MTBilimsel Sayi 1

Yer Alt Kaynaklar Dergisi | Journal of Underground Resources
Year:1 Number:1 January 2012

Yl:1 Say:1 Ocak 2012 ISSN: 2146-9431
www.mtbilimsel.com

MT Bilimsel

Derginin Ad
MT Bilimsel

mtiyaz Sahibi
MAYEB Madencilik ve Yer
Bilimleri Basm Yayn Datm
Ltd. ti.

Genel Koordinatr
Onur Aydn
onur@mtbilimsel.com

Yaz leri Mdr
dari ler - D likiler
O. am Tu
cagim@madencilik-turkiye.com

Grafik Tasarm - Uygulama
M. Anl Tu
anil@madencilik-turkiye.com
Merve Mall
merve@ideakup.com

nternet Teknolojileri
Bilgin B. Ylmaz
bilgin@madencilik-turkiye.com

Hukuk Danman
Av. Evrim nal
evrim@madencilik-turkiye.com

Yayn dare Merkezi
1042. Cd. (Eski 4. Cd.) 1335. Sk.
(Eski 19. Sk.) Vadi Kk Apt.
No: 6/8 A. veler ANK.
Tel : +90 (312) 482 18 60
Fax : +90 (312) 482 18 61
info@mtbilimsel.com

www.mtbilimsel.com

Yerel Sreli Yayndr

ISSN 2146-9431

Ulusal Hakemli Dergidir

Yayn Kurulu

Ba Editr:
C. Okay Aksoy (Dokuz Eyll ni. Maden Mh. Blm)
o.aksoy@mtbilimsel.com

Yardmc Editrler:

Do. Dr. Mahmut Yavuz
Osmangazi ni. Maden Mh. Blm

Ara. Gr. Vehbi zacar
Dokuz Eyll ni. Maden Mh. Blm

Madencilik Trkiye Dergisi Temsilcisi
Onur Aydn (Madencilik Trkiye Dergisi)
onur@mtbilimsel.com

Editrler (Alfabetik):
Ali Sark (Afyon Kocatepe ni. Maden Mh. Blm)
Bahtiyar nver (Hacettepe ni. Maden Mh. Blm)
Cem Kncal (Dokuz Eyll ni. Jeoloji Mh. Blm)
Christopher Mark (Mine Safety & Health Admin., Coal Mine S. & H.)
aatay Pamuku (Dokuz Eyll ni. Maden Mh. Blm)
Emin Candansayar (Ankara ni. Jeofizik Mh. Blm)
Erol Kaya (Dokuz Eyll ni. Maden Mh. Blm)
G. Glsev Uyar Alda (Ankara ni. Jeofizik Mh. Blm)
Gner Grtunca (National Institute For Occupational Safety And Health)
Hakan Baarr (Malatya nn ni. Maden Mh. Blm)
Ik Ylmaz (Cumhuriyet ni. Jeoloji Mh. Blm)
hsan zkan (Seluk ni. Maden Mh. Blm)
Kadri Dadelen (Colorado School Of Mines, Depart. Of Mining Engin.)
Kerim Kk (Dokuz Eyll ni. Maden Mh. Blm)
Melih Geni (Zonguldak Karaelmas ni. Maden Mh. Blm)
Melih phar (Osmangazi ni. Maden Mh. Blm)
Mustafa Ayhan (Dicle ni. Maden Mh. Blm)
Nuh Bilgin (stanbul Teknik ni. Maden Mh. Blm)
Nuray Demirel (Orta Dou Teknik ni. Maden Mh. Blm)
Pinnaduva Kulatilake (The Uni. of Arizona, Dep. of Min. & Geo. Engin.)
Rait Altnda (Sleyman Demirel ni. Maden Mh. Blm)
Reat Ulusay (Hacettepe ni. Jeoloji Mh. Blm)
Sair Kahraman (Nide ni., Maden Mh. Blm)
Samuel Frimpong (Missouri Uni. of Science & Tech., Dep. of Min. Eng.)
evket Durucan (Imperial College, Mining And Environmental Eng.)
Tim Joseph (Uni. of Alberta, School of Mining & Petroleum Eng.)
Turgay Ertekin (The Pennsylvania State Uni. Petroleum & Nat. Gas Eng.)

indekiler

Blent Kaypak, G. Glsev Uyar Alda
Mikrosismik zleme Yntemleri
Microseismic Monitoring Methods .......1

Eren Kmrl, Samet Topta
ehirsel Blgelerde Yaplan Dik Temel Kazlarnn Durayllnn ncelenmesi
Investigation About Durability of Steep Excavated Foundation In Urban Places ....13

G. Glsev Uyar Alda , Berkan Ecevitolu, Blent Kaypak
Patlatmalarda Yksek Hzl Video Kamera Ve Sismometrelerin E Zamanl
Kullanlmas
Synchronous Use of High Speed Video Camera and Seismometers In Blasting.59

Kenan Oul, smail Topal, Evren Poluk
Ankara - stanbul Yksek Hzl Tren Demiryolunda Balast Hammaddesi Olarak Granit
ve Bazaltn Birlikte Kullanlabilirliinin Aratrlmas ve Anma Dayanmlarna Etkisi
Investigation of The Usability of Granite and Basalt As Balast Raw Material In Ankara -
stanbul High Speed Railway Project and The Effect To The Abrasion Resistance ..81

MT Bilimsel

Derleme Makale / Review Paper

1
Microseismic Monitoring Methods

Blent Kaypak
1
*, G. Glsev Uyar Alda
1

1
Ankara niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Jeofizik Mh. Blm, Ankara
* Sorumlu Yazar: kaypak@eng.ankara.edu.tr

zet
Mikrosismik izleme yntemleri, Yer, Yap ve Malzeme Bilimlerinde, uygulanan gerilme
kuvvetleri altndaki bir ortamn deformasyon snrlarn ve bykln belirlemede
kullanlan nemli bir ara haline gelmitir. Gnmzde ok farkl kullanm ama ve alanlar
olan bu yntem, kulland bir ok analiz tekniini sismoloji biliminden dn almtr.
Sismolojiden fark, kaynak olarak deprem yerine insan kaynakl uyarlm sismik olaylar
kullanmasdr. Bir kuvvet etkisi ile elastik dalga yaylmas muhtemel her alan iin bu
yntemler, sreci izlemek amac ile kullanlabilir. Yerbilimleri olarak, petrol ve doal gaz,
jeotermal, maden ve yeralt depolama sahalarnda, Yap ve Malzeme Bilimi olarak ise yeralt
ve yerst mhendislik yaplar, ulam aralar, depolama ortamlar ile laborauvar test
malzemeleri gibi birok alanda uygulamalar bulunmaktadr. Elde edilen sonular asndan
yntemin uygulamadaki basitlii, ekonomik olmas ve ortama dair farkl bilgiler sunmas en
nemli avantajlardr.

Anahtar Kelimeler: Mikrosismik, pasif sismik, izleme yntemleri

Abstract
Microseismic monitoring methods have become an important tool used in determining of
deformation limits and sizes of a medium under applied stresses in earth, structure and
material sciences. Today, this method having many different purposes and fields of use has
borrowed a number of analysis techniques from seismology. Only difference from seismology
is that it uses man-made induced seismic events as source instead of earthquake. For each
possible field of elastic wave propagation with effect of a force these methods may be used
for monitoring the process. There are many application areas of this method both in Earth
Sciences, such as petroleum and natural gas, geothermal, mining and underground storage
areas, and also in Construction and Materials Sciences, such as surface and underground
engineering structures, transport vehicles, storage media, and the laboratory test materials. In
terms of the results obtained, simplicity in the application, to be economic, and providing
different information about region are its most important advantages.

Key words: Microseismic, passive seismic, monitoring methods

Kaypak ve Alda

2
1. Giri
Sismoloji, deprem verilerini kullanarak yerkrenin derinliklerine ait nemli bilgiler veren bir
bilimdaldr. zellikle 1900 ylndan sonra aletsel sismolojinin geliimi ile birlikte yerkrenin
i yapsna ilikin ve zellikle depremlerin oluum mekanizmasnn anlalamasna ynelik
birok bilinmeyene k tutulmutur. Sismoloji ile ilgili yaplan btn almalar, yntemler ve
elde edilen bulgular ounlukla bilimsel bir ereve ierisinde yer almaktadr. Ancak,
gnmzde yer, yap ve malzeme bilimleri ile ilgili sektrel yelpazenin genilemesi,
sismolojik yntemlerin ilgili sektrlerdeki problemlere zm aramak amac ile de
kullanlabileceini gstermitir. Uygulamal sismoloji alannda kullanm alan giderek artan
bu yntemlerden biri de mikrosismik izleme yntemi dir.

Mikrosismik, jeolojik veya mhendislik yap ve malzemeleri ierisinde, doal veya insan
kaynakl etkilere bal olarak meydana gelen gerilme deiimlerinin neden olduu kontrolsz
oluan kk lekli sismik olaylara denilmektedir. Bu olaylarn ksa veya uzun dnemli
gzlenerek analiz edilmesini kapsayan yntemlere ise Mikrosismik zleme Yntemleri ad
verilmektedir. Bir kresel deprem izleme ynteminden ayrlan yn, aratrma alannn
kkl ve incelenecek sismik olaylarn boyutlarndaki lek farklldr. Bu yntemler,
deprem gibi doal tektonik nedenlere bal olarak oluan sismik olaylar dnda, ounlukla
insan kaynakl etkilerle gerilme farklln yaratld her trl ortam ierisindeki kk
lekli krklarn izlenmesini ve analiz edilmesini kapsamaktadr. Dolays ile bu tr
yntemlerin uygulama alan boyutlar birka km mertebelerinden, mm mertebelerine kadar
olabilmektedir. Bu alanlar ounlukla jeolojik ortam veya mhendislik yap ve malzemeleri
ile ilikili olmaktadr. Jeolojik yapya ilikin aratrma alanlar maden, jeotermal, petrol ve
doalgaz gibi ekonomik deeri olan yeralt kaynaklarnn bulunduu sahalar olurken,
mhendislik yap ve malzemeye ilikin aratrma alanlarn ise baraj sahalar, ok katl devasa
yaplar, hzl tren hatlar, ulam amal tneller, kprler, heyelan blgeleri, petrol depolama
tanklar, boru hatlar, uak ve gemi gvdeleri ile laboratuvar ortamndaki deneysel numuneler
oluturmaktadr.

Mikrosismik zleme Yntemleri, gnmzde artan bir eilim ierisinde bir ok maden,
jeotermal, petrol ve doalgaz sahalarnda baaryla uygulanmaktadr. Bu tr sahalarda gerilme
farkllndan kaynaklanan mikro krklar tespit edilerek aratrma alan ierisindeki
deformasyon snrlar kolayca belirlenmekte ve haritalanmaktadr. Mikrosismik zleme
Yntemleri ile ilgili ilk almalar 1940 yllara kadar gitse de, teknolojiye paralel olarak

3
yntemin geliimi ile birlikte son yllarda daha baarl sonular alnmaktadr. Senfaute ve ark.
(2000), Potvin ve Hudyma (2001), Beck ve Brady (2002), Couffin ve ark. (2003),
Iannacchione ve ark. (2003), Hardy (2003), Bennani ve Homand (2004), Filimonov ve ark.
(2005), Iannacchione ve ark. (2005), McKinnon (2006), Li ve ark. (2007), Kelin ve ark.
(2008), Contrucci ve ark. (2009), Ge ve ark., (2009), ve Trifu ve Shumila (2010) gibi
aratrmaclar mikrosismik izleme yntemlerini madencilik alannda uygulamlardr. Petrol
ve doal gaz sektrnde daha ok pasif sismik yntemler olarak bilinen mikrosismik izleme
yntemleri, son on yldr dnyann farkl blgelerinde baaryla kullanlmaktadr. Daha ok
rezervuarn jeomekanik davrann belirlemeye ynelik bu yntem, Maxwell ve Urbancic
(2001), Sze (2005), Tan ve ark. (2006), Sarkar ve Toksz (2008), Maxwell ve ark., (2008,
2010), Duncan ve Eisner (2010), Eisner ve ark. (2010), Reshetnikov ve ark. (2010) gibi
aratrmaclar tarafndan uygulanmtr. Petrol ve doal gaz sahalarna benzer ekilde,
rezervuar zelliklerinin belirlenmesine ynelik kullanlan mikrosismik yntemler jeotermal
alanlarda da uygulanmaktadr. Gunasekera ve ark., (2003), Mossop ve Segall (2004), Baria ve
ark. (2005, 2006), Chiarabba ve Moretti (2006), Majer ve ark. (2007), De Matteis ve di,
(2008), Bollinger ve ark. (2010), Kenedi ve ark. (2010) mikrosismik izleme yntemlerini
jeotermal sahalarda uygulayan dier aratrmaclardr.

2. Mikrosismik Olaylarn Kkeni
Bir ok elastik kat malzeme gerilme kuvvetleri altnda deformasyona urarken, ayn zamanda
ierisinde atlak ve krk sistemleri geliir ve buna bal olarak da elastik (sismik) dalga
yaylm gerekleir. Deformasyonun ve sismik dalga yaylmn boyutu, malzeme zelliklerine
bal olduu kadar gerilme kuvvetlerinin bylne de bire bir bamldr. Aratma boyutu
ve niteliklerinin farkll, meydana gelen bu elastik dalga yaylm olaynn farkl disiplinler
tarafndan farkl terimlerle anlmasna yol amtr. Bu terimlerden bazlar unlardr (Hardy,
2003):

Mikrodeprem etkinlii (Microearthquake activity),
Mikrosismik etkinlik (Microseismic activity),
Pasif sismik etkinlik (Passive seismic activity),
Ses yaylm (Acoustic emission),
Sismik ses etkinlii (Seismic-acoustic activity),
Dk seviyeli grlt (Subaudible noise)
Kaypak ve Alda

4
Elastik ok (Elastic shock),
Elastik yaylm (Elastic radiation)

Boyutlar ne olursa olsun bir elastik dalga, ekil 1'de gsterildii gibi aktif (kontroll) veya
pasif (kontrolsz) olmak zere iki farkl sismik kaynaktan yaylabilmektedir. Aktif sismik
kaynaklar genellikle yeri, zaman ve bykl insan tarafndan kontrol edilebilen
kaynaklardr. eitli kimyasal patlayclar, mekanik sistemler veya basit aralar bu tr kaynak
kapsamna girmektedir.

Pasif sismik kaynaklar ise tamamiyle kontrol d gelien kaynak trleridir. Bunlarn yeri,
zaman ve bykl kesinlikle nceden bilinememektedir. Pasif sismik kaynaklar, tektonik,
volkanik veya yeralt gkleri gibi doal etkenlere bal olarak meydana gelen sismik
olaylar (depremler) olabilecei gibi, insan kaynakl nedenlere bal olarak oluan yar doal
uyarlm sismik olaylar eklinde de gzlenebilmektedir (ekil 1).

ekil 1. Sismik Olaylar

Aletsel byklkleri ok kk olan (M<3.0) ve mikrosismik olarak adlandrlan bu uyarlm
olaylar, mekanizmalar asndan depremlere benzerken, oluum ekilleri asnda
depremlerden ayrlmaktadr. nk ortam, yap ya da malzeme denge durumunda ve gerilme
deiimi yaratacak kuvvetlerin etkisinden uzakta iken bu tr mikrosismik olaylar

5
olumayacaktr. Ancak, ne zaman ki ortam,yap veya malzeme gerilme kuvvetlerinin etkisi ile
zorlanrsa, o zaman mikrosismik etkinlik gzlenmeye balanacaktr. Mikrosismik olaylarn
oluum nedenleri deiik uygulama alanlar iin farkl olmaktadr. rnein kapal veya ak
maden ocaklarnda yaplan kaz almalar, patlatmalar veya alan i makinalar, maden
sahasnda gerilme farkll yaratarak mikrosismik etkinlie yol aabilmektedir. Buna karn
petrol ve doal gaz sahalarnda ise hidrolik yolla atlak oluturma, sv enjeksiyonu veya
akkan ekimi gibi rezervuara ilikin uygulamalar, mikrosismik olaylara neden olmaktadr.
Benzer ekilde jeotermal sahalarda da yine rezervuara ynelik akkan hareketleri (enjeksiyon
ve reenjeksiyon) kk lekli sismik etkinlie yol amaktadr. Bu olaylarn says,
bykl, zamansal ve uzamsal dalm, retimle dorudan ilikili olan rezervuar
kayalarnn tepkisinin bir lsdr.

3. Mikrosismik zleme Yntemlerin Uygulama Alanlar
Bugne kadar yaplan almalar, uygulama alanlarna gre mikrosismik izleme yntemlerinin
iki ana snfa ayrlabileceini gstermitir (ekil 2). Bunlar; jeolojik alanlar ve mhendislik
yap veya malzemelerini kapsayan alanlardr. ekil 2de gsterildii gibi bu iki uygulama
alan da kendi ierisinde iki alt gruba ayrlmaktadr. Jeolojik alanlar, doal ve yar-doal
olarak; mhendislik yap ve malzeme alanlar, ise yap ve labortavuar ortam olarak
snflandrlabilir. Herbir ortam iin yaplan mikrosismik gzlem almalarnn amalar ve
uygulama ekilleri birbirinden farkldr.

Doal jeolojik alanlarda yaplan mikrosismik izleme yntemleri daha ok tektonik hareketlere
ve volkanik etkilere bal oluan mikrodepremlerin gzlenmesi amaldr. Blgenin yerel
depremselliini, fay karakterini veya volkanik etkinlii belirmeye yneliktir. Doal ortam
ierisinde bulunan ve ekonomik deeri olan yeralt kaynaklarnn insan mdahalesi ile
kartld ve bu etkiyle mikrosismik olaylarn meydana geldii sahalar ise yar-doal
jeolojik alanlar olarak adlandrlr. Petrol ve doalgaz sahalar, kapal ya da ak maden
ocaklar, jeotermal sahalar, yeralt depolama ortamlar bu tr alanlara rnek olarak verilebilir.
Bu tr sahalarda mikrosismik izleme yntemlerinin uygulanmasndaki temel ama, yeralt
kaynaklarnn verimliliini arttrmak ve karlalmas olas riskleri belirleyerek nlem almaya
ynelik almalar yapmaktr. Barajlar, kprler, tneller, evler, ar sanayi iletmeleri,
rzgar santralleri, demiryolu hatlar, petrol/gaz depolar, uak ve gemi gvdeleri, boru hatlar
gibi mhendislik yaplar ise mikrosismik izleme yntemlerinin uyguland dier alanlardr.
Bu tr alanlarda yntemin uygulama amac ise hem yapnn yakn evresinde hem de kendi
Kaypak ve Alda

6
ierisinde yaratm olduu mikro lekli atlak ve krk sistemlerinin belirlenmesidir.
Laboratuvar ortamlar, mirosismik izleme (ses yaylm) yntemlerinin uyguland en kk
alanlardr. Bir deneysel yap malzemesinin gerilme kuvvetleri altnda dayanklln test
etmek amac ile bu tr izleme yntemleri kullanlmaktadr.

ekil 2. Mikrosismik izleme yntemlerinin uygulama alanlar

4. Mikrosismik zleme Yntemlerinde Kullanlan Ekipman
Bu yntemler bir tr dinleme ve izleme yntemi olduundan herhangi bir enerji kaynana
ihtiya duymaz. Elastik dalgay yaratan kaynak, doal olarak veya uyarlarak kendiliinden
yer, yap veya malzeme ierisinde olumaktadr. Geriye kalan, ortam ierisinde oluan
mikrosismik olaylar alglamak ve kaydetmektir. Mikrosismik almalarda uygun sensr ve
kaytlarn kullanlmas salkl ve doru bir izleme yapmak iin nemlidir. Uygulama
alanlarna gre alglayclarn teknik zellikleri, boyutlar ve saylar deikenlik gsterebilir.
Sensr seiminde gz nnde tutulmas gereken en nemli nokta, sensr frakans aralnn
hedef sinyal frekansna uyumluluu ve sensrlerin tepki frekans zellikleridir.
Mikrosismik izleme yntemlerinde incelenen sinyallerin frekans aral 0.1 Hzden 500
KHze kadar deikenlik gstermektedir. Bu sinyallerin frekans zellikleri, kaynak biimi ve
kaynak alc aras uzakla gre deikenlik gstermektedir.

Genellikle jeolojik alanlarda yaplan mikrosismik izleme almalarnda frekans aral 0.1

7
500 Hz olan sensrler kullanlmaktadr. Bunlarn -bileenli ve yksek duyarllkta olmas
veri kalitesi ve eitlilii asndan nemlidir. Bu sensrler tm alan kapsayacak ekilde
yzeye, kuyu iine ve/veya maden galerilerine yerletirilmektedir. Tm sistem ksa veya uzun
dnemli alacak ekilde ve istenirse gerek-zamanl veri aktarm yapabilecek ekilde
kurulmaktadr. Sensrler istee bal olarak merkezi kayt birimi ile kablolu veya
kablosusuz iletiim kurabilecek ekilde yerletirilebilir.

Mhendislik yap ve malzemelerinin mikrosismik zelliklerinin aratrlmasnda ise daha
yksek frekansl sensrler kullanlmaktadr. Frekans bandnn st snr 1 MHz kadar
kabilmektedir. Burada sensr seimi incelenecek hasar tipine ve uygulama ekline baldr.
Ayn ekilde sensr says da yine uygulama ekline ve inceleme alannn geniliine gre
deimektedir.

5. Mikrosismik zleme Yntemlerinde Analizler
Herhangi bir aratrma alannda (maden sahalar, petrol, doal gaz, jeotermal alanlar,
mhendislik yap veya malzemeleri gibi) mikrosismik olaylarn analizi ile son derece nemli
bilgilere ulalmaktadr. rnein mikrosismik olaylarn uzamsal ortamdaki dalm,
konumlarnn zamana bal olarak deiimi, byklk ve sklk ilikisi (Gutenberg-Richter
ilikisi), bu olaylara ait odak mekanizmas zmlerinden etkin gerilme ve bas ynlerinin
tayini, aratrma alan ve yakn evresinin 3-B tomografik sismik hz yaps ve buna bal
olarak kayalarn litolojik ve mekanik zelliklerinin belirlenmesi, yap ve mazleme
ierisindeki zayflk zonlarnn tespiti vb. gibi bulgular ortaya konulmaktadr. Bu tr bilgilerin
anlk gzlemleri ve parametrik deiimlerin tespiti olas risklere kar nlemlerin alnmasnda
son derece nemli olmaktadr.

Bu tr almalarn ilk aamasn veri toplama ilemleri oluturur. Sensrlerden gelen verinin
belirli bir dzen ierisinde anlk (gerek zamanl) olarak kaydedilmesi gerekmektedir.
stasyonlardan anlk olarak gelen veriler ounlukla otomatik analiz edilse de bu verinin
uzman kiilerce gzden geirilmesi her zaman nemlidir. Ancak, zaman zaman istasyonlarn
bulunduu ortam koullar nedeni ile kaydedilen veri hayli grltl bir durumda olabilir.
erisinde bir mikrosismik olay olduu dnlen kayt uygun bir szge operatr ile
szgelenerek, sinyalin baskn duruma getirilmesi gerekir.

Mikrosismik yntemlerin ikinci aamasn ise analiz almalar oluturmaktadr. Bu
Kaypak ve Alda

8
almalarda mikrosismik olaylara ait u tr analizler yaplabilmektedir:

a) Konum belirleme: Mikrosismik izleme yntemlerinin ilk analiz admn, inceleme alan
ierisinde oluan mikrosismik olaylarnn konumlarnn belirlenmesi oluturmaktadr. Uygun
algoritmalar yardm ile hesaplanan koordinatlar, ortam ierisindeki gerilme deiimlerinin
meydana geldii blgeleri vermektedir. Bylece, zayflk zonlarn iaret eden atlak-krk
sistemleri belirlenebilmektedir.
b) Byklk hesaplama: Her bir sismik olayn Richter leine gre byklnn
hesaplanmasdr. Byklk, ortam ierisindeki enerji boalmnn da bir gstergesidir. Risk
belirleme de kullanlacak olan nemli parametrelerden biridir. Genellikle mikrosismik
olaylarn byklkleri -3<M<3 arasnda yer alr.
c) Odak mekanizmas zmleri: Bu analiz almas, depremlere ait odak mekanizmas (fay
dzlemi) zmlerinde kullanlan yntemlerle yaplmaktadr. Bylece, mikrosismik olayn
meydana geldii krk-atlak sistemin kaynak parametreleri hesaplanarak atlak-krk
sisteminin dorultusu, eimi, eim as ve faylanma tr belirlenebilmektedir. Basn (P) ve
ekme (T) eksenlerinin dorultular kolayca tespit edilebilmektedir.
d) Anizotropi ve S-dalgas ayrmlanmas: Ortam ierisindeki heterojenlikten kaynaklanan elastik
dalga yaylmndaki farkllklarn belirlenmesine ynelik analiz trdr. Bu analiz ynteminde
de etkin faktrler ortam ierisindeki atlak-krk sistemlerinin dorultular, sklk dereceleri ve
aklk miktarlardr. Bu faktrler, ayrca, S- dalgasnn bileenlerine ayrlmasna neden olarak
nemli bilgilerin elde edilmesini salamaktadr.
e) Olaslk ve risk hesaplar: Sismolojide olduu gibi, aratrma alanndaki mikrosismik
olaylarn says ve byklkleri gznne alnarak Gutenberg-Richter bantsna gre blge
veya ortam iin risk belirleme almalar yaplabilmektedir. Ayrca magnitd-frekans
ilikisinden ortama ait, bir sismisite parametresi olan, b- deeri hesaplanabilecektir.
f) Gerilme analizi: ok sayda fay dzlemi parametresinin kullanm ile ortam ierisindeki etkin
gerilme ynleri, yaplacak olan gerilme analizi ile belirlenbilecektir. Bu bilgi zellikle yar-
doal jeolojik alanlarda yaplan mikrosismik izleme yntemleri iin olduka nemlidir.
g) Tomografik grntleme: ok sayda alcnn (>6) kullanld ortamlar iin uygulanabilen bir
analiz trdr. Bylece, ortam ierisine ait sismik hzlar 3-B olarak tespit edilebilecek ve
ortamn yapsal ve mekanik zellikleri belirlenebilecektir.

9
6. Sonular ve Tartma
Bu almada, tm dnyada kullanm giderek yayglaan mikrosismik izleme yntemleri
hakknda genel bilgiler verilmitir. Bu yntemlerin kulland kaynak trnn kkeninden
yntemde kullanlan analizlere kadar her aama bir zet halinde anlatlmtr. Mikrosismik
yntemler, sismoloji biliminin uygulamal ksmnda yer alan bir yntem olarak karmza
kmaktadr. Son yllarda birok alanda kullanm yeri bulmu ve baarl sonular elde
edilmitir. zellikle doal ortamlardan laboratuvar ortamna kadar ekonomik neme sahip
mhendislik almalarnda, kritik bilgilerin elde edilmesini salamaktadr. Gerilme
deiimlerine bal olarak yer, yap ve malzeme ierisindeki krk yaplarnn geliimini
zaman sreci ierisinde gzleyerek, retim, risk, dayankllk gibi parametreler asndan
deerlendirmek, mikrosismik yntemlerin en byk avantajdr. Bu yntemlerin tm dnyada
artan bir oranda farkl alanlarda kullanlmas, yntemin srekli olarak geliimine yol
amaktadr. Her geen gn yeni analiz yntemlerinin eklenmesi farkl bilinmeyenlerin ortaya
kmasn salamaktadr. Ayrca, bu tr yntemler gelitike, deprem oluum mekanizmasnn
anlalmasna ve nceden kestirilmesine ynelik yeni bulgularn ortaya karlaca da aktr.

Kaynaklar
Baria, R., Majer, E., Fehler, M., Toksoz, N., Bromley, C., Teza, D., 2006. International
cooperation to address induced seismicity in geothermal systems. In: Proceedings of the 31st
Workshop on Geothermal Reservoir Engineering, Stanford University, Stanford, CA, USA, 3
pp.
Baria, R., Michelet, S., Baumgrtner, J., Dyer, B., Nicholls, J., Hettkamp, T., Teza, D.,
Soma, N., Asanuma, H., Garnish, J., Megel, T., 2005. Creation and mapping of 5000 m deep
HDR/HFR reservoir to produce electricity. In: Proceedings of the World Geothermal Congress
2005, Antalya, Turkey, Paper 1627, 8 pp.
Beck, D., and Brady, B., 2002. Evaluation and application of controlling parameters
for seismic
Bennani, M. and Homand, F., 2004. Coverage formations at the level of areas in which
there is a sudden collapse hazard, Geoderis R2004/002.
Bollinger, L., Nicolas M. and Marin, S., 2010. Hydrological triggering of the
seismicity around a salt diapir in Castellane, France, Earth Planet. Sci. Lett.,
doi:10.1016/j.epsl.2009.11.051, 290, 20-29.
Chiarabba, C. and Moretti, M., 2006. An insight into the unrest phenomena at the
Campi Flegrei caldera from Vp and Vp/Vs tomography, Terra Nova, 18, 6, 373-379.
Kaypak ve Alda

10
Contrucci, I., Klein, E., Bigarre, P., Lizeur, A., Lomax, A., and Bennani, M., 2009,
Management of Post-mining Large-scale Ground Failures: Blast Swarms Field Experiment
for Calibration of Permanent Microseismic Early-warning Systems, Pure Appl. Geophys.,
167, 43-62, doi:10.1007/s00024-009-0005-4
Couffin, S., Bigarre, P., Bennani, M., Josien, J. P., 2003. Permanent Real Time
Microseismic Monitoring of Abandoned Mines for Public Safety. Fields Measurements in
Geomechanics (ed. Myrvoll), (Sweets & Zeitlinger, Lisse 2003) pp. 437444.
De Matteis, R., Vanorio, T., Zollo, A., Ciuffi, S., Fiordelisi, A., and Spinelli, E., 2008.
Three-dimensional tomography and rock properties of the Larderello-Travale geothermal
area, Italy, Physics of the Earth and Planetary Interiors, 168, 37-48.
Duncan, P. and Eisner, L., 2010. Reservoir characterization using surface microseismic
monitoring.
Eisner, L., Hulsey, B. J., Duncan, P., Jurick, D., Werner, H., and Keller, W., 2010.
Comparison of surface and borehole locations of induced microseismicity. Geophysical
Prospecting, doi: 10.1111/j.1365-2478.2010.00867.x
events in hard-rock mines. Int. J. Rock Mech. Min. Sci. 39, 633642.
Filimonov, Y., Lavrov, A., and Shkuratnik, V., 2005. Technical Note: Effect of
Confining Stress
Ge M., Mrugala, M. and Iannacchione, A.T., 2009. Microseismic Monitoring at a
Limestone Mine. Geotech. Geol. Eng., 27, 325339, doi:10.1007/s10706-008-9234-z.
Geophysics, 75, No. 5, pp. 75A13975A146; doi:10.1190/1.3467760.
Gunasekera, R. C., Foulger, G. R., and Julian, B. R., 2003. Reservoir depletion at the
Geoysers geothermal area, California, shown by four-dimensional seismic tomography,
Journal of Geophysical Research, 108 (B3), 2134, doi:10.1029/2001JB000638.
Hardy, H. R., 2003. Principles, Techniques, and Geotechnical Applications, vol. 1 ,in:
Taylor, Francis, Editors , Acoustic emission/ microseismic activity, A.A. Balkema Publishers,
Rotterdam, Netherlands.
Iannacchione A. T., Marshall, T. E., Burke, L., Melville, R., and Litsenberger, J., 2003.
Safer mine layouts for underground stone mines subjected to excessive levels of horizontal
stress. Min. Eng. (April), 2531.
Iannacchione, A., Esterhuizen, G., Bajpayee, T., Swanson, P., and Chapman, M., 2005.
Characteristics of mining-induced seismicity associated with roof falls and roof caving events.
40th U.S. Rock Mechanics Symposium, Anchorage, AK, American Rock Mechanics
Association.

11
Kenedi, C. Shalev, E., Lucas, A., and Malin, P., 2010. Microseismicity and 3-D
Mapping of an Active Geothermal Field, Kilauea Lower East Rift Zone, Puna, Hawaii. World
Geothermal Council 2010, Bali, 25-30 April.
Klein, E., Nadim, C., Bigarre, P., and Dunner, C., 2008. Global monitoring strategy
applied to ground failure hazards (10th Int. Symposium on Landslides & Engineering Slopes -
Xian, China.
Li, T., Cai, M.F., and Cai, M., 2007. A review of mining-induced seismicity in China,
Internat. J. Rock Mechan. Mining Sci. 44 (8), 11491171.
Majer, E. L., Baria, R., Stark, M., Oates, S., Boomer, J., Smith, B., and Asanuma, H.,
2007. Induced seismicity associated with Enhanced Geothermal Systems. Geothermics, 36,
185-222.
Maxwell S., Rutledge, J., Jones, R., and Fehler, M., 2010. Petroleum Reservoir
Characterization Using Downhole Microseismic Monitoring. Geophysics, 75 , No. 5,
75A129-75A137; doi:10.1190/1.3477966.
Maxwell, S. C., and Urbancic, T. I., 2001. The role of passive microseismic
monitoring in the instrumented oil field: The Leading Edge, 20, 636-639.
Maxwell, S. C., Du, J., Shemeta, J., Zimmer, U., Boroumand, N., and Griffin, L.,
2008. Passive seismic and surface deformation monitoring of steam injection. First Break, Vol
26, pp 53-59.
McKinnon, S. D., 2006. Triggering of Seismicity Remote from Active Mining
Excavations, Rock Mech. Rock Engng. 39 (3), 255279, doi:10.1007/s00603-005-0072-5.
Mossop A.P., and Segall, P., 2004. Induced seismicity in geothermal fields II
Correlation and interpretation at The Geysers. Submitted to J. Geophys Res July 2000.
on Acoustic Emission in Ductile Rock. Strain, 41: 33-35.
Potvin, Y., and Hudyma, M., 2001. Seismic monitoring in highly mechanized hardrock
mines in Canada and Australia. In: Van Aswegen, G., Ortlepp, D., Durrheim R. (eds), The
Fifth International Symposium on Rockburst and Seismicity in Mines, South African Institute
of Mining and Metallurgy, 267280.
Reshetnikov A., Kummerow J., Buske S., and Shapiro, S.A., 2010. Microseismic
imaging from a single geophone: KTB. SEG Expanded Abstracts 29, 2070,
doi:10.1190/1.3513252.
Sarkar, S. and Toksz, N., 2008. Location of and Monitoring with Induced
Earthquakes in Oil and Gas Fields. 70th EAGE Conference & Exhibition, Rome, Italy.
Senfaute, G., Abdul-Wahed, M. K., Piguet, J. P., and Josien, J. P., 2000. Qualication
Kaypak ve Alda

12
of the microseismic monitoring technique applied to the risk of collapse or iron mines
(Eurock 2000, Aachen 2000). pp. 597602.
Sze, E. K-M., 2005. Induced seismicity analysis for reservoir characterization at a
petroleum field in Oman, Ph.D. Thesis, Massachusetts Institute of Technology, Cambridge,
MA.
Tan, J. F., Bland, H. C., and Stewart, R. R., 2006. Passive seismic reservoir monitoring
techniques applied to heavy oil production: CREWES Research Report, 18, University of
Calgary.
Trifu, C-I., and Shumila, V., 2010. Microseismic Monitoring of a Controlled Collapse
in Field II at Ocnele Mari, Romania, Pure and Applied Geophysics,167, 1-2, pp. 27-42,
doi:10.1007/s00024-009-0013-4.

Aratrma Makalesi / Research Paper

13
ehirsel Blgelerde Yaplan Dik Temel Kazlarnn Durayllnn
ncelenmesi
Investigation About Durability of Steep Excavated Foundation in Urban Places

Eren Kmrl
1
*, Samet Topta
2

1
Aratrma Grevlisi, Karadeniz Teknik niversitesi Maden Mhendislii Blm, Trabzon
2
Maden Mhendisi, Ordu
* Sorumlu Yazar: ekomurlu@ktu.edu.tr

zet
alma kapsamnda, temel kazs yaplan dik toprak rt tabakalarnn durayll
incelenmitir. ki adet temel ukuru alma alan olarak belirlenmitir. Bu alanlardan biri, iki
tarafndan otoyol geen, dier iki tarafnda apartman bulunan ve bu apartmanlardan birinin
temel hizasndan dik bir ekilde kazlm olan tahkimatsz bir temel ukurudur. Otoyoldan,
trafikten ve bina temellerinden aktarlan gerilmelerin durayll nasl etkiledii incelenmitir.
Dik rt tabakasnn 4 metreyi bulduu bu temel ukuruna tahkimat kurulmad takdirde
otoyolun ar vastalara kapatlmas gerektii sonucuna varlmtr. Binann altndaki zeminin
mekanik parametrelerinin konsolidasyon sonucu ne derecede iyilemi olduu irdelenmitir.
ncelenen dier bir alan ise KT Hukuk Fakltesi binas inaat iin gerekletirilmi bir
temel kaz alandr. rt tabaka kalnl yer yer deiiklikler gsteren bu dik kazlm toprak
tabakasnn evresel etkilere kar hassas olduu belirtilmi ve duraylln koruyabilecei
durumlar ortaya konmutur. lkemizde yaanan, ehirsel blgelerdeki temel kazlar sonucu
gerekli nlem ve tedbirlerin alnmamasndan kaynakl meydana gelen eitli kazalara
deinilmitir.

Anahtar Kelimeler: Temel ukuru, yzey ykleri, zeminde gerilme dalmlar, yanal
gerilmeler, atlama ykseklii, konsolidasyon.

Abstract
In this work, steep excavated foundation soil layers durability is investigated in urban areas.
There are two case study areas. First is a foundation cave that is between two motorway and
there are two building near other two sides. And, one building has tangential foundation with
one side of vertical excavated soil. Motorwayses and buildings affects on the stability of
steep soil is investigated. And,traffic must be locked to heavy weight vehicles, because there
is an important risk for soil layer that has 4 meters heights without support. Stress distribution
that is caused by a truck is examined in detail. Building cause to consolidation and soils
mechanical parameters get better under building. An other study area is a steep soil layer
behind the KTU law faculty building. Soil layers height are very changeable and this layer is
very sensitive to environmental effects. There are some local instable parts of layer, described
about how to remain the stability of layer. Some examples are given about stability problems
for foundation excavations that are done in Turkey urban places.

Key words: Foundation cave, surcharges, stress distribution in soil, lateral stresses, breaking
height, consolidation, soil mechanics.

Kmrl ve Topta

14
1. Giri
Genel olarak zeminin kaymas belli bir kayma dzlemi zerine etkiyen normal ve kayma
gerilmelerinin ortaklaa etkisi sonucu gzlemlenmektedir. Zemin kaymasnn meydana
gelmesi iin, olas bir kayma dzlemine etkiyen normal gerilme altnda kayma direncinin
almas gerekmektedir. Zeminin kayma mukavemeti ise durayszla meydan vermeden kar
koyabilecei en byk kayma gerilmesi olarak tanmlanabilir (Ylmaz, 2006). Yzey
yklemeleri ve/veya zeminin kendi arl dolays ile basma gerilmelerinin etkimesi sonucu
zemin ierisinde kesme gerilmeleri oluur ve kayma mukavemetinin ald bir aya sahip
dzlem zerinde kaymann balamas sonucu durayszlk yaanr. Durayszla kar koyan
kuvvetleri yani kayma mukavemetini belirleyen zeminin mekanik parametreleridir (kohezyon
ve isel srtnme as). Kohezyon herhangi bir normal gerilmenin etkimedii durumda
zeminin kayma direnci olarak nitelendirilebilir. Zeminin fiziksel zellii bu parametreyi
etkiler. Kohezyon, zeminin kayma direncini belirledii gibi kayma tipini de belirleyen bir
faktrdr. Topran fiziksel zelliklerine ve dolays ile kohezyona bal olarak dzlemsel
veya dairesel kayma gzlemlenir. Genellikle kil, silt tane boyutlarndaki, kohezyonlu
zeminlerde dairesel kayma gzlemlenirken kohezyonu ok dk veya kohezyonsuz olarak
kabul edilebilecek olan kum ve daha iri tanelerin arlkl olduu zeminlerde dzlemsel
kayma gerekleir (Pehlivan, 2008). Silt ve killerde tane yaps ve taneleri evreleyen
elektriksel negatif yke su molekllerinin tutunmas ve taneler arasnda bir ara yzey
oluturarak taneleri birbirine yaptrmas sebebiyle ortaya kan ilave bir kayma direnci
parametresi vardr (iniciolu, 2005). Plastisiteye bal olarak silt ve killerde belirli bir su
muhtevasna kadar su ieriinin art kohezyon deerinde arta neden olsa da belirli bir
orandan sonra su muhtevasndaki art kohezyon deerlerini azaltmaktadr (Fredlund, 1996) .
Silt ve kil gibi kohezyonlu zeminlerde belirli bir seviyede kayma mukavemeti kohezyon
sebebiyle bulunmaktadr (Hoek, 2002).

sel srtnme as arttka topran kayma gerilmelerine kar dayankllk yetenei artar.
sel srtnme as topra oluturan tanelerin aralarndaki kenetlenme sonucu oluur.
Malzeme ne kadar sk ise o kadar iyi kenetlenmi olur ve isel srtnme as ykselir.
Malzeme gever ise taneler arasndaki kenetlenme azalr ve isel srtnme as der.
Topran stabilite analizini yapmak iin kullanlan Mohr-Coloumb yenilme zarfnnn iki
temel parametresi vardr. Bunlar kohezyon ve isel srtnme asdr. Bu iki parametre
bilindii takdirde malzemenin durayllk zarf oluturulabilir. sel srtnme as art,
normal gerilme deeri karsnda malzemenin ne kadar kayma dayanm art yaayacan

15
ortaya koyar. yi kenetlenmi nispeten boluk oran az zeminlerde normal gerilme art
kayma dayanm asndan daha byk diren salayacaktr (zdeer ve Kurtay, 2006).

Malzemenin tane boyu dalm boluk orann belirleyen bir faktr olup iyi derecelenmi bir
zeminde boluk oran azalaca iin mekanik parametreler iyileir. Bina temelleri altndaki
topran konsolidasyona uramas sonucu boluk orannda azalma yaanr ve bu durum
mekanik parametrelerde iyilemeye neden olur (Uzuner, 2011).

ehirsel blgelerde yer yzeyinde bulunan yaplar ve toplu kullanm alanlar dolays ile temel
kazlar ou zaman dik veya dike yakn alarla kazlmaktadr. Bu durumda, bina
temellerinden aktarlan gerilmelerden, otoyollardan, trafikten, insanlarn gnlk yaantlar
sonucu zemine etkiyen gerilmelerden dolay ehirsel blgelerdeki temel ukurlarnn
durayll olumsuz ynde etkilenir. Temel kazs yaplan toprak tabakasnn kalnl son
derece kritiktir. Herhangi istenmeyen olayla karlamamak iin, zeminin isel srtnme as
ve kohezyon deeri gibi parametreleri elde edilerek, zeminin atlama ykseklii tespit
edilmelidir. Bu deerden daha fazla veya yakn derinliklerde kaz yapmaktan kanlmaldr.
Yzey yklemeleri sonucu msaade edilebilir kazlm rt tabakas ykseklii azalmaktadr.
Yzey yklemeleri eitlerine bal olarak gerilmeler zeminde farkl iletilir. Bina
temellerinden aktarlan ykn, otoyollarn arlndan kaynakl eritsel ykn, otoyolda
ilerleyen aralarn tekerlerinden aktarlan izgisel ykn zeminde gerilme dalmlar
zerindeki etkileri farkl bantlara gre hesaplanmaktadr (Uzuner, 2007).

KT hukuk fakltesi arkasndaki dik kazlm toprak tabakasnn stnde bir yerleim yoktur
bu anlamda durayszl etkileyen ana unsur zeminin kendi arl ve eitli doal evresel
faktrlerdir (yamur, yer alt sular, rzgar, scaklk, ). Bu blgede toprak rt tabakas
kalnl yer yer byk deiiklik gstermektedir. En yksek rt tabakasna sahip olan 5
metre geniliinde bir ksmda atlama yksekliinin almas veya bu deere yakn deerde
bir kalnla sahip toprak rtsnn doal etkilere diren salayamamasndan dolay kk
apta durayszlk yaanmtr. Zamana bal olarak yamur, yeralt sular, rzgar, scaklk,
grlt, yaamsal faaliyetlerden kaynaklanan titreimler gibi eitli etkenler tahkimatsz
topran gevemesine sebebiyet vermesi suretiyle mekanik parametre deerlerinde d
yaatabilecektir.

Kmrl ve Topta

16
Trabzon Pelitli mevkiinde dik temel ukuru kazsnn yapld blgedeki toprak ykseklii
3,5-4 metre dolaylarnda deimektedir. Toprak tabakasnn altnda kaya tabakas
bulunmaktadr. Blgenin yannda bulunan yoldan gelen ve trafik aknn neden olmu olduu
yklemelerin zemin zerindeki etkileri ve durayszlk riskleri bulunmaktadr. Bu blgede
kaznn hemen yannda bulunan binann neden olduu gerilmelerin durayllk zerinde etkileri
incelenmitir. Bina zeminde konsolidasyona neden olmutur. Konsolide olmu olan zeminin
mekanik parametreleri zamana bal olarak iyileeceinden dolay bina altndaki toprak
malzemenin dayanm artmtr (Eran ve Yldrm, 2008).

Zeminlerde evresel ve doal etkenlerden kaynakl durayszlk problemleri incelenirken
civardaki yaplarn yan sra blgenin depremsellii, yeralt su hareketi gibi faktrler de gz
nnde bulundurularak gvenlik faktr hesaba katlmaldr (Ural, 2011).

2. Uygulama Alanlarndaki Duraylln ncelenmesi Ve Deneysel almalar

2.1 Yzey Yk Olmayan Dik Kazlm Toprak Katmannn atlama Yksekliinin
Belirlenmesi
KT hukuk fakltesi binasnn arkasnda bulunan dik kazlm alandaki zeminin mekanik
parametrelerinin belirlenmesi iin kesme kutusu deneyi yaplmtr. Deneyden elde edilen
veriler tablo 1de paylalmtr. Kesme kutusu deneyi ile ilgili resimler ekil 1, ekil 2 ve
ekil 3te verilmitir.

ekil 1. Kesme kutusuna yerletirilmi numune


17

ekil 2. Kesme kutusunda krlm numune

ekil 3. Kesme kutusu

Kmrl ve Topta

18

Tablo 1. Zemin numunesine ait deformasyon- kesme gerilmesi deerleri

ekil 4. Zeminin durayllk snrndaki normal gerilme-kesme gerilme grafii

Zeminin pik kohezyon ve isel srtnme as srasyla 39,25 kPa ve 16,5 deerlerindedir.

19

ekil 5. KT Hukuk Fakltesi arkasndaki toprak tabakasnn grnm.

Zeminin kendi arl dolays ile durayszlk yaayaca atlama yksekliinin belirlenmesi
iin doal birim hacim arlk deneyleri yaplm ve 19,129 kN/m
3
deeri bulunmutur.
Zeminin arlk parametresi olan birim hacim arlk deeri ve dayanm belirleyen
parametreler (isel srtnme as ve kohezyon) kullanlarak Mohr-yenilme zarfna gre
zeminin yenilmeden durabilecei maksimum ykseklii (h) Eitlik 1de gsterilmitir
(Uzuner, 2007).
1 sin
2
1 sin
c
h
|
|
=
(1)
=19,129 kN/m

|=16,5
c=39,25 kPa

Bu deerlere gre zeminin atlama ykseklii 5,46 metre olarak bulunmaktadr.
Dik kazlm toprak rt tabakas ekil 5te grlmektir. Toprak kalnlnn belli bir
ykseklikten fazla olmas risk oluturmaktadr. Toprak tabakas kalnlnn 6 metre
dolaylarnda olduu ksmda ekil 5de grld gibi kaymalar gzlemlenmitir. ncelenen
kaz alan altnda herhangi bir durayszlk nedeni ile zarar yaanmamas iin hukuk fakltesi
binas arkasndaki alan insanlarn kullanma yakn bir sre nce kapatlmtr. Yaanan ufak
apl kaymalar zeminde gevemeye yol am ve evresel etkilere kar diren azalmtr.
Kayma olan yer rt tabakasnn en yksek olduu ve atlama yksekliinin ald
Kmrl ve Topta

20
ngrlen ksmlardadr. Topran evresel etkilere kar olan direncini tartmak amal
zeminin fiziksel zellikleri tespit edilmitir. Bu anlamda blgenin ok ya alan bir blge
olmasndan dolay zeminin su muhtevas deiimi ile nasl davran gstereceini incelemek
iin kvam limitleri testleri yaplmtr.
Zemin numunelerine uygulanan likit limit testlerinden elde edilen su muhtevas-vuru says
deerleri Tablo 2de verilmitir:

Vuru Says Su muhtevas (%)
63 33,60
42 34,57
35 35,09
20 35,63
16 38,16

Tablo 2. Zemin numunesinin vuru saysna gre % su ierii deerleri.

Tablo 2 deki deerler kullanlarak oluturulan ekil 6daki dalm grafii izilmitir. Grafik
kullanarak 25 vurutaki su ieriine tekabl eden likit limit deeri % 35,40 olarak
bulunmutur.

ekil 6. Su ierii - vuru says grafii
Uzunluu 8 santimetreyi gemeyen ve 3 mm apnda atlamaya balayan, incelenen toprak
malzemesi ile hazrlanan ubuk numunelere ait plastik limit deney verileri Tablo 3te
verilmitir.


21
Ya
arlk
Kuru
arlk
Su
arl
Su
muhtevas
3,23 gr. 2,58 gr. 0,65 gr. % 25,19

Tablo 3. Plastik limit deney verileri

Bu deerlere gre zemin numunesinin plastik limit deeri %25,19 olarak tespit edilmitir.
Eitlik 2de plastisite indisini veren bant verilmitir (Ertan ve lk, 1978)
PI = LL- PL (2)
PI=Plastisite indisi
PL=Plastik limit
LL=Likit limit

Bu eitlikten zeminin plastisite indisi %10,21 kmaktadr.
Likit limit ve plastisite indisi deerlerine gre zemin malzemesi ekil 7de gsterildii zere
snflandrlmaktadr (Uzuner, 2007).

ekil 7. Kasagrande Zemin snflama-Plastisite Kart

CH: Yksek Plastik Davranl Kil
CL: Dk Plastik Davranl Kil
MH: Yksek Plastik Davranl Silt
ML: Dk Plastik Davranl Silt
OH: Yksek Plastik Davranl Organik Toprak (Az Bulunur)
OL: Dk Plastisiteli Organik Toprak

Kmrl ve Topta

22
Yukarda bulunan plastisite indisi ve likit limit deerlerine gre ekil 7de verilen plastisite
kartna baklarak zemin snflamas yaplabilir. Bu deerlere bakldnda incelenen zeminin
OL kodlamal dk plastik davranl organik toprak veya ML kodlu dk plastik davranl
silt olabilecei grlmektedir. Organik madde ierii zeminin plastisitesini drr, ok nadir
yksek plastisiteli organik toprak bulunabilmektedir. Organik maddedeler zemin
malzemesinden hafiftir ve topran younluunu azaltr. Organik toprak bitkisel ve hayvansal
organik atklarn humuslamas ile oluur. Organik topraklar, organik malzeme ieriine gre
mak (ktlece % 20 - 50 organik madde ierii) ve pit (ktlece % 50 - 80 organik madde
ierii) olarak ikiye ayrlrlar. Genelde bataklklarn kurumas ile birikmi organik maddelerin
oluturduu topraklardr (Ouz, 2008). Topran yerinde birim hacim arl deerinin
19,129 kN/m
3
olarak belirlenmesinden dolay incelediimiz malzemenin organik toprak
olmad ynnde deerlendirme yaplmtr. Dk plastisiteli malzemeler yksek plastisiteli
malzemelere gre daha krlgandr. Plastisite ykseldike toprak malzemenin krlmadan ekil
alabilme zellii artar. Plastik limit deeri altndaki toprak atlaklar gsterme, ufalanma
eilimi gstermeye balar (Demirel ve ark., 1991). Plastisite malzemenin belirli bir basn
altnda kopmaya kar olan direncini ifade eder. Dk plastisiteli zeminler yksek plastisiteli
zeminlerin bir arada tutunduu su ierii deerlerinde ufalanrlar. zellikle dk plastisiteli
siltler havada kurumu haldeyken direnleri ok der. Bu durumdan dolay yaz aylarnda su
muhtevasnn dt gnlerde risk oluturabilecek atlaklar oluabilir. Plastik limit deeri
altndaki zemin deformasyonlara pek msaade edemez bir haldedir. Bzlme limiti altndaki
zemenin ise su ieriinde de malzeme dardan bir gerilmeye maruz kalmakszn atlaklar
gsterir (Demirel ve ark., 1991).
Bu tip dik kazlm kaln toprak rtleri evresel etkiler neticesinde zamana bal olarak
geveyecek ve mekanik parametrelerinde d yaanacaktr. Malzemenin plastisitesi arttka
su ieriindeki deiimden dolay durayllk daha az etkilenecektir. Yksek plastisiteli
zeminlerde malzemenin atlama, dalma veya akma gstermeyecei su ierii aral daha
genitir. Belirli bir orandan itibaren su ierii ykseldike mekanik parametre deerlerinde
d yaanacak ve likit limit deerinin zerinde svlama yaanacaktr. Dier yandan,
bzlme limiti altndaki su muhtevasnda zemin dardan bir yke maruz kalmadan dahi
kendiliinden atlamalar gsterebilme durumundadr. Plastik limitin altndaki toprak
gerilmeler dolays ile plastik limitin zerindeki topraa gre daha az deformasyona msaade
edecek, atlaklar gsterecektir. Dolays ile yazn buharlamalarn artmas sonucu istenmeyen
krlmalar, kaymalar gerekleebilir. Doal yolla toprak tanmasnn, erozyonun nemli

23
etkenlerinden biri zeminin su muhtevasndaki deiimdir. Bu anlamda hava scakl byk
role sahiptir. Haziran aynn gelmesi ile buharlama artm ve KT Hukuk Fakltesi binas
arkasndaki alanda ekil 8de grld gibi 10 Haziran 2011 tarihinde yeni bir kayma daha
gereklemitir.

ekil 8. 10 Haziran 2011 tarihinde yaanan kayma

Kayan malzemenin atnda insan olsayd, olumsuz sonular yaanabilirdi. Hesaplanan atlama
yksekliinden daha kaln toprak kazs yaplan ve kaymalarn balad bu kaz alann kendi
haline brakmak doru olmayacaktr.
8 Austos gn de alanda yeni yaanm durayszlklar fark edildi. Hava scaklnn artmas
neticesinde daha nce durayszlk yaanan blgede yeni kaym toprak malzemesi grld ve
bu blgenin 20 metre yannda yeni durayszlk yaanan bir blge fark edilmitir. Mevsim
dolays ile kurumu olan toprakta yaanan atlamalar blok halinde kaymalara neden
olabilmektedir. ekil 9da 8 Austos tarihinde kayma yaanan yeni blgenin resmi
grlmektedir.
Kmrl ve Topta

24

ekil 9. 8 Austos 2011 tarihinde yaanan kayma

ekil 10da Nisan aynda durayszln balad alanda Austos aynda kopan yeni
bloklardan birinin el ile rahatlkla yeni paralara blnebildii, dk su muhtevasndan
dolay ok sayda atlaa sahip olduu, deformasyona msaade edemeyen bir yapda olduu
grlmektedir. ekil 11de elle rahatlkla dalabildii, paralanabildii grlmektedir.

ekil 10. Austos aynda kayan toprak


25

ekil 11. Austos aynda kayan toprak

Bu alanda elik hasr zerine kaln olmayan bir pskrtme beton uygulamas zeminin evresel
etkilere kar hassasiyetini azaltacak ve oluabilecek olan yeni toprak kaymalarna engel
olacaktr.
2.2 Yzey Yk Olan Dik Kazlm Toprak Katmannn Durayllnn ncelenmesi
Bina, otoyol gibi eitli yzey ykleri zeminde oturmalara yol aarak mekanik parametreleri
deitirir. Bu anlamda zeminin konsolidasyon zellikleri nemlidir. kinci inceleme alanmz
olan, bir bina temeline teet olarak kazlm ve iki tarafndan otoyol geen Trabzon ili Pelitli
mevkiinde bulunan baka bir tahkimatsz temel ukuru ekil 12de grlmektedir. Binann
neden olduu konsolidasyonun zemine etkilerini incelemek iin dometre deneyi yaplmtr.
Temel ukurunun dier bir kenarndan, zerinde bir yap, otoyol gibi yzey yk olmayan
toprak alandan zemin numunesi alnmtr. Numune konsolide edilmeden nce balang
boluk oran bilinmelidir. Bunun iin numune hacmi, zeminin zgl arl ve kurutulmu
kat fazn arl bilindii takdirde eitlik 3e gre boluk oran hesaplanabilir.
Vo=Vs(1+e) (3)

Vo: Boluklu malzeme hacmi
Vs: Kat fazn hacimi
e: Boluk oran

Kmrl ve Topta

26

ekil 12. Pelitli mevkiindeki temel ukuru

Zemin numunesinden alnan rnek younluk deerinin llmesi iin piknometre deneyine
tabi tutuldu ve zemin malzemesinin zgl arl 2,51 olarak bulundu. Hacmi ve arl
llen numunenin birim hacim arlnn da 18,398 kN/m
3
olarak tespit edilmesi zerine
boluk oran tayini iin kullandmz 70,23 gramlk malzemenin hacmi 37,44 cm
3
olarak
hesapland. Bu numunenin etvden karldktan sonraki arl 63,48 gr olarak lld ve
zgl arl bilinen kat fazn hacmi 25,30 cm
3
olarak tespit edildi. Bu deerler ile eitlik 3
kullanlarak numunenin balang boluk oran % 48 olarak tespit edilmitir. Eitlik 4teki
boluk oran porozite bants kullanldnda ise numunenin % 32 deerinde poroziteye
sahip olduu grlmektedir.

1
e
n
e
=
+
(4)

n: porozite (%)

Balang boluk oran deeri dometre testi ksmnda kullanlmtr. Konsolidasyonun
mekanik parametreler zerindeki iyiletirmesini grebilmek adna konsolide olmam olan
zeminin mekanik parametrelerinin belirlenmesi iin kesme kutusu deneyi yaplm, ele edilen
pik ve resudyal kesme gerilmesi-normal gerilme deerleri Tablo 4de verilmitir:


27

o=0 kPa

o=32,57 kPa

o=97,72 kPa o=162,85 kPa

tpik(kPa)

52,67 73,45 107,6 135,4
tresudyal(kPa)

41,3 60,2 83,4 -

Tablo 4. Kesme kutusu deneyi sonucu

ekil 13. Pelitli mevkiinden alnan numuneye ait durayllk zarf.

c pik
56,38 kPa
c resudiyal
48,60 kPa
| pik
26,57
| resudiyal
18,43

Tablo 5. Pik ve resudiyal deerler iin okunan kohezyon ve isel srtnme alas deerleri.

Mohr durayllk zarfndan tretilen Rankine Teoremine gre, aktif gerilme durumunda
malzemenin krlma annda majr ve minr asal gerilmeler arasndaki bant aadadr:
2 v N
h
N
c |
|
o
o =

(5)
ov=dey gerilme

oh=yatay gerilme

1 sin
1 sin
N|
|
|
+
=
(6)

ov=.h (7)
Kmrl ve Topta

28
Yatay gerilme deeri herhangi bir tahkimat sistemi uygulanmad iin sfr olarak
alnmaktadr. Bu durumda malzemenin durayl halde kalabilecei dey gerilmeyi belirleyen
h ykseklii eitlik 1de verilmitir:
1 sin
2
1 sin
c
h
|
|
= (1)
Yukardaki eitlik 1de kullanlan deerler:
=Birim hacim arl: 18,398 kN/m
|=sel srtnme as: 26,57

c =Kohezyon: 56,38 kPa

(Malzemenin ilk krlma annda pik isel srtnme as ve pik kohezyon deerleri
alnmaldr).

h=9,86 metre olarak belirlenir.

Topran kendi arl altnda duraylln korumas iin ne deerde bir yanal tahkimat
basnc gerekecei eitlik 5 kullanlarak bulunabilir. Deer negatif kyor ise tahkimat
basncna gerek yoktur. Zeminin kendi arl altnda, yzey yklemeleri olmad takdirde
teorik olarak 9,86 metre derinlikten sonra tahkimat basnc gerekecektir. 3,5 metre
kalnlndaki zeminin kendi arl altnda durayszlk yaamamas iin yanal bir tahkimat
basncna gerek yoktur. 3,5 metre kalnlndaki toprak tabakas iin eitlik 1den kacak olan
yanal gerilme deerleri negatif kaca iin temel ukurundaki malzemenin durayszlk
yaamamas iin yanal bir d basnca ihtiyac olmayacaktr ve bu yzden zeminin kendi
arl altnda duraylln korumas sz konusudur. Ancak incelenen temel ukuru iin
yzey ykleri dikkate alnmaldr. Yzey yklemelerinin durayllk zerindeki etkileri
sradaki ksmda trafikten kaynakl, otoyoldan kaynakl ve binalardan kaynakl gerilme
artlar olmak zere 3 balk altnda incelenmitir.
2.2.1 Trafikten Kaynaklanan Gerilme Artlar
Trafikten kaynakl gerilme artlarna bir rnek olarak temel ukuru yanndan geen ekil
14de yer alan, katalog rakamlarna bakldnda yksz arlnn 2,25 ton olduu grlen
kamyonetin ykl ve yaklak 3 ton olduu varsaylarak zeminde neden olduu gerilme
dalmlar incelenmitir. Zemine, hareket eden kamyonetin sa ve sol taraftaki tekerlerinden
iki adet izgisel yzey yk etkimektedir. 3 tonluk aracn arlk merkezinin ortada olduu

29
dnlerek sa ve sol tekerlerinden 1,5 tonluk ktleler etkidii varsaylmtr. Her bir
tekerlein zeminle temas eden alan bulunarak izgisel yzey gerilmesinin miktar bulunabilir.
Yzeye etkiyen izgisel yk bilindikten sonra incelenecek konumdaki dey gerilme art
eitlik 8de gsterildii gibi Boussinesqin bantsna gre hesaplanabilir (Uzuner, 2007).

3
2 2 2
2
( )
qz
v
x z
o
t
A =
+

(8)

q: Yzey yk (kPa)
z: Dey mesafe (metre)
x: Yatay mesafe (metre)

ekil 14. Temel ukuru yanndan geen kamyonet

Her bir teker iftinden gelen yk 15 kN deerindedir. Tekerlerin kalnln 30 santimetre ve
temas eden alann eni 17 santimetre olarak alnabilecei park halindeki ayn, baka ara
incelenerek deerlendirilmitir. Buna gre tekerlein zeminle temas eden alan 0,051 m

deerinde kabul edilmitir. ki tekerin salad izgisel yzey yk de 147,06 kPa olarak
hesaplanmtr.
Kmrl ve Topta

30

ekil 15. izgisel yk

ekil 16. Yoldan geen kamyonet

ekil 16da grld gibi iki metre geniliindeki aracn temel ukuruna 1,75 metre
mesafeden getiini varsaydmzda izgisel yklerin temel ukuruna olan yatay mesafeleri
1,75 metre ve 3,75 metre olarak alnr ve incelenen bir konumdaki gerilme artnn bulunmas
iin iki yatay mesafedeki yzey yklerinin neden olduu gerilme art toplanr. rnein
temel ukurunun 0,5 metre derinliinde kamyonet geerken yaanan dey gerilme art
aada hesaplanmtr:
z= 0,5metre ve x=1,75 metre iin(sa tekerler iin);
3
2 2 2
2.147, 06( ).0, 5( )
(1, 75 0, 5 )
kPa m
v
m m
o
t
A =
+
= 1,067 kPa
z = 0,5metre ve x=3,75 metre iin(sol tekerler iin);

3
2 2 2
2.147, 06( ).(0, 5 )
(3, 75 0, 5 )
kPa m
v
m m
o
t
A =
+
= 0,057 kPa

31
0,5 metre derinlikte temel ukuru cidarnda oluan gerilme art 1,124 kPa (0,057 kPa+1,067
kPa) deerindedir. Derinlie bal olarak kamyonetin (trafikten kaynakl) temel ukurunda
neden olduu gerilme artlar Tablo 6da verilmitir.
2.2.2 Otoyolun Arlndan Kaynakl Zeminde Yaanan Gerilme Artlar
Otoyollar zemin zerinde eritsel yzey yk olarak etkirler ve konuma bal olarak zeminde
eitlik 9da verildii gibi gerilme artna sebep olurlar (Uzuner, 2011). Eitlik 9da kullanlan
parametrelerin ematik gsterimi ekil 17de verilmitir.

ekil 17. Uygulanan erit ykn zemine etkisi

| | sin .cos( 2 )
q
z o o o o |
t
A = + +
(9)
Otoyol malzemesinin younluu 2,4 ton/m
3
olarak alnarak birim hacim arl 23,544
kN/m
3
bulundu. 25 santimetre olan yol malzemesinin ykseklii birim hacim arl ile
arplarak eritsel yzey yk 5,86 kPa olarak hesaplanmtr. Temel ukurunda derinlie
bal olarak otoyolun arlndan kaynakl eitlik 9a gre hesaplanan dey gerilme artlar
Tablo 6da verilmitir:

Kmrl ve Topta

32
Derinlik/
(m)
Zeminden kaynakl
oz(kPa)
Yoldan kaynakl
z o A (kPa)

Kamyonet kaynakl
z o A (kPa)
z o (kPa)

0,5 9,199 2,775 1,124 13,098
1 18,398 2,612 6,083 27,093
1,5 27,597 2,45 12,377 42,424
2 36,796 2,30 19,606 58,702
2,5 45,995 2,16 20,412 68,567
3 55,194 2,02 22,124 79,338
3,5 64,393 1,89 22,917 89,2

Tablo 6. Otoyol tarafndaki temel ukurundaki zemin zerindeki dey gerilme artlar.

Yukardaki tablodaki sonulardan yola karak, otoyoldan ve kamyonetden kaynakl gerilme
artlar ve toplam dey gerilme deerlerine bal olarak zemin malzemesinin dey
gerilmeleri yanal olarak iletme karakterizasyonuyla alakal pasif itki katsaysna (Kp=N|)
bal olarak zemine yanal tahkimat basnc salayacak olan bir dayanm duvarnn gereklilii
incelenmitir (Hoek, 2006):
1 3 cm p k o o o = +
(10)

ocm =Kayacn tek eksenli dayanm (MPa)
o1 =Birincil(Majr) asal gerilme (MPa)
o3 =Minr asal gerilme (MPa)
kp=N|=Yanal pasif itki kaysays

Dey gerilme majr asal gerilme(o1=ov)
Yatay gerilme minr asal gerilme (o3=oh)

Zeminin kendi arl ve yaanan gerilme artlar gz nnde bulundurularak Eitlik 5e
gre farkl derinliklere gre kan yanal gerilme deerleri Tablo 7de verilmitir:

. 2 z N
h
N
h c |
|
o
o =
+ A

(5)


33
Derinlik (m)
oh (kPa)
0,5 -64,95
1 -59,13
1,5 -53,17
2 -46,86
2,5 -42,04
3 -41,07
3,5 -37,87

Tablo 7. ncelenen yzey ykleri altnda durayszlk yaanmamas iin gerekli minimum yanal gerilme

ncelenen durumda deerler negatif kt iin tahkimata gerek olmad anlalmaktadr.
Kamyonetin yoldan geii dayanm duvar olmayan bu temel ukurunda bir durayszlk
problemine neden olmamtr. Yoldan geen kamyonetin 5,3 kat ve daha fazla yzey
yklemesine sahip olmas durumunda, kan pozitif sonulardan grld zere durayszlk
yaanaca ngrlr. rnein, kamyonetin neden olduu yzey yk 5,5 kat daha fazla
olsayd eitlik 5e gre 3,5 metre derinlikte sonu 2,109 kPa kmaktadr. Bu, 3,5 metre
derinlikte zemine doru 2,109 kPa deerinde bir yanal tahkimat basnc salanmas gerektii
anlamna gelmektedir. Ayrca zeminin ierisinde farkl konumlarda ukur cidarna nazaran
yaanan daha fazla gerilme artlar sonucunda yzey yknn artmas ile kayma yzeyi
oluumunu balatabilecek krlmalar yaanabilir. Yzeyden etkiyen gerilme topran basma
dayanm deerinden kktr. Zemin malzemesinin basma dayanm eitlik 1e gre 181,4
kPa olarak hesaplanmaktadr. Yzeyden uygulanan izgisel yk bu deerden byk olursa
tekerlerin altnda krlma gerekleir ve yzey yknn byklne bal olarak belirli bir
derinlie kadar krlmalar devam eder. Derinlik arttka yzey yknden kaynakl gerilme
deiimlerinin azalacandan dolay gerilmelerin malzemenin dayanm deerine dt
derinlie kadar krlma devam eder. Yzey yknn byklne bal olarak krlmalarn
fazla ilerlemesi sonucu bir kayma yzeyi oluabilir. Dolays ile zemine yanal basn
salayarak dayanm artrmas ve zeminde krlmalar olsa da bir kayma yzeyinin olumamas
asndan bu tip otoyol kenarlarndaki temel ukurlarnda tahkimat kullanlmas
gerekmektedir. zellikle ar vastalarn getii, kaln toprak tabakalar iinde dik olarak
yaplan bu tip temel ukurlar iin zaruridir. Daha nce de deinildii gibi alternatif yollar var
ise ar vastalara trafiin kapatlmas ikinci bir seenektir.

Kmrl ve Topta

34
2.2.3 Binadan Kaynakl Yaanan Zemindeki Gerilme Artlar
Bir zemine dardan ykleme yapldnda zeminin mekanik zelliklerinde deimeler
olacaktr. Bunlarn banda gelen neden zeminin yapaca oturma ve boluk oranndaki
azalmadr. Otoyolun altndaki zeminin konsolidasyonu ihmal edilerek hesaplamalar yaplmt
ancak bu alt balk altnda binadan kaynakl zeminde yaanan konsolidasyon dikkate
alnacaktr. Temel ukurunun binann temeline teet kazlan kenarndaki zeminin
konsolidasyon sebebi ile mekanik parametrelerindeki deiimi incelemek iin dometre
deneyi yaplmtr.
Eitlik 11 kullanlarak oturma (AH) deerine bal olarak zeminin boluk oranndaki deiim
hesaplanabilir (Uzuner, 2007).
1 o
H e
H e
A A
=
+
(11)

eo =Balang boluk oran (%)
Ae=Boluk oranndaki deiim (%)
H =Zemin malzemesinin ykseklii (mm)
AH: Zemideki oturma (mm)

1
2
log
e
Cc
o
o
A
=
(12)
C = Skma indisi
Cc= Birincil skma indisi
Cr= kincil skma indisi

Balang boluk oran (e0) daha nce deneysel verilere deinerek eitlik 3e gre % 48 olarak
bulunmutu, dolays ile porozite deeri de eitlik 4e gre % 32 olan zeminin
konsolidasyonda brakma sresine karar verirken malzemenin arlkl silt tane boyuna sahip
olan bir malzeme olmas gz nnde bulundurulmu ve yaplan n deneysel almalarda %
90 oturmay 8 saatlik srete tamamlad tespit edilmitir. Amerikan standartlarna gre
nerilen yntem zemin numunesini en az % 90 orannda boluk oranndaki azalma sresi
kadar bekletmektir. Genelde killi zeminler iin 24 saat nerilen sabit gerilme altnda
konsolidasyon sresi incelenen silt malzemesi iin 12 saat olarak belirlendi. Farkl ykler
altndaki zeminin oturma miktarlar konsolidasyon deneyi ile llmtr. Numunede
gzlenen oturma deerleri Tablo 8de verilmitir:


35
Normal
gerilme
o

65,14
kPa

130,18
KPa

195,42
kPa

260,36
kPa
oturma
AH(mm)

1,148

0,932

0,877

2,582

Tablo 8. 20 mm yksekliinde zemin numunesinin de normal yklemelerle meydana gelen oturma miktar.

ekil 14. Numunenin oturma miktarnn LVDT ile llmesi

ekil 15. Numunenin oturma miktarnn LVDT ile llmesi

Tablo 8deki deerler kullanlarak balang ykseklii 20 milimetre olan numunenin eitlik
11e gre hesaplanan boluk oranndaki azalma deerleri Tablo 9da verilmitir:
Kmrl ve Topta

36
o (kPa)

Log(o) kPa
e A
65,14 1,813 0,084
130,18 2,115 0,069
195,42 2,290 0.064
260,36 2,416 0,192

Tablo 9. Zeminin boluk orannn deiimi

Zemin numunesinin son durumdaki boluk oran azalarak % 7,1 olmutur. Uygulanan gerilme
miktarna bal olarak numunedeki boluk oran deiimi grafii ekil 16da grlmektedir.

ekil 16. Konsolidasyon deney sonucu zeminin boluk oranndaki deiim.

Bu grafiin eimine bal olarak eitlik 12 kullanlarak skma indisi deerleri bulunabilir.
Malzemenin belirli bir noktadan sonra grafikte daha fazla eim gsterdii grlmektedir. Bu
durumda numune iin n konsolidasyon limit gerilme deeri almtr. Zemin daha ncesinde
eitli jeolojik doal nedenler dolays ile konsolide olduu iin n konsolidasyon basncna
kadar gerilme art-boluk oran deiimi grafiindeki eim yani skma indisi daha dk
kmaktadr. Teorik olarak zeminin daha nce maruz kald maksimum gerilme n
konsolidasyon gerilmesidir. n konsolidasyon gerilmesi aldktan sonra zeminin boluk
orannda daha hzl azalma yaanacak, eim artacak ve skma indisi bu gerilme artlar
altnda artacaktr. Dolays ile skma indisi (C) birincil (Cc) ve ikincil (Cr) skma indisi
eklinde iki balk altnda incelenmektedir. Eer n konsolidasyon basnc almamsa

37
ikincil, almsa birincil skma indisi esas alnmaldr. ncelediimiz Trabzon Pelitli
mevkiindeki 4 katl binadan zemine gelen gerilmelerin 100 kPa dolaylarnda olduu kabul
edildiinde n konsolidasyon gerilmesinin yars dolaylarnda bir gerilme temel altndaki
zeminde konsolidasyona neden olmaktadr. Bu yzen katsay olarak ikincil skma indisi baz
alnmaldr.

ekil 17. Gerilme artna bal olarak boluk orannda azalma grafii ve skma indislerinin gsterimi

Cr: kincil skma indisi
Cc: Birincil skma indisi
opc: n konsolidasyon basnc

Birincil ve ikincil skma indislerini veren eimli dorularn kesitii noktann x eksenini
kestii deer n konsolidasyon gerilmesi olarak kabul edilir. Ve teorik olarak zeminin
gemite kald maksimum gerilme miktar olarak kabul edilir (Solanki ve Desai, 2008).
Laboratuvar almasndan elde edilen verilere gre Cr (ikincil skma indisi) eitlik 12ye
gre 0,28 olarak bulunmutur:
Cv (
2
/ m sn ) konsolidasyon katsays olup, ayn zemin iin laboratuvar koullarnda ve arazi
artlarnda ayndr. Tv ise konsolidasyon katsaysna bal olarak deiim gsteren birimsiz
zaman faktrdr (Atkinson, 2000).
2
. Cv t
Tv
H
=
(13)
( ) Tv f u =

1 2
2 2
2 2
. . Cv t Cv t
H H
=

t1= Laboratuarda geen zaman
Kmrl ve Topta

38
H1= Laboratuardaki numune ykseklii

t2 = Arazi koullarndaki zaman.
H2= Arazideki toprak katman derinlii

(H1:0,02 metre, t1:12 saat, H2:2 metre)

Toprak tabakasnn iki yz geirimli ise arazi toprak katman derinlii (H2) tabaka
kalnlnn yars kadar alnr, rnein yzeydeki bir toprak tabakasnn altnda baka bir tr
toprak tabakasnn olmas bu duruma rnek verilebilir. Toprak tabakasnn bir yz drenajl
ise H deeri toprak tabakasnn ykseklii olarak alnr. ncelenen alanda toprak tabakas
altnda kaya tabakas olduu iin ve bina altndaki kaya ierisinden aynada herhangi bir su
geliri grnmedii iin teorik olarak H deeri katman kalnl olarak alnmtr.
Konsolidasyon katsays zemin malzemesine bal bir zellik olduu iin ayn zeminde teorik
olarak laboratuvar koullarnda ve arazi koullarnda ayn olacaktr. Bu konuda en nemli
durum numuneyi doru almak ve arazideki boluk orann bozmadan teste taabi tutmaktr.
Laboratuvardaki numunenin 12 saat sonra geldii oturma/nihai oturma oranna (u) eitlik 13
kullanlarak, arazideki toprak tabakasnn 13,69 ylda geldii grlmektedir.

Zemin zerinde bulunan bina 6 yandadr ve yine eitlik 13 kullanlarak arazide 6 yldaki
oturmann laboratuvarda 5,256 saatte gerekletii bulunur.
Bina temelinden aktarlan gerilmeler zeminin farkl konumlarnda farkl miktarlarda gerilme
artna sebep olurlar. Aadaki eitlik 14 dikdrtgen bir yzey yknn keleri altnda
derinlie bal olarak ne kadar gerilme art yaandn veren bantdr (Uzuner, 2007).
q s
n m n m
n m mn
n m
n m
n m n m
n m mn q
z .
1 .
1 2
tan
1
2
1 .
1 2
4
2 2 2 2
2 2
1
2 2
2 2
2 2 2 2
2 2
=
(
(
(
+ +
+ +
+
|
|
.
|
\
|
+ +
+ +
+ +
+ +
= A

t
o
(14)
m= dikdrtgenin bir kenar uzunluunun incelenen derinlie oran
n =.dikdrtgenin dier kenar uzunluunun incelenen derinlie oran

ncelenen bina ekil 18 ve ekil 19da grld gibi bir kenar 8 dier kenar 6 metre olan
kk bir yapdr.


39

ekil 18. Temeline teet kaz yaplm bina

Temel iinde kalan bir noktadaki gerilme artn bulmak iin istenilen noktadan geecek
ekilde temeli drtgenlere blp blmlerin kelerindeki gerilme artlar hesaplanr ve
toplanr (Uzuner, 2007). rnein ekil 19da temelin orta noktasndaki gerilme artn
bulmak iin temelin 4 eit blgeye ayrld grlmektedir.

ekil 19. Bina temelinin orta noktasnda keleri kesien 4 blmnn ayrlmas

ncelediimiz bina temeli iin her bir blm iin m deeri 4, n deeri 3 olmaktadr. Bu
deerler iin s 0,245 deerini almaktadr. Her bir blmden gelen yk genel ykn drtte biri
kadardr. Bir blmn incelenen konum zerindeki neden olduu gerilme art 6,125 kPa
olarak bulunmaktadr:
1
100
.0, 245 6,125
4
kpa
z o A = = kPa 1 2 3 4 z z z z o o o o A = A = A = A
EAo= 24,5 kPa

Kmrl ve Topta

40
Yzey yknn etkisi ayn nokta altnda derinlere indike azalacaktr. Zemin yzey ykn
derinliklerine aynen aktarmaz. Grld gibi 100 kPa deerinde yzey yknn ,temelin
orta noktasndan 1 metre derinlikte 24,5 kPa olarak etkidii hesaplanmtr. Yklenmelere
bal olarak meydana gelecek nihai (t=) oturma miktar eitlik 15te grld gibi
hesaplanr (Arslan, 2007). Skma indisi olarak Cr veya Cc alnr. Zemine etkiyen gerilme n
konsolidasyon gerilmesini gemi ise birincil konsolidasyon skma indisi olan Cc, n
konsolidasyon gerilme miktarndan kk bir gerilme etkiyorsa ise ikincil skma indisi Cr
kullanlr.
1
1
0 1
2
0
log
1
log
1 o
o o
o
o A +
+
=
+
= AH Cc
e
H
Cc
e
H

(15)

o2, yzey yklemesinden kaynaklanan gerilme art ve zeminin kendi arlndan kaynakl
gerilmelerin toplamna eittir, o1 ise yzey yk olmadan nce zeminin kendi arlndan
kaynakl gerilmedir.
Toprak 2 metrelik bir toprak tabakasna oturan bina temelinin orta noktasnn 1 metre
altndaki nihai oturma miktar hesaplanmas iin etkiyen gerilmeler aada hesaplanmtr:
o2=Ao+.z=Ao+o1=24,5k Pa+18,398 kPa=42,898kPa
Cr=0,28
AH
=0,089 metre
. . H mv h o A = A (16)
eitliinden hacimsel skma katsays (mv) deeri elde edilir (Sivakugan, 2001).
Ao=24,5 kPa, H=2 metre, AH
=0,089 metre
mv=0,00284 m/kN

. v su
k
Cv
m
=
(17)
k = permabilite katsays (metre/saniye)
Cv zeminin konsolidasyon katsaysdr, eitlik 17de grld gibi hesaplanr (Atkinson,
2000). Konsolidasyon katsays bulunduu takdirde eitlik 13te grld gibi zaman faktr
bulunur ve zaman faktrne bal olarak eitlik 19 ve eitlik 20de grld gibi varolan
oturmann nihai oturmaya olan orann yani zeminin oturmasnn ne kadarn tamamladn
bulabiliriz (Uzuner, 2007). ncelikle konsolidasyon katsaysnn bulunmas iin gerekli olan

41
permabilite katsaysna ulamak nedeniyle zeminin geirimlilii incelenmitir. Bunun iin
den seviyeli permabilite testi yaplmtr. Permabilite katsays eitlik 18e gre
hesaplanmaktadr.

ekil 20. Den seviyeli permabilite dzenei

1
0
ln .
.
.
H
H
T A
L a
k
A
= (18)
k= Permabilite katsays (m/sn)
a= Bret alan (m
2
)
A= Numune kalbnn alan (m
2
)
L= Numune ykseklii (m)
H0= Bret iindeki suyun balang ykseklii (m)
H1= ncelenen zamanda llen bret iindeki suyun ykseklii (m)
AT= Bretteki seviyesi den suyun doygun numune ierisinden geme zaman (dakika)

Den seviyeli permabilite deneyi iin doygun numune hazrlanmtr. Numune hazrlanmas
hakknda detayl bilgi deneysel almalar hakknda ek bilgiler ksmnda 3.blmde
verilmitir. Bret alan (a) 2,3 x 10
-6
m
2
, numune alan (A) 7,85 x 10
-3
m
2
ve numune
ykseklii (L) 0,14 metredir. Zamana bal yaanan bretteki su seviyesi d deerleri ve
Kmrl ve Topta

42
hesaplanan permabilite katsays deerleri Tablo 10da verilmitir.

T
(dakika)
H0
(m)
H1
(m)
K
(10
-6
m/sn)
1 1,125 1,117 4,9
2 1,117 1,108 5,5
4 1,108 1,094 4,4
15 1,094 1,015 4,7
30 1,015 0,922 4,4
60 0,922 0,736 5,1

Tablo 10. Den seviyeli permabilite deney verileri
llen hidrolik geirimlilii katsaylarnn ortalamalar alnarak Permabilite katsaysnn 4,8
x 10
-6
m/sn olarak tespit edilmesi zerine eitlik 17 kullanlarak konsolidasyon katsays (cv)
1,7 x 10
-4
m/sn. olarak hesaplanmtr.
2
. Cv t
Tv
H
=
(13)
t= 6 yl
H= 2 metre
Tv= 1340,3

( ) Tv f u =
4Tv
u
t
=

, Tv<0,2 (19)

4 / ,
2
2
8
1
Tv
e u
t
t

=

,
Tv0,2
(20)

Eitlik 19 kullanlarak istenilen u deeri bulunur. Eitlik 19daki e boluk oran deil
logaritmik doal tabandr. Zaman faktr (Tv) deerinin byk kmas oturmann ok byk
bir ksmnn tamamlandn gstermektedir.
ncelenen konumda 24,5 kPa gibi ok fazla olmayan bir gerilme art olmasndan dolay
oturma ok uzun srmemitir. Teorik olarak oturmann tamamen sona ermesi iin u deerinin
1 olmas gerekir ve bunun iin zaman faktrnn sonsuz olmas gerekir. Dolays ile
oturmann teorik olarak sonsuza kadar devam ettii varsaylr. Pratik olarak incelediimiz

43
alanla ilgili u deeri 1 alnabilir (u=0,9994) ve dolays ile incelenen zamandaki oturma
miktarnn nihai oturma miktarna eit olduu kabul edilir. 24,5 kPa gerilme artndan
kaynakl nihai oturma miktar 0,089 metre olarak hesaplanmt. Dolays ile 6 yl sonunda
24,5 kPa gerilme art nedeni ile incelenen konumda yaanan oturma miktar da 0,089 metre
olarak kabul edilmitir. Balang boluk oran 48% olarak tespit edilen malzemenin boluk
orannda konsolidasyon dolays ile azalma gereklemitir. 1 metre derindeki topran gerek
balang boluk orannn bundan daha az olmas beklenmektedir. nk, 1 metre derinlikte
incelenen toprak birim hacim arl altnda nihai oturmaya maruz kalmtr. Dolays ile
zeminin numunemizdeki balang boluk oranndan daha az bir balang boluk oranna
sahip olduu sylenebilir. Bu konuda topran oluum, tanm sreci nem arz etmektedir
(Numune yaklak 50 santimetre derinlikten alnmtr). Boluk oranndaki deiimi
hesaplarken maruz kald gerilme n konsolidasyon gerilmesinden daha az olduu iin ikicil
skma indisi dikkate alnmaldr. Konsolidasyon deneyi ile 0,28 olarak tespit edilen ikincil
skma indisi, 1 metre derinlikte yaanan 24,5 kPa deerindeki gerilme art ve 1 metre
derinlikteki malzemenin kendi arlndan dolay maruz kald 18,398 kPa deerindeki
gerilme dnldnde malzemenin boluk oranndaki deiim (Ae) eitlik 12ye gre
%10,42 olarak hesaplanmaktadr.
Malzemenin boluk orannda farkl oranlarda azalma yaamas sonucu mekanik
parametrelerinde nasl iyileme yaandn grmek iin numuneler hazrlanm, sktrlarak
konsolidasyona uram numuneler tek eksenli basma dayanm testine tabi tutulmulardr.
Tek eksenli basma dayanm deerleri dorudan kohezyon ve isel srtnme as deerleri ile
alakaldr. Sktrlan malzemenin boluk oranndaki azalma isel srtnme as ve kohezyon
deerlerinde iyilemeye neden olur. Eitlik 5te grld gibi yanal gerilmeye maruz
kalmayan tek eksenli ykleme altnda malzemenin krlaca gerilme Mohr yenilme zarfna
gre kohezyon deeri ile N| (kp) deerinin karekknn arpmnn iki katna eittir. Tek
eksenli basma dayanm dorudan test uygulayarak bulunabilse de tek eksenli basn
dayanmn aan zeminlerde durayllk iin gerekli yanal gerilme miktarn bulmak iin Mohr
zarfndan tretilmi olan eitlik 5 kullanlmaktadr. Tek eksenli basma dayanm deerini aan
malzemenin durayl kalabilmesi iin gerekli yanal tahkimat basnc, isel srtnme asna
bal deimekte olan pasif yanal itki katsays (kp) deerine gre hesaplanr. Ayrca, zemin
malzemesinin dalgan zellie sahip olmas, numune hazrlarken ve test esnasnda kopmalar
gstermesi malzemenin salkl olarak yerinde dayanm deerlerini bulmak adna
Kmrl ve Topta

44
dezavantajdr. Tek eksenli basma dayanm testlerinden elde edilen sonular, kesme
kutusundan elde edilen deerlere gre daha dk olabilmektedir.
Daha nce numune alnan blgeden yeni, silindirik 3 adet numune alnmtr. Numunelerin
llen ktleleri ve su ierii deerine bal olarak kat ktlesi bulunmutur. Su muhtevas
tayini iin de zeminden malzeme alnm ve % 22,8 olarak deer tespit edilmitir. Zeminin
piknometre testi ile daha nce 2,51 olarak bulunmu spesifik gravite deeri kat ktlesine
blnerek kat hacmi bulunmutur. 3,8 santimetre apndaki numune alma aparat ierisindeki
malzemenin ykseklii llerek boluklu hacim bulunmu ve kat hacmi bu deerden
karlarak boluk hacmi tayin edilmitir. Boluk hacminin kat hacmine oran olan boluk
oran hesaplanmtr. Bir numune sktrlmam, dier iki numune ekil 26da grld gibi
numune kartma aparat ile sktrlm ve numune ilk ykseklii son ykseklii llerek
eitlik 11e gre skm durumdaki topran boluk oran tespit edilmitir (Skm
numunelerin ykseklikleri numune karma ileminden sonra llmtr). Numunelere tek
eksenli basn testi uygulanmtr. Tablo 11de 3 numuneye ait balang boluk oranlar, son
boluk oranlar ve tek eksenli basn dayanm deerleri verilmitir.
Numune
no.
Balang boluk
oran, e0 (%)
Son boluk
oran, es (%)
Tek eksenli basn
dayanm (kPa)
1 46 46 136,1
2 43 23,5 306,2
3 47 9 423,7

Tablo 11. Boluk oran-basn dayanmlar

Elde edilen sonulara gre kabaca, % 43 boluk oranna sahip olan zeminin boluk oranndaki
iki kat azalmann malzemenin basma dayanmnda 2,3 kat art salad grlmektedir.
Zeminde konuma bal olarak farkl gerilme artlar yaanr, rnein temelin orta
noktasndan 2 metre derinde yaanan gerilme art eitlik 14e gre 21,4 kPa deerindedir, 1
metrede ise 24,5 kPa olduu hesaplanmt. Dolays ile zeminde oturmalar homojen olarak
yaanmaz. Farkl yatay mesafeler iin farkl derinliklerde ayn miktarda gerilme art yaanr.
Ayn miktarda gerilme art yaanan noktalar birbirine balayan soyut erilere izobar
denmektedir. sobarlar, homojen yzey yk oluturan temelin arlk merkezinden geen

45
doruya gre simetrik olarak oluurlar. Dolays ile homojen bir zemine temelden homojen
yk aktarm durumunda bina bir tarafa doru yatmaz. yileme zonal olarak farkllklar
gsterse de bina temeli altnda her konumda gerilme art yaanm ve zeminin boluk oran
azalmtr. Temel atlmadan nce yzey yklemesi ile zemini konsolidasyona uratmak
yaygn olarak uygulanan bir zemin iyiletirme yntemidir.
3. Deneysel almalar Hakknda Ek Bilgiler
Kesme kutusu deneyinde numune makaslama hz 0,5 mm/dakika olarak alnd. Numuneler
6,25 santimetre apnda 2 santimetre yksekliinde silindirik numunelerdir. Drenajsz
konsolidasyonsuz olarak deneyler yapld.
Piknometre deneyi 250 mililitrelik piknometreler kullanlarak 3 farkl piknometre ile yapld.
Piknometreden karlan slak numuneler 105 C scaklnda etvde bir gn bekletildiler.

ekil 21. Piknometre ve hassas terazi

Birim hacim arlk testi 3 farkl numuneye hacmi civa ile llen ve hassas terazi ile arl
tartlan kaplar ile yapld. lmler 0,01 gr duyarllnda terazi ile gerekletirildi. Kvam
limitleri deneyinde kullanlan numuneler ncelikle 105 C scaklnda etvde bir gn
bekletildikten sonra 75 mikron gz aklna sahip elekten geirilmilerdir. Otomatik, 10 mm
ykseklikten sabit sre aralklar ile den Casagrande deney dzenei kullanlmtr.
Casagrande deney dzeneinin numune haznesindeki malzemenin st yzeyleri yer ile paralel
olacak ekilde yerletirilmilerdir. Plastik limit deneyi numuneleri mika bir plaka zerinde
yuvarlanmtr. Boyutu 8 santimetreyi gemeyen 3 milimetre aplarnda atlamaya balayan
plastik limit numunelerin aplar elektronik verniyeli kumpas ile llmtr. Islak, likit limit
Kmrl ve Topta

46
ve plastik limit deneyi numuneleri 105 C scaklnda etvde bir gn bekletildikten sonra
hassas terazi ile tartlmlardr.
Konsolidasyon deneyi konsolidasyonlu kesme kutusu deney dzenei ile gerekletirilmitir.
Oturmalar LVDT ile okunmu numuneye uygulanan normal gerilmeler kesme kutusu deney
dzeneinin yk koluna ekil 23de grld arlklar taklarak salanmtr. Numune sabit
ykler altnda on ikier saat bekletilmitir. Konsolidasyon numuneleri 20 milimetre
yksekliinde 62,5 milimetre apnda silindirik numunelerdir.

ekil 22. Likit limit deneyi

ekil 23. Konsolidasyon testi iin dzenee arlk takl

47
Permabilite deneyleri sabit seviyeli ve den seviyeli olmak zere ikiye ayrlr. Geirimlilii
yksek kumlu akll zeminlerde sabit seviyeli permabilite testi tercih edilirken permabilite
katsaylar dk olan, geirimi dk, ince taneli zemin malzemelerinde den seviyeli
permabilite deneyi uygulanr. 1 x 10
-3
m/sn permabilite deerinden kk zeminler iin den
seviyeli permabilite nerilmektedir (Tiwari, 2008). ncelenen alandaki zemin malzemesi ince
taneli malzeme olduu iin den seviyeli permabilite deneyi yaplmtr. ekil 24te
gsterilen kesici uca sahip olan geirimlilik testi numune kalb direk topraa sokularak
numune alnmtr. Den seviyeli permabilite testi doygun numunelere uygulanmaktadr.
Geirimlilik testi havas alnm su ile yaplmaktadr bu yzden 200-250 kPa deerinde bir
vakum basnc ile su haznesindeki suyun havas yarm saat boyunca vakumlanmtr. Su
haznesinden gelen su numunenin iinden geerek moldun altndaki geirimli katmandan
moldun iinde bulunduu slama haznesine doldurulmaktadr. Bu hazne iindeki su, moldun
yksekliini getikten sonra haznenin st ksmnda bulunan st akm drenaj ksmndan
akmaya balar ve su haznesinden gelen su vanas kapatlr. Su ierisinde kalm olan numune
24 saat boyunca bekletilmitir. Brete giden su vanas alm ve bret havas alnm su ile
doldurulmutur. Ardndan, bretten numune koluna su verilmi ve zamana bal olarak
bretin su seviyesindeki d izlenmitir.
Kmrl ve Topta

48

ekil 24. Permabilite numune kalb ve numune alma

ekil 25. Islama haznesi iindeki numune kalb

Boluk orannda azalma yaayan malzeme tek eksenli basn testi uygulanmak zere ekil
26da grld gibi istenilen boluk oranna numune bir ucu metal yzeye yaslanarak
karma aparat kullanlarak sktrlmtr. Sktrlm numune ekil 27de gsterildii gibi

49
karlmtr. Tek eksenli basn dayanm testi ykleme hz saniyede 0,05 kN deerindedir.
Testler ekil 28de grlen 5 ton kapasiteli pres ile yaplmtr.

ekil 26. Sktrlm tek eksenli basma dayanm numunesi hazrlama

ekil 27. Hazrlanan numunenin karlmas

Kmrl ve Topta

50

ekil 28. Tek eksenli basma dayanm testi

4. karmlar ve Bu Konuda lkemizde Yaanm Baz Kazalar
KT hukuk fakltesi arkasnda toprak tabakasnda kaymalar gerekletii grlmtr.
Toprak tabakasnn atlama yksekliinden daha yksek olmas istenmeyen durayszlklara
neden olmaktadr. Toprak tabakasnn yer yer ykseklii hesaplanm olan atlama ykseklii
deerinin zerinde ve yaknlarnda olup, Nisan aynda toprak tabakasnn en kaln olduu 3,5
metre enindeki ksmda kayma gereklemi ve Haziran aynda bu mesafe 8 metreye
kmtr. Yaanan durayszlklarn nemli bir nedeni de evresel etkilerden dolay toprak
tabakasnn mekanik parametrelerinin olumsuz ynde etkilenmesidir. Dk plastisiteli olan
zeminler deien mevsime, hava koullarna bal olarak su muhtevasndaki deiim dolays
ile ciddi miktarda etkilenebilmektedirler, oluabilecek iddetli yamur, rzgar, scaklk
deiimleri, ehirsel faaliyetlerden kaynakl titreimler gibi evresel ve doal olaylar bu kritik
tabaka yksekliine sahip olan zeminde yeni durayszlklar yaanmasna yol aabilmektedir.
Nitekim, atlama yksekliinden ok daha az bir kalnlktaki toprak rtsnde Austos
aynda atlama oldu ve kayma yaand. Genel olarak tabaka kalnlnn atlama yksekliini
amamasndan kaynakl byk ktleli bir durayszlk sz konusu olmasa da srekli yeni
gelien atlak yaplar, durayszlklar gzlemlenmektedir. nlem alnmad takdirde daha
byk ktlelere sahip malzemenin durayszlk yaayaca aktr. zellikle buharlamann
ok artt Temmuz, Austos aylarnda topran bzlme limit deerinin altnda su ieriine
sahip olmas olumsuz sonulara yol aar. Bzlme limiti deerinden daha az su muhtevasna
kadar buharlama olma durumunda zemin malzemesinin hacminde deiim olmaz,
deformasyona msaade edilemez ve atlamalar yaanr (Demirel, vd., 1991). Rtre limiti
olarak ta adlandrlan bzlme limitinden daha az su ieriindeki zemin malzemesinde oluan

51
bu atlaklara rtre atlaklar da denmektedir. Topran iinde atlaklarn olumas dayanm
deerlerini drmektedir. ou zaman dk imentolanma nedeniyle toprak malzemesinin
elastik deformasyona urad gerilme dzeyi ve su muhtevas aral ok snrldr. Malzeme
likit limit seviyesini atnda akma gsterirken likit limit ile plastik limit deerleri arasnda
plastik malzeme zellii gsterir ve plastik deformasyon sergiler, bir hamur gibi ekil
verilebilir. Bzlme limitinin altnda ise katdr ve ekil verilemez, dalma zellii gsterir.
Plastik limitin altnda, bzlme limitinin stnde su muhtevasnda ise toprak malzeme yar
kat zellik gsterir ve ok snrl olarak deformasyona msaade edebilir, bunun nedeni ise
malzeme ierisinde mikro atlaklarn olumaya balamasdr.
KT Hukuk fakltesi arkasndaki zeminin dk plastisiteli olmas nedeni ile plastik limit ve
likit limit deerleri arasnda ok fark yoktur (Plastisite indisi %10,2). Blgenin zellikle
Sonbahar, K aylarnda byk lde yamur alaca dnldnde akma riskinin de
olduu sylenebilir. ncelenen alandaki toprak, fiziksel zelliklerinden dolay deien hava
koullar karsnda kolaylkla etkilenebilen, su ieriindeki deiim karsnda mekanik
parametreleri asndan direnci yksek olmayan bir zemin olduu sylenebilir.
Trabzon Pelitli mevkiindeki temel ukuru ehirsel faaliyetlerin youn olduu blgede
olmasndan dolay yolun trafie ak olmas byk bir risk oluturmaktadr. nsaat kazsnn
yapld yerdeki yoldan geen kamyonet bir durayszla neden olmamtr. Ancak bu yoldan
daha ar bir kamyon gemesi durumunda veya geen aracn ani ivme deiimli hareketler
yapmas (fren, ani hzlanma vb.) durumlarnda zeminin krlmas ve durayszlk yaanmas
riski bulunmaktadr. Elde edilen rakamsal verilere dayanarak incelediimiz temel ukuru
etrafnda acil mdahale gerektiren riskli alan kaznn otoyol kenardr.
Binann altndaki zemin var olan yzey yklemesi iin konsolide olmad durumlarda bile
durayllk iin yeterli mekanik parametrelere sahiptir. Zeminin 6 yllk konsolidasyon
yaamas sonucu zeminde iyilemeler yaanmas sebebiyle bina altndaki zemin durayl bir
ekilde kalabilmektedir. Binann az katl olmas bu anlamda bir avantaj salamaktadr. Ancak
yaplan, kaya kazsndan kaynaklanan dinamik ykler, inaat faaliyetleri, deprem gibi
nedenlerden kaynakl oluabilecek yklenmeler binann durayllna kar olumsuz
etkenlerdir. Trabzon Pelitli mevkiinin depremsellii incelendiinde byk dinamik
yklemelere maruz kalmayaca n grlyor olsa da bu tip zemin kazlarnda, tahkimat
kullanlmas yaanabilecek olumsuzluu nleyebilecektir. Zeminin var olan dayanm deerleri
Kmrl ve Topta

52
binay tamas iin olduka yeterlidir. Yine de dik kazlm ve bina altnda olan bir zemin
iin tahkimat kullanmamak evresel etkiler neticesinde gevemelere engel olacaktr.
lkemizde maalesef bu tip almalarda ok kez yeteri seviyede n deerlendirme
yaplmamaktadr. ansa braklmakta olup gerekli tedbir alnmamaktadr. ncelediimiz
alanda yolun ar vastalara kapatlmamasndan dolay ansa bal olarak bir durayszlk
yaanmamtr. Ancak lkemizde, bu kadar ansl olmayan yerler de bulunmaktadr. Sradaki
ksmda bu yerlerden bazlar rnek olarak verilmitir:
Dzce ilinin Akakoca ilesinde bir temel ukurunun kenarndan geen yolda 26 Ekim 2010
tarihinde durayszlk yaanmtr. Edinilen bilgilere gre hafriyat almalarnn devam ettii
srada, yaan youn yamurun etkisiyle alanda durayszlk yaanmtr. Burada grld
gibi zeminin zelliklerini iyi incelemeden tahkimatsz olarak almak, ii ansa brakp
gerekli nlemlerin alnmamas sonucunda ciddi sorunlar ortaya kabilmektedir. Yars ken
otoyolun tamiri ve sonra yaplan istinat duvar bata kanlan tahkimat masrafndan ok daha
fazla maliyete neden olmutur.

ekil 29. Dzce Akakocada meydana gelen temel kazsnn gmesi.

Samsunun Bafra ilesinde benzer bir olay 2011 ylnn Mart aynda yaanmtr. Temel
ukurunun kazld srada evredeki binann oturduu zemin duraylln kaybetmitir.

53

ekil 30. Samsun Bafradaki binann kmesi

stanbul Gaziosmanpaa ilesinde 26 Nisan 2011 tarihinde gerekleen bir olayda temel
ukuru yanndaki katl bir bina toprak kaymas nedeniyle yklmtr. nas bitmek zere
olan binada yaayan birinin olmamas ans olarak kabul edilmektedir. te yandan, ken
binann yanndaki 3 katl kullanlmayan bir bina da zarar grmtr. Sz konusu binann
yklma tehlikesine kar gvenlik nlemleri alnd. Bahsedilen alan ekil 31de grlmektedir

ekil 31. stanbul Gaziosmanpaada yaanan gk olay.

ekil 32de zmir Konakta bir temel ukurunda yaanan durayszlk sonucu yars yklan
bina resmi grnmektedir.
Kmrl ve Topta

54

ekil 32. zmirde yaanan durayszlk

7 Temmuz 2011 tarihinde Bursa Osmangazide ekil 33te grlen temel ukurunda yaanan
durayszlk sonucu otoyol gm ve doalgaz hatt zarar grmtr. Krlan doalgaz ve su
borular blge halkna korkulu anlar yaatmtr.

ekil 33. Bursa Osmangazide yaanan gk

Son senelerde temel ukurlarnn tahkimat eksikliinden kaynakl lkemizde daha onlarca
kaza yaanmtr.

5.Sonular
Toprak malzemesinin, deien su muhtevasna karlk verecei tepki durayllk asndan son
derece nemlidir. KT hukuk fakltesi arkasndaki toprak tabakasnn atlama yksekliini
aan ksmlarn yan sra dk plastisite nedeni ile de durayszlk meydana gelen alan

55
olmutur. Tahkimat yaplmad takdirde yeni durayszlklarn yaanma riski bulunmaktadr.
Bu tip alanlar iin elik hasr zerine pskrtme beton uygulamas pratik bir tahkimat yntemi
olacaktr. Byk yzey yk olan alanlar iin kaya ktlesine balanan ankraj sistemleri de
kullanlabilir. Duraylln salanmas iin gerekli yanal tahkimat basnc zeminin dey
gerilmeleri yanal olarak iletme karakterizasyonuna (isel srtnme asna gre ekillenen
pasif yanal itki katsays, kp=N|) ve kohezyonuna baldr. Kohezyon ve isel srtnme as
art atlama yksekliini artracak ve ayn birim hacim arla sahip, ayn derinlikteki
malzemeler iin yksek kohezyon ve isel srtnmeye sahip zeminlerde daha kk yanal
tahkimat basnc ile durayllk salanacaktr.

Trabzon Pelitli mevkiindeki temel ukuru yanndan geen aralar u ana dek durayszla
neden olmasa da yolun trafie ak olmas byk bir risk oluturmaktadr. Yoldan geen 3
tonluk bir vasta incelenmi ve herhangi bir durayszlk veya ciddi risk oluturacak bir
durumun olumad tespit edilmitir. Ancak bu yoldan ar bir vasta gemesi durumunda
zeminin krlmas ve durayszlk yaanmas riski bulunmaktadr. Sz konusu kamyonetin teker
temas alan iin 5,2 kat daha ar olmas durumunda durayszlk yaanaca hesaplanmtr.
Trabzon Pelitli mevkii iin incelediimiz yolun ar vastalara kar trafie kapatlmas
gerekmektedir. Bu alandaki yol trafie kapatlamyorsa dayanm duvar yaplmaldr. Zeminin
var olan dayanm deerleri dnldnde binadan kaynakl olan bir durayszlk
yaanmamtr. Teorik olarak, incelenen zemin malzemesi binann temelinden zemine
uygulanan gerilmenin 1,82 kat daha fazlasna cevap verebilen bir dayanm deerine sahiptir.
Ayrca, bina altnda kalan zeminin 6 yl boyunca konsolidasyona uramas zeminin dayanm
deerlerini daha da artrmak suretiyle avantaj salamaktadr. Deien evresel artlar dolays
ile ehirsel blgelerde durayl olarak nitelendirilen blgelerde beklenmeyen sonular
yaanmaktadr. Yzeyde eitli yaplar, yollar, toplu kullanm alanlar olduu iin yaanan
durayszlklar sonucu ciddi maliyetler dourmaktadr ve daha nemlisi can kayplar
yaanabilmektedir. Yzey yklemeleri, dinamik ykler, doal evresel etkiler karsnda
oluabilecek olan kt artlar altnda temel ukurunun duraylln korumas adna kritik
blgelerde tahkimat maliyetlerinden kanlmamaldr. Deien hava koullar zemin
malzemesinin duraylln byk lde etkilemektedir. Ya nedeni ile zeminde su
ieriinin ykselmesinden dolay mekanik parametre deerlerinde d yaanaca gibi
kohezyonlu zeminlerin fiziksel zelliklerine bal olarak belirli bir su ieriinden daha kuru
zeminde de gerekleecek atlamalar neticesinde durayszlk yaanabilmektedir.

Kmrl ve Topta

56
Kaynaklar
Arslan, M.., 2007 Bardat (Mersin-Glnar-Kseobanl) Gleti mhendislik
jeolojisi, Yksek Lisans Tezi, ukurova niversitesi Fen Bilimleri Enstits Jeoloji
Mhendislii Anabilim dal, Adana, 112
Atkinson, J., 2000. Determination of Cv from test results, UWE Bristol niversitesi
online dkmanlar, http://environment.uwe.ac.uk/geocal/SoilMech/consol/soilcons.htm
Aytekin, M. 2004; Deneysel Zemin Mekanii, Teknik yaynevi, 2.bask, Ankara, 624
iniciolu, S.F., 2005; Zeminlerde statik ve dinamik ykler altnda tama gc ve
anlay hesab. Seminer, MO, stanbul.
Demirel, Z., Kadolu, M., Aray, S., Oran, F., Alp A., 1991; Toprak ve Stabilizasyon
laboratuar el kitab, Karayollar Genel Mdrl yayn, 180
Eran, H., Yldrm, H., 2008. Normal konsolide killerin tekrarl ykler etkisinde
direnajsz kayma mukavemeti, naat Mhendisleri Odas online ktphanesi,
http://www.ekutuphane.imo.org.tr/pdf/1522.pdf
Ertan, Y., lk, S., 1978. Zemin lkeleri ve Deneyleri 1, DS Basm ve Foto-film
letme Mdrl, Ankara, 210
Fredlund, D.G., Xing, A., Fredlund,M.D., Barbour, S.L., 1996. The relationship of the
unsaturated soil shear strength function to the soil-water characteristic curve, Canadian
Geotechnical Journal, Vol 32, 40-78
Hoek, E., 2006. Kaya Mhendislii, Trkiye Maden Mhendisleri Odas yayn,
Hoek, E., Carranza C., Corkum, B,. 2002. Hoek&Brown failure criteration-2002
Edition, 5th American Rock Mechanics Symposium, Toronto, Kanada, 15-22.
Nail, ., Heyelanlar ve kitle hareketler, Gazi niversitesi Mhendislik ve Mimarlk
Fakltesi Seminer notlar, Bayndrlk ve skan Bakanl arivi,
http://www.bayindirlik.gov.tr/turkce/dosya
Ouz, H. 2008, Toprak Bilgisi ders notu,
http://trakyazoder.org/makale/Makale2/Toprak%20dersi%20notlar%C4%B1.pdf?go=yz&cati
d=303&seo
zaydn, K. 2008; Zemin Mekanii, Birsen Yaynevi, 307
zdeer, M.N.E., Kurtay T., 2006; Paletli arazi tatlarnn performans hesabnda
farkl bir yaklam, T dergisi 5(4), 45-56
Pehlivan, M., 2008. Krtn baraj glnn sa sahilindeki zkrtn(Gmhane)
beldesinin heyelan analizi, Yksek lisans tezi, Karadeniz Teknik niversitesi Fen Bilimleri
Enstits naat Mhendislii Anabilim dal, Trabzon, 102

57
Sivakugan, N., 2001. Killerin konsolidasyonu, www.geoengineer.org/files/consol-
Sivakugan.pps
Solanki, C., H., Desai, M., D., 2008. Preconsolidation pressure from soil index and
plasticcity properties, The 12th International Conference of International Association for
Computer Methods and Advances in Geomechanics (IACMAG), India, 1475-1479.
Tiwari, B., 2008. Soil Mechanics laboratory lecture notes, California State University
Fullerton.
http://faculty.fullerton.edu/btiwari/geotech_Lab/mainpage_files/other/Permeability.pdf
Ural, N. 2011; Zemin mekanii deneylerinde bilgisayar kontroll sistemlerin
kullanlmas, 6. uluslararas ileri teknolojiler sempozyumu, Elaz, 35-39
Uzuner, B,A., 2007; zml problemlerle temel zemin mekanii. Derya Yaynevi,
Trabzon, 377 s
Uzuner, B.A. 2011; Kiisel grme, Karadeniz Teknik niversitesi, Trabzon
Ylmaz, E., 2006; Zeminlerin Endeks zelliklerinin kalc kayma mukavemetine
etkisi, Yksek Lisans tezi, T Fen Bilimleri Enstits, naat Mhendislii Anabilim dal,
stanbul
Web(a),.http://www.haber7.com/haber/20101227/Izmirde-3-katli-bina-coktu.php.
Web(b),.http://www.haberpan.com/haber/temel-kazasi-sirasinda-kayan-yan-binanin-yarisi-yikildi
Web(c),.http://www.posta.com.tr/turkiye/HaberDetay/Istanbul_da_uc_katli_bina_coktu.htm.14 Mays 2011.

Kmrl ve Topta

58


59
Patlatmalarda Yksek Hzl Video Kamera ve Sismometrelerin E Zamanl
Kullanlmas
Synchronous Use Of High Speed Video Camera and Seismometers In Blasting

Gzin Glsev Uyar Alda
1
* , Berkan Ecevitolu
2
, Blent Kaypak
1

1
Ankara niversitesi Mhendislik Fakltesi Jeofizik Mh. 06100, Beevler, Ankara Trkiye
2
Anadolu niversitesi Uydu ve Uzay Bilimleri Enstits Eskiehir, Trkiye
* Sorumlu Yazar: aldas@eng.ankara.edu.tr,

zet
Patlatmalarda grnt ve titreimlerden elde edilen veriler, allagelmi olarak ayr ayr
deerlendirilmektedir. Yksek hzl kamera, patlatma anndan itibaren, patlatma sreci
tamamlanana kadar, patlatma noktas ve evresinde oluan deiimlerin grntsn
kaydetmektedir. bileenli jeofon, ayn patlatmaya ait sismik sinyalleri kaydetmektedir.
Halbuki patlatmann yaratt etkilerin tamamn bir arada incelemek, olayn tmn kavramamz
salar. Patlatmalarn yaratt grntyle ayn zamana denk gelen sismik sinyaller, grntye gre
gecikerek kaydedilirler. Zamandaki bu kaymay ortadan kaldrmak iin bir eit Ters-Evriim
ilemi yapmak gerekir. Bylece, sismik sinyallerin uzamasna, dolaysyla grnt verisi ile
asenkronizasyonuna neden olan tm jeolojik-yol ve gecikme etkileri ortadan kaldrlr. Patlatma
grntsyle, ayn patlatmaya ait sismik sinyaller arasndaki bir baka sorun da Giriimdir.
Giriim, ok kaynakl sistemlerin yaratt dalgalarn birbirlerini glendirici veya zayflatc
etkileimidir. Ters-Evriim ilemi, hem asenkronizasyon, hem de giriim etkisini ham sismik
sinyallerden karacaktr.
Bu almada, senkronize edilmi grnt ve sismik sinyal verileri karlatrlarak, patlama
srecinde gelien olaylar birbirleriyle ilikilendirilmi, rnek uygulamalarda verim arttrc
neriler sunulmutur.

Anahtar Kelimeler: Patlatma, yksek hzl kamera, sismometre, titreim

Abstract
Conventionally, the data obtained from images and vibrations are assessed separately fort the
blasts. A high speed video camera records the changes around the blast point from the beginning
till the end of the blast period. Three component geophone records the seismic signals of the same
blast. However, examining all the blast effects together makes us understand the complete
occasion. The seismic signals which coincide with the images originated from the blasts are
recorded with time delays when compared to the images. A kind of deconvolution is necessary to
prevent this delay in time. Therefore, all the geological-way and delay effects are prevented which
cause the elongation of the seismic signals and their asynchronization with the image data. There
is one more problem between the blast images and the seismic signals of the same blast:
Interference. Interference is a strengthening or weakening wave interaction created by the multi
source systems. Deconvolution deducts both the asynchronization and interference effects from
the seismic signals.
In the presented study, synchronized image and seismic signal data are compared, blast occasions
are correlated with each other, and productive suggestions are presented in the model applications.

Key words: Blasting, high speed video camera, seismometer, vibration
Alda ve Dierleri

60
1. Giri
Patlatma kaynakl sismik dalga oluumu, patlatmal kaya kazs ilemlerinde istenmeyen fakat
kanlmaz bir sonutur. Patlayc enerjisinin tamamnn kaya kazs ileminde
kullanlamadn iaret etmesi bakmndan ve bu enerjinin yaplara hasar verebilecei
ekincesiyle evre yerleim birimleri asndan tedirgin edici bir durumdur. Bu sebeple,
patlatma kaynakl sismik dalgalar en aza indirebilme amal pek ok alma yaplmtr
(Adhikari ve ark., 2004; Aldas ve ark., 2001; Aldas ve Bilgin, 2004; Blair, 2004; Blair, 2008;
Chiepatta, 1998; Dowding, 1985; Dowding, 1992; Konya ve Walter, 1991; Kuzu, 2001;
Olofsson, 1998; Siskind ve ark., 1980; Siskind, ve ark., 1989; Siskind ve ark., 1993;
Venkatesh, 2005). Bu almalardaki ortak yaklam, sismografla en yksek parack
hzlarnn belirlenmesi, patlatma ile lm alnan yer arasndaki gzergah iin arazi
katsaylarnn saptanmas, sarsntnn yaylma kuraln belirleyen grgl formln bulunmas
ve bu forml kullanlarak yaplan patlatmalar iin mesafeye bal olarak bir seferde gvenle
atelenebilecek en yksek patlayc madde miktarlarnn saptanmasdr. Deerlendirmeler,
tm dalga biimi, tm frekans ierii ve titreim sreci bilgileri bir arada kullanlmadan,
yalnzca en byk parack hzna (Peak Particle Velocity) dayandrlmaktadr. Oysa ki,
bileenli sismik kaytlar, tm dalga biimi ve frekans ierii ile beraber incelendiinde,
patlatmann dorusal olmayan davranlar hakknda ok detay bilgi verirler.

Patlatmalar yksek hzl video kamera ile izleme sistemi, zellikle patlatma delikleri arasnda
ve delik iinde verilecek gecikme aralklarnn seiminde, gaz kaaklarnn, ta frlamalarnn,
byk blok (patar) kmasnn, krater oluumunun nedenlerinin ve patlayc performansnn
aratrlmasnda kullanlarak literatrde yerini almtr (Aldas ve Esen, 1999; Chiepetta,
1998).

Literatrden de takip edildii zere, maden mhendislii asndan, patlatmalarn yaratt
etkiler, yksek hzl video kameralarla (YHVK) elde edilen grnt kaytlar veya bileenli
jeofonlarla elde edilen sismik sinyaller eklinde incelenmektedir. Grnt ve titreimlerden
elde edilen veriler, allagelmi olarak ayr ayr deerlendirilmektedir. Yksek hzl kamera,
patlatma anndan itibaren, patlatma sreci tamamlanana kadar, patlatma noktas ve evresinde
oluan deiimlerin (paralanma, telenme, dnme, gme, geri tepme, gaz ka, ta
frlamalar, byk blok oluumlar, vb) grntsn kaydetmektedir. te yandan, -
bileenli-jeofon, ayn patlatmaya ait sismik sinyalleri kaydetmektedir. Bu durum, bir sinema
Patlatmalarda Yksek Hzl Video Kamera ve Sismometrelerin E Zamanl Kullanlmas

61
filminin grntsn ayr, sesini ayr zamanlarda (veya mekanlarda) dinlemeye veya
seyretmeye benzer. Halbuki patlatmann yaratt etkilerin tamamn bir arada incelemek,
olayn tmn kavramamz salar. Bu, bir filmi, hem sesi, hem de grntsyle birlikte
seyretmek anlamna gelir.

Sinema teknolojisinde, ses ve grnt arasndaki senkronizasyonun (e-zamanllk)
salanmas ok nemlidir. Sz konusu senkronizasyon, bir dilden baka bir dile eviri
yapldnda daha da nemli hale gelir. rnein ngilizceden Trkeye ses senkronizasyonu
yapldnda, genelde ngilizcede bir ifadeyi belli bir sayda hece ile anlatmak mmknken,
Trke evirisi daha ok sayda hece kullanmn gerektirir. Dolaysyla ou kez,
grntdeki sanatnn ngilizce konumas bittii halde, Trkeye eviren sanatnn arka
plandaki konumas devam eder. Patlatmalarn yaratt grnt ile sismik sinyalin
senkronizasyonu da aynen byledir. Grntyle ayn zamana denk gelen sismik sinyaller,
grntye gre gecikerek (asenkron) kaydedilirler. Bir bakma grnt (filmin grnts)
ngilizce dili gibi dnlrse, sismik sinyaller (filmin sesi), Trke gibi alglanmaldr.
Zamandaki bu kaymay ortadan kaldrmak iin bir eit Ters-Evriim (Deconvolution) ilemi
yapmak gerekir. Ters-Evriimin esas, Grup (birden fazla Pilot patlatma) patlatmaya ait sismik
sinyalin Fourier dnmnn, Pilot (rnek patlatma) patlatmaya ait sismik sinyalin Fourier
dnmne orandr. Bu oran Ters-Fourier dnm ile tekrar zaman ortamna tanr.
Bylece, sismik sinyallerin uzamasna, dolaysyla grnt verisi ile asenkronizasyonuna
neden olan tm jeolojik-yol ve gecikme etkileri ortadan kaldrlr. Bir baka deyile ayn
ifadenin, ngilizce ve Trkede ayn hece saysyla anlatlmas mmkn olur. Bu da grnt
ile ses arasndaki gerekli senkronizasyonu salar.

Patlatma grntsyle, ayn patlatmaya ait sismik sinyaller arasnda asenkronizasyon
(gecikme) probleminin yan sra, bir baka sorun daha vardr: Giriim. Giriim, ok kaynakl
sistemlerin yaratt dalgalarn birbirlerini glendirici (yapc giriim) veya zayflatc (ykc
giriim) etkileimidir. Giriim olay, asenkronizasyondan ok daha ciddi bir sorundur. Ters-
Evriim ilemi, hem asenkronizasyon, hem de giriim etkisini ham sismik sinyallerden
karacaktr.

Yukarda anlatlan ilemlerden geirilerek senkronize edilmi grnt ve sismik sinyal
verileri karlatrlarak, patlama srecinde gelien olaylar birbirleriyle ilikilendirilir. Ayrca,
Alda ve Dierleri

62
patlatma delii ile patlatlan basamak yzeyi arasndaki kayalarn yrtlma hz, yksek hzl
kamera kaytlar ve sismik sinyaller incelenerek, bamsz olarak llr ve sonular
birbirleriyle kyaslanr.

Senkronize edilmi yksek hzl video kamera grnts ile sismik sinyallerin
karlatrlmas, patlatmalarn doas hakknda ok nemli bilgiler salayacaktr. Kaya kazs
amal yaplan patlatmalarda ortaya kan enerjinin byk ksmnn kayalarn
paralanmasnda (plastik deformasyon) kullanlmas, kalan ksmnn ise, ses ve sismik
dalgalar eklinde yaylmas beklenir. Elastik dalga teorisine gre, bu tr patlatmalar Dorusal-
Olmayan-Davran sergiler. Dorusal-Davran / Dorusal-Olmayan-Davran orannn
kontrol edilmesi, patlatma enerjisinin olabildiince byk bir blmnn plastik
deformasyonda (kaya paralanmas) kullanlmasn, yalnzca kk bir blmnn elastik
dalga yaylmnda (sismik titreimler) yitirilmesini salayacaktr. Bylece patlatma verimi
arttrlrken, evreye yaylan sismik titreimler azaltlacaktr.

Bu almada Elmada/Bata Ta Oca ve TK GEL Eskihisar Kmr Ocandaki rnek
patlatmalar YHVK ve sismometrelerle e zamanl kaydedilmi ve incelenmitir. Sonular,
patlatmalarn verimini arttracak ynde deerlendirilmitir.
2. Bata Ta Oca almas
Bata imento Fabrikas Ankarann 45 km uzanda bulunan Elmada lesindedir.
Patlatma almalar fabrika bnyesinde yer alan ta ocanda yaplmtr. 13 Nisan 2009
tarihinde, Bata Ta Ocanda, yazarlarn daha nce gelitirdii veri toplama sistemi ile
(Alda ve Ecevitolu, 2008) 1 pilot, 1 grup patlatmas olmak zere toplam 2 deneme
patlatmasndan veri elde edilmitir. Bu deneylerdeki ama YHVK ve sismometre verilerini e
zamanl hale getirerek birlikte deerlendirebilmektir. Grup ve Pilot patlama olmak zere 2 tip
patlatma yaplmasnn sebebi, almada ngrlen ters evriim ilemini yapmaktr. Ayrca,
yrtcnn daha nce gelitirdii yntemle (Alda ve Ecevitolu, 2008) titreimleri en aza
indirme almas yapabilmek iin de pilot patlatmaya ihtiya duyulmutur.


63
Deneme patlatmasna ait parametreler aada verilmitir:

Delik ap: 102 mm
Basamak Ykseklii: 15 m
Delik boyu: 15 m
Delik ayna mesafesi: 2,5 m
Delikler aras mesafe: 2,5 m
Sklama mesafesi: 2,5 m
Delik boyu: 15 m
Patlayc tipi: ANFO ve yemleme dinamiti
Patlayc miktar: 75 kg ANFO/delik, 0,5 kg Yemleme dinamiti
Grup patlatmas delik says: 7
Ateleme sistemi gecikmeli nonel kapsl: 25 ms delikler aras gecikme
Gecikme bana den patlayc miktar: 75,5kg
Patlatma dzeni: tek sra

Bu parametreler ta oca yetkililerince belirlenen parametrelerdir. Aratrma grubumuz
tarafndan sadece veri toplanm, parametrelere mdahale edilmemitir.

Alda ve Dierleri

64
2.1 Bata Ta Oca Deneme Patlatmas in Hazrlanan Arazi Dzeni
ekil 1de deneme patlatmasna ait veri toplama dzenini gsteren 2B harita grlmektedir. P:
Pilot patlatma lokasyonu, G1, G2, G3, G4 noktalar sismometre lokasyonlarn gsteriyor.

ekil 1. Deneme patlatmasna ait veri toplama dzenini gsteren 2B harita

Patlatma kaynakl titreimler 3 adet Instantel Minimate Plus (MM Plus) marka titreim ler
ile kayda alnmtr (ekil 2). Patlatma grntleri, saniyede 500 kare grnt ekebilen
MREL Blaster Ranger marka YHVK ile elde edilmitir (ekil 3).

ekil 2. 3-bileenli 1Hzlik jeofon-kayt ekil 3. MREL Blaster Ranger (YHVK)


65
Allagelmi veri toplama ynteminden farkl olarak titreim ler (Instantel MMPlus) ve
YHVK, radyo-link sistemi ile kullanlmtr. ekil 4de gsterilen veri toplama dzeninin
ayrntlar aada verilmitir:

ekil 4. YHVK-Titreim ler-Radyo-link sistemi. Pilot: Pilot patlatma delii, YJ: Yakn jeofon, YT: Yakn
tetikleme ve kayt, UJ: Uzak jeofon, UT: Uzak tetikleme ve kayt, OJ: Orta jeofon, OT: Orta tetikleme ve kayt,
YHVK: Yksek hzl video kamera, Merkez stasyon: Manyeto ve verici radyo-link sistem.

Sistem bir manyeto ve be adet radyo-link cihazndan oluur. Manyetonun bir k
atelemeyi salarken (patlatma kablosu, ekil 4), dier k ateleme ann kendisine bal
birinci radyo-link cihazna (Merkez stasyon, ekil 4) bildirir. Birinci radyo- link cihaz ise
ateleme ann ikinci (kameraya bal olan, ekil 4), nc (yakn tetikleme ve kayt, ekil
4), drdnc (Orta tetikleme ve kayt, ekil 4) ve beinci (Uzak tetikleme ve kayt, ekil 4)
radyo- link cihazlarna iletir. Kameraya ve titreim lerlere bal olan radyo-link cihazlar,
ateleme ann kendilerine bal cihazlarn d tetiklemesine iletir ve kayd balatr. Ama
YHVK ve her titreim lerin ateleme yapld anda kayda gemesidir. Bylece, birinci
radyo-link cihaznn kendisine bal manyetodan ald ateleme ann dier radyo-link
cihazlarna iletmesi ve dier radyo-link cihazlarnn ise kendilerine bal titreim lerler ve
YHVK cihazlarn tetiklemeleri srasnda oluacak zaman gecikmeleri 500 msecyi amaz.
Eer bu radyo-link sistemi kullanlmazsa sismik dalgalarn ba ksmlar kayttaki gecikmeler
nedeniyle kaydedilemeyecektir.
TTREM LER VE RADYO LNK ANTENLERN
DZLD HAT
Alda ve Dierleri

66
2.2 Bata Ta Oca Deneme Patlatmasnda YHVK ve Titreim Verilerinin
Deerlendirilmesi
Bata ta Ocanda 13.04.2009 tarihinde yaplan Pilot ve Grup patlatma grntleri 500
kare/saniye ile ekilmitir. YHVK, 500 kare/saniye grnt ekmek iin ayarlandndan en
fazla 4 saniye kayt alabilmektedir. Video formatndaki (AVI) grntler, YHVK ile beraber
alnan Blaster MAS software ile bmp formata dntrlmtr. Bmp formata
dntrlmesinin sebebi, titreim verisini grnt ile beraber analiz edebilmemiz iin
yazdmz bilgisayar programnn Fortran dilinde olmas ve ancak bmp formatl grntleri
kullanabilmesidir. Pilot patlatmaya ait 2183 bmp dosyas, Grup patlatmaya ait 1517 bmp
dosyas elde edilmitir. Titreim ve YHVK verilerini analiz edebilmemizi salayan programn
ham halinden elde ettiimiz ekran grntleri ve yorumlar aada verilmitir.

ekil 5de programn ekran grnts verilmitir. Program Grup patlatmasna ait bmp
dosyalarn okumaktadr. nce programda kare kare grntler incelenir ve patlamann
balad ilk andaki kare belirlenir. Programa giri dosyas olarak okutulan dosyaya
patlamann balad anda ekilen kareye ait bmp dosyasnn ad girilir. Bata Grup
patlatmasndan ekilen grntler incelendiinde patlamann balad karenin 411. Kare
olduu belirlenmitir. Bylece program altrldnda ekil 5 sol stte grlen patlatma
karesi 411. karedir. Bir baka deyile sfr zamannda, titreimin balad anla grnt karesi
eletirilmitir. Titreim verisinin bileeni ((T)ransversal, (V)ertical, (L)ongitudinal) ekil
5de YHVK grntsnn altndadr. En alttaki eksen zaman eksenidir. YHVK 4 saniye
grnt ekebilmektedir ancak titreim verisi 1.10. saniyelerde bitmitir. Titreim verilerinin
zerindeki dikey ubuk, sa-sol, yukar-aa, page down-page up tularyla belirlenmi
zaman aralklar ierisinde saa sola ilerlemektedir. Dikey ubukla beraber YHVK grntleri
de ilerlemektedir. Bylece titreim verisindeki piklerin hangi grntlerle eletii analizi
yaplabilmektedir. ekil 5de henz sfr zamanndaki titreim ve patlamann balad 411.
kare grlmektedir. Bundan sonraki ardak ekillerde (ekil 6dan-ekil 8e) patlatma
srasnda gelien infilak dalgalar neticesinde yaratlan ok etkisiyle ana kayadan koparak
paralanma srasnda oluan byk titreim genlikleri grlmektedir. nk titreimler kaya
bloklarnn ana kayadan ayrlmas srasnda olumaktadr. ekil 9dan sonra, paralanma ile
beraber gelien yarktan itibaren kopma sreci tamamlanmtr; artk patlaycnn ok etkisiyle
kayadan ayrlan ktle, patlaycnn gaz etkisiyle telenmeye balamaktadr. ekil 10 ve ekil
11de gzlenen kk genlikli titreimler, telenen ktlelerin yere dmeleriyle oluan
titreimlerdir.

67

ekil 5. Titreimlerin balad YHVK grnts (Kare 411)

ekil 6. Dey bileende ilk byk genliin grld patlama grnts (Kare 416)
Alda ve Dierleri

68

ekil 7. Aynadan arkaya doru yark gelimeye balarken yanal bileendeki genlik artmas (Kare 469)

ekil 8. Yark geliirken tm bileenlerde genliklerde grlen deiiklikler (Kare 495).

69

ekil 9. Gelien yarkla beraber ktlenin ana kayadan kopmaya balamas ve titreimlerin azalmas (Kare 549)

ekil 10. Ana kayadan ayrlan ve telenmeye balayan ktleden yere den paralarn yaratt titreimler (Ana
kayadan ayrlrken ortaya kan byk genlikler gzlenmiyor) (Kare 597)
Alda ve Dierleri

70

ekil 11. Kopan ktlelerin yere derken yaratt titreimler (Kare 917)

TK GEL Eskihisar Kmr Oca almas
Bata Ta Oca patlatmalarnn deerlendirilmesinde, YHVK ve sismik verilerin e zamanl
gsterilmesini salayacak bilgisayar program yazlarak kullanlmtr. Bu yazlm, sismik
verideki uzamann ve giriimin engellenmesi iin gelitirilmi, bir eit ters evriim
(dekonvolusyon) yaplmtr. Eskihisarda yaplan deneme patlatmasnda YHVK grntleri
ve sismik sinyaller, bu yazlm ile deerlendirilmitir.

3.1 alma Alan ve Jeolojisi
ekil 12de, TK GEL Mula ili Yataan lesi Eskihisar kmr iletmesinin lokasyonu
grlmektedir.


71

ekil 12. Eskihisar Kmr letmesinin ve alma alannn yakn grnts

alma alannda bulunan temel kaya olan mermer; Yeilbaclarn kuzeyinde belediye
mezbahanesinin yaknnda ve knt havzasn kuatan ykseltilerde mostra verir. Eski
almalarda mermerlerin masif bir ekilde istler zerinde bulunduuna da deinilmektedir
(Ulusay ve Yoleri, 1990). Mermerlerin kesin ya hakknda kesin bir fikir olmamakla birlikte
deiik aratrmaclar yaptklar almalarnda bu kayalarn Paleozoyik ve Meseozoyik yal
olduunu ifade etmilerdir (Ulusay ve Yoleri,1990). Neojen yal litolojik birimlerin
zellikleri ise yaldan gence doru srasyla zetlenmitir. Turgut Formasyonu: Ett alannda
mostra veren Neojen kellerin en altnda yer alr. Transgresif amayla temel kayalar zerine
uyumsuz olarak geldiinden havza kenarlarnda incelir. Formasyon ncel almalarda tipik
olarak alma alannn kuzeyinde yer alan Turgutlu beldesi yakn evresinde gzlenerek
isimlendirilmitir. Sekky Formasyonu: Formasyon linyit horizonu ile balar, Turgut
Formasyonun st seviyesinde yer alan kmrl killerin zerinde uyumlu olarak gelir. Alttan
kmrl killerle grift olan bu horizon stnde Sekky Formasyonunun marn ve kiretalar
yer alr. kelim srecinin balangcndaki kmrl bataklk kelleri ile balayan Sekky
Formasyonu esas olarak marn ve kiretalarnn temsil ettii glsel kelleri kapsar ve Turgut
Formasyonun zerine uyumlu olarak gelir. Yataan Formasyonu: Yataan Formasyonunu
oluturan karasal akarsu ortamlarna zg keller Sekky Formasyonunun glsel dolgular
zerine uyumlu olarak gelir.

Alda ve Dierleri

72
3.2 Deneme Patlatmas
01.06.2009 tarihinde YHVK ve sismometreleri radio-link sistemi ile kullanarak e zamanl
very toplanm; ters-evriim ilemi ile sinyaldeki uzama ve giriim etkisi giderilmi; bylece
YHVK grntleri ve sismik sinyaller e zamanl deerlendirilebilir hale getirilebilmitir.
ekil 13, patlatmadaki arazi dzenini gstermektedir. 1, 2 ve 3 patlatma deliklerini
gstermektedir. A1 ve A2 aynann altndaki blgeye yerletirilen titreim lerleri, U1 ve U2
ise aynann stndeki blgeye yerletirilen titreim lerleri gstermektedir.

ekil 13. 01.06.2009 patlatmasnn arazi dzeni.

Bu patlatmada delik ap 165mm, basamak ykseklii 20 m, patlayc madde 100kg ANFO +
0.5kg yemleme, ateleme sistemi infilakl fitil gecikme rlesidir (delikler aras 50ms). YHVK
kullanmnda klasik olarak yaplan i, renkli markr tahtalar ayna zerine iple sarktma ve
patlama srasnda onlarn hareketini izlemedir. YHVK aynann yan tarafna konumlandrlan
bir yerden markr hareketini izler. Bu almada, aynay renkli boya ile karelajlama biiminde
yeni bir uygulama balatlmtr. Bunun sebebi, ayna yzeyine iplerle sarktlan markrlerin
patlama srasnda aynadan bamsz hareket etmesidir. Oysaki aynann kendisini renkli boya
ile boyarsak, ayna yzeyinde gelien olaylarn YHVK ile daha rahat izlenebilecei
dnlmtr. Aynann karelajlanmas ii iin sepetli vin getirtilmi, iine giren bir ii
arkadamz kompresr ve pompa yardmyla boyay ayna pskrterek karelajlama iini

73
gerekletirmitir. YHVK, aynann karsndaki ekskavatr zerine konmutur (ekil 14).
YHVK ve titreim lerler radyo-telekomunikasyon sistem sayesinde e zamanl kayt
almlardr.

ekil 14. Aynay boyama ilemi ve YHVK lokasyonu

YHVK ve titreim ler verileri, gelitirilen program sayesinde e zamanl biimde
deerlendirilecek veri ileme tabi tutulmulardr. ekil 15 - 22 arasnda YHVK ve titreim
verileri birlikte incelenmitir.

ekil 15. E zamanl yaplm YHVK grnts ve sismik veri (Kare 217).
YHVK
Alda ve Dierleri

74

ekil 16. Yanal ve dey bileen sismik veride grlen ilk negatif byk pikler (beyaz ok), YHVK da okla
gsterilen yerde, deliin dibinden balayp ilerleyen bir yarktr.

ekil 17. ekil 16da gsterilen yark ilerlemi ve daire iinde gsterilen ilk pskrme grlmtr. Bu pskrme
sismik verinin 3 bileeninde de byk pozitif genlik olarak kendini gstermitir.

75

ekil 18. Delik tabanndan pskren gaz ve toz bulutu artm, te yandan tabanda aynann telenmesiyle oluan
malzeme ilerlemesi grlmtr. Ayn zamanda, krmz oklar, delik tabanndan yukar doru paralanmay
gstermektedir. Bu durum yanal ve dey bileende pik vermitir.

ekil 19. Patlayc enerjisi delik tabanndan yukar kadar kamad iin, sadece deliklerin alt blgelerinde
paralanma ve telenme oluumu. Boyal olan yerlerde henz bir deiiklik yok. Ayrca, okla gsterilen
yerlerdeki deliklerden yetersiz sklamadan kaynaklanan gaz k, olmutur.

Alda ve Dierleri

76

ekil 20. 0.744 saniyede 3 bileende de genlik bymesi vardr. Ancak bundan sonra i tme ve
paralanma durmu, dolaysyla sismik veri sakinlemitir. Yere den para ve bloklar sismik veride herhangi
bir byk genlik vermemektedir. Asl titreime neden olanlar, 0.744. saniyeden nce meydan gelen kopma,
ayrlma, paralanma srecidir.

ekil 21. Boyal blgeler paralanmadan blok halinde dmtr.

77
3. Sonular
alma kapsamnda, YHVK ve titreim verilerinin bir arada e zamanl
deerlendirilebilecei bir bilgisayar program yazlmtr. Titreim verilerinin zamanda
gecikmesinden kaynakl, grnt ile asenkronizasyon problemi ve giriim etkisinin
giderilmesi iin ters evriim uygulanmtr. Bylece, patlatmalara ait sismik sinyaller
incelenirken, sinyallerde grlen ve anlamlandrlamayan byk ya da kk genlikler,
onlarla e zamanda kaydedilen YHVK grntleri incelenerek anlamlandrlmaya
allmtr.

Bata Uygulamasnda:
YHVK ve Titreim verileri birlikte analiz edilmi, patlatma ile birlikte ilk 25ms de
patlaycnn yaratt ok etkisiyle ana kayadan kopma ve paralanma srecinin gelitii ve 3
bileende de gzlenen byk genliklerin bu sre ierisinde olduu gzlenmitir. 25. ms den
titreimlerin bittii 1.20. saniyeye kadar kk titreimler gzlenmitir. Ancak bunlar, ok
etkisiyle ana kayadan kopma srasnda olan titreimler olmayp, patlaycnn gaz etkisiyle
telenenerek yere den ktlelerin yaratt titreimlerdir.

Eskihisar Uygulamasnda:
letme yetkilileri, 500m kadar yaknda olan Yeilbaclar beldesi ile olumsuzluk yaamamak
iin her patlatmada 3, en fazla 5 delikli patlatmalar yapmaktadr. Bu patlatmada 3 delik
kullanlmtr. Ayrca basamak ykseklii fazladr (20 m). Delikler delinirken aynaya yakn
delindii de fark edilmitir. Delici operatrn de delme srasnda biraz fazla ne doru deldii
dnlmektedir. Zira, ekil 17-20 arasnda grlecei zere, patlatmann ilk saniyelerinde
patlayc enerjisinin bir ksm, gaz olarak delik dibinden pskrmtr. Delik boylar uzun
olduu iin yemleme miktar, kolon boyunca infilak devam ettirmeye yetmemi, deliklerin
tabannda balayan infilak ortalarda bitmi, dolaysyla st ksmlar paralanmadan byk
bloklar olarak dmtr. Bu durumda, delik saysn arttrarak deliklerin birbirleriyle
yardmlamalarnn salanmas ( tme) nerilmi, titreim probleminin uygun gecikme
elemanlar kullanarak zlebilecei sylenmitir. Aratrmaclar titreimi en aza indirme
konusunda, 2005-2007 yllar arasnda ayn blgede almlar ve yeni bir metot gelitirerek
yaynlamlardr (Alda ve Ecevitolu, 2008).

Baz deliklerde, sklama yetersizliinden dolay gaz pskrmesi olduu tespit edilmi (ekil
19), bu konuda gereken bilgilendirme yaplmtr.
Alda ve Dierleri

78
Teekkr
Bu alma, Tbitak tarafndan desteklenenen 108 M359 numaral proje kapsamnda
yrtlmtr. almann arazi almalar Bata imentoya ait ta oca ve TK Eskihisar
Kmr letmesi ocanda yaplmtr. Yazarlar, her iki iletmenin yetkililerine ve delme-
patlatma sorumlusu mhendislerine, projenin arazi almalarna yaptklar katkdan dolay
teekkr ederler. Ayrca, almalar srasnda yardmlarn esirgemeyen Asl Z. Can ve Baak
Toprak, Ezel babayiit ve smail Ergdere de teekkr ederler.
Kaynaklar
Adhikari G.J., Theresraj A.I., Venkatesh H.S., 2004. Ground Vibration Due to Blasting
in Limestone Quarries, Fragblast, Vol.8, No.2.
Aldas, G.G.U, Ecevitolu, B., 2008. Waveform Analysis in Mitigation of Blast-
Vibration. Journal of Applied Geophysics. Vol.66, pp 25-30.
Aldas G.G.U., Esen S.,1999. Sivas Demir Export Kangal Kmr letmesinde Barutsan
A.. Patarge Projesi Kapsamnda Aratrma Raporu.
Aldas, G.U., Bilgin, H.A.,2004. Effect of Some Rock Mass Properties on Blasting
Induced Ground Vibration Wave Characteristics at Some Open Pit Mines, CIM Bulletin Vol.
97. No:1079. pp.52-59
Aldas G.G.U., Bilgin H.A., Esen S., 2001. Timing Simulation for the Selection of
Optimum Delay Time, 17th International Mining Congress, Ankara Turkey, 317-322.
Blair D.P., 2008. Non-Linear superposition models of blast vibration.International
Journal of Rock Mechanics & Mining Sciences 45. 235247.
Blair D.P., 200. The frequency content of ground vibration. Fragblast, Vol.8, No:3,
p.151-176.
Chiepetta R.F., 1998. Blast Monitoring Instrumentation and Analysis Techniques, with an
Emphasis on Field Applications. Fragblast, Vol.2 No:2, 79-122.
Dowding, C.H., 1992. Monitoring and Control of Blast Effects, SME Mining Engineering
Handbook, pp. 746-760.
Dowding, C.H., 1985. Blast Vibration Monitoring and Control, Prentice-Hall, 297 pages.
Konya, C.J., Walter, E.J., 1991. Rock blasting and overbreak control. Precision Blasting
Services, Montville, Ohio, Report to U.S. Dept. of Transportation Federal Highway
Administration, December, 415 pages.
Kuzu C., 2001, Nasuf E., rgn Y., Yaln T., ztrk A., 2003. Bykekmece Gl

79
Bats Alandaletilen Ta Ocaklarndakiretim Atmlarndan Kaynaklanan Sarsntlarn
ncelenmesi, IV Kuvaterner altay.
Olofsson, S.O., 1998. Applied explosives technology for construction and mining. The
publisher name is APPLEX, P.O.Box 71 Sweden, pp.304.
Siskind, D.E., Crum, S.V., Plis, M.N., 1993. Blast Vibrations and Other Potential Causes
of Damage in Homes Near aLarge Surface Coal Mine in Indiana, RI 9455, Bureau of Mines,
62 pages.
Siskind, D.E., Crum, S.V., Otterness, R.E.,Kopp, J.W., 1989. Comparative Study of
Blasting Vibrations From Indiana SurfaceCoal Mines, RI 9226, Bureau of Mines, 41pages.
Siskind, D.E., Stagg, M.S., Kopp, J.W., Dowding, C.H., 1980. Structure Response and
Damage Produced by Ground Vibration from Surface Mine Blasting, RI8507, Bureau of
Mines, 74 pages.
Ulusay R. ve Yoleri M.F.,1990. TKI Yatagan Slope Stability Report. MTA Report No:
9089.
Venkatesh H.S., 2005. Influence of Total Charge in a Blast on The Intensity of Ground
Vibrations-Field Experiment and Computer Simulation, Fragblast, Vol.9, No.3.

Alda ve Dierleri

80


81
Ankara - stanbul Yksek Hzl Tren Demiryolunda Balast Hammaddesi
Olarak Granit ve Bazaltn Birlikte Kullanlabilirliinin Aratrlmas ve
Anma Dayanmlarna Etkisi
Investigation of the usability of granite and basalt as balast raw material in Ankara - stanbul
high speed railway project and the effect to the abrasion resistance

Kenan Oul
1
, smail Topal
2
*, Evren Poluk
1

1
Ankara stanbul Yksek Hzl Tren Projesi 2.Etap Yapm Grup Mdrl,
Bozyk/Bilecik
2
Dumlupnar niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Maden Mhendislii Blm, Ktahya
*Sorumlu Yazar: itopal@hotmail.com

zet
Ankara - Eskiehir Hzl Tren Demiryolunda ilk yapm aamasnda balast hammaddesi olarak
granit tercih edilmitir. Yapm aamasnda fazla miktarda tketim olaca iin granit oca
iletilmi ve ihtiya duyulan balast buradan salanmtr. Demiryolu yapm tamamlandktan
sonra balast talebi olmamas nedeni ile granit oca kapatlmtr. Ancak demiryolunda
bakm-onarm almalarnda srekli olarak balast malzemesine ihtiya duyulmaktadr. Balast
malzemesinin stoklardaki bulunan granitten temin edilmesi yoluna gidilmitir. Stoklarn hzla
tkenmesinden dolay ilk yapm aamasnda granit olarak kullanlan balast malzemesinin
demiryolu bakm-onarm srasnda stoklarda bol miktarda mevcut olan bazalttan kullanmnn
uygunluu her iki malzemenin birlikte kullanm srasnda zerlerine gelecek yk ile
birbirlerini andrmalar asndan uygunluu yaplan deneysel almalarla aratrlmtr.
Yaplan deneysel aratrmalar sonucunda her iki balast malzemesinin birbirini
andrmayaca ve birlikte kullanlabilecei belirlenmitir.

Anahtar kelimeler: Balast hammaddesi, granit, bazalt, demiryolu.

Absract
Granite has been preferred as ballast raw material in the first construction phase in Ankara-
Eskisehir High Speed Railway Project. It has been thought that there will be too much
consumption under construction and because of this reason, granite quarry has been operated
and needed ballast has been provided from here. After completion of the railway construction,
granite quarry has been closed due to the lack of demand for ballast. However, there is always
needed for the ballast material in maintenance and repair works in the railway. It has been
decided to provide the ballast material from the granite in the stocks. Due to the rapidly
exhausted stocks, granite has been used as ballast material in the first construction phase and
it has been investigated that it is ideal using the ballast material from basalt which is abundant
in stocks during the railway maintenance and repair and they are also ideal in terms of
abrasion each other with weight during the concomitant use of both material. As a result of
experimental researches, it has been determined that both ballast materials will not abrasion
each other and they can be used together.

Key Words: Balast material, granite, basalt, railway.

Oul ve Dierleri

82
1. Giri
Demiryolu, hat denilen zel bir yol zerinde mekanik olarak hareket eden aralarla ekilen
yolcu ve yk tama sistemine verilen addr (Bozkurt, 1989). Bir demiryolunda altyap
platformu zerine oturan yap ksmna styap denilmektedir. styapy oluturan elemanlar
kabaca ray, travers, balast ve kk yol malzemeleridir (Bozkurt, 1989).

Balast, traversler tarafndan iletilen tm etkileri kalc kmelere uramadan ve daneleri
arasndaki srtnme ile yayarak altyapya ileten ve yol erevesine elastik bir yatak oluturan;
30-60 mm. ebadnda krlm, keskin keli ve keskin kenarl sert ve salam talardr
(Anonim,2008).

Yksek standartl demir yollarnda (22,5 ton dingil yk) balast malzemesi atlaksz
magmatik kayalardan konkasr yardmyla tm keleri krlm 22,4mm-63mm dane apna
sahip olmaldr. Bunun yannda Los Angeles Anma deeri 1000 devir sonunda % 15e eit
veya daha az olmaldr. Su emme testinin sonucu % 1,5e eit veya daha az, Magnezyum
slfat testine gre 10 devir sonunda arlk kayb % 5i amamaldr (Szel, 1984).

Ankara-Eskiehir arasnda inas yaplan yksek hzl demir yolunda balast olarak granit
kullanlmtr. Demir yolu inaat bitiminden itibaren balast salanan ocak kapatlm, bakm-
onarm iin gerekli olan balast malzemeleri stoklardan salanlmaya balanmtr. Stoklarn
hzla erimesi ve granit ocann kapatlm olmas stoklarda oka bulunan bazalt kkenli
balastn granit kkenli balastlarn birlikte kullanlp kullanlamayacandan yola klarak bu
alma yaplmtr.

1.1 Granit
Balast malzemesi olarak kullanlan granitler, Sivrihisar pltonundan elde edilmitir. Sivrihisar
evresindeki felsik plutonik kayalar monzonit, kuvars-monzonit bileiminde olup mafik ve
felsik dayklar tarafndan kesilmektedir (Kibar vd.,1992 ).

Granitler asit karakterde, ak renkte granler dokuya sahip kayalardr. Kristalleri iri ve
hemen hepsi ayn byklktedir. Esas minerallerini kuvars, feldspat ve mika tekil eder.
Granitler sert ve dayankl kayaclar olmakla beraber bir ksm eitli nedenlerle kimyasal
ayrma ve fiziksel paralanmaya urayarak granit topografyas ad verilen zel yer
ekillerinin olumasna yol aarlar. Granitlerin dayanksz olmalarnda rol oynayan faktrler
Ankara - stanbul Yksek Hzl Tren Demiryolunda Balast Hammaddesi Olarak Granit ve Bazaltn Birlikte
Kullanlabilirliinin Aratrlmas ve Anma Dayanmlarna Etkisi

83
unlandr: biotit ile plajyoklaz tipi feldspatlarn bolluu, diyaklazl veya atlakl yap, iri
kristalli olu. Bol miktarda biotit ve plajyoklaz tipi feldspat minerali ieren granitler bu
minerallerin asitlerden kolay etkilenmeleri ve kimyasal ayrmaya uramalar nedeniyle
zlrler. Granitlerin nisbeten iri kristalli olanlar dierlerine nazaran daha dayankszdr.
nk iri kiristaller kimyasal ayrma ve fiziksel paralanmaya kar daha byk bir yzey
tekil ederler. Granitler diyaklazl veya atlakl bir yap gsteriyorlarsa, bu diyaklazlar veya
atlaklar boyunca kayacn derin ksmlarna sokulan andrma etmenleri onu paralar.

1.2 Bazalt
Balast olarak kullanlacak olan bazalt, Polatl yaknlarndaki ocaktan temin edilmektedir.
Bazalt genel olarak yerkabuunun atlaklarndan dar kan, erimi lavlarn souyup
katlamasyla oluan volkanik bir kaya trdr. Bazaltlarn rengi kuruni ya da siyah, yo-
unluu da br volkanik kayalarn oundan daha fazladr. Yapsndaki balca mineraller
feldispat, piroksen, olivin ve demir oksitleridir. Bazalt kayalarnn hemen hepsi kristalli
yapdadr; yalnz lavlarn hzla soumasyla oluan bazaltlar cams bir grnm kazanr.

Bazalt lavlar volkanlardan karken ierlerindeki gazlar uar ve tan iinde boluklar oluur.
Bu trlere boluklu bazalt denir.

Bazaltlar yeryznde dayk, sil, rt, aknt gibi pek ok halde bulunur. Trkiyede bazaltlara
spilit, pilow lav, aknt veya geni platolar ve rtler halinde pek ok yerde rastlanr.
Bunlarn byk bir ksm Miosen sonras ve Kuvaterner bandaki pskrmelerle olumutur
(nsal, 1993).

Oul ve Dierleri

84
zellik Bazalt Granit

Darbe ndeksi (WI) (t/m
3
)

204

166
zgl Arlk (t/m
3
) 2,9-3,0 2,7
Younluk (t/m
3
) 1,8 1,6
Anma ndeksi (AI) 0,20,1 0,550,1
Basn Dayanm (MPa) 300-400 200-300
Agrega Krlma Deeri (ACV) 16 26
Agrega Darbe Deeri (AIV) 11 19
Elastik Modl (GPa) 56,1 52,7
Poisson Oran 0,23 0,20

izelge 1. Bazalt ve Granitin bilinen baz zellikleri (Hudson 2005, Metso 2008)

ekil 1. Balast ocaklar yer bulduru haritas.


85
2. Deneysel almalar
Balast malzemesi olarak granit ve bazalttan elde edilen balastn birlikte kullanmnn
birbirlerinin anma dayanmlarna etkisinin tespit edilebilmesi iin iki tr deney yaplmtr.
Bunlardan ilki Los Angeles anma dayanm deneyidir. Los Angeles anma dayanm deneyi
AASHTO T 96-74 standardna gre yaplmtr. Sz konusu standartta deneye tabi tutulacak
numunelerle birlikte tambur iine 12 adet metal top atlmaktadr.

ekil 1-Granit ve Bazalt

kinci aamada Los Angeles deneyi topsuz olarak yaplmtr. Buradaki ama deneyde
andrma amal kullanlan toplar olmadan (otojen olarak) numunelerin ayr ayr anma
dayanmlarnn tespiti ve iki numunenin birbirini andrmas durumunun tespitidir.

ekil 2. Andrma deneyi sonras bazalt ve granit.

Oul ve Dierleri

86
Yaplan iki tr deneylerde ncelikle ayr ayr balast numunelerine uygulanm daha sonra ayn
miktar ve boyutlarda kartrlan granit ve bazalt numunelerine uygulanmtr.
Deney sonular izelge 2.1 ve izelge 2.2de verilmektedir.

Numune Numune mik.
(gr)
1,7 mm st mal. mik
(gr)
Los Angeles Anma Deeri
(LA)
Granit 10033 8690 13,38
Bazalt 10024 8840 11,80

izelge 2.1 Granit ve Bazalt numunelerinin Los Angeles Anma Dayanm deney sonular (12 top 1000 devir)

izelge 2.1de grld gibi Granitin LA deeri 13,38 iken Bazaltn 11,80 olarak
bulunmutur. Bu durumda Granitin anma dayanmnn Bazalttan daha dk olduu
grlmektedir. kinci aamada eit miktarda Granit ve Bazalt numunesi kartrlarak Los
Angeles deneyi yaplmtr.

Numune Numune mik.
(gr)
1,7 mm st mal. mik
(gr)
(LA)
Granit 5052 4303 14,82
Bazalt 5048 4343 13,97
Granit +
Bazalt
10100 8646 14,41

izelge 2.2 Granit ve Bazalt numunesinin birlikte Los Angeles Anma Dayanm deney sonucu (12 top 1000
devir)

izelge 2.2de grld gibi iki numune kartrlarak yaplan deney sonucu toplam anma
deeri (LA) 14,41 olmutur. Ayr ayr deerlendirildiinde ise kark numune iindeki
Granitin anma deeri 14,82, Bazaltn anma deeri ise 13,97 olarak hesaplanmtr.
Sonular yaplm olan ilk deney sonular ile karlatrldnda hem ayr ayr Granit ve
Bazaltn anma deerinin artt hemde birlikte deerlendirildiinde artt grlmektedir.
Ancak art birlikte kullanlmalarnn sakncal olabilecei dzeyde deildir. Burada anma
dayanm deeri daha yksek olan bazaltn tek bana LA deeri 11,80 iken birlikte yaplan


87
deneyde 13,87ye kmtr. Granitin tek bana LA deeri 13,38 iken birlikte LA deeri 14,82
ye kmtr. Deney sonularna gre sz konusu demiryolunda kullanlm olan granit in
anma deeri nemli derecede deimeyecektir.

nc aamada Granit ve Bazalt numunelerinin ayr ayr Los Angeles deneyleri topsuz
olarak yaplmtr. Buradaki ama kayalarn otojen anma dayanm deerlerinin
bulunabilmesidir.

Numune Numune mik.
(gr)
1,7 mm st mal. mik
(gr)
(LA)
Granit 10047 9152 8,91
Bazalt 10013 9140 8,72

izelge 2.3 Granit ve Bazalt numunelerinin ayr ayr otojen deirmen anma deerleri (topsuz 1000 devir)

izelge 2.3te grld gibi otojen olarak yaplan andrma ileminde Granit in anma
dayanm deeri 8,91 Bazaltn ise 8,72 dir. Bu sonulara gre kullanm blgesinde birbirlerini
andrabilme ihtimalleri dnld iin andrclk deerlerinin neredeyse ayn olduu
grlmektedir.

Drdnc aamada Granit ve Bazalt numuneleri eit miktarlarda alnarak otojen andrmaya
tabi tutulmutur. Bu deneyin yaplma amac ikisi birlikte kullanldnda birbirlerinin anma
dayanmlarna etkisinin tespit edilebilmesidir.

Numune Numune mik.
(gr)
1,7 mm st mal. mik
(gr)
Anma Deeri
Granit 5070 4626 8,76
Bazalt 5072 4766 6,03
Granit +
Bazalt 10142 9392 7,39

izelge 2.4 Granit ve Bazalt numunelerinin birlikte otojen deirmen anma deeri

Oul ve Dierleri

88
izelge 2.4te grld gibi granit ve bazalt karmnn birlikte otojen anma deeri 7,39
dur. Yani ayr ayr yaplan deneylerdeki anma deerlerinden dktr. Bunun manas
birlikte kullanlmalar anma direnlerini arttrmtr. Karmdaki granitin anma dayanm
deeri 8,76 tek bana yaplan deneyde 8,91dir yani granitin anma direnci deeri artmtr.
Karmdaki bazaltn anma dayanm deeri 6,03 iken tek bana 8,72dir. Yani bazaltn da
anma dayanm artmtr.

ekil 3. Deney sonular.

3. Sonular ve Yorumlar
Her iki kaya grubu da magmatik kaya grubuna girmektedir. Bazalt gabronun (derinlik
kayac) yzey kayac olup, bazik bir kayatr. Granit ise, derinlik kayacdr ve asidik
karakterdedir. Bazalt hzl soumann bir rndr ve ince tanelidir. Granit bazalta gre
yzey alterasyonuyla daha abuk dalabilir.

almamz iki kaya grubunun balast malzemesi olarak birlikte kullanlp
kullanlamayacandan yola klarak hazrlanmtr. Bazaltn ve Grantin birlikte
kullanldnda, birbirlerini andrma durumlarnn belirlenmesi amacyla deneyler
yaplmtr. Bu deneyler 4 aamaya blnm ve elde edilen veriler deerlendirilmitir. Bu
veriler nda granit ve bazaltn birlikte kullanlmalar durumunda balastn L.A. deerinin
standartlar ierisinde kald tespit edilmi olup balast malzemesi iin granit ve balastn
kullanlmasnda herhangi bir saknca olmad sonucuna varlmtr.


89
Kaynaklar
AASHTO T 96-02 Standard Method of Test for Resistance to Degradation of Small-
Size Coarse Aggregate by Abrasion and Impact in the Los Angeles Machine
Anonim, 2008, TCDD statistik Yllg 2003-2007, TCDD APK Dairesi Baskanl,
Ankara.
Bozkurt, M., 1989, Demiryolu I stanbul Teknik niversitesi nsaat Fakltesi
Matbaas, stanbul.
Kibar M.,1992, Gkten E., Lnel T. ve Kadolu Y.K., "Sivrihisar intruzif kompleksi
ve civarnn jeolojisi ve petrografisi" T.J.K Blteni, 7: 78-86.
Szel, S. S., 1984, Demiryolu insaat ve Bakm Ders Notlar Eskisehir
Demiryolu cep kitab sayfa 105.
NSAL, N., 1993. naat Mhendisleri in Jeoloji. Alp Yaynevi, s: 36, stanbul.
Metso, 2008, Crushing and Screening Handbook, third edition, Metso Minerals.
Hudson, J.A., 2005, Engineering properties of rocks, volume 4, Elsevier, Published:
NOV-2005
ISBN 10: 0-08-044672-8, ISBN 13: 978-0-08-044672-1

Oul ve Dierleri

90

MT Bilimsel

Makale Yazm Kurallar

1.Dergi Hakknda

MT Bilimsel, Trkiyenin ilk ve tek madencilik ve yer bilimleri dergisi olan Madencilik
Trkiye Dergisinin yaync irketi MAYEB Madencilik ve Yerbilimleri Basm Yayn
Datm Ltd. ti. tarafndan karlmaktadr.

MT Bilimselde yaynlanmas iin hazrlanan makaleler daha nce yaynlanmam zgn
yaz, derleme yaz, teknik notlar ve tartma yazlar niteliinde olmaldr. Yaznn MT
Bilimsele gnderilmesi, daha nce baslmam veya baka bir yerde incelemede olmadnn
kabul anlamna gelmektedir.

Maden, petrol, doal gaz, jeotermal gibi her trl yer alt kaynaklar konusunda ve alt
dallarnda; ilk kez yazar tarafndan aklanan teorik ve pratik almalar ieren yazlar zgn
yaz, daha nce yaplm almalar eletirel bir yaklamla derleyip o konuda yeni bir gr
ortaya koyan yazlar derleme yazs, devam eden bir almann n notlar, nceden yaplm
bir almann uzants, snrl bir almann tam anlatm, zel bir uygulamann ya da
uygulanan deneysel bir ilemin tantm eklinde allan bilimsel ierikli yazlar teknik not,
dergide daha nce yaymlanan yazlara okurlardan gelen eletiriler, katklar ve bu eletirilere
yazar tarafndan verilen yantlar ieren yazlar da tartma yazs olarak adlandrlr.

2.Yazlarn Telif Haklar

MT Bilimselde yaynlanan makalelerin telif haklar MAYEBe aittir. Yaznn yayna
kabulnn ardndan Yayn dare Merkezi (YM) tarafndan sorumlu yazara elektronik
ortamda telif hakk devir szlemesi gnderilir. Bu szleme ile dergide yaynlanan yazlar,
yazarlar adna koruma altna alnm olur ve baka bir yayn organnda yaynlanamaz. Telif
hakknn devredildiine ilikin bu belgenin imzalanarak YMe gnderilmesiyle makale yayn
iin hazrlanr. Szleme YMe ulamadan, makale kabul edilmi olsa bile dergide
yaynlanmaz.

3.Yazlarn Hazrlanmas

MT Bilimsel Trke ve ngilizce yaynlar kabul etmektedir. Yazarlarn ana dillerinin Trke
olmamas durumunda, yazlarn bal, zeti, izelge ve ekillerin aklamalar editrlke
Trke'ye evrilir.

Makalelerin MS Word formatnda ve aada verilen dzen erevesinde hazrlanmas
gerekmektedir.

3.1 Makale Blm Sralamas
Makaleler aadaki balk sralamasna uygun bir biimde hazrlanmaldr.

zet
Abstract
Giri
Ana Balk
Alt Balklar

Sonular ve Tartma
Katk Belirtme ve Teekkr
Referanslar

3.1.2 Balk
Yaznn bal, olabildiince ksa ve almann ieriini net bir ekilde yanstmaldr.
Baln mutlaka ngilizcesi de bulunmaldr. Trke balk 14 punto, koyu (bold), satr aras
tek ve yalnzca kelimelerin ilk harfleri byk harf olacak ekilde; ngilizce balk ise 11
punto, italik, satr aras tek ve yalnzca kelimelerin ilk harfleri byk harf olacak ekilde
yazlmaldr. ngilizce hazrlanm yazlarda ise yukarda belirtilenlerin tersi uygulanmaldr.

3.1.2 Yazarlar
Yazarlarn ad - soyadlar aka ve yalnzca ilk harfler byk olacak ekilde yazlmal,
allan kurulu isimleri, yazar soyadnn sonuna konulacak bir numara ile bir alt satrda
italik olarak belirtilmelidir. Birden fazla yazar bulunan makalelerde Sorumlu Yazar
soyadnn sonuna konulacak * iareti ile belirtilmelidir. Yazarlarn elektronik posta
adresleri de italik olarak belirtilmelidir.

Sorumlu Yazar: Birden fazla yazara sahip makalelerde YM ile iletiimde kalacak kiidir.
zellikle belirtilmediyse, yayna kabul aamasnda yazmalar hangi yazar ile
gerekletirildiyse, o kii sorumlu yazar olarak kabul edilir. Sorumlu yazarn telefon, faks
elektronik posta adresi ve posta adresi YMe bildirilmelidir. letiim bilgilerinin, sorumlu
yazar tarafndan gncel tutulmas gerekir.

Bu blmdeki tm karakterler 11 punto byklnde, tek satr aras braklarak
hazrlanmaldr. Yalnzca belirteler sl olarak yazlmaldr. rnek yazar ad yazm
aadaki ekildedir:

C. Okay Aksoy
1
*, Blent Kaypak
2

1
Dokuz Eyll niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Maden Mh. Blm, zmir
2
Ankara niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Jeofizik Mh. Blm, Ankara
* Sorumlu Yazar: okay.aksoy@deu.edu.tr

3.1.3 zet, Abstract ve Anahtar Kelimeler
zet ve Abstract blmnn toplam 400 kelimeyi gememelidir. zet, aratrmann amacn
ve balca sonular belirtmelidir. zette kaynaklara atfta bulunulmamaldr. Ayrca, standart
olmayan ya da seyrek ksaltmalardan kanlmaldr. Ksaltma kullanlmas zorunlu ise zetin
iinde tanmlanas gerekir.

Trke hazrlanm yazlarda zetten sonra "Abstract (ngilizce zet)" yer almaldr.
Abstract italik olmaldr. ngilizce makalelerde Abstract nce, italik yazlm Trke zet
sonra yer almaldr.

Anahtar kelimeler/Key words, zetin ve abstractn ayr ayr hemen altnda yer almaldr. En
az iki en fazla alt kelime kullanlmaldr. zet iin Trke, Abstract iin ngilizce olarak
verilmelidir. Yalnzca alanyla direkt ilgisi olan anahtar kelimeler uygun olabilir. Anahtar
kelimeler, alfabetik srayla, kk harfle (ilk anahtar kelimenin ilk harfi byk) yazlmal ve
aralarna virgl konmaldr. Teknik not ve tartma tr yazlarda anahtar kelimelerin
verilmesine gerek yoktur.
3.2 Makalenin Ana Gvdesi
A4 kad boyutlarna (21,0 x 29,7 cm) ayarlanm MS Word sayfas zerindeki yaz alan,
tm kenarlardan 2,5 cm boluk braklarak dzenlenmelidir. Yalnzca yaznn balnn ve
yazar isimlerinin bulunduu ilk sayfada stten 5,0 cm, sa, sol ve alt kenarlardan yine 2,5 cm
boluk braklmaldr. Bu ekilde ayarlanan ilk sayfaya balk, yazar isimleri, allan kurum,
iletiim bilgileri, zet, abstract (zet ve abstract toplam 400 kelimeyi gememelidir) ve
anahtar kelimeler sm olmaldr. Yazarlara kolaylk olmas asndan bu ilk sayfa ana
yazdan ayrca hazrlanarak gnderilebilir.

Makale yazmnda, Times New Roman yaz karakteri kullanlmaldr. Karakterler 12 punto
byklnde, satr aralklar 1,5 nk olmaldr. Sayfa yaps tek kolon, yaz sayfann her iki
tarafna yaslanm ekilde kaydedilmelidir. Ayrca tm sayfalara numara verilmelidir.

3.2.1 Balklar ve Blm Numaralandrmalar
Metinde kullanlan deiik trde balklar aadaki artlarda ve tm balklar sayfann sol
kenarnda verilmelidir. Tm balklar yalnzca ilk harfleri byk ve koyu (bold) olarak
yazlmaldr,

Makale, aka tanmlanm ve numaralandrlm blm ve alt blmlere ayrlmaldr. Alt
blmler 1.1 (1.1.1, 1.1.2, ...), 1.2, vb. ekilde numaralandrlmaldr. zet, numaralandrlm
blmlere dahil edilmemelidir. Herhangi bir alt blme ksa bir balk verilebilir. Her balk
kendi bana ayr bir satr zerinde grnmelidir.

3.2.2 Giri
Giri blm, aratrmann amac ve konu ile ilgili gemi almalarn sunulduu, yazy
okumaya hazrlayan ve yaznn genelinin anlalmasn kolaylatran bilgilerden olumaldr.

3.2.3 Gere ve Yntemler
almann tekrarlanabilmesi iin yeterli ayrnty salayan blmdr. nceden yaynlanm
yntemler referans olarak belirtilmelidir.

3.2.4 Tartma ve Sonular
Bu blmde almann sonular ve nemi tartlarak aklanmaldr.

3.2.5 Ekler
Birden fazla ek varsa, bunlar A, B, vb. ekilde belirtilmelidir. Forml ve denklemler iin ayr
bir numaralandrma yaplmaldr: E. 1, E. 2 vb. Ayn ilem tablo ve resimler iinde
yaplmaldr: Tablo 1; ekil 1, vb.

3.2.6 Katk Belirtme ve Teekkr
Katk belirtme ve teekkr blm, makalelerin ilk gnderiminde belirtilmemeli, alma
yayna kabul edildikten sonra son dzenlemeler yaplrken eklenmelidir. Teekkr,
referanslardan nce, makalenin sonunda ayr bir blm olarak toparlanmaldr. Teekkr,
aratrma srasnda yardm salayan (makaleyi okuma, yazma, dil yardm vb.) bireylere
ve/veya kurululara, olabildiince ksa ve z bir ekilde belirtilmelidir.

3.3 Kaynaklar ve Atflar
3.3.1 Metin inde Atf
Metin olarak gsterilen her referans, ayn zamanda referans listesinde de bulunmaldr (veya
tam tersi). 'Baskda' gibi bir referans, atfn yayna kabul edildii anlamna gelmektedir.
3.3.2 Referans ekli
Metin iinde atfta bulunulan tm yaynlar, metni takip eden referans listesinde sunulmaldr.

3.3.3 Metin
Metin iinde her referansta baklmaldr:
1. Tek Yazar: yazarn soyad ve yayn yl;
2. ki yazarl: iki yazarn soyadlar ve yayn yl;
3. ya da daha ok yazarl yaynlarda ilk yazarn soyadndan sonra "ve ark. ve
yayn yl.

Atflar dorudan (ya da parantez) iinde yaplabilir. Kaynak gruplar ilk olarak alfabetik
srayla, sonra kronolojik olarak listelenmi olmaldr.

rnekler olarak; (Aksoy, 1999; 2004a; 2008b; Aksoy ve Kse, 1995; Geni ve ark., 2010;
Kramer ve ark., 2000).

3.3.4 Kaynaklarn Listelenmesi
Kaynaklar alfabetik olarak, gerekirse daha sonra kronolojik sraya gre dizilmelidir. Ayn yl
ayn yazar (lar) 'dan birden fazla referans yaynlandnda, yaynland yldan sonra konulan
"a", "b", "c", vb. harfleri ile gsterilmelidir. Kaynaka iin baz rnekler aada verilmitir.

Baslm Dergiye Referanslar
Aksoy, C.O., 2008b. Chemical injection application at tunnel service shaft to prevent ground
settlement induced by ground water drainage: a case study. International Journal of Rock
Mechanic and Mining Sciences. 45(3), 376-383.

Kitaba Referanslar
Hoek, E., Kaiser, P.K., Bawden, W.F., 1995. Support of Underground Excavations in
Hardrock. Rotterdam, Balkema.

Dzenlenmi Bir Kitaptaki Blme Referans
ISRM The complete ISRM suggested methods for rock characterization, testing and
monitoring: 19742006. Ulusay R, Hudson JA, editors. Ankara: Kozan Ofset; 2007.

Raporlar ve Tezler
Demirok, Y, 1978. Mula-Yataan Linyit Sahalar Jeoloji ve Rezerv n Raporu. MTA
Derleme No:6234, 17 s (yaynlanmam).

Tuna, K., 2011. Stratejik ve Kritik Madenlere likin Kresel Politikalar erevesinde
Trkiyedeki Stratejik ve Kritik Madenlerin Ulusal Gvenlie Etkileri. anakkale Onsekiz
Mart niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Uluslararas likiler Anabilim Dal, anakkale,
Yksek Lisans Tezi, 240 s (yaynlanmam).

Kiisel Grme
Aksoy, O., 2005. Kiisel grme. Dokuz Eyll niversitesi, Maden Mhendislii Blm,
zmir, Trkiye

nternet Kaynaklar
USGS, Chromium Statistics and Information, 2011.
www.minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/chromium/ (Eriim Tarihi: 01.01.2012)
4.Dikkat Edilmesi Gereken Dier Konular

4.1 Ksaltmalar
Alannda standart olmayan ksaltmalar, makalenin ilk sayfasnda yerletirilmek zere bir
dipnot olarak tanmlanmaldr. Ksaltmalarda metin iinde tutarl olunmas gerekmektedir.

4.2 Birimler
Uluslararas kabul grm kurallar ve gelenekleri izlenmelidir. Uluslararas birimler sistemi
(SI) kullanlmaldr. Dier birimler belirtilmise, ltfen SI birim sistemine eitliini veriniz.

4.3 Matematik Formller
Mevcut basit formllerde, normal metin iinde kk kesirli koullar iin yatay bir izgi
yerine solidus (/) kullanlmaldr. rnein, (X / Y). Prensiplerde, deikenler italik olarak
sunulur. enin kuvvetleri (exp) kullanlarak belirtilmelidir. Herhangi ardk ekilde
numaralandrlp atf yaplm denklemler metinden ayr bir ekilde belirtilir. Eitliklerde
kullanlan alt ve st indisler belirgin ekilde ve daha kk karakterle yazlmaldr (rnein;
CO
2
, x
2
).

4.4 Dipnotlar
Dipnotlar gerekmedike kullanlmamaldr. Makale boyunca srayla stsimge numaralar
kullanarak sralaynz.

4.5 Tablo Dipnotlar
Bir tabloda her bir dipnotu st simge kk harf ile belirtiniz.

4.6 ekil, izim ve Fotoraflar
Tek tip yaz ve boyutlandrma kullanlmaldr. Metin almann iine grafik olarak
kaydedilmelidir. Sadece resimlerde belirtilen yaz tipini kullanlmaldr; Arial, Courier, Times
New Roman, Sembol. izimlerin metin iinde sralandrlmas gerekir. alma dosyalar
mantksal bir adlandrma kural iinde adlandrlmaldr. izimler iin ayr ayr balk
verilmelidir. Her ekli ayr bir dosya olarak gnderilmelidir.

izim, grafik ve fotoraf gibi tm ekiller yksek kalitede baslm olarak "ekil" bal
altnda ve metin iinde anldklar srayla numaralandrlarak verilmelidir. ekil numaralar
sayfann sa st kesine yazlmal, ayrca ekiller kltlp bytlebilecek halde
sunulmaldr.

ekiller iin en byk boyut, ekil baln da ierecek biimde 15,8 cm (genilik) x 22,5 cm
(uzunluk) olmaldr. Tm ekillerin Dergi'nin tek kolonuna sacak boyutlarda hazrlanmas
nerilir. zellikle haritalar, araziyle ilgili izimler ve fotoraflar, saysal lek (1:25000 vb.)
yerine, metrik sisteme uygun ubuk lekle verilmelidir. Tm haritalarda kuzey yn
gsterilmelidir. Blgesel haritalarda, uygun olduu takdirde, ulusal grid veya enlem/boylam
deerleri verilmelidir. Harita aklamalar, ekil balyla birlikte deil, eklin zerinde yer
almaldr. Fotoraflar, izimler veya bunlarn birlikteliinden oluan ekiller (a), (b) vb. gibi
gruplar halinde verilebilir. ekillerde ak, glge ve tonlarndan kanlmal, zellikle
bilgisayar programlarndan elde edilen grafiklerde bu hususa dikkat edilmelidir. Tm ekiller,
ekil 1 veya ekil 1 ve 2 (birden fazla ekle deiniliyorsa) gibi ve metinde anldklar srayla
numaralandrlmaldr.

Fotoraflar mmkn olduunca net ve aydnlk olmaldr. Fotoraflar ilk bavuruda normal
znrlkte ve yaz ierisinde ilgili yerlerine yerletirilerek gnderilmelidir. Makale yayna
kabul edildikten sonra tm fotoraflar en az 300 dpi kalite ile makaleden ayr bir ekilde
gnderilmelidir.

4.7 ekil Balklar
Her ekil ve resimde bir balk olmaldr. Balklar, ekillerin kaynandan ayr olmaldr. Bir
balk, ksa bir balk ve eklin bir aklamasn iermelidir. Kullanlan tm semboller ve
ksaltmalar aklanmaldr.

4.8 Tablolar
Tablolar, ardk ekilde numaralandrlmaldr. Dipnotlar, tabloya gmlmeli ve st simge
kk harfler ile belirtilmelidir. Dikey yazmdan kanlmaldr.

5. Makalelerin Dergiye Gnderilmesi

Yazlar ikinci bir duyuruya kadar aadaki editrlere elektronik posta yoluyla
gnderilecektir.

Ba Editr: C. Okay Aksoy (Dokuz Eyll niversitesi Maden Mhendislii Blm)

Madencilik Trkiye Dergisi Temsilcisi: Onur Aydn (Madencilik Trkiye Dergisi)
onur@mtbilimsel.com

6.Yayma Kabul Edilen Makaleler Hakknda

Makalelerin yayna kabul edilmesi halinde editrlk tarafndan yazarla iletiime geilecektir.
almann yayna kabulnn yazara bildirilmesinin ardndan yazarlar, editrlk tarafndan
belirtilen sre ierisinde, makalelerinin bu yazm klavuzuna gre dzenlendii ve editrya
tarafndan istenen dier dzenlemelerin yapld son kopyasn YMe gndermelidir.

MT Bilimsel

Article Writing Norms

1. About Journal

MT Scientific is published by Turkeys first and only mining and earth sciences journal
Mining Turkeys publisher company MAYEB, Mining and Earth Sciences Publication
Release Distribution Co. Ltd.

Articles which are prepared to be published in MT Scientific should be unpublished, research
articles, edited articles, technical notes and discussion articles. Sending a paper to MT
Scientific means the recognition that the paper has never been published or reviewed before in
any other magazine.

Papers about any underground resources like mine, petrol, gas, geothermal or about their
subfields; articles including theoretical and practical studies firstly mentioned by the author
are called Original Research Article, articles editing earlier studies with a critical approach
and giving new insights about the subject are called Review Articles, pre-notes of an ongoing
study, extensions of earlier studies, whole presentation of a limited study, articles as an
introduction of a specific application or an applied scientific operation are called Technical
Notes and articles including critics or contributions made by readers on a paper published in a
magazine and responses given by the author about those critics are called discussion articles.

2. Copyrights of Articles

Copyrights of the papers published in MT Scientific are owned by MAYEB. After the
acceptance of the paper for publication, Publication Management Center (PMC) sends a
copyright transfer contract to responsible author in electronically environment. With this
contract, articles published in magazine are put under protection on behalf of the author and
cannot be published in an another media organ. With signing this document, indicating the
transfer of the copyright and sending it to PMC, the article is prepared for publication. Even if
the article is accepted for publication, if the contract is not got through to PMC, the article
cannot be published.

3. Preparation of the Articles

MT Scientific accepts papers written in Turkish and English. If the authors are not native
Turkish speakers, headline of the article, summary, presentations of the tables and shapes are
translated in Turkish by the editorship.

Articles should be written in MS Word format and within the scope of the orders given below.

3.1 Article Outline

Summary
Abstract
Introduction
Main Topic
Subtitles
Conclusion and Discussion

Contributions and Thanks
References

3.1.2 Headline

Main headline should be as short as possible and should identify the content transparently.
Headline should also be able to be translated into English. Turkish headline should be written
in 14 font size, bold, single-spaced and only the words first letters capitalized; English
headline should be written in 11 font size, italics, single-spaced and only the words first
letters capitalized. In English articles, vice versa should be done.

3.1.2 Authors

Authors name and surname should be clearly written and first letters should be capitalized,
firms worked in should be stated after authors surname with a number in low line with italics.
If there are multiple authors, Responsible Author should be indicated by adding *
symbol after his/her surname.

Responsible Author: In articles with multiple authors, he is the one who communicates with
PMC. If not indicated specifically, the author with whom correspondences are made during
the publication acceptance phase is considered responsible author. Responsible authors
phone and fax number, e-mail address and postal address should be informed to PMC.
Contact information of the responsible author should be kept up-to-date.

All characters in this section should be in 11 font size, single-spaced. Only the indicators
should be written exponentially. Sample writer name and orthography should be as below:

C. Okay Aksoy
1
*, Blent Kaypak
2

1
Dokuz Eyll University, Engineering Faculty, Department of Mining Engineering, zmir
2
Ankara University,, Engineering Faculty, Department of Geophysical, Ankara
* Responsible Author: okay.aksoy@deu.edu.tr

3.1.3 Summary, Abstract and Key Words

Summary and abstract part shouldnt consist of more than 400 words as a whole. Summary
should indicate the authors aims and primary results. In summary, references shouldnt be
addressed to. Non-standard and scarce abbreviations should also be avoided. If an
abbreviation is compulsory, it should be identified.

In Turkish articles, after the Summary, there should be an Abstract. Abstract should be
written in italics. In English articles, Abstract should be placed before Turkish Summary and
be written in italics.

Key words should be placed just below the summary and abstract separately. There should be
at least two and at most six keywords. Keywords should be in Turkish for summary and
English for abstract. Only the subject related keywords can be appropriate. Keywords should
be written in alphabetic order with lower case (first words first letter is in upper case) and
there should be a comma between them. In technical notes and discussion articles there is no
need for keywords.
3.2 Outline of the Article

Writing field on MS Word page which is adjusted as an A4 paper (21,0 29,7 cm) should be
organized with 2,5 cm margins from all sides. Only the first page on which the headline and
the author names are written has 5,0 cm margin from the top and 2,5 cm margins from the
other sides. Headline, authors names, firms worked in, contact information, summary,
abstract (summary and abstract should not exceed 400 words as a whole) and keywords
should be fitted into this organized page. For convenience, the author can send this first page
early on, separately from the main article.

Times New Roman font should be used for articles. Characters should be 12 font sized and
line spacing should be 1,5 pt. Page setup should be single columned, and should be saved
justified to both sides. Each page should be given a number as well.

3.2.1 Headings and Numbering the Sections

Diverse headings in an article should be given as below order and left justified. All headings
should be written bold with only their first letters in upper case,

Article should be cut into transparently identified and numbered sections and sub-sections.
Sub sections should be numbered as 1.1 (1.1.1, 1.1.2, ), 1.2, etc. Summary should not be
attached to these numbered sections. Any sub-section can be given a short heading. Each
heading should stand on its own line separately.

3.2.2 Introduction

Introduction part should include information about the aim of the author and earlier studies on
same subject and moreover should prepare the reader for the article by giving some general
clues about the subject.

3.2.3 Instruments and Methods

This part supplies adequate detail to make the study quotable. Earlier published methods
should be stated as reference.

3.2.4 Discussion and Conclusions

In this section conclusions and importance of the study should be mentioned argumentativly.

3.2.5 Appendixes

If there are multiple appendixes, those should be indicated as A, B, etc. Formulas and
equations should be numbered separately: Eq. 1, Eq. 2 etc. Same should be done for tables
and images too: Table 1; Image 1, etc.

3.2.6 Contributions and Thanks

Contributions and thanks section should not be attached to article at first post but after the
acceptance of the article, it should be attached to article by making post normalizations.
Thanks should be stated separately at the last of the article before references. Thanks should
be sent to aide (reading, writing and language help etc.) people or firms as short as possible.

3.3 Resources and References
3.3.1 Internal references in article

All internal references should be indicated in reference list as well (or vice versa). A reference
as In-print means the article is accepted for press.

3.3.2 Form of Reference

All internal references should also be indicated in reference list as well.

3.3.3 Text

These points should be taken into account at every internal reference:
1. One Author: authors surname and print year;
2. Two authors: two authors surnames and print year;
3. If there are three or more authors in an article, after the first authors surname et
al. and print year.

References can be done directly (or in brackets). Resource groups should firstly be listed
alphabetically, then chronologically.

As a sample; (Aksoy, 1999; 2004a; 2008b; Aksoy ve Kse, 1995; Geni et al., 2010; Kramer
et al., 2000).

3.3.4 Listing of Resources

Resources need to be listed firstly alphabetically, then chronologically. If there are multiple
authors quoted articles in same year, those should be indicated with a, b, c, etc. letters
after print year. Some samples for resources are listed below.

References Printed To Magazine
Aksoy, C.O., 2008b. Chemical injection application at tunnel service shaft to prevent ground
settlement induced by ground water drainage: a case study. International Journal of Rock
Mechanic and Mining Sciences. 45(3), 376-383.

References Printed To Book
Hoek, E., Kaiser, P.K., Bawden, W.F., 1995. Support of Underground Excavations in
Hardrock. Rotterdam, Balkema.

References To An Edited Part Of A Book
ISRM The complete ISRM suggested methods for rock characterization, testing and
monitoring: 19742006. Ulusay R, Hudson JA, editors. Ankara: Kozan Ofset; 2007.

Reports and Thesises
Demirok, Y, 1978. Mula-Yataan Lignite Fields Geology and Reserve Pre-Report. MTA
Compilation No:6234, 17 p (unpublished).

Tuna, K., 2011. Turkeys Strategical and Critical Ores Effects on National Security within
the Frame of Politics Related to Strategical and Critical Ores. anakkale Onsekiz Mart
University, Instute of Social Sciences, Department of Internal, anakkale, Postgraduate
Thesis, 240 p (unpublished).

Personal Dialogue
Aksoy, O., 2005. Personal Dialogue. Dokuz Eyll University, Department of Mining
Engineering, zmir, Turkey

Internet Resources
USGS, Chromium Statistics and Information, 2011.
www.minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/chromium/ (Eriim Tarihi: 01.01.2012)

4.Other Points to Take into Account

4.1 Abbreviations
Non-standard abbreviations should be placed at first page, defined as footnotes. Abbreviations
should be coherent with the text.

4.2 Scales
Internationally accepted rules and customs should be followed. The International System of
Units (SI) should be used. If there are different scales, please mention their SI equivalents.

4.3 Mathematical Formulas
In present basic formulas, for fractional expressions in text, solidus (/) should be used rather
than a horizontal line. For example, (X/Y). In principles, variables are presented in italics. es
powers should be given with the use of (exp). Any referred, sequentially numbered equations
are indicated seperately from the text. Subscripts and superscripts used in equalities should be
indicated explicitly and in lower character fonts (for example; CO
2
, x
2
).

4.4 Footnotes
Footnotes shouldnt be used if unnecessary. List the footnotes in the course of article with
superscript numbers.

4.5 Table Footnotes
In a table indicate each footnote with a superscript letter.

4.6 Image, Drawing and Photos
Writing font and size should be monotype. Text should be saved into article as a graph. Only
the typefont mentioned in the image should be used; Arial, Courier, Times New Roman,
Symbol. Drawings should be numbered in text. Working files should be named within a
logical naming rule. Drawings should be headlined separately. Each graph should be sent as
different files.

Images such as drawings, tables and photos, printed in high quality should be given under the
title of Image and should be given according to their cited numbers in text. Image numbers
should be written at the right top of the page, in addition images should be given shrinkable
and extendable.

Maximum size for images with heading should be in 15,8 cm (width) x 22,5 cm (length). It is
suggested that all images are prepared to be scaled-to-fit to a single column of the magazine.
Especially the maps and drawings and photos of the lands should be given with linear scale
suitable with metric system rather than numerical scale (1:25000 etc.). Northern direction
should be indicated in all maps. In regional maps, if possible, national grid or
latitude/longitude units should be given. Map explanations should be given above the image
separately from image heading. Photos, drawings or images composed of each can be given as
groups like (a), (b) etc. Toning the images with tinting and shading should be avoided,
especially for the images generated from computers; this should be taken into account. All
images should be numbered as cited in the text as Image 1 or Image 1 and 2 (if more than one
image is mentioned).

Photos should be as explicit and bright as possible. Photos should be sent in normal quality
and placed in its related section at the first application. After the acceptance of the article for
publishing, all photos should be sent separately from the article with at least in 300 dpi
quality.

4.7.Image Headings
Each image and picture should have a heading. Headings should be different from the images
resources. A heading should include a short heading and an explanation of the image. All
symbols and abbreviations used should be identified.

4.8 Tables
Tables should be named sequentially. Footnotes should be embedded into tables and should
be mentioned with superscript lower case letters. Vertical writing should be avoided.

5. Posting the Article to Magazine
Articles should be sent to editors below with e-mail till further notice.

Editor in Chief: C. Okay Aksoy (Dokuz Eyll University Department of Mining Engineering)

Madencilik Trkiye Magazine Agent: Onur Aydn (Madencilik Trkiye Magazine)
onur@mtbilimsel.com

6.About the Articles Accepted for Printing

Editorship communicates with the author if the article is accepted for printing. After the
acceptance of the article for the publication, the author should prepare the article according to
this spell check, in time given by the editorship and send the last copy to PMC after doing
other edittings according to the other requirements of the editorship.

MTBilimsel Sayi 1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MTBilimsel Sayi 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Yer Alt Kaynaklar Dergisi | Journal of Underground Resources

Year:1 Number:1 January 2012

You might also like