HTYAR KEMANCI Vahim paraszln kimseye aamayan, aamayan ihtiyarlarn gururunu tahmin edemezsiniz.

Koca mr geride brakan parasz yal, artk genler gibi dnyaya neden geldim diye isyan da edemez. Bir kabahat varsa, etraftakiler, biraz da kendinde ara der. Alama hakk olmadan, hibir eycik umut etmeden strap ekmenin hali dayanlmaz. Kum saatini tersine evirecek Tanr'nn dahi gc yok, takat yok. Gemiin kllerini ne kadar desen, elesen faydasz. Dnk zpkn gibi bakl erkek yzn, kefen bezine dnm! Muhta yallk en cesur erkei dahi korkutur. Srnerek geen bir asra yakn mrn artk mahvedebilecei duygu kalmadndan, ihtiyarln dilencilii kolay olur demeyin. yle derin kederli ihtiyarlar var ki, hibir pimanlk gstermeden yrrler, o son gnlerde dahi hayatlar, hepimize iir, masal olacak derin bir hissin ateiyle yanar! Yoksul giysilerini itina ile temiz giyip paavralktan koruyan bu insanlarn ruhumda yapt sarsnt byktr. Tanmasam da bana selam verse, elimi sksa diye aba sarf ederim. Doduu gnden beri Tanr kovalam, her bir yana, kemiklerine aclardan bir entik atarak kam. Kabuu sertlemi, rm yal aalara, imdi o ar yllar sorsak! Gen insanlarn paraszlktan kurtulmak iin azgn bir inatla her ite delicesine almas mutluluk verici, ancak, elli yl aralksz alt halde fakirliini aamayan bir yoksulun, iine kskanlkla sarlmas hayranlk verecek bir insanlk dersi! Hibir burjuvann hibir maceras bu kadar yksek, semavi bir gzellik kazanamaz. Alktan le le hl alnnn teriyle yaayan 75 yan stnde bir ihtiyarn gururundan sarslmayacak bir ruh, bir canl yayor mu dnyamzda! Melekler kadar saf, ocuklar kadar neeli bu ebedi fakirlerin cann almaya Azrail dahi utanr. te bizler, depresyon saatlerimizde bu insanlardan hayat ilham alrz, bir elmas madeni bulmu gibi seviniriz. Karanlk, talihsiz tehlikelerle hrpalanm ve hi bahtiyarlk yaamam ihtiyarlarn bu eliklemi, kemikten direnci karsnda ruhlarmz takdis edilir. Bu gurur karsnda susmann ad: Saygdr. Saygnn bu derin sesi kalbimizi paralar. imizde insanla dair bir frtna kopar. Ayaklarmz yerden kesilir, artk gzmz daldan budaktan esirgemeden, kutsal ltl bu tecrbenin rzgryla uarak, otuzlu, krkl, ellili yalarn stnden rya gibi geeriz! * * * portaclk yaptm uzun yllarda byle bir ihtiyar adam geliyordu kaldrma. Eskimi oraplar, yrtk ayakkablaryla altna bir mukavva paras koyup, balyordu keman almaya. Gzlerini derin sessizlikle ksyor ve hibir ekilde insanlara, dar bakmyor. Hibir soruya cevap vermiyor. ukur gzleri, artk bir onur adas olmu kalbinden baka yerde rahat etmiyor gibi. Hepimizi sersemleten tatl bir sarholuun hznyle tek bir Trke para almadan, adn bilmediimiz klasik romantik paralar. nanlr gibi deil, inat etti, kalabaln tand tek bir ark almad. Tek bir neeli para da almad. Oysa mteri toplayabilmek iin pekala gnn modas arklar almalyd. Artk krlacak, trdayacak izlenimi veren, kurumu ve tozlanm kemannn kokusu, yuvarlak keleri, yllarca kitap arasnda saklanm, yapraklar yapm bir iek gibi. Bazen, nesli tkenmi k mantolu, yal, ruj srm ihtiyar kadnlar nnde durur, hkrarak alard. Kendisi alamaz. O souk, pasl demir gibi yal yzlere, kelebek simi iliyor gibi, ok ciddi! Ama, ge vakit toplanp giderken, kurumu gz pnarlarnn stnde parlayan tuz paralar grrdm. ok dalgalanm deniz gibi. lmszlk istiyorsak o tuzdan biriktirmeliyiz. Simyaclar ok zengin olmak iin altn retecekleri bir felsefe ta arayp durdular... Bouna, o felsefe talar bu tuz birikintileri. Uzun, ok uzun yollardan, bir lden bitkin, eli bo dnm gibi. Kaslarnn kemiklerine srtnmesiyle son bir ra ateiyle gn boyu alyor. Nameler kemandan deil, kurumu kemiklerin kaburgalarnn rasndan, ate bcekleri gibi kvlcmlaarak frlyor! 1

Sanki, bu scack insanlk ateini, 70 yl arayp bulamadktan sonra, imdi ilk insanlar gibi, kemiklerini artk aa kabuuna dnm kol kemiklerine srterek, kupkuru bilekleri kemana srtnerek aryor! Be para etmez kuru kalabalk dinleyicilere, yerin altnda skp kalm, yamur dkmeyen bulutlar gibi gergin nameler sundu. Ve sonra ak bir gkyz, masmavi bir gk neesiyle aralksz ve hzl ritimlerle coup herkesi evlerine mutlu gnderiyor! Yamur serpitiren tatl bir sonbahar, ki gneyden Ankara'ya rzgr eserse, nar yapraklar eker olur yersin, hep gezmek istersin, hep yaprak inemek. Ar inaat makineleriyle belediye kaldrma onarma geldi. Beton testeresiyle, dnyada daha irkin ses yok, kaldrm asfaltn kesiyor! Motorlu testereyi iki kii tutuyor, o kadar yava ilerliyor ki, jilet gibi kestikleri kaldrm kemancnn nne geldi dayand. Kemancnn mevkiinde, inaat birka hafta srd, hi oral olmad. Kaldrm yayalara iptal edildi, ama kemanc, inaatn ortasnda kendi halinde almaya devam etti. Ayn zamanda patronum, arkadam ikoya: "Bu adam deli mi?" dedim, "Hayr senden akll, yerini kimseye vermek istemiyor, yerini halka ezberletti, ezberlettii yer unutulsun istemiyor!" Tam anlayamadm. "Biz kazanyoruz iko, u kemancya biraz yardm edelim?" dedim. iko: "Esnafn gururunu krma. Brak ezilsin, srnsn, kendi kazansn!" "Tamam da iko, yevmiyeyi dorultamam ite, yol iptal, gelen giden yok, dorultaca da yok!" iko: "Heyecan yapma, bu dnyada her esnafn bir frlda vardr, grmyor musun, belediye kaldrm iptal etti o hl alyor, bunlar bu meslein duayenleridir, vardr bir bildikleri!" Kemanc tatl tatl almaya balaynca, i geirip "mutluyum ite" diyordum. Gvercin ty kadar yumuack parmaklar. Nasl bir gizli feryat, nasl bir ah szyor kirli gmleinin iinden. Ruhlar ykp toz eden azap iinde melodik iniltiler. Zehirli, veremli tnlar kemancnn bysyle ku pckleri gibi gelip gelip dokunuyor kk izgiler halinde vcudumuza. Kaldrm, insanlarn yzleri, mziin krk ritmiyle birden kzl arap rengine brnyor. Mziin tns ruhun klleri gibi. Bitmeyen bir veda alyor gibi. Bu kirli giysiler iindeki hayalet adama kulak verdiinizde, gklere asl, da kadar byk masmavi hayali bir an gryorsunuz. Baygn bakl sapsar bir kanarya gagasyla izer gibi, ezgiler, bir kadnn kalarna srnen peremleri gibi, geberinceye kadar dinleyesin geliyor! Mzikten deil, merakl bir kalabalk saryor etrafn. Gnler getike, keman sesi de kemanc da ok tandk geliyor, ban evirip bakan yok. ok nadir, beyfendi birka insan, yukardan atarak deil, eilerek nne para koyuyor, ok deer verdiini gstermek iin de nnde birka dakika saygyla dinliyor. Arabalarn grlts, iportaclarn barlar, kalabalklarn hzl ak arasnda kayboluyor kemanc! Oysa dikkat ekmek iin iportaclarn hepsi kudurmu gibi baryor, biri kekeme taklidi yapyor, dieri taklm plak gibi hep ayn kelimeyi bararak sylyor. Kemancnn, nnden akan kalabala ulaacak gc 129 yok! Cazgr iportaclarn, ebek maymunlar gibi cyltlar arasnda keman sesinin bir adm nnde yryen insanlara ulaamadn grdke, iinizden "zavall", "yazk" diyorsunuz. Kalabala ulamak iin g, kudret olmal. Maheri kalabalk ilgisizce akyor! ncecik bir duman gibi yaylan namelerin gelip geenlerin kulak diplerini bir gl kokusu gibi i gcklayarak yalayan hznl arklarn duymak mmkn deil. Oysa birazck dikkat ediverse kalabalk, namelerin grnmez bir ruh aynas gibi kalplerine szverdiini hissedecekler. Ruhlar gizli aynasn bulmu gibi sevinecekler. Nafile! Kemancnn beli bkk. Boynu bir kuunun kvrml boynunun iskeleti gibi, baka sulara dalp dalp gidiyor. Bu haliyle insann iini ezen ok ackl bir manzara oluuyor, keman namelerinden deil, zavall ihtiyarn garip halinden iiniz kylyor! Hi grmeyeyim, zlmeyeyim, diyorsunuz. Ne olur sanki birazck dikkat etse kalabalk, sokaa buu gibi 2

yaylan scack namelerin, gms tnlarn prltlarnn sim sim stlerine yaptn grecekler. dn yorgun mecalsiz ayaklarna arpverecek bu prltlar, dizlerinden derman adnda bir incecik telin ekildiini hissedecekler. Bouna, mmkn deil. Kemanc grnmez bir adam. Orda hi yokmu gibi. Kendi haline alyor. Garip ve km omuzlar. Gmleinin altndan srtan krk dkk kaburgalar. Hastalkl bedeni. Yapayalnz. Eskimi oraplar. Yrtlmaya yz tutmu ayakkablar ok hazin. Gn boyu aralksz alyor ve nndeki mendile kimsecikler be kuru atmyor, be lira atlyorsa da bir ekmek paras deil, hi demiyor! Bu delirmi sokakta binlerce iportac iinde bir tek o para kazanamyor! Hi para kazanamad halde birka hafta aralksz gelip gn boyu almasna anlam veremedim. nsan baka bir sokaa gider. ansn baka bir kaldrmda dener. Bu denli tecrbeli bir adam tam gnn bouna harcayamaz. Keman bu denli zevkli ve ili alan bir insann, ayn zamanda ok zeki bir insan olabileceini dnyorsunuz! Kirli salar, smk rengi surat, ok ypranm pardessyle yal kadn, kemancnn yan bana meldi. Tnedi, bir daha kalkmad. Kemancy dinlerken, surat iin iin yanan mangal atei kzllna dnyor. Ama ok ackl bir irkinlii var. Gzleri hi ykanmam, yal, isli tller gibi. Nasl anlatsam, yalln tkettii bu kadn hayran baklarn kemancya dikip, hi kmldamakszn ve sadece sigara ierek birka ay kemancya dadand. Acsn m dindiriyor? Tanrsal bir mutluluk uykusuna m dalyor? Birbirine komu iki mezar gibiler. Ama nasl scack bakyor kemancya. Kemancdan dnyann harikalar dklyormu gibi. Mutlu bir filmin son sahnesi perdede donmu kalm gibi. Suskun, sessiz, nameler yalnz onun ruhundaki kuyuya dklyor, heykel gibi, gnlerce. Ne bayla tempo tutuyor, ne duruunu bozuyor. stne karlar yasa da, sonunda bedeninin sarlaca kefeni bulmu gibi. Byk aclarndan nihayet kurtulmu gibi. Sssz, mcevhersiz, sadece derin gzler! Dnya ikisinin de umrunda deil. Teneir paklar dediimiz krm bu yal bedenin iinden, sonsuz ve derin bir hazla kavrulan bir kadn yz glmsyor! Hayranlkla dalnca kemancya, rm kadavra tahtas bu surattan, artk kimsenin pmeye cesaret edemeyecei bu sanduka kfnden, artk bir karikatre dnm bu arplm surattan hi kimse, herkesin gpta edecei mucizevi bir gzellik fkracan dnemiyor. Rzgrda usulca salnan bo salncaklarn gcrts gibi kemanlarn arks. Hzla, koarak geenler dahi zpkn yemiler gibi kalakalyor. Ne gzel kadn, diyorlar. Kadnn yznde akseden hayranla gptayla bakmyor herkes. Kadn, ok derinlere umu, kemann sesiyle uzun bir yolculua kyor; hava kararana, sokak tenhalaana kadar, travestiler ellerinde bak polisleri kovalayncaya kadar, zevkle dinliyor kemancy. Akn bu artc snrszl betonu yumuatyor, arabalarn grltsn emiyor. Buzdan, demirden souk, smscak kalp ateine dnyor. Yorgun argn eve dnenler kadnn yzn grdke, akam sevimli, tatl bir akam oluveriyor. Sanki kemancnn bandan, kemanndan, pembe, mavi, mor prltlar ykseliyor ge. ehrin en khne bu yerinde, ehrin kusarak frlatt bu kurumu iskeletten ihtiyarlar, hepimizi bu dnyada tutan muhteem bir manzara oluturuyor! Kadnn hayran baklar, keman namelerini dev bir sprge yapp kalabal bana toplad. Kalabalk kemana deil, kadnn hayran, titreyen ve bitmekte olan mum gibi byl gzlerine bakyor. Reklamn dzenbaz tanrs, evlere, apartmanlara, kahvelere, kolera salgnndan daha hzl yayverdi haberi: "O yal kemanc vard ya, ite ona bir kadn k olmu, yanndan ayrlmyor!" Sokaktan geip eve gidenler, bir de bir hikye gtryorlar yan balarnda: "Kaldrmdaki kemancy hatrlyorsun deil mi, adama bir kadn musallat oldu, yannda oturmu yle baygn baygn bakyor ki, herkes toplanm kadn seyrediyor!" 3

Haber dalgaland, uzad, yz ayr evin kapsndan ieri giriverdi: "Bir yal kemanc vard sokakta, hatrla, bir kadn k ona, hi ayrlmyor yanndan, geri kemancnn yzne bakt yok, kadn da aman ok irkin, ama nasl gzeller, nasl yakyorlar!" Kemancyla ayn kaldrma tezgah ayorduk, iportaclar arada bir kemancya gidip, biraz da dalgasn geerek: "Baba, gy gy kafamz ...tin, urdan neeli bir hava al da..." diyordu, imdi hikye iportaclar da sard: "Baba baksana, kemancnn manita gelmi, bu kadn fena yapt." Mevzu daha da ilerliyor: "Kemanc bu kadnla evlenmek istese oktan ii balard. Kadn bir aydr geliyor, kemanc daha gzlerini ap bakmad!" Yorumlar derinleiyor: "Abi baksana, kadnn yz nasl eker gibi eriyor, kemanc yer mi bu numaralar, almaz bu kadn, adamn evveliyatnda neler var ki kadn ksmndan ikrah etmi, ayn tuzaa bir daha der mi, kadn bouna kendini heder ediyor!" Ancak, artk kemancya kimse acyarak bakmyor. Kemancnn akn konuan herkesin yz de eker gibi eriyor. Kadn kemancya hayranlkla baktka, sanki kemanc da nameleri azdryor. Kemancnn krgn ezgilerini her sar duymaya balad. Kemancnn bu eski krk kapsndan girmek iin etraf sarlyor. Bir ykntnn klleri iinde hl ttmekte olan ili nameler, eskimi tahtalardan frlayan kvlcmlar gibi trdayarak ykseliyor. Mzikten anlasn anlamasn, bana toplanan halk, bir tabak keman helvas yer gibi, hac pilav m var der gibi, tm paralar sonuna kadar dinliyor. Kadnn minnettar baklar, sayg dolu bir uyum ve nezaket iinde hi deimiyor. Akn onurlandrd gzellik yanyor yznde. Ak kadnn akln alm. Sanki kalbini, bir scack orba ksesi gibi elinde kemancya sunuyor. Mzik deil bu, medet, yakar! Mziin dili kukusuz ku dili, ancak k olan zer. Sanki kemanc, halkn anlamad, gy gy diye dalgasn getii yabanc ezgileri, kadnn, akn yardmyla zdrtmeye alyor. Kadnn doyumsuz tatl baklaryla durmakszn okad kemancnn artk nefis bir hikyesi vard. nsanlar bu hikyeyi ayrntlarna kadar merak ediyordu. Kadn tam bir ay, duruunu, bakn, kemancyla arasndaki bir admlk uzakln hi bozmad! Bir ayn sonunda kadn, kemancya biraz daha yaklat. Kemanc kollarn dinlendirmek iin keman indirdiinde, kadn usulcack ban kemancnn omzuna koymaya balad. Bu inanlmaz gelime, byk haber. Haber katlanarak, ballanarak yayld. "O yal kemancya musallat olan kadn var ya, ii piirmi, yolun ortasnda kemancnn gsne ban koyuyor, gelip geenler nasl glyor, nasl seyrediyor!" Bakas: "Kemancnn gnl olmasa kadn yapamaz, kadn ban koyunca hi sesini kartmyor, demek bir i var!" Bir ay kadar da, kemancya kadnn yaknlamas hikyesi anlatld. Ve bir zaman sonra, kadn elinde ar filesiyle gelmeye balad. Filenin iinde birka para yiyecek, artk akam saatleri geliyor. Kemancnn yannda ok daha rahat oturuyor, eskisi gibi gzlerinin iine bakmyor. Kemancnn hikyesini bilmeyen yok. "O kemanc var ya, evlenmi, o kadnla..." "Ben dedim baba, kadn fena yapmt!" "Ya hatrlyor musun, o kemanc orda yllardr yalnz bana oturuyor, sonra bir kadn k ona, bakyorum imdi kemancnn gmlekleri, pantolonu tertemiz, her akam kol kola eve gidiyorlar, liseli genler gibi, el ele tutuuyorlar, nasl mutlu oldum anlatamam!" Aysz bir geceye, aksz bir hayata kimsenin tahamml yok, kalbimiz iek sepetine dnmeden yaayamayz. Aylardr yanndan geen kimsenin grmedii, duymad kemancnn nndeki mendil, artk para doluydu. Halk bu ak ok sevdi. Yal kocakarlar nlerinde eilip, itinayla kt para koyuyordu. Tembel, miskin, isiz insanlar dahi mendile para atyordu. 1314 yalarnda, balon satan paavralar iinde bir ocuk dahi para atyordu. Bir ate parlyordu burada. Bir masal yayordu. Para bu aka atlyordu. portaclar kemancy kskanmaya balad: "Herife bak, iki gy gy yapt yolunu buldu, mendili dolup dolup boalyor, iki gy gyla hazine topluyor!" Ak daha byk, en byk hazine! Bir mumya gibi ukur kemikli gzleriyle kemanc, nndeki paralara bakmyor. Frtnalar estiren akn 4

kahraman yal kadn, el ayak ekilince mendili kimsecikler grmeden cebine boca ediyor! te asl haber, kadnn mendili boaltt grld: "Herifin parasn yiyor kadn" "Ben dedim abi, bu kadn herifin parasna k!" Haber ekillendi: "Kemancyla evlenen kadn var ya, adamcazn parasn yiyormu, zavall adam, nasl kazanyor o paray, buz gibi soukta gn boyu betona oturuyor, yazktr ya, insann ii paralanyor!" Tam iportaclar, u kadn dvelim, bir daha sokaa gelmesin diye aralarnda konuurken, kemanc, akyla birlikte ortadan kayboldu, bir daha grlmedi, unutulup gitti! * * * Ve ok sonra... Trafii yan semte doru akan, ehrin bambaka bir sokanda, kemanc grlmeye baland. O sokaktan geenler kemancy hi tanmyordu. Araba grltleri iinde bu yoksul ihtiyarn ald kemanla ilgilenen kmad, yazk, zavall, diye bakp geiyordu insanlar. Ta ki, bir ay kadar sonra, kemancnn yanna bir kadn gelmeye balad. Kadn hayranlk dolu baklaryla bir heykel gibi kmldamakszn kemancya bakyordu. Gelip geenlerin dikkatini ekti bu, hikye yaylmaya balad, kemancnn ak konuulduka, etraf sarlmaya balad!... Kemanc, eiyle bu oyunu, havalarn gzel olduu iki sezon sahneye koyar. Biri nisanda balar, kadn maysta gelir, dieri eyllde balar, kadn ekimde gelir. Kasmda artk ar filesiyle grlr. Arada kk kazalar da kyordu. Evinin penceresinden her gn kemancy dinleyen yal teyze, kemancya k olur. Yanna inip, kemancya pastalar, brekler, hatta ev, araba teklif eder. Penceresinden kemancy hayranlkla dinlerken, bir gn baka bir kadnn, stelik apulcu gibi giyinmi irkin bir kadnn kemancnn yanna gelip onu akla izlediini grr. Dayanamaz, kadnn yanna iner. "Adam rahat brak" der, iki kocakar itime, kakmayla az dalana girer. Kemanc oyunun sahnelenme glkleriyle dolu olduunu anlayp ertesi gn baka bir sokaa geer! Ticari deil, temiz bir ift yrein ak, hayat oyunu. lnceye dek, her mevsim karnza k olacanz bir i. Ki, benim gibi kadnn baklarn grenler, onun kocasna her mevsim rol yaparken gerekten k olduuna inandlar. ini ak gibi, akn i gibi sevmek. nsan dilenciye gnlnden ne koparsa verir, ama iini akla yapana gnln verir. Dnyann en gzel oyunu. Kadnnza iiniz gibi, iinize kadnnz gibi k olmak! Yalansanz da, kalbiniz hi soumadan hep yank, hep alevli namelerle iin iin yanp, sonsuza dek tter! Akn oku, Yunus'un dedii gibi, her kat ta deler geer!