T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLOJS CNC TORNA TEZGHLARI

ANKARA-2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. CNC TORNA TEZGHLARINI KULLANMA................................................................. 3 1.1. CNC Torna Tezghlarnn Yaps ................................................................................. 3 1.1.1 CNC Torna Tezgh Ksmlar................................................................................ 4 1.1.1.1.Kayt ve Kzaklar ............................................................................................ 4 1.1.1.2.Fener Mili ve Gezer Punta............................................................................... 5 1.1.1.3.Taret ................................................................................................................ 5 1.1.1.4.Kontrol Paneli ................................................................................................. 6 1.2.CNC Torna Tezghlarnn Almas Ve Kesiciyi Tezgh Sfrna Gnderme............... 7 1.3. Paras ve Kesici Ayarlar......................................................................................... 7 1.3.1. Kesicilerin balanmas........................................................................................... 7 1.3.2. Paralarn Tezgha Balama ve Para Boyunun Tespit Edilmesi ..................... 8 1.3.3. Elle alma Modunun Seimi .............................................................................. 9 1.3.4.Tareti El ark (Handwheel) ile Hareket Ettirme ................................................... 9 1.3.5. Parasndan Elle Tala Kaldrma ..................................................................... 10 1.4. Paras Sfr Noktasnn Tespit Edilmesi ................................................................ 10 1.4.1. in Aynaya Balanmas ...................................................................................... 11 1.4.2.Ayna Ayak Sensrlerinin Ayarlanmas ................................................................ 12 1.4.3. Elle Devir Says Girme....................................................................................... 13 1.4.4. stenilen Sfr Noktas Kodunun Seilmesi.......................................................... 13 1.4.5. Seilen Sfr Noktasnn Kaydedilmesi................................................................ 14 1.4.6. Uygun Takm Seilerek Tala Kaldrlmas......................................................... 14 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 15 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 16 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 17 2. CNC TORNA TEZGHLARININ KONTROL PANELN KULLANMA .................... 17 2.1. Bilgisayar Ekran ........................................................................................................ 17 2.2. Ekran Menleri ve Aklamas ................................................................................... 18 2.3. Program Tular ve Fonksiyonlar............................................................................... 19 2.4. Operasyon Kontrol Tular ve Grevleri..................................................................... 23 2.5.CNC Torna Tezghnda Kesiciyi Elle Hareket Ettirme ............................................... 25 2.6. CNC Torna Tezghna Program Ykleme.................................................................. 25 2.7. CNC Torna Tezghnda Bulunan Programlar Yeniden Dzenleme .......................... 27 2.8. CNC Torna Tezghnda Bulunan Programlar altrma .......................................... 27 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 29 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 30 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 31 3.CNC TORNA TAKIMLARINI LEME UYGUN OLARAK BALAMA..................... 31 3.1. CNC Tezghnda Bulunan Takmlar........................................................................... 31 3.2. Yaplacak leme Gre Takm Seme......................................................................... 31 3.3.lenecek Malzeme Cinsine Uygun Takm Seme....................................................... 32 3.4. Takm Deitirme ....................................................................................................... 33 3.4.1.Elle........................................................................................................................ 33

3.4.2. Otomatik .............................................................................................................. 34 3.5.Taret ............................................................................................................................. 34 3.5.1.Tarete Balanabilen Tutucular ve Kesiciler ......................................................... 34 3.5.2. Uygun Takm Tutucunun ve Kesicinin Seimi.................................................... 34 3.5.3. Tutucunun Uygun Yuvaya Yerletirilmesi .......................................................... 36 3.5.4. Kesicinin Tutucuya Uygun ve Emniyetli Biimde Balanmas .......................... 36 3.6.Kesicilerin Balanmas ve Kontrol ............................................................................ 37 3.6.1. Balanan Her Takma Ait Bir Takm Penceresi Almas................................... 37 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 39 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 40 RENME FAALYET-4 ................................................................................................... 41 4. CNC TORNADA TAKIM AYARI YAPMA .................................................................... 41 4.1. Paralar zerindeki Sfr Noktalar............................................................................. 41 4.2. Takm ayarnda Kullanlan Elemanlar ve zellikleri ................................................. 41 4.3.lenecek Paraya Gre Takmlar Sfrlama ............................................................... 42 4.4. Kontrol Panelinden Gerekli Ayarlar Yapma.............................................................. 42 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 45 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 46 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 47 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 48 KAYNAKLAR....................................................................................................................... 49

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD

ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK

521MMI120 Makine Teknolojisi Bilgisayarl Makine malat CNC Torna Tezghlar Bu modl CNC torna tezgahlarnn kullanmn, takmlarn ve i paralarnn tezgaha balanmasn ve kontrol panelini kullanarak gerekli ayarlar yapmay retecek renme materyalidir. 40/24 Makine imalatlnda gerekli olan i gvenlii, i kazalarna kar gvenlik nlemleri ile alan ortak modlleri alm olmak. CNC torna tezghlarn ve kontrol panellerini kullanmak. Genel Ama Gerekli atelye ortam ile el g aletleri donanmlar salandnda her trl el ve g aralarn tanyarak gvenli, verimli, amaca ve tekniine uygun kullanabileceksiniz.

MODLN AMACI

Amalar CNC torna tezghlarn kullanabileceksiniz. CNC torna tezghlarnn kontrol panelini kullanabileceksiniz. CNC torna takmlarn operasyona uygun olarak balayabileceksiniz. CNC tornada takm ayar yapabileceksiniz. CNC torna, bilgisayar, uygun kesiciler, l ve kontrol aletleri, CNC torna kullanm klavuzu, ders kitab, eitli torna takmlar, kesici takm kataloglar retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile CNC torna tezgahlarn kullanma, CNC torna tezgahlarnn kontrol panelini kullanma, CNC torna tezgahlarn operasyona uygun olarak balalayabilme, CNC tornada takm ayar yapma konularnda yararl olacaktr. Teknolojinin her geen gn hzla ilerledii bu zamanda ilerinizi daha kolay yapabilmeniz iin CNC torna tezghlarnn kullanlmas suretiyle i paralarnn imalat esnasnda operatrn mdahalesi en aza indirilmekte veya tamam kaldrlmaktadr. Bylelikle CNC torna tezghlarnn kullanmnn nemini artrmaktadr. Tekonolojideki gelimelerin sonucunda tezgahta yaptmz ilerin yapm zamanndaki saniyelerin bile nemli olduu dnemde artk klasik torna tezgahlarnda seri retim yapmann imknsz olduu bir dnemdeyiz. Bu yzden CNC torna tezghlarnn kullanm hzla yaygnlamaktadr. CNC torna tezghlarnda i paralarnn hassas ve devaml ayn lde kmas da CNC torna tezgahlarnn kullanmnn hzl artnn bir sebebidir. Bu tezgahlar program vastasyla altndan dolay, bir baka i parasnn ilemeye alnp elde edilmesi dier tezgahlara oranla kyaslanamayacak hzda yerine getirilmektedir. Bu sebeblerden bu modl ve CNC torna tezgahlarnn programlamas ile ilgili modller, sizlerin mesleinizdeki gelimelerin son noktasna ulamanzda elinize geen byk bir frsattr.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA

CNC torna kullanm klavuzu, kesici katalou ve uygun ortam salandnda CNC torna tezghn kullanabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Okulunuzdaki CNC torna tezghnn zelliklerini internetten aratrnz. Okulunuzdaki CNC torna tezghnn kullanm klavuzunu retmeninizden isteyerek inceleyiniz. CNC torna tezgh bulunan bir iletmeye giderek CNC torna operatrnden kulland tezgh hakknda ve tezghn zerindeki kontrol paneli hakknda bilgiler toplayarak snfta arkadalarnzla paylanz.

1. CNC TORNA TEZGHLARINI KULLANMA

1.1. CNC Torna Tezghlarnn Yaps
Konvansiyonel torna tezghndaki sportun hareketi bir bilyal vida ve servomotor sistemi ile, araba hareketininde baka bir bilyal vida ve servomotor sistemi ile kontrol edilmesi sonucu torna tezghnn ana yaps elde edilmi olur. CNC kavram Computer Numeric Control kelimelerinin ksaltlm halidir ve bunun Trkesi bilgisayar ile saysal denetim anlamna gelmektedir. CNC Torna Tezgh: Silindirik paralar ilemek iin i parasnn dnd ve kesicinin ilerleyerek paradan tala kaldrd, sport ve araba hareketinin bilyal vida ve servomotor sistemi ile kontrol edildii, kesici ve ayna hareketlerinin bilgisayarla kontrol edilebildii tezghlardr.

X eksen servo motoru

Z eksen kza Bilyal vida

Z eksen servo motoru

ekil 1.1: X ve Z eksen kzaklar

1.1.1 CNC Torna Tezgh Ksmlar 1.1.1.1.Kayt ve Kzaklar

Resim 1.1: Kayt ve kzaklar

CNC tezghlarnda eksenel hareketlerde yksek hz ve ani yavalamalar gerekir. Bu durum hassas konumlamalar iin ok nemlidir. Kayt ve kzaklarda yksek sertlik ve titreimleri snmleme zellikleri istenir. Bu nedenle CNC tezghlarnda dk srtnmeye sahip dorusal ve bilyal kzak sistemleri kullanlr.

Yatak ve kzaklarda meydana gelen en nemli olay srtnmedir. Srtnme bu elemanlarda: anma, enerji kayb ve scakln ykselmesine neden olur. Bu nedenle kayt ve kzaklar yalanr.

1.1.1.2.Fener Mili ve Gezer Punta

CNC takm tezghlarnda tezgh mili tahrii iin doru akm ya da alternatif akm motorlar kullanlr. Motor tezgh miline irtibatlanr. CNC tezghlarnda ileyen i paras hassasiyetini etkileyen en nemli eleman tezgh milidir. Bunlar yksek devir saylarnda dndklerinden, en kk olumsuzluk tezghn hassasiyetini nemli lde etkiler. Bu nedenle i paralarnn balanmasnda balans dikkate alnmaldr.

1.1.1.3.Taret
CNC Torna tezghtezghnda, takmlarn takm tutucular vastasyla takld ksma taret denir. Ana mili ekseninde alan takmlar pensler yardmyla balanr. D apta alan kesici takmlar ise takm tutucular ( katerler), malafalar ve kovanlar ile balanr. Takmlar salam balanmal ve taretin dnmesini engelleyecek mesafelerde takm balanmamas nemlidir.

Resim 1.2: Taret

1.1.1.4.Kontrol Paneli
CNC tezghnn kontrol bu panel araclyla yaplr. CRT ekran ksmnda yaplan ilemler grlr. Simlasyonlar izlenebilir. Alfabetik ve saysal tular ile veri girii gerekleir. Kontrol tular ile manuel hareket iin eksen seimi, taret dndrme, tezgh aynasn ama/kapama, tezgah milini altrma/durdurma, soutma sistemi ama/kapama, acil durdurma, devir says/ilerleme vb. ayar dmeleri bulunur. Endstride yaygn olarak kullanlan kontrol sistemleri unlardr: Siemens, Fanuc, Heidenhain Mazatrol , zel Kontrol Panelleri.

Resim 1.3: Siemens kontrol paneli

Resim 1.4: Fanuc kontrol paneli

Resim 1.5: Mazatrol kontrol paneli

Resim 1.6: Heidenhain kontrol paneli

1.2.CNC Torna Tezghlarnn Almas Ve Kesiciyi Tezgh Sfrna Gnderme

Tezgah ana alteri alr. Kumanda panelinde (LCD ekrann sol tarafndaki) kontrol paneli zerindeki kl Power On tuuna birka saniye basl tutulur. Bu ilemle kontrol devresine enerji verilir. Acil stop butonu basl ise kaldrn. Bir mddet sonra ekrana Standart Pozisyon sayfas gelecektir. RESET tuu ile tezgah sfrlama ilemi gerekletirilir. (RESET tuu, tezgah ekranndaki uyar ve sinyallerin giderilmesi ileminde kullanlr.) Herhangi bir alarm mesaj yoksa ilk yaplacak ilem kesiciyi tezgh sfrna gndermek olmaldr. Bunun iin: JOG ve REFERANS tularn aktif hale getirip, ilerleme tamburu ak konuma getirildikten sonra CYCLE START tuuna baslrsa tezgah tareti otomatik olarak tezgah referans noktasna gider. Referansa gnderme ilemi manuel olarak da yaplabilir. Referans tuu aktif halde iken +X tuu ile X ekseninde daha sonra +Z tuu ile de Z ekseninde referans noktalarna gnderme ilemi yaplabilir. Dikkat edilmesi gereken husus nce X ekseninde referans noktasna gnderilmelidir. Aksi takdirde taretin puntaya arpma ihtimali vardr. Takm ayarlar ve i paras referans noktas ayarlar yaplr. Artk tezgh almaya hazrdr.

1.3. Paras ve Kesici Ayarlar

1.3.1. Kesicilerin balanmas
CNC Torna tezghnda kesiciler tarete balanr. CNC torna tezghnda standart kesici takm balama sistemleri (tutucular) kullanlr. Kullanlacak olan tezgh iin kesici takm tutucu ve katerlerin seimi imalat yapan herhangi bir firmann kataloundan yaplr. Tezgh referans noktasna gnderilir. Tezgh mili ve soutucu kapatlr. CNC torna tezghnda JOG modunda T+ ve T- butonlarna basarak taret uygun pozisyonda durdurulur ve uygun takm tutucu ile takmlar balanr. Balanan kalemler taretten 20-30mm darda olmal. Bu mesafe tezgahtan tezgaha deiebilir. Taret dnerken tezgah gvdesine arpmayacak ekilde ayarlanr. D tornalama operasyonlar iin takmlar taretin evresine taklr. Delik operasyonlar iin takmlar taretin alnna taklr. Matkap ve delik delme operasyonlarnda kullanlan kesiciler genellikle pensler yardm ile balanr.

a)

b)

Resim 1.7: a) Kesici balama sistemleri (Tutucular), b) Takmn tarete taklmas

1.3.2. Paralarn Tezgha Balama ve Para Boyunun Tespit Edilmesi

Aynann skma basncn skacamz i parasna gre belirlenir. Ayna ayaklar paraya gre ayarlanr. Swichler ayarlanr. Ayna ayaklarn ama-kapatma pedalna baslarak ayna ayaklar alr ve para ayna ayaklarnn arasna yerletirilir.

Resim 1.8: Ayna ayaklarn kapatma-ama pedal

Parann ap ayna merkez deliinden bykse para ayna yzeyine temas edecek ekilde yerletirilir. Parann ap ayna merkez deliinden kkse parann boyu dayama veya kumpas yardm ile ayarlanr. Ana ayaklarn kapatmak iin ayana pedalna baslr. Parann salgl dnp dnmedii kontrol edilir.

1.3.3. Elle alma Modunun Seimi

JOG tuu aktif hale getirilerek eksen tularndan (X+, X-, Z+, Z-) birine baslarak kesici tala alma ilerlemesinde ilerletilebilir. lerleme dmesinden ilerleme mikrar ayarlanabilir. Tareti elle hzl ilerletmek iin RAPID (hzl) ilerlemesi aktif hale getirilir ve eksen tularndan birine baslr.

ekil 1.2: Eksen yn tular

ekil 1.3: Yn tularna basldnda aktif olan deer kadar ilerleme yapar

1.3.4.Tareti El ark (Handwheel) ile Hareket Ettirme

JOG Tuu aktif iken ana menden Machine [ M ] tuu ile machine mensne girilir. Handwhl mens seilir.

Alternatif(onay) tuu

El ark iin ilerleme seme tuu

ekil 1.4: El ark ile hareket ettirme

El tekeri hangi eksende hareket ettirilecekse alternatif tuu ile ekranda eksen seimi yaplarak, mikron deer tularndan herhangi biri seilir ve Handwhl tamburu ile o eksen zerinde belirlenmi ilerleme miktarnda ilerleme salanr. lerleme deerini, standart ilerleme deerlerinden ( 1, 10, 100, 1000, 10000 ) farkl vermek gerekiyorsa; Machine mensnden INC mens seilir. Ekranda kan satra ilerleme deeri girilerek INPUT tuu ile onaylanr. 85

Klavye serbest ilerleme deeri tuuna girilen deer kadar ilerleme yapar (0,085). Tareti evirmek: Jog tuu aktif durumda iken; T+ T-

baslp ilerleme tamburu evrilirse

Klavye zerindeki tularla + ynde taret hareketi salanr. Klavye zerindeki tularla - ynde taret hareketi salanr.

1.3.5. Parasndan Elle Tala Kaldrma

JOG modunda elle tezgaha devir says verildikten sonra yine JOG modda ve INC seilerek istenilen ilerlemede (10,100,1000,10000 mikron) hangi ynde gidilecekse (X, Z) eksen butonuna baslr. El arkn dndrerek para zerinden tala kaldrlabilir.

1.4. Paras Sfr Noktasnn Tespit Edilmesi

CNC torna tezghlarnda para programlanmas amacyla para zerinde herhangi bir noktann referans alnp bu noktaya gre program yazlmas gerekir. Referans olarak alnan noktann tezgha tantlmas ilemine i paras referans noktasn tanmlama ad verilir. paras sfr noktas, i parasnn imalatnda uygulanacak olan operasyonlara ve programlamaya kolaylk salayacak bir yerde olmaldr. Referans noktas yanl seilirse programn yazlmas zorlar, gereksiz hesaplama yapmak zorunda kalabiliriz.. Torna tezghlarnda i paras referans noktas iin en uygun yer parann sa aln yzeyindeki merkez noktasdr. nk tornada ilenen paralar genellikle silindirik olduu iin para profili simetriktir. Bu nedenle referans noktasnn para ekseninde olmas gerekir. Ayrca para sfrlamas parann alnna dedirilerek yaplmas daha kolaydr. Ancak istenirse parann ayna tarafndaki aln yzeyi merkez noktas da seilebilir.

10

X Z
Tezgah referans noktas

X Z
paras referans noktas

ekil 1.5: CNC tornada referans (sfr) noktalar

1.4.1. in Aynaya Balanmas

Aynaya parann balanmas ayna ayaklarn ama-kapama pedal ile yaplr. Paralar dtan veya iten balanrlar. Para skma eklini belirleme anahtarnn pozisyonuna bal olarak skma yapar. stenirse program iindende ayna alp kapatlabilir. Fener mili durdurulmadan ayna ayaklar alp kapanmaz. Ayna ayaklar hidrolik veya pinomatik basn ile sklp gevetilir, ayaklarn skma aral yaklar 8-12mmdir. Bu nedenle ayna ayaklar i parasna uygun olarak tek tek balanmal ve ayna ayaklarn balarken ayaklarn arkasndaki entik saylarn kullanarak eit olacak ekilde yaplmaldr.

a)

b)

c)

ekil 1.6: Para skma ekli belirleme anahtar butonu. parasnn ekline gre iki ayr balama timi vardr: b)ten skma (Anahtar sol konumda), c) Dtan skma (Anahtar sa konumda)

11

1.4.2.Ayna Ayak Sensrlerinin Ayarlanmas

Tezgh aynasnn arka tarafnda S 13 ve S 14 ayna ayak sensrleri bulunmaktadr. paras balama ilemlerinde bu sensrlerin ayarlanmas gereklidir, aksi takdirde tezgah ilem yapmayacaktr.

Resim 1.9: Ayna ayak sensrleri

Dtan skma ilemlerinde ayna ayaklar skl iken S14 sensr yanacak ekilde ayna ayaklar zl iken S13 sensr yanacak ekilde snsrler kaydrlarak ayarlanmal ve sensr tespit civatalar sklarak sabitlenmelidir.

ekil 1.7: Dtan skma seenei

ten skma ilemlerinde ayna ayaklar skl iken S13 sensr yanacak ekilde, Ayna ayaklar zl iken S14 snsr yanacak ekilde sensrler kaydrlarak ayarlanmal ve sensr tespit civatalar sklarak sabitlenmelidir

ekil 1.8: ten skma seenei

12

1.4.3. Elle Devir Says Girme

Devir saysn elle girmek iin TSM sayfas alr. TSM sayfasnda imle neredeyse o ksm aktif konumdadr. mle Sde iken yan mende Spindle kar. Burada istediimiz devir saysn verebiliriz. Mesela 500 devir/dak da almak istiyoruz. Spindle kutusuna 500 yazlr. Baz tezgah kontrol nitelerinde S (devir says) ekranna geildikten sonra, S harfine baslr ve istenen devir says yazlp Input dmesine baslr.

ekil 1.9: T.S.M sayfas

1.4.4. stenilen Sfr Noktas Kodunun Seilmesi

paras referans noktalar G54-G59 arasndaki kodlardan herhangi birine ayarlanabilir. stenirse birden fazla i referans noktas da ayarlanabilir. Program iinde istenen i referans noktas kodu rnein G54 yazldktan sonra bu satrdan sonraki tm koordinatlar iin sfr noktas G54te tanmlanan nokta olarak kabul edilir. Baka bir referans noktas kodu girilene kadar aktiftir.

13

1.4.5. Seilen Sfr Noktasnn Kaydedilmesi

X Z

ekil 1.10: paras referans noktasnn ayarlanmas

paras referans noktas sayfasna gelindikten sonra kesici parann alnna dedirilir ve ekrandaki tezgah Z deeri G54 satrnn hizasndaki Z kolonuna yazlr. Benzer ekilde kesici i parasnn evresine dedirilir ve tezgah X deerine parann ap da eklenerek G54 sayfasndaki X kolonuna yazlr. Baz tezgahlarda tezgah koordinatn otomatik olarak aldrmak iin MX ve MZ yazlp Input dmesine baslr.

1.4.6. Uygun Takm Seilerek Tala Kaldrlmas

lem trne uygun (aln tornalama, silindirik tornalama, kanal ama, vida ama vb.) kesicilerle tala kaldrma ilemleri gerekletirilir. Uygun kesiciler taret zerindeki ilgili yuvalarna yerletirilerek cvatalar sklr. Kullanlacak her takm tek tek arlarak referans noktas tanmlamasnda olduu gibi parann alnna ve evresine dedirilerek takm boylar TOOL OFFSET sayfasna kaydedilir. Veya varsa takmlar takm ayar mastarna (takm ayar koluna) dedirilerek takmlarn ayarlar yaplr. Takm zellikleri takm sayfasnda tantldktan sonra takmlar program iinden arlp kullanlabilir.

14

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI NERLER
CNC torna tezghn amadan nce kullanacanz tezghn kataloglarn inceleyiniz. CNC torna tezghn amak her tezghta farkllk gsterebilir. Size uygulamal olarak gsterilmeden tezgh kendi banza amaynz. parasn tezgha balarken dikkatli olunuz. Kesicileri tezgha balarken tezghn katalounu inceleyerek veya retmeninizden yardm isteyerek hangi kesicilerin taret zerinde nereye balanacan ok iyi reniniz. CNC tornada kesiciyi tezgah referans noktasna gndermeden nce para boyunun doru ayarlanp ayarlanmadn mutlaka kontrol ediniz.

CNC torna tezghn gvenli ekilde anz. parasn CNC torna tezghna balaynz. Kesicileri taret zerine balaynz. CNC tornada kesiciyi tezgah referans noktasna gnderiniz.

15

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular cevaplaynz.

1. 2. 3.

CNC torna tezgahnda, takmlarn takm tutucular vastasyla takld ksma . denir. Ana mili ekseninde alan takmlar yardmyla balanr. Endstride kullanlan kontrol panellerini iaretleyiniz.
Siemens Fanuc Ecomail Heidenhain Mazatrol Ericson Nokia

4.

Tezgah sfrna gnderme ilemi tuu ile yaplr.

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

16

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Uygun ortam salandnda CNC torna tezghn elle hareket ettirebileceksiniz. CNC torna tezghnn panelindeki ilerleme ve devir saysn ayarlayabileceksiniz.

ARATIRMA
Sevgili renci, bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlar olmaldr: Kullandnz kontrol panelinin markasn reniniz ve katalounu inceleyiniz. Bir kda kontrol panelinin eklini izerek kelimelerin anlamlarn yaznz. nternetten kontrol panelleri ile ilgili bilgi toplayarak snfta arkadalarnzla paylanz.

2. CNC TORNA TEZGHLARININ KONTROL PANELN KULLANMA

2.1. Bilgisayar Ekran
LCD monitr ve softkey olarak isimlendirdiimiz ekran menlerine gre kumanda edilen butonlar iermektedir. Bu ekranda yaplan ilemler ayrntl olarak takip edilir. Ayrca paramzn zerinde ilemler yapmadan nce simlasyonunu izleyebiliriz. Kullanlan kontrol paneline gre farkllklar gsterir. Her kontrol panelinde ISO kodlar veya kontrol panelini reten irketin rettii diyalog program ykldr.

ekil 2.1: Bilgisayar Ekran

17

2.2. Ekran Menleri ve Aklamas

Standart tezgah softkey mensne dnmek iin kullanlan butondur. Basldnda tezgahn ilk ald andaki menler ekrana gelir.

Bir nceki menye dn butonudur.

Bir sonraki menye gei butonudur. Fonksiyon seme butonudur.

mle kaydrma butonlardr. Her basta bir karakter atlatabilir. Hareket ynleri ise ok ynndedir. Sayfa seme butonlardr. Keybord zerinde ift karakter tayan butonlar bulunmaktadr. st karakterlere gei bu butonla salanr.

Deitirme butonudur. Yazlm herhangi bir karakter ya da bir blou yenisiyle deitirmek iin kullanlr. mle deitirilmek istenilen komutun nne getirilir. Deitirilmek istenen yeni komut yazlr ve bu tua baslr. Input butonu yazlm satrnda bulunan ve henz hazrlanmam olan komutlar hafzaya girmek iin kullanlr. Yani programa girilmek istenilen her komut ya da blok, yazlm satrna yazldktan sonra bu buton kullanlmaldr. Program ierisinde yazlm olan karakterleri silmek iin kullanlr. mle silinmek istenilen karakterlerin sana getirilir ve bu butona baslr.

18

Aklama butonudur. Ekranda beliren alarmn detayl aklamas, ilgili parametre ve yaplmas gereken ilemlerin bulunduu sayfaya gei imkn salar.

Aktif / Deaktif butonudur. Seilmi olan pencereleri etkin hale getirir. Tekrar basldnda etkin olan pencere etkinliini kaybeder.

Reset butonudur. Sistemde oluan baz alarm ya da mesajlar bu buton yardmyla silinebilir.

2.3. Program Tular ve Fonksiyonlar

JOG (Elle Kullanma) Modu: lgili butonlar kullanarak tezgaha manuel hareket verme modudur. Bu modda program altrlamaz, sadece butonlar etkindir. Kesici tala alma ilerlemesinde veya hzl ilerleme modunda hareket ettirilebilir.

MDI: Elle veri girii

Auto: Programlar otomatik olarak altrarak, para ileme butonudur.

Sngle Block: Auto veya MDI modda alan program blok blok (satr satr) iletmeye yarar. Single Blockun iptali iin ayn butona tekrar basmak gerekir.

Reset: Aktif olan bir fonksiyonu iptal eder, durdurur. Geici olarak meydana gelen alarm ya da mesajlarn sebepleri ortadan kaldrlmsa silinmesini salar.

19

Repos: Takm krlmalarnda JOG modunda bu tua baslrsa program en son kald yere dner.

Referans (X ve Z eksenlerinde tezgah sfrna gnderme):

Tezgah referans noktasna gnderme modudur. Bu butona basldktan sonra seilen eksen, belirtilen yn butonuna basmakla makinenin referans noktasna gider. Referansa gndermek iin X+, Z+ yn tular kullanlr.

Incremental (artl) mod seili iken Handwheel (el ark) veya eksen hareket ynlerini gsteren butonlara basmakla seilen eksende ilerlemenin ka mikron olacan belirleme butonudur. 10,100,1000,10000 mikrondan farkl bir ilerleme seilmek istenildiinde kullanlr.

Incremental mod seili iken Handwheel (el ark) veya eksen hareket ynlerini gsteren butonlara basmakla eksenin ilerleme miktarnn 10 mikron olmasn salar.

Incremental mod seili iken Handwheel (el ark) veya eksen hareket ynlerini gsteren butonlara basmakla eksenin ilerleme miktarnn 100 mikron olmasn salar.

Incremental mod seili iken Handwheel (el ark) veya eksen hareket ynlerini gsteren butonlara basmakla eksenin ilerleme miktarnn 1000 mikron olmasn salar.

Incremental mod seili iken Handwheel (el ark) veya eksen hareket ynlerini gsteren butonlara basmakla eksenin ilerleme miktarnn 10000 mikron olmasn salar.

20

Cycle Stop: Auto ve MDI modda alan program durdurmak iin kullanlr.

Cycle Start: Auto veya MDI modda seilen program altrmaya yarar.

Konveyr leri: JOG modda tala konveyrnn ileri ynde hareketini salar. Butona bir defa basmakla hareket balatlr. Durdurmak iin ayn butona tekrar basmak gerekir.

Konveyr Geri: JOG modda tala konveyrnn geri ynde altrlmasn salar. Talalarn skmas durumunda konveyrn geri ekilmesi iin kullanlr.

Punta leri: Gezer punta (Tail stock) milini ileri kartmaya yarayan JOG modda alan butondur. Butona basldnda gezer punta milinin ileri kabilmesi iin alma kapsnn ak ve puntal / puntasz alma anahtarnn puntal konumda olmas gerekir.

Punta Geri: Gezer puntay geri ekmek iin kullanlan JOG modda alan butondur. Butona basldnda Gezer puntay geri ekmek iin alma kapsnn ak ve puntal / puntasz alma anahtarnn puntal konumda olmas gerekir.

Prob Aa Yukar: Takm lme prob kolunun JOG modda aa ve yukar hareketini salayan butondur. lk basldnda prob kolu aa hareket eder. Tekrar basldnda prob kolu yukar hareket eder.

mili Soutma: Taret zerinde bulunan ve imiline doru soutma svs akn salayan valfi kontrol eden butondur. Butonun aktif

21

olabilmesi iin alma kapsnn kapal ve imilinin dnyor olmas gerekir. Otomatik modda Auto soutma butonuna baslarak soutma svs ak kesilip tekrar alabilir.

Takm Soutma: mili zerinde bulunan ve taret zerine doru soutma svs akn salayan butondur. Otomatik modda Auto soutma butonuna baslarak soutma svs ak kesilip tekrar alabilir.

Otomatik Soutma (Auto Coolant): Soutma svs aknn sadece M fonksiyonlar ile olmas istenen durumlarda kullanlan butondur. Takm soutma ve imili soutma valflerini etkin hele getirir ya da devreden karr. Otomatik modda mutlaka basl olmaldr. Basl deilse otomatik modda verilen soutma komutlar gereklemez.

Taretin Dndrlmesi: JOG modda takm deitirme butonudur. Tareti bir sonraki takm gelecek ekilde dndrr.

Taretin Dndrlmesi: JOG modda takm deitirme butonudur. Tareti bir nceki takm gelecek ekilde dndrr.

Punta Gvdesi leri: Punta gvdesini ileri ynde, aynaya doru hareket ettirir. Bu butona basld mddete hareket devam eder.

Punta Gvdesi Geri: Punta gvdesinin geri hareketini salar. Punta gvdesinin ileri ya da geri hareketinden nce Punta gvdesini tezgah kzaklarna balayan civatalarn zl olmasna dikkat ediniz.

Manuel Yalama: Elle yalama butonudur. Tezgahn ilk alnda butona bir kez baslmas yeterlidir. Butona her basta pompa yeterli ya ak saland sinyalini alana kadar periyodik olarak kzaklara ya basar (maksimum. 4.kez).

22

Ayna zme (Chuck Unclamp): Paray zmek iin kullanlan manuel butondur. Para zme eklini belirleme anahtarnn pozisyonuna bal olarak ama yapar. alma kaps ak deilse ama / kapama yapmaz.

Ayna Skma (Chuck Clamp): Paray skmak iin kullanlan butondur. JOG veya AUTO modda, kap akken alr.

aydnlatma lambasnn (Lamp) alp kapanmas iin kullanlr.

Tareti manuel olarak hzl (Rapid) hareket ettirme

2.4. Operasyon Kontrol Tular ve Grevleri

Emergency Stop Butonu: Herhangi bir acil durumda alma modu ne olursa olsun tezgh durdurmak iin kullanlacak butondur. Basld zaman tezghn btn fonksiyonlar durur, tezgahn elektrii kesilir. Butona baslnca, buton basl olarak kalr. Buton zerindeki ok ynnde evrilerek yeniden alr.

Feed Override: Btn modlarda nceden set edilen ya da program ierisinde seilmi olan ilerleme hzlar %0dan itibaren %120 orannda (baz tezgahlarda %200) artrp azaltmaya yarayan seici anahtardr.

23

Spindle Override: JOG, MDI ve AUTO modlardan herhangi birinde yaplacak olan imili devirlerini %50 %120 oranlarnda (baz tezgahlarda %200) artrp eksiltmeye yarayan seici anahtardr. Spindle Stop: Elle kumandada fener milini durdurmak iin kullanlr. Spindle Start: Elle kumandada fener milini altrmak iin kullanlr. Disket Src: Tezgha program yklemek, parametre girmek, yazl olan programlar ve parametreleri diskete almak iin kullanlan nitedir. almas ile ilgili fonksiyonlar LCD ekran zerindeki Softkey tular ile yaplr. Para Skma ekli Belirleme Anahtar: parasnn ekline gre iki ayr balama tipi mevcut olup bu balant ekillerinden hangisinin kullanlacan sisteme aktaran sistemdir. Kilitli olmas alma eklini emniyete alr. Dtan skma (Anahtar sol konumda) ten skma (Anahtar sa konumda) Punta anahtar: Anahtar solda iken gezer punta ilerigeri hareket ettirilebilir. Anahtar sada ise gezer punta bulunduu yerde kilitlenir. Eksen Strok Sonu Anahtarlarn (Switch) Kprleme Butonu: Eksenlerin herhangi bir sebebten dolay alma snrlarnn dna karak Limit anahtarlara basmas ile eksen srcleri devreye almak iin bu butona baslmal ve buton basl iken limit anahtara basl olan eksen ters ynde hareket ettirilerek anahtar konumundan kurtarlmaldr.

Power On Butonu: Bu dmeye basldnda sisteme elektrik verilerek tezgah almaya hazr duruma getirilir.

24

Handwheel (El ark) : Elle istenen eksende kesiciyi hareket ettirmek iin kullanlr. Genellikle takm ayar ve referans noktas ayarlamalarnda kullanlr. Handwheel tularna baslarak hareketi istenen eksen seilir. INC ilerleme kademelerinden herhangi biri seilir ve el arknn ve + ynde dndrlmesi ile kesici eksende hareket ettirilir.

2.5.CNC Torna Tezghnda Kesiciyi Elle Hareket Ettirme

CNC torna tezghnda genellikle ilk parann alnna dedirilerek veya aln yzeyinden ok az tala kaldrlarak Z ynnde kesici referans noktasnn tayini yaplr. Daha sonra kesici parann evresine dedirilerek X ynnde kesici referans noktasnn tespiti yaplr. Prob (elektronik u) X ve Z ynlerindeki kesici boylarnn tespiti iin kullanlr. CNC torna tezghnda kesiciyi elle hareket ettirmek iin JOG modda bir ilerleme deeri seilerek el ark ile istenilen ynde (X, Z) hareket salanr.

2.6. CNC Torna Tezghna Program Ykleme

Tuuna basnz. Program tuuna basnz.

- Ana dosya aarak program sayfas ama (workpiece) - Ana dosya amadan program sayfas ama (part program) - Ana dosya amadan alt programlar ama (sub program) Part Program Ekrann sandaki tuuna basnz.

New

tuuna baslr.

stenilen program ismini veya numara yazarak Inputa basnz. NOT: Bu ilem yaplrken ekrann sa alt kesindeki Edit File blmnde bulunan Text Editrn onayl (seilmi) olmas gerekir. Eer program ad kabul ediliyor ise Okay tuuna basarak Editr sayfasna geilir. (Abort ise vazgemek istenirse kullanlabilir). Yazmak istediimiz para program bu sayfada yazlr, ekrandaki bu program SAVE tuu ile kaydedilir, bu sayfadan kmak iin ise ekrann sa altndaki Close tuuna baslr.

25

Balang pozisyonuna dnlr.

ekil 2.2 : CNC torna tezgahnda program ykleme sayfas

Disketten veya seri kablo ile baka bir bilgisayardan bilgi alma Bir baka bilgisayardan bilgi almak iin disketler kullanlr. Seri kablo ile bilgi alnacak ise RS 232 kablosu kullanlr. Data Input Service ksmndan Data Input tuu seilir. (RS 232 kablosu ile Entera baslarak bilgi alnr. Tekrar V24 tuuna baslrsa ilem durur. Transfer edilen bu bilgiler iaretlenmi programa kaydedilir. PG Bu tu Siemensin programlama bilgisayar ile transfer yaplrken kullanlr. V24

Disc
Bu tu ise disket ile bilgi transferi yaplrken kullanlr.

26

2.7. CNC Torna Tezghnda Bulunan Programlar Yeniden Dzenleme

tuuna baslr. Program tuuna baslr. tuuna baslr.

Part Program

Program isimlerinin yazl olduu sayfadan ok tular yardmyla istenen program zerine gelinir. Input tuuna baslr. Bu ilemlerden sonra istenen program Editre arlr. Program ekranda grntlenir. Programa ekleme, karma veya dzeltme ilemleri bu sayfada yaplr.

2.8. CNC Torna Tezghnda Bulunan Programlar altrma

Part program sayfasndaki Auto Mod seilir. Program altrlmadan nce programlarn gsterildii sayfada imle herhangi bir satr zerinde iken start yaplrsa bu program almayabilir. Ekrann sa st kesindeki pencerede yazl olan program alacaktr.

Tuuna baslr. Program tuuna baslr.

Program iaretlenir. Sa alttaki Selection tuuna baslr ve istenilen program iletilmeye hazr hale gelir. Sa stteki pencerede setiiniz yeni programn ad yazlr. Start dmesine baslr ve program almaya balar.

Tezgah tuuna baslrsa ana mende alma gzlenir.

27

Programn altrlmadan nce dikkat edilmesi gereken hususlar: paras sfr noktasnn girilmi olmas gerekir. Takm offset bilgileri uygun ekilde girilmelidir. Cycle Starta baslmadan nce program ilk kez alacak ise mutlaka Single Block seilmelidir. altrlmak istediiniz programn doru seildiinden emin olmak iin ekrann sa stndeki pencerede programn ismi grlmelidir. Yukarda aklanan hususlar doru ise Cycle Starta basabilirsiniz.

28

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI
CNC torna tezghn, X ve Z eksenlerinde el arkn ve eksen tularn kullanarak elle hareket ettiriniz. CNC torna tezghnn panelindeki ilerleme ve devir saysn ayarlaynz. CNC torna tezghna program ykleyiniz. CNC torna tezghnda bulunan programlar yeniden dzenleyiniz. CNC torna tezghnda bulunan programlar altrnz.

NERLER
CNC torna tezghn kullanrken kesiciyi aynaya, i parasna veya gezer puntaya arptrmayn. Fener milini altrmadan nce koruyucu kapa kapatn. Tezgaha yklediiniz programdaki olas hatalar nedeni ile satrlar tekrar kontrol edin. Hafzadaki program altrmadan nce simlasyon ekrannda kontrol edin.

29

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular cevaplaynz.

1.

Aadakilerden hangisi kontrol paneli retmez.?

A) Fanuc, Siemens C) Okuma, General Electric B) Mazatrol, Heidenhain D) Bosch, Philips B) Kesici bilgileri girii D ) Elle veri girii

2.

MDI dmesinin grevi nedir?

A) Taret deitirme C) RS232 girii

3.

RESET dmesinin grevi nedir?

A) Program ve referanslarn sfrlanmas B) Datalarn sfrlanmas C) Program silme D) Yeniden balama

4. 5.

butonunun grevi nedir? butonunun grevi nedir?

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

30

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
CNC Torna tezghnda ileme ve ilenecek malzemeye uygun kesiciyi balama ilemini gerekletirebileceksiniz. Malzemeleri ve zelliklerini reneceksiniz. Kesiciler ve kullanm yerleri hakknda bilgi sahibi olacak ve bu kesicileri uygun tutucular kullanarak tezgha balayacaksnz.

ARATIRMA
CNC Torna tezgh ile ilem yapan bir iletmeye giderek kullandklar malzemeler ve zelliklerini ve kullandklar kesiciler hakknda bilgi edininiz ve arkadalarnzla paylanz. CNC torna tezghnda kullanlan kesiciler hakknda aratrma yaparak arkadalarnza bir sunum hazrlaynz.

3.CNC TORNA TAKIMLARINI LEME UYGUN OLARAK BALAMA

3.1. CNC Tezghnda Bulunan Takmlar
Punta matkab (Center drill) Kaba tornalama kalemi (Roughing tool) Kanal kalemi (Recesing tool) nce tala kalemi (Finishing tool) Helisel matkap (Twist drill) Parmak freze (End mill) Klavuz (Tap) Vida kalemi (Threading tool) Al kesici (Anglehead cutter) Parmak freze (End mill) Keski kalemi (Parting tool)

3.2. Yaplacak leme Gre Takm Seme

Punta matkab (Center drill): Punta ile desteklenecek uzun paralar punta matkab ile delinir.

31

Kaba tornalama kalemi (Roughing tool) : Paralarn yzeylerinden fazla miktarda tala kaldrmak iin kullanlr. Kanal kalemi (Recesing/Grooving tool) : Kanal amak iin kullanlr. nce tala kalemi (Finishing tool) : Paralarn yzeylerinden son pasolar alrken kullanlr. Parann yzeyini daha dzgn ve hassas ilemek iin kullanlr. Helisel matkap (Twist drill) : Delik delmek ve delik geniletmek iin kullanlr. Klavuz (Tap) : Klavuz ekmek iin kullanlr. Parmak freze (End mill) : C eksenli tezghlarda kullanlr. Aynaya bal paralar zerinde frezeleme ilemleri yapmak iin kullanlr. Vida kalemi (Threading tool) : vida ve d vida amak iin kullanlr. Al kesici (Anglehead cutter) : C eksenli torna tezghlarda al delikler delmek iin kullanlr. Keski kalemi (Parting tool) : Paralar kesmek iin kullanlr.

3.3.lenecek Malzeme Cinsine Uygun Takm Seme

Malzemenin sertlii arttka, ilenmesi zorlar. Yksek alaml ve paslanmaz eliklerin ilenebilirlikleri ok dktr. Bu tr eliklerin bnyesinde krom, nikel, volfram gibi alam elementlerinin bulunmas, bunlarn sert ve mukavemet deerlerinin yksek olmas nedeni ile tala kaldrmay zorlatrr. Malzeme lenebilirlik Brinel Sertlii Ksa talal otomat elii 100 180230 Yap elii 60 180230 Rulman elii 30 185230 Krom molibdenli elik (%0,3 C) 65 187230 Nikelli elik(%0,3 C, %3,5 Ni) 50 180230 Krom nikelli elik (%0,45 C) 50 185235 Dkme elik (%0,35 C) 70 170212 Malleabl dkme demir (ferritik) 120 110145 Yumuak dkme demir 80 160193 Perlitik dkme demir 50 220240 Dvme demir 50 100130 Kromlu elik (ksa talal) 70 163210 18-8 elik (ksa talal) 45 180212 nconel 35 130170 Monel (haddelenmi) 55 207224 Bakr (haddelenmi) 60 80 Bakr (dvme) 70 30 Alminyum bakr (95 Al) 60 140160 -prin (Ms 67) 80 ( + ) prin (ksa talal) 200400 100 Alminyum yar sert 3001500 Magnezyum 5002000 58
Tablo 2.1: Malzeme ilenebilirlik ve sertlik tablosu

32

Ar derecede sneklik genel olarak bir malzemenin ilenme kabiliyetini iyiletirmez Snek bir malzemenin tala takma yapr ve krlenmesini hzlandrr. Karbon miktar %0,2 den az olan elikler sneklii ok fazla olduu iin takm yzeyine svanma zellii gsterir. Karbon miktar % 0,2-0,6 arasnda olan eliklerin ilenebilirlikleri iyidir. Ancak karbon oran %0.6 dan fazla olan eliklerin sertliklerinin artmas nedeni ile ilenmeleri de zordur. lenmeye kar direnci az olan malzemelerin ilenmeleri kolaydr.

3.4. Takm Deitirme

3.4.1.Elle
El ile takm deitirme ilemi, elle kumanda (Manual mode) konumunda yaplr. Tezghn kontrol paneli ekranndan takm (Tool) sayfasndaki ilgili takm numaras seilerek arlr. ekil 3.1de elle takm deitirme penceresi grlmektedir.

ekil 3.1: Siemens kontrol nitesi Manual) sayfas

33

3.4.2. Otomatik
Program iinde takm deitirmek iin T harfinin nne takm numaras yazlarak ve baz tezghlarda M06 fonksiyonu ile yaplmaktadr. Program icra edilirken takm numaras sistem tarafndan okununca takm otomatik olarak deitirilir. Tezghta takmn deitirildii yer takm deitirme fonksiyon komutu ncesinde gelinen yerdir. Takm deitirme ilemi puntaya, i parasna ve aynaya arpmayacak ekilde belirlenmelidir.

3.5.Taret
3.5.1.Tarete Balanabilen Tutucular ve Kesiciler
CNC torna tezghnda standart kesici takm balama sistemleri (tutucular) kullanlr. Bunlar genel olarak d ap, delik ileme, kanal ama/kesme, vida ama delme vb. tornalama operasyonlarna ait kesici takmlarn balanaca ekilde dizayn edilmi olup tezgh taretine uyum salayacak ekilde imal edilirler. Kullanlacak olan tezgh iin kesici takm tutucu ve katerin seimi bu konuda imalat yapan herhangi bir firmaya ait katalogdan yaplr.

3.5.2. Uygun Takm Tutucunun ve Kesicinin Seimi

Resim 3.1: Takm balama aparatlar

Resim 3.2: Kesici takmlar

Her operasyon iin uygun takm geometrisi ve takm tutucu tipi seilmelidir. ekil 3.2 de yumuak elik bir malzeme iin operasyon tipine gre seilen takmlar gsterilmektedir.

34

ekil 3.2: Operasyonlara gre takm kullanm

Kaba tornalama Profil tornalama Kanal ama Profil Tornalama Delik delme Delik tornalama Vida ama Profil tornalama ve kesme Operasyon Tr Kaba nce Tor. Kanal Ama Profil Tor. Delme Delik ileme Vida Ama Kesme Takm No T01 T02 T03 T04 T05 T06 T07 T08 zellii ap/En Sa yan Sa yan Dz Radyus HSS 55 60 Dz 3 mm 22 mm 20 mm -----3 mm Boy (L) 0 20 54 mm 47mm 116 mm 46 mm 29 mm 54 mm Devir Says (S) 1650 dev/dakika 1850 dev/dakika 850 dev/dakika 1150 dev/dakika 1650 dev/dakika 1650 dev/dakika 1500 dev/dakika 850 dev/dakika lerleme (F) 0.20 mm/devir 0.20 mm/devir 0.15 mm/devir 0.2 mm/devir 0.25 mm/devir 0.25 mm/devir 0.25 mm/devir 0.15 mm/devir

Tablo 3.1. Operasyon ve kesici takm listesi

35

Torna takmlarnda zellikler CNC torna tezghlarnda kullanlan kesici takmlar iki gruba ayrlr: Yekpare takmlar, Sert metal ulu takmlar. Yekpare tek gvdeden oluan kesiciler denilince akla ilk gelen yksek hz elii (HSS - High Speed Steel) kesicilerdir. Bunlar matkap, klavuz, rayba, parmak freze, havsa matkab vb. kesicilerdir. Bu tr kesicilerin kesme hzlar sert maden ulara gre daha dktr. Ancak maliyetleri dk olduu iin zellikle delik operasyonlarnda CNC tezgahlarda hala kullanlmaktadr. Resim 3.3 de bir grup HSS tr kesici takm grlmektedir. Bu tr kesicilerin kesme performanslar titanyum nitrr kaplanarak artrlr.

Resim 3.3: Normal ve titanyum nitrr kapl HSS kesiciler

CNC tezghlarnda en ok kullanlan kesici tr sert metal ulu kesicilerdir. Bu kesicilerin kesme hzlar ok yksektir. Ancak an darbe ve vuruntulara kar olduka dayanksz yani krlgandrlar. Bunlar toz metalrjisi teknikleri ile imal edilir. Kesme kabiliyetlerini daha da artrmak iin anmaya kar direnli kaplama malzemeleri ile kaplanrlar. Bylece hem kesme kabiliyetleri hem de elde edilen yzeylerin kalitesi artrlr.

3.5.3. Tutucunun Uygun Yuvaya Yerletirilmesi

D yzeylerin tornalanmas iin takmlar taretin evresindeki yuvalara taklr. Delik ilemleri iin matkaplar ve delik kalemleri de taretin alnndaki takm yuvalarna taklr.

3.5.4. Kesicinin Tutucuya Uygun ve Emniyetli Biimde Balanmas

Taretin evresine balanan kalemler taret yuvasndan ok fazla dar sarkacak ekilde balanrsa takmda kesme kuvvetleri nedeni ile titreimlere neden olur. Ayrca takm deitirilmesi srasnda taret dnerken kesici tezgah gvdesine arpabilir. Bu nedenle takmlar taretin takm yuvasndan tezgahn (byuklne gre deiebilir) 20-30 mm civarnda olmaldr. Kesiciler uygun tutucular ile balanmaldr.

36

Delik operasyonlar iin kullanlacak takmlar pensler veya adaptrler aracl ile taretin alnndaki yuvalara balanr. Takmlar taretin yuvasna uygun bir ekilde yerletirildikten sonra tespit cvatalar iyice sklmaldr.

3.6.Kesicilerin Balanmas ve Kontrol

3.6.1. Balanan Her Takma Ait Bir Takm Penceresi Almas

ekil 3.3: Takm penceresi

Yeni pencere ama Men tuu ve parametre tuuna basnz. Tool sayfasna geliniz. New Tool (Yeni takm) tuuna basnz. Tool Type (Takm tipi) ksmna takm tipi numarasn girip entera basn. TAHRKSZ TAKIMLAR 500 Kaba torna kateri, tahriksiz matkap 510 nce torna kateri 520 Kanal kalemi 530 Keski kalemi 540 Vida kateri

37

TAHRKL TAKIMLAR Frezeler 110 Kresel ulu freze 120 Parmak freze (kesi yuvarlatlm) 121 Parmak freze (kesi yuvarlatlmam) 131 Aln freze (kesi yuvarlatlmam) 150 Kanal freze

Matkaplar 200 Helisel matkap 205 Takma ulu matkap 220 Punta matkab 230 Hava matkab 240 Klavuz (kaba di) 241 Klavuz (ince di) 242 Klavuz (withworth) 250 Rayba

Bal bulunduu yuvay tanmlama T number (Takm numaras + ENTER)

Tala alma biimini (u pozisyonunu) tanmlama Edge Position Sadece tahriksiz takm tanmlandnda ekrana gelir. Kesicinin d, i, sa, sol tornalama durumuna gre kesicinin tala alma biimi tanmlanr.

mle, Edge Position sorusunun karsndaki ksma getirildiinde ekrana u pozisyon resimleri belirir ve u pozisyonuna uygun resmin numaras bu haneye yazlr ve entera baslr.

38

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI NERLER

Yaplacak iin ilem srasna ve malzeme cinsine gre takm seiniz. Kesiciyi uygun takm tutucuya balayn, Takm taret zerindeki uygun yuvaya balayn, Takm deitirin, Elle Otomatik Takm ayar yapnz.

leme uygun takm seiniz. Takmlar semeden nce kataloglar inceleyiniz. Takm ayar yaparken ve programlama srasnda dikkatli olunuz.

39

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. ( ) Malzemenin sertlii artka, ileme kabiliyeti azalr. ( ) Yksek alaml ve paslanmaz eliklerin ilenme kabiliyeti ok yksektir. ( ) Karbon miktar az olan elikler snektir. ( ) El ile takm deitirme Manuel mode konumunda yaplr. ( ) CNC torna tezghnda d tornalama iin kullanlan kesiciler tarete balanrken taretin evresine balanr. ( ) HSS kesicilerin kesme hzlar ok yksektir. ( ) New Tool, takm iin yeni pencere ama tuudur. ( ) Kesiciler takm tutucular vastasyla aynaya balanr. Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

40

RENME FAALYET4 RENME FAALYET-4

AMA
Uygun ortam salandnda CNC torna tezghnn sfrlamada kullanlan elemanlar kullanarak, kontrol panelindeki gerekli ayarlar da yaparak takm ayarn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Sfrlamada kullanlan elemanlar ve zelikleri hakknda aratrma yapnz. Farkl kontrol panellerinde takm ayar yapma ile ilgili evrenizdeki atlyeleri ziyaret ederek bilgi toplaynz. Topladnz bilgileri arkadalarnzla paylanz.

4. CNC TORNADA TAKIM AYARI YAPMA

4.1. Paralar zerindeki Sfr Noktalar
Men Parameter Zero Ofset seilince 1den 4e kadar i paras sfr (referans) noktas kaydetme seenekleri ekrana gelir. Hangi referans noktas isteniyorsa seilir. G54 G55 G56 G57

4.2. Takm ayarnda Kullanlan Elemanlar ve zellikleri

Resim 4.1: Kesici kalibrasyonunda kullanlan lme kolu

41

Baz tezgahlarda takm ayar iin zel lme kolu veya mastarlar vardr. Kesiciler bu lme kolundaki mastara dedirilerek takm ayarlar yaplr. Takm lme mastarlar olmayan tezgahlarda takm i parasnn evresine ve alnna dedirilerek ayar yaplr.

4.3.lenecek Paraya Gre Takmlar Sfrlama

Paray aynaya uygun ekilde balaynz . milini dndrnz. Takm lme kolu ile llm takmlardan birini z ekseninde paraya dediriniz. Ekrandaki tezgah Z deerini bir kenara yaznz. Takm ofset sayfasndan bu takma ait Z boyunu karnz. Kalan deeri Zero offset (i paras sfr) G54 (1) sayfasna yaznz. Otomatik Sfrlama Men evirme tuu ve ardndan Parametre tuuna basnz. Zero ofset tuuna basnz. Ekranda kan G54-G55-G56-G57 parametrelerinden hangisi program iin uygunsa o seilerek ENTERe basnz. Gelen ekrandan Z satrna getiriniz. Alttaki pencereye geiniz. T no hanesine hangi takm kullanlyorsa onun hane numarasn yaznz. D no hanesine kullanlan takmn ofset sayfa numarasn yaznz. Length hanesine ve 2 yaznz. Ofset hanesine para durumuna gre veya + yazp ve mm deerini giriniz. Calculate tuuna basnz. OK tuuna basnz. Save tuuna basnz. OK tuuna basnz.

4.4. Kontrol Panelinden Gerekli Ayarlar Yapma

Para ileme srasnda kullanlacak takmlar takm tutucular ile tarete balanr. Tezgah JOG modunda olmaldr. Tuuna baslarak kontrol nitesinden bilgisayar ekranna geilir. Gelen menden srasyla Parameters

Tool Offset

Tularna baslarak takm sayfasna girilir ve ekrana aadaki menler belirir:

42

T no +

T no -

D no +

D no +

Delete

Search

New Tool Edge

New Tool

Yeniden takm tanmlayarak sayfa amak iin NEW TOOL tuuna baslr ve gelen ekranda Tool No: takmn taret zerindeki yuva numaras girilir +ENTER Tool Type: Takm tipi + ENTER. Edge Position: Sadece tahriksiz takm seildiinde ekrana gelir. Takmlar llerek bilgilerin doruluu kontrol edilir. lme ilemi takm tanmlama ilemi taret zerindeki her takm iin tekrarlanarak her takma ait takm sayfalar alr. (T1 D1, T2 D2, T3 D3 , vs) Takm sayfalar aldktan sonra tezghta lme kolu indirilir ve ekranda LME KOLU YETKSZ AIK mesaj belirir ve tm eksenler ve devir hareketleri de yetkisiz hale geer. Tuuna baslarak tezgah ekranna geri dnlr, operatr paneli zerinden MDA moduna geilir. Ekrana gelen MDA Buffer penceresine M96 yazlr, operatr paneli zerinde START tuuna baslr ve ekranda LME KOLU AKTF mesaj belirir. Bu mesajla birlikte eksen ve devir hareketi tekrar yetkili duruma gelir. Operatr paneli zerinde JOG Mod + El ark + 1000 tularyla EL ARKI moduna geilir ve takm, el ark yardmyla lme kolunun lme yapacak yndeki sensrne 2-3 mm kalana dek yaklatrlr. MDAmoduna geilerek MDA Buffer penceresine: R10 = Takm nosu (112) R11 = Takm llerinin yazld sayfa nosu (1..9) L 801 = Takmn lme koluna yaklat yndeki sensrn alt program nosu yazlr.

ekil 4.1: Alt program ynleri

MEN PARAMETER tularyla takm sayfasna geri dnlr. lm yaplacak takm numarasna ait sayfaya gitmek iin

T no +

ve

T no 43

tular kullanlr.

Operatr panelinde START tuuna baslr. lm yaplan takm ilerleyerek ilgili sensre dokunur ve dokunma srasnda sensrlerin ortasnda bulunan krmz led snp tekrar yanar ve sinyal sesi duyulur. Sinyalle birlikte takm sayfas ekrannda sensrn lm olduu takmn geometrik ls ilgili satra otomatik olarak atanm olur. Tm takmlarn L1 ve L2 geometrik boylar yukarda yeralan ilemler tekrarlanarak llr.

44

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI
lenecek paraya sfrlaynz. Kontrol yapnz. panelinden gre gerekli takmlar ayarlar Ayar yaparken kesiciyi i parasna arptrmayn.

NERLER

45

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz.

1. 2.

( (

) Paralar zerindeki sfr noktalar G54, G55,G56,G57dir. ) lme kolunu aktif hale getirdikten sonra el ark yardmyla kesici

aynaya dedirilir. 3. 4.
( )

Tuuna baslarak kontrol nitesinden bilgisayar ekranna

geilir.
( ) lme kolu takm boylarnn ayar iin kullanlr.

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

46

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

PERFORMANS TEST (YETERLK LME)
Modl ile kazandnz yeterlii aadaki kriterlere gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME KRTERLER
CNC Torna tezghlarn kullanma A)CNC torna tezghn amadan nce kullanacanz tezghn kataloglarn incelediniz mi? B)Tezgh tezgah sfrna gnderdiniz mi? C) parasn CNC torna tezghna uygun ekilde baladnz m? D) Kesicileri uygun bir ekilde taretin zerine baladnz m? CNC Torna tezghlarnn kontrol panelini kullanma A)CNC torna tezghnda kesiciyi elle hareket ettirdiniz mi? B) CNC torna tezghnn panelindeki ilerleme ve devir saysn ayarladnz m? C) CNC torna tezghna program yklediniz mi? D) CNC torna tezghnda bulunan programlar yeniden dzenlediniz mi? E) CNC torna tezghnda bulunan programlar altrdnz m? CNC Torna takmlarn operasyona uygun olarak balama A)Yaplacak iin ilem srasna ve malzeme cinsine gre takm setiniz mi? B)Elle ve otomatik olarak takm deitirdiniz mi? C) Takm ayar yaptnz m? D) Programlama yaptnz m? CNC Torna tezghnda takm ayar yapma A)lenecek paraya gre takmlar sfrladnz m? B) Kontrol panelinden gerekli ayarlar yaptnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

47

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 Taret Pensler Siemens Fanuc Heidenhain Mazatrol REFERANS

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 D D B Referans MDI elle veri girii

RENME FAALYET-3 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 D Y D D D Y D Y

RENME FAALYET-4 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 D Y D D

Cevaplarnz cevap anahtarlar ile karlatrarak kendinizi deerlendiriniz.

48

KAYNAKLAR KAYNAKLAR
GLESN Mahmut, GLL Abdulkadir, AVCI zkan, AKDOAN Gkalp, CNC Torna ve Freze Tezghlarnn Programlanmas, Ankara ,2005. KURT Mustafa, Ders Notlar, stanbul . TAKSAN Tezgh Kataloglar Siemens Katolou Heidenhain Katalou Mazatrol Katolou ARSLAN Hamit, CNC Teknik M.E.B., stanbul, 2004. AKKURT Mustafa, Tala Kaldrma Yntemleri ve Takm Tezghlar, STANBUL,1998. MAMUR Turgay, CNC Torna Tezghlar Programlama Klavuzu, Ankara CNC GBBS David, CNC Para Programlama, Eskiehir, 1994. www.tekno2000.com.tr/ www.cncturkey.com/ www.arimanhirdavat.com.tr http://www.celikmakina.com/celik/a.htm

49