Professional Documents
Culture Documents
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
ELEKTROHDROLK SSTEMLER
ANKARA 2007
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.
NDEKLER
AIKLAMALAR ...............................................................................................................iv GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET1.................................................................................................3 1. ELEKTROHDROLK DEVRE ELEMANLARI YAPISI VE ALIMA ZELLKLER ............................................................................................................................................3 1.1. Butonlar ....................................................................................................................3 1.2. alterler ....................................................................................................................4 1.3. Snr Anahtarlar........................................................................................................4 1.4. Basn alterleri ........................................................................................................5 1.5. Selenoid Valfler ........................................................................................................5 1.6. Trafo ve Dorultmalar .............................................................................................5 1.7. Rleler ......................................................................................................................7 1.8. Kontaktrler ..............................................................................................................7 1.9. Uyar l Cihazlar ve Test Cihazlar ......................................................................8 1.9.1. Basn ler ......................................................................................................8 1.9.2. Ak ler..........................................................................................................9 1.9.3. Scaklk ler ....................................................................................................9 1.9.4. Debi ler .......................................................................................................10 1.9.5. Seviye Gstergesi.............................................................................................11 1.9.6. Kirlilik Gstergesi............................................................................................11 1.9.7. Test Cihazlar...................................................................................................12 1.10. Potansiyometre......................................................................................................12 1.11. Amplifikatrler .....................................................................................................13 1.12. Oransal Valfler ......................................................................................................13 1.12.1. Yn Kontrol Valfleri ......................................................................................13 1.12.2. Basn Emniyet Valfleri .................................................................................14 1.12.3. Ak Kontrol Valfleri......................................................................................15 1.12.4. Oransal Valflerin Kumanda Tablosu...............................................................16 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................18 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................20 LME VE DEERLENDRME .................................................................................21 RENME FAALYET2...............................................................................................22 2. ELEKTROHDROLK KUMANDA BLGS ...............................................................22 2.1. ElektroHidrolik Malzeme Sembol Bilgisi ................................................................22 2.1.1. Elle Kumanda Sembolleri.................................................................................22 2.1.2. Elektrikli Anahtarlama Sembolleri....................................................................23 2.1.3. Rle Bobini ve Kontaklar in Sembolleri ........................................................23 2.1.4. Role ve Bobin Sembolleri.................................................................................23 2.1.5. Mekanik ve Elektrikle Kumanda Sembolleri.....................................................23 2.1.6. Elektrik Balant Sembolleri ............................................................................24 2.1.7. Elektrik G Kayna Sembolleri .....................................................................24 2.2. ElektroHidrolik Devre Elemanlar Sembolleri ve erdii Mantk ............................24 2.3. ElektroHidrolik Devre Elemanlarnn Devre zerinde .............................................26 2.3.1. Rakamla Tanmlandrlmas..............................................................................26 2.3.2. Harfle Tanmlandrlmas .................................................................................26 2.4. Teknolojik ema .....................................................................................................27 i
2.5. Fonksiyon Blok Diyagram......................................................................................28 2.6. Hidrolik Devre emas ............................................................................................28 2.7. Hidrolik Devre iziminde Elemanlarn Numaralandrlmas ....................................28 2.8. Elektrik Kumanda emas .......................................................................................28 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................29 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................31 LME VE DEERLENDRME .................................................................................32 RENME FAALYET3...............................................................................................33 3. TEK ETKL SLNDRLERN KONTROL ...............................................................33 3.1. Paralel alan Valflerin Devre emas ...................................................................33 3.2. Seri alan Valflerin Devre emas........................................................................34 3.2.1. alma Diyagram...........................................................................................35 3.2.2. Hidrolik Devre emas ve Uygulamas .............................................................35 3.2.3. Elektrik Devre emas ve Uygulamas..............................................................36 3.3. Giriin ve kn Kslmas ile Ilgili Devre emas ve Uygulamas .........................37 3.3.1. alma Diyagram...........................................................................................37 3.3.2. Hidrolik Devre emas .....................................................................................37 3.3.3. Elektrik Devre emas......................................................................................38 3.4. Oransal Valfler ift Etkili Silindirin Kontrol .........................................................38 3.4.1. Yn Kontrol Valfleri Devre emas ve Uygulamas..........................................38 3.4.2. Ak Kontrollu Oransal Valf Devre emas ve Uygulamas...............................41 3.4.3. Basn Kontrollu Oransal Valf Devre emas ve Uygulamas ...........................43 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................46 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................48 LME VE DEERLENDRME .................................................................................49 RENME FAALYET4...............................................................................................50 4. BRDEN FAZLA SLNDRN KONTROL................................................................50 4.1. Paralel Balantl Devreler ve Uygulamas ..............................................................50 4.1.1. alma Diyagram...........................................................................................50 4.1.2. Hidrolik Devre emas .....................................................................................51 4.1.3. Elektrik Devre emas......................................................................................52 4.2. Seri Balantl Devreler ve Uygulamas...................................................................52 4.2.1. alma Diyagram...........................................................................................52 4.2.2. Hidrolik Devre emas .....................................................................................53 4.2.3. Elektrik Devre emas......................................................................................54 4.3. Basn Kademeli Devre emas ve Uygulamas .......................................................54 4.3.1. alma Diyagram...........................................................................................54 4.3.2. Hidrolik Devre emas .....................................................................................55 4.3.3. Elektrik Devre emas......................................................................................56 4.4. Kombinasyonlu Devreler.........................................................................................56 4.4.1. alma Diyagram...........................................................................................57 4.4.2. Hidrolik Devre emas .....................................................................................58 4.4.3. Elektrik Devre emas......................................................................................58 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................60 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................62 LME VE DEERLENDRME .................................................................................63 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................64 ii
MODL DEERLENDRME...........................................................................................66 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................68 NERLEN KAYNAKLAR ..............................................................................................71 KAYNAKA ....................................................................................................................72
iii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 523 EO 0050 Elektrik Elektronik Teknolojisi Otomasyon Sistemleri Elektrohidrolik Sistemler Bu modl elektro-hidrolik sistem elemanlarnn yaplar, eitleri, balantlar, zellikleri ve bu sistemlerde kullanlan kumanda teknikleri ile uygulamaya ynelik bilgi ve becerileri kazandran renme materyalidir. 40/32 Hidrolik Sistemler modln tamamlam olmak. Elektrohidrolik devre elemanlarn tanmak ve elektrohidrolik devreleri kurmak. Genel Ama Gerekli atlye ortam ile el, g aletleri donanmlar salandnda elektro-hidrolik sistemleri tanyarak gvenli, verimli, amaca ve tekniine uygun altrabileceksiniz. Amalar 1. Elektro-hidrolik devre elemanlarn tanyp zelliklerini reneceksiniz ve Elektro-hidrolik devrelerde lme yapabileceksiniz 2. Elektro-hidrolik devreyi tekniine uygun tasarlayabileceksiniz. Sembolleri izip tanyabileceksiniz. 3. Elektro-hidrolik devre elemanlar arasndaki balanty yapp sistemi hatasz altrabileceksiniz. 4. Uygun atlye ortam ve gerekli techizat salandnda oransal hidrolik devre elemanlarn kullanarak devreyi oluturup hatasz altrabileceksiniz. Atlye ortam, otomatik kumanda deney setleri, kumanda devre elemanlar, hidrolik motorlar, l aletleri, hidrolik deney seti, kumanda malzeme kataloklar, hidrolik malzeme kataloklar, elektro-hidrolik izim progran, tepegz, projeksiyon, bilgisayar va temel el takmlar Ders geme ynetmeliine uygun olarak modl ve ders sonunda lme aralar kullanlarak lme ve deerlendirme yaplacaktr. retmen, kendinizi modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap)uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir. Her faaliyet sonrasnda faliyetle ilgili deerlendirme sorularyla deerlendireceksiniz.
MODLN AMACI
LME VE DEERLENDRME
iv
GR GR
Sevgili renci, Bu modln amac sizlere elektro-hidrolik sistemi ve elektro-hidroliin endstrideki kullanm alanlar hakknda bilgi sunmaktr. Elektro-hidrolik, otomasyon sistemlerinin ayrlmaz bir parasdr. nceki yllarda elektro-hidrolik alanlarnda eitli dnceler vard. Pek ok dnce elektro-hidroliin yerini, teknolojinin gelimesi ile baka branlarn alaca kansndayd. Fakat zellikle son yllarda elektro-hidroliin ok daha fazla gelitii grld. zellikle PLC lerin daha fazla kullanlmasyla elektro-hidrolik uygulamada ok daha fazla yer buldu. Hidrolik yntemle ok byk glerin elde edilme imkn vardr. Oransal valflerin kullanlmasyla bu byk gler ok daha verimli ve ok daha fazla kontroll kullanlmaktadr. Sistemlerde oluabilecek hatalar ok daha az seviyelere indirilmitir. Ar i makineli hidroliin nemi yatsnamaz bir gerektir. Ar i makineleri, madencilikte, otomotiv sanayisinde, kalp ve dkm tezghlarnda zellikle tercih edilir. Gnmzde, modern toplumlarn ekonomilerinin ve bymelerinin temelini oluturan sanayileme, salad yararlarn yan sra zm bekleyen pek ok problemi de beraberinde getirmektedir. Bu zmlerden biri de elektro-hidroliktir. Bu modlde konular basitten karmaa doru sralanm ve sizin anlayabileceiniz sadelikte hazrlanmtr.
RENME FAALYET1
AMA
RENME FAALYET1
Elektrohidrolik devre elemanlarn tanyp zelliklerini reneceksiniz. Elektrohidrolik devrelerde lme yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyeti tamamlamak iin ncelikle elektro-hidrolik devre elemanlarn iyi tanmamz gerekmektedir. Bunun iin evrenizdeki i yerlerinden elektro-hidrolik devre elemanlarna ait katalolar temin ediniz. Bir dosya halinde retmeninize sununuz.
Butonlar elektrik devrelerinde kullanlan temel devre elemanlardr. Elektrik devrelerinde ama, kapama yaparlar. Butonlardan byk akmlar geirilmez. Butonlarda sabit ve hareketli kontaklar bulunur. Mekanik olarak hareketli kontaklara kumanda edilir. Butonlar kalc ve temasl olarak iki ekildedir. Temasl butonlarda, butona temas kalktktan sonra kontaklar eski konumunu alr. 3
Tm butonlarn elektriksel balants ayn ekildedir. Ancak yaplarna bakldklarnda ok eitli olduklar grlr. Bir devrede buton kullanrken kontak yapsna ( normalde aknormalde kapal ) ve nereye ne ekilde monte edileceine dikkat edilmelidir.
1.2. alterler
Elektriksel yap olarak butonlar ve alterler benzer yapdadr. alterlerin butonlardan fark, zerlerinden yksek akmlarn geirilebilmesidir. alterler genelde bir sistemin veya bir devrenin enerjisini vermek veya kesmek iin kullanlr. Devrelerin giriinde bulunur.
a)
b)
Bir selenoidin yardmyla, ynlendirme valflerinin anahtarlama konumlar deitirilebilir. n grlen gerilimin bobine verilmesiyle bir manyetik alan oluur. Bu manyetik alandan dolay kolda meydana gelen kuvvet ynlendirme valfinin pistonunu yay kuvvetinin zt ynnde iter ve bylelikle anahtarlama konumu deitirilmi olur. Gerilimin ortadan kalkmasyla manyetik alan kaybolur ve hibir kuvvet etki etmez. Kurma yay pistonu eski durumuna getirir. Hidrolik valflere en ok 24 V DC gerilimle kumanda edilir. Bu yzden iaret kontrol biriminin gerekletirilebilmesi iin g kaynana ihtiya duyulur.
Dorultmalar, trafo kndaki alternatif akm doru akma evirir. Bunu diyotlar, bobin ve kondansatrlarden oluan filtre devreleri ile gerekletirirler. Trafo kndaki alternatif gerilimin negatif alternanslar diyotlar yardmyla pozitif alternans haline getirilir. Kondansatr ise gerilimi filtre eder ve istenilen doru gerilim elde edilmi olur. Kondansatr k DC gerilimdir.
1.7. Rleler
Elektro-manyetik anahtarlara rle denir. Selenoid bir gvdeden ve selenoide balanm hareketli kontaklardan oluur. Selenoid bobine gerilim verilince manyetik alan oluur. Oluan bu manyetik alan kontaklarn bulunduu paleti bobin nvesine doru eker. Rle zerindeki kontaklar konum deitirir. Ak olanlar kapanr , kapal olanlar alr. Bobinin gerilimi kesilince kontaklar eski konumuna gelir.
1.8. Kontaktrler
Kontaktrlerin alma prensibi rlelerle ayndr. Rlelerden farkl olarak kontaktrler yksek gler iin kullanlan anahtarlardr. Yksek gler iin kullanlan g kontaklar daha byk imal edilir. Yksek akmlar iin imal edilen kontaklara ana kontak, dierlerine ise yardmc kontak denir. Rlelerden farkl olarak kontaktrlerde ark sndrcler bulunur. Ark sndrcler ana kontaklarn hemen zerinde bulunur.
Dier bir eit basn lerde boru yayl basn lme aletleridir. Yarm ay eklinde bklm bir boruya basnl akkan girerse her yerde ayn basn olduundan, yay eklinde bklm olan borunun i ve d yzey alanlar arasnda bir fark bulunduundan boru yay, alarak dzelmek ister. Bu hareketi bir gstergeye aktarlarak basn llr. Ancak bu aletler ar yklenmeye dayankl deillerdir. Dier bir basn sensrleri ise piezo teknolojisi ile imal edilir. Paslanmaz elikten yaplr. 600 bar basnca kadar lme yapabilir. Gnmzde tercih edilen basnlerlerdir. Basn ve scaklk sensr birlerik bir yapda bulunabilir.
1.9.2. Ak ler
Hidrolik sistemlerde akkann getii tm elemanlar ve hatlar ile akkanlar arasnda bir srtnme meydana gelir. Srtnme akkann ve buna bal olarak elemanlarn snmasna sebep olur. Bunun sonucu olarak gerekli basn azalr. diren akkan hznn karesi ile ykseldiinden i direnci daha ok akkann hz etkiler. Ak hz belirli deerleri amamaldr.
10
Hidrolikte kullanlan yan seviyesi ok nemlidir. Seviye gstergesi tank iindeki yan seviyesini gsterir. Bir ya tanknn seviye deiimlerini engellemek iin % 15 i orannda hava boluu braklr. Ya seviyesi azalrsa sistemde oluan kovitasyon etkisi artar. Elemanlarn anma hzlar artar. Ya seviye gstergesine dolar ve ya seviyesi grnr. Derin tanklar s atmak, geni tanklar hava ayrmak iin daha kullanldr. Derin tanklarda akkan azaldka, akkann ss artar. Akkann daha abuk bozulmasna sebep olur. Geni tanklarda akkan azaldka, akkan iindeki hava miktar artar. Bu da elemanlarn daha abuk anmalarna sebep olur. Seviye gstergesi tank zerine monte edilir. Tanktaki ya, seviye gstergesine dolar. Yan seviyesi gsterge zerinden grlr. Seviye gstergesi tankn tankn st seviyesinden %15 kadar aa ksma monte edilir.
11
Atlye dnda yaplan lmeler iin mobilitesi arttrlm cihazlarla svnn her trl zellii test cihazlar ile llebilir. Test cihazlar pratik kullanma sahiptir. PC ya da yazcya balanabilir..
1.10. Potansiyometre
Direnci mekaniki olarak deien elemanlara potansiyometre denir. Potansiyometreler aadaki grup altnda toplanabilir: Karbon Potansiyometreler Telli Potansiyometreler Vidal Potansiyometreler
12
1.11. Amplifikatrler
Elektrik devrelerinde amplifikatrler g ykseltmek iin kullanlr. Baz hidrolik devrelerde ise akkandaki g deiimlerini minimize eder.
13
Basn emniyet valflerinin grevi, hidrolik sistemin tamamnda veya sistemin bir blmnde basnc etkilemektir. Sistem basncnn, valf iinde bir yzeye etki ettirilmesi bu valflerin alma prensibinin esasn tekil eder. Bu ekilde meydana gelen kuvvet, kar ynde etki eden bir yay kuvveti ile dengelenir. 14
Basn emniyet valfi giri basncn nceden belirlenmi bir k basncna drr. Byle bir kullanm farkl basnlarn gerekli olduu yerlerde kullanlr. Srgl basn emniyet valflerinin zel tasarm ile daha hassas ayarlama yaplabilir.
Ayrca basnc snrlamak iin basn snrlama valfleri kullanlr. Basn snrlama valflerinin iine sk olarak yasyklama pistonu veya oturmal bir valf konur. Yastklama dzenei hzla alma ve yava kapanma zellii gsterir. Bu ekilde basn darbelerinin verecei zararlar nlenmi olur.
Ak kontrol valfleri, basn kontrol valfleri ile birlikte hacimsel debiye etki eder. alma elemanlarnn hareket hznn kontrol veya ayarlanmas bu valflerle mmkn olur. Sistemin sabit bir hacimsel debi ile beslenmesi durumunda akn blnmesi gerekir. Bu, ou kez ak kontrol valfinin bir basn kontrol valfi ile birlikte almas eklinde gerekleir. Tek ynl ak kontrol valfinin ama derecesi bir ayarlanabilir ksc yardmyla ayarlanr. Yeterli basn olmas durumunda ayarlanm k miktar ok ynnde sabit tutulur. 15
Darya kan piston kolu yke rastlamaktadr. ki yollu ak kontrol valfi buna ramen silindir ilerleme hznn sabit kalmasn salar. Piston kolu yk altnda, yksz durumdaki hzla dar itilir. Tek ynl ak kontrol valflerinde ters yndeki akta ak azalmaz. nk tek ynl ak kontrol valfinin iinde bulunan bilye hatt ak tutar.
1.12.4.2. Kart Tutucu Elektronik kartlarn gvdeye baland ksm kart tutuculardr. 1.12.4.3. Kart Elemanlar Kart elemanlar elektronik malzemelerden oluur.
16
1.12.4.4. Oransal Valf lm Seti Oransal valf lm seti basn, scaklk, debi lm iin kullanlr. Oransal valf lm cihazlarnn mobilitesi arttrlmtr. Paket olarak pek ok aparatla istee gre sistem geniletilebilir. Svnn her zelliini lebilecek ekilde imal edilenleri de mevcuttur. Oransal valf lm setlerine istendiinde sensrlerde taklabilir.
17
lem Basamaklar
neriler
ncelikle atlyenizde bulunan elektro-hidrolik devre elemanlarn gruplandrnz (Oransal valfler, l ve kontrol cihazlar ve dier elemanlar Atlyenizde bulunan elektroolarak.). hidrolik devre elemanlarn Gruplandrdnz devre elemanlarnn zelliklerini inceleyiniz. Bir rapor haline ve alma gerilimlerini kaydediniz. getirip retmeninize sununuz. Kararsz kaldnz, tanmlandramadnz elemanlar retmeninize danabileceinizi unutmaynz.
lem Basamaklar
Bir
neriler
nceki faaliyette elektro-hidrolik devre elemanlarn gruplandrmtnz. Her gruptan bir devre elemann seiniz. Setiiniz devre elemannn zelliklerini, Atlyenizde bulunan elektro-hidrolik almasn ve balant eklini internetten, devre elemanlarndan 5 tanesinin kitaplardan veya bu konuda alma yapan zelliklerini rapor haline getirip firmalardan reniniz. retmeninize sununuz. Planl ve organize olunuz. Her renci mmkn olduunca farkl eleman semelidir. almalarnz bir rapor halinde retmeninize sununuz.
18
lem Basamaklar
ekilde oransal valflere ait temel balant emas verilmitir. Bu uygulama faaliyetinde sisteme akkan balants yaplmayacaktr. Devrede yer alan elemanlarn alma artlarn tespit ediniz. ekildeki balanty kurunuz. Balantlarnz retmeninize gsteriniz.
neriler
Oransal valflerin balants ve zellikleri semboller halinde elemanlarn zerinde bulunur. Sisteme tank giriini balamaynz. Devre elemanlarnn alma artlarn tespit ederken Uygulama 2 den faydalanabilirsiniz. alkanlklarn unutmaynz. Balantlar dikkat ve titizlikle yapnz. Kararsz kaldnz konular retmeninize dannz. Sabrl olunuz.
19
DEERLENDRME LTLER
Elektro-hidrolik devre elemanlarn inceleyip rapor halinde retmeninize sundunuz mu? Elektro-hidrolik devre elemanlarnn zelliklerini kavradnz m? Hidrolik devre emasn doru izdiniz mi? Elektrik devre emasn doru izdiniz mi? Hidrolik devre elemanlarn doru setiniz mi? Hidrolik devreyi doru kurdunuz mu? Elektrik devre elemanlarn alma gerilimine gre doru setiniz mi ? Elektrik devre emasn doru kurdunuz mu? Sistemi belirtilen koullara gre doru altrabildiniz mi? gvenliine, sreye, i disiplinine ve atlye kurallarna uydunuz mu?
Evet
Hayr
20
boluu braklr. 7. 8. 9. 10. ( ( ( ( ) Oransal valf lm seti basn, scaklk, debi lm iin kullanlr. ) Kirlilik gstergesi alma ortamnn kirliliini gsterir. ) Ak kontrol valfleri akkann ak ynn deitirir. ) Basn kontrol valfi, giri basncn nceden belirlenmi bir k basncna
drr.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
21
ARATIRMA
Bu faaliyeti tamamlamak iin ncelikle elemanlarn sembollerini iyi bilmeniz gerekmektedir. Bunun iin; Uygulamadaki sembol katalolarn inceleyerek sembollerini izip anlamlarn ve grevlerini yaznz. Bu devrelerdeki elemanlarn isimlerini ve grevlerini yazp snfta sununuz. Aratrma ilemleri iin uygulamadaki rneklerden faydalanabilirsiniz.
22
23
Hidrolik devrelerde tank; yan bulunduu, depo edildii yerdir. Kirlilik, seviye, scaklk gstergeleri tankn zerinde bulunur. Ayrca akkann basncnn pompa ile ykseltildii yer yine tanktr.
24
Tm hidrolik devre elemanlarnda akkan balant noktalar gsterilir. Silindirlerin tek etkili veya ift etkili olduklar balant noktalarndan anlalr Basn ayar ve snrlama valflerindeki oklar akkann ynn verir. ek valfteki ak yn oktan yaya dorudur. Yn kontrol valflerinin balant noktas ilk sayy oda says ikinci sayy gsterir.
25
Tm elektro-hidrolik devre elemanlarnn ekil zerinde tanmlandrlmas gerekmektedir. Tanmlandrmann devre yapm ve devrelerin arza takipleri srasnda faydalar vardr. Her hidrolik devre elemanna bir numara verilir. Bu elemanlarn birbiri ile kartrlmalarn engeller. zellikle valf selenoidlerine ayr ayr numara verilmelidir.
26
G birimi
Arabirim
Tank
Tank akkann bulunduu, basnl bir ekilde sisteme uyguland ksmdr. Akkann dn yine tankadr. Arabirim akkana yn verilen ksmdr. Sistemin almasn etkileyen temel unsurdur. G biriminin ne ekilde alacan denetler. aret kontrol birimi akkan denetler ve g birimine iletir. G birimi hidrolik sistemlerde iin yapld ksmdr. Silindirler burada bulunur.
27
sinyal girii
Sinyal ilemcisi
Enerji besleme birimi akkan enerji kontrol birimine aktarr. Enerji kontrol birimi akkan kontrol ederek silindirlere uygular. Enerji kontrol valfler, uyar ve l aletleri ile yaplr.
neriler
Elektro-hidrolik devre elemanlarnn sembolleri zerlerinde bulunmaktadr. Kararsz kaldnz, tanmlandramadnz elemanlar retmeninize danabileceinizi unutmaynz. Planl ve organize olunuz. Atlyenizde bulunan elektro-hidrolik devre elemanlarnn sembollerini bir tablo haline getirip retmeninize sununuz. Dikkatli ve titiz bir ekilde almalarnz gerekletiriniz. Sorumluluklarnz biliniz. alkanlklarn unutmaynz.
lem Basamaklar
Atlyenizde bulunan elektro- hidrolik devre elemanlarn bir liste haline getiriniz. Elektro-hidrolik devre elemanlarnn elektriksel balantlarn bu listeye iziniz. Devre elemanlarna balant ekillerine gre uygun gerilim verip alma eklini not ederek salamlk kontrollerini yapnz.
neriler
Elektro-hidrolik devre elemanlarn liste haline getirirken Uygulama 1 den yararlanabilirsiniz. Elektro-hidrolik devre elemanlarnn elektriksel balantlar elemanlarn zerlerinde bulunmaktadr. Selenoidlerin zerlerindeki alma gerilimlerine gre uygun gerilimleri vererek selenoid bobinlerini kontrol edebilirsiniz. Dier elektriksel elemanlarn alma ekillerini de ayn yntemle kavrayabilirsiniz.
29
lem Basamaklar
Sistemin hidrolik devre emasn normlara uygun olarak iziniz. Sistemin elektriksel balant emasn iziniz. retmeninizden devre elemanlarn temin ediniz. Hidrolik devreyi kurunuz. Elektriksel balantsn yapnz. Devrelenizi kontrol ediniz. Sisteme retmeninizin kontrolnde enerji veriniz.
neriler
Sistemin hidrolik devre emasn 1. Uygulama Faaliyetinde tablo haline getirdiiniz sembollerden faydalanarak izebilirsiniz. Semboller tablosundan faydalanabilirsiniz. Devre elemanlarnn uygun zellikte olup olmadn kontrol ediniz. Sreyi dikkatli kullannz. alkanlklarna uyunuz. Uygun el takm kullanmaya zen gsteriniz. Hidrolik devreyi kurarken sistemde basnl akkan olacan unutmaynz. Ak balant kalmamasna zen gsteriniz. Elektrik balantsn yaparken elemanlarn alma gerilimine dikkat ediniz. retmeninizin gzetimi olmadan devreye enerji vermeyiniz.
30
DEERLENDRME LTLER
Elktro-hidrolik devre elemanlarnn sembollerini bir tablo haline getirdiniz mi? Atlyenizde bulunan elektro-hidrolik devre elemanlarnn listesini kardnz m? Elktro-hidrolik devre elemanlarnn elektriksel balantlarn izdiniz mi? Elktro-hidrolik devre elemanlarnn salamlk kontrollerini yaptnz m? Sistemin hidrolik devre emasn doru olarak izdiniz mi? Sistemin elektrik balant emasn doru izdiniz mi? Sistemi belirtilen koullara gre doru altrabildiniz mi? gvenliine, sreye, i disiplinine ve atlye kurallarna uydunuz mu?
Evet
Hayr
31
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevaplarnz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
32
ARATIRMA
Bu faaliyeti tamamlamak iin ncelikle silindir ve valfleri iyi tanmamz gerekmektedir. Bunun iin; Tek etkili silindirlere ait bir emay, rapor haline getirip snfta sununuz. ift etkili silindirle ait bir emay, rapor haline getirip snfta sununuz. Silindirlerin valflere nasl balandn aratrnz.
Aratrma ilemleri iin uygulamadaki rneklerden, internetten ve hidrolik ilem yapan firmalarndan faydalanabilirsiniz. Bylelikle sistemi daha iyi kavrayp uygulamalar daha rahat yapabilirsiniz.
33
(a)
ekil 3.2: Seri alan valflere ait devreler
(b)
34
35
36
37
S0 anahtarna baslnca K1 rlesi ve 1Y selenoidi enerjilenir. Silindir ileri hareket eder. S0 anahtar alnca yk, silindiri geri getirir.
38
alma diyagram
Valfe enerji verilince silindir ileri ynde hareket eder. 1. Valfin enerjisi kesilince silindir geri ynde hareket eder. 2. valfe enerji verilince silindir geri ynde hareket eder. 2. valfin enerjisi kesilince silindir tekrar ileri ynde hareket eder. Yn kontrol valfleri silindirlerin ynlerini tayin eder.
ekil 3.11 de 1. silindir geri, 2. silindir ileri ekilde konumlandrlmtr. Bu ilem yn kontrol valflerinin, silindirlere balantsndaki farkla salanmtr. Farkl 4/2 selenoid valf kullanarak da bu ilem gerekletirilebilir. 1. nolu selenoide enerji verilince silindir ileri ynde hareket eder, valfin enerjisi kesilince silindir geri ynde hareket eder. 2. valfe enerji verilince silindir geri ynde hareket eder, valfin enerjisi kesilince silindir tekrar ileri ynde hareket eder.
39
Elektrik devre emas ekil 3.10 daki hidrolik devrelerin ikisi iinde ortaktr. ekil 3.11 deki S1 anahtarna baslnca K1 rlesi ve dolays ile solenoid enerjilenir. Solenoid enerjilenerek akkann, ak ynn deitirir. S1 anahtar braklnca valfler enerjisiz kalr. Silindirler eski konumuna gelir. S1 anahtar tutmal tip seilirse silindirlerin eski konumuna gelme ilemini S0 anahtar yapar.
40
alma diyagramnda grld gibi silindirin ileri hareketini selenoidin B bobini, geri hareketini A bobini gerekletirir. Silindir giriine ak kontrol valfi yerletirilmitir. Ak kontrol valfi % 50 orannda kslmtr. Bundan dolay silindirin ileri hareketi yavatr. Silindirin yatayla yapt a azdr. Ak kontrol valfinin oran deitirildike silindirin ileri hareket hz da deiir. Ak kontrol valfinin oran drldke silindir daha yava ileri ynde hareket eder. Silindirin geri hareketi ak kontrol valfinden etkilenmez.
0-1 Saniye aralnda silindirde hareket grlmemitir. Silindir zaten geri konumdadr. 3. Saniyede 1Y bobininin enerjisi kesilmitir. 4-12 Saniye aralnda, 2Y selenoidi enerjilenerek silindir ileri ynde hareket etmektedir. Ancak ileri hareketi 6 saniye srmtr. Bunun sebebi akn %50 orannda kslmasdr. 12. Saniyede 2Y bobininin enerjisi kesilmitir. 14. Saniyede 1Y bobini enerjilenmi ve silindir 1 saniye iinde geri hareket etmitir.
41
Devrede ift etkili silindir, % 50 orannda kslm ak kontrol valfi, 4/3 bobin kontrollu selenoid valf, tanktan kan basncn kontrol iin basn snrlama valfi kullanlmtr. Selenoidin 2Y bobini enerjilenince ak kontrol valfinin oran dorultusunda, silindir ileri doru hareket eder. Silindirin hareket hz ak kontrol valfi ile istenen deerlere ayarlanabilir. Silindirin geri hareketini selenoidin 1Y bobini salar. Elektrik devre emas
42
S2 butonu silindirin ileri hareketini, S1 butonu geri hareketini gerekletirir. S2 butonuna baslnca, K2 rlesi ve selenoidin 2Y bobini enerjilenir. S2 butonundan elimizi ekersek K2 rlesinin enerjisi kesilir. Silindir durur. S1 butonuna baslrsa K1 rlesi ve selenoidin 1Y bobini enerjilenir. Silindir geri ynde harekete balar. S1 butonundan elimizi ekersek silindirin geri hareketi de durur.
ekil 3.16 daki selenoid valfin 1Y bobini enerjilenince silindir ileri, 2Y bobini enerjilenince silindir geri ynde hareket eder. alma diyagramndan grld gibi silindirin geri hareketi daha uzun bir srede gereklemektedir. Bu sre basn kontrol valfi ile ilgilidir. Basn kontrol valfinin deeri arttka silindirin geli sreside artar. Ancak basn kontrol valfinin deeri 37 barn zerine karsa silindir geri ynde hareket etmez ( Giri basnc 50 bar ). Ayn durum giri basncnn dmesi ile de gerekleir. Eer basn kontrol valfi 30 bara ayarlanmsa, devre giri basnc da 50 barn altna derse silindir geri gelmez. Bylelikle basn kontrol edilmi olur.
0-3 saniye aralnda 1Y bobini enerjilenmi ve silindir ileri hareket etmitir. 3-6 saniye aralnda silindir ileri ynde durmutur. 6-22 saniye aralnda 2Y bobini enerjilenerek silindir geri ynde hareket etmitir. Silindirin geri hareketi 15 saniye gibi uzun bir zaman aralnda gereklemitir. Bunun sebebi basn kontrol valfinin 30 bara ayarlanmasdr.
43
Devrede ift etkili silindir, 30 bara ayarlanm basn ayar valfi, 4/3 bobin kontroll selenoid valf, tanktan kan basncn kontrol iin basn snrlama valfi kullanlmtr. Selenoidin 1Y bobini enerjilenince silindir ileri doru hareket eder. Silindirin geri hareketini selenoidin 2Y bobini salar. Devre giri basnc 50 bardr. Devre basnc 50 barn altna derse basn kontrol valfi akkann geiini durdurur. Elektrik devre emas
S1 butonu silindirin ileri hareketini, S2 butonu geri hareketini gerekletirir. S1 butonuna baslnca, K1 rlesi ve selenoidin 1Y bobini enerjilenir. S1 butonundan elimizi ekersek K1 rlesinin enerjisi kesilir. Silindir durur. S2 butonuna baslrsa K2 rlesi ve selenoidin 2Y bobini enerjilenir. Silindir geri ynde harekete balar. S2 butonundan elimizi ekersek silindirin geri hareketi de durur. K1 ve K2 rlelerinin kapal kontaklar elektriksel kilitleme iin konmutur. K1 rlesi alrken K2 rlesi ; K2 rlesi alrken de K1 rlesi almaz.
44
45
46
DURUM DYAGRAMI
lem Basamaklar
Hidrolik devrenin almasn aklaynz. Elektriksel devrenin almasn aklaynz. Hidrolik devre uygulamasn yapnz.
neriler
Hidrolik devrenin almasn valflerin balantsna bakarak aklayabilirsiniz. Dikkat edilirse iki valf paralel balanmtr. Hidrolik devrenin almasn durum diyagramna bakarak aklayabiliriz. Elektrik devresindeki anahtarlar tutmal tip anahtar olduu gz nne alnmaldr. Selenoidlere yardmc rlelerin enerji verdii unutulmamaldr. Hidrolik devrenin almas sistemin elektrik balants hakknda da bilgi verir. Hidrolik devreyi kurarken size verilen elemanlarn doruluunu tespit ediniz. Bunu elemanlarn zerlerindeki sembollere bakarak yapabilirsiniz. Akkann basncnn azalmamas ve ya kaaklarn engellemek iin yaptnz balantlar kontrol ediniz. Elektrik devre uygulamasn yaparken elemanlara uygulanacak gerilimin doruluunu alma gerilimine bakarak kontrol ediniz. Balantlar kontrol ediniz. Sisteme enerjiyi retmeninizin kontrolnde veriniz.
47
48
Cevabnz doru cevap ile karlatrnz. Bir sorunun birden fazla zm yolu olduunu unutmaynz. Eer hatalarnz varsa yanllarnz tartnz.
DEERLENDRME
renme faaliyeti iin her uygulamay ayr ayr deerlendiriniz. Bir uygulamay tamamlamadan dier uygulamaya gemeyiniz. Sorunun doru cevabn izip uygulamasn yaptktan sonra dier faaliyete geebilirsiniz.
49
ARATIRMA
Birden fazla silindirin kullanld bir i makineli hidrolik balant emasn inceleyiniz. Aratrma ilemleri iin uygulamada hidrolik i makinelernn arza ve bakmlarn yapan firmalardan faydalanabilirsiniz. Bylelikle sistemi daha iyi kavrayp uygulamalar daha rahat yapabilirsiniz.
50
0-5 Saniyede silindirler ileri ynde hareket etmilerdir. 1. Silindirin daha hzl ileri ynde hareket ettii grlmektedir. Bunun sebebi 2. Silindire etki eden ykn daha fazla seilmesindendir. 5-10 saniyede selenoid bobinine enerji verildiinde silindirler geri ynde hareket etmidir. Fakat bu sefer 2. Silindirin tepki hz 1. Silindirden daha fazladr. nk 2. Silindire daha, fazla yk etki etmektedir 10-20 saniyede ilem tekrar ettirilmitir.
51
ekil 4.3teki elektrik devresinde selenoid bobinine gerilim verilmediinde silindirler dar konumdadr. Selenoid bobinine gerilim verilince K1 rlesi ve 1Y selenoid bobini enerjilenir. Silindirler geri gelir. Bobinin enerjisi kesilince silindirler tekrar ileri ynde hareket eder.
52
0-5. Saniyede 1. Mekanik valf 0 konumundadr. 2. Valf selenoidine enerji verilerek silindir ileri, enerjisi kesilerek silindir geri hareket ettirilebilmektedir. 5-10 Saniyede 1. Mekanik valf A konumuna alnm ve 1. Silindir ileri hareket etmitir. Birinci valf A konumundayken 2. Valfe enerji verilmi fakat 2. Silindir hareket etmemitir. 10-15 Saniyede 1. Mekanik valf B konumuna alnm ve 1. Silindir geri hareket etmitir. Ardndan 1. Valf tekrer 0a alnmtr. 15-20. Saniyede 1. Valf 0 konumundayken 2. Valfin 2. Silindiri ileri-geri hareket ettirebildii grlr.
53
Anahtar kapatldnda K1 rlesi ve 1Y selenoidi enerjilenir. 2. Valfte ak varsa 2. Silindir ileri ynde hareket eder. Anahtar aldnda 2. Silindir geri hareket eder. 1. Valf mekanik kumandaldr.
54
0-10. Saniyede 1. Valf A konumuna alnm ancak birinci silindir hareket etmemitir. 10-20. Saniyede 1. Valf B konumuna alnm ve 1. Silindir ileri ynde hareket etmitir. Ancak devre basn kademeli olduundan 1. Silindirin ileri ynde tepki hz yava olmutur. 20-30. Saniyede 2. Valf Akonumuna alnm ve 2. Silindir ksa bir srede ileri ynde hareket etmitir. 30-40. Saniyede 1. ve 2. Silindirler ileride kalmlardr. 40-60. Saniyede 2. Valf B konumuna alnm ve 2. Silindir geri ynde hareket etmitir. Ancak devre basn kademeli olduundan 2. Silindirin geri ynde tepki hz yava olmutur. 1. Valf A konumuna alndnda 1. Silindirin geri ynde hareket ettii grlr.
55
Devrede iki adet ift etkili silindir, iki adet 20 ve 30 bara ayarlanm basn ayar valfi, iki adet 4/3 bobin kontroll yn kontrol valfi ve tanktan kan basnc kontrol iin basn snrlama valfi kullanlmtr. 2Y ve 3Y bobinleri silindirlerin ileri hareketini salar. 1Y ve 4Y bobinleri silindirlerin geri hareketini salar. Birinci ve ikinci basn kontrol valfleri kademeli olarak silindirlerin geri gelilerini kontrol eder. 50 bardan sonra 2. Silindir, 35 bardan sonra 1. Silindir geri gelmez.
0-5. Saniyede 1. Valfe enerji verilir verilmez silindir ileri ynde hareket etmi ve durmutur. Silindir ileri ynde hareketini tamamlad anda S1 konumundaki snr anahtar 2. Valfi enerjilendirmi ve hidrolik motorun dnmesini salamtr. 5-10. Saniyede hidrolik motor dnmesine devam etmitir. Zira motor 10 saniye almasna devam etmelidir. Bu durumda silindir ileri konumda durmaktadr. 10-15. Saniyede hidrolik motor 10 saniye alm ve Z1 zaman rlesi 2. Valfin enerjisini kesmi, motor durmutur. Motor durur durmaz 1. Valfin B bobini enerjilenmi ve silindir geri gelmitir. Silindir geri geldiinde S0 konumundaki snr anahtar 1. Valfin de enerjisini kesmitir. 15-20. Saniyede devrenin enerjisinin kesildii grlmektedir.
57
Devrede ift etkili silindir, silindirin balang ve biti noktalarnda iki adet snr anahtar, iki adet 4/3 selenoid yn kontrol valfi, hidrolik motorun devir saysn ayarlamak iin ak kontrol valfi, debimetre, hidrolik motor ve tanktan kan basnc kontrol iin basn snrlama valfi kullanlmtr.
58
59
60
lem Basamaklar
neriler
Hidrolik devrenin almasn valflerin balantsna bakarak aklayabilirsiniz. Dikkat edilirse iki valf paralel balanmtr. Hidrolik devrenin almasn durum diyagramna bakarak da aklayabiliriz. Elektrik devresindeki anahtarlar tutmal tip anahtar olduu gz nne alnmaldr. Selenoidlere yardmc rlelerin enerji verdii unutulmamaldr. Hidrolik devrenin almas sistemin elektrik balants hakknda da bilgi verir. Hidrolik devreyi kurarken size verilen elemanlarn doruluunu tespit ediniz. Bunu elemanlarn zerlerindeki sembollere bakarak yapabilirsiniz. Akkann basncnn azalmamas ve ya kaaklarn engellemek iin yaptnz balantlar kontrol ediniz. Elektrik devre uygulamasn yaparken elemanlara uygulanacak gerilimin doruluunu alma gerilimine bakarak kontrol ediniz. Balantlar kontrol ediniz. Sisteme enerjiyi retmeninizin kontrolnde veriniz.
almasn
Elektriksel aklaynz.
devrenin
almasn
61
DEERLENDRME LTLER
Hidrolik devrenin almasn doru yaptnz m? Elektrik devrenin almasn doru yaptnz m? Hidrolik devre elemanlarn doru setiniz mi? Hidrolik devreyi doru olarak kurdunuz mu? Elektrik devre elemanlarn alma gerilimine gre doru setiniz mi? Elektrik devre emasn doru kurdunuz mu? Sistemi doru altrabildiniz mi? gvenliine, sreye, i disiplinine ve atelye kurallarna uydunuz mu?
Evet
Hayr
62
DEERLENDRME
renme faaliyeti iin her uygulamay ayr ayr deerlendiriniz. Bir uygulamay tamamlamadan dier uygulamaya gemeyiniz. Sorunun doru cevabn izip uygulamasn yaptktan sonra Modl Deerlendirmeye geiniz.
63
DEERLENDRME LTLER
Evet
Hayr
D)Ak kontrol valfleri ile ilgili devreyi altrdnz m? E)Basn kontrol valfleri ile ilgili devreyi altrdnz m?
DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda eksikleriniz varsa ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz.
65
lem Basamaklar
Modl deerlendirmede verilen hidrolik devre emasn iziniz.
neriler
Hidrolik devreyi izerken hidrolik devre elemanlarnn sembollerini ve balant eklini tekrar ediniz. Devrenin elektrik balant emasn izerken nceki almalarda yaplan normlara uyunuz. Elektrik devresinin doruluunu sadece kumanda devresini uygulayarak tespit edebilirsiniz. Hidrolik devreyi kurarken size verilen elemanlarn doruluunu tespit ediniz. Bunu elemanlarn zerlerindeki sembollere bakarak yapabilirsiniz. Akkann basncnn azalmamas ve ya kaaklarn engellemek iin yaptnz balantlar kontrol ediniz. Elektrik devre uygulamasn yaparken elemanlara uygulanacak gerilimin doruluunu alma gerilimine bakarak kontrol ediniz. Balantlar kontrol ediniz. Sisteme enerjiyi kontrolnde veriniz. retmeninizin
66
rencinin Ad Soyad:.. Numaras: Aklama: Aada listelenen ilem basamaklarndaki davranlar rencide gzlemlediyseniz EVET stununa, gzlemlemediyseniz HAYIR stununa X iareti koyunuz.
DEERLENDRME LTLER
Hidrolik devre emasn doru izdiniz mi? Elektrik devre emasn doru izdiniz mi? Hidrolik devre elemanlarn doru setiniz mi? Hidrolik devreyi doru kurdunuz mu? Elektrik devre elemanlarn alma gerilimine gre doru setiniz mi? Elektrik devre emasn doru kurdunuz mu? Sistemi belirtilen koullara gre doru altrabildiniz mi? gvenliine, sreye, i disiplinine ve atelye kurallarna uydunuz mu?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda eksikleriniz varsa ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.
67
68
69
70
71
KAYNAKA KAYNAKA
GNDODU Azem ( Mak. Mh. ), Adana Hidrosan OLCAY Cengiz ( Mak. Mh. ), Adana Hidromatik Blge Mdr TEKN Uur ( Makine Teknikeri ), Adana Hidroser Proje-Sat TUNALI Grcan, Adana FESTO Blge Mdr Yrd.
72