T.C.

MLL ETM BAKANLII

MAKNE TEKNOLOJS

YATAKLAR
521MMI182

Ankara, 2011
1

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER

AIKLAMALAR ................................................................................................................... ii GR ...................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 ................................................................................................... 3 1. YATAKLAR ....................................................................................................................... 3 1.1. KAYMA DRENL YATAK ................................................................................. 4 1.1.1. Kayma Direnli Yataklarn Tanm ve Kullanld Yerler ............................ 4 1.1.2. Kayma Direnli Yataklarn Snflandrlmas ................................................. 5 1.1.3. Kayma Direnli Yataklarn Gereleri ............................................................. 7 1.1.4. Kaymal Yataklarn retim Biimleri ............................................................ 7 1.1.5. Kayma Direnli Yataklarn TS izelgeleri ..................................................... 8 1.1.6. Kayma Direnli Yataklarn Standart Gsterilmesi ......................................... 8 1.1.7. Yatak Burlarn Tanm ve Grevleri ............................................................ 9 1.1.8. Yataklarn Yalanmas ................................................................................. 11 1.1.9. Yalama Sistemleri ....................................................................................... 11 1.1.10. Ya Keeleri ............................................................................................... 12 1.1.11. Gresrlkler ................................................................................................ 12 1.1.12. Yatak Yalar .............................................................................................. 12 1.1.13. Kayma Direnli Yataklarn Yapm Resimlerinin izimi ............................ 13 1.1.14. Yatak Tayclarnn Yapm Resimlerinin izimi ..................................... 14 UYGULAMA FAALYET........................................................................................... 15 LME VE DEERLENDRME ................................................................................ 16 RENME FAALYET2 ................................................................................................. 19 2. YUVARLANMA DRENL YATAK............................................................................ 19 2.1.Yuvarlanmal Yataklarn (Rulmanlar) Tanm ve Kullanld Yerler ..................... 19 2.2. Yuvarlanmal Yataklarn Snflandrlmas ............................................................. 20 2.3. Yuvarlanmal Yataklarn Gereleri ......................................................................... 21 2.4. Yuvarlanmal Yataklarn retim Biimleri............................................................. 22 2.5. Yuvarlanmal Yataklarn TS izelgeleri ................................................................. 23 2.6. Yuvarlanmal Yataklarn Standart Gsterilmesi ..................................................... 24 2.7. Yuvarlanmal Yataklarn Taklaca Mil Ve Yuvaya Verilecek Toleranslar .......... 25 2.8. Yuvarlanma Direnli Yataklarn Yapm Resimlerinin izimi ................................ 27 2.9. izim rnei ........................................................................................................... 30 UYGULAMA FAALYET........................................................................................... 33 LME VE DEERLENDRME ................................................................................ 34 MODL DEERLENDRME ............................................................................................. 37 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................... 38 KAYNAKA ........................................................................................................................ 39

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI182 Makine Teknolojisi Bilgisayar Destekli Makine Ressaml Yataklar Kayma ve yuvarlanma direnli yataklara ait TS-ISO standartlar ile kataloglardan bilgi alabilme ve elde edilen verilere gre yapm resimlerini izebilme becerisi kazandran renme materyalidir. 40/32 G ve hareket iletim elemanlar dersinin 2. 3. ve 4. modlleri olan Hareket ve G letme Elemanlar I, II, III modllerini alm olmak. Kayma ve yuvarlanma direnli yataklarn yapm resimlerini izmek. Genel Ama Gerekli ortam salandnda kayma ve yuvarlanma direnli yataklara ait TS-ISO standartlar ile kataloglardan bilgi alabilecek ve elde edilen verilere gre yapm resimlerini izebileceksiniz. Amalar TS-ISO standart izelgeleri ile kataloglardan kayma direnli yatak ile ilgili bilgi alabilecek ve yapm resimlerini izebileceksiniz. TS-ISO standart izelgeleri ile kataloglardan yuvarlanma direnli yatak ile ilgili bilgi alabilecek ve yapm resimlerini izebileceksiniz.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Yaz tahtas, teknik resim izim aletleri, resim katlar, kalem, defter, atlye, bilgisayar, izim programlar. Modln iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgileri lerek kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgileri lerek deerlendirecektir.

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Gnmzde, modern toplumlarn ekonomilerinin ve bymelerinin temelini oluturan sanayileme, salad yararlarn yan sra zm bekleyen pek ok problemi de beraberinde getirmektedir. Hzla ilerleyen ekonomik gelimeler ve endstriyel ilikiler, i dnyasnda uzman personel ihtiyacn nemli hale getirmitir. letmeler her seviyede eitilmi personele ihtiya duymaktadr. Eitimin btnleyicisi hi phesiz ki eitim aralardr. Bu modlde konular basitten karmaa doru sralanm ve sizin anlayabileceiniz sadelikte ilenmitir. Modln amac, makine elamanlar ve mekanizmalar dersinde yataklar hakknda bilgi sahibi olacak ve yataklarn resimlerini uygun TSE standartlarndan yararlanarak uygun sembollerle doru olarak TS- ISO - DIN standart izelgelerinden yararlanarak resimlerinizi izebileceksiniz, bu resimler zerinde gerekli sembolleri kullanabileceksiniz. Teknolojinin hzla gelimesinden dolay takm tezghlar da artk bilgisayar destekli olarak imal edilmektedir. Bilgisayar destekli takm tezghlarn (CNC) en iyi ekilde kullanabilmek iin makine elamanlar ve mekanizmalar ok iyi tanmak ve kullanmak gerekir. Yataklar modl ile sanayide nemli yeri olan bilgisayar destekli takm tezghlar konusunda ilerlemenizi salayarak i bulmanz kolaylaacaktr. Sahip olacanz nitelikler, altnz iletmede sizin daha iyi bir konumda olmanz salayacaktr.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA

Gerekli ortam salandnda kayma ve yuvarlanma direnli yataklara ait TS-ISO standartlar ile kataloglardan bilgi alabilecek ve elde edilen verilere gre yapm resimlerini izebileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: TS-ISO standart izelgeleri ile kataloglardan kayma direnli yatak ile ilgili bilgi toplaynz. TS-ISO standart izelgeleri ile kataloglardan yuvarlanma direnli yatak ile ilgili bilgi toplaynz. Yataklarn nerelerde ve ne amala kullanldn aratrnz. evrenizde almakta olan makine ressamlarndan yataklar konusu ile ilgili aratrmalar yapnz. Aratrma ilemleri iin Internet ortam ve piyasada almakta olan makine ressamlarn ziyaret edip ne tr programlar kullandklarn aratrnz. Okulunuzdaki blmlerden de yararlanabilirsiniz.

1. YATAKLAR
Miller, dnel ve dorusal hareketlerini bir yerden baka bir yere nakletmek amacyla zerlerine dili ark, zincir, kay-kasnak ve kavramalara balanr. te yataklar; millerin bu grevlerini yapabilmesi iin desteklik yapar ve millerin hareketini kolaylatrr. Dnel ve dorusal hareket altnda kuvvet ve hareket ileten mil, aks ve tabla gibi elemanlarn eksenel ve radyal yndeki kuvvetleri tayan ve destekleyen elemanlara yatak denir. Yataklar, kullanldklar sistemlerin eitli olmas ve alma artlarnn deiken olmas sebebiyle ok deiik tiplerde yaplr. Yataklarn balant, skme ve takma ilemleri iin deiik konstrksiyonlar vardr. Dnme olaynn meydana geldii kayma yzeyinin cinsine ve dnme hareketine gsterdii dirence gre yataklar iki ana grupta toplanabilir ( ekil 1.1 ). 1. Kayma direnli ( Kaymal) Yataklar 2. Yuvarlanma direnli ( Yuvarlanmal=Rulmanl ) Yataklar

ekil 1.1.Yataklama eitleri

Yataklar, dnel hareketli yuvarlak kesitli milleri tamak ve onlarn dnmesini kolaylatracak ekilde, genellikle dairesel ekilli olarak retilir. Yatak tiplerinin seimi; sistemdeki hz, kuvvet, basnl srtnme, yalama, kaplad yer, alma artlar ve bakm faktrleri dikkate alnarak yaplr.

1.1. KAYMA DRENL YATAK

1.1.1. Kayma Direnli Yataklarn Tanm ve Kullanld Yerler Millerin yatak iinde kalarak hareket eden ksmlarna muylu denir. Kayma direnli yataklarda, yatak ile muylu yzeyi birbirine gre kayarak alr. Bu nedenle bu yataklara kaymal yatak denir ( ekil 1.2 ). Yatan gvdesi ve kapa, dkme demirden veya elikten yaplr. Yatan en nemli paras olan bur, muyluya altrlr. Bur, tamamen andnda deitirilerek, yatak gvdesi korunmu olur. Burcun alan yzeyinde s iletimi ile srtnmenin dengeli olmas ve kayganln salanmas nemlidir. Bu zellii salamas ynnden bur yapmnda, bronz ok kullanlr. Kaymal yataklar, sarsnt ve titreimli yerlerde uygun ve srekli yalama yapld takdirde uzun mrl olup ok kullanlr. Bu yataklar ucuzdur ve olduka sessiz alr. Byk g veya kuvvetlerin iletilmesinde tercih edilir. ten yanmal motorlarda, krank millerinde, haddehane makinelerinde, takm tezghlarnda, tama iletme, kaldrma makinelerinde, bantl konveyrlerde, konkasrlerde, helezonlu tayclarda, kara ve demir yolu tatlarnda, deirmen makinelerinde ve endstrinin birok alannda kullanlr.

ekil 1.2: Kayma direnli yatak

1.1.2. Kayma Direnli Yataklarn Snflandrlmas Kaymal yataklar eitli durumlar dikkate alnarak snflandrlr. Kuvvet dorultularna gre eksenel ve radyal, yalama bakmndan; sv ve kuru srtnmeli yataklar vb. Yataa gelen ykn ynne gre: Enine ( Radyal ) kaymal yatak, Eksenel ( Aksiyal ) kaymal yatak Dnme kuvvetinin dnme eksenine gre eksene dik ynde etki ettii kaymal yataklara enine kaymal yatak denir. Dnme kuvvetinin dnme ekseni boyunca veya bu eksene paralel ynde etki ediyorsa bu tr yataklara eksenel kaymal yataklar denir. Yatak burlar yerlerine, H6/r6, H7/r6 toleranslar dahilinde geirilir. Vidal pim kullanlarak sabitlenmi ise yatak burcu tolerans, n6 veya m6 olur. Yatak burlar bir gvdeye taklarak kullanlr. Bu amala DIN 502 ve 504 e gre standartlatrlm tek paral gvde tipleri vardr ( ekil 1.3 ).

ekil 1.3: Kayma direnli enine yatak lleri

1.1.3. Kayma Direnli Yataklarn Gereleri Kaynakl yatak gvdeleri genellikle dkme demirden yaplr. elik dkmden yaplanlar g ve hz gereken yerlerde kullanlr. Yatak gvdesi kaymal yatak olarak kullanldnda, mil ular dorudan gvde gereci olan dkme demir zerinde alr. Burada yalamann nemli olduu gzden uzak tutulmamaldr. Kaymal yatak gereci olarak yumuak gerelerden yaplan alamlar kullanlr. Aada kaymal yatak gereleri aklanmtr. Dkme demir: Dnme hareketin dk hzda olduu yerlerde DDL 28, DDL 20, DDL 25, DDL 35 gereleri kullanlr. elik dkm: Bir eit dkm yoluyla biimlendirmedir. Byk hz ve g ileten yataklar elik dkmden ( D 50, D 60 ) retilir. Bronzlar: Yksek hzlarda, byk glerin iletilmesinde D Cu Pb 5 Sn 10, D Pb Bz 25, D Sn Bz 10 ve D Sn Pb Bz 5 gereleri kullanlr. Beyaz metal: Bunlar yumuak metaller olup mil ucuna zarar vermeden kolayca altrlabilir. Dayanmlar dk olduundan baz durumlarda bakr ve antimuan katlarak glendirilir. Yksek hzlarda aadaki gereler kullanlr. Sn Sb 12 Cu 6 Pb, Lg Pb Cd, Pb Sb 14 BM. Pb Sn 9 Cd, D. Cu Sn 12, BM. Pb Sb 14 BM Pb Sn 10, BM. Pb Sn 9 Cd, BM Sn 80,BM. Sn 89 Alminyum ve alamlar: Bu tip yatak gereleri sert, yk tama kapasiteleri ve korozyon direnci yksek, ekonomik gerelerdir. ten yanmal motorlarda krank mili yataklarnda kullanlr. Gzenekli metal: Metal tozlarnn preslemeyle sktrlp piirilmek suretiyle ( Sinterleme ) elde edilen geirgen metal gerelerdir. Yalama gzeneklere emdirilerek depolanr. alma srasnda ya, birbirine bal boluklarda hareket etkisiyle dolar. Mil ucuyla yatak zarf bu ekilde yalanr. Bu tip yataklara kendinden yalamal yataklar denir. Uzun sre ya eklemeden alabildiinden yalamann yaplamad yerlerde tercih edilirler. Metal olmayan yatak eitleri: Metal olmayan, grafitlenmi veya plastik gerelerin yatak burcu olarak kullanlmasnda nemli avantajlar vardr. Kendi kendini yalayan gereler olduundan ayrca yalama gerektirmez. Yksek scaklklarda alabilmesi, srtnme kat saysnn dk olmas, zclere kar ekonomik ve direnli olmas bu tr yatak gerelerinin kullanmlar tercih sebebidir. Karbon grafitler, zellikle yksek scaklkta ( 500 ) ve kuru ortamda kullanlmaya elverilidir. Dier yatak gereleri teflon ( Politetra floretilen ), poliyamid plastikler, fenolikler, dolgulu bronz, demir kaplamal teflon naylon, asetal gibi eitli plastikler 100 300C lerde kullanlmaktadr. 1.1.4. Kaymal Yataklarn retim Biimleri Kayma direnli yatak gvdeleri tek para olarak yaplabilecei gibi tasarm zelliine gre ok paral da yaplabilir. Standart yatak gvdeleri dklerek biimlendirilir. Gereksinime gre kaynak tasarml gvdeler yaplabilir. Delikleri mil ucuna gre veya kaymal yatak d apna gre belirli toleranslar dahilinde delinerek kullanlr.

Kk apl kaymal yataklar, silindirik ubuklardan tornalanarak retilir. Byk apl yataklar maliyet ve retim kolayl iin dklerek (Sinterleme yntemiyle) ekillendirildikten sonra uygun toleranslarda ilenir. Ayrca seilen yalama sistemine gre, ya kanal ve delikler frezede ilenir. Kaymal yataklar, haddelenmi erit gerelerden kvrlarak silindirik biimde ekillendirilerek retilir. Bunlara kvrma u ad verilir. Genellikle kvrma burlarda delikte ileme pay braklr. Bu durumda bur yatak gvdesine takldnda ilenir. Kaymal yataklar, gvde ierisine genelde sk geirilir. Serbest olarak geirilenler, vidal pimle tespit edilir. Enine kaymal yataklarn eksen dorultusundaki hareketleri faturalarla veya krlang kuyruu kanal alarak snrlanr. ekil 1.4 te kaymal yatak rnekleri ve ya kanal alm yatak yapm resmi grlmektedir.

ekil 1.4: Kayma direnli

1.1.5. Kayma Direnli Yataklarn TS izelgeleri Kayma direnli yataklar ( Burlar ) TS 4378te standartlatrlmtr. Bu standartta silindirik ve flanl kaymal yataklar normal ve ince dizi olarak iki deiik et kalnlna gre standartlatrlmtr. nce et kalnl dizisi izelgenin sinterlenmi gere dnda retilen yataklarda da kullanlmasn salamtr. Kayma direnli yatak lleri mil apna gre izelgeden tespit edilir. En ok kullanlan gvde tipleri, DIN standartlarnda verilmitir. Verilmeyen ller iin retici serbesttir. 1.1.6. Kayma Direnli Yataklarn Standart Gsterilmesi Kaymal yataklar, standart gsterimde, yatan ad ve TS numaras verildikten sonra i ap d ap ve uzunluuyla belirtilir. Gereinde en sona yatak gereci sembol eklenir. d = 20, D = 26 ve uzunluk I =30 mm olan flanl yatak aadaki gibi gsterilir. Flanl yatak TS 4378-20x26x30 Ayn kaymal yatak iin, yatak gvdesi DIN standardnda aadaki gibi gsterilir. 8

Kapal yatak gvdesi = DIN 505 A3 1.1.7. Yatak Burlarn Tanm ve Grevleri Yatak, makine gvdesinde sabit bir delik eklinde gvdeye taklan veya bamsz bir sistem iinde bulunan bur eklinde de olabilir. Yatak burlar tek veya iki paral olarak takldklar gvdeye uygun veya standartlatrlm ekilde dz veya fatural olarak yaplr. Yatan en nemli paras olan bur, muyluya altrlr. Bur, tamamen andnda deitirilerek, yatak gvdesi korunmu olur. Burcun alan yzeyinde s iletimi ile srtnmenin dengeli olmas ve kayganln salanmas nemlidir. Bu zellii salamas ynnden bur yapmnda, bronz ok kullanlr. Sinterlenmi bronz, hem srtnme katsaysnn dk olmas hem de ya emip geri vermesi nedeniyle kayganlk salar. elik burlara kayganlk salanmas iin yzeyi kaplanr. Yatak burlar yerlerine, H6/r6 , H7/r6 toleranslar dahilinde geirilir.Vidal pim kullanlarak sabitlenmi ise yatak burcu tolerans, n6 veya m6 olur ( ekil 1.5 ).

ekil 1.5: Burlar

Yatak burlar standartlar ekil 1.6da verilmitir.

ekil 1.6: Burlar ve standartlar

10

1.1.8. Yataklarn Yalanmas Birbiriyle alan makine paralarnn yzeyleri arasnda srtnmeden dolay, snma, anma, srtnme kuvvetleri olumaktadr. Birbirine srtnerek alan makine paralarnda yalama ok nemlidir. Srtnerek alan makinelerde, srtnen yzeyler arasnda ince bir film tabakas oluturarak srtnmeyi azaltmak, anmay ve snmay mmkn olduunca en aza indirmek iin yaplan ileme yalama denir. Kzakl birletirmelerde, kaymal yataklarda dnmeden dolay; yuvarlanmal yataklarda yuvarlanma nedeniyle ( anzman, dili kutusu vb. dili arklarda dililerinin birbirine srtnmelerinden dolay. ) zorunlu olarak yalama gerekir. Zorunlu durumlarda yalamann aadaki ilevlerinden bir veya birden fazlasn gerekletirmesi gerekir. Srtnen yzeylerin zerinde ince bir ya filmi oluturarak srtnme kuvvetini azaltmak Yzeylerde oluan przlerin arasna yan dolmasyla srtnme kat saysn drmek, buna bal olarak anmay en aza indirmek Srtnmeyle oluan sy azaltmak srtnen yzeyler arasndaki scakl istenen deerlerde tutmak Paralar korozyondan korumak Srtnen yzeyler arasna giren yabanc para ve cisimleri uzaklatrmak veya girmelerini nlemek titreimleri azaltmak Grlty en aza indirmek Para veya paralarn uzun mrl olmasn salamak Takma ve skme srasnda kolaylk salamak Makinelerden en yksek verimi salamak ve g kaybn nlemek. 1.1.9. Yalama Sistemleri Yatak ideal artlarda alrken kayc film tabakas oluur. Mil ucu yataa srtnmez. Srtnme sadece yalama maddesi molekllerinin birbiri stne kaymasyla meydana gelir. Bu tr srtnmeye sv srtnme denir. lk hareket srasnda, yalamann yeterli olmad durumda, gresle yalanan ve dk devirlerde alan yerlerde film tabakas tam olarak olumaz. Mil ucu yataa ksmen deer. Bu tr srtnmeye yar sv srtnme denir. Arzulanan srtnme sv srtnmedir. Yalar, srtnen yzeylere eitli yntemlerle ulatrlr. Yalama iin uygun ya semek yeterli deildir. Yan uygulanacak blgeye en uygun biimde gnderilmesi esastr. Yalama, sistemleri yatan yapt ie, yan cinsine, miktarna, yalama periyoduna ve yalama yaplacak yzey tasarmlarna gre deiir. Belli bal yalama sistemleri unlardr: Elle yalama Otomatik yalama Basnl yalama

11

1.1.10. Ya Keeleri Su, makine ya, hidrolik sv veya gresi szdrmamak, sisteme gereksiz maddelerin karmasn nlemek amacyla millere taklan bir makine elamandr. Ya keeleri TS 868de standartlatrlmtr. Ya keeleri eitli ekillerde ve biimlerde yaplr. Ya keeleri manet gerecinin bileimlerine gre 54C ile 204C arasndaki scaklklarda almaya uygun nitrik, poliakrilik, silikon, floroelastomer vb. sentetik kauuktan yaplr. evresel hzlar en ok 18m/sn olan millerin szdrmazlnn salanmasna uygun yapdadr. Kee korumal kauuk kapl souk ekilmi elik sacdan yaplarak dayanmlar artrlmtr. Dtan desteklenen korumalarn yzeyleri paslanmaya kar korunmutur. 1.1.11. Gresrlkler Makine paralarnn yalanmasn salayan dzeneklerdir. Makineler zerine vidal veya sk taklrlar.Ya ponpas gresrlk stne yerletirildikten sonra yataa ya baslr. 1.1.12. Yatak Yalar ki kat cismi birbirinden ayrmak ve srtnme kuvvetini en aza indirerek kolay hareket etmesini salamak iin kullanlan maddeye ya denir. Yataklarda kullanlan yalarn snflandrlmas: Gazdan oluan yalayc maddeler: Hidrostatik yataklarda yksek hzda hafif yklerdeki yalamalarda kullanlr. Gaz veya akkanlarn buharlar yalayan maddedir. Svdan oluan yalayc maddeler: Sv yalar elde edililerine gre 5 grupta toplanr. Doal yalar: Elde edildikleri ham maddelere gre: Bitkisel yalar, hayvansal yalar ve madeni yalar olmak zere 3 grupta toplanr. Bitkisel yalar: Bitkilerin z sularndan tohumlarndan ve kklerinden retilir. Hayvansal yalar: Hayvanlarn i yalarndan retilir. Madeni yalar: Ham petrolden elde edilir. Ayrca kmrden, linyitten, fosillemi bitkilerden elde edilen yalar vardr. Sentetik yalar: Kimyasal yollarla retilen yalardr.Madeni yalara gre stnl yksek scaklklarda kullanla bilmeleridir. Bu yalar yanmayan yalardr. Yal maddelerden ( Gliserin ) sabunlatrma yolu ile elde edilen renksiz urup kvamnda bir maddeden tretilen yalardr. Uzay aralarnda, nkleer santrallerinde, uak sanayinde kullanlr. Kat yalayc maddeler: Yksek scaklklarda veya ok souk ortamlarda alan makinelerde kullanlan yalayclardr. Kat yalayclar elde edililerine gre: Organik yalar: Organik bileiklerdir ( Grafit ve molibden dislfr ). Srtnen yzeyler zerindeki przleri doldurarak dz ve parlak yzey oluturur. Yalara veya greslere katk maddesi olarak da kullanlr.

12

norganik yalar: norganik maddelerden olan naylon, teflon, asetal, poliamit ve fenoliklerde yalayc zellikleri vardr. Metal tozlar fiberglas ve grafit tozlar gibi dolgu maddeleriyle birlikte kullanlrlar. Metalik yalayclar: Metalik yalayclar genellikle sert yzeyler zerinde ince bir katman oluturarak ve kaymayla oluan syla eriyerek przl yzeylerin boluklarn doldururlar. Kurun, indiyum, baryum, gm vb. metaller, bileikler halinde kullanlr. Gresler: Sv yalarn kalnlatrc bir maddeyle oluturduu yar kat yalardr. Kalnlatrclar, lityum, kalsiyum, sodyum, alminyum, baryum gibi metallerin sabunlardr. Greslerin temeli sv yalar madeni ve sentetik yalardr. Katklar: Yalarn zelliklerini gelitirmek iin ilerine konan elamanlara katk denir. Korozyon nleyici, anmay azaltc, yapkanlk verici, viskozite ykseltici, kpklenmeyi nleyici, donma noktasn drc, yksek basn tayc sistemlerde vb. yerlerde niteliklerini gelitirmek iin yalara konur.

Akkann akmaya kar gsterdii dirence viskozite denir. Kaymal yataklarda ve hafif alma artlarnda ve dk viskoziteli yalar; Daha ar alma artlarnda ise yksek viskoziteli yalar kullanlr. Gresle yalama ya kaann nlenemeyecei tasarmlarda kullanlr. Yuvarlanmal yataklarn ounda gresler kullanlr. Montaj srasnda ve dzenli bakmlarda greslenir. Baz kapal devre, yani ya kaa olmayan yataklama sistemlerinde ince yalar kullanlmaktadr. 1.1.13. Kayma Direnli Yataklarn Yapm Resimlerinin izimi Kaymal yataklar ( Burlar) yapm resimlerinde tek grnle ifade edilir. Ya kanal ve yatak yerletirme knts iin aklama resmi izilir. ve d apa artlarna gre tasarmc tarafndan boyut tolerans verilir. Standart yataklara ait toleranslar ilgili izelgelerden belirlenir. Kaymal yatak gvde i ap H7 veya H6 toleransnda kaymal yatak d ap ise r6 toleransnda ilenir. Vidal pimle emniyete alnan kaymal yatak d aplar n6 veya m6 toleransnda ilenebilir. Ayrca i ve d apa ortak merkezlilik konum tolerans verilmelidir. Tolerans verilen yzeylere dier yzeylerden farkl yzey przllk dierleri verilir. Yataklarn yerlerine dzgn konmalar iin, kullanlan pah asnn et kalnlna gre hazrlanm ls izelgelerden bulunarak yazlr pah alar 45o tir.

13

1.1.14. Yatak Tayclarnn Yapm Resimlerinin izimi Yatak tayclar, kaymal ve yuvarlanmal yatak gvdelerinin yer, duvar ve tavana balanmasna yarayan dolaysyla transmisyon iletiminde milleri ve yataklar tayan mekanik elamanlardr. Genellikle dkme demir ve elik dkm olarak retilir. Yatak tayclar eitlidir.Yatak gvdesi, dayanaklara eki bal cvatalarla ; dayanaklar ise temel veya duvara balanr. ekil 1.7de yatak tayclar grlmektedir.

ekil 1.7: Yatak konsollar ( Tayclar )

14

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilem basamaklar ve nerileri dikkate alarak Kayma Direnli Yataklar konusuna ait uygulama faaliyetlerini yapnz.

Ilem basamaklari

neriler

izim ara ve gereleri hazrlaynz. izim takmlarnz kontrol ediniz. izim iin gerekli l hesaplaynz. Mil apna gre seilen kayma Resminizin sabilecei bir resim kad belirleyiniz. direnli yatan eksenlerini referans alarak ap llerini iziniz. Resmin toplam genilik ve yksekliini kabaca hesaplaynz.(l tolerans ve yzey ileme iaretleri kullanacanz unutmaynz). Silindirik ve simetrik paralar izerken eksen izgisi ile balamanz gerektiini unutmaynz. Uzunluk, genilik ve balama elemanlarnn yerlerini belirleyerek Resim iin gerekli olan antedi iziniz. iziniz. izilen resmi llendirerek, yzey Resminizi kurallar erevesinde iaretlerini iziniz. llendiriniz. Yatan alma pozisyonunu dnerek gerekli toleranslar veriniz. Yatak iin gerekli yzey ileme iaretleri kullannz. Mil apna gre standarttan seilen Resmin toplam genilik ve yksekliini yatak taycsnn resmini iziniz. kabaca hesaplaynz.(l tolerans ve yzey ileme iaretleri kullanacanz unutmaynz.) Yatan alma pozisyonunu dnerek gerekli toleranslar veriniz. izilmi kayma direnli resmini kontrol ediniz. yatak Resmi son kez dikkatlice kontrol ediniz. Resim tamamlanmsa kd dikkatlice masadan sknz.

15

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki doldurmal,doru-yanl ve klasik sorular cevaplayarak faaliyette kazandnz bilgi ve becerileri lnz. 1. Gsterdii dirence gre yataklar grupta toplanr. 2. Yataa gelen dnme kuvvetinin, dnme eksenine dik etki ettii yataklara.denir. 3. Dkme demirden yaplan yataklar, dnme hareketinin .hzda olduu yerlerde kullanlr. 4. Kayma direnli yataklar TS. te standartlatrlmtr. 5. Kayma direnli yataklarn lleri, izelgelerden .. gre seilir. 6. (.)Yatak burlar yerlerine H6/r6 altrma toleranslar ile taklr (D/Y). 7. Birbirine srtnerek alan paralarda, srtnme ve snmay en aza indirmek iin yaplan ileme denir. 8. Yataklarda szdrmazl salamak iin millere taklan elemanlara denir.

DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar, modl sonundaki cevap anahtaryla karlatrnz. Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz belirleyiniz. Yanl cevaplandrdnz sorularla ilgili konular tekrar inceleyip renmeye alnz. Kaynak veya yardmc ders kitaplarndan faydalannz. Ktphanelerden, Internet ten veya makine teknolojisi alannda retim yapan iletmelerden aratrma yapnz. Modlle ilgili retmenlerinizden yardm alnz.

16

KONTROL LSTES

Verilen kayma direnli enine yatan 1:1 leinde yapm resmini A4 kadna iziniz. Bunun iin: Uygun izim ara ve gereleri kullannz. Paraya ait yeterli grnleri -gerekiyorsa- kesit alarak iziniz. llendiriniz (Eksik llendirme yapmaynz. l tekrarndan kannz). Yzey kalite iaretlerini resimde gsteriniz. Tolerans deerlerini resmi llendirirken gsteriniz. Antet bilgilerini yaznz.

Sreniz 40 dakikadr.

17

KONTROL LSTES
Faaliyet Ad Ama Kayma Direnli Yataklar Modl Eitimi Alan TS-ISO standart izelgeleri Kiinin ile kataloglardan kayma direnli Ad ve Soyad yatak ile ilgili bilgi alabilecek ve yapm resimlerini izebileceksiniz.

Aklama: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki kontrol listesini doldurunuz. Aada listelenen davranlarn her birini yapp yapmadnz deerlendiriniz. Eer yaptysanz evet kutucuunun hizasna X iareti koyunuz. Yapmadysanz hayr kutucuunun hizasna X iareti koyunuz.

DEERLENDRME KRTERLER
1. izim takmlarn hazrladnz m? 2. Kayma direnli yata izmek iin gerekli izim ara ve gerelerini kullanabildiniz mi? 3. parasnn ekline gre bak ynn ve yeterli grn saysn belirleyebildiniz mi? 4. Kayma direnli yata izmek iin gerekli elemanlarn hesaplayabildiniz mi? 5. Kayma direnli yata izerken TS 88 de belirtilen izgi eitlerini kullanabildiniz mi? 6. Belirlenen kesit dzlemine ve TS 88 de verilen kurallara gre kesit grn veya grnleri izebildiniz mi? 7. izilen kayma direnli yatan grnlerini standartlara uygun olarak tarayabildiniz mi? 8. izilen kayma direnli yatak parasn llendirdiniz mi? 9. lme aralaryla i paras zerinden lleri alp resim zerine yazabildiniz mi? 10. Uygun toleranslar belirleyip kroki resmin ilgili yerlerinde gsterebildiniz mi? 11. izilen kayma direnli yatan uygun olan yapm resmi antedini izip eksiksiz doldurabildiniz mi? 12. Resmi istenilen srede izdiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Kontrol listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelisiniz. Cevaplarnz ierisinde hayr varsa faaliyeti tekrarlaynz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

18

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Gerekli ortam salandnda yuvarlanma direnli yataklara ait TS-ISO standartlar ile kataloglardan bilgi alabilecek ve elde edilen verilere gre yapm resimlerini izebileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: TS-ISO standart izelgeleri ile kataloglardan yuvarlanma direnli yatak ile ilgili bilgi alabilecek ve yapm resimlerini izebileceiniz programlar aratrnz. Yuvarlanma direnli yataklarn nerelerde ve ne amala kullanldn aratrnz. evrenizde almakta olan makine ressamlarndan yuvarlanma direnli yataklar konusu ile ilgili aratrmalar yapnz. Aratrma ilemleri iin Internet ortam ve piyasada almakta olan makine ressamlarn ziyaret edip ne tr programlar kullandklarn aratrnz. Okulunuzdaki blmlerden de yararlanabilirsiniz.

2. YUVARLANMA DRENL YATAK

2.1.Yuvarlanmal Yataklarn (Rulmanlar) Tanm ve Kullanld Yerler
Millere desteklik yapar. Kaymal yataklar gib i millerin dnme ve dorusal hareketlerinin iletiminde kullanlr. Hareket, kayma yerine yuvarlanma olarak meydana gelir. Bu da kaymaya gre srtnme direncini azaltr, byk dnme hzlar salar. Dnen millere desteklik eden, dnmeyi bilye veya makarayla salayan standart makine paralarna yuvarlanma direnli yataklar denir ( Resim 2.1 ).

19

Resim 2.1: Yuvarlanma direnli yatak kesitleri

Yuvarlanmal yataklar, eitli koullar iin birbirlerinden farkl ekillerde retilmitir. Ancak temelde hepsinde yuva ierisine yerl etirilen d bilezik, mil zerine geirilen i bilezik, bilezikleri birbirinden ayran yuvarlanma elamanlar ve bu elemanlarn birbirlerine demesini nleyen kafesten olumutur. Yuvarlanmal yataklar, kaymal yataklar gibi dnme ve salnm hareketinin olduu yerlerde kullanlr. Hareket ve gcn miller araclyla iletilmesi srasnda kaymal yataklara gre ekonomik ve teknik ynden stnlkleri vardr. Bu stnlkler: Sk sk durdurulup altrlan makineler iin elverilidir. Boyutlarnn kk olmas nedeniyle az yer kaplar. Dnen ve yuvarlanan elemanlarn temas noktalar az olduu iin kullanlacak ya tketimi azdr. Kolay merkezlenirler. Bakm ve deitirilmeleri kolaydr.

Yuvarlanmal yataklar pahaldr. Sarsntl ve darbeli ykler iin gvenli deildir. Taklmalar ve sklmeleri zordur. Bu olumsuzluklara ramen yksek devirli orta yklerin iletilmesinde tercih edilir. Yuvarlanmal yataklarn kullanlma amalarna gre ok eitleri vardr, sonunda her birinin kullanlma yeri ve zellikleri zerinde durulacaktr. Burada genel anlamda kullanlma yerlerini sayacak olursak; dili ile alan, motorlu tatlar, elektrik motorlar, rayl tatlar, gemi inaatlar, hadde makineleri, transmisyon millerinin yataklanmas, i makineleri, tarm makineleri, uak endstrisi vb. yerlerde kullanlr.

2.2. Yuvarlanmal Yataklarn Snflandrlmas

Yuvarlanma elemanl yataklar, zerlerine etki eden kuvvetin ynne gre temelde iki ana gruba ayrlr. Mil eksenine dik yndeki kuvvetleri karlayan yataklara enine (Radyal) yataklar denir. Mil eksenine paralel yndeki kuvvetleri tayan yataklara da eksenel (Boyuna) yataklar ad verilir

20

Enine (Radyal) yataklar eksene dik gelen kuvvete ek olarak bir miktar eksenel yk, eksenel yataklar da eksen dorultusundaki kuvvete ek olarak bir miktar enine yk tayabilir. Hem enine yataklar hem de eksenel yataklar yuvarlanma elemanlarnn ekline ve biimlerine gre bilyeli yataklar ve makaral yataklar olarak aadaki gibi snflandrlr. ekil 2.1de yatan alma durumuna gre yuvarlanma direnli yataklar grlmektedir.

ekil 2.1: Yatan alma durumu

2.3. Yuvarlanmal Yataklarn Gereleri

Bilezik ve yuvarlanma elemanlar, zerlerine gelen ykleri tayabilmek, anmay azaltmak ve paslanmay nlemek amacyla rulmanl yataklar alaml elik veya sert karbon eliinden yaplr. Rulmanl yatak imalat baz zel alma yerleri iin alminyum alamlardan, zel plastikten ve naylondan da yaplr. elik malzemelerde % 0,95-1,1 karbon ve %0,9-2 krom vardr. Ayrca az miktarda silisyum ve manganda ilave edilir. retimden sonra bilyeli yataklarn i ve d bilezii sertletirilir. Kafesler ise sacdan, pirinten, bronzdan veya plastik malzemeden yaplmaktadr. Yuvarlanma elemanlarnn korunmasna yarayan veya yan dar szmasn nleyen kapaklar elik sac, elik takviyeli lstik ve kee gibi madeni yalara dayankl gerelerden yaplr. 21

2.4. Yuvarlanmal Yataklarn retim Biimleri

Yuvarlanma direnli yataklarn retimlerini dnyada belli yapmaktadr. Trkiyede de firmalar yuvarlanmal yatak retmektedir. bal firmalar

Yuvarlanmal yataklar hassas makine paralar olup retimlerinde ileri teknoloji ve bilgi birikimine ihtiya vardr. Yatrmlar pahaldr. retimde kullanlan tezghlar son sistem ve bilgisayar donanmldr. Yatak bilezikleri kaln plakadan, elik ekme borudan, dvlm burlardan talal retim yoluyla ekillendirilir. Yuvarlanma elemanlar zel kalplarda preslenerek kre ve makara biimine sokulur. Bilezikler ve yuvarlanma elemanlar i gerilmeleri giderilmek iin tavlanr. Daha sonra ya ve zmparayla talanr. Kaba taranmalar bittikten sonra sertletirilir. Son olarak ince talama yaplp parlatlr ve kalite kontrol blmlerine gnderilir. Sertlik dereceleri, hatal olup olmadklar kontrol edilir. Byklk ve biimlerine gre gruplara ayrlrlar. Montaj blmlerine sevk edilen yatak paralar birbirine taklarak piyasaya srlr. Bilezikleri ayrlmayan yuvarlanmal yataklarda, yuvarlanma elemanlar doldurma deliinden bilezikler arasna konur. Bilyelerin, presleme tekniiyle kafes sayesinde eit sra dizilileri salanr. Doldurma delii olmayan yuvarlanmal yataklarda, iki bilezik arasna sabildii kadar bilye yerletirildikten sonra i bilezik aaya ekilir. Bilyelerin eit sra dizilileri kafesle salanr. Bu sistemde yeterli sayda bilye doldurulamadndan yatan tama gc daha dk olur. Tama gcnn yksek olmas istenen yuvarlanmal yataklar iin ileri teknolojik yntem uygulanr. Burada bilezikler ve yuvarlanma elemanlar ok kk toleranslarda ilenir. Montajda d bilezik stlarak yuvarlanma elemanlar bilezikler arasna yerletirilir. Resim 2.2 de Yuvarlanma Direnli Yatak rnekleri grlmektedir.

22

Resim 2.2.Yuvarlanma direnli yataklar

2.5. Yuvarlanmal Yataklarn TS izelgeleri

Yuvarlanma direnli yataklarn her biri ayr bir ilevi yerine getirecei iin standart bir ekilde retilmesi ve piyasaya srlmesi kullanclarn kataloglardan doru semesi gereini ortaya koymaktadr. Yatak tipi ve eklinin bilinmesi yannda nerede, hangi tip ortamlarda, yata etkileyebilecek yklerin, ynlerinin ve iddetinin bilinmesine ihtiya duyulmaktadr. Yatak reten iletmeler, snflandrmalar konusunda belirtildii gibi ok sayda ve eitli retim yapmaktadr. Bunlarn arasnda en doru olann semek bilgi ve tecrbe gerektirmektedir.

23

Standart izelgelerden yatak seilirken yatan ykl dnmesi, sabit durmas veya salnm (sarka) hareketinde almas ekli tespit edilm elidir. Dnme hallerinde dinamik yk, durma hallerinde statik yk vardr. Yuvarlanmal yataklar; DIN, ISO ve TSE ye gre standartlatrlmtr. retici firmalar standartlara gre katalog hazrlamtr. ekil 2.2' de yuvarlanmal yataklara ait standartlar verilmitir. izelgeler incelendiinde, delik ap (d), d ap (D), genilik (B) gibi temel lleri grlr. Yuvarlanmal yatak izelgelerinde yataa ait sembollerin satrnda boyutlar, yk tama kapasiteleri ve devir saylar bulunur (ekil 2.2). Standart izelgelerin kullanlmasn bir rnekle aklay alm: Seri sembol 6006 olan yuvarlanmal yatan dier llerini izelgeden bulalm. Tablodan nce birinci stundan seri sembol 6006 bulunur. Sonra semboln satrnda d=30, D=55, B=l3, r=1,5 deerleri tespit edilir.

ekil 2.2: Yuvarlanmal yatak izelgesi

2.6. Yuvarlanmal Yataklarn Standart Gsterilmesi

Yuvarlanma elemanl yataklar standart olarak retildiklerinden piyasada hazr halde bulunur Makine birletirmelerinde ilk defa kullanlabildii gibi: eskime, krlma, bozulma vb. sebeplerle yenileriyle deitirilir. Bundan dolay yataklarn karakteristik zelliklerini belirten semboller gelitirilmitir. Bu semboller hakknda, retici, satc ve kullanclar bilgi sahibi olmak zorundadr. Semboller eitli rakam ve harflerin karmnda olumutur. Semboller, yataklar kesin olarak tarif eder. Snf, tr, tipi, cinsi ve zelliklen hakknda bilgi verir. Sembollerin her biri belirli bilgileri ierir. Gruplarla ifade edilir. ekil 2.3te rnekler verilmitir.

24

ekil 2.3. Rulmanl yataklarn zel iaretleri

2.7. Yuvarlanmal Yataklarn Taklaca Mil Ve Yuvaya Verilecek Toleranslar

Yatan i bilezii mildeki muyluya, d bilezii de yatak yuvasna belirli toleranslarda sk gemelidir. Yatan markasna gre firmasnn katalogundan montaj toleranslar seilmelidir. Bilyeli rulmanlar iin: Milin muylusuna ait tolerans:j5, j6, k5, k6 Rulman yuvas tolerans: H7, J6 Makaral rulmanlar iin 25

Milin muylusuna ait tolerans:k5, k6, m5 Rulman yuvas tolerans:...H7, K6 ekil 2.4te yapm toleranslarnn ait olduu d ve D aplar ile enine rulmanl yataklarn standart lleri verilmitir. ekil 2.5de boyuna rulmanl yataklarn standart lleri verilmitir.

ekil 2.4: Rulmanl yataklarn standart lleri

26

ekil 2.5: Boyuna rulmanl yataklarn standart lleri

2.8. Yuvarlanma Direnli Yataklarn Yapm Resimlerinin izimi

Yuvarlanmal yataklar dier standart makine elamanlar gibi piyasadan hazr olarak temin edilir. Bu nedenle yuvarlanmal yataklarn yapm resimlerinin izimine gerek duyulmaz. Ancak yuvarlanmal yatak resimleri montaj resimlerinde kesit grn olarak izilir. Yuvarlanma yataklarn kesit grnlerinde yuvarlanma elamanlar ( Bilyeler, makaralar ) taranmaz. Taranan i ve d bilezik, ayn ynde taranr. Montaj resimlerinde yuvarlanmal yataklar tek para olarak kabul edilip numaralandndan, i ve d bilezii ayn ynde taranmas uygun olur. Yuvarlanmal yatan her durumda ayn ynde taranmas pratiklik salar ve yanl deildir.

27

Rulmanl Yatak Resimlerinin iziminde lem Sras

Enine Yataklar iin (ekil 2.6): Yata ince izgilerle temel boyutlarna gre belirleyiniz ( 1 ). Rulman elemannn boyutlarn, bilyeli veya makaral oluuna gre belirleyiniz (2 ). Rulman kesitini 1/3 orannda blnz ( 3 ). Kesitini taraynz ve resmi koyulatrnz ( 4 ).

ekil 2.6: Enine yuvarlanmal yatak izimi

28

Boyuna Yataklar iin (ekil 2.7): Yata ince izgilerle temel boyutlarna gre belirleyiniz ( 1 ). Rulman elemann sra saysna gre belirleyiniz ( 2 ). Rulman kesitini 1/3 orannda blnz ( 3 ). Kesiti taraynz ve resmi koyulatrnz ( 4 ).

ekil 2.7: Boyuna yuvarlanmal yatak izimi

Konik Makaral Yataklar iin (ekil 2.8): Yata, ince izgilerle temel boyutlarna gre belirleyiniz (1 ). Makarann yerini, yatay eksenine gre 15 ada belirleyiniz ( 2 ) Konik makaray kendi ekseninde boyutlandrnz ( 3 ). Rulman kesitini boyutlandrnz (4 ). Yatak kesitini taraynz ve resmi koyulatrnz ( 5 ).

ekil 2.8: Konik makaral yuvarlanmal yatak izimi

Oynak Yataklar iin (ekil 2.9): Yata, ince izgilerle temel boyutlarna gre belirleyiniz ( 1 ). 29

Rulman elemannn bilyeli veya makaral oluuna gre yerini belirleyiniz(2). Bilye veya makaray kendi eksenlerinde boyutlandrnz ( 3 ). Yatak kesitini taraynz ve resmi koyulatrnz ( 4 ).

ekil 2.9: Oynak yatak izimi

2.9. izim rnei

Yuvarlanmal yataklarn iziminde, retici firmann kard kataloglardan yararlanlr. Kataloglardan yatak temel lleri verilmitir. Bu ller, yatak i ap (d), d ap (D), genilik ( B.T) veya ykseklik (H) lleridir. Ayrca i ve d bilezik ke kavis standart lleri izelgelerde verilmitir. Yuvarlanmal yataklarn izimi kataloglarda grld gibi yaplr. Dikkat edilirse kataloglarda kafes, conta ve kapakla kapak faturalar genellikle izilmez. Yuvarlanmal yataklar, kataloglarda sembollerle belirtilir. rnein, 6204 sembol ile belirtilen tek sra sabit bilyeli yatan iziminde aadaki ilem sras izlenir ( ekil 2.10 ). Katalog veya izelgeden sembole gre temel ller bulunur. d= 20; D=42; B=12; r =0,5 a- Temel llere gre d ller izilir. b- Bilye merkezi, erevenin kegenleri izilerek bulunur. c-Kataloglarda yuvarlanma elaman lleri ve bilezik kalnl lleri verilmemitir. Bu ksmlar gze ho gelecek ve gereine yakn ekil ve byklkte izilmelidir. Temel llere bal basit formller kullanlabilir. zellikle ilk izimlerde formllerin kullanlmas faydal olur. Bu formllerden 30

H=(D-d)/2 = (42-20)/2 = 11mm d=0,6. B = 0,6. 12 = 7,2 mm bulunur.

Kegenlerin kesitii nokta merkez olmak zere yaklak d= 7mm apl daire izilir. deBilezik kalnl 1/3 x H olduuna gre ( 1: 3 ) x 11 = 3,6 mm iaretlenir. izim koyulatrlr. ve d bilezik taranarak izim tamamlanr.

ekil 2.10: Sabit bilyeli yatak izimi

31

Resim 2.3.:Yuvarlanmal yatak montaj rnekleri

32

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilem basamaklar ve nerileri dikkate alarak yataklar konusuna ait uygulama faaliyetlerini yapnz.

Ilem basamaklari

neriler

Uygun resim masas seiniz. Resim masasnn standartlara uygun olmasna izim ara ve gereleri hazrlaynz. dikkat ediniz. izim takmlarnz kontrol ediniz. izim iin gerekli l hesaplaynz. Gelen yke, devir saysna ve mil Resminizin sabilecei bir resim kad apna gre seilen yuvarlanmal belirleyiniz. yatan eksenini iziniz. Silindirik ve simetrik paralar izerken eksen izgisi ile balamanz gerektiini unutmaynz. Resmin toplam genilik ve yksekliini kabaca hesaplaynz (l tolerans ve yzey ileme iaretleri kullanacanz unutmaynz.). D ap ile mil ap arasnda kalan Resmin toplam genilik ve yksekliini yuvarlanma elemanlarn iziniz. kabaca hesaplaynz (l tolerans ve yzey ileme iaretleri kullanacanz unutmaynz.). Yatan alma pozisyonunu dnerek gerekli toleranslar veriniz. Ekseni referans alarak d ap ve genilik boyutlarn iziniz. izilen resmin llerini Resminizi kurallar erevesinde belirleyiniz. llendiriniz. Resimde kullanlacak yzey kalite Yatan alma pozisyonunu dnerek sembollerini ve toleranslar seiniz gerekli toleranslar veriniz. Yatak iin gerekli yzey ileme iaretleri kullannz. Resim iin gerekli olan antet trn Resim iin gerekli olan antedi iziniz. belirleyiniz. izilmi yuvarlanma direnli yatak Resmi son kez dikkatlice kontrol ediniz. resmini okuyunuz. Resim tamamlanmsa kad dikkatlice masadan sknz.

33

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular cevaplayarak faaliyette kazandnz bilgi ve becerileri lnz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Yuvarlanmal yataklar, boyutlarnn kk olmas nedeniyle az yer kaplarlar.(D/Y) Yatan i bilezii mildeki muyluya, d bilezii de yatak yuvasna belirli toleranslarda gemelidir. Yuvarlanmal yataklarn delik ap ls standart izelgelerde hangi harfle gsterilir? A) B) D C) B D) D E) B Yuvarlanma elemanl yataklar, zerlerine etki eden kuvvetin ynne gre temelde .. ana gruba ayrlr. Montajda d bilezik stlarak yuvarlanma elemanlar bilezikler arasna yerletirilir.(D/Y) Mil eksenine paralel yndeki kuvvetleri tayan yataklara . yataklar denir.

DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar, modl sonundaki cevap anahtaryla karlatrnz. Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz belirleyiniz. Yanl cevaplandrdnz sorularla ilgili konular tekrar inceleyip renmeye alnz. Kaynak veya yardmc ders kitaplarndan faydalannz. Ktphanelerden, Internet ten veya makine teknolojisi alannda retim yapan iletmelerden aratrma yapnz. Modlle ilgili retmenlerinizden yardm alnz.

34

Kontrol Listesi
ap (muylu ap) d=35 mm olan bilyeli tip enine rulmanl yatak, mil ve yuvasna taklm olarak tam kesit grn eklinde belirtilen yere izilecektir. (ekil 2.4ten 6207 seri nulu yatan llerine ek olarak; D1=60, d1=47, Da=66 mm, da=41 mm alnz.) Bunun iin: Uygun izim ara ve gereleri kullannz. Paraya ait yeterli grnleri -gerekiyorsa- kesit alarak iziniz. llendiriniz (Eksik llendirme yapmaynz. l tekrarndan kannz). Yzey kalite iaretlerini resimde gsteriniz. Tolerans deerlerini resmi llendirirken gsteriniz. Antet bilgilerini yaznz.

Sreniz 40 dakikadr.

35

KONTROL LSTES
Faaliyet Ad Ama Yuvarlanma Direnli Yatak Modl Eitimi Alan Kiinin TS-ISO standart izelgeleri Ad ve Soyad ile kataloglardan yuvarlanma direnli yatak ile ilgili bilgi alabilecek ve yapm resimlerini izebileceksiniz.

AIKLAMA Aada listelenen davranlar gzlemleyiniz. Eer yapldysa Evet kutucuunun hizasna (X) iareti koyunuz. Yaplmadysa Hayr kutucuunun hizasna (X) iareti koyunuz.

Deerlendirme Kriterleri
1. izim takmlarn hazrlayabildiniz mi? 2. Yuvarlanma direnli yata izmek iin gerekli izim ara ve gerelerini kullanabildiniz mi? 3. parasnn ekline gre bak ynn ve yeterli grn saysn belirleyebildiniz mi? 4. Yuvarlanma direnli yata izmek iin gerekli elemanlarn tablodan okuyabildiniz mi? 5. Yuvarlanma direnli yata izerken TS 88 de belirtilen izgi eitlerini kullanabildiniz mi? 6. izilen yuvarlanma direnli yatan grnlerini standartlara uygun olarak tarayabildiniz mi? 7. izilen yuvarlanma direnli yatak parasn llendirdiniz mi? 8. lme aralaryla i paras zerinden lleri alp resim zerine yazabildiniz mi? 9. Uygun toleranslar belirleyip resmin ilgili yerlerinde gsterebildiniz mi? 10. izilen yuvarlanma direnli yatana uygun olan yapm resmi antedini izip eksiksiz doldurabildiniz mi? 11. Resmi istenilen srede izdiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Kontrol listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelisiniz. Cevaplarnz ierisinde hayr varsa faaliyeti tekrarlaynz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

36

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Yataklar modl faaliyetlerinin ve aratrma almalarnn sonunda kazandnz bilgilerin llmesi ve deerlendirilmesi iin retmeniniz size lme arac uygulayacaktr. Bu deerlendirme sonucuna gre bir sonraki modle geebilirsiniz. Yataklar modln bitirme deerlendirmesi iin retmeninizle iletiim kurunuz.

37

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 Enine (radyal) dk 4378 mil apna Doru Yalama Ya keesi

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 Doru Sk B ki Doru Eksenel

38

KAYNAKA KAYNAKA
ZKARA, Hamdi, Meslek Bilgisi V ve VI, lksan Matbaas Ltd.ti, Ankara, 1998. ZKARA Hamdi, Meslek Resmi III, ANKARA 2002. EN . Zeki ZLNGR Nail, Makine Meslek Resmi II, STANBUL 2004.

39