nceleyebildiiniz kaynaklarda; Msrllarda, bugnk cebirin herhangi bir eklinin varlna dair, kesin bilgiler grlmemektedir.

Ancak; Msrllarda, bugnk cebir konularna benzeyen, olduka ilkel cebirin varl grlmektedir. Bu konuda a h a h e s a b ad verilen bir hesaplama trne raslanlmaktadr. Bu hesaplama tr hakknda, Aydn Sayl Msrllarda ve Mezopotamyallarda Matematik, Astronomi ve Tp adl eserinde Berlin ve Rhind Papirslerine dayanarak u bilgiyi vermekte; A h a kelimesi, grup ya da miktar anlamna gelmektedir. Byle adlandrma, bir metot gr olarak yaplm olmakla beraber, a h a hesaplarnda, "Yanl ve Deneme yoluyla Yoklayarak zm" metodu kullanlm olduu grlmektedir. Ayrca bu usulle, baz zmler cebiri hatrlatyor. Ad geen eserde; bu tr hesabn nasl yapldna dair, aklamal iki rnek verildikten sonra; msterik S. Gantz'a atfen alt rnek belirtmektedir. Bunlar : 1) x/y = 4/3 ; xy = 12 2) xy = 40 ; x = (5/2)y 3) xy = 40 ; x/y = (1/3) + (1/15) = 2/5 4) 10xy = 120 ; y = (3/4)x 5) x2 + y2 = 100 ; y = (3/4)x 6) a2 + b2 = 400 ; a = 2x ; b = (3/2)x Hemen belirtmek gerekir ki; bu rnekler, Msrllarn a h a hesabnda yaptklarnn, bugnk cebrik dnceye gre dzenlenmi gsterim ve tertip ekilleridir. Yukardaki alt tip rnekte grlebilecei gibi, problemler hep zel durumlar temsil ediyor. Ancak, Aydn Sayl ad geen eserinde, bu konuda : "Msrl matematikinin zihninde belli zm yollarnn ve genel formllerin bulunduuna phe yoktur. rnein a h a hesaplaryla ilgili papirslerde, herhangi bir metot sz konusu edilmemesine ramen, bunlarda zel bir metoda uyulduu gayet sarih bir ekilde grlmektedir ... Problemlerin pedagojik amalarla bu ekilde tertiplenmi olduklar sylenebilir." Mezopotamya Matematiinin gelimi bir durumda olan dal da cebirdir. Kaynaklar; "Mezopotamya Matematiinde" gelimi bir cebir bilgisinin var olduunu belirtmekte, bunun sonucu olarak da, bugnk cebirin kurucular olarak Mezopotamyallar gstermektedir. Mezopotamya cebirinin geliim tarihini safhaya ayrabiliriz. Bunlar : a) Retorik Safha : Bu safhada; btn ayrntlar normal cmleler halinde szl olarak belirtilmekte, b) Ksaltma Safhas : Bu safhada, yer yer ksaltmalar, klie ifadeler ve semboller kullanlmakla beraber, yine szl ifadeler az ok hakim durumda kalmakta. c) Sembolik Safha : Bu safhada; a, b, x, y2, (=), ve (+) gibi sembol ve iaretler kullanarak, her ey sembolik denklemler ve mnasebetler vastasyla ifade edilmektedir. Aydn Sayl ad geen eserinde "Mezopotamya Cebri" nin retorik safhada olduunu belirtmekte ve u bilgileri vermektedir. " Mezopotamya cebir problemlerini ve zmlerini ihtiva eden tabletlerde genellikle zel problemlerle ve bunlarn zm yollar ve zm sonular ile karlayoruz. Birinci derece denklemlerin zm Mezopotamyallar iin olduka basit bir meseleydi. kinci derece denklemleri ayrntl bir ekilde inceledikleri ve bu denklemlerin zmlerinde byk yetenek

gsterdikleri grlmektedir. Metinlerde, bazen nc derece denklemleriyle de karlalyor. nc derece denklemlerin baz basit tiplerini zmleyebiliyorlard. Bu zmlerde bir takm zel cetvellerden yararlanm olduklar anlald gibi, baz rneklerin zmnde tesadfn de rol olmu olabilir. Ayrca yoklama ve deneme suretiyle sonucun elde edilmesinden yararlanm olabilirler. Genellikle, ikinciden daha yksek dereceden denklemlerin ikinci dereceye indirgenmesi mmkn olanlarn zmleyebiliyorlard. Bu gibi zmlerde derecenin indirilmesi iin yardmc bilinmeyenlerin kullanlmas metodundan geni lde faydalanyorlardou kaynaklarda; cebir denildiinde, Eski Roma a Yunan matematikisi Diofantos'un (225-400) adndan bahsedilir. Diofantos'un Aritmetika adl bir eseri mevcut olup, bu eserde sistematik olmamak zere, mnferit baz cebir konular ile birlikte, ikinci derece denklemlerin zm grlmektedir. Ancak, Diofantos devri Yunan matematii, baz harf ve semboller ile ifade edilmekte olduundan, Diofatos'un Jukarda adn belirttiimiz eseri, Harezmi'deki cebir iaretleri ve sistemlerinin oynad rolden mahrum olmas bakmndan gerek anlamda dzenli ve disiplinli bir cebir kitab olmaktan uzaktr. Kald ki; Harezmi'nin Cebri ve'l Mukabele adl eserinde grlen zm yollar, tamamen geometrik dncelerle temellendirilmi olup, bu tr sistematik zm de, cebire ilk ithal edenin, Harezmi olduu son yzyl iinde yaplan aratrmalarla ortaya konulmutur. Diofantos'ta grlen ikinci derece denklemlerin zm metotlar, Mezopotamyallarnkine benzemektedir. Aydn Sayl ad geen eserinde : "Mezopotamyallarda grlen denklem zme geleneklerinin, Diofantos'ta devam ettii grlmektedir. Demek ki Diofantos'taki ekliyle Yunan cebri Mezopotamya cebiririn hemen hemen, dorudan doruya bir devamn, Abdlhamit ibn-i vasi Trk (? - 847) ile Harezmi cebri ise tadil edilmi bir ekildeki devamn tekil etmektedir." Gene ad geen eserde: klid'in Elementler adl kitabnda grlen: (a+b)2 + (a-b)2 = 2 (a2+b2) veya 2(a2+b2) - (a+b)2 = (a-b)2 eklindeki zdeliin, cebirsel ifadelerin basitletirilmesi ve zmlerin kolay tiplere irca edilmesi iin, Mezopotamya matematikileri tarafndan kullanlm olduu belirtilir. inde bulunduumuz yzyln aratrmalar; Eski Hint Dnyasnda, zellikle 6., 7., 9. ve 12. yzyllarda, matematikle ilgili olarak, ann bilgi seviyesinin st dzeyinde ilgin bilimsel almalarn varln ortaya koymutur. Eserleriyle adlar zamanmza kadar gelebilen, Hint matematikileri, bilim tarihinde kendilerini etkin bir ekilde gstermektedir. Bunlardan belirttiimiz yzyllar iinde yaam olanlardan : Brahmagupta (598-660), Aryabatha (6. yzyl), Mahavra (9. yzyl) ve Bhaskara'nn (1114-1158) adlarn belirtebiliriz. Kaynaklar; Brahmagupta'nn Kutakhadyaka adl eserinde de, mnferit cebir konularnn grldn, ancak bunlarn dzenli ve ayrntl olarak, cebir konularn kapsayan sistematik bir eser olmaktan uzak olduunu belirtir. Buraya kadar; adlarn belirttiimiz, Diofantos'un Aritmetika ve Brahmagupta'nn Kutakhadyaka adl iki eserde, ikinci derece denklemlerin izim yoluyla (geometrik yolla) zmlerinden bahis olmadn ve mevcut bilgilerin de Mezopotamya meneli olduunda kaynaklar hemfikirdirler. Baz kaynaklar, Bizans'ta ileri bir matematiin varl hakknda geni bilgi verirler. Ortalama 1000 yllk hayat olan Bizans'n, matematik tarihinde, Eski Yunan matematiini, ilerletip gelitirmesi bakmndan, pek parlak bir duruma sahip deildi. Bu devir matematikileri olarak belirtilen ve ayn zamanda Nikomedya (zmit) rahibi olan Masimus Planudes (zmit 1260 -stanbul 1310), Diofantos'un birinci ve ikinci kitaplarna dair sadece tefsir yazabilmitir. M. Planudes'in en ok bahsedilen eseri, 1300 ylnda yazd Hint Hesab'dr. Planudes; bu eserinde, karekk alma kuraln, Diofantos'un eserini esas almak suretiyle Hint metodunu tatbik etmiti. 14. yzyln ikinci yarsndan itibaren, 15. yzyln ilk yansna kadar (stanbul'un fethi yllarna kadar), Bizans matematiinde bilim tarihinde isim brakm matematikilere rastlanlmaz. Bu tarihlerde, siyasal olaylar yznden, bilim ihmal edilmitir. Bu tarihlerin

ilgin bir olay, stanbul'da gizli kalm zel kiisel kitaplklarn dnda, elyazmas (manskrit) ne kadar eser varsa talya'ya gtrlmtr. stanbul'da elyazmalarna ait hi bir eser brakmamlardr. Givanni Aurispa'nn (1369-1460) Bizans'tan Venedik'e 238 elyazmas eser gtrd tarihi bir olay olarak bilinmektedir. Bizans matematiinin durumunu, ayrntlaryla incelemi olan Hamit Dilgan Matematik Tarih ve Tekamlne Bir Bak adl eserinde yle yazar : "Bizans'ta tam anlamyla byk matematiki yetimemitir. Birounun eserleri (birka mstesna) mtevaz ve basittir, Hatta bazlarnn eserlerindeki problemlerin, yazarlar tarafndan anlalamad seziliyor... Btn bu hususlar, Eski Yunan dehasnn gerilemi ve tkenmi olduuna canl birer rnek tekil eder. u kadar var ki, Bizans matematii, ayn devrelerdeki Roma matematiinden ok daha ileri bir durumda olmakla beraber, Dou slam Dnyas MatematiineObjektif olarak hazrlanm, matematik tarihi eserleri incelendiinde, ak olarak u hkm grlr; Matematiin geni bir dal olan cebire ait temel bilgilerin byk bir ounluu, 8. ile 16. yzyl Trk slam Dnyas alimleri tarafndan ilk olarak ortaya konulmu ve belli bir noktaya kadar da gelitirilmitir. slamiyetin Balang Yllar slamiyetin balang yllarnda; dini gnlerin tespiti, namaz vakitlerinin belirlenmesi, takvim hazrlanmas gibi dini problemlerle uralm olunduu muhakkak ise de, o devir slam matematikilerinin, arazi lleri, veraset hesaplar, ykseklik tayini ve gnlk yaant iin gerekli pratik lme ve hesaplamalar hakknda baz almalarn varl sz konusu olabilir. Hamid Dilgan; Byk Matematiki mer Hayyam adl eserinde bu konuda unlar yazar : "slam matematii, ancak hicretin ikinci yzyl ortalarnda Badat'ta domutur." Ancak bu tarihten itibaren, Badat'ta kurulan ve bugnk niversitelere benzer kurum olan Dar-l Hikme'de bata matematik olmak zere, teki bilimler hzla gelimeye balamtr.

MATEMATK TARHNE GENEL BAKI -IArda Kl

Giri: Mevzu tarih olunca, matematiin insanlk tarihiyle bitiik ve dolak maceras ho bir hikaye tarznda okunabilirse de yazarn aklnda hep bir ey vard: Ait olduumuz medeniyetin yaklak bin sene nce yaad byk hamlenin tekrarnn afanda olduumuz bir zamanda bu sahann hakk nedir sorusunun cevab nsan her zaman ve zeminde, her artta matematik yapmaya tahrik eden ve varoluta temellendirilmesi gereken mene-kken problemi halledilmeden bu saikin tarihi grn olan mebde-balang problemine el atmak abesle itigal gibi grnse de birinciyi vadelere teslim ediyoruz. "Ebu Zer Gfari (r.a.) Allah Resulnden (s.a.s.) yle nakleder: Peygamberlerden Adem, it, Nuh ve Hanuh adl drt tanesi Sryanilerdendir. Kalem ile ilk nce yaz yazan Hanuhdur.

Allah, Hanuha 30 sahife verdi. Allah; dirisde geip giden kavimlerin btn bilginlerini toplamtr. 365 yanda semavata ref edilen Hz. drise yaz, terzilik, cihad, ata binme gibi hesab ilmi de nisbet edilir ki, Allah kendisine medeniyet tohumu tayan 30 sahife inzal etmitir. Olmadklarnda alt alta iki sayy koyup toplamaktan aciz kalacak insanln matematik maceras da byle balyor. Bu macerann tahkiyesinde blmlendirme zorunlu olduundan, kendisine cemaat olmu bir peygamberle balayan hesab ilminde o cemaate imam olann zuhuru bir milad olmutur. yle ki: Matematik ilimlerin ilerlemesi dzenli bir birikimden ziyade, hemen hemen tm milletlerin itirak ettii tuhaf sramalarla, z olaraksa Eski Devir-slma Kadar emekleme, Orta Devir-slm ile birlikte sistemleme ve parlama, Yeni Devir-Bat ile yoluna son srat devam etme eklindedir.

slma Kadar: slma kadar olan devrede gelien matematik ilimlere baktmzda bir takm baarlara ramen temel eksikliin sistemletirememe olduunu gryoruz. En esas sistem eksikliiyse saylar ifadede mevkili tadad (sayma) denilen, bir grup temel sembol (rakam) ile, bu sembollerin bulunduu yere gre bir deer belirtmesi fikridir. Mesel bugn kullandmz 10 tabanl sistemde 2 rakam, 312 saysnda ikiyi, 623de yirmiyi, 216da ise ikiyz ifade eder. Byle bir tecride ulalmas nisbeten ge bir tarihe tesadf eder. Elimize ulaan tarihi vesikalardan anlalmaktadr ki, istisnasz tm kavimler sayma ekillerini bir ekilde yazya geirmilerdir. yle ki, dil iin bir alfabe kullanmayan pek ok kavim (nkalar, baz Afrika kabileleri) say yazm iin zabta geirici iaretler sistemi icad etmiler. Fakat insan Homo sapiensten Homo economicusa bir evrim diye anlayanlar bu vesikalar salt ticari bir mecburiyetten doan muhasebe kaytlar gibi grmeye alsalar da anlalyor ki bu vesikalar srf onlar yle grmek istedikleri iin yle gzkmektedir. Mevkili saymann icadndan nce kavimler belli bir kemmi topluluk (mikdar) iin bir sembol kullanyor ve ifade edilmek istenen say yazlrken bu sembollerden yeteri kadar kullanmak kifayet ediyordu. Mesela 1 iin bir sembol, 10 iin bir sembol ve 100 iin bir sembol kabul ettiimizde faraza 169 saysn yazarken onalt tane sembol yan yana dizmemiz icab edecektir. Bu zorluk grldnde, problematik pratik zeka gerei ara mikdarlar iin de (50, 500 gibi) bir sembol icad ediliyordu. Bu ksa vadede problemi zyor gibi gzkse de adversi ifasn am halde iki koldan matematik inkiaf kilitliyordu. Birincisi; hesab ilmi halk arasnda bu geni semboller sistemini hafzada tutmann zorluundan tr yaygnlaamyor ve bir katibler zmresinin inhisarnda iler yrtlyor, ikincisi; ve daha kts brakn yksek matematii en basit drt ileme dahi yol vermiyordu.

Bu tip sistemlerden olarak, Smerliler 60 ve 10 tabann meczederek (ki bugn zaman llerinde izleri grlr), Mayalar 20, in ve Msrllar 10 tabann kullanyordu. Saylan tm bu olumsuz durumlara ramen zellikle astronomi sahasnda gsterilen baarlar takdire ve hayrete ayandr. Cebirdeki ilkelliklerine kar Msrllar Pisagordan 2300 sene nce Pisagor Teoremini bulmu, krenin hacmini yaklak olarak hesablayabilmi, Pi saysna ok kabaca yaklamlard. Mezopotamyada ise 1. ve 2. dereceden denklemler zlebilmi, daireyi 360 eit paraya ayrma fikri ileri srlm, Tales ve Pisagordan 2000 sene nce mahud teoremler bulunmutu. Tarihin ilk matematik kitab kabul edilen Ahmes Papyrus Rhind (Babil kitabeleri) yazlmt. Babillilerin zellikle astronomi sahasndaki abalar nemlidir. inlilerse .. 1300de Pisagor Teormini bulmu, Pi saysn Msrllardan biraz daha hassas hesab ettiler. (Pisagor Teoremi: Bir dik "gen-mselles"de, dik olmayan kenarn (hipotensn) karesi, dik kenarlarn karelerinin toplamna eittir. Denklem Derecesi: Terimlerinin iinde en byk kuvveti olan denklemin derecesini tesbit eder. kinci dereceden denklem demek, iindeki unsurlarn en by 2. kuvvete sahib yani kare eklinde demektir. Pi says: Dairenin evresinin apna olan nisbetine verilen zel isim.) Eski Yunana Tales, Pisagor ve klidin arka seyahatleri sonucu geometri girmeye balam ve mcerred tefekkrn elinde bu ilim sistematize edilerek dzene kavuturulmutur. Hayat hakknda pek fazla bilgi sahibi olmadmz Tales .. 640 yllarnda zamann kltr merkezi olan skenderiyeye giderek ilim tahsil etmi, Msrllarn tepesinden anm piramidlerin aslna uygun ina problemini hallederek takdir toplamtr. Yere bir ubuk dikilerek bu ubuun glgesinin boyunun kendi boyuna eit olduu anda piramidin glgesinin lmyle meseleyi halle kavuturmutu. Bir sre sonra olacak gne tutulmasn haber vererek Msrl alimleri hayretlerine terkedip yurdu Milete dnd. Tales Teoremi olarak bilinen genler teorisi, ilmin her dalnda kullanlan temel-aletlerden birisi olarak gnmze kadar geerliliini korumutur. skenderin lmnden sonra Msr hkmdar olan Ptolemi skenderiyede Musaeon isminde bir akademi kurmu, zengince bir ktbhaneyi de bu akademinin hizmetine tahsis etmiti. Kapsnda Matematik bilmeyen giremez yazan Eflatunun akademisinden yetien klid (.. 330 civar) de Musaeona davet edilenler arasnda ilk sray alyordu. klid (Eucliedes) burada alt srada asrlarca ders kitab olarak okutulacak Elementleri yazd. Bu kitab sadece bir ahsn verimi olmaktan ziyade o devirdeki Yunan geometri bilgisinin bir mecmuudur. lk defa aksiyom kavramnn teklif edildii, matematik ilimlerde aksiyomlarla hereket edilmesi gerektii ileri srlen bu kitab 13 ayr kitabdan oluur. 1. kitab, genler, alar ve kareleri, 2. kitab doru ve doru paralar hakknda olup cetvel ve pergelle 3, 5, 6 ve 15 kenarllarn nasl izileceinden (bu bahis ilerde matematik tarihi iin ok nemli bir dnm noktasnda yer alacaktr), oranlar teorisinden, ksmen saylar teorisinden (tek ve ift saylarn zellikleri) ve Pisagor Teoreminin

isbatndan sz eder. Bundan baka Data, ok kenarllar blme problemiyle alakal ekillerin Blnmesi zerine gibi kitablarnn yannda pekok kayb kitab vardr. Pisagor (../ 580-500) Sisam adasnda domu ve gen yata Gney talyada Kroton ehrine gmtr. Kurduu gizli ekolle ehir idaresine hakim olunca Siparis ehrine saldrr ve yamalar, fakat ganimetin haksz taksiminden tr ehir halk arasnda Pisagorculara kar varolan kin byr ve patlar. Saylar kainatn arkhesi kabul eden Pisagor felsefesinde (Pythogoras), hareket ses demektir ve bu ses saylarn hakikatinden ald hisse nisbetince ahenklidir (harmonia). Her hareket eden ey gibi gk cisimleri de bir ses karrlar ve ancak ruhi bir terbiyeden gemi insanlarn duyabilecei kainat senfonyasnn unsurlar olurlar. Kainat, saylarn idaresinde bir ztlklar ahengi olarak telakki eden bu felsefe, mistik ark dinlerinin tesiriyle tenash, vejateryenlik gibi eylere tevessl etse de Batnn ilmi tefekkrnn olumasnda katks derindir. Matematikten baka, telin uzunluu ile telin titreiminden doan ses arasnda bir nisbet bulunmas, dnyann krevi bir ekle sahib olmas hakknda fikirleri olduu rivayet edilen Pisagor bildiimiz kadaryla esirden bahseden ilk filozoftur. Pisagorcularn tuhaf bir inanlar da tm saylarn iki tam saynn kesri olarak ifade edilebileceiydi ki, bu ilmi bir kanaattten te dini bir inant. Fakat teoremi Pisagorun bana bela oldu. (Sic transit grande mundi). Kenar uzunluu 1 birim olan bir karenin kegen uzunluunu tam saylarn kesiri olarak ifade edemediklerini grdklerinde ya dinlerinden ya ilimlerinden vazgeeceklerdi. nce bu meseleyi grmezden geldiler, sonra sonra tutku galebe ald ve uzunluu bu kegeninki gibi ifade edilemeyen saylara irrasyonel (akld) dediler. nk ancak kesirli saylar rasyoneldi. Bu terminoloji hala geerlidir ve mezkur problem Kk 2nin irrasyonelliini isbat olarak tarihte yerini ald. Gelenee gre Pisagor yine ilk defa geometrinin temel aksiyom ve postulatlardan hareketle kurulmas gerektiinden bahseden ilk filozoftur. Eski Yunann Byk Geometricisi, Geometrinin Altn ann Son Temsilcisi ve orijinal kabul edilebilecek yegane ahsiyeti Antalyal Apollonius, mehur Konikasnda dairevi ekillerin (daire, elips, hiperbol, parabol) koninin herhangi bir ekilde kesilmesiyle elde edilebileceini gsterdi. Sekiz cildlik kitabnda, bazen zor bir problemle karlatnda bu problemlerin hallini sekizinci cilde braktn syler. Speklasyonsever matematik tarihileri Apolloniusun hibir zaman sekizinci bir cild yazmadn ve problemlerden kamak iin byle bir ey uydurduunu sylerler. Konikann ilk drt cildi orijinal lisanyla elimize ulamasna ramen Bergama kralna ithaf edilen son cild Araba tercmeleriyle mevcuddur. (zellikle bni Heysem tercmelerine tercme demeye dilimiz varmyor, yeniden telif etmi). Bu kayp sekizinci cild meselesi kafasn kurcalayan matematikilerden bni Heysem ve ondan bamsz olarak yazd iddia edilen (nedense bana pek inandrc gelmiyor) Halley tahmini birer sekizinci cild yazdlar. lgn dahi fikrinin ilk numunesi Arimed (.. 2. asr) her zaman gelmi gemi en byk matematikilerden biri kabul edilmi, Mslman matematikiler ondan hakl olarak Piri Kadim, stad Hakim olarak bahsetmilerdir. Astronom bir babadan Sicilya, Sirakuzada dodu. Tam manasyla aristokrat olan Arimed, muazzam bir mekaniki olmasna ramen tatbike kar Eski Yunan hkemasnda olan ictinab hissinden ald hisseyle samimi olarak nefret etmitir. Bana bir istinad noktas verin, dnyay yerinden oynataym diyen Arimed hakkndaki

hikayeler derlense byke bir yekun tutard ama u mehur hamam sefasndaki Evreka hikayesinden baka bir tane de biz anlatalm: Arimed derin tefekkr anlarnda gnlerce yemek yemedii olur, aristokratlna ramen bir dilenciden farksz grnrd. ounlukla kumlu bir zemini dzeltip zerinde ekiller izerek alr, souk havalarda ise ocan banda atein iine ellerini daldrp klleri dzeltir yine bir alma imkan bulurdu. O devir adetlerine gre banyodan ktktan sonra vcud yalanrd. Arimed, dalgnlkla trnayla vcudundaki ya tabakasnn zerine ekiller izer, hatta bazen kanatr yine farkna varmazd. Romallar Sirakuza ehrini kuattklarnda kral 2. Hieron ondan imdad istedi. stn mekanik bilgisiyle hametli Roma ordusunu perian etti, hatta ehir surlarndan bir ip sarktldnda Romallar bunu Arimedin yeni bir oyunu zannedip geri kayorlard. Nihayet Romallar muhasarayla ala mahkum ettikleri ehri teslim aldlar. Romal komutan Marsellus, Arimede zarar verilmemesini ve saraya getirilmesini emretti. O srada yine evinin bahesinin kumlar zerinde almakta olan Arimed, kumunun zerine bast iin hiddetlendii Romal asker tarafndan bir kl darbesiyle yere serildi. Vasiyeti zerine mezar tana kre iinde bir silindir oyulmutu. Fakat daha sonra mezar ta paralanm ve mezar da kaybolmutur. Arimed, Pi saysnn 3 1/7 ile 3 10/71 arasnda olmas gerektiini parlak bir ekilde isbatlad. 1906da bulunan Metod isimli eserinde ilmi tefekkr hakkndaki dncelerini anlatt. Helezonlar zerine, Yzen Cisimler zerine, Manivelalar Hakknda ve Aynalar zerine isimli eserleri varsa da son ikisi kaybdr. ok ynl zekasyla astronomi sahasna da el att ve bir planatoryum (seyyare-gezegenleri ve gnei hareket halinde canlandran bir cihaz) icad etti, iero bu cihaz alr halde grdn nakleder. Bu sahada Krelerin Yaps zerine bir kitab kaleme aldysa da halen bulunamamtr. Tek bana hidromekanik ilmini kurduu da sylenebilir. Fakat Arimedin bykl ne mekanikte ne de geometrideki baarlarndadr. O, Sonsuz kkler hesabnn (hesab czi asgar) mucidi olarak, erisel alanl bir sath hesaplamaya yarayan bir usl buldu. Sonsuz kkler hesab ki diferansiyel ve integralin esasdr ve kymeti burdan kaynaklanmaktadr-, erisel alan sonsuz kk (kabul edilen) drtgenlere blerek bunlarn toplamnn vereceini gsterdi. Bu geometride deil bilhassa tatbiki matematikte ve hlasa tm matematikte bir inklab demekti. Fakat yle zannediyorum ki, Arimed dahi ne yaptn tam olarak idrak edemedi ve uzun asrlar da farkna varlmad. Eski Yunann sayacamz son matematikisi ise znikli Hiparktr. Babilden rendii daireyi 360 eit paraya blme fikrini sistematize etti ve trigonometrinin mucidi olarak anlr oldu. Aslen astronom olan Hipark, o devrin dini otoriteleri tarafndan men edilmi olan yldz katalogculuu ile urat ve daire kirilerini astronomiye tatbik etti. Yldzlar parlaklklarna (kadirlerine) gore tasnif etme ve mevki tayini iin parallel ve meridyenlerden faydalanmak onun fikridir. Zamann imkanlarna gore artc bir neticeyle ayn sresini bir saniye farkla hesablayabilmidir. Bunlarn dnda Yunan matematikileri arasnda Eudoxus ve Kbrsl Zeno da katk sahibidir. Roma ve Bizansta matematik, Eski Yunan ile mukayese edildiinde ok zayf kalr. Literatrde Roma ve Bizans devrine ait tek orjinal eser bulunmuyor. Ancak Yunann devam olarak tatbikattaki baz baarlar, mesela Miletli zidor ve Aydnl Antemyos be senede

Ayasofyay ina ettiklerinde geometrinin kat cisimlere baarl bir uygulan olarak deerlendirilmiti. zellikle Romada kullanlan say sisteminin yaznn banda belirtilen sistemlerin en ilkeli olmas matematiin inikafna sekte vurmutur. Kadim Devrin phesiz en dikkat ekici matematii Hindindir. Sfr, mevkili saymay ve bugn kullanlan rakamlar (Batda halen Arabic Numbers veya Indo-Arabic Numbers olarak anlr) icad erefi Hinde aittir. Kismen cebirle ilgilenmiler, trigonometrinin temellerini atmlar, astronomide pekok eski kavim gibi byk baarlar kaydetmilerdir. -" Gautama Sidarta (daha sonra Buda olacaktr) adl prens Dandapaninin evlenmek iin kzn istemi. yle ok gen ayn kza talib olmu ki Dandapani bir msabaka tertiblemek zorunda kalm. Buda hepsinde galib gelmi. Sonunda sra matematikteymi. stad sormu: Kotiden (binden) byk saylar nasl devam eder? Buda: Yz kotiye ayuta, yz ayutaya niyuta, yz niyutaya kankara denir demi ve bir nefeste yirmi basamaa kadar saym. Bundan baka buna benzer sekiz tane daha byle mertebe bulunduunu ilave etmi ve herkesi artm. Hindin matematik baarsnn meneinde, devasa saylara kar Budist ve Caynac tefekkrdeki derin tutku, Hindin lingua francas ve ilim dili olan Sanskritenin ok msaid dil rgs ve Hind ahalisinin metafizik tecride kar ilgin temayl vardr. Dini tefekkrn sirayetiyle 421. basamaa kadar say adlarn tanmlayabilen Sanskritedeki temel kltrel kavramlara sembol klnan saylar, tm matematik ilimler iin ortak anlama zemininin bu kavramlarla kurulmas sayesinde Hindin tahayylnde kalc bir yer tekil etmitir. Mitolojideki bir motif bir say iin remz klnyor, tm eserlerini manzum halde yazan matematikiler, astronomlar, geometriciler, gramerciler, itikaklar, lugatlar ve sanatlar bu remzi kullandklarnda hem matematiin bir ubesine taalluk ediyor hem de matematik iir vasatnda telakki ediliyordu. Ainalk hissi kurabilmek iin yle diyebiliriz: Vav hem alt saysnn karldr, hem tilki kelimesine taalluk eder, itikak alakalar dolaysyla pek ok kelimeye ulalr hem de Mslman matematikiler onu bilinmeyen iin sembol olarak kullanrlar. Bu taraftan Tilki Gnlne bakldnda hereyiyle topyekn medeniyet dirilticilii vasf grnyor. Matematie dair ilk Hind belgeleri miladi takvimin balangcna dayanr. Bir mimari ina maneli olan ulvasutrann Bodhayama, Katyayana ve zellikle Apastamba metinlerinde deerli geometri bilgileri vardr. Pisagor Teoremi ve klidin Elementlerindeki baz problemleri ihtiva eden bu metinlerde, iki kare toplam ve iki kare farknn nasl bulunacana dair bilgiler bulunur. Yukarda Budann evlilik hikayesini iktibas ettiimiz Lalitavistara Sutra kitabyla (mellif kitab kzna matematik retmek iin yazdn syler fakat kitabn isminin ilk ksmnn hangi irenlikler iin kullanld malum) ve Klasik Devir edebiyatyla miladi 3. ve 4. asra tesadf eden bir olgunlama gze arpar. 5. asrn sonu ile 6. asrn banda ise Hindin tartmasz matematikisi Aryabhata (Mslman matematikilerin isimlendirmesiyle Ercabhad) Aryabattiyasn yazar. Gelenee uyarak tamam manzum olan bu eserin 1. ve 2. blmnde saylar yazma sistemi, 3. ve 4. blmnde zaman ve gk cisimlerini hesablamaya ynelik bilgiler verilir. Ayrca kare ve kp kk alma kurallar, geometric formller, aritmetik seriler, faiz

problemleri ve cebir eitlikleri gsterilir. Aryabhata Pi saysn 3,1416 olarak hesablam, Batlamyus tarafndan yanl tanmlanan sinus fonksiyonunu tashih etmitir. Kitabnda ok enteresan bir say sisteminden de bahseder. Ebcedi andran bu say siteminde mesela a harfi bulunan heceler birler ve onlar, i harfi bulunan heceler yzler ve binleri belirtiyordu. Hindin dier bir matematikisi Baskara, .S. 629da bir Aryabattiya erhi yazd. Bu erhte cebir hesab, 1. dereceden denklem zmleri gibi mevzular yer alr. Daha sonra Brahmagupta Brahmasphusiddhanta (628) ve Khandakhadyaka (664) kitablarnda Aryabhatann dnyann dnd fikrine kar karak astronomide gerilemeye sebeb olduysa da negatif saylar kendine mahsus bir tarzda sistemletirmesi, skenderiyeli Heronun bir drtgenin alanna mteallik formln genelletirmesi ve 2. dereceden denklemlerin baz kklerini gstermesi matematiin inkiaf lehinedir. Bundan maada, 9. asrda Mahaviracharya, kendinden nceki eserleri birletirir, sadeletirir, tashih eder ve tedrisat iin kullanl bir kitab olan Ganitasarasamghara (Hesabn zeti)y hazrlar. Bu kitabn bundan daha nemli bir faydas ise Hind matematik terminolocyasn kurmasdr: Bijaganita: Cebir (Bija: Harf, sembol, unsur, tahlilGanita:Hesab ilmi) Avyaktaganita: Cebir (Avyakta: Bilinmeyen zerine) Bhinna: Aritmetik (Tam kelime karl krlm) Samikarana: Denklem (Sami: EitKarana: Yapmak) gibi. Bunlardan baka 9. asrda Govindasvamin, Haridatta, ankaranarayana, 10. asrda Lalla, 11. asrda ripati, Boja, 14. asrda Narayana, 15. asrda Paramevara, Nilakantasomayacin ve ridharaarya saylabilir. imdi biraz daha baa dndmzde rakamlarn icadn dorudan Hinde balamtk. Fakat baz yobaz Batl yazarlar (rnek olmas iin: Strazburglu Konrad Rohfus Dazipodyus 1592de Institutionem Mathematicareumda, Erpenyus 1613de Grammatica Arabicada, Levi della Vida 1933de) bu rakamlar Yunana balamak iin rpnp dururlar. Yunan Mucizesi denen eyi mbalaa etmek iin yaptklar yannda baz Mslman yazarlar da dini gayretlerinden ve ezilmiliklerinden olsa gerek- rakamlarn meneini Mslmanlara dayandrmak istiyorlar. Halbuki slmn douundan ve Fahri Kainatn (s.a.s.) dnyay terifinden ok nceki Hind vesikalarnda bu rakamlar bulunmaktadr. Bu konuda en eski metin bir Caynac kevniyyat kitab olan Lokavibagadr (Kainatn Unsurlar) ve kesin bir tarih veriyor: 25 Austos 458 Pazartesi (tarihe dikkat!) Mahud kitabn 52. ve 53. msralarnda yle der: Bu almay bir zamanlar Pana krallndaki Patalika ehrinde Satrn Vaisvada, Jpiter Boada, Ay Racottarada, parlak onbein ilk gnndeyken Muni Savandin yazd. Kani kral Simhavarmann 22. yl, aka yllarnn 380. cisi

.S. 7. asrda Suriyeli Sryani rahib Sevri Subuht (Severius Seboctius), Yunanlarn ilimdeki baarlarndan tr kibrinden ikayet etmekte, zahmetine katlanan herkesin ilimde kendini gelitirebileceinden bahsetmekte ve misalen Hindin on rakamn vermektedir. Dahas istisnasz tm ilk devir Mslman matematikiler byk bir ilim ve hakikat namusu gstererek bu rakamlarn Hindden geldiini sylemilerdir. Srf literatr tarandnda grnen udur: "Harizmi 810da Kitabl Cem vet Tefrik bi-Hisabl Hindde on rakamn Hindden geldiini beyan eder. 820de Sanad b. Ali Kitabl Hisabl Hindde ayn hususu belirtir. El-Cahiz 850de Arkamul Hind tabirini kullanr. Listeyi alabildiine uzatmak mmkn. Ben sadece 9. asrn ilk yarsndan rsatgele seilmi kitabn ehadetine yer veriyorum. Hem Mslman matematikilerin zerre kadar byle bir eref payesine ihtiyac yoktur. Kald ki, bir kltrn kudreti malzemesinin meneinde deil, kar karya kald malzemeyi bnyeye nasl dahil ettii ve onu nasl faydaya tahvil ettiiyle llr. nk bir terkibdeki unsurlarn meneini gstermek o terkibin meneini gstermekten uzaktr zira btn paralarn toplamndan fazla bir eydir. Bir eserde iktibas edilen kayna gstermek, urdan alm demek, neyin nereden alnacan ve nasl bir erevede sunulacan dahi bilmeyenlerden olma tehlikesini de tar. Asliyet-orijinalite meselesinin kltrel bnye ierisinde gerekletirilmesi, ilmin ve firkin devamllndan bamsz olamayacana gore, muhatab olunan keyfiyete bak yenilemektir. z olarak Eski Devir matematii tatbikatta baar kaydetmesine ramen, cebir geometriden ayr ele alnamam, varlan seviye sitemletirilememi ve sembolizma kurulamam, geometri Yunan mcerred tefekkr sayesinde zellikle Eflatunun Akademyasnn katklar byktr, Eflatun iin zaten kendisi matematiki deil ama matematiki yetitiren adam denir- bir btnle kavuturulmutur. Cebirde geometric problemlere bal olarak 1. ve 2. dereceden denklmeler zlm fakat genel zmler vaz edilememitir. Her ne kadar Arimed sonsuz kkler hesabndan bahsetse de yksek matematikten bahsetmek mmkn deildir. Cebir, dier ilimlerin yannda yerini alabilmek iin Mslman matematikileri bekliyor, geometri ise klidin mdevvenat sayesinde hem usule hem malzemeye kavuuyordu. Mslman matematikiler tarih sahnesine ktklarnda karlarnda bulduklar manzara aa yukar buydu. Onlar, byk bir akla Kudemadan gelen ne varsa kendi dillerine devirecekler, ellerine geen her bilgiyi hem daha ileri gtrecekler hem de sisteme kavuturacaklard. Zira bunun iin kltrel bnye, Allah Resulnden gelen pertevle gayet msaiddi. Bu yle bir akt ki, Kelam-I Kadimde Siru fil arzi-Yeryznde dolan deniyor, dier milletlerin neler yaptklarnn grlmesi isteniyordu, ilim iin Hinde, ine, Ruma rihle ler dzenleniyordu.. Bu sebebdendir ki, yedi asr boyunca dnyann ilim, fikir ve kltr merkezleri slm topraklarnda kuruldu. Bu gzel ksm da ikinci ksma saklyoruz.
Yunanl gkbilimci, filozof ve matematiki. Byk bir gezgindi; Babil ve Msr'dan cebir ve geometrinin elerini getirdii sanlmaktadr. Thales alar byklk olarak deil de, belli bir biimi olan ekiller olarak ele alyordu; alarn, ait olduklar genlerle ilikileri stne baz bilgiler ve ters alarn eit olduuna ilikin aklama O'na mal edilmektedir. Bir cismin yksekliini, glgesinden yararlanarak belirledii ve bir geminin kyya uzaklnn nasl llebileceini gsterdii sanlmaktadr. nn, byk olaslkla 585'teki Gne tutulmasn nceden haber vermesine borludur. Thales'e byk n kazandran bu olay Babiller tarafndan bilinmekte idi. Burada nemli olan, tutulma olaynn kendisi deil, haber verenin bu bilgiyi ald

kaynaktr. Gerekte: Thales' in bu bilgiyi eski Msr ve Mezopotamya'dan elde ettiinde btn kaynaklar birlemektedir. Matematikte kurucu addedilmesine sebep olan bilgileri de unlard. Bir dairenin iine gen izme probleminin zm, cisimlerin glgesi yardmyla yksekliinin hesab, genlerin kenarlar ile ilgili bantlar ters alarn eitlii konusu, kresel genlerin baz zellikleri ekenar genlerin taban alarnn eitlii teoremi. Thales'e atfedilen ve bilimlerde kurucu unvann almasna sebep olan bu bilgiler, Thales'ten 2000 yl kadar nceleri Eski Msrllar ve Mezopotamya'llar tarafndan bilinmekte idi. Thales, eski Msr ve Babil'e yapt birok seyahatleri srasnda, buralarda eski dnemlerin bilim ve teknik lerini dnemin bilginlerinden (kahin, katip, rahip) renmitir. Bu ilk medeniyetlerin, eski imparatorluk dnemlerinden renmi ve bu suretle Grek felsefesinin, geometri ve astronomisinin gelimesine ilk k noktas olarak temel kavramlar edinmitir. lkemizde, dier antik dnem bilginleri ne olduu gibi Thales' e mmtaziyet ve ebedilik verilmesine sebep, Batl kaynaklarn yaynlardr. Deiik bir ifade ile bilgilerimizin noksan olduu dnemlerin damgasn tar. Bize gre:Thales'in bilim tarihindeki yeri ile ilgili gerekleri u ekilde zetlemek mmkndr. Thales, ilk medeniyetlerin besii olan eski Msr blgesini uzun yllar dolamtr. Kaynaklardan bazlar Thales'in Babil blgesine kadar gittiini yazar. Thales eski Msr ve Mezopotamya'ya yapt bu geziler srasnda matematik, astronomi ve fiziin temel bilgilerini renerek Atina'ya dnd. Bugn iin "sama" olan u grler de Thales'e aittir: "Yeryz, suyun stndedir ve suyun stnde tahta paras gibi durur, dalgalanr.", "Kehribar da cisimleri ektii iSYLVESTER, James Joseph (1814 - 1897) 1814 ylnda Londra'da doan Sylvester'da da matematik dehas Cayley'de olduu gibi ok erken yalarda balamtr. Sylvester, alt ile ondrt yalar arasnda deiik zel okullara girmi ve on drt yann son be ayn Londra niversitesi'nde geirmiti. Orada, De Morgan onun retmeni olmutu. Sylvester, 1838 ylnda Londra'daki University College'e profesr olarak atand. Bylece, eski retmeni De Morgan'n imdi alma arkada olmutu. Cambridge'de kimya renmi ve bu ilimle hayat boyunca uramasna karn, bu niversitedeki fen retimini kendi zevkine tamamen aykr olduunu hissetti. ki yl sonra bu ii brakt. Yirmibe yanda Royal Society'ye seildi. Bu, gerekten grlmemi bir olayd. Sylvester'n matematikteki deeri gzden kamyordu. fakat, onun bu stn deerleri Yahudi olduu iin bir krs elde etmesine yardm edemiyordu. nk, koyu hristiyanclk tutuculuu hkm sryordu. Gauss ve Lagrange'n almalarnda invaryantlarn basit zellii farkedilmeden ilenmiti. Daha sonra Boole bu konuda ok alt. Eisenstein (1823 - 1852), Boole'un verdii sonular daha ileri gtrd. Ne Boole ve ne de Eisenstein, bu invaryant ifadelerini bulmak iin hi bir genel yntem bulamamlard. te, 1845 ylnda Cayley bu ifadeyi bulmutur. Bu buluta, Sylvester, Boole'a kar her zaman dorulukla ve merte hareket etmitir. ok kark dnmleri kullanlr bir hale sokmak ve invaryantlar gerekten bulmak iin kurulan kuvvetli matematik mekanizmas, Riemann, Christoffel, Ricci, Levi Civite, Lie ve Einsenstein tarafndan yaplmtr. Fakat, bu kuram zerinde ilk alan ve kuranlar Cayley ve Sylvester olmutur. Bu kuram onlara ok ey borludur. Matematiin, gzel sanatlarla olan yaknlna Sylvester'n yazlarnda sk sk rastlanr. "Mzik, duygularn matematii, matematik de doru dnmenin mzii olarak aklanamaz m?" diyordu... in ruha sahiptir." ABEL, Niels Henrik (1802 - 1829) Niels Henrik Abel, 1802 ile 1829 yllar aras yaam Norveli bir matematikidir. O dnemler, gen bir matematikinin hreti yakalayabilmesi iin tek aresi, Paris gibi byk merkezlerdeki tannm kiilerin takdirini kazanabilmek olduundan, Abel de Pariste zamann byk isimlerinden Cauchyye bir almasn takdim eder. Oysa Cauchy kendi nyle megul, bu kuzeyden gelen gen adamn verdii almay okumadan kaybeder. Abel de Berlinde tant Crelle adl bir matematikinin teklifine uyarak onun yeni karaca bir matematik dergisine makale gndermeye balar. Bugn Crelle Dergisi takma adyla bilinen bu ek prestijli derginin ilk saysnda alt makale yaynlar ve matematik dnyasnda tannmas da bu sayede olur. Abelin matematie katks, eliptik integral adyla bilinen baz tr integrallerin kavram olarak anlalmasn salamaktan ibarettir. Bu integrallerin nasl hesaplanaca hala bilinmemekle birlikte, altlarnda yatan temel kavramlarn ne olduu Abelin ve adalarnn almalaryla aydnlanmtr. Abelin matematik dnyas dnda da tannmasn salayan almas ise beinci derece polinom denklemlerinin zmleriyle ilgilidir. Birinci ve ikinci derece polinom denklemlerinin zm yllardr biliniyordu. nc derece polinom denkleminin zmn, 15. Yzylda talyan matematiki Cardano, drdnc derece polinom denklemin zmn de Cardanonun arkada Ferrari, yine katsaylar cinsinden zmeyi baard. nsanlar drdnc derece denklemlerden sonra beinci derece denklemlerle tam yzyl hibir sonu almadan uramlardr. te Abel burada tarih sahnesine kt. Abel, beinci dereceden genel bir polinomun kklerinin bilinen yntemlerle bulunmasnn mmkn olmadn gsterdi. Baz zel beinci derece denklemlerin zmnn bulunduu halde, her denkleme ayn ekilde uygulandnda, bize zm verecek bir metodun olmadn ispatlad. Abel, matematikte elde ettii parlak sonulara ramen hayat boyunca doru drst bir i bile bulamad. Matematiki olarak kendisini Avrupadaki matematik evrelerine bir trl kabul ettiremedi. Sonunda 26 yanda, yokluk iinde veremden ld. lmnden iki gn sonra adna bir mektup geldi. Berlin niversitesinden gnderilmi bir mektup, Abelin lmnden habersiz, gen matematikiye almalarnn dikkat ektiini ve kendisine niversitede i teklif

ettiklerini bildiriyordu. ldkten sonra anlalma olgusununRIEMANN, George Friedrich Bernhard (1826 - 1866) Gttingen'de Gauss'un daha sonra Berlin'de Steiner'in rencisi oldu. Karmak deikenli fonksiyonlar kuram tezi bu kuram tmyle altst etti. Bir noktada, bu noktaya ulaan yola gre ok sayda deer alan diferansiyellenebilir fonksiyonlardan yola karak ve gei izgileriyle bal, bindirilmi dzlemlerden, yapraklardan oluan bir Riemann yzeyi zerinde deikeni dolatrarak bu fonksiyonlar bir biimli hale getirdi. Fonksiyonlar kuramyla yzeyler kuram arasndaki balar inceleyerek topolojinin temellerini att; Riemann'n bu bilim dalnn yaratcs olduunu syleyebiliriz. 1854'te bir fonksiyonun trigonometrik serilerle gsterilmesini konu alandoentlik tezinde, trevlenmeyen srekli bir fonksiyon rnei verdi. Ayn incelemesinde Cauchy'nin kuramndan daha genel bir integralleme kuram gelitirdi; bu kuram, sreksizlik bakmndan saysz bir sonsuzluu olan snrl fonksiyonlara uygulanabiliyordu. Oysa Cauchy'nin kuram, yalnzca para para srekli fonksiyonlar iin geerliydi. Saylar kuramnda zeka fonksiyonunun, asal saylarn aritmetik kuram iin nemini gsterdi. Riemann erilii pozitif olan katl uzaylar zerinde, koutsuz, klidi olmayan bir geometri gelitirdi. Riemann'n fotorafn grmek iin tklayn. RAMANUJAN (1887 - 1920) Matematiin kurulmas ve gelimesinde en ok emei geen ve matematie hizmet eden rklardan birisi de Hintlilerdir. sa'nn doumundan ok nceki yllarda Hintlilerin matematii olduka ileriydi. Matematik ve saylarn oluturulmas bu rkn buluuydu. Sfr bile ilk kullananlar Hintlilerdir. 19.yzylda Hintliler ne kadar vnse yeridir. nk, 1887 ylnda Kuzey Hindistan'da Ramanujan adnda dahi bir matematikileri domutur. Ramanujan, 1903 ylnda Madras niversitesi'ne girmitir. Bu niversitede kendisini matematie ok verdiinden, diploma almak iin yeterli ngilizceyi bir trl renememitir. Diploma alamaynca da i bulamamtr. 1912 ylna kadar i bulamayan ve bu arada evlenen Ramanujan, sonunda G. H. Hardy tarafndan kefedildi ve bir burs kazand. Ardndan Cambridge Trinity College'a kabul edildi; burada analitik saylar kuram zerine yirmi kadar inceleme yaynlad. Fakat, anssz deha 1917 ylnda vereme tutuldu. 1918 ylnda ngiltere limler Akademisi olan Royal Society'ye oybirliiyle ye seildi. Bu akademiye ilk seilen Hint'li bir matematiki erefini Ramanujan kazand. 1917'de yakaland verem onu fazla yaatmad ve o byk dahiyi gen yanda 1920 ylnda lmesine sebep oldu. Ramanujan, tamsaylar arasndaki ballklar bulma bakmndan stn ve parlak bir zekaya sahipti. Bir gn, Hardy kendisini hastanede ziyarete gelir ve gnln almak ister. Hasteneye gelirken, bindii otomobilin plaka numrasa 1729 olduu ve bu saynn asal arpanlar 1729 = 7.13.19 biiminde 13 uursuz saysnn bulunduunu dnd. Hastanede Ramanujan'n lm ile karlaacan sand. Ramanujan' shhatli grnce, kukularn ona anlatt. Bunun zerine Ramanujan, "Hayr dostum, bu zellik ok ilgin bir saydr. nk, iki yolla iki kp toplamna eit olan en kk say budur" diyerek yant verdi. Onun kafasnn iinde saylar eitim gryor ve onlarn istedii biimde bu saylar kullanyordu. ok keskin bir zekas ve bellei vard. Hesaplarnn birounu zihinde ok sratli ve konuur gibi ara vermeden yapabiliyordu. Onun gibi deerli bir matematikinin bu ekilde gen yata lmesi matematik dnyas iin ok ac olmutur. APOLLONIUS (M.. 3.yzyl) Zamannda ok bilinmeyen, fakat 1600 yllarnda deeri anlalan Yunan matematikilerinden biri de Bergamal Apollonius'tur. Eski devirlerin en byk matematikilerinden biridir. M.. 267 veya 260 yllarnda, Pamfiye denilen Teke sancann Perge kentinde dnyaya gelmitir. Msr'n skenderiye kentine giderek, klid'ten sonra gelen matematikilerden dersler alarak kendini yetitirmitir. Bir aralk Bergama'ya giderek orada kalm, burada matematiki demus ve eski Bergama hkmdar Atal ile ilmi ilikilerde bulunmutur. Matematiki Pappus, Apollonius'un, bencil, ne dkn, kibirli ve gururlu birisi olduunu yazmaktadr. Apollonius'un yapt almalar ve bulular onun bu zayf taraflarn rtecek kadar kuvvetlidir. arpmaya ait birok buluu vardr. Tm geometriye ait olan yedi sekiz kitab vardr. Konklere ait bulular onu hretin zirvesine karmtr. Birok eserinin kaybolmasna karn, baz yaptlar Pappus tarafndan yeniden ortaya karlmtr. klid geometrisini benimseyerek onu daha ileri dzeylere gtrmtr. teorik ve sentetik geometrici olarak, 19. yzyldaki Steiner'e kadar Apollonius'un bir eine daha rastlanamaz. Konikler ad altnda bugn bildiimiz elips, ember, hiperbol ve parabol kesiimlerine ait problemlerin birou Apollonius tarafndan bulunmutur. Konikler her ne kadar Apollonius'tan 150 yl kadar nce zerinde allmsa da, Apollonius kendisinden nceki almalar ve kendi z bulularn sekiz kitapta toplamtr. Bunlarn ou onun almalar ile ilerlemitir. Yedi tane de yeni aratrmas vardr. Bu aratrmalarn bazlar Arapa'dan evirmedir. Yine, analitik geometri zelliklerinin hemen hemen tmn Apollonius'a borluyuz. Dairesel tabanl ve tepesinin her iki tarafndan sonsuza kadar uzatlm bir koni bir dzlemle kesilirse, dzlemle koni yzeyinin kesiimi olan eri, doru, ember, hiperbol, elips veya parabol olacan ilk kez Apollonius gstermitir. Merminin yrnge denkleminin bir parabol olaca yine Apollonius tarafndan bulunmutur. Ayrca, astronomide nemli bulular vardr. Elips, hiperbol ve parabol, Eflatun tarafndan mekanik eriler olarak adlandrlmtr. Bu eriler, yalnz cetvel ve pergel yardmyla izilemezler. Buna karn, pergel ve cetvel yardmyla, bu erilerin istenilen sayda noktalarn elde edebiliriz. Apollonius ve konikler zerine alma yapanlarn dier bir hizmeti de, Kepler ve Kopernik'in Gne ve gezegenlerin yrngelerini hesaplamasnda kullanmasdr. Eer bu geometriciler olmasayd, Newton ekim kanununu

belki de hi bulamayacakt. Yani, Kepler'in gezegenlerin yrngeleri hakkndaki ince ve ustalkl kulland hesaplamalar, Newton'un ekim kanununa ortam hazrlamtr. Pergel ve cetvel yardmyla embere teet izme, Apollonius problemi olarak bilinir. Yine, sabit iki noktaya olan uzaklklar oran sabit olan noktalarn geometrik yeri, bu sabit noktalar birletiren doru parasn, verilen orana gre iten ve dtan blenPONCELET, Victor (1788 - 1867) 1812 ylnda zafer gnnn yaklatn bekleyen Napolyon, Rusya zerine yrm, Rusya'y hemen hemen eline geirmi ve Moskova kaplarna kadar dayanmt. Kremlin'den kaytsz ve koulsuz teslim olmalarn istiyordu. ehir kar koydu. Binlerce insan ld ve teslim olmad. Napolyon'un zaten Moskova'ya kadar souktan, baka bir dman yoktu. Askerleri, arklar syleyerek, bozulan koca Rus ordusunu arkadan izliyordu. Klla ldren klla lr ilkesine kulak asmayan Napolyon ve askerleri srekli olarak soukla savayordu. Sonunda olanlar oldu ve Napolyon bu byk ordusunu kendi haline perian bir halde soukla kar karya brakarak geri dnyordu. Kaan Fransz ordusunda gen bir istihkam subay vard. Bu gen subay, Victor Poncelet'ti. Poncelet, 1788'de Paris'te dodu. Gen yanda Paris'te Ecole Polytechnique'e girdi ve daha sonra Metz'teki Harp okulunda istihkam temeni olarak grev yapt. Monge'un tasar geometrisi ve Byk Carnot'un durum geometrilerinden etkilendi. Poncelet'in ilk eseri 1822 ylnda basld. Ayn eserin ikinci basks da 1862 Ylnda yapld. Poncelet'in bu kitabnda Moskova seferi de uzun uzun anlatlr. nk, bu eser bu seferin rndr. Kasm 1812'de Mareal Ney'in ynetimindeki Fransz ordusunun kalan ksm, Krasnoe'de ezildi. Sava alannda l braklanlar arasnda gen Poncelet de vard. zerindeki istihkam subay elbisesi onun hayatn kurtard. Daha nefes aldn anlayan bir keif kolu onu sorguya ekmek zere genel kurmaya gtrd. Sava esiri olan gen subay, paavralara brnerek ve biraz da siyah ekmekle beslenerek, donmu ovalarda be ay yrtld ve yrd. Civay bile donduran souklarda sefer arkadalar sefalet, alk ve souktan, kitleler halinde ldler. Fakat, onun kuvvetli vcudu kendisini kurtard. 1813 yl martnda, Volga Nehri zerindeki Saratov kentinin hapishanesine girdi. Balangta ok yorgun ve bitkindi. Sava alan, yaralanma, lmle burun buruna gelme, uzun yrtlme ve hapishane. Nisan ayna doru biraz kendine geldi. Daha nce Fransa'da ald matematik kltrn bir kere daha kafasndan geirdi, canlandrd ve bir kalemle bir not defteri elde etti. Baka hi bir eyi yoktu. Kendini ve aclarn dindirmek iin bu srgn hayatndaki gnlerini matematie vermekle geirdi. Matematik onun aclarn biraz olsun unutturuyordu. Kalemler ve not defterleri bitti. Yenileri bulundu. Poncelet'in srgnlk ve hapishane hayat, nl projektif geometriyi kurdu. Kitapsz ve olduka kt koullarda olmasna karn, tm rendiklerini yazd. Amac, Fransa'ya yeniden dnebilirse, arkadalarn girecekleri snava hazrlayacakt. e bu ynde balad. Duvara, ocaktan kard kmr paralaryla yazlan yazd sylenir. Kark ve derinliine olan matematikler hari, Fransa' da rendii bilgilerin tm kafasndayd. Ayn eyler fizik ve mekanik iinde doruydu. 1814 ylnn eyll aynda Fransa'ya dnen Poncelet, eski ve yeni yazlar olmak zere, tam yedi not defteri ile gelmiti. Bu notlar 1813 ile 1814 yllarnda Saratov hapishanesinde yazlmt. 1822 ylnda yaynlanan eserinin ilk basm, hayatnn savunmasn ieriyordu. Ksaca, Krasnoe sava alannda l sanlan, bu gen mhendis subay, geometriye yepyeni silahlar eklemi bulunuyordu. 1815 ile 1825 yllar arasnda yine nemli askeri grevler ald. Bu nedenle, geometri ile ilgilenecek ok az zaman bulabiliyordu. Bu grevlerden baka, Metz'te bir pratik mekanik okulu kurulmas, Polytechnique'teki matematik retiminin dzeltilmesi, istihkamlara ait raporlar, komitedeki almalar, Londra ve Paris'teki sergilerin bakanlklar gibi grevler zamann alyordu. Akademi onu, 1831 ylnda Laplace'n yerine semiti. Poncelet, bu erefli grevi, baz siyasi nedenlerden dolay ancak yl kadar sonra kabul etmitir. Poncelet'in hayatnn olgunluk devresinin yars, srekli eser vermekle gemitir. Dier yars da ksa ve dar grl politikac ve askerlerin verdii grevlerle gemitir. O, iten kamazd. Fakat, Napolyon'un ordularnn kemiklerine ilemi olan yanl bir grev duygusu onu bu felaketlere srklyordu. Tm bunlara karn, sinirlerini bozmam ve kuvvetli vcudu onu zafere ulatrmtr. Yetmi dokuz yana kadar da yaratc dehas sarslmamtr. Eer Napolyon'un ordularnn bitmek tkenmek bilmeyen istekleri olmasayd, Poncelet daha ok eser verirdi. Bu deerli dahiyi kullanacaklar yer bulamadklar zaman, Fransa'daki pamuk, ipek ve keten iplii fabrikalarna denetlemeye gnderiyorlard. Ksaca, onu rahat brakmyorlar, her ii ona grdryorlar ve onunla yrtyorlard. Bunun yan sra, Poncelet'in teoremleri de yryordu. Kesenlerin harmonik ve harmoniksiz olanlar yine Poncelet'e aittir. 23 Aralk 1867 gn ldnde arkasndan gelecek olan geometricilere byk bir geometriyi miras olarak brakmtr. BOLZANO, Bernhard (1781 - 1848) Bernhard Bolzano, 1781'de Prag'da dodu. Babas bir talyan gmeni ve kk bir esnaft. Annesi de, Prag'da madeni eya ile ilgilenen bir ailenin kzyd. Bolzano, Prag niversitesi'nde, felsefe, fizik, matematik ve ilahiyat alt. 1807 ylnda Prag'da ayn niversiteye din ve felsefe profesr olarak atand. 1816 ylna kadar bu niversitede baarl dersler verdi. 1816 ylnda, Hristiyan kilisesince benimsenen inan, duygu ve dnceye ters dt iin, bu inanlarndan dolay suland. 1820 ylnda Avusturya hkmeti Bolzano'nun bu ykc ve kendileri iin krc olan konumalarndan dolay onu lkeden uzaklatrd. Bolzano, talya asll bir ek filozofuydu. Ayn zamanda iyi bir mantk ve ok iyi de bir matematikiydi. Bolzano, 1820 ylnda daha ok aklclkla suland. Onun matematie dayal bir felsefesi ve dncesi vard. Bu nedenle kant'n idealizmine kar kt. Kendisi aslnda bir Katolik papazyd. 1805 ylndan sonra Prag niversitesi'nde din felsefesi okuttu. Matematikte, sonsuzluk ve sonsuz kkler hesab zerinde alt. "Sonsuzluk zerine Paradokslar" adl kitab 1851 ylnda yaynland. Noktasal kmeler zerine de almalar olmutur.

Bolzano'nun en ackl yllar, 1819 ile 1825 yllar arasna rastlar. Prag niversitesi'nce, tam 7 yl ders vermeme ve yayn yapmamak zere cezalandrlr. Bu niversitece profesrl de elinden alnr. Tm bu basklara kar onun yksek kafas hi durmadan almtr. Analizde, geometride, mantkta, felsefede ve din zerinde ok sayda yaynn gerekletirmitir. Bugn, analizde bildiimiz nl Bolzano - Weierstrass teoremini ilk kez "Fonksiyonlar" adl kitabnda o kulland. Fakat, teoremin ispatn daha nceki almalarnda yaptn ve kaynak olarak da bu almasn verir. Fakat, sz edilen bu alma ve kaynak bugne kadar bulunamamtr. ok kullanlan ve kendisinin de ok kulland bir teoremin ispatnn Bolzano tarafndan verilmi olmas olasl ok fazladr. Zaten bu teoremin ispat verilmeseydi, Bolzano tarafndan bu kadar ok kullanlmazd. Sonraki yllarda bu teoremin ispat tam olarak Weierstrass tarafndan verilmitir. Bu nedenle, bu teorem analizde Bolzano - Weierstrass teoremi olarak bilinir. Bolzano'nun temel almalar, sonsuzlar paradoksu zerinedir. Bolzano'ya yayn yapma yasa konduu iin, yaam srecinde bu eserlerini ne yazk ki yaynlayamamtr. "Sonsuzlar Paradokslar" adl almas ancak onun lmnden iki yl sonra 1850 ylnda baslmtr. Bu almas, sonsuz terimli serilerin birok zelliini ierir. Dier birok matematikide olduu gibi yaam srecinde ok hrpalanan, ansszlklarla ve basklarla horlanan Bolzano, 18 Aralk 1848 gn Prag'da ld. Bugn hala, snrl ve sonsuz her dizinin bir ylma noktas vardr teoremiyle anlr. POINCARE, Henri (1854 - 1912) 19. yzyln nemli matematikilerinden biri olan Henri Poincar, 1854 ylnda Fransa'da dodu. 1881 ylnda lmne dek Sorbonne niversitesi'nde profesrlk grevinde bulundu. Poincar, her yl ok deiik konularda ok paralak dersler vermitir; bunlar arasnda, potansiyel kuram, k, elektrik, snn iletilmesi, elektromagnetizma, hidrodinamik, gk mekanii, termodinamik gibi matematiksel fizik konular ile olaslk teorsisi gibi matematik konular bulunmaktadr. Poincar vermi olduu derslerin yan sra, yazm olduu ok saydaki yaptla da etkili olmutur. Trke'ye de evrilen "Bilimin Deeri" ve "Bilim ve Varsaym" gibi bilim felsefesiyle ilgili kitaplar bunlardan sadece birkadr. Ayrca otomorfik ve Fuchs fonksiyonlar, diferansiyel denklemler, topoloji ve matematiin temelleri hakknda makaleler yaymlam, diferansiyel denklemlerin zm iin genel bir yntem bulmutur. Matematiin temelleriyle ilgili olarak, matematiksel dnmenin gerek aracnn matematiksel indksiyon olduunu dnm ve bu yntemin sezgisel olarak daha basit bir ynteme indirgenebileceine ihtimal vermemitir. Newton, matematik astronomiye ok sayda problem getirmiti. Euler, Lagrange ve Laplace bu alanda ok ileri admlar attlar. Bu matematikiler ulalmaz devler gibi grlyorlard. Cauchy, karmak fonksiyonlar kuramn gelitirince, Poincar'ye bir silah depo kalmt. te bu kuvvetli silahlarla gk mekanii Poincar gibi dev bir matematikiyi bulmutu. Bylece, matematik astronomi son eklini Poincar ile buldu. Bu alandaki en byk baarsn 1889 ylnda cisim problemiyle elde etti. sve Kral II. Oscar, n cisim problemini yarmaya sundu. Poincar bu n cisim problemini zemedi. Fakat, Weierstrass, Hermite ve Mittag-Leffler'in de bulunduu jri, dinamikteki diferansiyel denklemlerin genel tartmas ve cisim problemi zerindeki denemesi nedeniyle bu dl Poincar'ye verildi. 2500 kronluk dl Poincar ald ve Fransa da sve Kralndan aa kalmamak iin ona Franszlarn byk bir rtbesini verdi. Poincar gk mekanii ile de ilgilenmi, zellikle Cisim Problemi zerinde durmutur. Bu alanla ilgili olan raksak serileri incelemi, Asimptot Almlar Kuramn gelitirmi, yrngelerin dzenlilii ve gk cisimlerinin biimleri gibi konularla ilgilenmitir. Ayn konular Laplace'n da ilgi alan iine girmektedir; ancak Poincar her ynyle zgndr. Grelilik, kozmogoni, olaslk ve topolojiyle ilgili modern kuramlarn hepsi Poincar'nin aratrmalarndanGney talya'da ve ardndan Yunanistan'da byk etki uyandran bir okulun kurucusudur. Limnili bir ailenin ocuuydu, Polykrates'in tiranl yznden 530'a doru Kroton'a g etmek zorunda kald ve orada evresine birok renci toplad. "Pythagoraslar" bilimsel, felsefi, siyasal ve dinsel bir topluluk oluturdular. Bu topluluk iinde matematik, gkbilim, mzikbilim, fizyoloji ve tp inceleniyor, nesnelerin ilkesi saylara balanyor ve her alanda evrensel bir uyum aranyordu. Topluluk, kendine zg ve youn bir dinsel yaamn merkeziydi. Pythagoras aritmetik, ayn birim kmeleriyle zdeletirilen ve noktalarn bir araya gelmesiyle simgelenen tamsaylarla snrldr. Bu simgesel saylar, gen, drtgen, begen vb. saylar ve kendilerine denk den geometrik dalmn biimine gre okdzlemli saylar olarak snflandrlyorlard. Aritmetrikleri grseldi, u anlamda ki saylarn biimi, zellikleri konusunda bilgi veriyordu. M.. V. yy'da Pythagoraslar, klid'in genel bir kuramn ortaya koyduu yetkin saylar (arpanlarnn toplamna eit olan saylar, renein 6 ve 28) ve dost saylar (birinin arpanlarnn toplam tekine eit olan say iftleri, rnein 284 ve 220) gibi zel say tiplerini incelediler. Proklos, a2 + b2 = c2 eitliini salayarak Pythagoras ller (a,b,c) oluturmak olana veren forml Pythagoras'a mal etti. Pythagoraslar ayrca a - b = b - c gibi aritmetik, a : b = b :c gibi geometrik, (a - b) : a= (b - c) : c gibi armonik ortalamalar inceleyip, tamsaylarla snrl bir oranlar kuramn da gelitirdiler. Bir karenin kegen ve kenarnn eleksizliinin, yani uzunluklarnn ortak bir lnn tam katlaryla ifade edilememesinin kefi, genellikle onlara atfedilir. Bunun, Pythagoras'tan esinlendii sylenir. Oysa bu keif, herey saydr nerisinde ileri srld gibi, dnyann tamsaylara uygunluu dncesine son verdii iin derin bir bunalma yol at. Gerekten de Pythagoras doa gr hereye bir tam say atfediyordu. Bu gr, ayn saylar dzenleyerek eitli byklklerle, eitli ortamlarda ayn mzik armonilerini ve ayn geometrik biimler ortaya konulabilecei gzlemine dayanyordu. rnein, kenarlar 3:4:5 ile orantl her gen, dik gendi (Pisagor Teoremi). Ayrca Pythagoras'n daha nce Babyloniallar'n bildikleri bu teoremin bir tantlamasn yapp yapmad da bilinmemektedirPICARD, Charles Emile (1856 - 1941) Picard, 1856'da Fransa'da dodu. Sorbonne niversitesi'nde zmleme ve yksek cebir profesr oldu. 1889 ylnda

Bilimler Akademisi yeliine seilen Picard, daha sonra Ecole centrale des arts et manufactures'de ders verdi. Kendi kuann en nemli matematikilerininden biri olan Picard, 1879 ylnda adyla anlan nl teoremi ispatlad. Bu buluu, dier matematikilere yol gsterdi ve matematiin karanlk ksmlarna k tuttu. Onlara, matematikte ok nemli bulular kefetmelerine nder oldu. Charles Emile Picard, bulduu iki teorem sayesinde dzgn analitik fonksiyonlarn bir snflamasn gerekletirdi, cebirsel yzeyler stne yapt incelemde Poincare'nin, ar geometrik ve ar Fusch fonksiyonlaryla ilgili almalarn derinletirdi. Dorusal diferansiyel denklemler kuramyla cebirsel denklemler kuramn karlatrarak ardk yaklatrmlar yntemini gelitirdi, genelletirdi ve bylece diferansiyel denklemlerde integrallerin varln tantlad. zmlemeyi, esnekliki s ve elektrik kuramlarna uyguladBOOLE, Georg (1815 - 1864) 1815 ylnda ngiltere'de doan Boole, yirmi yana gelince bir zel okul at. Burada matematik retmesi gerekiyordu. Babasndan ald derslerin faydasn grd. O zamann el kitaplarn gzden geirdi. Acaba byk matematikiler neler yapmlard? Abel ve Galois gibi byklerin kitaplarn okudu. Fazla bir matematik bilgisi olmayanlarn okuyup anlayamaca kesin olarak bilinen Laplace'n "Gk Mekanii" ni hi kimsenin yardm olmadan okuyup anlad. Lagrange'n "Analitik Mekanik" adl eserini tam anlad. Artk, kendisinin yolunu izmiti. lk ilmi almas olan deiim hesab yaynland. Yine tek bana almasnn rn olan invaryantlar kefetti. Zaten bu invaryantlar olmasayd; rlativite (ballk) kuram olmazd. Cebirsel denklemlerdeki boluklar doldurdu. Boole'un yaad dnemde, bir dergide adamn olmad srece bir almann yaynlatlmas olanakszd. Boole, bu bakmdan anslyd. nk, 1837 ylnda, skoya'l D. F. Gregory adnda bir matematiki, "Cambridge Mathematical Journal" adnda bir dergi karyordu. Boole, derginin mdrne almalarnn birkan verdi. Gregory bu almalarn orijinalliini ve yaz biimini ok beendi. Yazlar yaynlad. Bylece, iki matematiki arasnda dosta bir arkadalk ve mektuplamalar hayat boyunca srd. Modern cebir kavram, Peacock, Herschel, De Morgan, Dabbage, Gregory ve Boole sayesinde yerini ald. Boole, sembol ve ilemleri kulland. Balangta olduka ok kopard ama, sonunda yerine oturdu. Boole, de Morgan'n hem hayran ve hem de byk bir dostuydu. ngiltere'deki byk matematikilerle ya kendisi dorudan ya da mektupla haberleiyordu. 1848 ylnda "mantn Matematik Analizi" adl bir almas yaynland. Bu eser matematikte yeni bir r am ve Boole da kesin bir ne kavumutu. Bu bror, de Morgan'n da taktirlerini toplad. Bu eser, bundan alt yl sonra ortaya kacak olan bir almann mjdecisi olacakt. 1849 ylnda matematik profesr olan Boole'un 1854 ylnda, mantk ve olaslklar zerine byk bir eseri yaynland. PASCAL, Blaise (1623 - 1662) Daha 16 yandayken konikler zerine bir inceleme yazd. 1642'de bir hesap makinas icat etti. Matematikle uraan babasyla birlikte Paris Mersenne Akademisi'ne kabul edildi. Pascal'a gre rastlant geometriye dklebilir. O'nun olaslklar hesabna yaklam, Pascal geni denen aritmetik gene dayanr. Pascal daha sonra sikloit zerine incelemelere balad ve "Trait des sinus du quart du cercle" (eyrek emberin sinleri zerine inceleme) adl yaptnda Leibniz'in de yararlanaca karakteristik geni buldu... 1653'ten itibaren matematik ve fizik zerine alarak svlarn kararszl zerine bir kitapk yazar. Bu kitapkta Pascal'n basn kanunu aklanr. Kendisi binom geni zerinde alan ilk matematiki olmasa da bu konuda almas deiik gelimelere k tutmutur. Pascal, Fermat ile birlikte olaslklar kuramn kurmakla, yeni bir matematik dnyas yaratm oluyordu. Bu kuramn tm inceliklerini ortaya dkt. Bu kuram olutururken, Fermat'la srekli haberlemilerdir. Yaplan bu mektup grmeleri incelendiinde, bu kuramn gerek kurucularnn Pascal ile Fermat'n eit paylar olduu grlr. Yaptklar eyler temelde ayn, fakat derinlemesine inilmeleri ayr ayrdr. Bu byk olaslklar kuramnn k nedeni, Pascal'a kumarbaz chevalier de Mere tarafndan nerilmesiydi. En nemli grevi de elli iki kat oyunu oynuyordu. Bu ara tavla zarlarnn, ekilleri ayn olan aynr renkli bilyelerin nemi byktr. Buna bal olarak, nl Pascal geni dodu. Pascal'n bu geni, daha sonraki yllarda da ok kullanld. zellikle seri almlar ve binom alm bu yntemle kolaylkla bulunur. Pascal geni, olaslklar kuramnda da ustalkla kullanlr. Bu gen, biyolojideki uygulamalar, matematik, istatistik ve pek ok modern fizik konularnda uygulama CANTOR, Georg (1845 - 1918) Alman matematiki Georg Cantor, 1845 ylnda St.Petersburg(Rusya)'da dodu. Kummer, Weierstrass ve Kronecker'in rencisi olan Cantor renimini Zrih ve Berlin'de tamamladktan sonra 1879 ylnda Halle niversitesi'nde profesr oldu. Cantor'un birebir eleme, kardinal saylar, saylabilme, Cantor teoremleri ve Cantor paradoksu en nge gelen almalardr. Saylamayan kmenin varl da yine Cantor tarafndan gsterilmitir. Sreklilik hipotezi de nldr. Cantor'un bu yaptklarna Kronecker saldrya gemi ve Cantor'a balyozlarn birbiri ardna indirmitir. zaten babasnn gnnden beri hassas ve kendine gveni gelimemi Cantor'un sonu ok ac oldu. 1884 ylnn ilkbaharnda, Cantor, uzun mr boyunca ona aclar verecek ve onu bir akl hastanesine snmaya zorlayacak olan byk sinir krizlerinden birini geirdi. Sert ruh yaps tm bu zorluklar bir kat daha arttrd. yi olduu sralarda Halle niversitesi yetkililerinden ona matematik krss yerine bir felsefe krss vermelerini istedi. Sonsuzun pozitif kuramna ait almalarndan en iyilerinden biri, bu iki kriz arasnda dnlmtr. Sinir krizi getikten sonra kafasnn ahane bir biimde berraklatn o da gryor ve ok gzel almalarn gerekletiriyordu. PAPPUS (M.. 340 - ?) skenderiyeli bir matematiki olan Pappus, drdnc yzyln balarnda Diocletianus zamannda yaad sanlr.

hayat ve yaam sreci hakknda bir ey bilinmiyor. Balca ve temel olan eseri, sekiz kitaplk "Matematik Derlemesi" dir. Bu eser, ok zengin belgelerle esiz bir deer tar. Eski matematikilerin almalarnda karanlk kalm noktalar aydnlatmaya alr. Eskilerin yazd veya bildiini bize getiren en iyi ve en nl belge bu kitaplardr. Pappus, eserine eski kitaplardan birok blm aktard. Bu sayede de bu kitaplar hakknda bilgiler edinmemize olanaklar verdi. papus eserinde ayrca, harmonik oran, involsyonla ilgili nermeler ve kendi adyla bilinen Pappus teoremlerini verdi. Kendinden ncekilerin yaam, yaptklar ve onlarn eserlerini gelecek kuaklara iletmesini ok iyi becerdii halde, kendi zgemii hakknda hi bir bilgi brakmadKLD (M.. 365 - M.. 300) klid, Msr'n skenderiye ehrinde dodu. "Temel eler" adl yaptyla , son zamanlara dek geerliliini koruyan matematiin temellerini atmt. Bu geometri, halen lise rencilerine okutulmaktadr. klid, kendinden nce gelenlerin eserleriyle kendi z yaptlarn da derleyerek, bugn klid geometrisi adyla bilinen geometriyi, aksiyomlarna dayandrarak gelitirmitir. Byk skender dneminden sonra, Yunan ilminin yaylmasna ve bilime yeni bir bak as getirmesinde nc olmutur. skenderiye'de Kral I. Batlamyus'un zamannda nemli bir matematik okulu am ve burada matematik dersleri okutmutur. Kendisinden nce ispat edilen teoremleri toplayarak bir derleme kitab yazmtr. Daha sonra bu kitap Arapa'ya da evrilmitir. Zamann Kral olan I. batlamyus, klid'in bu okulunu ziyaret etmitir. Bir sre klid'in derslerini izlemitir. Herhalde klid'in anlatt matematik derslerini anlayamam veya anlalmas ona zor gelmi. klid'e, matematiin retimini ve renilmesini kolaylatracak yntemler bulunmasn emretmek istemi. Herkese boyun emeyen bu gerek alim, tarihe geen szyle, "lim iin kral yolu yoktur" diyerek karlk vermitir. klid, geometriye olduu kadar saylar kuram ile de ilgilenmitir. Cebir ve geometri alanlarnda getirdii bu temel bilgiler tmyle kendi alma ve aratrmalaryla gelitirilmitir. Thales ve Pisagor'un geni matematik kltrn ve bu matematikilerin oluturduu matematiin zlerini karp, sistemli bir hale getiren yine klid'tir. Mezopotamya ve Msr'dan rendii geometriyi sistemletirip, ispatl bir geometri halien getirmesinde olduka ustalk gstermitir. Bu da onun birinci snf bir matematiki olduunu kantlar. Aslnda, M.. nc yzylda yaayan ve Yunan matematikisinin yaam sreci ve yks hakknda fazla bir bilgi de yoktur. Bilinen tek ey, bir matematik okulu kurup burada kendi yazd "Temel eler" veya "Elemanlar" adl kitabn okuttuudur. Hibir devirde allmam bir duruluk ve kesinlikle kaleme alnan bu eserin banda, tanmlar, genel kavramlar ve bir giri ksm yer alr. Ondan sonra yzyllardr sren ve kendi adn verdii bir dizi postlatlarn sralar. Kitab boyunca bu nl postlatlarn teoremlerinde kullanr. Bu yntem onun en becerikli yandr. ispatlarn ok dzenli ve bir sra halinde veriri. Yine bu mantkl bir dzen iinde eitli teoremler ve bu teoremlerin ispatlar en ak bir biimde sralanr. eserin tm on blmdr. Bu blmlere, M. . II. yzylda yaad sanlan skenderiyeli matematiki Hypsikles'e ait olduu bilinen iki ayr blm daha eklenmitirNOETHER, Amalie Emmy (1882 - 1935) Yahudi bir aileden gelen Amalie Emmy Noether, Max ve Ida Noether'lerin ilk ocuu olarak Almanya'da Bavyera'nn Erlangen kentinde 23 Mart 1882 gn domutur. Baba Max (1844 - 1921), ok nl bir cebirsel geometri profesryd. 1874 yllarnda Heidelberg ve 1875 ile 1921 yllar arasnda da Erlangen niversitelerinde dersler verdi. Cebirsel fonksiyonlarn gelimesinde byk pay oldu. eitli kavramlara, zellikle cebirsel geometrideki birok teoreme onun ad verildi. Bu nedenle kz Emmy matematie babas Max'la balad. Ksa bir srede ok iyi ve salam bir matematik kltr kazand. Emmy'nin ocukluk ve gen kzlk yllar aile yuvasnda ok mutlu ve en geti. Baba Max zamannn byk bir ksmn kz Emmy'ye veriyordu. Emmy de babann verdii bilgileri ok sratli bir ekilde alyor ve kendi kendine bagmsz olarak da dnebiliyordu. Yirminci yzyln balarnda, eskiden olduu gibi kadnlarn niversitelerde okumalarna iyi gzle baklmyordu. Bir kadnn niversiteye devam etmesi ve orada okumas olduka yadrganan bir olayd. Ondokuzuncu yzyldan beri bu nyarg devam ediyordu. Tm bu engellemelere, zorluklara ve niversite evresinin nyarglarna karn, zeki Noether niversiteyi bitirdi. 1907 ylnda da matematikte nl bir almayla doktorasn tamamlad. Noether' en ok beenen ve almalarn takdir eden matematikilerden birisi de Hilbert 'ti. Ona niversitelerde i bulmak iin alyordu. Hilbert'in tm uralarna karn Emmy'ye niversitelerde profesr olarak bir i bulamad ve i verilmedi. Zamann niversiteleri bayanlara kar olduka tutucuydu. Hilbert, Noether'ne i verilmesi iin ok urat. Yine zamann yneticileri 1922 ylnda Emmy'nin Gtingen'de cretsiz ders vermesi kouluyla eref profesrl vermeye raz oldular ve Gtingen'e eref profesr olarak atadlar. Bu da Emmy iin fazla bir iyilik deildi. Noether iin felaketler bununla da bitmedi. 1930 ylndan sonra Almanya'da byk lde Yahudi katliamlar, srgnleri ve kamplar yaplyordu. Doutan Yahudi olan Emmy Noether'nn bana daha ok felaketler gelecekti. Noether ve Yahudi arkadalar 1933 ylnda Gttingen niversitesi'nden atldlar. Bu, Emmy ve arkadalar iin bir ykm oldu. Bu srada Amerika Birleik Devletleri Emmy'yi byk bir memnuniyetle lkesine davet etti ve bundan ok sevin duyacaklarn bildirdiler. Noether, 1933 ylnda Amerika'ya gitti. Yaamnn son iki yln Bryn Mawr College'inde ve Princeton niversitesinde dersler vererek geirdi. Daha ok almalar yapabilecek bir yasayken, 1935 ylnda Amerika'da ld. Matematikte ok sayida almas olan Emmy Noether'nn cebire kazandrd ve kend adyla anlan Noetherian

halkalar, 1920 ile 1930 yllar arasnda gerekletirilmitir. Fakat, Emmy'nin bu halkalarnn deeri bu yllarda pek anlalamam veya bugnk gibi deeri bilinememitir. Cebirde uzman bir matematiki olan Emmy'nin topolojinin gelimesinde de derin izleri vardr. Emmy'nin yapt almalarn deeri daha sonra anlalmtr. Bu konuda nl matematiki Aleksandroff, Emmy iin syle diyor "Emmy Noether bize, basit ve genel bir yolla dnmeyi retti. O kark cebirsel ilemler yaparak deil de, homomorfizma ve ideallerle bu dsnmeyi cebire soktu. Kark ve ok zel koullar tayan, kolayca anlalamayan eyleri Kronecker gibi budayarak cebirde keifler iin yeni bir yol at. te bunlar kendi adn verdii Noether halkalariydi". Emmy Noether, bu adla daha yillarca anlacaktr. Noether'nn fotorafn grmek iin tklayn. CAUCHY, Augustin Louis (1789 - 1857) lk byk Fransz matematikisi olan Cauchy, 1789'da Paris'te dodu. 1814 ylnda, karmak fonksiyonlar kuramn gelitirdi. Bugn, Cauchy teoremi adyla bilinen nl teoremi ifade ederek ispatlad. Bu alanda integraller ve bunlarn hesaplama yntemleri yine Cauchy tarafndan verildi. Bu sahadaki eseri 1827 ylnda basld. Akademi ve Polytechnique'e 80 ile 300 sayfalk orijinal eserler yadryordu. 1815 ylnda, Fermat'n bir teoreminin ispatn verdi. 1816 ylnda svlar zeirnde dalgalarn yaylmasnn kuramn ieren yaptyla Akademi dln ald. 1815 ylnda Polytechnique'te analiz retmeni ve profesr oldu. Sorbonne'a ve College de France'a girdi. Her ite baarl oluyordu. Akademiye haftada iki alma sunuyordu. Gelitirdii ve yapt almalar renmek iin Avrupa'nn her yanndan matematikiler geliyordu. 1816 ylnda Akademiye bakan seildi. 1816 ylndan itibaren cebir ve mekanik dersleri vermeye balad. 1830 devriminden sonra ballk andn kabul etmedii iin grevinden ayrld ve Torino'ya giderek kendisi iin alan matematik krssnde almaya balad. 1833'te Bordeaux Dk'nn fen eitimini ynetmek zere Prag'a arld. 1838'de Paris'e dnd. Paris Fen Fakltesi matematiksel gkbilim profesrlne atand ve 1852 ylna dek bu grevine devam etti. Cauchy, ar ve uygulamal matematiin btn blmleriyle ilgilendi. Ama tarihe zmleme stne yapt almalarla geti. 1821'de yaymlanan Cours d'analyse adl kitabnda zmlemenin ana ilkelerini gzden geirdi ve bunlar yapc bir biimde eletirdi; bylece elementer fonksiyonlarn ve serilerin incelenmesine kesinlik kazandrd. Cauchy hereyden nce, karmak bir deikenin fonksiyonlar kuramnn yaratcsdr. Bu konuda k noktas karmak blgelerde integrallemeydi (1814 - 1830): erisel integrali tanmlad, bunun temel zelliklerini kantlad ve kalanlar hesabn ortaya att. kinci grup almasnda (1830 - 1846) fonksiyonlarn serilere almn ve karmak diferansiyelleme ya da analitiklik kavramlarn inceledi. Yapt cebir almalar (yerine koyma hesab, determinantlar ve matrisler kuram, gruplar ve cebirsel genilemeler kuramnn oluturulmas) XIX. yy tarihsel hareketine, cebirsel yaplarn bulunmas ve incelenmesi biiminde geti. Cauchy mekanik alannda esneklik kuramnn matematikle ilgili ynn dzenledi. Gkbilim hesaplarn kolaylatrd ve hatalar kuramn gelitirdi. Fonksiyonlar kuramnda da ok yenilikleri olan cauchy, Cauchy - Riemann denklemleri, Cauchy teoremi, Cauchy integral forml ve cauchy esas deeri bulular saylabilir. Bu saydmz bantlar olduka geni bululardr. Karmak analizde ok uygulamas olan ok derin konular iine almaktadr. stenildii kadar da geniletilip ilmin dier dallarna uygulanabilirlii vardr. NOETHER, Amalie Emmy (1882 - 1935) Yahudi bir aileden gelen Amalie Emmy Noether, Max ve Ida Noether'lerin ilk ocuu olarak Almanya'da Bavyera'nn Erlangen kentinde 23 Mart 1882 gn domutur. Baba Max (1844 - 1921), ok nl bir cebirsel geometri profesryd. 1874 yllarnda Heidelberg ve 1875 ile 1921 yllar arasnda da Erlangen niversitelerinde dersler verdi. Cebirsel fonksiyonlarn gelimesinde byk pay oldu. eitli kavramlara, zellikle cebirsel geometrideki birok teoreme onun ad verildi. Bu nedenle kz Emmy matematie babas Max'la balad. Ksa bir srede ok iyi ve salam bir matematik kltr kazand. Emmy'nin ocukluk ve gen kzlk yllar aile yuvasnda ok mutlu ve en geti. Baba Max zamannn byk bir ksmn kz Emmy'ye veriyordu. Emmy de babann verdii bilgileri ok sratli bir ekilde alyor ve kendi kendine bagmsz olarak da dnebiliyordu. Yirminci yzyln balarnda, eskiden olduu gibi kadnlarn niversitelerde okumalarna iyi gzle baklmyordu. Bir kadnn niversiteye devam etmesi ve orada okumas olduka yadrganan bir olayd. Ondokuzuncu yzyldan beri bu nyarg devam ediyordu. Tm bu engellemelere, zorluklara ve niversite evresinin nyarglarna karn, zeki Noether niversiteyi bitirdi. 1907 ylnda da matematikte nl bir almayla doktorasn tamamlad. Noether' en ok beenen ve almalarn takdir eden matematikilerden birisi de Hilbert 'ti. Ona niversitelerde i bulmak iin alyordu. Hilbert'in tm uralarna karn Emmy'ye niversitelerde profesr olarak bir i bulamad ve i verilmedi. Zamann niversiteleri bayanlara kar olduka tutucuydu. Hilbert, Noether'ne i verilmesi iin ok urat. Yine zamann yneticileri 1922 ylnda Emmy'nin Gtingen'de cretsiz ders vermesi kouluyla eref profesrl vermeye raz oldular ve Gtingen'e eref profesr olarak atadlar. Bu da Emmy iin fazla bir iyilik deildi. Noether iin felaketler bununla da bitmedi. 1930 ylndan sonra Almanya'da byk lde Yahudi katliamlar, srgnleri ve kamplar yaplyordu. Doutan Yahudi olan Emmy Noether'nn bana daha ok felaketler gelecekti. Noether ve Yahudi arkadalar 1933 ylnda Gttingen niversitesi'nden atldlar. Bu, Emmy ve arkadalar iin bir ykm oldu. Bu srada Amerika Birleik Devletleri Emmy'yi byk bir memnuniyetle lkesine davet etti ve bundan ok sevin duyacaklarn bildirdiler. Noether, 1933 ylnda Amerika'ya gitti. Yaamnn son iki yln Bryn Mawr College'inde ve Princeton niversitesinde dersler vererek geirdi. Daha ok almalar yapabilecek bir yasayken, 1935 ylnda

Amerika'da ld. Matematikte ok sayida almas olan Emmy Noether'nn cebire kazandrd ve kend adyla anlan Noetherian halkalar, 1920 ile 1930 yllar arasnda gerekletirilmitir. Fakat, Emmy'nin bu halkalarnn deeri bu yllarda pek anlalamam veya bugnk gibi deeri bilinememitir. Cebirde uzman bir matematiki olan Emmy'nin topolojinin gelimesinde de derin izleri vardr. Emmy'nin yapt almalarn deeri daha sonra anlalmtr. Bu konuda nl matematiki Aleksandroff, Emmy iin syle diyor "Emmy Noether bize, basit ve genel bir yolla dnmeyi retti. O kark cebirsel ilemler yaparak deil de, homomorfizma ve ideallerle bu dsnmeyi cebire soktu. Kark ve ok zel koullar tayan, kolayca anlalamayan eyleri Kronecker gibi budayarak cebirde keifler iin yeni bir yol at. te bunlar kendi adn verdii Noether halkalariydi". Emmy Noether, bu adla daha yillarca anlacaktr. Noether'nn fotorafn grmek iin tklaynCAVALIERI, Bonaventura (1598 - 1647) talyan papaz ve matematikisi olan Cavalieri, 1598 tarihinde Milano'da dodu. Galile'nin en iyi rencilerinden biri olan Cavalieri, 1629 ylndan lnceye kadar Bologna'da matematik okuttu. Astronomi ve kresel trigonometriyle ilgilendi. Logaritma ve hesaplarnn talya'da uygulanmasnda nclk etti. "Sreklilerin Blnmezleri Yolundan, Yeni Bir Yntemle lerletilmi Geometri" adl eseri 1635 ylnda yaynland. Bu eserinde, "blnmezler" kuramyla byk bir n kazand. Bu kuram, geometrik byklkleri, sonsuz eli bir saydan olumu kabul eder. Bu eler, geometrik bykln ayrlabilecei en son terimdir. Bu nedenle de blnemez olarak nitelenir. Uzunluklarn, yzeylerin ve hacimlerin llmesi sonsuz sayda blnmezlerin toplamndan baka bir ey deildir. Belirli bir integralin hesaplanmas da bu ilkeye dayanr. Cavalieri, bu teoremiyle bugnk sonsuz kkler hesab denen analizin ncs olarak saylabilir. 1647 ylnda Bologna'da len Cavalieri'nin kendi adyla anlan postlatlar, teoremleri ve bunlardan baka kitaplar da vardr. NEWTON, Isaac (1642 - 1727) 1642 ylnda ngiltere'nin Woolsthrope kasabasnda dnyaya gelen Newton'un en nemli buluu, diferansiyel ve integral hesab kefetmesidir. Zaten Newton'u dnyada gelip gemi byk matematikiden biri yapan buluu budur. in teknik yn, niversitelerde uzun uzun verilir. Bu nedenle, sadece ad bizim iin imdilik yeterlidir. Newton, bir ara teolojiye de ilgi duydu. Bu konuda baz yorumlar ve dnceleri de vardr. Newton, 1661 ylnn haziran aynda Cambridge'deki Trinity College'e girdi. Giderlerinin bazlarn karlamak iin okulda baz ilerde alyordu. harp ngiltere'de tm iddetiyle sryordu. nceleri yava, fakat sonralar abuk olarak kendini toparlad ve almalarna dald. Newton'un matematik retmeni Isaac Barrow (1630 - 1677), hem ilahiyat ve hem de matematiki biriydi. Matematikte parlak fikirli olan Barrow, rencisinin kendisinden ok ileride olduunu kabul ediyor ve 1669 ylnda matematik krssn brakp sras gelince, yerini o esiz byk deha Newton'a brakyordu. Barrow, geometri derslerinde kendine zg yntemlerle, alanlar hesaplamak, erilere zerindeki noktalardan teet izmek iin yollar gsteriyordu. te bu dersler Newton'u diferansiyel ve integral hesab bulmaya ve bu sahada almaya ynelten ilk admlardr. Diferansiyel ve integral hesabn bulunmasnda, deiken, fonksiyon ve limit kavram kullanlmtr. Fonksiyon kelimesini ilk kez Leibniz kullanmtr. Bugne kadar da bu szck deitirilmemitir. Limit fikrini ve kavramn Newton ve Leibniz kullanmtr. zellikle Newton bu sahada baarl olmutur. Her ikisi de ok ynl olan bu dahiler, ayn zamanda birbirlerinden habersiz az ok farkllk gsteren yntemleriyle diferansiyel ve integral hesab bulmulardr. Isaac Newton, 1727 ylnda bbreklerindeki rahatszlk yznden yaamnCAYLEY, Arthur (1821 - 1895) Arthur Cayley, 1821'de, ngiltere'nin Richmond ehrinde dodu. Cayley, 17 yandayken, niversite hayatna Cambridge Trinity Collge'de balad. Cayley, roman okuyan bir matematikiydi. Okuldaki nc ylnda tm birincilikleri toplad. Bu baarsndan dolay ona ayr bir snf atlar ve zel bir eitim uyguladlar. 1842 ylnda yaplan zel snavda en iyi dereceyi ald gibi Smith dl iin alan zor bir yarmadan birinci geldi. Cayley o zaman yirmibir yandayd. Cayley, Abel ve Galois gibi o da, ondan nce gelenlerin eserlerini sratle okudu. Yirmi yandayken, yaynlad ilk almas Lagrange ve Laplace'n eserlerinden esinlenmiti. Bu srada daha okulunu bitirmemiti. Cayley, retmenlik diplomasn aldktan sonra, ilk yl sekiz, ikinci yl drt ve nc yl da alma yaynlad. Yapt bu yaynlar 50 yl iinde neler yapabilecei hakknda bir fikir verebilir. almalar, n boyutlu geometri, invaryantlar kuram, dzlemsel eriler kuram ve eliptik fonksiyonlar zerineydi. Cayley, 1846 ylnda, Cambridge'den ayrld. Hristiyan Kilisesine bal olmadka bir yer elde edemeyeceini bildii halde, o bunu kabul etmedi. istemeyerek avukatla balad. Avukatl srasnda bo durmuyor ve matematik alyordu. Bir gn, arkada Sylvester ile invaryantlar zerinde alrken zengin bir mterisinin bir davasn kabul etmiyor ve matematii seiyordu. On drt yl sonra ilk frsatta avukatl brakt. Fakat bu zaman sresinde bugn ok nl olan yze yakn alma yaynlamt. nvaryantlar kuram, varln Cayley'in gayretli almalarna borludur. Bu arada Sylvester'i de unutmamak gerekir.

Matematik yaynlar bakmndan, Euler, Cauchy ve Cayley'in matematikiler arasnda ayr bir yeri vardr. En ok matematik eseri veren bu matematikidir. Bu matematikiden sonra, daha az yaam ve gen yata len Poincare gelir. Cayley'i nl eden almalar, invaryantlar kuramdr. nvaryantlar fikri, modern fizikte ve ballk kuramnda nemli bir yer tutar. kincisi, yksek dereceli uzaylar zerindeki almalardr. Matrisler yine Cayley'in kefidir. Cayley'in yaam olduka sakin ve dzenli olduu halde, Sylvester'in hayat aclarla ve baz noktalarda baarszlklarla doludur. Cayley, 1863 ylnda Cambridge niversitesi'nde yeniden alan matematik krssne atand. Profesrlkte ald para, avukatlktan ald paradan daha azd. Fakat bu onu zmyordu. Daha sonra niversite yeniden dzenlenince Cayley'in ayl arttrld. Cayley, hayatn matematik aratmalarna ve niversitenin ynetimine verdi. Cayley, yaratc bir alma yapmtr. Uzun zaman dayand bir hastalktan kurtulamayarak 1895'te ld. Cayley'in yapt almalar matematikte ok nemli bir yer tutar. 1000'e yakn almas vardr. Bunlardan her biri byk boyda hemen hemen her biri altar yz sayfadan oluur ve on cilt halindedir. Bu eserlerin her birisinin ierisinde imdi bile yzlerce bulunacak ve zerinde allacak problemler vardr. Yine bu eserlerinde, n boyutlu geometrisi gelecee, zellikle ballk kuramna ilham verecektir. NEVANLINNA, Rolf (1895 - 1980) Nevanlinna ailesi, Finlandiya'da Hame eyaletinde Renko kentinden geldi. Bilinen en eski dedesi kilisenin ilerinde alan biriydi. Bundan sonra gelenler, Finlandiya'da ve Helsinki'de ok nl ve ileri gelenlerdendi. Bunlarn bir ksm matematiki, bir ksm fiziki ve bir ksm da astronomdu. Rolf'un babas Otto Nevanlinna, Helsinki niversitesinde matematik ve fizik okumu aydn biriydi. Pulkova Gzlemevinde fizik zerine tezini tamamlad. Alman astronom olan Hermdan Rornberg'in kz Margareta ile evlendi. Doktora derecesini aldktan ve evlendikten sonra, Otto Nevanlinna Joensuu'da retmenlik yapmaya balad. Bu srada, 22 Ekim 1895 gn Rolf Nevanlinna dodu. Aile, 1903 ylnda Helsinki'ye tand. Baba Otto, burada matematik retmenliini srdrd. 1913 ylnda Klasik dillere ynelen Rolf Nevanlinna, bu dillere kar ok ilgi duydu ve bunlar ard ardna sratli bir ekilde rendi. Baba Otto, olduka uyank ve aydn biri olduu iin, Rolf'un byk kardei Frithiof ile onu matematie yneltti. Otto, ocuklarn Rolfun sylediine gre, 1913 ylnda kendi yeeni olan Ernest Lindelf'n "Yksek Analize Giri" adl kitab ile matematik renimine balad. lk matematik kitaplar bu oldu. Rolf Nevanlinna, Birinci Dnya Sava yllarnda niversite rencisiydi. Savan verdii bu tm skntlara ve yokluklara karn, Rolf'un yaratc zekas Helsinki niversitesinde kendini gstermeye balad. Onun zekasnn bu ekilde fkrmasna neden olan Lindelf'e ne kadar teekkr edilse azdr. Lindelf, 1902, ylnda Helsinki niversitesinde matematik krssnde en nde gelen matematiki ve analitik fonksiyonlar kuram zerinde yapt almalarla uluslararas dzeyde dl alan biriydi. Lindelf, 1910 ylnda Helsinki niversitesinde bir alma grubu kurdu ve en az yirmi matematikiye doktora yaptrd. Bunlarn iinden ok nl matematikiler kt. Bu rencilerden biri de Rolf Nevallinna'nn aabeyi Frithof Nevanlinna'yd. Rolf Nevanlinna, 1919 ylnda fonksiyonlar kuram zerinde doktorasn tamamlad. lk yaynlanan almas, analitik fonksiyonlar zerinedir. En iyi ve gzde almas, aabeyi ile birlikte 1922 ylnda yaptklar meromorfik fonksiyonlarn deer dalm zerinedir. yl almas sonunda, fonksiyonlar kuram zerinde devrim yapacak olan ve kendi adn verdii nl Nevanlinna kuramn oluturdu. Bu kuram ve onun bu almas, Nevanlinna'nn birinci snf bir matematiki olmasn salad. Hemen hemen tm analizciler Nevanlinna'nn bu kuramna yneldi ve 1980 ylna kadar bu kuram almaz boyutlara ulat. Kendi kuramnn bu boyutlarda gelitiini gren Nevanlinna, bu mutlu hayat yaayan ender matematikilerden biridir. "Meromorfik Fonksiyonlar zerine" adl eseri 1925 ylnda yaynland ve bu bulduu kuram matematik dnyasna kendisini dahi bir matematiki olduunu kantlad. Nevanlinna'nn bu kuramnn doru olduu deiik yollarla kantland gibi, yine deiik yollarla genelletirildi. 1982 ylnda yaplan Uluslararas Matematik Kongresi'nde, Nevanlinna'nn kuramnn, fonksiyonlar kuramnn bir alt kesimi olarak alnd grld. Nevanlinna, ok ynl bir matematikidir. Dorusal uzaylar, mutlak analiz, tekdzelik, Riemann yzeyleri, geometri ve fizik konular zerinde zenle alp eserler vermitir. 1926 ylnda Helsinki niversitesinde profesr oldu. Bu zaman srecinde, Matematik blmnde ve Fen Fakltesinde dekanlk yapt. 1941 ile 1945 yllar arasnda ayn niversiteye rektr olarak seildi.1920 yllarndan nce, Zrih Teknik niversitesince kendi matematik krslerini ynetmesi teklif edildi. 1946 ylna kadar bu grevi kabul etmekten kand. 1946 ylnda Zrih niversitesinde grev ald. Bu srada Finlandiya Akademisine ye seildi. 1948 ile 1963 yllar arasnda svire'de Zrih niversitesinin eref profesr oldu. 1965 ylnda Finlandiya Akademisinden emekli olunca, be yl stanbul niversitesi Fen Fakltesinde ilmi yaynlar iin ba danmanlk yapt. Finlandiya'nn matematik retimini dzenledi. Bu amala ders kitaplar yazd. ok sayda matematiki yetitirdi. 1959 ile 1962 yllar arasnda Uluslar aras Matematik Birliinin bakanln yapt. Gittii her yerde eref konuu oldu ve byk bir ilgi ile karland. Birok uluslararas matematik kongrelerine bakanlk etti. Nevanlinna, sadece Finlandiya'nn dllerini deil, dnyann tm dllerini ald. Ona eref dl vermeyen niversite hemen hemen yok gibidir. Ald dllerin says ok kabarktr. Yaamn, Finlandiya niversitelerine ve bu niversitelerin gelimesine adayan Nevanlinna, emekliye ayrldktan sonra fizikle de urat. zellikle, ballk ve kuantum kuram zerinde alt. 1979 ylnda, Helsinki niversitesinde fizik zerine bir seri dersler verdi. Mzii ok severdi ve mzik onun yaamnn bir parasyd. Uzun boylu, yakkl ve shhatli biriydi. Sal her zaman yerinde ve kendisi de dinti. Hayatnda hemen hemen ac grmedi ve srekli alkland. ok nsancl bir yapya sahipti. rencileriyle hep iyi ilikiler iindeydi. Onlara daima destek oldu. Birok ilmi derginin ba editrln yapt ve

matematiin gelimesi iin durmadan alt. Almanca, ngilizce, Franszca ve Fince yazlm ok sayda kitab vardr. Bir o kadar sayda da, deiik zamanlarda ve deiik dergilerde yaynlanm kymetli makaleleri vardr.Kendisinden nce tam fonksiyonlar zerine yaplan almalar, kendi adyla anlan kuramyla genelletirmi ve ayrcalkl Picard, Borel ve Nevanlinna deerlerini gn na karmtr. Dalmlar ve defo yine onun tanmdr. Bu kuram, bundan byle de aratrmalara konu olacaktr. Nevanlinna'n fotorafn grmek iinsvire'li bir matematiki olan Gabriel Cramer, 1704 ylnda Cenevre'de dodu. Cenevre'de matematik ve felsefe profesrl yapt. Berlin Akademisi'ne ve ngiliz Kraliyet Akademisi'ne ye seildi. "Cebirsel Erilerin Analizine Giri" adl kitab 1750 ylnda yaynland. Cramer'in bu kitab, analitik geometri alannda yazlan ilk kitaplardan biridir. Cramer'in en byk hizmetlerinden biri de, Jean ve Jacques Bernoulli'nin tm kitaplaryla, Leibniz'in, "Commerciu Epistolcum" adn tayan mektuplarn bir araya getirerek toplu alde yaynlanmas olmutur. Bugn, denklem sistemlerinin zmnde kullanlan Cramer kural olduka kolaylk salar. Matematiin gelimesinde byk katklar olan Cramer, 1752NEUMANN, John Von (1903 - 1957) Amerikal matematiki 1921 ylndan 1923 ylna kadar Berlin niversitesinde kimya tahsili grd. ki yl sonra svire'de Teknik Yksek Okulu'ndan kimya mhendislii diplomas ald. Nihayet 1926 ylnda Budapete niversitesi'nden matematik doktoras ald. Budapete'deki almalarn bitirir bitirmez, gen matematikiye Gttingen niversitesi'nde Rockofeller bursu verilmiti. Burada, 23 yandayken ilk aheser eseri "Kuantum Mekaniinin Matematik Temelleri" ni yaynlad. Bu eser btn atom ve nkleer fiziin zerine kurulduu Kuantum Teorisi anlay iin ok nemliydi. Gene o yllarda Von Neumann Berlin niversitesi'nde ilk retim yeliini kabul etti. John Von Neumann Berlin'de iken poker oyununu incelemeye balad. zellikle bu oyun onun ilgisini ekmiti, nk bu oyunla sadece ans faktr deil ayn zamanda oyuncunun strateji meselesi de ie karyordu. Byle bir oyun matematik terimleriyle tarif edilebilir miydi? Gen matematiki ie giriti! Birka ay iinde matematik incelemelerine yeni bir saha getiren "Oyunlar Teorisi" ni gelitirdi. Bu yaklam sadece ans ve strateji oyunlarna deil, ayn zamanda ekonomi, askeri strateji ve sosyoloji gibi nemli alanlara da uyguland. "Oyunlar teorisi" Von Neumann yalnzca yirmibe yanda iken, matematiksel bir sanat eseri olarak kabul edildi. 1930 ylnda Princeton'un bir yllk ders teklifini kabul etti ve 1931 ylnda burada kalmaya karar verdi. Burada da Berlin'de olduu gibi farkl retim metotlar ile renci ve profesrlerin ilgisini ekmitir. 1933 ylnda Von Neumann, Princeton'da aratrmaclar iin yeni alan uluslararas bir merkez olan leri Aratrmalar Enstits'nde profesr olmas ars ald. Orada birka yl matematik aratrmalarna derinlemesine dald. 2.Dnya savana uzanan yllarda ve sava sresince Von Neumann, askeriye iin almtr. Kendisi burada askeriye iin ilk elektronik hesaplayc olan "ENIAC" 1945'te sava sona erene kadar tamamlamt. Ayrca burada 1957'de kanserden lmne sebep olan radyasyon hastal ile temas ettii tahmin ediliyor. Savatan sonra bir matematiki (kendi tr bir matematiki) ile yaantsn srdrmeye devam etti. Uzun aratrmalar sonucu onun harika makinesi MANIAC (Matematiksel Analizci, Nmerik Integralci ve Computer), insanlarn hizmetine hazrd. yle ki bu makine nceleri birka yl alan bir problemi bir saatte tamamlya biliyordu. NORC (Noval Ordinanse Research Computer - Askeri Dzeni Aratrma Bilgisayar) Von Neumann'n ikinci bilgisayaryd. Bu hnerli makine yirmidrt saatlik bir hava tahminini birka dakikalk zamanda verebiliyor, yerkrenin z hakknda bilgi kaydedebiliyordu. Atlantik ve Pasifik Okyanuslar'nn med ve cezir hareketlerini hesaplayabiliyor ve askeri manevra problemlerini zebiliyordu. 1953 ylnda, Amerikan gdml mermi programna paha bimeye alan bilim adamlar ve askeri liderler komisyonuna bakan atand. Onun bakanlnda Ktalararas Balistik Gdml Mermi (ICBM) projesi zerinde almaya balad. 1954 ylnda Von Neumann en byk dzeyde olan Atom Enerjisi Komisyonu'na atand ve burada hcre otomata teorisi zerine kanserden ld 1957 ylna dein almalarna devam ederek miras olarak geriye bugn hayatmzn ihtiyalarn karlayan teorileri ve kavramlar brakt. Von Neumann'n olaanst baarlar yeniden gzden geirilirse, bunlarn insan aklnn rn olduuna inanmak imkansz gibi grnr. Fiziki Hans Bethe'nin szleri Von Neumann'n dehasn belki de en iyi biimde aklar. yle yazmtr: "O farkl bilgileri, insanlar bir araya getirip artc rnler retebilen korku verici bir kabiliyete sahipti. Zaman zaman Von Neumann gibi bir beynin insan olunun beyninden stn bir tr olup olmadn merak etmekteyim." NAPIER, John (1550 - 1617) John Napier veya Neper, Merchiston-Edinburg'da 1550 ylnda dodu. Merchiston Baronu ve skoya'l bir matematiki olan Napier, logaritmann bulucusu olarak bilinir. Zaten, aritmetik iin aama vardr. lki, saylarn on tabanna gre yazlmas, ikincisi logaritmann bulunuu ve ncs de imdiki bilgisayarlardr. Napier, Saint Andrews niversitesinde eitim grm ve matematii de iinden gelen bir merak olarak izlemitir. Kendisi, amatr bir matematikidir. Saysal hesaplamalar kolaylatracak bir yol ararken, nce Napier cetvelleri diye bilinen, zerinde rakamlar yazlm kk denekler yardmyla yaplan bir arpma veya blme yntemi buldu. 1, 2, 3, ... eklindeki aritmetik dizi ile, buna karlk gelen 10, 100, 1000, ... biimindeki geometrik dizi arasndaki, ilikiyi grd. 1614 ylnda yazd "Logaritma Kurallarnn Tanm" adl eserinde, aritmetik dizi ile geometrik dizinin karlatrlmasndan, matematie logaritma kavramn getirdi. Gnmzdekilerden farkl olarak kurulan bu diziler, logaritmay, saysnn azalan bir fonksiyonu olarak tanmlyordu. Buradaki aritmetik dizi, geometrik dizinin logaritmasdr.

Oxford niversitesi matematik profesr Briggs, Napier'in bu buluunu benimsedi ve adi log cetvelinin hazrlanmasyla ilgili dncelerini Napier'e aklamak iin Edinburgh'a gitti. Napier, 1618 ve 1624 yllar arasnda kusursuz iki logaritma cetveli yaynlad. Bu eser onun tam yirmi yllk bir almasnn rndr. Napier'in bu konuda ok sayda eseri vardr. Baz hesap makinelerinin temellerini veren iki kitab, 1617 ylnda yaynlandDEMOCRTUS Abdera'l Demokritus, Trakya'da bir yon'ya kentinin bir kolonisinde domutur. Bu ehir, bugnk Taoz adasnn karsnda Abreda'dr. Babas ok zengindi. Gezginci bir bilgin olan Democritus'un, yz yandan fazla yaad sanlmaktadr. O zamanda, matematik, biyoloji, corafya, astronomi, gkbilimi, ekonomi ve sosyoloji gibi ok deiik sahalara ynelik bilgisi vard. nsanlar konu alan ok sayda yazlar yazmtr. Fakat, bu eserlerin birou kaybolmu ve zamanmza kadar gelememitir. Democritus, maddenin eitli boyutlarda ve biimlerde, deiik hz dereceleri olan atomlardan olutuu ddncesiyle, ilk atom kuramn ortaya atmtr. Bu szleri arasnda atom kuramnn temelleri gizlidir. Hibir ey rastlant sonucu ortaya kmaz. Ancak mantk ya da bir gereksinme sonucu var olur. Hibir ey yoktan var edilemez ve var olan bir ey de tmyle yok edilemez. Evren, bir d etkenle oluturulmad iin de sonsuzdur. Var olan her ey atomlar ve bu atomlarn arasndaki boluklardr. Yunan dehasnn dourduu atomizm ve bu felsefe okulunun Leucippe'le beraber kurucusu saylr. Democritus'un deli olduunu syleyen hemehrileri onun, nl tp bilgini Hippocrates'ten muayene edilmesini isterler. Filozofu muayene eden Hippocrates, "Hasta deil, pek byk bir akll ve deha" olduunu sylemitir. En kk atomdan tutunuz da en byk yldza kadar her eyin harekette olduunu ta o zamanlar sylerdi. Bu kadar eski ada bu kadar ileri dnceli bir bilgin daha grlmemitir. Eserlerinin birou zamanmza kadar ulaamamtr. Matematik almalar da ok ileri dzeydeydi. DESARGUES, Girard (1591 - 1661) Asker olduu sralar La Rochelle kuatmasna katld. 1635'ten sonra Paris'e gitti; burada Bilimler Akademisi'nin bir n almas niteliinde olan ve E.Pascal, Mydorge, Roberval'n bir araya geldii Mersenne Akademisi toplantlarnda bulundu. Kendini g eometriye adad ve ressamlarn perspektif kunusunda edindii bilgiyi geometriye katmak istedi. Merkezi izdm kavram (perspektifin temel kavramdr) sayesinde Desargues, Apollonius konikleri kuramnn yntemlerini btnletirdi: zellikleri emberde tantlad, sonra konikleri bir emberin perspektifleri olarak kabul etti ve emberde elde ettii sonular bunlara da yayd. Dnceleri, zgn ve garip bir terminolojiyle kaleme ald Broullion Project'te aklanmtr. Bu yaptn 50 nsha baslmas ve hemen tkenmesi Desargues'in ortaya att grn neden pek yank uyandrmadn aklar. Daha 1645'te mimarla balam ve perspektif, talarn yontulmas, gne saatlerinin izimi stne incelemeler yaymlamt. DESCARTES, Ren (1596 - 1650) Yksek kilise grevlileri yetitirmi zengin bir burjuva ailesinin ocuuydu; La Fiche Koleji'nde cizvitlerin rencisi oldu. Daha sonra btn Avrupa'y dolat. Meslek olarak nce askerlii seti. Kasm 1619'da sobasnn banda esiz bir bilimin temellerini att. 1627'den sonra, kardinal Brulle'n nerisine uyarak kendini felsefe ve bilim almalarna verdi.Yaamnn sonuna doru Stockholm'e gitti ve ubat 1650'de zatrreden ld. Descartes'n balca yaptlar unlardr: Latince yazd bir mzik zeti (Compendium musicae,1618); gene Latince yazd; ancak tamamlayamad ve lmnden sonra yaymlanan Akln daresi in Kurallar (1628'e doru); Galilei'nin, Papalk tarafndan mahkum edildiini renince yaymlamaktan vazgetii Dnya ya da Ik zerine nceleme. Akln iyi kullanmak ve bilimlerde doruyu aramak iin bir yntem aratrmasna girien ve insan bilgilerinin oratk bir temeli bulunduuna inanan Descartes, matematik kesinlii tm bilgi alanlarna yaymak ve bir evrensel matematik (mathesis universalis) kurmak istiyordu. MBIUS, August Ferdinand (1790 - 1868) Mbius, 1790'da Almanya'nn Schulpforte kentinde dodu. Leipzig, Gttingen ve Halle niversitelerinde alt. 1815 ylnda Leipzig niversitesi'ne astronomi profesr olarak atand. Ayn zamanda Leipzig Gzlemevi Mdr oldu. Astronomi zerine ok sayda kitap yazd. Analitik geometrinin deiik kesimlerinde yine ok sayda almalar yapt. Topoloji ilminin kurucusudur. Onun lmnden sonra bulunan ve onun ansna olmak zere, bugn ok nl olan Mbius eridi'nin birok zellikleri akland. Mbius dnmleri ve Mbius gruplar ok iyi bilinen almalardr. 26 Eyll 1868 gn Leipzig'de ld. EISENSTEIN, Ferdinand Gotthold (1823 - 1852) Eisenstein ile Albert Einstein, iyi bilmeyenlerce isimlerinin birbirlerine biraz benzemelerinden dolay kartrlr. Burada szn ettiimiz Eisenstein, ballk kuramn bulan Albert Einstein deildir. Her ikisinin milliyeti de Almandr. Alman matematikisi olan ve ok gen yata len Ferdinand Gotthold Eisenstein, 1823 ylnda Berlin'de dodu. Gauss tarafndan, "Dnyann en byk matematikisi" szckleri ile tantlan gen, saylar kuram, cebir ve eliptik fonksiyonlar zerinde ok arpc ve kullanl aratrmalar yapt. 1844 ylnda, nc ve drdnc sradan ikili ekillerin balca deiik biimlerini inceledi. 1850 ylnda, tam katsayl okterimlilerin indirgenemezlii zerine nemli bir lt ortaya koydu. En nemli almalar eliptik fonksiyonlar ve Eisenstein okterimlileri zerinedir. 1852 ylnda yine doduu yerde ld. Onun yaptklar, eliptik fonksiyonlar kuramnda hala ok sk kullanlrMONGE, Gaspard (1746 - 1818) 1746 ylnda Fransa'da doan Monge'un, ondrt yandayken ilk buluu yangn pompasyd. Nasl yaptn diye soranlara, "Ylmaz kararl bir sabr ve dncemi geometrik bir ballkla ifade eden parmaklarm kullanarak" diyerek yant veriyordu. Gerekten bir geometrici ve mhendis doan Monge, uzayn en kark bantlarn bile kafasnda kuruyor ve onlar ekillendirebiliyordu. Onalt yana gelince, arazi aletlerinin birounu kendi eliyle yapt. Beaune kentinin gzel bir plann kararak meslek yaamna bir harita ile balam oldu. Bu onun geometrici ve mhendis

olarak ilk baarsyd. Monge, erilerin kuram ile Gauss'a ortam hazrlamtr. Ayrca, Riemann'a da ilham kayna olmutur. Monge, doutan bir geometriciydi. Balangta istihkamcln ihtiyalarn karlamak zere yaratlan Monge geometrisi olmasayd, ondokuzuncu yzylda makina paralarna ait keiflerden hibiri yaplamazd. Monge gibi bir ilim adamnn servet hrsna kaplp Msr'a gitmesi zcdr. geometri almalaryla yakndan ilgili olan diferansiyel denklem almalar, ondaki cevheri ortaya karmtr. Keiflerini, Ecole Polytechnique'teki meslektalarna ve Lagrange'a anlatt. Lagrange bile konferanslarda takdirlerini gizlemedi. Byk bir matematiki olan Monge, sonuna kadar da matematiki kalmtr. ERATOSTHENES (M.. 284 - 192) Yunanl astronom, corafyac, matematiki ve filozof olan Eratosthenes, M.. 284 ylnda Kuzey Afrika'da dodu. Eitim ve retimini skenderiye ve Atina'da tamamlad. Helenizm devrinde yetien en byk corafya bilginlerinden biridir. Bilim adam olduu kadar ozanl ile de tannr. Matematik, astronomi ve felsefe ile urat. M.. 245 ylna doru Msr Kral III. Ptolemaios tarafndan skenderiye ehrine arlmadan nce, uzun zaman Atina'da oturdu. lk renimi Atina'da geti. III. Ptolemaios onu olunu eitimi ve nl skenderiye kitaplnn ynetimi ile grevlendirdi. Eratosthenes, felsefe, gramer, kronoloji ve corafya gibi ok eitli alanlarda alt. Bu almalar sonucunda ok enmli sonular gerekletirdi. skenderiye kitaplndan olduka yararland. Fakat, o daha ok matematiki olarak iki buluuyla tannr. Banlardan ilki, asal saylarn bulunmasna yarayan ve kendi adn tayan nl Eratosthenes Kalburu'dur. kincisi, orta orantl problemin zm iin tasarlad bir hesap aletidir. Yerkrenin evresini ilk olarak kesin bir biimde hesaplayan Eratosthenes'tir. Bu amala, Assuan ve skenderiye arasndaki meridyen yaynn derece hesabyla uzunluunu buldu. Bundan yararlanarak, dnya evresini kesin olarak hesaplad. nl Archimedes'le uzun yllar arkadalk yapt. Onu, almalarnda destekledi. Archimedes'in tm almalarn mektuplaryla izledi. LOBAEVSK, Nikolay Ivanovi (1793 - 1856) Kk bir memurun ikinci olu olan Nikolay, 1793'de Rusya'da domutur. Nikolay, 1802 ylnda okula alnd. Hem matematikte hem de dier derslerde harika denecek kadar baarlyd. On yanda niversiteye girmek iin hazrland. Nikolay 1805 ylnda kurulan Kazan niversitesi'ne 1807 ylnda girdi. Burada, hayatnn krk yln srasyla, renci, yardmc profesr, profesr, dekan ve rektr olarak geirdi. 21 yanda Kazan niversitesi'nde retim yeliine, 34 yanda da ayn niversitenin rektrlne getirildi. Rektr olarak niversiteye byk katklarda bulundu. retim yelerini, olduka kt duruma dm olan akademik dzeyi iyiletirmek iin yeniden rgtledi. Ktphaneyi zenginletirdi, laboratuarlar kurdu. 1830'da kolera salgnna, 1842'de de byk yangn tehlikesine kar niversiteyi korudu. Lobatchewsky, btn idari baarlarnn yannda matematik dalnda da nemli katklarda bulundu. Bu alandaki en nemli katks 2000 yldr saltanatn koruyan klid geometrisinin dnda da geometriler varolabileceini gstermesidir. klid geometrisi be aksiyom zerine kuruludur. Bunlardan ilk drd 'aksiyom' szcn hak edecek denli nemli olduklar halde, beincisi biraz zor inanlr niteliktedir. Yani sanki kantlanmas gerekirmi gibi gelir. Bu aksiyom ksaca paralellik aksiyomu ad verilen aksiyomdur. Paralellik aksiyomunun bu niteliinden dolay 1800'lerin bana kadar bir ok matematiki beinci aksiyomun gerekte bir aksiyom olmayp, ilk drt aksiyom kullanlarak kantlanabilecek bir teorem olduu sansna kaplara bu ynde byk aba harcad. Ancak btn bu abalar boa kt. Beinci aksiyom ilk drt aksiyomdan karlamyordu. Matematikiler klid'e bir kez daha hayran oldular. Lobatchewsky; olaya baka trl yaklat: Beinci aksiyom tutarl bir geometrinin kurulmas iin gerekli deildi. Belki de beinci aksiyomun deitirilmesiyle yada yadsnmasyla, klid geometrisi olmayan, ama oluturaca tutarl btnlk asndan geometri olan baka geometriler yaratlabilirdi. Lobaevski paralellik aksiyomunu yle deitirdi: Bir doruya dndan alnan bir noktadan en az iki paralel izilebilir. klid'in dier drt aksiyomunu da kullanarak bambaka bir geometri gelitirdi ve bu fikirlerini 1829'da yaynlad. Lobatchewsky geometrisinin geerli olduu iki boyutlu bir uzay, geni ularndan kar karya getirilerek birbirine tutturulmu, dier ular da giderek incelen sonsuza dek uzanan bir ift zurnaya benzeyen bir eklin yzeyi olarak dnlebilir. Lobatchewsky'nin, Bolyai'nin ve Riemann'n kurduklar klid d geometrilere uzun sre ie yaramaz birer matematik garibesi olarak bakld. Ta ki Einstein, iinde yaadmz boyutlu uzayn klid geometrisine deil, Riemann'n oluturduu klid d geometriye uyduunu gsterene kadar. EULER, Leonhard (1707 - 1803) svire'nin Basel kentinde, matematiki bir ailenin olu olarak Dnya'ya gelen Euler, srekli olarak matematiin konuulduu bir ortamda bymtr. Matematii iyi bilen babasnn, yetimesinde nemli bir pay olmutur. Johann Bernoulli'den dersler alm ve Nicoleus Bernoulli, St. Petersburg'a gittiinde, Euler'i de bereberinde gtrmtr. Yaamnn nemli bir ksm burada gemi ve birok eserini burada yazmtr. Bir ara Byk Friedrich'in daveti zerine Berlin'e gitmi ve 1741'den 1766'ya kadar Berlin Akademisi'nde almtr. 1766'da arie II. Katerina'nn davetlisi olarak tekrar St. Petersburg'a dnm ve lnceye kadar orada kalmtr. Euler 1735'de bir gzn, 1766'da ise dier gzn kaybetmesine ramen, almalarn srdrmtr, nk olaanst bir bellee sahip olduu iin, bulularn ara ara yazdrabilmitir. Euler, en ok eser brakan bilim adam olarak tannr; hayattayken 530 kitab ve makalesi km, lmnden sonra ise elyazmalarnn yaynlanmasyla bu say 771'e kmtr. Euler, 18.yzyln dier matematikileri gibi, hem kuramsal hem de uygulamal konularla ilgilenmi ve matematiin hemen hemen btn alanlarna katklar yapmtr. 1748'de yaymlad iki ciltlik "Introductio in Analysis Infinitorum"(Sonsuz Kkler Analizine Giri) adl eserinde, ex, sinx, cosx gibi sonsuz seri almlar, eix=cosx + isinx

bants, zeta fonksiyonu ve bunun asal say kuramyla ilikisi gibi konular bulunur. Euler'in saylar teorisine de nemli katklar olmutur. rnein, e saysnn sonuncu ondalnn bulunamayacan kantlam, ayn kant pi says iin de vermitir. Bylece bu iki say irrasayonel say kategorisine dahil edilmilerdir. Byk matematikiler her zaman Euler'e ok ey borlu olduklarndan sz etmilerdir. Laplace, gen matematikilere yle demitir: "Euler'i okuyun, o hepimizin ustasdr." Gauss da "Euler'in almalarn incelemek, matematiin deiik alanlar iin en iyi okul olarak kalacak ve hibir ey yerini doldurmayacaktr." demitir. Riemann da, Euler'in almalarn ok iyi biliyordu ve baz nemli almalar onun etkisiniLEIBNIZ, Gottfried Wilhelm (1646 - 1717) Leibniz ok ynl bir aratrmac ve dnrdr; ilgi alanlar arasnda felsefe, biyoloji, jeoloji, tarih, ilahiyat, hukuk ve diplomasinin yansra matematik de bulunmaktadr. Pascal'dan sonra yeni bir hesap makinas gelitirmi ve kullanmtr. Diferansiyel hesabn dnda, kombinatuar analiz konusunu da ilemitir. Kombinatuar analiz, nesneler arasnda, nceden verilmi bir tanma uygun dzenlemelerin yaplmasn ve bu dzenleme sonucunda bulunan ilkilerin matematik modellerinin oluturulularak, genellemeyle tm benzeri oluumlarda uygulanabilmesini mmkn klacak sonularn incelenmesidir. Bu analizin eitlemeleri ise, nesnelerin gruplandrlma biimlerine gre, permtasyon, kombinasyon ve varyasyon gibi adlar alr. Leibniz, diferansiyel ve integral hesab, 1673 - 1676 yllar arasnda Paris'te, Descartes ve Pascal'n almalarn incelerken bulmu ve aratrma sonularn, 1684 ylnda "Maksimum, Minimum ve Teetler iin Kesirli ve Kesirsiz Niceliklerin Engellemedii Yeni Bir Yntem ve Bunun in lgin Bir Hesap" adn tayan makalesinde yaynlamtr. Newton'un da byle bir yntemi bildiinden haberdar olmasnn, Leibniz'i tevik ettii anlalmaktadr. Bu makalede, dx, dy gsterimleri ve d(uv) =udv + vdu gibi trev alma kurallar bulunmaktadr. Bugnk diferansiyel ve integral hesap sembollerimiz ile diferansiyel hesap ve integral hesap terimlerimiz de Leibniz'den gelmektedir. Eitlik iin (=), arpma iin (x) simgelerini, fonksiyon ve koordinat terimlerini de Leibniz'e borluyuz. Leibniz'in diferansiyel ve integral hesapla ilgili makalesinin yaymlamas matematik aleminde byk bir heyecan uyandrmtr. Leibniz'i, onun yntemini benimseyen Bernoulli kardeler izlemi ve bylece, matematikte, varyasyonlar hesabndaki baz problemlerin zm gibi, daha ileri dzeydeki konular da incelenebilmitir. Leibniz'in fotorafn grmek iinLEGENDRE, Adrien Marie (1752 - 1833) Bir Fransz matematikisi olan Legendre, 1752 ylnda Paris'te dodu. 1775 ile 1780 yllar arasnda, Paris askeri okulunda matematik dersleri verdi. 1787 ylnda, Paris Gzlemevi ile Greenwich Gzlemevi arasnda kurulacak jeodezi balantsnda grev ald. Fransz devrimi srasnda, metre sisteminin kabul edilmesini ve giriilen jeodezi ilemlerinin n hazrlklarna katld. Bu frsat deerlendirerek, o zaman kadar uygulanan tm yntemleri yeniledi. Daha sonra, trigonometri alannda nemli teoremler ileri srd. zellikle kresel geni dzlem olarak dnp alarda baz dzeltmeler yaparak alann hesaplad. 1784 ylnda, "Gezegenlerin ekli stne" adl bir inceleme yazsnda, kendi adyla anlan okterimlileri ortaya att. 1794 ylnda "Geometrinin Temel Bilgileri" adl eseri yaynland. Bu eserde, klid postlatn ispatlamak iin ok eitli ve yeni yollar denedi. Bununla birlikte, klidi olmayan geometrilerin ortaya kmasyla, Legendre'nin bulduu sonularn geerlilii yeniden tartma konusu oldu. 1798 ylnda "Saylar Kuram" adl eseri yaynland. Bu kitabnda, ikinci derecedn kalanlarn kartl kanunu gibi ilgi ekici sonular yer alr. Yine de en deerli eseri, 1825 ile 1832 yllar arasnda hazrlad "Eliptik Transandantlar Kuram" adl inceleme kitabdr. Bu eserde, eliptik integrallerden hareket ederek ustaca bir zmlemeyle bu integralleri kendi adyla anlan ekle indirgemeyi baarmtr. Legendre'nin krk yln stnde almayla elde ettii sonular, Abel olduka ksa ve kesin yolla elde ediyordu. Bu nedenle, onun krk yllk almalar boa gidiyor gibiydi. FERMAT, Pierre De (1601 - 1665) Fermat, 1601'de Fransa'nn Lomagne kentinde dodu. lk renimini doduu ehirde yapmtr. Yarg olmak iin almalarna Toulouse'de devam etmitir. Fermat, memurluunun youn ilerinden geriye kalan zamanlarnda matematikle uramtr. Arimet'in eildii diferansiyel hesaba geometrik grnmle yaklamtr. Bu problem imdi lise rencilerine bile kolaylkla retilebilir. Fakat, bu problemin at r nemlidir. Fizie uygulamalar da ilgintir. Erilerin iziminde maksimum ve minimum noktalarn nemi bilinmektedir. te bu kavramlar koyan yine Fermat'tr. Olduka kolay gibi grlen bu problemin matematik ve fizikte ok geni ve ileri uygulamalar vardr. Ayrca, bu kavramlar k bilmine uygulamasn ok iyi beceren yine odur. Buna bal olarak, yansma, krlma, geli ve yansma alar zerine yapt ballklar nemini bugn bile korumaktadr. Fermat, analitik geometriyi boyutlu uzaya aktarmtr. Amatr bir matematiki ve dzenli bir evrak memuru olan Fermat'n en nemli matematik almas saylar kuram zerinedir. Asal saylar zerinde de ok durmutur. Onun bu konuda eitli teoremleri vardr. rnein, (4n + 1) eklinde yazlan bir asal say, yalnzca bir tek ekilde iki karenin toplam olarak yazlabilir. Bu teoremi daha sonra Euler kantlamtr. "Fermat Teoremi" olarak tannan mehur teoremi ise, "P asal bir say ve a ile P aralarnda asal olduu zaman, (ap-1 - 1)says P saysna blnebilir" biiminde ifade edilebilir. Bu teoremi Leibniz ve Euler ispatlamlardr. Fermat, ayrca x2 - Ay2 =1 denkleminin (A kare olmayan bir tam saydr) snrsz sayda tam sayl zm bulunduunu grmtr. Fermat'nn asl nemli teoremi ise, "xn + yn = zn denklemi x, y, z ve n'nin pozitif deerleri iin n>2 ise imkanszdr" biimindedir. Btn N'ler iin doru olan kant henz bulunmamtr ama teorem ok sayda deer iin dorudur. Fermat, btn teoremlerinin dakik ispatlarn vermemiti. 1879 ylna kadar onun kullanm olduu ispat yntemleri

tamamyla kaypt; bu tarihte Leiden Ktphanesi'nde Huygens'in yazmalar arasnda bulunan bir belge, Fermat'nn indktif metodu kullandn gsterdi. Fermat, bu metodun, zellikle belirli bantlarn imkanszlnn ispatna uygun olduunu sylemitir. Fermat matematiksel olaslklar kuramnn da kurucusuydu. Pascal ile birlikte, bir ans oyununda her oyuncunun kazanma olasl problemi zerinde durmu ve kombinasyonlar teorisiyle problemi zmtr. LEBESGUE, Henri Leon (1875 - 1941) Bir Fransz matematikisi olan Lebesgue, Fransa'nn Beauvais kentinde dodu. ok iyi bir renim grd ve 1897 ylnda Paris niversitesi'nden Ph. D. Diplomasn ald. Bu doktoras zerinde bir sylenti de vardr. Dirichlet fonksiyonunun Riemann anlamnda integralinin olmad o alarda biliniyordu. Hatrlanrsa, rasyonel noktalarda bir ve irrasyonel noktalarda sfr deerini alan fonksiyon, matematikte Dirichlet fonksiyonu adyla bilinir. Lebesgue, bu Dirichlet fonksiyonunu integralleyebilecek bir integral tanm getirebilir miyim diye dnd. Riemann integralinin tersine, blnty x ekseni zerinde deil de y ekseni zerinde ald. Bunda baarl oldu. Bu getirdii integral yntemine de Lebesgue integrali adn verdi. Bylece, analize yeni ufuklar at. 1906 ile 1910 yllar arasnda Potiers Fen Fakltesi'nde retim yaamn srdrd. 1910 ie 1919 yllar arasnda retim grevlilii yapt. 1921 ile 1931 yllar arasnda Paris Fen Fakltesi'nde alt. Lebesgue, Fransa'da matematik alannda byk bir an en sekin nderlerindendi. Analiz almalarnn hemen hemen tm gerel deikenli fonksiyonlar kuramyla ilgilidir. zellikle, integral kavramnn Lebesgue integrali denilen bir genilenmsini ona borluyuz. Lebesgue'in integral tanmna gre, baz fonksiyonlarn Riemann anlamnda integrali olmad halde, Lebesgue integrali vardr. Buna en gzel rnek de, nl dirichlet fonksiyonudur. ntegralin bu genelletirilmi kavram matematikte en ok uygulama alan bulan bir yenilik olmutur. amzda da halen bu kuram tm canllyla yrtlmektedir. Bu kuram art analizin temel dersidir. Analizci herkes nce bu konular renir. leri aratrmalar iin gereklidir. phesiz, Lebesgue integralinin anlalmas hemen kolay bir kuram da deildir. Bunun iin nce Lebesgue lm kuramn gelitirmek gerekir. Bu nedenle, Lebesgue nce Lebesgue lmn gelitirdi. Burada, kmelerin llebilmeleri ve fonksiyonlarn llebilmeleri kavramlarn getirdi. Bundan sonra, kendi adyla anlan nl Lebesgue integralini oluturdu. Bu konuda hazrlad teze, jr yelerinin nce itiraz ettii, sonra doktora yneticisinin ricasyla, "Bu renci ok zeki ve bana dndrc sorular sorar", diyerek onlar raz ettii sylenir. Bu sylenti doru da olsa, yanl da olsa, Lebesgue tarafndan bu alma yaynlandnda, bu bulu tm dnyada bir bomba gibi patlam ve tm matematikileri bu sahada almaya ve yeni yeni bulular gerekletirmeye yneltmitir. Bu kuramn ok geni bir biimde meyveleri alnmtr. Olduka uygulama alanlar bulmu ve srekli genelletirmeleri yaplmtr. Artk bu kuram analizin kanlmaz bir aleti durumuna getirilmitir. Bunun tesinde, matematiin dier dallarna da yeni ufuklar aarak, onlarn gelimesini salamtr. Lebesgue, nl olduktan sonra birok niversitede dersler vermitir. 1921 ylnda College de France'ta profesr olmutur. Lebesgue'in ok parlak ve yaratc bir matematik kafas vardr. lkesi iinde ve tm dnyada olduka ereflendirilmi, dllendirilmi ve ok mesut bir evlilik yapm biriydi. Bugn, integral kuramnn kurucusu olarak tm dnya onu kabul eder. Bu kuramda ve analizde ok sayda bulular vardr. almalarnn tm rnlerini alm ve kuramnn tutulup ne kadar ileri gtrldn gre mutlu matematikilerden biridir. 1941 ylnda 66 yandayken Paris'te ld. Lebesgue'in fotorafn grmek iin tklayn.

FIBONACCI, Leonardo (1170 - 1230) Pisa'l Fibonacci, Rnenans'tan nce, Asya lkelerinin matematiini Avrupa'ya en etkili olarak tayan ve gtren biri olarak bilinir. Doumundan 1230 ylna kadar yaam yks hakkknda hemen hemen hi bir ey bilinmiyor. Yalnz, o zamann talya'snda en byk ticaret merkezlerinden biri olan Pisa'da doduu bilinmektedir. retmenlerin ona verdii matematik dersleri daha ok yaam koullar ile ilgiliydi. O, bunlar rendikten, matematii iyice kavradktan sonra evresine retti. Sonra, saylar kuram ve geometri zerine iki kitap yazmtr. O, artk retmenlerinin kuru matematiinden daha da ileri giderek yeni rakamlarla dnebiliyor ve onlar birer oyuncak gibi kullanyordu. nl Fibonacci dizisi bu bulularn en nlleridir. Balangta birer rakam oyunu gibi grnen bu dizisi, daha sonra Mendel yasalaryla uygulama alan bulmutur. Doadaki ieklerin yapraklar zerinde bile aratrma yapyor, onlarn dzenini ve doadaki olaylar saylarla ifade edilebileceini kefetmeye alyordu. Bunlara daha sonra, "altn oranlar" dendiini biliyoruz. Bulduu bu dizinin, neye yaradn gstermek iin birok matematik ve geometri problemi dzenlenmitir. Leonardo Fibonacci'nin en byk hizmeti, Hrizm'nin matematii ile, ok kullanl olan Hint ve Arap karm saylarn batya tantmakla ok byk bir grev yapmtr. x, y ve z saylar birer tamsay olmak kouluyla, daha ok

bilinmeyeni bulunan Diophantus'un xn + yn = zn genel denklemlerinin zm zerine de almalar vardr. LEBESGUE, Henri Leon (1875 - 1941) Bir Fransz matematikisi olan Lebesgue, Fransa'nn Beauvais kentinde dodu. ok iyi bir renim grd ve 1897 ylnda Paris niversitesi'nden Ph. D. Diplomasn ald. Bu doktoras zerinde bir sylenti de vardr. Dirichlet fonksiyonunun Riemann anlamnda integralinin olmad o alarda biliniyordu. Hatrlanrsa, rasyonel noktalarda bir ve irrasyonel noktalarda sfr deerini alan fonksiyon, matematikte Dirichlet fonksiyonu adyla bilinir. Lebesgue, bu Dirichlet fonksiyonunu integralleyebilecek bir integral tanm getirebilir miyim diye dnd. Riemann integralinin tersine, blnty x ekseni zerinde deil de y ekseni zerinde ald. Bunda baarl oldu. Bu getirdii integral yntemine de Lebesgue integrali adn verdi. Bylece, analize yeni ufuklar at. 1906 ile 1910 yllar arasnda Potiers Fen Fakltesi'nde retim yaamn srdrd. 1910 ie 1919 yllar arasnda retim grevlilii yapt. 1921 ile 1931 yllar arasnda Paris Fen Fakltesi'nde alt. Lebesgue, Fransa'da matematik alannda byk bir an en sekin nderlerindendi. Analiz almalarnn hemen hemen tm gerel deikenli fonksiyonlar kuramyla ilgilidir. zellikle, integral kavramnn Lebesgue integrali denilen bir genilenmsini ona borluyuz. Lebesgue'in integral tanmna gre, baz fonksiyonlarn Riemann anlamnda integrali olmad halde, Lebesgue integrali vardr. Buna en gzel rnek de, nl dirichlet fonksiyonudur. ntegralin bu genelletirilmi kavram matematikte en ok uygulama alan bulan bir yenilik olmutur. amzda da halen bu kuram tm canllyla yrtlmektedir. Bu kuram art analizin temel dersidir. Analizci herkes nce bu konular renir. leri aratrmalar iin gereklidir. phesiz, Lebesgue integralinin anlalmas hemen kolay bir kuram da deildir. Bunun iin nce Lebesgue lm kuramn gelitirmek gerekir. Bu nedenle, Lebesgue nce Lebesgue lmn gelitirdi. Burada, kmelerin llebilmeleri ve fonksiyonlarn llebilmeleri kavramlarn getirdi. Bundan sonra, kendi adyla anlan nl Lebesgue integralini oluturdu. Bu konuda hazrlad teze, jr yelerinin nce itiraz ettii, sonra doktora yneticisinin ricasyla, "Bu renci ok zeki ve bana dndrc sorular sorar", diyerek onlar raz ettii sylenir. Bu sylenti doru da olsa, yanl da olsa, Lebesgue tarafndan bu alma yaynlandnda, bu bulu tm dnyada bir bomba gibi patlam ve tm matematikileri bu sahada almaya ve yeni yeni bulular gerekletirmeye yneltmitir. Bu kuramn ok geni bir biimde meyveleri alnmtr. Olduka uygulama alanlar bulmu ve srekli genelletirmeleri yaplmtr. Artk bu kuram analizin kanlmaz bir aleti durumuna getirilmitir. Bunun tesinde, matematiin dier dallarna da yeni ufuklar aarak, onlarn gelimesini salamtr. Lebesgue, nl olduktan sonra birok niversitede dersler vermitir. 1921 ylnda College de France'ta profesr olmutur. Lebesgue'in ok parlak ve yaratc bir matematik kafas vardr. lkesi iinde ve tm dnyada olduka ereflendirilmi, dllendirilmi ve ok mesut bir evlilik yapm biriydi. Bugn, integral kuramnn kurucusu olarak tm dnya onu kabul eder. Bu kuramda ve analizde ok sayda bulular vardr. almalarnn tm rnlerini alm ve kuramnn tutulup ne kadar ileri gtrldn gre mutlu matematikilerden biridir. 1941 ylnda 66 yandayken Paris'te ld. Lebesgue'in fotorafn grmek iin tklayn. FIELDS, John Charles (1863 - 1932) 1863'te Hamilton, Kanada'da doan Fields ilk Kanadal aratrmac matematikilerdendir. 1884'te Toronto niversitesi Matematik Blm'n bitirdikten sonra, ABD'deki Johns Hopkins niversitesi'ne gitmi ve 1887'de bu okuldan doktorasn almtr. 1889'dan 1892'ya Allegheny Koleji'nde retim yelii yaptktan sonra almalarn srdrmek zere Avrupa'ya gitmitir. Burada Fuchs, Frobenius, Hensel, Schwarz ve Max Planck gibi matematikilerle tanmas bilimsel yetkinliini arttrmtr. 1902'de ders vermeye balad Toronto niversitesi'nde 1923'te aratrma profesrlne atanmtr ve 1932'deki lmne kadar bu okulda kalmtr. 1907'de Kanada Royal Society'ye, 1913'te Londra Royal Society'ye seilen Fields, 1924'te Toronto'da yaplan Uluslararas Matematikiler kongresine bakanlk etmitir. Fields'in, her uluslararas kongrede iki madalya verilmesi nerisi benimsendi. lmnden sonra Zrich Kongresi projenin gerekletirilmesine ilikin vasiyetini kabul etti. Karmak deikenli fonksiyonlar zerine incelemeler yapan Fields'in Theory of the Algebraic Functions of a Complex Variable(1906) adl bir eseri vardr... LAPLACE, Pierre Simon (1749 - 1827) "Doann tm olaylar birka deimeyen kanunun matematik sonulandr" diyen Marquis Pierre Simon Laplace, 23 Mart 1749 gn bir kyl ocuu olarak dnyaya geldi. Ailesi, Fransa'nn Calvados ilinin Beaumont-en-Auge Kasabasnda yayordu. Laplace'n ilk ocukluk yllar hakknda ok az eyler biliniyor. Onun ocukluunu ve genliini saran karanlk yllar, kendini Beenen davranlarndan ileri geliyordu. Kkeninin fakir bir kylden gelii onun yzn kzartr ve srekli onu gizlemek iin elinden geleni yapard. Ksaca, bir kyl ocuu olarak domad ve kendini beenen birisi olarak lmedi cmlesi ile yaam yks zetlenebilir. Her ne duyguysa, Laplace kyl olmas ve ailesinin fakir olmasndan bir aalk duyard. Tm yaam boyunca bu duygu ve dnceden kendisini kurtaramad. Bu da onun zayf bir yanyd. Laplace, ilk yeteneini ky okulunda gsterdi. Bu baars zengin komularnn scak dikkatini ekti. Zengin komularn grmesi belki yukarda szn ettiimiz duygular daha kk ocukken uur altna alp bask kurmu olabilir dncesi akla gelmektedir. lk baarlarn, teolojik tartmalarda elde ettii sylenir.

Laplace, kendisini ok erken matematie verdi. O zaman Beaumont'ta askeri bir okul vard. Laplace bu okula devam ediyordu. Sylendiine gre, Laplace sonralar bu okulda bir sre matematik dersleri okutmutur. Yine bir sylentiye gre, onun matematik yeteneinden ok daha fazla hafza yeteneinin olduu kanaati vardr. Bundan dolay, Laplace on sekiz yana gelince zengin koruyucularnn tavsiye mektuplaryla Paris'in yolunu tuttu. Kendisinin yksek yeteneini biliyor, fakat bunda hi ime ve bir abartma gstermiyordu. Gen Laplace, kendine tam bir gven iinde Paris'e matematik dnyasn fethetmek iin geldi. Paris'te doru d'Alembert'in evine gitti. Tavsiye mektuplarn gnderdi. Fakat kabul edilmedi. D'Alembert, byk ve kuvvetli kimselerin nerilerinden baka bir varlklar olmayan kimselerle uramyordu. Laplace, vmeye deer bir anlayla her eyi hissetti. Eve dnd ve d'Alembert'e mekaniin temel kurallar zerine bir mektup yazd. Bylece, oynad oyunda baarl olmutu. D'Alembert'in onu grmek iin gnderdii ar yazsnda yle yazyordu. "Baym, gryorsunuz ki neri mektuplarna hi deer vermiyorum. Sizin bu tr vg mektuplarna hi gereksinmeniz yok. Siz kendi kendinizi daha iyi tanttnz. Bu bana yeter. Size yardm etmek bana bir bor olsun." Birka gn sonra Laplace, d'Alembert'in sayesinde Paris'teki askeri okula matematik retmeni olarak atand. te bu srada Laplace, Newton'un genel ekim kanununun gne sistemine uygulamas adl byk eserini verdi. Astronom matematiki olduu iin, kendisine Fransz Newton'u denmitir. Olaslklar kuramnn kurucusu gzyle baklabilir. "Bildiklerimiz ok deil, bilmediklerimiz oktur" szyle alak gnllln gstermitir. Matematie nem vermediini, hret ve n iin deil de kendi arzularn yenmek iin matematikle uratn syler. Dahi kimselerin bulularn veya yaaylarn incelemek ve kendisini onlarn yerine koyarak engelleri amak dncesindedir. Yapt almalarn tmnn kendisine ait olduunu ileri srer. Bu sz doru deildir. rnein, yazd "Gk Mekanii" adl aheserinde, gelecek kuaklara bunu, ben yarattm gibi bir izlenimi vermeyi ustalkla kullanmtr. Dier matematikilerden aldklarna kaynak vermez, kendine yarayan ve dardan ald eyleri kendine mal etmeyi ok kurnazca becerirdi. Gk Mekanii iin gereken analiz bilgilerini Legendre'den alm ve adn bile vermemitir. Yalnz Newton'un ad geer. Laplace, Lagrange'da deinilen cisim problemini gne sistemi iin dnd. Newton'un ekim kanununu Gne sistemine uygulad. Gezegenlerin hareketlerinin Gne tarafndan belirlendiini, devirli kk deiiklikler hari, gezegenlerin Gnee olan uzaklklarnn deimediini ispatlad. O zaman yirmi drt yanda olan Laplace iin tarih 1773 yllarn gsteriyordu. Bu baarsndan dolay Paris limler Akademisine ye seildi. Yaamnn ve meslek hayatnn ilk erefini ve dln alm oluyordu. Bulduu matematik sonularnn byk birounu astronomide kullanmak iin elde etti. Saylar kuram zerinde bir sre alt ve onu ksa bir zaman sonra brakt. Olaslklar kuram zerinde almas yine onu astronomide kullanmasndan kaynakland. Gk Mekanii adl yapt, yirmi alt yllk, bir zaman srecinde para para olarak yaynlanmtr. Gezegenlerin hareketleri, ekilleri, gel-git olaylarn inceleyen ilk iki cilt, 1799 ylnda kt. 1802 ve 1805 yllarnda iki cilt ve 1823 ile 1825 yllar arasnda da beinci cildi yaynland. Yalnz, bu eserlerde matematik ksmlar pek aklanmyor ve yorumlardan da kanlyordu. Hatta, matematik hesaplar iin, "Kolayca grlr" deyimi kullanlyordu. Aslnda, bu kolayca grlr deyimi ters bir anlam da tayordu. Kendisi bile bu kolayca grlr dedii ksmlar gnlerce uraarak zyordu. Okuyucular ve rencileri daha sonra bu deyim zerinde haftalarca uraacaklarn bildiklerinden, homurdanmay adet edinmilerdi. "Olaslklar Hesab" adl kitabnn nc basm 1820 ylnda kt. Astronom ve matematiki olduu kadar ok stn bir yazma tekniine de sahipti. Bu yzden, kolayca grlr deyimi dnda onun eserleri de eksiksizdi. On sekizinci yzylda, iki Fransz Lagrange ve Laplace birok ynyle zttlar. Laplace, fizik, matematik grubuna; Lagrange ise kuramsal matematik grubuna giriyordu. Lagrange, btn bunlarn matematikten baka bir ey olmadn sylyordu. Laplace ise, matematii kullanlan bir alet gibi gryordu. Aslnda Laplace her ikisini de yapyordu. rnein, potansiyel kuramn nemi matematik ynyledir. Snr deer problemleri yine ayn deerdedir. Bunun gibi olan alma rnekleri arttrlabilir. Laplace, 1785 ylnda Akademinin srekli yesi seildi. Salam ve karakterli bir yaps vard. Askeri okula giri snavnda Napolyon Bonapart' (1768 -1821) imtihan etmiti. Daha sonra Napolyon onu siyasetin amuruna ve bataklkl sularna srkleyecekti. Gerek Laplace ve gerekse Lagrange ihtilalin dnda kalmadlar. Newton son yllarn siyasette geirdii gibi, Laplace da onu yenmek amacyla siyasete atld. Napolyon ona iileri bakanln verdi. Laplace, olduka oynak fikirli davranlarda bulunuyordu. Napolyon devrinin btn nianlar gsn sslyordu. Kt bir yneticiydi. Zaten iileri bakanl grevini ancak alt hafta srdrebilmitir. Napolyon'la beraber onun da siyasi hayat sona ermitir. Laplace'n en iyi taraf, matematik alan genleri tutar ve onlara yardm ederdi. Laplace'n bulunduu bir toplantda, Biot adl bir gen matematiki Akademide bir almasn okur. Toplant bittikten sonra Biot'u bir kenara eken Laplace, cebinden kard ve sararm katlar gstererek, ayn kefi kendisinin yllar nce elindeki. katlarn eskiliinden de anlalaca zere, bulduunu ve yaynlamadn gizlice syler. Laplace, Biot'a bunu kimseye sylemeyeceini ve almasn ekinmeden yaynlamasn itenlikle istemitir. Bu onun, binlerce olumlu davranlarndan biridir. Laplace, matematik aratrmalar yapan genleri manevi evlad gibi grr ve onlara kendi z ocuklar gibi yaknlk gsterirdi. Laplace'la Lagrange, gerek zamanlarnda gerekse onlardan sonra gelenler tarafndan olsun ok karlatrlmlardr. Bazlar Lagrange' tutmu ve onu gklere ykseltmitir. Bazlar da Laplace' tutup vmtr. Aslnda byle bir

karlatrmaya ve ayrt etmeye hi gerek yoktur. kisi de matematikte lmsz bulular yapmlardr. Laplace, son gnlerini Paris yresinde Arcueil'de geirmi, ksa bir rahatszlktan sonra 5 Mart 1827 ylnda yetmi sekiz yanda lmtr. Saysz eser brakmtr. LAMBERT, Jean Henri (1728 - 1777) Bir Fransz matematikisi olan Jean Henri Lambert, 1728 ylnda Mlhause'de dodu. renimini tamamlamak zere Basel'e gitti. 1748 ylnda soylu bir gencin eitimiyle grevlendirildi. Balangta bilimsel makaleleriyle tannd. 1756 ylndan itibaren rencisi ile yapt gezilerde birok bilginle iliki kurdu. 1764'te Friedrich II'in istei zerine Berlin Akademisi'ne ye oldu. zellikle, matematiin uygulamalaryla ilgilenen Lambert, kuyrukluyldzlarn yrngeleri stne ilgin geometri teoremleri buldu. Krenin, dzlem zerine uyuumlu uygulamasn inceleyerek kuramsal haritaclkta yeni bir a at. Lambert'in matematie en nl katks, pi saysnn orand olduunu yani llemez olduunu ispatlamasdr. 1770 ylnda kresel trigonometriyi buldu. Kenid adn tayan ve Euler ile Lagrange'nin almalarna konu olan eserinin kefi, 1772 ylna rastlar. Lambert, Neuer Organon (1764) adl yaptnda ortaya koyduu bilgi kuramyla Kant'a nclk etmitir. Ayn zamanda paraleller postlat zerine yapt aratrmalarn da saymak yerinde olur. 1777 ylnda len Lambert'in ok sayda eseri vardr. LAGRANGE, Joseph Louis (1736 - 1813) Torino Topuluk Okulu'nda retmenlik yapt (1756), Fagnano ve Euler ile bilimsel konularda mektuplat. almalarn byk bir blm, kurduu topluluun yayn organ olan Mlanges de Turin'de yaymland; bu topluluk daha sonra Torino Bilimler Akademisi'ne dnt. D'Alembert O'nu, Prusyal Friedrick II'ye tavsiye etti; bunun zerine kral, Lagrange'yi, 1766'da, Berlin Bilimler Akademisi'nin matematik blmn ynetmek zere davet etti. Koruyucusunun lm zerine, Paris kenti onu, 1772'den beri yesi olduu Bilimler Akademisi'nin kdemli yesi olarak, tm gereksimini karlamak zere ard (1787). III. yl Yksek retmen Okulu'nda, Ecole Polytechnique'de zmleme dersleri verdi.Arlk ve ller Komisyonu'na bakanlk etti ve Boylamlar Barosu'nda grev ald (1795). Paris'te yaymlanan en nemli inceleme kitaplarnda, yntemsel bir bilanosunu yapt eski bilgilerin yan sra, kendi yazd saysz incelemenin sonularnn bir bireimini yapt. 1770-1771'de baslm kitabnda n. dereceden genel bir denklemi, cebirsel yntemle zme umudunu yitirdi. n, 4'ten byk olduunda, zmde kullanlan yardmc denklemin derecesinin n'den byk olduunu ortaya koydu. ki denklemin kkleri arasndaki bantlar inceleyerek, gruplar kuramyla ilgili birok teoremi kantlad ve Galois'nn almalarna nclk yapt. Mcanique Analytique (Analitik Mekanik) adl kitabnda, geometriden hibir biimde yararlanmad: burada Newton kuramnn, gezegenlerin devinimine tmyle uygulanabileceini gsterdi ve mekaniin temellerini birletirdi. Lagrange tam anlamyla analitik olan yntemleriye deiim hesabn, sonsuz kkler hesabnn bamsz bir kolu olarak oluturdu. Thorie des fonctions analytiques (Analitik fonksiyonlar kuram) adl kitabnda (1797), her fonksiyonu Taylor serisine almyla tanmlamaya alt. Taylor serisinde, kalann nemini belirtti ve tmyle cebirsel olduu dnlen bir hesapla bunun ardk trevlerini elde etti. Bylece, diferansiyel ve integral hesab, sonsuz kk, limit ve devinim kavramlarna bavurmakszn kurmak istedi. Euler'in grnnden ve Newton'un evren kavramndan etkilenen Lagrange'nin yaptlar, zmleme konusunun matematikte ok byk bir nem kazanmasn salamtr. Lagrange'n fotorafn grmek iin tklaynFOURIER, Joseph (1768 - 1830) 1795'te Ecole polytechnique retim grevlisiydi.1798'de Napoleon'un Msr seferlerine katld ve Msr Enstits'nn sekreteri oldu. 1802'den sonra sre Valilii yapt, Yz Gn dneminde kan olaylara katld, imparatorluun knden sonra meslei tehlikeye dt. Bilimsel almalar zellikle, o dnem geni lde tartlan snn yaylmas konusuyla ilgilidir. Bu incelemeleri srasnda Fourier serileri denen trigonometrik serileri buldu. Thorie analytique de la chaleur (Analitik Is Kuram, 1822) adl yaptnda belli her f fonksiyonunu trigonometrik bir seriyle gsterdi. Fourier'e gre, elde ettii seriler kanlmaz olarak yaknsakt ve bunlar ksmi trevli denklemleri zmek iin kulland. Bundan birka yl sonra Lejeune - Dirichlet, bir fonksiyonun yaknsak Fourier serisine alabilmesi iin gereken ilk koul kmesini verdi. 1817'den balayarak Bilimler Akademisi yeliini yrten Fourier 1822'de bu kurumun daimi sekreteri oldu. 1826'da Fransz Akademisi'ne girdi. Fourier'n fotorafn grmek iin tklayn. KUMMER, Eduard (1810 - 1893) Kummer, Gaussla birlikte modern aritmetiin kurucularndan kabul edilir. almalar tamamen say teorisi zerinedir. Kummer, 3 yanda babasn kaybetmi ve annesinin byk zverisiyle okuyabilmitir. Soraudaki Gymnasiumda eitime balayan Kummer 18 yanda din bilimi renmek zere Hale niversitesi'ne kayt oldu. Kummer, niversitede okuduu dnemde, matematik profesr Ferdinand Scherkle tant. Scherk, Kummerin matematie olan yeteneini ve ilgisini farkederek onu matematie ynlendirdi. Kummer bu sayede din renimini brakp matematik blmne gemitir. Kummer, bu kararyla ilgili olarak, matematii felsefeye tercih ettiini, nk hatalarn ve yanl grlerin matematie giremeyeceini sylemitir. Kummer, niversite reniminin ardndan, hibir niversitede ak yer bulunamad iin, okuduu Gymnasiumda mesleine balad. Bir yl sonra Liegnitze nakledildi ve burada on yl aralksz dersler verdi ve 1842 ylnda Breslav niversitesinde matematik profesr tayin edildi.

Kummer, ideal saylar kavramn ortaya atm, Gaussun bikuadratik kartlk kanunu zerindeki almalarn ileri gtrm ve drdncden yksek dereceler iin kartlk kanunlar aramtr. Kummere dnya apnda n getirem almas Fermatn son teoremi zerine olmutur. Kummer, Fermatn son teoremini dzenli asal saylar iin ispatlamtr. Kummer, Fermatn son teoreminin ispatyla 64 yana kadar uramtr. KRONECKER, Leopold (1823 - 1891) 1823 ylnda Almanya'da doan Kronecker, 1841 ylnn ilkbaharnda Berlin niversitesi'ne girdi. Matematikte ihtisas yapmaya balad. Bu srada Berlin niversitesi Matematik Fakltesi'nde Dirichlet (1805 - 1859), Jacobi (1804 - 1851) ve Steiner (1796 - 1863) gibi nl matematikiler bulunuyordu. Saylar kuram zevkini Dirichlet'ten alan Kronecker, Steiner'in onda hi bir etkisi olmad. Geometriye kar hi bir yetenei yoktu. saylar kuramnda olduka baarl bir ekilde kulland eliptik fonksiyonlar Jacobi ile sevdi. niversitede grd dersler, daha nceki okullarnda grdklerinin yenilenerek tekrarlanmas eklinde geldi. Hegel'in dnceleri zerinde almalar yapt. Matematik gereklere bu almalardan sonra vard. phecilii ve gerei arama da buradan kaynaklanr. Kronecker, 1845 ylnda, retmeni Kummer'in saylar kuram zerinde doktorasn yapt. Tez, daha genel cebirsel saylar iine alyordu. Cebirsel saylar sahasnn zor olan konularna 1845 ylnda bu doktora teziyle girdi ve sonunda doktorasn ald. 1853 ylnda denklemlerin zlebilme koullar zerindeki almasn yaynlad zaman, Abel ve Galois'nn denklemler kuramn ok az kimse biliyordu. Kronecker, belki 1840 yllarnda Galois'nn fikirlerini en iyi anlam tek ve biricik matematikiydi. Galois'nn rd a en iyi zen ve bundan ipek a yapan Kronecker'dir. Liouville, Galois'nn brakt almalar yaynlamt ama, bu da bir zetten baka ileride bir ey deildi. Galois kuramnn en ak ve anlalr hale getirilmesinde Kronecker'in ok byk hizmetleri olmutur. Kronecker, Galois kuram zerinde youn bir biimde alma yaptktan sonra, tm cebirciler bu konuya yneldiler. Bu da, Kronecker'n en byk baarsdr. Galois'nn anlalmaz rgsn anlalmaz hale getirmiti. Kronecker'n ayn sanatkarca bir almas, 1853 ylnda, beinci derece genel denkleminin zm zerinedir. 1861 ylnda, Gauss, Hermite ve Abel'den daha ileri giderek, bu denklemin radikallerle (kklerle) zlebilme koullarn vermitir. Kronecker'n amac, cebirden analize kadar tm matematii aritmetikletirmekti. Kronecker, "Tanr tamsaylar yaratt, dier saylar insanlarn eseridir" diyordu. Weierstrass'la anlaamamasnn balangc da, analizi aritmetikle deitirmek istemesidir. Aritmetiin ok ak olan stnlne gveniyordu. Geometriyi hi ciddiye almad. Bugn bu duygu cebircilerde biraz yine vardr. Fakat, onu da kimsenin inkar etmeye gc yetmez. Kronecker'in amac, analizi aritmetikletirmekti. saylar ve denklemler kuramn, eliptik fonksiyonlarla en iyi karlatran ve aralrndaki ilikileri bulan Kronecker'dr. Kronecker, hayatnn son on ylna kadar hi kimseye bal olmadan ve boyun emeden hr yaad. Berlin Akademisi'nin yesi olduu iin, kendi istei ile ilmi grevler ald. 1861 ile 1883 yllar arasnda niversitede cret almadan konferanslar verdi. Derslerinde gerekli nbilgileri verdikten sonra, kendi bulularn anlatyordu. 1883 ylnda, Berlin niversitesi'nde bulunan retmeni Kummer emekli olunca onun yerine atand. Kronecker, 1891 ylnda Berlin'de lmtr. FRANCESCA, Piero Della (1412 - 1492) Francesca, talyanin nde gelen tccar bir ailesinin ocuudur. Francesca, Rnesansin en nemli ressamlarndan biri olarak bilinir. Francesca her ne kadar ressam olarak n yapm olsa da matematik almalar gzard edilmemelidir. Francesca, matematik ile ilgili olarak bir ok kitap yazmtr. Bunlardan tanesi gnmze kadar korunabilmitir. Bu eser, Abacus, bes dzgn katnn ksa kitab ve resimde perspektif adlarn tamaktadrlar. Abacus adl eser, aritmetik zerine yazlmtr. Abacus, kesirlerin kullanm alanlarndan rnekler ile baslayp devamnda cebir ve geometrinin bazi uygulamalarna deinmitir. Be dzgn katnn ksa kitab adl eserde, kesik kp, kesik oktahedron, kesik ikosahedron, kesik dodekahedron gibi geometrik cisimlere deinilmitir. Bu geometrik cisimlerin yaplar incelenmitir. Resimde perspektif adl eser, perspektifin matematiine deinen ilk kitap olma zelliini tamaktadr. ki boyutlu dzlemde boyutlu baz ekillerin izim teknikleri gsterilmistir. KRONECKER, Leopold (1823 - 1891) 1823 ylnda Almanya'da doan Kronecker, 1841 ylnn ilkbaharnda Berlin niversitesi'ne girdi. Matematikte ihtisas yapmaya balad. Bu srada Berlin niversitesi Matematik Fakltesi'nde Dirichlet (1805 - 1859), Jacobi (1804 - 1851) ve Steiner (1796 - 1863) gibi nl matematikiler bulunuyordu. Saylar kuram zevkini Dirichlet'ten alan Kronecker, Steiner'in onda hi bir etkisi olmad. Geometriye kar hi bir yetenei yoktu. saylar kuramnda olduka baarl bir ekilde kulland eliptik fonksiyonlar Jacobi ile sevdi. niversitede grd dersler, daha nceki okullarnda grdklerinin yenilenerek tekrarlanmas eklinde geldi. Hegel'in dnceleri zerinde almalar yapt. Matematik gereklere bu almalardan sonra vard. phecilii ve gerei arama da buradan kaynaklanr. Kronecker, 1845 ylnda, retmeni Kummer'in saylar kuram zerinde doktorasn yapt. Tez, daha genel cebirsel saylar iine alyordu. Cebirsel saylar sahasnn zor olan konularna 1845 ylnda bu doktora teziyle girdi ve sonunda doktorasn ald. 1853 ylnda denklemlerin zlebilme koullar zerindeki almasn yaynlad zaman, Abel ve Galois'nn denklemler kuramn ok az kimse biliyordu. Kronecker, belki 1840 yllarnda Galois'nn fikirlerini en iyi anlam tek ve

biricik matematikiydi. Galois'nn rd a en iyi zen ve bundan ipek a yapan Kronecker'dir. Liouville, Galois'nn brakt almalar yaynlamt ama, bu da bir zetten baka ileride bir ey deildi. Galois kuramnn en ak ve anlalr hale getirilmesinde Kronecker'in ok byk hizmetleri olmutur. Kronecker, Galois kuram zerinde youn bir biimde alma yaptktan sonra, tm cebirciler bu konuya yneldiler. Bu da, Kronecker'n en byk baarsdr. Galois'nn anlalmaz rgsn anlalmaz hale getirmiti. Kronecker'n ayn sanatkarca bir almas, 1853 ylnda, beinci derece genel denkleminin zm zerinedir. 1861 ylnda, Gauss, Hermite ve Abel'den daha ileri giderek, bu denklemin radikallerle (kklerle) zlebilme koullarn vermitir. Kronecker'n amac, cebirden analize kadar tm matematii aritmetikletirmekti. Kronecker, "Tanr tamsaylar yaratt, dier saylar insanlarn eseridir" diyordu. Weierstrass'la anlaamamasnn balangc da, analizi aritmetikle deitirmek istemesidir. Aritmetiin ok ak olan stnlne gveniyordu. Geometriyi hi ciddiye almad. Bugn bu duygu cebircilerde biraz yine vardr. Fakat, onu da kimsenin inkar etmeye gc yetmez. Kronecker'in amac, analizi aritmetikletirmekti. saylar ve denklemler kuramn, eliptik fonksiyonlarla en iyi karlatran ve aralrndaki ilikileri bulan Kronecker'dr. Kronecker, hayatnn son on ylna kadar hi kimseye bal olmadan ve boyun emeden hr yaad. Berlin Akademisi'nin yesi olduu iin, kendi istei ile ilmi grevler ald. 1861 ile 1883 yllar arasnda niversitede cret almadan konferanslar verdi. Derslerinde gerekli nbilgileri verdikten sonra, kendi bulularn anlatyordu. 1883 ylnda, Berlin niversitesi'nde bulunan retmeni Kummer emekli olunca onun yerine atand. Kronecker, 1891 ylnda Berlin'de lmtr. GALOIS, Evariste (1811 - 1832) Evariste Galois, matematie, okul yaam srasnda ilgi duymaya balam ve 14 yandayken Lagrange ve Abel'in eserlerini okumutur. Snfta byk matematikilerin kuramlar zerinde dnmesi, devlerini unutmas ve dikkatsizlii nedeniyle retmenlerini kzdrd bilinmektedir. Matematik yeteneinin geliecei dncesiyle, Ecole Polytechnique'e girmek istemi ,fakat iki kez bavurmasna ramen, reddedilmitir. Ecole Normale'e girmi, fakat buradan da kovulmutur. Bir taraftan matematik dersleri vererek hayatn kazanmaya alan Galois bir taraftan da siyasetle uramaya balamtr. Galois, 1830 yl ubatnda kesin olarak niversiteye kabul edildi. almak iin bir keye ekildi ve almalaryla kendisini retmenlerine gsterdi. O yl yeni konular zerinde tane alma yapt. Bu almalar, cebirsel denklemler kuram zerinde byk bir ilerlemeydi. Evariste Galois, Mays 1832'de bir dello sonucu ldrld. Onun kalan ve lmez tek ant, hepsi altm sayfa tutan kendi el yazmas olan Galois kuramdr. Galois'in neminin tam olarak anlalmas, Camille Jordan'n 1870 ylndaki yaymlaryla gereklemitir. eer Galois, Newton ya da Gauss gibi uzun yllar yaam olsayd, matematie daha ne gibi katklar yapard sorusu tarihileri her zaman dndrmtr. KLEIN, Felix (1849 - 1925) Alman matematiki Felix Klein 1849 ylnda Dsseldorf'ta dodu. 1872 - 1875 yllarnda Erlangen, 1875 - 1880 yllarnda Mnih, 1880 - 1885 yllarnda Leipzig ve 1886 - 1913 yllarnda Gttingen niversiteleri'nde bulundu ve bu niversitelerde birer uygulamal matematik enstits kurdu. On dokuzuncu yzyln sonlar ve yirminci yzyln balarna doru, Alman matematik okulunun rakipsiz adayyd. Hipergeometrik diferansiyel denklemler, Abel fonksiyonlar, gruplar kuramnn geometriye uygulan ve dzgn yirmi yzl gruplar zerinde nemli almalar vardr. Eliptik fonksiyonu inceleyerek modl fonksiyonlar kavramn ortaya att. ad - bc = 1 koulunu gerekleyen drt tamsay iin z deikeni yerine (az + b)/(cz + d) ifadesi getirildiinde, modl fonksiyonunun deerinin deimeyeceini gsterdi. Klein gruplarn buldu ve bunlar olduka derinlemesine inceledi. Simetriler, alt gruplar gibi ballklar uzun uzun inceledi. Bu gruplar, drdnc dereceden genel denklemin zlmesinde nemli rol oynar. Matematikte ok sayda yaynlar olan Klein'in kendi adyla anlan bir de geometrisi vardr. Klein, ayrca matematiin, orta retimde retiminin adalatrlmas dncesinin savunucusu ve uygulaycs da olmutur. JACOBI, Carl (1804 - 1851) Jacobi, 1804'de Almanya'da dodu. Carl Jacobi'nin ilk retmeni ona matematik ve klasikleri reten ve Potsdam Gymnasium'una hazrlayan daysyd. 1816 ylnda ad geen okula girdi. 1821 ylnda Berlin niversitesi'ne baladnda, rektrn syledii gibi, Jacobi evrensel bir zekaya sahipti. Balangta matematik onu ekmeseydi o da Gauss gibi filolojide nl olabilirdi. retmeni Heinrich Bauer, birok anlamazlklardan sonra, onu yalnz bana almaya brakt. nk, Jacobi matematii belli kurallar ve usuller altnda remnek istemiyordu. Gen Jacobi'nin matematik terbiyesi, onun en byk rakibi Abel'inkine benzer. O da Abel gibi matematikte nl olanlara bavurdu. Cebiri, integrali ve saylar kuramn, Euler ve Lagrange'n eserlerinden rendi. Hemen hemen matematii kendi kendine rendi ve arkasndan hemen eliptik fonksiyonlar kuramn kurdu. Bu sahada Euler'den sonra gelen ilk matematiki Jacobi'dir. Yzylmzn Hint'li matematikisi Ramanujan' saymazsak, Euler ve Jacobi en kark cebir hesaplarnn iinde kolaylkla kmalar bakmndan stlerine yoktur. Hem Euler ve hem de Jacobi, bu ynlerinden dolay kendilerine algorist denmitir. Abel de isterse formlleri kolaylkla kullanabilirdi. Fakat, onun dehas daha felsefi ve ekle kar ynelmesi Jacobi'ye gre daha azd. Abel'in matematik dorulua dknl Jacobi'den ok Gauss'a benzer. Bu sz, Jacobi'nin matematiinde yanllk var anlamna gelmez. 1820 ylnda Abel'in beinci dereceden genel denklemle uratn bilmeden, Jacobi de ayn bu denklemi zmeye alt. Bu denklemi x5-10qx2=p ekline sokarak, zmnn onuncu dereceden bir denklemin zlmesine bal

olduunu gsterdi. Bu zm almas iyi bir sonu vermese de, Jacobi iin bir cebir dersi oldu. Fakat, beinci dereceden genel denkleminin zlemeyeceini Abel gibi gremedi. te, Abel ile Jacobi ve dier matematikiler arasndaki fark budur. Eliptik fonksiyonlar saylar kuramna ilk uygulayan Jacobi'dir. Jacobi, sfr saysn da 1,2,3,...saylarna katt. Bylec, Fermat'n bir problemini kolaylkla zd. Jacobi, Lagrange ve Hamilton mekaniinde, Hamilton - Jacobi denklemi hatrlanr. zellikle, Jacobi'nin diferansiyel denklemlerde kaydettii ilerlemeler ok nemlidir. Newton - Laplace Lagrange ekme kuramna burada ad geen fonksiyonlar hakkndaki gzel aratrmalar ve elipsoidlerin ekilmelerine eliptik fonksiyonlar ve zellikle Abel'yen fonksiyonlar ilemlere sokmas gibi nemli ilmi bulular her trl vgnn stndedir. Jacobi'nin Abel'yen fonksiyonlardaki buluu daha orijinal ve daha byktr. Eliptik fonksiyonlarn eliptik integrallerin tersinden k gibi bunlar da Abel'yen integrallerin tersinden kar. Jacobi'nin fotorafn grmek iin tklayn. GAUSS, Carl Friedrich (1777 - 1855) "Matematikilerin Prensi" olarak anlan Gauss, 1777'de Almanya'da dodu. Gauss'un dehas ok erken yalarda kendini gstermi ve konumay renmeden nce toplama ve karma yapmay renmitir. G koullar altnda srdrd eitimini, 14 yanda bir asilin salad destekle gvence altna alabilmitir. 16 yanda Eukleides Geometrisi'nin alternatifi olacak yeni bir geometri tasarlam ve 18 yandayken Lagrange ve Newton'un eserlerini incelemitir. niversitede renciyken, sadece pergel ve cetvel kullanarak onyedi kenarl dzgn bir okgenin izilmesi metodunu bulmutur. Bu buluundan ok mutlu olmu ve mezarnn zerine bu okgenin oyulmasn istemitir. Archimedes tarafndan balatlan bu gelenein bir matematikiyi etkiledii anlalmaktadr. Saylar teorisi zerine yazm olduu ilk byk eseri "Disquistiones Aritmeticae (Aritmetik aratrmalar) ona imdiki nn kazandrmtr. Eseri okuyan Lagrange, Gauss'a unlar yazmtr: "Eseriniz sizi bir anda birinci snf matematikiler arasna ykseltmitir. Uzun zamandan beri yaplm en gzel analitik kefi ihtiva eden son blm ok nemli kabul ediyorum." Gauss'un bu yapt modern saylar teorisine temel olmutur. Ona gre, saylar teorisi ok nemlidir: "Matematik, bilimlerin kraliesi olduu gibi, saylar teorisi de matematiin kraliesidir." Gauss, 1795 ylnn Ekim aynda liseyi bitirip Gttingen niversitesi'ne girecei zaman, matematii mi yoksa filolojiyi mi seeceini bilemiyordu. Onsekiz yanda en kk kareler yntemini bugnk jeodeziye sokmutu. Gauss bu kefin erefini, 1806 ylnda yntemini yaynlayan Legendre ile paylar. Normal dalma ait Gauss kanunu ve an erisi artk bilinen bululardr. Gauss, 1796'da filolojiyi tamamen brakm ve ilk tarihi yazs, dzgn onyedi kenarl okgen hakkndaki kefini deftere yazmt. Bu hatra defteri, Gauss'un lmnden ancak krk yl sonra 1898 ylnda torunlarndan biri tarafndan Gttingen Krallk Kurumuna, defteri incelenmek iin gnderildii zaman ortaya kt. On dokuz sayfalk bu defterde, ksa ksa yazlm yz krk alt tane keif yazlyd. Bu keiflerin en sonuncusu 9 Temmuz 1814 tarihlidir. Bu defter 1917 ylnda olduu gibi yaynlanm ve yetkili kimselerce bu bulularn genie bir incelenmesi yaplmtr. Eer bu bulular Gauss'un zamannda yaynlansayd, baz kimselere hret kaplar alabilirdi. nk, Gauss, birok matematikinin ncs ve ilham kaynayd. Kendisi phesiz byle bir dncede deildi ama, gerek buydu. Bugn, bunu kantlayan yazl belgeler vardr. Ad geen defterde ok gzel cebirsel ballklar grlmtr. Gauss'un doktora tezi, bugn cebirin temel teoremi adyla bilinen teoremdir. Yani, n dereceli bir polinomun tam n tane kk vardr. Cebirsel bir denklemin kknn a+ib eklinde olduunu da Gauss gstermitir. Bylece, karmak dzlemi kurmu ve karmak saylar bu dzlemde gsterilmitir. Bu dzleme ou kez Gauss dzlemi de denir. Ayrca, i.i = i2 = -1 gsterimini o kullanmtr. Gauss'un hayatnn son yllarna ait yazm olduu mektuplarn byk bir ksm ldkten sonra yaynlanmtr. Gauss'un bir yanl davran da, Abel'de olduu gibi gen matematikilerin almalarna kulak asmamasyd. rnein, Cauchy, karmak deikenli fonksiyonlara ait nl ve zarif bulularn yaynlamaya baladnda ona kar isteksiz ve bu yaynlardan habersizdi. Cauchy'den hi sz bile etmedi. nk, Cauchy bu konuya balamadan yllarca nce, Gauss problemin en can alc noktasna erimiti. Fakat onun nl not defterinde sakl kalmt. Bunun gibi daha baka rnekler de vardr. Hamilton'un kuaterniyonlar hakkndaki almas Gauss'un lmnden yl nce 1852 ylnda Gauss'a sunulduunda hi bir ey sylememitir. nk, bu sonuta kendi not defterinde otuz yldan beri yazl bulunmaktayd. Yine bu konuda nc olduunu ileri srmemitir. Hamilton'un onbe yl kadar urat bulular iin, Gauss ne kadar uratn sylemiyordu. Gauss'un yazd eserleri yle sralayabilirz. 1800 - 1820 yllar arasnda astronomi, 1820 - 1830 yllar arasnda jeodezi, yzeyler kuram, konform dnmleri 1830 - 1840 yllar arasnda fizik, matematik, elekromanyetizm, yerkrenin manyetizmi ve Newton kanunlarna gre ekme kuram, 1841 - 1855 yllar arasnda durum geometrisi ve karmak deikenli fonksiyonlar, bu fonksiyonlara bal geometri dallarnda eserler vermitir. En nl jeodezi Gauss'undur. Gauss'tan nce Euler, Lagrange ve Monge baz erisel yzeyleri incelemilerdi. Fakat, Gauss daha genel olarak incelemi ve diferansiyel geometrinin birinci byk devresi bylece domutu. kini devre 1854 ylnda Riemann geometrisi ile olmutur. Erilik, normal ve parametrelenme nemli iledii konulardr. Konform dnmler yine

Gauss'a aittir. Haritaclk, enlem ve boylam zerine almalar yine Gauss tarafndan bulunmutur. Gauss, 1855'de hayat kaybettiinde Avrupa'daki tm dostlar cenazesine geldi. Matematik lkesinde, onun eserleri ve bulular yaayacaktr. GDEL, Kurt (1906 - 1978) Kurt Gdel, Avusturya asll bir Amerikan mantks ve matematikisidir. Bugn Brno diye bilinen kentte 1906 ylnda dodu. 1938 ylnda Amerika'ya geldi. 1948 ylnda Amerikan vatandalna geti. 1953 ylnda Princeton niversitesi'nde profesr oldu. "Principa Mathematica"nn "Benzeri Sistemlerin Formel Hkme Balanamayan nermeleri stne" yazlar yazd. Burada, iki teoremin yazardr. Bu nermeler gre, elimesiz bir aritmetik eksiksiz olamaz. nk, elimezlik bu sistemde kararszla yol aan bir nermedir. Modern mantn kurucusudur. HILBERT, David (1862 - 1943) Bir Alman matematikisi olan David Hilbert, 1862 ylnda Knigsberg'de dodu. 1895 ile 1929 yllar arasnda Gttingen niversitesi'nde profesrlk yapt. Yirminci yzyln ilk otuz ylnda Alman matematik okulunun nderiydi. 1885'teki tezinden 1893'e kadar neredeyse yalnzca cebirsel deimezlerle ilgilendi. 1897 ylnda cisim kavramn ve cebirsel saylar cisminin kuramn kurdu. 1899'dan 1903'e kadar, trn belirlemeden, yalnzca belitler sistemiyle ifade edilmi bantlar (keyfi) dorulayan matematiksel varlklardan (nokta, doru, dzlem vb.) yola karak geometrinin temellerini kurmaya alt. Bu aratma belit ynteminin domasyla sonuland. Hilbert'in matematie soktuu noktalar, dorular ve dzlemler diye adlandrd " nesne sistemi" be grupta toplanm 27 aksiyomla aklanan baz ilikiler ortaya koyar. Ait olma, sra, esitlik veya denklik, paralellik ve sreklilik aksiyomu bunlardandr. Bundan sonra, aksiyomlardan birinin veya brnn dorulanmad geometriler kurdu. Temel terimleri kendilerine aksiyomlarla yklenen zelliklerden baka zellikleri bulunmayan mantksal varlklar olarak ele ald. kalsik matematii savunmak ve ondaki apakl gstermek iin Brouwer ile giritii tartmalar, matematike geni biimli incelemelere yolat. Hilbert, 1943 ylnda Gttingen'de ld. HERMITE, Charles (1822 - 1901) Charles Hermite, 1822'de Fransa'nn Lorraine ehrinde dodu. Matematik tarihi bakmndan, Hermite ne nce ve ne de sonra domutur. Hermite'nin douu iin bu zamanlardan farkl bir tarih zor seilirdi. Bu tarihte, Hermite gibi yaratc bir dehaya sahip biri gerekiyordu. nk, o ada Gauss aritmetikteki icatlarn, Abel ve Jacobi'nin eliptik fonksiyonlardaki bulularn, Jacobi'nin Abelyen fonksiyonlardaki ilerlemeleri, Boole, Cayley ve Sylvester'in ekirdekteki ilerlemelerini birbirine balamak gerekiyordu. te, Hermite bunlar yapt. Hermite, ilk bilgilerini anne ve babasndan ald. leri iyi giden aile, Charles alt yandayken Dieuz'dan ayrlp Nancy'ye gitti. Ticaretle uratklar iin onu Nancy Lisesi'ne geceli yazdrdlar. Bu liseyi de yeterli bulmadlar. Paraca da skntlar olmad iin, oullarn Paris'e gnderdiler. nce IV. Henri Lisesine ve onsekiz yana bast zaman 1840 ylnda Louis le Grand Lisesi'ne girdi. Burada Polytechnique'e hazrland. Bu lise, zavall Galois'in okuduu okuldu. Onun da Galois gibi bu okulda durumu kt gitti. Kendisine retilen ilimden nefret etti. Matematie kar da olduka ilgisizdi. Onu fizik dersleri ekiyordu. Dier dersler kendisi iin birer eziyetti. Hocalarndan kurtulunca, iyi bir edebiyat olarak kendini gsterdi. Bu nedenle, snavlar sevmeyen Hermite'e kar bir sevgi beslediler. Gerek Galois, gerek Hermite, bu lisesinin tarihinde ortak zellikleri olan iki renci olarak gemitir. Fakat, 15 yl nce Galois iin elinden geleni yapan profesr Richard, Galois gibi baarsz olan Hermite'i ezdirmedi. Hermite'de Galois'in izinden yryordu. Derslerine bo veriyor ve Saint Genevieve ktphanesine devam ediyordu. Lagrange'in saysal denklemler hakknda yapt almay burada buldu. Onu iyice rendi. Biriktirdii parayla Gauss'un "Disquistiones Arithmetice" adl eserinin Franszca evirisini alp kendisinden nce ve sonra gelenlerden ok daha iyi anlayp rendi. Bu iki kitap Hermite'i harekete geirdi. yallnda, "Ben cebiri bu iki kitaptan rendim" demesini ok severdi. Hermite, daha sonra Euler ve Laplace'n eserlerini de okudu. Yine de snavlarda ortalamann altnda bir renciydi. Matematikte hi olan renciler bile ondan daha iyi not alyorlard. Kafas halen Galois'in anlaryla dolu olan ve yrei onun iin yanan ve rpnan deerli retmen Richard, Hermite'i orijinal aratrmalardan uzaklatrmak ve onu daha az ekici, fakat geree daha yakn olan ve Galois'in hayatn sndren Ecole Polytechnique'in giri snavlar sahasna ekmek iin elinden geleni yapt. Galois'in hayatnda dt yanll Hermite'te de grmek istemiyordu. O, Galois de olduu gibi Hermite'in dehasn da anlamt. Hermite, Polytechnique'te ancak bir yl okuyabildi. Bu onun zekasnn yetersizliinden deil, fakat sakat aya nedeniydi. Ynetmelikler onun iin uygun gelmiyordu. Bu, onun iin belki daha iyi oldu. nk, Hermite ateli bir vatanseverdi. Bu okulda politik veya askeri kavgalardan birine kolayca karabilecek yapdayd. O yl boa gemedi. Tasar geometri ile emeklemektense, 1842 ylnn Avrupa'snda moda olan Abelyen fonksiyonlaryla urat. Bu ara, birinci snf matematiki ve "Journal de Mathematiques" adl dergiyi karan Joseph Liouville'i tand. Liouville, Hermite'i grr grmez bir dahi olduunu anlad. Bunu doru olduunu daha sonra grd. Hermite, 1869 ylnda Yksek retmen Okuluna ve 1870 ylnda da Sorbonne'a profesr olarak atand. Emekli oluncaya kadar bu okulda profesr greviyle tam 27 yl alt. Bu sre iinde, dnyann en byk matematikileri olan ve aralarnda Emile Picard, gaston Darboux, Paul Appel, Emile Borel, Paul Painlave ve Henri Poincare bulunan birok Fransz matematikilerini yetitirdi. Bu onun en byk hizmetiydi. Fransa'nn snrlarn da am ve klasiklemi eserleri her lkedeki adalarnn aydnlanmasna hizmet etmitir. Hermite'in en nemli bulularndan biri de Hermiteyen formlardr. Bunlar balangta hi bir ie yaramaz sanlyordu. Bu formlarn, 75 yl sonra modern kuantum kuramnda kullanlacan da hi dnmemiti. Hermite bunlar sadece matematik iin yapmt. nvaryantlar zerinde de alt. Beinci derece genel denklemi zerinde de durdu. Euler'in e

saysnn transandartlln da gsterdi. Onun bu ispat hem ince hem de ustacayd. Hermite, pekok sayda transandant say da bulmutu. a, 0 ve 1' eit olmad zaman a ve b cebirsel irrasyonel ise ab says transandanttr. Bunu, 1934 ylnda gen bir Rus matematikisi Alexis Gelfond gstermitir. Bu, 1900 ylnda Paris'teki uluslararas kongresinde dikkati eken David Hilbert'in, ileri srd 23 problemden yedincisiydi. Hermite'in e says zerindeki beklenmedik zaferi, tm matematikileri pi saysna yneltti. Ancak, 1882 ylnda Mnih niversitesinde ok ta parlak olmayan Ferdinand Lindemann, pi saysnn transandantln ispatlad. Bylece, klid zamanndan beri matematikileri rahatsz eden, verilen dairenin alanna eit alanl bir dikdrtgenin yalnz pergel ve cetvelle izilemeyecei problemi de ortadan kalkm oluyordu. Lindemann, bu problemden sonra Fermat'n problemine de el att. Uzun zaman zerinde alt ve on yedi sayfalk bir makaleyi yaynlad. inde, her eyi boa karan bir yanllk bulundu. Yeniden hi durmadan tam yedi yl alt. 1907 ylnda yaynlanan 63 sayfalk alma daha balangtaki dnme yanll yznden bozuldu. Tm dnya tarafndan saylan ve sevilen Hermite, 1901 ylnda 79 yanda ldnde arkasnda koca bir matematik ordusu da brakyordu. Onun almalarn yrtecek ve srdrecek ok sayda renci yetitirmiti. Bu rencilerinin her biri matematii kendi dallarnda yaatacaklard. Bu nedenle, Hermite'in gzleri ak gitmedi. Hermite'in fotorafn grmek iin tklayn. AHMET FERGAN 9. yzyln balarnda dnyaya geldii kabul edilen nl matematik ve astronomi bilgini Ahmet Fergan, ann bilim ve kltr merkezlerinden olan Trkistan'n Fergana blgesindendir. Bilim ve kltr tarihimizin birinci elden kaynaklar olan tezkireler (biyografik eserler)de doum tarihi ile ilgili bir bilgi bulunmamakla birlikte kendisi gibi bir astronom olan babasnn adnn Muhammed, dedesinin ise Kesir olduu kaytldr. Ahmet Fergan, ilk renimini nl bilginlerin yetitii Fergana'da yapt ve byk bir ihtimalle astronomi konusundaki bilgilerini babasndan ald. Belli bir seviyeye geldikten sonra da mevcut bilgilerine yeni bilgiler katmak amacyla da, ann bilim, kltr ve ayn zamanda halifelik merkezi olan Badat'a geldi. mrnn yarsna yaknn burada geiren Fergan, ksa srede matematik ve astronomi konularndaki bilgisini Badat bilim evresine kabul ettirip, bilimin gelimesine olan katklaryla bilim tarihinde adlarndan vgyle bahsedilen Abbasi halifelerinden Me'mun ve elmtevekkil dneminin en nl bilginleri arasna girdi. 861 ylnda halife el-Mtevekkil tarafndan Nil rma kysnda yaplan lm ilerini yrtmesi iin Msr'a gnderilen Fergan'nin, bundan sonraki yaam ve her ne kadar Prof. Dr. W. Barthold'un "slam Medeniyeti Tarihi" adl eserinde 861 tarihini gsteriyor ise de, lm tarihinAL KUU (? - 1474) Trk - slam Dnyas astronomi ve matematik alimleri arasnda, ortaya koyduu eserleriyle hakl bir hrete sahip Ali Kuu, Osmanl Trkleri'nde, astronominin nde gelen bilgini saylr. Bat ve Dou bilim dnyas onu 15. yzylda yetien mstesna bir alim olarak tanr. yle ki, W.Barlhold, Ali Kuu'yu 15.yzyl Batlamyos'u olarak adlandrmtr. Asl ad Ali Bin Muhammet'tir. Doum yeri Maveraunnehir blgesi olduu ileri srlmse de, ad geen blgenin hangi ehrinde ve hangi ylda doduu kesin olarak bilinmemektedir. Ancak doum yerinin Semerkant, doum ylnn ise 15.yzyln ilk drtte biri ierisinde olduu kabul edilmektedir. 1474 ylnda stanbul'da m olup, mezar Eyp Sultan Trbesi hareminde bulunmaktadr. Ulu Bey'in Horasan ve Maveraunnehir hkmdarl srasnda, Semerkant'ta ilk ve dini renimini tamamlamtr. Kk yata iken astronomiye ve matematie geni ilgi duymutur. Devrinin en byk bilginlerinden; Ulu bey, Bursal Kadzade Rumi, Gyaseddn Cemid ve Mu'in al-Din el-Kai'den astronomi ve matematik dersi almtr. nce, Ulu Bey tarafndan 1421 ylnda kurulan Semerkant Rasathanesi ilk mdr Gyaseddn Cemid'in ve ikinci mdr Kadzade Rumi'nin lm zerine, Ulu Bey rasathaneye mdr olarak Ali Kuu'yu grevlendirmitir.iULU BEY (1393 - 1449) Trk matematikilerinden birisi olan Ulu Bey, Timur'un erkek torunlarndan hkmdar olanlardan birinin oludur. Asl ad Mehmet'tir. Fakat o, daha ok Ulu Bey ad ile nl olmutur. 1393 ylnda Sultaniye kentinde domutur. Timur'un ld sralarda Ulu Bey Semerkant'ta bulunuyordu. Semerkant ve Maverannehir, Mirza Halil Sultan'n saldrs ve igali zerine babasnn yanna gitmek zorunda kalmtr. Babas buralar yeniden ynetimine alarak on alt yanda olan Ulu Bey'e ynetimini brakmtr. Ulu Bey, bu tarihten sonra, hem hkmeti ynetmi ve hem de renimine devam etmitir. Ulu Bey, bilgin ve olgun bir padiaht. Bo zamann kitap okumak ve bilginlerle ilmi konular zerinde konumakla geirirdi. Tm bilginleri yresinde toplamt. Ulu Bey, dikkatlice okuduu kitab kelimesi kelimesine hatrnda tutacak kadar bellei vard. Matematik ve astronomi bilgileri olduka ileri dzeydeydi. Bir sylentiye gre, kendi falna bakarak, olu Abdllatif tarafndan ldrleceini grm ve bunun zerine olunu kendisinden uzak tutmay uygun grmtr. Baba ile olu arasndaki bu soukluk, Ulu Bey'in kk oluna kar olan yaknl ile daha da iddetlenmi ve sonunda Ulu Bey'in korktuu bana gelmitir. Ulu Bey, Semerkant'ta bir medrese ve bir de rasathane yaptrmtr. Kad Zade bu medreseye bakanlk etmitir. Rasathane iin yrede bulunan tm mhendis, alim ve ustalar Semerkant'a armtr. Kendisi iin de bu rasathanede bir oda yaptrarak tm duvar ve tavanlar gk cisimlerinin manzaralaryla ve resimleriyle ssletmiti. Rasathanenin yapm ve rasat aletleri iin hi bir harcamadan kanmamtr. Bu gzlemevinde yaplan gzlemler,

ancak on iki ylda bitirilebilmitir. Gzlemevinin ynetimini Kad Zade ile Cemid'e vermitir. Cemid, gzlemlere baland srada ve Kad Zade de gzlemler bitmeden lmtr. Gzlemevinin tm ileri o zaman gen olan Ali Kuu'ya kalmtr. Bu gzlem zerine Ulu Bey, nl Zeycini dzenlemi ve bitirmitir. Zey Krkani veya Zey Cedit Sultani ad verilen bu eser, birka yzyl douda ve batda faydalanlacak bir eser olmutur. Zey Krkani baz kimseler tarafndan aklanm ve Zey'in iki makalesi 1650 ylnda Londra'da ilk olarak baslmtr. Avrupa dillerinin birouna, evrilmitir. 1839 ylnda cetvelleri Franszca tercmeleriyle birlikte, asl eser de 1846 ylnda aynen baslmtr. Zey Krkani'nin asl kopyalarndan biri Irak ve ran savalarndan sonra Trkiye'ye getirilmi ve halen Ayasofya ktphanesindedir. Bir hile ile olu Abdllatif tarafndan 1449 ylnda ldrlmtr. CAHT ARF (1910 - 1997) 1910 ylnda Selanik'te dodu. Yksek renimini Fransa'da Ecole Normale Superieure'de tamamlad (1932). Bir sre Galatasaray Lisesi'nde matematik retmenlii yaptktan sonra stanbul niversitesi Fen Fakltesi'nde doent aday olarak alt. Doktorasn yapmak iin Almanya'ya gitti. 1938 ylnda Gttingen niversitesi'nde doktorasn bitirdi. Yurda dndnde stanbul niversitesi Fen Fakltesi'nde profesr ve ordinaryus profersrle ykseldi. Burada 1962 ylna kadar alt. Daha sonra Robert Koleji'nde Matematik dersleri vermeye balad. 1964 ylnda Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrma Kurumu (TBTAK) bilim kolu bakan oldu. Daha sonra gittii Amerika Birleik Devletleri'nde aratrma ve incelemelerde bulundu; Kaliforniya niversitesi'nde konuk retim yesi olrak grev yapt. 1967 ylnda yurda dnnde Orta Dou Teknik niversitesi'nde retim yeliine getirildi. 1980 ylnda emekli oldu. Emekliye ayrldktan sonra TBTAK'a bal Gebze Aratrma Merkezi'nde grev ald. 1985 ve 1989 yllar arasnda Trk Matematik Dernei bakanln yapt. Arf nn Armaan'n (1948) ve TBTAK Bilim dl'n kazand (1974). Cebir ve Saylar Teorisi zerine uluslararas bir sempozyum 1990'da 3 ve 7 Eyll tarihleri arasnda Arf'in onuruna Silivri'de gerekletirilmitir. Halkalar ve Geometri zerine ilk konferanslarda 1984'te stanbul'da yaplmtr. Arf, matematikte geometri kavram zerine bir makale sunmutur. Cahit Arf 1997 ylnn Aralk aynda bir kalp rahatszl nedeniyle aramzdan ayrld. TOSUN TERZOLU (1942) Tosun Terziolu, 1942 ylnda stanbul'da dodu. 1961'de Robert Koleji'ni, 1965'te ngiltere Newcastle niversitesi'ni bitirdi. 1968 ylnda Almanya Frankfurt niversitesi'nde doktorasn yapt. Yurda dndnde ODT Matematik Blm'ne retim grevlisi olarak girdi (1968). 1977 ylnda profesr oldu. 1978 - 1982 yllar arasnda ODT FenEdebiyat Fakltesi dekanl grevinde bulundu. 1978'den 1981'e kadar TBTAK Temel Bilimler Grubu yelii yapan Terziolu, 1971'de Balkan Matematikiler Birlii dl'n, 1974'te TBTAK Tevik dl'n, 1986'da TBTAK Bilim dl'n ald. Fonksiyonel zmleme zerine iki kitabyla, yurtiinde ve yurtdnda yaymlanm birok makalesi vardr. ..SELMAN AKBULUT (1949) Prof. Dr. Selman Akbulut, 1971 ylnda California niversitesi (Berkeley) Matematik Blm'nden mezun olmutur. Prof. Dr. Akbulut, 1975 ylnda ayn niversitede doktora eitimini tamamlayarak, 1976 ylnda Wisconsin niversitesi'nde yardmc doent olarak greve balamtr. 1978 - 1980 yllar arasnda Rutgens niversitesi'nde, 1980 - 1981 yllarnda Michigan State niversitesi'nde Yardmc Doent; 1983 - 1986 yllar arasnda ayn niversitede Doent olarak almalarda bulunan Prof. Dr. Akbulut 1986 ylnda profesrle ykselmitir ve halen Michigan State niversitesi'nde grev yapmaktadr. Prof. Dr. Akbulut, 1975 - 1976, 1980 - 1981 yllarnda Advanced Study Institute'da, 1982 - 1983 yllarnda Max Planck Enstits ve 1984 - 1985 yllarnda California niversitesi, Mathematical Sciences Research Institute'de almalarda bulunmutur. Prof. Dr. Akbulut, Trk Matematik Dernei, Amerikan Matematik Dernei ve Doa - Trk Matematik Dergisi Editrler Kurulu'na yedir. Prof. Dr. Selman Akbulut'un Uluslararas Science Citation Index'ce taranan hakemli dergilerde km 29 yayn vardr ve bu yaynlara 1991 yl sonu itibariyle 239 atf yaplmtr. GELENBEV SMAL EFEND (1730 - 1790) 1730 ylnda imdiki Manisa'nn Gelenbe kasabasnda doan Gelenbevi smail efendi, Osmanl mparatorluu matematikilerindendir. Asl ad smail'dir. Gelenbe kasabasnda doduu iin ikinci ad onun bu doduu kasabadan gelir. Daha ok Gelenbevi adyla n kazanmtr. nce, kendi evresindeki bilginlerden ilk bilgilerini almtr. Daha sonra, renimini tamamlamak zere stanbul'a gitmitir. Burada, ok deerli ve kltrl retmenlerden yararland ve matematiini olduka ilerletti. Mderrislik snavna girerek kazand ve 33 yanda mderris oldu. Bundan sonra kendisini tmyle ilme verdi. Gelenbevi, eski yntemle problem zen son Osmanl matematikisidir. Sadrazam Halil Hamit paa ve Kaptan- Derya

Cezayirli hasan paa'nn istekleri zerine, Kasmpaa'da alan Bahriye Mhendislik Okulu'na altm kurula matematik retmeni olarak atand. Bu atama ona parasal ynyle bir rahatlk getirdi. Baz silahlarn hedefe vurmamas, padiah III. Selim'i kzdrm ve Gelenbevi'yi huzura ararak ona uyarda bulunmutur. Hedefe olan uzakl tahmin ederek gerekli dzeltmeleri yapm ve toplarn hedefe vurmalarn salamtr. Gelenbevi'nin bu baars padiahn dikkatini ekmi ve padiah tarafndan dllendirilmitir. Gelenbevi, Trke ve Arapa olmak zere tam otuz be eser brakmtr. Trkiye'ye logaritmay ilk sokan Gelenbevi smail Efendi'dir. GIYASEDDN CEMD Ondrdnc yzylda Kean'da doan Gyaseddin Cemit, daha sonra Semerkant'ta kendisini tantan bir Trk matematikisi ve astronomu olmutur. Eserleri ile ne kavumasna karn, hayat hakknda pek az bilgimiz vardr. Kean'da renimini tamamladktan sonra bir sre orada kalmtr. Irak'n ehirlerine seyahat etmitir. Sonunda, Ulu Bey'in ars zerine Semerkant'a gitmitir. Burada, kendisinden daha nce Semerkant'a giden Kad zade Selahattin Musa ile karlar ve tanr. almalarn ve aratrmalarn burada srdrmtr. Kad Zade Rumi ile, Semerkant Gzlemevini douda ve batda en byk bir aratrma merkezi haline getirdiler. Gyaseddin Cemid'in Ulu Bey'in koruyuculuuna ne zaman girdii, ka yl onun gzlemevinde alt ve hatta ne zaman ld bile kesin olarak bilinmemektedir. lm tarihinin 1424 olduu sanlmaktadr. Yine sylentiye gre, ls gzlemevi yresinde bir yere gmlmtr. Astronomi ve matematie ait ok sayda eseri vardr. Bu eserlerinden bazlar stanbul, Ayasofya ve Nuruosmaniye KtphanelerindediSALH ZEK (1864 - 1921) XIX. yzyln ikinci yarsnda yetimi, deerli eserler vererek, 57 yanda hayata gzlerini kapam, bir ilim ve fikir adamdr. Salih Zeki Bey, 1864 ylnda stanbul'da domutur. Ortarenimini Darafaka'da grm, yksek renimini Paris'te elektirk mhendislii blmn bitirmitir. Salih Zeki, Darafaka ve Mhendis Mektebi'nde matematik ve fizik dersleri okutmutur. Daha sonraki almalarnn tmn niversiteye vermitir. Bugnk gerek niversitenin kurucusu salih Zeki'dir. Trkiye'ye, matematik, fizik ve fen derslerini batl yntemleriyle ilk getiren odur. Birok gazete ve dergide kan gzel yazlaryla Trk genliini edebiyat kadar matematie ynelten ve matematii sevdiren yine o olmutur. Salih Zeki, aydn fenciler silsilesinin en dikkate deer son halkasdr. lk ve ortarenimin ihtiyac olan matematik, geometri, cebir, astronomi, trigonometri ve fizik kitaplarndan baka binlerce sahifeyi bulan, yksek seviyedeki Darlfnun ders kitaplar yazm; felsefi konularda telif-tercme eserler brakm, bilim tarihi ile ilgili incelemeler yaynlam, bizzat Mizan- Tefekkr adl bir matematik kitab yazm, ant bir eser olarak Kamus- Riyaziyat' hazrlayarak bunun ilk cildini yaynlamtr. rHARZM 9. yzylda Hrizm'de dnyaya geldii iin Hrizm adyla tannan ve byk bir olaslkla Trk olan Muhammed ibn Musa, Memun'un Badat'ta kurduu Bilgelik Evi'nde bulunmu ve bu kurumun ktphanesinde matematik ve astronomi alanlarnda aratrmalar yapmtr. Aritmetik ve cebirli ilgili iki yapt, matematik tarihinin geliimini byk lde etkilemitir. Aritmetik kitabnn Arapa asl kayptr; bu nedenle bu yapt, De Numero Indorum (Hint Rakamlar Hakknda) adyla Bathl Adelard tarafndan yaplan Latince tercmesi sayesinde gnmze kadar ulaabilmi ve tannabilmitir. Hrizm, bu yaptnda, on rakaml konumsal Hint rakamlama sistemini ile hesaplama sistemini anlatm ve Batl matematikiler, Romallardan bu yana yrrlkte bulunan harf rakam ve hesap sistemi yerine Hint rakam ve hesap sistemini kullanmay bu yapttan renmilerdir. Bu hesaplama sistemine, daha sonralar algorism denecektir; bu terim, nl matematikinin isminden, yani elHrizm'den tretilmitir. On rakamdan oluan rakamlama sistemi ise, Hrizm tarafndan tantld iin Arap Rakamlar veya kkeni Hindistan olduu iin Hint-Arap Rakamlar ad ile tannacaktr. Hrizm'nin cebir konusundaki yapt ise, el-Kitb'l-Muhtasar f Hisbi'l-Cebr ve'l-Mukbele (Cebir ve Mukbele Hesabnn zeti) adn tar ve bu konuda yazlm ilk mstakil kitaptr. Buradaki cebir szc, aslnda, bir denklemdeki negatif terimin eitliin br tarafna alnarak pozitif yaplmas ilemini, mukbele szc ise denklemde bulunan ayn cins terimlerin sadeletirilmesi ilemini ifade etmektedir. Hrizm bu yaptnda, birinci ve ikinci dereceden denklemlerin zmleri, binom arpmlar, eitli cebir problemleri ve miras hesab gibi konular incelemitir. Hrizm, matematiin yansra astronomi ve corafya ilimlerinde de eserler vermitir. Astronomik cetvellerle ilgili kitaplar yazm ve bu eserler 12.yzylda Latince'ye evrilmitir. Bunun yan sra Ptolemy'nin corafya kitabn dzeltmelerle yeniden yazm, 70 tane bilim adamyla birlikte alarak 830 ylnda bir dnya haritas izmitir. MER HAYYAM (1048 - 1131) Asl ad Giyaseddin Ebu'l Feth Bin brahim El Hayyam' dr. 18 Mays 1048'de ran'n Niabur kentinde doan mer Hayyam bir adrcnn oluydu. adrc anlamna gelen soyadn babasnn mesleinden almtr. Fakat o soyisminin

ok tesinde ilere imza atmtr.Daha yaad dnemde bn Sina'dan sonra Dou'nun yetitirdii en byk bilgin olarak kabul ediliyordu. Tp, fizik, astronomi, cebir, geometri ve yksek matematik alanlarnda nemli almalar olan mer Hayyam iin zamann btn bilgilerini bildii sylenirdi. O herkesten farkl olarak yapt almalarn ounu kaleme almad, oysa O ismini oka duyduumuz teoremlerin isimsiz kahramandr. Elde bulunan ender kaytlara dayanlarak mer Hayyam'n almalar yle sralanabilir: Yazd bilimsel ierikli kitaplar arasnda Cebir ve Geometri zerine, Fiziksel Bilimler Alannda Bir zet, Varlkla lgili Bilgi zeti, Olu ve Grler, Bilgelikler ls, Akllar Bahesi yer alr. En byk eseri Cebir Risalesi'dir. On blmden oluan bu kitabn drt blmnde kbik denklemleri incelemi ve bu denklemleri snflandrmtr. Matematik tarihinde ilk kez bu snflandrmay yapan kiidir. O cebiri, saysal ve geometrik bilinmeyenlerin belirlenmesini amalayan bilim olarak tanmlard. Matematik bilgisi ve yetenei zamann ok tesinde olan mer Hayyam denklemlerle ilgili baarl almalar yapmtr. Nitekim, Hayyam 13 farkl 3. dereceden denklem tanmlamtr. Denklemleri ounlukla geometrik metod kullanarak zmtr ve bu zmler zekice seilmi konikler zerine dayandrlmtr. Bu kitabnda iki koniin arakesitini kullanarak 3. dereceden her denklem tipi iin kklerin bir geometrik izimi bulunduunu belirtir ve bu kklerin varlk koullarn tartr. Bunun yansra Hayyam, binom almn da bulmutur. Binom teoerimini ve bu almdaki katsaylar bulan ilk kii olduu dnlmektedir. (Pascal geni diye bildiimiz ey aslnda bir Hayyam genidir).renimi tamamlayan mer Hayyam kendisine bugnlere kadar uzanacak bir n kazandran Cebir Risaliyesi'ni ve Rubaiyat' Semerkant'ta kaleme almtr. Dnemin nl ismi Nizamlmlk, Hasan Sabbah ve mer Hayyam bu ehirde bir araya gelmitir. Dnemin hakan Melikah, ad devlet dzeni anlamna gelen ve bu ada yakr yaayan veziri Nizaml-mlk'e ok gvenirdi. mer Hayyam ile ilk kez Semerkant'ta tanan Nizam onu sfahan'a davet eder. Orada bulutuklarnda O'na devlet hlyasndan bahseder ve bu byk hayalinin gereklemesi iin Hayyam'dan yardm ister. Fakat Hayyam devlet ilerine karmak istemez ve teklifini geri evirir.4 Aralk 1131'de doduu yer olan Niabur' da fani dnyaya veda eder.. mer Hayyam'n fotorafn grmek iin tklaynHSEYN TEVFK PAA (1832 - 1901) Hseyin Tevfik Paa Vidin'de domu, gen yata stanbul'a gelmi ve Asker Okul'da okumutur. Burada, matematik derslerindeki yeteneiyle Cambridge niversitesi'nden mezun olmu olan matematik hocas Tahir Paa'nn dikkatini ekmi ve Tahir Paa kendisine zel dersler vermitir. Tahsilini bitirdikten sonra Harbiye'ye cebir hocas olarak atanm, Tahir Paa lnce onun matematik dersleri de Hseyin Tevfik Paa'ya kalmtr. Harbiye'deki hocal devam ederken, Tophne Tecrbe ve Muayene Komisyonu'na da getirilmitir. 1868'de Paris'teki Mekteb- Osman'ye mdr muavini olarak gnderilmi ve ayn zamanda balistik ve tfek imalat zerine incelemelerde bulunmakla grevlendirilmitir. Bu arada matematik bilgisini gelitirmek iin niversiteye de devam etmi ve Paris'te kald iki yl boyunca baz makaleler yaymlam ve bilimsel toplantlara katlmtr. Hseyin Tevfik Paa, 1872'de Amerika'daki baz silah fabrikalarna smarlanan tfeklerin imalatn ve artnmeye uyulup uyulmadn kontrol etme greviyle Amerika'ya gnderilmitir. 1878 ylna kadar Amerika'da kalm ve bu sre iinde matematikle uramtr; Lineer Cebir adl ngilizce kitabn bu srada yazm ve Argand'n kompleks saylarla ilgili teorisinde ileri srd arpm boyutlu uzaya uygulamann bir yolunu bulmutur. Eserinin nsznde yle sylemektedir: "Bu kitapta incelenen lineer cebir, dnyann Sir William Hamilton'a borlu olduu quaterniyonlara ok benzer. Lineer cebir, quaterniyonlarn btn potansiyellerine sahiptir ve gl daha azdr. Quaterniyonlar niversitelerde retilmektedir ve kabul grm bir bilgidir. Lineer cebirin de ayn kabl grp grmeyeceini, hatt quaterniyonlarn yerini alp almayacan imdiden bilmiyorum". Kendi sisteminin stnln ise yle ifade etmitir: "Quaterniyonlarn arpm, isim olarak bile dzlem geometride ele alndnda, bizi boyutlu uzayda almaya zorlamaktadr; halbuki lineer cebirde yalnzca iki boyut ele alnd zaman bir nc boyutu dnme durumunda deiliz". Hseyin Tevfik Paa'nn bu eseri tercme deildir ve konuya zgn katk yapmas asndan ok nemlidir. Tevfik Paa'nn baka pek ok grevleri olmu, Fransa ve Amerika'da kald sralarda Franszca ve ngilizce'yi, bu dillerde kitap yazabilecek kadar iyi renmitir. Gazi Ahmed Muhtar Paa ve Yusuf Ziya Paa ile birlikte Cemiyet-i Tedrisiyye-i slmiye'nin ve Drafaka'nn kurucularndandr. Burada matematik dersleri vermi, yine bu sralarda arkadalaryla kartt Mebhis-i lmiyye adl aylk dergiye makaleler yazmtr. Bu dergide yaymlad makaleleri arasnda "Mahsst ve Gayr- Mahsst" isimli felsef bir yazs, ayrca trev ve fonksiyonlar zerine yazlar bulunur. Hseyin Tevfik Paa, daima devlet memuriyetiyle grevli olmasna ramen, matematik bilimlerle ilgilenmeye zaman ayrabilmi, zengin bir ktphane oluturmu, evresindeki Slih Zek gibi yetenekli genlere vakit ayrm, periyodik yaynlarla entellektel bir ortamn olumasna gayret sarf etmitir. MOLLA LTF (? - 1495) 15. yzylda, Fatih Sultan Mehmet ve II. Beyazd dnemlerinde yaam mehur matematikilerdendir. Sinan Paann ve Ali Kuunun talebesi olmu, Ali Kuudan rendii matematik bilgilerini Sinan Paaya aktarmtr. Bylece Sinan

Paa, onun vastasyla matematik renmitir. Sinan Paann tavsiyesiyle, Fatih, Molla Ltfiyi, zel ktphanesinin mdrlne getirmitir. Molla Ltfi, bu sayede pek ok deerli kitaptan deiik bilimleri renme frsatna sahip olmutur. Sinan Paa, Fatih tarafndan Sivrihisara srlnce, Molla Ltfi de hocas ile birlikte gitmi, Sultan II. Beyazdn tahta kmasnn ardndan hocasyla birlikte stanbula dnmtr. nce Bursadaki Yldrm Beyazd Medresesinde, sonra Filibede ve Edirnede medrese hocal yapmtr. Molla Ltfi, evresindeki devlet erkanna ve bilginlere latife yaparak onlar eletirdiinden, ou kimse tarafndan sevilmezdi. Fatih Sultan Mehmetle bile iki arkada gibi akalard. Kendisini ekemeyen baz kimselerin, dinsizlik sulamalar nedeniyle kovuturmaya urad ve Sultan Beyazd dneminde idam edildi. lm zerine pek ok kimse yas tutmu, tarihler dm ve ehit saylmt. Molla Ltfinin, ou Arapa olan eserleri 17. yzyla kadar elden dmemitir. Tazifl-Mezbah (Sunak Tann ki Katnn Bulunmas Hakknda) adl kitab iki blmden oluur. Birinci blmde kare ve kp tarifleri, izgilerin ve yzeylerin arpm ve iki kat yaplmas gibi geometri konular ele alnmtr. kinci blmde ise mehur Delos problemi incelenmitir. Molla Ltfinin, bu problemi, zmirli Theonun eserinden rendii anlalmaktadr. zmirli Theon, skenderiye ktphanesinin mdr Eratosthenese atfla, Delos adasnda byk bir veba salgn knca, ahalinin, Apollon rahibine mracaat ederek bu salgnn gemesi iin ne yapmak gerektiini sorduklarnda, rahibin tapnaktaki sunak tan iki katna karmalarn tavsiye ettiini, bylece kolaylkla zlemeyecek bir matematik problemi ortaya km olduunu yazar. Mimarlar bu ii baaramynca, Platonun yardmn isterler. Platon, rahibin sunak tana ihtiyac olduundan deil, Yunanllara matematii ihmal ettiklerini ve kmsediklerini syleme maksadnda olduunu bildirdikten sonra, problemlerin orta orant ile zleceini ifade etmitir. Molla Ltfi, ite bu hikayeye dayanarak eserini yazmtr. Kitabnda, kpn iki kat yaplmasnn, yanna baka bir kp ilave etmek demek olmayp, onu sekiz defa bytmek demek olduunu aklar. Molla Ltfi Mevzuatl Ulm (Bilimlerin Konular) adl eserinde de yz kadarMATRAKI NASUH Trk, minyatrc. Ayrca matematik ve tarih konularnda kitaplar da yazm ok ynl bir bilgindir. Doum tarihi ve yeri bilinmiyor. Ktip elebi lm tarihi olarak 1533' vermekteyse de, bunun doru olmad bugn kesinlemitir. eitli kaynaklarda onun 1547'den, 1551'den, 1553'ten sonra lm olabilecei ileri srlmektedir. Yaam stne bilgi de yok denecek kadar azdr. Saraybosna yaknlarnda doduuna, dedesinin devirme olduuna ilikin kesinlememi ipular vardr. Enderun'da okumutur. Matrak ya da Matrak adyla anlmas, lobotu andran sopalarla oynand ve eskrime benzeyen bir tr sava oyunu olduu bilinen "matrak" oyununda ok usta olmasndan ve belki de bu oyunun mucidi bulunmasndan ileri gelmektedir. Nasuh ayrca ok usta bir silahrd. Bu nedenle Silah adyla da anlrd. Trl silah ve mzrak oyunlarndaki ustal nedeniyle Osmanl lkesinde "stad" ve "reis" olarak tannmas iin 1530'da I. Sleyman (Kanuni) tarafndan verilmi bir berat da vard. eitli silahlarn nasl kullanlacan ve dv yntemlerini anlatan Tuhfet'l-Guzt adl bir klavuz kitap bile yazmt. Nasuh, zellikle geometri ve matematik alanlarnda nemli bir bilim adamyd. Uzunluk llerini gsteren cetveller hazrlam ve bu konuda kendinden sonra gelenlere nderlik etmitir. Matematie ilikin iki kitab Ceml'l-Kttb ve Kemal'l- Hisb ile Umdet'l-Hisb' I. Selim (Yavuz) dneminde yazm ve padiaha adamtr. Bu yaptlardan sonuncusu uzun yllar matematikilerin elkitab olarak kullanlmtr. KERM ERM (1894 - 1952) 1914 ylnda stanbul Yksek Mhendis Mektebi'ni bitirdikten sonra Berlin niversitesi'nde Albert Einstein'in yannda doktorasn yapt (1919). Trkiye'ye dnnce, bitirdii okulda retim yesi olarak almaya balad. niversite reformunu hazrlayan kurulda yer ald. Yeni kurulan stanbul niversitesi Fen Fakltesi'nde analiz profesr ve dekan olduu gibi Yksek Mhendis Mektebi'nde de ders vermeye devam etti. Yksek Mhendis mektebi stanbul Teknik niversitesi'ne dntrlnce buradan ayrld ve yalnzca stanbul niversitesi'nde almaya devam etti. Daha sonra burada ordinaryus profesr oldu. 1948 ylnda Fen Fakltesi Dekanl'na getirildi. 1940 - 1952 yllar arasnda stanbul niversitesi Fen Fakltesi'ne bal Matematik Enstits'nn bakanln yapt. Trkiye'de yksek matematik retiminin yaygnlamasnda ve ada matematiin yerlemesinde etkin rol oynad. Mekaniin matematik esaslara dayandrlmasna da nclk etti. Matematik ve fizik bilimlerinin felsefe ile olan ilikileri zerinde de almalarda bulunan Kerim Erim'in Almanca ve Trke yaptlar bulunmaktadr. Bunlardan bazlar; Nazari Hesap (1931), Mihanik (1934), Diferansiyel ve ntegral Hesap (1945), ber die Tragheits-formen eines modulsystems (Bir modl sisteminin sredurum biimleri stne - 1928).