HAZIRLAYAN:

MUHSN POYRAZ
06TM1038
1) Tek Deikenli Fonksiyonlarda Maksimum ve Minimum Deerler
2) ki Deikenli Fonksiyonlarda Maksimum ve Minimum Deerler
3) Deikenli Fonksiyonlarda Maksimum ve Minimum Deerler
4) Vektrel Analiz
5) ift Katl ntegraller
6) Diferansiyel Denklemler
6.1.) Diferansiyel denklemlerin Derece ve Mertebesi
6.2.) Diferansiyel Denklem zm
6.3.) Tekil zm
6.4.) zel zm
6.5.) Balang Deer Problemi
6.6.) Snr Deer Problemi
6.7.) Adi Diferansiyel Denklemleri
6.8.) Tam Diferansiyel
6.9.) ntegrasyon arpan ile Tam Diferansiyele Dntrme
7.) Konu Tekrar Sorular ve zmleri
8.) Quiz Sorular ve zmleri
9.) Ara Snav Sorular ve zmleri
1.TEK DEKENL FONKSYONLARDA
MAKSMUM ve MNMUM DEERLER

F(x)` in ekstramumlar(max, min, dnm noktalar)
X
0
F(x)>0 MNMUM
X
0
F(x)<0 MAKSMUM

rnek. taraf telle evrili dikdrtgen biimindeki bahenin evresi 240 cm olduuna gre
alan maksimum ne olur?

zm:
A=x.y 2y+x=240 y y
A=(240-2y)y x

A'=240-4y=0 x=240-2y
y=60 , x=120

A=60.120=7200cm
2

2.K DEKENL FONKSYONLARDA
MAKSMUM ve MNMUM DEERLER
F(x,y)=x
3
+y
2
-2xy+x-y gibi iki deikenli fonksiyonlarda ekstramumlar ksmi trevlerden
yaralanlr. Yani,

Fx=0 eitlenerek bulunabilecek noktalar P(x
0,
y
0
) iin " A" tanmlanr.
Fy=0

A=F
xx
.F
yy
-F
xy
2


2.1) A>0 ise P iin A
p
ye baklr. Maksimum ve minimum deerleri vardr.

F
xx(p)
>0 , F
yy(p)
>0 olmas durumunda MNMUM


2.2) A>0 ise P iin A
p
ye baklr. Yani,

F
xx(p)
<0 , F
yy(p)
<0 olmas durumunda MAKSMUM


2.3) A<0 ise fonksiyonun maksimum ve minimum deerleri yoktur. Eyer(semer) noktas
vardr.
rnek: F(x,y)=x
3
+y
3
-3x-12y+20 fonksiyonun ekstramum noktalarn bulunuz?
zm:
1) Fx=3x
2
-3=0 x
1=
1 , x
2
=-1 A(1,2) B(-1,2 ) C(1,-2) D(-1,-2)

Fy=3y
2
-12=0 y
1
=2 , y
2
=-2
2) Fxx=6x A=Fxx.Fyy-Fxy
2

Fyy=6y = 6x.6y
Fxy=0 =36xy
3) A noktas iin; Fmin=F(A)=F(1,2) deerini denklemde yerine
A
A
=36xy=36.1.2=72>0 yazarsak;

Fxx(A)=6>0 , Fyy(A)=12>0 F(1,2)=1
3
+2
3
-3.(1)-12(2)+20

Ada bir minimum deeri vardr. =2

B noktas iin;

A
B
=36xy=36.(-1).2=-72<0 olduundan semer noktas vardr.

C noktas iin;

A
C
=36xy=36.1.(-2)=-72<0 olduundan semer noktas vardr.

D noktas iin;

A
D
=36xy=36.(-1)(-2)=72>0 Fmax=F(D)=F(-1,-2) deerini denklemde yerine

Fxx(D)=-6<0 , Fyy=-12<0 yazarsak;

Dde bir maksimum noktas vardr. F(-1,-2)=(-1)
3
+(-2)
3
-3(-1)-12(-2)+20=38


3. DEKENL FONKSYONLARDA
MAKSMUM ve MNMUM DEERLER

F(x,y,z) boyutlu bir dzlemde bir fonksiyon olsun.A(a,b,c) civarnda ikinci mertebeden
srekli ksmi trevi var olan fonksiyondur.

1)fx=(a,b,c)= 0 2)fxx>0

fy=(a,b,c)=0
fz=(a,b,c)=0
fxx fxy
fyx fyy
>0
fxx fxy fxz
fyx fyy fyz
fzx fzy fzz
<0
Fonksiyon A noktasnda bir MAKSMUM vardr.

3)fxx>0


fxx fxy
fyx fyy
>0
fxx fxy fxz
fyx fyy fyz
fzx fzy fzz
>0

Fonksiyonun A noktasnda bir MNMUM vardr.
rnek: f(x,y,z)=x
2
+y
2
+z
2
-xy+x-2z fonksiyonun maksimum ve minimum deerlerini
bulunuz?
zm:
1)fx=2x-y+1=0 x=-
2
3
A( -
2
3
, -
1
3
,1)
fy=2y-x=0 y=-
1
3


fz=2z-2=0 z=1

2)fxx=2 fzz=2 fxx>0 olduunda
fxy=-1 fxz=0
fxx fxy
fyx fyy
=
2 1
1 2

=3
fyy=2 fyz=0


3)

fxx fxy fxz
fyx fyy fyz
fzx fzy fzz
=
2 1 0
1 2 0
0 0 2

=(1)
6
.2.
2 1
1 2

=6>0 (MNMUM)

f
min
=f( -
2
3
, -
1
3
,1)=
4
3

(denklemde deerleri yerine yazyoruz)

VEKTREL ANALZ
boyutlu bir uzayda dik bir eksen sisteminde koordinatlar x,y,z olan bir "P" noktas
dnelim. Eer x,y,z noktas m t n aralnda parametrenin tnin bir fonksiyonu ise
P nin geometrik yerine bir eri denir.
Denklemlerin bir c erisini tamamlar ve denklemine c erisinin parametrik denklemi
denir.
1) x=x(t)
y=y(t)
z=z(t)
c erisine ait herhangi (x,y,z) noktasnn yer vektr op r = alnrsa
2) ( ) ( ) ( ) ( ) r r t x t i y t j z t k
(
= = + +

bu ifadeye vektrel denklem denir.
Eer (2) denklemi ile verilen c erisinin Podaki teet vektr alnacak olunursa
3)
' ' '
( ) ( ) ( ) ( )
dr
to x to i y to j z to k
dt
(
= + +
(

( Teet Vektr)
Eer c nin Podaki teetinin kartezyen denklemi isteniyorsa
4)
' '
( ) ( ) ( )
x xo y yo z zo
x to y to z to

(
= = =
(
'


5) ( ) x xo x to ' = + (teetin parametrik denklemini ifade eder)
( ) y yo y to ' = +
( ) y yo y to ' = +
6) | |
( )( ) ( )( ) ( )( ) 0 x to x xo y to y yo z to z zo ' ' ' + + = (Normal Dzlem Denklemi)
rnek:
2
3
2
2
( ) ln(1 ) 2
1
t
r t t i j t k
t
+
= + +
+
vektrel fonksiyonun t=1 de teetin
kartezyen denklemi ve normal dzlem denklemini bulunuz?

zm:
1)Po(ln2,
3
2
,-2)

2)
2 2
2
2
1 2 ( 1) 2 ( 2)
( ) 6
1 ( 1)
t t t t
r t i j t k
t t
+ +
' = +
+ +


3)
1 1
( ) 6
2 2
r t i j k ' =


4)
' '
( ) ( ) ( )
x xo y yo z zo
x to y to z to
(
= =
(
'


3
ln 2 2
2
1 1
6
2 2
y
x z
+
+
= =

(Teetin Kartezyen Denklemi)

5)
1 1 3
( ln 2) ( ) 6( 2) 0
2 2 2
x y z + + = (Normal Dzlem Denklemi)
FT KATLI NTEGRAL

Bir D blgesi zerinde snrlar belli olan veya olmayan
D
}}
ancak mutlaka snrlar
belirlenen i ie integrallerdir.
D
dxdy
}}
yazlnda dx ve dyler integral operatrleridir. Bunlarn yerleri belli koullarda
deiebilir. Bu koullar snrlara baldr.
NOT: ift katl integral genelde alan hesaplarnda kullanlr.
rnek:
1 1
2 2
0 1
( ) xy x y dxdy

+ +
} }
integralini hesaplaynz?
zm:
1 2 3
2 2 2 1
1
1
( )
2 3
x y x
xy x y dx xy

+ + = + +
}

=
2
2
2
3
y = +
1 3
2 1
0
0
2 2 2
( 2 )
3 3 3
y y
y dy + = +
}



=
2
3
+
2
3
=
4
3
br
2
DFERANSYEL DENKLEMLER

1.1.Ak Fonksiyonlarn Trevi

dy
y
dx
' =
2
2
d y
y
dx
'' =
n
n
n
d y
y
dx
= (Adi Trev)

1.2.Kapal Fonksiyonlarn Trevi

F(x,y,z)=0 z=f(x,y)


z
x
c
c
,
z
y
c
c
,
2
2
z
y
c
c
,
2
2
z
x
c
c
,
2
z
x y
c
c c
(Ksmi Trev)

Baml deikeni bir veya daha fazla bamsz deikene gre trevinde ieren ifadelere
diferansiyel denklemler denir. Trevler bir tek bamsz deikene gre ise(bunlar adi trev)
adi diferansiyel denklemler denir.

ki veya daha fazla deikene gre ise(ki bunlar ksmi trev) ksmi diferansiyel denir.
1.3.Diferansiyel Denklemlerin Derece ve Mertebesi

Bir diferansiyel denklemin mertebesi iindeki trevlerin en yksek mertebesine eittir.
Derecesi btn trevlerin ss kkten kurtarld takdirde en yksek mertebeden trevin
ssne eittir. Dier yandan diferansiyel denklemin mertebesi verilen diferansiyel denklemin
en yksek basamaktan trevin saysna uzun kuvvetine derecedir.

rnek:
2
2
3
2 0
d y dy
y
dx dx
+ + = M:2 D:1


2 2
2 2
2 2
d z d z
x y
dx dy
+ = + M:2 D:1


4 2
6
4
( )
d z d z
x
dx dxdy
+ = M:4 D:1
1.4.Diferansiyel Denklemin zm

Bir diferansiyel denklem zm diferansiyel denklemin mertebesi kadar trevi alnabilen
ak veya kapal bir fonksiyon bulunmasdr ki bu fonksiyon ve trevleri diferansiyel
denkleminde yerine yazldnda eitlik salansn. Bir diferansiyel denklemin sonsuz sayda
zm olabilir.Bu zmler integrasyon sabitleri ieren bir tek forml ile temsil edilir.Buna
diferansiyel denklemlerin genel zmleri denir.Bir genel zmde integrasyon sabitlerinin
says diferansiyel denklemin mertebesine eittir

1.5.Tekil zm
Baz durumlarda diferansiyel denklemin baz zmleri olur ki bunlar genelde zmde
integrasyon sabitlerine zel deerler verilerek elde edilmezler. Byle bir zme diferansiyel
denklemin tekil zm denir. Lineer denklemlerin tekil zm yoktur.

1.6.zel zm
Bi diferansiyel denklemin zmnden elde edilen genel zmdeki integrasyon sabitlerine
zel deerler verilerek diferansiyel denklemin zel zmleri elde edilir.

rnek: cos y x ' = c=2 ve c=3 iin zel zmleri bulunuz?

cos y x ' =
} }
c=2 iin y
zel
=sinx+2

sin y x c = + c=3 iin y

=sinx+3
NOT: Bir diferansiyel denklemin genel zmndeki integrasyon sabitleri iki yolla
bulunabilir.
1)Balang deer problemi yntemi
2)Snr deer problemi yntemi

1.7.Balang Deer Problemi
1
( , , ........ )
n n
y f x y y y

' = diferansiyel denklemin x=x
o
iin y(x
o
)=y
o
( )
o o
y x y
'
' = ve
1 1
( )
n n
o o
y x y

= balang artn salayan bir tek zm vardr. Bu tip probleme denir.

rnek: sin y x '' = y(0)=4 y(0)=2 ise zm nedir?
zm:

1
cos y x c ' = + (1.integral) 2=-cos0+c
1

c
1
=3
1 2
sin y x c x c = + + (2.integral) 4=-sin0+c
2

c
2
=4
sin 3 4 y x x = + +
1.8.Snr Deer Problemi
ntegrasyon sabitlerinin bulunmasnda kullanlan dier bir yol a x b s s aralnn banda ve
sonunda verilen belirli snr artlarnn kullanlmasdr. Bu tip problemlere denir.
Adi Diferansiyel Denklemleri

a) Birinci derece ve birinci mertebe adi dif denklemi
b)Deikenlere ayrlabilen birinci derece ve birinci mertebe dif denklemi

NOT: x ve y deikenleri birbirinden gruplar halinde ayrlm olarak yazlabilen dif
denklemleridir.Bu denklemlerin genel zmleri deikenlerine ayrldktan sonra integrasyon
alnarak zlr.

M(x,y)dx+N(x,y)dy=0

rnek:
1 dy x
dx y
+
= dif denklemini znz?
zm:

( 1) 0 ydy x dx + = (integralini al)

( 1) 0 x dx ydy + =
} }


2 2
1 2 3
2 2
x y
x c c c + + =
2 2
4
2 x y x c + =
rnek:
2
1 y y ' = + dif denklemini znz?
zm:

2
1
dy
y
dx
= +
2
1
dy
dx
y
=
+


1 2
arctan y c x c + = +

arctan y x c = + tan( ) x c y + =

rnek:
3 2
( 1) 0 x dx y dy + + = dif denklemini znz?
zm:

3 2
( 1) 0 x dx y dy + + =
} }


4 3
1 2 3
( 1)
4 3
x y
c c c
+
+ + + =
4 3
3 4( 1) x y C + + =
Deikenlere Ayrlabilene Dntrlebilen 1. mertebe ve 1.
derece diferansiyel denklemler

Bir f(x,y) fonksiyonunda ( , ) ( , )
n
x y
f t t t f x y = geliyorsa yazlabiliyorsa f(x,y)ye n. dereceden
homojendir denir.
rnek: f(x,y)=
3 2 2 3
2 3 x x y xy y + + (3.dereceden homojen)


2 2
( , ) 8 f x y x y xy = + (1.dereceden homojen)


2 2
2
2
( , )
8 4
x y
f x y
xy y
+
=
+
(0.dereceden homojen)

( , ) tan
y
x
y
f x y e
x
= + (0.dereceden homojen)

( , ) ( , ) 0 M x y dx N x y dy + = dif denkleminde ( , ) M x y ve ( , ) N x y fonksiyonlar ayn
dereceden homojen iseler denkleme homojen dif denklemi denir. Bu denklemlerin bu
denklemlerin zmnde

y ux =
dy udx xdu = + eklinde dnm yaplarak zmlenir. Gerekli integrasyon ilemlerinden
sonra u yerine
y
u
x
= yazlarak genel zm elde edilir.
rnek:
2 2 2
( ) 0 x xy y dx x dy + + = dif denklemini znz?
zm:
y ux =
dy udx xdu = +

2 2 2 2 2
( ) ( ) 0 x ux u x dx x udx xdu + + + =

2 2 2
(1 ) ( ) 0 x u u dx x udx xdu + + + =

2
(1 ) 0 u u dx udx xdu + + =

2
0
1
du dx
u x
+ =
+


2
1
du dx
u x
=
+
} }

1 2
arctan ln u c x c + = +
arctan ln u x c = +

tan( ln ) u c x =

tan( ln ) y x c x =
rnek:
2 2
0 xdy ydx x y dx = dif denklemini znz?
zm:
y ux =
dy udx xdu = +

2 2
0 xdy ydx x y dx =
2 2
( ) 0 xdy y x y dx + =
2 2
( ) ( ) 0 x xdu udx ux x y dx + + =
2 2 2 2
0 x du uxdx uxdx x u x dx + =
2
1
du dx
x
u
=

2
0
1
du dx
x
u
=

} }

arcsin ln 0 u x c + =
arcsin ln
y
x c
x
= +
Tam Diferansiyel Denklemler

( , ) ( , ) 0 M x y dx N x y dy + = verilen iki denklem birbirine benzetilerek M ve N fonksiyonlar
tariflenir. Bulunan M ve N deerleri ksmi trevleri alnarak tam dif artn salayp
salamad kontrol edilir. Tam dif art ise;

M N
y x
c c
=
c c
ve ya My Nx = (tam diferansiyel olma koulu)

Ksmi trevin bilinen ad adi trevdir. Ancak yye gre ksmi trev alnrken x sabit veya xe
gre trev alnrken y sabit kabul edilir. Ayn ksmi integrasyonda da ( c x) zerinden dx
integrasyonunda y sabit dy integrasyonunda x sabittir. M ve N den biriyle C(x,y) zm
fonksiyonu dieri ile ise Co(x) veya Co(y) fonksiyonel integral sabiti bulunur. Bylece
zm elde edilmi olur.
rnek:
3 2
( 2 ) (3 1) 0 y x dx xy dy + + + = dif denklemini znz?
zm:
1)
2
3
M
y
dy
c
=
2
3
N
y
dx
c
= ( My Nx = old. tam diftir)
2)
3
2
c
y x
x
c
= +
c



3
( 2 ) c y x dx c = +
} }

3 2
( )
o
c y x x c y = + +
3 2
c y x x y = + +


2 2
3 ( , ) 3 1
o
c c
xy N x y xy
y y
c c
= + = = +
c c


1
o
c
y
c
=
c

o
c y c = c
} }
( )
o
c y y =
rnek: (2 ) 0
y y
x e dx xe dy + + = dif denklemini znz?
zm:
1)
y
M
e
y
c
=
c

y
N
e
x
c
=
c
( My Nx = old. tam diftir)

2) 2
y
c
x e
x
c
= +
c


(2 )
y
c x e dx c = +
} }

2
( )
y
o
c x xe c y = + +

3)
( )
( , )
y y o
c y c
xe N x y xe
y y
c c
= + = =
c c



( )
0
o
c y
y
c
=
c
} }
( ) 0
o
c y =
2 y
c x xe = +
rnek:
2 2
(2 cos sin ) (2 cos sin ) 0 x y y x dx y x x y dy + = dif denklemini znz?
zm:
1) 2 sin 2 sin
M
x y y x
y
c
=
c
2 sin 2 sin
N
x y y x
x
c
=
c
(old. tam diftir.)

2)
2
2 cos sin
c
x y y x
x
c
=
c
}



2
(2 cos sin ) c x y y x dx c =
} }

2 2
cos cos ( )
o
c x y y x c y = + +

3)
2 2
( )
sin 2 cos ( , ) 2 cos sin
o
c y c
x y y x N x y y x x y
y y
c c
= + + = =
c c

( )
0
o
c y
y
c
=
c
} }
( ) 0
o
c y =

2 2
cos cos c x y y x = +
ntegrasyon arpan le Tam Diferansiyele Dntrme

( , ) ( , ) 0 M x y dx N x y dy + = denklemin birinci taraf tam dif artn salamyor olsun. Bu
durumda yle bir ( , ) x y fonksiyonu bulunur ki bu fonksiyon denklemle arpldnda ifade
tam dife dnr. Bylece bulunan denklemin genel zm ile verilen denklemin genel
zm ayndr. Bu ( , ) x y integrasyon arpan denir.
( ( , ) M x y + ( , ) N x y )=0

( ) ( ) M N
y x
c c
=
c c


ln
N M
x y
y M

c c

c c c
=
c
ve
N M
x y
M
c c

c c
=ifadesi xe bal deil ise zm olasdr.

Benzer ekilde;

N M
x y
N
c c

c c
=ifadesi ye bal deil ise zm mmkndr.
rnek:
2
2 0 xy xy y ' + = denklemin zmn bulunuz?
zm:
1)
2
2 0
xdx
xy y
dy
+ =
2
(2 ) 0 xy y dx xdy + =
2) 4 1
M
xy
y
c
=
c
1
N
x
c
=
c
(Tam dif deildir)
3)
2
1 4 1 2
2
N M
xy x y
M xy y y
c c

+ c c
= =

4)
ln 2
y y
c
=
c

2
ln y
y

c = c
2
ln y
y

c = c
} }

2
1
y
=

5)
2
1
(2 ) 0
x
x dx dy
y y
+ =

6)
2
1 M
y y
c
=
c

2
1 N
x y
c
=
c
(Tam diferansiyel)
7)
1
2
c
x
x y
c
=
c


1
2 c x x
y
c = c
} }

2
( )
o
x
c x c y
y
= +
8)
2 2
( )
( , )
o
c y c x x
N x y
y y y y
c c
= + = =
c c
( ) 0
o
c y =

2
x
c x
y
=

II. Mertebe Diferansiyel Denklemler

a)nce deikenlerden birini iermeyen II. derece mertebe dif
2
2
( )
d y
f x
dx
= ( ) y f x '' = bu
dif denklemleri zmek iin art arda iki integral almak yeterlidir.

( ) ( )
dy
d f x dx
dx
=

1 1
( ) ( ) ( )
dy
d f x c dy f x dx c dx
dx
= + = +
}


1 2
( ) y f x dx c x c = + + c
1
ve c
2
keyfi sabittir.

rnek:
2
2
6
d y
x
dx
= dif denklemini znz?
zm:
( ) 6
dy
d xdx
dx
=

( ) 6
dy
d xdx
dx
=
} }

2
1
3
dy
x c
dx
= +
3
1 2
y x c x c = + +
II. Mertebeden Lineer ve Sabit Katsayl Dif Denklemler
1
1 1
( ) ( ) ...... ( ) ( ) ( )
n n
o n n
a x y a x y a x y a x y f x

' ' + + + = eklindeki dif denklem n. mertebeden

lineer bir denklem
1
a :katsaylar sabit katsayl lineer dif denklem olur.
2
2
( ) 0
d y dy
A B Cy
dx dx
+ + =
a) 0 A= olursa
0 By Cy ' + =
dy C
dx rdx
y B

= =
( )
log
y
k
e
rx = .
rx
y k e =
Bu durumda
2
0 Ar Br C + + = elde edilir. O halde .
rx
y k e = de r says bu denklemi salayan
bir kktr. Kk ise;
.
rx
y k e = homojen denklemin bir zmdr.
2
0 Ar Br C + + = denklemin ikinci tarafsz denklemin karakteristik denklemi denir.Bu
denklemde ;
2
2
d y
dx
yerine r
2

dy
dx
yerine r
y yerine 1 yazlarak elde edilir.
a)ki Reel Kkn Varl

2
4 b ac >0 Karakteristik denklemin reel kkleri r
1
ve r
2
olsun.

1
1 1
r x
y k e = ve
2
2 2
r x
y k e = ifadeleri dif denklemin birer zmleri olarak salarlar.
Ancak birer tane sabit ierdiklerinden genel zm olmazlar.
1
y ve
2
y nin genel denklemi
salama koulu ise;

1 1 1
0 Ay By Cy
'' '
+ + = bu iki denklemi taraf tarafa toplarsak
2 2 2
0 Ay By Cy
'' '
+ + =

1 2 1 2 1 1
( ) ( ) ( ) 0 A y y B y y C y y
'' '' ' '
+ + + + + =

Bu ise
1 2
y y y = +
b)Kklerin Eitlii(Katl Kk)

2
4 0 B AC =

2
0 Ar Br C + + =
2
B
r
A

= olup dif denklemin zm

rx
y ke =

( )
rx
y k x e = eklindedir. Katl kkte k sabit say deil bir fonksiyondur.

1 2
( )
rx
y c c x e = + (genel zm)
c)Reel Kk Yok(Kompleks Kk Var)

2
4 <0 B AC bu durumda kkler;

2
1
1
4
2 2
B
r B AC
A A

= +
1
r i o | = +

2
2
1
4
2 2
B
r B AC
A A

=
2
r i o | =

1 2
( cos sin )
x
y e c x c x
o
| | = +
kinci Tarafl kinci Mertebe Lineer Sabit Katsayl
Diferansiyel Denklemin

2
2
( )
Ad y Bdy
Cy f x
dx dx
+ + =

y
1
ikinci tarafsz homojen diferansiyel denklemi zm
y
2
ikinci tarafl diferansiyel denklemin zm olsun.

kici tarafl zme ze zm denir.

I)f(x) in kc
1
dereceden bir tam ok terimli olmas durumu

Bu durumda
2
Ay By Cy ax bx c '' ' + + = + +

2
2
y x x o | o = + + ama , , o | o bulmaktr.
2
2 y x o |
'
= +
2
2 y o
''
=
rnek:
2
3 2 2 5 3 y y y x x '' ' + = denklemi znz?
zm:
1)ikinci tarafsz zm(homojen)

2
3 2 0 r r + =
1
1 r = ve
2
2 r =
2
1 1 2
x x
y c e c e = +

2)ikinci tarafl(zel) zm

2 2
2 6 3 2 2 2 2 5 3 x x x x x o o | o | o + + + = +

1 o = ,
1
2
| = ,
5
4
o =

2
2
5
4 4
x
y x = + +
2 2
1 2
5
4 4
x x
G
x
y c e c e x = + + + +
II)f(x) in
x
De
o
eklinde bir stel fonksiyon olmas

x
Ay By Cy De
o
'' ' + + =
2
x
y ke
o
=


2
x
y k e
o
o
'
=


2
2
x
y k e
o
o
''
= denklemde yerine yazlarak k bulunur.
rnek:
2
4 8
x
y y y e

'' ' + + = denklemi znz?

zm:
1)ikinci tarafsz (homojen) zm

2
4 8 0 r r + + =
1
2 2 r i = + ve
2
2 2 r i =
2
1 1 2
( cos 2 sin 2 )
x
y e c x c x

= +

2)ikinci tarafl (zel) zm

2
2
x
y ke

=
2
2
2
x
y ke

'
=
2
2
4
x
y ke

''
=

2 2 2 2
4 4( 2 ) 8
x x x x
ke ke ke e

+ + =
1
4
k =

2
2
1
4
x
y e

=
2
1 2
1
cos 2 sin 2
4
x
G
y e c x c x

(
= + +
(


III)
x
Ay By Cy De
o
'' ' + + = ifadesinin zm;

a) o , karakteristik denklemin bir kk deil ise,


2
x
y ke
o
=

b) o , karakteristik denklemin bir kk ise,


2
x
y kxe
o
=

c) o ,karakteristik denklemin katl kk ise,


2
2
x
y kx e
o
=

d)f(x) in sin cos M px N px + eklinde olmas hali,

2
sin cos y px px o | = + yazlr.
rnek: 2 8sin2 y y y x '' ' + = dif denklemini znz?
zm:
I)ikinci tarafsz (homojen) zm

2
2 0 r r + =
1
2 r = ve
2
1 r =
2
1 1 2
x x
y c e c e

= +

II)ikinci tarafl (zel) zm

2
sin 2 cos 2 y x x o | = +
2
2 cos 2 2 sin2 y x x o |
'
= denklemde yerine yazarsak
2
4 sin2 4 cos 2 y x x o |
''
=

4 sin2 4 cos2 2 cos2 2 sin2 2( sin2 cos2 ) 8sin2 x x x x x x x o | o | o | + + =

6
5
o

= ve
2
5
|

=
2
1 2
6 2
sin 2 cos 2
5 5
x x
G
y c e c e x x

= +
IV) ( ) ( )
x
f x e x
o
= olmas hali

( )
x
Ay By Cy e x
o
'' ' + + = durumunda
2
y iin,

2
x
y ze
o
= (z bir fonksiyon)
2
x x
y z e z e
o o
o
'
' = +
2
x x x x
y z e z e e e z
o o o o
o o o
''
'' ' ( = + + +



2
(2 ) ( ) ( ) Az A B z A B C z x o o o '' ' + + + + + =

( ) x e karlk gelen zel zm bulunur.
SABTLERN DEM KURALI (LAGRENGE METODU)

kinci tarafsz denklem zm biliniyorsa ikinci tarafl denklem zm integral ilemi
uygulanr.

( ) Ay By Cy f x '' ' + + =
1 1 2 2
y c y c y = + olsun.

0 Ay By Cy '' ' + + =

Bu sabitler c
1
(x) ve c
2
(x) fonksiyon olmaldr ki bu bant ikinci tarafl denklem zm olur.
1 1 2 2
y c y c y = +
2
1 1 2 2 1 1 2
y c y c y c y c y
' ' ' '
' = + + +
2 2 1 1
0 c y c y
' '
+ =

[Btnler art]

2
1 1 2
y c y c y
' '
' = +
2 2
1 1 2 1 1 2
y c y c y c y c y
'' '' ' ' ' '
'' = + + +

y, y' , y'' ikinci tarafl denklem yazlrsa

2 2 2
0 Ay By Cy
'' '
+ + =
2
1 1 2
( ) Ac y Ac y f x
' ' ' '
+ =
2 2 1 1
0 c y c y
' '
+ =
1
c
'
ve
2
c
'
elde edilir. ntegral alnarak c
1
ve c
2
bulunur.
n. Mertebeden Lineer ve Sabit Katsayl
Diferansiyel Denklemler

I)ikinci tarafsz zm

1
0 1 1 1
.......... 0
n n
n n n n
d y d y dy
A A A A y
dx dx dx

+ + + =

k keyfi sabit
rx
y ke =

rx
y kre ' = gerekli trevler alnr ve yerine yazlr.


rnek:
4
6 5 24 36 0 y y y y y ''' '' ' + + = dif denklemi znz?

4 3 2
6 5 24 36 0 r r r r + + = (kpl bir polinom katsaylar toplam 0 ise
kklerden biri 1dir.)

1
3 r = (katl kk)
2
2 r =
3
2 r =

3 2 2
1 2 2 3
( )
x x x
y e c c x c e c e

= + + +
n. Mertebeden Diferansiyel Denklemler

a)kinci Tarafsz zm

1
0 1 1 1
..........

+ + + =
n n
n n n n
d y d y dy
A A A A y
dx dx dx


k bir sabit say olmak zere

=
rx
y ke
' =
rx
y kre
( )
=
n n rx
y r ke elde edilir.
2
'' =
rx
y kr e

Bu ifadeler denklemde yerine yazlarak x bulunur. Genel zm ise;

1 1 2 2
.... = + + +
n n
y c y c y c y
c
1
ve c
2
sabittir.
rnek: 3 3 0 ''' '' ' + = y y y y diferansiyel denklemini znz?
zm:
3 2
3 3 1 0 + = r r r

3
( 1) 0 = r 1 = r (katl)

2
1 1 2 3
( ) = + +
x
y c c x c x e

rnek: 4 0 ''' ' + = y y diferansiyel denklemini znz?
zm:
3
4 0 + = r r

2
( 4) 0 + = r r

1
0 = r
2
2 = r i

1 1 2 3
cos 2 sin 2 = + + y c c x c x

b)kinci Tarafl n. Mertebeden Diferansiyel Denklemler
1)
1
1
( ) .....

= + + +
P P
o P
f x B x B x B
y
2
zel zm ayn dereceden bir polinom ile tanmlanr.

Ancak ,r
m
karakteristik denklemin bir arpan yani, r=0 karakteristik denklemin m katl kk
ise zel zm;
1
2 0 1
( .... )

= + + +
m P P
P
y x c x c x c
rnek:
4 2
2
4 2
2
+ + = +
d y d y
y x x
dx dx
diferansiyel denklemini znz?
zm:
1)ikinci tarafsz (homojen) zm
4 2
2 1 0 + + = r r

2 2
( 1) 0 + = r

2
1 = r ise = r i

1 1 2 3 4
( ) cos ( )sin = + + + y c c x x c c x x


2)ikinci tarafsz (zel) zm
2
2
= + + y ax bx c
2 2
0 4 + + + + = + a ax bx c x x
2
2
'
= + y ax b 1 = a 1 = b 4 = c
2
2
''
= y a
2
0
'''
= y
2
2
4 = + y x x
2
1 2 3 4
( ) cos ( ) sin 4 = + + + + +
G
y c c x x c c x x x x
2) ( ) =
x
f x De
o
eklinde ise;
2
=
x
y ke
o
eklindedir.
Ancak , ( )
m
r o karakteristik denklemin bir arpan yani r=o karakteristik denklemi m katl
kk ise zel zm;
2
=
m x
y kx e
o

rnek:
3
2 5 6 ''' '' ' + =
x
y y y y e diferansiyel denklemini znz?
zm:
1)
3 2
2 5 6 0 + = r r r

3. dereceden bir denklemin katsaylar toplam sfr olursa kklerden biri 1 olur.
3 2
2
2 5 6
6
1
+
=

r r r
r r
r

1
1 = r
2
3 = r
3
2 = r
3 2
1 1 2 3

= + +
x x x
y c e c e c e
2) ikinci tarafsz (zel) zm

3
2
=
x
y kxe
3 3
2
3
'
( = +

x x
y k e e x
3 3 3
2
3 3(3 )
''
( = + +

x x x
y k e e e
3 3
2
27 27
'''
( = +

x x
y k e xe
Denklemde yerine yazarsak
1
10
= k
3
2
1
10
=
x
y e
3 2 3
1 2 3
1
10

= + + +
x x x x
G
y c e c e c e e
3) ( ) sin = f x M px veya cos M px eklinde ise
Aranan zel zm;

2
sin cos = + y A px B px

Ancak ,
2 2
( ) +
m
r p karakteristik denklemin bir arpan ise zel zm

2
( sin cos ) = +
m
y x A px B px
rnek:
4 3
4 3
4
4cos 4 + =
d y d y
x
dx dx
diferansiyel denklemini znz?
zm:
1)
4 3
4 0 + = r r


3
( 4)0 + r r
1
0 = r (3 katl kk)
2
4 = r
2 4
1 1 2 3 4

= + + +
x
y c c x c x c e
2)
2
sin 4 cos 4 = + y A x B x

2
4 cos 4 4 sin4
'
= y A x B x

2
16 sin4 16 cos4
''
= y A x B x

2
64 cos4 64 sin4
'''
= + y A x B x

2
256 sin 4 256 cos 4 = +
v
y A x B x
256 sin4 256 cos4 4( 64 cos4 64 sin4 ) 4cos4 + + + = A x B x A x B x x
1
128

= A
1
128
= B
2
1 1
sin 4 cos 4
128 128

= + y x x
2 4
1 2 3 4
1 1
sin 4 cos 4
128 128

= + + + +
x
G
y c c x c x c e x x
rnek:
2
4 4 '' ' + + =
x
y y y e diferansiyel denklemini znz?
zm:
1)
2
4 4 0 + + = r r


2
( 2) 0 + = r
2
1 1 2
( )

= +
x
y c c x e

2 = r (katl)

2)
2
2
=
x
y ke

2
2
2
'
=
x
y k e

2
2
4
''
=
x
y k e


2 2 2 2
4 4( 2 ) 4 + + =
x x x x
k e k e ke e
1
16
= k


2
2
1
16
=
x
y e
2 2
1 2
1
( )
16

= + +
x x
G
y c c x e e
DFERANSYEL DENKLEM SSTEMLER

Diferansiyel denklemlerin birka tanesinin birka deikene gre yazlmas ile elde
edilirler. zmde bilinen yntemler uygulanmakla birlikte genel olarak sistemin diferansiyel
denklem tiplerinden hangisine benzediini belirlenmelidir.

rnek:
2
( )
=

dy z
dx z y

2
( )
=

dz y
dx z y
sistemini znz?

2
( )
= =

dx dy dz
z y z y


0 =
} }
ydy zdz
2 2
= y z c
ZML SORULAR

SORU: 9 4 0 + =
dy
y x
dx
diferansiyel denklemi zp doruluunu kontrol ediniz?
zm:
9 4 0 + = ydy xdx
9 4 =
} }
ydy xdx
2
2
9
2
2
+ =
y
x c
2
2
1 9
( 2 )
9 2
+ =
y
x c
2 2
2
2 9
+ =
y x
c
2
2
4
9
+ =
x
y c (trevi alarak doruluu kontrol edilir.)
SORU:
3
2
3
5

=
x
d y
e
dx
diferansiyel denklemi znz?
zm:
3
2
3
5

=
} }
x
d y
e
dx


2
2
1 2
5
2

= +
} }
x
d y
e c
dx


2
1 2
5
4

= + +
} }
x
dy
e c x c
dx

2 2
1 2 3
5
8

= + + +
x
y e c x c x c
SORU:
4 2
5 0 + =
dy
x y
dx
(0) 1 = y koulunda znz?
zm:
4 2
5 = dy x y dx

4
2
5 =
dy
x dx
y


4
2
5 =
} }
dy
x dx
y

5
1
1
= + x c
y


1
1 = c
5
1
1
=
+
y
x

SORU:
3 2
( 2 ) (3 1) 0 + + + = y x dx xy dy diferansiyel denklemi znz?
zm:
2
3
c
=
c
M
y
y

2
3
c
=
c
N
y
x
(tam diferansiyeldir)

3
2
c
= +
c
C
y x
x


3
2 c = +
} }
C y xdx
3 2
( ) = + + C xy x Co y

2 2
( )
3 3 1
c c
= + = +
c c
C Co y
xy xy
y Cy


( )
1
c
=
c
}
Co y
Cy
( ) = Co y y

3 2
= + + C xy x y
SORU:
3 3 2
( ) 3 0 + = x y dx xy dy diferansiyel denklemi znz?
zm:
= y ux
= + dy xdu udx

3 3 3 2 2
( ) 3 ( ) + = + x u x dx xu x xdu udx

3 2 3
3 3 0 + = dx u dx u du u dx

2
3
3
1 2
=

dx u
x u


2
3
3
1 2
=

} }
dx u
du
x u

1
ln ln
2

= x t

3
1
ln(1 2 ) ln ln
2

= u x c

3
2
ln(1 2 ) ln( ) =
c
u
x


3 3
2 = cx x y
SORU:
5
3 2 '' ' + =
x
y y y e diferansiyel denklemi znz?
zm:
1)
2
3 2 0 + = r r


1
2 = r
2
1 = r


2
1 1 2
= +
x x
y c e c e

2)
5
2
=
x
y ke

5
2
5
'
=
x
y ke

5
2
25
''
=
x
y ke


5 5 5 5
25 15 2 + =
x x x x
ke ke ke e
1
12
= k


5
2
1
12
=
x
y e


2 5
1 2
1
12
=
+ +
x x x
G
y c e c e e
( )
2
2
2
2
' (2) 2
1
.sin , .cos ,
3
1
= =
+
= = = =

t t t
x
y y
y
x e t y e t z e t
d
x
t
diferansiyel denklemini koulunda znz.
denklemini fonksiyonun
noktasndaki teetinin ve normal dzlem denklemini
1)
bu
6.) QUZ SOR
lunuz.


2)
)
U
3
LARI
2
4 3
4 3
2
0
'' 3 ' 8
4 4cos 4
'' 4 ' 4
=
+ + =
+ =
+ + =
x
x
y
xy
dx
y y e
d y d y
x
dx dx
y y e
diferansiyel denklemini znz.
diferansiyel denklemini znz.
diferansiyel denklemini znz.
diferansiyel denklemini z
4)
5)
6) nz.
2 3 3
2 2
2
3 3 2 3
2 3
2 3
(1 )
1 3 3
3 (3 )
(3 ) 2(3 4) 8 6
(3 ) 6 0
1) = + = + = +
+
+ = + + = +
+ = + = =
+ =
dy x y x
y dy x dx y c
dx y
y y x c y y x c
y y x c c c
y y x
Quiz sorularnn zmleri
3 3
2 2 2
3 3 3 3 3
0
3
3
.sin .
3 2
1 3 1
.co
2)
s. . . , . ,
3 2 2 2
x e e
y e e P e e e
z e
t t
t t t t t
t
t
t

= =

| |

= = =
| `
|
\ .

)
3 3 3
2 2 2
2 2
3 3 3
2
3
1 3 1
( ) ' .sin cos . ' 3. .
3 2 2
3 2 3
( ) ' 2. .cos sin . ' .
3 2 2
( ) ' '
3
t t
t t
t
x t e t t e x e e e
y t e t t e y e e e
z t e z e
t t t
t t t
t
t
t
t
| |
+
| |
= + = + =
|
|
|
\ .
\ .
| |

| |
= = =
|
|
|
\ .
\ .
| |
= =
|
\ .
2
3
3
3
2
3
3 3
2 2
3
3 3 3 3 3
3. 1
.
2 2
. .
3 1 2 3
2 2
3 1 3. 2 3 1
. . . . . . 0 . .
2 2 2 2
e
x y e
z e
T KD
e
e e
e
e x e y e e z e N D D
t
t
t
t
t t
t
t t t t t


= =
| | | |
+
| |
\ . \ .
| | | | | |
+
+ + =
| | |
| |
\ . \ . \ .
( )
( )
( ) ( )
2 2
2
1 1
2 2
2 2 1
2
2
1
( 1) . . ln 1 ln
1 2
1 1
ln 1 ln ln
3)
c
dx x
x dy x y dx dx x y c
y x
x x
x y c c e
y y
= = =

| |

|
= = =
|
|
\ .
( ) ( )
1 1
2 2
2 2
1 1 x x
c y
y c

= =
2 3
1 2 1 1 2
2 2 2
2 2 2
2 2 2 2 2
2
2
3 2
1 2 1 1 2
3 0 ( 3) 0 0, 3
. , 2 . , 4 .
4 . 6 . 8 10 . 8
7 7
10 7 ,
10 10
7
1
4)
0
x
x x x
x x x x x
x
x x
genel
r r r r r r y c c e
y k e y k e y k e
k e k e e k e e
k k y e
y y y y c c e e

+ = + = = = = +
= = =
+ + = + =
= = =
= + = = +
4 3 3
1 2
2 4
1 1 2 3 4
2
2 2
2 2
'''' 4 ''' 0
4 0, ( 4) 0 , 0 ( ) 4
sin 4 cos 4
' 4 cos 4 4 sin 4 ''' 16 sin 4 16 cos 4
''' 64 cos 4 64sin 4 '''' 256 sin 4 256 cos 4
(256 s
5)
in 4
x
y y
r r r r r katl kk r
y c c x c x c e
y x x x
y x x x y x x x
y x x x y x x x
x x
o |
o | o |
o o |
o

+ =
+ = + = = =
= + + +
= +
= =
= + = +
2
2 4
1 2 1 2 3 4
256 cos 4 ) 4( 64 cos 4 64sin 4 ) 0
1 1 1 1
, sin 4 cos 4
128 128 128 128
1 1
sin 4 cos 4
128 128
x
genel
x x x x
y x x
y y y c c x c x c e x x
| o
o |

+ + + =
= = = +
= + = + + + +
2
1
2
1 1 2
2 2 2
2 2 2
2 2 2 2 2 2 2
2
2 2
1 2 1 2
4 4 0 ( 2)( 2) 0 2 ( )
( )
. , ' 2 . , '' 4 .
1 1
4 . 8. . 4 . 16 . ,
16 16
1
(
)
1
6
)
6
x
x x x
x x x x x x x
x x
genel
r r r r r katl kk
y c c x e
y k e y k e y k e
k e k e k e e k e e k y e
y y y c c x e e

+ + = + + = =
= +
= = =
+ + = = = =
= + = + +
3 3 2
2
3 4
( , ) .cos 0
( ) - 3 0
2 3
0
ax
xx yy
Z x y e by Z Z a b
x y dx xy dy
x y x
dx dy
y y
= + =
+ =

+ =
verliyor. olmas iin ile
arasndaki bant nedi
1)
2)
3
7.) ARA SINAV SORU
r?
dif
LAR
eransiyel denklemini znz.
diferansiyel denkle
I
) mini
2
( -1) 0
1
' (1) 0
dy
x xy
dx
y
y y
x
=
+
= =
4)
5
znz.
diferansiyel denklemini znz.
diferansiyel denklemini koulunda z ) nz.
2
2
2 2
2 2
2 2
. .cos , . .cos
. .cos , . .cos
. .cos . .cos cos
.cos ( ) 0
0
ax ax
x xx
ax ax
y yy
ax ax
ax
Z a e by Z a e by
Z b e by Z b e by
a e by b e by by
e by a b
a b a b
= =
= =
+ =
+ =
+ = =
Ara snav sorular zmleri
1)
3 3 3 3 2
3 3 3 2 4
2
3 2 2
3
1
3 3
2
1
3
. . .
( ) (3 )( . . ) 0
(1 3 ) 3 .
3 . 1
2 6 . 3
1 2 2
1
2
1
1 1
ln ln(1 ) ln(1 2 ) ln(1 2 )
2 2
ln l
2
n )
)
(1 2
y u x dy u dx du x
x u x u x x du du x
xdx u u u x du
dx u du
u z u du dz u du dz
x u
dz
dx
x z
x z c u c u c
x u
= = +
+ + =
+ =
| |
= = = =
|

\ .
=

= + + +

olsun olur. olur.
3 1
2 2
3
ln ln(1 2 )
y
c x c
x
= =
3 3 1 1
2 2
3 3
3 3 1 1
2 2
3 3 3 1
2
3
3
2 3 2 5
3 3
2 3 3 2 2
3 5
3
2
ln
(1 2 ) (1 2 )
.(1 2 ) (1 2 )
(1 2 )
(1 2 ) 1 2
2 2
c
x x
c e
y y
x x
x y x y
c x c
x c x
y
x
x y y x x
y x
c x x c c
x x
y
c
| | | |
| |
| | = =
| |

| |
\ . \ .
= = =

= = =
=
4 4
2
0 0 0
3 3 3
2 2 2
0
4 4
2
0
0
4 2
2
0
3
6 6
,
2 2
( )
3 3
( , )
1
3
(
)
1 1
)
dM x dN x
dy y dx y
dc x x x
dc dx c c y
dx y y y
dc dc x y x
N x y
dy y dy y
dc y
dy dc dy
dy y y
x
c y c
y y y

= =
`
)
= = = +

= + =
= =
= =
} }
} } } }
olduundantamdif. tir.
2
2 2 2 2 2
2 2 2
2 2
( 1) . .
ln
1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
( 1) ( 1)
2 2 2 1 2 1
1 1
[ln( 1) ln( 1)] [ln( 1).ln( 1)]
2 2
1
[ln( 1)] ln ln( 1) 2ln ln( 1)
4
2ln 0
2
1
l ( ) 0
2
)
n
x dy x y dx
dy x x x A B
dx y dx
y x x x x x
x A x B x A B
x x
x x x x
x y x y x y
x x
y
=
= = = +
+
= + = = +
+
+ + +
= = =

=
} }
} }
2 2
0
1 1 1
1
2 2 2
x x
e y
y y

= = =
1
ln( 1) ln ln( 1) n 0
1
1 1 1
ln( ) 0
1 . 1
(1) 0
0 1. 1 1
5)
1
c
dy y
dx x
dy dx
y x c y l x
y x
y y y
e c y
x x x
x c y cx
y
c c y x
+
=
= + = + + =
+
+ + +
= = =
+ = =
=
= = =