Evliya elebi, Bin Dervi Mehmed Zll (1611 - 1682)

Yaam XVIII. yzylda yetimi ve yazd Seyahatname ile Tr ve dnya ltrnn nemli isiml olmutur. smi, zamannda nemli bir ahsiyet olan Evliya Mehmed Efendiden gelir. Evliya Mehme d Efendi devrin padiahnn imamdr. Evliya elebi, 25 Mart 1611de Un apannda dnyaya gelmitir. Ailesi aslen Ktahyal olu etihten sonra stanbula yerlemitir. Bunun yannda, Sand l, Bursa ve Manisada ml leri o ilinme tedir. Evliya elebi, dedesini Kara Ahmet, dedesinin babasn Demirciolu ehit Kara Mustafa dedesinin dedesini Turhan Bala olara gsterir. Turhan Balann babas olan Yavuz zbe (ve a Er, Yavu Er) adnda bir sanca beyinden bahseder. Bu Yavuz veya Yavu Er, stanbu lun fethine atlm ve ganimet malndan endi pay ile Un apannda Evliya elebinin dodu aber 100 tane de d n yaptrmtr. Mele Ahmet Paann a rabas olan annesi bir Abaza adndr. I. Ahmet zamannda saraya g tirilmi ve elebinin babas Kuyumcuba Dervi Mehmed Zll ile evlendirilmitir. Tatl dilli ve air ruhlu olduu iin hizmet ettii padiahlar tarafndan sevilen Evliya ebi, Kanun Sultan Sleymanla biro sefere m , II. Selimle Kbrs fethine atlm, I , Kbenin altn olu larn yapm ve Hicaza gtrm ayrca Sultan Ahmet Camiinin ssleme Sbyan (ocu ) me tebinde o udu tan sonra, Un apan civarnda, Fil Yo uunda eyhlislm d Efendi Medresesinde hcreniin olara , mderris Ahfe Efendiden yedi yl ders almtr. Kurann ezberi iin alm, endi babasndan da mal, ta zerine yaz yazma gibi san ra Enderuna girere renimine devam etmitir. Gzel sesi ve musi i bilgisi sayesinde meclislerde aranan bir gen olmu, Mele Ah met Paann da yardmyla IV. Muratn huzuruna m ve saraya alnmtr. Sarayda drt sen Evliya elebide, gen yata seyahat mera nn balad grlr. Bu mera n temeli, il o rvi Mehmet Zllnin anlatt hi yelerdir. Dede ve babamzdan bu deersiz, itibarsz ula seneli macera ve izlenimler almtr. cmlesi bu durumu biraz daha a lar. Ayrca babasnn ar adalar, Kelmi Aa, Kara z Mehmet Efendi, sa Aa gibi, ihtiyarlar evirlere ait maceralar anlatmas yannda, I. Selimin hocas Hatmi Efendinin de, tarihi g ere lerle uyumayan anca yleymi gibi anlatlan olaylar da e leyelim. O bir yandan stanbulu adm adm gezmi, bir yandan da endisine anlatlanlar zihninde eniletip sslemitir. Te elere, oltu meyhanelerine, meddah ahvelerine, by lerin mec lislerine adar girmedi yer bra mamtr. Sonunda o mehur rya gelir ve hayatnda yeni bir dnem balar. 1630 muharreminin aure gecesi, stanbulda Yemi s elesi yannda i Ahi elebi Camiinde Hz. Peygamberi grr ve hu efaat, ya Resulullah. diyeceine Seyahat ya Resulullah. der ve Peygamberimiz tarafndan seyahat ve efaat ile mjdelenir. Ayrca Sad bn Va as, onu deii onulardan haberdar ede ve oca imparatorluu deta bir batan bir baa dolar. Gittii yerler ha nda, ne grdys diyse biraz abartl, biraz mizah ama tatl ve s c olmayan bir dille anlatr. Evliya elebinin esin olara , nerede, hangi tarihte vefat ettii ve mezarnn nerede olduu maalesef mehuldr. Ama uvvetli bir tahminle 1682den sonra fazla yaamamtr. Burs ir Bey, Osmanl Mellifleri adl eserinde Suffede gml olduunu hi delil gstermeden a Evliya elebinin evlenmemi olduu ve dolaysyla ocuunun da olmamas uvvetli bir iht ir. Kendisi 1663te be r ve pa olduundan, bu vesileyle srl tan bahsettii gibi bazen ndan midi estiini de syler. Kendi verdii bilgiler ve hayatnn genel izgisi gz nnde tutulursa, zayf ve ince, uf csseli, iyi silh ullanan, cirit oynayan, ba alaryla iyi geinen, y se ma amlarda i i ler tarafndan aranan, sevimli, evi bir insandr. Seyahatnamenin iinde geen iirlere ba ara , iyi bir air deil zayf bir nazmdr denil lir. Geri airli iddias da olmadna gre bu onuda fazla bir ey sylenemez. Nesri ise endi devrinin anlalmas g nesri gibi olmayp, onuur gibi sde ve samimi ryla di ati e er. Seyahatnamesi, tarih, corafya bilgisi, i tisat, fol lor, yollar, hamamlar, ev liyalar, men beler, binalar, medreseler, hastahaneler, i limler, dil, yiyece ler ve sacas ltr ve hayatn iinde yaayan her trl unsurdan rlm zenginli lerle doludu Baz ifadeler ve tarih olaylar, men beler abartl bulunur. Hayal rn abul edilir. A onun yazd larnn arsna onulaca bir eserin bulunmamas ltrmz asndan ac, onu

mndan di at e icidir. yi ta lit yapan, tand insanlarn omi taraflarn iyi ya alayan Evliya elebi, miza eddahl ynyle de eserine ayr bir anlam atmasn bilmitir. Evliya elebi, a anme adl bir eser yazdn sylemesine ramen bu eser ele gememiti Dindar ve Sfiyane grnnn yannda serbest bir hayatn bel i anlmaz baz zev leri lebilir. Eseri 10 cilt tutarndadr. Anca eserin yazmalar arasnda tam bir arlatrma yaplma anti , ten itli bir basm yaplamamtr. Seyahatnamede grlen baz tutarszl larn, tarih e ifade d l lerinin endisine mi, yo sa opya aranlara veya dzenleyicilere mi ait old nu bilme mm n olmama tadr. Evliya elebi, bu eserini yazar en, Ma rizi, Tabari, Zahabi, Cellzade, Salih, li ve Sola zade gibi yazarlar yannda, es i slm yazarlarndan Kazvini ve Ze eriyya Kazvi niden de yararlanmtr. Seyahatnamesinde baz elimelere de yer verere dil asndan da by hizmet etmitir. B z ayna lar Evliya elebinin bu elimeleri, bazlarn endisinin tertip etmesine arl mn ba a eserlerden aldn sylerler. Eseri sadece bizim iin deil, ba a milletler iin de ayna tr. Bu nedenle, Almanca, Bulgarca, Farsa, Franszca, ngilizce, Rusa, Yunanca, Srpa gibi dillere evrilmitir. uras a bir gere tir i Evliya elebi, by ln eseriyle antlam ve gelece u der ahsiyetlerden biri olmutur. Bugn bize seslendii gibi.

BSMLLHRRAHMNRRAHM

Hicr 1041 (1631) tarihinde yaya olara stanbul etrafnda bulunan y ve asabalar, binlerce bahe, gl ve glistanl rem balarn gezip grnce, gnlmde by bir seyahat ar baba, anne, stat ve arde ahrlarndan nasl urtulup dnyay dolarm? diye dnr, h da vcut sal ve by seyahat, son nefesimde de iman dileinde bulunurdum. Daima dervile

dp al ar, erefli sohbetlerinden yararlanrdm. Yedi i lim ve dnyann drt esi ha onumalar dinledi e, seyahat etmeyi daha o arzulardm. Acaba dnyay gezip, Kuds, Msr e ve Medineye varp, varl larn iftihar sebebi olan Hazreti Peygamberin trbesine yz srm nasip olur mu? diye alar, inler ve endimden geerdim. Allahn izniyle, biro yerleri grme nasip olan ben zavall ve fa ir, e si leri o s eyyah, Dervi olu Mehmed Zll, daima Allahtan yardm isteyip, yce Kurann yetleri bere le btn gnlmle Cenab- Ha tan duada bulunara , doum yerim olan stanbulda i evimde, uyu n yastma yaslanmtm. 1040 senesi Muharrem aynn Aure gecesinde (20 Austos 1630), yar dey en, Yemi s elesi ya nnda i Ahi elebi Camiini - i hell para ile ina olunmu olup, abul olan es i bir camidir- grdm. Ben de ryamda bu camideyim. Hemen caminin aps ald. rlu caminin ii batan baa silhl as er ve nurlu cemaat ile dolu idi. Sabah namaznn snne i ld tan sonra salvat- erife o umaya baladlar. Ben zavall ise minber dibinde oturuyo bu nur yzl cemaati hayranl la seyrediyordum. Hemen yanmda oturan iiye ba p Sultanm! Siz imlerdensiniz? sminizi ltfediniz. de . O Aere-i Mbeereden (Cennetli oldu lar sal larnda endilerine Peygamberimiz taraf lenen on sahabe.) o ularn ustas Sad bn Eb Va asm. deyince, hemen mbare ellerini tanm! Bu sa tarafta nura brnm sevimli cemaat imlerdir? dedim. Onlar btn peygamberl hlardr. Geri safta iler evliyalarn ve asfiynn ruhlardr. Bunlar da Sahbe-i Kiramn , , ensar (Peygamberimize yardm eden, uca aan Medine Mslmanlar.), Allah dostlar ve Ker bel ehitlerinindir. Mihrabn sanda iler Hazreti Ebbe ir ve Hazreti merdir. Mihrabn so iler Hazreti Osman ve Hazreti Alidir. Mihrabn nnde i Hazreti Veysel Karndir. Caminin olunda, duvar dibinde i siyah rtl imse, senin pirin Hazreti Peygamberin mezzini Billi Habedir. Bu aya ta duran, cemaati saf saf dzene oyan sa boylu adam da Amr-i Ayyard . te bu zl ren li elbiseler giyip sanca la gelen as erler Hazreti Hamza ve btn ehitle in ruhlardr. diye, cami iinde bulunan btn cemaati birer birer bana tantt. Onlarn han e ba tysam ellerimi gsme oyup iyice ba tm ve ba t a can buldum. Ey Sultanm! Bu cemaatin bu camide toplanmalarnn nedeni nedir, diye sordum. Bana : Aza taraflarnda slm as erlerinden Tatar as erleri s ntya dmlerdir. Hazreti P himayesinde olanlar stanbula gelip, buradan Tatar Hanna yardma gideriz. imdi Hazreti Rislet dahi mam Hasan, mam Hseyin, on i i imam ve bizden ba a aere-i mbeere ile gele r. Sabah namaznn snneti lnaca . Sonra sana met getir diye buyururlar. Sen de y se s sle met getir. Selmdan sonra Ayetel-Krsyi o u, Bill Sbhnallah desin. Sen Elhamd - E ber desin, sen min, min de. Sonra btn cemaat hep birden tevhd ederiz. Sonra sen li al cemil enbiyi velmrseln vel hamdlillhi Rabbil lemin deyip al . Hemen mihra Peygamber oturur en mbare elini p. efat ya Reslullah de. Yardm rica et, diyere , Sa b Va as yanmda oturup bana retti. Ba tm, cami apsndan a bir nur parlad. Cami ii dolu i en, nur zerine nur ol e-i iram, Nebler ve evliyalarn ruhlar aya ta hazr durdular. Saadetle Hazreti Peygamb er, yeil sanca dibinde, yznde rts ile elinde asas ve belinde lc ile sanda mam mam Hseyin olduu hlde grnd. Mbare sa aya larn Bismillh diyere cami iine oy ve: Esselm aley ey mmetim, diye selm verdiler. Btn camide bulunanlar hep bir azdan Ve aley ms selm Y Reslallah ve Y Seyyidel mem, diye selm aldlar. Hazreti Peygamber, mihraba geip, sabah namaznn i i re t snnetini ldlar. Bana or ve vcuduma titreme geldi. Hazreti Peygambere iyice ba tm. Hlye-i Ha nide anlatld e i. Yznde i rt al al idi. Mbare sar on i i olanl ve beyaz idi. Hr a-i erifle ynndendi. Boynunda sar ren li sof al vard. Mbare aya larna ren li izmeler giymiti. balarnda i sar zerinde bir misva s trlmt. Selmdan sonra, bana ba p sa eli ile dizine vurup Kmet getir. dediler. Ben hemen Sa bni Eb Va asn rettii gibi segh ma amnda met getirip te bir ettim. Hazreti Peygam segh ma amnda hazin bir sesle Fatihay ve ar asndan ar-i erifi o udu. Bylece btn cem aml etti. Selm verdi ten sonra, ben Ayetel-Krsyi o udum. Sonra Bill Subhnallah, ben Elham ll Allah-u E ber deyip Bill ile srayla mezzinli yapt . Duadan sonra yle bir sultn oldu i, Allah a ile endimden geip gya uy udan uyanr gibi oldum. Ryam, Sad bni Ebi Va asn rettii gibi hizmetimi tamamladm. Hazreti Peygamber, m yan bir sesle uzzl ma amnda bir Ysn-i erf, z Ce suresi ve Muavvezeteyn suresin udu. Bill Ftih dedi. Hazreti Peygamber mihrapta aya zere durur en, Sad bni Eb Va etleri beni elimden tutup Hazreti Peygamberin huzuruna gtrd. Hz. Peygambere:

 Sd n, seni zleyen mmetin Evliya ulun, efaatini rica eder, dedi. Bana da: Mbare ellerini p, dedi. Ben o an alama l oldum. Hz. Peygamberin mbare ellerine taha duda larm ondurdum. Onun heybetinden efaat Y Reslallah! diyeceime, hemen Seya slallah! demiim. Hz. Peygamber hemen glmseyip efaati, seyahat ve ziyareti sal la ve le olay eyle Y Rabbi diyere Ftha dediler. Btn Sahabe-i Kirm Fatihay o udular. Be bulunanlarn mbare ellerini pere , hayr dualarn alp giderdim. Kiminin mbre eli mis i, iminin amber, iminin gl, iminin smbl, iminin fesleen, iminin zafern, iminin m ene e, iminin de aranfil gibi o uyordu. Amma zelli le Hz. Peygamberin o usu zafe rn ve rmz gl gibi o uyordu. Sa elini ptmde, san i pamu gibi emi siz idi. Dier e elleri ise ayva o usu gibi o uyordu. Hazreti Ebube irin eli avun o usu, Hz . merin i amber, Hz. Osmann i mene e, Hz. Alinin i yasemen, mam- Hasann i aranfil, inin i beyaz gl gibi o uyordu. Allah onlardan raz olsun. Bylece cemaatin ellerini ptm. Hz. Peygamber, sonra yine Ftih dedi. Btn eshb- g le Sebl-mesn (Fatiha)yi o udular. Hz. Peygamber, mihraptan Esselm aley m ey ardele camiden dar tlar. Btn Sahabe-i Kiram bana hayr duada bulundular. Hepsi camiden . Hemen Sad Hazretleri belinden o mahfazasn arp benim belime uatt ve te bir getiri Yr! O ve yay ile sava et. Allahn orumasnda ol. Sana mjde olsun, bu toplulu ta adar ruhlar ile grp mbare ellerini ptnse, onlar ziyaret etme nasip olaca , dnyay ve bu zelliinle, te olaca sn. Ama, gezip grdn l eleri, aleleri, beldeleri, esiz eri, her l enin gzel ilerini, yiyece ve iece lerini, topra larnn enlem ve boylam dere celerini yazp, gzel bir eser meydana getir ve hirette olum ol. Ha yolunu elden bra m a. Gnl huzursuzluundan uza ol. E me ve tuz ha n gzet. Sd dost ol. Yaramazlarla do olma. yilerden iyili ren, diyere nasihatte bulundu ve alnmdan pp, hi elebi Camiind tti. Ben a nl iinde uyandm. Acaba, bu gere midir, yo sa gzel bir ryam mdr?... d bir rahatl ve gnlme nee dolduunu hissettim. Sonra sabahleyin abdest alp, sabah namazn ldm. stanbuldan Kasmpaa tarafna get rumcusu brahim Efendiye gittim. Ryam yorumlattrdm. Bana, Dnyay ssleyen ve gezip dola seyyah olup, iin iyi bir sonula biter, Hz. Peygamberin efati ile Cennete girersin. di ere mjde verip El Ftiha dedi. Sonra Kasmpaa Mevlevhanesi eyhi Abdullah Dedeye gittim. Ellerini pp ryam ona da lattrdm. Bana, On i i imamn elini pmsn, dnyada himmet sahibi olursun. Asere-i Mbe inden pmsn, Cennete girersin. Drt halifenin ellerinden pmsn, dnyada btn padiahl lerine atlp sevdi leri imselerden olursun. Madem i Hazreti Peygamberin temiz yzler ini grp, mbare ellerini pere hayr duasn almsn, i i cihanda mutlulua erersin. Sa nasihati zere nce bizim stanbulumuzu yazmaya balayp, btn uvvetini harca, sana ta dir unan nasibin elbette gelir. deyip, bana yedi ciltli gvenilir tarih itab verdi. Yr! in rastgele. El Ftiha, diyere hayrl duada bulundu. OSMANLI DEVLETNN ORTAYA IKII

Yeryznde il oturan insan demdir. Onun ocu lar ve ocu larnn ocu lar dalp ye aplad. Fa at milletlerin snflar zerinde tarihiler arasnda by ay rl lar olmutur. aslnda sha olu Aysn ocu larndandr. Doru bir sylenti ile Yfese varr. Yfes, Ays nadolu) boylar ondan ara Anadolu l esinde oturmulardr. Rum l esine Tr padiahlarn aya basan Selu lulardr. 476 ylnda Danimendli beyleri ile beraber Malatya, Kayseri, A liye, Anta ya, Karaman ve Konyay Anadolunun Bizans ayserleri elinden alp te balarna adiah oldular. Osmanoullarnn nesilleri Maverannehirdendir. 1299 tarihinde Selu lular sona erdi. D ha nce, Turan l esinde Mahan ehri beylerinden Sleymanah ve Erturul Bey, Rum l esine, S lu lulardan Sultan Aladdine gelip onun beylerinden oldular. evrede nice fetihler yapp Sultan Aladdin rahmetli olunca l e ileri gelenlerinin dnce ve tedbiriyle Erturul yalnz bana bey oldu. Hutbe sahibi olup si e sahibi olmadan St adl ehirde rahmetli oldu. Olu Osman, bamsz olara si e ve hutbe sahibi padiah olup il nce hutbeyi dnemin t nnm imamlarndan Dursun Fatih, Osman Gazi adna o udu. Ondan sonra Osmanc Germiyan diya rn istil etti. Ondan sonra olu Orhan Gazi te bana bey oldu. Bunun zamannda yetmi yedi ulu evliy a orada, Peygamberin sanca altnda hazr olup feda rl laryla nice yerler fethettiler. Yine, padiahl zamannda yce atalarmzdan Hoca Ahmed Yesevi Hazretleri, Horasanda h

si olan Hac Be ta- Velyi 300 derviiyle seccade sahibi edip tef, udm ve bayra verdi v nazar etti. Bunlar gelip Orhan Gazi ile bulutular. Bursa stne varp fethettiler. Ora dan da stanbul fethine teebbs ettiler. Tarih 1357, Orhan Gazi olu Gazi Sleyman Bey 70 ulu evliyann ve Hac Be ta- Velinin izni, dncesi ve tedbiriyle Kara Mrsel, Kara Koca a Yalva, Kara Biga, Kara Sla adl r ara bahadrla birleere tulumdan sallar yaptlar. ii sallarla denizi geip Rum l esine aya bastlar. Besmeleyle glbang-i Muhammedi e i p gemilerden atlarn ardlar. Drt yan yama edip cuma gn psala Kalesini fethettiler. azn orada ld lar iin ibtid saldan bozma olara psala dediler. Oradan drtnala Gelibolu Kalesi feth edildi. Oradan drtnala Te furda ve Silivri K apsna adar o 40 ii gece bas nlar edip pe o mal, ml ve esir aldlar. Biro yolla fer azanm olara yedi gnde yine tulum sallarla arya, Kap Da adl yere getiler. Bu adar ganimetle Bursaya girince btn slm as erinin damanda bu iin tad balayn gemilerle Rum tarafna getiler. Nice yz y, asaba ve aleyi fethedip her seferinde s tanbulun evresinde i firleri esir ederler ve ya alad lar gzel zlarla ni hlanp evle rdi. 761 ylnda Gazi Hdavendigr padiah olara Rum l esine by bir ordu yrtt. nce Al ve Hac Be ta- Velnin feda rl etti leri stanbul fethini gere letirme iin nce d meye arar veren Gazi Birinci Murat, Mslman as eriyle bizzat gidere Edirne Kalesi ni Edirne te furunun elinden ald. Anadoluda i Mslmanlar, Edirne yrelerine doldular. Kf irler stanbuldan dar amaz oldu. Fa at Tanrnn ta diri, Gazi Hdavendigr yedi ere yz bin firle Rumelide Vuetren K eteinde, Kosova adl ovada savap firler bozulara hepsi ltan gemi en Gazi Hdaven redere cehennemli fir llerini seyrettii srada, ller arasnda bulunan Vla obil a Hdavendigr vurup ehit etti. O haini de orada para para ettiler. slm gzileri hesaps met mal ile Edirneye geldiler. Yldrm Bayazt Han tahta oturup te padiah oldu. Babasn a iin Kfiristana yldrm gibi l vurdu. STANBULDA OLAN GARP VE ACAYP TILSIMLAR HAKKINDADIR

Yan o, Kral Vezondan ve Konstantin devirlerinde, stanbul o gzel imr edilmiti. Ha l o alabal t. Her l eden usta mimar ve mhendisler, me ani , ma ine ilminde es i bi lginler, garip ilimleri iyi bilenler getirilmiti. ehir hal nn her trl bel ve fel etle n orunmalar iin her usta, stanbulun yirmi yedi y se yerinde, yirmi yedi gzc tlsm y aptlar. nce, Yafr, Avrat Pazar denilen yerde bin para beyaz mermerden, minare gibi ii bo, erdiveni y se bir dire yaptrd. Madyan olu Yan onun Hindistan, Loristan ve Mltan b du ile zaptetmeye gidii, as erin e li ve resimleri, bu tan drt tarafna ilenmitir. Res er san i canl gibidir. Bu tan tepesinde tamamen beyaz mermer zerine peri yzl bir hey e l yaplmtr. Sylenenlere gre, ylda bir defa bir feryat oparr, yeryznde ne adar u hey elin etrafnda dnermi. Bu ularn binlercesi yere der ve hal da bunlar yermi. Ko tin zamannda ise, bu tan stne ruhbanlar p, dman gelip gelmediini gzetlermi. inci tlsm, Tavu Pazarnda i bir para stundur. Krmz ren li som mermerden yaplm a bir stundur. Bu da deprem ile harap olmu, insan oyluu alnlnda emberlerle salamla arihi s enderden 130 yl nce ve Hazreti Peygamberin hicretinden 970 senesine gelinceye adar 2390 yl olduu bilinme tedir. Bu tan tepesinde bir src uu vardr. nc tlsm, Sarahanebanda te bir y se ta zerinde beyaz mermerden yaplm By nan tatr. lnn arnca ve ylandan zarar grmemesi iin tlsm yaplmtr. Drdnc tlsm, Altmermerdedir. Alt adet y se mermer dire tir. Her birini es i bilg den stat rasatlar (gzlemciler) yapmlardr. Biri Kavala Kalesi sahibi Fil ostur. O dire zerinde tuntan ara bir sine resmi yaplmtr. Devaml olara o sine ten sine sesi t nbul iine asla sivrisine girmezdi. Beinci tlsm, Altmermerin birinde Efltun bir sivrisine e li meydana getirmi olup, nbula sivrisine girmesine engel olmutur. Hl et isi grlr. Altnc tlsm, yine Altmermerin biridir. Bunda Bo rata mensup bir leyle resmi vard. leyle rzgrn arpmas ile ses verince, stanbulda bulunan btn leyle ler lrd. Halen leyle bulunmaz ve yuva yapmazlar. Fa at Eypte ve s darda o tur. Yedinci tlsm, yine Altmermerde ve ad So rata ait olan bir horoz resmidir. Bu horoz , yirmi drt saatte bir ere ter ve btn horozlar uyarp onlara nderli ederdi. Bugn st

DENZE AT TILSIMLAR

Birincisi: atlad apda, Gngrmez Saray bitiiinde i tlsmdr. Drt e bir stun vardr. Her ne zaman A deniz tarafndan dman gemileri grnse, bu tun dev hey elinden bir te ar ve dman gemilerini ya ard. incisi: Kadrga limannda ba rdan yaplma bir gemi vard. Ylda bir defa ara gece duu zaman, stanbulun sihirbaz adnlar o ba r gemi ile sabaha adar denizde gezer, A de nizi orurlard. Hatta Fatihin stanbulu alnda bu geminin ele geirildiini sylerler. ncs: Bir ba a ba r gemi de Tophane tarafnda varm. Yine ara gecesinde, bt alclar bu ba r gemiye binip Karadeniz tarafnda dolar, buralar orurlarm. Muaviye olu din Galatay ele geirdi ten sonra bu gemiyi paralattn sylerler. Drdncs: Sarayburnunda, tuntan yaplm bal bir ejderha vard. A denizden, Kar gelen dmanlara bu ejder ate sap hepsini ya arm. Beincisi: Yine Sarayburnunda, yz stun zerinde, yz altm eit deniz hayvann Mesel Hamsin aynda Hamsin bal hey eli ses artnca, Karadenizde hi bu bal tan alma hepsi stanbula gelip sahile vururlarm ve btn hal bu bal ile geinirlermi.

n horozlar dier ehirlerin horozlarndan nce terler ve btn uyuyanlar san i namaza a Se izinci tlsm Altmermerin birinde bulunan urt resmidir. stanbulda i oyun srler n ayrlarda obansz gezip, urtlarn tlnden uza almalarn salard. Do uzuncu tlsm, bu Altmermerin birinde tuntan yaplm bir gen er e ve sevgilisini birleriyle uca lam hlde i hey elleridir. Hal tan ar oca im avga ederse, biri gel ip bu ta uca larsa hemen barrlard. Onuncu tlsm da yine Altmermerin birinde, bilgin Calinusun beyaz mermerden yapt i esimdir. Bu resimlerden biri, beli b lm bir ihtiyardr. Dieri onun arsnda buna bir esmidir i, deve duda l, as suratl ve i i b lm hldedir. Bir er e le bir adn eer ge zlerse, onlardan biri bu resmi uca larsa hemen boanrlarm. Bu mermerler zelzele dolays ile y lm olup, yerde topra altnda durma tadr. On birinci tlsm, Sultan Bayezid Hamamnn altnda drt eli, bin paradan yaplm b e lii se sen ziradr (Dirse ten parma ucuna adar olan bir uzunlu birimi.). Veba h astalnn girmemesi iin tlsml idi. Bu stun durdu a, ehre veba hastal girmezdi. Ba m yaptrr en bu ta devirdiler. O anda Sultan Bayezidin bir olu Davut Paa bahesinde ve vefat etti. Mezar apnn iinde bir salon zerindedir. Ondan sonra da stanbulda veba yay On i inci tlsm, Eri ap ya nnda Te fur Saraynda i Mihala i adnda i bilginin yapt il zerine tuntan yaplm bir t cin hey elidir. Bu hey el ylda bir ere ate saard. H n ateinden bir vlcm alrm ve o imse sal l oldu a atelii snmezmi. On nc tlsm Zeyre tedir. Hz. Yahya Kilisesi bitiiinde i maaradr. Her sene ara olunca, nice oncoloz denilen cadlar ara arabalar zerine binip dolarlar imi. Sabah o ur en yine hepsi maaraya dnp aybolurlarm. On drdnc tlsm, Ayasofyann gney tarafndadr. Drt adet beyaz mermer zerine Azrai i il ve Cebrail resimleri yaplmtr. Bunlar drt yne doru ba ar. Ylda bir ere Cebrail inde i resim anat rpp barnca, dou blgelerde bollu olur derlerdi. srfil resmi ana atda tl olacan gsterirdi. Mi il resmi anat rpnca, uzey tarafta bir ahraman mi anat rpnca, dnyann her yerinde veba hastal ar diye inanlr idi. Hazreti Peyga miz zamannda meydana gelen depremden dolay bunlar yerle bir olmutur. Bugn bunlarn dir e leri, u uremeler bitiiinde seyr edilir. Drt adet mermer dire tir. On beinci tlsm, Atmeydan (Sultanahmet)ndadr. Milyonbar denilen y se bir stundu lii 150 ziradr. Konstantin h mdarl zamannda, ehirlerin her birinden o ymetli bi mitir. Stunun tepesine m natsl bir ta oydurmutur. Getirttii talar bir demir direi hesaplca oydurup ina ettirmitir. Talarn says 300.000 adar olduuna gre, idaresi alt an ehirlerin says da 300.000e vard anlalyor. Stun iinde i demir mile tutturulan m i, bunun demiri e me zellii olduundan, yamete adar bu stunun y lmasna engel olma t stunu yapan mimarn mezar da stunun dibindedir. Ad Olyarindir. Ayasofyay yapan mimar E doun oludur. On altnc tlsm, yine Atmeydannda te para, drt e, rmz bu alemun renginde bi olu Yan o zamannda iyi bir mimar tarafndan yaplmtr. On yedinci tlsm, Burma dire tir. Bu dire , bal bir ejderha e lindedir. Bann bi bir Yenieri yiidi, l ile bir vuruta rmtr. O tarihte bunun tlsm smen bozulmu an, yan ve a rep gibi hayvanlar dolmutur. Y se lii 10 ziradr. Dier 10 ziral sm, et Camii yaplr en topra altnda almtr derler.

Altncs: Kara ta r gn eitli bal lar, deniz dalgalanmadan tlsmlarn et isi i e hal a gda olurlarm. Sonra bu tlsmlar, Hz. Peygamberin doduu gece by depremden y lmlardr. Bugn bu erini, Sarayburnunda Selimiye K nden ta Sinan Paa K ne adar sahil yolunu aldrm r. Denizden ay lar ile geenler grebilirler. Geri stunlar y lp yerle bir olmutur ama olan e illeri denize ait olup yine denize dm olduundan, et ileri grlme tedir. Her yl eitli bal lar enara arlar. stanbul alesi yirmi drt mil denizle evrilmitir. Her mil banda da bir eye et i ede tlsmlar vard. Bu yirmi drt mil denizi bir adam bir gnde dolar. Fa at o gn iin zor b lup, anca on be saatte dolalrd. Halen stanbulun doudan batya adar olan uzunluu on saattir. Enlemi, beinci i limin ortasndadr. Bunun iin havas ve suyu hotur. Y VEDD SULTAN

Sultan Mehmet, Ayasofyay gezer en, Terler dire denilen bir yerinden ilhi bir nur un parladn grr ve oraya gider. Grr i, ilhi nurla apl beyaz bir vcut bleye dn rlu gsnde rmz su ile Y Vedd ad yazldr. Hemen A emseddin, Sivs Kara emseddin iya: te padiahm, stanbulun elli gnde fethedilmesine neden bunlardr. Allahn hi meti lun fethini rica edip o gn ruh teslim eden bu meczubu ( endinden gemi), daha nce padia hmza haber etmiti . dediler. Hemen btn bilginler ve ileri gelenler, onun mbare cesedini y ama istediler. O an Ayasofyann Terler dire tarafndan, Merhum y anmtr, hemen defnedin. diye bir ses orada bulunanlarn nefesleri tutulup hayran aldlar. Sonra btn eyhler Y Vedd Sultann a oydular. Onu eht Kapsna gmme iin yola t larnda tabutu tayanlar endilerini de buldular. Oradan bir aya bindiler. Kay , re e meden ve yel en amadan endi endi ne gidip Eb Eyyb Ensr Hazretlerinin ya nnda durdu. Tabut, Allahn emri ile hemen ay rada azlm, bir mezarn banda durdu. Ardndan giden Mslman gziler ve limler varp i ezardan Y Vedd sesi gelme tedir. Sonra mbre n o mezara defnettiler ve geri dndler n bu mezardan hlen Y Vedd sesi gelme tedir. Bunun iin bu mezara hlen Y Vedd Trbesi nme tedir. Mslman Osmanoullar sultanlarndan Sultan olu Sultan Mehmet Hn Hazretleri stanbulu edince, Beldetn Tayyibetn (En gzel belde.) elimelerinin fetih tarihine uygun olduu g d. Saltanat mer ezi olan By Konstantiniye ehri -Allah bellardan orusun- daha nce A emseddin Hazretlerinin Fatihe bildirdii gn ve saatte feth edildi i, 20 Cemziyelhir 857 aramba (12 Temmuz) gn idi. stanbulun fetih gn iin biro airler tarihler drm nda bulunan Beldetn tayyibetn sz en doru tesadftr. Fetih iin drlen dier tarihler unlardr: Ehl-i slm etti stanbulu feth. Uyarlanm tarih: Feth oldu stanbul yarna. Dierleri: Kffra ymettir. Bu tarihlerin uurlu va tinde Sultan Mehmet Han stanbula aya bast iin, hal aznd e Yevm-i Kudm denirdi. Allaha rler olsun, il saltanat mer ezi Bursa, i incisi Edirne ve ncs stanbul u gzel ehir onarlp tamir grd e ve enlendirildi e, gn gn gzellemi ve dnyada es Fatih Sultan, Ayasofya olara adlandrlm olan iliseyi seyrettiinde grd i: Bu bina by , salam ve es i yap bir binadr. Mhendis ve mimar gnado adl iyi ve bilgili bir im rafndan yaplmtr. Yapnn salamln, temelinin uruluunu ve y se ubbesini gren ha Fatih Sultan Mehmet, hemen bu es i yapy temizletti. inde i putlar attrd. Biro ye de amberler ve d ya trd. Mihrap, minber, mahfel ve minare yaptrp iliseyi Mslmanlara g l bir cami hline getirtti. l olara cuma gn btn Mslmanlar hazr olup sallar o undu, Mezzinler nnallahe v etini hazin bir sesle o umaya balaynca A emseddin Hazretleri, Sultan Mehmetin oltuu na girip by bir sayg ile minbere ara , y se sesle lemlerin Rabbine hamdolsun. ded Mslmanlar mutlulu duydular, sevinlerinden feryat ettiler. Sonra hutbe o undu. Hutb eden inen A emseddin Hazretleri, Sultan Mehmetin izni ile imaml edip cuma namazn ld

d.

O gn Ayasofyann baz rahipleri Mslman oldular. Yal bir eiin adn da Baba Mehm Baba Mehmet mihrabn sa tarafnda i aranl yerin Hazreti Sleymana ait bir ibdet yer olduunu Sultan Mehmete syleyince, Fatih orada i i re t hacet namaz ld. Yer altnda s anm olan hazine de Tersane bahesi ile Hazine-i Hmyna tand. ESK SARAYIN HAYAT SUYU

Ebul-feth Mehmet Hn tabiat seven by bir padiaht. Bir gn btn do torlar toplay aba stanbulun en gzel suyu hangisidir? dedi. Onlar da, Es i Sarayda bulunan emun pnar yunun lezzetli, hafif ve ho bir su olduunu sylediler. Dier pnarlarn sularn da beer g ta i pamu larla birli te tarttlar, sonra pamu lar llm sulara batrp gnete uruttula n pamu lar lldnde, emun pnar suyundan slanan pamu hepsinden hafif gelmitir. Byl yun bu olduuna arar verilmi ve Fatih hep bu sudan imitir. Sonra btn padiahlar da bu sudan imilerdir. Kilerciba ve D Sa aba taraflarnda ndirilip bunlar her gn seyishane y , yirmier o a gelen gm gmlere bu sudan doldu ra Su Nzr (Ba an) huzurunda Kilercibann gvenli adamlar tarafndan rmz mumla mh u eme, Es i Sarayn dou ynnde i aps nndeydi, Fatih bunu dar artp bir hayat Sonra Sultan Sleyman, bu Es i Saray mil evresi olan bir saray hline getirmitir. ard. Biri divan aps olup, dou tarafnda idi. Dieri gney tarafnda Beyazt apsdr, Sleymaniye apsdr. Sultan Sleyman, Es i Sarayn dnda Belgrat, Rodos ve Malta fetihlerinde elde ettii m l ile Sleymaniye Camiini yaptrd. Medreseler, Darl-hadis (Hadis vb. ilimleri retme yur ), Darl- urr (Kun Kursu), Sbyn o ulu (ocu o ulu), Ebced o ulu (Hesap o ulu), bir sul ars, ziyafet evi, ervansaray, ifa evi, endisi iin bir trbe, bir hamam, avaflar (ay abclar) ars, d meciler ars ve uyumcular ars, hep Sleymaniye Camiinin etra u Paa iin bir saray, Yenieri aalarna bir saray, Lala Mustafa Paa ve Pir Mehmet Karaman aa iin birer saray, Gebzede cami yaptrm olan Mustafa Paaya ve z smihn Sultana b plmtr. Camide grevli olanlar iin bin adet oda yaplmt. Es i Sarayn drt yan geni yol id er ve dierleri iin yaplan ad geen saraylar hep Es i Sarayn sahasna yaplmtr. Yaln Sultan Mehmet tarafndan yaptrlmtr. Ondan sonra Yenierilerin yz altm bl iin y Pey hne (Posta evi), Kalenderhne (Yo sullar evi), Tersane ve Tophane, Kthanede Barutha ne ve bunlar gibi saysz by eserler ile stanbulun ii ve d gzelletirilmitir. BYK AYASOFYANIN YAPILII SANAT ZELL LE EN-BOYU

Ayasofya Camii, stanbul alesinin dou smnn son bulduu Ahr ap sahilinin bin adm inde ve Sarayburnu sahiline bin adm uza l ta i y se bir tepe zerine yaplmtr. Y se sinin bir benzeri yo tur. Bu by ubbeden ba a, ble tarafnda bir yarm ubbe iinde bir yarm ubbe ve onun d nde bir yarm ubbe iinde mihrap yaplmt. Kble aps zerine de y se bir yarm belerden ba a, Ayasofyann drt tarafnda taba a hlinde 360 emer bulunma tadr. Ortada i ubbe by tr. Bunun drt taraf epeevre billr, necef ve ren li camlar ile s mitir. Bu ubbe camlarndan ba a, iinde ve dnda bulunan camlarn adedi 1070tir. Sz e belerin hepsinin iinde na stad Erjen Sfren Mninin ilemi olduu aplama ve altn m simlerle ilgin ve garip e iller, byleyici mele ve insan resimleri vardr, seyredenler hayran alrlar. Bu e illerden ba a, by ubbenin drt by stununun en st taba asnd bir mele resmi vardr. Benzetme gibi olmasn, biri Cebrili, biri Mi ili, biri srafil biri de Azraili temsil etme tedir, hlen anatlarn am dururlar. Boylar ve anatlar il ier zira by l tedirler. Hz. Peygamberin dnyaya geldii zamana adar bu resimlerden, gbe de i yazlaryla Cebrail e linde olan, olmu ve olaca olaylar anlatrm. Mi il resmi ba a olup dmann geleceini, tl ve ura ln acan bildirirmi. Kuzey tarafta i sr ylar haber verirmi. Azrail e li de h mdarn vefatn bildirirmi. Bu drt e il hlen du Caminin doudan batya olan uzunluu 134 zira ve genilii 122 ziradr. Caminin iinde v , by , o sayda stunlar vardr. Bunlar san i birer g yz aya lardr. yle rm i, bunlar dnyada az bulunan ymetli mcevherlerdir, her birinin boyu r ar Me e zirasd

. inci taba ada i dire ler de otuzar ziradr. Bu caminin tarafnda i ier at cemaat ye ri vardr. i tarafta i merdivenlerden at ile ma mm ndr. Tabanlar beyaz ham mermer d r. Caminin iinde ta ubbeye adar taba a hlinde andil ya laca girintiler vardr. Caminin btn aplarnn says 361dir. Bunlarn 100 tanesi by tr. Hepsi de tlsml bir ap daha meydana ar. Ona da nian onup saylsa, iaretsiz bir ap daha ar. Garip ydir. Btn aplarn boyu yirmier ziradr. Kaplarn anatlar altn ileme ile sslenmi, a yeil ren li sra.) vurulmu, pirin ili sanat eserleridir. Kblenin orta aps hepsinde olup, boyu elli ziradr. Bunun tahtalarnn Hz. Nuhun Cudi danda i gemisinin en azndan d sylenir. Bu orta ble apsnn zerinde sar ren li pirin madeninden tabut e linde bir sandu a de Kralie Sofyann naa mumya hlinde bulunma tadr derler. Biro imseler o sandu aya el e istedi lerinde, cami iinde bir sallant olur ve hemen el e erlermi. Bir tlsm da budu r. Onun zerinde i dire lerin emeri zerinde mermer bir itabeye Kudsn ble olduu i resmi onmutur. i eitli mcevherlerle doludur. Bu da bir tlsmdr, el srlmeye cesar ez. Ayn yerde yeil ren li, grlmeye deer bir dire vardr. Bu direin zerinde Hz. Meryem emsil bir resmi vard. Elinde beyaz bir gvercin by lnde bir andil tutma tayd. Her ge nun sat camiyi aydnlatrd. Bu da depremden y lm olup, bugn Kzlelmadadr de Camini i yz duvarnda batan baa beer, altar ziral drt e cill talar apldr SLEYMANYE CAM

Caminin zelli leri: 961 tarihinde yapmna balanara 963 tarihinde tamamlanmtr, tari edilmesi im nsz, grlmeye deer bir camidir. Mehur tarihiler bu camiyi anlatmada i yetersizli lerini ve no sanl larn itiraf et milerdir. Ama zavall Evliya olara cesaret edip, mm n lde bu esiz caminin vgsn ya Yeri: Caminin aplad saha, daha nce Fatih Sultan Mehmete ait olan, denize ba an y se sarayn yarsn iine almtr. Sleyman Han bu camiyi, denize ba an y se bir tepe ze nzeri olmayan bir cami olara yaptrmtr. Btn Osmanl l esinde ne adar usta mimar, yap a yontucu ve mermerci varsa toplad. bin esir, tam sene alara , temelini yerin dibi dirdiler. Da delenlerin balyoz seslerini, yerin dibinde dnyay y lenmi olan z bile ii di. Ta bu derece yerin dibine varncaya adar yaplan azdan sonra, oradan temeline rh tm yapp senede esas bina topra stne t. Bir sene o hl zere bra ld. Dier teme yontmaya baladlar. Bir sene sonra, Sultan Bayezid-i Velinin mihrab ayar ipine gre mih rab belirlendi. Drt tarafnda i duvarlardan ubbe emerlerine varncaya adar, senede b itirdiler. Sonra drt aya zerine salam ve y se bir ubbe yaptlar. Caminin e illeri ve tarz: Bu by caminin mavi ta ubbesinin en y se no tas, Ayaso ya ubbesinden daha yuvarla ve yedi Me e ziras y se liindedir. Bu esiz ubbenin drt ayandan ba a, caminin sa ve solunda drt adet soma i mermer stunlar vardr i, her biri n Msr hazinesi deerinde olup, Msr diyarnda i es i bir ehirden Nil yolu ile s enderiye orada Karnca Kaptan sallara y leyip uygun gnlerde stanbulda Un apanna getirmi; oradan fa meydanna, oradan da Sleymaniye Camiine getirilmitir. Karnca Kaptan drt adet stunu S yman Hana teslim eder en: Karncalar budun e ilmi e irgenin Sleymana Size ly nemiz vardr, abul eyle fa irane

deyince, Sleymen Hn holanm ve hizmetine arl olara , Karnca Kaptana ylanl adas mi. Ama Allah bilir, yle rmz ren li bir mermerdir i, dnyann drt bir yannda benzeri tur. Ellier zira y se liinde drt mermerdir. By ubbesi, mihrap zerinde yarm ubbe ve e aps zerinde i yine yarm ubbe olara yaplmtr. Fa at ad geen dire ler zerine yar yo tur. stat Mimar Sinan, stunlara ar y binmemesi iin, billr ve y se camlar yapm ap ve minber zerinde i ren li camlar, sarho brahimin iidir. nsan bunu da anlatmaya zor lanr. le va itlerinde bu camlara dnyay aydnlatan gnein vurunca, caminin ii nur in gnlleri ferahlar. Her cam, yz binlerce para eitli camlar, ie ler ve Esm- H ri) yazlaryla ssldr. Kara ve deniz gezginleri tarafndan dnyann her yerinde vlr. Ve zeri grlmemitir. Geri mihrap ve minberi beyaz mermerdendir ama, mermer stad ince mermer stun zerin e yle bir mezzin yeri yapmtr i, san i cennet parasdr. Ve bir de batan baa ham merm

inberi ve ta srahisi vardr. Sinop Camii minberinin benzeridir. Mihrab san i Hazreti Sleymann mihrabdr. zerinde Karahisr yazs ile Kllem dahale aleyh ze eriyyel-mih ile yazlmtr. Mihrabn sanda ve solunda burma stunlar san i birer sihirli mucizedir. Ve yine or ada birer adam boyu y seldiinde saf ba r ve altn aplama amdanlarn zerinde yirmier a r beyaz balmumu var i, her birine on beer basama merdivenle lr. Her gece yanar ve caminin ii nurla dolar. Bu caminin sol esinde dire ler zerinde y se bir hn r mahfeli vardr. Ba a mihrab da vardr. Bu mbare mahfelden ba a, drt stun aya larnn elerin anlar iin drt adet y selti vardr. Bunlardan ba a, caminin i i tarafnda i yan sofalar zerinde eitli dire lere day n cami ii cemaat blmleri vardr. Caminin dnda yine bu blmlere benzer ince stunlar z enize ve sa taraf arya ba an taba alar vardr. Cemaatin o olduu va itlerde bu blmle det ederler ve cami iinde i ubbe ve dire ler zerinde i i atl taba alar da vardr i , bu taba alarda mbare gecelerde andiller ya lr. Toplam yirmi i i bin andil ve b inlerce avize vardr. Caminin drt tarafnda i pencerelerin her birinden birer eit hava a m gelir, cemaat lmszl bulup cennete girmi gibi olur. Allahn emri ile bu camide gzel bir o u var i, girenler deta o uyla donanr. Fa at dnyada i ie lerin hi birisinin o usuna benzemez. Caminin iinde ble aps tarafnd i basama ta birer eme vardr. Btn cemaat temiz suyundan iere susuzlu larn giderir. B erlerde st hazine blmeleri vardr i, vilyet ileri gelenlerinin ve binlerce yolcularn emanet mallar burada sa lanr. Bu mallarn hesabn anca Allah bilir. KARAHSAR NN YAZISINA VG

Bu caminin iinde ve dnda i Ahmet Karahisarnin yazlar bugne adar ne yazlmtr, lir. Bu sanat, onda Allah vergisidir. By ubbenin ortasna Allah nursemvt-i velard.. i yazlmtr i, dorusu burada ayet yazmada i ustaln ha yla gstermitir. Kble aps bbe iine nn vecceht vechiyelillez fataressemavt- vel-ard hanf ayeti yazlmtr. an elerine Allah, Muhammed, Ebbe ir, mer, Osman, Ali, Hasan ve Hseyin yazlmtr. i pencere zerinde Ve innel-mescedallahu... ayeti ve bunlardan ba a, st at pencereleri in hepsinde Esm-i Hns yazldr. Bunlar yrt alemdir. Fa at ubbede i by yazlar hat i, her Elifi ve Lm ve yrt Kf onar arndr. n ubbenin boy ve y se liine gre mesi iin yazlmtr. Bu caminin be aps vardr. Sa tarafta imam aps, sol tarafta Hn r blmesi altnda aps ve i i yan aplar var. Sol yan ap zerinde Selmn aley m bm sabertm fenime tarafta i itabede etebeh Ahmedel Karahisr diye yazlmtr. EVLYA ELEBNN OCUKLUU

Bu zavall, doru szl evliya, doduunda merhum Sunullah Efendi evimizde bulunup, ula pe olmas iin y se sesle ezan o umular. Ve yedi gn urbanmz dahi Mevlev eyhi sm esip, smail urbandr. buyurmular. O gece evimizde yetmi adar tari at erbab, Allah toplanm. Kisdar Kapan Mehmet Efendi, benim undam alp, Bu ocuu uyarp ulana i ye sorunca, orada ilerden muhterem hocamz Ahfe Efendi Ezan Sunullah Efendi o udu. der. Bunun zerine Kisdar Mehmet Efendi Biz de tvbe ve Allahn varlnda yo olma ezan o uy p, hznl bir sesle ezan o udu tan sonra, elinde i baltay bir tarafma oyup, Bunu bu ola a hediye ettim. o savata bulunup fa ir ve yo sullu ta g, uvvet seccadesi sahibi ol sun. Kt zamanlarda bir eyden or masn. Kumda oynasn, ayana p batmasn. diye Fatiha selm verip giderler. Kasmpaa Mevlevhanesi eyhi dvne Abdi Dede Hazretleri, mbare a bir para e me arp il olara azma oyara Yo sul lo masyla yetisin. demitir. Ye evhanesinin eyhi Hazreti Doan Dede de, bu zavally ucana alp havaya atara , Bu ocu anda bizim uurmamz olsun. buyurmutur. Allahn hi metinden olaca , r yama geldiim zaman Kisdar Mehmed Efendinin hediye ii baltay alara elli bir tarihinde Leh Seferine atldm. Yama yerinde baltay bir ap asna geirip dier ganimet mallarna oar en, firler bizi anszn bastlar. rlpla lculu yapara , yedi gnde Krma geldi . Gece gndz, A! Kisdar Mehmet Efendinin baltas im. Naslsa ertesi yl yine Leh Seferine atlanp, Leh illerini igl edere nceden yenildi z Eceres adl uursuz ehre vard . Yama ettiimiz saraya aya bastm. Kapsnda bir o sap

ar Kanunu gereince hi imseye el srmeyere yirmi esir, r ara ve biro ba r, alay aca ve samur giyece ler yamalayp bir odann apsna vardm. Bu oda, bir yl nce baltay asna asp atmz odayd. Baltay nasl oydumsa, ylece duruyordu. Hemen Allaha rede ay Han rahmetli ve dier dost ve ar adalara gsterdim. Bu adar uzun anlatma tan ma sadm, zavallnn biro erenin duasna erdiimi syleme tir Dualar var olsun. te ulama il ezan o uyan merhum Sunulah Efendi drt defa eyhlisl r i, hi imseye nasip olmamtr. eyhlislm Sunullah olu Dervi Mehmet Efendinin de mezar Kr emede babalarnn yan ennet bahesinden bir nur, zamannn bilginiydi. mamzde Mehmet Ketseli; Edirne aps dnd l yeri adl yeilli bir sofa zerinde gmldr. lim, ahl l, bilgili bir airdi. Elmevl t Efendi; Anadoluda Mudurnu azasna bal ini denilen ydendir. stanbulda Sinan Aa Cam nnda yaptrd drlhadis (hadis vb. bilimlerin eitimini veren yurt) sahasnda gmldr. Hamidi Efendi; Yalva asabasndan eyh Abdul erimin oludur. Sun mahlasyla mehur olmu zar, Kes in Dede civarndadr. Gzel edeb yazlar vardr. Gnl o ayan iirleri her esi lli tedir. Elmevl Rdvan Efendi; Macar ve Hrvat soyundandr. A ehirden Feyzullah Efendin in getirdi lerindendir. i ylda ilim deryas olara btn limleri imtihana davet etmi ze bir imseydi. Kes in Dede ya nnda muhteem bir sandu a iinde yatma tadr. eyh Ethemzade; Tirelidir. Edirne aps dnda Beylerbeyi emesi ya nnda, Cezv yeri gmldr. Btn ilimlerde yet i sahibi olduundan, by eyhlerle sohbet etmi manevi ilim r iiydi. Elmevl Zeynelbidin; Bursaldr. Mezar Kes in Dede ya nndadr. Her ne adar ze d n ve iman ise de, dorusu F h ilminde benzersizdi. Elmevl Ahmed; Bursaldr. Hayr ullanr. Parla ve ho iirleri vardr. Sinan Paa Medresesi yneticisi i en 1035te vefat et itir. Hfz Ahmet Paann dostlarndandr. Elmevl Ni srzade Mahmut elebi; Edirne ap d nnda gmldr. Dili sert, szn esirgemez, manalar denizi, nurlu bir elebiydi. Ni sr iirler yazmtr. Elmevl smail; Amasyaldr. Kes in Dede civarnda gmldr. lmi dorul hibi biriydi. eyh Abdl erim Emr tib; defa hacca gitmi ve Yemende eitli eyhlerin ulunmutur stanbulda vefat etmi ve Fethiye Mehmed Paada i ibadethaneler alanna gmlm de camisi, hanlar, hamam, d nlar, ibadet odalar ve a evi; s p ehrinde de apal a dr. Elmevl emseddin Ahmedl Ensr; Molla Ahmet Efendi ad ile mehurdur. Azerbaycanda Kara a blgesindendir. Mezar, eyh Vefa Camii avlusundadr. Elmevl Arabzde Abdurrauf; btn me etleri imtihanla azanmtr. Selimiye ya nnda Kavgac mescidi mezarlnda yatar. Elmevl Mehmet Efendi; Amasyaldr. Kaynanas, Nianc Paann camisi mezarlnda gmldr. Asrn ir. Elmevl Seyfullah; Hamidlidir. Karaman ya nnda zel bir trbede yatar. Elmevl Bostanz e Efendi; ismi Mustafadr. ehzade Camii avlusunda ve babalar yannda gmldr. Merhum iyi Mslmand. Elmevl By l Sleyman Efendi; mezar Edirne ap dndadr. Elmevl Ktipzde bas Koca Mahmut Paann tipliinde bulunduundan, Ktipzde derler. Mezar Vefa Camiinded metli itaplarn Vefa Camiine va fetmitir. Elmevl emseddin Efendi; Sultan Selimin hocas taullah Efendinin oludur. Bunun mezar da eyh Vefa trbesi mezarlndadr. Elmevl Nefesz afa Efendi; mezar Emir Buhri te esi ya nndadr. Ahmed Paa olu Mehmed olu Osman Bey; D inzdedir. Babas Msr valiliinde bulunmu ve orada cami yaptrmtr. Fa at endisi ilmiy e o yolda eitli rtbeler elde etmi, eitli medreselerde hocal yapmtr. Sonunda Pa n ya nna gmlmtr. Mezarta, dertlilerin dua o larnn hedefidir. eyh Yebnl; Tuna e sabasndandr. Tasavvuf ve iirde zerine yo tur. Mezar stanbulda endi ibadet odasnn ya eyh Abdllatif; eyh Vefa ya nnda gizliliin srr ve cennet bahesinin be isidir. eyh med; Hamidlidir. Mezar, Ati Ali Paa Camii avlusundadr. STANBULDAK USTALIK SAHB STATLAR

Fenn elebi: Kt eytana ders verir, pireyi afese oyar, biti arabaya oar bir yeten e ti. Gzel iirleri de vardr. Hezrfen Ahmet elebi: nce O meydannn minberi zerinde rzgrn sert olduu srada a aryla se iz, do uz ere havada uara gsteri yapmtr. Sonra Sultan Murat Han, Sarayburnu da Sinan Paa K nden ba ar en Galata Kulesinin ta tepesinden lodos rzgryla uara s Meydanna inmitir. Murat Han endisine bir ese altn hediye edere Bu adam pe or ul aca bir adamdr. Her ne isterse elinden geliyor. Byle imselerin burada almas doru deil. diyere Cezayire srmtr. elebi orada lmtr. Lgar Hasan elebi: Murat Hann Kaya Sultan adl temiz talihli z dnyaya geldii ge esere bayram ettiler. Bu Lgar Hasan, elli o a barut macunundan yedi ollu bir

fie yapt. Sarayburnunda, Hn r huzurunda fiee bindi. ra lar fitili atelediler. Lg i Tanrya smarladm. sa Peygamberle onumaya gidiyorum. diyere Tanrnn ve Peygamberin y seldi. Yannda olan fie leri ateleyip denizin yzn aydnlatt. Yu arlara p da by almayp yere doru iner en ellerinde olan artal anatlarn ap Sinan Paa K nne deni adan yzere pla bir hlde padiahn huzuruna geldi. Yeri pere Padiahm! sa Peygamber syledi. diye a aya balad. Bir ese a a hediye verilip 70 a a ile Sipahi yazld. Sonr Selmet Giray Hana gidip orada rahmetli oldu. Rahmetli sad , iyi dostumuzdu. Tanrnn r ahmeti zerine olsun. Sad elebi: Er e li davas yapt. Murat Han huzurunda dev yapl bir Bostanc, elleri fasnn stnde olma zere ellerini ve aya larn balayp bir meinli uval iine oydu. On ara Sarayburnundan denize attlar. o gemeden deniz yzne p burnu bile anamam old uzuruna geldi. Yer pere bir ese altn hediye ald ve avu zmresine atld. Nasr Habb-i Marib: Murat Han, Tersane Bahesinden O meydanna t. Bu Nasr Habb arp taa 6 elif, 3 mim, 3 sin, l u elengi resmi yapt. Kendisi bir tarafa gidince ta da pei sra araba te erlei gibi hare et etmeye balad. Nasr hangi tarafa ynelse ta da o t fa gitti. Hatta tan nne elimi tuttum, paralanaca t. O ta nice zaman O meydannda ald Habbe de bir ese altn hediye edildi. STANBULDAK HASTAHANELER

Fatih Hastahanesi: 70 oda, 80 ubbe ve 200 memuru vardr. Yet ili bahe imi vardr . Gidip gelenlerden biri hasta olsa hastahaneye gtrp ona ba arlar. Uygun illarla teda vi ederler. pe , altn ilemeli, brmc geceli leri vardr. Gnde i i defa trl trl gz erilir. Va f ylesine salamdr i, va f defterinde eer mutfa ta e li , tura ve sln bulunmazsa blbl, sere ve gvercin piip hastalara bol bol verilsin. diye yazldr. Hast , a l hastalarna delili lerinin gemesi iin mzi iler ve o uyucular tespit edilmitir. Ka lar ve Mslman olmayanlar iin de ba a bir ede hastahanesi vardr. Sleyman Han hastahanesi: Bu ifa yurdu yle bir derman ocadr i, Tanrnn emriyle has de ifa bulur. o usta cerrahlar vardr. Bu snlaca yeri anlatmaya dilin gc yetmez. Bayezid Hanla Selim Hann hastahaneleri yo tur. Sultan Ahmed Han hastahanesi: Bunun da va f salamdr. Yo sullarn ve a l hastalarnn u bu ifa yurduna getirirler. n burann da havas gzel, memurlar sevimli ve iyi adamlar i hastalara daima can ve gnlden hizmet ederler. n nazr (ba an) olan Kzlar Aas her z gelip hastalarn durumunu sorar. Hase i Sultan Hastahanesi: Avrat Pazar civarndadr. Bu da tarif edilmez bir ifa y urdudur. Eb Eyp Hazretlerinin trbesi ve o civar: lh Arif, Hazreti Eb Eyp Ensr, Peygamber sahabelerinden ve hadis a taranlarndandr. Kendisi Ensrdandr. Hazreti Peygamber Me ed en Medineye hicret etti leri zaman, Cibril-i Emin (Cebrail), Hazreti Peygamberin devesinin yularndan tutup e e e e cmert Eb Eybn evinin nne trmtr. Bu iaret ber de Eb Eybn evinden ba a bir yere misafir olmamtr. Hl Hazreti Peygamberin mbare Eb Eyb Ensr Hazretlerinin evinin yerindedir. Solunda Hazreti Ebube irin abri vardr. Eb Eyp, Hazreti Peygamberin candan sevdii dostudur. O, Hazreti Peygamberden biro h adis na leder. Nihayet, Emevilerden Muviyenin halifelii srasnda, Eb Eyp, Mslime ile i ere stanbul zerine sefer etmi; birinde bar ile Kral Konstantinden hazineler alara am gelmi, i inci defa serdar olan Eb Eyp stanbulu uatara Galatay fethetmitir. Sonra, n ar en firler taa tutup ehit etmilerdir. Bir rivayete gre, Eb Eyp hastal tan vef . Bunlarn hepsi nceden yazlmt. Ama 1453 senesinde Fatih Sultan Mehmet Han, stanbulu theder en, yetmi yedi by veli Eb Eybn abrini aramaya oyuldular. Sonunda A emseddin zretleri Mjdeler olsun beyim! Reslullahn bayra tar Eb Eyp Ensr burada gmldr! di girdi. Bir seccade zerinde i i re at namaz lara , selmdan sonra bir secde daha yapp , san i rahat bir uy uya dalm gibi, ylece ald. Biro lar Efendi, Eb Eybn abrini b ancndan uy uya dald. diye do una l onumalarda bulundular. Bir saat sonra A emseddin H azretleri seccadeden balarn aldrara , mbare gzleri an anan andrr bir hlde Fat im, Allahn hi meti, seccademizi tam Eb Eybn abri zerine sermiler! Hemen uray azs nce, A emseddinin dervilerinden ii Fatih ile beraber A emseddinin seccadesinin alt aya baladlar. zira derinlie inilince, drt e soma i yeil bir mermer ortaya t. z ile Haz abr-i Eb Eyp Ensr diye yazlm olduu grld. O ta aldrlnca, Eb Ey

iinde taptaze olduu grld. Sa ellerinde tuntan yaplm bir mhr vard. Yine olduu gi eil tan st rtld. Bunu gzleri ile gren slm as erleri, topran tevhid ve vaaz ile . Sonra hazr olan btn Mslmanlar ziyaret edere , nurlu trbelerinin temeline baladlar. inde i nurlu ubbe, cami, mescid, medrese, han, hamam, imaret, ar ve pazarn hepsi Fa tihin eseridir. Fa at Fatihten sonra gelen Osmanl padiahlarnn her biri uur sayara Ey a nlarna birer gzel bina yapara oralarn cennete evirdiler. Nurlu trbesi bir ubbe ii almtr. Mbare abrinin oridorlarnn pencereleri caminin avlusuna ba ar. Btn duvarlar ini le ssl nurlu bir trbedir. Bahesinin etraf saf gm parma l larla evrilmitir. Mbare ayra, drt tarafnda da gm ve altn amdanlar, andiller vardr. Adam boyunda olan yald zerinde i l furlar, buhurdan ve eitli labdanlar ile dolu, mbare bir abirdir. B i gzel yazl Kurn ermlerin eini, Hazreti Alinin nurlu mezarndan ba a bir yerde gr esinde i sanatl avizelerin ei, anca Sultanahmet Camiinde bulunabilir. Mbare aya u cunda bir su sarnc var i, ziyaretiler bu sudan ierler. S nt hastalnn manev bir i PEK EHR BURSA

Hz. Ademin yeryzne iniinden sonra il defa tarih olaylar aydeden dris Aleyhissel Sonralar bu ii Kptiler yapmlardr, bugn bile btn olaylar bir bir yazma tadrlar. Bun nra Yunanllar gelir, bunlarn en by tarihisi Yanvandr. srail oullarnn Hicam adn r ise de gvenilmez. Hint tarihleri, in Ha an tarihi, Arap, Acem, Fren , Ltin tarihle ri bile vardr. En son tarih Rum tarihidir. Bu tarihlerin hepsini incelemi tarihiler le grtm. Hibirisi Bursann urucusunu yazmamlar. Sadece Sleymannme, Tuhfe adl es i yle yazlmtr: Sleyman Aleyhisselm taht zerinde havada uar en Uludan tepesinde durur. Drt taraf ara , veziri saf u i ac yerde bir by ehir olsayd ne gzel olurdu? buyurur. Cin v olan ya nlar Ya Allahn nebisi! Tufandan nce burada by bir ehir ile es i bir ale v aleyi can avmi yapm derlerdi. Biz buraya as erle geldi , fethedemeyere geri dnd . Sonra tufanda ale suya batara aybolmu. Hz. Sleymann emriyle, periler o yerin ta ve topran temizlerler. Kalenin bur ve du lar ortaya ar. Sleymann emri ile iddetli lodos esere , ap baca meydana ar. Sley mber Bursann bat tarafnda bir ona uza l ta Edinci denilen by ehri urara Bel s hri yapar. Hl by leri a sei durur. Ayasofya stunlarnn birou bu ehirden gi yhisselm her sene Bel s ile gelip bu Uluda danda elenirmi. O hlde Bursa, tufandan son Hz. Sleyman tarafndan imar edilmi olur. Ama, alenin imin tarafndan yaptrld bilinmiyor. Kalenin temelleri yaln ayalar e urulmu olup, e li areden uzuncadr. Uzunluu doudan batya dorudur. Kuzey ve yldz t se olduu gibi, alt da uurumdur. tarafnda hibir hende yo tur. Pnarba, Deirmenler i, Leben mahallesi taraflar derin hende tir. Zaman geti e hende leri tamir edilmemit ir. Celli Kara Yazc, Arap Said ve Kalender olu aleyi uatara hende lerini topra la doldurmulardr. Fa at alenin drt tarafnda i temellerde ortaya an talarn her biri ham ubbesi adar vardr. Bu da gsteriyor i, ale insan yaps deildir. Kale sonralar zmir aliesi Kaydafenin eline gemitir. Baz bur ve duvarlar tamir edilmi olduundan, zerind ca yazlm tarihleri vardr. Kaleyi, Kei Da, lodos ve dou rzgrlarndan orur. ehrin ve yldz tarafna ba ar. Pencerelerden Flodar sahras bu alemun ren leriyle grnr. Kalenin evresi on bin admdr. Alt bin bedeni, altm yedi ulesi ve be aps vardr. alanlar Pnarba ve Zindan aplardr. Batya alanlar Kaplca ve Bal pazar aplar rn elinde almtr. Konyada i Selu lular yedi defa yedier, se izer ay uatmlarsa da den dolay baaramayara Konyaya dnmlerdir. Beylii zamannda Osman Gazi bile defa u thedemeden geri dnmtr. Sonra endisi ni ris hastalna tutulunca, olu Orhan Gaziyi se s bin as erle Bursaya gndermitir. Onlar da uatara Kaplca tarafnda, Pnarbanda birer yapmaya balamlar ve yedi ayda tamamlayabilmilerdir. Sonra te rar uatma balamtr. Kaplca tarafndan Orhan Bey Pnarba tarafndan er e olu Timur Bey, da tarafndan Balabanc Bey dman o fazla s trmlar, dardan ge ilerdir. O srada alede s an dman birli leri arasnda tl ve pahall ba gstermi ne sren uatmadan sonra ale, Orhan Gaziye teslim edilmitir. Sene 726 Orhan oara b abasnn yanna vardnda onu son nefesinde bulmu ve Mjde, Bursa fethedildi! der demez, azi ruhunu teslim etmitir. Orhan Gazi Bursaya dnere te bana padiah olmutur. Osman Ga i i alede topraa verilmitir. By bir ziyaret yeridir. Babas Erturul Bey Gazinin beyli

zamannda yetmi para ehir fethetmitir. l i A a ocaeli i incisi zni ya nnda i Yala a Osman Gazi Peygamber sllesinden eyh Edeblinin z ile evlenmi, Orhan Gazi o evlili n domutur. Orhan Gazinin il hutbesini Edeblinin a rabalarndan Dursun Fa ih o umutur. Bursa yeni fethedildiinden Kayseri, Konya, Nide, Aydn, Saruhan, Lrende, Darende ve Mara taraflarndan mmet-i Muhammet gelip buraya yerletiler. Orhan, denizler adar alabal as erle dmanlarna bu ahin yuvasndan szlp inti am ald. Ganimetle Bursay m Belh, Buhara, Horasan taraflarndan saysz erenler gelere buray vatan edindiler. Seyid Emir Sultan: Hz. Hseyin neslindendir. Buharada doup bym, hac iin Me eye, n Medineye gelmi, atas Hz. Peygamberi ziyaret eder en Medine ereflileri, Nedir bu sen de i Muhammet sllesi damgas? diye tleyere satamlar ve srasn vermemiler. Hazret iniz, atanz huzuruna varp hu u ile yarglanalm. Hangimiz temiz peygamber sllesinden is e, onlar h m versinler. diye btn ileri gelenleri Hz. Peygamberin mbare mezar nne g cede, erefliler Emirin ayana apanara zr dilerler. Birou endisi ile beraber Anadolu ider, yolda, havada asl bir andilin endileri ile birli te ona laya ona laya ha re et edere aranl gecelerde zerlerine nur gibi lar satn grrler. Bursaya gird ndil snere aybolur. Hazreti Emir, endi fa irlerine: Ey ardeler, bizim mrmzn andili bu ehirde snece , ma ammz bu ehir olaca . Se eti bu yoldadr. der. O nur andili, Bursada gn gece grnr. leri gelenler ve Burs grere , Emirin ayana yz srp rencisi olurlar. Sonra, Bayezit Han dahi Emirin atnn yryere ona balanr. Ve iffetli zn Emir ile evlendirir. Gidere n dnyaya yaylara ultan olur. Hatta Yldrm Han, Ulu Camiyi yaptrara il cuma namazn ld tan sonra, Emir ltana yi cami oldu mu sultanm? diyere iltifatta bulunur. Men besi: apulcu Timur Acem diyarndan ara Bursaya doru gelir en, Hazreti Emire aben: Sultanm, Bursa zerine isyanclar geliyor. Fa irlerin hli nereye varaca ? derler. Em ir de Emri altnda olduumuz, iini bilir. Es ici Kocaya ve Hazreti Hzra smarlamtr. O memurdurlar. Onlar bilirler. der. Daha sonra Yldrm Bayezit Han ahirete gt ten sonra, mir Sultan bir izin belgesi yazara Var u d Timur ordusunda bir oca es isi vardr, on teslim et. Buradan hare et etsinler! diye rencilerinden birine verir. Dervi d gtr Kocaya teslim edince, mbare Es ici Hazretleri yle mi buyurdular? Ne olur, buradan al alm! diyere inesini bana so up, dier aletlerini de toplayara al ar. O anda Tim ur ordusunda bir ar l ar. adr falan almaz. Btn as er grup grup giderler. Meer utuplarn utbu imi. Emirin buna benzer biro men besi vardr. Emir Sultan Men beleri tab adl by bir itapta yazldr. Bursa ehrinin dnda, dou tarafnda i y se , havadar bir yerde, by bir ubbe iind tadr. Y se apsnn anatlar batan baa gm pullar, gm hal alar, sanatl gm u gm delidir. Bu apdan aa alt basama ta merdiven ile mezara inilir. Duvarlarnn i eye deer ibret verici ren li inilerle apldr. Pencerelerinin drt tanesi dou tarafna ve Bursa ovasna ba ar. Tuntan yaplmlardr. Drt penceresi de bleye ve cami avlusuna ba ar u trbe iinde asl mcevher eya, anca Hz. Peygamberin trbesinde bulunur. Burada i ibrii allar hibir yerde yo tur. Mbare abrin drt tarafnda yzlerce altn ve gm fener ve a vardr i, her biri r ar ellier o a gelir. Mbre sandu asnn etrafnda eyh Be ri, Abdullah Krm, Halid, Demirci Kulu, Zehbi, ede Mehmet, Karahisar Hasan elebi gibi mehur hattatlarn yazd lar ayetler vardr, her bi i birer Efrasiyab hazinesi deerindedir. Mbare sandu as srmal ipe le rtldr. Huzurlu bulunduu yerde yeil Hseyn sar ile yle heybetli grnrler i, trbesine giren, sonbah tir tir titrer. Baz imseler edeplerinden ieriye girmeyere ba tarafnda Fatiha o uyu p geerler. Trbenin ble taraf irin ve nurlu bir camidir. Avlusunun drt tarafnda yo sul odalar vardr. Bir yeme evi vardr. Gece ve gndz her ese bol bol nimet datlr. BURSALILAR

Nice bin samur r l, muhteem, o zengin tccarlar ve bilginleri vardr. Bir ta m d ri gelenlerdir i at sahibi, hanedandan hizmet ustalardr. Bir ta m ar ve pazarda sanat sahipleridir. Gleri yettii adar trl trl gzel elbiseler di erler. Buras Anadolu topra olduundan, leheleri Aral lehesine ya ndr. Mesel Ahmet eleb met Ceb, Mehmet elebi yerine Memet eb, smail yerine Isml, Cafer yerine Cafa nmedi szleri vardr, ama baz ehir ocu lar vardr i, sz ebesi, ala gnll, bilge, g elebilerdir. Btn hal yabanc dostu, gezmeyi sever, ho onuan adamlardr. o defa az

pe tendir. Bursa drdnc i limdendir. Suyunun ve havasnn gzelliinden hal nn yzleri rmzd rzgr tarafn Kei Da rtme tedir ve bu yzden o rzgrlarda havas ardr. Gzel er e . airler bu yzden ehrengizler yazmlardr. Kadnlar gzelli te, uygunlu ta ileridir. S oylar gibi biimlidir. Gr sa rgleriyle airlerin a llarn elerler. Ba a diyar adnl y yo tur. Burada er e ler o adar o yaar i, uvveti gider, biimi gider, onumaz hle gelir , yine de yaar. Hal ince endaml, gm bedenli, sevimli imselerdir. Konuunca oldu a gzel onutu l insana et i edip gnl rahatl verir. n her biri stattan ilham alm imselerdir. OSMANLI EHZADELERNN MEZARLARI

Osman Gazi olu ehzade Aladdin Paa 804 tarihinde (11 Austos 1401 - 31 Temmuz 1 402) lmtr. Babas ile beraber Orhan Gazi yannda yatar. Bayazd- Veli olu ehzade ehinah, Bursada h imdi. ehzade ehinahn olu ehzade Mehmet babasyla Bursada beraberdi. Bayazd- Veli olu ehzade Mehmet, oullar ehzade Musa, ehzade Emr, ehzade Orhan, emah, Alemahn olu ehzade Osman. Bayazd- Velinin olu ehzade Ahmet Han. Sultan Ahmetin ehzadesi Aladdin, ehzade Al adl i i ehzadesi vebadan rahmetli olup cenazeleri Bursaya gtrlere Orhan Gazi ile Osm an Gazi arasna gmld. Bayazd- Veli olu ehzade Kor ut. Kardei I. Selimle by sava edip yenilere am tine snmt. Orada Piyale Lalas ile bir maarada sa lanm bulunara 919 tarihinde (9 M - 25 ubat 1514) lp Bursada II. Murat yannda by bir ubbe iinde rahata avuturuldu. gl uvvetli ehzade imi. inci Murat Han olu ehzade Hasan: Fatih Sultan Mehmetin annesi, bir ardeidir. ehzade Kasm, Aliah, Cihanah, Veli Han, Bua Han. Bunlarn hepsi inci Koca Murat Han trbesinde gmldrler. Cemah, elebi Sleyman Bey, ehzade Sleyman elebi, ehzade sa elebi, elebi Sultan M dahi Bursada gmldrler. STANBULDAN ZMTE SEYAHAT

Cuma gn Yemi s elesinden elbisemizi gemiye oydu . Cuma namazn yine o is elede i A i elebi Camiinde lar en a lma ryamda efaat yerine seyahat dilediim geldi. Hamd senal edere yzm yerlere srdm. Sonra gemiye binere poyraz rzgr ile ayp s dar tarafnda a, Kalam burnuna, Hn rn Fenerbahesi burnuna, Yel en Kapan burnuna urayara Darca Kale e geldi . Darca: Deniz enarnda yaln aya zerinde are e illi, o by ve salam, ta bir imana ba an bir aps vardr. Kale aas, as erleri yo tur. Anca iinde yirmi adar iremi t rtl hanesi vardr. Bir camisi vardr, ars, pazar, hamam yo tur. Gebze azasnn na rou yz adar iremitli hane olup, bir camisi, bir han, bir hamam, sa bir ars var gzel bir liman olduundan, Gebze ehrinin is elesidir. Gebze bunun uzeyinde dalar zeri nde bir saat adar mesafede Badat ve Erzurum yolu zerindedir. Bu alede demir att . Rzgr olmadndan gemiciler re e ere Dil is elesine geldi burada Konya, Halep, am, Msra giden haclar, tccar seyyahlar, at ay larna binere bi il adar ar tarafta bulunan Herse diline geerler. Zira dou taraf se sen mil srer by ir rfezdir i bitiminde zmit ehri vardr. Bu Gebze, Dil is elesinde i i es i han, i i e me i d n, bir bozhane, i i ba al d n ve bir eme vardr. Buradan yine gemiye binere mil adar re e ere rzgrsz havada ime suyu yerine di . Dostlarn tm ile dar ara , deniz enarnda adr urara zev ve safaya oyuldu Mshil ime suyu: Her yl temmuzda iraz mevsiminde stanbuldan, dier beldelerden bura ya binlerce adam toplanp adrlar urara bir saz ve sz, bir elence olur i, r gn r ce srer. yle tfe , fie gsterileri olur i, szlerle anlatlmaz. Dertli olanlar burada ce ime suyundan ierler. Kimi usar, sar sar, yeil safra soda arrlar i, o usundan a lme derecesine varr. Bazlar aasndan safra, soda, balgam arara gya yeniden hayat

u su, yaln ayadan aynayp ar. Berra , yumua ise de tad biraz acdr. en imse nc lu yemeyip perhiz eder. Tuzsuz tavu suyu ier. Toplam on be i yapt tan sonra limon s uyu, e i orba iere ilerini bitirir. Sonra buradan gemilere binip ar Yalova lcalarna gidere hamamlara girmelidir. Bu rada btn organlar dzene girer, vcut sal l olur. Buradan gemiye binip re e ere yarm saat ya nl ta i ynehacya vard . Deniz ena ir mescitli, altm evli bir Mslman ydr, bir deirmeni vardr. Buradan se iz saat re Zeytinburnuna geldi . zmit topranda bir is eledir. inde bir a evi yo tur. Yenieri aa el gemiler buradan y lenir. Dalarnda gzel yler vardr. Buradan uygun hava ile rfezin i tarafnda i yaplar seyredere se iz saatte zmit Kalesine yetiti . Trabzonun yiyece ve iece leri: Boz dalarnn zm ras pe yumua olur, ieni asla . ece lerinden aranfliyyesi, mis eti son derece lezzetli olur. Yiyece lerinden mey veleri zelli le iraz, Lahican armudu, Bey armudu, Glbani armudu, Sinop elmas, Nam zm Mele zm ve Fren zm oldu a lezzetli olur. Patlcan inciri derler, bir eit inciri v ncir o adar lezzetli olur i, benzerine Nazillide bile rastlanmaz. Limonu, turuncu, nar, zeytini her tarafta mehurdur. Yedi eit zeytini olur. Trabz on zeytinin bir eidi vardr i, ham i en yenir. Siyah iraza benzer. Buralara zgdr bzon hurmas derler. Frnda urutup vilyetlere gnderirler. i e irde li gayet leziz b yvedir. Trabzonun eit eit ie leri vardr. zelli le rmz ren li bir eit aranfili anesi alm rmz gl gibi nazi olup, o usu a l o ulandrr. Her biri sapsz beer al r. Beenilen bal lar: Levre bal, efal bal oldu a lezzetlidir. Bir artan uzun l, us umru bal ve daha bin eit bal vardr. Ama bunlarn hepsinden fazla Lzlarn a nda avga etti leri hamsi bal... Bu bal Hamsinde t iin ona hamsi bal derl a haber verirler. Tellallarn bir eit mrves aacndan borular vardr. Bir ere su vurunca omahla bir mendil hamsi ver. diye ince srmal mendillere bal oyup giderler. Baln s ra gider en, bazlar suyun a tna acyara , Bre baln suyunu a tyorsun... Suyuna bir lasana. diye a a ederler. u beyitleri de sylerler: Trabzondur yermz Aha tutmaz elmz Hamsi palu olmasa Nice olurtu halumuz

Hamsinin yararlar, e illeri ve zelli leri: Bu bal bir ar adar, ince ve morca ci lal, gm gibidir. Yarar o derecedir i, yedi gn devaml yiyen imsenin ehveti son derec rtar. o uvvet verici ve hazm olaydr. Yemeinde bal o usu olmadndan, yiyene harare ermez. Ar hastalna tutulan adam yese ifa bulur. Bir evde ylan ve yan olduu zaman ha a tts edilirse aar. Bunu yeme Trabzonlulara zgdr i, r eit yemeini piirirler yahnisi, brei ve ba lavas olur. Fa at pila derler bir eit tavas vardr i, yle yap hamsi baln gzelce temizleyip onar onar ama dizerler. Maydanoz, ereviz, soan ve pra ce yp tarn ve siyah filfil ile artrd tan sonra pil i tavasnn iine bir at hamsi undan deyip Trabzonun lmszl suyuna benzer zeytinyan zerine d erler. Bir saat ad atete piirdi ten sonra yerler i, dorusu sevilece en mbare yeme olur. ehrin su ve havasnn gzelliinden dalarnda imir, balarnda servi ve Rum cevizi a Gariptir, blesinde olan Erzurum dalar yamet olduu va it burada gl, reyhan ve erg n aar. K olmaz, gayet l tr. Hal ahl l ve yabanc dostu insanlardr. Ama io, agat n aznl gruplar gayet inatdr. Bu insanlarn endilerine zg lehe, terim ve yazlar va on hal bile anlamaz. Tercmana gere vardr. io ve agatalarn iirlerinden birisi: Tun zarigan tabinaro Tomor Fonda pal aro phayan a gohatona Kepha payes tohamamo

Ama Lz ilerin dili, yazma im n olmayan o tuhaf bir lisandr. Bu avmin ou gemicid oruh nehri ile Me rilistana gidip, esir getirere ticaret yaparlar. Ho, by bir lima n vardr. Demir tutar rfez bir limandr. Fa at bat taraf rzgra a tr. Bat tarafna e, Krmda i Kefe Kalesinin limanna varlr.

SRMENE, GNYE, ORUH IRMAI

Trabzonda bir a ay zev ve safa yapp tm ltrl hal yla candan sohbetler edere ist z zerine ehri seyredip dolat . Ketenci mer Paann ethdas mer Aa, elili ile Me rilistana hediyeler gtrdnd gittim. Trabzondan i i yz adam ile yirmi tane Lz men islesi ay larna silhl olara binip l mandan Allaha snp uzeye doru mit yel enini at . Deirmenderesi limanna geldi . Tra liman by tr. Yine uzeye gidere ane asabasna vard . yi yata tr. Dalarnda ve talarnda btn d l tr i, her tarafta ane fnd mehurdur. Buradan ileriye gidere Srmeneye geldi . Srmene: Trabzon h mndedir. Kalesi Rumlarn binas olup, Herse zde Ahmet Paann eliy thedilmitir. Subas, ads, muhafz ve as erleri vardr. Alt rzgrdan oruna l, iyi de yata l by liman vardr. Anca bat ve yldz rzgrlarndan o adar oruna l deildir. ya muhtatr. Buradan ileri gidere Mahnuz nahiyesine geldi . Trabzon topranda altm tane gzel yleri vardr i, dalar batan baa fst aacdr. Buradan al ara Rizeye, orad basna vard . Buradan ilerde Gnye asabasna vard . Gnye: Trabzon eyaletinde ve Batum sanca iindedir. Paasnn ayrca arazisi vardr. e ybeyi vardr. Seferde anun zere dada ilerle se iz yz as er olur. yz adam da ayrca Pa s eri olur. Ama, Me rilistan aslnda snr boyu olduundan bu as erler bir sefer iin grevl i olmayp bu aleyi orurlar. Muhafzlar, be yz adar ale as eri vardr. Bir oda yenieri eri, se iz yz as eri ile orbaclar gece gndz nbet be lerler. Nahiyeleri hep harbe ucu i e syleir isyanc io Lzlardr. Kale, deniz enarnda o by ve salam binadr. oruh . oruh nehri: Cuy-i ruhtan gelmedir. Cani rma deme tir. Bayburt iinden geer. Nice e asabalar sular. Bu Gnye alesi yannda denize arr. Geit vermez, pr tutmaz bir b dir. Nice Lz ay lar bu nehirden ba yu ar bat tarafna ve Me rilistan snrna tuz, de aletler ve silh gtrere Me rilistan ve Grcistann bal, sevilen er e ve adn esirleriy deiip ticaret ederler. Bu ehri seyredere gmr denilen yerden oruh nehrine girdi . Bir gn sreyle gidere Me rilistan snrna vard . Hoeda Bey: Buras Hoeda denilen bir beyin snrdr. Dalar batan baa imir aac d viz aac olan, baheli yleri vardr. Beylerinin ynde bir gece yatt . Bize fazlasyla s ve sayg gsterdiler. Bundan ileride ehir gibi yleri seyredere yine Gnye Kalesine gel di . Oradan tm dostlarmzla Trabzona gitti . Ben fa ir, Gnye aas Zembere i ba as eri seferine grevlendirildim. Dicle nehri: Asl atllaraptr. Balangcn Diyarba rn dousunda Tercil ve Mefari i rlerden alp, saysz sularn armas ile Hasan Keyfe urar. Oradan da Musula ular. By rn alp, ilerler. Bu Zap suyu, Ermeni ylerinden biro pnar alr. Sonra Bataihte atta . Fratn n ha nda sylenen szler vardr. Hz. Ali Ey Kfeliler! Irmanz olan Frata arr. mm Cafer Sad da Frattan bir ere ien, veya yedi ere ime ister. Bere e ir. diye vmlerdir. Es i Ira hal , Fratn bere et ve yararlarn bilmilerdir. i tarafna setler yapara t verimli araziyi ha yla e tiler. Suyun biro hastala yararl olduu da yine Cafer Sa ivayet edilir. Bu Frat nehri ile bir si nehri, utsal topra lar snrndan a an i i nehi rdir. Mbare Nil bile utsal topra larda deildir. Nil anca birinci i lim snrndan p, inci i limde yani Dimyat ehri ile Reid Kalesi nnde d lr. Frat nehrinin bir ucu ta Erz mun uzeyinde olduundan, n donar. zerinden nice ervanlar geer. Ra a arazisinin gne ise l olduundan, Frat nehri oralarda donmaz. te Erzurum Kalesinin ara ter sahibi ola n hal ou zaman bu Frat suyundan ierler. Fa at Erzurum Kalesi iinde Cennet Pnar denil bir su vardr i, iimi hayat suyu gibi lezzetlidir. Erzurum hal nn dil ve durumlar: Baz elimeleri u e ilde sylenir Harda idin? Nere in? deme tir. Daha bunun gibi eyler... Fa at bilgince ve dzgn onuurlar. Yetene sah ipleri, zelli le hattat mer elebisi nldr. Ustal sahiplerinin elencesi Meddah Hamza-i -Saf, Kasap Kurt ebbaz, Hayalbaz Kandilliolu, Diyarba rl Yahya, rencisi Hnende Veysi i en nl yetene sahipleridir. Meczuplarndan Klhn Ahmet Dede, harl harl yanan hamam oc irip uyurdu. Siyami Dede, Cellt elinden bir a gnahsz urtarp, ertesi gn sulular bul hta lc ile vurup ldrm. Bu ahs bir olu felli, lhl biri olup, eitli olaanst , Erzurumun nda pla gezerdi.

Geri Erzurum iddetli l esidir. Fa at dzenli baheleri o olup, avunu, arpuzu, ana ve patlcan bol olur. Arazisi geni, fiyatlar ucuz. dedi leri yer, burasdr. Erzurum opra bere etlidir. Vilyeti geni ve gzel, buday ve dier rnleri mehur, yiyece leri g nilir, e ili yerleri o , bere eti, nimetleri bol, binlerce pnar ve a arsular olan b ir ehirdir. Deve dii gibi budayn be ee y bir urutur. i at yemi bir a edir. Bir i i a eyedir. Bir o a olan be tane has, beyaz e me bir a eyedir. Koyun etinin o as i i a eye, sr eti bir a eye, bir tavu bir a eye, r yumurta bir a eye, bir gv alaz bir a eye, yz dirhem yal atmer re bir a eyedir. Dier yiyece leri de bunlara in. Geri n iddetinden ba ve bahesi yo tur. Ama Paa Saray bahesi, Hac Murat ba v feninesi Olu gll, Bedros Ba gll ve daha ba a eitli gl balar vardr. Bu balarn at at glleri mehurdur. Yer yer elmas, ahlat armudu vardr. Ama ba a esi yo tur. Mesirelerinde ava ve st aalar yo tur. K sert olduundan, i i ayda e er toplayp dverler ve derhl ambara oyarlar. Bizim bulunduumuz senede, temmuz aynda i en bir g grlts, ime , tipi, bora, ar ve yamur oldu i, atlarmz boanara civar yl atlar. Be on gn yle babo gezdiler. Hatta hal arasnda yle bir atasz vardr. Bir Nereden gelirsin? demiler, Kar rahmetinden gelirim. demi. O ne diyor? demiler. Sou tan evi zulm olan Erzurumdan. demi. Orada yaz olduuna rastladn m? demiler. Vallahi on bir ay yirmi do uz gn aldm. Hal hep yaz gelece dedi. Ben grmedim. d emi! Bir eresinde edinin biri, bir damdan dier bir dama srar en bolu ta donup alm. e iz aydan sonra Nevruzda buzlar zlp miyavlayara yere dm. Mehur ataszdr. Ama gere te bir adamn eli ya i en bir demir parasna yapsa, hemen donar. Elini demi den oparma im nszdr. Anca derisi yzlere ah vah ile urtulabilir. Aza ve Kpa ta geirdim. Byle iddetli grmedim. Meyveleri i i ona yerden, spir, Tortum ve Erzin gelir. eftalisi, ayss, zm, o as bir a eye satlr. Bir araba avun ve arpuz on a ir. Ksacas, yiyece ynnden benzersiz bir ehirdir. Fa at odunu yo tur. Btn dalar pla Allahn hi metinden olaca , odunu yine de ucuzdur. i ona yerde i dalardan gemi di re leri getirirler. Kr arn boyunda olur, r a eye verirler. Paasnn odunu iin gmr ervan develeri birer sefer odun getirirler. Bu anun gereidir. Ayrca odun aas vardr. Bir deve y odunu otuz a eye verirler. Ama yerlilerinin oyun ve srlar o olduundan irleri sr tezei ya arlar. Fa ir hal nn btn oca lar evlerinin ortasndadr. Drt tara ar durur. Evleri hamam gibi olur. Tandrlarnda e me leri pier... Eerli Da: Erzurumun ble ynnde, yarm saat uza ta i bu y se daa Eerli Da de taldr i Hns ve Malazgirt Kalesine, Bingl Yaylasna oradan gidilir. Bu dada he imlerin ulland bit ilerle tutya iei o usundan insann a l o ulanr. Yerbas, efen, st russanem, ahtere gibi nice bin trl areler bu dada vardr. Nice gz do toru burada tu yp r yll hastalarn gzlerine mil ile e er, mahvolmu gzleri aydnla avuturur. 1 ve mis olur. Llesi, zerrini, a ay ve terfili, sa ar, nanesi mehur olup, gzel o ular insana hayat verir. Belam bin Br Men besi: Bir gn bu dan eteinde cirit oynar en attan yuvarlandm. A lp Nerdesin Eerli Da diye at. Hemen can bama p ba a bir ata binere bir a l oruunda at tutup bindim. Orada uzun bir abir grdm. Tanr bilir, bir ulu ziyaret yeridi r. diyere ruhu iin fatiha o udum. Yaya olara admladm. Boyu 80 adm geldi. Ba ve aya a birer y se ve sivri dire di ilmi. Bu ziyaret yerine ba ar en ortal pis bir o u aplad. Her esi irendirdiinden ben ve lelerim burunlarmz t ad . Kabre ba tm. Ne gr ra , tencerede bulgur aynar gibi f r f r aynyor. Zift ve atranl bir topra . o a e atlarmza binip gne batar en Tebriz Kapsndan ieri girdi . Gne batt tan sonra Paa vardmzda r sala! Hele atn btn ta myla buldun mu? buyurdular. Evet, buldum in uzun bir abrini ziyaret ettim. diye abri grdm gibi anlattm. Yazarlardan Erzurumlu Cafer Efendi adl bilgin ii de oradayd. Sze balayara Sa n, Evliya elebi! O abri bi aha ziyaret etme. Hazreti Musann bedduasyla imansz gitmitir i, ona Belam bir Br der Nice yzyl yaam, Hazreti Musadan sonra iinin yarasndan Msr bra ara bu dada otur a n da le gibi o ar. Topra bile Cehennem azab e ip aynar. dedi. Ben hayretler ii dm. DEFTERDARZADE MEHMET PAA EFENDMZN MEVLEV VEZRLE MNAKAASI

Deersiz, gnah o , ben paadan ayrld tan sonra endisi stanbul se inlerinin me tup inili zni te i iftliine gelip orada padiahn tahta t hayrl haberini alnca, t asabasnda bir aya binip doru ehzade Camisi civarnda oca vezire varp elini pt. Be oradaydm. Hemen oca vezir yle sze balad elebi paa! zinsiz neden geldin? Yo sa mhr in? Hemen Defterdarzade, Allah orusun sultanm! Ben mhre ly deilim. Anca efendim sad azam olduunuzu duyup, Allaha rettim i, babamn es i dostu ve benim babam yerinde ola n, Sultan Murad Rabi devrinde beni eitip, bilginler snfna ulatran siz aziz pederim, ef ndim sadrazamla t diye ayanzn toprana yz srmeye geldim. diyere paaya bayla r brahim Han sana Kars memurluunu verdi. Niin gitmedin? dedi. Defterdarzade Ya sultanm o emirlerle atlime de fermanlar var idi. Gz gre gre nasl Kars gibi bilinmeyen bir yere varp bam vereyim? deyince, oca mevlevi vezir avaz t adar barp Bre git tlederim. dedi. Hemen Defterdarzade efendimiz Sultanm! Allah ve Resule hlime merhame t et, olu ocu sahibiyim. Bir yldr i Anadoluda on se iz sanca yerde bu adar se ba n ve sarca haeratyla uzun sredir onup gp hane berduu, serseri gibi gezerim. dedi. V daha zp Bre diyorum! deyince Defterdarzade Bre cann sn! diye ya asna yapt eyip bir hayli dnd. Sonra Paa eer istersen seni bir hizmette ullanrz. Hele imdi i hal n dat. Yce padiah sana uygun bir arpal olma zere Malatya sancan ihsan eyledi , Paa A betin hayr olsun. Kabul ettim. Olaanst vergi, hara ve vergi memurluu ihsan b rsanz merdarmz olurdu, dedi. Koca vezir yle olsun. Sabah emirlerin al. deyince paa o a edip erefli ellerini pere dar t. Doru Sleymaniyede i sarayna, varp annesi ve arda i yalsna geti. Btn oruyucular ona gzcl etti. Ertesi gn onlara Malatya sanca urluu emri gelip Malatyaya gidece en zavall nice imseleri ricac oyup ayann topran ere yz bin rica ve g hl ile Hacc erife gitme iin izin aldm. Grevden alnr en yz ve bir uha ve bir atlas verdi. Hayr dualaryla vedalat . Onlar ay larla Yalova asabas a gittiler. Zavall ben stanbulda alp Hacc erife gitme iin Silhtar Murtaza Paann m lup Mahmel-i erif imal emrini de oca mevlevi vezir yz altn ile balayp btn ar ada a veda edere s dara geti . Seyyid Battal Gaz asabas: Seyyit Gazinin doum yeri, Murat nehri enarna ya n Mal atya ehridir. Bunlarn babalar Hseyin Gazinin abri An arann Hseyin Gazi yndedir. Ke Rum savalarnda ehit olmutur. Bu ehirde gmlmtr. Kendisine olan ral znn da r. Selu lular, Mahan diyarndan Dnimendlilerle p 476 tarihinde Anadoluda Karaman al buray da fethetmilerdi. Buralara, Selu beyleri hamam, mutfa , d n ve benzeri eyler yaptrmlardr. Sonra, Horasandan Hac Be ta- Vel yedi yz adam ile Anadoluya gelme i t Yasev Hazretlerinden izin alm ve geldiinde bu Seyyit Battal Gazi trbesinde almtr. ta o zaman Orhan Gazi, Bursadan Hac Velyi grme iin Seyyit Battal Gazi trbesine gelmi onra onun ricasyla trbeyi yaptrmtr. Ayrca ehri de bin iinin yerleecei e ilde by n halifelerinden Pire Sultan da burada eyh olmutur. Hl by bir trbe olup i i yzden f dervii vardr. Kfir dahi olsa zayfa yardm et. sz zerine, her gelene i ramda bulunup gece gndz, gidene candan hizmet ederler. Bunlar gzel ilemeli a lar, buca lar, eitli sopalar yapp gelene gidene hr a parasna hediye ederler. Her bir dervi bu te ede mutla a bir ile grevlidir. Meydanc e linde balayara derece derece y selip trbedarla adar arlar. l tan sonra, te e eyhlii mertebesine y selirler. By te e: Bu te enin bir tarafnda, by bir ubbe iinde Battal Gazi yatma tadr. E de ve apsnn apa larnda gm pullar, gm a ma gller, lf ve anahtarlar vardr. Bu n ziyareti dehet ve hayrette alr. Gsterili uzun bir abir olup, boyu tam on admdr. D vresi eitli mealeler, buhurdan, glsuyu aplar ve amdanlarla doludur. inde ve dnda yazl yet vardr. Ba tarafnda eit eit bayra , o , davul ve yaylar vardr. Duvarlarn , nefir, tabl, zil, yim, tr, zerdeste, palhen , Davud sapan, l ve daha biro eyalar sldr. Ayrca her gelen , duvarlara biro yazlar yazmtr. Hatta ben de stahasna Evliyya diye yazdm. Bu trbeyi Murtaza Paa ile ziyaret edere , mbare insann ruhlar i Ysin-i erif o udu . Paa efendimiz orann btn fa irlerine yz altn sada a verip, avlus ortasnda i adrvanda urban esti. Yine orada ap arasnda Gizlice Baba abri vardr. e de Horasandan yetmi o a ee ve ynden yaplm hr as ile yaya olara gelip bu trbey bastnda, a ve sevgi ile Seyyit Battal apsnn eiinin mermerini per en diini vurmu ri hem de diini rm ve etrafa an samtr. Sonra o di ile r mermeri sa lamlar, b Babann trbesinin duvarnda durur. Bunun yeri trbeden yo u yu ar, avluya ar en ap dr. Batan baa mavimsi urun ile apl bir trbe olup, bir ona l yerden mavi urunlar ts grlr.

Kasabann alesi bir tepe zerinde olup haraptr. Varou yz elli haneli, bal, baheli, mi, hamam, han ve ars olan bir asabac tr. Hatta aa derede iremit rtl yetmi oca i, Badat Fatihi Murat Hann silhtar ve musahibi Mustafa Paa Badat seferine gider en ya ptrmtr. Bunun etrafnda El Mevl Taceddinin abri vardr. Bu mbare Saruhanldr. Bu Se inde mft i en ehit olmutur. Han civarnda bir tepe zerinde gmlmtr. Onun ehit olmas Seyd Gazi yz elli a a ha olan ad olmutur. Yetmi alt nahiye ylerinden adsnn y vardr. Kale dibinde, caddeden uza bir yerde, Battaln ral z Dln mezar vardr. Bu mamur ve enli li ylerden geere , se iz saatte Babede ve oradan da be saatte Bolvadi n asabasna geldi . Buras yz elli a eli azadr; aytlarda yeri, yenieri serdar, meclis ve ileri gelen eri vardr. Fa at mft ve yardmcs yo tur. Camilerinden Rstem Paa Camii Sleyman Hann v arafndan Mimar Sinana yaptrlmtr. Gzel, aydnl bir camidir. Buradan da al ara se i e ebinhisar (A ar)a geldi . AKEHR

KONYA

ebinhisar (A ar): Ad A ehirden gelir. Bazlar Ahirehirde derler. Bazlar da bs eitli sylenileri vardr. Asl Rum ehirlerindendir. Rum ayserinin Sine adl z tara utur. Bu nedenle Rum tarihlerinde ismi Sinehisar olara geer. Konyann uzeyinde olup , Konya onun ble smnda ve gnl uza l tadr. On yedinci enlem dairesinin ortasnda uyu ve havas sou tur. Yani yaz yaz, tr. Bunu 793 tarihinde Yldrm Han, Karamano alm ve bylece Mslman haclar emin ve gvenli yola avumulardr. Sleyman Hann anunu an eyaletinde sanca beyinin mer ezidir. Sanca beyinin zel geliri 190.500 a e olu p, be yz er ile idare eder ve ylda yirmi ese geliri olur. Sancanda 16 zemet sahibi, 122 atlsyla sefer zamannda 800 as er olur; paas ve alay beyi sanca altnda sefere gide r. Alay beyi, eri ba ve yzbas vardr. Yz elli a eli azadr. Bazen 300 a e ile yet muriyettir. Nahiyelerinden adsna ylda se iz ese gelir olur. Mfts, na b-l-erf var ve etrafnda iler o tur. Sipah ethda yeri, yenieri serdar, ehir ve ili, ehir belediye memuru ve ehir vergi toplaycs vardr. Kalesi, bir tepe zerindedir. Fethinde gl e il haraptr. Onun iin muhafzlar ve ale as eri yo tur. Fa at ehri bal , baheli iinde ol i atl tahtadan yaplm ssl ve gzel evleri vardr. Mescitleri, te eleri, medreseleri, llar han ve d nlar ve pazar yeri vardr. Suyu ve havas gzel olduundan, hal salam y ginleri, iyi insanlar, meclis ve siphileri gsterili elbiseler giyerler, muhteem adaml ar vardr. ou tccar, ii, sanat r ve dost sever imselerdir. ehrin ble ynnde d smnda i baheler iinde, by din adam Hoca Nasreddinin a si A ehirlidir. Gazi Hdvendigra yetiip, Yldrm Han zamannda hret bulmutur. Gzel , hazrcevap, eramet sahibi, filozof, din ve dnya ilerini birli te ve e si siz yrten by bir iiydi. Timurlen ile bir toplantda bulunmutur. Timur Han, onun erefli sohbetl erinden holanrd. Bu nedenle, o by bilginin hatr iin A ehiri yama ettirmemitir. B i ve a alar, btn dillerde atasz olara sylenir. Bir f ra yledir: Bir gn Timur, Hoca ile hamama gidip y anrlar en, Timur: Hoca Efendi, ben cihana h meden bir padiahm, satlmam gere se beni aa alrsn, der Hoca: Kr a eye anca alrdm, diye cevap verir. Timur: Be hey hocam! Benim petemalm r a e eder! Hoca: Zaten ben de r a eye onu alrm. Yo sa senin gibi bir Mool parasn ne yapacam? bile etmezsin, deyince, Timur Han, Hocann hazr cevaplndan holanp ona i ram ve bal nur. Bunun gibi daha nice o hoa giden a alar vardr, dillere destandr. Yldrm Hann vefatndan sonra, elebi Sultan Mehmet zamannda dnyadan g etmitir. A ubbeli trbesinde gmlmtr. Drt taraf parma l la evrilidir.

Konyann iinde ve dnda olan by evliyalar: 613 tarihinde Selu lularn da art so i. Celleddin Rum babas Sultan Baheddin Veledin halifesi olup, seccadesine oturmutur. S ultan- Ulem endi te esinde gmldr. Babasnn sandu asyla beraber ayn sandu ada bilgi a a ulaanlarn lideri, inanmlarn dayana, ilime susamlarn istedii, imaml lemini ahtnn yldz, gren gzlerinin ayna, sava bilimlerinin sahibi, vefa denizi, ifa ayna larn bir tanesi, evliyann ncs E-eyh Molla Hdvendigr Celleddin Rum, yni Hazreti M in Sultan el-Ulem Hasan el-Belh yatma tadr. Hazreti Mevln da Belhte domutur. Daha ocu luunda babas ve btn ya nlar ile Kar ne gelmilerdir. Doum tarihi 1207dir. Olgunlu devresinde, Na ibend tari atine mensup Mslmanlara nc olmutur. Kendileri de grnen bilginlerden i en, ems-i Tebriz Hazretleri yo sullu yolunu abul etti. Onlardan da btn tasavvuf bilimleri rendi. Sonra Mevlev ta ri atini urdu. Drt yz binden fazla imseyi de Ha yoluna avuturdu. K Sultan Ru nedd in Sleyman zamannda, 673 senesi Cemaziyelhir aynda dnyadan ahirete g edere babasnn gmlmtr. Buna gre 68 sene 3 ay yaamlardr. Allah onun aziz srlarn utsal etsin. Hazreti Mevlnnn eseri olan Mesnevsi, Kurann a lamas ve gere leri arayan der olup, h m yamete adar devam edip gnl ehlinin sevgilisi olara yaayaca tr. Din deryasna dalan, gere ler denizinin incisi Hsmeddin elebi, Mevlnnn sevdii yo ndr. Mesnevnin yazlmasna bu ii neden olmutur. Hazreti Mevlndan sonra btn tari at izni ile seccade sahibi olmutur. Gyaseddin Mesud Selu zamannda vefat etmi, Hazreti Me vlnnn bitiiine gmlmtr. Din ve dnyann sultan, gere ler dann an a uu Sultan Veled, Mevlnnn ymetli o esinde Konyada domutur. elebi Hsameddin Hazretlerinden sonra halife olmutur. Bunun zam annda by annesi, yani Hazreti Mevlnnn ef atli anneleri, Konya ehrinin ble tarafn nde ehrinde oturur idi. Bu Sultan Veled Efendinin ryasna bir gn by annesi girip, ona eti, y olum! Son nefesimdir. Beni defneyle! der. Sultan Veled uyanp, gz ap apayncaya adar Larendeye varr. By annesinin son nef inde yetiir ve vefatndan sonra onun yaptrtt Larende mevlevihnesine gmer. Sonra, yine anda Konyaya gelir. Bu erametli durumlarn anlattnda, 712 senesi sonlarnda vefat etmi r. mr 89 sene olup, vefatnda babas Hazreti Molla Hn rn yanna gmlr en Mevln Hazr elleriyle Sultan Veled Efendiyi gsterdii bir gere tir. Allah onlara rahmet eylesin . Ben fa ir, 1060 tarihinde, Mele Ahmet Paa Efendimiz sadrazam i en padiahn ferm an ile bu te eyi tamir ettirdim. Mevlnnn ma am: Sultan Sleyman Han tarafndan yaptrlmtr. Daha nice meli ve sul eyi tamir ettirmitir ama, Sleyman Han, Badat fethine gider en buraya i i yz ese mas raf bra mtr. Badat fethedip geldi ten sonra, nce bilginler sultannn olu Molla Hn srmalarla donatara etrafn gm parma l la evirtmi, sonra drt tarafna gzel hat ile zdrara gm ap aca , amdan, buhurdan, glsuyu aplar, mealeli ler, binlerce ssl a l avizeler ile donatmtr. Hazreti Sultan el-Ulemnn sandu asn hepsinden y se , Molla an ala a yaplmtr. Mbare balarnda Mevlevi lhlar zerine beyaz sar lar vardr. K ve tlsn- snnet-i Muhammed ile yle sevimli ve gsterili abirlerdir i, avludan gren i heyecana aplp deta dehete der. Bu abirler semahanenin ble tarafna den esinde ar parma l ldr. zerlerinde ayr ayr ubbeleri yo tur. Semahane meydan cill, geni bi Bundan ba a musi icra ve ibadet edece yerleri, mihrab ve stunlarla yaplm binalar o bir te edir. Beyaz ham mermer ile denmi geni avlusu vardr. Pencereleri, etrafta i aa lara ba ar. Haftada bir defa Mevlev ayini yaplr. Bu ayinlere yz iiden fazla insan a . Kimi molla, imi bey, imi paa, her biri birer ban gl olan Allahn bilgeleri, dnya y unutup Mevln te esinde sem edere zi rederler. Her biri o ulda i inci Aristo, eser sahibi, yazar, fa irli le iftihar eden imseler olup, gece ve gndz Allah a ile en dilerinden geen dervilerdir. Te ede bulunan iler, frn, mutfa ve yeme hane de Sleyman Hann hayrlarndandr. Bu e enin yannda i i minareli bir cami, bir medrese, bir ziyafet yeri vardr i, bunl ar da Sleyman Han tarafndan yaptrlmtr. Bu hayr yerlerinin hepsi de beton yap olup u r ile rtl, batan baa mermerlerle apl by binalardr. Osmanl l esinde byle by b o tur.

Bu te e dnda i dervi te elerinde yatan evliyalar Sadrettin Kohev: Kuyumcuba olu idi. Annesini Muhiddin Arab alp, olu Sadreddini Mu dine teslim etti. Bu e ilde btn ilimleri ve ilh srlar Muhiddin Arabden renere ol bir lavuz oldu. Muhiddinin vey olu ve onun yetitirmesidir. Allah onlardan raz olsun.

El-Mevl Muhyiddin Muhammet bin Muhammet e-ehir Be arablus Efendi: Mevleviler ya nnda gmldr. El-Mevl Ahmet bin evvel el-Tarni: Bu da Mevlevler yannda yatma tadr. Bu Konya ehri, Osmanl ehzadelerinin taht olmutur. Binlerce ehzadenin gzde yeridir. Niceleri de burada gmldr. Hatta 962 senesinde Sleyman Han, ehzdesi Selim Han Konyaya tayin etmitir. Selime, H m ve h met, adil ve adalet eyleyesin. diyere Konyay ona ttiinde, bu beyit tarih olara drlmtr: Liv-y adl-i ehzde urup nr, Karaman illerini ld aydn.

Konya ehrinden al ara yine ble tarafna doru gidere , se iz saatte smail asaba sna geldi . Konyann Karapnar asabasnda biraz dinlendi . Rumelide dahi Kr ilise ve Ka apnar olduundan, buraya Konya Karapnar derler. Konya topranda ve ara snrlarnda bir yeridir. Havas ve suyu hotur. Ba ve baheleri irin bir asabadr. ar iinde Sleymanha ardr. Kurunlu by bir camidir i, Mimar Sinan tarafndan yaplmtr. Bundan ba a mescit esi, ocu o ulu ve apal ars vardr. URFA

smi, Roha ve Reha olara da anlan ve Semud avminden Rohay adnda h mdar tarafndan yaplan Urfa, es i ehirlerden birisidir. Sonra Nemrud, su ve havasndan holanp ilhl idd asnda bulunara i i yz sene burada yaad. Hazreti brahimi bu ehirde Nemrud, atee attr reti sa, buralar Kayserin idaresinde i en, gelip bir iliseye inmi. Onun iin buraya Dr -i Mesih derler. Halen bilinir. Havariler, burada ncili gayet hazin bir sesle o um ular. Onun iin o ma ama Rehv demilerdir. Emevilerden Muaviye amda i en, as er gnderip buray Rumlardan alara slm l esine rdr. Sonra Abbasilerden Memun, buraya gelip brahim Halil trbesini tamir ettirmitir. Bi ro h mdarlarn eline geti ten sonra, 922 tarihinde Birinci Selim Msra gider en buras Sinan Paa almtr. Sonra Sultan Sleyman tamir ettirip, Ba a Kalesi Amid ynetimi elinden alnca Urfa eyaleti valili olmutur. Kalenin asl ad Urfadr. Ya nnda Ra a Kalesi olduu onun eyaleti hl padiah defterhnesinden gelen emirlerde Ra a eyaleti ynetimine vezirim falan paa diye yazlr. Defalarca arpal yoluyla tulu vezirlere verilmi y se bir m . Paasnn, padiah iin geliri 6.000 a edir. Senede r bin uru geliri vardr. Bin adet ri, eyaletinde zeamet, 132 tmar vardr. Alaybeyi, eri bas, yzbas vardr. Kanun am 1.400 silhl as eri olup, alaybeyi bayra altnda sefere giderler. Paas da gelirine g 1.200 as erle sefere gider. Urfa eyaleti sanca tr: Cemsi sanca; Habur sanca, Kble tarafnda ona l l i vardr. Ker ten geer ve Murat nehrine avuur, Dicle sanca blesine der, be ona Frat enarndadr, Beni Rebia sanca ble tarafnda, Ba a lnde be ona l yerdir; Sur de olup, lde bir ona tr, Ba a sanca, Urfadan drt ona ieri lde harap bir yerdir. Han zamannda Ba a eyaletinin mer ezi idi. imdi sanca mer ezi Urfadr. Btn valiler orad a otururlar. Eyaletin mal defterdar yo tur. Defter yazcs, defter emini, avular yazcs ular emini vardr. Buras es i bir eylet olup, nice ere arpal ile tulu vezirlere ver itir. Bir a subal da vardr. ehir subal, Ba a subal, Samsad subal gibi , a rabamzdan Ktahyal Fr zdeye be yz a e mevleviyet ile verilmitir. Ylda adsn lir olur. Kad nahiyeleri: Suruc, Harran, Ba a, Samsaddr. Bu nahiyelerin sahipleri yurt sa hipleri olan Tr menlerle, Krtlerdir. Dal yerleri o tur. ehir Halilrrahmann nazarg hepten fetva sahibi eyhlislm, na iblerf, meclisi ve hal , sipahi ethdas vardr. Medreseler: Kzl Cami Medresesi, Firuzbey Medresesi, Sultan Hasan Medresesi. He r camide ayrca renci odalar da vardr. Ama bunlarn zel hocalar ve gelirleri vardr. n ve Hadis o unan yeri vardr. rencileri oldu a fazla ve bilginlerin says da fazladr. B ilimlerin renimini yapm tefsirci, hadisi, yazar ve derin bilgi sahibi imseleri vardr. Otuz adet ebced o uyan o ulu vardr. Kzl Cami o ulu, Hazreti brahim Halil o ulu Sult an Hasan o ulu ve A Cami o ulu nde gelenleridir. Her sene banda bayraml giyimleri va f tarafndan yetim ocu lara datlr. Para ve hediyeleri boldur, a evleri de vardr. M r: brahim Halil te esi a evi i btn gelen giden misafirler ve omulara gnde i i defa ilav verilir. orbas da boldur.

Elbise, sanat, yiyece ve iece leri: Meclisi ve st dzey iileri hepsi samur, sin cap r ve atlas giyerler. Orta hlli olanlar eitli sa elbise giyerler. Tr menler ve er endi dilleri ile onuurlar. Pamu ipliinden aput gibi bezi olur i, Musul bezinden daha gzel ve temizdir. rnlerinden buday, arpas, mercimei, nohut ve pamuu bol yetiir. Yiyece ve ieceinden rdur. Bu ehrin Harran tarafnda Halil nehrinin i i taraf batan baa ba ve bahe olduunda yazn ve n sebzesi boldur. alenin ar asnda i Damlac Dann zeri de baheli tir. rn her biri bir o a ve bazen be yz dirhem gelip, insan afas adar olur. Badat, Ni s ar ve Gemli te de byle sulu nar yetiir. Hatta stanbulun ve Karaferiyenin lefan nar ile ba baa gelir. Geri Marata da nar o olur. Hatta frnlarda urutup ba a l elere gnde a at bu Urfa nar her tarafta beenilir. Hatta En nru f ihet-ita Ate, n meyvesi stun biri f ihe meyve elimesinden yola ara nardan ma sat yenece nar zannedip, zell le Urfa nar demitir. Ha i aten az bulunan gayet sulu nardr. Gzel ve beyaz live e mei, sata piirilen beyaz yuf a e mei, tandr ebab, helvas, b ve ipei o nldr. Urfa hal son derece misafir seven, garipleri oruyan dost insanlar . Gece gndz misafirsiz yeme yemezler. Yiit, gl, mert, meydan erleri vardr. Allah bu r hal na brahim Halil bere eti vermi, gayet zengin yerdir. Halilrrahman te esi olduu ndan, burada zulm eden yneticisi hi yaayamaz; bir azaya urar. 1256 tarihinde yaptmz seyahatte bu Urfa ehrine geldiimizde, Trabzonlu Ketenci mer aazade Ba i Paa burann yneticisiydi. Saraynda misafir alp, sabah a am endisiyle sohb t ederdi . Bir gn Hazreti Hallrrahman va fnda ileri tefti ve inceleyip, hal a ha ynnd n grnere , nice yerleri tamir eder e ilde para toplama yoluna der. O gece ryasna bir i tiyar girer. Boyu o y se olup elinde asas, dilinde Y Kahhar szyle gelip, paann n s zerinden biro emirleri alr. Elinde i asa ile paay dve dve sorar Niin benim va f oyma istersin? der en, hemen Ba Paa can havli ile uy udan uyanp Hallullah va fn yo l ma tan vazgeer. Sabahleyin ryasn imamna ve bana anlatp yorumlanmasn istedi. Ona: Hayr ola sultanm! Halil fu arasna sada a ve urbanlar gnderip ruhu iin hatim o ut turun, dedim. Paa da dediim gibi yapp, trbesine yz srere her eyden elini e ip temizl i. te, Urfa byle bir yerdir. Hal Halil sfatl, sevimli alpli, imanl ve Allah yolundan imselerdir. MALATYA

Camileri: 32 mihrab vardr. On i isi camidir. En nls Ulu Camiidir. Yirmi adet mahal le mescidi vardr i, en es ileri unlardr: Kale iinde Emir mer mescidi, Karahan mescid i, Saray mescidi, Kzlar mescidi, Han h mescidi, Bostanc mescidi, Be taaa, K mahalle v tler mescidleri. O ullarndan Sec mam ve vaz mam o ullar nldr. Te elerinin en nls nde i Seyyit Battal Gazi te esi olup, bizzat Battal Gazi burada domutur. Mele Ah met Paa tarafndan tamir ettirilmitir. emelerinin suyu buz gibi olup, mr dandan ve D Mesih pnarndan gelere ehri sular. By ehir sebilleri gibi gsterili yedi adet sebil i vardr i, birisi Silahtar Mustafa Paanndr. Saraylar: On bir adet ayan ve ibar hanedan vardr. Hepsinin en gsterilisi Paa Sara y ve Emir Saraydr. Kervansaraylar: En gzeli, Sultan Murat Hann sevilen veziri Silhtar Mustafa Paa Ha ndr. Yz yetmi odal ve demir apldr. Kubbelerle rtlm olup esiz bir handr. Kaps son msras yledir: Oldu bu han- cedid ramgh- b bedel.

ar ve pazar: Ba ml ve gzel sultan ars vardr. Fa at am ve Halebin i gibi ta dir. Her eit ymetli eyalar bulunur. Gen ve ihtiyarlarn yzlerinin rengi: Havasnn gzelliinden ounlu la er e leri uvve yeye sahip olup, altm ve yetmi yalarna geldi leri hlde dileri inci taneleri gibi alr yal olanlarnn yz ren leri bile rmz olur. Pe zinde adamlardr. Suyunun ve havasnn hal da gzeldir. Ama dal ve Krtlerin bulunduu yer olduundan, gzelleri mehur deildi oyu oldu larndan, on yana geldi lerinde alar geer. Meclis ve by lerinden mele Paal ly en, Allahn hi metinden olaca , endisini lca drp hel olmutur. Gere te Tr me r ama, atalarndan iitti leri, denenmi illar ullanrlar. Uzman do torlar vardr i, Ad e Karaman l elerinde yle stat bulunmaz. Yedi adet cerrah d n vardr. A ll, usta Krt

rdr i oldu a olgun imselerdir. Krdistan olduundan ouz adamlar o tur. Gece uyan , g ulu hal ndan endi hlinde imseleri de o bulunur. Meclis ve hal samur r ve ren li yn do uma giyerler. Fa ir hal al ve pe , orta hlli olanlar u a, eitli Malatya bezi i giyerler. Zengin adnlar ferace ve yass ba ile gezerler. Fa ir adnlar da ounlu la z arafa brnp sivri ta e ta arlar. Aya larna sar ve rmz izme giyerler. Er e isimleri: Be ta Aa, H, Kutlu Aa, Ata Bey, Rza Bey, Sinan Bey, d Bey gibi i r vardr. Bilgeleri soylar ile sylerler. Mesel: Molla Berdinc, Molla Hodrid, Molla a a olla Sur Aa, Molla Halil, Molla Habib gibi. Kadn isimleri: Havva, Hum, Tenzile, nzile, Kelime, Alime, Ru iye, Emine, Kezban, Glsnme, Fatime, Hatime, Meryem, mmhan, Nisa adn, Zleyha, Me re, ti e, Zuhrfe, Seniy , Hatice Hanm gibi.... BTLS

Rum ve ran tarihelerinden Ma dis erefhme tarihini yazan Sultan erefddinin bildird gre, By s enderin alnnda, i i et parasndan boynuzunun olmasndan dolay, s ender Z dn almtr. Dier bir sylenie gre, otuz i i yla bir arn derler. Efl da otuz i i y ender ise i i ere arn fele devri geirdiinden ve h mdarl yaptndan, endisine Zl milerdir. s ender buralarn ontroln ele geirip att nehri sahiline gelere suyundan iince has al gemi ve buradan Diyarbe ire gelmitir. Oradan Batman sahilinden gidip Kefender Kales altna vard lar zaman Bitlisten o tarafa gelen nehrin suyundan iince, s enderin gz n . Bitlise gelince, nehir i i ola ayrlr. Uveyh deresinden gelen oldan da imitir. Bun un yararn grmez ama Bitlis Kalesi ayasnn sa tarafndan a an oldan iince hemen orada at bir uy uya dalar. Yedi gn buna devam edince, her hastal tan urtulur. Sonra: Bre Bidlis adnda i hizmetliyi arn, dediinde Bidlis gelir. s ender ona der i: Ey iyilerin iyisi lem! Benim paramdan binlerce ese para harcayara bana bir ale yap, ben amapur l esinden gelinceye adar tamamlansn. Ben bile o aleyi uatsa m alma ta gl e eyim. Bu ferman nca, hemen btn usta, bilgin ve mhendislerin mehurlarn arp uurlu enin yapmna balarlar. s ender, Hazreti Peygamberden 822 sene nce vefat etmitir. Kale bitince, Bidlis iine geer. Sonra amapurdan dnnde, s ender gelip aleyi uatrsa da bir trl alamaz Bre, fir le, bana isyan etti, diyere deniz gibi as er ile drt tarafndan hcumla r, yryler, eitli bas nlar yaptrp yedi gnde yine fethedemez. Kale iinde bulunan Bid er: Amandr, suunu afettim; gel, dar ey le, diye af me tuplar ile eliler gnder idlis elileri aleden o adar o mancn ve zembere ta atar i, s enderin biro as e la olur. Kr gn bu e ilde sava olur. Nihayet r birinci gn alenin ayalar dibinde i bir maara deliinden bir ar topluluu ar, her biri sere uu adar sar sar arlardr. nderin ordusu iine dalr ve btn as er ve hayvanlar arr. s ender ise boynuzuna ar daha burnu ve ulan aybetme zerey en, cann urtarma zere Mu ovasna doru gider. O an Bidlis hazinedar o mi tar para ile aleden p alenin anahtarlarn mcevher i utuya oyar, doru s enderin ayana yz srp huzurunda yer pere utuyu ta dim eder. s er i: Bre hain! Niin isyan edip bu adar as erimin lmne neden oldun? Bidlis hemen: Efendim bana, Salam bir ale yap i, ben bile uatsam fethinde gl e eyim. buyu z. Ben de emriniz gereince ite byle bir s ender seddi ina ettim, der. s ender onu affedip alenin idaresini Bidlise verir. Onun iin bu aleye Bidlis adndan gelen Bitlis demiler. Yapl s enderin emri ve retmesi ile olduu iin, bu eh lerinde s enderin taht mer ezi denir. Krdistan vilayetinde biro h mdarn eline gemi, ama ounlu la Azerbaycan h mdarl a oyunlu Yusuf Celli ile A oyunlu Uzun Hasanlar sahip olmulardr. Buray Hristiyanlar dan il olara alan, Abbasi halifelerinden Sultan Evhadullahdr. Onun saltanat devr i sa srm ve Azerbaycan ah Uzun Hasan Bitlise sahip olmutur. Sonra 878de, Hasan ah Tercan sahrasnda yenilgiye uraynca, yine es i durumuna dnmt aha sonra, 920 tarihinde Bitlis han Sultan Birinci Selime itaat edince, burann idar esi ouldan oula geme suretiyle hanlara verilmitir. Padiah fermanlarnda l ap olara H

n ve erefi by olan) diye yazlr. Van Gl: Ma dis tarihinde anlatldna gre, Nemrut, tanrl iddias ile dnyay geze da delenleri toplayp r ylda bir Nemrut seddi yaptrm i, temelinden tepesine, iile ta yedi gnde anca arrlarm!.. Sonra Nemrut, brahim Aleyhisselmn Urfa olay ile A ettiinden, Allahn emri ile Cibrl-i Emin o y se dan temeline bir anat vurup havaya u nca zerinde i btn ii ve insanlar ile yerle bir olmu ve Allahn emri ile da yere gei u Van Gl meydana gelmitir!.. evresinin uzunluu on bir ona tr. yle bir gldr i, hibir denizle balants yo tur ac olup, doudan batya uzunluu altm se iz mildir. Kn o iddetli dalga olur. evresi yz mildir. Etrafnda do uz adet ale vardr. inde i i by ada vardr. Birine Ahdimvar ad erler i, salam bir alesi ile es i bir ilisesi vardr. Dierine Ahtamar adas derler; gzel bir liman vardr. Gln ortalarnda derinli yetmi ulaca varr. Her tarafnda gzel demir tutar yerleri v rdr. Gle her taraftan by yetmi adar nehir d lr. Gneyinde i Gzeldere, Ha ri vilyeti dalarndan gelir. Ayn-i Gev, Ha rinin lem tan Kaleleri dalarndan gelip Kus un ran ya nnda arr. Yine gneyinden gelen bir nehir tan Kalesi dibinde arr. Hoab ehri (hal Hoaf suyu der) by bir nehirdir. Temmuz ayn il baharda hi geit vermez. Bu nehre de yedi adet su arr. nallah, sras gelince anla nehrin suyu oldu a tatldr. Bir olu yine Ha ri dalarndan doar. Bir olu Hoab Kalesi n, bir sm Mahmud diyarnn bgay ve Kara Kalesi dalarndan gelip, Ha rinin Vustan Kal Edremit balar iinde Van glne a ar. Kuzey tarafnda i Geldi ay, baharda taar. Douda, e oma l dalarndan doar. mi Kalesi dibinde gle d lr. Alt saat uzeyden Karaay gel aharda ta n a ar, Ksmolu ayr denilen sahradan geere Karaeyhler ya nnda gle ar Cani nehri by sudur. Bargiri dalarndan doar, Bargiri Kalesi ya nnda gle d lr. Y den Bendimh nehri, Bargiri Kalesi ya nnda Van Glne girer. Bir boaz iinden a ar. Aa ac olur ama, yu ar smlar tatldr. O da bu dalardan doar. Bunun d ld yerde BendVan Glnde bir ar adar bal bile grlmez en, ylda bir gn o yerde Van Glnn bal yu arya tam bir ay binlerce by l l bal lar geip, Bend-i Mh ziyareti denilen zi de toplanrlar. Orann su otlarndan, eri lerinden otlayp, gya o zat ziyaret ederler. ay sonra geri dnd va it, bu Bend-i Mh denilen yeri Van defterdar tarafndan bir aa Btn bal lar yu ar derede toplanr. Aa, Van Glne geemezler. Defterdar aas, yzle ile bal avlayp tuzlar. Sonra binlerce Acem tccar ve G dola Ermenileri bu bal lar bey en alp, yzlerce deve y ile Acemistan, Lahican, Ba ve Azerbaycan diyarlarna gtrrler u a lezzetli ve temizdirler. Bunlardan beye senede do uz y a e gelir salanr i, Van uluna ve gl etrafnda i dier as erlerine dene yetitirir. Bu bal lar avland lar gn d arn iyice anlad larndan, insanlardan bo yere amazlar. erefnmede erif Han: Bu bend yu arsnda i ziyaret yeri, By s enderin do toruna a Bargiri denilen yerin su ve havasndan holanp orada yerleir. Kendisine ve hal a geim ii n, Van Gl bal larna tlsm yapar ve bu yerde gmer. Onun iin, ylda bir ere btn bal arp geri dnd lerinde avlanrlar. Allahn hi metinden olaca , gle bu adar sular arr da ne bir damla oalr, ne de a Suyu zehir gibi acdr. nsan taharet etse, abdest yerini ya ar. Deme imse acsna dayanam az. Garip bir sudur. Bu gln etrafnda oturanlar bu suda giyece lerini y ad larnda, asla sabun ullanmaya ihtiya duymazlar. Suyunda o adar saf; beyaz ve temiz olara amar y anr i, bezler pamu gibi olur. Gney ve bat rzgrlar estiinde, glde iddetli frtn de elli para adar gemisi vardr i, aleden aleye tccarlar tarlar. der. Van Gl enarnda il grdmz Tahtvan denilen hann ya nnda, Rahova sonunda i bi ve pe tuhaf bir manzara ile arlat . Sylentilere gre, Nemrut yma da yaptrr en Nem da ta tarlarm. Allahn emri ile yetmi atar develeri, y leri gibi, ta olmular. Hale atar, dzenli e ilde, hepsi y leri ile dizilmi dururlar. Kimi m, imi aya ta, imi y ilde halen durma tadrlar. bin yedi yz seneden beri birisine bir para zarar gelmemi. Bunlar uza mesafeden gren, bir ervann Van tarafna gittiini zanneder. Hepsi a ma tad ma tuhaf olan udur: Develerinin ta olduunu gren devecilerin de boyunlar erilmi, Allah ar ellerini aldrp yalvarr e ilde ta olmular! Kimi secde etmi, imi yere yatm, i tp bir gzyle ge ba ar hldedir. nsann bunlara ibret gzyle ba mas gere ir i, ilh seyretsin. Ben bunlar grdmde dehete aplp, ilh cezadan yine by Mevlya snd Buradan uzeye doru gider en, ar adalarmz dediler i: Sultanm! Eer isterseniz, buraya ya n grlmeye deer bir yer daha var, onu da seyred lim. Ta i ne adar tuhaf gresiniz. Ben cevap olara dedim i:

 Ey gzmn nurlar! Bu seyahatte vcudumuzu yo etmeden nce iste ve arzumuz, Hdnn rn grme tir. O anlayl dostlar da, ba ve gz zerine diyere , bana uydular. Bir saat adar uzeye gitti . Mu ovasna giden bir by yola gitmeyip, o yerden bayr ve yaln aya zerine dor saat yrd . u gzel sanat yapsn grd . Minare gibi olan yaln aya zerinde bir adam zincir ile sarmlar. imdi sadece emi l ri alm, hibir organ almam. Zincirler de rmemi, usta elinden henz m sanrsn azdr. nci leri, ol emi leri yedier, se izer arn boyunda uzun ve alndrlar. Ba, mlarn ubbesi adar var. Gzlerinin deli lerine bir insan rahata girer ve ar. Hatt bu deli lerde artallar yuva yapmlar. Sylentilere gre, bu emi ler Hazreti brahime iman e denlerden birinin cesedine ait imi. Nemrut onu bu ayaya balayp altna ate ya m. Allah, bu gzel vcudu orumu ve emi lerinin biro smlar aya ile birleip ayn ren olmu. S nci leri, olunun yeri ve ba ayadan darda grnr. Bu, yoldan epeyce uza tr. Ahlatl eyh Mustafa da, Bu adam brahim mmetindendir, biro tarihte grd . dedi. Ma dis tarihinde yle yazyor. Garip srdr i, bu emi ler i i bi i bir zamandan beri duruyorlar, hl rmemiler. Cenabha her eye dirdir... Buray seyretti ten sonra, yine uzeye doru gidip drt saatte, Van Gl sahilinde i A zga yne vard . Buras Ahlat sanca hududunda, gl enarnda, gelimi bir ydr. Burad il yoluyla uzeye gidip saatte Bend-i Mhiye geldi ve ona lad . Buras bal dalyand n defterdar tarafndan idare olunur. Bey emnetidir. Sonra yine uzeye gidere Van Gl s ahilini sa tarafta bra t , gzel yleri seyredip es i Ahlat ehrine vard . Bstn Da: Bu da fazla y se deildir. Ama ibret verici olduu iin her ese mehurd Semud avmi bu dan altn tutmular. Altna binlerce as er malzemeleri ile girseler, yeri m dar demezler. erisinde by havuzlar, eitli,vah u yuvalar vardr. nsan bu dan u dese, dalar g grlts gibi inleyip grler; insann d patlar. Bu maarann ii san i y se da glgeli olmutur. Bu heybetli da dire siz durduundan, Gh- bstn dire siz z imseler Ferhat delmi diye yanl dnceye sahiptirler. Ama insann yapaca bir i dei avall azc a lmla sanyorum i, Cenabha sanat gsterme ve ullarna udretini bildirme n, Nuh tufannda denizin dalgalaryla bu dan topran Hemedan sahrasna e tirip ayann a mtr i, grenlerin parma lar aznda ala. Burann tepesi de by bir yayla tr. Burada a arsular arasnda binlerce ren li bal lar vardr. Es i Badat halifelerinin yaplarnn al ar grlme tedir. Kilis Kalesi: l yapcs Venedi penprimlerindendir. Sonra, Sleyman Han zamannda Gaz Hsrev Paa fethetmitir. Kanun zere Kilis sancann beyinin mer ezi ve yz elli a e eri idi. Anca Venedi liler Te eli Mustafa Paay Dnil Ova denilen yerde yenilgiye uratp sl erini ltan geirince Te eli Paa, otan bu Kilis Kalesi altnda urdu. Kaptan Te eli P vuunu endi bana giyip, Osmanl mehterhanesini aldrp, divan urdurdu. Kilis Kalesi mecl si, muhafzlar, sultanzdeler, Cafer Bey oullar ve daha nice aa oullar dar p div de grdler i; tamamen dman arasnda almlar. General, hemen bunlar esir edip zincire v urdu. Sonra hisar iinde i gaziler elaman diyere aleyi dmana art ile verdiler. Dman durup, hisarda iler yerli yerlerine e ilip gittiler. O zamandan beri bu ale Ven edi li elinde alp, camileri ilise yaplmtr. Bu znt dolu olay, Sultan brahim Han zamannda olmutur. Vezirler, Sultan brahimi B snrnda bir ilise elden gitmitir. diye yattrp teselli etmilerdir. Kilis Kalesinin yeri ve e li: Bu alenin drt taraf epeevre birer top menzili uza l ta, engelli dalardr. Garbelan da pe ya n engeldir i; Mele Ahmet Paann bir adam, ayadan hisar iinde ilerden birinin bana bir o atp tepelemitir. Ta bu derece ya n bir dadr. Bu dalardan aa iner en san i cehennem u uruna veya cehennemin dibine inilir gibi olup, ale bu dereler ortasnda almtr. Ge doru ba e mi eitli yaln ayalar zeri , yontma ta ve cill aalar ile yaplm salam bir aledir. Geri engelleri o tur ama, a e varldnda, alenin en y se tepesi g te alr. Hibir e ilde bu aleye yry yapla etme mm n deildir. Anca uatma ile veya dman or uya dp art ile teslim ede. Bu i bir se iinde olup, etraf enarlar, engelleri de yerleridir. Kalenin endisi de s e iinde bir sivri pilv tepesidir. Sadece bir yolu ve bir aps vardr. inde dman dolu Allaha r slm as erine top atmayara etraf ve evresini Mslman gaziler yama ve tala ganimet elde ettiler. Ama ale dvlmedi. Bu Kilisin bat tarafnda da balarnda, deniz enarnda Venedi linin Espilet Kalesi g teydi. Buradan al p by dereler iinden geere Trogir Kalesine geldi . Bu da yontma ta il e yaplm bir aleci tir. Daha nce Kilis ile beraber dman eline gemitir. Bunun da

yama olunara , btn ba ve aalar baltadan geirildi. Buradan al p deniz enarnda Espi esine geldi . TOKAT

Bu havas gzel ehrin drt bir tarafnda i bahe ve baheler iinde a arsular vardr i, biri, cennet bahesine benzeyen bahelere can verir. Bu bahelerde i blbller insan ruhun u ferahlatr. Meyveleri sulu ve tatl olup, her tarafa hediye olara gnderilir. Bu me yveler bir a gn be leseler de tatlar bozulmaz. Her banda birer eit , havuz ve fs unur. eitli aalarla ssldr. Btn hal zev sahibi insancl imselerdir i, dedi oduda lerden arnm temiz yre li, halim selim adamlardr. Her es ha nda iyi dnr ve ou tc an her esle iyi geinirler. Hayr ileri yapmaya o heveslidirler. Cami, saray ve aevler i o adar salam ve gzel olur i, camilerine ve evlerine insan girince hayran olur. Bu ehrin yaplarnda i gzelli , anca Halep ehrinde olabilir. Usta ehrinin binalarnd n daha sanatl yapma iin eitli hnerler gsterere bu alemun ren li abide di milerdir. r hal son derece hayrsever olduundan ehir her geen gn biraz daha gsterili olma tadr ehrin topra bol, ucuzlu ta yeryznde benzeri yo gibidir. ehir hal nn nimetleri de ldur. Hl Hazreti Be tainin hayr duasnn bere eti ile bu es i ehir bilginlerin topland lilerin barnd ve airlerin yerleti leri yer olmutur. Bilginlerinin ou felsefeye d . Anca , hadis, f h ve farzlar o urlar. Hepsi Hanef mezhebine s s ya baldrlar. nanlar temiz, mmin, ibadete d n im n ve fa irin sofralar gelip geene a olup, aa taba ada olanlar bile, anaat sahibi old larndan, yalnz yeme yemezler. Hal Allahn emri ile zengin ismine sahip oldu larndan o isim ile anla gelmilerdir. Gen ve ihtiyarlarnn yzlerinin rengi: Btn hal nn ren leri rmzdr. Uzun mrl n, alp azanma tan geri durmazlar. Kzlar gzel yzl olup, onumalar ll, dileri iri rtl, dindar ve gzel adnlardr. Geri; bu ehir yedi se iz dere iindedir. Ama, poyraz taraf a olduundan, havas, ga gzeldir. K orta derecede olduundan, meyvesi bol hal gayet gzel vcutludurlar. Sanatlar: Beyaz pamu bezi, cam talar, Lahor l esinde bile yaplmaz. San i; altn gi bi cilldr. Kalem ri basma, yorgan yz, na l perdeleri, azana ii sahan ve tencereler i mutfa eyalar o geerlidir. Hal n yapt iler: Bir sm voyvodaya bal hizmet ehlidir. Bir zmresi de bilginler arlardr. Bir bl tccarlar olup, hal n ou bacl , iftili ve sanatla urar. Her te esinde, birer aevi vardr. rnleri: Yedi eit buday olur. ri taneli arpas Ba la mercime vesairesi o tur. Suyu, meyvelerinin hoaflar mehurdur.

Hamamlar Pazarc hamam: Oldu a ho ve gzel havas olan bu hamama, ehir hal ara st adn rden darda alm hamam deme tir. Ama, yine ehrin en seme yerinde ve oldu a ferah bir h mdr. Pervane hamam: Meydan aznda her eyi tertemiz, havas ve yaps oldu a hotur. Ali Paa hamam: ehir iinde oldu a by tr. Er e lere ve adnlara ayrlm smlar hamamdr. Tahta ale hamam: Oldu a alabal ve es i bir hamamdr. D meciler yannda (Sultan Ham am) dousu; sultan hamamdr. Mis inler ya nnda, Bey hamam, geni, gnl ac ve aydnl hamam, ehir etrafnda ay hamam, Fa ir hamamdr. Muyhne hamam, bu da, temiz ve geni b mdr. Ama im tarafndan yaptrldn bilmiyorum. aniin olu Mahmud Paa hamam, Aac gzel bir hamamdr. Ama, ifte deildir. Btn ehir hal nn anlattna gre; Btn sarayl inde tam bin r be adet saray ve gzel binalarda zel hamam, ynetici ve hal guslhneler var. diye ibarlar nrler. Dorusu baz saraylarda i ier er hamam vardr. Geri bir e iz adet dere, tepe, bayr, l ve tepeler zerinde birbiri zerine er drder at saraylar dier zengin evleridir i, hepsinin pencereleri douya ve uzeye ba ar. Dalara yaman m, birbirinden y se , havadar, ta yap gzel evlerdir. Hepsi iremit ile rtl, rmz by ehir, garip ve acayip yapdr. Fa at aa ehir etrafnda, varo hisar yo tur. Ama h aplar vardr. Celli ve isyanclarn hcumuna ar oruna ldr. AMASYA

Kalesi es i zamanda i Amli a avmi tarafndan yaplm derler. Nice yz padiahtan

alma

bir Anadolu alesidir. Baz tarihlerde bunu Da Delen Ferhat yapt diye yazar. Sonra, 47 6 tarihinde Danimendlilerden Meli Gazi, Rumlardan fethetmitir. Ka ere rann Azer padi lar uatmlarsa da alamamlardr. Sonra bir aral Danimendlilerden Selu lulara onlarda mur anda Osmanl Hanedanna gemi ve Yldrm Bayezit Han, Timurdan zarar grmesin diye n sonra buraya ehzadesi sa elebiyi ynetici olara tayin etmitir. Padiah ehri olup hutb o unmu, Amasyada baslmtr. diye yazl a e esilmitir. n dalarnda ve ehirde Padiahlara zel saray ve oldu a gzel bahe yaplara Osmanl Hanedanna taht yeri old tih zamannda, Sivas Eyaleti topranda Amasya Beyinin durduu yerdir, diye yazlmtr. By ir olduundan bir a ere arpal yolu ile Tulu Vezirlere ihsan olunmutur. Padiah anun re Paasnn has 20.000dir. Sancanda 19 zeamet, 42 tmar vardr. Alaybeyi, eribas var lar silhl, m emmel as erlerdir. 300 a e dereceli azadr. Nahiyeleri oldu a gzeldir. nepazar, A da, Kafala adnda nahiyeleri olup Sanca iinde i azalar da 9 tanedir: K mre, Zeytin, Gm, Bula , Merzifon, Ker vaz, Ladi , Varay, Znunbd (Elvan elebinin abr Amasya Kadlndan ylda 7.000 uru gelir. Paasnn ha 6 tane Subal tr i onlar ray, nepazar, A da, Sulu Ovadan ibarettir. Haslar subas, mfts, na ibleraf, Yenieri serdar, Sipah ethdas, ileri gelenle nleri, yerli hal , zengin tccarlar vardr. Hanedan sahiplerinden 500 a al bir mollalar, beyleri bey oullar, paa oullar vardr. Amasya Kalesi o y se tir. Tepesinde i dnyay gren burlar, uleleri daima bulutlar nde aybolmu grnr. Hava a i en le olunca ale iinde i cami minareleri, ev damlar g aledir. epeevre by l 9060 admdr. Begen e lindedir. o ustal l yaplm ta yap 800 bedeni vardr. inde i evleri bilmiyorum ama es i tarz saraylar, cephanesi, tedbir ambar, su sarnlar gzeldir. Aada a an rmaa inece su yollar vardr. 307 adar la l rs, pazar yo tur. Dou tarafna ba an drt at demir aps vardr. Kale iinde Yldrm Han Camii vardr. ir nesne olan, cehenneme benzeyen bir de zindan var. Kalenin toplar by l l 70 adardr. li El olduundan by balyemez toplar y alt batan baa maaralarla apl olup, ibretle ba laca eylerdir. Hatta Cell Karayazc Sait zamanlarnda memle etin ileri gelenleri ve hal btn deerli mallarn bu maaralarda layara olu ocu laryla ilerinde orunup barnmlardr. Timur dahi bu aleyi 7 ay uat fethine almsa da baaramayp gitmitir. Buras her ne adar li El ise de Celller s Aas, as erler gzc olara silhla hazr be lerler. Aa alesi ehrin ta ortasndan a an Tozanl Irmann ysnda yaln at duvarl, al ir. By ln bilmiyorum ama aps var. Kbleye ba an, ala prde Karanl Kap; b anos Kapsdr i, Bayezit Han Kprsnn yoludur; bat tarafnda Meydan Kaps by tahta rden ehirde i G Medreseye geilir; dou tarafnda Ser iz Kprs Kaps vardr i bu pr Garipler Camiine geilir. Bu alenin etraf gzeldir. Saraylar ve 600 evi vardr. ars tr. Camisi de vard Bu alenin dibinden a an Tozanl Irma To attan yu ar, o sanca iinde i dalardan Toz nl Dandan gelip To at Kalesi nnden geer, Es i nepazarndan Kar Glnden beride i T en geer. engelli Belinden, Sar Kosundan beriye gelip Daduy Feri Kprsnden alan rhat Boazlarndan geip Amasyaya urar. Bu rma , Ladi Glnn aya Kavra nnden, Su ip Amasya ya nnda arr. Irmaa, Amasyadan aa geti ten sonra aramba Suyu derler. ylere urayp tarla, ba ve baheleri sulayara Karadeniz ysnda, Samsun Kalesinin dou fnda Karadenize d lr. Ama buna aramba Kasabasnn altnda nice pnarlar arr. Bu oca rma Ni sar Kalesi altndan a ara gelen Ker Irman da Boaz esende alr n ylarndan Karadenize arr. Bu rma zerinde Sultan Bayezid-i Velnin by bir prs vardr. Oldu a sanatldr. man i i tarafna, at at da ve bayrlara yaylm olup pe by bir ehirdir. Irma , eh fndan gelip nice bin ba ve baheleri sulayara biro su dolaplarn dndrr ve uzeye do . Zaten Osmanl l esinde Hama, Adana, Amasya ehirlerinin su dolaplar mehurdur. te rma la dou ve bat blmlerine ayrlan Amasya ehrinde 48 slm, 5 Hristiyan maha By 5.000 adar memur ev ve saraylar var. Bunlardan i i tanesi padiahlara zel yani sultan saraydr. Irma ysnda cennet bahesi gibi gll, smbll, ahane dzl lerle ss onatlm, grlmeye deer saraylardr. Bir has bahe stad, 50 adar sar lhl apac ba Paa Saray, Mehmet Paa Camiine bitii tir. alede Sultan Bayezit Saray, emsi Paa et Paa Saray, Hoca Ahmet Paa Saray, Ali Paa Saray en mehurlardr. Saraylar hep irem Bunlardan ba a daha biro saraylar var ama yazmaya gcmz yetmez. n itibarsz eyleri ve o uma ta usantan ba a bir ey yo tur. Amasyann camileri: Hepsi 240 tanedir.

Sultan Bayezid-i Vel Camii: Bu Hann ehzadeli dneminde il valilii Trabzonda, i in cisi Amasya ehrindedir. Buradan Ba ente gider en babas Fatih Sultan Mehmet Hann s dar ya nnda Maltepede rahmetli olmasndan sonra padiah olmutur. Amasyada h met ettim. d l n btn vergilerden balayp bu camiyi yapmtr. Pe gzel camidir. Uzunlamasna ve en aya tr. Mihrab, minberi, mezzinler mahfili gayet sanatldr. Te para ve mavi bir ubbed ir. Anca o adar by deildir. Duvarlarnda te i sultan camileri gibi andillerle dona tlaca sofas vardr. Pencerelerinde aydnl camlar vardr, 893 ylnda (17 Aral 1487 1488) yaplmtr. i tane minaresi, bir i bahesi vardr. Bahenin evresi sofalar ve dire inde ubbeler e lindedir. Ortasnda abdest alma iin sanatl bir havuzu vardr. Dar bah se dire lerle ssldr. Va f mallar oldu a fazladr. K Aa Camii: Kale tarafnda, amlar mahallesinde evlere ya n bir yerdedir. Bayezit Paa Camii: e ere Irma zerinde Cennet bahesi gibidir. Kubbesi urunlu, bir minareli, batan baa ham mermer delidir. Mehmet Paa Camii: Su ysnda ta, urunlu ubbeli ve bir minarelidir. Hzr lyas Camii: Halhanededir. By bir yap olup ubbesi urunludur. Mah eme Camii: Tahta rtldr. Biro is eletler btn boylaryla tam olara bu camide i a iinde tabutlarnda dururlar. Minaresi tahtadr. Fethiye Camii: Kiliseden bozma ve minaresizdir. Yrg Paa Camii: Bunu yapan, elebi Sultan Mehmet Hann veziridir. G Medrese Camii: Kurunlu ve minaresizdir. Bunlarn dnda alanlar mescit saylrlar: Saralar mescidi, By Aa mescidi, Klc m Kprs mescidi, Dire Mahallesi mescidi, Yu ar Pazar mescidi, Sefer Aa mescidi, Bedesten mescidi, plce mescidi, Mustafa Bey mescidi, Kanl Ali Aa mescidi, Aa Pazar mescidi, G pler mescidi, u urlar mescidi, Hocazade mescidi, At Meydan mescidi, Knl Pazar mescid i, Ya ac mescidi, Yu ar Meydan mescidi, Aa Meydan mescidi. te bunlar grp bildiim mescitlerdir i urunlu Seltin camilerine benzerler. Amasyann medreseleri: 10 tane medresesi vardr. Ama en m emmeli, ssl ve gzel olan tan Bayezid-i Vel Medresesidir. Dierleri Mehmet Paa Medresesi, Kad Medresesi, G Medr ese, By Aa Medresesi i bunlar urunlu yaplardr, dut aalar olan retim yerleridir. K Aa Medresesi, Bayezit Paa Medresesi vb.dir. 9 tane Drl urrs (Kuran Kursu) vardr. Yalnzca Bayezit Han Drl urrsnda 300den 1 tane ssl, tam donanml Drlhadsi (Hadis Kursu) vardr. 200 adar da Sbyan Me tepl o ul) bulunuyor. Bunlardan ba a yazdm mahalle mescitlerinin de her birinde mutla a bir Sbyan Me tebi vardr. Te eler: 40 adar tari at o ullar vardr. En m emmeli Mevlev te esidir. te ileri n balcalar: Hzr lyas te esi, G Medrese te esi, Pirler te esi, amlar te esi, Gll e esi, Mftolu Ahmet Efendi te esi, Knl Pazarnda Kadir te esi, Mis inler te esidir mretler (A evleri): 10 tane a evi vardr. Hepsinin En iyisi Bayezid- Vel imretidir , btn yo sullara gnde i i defa e si siz nimetleri boldur. Mevlevhane imretinin endi dervilerinden ba a yo sullara da bol nimeti vardr. te iler Pir lyas Dede imreti, Mehme d Paa imreti, Yrg Paa imreti, G Medrese imreti, Hatuniye imreti, pl imreti. Tabhaneler (Matbaalar): Bayezid-i Vel tabhanesi has urunla rtldr. Bayezit Paa tab anesi urunludur. Bayram Paa tabhanesi urunludur. Yaptran IV. Sultan Murat Han vezi rlerindendir. plce tabhanesi iremitlidir. G Medrese tabhanesi Yrg Paanndr. Bir de r tabhanesi vardr. Hepsinin nimeti boldur. Be rlar han: Be rlarn ve gurbette olanlarn odalardr. Kapclar, odabalar vard sdan sonra davullar alnp aplar apanr. Darda alan giremez, giren, hasta olsa da h olunca aps alp her es iine, d nna gider. leriyle urar. Disiplinli yerlerdir Hal : Btn hal zev ve ev sahibi oldu larndan yzlerinin rengi rmzdr. Hal n bi ve bey, zeamet sahibi, tmar ve hizmet sahipleridir. Bir sm da bilginler, adlar, ma al eyhler, imam ve hatipler, Kuran o uyucular, tccarlar ve sanat rlardr. Aralarnda bilgi sahibi, n teci elebiler oldu a o tur. Dzgn onuurlar. te i hal a ayralm. u ii alatlaygrelim. getce er imi diye zel leheleriyle onuurlar. le murlu u a ferace giyerse de orta hallileri boas giyerler. Kadnlarnn gzelli leri orta d recede olup, szleri ll, dileri inci gibidir. Gayet edepli ve terbiyelidirler. arvazara brnp gezerler. Yiyece ve ece leri: Kala nahiyesinden dandr devedii buday gelip bundan has ve b lava, erde, a l e me leri yaplr i insann yznn rengini ayna gibi gsterir. 40 trl ren li iraz, 7 trl sulu zm, dutu, 7 trl e me ayvas olur. Yetitirilmi ayvasnn c ur. Padiaha hediye gider. ece lerinden gzel o ulu pe mez erbeti, yetitirilmi ayva er

i vardr i, fazla sca larda ve hamam scanda o faydaldr. Keelerden szlm deli yo vetlendiricidir. Dut arab ve hardaliyesi, yoldu lu arab Acem diyarna adar hediye tar znda gider. Beyaz ve lezzetli araplardr. Zanaat rlar: Her esnaftan yetene sahipleri o sa da zelli le terzisi ve hallac meh urdur. Hallac, yayn eline alp ortaya srere 24 usulde to ma vurduu zaman insan hayran alr. Berber genleri, helvac genleri oldu a mehur ve zanaat rdr. lim ve gezinti yerleri: ehir beinci i limde olup rma ysnda, dereli tepeli yerle de bulunduu iin havas o adar yumua tr i i i tarafnda i dalarda boydan boya balar va Verimli yerlerdir. Evlerinin pencereleri batya ve uzeye ba ar. K sert olur. Sular ise ar asnda i Ferhat Dandan gelir hayat suyudur. l ba Sou Pnardr. Bu su, ehir eve blnere dolar. 70 adar gezinti yeri vardr. En mehuru Kanl Pnardr. Burada t bir byc oca ar ne alyorsun. diyere irin iin d lm lo may vermi, Ferhat da derhal balyozu havaya mu, balyoz yarasyla lp irine avumutur. Buraya onun iin Kanl Pnar derler. Namazgh tarafnda bir servili iinde Osmanl Hanedan ehzadeleri gmldr. Fa at adla m. Selu Sultanlarndan Kl Arslan da Amasyada gmldr. Burada almzn nc gn g borular alnp btn dostlarla vedalat . O gn Cen dan or un ve tehli eli yerleri geip alt saatte Kanl Pnar durana vard . Niin Kanl P iini sylemitim. Gezinti yeridir. Hayat suyundan nian verir bir ayna var. Btn atlar rah yerde imenlere balayp adrlar urdu . Ramazand. Drt yanda i ylerden yiyece geld r gece orada can sohbetleri etti . Sabahleyin hare etle uzeye yedi saat gidere zel yne vard . Amasya topranda nahiye asabasdr. 300 evli, bal baheli, camili, m hanl, hamaml, arl gzel bir yerdir. Burada da imenli bir yerde durdu . Ertesi g se iz saatte Ni sar asabasna vard . ERCTEN STANBULA SEYAHAT Hicr 1066 senesi Erci Kalesinden stanbula doru yola dtmz

nce paa efendimizle Malzgirt Kalesine geldi . Kalesi yuvarla bir tepe zerine sa f esme tatandr. Hisar ii gzeldir. Ama ev saysn bilmiyorum. ehri o adar gzel deild minen i i bin ev, bir cami, i i medrese, anca be insan alr bir hamam, bir han, el li adar d n, yedi adet me tebi sbyan var. ehrin havas oldu a yayla alr tm hal sa ldr. Zira oldu a sert olur. ehrin iinden a an nehir Bingl yaylasndan doup gelir. Bu ehirde n iddetinden apand ald ve bir ay istirahat etmemiz emredildi. Biro ayvanat yo oldu, bir saat sonra paaya bir dolu tanesi getirdiler, tam olara bir o a geldi. O tane paaya gelinceye adar bel i de elli dirhem erimitir. Bu ehirde paa ile faslnda i en Bitlis Han Koca Abdal handan bizim paaya sevgi me ajlaryla hediyeler geldi. Ben fa irin alt ba atmzla i i sepet eyamz gnderip drt l r altn dene ve birer at siyah elbise verip fa ire dahi i i yz uru ve i i zl atr y er ii ve sair yiyece hediye gndermi. Ve me tubu tatl sohbet slbunda yle yazmtr B am Evliya Efendi. Nin or uya dp o gece atnz? Bilmez miydiniz i bizim memle et h gelmitir. te ihsan ettiimiz boyahanenin mahsulnden cenabnza i i yz uru gnderdim. A e szm olsun nite im bu Abdal Han zayf ve uvvetsiz hayattadr her sene ha nz size gn iz. Hayr duadan unutma! Ksaca bir ayda n iddeti oldu a durulup yola t . o yaasn, olsun. Malazgirt Bey her gn er bin at yemi ve ellier oyun tayin verip bir ay ev sahiplii ettiinden pa zld. Sonunda Malazgirtten hare et gn, srtndan bir samur r arp Mehmet Beye g tarafna arlar ineyere gidip ama hava lman olup zarar vermezdi. Selmetle Erzuruma var . Hal , paa efendimizi vezirlere zel saraya yerletirip btn aalara ehir iinde bizim aalardr diye ona lar verilip cmle ihtiyacmz ehirliler tarafndan verildi. Vilayet v olan Zurnzen Mustafa Paa stanbulda bir saat mhr sahibi olup yine iinden ayrlara eya i Erzurum ona ihsan olunmu ve gelme zere idi. Erzurumda Mtesellimi Abdullah Aa nam il e ymet bilir, tedbirli, gnl hrsz imse imi. Paa saraya indii saat cmle iaalar h nhaneleri batan ayaa altna boaca bir hlde deyip bir ziyafet e tirmiti i elimeler amaz. San i Vandan azledilere , Erzurum valiliine atand sand . Yeme ten sonra eller y anp paa dolanr en Bu dnya gzeli asr ne ssl ve ho olmu diye seyretmeye dalnc ah lem Evliya, Huddmi Mehmet Paa, Sene 1056 a lamasyla sslemeleri grp Bre Evliyam

ene Acem diyarna gittiin va it bu asr bina olup da m na ettin? dedi te Mbair gelen H n Aa Sultanm hi meti Lo mandan haber aln. Bu asr efendimiz Mehmet Paa olunuz vilyet si i en bina edip btn na lar eitli ren li, lcivert ve yaldzn Evliya elebi alaca mtr ve tarih smlar onundur. dedi. Erzurumda o gn dinlenip n iddetini geirere btn idareciler ile vedalaara Ilc doru yola t . Burada Erzurum valisi Zurnazen Paa adrlaryla o iddetinde oturmu i. Bizim paaya by ziyafet e ip bir samur r ve deerli talarla ssl eerli bir at, b dr ve yirmi ese dene ve beer atar atr ve deve ve on adet gzide Grc le hediyeler me le Mele paay son derece memnun etti. O gn Ilca tarafnda can sohbetleri edip ertes i gn vedalaara oradan al p Mamahatun, Erzincan Kalelerini geere Kaplanlbele geldi . Neuzu-billh iddetli bir ar ve yamur, tipi ve boran e ere ve cmle develerin aya lar ltna ee balayara ar y leri atrlara y letere beli g hl ile ap o gece btn as ar zerinde yatp ve aalara ate vurup orman ebab eyledi . Buradan al p, me anlar get bu yer Sivas eyaleti olma la hal tan Sivas valisi Seydi Ahmet Paann Sivastan ayrlar a stanbulda Kaptanpaa olmaya gittiini rendi . Buradan gar tarafna gidere To at Kales ne geldi . DANMENDLLERN BAKENT NKSAR

l urucusu Rum ayseridir. Sonra Danimendlilerden Sultan Meli Gazi 476 tarihi nde by savala Rumlardan fethedip Danimendliler Hanedanna il ba ent yapt. Sonra Amas ld. Bu i i aleye Selu lular da gz di ere o ez uattlarsa da baarszl la dndler Bu Ni sarn dorusu N Hisar yani yi Hisar olup, saltlara sylenen ve abul ol rdr. Kalesi yaln ayal tatan yaplmtr. Salam yapl aledir. epeevre by l 56 olup yer yer gedi leri ve 3 tane aps vardr: Douya, batya, gneye ba ar. Ilcas, uyusu ale iinde 300 adar ev ve ambar, bir silhl , iliseden bozma bir cami vardr. Neferle r bu alede oturup El olduundan saylar azdr. Anca Cell or usundan daima ale aps ederler. Aa varo by bir ehirdir. Anca so a lar dardr. nili yo ulu olduundan atl ol geilir. Hele arabann arya girme im n asla yo tur. Bu ehir, Sivas Eyaleti iinde Paann hasndan olup 7 ese hesapl Subal tr. 150 a dr. 11 nahiyesi vardr. Bu nahiyelerden adya yll 4 ese, Subaya 7 ese haslat gelir. Mfts, serdar, ethda yeri, ileri gelenleri var. leri gelenlerden Varvar Ali Paann van Efendisi Ni sarl Halil Efendi burada by bir saray yapm, hanedan sahibi, iyili se ver bir imsedir. ehirde 43 mahalle ve 60 cami vardr. Cuma camileri 9 tanedir. Kal e camisi es i zamanda ilise imi. K ve es i bir camidir. Meli Gazi Camii, be alt ta basama l merdivenle inilir, uzunlamasna yaplm es i bi amidir i alenin fatihinin yaptrmasdr. Biimli, stn, ince bir tula minaresi vardr i, ada ei yo tur derler. erefesinin etraf demir afestir. ilehane Camii iremitli ve es i tarzdadr. rei By Camii ehrin bat yannda ve ta ucunda es i tarzda, iremitli bir camidir. Halil Efendi Camii aleden darda, henz yaplm, iremit rtl, sanat rane bir cami Mft Camii de aleden dardadr. Es i tarzdadr. Bildiimiz camiler bunlardr. Daha ba a es i tarz mescitler vardr. Bu ehirde dereli tepeli, tal yerlerde at at 2.700 iremitli ve topra rtl, gzel, ssl, es i tarzda ev vardr. 3 hamam vardr. Kalede Mft hamam, aleden darda ve ar mam, yine aleden darda Kefere hamam. Bu ehrin iyi bir deti vardr i, o da firlerin hamamlarna girememesidir. Bundan ba a 45 adar da saray hamamlar vardr i, bazen ma halle hal girer. ehrin ble taraf dnda epey mesafede gzel ve binal bir lca vardr. Suyu o tin ocu lar ve adnlar btn eyalarn orada y arlar. Oldu a gzel ve lezzetli bir hay Ama rt o ulu olup adamn vcudundan ya gibi ayar. Czzam, abral , ni ris (damla), u hastal larna yararl olduundan drt tarafnda i memle etlerden temmuzda buraya nice bin aile gelip tedavi iin y anr, suyundan iip memle etlerine dnerler. Mehur ve gzel bir l ehrin medresesi, drlhadsi, drl urrs, zel a evi yo tur. 70 adar sbyan o ulu va yaratltan ze i olup asl ve olgundur. 7 tane te esi vardr. rei By te esi ile lyas Dede te esi en mehurlardr. emeleri, sebilleri, a arsular o tur. ehrin suyu so a lardan geip debbhaneye (deri er) d lr. Orada debblarn maz d t leri deirmenleri dndrr. ehirde 70ten fazla su ehirde 500 d n ile trl trl esnaf vardr ama apal arsn bilmiyorum. Kaleden rac so an i i taraf hep d ndr. By yollar hep aldrmldr. Suyunun ve havasnn

eri rmzdr. Canl, Tr adamlardr. Gurbette olanlara o eli eder, uysal imselerdir. Yiyece ve ieceinin vlece leri o tur. Ba ve baheleri her taraf ssler. Bir o a, irhem lefan nar olur i her tanesi zlc adardr. Peyniri, efteri ve basd vardr. Ovalarnda eltii o olma la gayet gzel pirinci ol Kalenin uzeyi Karadeniz ysndan i i ona mesafededir.

Ni sar Ziyaretghlar Danimendolu Ni sar Fatihi Meli Gazi Hazretleri: Kale aps yannda gmldr. Yce muhabbet vardr. Hl ziyaretghtr. Tanrnn rahmeti zerine olsun. rei By Sultan: Camisi civarnda yce bir ubbede gmldr. Y se bir yapdr. Hmam Sultan: Tanr, ruhunu yce etsin. By azizdir. Buradan al p yine douya doru ormanlar ap alt saatte Ba iftli y durana g as eyaleti bitti. Bundan tesi Erzurum eyaletidir. Bu y i i eyalet snrnda olup 200 ev li Ermeni ydr. Zeamettir. Buradan sabahleyin al p Erzurum eyaletinde s efser azasna aya bastmz gibi 207 urban edip Erzurum ileri gelenlerinden avular Kethdas, Defter ni, avular Emini, Tmar Defterdar dier Divan erbab hep arlamaya gelip her biri hediye ara deerli mcevherler ve ap aca getirdiler. Ksacas va arl Paa Efendimizle Erzurum Eyaletine girip s efser adl amansz bir gei n bir gl le geere 3 saatte ahta yne geldi i s efser nahiyesi de 200 evli Ermeni eamettir. s dardan buraya gelinceye adar hep douya doru gitti . Btn sular hep doudan To at Osmanc a doru yani batya a ard. Bundan da Erzurumun ne adar y se bir topra ta oldu rtaya ar. Bu ahta ynden al ara art eyaletimizdir diye, gittiimiz tarafa ba mayp asaba ve ehirleri geip gezere bir douya, bir batya, bazen gneye, bazen uzeye gitti . Buradan drt saat, gzel yler iinden gitti . Te e y, s efser asabas topranda i, l camili zeamet ydr. Ziyaret yeri varsa da bilgimiz yo tur. Oradan be saat e ili tarlalardan geere avdar y durana geldi . Buras Koyluhisar asna bal, 100 evli gzel bir ydr. Ondan be saat ileride Koyluhisar Kalesine geldi . Estergon Kzlelmas Camii: Bu caminin apsnn zerinde tam yz on basama merdivenli y bir minaresi var. Minare tatan yaplm olup, gayet sanatl ve Osmanl usuldr. Usta mimar minareyi camiden biraz uza ta yapmtr. n uatma srasnda top gllesi ile bu minare y nin ubbesine zarar vermemesi dnlmtr. i ere uatma belsna urad hlde yine bu yret iinde alrlar. Evvelce bu caminin d avlusu i i at i en top gllelerinden d avlusu berbat olmutur. Hlen ale hal ve muhafzlar oturma tadr. atnda i avlu salam i ta ve sundurmalar hl durur. yle sanatl ve ibret verici bir e ilde denmi avludur er ta yeim, mermer, soma i ve benzer talardan meydana gelmi, cill bir avludur. Benzeri yo tur. Kble apsnn alt eii eitli mermer ile sslenmi bir camidir. st ve alt ei le ma, sanatl, cill, soma i dire i lerden meydana gelmitir. Her biri birer Rum harac deer ndedir. Bu harem aps zerinde nceden an ulesi varm. Bu apnn d yznde sa ve sol mermerden yaplm aslan hey elleri vardr. Bu caminin duvarlarnda o adar hey eller ve resimler var i, her biri san i canldr. Harem apsndan ieri caminin ble aps da hare apsndan daha fazla ssldr. Bu apnn zerinde Ltince yaz vardr. Bu ap ile mihrp ar olup, genilii se sen aya tr. Bu caminin drt taraf zemininden ta ubbe enarlarna varnc ya adar se iz ta te para uzun rmz soma i apl duvarlardr. Bu se iz adet bime taht oma iler caminin duvarnda durur. Usta ha (mhr azyan) bu rmz ren li mermerleri y llamtr i, aada namaz lanlarn btn hare etleri ayna gibi grnr. Minal ubbesi d r ile yaplm tersine dnm bir ubbedir. ine giren insan hayran olur. Ba r tas gibi o de aplama altn a ldr. Bu ubbede i sanat hibir camide yo tur. Kenarlar eit eit ta metli eyalarla sslenmitir. Kble tarafnda soma i mermerden yaplm bir sandu a vardr. O olan mermer sanatn Morada i Atina ehrinden ba a yerde grmedim. Bu sandu ann etrafnda lmu olan gl, reyhan, smbl ve a ay larn her biri bir sihir eseri gibidir. Yine mermerde bir ie srahi iinde eitli ie ler oyulmu ve bir sal m zm yapm i, san i hemen ubbenin blesi dnda, dardan grnr bir mermer ana iinde yine mermerden oyulmu p pirincinin her bir tanesi san i Revan pirinci gibi tane tane duruyor. Allah bil ir i, bu camide i garip ve acayip eserleri gzmzle grdmz iin bu derecede yazd . Hat an Han bu aleyi fethettii zaman camiyi ilise hlinde seyredip buyururlar i, Ah bu gl grnml ubbeye benzer ve bunun gibi sanatl bir mihrap ve minber olsa? Bu inci szle adiahn azndan nca Koca Mimar Sinan yer pp der i naallah padiahmn y se izni minber, mezzin mahfeli ve vaiz rss yapaym i, cihan gezginleri grmemi olalar. Sley

an stolni Belgrad uatmasna gidip gelince grr i, bir mihrap ve bir minber yaplm i, ile tarif olunmaz. Hele Koca Sinan padiahlara zel yle bir mahfel yapm i, insan udr etinin dndadr. Bu mahfele stunsuz bir merdiven ina etmi i, insan zerine basmaya or Stunsuz sanatl bir ta merdivendir i, her basama talarnn birer ular cami duvarna b ir. Basama yerleri tamamen bolu tadr. Merdivenin cami ii tarafna bir demir parma l yapm i, pe gariptir. Demir ustas bunda da hnerini gstermitir. Mahfelin enarlarna e imir vesaireden or ulu pencereler ve afesler yaptrmtr i, grenin a l afes iinde lr. Gzel pencerelerinde o adar ssl ve sanatl pencere apa lar vardr i, tarifinde dn dilsiz alr. Bu mahfel duvarnda bir buhurdan onaca dolabnn pirin tene e zerine ltn svanm bir apa vardr i, babamz Dergh- li uyumcubas Dervi Mehmed Zllni yazs ile de dolap zerine u beyti yazmtr.

Hsnnn eshbn hfzetmeye ey ghertb Oldular didelerim i i apa l dolap Hatta babamz merhum genliimizde bize bu Estergon mcadelesini ve burada i camiye yapt sanatl dolab anlatrlard. Allaha hamdolsun gzmzle grp, sevindi . Hatta bu ca a dman eline getii hlde sanatn sevdii iin mihrap ve minberini y mamtr. Bu Sleym erine dman dahi Nemse ve Macar ustalarna i i adet sanatl ve grlmeye deer ap yaptrm Sultan Ahmet zamannda Yeni Camii iin ap yaplma zere gemilere y lenip stanbula gnde ve yolda Demir apda gemiler batt iin yerine ulaamamtr. Hal arasnda Sultan Ahmeti sinin avlusu Estergon Camiinin apsdr, diye sylenirse de yanl olup, hlen yeni caminin rem ble aps i, pirin, hatt, tene e zerine gm itabeli ve altnla cilldr. Merhu apmtr. Kitabesinde cel yaz ile Mimma amelehu serzerpern bb- li Dervi Mehmed Zll tarihiyle yazldr i, babamzn eseridir. Her zaman ba p ruhuna fatiha o uruz. Yu ar ale e bu camiden ba a anlmaya deer eser yo tur. Ter os Kalesi: l mimar Yan o Bin Madyandr. Bu ale stanbul alesinin bir esi olm zere yaplmtr. Gl, Karadeniz ysndadr. Dier eleri Silivri Kaleleri ve Yedi ule bu aleye adar se iz saatli yerdir. Ter ostan Silivriye adar yedi at germe a le duvar ve her atnda birer at germe hende ler grnr. Bu Ter os Kalesinden Poruz Kal esine adar batan baa aleydi. Sonra Harun Reit, halife i en stanbul ayzerlerinin C enevizliler ile aras bozulup, stanbul te furu eliyle ral, Cenevizlilerin A denizde n Karadenizde i vilayetlerine gemelerine izin vermedi. O srada Galata, Cenevizliler de idi. Karadenizin Anadolu ve Rumeli taraflarnda yz adar ale Cenevizlilerin elin de idi. Yalnz bu Ter os Kalesi Rumlarda idi. Nihayet Cenevizliler Harun Reitle bir olup, A deniz ve Karadenizde biner para donanma hazr edip, Harun Reiti, stanbulu vurma a ardlar. Harun Reit tarafndan Rum te furuna eli olara Battal Gazi gnderildi. Rumlar er sene drder yz bin altn vermeyi abul edere bar yaptlar. Bunun zerine Cenevizliler e Harun Reitten izin alp; Ma edonya ve Galata ulesini 244 senesinde istil ettiler. Battal Gazi eliyle Harun Reite by hediyeler gnderdiler. Sonra Cenevizliler, stanbulun etrafn uatan duvarlar Silivriden bu Ter os Kalesine adar harap ettiler. Bunlar Ruml arn Yenvan tarihinde yazldr. Ter os Kalesinin e illeri: Bunu Konstantin imar edip, 856 (1452)da Fatih zapte tmitir. Eyp mevlevileri nahiyelerindendir. Karadeniz ysnda gen e linde bir by al le, bat, dou taraf bir by gldr. Yalnz lodos tarafnda bin adml adar aras vard rafnda i i at duvarlar, i i at aplar, by hendei vardr. Bundan ba a duvarlar tam tarafndan uatlmtr. By l on bin alt yz admdr. Karadeniz tarafnda by bir li girip, demir atar. Karadenizin bu glden dars Yedi Kumlar, Karatalar dedi leri or un tehli eli amansz yerlerdir. Ter os Gl: Etraf on bir mildir. Biraz tuzluca berra suyu vardr. Derin deildir. T uzlu olmasnn nedeni n Karadeniz dalgasnn buraya girmesidir. Kn btn ular burada az, rde , a et, arabata , serhat, vezne boaltan, uu, sa a uu, bal l, mart, yelve el ovan gibi ular gl ssler. Bu gl etrafnda i hal tfe le, doan, ahin, balaban, zaa gibi ularla nice yz bin az avlarlar. Glde i bal lardan yirmi o a gelen sazan, lev re , pisi, ala erde bal, aya, us umru, azmarad, s orpit, te ir bal mehurdur. Bir Osmanl Paas, Bir Krala Ta Giydiriyor: Etrafmz ral ve Tatar as erleri evirdi. aman, ln bir y se yerinde Erdel Krss derler, beyaz mermerden r basama bir y se m taht gibi rs onuldu. Saf Alman mermerindendir. Bir rsy ne adar tarif etse azdr. u adar biline i, bir ehliyetsiz ve marifetsiz, saf adam bu taht ve minberi grse , Allah yaps zanneder. le zaman olunca bu geni mihraba ara ap al ve rengren elbiseli yayan ve atllar g

nce, btn alan Hristiyanlarla doldu. Hemen bizim as ere, sessizce atlarna binmesi em redildi. Hemen r bin as er ral etrafnda atlarna binip hazr durdular. Bundan sonra ral bir mcevher is emle zerine oturdu. brahim Paa, Serdar Ali Paa t arafndan rala hediyeler getirdi. nce ral bana Muhzr Aann srmal sprge sorgucunu g iye gelen samur apaniceyi ensesine asp o mcevher ssl emeri beline balad. Padiah tara dan gelen topuzu eline alp, adet padiah tularn taht zerine di ti. Davul ve alemini, ca ve bayra larn rs zerine di tirdi. Sonra i i vezir, raln sa ve solunda hrmetle d u. adr mehterbas o anda altndan hn r is emlesini alp, yu ar minber zerine oydu. S da oltuunda i i vezir ile minbere yava yava p padiah is emlesi zerine oturdu. i rem vezir, raldan bir basama aa minberde oturdular. Hemen ral elinde i mcevher to puzu i i dizi zerine oyup, el ap nce Osmanl padiah Drdnc Sultan Mehmete dua etti. Allahn by l orada i, Hristiyanlarn hepsi, Osmanl adn iitince secde etli lerin aya zerine al p, u a sorgucunu arara , ba a Osmanlya dua etti. Btn hazr olan suretiyle yere serildi lerinde bu garibin alayas geldi. Osmanl devletinin dnya durd u a durmas iin hayr dualar ettim. Osmanl padiahna itaat eder misiniz? diye barnca, hepsi balarn ap, secde eder er. Kral sanda ve solunda olan insanlara szle by yeminler edip Kendimden istenilen altm eseyi sz verdim. Onlar verelim. Osmanl ile ho geinip, tatszl etmeyelim. dey rada olanlar ba ap Padiaha borcumuzu verelim. diye sz verdiler. Bundan sonra ral pe nasihat yollu szler syledi. Sana ve soluna selm verere minberden aaya indi. Bu defa ne i i vezir raln oltuuna girip minberden indirdiler ve deerli talarla sslenmi rsy turttular. Btn Erdelliler sr sr onun egemenliini tanmaya geldiler, Osmanl alc meh ip, zurna, nefir ve zillerle rehv faslndan yle bir cen havas vurdular i, etraf grl g grledi. Trenden sonra ral yle bir ziyafet verdi i, hl dillerde destandr. Yemein ou , ebap ve arap idi. Hemen olan oldu deyip nice bin araba arap getirere itiler. T a sabaha adar uzun gecemiz byle at stnde geti. Sabah olunca her es yerli yerine git ti, alan bo ald. Oradan al p do uz saatte ebe ya nnda serdarn yanna geldi . O gn hn r apucular ethdasna, serdara, btn vezirlere ve beylerbeyilere ral, yz ese ve i i yz esir balad. Kral daha te ral olur olmaz, i bin ese padiah paras t edildi diye mjde ile ad geen aay stanbula gnderdi. s p ehri: Vardar nehrinin sanda ve solunda geni, yeil, bostanl bir yerde olup, ne n batsnda ve ale olduu yerde binlerce ta a evinin bulunduu by bir yerdir. Yetmi ad hallesi vardr. Rum tarihileri s be Mazendern Rum derler. Kalesi: i atl salam, gvenli bir hisar olup, gzel bir ehirdir, hal a szl ve imselerdir. Kap ve duvar sa al gibi tra edilmi parla ta ile yaplm olup, talarnda ve sanat incelii hibir alede grlmemitir. Usta mimar o duvarn ocaman mermer stunlar yar gibi oyup na gibi ilemitir. Meer bu ilemeler Atina ehrinde i Efltun dershanesind la i; imdi Ebulfeth Camiidir. Bu ale s p ehrinin ortasnda, be enar e linde, y se , n l bir aledir i, etrafnda i duvarlar elli arn adar y se tir. Yetmi adet bur ile mitir. ehir de i i bin adar d n ile donanm olup, oldu a ssldr. Kble tarafna a plar vardr i her apnn aral be iler ile doludur. Yine o aral lar alet silh ta ml ile bezenmitir. Kalenin hi engeli yo tur. Son derece y se ayalar zerinde yaplm olup btn sahra grlme ledir. Kalenin bat tarafndan Vardar nehri a ar. Kaleden ayalar iine y l vardr i nehir enarnda i su ulesine gelir. Bir taraf cehennem uyusu gibi uurum olduundan asla hendei yo tur. Ama alenin dou ve ble taraf ile uzeyi esme aya ve derin hende tir. Bu tarafta ap nnde i hende zerinde aa pr vardr. Baz zamanlar arla be iler aldrp ap nne siper alrlar. Kalenin bur ve borusu oldu a metin ve sanat ilidir. Hisar iinde yz adar as er ev leri, ambarlar ve cephaneli leri vardr. Ama i il olduundan toplar azdr. ehrin on bin altm adar te ve atl, ta, gzel ona lar vardr, batan baa rmz ssl hanedanlardr. Bunlardan Mahmut Paa Saray, Emir Paa Saray, Koca Serdar Saray, Sa aray tannm ve mehurdur. Camileri: K ve by te e ve mescitleri ile mihrab vardr. Ama r beinde cuma na Bunlardan saat ulesi dibinde Hn r Camiine Sultan Murad bin Mehmed tbe serh fi senete erbain ve semnmie (840) diye tarih dlmtr. Aa ehir iinde Yahya Paa Camii, (Sultan Bayezidin vezir ve damaddr) caminin y se emeri zerinde celi yaz ile bu tarih yazlmtr:

Leyse1-vega Paa ellez

ad sre ismuhu Yahya.

Bilhayri mri cmian lilbidi ves-scidi. Lemm semitu itmmehu f sati mbre eti, Fe lte f trhahu: Lillahu hzelmescidi... (908)

tdi binaya himmet Hac Mehmet Aa, Tarih dendi oldum: Har- cedid ve rn. (999)

Yahya Paa han, s Bey han, sha Bey han mehurlardr. On er adet be r odas var r be rlar alrlar. ars: i bin yz elli adet d ndan oluan ta bina, emerler ve ubbeler ile ssl dr. Bunlardan manifaturaclar, gazzazlar, adrclar, huffaflar, boyaclar, ta eciler ar du a dzgn yaplm arlar olup, so a lar temiz aldrmldr. Her d nda avanozlar v mene e, gl, nesrin, reyhan erguvan ve zamba ile ssl ie ler btn tccar ve mteriler a o ular. Kadirinas esnaf vardr. Sca gnlerde btn ar serin yerleri ile Badata be rlar Bosna ve Halep gibi batan baa ap emerlerle salamlatrlmtr. Bir apal ar atlamaz, i i ba demir apl, ubbeli, bir ale gibidir. Vardar nehri zerinde on drt gzl pr vardr i, gzlerden drd harap olduundan, ta i. Tamir tarihi: Tmirini grenler bu cesr-i b nazrin, Tahsn edip didiler: Evvel iden o al! Tamir olunma ile yapld gnl hal n, Oldu hill tarih: Termim-i cesr-i bl... (987)

Bu grlmeye deer pr, Fetih babas Sultan Mehmetin yapsdr. Kprnn arsnda da airleri: Bayezid-i Veli airlerinden H ve Erz elebi s pl olup, uvvetli iirlere ir. Koca Hasanzade de se in bir airdir. nemli eserleri: Yu ar ale nnde Hn r Camii yannda minre gibi bir saat ulesi var. at annn sesi bir ona yerden duyulur. Sesi o adar uvvetlidir. Kulesi de grlece bi

Y se bir ubbe ile y se bir minareye sahiptir i, minaresi stanbulun Ayasofya minaresine benzer. Binann ustas sanat gsterisi yapp bu caminin by avlusunun ta ortasn a nar ve servi aalar glgesinde bir havuz yapp bra mtr i; insann gz bu ibret ve amar. Vardar nehri prs arsnda (Korluzade Camii) vardr. Kale nnde Koca Mustafa Ca ihi: 890 f seneti tisn ve semnmiedir. Bir de Alaca Camii adyla mehur bir cami vardr Gazi sha Bey yaptrmtr. sha Beyzade sa Bey Camii de oldu a rahattr. Mescitlerinden escidi, sha Bey Ayinesi, Kepene iler Bu as bildi lerimdir. Sultan Murat Han Camii Medresesi, (Yahya Paa Medresesi), sha Paa Medresesi, (sa Paa Medresesi), (Mustafa Paa Medresesi), (Karlzade Medresesi) medreselerinin mehurl ardr. Do uz adet Kuran o utan yeri vardr; fa at ubbe olmayp camilere bitii tir. Bural arda Kuran ezberleme ten ba a bir ey o unmaz. n hal iinde o hafz yo tur. Yetmi tepleri var olup, her bir cami yannda bir me tep bulunur. Koca Mustafa Paa me tebi en mehurudur. Yirmi adet te esi vardr. Mevlevhne te esi yeni yapldndan gzeldir. D e paann ona idi. Mele Ahmet Paann emri ile Mevlna te esi oldu. Lo man He im te esi ile Baba Meddah te eleri de mehurdur. Yz on adet a ar emesi vardr. i yz adet de sebi hane (hayr emesi) saylr. Bu ehrin btn a evlerine dalan su Kaani alesinden gelen i sa Bey emerleriyle ehre dalr. Bu a arsu yine Kaani dalarndan toplanp s p altn arr, billr gibi bir hayal suyudur. Vardar ise Arnavutlu tan Malgn, Prizren ehirleri da rndan toplanp bu s p altndan geere iner. Kprl nehri iinden geere , Karaferne ya altndan geip Selani ya nnda denize arr. Bu by ehrin etrafnda i dereci zerind su deirmeni vardr. Hamamlar oldu a rahattr. Yahya Paaya ya n Kzlar hamam var i, o girer. Yol zerinde olmayp, tenha ve sa l bir yerdedir. n alabal so a larda adnlar mama girmeleri buralarda son derece sutur. Boyaclar iinde engl hamam, (sa Bey Hamam) as gayet ho, duvar yz ve ubbesi asla terlemez. Bunlardan ba a bin altm adar da saray hamamlar vardr. Yedi yerde misafirhanesi vardr. En mehuru Yahya Paa misafirhanesidir. Tccar hanl arndan sa Bey Camiinin yannda Mehmet Aa Hannn tarihi:

r eydir. Bir de ta aa ehrin ortasnda (Baba Lo man) namnda bir ziyaret yeri var; do tor ardan biriymi. Tlsm ilmi ile bir hayat suyu olan uyu arm. Kevser suyu gibidir. Bir d mla ienin mr uzun olur. Bunun iinde nice bal lar teye, beriye giderler. Nice imseler niyet edip Eer benim iim hayr ile son bulursa bu bal lar satm e mei yesinler, eer itmezse, hayr ile son bulmazsa e meimi yemeyeler. derler. Allahn emri ile nicesinin e meini yerler, ii rast gelir, nicesinin yanna bile gelmeyip yemezler. O imsenin ii de ileri gitmez. Kiliseleri: Ermeni, Bulgar, Srp ve Yahudilerin iliseleri vardr. Fren , Macar ve Nemsenin i yo tur. Bu Latinler o olup, onlar da Srp iliselerinde ayin yaparlar . Su ve havasnn holuu bu ehre zel olup, hal zinde yapl olurlar. Beenilen eyleri: u a ve rahatl eldiveni; oyma, na l yast ve basma it perdeleri olup Acem diyarnda bile bulunmaz. Hal nn bir sm tccar, bir sm, sanat r olup, bir bilgin geinirler. Kosovada O aboluda an taneli buday, arpa ve brlcesi mehurdur. mareti (a evi): Do uz yerde yeme verilen a evi vardr. Gelen gidene, ulema(ilim adam), fa ir ve isizlere sabah ve a am devaml olara zengin olsun, fa ir olsun sofra lar a tr. Bunlardan Yahya Paa a evi, Hn r a evi, Koca Mustafa Paa a evi, sha Bey evi daima nimeti bol a evleridir. Yiyece leri arasnda, ou yeme lerinde yer frnlarnda p i uzu bryanlar, apamalar, bal yeme leri mehurdur. Meyvelerinden elmas, e me ayvas arda erii ve eftalisi lezzetlidir. ece lerinden o ulu bal suyu, hardaliyesi, pelun yesi, vine suyu ve zm ras her yerde anlr. Vergi memuru ve ehir ethdasnn en aznd bin dnm balar ve bir o adar da va f balar vardr. Hal ounlu la Rumeli ve Arnavut dilinde onuurlar. zel leheleri vardr. Ya biz siz emiiniz elebi Efendimize varamz ve onlar bizim efenmizdir. gibi szleri vardr. Ho bir lde onuurlar. ehir oldu a temizdir. Caddeleri beyaz aldrm delidir. Meclis, hal ve by leri o Dervi, air ve fa ir dostudurlar. Zev ve sefaya d n olup, a havalar gnl sermayeleri airlerin sultan Veysi bin Mehmet: Veysi Efendi diye tannmtr. Anadolu beldelerinde laehirde domutur. Btn bilimleri bilirdi. Osmanl Devletinden almad y se mev iler mev iyi bir eseriyle alrd. Hatta Va anme-i Veysyi - i rne , m emmel bir tarihtir- Su n Ahmete hediye edip arlnda s p azasna ynetici oldu. Siyer-i Veys de nemli bir azreti Risaletpenhyi, drt halifeyi, muhacir ve ensr bu eserinde yle anlatmtr i bu merhum Ha nye bile stn gelmitir. By bir eser olup, anlalmas by szl ler ile m itaptr. Edebiyat ilmine ait biro divan, iirde dnyaca tannan Hamsesi vardr. mrnn larnda s pte bulunmu olup, va tinin ounu aza ile geirirdi, geinmesi de adl ar Rahmetli Mevlna ad, bilgin ve yazar, gzelli ler dvan sahibi, a tabirci, ateli y n, saf ve cennet grnml, olgun bir insan idi. Ksaca sr ilminde imdiye adar ei gelmemi Yzden fazla yazlm metni, yz yetmi adar asdesi, r cilt itab var i, her biri d annmtr. zelli le Siyeri esiz bir eserdir. Ben zavall, s darl Mahmut Efendi huzurun endi gftelerinden olan: Ald n bezm-i lset, devr eyledi peymnesi, Andan ienler oldu mest, aylmad mestnesi.

ilhisini y se ses ve m am ile o uyunca orada bulunan Veysi Efendi: Allah mbare eyleye! Ne ho, hazin sese sahiptir, bu ocuu Allah uzun mrl edip, mu lu evine avutura, diye duadan sonra, beni azizden sorunca, cenab aziz buyurdular i: Mnev evldmzdr, endi yetitirdiimiz rencimizdir. Kal Evliya, Veys elebinin Ben hemen al p elini pnce Veysi elebi: naallah Sultanm, bu temiz ve olgun masumdan o hl ve yararl grlr, i i cihanda olur, diye hayr dualar etti. Allaha r onlarn da iyi dile lerine eriti . Aradan elli s ne geti ten sonra imdi Mele Ahmet Paa efendimizle Bosna saray grevinden Rumeliye geli r en, bu s p nahiyesi olan Kaani te Veysi olu elebi ile de grtm. Cenab- Br her lebinin babas Veysi Efendi her ne adar dnyaca tannm, a sei onuan, bir ilim sahib yse, olu elebi de o adar tersi, sz syleme ten aciz biri idi. Mele Paa ile grtmde mur gariban gibi dimdi durdu. mr boyunca endi pabucunu bile tanyamamtr. Bir ayana iyerse te ine de naln giyip gezer. Bazan da bir ayana sar, bir ayana rmz pabu giy i; selm versen Ya ben ne diyeyim? diye yannda ilere sorar, ismini soranlara anca eyr e saatte cevap verir. Ama yine de lim elbisesiyle temizce gezer, vcuta no sansz, dzgn , a sa all elebidir. Babasnn hizmetilerinden baz adamlar endisini gzetip dururlar. T

haf hldir i, baba byle bir i sahibi, lim ve h im ola, olu ise sz sylemeye gc yetme asnn yz suyuna endisine Kaani azas devaml ihsan olunduundan, bu gelirle geinir. M Paa efendimiz endisine r , elli altn baladysa da abul etmeyip, adamlarna verdi. Ba Veysi efendinin abri nur ola. Allah rahmet eylesin. er ez avminin yafetleri: Hepsi ll eeden siyah ta e giyerler. zerlerine siyah oyun ynnden erilmi, ihram gibi do unmu, inceci , siyah, darac aba, dolama giyerler. Ortasna ua balayp gezerler. zerlerine ba a ey giymezler. Zenginleri gnlerinde iyerler. Btn elbiseleri sac , dizleri hizasnda hafif yafetlerdir. nce umatan alva erler. ou donsuz gezer. Aya larnda alt btn, zerinde bir eit dmesi olan ar vard zel deildir. Kua lar yine oyun ynnden rlm ipe gibidir. Beyleri, bir eit rmz di ilmi mestler giyerler i, aya larndan gl le ar. Bu derece dar rmz mest giyerle fa irleri gnleri elbiseleri zerine e drlm siyah ve beyaz ebeleri boazlarna Ama onun olu, yrtmac ve ya as yo tur. Kaln, ll bir ebedir. Hatta savalarda bu eb yi yzne tutup savaa giren er ez avminin nne Brsiyap, Rstem duramaz. San i o ebe on al anlardr. Dorusu o ebeye o ilemez, onu l esemez. Baz savalarda bu ebeyi slat alrlar. Kh nne ve h lzumuna gre sana ve soluna tutup udurmu ay gibi savaa gire lerinin elbette birer heylan atlar, birer zrhlar, birer o lu ve o lar, birer llar irer mzra lar vardr. Ama llarnn ular drt e ve e sng gibidir. Dmann elerinin hepsi tfe lidir. Hepsi pireyi urunla gznden vururlar. San i siyah barutu endileri yaparlar. Binlerce atlar zerinde tfe tar, mzra tamazlar. Bu blgede demir ve siyah atlar o sevilir. Hl ileri, gleri birbirlerinin ylerini ve ona larn vurara geinme tir. ylesine i, gzden srmeyi alar, gz yerinde alr. Ta bu derece haramidirler. Ama misafirlerini n bir hardal tanesi uruna lrler. Her es onuunu yedirir, iirir, misafirperverli eder e gidecei ye adar gtrr. Gz nurlu zlar, deini yapp hizmet ederler. Ama lf at deyim diyen adam evden ovarlar veya ldrrler. Onlara da t gzle ba mayandan Bu hac a diye holanara sayg gsterirler. Her sar l adam grseler Hac derler. Kendileri e me n, Hac a u istermi. diye beyaz lde pimi e me getirirler. E mee bu diyarda a u d er ez yeme leri: Hepsi dardan pimi e me yerler. Yani dar lapasn olayca piirip e rinde top top, sca sca sezbala batrp yerler. Sezbal bir eit yeme tir i, cevizi hava nda dvp hardal ve tuz ile artrp selere oyarlar. Cevizin yan arp rmz fren O rmz ceviz yayla peynir yan ad geen sezbal iine oyara e mei bu sezbala batr . Ba ml oyun ve uzular, ba, boynuzlar, trna lar ve btn cierleri, i embeyi, pe bbre ya ile beraber tertemiz sularda yedi at artrlar. Bahsedilen oyunu bsbtn tand piirir, meydan ziyafetine getirirler. Koyunu tandrda yle piirirler i san i ilii dalr alarnda araca, sr ve ula l avlarn da byle piirirler. Dalarnda i e li , tura v dl tavu lar, az ve rde leri ebap edip yerler. er ezlerin iece leri: Hepsi at st mz, tal an, ayvan, urt ayran, es in bozalar, s in bal sular, tatl bal sular ve tatl ma sime bozalar ierler. ounlu la suyu az ierl Evleri saz ve am rtl, it evrili i ier apl evlerdir. Atlar ba ularnda ve s atarlar. K gnleri by mee aalarn evlerinin orta yerinde ya p cmle olu ocuu, e ate banda dnp otururlar. Hamam gibi sca evleri vardr. Yo sul olanlarnn yata lar idir. Yast lar oyun derisindendir. Ama beylerinin evleri temiz ilim, ebe ve eel erle delidir. Misafirhaneleri de ba adr. Her misafirhanede birer i ier er ez, adamlar yumayp misafirleri hrszdan orurlar. Garip dostu adamlardr. Ama bir t vardr, yz ya damlarn btn sa aln tra ederler. Eer sa alls varsa bir haftal uzam tra adar s ta sa allarn eserler. Alnlarndan, ta bann ortasndan ensesine adar ba tra edip rinde i salarn i i yanlarna sar trlar. Baz yo sullar yeme ten sonra ellerinin yan er. Ama ileri gelenleri ellerini y ayp yerlere silerler. er ezlerin isimleri: Hafl Elbozdu, Bazru , Mess, Canferi, Hbe... er ez adnlarnn giyim ve e illeri: Kadnlarn hepsi beyaz ebeden rlm beyaz ta rler. Ba a blgelerin adnlar gibi salarn sar tp, ellerini nalayp gzlerini srmel erin ve ileri gelenlerinin adnlar ren li bugai ve ipe darac s ma aftan giyerler. Ksacas, er ez avminin yz bin, eit tuhaf hlleri vardr. Ama er ezistan avminin h in hlleri, azanlar, yiyece ve iece leri yazld e ildedir. Mehmet Giray Han Efendimiz be gn bu efa i abilesi Pe nda ald. Han bu yerden al r en Hac Giray Sultan ve Selamet Giray Sultan stanbula gitmeyip, Biz Hanmzdan ayrlmay Kara ada oluruz. diye Hana gelip bavurdular. Han da Bu efa i de gn otura diye ferm ince hemen ben de Handan izin aldm. Ar adalarmla Karadeniz sahillerini seyretme iin

efa i abilesinden bleye doru dalar, s ormanlar olan Bal anlar ap yedi saat gitt Bir cerrahn hneri: Bir gn bir cerrah d nnda oturur en mslman olmayan biri geldi. rraha bir Engers altn verip: Diim aryor, ar. deyip is emle zerine oturdu. Cerrah hemen eline milini alp, ada e mile ile vurunca adam feryat edip: te aryan diim odur, dedi. Usta cerrah bir mangal ile ate getirip iine sar pirin nbura telleri oydu. i ie su ard. Biri mavi, biri rmz su idi. Aatan yaplm i eline alp adamn azn at. Aryan diin etlerine iede i mavi sudan srd. Elinde i a eden, olayca ve an a madan bir tane beyaz, atal l dii ard. Sonra hemen atein dip, tanbura tellerinin birini ateten ard. Kzgn teli diin ne so tu. Tel, diin il cz, cz edince, rn iinden teli ard. rn iinden bir araca bal ince, zayf b ine diin rne so tuunda bir urtcaz daha t. O an die el ile yapmadan dii yine er br iede i rmz sudan su ve tuz srp, bir tahta parasn diin stne oyara dam tahtay srnca an di yerine yerleip ald. Bir daha armasndan urtuldun, es is ur. dedi. Ama el ile yapma. Ben bu hli grnce canm yerine geldi. Zira Uyvar Kalesi altnda cirit oynar en Kbleli Mustafa Paa dilerine bir cirit vurdu. diim sallanr hle gelmiti. O an cerraha diler terdim. O da rmz sudan dilerimin etlerine srd. Sonra bana da tahta parasn srtt. alam oldu i, fnd ve ceviz rabilir hle geldim. Dnyalar adar sevindim. Cerraha, bir Kaya Sultan yal verdim. Sevindi. Bir c ie ile rmz sudan yarm dirhem adar su dedi i Eer, yz altn verirsen sana sular ezzap gibi aynatmasn reteyim. Hangi diyar en dileri aryan adamn diini mavi su ile arr, iinde i ilii dalayp dii yine ald p, rmz sudan srersin. Art buralarda durma, para azan. dediinde ben elli altn verdi o , yz, altn olmaynca retmem. dedi. Ben de zp vermedim. Meer bin altn verip reni er imi. Yine bir gn bir firin rali a yani a esini alp, diine mavi su srp diini e efere gitti. Meer yerine di oyma iin birer altn alrm. Ksacas Bete olan do torlar, an alclar ve cerrahlar bir diyarda yo tur. Bunlarda g dmz hnerleri birer birer yazsa Ebu Ali Sina Kanunu olur. Her ilerini olayca yaparlar Biro cerrah d nnda berberler vardr. Geri btn Nemseliler saldrlar. Tra olmazla alarnn orta yerlerini tra edip, salarn o ulu sabunlar ile y arlar. Yz binlercesi y sen yalarndadr. Sa allarn tra ettirdi lerinde berber bunlar y se bir is emleye otu ra lar adamlarn san ve sa aln y ayp ba a is emleye oturturlar. Tra olaca imse emle, bir mil zerinde olup frlda gibi dner. Berber tra etti e is emleyi evirir, han tarafn tra etme isterse is emleyi evirir ve endisi oturara olayca tra eder. Rumda gibi berber aya zeri tra etmez. D nlar adrvanlar ve eitli eyalar ile ssldr. A inde bulunan hayr ve iyili leri, eserleri, yiyece ve iece leri ba a bir yerde yo t ur. Her im bu tmarhanelerde ifa bulursa, daha nce adam olduu eyalar getirip verir. O dar altn, gm, ba r, alay, sahan, tencere, sini, tepsi ve amd i her tmarhanede on Ms zinesi deerinde altn ve gm aplar bulunur. O adar altn ve gm ebap ileri elerd Her hastann hastalna gre altn, gm ve ba r tencerede eitli yeme ler piirip hasta . Kilerlerinde u st ve aslan st hurmadan ba a her eit bit iden yiyece ve iece bul yle usta alar var i, ne zaman bir ral bir rala, bir vezir ve bir eliye ziyafet ets e bu alar getirtilip eitli yeme ler piirirler. Ama her yerin yemei mehur deildir. B r perhiz edip, atal demir ucuyla elli dirhem yeme ve elli dirhem arap yiyip, ierle r. Yeme yeme Osmanllardadr. Hind, Sind ve Acemde dahil yeme yo tur. Sadece pila vlar mehurdur. Her hastahanenin macun yerinde he imba oturur. Gnde bir antar macunu fa ir has talara dalr. Yz binlerce ho a ve avanoz macun, yiyece ve iece tatllar vardr. Her tahanede yazl ve l odalarnda eitli adrvanlar ve havuzlar var. K odalarnda hama lar, yaz odalarnda adrvanlar olup pencereleri bahelere ba arlar. Her hastann huyuna g lgclar gelip, eitli sazlar alp elenirler. Ama gariptir i bu Alman diyarnda Rumda ve istanda i gibi o mecnun yo tur. Anca tmarhanelerde a l hastas o tur ve areleri de yo tur. Fa ir ve garipler a evi: On bir yerde yeme verilir. Geri hesap, pinti vilyet olu p tl ehridir. Ama mutla a her ral manastrnn a evlerinde buday ve un orbas piiri iselerde oturan patri ve eilerle baz fa irlere datlr. Stefan ilisesi ve ral saray vi hepsinden by olup zengin, fa ir, gen, yal, ocu her ese bolca yiyece datlr. Btn manastrlar burada tamam oldu. Anlattmz manastrlarn hepsi urun rtl deil isesinin de baz yerleri urunla rtlmemitir. Na l tahta ve iremit rtldr. ehrin a

rce saray hep ren li iremit, urun, sar pirin, rmz ba r, alayl tene e ve yer yer tahta rtldr. Eer bu ehrin zelli lerini grdmz gibi yazsa bir cilt itap olur. Ya eildir. Allah bu ehri dman eline drmesin. Zira bu ehre yabanc aya bassa perian olu h buray Mslman mesajlara nasip etsin. Bu ehrin hemen her eyi beenilir ve mehurdur. Bt tor, cerrah, berber, na a, saati, tfe i ve r so a larnn temizliine; h imleri , al verilerinde lde di at ederler. Yalan sylemedi lerine, adaletli davrand larna, veren hal ve vergiden muaf olan hal huzur iinde yaayp zulm etmedi lerine, su ve h avasnn gzelliine, seven ve sevilenlerin temizli ve inceliine, deii e ilde o ulu i ne, her esin birbiriyle iyi geinip gariplere dostlu gstermelerine ve vilyetlerinin her eye ar gvenli olduuna Allah ahittir i slm diyarnda byle gvenli ve adaletli r. Bu ehrin binlerce gzelli lerini yazsa bir ylda bitmez. Anca biz iste ve ma sa dmz zere szmze dnelim. Bu ehri alt gnde gezip, grd . Daha nce raln bir hafta s grelim dedii gnlerden yedinci gn cumartesi olup, ba tercman Mi el ve ba omiser, de paaya gelip Sultanm, cesur imparator, sultanma selmlar edip yarn i gn ereflenelim di buyurdular. dedi. By Ariboz liman: Bu liman, alenin aa tarafnda olup, yu ar taraf yldz ve poy K gnleri gemiler yatamazlar. Frtnadan tutunamazlar. Aa tarafta i liman, Allah tarafndan esiz bir limandr i drt yz para gemi hep bir girip, hepsi birden demir atp rahatl la yatarlar. San i bir rmaa girmi gibi olurlar. Baz gemiler stanbulda i Galata nnde i gibi hisar nne ay r yatarlar. Bu liman aznd tarafna ba an bir adac vardr. Kaleye o ya ndr. smine Paa adas derler. Ebulfe ehmet buradan gemi ile geer en bu adacn stnde adr urup oturmutur. Bu yer hlen bell durma tadr. Bu adac tan aleye varncaya adar gemilerle pr yapp, Rumeli tarafndan slm as erl d lp, yry yapp, aleyi fethetmilerdir. Bu adac tan eileme rzgr tarafna Tuzl tadr. Oradan Rumeli tarafnda Burgazl burnuna varnca yirmi be mildir. Bu burundan bley e doru mil uza l ta bir dere vardr. Dereden Kzlhisar r be mil mesafededir. Aribo sara ara ile gider en ble ile eileme rzgr arasnda bir saatli uza l la Kalabuz Bu y rem ba misali gll glistanl , limon, turun ve bahesi bol, irin bir ydr. elenlerinin ba ve baheleri hep bu ydedir. Valide Sultann Livadiye ehri arazisine atl m Valide Sultan ml dr i Livadiye Aas tarafndan gnderilen, tayin edilen bir idareci dan ynetilir. Buradan ilerleyere , bleye doru gidip, gelimi yleri geti . FLA KALES

Kral Batlimosun Flapor adnda i olu tarafndan yaptrlmtr. Onun adyla isimlendiril bir aledir. inde bulunan firler Rumeli as erinin zerlerine geldiini haber ald larnda amaya almlar ise de aman dileyip aleyi teslim etmilerdir. Ama fetihten sonra alenin baz yerlerini y mlardr. Anca alenin ara taraf salam olara almtr. inde Rum rlar. Buradan ble tarafna balar ve baheler iinden i i saat ilerledi . i Ariboz Kalesi by lnde perian bir aleye geldi . Biraz onarldnda salam e mm ndr. Ya nlarnda gzel ve gelimi yler vardr. Buradan da be saat yol ald tan sonra Padra yne vard . Buras da fir ydr. Sonr sahilden, bazen bal, dal, oval yollardan dou tarafna doru gitti . KIZILHSAR

Filozof Kral Batlimos tarafndan yaptrlmtr. Ebulfeth Mehmet Hann paalarndan oca t Paa tarafndan fethedilmitir. Aribozun azasdr. Ve il tarafndan ynetilir. Kalesi, d enarndan bir buu mil uza l ta, yerli bir g aya zerinde yaplm olup, arsnda lim . Ama yan tarafnda ble tarafna ba an gzel, ho bir liman vardr. Y se bir tepenin ze urulmu olan bu ale, tatan yaplm, drt eli, gzel, bir aledir. inde anca i bulunur. Bir camisi bulunup bunun dnda han, hamam, d n gibi bir bina yo tur. Anca su sarnlar, erza ambarlar ve cephane mahzenleri olup ale muhafz ile se sen adar ale as eri bulunur. Bir aps olup ble tarafna alr. Evleri tatan olup hepsi de iremi . Bir medrese, bir ocu o ulu, bir dervi te esi, camisi, mescitleri, bir tccar han, bir hamam ve yirmi adet ve d n olup ba a binadan eser yo tur. Ariboz Kalesi adas rfezinin dnda, bir burunda urulmu olan bu varo Aribozdan b elir en dou tarafna der. Bu smda yle sana rzgr eser i, insan atnn zerinden t

da yz zere y ar. Baz zaman iddetli rzgr e inleri nden arp, binlerce y se a r ve nne gelen eyleri denize d er. Burann bu son derece iddetli rzgrndan dolay baz tarihiler bu aleye Krmz-Kzl ler. Bu alenin be mil arayeli tarafnda i blgeye Kara ada derler. Gemilerin or us uzca snabilecei gzel bir limandr. Buradan alt mil mesafede i adaca Manitlo der un arsnda i limana da Manitlo liman ad verilmitir. Burada viran bir ilise vardr. Bu ilise tarafnda gemiler demir bra p rahatl la yatarlar. Bu limanda tatl sulu ayalar b ulunur. Kzlhisar burnundan Atina ehri tarafnda Ropuz burnuna varnca elli mil mesafede dir. Kuzey tarafnda Ezdin burnuna otuz mildir. ESK BYK EHR ATNA

Rum dilinde t ile s harflerinin sylenii birbirine ya n olduundan Rumlar bu ehre As na derler. Btn Hristiyan tarihileri ve Kpti milleti bu Atina ehrinin il olara Hazre ti Sleyman Aleyhisselm tarafndan urulmu olduunu sylerler. Bel s Ana, Yemen diyarnda n bir gece, onu gece giysileriyle getirip, ni hna ald tan sonra, Bel s Ana cihan gezi p, dolap grme istediinde, Hazreti Sleyman rzgra emredip btn mallar ile Kudsten uara nce Girit adasna gelirler. Burada sfa ya da zerinde ona layp, Bel s Ana bura e , gzel bir asr yaptrr. Buradan ayrlp, Rum tarafna geip, bu Atina ehrinin bulundu gelip, seyir yeri denilen yerde rem ba misali by bir saray ve ler yaptrr. Sonra H i Sleyman da buray imar edip gelitirir. Ondan sonra Meli Fila os bu ehri daha da ge litirmitir. Bu Meli Fila os beinci atada Hazreti Sleymana ular. Rum padiahlarndan o Selani ve Kavalay da urdurdu tan sonra, Rum, Acem ve Arab ha imiyeti altna alr. Fila os zamannda By s ender dnyaya gelir. Fila os, s enderi umandan edip, yetitirere o cihana h meden bir padiah olur. s ender, bu Atina ehrini de imar edip son derece ge litirir. Atina ehrinde yedi bin adet filozof toplanm olduundan btn tarihiler buraya Filozoflar - H imler ehri adn vermilerdir. Mehur filozoflardan Pisagor, Bu rat, So rat Fila os, Filasof, Rasatlis, Calinos, Efltun, Batlamyus... bunlar arasndadr. Ksacas btn bilginler bu Atina ehrinin havasn beenip, buray endilerine vatan edi dir. Bunlar fi ir birlii yapp, ecele derman aramlarsa da bulamamlar, ama yz binlerce d rde deva bulup, y se hesaplarla ve perhiz ile vcutlarna ifa bulup er, drder yzyl ya Ama Filozof Bu rat deil ecele are bulma , endi derdine derman bulamayp ishalden lmtr. Bunun zerine Efltun dnyadan el, ete e ip, he imler mezhebinden p, Hazretin dinini a ul edip, seyahat edere Budin snrlarnda Peuy ehrine gelip, buraya yerleere sonunda o da bu adar bilgi sahibi olduu hlde endini ecele teslim etmitir. Peuy ehrinin Siget aps dnda bir aal yerde yatma tadr. lm deinde i en Ah benim rem bam Atina ra bu Atina ehri yle bir zenilen ve gnllerde yatan ehirdi i yeryznde ne adar tuhaf garip sanat eseri var ise hepsi burada bulunur. Beyaz ham mermerden oyulmu sanat eserleri, binlerce eit yaratn garip tasvirleri, Avrupa yaps hey elleri vardr i, gre hayretler iinde alp, a llar balarndan gider. n btn resimler san i insana canlym r. Hey eller ise insana imisi gler yzle imisi ise zgn e ilde ba arlar. Ksaca, gere bu Atina ehrinde, gere se etrafnda i mesirelerde, Ejder limannda, Dr zi limannda, Koba adl ilisede, Kefse asabasnda ve Mermerli te olan tuhaf ve garip, i ret verici grlmeye deer eserler yeryznde hibir yerde yo tur. Zira bu Yunan Rum avmi i l defa Hazreti Davut Aleyhisselm zamannda Rum l esinde oalara mal ve ml sahibi olun ca il olara yapt lar by ehir Ma edonya imdi i Filibe ehridir. Bundan sonra urdu la hir Bozantadr i sonra ona Kostantiniye dediler, imdi stanbul denme tedir. Daha sonr a Rum avmi, Rum denizinin Rumeli tarafnn uzey bat tarafnda i rfez denizin bitimind e bu Atina ehrini urdular. Sonra stanbul ehrinin sahibi Konstantin buray daha da ge litirmitir. Onun as erleri burada h metmilerdir. te bilginler diyar olan bu ehir 1700 es i ve by bir ehirdir. Yzlerce h mdarn eline gemi bir yer olup iinde nice h md urmu, spanya elinden Venedi eline girmitir. Nihayet bizzat Ebulfeth Sultan Mehmet Hann fethiyle Osmanl idaresine girmitir. Halen Rumeli topranda, Kapudan Paa ynetimind dir. Me e ve Medine va f olup Kzlar Aas nezaretinde Padiah maldr. yz a e bedelli na ibleraf, sipah ethda yeri, yenieri serdar, Drssde Aas tarafndan valisi elli r salar. Kalenin muhafz aas, yz elli adet as eri, muhtesib aas (Belediye ba an), bac vergi) aas, hara aas, emin aas, ehir ethdas, mimar aas, ehir subas ve Rumlar i vardr. Bunlardan ba a idarecileri yo tur. Atina Kalesinin e li ve yaps: Geni bir sahra ortasnda, havalesiz yaln bir zl a

inde, doudan batya doru yuvarla e ilde yaplm es i bir yapdr. Benzeri yeryznde bul alam ve dayan l bir aledir. Kalenin yerden ayasnn tepesine adar y se lii tam yz ar ale duvarlarnn her bir ta fil cssesi ve hamam ubbesi by lnde olup, yontma, parla mer talardr. Kalenin mimar buray yapar en btn ustaln ve hnerini gsterere bu tal eme olara yapmtr i, asla ire ve har ullanmamtr. Bu alenin drt bir tarafndan f si asla mm n deildir. Zira hibir tarafndan lam ve siper azlmas mm n deildir. Kal ayasndan yu arya ta binasnn y se lii elli arndr. Beden duvarnn zerinden evre u dr. Kalenin etrafnda hi hendei yo tur. Zira her taraf esme ayadan gayya (cehennem) uyusu gibi derindedir. Sadece bat tarafna ba an adet demir aps yardr. Kaplar birbi den geme olup, her birinin aras ellier admdr. Kale iinde yz adet batan baa iremi iri ale gibi, ta yap hanedanlar vardr. Ama baheleri yo tur. Btn evlerin pencerelerind en, bal onlarndan ve sofalarndan sahrann ba ve baheleri olduu gibi grnme tedir. Kalen ta fir zamanndan anallar ile getirilip a tlan hayat sular varm, ama imdi suyu olmad evlerin dam ve olu larndan a an yamur sular sarnlarda toplanma tadr. Bu sarn sular z aynda bile buz paras gibi sou olur. Kale hal hep bu sular ullanrlar. Nice imsele aa varo ehrinin tatl su uyularndan getirdi leri sular ierler. Seltin camiler: Kale iinde bir cami vardr. Ama bu cihan gezip, dolap, gren gezginl rce mehur olup tannan, ibret verici, grlmeye deer nurlu cami, alenin tam ortasnda yap mtr. Uzunluu i i yz elli aya tr. Genilii se sen aya tr. inde bulunan altm adet b un zerine oturtulmutur. Birbiri zerine oturtulmu, yuvarla ibret verici y se stunlard . Ayrca caminin etrafnda stunlar zerinde yaplm birer sofa da vardr i, bylece cami i i at durumundadr. Mihrap ile minber arasnda i drt adet stun rmz, soma i mermerdend r. Her bir stun yle ili ve parla mermerlerdir i insan ba t zaman endi yznn rengin Bu stunlar zerinde ble olan yerde saf d aacndan oymal olara yaplm y se bir ubb insan grdnde a l bandan gider. Bu d aacndan yaplma ubbede Filozof Efltun taraf ndil bulunma tadr. Caminin gn dousu tarafnda i duvarda t gibi inceci ate talar o sca lndan bu talar zp cami iinde i mum andillerini zdrp, neft ile artrlm n iini aydnlatrm. Btn firler buna tlsm gz ile ba p, inanp udret nuru andili Emeviler zamannda Sultan Mansur batdan bin para gemi ile Girit ve Sicilya adala ryla bu Atina Kalesini fethedip bu camide i anlattmz andilleri ve biro deerli eyala m, sadece ubbenin d aacndan olduunu bilmediinden almamtr. imdi i hlde dahi imse len bizim minbere bitii drt adet zmrt benzeri soma i dire ler var i, ilerinde eitli uhaf e iller ve garip ie ler grlr. nceden drt adet rmz soma i ve drt adet bu ye ba a cami iinde altm adet altl ve stl beyaz mermer stunlar olup hepsi de sanat ili s m. Szn ettiimiz o drt adet yeil soma i dire lerin sol tarafnda i dire lere bitii a dire i ler zerinde usta mhendis, beyaz ham mermerden Efltun iin yle bir rs yap lmine sahip imseler ibret gzyle ba p inceleseler gzleri parldayp, a llar balarndan Bu alt adet stunlar zerinde alt adet de emerci ler yaplm ve ular birbi bbeci olutururlar. Efltun o ubbeci zerinde oturup, hal a vaaz ve nasihat edermi. Anlattmz bu ubbenin tam ortasnda gbe ( p ) gibi beyaz mermerden bir resim yapl bu ibret verici grlmeye deer ayr bir mermer sanat eseridir. Krsnn stnde, rsy ev servi aacndan oyulmu parma l yaplmtr. Caminin taban beyaz, drt e mermerlerle d paras enine ve boyuna beer arndr. Her biri yle parla tr i, insan yznn rengini gr t ble aps vardr. D ap ile orta ap arasnda camiye girildii zaman sol tarafta bey erden yaplm, na l bir adeh vardr i iine be adam sar. Caminin yapld srada, i h ile birer adeh arap verilirmi. Hlen o adeh i i at sa as su alr. O asrn adamlar ne adar y se boylu imiler i i i at rbas su alan adehten su gibi arap ierlermi. Sonrad n mermer ustas bu adehi bir daha azyp, ileyip, muslu ta mtr i imdi ondan abdest t lerler. Orta ap arasnda alan tavan, ince telden Fahri elebi oymas olara ili bir ta vandr. Bu orta apnn y seldii tam yirmi arndr. Servi aacndan yaplma tahta anatld ri firler zamannda bu aplar cevahir ve altn yaldzla ilenmi imi. Halen cevahir yerle grlme tedir. Caminin iinde i i apda org ve an alnaca , ibret verici bir mahfel vard nun emerlerinin tam ortasnda i emere sz emer derler, asl durur. Te bir emer olu p bir dire zerinde durur, insan grd zaman a llara smayp, a na dner. Bu emer ve ir mum dururmu. Karanl olunca btn papaz, ei ve patri ler o mumun nda ncil ve di urlarm ama bu es i ibadet yeri olan caminin zeri y se , ta ubbeler ile rtl deildir Muhammed bin sha n yazdna gre Hazreti s Aleyhisselmdan alt yz yl sonra Hazre ustafann doumu gecesi Badatta Kisr emeri y lp Ira ta Nemrutun atei snp, Bozant besinin y ldnda bu Atina ilisesinin de ubbesi tamamen y lmtr. Sonradan a ere y de ubbe tutturulamam olduundan stanbul te furu bu ubbenin yerine y se emerler ya

ptrmtr. Mevcut emerler zerine uzun servi aalarndan iriler atlp, bu iriler zer erviden taban dire leri ve zerine yine serviden tahtalar denmitir. Tamamen servi aacnd an tahtalar ile ibret verici, na l, altn yaldzl, a llara durgunlu veren bir sanat ese idir. Btn bu aalarn gzel o ularndan cami iinde bulunan cemaatin dimalar o ulanr. vi tahtalarnn da st horasan, ire, al ile yaptrlm beyaz ham mermer delidir. Ku ir ama mermerlerinin her paras bir hal ve ilim adar vardr. Kurundan daha gzel, rla , billr gibi mermerlerdir. Gne lar vurduunda Necef Moran billrlar gibi lar eyde deli olan mermerleri mermer ustas bir eit inceci tahta gibi bimi i her bir par avan tahtas gibi ince olup cami zerine asla arl yapmaz. Ayrca yamur sularnn a mas ar yaplm olup su biri mesi olmaz. Caminin ble tarafnda i mihrap blmnn alt aya ta i olup, sofa ise alt adet stun zerine oturtulmu by bir blmdr. Bu blmn etraf ap amur sular buraya biri tiinden buras ayn zamanda su sarncdr. Buraya dolan yamur sula t temiz olup cami iinde bulunan cemaat bu sudan iere susuzlu larn giderirler. Bu su sarnc olan ble blm stnde ta bir yarm ubbe vardr. Cami ii gibi aa iriler il . Ama bunun da st urun ile apl olmayp ilimler by lnde beyaz mermer paralar ile ubbenin ii saf altn yaldz ile apldr. Ssl, na l, lcivert, rmz boyalar ile boy Bunlardan ba a dier eitli stunlar ve bu stunlarn zerlerinde eit eit, resim ve vardr i bunlar te er te er anlatmaya al sa , yazd larmz oalr ve seyahatimiz yarda san a lnn eremeyecei anca Aristo a ll iilerin yapabilecei, insanolunun erametidir ip, ba eip susma gere . Zira btn resimler ve hey eller o adar ustaca yaplm eyler i n i canl olup insana ba yorlarm gibidirler. Szn sas, Cenab- Rabbllemin bu yeryz t canl yaratm ise san i bu caminin etrafnda i stunlarda, duvarlarda hepsinin mermerde n yaplm e il ve hey elleri vardr. Kor un ve t ehreli dev, cin ve eytan, zebaniler iler, mele ler, ejderhalar, by ba hayvanlar, eytan, ylan, yan, a rep, aplumbaa, tims deniz hayvanlar, san, edi, aslan, aplan, pars, yaban z, daha binlerce eit hayvan, brail, Azrail, srafil, Mi ail, ar ve rsi, srat prs, cennet, cehennem, Arf meydan, meydannda toplanm btn yarat lar, cennetli leri cennete, cehennemli leri cehenneme gtr eri, cennete gidenleri enli yapara , cehenneme gidenlerin azap iinde giderler en, cennetli leri cennet iinde huriler ile balar iinde iip elenirler en, cehennemde ise atete yananlar zebanilerin vurdu larn anlatan eitli e illerde resimleri yapp azml bu caminin avlusu duvarlarnda cennet resmini grenleri mutlu ederler ve cehennem re smini grenler hayrette alp or uya aplp, dehete derler. Bir insan bu Atina ehrine v ya ndan bunlar grmedi e burann es i zamanda nasl bir ehir olduunu bilemez. Zira anlat la tantlamaz. n iitme grme gibi deildir. Ben zavall, bin elli tarihinden beri yer yznn drt bir yanna seyahat etme teyim i Atina ehrinde, Frengistann Roma ehrinde, Macaristann Estergon Kalesinde, Bec ehrinde v Felemen in Amsterdam ehirlerinde olan ibret verici eserleri bir yerde grmedim. Ama bu Atina Camii iinde ve avlusunda grdm eserleri szn ettiim yerler de dahi grmedim. gelip grmeyen gezginler, dnyay gezip grdm demesinler. Fa at h mdar Arap sultan Mali nsur bu vilayeti fethettiinde bu caminin btn ap ve duvarlarnda bulunan resimlerin ce vahir gzlerini arp r etmi ve btn ymetli mcevher andilleri, deerli amdanlar, i alp, yama edip, d avluda i ubbelerin ya ut mcevherlerini alp, avluyu atee verip git itir. Ateten bozulan yerler hlen durma tadr. Ama yine bugn yeryznde byle nurlu, aydn cami yo tur. Zira bu camiye ne adar girersen gir yine by lerin, biro ibret veric i sanat eserleri grme mm ndr. Sonsuza adar byle ibadet yeri olara almas nasip ola. Hal n ihtiyarlar ve he imleri siyah ipe ten elbise, balarna da adife ap a giyerl er. Genleri balarna rmz fes, srtlarna ren li u a yele ler, bellerine ren li ipe u veya ipe emerler uanp, aya larna siyah izme, siyah veya rmz pabu giyerler. Kadnl li fistanlar giyip balarna terpular (ps ll bal ) sarp yzleri a gezerler. Ama bu ri ar, pazar ve so a larda asla adn ve gen zlarn gezindi leri grlmez. Ne zaman i ar, aranl olur, btn adnlar sabaha adar misafirli lere, hamamlara gidip zev safa ederler. Bir eit fir adnlar vardr i balarna tavus uu gibi ren li garip rtler erler. Vergi veren firler balarna fren alpa gibi manlif e giyerler. Srtlarna da e aba ve ebe giyinirler. ehirde yz adet , by ilise vardr. Bunlarda bin adet patri , ei ve rah Kfirler zamannda ehir iinde yz on se iz yerde eme varm. Her evde de a ar su bulu imdi i hlde yollar bozulmu olup eme yerleri susuz olara durma tadr. Ama btn evlerd uyular bulunma tadr. Bu Atina ehrinin gn dousu tarafnda Bel s taht denilen bir yer vardr. Hazreti Sley Aleyhisselm devlere ferman edip yaptrmtr. Eer bunun da yapl e lini, ubbelerini,

ini, stunlarn ayr ayr anlatmaya al sa ayr bir itap olur. imdi i hlde Atina ehrini azghdr. Yamur duas iin ve bayram namazlarnda Mslman almayp, sadece firler alrl grlmeye deer, st a , y se stunlar olan by bir saraydr. ehir iinde, sfala aps denilen yerde bir saray daha vardr i, bu da by , anlatlm bitmez, gzel, salam yapl bir saray imi, imdi i durumda hne hldedir. Ayrca Uzun ili nilen, byleyici bir yap ve seyir yeri var i, bunu da diller ile anlatma mm n deildir . Atina Kalesinin havalesi olan ayann altnda yle maaralar var i, her birinde eit e ubbeler, saraylar, ibdet yerleri bulunur. Buralarda yaam by bilginlerden Stalis, Bu rat, Pisagors, Calinus, Fli os, Batlimus, Mihan, Mihail ve Efltun gibi bilginler in de odalar bulunma tadr. Hangi bir maara odaya girsen ilerinde i eitli o ulardan in sann a l o ulanr. Baz maara sahipleri imya zerine alt larndan maaralarnda ibr e zba madenleri o ar. O zamanda bu ehre gelen bilginler bu maaralarda oturup, der s yapp, birbirleriyle ilm grmelerde bulunup, nice ilimlere sahip olmulardr. Onun iin e tarihiler bu Atina ehrine orta lar ve omular ehri derler. O asrda yle bilginler var m i, Badatta i bilgin ile bu Atinada i bilginler birbirleriyle vastasz olara gece, g grp onuurlarm. Bu da tuhaf ve garip bir durumdur i, Badat ile bu Atina ehri aras izden ayr olara be ayl ara yolu mesafe vardr. Ve o zamanlarda bu Atina ehri o ada r gzelmi i, ehirden gney tarafa deniz enarnda Ejder limanna varnca i i saatli yerde at at stne gibi ba ve baheli saraylar varm. Ayrca binlerce d n olup ibret ve ye deer bir yermi. Hl yzlercesinin alntlar yer yer grlme tedir. Bir taraf i i saa Tadl dana, dier bir taraf da uzeyde Kefse asabasna varm. Bu asabas Atina ehrind almtr i hl arasnda binlerce balar bulunma tadr. Ksacas bu ehri bir insan yaya ol evredermi. Bir me tubu elden ele verip t Ariboza, stifye ve Grds ehirlerine ulatrr bu ehirden ta Ejder limanna varnca batan baa ba ve bahelerin ilerinde yz binlerce a serlerinden ubbeler ve Kisr emerleri vardr. Allahn hi meti undadr i, baln ovan sepeti iinde oluan bal, oba gibi boynuzlu azl, burunlu, ula l irin bir pete bal olur. Her sepette onar, on beer ve yirmier o (drt yz dirhem) bal olur. Baln e li o ellesi gibi olduundan beenilen eyler arasnd iye mehurdur. Baln o usu mis ve amber gibi olduundan, yiyenin a l o ulanr. Bu ili sede her gelen ve gidene nefis nimetler bolca i ram edilme tedir. ehrin dier tamamlayc lliyeleri: Bu Atina azas gibi bir azada toplam bin bi t , by ilise ve manastr vardr. Hepsinde de beer, onar, yirmier adet tapnd lar nur. Her bir ilisenin ayr ayr isimleri vardr ama bu Koba manastr Rum firlerinin ba en iliseleridir. Buraya son derece sayg gsterirler ve itibar ederler. Hatta btn Avr upa ve dier Hristiyan l elerinden buraya ziyaretiler gelir. Bu Koba ilisesinin i i saat dousunda, ayal dalar ve sarp yollar sonunda, mee orm nlar ve balar iinde bulunan mehur eihaneyi yani Mendel manastrn da Hazreti sa Alla le ge tnda on i i adet havarilerinin etrafa dalmasyla biri buraya gelere bu Mende trn ina ettirmitir. Be yzden fazla rahibi bulunur. Buraya da btn Hristiyan l elerin aretiler gelirler. Bin atl gelse hepsine de ho geldiniz deyip, i ramda bulunur. Tuh af bir srdr. Bu ilisede o adar sevimli ve rtl papaz olanlar vardr i dil ile anlatl z. Burann dalarnda binlerce oyun, uzu ei, sr, at ve atrlar obansz olara sr s e baheler dnyay tutmutur. stanbulda Eminnnde yaplm olan Valide Camiine bu ilise edilmi olup bostancba tarafndan tayin edilen bir saray gzdesi ziyafet evi iin va fa b o a bal toplar. Eer bu Mendel manastrnn yapl tarzn, havasn, iinde bulunan sanat n ibret verici andilleri, amdanlar vb. eserleri anlatm olsa uzun bir tomar olur. Z ira bu esiz manastrn anlatlmasnda dil e si alr. Bu manastr da seyredip grd ten sonra buradan yu arda, y se bir dan iinde tamame mer olan smnda, Hazreti Sleyman Nebi Aleyhisselmn Bel s Ana iin yaptrd by asr e tedir. Buradan, A deniz iinde bulunan btn adalar seyredilir. Atina ehrinde her ne adar bina eserler var ise hepsinde ullanlan mermer stunlar ve aalarn esildii yerler i bellidir. Halen de nice daclar burada mermer esme tedirler. Burada cehennem uy usu gibi derin bir by maara vardr. Papazlar balmumlar ya p, hepimiz y lerimizi bra rac ayalar arasnda tepe aa deli ten delie inip, bir saatte ta yerin dibinde bulunan ma amlara ulap seyretti . Btn bilginler bu maaralara girip, dnyadan el ete e ip, birb rleriyle dilsiz olara grp, onuup, felsefe ilmi zerine renim yaparlarm. Bu maaral de Allah yapsdr, insan yaps deildirler. Kayalar iinde gelece yerleri vardr. Her e her tata binlerce bilginin isimleri ve yazd lar yazlar grlme tedir. San i stanbuld t Meydannda (Sultanahmet) bulunan drt e, di ili ta zerinde i yazlardr. Bu maaraya

gezen her es bir taa yazlar yazm. Buradan aada ta yer dibinde havuza varncaya adar i . Yol boyunca binlerce garip eserler grd . ncl eden papazlarla saatte darya sel nra buradan aa i i saat balar, baheler ve dalar iinden, yz binlerce ar ovan arasn , nice iftli lerde zev ve safalar edere ilerledi . NEBAHTI KALES

Yunan Rum tarihilerine gre bu alenin il urucusu Kavala Kalesi sahibi Fli ost ur. Sonra hile ile Venedi liler aleyi alrlar. Venedi liler aleyi es isinden dah a gzel bir e le so arlar. 905 Hicri tarihinde Sultan Bayezit Vel, aleyi Venedi el inden fethetmitir. Daha nce Venedi prensi Priminin taht idi. Rumeli topranda, nebaht ezi enarnda, Kapudan Paa eyaletinde sanca beyi tahtdr. Beyi anun zere denizde be pa ra adrga ile sefer eder. Sanca beyi gazi sait ve ehit Dura Bey idi. Giritin Hanya ya nnda denizde Venedi donanmasyla yapt by bir savata ehit olmutur. Kendisinden nca beylii oluna verilmi, ah tarafndan hass 300.000 y a edir. Zemeti 12, tmar 27 . Alay beyi, eriba, yzba olup sefer zamannda beyinin as eriyle btn tmar sahiplerini i as erleri toplam alt bin as er olup ayrca alt para adrgasyla da denizde sefere at r. Sanca beyi sefere t zaman ehrin ynetimini ayma am yrtr. yz a e payesiyle senede bin uru, beyine adalet zere on yedi bin uru gelir salanr. Na iblerf, e nibi, sipah ethda yeri, yenieri serdar ve ale muhafzlar ile ale as erleri, subas ethdas, mimar aas, vergi aas, meydan aas, hara aas, on i i adet ale aalar, Mu n) ba ve liman aas vardr. Kalenin e li: Rumeli tarafnda, deniz enarnda, topra l ve ayal y se bir da zeri gen e linde, yontma tatan yaplm salam, dayan l bir aledir. evre uzunluu tam enarnda alan sm da bin admdr. i ara tarafnn uzunluu da bin be yz admdr. m drt bin be yz germe admdr. Bu admlar ale duvarlar zerindendir. Yo sa hende enar dmlansa daha da genitir. Ama tal alanda urulmu olduundan hendei o adar derin deild Ama genitir. alesinin semtinde biraz havalesi olduundan bu taraflarnn hende leri ce hennem uyusu gibi derindir. Kara taraf dereli ve tepeli yerlerdir. Ama tamamen y aln at duvardr. ale taraflar onar arn enliliinde duvarlardr. Oldu a salam dirse burlar vardr i, yetmi yedi adet ulesi vardr. Bat taraf eri br yaplm olup, bt ale aps vardr. isi bat tarafna ba ar. Biri aa alededir. Biri orta alede olup, b ap Kastel tarafna alrlar. Bir aps da is ele apsdr i, buna Salta aps da derl asabasna ba ar. Dier bir aps da i ale apsdr. Kale geri gen e lindedir ama san asna (e eceine) benzer. Beli incedir. Yedi at blme blme hisardr. Her blmenin duvarnd irer aps bulunur. Ta da bandan dalara havale i aledir. Ama gayet salamdr. hisar l apsna gelince alt at hisar duvarn geme tam bin admdr. Liman hisar iinde ina imandr. Kay lar ve fr ateler (sava gemileri) burada yatarlar. Kadrgalar d by liman demir atp yatarlar. Ama by para alyonlar aya iinde tatl su a ar. Liman tarafnda i e duvarlar ala trlar. Ama enlidirler. Burlar o tur. Kalenin se iz camisi vardr. Cemaati en o olan Es i hisarda i liman yannda bulun an Sultan Bayezid-i Velnin Fethiye Camiidir. Bir minareli, es i yap, by bir ibadethan edir. Dura Beyin saray ya nnda bulunan bu camiyi tamir ettirip ba mn yaptrdndan Du Camii derler. Mehmet Efendi Te esi Camii, Yeni apdan ieride By Kap Camii, Bigadiye C amii, Orta hisarda Mehmet Efendi Camii, yu ar hisarda Baba avu Camii, yine yu ar his arda cephanelie bitii Bayezit Han Camii By apnn dnda mer Efendi Camii vardr. Medreseleri adettir. ocu o ullar ve Drttalimleri (Arapa retme iin alan o esut Efendi o ulunun va f by olup her sene banda rencilere elbiseler verilir. Alt ad dervi te esi vardr. Cami sahibi Mehmet Efendi te esi hepsinden gzel ve gsterilidir. Liman ya nnda Karaba Mehmet Efendi adyla mehur olan Halvel te esidir. Bu blme hisard Aziz Mehmet Efendi te esi -srr muhterem olsun- by bir te edir. Yzden fazla hr a ta n erenleri vardr. Salyne aps dnda eyh mer Efendi te esi eyh K Mehmed Efendi t . On bir adet mahalle mescitleri vardr. Hepsinden esizi cami olmaya uygun olan Par ma sz Hac mescidi (Ebussuud Efendi mescidi)dir. adet hamam vardr. Biri ar iinde ol hamamdr. Birine daima adnlar girer. Biri liman ya nndadr, gayet gzel ferah bir hamamd . Dieri Yu ar Bigadiye, gzel bir hamam olup bunlardan ba a i i yzden fazla da saray h amamlar bulunur. Aa alede i i adet metin, ta yap tccar han olup ba a han yo tur. D yz adettir. Ama apal ars yo tur. Saluna apsndan darda aylar banda, deniz en anesi var i, benzeri ba a bir yerde yo tur. i banda ayr aps olan, ale gibi by b

ba hanedir. inde bir mescidi, havuzlar, misafirhane odalar ve te eleri vardr. lm ceza verilmi imse buraya girse burada iler onu ha ime vermezler. Onu darya armazlar. Bu imseyi temiz, p edip, terbiye edere olgun insan yaparlar. Bu i yerinin ba ve bahel eri, nice tatl su ar lar olup denize a arlar. Temiz, by bir i yeridir. Saluna apsnda darda bu taba hane ya nnda i varota da m emmel d nlar bulunur. Ama saymadm. Kaled gzel, bezenmi, by hanedanlar var i, hepsi ba ve baheli, tatl hayat sulu yaplardr. isarn iinde ve dnda toplam bin adet altl ve stl ta, iremit rtl, salam, irin nndan alma binalar vardr. Btn evleri rfez iine, birbiri zerine at at bleye ba an eniz enarndan ta yu ar i aleye varnca taba a taba a yaplm evleri, eitli bal onlar lenmi, pencereler, malar, sofalar ile bezenmitir. ehrin btn so a lar inili ve yo u temiz ta aldrm delidirler. ehirde r be adet a ar eme suyu bulunur. Zira ehrin 245 adet hayat pnar benzeri ayna sular vardr. Temmuz aynda sou , berra , temiz a ar lar. San i turna gzdrler. Bu tatl sular btn evlerden a arlar. Ama yu ar ale evlerinde bu sular yo tur. Zira di yerler olduundan alenin Kastel tarafnn i yzlerinde baz bolu lar olup, oldu a ayal yerlerdir. Buralara inip mas g olduundan buralarda evler yo . Kale o by ve geni olduundan i ale tarafnda i dal yere su a tarma son derece z . Evler de di yama zerine uruludur. ehir hal tamamen net Tr e yannda Rumca ve Arnavuta da onuurlar. Hal gayet yre yiit, uzun boylu, din ve gl imselerdir. Hnerli gemici gazileri o tur. Son derece gari an dostudurlar. ehrin zenginleri ve ileri gelenleri son derece gsterili samur elbiseler, ipe v e atlas giyece ler giyerler. Bilge ve iyi niyetli imseleri u alar ve hilli elbise ler giyerler. Genleri ise Cezayirli giyece leri giyip, rmz fes, bar yele leri, gsl siyah flarlar giyip bellerinde iinde pala bulunan muhteem ua uanp, ar alarna da Ce ayirli hr alarn giyinip gezerler. Kadnlarnn nasl giyindi lerini asla so a ta grmedim. ehrin havas ve suyu son derece gzel olduundan, Kastel ve Saluna taraflarnda tam y irmi yedi bin dnm ba ha verdi lerini ehrin belediye ba an syledi. Ama zeytin, dut v ervi aalar cihan tutmutur. Bu vilyet de Cezayir gibi yiit yatadr. Genleri son dere e cesurdurlar. Yiyece lerinden beyaz e mei, rei, e li ve bldrcn brei, sulu ho lezzetli zm mehurdur. Limannda efal ve levre bal lar boldur. ehrin r yerinde gezinti ve elence yeri vardr. Saluna apsndan darda, deniz en geni bir alanda, yzlerce nar aalarnn sralanara ssledii ve glgeledii zeminde on otlayp gezinirler. Gemi rallarn zamannda di ilmi bu y se aalarn arasndan gne ahi dmezler. Acem ormanlar gibi imenli bir gezi, pi ni alandr i Rum, Arap ve Acem g ezginlerince nebahtnn bu gezi yeri n yapmtr. Yine bu alanda yz adar su deirmenl buras da ayr bir gezi yeridir. ehrin btn tatl a ar sular buradan, ayalardan p, y eirmeni sulayp, ehrin btn a evlerine gider. Son derece hazm ettirici sulardr. Anlatt e aalarn her birinin diplerinde ve glgelerinde nice fs iyeler ve havuzlar varm. Ama z manla ou harap olmu sadece ta yap havuzlar, oca yerleri ve yer yer oturulaca sedirle r almtr. Hlen ehir hal i indiden sonra buralara gelip dinlenme tedirler. 1077 senesi nde bu ehre gelip, bir gn oturup bu mesire yerinde zev ve elenceler ettiimizde bir fazlas ile nebaht tarihi dmtr. Bunlarn dnda liman gezi yeri, Taba hane gezi yeri alar da ilgi gren gezi, elence yerleridir. ehir mfts Ali Efendi ve Ebussudzade Mehmet Aa ehrin ileri gelenlerindendir. Ben Krdus Kalesinde bulunduum srada Ze eriyya Efendinin yardmyla elli altna Maribi rden siyah yzl bir Arap lesi satn almtm. Tam bir hafta yanmda hizmet edip, ne yedi n i, ne yatt, ne uyudu, ne bir sz syledi ve ne de tebessm etti. Kendisine her ne iaret etti ise ve bir hizmet buyurduysa hemen can havliyle alp yerine getirirdi. Allahn ii bu nebaht ehrinde zev ve elenceler yapt tan sonra y lerimizi y lenip ayrlacamz ye lattmz Arap ld. Evinde misafir olduumuz Ebussudzade Efendiye u Arab defnettirin diy etti . Biz de yola oyuldu . nebahtdan al p deniz enar ile gney tarafna bir saat git i . OHR KALES

Tarihilere gre Hazret-i Sleymann olu Meli Racimin Ohri adnda i bir do toru bu a i yaptrmtr. Sonra nice devletlerin eline gemitir. Sultan II. Murat ehri fetheder. Sle n Hann ayd zere Rumeli eyaletinde sanca beyliidir. Beyinin anun zere topra 235.299

edir. Zemeti 60 ve tmar 342 adettir. Aleybeyi ve eriba vardr. Padiah anunu zere b hipleri ve ylleri ile birli te yedi bin adet se in silhl as eri olur. Rumeli Eyaleti veziri sanca altnda grevlendirildi leri sefere giderler. ehrin yneticilerinden sipahi ethda yeri, yenieri serdr, ale muhafzlar ve yetmi ale as erleri vardr. Ama baz as erleri anun zere aleyi vire ile veren Rum firle ri ve as erleridir i vergi vermezler. Kalenin tamiri ve ba m ile grevli oldu larnda n bunlardan vergi alnmaz. Ama Mslman deildirler. eriat hu u u h imlerinden eyhlislm meclisi, ileri gelenleri, yz a e paye ile ads vardr. Btn bal nahiyeleri yz a, Rita ve Ohri nde gelenlerdir. Kyleri yz r paradr. Rumelinde Yanya sancandan so Ohri sanca gayet gzeldir. H met yneticilerinden belediye ileri aas, ehir voyvodas, bal emini aas, hara aas, Pndur aas, Martolosn aas, yedi adet ale aalar, ehi ve mslman olmayanlar zerine Portobororlar vardr. Ohri Kalesinin e li: Ohri glnn uzey enarnda, yaln rmz, y se bir ayann z salam yapl, yontma talarla yaplm salam bir aledir. epeevre uzunluu drt bin drt ayr zerinde i d alesi iinde uzeye ba an esinde i by alenin duvarna bitii , bi uzunluunda salam yapl bir i hisar vardr. Duvarnn y se lii tam r arndr. Yapy le sanat eseri burlar ve salam bedenler dzenlemi i benzeri bir alede yo tur. Ksacas dayan l bir set, bir i aledir. Sadece i i adet aps vardr. Biri bleye ba an by a Camiine ardr. Bu ap zerinde i ulede tahta rtl y se bir bulunur. Gece ve g rada alnr. Bu apnn dnda da bir lonca vardr i grlmeye deerdir. Kalede hepsi adet mihrap vardr. nce Paa saray ve bir de gl enarnda Ayasofya Cam oldu a ulu bir camidir. Benzeri anca Selani te, Karadeniz sahilinde i Trabzonda ve stanbulda i K Ayasofya camileri ola. Bu Ayasofya Camii Hazret-i Sleymann olu Meli m zamannda Yanvann ardei Ohri adl ral tarafndan yaptrlmtr. Onun yaptrm olmas hre Ohribn ad verilmitir. O zamann firleri iin buras, benzetme olmasn onlarn Kuds ha r imdi Mslmanlarn ibadet yeridir. Bazen firler be ilere bir a a e verip cami endi ayinlerini yapp arlar. Cami, ve by on yedi ubbelidir. Ama btn ubbeleri it horasan ve ire ile rtldr. Nurlu bir camidir. Burada bulunan es i eserleri, y se s unlar ayr ayr anlatsa uzun zaman ald gibi, anlatlmasnda diller aciz alp, alemler garip i, cami y lmaya yz tutmutur. Sanat eseri deerinde i pirin aplar ve sedef a pencere anatlar es imitir. u an cemaati yo tur. Tamamen mslman olmayanlar iinde alm Eer bamsz olara mslman olmayanlarn elinde bulunmu olsa bu camiyi cennet bahesi eder . Anca haftada bir ere cuma gnleri aplar alp, ba clar silip, sprp, be on adet namaz lp sonra yine aplarn apatp giderler. Fetih srasnda Fethiye Camii idi. Alla li ler vere. Camileri: Hepsi on yedi adet mihraptr. Cemaati hepsinden o olan gl enarnda i H ac Kasm Camiidir. Mavi urun rtl drt e tahta ubbeli, es i slup yap minareli gz r. Te e Camii Sultan Sleyman Hanndr. ac nurlu bir camidir. Kulolu Camii es i tarzd mtr. Haydarpaa Camii es i bir ibdethanedir. Zulmiye Camii, oldu a nurlu bir camidir. h imal i zulm ile yaplm olduundan Zulmiye Camii derler. Hac Hamza Camii, yu ar alede e minareli Hn r Camii, alede By Ayasofya Camii, dier mehur camilerdir. Mescitleri: On yedi adet mahalle mescitleridir. s ender Bey mescidi, Gi Bey mes cidi, ar mescidi, narl mescit, Kara Hoca mescidi bata gelen mescitleridir. On yedi ade Camisi olmaya uygun mescidin hepsinin de uvvetli va flar olup, ba c ve yneticileri vardr. Medreseleri: i adet bilgin yeri medresesi vardr. Biri gl enarnda ad geen Hac Ks miinin solunda, yol arsnda i es i Siyavu Paa Medresesidir. San i Cennet bahesidir. Av unun etrafnda eitli odalar vardr. Ders hocalar ve rencileri olup, her odann rencil tarafndan yiyece leri verilir. Dier medresesi Sleyman Han te esi medresesidir. Bu dahi gzeldir. Ayrca nice zaviye medreseleri de vardr. Bir yerde Drl-hadis vardr i ha is, tecvit ilimleri o utulur. Ama hadis bilgeleri ve hafzlar mehur deildirler. Tecvi t ilminde anca Hafsa o unur. Hadis ilminde ise Buhr itab o unur. Bunlardan ba a ye di adet de ocu o ulu vardr. Ohrizade ve Aa o ullar mehurlardr. adet gzel han vardr ama yaptran hayr sahipleri imlerdir sormadm. i adet zel l hamam bulunur. Biri Ohrizade hamam olup es i tarz yapdr ama havas hotur. Dieri Gazi eyin Paa hamamdr. Havas ve suyu yumua , aydnl bir hamamdr. Anlatldna gre hepsi t saray hamam olduundan, iftihar ederler. Gere ten de vardr. Ohrizade beyceizin sarayn da i i hamam ve ardeinin de saray hamam bulunma tadr. ar ve bedesteni: D nlarn hepsi yz elli adettir. Yedi adet m emmel ve gr emli, i ahiplerinin topland ahvehaneleri vardr. Her ese a bozahane ve meyhaneleri yo tur. An

ca alenin mslman olmayan mahallelerinde meyhane o tur. Ama apal ars yo tur. Fa at eit deerli mal vardr. ars drt yerde dan hldedir. Ama cadde ars so a lar ar ssleme tedir. emelerin ou ullanlmaz hldedir. Suya dahi ihtiyalar yo tur. n atl hayat suyu var en emelere ihtiya yo tur. Onun iin a ar sular boldur. ounlu la by danlar gl enarnda yaplmlardr. ehrin havasnn ve suyunun gzelliinden adn ve er e gzelleri o tur. Hepsi gm te zi grnldrler. Gzelleri dnyaca n yapmtr. Nice canlar burada almlardr. Meyve ve rnleri: Beenilen meyvelerinden do uz eit ayvas i baba ayvas, e me ayvas ibi, yirmi drt eit elma ve yirmi drt eit sulu armudu sicillerde aytldr i Malatya , Bitlis ehrinde, Tebriz vilayetinde irazda ve Br ehirlerinde byle sulu armut grmedim. elli le bey armudu o adar sulu ve lezzetlidir i san i bir tulum atr meyvedir. Anca zalim ehrin meyveleri bir yerden bir yere hediye gidemez. n oldu a tazedir. Am a elmalar utularla her yere gider yine de tazeliini ve lezzetini orur. Uzun zama n rengine ve tadna bir zarar gelmez. Dier meyveleri ise bir fersah yere gitmez. Am a ben ayvalarndan pamu iinde ta Ustrumca ehrine adar getirdim. Yiyece leri: Bu ehir ileri gelenlerine zeldir i, geceleri ve by her es bi erine ziyafet verirler. Bir ziyafette yenilen yeme ler dier bir ziyafette yenilme z. Her bir ziyafette ayr yeme ler yeme bu ehre zel bir adettir. Tatllar ve eitli hoa r da yine her ziyafetle ayr olup, birbirlerine asla benzemezler. Hatta Ahuzade ziy afetinde yirmi alt eit hoaf iilir i ben hoaf ime ten lece tim. Rum diyarnda Ohri zi i ve hoaflar mehurdur. ehrin yerinde fa irler iin ziyafet evleri vardr. Yu ar ale nnde Ohrizadenin p ettii i ac caminin a evinin sabah a am, zengin fa ir, gen, ihtiyar, atee tapan, Hr im olursa birer sahan orbas ve birer para e mei bolcadr. Bundan ba a bir de Te e ae i vardr. adet misafirhane vardr. K pazarda nar aalar glgesinde r oca l ervansara zade misafirhanesi de metin bir yapdr. bret verici yaplar: By Ayasofya Camii grlmeye deerdir. Ama yu ar ale nnde Oh padiaha balad cami nnde bir hayat sulu uyu vardr i Ferhat gibi ustas bu uyuya vurup, yle bir ibret verici uyu azm i derinlii tam se sen ulatr. Garipli undadr uyucu ustas ayalar lam ile delip ta Ohri glnden hesap ile su getirip, su dolaplaryl suyu e ip a evine, caminin havuz ve emelerine su vermitir. Seyredilmesi gere en bir yerdir. Hal n dili: Btn hal Bulgarca ve Rumca onuurlar. Arnavuta bilmezler. Zira Rumeli Arnavut diyar deildir. Anca a ve sei Tr e bilirler. a ac ve n teci ilim sahibi i o tur. Giyece leri: Btn genleri rmz saya umal samur ve yaldzl alpa lar, eitli yn lamalar, ancal darac s ma alvarlar ve aya larnda sar abdi pabular giyip, bellerind ala ba lar ta p dolarlar. htiyarlar balarna eitli sar lar sarp, eitli yn uma e feraceler giyerler. Kadnlar eitli bol yenli feraceler giyip, yass balar zerine tlb berler balayp, ar ve pazardan ba a ana caddelerde edepleriyle gezerler. Dier tamamlayc eserler: Burada dahi Manya vilyeti muhafazas iin getirdiimiz padia mirlerini divan toplantsnda Ohri Beyi Ali Beyin huzurunda o udular. Emir bam stne dey btn slm as erleri Manya vilyetine gitmeye hazr oldular. Ali Bey bana i i yz uru, bir , bir isyan eden Arnavut lesi ve bir l hediye etti. Adamlarma dahi onar altn hediye etti. Yine zev ve elencemize ba t . Onlar da as er toplamaya baladlar. Para basma yeri es i darphane: Bu by ehir Ebulfethin taht mer ezi olup, btn slm usu ile Bayezid-i Vel Han burada bir sene lamtr. Ta Sultan Drdnc Murat Han zamanna eye adar bu ehirde para baslrd. Halen darphanesi aa alede Paa saray yannda es i b eridir. Fa at aps apal durur. Btn alet ve malzemelerin en az ile paralar (si eleri) mevcuttur. Ben halis ayar a esini grdm. zerinde Sultan Ahmet bin Mehmet Han azze nasa rahu Darb- ohri yazldr. Ohrinin ziyaret yerleri: Ohrizade ve Gazi Beyin abirleri yu ar alede Hn r Cami i mihrab nndedir. ehit Hazinedar Paa saraynn yannda Ayasofya Camiinin sanda gl e aya zerinde iremitli bir ubbe altnda gmlmtr. Sonra Ohrizadeler ile yzlerce adamlarmz atlarmza binip Ustu a yaylas mesire yerine doru yol ald . Ohriden al p saat ilerledi . KTAHYA

1315te Rumlardan Germiyan Beyi ah Ya up Lala Hezardinar fethetmitir. Lala Hezard inar, Hzrl danda, gmldr. inde yatt ubbeye bin altn harcanmtr ve lmnden ulunmutur. Bir adama ihsanda bulunsa, bin (hezar) altn verirmi. Ktahya, hl Anadolu eyl tinin tahtdr, vezirli tir. Vezirinin zel arazisi on ere yz bin a edir. Msr, Budin, Bo n vezirlerinden sonra i vezirlerin stne geer. Osmanoullar Anadoluda sefere salar Kt veziri as eri ile ne atlr. Eyalet sanca lar unlardr: Ktahya, Saruhan, Aydn, Kastamonu ursa, Bolu, Mentee, Sultann, An ara, Karahisar, Sahip, Te e, Kangri, Hamid, Karesi sanca lar. Bunlardan ba a yet ili drt ml amirleri vardr. Yine bu beylerden ba a Anad lu eyaletinde yce ma amdan yenieri ocandan on bir yaya beyleri vardr. H mlerinde 220 p ra y vardr. Bu eyalette defter ethdas, tmar defterdar, defter emini, avular ethd Bunlar da 170 gzel ye sahiptirler. Sultan ml leri 300 para ydr. Bu eyalette zemet 2 4 ve l tmar 4584 neferdir. Sefer srasnda ylleriyle birli te 13 bin eli silhl as e Paa as eri bin ve dier yaya beyleri ve zemet sahipleri as erleriyle 20 bin olup, btn eyalet as eri 50 bin atl, 40 bin as er olur. Ktahya ehri 500 a e erifli ymetinde ili m mer ezidir. Ama erif deildir. Zaman zaman on ese oluur. Do uz nahiyesi vardr. Ktah ya sanca yirmi drt azadr. eyhlislm, na blerf , sipahi ethd yeri, yenieri a Kalesi bir tepe zerinde be en e lindedir. Kaleye girdiimiz va it adn bana sordular, d en syledim: Evliyaya ismi resmim sordular trih in smine didi bu eydir ala-i gevhernigin (1082)

Kalenin etraf bin admdr. Hendei yo tur. Etraf yaln ayadr. Aada bulunan yen alenin uzey ala tarafndadr. Es i ale dnda bir su uyusu vardr. Dman uatt ta iler susuz almasnlar diye, bu suyu ieri alma zere yeni ale yaplmtr. Kalenin yetmi lesi aps vardr. Douya ba an apnn dnn i i tarafnda or un aslan hey elleri va , Sultanba tarafna ba ar. ale de, alenin gney taraf sonunda drt e bir aleci ti f bin admdr. Douya ba an bir apsnn i yznde i i su sarnc vardr. Bir mescit, muha zin, ethda evi, buday ambar vardr. ale o botur. D alede Germiyanolu Camii, ye evleri, bir mescit, bir eme vardr. Aa Yenihisarda yirmi ev vardr. Es iden beri aa saplardan oyun cieri alamazlar. Hep aleliler alr. Ellerinde es i padiahlardan fer manlar vardr. Aa by ehir alenin dou, uzey ve yldz tarafndadr. Zeregen mahalles ndr. Bu aleye, Hzrl da havaledir. Aa by varo otuz drt mahalledir. Saray, G a, Lala, Ahi Erbasan, Ahi Mustafa, Kanc , Bre iler, Sultanba, Bezciler, Efendi Yolu, Kad eyh, Cemaleddin, u ur, Analie, Bal l, Boladin, Servi, Meydan, Hac brahim, sha N Maruf Diye , Hseyin Paa Yenimahalle, eri Sleyman, Ahi Oran, Mumcular, Ahi zzeddin, Pir ler, Cinci firler mahalleleridir. Hepsi ba ve baheli, sular bol ona lardr. Ermeni, m gnah rlarn mahallesi vardr. Yahudi yo tur. Yerleseler lrler. Tuhaftr. Yedi bin evdi Yedisi iremit rtl saraylar vardr. Ali Paa saray Germiyanoullar yapsdr. 360 odala leri, avlular, baheleri vardr. Kr muhafz vardr. inci olara Osman Paa saray vard ba enarndadr. Ben zavall bu sarayda on gn sohbetler ettim. Beyefendi, Kandiye mcadele inden gelip bu sarayn bahesine bir yaptrm ben de 1082ye tarih drdm. Bunlardan ba a Uftadl olu ve Salzade Hasan Aa saraylar vardr. Bu Ktahya ehri a, Sultanbandan Osman Paa saray ve Mevlevihane ve Kapan Kprsnden, ta meydan mahallesi ve ar bana adar drt bin adm uzunluundadr. Derenin i i taraf at at baheler ve o ssldr. Derede her eve bir ar ile su gelir ve baheleri sular. Dere, ehrin dousundan ba tsna adar uzanr; yeni mahalleye adar yolun i i taraf ba ve baheli be bin adm genil r. nceden o gsteriliymi, 1021de Cell Kara Yazc ve Arap Sait zulmnden harap olmu. raptr. On birinde cuma namaz lnr. Gerisi mescittir. En nemlisi bol cemaatli Yldrm H u Camiidir. Ama tamam elebi Sultan Mehmetindir. Sonra Mimar Sinan eliyle Sultan Sleym an yeniden tamir etmiti. Caminin ii elli yedi dire zerinde ubbelerden oluur. Cemaa t o olduu va it 20 bin ii alr. Kgir binadr. Kurun rtldr. Fa at avlusu yo tur. Ba bitii Sultan Keyhusrev Camii bir camidir. Bu cami evvelce mescid imi, lzumu dolaysyla cami yapmlar. Bir de Karagz Paa Camii rler, ama aps zerinde; n tamam etti Rbia Htn Ha at ide ruhuna rdvan Olmayn minareye trih

Didim ana ma am meddi ezan

tarih dlmtr. Zeregen mahallesinde ulu atamz Kara Mustafa Bey Camii vardr. Yldrm Ha ha Paa endisini ehit etmitir. Defalarca Aydn ve Saruhan sancana ynetici olmutur. H evilii zerimde olup, biro yerlerini tamir ettirdi . Avlusunda abdest alma yerleri ve sanatl bir minaresi vardr. Hal arasnda Hisarbeyi Camii denilen Ta eciler Camiin in cemaati boldur. Germiyanolu Camiine taba hane Camii derler. Cemaati o tur. Hseyin Paa Camii vardr. zeri urun rtldr. Yu arda Germiyan Sultan Sleyman Han Camii vard Bundan ba a Bl ler Gnan mahallesi mescitleri, Sultanbanda bilinmeyen i i mescit, adet Ahi Mustafa, mescitleri sonu olara otuz yedi mahallede birer mescitten ba a a r iinde zaviyeler, medreseler, hanlar, te eler birer mescittir. Germiyanolu Medrese si mehurdur. Timur olayndan sonra Mus elebi bu Germiyanolu Medresesini tamir ettirmiti r. Yldrmn balad Ulu Camiini de Musa elebi tamamlad iin Musa elebi Camii derle Ahmet Paa, sha Paa, Karagz Paa, eyh Paa, Haliliye Medreseleri talebeleri o tur. Alt e vardr. Mevlevihane, Nalnl eyh Abdl adir Geyln, eyh Yasin, Hazrl , l-i Aba Be ta i mehur te elerdir. Do uz hamam vardr. En gzel Rstem Paa hamamdr. Bu hamama Bal l erler. Havuzunda gm bal lar vardr. lem rlsa gamzesinin e sii deil anlamnca Hit nurlu yzl, gne paras sevilen dilberler bu havuzda yzp gnller avlarlar. Byle bir ay . Kaps zerinde i tarih budur. Didi trihini bir hazr cevab P ider yz andr nv i b (936)

Bundan ba a Germiyan, Kadas er, engl, Kemer, Hseyin Paa, A Timur hamamlar vardr. rmi i i de saray hamamlar vardr. Yetmi ocu o ulu, i i a evi, on yedi han vardr. zelli le Kapan han demir apl, avlusunda by fs iyeli bir havuzu vardr. Kaps zerinde i d arihi tam o unamamtr. Bundan ba a enigir ba, Bulvadanl Bostan Efendi... Osman Paa, , Serdr ve Acem hanlar vardr. Kr sebil, se iz ayna sular, otuz yerde eme ve Zeregen mahallesinde Hzr Paa emesine ya n uyn-u cariyenin (cariye gzlerinin) tarih olup, rah pederimizin tarihidir: Do uz yz se sen idi sli trih Revan oldu da ibu emei hub Bu bir ruhi revan in olubdur Ulu derghda ma bul mergub Tamam oldu da Zill didi trih Ola ma bul dim nb ma hub (973) Zeregen mahallesinde Cafer Paa emesinin tarihi budur; emi lem gibi emei rendir bu; Bu i bir eme mudil ola smme h Oldu tmirine tarih bunun bino san Ki aded Raddi la emei Cafer paa (987) Bu tarih de rahmetli pederimizin gftesidir ve Yeni mahalle emesinin tarihidir. Hatifi uds didi trihini Kad bena aynen tsemma selsebil (991)

aruyu hsn seyriden serser... Bir safa d n yo dur hep cef bazar ider

Bu ehirde i i tatan

apal ar var. By ar Gedi

Ahmet Paa hayratdr. Tamam 8

(1061)

zelli le Safa lar ars o gzeldir. Ermeni, i i Rum ilisesi vardr. ars yo u ri de birbiri zerindedir. Ktahyann beenilen eyleri: Suyu ve havas gzeldir. Balar yo , fa at baheleri o t drt eit armudu, yedi trl sulu iraz olur. Beyaz berra ili gibi paas, tennur ebab desi mehurdur. Fincanc, eitli marapa ve testileri, ana ve taba lar hibir yerde yo tu ni sesi de mehurdur. ehrin iinde binden fazla ayalardan a an buz gibi sular vardr. Hal nn yz ren leri rmzdr. Sularnn her birinin bir tr zellii vardr. Sular hazm u cami nnde i Germiyanolu a evi iinde i sudan ienin s ntlar yo olur. Hal o fazl dostudur. Yre li ve gldrler. Ey fir ehrimiz hin yuvasdr bizim Annn anadan domamz ehbaz olur.

Er e leri ve adnlar sevecendir. V f Anadolu Tr istan vilyetidir. Ama bilginleri, erdemlileri o tur. Hal safa ve zev sahibidir. Gam ve s nt tamazlar. As er ta m ata p avlanmaya d ndrler. Avc ular ve retilmi pe lerle her va it ava giderler. Yn u ve onto giyerler. Kadnlar balarna altn ve gm ta e giyip zerine beyaz araf brn adife alvar zerine sar yn uma giyerler. Gayet edeplidirler. Yiyece iece o ucuzdur. Bir somon e me , bir u gney a eye, bir ilo oyun eti i i a eye, sr eti bir a eye, b cier a edir. Ktahyann mesireleri: Kalenin gney tarafnda Sultan ba, e lii olduu iin Keb e de ir mesire yerinin (gezi, pi ni yeri) o gzel sular vardr. A su, Lasumzde mesiresi, K ondivizanba mesiresinin gzel sular vardr. Buralardan a an sular aa ayr ortasnda a a de nehrine arr. K iddetli olduundan zm, nar, limonu olmaz. Germiyanolu endi el i di mitir. Oraya Servi mahallesi derler. ehrin dou ve bat taraf sonsuz dzl tr. Kble fnda i i ona , ta Afyon arahisarna adar y ve asabalardr. Paa sanca yirmi drt ad ir. Bunlar; Anid, Eriboz, Simav, Sir e, a rca, Gny , Denizli, eyhli, Ba lan, Taz r, Kenger, Ua , Banaz, Honaz, Ezine, aramba, Daard, al azalardr. Bazlar Ktahya Moll hiye azalardr. Bunlar; Altnta Gergiviran, renci , Tavanl, Gm, Emrudlu, Etraf ehir limde olduu iin i limi iddetlidir. MANSA

Saruhan sanca paasnn arazisidir. Has 60.000 a edir. 41 zemeti 674 tmar, alay be a vardr. Cebelileri ile 3000 as eri olur. Sefer srasnda paa da Ktahya veziri h mnded hlislm, na iblerafi, meclisi ve ileri gelenleri vardr. 500 a e erif mevleviyettir. en ehzdelerin yeri idi. 500 para nahiye yleri, be aza nahiyesi vardr. Kara y azas, r iinde be aza daha, Dz ulu veya met, Belin, Bozdoa ve Eml azalar... Bu azalar Mol lann ynetimindedir. Kethd yeri, yenieri serdar, ale muhafzlar, yirmi ale as eri var Se sen as eri zmirde Sanca burnunda yeni yaplan aleye gnderilmitir. Kalesi, ehrin en sesinde duman zerindedir. Aa ehirden drt bin admda lr. Kalesi be en e linde olu dmdr. Hendei yo tur. n etraf cehennem uyusu gibi zl yaln ayadr. Kapsnn i Kule iinde otuz ev, i i su sarnc, buday ambar, cephane, Sultan inci Muratn camisi va Kale dafe yapsdr. Selu lulardan Sultan Aleddinin beylerinden Sarhan Bey Rum rallar n Plus uyo adl firden almtr. Yunanca bu alenin ad Endirefildir. inci Sultan Murat hanoullarndan bin gl le Tr e yalarn ra ra fethetmitir. Aa ale harabeye y etraf alt bin admdr. Salam bir aleymi. Yedi aps vardr. Kale ii batan baa ba ve sulardr. Btn hal aa ehre gp ale balar olmu ama, aa ehir gsterili, by Mimar eserleri: Bu ehir Kda e yapsdr. Ltince Nia derler, by deme tir. Fethinde Manisa dediler. Yani; fir ars ehri deme tir. ehri, alenin bulunduu Pus dann ete . Altm mahalle 6660 ev ve saraylardan oluur. Gediz nehri uzey tarafnda i sahradan a ar. O usuz buca sz alan reyhan ve gl ile ssl ylerle doludur. Her evin pencerelerinde n bu sahra grnr. Yz be mihraptan oluur. eme asabas: 914 senesinde bizzat Bayezid-i Vel yaptrmtr. ale apsnda: Hisr ayn cedid ld bnyad Mverrih didi trihin Hobd

diyere 914 ylna tarih dlmtr. Deniz enarnda, bats deniz, dousu sahra ve dalar o e elli ev bulunan bir yerdir. Kale muhafz ve 185 as eri burada otururlar. Kale drtg en e lindedir. Kalenin uzunluu 200, eni 50, etraf 700 admdr. taraf hende tir. Bat t eniz olduundan, hendei yo tur. Kbleye, varoa ba an tarafnda bir demir aps vardr. batya ba an i ie i i aps vardr. Bu i i apnn zerinde Sultan Bayezitin camisi vard i liler gelip, aleyi bo bulup demir aplarla, caminin altn alemlerini alp gitmiler. Sonradan fermanla A Mehmet Paa aleyi tamir ettirmi, caminin alemini yeniden yaptr m ve aplarn da ellier antar demirle yenilemitir. Denize ba an i i tabya yapm ve bu onar para balyemez top oymutur. Bundan sonra firin bir alyonu top mermileriyle batrldndan, art firler emeden su imeye tvbe etmilerdir. Batan gemiden alnan ma lesinden aldnn on misli idi. Kble tarafnda i varou ile bu ale, Sla sanca h mnde Cezayir aleminde yz elli a zadr ve nahiyesi r ydr. Yz elli topra rtl bal baheli evlerden oluur. Sahilde arsnda bir han vardr, atsnda i urunu firler almtr. Ma tul brahim Paann bi mam, mescidi, 40 d n, sahilde Mhrdar Paann ba ve saray, bir hamam var i dil mez. Kn Mhrdar Paa Sa zdan buraya gelir, bu alenin gzel bir liman vardr. Yldz r ere ir. Ben zavall buradan Hatipolunun fr atesine (es i sava gemisi) binip yava yava b atya doru se iz mil gitti . Nazilli pazar: Cuma gnleri buraya etraftan r elli bin Tr gelip by pazar olur. Buras geni bir sahra olup, Nazilli meclisi nice han, cmi, a evi ve d nlar yapmlardr ece , iece ve tahllarn hesabn Cenabha bilir. i bin d n vardr. Rumelide Ma olo Alasonya, Debre, Yanya, sse pazarlar mehurdur ama, onlar senede bir ere olur. yz d dan ba as, pazardan sonra bo alr. Kale gibi i i by hanlar, be adet misafirhaneleri, r hamam, bir by cami vardr. Caminin uzunluu ve eni yz se sen aya tr. Geni ve imenli avlusu vardr. Avlunun tam ortasnda bir abdest havuzu vardr. Mah eme bu camiye bitii tir. Ayda bin uru geliri olur. Yenieri serdar ve zel ha imi de her cuma burada bul unur. Bu asaba yz iremit rtl evlerden oluur. Yedi ahvehanedir. Nazillinin r y olur. zelli le g lop, a lop, memmes lop, ball lop, ter lop, e erli lop, mor lop, na ip lopu, Sultan lopu, Aydn lopu mehur mahsullerindendir. Bu loplarn her biri dierind en lezzetli loplardr ama, a olsun lop lop yiyene... Ve gpta olsun mis li lopu yiyen e i mis ve amber gibi o ar. Bu incir, dier incirler gibi olmayp, zaman abu geer v e dier incirler gibi uruyup ba a vilyetlere gnderilemez. Bir de yediveren inciri va rdr. Yeil ren lidir, tan bir ay sonra incir verir. Her ay hasl olan inciri ba a lezze t ve ren tedir. Fa at sonunda olan inciri il baharda iler gibi lezzetli olmaz. Nazar l, nevi insna im zehr-i s er Acib Hi met bir aata olur yz bin yemi peyda

Kuru inciri binlerce y hlinde dier vilyetlere gnderirler. Tazeliini muhafaza eder ve durdu a e erleir. Biz uzun seyahatimiz srasnda yedi i limde benzerini grmedi . Bu hrin etraf batan baa gl, glistan, ba ve bostan ilerinde a arsular ve gzel sesli ula p, insann canna can atar. Bu ehrin meclislerinden serdar Hac Hasan Bee, Na ip ve Sey yid elebilerle vedalaara douya doru yola t . Nazilli ovas iinde a an Menderes, Balat Kalesi ya nnda denize d lyordu. ehir samzda alp saat gitti . Ttn memle eti Bein Kalesi: Yllarca yata i bir bey zaptetmitir. Sonra Mentee t Bey ilim uvveti ile zaptetmitir. Bey buraya cin elimesinden bozma bir elime olara Becin demitir. Mils nahiyesidir. Kethdyeri ve serdr, Milsta oturur. Kalesi Mil vasna ar drtgen e linde, etraf bin adm olan bir aledir. Kbleye ba an bir alesi, mu lar, yirmi as eri vardr. Mentee h imleri, btn sulular burada hapsederler. Kapsnn i i tarafnda mermer aslanlar, ale iinde bir mescit, yirmi topra rtl ev v . D varou o by ehir imi. ehrin drt taraf by ale imi. Bu varota bir ulu cam zunluu ve eni yzer aya tr. inde on alt am direi vardr. Caminin nnde Ahmet Aa Medr Kale aps ile medrese arasnda by salon vardr. Salonun dier taraf blesinde Gazi Ahm Bey aile abristan iinde yatar. Buradan al p batya doru gitti . Muvalasun boaznda e ya o tur. Buray rahata ge sun sahrasnda drt saat gitti . Sada Varvul tuzlas, deniz ysnda yedi y a e emanetti engistana dahi buradan tuz gider. n frengin uyuzuna ve tuzlu balgama oldu a yararldr. Buralardan geip Pirsiz Ali Aa iftliine vard , oradan bleye doru saat gitti . Kemer y: Mentee topranda Karaova azasdr. Yz elli a e ad burada oturur. Nahiy bir ydr. Serdr vardr. Ba ve baheli, limon ve turunlu yer olduundan, hn r helvacl

urup limon ve turun yetitirirler. Yz evlidir. Haftada bir by pazar olur. Bu azada a sla asaba yo tur. Ama gayet gzel azadr. Deniz ysnda Karabalar bu azann nahiyesidir Ben zavall burada bir gece aldm. Sonra serdr avuolundan otuz tfe li alp haramiler usundan Karaova denilen or un ayal geip ve Sarnlar denilen yeri de bin gl le o ge nl ta dadan daa y lerimiz y lara , de al a, bamzda i sar larmz allar alara np, at nallar d lere yz bin gl le Mhd en belini ap se iz saatte selmetle sabahl Bodrum Kalesi: 928de, Malta firleri elinden, Bala Mustafa Paa eliyle Sleyman H an fethetmitir. Bodrine Kral yedi raln yardm ile bu aleyi yapmtr. Mentee toprand nahiyesidir. Kale, Cezayir eyaleti, yani Kapudan Paa h mndedir. stan y sancadr. Kale deniz ysnda yle bir aledir i Anadoluda byle bir ale yo tur. Drtgen e linde ve et bin admdr. Y se lii yirmi arndr. Muhafzlar ve se sen as eri vardr. Btn as er ale ra rtl evde otururlar. Kale iinde iliseden evrilmi bir Sleyman Han Camii vardr, ba na yo tur. Bir d n ve bir ahvehanesi vardr. alesinde i i ulesi vardr. al dolma sarn, zindan ve mahzenlerdir. Etraf on be arn, derin hende tir. Yirmi be arn ndedir. On bir at demir apldr. nce d lonca hendei aps uzeye ba ar. Bundan sonra ir meydan vardr. Onu geince yine uzeye ba an bir ap daha vardr. Bu apnn solunda den iz ysnda hile ile bir ale yapma iin Mentee Bey oullarndan bir bodrumlu yer ister v allar iine bir ale yapar. Nice sene sonra allar ya p ale meydana ar. Onun iin B erler. Bodrine Kalesini yapan Bodrin Kraln murdar cesedi, bodrum mahzenlerindedir . Beyaz mermerden bir sureti de limana ba an ededir. Fetihten sonra bir as er af asn rmtr. Bu mahzenler iinde uzeye ba an bir ap daha vardr. Kuzey tarafnda i by elesi, bu i i ap arasndadr. s ele ile bu i i ap arasnda i liman ile hende aras bir at aln r adm geniliinde, r arn y se liinde bir duvardr. Yo u yu ar elli ay ile lp i i yz adm bu duvar zerinde gidince ta orta hisarn asma prsne varlr. B de ilit aps yedi aya ta merdiven ile lr. Buradan ieride ahve ve yedi d n olup si ana hisar apsdr. Bu alenin dou ve bats limandr. Kalenin yars denizde, yars a rafnda ba ve bahesi dnyay tutmutur. Hal n i ve azanc uru zm, incir ve radr. L binde Kapudan Memi Paann yaptrd bir eme vardr. Suyu emerlerle gelir. Liman i i yz alr. Hatta Venedi donanmas, on yedi para Cezayir alyonunu buraya apatp yedi gn sa vam. Venedi in bir patrona alyonu batmt. Bu savata bir Cezayir aptan ehit olmutu n salaml yznden firler amlardr. Bu ale olmasa, btn Cezayir gemilerini fir a yrlp G adasna geme iin alenin uzey tarafna gitti . stan y adas by nar: Kale ile varo arasnda lonca meydannda bir by nar var r bir sene on se iz padiahl yer gezdim, bylesini grmedim. Bu narn benzeri anca istanda Admi abilesinde i aa ola. O taraflarda bu aaca Allah orusun yaratc diye tapa rlar. Byle bir aa ta Dastanda Elbrz da eteinde Ira Dadyanda Pen Hsn derler bi aretghtr. Burada gvdesini otuz alt adamn anca uca layabildii bir aa vardr. Ama bu stan yde i nar, bunlar gibi y se boylu deildir, ala tr. Gvdesini on ada layabilir. Fa at btn uvveti dallarna gitmitir. yz dal vardr i her birini i i a uca layabilir. Hayr sahipleri, bu dallarn altna yetmi adet mermer soma i stunlar di miler. Dallarn arlndan zamanla, mermer stunlarn st smlar aaca gmlm, dalla i, mermer stunlar da yerden havaya aldrmlardr. Bylece, stunlar bolu ta sallanma ta az dallarnn etrafa uzunluu i i, yz adm yaylmtr. Dallar altnda geni bir sahra a ofadr. On biri misafir sofalardr. Bu sofalarn bir sm iremit rtldr. Bu da srf ya ndir. Yine bu narn altnda ahvehane sofas, Hsam olu Kapudan Ali Paann yaptrd her esinde birer emesi vardr. Bu aa glgesinde bat tarafnda i dallar altnda ar adm salondur. Burada yetmi, se sen turun aac vardr. Yine bu salonlarn dousunda ve n ar altnda bir su uyusu vardr. Cami aps dibinde de bir su uyusu vardr. Bana anlatt l rna gre bu ale firler elinde i en bir Msr gemisini ya alayp iinde i Mslmanlar esi bu narn altna getirirler. Haclardan biri de bir um uma zemzemini bu narn dibine d e zamandan beri bu nar byme te imi. Herhlde bu nar alt yedi yzyll olmal. Ben de b lemin seyyah Evliyann ruhu iin fatiha, yl 1082 diye yazdm. nallah bu yaz sonsuza r. MARA

Btn hal n ejderha yedii iin Mr- ten gelere Mara derler. Sultan Dahha m ehr i omuz ban eytan pnce, omuzlarnda i i ejderha peyda oldu. ehir hal nn her gn bir a eyinlerini bu i i ylana verirdi. Nihayet Demirci Gve ba aldrp Dahha ldrr. By

ten sonra Esved bin Mi dad bin Esved fethedip ulesini y t. 921de btn hal isyan ettil er, Yavuz Selim, ran seferine gider en or ularndan Sultan Selime itaat ettiler. Yi ne vilyetleri Zl adriyeoullarna verildi. Kanun Sleyman zamannda yine isyan edip, padi ferman ile bir ale yapld. Etraf alt yz adm ve drt tane Aslan tasviri vardr. Kap z tarihinde Sultan Sleyman Han bn Selim, han sene 915 yazldr. Bu apnn iinde aplar ar tahta zerine yazl tarihi yledir:

Anncn didi Hatif trihini Devm izz rifat ilh Tamir olunduuna trih budur: Sa lya hal eyliye cmle elemlerden beri (1054) Kale iinde bir mahalle, yz ev, bir Sleyman Han Camii vardr. Bu es i bir eyaletti r. Anadoludan sonra gelir. Ama anuna gre, Anadolu paasnn stnde saylr. Zl adriye ta hass 628.450 a edir. Sanca lar bunlardr: Ayntap, Malatya, Nide, Kars, Sanusad... Alay beyi, eribas mal ve tmar defterdar, avular emini ve yz yetmi avuu vardr. Bunlar buldan mbare idareden alrlar. Mara defter ethdsnn ml 87.730 a edir. Mara sanca amet 1018 ltr. Ama btn eyaletinde 2169 tmar, 29 zemettir. Tmar ehli ylleriyle 55 olur. Bunlarn gelirleri 942.3067 a e olur. Mara sanca 500 a eli erif azadr. Kazalar lardr: Mara ve ehir etraf Havsuslol, Gvercinli , Yenice, Zeytuniye, Bertiz, Gny , Yr runiye, Asderan, lbeylidir. Mara ehrinde eyhlislm na ibleraf, sipahiler ethd yeri, yenieriler dergh ba ar, meclis ve ileri gelenleri, ilim adamlar vardr. ehir r i i mahalledir. Hepsi de tepeler zerinde ba ve baheli sou sular olan 10.000 evdir. ehrin bleden uzeye uzunlu yedi bin admdr. Otuz do uz mihraptr. ar iinde Ada Camii vardr. i aps olup ble adet yazldr. Dnda avlusu vardr. Avlusunda by nehir a ar. Sonra Kale Camii Boaz ese , Beddiyye Camii, Hatuniye Camii vardr. Sonra Ese Divane Camii, hazinedarl mahallesi nde Hatipzde ve adiye camileri, Kara Mara Camii vardr. Medrese, r ocu o ulu vardr. e hamam olup bunlar, ar hamam, u ur hamam, Boaz esen hamamdr. Alt han olup ar an mehurlardr. Yetmi eme vardr. Ama her evde a ar su vardr. 1045 d n, drt demir l ars, by paa saray, Zl adriyeoullarnn saray vardr. Kaps zerinde mermer z Zl adr-zde Halil bey mrn olsun mstedam Bu sary-i dil ei ldn muammer bittemam Bilhurufi muceminden hnesinin trihin Ho mfrerrah menzil olmu bu sary- bb- gam

Havasnn gzelliinden hal nn rengi rmzdr ve gayet ze i bilginleri vardr. Oldu bal imselerdir, tccarl ederler. Tr e onuurlar. Hal nn ou Tr mendir. uha (yn adife lh zerine beyaz sar sararlar. K iddetli olduundan, boyal uzu derisinden O vanileri giyerler. htiyarlar arda oturup gelip geene ba ma iin burnuna gzln gei u bizim Halim olunun olu mudur? A! Puh bare alla diye gz ze t ile geinen ihtiyarlar v r. Sorsa , Behey baba bu civandan ne fayda? dese u beyiti syler: Kocald a gnl artar aragzllere meyli Benim pr olas gnlm ocald a gnl ister

Hatt bir ihtiyar Selim Han Msra gider en on bir yanda idim. Ilca belinde Osmanl larn seyretti . diye ahitli etti. Kadnlar aya larna sar izme, balarna saf gm srmal sivri ta e ve zerlerine beyaz araf brnrler. o gzel olup, gayet tatl bir se lar. Yaz ve yirmi eit zm olur. Kaba zm, cem zm, sar zm, ar altndan ar ve suludur. Her tarafa nar buradan gider. Bir ona yeri ba ve bahesi tutmutur. Bal arndan Ergens nehri geer. Hal ibar ve gnl alcdr ama tutucu ta m biraz e yadr. n ehirlerindendir. Drdnc i limdedir. Muz Kalesi yeri: spanya firlerinin yapsdr. Sonra am h imi Senyal zaptedip Maan o a vermi. 921de alenin anahtarlar Yavuz Selime teslim edilmitir. Sayda eyleti h mnde ca olmutur. Beyi bin as erle isyan edip dalarda savap endine de yz ese verilir. Al t yz Drz y vardr. Yz elli a eli erif azasdr. ehir, deniz enarnda i i burun nda i i ale yaplmtr. Kalenin biri gmr hane nndedir. inde bir cami vardr. br bur aledir. Karadan bir pr ile geilir. Etraf i i yz admdr. inde muhafzlar ve yz elli

dr. Burada da bir cami ve sarnlar vardr. Ama bu limana by gemiler giremez. Limann de ysnda is ele banda i i yzden fazla tccar mahzeni ve on han vardr. s ele bana za yaplm Emin evi olmutur. eme olduuna dair drt e mermer zerine Selim Hanolu Sley Birut emini ehit Emir Rstem bin Abdullah tarafndan 729 senesi Recep aynda yapld. Kete behu Dede Mehmet Elfa ir yazldr. Bu alenin varou Birut varou gibi by aledir. Zaman yeri harap olmu. Etraf 4450 admdr. Hendei yo tur. Bu varoun iinde i i bin alt yz e z yedi mihrap vardr. Yedisinde cuma namaz lnr. En mehur cami, iliseden bozma Ulu Cam idir. Mihrabn stnde bir ayet yazldr. Yan aps zerinde Hayre Bey fethi trihi yazld nde r elli yerde ders o unur. Biri de paa saray ya nnda Seyfolu Asaf Paa Camii vard r iinde Mir Mnzir Camii avlusunun etrafnda se iz adet stun ve ortasnda havuz vardr. C nin biri de Amri Camiidir. Otuz yedi mescit, drt hamam vardr. Seyfolu hamam pe gzeldi r. On yedi medrese, se iz ocu o ulu ve yedi eme, yz d n, r ahvehane, han ol lar dar olduundan, insanlar omuz omuzadr. Bollu ehridir. Ahalisi Arap, Drz, Timndir. n li ere e giyip balarna sar sararlar. Kadnlar gm ve altn ynden lah ve beyaz a den burann havas tym. Maanolu ble tarafna be yz bin sanavber aac di ip orman y lmutur. am aacndan barda yaplp su iilir, yararldr diye do torlar sylemilerdir. e af zeytinli tir. Muz aac: i adam boyunda bir aatr. Uylu alnlndadr. Aacn s san su ar. pra lar olur. Yapra lar yeildir. Meyvesi ve yapra lar bir tarafa y lenir. Ylda bir mey ve verir. Meyvesi yapra yannda ve daln ucunda olup, san i bir tepsi etrafnda gibi i i - yz muz sralanr. nce yeil, sonra sar olur. Sonra oparlp abuu soyulur. e erle v yenilir. o lezzetli, uvvet verici, hazm olaydr. Et yemi adar gda verir. Gya taze p aluze fteleri adar yumua tr. K nden an filizleri topraa di ilere yetitirilir. Am daima su iinde durmas gere ir. Muz aacnn yaratlmasnn nedeni: Resul E remin mbare dii Uhud Savada ehit d azretleri duyup, acaba Hazreti Resln ehit olan mbare dileri bu mudur, yo sa bu mudur diye btn dilerini e tirmiti. Az an iinde alp yere t rnce Allahn emriyle o a up o saatte meyve verir. Allahn ilham ile muzu yiyip arnn doyurur. Dorusu ihtiyar im selerin yiyeceidir. Gittiim yerde, bana elli batman muz verdiler, e erleyere drt saat gidip Nama yn, sonra Demiz nehrini geip yz evli ve bir camili Mu sabiyye adl Mslman yn geti ve d ysnda gneye doru gitti . ESK KALE VE ESK KIBLE OLAN BEYTLMUKADDES

Yunancada liya vilyeti derler. Sryanicede Ma dine, ber dilinde Has, Araplar Beytl mu addes ve Kuds derler. Yz yirmi drt bin peygamberin ma amdr. Tufandan nce ve sonra d emolunun blesi idi. Resul E rem Me eden Medineye hicret etti ten sonra Cenabha tara fndan Cebrail vastasyla blenin Kudsten Me eye evrilmesi ayeti gnderildi. Btn Hri , Hazreti sa bu Kudste doduu iin Kuds iin savarlar. Kuds Kalesi, Hazreti Davut hal Calut eliyle yapld. n Meli bir a ere Kuds zerine yrd. Davut ile Calut, Halep ya i Db ta by sava edip Hazreti Davut sapan ayasyla Calutu atletti. Peygamber olduu emircili edip sava aletleri yapard. Onun iin demircilerin piridir. Sonra Buhtunnus ur Yahyann inti amn alma iin Kuds tahrip edip Beni sraili ltan geirdi ve Hazr gtrd. Sonra Kuds yine imar edildi. Kayser Nera zamannda Hazreti mer altm bin as erle ds uatt. Kamame endilerinde alma zere Kuds teslim ettiler. Hazreti mer de Kamam bir cami yapt, ale iine on bin as er oydu. Sonra Kuds yine firler ald. Sonra Nure din ehitin veziri Yusuf Salhaddin firlerin elinden alp alesini y t. Sonra er ezleri linde i en 922de Sultan Selime Mescidi A sann ve Sahratullahn anahtarlarn teslim etti . Sultan Selim Elhamdlillah, il blenin sahibi oldum. diye secde etti. Hazreti merin hatt eriflerini yzne srp, Kamamelerini yine endilerinde bra t ve valiliini bir paa anev sorumluluunu da Ahfe zadeye verdi. Padiah tarafndan zel ml 257.485 a edir. 9 ze t, 106 tmardr. Paas be yz as erle am haclarna ncl eder. Yz altm para y var molla gelmeden Kamamenin aps almaz. Be on bin Hristiyandan onar on beer uru alp ond irini paa ve mollaya verirler. Sanca lar unlardr: zzetl Him, Cebeli Aclune, Lecun Nab , Kuds, erif Paa sancadr. Be sanca daha olup, onlarn beyleri vilyetlerine ml iyet iptirler. Burada drt mezhebin eyhlislamlar, na ibleraflar, meclis ve se inleri, bilgi ri o tur. Adalet zere r bin uru ele geer. Mollann elinde padiah izni ile yirmi aal rdr. nce Muhzr ba aa padiah tarafndan eeli apcdr. Sayg ile elde eder. inci s ra mhendis ba, sayman ba, sarrafba btn bilginlere surra bunun elinden ar, vezneda

azarba, ehir ethdas, bezesten ethdas, vb. Kudste yedi yz va f vardr. Kuds- erif Kalesi: Btn tarihlerde Arz- Filistin derler. Kurn erimde Cenabha a vmtr. Onun iin btn h mdarlar buna sahip olma niyetiyle uatt larndan, alesi ha dr. Sultan Sleyman zamannda Lala Mustafa Paa yeniden yaptrmtr. Mustafa Paa ale surl a geni tutup Sahratullah ve Mescid-i A say su iine almtr. Megaribe aps bleye ba st eiinde 947 tarihi dlmtr. Bu apdan batda su ulesine adar be yz germe admdr. Buradan Hazreti Davut apsna dar bin admdr. Bu ap on i i arn y se li te yeni apdr. Buradan Yass uleye adar i lli admdr. Buradan uzeye gidip Halilrrahman apsna adar alt bin germe admdr. Burada i uleye adar drt yz admdr. Buradan douya Bozdoan apsna adar do uz yz admdr. Bu a devlet apsna adar yz admdr. Hazreti Sleyman devleri burada hapsedermi. Buradan do Zehriye apsna adar yz admdr. Buradan douya Rstem Paa apsna adar be yz ad m Ana apsna adar be yz adm, buradan Mescid-i A sann avlusu esine adar alt yz a an da baladmz Megaribe apsna adar se iz yz admdr. Bu hesaba gre Kuds alesinin in elli admdr. Elli yedi bur, yetmi se iz dirse , drt bin r bedendir. 1700 adml ye hende sizdir. alesi Bb- Halilin i tarafnda ana aleye bitii tir ve etraf drt yz iinde muhafz, ethda, imam-hatip ve mezzin ile as erler alr. Yetmi ev vardr. ale sa taraf esinde i ale, bizzat Hazreti Davutun yapt erefli yerdir. Oldu a by ay plmtr. Dorusu devlerin yaps olduuna phe yo tur. Bu i ale at salam yapdr. inde, blesi uzeyde Mescid-i A saya dn olan Haz Camii vardr. Kble Me eye dnd ten sonra Eyyublerden Sultan sa mihrabnn sol tarafna azlmtr. Bb- Davut aps dnda Hazreti Davut varounda r ev vardr. Ba ve baheli tir. B Mslmandr. ehir iinde i binalar tatandr. A sa Camii: Hazreti Davut yapsdr. Nedeni Hazreti Davut zamannda srailoullar arasn veba salgnnn oluudur. Davutun duasyla ortadan al mtr. O dua yerine Mescid-i A saya amamlayamadan ldnden, Hazreti Sleyman tamamlad. Sleyman, caminin yaplmasn devlere e Cami bittii gn Hazreti Sleyman vefat etti. Veziri vefatndan haberdar olup a amdan nce i bitti diye cin ve perilere izin verdi. Yalnz Bb- Amuddan darda olan, hende iinde i hapishanelerde i btn devleri hapseder. Zamanla hepsi lr. Hl o maarada devlerin emi leri grnr. Daha sonra Hazreti Sleymann asasn, iinden bir urt yedii iin Hazreti S der, bylece ld anlalr. Hazreti Davutun yanna gmlr. Sonra Mescid-i A sann e h mdarlar Mescid-i A saya e binalar yapara muhteem cennete benzettiler. Sonra Re sul E rem Medineye hicret edince blenin Me eye evrilmesi ha nda yeti erime nzil o ur. Ama yine Kuds- erif ha nda yet inmitir. Uzunluu yz, genilii drt yz aya t nlar zerinde toloz emer ubbelerdir. Kubbe tahta tavandr. Yerden ubbeye adar r arndr. eride cami, yz yirmi emer zerine yaplmtr. Mihrap zerinde i ubbe hepsind Yeryznde benzeri yo tur. Y se lii elli arndr. i batan baa altn yaldzlarla ssl afnda Allah g lerin ve yerin nurudur. yazlmtr. Mihrap ve minberinin tarifi sadr. Y e adar ymetli ta ustas, yapcs varsa, hepsi u gz gibi talar dorayp mihrab mc . Sleyman Hann hocalarndan Camc Serhos ebru denilen camc ustas, bu camii erifin mihrab rine on i i ren li cam ilemitir i, gne vurunca bu pencerelerden szlen larla btn en nura boulur. Bunlardan ba a yine byle rengren yz be cam mevcuttur. Bu caminin mih rap tarafnda i duvarnda adam boyu yer mermer apldr. Bu duvarda mihrabn sa ve solund ahraya ba an yedi pencere vardr. Mezzin mahfeli on i i ince stun zerine oturtulmu bir gibidir. Cami iinde yle ymetli hallar vardr i esizdir. Oldu a sanatl avizeler andili vardr. Her gece bin tane yanar. Caminin on aps vardr. Yedi ap bleye dorudu . Ortalarnda i apnn y se lii on be arndr. Pirin mineli bir apdr. Bu apnn sol i Hzr aps, sa tarafnda Mli i aps ve minber dibinde medrese aps vardr. Bu apl an i tnel vardr. A sa Camii ziyareti: nce dou taraf esinde Hazreti mer mihrabdr. Fetih bedeli olar bir hafta Hazreti mer burada ibadet etmitir. Ona ya n Hazreti Davut mihrab, bu mih rabn solunda Hazreti Osman yazs ile Kuran erim, bir rs zerine onmutur. Minberin sa reti sa ma am vardr. rler olsun bunlarn hepsini ziyaret edip efaatlerini istedi . Ca in se iz yz hizmetlisi vardr. Cuma gn hatipler minbere l ile arlar. O l, Hazre li mezzin, msebbih (sbhnallah diyen), muarrif (hayr sahiplerinin adn sayan) naat o uya (Peygamberimizi ven iir), devirhan, ayyum (cami hizmetlisi) olup, maalar padiah haz inesinden verilir. Her sene dene gnderilir. Mescid-i A sann ubbeleri tamamen urun r tldr. Sidrem, yani Lt Gl: Zehir gibi suyu vardr. Bu yerin blesinde i i yz haneli bir y

vardr. Mslman, Ya ub ve Yahudiler vardr. Her sene zelli le Yahudiler ziyarete gelirler . Trbedarlar apsn apamazlar. Bir ere Arap ve Drziler bir sm eyasn almlar, fa ir. Bir g sahibi peygamberdir. Biz buraya girince zavall ben Esselm aley ya elmullah diyere aya ucuna oturdu . Fa ir, yarm alm bir hatmini tamamlad. Dar nca ylle yun ve birta m talar getirdiler. Bunlarn ne olduunu sordum. Bunlar ta deildir, odundur , yanar dediler. Gere ten alev alev yandn grd . Allahn her eye gc yeter. Lt gl lar tutup yedi . Bu gln etraf do uz mildir. Zeyt-i Har Da: K bir da olup, burada by bir maara vardr. Hazreti Lt, Lti a usundan olu ocuunu burada sa larm. Hazreti Meryem, Yahudilerin zulmnden ap Sodrom h ci veya Meryem Gl dedi leri burada almtr. Cenabha ona Cibril ile Ruteben Ceniyy ih dip, aranl geceyi landrrd. Hl bu maarada ate grnr. Ben bu atei grme iin misafir oldum. Gne batt tan sonra ate grnp sabahleyin afa va tine adar devam etti. MEDNEDEN MEKKEYE GD

Hazreti Ali Kuyusu menzili: Dz yerde, bayrlara ya n bir yerde, Hazretii Ali, ba he uyusu gibi geni bir uyu azm, dolaplar ile sular e ilip etrafnda by havuzlar va Bu adar hac y anr, dar p ihramlarn giyip bu sudan ierler. Hurma baheleri iin yeridir. Drt tarafnda Medinelilerin iftli leri vardr. Burada by pazar urulur ve Medi ne fu aralar haclara ihrama girmenin artlarn gsterirler. Umre duas yledir: Yarabbi, umre yapma istiyorum, onu bana nasip et ve benden abul et... diye i hram uanp ba ve aya a yalvarara Telbiye duasn o umaldr Allahmme lebbey lebb bey ... diye derviler gibi yrmelidir. Ama ar a ayaca, arttr. n ta Arafattan d urbanlar esilip, elbise giyinceye adar trna la anma yo tur. Eer anrsa bir urban esmesi gere ir. te ihrama girme budur. Ama ipe li giyme haramdr. zerinde di ili elbise olmaya. Baz imamlara gre bu srada zerinde silh bulundurulabilir. Fa at bazlarna gre hac aylar gnah ileme, cinayet, avga yasa olduuna gre silh tama da yasa tr. Minada urbanlar linceye adar elbise giyilmez... Elbise giyerse, urban esme gere ir. Eer yalnz hacca niyet edersen duas byledir: Yarabbi hac yapma istiyorum, onu bana nasip eyle ve benden abul et... Bu srad a pire ve bit ldrlmemeli. Bu Hazreti Ali uyusunda, bir de Hazreti Ali mescidi vardr. On i i ubbelidir . Btn haclar burada i ier re t ihram snneti larlar. Mescidin ii um delidir. Burad ar beyaz efenlerini boazlarna geirip ba aba , yalnaya Allahmme lebbey sesleri g utar. Da ve ta beyaz efenli adamlarla dolar. Sonra burada a am namaz lnp g borular ler ya lp, temizlenmi yollardan, Medine yleri iinden geere gitti . Hazreti Ali uyus undan sonra Me e topra balar. Buradan sonra ba ve baheli yleri on i i saatte geti . ehitler mezarl: Peygamberimiz zamannda Me ede Allaha inanmayanlarla by bir sav binden fazla sahabe ehit olmutur... Burada deve di enleri arasnda biraz ald . Bede v Araplar yiyece , iece getirdiler. Gne doar en te rar yola t . bn-i Mesut havuzun di . Suyu yo tur. Sonra eyhlharem Br esi ve su datlan yeri geti , bir yaln aya dibi astaba-i Gazal denilen bir salon vardr. Resul E rem burada bir ceylan esip yeme z re olan avclara rast gelmi. Allahn hi meti ceylan dile gelere : Ya Resulallah, bunlar beni yeme isterler. Benim yavrularm var. Beni be liyorl ar. Ben varmazsam al tan lrler. Varaym onlarn arnlarn doyuraym, yine buraya geliri o va it esip yesinler. der. Resul E rem avclara der i: Bu ceylan bra nz. Yavrularna st versin. Onun gelmesine ben efilim. Gelmezse onun erine beni boazlayn. deyince Allaha inanmay abul etmeyen avclar Grelim nasl sona er ye ceylan salverirler. Ceylan yavrularna varp onlar doyurur ve onlara; Oullarm, i i c n ycesi Muhammed benim iin hapistir. Onu efaletten urtaraym. Szmde durmamazl etmeye yim, beni avclar yeme isterler. der ve ar gelir. n rclar bunu grnce hepsi birden M lurlar. Onun iin buraya Ceylan mastabas derler. Burada da i i re t namaz ld . Hazret--i Cdeyd menzili: erif Hazretlerinin ynetiminde, bir dere iinde, alt yz ba e baheli hurmal asabadr. Tamirini yapan Msr Emirlhacc Rdvan Beydir. Bu derede yedi rma olur. Gl, glistan, otla ve sula yerleri olan, evleri tatan bir yerdir. Hal o zengindir. Rdvan Beyin bir camisi, bir hamam vardr. ars tr. Caminin nnde bir suyu vardr. Bundan ba a biro sular daha vardr, ama sca tr. Biraz hava alnca buz g bi olur. arlarnda Arap adnlar alveri ederler. Oldu a apaldrlar. Burann dousun

nde eyh Sadettin Rum trbesi vardr. Bu dereden aada, bin adm tede r elli evli bir ardr. Sultan drdnc Muratn annesinin havuzu vardr. Burada eyh Salih trbesi vardr. Pe imiz buraya Huneyn vadisi demilerdir. Bu Cdeydede le va tinde g borular alnd tan s e baheler, bazen ayal vadiler iinden, h douya h batya eri br gitti . Arafat Da Ma am: Araf dann gney tarafndan yetmi yedi basama la lr. Peygambe beyaz deveyi rmz naya boyatp deve zerinde onuurdu. Dan ta tepesine buradan yz ye tr. Tam tepesinde Hazreti dem ve Havva trbesi vardr. Buras Arefe ubbesidir. Hazreti ile Havva burada bulumulardr. Drt dire zerine bir y se ubbedir. Arafat da Kbeni dadr. Onun iin bu Arafatn blesi bat tarafna dorudur. Burada, Hazreti dem mihrabnda e t namaz lp sevabn baba ruhuna hediye edip, Kabenin dousuna geip, Kabeye ar bat cde etme nasip oldu. Morada ve Magrip diyarnda douya, Tebriz ve Nahcivanda gneye sec de etti . Allaha hamdolsun dnyay seyahatle dolatmz srada douya, batya, uzeye gne ti . Dorusu Kbe, dnyann ortasndadr. Arafat da stnde i i re t namaz lp gere li yeti o udu . Burada batya dn dr i, ona Hazreti Havva mihrab derler. Burada da i i re t namaz lp Yasin o uyup ess ley m y Cebel diye dua etti . ste ler geri evrilmezmi. O gece nice hafzlar orada Kuran erim o urlar. Ana baba ha iin hatim o utma ger e ir. Arafat da tr ama, tepesinden btn arazi grnr. Bu Arafat zerinde tal ir adam ad san ile arrsan Ya falan buraya gel. dersen o adam muha a mrnde bir arete gelir. Allahn izni ile burada yz ere yz bin hac vardr. Arafat sahrasnn eni boy eer altar saatli yerdir. Her es burada va fe gnn be lerler. Hacer-l Esvedin rengi, boyu bosu: Hacer-l Esved yerden i i zira y se tir. Rengi, siyahtan a , neftiye alar no tal bir tatr. Beyit: Kbe blem senin cemlindir Hacerl Esved anda halindir.

Hacer-l Esved Kabenin dou tarafnda Me eye eref vermi, oldu a parla yumru bir ta are paredir. Nedeni, Ashab Fil ile Ebrehe zalimi gelip beyti erifi y t. Hacer-l Esved i de byle yaralad. Ama Cenabha Ebabil ular ile cehennemden birer ta gnderip havadan ttrd. Hepsi mahvoldular. Sonra Haimler beyti erifi yeniden yapp, Hacer-l Esvedi satn ar. Ama Karamta, Hacer-l Esvedi gtrr en yetmi deve hel oldu. Yerine or en rlan ye ne halis gm a ttlar... Eresl E rem Hatim iinde imaml edip secde yerinde i (...) sonra Nebiler anas Hace r Ana ruhu iin el Fatiha denilip o yeil mihrap tan sa tarafna iaret buyurup dua ederle mi. Hazreti Hatice ve Hazreti Aye Resul E remden bunun nedenini sordu lar zaman Resl E rem buyururlarm i Hacer ana burada gmldr. Hazreti Hatice ve Ayeden rivayet edilen r. Resul E rem Me e talarna itibar etmelerinden, bir de Haceri-l Esved ile beyti er if arasnda i nem artmtr. Cahiliye zamannda h im yo i en iddia eden ile dva edilen bu a gelirmi. Zalim ise cesaret edip el vurmaz, gayret edip el vursa yo olurmu. Bura da yaplan dua ve beddua abul olunurdu. Bir de Beyt apsnn sa tarafnda r n ir ye y dibinde drt e bir u urcu vardr. Hazreti brahim oradan amur armtr. Bu ma ama m . Burada Me enin e illeri tamamland. Arafat hatibinin vasflar: Gne tam tepeyi aar en nal bir deve zerinde Hazreti de dethanesinden t . Hal susup hutbeyi be lemeye balad. Hatip de i i tarafna selm verer Ey haclar, dua gndr, dua edin. diyere hatip blmesine ar. Devesinin yzn Me e sesle Elhamdlillah der. G te gerrubiyanlar Smme elhamdlillh derler. Sonra r er diye dua o ur. Btn hayvanlara da ilham gelip, develer ses arp, atlar iner, ular, re iner, bu lebbey sesleri tam bir saat srp, i indi va ti olur. Hatip mam Azam avl ine gre urban bayram hutbesini o ur. Yine haclar te bir, o urlar. Hatip hac urall arn anlatr. Tam bu srada douda Basra dalar tarafndan bir tfe sesi geldi. Meer Basra haclary Araplar savarlarm. As er varnca Araplar amlar. Basra haclar on i i ehit vermil llar ve yirmi alt elleleri ile gelip va feye dururlar. Sonra am ve Msr hac eminleri, armaan develerini deiirler. Yemenden armaan gelmez ama, hac gelir. Badattan da hac g armaan gelmez. am ve Msr armaanlar at ba giderler. Binlerce mealeler, fanuslar haz Hatip hutbeyi bitirir, boaznda i rtsn bayra gibi haclar zerine salar. Bu srada enarda bulunma a llca hare ettir. n bir at y lsa, urtulma mm n de aranl gecede havyanlar insanlar, insanlar birbirini inerler. As erler tfe enli ler

i yapara haclarn drt tarafn sarar. Bylece gvenli bir yere varp u duay o ur Elveda lah... diye tepelerden dar nca art haclarn haclar tamam olmu olur. Arafattan geceleyin dner en, geri dnp ba ma caiz deildir. n Peygamberimiz buyur r i; mmetimin gnahlar Arafat meydannda alp, endileri anadan yeni domu gibi olurlar epsinin gnahlar hnzr, pe , maymun suretinde dalara gidip mahvolur... Bazlarnn geri hlarn grere gzleri r olmutur. Onun iin geriye ba lmaz. O gece cin ve perilerin Msl sabaha adar tavaf ederler. Salih tepesinden sonra i i bin adm gidilir. Zbeyr tepe sine gelinir. Arafat snr budur, derler. Allah gstermesin, Arafat gn gne batmadan nce epelerin iinde bulunmayann hacc hac olmaz vesselam. Bu tepeleri geip i i saatli yol gitti Zemzem: afi ma amnn altnda drt e bir alan iindedir. Drt aps vardr, i isi B r. Kapnn birinin zerinde Klt trihanh bi lafz ad. Benzzemzem Muhammed Han sene 1083. Meer bu apy drdnc Mehmet Han yenilemitir. Zemzem suyunun azn on i i adam uca laya Kuyunun aznda demir bilezi ler vardr. Bu uyudan ma aralarla su e ilip haclara su ver irler. ince dua ederler. lmen nfen, riz an vsian ve ifen min li eyin ve bazlar Zemzem suyu e enler r as er, elleri aya lar nal Araplardr. On binlerce ova su e i ir, Allahn hi meti bir gram bile azalmaz. Bin derde devadr. Dnya sular lezzetinde deil dir. Biraz acdr. Bir adam on o a ise asla zarar olmaz, sabahtan leye adar bu zemzem suyunda gl, i indiye adar mene e, gne batncaya adar yasemin, geceye adar hlis st o usu duyulur. Hatta zavall ben gnein batma zamannda itim. Bulama gibi, ayma gelmi s tinde idi. K testilerle vilyetlere hediye gtrrler. Her ne niyetle iersen Allahn em arar verir. Btn hastal lara yarar vardr. Zemzem suyunun : Hazreti brahimin olu smail daha bei te i en, annesi Hacer onu a p iiyle urar en smail alar. Gzlerinden a an yalarn d ld yerden i i pnar u uyulara Jenijem derler. Ama dorusu budur. smail suda boulaca gibi olup barr, Hace na oup gelir. Suyu grnce elhamdlillah yerine branice Zemzem diye dua eder. Hacer anan duas yledir: Benim Allahm, bu zemzemden avratlara gzelli ver, rahmetiyle yarla, cennetine nic e zaman oy. Yllar ile nice dertlerinden urtar. Cennet rahmetine ulatr. Dorusu zemzem suyu adnlara o yararldr. o sevimli olurlar. Kim ierse yeme yemi bi arn doyar. Sonra brahim gelir. Zemzemi grr. ip Allaha r eder. Allah, Kbeyi y pra amur etme iin su gere lidir, amelelere su lzmdr diye zemzemi yaratmtr, derler. suyunun sa d tarafnda bitii beyti erifin te erle li merdivenleri vardr. SULTAN SELM, AH SMAL LE ALDIRANDA

Selim ah by bir ordu ile 920de ran zerine gidince ldr ovasnda i i as er birb . Meer Zl adriyeolu ile Sultan Gavri amdan yardm istemiler. Btn Acem slma zarar ve alaylarmza saldrr. nceden burada top tfe atlmamasna i i taraf sz vermiti. Selim Ha geldi i va tiyle ah ile satran oynar en ah da yeminini bozup bize bir to at vurmutur . imdi de biz yeminimizi bozarz. deyip toplarn atlmasna emir verir. Aya Paa toplara a erdi. Kzlba bozuldu. ah smail yedi atl ile aar en bir adn Kurbann olaym, Se m ahmz eerine pisletere ard i... der. ah adna ihsan eder. ah smailin Tal fazla adn cariyesi esir edildi . O sene Amasyada layp yine Aceme sefer hazrl lar y en Zl adriyeolu Aleddin yetmi bin as eriyle G sn yaylana t. Sultan Selim adam gn leyi ocu laryla birli te atletti. Yetmi as er a rabasyla birli te esilmi balar Ms n Gavriye gnderildi. O da l-i Osmann ihtiyalar bizedir. diye hazrla balad. Ms yznden btn hal as er e yasndan usanmt. Msrda huzurlu ve sal l olan evliyala ve Mezru Keffiye varp i yet ettiler. Onlar da Msr- Mariblye varsan yol uza , Ace ezhebinde phe var, Krtlere varsan devletlerinin devam yo , geliniz l-i Osmana varalm. em ulema ve eyhleri sever, hem l ehlidir. Gelin onlara varalm. ve bu i i veli Ey Seli gel, ey Selim gel. derler. O srada Sultan Amasyadaym. Yannda bulunan Tavai Sinan paa iahm, ere ya Selim gel sz iittim der. Sultan Selim de Seyahatimiz srasnda Halimi Msra vardmz va it bunlar bize, Ya Selim, git babann tahtna otur, seni Msra a . Bu as er onlarndr. Tez Msra gidi hazrln yapn. buyurdular. SULTAN SELMN KARDELERN VE

KARDELERNN OCUKLARINI EHT ETTDR

Bu srada feryat edenler gelip Kardelerin Sultan Ahmet ile Sultan Kor ut sana is yan ettiler, vilyet elden gitti, sen Msra nasl gidersin? dediler. Selim ah, Ahmet Sult n ile Bursa Yehiehiri nnde savat. ehzade Ahmet ya alanp huzurunda aman verilmeyip bo Bursada inci Murat yannda gmdler. ehzade Ahmetin bir olu Murat, ah smailin yanna gidip sene sonra ld. ehzade A lar Aleddin ve Selim padiaha sndlar ve slanbulda zindanda ldler. Sultan Selimin d nahn olu Mehmet Han, Mahmut Han, ehzade Musa ve Orhan ve Sultan Alemah olu Osman eh met zerine gider en birer yolunu bulup hepsini ehit etti. n bu ehzadeler sultan Balez id-i Vel zamannda ba aldrp birbirleriyle savap memle eti perian etmilerdi. Sonra Sultan Selim ehzade Kor ut zerine varp onun as erini de perian etti. Kor u t, ethdas Piyale ile Te e sancanda bir maarada gizlendi. Bir Tr mene atlarndan birin atp erza aldrma zere verere ehre gndermiti. ehrin yneticisi phe edip Sende byl er? diye s trnca o da maarada ileri haber verince ehzade Kor ut ya aland. Sultan Sel uzuruna gtrlnce aman verilmeyip ehit edildi. Sultan Selim bylece te bana padiah oldu. Olu Sleyman Kefeden Edirneye getirip ilerini retmeye balad. ehzade Sleyman 900 senesinde dodu. Bu yzden babas devlet ve diye btn er e ardelerini atletti ve Bursada Emir Sultan ziyarete gidip Esselm aley hll ubur. deyince, mezardan Ve aley msselm ey l ve alem sahibi, Msra gir inal di. O anda Kemal Paazade Mjde padiahm sana Msr fethi mjdelendi. dedi. SULTAN SELM MISIRA GDERKEN MERCDBIKTA SULTAN GAVR LE SAVAMASI

Yavuz Selim Emir Sultan abrinde, gayret lcn uanp, Kemal Paazade bu niyete Fatih dedi. Selim ah: Msr gazasna niyet ettim, dedi ve adrna geip btn bilginleri toplad. Msr zer etva istedi. Tava Sinan Paa sadrazamd. nceden Msrdan gelmi r blm fetvay meydan r, Madem i Msr bilginleri ve evliyalar byle fetva verince biz de elbette onlarn fetv asn tasdi ederiz. dediler. Fetvann anlam yledir, Me e ve Medineye sahip olan bir p utsal sayd larmza svenlerle birli olursa, dier bir padiah bu svmeyi engelleme iin a zerine gittii zaman zlbaa yardma gelip dierine l e erse ne lzmdr? Elcevap, dir. Halledilmesi farzdr. ldrlrler esir alnmazlar. Kadnlar haramdr, cariye olmazlar. e sefer edip memle etini ba asna verme gere . Bunun zerine Selim ah on i i iiyi Msra sultan Gavriye gnderdi. Gavri padiahn m u ve fetvay ald, o udu. Elilerin on tanesini atledip, i isini salverdi. Ellerine em irlerinin yazl olduu me tuplar verdi i, Ben onu sa i en Msr toprana omam. Va tine lsun. Halep altnda endisi ile Mercidb ovasnda grelim. Er ise meydanna gelsin. diye uplar geldi. Sultan Selim ate esildi. Btn bilginler Kfirlerin elisi bile atledilmez n Mslman elileri neden atlediliyor?.. Gavrinin atli helldir. Kal hn rm. Dertlenme, onlar tarafna dt. dediler. Sultan Selim hare et edip Konyada Mevln trbesine yz srd eldii va it Ramazanoluna, sahip olduu topra lar verip Msr seferinde i i tu ile saflar att. Burada, Tarsusa stanbuldan yz adrga, i i yz ay a ve Karamrsel ve alyon i cephane geldi. diye haber geldi. Sultan Selim memnun olup stanbulda ayma am olan Piri Paaya hayr dualar etti. Kaptan- Derya Mala Mustafa Paaya, Deniz enarnca yanmzd ayrlmasn. diye haber gnderdi. Sultan Selim se sen bin seme as erle buradan al p, Msr girdi. Oradan Kilis ya nnda Mercidb denilen yerde durdu. Bir dervi Sultan Selime; Bu sahrada Hz. Davut Calutu yendi. Gavri gelmeden nce o yere ar an ver. Ta i Allahn yar dmn gresin. deyip dervi ayboldu. MUHDDN- ARABNN MEZARI

Bir gn Sultan Selim Kemal Paazade ile bir itap inceler en Muhiddin-i Arabnin bi r itabnda Sin na girince, mimin mezar meydana ar. yani Sinden ma sat Selim nd mden ma sat Muhiddindir, diye, Sultan Selim Efendi, Muhiddinin abrini meydana aralm

er. Fa at am ehrinin en yallarndan bile imse Muhiddini Arabinin mezarnn yerini gst Fa at bir gn Sultan Selime ryasnda Muhiddin-i Arabi gelip: Ya Selim, ama ho geldin, Msr zaferini mjdelerim. Sabahleyin ahrndan siyah bir a n. O seni bana getirir. Beni pl ten aldrp Slihiyyede bana bir trbe, bir cami, bir a bir o ul ve medrese, hamam, mah eme, ar, eme, su ar lar getirip benim Salihiyyemi ima eyle. Yr Msr fethin olay olsun. Hemen uyanp siyah bir at ister. Bulamazlar. Sonunda siyah, a al uyuz bir sa a beygiri bulurlar. Selim Han ata biner. At gider. Slihiyyede bir mezbeleliin (pl ) zeri de durup einmeye balar. Sonunda drt e by bir ta meydana ar. Selim Han tan zer inin abridir. yazl olduunu grr. Meer, es i zamanda, tasavvuf ehillerinin ymeti anl irli saymlar ve abrinin zerine byle p d ere abrini aybetmiler. Hemen Selim Han hal , as eri toplayp oray temizler ve abri meydana arr ve imar e der. O zamana adar cifr ilmine inanmayan Selim, bundan sonra cifre dp yetene li im seleri toplar ve cifr renir. Sonra Nasir-i Tusi hazretlerinden Acaba biz Msr fatihi o labilir miyiz? diye sorar. Hazret de, Mjde beyim, senin ha nda hazreti Peygamber hu zurunda Hazreti Ali, Osmanl Hanedanndan Selim, Rum, Acem ve sonra Ceziretl Araba sahi p olaca tr. buyurmutur. Ceziretl Araptan ma sat Msrdr diye Msr fethini mjdeledi. ahi Msr fatihi olacana dair ayet vardr. Bunu da Hazreti Ali efetmitir. Vele ad etebn fizzebur: Burada vele adn ebced hesabnda arl 140tr. Selimin d abnda arl 140tr. Zi r 920dir. Zi irden sonra, yani 920den sonradr. Arz, muarref b rettir. Nite im elif lmsz olara mutla a arz arldr. Yani cifr uralndan bu anlam . Bylece Msr senindir. Allah yardmcn olsun. diye dua eder. Selim ah sorar Ya eyh, Saltanat mddetimiz a sene ola? deyince eyh cdadan ba a emez. Halbu i cda elimesi se izdir. Msr fethinden sonra stanbula varp se iz sene yaay cana iarettir. Cifr ilmi byle bir ilimdir. Bundan sonra Sultan Selim yorulan as eri amda Canbird Gazal ve Gzelce Kasm Paaya b a p yola ara Gazzeye, Nablus ve Kudse varp enbiyay (peygamberleri) ziyaret etti. Bu an al p 922 tarihinde... Tolun Olu Ahmet Camii: Marip zeminden hitlerden Tolunolu Ahmet gelip, peygamberi r asnda grp bu camiyi yapmtr. Fa at bunu gren bir ale zanneder, e li drtgen by bir Hazreti Peygamberin ba laca yeri olduundan manevi gc vardr. Fa irler mer ezidir. Es i tarihlerde bu caminin yerine Arz- Hamry- Kusv derlerdi. Dana Keb da derlerdi. Amr ustat uatt zaman Beni Le er adrlarn urduundan sonradan buraya Cebeli Le er ded zamannda burada bir o tlsm vard. O tun o aya laryla einip melese, o sene Msrda . Koyun pazar olduundan Keb da derler. Hazreti Musa oyun gder en burada ibadet ederdi . Uzunluu yz yirmi, eni do san germe admdr. Do san stun zerine ta emer ubbeler vard Avlusunun etrafnda yz adet stun olup, emerler arasnda bin alt yz cam vardr. Alt ap . Avlunun ortasnda bir ubbe, onun altnda bir fi havuzu vardr. Avlu tamamen beyaz mer mer delidir. Biraz uzanda ve uzeyinde yol ar drt e, erefeli sanatl bir minar ler minarelere iinden deil, dndan arlar. i yz basama tr. Hatta hac emiri Rdvan B binicisi bu minareye at ile mtr. iniden i hud mnend dide tepesinde ba rdan bir gemi gibi alem vardr. Sihirlidir derler. Nilin bu minare tepesine adar tap Msrn suya boulmas belirtisidir derler. Ha uvarnn sol tarafnda stat Karahisar Kabeye gider en bir besmele yazm i, uzunluu r e bir her elifi se izer arndr ve altna el Fa ir Ahmedl Karahisr yazldr. Btn sl amii ve Karahisar besmelesi mehurdur. Haremin ble aps sanda da byle bir besmele yaz a at Karahisar Hasan elebinin yazsyladr. Ayrca i i minaresi daha vardr. Bir tahta oym inberi var i grenin a l arr.

MISIRDA OLAN, BTKYE BENZEYEN YYECEKLER BEYAN EDER

nce muz, aa dese deildir. Ama boyu aa adardr. Adam uyluu alnlnda olup ii apra lar yorgan gibi, yeil falandra yapra lar gibidir. Aacn tepesinde sal m hlinde bir te erle etrafna i i at sralanm muz vardr. nce yeil, sonra sar olur. e erle yenilse

olur. Drt be tanesi et yemi gibi to tutar. nsana uvvet verir. Gz uvvetlendirir. Huy unu yumua yapar. Rivayete gre Uhud asabasnda Hazreti Peygamberin dii ehit dnce, Haz i veys, Peygambere sevgisinden otuz i i diini e tirmiti. Azndan topraa a an sudan muz c hasl olmutur. Yemen, Beyrut, Badat, Msr, Dimyatta o olur. Hyar da o olur. Ama t an gelir. n Msrda i inci sene acur hline gelir. Kaa da hyar gibi bir meyvedir. Ms enede ere yetiir. Dmeyri ve ellye cinsleri olur. Burlu arpuzu ii p rmz ve sulu vi arpuzu Anadoluda bunu yabana atarlar. Ama Msrda bir imse sca tan lm hline gelip arpuzun suyundan bir i i fincan ise harareti hemen geer. Abdllvi de bir eit avundur. drar s trcdr. Ama ylan biiminde olduundan, yer en insan ti sinir. Bunun iin Peygam ucizesidir derler. yle i: Kurey avmi Peygamberin ndan o rahatsz olur ona biro r ederlerse de aresiz alp hileye bavururlar. Acem diyarndan, o zehirli olan Kiyan a ebini bir utu ile getirirler ve Peygambere utuyu hediye ederler. Ve bu hediye, ismi bilinmeyen bir avundur derler. Peygamber avunu severdi Biz bu mahl a Abdllvi diyelim. dediler. Kutunun apan besmele ile atlar. Grdler i btn a repler avun ol amber bismillah ile bunlar yer. Bunu gren Kureylilerden yetmi adedi Mslman olur. Bu me yvenin ylan ve a rep e linde olmasnn nedeni budur. Yeil acur; Anadoluda Msr aba de ahi, su, fren ve ren li aba lar o tur. Habblleziz Nil enarnda olur. Kuvvet verici dir. Nohut gibidir, sarmtra tr. e er am, her yde bulunur. Kur as, Bursa turpu gibid Kestane lezzetindedir. Karnebit, lahanaya benzer. Fren inciri yapra lar pabu gib i olup enarlarnda beer, onar incir olur. Lezzeti hibir meyveye benzemez. Levnnebi y erde, di en gibi bir bit idir. Her birinde i i badem biter. Peygamberimiz ama gidip gelir en, Cenabha onun iin yaratm. Mlhiyye nane gibi bir yeil ottur. Kara Araplarn eceidir. Tavailer o yararldr. Bamya, piirip limonu s nca o lezzetli olur. Bazlar e yourt ile piirip adna borani derler. inde sarmsa olur ama tad zehir gibidir. Kelen, Nehariye ve Fayyum da o olur. Bir top eten bezi on be parayadr. ivit bir ottur. ivi t yapp boyaclara satarlar. O as drt uruadr. Bersin, e ilir e ilmez bir gecede bir a r byr. Btn hayvanlarn yiyecei odur. Reyhni am, ttn ubuu yaparlar. Msr hasr asrlar olur. Termus, ba la gibi yassca, sarcadr. Bazlar piirirler, bazlar un edip, n sonra ellerini y arlar. Sabun gibi; temizleyip, eli yumua yapar. Bazlar hamama gtrp vcudunu y ar. Vcudu irlerden temizler ve pelte gibi yumua yapar. Fa at elbise y anm az. Gasul, s enderiyeye giden Nasriye anal enarnda yetien bir eit bit idir. Sabun g ullanrlar. Ama ince tlbent gibi eyleri y amaya gelmez. Hlbe, mercime gibidir. ocu l ar yerler, orbasn da piirirler. Msrda buday, arpa, ba la, nohut, mercime , pamu , pir susam pe o tur. Menzile ve Feres r pirinci gibi pirin dnyada bulunmaz. Sultani piri n hepsinden beyaz ve gzeldir. Natrun tuz gibi bir eydir. Msrda odun az olduundan, bunu yemee oyarlar, eti ve dier yeme leri bir anda piirir. Ama onu ullanann cinsel gc aza lr ve devletli gibi sallanr. Onun iin Msr hal nn ou byledir. Onun iin lf arasnda etli! desen, gcenir. n neza etle bu anlama gelir. Bu natrum, Tarrabe iflii topran ayalar zerinde adet ilisenin nnde bir by gl vardr. Natrum, develerle oradan gelir gln iine at ve atr dse hemen natrum olur. Msrda bir senede ere uzu olur. Yaz ve sebze e si deildir. ece leri : nce subye, yani pirin bozas, mavza, budaydan yaplan bozadr ve sarholu ir, t bir eydir. Berberlis uru siyah zm erbetidir. Hurma ra s, bal suyu, Anadoluda bi deildir. Adam aya tan alp, e banda be letir, t bir eydir. Bengibride, Rum bal r slatp bir gece mayalarlar. Biraz ien ayan nereye attn bilemez. Esrar suyu, bu da ile Halilurrahman pe mezi artrlara elde edilir. Ir sus suyu yani meyan suyu, ludan gelir. He im Davut, yetmi adet yararn yazar. zelli le idrar s trr, btn balgam n arr. MISIRDA OLMAYAN SANAYDEN, YYECEK, ECEK VE TAHILLARDAN HABER EDER

Msrda gz r ve a olan insan saysn anca Allah bilir. Byle i en usta gz he i esen do torlar yo . nsan o , yneticisi yo . Kads yo , zgn adam o . Mis ince on yo . As eri o , omutanlar yo . Geliri o , drst muhasebecisi yo . Bu szler atasz olmu Msrda sylenir. Msrda olmayan madenler: Demir, ba r, urun, alay, gm, civa olmaz. Ama Cebeli Bec mde altn olur ama azdr. Yu ar Saitte zmrt olur. Nubede yumua altn bulunur. Yedi y eberi vardr derler. Ama ou aralar diyarnda almtr. Maymarur vilayetinde altn teberin

atr boncuu ile deitirirler. Msrda al madeni vardr. Msrda olan ie ler: Msrda il bahe Ravza adasdr. Topatan ba irem baym. So baheleri olmu. Karanfil, mene e, yasemin, atmer olu, reyhan atmer, reyhan Me i, R eyhan nay, sedef, ebboy, nergis, marama, na, zamba , smbl, lle, mi i, Rm, a gl ay , zerrin, deveboynu, Meryem buhuru, ssen, amberbuy, daha pe o ie leri vardr. Ama Msr hal o adar nazi ve temiz deildir. ie gibi eylere ymet vermezler. Yo sa Nil t anda ie deil, can canan gl olur i ona can otu derler, i buday otudur. Osmanl snrnn sonu; Say Kalesi: Nil iinde i bir adadadr. Ebrehe yapsdr. Yirmi i inde Amr bn s istil etmi, sonra da Sleyman Han zamannda zdemir Bey zaptetmitir. Son O nl snr olduundan, Fonc ve Berberistan e yalaryla savarlar. Nil burada bir gl gibi si drt en e lindedir. Bu ehri nce tufandan sonra Na ravuolu Meli Sa yaptrd. Kale ap Meli Ebrehenin dev gibi bir sureti vardr. Benim gibi zavally muhafz evinde misafir e ttiler. Allaha r Anadolu adam grd diye hepsi sevindiler. Sonra bize verilen me tupla ale meclisine verdi . Sonra yaya olara aleyi gezdi . Kale muhafzlar ve yz elli a s eri, Msrn yedi ocandan yz oruyucusu ve mehterhanesi vardr. Yetmi ahi topu olu li adl tr. Kalesinde yz adar hasrdan ev Sleyman Han Camii zdemir mescidi vardr. ozahanesi vardr. Kale dnda yz elli hasr evi vardr. Ba bahe yo ama, meyve bahesi o unu, arpuzu, hyar, acuru, Abdllvisi o olur. Toprandan altn elde edilir. Bir ile da i i yz ile dar alnr. Beni Halfa abileleri as suratl, mezhepsiz imselerdir, burada n Habe taht Musova yirmi germe ona tr. Btn menzillerde l, llerde aslan, aplan, fi edan, zrafa, ceylan, epe uyru , yaban oyunu, artal, rengren ee ler ve or un hay vanlar vardr. Hatta fil by lnde aslan avlayp amtan bir ulbeye apatmlar. mr grmemitim. Bu ehrin havas o gzeldir. Her es gece darda yatar. Buraya sou rzgr gelmez. He ve milsi rzgr eser. Bu yzden er e leri ve adnlar beenilir, e li se ili, gazal ba i yzl dnya gzelleri bulunur i, insan grnce vcuduna titreme gelir. Fa at byc adnl . Ama bycleri Ezra cadlar gibi deildir. O memle etlerde insan ee gibi anrtrlar, ostlar ve tene eleri havada uururlar. Buradan tede Rum asla yo tur. Muhafz as erler burada alp biz gitme zere vedalanca, btn her es toplanp Biz si ncistana gndermeyiz, sana ve adamlarna zulm ederler. Adamlarn ve atlarn sca tan ve al yo olur ve zenginlerden izin almadan gidemezsin. Elbette ne gitme ? diye rica e ttiler. Ben dedim i Vallahi ben can uumu Allaha emanet ettim. Hibir eyden or mam. n Cenabha Kuran eriminde velhfizne lihuddillah. Tevbe, yet 112 buyurmutur. Kr sen t ederim. Cuma geceleri hatmi erifi ter etmedim. Elbette geri dnmem. brahim Paaya e li bo dnsem ne cevap veririm? Bu Foncistan padiahna yazlan me tuplar ne yapaym? Ben Re ve Dimyatta Nilin A denize d ldn grnce, Yarabbi bana Nilin t yerleri de g Allaha r duam abul olup Say ehrine adar gelmi en Msra dnme ihtimalim yo tur. Elb na me tuplar ve naml ar adalar verin, giderim. diye srar ettim. Hemen ale hal birbi rlerine rumuzlarla a gz iareti yapara Bizden gidenleri atlederler. Biz size muhafz da me tup da veremeyiz. Bizim buradan gneye atmz ilemez. diye esin cevap verdiler. Ama benim de iime bir or u dt. Biz hare et eder en yine elli deve zerine binmi yz sil yanmza verdiler. Ve drt deve y yiyece verdiler. Ve bizi orumalar iin Foncistan tcc arna, eyhlerine Buna bir zarar ederseniz biz de sizi rarz, art bu tarafa Berberi ve Fonc geirmeyiz. diye yazdlar. Ve yine fa ire gizlice nasihat ettiler i, Sa n onlara gvenip bo bulunma. Namaz lar en birer birer ln. Gece gndz silhl nbet be leyin. Os hep me olun, onlara armayn. dediler. Bu Sa ehrinde tufandan sonra Rahveni Hindi adl bir hin Meli i en oldu a y se b ir stun yaptrm. Hl eseri durur. zerine eitli madenlerden bir ayna yapm. ehre gele erini o ayna ya ard. SEYAHATM HAKKINDA

Ey bu msveddelerimizi, t yazmza ramen o uyan muhterem dostlar, yle bilin i lem aplayan bilgiye gizli deildir i bu seyahatimiz ve bu ibret alnaca seyahatimiz h eyet ilminden, haritadan, atlas ve corafyadan, Papanmonteden ve Minordan Msr tarihl eri ve Yunan tarihlerinden, yldzlar ilminden haberdar olan bilgi sahibince bilinir i, bu Foncistan, Asvan, Berberistan ve Sudan diyarnda bu aynar seyahat insann y apabilecei bir ey deildir. Anca Cenab Allahn ltfudur. Ve Cenab Allahn ulu ba olan bana nasip olmu bir ilhi vergidir. yle i, yetmi tarihinde Uyvar seferine gidip

fetihten sonra ertesi sene yeni ale fethinde bulundum. Oradan Rabb bozgununda b ulundum. Oradan eli Kara Mehmet Paa ile Alman diyarnda Neme arna, oradan Dun ar z ral , Danimar a ralna Amsterdama, Felemen ralna, e ralna, Dani a Leh ralna, Kara ovi ralna, oradan buu ylda Krm Sultan Mehmet Giray Hana, orada bir ay alp, Al-i Osma met Giray yerinden alp Cuyan Krayoluna verdi. Ben fa ir Mehmet Giray Han ile er ezista ndan geip Dastan padiahnn l esinde Karabuda Hann diyarnda aldm. Dastan padiah yardm sayesinde Demir apdan bir Acem gemisine binip Mos of diyarndan Tere Kalesine t Oradan Mos of diyarndan Kalmu Taysi ahlarn geip, Mos ovada yetmi alt para ale ve nlar seyredip, iddetlenince Aza Kalesine A Mehmet Paaya ulatm. O da Aza tan o haft alnd. Oradan Krma girdi . A Mehmet Paa ile Edirneye, Moraya, oradan Kapudan Kaplan ile Giritte Hanya Kalesine, oradan Hafz Ahmet Paa yanna Kandiye Kalesine vard . Kale da fethedilip, fetih ezan o uma ben fa ire nasip oldu. Oradan Kapudan Kse Ali Paa ile Manya vilyeti fethinde bulunup, oradan Despot yaylasna, stanbula, oradan Me e-i M erremeye, oradan Msr vezirinin me tuplaryla Foncistana, Habee gelip bu brime gir lahn izni ile, bu do uz padiahl yerleri on bir senede dolap bir an durmad . Ne peria aderimiz varm i, bu anlatlan l eler nerede, Foncistan, Berberistan nerede. Bu da Al lahn by l. Bu seyahatimizde bir an hastalanmadm, Cenabha vcut shhati verdi. Sonra brimden btn dostlar ile can ve gnlden vedalap gemi ile Nilin ar tarafn . n nceden Foncistana gider en Nilin dousunu seyretmiti . imdi bat tarafn grmey Allahn hi meti: 1087 tarihinde Kprlzade Fazl Ahmet Paa veziriazam i en Te irda e le Burgaz arasnda Karabiber Aa iftliinde vefat etti. Kara Mustafa Paann sadrazam oldu aberi Msra sadrazam aalarndan Amasyal Grc Osman ile geldi. Abdurrahman Paa o zld iyi geinmeye balad. Grc Osman Aaya yetmi ese verip Msr valiliinde drdnc senede etti. Bu srada Abdurrahman Paa Msrn yenieri ocandan Habeli Kethday ve nar Mustafa ister istemez arp, nar, Cidde Beyi yapt. Habeliyi Mirlival tan affedip, Me eye izi . Yenieri Be ir Efendiye, Mustafa Efendi, ralarn ve biro imselerin de ha larndan ge iin evlerini bastrd. Her biri adn lna girip, aara canlarn urtardlar. Fa at ar gelirlerini esip padiah hazinesine ald. Bylece padiah vergisinin tahsiline by g et sarf etti. Sonra ayn senede padiahn satr bas 1089da Salih Aa ehr fethi mjdesi i Yedi gn yedi gece Msrda enli yapld. Kara meydannda atlan toplarn depreminden paa esinin ethda saray biro aalarn odalar y ld. Ali ethdann biro mal ve adamlar ve bir batl hin eyh Mehmet ve i i adam da y lan binalar ile uup ldler. Sonra Kasr- ir by ve Nil esimi olan yerde Eblmncan Kprsnde by bir ve paalar saray a an bir alan ve s enderiyeyi sulayan Nsriyye Halicini temizledi. Muharremin on i inci gecesinde mam Mahsun ma amnda Mevlt o utup, o gece btn ehri s lemeyi icat etti. Buhur gl suyu d amber, furun ve e erli erbetlerden ba a yirmi bin p ara mam Mufsin mevlidine balad. O zamandan bu yana dettir. Bundan ba a l e yasna, lere aman zaman vermeyip, Rumeli meydannda atlederdi. Fa at Dimyat yolunda Habib adl fellh yn basp, ap Zlf ar ethdaya snd haberi paaya gelince, olmaya bu tr a bra lmtr. Sene 1091 Tutunda, Msr, Anadolu eyaletinden alnan Osman Paaya sada a olara veril di. ehir h imi brahim Aa aban aynn altsnda Msra girdi. Kayma am Kaytas Bey olup, e Abdurrahman Paa aa Msrda Kep Kalesi dibinde Mehmet Bey saraynda ald. Grevden al at erza vermeye balayp, stanbul tarafna haberciler gnderdi. Sonra Osman Paa do san b ir abannn yirmi do uzunda bir by alayla Adiliyyede adrnda durdu. Ama ramazan hilli , sabahleyin btn Msr hal ramazan deildir diye orularn yemi i en, ulu va ti, ter a Kif ve biro imseler Biz a am ay grd . diye ahitli edince Osman Paa Bre adaml ay grd diye niin haber vermediniz. Bu adar yz bin Msrl orucunu yedi. diye Paa f Tercman Mirza Kif o yzden grevden alnd. Ertesi gn le zaman tellllar barp, yle uundan Msrllar uursuzlu sayp, tl olur dediler. Ve yine yle oldu. Osman Paa ramaz nci gn Msra girdi. Ertesi gn Abdurahman Paa Osman Paaya gelip Ho geldiniz dedi. M ini grmeye balad. Muhasebeyi Ali Kethda stne ald. Osman Paa pe o gz yumup, az ve an biro eyalar deftere aydetmeyip, bir ey almad. Abdurrahman Paa eline yazl belge a bortan urtuldu. Fa at Ali Kethdadan su ve cinayet iin ald rvet iin biro e ya na geldi. Hepsi yalandr diyere hibirisini dinletmedi. eriat huzurundan geri evrildi . Anca yenieri ocandan Be ir Efendiden ve Mustafa Efendi ra Ali Efendiden ve biro elerden alnan din su ve cinayet iin Abdurrahman Paadan r yedi adet ese anlama ile a d. Bundan sonra Abdurrahman Paa, Osman Paa ile vedalap 1091 evvalinin onuncu gn Adili ye gidere adrna oturdu. Osman Paa ile veda ziyafeti yapp, Abdurrahman Paa stanbul tar

fna hare et etti. Beri tarafta Osman Paa ie balad. stanbul tarafndan sadrazam Hazineda Hasan Aa geldi. ehir idaresi brahim Aada ald. O srada brahim Aa ynetimden alnp, H Yusuf Aa, ehir H imi oldu. Sa al salverdi. brahim Aa, Paadan yirmi be ese verdii bo lp, stanbula varnca ld. Paaya do san i i senesinde Msrda aldna dair emir geldi. zze Paas oldu. Dier Msr vezirleri Msra hazineleri ile cep harl beraber p, am ma gitti. Me ede erif Bere t ld. Yerine olu geti. Me e ve Medine rahata avutu. Bu senede Gazze Paas mer Paay, R id adl bir Arap eyhi savata urunla vurup ehit etti tar Osmanl yiitleri, ltan geirilip ehit oldular. Yine ayn senede Me e iinde by ap, beyt-i erifi su aplad. Biro evler y ld. Binlerce at ve atr, deve ve biro ad ouldu... Devlet apsna bildirildi. erefli emir ile Emirahur Sleyman Aa, Grc Siyavu A Ahmet Aalar gere li eyalar ile gelip Kabeyi tamir ettiler. Me e iinde Hase i Sultan , bir a evi ve bir hastahane yaptlar, Cidde ehrine sular geldi. Kale gibi by han yapl d. Beyti erifin avlusu tarafna hende ler azld. Medinede bile selden harap olan yerler i Ravza-i Mtahharann ubbesini ve ehir iinde harap olan a evlerinin hepsini tamir ett iler. Osman Paa Me e ve Medine erza n temizce gndermeye alt. stanbul tarafndan br ahmut Bey, has odadan p, bayra beyi ile gelince Osman Paa endisine Mansure h metini verdi. Yeni apl brahim ve Kife ve Mirza Kife Saitli Mustafa Kife, zlar aas ra metli aftanlar giydirdi. Rumeli meydannda hrsz ve haramilere aman vermeyip, beer on ar ldrp, Msr dzene oydu. Beni Harb sveyd e yasna bir l vurup, do uz yz e emniyet altna alnd. 1094 senesinde Buhayre topranda asi Beni Vefay bat zerine urtar a as er gidip, onlar da aman dileyip itaat ettiler. emeleri onarld. am ile Kuds arasnd Yusuf dalar temizlenip bir han yapld. Ve biro hayrlar yapt. zelli le imsenin malna canna, bana ve iine, ana gz di tli te htem tai Cafer Berme i gibi idi. Hatta biri Circeden azledilmi i en bin ese den ayrlp, i i a e maa ile perian alan Dilver Beye elli i i para maa ile Cidde eyle balad. Btn gere li eyalar Cidde limanna gnderdi. Circe ve Ciddeye ve her sene Kbe nsana yardmlar edip, aradan ve denizden Kbeye gnderirdi. BADATIN FETH

Badatta nice yerli as er ve ap ullar endi aralarnda avga ve savaa baladlar. Ba Badat Paas zerine top e ip by sava ederlerdi. Ksacas orada da devaml ar l Hafz Ahmet Paa dahi Diyarba r Valisi i en Badat eyaletini ister ve Badat iinde i b e yay atledeyim. diye, stanbula, Mere Hseyin Paaya haber yollar. Mere Hseyin Paa d aann Badat bu yzden islediini Badat meclisine gnderdii uyar me tuplarnda bildirir afz Ahmet Paaya verir. Hafz Ahmet Paa Badata ya lat zaman Badatta sz sahibi ola li e ya, Hafz Paann geliinden or uya aplp, Badat Kalesine apanara savaa hazrla taraftan da aha haber gnderere , ahm Badat senindir, yeti! der. Bir taraftan da Mere Paaya haber gnderip her sene yz bin uru vermeyi abul ettii ve aleye apand haberi gelince, hemen Sadrazam Mere Paa opur Be ire i i dnem Badat letini verir. Harput Beyi brahim Bey babamzn evinde misafir i en, opur Be ir Paann emi rlerini Padiah fermanlarn Badat valilii mjdesiyle gtrmtr. Ama beri tarafla opur Be ir Aa Badatta apanp aha haber gnderdii iin, derhal Ba olan Hanlardan, Sultanlardan yetmi bin adet ah as eri, Badat altna gelip dururlar. B u defa ale iinde gizlenen opur Be ir Aa Osmanllara haber gnderip Badat eyaletinin en disine verildii cevabn be lediinden, Badat ah as erine vermeyip can- gnlden Badat m as eri de hemen savaa balayp top, tfe atp, lam azara harbe devam etti. Sava deva der en, Hafz Paa Badat eyaletine, vali oldum diye gelme te idi. Badata apanan Be ir Suba, Kzlba ile by sava verme teydi. Bu srada, Allahn hi metinden olaca , Be ir S srasnda Badatn i alesinin gizli apsn ap, Kzlba as eri ile aleyi azna adar ihinde Sultan Mustafa zamannda ve Mere Hseyin Paa sadaretinde Merenin yersiz tedbirl eri ile Be ir Suba denilen hainin elinden Badat Acem eline geip, Birinci ah Abbas on i inci h im oldu. Sonra, Be ir Suba ba t i Badat gibi o uvvetli, salam, btn h mdarlarn alma basi halifelerinin h met mer ezi olan Badat gibi gnl alc bir ehir, bu yzden elden gi onun Acem eline gemesine dayanamayp ah Abbasn isteine avumasna da dayanamayara , bir lunu bulara Badat ahn elinden urtarma iin dal avu lua ve meddahla balad. ah il n yollarn arad ise de ah Abbas endisini huzuruna arp: Ey ad yaman iilerin ada! Sen Osmanl padiahnn e meini yiyesin ve ona isyan edi

ben zlem e er en apanasn. Bana haber gnderesin. Ben geldiim va it benimle savaasn. B esinin gzlerine mil e ip, bana zgn ta oyup dn azndan getirin, dediinde, iyi e amansz cellat, ahn huzurunda Be ir Aaya, Osmanllara ihanet edip aleyi verdii iin, i gnde yz yetmi para i ence letini Be ir Subann banda ve vcudunda tatbi edip, s llesini esmitir. Sonra Be ir Subann olunu getirip: Sen iyili edip ale apsn aara beni Ira n sahibi yaptn, bunun arlnda ben ereyim, diyere , lnceye adar Badatn gidibaln ha aret olara verdi. Ya n zamana d-i zina dinsiz hayatta olup, deyusba olara ld. Bu e ilde ah Abbas Badata sahip olup ar etti. Sonra ah altm bin as erle Kasm Han Musul uatmasna gnderip, Musul Beylerbeyi yin Paa Kasm Han Kzlhan denilen yerde arlayara by bir sava yapt. Allahn ta di yenildi ve KzlHanda apand. Bu ere ahn izniyle Kzl aleden as eri arnca, yine a up sznde durmayara ahpeli le Hseyin Paay atletti ve bu e ilde Musul Kalesini istil tti ve daha nice aleleri de ele geirdi. stanbul tarafnda dahi gnden gne yenieri ve sipahi aya lanmalar artma ta idi. 1623 senesi Zil de aynn on drdnde, Ahmet Hanolu Drdnc Sultan Murat Han Osmanl tahtna m Keman e li Paay idam ettirip 1623 tarihinde er ez Mehmet Paay mhr ile Abaza Paa rdi. Abaza Paa 1624 tarihinde malup oldu ve yine Erzurum Kalesine snd. sene Murat Ha Edirne ve h Bursa ziyaretleri yapara zorba e yalar atletti ve bylece stanbulu e temizledi. 1625 tarihinde Hafz Ahmet Paay Badat zerine serdar tayin etti. Hafz Ahmet Paa Bad uz ay mddetle uattysa da ah Badatn yardmna yetitiinden, Hafz Paa fethedemeden Ba omutan Hafz Paa ile bo olara 1626 tarihinde Badattan dnnce, elinden mhr al il Paa Sadrazam oldu. 1626 tarihinde, Dilen Hseyin Paa Abaza zerine Kars Kalesini u rtarmaya gnderildi. Abaza Paa, Dilen Hseyin Paay eliyle atletti. 1628 tarihinde Hsre Paa sadrazam oldu ve ba omutan olara Abaza zerine gitti. Ahs a, Kars ve Erzurum Kalelerini fethedip, Abaza Paay ya alayara stanbula getir di. Yine Abaza Paann su defterine Sultan Murat Han af alemi e ip Bosna valiliini ver di. 1629 tarihinde yiit Hsrev Paa yine mhr ile Badat zerine ba omutan olup Hemedan v ergizin ehirlerinden ba a yetmi alt para Acem ehirlerini yama etmitir i, yu arda an i. Ama Allahn emri ile Badatn fethi Hsrev Paaya nasip olmayp, gece gndz r gn de va neticesiz almtr. Acem as eri ale iinde dinlendi leri hlde Osmanl bahadrlar yetm ara aleyi fetih ve ehirleri yama etme ten yorulmu ve gleri t enmiti. n btn as l ile zengin olup, her biri Karun hazinesine sahip olmutu. To aslan avlamaz. dedi l eri gibi, bunlar da Badata o adar iddetli hcum etmediler. K ya lam olup top e en m birou da telef olduundan, btn umandanlar onuara Her iin bir va ti vardr. deyip aldrmay uygun grdler. 1630 senesi sefer aynn yirmi yedisinde as er Badattan hare et e ve yolda Hille Kalesine yeteri adar muhafz bra t tan ve Musul Kalesini de tamir ed ip ona da muhafz oydu tan sonra, ba omutan gelip Mardinde lamtr. Hsrev Paa Erzur civan, Tebriz, Erdebil ve Hemedandan yine Badat zerine gitme dncesinde idiyse de mhr inden alnara grevden uza latrld ve te rar Hafz Mehmet Paa sadrazamla geldi. Hsrev Paa To at Kalesine dnd. Orada hasta yatar en, Hafz Ahmet Paann rtmalar nde ehit ettirilmitir. Cenazesi stanbula na ledilmitir. 1630 tarihinde Hafz Ahmet Paa da divanda as er tarafndan para para edilmi ve Recep Paa sadrazam olmutur. Yine 1630 tarihinde, Sleymaniyede oturan bizim velinimetimiz Bona Defterdar Mustafa Paay atlettiler ve Atmeydannda aya larndan nar aacna astl Yenieri aas olan Hasan Halife, msahip Musa elebiyi ldrtmtr. lmne 1630 diye t yptedir. Bundan sonra Recep Paa da ldrld ve yirmi bin ese mal t. Tabanyass Mehmet Pa oldu. 1634 tarihinde ramazan aynn yirminci cumartesi gn bizzat Murat Han Revan Kalesin e gidip, yedi gnde ad geen aleyi fethetmitir. Ahs a Kalesini de Koca Kenan Paaya feth ettirmitir. Yine Murat Han bizzat Revan, Nahcivan Azerbaycan ve Evcan gibi yetmi t ane by ehri fetih, yama ve talan edip Vana gitmi, oradan Erci, Adilcevaz, Ahlat, Bitl s ve o evrede i biro aleyi zapt ve uatara Diyarba r zerinden stanbula dnmlerdir Bu srada Erzurum uatmasnda bulunan Tabanyass Mehmet Paadan haber geldi. Yolunu a ah, Murtaza Paann elinden Revan alp, Revandan teslim olara an Mslman as erleri di. diyordu. Bu haber zerine, Mehmet Paa sadrazaml tan alnp 1637 tarihinde Bayram Paa mhr ile t zerine serdar oldu. Gider en yolda vefat ettiinden, cenazesini stanbula getirip Av

rat pazarnda i trbesinde topraa verdiler. Sonra 1637 tarihinde mhr Diyarba ir Valisi Tayyar Mehmet Paaya gnderildi ve Badatn fethine teebbs edildi. 1638 tarihinde bizzat Drdnc Murat Han Konya, Kayseri, Halep ve Musul yoluyla Badata gitmilerdir. Badata varnca, Badat dnda otalarn urmulard Paaya emredip Badat drt taraftan uattrm, gz ap apayncaya adar as eri siperle alede mahsur olan Acem avmi bu durumu, bu olaanst srati grp hayret etmilerdir. Meer umandanlar aleyi uatt larnda as eri anca be veya alt gnde siperlere so abiliyorlar m. Acem ise, bunu te i uatmalarla yas edere , bir tfe bile atmayp gz yumar. Sadraz bir taraftan, dier umandanlar dier taraftan aslanlar gibi hcuma balaynca, Acem bana g lece bely anlamtr. Sava o adar iddetlenmitir i, insan an sel gibi a maya balay ini almtr. Nice Araplar, heylan atlar zerinde mzra lar ile l oruyup nice bin dev getirere slm as erini doyurmulardr. Koca Halef Hann biraderi Pertev Hann rivayeti zerine, Badat iinde mahsur alanlar iinde ah defteri ile ah rei e en on bir Han vard. Bunlardan ba a, yetmi adet ah t Saf elinden i i e mi ve i i imi sultanlar vard. eyhlislam, na ibleraf da vard. nev er (acemi) diz en, yetmi bin ah re lisi olup, toplam yz on bin adar as eri vard tuz bin adar da Acem esnaf var idi. Osmanl as eri de yz yetmi bin adar olup, r gn r gece durmadan savap i i taraftan top, tfe , umbara ve barut ile dolu Fren tul umbalar atlp bir da i a bile ara verilmemitir. On alt adet lam atlmtr. Sonunda, de, sadrazam Tayyar Mehmet Paa ehit olup, Kara Mustafa Paa sadrazam oldu. O an Badat zerine yle iddetli hcum edilmitir i dmann ba s t. Grdler i are yo , hemen beyaz teslim bayra lar di ip El aman! El aman! diye barmaya baladlar. Hemen aleden be adet Han, boyunlarna llarn asp Murat Hann huzuruna t larn sadrazam ma amnda ba a bir adam var. Hann biri Tayyar mrd reft (Tayyar lm gitmi) de n sonra, Murat Hann huzurunda yere apanp ale anahtarlarn teslim ettiler ve teslimd en sonra aleden ma iin gn sre istediler. Murat Han sre vermeyip, pla ve silh en p bir tarafa gidin. dedi. Bu Hanlar Murat Han huzurunda rehin ald, ale iine slm eri doldu. Acem as erinin her biri alayp inleyere bir tarafa amaya balad. Birta mla r da i aleye ve aranl apya apanp te rar savaa baladlar. Allahn hi meti, bu yer s eri cephaneyi atee verip, binlerce dman ve yzlerce Mslman bahadr havaya utu. Bunu g as er sabredemeyip, as erin iinde Tiz dman rlsn. diye bir ses ar. O an Acem as er bin adar ltan geirilmitir. Kl art lar da her biri bir tarafa dalp, birou Bu savata se sen yedi bin adar Acem as erinin lm erbetini iti lerini, endileri rivayet etme tedirler Allah, ha i i inti am alcdr. Murat Han 1634 tarihinde Revan yedi gnde fethedip, Revan iine Murtaza Paa emrinde olara , yirmi bin as er oyup endileri stanbula dnd lerinde, ah Revan zerine gelip M urat Hann yedi gnde ald Revan yedi ayda gl le geri almt. O da serdar Murtaza Pa icesinde teslim olma ile alabildi. slm as eri sefil ve perian her biri bir tarafa e ilme te i en, ah yemininde durmayp on i i bin gnahsz ltan geirmitir. Gr i, aziz m sahibi olan Cenabha tr, sene sonra se sen yedi bin as eri Badat savanda ltan g da a du a demiler. Lfn sas, 1638 tarihinde Sultan Murat Badat fatihi olup, hutbesinde Mevln hdim- eyn-i erifeyn ve Mevlna ml l Arap vel ira eyn e linde o unmutur. Paray da bu e ilde Badat yedi bin mhendis imar edere yle salam yaplarla uvvetlendirmilerdir i Badat olal bu imar il olara grmtr. Ve hal adaletle sevinmilerdir. Fatihi, yapcs ve on ahibi Sultan Murat Han olmutur. Badatn bur, duvar ve toplarn ve tabyalarn imar edip tamamlad tan sonra, mam- izin alesini, Sleyman Hann yaptrd e ilde ubbesini ve nurlu abrinin afeslerini bat baa saf gmten ina etmi ve yzlerce saf altndan yaplma andillerle sslemitir. Saadet i tarafn, alt ve st ei lerini hep saf gmten ina ettirip, altn ve gm zerinde i s i merhum pederimiz tarafndan yaplmtr. Nice amdan ve buhurdan ve binlerce ymetli avize ile gzellii bir at daha arttrlmtr. Badat fethi srasnda, pederimiz Yce devletin uyumcu basyd. mam- zam hazretleri imam, hatip, hizmet r ve ale as erlerinin hepsinin maalar padiah hazinesi tarafndan denmitir. Ve Badat iinde i Hazreti Abdl adir Geylni ubbesini ve mam Musa Kzm trbe A ap ya nnda eyh ehabeddin Shreverdi te esinin ve daha nice buna benzer biro te leri imar etti. Badat ehrini aydnl ve gsterili yapp, ba a ileri de grd. nce ina larn zerine ve Badat aplarnn st ei lerine, izim olsun diye, Badat fethine ait sanat hleri beyaz mermerler zerine Cel yaz ile azdrd ve saf altn ile yazdrd. O tarihlerin msralar:

G idp, cevri ider en vehi tarihin hayal. Eyledi htif bu beyti pevher-i g-i fuad. As er-i ahi dnce fethine tarih olur. Ald Badat aduvdan cen ile Sultan Murat (1638)

Dedi tarihin grp, Cevr ferin ey dilir-i Sm-a ran. Ba a bir tarih, gfte Efzn: Ey Efzn feth-i Badada aceb tarihdir, Drt adet hn im nca belde-i Badaddan. Bu sanatl tarih tamiye ( apal, ima etme) yoluyla sylenmitir i iir incelii vardr. cemler azndan ba a bir tarih: ah- ran grgr olsun atan. Hob ve yahi almad imdad hey. Hey Halef Hanna halef, ongay- yezid, ttirpsn hnemiz berbad hey. Oldu trih ah Safinin nlesi, Der imi im: Vah hey, Badad hey.

Sonra Badat surlar Sultan Muratn istei gerei y trlmaz en, Badat iin en gere li meyi isteyip, Badatn drt tarafna omu olan diyarlara as erler gnderdi ve hal emri al alp, nice eylet ve aleleri eline geirdi. zelli li Badat fethedildii gn Me e-i M erreme erifi erif Zeyd Hazretlerine bir Ne efli i i hrgl deve ile lden Badatn fetih mjdesini gnde Me eye gtrd. erift ile Me e anahtarn eybeoullarndan alp, gnde Me eden yine Badata getirdi. Bu ad vardr. Ama Tavus gibi uan deve gnderme gere lidir. Ve o ya n yoldan Harun Reidin han Zbeyde Hanm Badattan ta Me eye varncaya adar ii bo bir emer ina ettirmitir i, yapara giderler. Samyeli ve sca et isi grmesinler diye. Ben Badattan ve Basradan i ere l yoluyla gider en ad geen emerleri grdm, hl eserleri meydandadr. Hatta bu yo erife Necafi gelip Me e anahtar ile hediyeleri verince, Murat Han: Allaha hamdolsun, bu mbre senede hem Ira fatihi ve hem de Hadim-l Haremeyn-i er feyn oldu . Harem-i erifin hizmet r oldu , diye, hadm Said Aa ile erife bir altn yald l aftan gnderdi. Sonra hediyeleri ile Basra h imi Efrasyab Han itaat ve balln bildi memle eti endine bra ld ve Korna Kalesi anahtarlar dahi geldi. Sonra Umman h iminin hediyeleriyle yetmi para alenin anahtarlar gelip, Zeyneddin Hana yine Umman h imlii verildi. Sonra Lahsa h imi efi Handan hediyeler ile altm adet ale anahtarlar gelip, eyalet endisine bra ld. Sonra Yemen ve Aden imam Yusuf Msriden hediye ve me tuplar ge ldiyse de, asla abul edilmeyip hediyesi yamaya gitti, sonra Cezayir Hardad h imi e mseddin Emirden ve Harmen Hanndan hediyeler geldi. Sonra Basra ticaret mer ezinin g el gitlerinde demir atm olan Hindistan Ha annn gemilerinden Hint padiahnn hediye ve me tuplar geldi i unlar yazlyd: Gazanz mbre ola. Hepimizin imam, imam- Hmamz Acem elinden urtardnz. Allah in ul ola. Dorusu o gzel bir hayr yaptnz. Ama sizden bir ricamz vardr. Bu da by seva amz ol dur i, bu mbre senede Kbe-i M erremeyi rtelim. Me tubu o ununca, hemen Murat Han ate esilip Tiz St Efendi, Hint meli ine bir me tup yaz. Eer hayr isterlerse, Rum diyarnda gezen Hintlileri, Hint diyarna davet edere onlar giydirsin. Onlar giydirme Kbe rt me ten daha by sevaptr, dedi. Ve u yolda bir me tup yazld: Dil bedest ver i, hacc- e berest Ey hezaran Kbe ye dil bihterest Kabe bnyad- halil-i azerest

Badatn A

aps zerinde eyh ahabeddin tarafna cirit atnn tarihidir, gfte Cev

Dil nazargh- Celil-i e berest

Anlam, Kbeyi rtme ten, bir sefil, aya pla , ba a Hintlinin avret yerini rtm . Hemen Hintlilerini Hinte arsnlar. Bizim Rumluyu da Hintte bulurlarsa rsnlar vessel Bu me tuplar Hint padiahna Be ir Aa isimli bir apc ba ile hemen gnderildi. Ama arafndan ve ah Safiden hibir eli gelmedi. Sonra Isfaftan, Mdliceden, Mevliden, Kisten, Ali Farstan... sonu olara Badat ta Basra ve Ammana adar Cezyir, Me ran, Lansa, Yemen, Me e, am, Halep ve Mardin lnd e oturan abileler alt yz adet abile eyh ve imamlar heyln at ve bol mi tarda hediyel er ile endileri geldiler. Hepsine padiah aftanlarn giydirilip, eyhli leri endiler inde bra lp, Badatn hizmetine gelme le grevlendirildiler i, hl Badat h mnde alt abilesi olup dnyay tutmutur. Sonra Krdistann hepsi bin altm adet airet emirleri ve oca l hanlar btn hediyel gelere padiahn atnn ayana yz srdler. Yurtlar ve oca l lar endilerine bra ld ca mdiye Han Yusuf Han ile Bitlis Han Abdal Han gelmedi lerinden Murat Han son dere ce zd. Kemerinden lcn pla olara arp, silhsz Mele Ahmet Aaya pla lc Ahmet, bu l ile i i adet gelmeyen hanlarn ha larndan gel, diye emredince, derhl ele Ahmet Paa el pp Bismillah, gazaya niyet ettim. diyere lc alr. Murat Han ayaa tnda i samur r n Mele Ahmet Paaya giydirip, belinde i l nn Ahmet Aann emeri er i: Ahmet, sana Diyarba r eyletini vezirli le baladm. Greyim seni, Diyarba r as eri Badat nice muhafaza edersin ve bu i i sanat handan nasl inti am alrsn! Byle dedi ten sonra, efendimiz Mele Ahmet Paay sadrazam Kara Mustafa Paaya misfi rlie gnderdi. Badat fethedildii srada ehit olan Tayyar Mehmet Paann btn adr ve ot tar ve iolanlarn ve yedi bin seme as erini yz ese malyla Mele Ahmet Paaya verip, t ve yldz bahtl vezir yapt i, btn vezirlerin yz suyu oldu. Murat Han, nce mhr sahibi Kara Mustafa Paay aps uluyla ve on i i bin as eriyle b omutan tayin edip Badat snrn fethetmeye memur eder. am, Trablus am, Halep, Mara, Urf Adana, Karaman, Sivas, Anadolu eyletleriyle hepsi se sen bin seme as er, sadrazam Kara Mustafa Paa ile Badat dnda ona layp muhafz olara aldlar. Ama Kaptan Paa eyal e Rumeli eyaleti ve Msr Beyi er ez evarib Bey, padiahtan izin alp gittiler. Ama Van, K ars, Ahs a, Erzurum ve Trabzon gibi eyaletler, snrda oldu lar iin Badat altna gelmemi di. Badat hizmetinde alan eyalet vezirlerinin idareleri altnda tam be yz siperi dol durup dzleyere muhafaza ederdi. MRTAZA PAA LE AMA GDMZ

nce s darda paalarn adrlarnda ya da endi adrlarmzda dinlenir en ara gere i yaplr, biz de gece gndz Murtaza Paa Efendimizle ho sohbetler ederdi . S l la ben im erdim. Zira imam am Arab olduundan dolay ondan holanmyordu. Tara molamzda bazen ona de bana imam ve mezzinli ettirdi. Sabah a am beni yanndan bir an ayrmayp bir Grc l , malzemeleriyle birli te ssl bir heylan at, yz altn, i i atr, r e me verip gnl di yiyece lerinden vermiti. Oldu a sal l bir vcut sahibi ve gzel ara terli biriydi. Ahvali Murtaza Paa: Grcistanda Ali obanyann z tertemiz ehteri Badat nl hatun ii, Grcistan Badad, naml rahat gzel ehirde dnyaya gelmi ve Grcistan h imi Mavrul an yass Mehmet Paaya hediye gnderip haremi muhterem de yetitirmiti. Ergenli ana gel tara ii deli anllarndan olup Taban yass Mehmet Paann himayesinde, Halep lasnda ve vanda bulunmutu. Sonra paann Silistre ayma amlnda da bulunmu ve endisine Sar b lmiti. Hatt Taban yass Efl ve Budan maddesi iin ldrlp etrafnda iler haremi hmay a bu da beraber alnd ve ismine Destar Murtaza Paa denildi. Sultan brahim zamannda has odaya girip yirmi ylda mesafe at edere padiahn zel ilerine ba maya ve sonra silhta lup Mehmet Hann tahta bahii olara silhtarl tan am eyaleti ile ra l yanm s : Boyu uzun, esmer, yass alnl, siyah al ve irpi li, ela gzl, ar szl idi. Alt adet dii olmadndan baz harfleri syleyemezdi. Henz sa al salp ba a bir sevimli olmutu. Kalbi a , beli ince, pazlar iri, tabanla ndisi gibi yass, iyi huylu, drst, l ustas, gsteriliydi. Daima rezbaf ve Hatay alac meyi severdi. Zirai ilerde gayretli dost ehli idi. aalar gen olmayp hep otuzar yanda tler idi. Bu s dar ovasnda i deli anllarna yz, uru, silhtar ve hizmetisine de bir diye etti.

 MANYA VLYET

Gere ten geilmez bir yerdir. Ba, bahe , aa, meyve, biti ve ot gibi eylerden bir bulunmaz. Ama her yan ta aplamtr. Bir ar yerde asla topra yo tur, ad geen Kalya v ova ylerinin dou tarafnda yarm saatli yer bir cehennem u uru deresinin br tarafnda a y vardr. Buras art Manya snr saylr. Yz haneli, ba ve bahesiz bir y olup i vardr. Btn y hal torbalaryla dier topra l ylerden topra tayp zerine alamb mbu e mei yerler. Hepsi topra hrszlardr. Siyah yzl, sa boylu, by bal, yuvarla gzl Samson pei szl, iri ula l, ba unlar sa, omurlar geni, belleri ince, baldrlar daha ince, abalar yass iiler olup an ayaya pire gibi srar oldu a seri imselerdir. Bunlar da Hristiyan dininden geini rler. Ama asla din ve mezheple ilgileri yo tur. D Manya firleri ve ocu lar bunlarn yz erini grd lerinde or arlar. Domuzlar, atrlar ve ee leri asla yo tur. Ama eileri old a o tur. Elbiseleri ei ynnden do unmu, ince siyah saf umatan yaplmtr. Balarna e, aya larna sr ve ei derisinden yaplm ar giyerler. Silhlar penyal, i, harbi utlar ar u a adalarndan gelir, ei ile deiirler. Dnyada g te uan, yerde gezen, de , an olup can an ve mayan ne adar canl yarat varsa hepsi bunlarn yiyece leri ol nca dalarnda ylan, yan ve a rep bulunmadndan bunlar yiyemezler. Hatta denizde yzer deniz anasn dahi yerler i bunda asla bir damla an yo tur. Koyun, ei gibi ne ad ar hayvan varsa bunlarn anlarn su gibi ierler. D Manya firlerinin anlarn dahi bul ierler. Bunlarn denizcilii ve gemicilii yo tur. Bunlar deniz hayvanlarn avlayp, yiyip geinirler. Nicesi de ta esip, d Manyal ile alambu e mei ile deiip, bazen da onlarl einirler. Fa at gzel adnlar vardr. Btn sularn sarnlardan salarlar. Bunlarda asla eri yo tur. Zira endilerinin de yiyece leri olmadndan esirlere ne yedirsinler. Btn F rengistan firleri de bunlardan or arlar. Bunlar da Allahn yaratt yarat lar olduundan bunlarn dalarnda bir tane yiyece y hlde Cenab- Rabbllemn bu avme ylda bir ere temmuz aynda deniz zerinde bir anadn rine oyup, bir anadn yel en gibi ua ua o adar o bldrcn uu gnderir i, bu ula arna gelip, da ve ta bldrcndan grnmez olur. On bin adar Manya firi, olu ocu epsi bu dalara dp, ellerinde i a epelerle bldrcn avlarlar. Avlad lar bldrcnlar rp, tylerini yolmadan ve ilerini armadan ayalarda i sarn u urlar iine tuzlayara ve zerlerine iri iri talar oyup, apatrlar. Bunlar tam be alt ay iinde tuzla salamura olur. Kn da be alt ay u turusu ile Cenabha bu ullarn besler. Hatta darya da lar. Oldu a iri, leziz ve gzel u turusu olur i r gn, r gece bu avme denizden b manda gibi bldrcn uu gelir. Bu u turularn yiyip, ati ve evi yapl imseler old devaml olara bizim Basova Kalemizin gazileri ile sava ederler. Ama abahat bizim ale hal ndadr. n bunlarn olu ocu larn ya alayp endilerine esir etti lerinden b Basova hal ile devaml sava ederler. Bu Manya hal oldu a yo sul oldu larndan burada atlarmz ve endimiz al tan s an nce d Manyaya maya gayret etti . Btn firlerin haralarn olayl la yazd tan douya doru, sarp yollardan gidere bizim Basova Kalemize vard . Bura ha nda nceden 1 077 ylnda bilgi vermiti . Ertesi gn buradan be atr y buday e mei ve atlarmza ye nyaya girdi . Basovadan bir top menzili batya gidip Kalo itolar yne geldi . Sarp bayr ve tal lar iinde alt mahalleden oluan by bir ydr. 2200 adet tfe atabilen firi r yer bizim vilyetimizin toprandan ald lar balar bulunur. Bunun da ble t e adar Manya saylr. Bu Manya hal nn endilerine has onumalar vardr. Bei onu b lip endilerine ait ar lar syleyip, elenirler. Buradan al p, ta Yara ad yne varnca se iz saat yaya olara gitti . Atlarmzn nal almad. izmelerimizin altlar para para oldu, yz bin gl ve s nt e ti . HOTN

Bizim Budan Beyi idaresinde yetmi para ye sahip bir palanga misali bir ir. Vardmzda iinden Budanllar paann yanna otular, aleden r elli para hurda t n gsterileri yaptlar. Kale h imi ve idaresinde iler paaya bin oyun, bin sr, yz f nice yz trl ba liyatla oldu, altar atl i i by araba iinde yirmier ese ve on tahta ve bir araba y bal dii ve tam bin araba pe simet ve has beyaz e me le heylan Budan

beygirleri hediyelerini getirdiler. Hisar iinde anca altm yetmi mi tar tahta rtl basz bahesiz evleri ve elli ada r. Ama tara varou Turla nehrine doru saz ve am rtl d nlardr. Ama as erler bu d nlarda al veri edince d n sahipleri rlan firler iin fery ayara Gidi Tr ! Leh vilyetine gidiyorsunuz deil mi? Erdel h imi Ra o ci ral dahi siz i rar! diye cevap verirlerdi. Ama bu Hotinin su ve havas oldu a gzel olduundan Budan r ba a siyah ll er e leri, ba ve baheleri, arpa sular, ra larnn eitlilii, . Hotin Kalesi altnda gzel bir hlde yatar en Leh vilayetinde Tatar Hann ardei Nure ttin Sultandan bir gzel bir slpla yazlm bir me tup gelip yle yazlm i acaba yazar efendim sultanm. Halen r yedi bin as eri Tatarlar ile diyarmzda ramazan bayram namaz lp Ilgar ile Darujuf a aza vilyetinde A su enarnda Ldcin Kalesi altnda r bin t aza dostlarmzla Ra o ci ral zerine varma tayz. Benim efendim, me tubu tatl slbumuz i e aa hanmz Mehmet Giray Han hazretlerinin me tubu da sultanma varnca aziz ban iin Buc tatar ile Yal aasn bu tarafa acele yollayp cenb erifiniz Bender Kalesinde yahut yal de yahut A irman Kalesinde bulunasnz. Zira, sizin ile piyade yenieri as eri ve pad iahn cephanesi vardr. Tatar as eri ile size sefer etme zordur, hemen bize hayr dua etmeyi unutmaynz. Ve bir de Orhay ovasnda Efl ve Budan ve Macar firine bir iyi darbe vurmuuz. Leh ral dnya adar yp Cenabha bir l da Ra o ci ralnn taburuna indir benim efendim Buca Tatarn genel olara bu tarafa gnderesiniz. diye Nurettin Sultann me tuplar gelince hemen Hotin Kalesi altnda g borular ve hare et davullar alnp btn e uzeye alt saat gidip Budann h mnde Soru a Kalesine ulat . Ridvanie palangasna ge uras nce ve sonra Leh ralnn alesidir. Yce Osmanlya hizmet ve neyvnem bulup apucub Rdvan nam le smndan bir naml aa frsat bulup r yldan sonra ah asl vatanmn ba deyip firar edip bu aleyi bina ettiinden, Ridvanie derler. Buca Tatar as eri iin o saatte amtan ve sazdan botlar ve tulumdan ele gemiler ve nice yz adet ay lar y aplp r bin buca Tataryla Yal aas ve A irmanl Ee dereli Mehmet Aa ve Saretayl V aadan mezun oldu larndan hemen ben fa irin a l bandan gidip Mele Ahmet Paann ayana ile sefere gitmeye rica edince hayr dua ile yirmi at ile ve on yedi adammla 1067 z il adesinin yarsnda Yal aasyla sefere gitti . nce paann elini pp Ridvanie ya nnda ay la Turla nehrini selmetle geip ar t as erini seyrettim. El azemetullah. Hair ve neirden bir Kerbel gn olup r yedi bin Ta tar as eri yz elli bin beygirle nehri Turlaya endilerini vurdu larnda Turla nehri bu adar ere yz bin at ayayla dolup nice bin Tatar sudan seirte seirte getiler. Nice bin tatar dahi gemi ile ve bot ile ve tulum ile geip tulumlardan o ve llar ve cmle elbiselerini arp gittiler ve gz rpmas iinde atlarna bindiler. Meer Leh ral taraf bin Leh as eri imdada gelip hazrm. Onlar bizi yldz tarafnda Durujif a vilayetine gtrd i Nurettin Sultan o taraflaym. Prut palangas: Bu ale nehir enarnda rhtmn doldurulmasyla olumu bir hisardr. Ta ina deildir. nce ve sonra Leh ral h mnde Hatmanl tr i bin adet hal vardr. Bin ade ta rtl gzel ar ve pazarl me ndr. Ondan Pudharisa Kalesine geti . nce ve sonra Le de gzel bir Kaledir. H imi Leh ralnn veziridir, be bin sava as eri tfe li yaya ve tl as ere sahiptir. Bu ale iinde yn umatan iler An a, Yahudi ve Ermeni hal o tur. bin adet d n vardr. D nlara btn adnlar oturup mallarn satarlar ve do uz adet g ar ve adet bir ren li sobal hamamlar vardr. ehrin ii o temizdir. Su ve havas gze n, sevimli er e ve sevimli adnlarnn sonu yo tur. Btn zlar a bal, siyah sal, lbise ve aftanl ve sar papulu olur. Hristiyanlar samur alpa giyip btn elbiseleri re n li yn ve ren li altn ve gm dmeli dolmalar giyip papazlar gibi ipten ua ve ipe u uanr. ehrinin vlece eylerinden ren li ynl umalar ve bin trl ra lar ve peynirl az e mei mehurdur. Bu ehir da eteinde olma la bir sabah va tinde o blgede olan dalar tarafnda bir toz gn y seine p, onu grd i Nurettin Sultan r bin Krm as eri ile grnr oldu. adet Buca Tataryla at binip yola p i i as er bir yerde buluup topland . Yal aas v atlarmzdan yaya olup Nurettin sultann ayana yzler srp yine atlara bindi . Sultan ile n at ile beraber olup nice lflar onuara Pudharisa ovasna vard . KARA HAYDAROLUNUN TUTULUP DERSAADETE GETRLMES

nce Kara Haydar adl e ya bir ady ldrp brahim Hann baa gei bahiinde isyan a altutan, Dire li, engelli, Sarma l, Domani, Sabuncu -zmir tarafnda- belleriyle daha az bu gibi bellerde binlerce ervan basp e yal ederdi. har Kara Mustafa Paa emri ile adolu eyaletinde hal ynlendiren p Kara Haydar A l nam asaba tarafnda bir hane i Haneye ate verilip ya lr en Kara Haydar can havli ile dar nca ldrld. Kellesi h Toplu huzur buldu. Ama Kara Haydar nl bir gayri meru olu ortaya p babas hainin ann ere Anadoluda yirmi sanca l yerde yz binlerce Allah dostunu rahatsz etti. Ta Mehme t Hann baa geme clsu datlncaya adar eyalette her yeri harap ve perian etme te i le geirilemedi. Hatta bu garibann Engr tarafnda Bal Hisar namnda i yerde rastlad r i hare etlerinin bedeli be ay nce yazlmt. Ate zaman Sultan brahim Han son gnleri e Ahmet Paa Efendimizin aalarndan iyi alpli Tr men Aas Abaza Kara Hasan Aaya gzel m uplar gidip Ya Kara Haydar bas na uratn. diye emirler verildi. Ve Kara Hasan Aaya ver n emre hizmetine arl Tr men Aal vaat edildi. Hasan Aa da bin adar or usuz, cesur leri toplad. Bir gn St da denilen yerde Katrcolu, A ya lolu, Onyaganlolu, Yeen naml e yalarla Isparta dalarnda St ve Aydn taraflaryla Saruhan illerinde gezip tc hal taciz ettii brahim Hann ulana gitmi Anadolu eyaletine h im vezir K avu P eriyle zerlerine gitmesi emredildi. Paa on bin as erle bu e yalarn zerine gidip Kara H isar altnda i i i taraf birbirleriyle sava eder en Kara Haydarolu yedi yz adam ile bu on binli derme atma Anadolu as eri iine a urt oyuna saldrr gibi saldrp Anadolu val si oca bir veziri esir edere Haydarolunun nne getirdiler. Irz devlet vardr. diye Kar Haydarolu K Paay at ile, donu ile, bir a ya n hizmet r ile Bir daha devletin s e gelme. diye yemin ettirere bra r. Bu srada Paann ve btn Anadolu as erinin barna ve otalar ile beraber Katrcolu naml e yaya almt. Katrcolu ise Haydarolunun ya rildiini duyunca Hemen Paann ardndan yetiip yalnz zamannda bulara onu ldrr. Sonra unun yanna gelir, art birbiriyle iyice grp o gnden itibaren as er yazmaa ve balarn arn grmee arar verirler. Nice yz vergi vermeme iin direnenleri balarna toplayp Kr yehir, A ehir, Seydiehir, Es iehir, Alaehir dier yerlerde i insanlarn evini, bar na e di leri tl almaz. te bu olaylara arl Mehmet Hann clsunun hemen ertesi gn Ab n Aa emirle Haydaralunun ldrlmesiyle grevlendirildi. Sab a Tr men Aas Koca Hasan A adar bahadr yanna toplayp Kara Haydarolunun bir yerde sa landn haber alara btn lyete haber verip, frsat vermeyere e yalar zerine gider. Kendisi Abaza ta mnn en se e bahadr olup gl, uvvetli, gururlu bir er olu idi. Btn as erini ifte atlarla hi i haberi olmadan e yann gizlendii yere varp etrafn sarar. Karahaydarolu atna binip i i dar hain yiitlerle Mslman as erini yarara yden dar ister istemez sava meydanna l la saat adar sava ederler. Hasan Aadan r adam ehit olur, onlardan da yedi hain diye adar devam eden sava srasnda gl Kara Haydarolunun at yorgun der Kara Memi nam dmcsnn getirdii ata biner en Hasan Aa tarafndan atlan bir urun Kara Haydarolunun u sabet eder. Byle yaral olduu hlde yine do uz yiit ehit edip mecalsiz alara gne bata n ap aybolur. Hasan Aann as eri de yorulur, Kara Haydarolunu da ele geiremeyere hib r ey elde edemedi. Ertesi sabah etrafa ha aret dolu arama emirleri gnderilip Kara Haydarolunu haber verene be at ve be ese verilecei, yannda olup da haber vermeyenin evi bana y laca yeminler ile hal a duyuruldu. nc gn bir Yr gelip Mjde, sulta run yarasndan yde alp btn yardmclar dalara endisi adamyla bir damda apanm asan Aa btn as eriyle atlanp mjde eden herifi de bir ata bindirere o gn o gece lgar e ip ad geen yde at banda oturur en Haydarolunu basarlar. Girenlerden tabancal tfe ler yatt yerden yedi yiit ehit edip mcadeleye ve silh ullanmaya gc almaynca btn sil alp balamadan ya alarlar. San i olay yerinde uyluuna urun rast geldi ten sonra a lsz hain herif bir ama barut doldurara yarasnn azna dayayp ate vermi, oyluu para par ti tifti atlm. Bu durumdan dolay dermansz aldndan Hasan Aa endisine do torlar g . te bu stanbula gtrld gn biz de ama gitme zere s dardayd . stanbul ve s y bizim ordudan geer en fa irin adrna ar olan Aa te esine Hasan Aa indi ve Kara Hay olunu i i beygirli sal bir taht zerinde gtrdler. Banda sar bir sar sarnp srtnda Onu bile Aa te esinde bir hcreye indirdiler. Hemen Tr men Aas Hasan Aann tedbirli sad azama adam gnderip Kara Haydarolu haininin yce devletinizin huzuruna getirdi . Aless abah huzuru devlete nice getirelim? Ve ne sfatla padiahn divanna varalm? diye sordu. K endisi de gelip Murtaza Paa efendimizle bulutu. Kendisine hitaben Murtaza Paa Gazan utlu olsun. Klcn ara asp by udret, g gsterdin. Hatt padiahm imdi bana am e te Greyim seni, bana Kara Haydarolunu yolun zerine ele geirip huccac msliminin yolunu mdi aman edesin. diye ferman etmiti. Allaha hamdolsun Allah o atli vacip olann ya a lanmasn sana nasip etti. dediinde Kara Hasan Aa Haydarolu ile olan arl l sava ve

bir te rar etti e hazr olan Kara Haydar ve Katrcoullar ile A ya alolunun yiitli ve c retlerine hayran oldular. Ksaca ben fa ir Kara Hasan Aa ile buluup Sultanm bizim Kara Haydarzade beyefendimizi Allahn izni ile ele geirmisiniz. dediimde endisi de o r vliya, eer Haydarolu ile tan ln varsa yr gidelim. Kendi ile biliip teselli hatr ettirmeyip Girit blgesinde i Deli Hseyin Paaya gndertilmesini isteyip urtulacam endi ine bildir. dedi. Ve daha ba a baz talimatlar verdi. Hasan Aa ile i imiz birli te Ka ra Haydaroluna vard . Ben Esselm aley m, beyim! Hogeldin, safa geldin. dediimde heme a Haydarolu Bre hay can urtaran Evliya elebim! Sen de ho geldin ve safa geldin. Ama ben pe ho gelip ite siyaset meydanna getirildim. Sonra ben fa ir ve Hasan Aa Kara H aydarolunun yanna oturup sz geldiinde endisine nice teselliler verip sohbetler etti . Bana Kara Haydarolu Evliyam, bilir misin? Engr vilayeti yannda Bal Hisar ynde al zi bastn zaman senden ne acayip can urtard . Tuhaf bir e ilde gafil avland . Avratlar gibi ate banda oturuyordu . O zaman senden can urtarabildi . Ama imdi bu Hasan Aann devletinde can uu uaca gibi grnyor. Evliya Efendi! dedi. Hasan Aa endisine Ya beyi Evliya elebiyi bilir misin? deyince Haydarolu Engr vilayetinde bir gn on i i atl ile yde ate banda oturuyordu . Bunlar elli atl ile bizi bastlar. Hele Allaha r el a . A lmz bamzdan gidip bir gece bunlar ile can sohbetleri etti . Evliya elebiye bir a m l tfe ile yz altn verip o gece elendi . dedi. Ve alamaya balad. Ben o zlp en padiah huzuruna varnca padiahm, u gibi canma yma beni Giride Deli Hseyin Paay in uruna orada fire l vurara ehit olaym de. dedim. Kara Haydarolu Behey Evliyam! tan sonra szlama ne boyna bor ola! Ben bir can iin minnet mi ederim? dedi. Ben Ne? H ele beyim Girit fethinde bulunup orada bir sanca beyi ol. Bir zaman da orada he m de din dmanlarna l al. Benim istediim budur. Eer sen byle dersen saadetli padia seni Girite gnderirler. dedim. Kara Haydarolu Gel Evliyam, senin azn peyim. Sen iyi in ama Evliya efendim ben bana ettim ben bana! diye uyluunu at. Ne greyim? Parma aln lnda urtlar! Yara ryp uyluu para para olmu! Ko usundan adam yanna varamaz. Yine e devam etti. Evliyam bana teselli hatr verdin. Allah senden raz ola deyip hemen oy nundan bir altn mine zarfl saat arp u endi bann oruu helvasdr. Yine sana nasi ana i ram etti. Allah alimdir i yirmi yl nce bu fa ir ama gider en sha l naml asaba arafnda Kara Haydarn endisini bizi vurup rp benim bu adar malm almt. Yetmi yedi dileriyle beraber dalarda yatp al mtm. Daha sonra bu saat oluna almt. Kaya Sultan esi bir sanat elinden m saat idi. Ben fa ir tanyp Bre beyim! Bu saat zamannda beni edim. Haydarolu Gere tir. Babam merhum senin malndan bana vermiti. Yine sana nasip ol du. te Hasan Aaya sor. imdi bu yollardan gelir en bu saat nedeniyle her an seni anp M ele Ahmet Paal Evliya elebinin saatidir diye seninle dalarda ve bellerde gezdiimizi s lerim. dedi ve a ama varncaya adar nice lflar edip hemen endine neticeyi szlerimin tamam teselliden ibaret idi. Ertesi gn sabah s dardan bir usta bir cerrah gelip yarasn e sen yll arap ile y ayara cmle r etlerini ard. Meer oylu emii param para Cerrah Bu tedavi olmaz! diye yarasna merhemler sarp sarmalayp by bir alayla s d tanbula oca veziri azama gtrdler. Ben de seyretme iin bile gittim. Sadrazamzade Sley man Beyefendinin yannda idim. Koca Mevlev Sadrazam Mehmet Paa, huzurunda Haydarolunu syletmeye balad Niin bu adar zamandr haramili edip Allah ullarn atletmitir? de a Haydarolu veziri azam mevlevi lh ile grnce Dede Efendi! Kurt olu urt idim. Kii atar, baba ve atasndan grdn iler. Elh mlillh dedi. Veziri azam cerraha yarasn so avi edemez! dedi. Hasan Aa aradan Sultanm Girite gnderin. dedi ten sonra veziri azam d Ne olur imdi gnderelim! dedi. Hasan Aaya ve r adar adamna aftan hediye edilip vez ri azam sze balad Bre Kara Haydarolu! Niin Ktahya veziri K avu Paa gibi bir vez lettiniz? dedi. Kara Haydarolu Sava hlidir. yle olur. Benim yanma artl teslim ile ge lerinde alemi Resulllh tar bir Osmanl vezirinin rz, haysiyeti vardr, diye mal ve ba et rlarn endisine verip azat etmiti. Sonra Katrcolu arayp tarada bulara ehit etmi haberim yo tur. dedi. Paa Ya ehit ettiniz ise tu, tabii ve alem gibi hazine mallar ne oldu? Ve bu adar senedir baban e ya idi. Onun elde ettii mal ve senin bu adar zam andan beri ondan, bundan aldn mal ve ml hangi dalarda sa lanr? Ve hangi ehirlerin bat larnda gizlidir? deyince Haydarolu Sultanm! Bunun sorgusu maherde olaca tr. as bi n bu adar yaplan ele verip, atee ya p onlarda olan ve bellerde sa l olan mallar hi di emem. Koca vezir! Gn a amldr. Dn dodum, bugn lrm. Hemen iini gr. dedi. Sadrazam Ne ola ba stne!.. dedi ve Be ibaya Varn Parma apda asn! diye emre bir hamal beygiri stne bindirdiler. Alay azim ile beygir zerinde i i yanna aslan gib i alay alay ba ara Parma apya gider en ben de atma binip alayara tan beraber gitti m. Oraya vardnda boazna ipi geirip ucunu dmleyip altndan hamal beygirini e tiler.

ERZNCANDAN VARDAR AL PAANIN YARDIMINA GDMZ

Erzincandan al p Vardar Ali Paann yardmna gider en Taban Ahmet Aa me nnda Ahme ya burada on gn ziyafet etmeyi rica etti. On gnl otura iin avulara tembih edildi. Bt as ere ylerde ona layaca yer tespit edildi. Ben fa ir de Paadan izin alp Ahmet Aa adamlaryla ebin arahisar deresi enarna gidere ebin arahisara geldi . ebin arahisar: Kalesi, ge adar uzanm bir y se dan zerinde te bana dire siz z by gemi gibi grnr. Kale iinde yetmi adar ev vardr. Ama evleri dardr, susuzdur. E ile ta aa nehirden su getirirler. Varou, do uz mahalle, bin alt yz topra rtl evdir i i cami vardr. i hamam, drt han, yedi ocu o ulu, yedi yz elli adar d n ve Taba Aann yaptrtt ta bir apal ars vardr. Bu arnn ehre ba an apsnn i yzn u ile doldurmular. Gzlerine turun oymular. Dilinin yerine rmz ee paras oymula dan uyruuna r be artr. Yedi sene bu dalarda yaayp, ara sra ylere inip saldr ve, insan avlam. Nihayet olu uvvetli cann birisi atal urun ile bu aslan ellesinden vurmu, postunu Ahmet Aaya getirmi. Paa Efendimizle bulutu tan sonra Ni sar Kalesine geldi . Paa Efendimiz Halil Ef endi adnda bir zatn hanesinde gece misafir oldu. Ben de es i cami imamna onu oldum . Paann hane sahibi Vardar Ali Paann divan efendilii hizmetinde olma la Ali Paa ile be aber Cell olmutu. Ni sardan sonra Ldi e geldi . Ldi : Anadolu vilyetlerinde Ldi vardr. Biri Konya Ldi tir i Celli zulmnden s ir asabac almtr. Biri Vanda r Ldi tir. Dieri de bu Amasya Ldi tir. Kalesi ehr ir. ehir on yedi mahalledir, r yedi cami ve mescidi vardr. i hamam, yedi han, bir t atan apal ars vardr. ehirde r bir adar vezir ve ileri gelen saray vardr. Mehu aa saray, brahim Paa saray, Hac Bey saray, Hseyin Bey saraydr... Su ve havasnn g leri o tur. Meclisinde iler ymetli umalar ve samur r giyerler. Orta hllileri yn u ma ferace ve ontu giyerler. Kadnlar adife araf zerine sar izme ve yn ferace giyer mamdan ve ziyaretlerden ba a bir yere gitmenin im n yo tur. Yiyece ve iece lerinden armudu, e mei bir de A da bal mehurdur. Kutularla stanbul meclisine hediye gider. Ldi e bir buu saat mesafede bir lca vardr. Kiraz mevsiminde civardan araba araba binler ce adam gelip toplarlar. Ldi in dou tarafnda i Ldi gl, anca bir gnde devrolunur. On r trl bal vardr. Etraf gr emli ylerle donanmtr. Ldi te Paa Efendimizle gn ald . Oradan Merzifona geldi . Merzifon: Burada Paa Efendimizin evine misafir olduu Taban Yass Mehmet Paann silht r Dilver Aa i, ismi endine uygun bir yiittir, on gn yz i aalaryla Paa Efendimi besleyip bir gn ciz gstermedi. Tr vilyetidir. Hal halim ve selim adamlardr. Ucuzlu e ganimetli gr emli bir ehirdir. Drt bin adar iremit ve topra rtl evi vardr. Yetmi cami ve mescidi vardr. Es i cami ile inci Sultan Murat camileri mehurlardr. Medreseleri, yetmi adar oc u o ulu, i i a evi vardr. Hamamlarndan ifte hamam, yetmi urnal by bir hamamdr. Er amamnn te birinde eeciler ee dverler. te birinde de dericiler sar rmz boyanm parlar. Kr urnas da hlen a p ileme tedir. Es i bina olduundan aranl adr. Beyleri, ve sanat rlaryla Merzifonun ensesinde yaylaya p alt ay Tr men abileleri ile fasll erler. Merzifonun pe mezi mehurdur. Boyac d nlarnda Acem boyalarndan gzel boya yapar . Mavi boyas mehurdur. Krm diyarna tccar buradan binlerce top pamu bezi gtrp esir i rler. Krm hal nn ferace ve elbisesi hep Merzifon bezidir. Pamu iplii de mehurdur. Gze ift yorgan yzleri, araf ve perdeleri de mehurdur. Merzifon gzelleri de mehurdur. Merzifondan sonra gzel beldeler geere Kpr asabasna gelip Hac Yusuf Aa hanesine afir oldu . Kpr asabas: Cmle p rmz iremitleriyle mehur alt bin adar evli gzel bir ehi iinde Elmac Yusuf Aa saray, Kprl Mehmet Paa saray, Mezzinzade saray, K mer A camisi, on bir han, i i aevi, r se iz ocu o ulu vardr. Hamamlarndan Hac Yusuf Aa am mehurdur. Bin d n, bir apal ars vardr. Bu ar da Hac Yusuf Aanndr. Bu ehrin deri gsterili ar yo tur. Deri ileme yerinde alan be rlar mehurdur. Nehir enarnda olm andillerle d nlar aydnlatp derileri ilerler. zm, pamu iplii ve bezi mehurdur. Kprden sonra Tosyaya geldi , bu arada bir gn alara on bir silhla donatlm as er

du . Te rar Merzifona dnere nc gn Kpr ehrine girdi . ehir iinde by bir amata i . Meer Kprl Mehmet Paaya stanbul tarafndan Vardar Ali Paa Cellsi zerine gitmeye i. Hal Bu yamette nasl gidelim, nasl ar iinde alalm. diye syleniyordu. Te ra na geldi . On i i gn ald . Oradan Murtaza Paa iftliine vard . Burada gece ar yap t e boralar olup as erin eli aya tutmadan ald. Feryat etmeye baladlar. Her neyse, nice zorlu lar e ere Kula Hac y tarafna vard . Hanl, camili, i i yz haneli ydr. Bt n atp bir yere girdiler. Ama yn btn ahalisi ap bir imse almam. O gece btn at v ar al tan lece duruma geldiler. Ta sabaha adar be ar ar yad. Gne dodu tan sonr alnp Gtr! denilince her es boru alanlara frler edere yerinden mad. Nihayet Bona Ali ethda vaatlerle arl g bel develere y lettiler. ster istemez zor bel t n geere Dire libel denilen yere geldi , hava bir soudu, bir frtna optu i, benzeri grlmemi. Yol belli deildi. Hal n tamam yryen l gibiydiler. Dire libel ar ile dolm ne adar cretli yiitlerin o civardan lavuzlarn aya larna at lndan paile ( ar stn iin ember) giydirere Belin biraz ilersine vardlar. Fa at hepsi ara gmld. Ne paile, b lli, ne de el, aya . As er arasnda sylenmeler balad. Btn deve atarlar, bu adar hazin ler alt st olara ar iinde mahvoldu. Feryat ve figan balad. nce as erler, sar altaba nlar, Tatar as eri firar edip her biri bir tarafa dald. Ksacas Paa bir trl Dire libe eemeyip az alan as er ve arl ile ve bin zorlu la Gm ehrine vard . gn de orada Havada biraz durulma grlnce taze can buldu . Ama her im, im ate bana oturdu ise, r oldu. Evlere girilmeyip at, dam, hayat altnda duruldu. Atee ba mayan rl ten urtu du. ehir iinde on yedi adamn el ve aya lar dondu. B ve testere ile esilip atran az nna batrlnca feryatlar ge eriti. Fa at bu Gm ehri hal hepimize Hzr gibi yeti Gmleri gibi her i i dnyada yzleri a olsun. Osmanl memle etlerinde yetmi yerde gm madeni vardr. Fa at burann gm gibi halis a a bir yerde yo tur. Cmle hal evlt ve yalleriyle Gmhaneye hizmet ederler. ehrinde tl, bir atl, i i atl haneler vardr. On bir camisi vardr. Bir han, bir hamam, oc vardr. Halis gm, at ulu ve torbas mehurdur. gn sonra buradan hare et etti . Kr Dilim Dana doru gitti . Kar yadndan o r e ere o tipi ve boran iinde gitti . Hal a zulmedere lo macl edip ate banda dinlen eyi det edinmi olan sarca ve leventlerin Kr Dilim Dan amada dilleri r elli dilim eli gemede belleri b ld. Kn iddetinden el ve aya lar d lp bir sm geriye dnd. biro eli aya tutan gl yiitlere ihsanlar verip ilim ve eeleri paralatara deve ve atarlarnn aya larna sardrd. Yz bin azap ile hayvanlar boa Kr Dilim Dan atlar e, iler, mutfa aletleri gibi eyler, hazine sand lar ar zerinde ald. Yine Paa ethd s hediyeler verere ar y leri ar zerinden srdrp Belin bana ardlar. Oradan yo u ormanl dere iinde bra tlar. Bir tarafa gitmeye imsede g almayp yetmi adamn el ve a r dondu. Hayvanlarn birou da ldler. Sabahleyin er enden Dilim Deresinden al p bin s e adn bilmediimiz bir ye geldi . nsandan eser yo . Meer bizim as erin geliini duyup amlar. O gece de orada yatt . Gece yars yine tipi, boran olup sabaha adar bir arn a daha ar yad. Gne dodu tan sonra borular ttrlp g olaca haberi duyulunca ara ullu ularn yi erleri vesaireleri Paa apsna toplanp Cmlemizi rsalar bizim al maya gcmz yo tur. Bre size onar uru bahi verelim. denildiyse de nce can, sonra canan. dediler. Paa i llar! Otura etme mm n. Ama burada yiyece ve iece tlndan lrz, o hlde oturma n r? dedi. Daha nice szden sonra ara ullu ular Paadan on be ese bahi alp hare et etti . At eyerleyip y e yapmaya baladlar. Ama savruntulu, rnt, tipi ile biraz gidere bir manl yere girip ar yanda azc urtuldu . Gz gz grd. Be saatte By Barda vli Mslman ydr. Burada da barda yaparlar. Yine Kbleye drt saat tufan e ere gidip b alac da at . Kr dilim yerleim yerine geldi . Burada hava azc ald. Her es huzu si gn a havada gidip gzel me nlar geere orum Kalesine geldi . orum: Bu orum e ya ve zorba yeridir. Hatta bizim paay sefere gnderme istemediler. Araya arabulucular girdi. Btn ehir hal na gn evlerinden ma yasa getirildi. Drt bin yz bal baheli evleri vardr; r i i camisi ve mescidi vardr. Hamamlar hamam, Ulama Paa hamam, Benli elebi hamam mehurdur. Kr adar da saray hamamlar vard Muradiye Medresesi mehurdur. On bir ocu o ulu, yedi han vardr. yz d n olup her t mevcuttur. Su ve havasnn gzelliinden hal nn yz, rengi yerindedir. Gzelleri de o tur yn umatan giyinirler. Bu ehre geldiimiz gn stanbul tarafndan berber bal tan ma bir apc ba gelip a r eyaletini getirdim. dedi. Cmle ap hal , se ban ve sarca ile deli gnll, yz zr ba olup Kapc gelsin. dedi lerinde r apcsyla ieri girip hzn yapra gibi ti

as erler Paay ortaya alp elleri silhl durdular. Paa sze balayara : Safa geldiniz, ne hizmetine geldiniz, buyurdu. Kapcbalar: Sultanm Diyarba ra gideriz, dediler. Paa: Bize Diyarba r eyaletini getirmisiniz. Hani emirler? deyince r apc birden te padiahndr. diye Paann zerine hcum edince Paa yerinden ayan almadan i aalar ar. Paa bunlar hemen cellda verme istediyse de vilyet meclisi rica edip Sultanm, bunl ar emir uludur. Bunun size nasihat olduuna redere endilerini affedin. Padiahn gc b . Cmlesini balayn. dediler. Ricalar abul olup hepsi baland. Ama atledilseler dah Bunlar da ehir adsna varp Ba Komutan Ali Beyi mah emeye davet ederler. Nefrim (as er eri toplama) emirlerinin yer ald yazy arp Btn as erini ehir iinde evirelim. d isi Yallah bu i bu ehirde olmaz. Onlar can ve baa alm on bin ate ll adamlardr. aldrrsa btn ehri atee verirler. Mal ve ml mz alan ve talan, evlt ve a rabalarmz . Bu iddetli mevsimi nereye gidelim? Bunlarn isyan edip dosdoru Vardara gidece leri muha a tr. diye apcbaya cevaplar verirler. Derhl mutlu haberi ehirliden biri Paaya rdi. Paa adama hediyeler verdi. Paa apclar bl basn mah emeye gnderip Tez apc geldii gibi geri gitsin. Yo sa yzn tulum yzp geldii yere gnderirim. dedi. Ayrca b in edip hepsini ehirden srd. Ertesi gn bu durumu yazp Vardar Ali Paaya atl Tatar ile g erdi. Ondan sonra btn her ese ayl zamm yapp ve hediyeler verip onlarla anlatlar. Vil meclisi grd i, bu anl bir vezir geimi olay bir adamdr. Dediler i Sultanm! Gafil o ! Sa n stanbul tarafna gitmeyin. Vardar Ali Paay ollayara gidiniz. Aranz bir ve i i ona olsun. imdi huzurla geri dnp lo macl edere , To at ve Kazova gibi ganimeti bol yerlerde oyalanara dolan. nallah gnden gne cemreler dp havann, n iddeti azal et edin. Gere ten en gzel tedbir idi. Szn sas bu azada o gn lo macl edip gider en Vardar Paa tarafndan gnderilen T ldi. Benim olum; sa n. Yine as er topla, hemen nevruzu sultan olup havalar iyileti te n sonra stanbula git. Cenab erifiniz ile yine haberleip erefleniniz. demi. Paa da En flarna gitmeye arar vermi. orumdan t . Kara eili blgesine geldi . Bu da orum topr yz haneli Tr ydr. Bu yde o gece yine iddetli ar, tipi ve boranlar oldu, se ban ve arca canllar da her esin e dostlarn hanelerinden arp, bei te i masumlaryla ara b lerini azp Merzifondan beri icra etti leri Haccac zulmn tazelediler. Alessabah bura dan al t . Kzlrman anigir Kprsne gitmeyip Kara eili geidine gelere , tedbirsizl radan ar tarafa geme istediler. Meer geilmesi zor bir geitmi. Geri ar durdu. Ama s o derecede i, atlar yer zerinde duramayp tir tir titrerlerdi. Ne hl ise alay avular a s ere iyi tembih ettiler. ptida Paann otann develeri, mutfa ve d iler, ahr oca a adet yarar iyi lavuzlarla baz atllar seher va tinde getiler. Paann i i yz adar deves , yz atar atr geti. Ben fa ir dahi endi atarmla Allah Allah diyere getim. Cmle a r Kurt asabas sarayna gidiyordu. Paa atar dier aalarn arl lar Kzlrma sahilin r ile nehre girince Allahn emri bir tipi, boran, ime , g grlemesi oldu. Irma cotu. aniger Kprs yannda bir a gnden beri nehir donup set olmu. Bylece boannca bu ada irbirine arp perian olup gitti ve bu hlde yine ar taraftan arl lar nehre girdi, b afta mal sahibi yiitler Aman, mmeti Muhammedi diye feryat oparmada idi. Paa dahi bu srada mehterhane dvdrere nehre geldi. Kurt asabas meclisine haber gnderip as erden de atr, deve, ihane urtarana mal, ml ve by vaatler etti. As erin imi bir tarafta , imi ar tarafta divane gibi nehir enarnca outururlard. Nice cesaretli yiitler ces rlu edip nehre girer, imi yo olur, imi de yzerdi. Deve ve insan atarlar birbi rine arp bir yandan suya aplanlar bir enara arrlard. Baz Tr men yiitleri o i nup cesurlu edere nice deve, atr, ihaneyi ar tarafa geirirdi. Fa at arya anla eleri beri tarafta alp orada endilerine esvap veren bulunmadndan e serisi sou tan d onard. Anca Kzlrmaa buz paralar gelmeden nce geen arl lar urtulup, nice nice a atarlar y leriyle ayboldu. Boulanlarn ou ara ullu u, se ban ve sarca idi. indi onra buz ve borandan eser almadndan o va it geen Tatar, deli, gnll selmetle getiler adan yine o haarat ile Barda l belini geip Kurt deresi yne geldi . Hal n olu ocuun dar edip masumlarla bei leri ar zerine frlattlar. Bu hadiseden nice haneler perian o . ocu ld. Fa ir bu hli grp Y, o izzetli olan Allah bir gn bu as ere daha nasl b e . diye endieye daldm. Hal bir azdan bedduaya baladlar. Ben bir ihtiyarn elini ptm Sultanm! Ben imam efendinizin evine ondum. Adamlarm ve atlarm ar zerinde yatar. Ltfeyleyin. Bana ve Paaya beddua etmeyin. diye rica ettim.

Seni biliriz. mam sana bulama, yalama, gleme a getirmi. Kabul edip istememisin. Siz ah aradan, azadan, arp yorulduun yerde yaramaz iten sa lasn ama, aalarn, sarca ve nlarn hemen bellarn vere. Ne edelim. Kurt giresi boazlar doydu tan sonra s dama girip p hor yolda derler. Ol zl balarna ana e ip Bre ev s! Bize as mancas getir! di ile vurup adn ve olan isterler. Btn olu ocuumuzu bir dama sa lad . Gece ile dam ayp bir yanndan delere adn ve olan armlar. Hemen onlar Allaha havale etti ! diy edip gittiler. Zavall ben bu hli grp Yarabbi! sana snrm, benim bu ilerden haber ve ur. Doru Mehmet Paa Efendimize geldim. Bu hli ve durumu birer birer anlattm. Hemen e thdas Ali Aay arp Ne adar lzumsuz y var ise onlar bu asaba hal na yedi lerimi p gnllerini aln. diye tembih edip uyard. Ama nce i bedduann hedefi gittii yere isabet ince phe yo tur i, aresiz olduumuz Kzlrma bels da dierleri de bunlarn bazlarnd ada u beyti ne gzel demiler: Sa n mazlumun hndan sehergh, Ki na perde oymamtr Allah

te as er bu nehirde trl bellara dnce mal ve ml ten olup canlarn urtard larn er. Hamden lillh ben bu beldan hi zarar grmedim. Selmetle getim. Nehir enarnca peria de gidere Kurtlar saray asabasna geldi . Buralarda h douya, h batya serseri gibi gezip lo macl etti . Kaleci e geldi . B ve baheli gzel bir asabadr. Bin i i yz adar iremit ve topra rtl evleri vardr. Bu de gn oturdu . Paa Efendimiz ehsvar Paa saraynda misafir oldu. ehsvar Paazade Gaz gn o uttuumuzdan haremde validesi, bir boha don ve gmle hediye etti. Hele elhamdlil burada gece rahat uy u uyuyabildi . Temiz elbise giydi . Sarca ve se banlar, hal n hcumu or usundan ehrin drt tarafnda nbet be lerdi. Burada da o gece bir arn ar yap her es onandan dar ma ihtimali almad. Sa n borular alnd. Her es can or usuyla arl larna yapp beygirlerine y lerini y lett Sar Alan denilen yerde, beli aaca bir tipi, boran ve tufan opup as er darmad an oldu. Mal ve ml dalarda, bellerde, yollarda alp her es endini dnmeye balad. C ryla gittiler. Kimisi urtulmu imisi aybolmular. Paa i ve d aalar can ve ba ayd Paa ve hazineyi bra p bir tarafa atlar. Hatta Paann olu Mustafa Bey Efendimizi lalal hizmetlileri ve hocalaryla aybettiler ve hazine ataryla dalarda serseri gibi gezi p gittiler. Ben fa ir bir sna dere iinde durara savruntu boran aman verince hizmet li ve ihanemle bir tarafa gider en esirimi daha buldum. Netice yirmi be ii olup Sa an blgesini ap te i tarafta i dz ovaya dt . Bazen hayatta alma azmini yitirere , ur ma midinden dere h atl, h yaya yol gitme teydi . HANYA KALESNN KUATILMASI

Sabah ezanndan nce bismillah ile hemen adann uzey tarafnda Todori adl alenin a rsnda st liman havada gemiler demir bra t. Hemen araya as er d p i i tane lomburna lar ve biro cephane ve mhimmatlar arld. Sepet siperler srlp aleyi uattlar. savaa dayanamayp iinde i Soltat murtat fir halarn ba aa edere gne doar en pa nahtarlar teslim ettiler. inde i firler de gemilerine binip cehennem olup o a yarmada sna gittiler. O saatte donanma Hanya yannda Nezarete adl limana demir atp btn eli silhl as er a r ve eyasyla yetmi para balyemez, r lomburna, i i yz adar da ah toplar, mhimma rdlar. Btn as er Hanyaya bir top menzili uzaa gitme teydi. Beri tarafta i Nezarete li man be rzgrdan muaf olmasndan dolay btn donanmay oraya yerletirilip Cezayir, Tunus, sun yetmi para adrgalar deryaya alarga olara volta vurup gvenliine memur oldular. Se iz ay a ve Karamrseller dahi mhimmat ve malzemesini liman enarna d p Sivas eya leti as eri bu limann gvenliine memur edildi. Sonra Serdarn emri ile btn adrlar, otalar Hanya Kalesinin dou bat, gney taraflar menzili uza olara uruldu. Drt bir tarafa ara ollar tayin olundu. Btn gaziler g usller eylediler. Her es bir dieri ile helllap yenieri oca gpegndz ehre girdiler. r enden derya misali as er ile ba omutan Yusuf Paa Kale altndan firleri direnme iin ar bir alay te il etmilerdi i arp aldlar. Serdar anunu es i otana indii saat bin adar azma ve re ile gelip yedi oldan san yollarna baladlar. Yedi oldan Hany a Kalesini uattlar. Her taraftan gz atrmayp gnden gne siperlere yrme te asla usur

d ise de, oruna l bir ale olduundan i geci iyordu. Kfir, Kbrs savandan beri Tr i harp etmemi olduundan as eri din, cephanesi, dier malzemesi fazla, soldatlar o tu. Ye di gn yedi gece da i a aybetmeyere r bin top, nice ere yz bin tfe , nice bin a zan umbara atard. Yedi gn iinde yedi bin adam ehit oldu. Ama Allaha r gaziler or m r. Serdarn tevi i ile siperleri ilerletme te idiler. Bu gayret ile onuncu gn hende enarna varld. Yedi oldan balyemez toplar aleyi dece hle getirdi. Ama alenin zerre adar haberi olmazd. Bu hl zere yirmi gn yirmi gece sava oldu. Kfir topa tutulmu maym n gibi henz uy udan uyanp udurmu ylana dnmt. Hile, eytanl , atebazl ile gaziler rlerdi. As er bu hile ve tl lerine ba mayp gnden gne cesaretlerini artrrd. Taraf ta amlara baland. Kalenin bat yanndan azl bir lam atlp alenin yetmi arn mi t Kfir bu lam ilmini grp ale iinde hende altndan geip bir lam etmitir i i i yz vaya uurmu, bir saat topra ile slm as eri aranl lar iinde aldlar. Nice adamlar topr altnda ayboldu, mezar tasz, efensiz gmldler. Gaziler bu hle dahi ba madlar. O ad gzleri zd i alenin y lm yerlerinden ieri girip elleler, diller, esirler getirmeye adlar. Hemen omutan elle getirene elli altn, dil getirene yz altn vermeye balad. Bun u gren gaziler can gnlden can ba vurup bir ere generalin olunu bile ya alayp balayar omutann huzuruna getirdiler. Ama o gn firler udurdular. Bir o yiit ehit ettiler. Kfirlerden biri hile edere inip omutann huzuruna geldi. Sultanm! Eer ale iinde i benim evimi, olu ocuumu bana balarsan sana mjdem var. dedi. Komutan stein ve ma ne ise sana hediye veririm. diye yemin edip firin boynuna bir aman evresi balad. Sult anm! Kfir ieride i i fr a oldular. Rumlar, alede rlma tan ise Osmanlya teslim olup a verip emre girelim, diyorlar. Venedi liler yo , elbette yardm gelinceye adar sa va ederiz. Hepimiz rlrz, yine aleyi teslim etmeyiz diyorlar. Yardmn gelme ihtimali y e tir. eri Rum mahallesine bir a o ile aman tlar atnz. diye ha yznden biro r a o ile Rum mahallesine Rumca yazl tlar atld. O gece aleden on adet Rum p M Serdar gnden gne gz atrmayp aleyi dvyordu. On i i para ay lar deryadan aleyi dv ar. Gnden gne yz, i i yz adam ehit oluyordu. Bu uatmay ayrntlaryla yazsa yazlar olur. Nihayet fir bedenler zere p grdler i, r bin eli ll, sinesi al anl ser ar emre hazr, sava uzad a usanaca lar yerde gayretleri nce inin be misli, bel i yas ul etmez derecede artard. Kfirler hemen bedenler zere beyaz bayra lar di tiler. Biro sayman adamlar rehin e linde dar ardlar. O saat aman ile btn yenieri, sipahi, ce lar eli silhl bedenlere yryp btn top ve cephaneleri zaptettiler. O gece esirler gemil ne binip ada ada sna aramaya oyuldular. O gn burlar zerinde ezan Muhammed o unup b iler siperlerden ara , bir ere glben i Muhammed, bir yaylm top, tfe gsterileri oldu Hanya generali Bu hli grmeme iyidir. diye parmayla endi gzn ard. stanbul i. Forsa tutsa lar gemilerden arld. gn gecede hende ler pisli ten, siper, san lerden temizlediler. Kalenin gedi li yerlerini saygyla tamir edip btn as erler yerl i yerlerine yerletiler. Kale nce inden bin at daha dayan l oldu. Kiliseler Mslman iba dethanelerine evrilere il cuma namaz Sultan brahim Camiinde lnp, ben bu zaferimiz d uzuncu zaferimiz olduundan, bleye yzm dnere hamdeyledim. Birinci zaferimiz Aza zaf eri, arada i yedi zaferimiz de Krm, Leh, Mos of Kaza vesairedir. Bu zafer gere ten Badat ve Aza zaferlerinin stndedir. Fa at o zaferlerle tarihil er ha yla hayat vermiler, ama bunu yazan ben fa irin o adar i tidar yo tur. Yedi gnde Hanya Kalesinin drt evresinde olan yz para ylerin eileri hediyeler elip itaat ettiler. Kalan firler ba emediinden btn eyalet vezir ve beylerbeyine ta ip leri emredildi. El zemetuullah yetmi oldan yetmi se sen bin gaziler ol ol bu yedi yz yetmi mil li ada iine yaylp birou mal ganimet, nice le ve cariyelere sahip oldular. Bu r ve g nimet, bu mal ve ml gren biro garipler orada yerleip ald. Ksacas K Hasan Paa, on yedi beylerbeyi, gemileri, ve alaybeyleri, cmle zeamet ve ar sahipleriyle Hanya Kalesinde al onulup yirmi yedi oda ile yenieri ethdas on oda topu, on oda cebeci, drt aa bl , Msr as eri, hasl yetmi yedi bin as er gvenli i zzam padiah yardmclar h mdar Yusuf Paay Hrvati btn alede alan vezirler, meclis la vedalap donanmay hmayun ile stanbul tarafna dnd. smi Fatihi Hanya Yusuf Paa ald Allaha r, bu fa ir Evliya byle bir by gazada bulunara ganimetler alp vatanmz m. Babam ve anam ile ereflenip ellerini ptm. Babam hasret ile: Berhurdar ol olum! Ve letimizi yerine getirip Girit fethinde bulundun. Bizi gi tme zorunda bra madn, dedi. Mutlu oldum: Benim pederim, aziz sultanm! Siz bu va itten sonra ihtiyar oldunuz. Sleyman Ha

n asrndan bu yana yetmi savata bulundunuz. Bu cier enize hemen hayr dua edin. Daha ni e harplerde bulunup cenab erifinize sevap azanrm, diyere te rar elini ptm. KARADENZ

Allaha rler olsun bu harpten de urumuzla geldiimde Bahadr Giray Han Hazretlerinde stanbula gitme iin izin aldm. Bir ese uru, esir, bir samur r , bir at elbise i n buyurdu. Kalgay Mehmet Giray ve Nurettin Giray Sultanlar ile vezir Emir Sefer Gazi Aa, Subhan Aa, Ayu Ahmet Aa ve Defterdar slm Aa gibi efendilerimizden dahi birer esir ihsan alp Krm diyarnda on drt esir ve drt ese mala sahip oldum. Trabzondan, Me r listan ve Abazadan aldmz esirlerle on se iz esirimiz oldu. Krm diyarnn btn meclis ve eraf ile vedalap Han Hazretlerinin hayr dualarn al nn atna binere yola t ve nice yran bu fa iri yollama iin Kai deresine adar geldi . Oradan vedalap alt saat gneye gidere Bal lava Kalesine geldi . Bal lava: Sefere gitmeden yazmaya va it bulamadmzdan bu Krm diyarnn zelli lerin ve eserlerini yazmaya cesaret edemedi . Bu Bal lava Kalesini yazmaya balayacam zama n Ocal Sefer Reis naml bir imsenin ay asna yz elli as er ar ada ile girere denizde n ice tehli eler ve nice or un olaylar grp geirdim. Uursuzlu gn denmeye lay bir gnde sandal ile limandan dar t . Yldz rzgr gn bir gecede pupa gidip Karadenizin tahminen ortalarna vard . Sergzeti Evliyay Biriya: Burada uzey yannda Anapa dalar Bal lava semtinde Suluyar dalar grnp Sinop ve Amasra dalar da nmzde idi. Der en hibirinin ad ve izi almad ece amansz bir derya iinde al anp durdu . Ne yana gideceimiz bilinmez. Ol engini nmbere te ne rah ne rehber var...

msrana benzer oldu . Gne denizde doar, denizde batar. Bu nedenle dalgalarla serseri s erseri gezer en Allahn hi meti gn dousu tarafndan ara bulutlar grnd. Bundan ba a g me li sana lar, rntl erleme dalgalar ortaya nca gemicilerin yzlerinin rengi de ellerini ovmaya baladlar. Geminin tarafnda i pusula ve yn belirleyicilere ba ara bi rbirlerine can pazar muamelesiyle ba nmaya oyuldular. Hemen ilerinden Dede Day naml bir ihtiyar gemicilere hitaben Bre daylar!... Ne or uya dersiniz?... Allah by tr. t e sana gelme tedir. Mayanda alburna! deyince hepsi bir yere gelip alburna iplerin i indirdiler, Albuna direi de aa indi. Denizin dalgalanmas gitgide iddetlenme te olduu dan, hemen gemi zerinde i by yapa uvallarn, paper hasrlarn, bal turusu flar denize attlar. i yz sulu esiri de ambarlara t tlar. Ambar apsn apadlar. Gemi bi afifledi. Fa at yine dalgal deniz, g ile beraber olup hare etlenmeye balad. Kalrsa hicrile girdab gamda eidil Ne are neyliyeyim rzgr elimde deil...

beyitinin ifadesi gereince gn gece ar, tipi, bora e si olmad. Gemicilerin gemi st durmaya uvvetleri almad. Her biri geminin bir esinde ayboldu. Yolculardan imis i istifra ediyor, imisi tvbe, imi urbanlar, sada alar, ada lar vaat ediyordu. Kh g lere p geminin dire leri bulutlara do unuyordu, h denizin dibine inip san i gemi cehennem deresine inmi sanlyordu, drt evremizde Karadeniz sonsuz gibi grnyordu. hayet ambarn apan aara ar eylerin hepsini denize att . Yine are bulamad . O sra ndan dmenin inecii rlp dmen denize dnce gemiciler ellerini dizlerine vurup yav leriyle helllemeye baladlar. Bu srada can ba yerinde, gl bahadr gemiciler ellerin lp geminin armh iplerini estiler. Sonra gemi direini de balta ile esere denize drd . Dire der en on i i adam ezip hel etti. O merhumlarn da lm bedenlerini denize att Gemi iinde bir feryat ve alama opup her es hayatndan umutsuz olara can pazarna dtle Bu srada bir saana daha gelip gemiyi batan tarafa i i para edince ambar iinde olan y olcular ve esirler de dar p barmaya baladlar. Her es birbiriyle helllemeye, gem yunup pla olmaya oyuldular. Her es tahta, aba , varil, f e illi eyalar almaya bal Benim de bu srada hlim ba alap Yasin-i erif o umaya baladm. Bu adar mal, ml , e hatrma bile gelmedi. imi Allaha bra tm. O an grdm i, bir a fir geminin sandaln binere denize aldlar. Gemiciler de birer tahta paras dier vastalara binere denize d er.

Ben de yedi adar can dostumla dal l olup sandala atldm. Kfirler sandaln ipini es iler. isi de dal l zerimize yryere Ayintapl erif Ramazan elebiyi memesi zerinden . Hemen biz de yedi ii dal l onlarn zerine yryere se iz firin drdn ldrd . D an endilerini denize attlar. Sandal bizim yedi dostumuza ald. inde i ar y leri atp er en unu grd i, by gemi batan a adar i i para oldu. yz elli as er yolcu, d tccar Ya Allah sedasna yan buldurara deniz yznde yzmeye baladlar. Kimisi denizde bo . Kimisi bir tahta paras zere p can arsnda pazarl eder oldu. Bazlar can ve ba re bizim sandal zerine gelmeye baladlar. Kssa Han Emir elebi geldi. Onun olundan ya pp gemiye oydu . Fa at onu bildi i bu gidi ile bizim sandaln da batmas esindir. He men dal l olup gelen adamlar l ile engellemeye balad . Bu hl ile gemiden epeyce a arafta insanlardan ad ve iz almad. Fa at ay iinde avu larmzla su d meden, n id n aresiz ve dermansz ald . Bir gn bir gece u sandal ile deniz yznde gezdi . Hzn yap hepimiz titriyordu . Emir elebi zatrreye tutulara ld. Cesedini denize att . Sandald a yine se iz ii ald . Ama yanmz sra yirmi zira boyunda bir arn eninde bir am tahta s sandalmza musallat olara do unma ta idi. Alabora olma tan or uyordu .

Edemez def sa nma la azay imse, Bin sa nsan yine n son olaca olsa gere . beytinde ifade edildii gibi nc le va ti bir dalga gelip sandal devirdi. Ben de ba a dtm. Can havliyle, yzmede oldu a baarl olmamzdan dolay el ol atara , abalayara i bir yre ya c ah e ere Hazreti Kuran ezberden o uyara endine yardmc tutuyor, mc balyordum. Kendimi topladm. Dalgalar zerinde dalg gibi or usuz yzyor, batp yor lahn sonsuz iradesi bu fa iri urtarma m. Yzer en onu grdm i nce sandalmza do unan e enli tahta levha yanmdan geiyor. Hemen u amansz Karadenizde boulmadan ise u levhaya rlaym. diye can havliyle tahtaya sarlara bindim. Sandal ar adalarmdan ise hi haberim o du. Onlar aybolmulard. Ben bu hl zere h sou , h dalgalardan Karadeniz zerinde srls lam titreyere gez , geri tarafmda denizden bir feryattr optu. Can havliyle geriye ba tm. Grdm i demin bindiim tahta zerine i i Grc deli anls, i i er ez gen z, bir Rum deli anls yap i sarlmlar. Bunlar benim bindiim tahtaya y olup boulmama neden olurlar. Ah hlim neye raca ! diye perian oldum. Anca Bunlar ne hl eylesem de levha bana alsa. diye dnr iimiz tahtann yanbandan bir su varili aba gibi yzere gidiyordu. Hemen Rus genci yze e varilin zerine bineyim fi riyle atld. aresiz binemeyere bouldu gitti. Sohbet drt e sire ald. Allah by tr. diye ilerliyordu . Buralarda sahil mahil belli deil. Fa at rler olsun, ortal oldu a durgun olup gne harareti artt. Denizin dalgalar da hafife alald. Gn dousu rzgr bizi sre sre n r grnmeye balad. le va ti dalgalar bizi sahile bra t. aresiz ve dermansz umlar ze m. eyh Sadi ne gzel demi: Be derya deri menefi b marest Eer hahi selmet der enarest

Var gcmzle Cenabha a rettim. O yce mevly gr i Mer rilistan, Abazazistan ve iz adet esir ihsan edip yine ald. Candan ve dnyadan umudu esmi en bu amansz deniz ii nde yine drt esir balad, her biri saygn, se in deli anl ve cariyelerdir. Bu deli anl sahilde birer ayann arasnda dolanr en gelip de bizi bu hl zere gren nice mmeti Muham ed bize evlerinden bir at elbiselerini getirip zavall ve deli anllara giydirere g yzne ulaan ayalarn tepesinde i evlerine gtrdler. Ben buralarn nereleri olduunu sordum. Meer Silistre eyaletinde, Karadeniz enarn da Kilgara Sultan dalar, ayalar, balar imi. Buradan Kilgara Sultan zaviyesine gidere Be tai dervileriyle can sohbeti etti . Esirlerimizle bize birer hcre verdiler. STANBULDAN TRABZONA SEYAHAT

rva, ile Kef en, Kandra, A aar, Bartn, Amasra, nebolu, Sinop, Bafra, Samsun, nye, tsa, Vona Giresun; Polat Pazar, Trabzon.

1050 Cemaziyelevvelinin il gn nce btn dostlarla ile vedalap Un apannda Trabzonl unun deme Karamrseline binip lodos rzgryla saatte Yeni ye vard . Bu ehrin pe sim

ma la be yz antar pe simet ve zahire, on sandal safra topra alp yine lodos ile yedi saatte Kava Kalesine yetiti . Burada bir gn alp sonra lenger alara gzel bir hava ile Karadeniz boazndan dar t . Anadolu ylarn zleyere mil gidip rva is ele rva: Kocaeli sanca snrnda nahiye ve subal tr. s elesi banda bir camisi, bir ahzeni, yz adet bal baheli iremit deli haneleri vardr. Kblesi ve dou taraf ormanla da sulanp yine Anadolu enar ile, rzgrsz, sandallarla re e ere ile asabasna geld ile: Buras Kocaeli topranda azadr. Paa ml dr.Yenieri serdar vardr. Alt yz iremitli evleriyle gzel bir yerdir. Her hanesi bal ve bahelidir. s ele banda iremitli ve bir minareli bir camisi vardr. Oradan Kef en asabasna vard . Kef en: Burann da hamamlar, hanlar, d nlar vardr. Fa at o adar gzel bir asaba dir. Kocaelinin is elesidir, buradan yz mil gidip Kerpe yarmadasna vard . Buras bir ad ac tr. ehir ve evi yo tur. Kandra: Yine Kocaelinde Kandra vardr. Buras adadan drt saat uza tadr. Dalar bal cami, han ve hamaml, arl gzel bir asabadr. Buradan ilerleyere Sa arya nehrinin nize art yerden geti . Buradan a si hava ile A aara geldi . A aar: Buras voyvodal tr. Yenieri serdar vardr. Es i zamanlarda havas gzel by mi. Ahmet Han asrnda Kaza firleri hcum edere ya mlar. Hlen alt yz ba ve baheli nden oluma tadr. ar iinde iremitli ve esiz bir mescidi vardr. Dier mescitleri ve d n vardr. Meyve baheleri yo tur. Bir hamam, han vardr. Bolu ehrinin is elesidi enarnda sralanm yetmi adet deposu vardr i, ii tamamen ereste ve am tahtalar ile d r. Bu ehrin blesi ve dou taraf dalarla evrilidir. O yzden havas salamdr. Oradan Ka Erelisine vard . Bartn: oban ulesi, yaln aya zere gr emli bir aledir. Ama ale muhafzlar ve as eri yo tur. Oradan Filyos, Tufadar, Bartn nehirlerini geti . Bartn nehri by bir nehirdir. Msr gemileri y lenip giderler, Bartn dalarndan Kalesi Cenevizlilerin binasdr. On se iz mil ieride bir rfezin sonundadr. Bartndan on e iz mil uzeye gidere Amasraya vard . Amasra: Bolu sancanda voyvodal tr. Kalesi deniz enarnda y se bir tepede, drt uzuncadr. Bu aleyi bir a ere Rus vurmusa da zafer elde edemeyere zgn ve zgn geri d rdir. Hendei yo tur. Ama muhafz, as erleri, ads, yenieri serdar vardr. Kale iinde c e mescidi bile vardr. A evleri yo tur. Gsterili bir ars vardr. Bu ehrin ba ve bah esi, gzel er e ve zlar mehurdur. ehrin i i tarafnda biri doulu, dieri batl i i b rdr i, se iz rzgrdan oruna l o gzel bir limandr. Dou tarafnda i limann sahasnda havas, binas gzel bir hamam ferahl veren me nlar vardr. s ele banda mahzenleri va nebolu: Oradan neboluya geldi . Kastamonu topranda subal tr. Yenieri omutan, fz, as erleri vardr. Kalesi deniz enarnda, gzellii dille anlatlmaz. Buras Kastamonu s elesidir, liman yo , a tr. Oradan al t . Kt havalarla re e ere yol ald . Gemi beraber o yoruldu . Sinop burnu grnmeye balad. Son menzil olan tr y nnde demir lar dar tlar; buras deniz enarnda asaba gibi gsterili bir ydr. Kastamonu topr by gemiler yaplr. Hal hep marangozdur. Oradan uzeye, yine deniz yoluyla gitti ve stefana geldi . Buras deniz enarnda bal, baheli asaba misali gzel bir ydr. Btn evlerinde iremit yerine yass ta rt lerleyere Sinop Kalesine ulat . Sinop: Kastamonu eyaletinde zeamettir. Kale muhafz, omutan, ale as erleri, a ds, na ibleraf, meclisi ve ileri gelenleri vardr. Hal n ou tccar, marangozdur. Yn ce ve aftan giyerler. Kble ve dou taraf da ve sral balardr. Kalesi y se bir tepe salam bir rhtmdr. Oldu a gzel bir aledir. Kum aps, Meydan aps, Tersane aps, Tabhane aps ve i hisarlarn Lonca aps grlmeye deerdir. Orun aps ve aa alede u aplarn hepsi i ier anatl demir aplardr i ale dz bir yerde olup i i enarn den r. Kale muhafz aleden bir top menzili uzaa giderse ldrlmesi iin ehirlilerin elinde p h emri vardr. Bundan dolaydr i, ale omutan aleden bir adm ayrlamaz. Ahmet Han asrn a bu aleyi Kaza lar, gece anden basp ald. Veziriazam Nasuh Paa aleyi firlerin aldn iaha haber vermedii iin atledildi. Sonra ale urtarlara elli as eri de aa aleye o ara biro antar, barut ile by bir pare top hazrladlar. O asrdan beri her gece yz adam, bl balar ve avular ile sabaha adar gzcl ve be ili yaparlar. Doal o duruma isyan etme tedirler. Kalei tende alar nbeti naneleri arr burcu bedenden gnl Allah ye tir.

Her gece savaa hazr be lerler. ehir bu alenin dnda ve iinde yirmi drt mahalledir ristiyan mahalleleri deniz enarnda olup bin yz adar hara verici firdir. Bunlardan yz adar alenin tamiri iin her eyden muaftrlar. Es i ibadethaneleri, alede i Sulta n Aleddin Camiidir. Minberi yle gsterili ve gr emlidir i ibretli tir, nce stat bu mi ri alt ta mermi hastan ina edip her parasn birbirine yle geirmitir i, fen bilimi u ar bile bu ta muayene etseler geme yerini far edemezler. San i te paradr. Yeryznde adar bit i ve ie ler varsa mermer ustas bu mermerde tersine etmitir i, diyar slm le de buna benzer bir minber yo tur. Sleymaniye Camiinin i smnda bir minareli, iremitl i camidir. Yeni caminin meydan apsndadr. Ayasofya Camii, Kefeli Camii, Mehmet Aa Ca mii, Kapan mescidi, Arasta mescidi, eyh mescidi. Bildiimiz mescitler ve camiler bu nlardr. Hamamlar, yu ar pazarda ifte hamam, Aa hamam, Yal hamamdr. Sultan Aladdin Medre tamam altm adar ocu o ulu vardr. Bir a evi, bir hadis o ulu, Kuran ursu vardr. 080 adar d n vardr. lerinde ymetli eya boldur. Burann has ve beyaz e mei methedi man apal limandr. Oldu a salamdr. Rzgrdan emin, demir tutar yata tr. Karadenizde bu gzel liman yo tur. Suyunun ve havasnn gzelliinden er e ve zlarnn gzellii mehurdu Bafra: Sinopu gn gezip seyredere yine gemilere binip Fndca az adl blgeye gel rada gsterili yler vardr. Btn hal gemici ve marangozlardr. o gzel gemi yaparlar. gidere , Kzlrma blgesine vard . By Kzlrma nehri buradan denize arr. Buralar usundan gsterili asaba yo tur. Oradan al ara Bafraya geldi . Cani sanca topranda s bal tr. Mamur azadr. Karadeniz ile aras i i fersahtr. i camisi, i i hamam, bir eleri ou ahaptr. Oradan Samsuna vard . Samsun: Cani topranda voyvodal tr. Yenieri omutan, ale muhafz ve as erleri var Hal hep gemici ve endircidir. Her es gcne gre a , g fa at temiz elbise giyer. Kale si deniz enarnda salam binadr. Amasyann nnden a an aramba pazar suyu Samsunun do denize arr. Geit vermez by sudur. nce To ata urar. Sonra Amasya nnden geer. To To at sar. Amasya ier. sz mesel h mne gemitir. Samsunun suyuna anatgeriz derler sudur. Evleri iremitli, bal, bahelidir. Medrese, a evi gibi eyleri yo tur. Yedi adet ocu o ulu vardr. Liman yo tur, a yerdir. Ama yine demir atlabilir. Dalarnda i yaba nar rengi armut turusu mehurdur. Nice bin flarla stanbula getirilir. Gemi palamarlar endir ipleri ise btn dnyaya buradan gidece adar o tur. Buradan yanmzda ilerle gemiye binip gidere nye Kalesine geldi . nye: Cani topranda voyvodal tr. Yenieri omutan, ale muhafzlar, as erleri vard esi deniz enarndadr. Oradan yine yanmzda ilerle gemiye binip yine uzey tarafna gide re Fae asabasna vard . Fae (Fatsa): Deniz enarnda yz haneli, bir camili, han ve hamaml, arl Ca amettir. Ba ve bahesi, gnl meyvesi vardr. Hal n ounluu Rumdur. Buradan al ara s rnu denilen yere gedi . Denize doru on mil m bir sivri burundur. Dalarnda gzel Rum i vardr. Bu burnu geip uzey taraftan Vona Kalesine geldi . Vona: Ceneviz fren lerinin binasdr. Cani sanca h mnde subal tr. Kalesi deniz yuvarla hne bir aledir. Kale muhafz ve as erleri vardr. Ama cephanesi o adar by d eildir. Camileri, hamam, han, bir ars vardr. Hal Rum ve Tr tr. Buras gze dr. Gemilerin demir bra madan yatmas mm ndr. Pupa rzgr ile olayl la bir gnde Gires sine vard . Giresun: Fatih bu ale fethedilir en Musahib Mahmud Paaya Bu gece ale altna gi resin. diye ferman edince aleye lam azp girere fethettii iin ismine Giresun denmiti . Trabzon eyaletinin snr banda paa ml dr. Yenieri ocandan omutan, ale muhafzl r memuru, mfts, eyhi vardr. Ceneviz frenginin elinde i en gr emli ve gzel bir ehirm zaman binalarnn eserleri grnyor. L in imdi o adar gzel bir ehir deildir. ar iinde camileri, mescitleri, han, hamam, ar ve pazarlar vardr. Kalesi deniz e dr. Ba ve bahelerinde meyve o tur. Liman gzel demir tutar yata tr. Fa at bat rzgrn olur. Limann dousunda bir adas vardr. Nice ereler Kaza o yarm adann ardna gem sa layp aradan as er d ere bu ehirden pe o mal alm, ehri ya mtr. n alesi edemez. Bu ehir Trabzon eyaletine tabi olma la, mer Paa as erinden nice denizden b a nlar Trabzona ara yoluyla giderler. Buradan al ara uzeye doru deniz ile Yeryol um Kalesine geldi . Deniz enarnda bir hne aledir. Kale muhafz ve as erleri vard Liman gzeldir. Kasabas o adar gsterili deildir. Oradan Zmre burnuna geldi . Dalarnd yleri var. Buradan yine uzeye gidip Greli Kalesine geldi . Trabzon idaresinde n ahiyedir. Kalesi deniz enarnda, Ceneviz yaps bir aledir. Buradan yine uzeye ynel p Popoliye vard . Bir by rfezdedir. Yer yer perian durumda aleleri vardr. Ama yle

gzeldir. Yine uzeye gidip oldu a gzel Lz ylerini geere Yoroz Burnu Kalesine geldi . Deniz enarnda apal bir burun zerinde salam bir ale olup, drt taraf gzel yl idir. Oradan A aabat Kalesine geldi . Gsterili ve by bir nahiyedir. Kalesi deniz en arnda be eli olup, Rumlardan almadr. Oradan Polata pazarna geldi . Polata pazar: Bu da Trabzon idaresinde nahiye ve subal tr. Etrafnda yz adar gste y bulunduundan, bu vadide haftada bir pazar urulara on bin adam toplanr. Burada bir by liman vardr i, Karadeniz gemicileri arasnda Polata liman adyla mehurdur. Se rzgrdan et ilenmeyen, demir tutan yata l gzel bir limandr. Oradan ileri gidere Trab zona geldi . ERCTEN STANBULA SEYAHAT Hicr 1066

nce Paa Efendimizle Malazgirt Kalesine geldi . Kalesi yuvarla bir tepe zerinde saf esme tatandr. Hisarn ii gzeldir. Ama hane saysn bilmiyorum. ehri o adar gzel . Tahminen i i bin hane, bir cami, i i medrese, anca be insan alaca bir hamam, bir han, elli adar d n, yedi adet ocu o ulu vardr. ehrin su ve havas, yayla havas v suyu gibi olup hal sal l ve uvvetlidir. Burada oldu a sert olur. ehrin iinden a ehir Bingl yaylasndan doup gelir. Bu ehirde n iddetinden apand ald ve bir ay oturmamz, be lememiz emredildi. B hayvann ld dolu yandan bir saat saat sonra paaya bir dolu tanesi getirdiler, tamam bir o a geldi. O tane paaya gelinceye adar bel i de elli dirhem erimitir. Bu ehirde paa ile faslnda i en Bitlis Han Koca Abdal Handan bizim paaya dostlu esajlar ile hediyeler geldi. Ben fa irin alt ba atmzla i i sepet elbisemizi gnderip dr lemize onar altn dene ve birer at siyah elbise verip bana dahi i i yz uru ve i i zl atr y e er ii vesair yiyece ten hediye gndermi. Ve me tubunu dostlu slbund nim mrm arndam Evliya Efendi. Niin or uya dp o gece firar ettiniz? Bilmiyor muydun bizim memle et hli yle olagelmitir. te hediye ettiimiz boyahanenin mahsulnden ahsn yz uru gnderdim. Allah ile ahidim olsun nite im bu Abdal Han zayf ve uvvetsiz olara hayattadr, her sene ha nz size gndeririz. Hayr dua etmeyi unutmaynz! Ksacas bir ayda n iddeti oldu a azalnca yola t . Allah raz olsun olsun. Mal Mehmet Bey her gn er bin at yemi ve ellier oyun yiyece verip bir ay ev sahiplii et tiinden Paa mahcup oldu. Malazgirtten hare et gn srtnda i samur r arp Mehmet B i. Kuzey tarafna arlar ineyere gitti . Bu arada hava sa in olup zarar vermedi. Selm etle Erzuruma vard . Ahali Paa Efendimizi vezirlere ait saraya yerletirip btn aalara r iinde Bizim adaletli paamzn aalardr. diye ona lar verilip cmle ihtiyacmz ehir n arland. Vilyet valisi olan Zurnzen Mustafa Paa stanbulda bir saat mhr sahibi olu grevinden alnm olara eyaleti Erzurumun idaresi ona verilmiti ve gelme zereydi. Erzur mda Mtesellimi Abdullah Aa namnda Allah dostu, tedbirli, gnl hrsz bir imseymi. Pa indii saat cmle i aalara hcreler ve divanhaneleri sradan altna batrlm bir hlde d et e tirmiti i diller anlatamaz. Gya Vandan Erzuruma vali oldu zannetti . Yeme ten sonra eller y anp paa yry yapar en Bu asr cihannma ne ziba ve rana olmu. diye se lnca Mimm yersem seyyah lem Evliya. Hddmi Mehmet Paa. Sene 1056 yazsyla beni gr l sene Acem diyarna gittiin va it bu asr bina olup da m na ettin? deyince yardmc gele Hseyin Aa Sultanm Lo mann srrndan haber aln. Bu asr Efendimiz Mehmet Paa olunuz i i en bina edip btn ren li yazlarn ve lcivert yaldzlarn da Evliya elebi ulunuz yaz arih drmeleri de onundur. dedi. Erzurumda on gn oturup n iddetini geirere btn vilyet meclisi ile vedalaara a doru yol ald . Burada Erzurum valisi Zurnazen Paa adrlaryla o iddetinde oturmu a idi. Bizim Paaya by ziyafet e ip bir samur r ve bir ymetli eerli at, bir oba ad yirmi ese yollu ve beer atar atr ve deve ve on adet se in Grc deli anls hediyeler verme le Mele Paay oldu a memnun eyledi. O gn Ilca tarafnda can sohbetleri edip, erte si gn vedalaara ondan al p Mama Hatun, Erzincan Kalelerini geere Kaplanlbele geldi Neuzubillah iddetli bir , ar ve yamur, tipi ve yamur e ere ve btn develerin aya l ee balayara , ar y leri atrlara y leyere , beli g hl ile ap o gece btn as er erinde yatp ve aalara ate vurup orman ebab etti . Buradan al p, yerleim yerleri get bu yer Sivas eyaleti olma la ahaliden Sivas valisi Seydi Ahmet Paann Sivastan alnar a stanbulda Kaptan Paa olmaya gittii haberini iitti . Buradan bat tarafna gidere To t Kalesine geldi .

KANUN ZAMANINDAK BYK VEZRLER

BYK VEZR OLMAYAN KUBBE VEZRLER

Gebzede a evi ve cami yapan Vezir Mustafa Paa (oban Mustafa Paa) Bosnaldr. Vezir Ferhat Paa, Arnavut aslldr. Vezir Koca Kasm Paa, Sleyman Hann ehzadelii srasnda Defterdar, sonra Lalas oldu olduu iin Drdnc Vezir olup Selni te eme li i en orada bir cami yaptrp ld. Vezir Hain Ahmet Paa, Arnavuttur. Harem-i Hmyundan p Yenieri Aas, Belgrat fet eli valisi oldu. Sonra Msrda isyan r olup Bb- Zuveylde asld. Vezir Gzelce Kasm Paa, Haremden p Vezir olara Mora Adasnda Anaboli Kalesini thetti, sonra stanbul civarnda Kasm Paa asaba ve camisini yaptrd. Buras Kasm Paa ad . Vezir Hac Mehmet Paa, Budin Veziri i en bir Yahudi do tor zehirli erbet verip ldr d. Sonra Mehmet adnda r adam zehirledim. diye itiraf edere ldrld. Mehmet Paa, Bu Vezir Hsrev Paa, Koca Lala Mustafa Paann by bir adamdr. nce enigirba, sonra Rumeli ve Msr Valisi oldu. Vezir Hadm brahim Paa neza et ve edep sahibi, arbal, ihtiyar, cesur bir vezirdi. S livri Kapsnn i yznde i cami onun hediyesidir. Vezir Hadm Haydar Paa, Harem-i Hasta Kap Aas i en dar arlp ehzade Mustafa fnda diye iftira atlara grevinden alnd. Herse Sancanda eme li oldu. Bilgi sahibi, s i, yo sullar seven by bir vezirdi. Vezir Parla Mustafa Paa, Bosnaldr. Arnavuta parla , oca deme tir. O adla l apl ve cesur bir vezirdi. Msr Veziri ve Kaptan oldu. Eypte gmldr. Vezir Damat Ferhat Paa, ehzade Mehmet Hana damat olmutur. Es i Saraydan bir esini blp Sultan Beyazt civarnda bunlara bir saray yaptlar. Hattat olduu iin Mushaf (Kuran m) yazp onunla geinmitir. Bir Mushaf hl Beyazt Han trbesindedir. Vezir Mustafa Paa, Hlid bin Velid neslindendir. emsi Paann ardeidir ve ondan by Haremde yetiip a rcba olmutur. Rumeli eyaleti valisi olara Malta zerine umandan ol gnderilmi, fethedemeden gelince Hacca gidere orada lmtr. Babam tarafndan gmlmt. SLEYMAN HAN BEYLERBEYLER

Behram Paa: Olanlar tala vurma

suretiyle endisini ehit ettilerse de sonra hepsi

yine

l by vezir Karamanl Pr Mehmet Paadr. Kanun tahta getii zaman by vezirdi v endisinde bra ld. By vezir Ma bul ve Ma tul brahim Paa, Harem-i Hstan yetimitir. By vezirli le Hain Ahmet Paay astrara Msr Kalesine yedi ule yapt tan sonra Msr imar edere st di. By vezir Aya Paa, Arnavut aslldr. Harem-i Hmyunda yetimiti. Sonra Yenieri A eti Valisi ve vezir oldu. By vezir Ltfi Paa da inat Arnavut avmindendir. Harem-i Hmyundan nice sanca lar ca beyi oldu tan sonra vezirli le eref buldu. By vezir Sleyman Paa, A hadmlardan olup Haremden yetiti. ama, oradan Msra gi donanma ile Hindistana gidip Bender-i Diy ve daha nice aleleri Porte izlilerden alp Hint ralna hediye etti. Biro ganimet malyla Yemende i Aden is elesini fethetti. zdemir Bey ile birli te Habei ald. Sonra stanbulda by vezir oldu. By vezir Ahmet Paa, Arnavut avmindendi. Tedbir, cesaret ve gsterile mehur bir ve zirdir. Harem-i Hmyundan Kapcbal ile p Yenieri Aas, Rumeli Valisi, sonra By Tahmasb gece bas n ile bozdu. Sonra Temevar fethetti. By vezir Kaln Ali Paa, Herse Sancanda Pere asabasndandr. Saraydan Kapcba Valisi, ondan sonra By vezir oldu. o iri yar adamm. Sonra So ullu Koca Mehmet Paa bavezir oldu. Bosna Sancanda So ol yani ahin asa . Harem-i Hstan Kapcba olara t. Nice sanca beyliinde, Rumeli eyaleti valiliinde Neticede padiaha r yl by vezir olup bir sahipsiz mal getiren snrda i fedailerden , onu Kubbe Altnda ba la bir a yerinden yaralayara ldrmtr.

drldler. Davut Paa: Msr valisi i en rahmetli oldu. veys Paa: am beylerbeyi i en rahmetli oldu. Du aginolu Gazi Mehmet Paa: Msr valisi oldu. te i veys Paa: Yemen omutan i en Aden ehrinde ld. E ya Pehlivan Hasann eliyle adehini iti. zdemir Paa: Msr Sultan Gavrinin a rabasndan er ez asll, cesur ve yiitti. Habe Yahya mer Paa: Belgratta camisi, a evleri ve nice hayr eseri vardr. Gazi Kasm Paa: Sleyman Han, Be Kalesini uatp n iddetinden fethedemeyip dnnc asm Paa 12.000 Serdengeti bahadr ile yarar yiitlerle Almanyaya dald. ay yama ve ta p Kfirlere zarar verir en, beri tarafta Sleyman Han, Can urtaran Kalesine dp can urt ard. Gazi Kasm Paann btn adamlar Almanyada ehit olup endisi iiyle Venedi l e lesine geldi. Ben o ehitleri Alman diyarnda nice yerde ziyaret etmiimdir. Gzelce Rstem Paa: Haremden p Yenieri Aas, sonra Budin valisi olmutur. Sleyman Paa: Haremden yetiip stolni-Belgradda Glba muhafazasnda rahmetli olup de gmldr. Osman Paa: Has Saraydan mtr. er ez asll yarar adamd. Nahvan seferine ah or n yapt iin endisine Erzurum Eyaleti hediye edildi. Gazi Hasan Paa: Yemen ve Habee gitti. Sonra Temevar valisi oldu. Sola Ferhat Paa: Badat valisi i en orada ld. Baltac Mehmet Paa: Bosnaldr. Badattan alnp stanbulda ld. Hurrem Paa: Bosnaldr. Pir Paa: Ramazanoullarndandr. Musa Paa: sfendiyar Hanedanndandr. Erzurum Valisi i en Grc firlerle yaplan sava t oldu. Hadm Ali Paa: Msr Valisi i en rahmetli oldu. Arslan Paa: Lala Mehmet Paann oludur. Budin Baruthanesini bu yaptrmtr. Tatavpap ini firlerin igal etmesi zerine sulu saylm ve Sleyman Hann ota nnde ldrlp Aya Paa: By vezir Koca Sinan Paann ardeidir. Haremden yetiip sonra ldrld. Es i Behram Paa: Badat valisi i en hret bulmutur. Ahmet Paa: Haremden p 20 yl Anadoluda h im olmu, An arada bir hamam ve bir Mev e yaptrmtr. Ulama Paa: Te e Elinden Acemlere tutsa dm, daha sonra Han olmutur. Oradan Anadolu ap endisine Lipva Sanca hediye edilmitir. Orada r gn dman uatmasna ar oy ra aleyi firlere teslim etmitir. Teslim olara dar ar en Kr gn niin savatn? arafndan ehit edilmitir. Lipvada gmldr. Yular sd Paa: Haremden mtr. emsi Ahmet Paa: Kzl Ahmetlilerden beinci vezir Mustafa Paann ardeidir. padia dim olmutur. Hac Ahmet Paa: Bu da Kzl Ahmetlilerdendir. Damat Hasan Paa: Sleyman Hana damat olup Acemistana aan ehzade Beyazt iin Acemist na elili le gidere ehzade Beyazt ocu laryla birli te alp Sivas Kalesinde boara e e Paa Kalesi ya nna gmmtr. Ziyaret ettim. s ender Paa: Bostancbal tan Anadolu valisi oldu. er ezdir. Oradan Diyarba rda o alili yapt. Orada rahmetli oldu. Temerrd Ali Paa: Bosnaldr. Kara Mustafa Paa: Has Odadan mtr. Hzr Paa: Hzr gibi am ve Badat dolam, Haremden m, arbal anaat ar, b Kara Murat Paa. Sofu Ali Paa: Haremden p Msr valisi i en derdinden ahrolara Kahirede rahmetli u. Hsrev Paa. Muzaffer Paa. Gazanfer Paa. Gllb Paa: Dervi adam olma iin eme liliini istedi. Daima babamla ar adal ederdi iya derecesinde iyi huylu, tatl szl bir ihtiyard. Mehmet Han Paa: Dul adiroullarndandr. ah smaile gitmi, sonra piman olara yine O Hanedanna gelip Rumeli ve Anadoluda by sanca lara h im olmutur. Sfatnda cenap yaz ilirdi. SLEYMAN HANIN KAPTANLARI

Kaptan Sinan Paa: Haremden yetimiti. Gayet yc idi. Kaptan Hayrettin Paa: Vardar lcasndandr. Btn atalar oradadr ama endisi Midilli a doup nl bir levent bahadr oldu. Cezayirde nice sanca lara vali olup 940 ylnda endis ne Derya Kaptanl verildi. A denizde 3000 tane gemi batrp nice ere tutsa olara nice aleler fethettii Ftht- Hayrettin Paa adl eserde a lamalaryla mehurdur. Sonunda tli olup Bei tata deniz ysnda ara aptan olup o limanda yamet gnne adar demir a yatar. 970te lmtr. Salih Paa: Kaz daldr. Bu da Cezayir Paas olup Adalarn Paas oldu. Turgut Paa: Cezayir Paas i en Malta Kalesi uatmasnda top atar en topun paralanmas la ehit oldu. Maltann fethi de smet olmayp fethedilmeden dnld. Mehmet Paa Hayrettin Paa: Cezayir Paas olup O yanusa or u sald. ngiltere adalarn harap etti SLEYMAN HAN ZAMANINDAK DEFTERDARLAR VE NANCILAR

Defterdar s ender elebi. Haydar elebi: Geliboluludur. Ltfi Bey: Haremden mtr. Eblfazl Efendi: Bitlisli Molla drisin oludur. Abdi elebi: iviolunun oludur. Mustafa elebi: nmeli i en yine Divana gelirdi. n alemce zamannn te adamyd. Mehmet elebi: Eri Abdiolu derlerdi. brahim elebi: Badefterdard. Hasan elebi: Defterdarl tan azledilip enigirbal verildi. Murat elebi: Kilitlbahir Hisarndandr. Cellolu Mustafa elebi: iirlerinde vesair teliflerinde Neeti mahlasn ullanrd. ll adl bir adnn oludur. Defterdard. Taba atl-Memli adl tarihle Kanunname adl e rdr. Ramazanolu Mehmet elebi: Nianc idi. Ksaltlm bir tarihi vardr. SLEYMAN HAN ZAMANINDAK BEYLER

K Bal Bey: By vezir Yahya Paann oludur. Hsrev Bey: Sultan Beyaztn znn oludur. Otuz yl Bosna h imi olup Saray ehri , han, hamam, a evi, medrese ve ocu o ulu, yaptrp nice bin zaferler azanmtr. Kara Osmanah Bey: Kara Mustafa Beyin oludur. Sleyman Hann z ardeinden domutur. lada garip bir camisi, medrese ve a evleri vardr. Mal oolu Ali Bey: Pojega Beyi i en Hrvatistana dehet samtr. Bunharolu: Cellolunun ra larndan olduu iin defterdar oldu. er es Kasm Bey: Haremden yetiip Nablus h imi oldu. lde Araplar silhla gezemez old r. Kurt Bey: Es i i inci vezir Deli Hsrev Paann oludur. Canbulad Bey: Krt abilesinden tannm bir beydi. Hseyin Bey: Krt Ceziresi beyi idi. Sfatnda cenab yazlrd. SLEYMAN HANIN NL BLGNLERNN BAZILARI

Molla Hayrettin Efendi: nce hocalar idi. Kastamonulu Seyid elebi: Bilginler arasnda n azanm ve eyhlislm olmutur. Kadir elebi. eyh Mehmet Efendi: iviolu namyla tannmtr. Kutbeddinolu eyh Mahmut: Anadolu Kazas eri. Adil Paa Olu Mehmet: Tarih bilginiydi. Farsa iirleri vardr. Abdlfettah Olu Ahmed Adil Paa: Konumas tatl adamd. randa Berdaa adl ehirdendi Tunuslu eyh Mehmet: Hafzdr. Kuran on trl o urdu. o tannmtr.

Erdebilli Zahreddin: Tebrizden Anadoluya gelip Msrda Hain Ahmet Paa ile asld. Ke aaolunun ra larndandr. Molla Ya up: 929da Manisada medrese hocas i en ld. Ee Halife namyla tannm st . eyhlislm Aladdin Cemli: Selim Han zamannda eyhlislmd. Bilgin, olgun ve faziletl rem birisiydi. Elli a a maa ile eme li oldu. eyhlislm Kemal Paaolu Ahmet Efendi: Yavuz Selim anda, nce Msr fethinde azas e erleri pe o tur. Mftis-Sa aleyn diye isim almtr. Zamannn te adam, cifir ilminde in te ismiydi. eyhlislm Ebussuud Efendi: Bunun vasflar toplansa by bir itap olur. Bin cilt ada eseri ve risalesi vardr. Bilginler arasnda o itibarl bir tefsiri vardr. Arapolu Muhittin: Ebussuud Efendinin cezalandrd Arapoludur i Msra gider en A d atmtr. Salih Olu Ali: Hmyunname yazardr. Bursada gmldr. MURAT HANIN DETLER

K, yaz her cuma gecesi bilginleri, eyhleri ve hafzlar toplayara ilmi onular zeri nde onutururdu. Cumartesi geceleri ilhi o uyanlarn, hanendelerin, sazendelerin, nam elerini dinlerdi. Pazar geceleri Tfl, Cevr, Nef , Arz, Nedim, Nisr, Beyn, zzeti gib le onuurdu. Pazartesi gecesi Kr Hasanolu, Damad Muslu elebi, Mu allid fd Hasan, A ba Sar elebi, a man elebi, Simitiolu gibi oyuncular; Bataolu Yarpur Kolu, Osman Kolu, N Kolu, Ahmet Kolu gibi engileri toplayara Hseyin Bay ara meclisleri yapard. Sal gece si gn grm ihtiyarlarla onuara szlerinden hisse apard. aramba gecesi ta va sahiple ermilie ya n imselerle, perembe gecesi de dervilerle, dnya grm bilgi sahipleriyle t ederdi. Her sabah Divana ar, Mslmanlarn ilerini grme te gayret gsterirdi. Drt yannda n inti am alp, Osmanl l esi zerinde u uurmaz ve btn hal emniyet iinde bulundururd ve tabiatlarn yazsa by bir itap olur. Allaha hamdolsun i babam, Sultan Sleymandan Sultan brahime adar on padiahn hizme inde bulunmu Kuyumcuba idi. Ben de Murat Gazi gibi mcahit bir padiahn sohbeti ile eref buldum. Badat seferinden nce r a e ile sipahiler zmresine girdim. SULTAN IV. MURATIN LM

Saadetli padiahn tuu ve ota Davut Paa Ovasna di ilme zere i en ni ris hastal hlsiz dm, urad aresiz hastal larn acsndan, sefer s ntsndan yataa dp ur orlar l r yarp aray a tan ayrdlar; geometri bilgisiyle g lere merdiven urup g l rsa da, ecel derdine il bulamadlar. Bu padiah da lm hastalna are bulamayp geici s da edere ebed lemin padiah oldu. Yl 1049 (1640) idi. Me n Cennet olsun. Btn Muhammet mmetine yas dp At Meydannda siyah donlu atlarla yas tuttular. Padia an Ahmet Hann yanna gmdler. Yerine Sultan brahim Padiah oldu Kara Mustafa Paa By vezir, Kara Hasan Paa Defter dar, Abdrrahim Efendi eyhlislmd. Bunlar, Sultan Muratn hazrlatt donanma boa gitm e A denize ardlar. Ama san i cansz olara tlar. Nihayet mavnalardan biri batp A de hibir i grlemeyere asmdan sonra slm as eri stanbula dnd. STANBULDAK A EVLER

nce insanlar doyuran Allaha rler olsun i btn canllarn rz n salamtr. Fatih Hazretleri yo sullar, garipleri, zayflar nimete boma iin nce Yeni Saray a e ini yaptrd i, daima her ese nimeti boldur. Sultan Beyazt- Vel a evi: Bunun da gnde i i defa sofras her ese a tr. Bundan ba a Sultan Birinci Selim a evi, Sultan Sleyman Han a evi, ehzade Mehmed H an a evi, Sultan Ahmed Han a evi ve Avrat Pazar civarnda i Hase i Sultan a evi vardr. Dier a evleri Vefa Sultan a evi, Eyp Sultan a evi, Tophane civarnda i ehzade Cihangir ultan a evi, Mihrimah Sultan a evi, Valide Hatun a evi. Bu son i isi s dar tarafndadr. Bir de Ksem Valide Sultan a evi.

Bundan ba a te elerde de mutfa lar vardr ama es i sultanlarn a evleri bu saylanl ardr i yo sullara, gidip gelenlere e me ve orbas boldur. Ben elli ylda on se iz padiahl ve rall yeri gezdim. Hibir yerde bu adar hayra t grmedim. Zamann sonuna adar Osmanl Hanedannn nimeti bol ve daim olsun. Hal ince yapl, gm bedenli, sevimli imselerdir. Konusalar gayet gzel sz etti le n insana tesir edip gnl ferahl verir. n her biri stattan alm imselerdir.

OSMANLI EHZADELERNN MEZARLARI

Osman Gazi olu ehzade Aladdin Paa 804 tarihinde lmtr. Babas ile beraber Orhan Ga nnda yatar. Bayezid-i Vel olu ehzade ehinah, Bursada h imdi. ehzade ehinahn olu ehzade Bursada beraberdi. Bayezid-i Vel olu ehzade Mehmet, oullar ehzade Musa, ehzade Emr, ehzade Orhan, Alemah, Alemahn olu ehzade Osman. Bayezid-i Velnin olu ehzade Ahmet Han. Sultan Ahmetin ehzadesi Aladdin, ehzade Ali Han adl i i ehzadesi vebadan rahmetli olup naalar Bursaya gtrlere Orhan Gazi ile Osm Gazi arasna gmld. Bayezid-i Vel olu ehzade Kor ut. Kardei I. Selimle by sava edip bozulara am lyetine snmt. Orada Piyale Lalas ile bir maarada sa lanm bulunara 919 tarihinde . Murat yannda by bir ubbe iinde rahata avuturuldu. Dorusu gl uvvetli ehzadeymi inci Murat Han olu ehzade Hasan: Fatih Sultan Mehmetin ana bir ardeidir. ehzade Kasm, Aliah, Cihanah, Veli Han, Bua Han. Bunlarn hepsi inci Koca Murat Han trbesinde gmldrler. Cemah, elebi Sleyman Bey, ehzade Sleyman elebi, ehzade sa elebi, elebi Sultan M dahi Bursada gmldrler.

STANBULA DN

6 Safer 28 Mays 1640 velinimetlerimizle vedalat . Nicesinde dostlu gsterere at lara binip ar adamz O uolu Ahmet Aa ile birli te benimle Nilfer Kprsne geldi. Orada lere veda edere drt saatte yine Mudanya asabasna vard . Orada hayvanlarmz Bursa iler i gelenlerinin hademelerine teslim edere bir hafif y l gemiye bindi . Gnn uygun zam annda yola p denizin dalgalarna aplara sallana sallana al alanp bir gnde canmzd lduumuz hlde Bozburun is elesine geldi . Es i zamanda gsterili ve ticaret yeri olan bir is ele imi. Amansz bir girdabn old uu yerde bulunduundan gelen gemiciler, girdap or usuna dere be on gn, yahut bir i i ay yatarlarm. te burada be leye be leye b an tayfalarn ve tccarlarn bedduas eseri ol buras harap olmu ve olma tadr. s ele banda bir han, bir a misafirhane, bir cami ile bir a ba al d n, eme c d nlar var. Ba a bir bina yo tur. L in drt evresinin ba ve baheleri o tur. s ele banda i caminin apsnda ve duvarlarnda misafirlerin i yet yazlarndan bir zaca bo yer almamtr. Bir gemi bu girdaptan gemeden urtulamaz. Trl trl yazlar gr enler Bozburuna gelip duvarlar seyretsinler: Dd elinden Bozburun, Feryd elinden Bozburun! Be leye be leye seni Kalmad az, burun. Veya: Ey bell Bozburun! Feryd elinden, h, dd. gibi nice iirler vardr i o uyanlar glmeden hayran alr. Ben bile i i gn bu hl ile be ledim. Sonunda nazi , ibar on be ii bir yere geldi . Silhlarmz emendimize balayara

aradan yola dt . bin adm adar gitti ten sonra Armutlu nahiyesine vard . Armutlu asabas nahiyedir. Nib oturur. Subas Bursa tarafndandr. Kasaba dz bir oda bal, baheli, evresi armut baheleriyle ssl, gzel bir yerdir. Onun iin Armutlu derler dar gzel evi vardr i hepsi iremitle rtldr. Bir, bir hamam, mescidi, bir han, on n vardr. Suyu ve havas oldu a gzeldir. Bir gece orada misafir alp sabahleyin gemicilerin haber vermesiyle acele yya gelip yine gemiye bindi . Allaha rler olsun hafif bat rzgryla Bozburun girdabndan up yel en aara Katrl adl dan dibinden Bababurnu adl yerde Baba Sultan ruhuna Fatiha o udu . Denizde elli mil adar ilerledi ten sonra hava oldu a elverili olara stliman hline geldi. Her es hayrette ald. Bir ara denizde serseri gezdi . Sonra rzgrn uygun esmediini grere gemimizi rzgra uydurdu . indi va tinde stanbul ylarnda be mil d ere Ayastafanos asabasna geldi . Ayastafanos asabas: Madyan olu Yan o, stanbulu yapt zaman olu Aya stefan da bu apt iin ondan bozma olara Ayastafanos derler. Deniz ysnda, Bostancba h mnde bir Yasa Kolluu vardr. Eyp Mollasnn nahiyesi h mndedir. Kfirler zamannda by ehirm man bin Abdlmeli zamannda stanbul uatlara fethedilemeden dnld va it mer bin Abd i, hal nn itaatsizlii dolaysyla harap etmitir. imdi be yz gr emli ev olan bir Rum Bir zaviyesi, bir ars, i i ilisesi vardr. Havas o gzeldir. Burada btn ar adalarmzla gemiden p misafir oldu . Sabahleyin yaya olara ydan tarafna gidere saatte s ender elebi bahesine vard . Bu bahe, deniz ysnda Cennet r Hn r bahesidir. II. Selim Han anda s ender elebi adl bir Defterdarn bahesi imi. n yapmtr. s ender elebinin ocu suz lmesi zerine padiahlara mahsus has bahe olmutur. Bir Bo as, i i yz adar lhl Bostanc as erleri vardr. eyhlislam Hseyin Efendi ziyareti: IV. Murat Han Mftlerindendir. imdiye adar yle b r Mft gelmemiti. 40.000den fazla fetva ezberinde idi. Ziyaretten sonra bahe stadndan a lar alp ar adalarmla binmi gider en deniz ysnda arl larmz tayan gemi de re iyordu. Nihayet 6 haziran 1640 stanbula girdi . Ben o gn evimize varp babamn ve anamn ellerini pere huzurlarnda durunca babam Saf geldin Bursa seyyah, safa geldin. dedi. Halbu i nereye gittiimden imsenin haberi yo tu. Sultanm! Bursada olduumu nerden bildiniz? dedim. Dedi i Sen 1050 Muharreminin arsnda (2 Mays 1640) aybolduun gece ben nice dualar o udum. Bin ere nn Atayn sre um. Gece ryamda seni grdm. Bursada Emr Sultan zaviyesinde manev varlndan yardm dile ica edip alyordun. O gece bana nice hl ehli canlar seyahat rica edip senin seyahate gitmen iin izin istediler. Ben de o gece hepsinin rzas ile sana izin verdim. Fatih a o udu . Gel imdi oul! Bundan sonra sana seyahat grnd. Tanr mbare eyleye. Ama sana . diye elime yapp arsnda aya st durdurdu. Sa eliyle sol ulam burara uzun bir a da enseme bir pehlivan sillesi vurup ulam burdu. Yr, sonun hayr olsun. dedi. Sillenin tesirinden urtulara gzm anca ba tm i evimizin ii nurla dolmu. Hemen b mn elini pp sessiz durdum. Bir heybe iinde on i i tane adar nefis itap ve i i yz a dar Eref altn yol paras vard. Yr. Nereye gidersen iznim var. Ama gurbet diyarnda ted ve mert ol. Dertlilere yr ol. diyere alnmdan pt. aramba pazarnda Abdlvhid Efendi da hayr duasn ald . eyh Msrl mer Efendi, eyh Gafr Efendi, eyh Ehlicennet Efendi an Efendiye gtrd. Ksacas on i i adar eyhin de ellerini ptm. Hepsi de Yr! Allah se utlu etsin. diye dua ettiler. ime sevin doldu. Evimize geldi . O hafta l Rebilevvel 1050de (21 Haziran 1640) a rabamzdan Kulolu Mehmet Reisin gemisiyle zmite gitme zere babamn elini pere yola dtm. AZAK SAVAINDAN KIRIMA GEL

Aza Kalesi altndan Bahadr Kirey Hann as eri; Ulah, Budan, Erdel as erleriyle a l p ale dibinde denize aran Ten rman gemeye balad . Irma sa in a yordu. Han haz emen as eriyle atn suya srp zengilerine madan arya geti. te i as erler de aletle mat tulumlara oyup at uyru larna balayara bir saatte rma getiler. Yirmi bir saat ba a doru Heyhat l iinde Tatar as erleriyle gidere Brebay adl yere vard . Brebayda, Aza Kalesinin bat tarafnda denize d len Ulu Ten rmann bir olu a ar. Mos oflarn ileri dalarndan p yerden Aza Denizine atlr. Kaml ve sazl ii o adar lezzetli deildir. Irma ysnda i hal n yzlerinin rengi sardr. Boazlarnda

eri yumru, i bir et fazlas olur. Buras oldu a imenli olduundan, Tatar as eriyle durul ra zev ve safa edildi ve yz adar at urban edilip yenildi. Benim il at eti yiy iim, Tatar as eriyle sefere gittiim bu Aza ylndadr. Ben geri Tatar Hanna mensuptum ama Mansurlu Kaya Be in ya nlar ile der al ardm. er nl, arma atlarmz vard. Bu Mansurlu Boylar, Krmn yurt egeleridir yani Krm Adasnn sahipleridir. Gzleve rafnda i Man t Elleri bunlarn yurtlardr. Gayet ba ml atlar olur. Etleri ve yalar o sr etinden far l olmaz. o besleyici ve abu sindirilir etlerdir. Bu ona ta sabah olup gne dounca btn oulardan Ot Aalar taraf taraf s ald. B leri atlara binip se iz saat gitti ten sonra St rma ysna geldi . Buray da atlarla ge Kys imenli olduu iin orada duruldu. Fa at ata bata , sazl bir yer olduundan, bura adar at ve elli adar esir batp bouldu. St rma, Mos of l esinin bat tarafnda Kurluvise adl by ehrin dalarndan top Denizine d lr. Yolda ba r ve gm madenlerine uradndan suyu st gibi beyaz ren lidi mesinin nedeni budur. Yararsz bir sudur. enlerin o defa boazlarnda ur olur. Fa at bu man i i tarafnda yetmi adar gr emli ve salam ale vardr. Hepsi Tatar or usundan titr rler. Krmda haftada bir i i defa Be Ya etecileri bu alelerin altna seirtip tutsa ya a ve Krma getirere satarlar. Bu aleler hep Mos oflara aittir. Bu St rma ysndan da al p bir saat gitti ten sonra Mu Irmana geldi . By b da yz bin gl le o sertliinde geere ar tarafta biraz dinlendi . Bu su, hayat suy olup Ten, Turla, Tuna rma lar gibi bunda da gzel morina ve mersin bal lar olur. a ve a bal lar da oldu a lezzetlidir. Bunlar da Mos ovann uzeyinde i dalardan toplanp bura a Aza a a ar. Buradan da yry sleri alnara yola oyuldu . Yrdmz yerlerde er arn ar y ora e ere on alt saat yryp Kpa ovasnda Purumbay durana geldi . Burada da ar zeri sabahleyin atlara binere lgar ile Krm Adas l esine girdi . Or Az adl aleye girdii erde By vezir Kara Mustafa Paann Ula Aas Recep Aa yirmi atl ile Aza Kalesine gider bize rastlad. Aza Kalesinin fethinin smet olmadn bir bir anlatt . Han Hazretlerinde me tuplar alp stanbul tarafna gitti. Ben de Han Hazretleriyle Krma girdim. Bahe Saray adl by ehirde, r su adl der bir onu evi ayarland. Btn malzemelerimizi ald . Kendimi Hann devletinin devam iin du ya ve ibadete verdim. Biraz yorgundum. Seyahate gcm almamt. Bu , Han Hazretleri Aza Kalesine snm olan firlere yardm gelmemesi iin Krm r ellier bin atl ile ta Aza Kalesi altna adar gidere yine Krma dnd. Yine o yl Kalgay Sultan ere 80.000 as erle Mos of l esine saldrp vurup rara , b r onar bin tutsa la, doyumlu mallarla Krma gelmiti. Bahar mevsimi gelince Devlet Kapsndan, apcbalardan biri gelip Han Hazretlerine i Bahas 12.000 altn ile Osmanl Hanedannn bir yarln getirdi. Bu yarl ta Baharda d Tatarla Serdar Cvan Kapcba Mehmet Paa omutasnda Aza Kalesi uatmasna hazr ol. de . Han Hazretleri ba stne deyip r gne adar glensinler diye atlarn balad. Btn tlarn beslemeye balayp nihayet 87.000 Tatar as eriyle Baharda Or Az denilen yere gelip dualarla oradan darya ara Aza Kalesine yneldi . Cehennemli firler Aza alesine alabal as erle Krm Tatarlarnn geldiini, Osmanl rn da donanma ile aradan ve denizden geen yldan daha o as er, mhimmat, levazm, lmc ler ile gelme te olduunu duyunca, alede iler toplanp yle onuurlar: Geen yl Osmanllarn elinden g bel urtuldu . Bu bize Tatarlar gz atrmad. H rdm gelmedi. K bizi mahvetti. Bir taraftan tl var; bir taraftan da Tatarlar elimizi , l emizi harap edere a rabamz, ya nlarmz esir ediyor. Tatar or usundan bu aled ramad . Kale onarlmad. Cephanede bir o a barutumuz almad. te i silh ve mhimmattan da bir ey yo . urada 10.000 adar Hristiyan ald . te imdi yine Osmanllar donanma ve ala al ordu ile gelmede. Aza bal yiye yiye canmza ta dedi. Cierimiz cl oldu. Sonunda aleyi Osmanllar elde bra maz. Bir ylda 30.000 Hristiyanmz ld. Hlimiz neye varaca . T rlarla Osmanllar aleyi uatmadan hemen bra alm. Yo sa Osmanllarn bu geliinden urtulu o tur. Bu onumadan sonra bir gn aleyi bra p btn top, tfe , yay ve o larn alp abuca erine y leyere aarlar. Ten rma ysna er ez erman, Horoz erman, Tuzla erman vesair erine gidip yerleirler. Beri yandan Tatar Han ile Aza Kalesi altna gider en St rma ysnda bir a Kaza a , Aza Kalesinden Kfirlerin at onlardan iitildi. O gn, o gece bas n verilir gibi s

alenin altna gelindi ve oralar insandan boalm bulundu. Deil insan; san, edi, unduz gibi canllar bile grnmyordu. Kalenin duvarlarnda anca bir Ceneviz ulesi almt. Bu s nli durumu Tatar Han aradan ve denizden stanbula iletti. On birinci gn, stanbul taraf dan gelir en Mos of Kralnn casuslarn tutup balayara Hann huzuruna getirdiler. Bu casu slar e inme sizin Biz yeniden, by ordu ile Osmanllar geliyor; ba a zamana benzemez; aleyi bra p aasnz szlerini alede ilere yetitirme iin alrz. dediler. Canlar i. On nc gn by grlt ile By omutan Civan Kapcba Vezir Mehmet Paa gelip Az lerin bir hilesidir. diye gn be lenildi. Drdnc gn alenin zemininde ezanlar o undu. a , Budan as erlerine ferman olunara Aza Kalesinin temelinin azlmasna baland. gnd ibinden su nca temeline rhtm ile zgaralar atld. Gemiler de Temrleng Adasnda i es ta tama la grevlendirildi. Bylece alenin yapmna balanp bir ayda bitirildi. Ceneviz n salam bir ale oldu. Onun iin bu ale ha nda Krm tarihleri Serdar Deli Hseyin Paa at; Bahadr Kirey Han fethetti; Cvan Kapcba yapt. derler. Onarmdan sonra yine Kefe eyaletinde Sanca Beyi taht olup i i tu ile bir Beyler beyi Paa muhafz ald, bir yenieri aas, yirmi oda yenieri, alt oda topu, bir topuba ebeci, bir cebeciba, yedi bin aradaya Muhafz Tatar as eri onuldu. Kalenin ierisin de yetmi balyemez, r lomburne ve hende enarlarna yz hi yerletirilip gece gnd i bir alma ile bitirilmesine urald. Malzeme ve dierlerine be bin ese harcand diye ta iletildi. Kale yaplr en yedi bin Tatar as eri Mos of diyarna sefer edip onar, yirmier bin esirle slm ordusuna geldiler. Her esiri onar urua sattlar. Sonunda Mos of Kral Elaman ey Osmanl Padiah. diye stanbula eliler gnderip bar i. Kale tamam olunca iinde yer yer evler yaplr en Serdar Mehmed Paa, stanbula gidip t i slm as erleri de endi yerlerine yurtlarna daldlar. Ben de Mansurlu Boyu ile geldii iz yoldan se iz gnde Krm vilyetine girdim. Bahesarayda zev ve elenceye oyuldum. Allaha r bu savatan talihli olara gelince Bahadr Kirey Han Hazretlerinden stanb gitme iin izin aldm. Bir ese uru, esir, bir samur r , bir at elbise hediye etti. Kalgay Mehmet Kirey Han ve Nurettin Kirey Sultanlarla Yiit Vezir Sefer Gazi Aa, S ubhan Aa, Ayn Ahmet Aa ve Defterdar slm Aa gibi Efendilerimden de birer esir hediye al Krm l esinde on drt esir ve drt ese mala sahip oldum. Trabzondan, Me rilistandan ve bazadan aldmz esirlerle on se iz esirimiz oldu. Krmn btn ileri gelenleri ve hal ile vedalap Han Hazretlerinin hayr dualarn a Kalgay Sultann atna binere yola t . Nice dostlar beni geirme iin Ka Deresine ler. Orada vedalap alt saat gneye gidere Bal lava Kalesine geldi . Sefere gitmeden incelemeye va it bulamadm iin Krmn vasflarn, a evlerini, eserl maya cesaret edemedim. Bal lava Kalesini yazmaya balayacam zaman Ucal Sefer Reis adl b irisinin gemisine yz elli ar adala girere denizde nice tehli eler ve or un hadise ler grp geirdim. Uursuzluu sre li denmeye uygun bir gnde sandalla limandan dar en aara bir gn, bir gecede rzgr ar amzdan gelme zere, aa yu ar Karadenizin ortal