4

DER N TEMELLER

Bu ksmda derin temellerin analiz ve tasarm ve in a yntemleri sunulmu tur. Derin temeller terimi temel derinli inin temel geni li ine orannn 5den byk oldu u temel sistemleri iin kullanlm tr. Bunlar akma, fore, keson, vb., kazk sistemleri olarak saylabilir. Derin temeller blmnn hazrlanmasnda Navfac 7.02 Foundations and Earth Structures, 1986 esas alnm tr. 4.1 4.1.1 Tekil Kaz n Ta ma Gc Emniyetli Gerilmeler

Kazk boyunca ortaya kan gerilmeler kazk malzemesinin emniyetli gerilme de erleri ile malzeme kalite artlarn sa lamaldr. Kaz n, ta yc zemin tabakas d na uzanan ksmlar varsa (rne in : deniz tabanndan yukarda su iinde ya da ta yc kapasitesi oldukca d k yzeysel gev ek zemin iinde kalan ksmlar) kolon etkisinin gznne alnabilmesi iin emniyetli gerilmelerde bir azaltma uygulanmaldr. 4.1.2 Zemin Deste i

Kaz evreleyen zeminler, basn, ekme ve yatay kuvvetlere diren gsterebilmelidir. Bu direnlerin miktar akma srasnda elde edilen ilerleme hzlar, zemin mukavemeti de erleri ya da yerinde ykleme deney sonular kullanlarak belirlenebilir. Zemin direncinin in aat ncesinde, esnasnda ve sonrasnda de i ebilece i gznne alnarak kazk kapasitesinin belirlenmesinde bu a amalara kar lk gelen tutarl zemin mukavemet de erleri kullanlmaldr. 4.1.3 Kazk Kapasitesi

Homojen zellikler gsteren daneli (silt, kum, akl ve kar mlar) zeminler iindeki tekil bir kaz n ta ma kapasitesi teorik olarak ekil 4.1de sunuldu u zere hesaplanr. Benzer olarak killi zeminler iindeki bir kaz n ta ma kapasitesi ise ekil 4.2de gsterildi i zere hesaplanr. Kaz n basnca al trlmasnda u direncine ek olarak eper srtnmesi gznne alnr. ekmeye kar diren ise sadece eper srtnmesince sa lanr. ap 60 cmden byk fore kazklarn tasarmnda izin verilebilir kazk oturmasna kar gelen kazk yknn emniyetli ta ma gcne kyasla daha kritik olabilece i dikkate alnmaldr. Foraj srasnda bentonit kullanlmas halinde kazk ucunda bentonitin hapsolarak kazk u direncini d rebilece i gere iyle hesaplanan teorik kazk u diren de erinde gerekli azaltmalar yaplmaldr. Geni letilmi kazk u kesitleri, geni letme esnasnda daneli zeminlerin durayllk sorunu nedeni ile mmkn olmaz.

87

(A) Basn altnda yk ta ma kapasitesi

Qult = PT Nq AT+
H=Ho H=Ho+D H=H o

(KHC.Po . tan . S)

Qult = Basn altnda yk ta ma kapasitesi PT = Kazk ucundaki d ey efektif gerilme (Bkz. Not 1) Nq = Ta ma kapasitesi katsays ( ekil 1in devamndaki izelgeye baknz) AT = Kazk ucunun alan KHC = Basn altndaki elemann yan yzndeki yanal efektif gerilmenin d ey efektif gerilmeye oran Po = Gml uzunluk (D) boyunca d ey efektif gerilme = Kazk ve zemin arasndaki srtnme as ( ekil 1in devamndaki izelgeye baknz) S=Birim uzunluk iin kazk evre alan Emniyetli yk kapasitesinin (Qall) hesabnda gvenlik katsays (FS) geici ykler iin 2, srekli ykler iin 3 olarak alnr.

(B) ekme Altnda Yk Ta ma Kapasitesi

Tult=
H=Ho+D H=Ho

(KHT.Po . tan . S.D)

TUlt = ekme yk ta ma kapasitesi KHT = ekme altndaki elemann yan yzndeki yatay efektif gerilmenin d ey efektif gerilmeye oran Emniyetli yk kapasitesinin (Tall) hesabnda gvenlik katsays , FS=3 alnarak a a daki ifadeyle hesap yaplr. Tult Tall = ----- + Wp 3 WP : Kaz n efektif a rl dr.

Not 1 : Deney ve saha gzlemleri, daneli zeminin rlatif skl na (Dr) ve su tablasnn konumuna
gre, ta ma basnc ve eper srtnmesinin belli bir snr derinli e kadar d ey efektif gerilme (Po) ile artt n gstermi tir. Bu snr derinlikten (10B den 40B ye) sonra u direncinde ok d k artmalar olmakta ve eper srtnmesi kaz n yzey alanyla do ru orantl olarak artmaktadr. Bu sebeple D de eri 20Bden bykse, kazk ucundaki snr Po de eri; D = 20 B derinli indeki Po de erine kar lk gelmektedir.

Not 2 : Kazk kapasitesinin ykleme deneyleriyle do ruland ve oturmalarn kabul edilebilir oldu u
durumlarda, ayet bina ykleri ve zemin profili iyi bir ekilde biliniyorsa, 2den az olmamak ko uluyla 3ten daha kk gvenlik katsaylar kullanlabilir.

ekil 4.1. Daneli Zeminlerde Tek Kazk Ta ma Kapasitesi

88

TA IMA KAPAS TES KATSAYILARI - Nq

*

26 (DERECE) Nq AKMA 10 (DEPLASMAN) KAZI I Nq** FORE KAZIK 5

28 15

30 21

31 24

32 29

33 35

34 42

35 50

36 62

37 77

38 86

39 120

40 145

10

12

14

17

21

25

30

38

43

60

72

TOPRAK BASINCI KATSAYILARI KHC ve KHT KAZIK T P TEK L AKMA H VEYA UCU AIK EL K BORU KAZIK TEK L AKMA DEPLASMAN KAZI I (PREFABR K BETON VEYA UCU KAPALI EL K BORU KAZIK) S VR ULU TEK L AKMA DEPLASMAN KAZI I FORE KAZIK KHC 0.5 1.0 KHt 0.3 0.5

1.0 1.5

0.6 1.0

1.5 2.0 0.7 SRTNME AISI -

1.0 1.3 0.4

KAZIK T P EL K BETON AH AP 20

ekil 4.1.. (devam)

89

kil 4.2. Kohezyonlu Zemindeki Tekil Kazk Yk Ta ma Kapasitesi Hesab

90

Drenajsz kayma dayanm 25 kN/m2 de erinin zerinde olan killi zeminlerde foraj srasnda zeminin mukavemetinin kalc olarak de i ti i (azald ) grlm tr. Benzer olarak yumu ak killerde foraj srasndaki rselenmenin kilin kayma dayanmn d rd , ancak zamanla zeminin yeniden konsolide olmas sonras mukavemetin foraj ncesi mukavemet mertebelerine geri dnd grlm tr. Kazk u direncinde foraj sebepli bir azalma beklenmez. Maksimum ekme kapasitesi, azaltlm kayma dayanm ve eper alan ile arplarak bulunan eper direnci ve kaz n efektif a rl veya kazk elemannn (betonarme, elik vs.) ekmeye kar yenilme kapasitesilerinden en k olarak kabul edilir. ekil 4.2de verilen adhezyon katsaylar normal konsolide olmu , sert, killi zeminler iin oldukca gvenli tarafta kalmaktadr. Birden fazla zemin tabakas iinde ilerleyen kazklarn ta ma kapasitesi her zemin tabakasnn kazk kapasitesine katklarnn toplam eklindeki basit bir yntemle hesaplanabilir. Ancak bu durumda yumu ak zemin tabakalarnn konsolidasyonu sonras yk bo altmas ya da kaz a a ekmesi (negatif eper gerilmesi) durumlarnn ortaya kabilece i dikkate alnmaldr. 4.1.3.1 Kazklarn Burkulmas Tamamiyle gml kazklarn burkulmas genellikle rastlanmayan bir durumdur ve bu durum kritik grlmemektedir. Ancak serbest kazk uzunlu u, L , 4 T den byk olan, serbest ba lkl kazklarda burkulmaya kar kritik yk, PB, Vesic (1977) tarafndan verildi i zere hesaplanr: PB

0.78 T 3 f

L 4 T iin

4.1

f : yanal yatak katsays de i im katsays ( ekil 4.3)

EI T : greceli rijitlik oran f

1 5

E : Kazk malzemesinin elastik modl I : Kazk kesit alannn atalet momenti Hesaplanan PB de eri kazk ba nn serbest olmayp, yatay deplasmana ve dnmeye izin vermeyecek ekilde mesnetli oldu u durumlarda % 13 artrlabilir. Yatayda tutulu ancak dnmeye serbest kazk ba l nn mevcut olmas halinde ise PB de eri % 62 artrlabilir. Ksmen gml kazklar iinse,zemin yzeyinden itibaren serbest uzanan ve 1.8 T derinlikte sabitlenmi bir kolon varsaym yaplr ve burkulmaya kar kritik yk statik analiz metodlar ile hesaplanr. Bu tip kazklarda burkulmay engellemek iin emniyetli kazk gerilmeleri de hesaplanmaldr. Zeminin yanal yatak katsaysnn ( K h ) derinlik boyunca sabit oldu u durumlarda sabitlenme derinli i 1.4
4

E I ile hesaplanabilir. Verilen formlde, Kh B

E : Kazk elemannn elastisite modl B : Kazk ap I : Kazk atalet momenti Kh : Yanal yatak katsays (bknz. Blm 1) Olarak tanmlanm tr. 91

ok yumu ak

yumu ak

Orta kat

Kat Serbest basn dayanm kN/m2

ok kat

25,000

100

200

300

20,000
f= (Yatak katsaysnn derinlikle de i im katsays)

15,000
f (kN / m3)

10,000
nce daneli zeminler

ri daneli zeminler

5,000

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Relatif Sklk ok gev ek gev ek Orta sk sk ok sk

ekil 4.3. Yanal Yatak Katsays De i im Katsays

92

Hesaplanan PB de eri kazk ba nn serbest olmayp, yatay deplasmana ve dnmeye izin vermeyecek ekilde mesnetli oldu u durumlarda % 13 artrlabilir. Yatayda tutulu ancak dnmeye serbest kazk ba l nn mevcut olmas halinde ise PB de eri % 62 artrlabilir. 4.1.4 Ampirik Ta ma Kapasitesi Hesab

Temel ta ma kapasitesinin belirlenmesi iin kullanlan ampirik denklemler standart penetrasyon (SPT), konik penetrasyon ve presiyometre test sonularnn, kazklar ve derin kazlarda yaplan model ve tam lekli saha deneyleriyle ili kilendirilmesiyle elde edilmi tir. A a da ta ma kapasitesinin kabaca belirlenmesine ili kin kullanlabilecek baz ampirik yntemler verilmektedir: Standart Penetrasyon Deneyi: Bu deney ile ta ma kapasitesi tayini sadece daneli zeminlerle kstldr. akma kazklarn u direnleri, Meyerhof (1976) tarafndan verilen ifadeyle belirlenebilir;

qult

40 N D B

ql

4.2

Verilen bu denklemdeki ifadeler a a daki gibi tanmlanm lardr. N C N N 60 N : Kazk ucu evresindeki standart penetrasyon de eri (darbe/30 cm)

CN

0.77 log10

2000 p

; p

25 kN/m2

4.3

iin p : Kazk ucundaki efektif zemin gerilmesi (kN/m2)

qult : akma kaz n u direnci (kN/m2) N D B ql

: Kazk ucu evresindeki ortalama standart penetrasyon direnci : Kaz n taneli tabaka iindeki uzunlu u (m) : Kazk ucunun eni veya ap (m) : Snr u direnci (kN/m2); kumlar iin 400 N, silter iin ise 300 N olarak alnabilir.

Fore kazklarda ta ma kapasitesi, akma kazklar iin yukarda tariflendi i zere hesaplanan qult de eri 1/3 katsays ile arplarak belirlenebilir. Kazk ucu evresindeki ortalama SPT direnci kazk u kotundan 4 ap a a da ve 10 ap yukarda belirlenen SPT N de erlerinin ortalamasdr. Emniyetli u direnci hesaplanrken, gvenlik katsaysnn 3 olarak kullanlmas nerilmektedir. akma kazklarda eper srtnmesi a a daki ifadeyle hesaplanabilir: fs = 2N fs < fl Bu ifadede, N : Kazk boyunca ortalama standard penetrasyon de eri, f s : akma kazk iin eper srtnmesi (kN/m2) fl: Snr eper srtnmesi (akma kazklar iin, fl = 100 kN/m2 olarak alnabilir) 93 4.4

Emniyetli eper srtnmesinin hesaplanmasnda gvenlik katsays 3 olarak alnabilir. Fore kazklarda, f s yukardaki de erin yars olacak ekilde alnr. Konik Penetrasyon Deneyi : Gev ek sk kum ve siltlerde akma kazklarn u direnci a a daki formlle hesaplanabilir:

qult

qc

4.5

Bu ifadede; qult : akma kaz n nihai u direnci, ve

q c : Koni penetrasyon direncini gstermektedir.

Daneli ta yc tabakaya penetrasyon derinli i ise en az kazk ucunun eninin (apnn) 10 kat olmaldr. eper direnciyse a a daki ifadeyle belirlenebilir:

fs

fc

4.6

Bu ifadede; f s : Silindirik akma kaz n eper direnci, ve

f c : konik penetrasyon deneyinde llen srtnme direnci

Kohezyonsuz zeminlerdeki fore kazklar iin, yukarda hesaplanan de erlerin %50si nihai diren de erlerinin belirlenmesinde kullanlabilir. Emniyetli ta ma gc hesabnda gvenlik says GS = 3 uygulanabilir.

4.1.5

Dinamik akma Direnciyle Ta ma Kapasitesi Hesab

Kaz n ta ma kapasitesi yerle tirme srasnda akma direncine ba l olarak belirlenebilir; fakat sonular genellikle gvenilir olmad ndan kazk kapasitesinin belirlenmesinde kazk akma kaytlar yerine kazk ykleme deneyleri sonularndan yararlanlmas daha uygundur. 4.2 Kazk Gruplarnn Ta ma Kapasitesi Kazk gruplarnn ta ma kapasitesi tekil kazklarn toplam ta ma kapasitelerinden daha azdr ve bu durumun tasarm srasnda dikkate alnmaldr. Grup verimlili i, kazk grubu kapasitesinin ayn zemin profilinde ve ayn derinlikteki tekil kazklarn toplam kapasitesine oranyla ifade edilir.Kazk gruplarnn basn altndaki performanslarnn belirlenmesinde oturma temel kriterdir. a. Kaya zerine yerle tirilen kazk gruplarnn kapasitesi: Bu durumda grup kapasitesi her bir tekil kaz n kapasitesiyle gruptaki toplam eleman says arplarak belirlenir. Blok yenilmesi ancak temel e imli bir formasyon zerindeyse ve kayma zayf bir dzlem zerinde gerekle irse mmkn olmaktadr. Bu olaslk saha jeolojisi ve zemin ett sonularna ba l olarak belirlenebilir. b. Daneli zeminlerde grup kapasitesi: akma kazklarda kazk gruplarnn kapasiteleri, kazk grubu te kili esnasnda kazklar evreleyen zeminin skl nn artaca ve kazklar evresindeki yanal zemin gerilmelerinde

94

bir art olaca nedenleri ile gruptaki kazk kapasitesi tekil kazk kapasiteleri toplamndan daha yksektir. Bu nedenle grup azaltmas yaplmaz. Fore kazklarda foraj nedeniyle kazklar evreleyen zeminde bir gev eme ve kazklara etkiyen yanal gerilmelerde bir azalma olaca gerkesi ile bir azaltma faktr uygulanmas gereklidir. Gruptaki tekil kazk kapasitelerinin toplamna uygulanacak azaltma faktrnn 0.67 alnmas nerilmektedir. (Meyerhof, 1976) c. Kohezyonlu zeminlerde grup kapasitesi: Terzaghi Peck metoduyla kazk grubu bir blok temel olarak modellenip toplam ta ma gc Qgr hesaplanr:

Qgr cu L p A cu

pLcu

cu N c* A

4.7

: Kazk blo unu evreleyene zeminin ortalama drenajsz kayma dayanm : Gruptaki kazklarn boyu : Planda kazk grubunun evresi : Kazk grubunun plandaki alan : Kazk ucundaki zeminin drenajsz kayma dayanm

N c* : Skempton ta ma gc faktr
d. Gruplarn kaldrma direnci: Daneli zeminlerde: Kaldrma direnci a a da verilen durumlarda hesaplanan en d k diren de eri seilerek belirlenir; i. Gvenlik katsays 3 seilerek hesaplanan gruptaki tm kazklarn eper srtnmeleri toplam ii. Grup iinde ve kazklarn ularndan ba layarak 4 d ey ve 1 yatay ilerleyerek olu an kamann iinde kalan blo un efektif a rl (Gvenlik katsays 1 olarak alnr). Kohezyonlu zeminlerde: Kaldrma direnci a a da verilen durumlara kar lk hesaplanan en d k de er seilerek belirlenir; i. Gruptaki tm kazklarn eper srtnmeleri toplam ii.

Tu

L (B

A) c u W p

Verilen formlde; Tu : Kazk grubunun kaldrma direnci,

A : Grubun boyu, B : Grubun eni, L : Kazk ba l nn altndaki zemin blo unun derinli i c u : Grup evresindeki zeminin ortalama drenajsz kayma dayanm W p : Kazklarn, kazk ba l nn ve kazklarca evrelenen blo un ierisinde kalan
zeminin toplam a rl Gvenlik katsays, ksa sreli yklemelerde 2, kalc yklemelerdeyse 3 olarak seilmelidir. 4.3 Doygun Kohezyonlu Zeminlerdeki Kazk Gruplarnda Oturmalar

Bu durumda grup oturmas ekil 4.4de gsterilen d ey gerilme da lmlar kullanlarak gerilme art lar bulunur ve oturmalar yzeysel temellerde uygulanan yntemle hesaplanr.

95

Kil

Kum

Basn da lm

Yumu ak Kil
Kil

Kazk grubunu evreleyen plan alan = BxA Kazk grubunun oturmas = Gsterilen basn da lm altnda H kalnl ndaki tabakadaki sk ma n = Gruptaki kazk says Kildeki srtnme kazklar

Kazk Grubundaki Oturma = H1 ve H2 kalnl ndaki tabakalarn verilen basn da lm altndaki sk mas. nQall kill tabakalarnn ta ma kapasitesiyle snrldr. Altnda kil olan kum tabakasndaki srtnme kazklar

Yeni dolgu,

Kil

Kum Yumu ak Kil Kum

Kazk grubundaki oturma = H kalnl ndaki tabakada verilen basn da lm altndaki sk ma Altnda kil olan kum tabakasndaki u kazklar

(L3 uzunlu unda kazk ba na d en ekme) (Srtnme kazklar iin ta yc tabakaya kadar olan derinlik) veya 2/3 (L2) zerinde yeni dolgu olan srtnme kazklar

NOTLAR : 1. Kazk grubunu evreleyen plan alan = B x A 2. Greceli olarak rijit olan kazk ba iin, basn da lm derinlikle de i iminin gsterildi i gibi oldu u varsaylr. 3. Esnek d emeler veya kk ayr ba lklar olan gruplarda, yer seviyesinde etkiyen ykler iin basnlar elastik zmlerle belirlenir.

ekil 4.4. Kazk Gruplarnda Oturma 96

4.4

Negatif eper Srtnmesi

Sk abilir zeminlerde kullanlan derin kaz elemanlar, evrelerindeki topra n oturmasna ba l olarak aftlar boyunca negatif eper srtnmesine maruz kalrlar. Negatif eper srtnmesi zellikle yumu ak kil tabakalarnda su ekilmesine veya yklemeye ba l olarak olu an konsolidasyon oturmalar sebebiyle grlr. Negatif eper Srtnmesinin Tekil Kazk zerindeki Da lm: Srtnmenin bykl ve da lm a a da verilen faktrlere ba l olarak de i mektedir; i. ii. iii. iv. Sk abilir zemin ve kazk aftnn greceli hareketi, st dolgu ve kazk aftnn greceli hareketi, Kaz n al t ykler altndaki elastik sk mas, Sk abilir zeminin konsolidasyon hz

Negatif eper srtnmesi, kazk aft evresindeki zemin oturmasnn kaz n d ey (a a ) yndeki deplasmann geti i durumda olu maktadr. Kazk ve evresindeki zeminin, birbirlerine gre hi hareket etmedi i noktaya ntr nokta denir. Bu noktann altndan itibaren eper srtnmesi kazk yklerini destekleyecek ekilde etki eder. Ntr noktaya kadar olan derinli in sk abilir tabaka iindeki toplam kazk boyuna oran yaakla k 0.75 olarak alnabilir. Ntr noktann tam yeri, kazk deplasman ve evre zeminin oturmalarn kar la trarak, deneme yanlma yntemiyle belirlenebilir. Yaplan gzlemler sonucu tm negatif eper srtnmesinin olu umu iin kaz evreleyen zeminin kaz a oranla 1.5 cm oturmas yeterli olmaktadr. Tekil Kazklarda Negatif taneli ve kohezyonlu zeminlerde negatif eper srtnmesinin maksimum de eri pozitif eper srtnmesine e de erdir. Alternatif olarak negatif eper srtnmesi maksimum de eri, Garlanger (1973) tarafndan nerilen ekilde hasaplanabilir;

fn

P0

4.8

Verilen denklemde; f n : negatif birim eper srtnmesi,

P0 : efektif d ey gerilme,
: Tam lekli testlerden elde edilen ampirik faktr. nerilen verilmi tir. de erleri a a da

Tablo 4-1 Tam lekli testlerden elde edilen ampirik faktr , Zemin tipi Kil Silt Kum 0.20-0.25 0.25-0.35 0.35-0.50

Negatif eper Srtnmesi iin Gvenlik Katsays: Negatif eper srtnmesi genellikle gvenli tarafta kalacak ekilde hesapland iin, gvenlik katsays 1 olarak alnabilir. Bu durumda;

Qall

Qult Fs

Pn

4.9

Verilen denklemde; 97

Qall : Emniyetli kazk yk, Qult : Kazk yk ta ma kapasitesi, Fs : Gvenlik katsays, Pn : Maksimum negatif eper srtnme yk olarak tanmlanm tr.
Negatif eper Srtnmesinin Azaltlmas: Derin temellerde, negatif eper srtnmesini azaltmak iin uygulanabilecek yntemler a a da verilmi tir; i. nce kazk (H-kesiti gibi) kullanarak kazk aft alann azaltmak, ii. Kazk yerle iminden nce, sk abilir zeminde kazk lsnden daha geni bir delik amak, sonrasnda olu an bo lu u bentonit doldurmak, iii. Kazk evresine muhafaza veya ceket yerle tirmek suretiyle kaz n oturan zeminle ba lantsn kesmek, iv. Kaymay engellemek zere, kazk aftn bitmle kaplamak. Negatif e er srtnmesini engellemek zere temiz kazk zerine bitm bile enlerini skmak veya dkmek mmkndr. Kaplama sadece kazk evresinde kme beklenen zemine kar lk gelen yzeye uygulanmaldr ve kaz n alt ksm (utan itibaren en az apn 10 katna kar lk gelen ksm) btn alt aft ve u direnci harekete geirebilmek amacyla kaplamasz braklmaldr (Claessen ve Horvat (1974), Bjerrum ve di erleri (1960)). 4.5 Kazklarn Yanal Ykler Altnda Davran

Kazklarda yanal ykler altnda olu an deplasman, moment ve kesme de erlerinin hesaplanmasnda: i. Yanal zemin deste ini yay mesnetlerle modelleyen ve yanal yatak katsaylar kullanlan zm yntemleri ii. Srekli ortam mekani i prensibine dayanan elastik zmler vardr. Gnmzde bu analizler geli tirilmi bilgisayar yazlmlar ile yaplmaktadr. Literatrde bilgisayar analizlerinde bir mertebe kontrolu yapmak amacyla yanal yatak katsaysna dayanan grafiksel zmler yeralmaktadr. Bunlardan bir rnek ekil 4.5, 4.6 ve 4.7de gsterilmektedir. ekil 4.5 de kazk gruplarnda de i ik ykleme durumu verilmi tir: Durum I : Kazk ba serbest, dnme ve yatay hareketler snrlanmam Durum II : Yer seviyesinde rijit ba l olan kazklar Durum III :Yer seviyesi zerinde rijit ba lkl kazklar Tekil kazklarda olu an yanal deplasman, moment ve kesme de erleri ve bu de erlerin derinlikle de i imi Durum I iin ekil 4.6 ve Durum II iin ekil 4.7 deki abaklardan elde edilecek deformasyon (F momentFM) ve kesme (FV) katsaylar kullanlarak bulunur. Kazk gruplarnda ekil 4.5, 4.6 ve 4.7 de tekil kazk iin verilen zmler kullanlr, ancak yatak katsays de erlerine a a da Tablo 4.2 deki azaltma faktrleri uygulanr:

98

Tablo 4.2. Kazk Aral na Ba l Yatay Yatak Katsays Azaltma Faktr Yatay yk ynnde kazk aral D: kazk ap 8D 6D 4D 3D Yanal yatak katsaysndaki azaltma faktr, R 1.00 0.70 0.40 0.25

Not: Tablo 4-2 de verilen azaltma faktrleri ile ilgili a a da verilen yaynlarda de i ik neriler yeralmaktadr. DIN 4014 March,1990: Bored Cast In-Place Piles, Formation,Design and Bearing Capacity, Deutsche Norm ASCE 1993, Design of Pile Foundations, US Army Corps of Engineers Rollins K.M. 2006, Pile Spacing Effects on Lateral Pile Group Behavior: Analysis, ASCE, JGGE, Vol 132 No:10,pp: 1272-1283

99

DURUM I. ESNEK BA LIK, YER SEV YES N N STNDE DURUM YK YER TASARIM YNTEM SEV YES NDE Her kazk iin Parametre tanmlar iin ekil 4-7e PT baknz P = ---1. Greceli rijitlik oran hesaplanr. n EI T = (----)1/5 M = PH f 2. L/Tye uygun e ri ekil 4-6den seilir. 3. stenilen derinlikteki F ,FM,Fv de erleri bulunur. 4. ekil 4-6daki denklemler kullanlarak istenilen derinliklerdeki deformasyon, moment ve kesme de erleri bulunur. Deforme n = Kazk Says durum Not : f de erleri ekil 4-3den seilir DURUM II. YER SEV YES NDE R J T BA LI I OLAN KAZIKLAR 1. Durum 1deki ilk admla ba lanr. 2. stenilen derinlikteki deformasyon ve moment; F FM ve ekil 4-6daki denklemler kullanlarak hesaplanr. 3. Maksimum kesme kazk ba nda olu ur ve her kazk iin PT P = -----e e ittir. n DURUM III, R J T BA LIK, YER SEV YES N N STNDE Deforme 1. A noktasnda bir mafsal oldu u ve durum A noktasna uygulanm M de erinde bir denge momenti oldu u varsaylr. 2. st yapnn zelliklerine uygun olarak, Mnin fonksiyonu olacak ekilde 2 e imi hesaplanr. 3. 1 e imi, ekil 4-7deki katsaylara ba l olarak a a daki gibi hesaplanr. PT2 MT = F ( ------) + F ( -----) 1 EI EI 4. 1 = 2 e itli inden M zlr. 5. Bilinen P ve M de erleri iin, Durum Ideki gibi deformasyon, kesme ve moment hesaplanr. Not: ayet zemin e imliyse, her kazk tarafndan alnan P yk, I/H03 ile orantldr. ekil 4.5. Yanal Ykl Kazklar in Tasarm Kriterleri 100

Uygulanan Moment (M) iin Moment Katsays (FM)

Uygulanan Moment (M) iin Kesme Katsays (FV)

Uygulanan Yanal Yk (P) iin Kesme Katsays (FV) Uygulanan Yanal Yk (P) iin Moment Katsays (FM)

F)

Moment Katsays (FM)

Kesme Katsays (FV)

ment Uygulanm Kazklar iin Tesir De eri (Durum I. Esnek Ba lk veya Sonu Mafsall Durum) 101

Uygulanan Yanal Yk (P) iin Deformasyon Katsays (F )

T nin kat olarak derinli i (Z)

P = Kazk zerindeki yanal yk H = P yk ile zemin arasndaki d ey uzaklk M = PH = Zemin seviyesinde kazklara etkiyen moment Z = Yzeyden olan derinlik (incelenen nokta iin) ES = f(Z) Zeminin elastik modulu f = Yanal yatak katsays de i im katsays (Bkz. ekil 4-3) L = Yer seviyesinin altndaki kazk uzunlu u T = Greceli rijitlik oran E = Kaz n elastik modl I = Kazk kesit alannn eylemsizlik momenti p,Mp,Vp = Herhangi bir Z derinli inde P yk sebepli deformasyon, moment ve kesme m,Mm,Vm = Herhangi bir Z derinli inde M momenti sebepli deformasyon, moment ve kesme

Deformasyon Katsays (F )

Uygulanan Yanal Yk (P) iin Moment Katsays (FM)

Moment Katsays (FM)

ekil 4.7 Yanal Yklenmi Kazk iin Tesir De erleri (Durum II. Yer seviyesinde dnmeye kars mesnetlenmi 102

4.6

Kazklarda Eksenel Yk Transferi Deplasman (t-z) E rileri

API 2000 kazklarda eksenel yk transferi (t-z) e rilerinin te kili iin a a da verilen yntemi nermektedir. ( ekil 4.8)

Kil Zeminler

Z/D 0,0016 0,0031 0,0057 0,0080 0,0100 0.020

t/tmaks 0,30 0,50 0,75 0,90 1,00 (pik) 0,70-0,90 (rezidel) 0,70-0,90 (rezidel) t/tmaks 0,00 1,00 1,00

Kum Zeminler

S/in 0,00 0,10

Z : kazk zerindeki belli bir derinlikteki noktann eksenel hareketi D : kazk ap t: kazk yzeyinde mobilize olan srtnme gerilmesi tmax : maksimum srtnme direnci 4.7 Kazklarda U Yk Deplasman ili kisi

A a daki API 2000 tarafndan verilen kriter hem kil hem de kum zeminlerde kullanlabilecektir ( ekil 4-9) Z/D 0,002 0,013 0,042 0,073 0,100 Q/QP 0,25 0,50 0,75 0,90 1,00 Z : Kazk ucunun deplasman D : Kazk ap Q : Stabilize olmu u direnci QP : Maksimum u direnci

103

ekil 4.8. Kazklarda Tipik Eksenel Yk Transfer -Deplasman(t-z) E rileri

ekil 4.9. Kazklarda U Yk Deplasman (Q-z) E rileri

104

4.8

Yumu ak Killerde Yanal Ta ma Gc

Statik yanal ykler altnda yumu ak killerin nihai ta ma gc 8 cu ile 12 cu arasnda de i mektedir. (cu : drenajsz kayma mukavemeti). Ancak bu de erler ok s derinlikler iin geerli de ildir. Tekrarl ykler altnda yanal ta ma gcnde bir azalma olmas beklenir. Yanal ykl kazklarda yumu ak kil zeminin nihai yanal ta ma gc Pu a a daki kritere gre hesaplanabilir (API 2000) : cuX Pu = 3cu + X + j ----- ve (1) D Pu = 9cu Burada D : kazk ap : zeminin efektif birim hacim a rl J : 0.25 ila 0.50 arasnda de i en boyutsuz faktr (arazi deneyleri yardmyla bulunur) X: zemin yzeyinden derinlik XR: zemin yzeyinden itibaren yanal ta ma gcnn azald derinlik XR =6D / ( D / cu+j) E er zemin mukavemeti derinlik ile de i iyor ise yukardaki e itliklerden Pu de erinin derinlikle de i imi grafik halinde izilir. ki e rinin kesi ti i nokta XR olarak belirlenir. Literatrde genelde XR > 2.5 D oldu u ifade edilmektedir. Yumu ak killerde Yanal Yk-Deplasman li kisi : p y e rileri : Statik ykler altnda ksa dnem p-y e rileri a a daki de erler yardmyla olu turulabilir : P/Pu 0,00 0,50 0,72 1,00 1,00 y/yc 0,0 1,0 3,0 8,0 00 X>XR durumu iin (2)

4.10 4.11

P = gerek yanal diren y = gerek yanal deplasman yc = 2.5 cD D = kazk ap c = Laboratuvarda drenajsz basn de erlerinden elde edilen maksimum d ey direncin yarsna e it d ey gerilmede olu an birim deformasyon.

105

4.9

Kumlarda Yanal Ta ma Gc

Kum zeminlerde yanal ta ma gc de eri a a da verilen s ve derin derinliklerde hesaplanan de erler arasnda de i mektedir. Tanmlanan bir derinlik iin nihai yanal ta ma gc de eri Pu a a daki iki ba ntdan elde edilen de erlerden kk olan olarak tanmlanmaktadr. S derinlikler iin : Pus = (CI H+C2D) H Derin seviyeler iin : Pud = C3D H = zeminin efektif birim hacim a rl H = derinlik = kumun kayma direnci acs C1, C2, C3 = de erine ba l olarak ekil 4-10den elde edilen katsaylar D= kaz n ap 4.13 4.12

C1 ve C2 katsaylar

C2
C3 Katsays

C1 C3

sel Srtnme As

ekil 4.10. C1, C2, C3 Katsaylar Kum zeminlerde yanal Yk Deplasman (p-y) E rileri : Kum zeminlerde yanal zemin gerilmesi deplasman ili kisi a a daki yntemle belirlenebilir : kH P = APu tan h ---------- y APu 4.14

106

Burada : A = Statik ve tekrarl yk durumuna ba l faktr tekrarl ykleme hali : A = 0.9 Statik ykleme hali : A = (3.0 0.8 H/D ) 0.9 Pu = nihai yanal ta ma gc k = zemin yanal yatal katsays ( de erine gre ekil 4.11den alnr) y = yanal deplasman H = derinlik

sel srtnme as

k (lb/in3)

Su seviyesi zerinde

Su seviyesi

Relativ sklk %

ekil 4.11 k De erleri

107

Referanslar API,American Petroleum Institute, Recommended Practice for Planning, Designing and Constructing Fixed Offshore Platforms Working Stress Design, 2000 Baguelin, F., Jexequel, J. F., Shields, D. H., The Pressuremeter and Foundation Engineering, TransTech Publications, 1978. Bjerrum, L., Johannessin, I. J., Eide, O., Reduction of Negative Skin Friction on Steel Piles to Rock, Proceedings of the Seventh International Conference on Soil Mechanics and Foundation Engineering, Volume 2, pp. 27-30, 1960. Canadian Foundation Engineering Manual, Canadian Geotechnical Society, 1978. Claessen, A. I. M., Horvat, E., Reducing Negative Skin Friction with Bitumen Slip Layers, Journal of Geotechnical Engineering Division, ASCE, Volume 100, No: GT8, 1974. Garlanger, J. E., Prediction of the Downdrag Load at Culter Circle Bridge, Symposium on Downdrag of Piles, Massachusetts Institute of Technology, 1973. Meyerhof, G. G., Bearing Capacity and Settlement of Pile Foundations, Journal of Geotechnical Engineering Division, ASCE, Volume 102, No: GT3, 1976. Navfac 7.02, Temeller ve Toprak Yaplar Tasarm Rehberi,1986 ( ngilizce). Smith, E. A., Pile Driving by the Wave Equation, Transactions, American Society of Civil Engineers, Volume 127, Part 2, pp. 1145-1193, 1962. Vesic, A. S., Design of Pile Foundations, National Cooperative Highway Research Program Synthesis 42, Transportation Research Board, 1977.

108