Gndemin Tarihi

Aznln ordusu ordunun lkesi

OSMANLI VE FRANSIZ DNEMLERNDE YOKSUL ALEV (NUSAYR) AZINLIK HEP TLD. ORDU, ONLARIN OCUKLARI N IKI YOLU OLDU. BUGN BU KESMDEN ESAD HANEDANININ HKMETT SURYE, DEMOKRAS TALEBYLE KARI KARIYA.
MASS KRKGL cak 201 l'de etkili Amerikan gazetesi Wall Street Journal , Bear Esadm komu lke lerden farkl olarak kendini sarslmaz hissettiini, M art sonunda A B D Dileri Bakan H illary Clinton, ABD deki iki parti iin de bakan Bear Esadm bir reformcu olduunu belirt miti. Ama aradan birka ay gemeden, iflas halinde bir ekonomi, demografik patlama, kt ve otoriter ynetim gibi so runlarn hepsini barnda tayan, yoksul ve snni Deraa birka gencin duvarlara da hkm et kart slogan yazmalar, 13 yanda bir ocuun katledilmesiyle bala yan olaylarn ardndan Suriye de Arap baharnn rzgarna kapld. Olaylarn patlak vermesiyle, 1982 de H afz Esadn kardei Rfatn zel glerle H am a 20 bin kiinin lm da pahasna bastrd ayak lanma hafzalarda canland. Bugn Londrada yaayan Rfat yoksa da, onun yerine Bearm kardei M ahir var. M odern tanklarla donan m, silahl kuvvetlerin te birini temsil eden Bakanlk M uhafz gc ve Drdnc T m enin komutan M ahirin elinde, M uhaberatla ibirlii iin de muhalefeti bastrmak iin her tr imkan bulun makta. Gsterilerin hede findeki ikinci sima, bir holdingler ayla, lke ekonomisinin yzde 60m denetle yen bakann yeeni Rami Mahluf. Suriye, 1832-40 arasnda Msrl brahim Paann igali hari tutulursa, 1517 den itibaren drt asr Osmanl im paratorluunun bir parasyd. Osmanl ordusunun 1917 urad yenilgilerden de sonra ortaya kan bolukta Ingilizlerin destekledii Hseyinin olu Em ir Faysal, 1 Ekim 1918 ordusuyla ama girdi. de Oysa 1916 mttefikler arasnda yaplan da Sykes-Picot antlamas, blgeyi ngiliz ve Franszlar arasnda pay etmiti ve am da Franszlarn payyd. Faysal ordular direndiyse de yenildiler. Fransz ve Ingilizler tarih Suriye (Byk Suriye) top raklarndan birok lke kardlar: Filistin (bugnk Filistin ve srail topraklar), Lbnan, rdn ve Suriye.... Osmanllarn son dneminde, am ve Halepteki snni tccar sekinlerle

kydaki yoksul Alevi kyleri, toplumsal dokunun temel unsurlaryd. Osmanl im paratorluunda milliyeti hareketler en son Suriye geliti. Arka arkaya bir de ok akm dodu: Arapamn birletirdii btn Araplarn bir millet olduu ynn deki, daha sonra en gelikin ifadesini elm m etu 1-arabiyye min el-m uhitu 1-atlas ilel-halicu 1-arab (Atlas O kyanusundan Basra Krfezine bir Arap Ulusu) ifade sinde bulacak olan panarap milliyetilii; kavmiyeti deil Islmi dayanmay ne karan Islmi akm; Suriyenin eski alardan beri ayr bir tarihi oldu unu belirten Byk Suriyecilik... Fransz manda ynetiminde, bugn de etkisini srdren corafi, mezhepsel ve mill ay1. Dnya S avandan az nce, Osm anlIlarn son dnem inde am da ar.

20

NTV TARH TEMMUZ 2011

MODERN SURYENN ANAHTAR SM

SULTAN ATRA ( 1 8 8 5 - 1 9 ^ 'v nl bir(Drzi

ailesinin ocuu olarak Sveyde'de dodu. Babas, OsmanlIlara kar ayaklanarak idam edilmiti. Atra da OsmanlIlara kar ayaklanan Emir Faysal ile ittifak kurdu. 1918de ama giren ilk gler, ona balyd. Sonra Franszlara kar da ayakland. 1925'te balatt isyan Fransz mandas 1927de bastrabildi. Hafz Esad rejimi onu Suriye'nin bamszlk kahraman olarak kabul etti.
MIEL EFLAK

(1910-1989) Baasn ideolojik temellerini att. amda bir ailenin

ocuu

olarak dnyaya gelmi, Sorbonneda

Angelina Jolie, 17 Haziranda H ataydaki kampta Suriyeli mltecileri ziyaret etti.

okumutu. Arkada Selahaddin Bitar ile Suriyeye dnerek retmenlik yapt. 1943te Bitar'la Baas Partisini kurdular. Ancak, asker kkenli Baaslarla anlaamadlar. lkeden ayrld, 1989da Pariste ld. Badatta topraa verilirken, Saddam Hseyin Miel Eflakn slm kabul ettiini ne srd. HAFIZ ESAD (19302000) Yoksul bir Alevi ailesinin ocuu olarak Lazkiyede dodu. Ailesinde ilkokuldan sonra okuyan tek ocuktu. 16 yanda Baas partisine katld, eitimin parasz olmasndan tr 1951de asker akademinin havaclk blmne girdi, asker eitimine SSCBde devam etti. Otuz yana vardnda siyasette ne kan bir pilottu. Partinin asker kanadndan bir subay olarak darbe yapma sras 1971'de ona geldi. Kurduu diktatrl, 2000'de lrken ikinci olu Bear Esada devretti.

rlklar krklendi. am ve Halep ayr devletler olarak kurguland; Alevilerin youn olduu Lazkiyede bir Alevi devleti, amn gneyinde Drzilerin ounlukta olduu blgede de Cebel D rzi devleti kuruldu. 1924te am ve Halep devletleri birletirildi. Bylece Aleviler ve D rzile rin dlanmasyla Suriye siyasal hayatnn belirleyicisi Snniler oldu. Osmanl dneminde nfuz sahibi si yasal unsurlar, zellikle 1925-27de D rzi reisi Sultan Atran balatt ve sonuta 6 bin kiinin ld, amn harabeye dnd isyandan sonra gc yeniden ele geirdiler. Ancak, Fransz imparatorluu k dnemindeydi ve bu yeni smrgeyi idare edecek kapasiteye sahip deildi. 2. Dnya Sava biter bitmez Suriye bam szln elde etti (1946). Suriyenin toplumsal formasyonu, b yk miktarda Fransz ynetimi dneminde D rzi ve Alevilerin siyasal hayatn kysna itilmesiyle ekillenmiti. A m a 1946 elde da edilen bamszlktan sonra bu durum deiecekti. 1920 kurulan asker aka de

demiye Snni-kentli aile ocuklar iltifat etmemi, bu akademide siyasal yaamn merkezinde bulunmayan kesimlerin o cuklar okumutu. Bamszlk ilan edil dikten bir sre sonra orduda ounluu oluturan din aznlk mensuplar asker gc siyasete soktuklarnda, dengeler kk l bir biimde deiti. Suriye bamszln elde eder etmez, darbeler a balad. 1948 deki ArapIsrail savandan sonra, 1949da Albay H sn Zaim, ilk darbeyi yapt. Ama baka bir albay tarafndan ldrld. O albay deviren de Edip iakl (iekli) oldu. Bu yllar, Baas Partisinin de kurulu yllaryd. inde, slamclk dnda o srada etkili olan neredeyse tm eilimleri tayan bu parti, gittike etkisini arttrd. Sonradan bu eilimler birbiriyle atacak, buna partinin asker ve sivil kanatlar arasndaki ekime de eklenecekti. M sr Bakan Nasrn lanse ettii Arap milliyetiliinin cazibesi byk t. 1 ubat 1958 Suriye ve Msr, de N asrn bakanlnda Birleik Arap

NTV TARH TEMMUZ 2011

21

Gndemin Tarihi Suriye

DNM NOKTALARI
M 64 am Romallarn eline geti. MS 635 Araplar ama hkim oldu. 1260 Memluk Sultan Baybars, Moollar Ayn Calutta yendi. 1400 Timurlenk, am ve Halepi ald. 1517 Suriye, OsmanlIlara geti. 1918 Ingilizlerin destekledii Emir Faysal gleri ama girdi. 1920 Fransz ynetiminin balangc. 1939 Hatay bir referandum sonucu Trkiyeye katld. 1943 Arap Sosyalist Baas Partisi kuruldu. 1946 Fransz askerleri Suriyeyi terketti. 1949 Asker darbeler dnemi balad. 1958 Suriye ve Msr, Birleik Arap Cumhuriyetini kurdular.
Hafz Esad ve ailesi, 1974. Soldan saa Mahir, Hafz Esad, Macid, Basil (babasnn veliahtyd ama trafik kazasnda ld), Hafzn ei Enise Mahluf, Bra ve Bear.

1961 Suriye bu cumhuriyetten ayrld. 1967 srail Golan tepelerini ald.

Cum huriyetini kurdu. lk bata Arap dnyasnda byk heyecan yaratan deneyim yl bile srmedi. Suriye y neticileri kendilerini bir kenara itilmi hissettiler. 28 Eyll 1961de General Haydar Kuzbari darbe yaparak Suriye Arap Cum huriyetini kurdu. Hepsi de kendisine sosyalist diyen, sivil ve asker lerin oluturduu, yasama ve yrtmeyi stlenen Ulusal Devrimci Komuta Konseyi ise, 1963 darbesiyle kuruldu. 23 ubat 1964te yine Baas kkenli bir grup asker, Em in H afz devirdi. Bundan son ra parti ii temizlik balad: Baasn sivil kurucular Miel Eflak, Selahaddin Bitar ve Ekrem H urani kovuldu. Fakat darbe lerin sonu gelmemiti. 13 Kasm 1970te

250 kiilik meclis ise drt ylda bir sei lir oldu. Baas mecliste mttefiki ilerici Ulusal Cephe ile birlikte te iki oun lua sahip bulunuyordu. Yoksul Alevi ocuuyken ykselen Hafz Esad yeni Suriyenin bir timsaliydi. Bilge devlet adam imajn gelitirdi. Sovyetler Birlii ile yakn ilikiler kurarken A B D ye de gvence veriyordu. Filistini kurtarmak iin kurulan halk milislerini tasfiye etti, BM Gvenlik Konseyinin kararna kat larak, srail devletinin varln kabul etti. G olan tepelerinin 1967 srail tara de fndan alnmasna ramen, temelde bu tutum unu da deitirmedi. A BD yne timindeki l Frtnas savama katld. srail Babakan zak Rabin ile bar iin bir ilke anlamas yaptlar. ki lke E sad ailesinin ordu, polis, brokrasi arasndaki ilikilerin normallemesi karlnda Rabin, Golan tepele ve ekonom i zerindeki hkim iyeti rinin geri verileceine sz vermiti. 40 yldr hi azalm adan devam etti. A ncak Rabinin lm bu anlamay geersiz kld. Savunma Bakan H afz Esad darbe yapt. Hafz Esad lkeyi, siyaseten dene Btn Araplar kapsyan Arap milliyeti yimsiz ikinci oluna brakarak ld. lii dnemi artk geride kalmt. O rdu, Baas Partisi, parlamento, hk Hafz Esad, kurumsal bir ereve met, Esad ailesinin elindeydi. 1982 de oluturdu. Baasn bana geerek, i H am a olduu zere muhalefet katli da birlii yapabilecei baka kesimleri de amla bastrlmt. Tarm reformundan sisteme dahil etti. ncllerinin radikal nasiplenen bir kyllk ve ekonominin tutum unu terk etti. 1973te yaplan A na serbestletirilmesinden nasiplenen bir yasa ile btn kurumlar bakana gre burjuvazi rejimin salam ayaklar olarak ayarland; ona hakem ve kurtarc ilevi duruyordu. Buna karlk Baas nomenkyklendi. Bakan genel oyla yedi ylda, laturasmn yrtt nepotizm (yakn-

1970 Hafz Esad darbeyle iktidara geldi. 1976 Suriye ordusu Lbnan i savana mdahale etti. 1982 Hamada isyan: Binlerce kii ld. 1998 Suriye, uzun sredir barnmasna izin verdii Abdullah calan snrd etti. 2000 Hafz Esad ld, yerine olu Bear geti. 2004 Bear Esad Trkiyeyi ziyaret etti. 2005 Lbnan Babakan Haririnin ldrlmesinden Suriye sorumlu tutuldu. 2007 AB ve ABD ile grmeler balad. 2008 Suriye Lbnanla diplomatik iliki kurdu. 2011 M a rt Bugn de devam eden protestolarn balangc.

larn kayrlmas) ve rvet politikas honutsuzluu arttryordu. Bear Esad iktidara geldiinde am Bahar diye adlandrlan bir normalleme havas esti. kinci Esad, Malezya ve Trkiye gibi ykselen M slman lkelere ve in mo deline hayranln belirtiyordu. Ancak ailesinin nfiz alanlar daralmad. Esad destekleyen btn gler hl iktidarn eitli kademelerini tutmu vaziyette. Son altm ylda milliyetilik, panaraplk, panislamizm, antisiyonizm, antiemperyalizm gibi eitli ideolojik referanslardan sonra, bugn rejime kar ayaklanan kitleler ise demokrasi ve z grlk talebiyle yeni bir aray iinde. I

22

NTV TARH TEMMUZ 2011