Mslmanlarn

kutsal aymda gelenekler.

ib adet ve

Adan Z'ye W RAMAZAN

Gnlk hayat

sta n b u lda e m b e rlita civ arn d a bayram yeri. R a m a za n ve K u rb an b ayram larnda, O sm a n lI kentlerinde b y k ku tlam alar ve e le n ce le r dzenlenirdi.

...................................................... \ l ( 1) 1 I SAKAOGLU
slmanln en zel ay, 11 ayn sultan Ramazan geldi. Ramazan, her ne kadar dnya Mslmanlar iin ortak bir ay olsa da farkl corafyalarda pek ok ritel deiiklik gsteriyor. Bir o kadar gelenek de zamanla unutulup terkedilmi. Ramazan Turkler iin sadece oru ay deildi. Ramazan n gelii gnler ncesinden yaplan hazrlklarla karlanrd. Mutfak hazrlklar, ev temizlii, al-veri, her Mslman evinin mutat telayd. Elence hayat da Ramazan gecelerinde harekedenirdi. Istanbulda ehzadebandaki Drekleraras elence mekanlarnn banda gelirdi. ocuklar da bu dzende yer bulur, ortaoyunu ve karagz gibi gsteriler; Ramazan m hemen ardndan gelen bayram gnlerinde kurulan panayrlar onlara unutulmaz anlar yaatrd. Zamanla pek ok det unutulup yerini baka alkanlklara braksa da Ramazan gnleri bugn de heyecan iinde yaanyor. Mbarek ay bu yl scak gnlere geldi, ne diyelim? Eskilerin deyiiyle hepimize Kolay Ramazanlar...

ve kurban bayramlarnn ilk gn sabah padiahn grkemli bir kortej eliinde saraydan kp byk bir camiye bayram namazna gidi-dn trenine deniyordu. BAYRAM YER: stanbulda ve baka byk kenderde, bayram boyunca ocuklarn elenmesi iin, dnme dolap, atlkarnca, tahterevalli kurulan elence yeri. BAYRAMLAMA: Bayram namazndan sonra, nce aile iinde daha sonra komulara, akrabalara, yallara gidilerek sayg sunup muduluk dileme. Bayramlamada el pen ocuklara bayramlk denen hediyeler ve bayram harl verilmesi gelenektir. BEK BABA/DAVULCU MANLER: Ramazanda sahur davulu alanlarn, bayram sabah bahi toplamak iin dolarken okuduklar maniler. Bir rnek: Gle geldim kapnza /Selm yerdim topunuza /Bahiimi vermezseniz/ Darlrm hepinize... CAMI GEZME: Ramazan boyunca her gn baka baka camilerde vakit namazlar klmak. Kenderde, semtleri ve camileri tanmak iin, kk arkada gruplar cami gezme programlan yaparlar. EREZ: ftar sofrasna kk tabaklarla konulan ceviz, badem, fndk, fitik, kays ve erik kurusu trnden kuru yemiler. Q

bayramlara eritirsin, el penlerin ok olsun! gibi dualar ederek bayram harl, mendil, ekerleme vermeleri. EZANI SAAT: Gnein douuna, ykselmesine ve batna gre ayarlanan alaturka saat dzeni. Her gn, gnein batt an, saat 12ye ayarlanr. Namaz vakideriyle Ramazanda da imskve iftar, bu saat dzenine gre hesaplanp hrlenir.

AREFE/ARFE: Ramazan ve Kurban bayramlarm nceleyen gn, bayrama hazrlk gn. Arefe gn ikindi namazndan sonra kabristan ziyareti yapmak sevap saylr. BAYRAM ALAYI: Ramazan
So k a k la rd a d a vu l alp m ni o ku yan d a v u lc u la r R a m a z a n n se m b o l d r.

O rta o y u n u 'n u n s o n sta d la rn d a n D m b ll sm a il Efendi de yllarca D ire k le ra ras'n d a sa h n e alm t. sm ail Efendi, ra M n ir zku l ile, yl 1955.

FDYE: Oru tutamayacak derecede hasta veya yal Mslmanlarn, tutamadklar Ramazan orularnn her gn iin yoksul Mslmanlara vermesi gereken bir gnlk yiyecek bedeli, erzak. FTRE/FTR SADAKASI: Ramazann son gnlerinde, en ge bayram namaz ncesinde yoksullara verilmcsi-dinsel gereklilik (vacip) olan bir gnlk yiyecek bedeli. FTRE BAYRAMI NAMAZI: Ramazan izleyen evval aynn ilk gn sabah, kuluk vakti camilerde cemaade klnan iki rekat namazla, namazdan sonra okunan hutbe. GNETE UYUMAK AYDA UYANMAK: Sahurdan sonra iftara yalan vakte kadar uyuyup, iftardan sahura kadar da yiyip iip elenerek oru tutma
NTV TARH AUSTOS 2011 63

ti

DREKLERARASI: 20. yzyl bama dein, Istanbulda Ramazan gecelerine mahsus elence merkezi olmu adr-tuluat tiyatrolar, ayhane ve cambazhaneleriyle nl semt. 51: Zengin konaklarna iftar avetine gidenlere, ev sahibinin yemekten sonra verdii hediye veya para dl. II. Merutiyette, yksek kamu grevlilerir ; kiras vermeleri yasaklan EL PMEK: Ramazan ve Kurban bayram ziyaretlerinde, kklerin byklerin ellerini perek saygda bulunmalar; byklerin de Allah nice |ji

kolaylm bulanlar iin sylenmi eletirel sz. Bunun gibi, iftar topuyla uyanyor da denir. GUFRAN AYI: Gnahlarn baland ay anlamnda Ramazana denir. Eskiden bu anlamda Ramazan- mafiret-nian da denilirmi. GLLA: Niasta hamurundan alan ince yufkalara, kaymak, dvlm badem ve ceviz sarlp stne erbet dklerek hazrlanan Ramazana zel tatl. HELE S: Eski ramazanlarda el ele tutuup teravihe giden ocuklarn, ellerinde renkli kk fenerler olduu halde syledikleri hele s yele s nakaratl Uzunar amur olmu/Baklavalar hamur olmu/Tiryakiler mahmur olmu gibi dizelerden oluan ezgilermi.
ftar kam e riy esi

IYD- FITIR: Ftr/Ftre bayram. Ramazan bitimindeki Ramazan bayramnn bir baka ad. Fitre datldndan yoksullarn bayram ettii gn anlamndadr.

ve dindalarnn gnenci, doal afetler yaanmamas iin camilerden birinde hazrlanan kapal keye ekilip gece gndz dua ve ibadet etmesi. IYDIYE: Eski divan airlerinin bayram ven kasidelerine deniyordu. Bunlar dnemin byklerine sunar, karlnda parasal dller alrlard. KUTSAL EMANETLER: Topkap Saray Hrka-i Saadet Dairesinde saklanan peygamberlere, sahabelere ait eya ve kllar. Ramazanda ziyaret edilen bunlarn en kutsanam Hz. Peygamberin Kab bin Zheyre armaan ettii hrkadr. g

Tj

H o c a Ali R z a nn fr a sn d a n iftar tep sisi.

FTAR: mskte oruca niyet edenlerin, yiyip imeden, orucu bozacak davranlardan saknarak akam ezan vaktinde, iftarlk denen yiyecek ve ieceklerle orularn ap ardndan iftar sofrasnda karnlarn doyurmalar. FTAR KAMERYES: Topkap Saraynda, Badat Kknn takndaki balkon. Bu kameriyede asl kandil, iftar vaktinde yaklarak minarelerde akam ezann okumak iin bekleyen mezzinlerle iftar topu atacaklara iaret verilirmi. FTAR TOPU: Her yerleim yerinin meridyen konumuna gre iftar saatinde atlan top. Geceleyin sahur bitiminde de imsk topu atlr. FTARLIK: ftar sofrasna oturmazdan nce erez tabaklarnda orululara sunulan zeytin, peynir, Kabe hurmas, reel; trl mevsim yemileri ve erbetler.

KEFARET ORUCU: mskte niyet ettikten sonra ve iftardan nce, bozmay gerektirir bir neden sz konusu deilken sz gelii, acktm, dayanamyorum gibi bir bahaneyle ya da kasten oru bozulursa, bundan doan gnahtan arnmak amacyla bozulan her

HIRKA- ERF ZYARET: stanbul Fatihteki Hrka-i erif Cam iinde saklanan Hz. Muhammedin hrkasnn Ramazan cumalarnda ve Kadir gecesi ziyaretine almas. % HILAL- RAMAZAN: Ramazan aynn baladn kantlayan Ayn ilk grn. HUZUR DERSLER: Ramazann ilk sekiz gnnde din bilginleri sarayda padiahn nnde inan ve ibadet konularn sesli olarak tartrlar, bu oturumlar tartmalara katlmadan izleyip dinleyen padiah ve sarayllar din bilgilerini yenilemi olurlard.
64 NTV TARH AUSTOS 2011

FTAR SOFRASI: ftarlklarla oru ap akam namaz klndktan sonra karn doyurmak iin oturulan sofra. Ramazan detleri gerei, hce orba iilir; ardndan etli, sebzeli, zeytinyal scak souk yemekler, en son tatllar yenir. MSAKYE: Ramazan boyunca iftar saatlerini, her geceki sahur sresinin bittii saat ve dakikay gsteren cetvel. TIKF: Bir din gelenei olarak Ramazann son on be gn boyunca, yal ve sabrl bir Mslmann, toplumun

R a m a z a n n v a zg e ilm e z lezzetlerinden biri de nar gib i k z arm pidedir.

oru iin 60 gn, 1 gn de kazs olmak zere 61 gn tutulmas gereken oru. KAZ ORUCU: Hastalk yolculuk, lohusalk, kusmak gibi nedenlerle tutulamayan yahut bozulan orularn, Ramazandan sonra tutulmas. KADR GECES: Kurann,Ramazan aynn tarihi kesin olarak bilinmeyen bir gecesinde indirilmeye balandna ilikin yede Peygamberin kimi szlerine dayal olarak bunun, Ramazann 27. gecesi olmas gerektii kabul edilmi ve o geceye Kadir Gecesi denmitir. O gece, nafile namaz klmak, Kuran okumak dua etmek sevap saylr. LEYL- MBAREKE: Aylar denen Recep, aban, Ramazan aylarndaki kutsal geceler: Regaib, Berat, Mira kandilleri ve Kadir gecesi. Bu gecelerde sabaha dek ibadet edilir,
t
Burak etinta arivi R a m a za n ge ce lerin d e cam ilerin s s m ahyalardr. A ra p harfleriyle s o n m a h y a la r 1928 R a m a z an n da ku ru lm utu. A y n yl ekilen fo to rafta e h z a d e b a C a m iine k u r T irP 'R e s l"hlKmete M e h ate tu llah " m ah ya s, fo toraftaki kay d a g re m ah ya c S le y m a n E fe n d inin tertibidir.

minarelerde kandil yaklr, mevlit okunur, glsuyu, eker, erbet, helva ikram edilirdi. MUKABELE: Ramazan boyunca camilerde, hafzlarn her gn le ile ikindi arasnda yksek sesle Kurandan bir cz okumalar. Mukabeleye gidenler sessizce dinler; okuma bilenler kendi Kuranlarndan izler. Bylece otuz gnde Kuran hatmedilmi, yani batan sona okunmu olur. MAHYA: Ramazan geceleri camilerin ifte minareleri arasna kurulan, kl yazlar ve betimlemeler. Eskiden iplere balanan kandillerle yaplrken gnmzde elektrikle yaplmaktadr. NARH PUSULASI: Kadlar ihtisap aalar araclyla Ramazan girerken narha tab ana gda maddelerinin fiyadarn tespit ettirir, narh pusulasn sicil defterine yazdrd gibi arlarda da iln ettirirlerdi. Bir rnek 1832 Ramazan girerken, ekerin okkas be kuru, yumurtann yz adedi 14 kuru, gllacn okkas alt, kaarpeynirinin okkas , zeytinin okkas bir kuru, Rumeli balnn okkas ise kuru iln edilmi. ON K AYIN BR SULTANI: inana gre Kameri aylardan bazlan veya kimi gn veya geceleri kutsal olmakla birlikte Ramazann tamam kutsal O ^ sayldndan aylarn sultam denilmitir.
is
t

akalarla kzdrmak, canlarn burunlarna getirtmek detmi. PDE: ar frnlarnda mayal hamurdan hazrlanan oval biimli, parmaklarla naklanm, rek odu, susaml, daha ekstralarna da yumurta sars srlm iftara zg yass taze ekmek. RAMAZAN: Ay takviminin 9. ay. Oru ay da denir. Ergin, salkl, mazereti olmayan her Mslmamn bu ay boyunca oru tutmas farzdr. Kuran- Kerimin bu ayda indirildiine inanlr. RAMAZAN DAVULCUSU: Gelenek uyarnca davul alp maniler okuyarak oru tutanlar sahur iin uyandran davulcular. Eskiden bu ii mahalle bekileri yapard. RAMAZAN HLAL: Ramazan, yani oru aynn baladnn kant olan, aban aynn 29. ya da 30. akam doan ay. RAMAZAN SERGS: Gnmzdeki markederin, alveri merkezlerinin olmad eski dnemlerde, byk camilerin i avlularnda, Ramazana ve bayrama zg trl yiyeceklerin, hediyelik bayramlk teberinin, kitaplarn satld tezghlardan oluan geici pazarlard. RAMAZAN SMD: Kastamonu simidi, Bartn simidi de denir. yice kzartlp kurutulmu susamsz ince simit. Desteler halinde alnp kaynar suda halandktan sonra zerine st dklerek ya da kavrulmu kyma ve soanla kartrlarak sahurda yenir.
NTV TARH AUSTOS 2011 65

Tj

Ig |

ORU KEYF: Ramazanda oru tutan tiryakilerin, ikindi sonrasndaki sinirli, huysuz, fevri, esrik halleri. Eski Ramazanlarda oru keyfindekileri trl

RYET- HLAL: Kameri aylardan her birinin balamasnn, ayn ilk hilal biiminde gzle grlmesiyle saptanmas. Ramazan hilali grlnce buna genel geerlilik kazandrmak iin kad huzurunda gstermelik bir de mahkeme dzenlenir, ayn grld resmen belgelenirdi. SAKAL-I ERF ZYARET: Camilerde minber erefesindeki ekmece iinde saklanan Hz. Muhammedin sakalndan telin Kadir gecesi ve Arife akam tekbirlerle ziyaret edilmesi. SEFER: Oturma yerinden en az 2 merhale (yaklak 90 km) uzaktaki bir yere gitmek zere yola kan, seferi, yani yolcu sayldndan dnne dein oru tutmayabilir. Ramazandan sonra tutamad gn says kadar kaz orucu tutar. SAHUR: Oru tutanlarn gecenin son vaktinde, gn aarmaya balamadan nce yedikleri tok tutucu, susatmayan yiyecek ve iecekler. EHR- SYAM: Oru tutulan ay anlamnda Ramazana verilen adlardan. Q

topluca ar arastalarn dolaarak yer yer durur: Bugn erife, yarn arife br gn bayram, Allah sevabna nail etsin! diye seslenirler, esnaf da dkkan nlerinde dikilip min! der. ETARET- MLLYE: Ulusal sevin. Ramazan akamlan, iftardan sonraki cokulu kaynama. Cenap ahabettin, stanbul a bir d Ramazan adl yaptnda: Ramazana mahsus bir etaret-i milliye vard... Biraz hususi bir etaret... Otuz Ramazan gecesi otuz bayram manzarasyd diyor. EVVAL: Ramazandan sonraki Kameri ay. Bu ayn ilk gn Ramazan-eker bayram olarak kudanr. rn TERAVH: Szcn anlam * esenliktir. Ramazan akamlar yats namazndan sonra cemaatle klnan 20 rektlk snnet namaz. Camilerde imamlarca ve her drt rekatta selam verilip ara dinlenmeli kldrlr. Kaygusuz Abdal bir drtlnde: Efendi sarn deirmi / it kulan sar m? / Teravih namaz yirmi / Dahi namaz sorar msn? demi. TEKNE ORUCU: Sahura kalkmaya, oru tutmaya heveslenen ocuklara, Cumalarda ve arefe gn, lene dein tutturulan yarm gn orucu. Tekne orucu tutan ocuklara hediye alnmas, istedii yiyeceklerin hazrlanmas sevap saylr. TERK TEKBR: Arefe gn sabah namazndan balanarak bayramn son ikindi namazna kadar her vakit namaznn farzndan sonra sesli olarak getirilen tekbir.

TVBE AYLARI: Ay takviminin Recep,

aban, Ramazan aylar. Regaip, Berat,

Mira, Kadir gecelerini de kapsayan bu

aylarda, nafile oru, nafile namaz, hatim

indirme gibi ibadetler younladr, tvbe istifar edilir. UURTMA: Akamlar cami minaresinden, evlerin saak ya da penceresinden aadaki bir halkaya makaral ip balanr; bu ipe asl kutucua da mum yaklp konur. Makara evrildike karanlkta ip ve kandil grlmez ama yanan mumun havada uuyormu izlenimi verir. Bu eski Ramazan gecesi oyunu, ocuklar kandil uurtma hevesiyle camiye, teravihe altrmak iin yaplrm. VAAZ: Ramazanda ikindi namazndan sonra, vaiz denen din grevlileri camilerde, sylei slubuyla din konularnda aklamalarda bulunurlar.
t

EKER BAYRAMI: Ramazan, fitre bayram. Oru aynn sonunda tatllara ar istek duyulur. Bu nedenle baklava, kadayf, ekerleme ikramlar yaplr. Bundan dolay halk arasnda eker Bayram denilegelmitir. ERFE GUNU: Din bayramlardan iki, arifeden bir gn nceki gn. Anadolu kenderinde o gn ikindiden sonra tellallar

y YEVM- EKK: Kukulu gn * anlamnda, aban aynn 29. gn. Ay takviminin, ryet denen, ayn plak gzle grnne gre hesapland eski dnemlerde, Ramazanda hilalin grnmesiyle balard. Ancak bir nceki aban aynn 29 mu 30 mu ektii hilalin domasndan anlalacandan kapal havalarda hilal grlmezse bir ekyaanr; kimi o gece sahura kalkar, kimi de abann 30 ekeceini hesapla ertesi akam beklerdi. ZYARET: Arefe gn ikindi namazndan, bayram sabah da bayram namazndan sonra mezarlklar, aile kabirleri ziyaret edilir, dualar okunur.
19. y zyl b a la rn d a veziriazam k o n a n d a devlet ricaline verilen iftar ziyafeti.

rp