi tutulacaklar zehbna den Trk ahali de bundan ayn derece mteessir olmulardr. Fi'l-vki stanbul'un tarz- igaline bir vech ile mbeheti olmayan harben igal hlinde bile arazi-i megle zerindeki mehkimin tamam-i hakk- kazas mnzaun fh deildir. Zir bu igal bi'l-klliye muvakkat olup harbin netice-i tabiyyesine vsl iin mehkim-i mahalliyenin ilgsna asla zaruret yokdur. Esna-y muhsamtda bile bir vech ile inkr edilemeyen bu hakikat Mtreke zamannda bir kat daha nazar- itibarda bulundurulmak lzmdr. Mehkim-i mahalliyenin hakk- kazas yerli ve ecnebiler arasnda btn cerimin tecziyesine mil olduu inkr olunamaz. Bir millet arazisinin dvel-i ecnebiye askiri tarafndan igaline mtedir emsal-i sbka bu
105

nokta-i nazar teyidden gayr bir eyi ire etmemekdedir. Drdnc Lahey Mukavelenmesi'ne merbut nizamnme bu hususdaki ahkm asla tadl etmiyor. Ahkm- mezkre bir memleket zerindeki hkmetin ekilmesi hlinde hidemt- umumiyenin devlet-i mstevliye tarafndan deruhde olunmasn gstermekdedir ki bu meselede hl byle deildir. Ahkm- mezkre asayi ve ahalinin hayatn temin edecek tedbri mutazammn olup mehkim-i mahalliyenin sekene-i belde arasnda k olunan cerimi ryet etmesi hakkn takyd etmemekdedir. Maa-zlik urasn da nazar- dikkate arz eylemei arzu ederim ki Dvel-i tilfiye Fevkalde Komiserleri'nin 16 Mart sene [1]920 tarihli takrri ile melffu, igali mtekib Harbiye ve Bahriye Nezretleriyle Posta ve Telgraf ve Telefon ve zbtann murkabesi ve sulh ve asayiin ve emniyet ve masniyet-i ahalinin temini zmnnda ner ve tatbik olunacak nizmt tayin edip mehkim-i mahalliyenin hakk- kazasn skt eylememekde idi. Bundan baka igal ordularnn hedef ittihz eyledikleri gaye kendilerinin masuniyetini tehlikeye ilk edecek efle meydan vermemekden ibaret olup yoksa sekene-i belde beyninde mrtekib ve bu masniyeti gayr- muhil olan cnha ve cinayetlere mdahale etmek deil idi. Osmanllar muhakeme etmek salhiyetini haiz olan ibu mehkim-i tedbiye tekili keyfiyet-i ceddesi Mttefik Fevkalde Komiserler'in 19 Knn- Sn sene 1919 tarihli notalaryla idmesini taleb eyledikleri uhd- atka dstrlar ile kbil-i telif deildir. nk uhd- atka usulne gre bile Osmanllar hibir zaman mehkim-i ecnebiyede muhakeme olunamazlar idi. Osmanllar tarafndan ecnib aleyhine ve ecnib tarafndan Osmanllara kar irtikb olunan cerim Osmanl Kanun- Ceza ve Usul-i Muhakemt- Cezaiyesi'ni tatbik eden mehkim-i Osmaniye cnibinden nm- nm-i hazret-i Padiahye olarak muhakeme olunurlar idi. Bbli o kanaatdedir ki herhangi mahkeme-i ecnebiye olur ise olsun sekene-i mahalliye beyninde hukuk- umumiyeye kar irtikb olunan cnha ve cinayt cerimini ryete selhiyetdr olmad gibi Osmanllar hakknda hkmetmee hi de sahiyetdr deildir.
106

Btn bu mlhaztdan baka mehkim-i askeriye-i mezkrenin kanun nmna hkmetmek ve ceza-y nakdleri on misline ibl ile altn olarak tediyesini taleb etmek ve idam cezalarn ecnebi res-y hkmetine arz ile afvlarna mracaat eylemek gibi selhiyetleri kavid-i hukukiyeye briz bir tecavz tekil etmekde ve zt- hazret-i Padiahnin hukuk- hkmdarlerini muhil bulunmakdadr. Kanun nmna hkmetmek keyfiyetine gelince; vaktiyle muhrib bir devlet tarafndan teklif olunan bu suret kavid-i beyne'l-milele tecavze tasadd mahiyetinde grlerek reddedilmi idi. Osmanl kanununa mugayir olarak yzde sekiz bin derecesinde m-l-yutk bir mertebeye ibl olunan ceza-y nakd meselesi ise ahali-i Osmaniye'ye bu cezaya marziyeti takdirinde tamamyla mahv olaca kanaatini ilham eylemekdedir. Bu nikt nazar- malm oldukdan sonra emsal-i sbka hilfnda olarak Trkiye hakknda ittihz olunan bu muamelenin Hkmet-i Osmaniye'nin haysiyet ve hukukuna mhim bir darbe indirmekde ve igal ordularnn bir vechile menfaatini mcib olmakszn Osmanl milletinin hissiytn rencide etmekden baka bir eye yaramayacan da dermiyn eylemek lzmdr. Eer ahvlin mcib olduu esbb dolaysyla mehkim-i Osmaniye'nin cerim-i muhtelitann ryeti hakkndaki salhiyeti mcib-i itiraz grlyorsa bu mkil dahi ahren muhtelit dev-i hukukiye hakknda kabul edilmi olan usule mmsil bir usuln ittihzyla hallolunabilir. Eer btn intizrlar hilfna bu teklif reddedilecek olursa Bbli cidden ihds olunan bu hle kar protesto etmekden baka bir ey yapamayacakdr. Blda dermiyn olunan mtlat zt- asilnelerinin takdirt- muhik ve kr- ghlerine arz eder ve rfeknzla birlikde hukuk ve mukteziyt- ahvl nokta-i nazarndan keyfiyeti mlhaza eyleyerek ahren tatbikine karar verilen tedbrin tadli ve Bblice yn- kabul olabilecek bir usuln ittihz husustnn icrasn dir etmeyeceklerini mid eylerim. 21 Austos 1338 / [21 Austos 1922]
HR. SYS, 2599/10_1-4
107

28
Bb- l Hariciye Nezreti Kalem-i Mahsus
Binba Johnstone'un szleri

General Harington Mttefikn generalleriyle dn uzun uzadya mdvele-i efkr eyledi. Yevm-i mezkrda Mudanya Mukavelenmesi, General Harington'a vrid olup kendisine mnzaunfh niktn halli zmnnda serbest-i hareket baheden talimt mcebince tamamyla tashih edildi. Akam saat yedide Mttefikn generalleri smet Paa ile mlk olmaa tekrar hazr idi. Generaller smet Paa'ya Mudanya Mukavelenmesi'nin son ksmn tevd etdiler. Konferans hsn-i suretle devam eyledi. Lkin Yunan murahhaslar mukaveleyi iki kuyd- ihtirziye dermiyn ederek kabul eylediler. Evvel ark Trakya'nn tahliyesi tarihinin tadlini, sniyen Neuilly Muhedesi ile tasdik edildii vechile Meri'in arknda 1915 hududunun tesisini arzu eylediler. Maamfih smet Paa Mudanya Mukavelenmesi'ne Mttefikn mentk- igalinin de idhal edilmi olmas yeni bir ey olmadn beyn eyledi ve bu meseleyi bizzat General Harington ile halledeceini mid eylediini syledi. General Harington evvelce bu meseleyi smet Paa ile bizzat halletmei niyet etdi ise de Mttefik devletler ayn esast Paris'de kabul eylediklerinden ni meselenin Mttefik devlet tarafndan halledilmek zere bir mukavelenmeye idhal edilmesi lzm geldiini syledi. smet Paa bunu makul bir art olarak kabul eyledi. General Harington hangi mentkn Mttefiklerin zr-i igalinde bulunmas lzm geldiini smet Paa ile grmek arzu eylediini beyn ile smet Paa ve zbitleriyle terk-i mesai ederek mentk- askeriyenin tahddi iin hkmet-i metbasndan salhiyetnme aldn mrunileyhe bildirdi. Bu szler smet Paa'nn mesele hakkndaki nokta-i nazarn deidirir gibi grnd.

108

B-taraf mentk meselesi mevz- bahs olduu zaman smet Paa ibu mesele hakknda alkadr grnmyordu. Lkin murahhaslar Mttefiklerle Trkler beyninde bir Mttefikn mntkas tahddi hakknda idare-i kelm eyledikleri vakit hlinden bunu tasvib etdii hissolunuyordu. smet Paa Trk ktatnn ancak kendi emri ile ilerlediini katiyetle beyn eyledi. Eer ilerlememeleri zmnnda emir verdii hlde baz ktat fi'l-hakika ilerlemiler ise keyfiyeti tahkik edeceini ve mesullerini tecziye edeceini syledi. General Harington Trk ktat smet Paa'nn emri hilfna hareket eyledike ngiliz tayyreleri tarassud edileceini izah eyledi. General Harington smet Paa'ya ngiltere'nin pek ok gemilere, mhim mikdarda askire ve pek ok topa mlik olduunu ve ngilizlerin muharebe etmek iin fena bir muhsm olduunu syleyerek hatm-i kelm eyledi. 10 Tern-i Evvel sene [13]38 / [10 Ekim 1922]
HR. SYS, 2306/23_1-4

109

STANBUL HKMETLER LE KUV-YI M LL YE ARASINDAK MNASEBETLER

111

112

29
Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Eskiehir Tarih-i Kedesi: 8 Temmuz sene [13]35

kinci Frka Kumandanl'ndan bugn aldm bir ifrede mevkiimizin ehemmiyet ve nezketine nazaran kuvvete ihtiyac hlinde Kuv-y Milliye ile ordu tezyd edilmedike vazife-i mdafaay ifa edemeyecei cihetle bu bbda teebbst- lzmede bulunulmas lzumunu mntka kumandanlarna tebli etdiinden bahisle taraf- kerden de icab edenlere tebligt ifas ir olunuyor. Evvelce de arza ile arz edildii zere bu bbda makam- nezret-penhlerinden bir emir ve tebli olunmadndan tayin-i hatt u hareketim marzdur. F 7 Temmuz sene [13]35 / [7 Temmuz 1919] Mutasarrf Mehmed Azm
Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Eskiehir Mutasarrfl'na
ifre

C. 7 Temmuz sene [1]335. Kuv-y Milliye Tekilat iin teebbst icras katiyyen caiz deildir. 9 Temmuz 1919
DH. KMS, 53-2/11

113

30
Eskiehir Sanca Tahrirt Kalemi Umum: 8705 Husus: 295

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Yirminci Kolordu Kumandan Ali Fuad Paa tarafndan tebli edilen emrin sureti leffen takdim-i pgh- smleri klnd. Mtlaasndan mstefd buyurulaca zere bu bbda mutasarrfla Bbli'den ve nezret-i cellelerinden dedii emirler tebli edilmedii gibi irt makam- mutasarrfye tebli edilen evmire de muhalif bulunduu ve binenaleyh ibu tebli mrunileyh kumandann ind bir ir mdr yoksa Bbli'den sdr edilmi bir emir midir? Azm ir buyurulmas bbnda emr u fermn hazret-i azm leh'l-emrindir. F 6 Temmuz sene [1]335 / [6 Temmuz 1919] Mutasarrf Mehmed Azm
gn evvel Meclis-i Vkel kararyla Konya Vilyeti'ne gnderilen telgrafnmenin ilk fkralarnn cevaben ifre telgrafla teblii iin Kalem-i Mahsus'a F 13 Temmuz sene [1]335 / [13 Temmuz 1919]

*
Eskiehir Mutasarrfl Evrak Kalemi

1-Mtreke'yi mtekib vatan ve milletimizin marz kald ahvl-i fevkalde sebebiyle vezif-i askeriyeden baka asayi ve sair umr- memleketin temin-i hsn-i cereyan maksadna binen Meclis-i Vkel kararyla Memlik-i Azm dokuz kolordu mntkasn ihtiv eden ordu mfettiliine taksim edilmi ve ordu mfettileriyle kolordu kumandanlarna
114

vezif-i askeriyeden gayr umr- dahiliye hakknda dahi memurn-i mlkiyeye talimt it ve bu talimtn icra ve infazna da salhiyetdr klnm olduu Harbiye Nezreti'nin 5/6/[13]35 tarih Erkn- Harbiye-i Umumiye / 33770 numara emirnmeleriyle tebli buyurulmudur. 2-Bu emre nazaran Ankara, Kastamonu vilyetleriyle Eskiehir, Ktahya, Afyonkarahisar mstakil sancaklar ve Konya Vilyeti'nin Isparta ve Burdur livlar Yirminci Kolordu dairesini tekil etmekdedir. Kolordunun dairesi de ber-vech-i zr mntka ve mevki kumandanlklarna taksim edilmidir. a-Ankara ve Kastamonu Vilyetleri [Birinci Mntka] Kumandan 24. F[rka] Kumandan Mahmud Bey Eskiehir Mstakil Mutasarrfl [ kinci Mntka] Kumandan Vekili, Eskiehir Ahz- Asker Reisi Kaymakam brahim Bey. Ktahya, Afyonkarahisar Mstakil Mutasarrflklaryla Konya Vilyetlerinin Isparta ve Burdur Livlar [nc Mntka Kumandan] ve 23. F[rka] Kumandan mer Ltf Bey. Mntka kumandanlar nc maddedeki vezifden dolay doruca kolorduya merbt bulunacakdr. b-Her sancak merkezine de birer mevki kumandan tayin edilecek ve bu mevki kumandanlarnn vazife ve salhiyeti o sancan mlhaktna da mil olacakdr. Birinci Mntka'da; Yozgad Mevki Kumandanl'na Mahall Ahz- Asker ube Reisi Binbas Azm, orum Mevki Kumandanl'na orum ube Reisi Binba Ali Rza, Kastamonu Mevki Kumandanl'na 58. Alay Kumandan Mustafa Beyler tayin edilecek ve dier mevkie tayin olunacak mevki kumandanlarnn da ismi kolorduya bildirilecekdir. c-Mahall Ahz- Asker icabnda mntka kumandanlarnn mstacel her nev taleblerini bil-teehhur icraya mecburdurlar. d-Mntka kumandanlarnn valiler hazertna olan teklifleri kolordu vastasyla olup dier memurn-i mlkiye ile doruca muhabere edebileceklerdir.
115

3-Mntka kumandanlarnn vazifesi kendi mntkalarnda en byk memurn-i mlkiye ile tevhd-i fikr u mes ederek mntkalarnda asayiin muhafaza ve istikrar muhill-i asayi-i ahvli tedkik ile tedbr-i mnia ittihz beyne'l-ansr hsn-mziin idmesi adi ekyann takib ve tenkli mahall jandarmalara terk ile siyas maksadla teekkl etmi veyahud byk etelerle kylere rs- havf u zarara balam etelerin kahr u tedmri ve bilhassa muhafaza-i asayi hususunda jandarmaya mzhir olarak Mdafaa-i Hukuk- Milliye ve Redd-i lhak Cemiyetlerinin tekiline muvenet ve bunlar vastasyla yaplacak sair intihbtda keml-i skn ve b-tarafnin muhafazasndan ibaret olacakdr. Mntka kumandanlar lzum grd mevkii tefti ile icab edecek tedbri tesbit ve ittihz etmelidir. 4-Dvel-i tilfiye'nin Wilson Prensipleri'nde iln edilen hak ve adl azmresindeki mevd-i sulhperverneye itimaden asker terhisi, eslihay tahdid, kendi mlkmzde marz kalnan bunca hakaret ve hakszla kar skt ve skneti takrr eylediimiz hlde ahkm- Mtreke'ye klliyen mugayir olarak Dvel-i tilfiye'nin vatanmzdan en mhim ksmlarn igal ve bu igali tevs eylemesi ve bu esnada bilhassa Yunanistan'n ihtirstn vahetle tatbik ederek zmir'de ve Menemen'de binlerce masum erkek, kadn, ocuk ve ahaliyi ve memurn-i mlkiye ve askeriyeyi gaddrne ehid etmelerine imz olunmas hem Yunanistan' ve hem de birok senelerden beri vatan ve mukaddestmz hakknda haricin telkin-i fesadkrsine kaplan bir ksm ahali-i Hristiyaniyeyi tec ile ihtirst- fsidelerini bilhassa Samsun ve Edirne vilyetlerinden etelerle bi'l-amel tatbike balamalar her gn keml-i teessrle resmen anlalmakdadr. Harb-i Umum'nin intc eyledii azm zyit ve yorgunluk hasebiyle galib ve malub iin de muntazam harble istirdd- hukuk gayr- mmkn ve seyyit-i idare ile her zamandan ziyade vatanmzda muhafaza-i skn ile m-ft telfiye masum milletimiz keml-i itiyak ile tlib ve s ise de muhafaza-i vatan ve istikll iin tekml Kuv-y Milliye'nin tertib ve istirdd- hukuk iin suver-i muhtelife ile mevcudiyetini ihtra almas da o derece vcb- kat hlindedir. Zaten zmir'in igali srasnda zt- hazret-i Padiahnin hatt- hmynlaryla sadrazam paa hazretlerinin beynnmelerinde de
116

Mdafaa-i Hukuk emrindeki vezif-i milliye sarhaten irde ve izah buyurulmudu. Binenaleyh dr- taarruz olan vatan ve mukaddest mdafaa maksadyla tekil ve gnden gne tezyd-i azm-i vukf ederek arpan bir avu kahraman milletdalarmzn icabnda imdadna komak ve baka tarafda kmas muhtemel dahil bir fesad veya haric bir igali karlamak zere Kuv-y Milliye'nin imdiden tertib ve tanzimi hayat ve mill bir vazife olduunu btn vilytda takdir ve teemml ile her tarafda Mdafaa-i Hukuk- Milliye ve Redd-i lhak Cemiyetleri tekil ve mevcudiyeti iln edilmekde bulunmudur. Geri srf vatan ve mukaddestn muhafaza endiesinden mtevellid bu azm ve irde-i milliyenin icratn dr- sekte edecek suretde Dahiliye Nzr Ali Azm Beyefendi tarafndan tebligtda bulunulduu gazetelerde grlm ise de vatan ve milletin gnden gne urad felket karsnda bhesiz her hamiyetli ferd-i millet gibi yrei szlayan mmileyhin de azm imza ve iln edilen bu emirnme menfaat- vatana sarhaten mugyir tebligta mecbur kaldndan baka suretle tasrh edilemez. Zaten bunun neticesi olarak Harbiye Nzr evket Turgud Paa da vazife-i nezretden ekilmidir. Tesir altnda ve azm-i irde-i milliyeden b-haber bir hkmetin icrat ve mukarrertyla mazallah istikll ve her nev hukuk ve mukaddestmzn dr- tehlike olacan temin eden ordular mfettii, kolordu ve frka kumandanlar, valiler hazert mutasarrfn-i kirm ve mlkiye kaymakamlarndan ksm- azam vatan ve istikllimizi mdafaa maksadyla tevhd-i mesye teebbs eylemekde bulunmulardr. Bu ahvli ve tekilatsz teebbst ve kuvvetin msmir ve pyidr olamayacan bi't-teemml srf endie-i istikll ve istikbal ile milletin sne-i hamiyetinden doan siyaset ve sair ihtirstdan katiyyen mnezzeh ve mtel bulunan Mdafaa-i Hukuk-i Milliye ve Redd-i lhak Cemiyetlerinden teekkl etmilere mzheret ve tekil edilmeyen yerlerde srat-i tekiline azam muvenet edilmesini bi'l-cmle kumandanlara emir ve memurn-i mlkiyeden rica eylerim.

117

Bir milletin asrlarca urunda kan dkd mukaddestna azm edilen tecavze kar ihzr edilmekde olan mdafaa-i merasna bu dnyada hibir mani olamayacan her ferde bir defa daha ihtar eylerim. Herhangi bir memur veya ahs bi'l-vasta veya bil-vasta tekilat ikl-i azm ve muzr ve ifsdt ile heyecan mcib olur ise mntka kumandanlarnca derhal kanunun emretdii en ar ceza tatbik edilecekdir. cabnda mevki-i memuriyetimden de bi't-tecerrd bir ferd-i millet olarak mbarek vatan ve mukaddes milletim urunda almaa devam edeceimi alenen taahhd ediyorum. Bi'l-cmle arkadalarmn da bu mchede-i milliyede bana pey-rev olacana katiyyen eminim. Tevfk Allah'dan. 5- Bu emir bilumum zbitna kadar tebli edilecek ve her makama vusl telgrafla bildirilecekdir. Yirminci Kolordu Kumandan Mirliv Ali Fuad *
Tarz- Tebli

Erkn- Harbiye-i Umumiye Reisi Cevad Paa Hazretleri'ne Tahrirt Bery- Malmt ifreli telgraf
nc Ordu Mfettilii'ne kinci Ordu Mfettilii'ne nc Kolordu Kumandanl'na On kinci Kolordu Kumandanl'na On Drdnc Kolordu Kumandanl'na Kastamonu Vilyet-i Cellesi'ne

Mahrem tahrirt
Ankara Vilyet-i Cellesi'ne orum Mutasarrfl'na Krehir Mutasarrfl'na Eskiehir Mutasarrfl'na Ktahya Mutasarrfl'na Afyonkarahisar Mutasarrfl'na Isparta Mutasarrfl'na Burdur Mutasarrfl'na orum Ahz- Asker ube Riyseti'ne Yozgad Ahz- Asker ube Riyseti'ne

118

Mahrem tahrirt

Mntka ve 24. F[rka] Kumandanl'na 2. Mntka Eskiehir Mevki Kumandanl Vekleti'ne 3. Mntka ve 23. F[rka] Kumandanl'na, 17. K[olordu] haberdr edecekdir. Ankara Ahz- Asker Heyeti Riyseti'ne

F 6 Temmuz sene [1]335 / [6 Temmuz 1919] * Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Eskiehir Mutasarrfl'na
ifre

C. 6 Temmuz sene [1]335 tahrirt. Hkmet-i Seniyye Mdafaa-i Milliye ve Redd-i lhak Cemiyetleri tekilatna mes gsteremez. Baz ordu mfettilerine Meclis-i Vkel kararyla verilen salhiyet memleketin temin-i asayiine mteallik tedbri memurn-i mlkiye ile mtereken ittihz ve tatbik etmek ve yalnz bu noktada mlk ve asker kuvvetlerin tevhdi ile msmir netyic istihsl eylemek gyesine matf olup bunun kffe-i muamelt- mlkiyeye mdahale ve beyn olunan daireyi tecavz etmeleri caiz deildir. Ona gre muamele ifas. F 14 Temmuz sene [1]335 / [14 Temmuz 1919]
DH. KMS, 53-2/13

31
Bb- li Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Konya
Gayet mstaceldir. Tehiri gayr- caizdir.

Isparta Mutasarrfl'ndan imdi ifre ile tebli olunan iki kta beynnmenin suretleri ber-vech-i zr aynen arz u takdim olunur. F 23 Temmuz sene [13]35 / [23 Temmuz 1919] Vali Cemal
119

Suret yz on, yz on bir, yz on iki ve yz on ve yz on drt numaral olan efrd btn esliha ve techizt ve elbiseleriyle krk saat zarfnda ubelerine mracaat edecek, etmedikleri takdirde tebligta azm-i riyet gsterdikleri anda derdest edilerek bil-muhakeme idam edileceini, evldlarn ktasna gndermeyen pederleri derhal idam ve hanelerini ihrk etdireceimi btn millete selmet-i vatan nmna istikll-i Osman'yi temin maksadyla iln ediyorum. Fm-bad ktalarndan firar vki olmayacakdr. Her kazda mndler vastasyla iln edilecekdir. Bu telgraf ayn zamanda ube riysetlerine aynen gnderilecekdir. 20 Temmuz sene [13]35 / [20 Temmuz 1919] ete Reisi Demirci Mehmed Efe Dier suret Kalbi vatan akyla meml istikll-i Osman iin istihkr- hayat minnet addeden ne kadar ihtiyt zbitn kendilerine Ordu-y Osman'de verilen muhassest kadar bir para ile Kuv-y Milliyemde bery- istihdm bu artla gelecek zbitn varsa hemen gnderilmesi hususunun icab edenlere tebli ve srat-i inbsn rica ederim. F 20 Temmuz sene [13]35 Aydn Havalisi Fedai-yi Milliye'den Hac kr *
Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Harbiye Nezret-i Cellesi'ne, Sadret-i Uzm'ya


Mstacel

ete Reisi Demirci Mehmed Efe ve Aydn Havalisi Kuv-y Milliye Kumandan Hac kr imzalaryla Isparta'da nerolunan iki kta beynnmenin ifreli telgrafla Konya Vilyeti'nden tebli olunan suretleri leffen takdim/irsl klnd.
120

Menfi-i liye-i vataniye ile asl kbil-i telif olmayan bu gibi harekt- hod-serne ve biynenin sratle nne geilerek mtecsirlerinin derdest ve tedb edilmeleri iin icab edenlere tebligt- edde ifas lzumu cevaben vilyete yazld ise de cihet-i askeriyede bu hususda vilyetle hem-dest-i vifk olmadka tebligt- vkadan bir semere beklenemeyeceinden taraf- l-i nezret-penhlerinden kumandanlklara ona gre tebligt- messire ifasyla taraf- acizye de malmat its hususuna msaade buyurulmas bbnda. 23 Temmuz sene [13]35 / [23 Temmuz 1919] * Sadret'e Kumandanlklara ona gre tebligt- messire ifas hususu keml-i ehemmiyetle Harbiye Nezret-i Cellesi'ne yazlmdr. Ol bbda. 23 Temmuz [1]335 / [23 Temmuz 1919] * Konya Vilyeti'ne C. 23 Temmuz 1335. Memurn-i mlkiye ile elele vererek menfi-i liye-i vataniye ile asl kbil-i telif olmayan bu gibi harekt- hod-serne ve biynenin sratle nne geilerek mtecsirlerin derdest ve tedb edilmeleri iin kumandanlklara tebligt- messire ifas ehemmiyetle Harbiye Nezreti'ne yazld. cab edenlere ona gre tebligt- katiye ifa buyurulmas. [23 Temmuz 1919]
DH. KMS, 53-2/20

32
Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Karesi

Karesi ve Saruhan livlar Redd-i lhk Heyetleri mmessillerinden ve Kuv-y Milliye kumandanlarndan mrekkeb bir heyetin kongre hlinde Balkesir'de bugn ictim etdii haber alnd. Resdan bazlar celb edilmi ve 24 Temmuz sene [1]335 tarihli ifreli telgrafnme-i nezret-penhleri
121

mcebince kendilerine hsn-i suretle nesyih-i lzmede bulunulmudur. Cevaben memleketleri, rz ve namuslar, hayat ve istikballeri hunhar bir dmann py- kahr altnda mustarib iken kendilerinin icm- mmetle ahd msk etdikleri mdafaa-i vatan ve namus teebbstndan sarf- nazar edemeyeceklerini ve hkmete her suretle mut ve mzhir olup mukbeleten bu maksad- mukaddes urunda hkmetden de mzheret bekledikleri iki aydan beri dman karsnda Aydn, Salihli ve Akhisar cebheleriyle mtereken ibrz etdikleri mukvemeti son nefeslerine kadar idmeye karar verdiklerini beyn eylemilerdir. Makam- devletlerine gerek ifahen gerek takdim etdiim mufassal raporla tahriran arz etdiim vechile Yunan istilsna kar balam olan hareket-i milliye btn ahali-i livnn ve Aydn Vilyeti'nin mcvir mlhakt ahalisinin itirkiyle azm etmi ve kongre azsnn zr-i idaresinde bulunarak muhtelif cebhelerde harb eden ve bir ksm maiyyetleriyle Balkesir'e vrd eden Kuv-y Milliye mevcudu on be, yirmi bin rddelerinde tahmin olunmakda bulunmudur. Kuv-y Milliye tarafndan merkez ve mlhaktda hkmet ve asayi aleyhinde bir hareket emresi mehd olmamas ve bu cihetin res tarafndan da teyid ve temin edilmekde bulunmas hasebiyle yine marz raporda izah eylediim cihetle bu rbtann birdenbire krlmasyla tahadds edecek neticesi mekk vaziyeti memleket hakknda daha hayrl gremiyorum. Esasen yerli olmalar hasebiyle milislere kar vaziyetlerinden emin bulunmadm livnn cz jandarma kuvvetiyle tedbr-i eddeye tevessl etmesini dahi muvfk- ihtiyt bulamyorum. Kongre mzkert ve mukarrertn vesit-i mahsusa ile takib ediyorum. Neticesinden peyderpey malmat verilecei tabidir. Vaziyetin bu tarzda idmesi evmir ve tebligt- nezret-penhlerine mugayir olduundan mevkiimin mkilt azm nazar- dikkate alnarak ona gre bi'l-mzkere tensb buyurulacak hatt- hareket hakknda talimt- lzme ahz ve telakkisi ve mesil-i marza hakknda izaht- ifhiyede bulunulmas iin Dersadet'e azmetime msaade buyurulmas arz olunur. F 27/28 Temmuz sene [1]335 / [27/28 Temmuz 1919] Mutasarrf Hilmi *
122

Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Karesi Mutasarrfl'na
ifre telgraf

C. 28 Temmuz sene [13]35 Yunanllarn tevkif-i tahattt ve azm-i tecavzt iin hkmete evvel ve hir vki olan teebbst- siyasiye bugn tekd olunmudur. Netyicinin karben husl memldr. Bir takm gayr- mesuller tarafndan hod be-hod baz teebbst ve harektda bulunulmas vehmet-i hzray tezyd ve vatan tehlikeye ilk etmekdedir. Buralarnn icab edenlere tekrar tefhmi ile kongre akdi gibi kanuna mugayir ve ecnibin itibh ve mdahalesini d harektdan tevakk edilmesi ve efrd cemi ve Yunanllarn taarruzt- mtekbilesini clib harektda bulunulmas menfi-i liye-i memlekete pek muzr olduundan bu hllere de artk nihayet verilmesi lzumunun da kendilerine anlatlmas ve ona gre tedbr-i lzme ittihz reviyyetinizden muntazardr. Hl malm ve binen al-zlik bu bbda izaht its b-lzum olduundan buraya gelmee hcet yokdur. 28 Temmuz sene [1]335 / [28 Temmuz 1919]
DH. KMS, 53-2/40

33
Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Kayseri Ayn makam- cell-i Sadret'e de yazld metinde muharrer ve bugn telgrafhneden mevd 28 Temmuz sene [1]335 tarihli Erzurum Kongre Heyeti imzal muzr bir telgrafn bir sureti Belediye Riyseti'nden taraf- acizye iade olundu. Byle eylerin kabul ve kede edilmemesinin lzm gelenlere irde buyurulmas marzdur.

F 6 Austos sene [1]335 / [6 Austos 1919] Mutasarrf Ulvi *


123

Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Kayseriye Mutasarrfl'na
ifre

C. 6 Austos sene [1]335. cab edenlere buraca tebligt- lzme icra olunmudur. Byle muzr telgrafnmelerin kabul ve tevdi katiyyen memn olduundan ve hilf- tebligt hareketde bulunan telgraf memurlarnn Divan- Harb'e tevdiyle haklarnda kanunen terettb edecek mczt- eddenin icras mukarrer bulunduunun oradaki telgraf memurlarna katiyyen tefhmi ve her tarafa icra olunan bu tebligta mugayir olarak dier merkezlerden telgraf ekilecek olursa bunun mrseln-ileyhe vermeyip doruca tarafnza teslimi lzm geleceinin ilveten ifadesi ve tarafnza tevd olunacak bu gibi telgrafnmelerden nezretin derhal haberdr edilmesi muktezdir. 7 Austos sene [1]335 / [7 Austos 1919]
DH. KMS, 53-2/60

34
Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Denizli
ifre Telgrafnme
Mstaceldir.

Yunanlere kar ahali tarafndan gsterilen mukvemet-i filiyeye ve bunun istind etdii tekilat ve harekt- milliyeye hkmetin tarafdar olmad ve teebbst ve harekt- mezkreyi tervc etmedii makam- smlerinden mkerreren tebli edildii hlde bunun azm ve tahdidi iin kuvvet talebine dair vki olan istirhmtm tervc edilmedi. Ne hl asker ne de bir nefer jandarma gnderilmedi. Dier tarafdan kinci Ordu Mfettilii'nin Ahz- Asker Kalemi Riyseti'ne yazd ifreli telgrafda harekt- milliyenin
124

azmi deil her suretle takviye ve tanzimi umum memurn-i mlkiye ve askeriyenin ve azm- memleketin vazife-i vataniyesi olduu bildirildi ve Harbiye Nezreti'nce harekt- milliyeye her tarafdan mzheret ve muvenet olunduu ve bu husus hakknda makamt- askeriyeye emirler verildii gibi Meclis-i Vkel'nn da muvfakat istihsl edildii anlald. Hkmetin hemfikri olmas lzm gelen nezretlerden birinin bir trl, dierinin baka trl emirler vermesindeki garbet ve gayr-i tabilik malm ve bunun mahzuru bedhdir. Halk gzleriyle grd ve acsn bi'n-nefs tatd Yunan Mezlimi'ne kar silaha sarlmaa meyyl ve bunda hakl olmakla beraber bir nezretin muvenetine mazhar olursa harektn yalnz hiss-i azm ve hakk- tahaffuza msteniden deil, belki de hkmetin fikrine ve vatann menfaatine muvfk telakki etmekde bhesiz hakldr. Aydn civarnda teekkl eden Kuv-y Milliye bir ay evvel oradan Yunanllar harben tard ve azm ederek tezyd-i nfuz ve kuvvet etmi ve halkn kendilerine muveneti gnden gne tezhr eylemidir. Aydn Mutasarrf'nn Yunanllar tarafndan alnp gtrlmesi kuvve-i igaliye altnda olmayan aksmn tamamen Kuv-y Milliye'nin eline drm ve oralarda hkmet bir ekl-i b-tesirden ibaret kalmdr. Kuv-y Milliye'nin nfuzunu peyderpey azm ederek liv-y acizye de gemi ve Aydn etrafnda toplanan mhim kuvvetden istimdd ederek gnden gne tezyd etmekde bulunmudur. Vekyii gn gnne tahkik ve tedkik eyleyerek mtlaa ve ictihd- daim ile beraber arz etmekden geri durmadm. Hkmete harekt- milliyenin tervc edilip edilmedii mechl ve her iki suretde dahi maksadn temini buralarda kuvvetli asker ve jandarma kttnn bulunmasna vbeste olduunu arz eylerim. Meselenin safahat- muhtelifesiyle mtlat ve istirhmt- aciznemden tekrar ve tafsiltdan sarf- nazar ile bu ie dair eslf- devletleri zamanndaki telgraflarmn mtlaas rica olunur. Mezkr telgrafnmelerin mtlaasndan mstebn buyurulaca vechile marztm nazar- ehemmiyete alnmam, yalnz harekt ve teebbst- milliye menfi-i vataniyeye muhalif olduu bildirilmekle azm edilmi ve izm vad buyurulan iki tabur asker henz gnderilmemidir. Bu vaziyet iinde yalnz hkmete kar deil, tarihe ve Cenb- Hakk'a kar da mesul bir mevkide bulunan bir mutasarrfn ne hale gelecei muhtac- izah deildir. Bir kere
125

vatan addan synet ahalinin vazifesi olduu gibi, bizzat can ve mallarn muhakkak olan Yunan taarruzundan muhafaza en tabi ve en mer haklardr. Bu vazife ve hakkn istimlinden onlar azm etmee hkmetin salhiyeti olmamas ve binenaleyh yardma muktedir deil ise mkilt kndan mcnebet eylemesi icab eder. Dier tarafdan harekt- milliye milletin intibhna en briz delil olmak itibaryla hkmetin vatana matf teebbstn teshl ve takviye edeceinden yn- tervc ve tasvb olmak azm gelir. Bunun ile beraber tamamen mechlmz olan vaziyet-i hzraya gre harekt- mezkre hkmetin aczine dl ve bi'n-netice felketine bis olmak ihtimali de vriddir. Bu takdire gre ihtimal ki hkmet aksm- saire-i vatann hals ve selmeti iin oralara gelecek felkete rza gstermek mecburiyetindedir. Fakat hkmetin siyaseti buraca da tamamen mechl olup imdiye kadar hibir suretle tenvr edilmediimiz gibi, iki mhim ve alkadr nezretin mtezdd tebligtda bulunmas pyitahtn emirlerini muhtac- selmet ittihz etmemize de mni oluyor. Vatann yalnz baz aksm- kymetdr deil belki de maa't-teessf heyet-i mecmas marz- mehlik iken mechlt iinde ise grmek ne kadar n-kbil-i tecvz ise dman tarafndan ihds edilen vekyi-i messifenin tevld etdii cereyanlara aresizlik sebebiyle bi'l-ztrr tbi olmakda ise de tehlikelidir. Bunlar hukuk- tabiyeye deil, ayn zamanda kuvvete de istind ediyor. Binenaleyh ak bir siyasetle hareket elzem ve zarurdir. Harekt- milliyenin azmi msellahan vatan mdafaa ve rz ve canlarn muhafaza eden kimselerin tenkli menfi-i milliyemiz iin muktez ise vzhen emirler it ve kfi kuvvetler izm buyurulmasn rica ederim. yed menfi-i liye-i milliye ve vataniye bunun aksini mstelzim ise hkmetin hilfgr bir vaziyet alarak tekilat- milliyeyi erbb- ekvete brakmas katiyyen azm olamaz. Azm memleketimizin malm olan hline ve hkmrn olan cehletine binen ifrt ve tefrtlerin haricen dahi d-i felket-i ahvle sebebiyet vermesi muhakkakdr. Bundan da nazar- dikkat-i hkmetin gayr- mer bir suretde emin memurni vastasyla harekt- milliyeye azm ve onlar idare etmesi elzem ve aksi takdirde mazarrat ve belki de felket muhakkakdr. Marztmn lyk olduu ehemmiyetle tedkikini ve vazife-i vataniyede ve emniyet-i devletlerinin suistiml edilmeyeceine itimad
126

buyurularak talimt- katiye ile azm buyurulmamas istirhm ve aksi takdirde evvelce mkerreren ve mdellelen arz etdiim ve mukaddemtn grmekde bulunduum fenalklarn mesuliyet-i maddiye ve maneviyesini kabul edemeyeceimi arz eylerim. F Austos sene [13]35 / [3/4 Austos 1919] Mutasarrf Azm * ifre Telgrafnme
Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Denizli

Nazilli Kaymakaml'ndan alnan ifre telgrafnme Bbli ifresine bi't-tahvl zre naklen arz olunur. Mutasarrf Azm Suret Yunan igalinin temdsi dolaysyla harekt- milliye azm etmi ve kuv-y askeriye-i milliye vaziyete azm bulunmudur. Harekt- milliyenin icabtna gre evmir-i nezret-penhlerinin infz gayr-i mmkndr. Bu cihetle baka bir mahalle naklime msaade veya istifamn kabul msterhamdr. F 4 Austos sene[1]335 / [4 Austos 1919] Nazilli Kaymakam ve Mutasarrf Vekili Hasan Naci *

127

ifre Telgrafnme
Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Denizli

Nazilli Kaymakaml'ndan alnan ifre telgrafnme Bbli ifresine bi't-tahvl zrde naklen arz olunur. 5 Austos sene [13]35 / [5 Austos 1919] Mutasarrf Azm Buralarda hkmetin nfuzu emr-i nezret-penhlerinin infzna katiyyen gayr-i msaid ve gayr-i kfidir. Mahz Yunan igalinin temdsinden dolay Kuv-y Milliye vaziyete hkimdir. Hkmet asayi ve inzibatn teminine almakdadr. Evmir-i nezret-penhlerini azm edememek mevkiinde kaldmdan dolay baka bir mahalle naklime msaade buyurulmas veya istifamn kabul msterhamdr. F 4 Austos sene [13]35 / [4 Austos 1919] Nazilli Kaymakam ve Aydn Mutasarrf Vekili Hasan Naci *
Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti Denizli Mutasarrfl'na
ifre

C. 3 ve 4 ve 5 Austos sene [13]35. Bugnk tarihli mufassal telgrafnmemden mstebn olaca vechile etelerin hemen datlmas tilf Devletleri tarafndan katiyyen taleb edilmekdedir. Ahalinin muhafazas hkmete aiddir. Bunun iin de tedbr-i lzme ittihz mukarrerdir. Harbiye Nezret-i Cellesi'ne tekrar tebligt icra olundu. Nezret-i mrunileyhdan icab eden memurn-i askeriyeye ev128

mir-i ekde its tabidir. Mezkr telgrafnme ile tavsiye olunduu zere cihet-i mlkiye ve askeriyece mttehiden ittihz- tedbr olunarak toplanan kuvvetlerin ber-vech-i taleb azman datlmas azm ve elzemdir.
Harbiye Nezret-i Cellesi'ne

Bugnk tarihli dier tezkir-i acizneme zeyldir: Nazilli ve havalisinde Kuv-y Milliye'nin hl ve vaziyete hkim ve cihet-i askeriyenin bunlara mzhir olmasndan ve kinci Ordu Mfettilii'nden Ahz- Asker Riyseti'ne Kuv-y Milliye'nin azmi deil, takviyesi lzm gelecei tebli edilmesinden dolay nezret-i acizden verilen evmirin tatbik ve infz mmkn olamayacan mutazammn Denizli Mutasarrfl'ndan alnan telgrafnmelerin suretleri leffen savb- llerine takdim klnm azm ir- sbk- aciz vechile icab edenlere azman talimt- katiye it ve keyfiyetin inb buyurulmas bbnda. 8 Austos sene [13]35 / [8 Austos 1919]
DH. KMS, 53-2/63

35
Bb- l Dahiliye Nezreti Memurn ve Sicill-i Ahvl Mdriyeti Umum: 39602 Husus: 1401

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Marz- ker-i kemineleridir Kalem-i Mahsus'dan muharrer 2 Austos sene [1]335 tarihli ve 17160/732 numaral tezkire-i nezret-penhleri cevabdr: zmit Mutasarrf- sbk brahim Sreyya Bey'in ttihad ve Azm gayretiyle bir takm harekt ve teebbst- fesdkrneye tevessl etdii ve kendisi Boleviklik menviytn hayyiz-i husle getirmee alt mevskan istihbr klnmas zerine hemen derdestiyle mahfzan Dersadet'e izm ve elde edilecek vesik ve tanzim olunacak evrak- tahkikiyenin de birlikde gnderilmesi zmit Mutasarrfl'na tebli edildii gibi Geli129

bolu'daki Fransz kabristanna kar yaplan hrmetsizlikden mmileyh Sreyya Bey'in mesul olduu beynyla hakknda lzm gelen tahkiktn mstehak olduu cezann icras General Franchet D'Esperey cnibinden nezret-i cellelerine yazlan takrrde taleb edildii Harbiye Nezret-i Cellesi'nden bildirilmesiyle esna-y muhakemede bu meselenin de tahkik ve takibi lzumunun 1 Nisan sene [1]335 tarihli tezkire ile Divan- Harb-i rf Riyseti'ne yazld bi't-tedkik anlalm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 16 Azm sene [1]337 ve f 14 Austos sene [1]335 / [14 Austos 1919] Dahiliye Nzr
dil

HR. SYS, 2634/5_18

36
Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Ankara Vilyeti'ne ifre Dahil-i vilyetde Tekilat- Milliye iin baz zbitn ile ihtiyt zbitleri tarafndan propagandalar icra edilmekde ve bunlarn ale'l-ekser tebdil-i kyafet ile kasaba ve karyeleri dolamakda olduu ve hissiyt- ahaliyi tahrik edecek oyunlar tertib edilmekde, el-hsl efkr tesmm iin her vastaya mracaat olunmakda bulunduu mevskan haber veriliyor. Hibir yerde byle propagandalara meydan verilmemesi ve tahriktda bulunanlarn da hemen derdest edilerek mahfzan Dersadet'e gnderilmesi ve bu bbdaki malmatn bi'l-etraf bildirilmesi muktezdir. 25 Austos [1]335 / [25 Austos 1919] *

130

Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Ankara

ifre Telgrafnme C. 25 Austos sene [13]35. Mlhaktdan alnan malmat- cevabiyeye nazaran Tekilat- Milliye iin propaganda yapan kimse olmad ve bu gibi azm vukuunda emr-i devletleri vechile hareket olunmak zere mteyakkzne davranld anlalmdr. Yirminci Kolordu Kumandan Ali Fuad Paa'nn azliyle kumandan vekletine tayin buyurulan Hulusi Paa ifa-y vazifeye balam, dn Dersadet'e azmetle Ali Fuad Paa kumandan vekletini deruhde eylediinden bugn d-i adh olmak hasebiyle refakatinde erkn ve zbitn- askeriye bulunduunu hlde bery- tebrik ber-mutd makam- vilyete geldiinden ald bir telgrafnmeye atfen Sivas'da Tekilat- Milliye, Kongre'nin inikd etdii ve riysete de Mustafa Azm Paa'nn intihb olunduu ve kongrenin el-yevm seksen azs bulunduunu beyn ve ilve [ve] Mtreke'den beri milletin menfii temin edilemediinden milletin efkrna mracaat ve madd-manev mzheretin istihsli iin bu kongrenin akdi elzem ve hayrl bulunduunu aka dermiyn eylemidir. Evvelce arz olunduu zere memurn-i mlkiye ve ahali Ali Fuad Paa'nn bugn izhr eyledii bu fikre temyl etmemilerdir. Kumandan- sbkn ifade-i vkas yn- ehemmiyet grlmesine mebn arzna mbderet klnd. Azm. 6/7 Eyll sene [13]35 / [6/7 Eyll 1919] Vali Vekili Mektubcu Halid
DH. KMS, 53-3/12

131

37
Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Konya

ifre Telgrafnme Ilgn Belediye Riyseti'ne Umum Trk Kongresi imzasyla Karahisar'dan kede olunup Ilgn Kaymakaml'ndan sureti mbella telgrafnme aynen zre derc ile arz olunur. F 11 Eyll sene [1]335 / [11 Eyll 1919] Vali Vekili Burhaneddin Suret Sivas'da Umum Trk Kongresi'nin kd edilmekde olduu ve zmir Kuv-y Milliyesi'nin mer harektna kar ngilizlerin Konya-Eskiehir imendiferini igal etmekde olduu ve bu suretle hkmetin takib etdii siyasetin milleti dil-hn etdiinden makam- Saltanat ve milletin istihls icabnda mdafaa etmek zere milletin azm azm ile almasn ve lzm gelen mahallere mill kumandanlar tayin edilmi olduundan bunlarn hkmet-i milliye ve askeriyeyi zr-i idarelerine alacan ve katiyyen asayisizlie meydan braklmayacann iln ve bu tebligtn ilnn tehir edenlerin millet nmna tecrm edilecei. *
Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Konya Vilyeti'ne
ifre

C. 11 Eyll sene [1]335. Sivas ve Ankara Vilyetlerindeki kumandanlar ile Sivas valisi de hkmet-i merkeziyeye kar bir azm- muhalefet alarak tahrikta filen ve alenen itirak etmilerdir. Nide Vakas malm- lleri olduu gibi Kre132

hir ve Kayseriye taraflarnda da baz teebbst ve tahriktda bulunmakda olduklar ve her tarafa kongre nmna telgraflar kedesiyle tahrikt tevse aldklar anlaldndan ve Harbiye Nezreti'nden Azm Paa'ya tebligt icra olunduundan mrunileyhle bi'l-mzkere mmkn olan tedbrin tesr-i ittihzyla fitnenin azm-i azm ve intir esbbnn istikmline sarf- mes edilmesi ve ittihz olunan ve olunacak tedbrden peyderpey muvazzahan malmat its mtemenndr. 12 Eyll sene [1]335 / [12 Eyll 1919]
DH. KMS, 53-3/20

38
Telgrafnme Devlet-i Azm Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Mahreci: Alaehir Numaras: 2675

Karahisar- Sahib Mutasarrf Mehmed Mahir Beyefendi'ye Kalbler vatan akndan baka hibir his tamayan heyet-i milliyelerinin teebbst ve icrat- vatanpervnelerine takme alanlarn en gayretkrlar miynnda zt- llerinin de bulunduunu byk bir teessf ve teessrle haber alyoruz. Zt- llerine hayat- irfan ve refah temin eden Trk muhitinin marz kald azm ve misli n-mesbk felketlere kar lkayd ve bgne kalacak bir Azm ve hele bir racl-i z-irfn kalbinin tasviri bile husle srer iken kongremizin ya zt- llerini bu harb-i b-uurun bilfil sancakdar gnll Mslmanlk nmna afvedilmez bir hl-i azm olmak zere telindeki mazereti teslim edersiniz zannnda bir hareket-i milliye ve Redd-i lhak heyetleri meruna kni bir muhabbet olarak azm- vatan sfatyla giridii bu harb-i millye kar hkmet-i merkeziyenin taknd azm- hilf-grye hasbe'l-memuriye tebaiyet-i mecburnizi takdir eder, fakat bu tebaiyetin zt- llerini p ve yt- ehl-i ihanet derekesine indirecek mahiyetde olmadna da kni olmak istediinden
133

harekt- tiyenizin ona gre tanzimini henz hiyanetle ibedr grmek istemedii hviyet-i slmiyeniz nmna tavsiye eder. 26 Austos sene [13]35 / [26 Austos 1919] Alaehir Kongre Reisi Hcim Muhiddin * Karahisar- Sahib Sanca Mutasarrfl Aded 18 Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Selanik ttihadclnn siyaseti ile idareye balayan harekt- milliye iin mhim bir merkez manzarasn kazanmak zere bulunan Karahisar- Sahib Sanca'nn idare-i umumiyesi ibresini, Hkmet-i Seniyye'nin siyaset-i merkeziyesi istikmetinde tutmakda srar etmekde olduum iin burann ecnebileri ile ttihadiynun harekt- isyankrnesi arasnda ne kadar vahim, nasl her vasta-i icraiyeden mahrum yalnz bir vaziyetde kaldm yalnz burann ecnebi mmessilleri deil, "Harekt- Milliye Kongresi Reisi" imzasyla dn akam Alaehir'den gelen u aynen takdim-i hk-i py- l klnan- telgafnmenin tehdid-miz metni bile takdir etmekde olduundan vaziyet-i vahimemin azm takdirini azm eder ve sratle tevlye balayan hadista kar bir medr- hareket ve istitl olmak iin tahsist- mestreden istenilen be yz liralk kadar bir havalenmenin mstaceliyetle irsli emr u irdesi lzumunun tekraren arz u beynna msaade istid eylerim. Fermn. F 1 Eyll sene 1335 / [1 Eyll 1919] Karahisar- Sahib Mutasarrf M. Mahir *

134

Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Karahisar- Sahib Mutasarrfl'na


Tahrirt

F 1 Eyll sene [13]35 tarih ve 18 numaral tahrirt- vllaryla melffu mtlaa olunmu ve mesele zaten tavazzuh ederek azm-i istitl bir ciheti kalmam olduundan havalesi istenilen be yz lirann ne gibi husustda sarf edilecei hakknda izaht its bbnda. F 3 Eyll 1335 * Burada mnteir Halk Sz gazetesinin ilvesidir.
Milli Kongre'nin Telgraflar Karahisar Mutasarrf ve Mdafaa-i Hukuk- Milliye Riyseti'ne

Bi'l-cmle devletlerin stanbul sfer ve mmessillerine bery- malmat sl olunan muhtradr: Sekiz ay evvel fesh edilmi olan Meclis-i Millmizin Kanun- Esas mcebince nihayet drt ay zarfnda yeniden ictim lzm geldii hlde Mtreke'nin akdinden beri tekub eden hkmetler intihbtn icrasndan taalll etmi ve bu suretle Meclis-i Mill hl ictim edememidir. Bu sebeble bilhassa hkmet-i hzrann takib etmekde olduu siyaset-i dahiliye ekl-i idaremizi Mutlakiyet'den azm edilmez bir hle getirmidir. Bu vaziyet zerine harekt- milliye icrasnda hibir fikr-i merutiyet kalmayan Ferid Paa Kabinesi nefret-i umumiye karsnda zulm ve iddetle pyidr olabilmek siyasetine slk ederek kendi aleyhinde bulunan mill vahdeti ihll iin ansr- slmiye'yi yekdieriyle ktle sevk etmek istemi ise de bu teebbse aid vesik milletin eline geerek memleketin emniyet-i umumiyesi haleldr olmakdan kurtulmudur. Bunun zerine millet vaziyeti zt- hazret-i Padiahye arz ile itimad- umumye mstenid bir kabine tekilini istirhm etmek istemi ise de hkmet-i hzra millet ve Padiah'n temasna da mni olmu ve bu suretle millet iin bir hkmet-i mera teekkl
135

edinceye kadar heyet-i hzra-i vkel ile kat- mnasebtdan baka are kalmamdr. nk byle bir tedbire tevessl edilmedii takdirde Ferid Paa Kabinesi'nin teviktyla Anadolu asayiinin haleldr olaca muhakkakd. stanbul'da itimad- milliyeye mstenid bir kabine teekkl edinceye kadar devam edecek olan bu vaziyetin meriyetini ve bilhassa hkmet-i metbalar nokta-i nazarnca da lzumuna mebn vreste-i izah addederiz. nk hkmet-i hzrann Versailles Konferans'na gnderdii heyet-i murahhasa srf ml-i milliyeyi temsil eden bir hkmet tarafndan gnderilmi olmadndan dolay bir ehl-i hibre telakki edilmidi. Binenaleyh sulhun takrrinde ancak millete mstenid bir Osmanl kabinesi teekkl etmek ile kbil olabilir. Bu suretle gerek milletimizin ve gerek Avrupa ve Amerika menfi-i liyesinin icabt- tiyesine tevfuk etmekde olan vaziyet-i hzra-i milliyemizin muhill-i asayi hibir fikre mstenid olmadn ve emniyet-i umumiyeyi ihll edecek hibir azm zuhur etmeyeceini ve btn azmsyla muslihne bir hatt- hareket takib edilebileceini Sivas'da mnakid umum Anadolu ve Rumeli murahhaslarndan mteekkil umum kongre suret-i katiyede tekeffl ve temin ederek kesb-i fahr ile cihana adalet vad eden Dvel-i Muazzama'nn mzhert- maneviyelerinden emin olduunu ayrca arz eyleriz. 12 Eyll [1]335 / [12 Eyll 1919] Sivas'da mnakid Azm Kongre Heyeti Karahisar Mutasarrfl'na 1-Hkmet milletin sevgili Padiahna olan maruzt ve irtibtn kesmekde ve tahakkuk eden harekt- hinnesinde devamda temerrd eylediinden milletde mer bir heyet-i hkmet res-i kra geinceye kadar hkmet-i merkeziye ile mnasebt- idariyesini ve stanbul ile her trl telgraf ve posta muhabert ve mrseltn tamamen kata karar vermidir. Mahall memurn-i mlkiye asker kumandanlaryla mttehiden bu hususu temin edecek ve neticeyi Sivas'da Umum Kongre Heyeti'ne bildirecekdir.
136

bu tebligt bi'l-cmle kumandanlara ve res-y memurn-i mlkiyeye verilmidir. F 13 Eyll [1]335 / [13 Eyll 1919] Umum Kongre Heyeti Lhikadr. Bu tebligtn icra olunduu haberi kongrede heyete malm oldukdan sonra ayn vechile muhaberta devam olunacandan telgrafhnelerde adam bulundurulmas mercdur. Kongre Heyeti *
Karahisar- Sahib Sanca Mutasarrfl Aded 24

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne


Fevkalde ve mahremdir.

Devletli efendim hazretleri Karahisar- Sahib mntkasnn geirmekde olduu u buhranl devrede mesele yalnz Alaehir Kongresi'nden gelen bir telgrafnmeden ibaret olsa ortada vk mcib-i istitl daha bir mesele kalmazsa da maalesef ahvl yalnz bu bir meseleden ibaret olmayp hall izlesi msraaten elzem gelen hlt ve hadistn gnden gne nasl azm bir s-i siryetle tevess etmekde olduunu ecnebiler bile esef ve hayretle tem etmekdedirler. Mesela: "Sadrazam Ferid Paa hazretleri ngilizlerden iki milyon lira alm da onun iin Anadolumuzu kolay kolay paralamak zere harekt- milliye aleyhinde bu derece iddetle aleyhdrne bir siyaset takib ediyor." Propagandas birka gnden beri umumun efvhnda sair ve hatta jandarma kumandan olacak ztn akde-i siyasiyesinde bile dair bir hlde olduu gibi veliahd- Saltanat hazretlerine mensub u melff lyihann matb nshalar dahi livnn en cra kyleri ile kelerine kadar pek irkin s-i tefsirler ile meccnen tevz edilmekde ve gafil avmn felsefesi cidden pek muzr mefsedetlerle tesmm ve izll klnmakda bulunduundan irsli
137

irdesi bi'd-defat azm edildii hlde henz gnderilmeyen be yz liralk havale ite u hlt ve tahriktn takmini istihdf etmekde bulunan harekt- hkmeti daha messir drecek esbb u vesilin tesrinde sarf edilecei f 14 Eyll [1]335 tarihli ve 7703/314 Kalem-i Mahsus numaral emirnme-i devletlerine cevaben arz olunur. Ol bbda emr u azm hazret-i azm leh'l-emrindir. F 15 Eyll sene [1]335 / [15 Eyll 1919] Karahisar- Sahib Mutasarrf M. Mahir
DH. KMS, 53-3/24

39
Karahisar- Sahib Sanca Mutasarrfl Aded: 14

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne


Pek mhim ve mahremdir.

Devletli efendim hazretleri Karahisar'da talyanlar yerine ahz- mevki eden ngilizlerin kumandan buraya geldiinin hemen ferds akamnda anszn ehrin tesinde, berisinde, civarnda bulunan cephanelerimize nbeti neferi ikame ediyormu ve u icratna bir akam evvel, geceleyin etelere cephane karrken ngiliz karakollarnn rast geldiklerini sebeb gstermidir. ngiliz kumandannn u muamelesi pek habersiz ve n-muntazr suretde vukua geldii iin birdenbire vahim bir s-i tefehhme meydan vermi ve hatta bunun zerine ngiliz nbetilerine cephane kaldrmaa kalkdklar hlde zerlerine hemen ate edilmesi emrinin verilmesine bile ramak kalm iken Polis Komiseri Azm Efendi'nin nazar- dikkatine arpan hlin vahim manzaras ale'l-acele bendenize telefon edilmi ve derhal bir tarafdan ngiliz tercman celb olunarak meselenin hakikati istzh ve bir yandan da alnan izaht zerine ne yaplmak lzm gelecei kararghmza
138

bildirilerek bir vehmete meydan kalmadan tarafeynin s-i tefehhm izle klnm ve mesele dahi ngiliz kumandanna buna dair eyledii istznn cevab azminden gelinceye kadar cephanelerin tarafeynin nbetileri taht- nezretinde braklmas suretiyle kapanmdr. Nezret-i Cellece nazar- dikkate alnacak mahiyetdedir ki selmet-i vatan nmna mevsk ve asker bir zt tarafndan gayet mahremne bir suretde haber verildiine gre hadisenin henz s-i tefehhm devresinde bulunmakda olduu bir esnada Frka Kumandan Kaymakam mer Ltfi Bey'in vehmeti meydanda olan byle bir hle kar hazm ve ihtiyt ile davranacak yerde kendinden geerek kararghnn civarlarnda hemen mitralyzlerin tabiyesine ve yed oralardan ngilizlerin gelip gedikleri veya doladklar grld hlde hemen zerlerine ate edilmesine emir vermi olmasdr. Haber veren zt kime emir verildiini dahi ismi ile, sfat- resmiyesiyle bildirmidir. Bu frka kumandannn yine kendi siyaset-i hod-sernesiyle meydan vermekde olduu bu vahim hdista- bir de stde olarak inzimm etmekde olan u iznsz harekt er ge ngilizlerin kendisinin aleyhinde perverde eylemekde olduklar pek derin bir emniyetsizliin netyiciyle msdeme edilebilecei iin devletin hukuk- azmesi nmna olarak hl-i hzrn manzarasnn en mhim safahtyla hasbe'l-vazife imdiden arzna msraat ediyorum. Fermn. F 28 Austos sene 1335 / [28 Austos 1919] Karahisar- Sahib Mutasarrf M. Mahir *
Alaehir Kaymakaml

Bi'l-cmle devletlerin stanbul sfer ve mmessillerine bery- malmt sl olunan muhtrada sekiz ay evvel fesh edilmi olan Meclis-i Millmizi Kanun- Esas mcebince nihayet drt ay zarfnda yeniden ictim lzm geldii hlde Mtreke'nin akdinden beri takub eden hkmetler intihbtn icrasnda taalll etmi ve bu suretle Meclis-i Mill hl ictim edememidir. Bu sebeble hkmet-i hzrann takib etmekde olduu siya139

set-i dahiliye ekl-i idaremizi Mutlakiyet'den tefrk edilmez bir hle getirmidir. Bu vaziyet zere harektyla icratnda hibir fikr-i merutiyet kalmayan Ferid Paa Kabinesi nefret-i umumiye karsnda zulm ve iddetle payidr olabilmek siyasetine slk ederek kendi aleyhinde mill vahdeti ihll iin ansr- slmiye'yi yekdierine sevk etmek istemi ise de bu teebbsndeki vesik milletin eline geerek memleketin emniyet-i umumyesi haleldr olmakdan kurtulmudur. Bunun zerine millet vaziyeti hazret-i Padiah'ye arzla itimad- umumye mstenid bir kabine teekkln istirhm etmek istemi ise de hkmet-i hzra milletiyle Padiah'n temasna mani olarak bu suretle millet iin bir hkmet-i mera tekil edilinceye kadar heyet-i hzra-i vkel ile kat- mnasebtdan baka are kalmamdr. nk ibu tedbire tevessl edilmedii takdirde Ferid Paa Kabinesi'nin teviktyla Anadolu asayiini haleldr edecei muhakkakdr. stanbul'da itimad- milliyeye mstenid bir kabine teekkl edinceye kadar devam edecek olan bu vaziyetden meru ve bilhassa hkmet-i metbalarnn nokta-i nazarnda da lzumuna mebn vreste-i izah addederiz. nk hkmet-i hzrann ve hepimiz Versailles Konferans'na gnderdii heyet-i murahhasa srf ml-i milliyeyi temsil eden bir hkmet tarafndan gnderilmi olmadndan dolay bir ehl-i hibre telakki edilmidir. Binenaleyh sulhun takarrurundan ancak millete mstenid bir Osmanl kabinesi teekkl etmekle kbil olabilir. Bu suretle yine, gerek milletimizin ve gerekse Avrupa ve Amerika menfi-i liyesine icabt- tiyesine tevfuk etmekde olan vaziyet-i hzra-i milliyemizin muhill-i asayi hibir efkra mstenid olmad ve emniyet-i umumiyeyi ihll edecek hibir azm tahadds etmeyecei ve btn manasyla muslihne bir hatt- hareket takib edilecei Sivas'da mnakid Umum Anadolu ve Rumeli murahhaslarndan mteekkil Umum Kongre suret-i katiyede tekeffl ve temin ederek kesb-i fahr ile cihana adalet vad eden Dvel-i Muazzama'nn mzheret-i maneviyelerinden emin olduumuzu ayrca arz eyleriz. *

140

Bilumum Heyet-i Milliye'ye Mevki K[umandanlklarna] ube Riysetine Kaza Kaymakamlklarna Sureti blya karlan Umum Kongre mukarrertna tevfk-i hareket ile neticesinin inbs tebli olunur. F 13 Eyll sene [1]335 / [13 Eyll 1919] Karahisar ve Alaehir Havalisi Mill K[umandan] Kaymakam mer Ltfi * Alaehir Kaymakaml Bilumum Kaza Kaymakamlklarna bu talimt dairesinde harektnz tedvr etmek arzu-y mill iktizsndan olmakla msellem olan hamiyet ve dirayetinizden azam suretde menfi-i millet ve hukuk- Padiah'yi muhafaza eylemenizi ve yevm raporlarnzla muntazaman malmt vermenizi rica ederim. F 13 Eyll sene [1]335 [13 Eyll 1919] 23. Frka K[umandan] Kaymakam mer Ltfi Suret Sivas Mill Kongresi 23'nc Frka kumandann mntkasyla Alaehir ve Havalisi Mill Kumandanl'na her nev salhiyetlerle tayin etmidir. Mentk- mezkrede bulunan Kuv-y Milliye ve askeriyesinin emr-i kumandasn bugnden itibaren deruhde etdim. Vaziyet-i hariciye ve dahiliyemiz makm- Hilfet ve Saltanat'n muhafazas, millet ve vatann istikllini temin edecek bir hlde olduundan yalnz azimkrne ve fedakrne hareketin muvaffakiyet olacana kni olmalyz. Munimiz tevfk-i Allah. Binen tdeki talimta gre hareket ve icratda bulunulmasn taleb ederim. Her trl harektmz hukuk- milliyeyi azam suretde temin edecek bir suretde tanzim edilmesi gayr- kanun ahvlde asayisizlie meydan verme141

melidir. lem-i insaniyet ve adl Dvel-i Muazzama'nn kabul etdikleri prensiplerle Mtreke ahkmna mugyir olacak her nev dahil ve haric tecavzta kar hukuk- mill icabnda mdafaa edilecekdir. * Karahisar- Sahib Sanca Mutasarrfl Aded 349 Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Marzdur Harekt- Milliye ile Yirmi nc Frka Kumandan mer Ltfi Bey'in bilhare ve imdi rey'l-ayn grdm ahvliyle harekt imdiye kadar hakknda vuku bulan marztm hata ile mlml olarak gstermi ve kumandan mer Ltfi Bey'in cidden din ve devletine sadkatle meb pek deerli bir ahsiyet-i askeriye olduunu bir hakikat- bedhiye hlinde tecell etdirmi olduunun arzna ve gya ahaliden seksen bin yahud yetmi bin lira toplatdrlm diye kzib rivayt zerine mstenid olan bi'l-cmle marzt- sbkamdan istifra msaraat ediyorum. Fermn hazret-i azm leh'l-emrindir. F 17 Eyll sene [1]335 / [17 Eyll 1919] Karahisar- Sahib Mutasarrf M. Mahir DH. KMS, 53-3/27

40
Bb- l Sadret-i Uzm Mektub Kalemi 290

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Marz- ker-i kemneleridir Mbeyn-i Hmyn- Mlkne Baktibi Ali Fuad Beyefendi tarafndan bugn Bbli'de senverlerine tevd ve telgrafla vilayt ve elviyeye tammen tebli olunan beynnme-i hmynun bir suret-i mnfesi
142

leffen savb- l-i safnelerine tisyr klnmala nezret-i celle-i dvernelerince de muamelt- mukteziyenin srat-i ifas bbnda emr u fermn hazret-i azm leh'l-emrindir. F 24 Azm sene [1]337 / F 20 Eyll sene [1]335 / [20 Eyll 1919] Sadrazam nmna Mstear Azm
* Bb- l Sadret-i Uzm Mektub Kalemi

Beynnme-i Hmyn suret-i mnfesidir. Bugn Anadolu'da ser-zede-i zuhur olan ahvl ve harektn safaht mahallerinden vrd eden telgrafnmelerden vsl- azm-i ttlmz olmudur. Bu hl-i esef-itiml zmir igaliyle onu takib eden vekyi-i feciann ve Anadolu vilyt- arkyesi mukaddert hakknda ia edilen rivaytn efkr- ahalide hsl eyledii tesirt neticesi olup vukt ve yit- mezkreden bi'l-cmle efrd- ahalimizle beraber kalbimizde husle gelen teessrt pek amk ve hukuk- devlet ve milletin syneti emrinde sarf- m-hasal gayret etmek cmlemiz iin pek tabi ise de u n- mhimde hkmete ve millete terettb eden vazife teebbst- makle-i siyasiye ve ittihd- rey-i umumiye ile muhafaza-i hukuka almakdan ibaretdir. Hkmetimizin takib etdii siyaset neticesinde zmir fecyii Avrupa dvel ve milel-i mtemeddinesinin nazar- dikkat ve meveddetini celb ile mahalline bir heyet-i mahsusa izm ve b-tarafne tahkikta ibtidr olunarak enzr- medeniyetde hakkmz tezhr etmekde bulunduu ve Anadolu vilyt- arkyesine dair olan rivayt ve yita kar da hkmete her trl teebbstdan hl kalnmayp zaten vahdet-i milliyemizi ihll edecek hibir karar ve teklif olmad hlde dahil-i memlikde asayi ve inzibt sektedr ve nfuz- hkmeti haleldr eyleyecek her gne harekt ve efrd- millet beyninde tefrika ve ikk medd olacak her trl teebbst devletimizin menfi-i siyasiye ve hayatiyesiyle kbil-i telif deildir.
143

Baz kimseler tarafndan memleketin vaziyet-i hakikiyesi tebdil ve gya ahali ile hkmet arasnda muhalefet vcudu iln edilerek hakkmzda Avrupa efkr- umumiyesinin talt klnmas menfi-i liye-i memleketi klliyen rahnedr edebilecei gibi bi'l-vch yn- teessf olan bu hl erit-i kanuniye dairesinde bir an evvel icrasn arzu eylediimiz intihbt da dr- teehhurt ederek sulhun takarrub etmekde bulunduu bir srada vcudu l-bdd olan heyet-i mebusnn ictimn tavk ve bu yzden hkmetin mkiltn tezyd eyleyecekdir. Bugn umum efrd- milletimden intizrm hl ve mevkiin nezaketini bi't-takdir muhafaza-i skn ve itidl ve ahkm- kavnne ve evmir-i hkmete tamam-i ittib ile memleketin intizam ve asayiini muhill harektdan ictinb eylemek ve bu suretle karben sulh mzkeresine davet olunacak Osmanl murahhaslar konferans muvcehesinde milletle hem-aheng olarak isbat- mevcudiyet edebilmekdir. Alt buuk asrdan beri Avrupa muvzenesinde bir mil-i mhim olan devletimizin vahdet ve tamamiyetini ve millet-i Azm'nin azm-i haysiyetini temin edecek bir sulha karben niliyetimizi eltf- Sbhniyeden mid etmekdeyim. Dvel-i Muazzama'nn hissiyt- nasfetkrnelerine ve hakikate gitdike nfuz etmekde olan Avrupa ve Amerika efkr- umumiyesinin itidlperverlii de bu midimi tevsk eylemekdedir. Hkmetin her trl mkilt- dahiliyeden masn kalarak takviyesi ve memlikimizin her tarafnda ahkm- Kurniye['ye] harfiyen riyetle sunf- tebaamzn mahfziyet-i hukuku ehass- mlimiz olup heyet-i hkmetimizin de bu bbdaki ml-i hmynumuzu tamamyla azm-i hareket ittihz edeceine eminim. u efkr ve ml-i hlisnemizin memlikimizin her cihetine ner u tammiyle sadakat ve hamiyetlerinden mutmain olduum bi'l-cmle efrd- milletimin azm-i ttlna slini irde eylerim. F 24 Azm sene [1]337 / F 20 Eyll sene [1]335 / [20 Eyll 1919]
Mehmed Vahideddin HR. SYS, 2606/5_9-10

144

41
Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Sivas

Zeyl 20 Austos sene [1]335. Erzurum Kongresi'nin Heyet-i Temsiliyesi imzasyla imdi aldm telgrafda mtlat- aciznem zerine heyet-i mezkrece uzun uzadya cereyan eden mzkert neticesinde Sivas Kongresi'nden sarf- nazar edilmesine imkn olmad bu teebbs-i millye mmnaat etmek isteyenlerin mukvemet grecekleri bildirilmekde olduuna nazaran 20 Austos sene [1]335 ifre ile vuku bulan marztmn cevabna intizr etmekdeyim, efendim. F 22 Austos sene [1]335 / [22 Austos 1919] Vali Reid *
Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Sivas Vilyeti'ne
ifre

C. 22 Austos sene [13]35. Evvelki telgrafnmenizin cevab yazlm idi. Vilyete ittihz olunan tedbre mukvemet edebileceklerine kil deilim. Bir tarafdan beyn- mutvaat, dier tarafdan hkmetin ahkm- kanuniyeye ve icab- siyaset ve maslahata mstenid olan tebligtna muhalif hareketde devam olunuyor. Siyaseten pek muzr tesirt k etmekde olan bu hllere artk nihayet vermek ve hkmetin tebligtna tevfk-i hareket etmek zaman gelmidir. Belki de gemidir. Tebligtma tevfk- hareket etmeleri mcib-i selmet olacan lzm gelenlere suret-i mahsusada anlatnz. F 23 Austos sene [13]35 / [23 Austos 1919] *
145

Telgrafnme Devlet-i Azm Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti

Suret Sivas Memurunun Mbeyn-i Hmyn Memuruna fadesi Sivas: Ba ucumda duran zbit sizin mbeyn olduunuzdan bhe ediyor. Birka sual soracam, bilirler ise emin olurum diyor. Mbeyn: Sorabilirler. Sivas: Esvb- ahnin ismi nedir? Mbeyn: Mnir Bey. Sivas: Sims nasldr? Mbeyn: Makriky'nde mukim genden bir ztdr. O zbit, biraderi midir? Geende baktibin de shhatini sormu idi. Sivas: (Biraz sktdan sonra) Pekl. * Telgrafnme Devlet-i Azm Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Mahrec: Sivas Numaras: 14276 Azm'de Sdde-i Seniyye-i Hilfet-penh'ye Tarihimizin kaydetmedii en byk felket-i milliyeden karak inkydna mecbur olduumuz Mondros Mtrekenmesi ahkm- fecas bile haricen ve dahilen teselsl eden hak-iken tecavzt ile hakdan skt edilip gayr- mer kald. Bu hle kar en hissiz bir siyaset-i mutvaatkrne takib etmek suretiyle mmet-i Muhammed'i dil-hn eden Heyet-i Vkelnn irde-i milliyeye istind etmediini ve ml-i milliyeye tercman olmadn ve mahz bu sebeble devlet ve milletin hukuk- sarhasn py-ml etdirdiini nazar- itibara alan bu bedbaht millet Meclis-i Umum'nin Kanun- Esasmizdeki sarhat-i mutlakaya ramen hl ictim etdirilmediini grerek hakk- meruna istinden ve hibir frka hrs ve ictihdna tbi olmayarak
146

vatann izmihlline mni olacak son tedbri ittihz iin btn Memlik-i ahaneleri murahhaslarnn itirakiyle Sivas'da umumen kongresini akdetdi. Kongre Heyet-i Umumiyesi tevfikt- lhiyeye msteniden makam- muall-y Hilfet-i celleleriyle Saltanat- Seniyyelerinin ve milletle memleketin hukuk- merasn gerek imdiye kadar vki olan ve gerekse bundan sonra vukuu muhtemel bulunan tecavzta kar mdafaa hususunda ittihz edecei tedbri tezekkre balamdr. Bu vesile-i mteyemmene ile sdde-i seniyye-i Hilfet-penhlerine teyid-i sadakat ve ubdiyeti bir vazife-i diniye ve milliye addederek d-i sad-i edhnn hakk- hmyn- mlknelerinde ve hanedn- zn- Saltanat- Seniyyeleri hakknda mteyemmen ve mesud olmasn btn vahdet-i maneviyesiyle tazarru eder ktbe-i ahvlde emr u fermn Hilfet-penh efendimiz hazretlerinindir. F 5 Eyll sene [1]335 / [5 Eyll 1919] Sivas'da mnakid Umum Kongre Heyeti *
Telgrafnme Devlet-i Azm Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Mahrec: Sivas Numaras: 14479

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Vilyetimize baka bir valinin tayin edildiini ajansda grdk. Sivas efkr- umumiyesi Reid Paa'nn ml ve icratndan memnundur. Memleketin bu gibi azl nasbdan ve bilhassa vekleten idareden maddeten [ve] manen ne derece mteessir ve mutazarrr olduu malmdur. Hkmetin icratnda milletin azm ve arzusuna da bir ehemmiyet-i mahsusa atfetmesi lzumu kbil-i inkr deildir. Buna binen ml ve messinin nef-i mill ve vatanye hdim olduu tahakkuk etmi olan mrunileyhin vilyetimizden mufrakat sebebini hkmetimizden istzh etmek hakkmzdr. Vatann tsi mukaddert kocaman bir memleketin idaresi elden ele tevd etmekden
147

mutazarrr olaca nezd-i smlerince de malmdur. Binenaleyh esbb- iftirkn tasrh ve terhine bi'l-istihkk intizr etdiimizi arz eyleriz. 7 Eyll sene [13]35 / [7 Eyll 1919]
Sivas Vilyeti Mfts Abdurrauf Toku Aazde l Ticaret Odas Reis-i Snsi smail Belediye Reisi Abdullah Nasuhzde Semi

Ulemdan Kadri

Mderris Rahmi

Ulemdan Zekeriya

Tccardan Osman

Ticaret Mtevell-z Hac Receb Srcolu Odas Reisi de Mehmed olu Rza Abdi Hayri Zeki Tccardan Tccardan Baytarzde MuhsipanHakk zde hsan Rdvanzde Handanzde Bekir Hasan

*
Telgrafnme Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Mahrec: Sivas

Mdr-i Umum Beyefendiye


Gayet mstaceldir.

Dn gece kongreden doruca Mbeyn-i Hmyn'a kede edilmek istenen bir telgraf iin stanbul merkezi yol vermediinden Kongre bi'l-cmle muhabereyi tatil etdi. Telgrafhne hl-i muattaliyetde bulunuyor ve mebhs telgraf yazlmadka muhabereye msaade olunmayaca beyn olunuyor. Emirlerine makine banda intizr ediyorum. 10/9/[13]35 / [10 Eyll 1919] Bamdr Vekili Tevfik Msaade edilmeyecei tebli olunmudur. 10/9/[13]35 / [10 Eyll 1919] *

148

Ktahya Mutasarrfl Tahrirt Kalemi Umum: 10601 Husus: 540

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Sivas'da mnakid Umum Kongre Heyeti'nden alnan 12 Eyll sene 1335 tarihli telgrafnme bery- malmat aynen savb- smlerine arz u takdim klnmdr. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 14 Eyll sene [13]35 / [14 Eyll 1919] Ktahya Mutasarrf Fevzi *
Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Sivas

On kinci Kolordu Kumandanl'na


ifre telgrafnme

Devlet ve memleketin Mtreke ahkm haricinde klle yevm urad taaddiyt ve tecavzt istikbal-i millet iin mid brakacak rddeye varm deyu hle bd esbb en ziyade hkmetin hatt- hareketinden ibaret bulunduu maalesef teyyd eylemidir. Meclis-i Mebusn'n tesr-i ictim emniyeti ve istikbal-i memleketin muhafazas esbbn teemml iin geende Sivas'da mnakid Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Kongresi bu trl temenniytyla...
(Hatda rza bulunduundan st taraf alnamamdr.)

Sz konusu telgrafnme 103-104. sayfada yaynland iin burada tekrar verilmemitir. 149

Telgrafnme Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti

Trabzon Valisi'nden Defterdar Bey'e Bi'n-netice Damad Ferid Paa'nn makam- Sadret'den ekilmesi talebine varan Sivas Kongresi mddeiyt muhkk veya gayr- muhkk esbba binen hkmet-i merkeziye ile mnasebet-i resmiyeyi kata karar vermi ve bir haftadan beri tatbik eyledii bu karara valileri ve bilumum memurni ittiba davet ve icbr eylemekde bulunmudur. u hlin idar, mal, ticar, adl ve hatta siyas ihds edebilecei ekl dolaysyla nm- l-i hazret-i Padiahye olarak vazife-i vilyetde devam mteassir ve iki kapya hizmeti be-gayet mteazzir grdmden her trl mesuliyetden ictinben ve ilct- vicdaniyeye tebaan umr- vilyetin vekleten temiyetini uhde-i vllarna terk eylediimi beyn ile tezkire-i muhibb terkmine ibtidr klnd. F 20 [Eyll 1335] / [20 Eyll 1919] *
Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Silifke

Glnar kaymakam vekilinden alnan ifreli telgrafnmede Sivas Mill Kongre Heyeti ve heyet-i mezkrenin nc Frka Mntkasyla Alaehir [ha]vali[si] Mill Kumandan mer imzasyla ald iki kta telgrafnmede mer bir hkmet res-i kra gelinceye kadar hkmet-i merkeziye ile kat- mnasebet ve muhabere edilmesi teklif edildii bildirildi. Kaymakamln bu bbdaki ifresi telgraf muhabere memurlarnn dikkatsizlii neticesi olarak tamamen halledilemediinden telgrafnmelerin ayn svari-i mahsusla livya irsli ve mnderictna katiyyen ehemmiyet verilmemesi ve kaymakamlarn miri livnn mutasarrf olup bunun gayr makamdan vali ve kumandan imzasyla alnacak evrakn asla nazar- dikkate alnmayarak hemen livya gnderilmesi ve vatann izmihllini mcib olacak bu gibi ah150

vle katiyyen meydan verilmemesi hakknda kaza-i mezkr kaymakamlna cevab ve dier kazalara tamm yazld. Avn u inyet-i Bri ile bu livda veli-nimetimiz Padiah- akdes efendimiz hazretlerinin irde ve fermnlaryla teekkl eden hkmet-i merkeziyenin emr u tebligt hilfna harekete hibir zaman meydan ve imkn braklmayacan arz eylerim. Fermn. F 21 Eyll sene [1]335 / [21 Eyll 1919] Silifke Mutasarrf Rauf
DH. KMS, 53-3/34

42
Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi ifre telgrafnme Mahreci: Eskiehir

Merkez-i livnn en byk memerri olan kpr ile dier bir mahalle Mill Kongre Heyet-i Temsiliyesi tarafndan iki aded beynnme talk edildii ale's-sabah istihbr klnmas zerine beynnmeler celb edilerek tedkik edildi. Meli Kuv-y Milliye'nin meriyetini ilndan ve bugn alafranga saat ikide hkmet meydanlnda bilumum memurn-i mlkiye ve askeriye, ulem, erf ve mutebern ve tccar ve esnaf ve zrrn bi'l-ictim mutasarrf ve kumandann arzu-y millye ser-fr etmeleri yani hkmet-i hzra ile irtibtlarn kat ederek Mill Kongre Heyet-i Temsiliyesi'ne kesb-i irtibt iin kat tekliftda bulunulmas ve yine kabul edilmezse bi'l-cmle hzrnun intihbyla tayin edilecek ztn mutasarrf, kad ve kumandan vekili tayin edilerek arzu-y millnin bi-tamamih taht- temine alnmasn temenniden ibaretdir. Esasen halkn yzde doksan dokuzu bu gibi ilerle alkadr olmad cihetle teebbst- vka emsali misill hibir semere-i

151

filiye vermemi ve ancak mrettib ve mtecsirlerinin zhire ihrac iin tahkikta tevessl edilmidir. Netice bakaca arz olunacakdr. F 3 Tern-i Evvel sene [1]335 / [3 Ekim 1919] Mutasarrf Hilmi *
Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Huzur- l-i Cenb- Sadret-penh'ye Merkez-i livnn en byk memerri olan kpr ile dier bir mahalle Mill Kongre Heyet-i Temsiliyesi tarafndan iki aded beynnme talk ile ne gibi tekliftda bulunulduuna dair tafsilt ve baz ifadt hv Eskiehir Mutasarrfl'ndan bu kere alnan telgrafnmenin sureti manzr- sm-i fahmneleri olmak zre leffen takdim klnm olmala ol bbda. 4 Tern-i Evvel sene [1]335 / [4 Ekim 1919]
DH. KMS, 53-3/43

43
Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Konya

Meclis-i Mebusn'n mahall-i ictimnn tayini hususunda Heyet-i Temsiliyece Kuv-y Milliye ubelerinin r ve mtlatna mracaat edildii mstahberdir. Pek ziyade haiz-i ehemmiyet ve yn- teemml olan bu meselenin ayr ve ecnibe kar hsl edecei tesirin ekil ve mahiyeti bittab imdiden kesdirilemez. Fakat bu ictimn merkez-i Hilfet'den baka bir yerde yaplmas teml ve itiyd- kadmin hilfnda muameleden mtevahhi olan halkn tev-i efkrna ve birok kl u kl ve belki vahdet-i milliyeyi ihlle sebebiyet verecei mtlaasyla mebusnn mahall-i ictimnn tedkik ve tezekkre vaz mukarrer ise bunun intihb- mebusn

152

muameltnn hitmndan sonraya talk muvfk olacann arzna cret eylerim. F 13 Tern-i Sn sene[1]335 / [13 Kasm 1919] Vali Subhi *
Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Sadret-i Uzm'ya Meclis-i Mebusn'n mahall-i ictimnn tayini hususunda Heyet-i Temsiliyece Kuv-y Milliye ubelerinin mtlat ve rsna mracaat edildii istihbr olunduuna ve pek ziyade haiz-i ehemmiyet ve yn- teemml olan bu meselenin imdi mevz- bahs olmas ne gibi esbba binen mnasib olmadna dair izaht ve o bbda baz mlhazt hv Konya Vilyeti'nden alnan 12 Tern-i Sn sene [1]335 tarihli telgrafnmenin sureti manzr- sm-i fahmneleri olmak zere leffen takdim klnd. Fi'l-hakika Meclis-i Mebusn'n mahall-i ictimnn tayini hususunun el-hlet hzih mevki-i tedkik ve mzkereye vaz yle dursun bu yolda bir teebbs ve mracaatn uyu bile dahilen ve haricen husle getirecei s-i tesirt sebebiyle pek muzr olacandan icab edenlere ona gre evmir-i lzme its ment- rey-i l-i dverneleridir. Ol bbda. 13 Tern-i Sn sene [1]335 / [13 Kasm 1919] * Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Diyarbakr Meclis-i Mebusn'n pyitaht- Saltanat- Seniyye'den baka bir mahalde ictim edeceine dair bir rivayet devern edip duruyordu. Ahren Rumeli ve Anadolu Mdafaa-i Milliye Heyet-i Temsiliyesi'nden bu bbda ubelerine bir tamm gnderilerek muhassent ve mehzri hakknda istif153

sr- mtlaa edildii haber alnd. Byle bir meselenin mevz-bahs- tedkik edilmesini bile bendeniz muzr grrm. Milletin o pyitaht- slmiye'ye mmkn olduu kadar manen ve maddeten daha ziyade sarlarak takviye-sz- mlikiyet olmaa allmas lazm geldii bir srada meclisin vilytdan birinde ictim vaziyet-i hzras zaten mekk ve cy- endie olan belde-i tayyibenin hkimiyet-i Osmaniye'den bsbtn kmasna vesile tekil etmesi pek muhtemeldir. Ferman. F 16 Tern-i Sn sene [13]35 / [16 Kasm 1919] Vali Faik l *
Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Huzur- Sm-i Hazret-i Sadret-penh'ye 13 Tern-i Sn sene [1]335 tarih ve 8382 numaral tezkire-i kerneme zeyldir: Meclis-i Mebusn'n pyitaht- Saltanat- Seniyye'den baka bir mahalde ictim edeceine dair devern eden rivyetden ve bu bbda Rumeli ve Anadolu Mdafaa-i Milliye Heyet-i Temsiliyesi'nden ubelerine vukuu haber alnan mracaatdan bahisle yn- dikkat baz ifadt ve mtlat hv Diyarbakr Vilyeti'nden alnan telgrafnmenin sureti leffen takdim klnm olmala mnderictna ve ir- sbk- aciz[ye] nazaran muktezsnn ifas ment- msaade-i smiye-i cenb- Sadretpenhleridir. Ol bbda. 18 Tern-i Sn sene [1]335 / [18 Kasm 1919] * Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti Konya Vilyeti'ne
ifre

7 Tern-i Sn sene[1]335 tarihli tahrirt- aliyyeleri cevabdr: Meclis-i Mebusn'n pyitaht- Hilfet ve Saltanat'da ictim suret-i katiyede mukarrerdir. Bu bbda muhabere icrasna hcet yokdur. ntihb-
154

mebusnda hkmetin nokta-i nazar bi'd-defat ir klnm olduundan tebligt- vka dairesinde intihbtn bir an evvel ikmliyle neticesinin inbs muntazardr. 13 Knn- Evvel sene [13]35 / [13 Aralk 1919]
DH. KMS, 57-1/61

44
Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Sivas

Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk- Milliye Cemiyeti Heyet-i Temsiliyesi'nin bugn Sivas'dan Ankara'ya mteveccihen hareket etdikleri bery- malmat arz olunur. F 18 Knn- Evvel sene [1]335 / [18 Aralk 1919] Vali Reid *
Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Huzur- Sm-i Cenb- Sadret-penh'ye Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk- Milliye Cemiyeti Heyet-i Temsiliyesi'nin 18 Knn- Evvel sene [13]35 tarihinde Sivas'dan Ankara'ya mteveccihen hareket etmi olduklar Sivas Vilyeti'nden bildirilmidir. Ol bbda. 20 Knn- Evvel sene [13]35 / [20 Aralk 1919] *
Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Sadret-i Uzm'ya Mustafa Kemal Paa ile rfeksnn evvelki akam saat rddelerinde Ankara'ya muvsalat etdiklerine dair tafsilt hv Ankara Vali Vekleti'nden bugn alnan 28 Knn- Evvel sene [13]35 tarihli telgrafnmenin
155

sureti manzr- sm-i fahmneleri olmak zere leffen takdim klnd. F 29 Knn- Evvel sene [13]35 / [29 Aralk 1919] *
Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Ankara

Mustafa Kemal Paa ve rfeks dn akam saat rddelerinde Ankara'ya dahil olarak doruca Hazret-i Bayram- Vel kuddise srruhu'l-l hazretlerinin trbe-i eriflerini ziyaret etdikden sonra hkmet pghna toplanan binlerce ahali tarafndan meserretkrne alklarla ortaya alnp kurbanlar zebh ve Hilfet-penh- azam ve Padiah- muazzam efendimiz hazretlerinin ve devlet ve milletimizin saadeti nmna dualar edildikden sonra mmileyh tarafndan ayn melde bir nutuk ird edilerek makam- vilyetde ve Kolordu Kumandanl Dairesi'nde ay ve kahve ikram edilmi ve badeh iki seneden beri bo olan ve ikametlerine tahsis olunan Ziraat Mektebi'ne gitmilerdir. stikble ehre saatlik mesafeden umum Ankara ahalisiyle mlhaktdan gelen eraf ve ayn ve Mdafaa-i Hukuk- Milliye Heyet-i dareleriyle kezlik mlhaktdan gelen binlerce svari Kuv-y Milliye efrd itirak etdii ve yz binlerce ahali ve kadn ve ocuklarla da bir saatlik mesafeden bed ile hkmete kadar iki geeli olarak istikbale itb etdikleri ve heyetin pek hrr ve samim alklar iinde gedii ve Ankara zeybekleri tarafndan ve kl ve kalkan oyunu oynand ve mstakbilnin bir ksm- mhimmi msellah gelmedii ve heyetin Hacbekta karyesinde elebi Cemaleddin Efendi tarafndan misafir edildikleri ve dergh- erif dedegn tarafndan ziyafet verildii ve tarikat- nzenn ricaliyle Alevlerin Kuv-y Milliye'ye dahil olduklar ve kezlik Krehri'nde de yamurlarn kesret-i nzlne ramen pek byk bir mersim icra edildii Mutasarrflk Vekleti'nden alnan telgraf mnderictndan mstebn olmakla ilveten arz olunur. F 28 Knn- Evvel sene [13]35 / [28 Aralk 1919] Vali Vekili Defterdar Yahya Galib
DH. KMS, 53-4/21
156

45
Osmanl Ordu-y Hmynu Erkn- Harbiye-i Umumiye Dairesi ube 1 Suret

Konya'dan Harbiye Nezreti'ne mevrd ifrenin hallidir. C. 13/1/[13]36 tarih ve 1. ube 38 numaral tahrirta: Demirci Mehmed Efe'ye isnd edilen vaka-i mebhsenin mazhar- afv olmazdan ve harekt- milliyeye itirak etmezden evvelki zamana aid olduu ve hlen mmileyhin asayiin muhafazas ve vatann mdafaas urunda almakda olduu Elli Yedinci Frka'dan cevaben bildirilmidir, efendim. F 3 ubat sene [1]336 / [3 ubat 1920] On kinci Kolordu Kumandan Fahreddin * Erkn- Harbiye-i Umumiye Dairesi ube 1 Numara 754 Harbiye Nzr Fevzi Paa tarafndan Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri 29 Knn- Evvel sene [1]335 tarih ve Kalem-i Mahsus 8794/1231 numaral tezkire-i devletleri cevabdr: On kinci Kolordu'dan vrid olan cevab suretinin leffen takdim klnd marzdur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 18 Cemziyelevvel sene [1]338 ve f 9 ubat sene [1]336 Harbiye Nzr Fevzi *
157

Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Adliye Nezret-i Cellesi'ne Umr- Cezaiye Mdriyeti ifadesiyle makam- devletlerinden vrid olan 25 Knn- Evvel sene [1]335 tarihli ve 2923/671 numaral tezkireye cevabdr: Bozdoan Kasabas hadisesinin Demirci Mehmed Efe'nin mazhar- afv olmazdan ve harekt- milliyeye itirak etmezden evvelki zamana aid olduu ve mmileyhin el-yevm asayiin muhafazas ve vatann mdafaas urunda almakda bulunduu On kinci Kolordu Kumandanl'nn irna atfen Harbiye Nezret-i Celilesi'nden bu kere b-tezkire-i cevabiye bildirildii beynyla tezkire. 12 ubat 1336 / [12 ubat 1920]
DH. KMS, 53-4/31

46
Bb- l Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Emniyet-i Umumiye 48663/88

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne


Mstaceldir.

Devletli efendim hazretleri 10 ubat sene [1]336 tarihli ve 48640/87 numaral tezkireye zeyldir: Urfa'nn Kuv-y Milliye tarafndan igal olunarak ahalinin de kuvvete iltihk eyledii ve vezif-i hkmeti ellerine aldklar ve henz Franszlarla msdeme balamad Urfa Mutasarrfl'ndan bugn alnan 9 ubat sene [1]336 tarihli telgrafnmede izbr klnm ve kuvve-i hkmetin gayr- mesul ellere tevdi katiyyen gayr- caiz ve mesuliyeti d olduundan vezif-i hkmetin kem-kn hsn-i ifas ve fevkalde iltizm- dikkat ve basret olunarak muhill-i skn ve asayi bir hl hudsuna zinhr meydan
158

verilmemesi iin mutasarrfla cevaben tebligt icra klnm olduu beynyla tezkire-i senver terkm klnd, efendim. F 21 Cemziyelevvel sene [1]338 ve f 12 ubat sene [1]336 / [12 ubat 1920] Sadrazam ve Dahiliye Nzr Vekili Ali Rza HR. SYS, 2606/9_6

47
zmit Mutasarrfl Tahrirt Kalemi Numara: 211

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Karamrsel Ahz- Asker ubesi'nden Yzba Ahmed Kemal ve Liman Reisi Yzba hsan Efendi ve Binba mtekaidlerinden Mahmud Bey ile Yazc avuu Garibo Salih ve Hafz Saim'in ve Arnavud Talib nmnda birinin Kuv-y Milliye'ye iltihk etmek zere Karamrsel'den hareket etdikleri ve daha bir takm kesnn da hareketleri melhz id ube Reisi Fuad Bey'in ifade-i ifhiyesine atfen Karamrsel Kaymakaml'ndan bildirilmi ve cevaben lzm gelen vesy ve tebligt icra klnm olduu arz olunur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F Receb sene [1]338 ve f 19 Nisan sene [1]336 / [19 Nisan 1920] zmit Mutasarrf Vekili ( mza) *
Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Harbiye Nezreti Veklet-i Cellesi Cnib-i Smsi'ne Karamrsel Ahz- Asker ubesi'nden Yzba Ahmed Kemal ve Liman Reisi Yzba hsan Efendiler ile binba mtekaidlerinden Mahmud
159

Bey'in ve Yazc avuu Garibo Salih ve Hafz Saim'in ve Arnavud Talib nmnda birinin Kuv-y Milliye'ye iltihk etmek zere Karamrsel'den hareket etdikleri ve daha baz kesnn da azmetleri melhz bulunduu Karamrsel Kaymakaml'nn irna atfen zmit Mutasarrfl Vekleti'nden bildiriliyor. Dersadet ve Mlhakt Jandarma Alay'ndan bir takm efrd ve zbitnn da ktalarn terk ile firar etmekde ve gn gedike firarn tevl eylemekde bulunduu Umum Jandarma Kumandanl'nn irt- vkasndan anlalp muhafaza-i inzibta memur olan jandarma efrd ve zbitnnn terk-i vazife etmelerinden tevelld edecek mahzrtn derecesi mstan-i izah olduu gibi gerek Dersadet ve mlhaktnn ve gerek zmit ve havalisi asayiinin temin ve idmesindeki lzum ve ehemmiyet dahi vreste-i arz u beyn bulunduundan stanbul ile zmit arasnda icras mukarrer tekilat- mahsusann bir an evvel mevki-i tatbike vaz ment- msaade-i smiye-i fahmneleridir. Ol bbda. F 25 Nisan sene [13]36 / [25 Nisan 1920]
DH. KMS, 53-4/48

48
Harbiye Nezreti Adliye-i Askeriye Dairesi Aded: 1911

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne


Mstaceldir.

Devletli efendim hazretleri Takvim-i Vekyi'in 11 Nisan sene [1]336 tarihli ve 3824 numaral nshasnda "Hkmetin Beynnmesi" serlevhas ile nerolunan beynt ve fkartda baz kesnn Kuv-y Milliye unvan altnda kardklar fitne ve fesadn hkmetin vaziyet-i siyasiyesini ihll ve Kanun- Esas hilfnda ahaliden cebren para toplamak, asker almak ve hilfnda hareket edenlere ikence ve ez ederek tahrib-i bilda kadar nice fezhatla irtikb eyledikleri ber-tafsil izah edilerek bunlarn mrettib ve mevviklerinin ber-mceb-i er ve kanun tedb edilecekleri ve ibu mrettib ve mevviklerin ifalt ve tehdidtna kaplarak harekt- mezkreye itirak edenlerden bir hafta zar160

fnda izhr- nedmet ve arz- sadakat edeceklerin mazhar- afv- l olacaklar gsterilmi ve mrettib ve mevvikler ile onlara itirakde srar ve inad edeceklerin bu mddetin mrrundan sonra dr- mczt edilecekleri de fkart- mezkre delletiyle anlalmakda bulunmudur. Ahren nerolunan 23 Nisan sene [1]336 tarihli kararnmede Divan- Harb-i rflerin tehcir ve taktil mesilinden baka isyan, tahrib-i bild ve Devlet-i Aliyye'nin emniyet-i dahiliye ve hariciyesini ihll edenlere aid devyi de takib edecei muharrer bulunmasna mebn mezkr mevvik ve mrettiblerle beraber bunlara itirakde inad edenler hakknda slif'z-zikr kararnme mcebince Divan- Harblerce takibt ifas lzm gelmekle beraber bu gibi kesnn harekt- vkalar neir buyurulan fetv-y erife mazmn ve mnderict- mnfeleri mcebince ceza ve ikb icab eylemekde ise de beynnmede muharrer bir hafta mehilin taralarda ne suretle tatbik edildii kesdirilememi ve cereyan- hle gre mddetin mnkaz olmas vrid grlm bulunmakla bu bbdaki mtlaa-i aliyyelerinin izah ve inb buyurulmas ve takibat icrasna fi'l-hl ibtidr edilmesi muktez olduu hlde bu gibi kesnn kimlerden ibaret bulunduunun ve derdest edilenler ile edilmeyenler hakknda ayr ayr takibat icra edileceine gre bunlarn nerelerde bulunduunun ve hviyetlerinin ale'l-mfredt inb buyurulmas bbnda tezkire-i senver terkm klnd, efendim. F 17 aban sene [1]338 - F 1 Mays sene [1]336 / [1 Mays 1920] Sadrazam ve Harbiye Nzr Vekili nmna ( mza) * Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti Nezret-i Celle'den Harbiye Nezreti Veklet-i Cellesi'ne
Mahrem tezkire

Adliye-i Askeriye Dairesi ifadesiyle eref-vrid olan 1 Mays sene [1]336 tarihli ve 1911 numaral emirnme-i fahmneleri cevabdr: Kuv-y Milliye nm altnda harekt ve teebbst- gayr- meraya ictisr suretiyle memleketin emniyet ve selmetini tehdid ve halkn huzur ve rahatn ihll edenlerle bunlarn mrettib ve mevviklerinin tedbi mukar161

rer olduuna ve ifal olunanlardan bir hafta zarfnda dehlet edeceklerin mazhar- afv- l olacaklarna dair olan 11 Nisan sene [1]336 tarihli beynnme ile fetv-y erife malm olduu zere gerek Takvim-i Vekyi ile gerek cerid-i saire ile ner u iln olunduu gibi muhabere ve mrselesi sektedr olmayan aksm- memlekete vesit-i mahsusa ile irsl ve tevz edilmi ise de bunlarn mezmn ve muhteviytna kuv-y mezkrenin yed-i teshrinde bulunan mahaller ahalisince de kesb-i ittl edilip edilmedii hlen mechl bulunduundan o mahaller ahalisinden Kuv-y Milliye'ye iltihk etmi olanlara Hkmet-i Seniyye'ye dehlet iin bah olunan mehilin tayin-i zaman- inkzs imdilik kbil olamayaca ve maamfih ahren Kuv-y nzibtiye'nin mahall-i malmede b-emr-i hkmet harekt- tedbiyeye ibtidr etmesi fetv-y erife ve beynnme ahkmnn mahall-i mezkrede mmece malmiyeti nazar- hkmetde mtehakkk bulunduuna dellet etmekde olmasyla bu nokta-i nazara gre oralarda mhlet-i muayyene mnkaz addedilmek lzm gelecei ikrdr. Muayyen olan mddetin inkzsndan sonra isyan ve muhalefetde taannd edenlerle mrettib ve mevvik olanlarn tayin-i esmsi cihetine gelince bu husus mahallen tahkikt icrasna vbeste olup iktizsnn ifas Kuv-y nzibtiye tarafndan istirdd edilmi mahallere tammen tebli edildiinden gerek mahall-i mezkreden gerek badem igal olunacak mahallerden ol bbda alnacak olan tafsilt ve malmatn Nezret-i Celle-i fahmnelerine arz u irna msraat olunaca tabi bulunmakla ol bbda. F 4 Mays sene [1]336 / [4 Mays 1920] *
Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti Asayi: 49334/922

Tamm Hkmete neredilen beynnmede tayin olunan mddet mnkaz olduu hlde el-n Kuv-y Milliye nm altnda harekt-i biyne ve asa

Bu tamm Edirne Vilyeti, zmit, Bolu, Kale-i Sultaniye Mutasarrflklar ile Gerede ve Safranbolu Kaymakamlklarna gnderilmitir.

162

yi-ikenneye devam edenlerle harekt- mezkrenin mrettib ve mevviki olduklar tahakkuk iden ehsn isim ve hviyetlerinin ve derece-i itiraklerinin irna Harbiye Nezret-i Cellesi'nden vrid olan tezkirede lzum gsterilmi olduundan bu bbda tahkikt icrasyla inkz-y mhlet-i muayyeneden sonra harekt- biynede temerrd edenlerin kimler olduuna dair istihsl olunacak malmat- sahhann seran ve muvazzahan inbs tammen tebli olunur, efendim. F 8 Mays sene [13]36 / [8 Mays 1920]
DH. EUM. AY, 40/33

49
stanbul Emniyet Mfettilik-i Vls'na Dnk gn Kuv-y Milliye tarafndan Sapanca Nahiyesi tekrar taht- igale alnm olduundan eya ve yolcu treninin yarnki aramba gn zmit'e kadar seyr u sefer edecei ve u sebeble Sapanca Nahiyesi'nin ahalisi Kuv-y Milliye ress tarafndan vuku bulan ihtar zerine tamamen tahliye edilerek ahalinin civar kylere ve zmit'e hicret etdikleri ve zmit'de dahi ngilizler tarafndan fevkalde teyakkuztda bulunulmakda ve ez-cmle Kuvve-i nzibtiye'ye mensub hibir zbit ve efrd ehir dahilinde braklmayp nc tel rg haricine karld ve ngilizlerin Eskiehir'i terk etdikleri zaman mevdd- infilkiye ile tahrib etdikleri Lefke Kprs bu kere Kuv-y Milliye tarafndan keml-i faaliyetle tamir edilmekde olduu rey'l-ayn mhedtda bulunan baz zevtdan istihbr klnmala arz- malmat olunur. Ol bbda. F 18 Mays sene [13]36 / [18 Mays 1920] stasyon Emniyet Polis Memuru ( mza)
DH. EUM. SSM, 41/50

163

50
Erkn- Harbiye-i Umumiye Dairesi

Suret Harbiye Nzr- Celili Paa hazretlerine ngiliz Mmessil-i Askerlii'nden mevrd 8 Tern-i Evvel sene 1921 tarih ve 1/19 numaral tezkire tercmesidir. 22 Eyll tarihli tezkire-i devletlerinin ahz olunduunu ve evvelce de arz edilmi olduu vech ile suikasdla alkadr ehsn mufassalan tarif edilmemi olduunu ira ve it edilen malmatn ikmli hususunda memurn-i Osmaniye'nin herkesden ziyade mcz add telakki edilmekde olduunu arza memur klndm. General Harington, memurn-i Osmaniye'nin istenilen ehsn taharr ve tevkifine keml-i gayretle devam edeceklerini mid etmekde ve Kaymakam Mulal Mustafa ve Hafz Besim Beyler hakknda olduu gibi tevkif edilecekler arasnda firar vukutna bad-ezn sebebiyet verilmeyeceini zannetmekdedir. Mektubunuzda bahsedilen dier nikt hakknda zt- devletleri bilhare haberdr edilecekdir. General Harington Osmanl makamt ve memurni tarafndan mazhar olduu muvenet hakknda Londra'da yn- memnuniyet bir suretde izaht vermee muktedir olursa bu keyfiyet Hkmet-i Osmaniye'nin nasfetini mcib olabileceini arza memurum. General Harington Tern-i Evvel nihayetinde veya Tern-i Sn bidyetinde avdet etdii vakit meselenin memnuniyet-bah bir suretde takib edilmi olduunu grecek olursa bu husus daha ziyade kesb-i kuvvet edecekdir. ngiliz Mmessil-i Askersi Miralay Beckwitt *

164

Harbiye Nezreti Nezret Dairesi Kalem-i Mahsus

Harbiye Nezreti'ne ngiliz Mmessil-i Askerlii'nden mevrd 16 Eyll sene [1]921 tarih ve 1/12 numaral tezkirenin suret-i tercmesidir. tilf Kuvs Karargh'nda Erkn- Harbiye miralayndan ahz etmi olduum bir kta tezkire suretini takdim ediyorum. ngiliz Mmessil-i Askersi Erkn- Harbiye Miralay
Beckwitt

Numara: 340

Suret Osmanl Harbiye Nezreti'nden ngiliz Mmessil-i Askerlii'ne Osmanl Harbiye Nzr paa hazretleri tarafndan gnderilen 15 Eyll sene [1]921 tarih ve 340 numaral tezkirenin ahz edilmi olduunu tasdik ve ira bakumandan tarafndan memur edildim. Hals- Vatan Cemiyeti heyet-i faliyesi tarafndan verilen talimtda isimleri zikrolunan katillerden kiinin Osmanl memurni tarafndan tevkif edildiklerine bakumandann keml-i memnuniyetle muttali olduunu beyn eylerim. Bakumandan ibu ahsn ngiliz zbtasna teslim edilmi olduundan malmatdrdr. Tevkifleri taleb olunan ehs hakknda bakaca malmat elde edilmesi hususunda Osmanl Harbiye Nezreti'nin gstermi olduu arzuyu bakumandan tamamen takdir etmidir. Fakat kendisi de ayn mkilat iinde bulunmakdadr. Listede muharrer olan katiller sadece "mehur ete ress" ve "kahraman gnlller" olarak tavsf olunmulardr. Mikdarlar on yedi olup isimleri tarafnzdan Harbiye Nezreti'ne verilmi listede mndericdir. bu fedailer nazar- dikkati kendi zerlerine atfetmekden ictinb hususunda talimt- mahsusa ahz etmilerdir.
165

Miralay Fazl Bey'in klliyetli mikdarda bir paray stanbul'a getirmi olduu zannolunur. Yakub Cenan Bey'in ordu zbiti olduu malm deildir. Sivil olabilir. Osmanl cihet-i askeriyesiyle Osmanl zbtasnn istihbrt tekilatnn ittihz edecei tedbr-i mteyakkza sayesinde Mtelifn zbtasna nazaran daha byk bir suhletle ibu ehsn derdest olunabilecei bakumandan tarafndan mlhaza olunmakda ve imdiye kadar Osmanl memurni tarafndan yaplan tevkift da bunu meyyid bulunmakdadr. Bakumandan ibu tevkiftdan dolay Osmanl memurnini tebrik eder ve bugn taleb olunan ehsn Mtelifn memurnine teslimine kadar ibu mes-i azimkrneye devam olunacan mid eyler. 16 Eyll sene [1]921 tilf Karargh- Umumsi Erkn- Harbiye Miralay H. Grabon *
BEYNE'L-MTTEF KN KONTROL HEYET 'NE SEVK ED LENLER Esm Tarih-i Sevkleri 15 Eyll sene [13]37 tarih ve 5375 Arab Mehmed numaral tezkire ile 15 Eyll sene [13]37 tarih ve 5375 Trabzonlu Hasan bin Mehmed numaral tezkire ile 15 Eyll sene [13]37 tarih ve 5374 Bursal Mehmed bin hsan numaral tezkire ile Adanal Mekteb Mdr smail 15 Eyll sene [13]37 tarih ve 5387 Hakk Bey numaral tezkire ile 16 Eyll sene [13]37 tarih ve 5387 Tarsuslu Tccar smail Hakk Bey numaral tezkire ile 16 Eyll sene [13]37 tarih ve 5387 Taharr Memuru smail Hakk Bey numaral tezkire ile Mtekid Miralay Ragb Kemal 17 Eyll sene [13]37 tarih ve 5398 Bey numaral tezkire ile 17 Eyll sene [13]37 tarih ve 5399 Bonak Hseyin numaral tezkire ile 17 Eyll sene [13]37 tarih ve 5399 Yaloval Ali bin Mehmed numaral tezkire ile

1 2 3 4 5 6 7 8 9

166

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

Tccardan Tevfik Cenan Bey Yzba Fethi Bey Fethi Bey Cevad Bey Selanikli Yakub Sabri Arab Mehmed Erelili Receb Bursal Mehmed bin Hakk Yaloval Ali Trabzonlu Hasan Erelili Topak Receb nyeli Salih bin Ahmed Prizrenli Celal

17 Eyll sene [13]37 tarih ve 5400 numaral tezkire ile 18 Eyll sene [13]37 tarih ve 5426 numaral tezkire ile 18 Eyll sene [13]37 tarih ve 5426 numaral tezkire ile 18 Eyll sene [13]37 tarih ve 5426 numaral tezkire ile 18 Eyll sene [13]37 tarih ve 5426 numaral tezkire ile 18 Eyll sene [13]37 tarih ve 5427 numaral tezkire ile 18 Eyll sene [13]37 tarih ve 5427 numaral tezkire ile 18 Eyll sene [13]37 tarih ve 5427 numaral tezkire ile 18 Eyll sene [13]37 tarih ve 5427 numaral tezkire ile 18 Eyll sene [13]37 tarih ve 5427 numaral tezkire ile 18 Eyll sene [13]37 tarih ve 5427 numaral tezkire ile 18 Eyll sene [13]37 tarih ve 5427 numaral tezkire ile 17 Eyll sene [13]37 tarih ve 5427 numaral tezkire ile

KMETGHA RABTAN SERBEST BIRAKILANLAR

Esm 1 2 3 4 5 Cevad Efendi atlak Hseyin olu Mehmed Fethi Efendi Nakk Arab Mehmed Hasan bin Ahmed

Tarih-i Tahliyeleri kmetgha rabtan 15 Eyll sene [13]37 tarihinde serbest braklmdr. kmetgha rabtan 15 Eyll sene [13]37 tarihinde serbest braklmdr. kmetgha rabtan 16 Eyll sene [13]37 tarihinde serbest braklmdr. kmetgha rabtan 17 Eyll sene [13]37 tarihinde serbest braklmdr. kmetgha rabtan 17 Eyll sene [13]37 tarihinde serbest braklmdr.

167

6 7 8 9 10 11 12 13 14

Rizeli Hasan brahim Arab Mehmed Mehmed bin Cemal Erelili Faik Rizeli Hasan bin Ahmed Trabzonlu Hasan aban Receb Usta nyeli Salih bin Abdullah

kmetgha rabtan 17 Eyll sene [13]37 tarihinde serbest braklmdr. kmetgha rabtan 17 Eyll sene [13]37 tarihinde serbest braklmdr. kmetgha rabtan 17 Eyll sene [13]37 tarihinde serbest braklmdr. kmetgha rabtan 17 Eyll sene [13]37 tarihinde serbest braklmdr. kmetgha rabtan 17 Eyll sene [13]37 tarihinde serbest braklmdr. kmetgha rabtan 17 Eyll sene [13]37 tarihinde serbest braklmdr. kmetgha rabtan 17 Eyll sene [13]37 tarihinde serbest braklmdr. kmetgha rabtan 17 Eyll sene [13]37 tarihinde serbest braklmdr. kmetgha rabtan 18 Eyll sene [13]37 tarihinde serbest braklmdr.

DH. KMS, 61-2/45

51
Harbiye Nezreti Nezret ubesi Kalem-i Mahsus Husus: 343

Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib- Smsi'ne Marz- kerleridir tilf Kuv-y Askeriyesi'nin nfuzunu kesretmek maksadyla Dersadet'de bir tekilat vcuda getirildii hakknda baz ifadt ve tafsilt ve bu bbda bir takm metlibi hv Dersadet Kuv-y galiye Bakumandan General Harington tarafndan geende bi'l-vrd bir suret-i mtercemesi elden tevd ve takdim edilmi olan muhtra zerine Hkmet-i Seniyyece bu bbda vuku bulan icratdan bahisle mevdd- matlbe hakknda istzht mutazammn tastr klnan tezkire-i cizye cevaben kumandan- mrunileyhden bu kere alnan tezkire ve mrunileyh ile vuku bulan mlkt-
168

cizyi mutazammn gnderilen zabt varakasnn suret-i tercemeleri leffen takdim klnm olmala ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 18 Eyll sene [1]337 / [18 Eyll 1921] Harbiye Nzr Ziyaeddin *
Harbiye Nezreti Nezret Dairesi Kalem-i Mahsus

Suret Osmanl Harbiye Nezreti'ne muhtra tilf Kuv-y galiyesi hkm ve nfuzunu devirmek maksadyla stanbul'da baz tekilat vcuda getirildii hakknda delil-i katiyeye mlik olduumu nazar- dikkatinize sl etmek isterim. Bunlardan balcalar Ankara Millet Meclisi nfuzu altnda hareket etdiini beyn eden "Hals- Vatan Cemiyeti"dir. bu cemiyetin hedef ve maksad tdeki noktalar olduunu gstermek iin delil-i katiyeye mlik bulunuyorum: a- stanbul'da bir ihtill karmak. b-El-hlet hzih Mtelifn Kuv-y Askeriyesi muhafazasnda bulunan Trkiye Hkmeti tarafndan teslim edilmi mevdd- harbiyeyi zabt ve tevz etmek. c-Kumandam altnda bulunan Hind ktat arasnda adem-i memnuniyet neretmek. d-Bizzat beni ve Kuv-y Mtelife beyninde mhim mevkiler igal etmekde olan dier baz zbitn ve baz Trk mutebernn katletmek. Mezkr cemiyet erknnn isimleriyle bu maksad iin Dersadet'e getirilmi olan baz ete reisleri ve fedailerin isimleri bence mazbtdur. Propaganda yapmak ve tilf Kuv-y galiyesi aleyhinde icra-y faaliyet iin lzumlu olan mevdd- infilkiyeyi mbyaa etmek maksadyla Ankara'dan para alnd hakknda dahi delile malikim.
169

Bu tekilatn derhal datlaca "Mtelifn Kuv-y galiyesi Bakumandan" sfatyla bu hle bir nihayet vermek zere lzumlu greceim her trl tedbri ittihz edeceimi bu muhtramla ihbar eyliyorum. Size hatrlatmak isterim ki tilf Kuv-y galiyesi burada bulunduklar mddete stanbul ahalisine sulh u sknet dairesinde i ve gleriyle megul olmalar ve elencelerine devam etmeleri hususunda serbesti- azm bahetmek suretiyle ahali-i mezkrenin brn tahff etmek iin imkn dairesinde ve ale'd-devam ellerinden geleni yapmlardr. gal altnda bulunan memlikde mutad olduu zere ahaliye kar mesela "k sndrmek", seyahatin tahddt ve mecburi tescil-i ehs ve idare-i rfiyenin mutd olan hlt gibi hibir takayydt yaplmamdr. Btn bunlar arasnda beni en ziyade mteessir eden cihet bu ekilde mutasavver bir suikasdn muhitimizde tertib edildiinin tahakkuk etmesi ve aldm malmta gre bunun mevki-i file vaz edilmek zere bulunmasdr. Byle bir suikasd kumandam altnda olup emniyetlerinden dorudan doruya mesul bulunduum Kuv-y tilfiye'nin emniyetini dorudan doruya tehdid eder. Binenaleyh Dvel-i tilfiye'ye kar byle bir hlin nn almak vazifemdir. bu tekilatda z-medhal olduklarna inanmak iin esbba malik olduum ehsn bu vesikann imzasndan itibaren yedi gn zarfnda bana teslim olunmalarn ihbar eylerim. Bu ehsn listesini leffen irsl ediyorum. Bir suretini de Osmanl Polis Mdr'ne gnderdim. Dersadet'de bulunduklarn meml etmek iin esbba malik bulunduum ehsn blda beyn olunduu vechile teslim olunmalar iin memurn-i idesine evmir-i katiye itsna intizr ediyorum. "Kuv-y Mtelife gal Kuvvetleri Bakumandan" sfatyla verilen ibu evmirin icrasndan sizi mes'ul tutduumu ihtar ederim. Bundan mad tdeki mevdd da ihtar eylerim: a-Hl-i hzr techizt iin fazla grldne karar vereceim tfekleri Mtelifn muhafazas altna vereceksiniz.
170

b-Bu emrin vuslnden krk sekiz saat sonra Nianta'ndaki Trk Harbiye Mektebi tahliye olunacakdr. c- tfiye Alay karakollar yalnz her birisi iin mikdarn tayin edeceim tfekleri alkoymalarna msaade olunacakdr. d-Emr-i ahre dein Kuv-y tilfiye idaresi altnda bulunan depolardan silh ve mevdd- mtaile veya sair malzeme-i askeriyenin bakaca ihrac veya nakline msaade olunmayacakdr. Kezlik ihtar ederim ki teslim olunmalarn blda emretdiim ehsn ahvli bir Mtelifn Divan- Tahkikt tarafndan tahkik olunacakdr ve tahkiktn hitmnda her bir hl iin lzum greceim karar vereceim. Nihayet ihtar ederim ki bu ehs teslim olundukdan ve Osmanl memurninin bu kabl hdistn nn almak hususunda Mtelifn Kuv-y galiyesi ile birlikde mstakmne terk-i harekt niyetinde olduklarna kanaat getirdikden sonra Kuv-y galiye nmna ehrin skneti iin elzem bulunan imtiyzt bah ve riyeti gstermee devama tamamen mheyy bulunacam. Fakat ibu tarihden itibaren yedi gn zarfnda verilen emirlerin adem-i sgs takdirinde Kuv-y galiye Kumandanl'nn btn salhiyetini bil-tereddd istiml edeceini size ihtar etmek vazifemdir. 1921 senesi Eyll'nn on birinci gn stanbul'da imza edilmidir. Trkiye Mtelifn Kuv-y galiyesi Bakumandan Ferik Harington *
Harbiye Nezreti Nezret Dairesi Kalem-i Mahsus bheli Ehsn Listesi

tdeki ehs tilf memurnine kar s-i niyet bhesi altnda bulunmakdadrlar. Ehs- merkme nerede grlrler ise tevkif ve tilf Polis Komisyonu Karargh- Umumisi'ne teslim olunacaklardr.

171

Miralay Fazl Bey Yakub Cenan Svari Yzbas evki Bey Sadk Hilmi Bey Fethi Bey Cevad Bey Selanikli Yakub Prizrenli Celal Yaloval Ali Erelili Faik Edirneli Kemal Erelili Receb Bursal Mehmed Trabzonlu Hasan Arab Mehmed nyeli Salih Pasneli Tara Bonak Hseyin Adanal Hakk Bursal aban Cavid Trabzonlu Geredeli Akif Bigal Tahsin Kaymakam Mulal Mustafa Ali Bey Binba Kzm Bey

Mustafa Kemal'in yveri Ankara'dan Kadky'ne mteveccihen yolda

Tevkifleri pek mhimdir. Fakat adresleri gayr- malmdur.

Ktil olduklar iidilmi, Ankara'dan ahren gelmi, ikmetghlar mechl

Parmakkap'da Reid Paa'nn hanesinde Sbk 21. nci Osmanl Ordusu Karargh'ndan

Harbiye Nezreti Nezret Dairesi Kalem-i Mahsus

Suret stanbul Beyne'l-Mtelifn Kuv-y galiye Bakumandanl'na tezkire 11 Eyll sene [1]921 tarihli muhtralarna cevabdr: tilf Kuv-y galiye hkm ve nfuzunu devirmek maksadyla stanbul'da baz tekilat vukua getirildiine ir- lleri zerine ttl hsl olmu ve bundan evvel o yolda bir tekilatn mevcudiyeti Hkmet-i Osma172

niyece katiyen mechl bulunmudur. Tekilat- mezkrede z-medhal olduklar beyn olunanlar hakknda derhal tedkikt ve tahkikt- lzime icrasna tevessl edilerek ol bbda istihsl olunan malmt merbtan takdim klnan cedvelde muharrer'l-esm olanlarn isimleri hizasnda gsterildi. Binenaleyh bu bbdaki taharriyt ve tedkiktn tesriyle tekilat- mebhsede z-medhal olanlarn zhire bi'l-ihrc tevkif edilerek talebiniz zerine ngiliz memurnine teslimleri emrinde bir gn tehr vukuna mahal olmamak zere mezkr pusulada gsterildii vechile muhtac- muvazzah grlen husust hakknda izaht- kfiyenin bir an evvel it buyurulmasn suret-i mahsusada rica ederim. Nianta'ndaki Harbiye Mektebi tahliye etdirilmi ve esliha ve mhimmt hakknda ir- lleri vechile if-y muameleye msraat olunmas memurn-i idesine tebli klnmdr. Mevz- bahs listede esmsi muharrer bulunanlardan sivil ehsn tevkif ve teslimi emrinde Dahiliye Nezreti'nin mesul olaca hakkndaki 14 Eyll sene [1]921 tarihli muhtralar zerine keyfiyet nezret-i mrunileyhya ir klnmdr. Mesrdt- nifeye nazaran meselenin hiz olduu ehemmiyetin Hkmet-i Osmaniyece tamamen takdir olunarak icab eden tedbrin ittihzna msraat klnm olduu nezd-i vllarnca da anlalaca ve asayi-i mahallyi ve ale'l-husus Kuv-y tilfiye'nin huzur ve rahatn edn mertebe ihll edecek ufak bir hadisenin bile zuhuruna katiyen meydan braklmamas iin zbta-i Osmaniyece son derecede sarf- gayret ve mesai edilmekde olduu ve edilecei tabidir. Bu bbda tilf zbtasnn da muvenet ve mzheret-i mahsusasna ihtiyac mstan-i tezkrdr. u hle nazaran her iki tarafn yekdierini vakt zamanyla haberdar ederek maksad- mtereki tekil eden huzur ve emniyet-i memleketin teminine yek-ml ve yek-vcud olarak almalar yn- temenni olduundan ve bu bbda memurn-i Osmaniye'ye tebligt- mahsusa ifa klnm bulunduundan taraf- llerinden de lzm gelenlere ol vechile evmir ve talimt- mahsusa it buyurulmasn rica ve bi'l-vesile teyid-i hrmet eylerim. F 15 Eyll sene [1]337 / [15 Eyll 1921] *
173

Harbiye Nezreti Nezret Dairesi Kalem-i Mahsus


Miralay Fazl Bey Bu nmda orduda bir zt mevcud deildir. Hangi rtbe ashbndan olduu hakknda sarhat grlememi ve orduda bu nmda birinin mevcud olduuna dair malmt- kaydiye ve resmiye bulunamamdr. Yalnz Yakub nmnda baz kimseler mevcud ise de istenilen ahsn bunlardan biri olup olmad kesdirilememekdedir. Svari Yzbas ve Mustafa Kemal Paa'nn yveri olduu gsterilen evki Bey vaktiyle mezkr yverlikde bulunmu ve binbalkdan tekad edilmi olduu hlde tevkif olunmu ve talebiniz vechile ngiliz memurnine teslim edilmidir. Mmileyhimin asker olup olmadklar ve asker olduklar hlde rtbeleri bilinememekdedir. Kumkap'da Reid Paa'nn hnesinde olduu iaret edilen Mustafa Bey sivil bir Mustafa Bey olup mevz- bahs Kaymakam Mustafa Bey taharriyt- eddeye ramen imdiye kadar elde edilememi ve maamfih taharriyta devam edilmekde bulunmudur. Yirmi Birinci Kolordu'da bulunmu Ali Bey nmnda bir kimse taharr edilerek vaktiyle mezkr kolorduda bulunmu Binba Mehmed Ali Bey nmnda biri taht- tevkife alnm ve talebeniz zerine ngiliz memurnine teslim edilmidir. Yirmi Birinci Kolordu'da bulunmu Binba Kzm Bey Anadolu'daki Yirminci Kolordu'da stihkm Taburu kumandan olup el-yevm Anadolu'da bulunmakda olduu tahkikt- vkadan anlalmdr.

Yakub Cenan

Svari Yzbas evki Bey (Mustafa Kemal'in yveri) Sadk Hilmi Bey Fethi Bey Cevad Bey Kaymakam Mulal Mustafa

Ali Bey

Binba Kzm Bey

Gerek yukarda isimleri muharrer olanlarn ve gerek ktil olduklar ve ahren Ankara'dan gelip ikametghlar mechl olduu bildirilen on yedi ahsn hviyetleri hakknda dahi izaht- kfiye its mercdur. *

174

stanbul'da Kuv-y tilfiye aleyhinde bir cemiyet teekkl etdiine dair imdiye kadar delile dest-res olunamad. yit- vka Rumlarn ve Yunan zbitlerinin burada husle getirdikleri tekilat- milliyeden mteessiren ahali-i slmiye arasnda husl muhtemel infil dolaysyla cereyan eden lf gzf ile hkmet-i hzra hilf-grnnn asayi-i memleketi muhil gsterecek suretdeki propagandalarndan bi'l-istifade talt-i ezhna kym eylemelerinden mnbais olmas melhzdur. Binbern her hlde istihbart hususunda istihdam olunanlarn szlerine itimad olunur erbb- namusdan intihb edilmesini nazar- dikkat-i llerine bu vesile ile arz ederim. Maznnlarn Mtelifn Heyet-i Askeriyesi tarafndan icra edilecek isticvbtna Osmanl zbitnnn dahi itirak eylemelerini rica eylerim.
* Harbiye Nezreti Nezret Dairesi Kalem-i Mahsus

Mtelifn Kuv-y galiye Kumandan General Harington tarafndan Harbiye Nezret-i Cellesi'ne mevrd 17 Eyll 1921 tarih ve 142 numaral ngilizce mektubun suret-i mtercemesidir. Nzr paa hazretleri 11 Eyll tarihli ve 142 zt numaral mektubuma cevaben irsl buyurulan 15/9/1921 tarihli mektubunuzu ahz eylediimi bildirmekle kesb-i eref eylerim. tdeki mevdda aid evmirimin bil-tehir mevki-i icraya vazn intc eden talimtlar vermi olduunuzu kaydetmekle mahzz olurum. a- Osmanl Mekteb-i Harbiyesi'nin seddi. b- Fazla tfeklerin teslimi. c- tfaiye Alay karakollar yedinde bulunan silahlarn taklli. Tevfikt icra edilmi olmakla beraber malik olduum delil, tilf nfz- askersine kar koymak iin Dersadet'de baz tehlikeli tekilatn mevcud olduunu kanaat-bah bir suretde isbat ediyor.

175

Anlyorum ki zt- lniz ve memurn-i mesule baz tekilatn mevcudiyetinden haberdr edilir. Lkin ihtimal bunlarn tehlikeli bir vsatde olduu bilinmiyordu. Binenaleyh tiyen zt- llerinin daha iyi haberdr olmalarn temin edecek tedbrin ittihz edileceini mid ederim. O suretle ki haklarnda zt- lleri malmt- mufassala almakszn ehirde bu gibi tekilatn mevcudiyeti bsbtn gayr- mmkn olsun. Bu gibilerin mevcudiyeti derhal izle edilmelidir. Zt- llerinin ve memurn-i mesulesinin 11 Eyll tarihli mektubumu alr almaz taleb etdiim baz ehsn tevkifi hususunda hsn-i niyetle icra-y faaliyet eylediklerini memnuniyetle kaydederim ve Dahiliye Nzr paa hazretlerinin bu bbda terk-i mesai etdiklerini iitmekle memnun olurum. Maksd- hainne ile bu ehsdan birounun ahren stanbul'a idhal edildiklerini ve cesmetli bir ehirde bunun tevkifi kolay bir mesele olmadn takdir ediyorum. Bunlarn bazlar tevkif edilmidir. Mtebksi de bulunmaldr ve Polis Mdriyeti'nin bunu yapabileceini zannetmekde her vechile haklym. Bu tekilatn [ne] esbb ve mana-y siyassiyle ne de meneiyle asla alkadr deilim. Kezlik teebbstmn baz siyas ehemmiyeti olduu hakknda baz mehfilde yaplan propaganda da beni alkadr etmiyor. Ben yalnz stanbul'da kanun ve asayiin idmesiyle ve uhde-i mesuliyetime tevd edilmi olan tilf Kuvs'nn emniyetiyle alkadrm ve bu maksadla vermi olduum evmire katiyen riayet edilmelidir. hbartm ehrin asayiini ihll etmek iin suikasdla mkellef ehsn stanbul'da bulunmas itikadndan ileri gelmidir. Binenaleyh ben bunlarn faaliyetlerine bir nihayet vermek iin harekete gelmee mecburum. Bizce yaplacak yegne ey budur. Yukardaki eritle beraber tevkiflerini emretdiim ehs hakkndaki taharriyta bil-inkt devam edilmesi lzumu iyice anlalmak artyla 11 Eyll tarihli ve 142 ztnumaral mektubumun ihtiv etdii "yedi" gnlk mhleti ibtl etmee tamamen mtemyilim. Bir de bu gibi teebbst tekrar etmekliime mahal braklmamaldr:
176

Yedi gnlk mhleti ibtl etmek suretiyle bir hareket-i mrvvetkrnede bulunmaa mtemyil olmaklm u esbbdan neet ediyor. Evvelen: Sizin hsn-i niyetle hareket etdiinizi mhede etdiimi bildirmek arzusunda bulunmaklm. Sniyen: Size hsn-i niyetle hareketde devam etmek istediinizi bana kar isbat etmek frsatn bahetmek ve bu suretle lzumlu greceim tedbri teyiden Kuv-y Bahriye'nin dahi itirakiyle -nitekim byle olacakdtaht- emrimde bulunan kuv-y askeriyenin istimli mecburiyet-i elmesinden beni kurtarmak. Tekrar izhr etmek isterim ki mesele srf bir tedbir-i askeriyedir ve ayed kumandam altnda bulunan Kuv-y tilfiye'nin emniyetini tehlikeye drecek bu kabl bir suikasdn ileri gtrlmesine msaade etmi olsa idim vazifemde kusur etmi olurdum. urasn aka sylemek isterim ki byle yapmak maksadnda deildim. Kezlik evvelce dahi birok defa bildirmi olduum gibi hatrlatmak isterim ki Osmanl Ordusu'nun teslim olunan malzeme-i harbiyesini muhtev olup taht- nezretinizde bulunan depolar muhteviyt Dvel-i tilfiye'nin maldr. Emirlerime muhalif olarak vuku bulan zylarndan tamamyla haberdrm. Bu zylara imdi bir nihayet verilmelidir. Aksi takdirde tedbr-i edde ittihzna mecbur kalacam. Memleketinizde skn- tmmenin teesssn grmeyi benden ziyade arzu eden yokdur ve stanbul ahalisinin skn dairesinde ileriyle megul olmalar iin her trl teshlt ibrz etmeyi benden ziyade arzu eden yokdur. Binenaleyh it etdiim talimta tamamyla riayet olunacan ve bad-ezn hibir hadise zuhura gelmeyeceini mid ederim. Zt- devletlerinin hizmetkr Trkiye tilf Kuv-y galiyesi Bakumandan Lieutenant General Harington *

177

Harbiye Nezreti Nezret Dairesi Kalem-i Mahsus

Suret Harbiye Nzr Paa Hazretleriyle Mlkt 1-Paa hazretleri, bugn bu ictim akidden maksad vaziyet-i hzra hakknda sizinle aka ve cidd grmekdir. Bir mnasebetsiz hl zuhurunda ona daima kar gelmek lzmdr. Baka usul bilmiyorum. 2-Buraya muvsalat etdiim gnden beri bir mddet ehirdeki baz tekilat ilerini takib etdim. Size hlisne sylerim ki sizin bhe edeceinizden pek ok ilerlemi eylere vkfm. stihbrtmdan bazlar baz byk memurn nezdinde tamamen yn- ehemmiyet grlmyor. 3-Benim yegne alkadr olduum ey, Mtreke eritine riayet olunmas ve Dersadet'de nizm ve kanunun ve kumandama tevd olunan tilf kuvvetlerinin emniyetinin muhafazasdr. Vekyiin cereyanna sabrne ve skinne mterakkb oldum. Bu mkil aylar zarfnda stanbul ehrinin vaziyet-i skinnesini muhafaza etmesi btn alkadrn iin pek ziyade yn- takdirdir. 4-ehrin asayiini ve tilf Kuvvetleri'nin emniyetini tehdid eden bir suikasdn tertib edildiine dair yn- emniyet delile dest-res olduum zaman bu hakikati Mtelifn fevkalde komiserlerine, amirallerine ve generallerine bildirdim ve bu bbda tamk- tahkikt iin lzm gelen teebbstda bulundum. Bu hususda yalnz ben mesulm. 5-Meseleyi tamamen bir mesele-i askeriyye gibi tedkik etmek ve siyas mlhazalardan tamamyla tecrd etmek -ki bu mlhazt bana taalluk etmez- maksadyla meseleyi sizinle dorudan doruya halle karar verdim. Bu vechile 11 Eyll tarihli mektubumu size gnderdim ve taleb olunan ehsn teslimi mesuliyetini size tevch etdim. 6- cra olunan tedkikt ve elde bulunan evrk istihbartm ciddiyetle telakki etmi olduuma isabet etmi olduumu neticede isbat etmekdedir. Emn asayi hizmetine ayn derecede itirak arzusunda olduunuzu mektu178

bunuzda beyn eylemeleri ve kez Dahiliye Nzr'nn da terk-i harektda ayn arzuyu gstermi bulunmas memnuniyetle telakki olunmudur. 7-Bunu grdmden dolay memnunum. Geen Pazar gnnden beri bizzat sizin ve Trk memurninin her vechile hsn-i niyet gstermi olduklarn evvel ben kayd ederim. tiyen de bu suretle hareket olunacana benim iin bhe etmee sebeb yokdur. 8-Binenaleyh imdi zt- lnize ittihz edeceim karar mulin resm bir tezkire takdim ediyorum. Hl-i faaliyetde bulunan ehs- muzrrann maksadlarn imha ve ehrin ve ahalisinin skn ve rahatn temin hususunda harekatnzla gstermi olduunuz arzu mcib-i memnuniyet olduundan yedi gnlk mddeti iki artla refe muvfakat ediyorum. yle ki: a-Taleb olunan mtebk ehsn taharrsine bil-tevakkuf devam edeceksiniz. b-Bu ve buna mmsil sir tekilat imha hususunda tedbr ittihz edecek ve bu gibi vukutn vcuduna mani olacaksnz. Size aka sylerim ki ben daha sair tekilatn vcudundan haberdrm ve bunlara medhaldr olanlarn isimlerini mnasib grdm zamanda size bildirmekden ve tevkiflerini taleb etmekden ekinmeyeceim. 9-imdilik yalnz mevki-i mnakaada bulunan tekilatla ve malzeme-i harbiye zyityla alkadr olacam. Bu mesele hakknda mkerreren nazar- dikkatinizi celb etdim. ade olunan btn malzeme-i harbiye sizin mesuliyetiniz altnda bulunmakla beraber Mtelifn hkmetlerinin maldr. Malzeme-i mezkrenin mesul nzzr ve memurn malmt tahtnda zya uramas Mtelifn memurn-i askeriyesi aleyhinde bir hareketdir ve buna nihayet verilmelidir. Aksi takdirde tedbr-i ciddiye ittihz etmee mecbur olacam. 10-Yedi gnlk mddetin refi hususunda tarafmdan gsterilen mumele-i lutufkrne tarafnzdan verilen mevdin tahakkukunu isbat hususunda size frsat bahetmek maksadna mbtendir ve size bu frsat verdiimden dolay memnunum.

179

11-Henz memleketinizde hl-i tabnin avdet etmemi olmasndan dolay hibir kimse benim kadar mteessir deildir. Bu hal ruc edinceye kadar Mtreke hlinin mevcud olacan sylemekle mteessifim. Bu mddet zarfnda igal kuvvetleri topranzda ve filo limannzda kalacakdr. 12-Size tekrar ederimki bu tamamyla bir tedbir-i askerdir. Menbana tamamyla vkf olduum merdd it yaplmakdadr. Bu ita nazaran elde etdiim delilin hakik olmad ve baz frkalara mensub siyas ehs tarafndan ihzr edilmi olmasdr. stihbrtmn menei beni alkadr etmez. Ben yalnz neticesiyle alkadrm. Herkes biliyor ki Dersadet'e muvsalat etdiim gnden beri kendimi siyas mesilden tamamen uzak tutdum. Ben stanbul'da nizm ve asayii muhafaza etmek maksadyla gnderilmi bir askerim. 13-Mesele udur ki benim fikrimce stanbul'da asayii ihll etmek maksadn takib eden baz ehs vardr. Maksadm nerede olursa olsun onlarn bulunmas, tevkif ve teslim edilmesidir. 14-Arkadalarnz dier nzzra bu hususda malmt verirseniz ok memnun olacam. Bakaca unu ilve etmek isterim ki eer siz hsn-i niyet gstermemi olsa idiniz bakumandan sfatyla yedimde bulunan btn salhiyeti istiml etmek niyetinde idim. Beni byle bir tedbr ittihzndan tahls etmi olmanzdan dolay pek ziyade memnunum ve bhesiz bundan stanbul ahalisi de memnun olacaklardr. Bunlar size dorudan doruya size sylemeyi daha mnasib grdm ve byle bir mlkta artk lzum olmayacan mid ederim. 17/9/1921
Harington Trkiye Mtelifn Kuv-y Askeriyesi Bakumandan

*
Meclis-i Vkel Mzkertna Mahsus Zabtnme

Hulsa-i Meli Dersadet'de Kuv-y tilfiye nfuzunu kesr maksadyla mevcudiyeti


180

ihbar olunan tekilata dair Mtelifn Kuv-y galiye Bakumandan General Harington tarafndan mrsel tezkire ile bu bbda mm-ileyh ile vuku bulan mlkt hk zabt varakas suret-i mtercemelerinin gnderildiini mutazammn Harbiye Nezreti'nden vrid olan 18 Eyll sene [1]336 tarihli ve 343 numaral tezkire okundu.
Karar

Evrk- mezkre muhteviytna ve Harbiye Nzr paa tarafndan verilen izhta nazaran ehs- matlbenin tevkif ve teslimleri hususunda cihet-i askeriye ve zbtaca gsterilen srat ve ciddiyet ve hsn-i niyet mmileyh general tarafndan takdir ve teslim edilmekle beraber; 1-Ehs- matlbeden imdiye kadar teslim olunanlardan gayrilerinin dahi tevkif ve teslimi. 2-Bu ehsn medhaldr olduu tekilat ile buna mmsil tekilat imha hususunda tedbr ittihz olunarak bu gibi vukutn vcuduna mmnaat ve Harbiye Nezreti'nin malmt olmakszn ehirde bu gibi tekilatn mevcudiyetini gayr-i mmkn klacak tedbrin ittihz edilmesi. 3-Harbiye Dairesi'nin taht- nezretinde olan malzeme-i harbiyenin zy Mtelifn memurn-i askeriyesi aleyhinde bir hareket olduundan buna nihayet verilmesi taleb ve teklif edilmekde bulunmudur. Ehs- matlbeden bir ksmnn mmileyh general tarafndan da lisan- sityile beyn edildii vechile nasl msraatan teslim edilmi ise dierlerinin dahi taharrsine gerek cihet-i askeriye ve gerek zbtaca terk-i mesai suretiyle ve keml-i germ ile devam edilmekde ve ele gediklerinde derhal teslimleri tabi bulunmakda ise de bunlarn hviyetlerine dair elde izaht- kfiye bulunmamas taharriyt ikl etmekde olduundan bu bbda daha etraflca malmt ve tilf zbtasnca da muvenet ifas tesr-i husl-i maksada hdim olacann ve bu kere istihbr ve ir klnan tekilat ile tiyen buna mmsil tekilatn mevcudiyetini gayr-i mmkn klacak suretde cihet-i askeriye ve zbtaca lzm gelen tedbre tevessl edilmekde bulunmu olduunun ve maa-hz tekilat- mmsile hakknda Kuv-y tilfiye nezdinde malmt ve vesik olduu takdirde hkmete bu bbda takibt ve taharriyta ve tertibt- mukteziyeye cilen tevessl edilmek zere
181

beyn hususunun ve malzeme-i harbiyenin zyna meydan verilmemesi iin hkmetce ez-ser-i nev tedbr-i lzme-i takayydkr ittihz ve memurn-i mteallikasna bu bbda evmir-i katiye ve edde it edildiinin Harbiye Nzr paa tarafndan mmileyh generale cevaben ir ve bir de evrk- mrsele mellerinden ve izaht- vkadan, hkmetin tekilat- mebhsenin vcudundan evvelce haberdr olduu im edilmek istenildii ve bunun iin de ehs- matlbeden hviyetleri pek de malm ve muayyen olmayan bir takmnn tevkif ve teslimleri hususunda gsterilen muvaffakiyet ve sratin makam- teyidde dermiyn edildii anlalmakda ise de tevkift, malmt- tmme ve kmile zerine yaplmayp elde tafsilt- kfiye olmamasndan dolay isimleri bildirilen ehsn yalnz nmlar ve mensub olduklar ehir ve kasabt itibaryla icra edilmekde ve bir kii yerine ayn isimden ve kasaba veya ehirden mteaddid ehs tevkif ve teslim olunmakda bulunduu imdiye kadar teslim edilen ehsdan bir takmnn taraflarndan tahliye edilmi olmasyla da sabit idnden bu cihetin de yazlacak cevabnmede kem-yelku izah ve ityn hususunun ilveten paa-y mrunileyhe izbr ve Dahiliye Nezreti'ne malmt its tezekkr klnd. 18 Eyll 1921
HR. SYS, 2698/1_12-20, 29-34, 52-53

182

GALLER VE M LL MCADELE

183

52
stanbul Vilyeti Mektubculuu Umum: 793 Husus: 206

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Yarnki Cuma gn bade'z-zevl saat bir rddelerinde Bayezid Meydan'nda baz mill tezahrt icras mukarrer bulunduu beynyla muamele-i mukteziye-i kanuniye ifas hakknda Nzhet Sabit ve rfeks imzalaryla verilen arzuhl leffen irsl klnm olmala ol bbda emr u ferman hazret-i men leh'l-emrindir. F 27 Reblevvel sene[1]337 ve f 30 Knn- Sn sene [1]335 / [30 Ocak 1919] stanbul Valisi Yusuf Ziya * stanbul Vilyet-i Aliyyesi Cnib-i Vls'na Arz- aciznemizdir. nmzdeki Cuma gn bade'z-zevl saat bir rddelerinde Bayezid Meydan'nda bir takm tezahrt- milliye icras mukarrer bulunmu olmala bu bbda ifas muktez muamele-i kanuniyenin ifasna msaade buyurulmasn istid ederiz. Ol bbda emr u irde efendim hazretlerinindir. F 28 Knn- Sn sene [1]335 / [28 Ocak 1919] * Bb- l Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti stanbul Polis Mdriyet-i Umumiyesi'ne
Gayet mstaceldir.

Atfetli efendim hazretleri Yarnki Cuma gn bade'z-zevl saat bir rddelerinde Bayezid Meydan'nda bir takm tezahrt- milliye icra edilecei Nzhet Sabit, Hasan
185

Tahsin ve rfan imzalaryla stanbul Vilyeti'ne verilip b-tezkire gnderilen beynnme ancak bugn ge vakit nezret-i senverye vrd etmidir. Halbuki bu gibi ictim akdetmek isteyenlerin krk sekiz saat evvel merciine yani makam- vlya mracaatla kanunda musarrah erit-i malmeyi haiz olduklarn isbat eylemelerine ve beynnmede ictima ne sebeb ve maksadla vuku bulacan izan etmeleri mtevakkf olduu hlde mstedler bunu ne vakitde ne ekilde teferrs vechile ifa etmemilerdir. Dier tarafdan hkmet ctimt Kanunu'nun fkra-i mzeyyelesinde: "Ak yerlerde vuku bulacak ictimt memleketin huzur ve sknunu muhafazadan men edebilir." denilmesine istinden byle ictimt ve ale'l-husus efkr- mmenin pek mteheyyic bulunduu ve idare-i rfiyenin cr olduu bir zamanda menine salhiytdrdr. Miting akdetmek isteyenlerin evvel emirde erit-i kanuniyeyi ifa etmemelerine ve sniyen hkmetin haiz olduu salhiyete binen bunu yapmakdan ferat eylemeleri iktiz eder. Ancak tezahrt- mtesavverenin menfi-i vataniyeyi mdafaa sadedinde vki olaca dahi mahss ve meczm olduundan kendilerinin vakt-i muayyeninden evvelce husust- mebstay nazar- dikkatine vaz ile ferata imle ve iknaa bezl-i makderet-i hasfetkr eylemesi ve sg etmedikleri takdirde tedbr-i mnasibe ittihzyla men-i ictima gayret edilmesi mtemenndr. ctimt Kanunu ahkmna tevfkan asayi-i memleketi ve db- umumiyeyi ihll edecek nutuklar ird edilmemesine ve k- cerime tevik misill akvlde bulunulmamasna dikkat olunmas ve muhill-i inzibt ve intizam- ahvl vukuunda ictimn derhal feshi lzumu beyn olunur. Ol bbda emr u irde hazret-i men leh'l-emrindir. F Reblhir sene [1]337 ve f Knn- Sn sene[1]335 / [Ocak 1919] Dahiliye Nzr Vekili *

186

Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti Kalem Numaras 65

stanbul Polis Mdriyet-i Umumiyesi'ne


Gayet mstaceldir.

Yarnki Cuma gn bade'z-zevl saat bir rddelerinde Bayezid Meydan'nda bir takm tezahrt- milliye icra edilecei Nzhet Sabit, Hasan Tahsin ve rfan imzalaryla stanbul Vilyeti'ne verilip b-tezkire gnderilen beynnmede istid edilmidir. ctimt Kanunu ahkmna tevfkan asayi-i memleket ve db- umumiyeyi ihll edecek nutuklar ird edilmesine ve k- cerime tevik misill akvlde bulunulmamasna dikkat olunmas ve muhill-i inzibt ve intizam- ahvl vukuunda ictimn derhal feshi lzumu beyn olunur. Ol bbda. F 30 Knn- Sn sene [13]35 / [30 Ocak 1919]
DH. EUM. KLU, 13/51

53
Harbiye Nezreti Merkez Dairesi Birinci Tanzimt ubesi Numara: 795/106

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Dersadet'de Kuv-y tilfiye Kumandan General Wilson'dan alnan tezkire ile merbtt suret-i mtercemeleri leffen takdim klnmdr. Cmlesi stanbul Muhafzl'na baka yalnz filmlere aid olan mukarrert Kolordu Kumandanlklaryla Ahz- Asker Heyetler Riysetlerine de tebli edilmi olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. 16 Mart [1]335 / [16 Mart 1919] Harbiye Nzr nmna ( mza) *
187

Harbiye Nezreti Kavnn ve Nizmt ubesi

Dersadet'de Kuv-y tilfiye Kumandan General Wilson tarafndan it olunan emir suretinin tercmesi Alman, Avusturya, Macar veya Bulgar mamult veya meneleri mezkr memleketler olan sinema filmlerinin gsterilmesi suret-i katiyede memndur. bu emre muhalif herhangi bir hareket Kuv-y tilfiye'ye kar bir tecavz olarak bi't-telakki buna cret eden messese emr-i ahre dein seddedilecekdir. F 16 Mart sene [1]335 / [16 Mart 1919] * Harbiye Nezreti Kavnn ve Nizmt ubesi Dersadet'de Kuv-y tilfiye Karargh- Umumsi Dersadet'de Kuv-y tilfiye Bakumandan Ferik General Wilson tarafndan sdr edilen emir suretinin tercmesi nmzdeki 15 Mart tarihinde ve ibu tarihden sonra tiyatrolar, musik holleri, sinemalar ve zrde mezkru'l-esm lokantalar dernunda iki satlan messestn saat 12 nsfu'l-leyle kadar ak kalmasna msaade edilecek ve bu saatde kapanm olacakdr. Bu saatden sonra messese memurni veyahud orada mukim bulunanlar mstesna olmak zere ibu binalarda hibir kimse bulunmayacakdr. Bldaki nizmn icrasna muhalefet, bu msaadenin geri alnmas[n] mcib olacakdr. Beyolu'nda Cadde-i Kebr'de bulunan birahne, lokanta ve pastaclar Tokatlyan, Winter Palace, 198 numaral Parisienne, 220 numaral Santral, 230 numaral Londra, 380 numaral Suisse, 332 numaral Yani, 140 numaral Tokatl, 141 numaral Zafer, 188 numaral Rieu, 189 numaral Azmenyen, 168 numaral Franaise, 345 numaral Mulvenya, 62 numaral

188

Anciyopulo, 43 numaral Yordon David, 438 numaral L'Union, 44 numaral Mina, 94 numaral Polko. Beyolu'nda Tepeba Garden Bar, be numaral Reviyal, 22 numaral Paksimada, 35 numaral Elizes, 43 numaral Merutiyet Koscala, Avrupa Pasaj'nda be numaral Dansier. Dernunda iki satlan sair bi'l-cmle lokantalar, kahvehneler veya dkknlar bade'z-zevl saat onda kapanacak bu saatdan sonra messese memurni veyahud orada mukim bulunanlar mstesna olmak zere ibu binalarda hibir kimse bulunmayacakdr. Bu emir lzum- hlinde tilf polisi ve jandarmas tarafndan muvenet edilecek olan Osmanl polisleri tarafndan icra edilecekdir. Bu emir hilfnda bir hareket vukuu Kuv-y tilfiye'ye bir tecavz suretinde telakki edilerek mtecsiri edden [tecziye] edilecekdir. 13 Mart [1]919 Emriyle Erkn- Harbiye Mirlivs General Fuller * Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti 43908/585 Nezret-i Celle'den stanbul Polis Mdriyet-i Umumiyesi'ne Sinema filimleriyle umum lokanta, birahne ve tiyatrolarn vakt-i muayyenden sonra seddedilmelerine dair Dersadet'de Kuv-y tilfiye Kumandan General Wilson'dan alnarak Harbiye Nezret-i Cellesi'nden b-tezkire irsl klnan mukarrertn mtercemelerinin birer sureti leffen tisyr klnm olmakla mdriyet-i vllarnca da iktizsnn ifas bbnda. 25 Mart [1]335 / [25 Mart 1919]
DH. EUM. AY, 2/2

189

54
Erkn- Harbiye-i Umumiye Dairesi ube: 2 Numara: 1860/1493

Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i Smsi'ne Marz- ker-i kemneleridir Uzunkpr istikmetine gidecek yolcularn tbi olaca muamelt hakkndaki hakikatin ir 2/3/[13]35 tarih ve 2/1000 numaral 2/3/[13]35 tarih ve 2/1265 numaral 3/3/[13]35 tarih ve 2/1289 numaral arzalarla istirhm olunmu idi. Ahren Mtelifnin Karadeniz'de ve dier istikmetlere seyahat iin vaz etdikleri baz kuyd ve rtu zbitna da teml etdikleri ve vesikasn vize etdirmeyen hibir kimsenin seyahatine msaade eylemedikleri cihetle bu bbda mevcud mukarrertn lutf- ir rica olunur. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 15 Receb sene 1337 / F 16 Nisan sene 1335 / [16 Nisan 1919] Harbiye Nzr akir *
Bb- l Hariciye Nezreti Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi Kalem Numaras: 7527/9596
Hulsa: Dvel-i tilfiye'nin Karadeniz'e ve dier istikmetlere seyahat iin vaz etdikleri baz kuyd ve rt

Dahiliye Nezret-i Aliyyesi'ne 13 Mart sene [1]335 tarihli ve 14366/257 numaral tezkire-i senverye zeyldir: Dvel-i tilfiye'nin Karadeniz'e ve dier istikmetlere seyahat iin vaz etdikleri baz kuyd ve rtu zbitna da teml etdikleri ve vesikasn vize etdirmeyen hibir kimsenin seyahatine msaade eylemedikleri bu kere
190

de Harbiye Nezret-i Cellesi'nden bildirilmi olmakla tezkire-i mezkrede ir edildii zere bu mesele hakknda nezret-i aliyyeleriyle dvel-i mrunileyhimin polis mdriyeti nezdindeki mmessilleri arasnda itilf mevcud olup olmadnn ve Osmanl limanlar arasnda tebaa-i Osmaniye'nin ve be-tahsis zbitnn ne gibi kuydta tbi olduklarnn ilve-i mtlaa-i aliyyeleriyle seran izbr buyurulmas mtemenndr, efendim. 1 Mays 1919
HR. SYS, 2633/8_6-7

55
Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Huzur- l-i Hazret-i Sadret-penh'ye Pyitahtdaki Hristiyanlarn hayat tehlikede ve daima zulm ve tazyik altnda bulunduuna dair Avrupa efkr- umumiyesinde bir fikir hsl etmek maksadyla Rum ve Ermeniler tarafndan muntazam bir program dahilinde yaplan tahrikt birok ekillerde cereyan etdii gibi nazar- kanunda hiz olduklar ekl-i ruhanden bi't-tecerrd Hkmet-i Osmaniye'nin aleyhinde birer merci-i mill-i siyas hkmn iktisb etmi olan Ermeni ve Rum Patrikhnelerinin tevikiyle Fransz ve ngiliz polisi kaydolunan ve mikdar binlere bli olan gayr- Mslim genlerin ngiliz ve Franszlardan grdkleri itimad suistiml ederek btn faaliyetlerini slm ve Trk ahalinin tahkir ve tazyik ve tahffine hasretmekde ve ilerinde pek ok sbkal srk ve mahkm ehs bulunmakda olduundan ve sevhil-i mtecvire vapurlarna konulan bombalarn Rumlar tarafndan vaz edildii muhakkak iken bunlara kar mezkr polislerin bir ey yapmayacaklar tabi bulunduundan bahis ile hi olmazsa ngiliz ve Fransz, hizmet-i fikasna alnacak ehsn erbb- namusdan ve arz- ahsiye ve siyasiyeye alet olmayacak takmdan intihbnn taht- temine alnmas lzumunu mutazammn Polis Mdriyet-i Umumiyesi'nden alnan tezkirenin sureti arz ve takdim klnm olmakla bu hususda ngiliz ve Fransz mmessil-i siyasleri nezdinde teebbst-
191

mukteziyenin icrasna msaade-i aliyye-i fahmneleri yn buyurulmak bbnda. F 4 Haziran sene [1]335 / [4 Haziran 1919] * stanbul Polis Mdriyet-i Umumiyesi 1. ube Husus: 1968
Gayet mahremdir.

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Mtreke'nin akdinden sonra esbb- siyasiye ve ilkt- hariciye tesiriyle muhtel olan pyitaht asayiinin temini ile hilf- marz bir hle meydan verilmemesi hususunda ittihz olunan tedbrin son zamanlarda netyic-i hasenesi grld hlde bu defa vekyi-i siyasiyenin tarz- cereyanndan memnun olmayan baz ansr- gayr- Mslimenin tahrikt- mtemdiyesi emniyet ve asayi-i memleketi yine tehlikeye drecek bir ehemmiyet kesb etmidir. Pyitahtda mukim Hristiyanlarn hayat tehlikede ve daima marz- zulm ve tazyik olduuna dair Avrupa efkr- umumiyesinde bir fikir hsl etmek maksadyla bir program dahilinde icra klnan bu tahrikt birok ekillerde tezhr etmekdedir. Bunlarn en mhimleri Mtreke'nin akdyla Dersadet'de Kuv-y tilfiye Zbta Tekilat hizmetine alnan Osmanl tebaasndan Rum veya Ermeni cemaatlerine mensub baz genlerin muameltdr. Nazar- kanunda hiz olduklar ekl-i din ve ruhnden bi't-tecerrd Hkmet-i Osmaniye zarar ve aleyhinde birer merci-i mill-i siyas hkmn iktisb etmi olan Rum ve Ermeni Patrikhnelerinin tevik ve tergbiyle Fransz ve ngiliz polisi olarak kaydedilen ve mikdarlar binlere bli olduu tahakkuk eden bu gayr- Mslim yerli genler kendilerine telkin edilen Trk dmanl fikri sevkiyle ve mirleri olan Fransz ve ngiliz
192

zbitnnn ahvl-i hakikiye-i mahalliyeyi ve emzice ve dt- halk bittab bilmemeleri cihetle itimadlarn suistiml ederek en ufak bir frsatdan bi'l-istifade slm ve Trk ahali aleyhinde hibir sebebe mstenid olmakszn heyecan-bah bir suretde takibt ve tevkift icrasna ve bi'l-vesile ahali-i slmiyye'yi heyecana sevk ve ecnebi makamtna memleketde anari olduu fikrini ilk edecek vesileler ihzrna almakdadrlar. Polis Mdriyet-i Umumiyesi'ndeki kuydtdan mstebn olaca vechile aralarnda sevbk ve mahkmn-i mkerrere ashbndan birok kimse bulunan bu Rum ve Ermeni milletinden Fransz- ngiliz zbta mensubni makam- senverye vki olan ikyt- mteaddide ile anlald zere ahali-i Mslime zerinden antaj ve tehdid ile para istemek ve merci-i ruhanlerinden aldklar talimt mcebince sebebsiz ve esassz tevkift ve tazyikt icra eylemek ve bu esnada dt- mahalliye ve diniye ile kbil-i telif olmayacak bir takm haysiyet-ikenne tahkirta tevessl eylemek suretiyle heyecan ve Hud-negerde bir karklk zuhuruna meydan vererek menviyt- muzrralarn temin edecek bir vaziyet ihds mid ve emelindedirler. Hmil olduklar Kuv-y tilfiye elbise-i askeriyesiyle Osmanl polisinin mdahalesinden zde kalan ve Patrikhnelerden aldklar talimt dahilinde hareket ederek efkr ve maksd- muzrralarn istihsl emelinde bulunan bu ehs pyitaht asayi ve emniyeti iin cidd bir tehlike tekil etmekdedir. Binenaleyh ngiliz ve Fransz dvel-i fahmesi nezdinde teebbst- ciddiye-i siyasiyede bulunarak: 1- lerinde birok sbkl ve mahkm ehs bulunan ve evvelce tark-i er ve sirkatde hemp ve hem-meslek olduklar birok eirrnn bilhassa memleketi asayisiz gstermek iin katl ve sirkat gibi efl-i cinayetkrnesine imz- ayn ve hatta tevik etmekde olduklar bedh olan Osmanl tabiiyetindeki Rum ve Ermenilerden mrekkeb efrd- muvene-i askeriyenin pyitahtn umr- inzibtiyesinde dem-i istihdam ve pyitahtda bulundurulmamalar. Osmanl tebaasnn ecnebi hizmet-i askeriyesinde ve yine Osmanl memleketinde u suretle istihdam hukuk- dvele ve kavnn-i umumiyeye ve nezket-i siyasiyeye ne dereceye kadar muvfk olduu cy- teemmldr.
193

2-Sevhil-i mtecvire vapurlarnda mevdd- infilkiye ve 1-2 gecesi Yksekkaldrm'daki bomba meselelerinde de olduu vech zere zuhur eden bombalar ale'l-umum Rumlar tarafndan vaz edildii ikr iken ayn millete mensub tilf zbta memurlarnn marz- tazyik olmayaca bedhdir. 3-Hi olmazsa ngiliz veya Fransz zbta hizmetine alnacak Rum-Ermeni yerlilerin namuslu ve hukuk- medeniyesine sahib ksmndan intihbna dikkat ve ihtirst- siyasiye ve arz- ahsiye ile hareket etmelerini klliyen men edecek tedbr ittihz.husustnn temini menfi-i liye-i memleket nokta-i nazarndan suret-i katiyede elzem olmakla icra-y icab ment- rey-i l-i cenb- nezret-penhleridir. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 3 Haziran sene [1]335 / [3 Haziran 1919] Polis Mdr-i Umumsi Halil
DH. KMS, 49-2/25

56
Meclis-i Vkel Mzkertna Mahsus Zabtnme
Hulsa-i Meli

talyanlarn Konya Vilyeti'nde kll asker ve mhimmt sevkiyle mtemdiyen ilerlemekde ve sefk-i dimya sebeb vermekde olduklar ve ahali-i vilyetin pek ziyade teessr ve heyecan iinde bulunduu irt- mahalliyeden ve zmir ehrinde slm hnelerinin kaplarna irt- mahsusa vaz edilmekde ve bunun zmnnda olduu gibi bir katliama mukaddime olmasndan havf ile ahali-i slmiye'nin mteheyyic bir hlde bulunmakda olduklar istihbrt- vakadan anlalmdr.
Karar

talyanlarn ekseriyet-i azmesi Trk ve Mslman olan vilyet-i mezkredeki hareket-i vkas Mtrekenme ahkmna ve Wilson Prensipleri'ne klliyen muhalif olmakla beraber bu bbda ne Paris Sulh Konferans'nn bir karar mevcud ne de Dvel-i Mtelife tarafndan bu yolda bir
194

tebli-i mesbk olmad cihetle min klli'l-vch yn- tecvz grlemeyecei derkr bulunan slif'z-zikr harekt- askeriyeden dolay dvel-i mezkre mmessilleri nezdinde acilen protestoda bulunulmas ve Paris'deki murahhaslarmza da malmt verilmesi ve zmir'de ahali-i Mslimenin teskin-i heyecan ve muhafazas iin acilen kuv-y muhtelife sevk ve ihrac zmnnda mmessiln-i mezkreye kemal-i ehemmiyetle tebligt- messire ifas hususlarnn Hariciye Nezreti Vekleti'ne teblii tezekkr klnd. 30 Ramazan sene 1337 / 29 Haziran sene 1335 / [29 Haziran 1919] (Meclis-i Vkel yelerinin imzalar)
MV, 216/66

57
Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Edirne

ifre Telgrafnme orlu'daki ngiliz askerinin Dersadet'e mteveccihen hareket etdii maruzdur. F 11 Austos [13]35 / [11 Austos 1919] Vli Slim
* Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Edirne

ifre Telgrafnme Zeyl. 11 Austos sene [1]335. 11/12'nci gecesi yirmi be vagonluk bir tren-i mahsusla Varna'dan be
195

yz kadar talyan askerinin Edirne'ye vrd etdikleri marzdur. F 12 Austos sene [1]335 / [12 Austos 1919] Vli Slim
*

Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Edirne ifre Telgrafnme Dn posta treniyle on vagon cephane ve vagon Hind ve Arab askeri ve drt aded otomobil ve birka yk arabas Dersadet'e gemidir. F 14 Austos [1]335 / [14 Austos 1919] Vli Slim
* Bb- li Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Edirne

ifre Telgrafnme Austos'un on sekizinci akam Selanik'den gelen marandiz treniyle bir vagon cephane sand ile harp esnasnda skt etmi drt aded tayyarenin ve on dokuzuncu gn posta treniyle on alt vagon Fransz askerinin Dersadet cihetine gedii marzdur. F 19 Austos [13]35 / [19 Austos 1919] Vli Slim
HR. SYS, 2633/2_32, 33, 36, 41

196

58
Huzur- l-i Sadret-penh'ye Devletli efendim hazretleri Rami Klas'nda ikamet eden On Birinci Avc Fransz Alay kumandan tarafndan iki kk Fransz zbiti memleketimizin kavnn ve dt hilfna olarak yanlarna zbta-i mahalliye ve muhtar ve heyet-i ihtiyriyeden hibirisi olmakszn kefetmek zere ve sng ile tehdid ederek cebren hnelerimize girmilerdir. Muhceretden sonra bin mkiltla tedarik ve tasarruf etdiimiz hnelerimizden bu k bizi ihrac etmek niyetinde bulunan Fransz Kumandanl bir emr-i vki karsnda bulundurmak fikrindedir. Esasen kendi hnelerimizde drt-be aile bulunmakda iken stanbul'un da yangnlar sebebiyle ahalisine kifayet etmeyen meskenleri arasnda yeniden kendimize kiralar pek pahal hne tedariki bizim iin adm'l-imkn ve bu kiray vermeye fakirliimiz mnidir. Binenaleyh hnelerimizden karlacak olursak kesret-i aile dolaysyla pek perian olmakla beraber meskensizlikden ni sokaklar ortasnda bulunacamz tabidir. Bu perianiyet ve tehdidtdan vikyemizi arz u istirhm eyleriz. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. 10 Tern-i Evvel sene [1]335 / [10 Ekim 1919]
Rami ahalisinden Eref, Hsn Topcular ahalisinden Timur, Slim Erkn- Harbiye yzbalarndan Faik

HR. SYS, 2525/9_14

197

59
Bb- l Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti ube: Seyr u Sefer Husus: 240
Mstaceldir.

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Mtreke'nin bidyet-i akdinde Galata Rhtm'nn salona kadar olan ksmyla o saha dahilinde bulunan bilumum mebn ve depolar ngiliz Kuv-y Askeriyesi tarafndan igal edilmi ve salondan bi'l-itibar rhtmn intihsn tekil eden ve Tophne'ye kadar mmted bulunan saha dahi Marmara havzasnda seyr u sefer eden vapur yolcularnn girip kmasna terk ve tahsis olunmu iken bu kere ngilizlerin mezkr sahay da igal altna aldklar, yolcularn vapurlara girip kmalarna mahsus olan ahab iskeleyi de hedm ve Osmanl vapurlarnn rhtmn herhangi bir kesine yanamalarna msaade etmemekde olduklar ve seyyahnin tefti ve murkabesini n-kbil-i icra bir vaziyete koyan bu hle bir nihayet vermek zere rhtmn herhangi bir noktasnn Dersadet'e vrd ve Dersadet'den gidecek vapurlarn yolcularnn kontrol muameltn icra iin deniz zbtasna terkinin elzem bulunduu stanbul Polis Mdriyet-i Umumiyesi'nden b-tezkire izbr klnmakda olduundan icab eden teebbstn icra ve neticenin inb buyurulmas bbnda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 20 ubat sene [1]335 / [20 ubat 1919] Dahiliye Nzr Vekili ( mza) *

198

Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti Seyr u Sefer Kalemi Aded 1707
Hulsa: Galata Rhtm'na ngilizler tarafndan mevz memniyetin refine dair

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Galata Rhtm'nn Karaky kaps cihetiyle salon ksmnda hadd-i fsl tekil eden mahallin ngilizler tarafndan igal altnda bulundurulmasyla mrr u ubr men edilip bu sebeble Karaky kaps cihetine yanaan vapurlara giren ve kan yolcularn eya-y ztiyeleri muayene edilememekde olduu ve bu bbda Galata salon gmrk memurlarna sebk eden mracaat zerine mdriyet ancak salona gelecek eyann muayenesinden mesul olmasyla muayene memurlarnn mahall-i mezkrda ifa-y vazife etmeleri gayr- kbil olduu cevab alnd Emniyet Mfettilii'nden bildirilmekle ngilizler tarafndan mahall-i mezkra mevz memniyetin refi esbb istikml klnmak zere keyfiyet f 26 Mart sene [1]335 ve 13 Austos sene-i minh, 2 Tern-i Evvel sene-i minh tarihli ve 14339/245, 12991 mkerrer 12991 numaral tezkir-i aciz ile arz edilmi idi. Bir an evvel intcna msaade-i aliyye-i nezret-penhleri yn buyurulmak bbnda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 25 Tern-i Evvel sene [1]335 / [25 Ekim 1919] Dahiliye Nzr nmna Mstear ( mza)
HR. SYS, 2633/6_1, 12

199

60
Bb- l Hariciye Nezreti Matbut Mdriyet-i Umumiyesi

uabt- muhtelife-i idariyeye mensub erkn ve res-y memurnden bazlarnn ahvl-i siyasiye-i memleket hakknda gazetelere beynt ve ifadtda bulunduklar manzr- aciz olmakdadr. Vaziyet-i hzra-i devletin pek nzik olduu bir srada siyaset-i dahiliyemizi alkadr eden ve devletin siyaset-i hariciyesini aibedr edebilecek mahiyetde olan bu gibi beyntn gazetelerle ner ve iln netyic-i muzrra tevld eylemekde olduundan erkn ve memurn-i devletin hod be-hod tavzht ve terhtda bulunmayp iltizm- skt ve muhafaza-i ketmiyet eylemeleri ve muhtelif cereyanlar ve telakkilere r aan beyntda bulunmakdan bad-ezn suret-i katiyede tevakk ve ictinb eylemeleri hususunun ekden emr u tenbih buyurulmas ment- irde ve tensb-i l-i nezret-penhleridir. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F Safer sene [1]338 ve f Tern-i Sn sene [1]335 / [Kasm 1919]
Hariciye Nzr HR. SYS, 2633/2_51

61
Erkn- Harbiye-i Umumiye Diresi ube Numara 113

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri 1-20/12/ [1335]'den 2/1/[13]36 tarihine kadar Rumeli ve Anadolu cihetlerinde tilf ktat tarafndan imendifer ve gemilerle yaplan nakliyt mir grafik leffen takdim edilmidir.

Sz konusu grafik kitabn fotokopiler blmnde 486. sayfada yer almaktadr.

200

2-Franszlar Rumeli cihetinden Dersadet'e klliyetli mikdarda efrd getirmekde ve bunlarn ksm- azamn berren ve bahren Suriye ve Kilikya'ya sevk etmekde ber-devamdr. Gelen ktatn eksersinin merkezi Sofya olan Fransz Cezayir Frkas'na mensub olduklar anlalmdr. En son alnan malmta nazaran Suriye'de bir ve Kilikya ile Urfa, Ayntab, Mara ve civarndaki mntkada birok Fransz frkas ve bir svari alay olduu tahakkuk etmidir. 3- ngilizler son hafta zarfnda gemi ile Batum'a drt yz mevcudunda yalnz bir sko taburu sevk etdikleri marzdur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 19 Reblhir sene 1338 / f 11 Knn- Sn sene 1336 [11 Ocak 1920] Harbiye Nzr Cemal
HR. SYS, 2635/3_22

62
Bb- l Matbut Mdriyet-i Umumiyesi
Meclis-i Vkel'da Hariciye Nzr Paa hazretlerine takdim klnmdr

Heyet-i terann ahsiyet-i maneviyesini tahkr ve tezll etmek ve her frsatdan bi'l-istifade hkmetin nfuz ve kudretinin dr- vehn olduunu irb eylemek maksadyla yazlan siyas ve mizah makaltn Osmanl Sansr Heyeti tarafndan muntazaman tayyedildii ve bunlarn intirna meydan verilmemesi iin mfettilerimiz tarafndan bi'l-iltizm srar olunduu hlde ecnebi sansr memurlar bu kabl neriytn tayy-i hrriyet-i matbut takyd manasn mutazammn olduu bahanesiyle makalt- mezkrenin nerine msaade eylemekdedir. Osmanl Sansr Heyeti'nin kendisine terettb eden vazifeyi kem-hiye hakkh ifa edebilmesi siyaset-i dahiliye ve hariciyemize temas eden husustda hkmetden telakki eyledii evmiri tatbikde serbest-i harekete mlik bulunmasna mtevakkf olduu mstan-i arz ve izahdr. Halbuki ifahen arz etmi olduum vechile
201

el-yevm sansr vazifesini ifa eden Osmanl memurlar hibir nfuz ve salhiyete mlik olmadklar cihetle memurn-i mmileyhim gazete provalarnn hn-i kratinde hkmetin nokta-i nazarna muvfk olmayan makalt ve fkart yalnz iaret ve bunlarn tayyn ecnebi sansr memurlarnn nazar- takdirine vaz etmekle iktif eylemekdedirler ki bu ekil ve salhiyet dairesinde cereyan eden sansr muameltnda bittab Dvel-i tilfiye sansr memurlarnn nokta-i nazar nzm ve hkim bir vaziyetde bulunmakdadr. Mesil-i dahiliyemize taalluk eden hususta mdahale edilmemesine dair her haftaki ictimda vki olan teebbst- messire-i ciznemden bir semere hsl olmadndan ehr bin liraya karb bir masraf ihtiyrna klle yevm arzu-y mill ve umumye muhalif tarzda vuku bulan neriytdan dolay hkmete manev bir mesuliyet dahi tahmline sebeb olan sansrn bu ekil ve salhiyet dairesinde ifa-y vazife eylemesi gayr- caiz olduu zt- sm-i nezret-penhlerince de kabul buyurulacandan ya Osmanl Sansr Heyeti'nin Hkmet-i Osmaniye'ye taalluk eden mesil-i siyasiye ile umr ve husust- dahiliyesine aid niktda b-tarafne ve talimt- hkmet dairesinde ifa-y vazife edebilmesi iin esbb- mcibe dermiynyla bundan akdem Dvel-i tilfiye mmessilleri nezdinde vuku bulan ve henz cevab alnamam olan teebbst- nezret-penhlerinin tekd ve bir netice-i katiyeye iktirn veyahud ekl-i hzryla vcudundan hibir fide temin edilemeyen ve bilakis env- gft gyu mcib olan sansrn tarafmzdan lavyla matbuta bir hatt- hareket tayini ve bunun haricinde neriytda bulunacak erbb- kalem hakknda hemen takibt- kanuniye icra olunabilmesi iin bir Matbut Divan- Harbi tekili klarndan birinin kabul ve bu bbda Meclis-i Hss- Vkelca bir karar ittihz taht- vcbda bulunduunu keml-i ehemmiyetle arza msraat eylerim. Fermn. 4 ubat sene [13]36 / [4 ubat 1920]
HR. SYS, 2633/2_54

202

63
Bb- l Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus 8951/46

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Evvelki akam Gelibolu Sanca'na muzf Eceabad Kazas'nn Akba mevkiindeki silah deposuna Anadolu'dan geende yz elli kadar ehs- mechlenin bi'l-vrd Osmanl topu efrdn balayarak ve Binba Bahri Bey'le Mlzm Hulusi ve Osman Efendileri ve orada bulunan alt Fransz neferini ve anbardaki esliha ve cephaneyi ve eya-y saireyi alarak avdet etdikleri ve anbarda kalan perakende cephanenin muhafazas iin de bir jandarma ile bir topu neferini terk etdikleri Gelibolu Mutasarrfl'nn irna atfen Edirne Vilyeti'nden bugn alnan 28 Knn- Sn sene [13]36 tarihli telgrafnmede bildirilmi ve keyfiyet Harbiye Nezreti Veklet-i Cellesi'ne yazld gibi bu bbda derdest-i icra bulunduu anlalan tahkikt neticesinin izbr dahi tabi bulunmu olmala ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 7 Cumdell sene [1]338 ve f 29 Knn- Sn sene [1]336 / [29 Ocak 1920] Dahiliye Nzr Mehmed erif *
Bb- l Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti

On Drdnc Kolordu Kumandanl'nn 6-7 ubat sene [1]336 tarihli ifre telgrafnmesi suretidir. 1-Bugn sabahleyin saat onda bir ngiliz harb kruvazr ve bir saat sonra da ayrca bir byk harb gemisi Bandrma Liman'na gelmiler ve
203

fakat karaya asker karmamlardr. Bandrma ve Balkesir ngiliz mmessilleriyle ngiliz kruvazr svarisi ve Bandrma'daki ngiliz mfrezesi kumandan bugn saat iki buuk sonra da kolordu kararghnda ziyaretime gelerek Akba'dan karlm olan esliha ve cephaneden baka Bandrma mevkiinden de son hafta iinde ayrca yz araba kadar silah ve cephanenin Balkesir ve Bursa'ya sevk ve nakledilmi olduuna kni olduklarn mttefikan beyn etmiler ve ngiliz mfrezesi kumandan iki gn evvelki mlaktmzda Akba meselesinin ngiltere Hkmeti'nce suret-i dostnede halli arzu edilmekde olduunu beyn etmi olmasna ilveten bugn tde ikinci maddede muharrerdir. 2-Gerek Akba'dan gerekse Bandrma'dan karlm ve kolordu mntkasna sevk edilmi olan tekml esliha ve mhimmtn bu ayn on ikisinden itibaren yirmi dokuzuncu gnne kadar behemehl Bandrma'daki ngiliz mfrezesine teslimi ve gerek Akba ve gerek Bandrma'daki esliha nakliytndan mesul olan ehsn dahi behemehl bu ayn on beinde kezlik mfrezeye teslimi. 3- ngilizler gerek Akba ve gerekse Bandrma'daki esliha ve cephane sevkiyt ve nakliytnn Kuv-y Milliyece tertib ve icra edildiine kni olduklarn ifade ediyorlar ve yed bu esliha ve cephanenin kolordu mntkasna geirilmi olduu tahakkuk etse dahi bunlarn istirdd hususunda kolordu [K M E] alkadr olduu, kumandanln bu bbda hibir mesuliyet ve kefalet deruhde edemeyecei hakkndaki beynt- katiyeme de Kolordu Kumandanl'nn Tekilat- Milliye ressna da manev bir nfuz ile icr-y tesir edebileceini ve bu meselenin ngiltere Hkmeti aleyhinde bir hareket diye telakki edilmekde ve hkmet-i mezkrenin de dorudan doruya kendisine mteveccih olan bu hareket-i hasmneyi tamir etdirmek azm-i katsinde bulunduunu beyn ile Tekilat- Milliye ressna Akba teebbstndaki vehmetin tamamen anlatlmas ve her hlde tayin olunan mddet zarfnda karlan esliha ve cephanenin Bandrma'da teslimini taleb etmilerdir. Ben de tekilat ressyla imdiye kadar mnasebtda bulunmadm gibi bu bbda resen kendilerine tebligtda bulunmak salhiyetini dahi haiz olmadm ve ancak bir tarafdan
204

Karesi mutasarrf ve dier tarafdan Bursa valisi gibi res-y hkmete ve ayrca maiyet-i kumandanlerine kemal-i ehemmiyetle meseleyi bildirerek kendi mntkalar dahilinde bu bbda ifas mmkn olan tedbrin mttehiden ittihzn teklif ve tebli edeceimi syledim. 4- ngilizlerin bugn Kolordu Kumandanl'na yapm olduu teklifi zt- lnize tebli ve bu tebligtn bir suretinin 61. Frka iin mutasarrfla, 56. Frka iin vilyet-i celleye ve frka merkezindeki Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-i Merkeziyesi'ne tevdini msraaten rica ediyorum. Benim bu bbdaki ahs mlhaztma gelince; Kolordu mntkasnda Mdafaa-i Hukuk Cemiyetince neredilmekde olan gazetelerde alen bir suretde ngiltere Hkmeti'ne kar aleyhdrne neriytdan tevakk edilmesini lzme-i siyaset grdm. Kezlik Akba'dan alnm olan esliha ve cephaneler Kolordu mntkasna nakledilmi olsa dahi bu teebbsn Mdafaa-i Hukuk Cemiyetince tertib ve idare edilmediini ve gerek cemiyete ve gerekse bu gibi esliha ve cephane tedriki teebbst- millsince asla ngiltere aleyhdrl mevz- bahs olmayp ancak zmir'in Yunanllarn taht- igalinde bulunmakda devam etmesi ve Yunanllarn birok mezlim k etmekde bulunmalarnn ve bilhassa u son gnlerde Rumeli'den ve Trakya'dan ve Yunanistan'dan birok Yunan kuvvetlerinin zmir'e ihrac ve cephedeki Yunan kuvvetlerinin mtemdiyen tezyd ve takviye edilmekde bulunmasndan mtevellid heyecan ve teessr-i umumnin bir aks'l-amel olmakdan baka bir mahiyeti haiz olamayaca ve zmir'in yakn bir zamanda Yunanllar tarafndan tahliye etdirilerek tamamiyet ve istikll-i mlkiyemizin temin edilecei tilf Hkmetlerince bir lisan- resmiyle iln ve temin edildii takdirde Akba'dan alnd dermiyn edilen esliha ve cephanenin daha fazlasnn derc ve teslimini taahhd edilecei cevaben bildirilmelidir. Akba mevkiinden karlm olduu dermiyn edilen esliha ve cephane hakknda Kolordu hibir mesuliyet kabul edemez. Maamfih 27-28/1/[13]36 gecesi birok esliha ve cephanenin msellah ahali tarafndan bahren Burgaz Liman'na getirilip dahile sevk edildii tahakkuk etmi olduundan bu bbda hkmt- mahalliyeden seran malmt- vzha istihsl ve inbsn rica ederim ve son hafta zarfnda gerek Bursa ve gerekse Balkesir kasabalarna bir hayli esliha ve cephaneyi hmil ahali arabalarnn dahil
205

olduu ngiliz mmessillerince pek kat ve mevsk menbie istinden ifade edilmi olduundan bu bbda her iki frka kumandanlnca tahkikt- mahalliye icrasyla bu gibi esliha ve cephane gelmi olup olmadnn meydana karlmasn ve bu bbda kolordunun tenvrini rica ederim. 5- Bu telgrafn vuslnn ve bir suretinin vilyet-i celle ve makam- mutasarrfye ve Mdafaa-i Hukuk Cemiyetlerine takdim klndnn ir mercdur. Aslna Mutbkdr. Fevzi * Harbiye Nezreti Numara: 321 Harbiye Nzr Fevzi Paa tarafndan Huzur- Sm-i Cenb- Sadret-penh'ye Marz- ker-i kemneleridir ki 31/1/[13]36 tarih ve 235 numaral tezkire-i aciz ile 26-27/1/[13]36 gecesi vuku bulduunu arz eylediim Akba Hadisesi'nden pek az mukaddem Dvel-i tilfiye memurni tarafndan Mtrekenme hilfna Gelibolu ibh-i Cezresi'nde ve sair mahallerde k edilen hdist ile Akba Vakas'ndan sonra cereyan eden ahvlin hulsasn bery- malmt arz eyliyorum.
Gelibolu ibh-i Cezresi'nde:
1/12/[13]35'de Yz Yirmi nc Fransz-Senegal Taburu'ndan bir avu kumandasnda Akba'a gelen bir mfreze Akba cephane anbarnn kilidini krm, bir takm karyola, kova, kazgan ve sair eyay hod be-hod almlardr. Bir Fransz mfrezesi ayn depolardan bir mikdar Rus fienklerini almlar ve silah anbarnn pencerelerini krarak avdet eylemilerdir. Ayn mfreze edevt anbarnn da kilidini krarak bomba fitili ve saire almlardr. Yz Yirmi nc Senegal Taburu nc Bl Kumandan Mlzm- Evvel Meryupav tarafndan Akba esliha anbarnn kaps hod be-hod almdr. Bu husus Gelibolu mevki kumandan tarafndan 7/12/[13]35'de Kilidlbahr'daki Fransz Kuvs Kumandanl'na tahriren protesto edilmidir.

5/12/[13]35'de

6/12/[13]35'de

206

7/12/[13]35'de 10/12/[13]35'de

11/12/[13]35'de 13/12/[13]35'de

Bir Fransz zbiti tarafndan msaadesiz yemek taba, ay tas gibi eya alnmdr. Akba'daki Fransz mfrezesi efrd cephane anbarndan hayli Rus tfengi ve cephanesi alarak btn gn teye beriye ve kulara silah atmlar ve mahallinde bir intizamszlk tevld eylemilerdir. Franszlar depolardan alm olduklar esliha ve cephane ile ku vurmakda devam eylemiler ve bu hususun meni hakkndaki mracaat msmir olmamdr. Bir Fransz zbiti cephane parknn kilidli olan bir anbarn amak istemi ise de men edilebilmidir.

Bu hdist 26/1/[13]36 'da Kuv-y tilfiye ark Ordular Kumandan General Franchet D'Esprey cenablarna 31/1/[13]36'da Mtreke Komisyonu'na ir klnmdr. 6/12/[13]35 ve 11/12/[13]35 tarihli tezkireleriyle ngiliz Bakumandan General Milne cenblar Denikin Ordusu iin Gelibolu ibh-i Cezresi'nden ber-vech-i t malzeme-i harbiyenin teslimini taleb eylemidir.
anakkale'den Aded

Rus tfengi Rus fiengi Makineli tfenk Tayyre topu Tayyre mermisi
Gelibolu'dan

1.500 1.500.000 21 3 950 550.000 4.000 135


Kilidlbahr'dan

Rus fiengi Rus srg kolu Muhtelif srg kolu

Hartu 60.000 Rus tfengi 600 Mteaddid kutular 3 putluk Rus toplarna aid kuyruk takm Bunlarn ksm- azam 24/12/[13]35 tarihine kadar kaldrlmd.
Akba'dan

Rus tfengi Rus sngs Rus makineli tfengi Hocksi makineli tfeni

8.500 1.500 54 19 207

Makineli tfengin yedek namlusu Rus fiengi Muhtelif edevt

200 3.150.000 -

1-2/1/[13]36 Gecesi Maydos Cephanelii'nde bulunan Fransz muhafz efrd Osmanl muhafzn tevkif ederek cephanelikden 36 sandk cephane aldklar ve iki bomba cephaneliinin tekml bomba sandklarna su dkerek tekml cephanelik dahilini su ile doldurmulardr. 26-27/1/[13]36'da: Akba Hadisesi vuku bulmudur. 27/1/[13]36'da: ngilizler Akba skelesi'ndeki 6.000 liralk bir motora vaz- yed etmiler ve keyfiyet 29/1/[13]36'da ngiliz Ordusu Bakumandanl'na bildirilmidir. 27/1/[13]36'dan itibaren ngilizler Gelibolu srg kolu deposu muhteviytn anakkale istikmetinde bir semt-i mechle sevk ve nakletmilerdir. Depo bugn tamamyla bodur. Bu depoya ber-mceb-i Mtreke Osmanl Ordusu'nun terhisinden sonra kalan tfek ve makineli tfeklerin srg kollaryla kapak takmlar ve toplarn kamalarna mahsus idi. Burada ceman 300.000'[e] karb muhtelif tfek, srg kolu ve 1.000'[e] karb muhtelif top kamas cem edilmidi. Makineli tfeklerin aksm- hayatiyesi bu depoya sevk edilmeyerek ngilizler tarafndan Takla'da alkonmu olduu haber alnmd. Bu aksm ceman 1.813 makineli tfee aiddir. ngilizler tarafndan denize atlan tfek srg kollaryla makineli tfekler bu hesaba dahil deildir. 27-28/1/[13]36: Akba'a yeni bir taarruz vukuu ihtimaline kar denizden iki Fransz gemisi ve karadan bir Fransz bl tarafndan abluka edilmidir ve Osmanl zbitn geceleyin Fransz zbitn nezdinde alkonmu ve sabahleyin serbest braklmlardr. 28/1/[13]36'da: Gelibolu Liman'na kayklar kontrol iin bir Fransz nbetisi ikame olunmu ise de bilhare yaplan teebbst zerine kaldrtlmdr. 29/1/[13]36'da: Bir Fransz torpidosu bir mavna ile Akba'daki mtebk Rus tfek ve cephanesini alp gtrmlerdir.
208

29/1/[13]36'da: ngiliz Binbas Rolt Gelibolu depolarndan nakliyta devam etmidir. 31/1/[13]36'da: Bir Fransz zbiti Akba cephane parknda bulunan muhafz efrdmz yedindeki eslihay cebren ahz eylemidir. Bu tarihden itibaren de ber-vech-i zr hdist vuku bulmudur: a-Kilidlbahr'daki Yz Yirmi nc Senegal Taburu tarafndan Bigal Esliha Tamirhnesi'nin kaps krlarak ne kadar cephane ve edevt var ise gtrlmdr. b-Akba'daki telefon makinesi, iskeleye memur ngiliz ve Franszlar tarafndan alnarak muhabere iltizm olarak kat edilmidir. c-Akba'daki techizt anbarnn taht- muhafazaya alnmas hakkndaki Gelibolu Mevki Kumandanl'nn mracaat ngiliz miralaynca nazar- dikkate alnmamdr. d-Akba'daki fiek ve techizt anbarndan baz eya malmt verilmeden Franszlar tarafndan alnmakdadr. e-Henz ktas tesbit edilmemi olan bir ngiliz zbiti Kabaltepe'de 213, 268 numaral bataryalarn dili arklarn alp gtrmdr. Bunlar kmilen 9/2/[13]36'da ngiliz Ordusu Bakumandanl'na bildirilmidir. f-Akba' muhasara eden ve oradaki cephaneleri nakle alan Franszlarn zbitnyla temasda bulunmak zere 60'nc Frka'dan gnderilen Osmanl zbiti Akba'a yaklanca Fransz nbetileri tarafndan daha uzakdan silaha davranlarak takarrbden men edilmidir. Akba'da ikame edilen neferimiz Franszlar tarafndan mahall-i mezkrdan kovulmudur. Merkmnun ifadelerinden techizt anbarndan baz eyann karlmakda olduu anlalmdr.
Dersadet

17/1/[13]36'da: ngilizler Denikin Ordusu iin 7.450 Rus tfengi, 29 makineli tfei Maka Silahhnesi'nden almlardr. 15/1/[13]36'da: Glhne cephane anbarlarndan 641 sandk Rus fiei ve:
209

15/1/[13]36-1/2/[13]36 arasnda: Bostanc civarndaki Babyk cephane depolarndan bil-msaade 12.623 sandk Alman mamul Rus fieklerini almlardr. 29/1/[13]36'da: ngiliz Ordusu bakumandan Gelibolu ibh-i Cezresi'nde vuku bulmu bir hadiseden dolay Dersadet'de byle bir vakann zuhuruna mni olmak vesilesiyle bir ngiliz muhafz ktasnn Maka Silahhnesi'ne izmn teklif etmidir. (Bu hususdaki tafsilt evvelce arz olunmudu.) 2/2/[13]36'da: Maka Silahhnesi'nin hemen arkasndaki pavyonlara bir ngiliz taburu gelmi, Osmanl muhafzlar karlarak onlarn yerlerine yerlemilerdir. bu taburun kumandan silahhnenin anahtarn cebren alm ve Osmanl nbetileri hakknda irkin bir takm kuyd vaz etmidir. Bu hususda ngiliz Bakumandanl'na yazlan tezkire sureti merbtdur. 5/2/[13]36'da: Bostanc civarndaki Babyk anbarlarndaki cephanenin kendisine devri mahall-i mezkrdaki ngiliz zbiti tarafndan taleb edilmi ise de reddolunmudur.
Derince:

9/2/[13]36'da: Derince'deki cephane depolarmza Osmanl nbetileri yanna ngiliz nbetileri ikame olunmudur. F 20 Cemziyelevvel sene [1]338 ve f 11 ubat sene [1]336 / [11 ubat 1920] Harbiye Nzr Fevzi * Bb- l Hariciye Nezreti Mhimme Kalemi 20649/73 Huzur- Sm-i Hazret-i Sadret-penh'ye Marz- ker-i kemneleridir Fransa, ngiltere ve talya fevkalde komiserleri nezret-i kerye it etdikleri 13 ubat 1920 tarihli mterek ve mmz notada Gelibolu ibh-i
210

Cezresi'nde ve Dvel-i Mttefika'nn bir mfreze-i askeriyesinin muhafazas tahtnda bulunan bir silah deposuna vuku bulan bir akn neticesinde oradan ti'z-zikr levzm- harbiyenin cebren kaldrldndan ve ibu hadise Mtrekenme'nin yirminci maddesinin alenen nakz demek olup Mtreke'nin ahkmnn ihllinden mtevellid her mesuliyet ise Hkmet-i Osmaniye'ye rci bulunduundan bahisle bu akn neticesinde hsl olan noksan telfi etmek zere 8.500 tfek ile otuz mitralyz ve be yz bin tfek fieinin Mtrekenme'ye tevfkan askir-i muvazzafa-i Osmaniye'ye braklan levzmtdan tefrkiyle slif'z-zikr notann tevdi tarihinden itibaren on be gn zarfnda Karadeniz Ordusu Bakumandanl cnibinden bu husus iin tayin klnan zbite teslimi taleb olunmala meselenin Meclis-i Vkel'da mzkeresiyle bir karara rabt ve neticeden taraf- kerneme malmt its msaade-i celle-i hazret-i Sadret-penhlerine vbestedir. Emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 18 ubat sene [1]336 / [18 ubat 1920] Hariciye Nzr Safa *
Erkn- Harbiye-i Umumiye Dairesi ube: 1 Numara: 1038

Harbiye Nzr Fevzi Paa tarafndan Huzur- Mel-mevfr- Cenb- Sadret-penh'ye Marz- ker-i kemneleridir ki Taraf- Sadret-penhlerinden 18 ubat sene [1]336 tarihiyle nezret-i kerye muhavvel Hariciye Nezret-i Cellesi'nin 18 ubat sene [1]336 tarih ve 20649/72 numaral tezkiresi arza-i cevabiyesidir: Hlen Hkmet-i Seniyyece mamln bih olarak tanmaklmz lzm gelen Mtrekenme'nin yirminci maddesi udur: "Beinci madde mcebince terhis edilecek Kuv-y Osmaniye'ye aid techizt, esliha, cephane

211

ve vesit-i nakliyenin tarz- istimline dair it edilecek talimta riyet olunacakdr". bu maddede esliha ve cephane hakk- muhafazasnn hkmete aid ve fakat bunlarn suret-i istimlinin de heyet-i tilfiyece verilecek talimta tbi bulunduu gibi pek sarh iki tazammun mevcuddur. bu iki kayd- vzhn ikincisine nezret-i aciz kendisini tamamen tbi klm ve bi'l-misal mekanizmalarla kamalar vermek gibi tebell etdii talimta tevfk amel edilmi iken maa't-teessf Dvel-i tilfiye birinci kaydn hkmn tatbikde ihtimlen itimadszla musb olarak esliha ve cephane depolarndan bazlarnn ve hususan ahren eksersinin hfz ve tarassuduna da itiraki deruhde eylemilerdir. Fakat bu itirak kendi nbetilerimizin adedini tesbit etmek ve depolardan keyfe m-ye teberi karmak gibi zaman ile tahakkm derecelerine kadar varm ve hatta son zamanlarda vakadan evvel Akba Deposu'ndaki nbetilerimizin silahlar bile Franszlar tarafndan alnmdr. Mtrekenme'nin u gayr- vrid ekl-i tatbikine, mcerred s-i zanlar tevldinden ictinben itirazda nezret-i ker daha fazla ileri gitmekden ihtirz eyledii hlde her vch ile kendi ellerine aldklar ibu emnetlerimizin marz- gret olmasndan dolay yine bizlerin mesul tutuluumuz mahz malub bulunuumuzdan baka bir illete atf edilemez. Hususuyla ibu ziyana zmin olarak ordunun istihdf edilii hibir adl hak ve hukuk ile ve be-tahsis Mtrekenme'nin hibir maddesiyle telf edilemez. Ordu iin tesbit edilen silah adedinde yed Mtrekenme'nin beinci maddesi mut ise u hle gre mebhs zyn ibu mevcudla telfisinden sonra asayi-i dahil ve muhafaza-i hudud mesuliyetini nezret-i bendegnenin ve binenaleyh hkmetin artk ne dereceye kadar deruhde edebilecei sez-y teemmldr. nk hlen sekiz bin be yz tfei ordu mevcudundan tazmn etmek alt frkay silahdan tecrd etmek demekdir. Bundan baka srf ahali tarafndan yaplm u yamann tiyen de vuku bulmayaca damn altna alnamayaca iin eer her defasnda tazmin deposu ordu bulunacaksa u takdire gre de Dvel-i tilfiye memleket halknn yani Kuv-y Gayr- Muntazama'nn silahlanmasna karlk olarak orduyu yani Kuv-y Muntazama'y silahsz brakm olacakdr. Mtriklerimizce intihb ve ittihz edilmek istenilen ibu tedbirden tevelld edecek mehliki keml-i
212

ehemmiyetle p-i basrete almalarna dellet-i fahmneyi pek istirhm eylerim. Maa-hz nezret-i kerce esasen Bandrma'ya gnderilmi mfetti marifetiyle zyi esliha ve cephane byk bir dikkatle taharr ve takib edilmekde olduundan her ele geen aksmn peyderpey teslim olunacan arz ederim. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F selh-i Cumdell sene [1]338 ve f 21 ubat sene [1]336 / [21 ubat 1920] Harbiye Nzr Fevzi
HR. SYS, 2611/4_5, 15-16, 100, 103, 106

64
stanbul Emniyet Mfettilii Huzur- lsi'ne Bu sabah ale's-seher Direkleraras'nda vki Onuncu Kafkas Frkas Karargh ittihz klnan sbk Belediye binasna bir ngiliz kta-i askeriyesinin bateten gelerek binann tahliyesiyle eslihann teslimi talebine kar efrd- Osmaniye'nin vuku bulan muhalefeti hasebiyle mezkr ngiliz kta-i askeriyesi tarafndan endht olunan silahlardan mteessiren efrd- askeriyemizden drt kii ehid ve be-alt yaral bulunduu ve neticede mezkr binann henz ngiliz ktat tarafndan igal olunamad, kez Harbiye Nezreti'nin yalnz Bayezid Camii cihetindeki tk- zafer kkleri ile bunun ittislinde ahab shhiye barakalarnn ngiliz Kuv-y galiyesi tarafndan igal edilmekde olduu ve nezret binasnn Erkn- Harbiye ksm koridorlarna Kuv-y galiye tarafndan nbeti ikame edildii ve dier uubt- askeriyeden mrr u ubrun serbest olduu ve nezret binas kaplaryla meydana muhrec byk kaplarda el-n efrd- Osmaniye mevcud bulunduu ve yalnz kulede ngiliz bahriye muhabere postalar tarafndan siyah renkli bayraklar ile Kuv-y galiye donanmas amiral gemisiyle mtemdiyen muhabere cereyan etmekde olduu ve Glhane Park'na bir saatden beri ikame olunan Fransz efrd tarafndan halkn dhl ve hurcu men edilmekde bulunduu, ve Yeni Postahne'nin de ngiliz efrd tarafndan igal edilmekde olduu ve u suretle cereyan etmekde olan ahvlden ve bin
213

trl yitdan mteessir ve mtevehhim bulunan halkn ezhnn bir kat daha tahd etmek fikr-i mefsedet-cynesiyle arda, pazarda ve'l-hsl muhtelif yerlerde "yama olacak, ktl olacak!" diye koumakda olan Rum ve Ermeni ocuklarnn bedhhne telkint neticesi olduu anlalan bu gibi harektn zbtamz tarafndan meni hususunda ihmali tecvz olunamayacak bu gibi ahvl ve zamana mahsus en byk cmle-i vezifden bulunaca ve yegne hkmeti ve asayii temsil eden ibu afv icratn[n] faaliyete getirilmesi u zamanda en mbrem ve mhim tedbr-i mnia olaca malm- lleri bulunmala mehdt ve mesmt- ciznemi mbeyyin rapor- ciz takdim klnr efendim. F 16 Mart sene [1]336 / [16 Mart 1920] stanbul sttlt Memuru * stanbul Emniyet Mfettilii Huzur- lsi'ne Postahnenin igalinden sonra firar eden memurn miynnda Posta-Telgraf mdr de bulunduundan mdr-i mmileyhe ve sair muhabere memurni Kuv-y tilfiye tarafndan derdest olunarak mevkilerine ikame olunmudur ve Kuv-y galiye Kumandanl tarafndan elviye ve vilyta be maddelik ltimatomun kedesine mberet olunduu postahne memurni[i]nden biri vastasyla bi't-takrb istihbar klnm olduundan ibu mevd ber-vech-i zr arz olunur. yle ki: 1-Bil-kayd art eslihasnn teslimiyle Kuv-y Milliye'nin datlmas. 2-Hkmetin Kuv-y Milliye ile muhabert ve mnasebtnn hemen kat. 3-Konferans mukarrertnn tebli ve tebellne kadar stanbul'un edd bir idare-i askeriye altnda igali ve her ihtimale kar tedbr-i zecriye icras. 4-Konferans mukarrert mcebince stanbul'un Trklere terk edilmesi.

214

5-Bu mesil hallolundukdan sonra Trkler hakknda istifade-bah olacak teebbst- nfiann tatbik olunacandan ibaret bulunduu ve buna kar Kastamonu, Bursa, Konya havalisinden adem-i muvfakat cevablar vrd etmekde bulunduu ve el-yevm muhabertn Trke bilir ngiliz memurninin iddetli kontrol ve muhabere gielerinde ikame olunan msellah ngiliz nbeti neferinin muhafazas altnda cereyan etmekde olduu ve Beyolu Postahnesi'yle bi'l-cmle merkiz-i telgrafiyenin bir anda igal edilmi olduu ve'l-hsl Anadolu ve sair mevkile muhabertn ve ehir haricinde her trl mnkaltn kat edildii istihbrt- ahre-i ciznem cmlesinden bulunmala arz- malmt olunur efendim. F 16 Mart sene [1]336 / [16 Mart 1920] stanbul sttlt Memuru ( mza) stanbul Emniyet Mfettilii Cnib-i Vls'na Bu sabah saat be buuk raddelerinde ehzadeba'nda Muzika Bl efrdnn ikamet etmekde olduu Letafet Apartman'na iki ngiliz kamyonu dernunda yz kadar ngiliz askeri olduu hlde mezkr apartman igal etmek istediklerinden kapda bulunan nbeti mmnaatda bulunduundan ngilizler tarafndan derhal silah istiml edilerek drt ehid ile on ar yaral olduu gibi orada mevcud bulunan eslihay dahi alp gitdikleri, Gene bu sabah Meclis-i Mebusn Reisi Arif Bey'in husus yazhnesini dahi ngiliz[ler] basarak bulduklar evrak alp gitdiklerini istihbr eylediimi mbeyyin ibu rapor- ciznem arz ve takdim klnd. F 16 Mart sene [1]336 / [16 Mart 1920] Dersadet Haydarpaa sttlt Memuru
Hamdi

* stanbul Emniyet Mfettilii Cnib-i lsi'ne ngilizler Mill Talim ve Terbiye Cemiyeti binasnda evvelce ictim eden Mill Kongre Reisi Kemal, ehr Doktor Esad Paa ve Yeni Postahane Mdriyet-i Umumiyesi Kalem-i Mahsus mdr ve Memurn mdr gibi
215

birok zevt tevkif ve bunlarn evrak- hususiye ve msdere eyledii ve Kuv-y Milliye ile temas ve muhbert neticesi tevkift- mezkrenin icra olunduu ve Meclis-i Mebusn Reisi Celaleddin Arif Bey'in hnesinde taharriyt icra edilmi ise de kendisi bulunamam maamfih bi'l-cmle evrak msdere edilmidir. bu igaller ve tevkiflerin Kuv-y tilfiye'nin Kuv-y Milliye ile arasndaki ahvl-i marziyeden neet eyledii havdist- rz-merre cmlesindendir. 16/3/[13]36 / [16 Mart 1920] Dersadet sttlt Memuru Hamdi * stanbul Emniyet Mfettilii Cnib-i Vls'na ngiliz bahriye efrdndan mhim bir kuvvet bu geceden itibaren karaya ihrc olunmaa balam, Harbiye ve Bahriye Nezret-i Cellelerini abluka eylemilerdir. Harbiye Nezreti'ne, kalemleri ve uubtna varncaya kadar nbetilerini ikame Bahriye Nezreti'nin ve Bahriye Hastahnesiyle Klasnn etrafnda silah atlar nnde Kanada ve yerli ngiliz ve Hind askirinden mrekkeb mfrezeler bulunmakdadr. Bade'z-zevl saat 1.30 'da Bahriye Nezreti nne gelen drt motor dahili cephane ve mhimmt dolu olduu ve her birinin dahilinden karaya ihrac olunan be yz mtecviz bahriye askerinin dahi dier ngiliz kuvvetlerine iltihk eyledii ve Bahriye Nezreti ve Hastahnesiyle mtemiltn igal etmek zere imdilik kuvvetin hl-i intizrda kald mhede edilmidir. Beyolu'nda Galatasaray nm mahaldeki postahne dahi caddeye nzr mitralyzle techz ve kuvvetli kta-i mtenazzralar hlinde asker postalar mhede ve Cadde-i Kebr ve mahalltnn asayii iin otuzar-krkar kiilik devriyeler gezdirildii Meclis-i Mebusn ve Ayn daireleri imdilik igal edilmemi ise de devern eden yitda igal edilecei ve telefon santrali Franszlar tarafndan igal ve bahriye sefn-i tilfiye'nin bi'l-cmle toplarnn az hn-i hcetde stanbul'u ate altna almak zere tanzm edildii ve berr [ve] bahr tayyrelerin ahvl-i umumiyeyi tarassud ve tefti iin faaliyet-i tayarniyede
216

bulunduklar cmle-i mhedtmzdan olmala keyfiyet b-rapor arz olunur. 16/3/ [13]36 / [16 Mart 1920] Dersadet sttlt Memuru ( mza) Huzur- l-i Mdriyet-i Ekrem'ye Veliahd- Saltanat hazretlerinin saraynda, muhtelif mahallerde noktalar ikame edildii, Seryver Naci Bey, Cemal Paa, Cavid Paa, rksulu Mahmud Paa, Doktor Esad Paa tevkif edildikleri, Istabl- mire tamamen igal edildii, Yldz Saray'nn muhtelif mahallerinde nokta ikame edildii, Meclis-i Mebusn Reisi firar eyledii, sttlt memurlar tarafndan istihbr edilip b-rapor bildirilmi olmala bery- malmt arz olunur. Ol bbda irde efendim hazretlerinindir. F 16 Mart sene [13]36 / [16 Mart 1920] stanbul Emniyet Mfettii Vsf * Huzur- l-i Mdriyet-i Ekrem'ye Tasvr-i Efkr Matbaas'nn igal edildii, Park ve Topkap Saray'nn muhtelif mahallerinde nokta ikamesiyle dhl ve hurc katiyen men edildii, Beylerbeyi'nde vki Jandarma Zbit Mektebi ile jandarma nefertnn bulunduu mahallin igali esnasnda msdeme vuku bulduu, sttlt memurni tarafndan istihbr edilip b-rapor bildirilen hadistn hulsalar blda mnderic bulunmala arz ve malmt olunu. Ol
217

bbda irde efendim hazretlerinindir. 16 Mart sene [13]36 / [16 Mart 1920] stanbul Emniyet Mfettii Vsf * Huzur- l-i Mdriyet-penh'ye Bugn Kuv-y tilfiye'ye hitaben Trke matb varakalarn ner u tevz edildiini maamfih Polis Mdriyet-i Umumiyesince toplatdrldn istihbr eylemi isem de mnderict neden ibaret olduu lykyla tahkik edilemediinden Polis Mdriyeti'nden istifsr[] icab edecei marzdur. Ol bbda emr u irde efendim hazretlerinindir. stanbul Emniyet Mfettilii'nde mstahdem Mahmud Memduh * Dersadet Ahalisi'ne Dersadet'de bulunan tilf Kuvvetleri'nin vikyesi iin tdeki beynnmenin tammi lzumuna binen zrde vzu'l-imza Dersadet Mttefikn Kuvveti kumandan ber-vech-i t beyn ederim. Ahalinin keml-i sknetle hareket ve mmkn olduu kadar mutd itigl-i ztlerine devam etmesi icab eder. Ahali bu suretle hareket ve tilf Kuvvetleri'ne kar harekt- dmanneden ictinb ederse cihet-i askeriye-i Mttefika tarafndan mdahaleye marz kalmayacaklar gibi hayatlar hibir tehlikeye dr olmayacak ve serbest-i ahsiyeleriyle emvllerine riayet edilecekdir. Fakat ahali bu hususdaki vazifesini ifa etmedii takdirde icabt- harb ibret-misal tekil edecek bir ceza istilzm etdirecekdir. Binenaleyh her kim olursa olsun evmirime muhalif veya ktat- Mttefika veyahud mezkr Mttefikn ktatna mensub bir ahsa dmanne veya zarar-cyne veya asayi-i umumiyenin ihllini intc edecek veya dmanlarna muvenet edebilir bir hareketde veya bir hareket teebbsnde veyahud ibu beynnme218

nin ahkmna muhalif bir hareketde bulunursa Divan- Harb tarafndan muhkeme ve idam veya crmn istilzm edecei daha hafif bir ceza ile hkmedilecekdir. Blda zikrolunan muzr harekt her kimde olursa olsun demiryollarn, cadde, kpr, telgraf ve telefon telleri, su veya ziy, mahzen ve sistemlerini ve levzm- askeriyeyi mildir.
H. F. M. Wilson Lieutenant Beyne'l-Mttefikn Kuvvet Kumandan Dersadetde

Muhtelif elsine ile Beyne'l-Mttefikn Kuvvet Kumandanl'ndan baz mevkie talk etdirilen beynnmenin bir sureti karlarak arz u takdim. [16 Mart 1920] Mfetti Vsf
DH. EUM. SSM, 40/26

65
Onuncu Kafkas Frkas Kumandanl ube: 1 Aded: 126 ehzadeba 26/3/[13]36

Onuncu Kafkas Frkas Kumandan Kemaleddin Sami Bey tarafndan Yirmi Beinci Kolordu Kumandanl'na 16/3/[13]36 vakas hakknda zeyl: Kararghn musika efrd st katda ikamet ediyordu. Aa kouda ktl devam ederken on be kadar msellah ngiliz efrd musika kouuna gidip efrd koridora kartrlar ve iki sra dizerler. Musika avuu kendileri219

nin musikac olduunu sylerler. Buna ramen ve silahsz bulunan ve hem bir mukvemet gstermeyen bu efrda zbit ate emrini verir. ehid ve iki yaral olur. Mtebk efrdn bir ksm yere yatar. Dierleri firar eder. Mtebknin bu suretle kurtulduu marzdur. Onuncu Kafkas Frkas Kumandan Kaymakam Kemaleddin Sami

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne ehzadeba'ndaki vaka-i fecaya dair raporlara nazaran lzm gelen muamelenin ifas marzdur. F [13]36 sene-i m. Harbiye Nzr Fevzi * Sabahleyin s[aat] 6'da elli neferlik bir ngiliz mfrezesi bir zbit kumandasnda otomobil ile gelerek karargh civarnda otomobilden inip karargh efrdnn ikametgh nnde bulunan nbetiye evvela hcum edip nbeti neferinin nbeti onbasndan imdad iin barmas zerine nbeti onbas nbeti yanna gelirken ngiliz zbitinin rovelverle ate etmesi zerine merkm onba yaralanm ve mtekiben ngiliz efrd koua hcum ederek henz yatakda yatan efrda atee balamlardr. Biraz sonra bir mikdar silahl ngiliz Hindli efrd dahi ieri girerek atee itirak etmilerdir. Bu vakada karargh efrdndan iki nefer ehid, yedi nefer yaral, musika takmndan ehid, iki yaral efrd vardr. Tarafmzdan hibir mukbele olunmad. Kararghn st kat odasnda yatan karargh kumandan Mlzm- Evvel Nail Efendi ile Ktib Arslan ve Bekir Zeki Efendileri ve efrdmzn silahlarn alp Bayezid Camii karsndaki sbk Jandarma Kumandanl binasna gtrmlerdir. Yarallara mdvt- ibtidiye yaplm, ikisi Gmsuyu Hastahnesi'ne nakl olunmudur. Dier yarallarla hed henz

220

kararghda vesit beklemekdedir. Efrd ve zbitn hl-i galeyndadr. Esbb- taarruz henz mechl olduu marzdur. F 16 Mart sene [1]336 / [16 Mart 1920] Onuncu Kafkasya Frkas Kumandan Kaymakam
[Kemaleddin Sami]

HR. SYS, 2608/7_12-13

66
Erkn- Harbiye-i Umumiye Dairesi ube: 2 Numara: 1296

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri stanbul'un igali bidyetinde bilhassa telgraf ve telefon muhabertnn katna ngilizlerce fevkalde ehemmiyet verilmi ve nezret-i ciznin kolordular vaziyetden haberdr ederek menfi-i mlk millete muhalif bir hlin hudsunu men etmek iin verecei evmir, bil-kayd art men olunmu idi. imdi ise her eyde olduu gibi Osmanl makamtna tevch-i mesuliyet iin muhabertn katn tevle altklar baz muhvertdan istidll olunmakdadr. Bugn muhabertn ngilizler tarafndan sansr edilmek suretiyle icrasna msaade olunduu hlde el-n muhaberenin kbil olamad ve bu defa da Anadolu merkizinin telgraf kabul etmedii haber alnmaktadr. u vaziyetden nezret-i cellelerinin malmatdr bulunmas ve icabnda bize tevch edilmek istenilen mesuliyetin kendilerine red ve iadesi iin arz- vaziyete mbderet klnd. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 30 Cemziyelhir sene [13]38 ve f 22 Mart sene [13]36 / [22 Mart 1920] Harbiye Nzr Fevzi *
221

Muhabertn tekrar balamas hakknda Bbli cnibinden Dvel-i Mtelife komiserlerine iki nota yazlmdr. Fransa, talya Komiserlikleri memurlar Beyne'l-itilf Komiserlik Meclisi'nde muhabertn devam karargr olduunu ve yalnz ifreli muhaberta msaade edilip edilmemesi meselesi halledileceini beyn etdikleri ve ngiliz menbiinden terauh eden malmta nazaran ise muhabertn el-n hl-i inktda bulunmas Trke'ye tamamyla vkf ehsdan mrekkeb bir tekilatn henz hitm bulmad mzkere edildii cihetle Harbiye Nezreti'ne ol bbda cevab its ve teebbsta devam edilmekde olduunun dahi ilvesi. F 23 Mart sene [1]920 * Bb- l Hariciye Nezreti Kalem-i Mahsus Harbiye Nezret-i Celilesi'ne Erkn- Harbiye-i Umumiye Dairesi kinci ubesi ifadesiyle vrid olan 22 Mart sene [1]336 tarihli ve 1296 numaral tezkire-i aliyye-i nezret-penhleri cevabdr: Telgraf muhabertnn tekrar balamas iin Bbli cnibinden Dvel-i Mtelife Komiserliklerine bile eden irt zerine keyfiyetin Fevkalde Komiserler Meclisi'nde mevzu- bahs edilerek muhbert- telgrafiyenin yeniden tesisine karar verildii ve yalnz ifreli muhaberta msaade edilip edilmemesi meselesi halledilemedii Fransa ve talya Komiserliklerine mensub baz memurn tarafndan ifade edilmi ve ngiliz menbiinden terauh eden malmta nazaran ise muhabertn eln hl-i inktda bulunmas Trke'ye tamamyla vkf ehasdan mrekkeb bir tekilatn henz vcuda getirilemi olmasndan neet etmekde olduu merkezinde bulunmu olmala ir- keyfiyete ve teebbsta devam edilmekde olup neticesinin izbrna dahi tabi bulunmu olduunun inbsna ibtidr klnd. Ol bbda. 1 Nisan [1]920 *

222

Bb- l Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti ube: Asayi Husus: 416
Bahriye Nezreti nmna gelen evrak- resmiyenin Dvel-i Mtelife zbitnnca sansr edilmekde olduuna dair

Hariciye Nezret-i Celilesi Cnib-i lsi'ne Marz- ker-i kemneleridir Bahriye Nezret-i Celilesi nmna vrid olan evrak- resmiyenin Dvel-i Mtelife zbitnnca mvezzi yedinden zabt edilerek sansre tbi klndkdan sonra ertesi gn ak olarak mvezzie iade edildii ve evrak- mezkre zerine de sansr edildiine dair bir iaret konulmad Dersadet Bamdriyeti'nin irna atfen Posta ve Telgraf ve Telefon Mdriyet-i Umumiyesi'nden bildirilmi olmala ifa-y muktezs ment- rey-i sm-i fahmneleridir. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F Receb sene [1]338 ve f 1 Nisan [1]336 / [10 Nisan sene1920] Dahiliye Nzr nmna Mstear Vekili Nihad
HR. SYS, 2608/7_40-42

67
stanbul'un Dvel-i tilfiye tarafndan igal-i asker altna alnmas zerine keyfiyet bir takm mbalaal yita meydan verdii ve yit- mezkrenin bilhassa taraca bsbtn mcib-i heyecan bir ekil ald ve bu miynda tekilat- milliyece baz harekt- mfritaya teebbs edildii haber alnmdr. Hkmt- mtelifenin icra etdirdii tahkikt ile sabit olan zmir fecyii ile onu takib eden it- mheyyice zerine vcud bulmu olan ve ne teekklnde ve ne de idaresinde hkmetin itirki bulunmayan ibu
223

tekilat esas itibaryla mdafaa-i hukuk- mera ve muhafaza-i rz u can mecburiyetiyle mteekkil olmakla beraber hibir sfat- resmiyesi ve hkmetde mevkii olmayan Mustafa Kemal Paa ve baz mdrn taraflarndan maksad- mezkr haricinde ve devlet iin zarar bd olacak suretde vuku bulan harekt- mfritann Hkmet-i Seniyyece tecvz olunmad ilan olunur. [Mart/Nisan 1920]
Bb- l Hariciye Nezreti Tercme Mdriyeti Aded: 18129/1

Hariciye Nezret-i Cellesi'nden Fransa, ngiltere ve talya Fevkalde komiserlerine irsl olunmu olan 1 Nisan 1920 tarihli takrrin tercmesidir. Zt- asilnelerinin [Fransa, ngiltere] ve [ talya] Fevkalde komiserleriyle birlikde irsl eylemi olduklar 29 Mart 1920 tarihli mterek takrre cevaben Tekilat- Milliye'ye dair ibtid taraf- llerine irsl olunan metin zerinde Hkmet-i Seniyye'nin icrasn mmkn addetdii tadlt ile birlikde bu bbdaki beynnme projesi metnini irsle msraat eylemi idim. Muaddel metin ber-vech-i t idi: "Dersadet'in Mttefikn tarafndan igal-i asker altna vaz olunmas zerine zuhur eden mbalaal yitn bilhassa vilytda Tekilat- Milliye'nin yeniden harekt- ifrt-perverneye slkuna bis olmu olan bir galeyn husln d bir mahiyet iktisb etmi olduu Hkmet-i Seniyye'nin vsl- smh- ttl olmudur. Hkmet-i Seniyye Aydn Vilyeti'ndeki hdist- feca ve akbindeki yit- mheyyice zerine teekkl edip esas itibaryla gayesi ahali-i slmiye'nin hukuk- merasn mdafaa ve namus ve hayatn vikyeden ibaret olan bu tekilatn teesss ve idaresi hususunda bir vechile medhaldr olmadn beyn eder. Maamfih Hkmet-i Seniyye bir vakitden beri baz
224

mahallerde vukua gelmi olan harekt- mfritay takbh eylediinden mrru'z-zikr harekt idare edenlerle Mustafa Kemal Paa'nn ne bir sfat- resmiyeleri ve ne de nezd-i hkmetde bir mevkileri olmadn ve bu ar efle tasaddleriyle hkmetin dil-hh haricinde hareket etmi olduklarn katiyyen beyn eder. Binbern Hkmet-i Seniyye ahaliyi ancak hkmet-i merann evmirine itaat ve asayi-i umumyi ihll edebilecek her gne hareketden mcnebet etmee davet eyler". Mart'n otuz birinci gn Mttefikn Fevkalde komiserleri mavir-i siyasleri Msy Ledoux, Ryan ve Galli ancak zt- asilneleriyle rfeks tarafndan izilmi olan fkralarn tayyinden sonra tasvb edebilecekleri beynyla metni Hariciye Nzr beyefendi hazretlerine iade etmilerdir. Bu suretle tadl edilmi olan beynnme projesi malm- lleri olduu vechile ekl-i tye irc olunmu idi: "Baz mbalaal yit zuhur ederek bilhassa vilytda Tekilat- Milliye'nin yeniden bir takm harekt- mfritaya tasadd etmesine bis olan bir galeyn d mahiyet iktisb etmi olduu Hkmet-i Seniyye'nin vsl- smh-ttl olmudur. Hkmet-i Seniyye mrru'z-zikr tekilatn teesss ve idaresi hakknda bir vechile medhaldr olmadn beyn eder. Hkmet-i Seniyye bu tekilat takbh eylediinden tekilat- mezkreyi idare edenlerle Mustafa Kemal Paa'nn hibir sfat- resmiyesi ve nezd-i hkmetde de hibir mevkii olmad gibi Hkmet-i Seniyye'nin niyyt hilfnda hareket etmi olduklarn katiyyen beyn eder. Binenaleyh Hkmet-i Seniyye ahaliyi ancak hkmet-i merann evmirine itaat ve asayi-i umumyi ihll edebilecek her gne hareketden mcnebet etmee davet eyler". Metn-i ahr Tekilat- Milliye'nin bi'l-cmle tarafdrnnn Hkmet-i Seniyyece si telakki ve bil-istisna bunlarn eflinin takbh olunduu hissini verebilir. Redd takbh keyfiyeti emtet-kr ve iti-c baz resya aid olacak yerde bu tekilata dahil olan herkese mil olabilir.

225

mdi Hariciye Nzr Safa Beyefendi hazretlerinin de zt- aslnelerine izah eyledii vechile bu tekilat vcuda getiren efrdn ksm- azam Yunanlerin Aydn Vilyeti'nde irtikb eyledikleri katlimlar ve sair mezlim ve tecavztdan mtehassl dehet ve infilin ve Trabzon Vilyeti'nde Pontus Cumhuriyeti nmnda bir Rum Hkmeti ile byk bir Ermenistan tekili hakknda o sralarda musrrne devern eden yitn mbeddil-i hakikat olacan grmekden mtevellid hayetin cebr ve zoru altnda hareket etmilerdir. Bu cemiyetin btn tarafdrnn alenen takbh eylemek bi'l-amel bir tedbir-i gayr- messir olacandan baka Hkmet-i Seniyye'nin icras lzumuna kil olup her trl s-i tefehhmtn izlesiyle tedbr-i zecriyeye mracaat etmeksizin Dvel-i Muazzama-i Mttefika'nn mukarrertn infaz etdirmekden ibaret bulunan vazifesinin ifasna da muzr bulunacakd. Hibir frkaya merbt olmayp tamamyla mstakil bulunan hkmet-i hzrann yegne emeli yed-i iktidarndaki btn vesit-i mera ve sulhperverne ile Dvel-i Muazzama-i Mttefika'nn hissiyt- madeletkrnesine kar zten perverde eyledii itminnn kendisine her an mid etdirdii vechile adil bir sulh istihsl eylemekden ibaretdir. Dvel-i Muazzama-i mezkrenin mukarrertna mukvemetin fidesizlii ve byle bir mukvemetin Devlet-i Aliyye'ye bd olabilecei avkb- vahimeyi Hkmet-i Seniyye tamamyla mdrikdir. Hkmet-i Seniyye Yunanler tarafndan dr- tehdid olan ahali-i Mslime'nin rz ve cann vikye etmei istihdf eyledike Tekilat- Milliye'nin teesssn kbil-i izah grmekdedir. uras yeste-i tezkrdr ki can ve rzlarn taht- tehlikede gren mut kyllerden mrekkeb ahalinin ksm- azam ibu tekilata kar hsn-i nazar perverde etmekdedir. Btn bu kitleler zerine havale edilecek bir darbe-i takbh zaten yn- tezkr bir suretde mtezelzil olan nfuz- hkmeti tamamen imha etmek suretiyle memleketde bir adem-i honud ve bir galeyan tevld edebilecekdir ki bu da memleket iin bir devr-i sulh u skn kd etmei
226

tasb eyleyecekdir. Buna mukbil zt- asilneleriyle rfeks tarafndan kendi nokta-i nazarna itirak olunduu takdirde Hkmet-i Seniyye millet-i Osmaniye'nin hukuk- merasn kle alacana kni bulunduu sulhun bil-ihtilc tatbikini temin iin ikn ve sair vesit-i muslihne ile ahalinin ksm- azamn tekil eden efkr- mutedileyi kendi nokta-i nazarna ilhk ve ansr- iti-cyneyi tecrd etmee muvaffak olaca midindedir. Eer baz itipervern buna kar itaatsiz davranacak olursa Hkmet-i Seniyye bunlar her an fermnl iln ve harekt- ihtillkrneleri tesirtn bi's-suhle izle edebilir. Mesleine sdk olan hkmet bir mil-i sulh ve teskn olarak hareket etmei iltizm eylemekdedir ve bizzat Dvel-i Mttefika'nn tedbr-i zecriye-i muhtemeleden inbis edebilecek teevvt zuhruna meydan vermemek arzusunda olduklarna knidir. Hkmet-i Seniyye'nin itikadnca Dvel-i Mttefika blda terh olunan fikir dahilinde harekete kendisini ikdr ve muvenet-i hayr-hhnelerini ibzl eyledikleri takdirde bu tedbre lzum kalmayacakdr. Eer Hkmet-i Seniyye yeni bir takm lm ve ztrbt huslne meydan vermeksizin hedef edinmi olduu gayeyi hayyiz-i file sle muvaffak olursa kendisini mesud addedecek ve insaniyete bir hizmet ifa eylediine kni bulunacakdr. Bu mtlat nazar- ttl- llerine sl eyleyerek bunun isabetini takdir ve hkmetin ittihz etmi olduu hatt- hareketin hakka makrn olduunu tasdik eyleyeceklerini mid ederim. Hatm-i makl etmezden evvel zt- asilneleriyle rfeks tarafndan teklif edilen ekilde beynnme ilnnn netyic-i vahimeyi mcib olmas ihtimaline mebn Hkmet-i Seniyye'nin keml-i teessf ile ve talebinize mmt hususundaki arzusuna ramen beynnme-i mezkru bu ekil tahtnda ceridde iln edemeyeceini ilve eylerim. 1 Nisan 1920
HR. SYS, 2607/1_24, 2607/3_20

227

68
Erkn- Harbiye-i Umumiye Dairesi ube: 2 Numara: 1394

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Marz- ker-i kemneleridir ki Harbiye Nezreti'nin bidyet-i igalinde ngilizlerden General Shuttleworth ile birka ztdan mrekkeb maiyyeti zbitn nezretde birlemi idiler. Ahren mmileyh generale Fransz zbitnndan Miralay Carr ve talyan zbitnndan Kaymakam Vitelli iltihk etmi ve nezret-i cizde bir "Dvel-i Mtelife Asker Mmessillii Komisyonu" teekkl etmidir. Mezkr komisyondan baz muamelta aid olarak alnan kta tebligt suretleri merbtan takdim klnm ve birinci teblideki taleblerine tevfkan Erkn- Harbiye-i Umumiye kinci ube Mdr Kaymakam Kadri Bey komisyon refkatine tayin olunmu ve matlbt- saire dahi derdest-i icra bulunmudur. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 17 Receb sene [13]38 ve f 7 Nisan [13]36 / [7 Nisan 1920] Harbiye Nzr Vekili Mehmed Said
* Numara: 150

Dvel-i Mtelife Komisyonu'ndan Harbiye Nezreti'ne mevrd mukarrert suretidir. Paa Hazretleri Erkn- Harbiye ifadesiyle eref-vrid olan 22 Mart tarih ve 1297 numaral tezkire-i aliyyelerine cevaben Osmanl Harbiye Nezreti'nin kontroln tanzim etmek zere Dvel-i Mtelife Komisyonu tarafndan mukarrert- tiye ittihz olunmudur:

228

a-Erkn- Harbiye Birinci ube'den evrak- lzme dier bir ubeye naklolunacak ve orada umr- criye ryet edilebilecekdir. Harekt ubesi kapal kalacakdr. b-Kuv-y Harbiye Cedvelleri ubesi: Bu ubenin vezif-i yevmiyesi dier bir ubeye, mesel Muhasebt ubesi'ne naklolunacak, orada icab eden muamele cereyan edecekdir. d-Sulh Muhedesi, Osmanl Ordusu'nun mevcud- mstakbelini tayin edeceinden kuvve-i umumiye cedvelleri ubesinin almasna bldaki esbbdan ni msaade edilmeyecekdir. Orada hibir ey deimeyecekdir. h-r-y Asker'nin imdi olduu gibi haftada defa toplanabilmesine karar verilmidir. htirmt- fikamzn kabuln rica ederiz. 30 Mart [1]920 *
2. ube 1383

Dvel-i Mtelife Komisyonu'ndan Harbiye Nezreti'ne mevrd mukarrert suretidir. Paa Hazretleri Harbiye Nezreti'nin kontrolnde baz tadlt icras talebini hv numarasz ikinci mektubunuza cevaben Dvel-i Mtelife Komisyonu'nun mukarrert- tyesini tebli ile kesb-i eref eylerim: a-Harbiye Dairesi iin ber-vech-i t karar verilmidir: 1-Bu dairenin her alt ubesi kapal kalacakdr. Fakat hesabt ile megul olan ubeler dier bir ubeye naklolunacak ve orada Mteliflerin nezreti altnda alacakdr. 2-Selm toplar iin baruta ihtiyac hsl olduu takdirde merkezden suret-i mahsusada vuku bulacak taleb zerine mikdar- kfi it klnacakdr. b-Levzmt- Umumiye Dairesi hakknda tdeki karar ittihz klnmdr: Beinci ube artk kd edilmidir.
229

1-Drdnc ube'deki memurn adedinin tenksi. 2-Ktat- askeriye iin stanbul'a erzak idhaline msaade edilecek, fakat vilytdaki kolordular iin stanbul'dan erzak ihracna msaade olunmayacakdr. 3-Serbest braklm sernn stanbul'u terk etmesine msaade edilecekdir. d-Ahz- Asker Dairesi: Mezkr dairede hibir eyin tadl edilmemesine karar verilmidir. htirmt- fikamzn kabuln rica ederiz. 31 Mart [1]920 *
Erkn- Harbiye-i Umumiye Dairesi ube: 2 Numara: 1357

Trkiye Harbiye Nezreti kontrolnn tanzimi zmnnda tilfiyyn marifetiyle tekil klnan komisyonun ilk ictimnn zabt varakasdr. 1-Fm-bad Trkiye Harbiye Nzrnn bi'l-cmle tebligtn evvelce olduu misill bizzat General Shuttleworth'e gndermeyip Mttefikn Komisyonuna gndermesini taleb etmek kararladrlmdr. 2-Trkiye Harbiye Nzrndan Mttefiknce dnk gn ziyaret edilmi olan mektebler hakknda malmt verilmesi taleb edilecekdir. a-Topu Zbit Vekili (yahud Kk Zbit) Mektebi b-Topu Endaht Mektebi c-Zbitn yetidirmee mahsus Mekteb-i Harbiye Trkiye Harbiye Nzr malmt- mezkreyi iki ksmda olarak it eyleyecekdir: a-Hl-i hzr tesisat hakknda en mkemmel tafsilatla verilecekdir.

230

b-Trkiye Harbiye Nzr fm-bad mezkr tesisatla ve kez Trkiye'nin sair cihetlerinde kin onlara mmsil tesisatla ne yapacaklarnn kffesini beyn edecekdir. 3-Mart'n on altnc gn General Shuttleworth marifetiyle Harbiye Nezreti'nin kontrol iin verilen evmirin kffesinin birer nshas hazr edilerek komisyon azasndan beherine verilmidir. Mart'n yirmi ikinci gn Harbiye Nzr marifetiyle ve 1297 numara ile mektubun birer nshas hazr edilip azdan beherine it klnmdr. Pazartesi gn mezkr meseleyi mzkere edip Mttefikn talimtnn Harbiye nzrna its iin saat on birde birlikde ictim kararlatrlmdr. 4-Trkiye Harbiye Nzrndan mektib-i harbiye ile cephane imal eden fabrikalar ve kez ie ve ilbs ve her gn harb eya ve emtialar hakknda mkemmel malmt taleb edilmesi takarrur etmidir ve kez cephane depolar sair harbiyeye mteallik urbalara ve eyaya dir malmt alnmas taht- karara alnmdr. Fi'l-hakika mezkr fabrikalarn gerek muharebe zamannda ve gerek zmit-Kerpe Adas arasndaki bir hattn garb ve imlindeki harekt- askeriye esnsnda ne gibi mevd ihzr edildiine dair mkemmel malmt ve kez zmit'in arknda vki fabrikalarda imal edilen mevd hakknda da tafsilt- mkemmele verilmesini taleb eylemek mukarrerdir. Hsl Mttefikn Komisyonu istedii zaman messest- mezkreden bazsn ve bi'l-cmlesini ziyaret edebilmek iin tafsilt- mezkreyi taleb ediyor. Mezkr komisyonun ziyart- mezkreyi icra edebilmesi iin Harbiye Nzr'nn alakadr kimesneleri haberdr etmeksizin komisyon maiyyetine ordugh zbitnndan birini tayin edecek ve mezkr zbit dahi her zaman ve her yerde ve hibir mniaya tesadf etmeksizin her eyi grebilmesi iin haiz-i salhiyet olacakdr. 5-Drdnc maddede olduu vechile Trkiye Harbiye Nzr'ndan btn Trkiye'de imal edilmi olan mevd hakknda malmt- mkemmele verecei taleb olunacakdr.

231

6-Trkiye Harbiye Nzr'ndan ordunun kolordular ile alaylar ve onlarn techiztlar ve nerede bulunduklar ve ihtiyatlar ve kez depolar hakknda da malmt- mkemmele it etmesi taleb olunmas takarrur etmidir. Harbiye Nezreti'ni kontrole memur Dvel-i tilfiye Komisyonu'ndan alnan tezkire sureti bldadr. Bu tezkiredeki matlbt ber-vech-i t infz olunacakdr. 1-Tezkirenin birinci maddesine tevfkan fm-bad Mtelifne nezretden yazlacak muharrert General Shuttleworth nmna yazlmayacak doruca Dvel-i Mtelife Komisyonu nmna isr klnacakdr. 2-Tezkirenin ikinci maddesinde taleb edilen malmtdan kendilerine aid olan aksm mektib-i askeriye ve topu mfettilikleri ile piyade ve svari encmenleri ihzr edecek ve msvedde hlindeki ihzrt Erkn- Harbiye-i Umumiye Altnc ube'de tedkik ve tesbit edilecekdir. Nezret vastasyla Dvel-i Mtelife Komisyonu'na verilecek olan bu mufassal malmt 5 Nisan [13]36 tarihinde gnderilmi olacakdr. 3-Tezkirenin drdnc maddesindeki matlbtda Harbiye ve Levzm Daireleriyle malt- Harbiye Mdriyeti tarafndan ihzr edilecekdir. Bu ihzrt da 10 Nisan [13]36 tarihinde Dvel-i Mtelife Komisyonu'na irsl olunacak vechile ikmal edilmi bulunmaldr. 4-Dvel-i Mtelife Komisyonu refakatine Erkn- Harbiye-i Umumiye kinci ube Mdr Kaymakam Kadri Bey tayin olunmudur. 5-Tezkirenin altnc maddesindeki malmt Erkn- Harbiye-i Umumiye verecekdir. Harbiye Nzr Fevzi 7 Nisan 1920
HR. SYS, 2608/7_36-39

232

69
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Mdriyet-i Umumiyesi Kalem-i Mahsus Mdriyeti ve Kalemi Umum: 197717 Husus: 57

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne


Mahrem

Devletli efendim hazretleri Telgraf muameltnn bugnk ekil ve vaziyetiyle suret-i tedvrini hulsaten ire eden varaka leffen takdim-i pgh- smleri klnmdr. Mezkr varakann tedkkinden de anlalaca vechile muhabertn ihtiyac- hakik ile mtensib bir suretde tevsi muamelta buraca mevz takayydtn refiyle kbil olabileceinden bu cihetin teminine matf esbb ve vesitin istikmli bilhassa arz ve istirhm olunur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 7 aban sene [1]338 ve f 28 Nisan sene[1]336 / [28 Nisan 1920] Posta ve Telgraf ve Telefon Mdr-i Umumsi ( mza) *
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Mdriyet-i Umumiyesi Kalem-i Mahsus Mdriyeti ve Kalemi

1-16 Mart [1]336 tarihinden beri igal-i asker altnda bulunan merkezler stanbul, Beyolu, skdar, Kadky ve Rumelihisar olup bunlardan Beyolu, skdar, Kadky ve Rumelihisar merkezlerinde telgraf muhaberesi bsbtn muattal bulunmaktadr. 2- stanbul Muhabere Odas sabahlar saat onda alarak bade'z-zuhr saat drtde kapanmakda olduundan muhabere gnde alt saate mnhasr
233

kalmdr. 3-Muhaberenin banda bir ngiliz telgrafs ile Mmeyyiz Leon Efendi kontrol vazifesini ifa etmekde olup iki muhabere memurumuz bilfil muhabere ile ve bir komitatr memurumuz pul vermek ve telleri muayene etmekle megul bulunur. 4-Geen muhabereyi zabtetmek zere ngilizler yalnz mrekkebli ve eridli kontrol makinesi vaz etmi olduklarndan muhabere edilecek merkezlerin daha ok olduuna gre bu makinelerin ekseriya ald zamanlar dier merkezlerle muhabere etmek kbil olamamakdadr. Dier tarafdan muhabere saatleri de mahdd olduu iin telgrafnmeler ksmen ertesi gne kalarak teehhur etmektedir. 5-Mukbil ve muhbir merkezler atebe-i seniyyeye ve makamt- resmiyeye resm ve husus telgraf ekmek istiyorlar. Bunlar almak kbil olamyor. Esasen ngilizce ve Franszca lisanlarn bilen ve istiml eden ashb- meslih pek mahdd olduundan ahalinin telgrafla muhabere ihtiyac tatmin edilemiyor. 6-Akamlar muhabere odas pek erken yani saat drtde kapand iin hkmet-i merkeziyenin taralara aid mhim telgrafnmeleri ertesi gne kalmaktadr. 7-Hkmet-i merkeziyenin resm telgrafnmeleri dorudan doruya telgrafhnece kabul edilemediinden bunlardan yalnz pek mhim olanlar ngiliz kumandan tarafndan vize edildikden sonra tevd ve mahallerine kede edilmekdedir. 8-El-hlet hzih stanbul hududu haricinde Gebze, zmit, Yalova, Karamrsel, Adapazar, Sapanca, Bahecik, Hendek, Akyaz, Dzce, Bolu, Gerede, erke, Safranbolu, Mudurnu ve Gynk merkezleriyle muhabere mmkn bulunmakdadr. Ancak bunlardan Gebze, zmit, Yalova, Karamrsel, Adapazar ve Bolu merkezleriyle ecnebi lisanyla telgraf tet edilmekde ise de dier merkezlerde bu lisanlarla muhabere edebilecek memur olmad iin telgraf tet edilememekdedir. [28 Nisan 1920]
HR. SYS, 2608/7_44
234

70
Bb- l Hariciye Nezreti Mtreke Komisyonu

1. Bery- tedavi svire'de bulunan Frkateyn Mlzm Mehmed Ali Bey 2. Hamburg'da talebeden Mustafa Ragb Efendi 3. Berlin'de tccardan Mehmed hsan Efendi, Pension Albrecht, Berlin W62. Kalkreuterstr 17 4. svire'de Lozan'da talebeden Adliye Nzr- esbak merhum Nzm Paa'nn mahdmu Tayfur Nzm ve Sermed Beylerle hemireleri Samime ve Naciye Hanmlar ve hizmeti kadn 5. Zrih'de Ticaret ve Ziraat Nezreti talebesinden Miralay Hlid Bey mahdmu Ahmed Sedad Halid Efendi 6/7. Berlin'de talebeden Nizami ve smail Hakk Efendiler 8. Halle'de talebeden Turgud Kmi Efendi 9. serlohn'da talebeden Hasan Tark Efendi 10. Davos'da Meclis-i Ayn Ktibi Subhi Bey, 11. svire'de Cenevre'de Medine Muhafz- esbak merhum Osman Paa'nn mahdmu Hamza Osman Bey. 12. Roma'da sfer-y Saltanat- Seniyye'den Galib Kemal Bey ve ailesi. 13. svire'de meznen bulunan sfer-y Saltanat- Seniyye'den Sezai Bey ve ailesi. 14. Pete'de talebeden Mehmed Ali Efendi. (Sihmas Tsazar Uba-e, M. K. Collegum-Budapest) 15. Avusturya'da Loeben'de talebeden Bekir Vehbi Bey Esmsi blda muharrer zevtn Dersadet'e avdetlerine Mtreke Komisyonu'nun 26 Nisan sene [1]920 tarihli celsesinde Dvel-i tilfiye murahhaslar tarafndan msaade edilmi olmakla Bern Sefret-i Seniyyesi
235

vstasyla kendilerine tebligt ifa buyurulmas ment- rey-i sm-i cenb- hidv-i efhamleridir. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 29 Nisan [1]920 Mtreke Komisyonu Reisi ( mza)
HR. SYS, 2497/53_1-2

71
stanbul Emniyet Mfettilii Cnib-i Vls'na Evvelki gnden beri zmit'in ngilizler tarafndan bombardmanna Kuv-y Milliye tarafndan cebel toplaryla mukabele edilmekde olduu ve nefs-i zmit'in yarm saat kurbnde iddetli muharebtn devam etdii ve dn Haydarpaa'dan ekseriyet-i uzms efrd- Hindiye'den mrekkeb olmak zere klliyetlice asker sevk edildii ve dn akam gelen ilk ve son defa hmil olduu efrd karaya karmakszn avdet etmi olduu. Kemerburgaz cihetlerinde dolaan etelerin o civardaki kyllere on alt bin lira teklif ederek tehdidtda bulunduklar ve o yoldaki mektubu getiren bir Rum'un elde edilmi olduu maraznda rapor takdim edildi. F 16 Haziran sene [13]36 / [16 Haziran1920] sttlt Bamemuru ( mza)
DH. EUM. SSM, 43/19

72
2/502

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri 21 Haziran sene [13]36 tarih ve Emniyet-i Umumiye Asayi ubesi 514 numaral emirnme-i nezret-penhleri arza-i cevabiyesidir: ngilizlerin Maltepe'deki Tayyre Endht Mektebi zbitnnn hnele236

rini taharr ve kendilerini tevkif eylemelerinin mmileyhimin Kuv-y Milliye'ye iltihk edip aleyhlerine bir hareketde bulunmalarna meydan verilmemek maksadna mbten olmasnn pek muhtemel bulunduu marzdur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. 22 Haziran sene [13]36 / [22 Haziran 1920] stanbul Valisi Abdullah Lami *
Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti 49622/351
Hulsa: ngilizler tarafndan tevkif olunan Maltepe Tayyre Endht Mektebi zbitn hakknda

Nezret'den Makam- Sm-i Sadret-i Uzm'ya Maltepe Tayyre Endht Mektebi zbitnnn ngiliz-Hind askiri tarafndan tevkif ve hneleri taharr olunduuna dair takdim klnan 14 Haziran sene [13]36 tarihli ve 815 numaral arza-i aciznem zerine tevkiftn esbb- mcibesi hakkndaki ihtisstn neden ibaret bulunduunun bildirilmesi emr u izbr buyurulmasyla keyfiyet stanbul Vilyeti'nden sorulmu idi. ngilizlerin bu suret-i hareketleri zubbt- mmileyhimin Kuv-y Milliye'ye iltihk edip aleyhlerine bir hareketde bulunmalarna meydan verilmemek maksadndan ibaret olmas muhtemel bulunduu vilyet-i mrunileyhdan cevaben ir klnm olmakla ol bbda. 24 Haziran sene [13]36 / [24 Haziran 1920] DH. EUM. AY, 42/71

73
skdar Mutasarrfl Tahrirt Kalemi 2971/492

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri 8 Temmuz sene [13]36 tarihli ve 9540/224 numaral tahrirt- celle-i
237

nezret-penh arza-i cevabiyesidir: Yunan ktat ekilmedike mahallince tahkikt- amka icrasna imkn olmad ve binenaleyh 7 Temmuz sene [13]36 tarihli ve 2924/472 numaral arza-i cizye merbtan takdim klnan rapor muhteviyt kanaat-bah malmt ihtiv eyledii marzdur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 14 Temmuz sene[1]336 / [14 Temmuz 1920] skdar Mutasarrf Ziver *
skdar Mutasarrfl Tahrirt Kalemi 2973/493 Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne

Devletli efendim hazretleri 11 Temmuz [13]36 tarih ve 225 numaral tahrirt- celle-i nezret-penhleri arza-i cevabiyesidir: Dudullu'da ngiliz kararghnn tesisinden beri ihtilt mmkn olamad ve telefon huttunun kat sebebiyle nahiye mdriyetiyle de muhabereye are bulunamad ve esasen ngilizler kararghlarna mtecvir kury her br tenha bulundurmaa aldklar ve hicret eden ahali karyelerine iade olunmak zere evvel emirde Moda'daki ngiliz Kumandanl'ndan ruhsat istihsline lzum olduu marzdur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. 15 Temmuz sene [13]36 / [15 Temmuz 1920] skdar Mutasarrf Ziver *

238

stanbul Vilyeti Mektubculuu Umum: 3043 Husus: 754


Hulsa: Dudullu'dan hicret edenler hakknda

Dahiliye Nizreti Veklet-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Emniyet-i Umumiye Mdriyeti Asayi ubesi'nden muharrer 11 Temmuz sene [1]336 tarihli ve 564 numaral tezkire-i aliyye-i nezret-penhlerine cevabdr: Dudullu'da ngiliz kararghnn tesisinden beri ihtilt mmkn olamad ve telefon huttunun kat sebebiyle de mdriyetle muhabereye are bulunmad ve esasen ngilizler kararghlarna mtecvir kury her br tenha bulundurmaa aldklar ve hicret eden ahali mahallerine iade olunmak zere evvel emirde Moda'daki kumandan general hazretlerinden ruhsat istihsline lzum olduu skdar Mutasarrfl'ndan cevaben bildirilmi olmala ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 4 Zilkade sene [1]338 ve f 21 Temmuz sene [1]336 / [21 Temmuz 1920] stanbul Valisi Abdullah
DH. EUM. AY, 44/13

74
Bb- l Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti Sinekli Hudud Emniyet Mfettilii'nin 6 Haziran sene [13]38 tarihli ve 96 numaral mhim ve mstacel iaretli tahrirt suretidir. Yunanlerin olduka mhim bir kuvvetle Dersadet'i igal etmek iin dn akam taarruz edeceklerine dair baz makamtdan sudr eden ia zerine kyller tarafndan makam- cizye mracaat vki olmu olup ahaliye lzm gelen temint it edilmekle beraber bu ercfin Kurfall karyesinden

239

terahhu etmi olduu anlalmala heyecan- umumiyenin teskini zmnnda lzm gelen muamelenin emr u icras marzdur. Ol bbda. 10 Haziran 1338 / [10 Haziran 1922] * atalca Mutasarrfl'na
Mahremdir.

Yunanllarn stanbul'u igal etmek zere mhim bir kuvvetle taarruz edecekleri ia olunmasndan teheyyc eden civar kyler ahalisine, mracaat- vkalar zerine temint- lzme it olunmakla beraber bu ercfin Kurfall karyesinden terauh etdii anlald Sinekli Hudud Emniyet Mfettilii'nden bildiriliyor. Burada yi olan yle bir haber zerine hkmete tedbr ve takayydt- lzme-i ihtiytkr ittihz klnm olduundan icab edenlere ona gre temint- mukteziye itsyla teskin-i heyecana gayret olunmas siyknda ukka. F 11 Haziran [13]38 / [11 Haziran 1922] Dahiliye Nezret-i Cellesi Huzur- Smsi'ne
Mahremdir.

Devletl efendim hazretleri Kalem-i Mahsus Mdriyeti ifadesiyle eref-vrid olan f 11 Haziran sene [1]338 tarih ve 10511/4 numaral emirnme-i smleri arza-i cevabiyesidir: Dersadet zerine bir hareket-i askeriye icras mukarrer olduu hakkndaki yit Sinekli Emniyet Mfettilii'nin mtlaas vechile Kurfall karyesinden deil Akviran Karakolu'nun istihbrt- hususiyesinden terauh etmi ve ahali-i mahalliyece husl tabi olan heyacann teskini maksadyla ve zhiren derdest-i ina bulunan nahiye hkmet dairesi hakknda tedkikt ifas vesilesiyle f 6 Haziran sene [1]338 tarihinde Sinekli'ye gidilerek

240

tedbr-i mukteziye icra klnm olmala arz- malmt olunur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 13 Haziran sene [1]338 / [13 Haziran 1922] atalca Mutasarrf Fevzi
DH. KMS, 60-3/48

241

YUNAN HAREKTI VE MEZL M

243

75
stanbul Polis Mdriyet-i Umumiyesi Husus: 700

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne


Mahrem ve gyet mstaceldir.

Devletli efendim hazretleri Rumlarn dnk gn kiliselerinde icra-y yin esnasnda bir fevkaldelik mhede edilerek icra edilen tahkiktda Kuzguncuk Kilisesi'nde Osmanl Rumlar'nn tabiiyet-i Osmaniye'den karak Yunanlii kabulleri hakknda teebbstda bulunacaklar ve yedlerindeki nfus tezkirelerini toplayarak lzm gelen makama tevd edecekleri mevz- bahs olduu ve Paabahe Kilisesi dernuna icra-y yin esnasnda Yunan bayra kede edildii ve Kadky kiliselerinde dahi tabiiyet ve stanbul'un mukaddert hakknda mbhast cereyan etdii, Bykada Kilisesi'ne kede edilen bayrak mahall komiserliinin ihtar zerine indirilmi ise de Heybeliada Bapapaz Dimitri Efendi bayra indiremeyeceini polis ve hkmet hibir ey tanmadn beyn eylemi ise de serkomiserin ihtar zerine bayran indirildii ve kilisede ictimlarndan maksad gya pyitahtn Yunanistan'a verildiine dair Paris Konferans'nda karar verilmesi zerine ibu meserreti tesden yin-i ruhn icra etdikleri ve bundan byle ne kadar erkek Rum var ise cmlesinin apka giyecekleri ve fes giyenlerin Rum olarak tannmayacaklarn ve stanbul'un Yunanistan'a terki kbil olamad takdirde bile Fransz veya ngilizlere verilmesini ve Trk Hkmeti'nin Anadolu ierilerine gnderilmesi hakknda Dvel-i tilfiye nezdinde teebbstda bulunulmasnn tezekkr klnd anlalm ve Beyolu'nda da msellahan ve on be kiiden mrekkeb olarak mrr eden bir mfreze-i Yunaniye'nin arkasn yzlerce Rum takib ederek Yunan lehinde nmayiler icra etdikleri mhede edilmi olmakla arz olunur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 17 Mart sene [1]335 / [17 Mart 1919] Polis Mdr-i Umumsi Halil *
245

stanbul Polis Mdriyet-i Umumiyesi kinci ubesi Aded Umum: 1605


Mahrem ve mstaceldir.

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Gzern eden Mart'n on altnc Pazar gn vasat saat ikide Taksim'de cadde-i kebrde kin Yunan Konsoloshnesi'ne vrd eden on be kadar Yunan Devleti jandarmalarn istikble gelen binlerce Rum ahalinin mezkr konsoloshne nnde ictim edip Rumca "zito" diye bardklar ve caddeden mrr eden tramvay arabalar tevakkuf etdii gibi mrr u ubra mni olduklar ve bu srada ahalinin arasnda Taksim'de Ahr Soka'nda on bir numaral hnede mukim Tekfurda'nn Mrefte karyesi ahalisinden Yorgi veled-i Kiryako nm ahs baz kimselerin ceblerini kardrmakda olduu grlerek memurn-i zbta tarafndan merkeze celb edildii esnada isimleri anlalamayan ve konsoloshneden kan Yunan Devleti askerlerinden bazlar binlerce Rum ahali arkalarnda olduu halde Taksim merkezinin kapsna kadar gelmiler ise de merkm Yorgi karakoldan alnd ve karakol nnde Yunan ahalinin dalmalar iin memurn-i zbta tarafndan suret-i nziknede edilen ihtar zerine devlet-i mrunileyh konsoloshnesi askerlerinden birisi memurn-i zbtann gsnden iterek Trke lisan ile: "Siz bu Rum ahaliye karmayacaksnz, katiyyen geri ekiliniz." diye ifa-y vazife hlinde bulunan memurn-i zbtay tahkr ve vazifelerine mdahale etdii ve mtecviz Yunan askerinin bu hlinden cret alan ahaliden bazlar da dalmakdan imtina etmekde olduklar grlerek keyfiyet derhal tilf Zbtas Kumandanl'na ihbar edilerek vrd eden talyan jandarmalar vuku- hli aynen mhede etdikleri ve merkm Yorgi['yi] karakoldan hod be-hod almak isteyen dier bir Yunan askeri talyan jandarmalarn grnce fikrinden vazgeerek karakoldan infikk etdii ve saat be buukda mezkr konsoloshne nnde mevcud olan ahali
246

be-tekrar "zito" vzesinden sonra daldklar ve bu esnada ifa-y vazife etmekde olan Taksim Merkezi kinci Komiseri Zhd Efendi'yi tahkr etmi olan tebaa-i Yunaniye'den Lorenco derdest edilerek hakknda muamele-i kanuniye ifa edilmekde olduu Taksim Merkezi Memurluu'nun ir zerine keyfiyet bery- malmat marzdur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 17 Mart sene [1]335 / [17 Mart 1919] Polis Mdr-i Umumsi
Halil

*
Bb- l Hariciye Nezreti Kalem-i Mahsus 14593/298

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Dersadet'deki Rum tebaa-i ahanenin geen Pazar gn vuku bulan b-ser bn harekt- gayr- lykalar dolaysyla ittihz olunmas lzm gelen tarz- muamelt ve tedbrin istilmn mutazammn 18 Mart sene [1]335 tarihli ve 40 numaral tezkire-i aliyyeleri mtlaa-gzr- senver oldu. Polis ve zbta umru hakknda tilf Hkmt irtibt memurlar ile memurn-i idesi arasndaki itilf- ahre nazaran onlarla terk-i mes edilerek muhafaza-i asayie itina klnmas ve hkm-i nizm ve kanunun da tatbikine devamda zerret-m taalll ve tesmh edilmemesi lzm geldii siyknda tezkire-i senver terkm klnd, efendim. F 24 Mart sene 1335 / [24 Mart 1919] Hariciye Nzr nmna
A. Fuad

247

Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Nzr Cemal Beyefendi hazretlerinden Polis Mdr-i Umumsi Halil Bey'e 17 Mart sene [1]335 tarihli ve 700 numaral tezkireye cevabdr: Polis ve zbta umru hakknda tilf Hkmt irtibt memurlar ile memurn-i idesi arasndaki itilf- ahre nazaran onlarla terk-i mes edilerek muhafaza-i asayie itina klnmas ve hkm-i nizm ve kanunun da tatbikine devamda zerret-m taalll ve tesmh edilmemesi lzm geldii Hariciye Nezret-i Cellesi'nden cevaben emir u ir buyurulmu olmakla ona gre tedbr-i lzmenin ifas bbnda. F 29 Mart sene [1]335 / [29 Mart 1919]
DH. KMS, 49-2/3

76
zmir'in Yunanllar tarafndan igaline dair Osmanl Harbiye Nezreti'ne makamt- askeriyeden tevrh-i muhtelifede mevrd raporlar suretleridir.
ZM R GAL NE DA R MEVK DEN MEVRD TELGRAFLAR

zmir Kumandanl'ndan: Buraya gelen Amiral Calthorpe'dan bir nota aldm. Bunda zmir istihkmt ile civarnda mdafaa tertibtn hiz bulunan arazinin Mtrekenme'nin yedinci maddesi mcebince bugn leyin saat on ikide igal edeceklerini ve bunun Dvel-i Mttefika tarafndan Bbli'ye bildirildiini yazyor. Emrinize muntazr olduum marzdur. 14/5/[13]35 / [14 Mays 1919] 17. K[olordu] Kumandan
Nadir

zmir Kumandanl'ndan: Bugn Dvel-i Mttefika tarafndan vuku bulacak igal keyfiyetinin muvakkat bir mahiyeti haiz olup pek yaknda Yunanlere teslim edilecei
248

havdisi musrran devern etmekdedir. Bu bbda nazar- dikkat-i nezret-penhlerini celb eylerim. 17. K[olordu] Kumandan
Nadir

zmir Kumandanl'ndan: 14 Mays sene [1]335 / [14 Mays 1919]


zmir Klas Pek mstaceldir ve dakika tehiri gayr- caizdir.

imdi 14/5/[13]35 saat sekiz sonra da Amiral Calthorpe'dan aldm notada erit-i Mtreke'nin yedinci maddesi mcebince Dvel-i Mtelife nmna zmir'in Yunan ktat- askeriyesi tarafndan igal olunaca ve karar- vkiin Bbli'ye bildirildii ve ihrac kuvvetinin yarn 15/5/[13]35 saat 8.00 sonra da zmir'e muvsalat edecei ve Yunan Bahriye mfrezelerinin yedi saat evvelden itibaren iskeleleri igal edeceini ve vekyi-i messifeye meydan kalmamak zere ktatmzn bulunduklar mahallerde kalmas ve bir ngiliz mfreze-i bahriyesi tarafndan igal edilecek olan telgrafhnede sansre edilmek zere muhabere-i resmiyeye msaade edilecei ve Yunan makamt- askeriyesinin kendilerine dair olan arzularnn irna intizr etmeleri lzmu bildirilmekde olduu marzdur. 17. K[olordu] Kumandan
Nadir

Aydn'dan: Dvel-i tilfiye tarafndan igal edilen zmir ile ve binenaleyh kolordu ile muhaberemiz bugn saat be-ondan itibaren inkta uramdr. Mahiyet-i igal henz frkaca tavazzuh edememidir. Ahali heyecandadr. 15 Mays [1]335 / [15 Mays 1919] 57. Frka Kumandan
efik

* On Yedinci Kolordu Kumandanl'ndan: 1-Bugn zmir'de efvh- nsda zmir'in mukaddert hakknda muhtelif yia devern etmekdedir. Birinci ihtimal talyanlarn yapacaklar
249

bir ihrac ile, ikinci ihtimal Yunanlerin yapacaklar bir ihrac, bir nc ihtimal de evvelce Yunanler tarafndan suver-i muhtelife ile zmir'e idhal edilmi ve tekilat yaplm olan Salb-i Ahmer efrdnn elbise ve esliha ile telbs ve teslh edilerek zmir'in bunlar ile igali bir emr-i vki hline getirilecekdir. Slif'z-zikr muhtelif ihtimal hakknda buradaki ngiliz mmessillerinin nazar- dikkati celb edilmi ve birinci, ikinci ihtimaller hakknda ahali nezdinde yi olan havdise kendilerinin de muttali bulunduklarn ve byle bir hle ihtimal vermemekle beraber buraya bu husus iin birka ngiliz harb gemisinin geleceini gayr- resm bir suretde beyn etmiler. nc ihtimalin vukuuna ihtimal vermemekdedirler ise de en zayf ihtimal ile byle bir vakann tahadds hlinde ngilizlerce ne gibi tedbrin tasavvur ve mevki-i tatbike konulabilecei sualine cevaben bu husus iin hibir ey dnmediklerini ve maamfih bu meselenin fevkalde ehemmiyeti haiz olarak nazar- dikkate alndn beyn etmilerdir. 2-Son gnlerde zmir'e bir talyan ve bir Amerikan dretnotuyla Yunan'n en byk iki zrhlsnn vrdu ve Amerikal Amiral Bristol'un zmir'e vrdu ve avdet etmesi bunu mtekib Fitzmaurice nezdindeki ngiliz amiralinin vrdu bugn akama doru bir ngiliz dretnotuyla firefly ve kumandan Frederich Robeck'in gelmesi her hlde u gnlerde zmir hakknda mhim mukarrert ve tasavvurt olduunu irb ediyor. 3- zmir'in mukaddert- tiyesi hakknda makam- nezret-penhlerince mevcud malmatn srat-i emr u irna msaade buyurulmas birinci maddede igalin kkndan herhangi birinin vukuu hlinde kolorduca takib edilecek hareketin srat-i emr u ir ehemmiyetle marzdur. 14/5/[13]35 / [14 Mays 1919] 17. K[olordu] Kumandan
Nadir

Menemen Kaymakamyla muhabere: 15/5/[13]35 zmir istihkmt dn akam igal olundu ve bu sabah sekizin tamnda zmir ehri iki frka Yunan askiriyle igal olundu. Bugn saat on bire kadar tren ve telefon hatlarmzda muntazam muhabere temin ediliyordu. Mezkr
250

saatden beri vesitin dahi igali anlald. Tezhrt- milliye pek hazin ve heyecan-engzdir. zmir Maatl'nda tecemmu eden krk-elli bin nfus-i Mslime Yunan ilhakn tazammun eden bu ilhkdan mteheyyic ve hararetli mitingler yapmakdadrlar. Ktat, kolordudan ald emri tamamen ifa eylemekde ve tecemmu mahalli olan kla nnde muhill-i asayi bir harekete meydan verilmemek iin her ferd alyor. Bu sabah bir tren lokomotifi zerinde Yunan bayra olup yolcularn ifadt yalnz devir-i resmiyenin igal olunmasndan ibaret ve bir ksm asker ve zbitnmzn demi istikmetine ekildikleri gibi Tire, Bayndr, Aydn, Ske, zmir zerine yrdkleri rivayet olunuyor, efendim. * Burdur'dan: zmir Redd-i lhk Heyet-i Milliyesi'nden mevrd telgrafda zmir ve havalisinin Yunan'a ilhk edilecei ir edilmekdedir. zmir'le muhabere mnkat ve zmir Telgrafhnesi'nin ngilizler tarafndan ve Seluk stasyonu'nun bir talyan mfrezesi tarafndan igal edildii anlalmdr. Umum ahali ilhk aleyhindedir. Emr u talimt. 15 Mays [13]35 / [15 Mays 1919] Burdur 12. Frka Ahz- Asker Kalem Reisi
smail

Burdur'dan: 14 Mays [13]35 akam Yunanllarn zmir'i ve talyanlarn Kuadasyla Seluk stasyonu'nu igal etdikleri ve Aydn- zmir arasnda telgraf muhaberesi mnkat olduu ve Kuadas'na talya Sefne-i Harbiyesi Kumandan Aleksandros'un Kuadas'ndan 14 Mays [13]35'de araba ile Ske'ye hareket etdii ve zmir'den 14 Mays [13]35'de Burdur'a gelen Marini nmnda bir talya generalinin Antalya'da talya mmessili ile olan muhaberesinden mmessilin 17 Mays [13]35 Burdur'a gelecei anlald. 15 Mays [13]35 / [15 Mays 1919] 12. Frka Ahz- Asker Reisi
smail
251

Konya'dan: zmir ve havalisinin Yunanistan'a ilhk edilerek el-yevm igal ameliyesinin balad mstahberdir. Hatta Redd-i lhak Komisyonu reisi imzasyla umum belediye riysetlerine kede edilen bir tamimde bu husus zikredilerek zmir'in son dakikalarn yaamakda olduu ve ahalinin son dakikaya kadar mdafaa maksadyla bir mill ordu tekil etdii dier vilyet, liv ve kazalarn kendilerine mzheret etmesi taleb olunmudur. Bu bbda malmat ve talimt- kfiye it buyurulmasn istirhm ederim. 15 Mays [13]35 / [15 Mays 1919] Yldrm Ktat Mfettii
Ferik Cemal

Denizli'den: C. 16 Mays [13]35 tarih ve 756 tele: Dnden beri zmir'den alnan malmata nazaran igalin yalnz zmir ehri istihkmtna mnhasr kalmayp Yunan askeri evvel zmir Klas'nda toplu bulunan askerden yz kadarn ehid etdikleri ve bir ksm askerin de silahlaryla dalara ekildikleri ve igalin demi, Bayndr, Tire'ye kadar ilerledii anlalyor. Kuadas'na kp 15/5/[13]35'de Ayaslu stasyonu'nu igal eden talya Kuvs'ndan bin be yz piyade, iki yz svari, drt makineli tfenkden mrekkeb bir kuvvetin Aziziye'ye gelip Balatck stasyonu'na ilerlemekde olduu ve bir ksm kuvvetin de Ske'ye sevk olunduu anlalmdr. 16 Mays [13]35 / [16 Mays 1919] 16. Frka Kalem Reisi Miralay Tevfik * Aydn'dan: 1-Kuadasyla Seluk stasyonu talyan kuvve-i askeriyesi tarafndan igal edilmidir. 2-Hkmet-i mahalliyenin protestosuna cevaben talyan Sefne-i Harbiyesi Kumandan Aleksandr beynt- tiyede bulunmudur.

252

Asker karmakda talya Hkmeti'nin fena bir maksad olmadn memurn-i hkmet-i metbalar nmna kem fi's-sbk ifa-y vazife ile bileceklerini geri asayi-i mahallde bir ey yok ise de istikblen asayie mteallik vuku bulacak herhangi bir hadiseye vukuundan evvel mani olmak maksadna mbten olduunu ve bu hareketlerinin Hkmet-i Osmaniye ile talya Hkmeti arasnda verilen karar neticesi olduu ve Mekri, Marmaris, Bodrum sevhiline de bu vechile asker karldn beyn ve m-fevkinden ald emri harfiyen ve bil-tehir ifaya mecbur bulunduunu dermiyn eyledii. 3-Mmileyh Aleksandr Kuadas'ndan 14 Mays sene [1]335'de Ske'ye hareket etdii 135. Alay kumandannn 14/5/[13]35 tarihli telgrafnmesine atfen marzdur. 15 Mays [13]35 / [15 Mays 1919] 57. Frka Kumandan
efik

Bandrma'dan: 1-Bery- tefti bugn 16/5/[13]35'de Bandrma'ya muvsalat etdim. 2- zmir ehrinin tilf kuvvetleri tarafndan igali dolaysyla Bandrma'daki 60. Frka Kumandanl'na kede buyurulan 16/5/[13]35 tarihli ve gayet mstacel iaretli emr-i telgraflerine muttali oldum. Frka Kumandanlnca emr-i smlerinin Anadolu mntkasndaki On Drdnc Kolordu'ya tbi olan bilumum ktata ve Ahz- Asker kalemlerine derhal tebli edilmi olduunu grdm. Bandrma'da ahali-i slmiye igal-i vakadan pek ziyade mteheyyic olmakla beraber hibir hadise-i messife vuku bulmamdr. 3-Emr-i smlerine zeylen Soma ve Biga Ahz- Asker Kalemlerine verdiim emrin bir sureti tde zeylen marzdur. 4- zmir'in igali pek ani bir suretde vki olmasnn ve bu igalin mahiyeti ile hududu henz mechl bulunmasna kolordu mntkasnn Adalar Denizi'nin Ayvalk'dan itibaren imle doru mmted olan ksmnn da byle bir emr-i vkie marz olmasnn nazar- dikkate alnmas lzumuna binen ahz- asker kalem ve ubeleri memurn-i askeriyesinin herhangi bir
253

vaziyet karsnda bulunduklar mevkide kalarak vazife-i resmiye ve insaniyelerini ifada devam etmeleri lzumu nezret-i cellelerince de tasvb buyurulacandan eminim. Hatta en vahm vaziyetler nazar- dikkate alnarak gerek muvazzaf ve gerekse mtekid zbitnn gerekse ibu zbitnla ehid zbitnn bi'l-cmle aile ve eytm ve ermilin imdiden iki- aylk maalarnn tesviyesi ve ayrca ihtiyt erzak dahi its suretiyle temin-i hayat ve maietleri Hkmet-i Seniyye'nin yn- lsi iktizsndan bulunacana kniim. Binenaleyh gerek ahz- asker kalemlerine it etdiim tebligtn ve gerekse temin-i hayat ve maiet nokta-i nazarndan bldaki teklf-i aciznemin tasvb-i smlerine iktirn edip etmediinin emr u irna mstaceliyetle intizr ederim. 16 Mays [13]35 / [16 Mays 1919] 14. K[olordu] Kumandan
Yusuf zzet

HR. SYS, 2383/1_15

77
Jandarma Kumandanl'nn raporu zmir'in suret-i igali hakknda ilk defa ekilen ifre cevab her naslsa henz telgrafhaneye vaz- yed edilmemi olmasndan dolay vrd edebilmi ve mezkr telgrafnmede sabr ve metnet tavsiye buyurulmu idi. Sevgili bedbaht vatann geirmekde olduu feci buhrann deheti, istikll-i mill ile mana-y hkimiyetin kadr kymeti burada bilfil taarruza dr oldukdan sonra bunlarn hibirisine sahib ve mlik olmadkdan sonra tezhr etdi. nsan, telfisi kbil olan bir husus iin sabreder veyahud izhr- metnet eyler. zmir'in vaziyet-i hzras metnet ve sabr slib bir haldedir. Osmanl mparatorluu'nun ecz-y memliki miynna dahil olduu gnden beri hibir taarruza marz kalmayarak bir timsl-i ismet hlinde bulunan zavall ve bkes zmir, Hunlara ve yamyamlara rahmet okudacak derecede sefil ve dilik gsteren bir milletin bride-i kahr altnda el-yevm inliyor. gal gn Kuvve-i galiye Kumandan Niko Zafiryo'nun neretdii beynnme bhesiz manzr- kumandanleri olmudur. Gerek bunda gerek mte254

kiben nerolunan beynnmelerin kffesinde zmir'i igalden maksad, di bir kontrol vasfndan ibaret olduu ve hkmetin ve hkimiyet-i Osmaniye'nin kemkn bki bulunduu sylenildii hlde vaziyet bunun tamamyla hilfndadr. Hkimiyet, hkmet ismen mevcud, filen madmdur. Valinin, polis mdrnn, jandarma kumandannn haddi ve salhiyeti, mntka-i icrat ancak masalar bana inhisr etmekdedir. Memleketin kuvve-i icraiyesini tekil eden polis ve jandarma inhill etmidir. ehir dahi dahil olmak zere btn karakollar bilfil taht- idarelerindedir. Hkmet Kona'nda alt kat salonunda bile bir mfreze-i askeriye yatp kalmaktadr. Kendi polis mdrleri ve jandarma kumandanlar mevcud ve ifa-y vazife etmektedirler. Gerek polisin, gerek jandarmann esliha ve cephanesi ve btn techizt kmilen alnmdr ve dorudan doruya vazife grebilmedten sarf- nazar itirk bile etdirilmemekdedir. Toplanabilen ve toplu bulundurulan yirmi-otuz kadar jandarma neferlerini istedikleri zaman bir bahane veya vesile ile tevkif ve istedikleri zaman serbest brakyorlar. Jandarma zbitn birok vekyi ile hasbe'l-vazife alkadr bulunduklarndan birok kindar yerli Rumlarn eser-i teviki neticesinde bu zbitndan bazlar takib ve taharr edilmekdedir. gal gn drt yerinden yaralanp ar ve midsiz bir hlde Rum Hastahnesi'nde yatmakda bulunan ve Adana Alay'ndan meznen gelerek alaymza nakletmi olan ve katiyyen masum bulunan htiyat Mlzm- Evveli saf Osman Efendi'nin Amerika Hastahnesi'ne nakletdirilmek teebbsnde bulunulduu hlde "komitecidir" diye hlet-i nezde bulunan zavall genci bile brakmamakdadrlar. Bundan baka henz yeni gelip Aydn Taburu'na verilen ve Balatck civarnda umr- takibiyede istihdam edilen Mlzm Hikmet Efendi'yi de "propagandacdr" bahanesiyle derdest ederek zmir Hapishane-i Umumsi'nde canilerle beraber ayn kouda taht- tevkife almlardr. Velhasl kk bir sebeble ele geirdiklerini habsetmekden, ikence eylemekden geri kalmyorlar. Hkmetin kapsna karlan nbetinin elinden silhn alyorlar. dare-i rfiye mcebince geceleyin bir jandarmamz nbet ve vazifeden sarf- nazar dar bile kamyor. Mlhaktn ve merkez taburu mntkasndaki takm ve karakollar efrd bilhassa eme, Seferihisar, Urla takmlar efrd bil-sebeb on gnden beri Hapishne-i Umum'de mevkfdurlar.
255

Tahliyeleri iin gerek bizim ve gerek vilyetin dahi tensk memuru olan ecnebi zbitnnn mtemad teebbst semeresiz kalmakda ve merkmn el-n mevkf bulunmakdadrlar. Postahane igal edilmi ve b-emn bir sansr vaz edilmidir. Kumandanlkdan f 12 Mays sene [1]335 tarihiyle gnderilen muharrert ancak iki Haziran'da alnabilmidir ve hepsi serp alarak tedkik edildikden sonra gnderilmidir. Mlhaktla muhabere hemen mnkat gibidir. Aydn, Denizli, demi'den hibir haber alnamamakdadr. Manisa'dan drt-be gnde gelebilen bir telgrafnmenin de yars silinmi ve bozulmu bir hlde ele geebilmidir. Yerli Rumlarn ve askerlerin enzr- istihkr, kindar baklar yznden zbitn ihtiyacn temin ve tesviye iin huzur- kalb ile harice ve arya bile kamamakdadrlar. Kllarmza varncaya kadar alnmdr. Liman Dairesi ellerindedir. Memurlar kemal-i faaliyetle almakdadrlar. Asker klas tamamyla igal olunmudur. Yalnz Hkmet Dairesi henz mstesna olmak zere btn mebn-i emriyeye Yunan bandralar ekilmidir. Devir-i hkmet igal gn yama ve evrak, dosyalar imha edilmidir. Alayn tek bir dosyas kalmamdr. Karyelerde skp kalan ve her dakika taarruza marz bulunan bare ahali-i slmiyenin taleb-i istimddn hv feryadnmelerini vali-i vilyet ancak Jandarma Kumandanl'na derkenar ve nefertyla havale ederek iktif eyliyor. Halbuki eldeki jandarmay harice sevk etmek yle dursun, mctemi bulundurmak bile bir kabahat addediliyor ve bir sokakdan dierine iki neferi beraber gndermek muhtaradan slim bulunmuyor. gal gnnden beri denizdeki Hzr Reis Ganbotu'ndan baka ehirde tek bir Osmanl sanca grlmemekde ve kede iin de kimsede cret bulunmamakdadr. dare-i mlkiye ancak hayalen teesss etmidir. Hakikatde merkez-i vilyet, Ayafotini Kilisesi, Avclar Kulb ve Yunan Konsoloshnesi'dir. Valileriyle, jandarma kumandan ve polis mdryle, izcileriyle, velhsl btn memurni ile zmir'e Yunan kavanni hkim bulunmakda ve zmir bu suretle idare edilmekdedir. Bunun hilfnda vki olan irt ve istihbart hilf- hakikat ve hkimiyet-i Osmaniye'nin mevcudiyeti kanaatini izhr etmek dahi vatan ve millet iin azim bir hyanetdir. gal gn marz kaldmz havsala-i beere smaz tahkirt ve ikence de her gn izzet-i nefs-i millmizin ve ahsiyetimizin en hassas noktasndan
256

cerhadr edildiine ilve edilecek olursa burada vaziyetin gayr- kbil-i tahamml olduu kanaatini nazar- kumandanlerinde tecsm etdirir midindeyim. gal gn sabahleyin zbitna avans suretiyle verilen parann bir ksmndan tamam, bir ksmndan ekseriyeti gasb edilmidir. Yalnz alnan para deildir. Kol saatleri, kol dmeleri, yzkler, kalpaklar, ispaletler, keterler, hatta ceketler alnmdr. Kalpaklar snglere taklarak gezdirilmi ve Yunan terbiye-i askeriyesi ve medeniyesi leme iln edilmidir. Vaka gnnde biz bir tarafdan sevk edilir ve akl ve hayale gelmez taarruzlara marz kalrken zbitnn bir ksmnn da evleri yama edilmidir. Ahaliden evleri ve dkknlar yama edilenlerin adedi l-yuad ve l-yuhsdr. Feci bir suretde ehid edilen Mslimnin adedi yakn kyler de dahil olmak zere iki bini tecavz etmidir. Gayr- mevcud olanlar gib olarak gsterilmekde ise de hakikatde hednn hviyetleri ve mikdar anlalamamdr. nk btn Kordonboyu ve Kla ve Hkmet n cesedle mlml olduu hlde pek az zaman zarfnda ayaklarna ve boyunlarna demirler balanarak denize atlmdr. Mlhaktdaki hasar ve zayitn mikdarn tahmin olsun tayin etmek gayr- kbildir. nk ne gitmek ve ne de muhabere etmek mmkndr. Tazmin-i hasart iin suret ilnlar edilmi, komisyonlar tekil olunmu ve cedveller tanzim edilmi ise de henz bir semere-i iktitf edilemedii gibi revi-i hl leyte lealle ile vakit kazanmak ve gn geirmek arzusunda bulunduklarn hissetdirmektedir. Ahvl-i hzrann tevld etdii gal-y mdhie kar maalar ve servet-i ztiyeleri ile mukabeleye alan zbitn soyulmak ve ailelerini sahil-i selmete sal iin emin mahallere sevk etmek yznden azm zararlara uram ve ksm- azam cidden sefil ve perian ve akn bir halde kalmdr. Ailesini, kendisini pek hakl olarak dnmee mecbur olan bir ferdde hsn-i vazife bulunamayaca pek tabidir. Esasen zbitnn szlanmas ve mtevli mracat, alay da mkil bir mevkide brakmakdadr. Bu mracata bir cevab- f verilemedii takdirde hiss-i nevmd ile de zbitnmzn mtehall olduklar ve en buhranl zamanlarda bile muhafaza etdikleri hiss-i itaat ve inkydn haleldr olaca da derkrdr. Btn maruztma Mntka Mfettilii de ahiddir. Vuk- hli mfettilik
257

de mteaddid defalar makam- kumandanlerine arz etmi ve ayn suretde o da bir cevab alamamdr. Netice itibaryla nefs-i zmir'de jandarma zbiti bulundurmak matlb ve mltezem ise hl-i hzrda mevcud ve fakat kabiliyet-i istihdamiyeden mhrum bulunan ve bil-vazife isiz gsz burada oturan zbitn kaldrmak ve ir- sabk vechile muhtelif rtbede birka zbit gndermek muvfk- hl ve maslahat olacandan icra-y icabn ehemmiyetle istirham eder, aksi takdirde ileride hibir mesuliyet kabul edemeyeceimi arz eylerim efendim. F 4 Haziran sene 1335 / [4 Haziran 1919] Umum Jandarma Kumandan Miralay Ali Kemal Srr
HR. SYS, 2383/10

78
Suret Karesi'den Harbiye Nezret-i Cellesi'ne mevrd telgraf 1-Dn Ayvalk mntkasndan taarruz eden dman kuvvetleri Kuv-y Milliye'nin edd mukvemetlerine marz kalarak geceleyin eski mevzilerine ekilmilerdir. 2-Soma mntkasnda bugn iki blk piyade bir blk svariden ibaret dman kuvvetiyle Kuv-y Milliye arasndan erkesky civarnda iki saat devam eden msdemeden sonra Yunanllar Knk istikmetine ekilmilerdir. Saat dokuz evvelde bir Yunan tayyresi Akhisar istikmetinden gelerek Soma, inge, erkesky zerlerinde bir mddet tayern edip kefiytda bulundukdan sonra Akhisar-Manisa istikmetinden avdet etmidir. 3-Akhisar mntkasnda Karaaal istikmetinden Yunanllarn bir svari mfrezesi Tatar Liman'a doru ilerlemek istemi ise de Kuv-y Milliye karakollar tarafndan def edildii, otuz kadar Yunan svarisi de Arpal

258

civarndaki Deirmentepe'ye ilerlemek teebbsnda bulunmu ise de Kuv-y Milliye tarafndan tard olunduu marzdur. 4- bu rapor 9/8/[13]35 tarih ve 40 numara ile saat 1.30 evvelde Balkesir Telgrafhnesi'ne verilmidir. F 9-10 /[8/1335] / [9-10 Austos 1919] 14. K[olordu] Kumandan Vekili Kzm
HR. SYS, 2546/1_116

79
Bb- l Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus 7378/1396
Mstaceldir.

Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i lsi'ne Marz- ker-i kemneleridir ki 11 Austos sene [1]335 tarihli ve 736 numaral tezkire-i acizye zeyldir: Yunanllarn Burhaniye'nin Karaaa ve Pelid karyelerine ve Knk'dan Soma'ya doru tecavzle inge karyesi hizalarna geldikden sonra ricat etdiklerine ve Akhisar kylerine tayyarelerle tecavz ederek dokuz bomba atdklarna ve patlamam olan bir bombann hfz edilmekde bulunduuna dair Karesi Mutasarrfl'ndan alnan telgrafnmenin sureti de leffen arz ve takdim klnm olmala ol bbda emr u ferman hazret-i veliyy'l-emrindir. F 14 Zilkade sene [1]337 ve f 12 Austos sene [1]335 / [12 Austos 1919] Dahiliye Nzr dil
259

Bb- l Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus

Karesi Mutasarrfl'ndan alnan telgrafnmenin suretidir. imdi frka kumandan tarafndan mevskiyeti temin olunarak verilen malmt arz ediyorum. Yunanllar son tecavzlerinden evvel Ayvalk mntkasnda Gmeli civarnda ve Soma mntkasnda Knk karyesinde bulunmakdalar iken bi't-tecavz Ayvalk mntkasnda, Burhaniye'nin Karaaa ve Pelid karyelerini igal etdikden ve Knk'dan Soma'ya doru tecavzle inge karyesi ilerilerine kadar geldikden sonra evvelki gece ricat ederek Ayvalk mntkasnda yine Gme ky ve Soma cebhesinde Knk'a kadar ekilmilerdir. Hlen msdeme olmuyor. Akhisar kylerine taarruzu arz edilen tayyarelerin adedi olup bunlardan Papa kyne iki, Palamut karyesine iki, Dereky'ne , Ballca karyesine iki bomba atlm ve bir tanesi de mstesna olarak bunlarn cmlesi ddkleri mahalde patlam ise de henz ne gibi teleft ve hasarta bis olduklar taayyn etmemidir. Patlamayan bir bomba mahfz bulunduundan lede'l-iktiz bi'l-ire isb[t]- mdde edilebilecekdir. Burhaniye'nin Karaaa karyesinden ekildikleri srada ahaliden kiiyi de cebren gtrmekdeler iken bunlardan ikisi asker tarafndan tahls edilmi ise de birisi kurtarlamayarak gtrmlerdir. ngiliz zbitnnn vrduna dair Ayvalk ve Soma mntkalarnda imdiye kadar bir malmt yokdur. Burhaniye Kaymakam da hl gelmediklerini sylyor. [12 Austos 1919]
HR. SYS, 2546/1_14-15

80
Bb- l Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus

Aydn Vilyeti'nden alnan 13 Austos sene [13]35 tarihli ifre telgrafnmenin suretidir. General Milne'in muvini General Hanbury ile bugn uzun uzadya grdm. Mmileyh tayin olunacak mentk- igaliyede Yunan askirini
260

tek durmaya icbr etmek kolay ise de etelere merm anlatp anlatamayacamz cy- istzh grmekde olduunu ve bu bbda ne fikir ve mtlaada bulunduumu sual eyledikde esasen peyd olan eteler Yunanllarn harekt ve mezliminin devam ve tevessnn kulb- milletde uyandrd bir galeyan- tabi neticesi olup geri baz sebk-mazn bundan bi'l-istifade temin-i menfaat-i gayr- mera emeliyle teye beriye sarkndlk etmekde iseler de bir kere ortada bir galeyan tevld eden esbb zil oldukda zannmca bu etelerin de zhirde devam- faaliyeti bir sebebe istind edemeyerek kendiliklerinden dalacaklarn ve ngiltere Hkmet-i fahmesinin haysiyet-iken grd bir eyin bizim iin faidesi olmadna tamamyla kni olan Hkmet-i Osmaniye'nin bu bbda her tarafa en kat evmir it eylediini son telgrafnme-i lleri mnderictna bi'l-istind beyn eyledim. General bu evmir ve vesynn tamamyla mentk- igaliyede tesiri grlp grlmeyeceini sordu. ngiliz heyet-i muhtereme-i askeriyesi masmn-i slmiyeyi enyi ve fezyihden muhafaza ve ayn zamanda devletimizin hukuk ve menfi-i merasn temine hasr- itina etdike hkmetin evmir ve talimtnn da ol mertebede haiz-i tesir olacana ve binenaleyh mentk- igaliyede huzurlaryla teesss edecek sknetin hod be-hod ihlline bizim tarafdan tasadd olunmayaca zann- kavsinde bulunduumu ifade ve bu bbda gerek taraf- smlerinden vilyta ve elviye-i mlhakaya ale'l-husus u son gnlerde ne kadar kat ve etrafl emirler verildii ve taraf- vilyetden de mlhakta bu vadide talimt gnderilmekde bulunduunu ilve eyledim ve teyiden li'l-mdde telgrafnme-i llerinden bir-ikisini de gsterdim. Mmileyh szlerimden kanaat hsl eder gibi oldu ve izhr- memnuniyet eyledi. Kendisi yarn sabah Soma'ya gidiyor. Oradan Bergama ve Ayvalk'a geip mentk- igaliyeyi tayin ve tesbit edecekdir. Bu heyete iltihk etmek zere Bandrma'dan yarn Soma'ya li, Hdi Beylerden biri geliyor. Vilyet nmna delege tayin edilmidir. Heyete her trl ihtiramt ve teshlt icrasn Karesi Mutasarrflyla o civar kaymakamlklarna yazdm. *

261

Bb- l Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus 7398/292

Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i lsi'ne Marz- ker-i kemneleridir 11 Austos sene [1]335 tarihli ve 287 numaral tezkire-i acizye zeyldir: General Milne'in muvini General Hanbury ile vuku bulan mlaktn hk Aydn Vilyeti'nden alnan ifrenin sureti leffen takdim klnm ve Yunanllarn muvakkaten igal etdikleri mahallerde tahttin bir gn evvel icras ve orada muvakkaten bulunacaklar mddete bu hatt tecavz edememeleri esbbnn katiyyen istikml ve temini hakknda vilyet-i mrunileyhya suret-i mnasibede cevab yazlm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 16 Zilkade sene [1]337 ve f 14 Austos sene [1]335 / [14 Austos 1919] Dahiliye Nzr dil
HR. SYS, 2546/1_35, 38

81
Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti Sadret-i Uzm'ya Hariciye ve Harbiye Nezret-i Cellerine u bir-iki gn zarfnda zmir'e elli bin kadar Yunan askerinin gelerek Yunanllarn inzimm edecek bu kuvvetle saha-i igallerini Soma, Krkaa, Akhisar kazalarna kadar tevs eyleyecekleri haber alndna ve bu yiann tesiriyle kaza ahalisi kmilen hicrete hazrlandklar gibi kasabaya iki saat mesafede bulunan cebhedeki msdemenin birdenbire iddetli bir
262

muharebeye inklb etmesi haber-i vkn mevskiyetini teyid eylediine dair tafsilt ve baz ifadt hv Soma Kaymakaml'ndan evvelki gn ekilip bugn alnan telgrafnmenin sureti leffen takdim klnm ve Hariciye ve Harbiye Nezret-i Cellerine de malmt verilmidir. Ol bbda. 9 Knn- Evvel sene [1]335 / [9 Aralk 1919] * Bb- l Dahiliye Nezreti Air ve Muhacirn Mdriyet-i Umumiyesi Mahreci: Soma Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Dnk posta imendiferiyle zmir'den gelen ve Yunan Fevkalde Komiseri stiyadi'ye mensb kendisi buraca malm bir ztdan terauh etdii cihetle hakikate makrniyetini teminen beyn ve ifade eyleyen bir ahsdan alnan malmta nazaran bir-iki gn zarfnda zmir'e vrd eyleyecek elli bin Yunan askeri saha-i igalini Soma, Krkaa, Akhisar kazalarna kadar tevess etdirecei anlalm ve bu yiann tesiri olarak kaza ahalisi kmilen muhcerete hazrlanmdr. Kasabaya iki saat mesafede bulunan cebhedeki msdemenin birdenbire iddetli bir muharebeye inklb etmesi haberin mevskiyetini teyid ve Kuv-y Milliye efrdnn Yunan taarruzuna kar dilrne ve ecne bir suretde mdafaas yes-i umumye bir mid-bah eylemekdedir. Binenaleyh muhceretin n alnmak zere tedabr-i lzme ittihz edilmekde olduu ve alnacak malmtn peyderpey arz olunaca marzdur. F 7 Knn- Evvel sene [1]335 / [7 Aralk 1919] Soma Kaymakam Mehmed Necati
DH. KMS, 52-5/30

263

82
Dersadet Emniyet Mfettilii Makm- lsine On gn mukaddem Karamrsel'i igal ve ahaliyi cebren tehcire davet eyleyip emvl-i metrke ve meviyi vapurlar ile semt-i mechle sevkeden Yunan Kuvs'nn bu kerre Kuv-y Milliye harekt dolaysyla -ahaliden tevkif eylemi olduklar ehs beraberlerine alarak- Yalova havalisine ekildikleri bugn gelen yolcular[n] ifdt- mterekelerinden anlalm olmala takdim olundu efendim. 6. 11. [13]36 / [6 Kasm 1920] Haydarpaa sttlt Memuru
Feridun

DH. EUM. SSM, 14/50

83
ile Kaymakaml'ndan alnan 26 Knn- Sn sene [13]37 tarihli ve 22 numaral tahrirt sureti 1. Madde- ehr-i Knn- Sn'nin yirmi birinci Cuma gn Deirmenayr'na merbt Teke karyesine gelen Yeniky Rum akleri sekiz kiiden ibaret olup derhal karyeyi basarak erkek ve kadnlar hanelerinden toplayp cami binas dahiline getirilerek erkeklerden Tuzcuolu Mehmed ekiyalarn havfndan silahn saklamak dncesiyle kazaen silahn ate almasndan vefatna sebebiyet vermidir. 2-Ekiyalar karye dahilinde ikence yani efl-i gayr- lykaya baladklarndan karyeden Sar brahim olu Mustafa, Aydn olu Mehmed, Ali olu Hasan gayet ar suretde cerh edilmidir. 3-Yine karyeden Mehmed olu Mustafa, Dereliolu Receb ve Aydn olu Receb zevcesi Aye ve Rahime ve Civelekolu Ahmed de darb edilerek esir-fir bir haldedirler. 4-Yine karyeden Ahmed olu Mustafa ve Rifat hemireleri ve mam Hseyin Efendi mahdmu brahim'i akler daa kaldrarak yz yetmi lira

264

fidye-i nect suretiyle para alndkdan sonra serbest braklarak akler semt-i mechle doru firar etmilerdir. 5-ehr-i hlin yirmi ikinci gn Yaylal karyesinden Kr Osman olu Salih dada odun kesmekde iken be-alt aklere tesadf ederek bir-iki gne kadar karye ahalisi iki yz lirann ihzr etmeleri, aksi takdirde kyn ihrk olunaca bildirilmitir. 6-Yine Deirmenayr nahiyesine merbt Yazmanayr karyesi baslarak Saim oullarndan Hafz Mustafa olu Halil mahdmu ve Mehmed Emin mahdmu Celaleddin ve emberoullar'ndan Mustafa daa kaldrlarak fidye-i nect suretiyle iki yz lirann alndktan sonra serbest braklmlardr. 7- bu vukut haberleri nahiye mdr ve ahalisi tarafndan resmen bildirilmitir. 8-Sofular karyesi bugn akler tarafndan baslm ise de msellah inzibt memuru olmadndan bir cevab alnamadndan netice ayrca bildirilecekdir. Kaza dahilinde bu gibi hrsz eteleri ahaliyi telef ve taarruz suretiyle para ve sairelerini gasb olunmas netice itibaryla bilumum kur ahalisinin mahvna sebebiyet verecektir. Bu bbda icab eden tedbr-i inzibtiyenin bir an evvel tesisi ile kur ahalisinin hayatlarnn taht- muhafazaya alnmas[n] selmet-i umumiye nmna istirhm eylerim, efendim. F 21 ubat sene [13]37 / [21 ubat 1921]
HR. SYS, 2608/8_10

84
Adliye ve Mezhib Nezreti Umr- Cezaiye Mdriyeti Aded 6677

Huzr- Sm-i Cenb- Sadret-penh'ye Marz- ker-i kemneleridir ki Yunanllarn igal eyledikleri mahallerde ik olunan mezlimden muhbert- criye zerine nezret-i kerce kesb-i ttl edilebilenler ile baz mdahalt ve mumelt- kanun-ikenneyi ve zmir mlhaktnda irtikb
265

olunan bir takm harekt- itisaf-krneyi mbeyyin hulsalar ve Menemen ahali-i slmiyesi hakknda rev grlen icrat- zlimneyi musavver, mufassal bir kta rapor sureti melffen huzur- sm-i hidvnelerine arz ve takdim klnm ve evrak- mezkrenin Konferans'a itirak eylemek zere azmeti mukarrer bulunan heyet-i murahhasaya tevdi mtevakkf- rey ve irde-i Sadret-penhleri bulunmudur. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F Cumdell sene 1339 ve f ubat sene 1337 / [ubat 1921] Adliye Nzr
Arif Hikmet

*
STANBUL V LYET

11 Austos [1]336

skdar Ovack Karyesi

mer Aa ve oban Abdi olu Mustafa'y Yunanllarn tevikiyle Paaky Rumlar daa kaldrmlar ve kur ahalisini darb eylemilerdir. smail avu ve mahdmu Raid Yunanlerin tevikiyle Yeniky Rumlar tarafndan daa kaldrlmdr. Emin olu brahim ve Tosun olu brahim Efendi'nin mahdmu Yenikyl Rumlar tarafndan katledilmilerdir. Ahali-i slmiye'ye ikence edilmidir. Eyp, Bekir olu Salih, Koca Tahir, Eref Aalar Yunanllar tarafndan darb edilmilerdir. Kadir, Hasib, Frnc Mehmed Aalarla Fikri ve dava vekili Hamdi Efendiler Yunanllar tarafndan iddetle darb edilmilerdir.

18 Austos [1]336

Gebze'nin Kara Al mevkii

20 Austos [1]336

Gebze'nin rgnl Karyesi

29 Eyll [1]336

Gebze ve Darca

29 Eyll [1]336

Gebze

14 Tern-i Evvel [1]336

Gebze

266

15 Tern-i Evvel [1]336

Tavancl karyesi

ahin olu Edhem, Arnavud Ali, Hac Mehmed olu Srr, Zurnac smail, Akif olu Hayri nm ahslar Yunan askerleri tarafndan iddetle darb ve ikence edilmidir. Muallim Mustafa Efendi katl, Muhtar Edhem Aa, mam Hafz Tevfik, Cemal, Salih olu Mustafa Yunan efrd tarafndan ar suretde cerh edilmilerdir. Manav olu Mustafa Reis ile ir Efendi hafdi Ahmed Muhtar ve Mehmed olu Hseyin ve Resul olu Ahmed Yunanllar tarafndan daa kaldrlmlardr. ile Belediye Reis-i sbk Ali Rza Efendi Yunan askerleri tarafndan katledilmidir. Mezkr karyeye gelen bir Yunan mfrezesi karye ahalisini tazyik ile Yunan askirinin vrdundan ni memnuniyeti hv cebren mazbata tanzim etdirmilerdir. Giridli lya ismindeki Yunan avuu gece kasabada ahaliyi darb ve tahkr ederek Ac Hseyin olu brahim'i sng ile cerh eylemidir. Mezkr karye Yunanllar tarafndan baslarak kmilen ihrk ve ahalisine zulm ve ikence icra edilerek kadnlarn rzna tasallut edilmidir.

21 Tern-i Evvel [1]336

Gebze'nin Denizli karyesi

22 Tern-i Evvel [1]336

Alaal Nahiyesi Sofular karyesi

9 Tern-i Sn [1]336

ile Kasabas

18 Tern-i Sn [1]336

Tavanl karyesi

19 Tern-i Sn [1]336

Gebze stasyonu

2 Knn- Evvel 1336

Yalova'nn slm lyas karyesi

HR. SYS, 2611/2_27, 35

267

85
skdar Livs'na tbi merli ve mlhaktnda eteler tarafndan ik edilen mezlimden bir ksmn hv listedir. 16 ubat sene [1]337 / [16 ubat 1921] Perembe gn merli Kazas'nn Koullu karyesi ahalisinden akr Mustafa olu Yusuf Aa ile nefs-i merli'den Emin Aa mahdm ve aileleriyle beraber kmr ocaklarna odun ekmekdeler iken ivelerinden Rum olduklar anlalan hviyetleri bizce mechul msellah be ahs yollarn kesmi ve cmlesini bir araya toplayarak Yusuf Aa'dan bin aded evrak- nakdiye ve yz aded altn taleb eylemiler ve tedariki zmnnda Emin ve Yusuf Aalar karyelerine gnderip efrd- ailelerini rehin suretiyle alkoymulardr. Yusuf Aa altm dokuz evrak- nakdiye ve altm bir gm Mecid ve bir aded altn lira gndermi ise de bu fidye-i nectla iktif edilmeyerek kadnlar tlk ve oullarn daa kaldrmlardr. Yedi gn sonra ete tarafndan gnderilen havaleyle Ahmed avu'a seksen evrak- nakdiye ve bei bir yerde altn bi't-teslim ocuklar bu suretle tahls edilmidir. Fakat tehdidt devam eylediinden nc defa olarak yz lira daha gndermek mecburiyeti hsl olmu ve bakiyye yz lira da tedarik edilmek zeredir. 20 Mart sene [13]37. shakl karyesinde ift srmekde olan avuolu Emrullah oullaryla beraber ete tarafndan kaldrlm ve kendilerinden sekiz yz lira fidye-i nect taleb edilmesinden aileleri tarafndan hayvantlar skdar'da satlmak suretiyle gnderiliyor iken ekya beklemekden usanarak katletmilerdir. 21 Mart sene [1]337. Bozahane karyesinde Paaky Yeniky ahalisinden olduklar anlalan Yunan elbisesini lbis ve balarnda apka da [olan] zbit [emir] veren bir kumandan maiyyetinde msellah ve kesretli bir ete gelerek btn ky ahalisini toplayarak camie doldurmular ve kapya nbetiler ikmeden sonra zerleri taharr olunarak bulduklarn almlardr. Kyl Mehmed Ali Aa'dan iki yz lira taleb etmiler ve tedrikinde iken kurunla katl ve balta ile paralamlardr.
268

Karyeden brahim Aa'nn kulaklarn kesip lm derecesinde ikence ve darb etmilerdir. simleri mechul iki kyl ikence ve eser-i darbdan lm haline getirilmilerdir. Karyemiz seksen haneden mrekkeb iken bugn on sekiz hane kalmdr. Bakiyyesi ihrk edilmitir. 26 Nisan [1]337 / [26 Nisan 1921] (Heyet-i htiyriye azlarnn mhrleri)
HR. SYS, 2608/8_16

86
Telgrafnme sureti Numara 78
Mahremne

Londra Sefreti'nden Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

65 numaral telgrafnmeye zeyldir: Baz ngiliz zdegn ve mutebernndan birka ztn itirkiyle Lord Lamington'un riysetinde Yunan fecyi ve enyii aleyhinde akdi musammem olan mitingin 23 Haziran'da inikd eyleyecei ve bu husus hakknda slm Cemiyeti ve Ecns- Beeriye Komitesi tarafndan ayr ayr iki miting akd olunarak protestoyu mutazammn mukarrert hkmete tebli eylemi olduklar marzdur. 20 Haziran sene [1]921 *
Telgrafnme sureti Numara 80
Mahremne

Londra Sefreti'nden Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

20 Haziran sene [1]921 tarihli telgrafnmeye zeyldir: Mevzu- bahs olan miting bugn keml-i muvaffakiyetle akd olun269

mu ve Lord Lamington, General Townshend, Aubrey Herbert vesair baz zevt ird- nutk etmilerdir. Tafsilat arz olunacakdr. 23 Haziran sene [1]921 *
Mahremne

Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i lsine Marz- kerleridir ark'da tesis-i sulh ve mslemetle Garb envr- medeniyetini ner ve ifzaya hdim bir unsur olmak zere intihb edilmi ve ne derece hdim-i insaniyet ve dman- slmiyet olduklarn lem-i beeriyete talim-i zulm ve vahet edercesine ahali-i slmiye hakknda irtikb ve icra eyledikleri env- fecyi ve enyi ile bir kat daha isbat eylemi olan Yunanllarn harekt- zlimne ve gaddarnelerinin enzr- mmeye vazna ne suretle sarf- mesi olunduu evvelce ir ve Hind heyeti tarafndan akd etdirilmesi tensb ve tavsiye buyurulmu olan mitingin ngiliz ricl ve mutebernndan baz zevtn itirkiyle akdine alld ve mezkr mitingin geen Haziran'n yirmi nde Lord Lamington'un riyseti altnda olarak akd edildii dahi ayrca arz ve izbr olunmu idi. Bu mitingde ird olunan maklt ile ittihz edilen mukarrert hakknda Islamic News'de mnderic tafsilt ve General Townshend'in bundan evvel ird eylemi olduu bir nutkun sureti ve Avam Kamaras'nda vaki olup evvelce telgrafla ir edilmi bulunulan istizaht ve cevaben hkmet nmna Msy Chamberlain cnibinden vaki olan beynt hvi maktalar ve Yunanllara mzhareten ngiltere Hkmeti tarafndan hibir fil ve hareket vuku getirilmesine memlekete reviyy-i rza gsterilemeyeceine dir Daily Mirror gazetesinde Frazier nmnda bir ztn neretdii makle maan ve leffen takdim klnd. Lord Lamington'un taht- riysetinde akdolunmu olan mitingden mda iki miting daha akdetdirilmi ve onlarn da mukarrert miting mrettibleri tarafndan hkmete tevdi olunmudur. Mitinglerde hzr bulunanlardan mda bi'l-mnasebe baz gazetelerde ve Avam Kamaras'nda cereyan eden mebhasler ile ve nezret-i celle-i fahmnelerinden it olun270

mu olan malmt ve tafsiltn ngilizce'ye tercme etdirilen suretlerinin bi'l-vsta tevzi etdirilmesi tarkyla fecyi-i mebhsn-anh havssn ve mmkn mertebe avmn mesmi-i ttlna sl edilebilmidir. Trkleri Afrika ahalisi cinsine mensub bilen ve stanbul'u bir Mslman ehri olmak mlbesesiyle Msr'da kin zanneyleyen ksm- azam avm m-bihi't-taayyleri olan href ve sanayie dorudan doruya maddeten icra-y tesir etmeyen bu gibi ahvle kar tamamen lkayd bulunmakda ve ancak kendilerine rehberlik eden resnn dahil veya haric bir hadisenin leh veya aleyhinde bir cereyana tbi olmas ve taht- nfuzlarnda bulunanlar o cereyana sevk etmesi ile alkadr grnmekdedirler. Maamfih Yunanllar lehinde icra-y hkmeden cereyan- efkr Rumlarn sarf edegelmekde olduklar nkd ve temellk edecekleri yerlerde menfi-i iktisadiye temin eyleyecekleri hakkndaki vadlerine ramen hayli muhtel olmu ise de maatteessf vukut- ahre-i harbiye zimm- siyseti yed-i tagallblerinde tutanlar memnun ve bizleri mahzun edecek suretde ahvle icra-y tesir eyleyecei zann meselenin lehimizde hallini arzu ve temenni edenlerce bis-i endie oluyor. Mezlim ve enyi-i Yunaniye'nin mesmi-i mmeye slinde gerek hem-dinlerimizin gerek parlamentoda ve parlamento haricinde bulunan baz ngilizlerin muvenet ve mzharet-i mekreleri sebk etdiini yn- kayd ve tezkr grrm. Akdedilen mitingler tafsiltnn ve ittihz olunan mukarrertn ngiliz gazeteleri tarafndan neredilmemi olmas evvelce bu husus hakknda arz ve ir eylediim mtlat maatteessf teyd eylemidir. Hatta uzun uzadya vuku bulan izaht ve telkntm zerine t bidyetden beri ngilizlerle olan mnasebtmza ve buna ramen ngiltere Hkmeti tarafndan nasl hareket edilmi olduuna ve ahvl-i hzrada ittihz edilen meslein ngiltere menfiine muvfk bulunmadna ve Ermeni vukut hakknda hakikatden pek bad olan ahbr mbalaal suretde ner ve ia edilmi olduu ve bu vukut hakknda bir Rus generalinin dahi Trkler lehinde ehdeti nazar- dikkat ve ehemmiyete alnmakszn neriyt ve ithmtda devam ve srar olunmu bulunduu halde Yunan mezliminden dolay akd olunan mitinge dair ne sebebden dolay gazeteler tarafndan bir
271

ey yazlmad melinde ngiliz nokta-i nazarndan muhkeme-i ahvl etmek artyla muhibbimiz olan ngilizlerden birinin hakkmzda ayn hissiyt- muvlatkrnesi olan ve parlamentoda bir mevki-i mmtaz bulunan bir zta gnderdii mektubun neri iin Lloyd George ve Lord Curzon'u akdan aa tenkid ve muahaze eyleyen Times gazetesi nezdinde o mevki-i mmtaz sahibi olan ztn iml eyledii nfuzun gazete idaresince tesirsiz ve neticesiz kaldn izah- hle medr olmak zere arz eylerim. Emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. Londra, F 25 Temmuz sene [1]337 / [25 Temmuz 1921] Hkmet-i Seniyye Mmessili
Mustafa

HR. SYS, 2383/7_1-2, 5

272

KUV-YI M LL YE'N N MAL KAYNAKLARI

273

87
Karahisar- Sahib Sanca Mutasarrfl

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Burann cihet-i askeriyesinin faaliyet ve hamiyet-i vatanpervernesine diyecek yoksa da Kuv-y Milliye Tekilat'nn vcbu ictihdndaki srarlarnn hl da devam etmekde olduu mahssdur. Halbuki Aydn Vilyeti taraflarndan livnn Dinar taraflarna haf suretlerde yaylan tekilatlar ise istedikleri veyahud tarh etdikleri paray vermeyen yahud veremeyen ahalinin bir ksmn orann ahalisiyle memurinnden ve bilhassa memurn-i adliyesinden elde etdikleri adamlar vastasyla hatta vatana hynet iftiralaryla tehdide kadar ilerliyorlar. Ahalinin baz mutebern bundan dolay yerlerinden, yurdlarndan kaarak livnn merkezine iltica ediyorlar. Merkez-i livca ahvlin u cereyanlarndan ecnebi mmessillerine zerre kadar bir ey aksetmemesi iin olanca hassasiyetle davranlmakda ve byle yialar deverna baladka ercf-i vhiye manzarasnda gstermekde ve dier tarafdan da bu ikyetin sevik ve menbiini cenin hlinde bomakda kusur olunmuyorsa da cihet-i mlkiyenin harektyla cihet-i askeriye ictihd arasndaki u ahenksizliin temdsi bilhare ahaliyi de izc ve belki mmessillerin bahane-cy- muhaze ve mdhale olan enzr- casusnelerini dahi tahri edecei iin merkez-i livnn nazarnda avkb cidden vahim bir hl manzarasndadr. Bunun iin liv dahilinde bu gibi harekta merkez gibi grnmee balayan Dinarla civarlarnn ahvlini daha yakndan grmek ve orann vazifedrn- inzibtiyesini son tebligt- liyeye gre filen intibha davet etmek zere u be-on gn zarfnda o cihetlere doru devren gidilegelse de mlkiye ve askeriyenin kutren mtekbil olan u iki ictihd arasnda kat

275

ve intih bir vahdet-i idare temin ve tesisi vbeste-i hikmet ve faaliyet-i fahmneleridir. Her hlde emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 5 Temmuz sene [1]335 / [5 Temmuz 1919] Karahisar- Sahib Mutasarrf M. Mahir
Melinden bahisle cihet-i mlkiye ile askeriye arasndaki bu ahenksizlik menfi-i memlekete klliyen mugayir olduundan her iki tarafa tebli edilen Meclis-i Vkel mukarrert dairesinde hareket olunarak asla haricine klmamas zmnnda lzm gelenlere ekden tebligt icras iin Harbiye Nezreti'ne tezkire.

*
Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Harbiye Nezret-i Cellesi'ne Kuv-y Milliye Tekilat hususunda cihet-i mlkiye ve askeriyeden verilen ve yekdierine mugayir grlen evmirin tevhdi lzumunu mutzammn Karahisar- Sahib Mutasarrfl'ndan alnan tahrirtn sureti leffen takdim klnd. Cihet-i mlkiye ile askeriye arasndaki bu ahenksizlik menfi-i memlekete klliyen mugyir olduundan her iki tarafa tebli edilen Meclis-i Vkel mukarrert dairesinde hareket olunarak bunun haricine asla klmamas zmnnda lzm gelenlere tebligt- ekde icra buyurulmas mtemenndr. Ol bbda. 7 Temmuz sene [1]335 / [7 Temmuz 1919]
DH. KMS, 54-1/9

88
Bb- l Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Konya

ifre Telgrafnme Uluborlu Heyet-i Milliyesi reisine Mehmed Efe tarafndan ekilen Isparta Telgrafhnesi'nden Konya'ya sureti verilen telgraf zre aynen naklo276

lundu. Mnderict ttihadclarn ilk zamanlarda zmir ve sair mahallerdeki terne ve ( ... ) lerin tekrar demek olup ancak filiyt hl-i sknda bulunan ahalinin zrrn mcib olduundan iktiz-y serinin icras marzdur. F 23 Austos sene [13]35 / [23 Austos 1919] Konya Vali Vekili Hakk Suret Uluborlu Heyet-i Milliye[si]'nin kazanzda tertib edilen bin lirann el-yevm Nazilli Heyet-i Milliyesi'ne gnderilmedii anlalmdr. Yirmi drt saat zarfnda gnderilmezse gndereceim memurlar iki misli tahsilt yapaca gibi tehirine sebebiyet verenleri idam edeceim. Bu telgrafm son ve katdir. F 21 Austos sene [13]35 / [21 Austos 1919]
Mehmed Efe

*
Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Nazilli'de Jandarma Kumandan Kemal Paa hazretlerine


Gayet mstaceldir.

Mehmed Efe imzasyla Uluborlu'ya ekilen bir telgrafnmede kazaya tertib edilen bin lira yirmi drt saat zarfnda gnderilmez ise iki mislinin tahsil olunaca ve tehirine sebeb verenlerin idam edilecei muharrerdir. yn- teessf olan bu gibi mnasebetsizliklere artk hemen nihayet verilmesi lzumunun icab edenlere serian ihtar 24 Austos sene [13]35 / [24 Austos 1919]
DH. KMS, 53-2/95

277

89
stanbul Emniyet Mfettilii Cnib-i lsi'ne ngiliz Kuv-y Askeriyesi miynndaki Mslman Hindler'in, bulunduklar Anadolu kur ve kasabtnda imkn bulunduka muhtacn-i slmiye'ye muvenet-i nakdiyede bulunduklar ve Anadolu'daki harekt- ahreyi idare edenlerin ve harekt- mezbreye itirak eyleyenlerin Mslman bulunmalar itibaryla faraz teklif vki olsa bile bunlara kar asla silah atmamaa ve hatta Mecus Hindular byle bir hareketi kabul etdikleri takdirde silahlarn bizzat onlara kar istiml eylemee ahd msk etmi olduklar katiyyen ve mevskan mstahber bulunduu ve teden beri harekt- milliyeye ngilizlerin seyirci kalmalarnn esbb- yegnesi de bu Mslman Hind nefertnn sarh ve zmn muhalefetlerine matf olduu marzdur, efendim. 16 Tern-i Sn sene [13]35 / [16 Kasm 1919] stanbul sttlt Bamemuru
( mza)

DH. EUM. SSM, 39/30_8

90
Bb- l Hariciye Nezreti Umr- dariye Mdriyet-i Umumiyesi
Hulsa: Dyn- Umumiye'ye aid olup memurn-i Osmaniye ve kuv-y gayr- muntazamaca vaz- yed olunan mebli vesaire hakknda

Reid Paa hazretlerinden Sadret-i Uzm ile Dahiliye, Harbiye ve Maliye Nezret-i Cellelerine ngiltere, Fransa ve talya Fevkalde komiserlerinden alnan sureti melff 24 Knn- Sn 1920 tarihli mterek takrrde memurn-i Osmaniye ile kuv-y gayr- muntazamann nfuzlarn suistiml eylediklerine dair Dyn- Umumiye daresi tarafndan defat ile kendilerine ikyet olun278

duu ve Dyn- Umumiye memurninin itirazlarna ramen memurn-i mlkiye ve askeriye ve kuv-y gayr- muntazamann bi'd-defat mebli ve hububt ve sair zehire vaz- yed eyleyip bedellerini dahi tesviye eylemedikleri ve ekseriya ibu vaz- yed olunan emtiaya mukbil makbuz da verilmedii gibi dier defalarda Dyn- Umumiye daresi'ne aid zehirin frht ve naklinin men edilmesi suretiyle idare-i mezkre mebhsn-anh zehirden istifade etmekden men olunduu ve Hkmet-i Osmaniye'nin kendine aid olmayan ve dinlerinin rehnini tekil eden zehire bu vechile vaz- yed eylemek veya bunlara kuv-y gayr- muntazamaca vaz- yed olunmasna msamaha etmek suretiyle vahim mesuliyete marz kaldn beyn ve dier cihetden ibu vaz- yed muameltnn hibir vech ile tannmad ve ahz olunan emtiann mikdar ve kymeti hususunda Hkmet-i Osmaniye'nin mesul kalmakda olduu ve hesabtn tesviyesi zamannda Hkmet-i Osmaniye'ye kar yalnz Dyn- Umumiye daresi kuydtnn muteber addedilip kuydt- mezkrenin kbil-i itiraz olamayaca ilveten der-miyn klnmdr. Keyfiyet bery- malmt makam- sm-i Sadret-penh ile ... ve ... Nezretlerine izbr klnm olmala ol bbda. 3 ubat 1920
HR. SYS, 2606/9_2

91
Bb- l Hariciye Nezreti Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi Kalem Numaras 10578
Hulsa: Bilecik'e gelen Kuv-y Milliye svari mfrezesinin Bank- Osman memurundan ake taleb eyledii

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Kuv-y Milliye'den Mart'n birinci gn Bilecik'e gelen bir svari mfrezesinin tayin etdii bir heyet Mdafaa-i Milliye menfaatine oynanacak bir tiyatro oyunu iin ine olmak zere ehr-i mezkrdaki Osmanl Ban279

kas Acentas'ndan para taleb eyledii ve bankann mukvemet-i mdellelesine ramen mebla- matlbun ksmen tesviyesine mecburiyet hsl olmu olduu Fransa Fevkalde Komiserlii'nden ir ve hareket-i vkann vehmetine ve bu kabilden ahvli men iin tedbr-i edde ittihz edilmedii takdirde onlardan tevelld edecek muhtarta Bbli'nin nazar- dikkati celb olunmakla beraber Osmanl Bankas ubelerinin himayesi ve emniyetlerinin taht- damnda bulundurulmas zmnnda Hkmet-i Seniyyece bil-tehir tedbr-i messire ittihz edilecei meczm olduu ilveten izbr olunmakdadr. Komiserlie cevab yazlmak zere suret-i vuku- hlin tahkiki ile taraf- acizye tebliine ve bu kabilden ahvlin men-i tekerrr iin tedbr-i lzme ittihz zmnnda memurn-i mahalliyeye talimt- katiye itsna himem-i aliyye-i nezret-penhleri yn buyurulmak bbnda emr u fermn. 22 Mart 1920
HR. SYS, 2606/10_22

92
Bb- l Sadret-i Uzm Mektub Kalemi Umum: 346842 Husus: 115

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri 3 ve 28 ubat [1]336 tarihli ve 5 ve 7 numaral tezkir-i aliyyelerine cevabdr: Kuv-y Milliye tarafndan Dyn- Umumiye daresi zehirine icra edilmekde olan vaz- yed muamelesinin ve istikrzt mukvelt ahkmna vuku bulan tecavzn suret-i katiyyede men ve adem-i tekerrr esbbnn temini On kinci ve On Drdnc ve On Beinci Kolordu kumandanla-

280

rna ehemmiyetle tebli klnm olduu bi'l-muhabere Harbiye Nezret-i Cellesi'nden cevaben izbr olunmudur, efendim. F 13 Receb sene 1338 ve f 3 Nisan sene 1336 / [3 Nisan 1920] Sadrazam
Salih Hulusi *

Bb- l Dahiliye Nezreti dare-i Umumiye-i Dahiliye Mdriyeti Umum: 22048 Husus: 351

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Umur- dariye Mdriyet-i Umumiyesi'nden muharrer 28 ubat sene [1]336 tarihli ve 20792/7 numaral tezkire-i nezret-penhleri cevabdr: Dyn- Umumiye daresi'ne aid zehire vuku bulan vaz- yed muamelesi hakknda ir- devletleri vechile icab eden vilyta tebligt icra klnm idi. Trabzon Vilyet-i Aliyyesi'nden cevaben alnp sureti leffen takdim klnan tahrirtda esmn- hslas Harbiye bdcesinden mahsub olunmak zere arn ayniyt ile bi'l-mzyede ihalesiyle alnacak zehairin On Beinci Kolordu iesine tahsisen sened-i mahsus mukabilinde its Maliye Nezret-i Cellesi'nden ir olunmas zerine zehir-i mezkre ordunun vilyet dahilinde ad anbarlara teslim edilmekde iken vilyetin demiryollar temint karl olan ar hakknda Dyn- Umumiye daresi'yle muhabere cereyan etmekde olduundan verilecek karar ve tebligta intizren hibir tarafa zahire verilmemesi nezret-i mrunileyhdan ir olunmu ve binenaleyh asker anbarlara zahire teslimi hususu tatil etdirilmi olduu ve ordu kumandanlndan verilen malmtda zahrenin kem-fi's-sbk asker anbarlara teslimi hususu nezret-i mrunileyh ile Dyn- Umumiye dare-i Merkeziyesi beyninde kararladrld ir olunmu ise de bu bbda vilyete bir tebli vki olmad ve maa-hz esmn hazinece tesviye olunmak zere zehir-i riyenin kem-kn orduya itsnn mcib-i fevid ve muhassent olaca Maliye Nezret-i Cellesi'ne arz edil281

dii ve bundan baka hazine-i celleden vilyete nkd irsl edilememesi hasebiyle bilhare gelecek paralardan ide olunmak veya hazinece vilyet hesabna olarak Dyn- Umumiye dare-i Merkeziyesi Veznesi'ne it klnmak zere fndk arndan hasbe'z-zarre muvakkaten ve tavzan bir mikdar para alnarak mal sandklarnn ihtiyact- mbremesine sarf olunduu gibi mebli-i mezbrenin ide ve its esbbnn istikmli lzumu da Maliye Nezret-i Cellesi'ne yazld ve bu bbda gerek nezret-i mrunileyh ile cereyan eden muhabereye gerek Dyn- Umumiye dare-i Merkeziyesi'nin Bamdriyet'e vki olan ir ve istilmna nazaran mal sandklarna alnan parann derdest-i ide olduu anlald ve ar zehir-i ayniyesinin cihet-i askeriyeye teslim ve its ve fndk ar parasndan bir mikdarn tavz suretiyle alnp masrf- mbreme-i mahalliyeye sarf Kuv-y Milliye'nin tesir ve mdahalesi eseri olmayp mcerred icabt- ahvlin istilzm eyledii zaruret-i fevkaldeden mnbais bulunduu bildirilmidir. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 26 Cumdelhire sene [1]338 ve f 18 Mart sene [1]336 [3 Nisan 1920] Dahiliye Nzr nmna Mstear Faik l
HR. SYS, 2607/2_34, 36

93
Bb- l Dahiliye Nezreti dare-i Umumiye-i Dahiliye Mdriyeti

Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i lsi'ne Marz- ker-i kemneleridir 18 Mart sene [1]336 tarihli ve 351/22048 numaral tezkire-i cizye zeyldir: Kuv-y Milliye ve memurn-i askeriye tarafndan vilyet dahilinde vuku bulmakda olduu bildirilen tecavzt hakknda bi'l-muhabere zmir
282

Dyn- Umumiye Bamdriyeti'nden gnderilen kta tezkire-i cevabiye ile Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Riyseti'nden Selendi Nahiyesi Ar Kol Memurluu'na yazlan iki kta tezkirenin suretleri gnderildiinden ve bu gibi mdahaltn katiyyen meniyle tekerrrne meydan verilmemesi iin Saruhan, Aydn, Denizli Mutasarrflklaryla demi, Kuadas, Bergama, Akhisar ve Soma Kaymakamlklarna tebligt- ekde icra edildiinden bahisle hkmet-i merkeziyece de lzm gelenlere evmir-i lzme its esbbnn istikmli Aydn Vilyeti Veklet-i Aliyyesi'nden cevaben vrid olan tahrirtda izbr ve mevz- bahs tezkirin birer suret-i mstahrecesi leffen takdim klnm ve keyfiyet makam- sm-i Sadret-i Uzm'ya arz edilmi olmaKla iktizsnn if buyurulmas bbnda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 17 Receb sene [1]338 ve f 8 Nisan sene [1]336 / [8 Nisan 1920] Dahiliye Nzr nmna Mstear Vekili
( mza)

* Bb- l Dahiliye Nezreti dare-i Umumiye-i Dahiliye Mdriyeti

Selendi Karyesi Ar Kol Memurluu'na yazlan iki kta tezkirenin suretidir. Bu sene hisse-i askeriyeye mukbil nakden ahz u istf ve cibyet muamelesi yaplmakda olduu istihbr klnmdr. Zeytin mahsulnn aynen istfs ve muhafazas katiyyen matlb olduu cihetle bu hususda merciinizden emir tebli edilmi olsa bile Kuv-y Milliye'nin ihtiyac- katsi karsnda mesm olamayacandan imdiye kadar zeytin sahiblerinden nakden hisse-i riye alnm ise paralarnn hemen sahiblerine red ve idesi ve bade-m da katiyyen ve hibir suretle para alnmamas ve mahsuln aynen muhafaza etdirilmesi ve bu serd olunan tebligtmz tamamyla ifa

283

edilmedii takdirde iddetle mesuliyet terettb edeceinin bilinmesi lzmdr, efendim. F 10 Knn- Evvel sene [1]335 / [10 Aralk 1920] Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisi
Ahmed

Bu sene hisse-i riyeye mukbil nakden ahz u istf ve cibyet muamelesi yaplmakda olduu istihbr klnmdr. Zeytin mahsulnn istf ve muhafazas katiyyen matlb olduu cihetle bu hususda merciinizden emir tebli edilmi olsa bile Kuv-y Milliye'nin ihtiyac- katsi karsnda mesm olamayacandan imdiye kadar zeytin sahiblerinden nakden hisse-i riye alnm ise paralarnn hemen sahiblerine red ve idesi ve bade-m da katiyyen ve hibir suretle para alnmamas ve mahsuln aynen muhafaza etdirilmesi ve bu serd olunan tebligtmz tamamyla if edilmedii takdirde iddetle mesuliyet terettb edeceinin bilinmesi lzmdr, efendim. F 10 Knn- Evvel sene [1]335 / [10 Aralk 1920] Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisi
Ahmed

* Bb- l Dahiliye Nezreti dare-i Umumiye-i Dahiliye Mdriyeti

Dyn- Umumiye Bamdriyeti'nin 17 Mart sene [1]336 tarihli ve 75 numaral tezkiresi suretidir. 77449/428 numaral ve 10 Mart sene [1]336 tarihli tezkire-i aliyyelerine arza-i cevabiyedir: Gerek Kuv-y Milliye ve memurn-i askeriye ve gerek memurn-i mlkiye ve maliye taraflarndan demi ve Bergama'nn Yunan mntka-i igali haricinde bulunan ar anbarlaryla Kuadas, Manisa, Salihli, Alaehir, Kula, Eme, Grdos, Demirci, Akhisar, Krkaa, Soma, Nazilli, Ske, Bozdoan, ine, Karacasu, Denizli, Tavas, al, Garb Karaaa, Buldan, Sarayky ar anbarlarna vaz- yedle cebr suretde zahre ahz etmekde
284

olduklar gibi Grdos Kuv-y Milliyesi tarafndan mahall tahrirt ktibi ve tahsil memuru beraber bulunduklar halde iki defa da kaza-i mezkrdaki Dyn- Umumiye Memuriyeti Sand'ndan be bin drt yz lira nakden alnm ve Akhisar'da aynen istf edilmekde olan dane zeytinler mahall Kuv-y Milliye ve memurn-i askeriyesi tarafndan anbarlarmzdan alnarak bi'l-mzyede frht ve esmn alndkdan sonra cebr-i istiml edilmek suretiyle memurlarmza meccnen nakliye tezkiresi verdirilmekde olduu gibi krk alt numaral ve 17 ubat sene [1]336 tarihli tezkire-i ciznemle arz olunduu zere Ske Kazas Kaymakamlnca vukua getirilen hareket-i gayr- lyka ve buna mbih Nazilli memurn-i mlkiyesi tarafndan tecvz edilen muamele-i tahkiriye son dereceye vardrlm olduundan bunlara artk nihayet verdirilmesi her neye mtevakkf ise icabnn icrasyla netice-i hasladan bamdriyet-i cizye de malmt it buyurulmas arz olunur, efendim. Dyn- Umumiye Bamdriyeti'nin 18 Mart sene [1]336 tarihli ve 77 numaral tezkiresi suretidir. Yetmi be numaral ve 17 Mart sene [1]336 tarihli tezkire-i cizye zeyldir: Saruhan Dyn- Umumiye Mdriyeti'nden vrid olan yz altm be ve yz altm sekiz numaral ve 11 Mart sene [1]336 tarihli iki kta tahrirtda Akhisar Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Riyseti tarafndan Selendi Ar Kol Memurluu'na yazlan bir tezkirede bin yz otuz be senesi zarfnda husle gelen zeytin arnn aynen istifa klnacandan mezkr zeytin rnden bedelen tahsil klnm olan ksm var ise bu bedelin sahiblerine red ve idesi teklif olunduu ve Marmara Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Riyseti tarafndan yine mezkr Selendi Kol Memurluu'na yazlan tehdid-mz bir tezkirede sinn-i sbka ve hliye ar bakysnn aynen tahsiline teebbs edileceinden ale'l-esm bir kta defterinin tanzimiyle cemiyete kol memuriyetine tayin klnm olan brahim avu'a its tebli olunmas zerine idaremiz kol memuru tarafndan ya an-cehlin veyahud tezkiredeki tehdidden dolay yalnz bin yz otuz be senesi ayniyt-
285

riye bakys mikdarn hv bir defterin merkm brahim avu'a verildii ir olunmu ve Akhisar ve Marmara Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Riysetleri tarafndan Selendi Kol Memurluu'na yazlan slif'l-arz iki kta tezkirenin ihrac etdirilen birer suretleri leffen takdim klnmdr. Tahsil ve ird edilmi olan zeytin r bedellerinin ashabna idesiyle mukbiline mahsus tamamen deilse bile ksm- kllsi tasr edilmek ve satlmak suretiyle elden karlm olmasna binen aynen isfs mmkn olamayaca yle dursun tev-i kuydu ve muameleyi ve birok suistimli mcib bulunduu cihetle bu gibi mnasebetsiz mdahale ve mutlebtdan sarf- nazar etdirilmekle beraber Selendi Kol Memurluu'ndan alnan baky defterinin istirdd etdirilmesi esbbnn istikmliyle neticesinden malmt it buyurulmas arz ve istirham olunur. Ol bbda. Dyn- Umumiye Bamdriyeti'nin 22 Mart sene [1]336 tarihli ve 79 numaral tezkiresi suretidir. Yetmi yedi numaral ve 18 Mart sene [1]336 tarihli tezkire-i cizye zeyldir: Soma Dyn- Umumiye Memuriyeti'nden bu kere alnan yirmi dokuz numaral ve 13 Mart sene [1]336 tarihli tahrirtda bin yz otuz be senesi emvl-i riyesinden ahali zimmetinde kalp sene-i hliye Mart' ibtidsna devrolunan bakynn bedele rabtan tahsiline teebbs edilmi ise de Kuv-y Milliye ve Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti ile Bergama-Soma Cephe Kumandan Kemal Bey tarafndan haber alnarak kendisinin bi'l-celb efrd ve hayvantnn yemeklik ve yemlik zahreye ihtiyac olduundan baky-y mezkrenin bedelen tahsil edilmeyerek aynen tahsil edilmesi ve bu hususda kur Kuv-y Milliye Heyet-i htiyriyesi'ne tenbiht- lzme icra klnd ve mevcud- sandk bulunan mebliin de katiyyen irslt yaplmayarak emirlerine mde bulundurulmas ve her akam vuku bulacak tahsiltn mikdarn hv bir kta pusulann heyet-i mezkreye itsn gerek ayniytn bedelen tahsiline ve gerek mevcud mebliin hafiyyen irsline mcseret olunduu takdirde kendisini hain-i vatan addederek ol vechile tecziye edilecei tehdidkrne bir suretde tefhm edildii gibi mevcud baky iin bir
286

kta defter taleb edilmi ise de talebleri vechile defter tanzim ve its pek ok gnlere mtevakkf bulunduundan bahisle bu taleblerinden vazgeirilmi ise de baky-y mezkrenin tahsiltna germiyet verilmek ve ahalice bir gn itiraza meydan brakmamak ve daha dorusu vuku bulacak tahsilt cemiyetden saklanmamak zere her kol memuruna Kuv-y Milliye'den ikier nefer terfk edilmi olduu bildirilmidir. Bedele rabt edilmi olan ayniyt- riye bakysnn tekrar aynen tahsil edilmesi karkl mcib olacandan gerek bundan ve gerek sandk mevcuduna vaz- yed eylemelerinden ve memurn-i idare ile muamelta vuku bulan tecavz ve mdahalelerinin meni esbbnn istikmliyle neticesinden malmt itsna msaade buyurulmas arz ve istirham olunur. Ol bbda. [8 Nisan 1920]
HR. SYS, 2607/2_30, 32, 33, 37

94
Bb- l Hariciye Nezreti Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumsi Kalem Numaras 2310

Dahiliye Nezreti'ne Dvel-i Mttefika-i Selse Fevkalde Komiserleri cnibinden nezret-i senverneme tevd edilen mterek bir notada Mustafa Kemal Paa nmna hareket etdiini syleyen Balkesir mutasarrf'nn mahall Bank- Osman ubesinden kasa mevcudu mikdaryla mevdt yeknunun kendisiyle muhasebeciye bildirilmesini taleb ve taraflarndan msaade alnmakszn Dersadet'e veya baka bir mahalle irslt- nakdiyeden bankann memn olduunu ilve etdii ir olunmakda ve ibu messesenin imtiyz fermn mcebince hiz olduu hukuka gayr- mer bir kuvvet nmna rs edilen halelden dolay Bank- Osman Mdriyetince Hkmet-i Osmaniye nezdinde icra olunan protestonun teyid edildii izbr klnmakdadr.

287

fa-y muktezsna himem-i aliyye-i nezret-penhlerinin derkr buyurulmas mtemenndr, efendim. 14 Nisan 1920
HR. SYS, 2607/2_5-6

95
Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti

zmit Mutasarrfl Vekleti'ne


Tel

Adapazar'na Kuv-y Milliye'den altm kii gelip ahaliden para talebinde bulunmas ve ahali tarafndan da msellahan mmnaat olunmas zerine msdeme vuku bularak kuv-y mezkreden on be kiinin maktl olduu ve Ahz- Asker ubesince asker tahririne balanlm ise de ne nm ve maksad ile cem edildii bildirilmemekde bulunduu ve Adapazar'ndaki Kuv-y Milliye'nin kasabay terk etmi olduu hlde Sapanca'da el-hlet hzih mevcud olduu ihbart- vkadan anlalmdr. Her ne nm ve suretle olur ise olsun kanun haricinde ahaliden para ahz caiz olamayaca gibi milliyet unvan altnda bir takm ehs tarafndan vukua getirilen bu yoldaki harekt ve mtlebtn meni dahi hkmete esasen mukarrer bulunduundan tedbr-i lzme ve sera ittihzyla gerek merkez-i livnn ve gerek mlhaktn bu gibi taarruztdan muhafazas esbbnn istikmli ve zmit-Adapazar hattnn iledilmesi mmkn olmad ifade klndndan bu cihetin dahi temini himmetinizden muntazardr. Cevabnz beklemekdeyim. 14 Nisan sene [1]336 / [14 Nisan 1920]
DH. KMS, 53-4/44

288

96
Maliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti Umum: 167
Mahremdir

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Galip Kemal Bey'in Stockholm Sefreti'ne tayin edildiini gazetelerde okudum. Zt- smlerine takdim etmi olduum 30 Mays sene [13]37 ve 156 numaral arzamda vaziyet-i hzra-i maliyeden dolay fazla masrfn tenksn rica etmi ve Fransa Maliye Nzr Msy Doumer'in beyntn hv mektubun tercmesini de nazar- itibar- devletlerine arz eylemidim. Pek elm bir hakikatn aka itiraf halinde -nk bunu akdan aa sylemek bendeniz iin bir mesele-i ciddiyet ve haysiyetdirhazine-i devletin bugn zarur ve mikdar otuz milyonu geen sarfiyta mukabil be guruluk bir vridtdan bile mahrum olduu bilinmek lzmdr. Hl-i hzrda kbil-i sarf olan paramz dorudan doruya musakkaftdan husle gelen vridtdr ki evvelce Prrier Bankas'ndan istikrz edilen parann itfs iin muhassas olduu hlde bidyet-i harbden beri devam eden vaziyet-i gayr- tabiiye ve fevkaldeden bi'l-istifade tarafmzdan istf ve sarf edilmekdedir. Dier en mhim menbi-i vridt da rsmt hasltdr ki bunun da evvelce deruhde edilen dynun faizleri ve res'l-mallar tediyt mukabilinde Dyn- Umumiye'ye tevd olunmak lzm geldii nezd-i smlerinde muhtac- izah deildir. Bu paradan hazinenin istifadesi de tesadfn bir ltfunden baka bir ey addedilmemek lzm gelir. Bu iki mhim vridt herhangi bir suretle elimizden kd suretde de btn menbi-i hayatmzn Defter-i Hkn ve baz haslt- mteferrikadan ibaret kalaca muhakkakdr. Bu paralar ile her ayn iki milyon liray geen sarfiytn temin etmek bittab kbil olamayacakdr. Geenlerde memurn-i Hariciye'nin maalarnn muntazaman temin-i tediyesi maksadyla aylk tahsistlar mukbilinde Osmanl Bankas'ndan bir kredi adrlmak iin teebbst- mahsusada bulunulmudu. Birok mracat ve mzkertdan
289

sonra banka ancak bir maa iin bir kredi aabilecei cevabn verdi. Hazine bu tediyt mukbilinde bir faiz itsn da gze alm iken hl ve vaziyet-i maliyeden dolay maa iin bankann muvfakatn istihsle imkn olmad. Byle bir srada sarfiytn tezydi hazineyi n-kbil-i iktihm mkilt karsnda bulunduracandan bu ve emsli lzumsuz memuriyetlerin ilgsn memleketin selmeti ve hkmetin eref ve haysiyeti nokta-i nazarndan kemal-i ihls ve hrmetle zt- sm-i nezret-penhlerinden istirhm ederim. Sefret-i seniyye memurlarndan bazlar nezret-i cellelerince komisyonlarda istihdam edilmek suretiyle fazla maa ve tahsist almakda olduklarndan bunlar iin de ser bir tedbir ittihzn ve her hlde bu yoldaki sarfiytn acilen kasr ve tahddni lutf- devletlerinden tehlkle beklerim ve Stockholm Sefreti aidtnn tesviyesine Hazinece imkn olmadn arz eylerim. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 26 Ramazan sene [1]339 ve f 4 Haziran sene [1]337 [4 Haziran 1921] Maliye Nzr Vekili Hseyin Kzm
HR. SYS, 2305/26_37

97
Bb- l Sadret-i Uzm Mektub Kalemi 367
Mstaceldir

Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i lsi'ne Marz- kerleridir stanbul'da ngiliz lirasnn kymeti tereffu etmekde olduu halde evrak- nakdiye-i Osmaniye'nin yevmen fe-yevmen tenezzl etmesinin ne gibi esbbdan inbis eylemekde olduundan bahisle bu bbda Dvel-i Mtelife mmessilleri nezdinde teebbst- mukteziyede bulunulmas lzumuna dair Maliye Nezret-i Cellesi'nden vrid olan tezkirenin sureti leffen savb- l-i
290

dverlerine tisyr klnmakla ehemmiyet ve mstaceliyet-i maslahata binen iktizsnn msraaten ifa ve neticesinin inb buyurulmas bbnda emr u irde hazret-i men leh'l-emrindir. F 3 Safer sene [1]340 ve f 5 Tern-i Evvel sene [1]337 / [5 Ekim 1921] Sadrazam nmna Mstear Ali Fuad *
Bb- l Sadret-i Uzm Mektub Kalemi

Maliye Nezret-i Cellesi'nin 5 Tern-i Evvel sene [1]337 tarihli ve 256 numaral tezkiresi suretidir. stanbul'da ngiliz lirasnn kymeti tereffu etmekde olduu halde evrak- nakdiye-i Osmaniye'nin kymeti yevmen fe-yevmen tenezzl eylemekde ve bunun iin de balca sebeb olarak Anadolu'da yeni evrak- nakdiye tab ve tedavl etdirilmekde olduu ia edilmekdedir. Bugnk evrak- havdisle de ilan etdirildii zere bu tenezzl-i kymet memlik-i meglede ve bilhassa zmir'de Yunanllarn drahmileri yedi buuu bir lira-y Osman olmak zere cebren tedavl etdirmek suretiyle evrak- nakdiye-i Osmaniye itir ederek ngiliz kambiyosu bi'l-mbyaa ngiltere'ye olan borlarn demek teebbsnde bulunmalarndan mnbais olup halbuki malm- sm-i fahmneleri olduu zere Sevr Sulh Teklifnmesi'nin yetmi yedinci maddesinde: "Yunanistan Hkmeti mevcud Trk akesinin kymetini tenzl edebilecek hibir gn tedabr ittihz etmemeyi taahhd eder." diye muharrer olmasna ve binenaleyh menfi-i Osmaniye asgar bir suretde nazar- dikkate alnarak yaplm olduu derkr bulunan ibu teklifnme bile Yunanllara evrak- nakdiye-i Osmaniye'nin muhafaza-i itibar ve kymeti vazifesini taahhd etdirmi bulunmasna nazaran meselede Dvel-i Mttefika'nn da alka-i klliyeleri mstan-i arz ve tezkr bulunduundan evrak- nakdiye-i Osmaniye'nin daha ziyde tenzline mni olmak zere keyfiyetin dvel-i mezkre mmessilleri nezdinde hemen protesto edilmesi
291

hususunun Hariciye Nezret-i Cellesi'ne emir ve teblii kemal-i ehemmmiyetle arz u istirham olunur. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. Aslna mutabktr. Mektub Kalemi Mmeyyizi
Servet

HR. SYS, 2611/6_24, 25

292

MUSTAFA KEMAL LE LG L BELGELER

293

98
Harbiye Nezreti Muamelt- Ztiye Mdriyeti 2/5804

Marz- ker-i kemneleridir ki On Altnc Kolordu Kumandan Miralay Mustafa Kemal Bey'in hidemt- hasenesine binen tebdlen nc rtbeden Osman nian- lsiyle ve Irak Grubu Kumandan Miralay Halil Bey'in muharebtdaki yararlna binen Muharebe Gm Liyakat ve mtiyz madalyalaryla taltiflerinin icrasna dair nshateyn irde-i seniyye lyihas leffen takdim klnm olmakla iktizsnn ifasyla neticesinin emir ve inb buyurulmas bbnda emr u ferman hazret-i veliyy'l-emrindir. F 24 Reblevvel sene [1]334 ve f 17 Knn- Sn sene [1]331 / 30 Ocak 1916 Bakumandan Vekili ve Harbiye Nzr Enver
*

Harbiye Nezreti Muamelt- Ztiye Mdriyeti 2405

rde-i Seniyye On Altnc Kolordu Kumandan Miralay Mustafa Kemal Bey'in hidemt- hasenesine binen tebdlen nc rtbeden Osman nian- lsiyle ve Irak Grubu Kumandan Miralay Halil Bey'in muharebtdaki yararlna binen Muharebe Gm Liyakat ve mtiyz madalyalaryla taltifleri icra klnmdr. bu irde-i seniyyenin icrasna Dahiliye Nzr memurdur. F 26 Reblevvel sene 1334 / F 19 Knn- Sn sene 1331 / [1 ubat 1916]
Bakumandan Vekili ve Harbiye Nzr
Enver

Sadrazam
Mehmed Said Mehmed Read

. TAL, 1334 Ra 26/39_2


295

99
Harbiye Nezreti Muamelt- Ztiye Mdriyeti 8/884

Marz- ker-i kemneleridir ki Muharebtda ve vezif-i mevdalarnda hidemt- haseneleri mesbk sunf- muhtelifeye mensub erkn- mer ve zbitn ve mensubn-i askeriyeden bazlarnn nin- zn ve madalyalarla taltiflerine dair tanzim klnan defter eklinde nshateyn irde-i seniyye lyihas leffen takdim klnm olmala iktizsnn emir ve ifa buyurulmas bbnda emr u ferman hazret-i veliyy'l-emrindir. F 24 Cemziyelhir sene [1]335 ve f 18 Mart sene [1]333 / [18 Nisan 1917] Bakumandan Vekili ve Harbiye Nzr Enver

296

Harbiye Nezreti Muamelt- Ztiye Mdriyeti rde-i Seniyye Numaras 118

rde-i Seniyye
Sra Numaras

Ordu

Kolordu Frka Alay Tabur Blk

Rtbe

Knye

Sicil veya Kayd Numaras

Hakknda Olunacak Muamele

Erkn- Harbiye Ksm 1 Seryver-i Hazret-i ehriyr


Ferik Salih Paa ibn-i Mehmed Sdk zmit Halil Paa ibn-i Kmil Yeni Mahalle Mustafa Kemal Paa ibn-i Ali Rza Selanik 3-301 Svari 20-317 Piyade 8-318 Piyade Vezif-i mevdasndaki hidemt- hasenesine binen Muharebe Gm mtiyz madalyasyla taltifi Irak muharebtndaki hidemt- fevkaldesine binen mceddeden birinci rtbeden Osman nian ile taltifi Kafkas muharebtndaki hidemt- fevkaldesine binen tebdlen ikinci rtbeden Osman

Altnc Ordu Kumandan

Mirliv

kinci Ordu Kumandan

"

297

mer-y Askeriye ve Divan- Harb Reisi

"

Mustafa Remzi Paa ibn-i Mehmed Tarsus Yakub evki Paa ibn-i Mehmed Harput Selahaddin dil Bey ibn-i dil Kkmustafapaa Ali Fuad ibn-i smail Fazl Salacak Hasan Cemil ibn-i Mehmed kr skdar Musa Kzm ibn-i brahim Bursa Mahmud Beli ibn-i Emin Beylerbeyi Kzm ibn-i Tevfik Kemah

98 Piyade 5-312 Piyade 2-316 Sahra 28-317 Piyade 2-312 Piyade 25-310 Piyade 6-308 Piyade 14-311 Piyade

Vezif-i mevdasndaki hidemt- fevkaldesine binen tebdlen nc rtbeden Osman Vezif-i mevdasndaki hidemt- fevkaldesine binen tebdlen ikinci rtbeden Mecid Vezif-i mevdasndaki hidemt- fevkaldesine binen tebdlen nc rtbeden Mecid Kafkas muharebtndaki hidemt- fevkaldesine binen mceddeden nc rtbeden Osman Irak muharebtndaki hidemt- fevkaldesine binen Muharebe Gm mtiyz madalyasyla taltifi Irak muharebtndaki hidemt- fevkaldesine binen Muharebe Gm mtiyz madalyasyla taltifi Makedonya muharebtndaki hidemt- fevkaldesine binen tebdlen nc rtbeden Osman Vezif-i mevdasndaki hidemt- fevkaldesine binen tebdlen nc rtbeden Mecid

On Drdnc Kolordu Kumandan

"

On Yedinci Kolordu Kumandan

Miralay

Beinci Frka Kumandan

"

Elli Birinci Frka Kumandan

"

Elli nc Frka Kumandan

"

10

Krk Altnc Frka Kumandan

"

11 298

atalca Hatt- Mdafaas Kumandan

"

12

Birinci Ordu Sahil Topu Kumandan

"

smail Hakk ibn-i Halil Bursa Hasan Tosun ibn-i Dursun Dimetoka Mazlum ibn-i Abdullah zmit Ali Rza ibn-i Nuri Dersadet Nasuh ibn-i Selim am Hakk ibn-i Murad Fndkl Ali Mmtaz ibn-i Ferid Haseki Yahya Hayat ibn-i Edhem am

1-300 Ar 1-313 Svari 6-304 Baytar

Vezif-i mevdasndaki hidemt- fevkaldesine binen mceddeden nc rtbeden Osman Vezif-i mevdasndaki hidemt- fevkaldesine binen mceddeden nc rtbeden Osman Vezif-i mevdasndaki hidemt- fevkaldesine binen mceddeden nc rtbeden Mecid Vezif-i mevdasndaki hidemt- fevkaldesine binen Muharebe Gm Liyakat madalyasyla taltifi

13

Birinci Ordu Erkn- Harbiye Reisi

"

14

Baytar Mfetti-i Umumsi Drdnc Ordu nat- stihkmiye Komisyonu Reisi Mtekid kinci Kafkas Kolordusu Erkn- Harbi

"

15

"

16

Kaymakam

7-318 Piyade 1-316 Sahra 3-316 Piyade 2-318 Piyade

Kafkas muharebtndaki hidemt- fevkaldesine [binen] Muharebe Gm Liyakat madalyasyla taltifi Kafkas muharebtndaki hidemt- fevkaldesine [binen] Muharebe Gm Liyakat madalyasyla taltifi Vezif-i mevdasndaki hidemt- fevkaldesine binen Muharebe Gm Liyakat madalyasyla taltifi Romanya muharebtndaki hidemt- fevkaldesine binen Muharebe Gm Liyakat madalyasyla taltifi

17

nc Ordu dare Reisi Stockholm ve Kopenhag Sefret-i Seniyyesi Ataemiliteri Altnc Kolordu Erkn- Harbiye Reisi

"

18

"

19

"

299

20

zmir imendifer Huttu Mdr

"

Ali Hikmet ibn-i smail Yeniehir Mehmed Emin ibn-i Bekir Karahisar Hseyin Hsn ibn-i Hac Abdullah Takpr Hseyin Necati ibn-i Hamdi Bursa Abdurrahman ibn-i Muhsin Mudanya Mehmed Refik bn-i Ahmed Hamdi Girid smail Hakk ibn-i gh Valideeme Sleyman evket ibn-i smail zmir

16-314 Piyade 4-314 Sahra 12-318 Piyade 9-310 Piyade 21-314 Piyade 1-319 Ar 59-317 Piyade 1-317 stihkm

Vezif-i mevdasndaki hidemt- fevkaldesine binen Muharebe Gm Liyakat madalyasyla taltifi Kafkas muharebtndaki hidemt- fevkaldesine binen Muharebe Gm mtiyz madalyasyla taltifi Vezif-i mevdasndaki hidemt- fevkaldesine binen Muharebe Gm mtiyz madalyasyla taltifi Vezif-i mevdasndaki hidemt- fevkaldesine binen tebdlen nc rtbeden Mecid Vezif-i mevdasndaki hidemt- fevkaldesine binen tebdlen nc rtbeden Mecid Vezif-i mevdasndaki hidemt- fevkaldesine binen mceddeden nc rtbeden Mecid Irak muharebtndaki hidemt- fevkaldesine binen mceddeden nc rtbeden Osman Vezif-i mevdasndaki hidemt- fevkaldesine binen Muharebe Gm mtiyz madalyasyla taltifi

21

nc Ordu Topu Mfettii

"

22

Yirmi Birinci Kolordu Erkn- Harbiye Reisi

"

23

Karargh- Umum nc ubesi'ne memur

"

24

Sofya Sefret-i Seniyyesi Ataemiliteri Asker Demiryollar ve Limanlar Mdriyet-i Umumiyesi Mdr Muavini Krk Beinci Frka Kumandan Vekili

"

25

"

26

"

27 300

Hicaz Demiryolu Asker Komiseri

"

28

Asayi ubesi Mdr

"

Hafz Cemil ibn-i Ahmed Nazif Prizren

4-316 Piyade

Vezif-i mevdasndaki hidemt- fevkaldesine binen mceddeden drdnc rtbeden Osman

DU T, 154/40_1-2

301

100
Harbiye Nezreti Muamelt- Ztiye Mdriyeti Tahrirat Kalemi 8/11663

Marz- ker-i kemneleridir ki Yedinci Ordu Kumandan Mirliv Mustafa Kemal ve kinci Ordu Kumandan Mirliv Fevzi Paalarn becyilerinin icrasna ve Yirmi kinci Kolordu Kumandan Vekili Miralay Refet Bey'in mezkr Kolordu Kumandanl'na asleten tayinine dair tanzim olunan nshateyn irde-i seniyye lyihas leffen takdim klnm olmakla iktizsnn ifa ve neticesinin emir ve inb buyurulmas bbnda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 26 Zilhicce sene [13]35 ve f 14 Tern-i Evvel sene [1]333 / [14 Ekim 1917] Bakumandan Vekili ve Harbiye Nzr Enver *
Harbiye Nezreti Muamelt- Ztiye Mdriyeti 1447

rde-i Seniyye Yedinci Ordu Kumandan Mirliv Mustafa Kemal Paa'nn kinci ve kinci Ordu Kumandan Mirliv Fevzi Paa'nn Yedinci Ordu Kumandanlklarna f 9 Tern-i Evvel sene [1]333 tarihinden itibaren becyileri icra ve Yirmi kinci Kolordu Kumandan Vekili Miralay Refet Bey asleten ve f 9 Tern-i Evvel sene [1]333 tarihinden muteberen mezkr Kolordu Kumandanl'na tayin olunmudur. Bu irde-i seniyyenin icrasna Dahiliye Nzr memurdur. F 28 Zilhicce sene 1335 - F 16 Tern-i Evvel sene 1333 / [16 Ekim 1917]
Bakumandan Vekili ve Harbiye Nzr
Enver

Sadrazam
Mehmed Talat Mehmed Read

DU T, 155/53_1-2
302

101
Harbiye Nezreti Muamelt- Ztiye Mdriyeti 1/446

Marz- ker-i kemneleridir ki Yedinci Ordu Kumandan Mirliv Mustafa Kemal Paa'nn fahr yvern- hazret-i ehriyr silkine idhline dair tanzim olunan nshateyn irde-i seniyye lyihas leffen takdim klnm olmala iktizsnn ifa ve neticesinin emir ve inb buyurulmas bbnda emr u ferman hazret-i veliyy'l-emrindir. F [1]5 Zilhicce sene [1]336 ve f 21 Eyll sene [1]334 / [21 Eyll 1918]
Damad ve Yver-i Hss- Hazret-i ehriyr Enver

*
Harbiye Nezreti Muamelt- Ztiye Mdriyeti Numara 438

rde-i Seniyye Yedinci Ordu Kumandan Mirliv Mustafa Kemal Paa fahr yvern- ehriyrnemiz silkine idhl olunmudur. bu irde-i seniyyenin icrasna Harbiye Nzr memurdur. F 16 Zilhicce sene [1]336 ve f 23 Eyll sene [1]334 / [24 Eyll 1918]
Damad ve Yver-i Hss- Hazret-i ehriyr Sadrazam Vekili ve Harbiye Nzr
Enver Mehmed Vahideddin

DU T, 55/56_1-2
303

102
Harbiye Nezreti Muamelt- Ztiye Mdriyeti

Yldrm Ordular Grubu ile Yedinci Ordu Karargh lav edilmi ve Yedinci Ordu Kumandan Mirliv Mustafa Kemal Paa Harbiye Nezreti emrine verilmidir. bu irde-i seniyyenin icrasna Harbiye Nzr memurdur. Sadrazam ve Harbiye Nzr Ahmed zzet *
Harbiye Nezreti Muamelt- Ztiye Mdriyeti 1/508

Marz- ker-i kemneleridir ki Yldrm Ordular Grubu ile Yedinci Ordu Karargh'nn lav ve Yedinci Ordu Kumandan Mirliv Mustafa Kemal Paa'nn Harbiye Nezreti emrine itas hakknda nshateyn olarak tanzim klnan irde-i seniyye lyihalar leffen takdim klnm olmala iktizsnn ifa ve neticesinin emr u inb buyurulmas bbnda emr u ferman hazret-i veliyy'l-emrindir. F 2 Safer'l-hayr sene [1]337 / F 7 Tern-i Sn sene [1]334 / [7 Kasm 1918] Yver-i Ekrem-i Hazret-i ehriyr ve Harbiye Nzr Ahmed zzet *
Harbiye Nezreti Muamelt- Ztiye Mdriyeti 700

rde-i Seniyye Yldrm Ordular Grubu ile Yedinci Ordu Karargh lav edilmi ve
304

Yedinci Ordu Kumandan Mirliv Mustafa Kemal Paa Harbiye Nezreti emrine verilmidir. bu irde-i seniyyenin icrasna Harbiye Nzr memurdur. F 2 Safer sene 1337 - F 7 Tern-i Sn sene 1334 / [7 Kasm 1918]
Sadrazam ve Harbiye Nzr Ahmed zzet

Mehmed Vahideddin

DU T, 163/20_1-3

103
Bb- l Dahiliye Nezreti Umr- Mahalliye-i Vilayt Mdriyeti Umum: 6836 Husus: 13

Erzurum Valisi Sabit Beyefendi hazretlerine Atfetli efendim hazretleri Mamuretlaziz Valilii'nde bulunduklar srada taraf- llerinden mahall mekteb-i sanyie imal etdirilen ve zerlerinde anakkale haritas menk bulunan aded halnn esmn henz tesviye buyurulmam olduu bi't-tahkik Muhasebe-i Hususiye Mdriyeti'nden ifade olunduu Mamuretlaziz Vilyeti'nden bu kere bildirilmi olmala ifa-y muktezs ve nezrete malmt its siyknda tezkire-i huls-ver terkm olundu, efendim. F 2 Nisan sene [1]334 / [2 Nisan 1918] Dahiliye Nzr nmna Mstear Mustafa Abdlhlik Geen sene Sivas Valisi Muammer Beyefendi anakkale muzfferiytn tebrik iin stanbul'a bir heyet gndermek teebbsnde bulunmu
305

ve bu heyete civar vilyetlerin itirakini de arzu buyurarak Mamuretlaziz Vilyeti'ne de bir telgraf yazm idi. Biz de gnderilecek heyet ile takdim edilmek iin bir htra olmak zere harita ve ekl-i sairesini de Mamuretlaziz'de tertib ederek henz yeni admz sanayi mektebinde seccade balatdk. Ustalarn azlndan seccadelerin imali uzad ve Sivas heyeti de fazla intizr edemeyerek hareket etdiinden ve esbb- saireden dolay Mamuretlaziz heyetinin gnderilmesi de tehir edildi. Seccadenin birisi ikml edildii srada Enver Paa hazretleri merkez-i vilyeti terf buyurduundan mezkr seccade ile "Ve yensurakallhu nasran azzen" yet-i kermesi yazl bir levhay vilyet beled reisi, vilyet sekenesi nmna mrunileyhe takdim etdi. Bilhare seccadelerin ikisi de ikml edildi. O srada dier vilyetlerce yapld gibi Bitlis Vilyeti'nin ve Mu Sanca'nn istirddn tebriken bir tuhfe-i niz olmak zere yine sekene-i vilyet nmna ordu ve kolordu kumandanlarna baz hediyeler takdim olunduu gibi mezkr bir ift seccade de anakkale'de hdemt- fevkaldesi mekr olan Mustafa Kemal Paa hazretlerine takdim edildi. erefi byk, kymeti pek kk olan ve btn vilyetin malmt tahtnda bulunan bu tekaddme-i nizi Vilyet Meclis-i Umumsi kabul etmiyorsa bunlarn bedelini bendeniz maa'l-iftihar takdime mde bulunduumun arzyla huzur- l-i nezret-penhye takdim. F 4 Nisan sene [1]334 / [4 Nisan 1918] Erzurum Valisi Sbit

*
Dahiliye Nezreti Umr- Mahalliye-i Vilyet Mdriyeti

Mamuretlaziz Vilyet-i Aliyyesi'ne 17 ubat [1]334 tarihli 701/42 numaral tahrirt- aliyyeleri cevabdr: Mlg sanayi mektebinde imal etdirilen aded halnn biri bir levha ile birlikde vilyet sekenesi nmna merkez-i vilyet belediye reisi tarafndan Harbiye Nzr Enver Paa hazretlerine takdim edildii ve dier ikisinin
306

de vilyet sekenesi nmna ordu kumandanlarndan Mustafa Kemal Paa hazretlerine ihd olunduu ve erefi byk, kymeti pek kk olan ve btn vilyetin malmt tahtnda bulunan bu tekaddme Vilyet Meclis-i Umumsince kabul edilmedii takdirde bunlarn bedelini maa'l-iftihar tesviyeye mde bulunduu vali-i esbak Sabit Beyefendi tarafndan ifade edilmi olmala ifa-y muktezs siyknda ukka-i huls-ver terkm klnd, efendim. 12/6/[13]34 / [12 Haziran 1918]
*

Mamuretlaziz Vilyeti Mektub Kalemi Aded 40027/298

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Umr- Mahalliye-i Vilyt Mdriyeti 15 Haziran sene [13]34 tarih ve 7165/226 numaral emirnme-i sm-i nezret-penhleri arza-i cevabiyesidir: Mlg vilyet sanayi mektebinde imal edilip vali-i esbak Sabit Beyefendi tarafndan Harbiye Nzr- esbak Enver ve ordu kumandanlarndan Mustafa Kemal Paalar hazertna vilyet nmna takdim edilmi olan aded halya Vilyet Meclis-i daresince ikier bin guru kymet takdir edilmi olmasna ve mebla- mezbrun lzum- ahz Encmen-i Vilyet'in karar iktizsndan bulunmasna binen mrru'l-arz halnn mecm bedeli olan alt bin kuruun mrunileyhden ahz ve irsli esbbnn istikmline msaade buyurulmas bbnda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 13 Tern-i Sn sene [1]334 / [13 Kasm 1918] Mamuretlaziz Valisi Ali Seydi
DH. UMVM, 78/6

307

104
Erkn- Harbiye-i Umumiye Dairesi ube: 1

Suret Havza'dan Harbiye Nezret-i Cellesi'ne mevrd ifredir. 6/6/[13]35 ve istihbrt 76 numaral. Merzifon Kazas'ndaki Rumlar ve ngiliz zbitleri hakkndaki istihbrta zammeten bu defa Amasya Livs'ndan aldm malmatda ancak esna-y tehcirde Merzifon'da esasen oka kalan Ermenilere bu kere mahall-i saireden gelenler ve hicretden avdet edenler yznden mikdarlarnn daima artmakda olduu ve bunlarn haricden de mbyaasna teebbs etmeleri ve iki mh mukaddem Patrikhne'den gnderilen Bedros ve Lerjon nmnda tahsil grm iki gen Ermeninin mesele-i siyasiye ile itigal etmelerinin mahss olduu Merzifon Amerikan Mektebi'ne getirilen eya sandklarnn zerinde Ottoman-Amerikan markalar grldnden bunlarn her hlde esliha olduuna bhe brakmdr. Bu eya kafilesinin Merzifon'a takrnde [kola] ayrlarak muhtelif kollarla kasabaya dahil olmalar bu bheyi takviye eyledii Merzifon'daki drt ngiliz zbitinin Amerika Koleji'nde ictim bunlarn bu havalide komitecilik tekilatyla uradklarn ve merkez-i mzkert ve teebbst ittihz etdikleri bhesini uyandrd Merzifon'da Mister Cecil ile beraber doktor, drd eczac olarak, sekiz olarak da drt ngiliz zbiti mevcud bulunduu ve gayet mahremne ve kendilerine ihss etdirilmemek zere tahkikt ve tecesssta devam olunduu bildirilmekdedir. stihbr klnacak malmat bilhare arz olunacakdr. F 10 Haziran sene [1]335 / [10 Haziran 1919] nc Ordu Mfettii Mustafa Kemal
HR. SYS, 2633/2_22

308

105
Erkn- Harbiye-i Umumiye Dairesi ube: 1

Suret Amasya'dan Harbiye Nezret-i Cellesi'ne mevrd ifredir. 10/6/[13]35 tarih ve 66 istihbrt numaral marzta zeyldir: Merzifon ahalisinin zmir iin akd edecekleri mitinge devriyeler karmak suretiyle mmnaat etmek teebbsnde bulunan hkmetin muhafaza-i haysiyeti ve nzikne protestosu karsnda tertibt- mttehizesinden bi'l-mecburiye sarf- nazar eden ngiliz Mmessili Hurst'in milletin yapd mitingin icrasndan sonra makam- kaymakamye gelerek ahalinin gsterdii skn ve intizmdan hssaten hkmetin muhafaza-i inzibt hakkndaki varlndan dolay ak ve samim bir suretde teekkr ve mstakar olan asayiden bhesi kalmadn ilveten beyn eyledii irt- mahalliyeye atfen marzdur. F 16 Haziran sene [1]335 / [16 Haziran 1919] nc Ordu Mfettii Mustafa Kemal * Erkn- Harbiye-i Umumiye Dairesi ube: 1 Numara: 3710
Mhim ve aceledir.

Harbiye Nzr evket Turgud Paa tarafndan Marz- ker-i kemneleridir ki 3581 ve 17 Haziran sene [1]335 tarihli arza-i acizye zeylen bu defa nc Ordu Mfettilii'nden mevrd iki ifre sureti de leffen makam- fahmnelerine takdim klnd. Merzifon gibi bir kasabada ngilizler ve Amerikallarn pek ak istihzrtn tekilat ve tertibt- siyasiyelerini
309

yakndan ve vuzhuyla gren Rum ve Ermenilerin teden beri beslemekde olduklar kin ve adveti ne dereceye kadar vardracaklar muhtac- teemmldr. Cereyan eden vekyi ve hdist bu gibi kk kasabalarda Dvel-i Mtelife'yi temsil edenlerden iktisb olunan cret ve cesaretle Rum ve Ermenilerin icabnda ve vakti hullnde pek hunhar davranacaklarn teyid ve tevsk eylemekdedir. Binenaleyh kh iddet kh tekilat-i siyasiye ve hafiye ile mevcudiyet-i milliyemizi tehdid vaziyetini alan ve bazen de resm teekkrlerle ibrz- cemleden geri durmayan mmessillerin faaliyet-i siyasiyelerine istiklliyetimize haiz-i tesir olmayacak bir cereyan verilmesinin temin buyurulmasn arz u istirhm eylerim. Ol babda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 20 Ramazan sene [1]337 ve f 19 Haziran sene [1]335 / [19 Haziran 1919] Harbiye Nzr evket Turgud
HR. SYS, 2633/2_25-26

106
stanbul Vilyeti Mektubculuu Aded Umum: 6404 Husus: 1893

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-i Temsiliyesi nmna Sivas'dan kede edildii beynyla skdar Mutasarrfl'ndan gnderilen telgrafnme sureti leffen takdim klnmdr. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 18 Muharrem sene [1]338 ve f 14 Tern-i Evvel sene [1]335 / [14 Ekim 1919] Vali Vekili nmna Mektubcu ( mza) *
310

Telgrafnme Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Mahreci: Sivas Numaras: 1483 Beyolu Mutasarrfl'na

Milletin ruh ve vicdanndan tuyn eden vahdet ve azim ve irde sayesinde vaziyet-i siyasnin ve vatanmzn tayin-i mukaddert ile milletimizin hukuk ve istiklli mevz- bahs olduu bu hengme-i tarihde leh'l-hamd lehimize dndn keml-i krnla idrak eyliyoruz. Cenb- Hakk'n inyet ve adaletine snan millet-i necbemiz byle yek-vcud bir hlde ve sarslmaz bir azim ve iman ile kaldka hi bhesiz ml-i merasna niliyetle mesud olacakdr. Binenaleyh mevcudiyet-i milliyemizi yr u ayr nazarnda izhr ve isbat eden tekilatn nizmnme mcebince taazzuv etdirilmesi ve bilhassa kk ve byk bi'l-cmle merkezlerin birbiriyle ve heyet-i merkeziye ile sk bir rbta tesis eylemeleri bugn en mhim ve hayat bir vazife-i milliye ve vataniyesidir. Bu sebeble husust- mezkreye son derece ehemmiyet verilmesini tekd eyler ve tekilatn tevs ve teml derecesi hakknda peyderpey hepimize it-y malmat olunmasn rica eyleriz. F 13 Tern-i Evvel sene [13]35 / [14 Ekim 1919] Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-i Temsiliye nmna Kemal
DH. KMS, 53-4/3_29-31

311

107
Bb- l Dahiliye Nezreti Memurn ve Sicill-i Ahvl Mdriyeti Umum: 44582 Husus: 1046

Huzur- Sm-i Cenb- Sadret-penh'ye Marz- ker-i kemneleridir ki seneden beri Ankara ve havalisinde teftitla megul bulunan Mlkiye mfettilerinden Fuad Bey'in Dersadet'e avdeti hakknda mkerreren vuku bulan tebligt sg etmedii ve Ankara'da kalmas da Mustafa Kemal'in Millet Meclisi nm altnda toplam olduu heyet-i ihtilliye miynnda bulunduu anlalmasna binen mstafi add bi't-tensb irde-i seniyye lyihas leffen takdim klnm olmakla ifa-y muktezs ment- msaade-i smiye-i fahmneleridir. Ol bbda emr u ferman hazret-i veliyy'l-emrindir. F 17 Zilkade sene [1]338 ve f 3 Austos sene [1]336 / [3 Austos 1920] Dahiliye Nzr Vekili Cemal *
Bb- l Dahiliye Nezreti Numara 893

rde-i Seniyye Mlkiye mfettilerinden Fuad Bey mstafi addedilmidir. bu irde-i seniyyenin icrasna Dahiliye Nzr memurdur. F 18 Zilkade sene 1338 - F 4 Austos sene 1336 / [4 Austos 1920]
Dahiliye NzrVekili
Cemal

Sadrazam
Damad Ferid Mehmed Vahideddin

DU T, 115/1-2
312

108
Bb- l Hariciye Nezreti Matbut Mdriyet-i Umumiyesi

4 Tern-i Sn sene [1]920 tarihli Near East gazetesinden:


"Yeni Trk Kabinesi"

Dersadet. Damad Ferid Paa Kabinesi yedi ay iin res-i krda kalm idi ki bu Trk kabineleri iin uzun bir mr demekdir. Damad Ferid Paa'nn halefi Tevfik Paa bundan birka sene evvel Londra sefiri idi. Mrunileyh kabinenin riysetini tereddd ile kabul etmidir. Mir Ahmed zzet Paa,'nn Dahiliye Nezreti'ne tayini bu ehliyetli zbitin istikbalde oynayaca "rol" imdiden ihss etdirmekdedir. Damad Ferid Paa Kuv-y Milliye'yi tedbr-i askeriyeye tevessl ederekden ortadan kaldrmak istiyordu. Fakat bu muradna lyk olmak iin lzm olan paraya sahib olamam idi. Mttefikler de kendisine yardm etmekden ictinb etmilerdi. Damad Ferid Paa'nn sktu Anadolu'da byk bir memuniyeti mcib olmudur. Bununla beraber Millciler ancak Sevrs Sulh Muhadenmesi'nin tadli takdirinde hkmet-i merkeziye ile uyuma kabul edeceklerdir. Bu ise gayr- mmkin olduundan yeni kabinenin mslemet tesisinde muvaffak olamayacan imdiden tahmin etmeliyiz. Sadrazam ve Dahiliye Nzr siler nezdinde sahib olduklar nfuza itimad ediyorlar ise de biz bu zihniyete ok ehemmiyet atfetmemeliyiz. Mustafa Kemal yola gelmez ise ne yaplacakdr? htimal ki bundan iki ay sonra Dvel-i tilfiye, Kuv-y Milliye'nin tedbi iin Damad Ferid Paa'nn taleb eyledii muvenet-i iktisadiyeyi kendisine r u n-r vermek mecburiyetinde olacaklardr. Fakat acaba Damad Ferid Paa o zaman eski mutlebt ile iktif eyleyecek mi?... *

313

Bb- l Hariciye Nezreti Matbut Mdriyet-i Umumiyesi

11 Tern-i Sn sene [1]920 tarihli Daily Telegraph gazetesinden: ngiltere mehfili tarafndan evvelce tahmin olunduu vechile Damad Ferid Paa Kabinesi'nin yerine Tevfik Paa Kabinesi'nin tekili Mustafa Kemal'i yola getirememidir. Dvel-i tilfiye, Sevr Muhedenmesi'nin tasdikini zt- ahaneden taleb eylemeleri zerine Mustafa Kemal sulh muhedenmesinin tasdik-i ahaneye iktirn eylememesi iin teebbsta girimidir. uras unutulmamaldr ki Sevr Sulh Muhedenmesi ahkm mcebince, Bbli'nin intizmsz harekt karsnda Dvel-i tilfiye Hkmet-i Osmaniye'nin Dersadet'de olan hkimiyetini mahv u perian edebilirler. Aldm malmta nazaran Dvel-i tilfiye bu areye tevessl etmekden mmkn mertebe ictinb eylemekdedirler. Fakat Tevfik Paa Kabinesi'ne ltimatoma benzeyen bir nota tevd olunmudur ve badem muvenet-i iktisadiyeye hitm verilmidir. Tevfik Paa Kabinesi Sevr Sulh Muhedenmesi'nin tadlini teklif etmekle Anadolu sileri ile hemfikir olduunu isbt eylemidir. Bundan baka Anadolu vaziyet-i askeriyesi yle mkil bir devreye dahil olmudur ki Dvel-i tilfiye buna bir are bulmak iin yeniden mzkerta girimelidir. Kars'n zabtyla Millciler Ermeni Hkmeti'nin sktunu intc ve Bolevik kuvvetleriyle temaslarn tesis eylemilerdir. Grcistan'n b-tarafl az ok bhelidir. Her hlde kendisine tevd olunan ltimatom onu da mkil bir mevkie sokmudur. Batum ehri Bolevik ve Kemalcilerin merkez-i ihtirsdr. [11 Kasm 1920]
HR. SYS, 2635/3_44-45

314

109
Bb- l Hariciye Nezreti Kalem-i Mahsus Paris'de Sulh Konferans nezdinde Osmanl Murahhas Nbi Beyefendi hazretlerinden vrid olan fevkalde mahrem iaretli 29 Knn- Evvel sene [1]920 tarih ve 40 numaral telgrafnmenin tercmesidir.

Bugn kendisine mlk olduum Lord Harding, Mustafa Kemal'i daha ziyade munis (aimable) klmak iin ne yapmak lzm geldiini tebessmle acizlerinden istifsr eyledi. Mrunileyhe nokta-i nazarmz izah ve eref ve haysiyetle kbil-i telif bir sulha nil olmaklmz iin ngiltere'nin mzheret-i hayrhhnesine istind eylediimizi ilveten dermiyn eyledim. * Kalem-i Mahsus Paris'de Sulh Konferans nezdinde Osmanl Murahhas Nbi Beyefendi hazretlerinden vrid olan 30 Knn- Evvel sene [1]920 tarihli ve 31 numaral telgrafnmenin tercmesidir. Msy d'Estournelle tarafndan vki olan bir istzha cevab vermek mecburiyetinde bulunan reis-i nzzr- Meclis-i Ayn, Hariciye Encmeni'nde kendisi ile Lloyd George arasnda ark mesiline dair hibir ihtilf mevcud olmadn, yalnz mrunileyhin Sevr Muhedenmesi'nin yeniden tedkiki meselesinin alen olarak mzkere olunmasn arzu etmediini beyn eylemi ve ilveten mdem ki zzet Paa memurn-i mahsusa ile Mustafa Kemal nezdinde bulunmakdadr, mzkere edilecei srada Mustafa Kemal Paa' ile itilfa lzum var imi gibi grnlmesi iyi olacan da dermiyn etmidir. Beynt- vka zerine Msy d'Estournel istzh vakt-i hara talk eylemidir. Hissiyt- acizneme gre Meclis-i Ayn nzik olan ibu mesilin hususuyla Fransa'nn Suriye ve Kilikya'daki masrf- azme-i askeriyesi de mevz- bahs olduundan alenen mzkere edilmesini arzu etmemidir. Zira mzkert- mebhse sene ba arefesinde bir buhrn tevld edebilir idi. [30 Aralk 1920]
HR. SYS, 2310/1_14, 19
315

R E F E R A N S L A R

316

Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Asayi Kalemi (DH. EUM. AY)

DH. EUM. AY, 2/2 DH. EUM. AY, 40/33

DH. EUM. AY, 42/71 DH. EUM. AY, 44/13

Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Ecnib Kalemi (DH. EUM. ECB) DH. EUM. ECB, 22/25 Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Kalem-i Umum (DH. EUM. KLU) DH. EUM. KLU, 13/51 Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Seyrsefer Kalemi (DH. EUM. SSM)

DH. EUM. SSM, 14/50 DH. EUM. SSM, 37/3 DH. EUM. SSM, 39/30 DH. EUM. SSM, 39/53
Da hili ye Ne zr eti Ka le m-i Ma hsu s M dr iye

DH. EUM. SSM, 40/26 DH. EUM. SSM, 41/50 DH. EUM. SSM, 43/19

317

ti (D H. K M S)

DH. KMS, 49-2/25 DH. KMS, 49-2/3 DH. KMS, 52-5/30 DH. KMS, 53-2/108 DH. KMS, 53-2/11 DH. KMS, 53-2/13 DH. KMS, 53-2/20 DH. KMS, 53-2/40 DH. KMS, 53-2/60 DH. KMS, 53-2/63 DH. KMS, 53-2/95 DH. KMS, 53-3/12 DH. KMS, 53-3/20 DH. KMS, 53-3/24 DH. KMS, 53-3/27

DH. KMS, 53-3/34 DH. KMS, 53-3/43 DH. KMS, 53-4/21 DH. KMS, 53-4/3 DH. KMS, 53-4/31 DH. KMS, 53-4/44 DH. KMS, 53-4/48 DH. KMS, 54-1/9 DH. KMS, 57-1/61 DH. KMS, 60-3/48 DH. KMS, 61-2/45 DH. KMS, 62/19

Dahiliye Mebani-i Emiriye ve Hapishaneler Mdriyeti (DH. MB. HPS) DH. MB. HPS, 79/39 Dahiliye Nezreti Umr- Mahalliye-i Vilyt Mdrl (DH. UMVM) DH. UMVM, 78/6 Dosya Usul radeler Tasnifi (DU T)

DU T, 55/56_1-2 DU T, 115/1-2 DU T, 154/40_1, 2


318

DU T, 155/53_1-2 DU T, 163/20_1-3

rade Taltifat ( . TAL)

.TAL, 1334. Ra. 26/39_2


Hariciye Nezreti Siyas Ksm Evrak (HR. SYS)

HR. SYS, 2287/9_9 HR. SYS, 2305/20_13 HR. SYS, 2305/24_7-12, 19, 29 HR. SYS, 2305/25_27 HR. SYS, 2305/25_52 HR. SYS, 2305/25_57 HR. SYS, 2305/26_26 HR. SYS, 2305/26_37 HR. SYS, 2306/23_1-4 HR. SYS, 2310/1-14, 19 HR. SYS, 2310/4_17 HR. SYS, 2310/4_8 HR. SYS, 2310/8_6-7 HR. SYS, 2310/9_15-17 HR. SYS, 2383/1_15, 21 HR. SYS, 2383/5 HR. SYS, 2383/7_1-2, 5 HR. SYS, 2383/10 HR. SYS, 2467/52_3-5 HR. SYS, 2497/53_1-2 HR. SYS, 2525/9_14 HR. SYS, 2546/1_116 HR. SYS, 2546/1_14-15 HR. SYS, 2546/1_35, 38 HR. SYS, 2599/10_1-4 HR. SYS, 2606/10_22 HR. SYS, 2606/5_9-10 HR. SYS, 2606/9_2 HR. SYS, 2606/9_6 HR. SYS, 2607/1_16-17 HR. SYS, 2607/1_18-19 HR. SYS, 2607/1_24 HR. SYS, 2607/2_30, 32, 33, 37

HR. SYS, 2607/2_34, 36 HR. SYS, 2607/2_5-6 HR. SYS, 2607/3_20 HR. SYS, 2607/9_5-6 HR. SYS, 2608/7_12-13 HR. SYS, 2608/7_36-39 HR. SYS, 2608/7_40-42 HR. SYS, 2608/7_44 HR. SYS, 2608/8_10 HR. SYS, 2608/8_16 HR. SYS, 2611/2_27, 35 HR. SYS, 2611/4_5, 15-16, 100, 103, 106 HR. SYS, 2611/6_24-25 HR. SYS, 2633/ 2_22 HR. SYS, 2633/ 2_25-26 HR. SYS, 2633/ 2_32, 33, 36, 41 HR. SYS, 2633/ 2_51 HR. SYS, 2633/ 2_54 HR. SYS, 2633/ 3_59 HR. SYS, 2633/ 6_1, 12 HR. SYS, 2633/ 8_6-7 HR. SYS, 2633/2_22 HR. SYS, 2633/2_25-26 HR. SYS, 2634/ 5_18 HR. SYS, 2635/ 3_22 HR. SYS, 2635/ 3_44-45 HR. SYS, 2666/ 3_24-25 HR. SYS, 2669/ 10_1-4 HR. SYS, 2694/ 3_5-7, 9 HR. SYS, 2698/ 1_12-20, 29-34, 52-53
319

Meclis-i Vkel Mazbatalar (MV)

MV, 216/66 MV, 217/189 MV, 223/69

320

NDEKS

321

A Abdi, Srcolu (Sivasl) 116 Abdullah (Sivas Belediye Reisi) 116 Abdullah Lami ( stanbul Valisi) 205, 207 Abdurrahman (Sofya Sefret-i Seniyyesi Ataemiliteri) 268 Abdurrauf (Sivas Vilyeti Mfts) 116 Adalar 25, 27, 29 Denizi 54, 221 muhacirni 24 Adana 12, 13, 15, 16, 18 Alay 223 Adapazar 202, 256 dil (Dahiliye Nzr) 98, 227, 230 Adliye Nezreti 126 -i Askeriye Dairesi 129 Afganistan 33, 52 Afganl 9 Afrika ahalisi 239 Afyonkarahisar 30, 31, 83, 86, 100, 102, 103, 104, 105, 106, 243, 244, 267 Ahr Soka (Taksim) 214 Ahilkelek 19 Ahmed (Akhisar ve Marmara Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisi) 252 Ahmed (Civelekolu, ile'de) 232

Ahmed (Resul olu, Gebze'de) 235 Ahmed avu (skdar) 236 Ahmed zzet Paa (Mir, Sadrazam, Harbiye ve Hariciye Nzr) 58, 61, 67, 68, 271, 272, 280, 282 Ahmed Kemal (Yzba, Karamrsel'de) 127 Ahmed Muhtar (ir Efendi hafdi, Gebze'de) 235 Ahmed Rza Bey (Paris'te grevli) 38 Ahmed Sedad Halid (Zrih'te talebe) 203 Ahz- Asker Dairesi 198 Riyseti 92, 97, 155 Akba (Gelibolu) 172, 173, 174, 175, 176, 177 cephane anbar 174 Deposu 180 Hadisesi 174, 176 skelesi 176 Akdeniz Boaz 8, 9 Akhisar 226, 227, 228, 230, 231, 251, 252, 253 cephesi 90 Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti 253, 254 Akif (Geredeli, Mttefiklerce aranan) 140 Akvm- arkiye 73 Akviran Karakolu 208
323

Akyaz 202 Alaal Nahiyesi (Gebze) 235 Alaehir 101, 102, 107, 109, 252 Kongresi 105 ve Havalisi Mill Kumandanl 109 Aleksandros ( talyan Harb Gemisi Kumandan) 219, 220, 221 Alevler 124 Al-Ghayati (Tribune d'Orient Gazetesi Sahibi) 73 Ali (Yaloval, Mttefiklerce aranan) 135, 140 li Bey (General Milne ile yaplacak grmelere atanan delege) 229 Ali Bey (Mttefiklerce aranan) 140, 142 l Bey (Ktib, Mondros Mtrekesi grmelerinde) 5 Ali bin Mehmed (Yaloval, Mttefiklerce tutuklanan) 134 Ali Fuad Bey (Mbeyn Baktibi, Sadret Mstear) 63, 71, 110, 259, 282 A[li] Fuad Bey (Hariciye Nzr Vekili) 215 Ali Fuad Paa (5. Frka, 20. Kolordu Kumandan) 82, 86, 99, 266 Ali Hikmet ( zmir imendifer Huttu Mdr) 267 Ali Kemal (Dahiliye Nzr) 85

Ali Kemal Srr (Umum Jandarma Kumandan) 226 Ali Mmtaz (Stockholm ve Kopenhag Sefret-i Seniyyesi Ataemiliteri) 267 Ali Osman ( stanbul sttlt Bamemuru) 32 Ali Rza (Binba, orum Mevki Kumandan) 83 Ali Rza (4. Ordu nat- stihkmiye Komisyonu Reisi) 267 Ali Rza (ile Belediye Bakan) 235 Ali Rza Paa (Sadrazam) 127 Ali Seydi (Mamuretlaziz Valisi) 274 Alman askerler 11, 16 memurn-i hafiyesi 50 mtehassslar 6 sinema filmi 156 Almanya 16, 50 Alpullu 13
Altnc

Ordu 11, 12 Altm Birinci Frka 173 Altmnc Frka 177, 221 Amasya 40, 275, 276 Amerika 104, 108, 112 Hastahanesi 223 Koleji 275 Reisicumhuru 33 Amerikallar 276

324

Amerikan dretnotu 218 Anadolu 21, 25, 47, 51, 67, 105, 111, 142, 168, 171, 183, 189, 213, 221, 246, 259, 280 asayii 104, 108 sileri 281 asker vaziyeti 281 hatt 15 ve Rumeli murahhaslar 104, 108 ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-i Temsiliyesi 123, 277 vilyt- arkyesi 111 Anciyopulo (Beyolu'nda elence mekn) 157 Ankara 11, 50, 56, 57, 67, 68, 83, 86, 98, 99, 100, 123, 124, 137, 140, 142, 279 Ahz- Asker Heyeti 87 Byk Millet Meclisi 57, 137 Heyeti 69 Hkmeti 51, 61, 62 Vali Vekleti 123 zeybekleri 124 Antalya 219 Arab/lar 6, 43, 45, 48, 49 askeri 164 nefer 10 vilayetleri 43, 45 Arab Mehmed (Mttefiklerce tutuklanan) 134, 135, 136, 140 Arabistan 45

Arabpnar (Nusaybin taraflarnda) 11, 13 Arif Bey (Meclis-i Mebusn Reisi) 183 Arif Hikmet (Adliye Nzr) 234 Arnavud Ali (Gebze'de) 235 Arnavud Talib (Karamrselli) 127, 128 Arpal (Akhisar) 226 Arslan (Ktib, ehzadeba'nda) 188 saf Osman ( htiyat Mlzm- Evveli) 223 Asir 6, 15 Asya-y Sur 47, 49, 69 Air ve Muhacirn Mdriyet-i Umumiyesi (Dahiliye Nezreti) 22, 231 Atina 54, 60, 69, 71
Ahidnmesi 60

Avam Kamaras 46, 49, 51, 52, 238 Avrupa 34, 44, 58, 67, 68, 104, 108, 111, 112, 160 Pasaj (Beyolu) 157 Avusturya 203 sinema filmi 156 Avusturyal askerler 11, 16 mtehassslar 6 Ayafotini Kilisesi ( zmir) 224 Ayaslu stasyonu (Kuadas) 220 Ayasofya 70 Ayastefanos 54
325

Aydn 32, 90, 93, 192, 194, 217, 219, 220, 224, 228, 230, 243, 251 cephesi 90 Taburu 223 Ayntab 169 Aye (Aydn olu Receb'in zevcesi, ile'de) 232 Ayvalk 20, 221, 226, 228, 229 Aziziye (Kuadas) 220 Azmenyen (Beyolu'nda elence mekn) 156 B Bbli 68, 74, 75, 76, 82, 96, 110, 190, 216, 217, 248, 281 Bahecik ( zmit) 202 Bahr- Sefid 55 Mevki-i Mstahkem Kumandanl 8 Bahr- Siyah, bkz. Karadeniz Bahri Bey (Binba, Gelibolu Akba'ta) 171 Bahriye Hastahnesi 184 Klas 184 Nezreti 75, 184, 191 Bak 14 Balatck (Ske) 223 stasyonu 220 Balkesir 89, 90, 172, 173, 255 Telgrafhnesi 227 Balkan Devletleri 24, 25
326

Harbi 24, 25, 60 Ballca ky (Akhisar) 228 Bandrma 172, 221, 229 Liman 171 Bank- Osman, bkz. Osmanl Bankas Babyk anbarlar 178 cephane depolar 178 Batum 11, 14, 169, 281 Mevki-i Mstahkemi Karargh 14 Bayezid Camii 181, 188 Meydan 153, 155 Bayndr ( zmir) 219, 220 Bayram- Veli 124 Beaconsfield ( ngiliz Devlet Adam) 54
Beckwitt (Miralay, ngiliz Asker Temsilcisi) 132, 133

Bedros (Merzifon'da, Patrikhane'den gnderilen) 275 Bekir, Rdvanzde (Tccar, Sivasl) 116 Bekir Vehbi (Avusturya'da talebe) 203 Bekir Zeki (ehzadeba'nda) 188 Bergama 229, 251, 252 Berlin 203 Bern Sefreti 203 Bert, Nikola ( ngiliz Yzba) 12

Besim Bey (Hafz, Mttefiklerce aranan) 132 Beikta 66 Beinci Frka 14 Kolordu 10 Ordu 8 ube (Erkn- Harbiye) 197 Beylerbeyi 185, 266 Beyne'l- tilf Komiserlik Meclisi 190 Beyne'l-Mttefikn Kuvvet Kumandanl 187
Kontrol Heyeti 134

Beyne'l-Mtelifn Zbta Mdriyeti 66 Beyolu 156, 157, 184, 201, 213, 278 Postahnesi 183 Beyrut 33 Biga Ahz- Asker Kalemi 221 Bigal Esliha Tamirhnesi 177 Bilecik 247 Birinci Kolordu 9 Mntka Kumandanl (Ankara, Kastamonu) 83 Bitlis 273 Bizans 69 Bodrum 221 Boaz/lar 8, 36, 54 Meselesi 61 Bolevik/ler 49, 57, 61, 281 kuvvetleri 281

Boleviklik 97 Bolu 130, 202 Bostanc 178 Bonak Hseyin (Mttefiklerce aranan) 134, 140 Bozahane ky (skdar) 236 Bozdoan (Aydn) 126, 252 Branting ( sve Babakan ve Dileri Bakan) 58, 59, 60 Brezilya 60 Briand (Fransz Babakan) 50, 51 Bristol (Amiral, Amerikal) 218 Budapete 203 Buldan (Denizli) 252 Bulgar/lar 25, 27, 61, 62 ars (ili) 65 Hkmeti 28 sinema filmi 156 Burdur 83, 86, 219 Burgaz Liman 173 Burhaneddin (Konya Vali Vekili) 100 Burhaniye 227, 228 Bursa 9, 65, 172, 173, 183, 266, 267 Bykada 16 Bykada Kilisesi 213 Bykdere 9 C Cadde-i Kebr (Beyolu) 156, 184

327

Calthorpe, Arthur (Bahriye Feriki, Mondros Mtrekesi grmelerinde ngiliz Murahhas) 6, 7, 216, 217 Cameron ( ngiliz Binba) 12 Cami Bey (Hariciye Grevlisi) 61, 62 Carr (Fransz Subay) 196 Cavid (Trabzonlu, Mttefiklerce aranan) 140 Cavid Paa (Mttefiklerce tevkif edilen) 185 Cecil ( ngiliz Zbit, Merzifon'da) 275 Celal, Prizrenli (Mttefiklerce aranan) 135, 140 Celaleddin (Mehmed Emin mahdmu, ile'de) 233 Celaleddin Arif Bey (Meclis-i Mebusn Reisi) 184 Cemal (Ferik, Yldrm Ktat Mfettii) 220 Cemal (Gebze'de) 235 Cemal (Harbiye Nzr) 169 Cemal (Konya Valisi) 87 Cemal Bey (Dahiliye Nzr) 216, 279 Cemal Paa ( galcilerce tevkif edilen) 185 Cemil, Hafz (Asayi ubesi Mdr) 268 Cemiyet-i Akvm 59, 60 Cenevre 73, 203 Cerablus 12 Cevad Bey (Bern Sefiri) 73
328

Cevad Bey (Mttefiklerce aranan) 140, 142 Cevad Efendi (Mttefiklerce serbest braklan) 135 Cevad Paa (Erkn- Harbiye-i Umumiye Reisi) 86 Cezayir 44, 69 Chamberlain (Fransz Parlamanter) 238 Churchill ( ngiliz Bakan) 56, 72 Comrode (Mlzm- Sn, Mondros Mtrekesi grmelerinde ngiliz Ktib) 5 Curzon (Lord, ngiltere Dileri Bakan) 56, 68, 240 al 252 anakkale 8, 130, 175, 176, 273 Boaz 8 haritas 272 istihkmt 5 muzafferiyt 272 atalca 208 elebi Cemaleddin Efendi (Hacbekta Ky) 124 erkesky ( zmir) 226 erke 202 eme 223 ine 252 inge ky (Soma) 226, 227, 228

ini ky ( zmit) 66 orlu 163 orum 86 Ahz- Asker ube Riyseti 86 Mevki Kumandanl 83 D Dahiliye Nezreti 21, 30, 40, 82, 102, 105, 106, 107, 110, 115, 117, 125, 127, 128, 129, 141, 150, 153, 155, 157, 158, 160, 201, 204, 205, 206, 207, 208, 213, 214, 215, 231, 243, 246, 247, 255, 274, 277, 280 Daily Mirror 238 Daily Telegraph gazetesi 55, 281 Damad Ferid Paa (Sadrazam) 43, 105, 118, 279, 280 Kabinesi 103, 104, 108, 280, 281 Dansier (Beyolu'nda elence mekn) 157 Darca 234
Drlfnn 72

Dr'l-Hikmeti'l- slmiye 63 Defter-i Hkn 257 Deirmenayr (ile) 232, 233 Deirmentepe (Akhisar) 227 Demirci (Manisa) 252 Demirci Mehmed Efe 88, 125, 126, 244, 245 Denikin Ordusu 175, 177

Denizli 92, 95, 96, 97, 220, 224, 251, 252 ky (Gebze) 235 Deraliyye, bkz. Dersadet Dereky (Akhisar) 228 Derince ( zmit) 178 Dersadet Bamdriyeti 191 Emniyet Mfettilii 232 sttlt memuru 185 Mttefikn Kuvveti 186 ve Mlhakt Jandarma Alay 128 D'Esperey, Franchet (Fransz General) 98, 175 d'Estournelle (Fransa Meclis-i Ayan'nda) 282 Devlet-i Aliyye, bkz. Osmanl Devleti Dimetoka 266 Dimitri Efendi (Heybeliada Bapapaz) 213 Dinar 243 Direkleraras 181 Divan- Harb 72, 92, 98, 129, 187 Dixon (Binba, Mondros Mtrekesi grmelerinde ngiliz Mavir) 5 Diyarbakr 121, 122 Dokuzuncu Frka 14 Kolordu 10 Ordu 11
329

Doumer (Fransa Maliye Nzr) 257

Dudullu 206, 207


Dvel-i

Memuriyeti Sand 253 Dzce 202 E Eceabad 171 Ecns- Beeriye Komitesi ( ngiltere'de) 237 Edhem (ahin olu, Gebze'de) 235 Edhem Aa (Muhtar, Gebze'de) 235 Edirne 9, 25, 47, 84, 130, 163, 164, 171 Elizes (Beyolu'nda elence mekn) 157 Elli Altnc Frka 173 Elli Yedinci Frka 125 Emery (General, 84. ngiliz Frkas Kumandan) 72 Emin Aa (skdar'da) 236 Emrullah (avu olu, skdar'da) 236 Enver Paa 263, 264, 269, 270, 273, 274 Epir 59 Erkn- Harbiye 12, 83, 181, 190, 197, 200 Ermeni/ler 7, 12, 14, 22, 39, 63, 66, 159, 161, 162, 239, 275, 277 askeri 161 ocuklar 182 Drleytm 66 frkalar 7

tilfiye 8, 43, 56, 57, 84, 138, 145, 158, 170, 180, 191, 213, 217, 280, 281 Fevkalde Komiserleri 75 Komisyonu 200 memurni 174 murahhaslar 203 mmessilleri 170 Muazzama 25, 26, 45, 54, 59, 104, 108, 110, 112, 194 Mtelife 36, 40, 162, 217, 258, 277 mmessilleri 258 Asker Mmessillii 196 Komiserlikleri 190 Komisyonu 196, 197, 200 zbitn 191 Mttefika 179, 195, 216, 259 Fevkalde Komiserleri 190, 255
Dyn-

Umumiye 246, 247, 248, 249, 257 Bamdriyeti 252, 253, 254 dare-i Merkeziyesi 249, 250

330

Hkmeti 281 ihtillcileri 7 Patrikhnesi 66, 159, 160 yetimhanesi 62, 63, 64, 66 Ermenistan 194 Erzurum Kongre Heyeti 91 Kongresi 113 Vilyet Meclis-i Umumsi 273, 274 Esad Paa (Doktor) 183, 185 Eski Saray 70 Eskiehir 33, 56, 81, 82, 83, 86, 87, 100, 119, 120, 131 Mevki Kumandanl 87 Essen Alay 72 Eme 252 Eref (Rami ahalisinden) 165 Eref Aa (Gebze'de) 234 Eyp (Gebze) 234 F Fahreddin (12. Kolordu Kumandan) 125 Faik (Denizli Mutasarrf) 95, 96 Faik (Erkn- Harbiye Yzbas) 165 Faik l (Dahiliye Mstear) 250 Faik l (Diyarbakr Valisi) 122 Faik (Erelili, Mttefiklerce aranan) 136, 140 Fas/l 37, 69 esir 9

Fatih Sultan Mehmed 60 Fatma Sultan Hanm (Topkap'da) 65 Fazl Bey (Miralay, Mttefiklerce aranan) 134, 140, 142 Feridun (Haydarpaa sttlt Memuru) 232 Fethi Bey (Yzba, Mttefiklerce aranan) 135, 140, 142 Fevzi (atalca Mutasarrf) 209 Fevzi (Ktahya Mutasarrf) 117 Fevzi Paa 41, 125, 174, 178, 179, 181, 188, 189, 200, 269 Fndkl 267 Fikri (Gebze'de) 234 Firefly ( ngiliz Dretnotu) 218 Fitzmaurice ( tilf Devletleri Mmessili) 218 Fletcher (Yzba, Mtreke Mfettii) 30 Forbes (Yzba, ngiliz Kontrol Zbiti) 40 Franaise (Beyolu'nda elence mekn) 156 Fransa 46, 48, 50, 51, 53, 55, 57, 161, 282 Fevkalde Komiseri 33, 41, 42, 70, 71, 74, 178, 190, 192, 246, 248 Hkmeti 33, 50, 51, 57, 69, 70 siyaseti 48, 53 ulemas 70
331

Fransz/lar 12, 15, 36, 43, 50, 51, 52, 54, 70, 126, 159, 169, 175, 177, 180, 184, 213 limleri 69, 70 sr- atka ve tarih mektebi 69, 70, 71 askeri 5, 164 bl 176 Cezayir Frkas 169 esirler 9, 57 frkas 169 gemisi 176 slm esirleri 10 Kabristan (Gelibolu) 98 ktat 51 Kumandanl 165, 174 Meclis-i Mebusn 52 mektebleri 69 muhafz 176 mfrezesi 174, 175 mmessilleri 10, 159 nbetileri 176, 177 pansiyonerler 70 polisi 159, 160 ricli 36 torpidosu 176 zbtas 161, 162 zbitn 15, 17, 160, 165, 175, 176 Fransz-Ankara tilf 58 Franszca 7, 202 Frazier (Daily Mirror yazar) 238
332

Fuad Bey (Karamrsel Ahz- Asker ubesi Reisi) 127 Fuad Bey (Mlkiye Mfettii) 279 Fuller ( ngiliz Erkn- Harbiye Mirlivs) 157 G Galata 167 Rhtm 166, 167 Galatasaray 184 Galib Kemal Bey (Osmanl Sefiri) 35, 38, 46, 61, 203, 257 Galli (Mttefiklerin siyas maviri) 193 Garb Karaaa 252 Garden Bar (Beyolu'nda elence mekn) 157 Garibo Salih (Yazc avuu, Karamrsel'de) 127, 128 Gayr- Mslim 159, 160 Gebze 202, 234 stasyonu 235 Gelibolu 13, 17, 98, 171, 174, 175, 176, 178, 179 depolar 177 Liman 176 Mevki Kumandanl 177 Gerede 130, 202 George (Yunan Kral) 26 Girid 59, 268 Gonaris (Yunan Bavekili) 67 Gouraud (Fransz Generali) 48

Grdos 252 Kuv-y Milliyesi 253 Gynk 202


Grabon ( tilf Karargh Erkn- Harbiye Miralay) 134

Glhne cephane anbarlar 177 Park 181 Glnar 118 Gme ky (Ayvalk) 228 Gmsuyu Hastahnesi 188 Grcistan 14, 281 Grc 14 H Hac kr (Aydn Havalisi Fedai-yi Milliye Kumandan) 88 Hacbekta ky 124 Hcim Muhiddin (Alaehir Kongre Reisi) 102 Hdi Bey (General Milne ile yaplacak grmeler iin atanan delege) 229 Hafize Hanm (ehremneti Memuresi) 65 Hakk (Adanal, Mttefiklerce aranan) 140 Hakk (Konya Vali Vekili) 245 Hakk (nc Ordu dare Reisi) 267 Hakk, Baytarzde (Sivasl) 116 Hals- Vatan Cemiyeti 133, 137 Haleb 18, 33, 49

Halid (Mektupu, Ankara Vali Vekili) 99 Halil (Hafz Mustafa olu, ile'de) 233 Halil Bey (Edirne eski Valisi) 23 Halil Bey (Miralay, Irak Grubu Kumandan) 263 Halil Bey (Polis Mdr-i Umumsi) 162, 213, 215, 216 Halil Paa (6. Ordu Kumandan) 265 Halk Sz gazetesi 103 Hamdi (Dersadet Haydarpaa sttlt Memuru) 183, 184 Hamdi (Dava Vekili, Gebze'de) 234 Hamza Osman Bey (Cenevre'de) 203 Hanbury ( ngiliz Erkn- Harb Kaymakam) 12, 228, 229, 230 Harb-i Umum 28, 49, 84 Harbiye bdcesi 249 Dairesi 12, 21, 149, 197, 200 Mektebi 141 Nzr 12, 19, 40, 129, 133, 146, 149, 150, 155, 169, 198, 199, 200, 270, 271, 272 Nezreti 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 16, 19, 31, 41, 75, 89, 93, 96, 97, 98, 101, 125, 126, 127, 129, 130, 131,
333

133, 137, 143, 149, 157, 159, 171, 181, 184, 190, 196, 197, 198, 199, 200, 216, 226, 230, 231, 244, 246, 249, 271, 272, 275, 276 imendifer ubesi 15 Harding (Lord, ngiliz Parlamenter) 282 Harekt ubesi (Erkn- Harbiye) 197 - Milliye Kongresi 102 Hariciye Encmeni 282 memurlar 257 Nzr 67, 68, 169, 193 Nezreti 22, 33, 39, 46, 62, 71, 74, 110, 126, 136, 158, 163, 166, 167, 168, 171, 179, 188, 189, 191, 192, 196, 216, 227, 230, 231, 237, 238, 248, 249, 250, 257, 258, 260 Harington ( stanbul gal Kuvvetleri Bakomutan) 56, 77, 78, 132, 136, 139, 143, 145, 148, 149 Harput 265
Hasan (Ali olu ile'de) 232

Hasan, Handanzde (Tccar, Sivasl) 116 Hasan (Trabzonlu, Mttefiklerce aranan) 135, 136, 140 Hasan bin Ahmed (Mttefiklerce serbest braklan) 135
334

Hasan bin Ahmed (Rizeli, Mttefiklerce serbest braklan) 136 Hasan bin Mehmed (Trabzonlu, Mttefiklerce tutuklanan) 134 Hasan Cemil (51. Frka Kumandan) 266 Hasan brahim (Rizeli, Mttefiklerce artl tahliye edilen) 136 Hasan Naci (Nazilli Kaymakam) 95, 96 Hasan Tahsin (Bayezid Mitingi tertipilerinden) 154, 155 Hasan Tark ( serlohn'da talebe) 203 Hasan Tosun (1. Ordu Erkn- Harbiye Reisi) 266 Haseki 267 Hasib (Gebze'de) 234 Havza 275 Haydarpaa 204 ayr 72, 73 Hayri (Akif olu, Gebze'de) 235 Hayri (Sivas Ticaret Odas Reisi) 116 Hendek 202 Henry ( ngiliz Miralay) 62 Herbert, Aubrey (Londra Mitingi'nde konumac) 238 Heyet-i Milliye 109 Murahhasa-i Osmaniye (Mondros'ta) 6

Temsiliye (Erzurum Kongresi'nin) 113, 120, 121 Heybeliada 16 Hristiyan/lar 23, 36, 44, 47, 48, 58, 59, 62, 63, 66, 84, 159, 160 Hzr Reis Ganbotu 224 Hicaz 6, 15 Kuvve-i Seferiyesi 15 Hikmet Efendi (Mlzm, galcilerce tutuklanan) 223 Hilfet 34, 35, 37, 44, 45, 63, 109, 114, 115, 120, 122, 124 Hilmi (Eskiehir Mutasarrf) 120 Hilmi (Karesi Mutasarrf) 90 Hind/li askeri 164, 184, 188, 204, 205, 246 heyeti 36, 238 ktat 137 mlteci 9 Mslmanlar 44, 246 Hindler, bkz. Hind/li Hindistan 37, 44, 52, 53, 54 Hindular (Mecus) 246 Hoffer (General, Alman ihtillcilerinin sergerdesi) 50 Hudeyde 15, 19 Hulusi (Mlzm, Gelibolu Akba'ta) 171 Hulusi Paa (20. Kolordu Kumandan) 99 Hun/lar 222

Prensi 54 Hurst ( ngiliz Mmessili) 276 Hkmet-i Seniyye, bkz. Osmanl Hkmeti Hseyin (Mehmed olu, Gebze'de) 235 Hseyin Hsn (21. Kolordu Erkn- Harbiye Reisi) 267 Hseyin Kzm (Maliye Nzr Vekili) 258 Hseyin Necati (Karargh- Umum 3. ubesi'nde Memur) 267 Hsn (Rami ahalisinden) 165 I Il Messaggero gazetesi 34 Il Tempo gazetesi 34 Ilgn 100 Irak 6, 13, 52 muharebt 265, 266, 268 Islahiye 12
Islamic News 238

Isparta 83, 86, 87, 88 Telgrafhnesi 244 Istabl- mire 185

brahim (A Hseyin olu, Gebze'de) 235 brahim (Emin olu, Gebze'de) 234 brahim ( mam Hseyin Efendi mahdmu, ile'de) 232
335

brahim (Tosun olu, Gebze'de) 234

brahim Aa (skdar'da) 237 brahim Bey (Kaymakam, Eskiehir Ahz- Asker Reisi) 83 brahim avu (Selendi Kol Memuru) 253, 254 brahim Sreyya Bey ( zmit eski Mutasarrf) 97, 98 ctimt Kanunu 154, 155 kale Nhiyesi (Batum) 66 hsan, Muhsipanzde (Sivasl) 116 hsan (Yzba, Liman Reisi) 127 kinci Frka Kumandanl 81 Mntka Kumandanl (Eskiehir) 83 Ordu 18 Mfettilii 86, 92, 97 malt- Harbiye Mdriyeti (Erkn- Harbiye) 200 mtiyz Madalyas 263 nebolu 62 ngiliz/ler 8, 9, 11, 12, 14, 15, 21, 31, 32, 43, 49, 52, 56, 62, 78, 100, 105, 106, 107, 131, 159, 166, 167, 169, 172, 173, 176, 177, 183, 189, 202, 204, 205, 213, 218, 219, 239, 240, 246, 276 amirali 218 askeri 5,15, 163, 183, 184, 187, 188
336

Bakumandanl 178 Devleti 46, 161 donanmas 51, 181, 184 Erkn- Harbiye zbitn 12 Fevkalde Komiserlii 21 gazeteleri 51, 239 harb gemileri 171, 172, 218 harb malzemesi 18 heyet-i askeriyesi 229 heyet-i mahsusas 7 Hkmeti 33, 47, 49, 51, 52, 53, 55, 56, 61, 62, 67, 172, 173, 229, 238, 239 igal kuvvetleri 9 kambiyosu 259 kamyonu 183 karakollar 106 karargh 206, 207 ktalar 8, 19, 181
komiseri 33

kontrol heyetleri 15 kumandan 6, 106, 107, 202, 206 Kuv-y Askeriyesi 31, 166, 181, 184, 246 liras 62, 258, 259 memurni 141, 142, 183 miralay 9, 177 muhafz ktas, 178 mutebern 237, 238 mfrezesi 172, 188 Mmessil-i Askerlii 132, 133

Mmessil-i Siyaslii 10, 31, 41, 159, 172, 174, 218 nbetileri 32, 106, 178, 183 Ordusu Bakumandanl 176, 177, 178 Parlamentosu 52 polisi 66, 159, 160 siyaseti 46, 50, 52
tabiiyeti 10 taburu 178

skenderun 9, 13 sko taburu 169 slm 59, 63, 229 ahali 43, 59, 60, 143, 159, 161, 162, 192, 194, 221, 224, 234, 238 lemi 33, 44, 45 cemat 60 Cemiyeti ( ngiltere'de) 237 esirler 10
haneleri 63, 162

tayyreleri 78 telgrafs 202 tercman 31, 106


zabtas 133, 161, 162

zbitn 15, 17, 177, 178, 188, 275 ngilizce 7, 143, 202, 239 ngiltere 35, 37, 45, 48, 50, 51, 53, 55, 56, 57, 58, 61, 62, 78, 173, 281, 282 Fevkalde Komiserlii 41, 42, 64, 74, 178, 192, 246 Hariciye Nezreti 55, 56 kabinesi 56 matbut 56 menfaatleri 239 Sefrethnesi 66 ran 13, 33, 52 rfan (Bayezid Mitingi tertipilerinden) 154, 155 rlanda 54 Meselesi 52 shakl ky (skdar) 236

hviyeti 102 kzlar 62, 63, 64 medeniyeti 69 meselesi 44 muhaciri 25 muhtacni 246 nfus 219 pyitaht 122 sanayii 69 unsurlar 44, 103, 108
slm lyas ky (Yalova) 235

smail (Burdur 12. Frka Ahz- Asker Kalem Reisi) 219 smail (Sivas Ticaret Odas Reis-i Snsi) 116 smail avu (Gebze'de) 234 smail Hakk (1. Ordu Sahil Topu Kumandan) 266 smail Hakk (45. Frka Kumandan Vekili) 268 smail Hakk Bey (Mekteb Mdr, Adanal, Mttefiklerce tutuklanan) 134
337

smail Hakk Bey (Taharr Memuru, Mttefiklerce tutuklanan) 134 smail Hakk Bey (Tarsuslu, Mttefiklerce tutuklanan) 134 smail Hakk Efendi (Berlin'de talebe) 203 smet Paa 77, 78 spanya 60 stanbul 5, 6, 16, 22, 35, 36, 37, 41, 42, 47, 52, 53, 54, 62, 67, 68, 70, 74, 103, 104, 108, 116, 121, 122, 128, 134, 138, 137, 140, 143, 144, 148, 165, 182, 184, 189, 191, 198, 201, 202, 208, 213, 239, 258, 259, 272 asayii 160 Beyne'l-Mtelifn Kuv-y galiye Bakumandanl 140 Emniyet Mfettilii 32, 33, 131, 181, 182, 183, 184, 185, 186, 204, 246 Hkmeti 47 sttlt Memuru 182, 183, 185 Muhabere Odas 201 Muhafzl 155 Polis Mdriyet-i Umumiyesi 153, 155, 157, 166 Vilyeti Mektubculuu 207, 277 stiyadi (Yunan Fevkalde Komiseri) 231 sve Hkmeti 60
338

svire 203 frang 73 gal kuvvetleri 9 talya 21, 36, 44, 55, 56 Fevkalde Komiseri 33, 41, 42,74, 178, 190, 192, 246 Hkmeti 55, 221 kuvvetleri 220 memurn-i askeriyesi 55 siyaseti 53 talyan/lar 30, 55, 106, 162, 217, 219 askeri 164 dretnotu 218 jandarmalar 214 mfrezesi 219 ricli 36 tfaiye Alay 139, 143 tilf Devletleri 22, 24, 96 erkn 43 esirleri 22 heyeti 180 Hkmetleri 173, 215, 216
gemileri 184

Karargh- Umumsi 133, 134 ktat 168 kumandan 6 Kuv-y galiyesi 140 Kuvvetleri 7, 8, 13, 22, 23, 24, 137, 138, 140, 136, 144, 146, 186, 221 memurni 139

mmessilleri 19 nbetileri 16 nfuz- askersi 143 Polis Komisyonu Karargh- Umumsi 139 zbtas 141, 149 Zbtas Kumandanl 214 zbitleri 20 tilflar 10, 16, 17, 198 ttihad ve Terakki 97 ttihadclar 102, 245 zmir 5, 9, 15, 20, 24, 25, 47, 48, 49, 53, 54, 56, 57, 61, 84, 111, 162, 163, 173, 191, 216, 217, 218, 219, 220, 221, 222, 223, 224, 226, 230, 231, 233, 245, 259, 268, 276 Avclar Kulb 224 Dyn- Umumiye Bamdriyeti 251 Hapishane-i Umumsi 223 Hkmet Kona 223, 224 istihkmt 216, 218, 220 Jandarma Kumandanl 222, 224 Klas 217, 220, 225 Kumandanl 216, 217 Kuv-y Milliyesi 100 Liman Dairesi 224 Maatl 219 Mntka Mfettilii 225 Osmanl Komiserlii 15 Redd-i lhk Heyet-i Milliyesi 219

Telgrafhnesi 219 zmit 97, 127, 128, 130, 131, 199, 202, 204, 256, 265, 266 Fabrikas 66 zzet Paa, bkz. Ahmed zzet Paa J Jandarma Kumandanl (Bayezid'de) 188 Zbit Mektebi 185 Johnstone (Binba) 77 K Kabaltepe 177 Kadky 201 kiliseleri 213 Kadir (Gebze'de) 234 Kadri (Ulemdan, Sivas'ta) 116 Kadri Bey (Kaymakam, Erkn- Harbiye-i Umumiye 2. ube Mdr) 196, 200 Kafkas 13, 14 huttu 15 muharebt 265, 266, 267 Kahire 69 Kale-i Sultaniye, bkz. anakkale Kalenderhane Mahallesi (ehzadeba) 65 Kalkreuterstr (Berlin) 203 Kanada askeri 184 Kanun- Esas 34, 103, 107, 114, 128
339

Kara Al (Gebze) 234 Karaaa ky (Burhaniye) 227, 228 Karaaal (Akhisar) 226 Karacasu 252 Karadeniz 6, 158 Boaz 8, 9 istihkmt 5 Mevki-i Mstahkem Kumandanl 8, 9 Ordusu Bakumandanl 179 Karahisar- Sahib, bkz. Afyonkarahisar Karaky 167 Karamrsel 127, 128, 202, 232 Ahz- Asker ubesi 127 Karesi 89, 91, 172, 226, 227, 228, 229 Kars 11, 14, 281 Kastamonu 83, 86, 183 Mevki Kumandanl 83 Katma (Nusaybin) 11, 13 Kayseri 91, 92, 101 Kzm (14. Kolordu Kumandan Vekili) 227 Kzm (atalca Hatt- Mdafaas Kumandan) 266 Kzm Bey (Binba, Mttefiklerce aranan) 140, 142 Kemah 266 Kemal (Mill Kongre Reisi, Mttefiklerce tutuklanan) 183
340

Kemal (Edirneli, Mttefiklerce aranan) 140 Kemal Bey (Bergama-Soma Cephe Kumandan) 254 Kemal Paa (Jandarma Kumandan, Nazilli) 245 Kemalciler, bkz. Kemalistler Kemaleddin Sami Bey (10. Kafkas Frkas Kumandan) 188, 189 Kemalistler 49, 281 Kemerburgaz 204 Kerpe Adas 199 Keynes (Kaymakam, Avam Kamaras'nda) 46 Knk 226, 227, 228 Krkaa 230, 231, 252 Krehir 86, 100, 124 Kilidlbahr 174, 175, 177 Kilikya 51, 169, 282 Koca Tahir (Gebze'de) 234 Koullu ky (skdar) 236 Konya 82, 83, 87, 88, 89, 100, 120, 121, 122, 125, 162, 183, 220, 244 Kordonboyu ( zmir) 225 Kostantin (Yunan Kral) 54 Kostantiniyye 60 Kovaclar Caddesi (ehzadeba) 65 Kroker Oteli 66 Kruger ( ngiliz General) 8 Kuds 47 Kula 252 Kuleli Mekteb-i ddsi 66

Kumkap 142 Kurfall ky (atalca) 207, 208 Kuadas 219, 220, 221, 251, 252 Kudili (Kadky) 66 Kuv-y Bahriye 145 Gayr- Muntazama 180, 246 Harbiye Cedvelleri ubesi 197 nzibtiye, 130 galiye 139, 181, 182 donanmas 181 tilfiye 138, 139, 141, 143, 145, 148, 149, 156, 157, 161, 182, 184, 186 ark Ordular 175 Zbta Tekilt 160 Milliye 32, 33, 55, 57, 81, 84, 85, 88, 90, 93, 96, 97, 109, 119, 120, 121, 124, 126, 127, 128, 129, 130, 131, 172, 182, 184, 204, 205, 226, 227, 231, 232, 243, 244, 247, 248, 250, 251, 252, 253, 254, 255, 256, 280 karakollar 226 kumandanlar 89 Muntazama 180 Mtelife 137, 138 nzibtiye 131 Kuzguncuk Kilisesi 213 Kkmustafapaa 266

Ktahya 56, 83, 86, 117 L Labens (Miralay, Ktib, Mondros Mtrekesi grmelerinde ngiliz Mavir) 5 Lahey Mukavelenmesi 75 Lamington (Lord, ngiliz Parlamenter) 237, 238 Latife (Ali kz, Patrikhne'ye alnan) 65 Le Journale d'Orient gazetesi 39 Ledoux (Mttefiklerin siyas maviri) 193 Lefke Kprs 131 Leon Efendi (Telgraf Mmeyyizi) 202 Lerjon (Merzifon'da, Patrikhne'den gnderilen) 275 Letafet Apartman (ehzadeba) 183 Levien (Yzba, Mtreke Mfettii) 30 Lloyd George ( ngiltere Babakan) 35, 36, 44, 46, 50, 51, 240, 282 Loeben (Avusturya) 203 Londra 34, 44, 50, 51, 56, 61, 132 tilfnmesi 57 Kabinesi 51 Konferans 53, 57 murahhas 50
341

mmessili 67 Sefreti 50, 237


Londra (Beyolu'nda elence mekn) 156

Lorenco (Yunan tebaasndan) 215 Lozan 203 L'Union (Beyolu'nda elence mekn) 157 M Maarif Nezreti 71 Mbeyn-i Hmyn 114, 116 Macar sinema filmi 156 Maka 17 Silahhnesi 177, 178 Mahir (Afyonkarahisar Mutasarrf) 31, 32 Mahmud Beli (46. Frka Kumandan) 266 Mahmud Bey (Ankara ve Kastamonu Mntka Kumandan) 83 Mahmud Bey (Binba, Karamrsel'de) 127, 128 Mahmud Memduh ( stanbul Emniyet Mfettilii'nde grevli) 186 Mahmud Nedim (Emniyet Seyyar Memuru) 33 Mahmud Paa, rksulu ( galcilerce tutuklanan) 185 Makedonya 29, 54, 59 muharebt 266 Makret ky (Batum) 66
342

Makriky 114 Maliye Nezreti 246, 249, 250, 258, 259 Maltepe 204, 205 Tayyre Endht Mektebi 205 Mamuretlaziz 272, 273, 274 Encmen-i Vilyeti 274 heyeti 273 Vilyet Meclis-i daresi 274 Manisa 224, 226, 252 Mara 169 Marini ( talyan Generali) 219 Marmara 166 Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Riyseti 253, 254 Marmaris 221 Matbut Divan- Harbi 170 Mdriyet-i Umumiyesi (Hariciye Nezreti) 168, 169, 280, 281 Maydos Cephanelii (Gelibolu) 176 Mazlum (Baytar Mfetti-i Umumsi) 266 Mebn-i Emiriye ve Hapishneler daresi Mdriyeti (Dahiliye Nezreti) 22 Mecid Nian 265, 266, 267, 268
Meclis-i

Ayn 184, 282 Hss- Vkel 170

Mahsus- Vkel 63, 71, 74 Mebusn 117, 120, 121, 122, 184, 185 Mill 103, 107 Umum 114 Vkel 34, 40, 67, 82, 87, 93, 148, 169, 179, 244 Mehmed (Aydn olu, ile'de) 232 Mehmed (Bursal, Mttefiklerce aranan) 140 Mehmed (atlak Hseyin olu, Mttefiklerce serbest braklan) 135 Mehmed Ali Aa (skdar'da) 236 Mehmed Ali Bey (Frkateyn Mlzm) 203 Mehmed Ali Efendi (Budapete'de talebe) 203 Mehmed bin Cemal (Mttefiklerce serbest braklan) 136 Mehmed bin Hakk (Bursal, Mttefiklerce tutuklanan) 135 Mehmed bin hsan (Bursal, Mttefiklerce tutuklanan) 134 Mehmed Emin (3. Ordu Topu Mfettii) 267 Mehmed hsan Efendi (Berlin'de tccar) 203 Mehmed Mahir (Afyonkarahisar Mutasarrf) 101, 102, 106, 107, 110, 244

Mehmed Necati (Soma Kaymakam) 231 Mehmed Refik (Asker Demiryollar ve Limanlar Mdriyet-i Umumiyesi Mdr Muavini) 268 Mehmed Read (Osmanl Padiah) 263, 269 Mehmed Said (Sadrazam) 196, 263 Mehmed Smi (Eskiehir Mutasarrf) 81, 82 Mehmed erif (Dahiliye Nzr) 171 Mehmed Talat Paa (Sadrazam) 61, 269 Mehmed, Tuzcuolu (ile'de) 232 Mehmed Zeki, Mtevellzde (Sivasl) 116 Mekri (Fethiye) 221 Mekteb-i Harbiye 198 Memurn ve Sicill-i Ahvl Mdriyeti (Dahiliye Nezreti) 279 Menderes vadisi 55 Menemen 84, 218 slm ahalisi 234 Menzil Mfettilii 14 Meryupav (Senegal taburu kumandan) 174 Meri 77 Mersin 9 Merzifon 275, 276 Amerikan Mektebi 275
343

Meihat 60, 63 Merutiyet Koscala (Beyolu'nda elence mekn) 157 Msr 44, 53, 54, 239 Millet Meclisi 279
Mill

hareket 41, 42 Kongre 103 Kongre Heyet-i Temsiliyesi 119, 120 Talim ve Terbiye Cemiyeti 183 Millciler 280, 281 Milne (General, ngiliz Bakumandan) 13, 56, 175, 228, 230 Mina (Beyolu'nda elence mekn) 157 Moda 206, 207 Mondros Mtrekesi/Mtrekenmes i 5, 7, 8, 9, 11, 13, 14, 15, 16, 19, 20, 21, 22, 23, 30, 31, 32, 33, 35, 43, 53, 54, 63, 74, 82, 84, 99, 103, 107, 110, 114, 117, 146, 148, 160, 162, 166, 174, 176, 179, 180, 216, 217 Mtreke Komisyonu 10, 31, 175, 203 Montague ( ngiltere Kabinesi'nden) 56 Morning Post gazetesi 50 Moslim Outlook gazetesi 44
344

Muamelt- Ztiye Mdriyeti (Harbiye Nezreti) 263, 264, 265, 269, 270, 271 Muammer Bey (Sivas Valisi) 272 Mudanya 268 Mukavelenmesi 77 Mudurnu 202 Muhacirn-i slmiye Mdafaa-i Hukuk ve Tevn Cemiyeti 24, 25, 29 Muhammed Ali Han (Hindistan'da) 44, 45
Muharebe Gm

mtiyz madalyas 265, 266, 267, 268 Liyakat madalyas 263, 267 Mulvenya (Beyolu'nda elence mekn) 156 Murphy (Kaymakam, Kadro rtibt Zbiti) 12, 17 Musa Kzm (53. Frka Kumandan) 266 Mustafa (Ahmed olu, ile'de) 232 Mustafa (emberoullar'ndan, ile'de) 233 Mustafa (oban Abdi olu, skdar'da) 234 Mustafa (Londra'da Hkmet-i Seniyye Mmessili) 240 Mustafa (Sar brahim olu, ile'de) 232 Mustafa Abdlhlik (Dahiliye Mstear) 272

Mustafa Bey (Kastamonu Mevki Kumandan) 83 Mustafa Efendi (Muallim, Gebze'de) 235 MUSTAFA KEMAL [ATATRK] 46, 47, 48, 49, 53, 99, 123, 124, 142, 192, 193, 255, 273, 274, 279, 280, 281, 282 (Miralay, 16. Kolordu Kumandan) 263 (2. Ordu Kumandan) 265 (Mirliv, 7. Ordu Kumandan) 269, 270, 271, 272 (3. Ordu Mfettii) 275, 276 (Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-i Temsiliye Reisi) 278
Mustafa (Mehmed olu, ile'de) 232

Mustafa, Mulal (Kaymakam, Mttefiklerce aranan) 132, 140 Mustafa Ragb Efendi (Hamburg'da talebe) 203 Mustafa Reis (Manav olu, Gebze'de) 235 Mustafa Remzi Paa (mer-y Askeriye ve Divan- Harb Reisi) 265 Mustafa Reid Paa (Hariciye Nzr) 21, 34, 36, 50, 51, 56, 115, 246

Mustafa (Salih olu, Gebze'de) 235 Musul 13 Mu 273 Muzika Bl (ehzadeba'nda) 183 Mtelifn 8, 9, 10, 12, 13, 14, 15, 16, 18, 20, 21, 197, 200 amiralleri 146 Divan- Tahkikt 139 esirleri, 19 fevkalde komiserleri 146 generalleri 146 Heyet-i Askeriyesi 143 hkmetleri 147 igal kuvvetleri 8, 13, 138, 139 Kuv-y Askeriyesi 137 memurn-i askeriyesi 147, 149 memurlar 23, 134 mmessilleri, 16, 19, 20 Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti 84, 85, 87, 103, 117, 124, 173, 174, 247, 251, 254 Mnir Bey (Makriky'de mukim) 114 Mrefte ky 214 Mslman/lar 20, 29, 44, 48, 58, 59, 60, 63, 64, 101, 161, 162, 163, 225, 246 imparatorluu 53 ehri 239 Mtreke, Mtrekenme, bkz. Mondros Mtrekesi
345

Mtrikler 180 Mttefik/ler 7, 50, 52, 56, 68, 74, 77, 78, 180, 192, 199, 280 askeri 186 devletler 77 Fevkalde Komiserler 75, 193 generalleri 77 ktat 186 Komisyonu 198, 199 tebaas 6, 74 sers 6
Zbtas 66 Mttefika, Bkz. Mttefik/ler

N Nbi Bey (Murahhas, Paris'te Mmessil-i Osman) 46, 50, 51, 57, 67, 68, 282 Naci Bey (Seryver) 185 Naciye Hanm (Lozan'da) 203 Nadir (17. Kolordu Kumandan) 216, 217, 218 Nail (Mlzm- Evvel, ehzadeba Karargh Kumandan) 188 Nasuh (2. Kafkas Kolordusu Erkn- Harbi) 267 Nazilli 95, 96, 97, 245, 252, 253 Heyet-i Milliyesi 245 Nazmi Bey (ehzadeba'nda) 65 Near East gazetesi 280 Necib Halil (Muhacirn-i slmiye Mdafaa-i Hukuk ve
346

Tevn Cemiyeti Mdr) 25, 30 Nesibe (Ali Kavas kz, Patrikhne'ye alnan) 65 Neet Efendi (Polis Komiseri) 106 Neuilly Muhedesi 77 Nide Vakas 100 Nihad (Dahiliye Nezreti Mstear Vekili) 191 Nianta 139, 141 Nizami (Berlin'de talebe) 203 Nogara ( talyan Vekil) 36 Nuriye (mer kz, Patrikhne'ye alnan) 65 Nusaybin 11 Nzhet Sbit (Bayezid Mitingi tertipilerinden) 153, 155 O Oltu 14 On Beinci Kolordu 248, 249 On Birinci Avc Fransz Alay 165 Kolordu 10 On Drdnc Frka 14 Kolordu 86, 221, 248 On kinci Frka 14 Kolordu 86, 125, 126, 248 On Yedinci Kolordu 87, 217
Onuncu

Kafkas Frkas 181, 187 Kolordu 10 Osman (Mlzm, Gelibolu Akba'ta) 171 Osman (Tccar, Sivas'ta) 116 Osman Nizam Paa 55 Osman Paa (Medine Muhafz) 203 Osman Nian 263, 265, 266, 268 Osmanl/lar 5, 6, 37,44, 45, 69, 70, 74, 75, 76, 88, 112, 132, 134, 159, 160, 161, 171, 176, 178, 179, 181, 189, 258, 259 Avrupas 25 Bankas 247, 248, 255, 257 Devleti 5, 6, 16, 20, 25, 34, 35, 36, 43, 44, 45, 69, 70, 129, 194 eyaletleri 58 hkimiyeti 122, 223, 224 heyeti (Mondros'ta) 6 Hkmeti 6, 14, 19, 24, 25, 26, 29, 37, 41, 42, 45, 47, 70, 76, 87, 102, 130, 132, 136, 141, 159, 160, 170, 179, 192, 193, 194, 195, 221, 222, 229, 247, 248, 255, 281 mparatorluu 45, 222 Kabinesi 104, 108 kanunu 76 ktalar (Bak'de) 14 kuvvetleri 179 limanlar 159

liras 259 Mahkemeleri 75, 76 Mekteb-i Harbiyesi 143 memliki 6, 10, 16, 19, 25, 27, 28, 70, 82, 161 memurlar 132, 133, 134, 139, 141, 170, 246 Mevki-i Mstahkem Karargh 8 milleti 35, 76, 112, 195 muhafz 176 murahhaslar 5, 112 nakd evrak 258, 259 nbetileri 32, 178 Ordusu 10, 145, 176, 197 Polisi 138, 161 Rumlar 213 sanca 224 tabiiyeti 25, 29, 48, 161, 213 vapurlar 166 zbtas 134, 141 zbitn 143, 176, 177 Ovack Ky (skdar) 234 demi 219, 220, 224, 251, 252 mer Aa (skdar'da) 234 mer Ltfi (Kaymakam, 23. Frka, Karahisar ve Alaehir Havalisi Mill Kumandan) 83, 107, 109, 110, 118 merli Kazas (skdar) 236 rgnl Ky (Gebze) 234
347

P Padiah 37, 72, 73, 75, 76, 84, 103, 104, 108, 109, 118, 119, 124 Paksimada (Beyolu'nda elence mekn) 157 Palamut ky (Akhisar) 228 Pall Mall And Globe gazetesi 52 Palmerston ( ngiliz Devlet Adam) 54 Panislamizm 61 Panturanizm 61 Papa ky (Akhisar) 228 Paris 34, 36, 38, 46, 50, 51, 56, 57, 77, 163 murahhas 50 mmessili 67 sefreti 50 Sulh Konferans 162, 213, 282 Parisienne (Beyolu'nda elence mekn) 156 Parmakkap 140 Paabahe 9 Kilisesi 213 Paaky (skdar) 236 Rumlar 234 Patrik 60 Patrikhne 36, 62, 63, 64, 161, 275 Pelid ky (Burhaniye) 227, 228

Pelle (General, Fransa Fevkalde Komiseri) 68 Pension Albrecht (Berlin'de) 203 Prrier Bankas 257 Polis Mdriyet-i Umumiyesi 64, 144, 159, 161, 186 Polko (Beyolu'nda elence mekn) 157 Pontus Cumhuriyeti 194 Posta ve Telgraf ve Telefon Mdriyet-i Umumiyesi 182, 191 Nezreti 101, 114, 116, 118 Pozant 15 Prizren 268 R Ragb Kemal Bey (Miralay, Mttefiklerce tutuklanan) 134 Rahime (Aydn olu Receb'in zevcesi, ile'de) 232 Rahmi (Mderris, Sivas'ta) 116 Rami Klas 165 Ramis 18 Raid ( smail avu mahdmu, Gebze'de) 234 Rauf (Silifke Mutasarrf) 119 Rauf Bey (Bahriye Nzr, Mondros Mtrekesi grmelerinde Murahhas) 5, 6 Refet Bey (Miralay, 22. Kolordu Kumandan Vekili) 269 Receb (Aydnolu, ile'de) 232

348

Receb (Dereliolu, ile'de) 232 Receb (Erelili, Mttefiklerce aranan) 135, 140 Receb Usta (Mttefiklerce serbest braklan) 136 Redd-i lhak Cemiyeti 84, 85, 87, 89, 101, 220 Read Hikmet Bey (Hariciye Mstear, Mondros Mtrekesi grmelerinde Murahhas) 5, 7 Reid (Sivas Valisi) 113 Reid Paa, bkz. Mustafa Reid Paa Reuter Ajans 48 Reviyal (Beyolu'nda elence mekn) 157 Rza (Hac Receb olu, Sivasl) 116 Rieu (Beyolu'nda elence mekn) 156 Rifat (Ahmed olu, ile'de) 232 Rifat (Sadret Mstear) 111 Robeck, Frederich ( ngiliz Dretnot Kumandan) 218 Rolt ( ngiliz Binbas) 177 Roma 34, 36, 43, 57, 69, 71, 203 murahhas, 62 Sefreti 61 Romanya muharebt 267 Rum/lar 22, 25, 27, 47, 48, 56, 63, 66, 143, 159, 161, 162, 204, 213, 214, 215, 223, 224, 236, 239, 275, 277 askeri 161

ocuklar 182 Hastahanesi 223 Hkmeti 194 Kzlar Yetimhanesi 62, 63, 64, 66 Patrii 60 Patrikhnesi 66, 159, 160 akleri 232 vali 61 Rumbold, Hurst ( ngiltere Fevkalde Komiseri) 68 Rumca 214 Rumeli 10, 27, 29, 168, 169, 173 muhacirni 24 ve Anadolu Mdafaa-i Milliye Heyet-i Temsiliyesi 121, 122 Rumelihisar 201 Rus/lar 9, 49, 61 fiekleri 174, 175, 176, 177, 178 generali 239 silahlar 17 toplar 175 tfengi 175, 176, 177 Rusya 52
Ryan (Mttefiklerin siyas maviri) 193

S Sabit Bey (Erzurum Valisi) 272, 273, 274 Sadret 12, 22, 24, 41, 63, 64, 70, 72, 73, 88, 89, 91, 118,
349

120, 121, 122, 123, 159, 165, 174, 178, 179, 205, 230, 233, 234, 246, 247, 251, 279 Sadk Hilmi Bey (Mttefiklerce aranan) 140, 142 Sadullah Bey (Erkn- Harbiye Kaymakam, Mondros Mtrekesi grmelerinde Murahhas) 5, 7 Safa Bey (Hariciye Nzr) 41, 179, 194 Safranbolu 130, 202 Said Paa (Harbiye Nezretince tebligt yaplan) 101 Said Paa (Hudeyde'de) 15 Saim oullar (ile'de) 233 Salacak 266 Salb-i Ahmer 218 Salih (Bekir olu, Gebze'de) 234
Salih (Kr Osman olu, ile'de) 233

Salih bin Abdullah (nyeli, Mttefiklerce serbest braklan) 136 Salih bin Ahmed (nyeli, Mttefiklerce tutuklanan) 135, 140 Salih Hulusi (Sadrazam) 40, 41, 249 Salih Paa (Seryver) 265 Salihli 252 cephesi 90 Slim (Edirne Valisi) 163, 164 Slim (Topular ahalisinden) 165

Salisbury ( ngiliz Devlet Adam) 54 Saltanat 34, 35, 37, 38, 43, 73, 100, 105, 115, 109, 122, 185 Samih Fethi (skdar Mutasarrf) 73 Samime Hanm (Lozan'da talebe) 203 Samsun 16, 40, 84 Sansr 39, 40, 169, 170, 189, 191, 217, 224 Heyeti (Osmanl Hkmeti'nin) 169, 170 memurlar (Dvel-i tilfiye'nin) 170 Santral (Beyolu'nda elence mekn) 15 Sapanca 131, 202, 256 Sarayky 252 Sarkam 14 Saruhan 89, 251 Dyn- Umumiye Mdriyeti 253 Selahaddin dil Bey (17. Kolordu Kumandan) 266 Seferihisar 223 Selanik 26, 54, 164, 265 ttihadcl 102 Seluk stasyonu 219, 220 Selendi Ar Kol Memurluu 251, 253, 254 Semi, Nasuhzde (Sivasl) 116 Senegal Taburu 174, 177 Sepeti Soka (Kadky) 66

350

Sermed Bey (Lozan'da talebe) 203 Servet (Sadret Mektub Kalemi Mmeyyizi) 260 Sevr Sulh Muhadenmesi 46, 47, 49, 59, 52, 53, 61, 182, 197, 259, 280, 281, 282 Seymour (Bahriye Livas, Mondros Mtrekesi grmelerinde ngiliz Mavir) 5 Sezai Bey ( svire'de Osmanl Sefiri) 203 Sforza (Kont, talyan Yksek Komiseri) 36 Shuttleworth ( ngiliz General) 196, 198, 199, 200 Srp 27 Srr (Hac Mehmed olu, Gebze'de) 235 Silezya 50, 62 Meselesi 50, 56 Silifke 118 Sinekli 208 Hudud Emniyet Mfettilii 207, 208 Sivas 33, 40, 41, 99, 100, 104, 108, 113, 114, 115, 116, 117, 123, 277, 278 Kongresi 99, 104, 105, 108, 109, 113, 115, 116, 118 Mill Kongre Heyeti 118 Sofular ky (Gebze) 235 (ile) 233

Sofya 169 Hkmeti 62 Soma 226, 227, 228, 229, 230, 231, 251, 252 Ahz- Asker Kalemi 221 Dyn- Umumiye Memuriyeti 254 Ske 219, 220, 221, 252, 253 Stockholm Sefreti 58, 257, 258 Subhi (Konya Valisi) 121 Subhi Bey (Davos'ta Meclis-i Ayn Ktibi) 203 Suisse (Beyolu'nda elence mekn) 156 Sultanahmed Meydan 70 Suriye 6, 169, 282 ngiliz ordusu 16 Sleyman (Cemil olu, Patrikhne'ye alnan) 65 Sleyman Hikmet (Emniyet-i Umumiye Mdr) 21 Sleyman evket (Hicaz Demiryolu Asker Komiseri) 268 aban (Bursal, Mttefiklerce aranan) 140 akir (Harbiye Nzr) 158 am 33, 49, 267 ark hatt 15 Meselesi 44, 45, 52, 53, 56, 57 ark Trakya 77
351

Meselesi 56 efik (57. Frka Kumandan) 217, 221 ehremneti 65 ehzadeba 183, 188 erif Hseyin 44 evket Turgud Paa (Harbiye Nzr) 85, 276, 277 evki Bey (Svari Yzbas, Mustafa Kemal [ATATRK]'in yaveri, Mttefiklerce aranan) 140 ile 232, 235 imal Afrika 53 r-y Asker 197 T Tahsin (Bigal, Mttefiklerce aranan) 140 Taksim 214 Merkezi Memurluu 215 Takvim-i Vekyi 128, 130 Takyeci Mahallesi (Topkap'da) 65 Talat Paa, bkz. Mehmed Talat Paa Tara (Pasneli, Mttefiklerce aranan) 140 Tarsus 265 Tasvir-i Efkr gazetesi 39 Matbaas 185 Takla 176 Takpr 267
352

Tanaks[t]yun 7 Tatar Liman (Akhisar) 226 Tavas 252 Tavanl ky (Gebze) 235 Tayfur Nzm (Lozan'da talebe) 203 Tayyre Endht Mektebi 204, 205 Teke ky (ile) 232 Tekfurda 214 Tempou Dbats gazetesi 36 Tepeba 157 Tekilat- Milliye 98, 99, 172, 192, 193, 194
Tevfik (Binba, Yozgad Mevki Kumandan) 83

Tevfik (Sivas Posta Bamdr Vekili) 116 Tevfik (Miralay, 16. Frka Kalem Reisi) 220 Tevfik Cenan (Tccar, Mttefiklerce tutuklanan) 135 Tevfik Paa (Sadrazam) 280 Kabinesi 281 Tbbiye-i Askeriye 72 Times gazetesi 46, 240 Timur (Topular ahalisinden) 165 Tire 219, 220 Tokatl (Beyolu'nda elence mekn) 156 Tokatlyan (Beyolu'nda elence mekn) 156 Toku Aazde l (Sivasl) 116 Topu

Endht Mektebi 198 Zbit Vekili 198 Tophane 17, 18, 166 Topkap Saray 185 Toros tnelleri 13 Townshend, Charles ( ngiliz General) 46, 52, 54, 238 Trablus 15, 18 Trablusgarb 44 Trabzon 14, 118, 194, 249 Defterdar 118 Trakya 53, 54, 57, 59, 61, 62, 173 Tribune d'Orient gazetesi 73 Tribune gazetesi 55 Tunus 44, 69 Tunus esir 9 Turgud Kmi Efendi (Hale'de talebe) 203 Trk/ler 26, 27, 35, 37, 45, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 57, 69, 74, 78, 79, 101, 159, 161, 162, 182, 183, 239 akesi 259 limler 70 askeri 5 dmanl 160 hkimiyeti 47 Harbiye Mektebi 139 Hkmeti 47, 213 idaresi 48 kabineleri 280 ktat 78 memurni 147

milliyetperverleri 52, 53, 54 mutebern 137 muhaciri 25, 29 mtehassslar 69 polisi 66 talebe 70 Trke 183, 186, 190, 214 Trk-Fransz tilfnmesi 51 Trkiye 34, 45, 46, 47, 50, 52, 53, 55, 56, 57, 58, 61, 62, 73, 76, 199 Hkmeti 137 mparatorluu 58 siyaseti 55 ulemas 70 U Uluborlu 245 Heyet-i Milliye[si] 244, 245 Ulvi (Kayseri Mutasarrf) 91 Umum Jandarma Kumandanl 128 Kongre Heyeti (Sivas'ta) 105 Trk Kongresi 100
Umum Kongre, bkz. Sivas Kongresi

Urfa 12, 126, 169 Urla 223 Uzunkpr 13, 158

nc
353

Frka 14 Kolordu 40, 41, 86 Mntka Kumandanl (Ktahya, Afyon, Isparta, Burdur) 83 Ordu Mfettilii 86, 276 mmglsm Hanm (ili'de) 65 skdar 72, 73, 201, 205, 206, 207, 236, 266, 277 V Vahideddin (Osmanl Padiah) 112, 270, 272, 279 Vsf ( stanbul Emniyet Mfettii) 185, 186, 187 Valideeme 268 Varna 163 Venizelos 50 Versailles Konferans 104, 108 Vilyt- Sitte 7 Vitelli ( talyan Subay) 196
W

Wallenberg ( sve Sefiri) 60 Washington Konferans 58 Wilson, H. F. (Kuv-y tilfiye Kumandan) 7, 12, 13, 17, 155, 156, 157, 187 Wilson Prensipleri 82, 148 Winter Palace (Beyolu'nda elence mekn) 156 Y Yahya Galib (Ankara Vali Vekili, Defterdar) 124
354

Yahya Hayat (6. Kolordu Erkn- Harbiye Reisi) 267 Yakub Cenan (Mttefiklerce aranan) 134, 140, 142 Yakub Sabri (Selanikli, Mttefiklerce tutuklanan) 135, 140 Yakub evki Paa (14. Kolordu Kumandan) 265 Yalova 202, 232 Yani (Beyolu'nda elence mekn) 156 Yaylal ky (ile) 233 Yazmanayr ky (ile) 233 Yedinci Ordu Karargh 271 Yemen 6, 15 Yeni Mahalle 265 Yeni Postahne Mdriyet-i Umumiyesi 183 Yeniky (ile) 232 (skdar) 236 Rumlar (Gebze'de) 234 Yeniehir 267 Yldrm Ktat Mfettilii 9 Ordular Grubu 271 Yldz Saray 185 Yirmi Beinci Kolordu 187 Yirmi Birinci Kolordu 142, 267 Osmanl Ordusu Karargh 140 Yirmi Drdnc Frka 87

Yirmi nc Frka 31, 87, 109 Yirminci Kolordu 83, 142 Yordon David (Beyolu'nda elence mekn) 157 Yorgi (Kiryako olu, Mrefteli) 214 Yozgad Ahz- Asker ube Riyseti 86 Mevki Kumandanl 83 Yukar Silezya, bkz. Silezya Yunan 29, 48, 49, 51, 54, 56, 57, 59, 67, 90, 93, 211, 213, 214, 215, 218, 219, 225 askeri/leri 5, 214, 218, 220, 228, 230, 231, 235, 236 arazisi 52 bandralar 224 bayra 213, 219 Devleti 214 elbisesi 236 gemileri 5 harekt- milliyesi 49 Hkmeti 28, 29, 45, 53 idaresi 60 igali 95, 96 kanunlar 224 ktat 47, 53, 206, 217 Konsoloshnesi 28, 214, 224 kuvvetleri 47, 173, 232 makamt- askeriyesi 217 muhiblii 49 murahhaslar 77

mfrezesi 213, 217, 235 Mslmanlar 48 svarisi 226 taarruzu 51, 56, 94, 231 tayyresi 226 zbitler 143 Yunan/ler, bkz. Yunanl/lar Yunanl/lar 20, 32, 48, 49, 52, 54, 57, 61, 91, 92, 93, 173, 194, 207, 208, 213, 216, 218, 219, 226, 227, 228, 229, 230, 233, 234, 235, 238, 239, 259
Mslmanlar 48

Yunanistan 20, 48, 49, 51, 52, 53, 54, 56, 57, 59, 60, 84, 173, 213, 220 Hkmeti 259 Yusuf Aa (akr Mustafa olu, skdar'da) 236 Yusuf zzet (14. Kolordu Kumandan) 222 Yusuf Kemal Bey (TBMM Hkmeti'nin Hariciye Vekili) 67, 68 Yusuf Ziya ( stanbul Valisi) 153 Yksekkaldrm 162 Z Zafer (Beyolu'nda elence mekn) 156 Zafiryo, Niko ( zmir Kuvve-i galiye Kumandan) 222 Zekeriya (Ulemdan, Sivas'ta) 116 Ziraat Mektebi 124
355

Ziver (skdar Mutasarrf) 206 Ziyaeddin (Harbiye Nzr) 137 Zurnac smail (Gebze'de) 235

Zhd Efendi (Taksim Merkezi kinci Komiseri) 215


Zrih 203

356

You might also like