SLMCILIIN SEYR

Gemi, Bugn ve Gelecek

Ayda Bir Merhaba

slmclk, Osmanlnn tarih sahnesinden ekilmesi srecinde imparatorluun nasl devam ettirilebileceine, nasl kurtarlabileceine ilikin ortaya kan dnce akmlarndan, yani tarz- siyasetten bir tanesiydi. Fakat Osmanlnn dalmasndan sonra Mslman dnyann yaad skntlar mahiyeti bakmndan farkllat. Cumhuriyet Trkiyesine gelince, yeni rejim slm bir hayat tarz olarak kabul etmedii gibi, bir inan olarak da neredeyse hayatn dna karacak politikalar icra etti. Netice itibaryla Cumhuriyet, tarih sahnesinden ekilmi bir imparatorluun ideolojisi veya inanc pozisyonunda olan slmn, o imparatorluun yklmasna vesile olduu gibi bir dnce zerinden kendisini merulatrmaya ve dini dlayarak yepyeni bir dnya ina etmeye alt. Bu dnem, slmn, devletin yaknlndan mahrum kalarak ahalinin dini haline geldii, ahalinin de iine kapanp kendi dnyasnda slm yaamaya devam ettii bir dnemdi. Bunun akabinde, fikirleriyle slm corafyasnda nemli etkiler uyandran, slmc hareketlerin yerleik rejimlerle mcadelelerinde fikirsel altyap sunan, bugn artk Msrda tarihinde ilk defa iktidar olma imkann elde eden (hvn- Mslimin) Mslman Kardeler hareketi kuruldu. Bylece bu minvaldeki hareketler Mslman dnyann deiik corafyalarnda birbirinden etkilenerek ivme kazand. Trkiye asndan bakldnda 1950ler Said Nursinin, Necip Fazln kendilerini ideolojik ve siyasi olarak nispeten daha serbeste ifade ettikleri bir dnemdi. Zira ahalinin inanlarna sayg duyan Demokrat Parti iktidarnn ksmi mzahereti vard, en azndan bask azalmt. Siyasi iktidar iinde Mslman kitlenin irtibat kurabilecei kanallar ortaya kmt. 1960 ihtilalinden sonra hazrlanan yeni anayasann salad nispi zgrlkler cmlesinden olmak zere Mslman dnyadan tercme faaliyeti balad. Msrdan, Pakistandan, arlkl olarak da hvn literatrnden yaplan tercmelerle slmn sosyal hayatta bir fonksiyon icra eden, hayat biimlendirmeye dnk bir inan olduunu ortaya koyan eserler yaynland. 1960-80 dnemi, tercme faaliyetleri anlamnda olduu kadar bugnk slmc entelektellerin olutuu yllar olmas bakmndan da nemlidir. Devrimlerin son bulduu varsaylan bir dnemde, dnyann sk skya korunduu zannedilen bir dzenin iinden kendini slmla ifade eden bir devlet ortaya kmt, ran slm Cumhuriyeti. Tabiatyla bu devrim btn slm dnyasn heyecanlandrd. Devrimin bir olumlu etkisi de, tarihsel husumetler dolaysyla pek muhabbet duyulmayan, Acem palavras babnda sohbetlere konu olan ve kimilerinin Bunlar Hristiyanlardan da beter dedii iilie ynelik dlayc, nyargl bak deitirmesiydi. Fakat gelinen srete ran devriminin de tkand grld. Bu sadece rana zg bir sknt deil. Son yllarda slmc entelekteller ve slmi hareketler gerek teorik gerekse pratik alanda bir kriz ve belki de bir aray yayorlar. slmc dnce, artk dindar kitleler arasnda eskisi gibi heyecan uyandrmyor. Trkiye balamnda bir dnce akm olarak slmcln ne ifade ettiini, slmi hareketlerin gelime servenini ele alan bir say hazrladk. Elbette krizi ve imknlar btn boyutlaryla ele almak gibi bir iddiamz yok. Fakat en azndan bir muhasebe imkan olmas bakmndan baz meseleleri tekrar gndeme getirmek ve tartmak nemli. slmcln douu, tarihsel seyri, nefsi mdafaa oluu kadar slmclk dediimiz siyaseti ok deruni olarak kavrayamaymzdan ve o derinlie ilikin bir yaplanma oluturamaymzdan kaynaklanan baz skntlar da ele alan dergimizin bu saysnn temel meselelerimizi, nceliklerimizi gndeme getirmesi bakmndan nemli olduunu dnyoruz. Bu balamda, AKVde yaplan slmclk balkl Abdurrahman Arslan ve Ali Bulan iki ayr konferanslarnn metni ile Cevat zkaya, emseddin zdemir ve Mustafa Tekinin konutuu bir akoturum yer alyor. Gndem ksmnda, Ortadouda ve Trkiyede yaanan gelimeleri farkl bak alarndan ele alan yazlar yer alyor. zellikle Suriyede yaanan katliamlar ve Msr hvnnn zaferiyle sonulanan gergin cumhurbakanl seim sonularn ele alan yazlarn, slmcln yeni durumlar karsndaki muhtemel tavr ve tutumlar bakmndan dikkatle okunmas gerekiyor. nemli birok eseri seksenli yllardan itibaren Pnar Yaynlar tarafndan yaynlanan Roger Garaudy getiimiz ay vefat etti. Bu vesileyle kaleme alnan, Garaudynin eserlerini ve fikirlerini muhasebe imkn sunan yazlar dikkat ekici. Garaudynin ocandaki kl deil kz ne karmak aslolan. Evet bu ayn sonlarnda idrak edecek olduumuz Ramazann, tefekkr, tezekkr, tezkiye ve insanln ve slm dnyasnn fesattan, gafletten, rmlklerden, atmalardan, baskc rejimlerden kurtulu ay olmasn ve Kurnla dnp Kurnla dirilmeye vesile olmasn Rabbimizden niyaz ediyoruz. Yeni saymzda bulumak zere. Umran

GNDEM

TEMMUZ
Ahmet KAVAS

20
[gndem]

64
[dosya] [roger garaudy]

80

13 18 20 24 28 34

36 48

Modern Suriye Tarihi zerine Bir Analiz M. HSEYN MERCAN Suriyede yi htimal Kald m? ZAFER SAIROLU Her Krtaj Bir Uludere midir? M. NAL MENGOLU Ahlak Bir Sava Alandr MESUT KARAAHAN Hem Yaam Hakk, Hem nsan Hakk: Krtaj ve Nfus Denetimi DLAVER DEMRA Uludere Anneleri stanbulda MEHMET DEMR

slmcln Oluumu, Geliimi ve Bugnk Durumu AL BULA

80 87 90 92

Roger Garaudynin Ardndan CEVAT ZKAYA

slmclk Modern Dnyay Nasl Anlamlandryor? ABDURRAHMAN ARSLAN

Roger Garaudy Bir Asr Kapatt HAM SALH

Mslman Marksist Filozof Garaudy SEYYD VELED ABAH

64

Gemiten Gelecee slamclk CEVAT ZKAYA EMSEDDN ZDEMR MUSTAFA TEKN

Geleceimizin ekillenmesi u andaki hayatmzn amalarna baldr ROGER GARAUDY

Devrimin Absrdl
Sahibi Pnar Yaynlar Tic. ve San. A.. Adna lhan Gndodu Genel Yayn Ynetmeni emseddin zdemir Sorumlu Yaz leri Mdr Metin rkc dare Merkezi Halclar Cad. Kocaolu Ap. No: 38/1 Kat: 3 Fatih/stanbul Tel: (0212) 631 12 50 Fax: (0212) 631 16 21 www.umrandergisi.com umran@umrandergisi.com abone@umrandergisi.com Temsilcilikler Ankara: (0312) 435 94 48 zmit: (0542) 250 75 77 Trabzon: (0462) 321 95 44 Isparta: (0246) 223 24 87 Nasl Abone Olabilirsiniz?

[kritik - yaayan islam]

123
[kltr-sanat]

126
126
Necip Fazl, air Olmak ve Snrl Muhabbet M. NAL MENGOLU

103 114

hsan Eliak ve (Yeni) slmi Sosyalizm BEKR KARAKO

Fethi Ahmet Polat: Kurnn Ana Gayesi Hidayettir. AL TEMZ

120

Deerlerin Yap Bozumu Sonras Yeni Zmni Din Araylar m? NAC CEPE

130 136

II. Merutiyet Dnemi Ordu-Siyaset likisi GNGR GER

1. Abone olmak iin bir telefon amanz yeterli. Umran Dergisine abone olmak ve aboneliinizi yenilemek iin 0212 631 12 50 nolu telefon numarasn arayabilirsiniz. 2. abone@umrandergisi.com adresine isim, adres ve telefon bilgilerinizi bildirmek suretiyle de abone olabilirsiniz. Abone cretleri Yurt ii abone creti (1 yllk): 60 TL (KDV dahil) Yurt d abone creti (12 say, 1 yllk): Avrupa 60 EURO ABD: 80 USD, Avustralya: 85 AUD Abone cretini Nasl deyebilirsiniz? 1- Kredi kart numaranz telefon ile bize bildirerek. 2- Bir PTT ubesine giderek POSTA EK hesabmza creti yatrarak. (Ltfen posta eki zerine abone adn yazmay unutmaynz.) POSTA EK HESAP NO: 654482 ALICI ADI: PINAR YAYINLARI TC. SAN. LTD. T. 3- Ayrca aadaki BANKA HESAP numaralarna da abone cretinizi deyebilirsiniz. BANKA HESAP NUMARASI Garanti Bankas emberlita b. TL Hesab .Kodu: 44 Hesap No: 6298359 (Pnar Yaynlar Tic. San. Ltd. ti.) IBAN : TR95 0006 2000 0440 0006 2983 59
Fiyat: 5 TL Grsel Ynetmen Tekin ztrk
www.tekinozturk.com.tr

123

Hayat slmlatrmada Baz Ke Talar VAHAP YAMAN

KTAPLIK

Bask: an Ofset Matbaaclk

Cendere Yolu No: 23 Ayazaa ili/stanbul Tel: (212) 289 24 24 Pbx Faks: 289 07 87

Yaygn Sreli. Ayda bir yaymlanr. Temmuz 2012 Say: 215

Yaymlanan ilanlarn ve yazlarn sorumluluu sahiplerine aittir. Bu dergi basn meslek ilkelerine uymay taahht eder.

Umran TEMMUZ 2012 3

GNDEM
AFGANSTAN LE YEMEN ARASINDA EL-KADE
ORTADOUDAN DNYAYA Arapa yaymlanan gazetelerdeki yazan farkl eilimdeki gazetecilerin yazlarndan setiimiz yazlar her ay Ortadoudan balyla yaymlyoruz. Burada yaymladmz yazlarda ortaya konulan tm analizlerin doru olduu veya bunlarn tmne katldmz sylenemez. Yaynlamaktaki amacmz olaylarn yorumlanmasnda ortaya konulan bak as farkllklarn grnr klarak meseleler karsnda ortaya konulan analizlerin hangi argmanlardan hareketle yapldn okurlarmzn dikkatine sunmaktr. Yazlarn/yorumlarn bu perspektifle okunmasnn Ortadoudaki dolaysyla dnyadaki gelimeleri kavrama srecine nemli katklarnn olacan dnyoruz. Yazlar Harun Ersoy tarafndan evrilmitir. (Umran)

HASSAN HAYDAR
Eyl 2001 saldrlar akabinde ABDnin Afganistana saldrs sonras el-Kaide rgt liderleri arasnda yle bir sylem kendini gsterdi. ABD ordusunu zafer topraklarna ekmek, tpk daha ncesinde Sovyetler Birlii ordusunun yenilgiye uratlmas gibi bu orduyu da yenilgiye uratma amacyla zerinde iyi allm bilinli alnan bir karardr. Bu sylemin, rgtn saldrlarnn ve Afganistanda iledii hatalarn zerini rtme, liderlerinin ve zellikle de Bin Ladin ile Eymen Zevahiri arasnda hedeflerin ncelii etrafndaki fikir ayrln gizleme amac tamasyla birlikte rgtten baz lml liderler neredeyse ayn deneyimin tekrarland Yemene tandlar. ABDnin hedef alnmas, bilindii zere Zevahirinin Arap lkelerini kast ederek mrtetlere kar zafer elde etme noktasnda ban ektii akmn baarsz olmasnn ve ncelikle Amerikal ylann ban ezme ars yapan Bin Ladin akmnn egemen olmasnn sonucuydu. Ortada Afganistan gibi Yemen el-Kaidesinde de iki akm sz konusu. Biri yerel destekten istifade ederek Yemen i artlarna younlayor, lkelerde cihat toprandan zafer toprana gemeye abalyor, kontroln dayatmak iin Yemen ordusunun eitli blgelerdeki slerine saldryor, emirlikler ve vilayetler kuruyor ve kendi eriatn uyguluyor. Liderleri arasnda Said ehri ve brahim Asiri gibi Suudi Arabistanllar yer alyor. Yemen el-Kaidesindeki dier ikinci akm ise Yemenli Enver Avlaki ve Pakistanl Semir Han liderliinde faaliyet gsteriyor, Amerikallar hedef alyor, Amerikan sivil uaklarn tehdit etmek iin gizli patlayc dzenekleri gnderiyorlar. Amerikan saldrlaryla Avlaki ve Hann ldrlmesi sonras iki akm birbirine yaklat ve ifte hedef ilkesinde yani uzak veya yakn btn hedeflerin vurulmasnda anlatlar. Buna karn Amerikallar da stratejilerini deitirdiler. El-Kaidenin ikinci akmyla mcadele iini Yemenli yetkililere brakarak istihbarat faaliyetlerini ve darbelerini kendilerini tehdit eden el- Kaide akmnn yetkililerine ve unsurlarna younlamalar sonras nihayetinde iki el-Kaide akm arasnda ayrm yapmamay ve hangi akma ait olursa olsun rgtn btn ynetimini hedef almay kararlatrdlar. Yeni Yemen Cumhurbakan Abdu Rabbuh Mansur Hadinin merkezi devletin tekrar kontroln salamas, el-Kaideyi ve yandalarn igal ettikleri blgelerden karma karar,

11

Washington aleyhinde rgtn tehlikesinin artmas ve Amerikan hedeflerini vurma amal giriimlerin hz kazanmas sonras rgt adam akll yorma ve megul etme eilimine olumlu karlk verdi. Ancak Yemen ordusunun misyonu, dini, kabile ve siyasi etkenlerin birbirine gemesi sebebiyle olduka zor grlyor. Bu etkenler Yemenin bu misyonun arkasnda birlemesini engelliyor. zellikle de Mslman Kardeler geen hafta bakent Sanada gerekleen ve el-Kaidenin stlendii intihar saldrsn knamakta gecikmi ve hatta olay nceki cumhurbakan Ali Abdullah Salihin akrabalarna iaret ederek aile terr erevesinde deerlendirmek suretiyle el-Kaide rgtn aklamaya almt. Yemen ordusunun glerini konulandrmak zorunda kalaca byk sahalar sebebiyle misyon daha da zorlayor. Zira gney blgelerinin el-Kaide rgtnden kurtarlmas, ordunun sabit ve deiken mevzilerinin rgt savalar iin daimi hedef olmas anlamna gelecektir. Tabi bu durum devletin kabileleri ve slmclar el-Kaide savalarna arka kmamalar noktasnda ikna edememesi halinde geerli ki bu da yakn vadede uzak grlmektedir. Yemendeki operasyonlar yneten Merkezi Haber Alma Tekilat ClAnn efliini yrtm olan ABD Savunma Bakan Leon Panetta birka gn nce u an bu lkeye dorudan askeri mdahaleye gerek olmadn, pilotsuz uaklarla yaplan saldrlarn ABDnin gvenliini tehdit eden el-Kaide liderlerini hedef alarak maksadn yerine getirdiini aklad. Ancak el-Kaidenin Amerikan hedefine ynelik eylemlerinden birinde baarl olmas halinde Washingtonun tutumu ne olacak? rgt Afganistandaki hatalar tekrarlar ve Amerikallar kendine ekmeye alrsa Amerikallar da saldrma hatasn tekrarlar m? Denizde artan Amerikan askeri ynana dair Yemende azdan aza dolaan haberlerin doruluk derecesi nedir? (Londrada Arapa yaynlanan el-Hayat gazetesi, 31 Mays 2012)

4 Umran TEMMUZ 2012

 BR KATLAM DERN DOURUYOR

ABDULBAR ATWAN
ama krsalndaki el-Kubeyr beldesinde yaanan ve rivayetlerin ounluuna gre rejim destekisi milisler eliyle boazlanarak ve yaklarak yaklak 100 kiinin ldrld katliam, Suriye rejimini drmek ve Libya senaryosunu tekrarlamak iin yabanc mdahaleyi hzlandrmak isteyen Suriyeli ve Arap evrelere en iyi hediye oldu. Bu katliam Hula katliamndan bir haftadan az bir sre sonra gerekleti. Devlet bakan Esedin kendisi Hula katliamn izlediimiz irkinlik ve barbarlkla ileyenleri vahiler olarak nitelemiti. O katliamda ounluu boazlanm elli ocuk ldrlmt. Suriyeli yetkililer her zamanki adetleri olduu zere katliamn yaandn tamamen yalanladlar. Sonra silahl terristler eliyle dokuz kiinin ldrldn itiraf ettiler. Akabinde de tam bir sessizlik iine girdiler. Bu katliam ileyenler silahl gruplarsa niin bu yetkililer uluslar aras denetilerin beldeyi ziyaret etmelerine, soruturma yapmalarna ve tanklklarna bavurmak iin katliamdan kurtulanlarla konumalarna izin vermedi? Suriye Haber Ajans, yetkililerin gzlemcilerin beldeye gitmesine izin verdiini belirtti fakat uluslar aras gzlemciler ekibinin komutan General Robert Mood, kendisinin ve bir grup arkadann olay yerini incelemek ve katliam soruturmak iin Hamaya gittiini ancak Suriye ordusunun kontrol noktalarnn ve silahl sivil milis gruplarnn kendisini durdurduklarn ve iini yapmasn engellediklerini belirtti. Suriye yalanlamas ciddi ise niin uluslar aras ve Suriye soruturma komisyonunun bu katliamlar soruturduunu gremiyoruz? Suriye soruturma komisyonlarnn drstl yok zaten. Bu katliamlar Suriyede yrtlen mezhepi temizlik halkalarndan biridir, Suriyenin corafi ve demografik birliini paralayacak, gelecek onlarca yl birbiriyle savaacak deforme olmu kk oluumlar yavrulayacak mezhepi i sava ateini tututuran ve hatta daha da alevlendirecek olan fitildir. Suriye rejimi uluslar aras askeri mdahale ihtimallerinin gerilemesinden rahatlam durumda. Zira ncelikle Rusya, in ve rann desteini alyor ve Batl glerin Irak ve Afganistanda can ve parasal dzlemlerdeki maliyetli mdahale senaryolarnn tekrarlanmas ynndeki endielerine bel balyor. Ancak rejimin bilmedii husus, Batnn hatalarndan dersler kard ve Libyada yaananlara benzer ekilde yeni planlar gelitirdiidir. Libyaya tek bir askeri gndermedi ve hava saldrsyla yetindi. Suriyede ortak Bat-Arap hareketlenmesi alternatif bir senaryoya dayanmaya balad. O da boucu ablukayla destekli uzun vadeli ypratma sava kanalyla rejime kar savaa girmek iin Suriyelilerin ve baka Araplarn kullanlmas. Rejimin nnde iki seenek var: lki korumas ve desteinden beslenen bu milisleri frenlemesi ve

Ortadoudan

ikincisi milislerin kendi kontrol dnda olduunu, kendisinin veya hesabna alanlarn talimatlaryla hareket etmediklerini itiraf etmesi. kinci ihtimalin gerekleeceini dnmyoruz. Bu katliamlar rejimin ierideki ve dardaki yalnzln arttrmas yan sra devrilmesi ve Suriyenin kaosun hakim olduu baarsz bir devlete dntrlmesi iin silah ve savaacak gnlller gndermek isteyenlere gerekeler ve kantlar salamaktadr. Rusya rejime desteini ve devrilmesi ynndeki d askeri mdahaleyi engellemeyi srdrecektir. Bunda hibir kukumuz yok. Sergey Lavrov dn Astanada lkesinin Suriyede d mdahaleye izin verecek bir kararn Gvenlik Konseyinden kmasn engelleyeceini aklad ancak Rusyann bu tutumu, rejimin Hula ve Kubeyrde grdmz gibi mttefiklerini skntya sokacak eylemlerde bulunmay srdrd takdirde deiebilir. Rus tutumu tedrici ekilde deimeye balad. Lavrovun yardmcs Michail Bogdanov, Moskovann Suriye halk kabul ederse Suriyede Yemendekine benzer bir iktidar geiini kabul edeceini belirtti. Bu aklamay gzlemciler Kremlinin bakan Esedden vazgetii eklinde yorumlad. Bogdanov Suriye liderinin akbetinin bizimle ilgili bir ey deil, Suriyelilerin kendileriyle ilgili bir konu dedi ve Yemenliler Yemen senaryosunu kendileri tarttlar, Suriyeliler ayn eyi yaparsa ve Yemen senaryosunu benimserse bizler onlara kar deiliz diye de ekledi. Krizin bandan beri Moskovann bakan Bear Esede verdii en net mesaj bu. Mesaj Suriyede d mdahaleye kar kmak hali hazrdaki donukluun kabul edilecei anlamna gelmez. Rusya ahslar deil, rejimi destekliyor. Rusya kendi karlarn eksiksiz koruyacak her Suriye rejimini desteklemeye hazrdr diyor. Sper devletler duygular ve deerlerle hareket etmez, stratejik karlarna gre politikalarn ve ittifaklarn formle ederler. Rus tutumundaki bu hzl deiimin ABD ile vard anlamann meyvesi olmasn garipsemiyoruz. ki lke aralarnda, Irak konusunda Rusyann mttefiki Saddam Hseyini brakmasna yol aan benzer bir anlamaya varmt. ABD Dileri Bakan Hillary Clinton Suriye dosyasyla ilgilenen Fred Hoffu Moskovaya gndermi ve Rus dileri bakan szcs Alexander Ukashvi, Hoffun Kofi Annan plann destekleyen uluslar aras koalisyonu glendirmek iin en ideal alternatifleri ele almak zere Rus dileri bakanlndaki yetkililerle greceini belirtti. Clintonun stanbulda Suriye dostlar acil toplants yaplmasn talep etmesi ve Azerbaycandan sratle bu toplantya umas tesadfi deil. Suriye rejimi u gnlerde byk bir trajedi yayor. Glerinin veya hesabna alan baz milislerin iledii katliamlarn kendisini bu trajediden karmayaca ve aksine boaca kesin. (Londrada Arapa yaymlanan Kudslarabi gazetesi, 8 Haziran 2012)
Umran TEMMUZ 2012 5

GNDEM
ARAPLAR YAKIN VADEDE AYDINLANIR MI?
HAM SALH
n sekizinci yzyl sonlarnda Alman filozof Kanta Sayn profesr bizler aydnlanma anda myz? diye bir soru yneltmilerdi. Kant ise Hayr ancak bizler aydnlanmaya doru giden bir adayz eklinde cevap vermiti. Biz Araplar aydnlanm myz? diye ayn soru sorulsa Hayr bizler aydnlanm deiliz ve esasnda aydnlanma yolunda yryor da deiliz eklinde cevap verirdim. Alman zaman ile Arap zaman arasndaki devasa fark grn. Her ikisinin arasnda 2,5 asrlk bir zaman var ve bununla birlikte Almanlar o zaman medenileme, aydnlanma ve sivil devlete bugnn Araplarndan daha yaknlard. 2012 ylnn Araplar deil de 1780 ylnda Almanlarn aydnlanma yolunda yryor olmas, Hristiyan kktencilikten ve mezhepi fikirlerden ayrlmas, bir felaket veya trajedi deil mi? Bizler u an ters ynde gidiyoruz. Ancak bununla birlikte gelecein nmzde olduunu sylemekte srar ediyorum. Kire tutmu mumyal rejimlerin adm adm ke doru ilerlediine inanyorum. Bu ynyle, durgun batakl harekete geirdii iin Arap Baharna teekkr ediyoruz. Umduumuzu vermedii doru ancak yaratc etkileri yakn zamanda durmayacak tarihi bir sre balatt. Kant bazen gerektiinden daha fazla cesur ve ann ilerisindeki fikirlerini geirmek amacyla baz nlemler alrd. Almanya Kral II. Friedrichi aydnlk olmakla vd biliniyor. Friedrichin despot olduu doru ancak bilim adamlarna ve filozoflara aratrma, dnme ve yaynlama zgrl veren aydn bir despottu. Aydn despot 15. Fransa Kral Luis gibi zalim despottan daha iyi deil mi? Byk Friedrich, Voltaire de dahil kktenci krallarnn zulmnden kaan Fransann btn aydnlarn saraynda karlard. Aratrmalar yapmalar, bilim, dnce ve din konularnda tam bir zgrlk iinde tartmalar iin Berlin Akademisinin kaplarn onlara at. Tamamen aratrma ve Avrupa halklarn aydnlatmaya younlamalar iin onlara maa veriyordu -bizim tarihimizde bir benzerini halife Memunda gryorum sadece- ve hatta Hristiyanlk inanlar etrafnda dnen tartmalara bizzat katlyordu ancak avamn tepkisinden korkarak baz nlemler alyordu. O bile halkndan korkan byk bir krald. Bugn Arap ve Mslmanlarn durumunda olduu gibi kktenciler ounluu vaazlar, dualar ve kutsallklarla cahil kitlelere hakimdi. Din adamlar her an avam krala kar harekete geirebiliyor, ynetimi tehdit ediyordu. Dolaysyla honut edilmeleri, dnler ve hediyeler sunulmas gerekiyordu. Kant kral vdnden ikiyzl deildi, drstt. Kendi zamannda aydn bir despotun varln mmkn olann en iyisi olarak gryordu. Aksi takdirde kktenci demokrasi ve Hristiyan rahipler gelecekti. O vakit zgr seimler dzenlenseydi rahipler ezici ekilde kazanrd. Zira aydn bir elit hari halk henz aydnlanmamt.
6 Umran TEMMUZ 2012

Bu yzden kral vd ve kral kendisini din adamlarndan daha az korkun olmayan sarkl veya fesli despotlardan koruyordu. Bu kimseler Kanttan phe ediyorlar ve dini yanl anlamalarn eletirerek altlarnda kuyu kazdn biliyorlard. Kant birinci derece bir saf ve ahlakl dindard. Dinin zn kabuundan nasl ayracan biliyordu. Aydn despotun vefat ve kardeinin olunun tahta kmas sonras ac ekti. Maalesef bu isim Hristiyan kktencilerinden birinin etkisi altnda daha sorunlu ve zalimdi. Yeni kralla zgrlkler ve zellikle de dini ve inan konularnda dnme zgrl snrlandrld. Kant tehditler ald ve ilk defa hayatndan korktu. Bu yzden din aratrmalarn hemen durdurma karar ald. Allahtan bu gerici kraln dnemi uzun srmedi. Filozof Din Sadece Akln Snrlar Kapsamndadr adl nl kitabn tamamlamak iin nd. Bu ekilde Hristiyanlk ile modernlii veya din ile akl ve aydnlanmay uzlatrd. Bu ekilde Hristiyanln gerici, mezhepi yorumunu yani derinleerek miras kalan yorumu yendi. Almanyay ykan mezhep savalar ve katliamlar zerindeki ilahi meruiyeti silip ald. Kant kesinlikle ateist deildi, dinin daha aydnlk ve rasyonel bir baka anlay olduuna inand. Dinin bu yeni anlam yani mezhepi olmayan aydn rasyonalist anlam yokken lkenin iki byk mezhebi Papac Katolikler ve Lutherci Protestanlk arasndaki ekimelerin paralad Alman ulusal birlii oluturulamad. Bu birlik Kantn lmnden yetmi ve Hegelin lmnden krk yl sonra 1871de Bismark eliyle gerekleti. Peki btn bunlardan ne karabilirim? Dnce reformunun siyasi reformdan nce olduunu. Yani Kant, Hegel ve dierleri olmasayd Bismark olmazd. Aydn dnce olmasayd aydnlk siyaset de olmazd. Arap Baharnda aydn dncenin rolne ilikin btn bu ihmal niin diye aryorum. Bu dncenin yokluu hayal krc eil mi? Adil mamn yarglanmas endienin ba deil mi? Ortaa zihniyetiyle yani tekfirci fikirleri, aydnlarn ve sanatlarn peine den entelijans mahkemeleri braklmadan modern sivil devlet oluturulabilir mi? Mezhepilik ve partizanlk datlmadan, akllar aydnlanmadan Arap Bahar baarl olamaz. Fikri aydnlanma olmadan hibir Arap veya slm lkesinde ulusal birlik oluturulamaz. Dolaysyla ilkokuldan itibaren kk ocuklarn bedeninde mezhepilik ve blnmeleri derinletiren klasik eitim programlarn deitirmeliyiz. Bu havada ulusal birlii nasl oluturabiliriz? Bu yzden Arap aydnlk dnce devrimine Arap siyasi baharn tamamlamalar, bahara ve kurbanlarna layk olmalar arsnda bulunuyorum. Fikri radardan yoksun siyaset krdr ve siyasi pratie aktarlmayan dnce ksrdr.(Londrada Arapa yaymlanan arkulevsat gazetesi, 30 Nisan 2012)

 LEME LE MLLYETLK ARASINDA RAN

RIDVAN SEYYD
ranl genler hl Ali eriatinin Ali ias ile Safevi iasn ayrma konusundaki sylemini dile getiriyorlar. lki ehitlik ve mazlumluk iilemesi olup bar, gvenlik, adalet ve insann insanln istemektedir. kincisi ise gcn, kontrol altna almann, mezhep adyla savalar amann, insanlar zerinde zorbaln ve kafataslar zerinde imparatorluklar kurmann iilemesi. eriati ah dneminde suikasta uramasyla birlikte yeni slm cumhuriyeti liderleri nezdinde tercih edilen isimlerden deildi. Ancak bu sylem Irak-ran sava srasnda sadece iilemenin iki trn ayrmak iin deil, Saddamn Ali iasna sahip rana ynelik savan knamak iin yayld. Savatan sonra bu sylem veya ayrm ok az kullanld. Sebep ise insanlarn bu sylemi unutmak istemesi deil, sylemin ran devletinin ierideki eilimlerinin ah dnemini ve randa ilk ii devletini kuran smail Safevi zamann oka hatrlatmasyd. Ne var ki 1980lerdeki bu korkun sava derinlerde kanayan bir yara brakt. ii ile Snni veya Araplar ile ran arasndaki ilikiler dzleminde kullanlmaya hazr hale geldi. Blgemizde yaananlar iki mezhep ve iki millet arasndaki bu derin atmalar tekrar yzeye kard. dncelerle kalmad, politikalara, taktiksel ve stratejik hesaplara geti. lk balarda Rafsancani ve Hatemi dnemlerinde Araplarla ilikiler normalleti. ABDnin ran ambargosu 1980de Tahrandaki elilikte Amerikal diplomatlarn rehin alnmas srecindeki gibi kald. Bin Ladin savalar ABDye saldrnca ve kvlcmlar sadece Afganistan ve Iraka deil, btn Araplara srayan ABDnin terrle sava balaynca ba ars geri dnd. lgin olan ABDnin terrle savandan en fazla istifade eden iki lke srail ve rand. srail Amerikan gvenlik, askeri ve siyasi evrelerle, Krtlerle ve dardaki Irak muhalefetiyle temas kurdu. ran mezhepilik ve milliyetilii uyandrarak hatta girdi. ABD ve NATO ile ittifak kurarak Afganistana, Irak muhalefeti ve ABD ordusuyla da Iraka girdi. Bunu yaparken de iki gerekeye dayand: Afganistan, Pakistan ve Irakta Snni kktencilikle mcadele, Hizbullah ve Filistin slmclar kanalyla Filistin dosyasnda Amerikallara ve sraillilere bask. 2006-2007 yllarnda kendimizi Irakta iiler ile Snniler arasndaki mezhep savann iinde bulduk. ok gemeden Lbnana uzand bu sava. Basklarn Krfez Araplar zerinde arttn grdk. Hepsi de Amerikallarla mcadele gerekesi altndayd.

Ortadoudan

rann karc politikalar deimedi. Deien ise Amerikan politikalar oldu. Bu politikalar oul Bushun son dneminden itibaren Irak trajedisinden kmak ve ran zerinde nkleer basky arttrmak iin esnek g politikalarna dnmek gerektiini dnd. ran sadece Irak ve am lkelerinde deil, nkleer dosya da dahil her eyi elde edeceini dnd. Derken Arap devrimleri oldu. ABD, ran, Rusya, srail ve Trkiye yaananlar Snni devrimler olarak grd. Devrimler rann Arap dnyasndaki temel mttefiki Suriyeye ulat. rann mttefiki Maliki ile Krtler, Snniler ve baz iiler arasnda anlamazlk ba gsterdi. Tahrandaki yneticiler kendilerini her yerde Irak, Suriye ve Filistinde savunma konumunda bulurken nkleer dosya sebebiyle zerlerindeki Bat ablukas artt. Her yerde mezhep kartn kullandlar. Devrimci Arap halklar ve zellikle de Suriyedekiler kendilerini ve Hizbullah yuhalad iin bu durumu Amerikallarla mcadele olarak izdiler. Bu yzden son olarak milliyetilik faktrn kullandlar. Ahmedinejad igal altndaki Birleik Arap Emirlikleri adalarnda grnd srpriz ekilde. Ahmedinejad ran milliyeti hassasiyetlerini krklemek ve kendisine ynelik grlty dindirmek iin BAE adalarn ziyaret etti. Ziyaret sonras Arap kart sesler ykseldi ve ran toprak btnlnden konumalar oald. ran iileme tehditi altnda olmad. Buna ramen velayet-i fakih rejimi 20 yldan fazladr iilemeyi kulland. ran milliyetilii tehdit altnda deildi ancak ran, devrim ihra etme ad altnda her meselede baarsz oldu. Devrimci ve askeri hkmetler ieride baarsz olunca d konular krklemeyi alkanlk edindiler. Esede bakn, hl kendi sorununun sebebinin direnii rejim olmasna balyor. Hamaney ve etrafndakileri dnelim. eride yaananlardan dikkatleri uzaklatrmak iin Snni-ii veya ran-Arap ekimesini krklyorlar. rann Irak veya Suriyenin harap olmasndan veya Krfezin kartrlmasndan nasl istifade ettiine anlam veremiyorum. Ancak devrimden beri hakim olan gelii gzel politikalar bunlar. Devrimleri srasnda Saddam onlarla mcadele etti ve geride byk kin brakt. imdi zgrlk ve saygnlk zamannda bizle mcadele ediyorlar. Sonularnn daha az tehlikeli olmamasndan endieliyim. Ancak dier yandan niin General Sleymani, General Kaddafi, Saddam ve Esedden daha akll olsun ki?! (Birleik Arap Emirlikleri gazetesi ttihad, 6 Mays 2012)
Umran TEMMUZ 2012 7

GNDEM
SOLCULAR DEMOKRASYE KARI!
YASER ZEATRE
as anayasasnn hazrlanmas komisyonunda ye olan Fasl niversite hocas Muhammed Tuziye gre anayasa komisyonu muhafazakrlar ile solcular eklinde ikiye blnmt. roni solcularn despot ynetimin glendirilmesini en fazla savunanlar olmasyd. Tuzi komisyon iindeki solcular, slmclarn seimleri ezici stnlkle kazanmas ynndeki endienin harekete geirdiini, bu yzden ne parlamentoya ne de partilere gvendikleri, zetle halka gvenmediklerini ve bundan tr iktidarn despotluunun glendirilmesini savunduklarn belirtti. Emperyalizmle mcadele, Filistin sorununun merkezi oluundaki kararllk, baz solcularn ve milliyetilerin baz ald direni ekseni, solcularn, yolsuzlua bulam diktatr Bear Esed rejimini destekleyen tutumlarn hakl karmann rts olduu kesin. Hi kukusuz Fasl arkadamzn bahsini ettii Fasl solcularn bilincinde bu konu yer almad. Arkadamz solcularn slmclarn halk desteinin artmasna ynelik endielerinde temsil edilen tutumlarn yorumlarken gayet akt. Suriye halknn devrimine kar duranlarn vnd btn bu sylemler hi ikna edici grlmyor. Zira solcularn ounluunun bilincinde slmclara dnk endie daha fazla yer alyor. Esed rejiminin alternatifi ulusalclk ve solculuk olsayd tablo byk lde farkl olur, Suriyelilerin istedii zgrlk sylemleri lehindeki direnii sylemler ortadan kalkard. Suriye halknn bu devrimiyle direnii hedeflemedii, Filistine ve mmetin sorunlarna komplo kurmad tartmasz. Aksine yolsuzluk iindeki diktatr rejimin hakir grd zgrlk iin ayakland phesiz. Bu kimseler birazck mantkl olsalard yolsuz rejimi temize karmaya karn halk komplo kurmakla sulamazlard. Suriye halk Tunus, Yemen, Msr ve Libya halklarnn ayaklanmas gibi ayakland. Batnn Hsn Mbarek, Muammer Kaddafi, Ali Abdullah Salih, Zeynel Abidin Bin Aliye ynelik tutumunun da bu liderlerin direniinden mi kaynaklandn bilemiyoruz. Yoksa dier halklar farkl amurdanken bir tek Suriye halk m mmetin sorunlarna komplo kuruyor? Solcularn diktatr rejimlerle birlikte alma hikayeleri yeni deil. Tunusta Bin Ali ynetimi slmclarla mcadelede sol gruplar kullanyordu. Ardndan Nahda hareketine kar tam zafer elde ettiini dnmesi sonras solcularn zerine gitti. Msr solunun ekseriyeti slmc gleri bastrmas noktasnda Mba8 Umran TEMMUZ 2012

rek rejiminin mttefiki idi. Solcu Gruplama Partisi Bakan Rfat Saidin hayatnda Mslman Kardeler dnda bir ura olmad, i gc hvan lekelemek ve hedef alnmalarn hakl karmak iin tarihlerini kazmak ve gerekleri arptmak. Sol glerin halk ayaklanmalar karsndaki tutumlarn takip edenler bu tutumlara slmclara ynelik endienin nasl hakim olduunu, slmclarn ilerleme ve halkn gvenini kazanma anslarn bitirmek iin btn gleriyle nasl altklarn greceklerdir. Bu yzden sol gler bir yasann veya anayasann ayrntlarn ancak bu dar adan ele almaktalar. slmclar bir seim turunu kazandklarnda bu solcular baarya gtren etkenleri tahlil ederler. Bu etkenler arasnda insanlarn slmclara olan gveni yoktur. Keza halkn bilincinde kendi siyasi ve fikri dncelerin d de yoktur. Onlarn sorunu, blgede dini bir uyann olduu, bu uyann halklarn bilincinde daha fazla etki ettii, baka teorilerin insanlarn ok az nezdinde kabul grd ve dolaysyla slmclarn blgeci ve aireti baka kesimlerle birlikte seimleri kazanmasnn doal olduu gereini kabullenmek istememeleridir. Ayrca slmclar tek bir renk olarak dnmediler. slmclarn renkleri ok ve eitli oldu. Hatta baz zamanlar birbirleriyle ztlatlar. Baz solcularn ve milliyetilerin -bazlar diyoruz nk sahne insafl olmay gerektiriyor- slmclara nispet olsun diye ykselttikleri sylemlerle elierek kendilerini kirletmeleri utan verici. zellikle de bu tavr oylarn azaltrken ve kredilerini arttrmak yerine tketirken... Daha da kts ilerinden Mslman olmayan bazlarndan mezhepilik kokusunun gelmesi. Bu koku siyasal slmc faaliyetlere girmi veya dindar Mslmanlar bir yana sradan Mslman provoke edecek ekilde konumalarnda yer alyor. Blgede yeni bir tarih yazlyor ve btn taraflarn, adn yazdraca sayfay semesi gerekiyor. Acaba bu sayfa diktatr ve yolsuzluk sayfas m olacak yoksa zgrlk ve oulculuk mu? zellikle de ikincisi direniin sylemlerine ve Filistinin kurtuluuna daha vefaldr. Direni ve Filistinin kurtuluu sloganlarn despot rejimler iktidar ve servet zerindeki kontrollerini srdrmek iin kullanmaktadrlar. (rdn gazetesi Dstur, 7 Mays 2012)

Ortadoudan

SLMCILARIN GRLER M SORUN, VARLIKLARI MI?

FEHM HUVEYD
unusta hkmete bakanlk eden slmc Nahda Partisi temsilcilerinden biri lkede grev ve oturma eylemleriyle kaosu yayanlara ve retimi fel edenlere kar eriatn hkmlerinin uygulanmasn istedii iin Kurucu Meclisin yelerinin hayrete dtklerini okuduk. Arkadamz bu kimseleri yeryzndeki bozguncular olarak grm. Nahdaya mensup milletvekilinin 26 Ocaktaki oturumda bombasn atmas sonucu haber ajanslarnn yer kreye yaymas sonras haber geen Cuma gn birinci sayfalarda yaynland. Adamn syledikleri meclisin ciddiye almad ve tartmad bir grten ibaretti. Hkmet szcs bu grle ilgili yorum yaparak hafife ald. Hkmetin gsterileri ve oturma eylemlerini yeryznde bozgunluluk yapmak olarak grmediini belirtti. Ayrca Nahda Partisinin program Maide suresinin Allah ve Rasl ile savaanlar ve yeryznde bozgunculua alanlar knayan 33nc ayetinin hkmne ve ieriine gnderme yapmaktan uzaktr. Parti hkmetin, eylemleri bitirmek veya gsterileri durdurmak iin iddete bavurmayaca szyle konuyu netletirdi. slmi sylemin kavram ve mfredatlarnn kullanlmas sebebiyle ilk kez medya yaygaras koparlmyor. Zira birka hafta nce de Tunusta yer yerinden oynamt. nk babakan iktidara geldii ilk gnlerde adaleti tesis etme noktasnda rnek alnacak bir model olarak grlmesi asndan mer Bin Abdlaziz dnemindeki slm hilafeti deneyiminden bahsetmiti. slm hilafetine iaret etmenin kzdrd kimselerin ou ayaa kalkt. Oysa adamcaz hilafetin kurulmas ars yapmam, sadece o zamanda somutlatrd deerin alnmas temennisinde bulunmutu. mer Bin Abdlaziz adil halife ve beinci Raid halife olarak grlp tarihe gemiti. Msr bu balamda bir patlama yaad. Mslman Kardeler cemaati liderlerinden birisi Mslmanlarn olgun tablosu iinde gururland ve o dnemde hakim olan hak ve adalet deerlerine uymay temenni ettikleri tarihi deneyim olmas asndan hilafetten bahsetmiti. Gazetelerden biri bu kiinin hilafeti kurma ars yaptndan bahsetti. Bir baka gazete ilk sayfasndan hvann hilafeti bilfiil kurduunu yazd. Sol liderlerden biri ayakland, hilafeti knama ve dezavantajlarn sralama balamnda bir dizi makale kaleme ald.

Arap Bahar havasnn zgr seimlerin yapld birok Arap lkesinde slmi kimliin ortaya kmasna yol amas sonras bu sinyalleri ve dolaysyla baz evrelerde hayrete dme hallerinin tekrarlanmasn bekliyoruz. Bu durum en nemlileri unlar olan birka aklayc notu gerekli klyor: - Bu slmi sylem yeni deil ancak hakim despot rejimlerin blgesinde engellenmi ve bastrlmt. Kant ise, bu sylemin halklarn zgrln geri almas sonras yzeye kmas. zgrlkle birlikte gerek kimliklerini de geri aldlar. Dolaysyla kltrel referanslarna dndler. Bu yzden srpriz bu dil deil, duyduklarnda hayrete den bakalarnn tepkileri. - slmc akma mensup olanlarn bu dilini garipsememeliyiz. ounluu siyaset alannda yeniler ve henz daveti sylem dilinden kurtulmadlar. Bunun yan sra laiklerin, solcularn veya milliyetilerin diliyle bize seslenseler meruiyetlerini kaybederler. Ayrca bakalar da slmclarn dili ve kavramlaryla konusa onlar da meruiyetlerini kaybederler. - slmclarn dili liberallere garip gelse de liberal ve demokratik bak asyla dahi tahamml ve sayg gsterilmesi gerekmektedir. roni, liberallerin bize sabah akam tekine saygnn gerekliine dair vaazlar verirken bu tekinin, slmc akma mensup olduunda sulamalara maruz kalmas, uzaklatrlmas, liberalizmi savunma adna susturulmas. - u ana kadar duyduklarmz bireylerden kan grlerin aklanmasnn tesini gemiyor. Sreci bir ynde deitirmekten ok tutumlar sergilemeyi amalyor. - Grlere garip veya anormal olsa dahi yer verilmeli. nk bizler herkesten kendilerini itidal ve sorumluluk lsnde ifade etmelerini isteyemeyiz. Bu tr grlerle karlarsak hukuk erevesinde kaldka tahamml gstermek gerekli. Ancak u iki durum hari. nsanlardan byk bir oran bu gr benimserse veya grn sahipleri bu fikirlerini siyasi bir karara dntrebilirlerse topluma bask unsuru oluturabilirler. Baz zamanlar bana bu itirazlar slmclara veya tutumlarna deil de aslnda basit ekilde slmclarn varolularna ynelikmi gibi geliyor. (Msr gazetesi uruk, 30 Ocak 2012)
Umran TEMMUZ 2012 9

GNDEM
SUDANDA YEN G TSUNAMS
Dr. ABDULVEHHAB EL-EFEND
etiimiz aylarda Sudandan Krfeze gn artmas yan sra Libyaya gn younlatna dair birok kaynaktan eitli bilgiler gelmiti. Bu gten byk sektrler etkileniyor. En nemlileri salk, eitim ve farkl mesleki sektrler. Dikkat eken nokta bu gn boyutu, ekonomi ve hassas hizmet sektrlerine etkisi. Geen birka hafta zarfnda Sudann bakentine yeni Libya devletine ii alm iin heyetler geldi. Heyetler doktorlar ve salk personelleri yan sra niversite hocalarna younlatlar. Ayn zaman zarfnda Suudi Arabistan heyetleri geldiler ve baz ender bulunan hayati branlardaki niversite hocalaryla anlamaya younlatlar. Binlercesinin ilgili meslektekilerin saygnlna dokunacak ekilde bu heyetlere akn etmeleri dikkat ekiciydi. Durum Kuzey Afrika genlerinin lm tekneleriyle bir ekilde Avrupa kylarna akn etmesine benziyordu. Bu gelimeler, Sudandaki ekonomik artlarla ilgili tehlike anlar alyor ve geen on yln Sudanllarn Bat da dahil farkl lkelerden gelen ters g tehdit etmektedir. Zira petroln akmasyla birlikte ekonomik artlarn iyilemesi ve ardndan bar anlamasnn imzalanmasyla gelen siyasi alm sonras birok siyasi muhalif lkeye dnmt. Ayrca mesleki kadrolar ve i adamlar lkeye dnmeyi tercih etmiti. Bu durum nispeten ekonomik ve hizmet sektr artlarnn iyilemesine katkda bulundu. Buna ramen lke ekonomik skntlarla mcadele etti. Bu skntlarn baz gstergeleri zellikle niversite mezunlar arasndaki isizliin had safhadaki ykseliiydi. Ancak gneyin ayrlmas ve petrol gelirlerindeki byk gerileyi sonras ekonomik artlar artan bir ktlemeye neden oldu. Bu ktleme enflasyonun ykselmesi, isizliin artmas ve ekonomik krizde kendini gsterdi. Sorun silahl ekimelerin artmasyla daha da zmszleti. Bunu hkmet gelirlerinin byk oranda dt bir zamanda askeri harcamalardaki art izledi. Bu da enflasyonun artmasna, hkmetin harcamalarn yerel borlanmayla rtmesi sebebiyle Sudan parasnn yabanc para birimleri karsnda deer kaybetmesine katkda bulundu. Bu artlarda hkmet, i pazarnn genilemesinin arac ve gurbetilerin tasarruflarn ekerek salam paralara kaynak olmas itibariyle da gn artmasn zmnen ve aktan olumlu karlad. Ancak bu politika birok paradoksla kar karya. lki g kapsn alacak olanlar isizler snfndan olmayacak. zellikle de hizmet evreleri, salk ve yksek renim alanlarnda hassas mesleklerdeki uzmanlar hedef alacaklar.
10 Umran TEMMUZ 2012

Bu kayplarn telafi zorlaacak ve btn sektrlere ve zelikle de zaten ehil kadrolarda had safhada bir kriz yaayan eitim sektrne olumsuz yansyacak. Buna karn hkmet birok sebepten tr gurbetilerin tasavvurlarn ekme noktasnda da kronik bir zorluk yaayacak. En nemlileri hkmetin Sudan, gurbetileri her taraftan snrlamalarn kuatt bir cezaevine dntrmesi. Ortada Sudanl gurbeti vatandan lkeden kma giriimi srasnda karlaaca karmak ve maliyetli ilemler var. Bu da zorunlu olmadka gurbetinin lkesine dnmemesine ve biroklarnn tasarruflarn bir baka lkeye ynlendirmeye sevk ediyor. Sudan hkmeti on yldan fazla bir sre nce vatandalarna k vizesini kaldrdn aklamt. Bu uygulama geri kalm ve haksz bir uygulamayd. Neredeyse dnyann baka hibir lkesinde bir benzeri yoktu. Ancak hkmet bu karardan hemen dnd ve k vizesini dayatt. Bunun yan sra ak serbest politikaya ramen salam parann tedavl zerindeki snrlamalar gurbetilerin tasarruflarnn ve baka salam para transferlerinin ounluunun resmi kanallarn dnda yaplmas anlamna geliyor. Gurbeti yatrmlarn ekseriyeti, baka yatrmlar zerindeki snrlamalar, ilemlerin zorluu ve vergilerin okluu sebebiyle emlak sektrne yneliyor. Btn bunlardan dolay hlihazrdaki g dalgas lkenin ekonomisine zarar verecek ve salam para akyla bu zarar telafi edilemeyecek. Ekonominin slahnn, savalar ve ekimeleri sonlandrmak, btn siyasi glerin ina srecine olumlu katlmn salamak suretiyle siyasetin slahndan, lkenin istikrarndan, komu lkelerle ve uluslar aras ortaklarla ilikilerin slahndan ayrlmad malum. Bu ynteme yolsuzlukla mcadele ve kamu kurumlarnn iyi ileyiinin salanmas iin zorunlu effaflk metodu da girmektedir. Bu durum, zerinde iyi allmam gn sebep olabilecei felaketin telafisi ve zm iin acil ve bitirici kararlarn alnmas gerektii gereini ortadan kaldrmaz. Bu kadrolarn gn telafi etmek iin salk ve yksek renim gibi hayati alanlarda meslek kadrolarnn cretlerinin iyiletirilmesi kanlmaz. Ayn zamanda k vizesi iptal karar uygulanmal, gurbetiler birimi kaldrlmal, yolculuk belgeleri karrken veya yenilenirken denen cretler dnda gurbetiler zerindeki tm harlar kaldrlmaldr. Bu da gurbetilerin tasarruflarn lkeye aktmalarna olumlu yansyacaktr. (Londrada Arapa yaymlanan Kudslarabi gazetesi, 8 Haziran 2012)


MISIRIN YEN CUMHURBAKANI

Ortadoudan

MUHAMMED MURSYE
CEMAL SULTAN
llaha krler olsun bugn, cumhurbakan Hsn Mbarekin cumhurbakanlndan uzaklatrlmas sonras Msrn yaad en gzel gndr. Devrimin ikinci zaferidir. Msrllarn Mbarekin azlinden saatler nce nefeslerini tutmas gibi btn Msrllar cumhurbakanl seimlerinin nihai sonularna ulamadan ve dnya Muhammed Mursinin devrim Msrnn cumhurbakan olduunu renmeden nceki saatler boyunca nefeslerini tuttular. Bu tarihi bir gndr ve tarihin yeni aldr. Bir halkn marjinalletirilmesi, kahredilmesi, aalanmas, iradesiyle oynanmas ve hakir grlmesi sayfalarn dren bir gndr. Msr halknn kendisinin karar sahibi olduunu, yneticisini kendisinin belirlediini ve setiini ilan ettii gndr. Cumhurbakanl seimleri sonular ilkelerin karlar diline galip geldii ezici bir sava gzler nne serdi. Bu savata kendine ve vatana gven korkun bir kapsam iinde yaylan korku havasna galip geldi. Msrllarn bilinci, devrimi bitirmek, tarihin tekerini tekrar geriye gtrme, Msr halkna hegemonya ve klelii geri getirmek iin milyarlarca Msr parasn pompalayan medyann eytani sistemini yendi. Msrllarn, sularn rtecek ve daha fazla yama yapmalarna gz yumacak bir cumhurbakannn gelmesi umuduyla eski rejimin kalntlarndan milyarlarca Msr parasnn pompaland oylar satn alma giriimlerine galip geldi. Cumhurbakanl kavgas ok boyutlu ve nice dersler var. Belki de bu boyutlarn ve derslerin banda, ordunun resmi, zel ve sokak medyasnda ustaca ynettii karalama kampanyalar sonras slmc akmn gcn kk gren btn bu saygsz seslere verilen byk ders gelmektedir. Profesyonel ve uzman gvenlik organlar geen alt ay boyunca ve parlamentoya girmelerinden itibaren bu karalamay ok iyi yapyor. Sonular slmc akmn semenler nezdindeki gveninin geriledii ve bundan sonra hibir seimi kazanamayacaklar ynndeki aklamalarn hasta bedenlerin kuruntular ve temennileri olduunu gzler nne serdi. Muhammed Mursi ilk tur seimlerde yaklak 13 milyon semenin oyunu almt. Aslnda bu oran bu kuruntulu seslere yant iin yeter de

artard. Keza seim sonular iki taraf arasnda byk grlmeyecek bir farkla geldi. Bu da Msr deneyimini cumhurbakannn yzde 1 farkla ve hatta bazen bu rakamn da altnda bir farkla kazand kkl demokratik deneyimleri kategorisine koymaktadr. Mursi seimlerdeki rakibi efike kar yaklak yzde 3 farkla veya yaklak 1 milyon oy farkyla seimleri kazand. Bu durum nihayetinde seimi kazanan adayn toplumun yarsn ciddiyeti, bu makam hak ettii ve layk olduuna ikna etmek iin byk bir aba harcamaya ihtiya duyaca anlamna geliyor. Sorumluluun, sorunlarn ve keza komplonun bykl dikkate alnarak bu bitirici ve tarihi anda yeni cumhurbakanna samimi bir tavsiyede bulunuyorum. Alaca ve imdiden hazrlna balayaca ilk karar, vatansever liderlerimizden birini temelde btn devrim glerini iine alan kapsaml ulusal birlik hkmeti kurmakla grevlendirmelidir. Dr. Muhammed Baraday gibi bir isme bu grevi vermesini arzuluyorum. Zira gelecek ekime ncekinden daha az nemli deil. Askeri Konseyin ynetime mdahalesiyle mcadele etmek byk ulusal bir ittifaka ihtiya duyuyor. Gc ne olursa olsun tek bir ulusal g Askeri Konseyle ba edemez. Msr devriminin ilk gnlerinden u ana kadarki deneyimi askerin kapsaml ulusal bir kenetlenme karsnda olduunu hissetmedike geri adm atmayaca ynndedir. Ordu tek bir grupla mcadele ettiinde pervaszca hareket etmesi ve grmezlikten gelmesi kolay olur. Msrn ve devrimin gelecei ve kar iin ve daha ak ifade ile Mslman Kardelerin ve partisinin kar iin en nemli ve en byk admn Dr. Muhammed el-Baraday gibi byk ve bamsz siyasi bir isme hvann kesinlikle ounluunu temsil etmeyecei bir ulusal hkmeti kurma grevi vermek olmas gerekir. nk bu hkmete biilen rol, Askeri Konseyin cumhurbakanl seim sonular ortaya kmasndan saatler nce bilfiil daraltt cumhurbakanl makamndan daha nemli ve tehlikeli olacaktr. Felaket sonular douran hatalar dizisinin dzeltilmesi iin tarihi bir frsattr bu. Yeni cumhurbakannn bu hatalar ciddiye almasn ve byk ncelik vermesini rica ediyoruz. (Msr gazetesi Msriyyun, 18 Haziran 2012)
Umran TEMMUZ 2012 11

GNDEM
MURS ERBAKAN MI, ERDOAN MI?
MUHAMMED RUMEYH
sr, Tunus, Libya ve dier Arap lkelerinde yakn gelecekte Siyasal slmclar parlamentolarda ounluu ve hatta cumhurbakanlklarn elde edecekler. nmzde baarl ve baarsz slmi ynetim modelleri var. Herkes sorunun slmda deil, iktidara gelen Mslmanlarda ve modern toplumu ynetme dncelerinde olduunda hemfikir. nsanlk sosyal ve siyasi rgtlenmede baarl admlar att. Trkiyenin akil adamlar iin llmesi gerekli bir deneyim olduunu dnyorum. AKP elde ettii baarya kolay ulamad, daha nceki baarsz ve hatta ac deneyimlere ramen. Trkiyede Siyasal slmn 1980lerden itibaren bir yry oldu. lkinde baarsz olundu, ikincisinde vizyon ve eylem dzeldi. Necmettin Erbakann 1996da babakan olarak iktidar deneyimi uzun skntlar sonras byk lde baarsz oldu. Bu deneyim DYPnin ortaklyla iktidara yaknlamas asndan tabiri caizse idealdi. Erbakan yzlerce yl nce uygun olann bugn de uygun olacan tahayyl etti, kendisi ve partisi siyasi hayattan uzaklatrlarak bir kriz dnemine girildi. Erbakann iktidardaki ilk ii douya ynelmek oldu. lk d gezisini Tahrana yapt. Tercihinin doru olmad akt. Bir sre sonra lkelerinde siyasal slm teslim ettiini iddia edenleri arlad bir toplant gerekletirdi. Bart konusunu ncelemesi nedeniyle kendi toplumuyla dorudan ekimeye girdi. Sonrasnda onun yasakl olduu bir dnemde bartl bir vekilin parlamentoya girmesinde srar etti. Bunda baarl oldu ancak bartl vekilin vatandalktan karlmas ile bir siyasi sava patlak verdi. ktidardaki bu itihat etrafndaki siyasi ve kltrel haritay okuyamad ve uygun zamanlamay grmedi. Bu da Erbakan kmaz yola gtrd. rencileri Erdoan ve Gl kendisine ilk isyan edenlerdi. Partisi ikiye blnd. Erbakan ekimenin zirvesinde AKPye oy verenlerin cehenneme gideceini belirtti. Yalnz modern Trk deneyimindeki gen ekip hocann hatalarndan ders ald. Bu gen ekip politikasn, baar elde edebileceine inand drt prensibe dayandrd: Yerel, blgesel ve uluslararas siyaseti anlamak, siyasi oyunun artlarn kabul, vatann btnl ve dmanlar provoke etmemek. Bu drt prensiple AKP iktidarda baarl oldu. Erdoann ilk d gezisi ABnin bakenti Brksele oldu. Trkler ekonominin bu kalesine girmek istiyordu. Sonra laik cumhurbakan Ahmet Necdet Sezerin AKP iktidarnn balarnda yapt ankayann bartllerin bulunaca bir yer olmad aklamas geldi. Sezer bakanlarn ankayaya bartl eleriyle birlikte gelemeyeceini kast ediyordu. Parti bakanlarnn esiz gitmesi karar ald ancak AKP patlak vermesi istenen kavgay geitirdi, gerilime meydan vermedi. Partinin geri adm att byk tasar zina yasasyd. Parti, destekilerinin protestosu altnda bu tasary geri ekti ancak parti yelerinin kanaatlerine ve parlamentoda ounlua sahip olmasna ramen -bunu tali bir konu olarak grd iin- kavgaya girmemek iin bu tasary yasalatrd. AKP iktidar tamamen eline alamad. Ynetime, Trk halknn kabul ettii byk Trk akil isimlerini de katt. Irakn igal edildii 2003te uluslararas ilikiler snavna ktnda 12 Umran TEMMUZ 2012

parti ABDnin Trk hava slerini kullanma talebine tarafsz bir tutum sergiledi. Trkiyenin mttefikini kzdrmamak iin karar alma sorumluluunu parlamentoya tad ve parti yelerine telkinde bulunmad. Parlamento Amerikan glerine izin vermedi. Bylelikle parti istediini gerekletirdi ve mttefikle dmanlk iine girmeden dze kt ve olay sratle unutuldu. AKP, ekonomik canlanmann ve demokrasi savunmasnn gereklemesini istedii iin btncl bir vizyon belirledi. Bylelikle Trklerin yeni deneyimi baarl oldu. Ekonomi sektrnde tarihi byme saland. nceki ynetimlerin brakt korkun borlar neredeyse bitti. Ekonomide dnyada ilk 16 lke arasna girdi. Ayrca vatandalarn sloganlar deil, baarlara ikna etmeye dayanan demokratik deneyim gerekletirdi. Erdoan ve partisi Trk laik kanadn olumsuz ynlerini kulland ancak laik kanadn kazanmlarn da grd. Partici deil ulusal bir proje icra etti, yryne slmc akm dndakileri de katt. Erbakann d politikas baarszlnn asl sebebiydi, ilgintir ki Erdoann izledii d politikas baarsnn sebebi oldu. Erdoan bakalarn provoke etmeden Trkiyenin karlarn gerekletirdi. Ayrca sraille ilikileri ittifak ilikisinden bazlarnn dnd gibi dman deil, rekabet ilikisine dntrd. Hatta AKP tpk komu televizyonlarn igal eden drama dizilerinin yaylmasnda yaand gibi sanat bile Trkiye iin kulland ve turizme arlk verdi. u soruya yant vermek iin bu zeti yaptm: Acaba Msr hvan, Tunus ve Libya baarl Trk rneini tekrarlayabilirler mi? Halihazrda bu imknsz grlyor. Dini daveti devlet idaresinden ayrmaya ve insanlara effaf ekilde, karlkl demokrasiye inanarak, muhalif tekini marjinalletirerek -dman klarak deil-, kuatarak hizmet etmeye dayanan stratejik bir dnce kanalyla bu tekrar mmkn olabilir. Msr hvannn resmi internet sitesine girdim ve sitenin tekilere ynelik dmanca ifadelerle dolu olduunu grdm. Erdoann ilk admlar muhalefetle grmek olmutu. Msr Hrriyet ve Adalet Partisinin ilk admlar parlamento ve anayasa komisyonlarn ele geirmek oldu. Trklerin ilk projeleri 300 byk ekonomi projesini hayata geirmekti. Msr parlamentosunun ilk projesi yargya mdahale oldu. Trkler insanlarla ilikide duygusal sylemi ap gereki oldular. Duygusal daveti sylem hl Arap lkelerinde hakim. Trkler kendilerinin tek aktr deil, aktrler iinde bir aktr olduklarn vurguladlar ve burada bazlar tek bana oynamak istiyor. Kanmca Arap hvannda farklar yan sra modernleme admlarnn nemini bilen akil isimler var. Ancak yallar klasik rgt yap ve fikri gelenek gerei genlere modern devlet ina etme ve dinamik bir ynetimle modern bir devlet ve ekonomi kurma izni verecek mi yoksa evre, gelien artlar ve hakim kltr, hvan genlerinin ve yeniliki akmn kalknma hedeflerine ulama eilimi ve vizyonu karsnda takoz olarak m duracak? Bu soruya gnler cevap verecek? Yani Mursi veya Arap siyasal slmc partiler ErbakancI m yoksa Erdoanc m? (Londrada Arapa yaymlanan arkulevsat gazetesi, 19 Haziran 2012)

GNDEM

stikrarszln Glgesinde Kaos, stikrarn Glgesinde Bask:

Modern Suriye Tarihi zerine Bir Analiz

M. Hseyin MERCAN
rtadounun nemli aktrlerinden olan Suriyede bir yl akn sredir devam eden olaylar ve lke iindeki katliamlarn gnden gne artmas Suriyenin tm dnyann gndeminde nemli bir yer almasna neden oldu. Rusya ve ran gibi iki nemli gcn Suriye rejimine ynelik desteklerini her ortam ve zaman diliminde yenilemeleri ve bata ABD olmak zere Batl glerin ciddi kararlar alma hususunda tedirgin olmalar blgedeki deiim srecinde Suriyenin konumunun dierlerinden daha farkl olduu gereini ortaya kard. Birlemi Milletlerin (BM) olaya mdahale etmesi ve Kofi Annan nclnde bir zm plann uygulamaya koymas dahi Suriyede ne rejimin katliamlar durdurmasna ne de Bear Esed ve ekibinin iktidar brakmasna yol at. Kresel ve blgesel glerin kendi karlar etrafnda kurguladklar politikalardan istifade etmeye alan rejim, eline geirdii frsatlar en iyi ekilde deerlendirerek hem

Brokrasi, ordu ve sivil toplumu kendi bnyesinde btnletirmeyi baaran Esed, mutlak lider figrnn hakim olduu otoriter bir rejim ina etti. Tek parti ve tek adam otoriter rejim tiplerinin hakim olduu lkelerde ak bir ekilde grlecei zere Suriyede de rejim kart muhalefetin olumasnn nne geilmeye alld. Esedin kendi ahsnda btnleen bir devlet inas esnasnda eitli meruiyet aralarn kulland grlmektedir. zellikle slm dini ve Arap milliyetilii sylemi Esedin kendisini ve rejimini merulatrma aralar olarak nemli bir yere sahiptir.

tarihinin derinliklerinde yatmaktadr. Bu bakmdan Suriyenin bugnn anlamak ve yarnna dair projeksiyon sunabilmek iin lkenin dnn iyi analiz etmek ve zellikle satr aralarnda gizli meseleleri dikkatli bir ekilde okumak gerekmektedir. Arap Milliyetiliin Kalbi Birinci Dnya Savann ardndan Ortadou blgesi byk bir karanln iine girmi ve blgedeki birok denge bir anda sfrlanmt. ngiliz ve Franszlarn blgeye ynelik planlar dahilinde harita zerinde ciddi deiimler meydana gelmi ve yeni devletler ortaya kmaya balamt. Mekke Emiri erif Hseyinin olu Faysala (Kral) ngilizler tarafndan vaad edilen Suriyede ksa sreli Faysal ynetiminin ardndan Franszlar mdahale ederek lkeden Faysal karmlar ve Suriye topraklarnda bir manda ynetimi kurmulard. Suriye ve Lbnan topraklarn brakmak istemeyen
Umran TEMMUZ 2012 13

muhaliflere hem de tm dnyaya ar mesajlar vermeye devam etti. Tm dnyann gzleri nnde binlerce insan ldren ve bu tr faaliyetlere devam eden rejimin bu cesareti nereden ald sorusunun cevab ise modern Suriye

GNDEM
Franszlar, ngilizlerin Suriyeyi Faysala brakmasn istememiler, bunun sonucunda hedeflerine ulaarak bu topraklar ynetmeye balamlard. Kral Faysaln Suriyede zorla karlmasn ardndan ngilizler Irak ona brakarak bylece Faysal da sakinletirmeye almlard. Osmanl mparatorluunun son dnemlerinde balayan ayrlk dncenin bir yansmas olarak imparatorlukla balar tamamen kesilmi ve imparatorluunun ortadan kalkmas ile de bu corafya tamamen ngiliz ve Franszlarn kontrol altna girmiti. Arap milliyetiliinin kalbi konumunda olan Suriyede Fransz manda ynetimiyle birlikte muhalif hareketler balam ve bamszlk mcadelesi iine girilmiti. Arap milliyetiliinin doduu ve Osmanlya kar Arap dnyasndaki ayrlk hareketlerin nemli merkezlerinden birisi olan Suriyede Franszlara kar da benzer bir tavr alnarak mcadelenin boyutu artrlmt. 1940larn banda Suriyenin bamszlnn sinyalleri iyiden iyi gzkmeye balam ve Franszlar sona doru yaklatklarn anlamlard. Bununla birlikte, Franszlarn Suriyede etkisi sonraki yllarda daha ok hissedilecek olan etnik ve dini farkllklar zerine ina ettii siyaset, modern Suriye tarihinin belirleyici unsurlarndan olacakt. Bu dnemde zellikle Osmanl dneminden kalma nemli ailelere ve Snni elitlere kar krsaldaki nfusu daha hareketli ve etkin bir hale getirmeyi amalayan Franszlar,
14 Umran TEMMUZ 2012

Nusayri ve Drzi nfusa ynelik zel politikalar ortaya koydu. Toplumdaki dengeleri deitirerek kendisine daha rahat bir alan amaya alan Franszlarn bu giriimi her ne kadar Suriye toplumunda nemli yaralar asa da bamszlk arzusunu engellemeye yetmedi. Uzun sre devam eden mcadelenin ardndan 1946 ylnda Suriye bamszln kazanarak Ortadou blgesinde siyasal denklemin nemli bir sac aya haline geldi. Bamszln ilan eden Suriye, ksa bir sre demokrasi tecrbesi yaam olsa da 1949 ylnda Sami el-Hinnavi tarafndan gerekletirilen askeri darbe ile ynetim baka bir forma brnd. Blgede modern ulus-devlet yaplar iinde ilk askeri darbe olan ve bir bakma daha sonraki yllarda gerekleecek olan farkl lkelerdeki askeri darbelere de nclk eden el-Hinnavinin ynetime el koymasnn ardndan ksa bir sre sonra Suriyede yeni askeri darbe gerekleti. Ayn yl iinde st ste tane darbenin meydana gelmesi Suriyenin istikrarsz bir yapnn iine girdiinin en byk delili oldu. Nitekim 1958 ylnda Msr ile Birleik Arap Cumhuriyetinin tesisine kadar lke iinde ynetim srekli olarak el deitirdi. Msrla birlikteliin de ksa srmesi ve iki devletin 1961 ylnda ayrlmasnn ardndan lke yeniden istikrarsz ynetim yapsna dnd. stikrarszln istikrar siyaseti haline geldii Suriyenin 1960l yllar siyasi, iktisadi ve toplumsal adan lkenin byk zararlar grmesine yol at.

1963 Martnda Baas Partisinin Suriyede ynetime el koymas ile farkl boyutta bir gerilim yaanmaya balad. Baasn sivil ve askeri kanad arasnda balayan atmann sonucunda 1966da yeni bir darbe gerekleti ve Salah Cedid, Muhammed Umran ve Hafz Esedin ban ektii Baasn askeri kanad ynetime el koydu. ktidar Mcadelesi Ekseninde Suriye Modern Suriye tarihi ve siyaseti zerine yaplan almalara genel olarak bakldnda, ounun iktidar mcadelesi zerinden bir okuma gerekletirdii grlr. Patrick Seale ve Nicolas van Dam gibi iyi bilinen Suriye uzmanlarnn kitaplarnn isminde iktidar mcadesi ibaresinin gemesi bu duruma gzel bir rneklik tekil etmektedir. 1963 ylnda gerekleen Baas darbesine kadar Suriyede daha ok Snni elitler arasnda bir iktidar mcadelesi sz konusudur. Franszlarn etkisiyle Suriye iinde daha mobil hale gelen Nusayri nfusun sayca askeriyede artmas 1950li yllarn ortasndan itibaren yeni gerilim ve mcadele alanlarnn olumasna neden oldu. Baas iktidar ile birlikte sivil ve askeri kanat arasnda balayan iktidar mcadelesi 1966 ylnda Baasn subay kadrolarnn ynetimi ele geirmesinin ardndan kendileri arasnda gerekleen bir iktidar mcadelesine dnd. Salah Cedid ve Hafz Esed birlikte hareket ederek uzun sredir yol arkadal yaptklar Muhammed Umran tasfiye ettiler. 1967 ylndaki sraile kar


alnan hezimetin ardndan Esed ile Cedidin arasndaki gerilimin artmas lke iinde yeni bir mcadelenin balamas sonucunu dourdu. Esedin Cedide kar Baas ve ordu iindeki yaplar iyi rgtlemesi ve siyasi dilini Arap milliyetilii ve blgesellik zerinden kurmas, daha yerel bir siyaset vizyonuna sahip Cedidin elini zorlatrd. Nitekim, Esedin iktidar kadrolarnda yaknlarn nemli yerlere getirmesi ve muhalefetini artrmasnn ardndan 1970 Kasmnda parti ii bir darbeyle Suriyede ynetimi ele geirdi. Hafz Esed liderliinde yeni bir rejimin ina srecine kadar gerekleen zaman diliminde Suriyede iktidar mcadelesinin ne kan faktr olduu ve istikrarsz bir siyasi dzenin hakim olduu grlmektedir. Bu istikrarsz dnemde gerekleen askeri darbeler, ynetimin sk sk el deitirmesi, demokrasi denemelerinin baarszlkla sonulanmas lke iinde ciddi kaos ortamnn olumasn beraberinde getirdi. Siyasi alandaki bu kaos hali, ekonomik gerilemenin ve toplumsal refah dzeyinin dmesinin temel nedeni oldu. Esed iktidarnn balad 1970 Kasmndan itibaren Suriyede yeni bir dnem balad. Suriye zerine yaplan almalarda Esed ncesi ve Esed dnemi olarak temel iki ayrmn gereklemesi olduka makul gzkmektedir. lk balarda tek parti ynetimi zerinden otoriter rejim anlaynn hakim olduu Suriyede uygulanan politikalar ve Esedin iktidarn

Modern Suriye Tarihi zerine Bir Analiz

tesisi iin allmas gerekliliini tm Suriyelilere dev olarak vermesi meruiyet araynda kullanlan dier bir nemli argmandr. nc dnya lkelerinin genelde i politikada baskc, d politikada ise dman ina edici siyaset anlayna sahip olduu vakas zerinden Suriye ynetimi tahlil edildiinde benzer bir durumun yaand tesbit edilecektir. Muhalefetin varln sonuna kadar engelleyen ve darda ise srail faktr zerinden byk bir dman oluturarak toplumsal dinamikleri ynlendirmek isteyen rejim lke iindeki ve dndaki tm sreleri rejimin varl ve sreklilii dairesinde ele almaya almtr. Bu balamda, Suriyede toplumun talepleri ya da karlarndan ziyade rejimin ncelikleri erevesinden bir kar algs oluturulduu grlmektedir. Esedin ina ettii yapda rejimin gvenliinin salanmas temel ama olarak benimsenmi ve rejimin sreklilii esas alnmtr. Muhalefete kar uygulanan basknn kkeninde rejimin gvenlii ile ilgili korkular szkonusudur ve bu korku zerinden siyaset gelitirilmektedir. Suriye Mslman Kardelerine ynelik 1970lerin ortalarndan itibaren artan ve 1982de Hamada byk bir katliamla sonulanan bask politikalarnn esas gerekesi rejimin iktidar kaybetme korkusundan kaynaklanmaktadr. 1980 ylnda karlan 49 sayl kanun dahilinde Mslman Kardeler mensubu olan herkesin sulu saylaca ve idam ile cezalandrlacann belirtilmUmran TEMMUZ 2012 15

Hafz Esed

mutlaklatrmas tek partiden tek adama geiin yaanmas sonucunu dourdu. Brokrasi, ordu ve sivil toplumu kendi bnyesinde btnletirmeyi baaran Esed, mutlak lider figrnn hakim olduu otoriter bir rejim ina etti. Tek parti ve tek adam otoriter rejim tiplerinin hakim olduu lkelerde ak bir ekilde grlecei zere Suriyede de rejim kart muhalefetin olumasnn nne geilmeye alld. Esedin kendi ahsnda btnleen bir devlet inas esnasnda eitli meruiyet aralarn kulland grlmektedir. zellikle slm dini ve Arap milliyetilii sylemi Esedin kendisini ve rejimini merulatrma aralar olarak nemli bir yere sahiptir. ktidar ele geirmesinin ardndan ksa bir sre sonra Nusayriliin slmn bir kolu olduuna dair fetva almas ya da Suriye Anayasasnn nc maddesinde yer alan Devlet bakannn dini slmdr ve slm hukuku yasamann ana kaynadr ibareleri rejimin meruluk araynn nemli yansmalardr. Ayn ekilde Esedin, Arap milliyetiliinin desteklenmesi ve Arap birliinin

GNDEM
esi ve bu olayn Hafz Esede ynelik bir suikast giriimin ardndan gereklemesi rejimin korkularnn ne boyutta olduunu da gstermektedir. Varln bask ve sindirme zerine kuran her rejim alternatif bir oluumu yok etmeyi ncelik saymtr. Esed rejiminin bata slmi hareketler olmak zere Suriye iindeki tm muhalif sesleri susturma politikas, varln bakalarnn yok edilmesi zerine bina etmesinden kaynaklanmaktadr. D politikada Filistin davasn savunan, srail kart politikalar ile Araplar zerinde etkin olmaya alan ve sraile kar elini glendirmek zere Filistinli gruplara ve dardaki slmi hareketlere destek veren am ynetimi, ne var ki lke iinde slmi hareketleri byk tehdit olarak grmekten ve gstermekten geri durmamtr. Suriyenin d politikadaki ncelikleri mercek altna alndnda ok kartl bir siyaset anlaynn varl ilk etapta dikkat eker. Farkl gler arasnda denge siyaseti kurmaya alan rejim, Hafz Esedin iktidarnn ilk gnlerinden oul Bear Esedin iktidara getii 2000 Haziran da dahil olmak zere gnmze kadar devem edegelmitir. Souk Sava dneminde Sovyetler Birliine yakn bir grnt izmekle birlikte Sovyet Blounun bir paras olmayan Suriye, ayn zamanda anti-Amerikanc bir syleme sahip olmakla birlikte ABDnin karsnda da tam olarak yer almamtr. Orta Douda Msrsz sava, Suriyesiz bar olmaz sz, Suriyenin blgesel
16 Umran TEMMUZ 2012

Hafz Esed

denklem iinde ne kadar hayati bir role sahip olduunu gstermektedir. Sovyetler Birliinin yklmasnn ardndan yeni kurulan dzene ayak uydurmaya alan Esedin Krfez Sava esnasnda ABD ile birlikte yer almas ve tm d politika sylemini srail kartl zerine kurmasna ramen Madrid Bar Konferans sreciyle birlikte srail ile bar grmelerine balamas ok kartl ve rejimin karlar eksenli politika anlaynn nemli gstergeleridir. Ayn ekilde ran ile kurulan iliki ve Hizbullaha salanan destein, blgede etkin bir aktr olmak ve lke iinde oluabilecek muhalif giriimleri engellemek adna gl bir rejim yaps oluturmak iin belirlenen stratejiler olarak okumak gerekmektedir. Hafz Esed Sonrasnda Suriye Hafz Esedin kendi ahsnda btnletirdii bir rejimi devralan Bear Esedin devlet bakan olduu ilk gnlerden itibaren tartlan en nemli konu oul

Esedin babasnn yolunu takip edip etmeyeceiydi. Bear Esedin iktidarnn ilk dnemlerinde alm, demokrasi, insan haklar gibi kavramlar ska kullanmas Suriyeyi yakndan takip eden tm lkelerde deiime dair bir mit meydana getirdi. am Bahar olarak adlandrlan bu sre gerek rejimin asli kadrolarnn kkl deiimlere izin vermemesi gerek Bear Esedin kkl reformlar uygulayabilecek bir dirayete sahip olmamas srecin kesintiye uramasna yol at. lke iinde eitli yumuamalar gzkmesine ramen toptan bir deiimin yaanmas mmkn olmad. D politikada ise ok kartl ve rejimin karlar ekseninde bir alg genel olarak benimsenmeye devam edildi. Lbnan eski babakan Refik Haririye dzenlenen suikastn ardndan uluslararas toplumun saldrdan Suriyeyi sorumlu tutmas ve Suriyenin ciddi bir meruiyet aray iine girmesi siyasi almlar da beraberinde getirdi. Bu dnemde benzer bir d politika alm gerekletiren


Trkiye ile yaknlama artt. Ankara-am arasnda kurulan diplomasi hatt iki lkenin ortak birok anlama ve projeye imza atmasn beraberinde getirdi. Ayn ekilde 2006 ylnda srail ile Hizbullah arasndaki savata Esedin Hizbullaha aktan destek vermesi, 2008 ylnda srailin Gazzeye ynelik saldrlar esnasnda gl bir muhalif dil kullanmas Araplar nezdinde Esedi ve Suriyeyi daha etkin bir konuma getirdi. Trkiye ile yaknlamann yan sra Rusya ve ran ile varolan tarihsel balarn kuvvetlendirilmesi, ABye ynelik zel politikalarn gerekletirilmesi ve dnyann farkl corafyalaryla eitli dzlemlerde iliki gelitirilmesi Suriyenin blgedeki en nemli aktr olmasn salad. Darda gerekleen birok deiim ve alma ramen rejimin, hl iktidar kaybetme korkusu zerinden hareket etmesi ve kkl reformlara kapal olmas Suriyenin i siyasetinin benzer ekilde devam etmesine neden oldu. Baba Esed ve oul Esed dnemleri karlatrldnda Bear Esedin babasnn politikalarndan baz sapmalar gstermi olsa da bunlarn daha ok yntemsel olduklar ve temel paradigmaya ynelik bir deiimi barndrmadklar gzlemlenmektedir. Arap dnyasnda balayan deiim srecinin Suriyeye sramasnn ardndan rejimin iddete bavurmas ve katliamlar gerekletirmesinin, onlarca yldr devam etmekte olan rejimin gvenliine dair korkularn bir

Modern Suriye Tarihi zerine Bir Analiz

ve destek saladklar grlmektedir. Suriyede masum insanlarn katledilmeye devam ettii bu srede, ciddi yaptrmlarn hl hayata geirilememesi ve rejimin byk bir zgvenle saldrgan tutumunu devam ettirmesi lkedeki deiim ve gei srecinin zorlu olacana iaret etmektedir. Bugnk yaanan gelimeleri dikkate aldmzda, geleneksel i ve d politika algsnn benzer ekilde devam ettii grlmektedir. Bu nedenle Suriyedeki krizin zlebilmesi iin daha derinlere inilmesi ve Suriyenin dnnde yatan iliki alar zerinden yaplacak analizlerle sorunun zmne dair nlemler alnmas gerekmektedir. Aksi takdirde deiim srecinin ok daha zor gemesi ihtimal dahilindedir. 1970de Esedin iktidar ele geirdii tarihe kadar kaosun hakim olduu istikrarsz bir yapnn olduu Suriyede, Esed rejiminin tesisi ile istikrarl ama bask ve sindirme politikalarnn hakim olduu bir yap meydana gelmitir. Suriyenin geleneksel siyaset anlay ve kltrn iyi okuyarak analiz etmek ncelikli olmaldr. stikrarl ama kaos ve basknn olmad yeni bir yapnn tesisinin yollar aranmal ve Batl glerin mdahalesinden uzak ve Suriyenin kendi dinamikleri dahilinde ina edilecek yeni bir siyasal yapnn olumas iin temkinli ve stratejik admlar atlmas gerekir.
Umran TEMMUZ 2012 17

rn olduu aka grlmektedir. Arap devrimlerinin gerekletii dier lkelerden farkl olarak Suriyede ordunun rejime daha fazla sadk olmas ve zellikle de Nusayri aznlktan mteekkil zel birliklerin varl rejimin iddet politikalarn uygulamasn kolaylatrmaktadr. zel birliklerin varlklarnn rejimin varl ile mmkn olduunu bilmeleri masum insanlara kar acmasz ve sert biimde mdahalede bulunmalarnn temel nedenidir. Bu durum Suriyede katliamlar gerekletiren askeri birliklerin vicdani bir anlaytan ziyade rejimin karlarn korumaya endeksli olduklarnn delilidir. lke iinde rejimin uygulad bask politikalar katliamlarla devam ederken lke dnda da gerek muhalefet gerek blgesel ve kresel gler Suriye zerinden hesaplar yapmaktadrlar. ran ve Rusyann Suriyeye ynelik desteinin temelinde, bu iki devletin blgede Suriye zerinden kendilerine saladklar alann byk etkisi vardr. Buna ek olarak bata ABD olmak zere dier Batl glerin Suriye konusunda temkinli admlar atmas Suriyenin blgesel denklem iinde nerede konumlandn gstermektedir. zellikle de Bear Esed sonras Suriyeye dair belirsizlik ve slmc bir yapnn iktidara geldii takdirde izlenecek srail ve Filistin politikas birok kresel g iin soru iaretleri oluturmaktadr. Esed rejimine kar Batl bir blok olmasna ramen bu devletlerin el altndan statkonun devam etmesi ynnde bir aba iinde olduklar

GNDEM

Suriyede yi htimal Kald m?

Zafer SAIROLU
1963de askeri bir darbe ile iktidar ele geiren Hafz Esed, Baas Partisi etrafnda oluturduu ve ounluu lkenin Nusayri aznlndan oluan bir brokrasi ile lkeyi 40 yla yakn bir sre skynetim altnda tutarak ynetmeyi baard. srail ile devam eden sava bir atekes ile canl tutup sona erdirmeyerek, lke iindeki bask siyasetine meru bir zemin oluturmaya alt. Yllarca insanlar kendi akrabalarna bile gven duymakszn, hreti lke snrlarn am muhaberat denen istihbarat ve polis gcnn errinden kendilerini uzak tutmaya altlar. Az deil, neredeyse 40 yl sren bu ortam, lkenin insanlarna ne kendileri ne de lkeleri iin baka bir hayalin kurulmasna el vermedi. 2000li yllarda Bear Esedin iktidarn bana gemesi ile birlikte, insanlarn gelecee dair mitleri bir derece de olsa yeerdi. Ne de olsa yeni bakan, kimlik kart olmakszn faks ekilmesine ya da cep telefonu ve internet kullanmna izin vermiti. Oul Esed, Batda okumu ve yetimi biri olarak, halkn yannda bir bakan profili iziyordu. Bazen Cuma namaznda halkn arasnda, bazen sabahn erken saatlerinde bir caddede kendisine rastlayanlar az deildi. Bear Esedin babas tarafndan uzun yllar boyunca
18 Umran TEMMUZ 2012

oluturulmu demir yumruklu brokrasiye ramen iyi eyler yapmaya altn duymak nadirattan saylmazd. Rejimin Islah ve Devrilmesi 2012 ylnn mart aynda Kuzey Afrikadaki Arap lkelerinde balayan halk devrimleri umutlar ayaa kaldrd. amdaki Msr ve Tunus bykeliliklerinin nnde balayan ve saylar onlarla ifade edilen gstericilere, Suriye askerlerinin sert mdahalelerinin ardndan balayan olaylar, lkenin krsal kesimlerinden balayarak dalga dalga lke geneline yayld. 1982 ylnda yirmi bine yakn insann, oluk ocuk demeden katledildii Hama ve Humus ehirleri isyan dalgalarnn en iddetli biimde grld yerler haline geldi. dlib

gibi Trkiye, Dera gibi rdn snrna yakn blgeleri de sard isyan dalgalar. Halk isyan ettike ebiha diye bilinen ve acmaszl ile nam salm Mahir Esede bal gler her geen gn artan bir iddetle halk ezmeye devam ettiler. Suriyede ortaya kan halk hareketlerinin, daha ok sanayi ehri olarak bilinen Halep ve ticaret ehri olan amda nisbeten daha ge balamas ve bu iki ehrin sakinlerinin krsal kesimler kadar ayaklanmaya hevesli grnmemeleri nasl anlalmal? Bu iki ehirde yaayan ve lkenin orta snfn temsil eden kesimlerin, halk hareketleri iinde nde bulunmamas sadece sahip olduklarndan vazgeemeyen orta snf refleksi ile izah edilemez. Bu ehirlerde yaayan halk, Amerikann Irak igalinin ardndan Suriyeye snan iki milyona yakn gmen Iraklya yakndan tanklk etmi kesimlerdir. zellikle am civarna yerletirilen bu gmenler lkenin sosyal ve ekonomik hayatnda ok ciddi deiikliklere neden olmulard. Gmenlerin neden olduu enflasyon ve hayat pahallnn yannda, gelenlerin hayat hikayelerine tanklk etti insanlar. Irakllar lkelerinin gelecei hakknda hi de umut verici haberler getirmediler. sava ve siyasi ekimelerin, mezhep kavgalarnn nerede ve nasl son bulacan kimse bilmi-


yordu. Saddam olmasa da, eski gnleri bile arayan Irakllar ile temas zgrln bedelinin kolay olmadn gsterdi am ve Halep halklarna. Dorusu Bear Esedin umut vaad eden bir lider grnts vermesi ve komu Irak halknn yaad trajediler ve elbette byk ehirleri daha rahat kontrol eden muhaberat faktr, halen am ve Halep gibi yerleim yerlerindeki halklarn isyana beklenenden daha az istekli grnmelerine neden olmakta. Trkiyedeki bir toplantda muhalif kanadn ileri gelenlerinden biri konumasnda; isyann ilk gnlerinde Suriye halknn, Suriyedeki ortamn Mbarekin ynetimindeki Msr kadar dahi zgrlemesine ve serbestlemesine raz olduunu ifade etmiti. Halk ayaklanmalarnn ilk zamanlarnda atlan sloganlarda; rejimin slah (slahun-nizam) talep edilirken, bugn artk rejimin devrilmesinden (skatnnizam) baka bir yolun olmad ifade edilmekte. Bu durum, Bear Esedin ahsna duyulan itibar ve kredinin de sonuna kadar tkendiinin en ak gstergesi. Ortadoudaki Belirsizlik u saatten sonra Suriyede, Amerikann Rusyay ikna etmek iin nerdii Tunus modelinin de geerlilii kalm gibi grnmyor. Fakat Suriye denklemi ne Libya ne de Msr kadar net deil. Libyada olduu gibi rejimin banda bulunan aileyi iktidardan uzaklatrmak yeterli zm yolu olarak gzkmyor. Uzun yllardr iki mezhep mensuplar arasndaki kanl gemi, rejimi elinde bulunBirinde olan bir hadise kolaylkla ve etkili bir biimde dierlerini etkiler. Ortadou iin kullanlan en zihin ac denklemlerden biri Ortadouda Msr olmadan bar, Suriye olmadan sava olmaz meselidir. Bu formln hakikatine delil toplamak zor deil. Suriye iktidarn elinde bulunduran unsurlar, iktidardan ekilmek zorunda kaldklarna kanaat getirduranlarn iktidardan ekilirken bile aktacaklar kan ve lkeyi iine atacaklar ate tahmin edilebilirlikten uzak grnyor. Suriyenin Arap baharnn dier lkelerden ziyade giderek Iraka benzeyecei endie oluturuyor. Ortadouda hibir lke dierlerinden bamsz dnlemez.

Suriye

u saatten sonra Suriyede, Amerikann Rusyay ikna etmek iin nerdii Tunus modelinin de geerlilii kalm gibi grnmyor. Fakat Suriye denklemi ne Libya ne de Msr kadar net deil. Libyada olduu gibi rejimin banda bulunan aileyi iktidardan uzaklatrmak zm yolu olarak gzkmyor. Uzun yllardr iki mezhep mensuplar arasndaki kanl gemi, rejimi elinde bulunduranlarn iktidardan ekilirken bile aktacaklar kan ve lkeyi iine atacaklar ate tahmin edilebilirlikten uzak grnyor. Suriyenin Arap baharnn dier lkelerden ziyade giderek Iraka benzeyecei endie oluturuyor.

dikleri dakikadan itibaren sadece Suriyeyi deil, blgeyi de bir ate topuna evirmekten imtina etmeyeceklerdir. O andan itibaren lke iinde katliam yaparak ekilirken, Lbnanda bulunan unsurlarn ve Hizbullah sraile kar kullanmaktan ekinmeyeceklerini tahmin etmek zor deil. Bu durum Arap yarmadasnn kuzeyindeki ii yay krmak anlamna geleceinden, hali hazrda zaten birbirine sava tehditleri savuran ran ve sraili de kar karya gelmeye itebilir. Getiimiz gnlerde Amerikan Genelkurmay Bakannn sarf ettii u endieli szleri bu duruma iaret eder gibi: Suriyede askeri olarak yaplacak harekatn sonularndan eminiz, ancak sonrasn n grmek kolay deil. phesiz kastedilen sadece Suriyede olup bitenleri ilgilendirmiyor. Irak ve Lbnan da iine alan geni apl bir blgesel atma ortamndan bahsediliyor. Kimse bu srecin sonularn kestiremiyor. Ksaca Ortadou her zamankinden daha fazla bilinmeyenli bir denkleme doru gidiyor. Bir tarafta oluk ocuk demeden Suriye halkn acmaszca katleden ve konumunu netletirdikten sonra ok daha fazla kan aktarak intikam alacandan kimsenin phe etmedii Esed rejiminin devam etmesi; dier tarafta Suriye ve blgesel dengeler asndan sonularn kestirmenin son derece zor olduu askeri mdahale seenei. Fakat btn bunlarn tesinde gelecei umutsuzca bekleyen ve katledilen Suriye halk. Byle bir tablo karsnda, Suriye iin hangi seenein daha iyi olduunu kim syleyebilir ki?
Umran TEMMUZ 2012 19

GNDEM

Her Krtaj Bir Uludere midir?

M. nal MENGOLU

ukardaki soruya pek fazla dnmeden anlk bir tepkiyle yle ey mi olur cevab verilebilir. lk nazarda iki durum arasnda alaka kurmak zordur. Her iki olayda da bir tr ldrme bulunmas aralarndaki yegne irtibattr; benzerliin bu kadar yaznn baln dorulamaya yetmez. Ne var ki biraz daha derin dnnce bu sefer insann neden olmasn diyesi geliyor. Evet, her krtaj bir Uluderedir; nk her ikisinde de keyfi biimde insan ldrme ameliyesi vardr. Acaba Babakan meseleye buradan bakarak m sz konusu benzetmeyi kulland? Peinen syleyelim ki bu satrlarn yazar her iki konuda da u kanaattedir, o der ki: tek hepimiz, bu lkede yaayanlar, kt kanaat geinen, ancak karnn doyuracak kadar geimlii bulunan kimseler olsaydk da, bir tek masum insan bile nahak yere lmese, ldrlmeseydi. AK Partinin Dnemi

Kendimi bildim bileli Mslmanm elhamdlillah.

20 Umran TEMMUZ 2012

Sosyolojik anlamda her ne kadar bu lkenin hemen her ferdi kendini Mslman aidiyet ierisinde gryor olsa da, olayn bir baka vehesi vardr. slm sosyal ve siyasal bir sistem olarak grp, btn hayat alanlarna hkim klmaya alanlar byk kitleden hemen ayrlrlar. Birileri bunlara slmc sfatn takmtr benim ok houma gitmese de. te slmc eklinde adlandrlan bu kesim, son zamanlarda artk kamusal alanda daha ziyade grnr olmaya balad. Ben kendimi sosyolojik anlamda onlarn bir ferdi gibi grmeye ok yatknm. Ne var ki slmc sfatn hibir zaman benimsemedim. Bunu yrekten benimseyenlerle aramda her zaman nemli bir fark vard. nk onlar ayn zamanda muhafazakr idiler; bense her zaman olduu gibi bir inklpym. Onlar lkenin geni muhafazakr ynlarnn dillerini de iyi bildiklerinden, kullandklar argmanlarla ksa srede her alandaki iktidarlarn grnr klmay baardlar.

slmclarn Trkiyede nfuz deil belki ama nfus itibariyle Kemalist, laik, liberal ve solculardan sayca daha fazla olduklar ortada. AK Partinin dnemden beri lkede yaayan her iki kiiden birisinin oyunu celp etmesi de bundandr. Niyet sorgulamas yapma yanlna dmeden, yanlm olma ihtimalini de her vakit sakl tutarak, elli yla yaklaan gzlemlerimle sylyor ve diyorum ki slmc diye adlandrlanlarn slm ile alakalarnda ciddi sorunlar, marazlar, maluliyetler mevcuttur. Bu sebeple onlarn tepkisel davranlar slma nispet edilmemelidir. Maluliyetin -bence- en nemli ve ak gstergesi muhafazakrlktr. nk slm asla muhafazakr bir din deil tam aksine inklpdr. Oysa AK Partinin resmi slogan Muhafazakr Demokratlktr. Bunun balangta bir kamuflaj arac olarak kullanld dnlebilir. Ama imdilerde artk muhafazakr sanat da yaratmann zaman geldii sylenince, aracn nasl amaca dnt-


n grr gibi olduk. Erbakann sylemlerinden bu yana muhafazakr slmclar srekli Hz. Yusufu rnek gsterirler. nce kuyuda, sonra zindanda ardndan da sarayda rol alan bu yce Peygamber, gya onlara rehberlik etmektedir. O da firavun saraynda maliye vekillii yapmtr. yleyse imdiki slmclarn da kendilerinden olmayan sistemde yneticilik yapmalar doru bir yol ve yntemdir. Ancak unutulan en nemli husus, Hz. Yusufun yol gstericisi, rehberi, lahi Vahiy idi. lahi hikmetler, hisseler ve ibretler Onun yolunu aydnlatyordu. Oysa imdikiler hl masallar, menkbeler, estr ve efsanelerden bir trl kurtulamam grnmektedirler. Ve zaten muhafazakrln iar da budur. Muhafazakr Hassasiyetler Bir iman testine tabi tutarsanz muhafazakrlarn hassasiyetleri u biimde ortaya kar; stanbulun fethi, Ayasofyann ibadete almas, kandil gecelerinin ihyas vb. Peki, tevhid, irk, adalet, zulm, hakkaniyet, vicdan, saduyu gibi kavramlar hususunda bilinci kreltilmi halklarn saf hangi taraftadr? Bakasnn mabedinde kendi ibadetini yapacaksn da ban ge mi erecek? Brak adamlarn mabetlerini kendilerine. Sembol diyorsun, neyin sembol? Sen

Her Krtaj Bir Uludere midir?

ken, lkenin gidiatna nasl istikamet verecektir? Trkiyede dindar grnml muhafazakr bir halk yaamaktadr. Dini zerinde dnmez, dnmesine izin bile verilmez, taklit ederek de pekl mmin olaca sylenir kendisine. Byle bir halk elbet kendisine benzeyenleri ynetici olarak seecekti. yle de oldu. Seilen iktidar ise, unu teslim etmeliyiz ki kendilerinden ncekilere gre hem daha baarl hem de daha insafldr. Para pul, yetim hakk gibi hususlardaki hassasiyetleri daha samimi grnmektedir. Elbirlik iktidar koltuuna oturmu Trkiyeyi kalkndryorlar. D dnya nezdindeki itibarn ykseltiyorlar. Hz. Yusuf misyonuna soyunuyorlar. Ne var ki nc dnem iktidar olmalarna ramen hl AK Parti eittir devlet, diyemiyoruz. Her ikisi ayr gm gibi farkl yanlarda duruyorlar. nk her ikisinin de bir gizli ajandas var, bu sebeple birbirlerini aldatmakla meguller. Devletin gizli ajandas Antkabirde midir yoksa Kenan Evrenin kasasnda m bilinmez. AK Partinin gizli ajandas ise -neresi gizliyse- elbet neticede diyelim ki bir slmi sistem zlemidir. imdi bylesi bir vasattan salkl bir zm kmas mmkn mdr? Yeni deil yepyeni bir anayasa yapsanz bile bu iki yzllk srd mddete toplum iflah olmaz.
Umran TEMMUZ 2012 21

ezandaki ruhu halknn kalbine naketmeyi becermisen, ite asl o zaman bizzat mminlerin kendisi sembol olacak, parmakla gsterilecektir. Oysa imdiki tablo, insan manzaras bakmndan maalesef yrek yakc deil midir? Yzlerce yl halkn geri zekl farz ederek yine yzlerce

Uludere katliam gerekten hkmeti zor durumda brakmak maksadyla sergilenen bir komplo olabilir. Komployu frsat bilerek hkmete yklenenler de vardr. Muhafazakr refleks ite bylesi zamanlarda insanlarn uur altnda yatan ele verir. Nitekim aynen byle oldu ve akll davranmak yerine gnllerindekini ortaya koyarak bir Bakann azndan katliama maruz kalanlarn, lmeseler kaaklktan hapse deceklerdi gibi dehetli bir ifade frlayverdi. Konuan aslnda muhafazakrln genetik kodlar idi ve slmn bunda bir vebali asla yoktu.

yl nceki toplumlar iin retilmi itihatlara mahkm eden, zamann fkhn retmeyen, retenleri de muhafazakrln dman reformcu veya batc diye dlayan bir zihniyet, daha kendi i elikisini zememi-

GNDEM
lar idi ve slmn bunda bir vebali asla yoktu. kide bir szn ettiim u genetik koddan ne anlyorum artk onu da aklamann zamandr. Duygusal hadiselerin bolca yaand ortamlarda kiiler gizli ajandalarn uzun sre koruyamazlar. Tynetler, karakterler, mizalara sinmi bulunan inanlar ite tam da byle zamanlarda tepkisel olarak uur altndan uur stne kar, rtk bir dille de olsa ifadeye dnr. Trkiyede garip bir tecellidir ne kadar dindar grnml olursa olsun muhafazakrlarn tm az veya ok kavmiyeti, ovenist duygular tarlar. Politikacsndan din hocasna kadar bu byledir. Hayrettin Karaman hocann Yeni afak gazetesindeki kesinde yazd Kundak yazs tipik bir rnektir. Hoca yapt yanl dzeltmek iin st ste bir hayli yaz yazd ama nafile, kendini ele vermiti bir kere. Muhafazakrlarn Trkiyedeki slmcl daha ziyade doubat ekimesi dzleminde srp gider. Bir mr boyu bat kartl yapar gibi grnp, kapitalizme arka kmak onlarn iardr. Dman ise bat deil doudur tam tersine yani Moskoftur. Kapitalizmin ezdii bu insanlar nedense Komnizmle Mcadele Derneklerinde faaliyet gstermilerdir yllar boyu. Muhafazakrlarn da itibar ettii fkh kitaplar, iinde adam ldrmenin bulunduu sava-

Babakann Uludere olaynda en ufak bir dahli ve kusuru bulunduuna ben ahsen asla ihtimal vermiyorum. Bence bu husustaki masumiyeti aikrdr. Ancak bandan beri olay ynetmesi, teki yneticilerin ifadelerini rtmesi veya grmezden gelmesi, dahas olayn zerine gidildike kendisinin de yepyeni slup ve yorumlarla meseleye yaklama ekli ve slubu batan ayaa yanltr. Ve ite bu slup ve tutumun btnlkl ad muhafazakrlktr.

Devlet (millet deil) iktisadi ve itibari bakmdan bu iktidar dneminde daha ileriye tanyor, buras belli. Gel gr ki halk efsanelerden, uydurma hadislere bamllktan, Trk tipi Mslmanlktan kurtararak, lahi Vahye mstenit bir imana davet iin en ufak bir adm atlmamaktadr. zzetbegovi stadn syledii gibi yine ve hl halk, yedi yz yllk k uykusundan uyandrlmamaktadr. Halkn dini okanmaya devam edilmekte, mfredat batan sona sorunlu olan mam Hatipleri oaltarak irin grnmeye allmaktadr. Oysa yukardan beri zikrettiimiz, slm yerine yaanan muhafazakrln bir msebbibi de mam Hatip tedrisatdr. Hl Somuncu Baba sempozyumlaryla Gl ve Gnl hikyeleriyle oyalanlmaktadr. stanbulun fethi gndemden drlmemekte, uydurmal ar tutmu olan hadis, Babakann dilinden dmemektedir. Akl mesele22 Umran TEMMUZ 2012

si gndeme getirilince, hemen ulema tarafndan bir ihtiyati haciz konularak, akl, yedi emin sfatyla batya postalanmaktadr. Niye? nk bunlarn -bizim dememek iin byle yazyorum- medeniyeti akl medeniyeti deil, gnl medeniyeti imi. Bunu syleyenler, bir kerecik olsun, Allahn Kelam, u akl dediimiz i iin acaba ne diyor, diye merak etmiler midir? Uludere katliam gerekten hkmeti zor durumda brakmak maksadyla sergilenen bir komplo olabilir. Komployu frsat bilerek hkmete yklenenler de vardr. Muhafazakr refleks ite bylesi zamanlarda insanlarn uur altnda yatan ele verir. Nitekim aynen byle oldu ve akll davranmak yerine gnllerindekini ortaya koyarak bir Bakann azndan katliama maruz kalanlarn, lmeseler kaaklktan hapse deceklerdi gibi dehetli bir ifade frlayverdi. Konuan aslnda muhafazakrln genetik kod-


lar, ancak insanlarn hr bir biimde yollarn, dncelerini, inanlarn, din ve dnya grlerini seebilecekleri bir ortam yaratmak ve yaatmak maksadyla caiz grmlerdir. Bu savan hasm ancak zalimler ve batl yolda srarl olanlardr. Zaten Dinde zorlama yoktur kelamn herkes bilir. Bu durumda mesela devletin bekas, ulusun teki uluslara galebe almas veya herhangi bir taassuba kaplarak insanlar ldrmek, ldrlmelerine gz yummak, bunu meru grmek onaylanamaz. Babakann Uludere olaynda en ufak bir dahli ve kusuru bulunduuna ben ahsen asla ihtimal vermiyorum. Bence bu husustaki masumiyeti aikrdr. Ancak bandan beri olay ynetmesi, teki yneticilerin ifadelerini rtmesi veya grmezden gelmesi, dahas olayn zerine gidildike kendisinin de yepyeni slup ve yorumlarla meseleye yaklama ekli ve slubu batan ayaa yanltr. Ve ite bu slup ve tutumun btnlkl ad muhafazakrlktr. Bu slupta gizli biimde biraz rk, biraz Trk, biraz devleti, biraz hurafeci, bir de Allah, millet, vatan, namus gibi kavramlar birbirine dolayan, kartran zihin bulankl vardr. Hkmet elbette zorlu bir snavdan gemektedir. Mademki sorumluluk yklendiler o zaman gereini de yapmallar diye dnlmektedir. Gerei nedir muhafazakrln, mtekebbir

Muktedirlerin Kibri

diliyle savunma yapmak mdr? Devletin bariz kusuru noktasnda yarm az hatay kabul eder grndkten sonra, bu lmleri nceki lmlerle tokuturarak ste kmaya almak mdr? Yoksullua terk edildikleri besbelli olan zavall kylleri kaak diye aalamak mdr? Sanki kimse bilmiyor mu onlarn snrda baka arelerinin bulunmadn? Eer ellerindeki haritaya bakarak mayna basmyorlarsa bundan Babakan sevin duymaldr, baka anlamlar karmamaldr. Hani insan yaat ki devlet yaasn deniliyordu. Kaak da olsa, sulu bile olsa deil mi ki insandr, yleyse her art altnda yaamas Babakan sevindirmelidir. Niin yleyse nceki lmlerle bu lmleri durmadan mukayese ederek mazeret aramak yanlna dmektedir? Babakann sylemleri arasndakilerin en kts de gazetecilere ynelik tasmalarndan kurtardk szyd. Gerekletirilen i eer bir fazilet olarak grlseydi asla ba kakn-

c yaplmazd. Baa kaklan ise fazilet olmaktan kar ve maalesef sahibinin o gne kadarki btn iyi niyetli abalarn ortadan kaldrr. Herkes bir gn belki benim krk yldan bu yana sylediim szme gelecektir. Mslmanlar Trkiyede aktif politikaya ok erken sokulmulardr. Daha kendi ilerinde nemli elikiler tamaktadrlar. man ve eylemlerini salkl biimde ihya ve ina etmeden, ferdi dindarlktan itimai dindarln ilmihaline gei yapmadan, birdenbire kendilerini toplumsal iktidarn banda buldular. Bu sebeptendir bocalamalar. nceki cumhuriyet hkmetlerinin hepsinden ekonomik ve sosyal bakmdan daha baarl olsalar bile, yine de deimez bir hakikat var; o da gayr slm sistemin marazlarna, Mslmanlar eliyle sunulan muhafazakr reeteler merhem olmuyor. Gzlediimiz/ beklediimiz inklp ise kim bilir hangi bahara
Umran TEMMUZ 2012 23

GNDEM

Ahlak Bir Sava Alandr

Kendimi hayvan gibi hissettim; hayvanlar gnah nedir bilmez, deil mi? Jess C. Scott

Mesut KARAAHAN
Bilimsel sosyalizmin stadlarndan Friedrich Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni balkl kitabnda evlilik kurumunun geirdii evreleri saptamaya alr. lkel diye nitelenen en eski insanlar arasnda grup halinde evlilik, barbar diye nitelenen daha sonraki insanlar arasnda iki bal evlilik ve Eski Yunandan itibaren uygarla dahil edilen toplumlarda tekeli evlilik, balca aamay oluturur, stada gre. Uygar zamanlarda geerli olan tek eli evliliin en belirgin zellikleri ise e aldatma ve fuhu diye tehis edilmitir. Zamann burjuva evliliklerinde fuhun zellikle nedeni, stat kayb endiesiyle tatbik edilen grc usul evlenmenin revata olmasdr. Engelsin gnlerinden bu yana dnya bir hayli deiti. Evli kiilerin kaamaklar biiminde yaanan fuhu, evlenmenin, bir
24 Umran TEMMUZ 2012

aile ve yuva kurmann rabetten dmeye balamasyla birlikte gndelik hayatn merkezine yerlemi bir pratik olmaya yz tuttu. Alman dnr, uzun sren nianllk dneminin ileride evlilik esnasnda yaanacak sadakatsizlikler iin gerek bir hazrlk okulu olduunu sylemiti. Gnmzn partner kavram ve uygulamasn grseydi, toplumu kendi potasnda eritme yolunda kapitalizmin sergiledii yetenekler karsnda herhalde parmak srrd. *** Babakann havaya bir el ate etmesiyle krtaj tartmas start ald. Beden zerinde birey zgrl ve kadn haklar adna krtaj savunanlar, Hollywood sinema endstrisi ve reklam sanayiinden retim ve tketime nezaret eden btn

kapitalist odaklara kadar zaten gl bir cepheyi oluturan krtaj taraftarlar yannda saf tutmu oldu. Bunda alacak bir ey yok. Yaadmz a, ikiyzllkleri, zamana uygun sofistike metodlarla ilkeli davran gibi takdim edebilenlerin a. Bunu, kaba yntemlerle ve gstere gstere yapanlar, Alman Nasyonal Sosyalistleri gibi, aa ayak uyduramam ve malup edilmi kimseler olarak tarih dna itildi. Fuhun, hi deilse paral fuhun nlenmesi tartmasnda pezevenklerin tarafn tutanlarla krtaj taraftarlarnn byk lde ayn kiiler olduunu varsayabiliriz. Bu kesimler paral fuha seks iilii ve fahieye de seks iisi demek suretiyle fuhu endstrisi kurbanlarnn safnda deil, pezevenklerin ve kadn tacirlerinin yannda saf tutmaktan ekinmez. Bylece fahieye seks iisi demek

Ahlak Bir Sava Alandr

Oysa ahlk bir sava alandr. Diyalektik arklara braklamayacak kadar nemlidir. Bu sava alannda toplumlar fethedilmekte, kertilmekte veya diriltilmektedir. Tesadflere terk etmek, insanla ihanetle e deerdedir. nsanl tasallutu altna almak isteyen er gleri son derece bilinli, planl programl admlarla ahlk sahasn istila etmeye ynelmilerdir. Hedefleri insan alaltmak, kendi smr sistemleri iin ideal kvama getirmektir; eref-i mahlukt, yani yaratlmlarn en ereflisini az salyal bir yarata dntrmektir. Bu bakmdan Scottun ensest fiil ileyen kahramanna sylettii ey isabetli deildir; zira gnah nedir bilmemek iin hayvanst belli bir bilisel yetenee sahip olmak gerekir. Cenab- Allah hayvanlara bunu balamamtr, onlar melek benzeri varlklar olarak yaratmtr. steseler de kirlenemezler. nsan kirlendiinde ise hayvandan daha aa seviyeye der.

suretiyle bugn global lekte multimilyar dolarlk bir sektr haline gelen, her yl binlerce, onbinlerce yeni kurban ana dren uluslararas ve uluslarst pezevenk rgtlenmelerine lojistik destek salam olurlar. nk seks iisi merulatrc bir tabirdir, fuhu irkinliklerden arndrarak gzel bir eylem gibi takdim etmenin ve bu ekilde yasama merciine mesaj gndermenin bir yoludur. Fahienin fiili iin seks iilii yaktrmasn empoze edenler, krtaj da btn ahlk ve insan boyutlarndan soyutlayarak kiinin kendi bedeni zerinde sz sahibi olmasnn bir da vurumu diye savundular. 1995 ylnda Birlemi Milletler sponsorluunda Pekinde dzenlenen Drdnc Dnya Kadn Konferansnn gerek hazrlk toplantlarnda, gerekse sonu bildirgesinde hakim olan anlay, kadn smren, fuhu endstri-

sine kle olarak pazarlayan, aile kurumunu engel olarak gren ve yok sayan uluslarst kapitalist pezevenklik kurulularn rahatlatacak cinstendi. Cinsel iliki ve dourganlk haklar, zgr seim hakk, kendi bana karar verme hakk ve farkl olma hakk gibi hileli adlandrmalara bavurulmutu. Dourganlk hakk dedikleri eyin (ngilizcede reproductive rights) aslnda dourmakla deil, dourmamakla daha ok alakas vard ve krtaj iin kodlanm bir adlandrmayd. Feministler baarl oldu ve Pekin Konferans sonu bildirgesinde evlilie ilikin tek bir atf dahi yer almad. Bunun yerine krtaj ve doum kontrol lehine ifadeler metne geti: Kadnlarn kendi dourganlklarn denetim altnda tutma kabiliyeti, baka haklarn zevkine varmak iin nemli bir temel oluturur. Orijinal metinde geen ngilizce

enjoyment kelimesi hem bir eye sahip olmak/ondan yararlanmak, hem de bir eyden zevk almak/bir eyin zevkine varmak anlamlarna geliyor olmas ilgintir. Haklar, zevkine varlacak eylerle ilgilidir. Sorumluluk ve snrlama, zevk almay nler. Dolaysyla, bu anne karnndaki insan aday bile olsa, ortadan kaldrlmaldr. *** Krtaj tartmas baladnda, ne diyeceini merak ettiim yazarlardan biri de Hasan Blent Kahramand. Zira onun fuhu konusunda uluslarst pezevenk rgtlenmelerinin yannda saf tutup tutmadn merak ettiimden yakn zamanlarda Cinsellik Grsellik Pornografi adl kitabn okumutum. Kahramann yazsnda iktidar ve beden politikas zerine zmlemeler yer ald. nce
Umran TEMMUZ 2012 25

GNDEM
bu beden politikasn otoriter/ mdahaleci biimde ekillendirme giriimi olarak tehis etti ve hkmetin krtaj konusundaki muhtemel yasaklama giriiminin bireysel seim hakkn ihlal edeceinin altn izdi; daha sonra beden politikas tabiri zerindeki sekler rty iyice kaldrarak meseleyi laiklik tartmasnn merkezine oturtanlar arasna katld. Kahramana gre krtajn yasaklanmas talebiyle ounluun aznlk haklarn gzetmesi anlamnda demokrasi sarslyordu. Konu dorudan dinsel referanslarla ve sylemle tartlyor () dinsel savla ortaya kann gr dzenlemeye hakim olursa laikliin bundan ciddi bir yara alacan belirtelim demiti. Kahramann demokrasi ile laiklik arasnda kurduu ba, 28 ubat cuntasnn sahiplendii sylemi hatrlatr. Bu kaba dzeyde ilkesizlik gibi grnen balant, felsefi dzeyde de belli bir geerlilie ve temele sahiptir. Avrupa tarihinde kii hak ve zgrlklerinin elde edilmesi sreci Kiliseye kar bir duruu da ierdiinden, bugn Batl demokrasilerde dahi dini kaynakl taleplerin ou zaman honutsuzlua yol ayor oluu anlalabilir bir durumdur. Denebilir ki, alkoln deil de sigarann yasaklanabilir bir eylem oluu, bu ikincisinin dini bir retiye dayanmamasndandr. Sigara reticileri, bu konuda dinlerin yasaklayc bir retiye sahip
26 Umran TEMMUZ 2012

Hasan Blent Kahraman

olmamasnn dezavantajn yaamaktadrlar bir bakma. Bakasna zarar vermedike iki kii arasndaki her ey mbahtr anlay, J. S. Millden beri liberalizmin temel ilkelerinden biri oldu. Krtaj vakasnda bunu hamile kadn ile onu hamile brakan ve jinekolog arasnda bir mesele olarak yorumlar liberal dnce sahibi. Oysa bakasna zarar vermeyecek herhangi bir davran var mdr? sorusundan anne karnndaki insan adaynn haklarna kadar bir dizi soruyu grmezden gelir. Bakasna zarar vermeyen eylem tekerlemesini tekrarlaya tekrarlaya Batl toplumlarn bugn aile denilen bir snaktan yoksun ve bunalml nesiller ortaya karm olmas ve demografik olarak geri alnamaz bir tkeni srecine girmi olmas ne kadar ibret vericidir! *** Hasan Blent Kahramann kitab, cinsellik, pornografi ve bu balklar erevesinde dnen ahlki tartmalarna dair ok ey sylyormu gibi yapyor. Cinsellik ve pornografiye batm

bir dnyada yaadmza dair tespiti, bunalmdan k iin salam ve etkili bir reete sunumuyla tamamlanabilseydi, kitaba ayrdm zaman daha anlaml olabilirdi. Ne yazk ki zm konusunda okuyucu pek mkil sorular ve elikilerle babaa braklyor. Cinsellik insan bilincinde nceden kurgulanamayan, dolaysyla da terbiye edilemeyen tek olgu ise, eros, yani haz ne aklla alglanr ne de yaanr. Hazz aklla tanmlamaya, alglamaya almak, onu ldrmekle eanlaml ise, din kaynakl snrlama talepleri karsnda niin hemen laiklie sarlnr? Laiklik, bugn dnya savalarnn, Hiroima ve Nagasakinin sonrasnda ve kresel snma ve nkleer kirlilik anda artk geerliliini yitirmi olan akla dayal dzen kurma iddiasnn bir uzants, siyasal davurumu deil midir? Cinsellik yasaklanrsa rabet artar iddiasn hep duyageldik. Batl toplumlarda elde edilen tecrbe bunun byle olmadn, hep daha fazlasnn, hep daha farkl ve acayip olann aranmasyla sonulandn grdk. Denebilir ki, bugn insanln tabu ykmaya deil, tabu ina etmeye ihtiyac var; tam da Raymond Firthn ne srd anlamda toplumsal denetim mekanizmas rol oynayabilecek tabulara. Din tarihi uzmanlar tabuyu ilkel insann akld ve bilinsiz sezgisi olarak aklarken


yalan syledi. Bugn Amerikan ailesinde kz ocuklarn kendi babalarnn cinsel tacizinden, her yl bir milyon Amerikal kz ocuunu krtaj travmasndan, ngiliz hkmetini ocuk hamileliini nlemek iin byk paralar harcamaktan kurtaracak tabulara ihtiyacmz var. Hasan Blent Kahraman bile farknda olmadan bir tabuya snyor karlat iren bir durumdan kamak isterken. Nan Goldinin fotoraf sergisinde homoseksel iftleri tehir eden fotoraflarn yansra karsna kan -okuyucudan, iman, ahlk ve insaf sahibi herkesten zr dileyerek aktaryorumocuklarn dahi ensest ilikiye dahil edildii yataktaki bir aile fotorafndan, daha dorusu fotorafta ocuklar da grm olmaktan duyduu rahatszl aka belirtebilmi. Bu, Hasan Blent Kahraman iin kk bir adm olabilir. Fakat istikbalden yana mitvar olmamz salayan, insanlk adna byk bir admdr. *** Hegel paral fuhun nlenmesi konusunda diyalektik materyalizmin kehanetine snmt zm olarak: retim aralarnn toplumsal mlkiyete gemesiyle birlikte cretli emek ve proletarya da ortadan kalkacandan kadnlarn para karl kendini satma zorunluluu sona erecektir. Oysa ahlk bir sava alandr. Diyalektik arklara braklamayacak kadar nemlidir. Bu sava alannda toplumlar fethedilmekte, kertilmekte veya diriltilmektedir. Tesadflere terk etmek, insanla ihanetle e deerdedir. nsanl tasallutu altna almak isteyen er gleri son derece bilinli, planl programl admlarla ahlk sahasn istila etmeye ynelmilerdir. Hedefleri insan alaltmak, kendi smr sistemleri iin ideal kvama getirmektir; eref-i mahlukt, yani yaratlmlarn en ereflisini az salyal bir yarata dntrmektir. Bu bakmdan Scottun ensest fiil ileyen kahramanna sylettii ey isabetli deildir; zira gnah nedir bilmemek iin hayvanst belli bir bilisel yetenee sahip olmak gerekir. Cenab- Allah hayvanlara bunu balamamtr, onlar melek benzeri varlklar olarak yaratmtr. steseler de kirlenemezler. nsan kirlendiinde ise hayvandan daha aa seviyeye der. Mslmanlara hitap eden bir yayn organnda aha kalkan ahlak, AK Parti ve demokrasi diye balk atma cretini gsteren, akl sra Mslman ahlk anlay ve duyarlln alaya aldn dnen yazar da bilmektedir bunun bir sava olduunu. Kendi cephesinin ok gl olduuna kanaat getirmi olmal ki -bu cephede kimler yok ki: Yerel ve uluslararas pezevenk rgtlenme-

Ahlak Bir Sava Alandr

leri, kapitalizmin btn gleri, reklam endstrisi ve hatta Amerikan ordusu!- bylesine pervasz tutum iine girebilmitir. Taciz ve tecavz kurban kadn ve kzlar, fuhu endstrisinin ana drlm insanlar, evlilik d iliki kurban veya anne-babasz braklm ocuk ve genler, mark entelektel iin ne dnr acaba? Reklam endstrisini dahi ele geirmi bir global pezevenk rgtlenmesinin yannda saf tutarken, hak ve zgrlk sylemini de dilinden drmemek hangi ilkeyle aklanabilir? Ahlk amansz bir sava alandr. Pornografiden ho bir ey olarak sz eden, Amsterdamdaki paral fuha tahsis edilmi mahallede onca gzel, farkl, ilgin kadnn kendisini ev vitrinlerinde sergiledii Krmz Fener Blgesini tatl tatl anlatabilen, ABD Anayasa Mahkemesi homoseksel evliliini onaylad diye mutluluktan kendinden geebilen, velhasl entelektel zppeliin her halini gsterebilen Hasan Blent Kahraman gibi kimselerin harc deildir insanl bataklktan kurtaracak zmler sunabilmek. 21. Yzyln o burnundan kl aldrmayan, mark, egoizmin zirvesine km bireyini dizginleyecek gte ve drt ba mamur, yani siyasal, ekonomik, sosyal, cinsel hayata ilikin tutarl bir reti ortaya koyabilecek Mslmandan bakas var m?
Umran TEMMUZ 2012 27

GNDEM

Hem Yaam Hakk, Hem nsan Hakk:

Krtaj ve Nfus Denetimi

Dilaver DEMRA
indarndan dinsizine dek slm corafyasnda n zihinlerimizde hegomonya kuran bat dncesi karsnda mslman dnya zihinsel bir ktrmlk iinde. Modern uygarlk biiminin ve onun temellerini tekil eden uygarlk modelinin ktn syleyip, ardndan da slm bu uygarln ilacdr deyip, sonra da bat zihninin en kt biimi olan dualite ile konumak tam bir anakronizm olsa gerektir. Modern Bat dncesinin ana ekseni antagonizmadr yani kartlklarn kutuplamas, dou dncesinin temel mant ikili kartlklar birbirine dntrerek etkisizletirmek. Birinin arka plannda paganizm, dierininin arka plannda ise panteizm vardr. Ancak her iki felsefede son tahlilde ontolojiktir ve ontolojik dzlemden bakt iin de sindirici yani asimile edicidir. Bu felsefeler zmseyicidir. Oysa Hz. brahimle balayan tevhid dncesi aknl indirgenemez, bir farka dntrerek Allah, nsan ve Evreni birbirinden
28 Umran TEMMUZ 2012

ayrr. Ancak bunlar arasndaki fark kurarken bunlar birbirine balar da. Allah Kurnda kendisinin insana aha damarndan daha yakn olduunu ifade ederek hem insandan farkl hem de insanla yakn bir ba iinde olduunu ortaya koyar. Tam da bu yzden slm toplumlarnda ok kltrllk olanakl olabilirken, dier topraklarda bu oluamamtr. slm post dnrler tarafndan ne kartlan farkllk dncesini kendi aknlk anlay ile ok nceden inaa etmiti ki fark dncesini ne karan dnrlerin yahudi kkenli olmas ya da katolik bir hrstyan olmas bir rastlant olmasa gerek. Bu denli zengin bir miras iinde hem farkl hem birlikte olmaya dayal bir diyalektik dnme biimi inaa etmek olanakl iken, dindarndan dinsizine dek herkes saflam bir halde dierine sar bir syleme korosu oluturmu durumda. Dindarlara gre yaam hakkn savunmak kadnn insan hakkn savunmaya mani olarak alglanyor. Neyi kastediyorum. Yaam

hakkn merkeze alanlar ceninin anneden bamsz bir yaama sahip olduunu, bu alamda bir canl hatta potansiyel insan olarak ceninin krtaj yolu ile aldrlmasn yaam hakkna tecavz olarak grr. Buna mukabil insan hakkn savunanlar kadnn bedensel btnl ile kiilii arasndaki kopmaz ba ele alarak bireysel bir varlk olarak annenin ocuu zerindeki tasarruf hakkn kendi bedeni ve yaam hakkndaki tasarruf hak ile irtibatlandrr. Bu tartma bu ikisi arasnda hibir ba yokmu gibi kartlk dzleminde tanmlandnda ya o ya o dzlemine skr. Oysa kadnnn kendi yaamn koruma hakk, saln koruma hakk bir insan hakkdr, buna mukabil beden zerindeki tasarruf hakk da snrsz deildir. Hibir insan hakk kiinin intihar etmesini bir hak olarak tanmlamaz mesela. Eer beden zerinde tasarruf hakk snrsz ise o zaman kiinin kendi bedenine zarar vermesi de bir hak olur ve intihar da bir insan hakk haline gelir. Bunu


en sk insan haklar savuncusu bile kabul etmez. Hakeza insan hakk yaama canmz istedii gibi tecavz etme hakkn da tanmaz. Yani srf cannz istedi diye rmaklara zehir atmak, ya da mesela bir bitki ya da hayvan neslini kurutmak insan hakk olamaz. nk insan hakk kiinin kendisine ve evresine zarar verme hakkn iermez. Bu balamda istisnai haller dnda hak diyerek kadnn kendi rahmini kaztmas, potansiyel bir insan, bir canl varlk olan insan yavrusunun yaamna son verilmesi de insan hakk kavram iinde kolayca deerlendirilemez. nsan hakk olan salk hakkdr. Kadnn kendi ruh ya da beden sal pahasna ocuk dourmaya zorlanmamasdr. Bu balamda mevcut ksr tartmann ehvetine saplanarak ya o ya o tercihinde bulunmak zorunda deiliz. nsan haklar ile yaam hakk birbirini dlamaz, tersine birbiri ile bakmldr. Konuya din ekseninde baktmzda da bu ikisinin iie olduunu grebiliriz. Bildiime gre slmda ruhsat ve azimet kavramlar vardr. Ruhsat izin verilen istisna hallerine dikkat ekerken, azimet muvahhid ve muttaki bir tavr ile o verilen ruhsat kullanmaktan vazgemektir. Mesela mushafta Allah insanlara ksas hakk tanr, ama muttaki tavrn bu ksas kullanmayarak affetmek gibi nefsani adan ok zor bir erdemi hayata geirmekten getiini belirterek aff tavsiye eden de Allahtr. Bu noktada ksas ruhsattr, ancak affetmek azimet.

Krtaj ve Nfus Denetimi

Krtaj meselesi de byledir bence. Krtaja belli koullar altnda izin vardr, ama muttaki tavr bu izni kullanmayarak anne olmann mucizesini tatmak ve Allahn Rahman sfatnn kendinde tecelli etmesine olanak tanyarak manevi ycelim yaamaktr.1 Ancak bu tavr tpk zht ve takva eksenli nefis tezkiyesini esas alan sufiyane yolun eriat deil de tarikat olarak yani genel ana yoldan saplan bir yan sokak olmas gibidir. Herkes bu tavr gstermekle ykml deildir. Eer Allah her mslmann ve her insann mmin ve muttaki olmasn murad etmi olsayd herhalde cehennemi yaratmazd. Ancak cehennem var ve cehhennem de esas olarak ana yoldan sapanlar iin. Demek ki istisna kural deildir. Kural ruhsattr, ruhsat ana yoldur, lakin azimet ahlaken daha yce bir tavr benimseyen bireysel bir durutur. Bireysel seimler genele temil edilemezler, hukuk asndan ki sanrm slm hukuku da bu genel hukuk kuralna ters dmez. O zaman gerek manada mslim sfatn hak eden kullara

den grev, insanlara kanun yolu ile her trl ruhsat kapatmak, herkesin bizim gibi olmasn dilemek midir? Allahn yapmad bir eyi hangi cret ile yapmak hakkn kendimizde buluyoruz. Bir anarist eilimli mslman olarak bo yere devlet bir puttur demiyorum, nk modern devletin her biimi eninde sonunda ilahlk taslamaya kalkar. Kanmca krtaj meselesinin asl teolojisi de burada. Yani Firavunlamak. Modern devletin kurulu esas ya da ruhu Firavunluk zerine tesis edilmiti. O yzden her devlet az ya da ok insanlar arasnda bir aynlama, tektipleme, bir rnekleme irad eder. Devletin iradesi de tanrlk ierir gibidir, eksiz phesi mutlak bir itaat, onun cehennemleri de hapishaneleri, mahkemeleri, ikencehaneleridir. Sanrm Araplara ait bir sz. eytan Allah taklit eder. Modern deccal olarak modern devlet de Allah taklit etmeye kalkarak kimin yaayacana, kimin leceine karar verme hakkn kendinde grr. Hayat veren yn tptr, lm veren yn sava.
Umran TEMMUZ 2012 29

GNDEM
Ama bunlar kimi zaman birbiri ile iie girer. Tp yaam verdii gibi tanazide olduu gibi ldrmeye de muktedir olur. Biyopolitika denilen hadise devletin hayat zerinde iktidar tesis etmesine yol at iin, devlet de hayat zerinde her tr karar hakkn kendinde grr. Krtajn yasak edilmesi ya da serbest braklmas tam da budur. Bu nedenle devletin karar verme hakkn kendine grmesi, hayat zerinde karar verme hakkn kendi tekeline almaktr. Her tekelin olduu yerde adaletsizliin ve zulmn olmas da doaldr. Meselenin erevesini byle koyduktan sonra kar tarafn komik tesi kaan bedenim benimdir, benim bedenim benim kararm tr samalklarn da tartmaya aabiliriz. Bedeniniz ve Cinselliiniz Kimin? ncelikle sorulmas gereken soru udur: Senin bedenin nasl sana ait oluyor? Onu meydana getiren, onu byten sen misin? Allaha inanan biri iseniz bilirsiniz ki sizin bedeniniz size deil, sizi yaratan Allaha aittir. nk hayat veren ve hayat alan yalnzca Odur. Onun dnda hi kimse hayat zerinde karar vermek yeti ve yetkisine sahip deildir. Beden de tpk mallarmz ve evlatlarmz gibi bize verilen bir armaan, bir emanettir. Romal mlk sahibi gibi onun zerinde malikiyet iddia edemezsiniz nk yeryzndeki hibir ey insana ait deildir. nsan yeryznde sadece bir misafirdir. Misafirlii sresince de ev sahibi tarafndan kendisine tannan kurallar erevesinde
30 Umran TEMMUZ 2012

evdeki eyalar kullanma hakkna sahiptir o kadar. Beden de bu eyalardan biridir ve onun zerindeki asl hakk da onun sahibine aittir. Biz bize verilen kullanma talimatnamesine uygun bir biimde bu emaneti kullanmakla mkellefizdir ve onu bu talimatnamenin dnda kullanmamz halinde sahibi tarafndan cezaya tabi tutuluruz. Eer dini inancnz yoksa yine bedeniniz size ait deildir. nk o zaman da o beden doa tarafndan evrimsel sreler sonucu meydana geldiinden, siz de bu srelerin bir rn olduunuzdan onun sahibi deilsinizdir. Malum, bir eyin mlkiyetinin size ait olmasnn iki kural vardr; ya o mlkiyet sizin tarafnzdan retilmitir yahut da babo braklm bir eyi ileyerek, retken klarak ve burada retilenden bakalarnn da fayda salamasn mmkn klarak onun kullanm hakkn mlkiyete dntrebilirsiniz. O zaman doa tarafndan verilen bedenin reticisi olmadnza gre kullancssnz. Onun retkenlik nedeni ile sahiplenilebilmesi iin de onun sosyal fayda salayan bir ekilde ilenmesi gerekir. Bu durumda bedenin dourma kapasitesini ortadan kaldran birisi nasl olur da bedeninin sahibi olabilir? nk

dourganl yok etmekle hem fayday hem retkenli yok etmi oluyorsunuz. Ksacas bu salaka feminst slogann hibir fikri dayana mevcut deil. Ama bu slogann ardnda baka bir ey yatar. Bedenim bana aittirin asl maksad, onun zerindeki her tr ahlak denetimini, toplumsal kstlamay ortadan kaldrmaya dnk ultra bireyci ve ultra bireysel zgrlk felsefi olarak da aslnda tek benci diyeceimiz bir anlayn hayata gemesidir. Ancak burada da 68li yllarn nl anarist feminist figr Lyn Segalin cinsel zgrlk, cinsel devrim lafzlarnn havada utuu dnemde, bu devrimin ya da zgrln aslnda erkeklere yaradn, Hayvanlar iftlii romanndaki nl sloganla bunun hepimiz eitiz ama bazlarmz daha eit durumu yarattn, erkeklerin hibir sorumluluk duymadan, hibir bedel deme gereklilii olmadan olabildiince ok kadnla cinsel iliki kurabilmesine olanak saladn belirtir. Ksacas feministler kendilerinin zgr olduunu dndkleri anda bile erkek egemen dzen tarafndan fena halde tuzaa drldklerine uyanamamlardr. Bu slogan kadna diledii zaman diledii erkekle iliki kurma hakkn tanma esasna dayanyor. nk erkek egemen ahlak, erkeklere cinselliini zgrce kullanma hakk tanrken, kadn bu ynde kstlamtr. Bu ikayetin temeli aslnda iki yzl ahlak anlaydr. Yani yzlerce yldr uygulanan kural, erkein cannn istedii kadnla cinsel ola-


rak yaklama hakkn apknlk adyla merulatrrken, kadna ahlakszlk fahielik sfatlar ile bu hak kapatlmtr. Feministler burada da, iyi olan da deil kt olan da eitlemesine dayanan, modern eitlik tasavvurunun berbat aynlatrc zihniyeti ile bu kstlamay kaldrmay kendi ahlak tasavvurlarnn merkezine yerletirmilerdir. Bir makale snrn amamak iin bunun dnsel ve sosyolojik arkaplanna girmiyorum. Sadece bu kt ahlakn sonularnn bu yanla neden olduunu belirtmekle yetineceim. Bireysel zgr irade, rasyonalite vb. argmanlar zerine kurulu olan bedenimiz bizimdir diyenler bu noktada baka trl bir mlkiyetin ve bedensel denetimin kapsn aralam olmaktalar ki kurulan argmanlarda yani zgr irade, aklclk vb. olgular da ayr bir tartma ve sorgulama gerektiren tezler. Bugn tp endstrisi insanlarn bedeninin hakimiyetini ele geirmi durumda. Krtaj tartmalarnda dindar olanlar bile kararn hekimlere braklmas gerektiini sylerken, hi kimse bu uzman iktidarnn nasl olur da hayat zerinde bu kadar byk bir kontrol hakkn elde edebildiini kendisine sormuyor bile. Bu hali ile yaamn ne zaman baladn, insann ne zaman insan olduunu syleme hakk tp endstrisinin tekelinde ve bu endstri krtajdan her yl milyonlarca dolar gelir elde ediyor. Kazan ksm bir yana esas soru udur: Hayat teknik, mekanik bir olgu mudur? Beden mekanik bir sistem midir ki sorun reten eyi ortadan kaldr, makine alsn mant anlaml olsun. Anlalan ve deer gibi etikle ok yakn alakal sorular nereye koyacaz? Hayat teknik bir mesele olmadna gre onun zerinde tasarruf hakk da teknisyenlerin deildir demek, tam da anlam ve deer

Krtaj ve Nfus Denetimi

hayat hl knhne tam varamadmz nice ihtimalleri, nice mucizeleri ve elbette nice hikmetleri barndryor. O yzden uzmanokrasiye hayat zerinde egemenlik hakk tanmak, hayat hakknda btn ile teknik bir sre olarak anlay gelitirmek demektir. ocuk da Yaparm Kariyer de Efsanesi Krtaj konusunda, hayat tarz ve refah olgusu ile doum kontrol, olarak krtaj arasndaki balantlara gelince. ABDde yaplan bir istatistik krtaj konusunda karar zgrlnn ne anlama geldiini de aklyor. Bizimle ilgili benzer bir istatistik veremiyorum ne yazk nk byle bir veri yok bizde. ABDde (rnei ABDden vermem bu konunun en keskin tartma yerinin bu lke olmasndan) kadnlarn %87si ekonomik, duygusal ve sosyal nedenler ile krtaj yolunu tercih etmekteler. Tecavz, salk vb. nedenler ile krtaj yolunu seenler ise sadece %7. Ksacas krtajla hayat tarz, bireysel zgrlk ve kariyer meselesi arasnda ok sk balar var. Yani zerinde grlt kopartlan kadnlarn salk gereksinmeleri ya da tecavz vb. nedenler, krtaj olma gerekesinde ok az yer tutuyor. Kadnlarn byk ounluu krtaj olurken yle dnmektelermi; bu bebein zaman imdi deil, ben anne olmaya hazr deilim. Yani duygusal neden ileri srenler %25, imdi bir bebei
Umran TEMMUZ 2012 31

Modern sistem kadn anne olarak grmek istemiyor ki bu da ayr bir hak ihlalidir. Bugn i piyasasnda gen evli kadnlarn ouna, ie alnrken yakn zamanda ocuk yapmay dnyor musunuz? sorusu soruluyor. Oysa alma Bakanlnn bir kadn bu nedenle ie almayan iyerlerini cezalandrmas gerekir. nk bu her eyden nce hem insan haklar evrensel beyannamesine terstir hem de alma zgrlne, dahas bu apak bir tahakkmdr de.

kavramlarn merkeze koyan ahlaki bir tutumdur. Hayatmz hakknda uzmanlar, teknisyenler karar veremezler, hayat onlar tanmlayamazlar, nk hayat bir mucize, bir armaandr. Sonsuz sayda olaslktan birinin gerekleebilmesidir ki o olaslklarn bile mmkn olmasn engelleyecek yine milyonlarca olaslk vardr. Ama buna ramen hayat var ve

GNDEM
gze alamam diyenler de %23. Bir ksm bu benim kariyer planlarm etkileyecek diyor. Ksacas krtaj nedenlerinin arlk merkezi duygusal. ok az bir blm ben dourganlm tamamladm diyor ki bunu diyenler ya ilerlemi kadnlar. Bir ksm kadn da halihazrda ocuk yetitirdii iin ocuk sahibi olmak istemediini belirtmi. Ksacas krtajda, keyfi olarak nitelenecek gerekeler arlk merkezini oluturmakta Kimin Karar, Kimin zgrl? Ya da Post-Modern Firavunluk Hasl krtaj savunucular aslnda kendilerini yneten ulus st glerin hi farknda deiller, sadece devletin beden zerindeki iktidarn grrken, ulus st hegomonya tesis eden U yani ok uluslu irketler -ki tp endstrisi zerinden milyonlarca dolar kazan elde ediyor bu irketler, krtaj kliniklerinin krll sz konus- ile hegomonyac kapitalistlerin egemenliini hi grmyorlar! Mesela dnyada u anda krtaj konusunun sk savunucusu olan ve bu konuyu fonlayan sper zenginler kim? diye bakarsanz karnza kan isimler bata Rockfeller, sonra Bill Gates ve Dou Avrupadaki pembe devrimleri finanse eden George Soros. Bu isimlerin ayn zamanda kozmetik endstrisinde de -ki genlik kremlerinin ou cenin kalntlarndan yaplmakta- sz sahibi olduklarn, ksrlk yapt bilimsel olarak kantlanm GDO endstrisine de yatrm yapt biliniyor. O zaman bayram deil seyran deil, lafznca acaba bu sper kapitalistler
32 Umran TEMMUZ 2012

neden krtaj konusunda bu denli heveskrlar, neden nfus meselesi bu isimlerin ilgisini ekiyor? diye sormamz gerekmez mi? Bu sorularn sorulmas nemli nk bu vakflar ya da kapitalistler kresel nfus denetimini savunuyor. imdi sormak gerekmez mi devlet nfus poltikas gttnde ve insanlarn remesi ile ilgili kararlar aldnda, benim bedenim benim kararm Rockfeller ya da Soros alnca benim kararm ve benim bedenim deil mi? Gebelii sonlandrmak bir hak da, gebe kalmak bir hak deil mi? Peki devlet yasaklaynca kampanyalar dzenleyen benim kararmclar, neden Rockfeller, Bill Gates ya da Soros aleyhine kampanyalar dzenlemezler, gsteriler ile ortal inletmezler. Bu irketlerin rnleri iin boykot nermezler. Sizin kapitalizm kartlnz, zgrlklnz buraya kadar m? Ulara gelince, sper zenginlerin vakflarna gelince benim kararm deil de Tayyip Erdoan yapnca m benim kararm. Yoksa derdiniz insan haklar, birey zgrl, kadnlarn yaamlar zerinde sz, karar ve yetki sahibi olmas deil de kadim din dmanl m? Bu karar Erdoan ve AKP deil de Kldarolu alsayd ayn kesimler bu denli yksek ses verecek miydi? Ancak nfusumuz artsn diyerek krtaj tamam ile yasaklayarak bu konuda kirli endstriye kap aralanacak ve birok kadnn krtaj masasnda gitmesine yol aacak dzenlemeler de olumsuz sonulara yaratacaktr ki krtaj cephesinin hakl olduu tek konu budur bence.2

Kasas suresinde Allah Firavunun azdn belirtirken onun kendine gre bir nfus kontrol sistemi uyguladn, yaam ve lm zerinde kendisine ait olan bir hakk kibirlenerek, byklenerek ve kendini ilah ilan ederek iktidar kurduunu belirtiyor. Bu ayet aslnda insann dourganlna dnk her tr yapay mdahalenin bir tr ilahlk taslamak olduunu bize anlatmyor mu? Nfus kontrol yapmann Allahn hakk olan hayat ve lm zerinde karar verici olma sfatn kendine ait klarak Allahn koyduu haddi amak olduunu anlamyor muyuz? Hasl kimin yaayacana, kimin leceine Allahtan baka hi kimse karamaz, karar veremez. Bu iktidarn sahibi sadece Allahtr. Bunun dna kp rablk taslamak ise Snettulaha, Allahn eriatna mdahale demektir. Mizana isyan demektir. Ksacas krtaj ya da gerekli haller dnda tp bebek -ki endstriyel kaynakl ksrlk gibi haller nedeni ile birok insan ocuk sahibi olamyor, bu yzden kadnn hamile kalmas kolaylatrlyor- olas bir teknik. Ancak tp bebek uygulamas 60 yanda bebek sahibi olma gibi garip durumlara da yol aabiliyor. Bu itibarla slm ve biyopolitika birbirine taban tabana zttr. Biyopoltika bir Firavunluktur. Ftrata uygun hareket etmek takvann erdemidir. Bana gre bir mslmana da bu der. Hasl krtaj konusunda (tecavz ve salk dnda) makul gereke oluturan duygusal, sosyal nedenler, sadece ben dour-


ganlm tamamladm diyenler ile bir ocuk yetitirme srecinde olan kadnlar iin geerli olabilir. Bu noktada, erkeklerin doum kontrol uygulamamas nedeni ile kadnn itirazna ramen hamile braklmas nemli bir gereke. te tecavz ve salk gibi dinen de ruhsat ksmna gereke oluturanlar dnda bence fkhen ruhsat geniletecek insan hakk kapsamna girecek bir gereke de budur. Dolaysyla mslman erkeklerin de bu konuda sorumluluk stlenmesi gerekir ki peygamber azil metodu ile esas sorumluluu erkee yklyor. Yani halihazrda geleneksel dindarlk biimindeki asl sorun din konusunda gelenekle btnlemi erkek egemen zihniyet. nk bu zihniyet kadnn dier insani vasflarn, onun kiisel btnln hi dikkate almyor, onun gznde kadn sadece ev kadn ve anne olarak varlk kazanyor, ite insan haklar meselesi de tam burada balyor. Erkeklere den vazife, Allahn tek bir nefisten yaratt kadnla olan ilikisinde tamamlama prensibine dayal bir denge tesis etmektir. Bu ise kadn anne olma vasf dnda haklar olan bamsz bir varlk olarak tanmaktr. Ve erkek olarak bizim onun hayatla olan bana mdahale hakkn kendimizde grmemektir. Bana gre snni olan yani peygamberin yaptn yapan hal bu olsa gerektir. nk Efendimiz hanmlar ile hayatn btn ykn paylaabilmitir, kadna dnk efkat tavrn ortaya koymutur. Ben bu snneti merkeze alma taraftarym.Muttaki bir erkek tavrnn bu olmas kansndaym. Ancak bu hususta yine feministlerce dillendirilen vazektomi yani erkein sperm kanallarnn kapatlmasn da doru bulmuyorum nk kadnn tpleri balandnda geri dnlebiliyor, -ama eer deimedi ise- erkek iin ise bu yol geri dnsz bir yol. Bu da Allahn erkee verdii bir armaana nankrlk etmektir kanmca. Hasl bu konularda kesin tutumlar sanld kadar kolay deil. Hayat gibi her zaman ngrlemeyen pek ok olaslk mevcut. O yzden Mizana, Snnetullaha uymak -bir bakma ekolojist bir tavrdr da bu- en dorusudur. Ancak modern sistem kadn anne olarak grmek istemiyor ki bu da ayr bir hak ihlalidir. Bugn i piyasasnda gen evli kadnlarn ouna, ie alnrken yakn zamanda ocuk yapmay dnyor musunuz? sorusu soruluyor. Oysa alma Bakanlnn bir kadn bu nedenle ie almayan iyerlerini cezalandrmas gerekir. nk bu her eyden nce hem insan haklar evrensel beyannamesine terstir hem de alma zgrlne, dahas bu apak bir tahakkmdr de. Feministlerimizin ve sosyalistlerimizin feminizm yalakal yapmadan evvel bu konuya da itiraz etmeleri gerekmez mi, bu da kadn bedenine dnk bir mdahale deil midir? Yoksa siz sermayenin mdahaleleri karsnda susmay tercih eden kattan sosyalistler ve lafazan feministler misiniz? Asl derdinizi bu ekilde ak etmekte deil misiniz?...

Krtaj ve Nfus Denetimi

Dipnotlar 1 Bu konuda Mevlanann bir beytine dayanyorum. Mevlana bu beyitinde kadnn yaratlmam olduunu belirterek bni Arabiye gndermede bulunuyor. bni Arabi kadnn yznde Allahn gzelliinin tecelli ettini belirterek kadn yceltir. Ben de bu tezlerden hareketle Allahn yaratma sfatnn kadnda (Allahn vermesi ile yansma olarak) tecelli ettiini sylerken kadnn da bir hayat var etme ve onu ortaya karma yeteneini (elbette Allahn verdii bir yeti olarak) bir tebih olarak kullanarak, bunun kadnda yansdn sylyorum. Bununla ne haa Allahn yaratma kudretini herhangi bir varla atfetmekteyim ne de bunu ima etmekteyim. Ancak Allah ayetlerini afakta yani d dnyada ve enfste i dnyada (ruhta) gsterir ayetince ben de kadnn Allahn yaratma sfatn yansttn, Onun yaratma kudretini kendi bedeninde delillendirdiini sylyorum. Allahn sfatlar her yerde tecelli eder ki bu hikmettir yani biz kullarnn Onun varln somut olarak alglamamz, anlamamz ve Onun bizi babo brakmadn idrak etmemizdir. Kastm budur. 2 Nitekim krtajn yasak olduu lkelerde kadnlara krtaj olana salayan ve feministler tarafndan ynetilen krtaj gemisi de bu kapsamda ele alnabilir. Bu gemi krtaj yasak olan lkedeki kadnlar bir motorla gemiye almakta, sonra uluslararas sulara alarak orada krtaj yapmakta. Bu olgu krtajn yasaklanmasnn are olmadna ok ak bir delil. Nitekim szan bilgilere baklrsa hkmet hem yaam hakkn hem insan hakkn birlikte koruyan ve bence rnek olacak bir yasa hazrlyor. Yasaya gre krtaj karar veren kiiye krtajn ne olduu, ne tr olumsuz sonulara sebep olduu anlatlcakm, hatta kadna bebein kalp at dinletilip ultrason grnts gsterilerek eer zorunluluk yoksa bu kararnn vicdani maliyetleri hatrlatlacak ve kadna bir kez daha dnmesi nerilecekmi. Ayrca krtaj ancak kadn doum uzmanlar ve tam teekkll hastaneler yapacak, dahas krtaj karar sadece kadna braklmayacak anne ve baba birlikte alacakm. Bylece krtaj tamamen yasaklanmyor ama zorlatrlyor. Eer bu szma bilgiler doru ise gerekten olmas gereken bir yasa hazrlanyor. stelik de nfus denetilerinin tekerine de omak sokulmu oluyor.

Umran TEMMUZ 2012 33

GNDEM

ULUDERE ANNELER STANBULDA

Unutursak Kalbimiz Kurusun!

Mehmet DEMR

ludere katliamnn zerinde alt ay geti. Srf geim kay-

olduunu, soruturmann sonulandrlmas ve sulularn cezalandrlmas iin olayn takipisi olduklarn ifade etti. Mazlum-Der stanbul ubesi bakan Cneyt Saryaar, Uludere Mazlum-Der, 15 Haziran 2012 Cuma gn, eitli sivil toplum kurulularnn desteiyle Topkap Eresin Hotelde Uludere Anneleri iin basn aklamas dzenledi. AKABE, AKDAV, AKV, Anadolu Platformu, Fatih Aknclar, Hikmet Vakf ve zgr-Derin destek verdii ve kalabalk bir medyann izledii basn aklamas Kurn okunmasyla balad. Al konumasn yapan Mazlum-Der genel bakan Ahmet Faruk nsal, sivil toplum kurulular olarak madurlarn yannda olduklarn ortaya koymak ve soruturma srecinin bir an nce tamamlanmasn taleb etmek zere basn aklamasn dzenlediklerini syledi. Olayn zerinden alt ay gemesine ramen henz adli, idari soruturmalarn tamamlanamadn, srncemede kaldn, lenlerin kardeleri katliamn deerlendiren ve yetkilileri bir an evvel soruturmay tamamlamaya davet eden basn bildirisini sundu. Bildiride genel hatlaryla unlara yer verildi: Gerek iktidar gerekse muhalefete siyaseten arasallatrlm olan konunun geri plana den insani boyutunun can yakc travmasn yaayan ailelerin, Uludere Annelerinin acsn paylamay elzem grdk. Ve bu vesileyle Uludere iin adalet talebimizi tekrarlamay uygun grdk. Alt ay nce gerekleen katliam sonrasnda yaplan resmi aklamalarda katliam madurlar PKK ile yan yana getirilerek madurlar ve yaknlar hedef gsterilmji, toplumda sorun olarak varolan etnik kimlik tartmalar derinlemitir. Yzyllardr birlikte yaayan halklarn birlikte yaa-

gsyla yllardr gittikleri ve blge gvenlik glerinin de haberdar olduu snr kaaklk ticaretinden katrlaryla Kuzey Iraktan dnerken F16larla katledilen ou gen 34 insan Savclk soruturma at. Meclis, aratrma komisyonu kurdu. Devlet bu olayn zerinin rtlmeyeceine, faillerinin en ksa zamanda bulunacana dair sz verdi. Gerek Genel Kurmay gerek MT gerekse Pentagon zerinden istihbarat, grev ihmalleri, hatalar balamnda aklamalar yapld, tartmalar yaand ancak olayn zerindeki sis perdesi hl kalkmad. Ve konu blgesel etnik siyasi tartmalara kilitlendi. Ankaradaki liderlerin eleri Uludereye gitti. Nihayet Uludereli Anneler katliamn fail-i mehule dnmemesi, bir an evvel sulularn bulunup cezalandrlmas adaletin gereklemesi ve mutlaka resmi azdan zr dilenmesi iin yollara dtler, Meclise geldiler.
34 Umran TEMMUZ 2012

Uludere Anneleri

ma iradelerinin perinlenmesi ve bu iradenin zarar grmemesi iin Uluderede katledilenlerin ailelerinden, hatann kabul edildii, aclarnn paylald belirtilerek resmi zr dilenmeli, helallik istenmeli, yaanan olaylar mutlaka aydnlatlmal, sorumlular aa alnarak adalet nnde hesap vermelidir. Arkasndan Uluder Anneleri adna bir bildiri okunda. Bildiride zet olarak unlar ifade edildi: Bizler, aradan 173 gn gemesine ramen Roboski (Uludere) katliamn hl aydnlatamayan Trkiye Cumhuriyeti devletinin adaletinden umudunu kesmi, acl, madur aileler olarak dnyann neresinde olursa olsun eitlik, adalet ve insan haklar savunucularn acilen eyleme, dayanmaya, konuyu dnya kamuoyuna tamaya ve hesaplamaya aryoruz. Resmi zr bata olmak zere hukuki ve ahlaki tm admlarn atlmasn taleb ediyoruz. AKV adna sz alan Cevat zkaya ise, Uludere olay sonrasnda sivil toplum kurulular olarak blgeye gittiklerinde soruturma srecinin bu kadar gecikeceini, hl sorumlularnn bulunamayacan tahmin etmediini dolaysyla u anki durum itibariyle hayal krklna uradn syleyerek, adil bir sonucaulaana kadar olayn takipisi ola-

caklarn, karartlmasna msaade etmeyeceklerini vurgulad. Daha sonra Uluderede katledilenlerin anneleri, yaknlar gzyalar ierisinde, trajik olay anlattlar. te yaplan konumalardan baz pasajlar: Kardelerimizin, aabeylerimizin, ocuklarmzn ve 34 masum akrabalarmzn katlediliinin 173. gnnde hl katiam ilk gnk gibi karanlktadr. Bugn katliamn sorumlular yerine bizler yani kyller gz altna alnyor, yarglanyor ve idari para cezasna arptrlyoruz. Daha katliam aclar dinmeden, soruturmalar tamamlanmadan be kyl gencimiz tutukland. Bu bize ikinci bir ac yaatmaktadr. Sorumlularn yarglanmasn istemek, adalet istemek su ise bizi de tutuklayn! Srekli bask altnda tutuluyoruz, ikayetlerimizi geri ekmemiz iin psikolojik, fiziki basklara maruz kalyoruz. Babakann konumalar bizleri daha da acya bouyor. Suriyedeki, Gazzedeki ocuklara gsterdii merhameti, Uluderedeki ocuklar iin neden gstermiyor? Olaylarn sorumlular mutlaka bulunmal ve her biri lenkler adna 34er defa cezaya arptrlmal. Biz faillerin aramzda serbete dolamasn istemiyoruz! len ocuklarmzn cesed

paralarn hayvan cesed paralarndan ayrarak kendimiz tadk, hibir devlet yardm gelmedi. Bu ne kadar byk bir ac! Olumun ldn bana haber verdiklerinde, kendimi orada atee atmak istedim. Gecenin karanlnda ayaklarmda orap olmadan karl souk havada kzmla birlikte olumu aramaya kotum. Ancak olay yerine sokulmadk ve ertesi gn cesedi bulabildik. Babakan Recep Tayyip Erdoan, ocuklarn ne ii vard, niye onlar gnderdiler?diyor. Muhta olduumuz iin, baka yapacak bir iimiz olmad iin, kocam ameliyatl olduu iin, okuyan ablasna halk verebilmek iin ocuklarmz yolladk. Adalet aramak, stanbullulara acmz anlatmak iin yollara dtk. Sesimizi duyurmaya geldik. Vicdan, adaleti unutan devlet sesimizi iitir mi? Hi umudumuz yok. nk biz adalet isterken,lmler, dmanlklar olmasn derken, her krtaj bir Uluderedir denilerk adeta llerimizle alay ediliyor, acmz hie saylyor. zgr-Derden Kenan Alpayn sivil toplum kurulular adna genel bir konuma yapmasyla basn aklamas tamamland.
Umran TEMMUZ 2012 35

DOSYA

slmcln Oluumu, Geliimi ve Bugnk Durumu*

Ali BULA
slmclk bana gre slm toplumunun ve slm dnyasnn dnce, fikir olarak, politik olarak, ahlki olarak, sosyal olarak ve uluslararas olarak yeni bir dnya tahayyl ve yeni bir iddiadr. Yani fikri, politik, sosyal, ahlki ve uluslararas alanlarda slma, Kurna ve snnete uygun yeni bir dnya tahayyl ve yeni bir iddia, yani yeni bir fikir mmkndr, yeni bir ahlk mmkndr, yeni bir iktisadi dzen mmkndr, yeni bir siyasi hareket mmkndr, yeni bir dnya mmkndr. Bu mmkn olan dnyalar slm zemininde biz yeniden kurabiliriz. Peki slmclk bir olgu/olay olarak ne zaman ortaya kt? Benim kanaatim slmcln 1850lerden sonra modern bir hareket olarak ortaya kt ynndedir. Fakat ayn zamanda modern dnyaya bir cevap olarak da ortaya kt. Yani hem modern bir harekettir ve hem de modern dnyaya bir cevaptr. Burada modern olan yle tarif etmek lazm: Modern olan tarihi
36 Umran TEMMUZ 2012

bir durumdur. Yani modern bir zamanda yayoruz, bu hepimizi iine alr, buna bir cevap vermek zorundayz, bunda var olmak zorundayz, daha ncesinden farkl. Daha ncesinde mesela 1850lerden nce slmclk yok. smail Karann dedii doru, Mslmanlk var, slm var. Toplum Mslmand, devlet Mslmand. Zaten slmcl ortaya karan konjonktr Osmanl mparatorluunun devlet olarak da zaaf geirmesi, ke doru gemesi ve Darl-slmn, yani slm toplumunun zlmeye balamasdr. Biz Osmanl Devletini, slm Devletini ve Darl-slm nasl kurtarabiliriz diye eitli fikirler ortaya atld. te o zaman Batclk var, Tanzimat var, Islahat Ferman ilan edilmi, Osmanl mparatorluu, Osmanl ricali daha dorusu, yani iktidar sekinleri, askeriyesi, mlkiyesi zm ve kurtuluu Batda buluyorlar. Bu btn kurumlarn, hukukun, sosyal dzenin Batl esaslara ve usullere gre deitirilmesi anlamna

geldii iin Mslmanlarn iinden birtakm aydnlar kyor diyor ki: Hayr, biz bu devleti ve bu toplumu slma dnerek yeniden kurabiliriz, yeniden kurtarabiliriz slmclk bu artlarda ortaya kt, daha ncesinde zaten yle bir eye ihtiya yoktu. slmclk ve Modern Durum imdi tabii Tanzimatlar eriata kar deil, slma kar deil, fakat Osmanlnn bnyesini temelden deitirmek istiyorlar. Ancak btn yapmak istediklerini slmiyete refere ederek gerekletirmek istiyorlard. nk eriat ve slmiyet bir meruiyet erevesiydi ayn zamanda. Yani eer kendini Mslmanla ve eriata refere etmiyorsan meru olmazsn, zaten meru kelimesi eriata uygunluktan gelir. eriata uygun olan ey merudur, kelime manas da oradan gelir. Bunu tebihte hata olmasn, una benzetebiliriz: Gorbaovun Sovyet sistemini datp komnizmi sistem dna atmaya alrken


aslnda yapt her iin Leninin ve Marksn felsefesine uygun olduunu ispat etmeye almas gibi. Hakikaten Gorbaovun o gnk argmanlarna baktmz zaman btn referanslar Marksa ve Lenine gider. Yani bu, Marksa ve Lenine uygundur. Bugn Trkiyede de Kemalizm tasfiye ediliyor, fakat bizdeki AK Partinin sylemine baktnz zaman bu Kemalizme, Mustafa Kemalin ideallerine uygundur, zaten byle dnyordu Mustafa Kemal der, ama aslnda tasfiye edilmekte olan ey Kemalizmin kendisidir. Yani Tanzimatlar da aslnda eriat ve slmiyeti tasfiye ediyorlar, fakat kendilerini slmiyete refere ediyorlard. Ancak bu iin farknda olan Namk Kemal, Ali Suavi, Ziya Paa, sonra Cemalettin Afgani, arkasndan Muhammed Abduh, merutiyet devrinin nemli slmclar ve sonra Muhammed kbal bunun yle olmadn sylyorlar. Hayr, siz baka bir ey yapmaya alyorsunuz, biz bu slm mmetini, slm imparatorluunu, Osmanl mparatorluunu tekrar slmn zne dnmek suretiyle tekrar kurtarabiliriz ve Batya cevap verebiliriz. Siz diyorsunuz ki, biz Bat karsnda yeniliyoruz, toprak kaybediyoruz, savalarda yeniliyoruz. Dolaysyla tekrar var olabilmek iin Baty referans almak gerekir. Yani bni Haldunun dedii ey geerlidir: Biz malubuz, galibi taklit ediyoruz bni Haldun diyor ki: Maluplar galipleri taklit eder, nk onlarda olaanst bir g vehmederler. Madem bu beni yendi, bende olmayan bir g var onda, tekrar galip gelebilmem iin ve ona kar koyabilmem iin onu benim taklit etmem lazm Aslnda modernlik dediimiz ey, Osmanlnn modern hayata gemesinin temel esprisi burada yatmaktadr, ama slmclar buna itiraz ediyor. imdi slmclar buna itiraz ederken, aslnda modern bir tavr ortaya koyuyor, nk slmclk modern dnya ierisinde var olacaktr, fakat ayn zamanda Bat modernizmine de bir cevap vermek istiyorlar. O adan burada smail Karann ortaya koyduu yaklamdan farkl bir bak ortaya konulmasnn gerektiini dnyorum. Bu zorunlu ve kanlmaz olan bir eydi. nk gelenee uygun bir ekilde o eyi yapmak mmkn deildi. Burada bir eye belki atfta bulunmak lazm, neden burada byle bir ey ortaya kt? Biliyoruz ki, slmclar 19. yzyln ikinci yarsnda ortaya ktklarnda Batclarla kavga ediyorlar, devletle de kavga ediyorlar, Osmanl Devletiyle de kavgallar. Mesela, diyelim ki, Osmanl Devletinin en tipik padiahlarndan bir tanesi kimdir? Son dnem Sultan Abdlhamiddir, ama btn slmclar istisnasz Sultan Abdlhamide kardrlar. Sultan Abdlhamidi teyit eden tek bir slmc yoktur. Cemalettin Afganiden Bedizzamana,

slmcln Seyri

Mehmet Akiften Elmallya varncaya kadar onunla kavga ediyorlar. slmclar ayn ekilde Osmanl ulemasyla da kavga ediyorlar. Bundan dolay ncelikle Osmanl Devletini ok iyi kavramamz lazm. Kavramadka bugnk olay da kavrayamayz. Yani bugn ne oluyor Trkiyede, niin bu kavga sryor ve sona ermiyor, bunu da anlayamyoruz. imdi Osmanl Devleti sacayana oturuyor: Seyfiye, lmiye ve Kalemiye. Seyfiye askerler, kalemiye brokrasi, ilmiye ulema. Ulema dediimiz zaman da ikiye ayrmak gerekir: Devletle beraber alan resmi ulema, sivil ulema. Mesela eyhlislm resmi ulemadr, medreseleri ynetir, btn adliye ona baldr. eyhlislm Osmanl Padiahnn dini iradesidir, bunu Yavuz Sultan Selim yle tanmlyor. Sadrazam onun dnyevi iradesini temsil eder, eyhlislm onun dini iradesini temsil eder. Yani padiahn iradesini ikiye ayrmtr: Dnyevi ve dini, birincisini sadrazam yrtr, brn eyhlislm ynetir ki bu resmi ulemadr. Fakat Osmanl 19. yzylda yenilmeye balaynca reform yapmak icap ediyor. Mecburen reform yaplacak, neden? yle, bunu savunurken reformcular diyor ki: Batyla savaa giriyoruz, Batnn elinde ateli silahlar var, bizim elimizde o silahlar yok. Bu ateli silahlar icat eden bu silahlarn arkasnda bir teknoloji var ve bir ekonomik
Umran TEMMUZ 2012 37

DOSYA
kudur, kamu hukukudur veya anayasa hukukudur, onu devlet eriata brakmyor. Osmanl, o alanda eriat dinlemiyor. Gerektiinde siyaseten katlediyor, gerektiinde ocuu da boduruyor. Asl olan devletin kendisidir. Ancak Kanuni Sultan Sleyman ok nemli bir ferman yaynlad, btn problem oradan kaynakland. Diyor ki: Padiah eriata kar sorumludur. Bu ok nemli bir ey, yani eriat padiahn stndedir. Bu Avrupada olmayan bir eydir, Avrupada devlet benim diyor, kanun benim diyor. Yani kanunu koyan kraln kendisidir, ama Kanuni diyor ki: Padiah eriata kar sorumludur. eriat nedir? Yani devletin de, padiahn da stndedir. Bu, hukukun stnl bilincinin Osmanlda var olduunu gsterir. nk eriat dediimiz zaman nedir? Mnzel eriat kastediyoruz, vahiyle gelen ve peygamber tarafndan tarif edilen ve mtehitler tarafndan formle edilen hkmet mecmuasdr. Diyor ki: Ancak padiah eriat ihlal edecek olursa, vkela ve vzera onu hal eder, tahtndan indirir Yani hukukun stnln ihlal edecek olursa padiah vekiller ve vezirler onu tahtndan indirebilir. Fakat Kanuni bunun mekanizmasn sylemiyor ve hukukun iine de koymuyor, tarifini yapmyor. Bunun nasl olaca belli deil, nasl ki drt halife seimle ibana geliyor ve fakat seim bir hukuki mekanizma olarak fkha girmiyorsa, bir tea-

Osmanlda ikili hukuk sistemi var: Yani rgn hukuk, bir de eri hukuk. rgn hukuk Dursun Fakihin tarifiyle yasak- sultanidir, sultann koyduu yasaktr. eri hukuksa sivil hayat tanzim eder, sivil hayat Osmanlda dine gre dzenlenmitir, eriata gre. eriat toplumu, halk, sivil hayat padiaha ve devlete kar korur. rgn hukuk ise bugnk idare hukukudur, kamu hukukudur veya anayasa hukukudur, onu devlet eriata brakmyor. Osmanl, o alanda eriat dinlemiyor. Gerektiinde siyaseten katlediyor, gerektiinde ocuu da boduruyor. Asl olan devletin kendisidir. Ancak Kanuni Sultan Sleyman ok nemli bir ferman yaynlad, btn problem oradan kaynakland. Diyor ki: Padiah eriata kar sorumludur.

zenginlik var. Bu teknoloji ve ekonomik zenginliin arkasnda da bilimsel bir birikim var. Biz bunu nasl elde edebiliriz? Bunu transfer edeceiz, etmek zorundayz diyor. Gvur padiah olarak da anlan II. Mahmut Bu ulemayla bu i olmaz dncesine sahip. nk ulema yaplmak istenen deiiklliklere yol vermiyor. imdi Osmanl mparatorluunun bu sacayandan birini tasfiye etmek istiyor II. Mahmut. Yani sadece yenierileri tasfiye etmiyor, ayn zamanda ulemay da tasfiye ediyor. Bunun yerine brokratlar yetitirmek, sivil mektepleri ikame etmek istiyor. Ulema bunun farkna varnca bu adam bizi tasfiye edecek sistemden diyerek bu sefer btn reformlara kar kyorlar. Reformlara kar karken de senin bu yaptn ey eraite aykrdr diyorlar.
38 Umran TEMMUZ 2012

Bu sefer eriat reforma kar, yenilie kar bir hat oluturuyor, bir dnce oluturuyor. Padiah veya devlet yenilik olarak ne getiriyorsa ulema Bu, eriata aykrdr diyordu. eriatla yenilik arasnda, din ile yenilik arasnda, din ile modernlik arasnda bylelikle bir ztlk meydana geliyor. Peki neden II. Mahmut ve padiahlar eriata tavr alyorlar? Bir de buna bakmamz lazm. Osmanlda ikili hukuk sistemi var: Yani rgn hukuk, bir de eri hukuk. rgn hukuk Dursun Fakihin tarifiyle yasak- sultanidir, sultann koyduu yasaktr. eri hukuksa sivil hayat tanzim eder, sivil hayat Osmanlda dine gre dzenlenmitir, eriata gre. eriat toplumu, halk, sivil hayat padiaha ve devlete kar korur. rgn hukuk ise bugnk idare huku-


ml kazanmyorsa, ayn bunun gibi bu sz Kanuninin syledii ok gzel bir sz olarak kalyor, yani bu bir fermandr ve fakat mekanizmasn gstermiyor. Bylece fiili bir durum ortaya kyor. Fiili durum nedir? Fiili durum udur: Ulema padiahn eriat ihlal ettiine karar veriyor. Diyor ki: Padiah eriat ihlal etti. Bunu yenierilere syler, yenieriler padiah indirir, teaml bu. Yani devletin sacayandan ikisi birletii zaman ikinciyi indiriyor. Fiili durum bu ekilde. O vesileyle devaml ihtilal var Osmanlda. II. Mahmut 1826da yenierilik kaldrld zaman diyor ki: Ben eer bu yenierileri kaldryorsam ulemay da kaldracam. nk yenieriler glerini oradan alyor, ulemann fetvasndan alyorlar. Bunlardan kurtulmadka ben reform yapamam Dolaysyla II. Mahmut hem ulemay, hem de yenierileri tasfiye ediyor. II. Mahmutun yenierileri tasfiye etmesi biliyorsunuz byk bir halk ihtilaliydi, yani orduya kar, devlet bakannn halk arkasna alp savamas demekti. Bir rivayete gre 18.000 kii ldrlyor, asker lyor, halk askerleri ldryor. nanlmaz bir ey bu! Bir devlet bakannn halkn bana geip, sisteme ve devlete kar isyan halk ayaklanmasyla bastryor ve sonunda ulema da tasfiye ediliyor. Ulema tasfiye edileceini anlaynca senin bu yaptn da eriata aykrdr diyor. Dikkat edin, ite o zaman II. Mahmut yeni bir ordu ihdas ediyor. Bu yeni ordu eriata da kar, ulemaya da kar aynen bugn olduu gibi, ordu deyimi de oradan geliyor. Ordunun eriata kar olmakl ve zellikle dini sistemin dnda tutulmas hep 19. yzyldaki o derin travmadan gelir. imdi byle olunca slmclar hem devlete, hem Batclara, hem de resmi ulemaya kar kyorlar. slmclar yeni bir mecra ayorlar. Yani onlar resmi ulemaya da kar kyor. Diyorlar ki, resmi ulema rm, devlet zaten berbat bir vaziyette, o zaman biz slma dayanarak yeniden dirilebiliriz. te slmclk budur. slmclarn ortaya koyduu ana parametresi vardr. Diyorlar ki: Kaynaklara yani Kurn ve snnete dnersek, itihat kapsn aarsak ve cihat ruhunu uyandrrsak tekrar dirilebiliriz. Osmanl mparatorluunda da pek itihat yaplmyor uzun bir sre, zellikle Kanuniden sonra genel bir gerileme var imparatorlukta, resmi ulema rehavete kaplm, padiaha arkadan fetva veriyor, ok yksek maalar var, bundan dolay bu i enerjisini kaybetmitir. Bu yzden 19. yzylda Fransz usulne gre muhakeme yapan mahkemeler ihdas ediliyor mecburen. Bizde laikliin arka plannda bu var, yani sene sonunda istatistik ortaya kyor, eriat mahkemelerine gidenlerin oran yzde 10, Fransz mahkemelerine gidenlerin oran yzde 90. eriat mahkemeleri zemi-

slmcln Seyri

yor, itihat yaplmyor nk. Sonunda ulemann tasfiyesi gndeme geliyor. Bu tabii ki sarayla ulema arasnda bir atmaya dnyor. slmclar diyor ki, bu byle olmaz, Kurna ve snnete dneceiz, itihat kapsnn yeniden almas lazm, Kurna ve snnete dayanarak sorunlara cevap bulmamz lazm. ncs de cihat ruhunun uyandrlmas, bunu da iki manada kullanyorlar: Bir, o zaman slm dnyas Bat saldrlaryla yz yzedir. Batya kar sava ruhunu uyandrmak. ki, ekonomik ve toplumsal kalknma iin cihat. 19. Yzylda ortaya kan, sonra 20. yzyla intikal eden bu husus slmclarn temel parametrelerini oluturur. slmcln Nesli slmcl ana dneme ayrmak mmkndr: lk nesil slmclar, bunlar 1856-1924 yllarn, ikinci nesil slmclar 1950-2000 arasn, nc nesil slmclar da 2000ler ve sonrasn ierir. lk nesli ele alrken 1856y sememizin sebebi Islahat Fermandr. Yani 1856da Islahat Fermannn kmas. Islahat Ferman aslnda Tanzimat Fermanndan ok daha nemlidir, daha kurumsaldr ve imparatorluun kurumlarnn ve idari yapsnn iine daha ok nfuz edici zelliklere sahiptir. Orada slmclar, Mslman entelekteller, Mslman aydnlar anlyor ki, artk geri dn yoktur, slm
Umran TEMMUZ 2012 39

DOSYA
bir sistemin dna karlmaya allyor, dolaysyla oyalanmaya da zaman kalmad, biz hamlemizi yapalm diyorlar. Bu ezamanl olarak hem stanbul hem Kahire hem Hint alt ktasnda hem de randa ezamanl olarak balar. Yani ran ulemasnda da byle bir hareketlenme meydana gelir, orada usulilerle ahbariler birbirine girer, usuli hareket ortaya kar. Hindistanda, Msrda ve imparatorluun merkezi stanbulda da bylesi hareketlilikler balar. kinci nemli bir zellii, 1856nn Krm savandan sonra Osmanlnn gvenliini Batya endekslemesidir. Biz Bat sistemine 1856dan bu yana dhiliz. Osmanl mparatorluunun ve Trkiye Cumhuriyetinin gvenliini Batya endekslemiler, onun iin Bat ittifakndan kamyoruz. Bat ittifakndan ktmz andan itibaren sanki gvenliimiz tehdit altna girecek gibi bir durum sz konusudur. Bat da bizi, kendilerinin gvenliini koruyan bir dnya olarak gryor ve Batnn kurumlarnn iine bizi katyor. te bu, ayn zamanda slm birliinin de sona ermesi demek, yani Trkiyenin slm birliinin, dinin ncs olma veya orta veya yesi olmann dna kp, Bat dnyasnn bir paras olmasnn balang tarihidir. Bunu o gnk slmclar ok iyi anlyorlar. imdi slmclk dediimiz zaman birka ana parametre zerinden gitmemiz lazm ki, anla40 Umran TEMMUZ 2012

yabilelim. lk nesil slmclarn hedefi bir devlet kurmak deildir, bir slm devleti kurmak deildir. Devlet vardr zaten, Osmanl devleti Mslman bir devlettir. Bu devleti tekrar slmi ruhuna geri dndrmek, irca etmek, zaten bu devletin kurucu ideolojisi slmdr diyorlar, kurucu ideolojisine dnsn. Yeni bir toplum kurma tasavvurlar ve idealleri de yoktur, byle bir hedefleri yoktur. Zaten Osmanl mparatorluu bir Darlslmdr. Fakat Darl-slmn problemleri vardr, birinci kayglar bu. kinci nemli zellikleri aydn-ulema profili izerler slmclar. Yani bir yandan Namk Kemal, Ziya Paa, Ali Suavi gibi Franszca bilir, Baty tanr, tiyatroyla, iirle urar, Fransay ok iyi bilirler, ama ayn zamanda slmi ilimlere de vakftrlar. Yani tefsir, hadis, fkh, tasavvuf bilir, Arapa, Farsa bilir, divan edebiyatna hkim, byle bir zellikleri var. Hem slm kltrne vakftrlar hem de Bat dncesine. kinci nemli zellikleri bu. nc nemli zellikleri sivil olmalardr, ama resmi ulema snfna mensup olmamalardr ayn zamanda. Resmi ulemaya mensup deildirler, sivil insanlardr. Mesleki olarak da baktmz zaman mhendis, gazeteci tr insanlardr bunlar ve bu profilde teekkl ediyorlar. imdi bunlarn hareketi zaman ierisinde geliiyor, byyor, hareket byyor ve bana sorarsanz aslnda inisiya-

tifi bu ele geirecektir. slmclar hibir zaman saltanatn yannda yer almamlar, otoriter rejimin yannda yer almamlar, daima zgrlk ve daha demokratik bir idarenin taraftar olmulardr. slmclarn ana zellii budur, yani hi kimse, ilk gnnden balamak zere hi kimse slmclar otoriter bir rejimin yannda gsteremez. Hatta padiahla kar olmular ve padiah II. Abdlhamidi hal etmilerdir. Bu tartma hlen devam ediyor. Acaba onu hal eden fetva metnini Elmall Hamdi mi yazd, yoksa Mehmet Akif mi yazd, hl daha belli deil. Bir iddiaya gre Elmall Hamdi yazmtr. Bir baka eyin farkna varyor slmclar: Kltrel bakmdan Osmanl mparatorluu derin bir zaaf geiriyor. Yeniden bir Rnesans yaamas lazm ve ayn imdi olduu gibi, 12. yzyl talyasnda olduu gibi, 9 ve 10. yzyllarda Abbasilerde olduu gibi yeni bir Rnesans hareketine giriiyorlar. slmi metinleri tercme ediyorlar, inanlmaz bir tercme faaliyetine giriiyorlar. Bu hareketlilik iinde slmclar, birinci nesil slmclar yenilgiye uratan iki nemli gelime var: Birisi anakkale Savalar. anakkale Savalar bizim en byk felaketimiz oldu. nk sava balaynca slmc renciler, medreseliler hemen cppelerini karp savaa kouyorlar ve 50.000 slmc ehit oluyor. Btn entelektel stokumuz orada tkendi.


slmclar buras slm leminin de kalbidir, buras elimizden giderse btn slm gidecek elden deyip gidiyorlar; bilirsiniz anakkale Savalarna literatrde ayn zamanda medreseliler sava da derler. rencilerin, medrese rencilerinin savadr. Gencecik ocuklar, 13 yandan 15 yana, 17 yana varncaya kadar. Birinci sebep bu, entelektel stokumuz tkenince o kltrel uyan, o ilim uyan ve toplumu ayaa kaldracak olan bu nc insanlar toplumdan ekilmi oluyor, ehit oluyorlar. Tabii bu arada Batclar meydan bo buluyor. Bunlar da askeri olarak, siyasi olarak devleti ele geirince 1923te o zaman slmclk uykuya dalyor. Yani buzdolabna girmi oluyor, tamamen ekiliyor, geriye sadece halk kalyor, halkn nnde hi kimse yok. Sadece imann kaybetmemek iin uraan bir halk, bu halk ne yapacak imdi? ncs yok, imam yok, hocas yok, limi yok, entelekteli yok, yol gstereni yok? Bu durumda ne yapyor Anadolu halk, Mslman halk? Kurna sarlmaya balyor. Kurn okutacaklar, yer altndan Kurn almalar srdrlyor. 1924te hilafet ortadan kalknca btn slm lemi tekrar Mekkede toplanyor hac mevsiminde. O dnemlerin hac istatistiklerine bakn, hacca giden ve gelenlerin de genellikle lim ve entelektel olduu haclardr. Onlar da hacda bir araya geliyorlar, ne yapacaz? Halifelik

slmcln Seyri

1924te hilafet ortadan kalknca btn slm lemi tekrar Mekkede toplanyor hac mevsiminde. O dnemlerin hac istatistiklerine bakn, hacca giden ve gelenlerin de genellikle lim ve entelektel olduu haclardr. Onlar da hacda bir araya geliyorlar, ne yapacaz? Halifelik bitti, nasl bir araya geleceiz, nasl var olacaz diye bu sorunun cevabn aryorlar. Sadece Trkiye, ran ve Afganistan smrge deil, slm dnyasnn yzde sekseni smrge oluyor. Yani bir yanda slm dnyas yzde sekseni ngilizler ve Franszlarn, Hollanda, Belikallarn smrgesi oluyor. Zaten oralarda slmi rejimler yok, yneticiler de yok, Trkiye, ran ve Msrda, Afganistanda Batc rejimler hakim. Trkiyede Mustafa Kemal, randa Rza Pehlevi, Pehlevi hanedan 1923te iktidara geliyor. Kaar hanedan sona eriyor, Pehlevi hanedan ele geiriyor. Afganistanda Emir Han, o da zaten Mustafa Kemali rnek alyor.

bitti, nasl bir araya geleceiz, nasl var olacaz diye bu sorunun cevabn aryorlar. Sadece Trkiye, ran ve Afganistan smrge deil, slm dnyasnn yzde sekseni smrge oluyor. Yani bir yanda slm dnyas yzde sekseni ngilizler ve Franszlarn, Hollanda, Belikallarn smrgesi oluyor. Zaten oralarda slmi rejimler yok, yneticiler de yok, Trkiye, ran ve Msrda, Afganistanda Batc rejimler hakim. Trkiyede Mustafa Kemal, randa Rza Pehlevi, Pehlevi hanedan 1923te iktidara geliyor. Kaar hanedan sona eriyor, Pehlevi hanedan ele geiriyor. Afganistanda Emir Han, o da zaten Mustafa Kemali rnek alyor.

Yani Batc rejimler kuruluyor ve slmclar siyasal ortamdan ekiliyor. Yalnz Msrda Hasan el-Benna hvan- Mslmini kuruyor. O da smrge ynetiminde Mslman toplumu nasl ahlki bakmdan, sosyal bakmdan takviye edebilirim, ayakta tutabilirim, bunu kendisine megale seip, faaliyete giriiyor. kinci Nesil slmclk ve zellikleri Dier lkelerde de slmclar bask altnda yaadklar iin kamusal ortamda bulunmuyorlar artk. Fakat ikinci nesil slmcl ortaya karan en nemli gelime kinci Dnya Savann sona ermesinin ardndan 1947de ok nemli bir olay
Umran TEMMUZ 2012 41

DOSYA
vuku buluyor. Bu ikinci nesil slmclarn balama tarihidir. 1947-1950 yllar arasnda ok nemli olaylar oluyor. Bu, ikinci nesil slmclarn da ortaya kn salayan ana faktrlerdir. Bir tanesi Pakistanda bir slm Cumhuriyetinin kurulmas, bu 1400 yllk tarihimizde ilk olan bir eydir. Yani kurucu ideolojisi slm olan bir milli devlet kurulmu, daha nce hilafet vard. Hilafetin kurucu ideolojisi slmdr, slm devletidir, onda hi phe yok, fakat milli bir devlet deildir, hilafet milli devlet deil, bir ulus devlet deildir. Modern devlet de deildir, geleneksel devlet. lk defa kurucu ideolojisi slm olan bir milli devlet kuruldu. Zaten 1924te Reit Rza ve byk slm limleri, o gnk slm entelektelleri oturup ne yapacaz diyorlar, hilafeti tekrar ikame etmek mmkn m? Genellikle Cemalettin Afganinin yolundan hareketle yle bir forml zerinde anlar gibi oluyorlar: Bir devlet kurmamz lazm, hilafeti tekrar geri getirmemiz mmkn deil, bu devlet modern bir devlet olacak, bunun baka bir yolu gzkmyor diyorlar. Hatta Cemalettin Afgani bu modern milli devleti o kadar ok yceltiyor ki, iilerin mehdi inancn modern devlete tercme ediyor deta, kurtarc olacak bu. Bu aslnda slmclarn siyasi dncelerinde temel bir zaafa da iaret ediyor. nc nesil slmclarda ortaya kacak olan bu zaafn bir bakma kayna odur. Bu
42 Umran TEMMUZ 2012

una benziyor: Hilafet tarihen gitti, tekrar hilafete dnmemiz mmkn deil. nmzde belli bir devlet var, bu da ulus devlettir, modern ulus devlettir. Bu ulus devlet formu ierisinde slm ve Mslmanlar yeniden ortaya kacak ve direnecekler. Bu ulus devlet kalknmay salayacak, bize g katacak ve tekrar Mslmanlara siyasi iktidar yolunu aacaktr. Bunu una benzetiyoruz: Nasl Hristiyanlar yz sene Romann ar basks altnda yaadysa, yz sene boyunca Romay zihinlerinde idealize ettilerse, onu rnek olarak aldlarsa, sanki slmclar da 20. yzyl boyunca bu milli devletin, yeni ortaya kan milli devletin ar basks altnda yaaya yaaya zaman ierisinde bunu idealize ettiler ve onu taklit etmeye baladlar. Bunun ilk tarih sahnesinde ortaya kmas 1947 Pakistandr ve Pakistan btn slmc hareketlerin siyasi olarak tetikleyicisi oldu. hvan- Mslimin o tarihten sonra politize oldu ve bir milli devlet formu savunmaya balad. Bu da Seyyid Kutupun hapishanedeyken Mevdudinin kitaplaryla tanmasyla oldu. Orada onlar okuyunca ve devamnda Muhammed Ali Cinnah ve dierlerinin de klliyatn okumaya balaynca hvan- Mslimin de bir milli devlet, slm devleti dediimiz, bugnk modern manada bir slm devleti fikrine ulatlar. ran da bundan etkilendi; Msr zerinden Pakistan devletinden etkilendi. Bugnk

Ali Hamaney Seyyid Kutupun mtercimidir, Farsa mtercimidir. Onun slm-Kapitalizm atmas kitabn, dier kitaplarn kendisi tercme etmitir. Fakat ran ayr bir mecra, ayr bir havzadr. mam Humeyni farkl bir ey tasarlad. Hakikaten mam Humeyni bu milli devletin zaaflarnn farkndayd ve bunu amak iin velayet-i fakih kavramn ortaya att. Velayet-i fakih son derece nemli bir ey, yani randa tam eriat vard, belki tam sonu vermiyor, fakat o bir iddia olarak literatre girdi. Zaten Snni dnya bunun zerinde hi dnmedi bile, anlamad bile ne olduunu. mam Humeyninin mezhepler tarihine katt byk itihat, bunlardan bir tanesi velayet-i fakihtir, dierleri iilerin de Snnilerin arkasnda namaz klmalar gerektiini sylemesi, takiyyeyi bata Snniler olmak zere Mslman olan herkese yasaklamasdr,. Yani bir Mslmana takiyye yaplmaz, can ve mal tehlike altnda olmad mddete. ncs de mehdinin gelmesi iin zulmn artmas gerekmez, tam aksine slm Cumhuriyetinin kurulmas lazm ki, mehdi gelsin. Bu itihat mam Humeyninin mezhepler tarihine yapt byk bir katkdr. Pakistan slm Cumhuriyetinin kurulmas Msr hvann, onlarn kltrlerini deitirdi ve politize olmalarn salad. Trkiyedeki etkisi ise kabaca yle oldu. Bilindii zere kinci


Dnya Sava srasnda Trkiye Almanlar desteklemi el altndan, demir-elik vermi, Alman subaylarn stanbula getirtmi, liselerde onlara ders verdirmitir. nk Trkiyenin hesabna gre, nnnn hesabna gre Almanlar kazanacak. Fakat Almanlar kaybediyor, kaybedince tabii Trkiye byk bir telaa dyor. Ondan sonra savan galipleri Amerika Birleik Devletleri ve Rusya, Sovyetler Birlii oturup anlayorlar, Trkiye kalyor ortada. Stalin diyor ki: Boazlar Antlamas ve Montr Antlamasn ben tanmam, Kars, Ardahan, Artvini de istiyorum. Trkiye ya Staline boyun eecek yahut da gidecek Batllara diyecek ki beni koruyun. Gidiyor Batya, diyor ki: Beni NATOya aln, beni koruyun! Amerika Birleik Devletleri ve Bat da diyor ki: Tamam, biz seni alalm, Sovyetlere kar koruyalm, sen de bizi, gneyden Avrupay koru! Fakat iki ey istiyoruz senden: Bir, ok farkl bir sisteme geeceksin, din eitimini serbest brakacaksn. nk bizim asgari ltlerimiz bunlardr diyor. Trkiye gvenlik kaygsyla tekrar Kars, Ardahan ve Artvini kaptrmamak, boazlar kaptrmamak iin kabul ediyor NATOya girmeyi. NATOya girince de ok farkl bir sisteme, parlamenter rejime geiyor. Menderes gelince biliyorsunuz ezan Trkeden Arapaya eviriyor, din eitimine serbestlik tanyor, mam Hatip okullar alyor, Kurn Kurslar alyor, bu toplumda yeni bir hareketlilik balyor. Demokratik bir rejim, nispeten daha rahat. Bizim aileler bylece ocuklarn medreseye gnderebiliyorlar, yeni bir nesil ortaya kyor. 1960ta ihtilal olunca 1961 Anayasasnda da nispeten ksmi zgrlkler getiriliyor. Muazzam tercme hareketleri balyor Trkiyede. Bu sefer Arap aleminden, Hint alt ktasndan ngilizce konuan lkelerin yazdklar slmi kitaplar da tercme ediliyor. kinci nesil slmclk gle balyor aslnda, yani ikinci nesil gn neslidir. Neden bu g oluyor? Trkiye NATOya girdikten sonra Truman doktrininin erevesinde Marshall yardm plan alyor Amerikadan, Amerika Trkiyeye yardm ediyor. Fakat yardmlarnn iki art vardr: Bunlar karayolunda ve tarmn makineletirilmesinde kullanacaksn! O zaman karayollarna ok byk arlk veriyor Trkiye. Traktr, makineler giriyor tarma ve diyelim ki, bir kyn ayda yapt ii bir traktr bir gnde, iki gnde yapmaya balyor. Kyller isiz kalnca tutuyorlar karayolunu, arabalara binip byk ehirlere gelmeye balyorlar ve yeni bir g nesli ortaya kyor. Yani Anadolunun her tarafndan insanlar kitleler halinde byk ehre geliyor. Byk ehre geliyorlar, ama byk ehir parsellenmi, yani Cumhuriyet Halk Partisi var, Adalet Partisi var, merkez sa var, merkez sol var.

slmcln Seyri

Cumhuriyet Halk Partisi bizim gibi dindar, muhafazakr insanlar, mazbut insanlar kapdan ieri sokmuyor zaten. Adalet Partisine gidiyorsun, mstahdem olabilirsin, ho geldin, sefa getirdin, ama sen mesela okulda ancak hademe olabilirsin ban ap diyor, ban kapalysa veya dindarsan. Bu sefer Mslmanlar 1969da siyasi olarak Milli Nizam Partisi etrafnda toplanyorlar, yeni bir siyasi hareket balyor. mam Hatip okullar geliiyor ve byle ufak ufak kk merdiven alt atlyelerde dindar, muhafazakr insanlar ticari hayata balyorlar. kinci nesil slmclar birinci nesil slmclarla mukayese ettiimizde ikinci nesil slmclarn hedefinde bir slm devleti kurmak var. Birinci nesil slmclarn slm devleti kurma hedefi yok, zaten devletleri vard, bunu slah etmek istiyorlard. Onun iin slahat hareketleri diyorlard, ihya hareketleri deniliyordu. slmda ihya hareketleri, slah hareketleri deniliyordu. Fakat burada slah edilecek bir devlet yok, ihya edilecek bir devlet yok, o zaman bir slm devleti, bir slm topluluu hedeflenecek, bunu da en iyi ifade eden Seyyid Kutup ve Mevdudidir. Neden bu ikisi? nk Mevdudi Pakistan Hintlilerden ayrlacak, ama Hintlilerle her ey mterek, yani dinleri hari her eyleri mterek. rfleri, adetleri ayn, dilleri ayn, corafyalar ayn, tarihleri ayn, yemek, mutfak kltrleri ayn, rklar ayn,
Umran TEMMUZ 2012 43

DOSYA
ihtilalc yntemi kullanan var. 1975te Pakistanda Ziyal Hakn bir darbeyle baa gelmesi gibi yahut da demokratik yolu kullananlar var Trkiyede olduu gibi. slmclar Trkiyede arlkl olarak hep demokratik yolu kullanyorlar. Tamamen sivil ve sosyal bir faaliyet ierisinde, kurumlar ieriden fethederek, slmiletirerek hareket ediyorlar. Kabul etmek lazm ki, Erbakann ok byk bir hayr, ok byk bir faydas oldu. Onun hakkn kimse eda edemez, iki ey yapt: Birincisi Mslmanlar siyasete, meru siyasetin iine soktu. Eer inanyorsanz, kendinizce bu meruysa parti kurun, siyaset yoluyla rgtlenin ve iktidara ulamaya aln! derdi. kincisi, Mslmanlar iddetten uzak tuttu. Yani 28 ubattan ok daha ar bir ey olamazd. Dedi ki: Bu bir virgldr, bizim tarihimizde, yrymzde bu bir virgldr, hi kimse gayri tabii bir ey yapmasn. Kimin can ok sklyorsa ormana gitsin, orada barsn! Bu sz mehurdur, hatrlarsnz. kinci nesil slmclara baktnz zaman bunlarn mecrada gelitiklerini gryoruz: 1. Siyasi, 2. Sosyal, 3. Kltrel, entelektel mecralar. Siyasi olarak siyaset yoluyla iktidara ulamak istiyorlar, parti kuruyorlar ve siyasetle ilgileniyorlar. Bunu anlyoruz, yani sosyal olarak daha ok dini cemaatler ve tarikatlarla, bunu da iki ana gruba ayryorlar. Cemaatler tarikat deildir, ehirle ortaya kmtr,

Avrupa Birlii yelik srecini devam ettiren bir lkeyiz ve Amerika Birleik Devletleriyle model ortakl srdren bir Trkiye olarak Ortadouda var olamayz nk konumumuz itibariyle Ortadou halklaryla her zaman atacaz, her kritik noktada Batnn yannda yer almak zorunda kalacaz. Bu da bizi slm birliinden ve blgeden uzaa drecektir. Bunun en son rnei Malatyaya radar sistemlerinin yerletirilmesidir. Biz u anda, her an slm dnyasyla kabilecek bir savata Batnn yannda ve slm dnyasna kar bir pozisyonda yer alabiliriz.

renkleri ayn, arada tek bir fark var, o da dinleri. O zaman bu yeni devlet ne temelli olacaktr? Din devleti olacaktr. Yani meruluk alan sadece dinde olabilir. Orada da tabii hem Gandi hem de Mslmanlar mesela, Mevlana Ebul Kelam Azad, Muhammed Hamidullah gibi Mslmanlar diyorlar ki: Yanl yapyorsunuz diyorlar Cinnaha, sen Hindistandan ayrlma, nk bunu ngilizler istiyor. Yaknda btn Hindistann ve Asyann dini slm olacaktr. Eer bu dini bir devletle snrlandrrsan dier din mensuplarna bunu kapatm olursun, araya bir devlet rekabeti girer. nk milli devlet demek rekabet demek, rekabet de atma demektir. Hindistan blou altna, slm bir devletin snrlar iinde bloke edilmi olur. Tabii Cinnah Kemalisttir, Mustafa Kemali rnek almtr. imdi ikinci nesil slmclar bir devlet kurmak istiyor. Bunu da en iyi ifade eden Mevdudi ve Seyyid Kutup. Dolaysyla bu
44 Umran TEMMUZ 2012

iki Mslman alimin, mtefekkirin fikirleri btn slm dnyasnda ok byk bir yank uyandryor, tercme ediliyor, okunuyor. Birinci zellikleri bu, ikincisi bunlarn yani ikinci nesil slmclarn nder profiline baktmz zaman bunlarn aydn olduunu gryoruz. Ulema deil, yani slmi eitim almamlar, slmi ilimlerden haberleri yok, dindar, fakat slm medreseden renmemilerdir. kinci nesil daha ok mhendis arlkldr. rnein Malik Bin Nebiden Necmettin Erbakana varncaya kadar daha ok mhendis arlkldr ikinci nesil slmcl. lim ve ulema geleneinden gelmiyorlar, hedeflerinde de bir slm devleti var ve slmiyet de onlar iin daha ok siyasi vurgusu olan, yani siyaset arlkl bir din, onlarn sylemlerinde temel vurgu budur. Bu etki 1997ye kadar devam ediyor. Bu srete btn slm mmetini, toplumu motive ediyorlar ve genellikle farkl yntem kullanyorlar. Mesela,


kente aittir ve yeni ortaya kmlardr. Mesela, kyde bu trden yaplar yoktur. Bu anlamda cemaatler modern yaplardr, yani modern hayatn ortaya kard yaplardr, yle ki: Gle beraber insanlar gelmi, birtakm insanlar km bunlar kendi etraflarnda topluyorlar, deta adrlar ayorlar bunlara. Ktahyadan, Mardinden, Diyarbakrdan, Samsundan, Ordudan, Trabzondan bir sr insan gelmi, bunlar o adrlarn iinde topluyorlar, kaynatryorlar, ehre intibak ettiriyorlar, sosyalletiriyorlar. Bu son derece nemliydi ve bu Trkiyenin de avantaj oldu. Yani Trkiye 1950, 1970 ve 1990larda byk g dalgas yaad. Eer bu cemaatler ve tarikatlar olmasayd bu g dalgalar toplumu altst eder ve huru hareketine dnrd. Yani iddet kard buradan, fakat cemaatler ve tarikatlar bunlar ehre intibak ettirdiler, bunlar sosyalletirdiler. Tarikatlar zaten bask altnda, ama geleneksel olarak Seluklulardan, Osmanllardan beri hayatiyetini devam ettiriyorlar, onlar da ayn ekilde. Bunlara sosyal Mslmanlk demek caizse, dorudan siyasetle ilgilenmiyorlar, fakat siyaset zerinde ok etkililer, pazarlkdrlar, Tarikatlarn ve cemaatlerin tercih ettikleri bir parti yoktur, parti sadakatleri yoktur. Hi pazarlk yapmadklar tek bir parti vardr, Cumhuriyet Halk Partisi, o da devletin partisi olduu iin. Cumhuriyet Halk Partisi dndaki btn partilerle pazarlk yaparlar. Nasl yaparlar? Mesela diyelim ki, Sleymanclar seimler gelince Adalet Partisiyle anlarlar. Der ki: Ben sana destek vereceim, iktidar olacaksn, drt sene ierisinde bana yz elli Kurn Kursu ama imkn tanyacaksn! Demirel de tamam diyor, ben bunu vereceim. Demirel riayet eder szne, o da ona gider oyunu verir, sonra da kurslarn aar. Baka bir seimde baka bir partiyle gider anlar, pragmatiktirler ayn zamanda cemaatler ve tarikatlar, genellikle yryen arabada olurlar. Yani hi risk almazlar. nc mecraysa kltrel ve entelektel gruplardr. Bunlar envai trldr, aslnda hakikaten en byk dinamizmi de salarlar. Dernekler, vakflar, gazeteler, dergiler, yaynevleri, bunlar brahim (a.s.)in yldzlar gibidir, batarlar ve karlar, hesap etmek, dkmn karmak mmkn deildir, ite asl dinamizm de budur. Bunlar tercmelerle, tartmalarla slmi entelektel ve fikri hareketi meydana getirirler. Bireysel davranrlar, kk kk rgtler, cemaatler halinde alrlar. Bu zellikleri ile slmi siyaseti ve sosyal Mslmanl da etkilerler, sesleri ok kar, onlar bir bakma da denetlerler. nc Nesil slmclk ve Gelecek Perspektifi Ana hatlaryla zetlediim bu sre 28 ubat 1997 ile deta sona erdi. 28 ubat Trkiye

slmcln Seyri

asndan ok ar bir travma oldu, bilhassa slmc hareketler asndan. randa da mam Humeyni dnemi tamamen sona erdi, Muhammed Hatemi nc cumhuriyeti ilan etti. Orada da temel bir krlma meydana geldi. Pakistanda temelli bir krlma meydana geldi, iki binlere doru o ittifak dald. Mevdudinin hareketinin iktidar olamayaca anlald, bylece marjinal bir slmi grup olarak kald. hvan- Mslimin ok ey yapt orada, siyasete dolayl yolla girme kararn verdi ve nc nesil slmclar dnemi balad. nc nesil slmclar dnemi henz daha yeni balayan ve tecrbe etmekte olduumuz bir dnemdir. Bu ok mphem, ok karmak, ok flu ve bak srtnda giden bir dnemdi. Yani nasl gelieceini ok iyi bilmiyoruz. Bana sorarsanz, Trkiye tecrbesi asndan baktnz zaman ok iyi saylmaz, ama dnyadaki gelimeler, blgedeki gelimeler ve Trkiyedeki toplumsal i dnm hesaba kattmzda nmzdeki dnem zellikle bu balayan Arap baharnn da desteiyle slmcln yeniden sahneye kacan, ama ok gl bir biimde yeniden gndeme geleceini dnyorum. nc dnem slmclarn Trkiyedeki uradklar en byk krlmay noktada ele almak gerekir: Birisi slmclar ikinci nesil slmclarn mirasn devam ettirip, iktidarn yapsn sorgulamadan iktidar ele geirirse, iktidar olacaklarn dnUmran TEMMUZ 2012 45

DOSYA
dler. Fakat bu bir eri cetveldir. Bu eri cetvelle dz bir izgi izeceklerini zannettiler, bu eri cetvelin dz izgi izmediini imdi anlyoruz. Yani on senedir iktidardalar, iktisat politikalarna, sosyal politikalarna ve uluslararas ilikilerine baktmz zaman, bu ana parametreye baktmz zaman aslnda baarsz, yani slmclk asndan baarsz olduklarn ben dnyorum. ktisat politikalarna baktmz zaman sermaye ve statler el deitiriyor, yeni bir zenginler zmresi ortaya kyor, fakat milli gelir adil paylatrlmyor. Yoksulluk devam ediyor, eitsizlik giderek byyor. Halbuki slmc bir rejimin bu eitlii, gelir adaletini salamas refah daha ok tabana yaymas icap eder. Sosyal politikalara baktnz zaman ehirlerde nfus ar bir biimde younlam, iddet potansiyeli ok yksek, takip edilen yol haritas aileyi zyor, u anda boanma oranlarnda inanlmaz bir art var, bireyselleme fazlasyla artm, din kiisel bir tercih ve bireysel bir zgrle dnm, btn reform politikalar, btn sosyal politikalar Avrupa yol haritasnn kriterleri dorultusunda cereyan ediyor. Uluslararas ilikilere baktmzdaysa, kendi bana hareket ettiinde ok baarl, komularla sfr ihtilaf politikas byle bir eydi, Amerikay ikna etmilerdir. Sen bu blgeyi iyi bilmiyorsun, biz bu blgeyi iyi biliriz, sen bizim iimize karma. Bu biraz da Turgut zaldan kalma bir eydir. Kendi balar46 Umran TEMMUZ 2012

na kendi yntemleriyle hareket ettiklerinde ok baarl oldular. Neredeyse Trkiye, Irak, Suriye ve rdnde ortak Bakanlar Kurulu, ortak bir hkmet dahi oluturuyordu, ama ne zaman ki, tekrar Batnn basks altna girince her ey altst oldu ve nihayet bugnk noktaya geldik. Bizim Batdan ayrlmamz mmkn gibi grnmyor, bana gre mmkn, tabii dardan bakarak sylyorum. Biz NATO ittifaknn bir yesiyiz, Avrupa Birlii yelik srecini devam ettiren bir lkeyiz ve Amerika Birleik Devletleriyle model ortakl srdren bir Trkiye olarak Ortadouda var olamayz nk konumumuz itibariyle Ortadou halklaryla her zaman atacaz, her kritik noktada Batnn yannda yer almak zorunda kalacaz. Bu da bizi slm birliinden ve blgeden uzaa drecektir. Bunun en son rnei Malatyaya radar sistemlerinin yerletirilmesidir. Biz u anda, her an slm dnyasyla kabilecek bir savata Batnn yannda ve slm dnyasna kar bir pozisyonda yer alabiliriz. ok basit bir rnek vereyim: Diyelim ki, srail rana bir fze att o nkleer tesisi imha etmek iin, ran da ona karlk vermek zere fzelerini ateledi, fzeler havadayken Malatyadan haber verdi radar sistemi, rann u blgesinde u fze kalkt, hzlar u kadar, kalk yerleri udur, hedefleri de udur. Romanyadan da NATOnun fzeleri atelendi, rann fzelerini imha etti. ran

ne yapacak? Malatyay vuracak deil mi, radarlar imha etmek iin, biz ne olduk imdi bir anda? ranla sava haline girmi olduk. Neden, bizim ranla ne alp veremediimiz var? 1639 ylndan beri bizim ranla ciddi bir ihtilafmz olmad, ran bizim kardeimiz, Bat dnyasna kar savayor. Bir sr hatas var, onda hi phe yok, fakat bu bizi onunla sava noktasna getirmez. Bu bizim Bat ittifak ierisinde olmamzn zorunlu bir sonucudur. Bu on sene ierisinde acaba ne yaplabilirdi bu ayr bir soru, ayr bir konudur. Fakat slmcln geldii u noktada sol, sa ve slmcl yeniden gzden geirmek te fayda var. Solun bugnk dnyada, Trkiyede ve blgede hibir karl yok. Ne dnyada bir karl var ne blgede bir karl ne de Trkiyede. Sebebi de gayet ak: Buras sanayi devrimi yaamad, bu blge sanayi devrimi yaamad, ii snf da yok, alan vardr, yoksullar vardr, alar vardr, mahrumlar vardr, fakat bunlarn snf bilinci yoktur. Bunlarn tarihinde ne materyalizm ne proletarya ne de burjuvazi var karlarnda. Bunlar hayatlarnn dzelmesini, refahtan daha ok pay almay isterler o kadar ve bu da ok tabii bir eydir. Bunun karsnda liberal bir ekonomi var. u anda hkmetlerin takip ettii Amerikann ve btn dnyann herkese empoze ettii liberal politikalar sz konusudur. Bu liberal politikalar, daha ok eitsizlie sebebiyet veriyor, daha ok ala, daha ok yoksullua


mahkm ediyor toplumu. Tam da bu srete, daha adil bir dnyay, daha ahlkl bir dnyay, daha zgr bir dnyay vaad eden bir slm var. Benim kanaatime gre Ortadouda da btn bu ayaklanmalarn altnda yatan ey budur. Bask rejimlerine bir tepkidir, incinmi gurunu tekrar ayaa kaldrmaktr, adalet aray, eitlik araydr bu. Bugn ne liberalizm ne sol bunu syleyebilecek durumda deildir. Yeniden slm, yeniden bir slmclk geliyor. Trkiye bu tecrbeyi yaamak zorundayd, bu nc nesil slmc bu mu acaba onu bilmiyoruz, ama yle mi demek gerekir ben de tereddtteyim. Fakat bu tecrbeyi yaadk ve bu tecrbeden de bir sonu karmamz icap ederse, unu karyoruz birinci nesil ve ikinci nesil slmcl zerinden: 1. Devleti ele geirmenin herhangi bir manas yok, ele geiriyorsun. nc nesil slmclarn slm devleti kurma fikri yok, ne var? Devleti ele geirme fikri var. Birincilerde zaten devlet vard, slah edeceiz, ikinciler devlet kuracaz, ncler devlet var, onu ele geirelim diyorlar. Ele geiriyorsun, fakat bu devlet hakszl, eitsizlii, adaletsizlii retmeye balyor. Sen zengin oluyorsun, sonradan grme zenginlerin ortaya kyor. Yani jeeplere binen, pahal earplar takan, gettolarda oturan zenginler zmresi ortaya kyor, senin mafyan ortaya kyor. Fakat toplumun geneli senden istifade edemiyor ve bu sefer Mslmanla kar mahrum kesimlerde bir nefret ve husumet meydana geliyor. Alevisi, Krt, yoksulu, CHPlisi, MHPlisi bunun sorumlusu slmclktr diyor. Bak ite siz iktidar oldunuz, Trkiyeyi ne hale getirdiniz diyor. O halde iktidar yapsn ve devletin kendisini yeniden sorgulamak, yani bunun slmi olan nedir demek, gerekiyor. kincisi nder profilinin mutlaka ilmi ve kelami bir temele oturmas lazm. Yani bir insann sadece iyi bir siyaseti, kitleleri motive eden bir siyaseti olmas yetmez. Yetmediini biliyoruz, bu demokrasi yle bir sistem ki, kendi tercihini size istetiyor ve siz sanki kendiniz semi gibi, sizin temsilcinizmi gibi seviniyorsunuz ve mutlu oluyorsunuz, fakat her ey onun istedii erevede devam ediyor. Hani mehur bir piramit vardr, demokrasi iin birebir uyuyor. Alt tabakada melekler var, onlarn hepsi semendir. Tertemiz niyetlerle giderler oy verirler. Orta tabakada akallar vardr, o da mteahhitler, komisyoncular, ihaleciler, araclar, tefeciler ve o piramidin stnde eytanlar vardr. O eytanlar da stratejistler, uzmanlar, ne olduklarn bilemediimiz danmanlar, uluslararas ilikileri olan, irtibatlar olan kiiler, bunlar o ii bilir. Yukarda bir karizma vardr, sembol bir karizmadr. O karizma da ne olduunu bilmiyor, ama onu doldurua getiriyor. Sen kahramansn, sen ynetiyorsun, hi merak etme, her ey senin kontrolnde, kararlar ona aldryorlar, o karizmayla melekler arasnda muazzam bir

slmcln Seyri

iletiim vardr, o onlar motive ediyor ve aadakiler de hep bekliyor bir ey olacak diye ama olmuyor. Yeniden oturup daha makul, daha sakin dnmemiz gerekir. Acaba biz bu akallar ve eytanlar nasl devre d brakp daha adil, eitliki, zgr bir dnya, ahlkl bir dnya oluturabiliriz ama bedeni zgrletiren bir dnya deil, hazlar, zevkleri zgrletiren bir dnya deil, aklnz, fikrinizi, ruhunuzu zgrletiren bir dnya; yoksa liberalizmin zgrl hakim olmamal! slmclk ok byk bir tecrbe yayor ve Trkiye u anda slm dnyasnn mercei altnda. Bakyorlar Trkiyede insanlar ne yapyorlar, ama zannetmeyin ki, slm dnyas Trkiyeye k ve hayran, yle deil, hi yle deil, onlarn da limleri, aydnlar, entelektelleri var. Trkiye tecrbesini ok dikkatli bir biimde szgeten geiriyorlar, ne almalar gerektiini anlamaya alyorlar ve maalesef geldiimiz nokta itibariyle bizim ok da iyi bir model olamayacamza kanaat getiriyorlar. Onun iin bize diyorlar ki, bize aabeylik, dedelik yapma, tecrbeni bize aktar, biz kardeiz, yeni bir dnyay beraber kuracaz, aslnda sen de ok iyi bir durumda saylmazsn. Bundan sonrasn hepimiz beraber greceiz.
* Ali Bulan Aratrma ve Kltr Vakfnda 10 Aralk 2011de yapm olduu konumadan hareketle oluturulmutur.

Umran TEMMUZ 2012 47

DOSYA

slmclk Modern Dnyay Nasl Anlamlandryor?*

Abdurrahman ARSLAN
I em slmclk, hem de modernlik biraz aklamaya muhta iki farkl olgu diye dnyorum. Bir defa, ncelikle bir modernlikten balayp sonra da slmclk zerinde durup asl mevzuumuza gememiz gerekir. Yani ksa bir aklama yapmak lazm diye dnyorum. Modern dnyayla modern olmayan dnyay birbirinden ayran eyler ne? cizane grdm srete bugn ifade etmek iin postmodernizm kavramn kullanyoruz. ou zaman da Mslmanlar diyor ki: Yani tamam da, modernlikten postmodernlie getik diyorsunuz ama hayat devam ediyor. Doru, gerekten de biraz yle. Sk sk sylediim gibi, evdeki masa rtlerinin buruuk hli olmasayd belki postmodernizmi anlatamazdk insanlara. Modernlik de biraz yle. Yani hayat bir bakma o devam eden hliyle ya da kurulmu o olagelen hliyle devam ediyor. Olmakta olana baktmzda aslna bakarsanz yle ok keskin byle anlk deiimler yok. Fakat her zaman hayat dediimiz olay belli bir bilgi biiminin zerine kuruludur. Biz ok zaman bunun farknda olmayz. ok zaman da
48 Umran TEMMUZ 2012

yaadmz hadiselerle ilgili genel birtakm analizler yaptmzda ya da mesela hastalandmzda ya da bir su ilediimizde yasann nne gittiimizde bir kanunla karlarz. Aslnda sadece kanunla karlamayz. Yine orada da gzmzden kaan nemli bir husus vardr. nk o kanunun da arkasnda onu besleyen bir bilgi biimi vardr ve hibir bilgi biimi de tarafsz deildir, mutlaka tarafldr. slmn ki de tarafldr, zaten bunu slm bandan itibaren aklyor. Bilginin evrensel, dncenin evrensel olduunu syleyen Batllar da gnmzde bunun byle evrensel olmadn sylyorlar. Hatta enteresan bir ey, Mslmanlar evrensellikten bahsediyor, bence zerinde ok dnmediimiz bir kavram. Batllardan bir ksm da, yani biz de diyebiliriz, mesela biz evrensel olanla emperyalizmi nasl birbirinden ayrt edebiliriz? Bu da ciddi bir sorundur, ama biz onlarn rettiini papaan gibi tekrar ettiimizden dolay temellere bir trl inemiyoruz. Problem bu, ama benim kiisel olarak naizane fikrim, midim postmodern dediimiz bu yeni dnyayla birlikte belki de bu temellere inmek

gibi bizi bir zaruretle kar karya getirecektir. midim odur. nk bu ayn zamanda bizi zorluyor buna. Artk bu modernliin nefsi mdafaa dnemini biraz geirdik. imdi yeteri kadar moderniz artk, ondan dolay da baz eyleri kaybettiimizin farkndayz ve tekrar yeniden kklere, bu anlamda, slmcln dedii anlamda deil, ama bilgi anlamndaki kklere dnmekte fayda vardr diye dnyorum ve de galiba bu sre bizi zorunlu olarak oraya gtryor. Eer Mslmanlar grnte Mslmanlk deyip ite biz erkekler sakal brakarak, kzlarmz, hanmlarmz da balarn rterek byle bu ii geitireceksek ona bir diyeceim yok, ama yok, eer bunun bir ilmi temeli vardr ve bizim de bu ilmi temellere dnmemiz gerekir diyeceksek bu i byle gitmez. En azndan ben byle dnyorum. Peki, o zaman modernlik neydi? Mademki o hayatn bir kurulu dnemi vardr, Batda ortaya kt bu i. Batda km hliyle ite onlarn bir kurulu dnemi vardr. te eski Greklerden, Yunanlardan gelen, ite Hristiyanlkla birlikte kendine gre bir ekil bulan bir hayat dnemi vardr. Ne oldu da Rnesans dediimiz dnemde


modernlik dediimiz bir ey kt, toplumun hayatnda da bir deiim oldu? En azndan meydana ktyla deiimin hzl bir ekilde anlalmas arasnda nereden baksanz uzun saylabilecek bir zaman geti. Birdenbire hayat eski ritminden farkl bir ritme, deiim ritmine dnd. Aa yukar bizim de hayatmz byle. Modernlik neydi? Byle ok kabaca tabii modernlii herhangi bir sebebe indirgemek ok indirgemeci bir ey olur, ona da hakszlk olur. nk bazen bakyorsunuz ki milyonlarca karmak sebebin ierisinden bir ey kyor ortaya, ama birbirini besleyen, birbirini nakzeden, yani reddeden, birbirini kabul eden, yle ok karmak bir sre. yle karmak bir sre ki sanki Allah birok eyi o yllarda bir araya getirmi. Matbaann icadndan tutun da bilginin deiimine kadar olan btn sreleri bir araya getirmi, byle bir ey. Eer btn bu karmakl ve modernliin de o karmak dnyasn basite indirgersek belki de yle dememiz mmkn. Kitaba ya da tanrya, ama genel olarak da kitaba bal bir dnce, yaama faaliyetinde akla dayal bir dnce ve faaliyet alanna, bir bilgi retme biimine gei olarak bunu izah etmemiz mmkndr. nk o dneme kadar insanlar doumdan lmne kadar karlatklar btn sorunlar kutsal kitaba mracaat ederek zmeye alyorlard. Kutsal kitabn temsilcisi Hristiyan dinindeki din adamlaryd ve o din adamlar sadece bu kitab okuyup yorumluyordu, insanlarn sorunlarn da buna gre zyordu. Fakat artk bu sreten sonra kutsal kitabn otoritesinin yerine akln otorite-

slmcln Seyri

Kanaatla dnceyi modern dnemde birbirinden ayrmak ciddi bir sorun olmutur. nk insanlar tabiattan bilgi elde edeceklerdir, ama bunu o reten insann kendi kanaatiyle karmamas lazm. nk yle olsa bilgi objektif olmayacak, sbjektif olacaktr. nk burada bilgi iki vasfyla ne karlyor. Bilgi objektiftir, yani nesneldir. Dolaysyla da bundan dolay da o evrenseldir.
si geti. nsanlar artk akllarna mracaat ederek sorunlarn akllaryla zmeye altlar. Dolaysyla dn bir tek kitap vard, insanlar ona gre sorunlarn zyorlard, ama modernlikle birlikte her akl bir bakma yeni bir kitabn yerine geti, herkes kendi aklna gre sorunlarn zmeye alt. Tabii bunlar da belirleyen bir st akl da vard devlet akl diyeceimiz, daha sonra eitimle, ite deyim yerindeyse terbiyeyle, bilgiyle, vesaireyle oluturulan byk bir akl vard. Biz o byk akln ierisinde kendi kk akllarmz kullanarak sorunlarn zmeye alyorduk. Dolaysyla da modernlik basite ifade edersek bir bakma kutsal kitabn yerine akln ikame edilmesiydi Tabii bu bilgi dzeyinde baka bir eyi de beraberinde getiriyordu. Bilginin retilmesinde artk kutsal kitap sz konusu deildi. imdi bu gei birok eyi deitirdi. Yani insan tanmn deitirdi, yeni bir insan birliktelii olarak beeri birliktelik biimi olarak toplum dediimiz kavram ortaya kt. Onun siyasal birlii olan ulusdevlet ortaya kt. Bilginin mahiyeti deiti ve amac deiti. Eskiden teki dnyay hedef alan bir bilgi biimi insan iyi ve muttaki, dindar yapmak isteyen, ister Hristiyanlk anlamnda, ister Mslmanlk anlamnda dindar yapmak isteyen bir bilgi biiminin yerine modern bilgi dediimiz bilimsel bilgi ald ve bu dnyadaki sorunlarn zm iin, bu dnyadaki yeni emellerimizi gerekletirmek iin yle bir bilgi biimi ortaya kt. Bu bilgi tabiattan elde edilecek bir bilgiydi, mutlakt, doruydu, bundan dolay da aynen kutsal kitabn dedii gibi kendisinden phe edilmemesi gerekirdi. Bu amala ortaya kt. Dolaysyla kendisine verilen bir sr siyasi, sosyal projelerle beraber kp geldi. II Tabii burada yle de alglamamak lazm: Kutsal kitaplar anlamak iin de akla ihtiya var. nk Kurn- Kerimde burada akla kar bir pozisyon sz konusu deil, akl ilahlatrmak gibi bir eyle malul galiba modernlik. nk dorusunu isterseniz bunu byle detayl olarak ele aldmzda ok daha faydal olur diye dnyorum. imdi modernlik bir akl tanm yapt. Aslnda bu akl Aristodan beri gelen ya da Eflatundan beri gelen, Hristiyanlk iinde yer eden, orada bir bakma kuluka devreUmran TEMMUZ 2012 49

DOSYA
sini ya da orada birtakm faaliyetlerde bulunan, Hristiyanlk adna faaliyetlerde bulunan, sonra da Rnesansla birlikte yeniden ortaya kan, bu defa da modern dnya adna faaliyette bulunan bir akldan bahsediyoruz. Kanaatime gre Batnn btn tarihsel srelerinde bugne kadar akl pek deimedi, fonksiyonu deiti, itigal alanlar deiti. nk akln dn kutsal kitaba ynelik ufku sonradan tabiata yneldi, ama akln bizzat kendisi zerinden bir ey konuulmad. imdi tabii ki akla dayal, yani akla dayal dediimizde de modernlik rasyonel olan ifade eder. Yani ite mesela bilgi meselesinde yntemin imknlaryla insann kendisine ait bir dnceyi, yani ona kanaat diyorlar. Kanaatla dnceyi modern dnemde birbirinden ayrmak ciddi bir sorun olmutur. nk insanlar tabiattan bilgi elde edeceklerdir, ama bunu o reten insann kendi kanaatiyle karmamas lazm. nk yle olsa bilgi objektif olmayacak, sbjektif olacaktr. nk burada bilgi iki vasfyla ne karlyor. Bilgi objektiftir, yani nesneldir. Dolaysyla da bundan dolay da o evrenseldir. Byle olunca da tabii ki byle nesnel olabilmesi iin de onun kanaatten, dncenin kanaatten ayrlmas lazm. Ayrt edebilirsek eer o nesnel bilgiyi elde edecektir modernlik. O da ancak ite yntem dediimiz onunla, yani yntemin araclyla kanaat ve dnce birbirinden ayrtrlacak, bilimsel bilgi dediimiz bilgi kanaat ona mdahale etmeden, karmadan ayrlacak ve o evrensel bir bilgi olarak nmze gelecek. Yani inli de onu sofrasnda kullanacak, Mslman da onu kullana50 Umran TEMMUZ 2012

cak, vesaire ve burada da bu bilgiyi reten akl evrensel bir akldr. Tabii ki evrensel akl derken de dediim gibi Aristocu, Eflatuncu, yani Batnn tanmlad bir akldr aa yukar. Ve bu akl siz Hristiyan bir din adamnda da grebilirsiniz, Marksta da grebilirsiniz, Hegelde de grebilirsiniz. Birbirlerine ideolojik olarak zt olmalarna ramen aslna bakarsanz ayn akldan hareket ederler ya da ayn akl kullanrlar. imdi biz Mslmanlara gelince bu son dnemlerde mesela benim de dikkatimi eken eletirilerden biri, daha dorusu bu konuda konutuumuzda bu akl ret mi edeceiz? nk Mslmann da zihninde bir akl var. Dolaysyla da akla ynelik herhangi bir eletiri ya da modern dnyay aklc bir temelde kurdular dediimizde eer biz de mantksal bir sonu olarak biz de modernlie karysak demek ki biz akla da karyz gibi bir netice kard Mslmanlar. stelik de ok farkna varmadan zellikle de mesela Gazaliyi Mslmanlarn eletirisi onun akl reddetmesi zerine ya da akln ihmal edilmesine sebep olan bir adam olarak da tanmlanmtr. imdi buradaki problem u: Bir kere slmn akl dediiyle modernin akl dedii arasnda bir mahiyet fark var. Yani mesela tala su gibi, aradaki fark dnn, bunun gibi bir fark var. Nans deil, yani bunu bilelim. kinci husus ikisinin de yerleri, yani anlayabilmemiz iin bize yaklatrlm olduklar mevkilerine baktmzda ikisinin de yerleri ok farkldr. Birinde akl derken beyni kastediyor, ratio dediimiz eyi, birinde slm akl dediinde de kalbi kastediyor. Yine benim rendiklerimin iin-

de slm asla akl demiyor. Genel olarak da akletme fiilini kullanyor. Yani burada bir isimden ok bir fiille kar karya geliyoruz. Dolaysyla buradaki sorun akl reddetmek deil, ama belli bir akl biiminin zerinde konumaktr. Bir de modernlik belli bir akl biiminin zerinde konumutur. slmiyet de zaten byle bir eyden bahsetmektedir. Onun iin ben sk sk unu ifade ediyorum, slmiyet akl dini deildir, akl ina eden bir dindir. nk akl, insan bedenindeki kimlii hemen hemen en belirsiz organdr. te akcierlere buradan kirli kan girer, buradan temiz kar, ama ona baka bir ey, mesela su verseniz o suyu temizlemez, yle bir grevi yok, zaten yle fonksiyonu yok. Ancak akla ne tr bilgi verirseniz o bir bakma o bilginin nda alr, ona gre bir netice karr. Dolaysyla Kurn- Kerimde defalarca tekrar edilen akl etmez misiniz? ifadesiyle dnmenin belli bir biimine dikkat ekilir. En azndan benim kiisel olarak kardm netice bu. Allah katnda muteber olan dncenin belli bir biimine orada atf vardr diye dnyorum. Yoksa akl faaliyet gsteriyor, dnyor. Yani inin dnya gr iinde dnyor, Hristiyanln dnya gr iinde dnyor, birok dnya gr ierisinde akl dnyor. Kltrn iinde dnyor ya da beden sahibi olan insann yaad artlarn iinde dnyor. Burada bir problem yok, akln grevi dnmektir, ama onun nasl dneceini salayan onun beslendii dnyadr. Yani akl neyin iinde sosyallemise deyim yerindeyse ki ben kiisel olarak bunun byle daha aklayc olduunu


dnyorum, akl neyin iinde sosyallemise o dnya grne gre bilgi retmektedir. Mutlaka onun rettii bilginin iinde, ieriinde o dnya grnn emelleri var, beklentileri var, nceledii sorunlar var ve gelecek kaygs vardr ve bilgi bylesine retilir. Bundan dolay da mesela Gazali akln grebilmesi iin a ihtiyac vardr der, o k da vahiydir der. Dolaysyla da burada akl reddetmek diye bir ey yok, ama modernliin akln reddetmek diye bir ey diyorsanz evet, ben o akl reddediyorum. nk ben naizane bilgilerim nda o akln Mslmanlarn kullanabilecei bir akl olmadn dnyorum. Ancak buna ramen ilkokuldan itibaren niversitede, -ilahiyatlar da buna dhil olmak zere- btn bir eitim o akl zerine kurulmutur. Mslmanlar esas tehdit eden budur. O akl ve o akln zerine kurulu o bilgi biimidir. Biz Mslman olabiliriz, ama o akl tarafndan ekillenen zihnimiz daima Mslmanlmzla kendisi arasnda bir yark, bir yrtnma yaratmaktadr ve yaratyor da. Bugn bu daha aa kmaya balad diye dnyorum. te laiklik de zaten budur, bir cehdinde de laiklik de bir bakma da budur, byle bir durum var. III imdi iki yl nce bir konuma yaptmda benimle beraber iki arkada daha vard. Arkadalardan biri sevgili Peygamberimiz Hazreti Muhammed Mustafa (s.a.v.)i modern olarak tanmlad. nk onun zihnindeki modernlik yenilik getirendi. Yani siz eer modernlii yenilik olarak gryorsanz o zaman btn peygamber bu anlamda yenilikidirler. Yani o toplumun uzaklat, unuttuu ya da kalntlarnn olduu, ama znn kaybolduu vahyi getiriyor. Bu anlamyla bir yenilik getiriyor. Oysa modernlik bu deildir. Eer modernlik yenilikse ki bir ynyle evet, yledir. O zaman modernlik kendine ait bir yeni getiriyor. Bu yeninin slmn tanmlad bir yeniyle ne kadar akrabal olup olmadn dnmemiz lazm. Onun iin biraz evvel belki haddimi aarak konutum, ama ben dorusunu isterseniz biraz sabr giderek tkenen bir adam olduum iin biraz artk byle konumak gerektiini hissediyorum. Yani yenilik masum bir i deildir, az nce onun iin bilgiye vurgu yaptm. Bilgi masum deildir. Bunu kabul edelim. Evet, masum deildir, byledir yledir, ama ben bu bilgiyi tercih ettim diyorsanz eyvallah, ona saygm var, ama saf bir ekilde bu bilginin slma uygun olduunu sylyorsanz hayr, ona saygm yoktur. Ben bugnden itibaren, yani 21. yzyldan itibaren Mslmanlarn bu hafiflikleri terk etmeleri gerektiini dnyorum. Eer entelektel bir kayg tayorlarsa, bir sorumluluk tayorlarsa bu i bu kadar basit deildir. Yeni olan nedir? Bu soruyu sormak durumundayz. Hatta siyasal olan nedir? Hep sk sk sylyorum, iki yl felsefe okumutum, estetik felsefe okumutum. Hoca ilk derse girdiinde dedi ki, Eski Yunanllar estetik meselesine u soruyla balarlar: Ti esti tokala. Tokala eski Grekede gzel demekmi. Ti esti tokala, gzel olan nedir? Bu soruyu sorarak eski Grekler cevap ararlar estetik kaygya. Biz Mslmanlarn da byle sorular

slmcln Seyri

sormas gerekir. Gzel olan nedir? Bakalarnn tanmlad gzellerin, bakalarnn tanmlad sanat anlaylarnn peinden daha nereye kadar gideceiz? Bakyorsunuz ki orada Mslman brn taklit ediyor, kendine ait bir sanat eseri ortaya kartyor. Arada bir diyor ki, bizim ahvadmz da byle yapmt, bunu da byle etmiti. Dorusunu isterseniz burada yaplan baya bir itir, dier sanat eserinin taklididir. Yapann Mslman olmas onun yaptn Mslman bir sanat anlayna dntrmyor. Zaten bizim problemimiz bu. imdi dolaysyla tekrar slmclk ve tecdit ilikisine dnersek sz uzatmadan unu syleyebiliriz: Tecdit slmn kendi iindeki bir yeniliktir. ze dntr, asla dntr. Asln belirledii bir durumu ifade etmektedir, ama burada anladmz ey udur: Eer dallar budaklar, aacn gvdesinden kan dallar budaklar biraz anormal yaylmsa, deyim yerindeyse -biraz sembolik konuursak- komunun aalarnn dallarna tecavz etmise o zaman gvde alyor bunu, kendine gre onu yeniden dzenliyor. Diyor ki, sen byle gidemezsin, byle gideceksin, senin iin daha uygun olan budur. Burada dikkat ederseniz bir eye ballk vardr, bir temele ballk vardr, oradan bir yeni. Yenilik merkeze balla gre tanmlanyor, sradan bir tanm deil yenilik. Oysa modernlik herhangi bir eye bal kalarak yeniyi tanmlamaz, nemli olan mevcuttan farkl olmasdr. O onun iin yenidir. Mesela ite araba markalar, elbise modellerimiz, kazaklarmz, gmleklerimiz. Bundan dolay srekli olarak bir model deiimi var, yenilik bu anlamda geliyor, ama peki, bu
Umran TEMMUZ 2012 51

DOSYA

Bu balamda slmcl biraz nefsi mdafaa olarak alglyoruz. Bir zamandan itibaren balatlan bir hareket olarak alglamakta yarar var. Modern dnyayla karlatk ve slmclk ister istemez bir nefsi mdafaa hali olarak kt. Bu neyle geldi? Ordularla. nk Batnn icat ettii teknoloji kendisini ordularla gsterdi. Yalnz unu da unutmamak lazm. Ordularla gelen modernlik sadece Mslmanlarn yzlemesi deil, Hindular, Taocular, dnyann btn topluluklar bunlarla yz yze geldiler ve hemen hemen hepsi kaybetti. Dolaysyla da o gnden itibaren insanlar modernliin, -bizde de slmclk byle tartt- ilim ve fennini alarak kendileri olarak kalmak istediler. Bizim slmclmzn da znde bu vardr. Biz Batnn tekniini, ilmini alacaktk, ama kendimiz olarak kalacaktk. Peki, onlar niin alyorduk?

bizim iin gerekten muteber saylacak bir yenilik midir? nk bu yenilii kabul ettiinizde en azndan giyim kuam anlamnda tketici oluyorsunuz. nk kullanm deeriyle eyann deeri arasnda bir kopukluk oluyor. Bu kazan modas geti diye atyorum yenisini alyorum. Bu ne oluyor? sraf toplumuna dnyor. Dolaysyla imdi tecditten, slmcln bazen tecdidi artran bir tarafnn olduunu kabul ediyorum, yle bir abas var, ama slmcln esas hedefini belirleyen baka bir ey olduundan dolay onun tecdit meselesinde kuku tayorum, ama gene de sylyorum. Ben kendimi slmc kabul ediyorum. o zaman diyeceksiniz ki, peki, slmclk nedir, bir sapma mdr? Ne derlerse desinler, ama slmclk bence Mslmanlarn kendilerinin zerine gelen modern dnya karsndaki nefsi mdafaa halleridir. Ben slmc deilim diyen adam da gndelik hayatn ya da herhangi bir eyde bu bize uygun deil, yani bu bizim kltrmzde yok, bu bizim ananemizde yok, bu bize uymaz dedii andan itibaren ben onun slmc
52 Umran TEMMUZ 2012

olduunu, farkna varmadan slmc olduunu dnyorum. Dolaysyla da slmclk yle tercih meselesi deil. Bu ifade son zamanlarda bence yle ok ucuza geldi. Efendim ben Mslmanm, slmc deilim. slm bunu karlamyor mu? Elbette ki karlyor, fakat orada baka birtakm durumlar var. Yani biz eer o durumlara eilmezsek, onlar zerinde analiz yapmazsak elbette ki orada problem var. Yoksa elbette ki slm kelimesi her eyi karlyor, ama gene de yeni bir durum karsnda bir dikkat ekme var. slmclk evet, dardan bir isimlendirmedir ama her eye ramen Mslmana dardan gelen saldrlar karsnda bir nefsi mdafaa vaziyeti altr. slm dnyas Moollarn sebep olduu byk bir saldryla karlat. Derler ki, Dicle ve Frat kan akt, insan kafalarndan piramitler yapld, ama hibir zaman yere den Mslmanlar kalktklarnda, bu dinimizin yznden bamza bunlar geldi demediler. Ancak tarihlerinde ilk defa Mslmanlar dardan gelen saldryla yere dp kalktklarnda

bir ksm dedi ki, bu dinimizin yznden bamza geldi. Bir ksm da dedi ki, biz bu dini iyi anlayamadmzdan dolay bamza geldi. slmclarn nk yle iki taraf var. Laik taraf dnrsek Mslman dnya iin syleyelim, laik taraf dnrsek dinimizin yznden bu i bamza geldi, diyen ksm bir tarafa, bu tarafta da ondan ok daha rahat konuulmamtr. Orada, biz dinimizi iyi anlayamadk denmitir. Bu ne demektir? Aa yukar 1200 yllk slm tarihinin iyi anlalamamas meselesini gndeme getiriyor. Bu da ciddi bir sulamadr aslnda, ama buna ramen yine de bu olmutur. Allah rahmet etsin onlara, Allah raz olsun. Bunu bir eletiri iin sylemiyorum, ama geldiimiz noktada eer dne bakp analiz yapacaksak bence bunlar da yeniden gz nne almamz gerekiyor ve buradan kalkarak bir de modernliin ne olduu zerine duralm. imdi biraz sonra belki deiniriz, modernliin ne olduunu geri anlayacak zamanlar da yoktu o insanlarn. Yani dediim gibi maksadm onlar eletirmek


deil. Fakat buna ramen yine de grld haliyle anlaldndan dolay eer biz byle byle yapsaydk bugn de aslnda bu dnce Mslmanlarn ouna hkim. Biz byle byle yapsaydk Avrupa gibi olurduk, hatta onlar da geerdik diyoruz. Gerekten senin inandn din senin btn bunlar byle byle yapmana msaade ediyor mu, bir de ona bakalm. Yani din Avrupa gibi olmay merulatryor mu? Peki, etmiyorsa o zaman bu din ie yaramaz deyip pe mi atacaz h? Yoksa bu dnya baka bir dnya kurmak istiyor, bu din demek ki baka bir dnya kurmak istiyor, onun ncelii farkl. nk eer bu sulama ya da bu eletiriler gelirse o zaman bizde o nakarat, din bizi geri brakt nakaratn m tekrarlayacaz? te mesela geri kavram da burada ortaya kt. Peki, tamam da bu Hindulara ne oldu, onlar niye ilerleyemediler? Peki, bu Taoculara, yani inlilere ne oldu, onlar niye ilerleyemediler? Peki, bu intoistlere ne oldu, Japonlara, onlar niye ilerleyemediler? Yani Batdan nce bu hale gelmediler de Baty taklit ederek oraya gelmeye alyorlar. Peki, Afrikadaki animistlere ne oldu? Peki, nka, Gney Amerikann medeniyetlerine ne oldu, onlar niye Bat gibi olmadlar? Ortodokslar niye oraya gelmediler? Hatta ve hatta Katolikler, mesela Bertrand Russelle gre de Katolikler de bu anlamda geridirler. O Protestanlar bu konuda daha ne koymaktadr. Niye onlar gelemediler? Btn bunlar belki de zerinde yeniden dnmemiz gereken temel meselelerdir. Belki modernlii tek tanrl dinler asndan ele almamz gerekiyor. nk bu konuda en ok iddias olan biz Mslmanlarz ve buraya baktnzda modernlik aslnda iki tane vahiy kaynakl -bozuntuya uram olsa bile- dinin hakkndan geldi. Bunlardan biri Hristiyanlktr, biri Museviliktir. imdi o nc, tevhidin taycs olan nc bir din olan slmla kavga halindedir. Onun iin sk sk sylyorum, bizim gerilimimiz Hristiyanlkla Mslmanlar, slm arasndaki bir gerilim deildir. Bu modern uygarlkla ya da modern dnyayla, modern dnceyle slm arasndaki bir gerilimdir. Bunu Hristiyanlarn yaadklar zerinden konumamz lazm. Bizzat Hristiyanln, Katolikliin de modernlikle gerilimleri vardr. te Papa klonlamaya kar kyor, daha bunun gibi ecinsellie kar kyor, doum kontrolne kar kyor, ocuk aldrmaya/krtaja kar kyor, bir can havliyle bir eyler yapmaya alyor. Yanl ya da doru, ama belli ki orada da bir gerilim var. Musevilikte zaten ciddi bir gerilim var. Mesela Museviliin aa yukar modernlii kabul etmesi 100 yl srm. Kendileri ki Bat dnyasnn iinde yaamlardr byk ounluuyla, aa yukar 100 yllk bir sreten sonra Yahudiler modernlii ksmen iselletirmeye balyorlar. Dolaysyla da bu meseleyle dinin de problemi var ve bu meseleyi sadece slm Bat arasndaki, slm Hristiyanlk arasndaki bir atmaya indirgememek lazm diye dnyorum. Dolaysyla da burada slmcl bir tecdit olarak grmyorum; evet slmcln bir tecdit taraf var, onu kabul ediyorum, fakat ben tecdidi yle dnyorum: slmn idealleri gzetilerek yaplm, gemie dnerek yaplm bir faaliyet olarak,

slmcln Seyri

yani tecdit bir bakma bozulmu olan asliyetine irca etmektir. Oysa bizim tecditten bugn anladmzsa modern olana ayak uydurmaktr. Yani bunu tecdit olarak bence almak mmkn deildir. Biz ancak belki onun bir fkhi temelini yeniden dnebiliriz, ama bunu salt anlamyla tecdit olarak dnmek mmkn deildir. Zaten eer dnrsek, mesela akl hususunda, bilgi hususunda, birok ey zerinde konuursak greceksiniz ki bizle modernlik arasnda ciddi bir uurum kacaktr diye dnyorum. Bu balamda slmcl biraz nefsi mdafaa olarak alglyoruz. Bir zamandan itibaren balatlan bir hareket olarak alglamakta yarar var. Modern dnyayla karlatk ve slmclk ister istemez bir nefsi mdafaa hali olarak kt. Bu neyle geldi? Ordularla. nk Batnn icat ettii teknoloji kendisini ordularla gsterdi. Yalnz unu da unutmamak lazm. Ordularla gelen modernlik sadece Mslmanlarn yzlemesi deil, Hindular, Taocular, dnyann btn topluluklar bunlarla yz yze geldiler ve hemen hemen hepsi kaybetti. Dolaysyla da o gnden itibaren insanlar modernliin, -bizde de slmclk byle tartt- ilim ve fennini alarak kendileri olarak kalmak istediler. Bizim slmclmzn da znde bu vardr. Biz Batnn tekniini, ilmini alacaktk, ama kendimiz olarak kalacaktk. Peki, onlar niin alyorduk? nk nefsi mdafaada bulunmak iin, Batnn o hegemonyac istilasna kar kendimizi korumak iin alacaktk bunlar ve hemen hemen Hindularn da, Uzakdounun o byk uygarlklarnn, in gibi,
Umran TEMMUZ 2012 53

DOSYA
vesaire gibilerinin de temel amac buydu, kendileri olarak kalmak. nk hibir zaman insanlar balangta modern bir hayat, modern bir dnceye imrenmediler, tam tersine onu teki olarak grdler. Mslmanlar da byle grd. Unutmayn o zaman binlerce insann kasket giymediinden dolay ald riski, bana gelenleri o zaman anlaml olmaktan kartrz. nsanlarn klk kyafet hususunda gsterdikleri duyarllk sradan bir duyarllk deildir. O bir dnya grnn ayn zamanda mdafaasdr. Biz imdi btn bu skntl sreten getikten sonra bunlar giymenin doal olduu, tabi olduu bir dnemde yaadmz iin bu ounlukla bize tuhaf geliyor. Onun iin sk sk sylyorum, slmn kyafeti yokmu. Efendim bu biraz haddi am bir laftr. Benim stmdeki kyafetin sahibi yoksa slmn da kyafeti yoktur diyebiliriz. Evet, biliyorum, slm bir zel kyafet insanlara sunmuyor, yle bir endiesi yok. Tabii ki bedenin grnmemesi iin bunu nemsiyor. Bedenin grnmemesi erkekler iin de geerlidir, kadnlar iin de geerlidir, ama biz bugn erkekler iin olann tartmyoruz. nk o zmsendi, imdi kadnn bartsn tartyoruz, onunla bir ztlamaya gitmiiz, ama bu bizim iin de geerli bir sorundur. Dolaysyla da bu anlamyla eer benim stmdeki kyafetin bir sahibi yoksa eyvallah, slmn da bir kyafeti yoktur deriz. Yok, ama eer benim bu kyafetimin bir sahibi varsa, moda dediiniz bir ey onu var edip beni de almak mecburiyetinde brakyorsa, slmn da bir kyafeti vardr. Bir din dnn, tuvalete giderken, yatakta yatarken
54 Umran TEMMUZ 2012

sizin btn hareketlerinizi dzenliyorsa onun kyafet hususunda syleyecekleri vardr ve sylemitir de. Onun iin kalkp slmn bir kyafeti yoktur demek meseleyi ok hafife almak olur. IV Burada amacm gemii eletirmek deil. nk bizim bir kere bir tarih algmz yoktur. Bunu belki biraz ok byk bir iddia gibi syleyeceim. Evet, Mslmanlarn bir tarih algs yoktur, biz gemie ne ekilde bakacamz bilmiyoruz. Hatta ve hatta modern tarih algsn da yeteri kadar anladmz sylenemez. Kurndan nasl bir tarih algs kartacamz hususunda da ciddi handikaplarmz vardr. nk biz artk modernliin tarih algsna benzer bir tarih algs zerinden dnp konuuyoruz. Kurndan da yle bir tarih algs retmeye alyoruz. Biliyorsunuz modern zamanlarda ilerleme zerine kurulan bir tarih algs var, yani ilkellikten mkemmele doru giden bir tarih ve zaman algs sz konusudur. Ona progres diyorlar. slmcln zerinde kafa yorduu ey var: lim, fen, terakki. Acaba slm terakkiye mani midir, deil midir? lim ve fense bu konuda biraz muaf tutulmutur. nk onlarn bir teknik meseleleri olduu iin onlar iin byle bir ey sz konusu deil, ama gerekten de slm terakkiye mani midir, deil midir? sorusu ciddi ekilde kafalar megul etmi. Burada oryantalistlerin ciddi saldrs var bu konuda, o saldrya bir cevap retmenin de gayreti var. Bunun belki de en dikkat eken rnei Renann yapt sulamadr. Namk Kemalin de

ona verdii cevaptr. Fakat dediimiz gibi gemi Beytl-Hikmenin kuruluundan sonra eski Grek eserlerinin tercmesiyle onlara verilen cevaplar da o Grek dncesinin dnyas ve mant zerinden ortaya konmutur. Bence kardakine cevap verip bir bakma kendini mdafaa etmek iin onun mantksal ve kavramsal kalplarn kullandnzda siz onun bir bakma dolayl olarak tuzana dm oluyorsunuz. Dolaysyla benim de anladm kadaryla kelam, bizdeki kelam gelenei ciddi ekilde eski Aristocu, Eflatuncu dncenin tesiri altndadr ve onlarn dnyasnda ekillenmitir. imdi slmcln bu ilerlemeci tarih, vesaire meseleleri zerinden konumalar da genelde gene Batnn bu kavram ve kalplar zerinden ekilleniyor aa yukar. slm terakkiye mani midir, deil midir? Peki, terakki nedir? Teknik, teknolojik bir mesele olarak alglanmtr. Bugn Mslmanlar da bunu byle anlyorlar. Yani dolaysyla buradaki evet, o gn yleydi. O gn biz fili grmyorduk. Ayaklarndan, bir yerlerinden sarlp onu tarife alyorduk. nk dediimiz gibi yle vaktimiz de yoktu. Yukar tepeye karak o fili btn olarak bakmaya vaktimiz de yoktu. Belki yle diyebiliriz, bir ksmmz ite byle dardan dokundu, reddetti onu, onlar telef oldular. Bir ksm da dedi ki, bu byle olmaz. Daha sonraki srelerde biz bu Truva atnn iine girelim, onu iyice anlayalm, dinleyelim, ondan sonra onun stesinden gelelim diyenler oldu. Fakat onun iine girenler bir daha da kamad. Bizden ayrldlar, koptular. O zaman biz nasl bir yol izleyeceiz? nk burada ya byle dardan


bakp, kontrol edip reddetmek ya da kabul etmek var ya da onun iine girip her eyi iyi renmek var. Bu gzel bir fikir, ama girenler hep onun iinde onun tarafna getiler diyeyim. Yani bir bakma orada rendiklerinin ndan kalkarak bu sefer slma bakmaya baladlar. Yani bugn bizim yaadmz ciddi sknt bu. Biz sosyolojinin, psikolojinin, felsefenin, iktisadn, yani zellikle mesela televizyonlarda erkek olarak da, ama zellikle kz evlatlarmzn da baz ailevi meseleleri televizyonda tartrken dikkat ediyorum, modern psikoloji ve psikiyatrinin btn kavram, kalplar, Freudcu, Adlerci bak as ile konuuyorlar. Byle bir ey olmaz, bu bir cinayettir. Yani Freud id, ego, sper ego diye ayrmlarda bulunuyor. Yani insann btn yapp ettiklerini insann cinsel gcyle aklamaya alyor. Siz bunun zerine kurulmu bir psikolojiyle, Mslmanlarn sorunlar zerine nasl konuabilirsiniz ya da mesele ne diyor, Oedipus kompleksi diyor. Bu nedir? Babayla oul arasnda cinsiyetten doan bir atma. Bu ne demektir? Demek ki her aile bir atma retiyor. Baba oul arasnda, yani bir insan evleniyor, olu olduu andan itibaren orada cinsellik temelli bir atma douyor. Bu ne demektir? Demek ki ailede srekli olarak bir atma vardr. zm nedir? Bu ailenin ya da bu baba oulun ayrlmas, brakp gitmesi. Byle bir aile modeli ya da byle bir kabulden hareket ederek byle bir aile modeli benimseyebilir miyiz? Bir baba oul ilikisini bu temelde kurabilir miyiz, dnebilir miyiz, bu bir intihardr. Ne demek baba oul arasndaki atmay bir cinsellik temelinde ele almak? Bu psikoloji btn bunlardan hareket ederek konuuyor ve biz bunu alyoruz, Mslmanlarn sorunlarn anlamaya ve o sorunlar zmeye alan bilgi olarak kullanyoruz. Bu olacak i deildir. Oysa slm bu meseleyi bir baka trl kuruyor, babanz anneniz yannzda ihtiyarladnda f demeyin! diyor. Yani atmadan ok bir sorumluluk, iyi kt uyum yolunu ayrmak, bir sr ey olmak, nk onun hakkn br dnyada deyeceiz. Yani bir sr ey. Demek istediim, sosyolojinin, psikolojinin, pedagojinin, iktisadn projektrlerinin altnda slma bakyoruz, slm burada bir nesne, bakyoruz. Oysa olmas gereken benim kanaatime gre, slmn projektrleri altndan sosyolojiye, psikolojiye, psikiyatriye, iktisada bakmak, ne demek bunlar? Burada zne ve nesne ilikisi var en basitinden. Siz slm eer zne yapacaksanz bunlar nesne yapmanz lazm. Elbette ki iktisat nemlidir, yani karnm asa bu konumay ben burada yapamam. Yani bu kesin, ama karnn tokluu demek insann btn dnyasnn anlam bulmas demek deil ki. Yani insan hani diyorlar ki yalnz ekmekle yaamaz, yalnz zgrlkle yaamaz, btn bunlarn hepsinin nemli bir taraf var, ama siz kk bir parayla insan dediimiz varl aklamaya alyorsunuz. Dolaysyla da bu bak biimi paral bir bak biimidir, zaten slma uygun deildir. Ondan dolay da dnn Mslmanlar Allah rahmet etsin onlara, byle bir ey yapacak durumda deillerdi. Ne onlardan bunu bekleyelim, zaten zamanlar da yoktu, tsunami geldi vurdu. imdiyse tsunami-

slmcln Seyri

nin yaratt ortamda biz doduk bydk ve artk onu tanyoruz. Onun rengini iyi kt tanyoruz, onun dnyasnda yetitik, ama elbette ki yabanclatk kendi dnyamza da ciddi ekilde. V Eskiden bir sahne vard, oyuncular vard, oynanan bir oyun vard, dekor vard. Bunlarn hepsi iyi kt bize aitti. Tamam, belki problemler vard, ama bize aitti. Sonra bir mddet sonra oyuncularn stndeki elbiseler deiti, dekorun bir ksm deiti, bizzat oyunun kendisi deiti. Bir gn baktk ki btn dekor, oyun, aktr, giyim kuam hepsi deiti. imdi byle bir dnyada ya da byle bir sahnede slmi bir anlam aryoruz. slm yeniden aracaz. Senaryosuyla, kostmyle, dekoruyla, sahnesiyle, oyunuyla slm yeniden o eski haline getirmek istiyoruz ya da slmn ekillendirdii bir sahne kurmak istiyoruz. Oysa dn bize ait bir sahneydi, ama tek tek elimizden gitti. imdiyse bakasna ait olan eyde bir aktr olarak diyoruz ki, slm geri aralm ya da slmiletirelim buray. te nasl yapacaz, ciddi olarak bir sorun var burada. Biz artk bu dnyann iinde yayoruz ve her eye ramen modernletik. Bu gemie dnmek anlam tamyor, istesek de dnemeyiz zaten. Ancak benim kanaatime gre Allah bizi dn varlkla ya da ite imparatorluun sahipleri olmakla imtihan etti. Bu gnse bu halle imtihan ediyor. Byle bir durumda bizim neyi yapp yapamadmz bence ikinci dereceden nemlidir. nemli olan btn bu tsunaminin iinde biz Mslmanlmz koruyabiliUmran TEMMUZ 2012 55

DOSYA
yor muyuz, bir Mslman olarak bu Mslmanlmza zeval gelmemesi iin aba sarf edebiliyor muyuz? Bu bir imtihandr, ben bu imtihann geeceini, gemekte olduuna da inanyorum. Bizden birinci dereceden istenen budur. Yani ondan sonras belki nemlidir. yleyse burada ncelik nedir? ncelik onlar gibi iktisadi olarak, teknolojik olarak glenmek mi, yoksa Mslmanlmz n plana koyarak dierlerini ona gre dnmek mi? Dolaysyla burada slmclar terakki meselesini de bir teknik meseleye indirgediler. Bugn de byle dnyoruz. Terakki fikrinin, yani ilerleme fikrinin gerekten bir zaman ve tarih felsefesi olduunu ou zaman anlamak istemiyoruz. nk ilerleme demek insanolunun kkenine ilkellii koymak demektir ve zaman ve meknn da daima mkemmele doru gittiini kabul etmek demektir. Yani biz ilkel bir durumdan geldik, yava yava bilgilerimizle, yaptklarmzla, bulularmzla mkemmele doru gidiyoruz. Bir gn byle ok gzel bir hayatmz, dnyamz olacak, sorunlarmzn byk ksmn onunla zeceiz. nk modern projenin ideali budur. Hastalklarmza are bulacaz. Bir bakma dnyada cennet hayat kuracaz. lerleme fikri bunun zerine kuruluydu. Yani eer Mslmancasn sylersek Hz. Adem (a.s.) ve Havva anamz ilkelliin ilk basaman tekil ederler. Bu slmn kabul edebilecei ne bir tarih ne de zaman algsdr. Sosyolojinin bilgisi bunun zerine kuruludur, aa yukar psikoloji de buna benzer eyler syler. Evrim ve deiim anlamnda deil, ama insann ilkel drtlerinin, duygu56 Umran TEMMUZ 2012

larnn olduu kabulnden yapar. lkel drt ne demektir? Yani biz ona ftrat diyoruz, bunun ilkellikle, ilerlemecilikle alakas yoktur. O onun ftratndadr, o ondan dolay esfel-i safilinle ahsen-i takvim arasndadr. Evet, onun bir ftrat vardr, o belirgindir. Bugnn zellikle gen arkadalarmzn da haddim olmayarak dikkatini ekerim, onun bir z var. Bundan dolay da biz zcle kar olan felsefeye karyz. nk zclk kart felsefeden hareket ederek siz Kemalizmi eletirme hakkn elde edebilirsiniz, ama bu bumerangdr, dner, slmn da zc bir din olduu fikrinden hareket ederek size eletiri getirebilirler. Ondan dolay da bakalarna ait olan yntemleri, aralar, kavramlar kullanrken biraz daha dikkat edelim. Bugn byle bir dnemde yayoruz bence. Niye? Dediim gibi ilerleme kavramn yeniden dnelim. Gerekten Batda da diyorlar artk, ilerleme kavram geerliliini yitirdi. Evrensellik kavram da byle. nk evrensellik kavram ayn zamanda Batl hegemonyay tayp getiriyor, zihinlerimizin zerine koyuyor. Diyor ki, bu evrensel bir deerdir, bu evrensel bir dorudur, kabul et diyorlar. Bu anlamyla Mslmanlar da byle sk sk sylyor, haddim olmayarak syleyeyim, insanln ortak deerleri yoktur. nsanln peygamberlerin getirdii ve insanln paylat ortak deerlerimiz vardr. nsan kendi bana deer retemez, bunu kabul etmiyorum. nk bu aralar mehur bir formlasyondu bu, efendim insanln ortak deerleri var, ite medeniyetimizi onun zerine kuracaz. nce u medeniyet kavramnn bir analizini yapma-

mz lazm. kinci husus da insanln ortak deeri olmaz, insan kendi tecrbesinden bakalarnn da kabul edecei bir deer retemez. Deer retmek sradan bir i deildir. Onu neyi referans alarak sizin deer rettiiniz ok nemlidir. Biz insanolu ortak deerler tarz, dorudur, nk o ortak deerlerin kkeninde peygamber vardr. Her milletin, her kavmin, her topluluun her corafyada bu peygamberler gelip getiler ve ondan dolay da Eskimoyla benim aramda ite o ortak deer arasnda bazen bir beraberlik grlr. En basitinden o da bir aile sahibidir, ben de bir aile sahibiyim. O aileyi kutuplarda yaarken icat etmedi, o insanolunun ortak deeri olarak devrald geldi. O kutuplardadr, ben buradaym. Dolaysyla da insanolunun bizzat kendi tecrbesinden bir ortak deer retmesi diyeceksiniz ki mmkndr, ama o zaman unu soracam size, neyi referans alarak onu retti? Nefsini, corafyay, beklentileri, dolaysyla bu anlamda bizim ortak deerimiz olmayabilir. nk her insann, her nefsin, her kltrn, her dnya grnn kendine ait ncelikleri vardr. Ortak alannsa temelinde referans olarak peygamberler bulunur. Ondan dolay da biz evet, insanlarla ortak deerlerimiz vardr, ama onun kayna insani tecrbe deildir, peygamberi bir bilgidir. Ondan dolay paylarz. imdi baka bir eye, ilim ve fenne bakalm. Burada da slmclk hakl olarak nefsi mdafaada bulunacak. Fakat onun arkasnda onu besleyen bir felsefe, bir dnce, bir dnya gr olduunu dikkate almamtr slmclk. Bunu eletiri iin sy-


lemiyorum. Dediim gibi o gnn insanlar ok kahraman insanlard. nk onlar slmdan taviz vermemek iin oka risklere girdiler; slm corafyasnn tm. Nefislerinden feragat ettiler, zevklerinden feragat ettiler. Bu kadar yaptlar, ama biz bugn biliyoruz ki bu ilim ve teknolojinin arkasnda bir felsefe vardr, bir dnya gr vardr, bir gelecek kaygs vardr, bir hayat tarz, endiesi vardr, her ey vardr. O masum deildir. Bizim grevimiz bunlar analiz etmektir, ama eer biz de onlar gibi dnrsek esas ite o zaman kt olacaktr. Biz bu dnyay iyi kt tanyoruz, tanyabilecek imknlara sahibiz. stelik de bu dnya atlad, imdi postmodern dediimiz bir dnya kyor ortaya. Dolaysyla btn bunlar artk tanyabilecek imknlara sahibiz, mazeret yok. Bizim grevimiz de onlarn arkasnda gizli olanlar deifre etmektir. Dierleri gelen dalga karsnda set tutmakt bir nefsi mdafaa olarak, ama imdiyse onun arkasndaki o dnceyi ve felsefeyi deifre ederek o nefsi mdafaay hak ettii yere getirelim diye dnyorum. Bundan dolay unu syledim, hibir bilgi biimi masum deildir. Bata slm buna dahildir. Dolaysyla da her bilgi Mslmanlarn, babasnn mal gibi alp kullanabilecei bir bilgi deildir. Biz gerekten de biraz bedavacla altk, Batda retilenleri burada tketmeye. Biz Uzakdounun o Taocu, intoist, yani mrik toplumlarndan deiliz, her ey bize uymaz. Yani her ey ancak pagan bir toplumda mmkndr, onlar iin bu problem yok, ama biz yle deiliz. Tevhidi temsil edenler iin her bilgi yle masumca alnp kullan-

slmcln Seyri

Evet, ben bir hastaysam benim ocuumu akrabalarna teslim etsinler, mahalledekilere teslim etsinler. Mslmanlar bunun mekanizmalarn dnp bulalm, niin devlet? Belki en son nokta olabilir, belki, ama Mslmanlar bunun mekanizmasn dnebilirler. Akrabalarna verebilirler, vesaire, yani anas babas olmayan bir ocuu yabanc olmaktan, kimsesiz olmaktan kurtaracak bir slm toplumu dnemez miyiz biz? Bizim dnyamzda ille de bir ocuun anasnn, babasnn m olmas gerekir, anas babas olmaynca o kimsesiz mi olacak? Peki, biz onun kimi kimsesi olamayacak myz, bizim byle bir toplumsal tahayylmz olmayacak m?
labilecek bir bilgi deildir. Tevhid eksenli bir bilgi biraz daha endiesi olan bir bilgidir. En azndan slmn bilgisi insanlar ahlakl yapmak, iyi bir mmin ve mmine yapma endiesi tar, slmn bilgisinin temelinde bu vardr. Oysa modern bilginin byle bir kaygs yoktur. Bize ilkokuldan itibaren niversiteye kadar retilen o akademik bilginin, bilimsel bilginin byle bir kaygs yoktur, olamaz da zaten. Eer yle bir kaygs varsa o bilimsel bilgi olmaktan kar. Bu nedenle belki de btn bunlar postmodern bir dnemde, nk ayn zamanda da postmodernlik de bunlar deifre ediyor, ben Mslmanlarn zihni zerinde modernitenin kurmu olduu hegemonyann postmodernizmle birlikte atladn dnyorum. Bu Mslman zihnin zgrlemesine bir vesile olabilir, ama eer postmodernizmin ukuruna dmezse, onun tuzana dmezse. Onun o atlatt, modernitenin atlatt o baskc hegemonik yapdan kendine ait olan yeniden dnme cesaretini gstermelidir ve gsterebileceini dnyorum. Aksi halde postmodernitenin at o sahte zgrln dnyasnda Kemalizmin, laikliin eletirildii ki Mslmanlar bunlar postmodernitenin kltrnn ve felsefesinin imknlaryla artk yapyorlar. Bunun dnyasndan bir bakma sizi tehdit etmi, sizi kmsemi dnceleri, ideolojileri eletirip rahatlayabilirsiniz, postmodernlik bunu getiriyor size, ama ayn postmodernlik dnp sizi de bumerang gibi vurabilecektir, hatta vuracaktr. nk onun temel kaygs odur, hi kimsenin mutlak dorusunun olamayacan savunuyor sizin de bildiiniz gibi. Byle bir durumda bana ait bir doru vardr ve bu evrensel dorudur, onun iin evrensellik bitti diyorlar. nk artk doru evrensel olmaktan kt. Herkesin kendine ait bir dorusu olabilir. Eer benim dorum evrenseldir diyorsanz siz mutlak ekilde totalitersiniz artk. Demek ki siz totaliter bir ey dnyorsunuz demektir. nk gelecek de belirsizdir, her
Umran TEMMUZ 2012 57

DOSYA
ey izafidir. Ondan dolay gelecek hakknda bir ey syleyemezsiniz, bir proje izemezsiniz, o totaliterlik olur insanlarn geleceini belirleme hususunda. Byle bir durumda Mslmanlarn ok dikkat etmesi gerekir diye dnyorum. Dolaysyla bu yeni kltr otorite olan ya da otoritenin her eidine sava am bir kltrdr, otoritenin her trlsne Gayri ihtiyari yle bir birey tanm var ki otoritenin istisnasz her eyine kar bir tip olarak tanmlanyor. Gerekten de yle, biz sizinle ancak beraber olabiliriz, yani yan yana olabiliriz, ama bu gnlldr. Siz bu konuda herhangi uyarc bir ey sylerseniz siz artk benim zgrlme mdahale etmi oluyorsunuz. Bu yeni birey tanmnda byle bir durum var. Herkes yan yana duracak, ama asla birbirimize demeyeceiz. Yani emr-i bil-maruf ve nehy-i anilmnker bile zgrle mdahaledir. O totaliterliin kendisidir. Bu yeni kltrde bu var. Gen kzlarmz barts yasaklarndan dolay Biz ayrmcla karyz szn sklkla kullanyorlar. Bu laf iyice dnsnler, nce kz kardelerimden rica ediyorum. Sizin dininiz inananla inanmayan ayrr, siz Mslman olduunuz iin de sizi bir st dereceye yerletirir. Bunu sizin dininiz yapyor. Bunu bilin, ondan sonra deyin biz ayrmcla karyz. Her mcadele kendi yntemi, kendi kavramlar, kendi bilgisi ve kendi idealleri iinde yaplr. Bakalarna ait sloganlarla, bakalarna ait yntemlerle siz bir Mslman olarak istediiniz hedefe varamazsnz. Yolda giderken o yntem sizi tkezletir, kendine benzetir. Bu yle basit deil, onun
58 Umran TEMMUZ 2012

iin zellikle de bilgi meselesine vurgu yapyorum. Mesela insan haklar da bunlardan birisi, bakyorsunuz Mslmanlar birinci kuak, ikinci kuak insan haklarna eyvallah, diyor, ama nc kuak insan haklarnda ben burada yokum diyor. Niye? Efendim homoseksellere, lezbiyenlere hak tanyor. Kardeim sen bu kavram kullanrken bunu dnmeliydin. Geenlerde bir yerde syledim, nce baktm bir iki kii byle ok tuhaf karlad. Sonradan galiba ne dediimi ben anlatamamtm, biraz baktm yumuadlar. Dedim ki, ben bu insan haklarn bu ynyle destekliyorum, seviyorum, fakat bir ynyle de hi holanmyorum dedim. Niye? Beni devlet karsnda dilenci haline getirdi. Byle bir ey olur mu, eer oluyorsa o zaman ben kp devlet denilen meseleyi de bir konuaym. Ben Mslmanm, yani benim de devlet hakknda syleyecek eylerim var. stelik de slm devleti diye en azndan 100 seneden beri konuuyoruz, en azndan 1400 seneden beri de Muaviyeyle birlikte bu meseleyi tartyoruz. Bu ne devlettir byle kt karmza! Bir bakalm hakikaten, byle bir ey olur mu, durmadan dilencilik yapyoruz. Bu hakk ver, bu hakk ver! Mslman da o kervana katld, ben hakkm istiyorum, ben hakkm istiyorum. Burada da bir problem yoktu aslna bakarsanz, nerede problem oldu? Bu son dnemlerde problem oldu. ki ekilde problem oldu. Efendim ocuuna dayak vuran, hanmn dveni ya da kocasn dveni devlet alacakm. Geen gn bartl bir kzmz tartmada bunu sylyor. Birden byle ayaklarm

yere yapt, ok zldm, biz Mslmanlar bu noktaya gelmemeliydik, hakikaten gelmemeliydik, ok zldm. nk bunun iinde slmi bir ey yok. Demiyor mu ayet, kavga ettiklerinde kar koca, nce taraflar gitsinler, konusunlar, ama Mslmann da aklna ilk gelen ey devlet. Devlet benim ocuumu alacak, hangi hakla? O devlete bu hakk kim verdi? Bat devleti evet, meru iddetin kaynaym diyor, vesaire diyor, o kendi tarihselliinden alm bu hakk, ama bana sormadlar ki. nk ben o ocuun koyulacak isminden bile br dnyada sorumlu tutulacak bir adamm ve bu benim tercihim deil, Rabbim byle buyuruyor. O zaman yle zrt prt diyebilir misiniz siz, bu devlet benim ocuumu alacak. Evet, ben bir hastaysam benim ocuumu akrabalarna teslim etsinler, mahalledekilere teslim etsinler. Mslmanlar bunun mekanizmalarn dnp bulalm, niin devlet? Belki en son nokta olabilir, belki, ama Mslmanlar bunun mekanizmasn dnebilirler. Akrabalarna verebilirler, vesaire, yani anas babas olmayan bir ocuu yabanc olmaktan, kimsesiz olmaktan kurtaracak bir slm toplumu dnemez miyiz biz? Bizim dnyamzda ille de bir ocuun anasnn, babasnn m olmas gerekir, anas babas olmaynca o kimsesiz mi olacak? Peki, biz onun kimi kimsesi olamayacak myz, bizim byle bir toplumsal tahayylmz olmayacak m? Batda byledir, evde bir kedin var, bugn bir haber okudum zldm. Sahibi olmad iin sokakta gezmesine msaade etmemiler. Doru, sizin bir kedi


olarak sokakta var olabilmeniz iin birisinin zel mlkiyetine dahil olmanz lazm. Fatih Camisinden biliyorum, ben biraz kedi hastasym, balaynz, gidip orada eskiden kedi seviyordum kedim olmad zaman. Bir de Maltadan geiyorum, ya rabbi diyorum, Allaha hamdolsun, hl mlkiyeti kimseye ait olmayan kediler var ve buradaki esnaf onlara yemek veriyor ve prl prl, tertemiz. Kedi biliyorsunuz tok karnl olduu zaman kendini temizler, prl prl eder. Yani siz getiinizde bakn oralara. Bak demek ki yaayabiliyormu bizimle birlikte, yani kimsenin mlkiyetine gemeden. Bu kk bir i deil. Size belki de ok kk bir i gibi geliyor. Gerekten de Batnn byk ehirlerinin sokaklarnda ille de birisine aidiyetiniz olmas lazm, birisinin mlk olmanz lazm. Biz hayvanlar kendi mlkmze dntrmeden ya da bakalarn devletin mlkne dntrmeden kendi aramzda yaatamaz myz? Bunun imknlar yok mudur? Bu dinde bunun imknlar var. Eer Mslmanlar bulamyorlarsa onu diyorum, yani balaynz, sizi tenzih ederek sylyorum, Cenab- Allah zeka bakmndan fukara olan btn Mslmanlar bu aa toplad. Bundan ncekilere bakyorum, hepsi bir deha. Kitaplarn okuduum zaman bana gerekten de aalk kompleksi geliyor, ama biz dediim gibi kilitlenmiiz, demek ki Allah bizim basiretimizi elimizden ald. Eer almasayd gerekten de Allahn rahmetini dileseydik Allah kalplerimize ilham ihsan edecekti, bunun yollarn bulacaktk diye dnyorum. nk Cenab- Allah insann kalbine srekli olarak mdahalede bulunur. Ben akl ve bilgi meselesine bu cehtte girmediim iin bu cmleleri biraz evvel kurmadm. yle bilgi Batl insann, kartezyen kafann dedii anlamda bir bilgi retme meselesi deil slmda, slmda ok daha farkl bir yn vardr bilginin. O zenginliinden dolay onun biz bilgisini istemiyoruz. Elbette ki insanolu hep zararl bilgiler mi retiyor? Hayr, elbette faydal bilgiler de retir, ama onun belki de szgeten geirerek kullanlmas sz konusu oluyor. Bugn Mslmanlarn yapt gibi -byk bir alkla- her geleni iselletirmeleri deildir diye dnyorum. Benim kiisel olarak dndm ey u, biz postmodernlikle birlikte yeni bir dnem ve yeni bir tsunaminin tesiri altna girdik. Modernliin bizi ezen ve onun eliyle retilen siyasetlerin, kurtarclarn uygulad uygulamalarnn neticesinde Mslmanlar bu lkelerde de baka yerlerde de zulm grdler, sknt yaadlar. Dolaysyla da postmodernizm gelirken onun yapt eletiri, nmze at eletirel gelenek btn bu uygulamalar anlamszlatrmaya balad. Zaten dnya genelinde de byle bir akm var, dikkat ederseniz btn kurucu ideolojiler tasfiye oluyor. Leninizm, Maoizm, Kemalizm, btn bunlar, btn bu kurucu ideolojiler gidiyor. te Arap baharn btn bu kurucu ideolojilerin u ya da bu ekilde tasfiyesi olarak dnebiliriz. Belli ki yeni sistemin ne olacan bilmiyoruz, bir belirsizlik tayor, ama bugnk modern sistemden farkl olarak postmodernizm zaten yapsal olarak belirsizlii savunuyor.

slmcln Seyri

nk modernlik bir belirlilii savunuyordu, gelecekte byle olacak diyordu, byle planlamamz lazm diyordu. imdi postmodernizm diyor ki, belirlilii savunmak insan zgrln kontrol altna almaktr. Bir nevi cebriye. imdi dolaysyla burada elbette ki iktidarn, bilginin, belki teknolojinin, evrensellik gibi birtakm kavramlarn yeniden anlamlar deiiyor ve bunun byk ksmn da postmodernlik bu anlamlar deitiriyor. Dediim gibi mesela zgrlk, dn toplumun siyasal zgrl olarak anlalyordu, oysa bugn byle anlalmyor. Mesela dn eitlik fikri tartlyordu, Mslmanlar arasnda, eitlik yeni bir tartma, aslnda tartmadlar bile, benimsediler; slmn adaletini unutup eitlik ideolojisini benimsedik maalesef. Bu ikisi arasnda da doru dzgn bir analiz de yapamyoruz, zihinlerimiz kilitlenip kalyor. Mesela artk postmodernlik eitlik ideolojisini de savunmuyor. Bireyin zgnl, zgrl deil, zgnl meselesini tartyor. Burada artk zgrlk bireyin kendi zgnln yaad, yaamas anlamna geliyor. Yani o otantisitenin, otantiklik durumunun yaanmasdr artk zgrlk. Yoksa ite klasik anlamdaki bir zgrlk deildir. Btnyle bakalaryla birlikte paylatmz bir zgrlk sz konusu deildir, artk kiiye ait olan, kiiye ait bir gerek var, hakikat kiiye aittir, zgrlk kiiye aittir, o da bireyin zgnlnn tesisiyle ilgilidir. Dikkat ederseniz burada da kavramlar deimeye balad. imdi tam da byle bir anlam kaymasnn yaand, yeni anlamlarn ihdas edilmeye baland bir zamanda bence biz
Umran TEMMUZ 2012 59

DOSYA
Mslmanlar birok kavram yeniden, modernliin ya da postmodernliin birok kavramn yeniden ele almamz gerekiyor. Tabii bunu da yapabilmemiz iin bizim sahih bir bilgiye ihtiyacmz var. Biz sahih olduundan emin olduumuz bir bilgiden hareket ederek ancak bunu yapabiliriz. nk bu, bizim nmze ciddi iki tane sorun getiriyor, eer gerekten bu meydan okumay ciddiye alyorsak o zaman ortaya u kyor: Acaba bu meydan okumaya kar direnecek zihniyeti nasl ina edebiliriz, bu zihniyetin temelinde bilgi varsa bu bilgiyi nasl ina edebiliriz? nk biz bu bilgiyi ina edeceiz ve bu zihniyetin de inas gerekecektir. Ondan sonra ancak bu meydan okumaya kar bu kavramlarn tahlilini yapabiliriz. Burada btn bu tecrbeden sonra kiisel olarak bilginin slmn kendi hakikatine uygun ve kendi usul gelenei iinde retilmesi gerektiini dnyorum. Bu ise nmze kavram getiriyor. Bilgi kavramn, usul kavramn, bir de btn bunlarn yaplabilecei gemiteki mekn olarak medrese kavramn gndeme getiriyor. Zaten modernlikle mukayese ettiimizde yle bir durumla kar karya geliyoruz. Din adamnn yerini, entelektel alyor. Dini bilginin yerini bilimsel bilgi alyor. Dini hakikatin yerini de pozitivist gereklik alyor. Modernlik bunlar zerinde kurulup geldi gnmze kadar. Kutsal kitaba bal kalnarak retilmi bir bilginin yerine yine akln rettii, ama tabiattan retilmi bir bilgi ald. Onun iin baz Batl dnrler aslnda Rnesans sonrasn paganizme dn olarak vasflandrmlardr. nk
60 Umran TEMMUZ 2012

tabiattan yasalar kartlacak ve din hususunda pheye dlen, tartmaya dlen hususlar tabiattan elde edilen yasalarla yapacaklardr, yasalarla halledeceiz. nk din hususunda, bilhassa ncille ilgili problem var burada. O zaman tanrnn ikinci kitab olan tabiata dnelim dediler Batllar, oradan zaten dnyada tanrnn yasalar geerlidir. Biz o zaman o yasalar alalm, o yasalarla toplumu kuralm, insanmz tanmlayalm dediler. Aslnda modernliin temelinde bu var, ben detaylara girmedim. Dolaysyla burada peki, bunu neyle elde edeceiz? Aklla. nk modern dnyann insan dini reddettiinde, kilisenin ahsnda dini reddettiinde btn alem karsndaki tek silah akldr. Ben aklla bunu halledeceim dedi, yani akl aklla okuyacam. Tabii byle olunca da ite deney, vesaire gndeme geldi, matematik geldi, Galileocu bir tabiat anlay, aslnda bakarsanz bu da byle. Tabii bu bilginin nitelii deiince ortaya yeni aktrler kt. Yani bilim adam ya da entelekteller dediimiz aktrler kt. Din adamnn yerine geti. te dini bilginin yerine de biraz evvel dediim gibi bilimsel bilgi geti. Bunun messesesi olarak da niversite geti. Unutmayn, Batda yaklak 1100 yl Bologna niversitesi, 1150 Paris niversitesi, 1200 Oxford niversitesi, 1220 ylnda Cambridge niversitesi kuruluyor. Daha baka niversiteler de belki sonradan kuruluyor. Yani btn bunlar birlikte gidiyor. Bizdeyse benim kanaatime gre aa yukar 1960lardan itibaren bizde alimin nderliinin, bilgi reten ve topluma da nderlik eden alimin yerine entelektel-

ler gemeye balad, zellikle de mhendis nitelikli entelekteller. Yani teknik, teknolojik bilgi renmi insanlar, hani o slmclarn ok cannn ektii, istedii fen ve fnun, ilim ve fennini alalm dedii o tip kt ortaya. O zaman onlarn syledii dierlerinden daha deerli olmaya balad. Byle olunca da toplumsal nderlik bir bakma onlarn eline geti. Yani entelektellerin eline geti. Sonra niversiteler de kuruldu, imdi niversitelerde ocuklarmz okutuyoruz. Erkekler okudu, imdi kzlarmz okuyor ve btn bu bilgiyle -sadece erkekler deil kzlarmzn da zihni- hepimizin zihni birbirine benzedi. Yani ortada yle ok fazla bir ey de kalmad. imdi acaba byle bir durumda eer bu bilgi bizi kirletiyorsa, ben artk dnyaya Mslmanca bakamyorsam ya da arzal bakyorsam, zira benim zihnimi bu bilgi kirletmitir byk nispette, o halde ben dnyaya yeniden Mslmanca nasl bakabilirim? Yani yaadm gereklik, sorunlar hakknda Mslmanca bir tehiste nasl bulunabilirim? Psikiyatrinin, sosyolojinin, psikolojinin deerleriyle, iktisadn deerleriyle deil ya da modernliin kltryle deil, slmn deerleriyle nasl bakabilirim? nk slm baz eyleri sorun yapyor, modernlik sorun yapmyor. Dolaysyla da bunu daha sahih bir ekilde nasl renebiliriz? yle dndm: Muhtemelen bu zihnin byle kirlenmemesi iin bu zihnin gemi klasik dnemdeki gibi 4-5 yanda Kurnla tanmas gerekir. nk slmi eitimin balang noktas bu, Muvattay yazan kimdi? mam Malik, Allah ondan raz olsun. Denilir ki, bir yerde oku-


mutum, 4 yandayd, Kurn hfzetmiti. imdi bu eitimin ilk balangc, dolaysyla burada bu eitimle birlikte balayan bir de Mslmanlarn tarihsel tecrbesi iinde Batnn metodolojisinden farkl bir usul gelenei var. nk usul bir bilgi retmedir, itihatta bulunmak da bir bilgi retmektir. Biz tabiatta bilgiyi aramyoruz, yani burada mukayeseye girerek ii uzatmak istemiyorum. Biz kitaptan bilgi retiyoruz. O rettiimiz bilgiyle tabiata bakacaz. Tabiattan rettiimiz bilgiyle tabiata, insana bakmayacaz. nk dedik ya, akl kimlii belirsiz bir varlktr, nce onun a ihtiyac var. Akl tabiattan elde ettiklerinin ne kadar salkl olduunu, ne kadar insana yardmc olacan bilmez. O yasa peindedir, yasa, nitekim postmodernizm dedi ki, brak bu hikayeyi, yasa masa olmaz. Bundan dolay krize girdi modern bilgi. Teknik detaydan kanarak sylyorum, modern bilginin teorik yapsnda bir kriz yaand. Postmodernizm onun bir neticesi olarak ortaya kt. Bu teorik yap nelerin zerine kurulu ayr bir mesele, ama byle bir kriz yayoruz. O zaman ben kendi dnyama dnp -kendi dnyamn iinde bu bilgi mademki o eski hegemonyasn da artk yitirmeye balad, salkl deil, zaten ben de biliyordum bunun salkl olmadn- acaba bunu nasl yapabilirim? te onun iin ktnda nme neticede slmi bilgi onu retecek bir usul ki, usul gemite de tecrbe edildi, nk usul ithal edilemez. Bugn baz -kusura bakmasnlar- ilahiyatlarmzn hermentik falan filan alyorlar, az nce onun iin syledim, her usul bir dnya grn tar ve bugn hem bilginin kriz iinde bulunmas, hem postmodernizmin ortaya kmasnn temel sebebi Batdaki yntemin krizidir, bir yntem krizidir. Dolaysyla da yntem krizinden, bilimsel yntemin krizinden sonra ancak hermentikten bahsedilmeye baland. Hermentik zaten kilisenin kulland bir yntemdi, ama o bilimsel olmad iin kabul edilmiyordu. Ne zaman postmodernizm dedi ki, hakikat yoktur, sadece hakikate yaklamaktan sz edebiliriz. Bu ne demekti? Demek ki, her kiiye ait bir yorum meselesi var, yorum n plana knca o zaman hermentik ortaya kt. nk hermentik de yorumlama demek, yorumlama bilgisi demek. imdi bu baka bir dnyaya ait bir metot, siz bunu slma nasl uygulayabilirsiniz? Bir de size kim syledi o usuln yetersiz olduunu? Ayn eyi medresede de gryoruz. Efendim, medrese zaten rmt, sorunlarmza cevap vermedi. Eyvallah, elbette ki stanbuldaki ya da bilmem neredeki medreseler rmt dorudur, olabilir, niversiteler de ryor. Yeni niversiteler kuruluyor ya da niversiteler revize ediliyor. Peki kardeim, sorunlara cevap vermedi dediiniz medreseden size ne bekliyordunuz, ne sylemesi gerekirdi? nce bunu bir bilelim, bakalm ondan sonra hakikaten size bu zavall medrese bir ey demi mi, dememi mi? Dememise eyvallah doru, ama nce siz ne bekliyorsunuz, sizin sorularnz ne? Sizin sorularnz bakalm medresenin itigal alanla ilgili mi, deil mi? Bu sorularn gndeme gelmesi lazm. nk benim bu sylediklerimin nda dediim gibi entelektelin yerine yeniden toplumsal nderliin

slmcln Seyri

sahibi olan alimin gemesi gerekir. O, Peygamber varisidir bir hadisi erifte de buyrulduu gibi. Bu bize unu getiriyor: slmi bir bilgi, entelektelin yerine alim, ondan sonra da medrese, o bilginin ve usuln itigal alan olan o kurum. Medrese sradan binalarn oluturduu bir yer deil, o belli kendi adam ierisinde diyelim, kendi usul iinde bilgi reten, ama rettii bilgiyi de bizzat kendisine talim ve terbiye edilen yerdir. Talim ve terbiye diyorum, bizim edepli insanlara ihtiyacmz var, yani ben torunumun edepli olmasn istiyorum. Edebin, hayann, saygnn, itaatin olmad bir Mslman toplum dnemiyorum ben, az nce birey derken oray unuttum sylemeyi, tam da birey meselesini konuurken birden bire aklma itaat kavram geldi. Bunu da sk sk sylyorum her yerde. Bir yerde konuma yapyordum. Ben de itaatten bahsettim. Allaha, Raslne, alimlere, anneye-babaya, kocaya itaatten bahsettim. Konumam bitti, iki tane bayan, tane delikanl dikildi nme: Hocam, bunu biraz aklayn! Anlyorum, nk itaat klelik gibi alglanyor. Bu yeni postmodern kltr size bunu byle alglatyor artk, itaat etmek ne demek? Kleliktir, yle dnlr m? Gerekten de byle alglyoruz artk, birbirimizi kandrmayalm. Biz Mslmanz, itaat ederiz, ilim ehline itaat ederim ben. Tabii ki o Allahn ilmini benden daha ok renmitir, ben kimim? Arapa bilmiyorum, ancak sizin iin konuuyorum, keinin bulunmad yerde Abdurrahman elebi misali byle ilim olmaz. Benim Arapa bilmem lazmd, ama ben modern
Umran TEMMUZ 2012 61

DOSYA
ilmi renmek iin ngilizce renebilmiim. Bu doru mu? Hayr, doru deil, bir kere her eyi yerli yerine oturtalm. Bakn, otobste gidiyorsunuz, bir tane yal geldi, siz kalkp yerinizi verdiniz, bu da bir itaattir, ama gnll bir itaattir. O kadar kt deil itaat, ama tabii ki kadnn kocasna itaat edecei yerler vardr, etmeyecei yerler vardr, benim ilim ehline itaat edeceim yerler, itaat etmeyeceim yerler vardr, ocuumun bana itaat edecei yerler vardr, itaat etmeyecei hususlar vardr. Eyvallah, ama biz itaati hayatmzdan kovamayz, kategorik olarak reddedemeyiz. O zaman slm ahlknn yarsn alr gtrrsnz. nk bir yars Allaha itaattir. slm ahlk dediiniz sadece bunu yap-yapma deil ki, kim slmn ahlknn birazyla hareket ederse Efendimizin ahlkyla hareket ederse, farkna varmadan ayn zamanda adil bir insan olur. nk slm ahlk adalete ikindir. Onun iin slm, ahlk ve adaleti yani hukuku, yani kanunu birbirinden ayrmaz. Hristiyanlk o hatay yapt, onun iin bir ahlk dinine dnt. eriat ihmal etti, ktlnden deil, ama bugn bakn, Mslmanlarda da bu var. O yzden slmn fkhn Mslmanlar ihmal ettiler. Onun iin hayatmzda slmn fkh yok, onun iin biz bir cemaat olamadk. stediiniz kadar devlet kurun ne yazar? Siz cemaat olmamsnz. Siz hl kii yolculua karken bile iinizde bir kiiyi, size nderlik edecek adam bile seme basiretinde bulunamyorsunuz. Bu ne demektir? Sizin bir fkhnz yok demektir. Mslmanlar fkhlar olan insanlardr. nk o slm ahlk bunu gerektirir.
62 Umran TEMMUZ 2012

Fkhn olmad yerde ahlk olur mu? Ahlk bir mddet sonra yaptrmc gcn kaybeder, biter. VII imdi zr diliyorum ok uzattk, ama bu benim iin nemli bir ey, gerekten bunu byle ok yrekten savunuyorum tabii kendi apmda, ok yle her eyi bildiimden dolay deil. yi-kt biraz bu iin mrekkebini yalayanlar da medresenin rdn sylyorlar biraz evvel arz ettiim gibi. Oysa benim konumak istediim ya da arpmaya altm sadece medrese deil, herhangi bir yerdeki rm medrese deil, genel bir medrese kavram. Mesela, niversite deyince aklnza hi rm niversite gelmiyor ya da basite bir niversite gelmiyor. Hepsi muhterem. Hatta ve hatta ben diyorum ki, otoriteye karym, eyvallah, tamam da, ama niversitenin rettii bilginin otoritesine kar deilsiniz. Mesela, bizim gen arkadalar yle sylyor: Bilgi kutsal, slm kutsald, ama oradan elde edilen bilgi kutsal deildir. Yani mecbur deiliz o zaman. Eyvallah, peki sen ayn sz niye niversitede reten, bilgiyi reten hocalara ve o bilgiye yneltmiyorsun? nk o bilgi bugn hayatmz tanzim ediyor. len bir adam haknda adli tpta kim karar veriyor? Bu bilgiyle karar veriliyor. Az nce onun iin dedim, bilgi masum deil. Siz kavga edip mahkemeye gittiinizde kim karar veriyor? O bilgiyle oluturulmu yasalarla karar veriliyor. Yani yasa gibi gryoruz, ama mesele bir bilgi biimidir o, tanzim edilmi bir bilgi biimi olarak nmze geliyor.

Ben onu kastetmiyorum, bundan dolay Batnn mehur niversitelerinden rnek vermeye alyorum. Mesela, Sorbonne belki iyi bilmiyorum da, ama gene de sylyorum, mesela Harvard, ama mesela ksmen biraz bilgi sahibi olduum Oxford ve Cambridgede bir kere her eyden nce burada eitim bir seme iidir, renci hocasn seer, ama hoca da rencisini seer. Gidersiniz hocanzn nne, imdi yle midir deil midir bilmiyorum, ama yirmi ksur sene nce yleydi. Gidersiniz, hoca da bakar, sizi tartar, eer uygun bulursa o da sizi seer. Bu karlkl bir seme, aslnda bizim medrese geleneinde de biraz byledir. Sonra mehur Bat niversitelerinde u vardr: Dnyann herhangi bir yerinde herhangi bir konuda orijinal tezleri olan, orijinal dnceleri olan, akademi tarafndan da tartlan insanlara giderler, derler ki, sen arkada bizim niversiteye gelip ders verir misin? 1 yl, 2 yl, 3 yl, 4 yl, yani biz seni buraya davet ediyoruz. Orada 3.000 dolar alyorsa ona 5.000 dolar, gerekirse 10.000 dolar verirler, alrlar, getirirler onu o Oxforda, Cambridgee ya da Harvarda ya da Kaliforniyadaki bir niversiteye, ona 2 sene, 3 sene, 4 sene ders verdirtirler ve orijinal teorisi olan o zeki insanlarla renciler tantrlr ve onlara ders verdirirler. Bu aa yukar bizde de biraz var. Birka yl nce tandm bir Hintli Mslman Bilkente gelmiti. statistik zerine orada 2 yl ders verdi. Meer adam -kardeim vastasyla tanmtm- dnyann mehur istatistikilerinden biriy-


mi. imdi dnn, siz de bylesiniz, mesela, Afrikada usul zerine bir adam var Tanzanyada, gidip onu getirebilirsiniz. Tabii bu bir topya, bu lkede buna msaade etmezler, ama olsun insanlar topyayla yaarlar, bir de gerek topya olmadan deitirilemez. Braknz topyalarmz olsun. Efendim, Pakistanda belki bir fkh zerine alim var, onu getiririz, baka birini getiririz, yani bunu dinamik olarak byle kurabiliriz. O zihinleri Kurnla tantrp, o Kurnn bilgisiyle tantrp, onunla ykledikten sonra ben o zihinlerin -Marksist mi, postmodernist mi tartmayp- konumas gerektiini dnyorum medresede. Bu dediim niversitelerin esas nemli olan bu, zr diliyorum sizden, zellii ne? Bu niversitelerin temel zellii mhendis yetitirmek deil, beeri bilimler dediimiz bilimleri esas almlardr. Yani mesela, Oxford, Cambridge gibi niversitelere bakarsanz bunlarn temel itigal alan beeri bilimlerdir. Matematikten tutunuz da, hukuka, felsefeye, sosyolojiye, siyasete, manta bunun gibi daha birok eye; yani bir toplumun tarihsel ak ierisinde lazm olacak ve sorunlarn zecek bilgiyi reten bir yerdir buralar. Medrese de bizim tarihsel olarak Mslman bir toplumun tarihsel ak iinde karlat sorunlar ve o sorunlar Mslmanca zmeye imkn verecek bilgiyi reten yerdir. Medresenin grevi birinci derecede size gkdelen yapmak deildir. slmclk bence burada haksz olarak medreseden byle bir grev bekledi, onu bulamaynca top, tfek, gkdelen -bugn de gkdelen bekliyor- ite dedi rm. Hayr, medresenin temel grevi bu deildir. stelik Batda da mhendislik okullar ok sonra dahil olmutur niversiteye. Mesela, benim bildiim kadaryla ilk defa mhendislik okulunun Londra niversitesine dahil olduu tarih 1860tr. Bundan nce de var, mesela dernekler var, cemiyetler var, mhendislerin kurduu, mhendislik ileriyle uraanlarn kurduu zellikle mesela, kmr madenleriyle onlar bu konuda ihtisas yapm, zel abalar olmu bir sr insanlarn kurmu olduu cemiyetler var, ama niversite ok sonra bunlar kabul ediyor bnyesine, bundan nce almyor. nk niversite kendini hep o beeri bilimlerle snrlamtr, o insan zihninin melekeleri dediimiz bizim Edebiyat Fakltesinin mesela zellii de o, sanattan tutun birok eye kadar; nk bunlar insan zihninin melekelerini ifade eder diye dnlyordu. Dolaysyla da byle bir durum olmutur. Medresenin de grevi buydu. Bu grevi yapmamsa eyvallah, ama medreseden siz uzaya gidecek ara beklemeyin ya da belki de ok basitinden bir kpr yapmasn beklemeyin, onun grevi bu deil, o kprleri yapacak adamlarn zihnini yetitirir. nce Mslmanca bir zihin yetitirir, ondan sonra da onlar da giderler, o kpry tasarlarlar. Eer byle bir zihin yetitirseydik bugn gkdelenler diye bir sorunumuz olmazd. Bugn modern tbbn bizi soyduu gibi bir sorunumuz olmazd. nk bu zihinsel bir meseledir, neyi neyin iine mezcedeceiz? Tbbi bir zihnin iine slm m mezcedeceiz,

slmcln Seyri

yoksa slmi bir zihnin iine salk dediimiz kavram m mezcedeceiz? Bu nemlidir, hangisi hangisine kar nceliklidir? Ben, slmn dzenledii bir zihnin nce yetitirilmesi, ina edilmesi gerektiini dnyorum, ondan sonra dierleri zerinde konualm. nk byle bir seici zihin, selektif bir zihin olacaktr. Yani her eyden nce mesela, modern tbbn yapt gibi, hastalm dinlerken beni lmle tehdit etmeyecektir. Bak, bunu kullan, yoksa kalp krizi geirirsin, bunu kullanmazsan ok tehlikeli olur, bunu kullanmazsan kanser riski artar. Bunlar aslna bakarsanz ok gizli bir ekilde insann o en byk zaafyla oynamaktr, lmle onu korkutmaktr. Salk lm zerinden yaplyor, nk modern tp nihayetinde saaltc bir felsefe zerine kurulu deildir. Geri konumuz bu deil, zr dilerim, iimizde doktorlar varsa beni affetsinler, insan mekanik dndnden dolay lmszle bir are bulma felsefesi zerine kuruludur. Onun iin organ naklini ok baaryla yapyor, yapacaktr da bundan sonra. nk insan mekanik olarak grmektedir Kalbi bozulmutur, yeni kalp Tabii bu arada da yeni insan tiplerine ihtiya olur. imdilerde Hindistanda kalbi alnacak ocuk siparii veriyorlarm, ocuklar douruyor kadnlar, ondan sonra onun kalbini alp baka yere takacaklar, yani organ nakli dediiniz ey. Bunun nne geemezsiniz, insanolu yaamak ister.
* Bu metin, 07 Ocak 2012de Aratrma ve Kltr Vakfnda yaplan konumadan hareketle oluturulmutur.

Umran TEMMUZ 2012 63

DOSYA

SLMCILIK
Cevat zkaya, emseddin zdemir, Mustafa Tekin ile Sylei
Asm Z

Gemiten Gelecee

ir k aray olarak slmclk ve modernlik meselesi sklkla konuuluyor. Farkl kanaatler ifade ediliyor. Bu konuda ne diyorsunuz? Cevat zkaya: slmclkmodernizm ilikisi diye, modernlik ilikisi diye bir ey var muhakkak. slmcln modern bir sylem olduu ve bu modern sylemin slmcln deta naksas eklinde nitelendirilen bir anlay farkllklar var. Bana kalrsa slmclk evet, hakikaten modern dnemin bir sylemidir, modern dnemde ortaya km bir sylemdir. Fakat modernizme kar olarak ortaya km da bir sylemdir. nk yirminci yzyla kadar slm dnyasnda standart bir ekilde devleti olan bir toplumdu. Mslman toplumlar, devletlerini kaybetmeye baladktan, yani burada sknt ortaya ktktan sonra ve Batnn rettii eyler, Bat ykselie geip de slm dnyasna doru ak baladnda slmclk bu akn ortaya koyduu problemlere cevap retmek zere ortaya kyor. O yllarda iki alternatif vard, iki k vard: 1. Bu realiteyi kabul etmek ve bu realitenin ortaya koyduu problemlere cevap retmek, slmcln yapt bu, 2. Kendi iine kapanmakt. Yani

siz kendi iinize kapanyor olsanz da bu saldrdan kurtulma ihtimaliniz yoktu. Tabii ki netice itibariyle ok hazrlkl bir cevap m retilebildi? Hayr, yani nce acemice balayan, daha sonra biraz daha ilenmi olan cevaplar retilmeye alt. slmcln bence en nemli yanlarndan bir tanesi bir k aray olmasdr. slm dnyasn o gn temsil eden devletli toplum olarak Osmanly ele aldmzda yaplacak bir ey yok, bu adamlar her eyi ey yaptlar ve stn seviyeye geldiler. Bizim bunlarn karsnda yapacamz ey bunlarn aralarn alp, bunlara kar devleti ayaa dikmek planlanyor. Bir ey kt, nihayet Tazminatlar bunu yapmaya altlar. Netice itibariyle devleti ayakta tutmaya alyorlar ve bunun batya yknerek olabileceini aa-yukar dndler. Buna yknmek demek ok doru mu bilmiyorum, ama aklma gelen bu. slmclarsa baka bir ey sylediler. Tamam, burada teknoloji var, bilmem ne var, ama biz kendi hayatmz da, Mslmanca hayatmz yaayarak bu teknolojiyi alabiliriz. Bu olurdu-olmazd, bugnn artlarnda yaptmzda tartmann ok da olabilir olmadn belki syleyebilen bir sr

insan kacaktr, ama netice itibariyle ben Batnn bu ykseliini dinle ilikilendirmiyor, yani slmn sorunlaryla ilikilendirmiyorum. yle bir sorun ortaya kt, biz buna Mslmanca cevap retebilirizin addr slmclk gibi geliyor bana ve benim iin ok nemli olan ey slmcln verdii cevaplardan ziyade ortaya koymu olduu tavrdr. Yani ayr bir yerde ve mstakil bir ekilde farkl bir dnya gr olarak kendini ifade etmeye alyor oluudur. Bunu yaparken bir sr aksaklklar vardr, eksiklikleri vardr, slmclk olarak bildiimiz ve baktmz yerde bir alamet skntlarn olduunu grrz, ama bu tavrn salam bir yerde olduunu ve bunun zerine o aksaklklar olmayan yeni eyler bina edilebileceini sylemek de yanl bir ey gibi durmuyor. emseddin zdemir: Bilmiyorum, o zellikle ok tartlan bir konu, bu slmclk konusu tartlnca sanki ok ideal artlarda olumu gibi bir algyla baklyor bazen, sanki ideal artlarda olumu gibi baklyor. O zaman da birok kusur bulunuyor. Bu slmclarn zaaflar, ama kabul etmek lazm ki, koskoca bir medeniyetin, Mslman bir top-

64 Umran TEMMUZ 2012


lumun gzleri nnde kmeye balad bir srete ortaya kan bir are araydr. nce mmknse hilafeti korumakt fakat bu mmkn olmad. Sonradan oluan duruma da itiraz etti. Skntl, kriz zamanlarnda kenara ekilerek bir eyler retilemezdi zaten. yle bir zamanda ortaya kan btn akmlar iinde bulunduu artlarn etkisini, izini tar. O bakmdan o zaaf olmann tesinde bulunduu artlarn etkisini tar. Bir miktar savunmac da olabilir, gerekten kolay bir i deil. Bat karsnda yzyllardr stn konumda bulunan bir toplumun ve onun yaad siyasal sistemin nce kenar blgelerinin sonrada merkezinin patr patr k karsnda baz Mslmanlarn kalkp bir dakika, biz bunu dzeltebiliriz diyerek sz almalar ve syledikleri baz eylerin yanl olmas ok tabii bir eydir. Dolaysyla iinde bulunduu artlar bylesine zor artlar, ama buna kar iddias ne slmcln? zellikle benim de savunduum, slmclk, slm buna yeter, biz buna yeteriz, retmemiz lazm bunu diyor, kmaya alyor. Zorluu da gryor haddizatnda, nk Mslmanlarn oluturduu kurumlarn byk ekseriyetinin o gne has zm retemedii bir dnem, gryorlar, ama bunlardan baz insanlar kp diyor ki, bizim buna kar kan iddiamz vardr, biz yine bu medeniyeti kurarz, yeniden hilafeti veya slm egemenliini hkim klarz diye bir iddiayla ortaya kmtr. O bakmdan bazen slmcln tanmna pek ok eyi sokuyorlar, ama ben yle dnyorum aslnda: slmclk znde bata siyasal hedefleri biraz nce kartm, buradan kastettiim u, bir sistem kurmay veya slmi bir sistem olarak yeniden hayata hkim klmak iddias olan ve topyekn bir slm egemenliinin yeniden mmkn olabilecei iddiasyla ortada bulunan bir yorumdur. Ben bu iddiay ve yorumu sahiplenen herkesi slmc olarak alglyor ve yle

slmcln Seyri

mutlak anlamda zaaf deildir. Siz hangi artta oluursanz yledir. Dnk Sovyetler Birliinde olsaydk baka bir ey olacaktk veya Arnavutlukta olmu olsaydk bugn biz baka eyi dnr olacaktk. Bunun gibi slmclar da o gnk Mslmanlar da iinde var olduklar o sosyal artlardan yani imtihana ekildikleri zamandan ve mekandan etkilenmilerdir diye dnyorum o dnemle ilgili olarak. Etkilenme meselesi zerinde durulmas nemli oldu. Mslmanlar, drt halife sonrasnda zellikle Abbasiler dneminde Arap yarmadas dndaki baka yerlerle ilikiye gemeleri, orann kltrel hafzasyla karlamalar sonunda baz zaaflar yaadlar. Dolaysyla esasnda modern dnemde slmcla has olarak grdmz etkilenme ve zaaflar aa yukar Mslmanlarn kltrel tarihinin her dneminde olan bir ey, nk baka kltrlerle etkilendiimiz zaman nce onlarn diyelim ki, baz kavramlarnn/anlaylarnn etkisinde kalrsnz, bir sre sonra onu daha dikkatli anlarsnz, onunla ilgili baz eyleri sorgularsnz. Almanz gereken ya da slaha gidebilir grdnz eyleri alrsnz, sonra dlarsnz. Esasnda bu etkilenme meselesini sadece modern dneme zg olarak dnmemek gerekir diye dnyorum. Ne dersiniz? Cevat zkaya: Kltrlerin karlamas, her kltrn etkileimi sz konusudur. Bu sadece slma ait veya Mslmanla ait,
Umran TEMMUZ 2012 65

Mustafa Tekin: Bugn ne olursa olsun yle veya byle bir ekilde irtibatn kurduumuz, yani slmclkla irtibatn kurduumuz mevcut iktidar sreci eer olmam olsayd, mesela Mslmanlar tamamen muhalefette olmu olsayd, daha muhalif artlar yayor olsayd belki slmcln sesinin daha kuvvetli kacan dnme eilimindeyim.

kabul ediyorum. Yoksa slmclk sonuta Mslmanln bir yorumudur, modern dneme veya geen yzyldan bu yana iinde bulunduumuz dneme has bir eydir. Elbette Mslmanlarn k yolu araylarnn tarihte baka yorumlar da vardr, eskiden bir sr ekoller vard. Bu yorum slm iin karlmtr ve en byk iddias da bugn dediim gibi slm yeni bir sistem, yeni bir medeniyet, yeni bir hayat tarz kurabilir. Bu idealle ortaya kan bir eydir ve k artlarndan etkilenmesi de doaldr. Bu onun

DOSYA
douya-batya ait deil, btn kltrler birbirlerinden etkilenirler. Mustafa Tekin: Burada sadece syleyebileceim byk bir karlama var, daha ncekilerden ok byk bir karlama, nk burada slm dnyas daha nceki karlamadan farkl olarak kendisi zor bir durumda, zayf bir durumda. Burada birka boyutu deerlendirme eilimindeyim. Birincisi, Batda eskiden beri zellikle aydnlanma felsefesinde somutlaan bir ey var; biz artk Tanrya mracaat etmeden, Tanrya referansta bulunmadan bir dnya kuracaz, yaayacaz. Bu anlayn dnya leinde farkl yansmalar olmutur. Aslnda Osmanl diye bir ey telaffuz ettiimiz andan itibaren bunun o dneme kadar da slmla irtibatnn ok kuvvetli olduunu da sylemi oluyoruz. Yani Osmanl dediimizde aklmza gelen eylerden bir tanesi de slmdr. lk nce yava yava dardan bu tip etkilenmeler balaynca batclar ne kyor. Yani slmclktan nce batclk hareketi balyor. Bunlardan sonra slmclk hareketinin bir anlam kazanmas sz konusu olmaktadr. unu sylemeye alyorum: Aslnda bir slm lkesinde slmclk biraz daha tuhaf duruyor gibi, ama Osmanlnn kendi koullaryla baktmz zaman batclarn ortaya kp, artk bundan sonra bu i slmla olmaz, dinle olmaz demilerdi. Aydnlanma felsefecileri de kendilerini konumlandrabilmek iin kiliseye ve gemi dzene kar eletiri getirmilerdir. Bizde batclar da bunun tekabl olarak ayn eletirileri dine ve slma kar gelitirdiler
66 Umran TEMMUZ 2012

Mustafa Tekin

ve o felsefe mucibince de artk biz bu ii farkl bir dzlemde yapacaz dediler. Tam da byle bir ortamda slmclar slmsz kesinlikle olmaz tezini savunan bir ey ortaya koydular. Benim ahsi kanaatimce de, o gnden bu yana nemsenmesi gereken nokta slmcln bu teze bal olarak duruu. imdi burada ok nemli baka eyler de var. slmcl kendi ierisinde belki dierlerinden daha nemli klan nokta onun batyla veya bat felsefeyi ve aydnlanma felsefesi ierisinde dine biilmeye allan konumdan farkl bir yerde dine bir konum bimesi, slma konum bimesidir ki, o felsefede din sadece insan hayatnda bir kurumdur ve vicdani bir meseledir. slmclktaysa din, ayn zamanda hayatn btnne yaylan siyasi, ekonomik, toplumsal, kltrel boyutlaryla ortaya konulur. nk Aydnlanma, o dnemde dnyaya ciddi anlamda yaylan bir felsefedir ki, siz bunun karsnda eer byle btncl, kuatc bir ey sylemezseniz ok daha geride kalacaksnz ve slmclk bunun da farkna varabilmi bir dncedir. Tabii ki modern dncedir, modern zamanlarn dncesidir, bunu

kabul ediyoruz, ama siz nihayetinde byle bir konjonktrde veya byle bir artta bulunuyorsunuz ve bu artlara ynelik bir eyler sylemek zorundasnz. Bu adan nemli. Bu bakmdan da slmcln slmn ocukluk hastal gibi olmas diye bir sylemi bu balamda kabul etmek ok da mmkn deil diye dnyorum ben. O gnk konjonktrde, o artlarda -ki bu hl devam eden bir eydir- sizin genel olarak slmn hayatn varlk algsn, gndelik hayat kuatcln ifade edebileceiniz dil ve sylemi oluturur. Tabii bunun birtakm hatalar, sevaplar, unlar bunlar hep olagelmitir. Ben bugnk artlarda biraz hani baz alardan ve bazlarna gre zayflam gibi grnmesini de aslnda iktidar sreleriyle balantl gryorum. Szgelimi bugn ne olursa olsun yle veya byle bir ekilde irtibatn kurduumuz, yani slmclkla irtibatn kurduumuz mevcut iktidar sreci eer olmam olsayd, mesela Mslmanlar tamamen muhalefette olmu olsayd, daha muhalif artlar yayor olsayd belki slmcln sesinin daha kuvvetli kacan dnme eilimindeyim. slmclk ve hastalk ilikisinden sz ettiniz. Roger Garaudy mesela slmcl slmn hastal olarak gryor. Abdulvahhab el-Meddeb slmn hastal ifadesini kullanyor. slmclk aklanrken kullanlan bu hastalk metaforunu nasl yorumluyorsunuz? Mustafa Tekin: slmclk hareketini, snrlar belli bir meta-


fizik alan olarak grmemek gerekir. slmclk, bir dnemde ihtiya olarak ortaya km olan bir harekettir ve tpk tarih boyunca oluan mezhep, akm ve cereyanlar gibi dneminin soru(n)larna verilmi bir cevaptr. Bu balamda srele yakndan balantldr ve sre ierisinde ortaya koyduu dnce ve yaklamlarn konjonktrle yakn irtibatlarn da grmek gerekir. slmcla hayatiyet veren artlar ve sorunlar devam ettii mddete ve slmclk da bunlara cevap retebildii oranda, hem Mslmanln sahih snrlar ierisinde grlecek hem de hayatiyetini srdrebilecektir. Bir dnce ya da dnya grnn ortaya kp tekemml edebilmesi boyutta ele alnabilir. Birincisi; varlk alglay, ikincisi; bilgi kaynaklar ve bilginin retimi, ncs ise; gndelik yaamn kuatcl ve rettii ahlaktr. Kendi ierisinde bir eitlilie sahip olan Bat dncesinin zamannda meydan okumas karsnda, slmn varlk, bilgi ve deerler alann btncl bir bak asyla savunma cehdi olan slmcln, bu adan zamannda yegane imkan olarak ortaya ktn syleyebiliriz. Bu balamda slmclk, modern zamanlarda btnsel bir proje olarak slmn dnya gr formatnda ortaya konulmu, dnsel ve pratik boyutlar olan deneyimlerdir. Tm bu stratejik noktalar ierisinde slmcln bir hastalk olarak deerlendirilmesi, pek salkl bir yaklam deildir. Bu, slmcla dair tm dnce ve deneyimleri onaylamak anlamna gelmez. 1856da artk Osmanl Bat devletler hukukuna tabi oluyor. Artk slmi ya da daha nceki o fkh erevesinde dndmz devletler ayrm sona eriyor. O sreten sonra slmclk bir tr esasnda zel alana da ekiliyor gibi. Yani artk uluslararas ilikiler, g olsanz bile eyi siz belirlemiyorsunuz, artk sizin dnzda baka gler var. Mesela, Osmanl dnemi slmclnda da genel itibariyle baktmzda Sait Halim Paann sadrazamlk dnemini istisna tutarsak genelde bir tr muhaliflik var. Hatta Abdlhamit dnemi iin dndmzde dnemin slmclar Abdlhamite de muhalif. Sonraki srelere hemen hemen baktmzda genelde iktidar tecrbesi olmayan, genel itibariyle bir tr muhalefet sylemi, ama iktidara geldiinde ya da iktidarn aday olduunda da nceki muhalefet syleminin ciddi oranda farkllatn gryoruz. Bunu diyelim ki, mesela Cemaat-i slmide, hvanda Milli Gr Hareketinde, randa da rahatlkla grebiliyoruz. Teorik dorularn siyaset pratiine tamakta zorlanyor. Bu anlamda slmclk ve muhalefet, slmclk, iktidar ve muhalefet ilikisi esasnda Trkiyede biz sadece AK Parti zerinden tartyoruz, ama esasnda ok derinlikli olarak tartmamz gereken baka temel meseleler var diye dnyorum. Ne dersiniz? Cevat zkaya: O zaman yle bakmak lazm: Yani teorinin tmyle pratie aktarld bir dnya oldu mu diye sormak gerekiyor. Yani Peygamberlerin netice itibariyle geldikleri zaman elbetteki onlar dinin kuruculardr ve pratie aktarmaya alyorlar ki, o dnemde de bir

slmcln Seyri

alamet insan ilikilerinin ve eylerin sorunlu olduunu gryoruz. Tabii en ideali yine onlarn yaad dnemdir netice itibariyle, fakat btn teorik eylerde, btn dinlerde teorinin pratie aktarlmasnda sorun var. Yani teori aynyla pratie aktarlabiliyor olsayd gnah diye bir eyin ok fazla olmamas lazmd. nk teorik olarak kabul ediyoruz, teorik kabullerimizi pratie aktaramamann, daha dorusu yle syleyelim, imanmzla amelimiz arasndaki mesafeyi gnahlarmz oluturuyor biraz, byle bir ey. Bu, sosyal hayatta da biraz byledir, sosyal hayat, toplumsal hayatta da byle bir hikaye. Yani batan itibaren Mslmanlarn devletleri vard ve devletle Mslmanlk arasnda birebir bir mnasebet vard. Devlet Mslmanln gerekliliklerini devam ettiren bir eydi, fakat bir yere geldi, devlet kendini rayn baka bir tarafna att. Yani ne yapt? Dedi ki, kendimi devam ettirebilmem iin batl normlar kabul etmem gerekir. Bakn, devlet kanalyla, saray kanalyla yaplmtr btn bu iler ve ahali bolukta kald birden, yani ndersiz kald netice itibariyle. Ahalinin konuan dili olmas gereken ulema da devletle biraz iliki iinde olduu iin bilhassa Osmanl toplumunda ulema da ok fazla bir ey syleyemedi. Farkndaysanz Osmanl toplumunda tabii ki bu tr snrlar koyan ulemay istisna tutarak sylyorum, ama slmclk dediimiz ey bildiimiz klasik ulemann koyduu tavr deildir. Klasik ulema devletle beraber bu anlamda evet sknt ekti, evet klasik ulemann deiim srecine dair ekinceleri vard, slmn
Umran TEMMUZ 2012 67

DOSYA
ameli olarak Namk Kemalin bir sr arzalarn grebilirsiniz. Dierleri iin de birok ey geerli, bunlarn iinde Ahmet Cevdet Paa gibi benzeri birtakm insanlar var, ama unutmayalm ki, teorinin pratie birebir aktarlma ihtimali olmayacak kadar zor bir itir. Teoriye ne kadar yaklaabilir pratik diye dnlr. Mevdudi bir alglama meydana getiriyor mesela. Kurna Gre Drt Terim kitabnda ilah, din, rab, ibadet kavramlarn ortaya koyarak, ama bunu pratie aktarmak, bu yaklam zerinden bir siyaset ina etmekle alakal bir i, yani siyaset her zaman insann ayaklarnn kayabildii alanlardan birisidir. Bakn, teorik olarak birtakm dorular devam ediyor olmasna ramen siyasi alanda Mslman dnyada asr saadetten sonra da birtakm nemli kaymalar meydana gelmitir, ama bu kaymalarn hepsi slm dlkla itham edilecek eyler deildir. Netice itibariyle insan edimleri yzde yz teoriye uygun doru olmaz, yani slmclarnki de byle bir ey. Teoriye ne kadar yaklaabiliyoruz diye bakarz, ne kadar teorik olanyla zdeleebiliyoruz diye bakarz, ama sonu itibariyle bir insan edimi olarak siyaset orada doru, burada yanl, burada doru yapabilir, yani byle bir ey diye dnelim. Mecelle hl bugn bile slm hukukunda ok nem verilen bir kaynak. Aslnda fkhtan bir ey yapacaksnz bu model dnya karsnda, mevcut baz dinamiklerden beslenerek de dntrmeniz gerekiyor. Mecelle aslnda fkhtan kopmadan yeni artlara uyumun bir gstergesi benim ahsi kanaatimce. Diyelim ki, slm hukuku almalarnda hl Mecelle byle bir balama oturur. Fkhn yeni dnemdeki en nemli temel kaynaklarndan veya temel deiimi yanstan nemli mekanizmalarndan biri olarak grlr. Bir de bu iktidarla ilgili olarak da unu sylemek istiyorum dorusu: Mesela, yeni dnemde, slmclarn tarttklar baz sorunlar var. Geenlerde baz mlakatlarda sz konusu oldu. te slmclar devletle btnletiler, hkmetin ilgilendii konularn dna kamyorlar falan filan meseleleri. Aslnda kyorlar, ama biraz yle bir ey, diyelim ki, el atlmam konular var. te gemiten beri srdrlen baz alkanlklar var, refleksler var. Mesela, diyelim ki barts yasaklar, iktidar ve benzeri sorunlar, bunlar, zerinde oka durulan ve belli bir dili ve sylemi olan hususlar, ama bunlarn yava yava dnmesi diye bir ey de sz konusu. slmclar ve iktidar arasndaki, siyaset arasndaki ilikiler geniledike diyelim ki, bunlarn ok daha farkl alanlara doru yayldn da grebileceiz. te diyelim ki, iilerle ilgili hibir eyin zerinde durulmuyor. slmi sol olarak ne kan emek fetiisti yaklamlarn vurguladklar bir nokta, ama bunun daha ileri noktas tecrbe edildike, siyaset alannda iktidarla da balantl olarak alanlar geniledike o alanlar zerinde sylemlerin genileyip genilemediini daha ileri noktada greceiz diye dnyorum. emseddin zdemir: Burada bir eyi daha yapabilmek lazm, gerekten iyi bir muhalefet hareketi olarak slmc dnce ve

Cevat zkaya

olmasn istiyorlard, ama devletin ne olduunu bile ok fazla anladklar kanaatinde deilim birounun. Dnn bakn, Cemalettin Afganiden Sait Halim Paaya kadar hepsi o dnemin entelekteli saylabilecek, Mslman zellikleri olan insanlar. Fakat bildiimiz anlamda ulema deiller. Yani unu sylemek istiyorum, slmclk Mevdudi de dahil olmak zere, Seyyid Kutup da dahil olmak zere, Hasan el-Benna da dahil olmak zere medrese geleneinin ortaya koyduu, bizim klasik gelenein ortaya koyduu bir tarz ve tavr deildir. nk klasik gelenek hakikaten buna kar baka trl bir tavr gelitirdi. Baka trl tavr ne? Biraz kendi iine kapanarak kendisini koruma tavryd. Oysa bu meydan okumaya kar duru biraz bat aydnlanmasndan nemalanm, onun okullarnda okumu, ama Mslman olarak kalmay da kendileri iin tercih etmi insanlarn ortaya koyduu ey. Ernest Renann slmiyete kar saldrsna ok cevaplar verilmitir, ama bu verilen cevaplarn arasnda ulemann cevab azdr. Kayda deer cevab Namk Kemalin verdiini gryoruz. Hatta unu syleyeyim, Namk Kemal netice itibariyle kltrel olarak slmcdr, fakat
68 Umran TEMMUZ 2012


uluslararas rejime, genel rejimlere kar bunu byk oranda baarmtr ve byk oranda totaliter rejimlerin ierisinde doup gelimitir Osmanl daldktan sonra, Osmanl dneminde ise kendi ierisinde ken bir imparatorlukta, sonra onlarn yerine kurulan bask rejimleri ierisinde btn tehditlere, kimi zaman idamlara ramen ciddi bir eletiri yaplmtr, ciddi olarak belli eyleri ortaya koymutur, ama zaten btn olarak bakldnda bu tarz sistemlerin ierisinde ideal model de kmaz. Bir de burada yle bir ey var, gemi siyasal model, hilafet modeli padiahlkla e, yan yana bir modeldi. imdi slmclarn yorum ve akm olarak geldii dnyada artk padiahlk ve hilafet yok, yeni bir olayla kar karyalar. slmclar randa iktidarla deneniyorlar. Bugn byk bir etkiye sahip Pakistan slm modeli vardr ve aktiftir, yani slm Cumhuriyetidir Pakistan. Daha ncesinde Vahabiler de mesela Suudi Arabistanda rejim kurdu, sonra krallk oldu. Tabii u aamadan sonra, yani aslnda gelinen nokta u: Msr ve Kuzey Afrika lkelerinde oluan olaylar ierisinde slmc dediimiz kadronun, hareketin iktidarla imtihan sreci balad. imdi zm zerine kafa yormak gerekiyor. Onun muhalifi nasl olacak? slmc iktidara geldi diyelim. ktidarn doas gerei bu uluslararas ilikilerde bazen sorun yaanr, sknt olabilir, gc yetmedii iin taviz verir, ama slmclar iktidara geldii zaman gene onlar ierisinde l-i mran suresinin 104. ve 110. ayetlerinde olduu gibi onlar uyaran, onlar ikaz eden yine bir muhalif dil, uyarc dil, buna

slmcln Seyri

Cevat zkaya: Netice itibariyle insan edimleri yzde yz teoriye uygun doru olmaz, yani slmclarnki de byle bir ey. Teoriye ne kadar yaklaabiliyoruz diye bakarz, ne kadar teorik olanyla zdeleebiliyoruz diye bakarz, ama sonu itibariyle bir insan edimi olarak siyaset orada doru, burada yanl, burada doru yapabilir

muhalif demeyelim, emr-i bilmaruf nehy-i anil-mnker yapan bir dilin olmas lazm. Yoksa bizim slmclar iktidara geldi, herkes sussun mant bizi tkar. slmc hareket o zaman siyaset retemez, siyaset retemeyince medeniyet retemez, yeni bir model ortaya kmaz. Aslnda u aamadan sonra slamcln en byk snav baz corafyalarda diktatrl ykmaktr, baz corafyalarda elde ettii siyasal modeli ina etme srecidir, baz corafyalarda da fikri olarak mcadelesine ayn zamanda devam etmektir. nk ok farkl yerlerle, artlarla kar karyayz. Orta Asyada olduunu varsaydmz slmc dnce u anda iktidar olduunu dn, Trkiyede baka bir ey, Tunusta farkl bir ey. O bakmdan iktidar denemesi sz konusu, zaaflarn bulunduu noktadayz. slmclarn belki bundan sonra konumas gereken husus: Nasl bir slmi model ngryorlar, tahayyl ediyorlar? Siyasal model ne, ne olursa slm olur? slmclarn siyasal model dedii akamdan sabaha ilan ettikleri bir eyin btn ahkam dayattklar m olacak? Buna benzer eenistanda nevzuhur bir ey kt veya Nijeryada eriat ilan et, hemen bala. Hep oralarda ayn

akmlarn yapt abayla olmutur. Ele geir ve biz ilan ederiz, de! stelik bu uygulamalar bir yandan eriatn Bat kamuoyunda cletirilmesine neden olacak trden bir yandan da merhaleyi gzetmeyen uygulamalar olmutur. Cevat zkaya: Din olarak deil de diyanet olarak eriat ikame etmek, yani birtakm formlar, ekiller. Bunu kmsediim iin sylemiyorum. emseddin zdemir: Yani baz sorular belki bundan sonra daha iyi sormak lazm. slmclarn devletten algs ne? Kimisi devleti esas alrsak yanltr dedi, devleti ciddi ara m greceiz, ana esas m? Artk bu noktaya biraz gelinmitir nk randa otuz yl akn bir sredir bir devrim yaanyor, eksiiyle, hatasyla. nk ona bak yle nemli ki, eer siz devleti giderek gaye haline getirirseniz, onun iin din dahil her vastay kullanacak bir hale getirirseniz skntlarn ortaya kmas kanlmaz olur. Hani bizde bir yorum var tarihte, devletin bekas iin evlat katli caizdir yorumu, o zaman devletin bekas iin her slmi ilkeden taviz vermek caiz olur mant gelir. Demek ki, sloUmran TEMMUZ 2012 69

DOSYA
ganlarla deil, baka trl abalarla o rejimi, o devleti, ona bakmay bundan sonra dnmemiz gerekiyor. slmc olduunu iddia edenlerin, hepimizin dnmesi gereken bir ey. Cevat zkaya: slmclar, slmc olanlar bir sistem olarak deil, farkl bir sistemin iinde ynetici haline geliyorlar. Bu slmcln iktidara gelmesi midir, Mslmanlarn iktidara gelmesi midir? Bu dnlmesi gereken bir ey, ama varsayn ki yle gelmi olsunlar, u anda bana kalrsa ok ciddi bir sorun. Dnyada ite kreselleme dediimiz bir realite var. Kreselleme nedir? Kreselleme sermayenin kresellemesi, teknolojinin kresellemesi. Netice itibariyle snr tanmayan bir yara var orta yerde ve dnyann hemen hemen btn corafyalar kresellemeden nasibini alyor. Kltrel olarak kendilerini var etmek isteyenler de o kltrlerini ayakta tutmakta ciddi biimde zorlanyorlar. te Japon Sumo greinden al bilmem neye kadar Japonlar adetlerine sadk diye bugne kadar sylenilen bir ey vard, Japonlarn ok da yle olmadklarn, daha dorusu kreselliin onlar da btn bu eyin eklemlenmii haline getirdiklerini gryoruz. inde olan hikyeyi de anlayalm Fakat burada Mslmanlk bunun istisnas gibi durabilir, durabilecek bir pozisyondadr. nk hem bir din, ilahi din, son din olmas hasebiyle, hem ilenmi bir hukuka en azndan tarihen ilenmi bir hukuka sahip olmas hasebiyle, hem de bu hukukun kendi kendini gelitirme ihtimali varolan bir usule sahip olmas hasebiyle
70 Umran TEMMUZ 2012

Mslmanlk bunun karsnda bir k retebilir. Aa yukar dnyann her taraf kresel bir ky haline gelmiken, bu adaletsiz ve netice itibariyle sermayeyi tekelde toplayan, gc tekelde toplayan, yani ok tepede, piramidin tepesinde toplayan sisteme kar alternatif ve daha adaletli bir sistem nerme ans slmclkta, Mslmanlkta var. Fakat sorun u: slmcln yirminci yzylda sadece iktidara odaklanmas ok anlalabilir bir eydi, ok makul de karlanabilirdi, ama imdi iktidara odaklanmann byle bir kresel sisteme cevap retmek iin yeterli olmayacann farknda olmamz lazm. Dolaysyla bizim ncelikli yapmamz gereken ey slmcln bir entelektel srama yapyor olmasdr. Bu entelektel srama, bir defa bugnk dnyay nasl okuduuna ilikin bir eye ihtiya var. Bu dnyaya nasl bakyoruz, bu dnyay nasl anlamlandryoruz? Teknoloji bizim dnyamzda ne gibi bir anlam ifade ediyor, teknolojiye kar olu, benimseyi filan deil, ne anlam ifade ediyor? Mesela yle bir ey, ilerleme, gelime, byme ve benzeri kavramlar aynyla kabul ederek, ama bu ilerlemenin, bu bymenin, bu gelimenin Mslmanlar tarafndan yaplmas halinde her eyin daha doru olacana ilikin bir tasavvurumuz mu var bizim, yoksa bu ilerleme, bu gelime, bu bymenin kendisi sorunlu bir eydir, bu sorunlu bymenin dnda dnyaya daha adil bir tasavvur retebilecek bir entelektel sramaya m ihtiyac var? slmclarn bugn siyaseten oy alyor, bir yere geliyor olmalarna ramen iktidarda dnm yapamyor olmalar

bu entelektel tkanklktan kaynaklanan bir hikyedir. Trkiyeye dndnz zaman da hikye budur. Brakalm siyasi iktidarlar, Trkiyedeki cemaatlerin, kendilerini slmc olarak niteleyen cemaatlerin tkanmalarn da burada gryoruz. Dolaysyla bu entelektel sray yaplamad zaman ok fazla kendi sorunlaryla uraan ve kendi kendini yiyip bitiren ve kiisel davranlara ve kiisel ahlka taklp kalan bir anlayla kar karya kalyoruz. Burada demek istediim u deil, kiisel ahlkmz bozuk da olsa sistem bizi iyi yapar. Sistematik ve entelektel bir retim yapamazsanz dahi kiisel planda ok ahlkl insanlarn olmas elzemdir ve zaten Mslman mutlaka byle olmaldr, ama bu, dnyay dntrebilecek bir sistem retmeye yetebilecek bir ey deildir. Bu yeter art deil, gerekli arttr. Bu gerekli art olmadan olmaz, ama yeter art bu entelektel retimi yapabilmekle alakal bir ey diye bakyorum. in bir sorunlu taraf da u: Eski ulemay devam ettirmenin imkn yok. u anda yle bir pozisyon gzkmyor. Olmal m olmamal m o da ayr bir tartma konusu, ama bildiimiz klasik aydn tavryla da bu ii retebilmek durumunda deiliz. Nasl bir ulema veya nasl bir entelektele ihtiyacmz var? Yani Mslman entelektel veya Mslman alim dediimiz ey trnak iinde sylyorum bunlar, yani nasl olmal ki, bugnn ihtiyacna cevap verebilecek bir ey retsin? Hakikaten bu olabilecek en byk teknolojiden ok daha nemlidir. Mesela, Trkiyenin ekonomik sorunlarn halletmek tabii ki nemli bir ey,


evrenizde meruiyet kazanmann nemli yollarndan biri, ama Mslman entelektel adilane bir ekilde dnyann bugnk ekonomik sistemini sorgulayabilecek entelektel dzeyde zemini salam bir eletiri ortaya koyabiliyor mu? Derler ki, Amerikan Merkez Bankas merkezdir, btn dier bankalar onun ubeleridir. imdi byle bir laf var orta yerde, buradaki ube merkeze ramen ne yapabilir ki? Ayn eyi ok iyi altnz zaman ayn eyi biraz daha fazla retip, biraz daha fazla pay alrsnz, ama ne kadar gelimi olursanz olun adaletli bir paylam yapabilme ihtimaliniz yok. Bunu ne Amerika yapabildi, ne baka bir yer yapabildi. Oysa bizden istenilen adaletli bir paylamn da yaplyor olmas ayn zamanda, hem ahlki, hem ekonomik, hem birok adan dediim gibi o entelektel sramay yapabilmemiz lazm. Ben burada yle bir ey syleyerek tartmay srdrmek istiyorum: Mesela kreselleme, slm ya da Mslmanlamayla ilgili olarak mer Dinerin aa yukar slmclkla ilgili btn tartmalarda atf yaplan bir metni var, Ne kadar kreselleme, o kadar slmlama. Kreselleme farkl ekillerde yorumlanyor tabii. Batda, Uluslar aras slm Dncesi Enstits gibi ciddi enstitler var. Bunlarn yzlemeye hakikaten ciddi olarak yzlemeye ilikin ciddi abalar var, ama Trkiyede genelde slmclkta gemie ilikin nostalji dnda pek fazla bir aba yok. Genel itibariyle baktmzda Trkiye slmclnda dnsel anlamda yle ok srama yapabilen ve hem slm dnyasnda hem bat dnyasnda ses getirebilen kresel bir figr yok. ok yerel, yani tamamen Trkiye ierisiyle hemhal olan bir dnce dnyas var. Mslmanlarn dnce tarihine ilikin, kltrel geleneklerine, hem de bu dnyadaki baka sorunlara ilikin sz alan ve bu tartmalar yrtebilecek gl bir altyaplar yok, bir entelektel kanal yok. Bu erevede siz neler sylersiniz? Mustafa Tekin: slmclarn portreleri deiiyor. Yani yle deiiyor; biraz nce bahsedildi. Aslnda slmclk, klasik ulemann iinden gelien bir akm deildi kken itibariyle. Tabii ki oradan da bir istimdat alan, orayla bir ekilde ilikisi olan bir nitelii vard. Yeni gelien durumdaysa, Trkiyenin de gelien sosyolojik artlar var. slmclar imdi daha ok ehirli olmaya baladlar, yani bununla unu kastediyorum: ehre geldiler, ehrin imknlarndan faydalandlar, daha entelektel ortamlarda tantlar. Bu iin bir yan. ktidar ve devlet sreleriyle karlatlar. imdi uzaktan biraz daha bunun dnda yani daha henz bunu tecrbe etmeden sylediiniz eylerle imdi tecrbe ederek sylediiniz eyler arasnda tabii ki farklar oluuyor ister istemez. Mesela, slmclk asndan da bir ykselen snfsallamadan bahsetmek gerek. Bu da belki slmcln algsyla ilgili ve bundan sonra uraaca meselelerle ilgili de bir dnme sebep olacaktr. Yani bu zamana kadar biraz da dini yaama, nasl yaayacaz, nasl yaanabilir klacaz, sorular zerine odaklanlyordu. Ama bun-

slmcln Seyri

dan sonra en azndan yle bir farkndalk geliebilir diye dnyorum: slmn, slmcln da genel tanmlara uygun olarak btncl bir proje olarak, hem sanatla, hem estetikle, hem kresel sorunlarla yeni gelien durumlarla ilikilerin kurulmas ve onlara ynelik yeni sz syleme kabiliyeti gelitirilmesi lazm. Bu mmkn m, deil mi? u anda buna ynelik baz farkndalklarn olutuunu ben dnyorum dorusu yeni gelien dnyada. nk imdi eskisi gibi deil, d dnyayla daha fazla temas imknlar oluuyor, oluturuluyor. Tartmalar, kongreler, sempozyumlar, birok eyler oluyor ve bu anlamda daha ok birliktelikler yaanyor. Ama bunlarn, yani bu potansiyelin bir imkna dntrlmesi ayn zamanda mevcut imknlarmzn ne durumda olduunun da tartmasn beraberinde getiriyor. Mevcut eitim sistemimizi, gzden geirmeliyiz hedef ve ynelim olarak. Eitimdeki durumlarmza bakarak konumam gerekirse dorusu, imdi ulema dediimiz eyin, neredeyse bulunmadn ya da bulunuyorsa baz yresel ok dar anlamda snrl bulunduunu sylyoruz ki, onlarn dnyay okumakla ilgili temel problemleri var. Bireysel dindarlkla snrl! Mustafa Tekin: Evet, hem bireysel dindarlkla snrl, hem de dnyadaki ada sorunlara demeyen bir alg ve dnya oluuyor. Kreselleme, feminizm vb. yaklam, dnce ve ideolojiler dnya leinde bir eyler sylyor ve siz bunu okumakta biraz zorlanyorsunuz, okuyamyorsunuz, byle bir sorun.
Umran TEMMUZ 2012 71

DOSYA
Biraz nce Japonya rneinden bahsettik ki, Japonlar Trkiye iin, byk bir efsaneydi. Ne adan? te hem kltrne bal hem de modernleen bir lke olarak. Ama bunu da yakndan bilenler iflas ettiini, bunun byle olmadn gryorlar. imdi bundan sonraki srete dnyaya u anda sylenilenlerden, u anda ileyenden ok daha farkl bir ey syleyebilecek birisi, yani bu krizden karabilecek bir eyler syleyebilecek birisi belki daha fazla gndeme gelecek ve onun dedikleri konuulmaya balanacak. Bunun potansiyelinin Mslman dnyada ve aslnda slmclk tarafndan dorusu sylenmesini bekliyorum. Yani syleyebilir mi? Bunu zaman gsterecek. emseddin zdemir: Ben u ilaveyi yapmak isterim. Aslnda bazen etraftaki eletirileri duyunca insan rahatsz oluyor. undan dolay, koskoca bir slm tarihi son iki yz ylda yaad hayat bir defa yaad. imdi bunun ykl birka yz sene ald. Yeni inas da birka yz yl alabilir, yz elli yl, iki yz yl alabilir. Bir anda slmc yorum olarak biz bunu yapacaz diye kanlardan her ey bekleniyor. O zaman bazen bizi bakalar etkiliyor. Mesela bir dnem slmn ykseliini yazd insanlar, sonra slmcln iflasn yazdlar. Ne zaman ykseldik de bitti bu Allahn seversen? Adam dini tarif ediyor. Bir dakika diyorsun, bir dncenin olumas, sistematize edilmesi zaman istiyor. Batnn bile bu hale gelmesi yzyllara yaylan deiimler sonrasnda olmu bir ey. O bakmdan slmclk ve slm adna konuanlar bir defa adaletli olmal. slmclk kriz dneminde olumu bir dnce, ayaa kalkt ve yava yava iddialarn gerekletiriyor. Hatalarn grdke kendini yenilemeye alacaktr. Burada yaplabilecek olan ey, kendi ana kavramlar zerinde, kendi temel esaslarn yeniden belirleyerek, adm adm dncesini, fikrini oluturmak, yani slmc bir siyasal dnce kltr, vesairenin olumas gerekiyor. Bu dnce bat dncesiyle, dier taraftan modernizm dediimiz dnceyle kesinlikle hesaplaacaktr. Bu sava mutlaka verecektir, baka da aresi yoktur. Daha nce Yunan dncesiyle Mslmanlar sava verdi ve kazandlar, ondan sonra byk medeniyetler kurdular. Bu sava verilecektir, ama be on ylda olmuyor, otuz ylda olmuyor, zaman istiyor, bunu kabul ettirmek gerekir. Bu uurda mcadele edenlere bu olayn ksa sreli bir mcadele olmadn kabul ettirmek lazm. nk insanolu ok aceleci, bu toplumun deimesi, bir ocuun byyp adam olmas yllar alyor, bir toplumun bymesi, gelimesi konusunda aceleci olmakszn sorumluluklar yerine getirmek gerekir. Tabii ki sknt olacak, tkanacaksnz, problemlerle kar karya kalacaksnz, bu doal bir olay. Byk sava siyasi olarak gsleyip, fikri olarak gsleyip bu kavgadan galip kmadmz zaman bizim yeni kuracamz sistemler eklektik olur. Bu ra zaman alabilir, onun iin ykmadan, tahrip etmeden, moral bozmadan adm adm, ama eklektik deil, kendi deerlerimizi yeniden retmemiz lazm, btn kavramlarmz ne kartmamz gerekiyor.

emseddin zdemir

Peki, te taraftan aydn dediimiz, yani yeni yetien koullarda olumu portre burada nerede duruyor? Tamam, batyla biraz daha temas belki bu tip kavramlarla, durumlarla, problemlerle temas biraz daha fazla. Ama en nemli bir ey eksik, o da arkasndaki dinamik, yani mevcut bu topraklarn temel dinamikleriyle, slmla, bu altyapyla henz bulumam veya bulumakla ilgili birtakm problemleri var. Dolaysyla da bu sramay o da yapamyor. te bunun oluturulabilmesi iin bu imknlarn belki birletirilmesi gerekir. Maalesef u anda akademik ortamda, daha baka ortamlarda da ayr ayr hem ulemann, hem de aydnn bu ie ok yetemediini gryoruz. Belki bundan sonraki srete aranan portrelerin ortaya kabilmesi; birinci olarak bu sorunlarn farkndalyla ve ikinci olarak en azndan birtakm tartmalarla, yeni temaslarla birlikte gerekleecek. ncelikle en azndan ne yapmak istendii ile ilgili temel sorunlar veya ne yapacamzla ilgili temel problemlerimizi halletmemiz gerekir diye dnyorum. Burada bu adan bunu nemli bir problem gryorum dorusu. nk temel mesele u: Biz diyoruz ki, mesela kapitalizm bir anlamda birok noktada krize girdi, ama kendini revize ediyor.
72 Umran TEMMUZ 2012


Bakalarnn kavramlaryla bir ey retilmez. Kolay bir slmc nesil yetitii iin zorland zaman hemen bir yere snmaya kalkyor. Biraz o artlardan dolay Trkiyede byle oldu, konjonktr gerei ok kolay yetien bir nesille byk bir sayya ulald, ama 28 ubat gibi kk bir operasyonla karlalnca kimileri bunalm geirdi. Ona da bakmamak lazm, bu bir imtihan, o bakmdan hedefi uzun vadeli tutmak kltrel, vesaire konularda olduu gibi siyasi olarak da iktidara gelmi olan Mslmanlarn akamdan sabaha slm toplumu kuramayacaklarn, bunun bir sre ii olduunu her zaman sylemek lazm. Bu yaplmadnda insanlar yanl bir algya kaplyor. Yani slmclar beceremedi oluyor. Sanki u anda gelenekilerin ok iyi devlet modeli varm gibi, u anda slmc deil de, gelenei salam Mslmanlarn bugnn dnyasna nerdii ideal olan hangisi? Hi olmazsa slmclar biz devlet kuracaz diyor, tekinin modeli de kalmam. Kiinin slmc olmas, ama bulunduu dzenin gayri slmi olmas arasndaki elikiden dolay diyelim ki, slmclarn gndelik siyasetten uzak durmaya dnk bir eilimleri vard. Refah Partisinin en gl olduu dnemlerde Refah Partisine ilikin slmc evrelerin bir rezervi vard. nk bu yaplar kuranlar nihayetinde slmi bir dzende deil, orada Mslman olacaklar, ama slmc olarak sylediklerini yapamayacaklar. Gannui Mslmanlarn ya da slmclarn gayri slmi dzenlerde ynetici olabileceklerini sylyor. Bu

slmcln Seyri

emseddin zdemir: u aamadan sonra slamcln en byk snav baz corafyalarda diktatrl ykmaktr, baz corafyalarda elde ettii siyasal modeli ina etme srecidir, baz corafyalarda da fikri olarak mcadelesine ayn zamanda devam etmektir. nk ok farkl yerlerle, artlarla kar karyayz.

da genelde Hz. Yusuf rneinden hareketle ifade ediliyor. Reel siyaset anlamnda slmclarn Trkiye zerinden baktmzda bir dnem milli gr hareketine mesafeli davrandklarn, ama 1994ten itibaren bu mesafenin gittike kapandn, AK Parti sreciyle birlikte sfrlandn gryoruz. Yine Msr rnei zerinden dndmzde Msrda Selefiler nceden partilemeye karyd, ama sre onlar parti kurup, reel siyaset ierisinde bir eyler syleme noktasna getirdi. Trkiye asndan baktmzda mesela, slmclkta dnce olarak ne deiti de, yani mevcut dzen ierisindeki partilere nceden mesafeli olan tavrn niin ya da hangi gerekliliklerle terk etti ve partili siyasetlere en azndan daha scak bir iliki geliti? emseddin zdemir: Birka bir ey syleyeyim. Bir defa nce nemli bir ekilde bu konular sloganla konuuluyor. Bir defa Hz. Yusuf rneklii zerinden merulatrmak yanl, Hz. Yusuf Msrda maliye bakan, vesaire deil, peygamber olarak grev yapt. kincisi, gittii toplum baka bir toplum bakn, biz Mslman toplumlar ierisinde ynetimlerle imtihan ediliyoruz. Yani Avrupaya gitsek, Amerikada

bize ynetime gel denilse tartrsn. Halknn ou Mslman olan, kltrel olarak Mslman bir toplumda ki, Trkiye modeli de farkldr, hemen hemen Arap dnyasndaki lkelerin hemen hepsi yasal olarak slm devletleridirler. imdi burada gelecek miyiz, gelmeyecek miyiz? ok az uurlu Mslmann bulunduu bir dnemde bunlar tartld, bir elin parmaklar kadard, istesen de gelemezdin, ama yetimi binlerce insan hkim olmayacak m, mhendis olmayacak m, savc olmayacak m? Byle bir ey dnlemez, dolaysyla insanlar iktidara gelecektir. ster iktidarn bana halk getirsin, ister getirmesin, nemli olan u: Bir Mslman olarak bulunduu yerde gc yettii kadar slm nasl temsil ediyor? O ynetebilir mi? O zaman bir kmazla karlayoruz. O zaman biz gelmeyelim, bunlar kalsn. Ne yapacaz, darbe mi yapacaklar? Cevat zkaya: Yani 12 imam olmadan, mehdi gelmeden iktidara talip olamazsn gibi bir ey bu. Humeyni onu krd iin baarl oldu. emseddin zdemir: Yani belki de bakn, ileri bir ey sylemek istiyorum. Belki de bu
Umran TEMMUZ 2012 73

DOSYA
yolla insanlar gelecek ve adam gibi Mslmanl temsil edecek, bu sistem demokratik yollarla belki de deiebilecektir. Bu halkn yzde 60 dese ki, ben yle yaamak istiyorum, kim engelleyebilir? Gelirse bu yozlar, o zaman olay udur: Mslmanlar hibir yerde iktidara gelmemeli, nk iktidarda bu zaten vardr. Daha dorusu iktidarda deil, gcn olduu her yerde biraz da risk vardr, imtihan da orada balar. Orada para vardr, siyasal g vardr, askeri g vardr, onun dindar bile bazen yoldan kma eilimi gsterebilir. O bakmdan Trkiyede son otuz ylda ok mesafe alnd. O kadar ok insan yetiti ki, isteseler de iktidardan uzak kalamazlard. Kald ki, Erbakan Allah rahmet eylesin, ilk kt zaman yzde 5le 3 ald zaman bile, biz geleceiz, unu yapacaz diyordu. Bu bir iddiayd, bir noktaya kadar geldi, miadn doldurdu. O adan slm dnyas da byle, bence burada hl nemli grdm ey: Genellikle bizim unu amamz gerekiyor: Bu modele nasl bakacaz? Geldiiniz anda her eyi dayattnz modelden bahsedersek tkanyor, adam diyor ki, bu olacaksa olmasn. nk kafada yle bir ey var: slmclar iktidara geldii zaman meleklerle mteekkil bir asr saadet olur, hayali var. Bu olmaynca bunun iin mi uratk yllarca? Deniliyor. Tabii ki bunun iin uratnz. Hz. Peygamber (s.) Medine dnemini Medinede inen ayetler nda yeniden okuyup bir deerlendirme yapldnda grlecektir neler ekmitir, o bakmdan slmn siyasal modeli iinde ekonomik, kltrel, sosyal btn
74 Umran TEMMUZ 2012

alanlaryla kurulduunu varsaydmz zaman meakkat vardr, dert vardr ve ben bu modelin tedrici olacana, toplumun deimesi srecinde olgunlap oturacana inanyorum. Ahkmn btn hkmlerini tersinden dayatan bir modelin aslnda slma hizmet yapamayacan, milleti dinden soutacan dnyorum. Yanl dnm de olabilirim belki, ama sre olarak tabii kltrel ina da byledir, sanatta da byledir. Osmanl Mimar Sinan ilk kurulduu zaman yetitirmedi, ka yz yl sonra yetitirdi. Her alanda gelime, olgunlama zamanla olur. O adan baktmz zaman slmclar, yani bir yerde iktidar oluyorsa sevinsinler, ama unu hep dnsnler: imiz bundan sonra balad, 30-40 yl sonra daha ileri noktaya gideceiz. Btn kurum ve kurulularyla sistem asl o zaman yerleecek. slmc dnce dinamizmini, vahiyle irtibatn koruyup srdrmeli. Dnyay okuyan esnek tutumunu koruyarak yoluna devam ederse bugn dnyada eski kaybettii etkinlii elde etmek iin balatt tarihi yry mutlaka sonulanacaktr. Tedricilikle ilgili olarak slmcln klasik metinlerinde nemli vurgular var. Mesela, Seyyid Kutupun Yoldaki aretler adl eserinde uzun sreli bir deiim srecinden sz edilir. Bu bak as gerek Msrda gerekse baka yerlerde zerinde ok durulmayan hatta Kutupa ramen Kutupuluk olarak grebileceimiz yorumlarn oluumuna sebep olmutur. emseddin zdemir: Seyyid Kutupun baz konularda iyi anla-

lmad kanaatindeyim. Onun bu konudaki kanaati, uzun vadeli bir intikal sreci olarak ifade ettii eydir. Diyor ki, uzun zaman istiyor. Doru sylyor. Bu toplumun kendi halini deitirmesi iin srece ihtiya var, ok geni bir neslin yetimesi lazm. Buna kadro diyoruz modern anlamda, Kurn Nesli dedi rahmetli Seyyid Kutup. Fakat bu nesil yetimedi, byle bir insan unsuru ortaya kmad. Bu olmadan slm toplumunun olumayacan orada sylyor, fakat o kitab okuyanlarn ou eline silah alarak milleti tekfir yarna giriyordu ve bugn de hlen ayn ey sz konusu. Ben Kutupun eserlerini okuduum zaman byle alglamadm. Yeni bir nesilden bahsediyor. Diyor ki, bu nesil ina olursa slm medeniyeti, slm hayat yeniden dnyada en etkin bir ekilde kurulacaktr. Dorusu da budur. O adan onun tedricilik, benim tedricilik dediim, onun intikal, uzun bir zaman dedii ey dorudur, ama eksik temsil edildii kanaatini tayorum ve maalesef tekfirci anlay kullanmtr bunu. Genelde AK Parti iktidar sreciyle ilgili yaplan tartmalarda hem Batdaki almalarda, hem buradakilerde yle bir ey var: slmcln siyasal taleplerinden geri ekilmesi, toplumsal alanda zellikle dernekler, vesaire zerinden alma yapmas zerine odaklanlyor. slmclar nceden siyasal iktidar odakl perspektiflerini 28 ubat sonras srete, yani bunu ok teorize etmeden, el yordamyla slmi devlet talebi yoktur eklinde deitirdiler. te yandan bu tartmalar yapma-


yan evrelerde de bu uzun sreli intikal sreci, toplumsallk, buna ilikin konular ifade edildi. Bu durumu nasl yorumluyorsunuz? emseddin zdemir: 1997deki olay zaten ok hzl byyen ve aslnda Trkiyeyi, dnyay ok iyi okumayan belli bir slmc ekip Trkiyede kk bir arzayla karlanca kendini inkara balad: Biz hata yaptk, bizim yzmzden bu bamza geldi. Haddizatnda eer doru bir okuma olsayd bunun ok basit bir sre olduu anlalacakt, 28 ubatn belki de bizim baz gereklerimizi grmemize katkda bulunmasn salayacakt. Tam aksine bu okun zerine nemli bir kesim slmc iddiasndan vazgeerek siyasi iktidarn sonrasnda Avrupa Birlii endeksli hale geldii iin birden bire vazgeti, inkr etmeye balad. Halbuki ne olmutu, problem neydi? Bir ekya grubu imdi ortaya kyor, operasyon yapyor. Niye gemiimizi inkr edelim ki diye dnyorum, yani s bir yetime tarznn bunda byk bir pay var. Genellikle duygusal, hissi, kolay imi bir grup, bir pozisyon vard o zaman, 15 yllk bir birikimdi o, ok hzl byme, 163. vs. maddelerin kaldrlmas, 12 Eyll sonras yeil kuak operasyonuyla Trkiyenin yerinin makul olmas o gnleri hatrlayn, Trkiyede mcahit anlam ok sempatikti Afganistan mcahitleri yznden. Konjonktr lehimize alt. Bu bizim rakammz, iirme anlamnda arttrd, ama kalite konusu ok fazla gelimemiti. Tabiri caizse Trkiyedeki slmclar 1980-1990l yllar arasnda bir heyecanla olumu potansiyeldi. Henz salam temellere basmamt. Onun iin kendini inkrla, zrle, hata ettik, biz yaptk siz yapmayn mantna dnt. Yer yer yeniden toparlanmaya alyor, o yetime tarz bunu dourdu. slmclk ok birikim isteyen bir ey diye dnyorum. Yani oradaki arzalara bakarsak insan 12 Eyllde soldan ve sadan idamlar oldu, onlarn adamlar hl birou kendilerini savunuyor, bizimkiler bugn nemli bir kesimi bizim yzmzden bunlar oldu dedi. Halbuki Kurn- Kerim Ahzab suresinde, Hz. Peygamberde bizim iin gzel, en mkemmel rnekliin bulunduunu ifade ediyor. Orada bir tutum ve tavr sergilemilerdir talihsiz Hendek kuatmasnda, kresel kuatma bugn Mslman dnyay byle bir bask altna almtr. Askeri igaller yapyor, yetmiyor, deerler zerinden saldryor, televizyonlar zerinden, medya zerinden bizi dntrmeye alyor. Bunun karsnda Mslmann duruu Hz. Peygamber (s.)in Hendek savandaki duruudur. Bir, moralleri bozulmad, 20003000 Mslmana 20000 kuatmac geldi ve Allah o sava mminlere kazandrd. Sava da olmad, ite bu duru ve tutumu, bir ilkesel tutumu mmkn klmak lazm. Bunun iin tabii ie dnk duygusal ve hissi eyleri birikime, kaliteye, kkene, baka eylere tehiz etmezsek yine kendini inkrlar, zr dilemeler balar. Mustafa Tekin: 1980lere gelinceye kadar mesela bu slmc dnce ierisinde diyelim ki, onlar derinden motive edebilecek kanallar henz olumamt.

slmcln Seyri

Mesela, devlet tecrbesiyle ilgili, baka alanlarla ilgili bir tecrbe yoktu. Turgut zal sonras dnemde yava yava brokraside ve daha sonra iktidara kadar giden srete bir tecrbe olutu. imdi bu gittike eitim srelerine girmekle, gndelik hayatn birok alanlarna girmekle birlikte yava yava brokraside nemli tecrbeler edinilmeye baland. Refah Partisinin iktidaryla birlikte aslnda devlet tecrbesi de geliti, yani bir devletle iktidar tanma sreci bununla balantl olarak. imdi o zamana kadar dnce modeli kanaatimce biraz daha devletle iktidar merkezli, yukardan aa doru bir dnm tahayyl ediyordu. Yani iktidar ele geirince btn toplumun bu anlamda dneceini dnyordu ancak bu totaliter bir dnm deildi. Bu deiimin kendiliinden oluacan tahayyl ediyordu. Fakat bunun byle olmad grld. imdi ben biraz da slmclarn daha sivil, daha kltrel, daha sosyal alanlara doru kaymalarn bunlarla da balantl gryorum. 28 ubatn ok byk etkisi var, doru, yani orayla birlikte yaanm bir tecrbenin dntrd bir ey var. Baz slmc iddialarda geri ekilmeler var, ama te taraftan da siz bunu kltrel, sosyal, gndelik hayatn ierisinde gelitirebileceiniz bir model, bir dnce, hayatn btn alanlarnda deneyeceiniz ve tecrbe edeceiniz bir ey haline getirmedike bunun da ok ileri gidemeyecei artk grlmeye baland diye dnyorum. Cevat zkaya: 28 ubat sreci bana kalrsa dorudan doruya
Umran TEMMUZ 2012 75

DOSYA
siyasal bir sre deil. 28 ubat eer olmam olsayd slmclar bu krize, yani bu entelektel krize deceklerdi diye bir kanaatim var. 28 ubatta emsettin Beyin dedii kadar bir fire verildi mi, ondan da ok emin deilim. Yani netice itibariyle iddias bu olan insanlarn o kadar byk fire verdikleri kanaatinde deilim. Bir eyi daha syleyeyim, tp fakltesi son snfa gelmi, mhendislik son snfa gelmi rencilerin bartlerinden dolay okulu brakyor olmalar, birounun ap girmesine ramen bir ksmnn okulu brakyor olmas ak girenleri de sulu ilan etmiyorum, onu da ayrca sylemi olaym, ama bu kadar okulu brakyor olmas ve bu mcadeleyi bu sre iinde o clz omuzlarnda gtryor olmas bana kalrsa ok ciddi bir direntir. Fakat bu direncin entelektel anlatm bana kalrsa yaplamamtr. Yani ne anlam ifade ediyor bu? nk bu bir diren tamam, ama bunu bir baka gzle anlattnz zaman toplumun vicdanna ve toplumun dorudan doruya kendisine hitap edebilecek bir yan var bunun, bunu biz yapamadk, byle bir eyi becerme konusunda skntl olduumuzu syleyebilirim. ktidar meselesine sra gelince. ktidar hep dediim gibi uzak kaldmz bir ey, uzak drlmz. Yani 50, 60, 70, 80li yllara gelene kadar, 70li yllar da bu ie dahil, Mslmanlarn iktidar srecinde oy vermenin dnda hibir etkisi yoktur. ktidarn da btn toplumu deitirdii, dntrdn, iktidar odakl bir dnmn meydana geldiini grenler elbette iktidara doru bir zlem duyacaklardr, ama u
76 Umran TEMMUZ 2012

anda iktidarn birok nimetlerinden yararlanld, bir tarafta rme meydana geldi, ama bir tarafta u da kt orta yere: Arkada, iktidar dediimiz hikaye sadece birtakm gleri alp, onlar manivela olarak filan kullanmak deil, yani toplumsal bir iktidar var, bir kltrel iktidar var, bilmem ne var. ktidarn sadece Babakanl almak, Cumhurbakanln almak, Meclis Bakanln almak olmadn, burada tabii bu siyasal iktidar kmsediim anlamna gelmesin. Kltrel anlamda iktidar eer ihata edecek bir gcnz yoksa siyasal iktidarn yeteri kadar anlaml olmadn gryorsunuz. Bu nemli bir nokta, o zaman bizim siyasal iktidar almak iin birtakm aralara sahip olduumuzu gryoruz, ama kltrel iktidar bu dediim entelektel sramay yapacak, bu entelektel iktidar alanna adm atabilecek bir yaplanmaya ihtiyacmz var. Yani btn mekanizmalarn, btn siyasal mcadele veren veya kltrel mcadele veren mekanizmalarn bu entelektel iktidar alanna nasl adm atlr ve slm, yani mrn krn etmeden doru dzgn Mslmanca bir dnya okumasn yaparak, bu iktidar alan iinde nasl var olduu zerine odaklanlmas lazm diye dnyorum. br trl odaklanmak sonu verdi, ama bu sonucun yetmediini gryoruz. Peki, unu soracam, mesela AK Partinin diyelim ki, zaman zaman nce muhafazakr, demokrat vurgusu ok fazlayd. Geenlerde Babakan biz hl ilk gnk gibi oradayz dedi, ama esasnda o eyden, yani kendi teorisinden epey uzaklatna ilikin

eyler var. En azndan AK Partiye ilikin eletiriler var: AK Parti ne zaman sksa, bir kmazla ba baa kalsa kendi tabann konsolide edebilecek, onlar bir arada tutabilecek kltrel arka plan da olan tartmalar ortaya atyor ve kendi zerine ynelen hedefleri baka alanlara ynelterek, buradan hem kendi tabann pekitiriyor, dier sorgulanmas gereken hususlarda sorgulanma durumunu zerinden atyor eklinde yaklamlar var. Mesela, en son krtaj byle bir tartma, din eitimine ilikin tartmalarda da bunu grdk. Bunlar nasl yorumluyorsunuz? Cevat zkaya: Dorusunu istersen niyet okuma olarak yorumladm. Yani niyet okunuyor. Ben krtaj meselesi, krtaj tartmasnn gndem deitirmeye dnk bir tartma olduunu hi zannetmiyorum. Yani gndemi deitirmi midir? Deitirmitir evet, ama birtakm aratrmalara ve birtakm verilere baktmz zaman -ki, bunlarn ok daha ileri olanlar Babakann elindedir herhalde bu tr aratrmalar- toplumun ekonomik olarak ykselirken bir taraftan acayip bir ekilde rdn beraberinde gryoruz. Babakan muhafazakr partiyiz dediinde balangtaki noktasndan muhafazakrlk anlamnda daha ileri bir noktaya geldii iin bu konular gndeme getiriyor. Gelmesinin sebebi u: Bu muhafazakrl ok nemsemeden kald ki, bana kalrsa muhafazakrlk da ok sorunlu bir eydir, ama varsay ki muhafazakrl olumlu kabul edelim bir adan dnp baktmzda, bunu ok ciddiye ald-


n sylediiniz zamanlarda bunu bir retorik olarak syledi, geti. Liberaller dahil olmak zere birok insanlarla beraber bir ittifak kuruldu netice itibariyle. imdi liberallerle ittifak bozulmaya balad, niye? nk kendisine oy veren kitlenin isteklerine dnp baz eyleri Babakan yeni hatrlad veya AK Partililer yeni hatrlad. 4+4+4 gibi, imam hatiplerin katsay sorununun dzeltilmesi gibi, bunlar yaplmaya baland zaman liberaller bu toplum farkl bir iklime doru gidiyor demeye baladlar. Bu arada Babakann sylem itibariyle hatalar yok deil, bir alamet de hata var orta yerde, ama benim grebildiim kadaryla bunlar gndem deitirmeye dnk deil. zel hastanelerde yzde 90a km bir sezaryen alan var, bu devlet hastaneleriyle birlikte dnldnde toplamda yzde 50yi geiyor. Dnyann hibir yerinde olmayan bir ey, dnyann lkesinde var byle bir ey. Elbette bunlarn hepsi tartma konusu, niye bunlar peki bugne kadar gndeme getirilmedi dersen hakl bir sorudur bu, doru bir sorudur. Zaten ge kalmln verdii bir hikaye var ve birtakm ittifaklarn hibir zaman dostane bir ekilde devam etmediini grmesi de Babakan skntya sokuyor. Bunu da ayrca syleyeyim, nk bu toplumsal ittifaklarla, bu siyasal ittifaklarla birlikte toplum idare ediliyor. emseddin zdemir: Trkiyenin artlarnda zinay konutular, ama susturuldular. Avrupann veya Batnn basksyla yapamad, birok eyi denedi, olmad. imdi on yllk bir zaman geti iyi-kt, gerekten adam diyor ki, gcm neye yetiyorsa bunu ina edeyim. nk 2003ten sonraki yllarda aslnda birok deiikliin ya Dantaydan ya Yargtaydan ya Anayasa Mahkemesinden geri dndn, yasal olarak imkn bulamadn grdk. Bu adan deerlendirme yaparken adil olmak lazm. Cevat zkaya: Bir ey daha syleyeyim, bunlar ele geirdi ama bir taraftan da o balangta nispeten temiz olan kadronun iktidar ilikileri iinde kirlendiini de gryor, netice itibariyle Babakan; devlet ilikileri iinde birtakm kirlenmelerin olduunu fark etmemesi imkansz. Hepimiz bunu gryoruz, evremizden de gryoruz, bu kirlenmeler var, ama bu kirlenmeleri yle syleyeyim, dier daha nceki dnemden ok daha fazla, ok daha boyutlu bir kirlenme olarak nitelemek de ok doru olmaz. nk beyaz gmlekte siyahlklar ok daha fazla grlr. Bu siyahlklarn oran biraz artt bizim evrelerde maalesef, ama bu anlamda niye peki doru dzgn bir muhalefet gelitiremiyoruz? Ahmet Altann yapt gibi muhalefetin asla doru olduunu dnmyorum. Niye dnmyorum? Bu olumsuzluklar sylemeyelim anlamna gelmez, Ahmet Altan varsayyor ki, bu iktidarn banda Babakan var, yzde 50 oy ald, bunun dediine herkes kr kr tabi olur. te byle dnld, siyaseti yapmak durumunda olan insandr. Yaparken nne kan engelleri bilmeniz gerekir. Ben diyorum ki, bu siyasetin bunu yapabilme imknn da dikkate alarak bir eletiri gelitirmek lazm, ve bu eletiriyi de mutlaka

slmcln Seyri

yapmak lazm. Niye yapamyor ? O entelektel uzak duru, yani iktidar anlayan, ama iktidardan uzak duran, iktidardan nemalanmayan entelektel kesimin yeteri kadar gl olmayndan kaynaklanan bir ey. nk iktidar kendini entelektel sayan biroklarn istihdam etti bir yerde, o istihdam edilenlerin bu mesele iin syleyecekleri ok fazla bir ey yok. nk istihdam edilmilerdir orada, oysa bu iin dnda kalanlarn bu meseleyi adil bir biimde kritik etmeleri lazm. Yoksa her eye kar kmak eklinde bir muhalefet yaplr. Sana da karym, sana da karym, bir sre sonra bu bir kiilik haline geliyor, ama u sebepten karym, unu yapman gerekirdi diyebilecek bir akl banda muhalefetin ve bunu bir dille syleyebilecek bir entelektel muhalefetin olmay veya iktidardan uzak kalanlarn bunu bu ekilde deerlendiremeyii iktidar biraz da dizginsiz brakyor kabul edelim. Mustafa Tekin: Ben de unu sylemek istiyorum tam da bu noktada. Mesela, krtaj gibi, eitim gibi birok konudaki tartmalarda Babakan fikrini syleyince nasl bir karlk buldu diye soruyorum. Oradan ok olumlu bir karlk ald; toplumsal tabandan ok kuvvetli bir olumlu yant ald. Neye karlk alyor? undan dolay; nk insanlar birebir bu sorunlar yayor, yani bunu birebir herkesin slmc olup olmamasyla balantl olarak sylemiyorum. ocuunuz gndelik yaam ierisinde birok tehlike ierisinde yayor; uyuturucu, alkol vb. Birebir sezaryen, krtaj yaadnz eyler. Buna bal aile
Umran TEMMUZ 2012 77

DOSYA
problemleri, gndelik hayattaki birok sorunlar, Trkiyenin sinir ularyla, hassas noktalaryla balantl eyler ve buna olumlu karlklar geldiini ve destek bulduunu -tabii onun siyasi bir ranta dnmesi baka bir mekanizma, onu tartmyorum- gryoruz. Mslmanlarn ve daha dar anlamda slmcln toplumsal potansiyel imkn ve kuvvelerinin ok gl olduunu gsteriyor bu. Aslnda temel olarak hep itiraz edilen, dile getirilen, ileyebilen konular bunlar. Sorun bunu gerekten entelektel boyutta dile getirecek, syleyecek, muhalefetini ykseltecek ve hatta bu konuda oradan daha bamsz olarak iktidara yardmc olabilecek, yn gsterme anlamnda yardmc olabilecek eylerin retilmesi gerekiyor. Deilse baktnz zaman Trkiyede gndem ok deiiyor, ama sorun bence tek. Dnyay, Trkiyeyi hangi deerler zerine ina edeceiz, nasl ina edeceiz? sorusudur. Eitim tartmasnn altnda yatan nokta da bu, krtajda da bu, sezaryende de bu, baka herhangi bir meselede de bu, hep yani nerede ayrlyorsak aslnda turnusol kd ilevi gryor bu deerler meselesi. Ahmet Altan da orada ayryor, dierleri de orada ayryor netice itibariyle. Burada aslnda slmcln iyi bir potansiyelinin, yani kuvvesinin, bann, toplumla, toplumun diplerinde ileyen eylerle balantsnn ok gl olduunu syleyebilirim. Btn toplumun yaadklar hatalara ramen, gndelik hayatndaki hatalara ramen ve buradan iyi bir potansiyelin gelitirilebileceini, iyi bir entelektel dncenin ileyebileceini dnyorum. Hem de doal seyir iinde.
78 Umran TEMMUZ 2012

emseddin zdemir: Bunu ifade etmek iin unu sylemekte fayda var: Aslnda AK Parti dnemi iktidar Trkiye Cumhuriyeti tarihinde yeni bir dnemdir. Niye yenidir? Bizim amzdan, yani dindar insanlarn, Tayyip Beyin deyiiyle dindar nesillerin iktidarn birok imknna sahip olduu bir sre. Bu ne anlamdadr? Aslnda iktidarn kendisi, kltr politikalar, sanat politikalar ve ehircilik konusunda da slmclarn u anda ortak bir dili yok. Kimileri hkmetin yannda. slmc dediimiz arkadalardan bazlar hkmetin yapt her eyi ya gnll savunuyor ya da susuyor, bir eletiri getirmiyor. ok az bir dakika, bu kentlerde yksek binalar var, rantta ortaya kan hakszlklar var, bunlar yanl diyor veya bu ekilde bir kltr politikas olur mu? Kltr Bakanln bir adama havale etmisiniz, bir etkisi yok bu bakanln. O bakmdan aslnda slmc dediiniz entelektel evrelerde veya gruplarda AK Parti dnemiyle beraber ortak yorum eksiklii belirmeye balad. Hkmete kar pozisyon alp almamak, bu hkmete kar nasl bir dil kullanacaz, dost mu, dman m, saldrgan m, adaletli mi, vesaire konusunda yaananlarn bir benzeri Suriyeyle ilgili d politikada da ortaya kt. Gerekten kt ve etrafmdaki insanlarda bunu gryorum. Byk ounluk ya gznn iinden konuuyor, konumuyor. nemli bir kesim de hayatta bir defa bizim arkadalar iktidara geldi, imdi zaman m diye hibir ey sylemiyorlar, yanllara bile susuyorlar. Diyelim ki, kltrde, ihalede, kentlemede birok

hatal eyler var. Mehur tabiriyle stanbulun siluetini yksek binalarla katleden bir ynetimle kar karyayz. slmc olduunu bildiimiz insanlarmzn byk ounluu ynetimde maalesef bu bir eksikliktir, bu bir zaaftr da, Trkiyedeki slmclarn bir kesimi zaafa uruyor. Bu konuda susuyor ve konumuyor. imdi buradan hareketle devam edersek, Suriye konusunda bu problem ayyuka kt. Tabii srailde kmad, nk srail ortak dman, Mavi Marmara krizinde btn slmi kesim, slmcl brak her kesim tepki gsterdi. Kimileri iinden bir ey demese de sustu, ama tabi Suriye konusu ciddi bir problem oldu. zellikle ran slm Devletine bak tarzyla balantl bir konudur ve burada ran modelinin pratik uygulamasnn sebep olduu byk bir problem vardr. Zira ran daha nce de Suriyede Hama olaylarnda binlerce insann -be gnde katledilmesi konusunda sessiz kalmtr. Devrimin ikinci senesiydi, nc senesiydi, o gnn artlar gerei Mslman kesim, dier slmi kesim bu konuyu gndem yapmamt. Yani mecbur kalmtr. Fakat bu sefer byle olmad, apak aleni olarak slm dnyasnda deiim Msr, Tunus, Libyada olmaya balaynca ran oralara sempatik bakt, i Suriyeye gelince rann politikas Suriyede problem oldu, yani Suriye rejimini desteklemeye balad, ama bunu Msr iin yapmad ran, Tunus iin de demedi. Libyaya NATO mdahalesinde de ses karmad. Suriyeye gelince yabanclarn mdahalesi dedi. Bu ister istemez hem ii kkenli arkadalarn ouyla hem de


rana ok st dzey ar sempatiyle bakan insanlarla dier camialar arasnda rana bakta, dolaysyla Suriyeye bakta bir yarlma meydana getirdi. Bu konuyu konuamaz hale bile gelindi, millet birbirini sulayc dil kullanmaya balad. Biz birok yerde karlatk bu ile, bazlar Suriye yznden kavga ettiniz dedi. Etmedim dedik, sonuta Suriye var ve rann da, bakalarnn szcs deiliz, ama ran yanl yapamaz deil, yapar. Doru yapmsa da zaman gsterir. Bu konu maalesef siyasi olarak rann yrtt modele sempatiyle bakan camialarla Suriye konusundaki vaheti eletiren camia arasnda maalesef bir yarlma meydana geldi. Bu tamamen siyasal bir proje, benim buradaki kanaatim rann siyaseti bellidir, ran bu konuda baka trl olsayd bu ihtilaf ortaya kmayacakt. slmcln ve slm mmetinin nnde iki byk problem var: Biri mezhepilikten kaynaklanan ii ve Snni ihtilaf ki, bu siyasal boyutludur, ikincisi, etnisiteden kaynaklanan, yani rki sebeplerden meydana gelen problemlerdir. Bunlar nmzdeki dnemde yine kacaktr. O bakmdan slmcln, slmc ekibin etnik anlamda Krt sorununu yorumlama konusunda zaman zaman ortak dil kullanmad da bir gerektir. O adan Suriye konusunda mezhebi yorum ne kt, bir problem olarak ayrtrma ortaya kt. AK Partide olsun, baka yerlerde olsun bu tarz ihtilaflar olabilir. Bunlar ok abartmamak lazm. slm tarihinde bu ihtilaflar hep olagelmitir, ama bunu kansz gtrebilirsek, birbirine svp saymadan, hakaret etmeden bu ihtilaflar konuabilirsek buradan biz hayrla karz. Bu yaanacak bir sre maalesef, mutlak olarak bunu ortadan kaldrmamz mmkn deil diye dnyorum. Liberallemeden sklkla sz edildi, yani slmclk ve liberalleme, liberalleiyoruz eklinde ok sk eletiriler geliyor, ama yle bir fark da var: Trkiyede liberalleme srecinin mesela, 1980 sonras zall yllarla ayyuka kt syleniyor ve zall yllara baktmzda sanrm 1993lere kadar en azndan slmc diyebildiimiz evrenin dergilerinde, hatta kitaplarnda ciddi bir zal eletirisi gryoruz, ama zaln lm ve 28 ubat srecinden sonra zala ilikin bir sempatik hava oluuyor. Bununla birlikte liberallemeye dnk eletirilerin de zal ad ve dnemi atlanarak srdrldn gryoruz. slmclarn zala baknda, yani 1990l yllar itibariyle ve 2000li yllar zellikle Ergenekon, askeri darbeler, vesaire, bunlarla ilgili sreler asndan bir farkllama olduunu dnyor musunuz? Cevat zkaya: yle syleyeyim, slmclarn zala baknda bir yerde muhalefet dili kullanrken bir sre sonra nostaljik bir ifade kullanmalar, ite tam da o dediim entelektel olarak slmcln ne demek olduu, neyi hedefledii, neyi nasl yapmas gerektiine ilikin, nasl bir toplum tasavvuru olduuna ilikin bir entelektel ufkunun olmaynn, tasavvurunun net olmaynn nemli bir pay var. Yani yle bir net izgi zerinden eer dn eletiriyorsanz, bugn sadece insani bir ey duyarsnz. O da iyi bir mesafe kat etti, yani bir atlama tahtasyd filan deni-

slmcln Seyri

lebilir veya srama noktasyd denilebilir, ama bakyorsun, biraz nce muhalif olduunuza bir sre sonra nostaljik olarak yaklayorsanz, baknzn ok net olmadn gsteren bir tavr var. Yani kiisel bakyorsunuz, bir metodik bak anzn olmadna ilikin bir sorun olduunu dnyorum dorusu. Bana kalrsa eer hedefinizi doru ortaya koymusanz, bir toplumsal, bir siyasal dnm, bir kltrel dnm diye bir tasavvurunuz var, nasl bir dnya istediinizi biliyorsanz, zal da, Tayyip Erdoan da veya baka birisini de duraklardan biri olarak yerine yerletirebilirsiniz, ama bizde metodik bir ey yok o anlamda da. Nasl anlataym, kelam olarak anlatmakta zorlanyorum dorusu. Duygusal olarak talep ediyoruz, ama o talebe nasl gideceimize ilikin kriterimiz yok. AK Parti dneminde slmclk konusunu merkeze alan kitaplara, tezlere ve yazlara baktnzda nasl bir manzara ortaya kyor? Mustafa Tekin: Pre-AK Parti dneminde slmclk, eletirilerin nemli bir referans noktasyd. Bu, biraz da Trkiyede esasl eletirilerin kendisini dayayabilecei, hakllatrabilecei tarihsel, geleneksel birok genin slm ile irtibatndan kaynaklanmaktadr. Buna bal olarak slmcln hanesine bu eletiriler hep art getiriyorlard. AK Parti dneminde ise slmclk, daha dank ve yedekte grnmektedir. Bir ksm yaz ve yazarlar, slmcln geri ekildii argmanndan hareketle flulaan ierik ve snrlar tekrar hatrlatmaya alrlarken; bir ksm da yeni dnemin sorunlarn karmaya alyorlar.
Umran TEMMUZ 2012 79

GARAUDY

Roger Garaudynin Ardndan

Cevat ZKAYA
I ransann nemli komnist liderlerinden biri iken Mslman olan Roger Garaudynin kitaplarn bir yaync olarak evirmeden nce dorusu okumuluum yoktu. Roma kilisesine bal bir Katolik iken komnizmi benimseyen Garaudy, Fransz Komnist Partisinde 14 yl politbro yelii yapt. Sovyet Bilimler Akademisinden doktoras var ve Fransz niversitelerinin verdii en yksek felsefe doktorluu derecesine sahipti. Onun Jean Paul Sartre ve Marksizm, slmiyet ve Sosyalizm, Sosyalizm ve Ahlk, Sosyalizmin Byk Dnemeci adl kitaplar ard ardna Trkeye evrilmiti, bunlardan haberdardm. Garaudynin nemli bir Marksist dnr olduunu biliyordum, ama kitaplarnda savunduu dncelerini ayrntl olarak bilmiyordum. Hem bir okur hem de bir yaync olarak Garaudynin kitaplarna ilgi duymamzn nemli sebeplerinden ilki onun bir Marksist bir insan olarak slm tercih ediyor oluudur, bu bizim iin ok motive edici olmutur. slmn Vaadettiklerini okuduu80 Umran TEMMUZ 2012

Roger Garaudy

muz zaman da, daha dorusu bu eserin baz blmlerini insanlar bize okuduu zaman bana ok ilgin gelmiti, ok cazip gelmiti. Kitaplarndan bizi haberdar eden merhum Nezih Uzeldi. Onun kitaptan okuyup tercme ettii eyler nihayetinde iki sayfalk bir eydi. Garaudy bu kitab yazd yllarda aa yukar 70li yalarndayd. 70li yalarndaki bir insann dnyay deitirmek konusunda bu kadar heyecan iinde oluu ve bizim de ran slm Devriminin meydana getirdii o heyecan dalgasn youn bir ekilde yayor oluumuz, bu ikisi birbiriyle net bir ekilde bulutu

dorusu. mam Humeyni de yal bir insand, o da dnyay deitirmek konusunda hem bir tasavvur retmi hem de fiiliyata geirmiti. Bunlarn hepsi bir araya geldi dorusunu isterseniz, yani oradan kaynaklanan bir ilgi oda oldu. Baka trl bir saik var myd? Evet, yani hem bir hizmet olacan, byle bir eyin toplumda heyecan uyandracan, karlk bulacan dndk hem de iyi bir sat rakamn yakalayacamz da dndk, onu da syleyeyim. lk ey ok belirleyiciydi yani nemli bir Marksist teorisyenin Mslman olmas ok belirleyiciydi, asl belirleyici olan oydu, ama ikinci olarak da byle bir insann ne sylediini merak eden insanlarn ok daha fazla olacan ve bylece kitaplarna byk bir ilgi olacan dnmtk. Burada biraz da Nezih Uzelden bahsetmek gerekir diye dnyorum. Ona tesadf m derler, tevafuk mu denilir bilemem, tevafuk da olabilir. Elif Kitapevinde -hl vardr sahaflarda- Aslan Kaynarda diye bir felsefeci ve ayn zamanda kitaplk yapan, yaynclk yapan bir arkada, bir insanla konuuyor birisiyle. Sonradan Nezih


Bey olduunu reneceim kii Oryantalizm adnda bir kitaptan sz ediyor. Ben de orada kede kitaplar var, onlara bakyorum, onlarn iinden bir ey bulabilir miyim filan diye. Nezih Bey Oryantalizm kitabndan bahsetti, Edward Saidden bahsetti, ben de mesaiyi uzatarak kulak misafiri oldum ki, dorusu benim ok ilgimi ekti Oryantalizm meselesi. Edward Saidin o kitab yaynland zaman Hollandal oryantalistler toplanp, daha dorusu dnya oryantalistleri toplanp Edward Saide ciddi cevaplar vermeye altlar, Said ok byk saldrlara muhatap oldu. Tabii bu ayn zamanda o kitabn ok nemli bir kitap olduunu da gsteren bir olayd. Nezih Beye btn cesaretimi toplayarak dedim ki, Sizde var m kitap acaba? Var dedi. Peki, bu kitab tercme eder misiniz?diye sordum. Yaynclk yaptm syledim, oradan balayan bir hukuktu. Ondan sonra Nezih Bey bize Oryantalizmi tercme ettikten sonra 1981 ylnda slmn Vaadettikleri yaynlanmt Fransada, o zaman dedi ki: Byle ilgin bir kitap var, buna bakalm Neler yazyor dedim. O zaman Nezih Beyin evine gidip gelmeye de balamtm. O da slmn Vaadettiklerinden baz blmleri bana irticalen tercme etti. Aabey, bu ilgin bir kitap, sen de onaylyorsan bunu hemen tercme edelim dedik ve bylece Roger Garaudynin kitaplarn yaynlamaya baladk. nce slmn Vaadettikleri ardndan Siyonizm Dosyas yaynland. Kitaplar yaynlarken her ikisine de birer sunu yazdk. Zaten o

Roger Garaudynin Ardndan

yllarda yaynladmz kitaplarn hemen hemen byk bir ksmna sunu yazyorduk, yazdk yani. O sunuta da yle yazdm hatrlyorum: Garaudynin niye nemli olduunu, onun eserleri iinde katlmadmz birok eylerin bulunabileceini, ama baka bir dnyadan gelen bir insann stelik bu dnyaya itiraz eden bir insann slm nasl algladnn nemli olduunu, ilgin yorumlar getirdiini, bunun eksilerini bir kenara brakarak artlarndan istifade etmemiz gerektii istikametinde, tabii kelam tam byle deil, u anda aklmda da deil dorusu, ama bu istikamette bir eyler yazdm hatrlyorum. Garaudynin seksenlerin balarnda Trkiyeye geldii gnleri hatrlayan herkes bizim davet ettiimizi zannediyor, ama bizim o gnlerde yurtdndan bir yazar davet edip, onu misafir edecek kadar byk bir imknmz yoktu. imdi bunu insanlara anlatmak zor bir i, ama yle bir tevafuk oldu ki, kitaplarn biz bastk, ardndan Trkiyeye geldi. O gnlerde tabii solcular asndan bilinen bir insand. Mslmanlar asndan da bilinen bir insan olmutu artk. Garaudy Mslman olmakla beraber, TYAP Kitap Fuarnn o ylki misafir yazar olarak davet edilmiti. Demirta Ceyhun o zaman danmanln yapyordu TYAPn. Biz Pnar Yaynlar olarak fuara da o sene katldk, Garaudynin geleceini duyunca Demirta Ceyhuna dedik ki, Biz Garaudynin kitaplarn yaynladk, iki saatlik bir imza program yapabilir miyiz? O da nezaketli bir

biimde Olur, yaparsnz dedi. Garaudy Trkiyeye geldiinde tabii muhafazakr camiann gl bir medyas, bir basn imknlar yoktu, son derece snrlyd. 1980li yllarda, muhafazakr camiann veya slmclarn basn dnyas 10.000lik, 20.000lik tirajl dergiler ve gazetelerden ibaretti. Btn basn sol cenahn elindeydi netice itibariyle. Tabii Garaudy soldan slma dnd iin de hepsi onu ciddiye alsalar bile cevap verecek bir eyleri yoktu Trkiye solcularnn, netice itibariyle Garaudynin bir basn toplants yapmas veya yapt bir toplantda itiraz etmeleri lazm. O itiraz Garaudynin ok daha esasl eyler sylemesini gerekli klacak bir ekilde sonulanrd. Bu sefer tiye almak istediler, yani alay etmeye kalktlar. Aynen Engin Ardn Sabah gazetesindeki yazsnda syledii gibi stad bir yerde fazla kalmay sevmiyordu... Zikzak seviyordu, ellili yllarda Kzl Ordunun Macaristan igalini savunmu, altml yllarda ekoslovakyay
Umran TEMMUZ 2012 81

GARAUDY
adam deildi, yani saa-sola yalpalayan bir adamdr, hibir limanda demir atmaz eklinde anmay asla gerektirmez, kimsenin haddine de deil! Bir baka ey de, snnet oldun mu? diye sordular adama, Trk basnnda esasl bir tane soru sorulmamt. Mslmanlara sra gelince, Mslman insanlarn birouna, tabii herkese Mslmanlar deyip bir genelleme yapmak doru olmaz, ama genelinin bak yleydi; solun ok nemli bir teorisyeni yani Batl, Fransada felsefe profesr olmu biri slm tercih etti. Bu ok nemli bir eydi, dolaysyla o biraz da biz kazandk, yani zafer sarholuu mu diyelim veya byle bir heyecand. Tam o srete mesela, Yusuf slm da Mslman oluyor. Bu isimler Trkiyeye geldiinde insanlar o insanlara burayla ilgili sorular soruyorlard. Daha nce Trkiyede solculuuyla maruf baz insanlar Mslman olduklarn sylediler. Bizim insanlarmz onlara mft muamelesi yapmaya alt. Hatta bir tanesinin yle dediini hatrlyorum, ismini vermeye gerek yok: Ben sizden bunlar reneceim, benim size vereceim bir ey yok ki dedi. Bu tr naifliklerimiz bizim de oldu dorusu. Dediim gibi Trkiyeye geldii zaman esasl hibir soruyla karlamad Garaudy, esasl hibir deerlendirmeyle de karlamad. Garaudy Mslman olduundan dolay tandmz biriydi. Hibir reklama ve hibir duyuruya ihtiyac olmadan TYAP Kitap Fuar doldu tat. Etap Marmarann balo salonunda yaplyordu fuar, dnn ki, kapnn giriinden btn stantlarn nn dolanarak bizim standa geliyordu kuyruun ucu ve ok kalabalk olduu iin fuar kapattlar ve herkes bizim satmz seyretti aa yukar, byle bir ey, 10 kii kitap satyorduk ha bire. Tabii arkadan biri, ya Cevat aabey, yal adam tabii, imza atmaktan yoruluyor insan. te tek bir mhr yaptrsaydk, hanm bassayd, Garaudy de bir izgi ekseydi demiti. Bir de ok buruk bir ekilde hatrladm bir eydir, slmn Vaadettiklerini Siyonizm Dosyasnn da telifini istememitik, nk biz bir tecrbe yaadk. Edward Saidin Oryantalizm kitabn nemini hissettiim iin bunun mutlaka telifini alalm, diye dndm. Yaynclar o zaman yazarlardan telif almyordu kimseden, onu da sylemi olaym. Biz deil sadece, bizimki istisnayd telifini alalm diye, Edward Saidle temas kurduk ki, bu temaslar o gnn artlarnda yle zannedildii kadar kolay deil, aylar sren hikyelerdi. Bugnk gibi asla kolay deildi. Edward Said de bir mektup yazd, dedi ki: Benim Fransada bir temsilcim var, onunla halledin! 400 Dolara anlatk, yani kitab basacaktk, 400 dolar deyecektik, fakat 400 dolar yurtdna transfer edemedik biz, dviz gezdirmek yasak, bankadan alyorsun, bilmem ne yapyorsun, byle bankalar aras ilikiler filan yapamyorsun. Adam diyor ki, niye gndereceksin bu 400 dolar bu adama? Telif iin diye anlatmaya alyorum. Yani kar taraftan bir alcnn olmas lazm, sana gnderecei bir mal gerekir

igaline kar kmt. Kendine bir Kbe bulmadan ayakta duramayan, ama o Kbeyi de ikide bir deitirmek gereini hisseden tipik bir huzursuz aydnd... Ciddiye alnacak bir adam olmadn bir kere deil, birka kere kantlamt. O kadar oradan oraya gitti geldi eklinde bir yaklam gelitirdiler. Oysa Garaudy Marksist oldu, Mslman oldu. Yani yz yla yaklaan mrnde bunun gerekelerini de anlatmaya alt. Evet araylar olan bir insand o. Bunu illa hayatnda hi yanl yapamaz diye sylyor deilim, ama yz yllk bir hayatn iindeki deiim bu. Yani o gn espiritel bir ekilde onunla dalga geen solcular bugnk hayatlarna dnp baktklar zaman otuz yl iinde ka defa deiim geirdiler, ona da bir dnp baksnlar. stelik de o deiimlerin hibirini izah etmeden yaptlar bu dnmleri. Oysa ki Garaudy her deiimini kendi apnda izah etmeye alt. Katlrz, katlmayz baka bir hikye ama bu deiimler Garaudyi ok da nemli bir
82 Umran TEMMUZ 2012


gibi izah edemediimiz brokratik engellerle karlatk ve gnderemedik. Saide telif cretini gndereceimizi sylediimiz halde gnderemedik, adam bize en sonunda -aadmz brokratik engelleri bilmedii iin- bizim doru drst insanlar olmadmz syledi. Ne yazk ki biz ona bunu niin gnderemediimizi de hibir kanalla izah da edemedik. Garaudy de geldiinde yle dedi: Aa, benim kitaplar buradan km, ama benim hi haberim yok dedi ve gld. Biz oradan paymz aldk, ama o da gld. Nokta dergisi fuara ilikin deerlendirme yaparken, kapana fuar ekti ve ellerinde slmn Vaadettikleri ve Siyonizm Dosyas olan kalabalk bir grubun rastgele ekilmi bir resmini koydu oraya. Sol evreler bugn AK Partiye yaptklar gibi biraz daha ar dercede ANAP deerlendirmesi yapyorlard o yllarda. Noktann o zamanki saylarndan birinde bir ANAPlnn zellikleri saylrken ktphanesinde slmn Vaadettikleri bulunur! eklinde deerlendirmeler yapmlard. mzadan sonra dorusunu istersen bizim o kadar imknmz da yoktu, ama kendisine teekkr ediyorum Necati Aktln diye bir iadam arkadamz vard. Dedi ki, btn masraf ben karlayaym. O da ok heyecanlyd, hl heyecanl, yani Necati aabey de 60-65 yandadr ve hl heyecanldr. ok da skntlar ekmesine ramen bu heyecann kaybetmemi biridir Necati aabey. Dedi ki: Masraflarn ben karlayaym, Garaudyye doru dz-

Roger Garaudynin Ardndan

gn bir yerde yemek yedirelim dedi. Bu kadar ok fazla insan misafir edecek lokantalarmz da yoktu, o zaman aklmza Topkap Saraynda Konyal Lokantas geldi, oraya gittik. Yaklak altm kiiydik belki daha da fazla Garaudyi de alarak bir yemek yedik. Yemekte ok yle mehur insanlar yoktu dorusu, hsan Sreyya Srma, Nezih Uzel, mit Meri vard bilebildiim kadaryla. Garaudy Topkap Saray ve o civar da inceledi, grmedii bir yer olarak iyi de oldu kendisi asndan. Garaudy sonraki yllarda birka defa Trkiyeye geldi, fakat bizim hi temasmz olmad. Daha sonra Cemal Aydn Nuri Aydomula beraber Yaayanlara ar kitabn evirdi. Cemal Aydn hassasiyeti olan, titiz bir arkadatr, ok iyi bir evirmendir. zel hassasiyetleri de vardr Cemal beyin. Yaayanlara ar iyi bir eviriydi benim grebildiim kadaryla, Trkesinden anladm kadaryla, byk hassasiyet gsterdi Cemal Bey, kendisine teekkr ediyorum, ama tabii gecikti bizden, yani u kadar zamanda veririz dedikten aa yukar 7-8 ay sonra geldi kitap. Sonra biz onun pek ok kitabn yaynladk. srail Mitler ve Terr kitab vesilesiyle bizim gndemimize daha ok girdi Garaudy. Zaten onun bu kitab Fransada yasakland, kendisi aforoz edildi. srail Mitler ve Terr Yahudi katliamna okey eken bir kitap deildi. Yahudi katliam zerinden yrtlen Siyonist siyasetin karsnda bir yerde durarak bir kar duru sergiliyor bu kita-

bnda Garaudy ve bana kalrsa ok da yanl deil. Yani Yahudi Soykrm zerinden oluturulan endstriyi sorgulama hakk niye yok insanlarn? Maalesef bu konuda Garaudy yanl anlald ve yalnzlatrld. II imdilerde Garaudynin hatralarn yeniden okuyorum. Tabii netice itibariyle insanlarn hatratlar hep biraz sbjektiftir. Hi kimse kendisine dardaki biri gibi bakamaz, tabii bir ey, ama nihayetinde hatratlar hayatn yzde yzn deil, ama yzde yetmiini ele veren metinlerdir. Buradan grdm kadaryla bir defa baladnda Hristiyan bir aile ortamnda dnyaya geliyor. Hep bir cokusu var. Yani 20 yandaki cokusunu 90 yanda da devam ettirebilen bir yan var. Buna biroklar bir istasyonda durmamak, bir istasyonda ikamet etmemek diyorlar. Dorusu ben coku demeyi daha uygun buluyorum, mevcut dnyaya, hegemonik sisteme bir itiraz var. Beni
Umran TEMMUZ 2012 83

GARAUDY
dan ok etkilenerek bu askerlerden birinden slm dini ve kltrn kendisine anlatmasn istemi, askerin anlattklar hayatnda bir dnm noktas tekil etmiti. Kendisi hayatndaki deiiklikleri anlatrken Cezayir Savana katldn, Cezayirde komutannn emrine grup olarak itaatsizlik ettiklerini anlatyor. Komutan da bu itaatsizlik karsnda diziyor bunlar ve Mslman bir grup askere diyor ki, bunlar ldrn, ate edin. Askerler ate etmiyorlar, ldryor adam netice itibariyle. O zaman Garaudy tabii muhtemelen 20li yalarn yayor. Diyor ki, niye ate etmedi ki bu insanlar? Sonuta biz Franszdk ayn zamanda, yani bunlar Mslman ve biz bunlarn igalcileriydik, emperyalisttik, niye ate etmediler? Galiba aradan ksa bir sre mi geiyor, uzun bir zaman sonra Cezayire dnd zaman m bunlar bulup soruyor, niye ate etmediniz? Askerlerin kafasnda olan u: Silahsz bir insan karma dikilmi, elleri bal ve ona ate et diyor biri bana, bu bizim amzdan kfretmek gibi bir eydir, kfirliktir diyor, silahsz bir insan niye ldrelim ki biz, diye cevap veriyor. Bunun zerine Garaudy unu dndm diyor: Felsefe doentiydim ve btn dnyann merkezi, felsefenin merkezi, onun da tesinde tek felsefe olarak Bat felsefesini tanyordum ve Bat dnyasyd her eyin ba, baka dnya vard, ama bu dnya insanlar iin ok fazla bir ey syleyebilen bir dnya deildi. Nesne konumunda yaayan bir dnya, tabii nesne kelimesini o sylemiyor da benim kardm o, ama burada bambaka bir ey var, hayat karsnda bir tavr var, lm karsnda bir tavr var, bambaka bir ey var. Nedir bu insanlara bunu yaptran diye bu sefer Afrikay gezmeye balyor. slmla ilgileniyor, dnyann baka kltrleri olduunu anlamaya ve Bat kltrnn yegne kltr olmadn, Bat felsefesinin yegane felsefe olmadn fark ediyor. Hatta daha sonralar ii sistematize ettiinde: Batnn insanlk tarihi iinde bir kaza olduunu syleyecektir, kaza, arza. Dolaysyla insan yok eden, insan sadece gelimeye, bymeye, almaya ve biriktirmeye indirgeyen bir medeniyetin karsnda insan baka trl var eden, gerek insan mmkn klmaya alan baka inanlarn, kltrlerin, medeniyetlerin de olduunu grnce dnyay baka trl incelemeye balayacaktr. Ondan sonra Brezilyaya, Kolombiya taraflarna, Kurtulu lahiyatlarnn bulunduu Latin Amerikaya gidecektir. Bu srete Mslman dnyayla yakn olarak ilgileniyor, byle geni bir ufuk turu yapyor. Kurn okumaya baladnda diyor ki, Ben Kurn okuduka Kurn bana yaklat, ben Kurna yaklatm. Zilzal Suresini okurken yerin altnda titrediimi hissettim. Garaudy 1979 ylnda Yaayanlara ar Derneini kuruyor. Tasavvuru u: Dnyann btn imknlarndan faydalanarak bu dnyamz yaanmaz hale getiren bu medeniyetin tasallutundan bu dnyay kurtarmamz lazm. nk intihara doru gidiyoruz, nk evreyi tahrip ediyoruz, nk nkleer enerjiyi

en ok cezbeden yan bu, netice itibariyle yle bakalm: Yaad dnya iinde ok itibarl bir hayat srebilme imknna sahip, yle bir zekya sahip, yle de olmu bir dnem zaten. Parlamentoda 14 yl milletvekillii yapm, felsefe profesr olmu, yani o dnyann itibarl saylabilecek btn makamlarna ulaabilecek bir yere gelmi, ama kendi bulunduu ortam merulatrmaktan ziyade bu ortamn arzalarn ve skntlarn grp, baka bir ey aramak ihtiyacn hissetmi, her zaman bir arama ihtiyac iinde olmu. Bu bana bazlar iin ok anormal gelebilir, ama bana dorusu kkrtc ve belki de benim tabloma daha uygun geldi, yle diyelim. slmiyeti ilk kez Cezayirde hapishanede tand Garaudy. Fransz otoriteleri kendisini lme mahkum ettii halde Cezayir makamlar silahsz bir kiiyi ldremeyecekleri gerekesiyle karar uygulamay reddetti. Bylece lmden kurtulmu olan Garaudy, tutukluluu srasnda Cezayirli askerlerin davranlarn84 Umran TEMMUZ 2012


seerek, torunlarmzn istikbalini imdiden harcyoruz gibi bir ey zerine ve unu ilgin bir ekilde sylyor, yani siyasetin peygamberi bir nefese ihtiyac var. O zaman Mslman filan deil, ama Hz. say biliyor, zaten yle diyor: Ben Suudi Arabistanda bir konuma yaptm, konumada tabii o zaman slmn Vaadettiklerini yazdmda Mslman da deildim. Netice itibariyle bir hanm geldi bana konumamdan sonra, o konumamda unu syledim: Bir kolumda Marks dierinde ncille beraber buraya doru geliyorum. Hanmefendi geldi bana, selamnaleykm dedi. Ben de ona dedim ki: Mslman deilim henz Mslman deilsiniz, ama ne kadar cokuyla yazmsnz slmn Vaadettiklerini. Ben de ona yle dedim: Niye yani bir insan, gerei arayan bir insan o inanc kabul etmese de bu kadar cokuyla yazamaz m? Yani kendisini byle tasvir ediyor, byle anlatyor dorusu ve o Yaayanlara ar Derneiyle dnyann btn bilgeliklerinden yararlanarak iinde yaadmz dnyay sorgulad. Bu u adan nemliydi; Sonuta nasl sorusu aletlere ait bir sorudur, yani bunu nasl yapabilirim, bunu nasl icat edebilirim gibi. Nasl sorusunu soran ve bir sr alet icat eden, ama amalara ilikin niin sorusunu sormayan bir medeniyetin niin sorusunu sorabilmesi iin dnyann btn bilgeliklerinden yararlanarak yeni bir dnya ina etmek tasavvuruyla yola kan Garaudynin birok tartmalar var. Hatta Roma Kulbn kuran sanayiciyle yapt bir konuma

Roger Garaudynin Ardndan

nemlidir. Roma Kulb, retim ve ilerleme byle giderse bu dnyay biz yaanmaz klacaz diyenlerin kurduu bir kulptr. 1971 ylnda kurulmu. Kulbn kurucusu Garaudyle yapt bir tartmada bu sizin sylediiniz ey dini ve tahayyl edilecek bir eydir. Yani tahayyl edilebilir bu ancak diye sylediinde Garaudy ben de tahayyl ediyorum zaten der. Buna kar sanayici Peki, nerede var bu senin dediin din dediinde o da diyor ki, bir kitapta ve milyonlarca insann, milyonlarca Mslmann gnlnde aynen bir kitapta ve milyonlarca Hristiyann gnlnde olduu gibi der. nk maalesef Mslman insanlar var fakat Mslmanln btn hayatlarn ynettii bir toplum yok, Hristiyanlarn btn hayatlarn ynettii bir toplum yok, ama Mslmanln ve Hristiyanln hayatlarn ynettii insanlar var anlamna gelecek cevaplar veriyor. Bir de belki Garaudyyi daha iyi ifade edecek birka ey syleyeyim, yani beni de heyecanlandran eyler olarak syleyeyim. Mesela, yine biraz nce bahsettiim sanayiciyle, tartrken syledii bizim tarttmz ekonomik meseleyi ele alrken niye airler yok senin heyetinde demesi nemli. Sanayici: biz reel bir ey yapyoruz, hayal zerinden hikye kurmuyoruz ki dediinde Sen zannediyor musun bu tarttmz mesele sadece ekonomik mesele? Ekonomik mesele sadece ekonomiden ibaret deildir, bu ayn zamanda dini meseledir. Bu dinin amentsyse udur: Yararl yararsz, zararl veya silahlanma

gibi ldrc demeden herhangi bir eyi gitgide daha fazla ve daha hzl retmek, bu dinin bilgisayarl bilim putperesti teknokratlarndan oluan byk papazlarnn belirledii dogmalar vardr ki o da udur: Bilim ve teknik btn sorunlarmza ve btn arzularmza cevap verebilir. Teknik bakmdan mmkn olan her ey gereklidir ve istenir. Garaudy, byle bir bymeyi hesaba ekmemiz ve sorgulamamz lazm, diyor. Yani teknik bakmdan yapabildiimiz her ey, niye istenir olsun? Yani retebildiimiz her ey retmemiz gereken her ey midir? htiyalarmz tanzim edip, ona gre retmemiz gerekmiyor mu? Yaplan ey udur: Nihayetsiz retimi yapp, bu retimin birikmemesini ve insanlara satlmasn salamak iin reklam diye bir tanry da ortaya koymak, reklamla beraber insanlara ihtiyalar olmayan eyleri tkettirmek eklindeki bymenin abes ve yanl bir ey olduunu artk bilmek zorundayz, diyor. nsanln gelecei konusu, iyiden
Umran TEMMUZ 2012 85

GARAUDY
iyiye gndeme oturmu durumda. Bir yanda teknolojik trmanma, dier yanda gelecek kaygs. Tezat gibi grlse de, gnmzn gerei bu. nk insanlk, iinde yaad artlar gelecek vaat eder nitelikte grmyor. Garaudy, slm ve nsanln Geleceinde u an dnyaya hakim sistemlerin insanl bunalmn eiine getirdiini, insanl bundan ancak slmn kurtarabilecei deerlendirmesini yapar. Garaudy, insanl slmn kurtaracandan emin. Ancak bunu hangi slmn ve hangi Mslmanlarn gerekletirecei hususunda kendisine has deerlendirmeleri var. Garaudy, Hz. Peygamberin imknlarnn son derce snrl olduu bir zamanda dnyann o gnk sper gleri Bizans ve Pers imparatorluklarn slma davet eden mektuplarnda ortaya koyduu zgvenli gelecek tasavvuruna oka vurgu yapar. Garaudy, bu imanla donanm ilk Mslmanlarn, dnemin iki sper gc Bizans ve rann sosyal yaplarn deiime urattn ve devasa bir kltr deiiklii gerekletirdiini ifade ediyor. Garaudynin buradaki yorumunda dikkat eken husus, ilk Mslmanlarn kendilerinden evvelki medeniyetlere ak olduu, onlar nce tercmeler, sonra orijinal sentezlerle kendi iman potalar iinde eritip btnletirmesini bildikleri tespitidir. Da ak olma, Baka medeniyetlerin sentezine ynelme hususu zerinde Garaudynin ok nemli katklarnn olduunu dnyorum. Onun nazarnda bugn sy86 Umran TEMMUZ 2012

lenmesi gereken ey udur, kendisini dnyann efendisi ve retmeni zanneden Batya unu sylemeliyiz: inde Allahn bulunmad ekonominizin vahi usul ve uygulamalarn istemiyoruz. inde Allahn bulunmad siyasetlerinizi, milliyetiliklerinizi, bloklarnz, terr dengelerinizi artk istemiyoruz. inde Allahn bulunmad meneimiz ve gayelerimizle ilgili sorulara cevap vermekten aciz salt kudrete sahip olmaktan baka ihtiras olmayan bilimin ztt olan bilimciliinizi istemiyoruz. te bunu dememiz lazm dnyaya, diyor. Dorusu bu dnceler bana ok anlaml geliyor, elan da anlamldr, tam da bunu dememiz lazm. Bilime kar olmak deil, bilimcilie kar olmak. Allahn varln kabul eden ama onu ne ekonomiye ne hayata kartrmayan pazarlkl da istemiyoruz, byle bir dzeni de istemiyoruz. Bu istemiyoruz la demektir, ondan sonra illallah da peinden getirmek lazm. Ne istiyoruz, meselesi bugnk Mslman dnyann ve Mslmanlarn en nemli sorunlarndan biridir. Evet, bunlar bu gerekeyle istemiyoruz, ama unu istiyoruzu syleyebilmemiz lazm diye dnyorum. te burada slm devreye giriyor. Acaba slm, insanln geleceini kurmaya aday bir dnya gr olamaz m? Bu soru epeydir btn dnyada tartlyor. stelik, gittike daha umut verici gelimelere kap aralayacak biimde tartlyor. Garaudy benim iin tabii ki sadece bundan ibaret deil, ama bu anlamda ciddi bir nem ifade ediyor.

Garaudyye gre bu midin gereklemesi yine Mslmanlara baldr. Onun dncesi yle: Hicretin ilk yzylndaki slm toplumunun yaptn yapmalyz. O Mslman toplumu, iki sper gce (Sasani mparatorluu ile Bizans mparatorluunun en byk kesimine) yaklap onlar iinde erittii ve ayrca Hint, ran, Grek ve Roma gibi byk ve eski medeniyetlerle temasa getii zaman onlara yeni bir ruh vermiti. Onlarda ilk iman yeniden yeertmiti. Yani onlar tek Allahn, Yaradann arsna kaytsz artsz cevap vermeye sevk etmiti. Onlar insani birliin temeli olan Allahn birliine davet etmiti.() O zamanlar slm, kendi kimliini kabul ettirmekle kalmam, fakat ayn zamanda, imanndan ald gvenle, bakalarna da almasn bilmiti. Semeci ve eletirmeci yolla gemiin byk kltrlerine kapsn amt. stelik iman perspektifi iinde belli bir deiime uratarak, kendinden nceki byk imparatorluklarn siyas ve iktisadi grlerini bile zmlemesini bilmiti() Yeni tarih artlar iinde, evrenselci ruhunu, ak fikirliliini ve fetihi ruhunu slma yeniden vermek istiyorsak,ilk dnem slmn bu rneini takip etmeli, o abay srdrmeliyiz. sraf Allaha ve topluma kar bir hrszlktr Garaudynin eserleri dikkatli, seici bir gzle okunduunda olduka faydal derinlikli perspektiflere ulamak mmkndr.

Roger Garaudy Bir Asr Kapatt

Haim SALH*

oger

Garaudy

1913ten

2012ye kadar yaklak bir Fransz gazetelerinin

asr yaad. Bir asr tamamen kapatt. internet sitelerini gz atmak iin atmda hepsinin de haberi Yahudi Holokostu inkarclarndan birinin lm eklinde verdii srpriziyle karlatm. Neredeyse glmekten ve ayn zamanda fkeden patlamak zereydim. Bunca yl yaayan ve dnyay kitaplaryla ve siyasi mcadeleleriyle yarm asr boyunca megul eden bir adam sadece tek bir olaya indirgenebilir mi? Hayatnda
Roger Garaudy

Yahudi Holokostunu inkar etmek dnda baka bir ey yapmam m? Kanmca Garaudy Yahudi Holokostunu Siyonist lobinin Fransz, Amerikan ve bir btn olarak Bat dnyas zerinde uygulad g yetirilemez mutlak hegemonyay protesto etmek iin inkar etti. Yahut kitab ilki doru ikincisi yanl iki temel tezden oluuyor. Siyonist hareketin srail devletinin kuruluuna meruiyet

vermek iin kulland kadim metafizik efsaneleri zmlemesi ustaca ve ikna edicidir. Ancak kinci Dnya Sava dneminde Hitler eliyle yaplan Yahudi Holokostunu inkar yanltr. nemli olan bu olaydan sonra Fransada ve Batnn genelinde bu adamn zerine youn sessizlik rts brakld. lnceye kadar 20 yl diri diri gmld. Ben ahsen Nazilerin holokostunu

inkar etmesini onaylamyorum. Bu noktada onunla kesinlikle hemfikir deilim. Bu husustaki tutumum Edward Saidin tutumunun aynsdr. Holokost bizatihi yaanmtr. Filistinli nl dnr Yahudilerin ilelerini ve byk holokostlarn inkar eden her ahsn peinde yrmeye otomatik olarak meyilli Arap aydnlara uyarsn yaparak yle diyor: Bu meselede ifade zgrln savunmak adna Roger Garaudy ve onun tahrifi dostlarnn arkasndan gitmek, sadece Arap aydnlarnn dnyann gzndeki drstlklerini daha fazla kaybettirecek aptalca bir hileden ibaret olduunu bilmek gerekir. Said doru sylyor. Ancak bu holokost bakalarnn soykrma uratlmasn veya kklerinin kurutulmasn ve bir devleti onlarn enkaz zerine ina edilmesini hakl karr m? Dnyann en byk Siyonist filozofunun ne yaparsa yapsn veya ne kadar manevra yapp oyalarsa oyalasn kaamayaca soru
Umran TEMMUZ 2012 87

GARAUDY
budur. Evet bizler Yahudilerin soykrma uratlmasna karyz ve mutlak ekilde knyoruz ancak dorudan bu Holokosttan doan Filistin Holokostuna da karyz. Roger Garaudy bu szlerle yetinseydi kitabna ynelik bu yaygara kopmazd. Fakat bununla yetinmedi. Holokostun yapldn inkar etti ve Baty sorumluluktan aklad. Aslnda kstah egemen Bat, Yahudilerin ve Filistinlilerin ilesinin sorumlusudur. Hatta Siyonist dncenin kendisi dahi tabiri caizse Batnn icaddr. Sarkozy veya Bernard Henry Levinin Siyonizmden nasl akla bahsettiklerini, an mucizesi ve varln aheseri olarak grdklerine bir bakn. Dolaysyla Garaudy holokostu inkr ederek Arap aydnlara zehirli bir hediye sundu. Maalesef Araplar da Allahn merhamet ettikleri hari bu tuzaa dtler. Peki Roger Garaudy kimdir? Bu soruya yant vermek ne kadar da zor gerekten! Zira bu adam ini klar ve elikileri ok olduundan pusulay kaybetti ve herkesi artt. Fikri veya siyasi izgisinde hibir ballk bulunmuyor. Katoliklikten Protestanla, Protestanlktan Komnizme, Komnizmden slma ve slmdan selefi kktencileri eletirmeye geti. Aslnda btn hayat boyunca derin olan yakini, kendisini koruyacak dini aryor ve varlna bir anlam veriyordu. Haddi zatnda
88 Umran TEMMUZ 2012

bu olumsuz bir ey deil. Hatta tamamen bir proje. Zira bu dnyada var olma endiesi hep var ve can simidini aramakla birlikte zaman ne kadar uzasa da sonun kesinliinin ve bilindiinin

Peki Roger Garaudy kimdir? Bu soruya yant vermek ne kadar da zor gerekten! Zira bu adam ini klar ve elikileri ok olduundan pusulay kaybetti ve herkesi artt. Fikri veya siyasi izgisinde hibir ballk bulunmuyor. Katoliklikten Protestanla, Protestanlktan Komnizme, Komnizmden slma ve slmdan selefi kktencileri eletirmeye geti. Aslnda btn hayat boyunca derin olan yakini, kendisini koruyacak dini aryor ve varlna bir anlam veriyordu. Haddi zatnda bu olumsuz bir ey deil. Hatta tamamen bir proje. Zira bu dnyada var olma endiesi hep var ve can simidini aramakla birlikte zaman ne kadar uzasa da sonun kesinliinin ve bilindiinin farknda olmak da hakkmz.

farknda olmak da hakkmz. Garaudyde zaman o kadar uzad ki ya ok ilerledi. Grnen o ki kendisi daima gllerden ve hegemonya kuranlardan nefret ediyordu. Bu haddi zatnda olumlu bir zellik. Balarda, dnya

zerindeki Amerikan kapitalist kstahlndan nefret ediyordu. Bu yzden mrnn yirmili yllarnda bir komnist oldu. Ellili yalar ap altma gelene kadar samimi bir komnist olarak kald. Btn bu dnem boyunca ateli bir komnistti. deolojik krlk yle bir dereceye vard ki kendisini ben batan aa Stalinciyim diye tantyordu. Bravo! Tebrikler! Bu aklamaya binaen Moskova niversitesi kendisine felsefe alannda doktora unvan verdi. Fakat o vakitler Moskova niversitesinden diplomalar almann ne deeri var ki!? Gerekler ve tarih iin itiraf etmek gerekir ki bu ideolojik krlk sadece onunla snrl deildi. O vakitler Fransz aydnlarnn ounluunu kapsyordu. Bu durum ideolojik krlkten kmayan Arap aydnlara bir teselli oluturur mu? Bilemiyorum. Dindarlar 1950li ve 1960l yllar boyunca kr krne komnist olmadlar m? Sonrasnda kktenci hareketler ve Humeynicilik dalgasna kapldlar. imdi bizleri Mslman Kardelerin demokrasinin zirvesini temsil ettiine ikna etmek istiyorlar. Aslnda onlar dini bir ideolojiden bir baka dini ideolojiye getiler. Komnizm bir dindi. Peki eletirel dnce nerede? Yok. Ancak Arap aydnlar Arap kltrnn zayfl, ilmi ve felsefi krlganl sebebiyle mazur grlse de Roger Garaudy kesinlikle mazur grlemez.


Garaudy bu noktaya indirgenebilir mi? Sanmyorum. Garaudy ok karmak bir kiilik ve ok ynl bir dnr. Felsefi yetenek veya derinlikten yoksun deil. Talam dogmatizme, tiranla boyun emek halini alnca nasl isyan ettii biliniyor. Bu yzden 1968 ylndaki Prag Baharn kanl bir ekilde bastrmas sonras Sovyetler Birliine isyan etti. Bu tutum 1970 ylnda Fransa Komnist Partisindeki siyasi brodan atlmasna sebep oldu. O vakit nsani Yzle Sosyalizm adl kitabn yaynlad. Bununla zmnen Komnistlerin sosyalizminin insani deil, barbar olduunu kast ediyordu. Kanl yapsn anladktan sonra gemite putlatrd Stalinizmin aleyhtar olmaya balad. Hatta edebiyat ve sanattaki sosyalist realizm teorisinin kart oldu. Bu teori Andrei Jdanov gnlerinden bu yana Sovyetler Birliinin btn yazarlarna g yoluyla dayatld. Kr Komnizm boyunca yetmi yl dnce ve yaratclk son buldu. Komnizmin 1990da knn sebeplerinden biri budur. Zira yalan ne kadar byk olursa olsun bir gn ortaya kyor. Gerek, yolun sonunda kazanyor. Keza zgrlk de. Garaudy 1960larn ortasnda Kysz Gerekilik adl gzel bir kitap kard. Bu kitap yaratclk ve sanatn ruhunu ldren mumyalanm sosyalizm realizmine gl bir yant mesabesindeydi. Garaudy edebiyat teorisini yenilemek ve sosyalist realizmin kabuundan karmak iin byk air Aragona ve

Roger Garaudy Bir Asr Kapatt

dahi ressam Picassoya dayand. Picassoya ahsen bir kitap sundu. Tarihin Garaudyi byk bir filozof olarak hatrlayp hatrlamayacan bilmiyorum ancak kesinlikle nemli bir dnrdr. Ben ahsen Komnist dogmaya mntesip olma ynndeki btn hatas ve uzun dnem boyunca akli melekeleri devre d brakmas sonras daha esnek olduunu dnyorum. Hatta kapal ideolojilere kar daha dikkatli oldu. Bu ideolojiler halinize dikkat etmezseniz sizi byleyebilir ve yaratc eletirisel melekelerinizi devre d brakabilir. Mslman olduu iin Batda bazlar Garaudyi knyor ve alay ediyorlar. Ancak hi kimse onun slmi kktenciliine, Hristiyan, Siyonist Yahudi ve hatta dinsiz materyalizmin btn kktenciliklerine ynelik zeki ve derin eletirisinden bahsetmiyor. Niin onun slm ve nsanln Gelecei veya slm ve Kronik Kktencilik kitabn hatrlamyorlar? Niin bir gn srpriz ekilde kefettiim ve yararlandm gzel kitab slm ve Bat: Beeri Dncenin Bakenti Kurtuba hakknda hi kimse konumuyor? Araplarn u ana kadar Garaudyi niin tercme etmediini bilmiyorum. Bu kitapta Garaudy Endlsteki Arap-slm dncesinin byklnn boyutunu ve Avrupann borluluk boyutunu aklyor. Bize aydnlanmac slmn var olduunu ve karanlk fkhlarn slmnn yolun sonunda bitirildiini ifade ediyor. Batdan

1962. Havana. Fidel Castro ile Kba niversitesinde felsefe eitimi reformunu tartnken. Garaudy bu reformu yapmakla grevlendirilmiti.

mtevazi olmasn ve Mslman Araplarn Avrupa Rnesansnn temeli olduunu itiraf etmesini istiyor. Dolaysyla bu adam selefi kapal ynteme kr krne teslim olmad, dnyay aydnlatan aydnlk slma hayrand. Garaudynin hali hazrdaki slm dnyasnn hastalklar ve akli talanmlna dair yazdklar bizim iin ok yararldr. Kendisinden istifade etmemiz, dejenerasyon ve tekrar ana girilmesi sonras iine dtmz havuzdan kabilmemiz iin yazdklarn incelemeliyiz. Keke ortada Garaudy hacminde ve trnde oka Mslman olsa! Byle olsayd dnya bin kat daha iyi olurdu, slm dnyas uzun zaman nce uygarlk trenine binerdi. (arkulevsat, 18 Haziran 2012)
* Fransada yaayan Suriyeli yazar, dnsel olarak Muhammed Arkoun izgisindedir. Arkounun kitaplarn Arapaya evirdiinden dolay Arkoun konusunda yetkin bir isim olarak kabul edilmektedir. Yazarn baz noktalarda Garaudyi yanl deerlendirdii fakat Arkoun dncesi bakmndan onun yaklamlarn nemsedii dikkate alnmaldr.

Umran TEMMUZ 2012 89

GARAUDY

Mslman Marksist Filozof

GARAUDY

Seyyid Veled ABAH*

ransada yaklak bir asr yandaki mslman filozof Roger Garaudynin vefat ettii akland. Uzun yllar gzleri ve kulaklar doldurmu nl dnrn vefat Fransz basnnda birka satr dnda yer almad. Fransz basn onu antisemitist filozof olarak nitelemekle yetindi. Oysa bu adam Nazi igaline kar direniin kahramanlarndandr ve sava yllarnn ounluunu Alman igal hapishanelerinde geirmitir. Garaudy felsefe yryne Marksist olarak balad. Erken yata Komnist Partiye ye oldu ve Fransz parlamentosunda bu partiyi temsil etti. Ne var ki marksist olmas materyalist eilim ve diyalektik yaklam iin tamamlayc bir deer hatta insani dokunu bulduu Hristiyanla balln engellemedi. Garaudy komnist deneyimlere ilikin kkl eletirisi ve 1968 Prag Bahar sonras Komnist Partiden ayrlmas akabinde de marksist kald. Sovyetler Birliinin saldrgan politikalaryla mekanik dayanma ynteminden kurtulmak iin Prag Bahar hakknda sosyalist aydnlarnn vicdanna hitap eden cesur bir kitap yazd.

1981. Roma. Latran niversitesi tarafndan Romaya davet edilen Garaudy Papa II. Jean Paule Marksizm ve slamla ilgili kitaplarn takdim ediyor.

Hristiyan marksist bak asndan hareketle Sartren pozivitizmi ile etin bir mcadeleye girdi. Sartre, marksist olmasna ramen pozivitizmi ideal bireysel bir eilim olarak gryordu. Garaudy ayrca en revata olduu dnemde yapsalclkla mcadele etti ve bu konu hakknda Yapsalclk: nsann lm Felsefesi adl mehur eletirisel kitabn yazd. Garaudy Protestanlktan Katoliklie geti. Sonra 1982de mslman oldu ve bu mnasebetle slmn Vaadettikleri ile slm ve nsanln Gelecei kitaplarn yazd. Arap ve slm dnyas Garaudyi ilk defa bu mnasebetle tand. Btn konferans ve seminerlerde yer alan bir yldz,

btn forumlarda tartmac bir konuk oldu. Ne var ki alngan filozof muhafaza etmeye ve toplamaya isyan etti. slma girmesiyle Hristiyanln zn ve Marksizmin knhn brakmadn aklayarak ada slm dncesi akmlarn sert ekilde eletirince birok slmi evreyi kzdrd ve kendinden uzaklatrd. Garaudy ile Tunusta 1990 yaznda Libyadan gelirken uzun bir grme yapmtm. Kaddafinin kendisini Avrupada slm yayma amal hayali projeye arma giriiminden honutsuz ve ikyetiydi. Ayrca bana baz Suudi limlerin kendisine ynelik saldrlarndan ve kendisine gre anlamadklar baz felsefi ve sufi sylemlere istinaden tekfir etmelerinden dert yanyordu. Garaudy slmi forumlar boykot etti, dini tecrbesi ve slmla ilgili zel yaklamyla spanyann Kurtuba kentine ekildi. Orada Endls mirasn ve bu lkede semavi dinlerin ballar arasndaki ender rastlanan birlikte yaama deneyimini tarih den nemli bir mze ina etti. Bu lkede tarihsel olarak Arap-slm ve Hristiyanlk-Bat uygarlklar

90 Umran TEMMUZ 2012


di ve rk Nazi propagandasn benimsemedi. Aksine Yahudi trajedisinin boyutunu ve Yahudilere ynelik Nazi soykrm savan aka kabul etti. Garaudy u gerei aklamak istedi: Birincisi; Naziliin sadece Yahudileri deil, igale ve etnik tasfiyelere maruz kalan lkelerdeki baka halklar ve milletleri de ayn irkeflikle hedef alan emperyalist faist bir eilim olduu. kincisi; holokost olaylar hali hazrdaki ekimelerde ileve sokmak ve Avrupann cani bilincini tevik etmek iin bytld ve tarihi olmayan efsanevi boyutlar atfedildi. ncs; Avrupa sahnesinde gerekleen Yahudi trajedisi, srailin Filistinde iledii soykrm savalarn, cinayetleri ve zorunlu tehcirin zerini rtmek iin ileve konuldu. Bylelikle Siyonist devletin kendisine dokunulmazlk ve daimi aklanma veren kurulu bir miti oldu. Garaudyinin kitab olaanst bir hzla Arapaya evrildi ve geni alana yayld. Mslman filozof Arap sahasndaki etkisini geri kazanrken titiz felsefi almalarnn etkisi ve yaylmas snrl kald. Felsefi endienin farkl ynlerinde yazan arbal filozofun tedrici olarak ekildii, direnii ve alngan siyasi bir yazar olduu aka grld. Garaudy son almalarnda Amerikan modelini yarglamaya ve zellikle de Filistin konusu, Arap ve slm dnyasnn davalaryla ilgili Amerikan stratejik politikalarn eletirmeye younlat. Garaudy geen birka yl iinde kayboldu, yllarn kendisini

Roger Garaudy

1961. Picasso ile Vallauriste

arasnda iletiim kprs oluturmutu. Garaudyi 1991 sonunda cemiyetinde ve Kurtubadaki mzesinde ziyaret ettim. Bana 1982de srailin Lbnana saldrsn aka protesto eden bir metin yazmasndan bu yana Fransz ve bir btn olarak Avrupa medyasnda maruz kald kapsaml boykottan bahsetmiti. Garaudy bana nemli televizyon kanallarnda, radyolarnda ve gazete kelerinde daima konuk olduunu, nemli yaynevlerinin kitaplarn basmak ve tantmak iin yartklarn, Sabra ve atilla katliamlarn knamas sonras Fransann gnlk byk gazetelerinden hibirinin fiyat denmi bir reklam dahi olsa herhangi bir konuda grn yaynlamay kabul etmediini belirtti. Yalnz boykotun boyutu Garaudyinin srail, Mitler ve Terr kitabnn 1996da yaynlanmasn etkiledi. Kitap Fransada yasakland ve yazarna kar birok dava ald. Davalar para ve uygulanmayan hapis cezasyla son buldu. Garaudye verilen tek lakap antisemitist tahrifi oldu. Bu konuda artc husus, kitab knayanlarn ounluunun kitab derinlemesine okumamas. Zira bu adam Holokostu inkr etme-

1969. Kuds. Alama Duvar iinde srailli bakan Barzilai ile

yormas, hastaln aciz brakmas, mritlerin ve sevenlerinin etrafndan gitmesi sonras hakknda ok az haber gelir oldu. Yal filozofun kavgalar kendisini boykot eden Fransz medyas ve dnce evrelerinde byk tartma getirmedi. Hatta saygn Le Monde gazetesi bile lm mnasebetiyle Garaudynin aslnda yllar nce ldn, kltrel sahada hibir varlnn ve etkisinin olmadn belirtti. lmn Pedagojisi baln setii son metinlerinin gzel bir yerinde Garaudy, lmn ufkunun, hayatn dolu dolu, cesaret ve sorumlulukla yaayan biri asndan trajik bir deneyim olmadn, bencilliinden kurtulmu, iyimser ve ak beeri perspektifle olumlu bakan kii asndan hayatn ak alan olduunu belirtiyor.
(BAE gazetesi el-ttihad, 18 Haziran 2012, eviren: Harun Ersoy)
* Seyyid Veled ABAH: Moritanyal yazar ve retim grevlisi. ada felsefe ve demokratik deiimin paradokslar alanlarnda yaynlanm birok kitab ve aratrmas bulunuyor.

Umran TEMMUZ 2012 91

GARAUDY

Roger Garaudy:
Geleceimizin ekillenmesi u andaki hayatmzn amalarna baldr
zun yllar hakikati aradktan sonra Mslman olan Roger Garaudy geen ay vefat etti. Dnceleri kadar eylemleri ile de ne kan Garaudynin dnceleri Batda olduu gibi Trkiyede de eitli tartmalara sebep oldu. Uzun ve yorucu dnme, aratrma ve diyalogdan sonra btn inanlar, felsefeler ve fikirler arasndan kendine zg bir sentez oluturmaya abalamasnn eletirilecek veya olumlanacak pek ok yn var. Zaten bundan dolay seksenli yllardan bu yana onun eserlerini Trkiyeli okurla buluturan Pnar Yaynlar kitaplarn bana birer sunu yazs koyarak onun Trkiyede ifade ettii anlam ortaya koymaya almtr. Garaudy hem akl, hem duygu yn kuvvetli bir ahsiyet. En ok aratrd, akl olduu kadar vicdan da doyuran bir noktaya ulamak. Bu Fransz dnr, dnya kltr evrelerinde ve hususiyle Batda kuvvetli bir fikir akmn temsil ediyor. Dnce ve felsefe ile ilgilendii kadar edebiyat ve siyasetle de ilgilenmesi onun metinlerinin iirsel bir boyut kazanmasn salamtr. Ona gre slam ve Bat arasndaki diyalog, ayet Avrupallar smrgecilik alarndaki tutumlarn deitirmezlerse, kmaza girmeye mahkum. Dier taraftan Yaayanlara ar ve Bat Terr kitab bata olmak zere Bat tipi gelimenin, insann, insan boyutlarn budadn, onu izah yceliinden uzaklatrdn ve onda cemaat halinde yaama dncesini ldrdn belirten Garaudy bu byme modelinin ilim ve teknik ile hikmet arasna yksek bir duvar rdnn altn izer. Bat tipi ilerleme, emperyalizmi, savalar ve ldrc isel krizleri douran kapitalizm ile halkna ikence eden ve Bat d dnyay smren korkun bir hkimiyet ve silahlanma yarna giren reel sosyalizmde somutlayordu. Gerein peine dm biri olarak Garaudynin dncelerini aklam olduu farkl syleilerden oluturulan aadaki metin onun dncelerini anlamak bakmndan nemlidir. Onun Mslman oluundan Siyonizm konusundaki dncelerinden dolay yalnzlatrlmasna, Batya bakndan Kurn anlayna kadar pek ok meseleye deinen bu syleinin ayn zamanda Garaudynin btn yaklamlarn zetledii de dnlebilir. (Umran)

Mslman okuyucu, slma giren bir ahsn, iman hikyesini dinlemek ister. man yolculuunuzu anlatmak ister misiniz? Ben, 1933 ylnda Fransz Komnist Partisi Genel dare Kurulu yesi olduum srada, ayn zamanda Protestan Genlik Tekilat bakan idim. Dorusu
92 Umran TEMMUZ 2012

ben doutan Hristiyan deildim. Annem de babam da dinsiz idiler. Onlarn-dinsizlii komnizm veya baka bir cereyanla olan ilikilerinden ileri gelmiyordu. Onlar atalarnn tesirinde olan Hristiyanlardan idiler. te bundan tr, hayatmda iki defa mhim tercihim olduunu sylyorum.

1933te Avrupa, byk bir iktisad buhrana girdi. Bu kriz 1939a kadar devam etti. Tam bu srada Hitlerin yldz parlamt. Hayatmn ilk din tercihini o zaman semem, dnyann sonunun geldiine inanlan o srada, hayatma bir mana vermek iin idi. Komnizm ise, kapitalizmin buhranndan kmak iin tek


alternatif olarak grnyordu. Ayn zamanda komnizm, o vakit, Hitlere Nazilie kar en gl bir mukavemet cephesi tekil ediyordu. Ve zaten Fransadaki kalem sahiplerinin, sanat adamlarnn ve niversite retim yelerinin, Nobel dl kazanm olanlarn ou, ya bizzat komnist partisi yesi, veya komnistlerin dostlar idiler. O zamanki artlarda, yllk hapse mahkm edildim. 1940 Eyllnde mareal Petain ve Fii hkmeti tarafndan tutuklandm. 2. Dnya Savann sonuna kadar, Cezayir sahrasnda (Celfa) denilen blgede bir asker klada tutuklu kaldm. Orada, gerekten garip bir hdise oldu. Ben, hapishanede bir isyana liderlik etmitim. Orann Fransz komutan ok hzl bir muhakeme ile idamma hkm verdirmiti. Bu hkm infaz etmeyi de, Cezayirli Mslman askerlere emretmiti. Onlar ate etmeyi reddedince, arp kaldm. Arapa bilmediimden, ilkin bunun sebebini anlayamadm. Daha sonra, Fransz ordusundaki Cezayirli bir temenden rendim ki, Mslman askerin erefi, silahsz bir adama ate etmeye mani olduundan onlar bu emri yerine getirmemiler. Bu hdise, bana slmla tanma imkn vermi ve Sorbonda on yllk tahsilimde rendiimden daha mhim eyler retmiti. Serbest braklnca, bir sene Cezayirde kaldm. Bu ikametim srasnda, hayalimde belki de en
Garaudy ve Sosyalizmin atls

Roger Garaudy

srailin Lbnana yapt istilnn ilk gnlerinde, Le Monde gazetesinde uzun bir makale yaynlayarak, Siyonizmi takbih ettiimi akladm. Bunun neticesinde hem ben, hem de Le Monde gazetesinin yaz ileri mdr Yahudi aleyhtar olarak itham edildik. Oysa, tamamen aksine Siyonizm, din olarak Yahudilikten km deildir. O, 18. yzylda Avrupada, rklk ve milliyetilik atmosferinin hkim olmasnn sonucudur. Siyasi Siyonizmi kuran Theodor Herzl dindar deildi. Bilakis dinsizdi. ncili, sadece iddialarn kuvvetlendirmek iin kullanmtr.
mhim bir tesir brakan byk bir zatla karlatm. Bu zat Cezayirli Mslman Alimler Birliinin bakan eyh Ber el-branim idi. En Byk Cihad (el-CihadulEfdal) kitabnn yazar (Ammr Evzican) ile beraber, onu ziyarete gittim. eyh brahimnin bulunduu yerde heybetli bir adamn byke bir resmini grdm.

Bu resmin, Fransann dman, byk kahraman ve muttaki bir ahsiyet olan Cezayirli Emir Abdlkadire ait olduunu rendim. eyh Beirin aklamasndan onun hakknda ilk olarak duyduum eyleri renince onun, 19. asrn en byk kahramanlarndan biri olduunu anladm. (Emir Abdlkadir 1808-1883 arasnda yaam, bilhassa 18321847 arasnda Franszlara kar savam, amda vefat etmitir.) eyh brahimnin bu dersi de, benim, slm ile ikinci karlamam oluyordu. Sonra Fransaya dndm. nc bulumam Cezayir savann balarnda oldu. Herkese bilindii zere, Fransa hkmetinin propogandasnn zddna bir tavr aldm. General Pico gibi sava generallerinin uyguladklar ok irkin icraatlar, yayn yolu ile tehir ettim. slmla son ve en uzun bulumam ise 1968de balad. Bu da umum olarak, Avrupann bilhassa Fransann politikasnda grlen ilk deiiklik almeti ile balad. Tabiatyla, deiiklik birden bire olmamt. Bu deiiklik, bilhassa rencilerin ve ilerin fikirleriyle ilgili olduundan, hayli tesirli olmutu. O srada, ben niversitede profesr idim; ama, rencilerden ve ilerden ok ey rendim. rendiim eylerin hlsas udur: Baz organizasyonlar, baarl olmalar halinde, baarsz olmalarndan daha ok zararl olabilirler. Bunlarn banda Bat tipi kalknma gelir. Bu ister emperUmran TEMMUZ 2012 93

GARAUDY
nce Bat kltr ve medeniyetinde, Batl olmayanlarn paylan olmad ddiasn rten mteaddit kitaplar yaynladm. slmn Vadettikleri ile slm ve nsanln Gelecei isimli kitaplar da bunlar arasndadr. Kararllk geni bilgi ve derin kavray gc imana giden yolu ksaltabilir. Fakat bunun in, bir de ruhun ve kalbin, heyecan ve sevinle kanatlanmas gerekir. Hayatnzn bu nemli safhasn ayrntlaryla ifade edebilir misiniz? Katolik Kilisesinin, Filistin meselesindeki tutumunun iyzne vkf olduktan sonra, bu yola girdim. Din derslerinde ocuklara ncilin retimi Siyonist propagandasna gre ekillenmi. Mesel, Allahn, Hz. brahime yapt bir vade binaen, Filistinin Yahudilere ait olduu intiban uyandryorlar. Bu da, Yahudilerin, Hristiyan eitim ve retimine ne derece nfuz ettiini gstermektedir. srailin Lbnana yapt istilnn ilk gnlerinde, Le Monde gazetesinde uzun bir makale yaynlayarak, Siyonizmi takbih ettiimi akladm. Bunun neticesinde hem ben, hem de Le Monde gazetesinin yaz ileri mdr Yahudi aleyhtar olarak itham edildik. Oysa, tamamen aksine Siyonizm, din olarak Yahudilikten km deildir. O, 18. yzylda Avrupada, rklk ve milliyetilik atmosferinin hkim olmasnn sonucudur. Siyasi Siyonizmi kuran Theodor Herzl dindar deildi. Bilakis dinsizdi. ncili, sadece iddialarn kuvvetlendirmek iin kullanm-

Gnmzdeki ekonomik deerlerin dalm da hakszlklarla doludur. 1980 ylnda dnyann en zengin snfn tekil eden %10 ile, en fakir snfn oluturan %10 arasnda yaplan bir deerlendirmede aralarnda 60 kat fark vard. 2000 ylnda bu fark 150 katna kmtr. Sadece dou, bat, kuzey ve gney arasnda deil, her lkenin bile kendi snrlar iinde benzer problemleri vardr. Liberal ekonomiye gre, her insan kendi karn savunursa toplumun karn da korumu olur. Fakat gelinen sonu byle olmad. Her geen gn dnyann fakiri oalmakta, rvet, hrszlk ve yolsuzluk gibi haksz kazanlar da artmaktadr. Bu dnce belki retimi arttrm olabilir. Fakat onu kontrol edecek inan ve etik deerler dikkate alnmaynca amacna ulalamad. Oysa ki insan, Allahn yeryzndeki halifesidir. Hizmetin en iyisine lyktr. Ne yazk ki dnya, bugn kimileri iin bir sknt ve hakszlk yeri olmutur.

yalizm, sava ve ldrc dhili buhranlar reten kapitalizm; ister halkna ikence uygulayan, nc dnyay smren ve korkun bir silahlanma ve nfuz yarna giren sosyalizm tarafndan ifade edilsin, fark etmez. Zira Sovyet Rusya da ayn modeli benimsemektedir. Stalinin ve ondan sonra Kruschceffin, kapitalizme ulap onu gemenin mecbur olduunu dile getiren sloganlarn hatrlayalm. Bu tip gelimeler ile, sosyalist bir idare kurmann da imknsz olduuna dair nancm akladm. Sovyetler Birliinin, asla sosyalist saylamayacan dile getirdim. Sosyalizmin, dnyann hibir yerinde bulunmadn syledim. Bunun zerine derhal Komnist Partisinden kovuldum. Bu i, bundan on sene nce, yani 1970de olmutu.
94 Umran TEMMUZ 2012

Sonra (UNESCO) yetkilisiyle yardmlamak sayesinde Medeniyetlerin Diyalogu in Milletleraras Enstit adl bir merkez kurdum. Bu enstitnn gayesi, Batl olmayan lkelerin, dnya kltrndeki roln ortaya koymaktr. Bat insanndaki stnlk kompleksinden, daha dorusu bir vehimden kaynaklanan monologun, hep kendisinin konumasnn, bylece duracan dnyorduk. Ferdiyetilii ycelten, insann insan boyutlarn gdkletiren, ruh ulviyetinden uzaklatran, beraberce yaama, dncesini ldren, ilim ve teknikle hikmet arasna set eken Bat medeniyetinin... Evet byle bir medeniyetin kendi kendisini tkettiini, insanln ona muhta olmadn ispatlayan birok kitap yazdm. Bir sre


tr. Her neyse.. Beni Yahudi dmanl ile itham ettiler. Burada frsattan istifade, Mslman refikam Selma Nureddin ile karlamama da iaret edeyim. slm ve nsanln Gelecei kitabmla ilgili olarak Cenevreye konferans vermeye davet edildiim zaman, Avrupa muhiti iinde canl bir slm tablosu grdm. Geri Cezayir, Fas, Endonezya, Msr ve Irak gibi Mslman lkeleri gezmitim. Bilhassa Cezayirdeki ikametim, bana hayli tesir etmiti. Fakat Mslmanlarla, beer mnasebetlerim pek olmamt. Hayatnz igal eden fikr meraknzn ne olduunu sormak mnasip olur zannediyorum. Allah, sizi slma ynelttikten sonra bu meraknz nasl tatmin ettiniz? ahs tecrbemin nda fikrimi syleyecek olursam; diyebilirim ki, benim en ok peinde olduum ey, akl le vicdann btnletii ve bulutuu noktaya ulamakt. stn sanat ve iirle toplum hakkndaki inanlarm dile getirmek istiyordum. Allaha krler olsun ki, slm sayesinde, onlar birletirme imkn bana nasip oldu. Dnyamzdaki hdiseler babo, kr dv iinde, nihayetsiz bir okluk ve iddete dayand zannedildii halde, Kurn- Kerim, kinat ve insanl bir vahdet telkki etmemizi retiyor. nsana, kendi hayatna mn kazandracak bir rol veriyor. Allah unutmak, bizi, harici tesadflere ve zaruretlere boyun een, deersiz kle haline getirdii halde, namazda Allah

Roger Garaudy

Helsinki, 1955. Sartrela grrken

anmak, bizi merkezimiz ve orijinimiz konusunda uurlandryor. Kurn- Kerim, bizi her varlkta ve her hdisede, Yaratcya bir iaret bulmaya aryor. Onlarda tabiat, insan toplumunu ve beer ruhunu yneten stn nizama almetler bulmamz istiyor. Zaten dinin esas mahiyeti de, kaynan Allahta bulan ve yine Ona dnecek olan, ahenk ve vahdeti hissetmektir. nsan insan eden, ilah maksatlar gerekletirmesidir. Allaha verdii sznde durmak veya onu bozmak, insann kendi elindedir. Hayvanlar ve nebatlar, zaten iinde idare edildikleri kanunlarn dna kamazlar. Ama, yalnz insandr ki iradesiyle hareket eder. Yani kinatta hkm sren vahdeti ve hayata mana veren ahengi anlaynca, hr bir karar ve tam bir seme ile Mslman olabilir. nsan, ilah iradeye teslim olmad veya onu reddettii zaman, akibetinden tamamen mesuldr. Allah her millete Zatna ve ilk dine aran, Hz. brahim, Hz. Musa, Hz. sa ve nice benzerleri olan peygamberler gndermitir. znde ayn olan btn bu risaletler, niha kemaline, ebed risa-

leti getiren Hz. Muhammed ile ulamtr. Kmil akl, sadece bir sebeple br sebep arasnda alka kuran deil, her eyi en yce gayesine irc etmek iin, bir gayeden br. gayeye ykselebilen akldr. te bu akl, vahiy ile atmaz, bilakis onunla aydnlanr. UNESCOnun Pariste dzenledii ve sizin de slm, Batnn istikbaline hkim olabilir mi? adl bir teblile katldnz kongrede, insanlk tarihinin vahdet asndan okunabileceini, Hz. brahim, Hz. sa ve Hz. Muhammedin birbirlerini tamamladklarn sylediniz. Bu fikrinizi biraz aklar msnz? Bana gre bu tekml, birtakm tarh halkalardan, ibarettir. Muayyen bir tarih merhalede gnderilmi olan her peygamber, kendisinden sonra gelecek olana zemin hazrlamtr. Neticede bu semav dinler, Hz. Muhammedin getirdii son ve kmil risaletle noktalanmtr. Bu risalet, Kurn- Kerimin nuzul ile tamamlanmtr. Kuran da buna temas etmekte ve geen btn peygamberleri mslman olarak vasflandrmaktadr. Kendinden
Umran TEMMUZ 2012 95

GARAUDY
Hz. Muhammed, Hz. brahime de, Hz. Musaya da, ve Hz. saya da inanr. Gerekten bir ikinci hususa gememiz mmkndr ki, o da udur: Avrupal, bir mddet kendi dnce, kltr ve medeniyetinin dier medeniyetlerin bir ls olduuna inand. Kendi zihniyetine uyan dnceleri meden, uymayan da gayr-i meden sayd. Bylece Avrupal stnlk kompleksine kapld. Mslmanlar da sadece, eski Yunan ve Roma medeniyetlerinin tayclar telkki etti. Bu da onun, medeniyet tarihini doru ve gvenilir tarzda okumaktan uzak olduunu ifade eder. Tarih olarak medeniyet, muayyen bir rka mahsus bir i deildir. ayet byle olsayd, o tarih boyunca bir tek yerde yerleirdi. Medeniyetin bir milletten brne gemesi, onun Avrupalya mahsus olduu iddiasn iptal eder. Bu mevzudaki tutumunuzu anlatr msnz? Bat medeniyetinin istinat ettii Avrupa kltrnn, YunanRoma ve Yahudi-Hristiyan olarak iki kayna vardr. Vris olduu nc kaynak olan Arap-slm kltrnden ise, u iki sebepten tr kasten habersiz grnr. Birincisi: Yine kastl olarak onu sadece eski kltrlerin ve dinlerin bir tayc, nakilci, yahut Yunan dncesinin mtercimi ve aklaycs saymas. kincisi: slm bizim medeniyetimizden nceki tarih bir devreye yerletirdiinden, eski tarih incelemeler yapanlara mahsus gstermek ster. Bu adan bakarak slmn artk yeni bir ey ve hayat bir z getirmesi mmkn deildir der. Bana gre bu anlayla mcadele etmemiz gereklidir, zira byle bir anlay ok tehlikelidir; tehlikesi de imdiki zaman anlamamza, istikbalimizi de kurmaya mni olmasndan ileri gelmektedir. Her eyden nce, slm fikriyatnn, Yunan dncesinin srf mtercimi ve nkil olduu iddiasnn dorulukla alkas yoktur. Sz gelimi Yunan matematii sonlu kavramna dayanr. Keza Yunan mant, nazar bir mantk olduu halde, Arap ilmi, esas itibariyle tecrbdir. Yunan mimar hendesesi (mhendislii) doru izgilere dayanrken, slm hendesesi -bilhassa camilerde iyice grnd zere- kavisler ve mnhaniler (eriler) senfonisidir. Felsefe ynnden ise, Yunan dncesinin, Parmenidden Aristoya kadar Varlk felsefesi yaptn gryoruz. Arap-slm felsefesi ise, bir aksiyon felsefesidir. slmn hayat tasavvurunda Yunan hznn bulmak mmkn deildir. Nitekim Arap iiri de, znde sonluluk ve kemiyet (nicelik ) kavramlarn tayan Yunan hayat tasavvuru ile anlalamaz. Dorusu bu aklamalarnz, ilim ile hikmetin mnasebetleri mevzuunda, Avrupa kltr ile Arap-slm kltr arasndaki farkn ne olduunu sormamza yol ayor. Bu farkn bulunmas da, slm medeniyetinin rol ve tesiri hususunda Batnn ileri srd grn doru olmadn ispatlyor. Bu hususta da dncelerinizi anlatr msnz?

1969.Cenevre. Brezilyann Olinde bapiskoposu Don Helder Camara ile birlikte

nceki dinleri tasdik eden tek din slmdr. Allahn Resul Hz. Muhammed, hadislerinde yeni bir inan getirdiini bildirmedi. Fakat, atamz Hz. brahimin dinini hatrlatmak ve ihya etmek iin geldiini syledi. O peygamberlerin talimatlarnn tahrif edildiini bildirdi. Tahrif, Yahudilikle balamtr. Henz baslmam olan srail Dosyas adl kitabm, bu (bozma) iinin, Babilden dndkten sonra baladn ispatlayan tarihi belgeler ihtiva ediyor. Hristiyanlkta ise tahrif, M. 325 ylnda toplanan znik (Nice) konsili ile balad. Bu konsil sann (s) Tanrnn olu olduu inancn icad ediyordu. Katolikler olsun, Ortodokslar olsun, Protestanlar olsun hepsi znik bildirisine ve sann (s) Tanrnn olu olduuna inanrlar. Oysa bu inan ncilde yoktur; sonradan uydurulmutur. te bundan tr ben, Hz. Muhammedin ilk dini, Hz. brahimin dinini getirdiine ve akide esaslarnn, en mkemmel eklinin onda grldne inanyorum. Yahudiler hem Hz. say, hem de Hz. Muhammedi inkr ederler. Hristiyanlar da Hz. Muhammedi tanmazlar. Halbuki
96 Umran TEMMUZ 2012


Arap-slm ilmi bizim vaz anlaymza aykr olarak, ilimle hikmeti birbirinden ayrmaz. Yani manadan ve gayeden asla gafil kalmaz; eyay birbirine balayan ve onlar idare eden kanunlar kefetmeye yardm eden rabtalar tahlil (analiz) etmekle, o mnasebetleri onlara, esas manalarn veren btne balamak arasnda ayrm yapmaz. Bundandr ki, bu ilim, eya ile alkas ynnden dnyev bir ilim olduu gibi, Yaratc ile mnasebetle olmas ynnden de; hatta en kk parasyla mukaddes bir ilimdir. lim, mn ve ruh yceliinden ayrlnca sciantisine (ilimcilik)e dnr. Nasl ki, ilim ve tekniin sayg ynnden gelimesi bizatihi (bal bana) bir gaye hlinde kaldka, teknik de teknokratla gtrr. Avrupallarn ounun iddia ettikleri gibi, Bat Rnesans Roma-Yunan kltrnn ilhamyla talyada balam olmayp, Arap-slm ilim ve kltrnn klarn samasyla spanyada balad. Fakat Bat Rnesans, Mslmanlardan, sadece tecrb pozitif metodla tekniini ald; onu Allaha ynelten ve insanln hizmetine sunan ynn bir tarafa brakt. Dier taraftan slm; iman, ilim ve teknii ayr ayr eyler telakki etmedii gibi, kanunlar ve sebepleri aratrmakla mnnalar ve gayeleri aratrma arasnda ayrmda yapmaz. Bizim eyaya hkim olmamz salayan teknii, Yaratcya ibadet (kulluk) vesilesi sayar. Kez slm; iktisad sahasndaki imanla, siyset sahsndaki imn da ayrmaz. Bilakis btn ilim gibi btn

Roger Garaudy

Ben slmn zelliini yle aklyorum: Her ey Allaha aittir. Onun gc her eye yeter. O, her eyi bilir. Bu nemli nokta, insann gcn ve ykn hafifletmektedir. nk insann gc, yetkisi ve bilgisi snrldr. Bu anlamda acizdir. Oysa ki slm ve deerleri, gemiten (ezelden) gelecee (ebede) uzanan bir yoldur. Her insan bu yolun bir blmnde yolculuk yapmaktadr. Gemi btn peygamberler, bu yolun bir ksmn aydnlatmak ve insanlara rehberlik yapmak zere gnderilmilerdir.

hakimiyeti, btn kudret de tek olan Allaha irc etmek suretiyle, ayn bnye iinde birletirir. u anda zerinde altnz bir konu olup olmadn renmek istiyoruz? Ben youn olarak estetik ve sosyal felsefe ile ilgileniyorum. Salm elverdii lde zamanm kitap okumakla geiriyorum. Mevlanay ok severim. Siz gelirken, onun Franszcaya evrilmi 1600 sahifelik Mesnevisini okuyordum. Yaknda bitireceimi mit ediyorum. Mevlana tarihte eine az rastlanan bir dnrdr. Onun eserlerini okuduumda bn-i Arabi aklma geliyor. nk ikisinin dncesi ve Vahdet-i Vcut anlay asndan bir yaknlk ve benzerlik vardr. Dier yandan son kitabm tamamlamaya alyorum. Bu eserim, u ana kadar yaynlanan 51. kitabm olacak. Belki daha yazamam. Fakat nce yaynlanan baz eserlerime ilave yapmak istiyorum. Dier yandan doktorlar, salm asndan yaz yazmay brakmam istiyorlar. Ancak bugne kadar dok-

torlarn sylediklerini tam yerine getirmedim. Gnmzde olup biten olaylar gryorum. Baz hallerde ok zlyorum. nk fert ve toplum hayatnn aknda bir gaye ve hedef gremiyorum. Buna bal olarak sk sk intihar olaylar yaanmaktadr. Oysa ki Tanr, insan ve toplumu tanmak ok nemlidir. Bu nedenle toplum hayatnda din faktrnn nemi byktr. Tarih boyunca insanln gndeminden hi kmamtr. yle grlyor ki, inan deerlerine ve din kltrne kar zel bir ilginiz vardr. zellikle slm dini hakkndaki konumalarnz dikkat ekmektedir. Bu balamda din ve inan deerlerine kar olan zel ilginizi aklar msnz? Dinin, insan ve toplum hayatndaki nemi tartma kabul etmez. nk din, insan hayatn ve onun mutluluunu hedef almaktadr. Daha nce baz eserlerimde de akladm. Dinin, insan hayatna verdii deeri ilk kez 14 Eyll 1940 ylnda grdm. Ben o dnemde Fransa, Almanya sava
Umran TEMMUZ 2012 97

GARAUDY
esnasnda bir anlamazlk zerine Cezayire srgn edildim. Cezayir o tarihte Fransann smrgesidir. Fakat halk Mslmand. Bilindii gibi otorite boluunda ve sava anlarnda en kolay i, istemediiniz insanlar kuruna dizmektir. te ben de byle haksz bir ekilde kuruna hedef gsterildim. Ancak o gn elinde silah olan Cezayirli bir asker, ald emre ramen bana kar silah kullanmad. Sebebini sorduumda, slm dini sava halinde de olsa, elinde silah olmayan insan ldrmeye izin vermez dedi. Bu cevap beni ok dndrmt. Bir mddet daha Cezayirde kaldm. Bu sre iinde slm dinini, medeniyetini ve kltrn inceledim. lk konferansm, slm kltrnn dnya kltrne katklar ismi altnda verdim. Bylece hayatmda her zaman din duygusunun nemli bir yeri olmutur. Bu nedenle spanya Kurtubada bir mze kurdum. inde nemli eserlerin yer ald bir sergi atm. Orada slm medeniyetinin dnyaya neler getirdiini anlattm. Ayrca byk bir ktphane oluturdum. Bylece slmn Avrupadaki roln hatrlatmaya gayret ettim. Gerekten bir Endls medeniyetini inkr etmek mmkn deildir. En son yazdm kitapta bu hususlara yer veriyorum. Bu durumda amzdaki gelimeler de dikkate alndnda, slmn zellii hakknda bir ka cmle sylemek gerekirse, bunlarn nceliklerini nasl belirlemek gerekir?
98 Umran TEMMUZ 2012

Ben slmn zelliini yle aklyorum: Her ey Allaha aittir. Onun gc her eye yeter. O, her eyi bilir. Bu nemli nokta, insann gcn ve ykn hafifletmektedir. nk insann gc, yetkisi ve bilgisi snrldr. Bu anlamda acizdir. Oysa ki slm ve deerleri, gemiten (ezelden) gelecee (ebede) uzanan bir yoldur. Her insan bu yolun bir blmnde yolculuk yapmaktadr. Gemi btn peygamberler, bu yolun bir ksmn aydnlatmak ve insanlara rehberlik yapmak zere gnderilmilerdir. Kuran bu hususu yle aklamtr: Dini ayakta tutun ve onda ayrla dmeyin diye, Nuha tavsiye ettiini, sana vahyettiimizi, brahime, Musaya ve saya tavsiye ettiimizi Allah size de din kld. Fakat kendilerini ardn bu (din), Allaha ortak koanlara ar geldi. Allah dilediini kendisine (peygamber) seer ve kendisine yneleni de doru yola iletir. (ura, 13) Grlyor ki Kurn, ncil, Tevrat, Zebur ve vahiy mahsul olan dier kitaplardaki ortak hkm, yine hereyin Allaha ait olduunu bildirmektedir. nsan ise, yeryzndeki yetki ve sorumluluunu kullanan bir varlktr. Peygamberler; Allah ile insanlar arasnda birer elidir. Asl grevleri; Allahtan aldklar vahyi insanlara tebli etmektir. Kurn da peygamberlere verildii ifade edilen yol (kanun ve hkmler) sreklilik ifade etmektedir. Bu yol sadece slm dinine tahsis edilmemitir. Daha nce gelip geen insanlara da verilmitir. Her Peygamber sz konusu yolun bir blmn aydn-

latmtr. Hz. Muhammed (s.a.s) ise, ilk peygamberlerden uzanp gelen bu yolun n tamamlam ve olgunlua erdirmitir. Kurn bu hususu yle aklamaktadr: Bugn size dininizi ikmal ettim, zerinize nimetimi tamamladm ve sizin iin din olarak slm beendim... (Maide, 3) Peki baka? ncelikle slmn tevhide yaklam, ars ok nemlidir. Yaratcdan baka g tanmamak, ona ynelmek, ondan istemek dier dinlerde bulunmayan bir zelliktir. Allahn, yaratt ile dorudan muhatap olduu, kullarn dorudan istek ve arzularn ilettikleri baka bir dini anlay veya dnce, felsefe yoktur. zgrln en gzel tanm ve yaayn slmda bulmaktayz. Batnn deer verdii temizlik, eitlik, adalet, ii-iveren ilikilerinin tm gerek anlamn slmda bulmutur. nsann insana hkmedemeyecei eit ve hr bir dnyann bundan asrlar nce Hz. Muhammed dneminde kurulduunu grmekteyiz. Bu inancn yaama biimini o dnemde grmekteyiz. Batnn deer lleri ile slmn deer llerini karlatrmamz bence gereksiz ve yanl tr. Her ikisi de ayr ayr mesajlar sunmaktadr. slmn ana zellii bence duygu, dnce ve anlayta tek oluudur. Ei ve benzerinin bulunmaydr. Bundan dolay slm tek bana doru ve gzel olann temsilciliini yapmaktadr. Mminlerin be ayr vakitte, Allaha ynelerek zaman durdur-


ma eylemini, yani namaz nasl yorumluyorsunuz? ncelikle ifade edeyim ki, slm dinindeki ibadetler, bal bana insanla mesajlar sunmaktadr. Bence Mslmann namaz kl srekli olarak Allahn kendilerine gnderdii elisinin mesajna muhatap olarak onu kabul etmesidir veya kabul ettiini fiil olarak gstermesidir. Allahn kullan ile en yakn olduu ann aka ilndr. Mminlerin kalplerinde Allahn varln hissettii, kfirlere ise aka Allah ile beraber olunduunu gsterdii andr. Namaz iindeki deiik hareketler, Allahn yaratt tm canl mahlukat ile uyum iinde olunduuna da bir delildir ayn zamanda. Namazda tm dnya Mslmanlarnn tek bir yne ynelmeleri ise Allahtan baka g tanmayan insanlarn ortak bir hedefte birletiinin gzel ve tek rneidir. Uyum iindeki bir dnyann kurulmasnn ancak Allaha ynelerek gerekleebileceinin anlatmdr bence namaz. Veya bir dier deyimle Allaha ynelmenin en gzel misalidir. Mslmanlar olarak bize slm anlatmakta, inancmzn gereini yerine getirmekte ne tr sorumluluklar dmekte...? Bizler, Allahn seilmi kullaryz. Kimimiz doduumuzda bu stnle sahiptik, kimimiz ise yann belli bir aamas sonrasnda slm tanma erefini kazand. Her birimizin sorumluluklar Kurna bal Mslman olma zorunluluumuz bizlere, slmn deimez prensiplerini tayan mesajn iletmeyi zorunlu klmak-

Roger Garaudy

1977. Trablus. Albay Kaddafi ile grrken

tadr. slmn iki deimez prensibi olan Kurn- Kerimi ve Snneti iyi tanmal ve renmeliyiz. Bence her Mslman Peygamberimiz Hz. Muhammedin hayatn iyi bir ekilde bilmelidir. Sunduu mesajn tebliini stlenecek olanlar Peygamberimizin hayatn inceden inceye aratrmaldr. Bence Mslmanlar olarak slm kendi yaknlarmza anlatmalyz ncelikle. Bugn ne yazk ki, Mslman olanlar dahi slm bilmemektedir. slm onlarda gemilerden kalan bir mirastr. Niin Mslman olduunu bilmeden niin slmn anlatlaca bilinemez. Batnn slma ynelme zorunluluundan sz ediyorsunuz. slm tm insanla, hatta ins ve cinne gnderildiine gre bat insannn da bu ardan uzak kalabilmesi veya bir dier deyim ile muhatap olmamasnn imkan yoktur. Bat bugn slma her asrdan daha ok muhtatr. Bat deer yarglarnn iflas ettii, maddi imkanlarn alabildiine yaygnlamasyla beraber intiharlarn yaygnlat, srekli Allahn

azabnn eitli olaylarla indii bir insanlar topluluunun yaad bir yer halini almtr. Bat insan ile srekli atma, kavga halinde bulunmaktadr. slm ise insan dier nisanlarn sorunlarna ortak olmaya armakta, kardelik ve hogr esasn yerletirmektedir nsanlarn maddi imkanlar ile snrland, deer kazand bir bat insan yerine slmda insanlarn yalnzca Allaha ynelmeleri ile deer kazand eitliin en son noktasna ulat bir tabloyu grmekteyiz. Hkm noktasnda Allahn tek hakimiyeti yerine ad putlarn insanlara hkmettii bir yaantnn kmazlar phesiz ki, bat insannda yeni yeni dnceler meydana getirecektir. Kendilerini Allahn temsilcileri olarak gren Hristiyan din adamlarnn anlattklarna inanmayan bat insan bugn, iinde bulunduu dinsiz bir yaantdan kmak zorundadr. slm phesiz ki, onlara insanca yaam retecektir. Gnmzde gelien ve karlalan olaylar gsteriyor ki, bat
Umran TEMMUZ 2012 99

GARAUDY
Bat, kendisinde olan tm medeniyet adna ekillenmeleri Yunan ve Yahudi medeniyetleri olarak kabul etmektedir. Batnn ou insan, hatta kltrl tabakas dahi slm medeniyeti diye bir deerler manzumesinden habersizdir. Yzyllardan bu yana Bat insanna slm o kadar deiik takdim edilmitir ki, Bat slam denilince vahet, zulm ve lm hatrlar hale gelmitir sadece. Batllarn bu ekilde dnmelerine neler sebep olmutur sizce? Bunun pek ok sebepleri vardr. Her eyden nemlisi bat insannn dine yaklamn burada ilk sebep olarak gsterebiliriz. Bat, Hristiyanl dahi gerek ehresi ile tanmadndan dolay din denilince birtakm kiilerin din adna insanlara zulmettii bir ortam dlemektedir. Yzyllardan bu yana Hristiyan din adamlarnn bat insanna verdii izlenim de budur zaten. Ayrca bat insan srekli olarak Yahudilerin kontrol altndadr. Yahudiler o denli gl propaganda ile slm ktlemektedirler veya bir dier deyimle slm diye bir dinin deer yarglarnn olmad izlenimini vermektedirler ki, bat insannn slm bilmemesi, duymamas veya bir dier ekli ile, ondan uzaklalmas gereken bir din olduunu zannetmesi normaldir. phesiz ki bu, bat insannn ortaya koyduklarndan dolaydr. Bir de tm Mslmanlar ilgilendiren yn vardr. O da Mslmanlar olarak bizlerin slm yayma urunda

Geleceimizin ekillenmesi u andaki hayatmzn amalarna baldr. nk amalar ve hedefler belli olmaynca sonuca ulamak mmkn deildir. ayet 21. asrda da hedef daha ok silah, daha ok kapital sahibi olmak iin allacaksa, bu bize byk bir mit vermez. Dinin bir amac ve hedefi vardr. Allah denince ortak bir dnce yani Tevhid nanc akla gelmektedir. nsanln bu ortak paydada birlemesi nemlidir. O zaman hayatn kymeti olur. nk ama ve hedefler belirlenmeyince, haklar ve karlar glden yana olacaktr.

dnyas slma kar n yargl davranmaktadr. Bu tek ynl endie, insanlar arasndaki gven ve iletiimi olumsuz etkilemektedir. Bu hususu nasl aklyorsunuz? Aslnda bat dnyas slm tanyamad. Onu ya bir karikatr ya da Afganistandaki Taliban rnei gibi alglamak ve sergilemek istemektedir. Bu balamda slm dnyasnda bile din yerine rf, det ve blgesel davranlar n plna kmtr. amzda insanlk kendi icad olan bir modernlikten sz etmektedir. Bu zellikle bat iin geerlidir. Ne var ki bugne kadar grnen Avrupa medeniyeti ve modernlii, daima iddet ve silaha dayal olmutur. Oysa ki, slmn n grd modernliin bat modernlii ile ilgisi yoktur. Modern olmak iin, nce Kurnn izdii yola ynelmek gerekir. nk Kurn, insan hayatn ve mutluluunu merkez alarak onu Tanrya, nefsine, tabiata ve dier evresine kar sorumlu tutmaktadr. Bu nedenle, mam- Gazzalinin slm dncesine
100 Umran TEMMUZ 2012

yapt katky, Mevlanann yaad ho gry ve kblin deta yeniden ina ettii slm dncesini tanmadan modern olmak mmkn deildir. Batnn, medeniyete yaklamnda ne kan hususlar nedir? Bat ilme yaklamnda btn yollar dener. Bir dier anlatm ile hedef ile vesileler farkldr, sevgi, gzellik anlaylar bu hedef uruna feda edilir. Bir takm deerler fertlerin ve toplumun ahs karlar medeniyet adna yok kabul edilir. Ve her eyden nemlisi bat, medeniyete gidi yolunun, yaratcnn birliini inkr ile baladn zanneder. Baty bat yapan dnce, medeniyet anlay, gkyzne uzanan binalar, kulaklar sar eden grlt, alan makinelerin sesi, insanl yok etmeye hazr korkun silahlarn varldr. Yani medeniyet anlaynda insan deerlerin kymeti yoktur. Bat medeniyeti ilmin k noktas olarak neyi kabul etmektedir?


ortaya bir takn almalar koyup koymadmz noktasyla ilgilidir. Batya slm anlatabilmek iin ortaya gzle grlen, elle tutulan bir rnek alma koymak ta myz acaba? Bana gre batda slm seenler Allahn hidayet verdii, kendi uralar ile doruyu bulan, aratrma ve deneyimlerine dayal almalar sonunda slm bulan kiilerdir. Bundan dolay bat insannn slm medeniyetini bil memesi o denli garip deildir. En azndan ben m nu yadrgamyorum. 21. asra girdiimiz u yllarda dnya ok sakin grnmyor. Dou-bat, gney ve kuzey arasnda uurum var. Gelir dalmnda ve insan haklar asndan problemler devam ediyor. Bu husustaki dnceleriniz nelerdir ? u anda durum daha da ktye gidiyor. lim bize ok imkanlar salayabilir. Ancak bu imkanlarn insan hayatna, mutluluuna ve ihtiyalarna sunulmas daha da nemlidir. Atom enerjisinin kefedilmesi gzel bir eydir. Fakat bunun tpta kullanlmas ve insann yararna ynlendirilmesi gerekir. ayet onu bomba ve silah olarak kullanrsanz, insanlar iin bir felaket olur. Gnmzdeki ekonomik deerlerin dalm da hakszlklarla doludur. 1980 ylnda dnyann en zengin snfn tekil eden %10 ile, en fakir snfn oluturan %10 arasnda yaplan bir deerlendirmede aralarnda 60 kat fark vard. 2000 ylnda bu fark 150 katna kmtr. Sadece dou, bat, kuzey ve gney arasnda deil, her lkenin bile kendi

Roger Garaudy

1969. Kahire. Sosyalizm ve slam konusunda Nasr ile tartt sralarda

mede snr yoktu. slm buna bir snrlandrma getirmitir. slm kadn, inan, ibadet, alma ile gnlk ve sosyal hayatta sorumluluk almakta erkeklerden ayrmamtr. Bugn slm corafyasnda grnen baz olaylar, slma mal etmemek gerekir. O tr yanllklar rf ve adetlerden kaynaklanmaktadr. Bu anlamda bir inceleme yaplrsa, batda daha byk yanllklar grrsnz. Batda, kadn haklar daha ok kat zerinde eittir. Burada nemli olan kiilie verilen deerlerdir. Cinsiyet farkllnn getirdii psikolojik, fizyolojik ve fiziksel zelliklerinin eit olmas zaten beklenemez. Tanr, bu cinslerin Bilindii gibi dou ve batda her birini kendine zel gzellik ve srekli tartlan konulardan biri de kabiliyetlerle yaratmtr. Bir kadkadn haklardr. Bu tartmalarn na verilen annelik sevgisini erkehemen bitmesi de beklenmiyor. Bu in yaamas mmkn olmad husustaki dnceleriniz nelerdir? gibi, bir kadnn da babann sahip slmn kadn haklarn koru- olduu deerleri yaamas mmmad yolundaki iddia, bir pro- kn deildir. Fakat her ikisinin pagandadan ibarettir. slm dini, birbirlerinin tamamlaycs olarak kadnn itibarn zedeleyecek yaratld dnldnde bir ve ona zarar verecek hi bir ey btnlk, samimiyet ve salkgetirmedi. Bilindii gibi slmdan l bir aile ortam olumaktadr. nce birden fazla kadnla evlen- Cinsiyet farkllnn asl amac da snrlar iinde benzer problemleri vardr. Liberal ekonomiye gre, her insan kendi karn savunursa toplumun karn da korumu olur. Fakat gelinen sonu byle olmad. Her geen gn dnyann fakiri oalmakta, rvet, hrszlk ve yolsuzluk gibi haksz kazanlar da artmaktadr. Bu dnce belki retimi arttrm olabilir. Fakat onu kontrol edecek inan ve etik deerler dikkate alnmaynca amacna ulalamad. Oysa ki insan, Allahn yeryzndeki halifesidir. Hizmetin en iyisine lyktr. Ne yazk ki dnya, bugn kimileri iin bir sknt ve hakszlk yeri olmutur.
Umran TEMMUZ 2012 101

GARAUDY
dr. Ebu Davud ve Neseideki bir hadiste a bir kiinin buday almas anlatlr. Buday sahibi hrszsn diye elinin kesilmesini istemi. Peygamberimiz de buday sahibine, asl onu doyurmadn iin sen cezalandrlacaksn dedi. Tabi yle. Tarih boyunca Allah, semavi dinlerle insanlara bilmediklerini vahyetti. Ama o andaki ortam da dikkate almak zorunda idi. Mesela kadnlarn eitsizlii vard. Peygamber, bir anda her ey bitti diyemez. Yoksa onu kimse dinlemez. Peygamber pedagojik bir eirimle, insanlar bulunduu durumdan kartp belli bir seviyeye getirir. Mesela kutuplarda 6 ay yaz 6 ay k oluyor. Oru nasl tutulacak? Dini prensipleri bir forml gibi dnp btn gereklerden soyutlayamazsnz. El kesme, oru tutmak... Bunlar her zaman topluma uyarlanmaldr. Evrensel prensiplerden hareketle Allah bakimdir, yalnz o idare eder, yalnz o bilir. Sonra her zaman diliminde bu dini prensip ve mantklardan faydalanabiliriz. Bir fikir edinebiliriz. eriat dini bir kanundur. Fikir insanlk kanunudur. Mslmanlar olarak bu asr iin fikrimiz yok. Mslmanlara neler tavsiye edersiniz? En gzel tavsiye Kurndr. Biraz nce bahsettiimiz kural insanlarn birlemesi iin yeterlidir, iyi niyet nemlidir. yi niyetli insanlar beer sistemlere itiraz etmelidirler.

Kral Fahdn kardei Prens Abdullah 1986da Garaudye Faysal dln verirken.

budur. Yoksa her iki cinsi birbirine kar borlu veya alacakl, biri ok iyi, dieri az iyi gibi gstermeye gerek yoktur. Byle bir tartma sosyolojik adan da topluma bir yarar getirmez. Siz 20. yzyl bilim ve hayat tecrbenizle dolu dolu geirdiniz. Bu sre ierisinde insanlarn karlatklar olumlu ve olumsuz olaylar da grdnz. u anda da 21. asrn bandayz. Acaba insanlk gemii arayacak m? Yoksa 21. asr insanlar iin daha verimli bir dnem olabilir mi? Bu husustaki dncelerinizi aklar msnz? Geleceimizin ekillenmesi u andaki hayatmzn amalarna baldr. nk amalar ve hedefler belli olmaynca sonuca ulamak mmkn deildir. ayet 21. asrda da hedef daha ok silah, daha ok kapital sahibi olmak iin allacaksa, bu bize byk bir mit vermez. Dinin bir amac ve hedefi vardr. Allah denince ortak bir dnce yani Tevhid nanc akla gelmektedir. nsanln bu ortak paydada birlemesi nemlidir. O zaman hayatn kymeti olur. nk ama ve
102 Umran TEMMUZ 2012

hedefler belirlenmeyince, haklar ve karlar glden yana olacaktr. Bu gzetlenmedii iin dnya, 21. asrn sonunda belli bloklara ayrld. ayet 21. asrda da bu byk farklar ve uurumlar artarak devam edecekse, gelecek iin iyimser olamayz. midimiz bu dengenin gelecekte insan hayatnn ama ve hedeflerine uygun hale getirilmesidir. Bu zor deildir. nk Tanr, doruya ve baarya ulamann kabiliyetini insanlara vermitir. slamn anlatlmas iin neler yaplmaldr? Kurnda anlatld gibi anlatlmaldr. Kurnda eriat kelimesi bir kere geiyor. ok aktr ki ahlk prensipler var, yasal kanunlar yoktur. Bu kadar basit. Roma kanunlarnn aksine Allah tek hakimdir. Toprak, deerlendirmeyenden alnr, deerlendirene verilir. kinci olarak Allah tek ve yalnz idare eder. Dini kanunlarn bir padiah, bir prensi yoktur. nc olarak her sylediimi sadece Allah biliyor. Sonu olarak bunlar ana prensiptir. Bunlar evrensel ve ebedidir. El kesmeler falan ayrnt-

KRTK

hsan Eliak ve (Yeni) slmi Sosyalizm

Bekir KARAKO
kleri Tanzimata kadar uzanan ve kendine has bir sreklilii olan slmi sosyalizm sylemi, AKP iktidarnn hkmferma olduu bu son yllarda bir muhalefet dili, sosyal eitlik (adalet) ars olarak gncellenmi ekliyle yeniden gndemde1. Ayrca muhafazakr politikalarn slmi eletirisinin, teorik ve popler zeminini slmi sosyalizm oluturmakta. Bu muhalif dilin gnlk ve popler kullanm hsan Eliak tarafndan yaplmaktadr. bu yazda (yeni) slmi sosyalizm analizleri Eliakn grleri erevesinde yaplacaktr. slmn Yenilikileri slm dncesinde yeniliki bir damarn olduunu dnen, bu damar ortaya karmaya ve bu damardaki sreklilik ile sreksizlik noktalarn tespit etmeye alan Eliak, slm dncesinin (naif, dank, sistemsiz) bir kazbilimini yapmaktadr. Hasan Hanefiden Hz mere kadar giden bu yeniliki damar ile onun karsnda olan geleneki (statkocu, muhafazakr) damarn adeta arpmasn temalatran Eliakn dncesini (dayand-

hsan Eliak

epistemik temeli) asl konumuza gemeden nce yle zetleyebiliriz: Eliaka gre slm dini yeniliki ve devrimci mahiyetiyle, Mekke paganizmine ve bu paganizmin rgtledii ekonomi-politie kar ortaya kt. Tevhit ve adalet temelli bir bakaldr eklinde tezahr eden bu dinin asl amac, tevhit ekseninde btn insanlar eit klmak, toplumsal adaletsizlii ortadan kaldrmak, ahlakszl, faizi, klelii ve paganizmi ilga ederek yeni(liki) bir sosyal sistem kurmakt. Mekke aristokrasisinin iddetli basksyla karlaan slm nce Medineye gitmek zorunda kald, sonrada btn Arabistana kk salarak Mekke paganizmini tasfiye etmeyi baard. Ancak kaybedeceklerini anlayan Mekkenin aristokrat snf (Eliakn ifadesiyle Emevi derin devleti) Mslmanl seerek muhale-

fetlerini slm ierisinde srdrdler ve o ekilde rgtlendiler. lk iki halife dneminde daha sessiz ve geriye ekilerek yrttkleri stratejilerini nc halife dneminde aktifletirdiler. Nihayet drdnc halifeden sonra ynetimi ele alan bu aristokratlar fethedilen topraklar kendi hedefleri dorultusunda ileyerek iyice zenginletiler. te yeniliki damar, slmn devrimci ve yeniliki zelliinden de ilham alarak (slmn devrimci ve yeniliki ilkesini esas alarak) ilkin, Mekkenin eski aristokratlar olan Emevilerle mcadele eklinde tezahr etti. Yeniliki damar Arapla ve Arapln sylemsel dayana ilm-i nesebe kar (szl nkile kar), akli ilimleri ve fkh (Fkh- Ekber) n plana kard. Biz bunlarla (Emevilerle) nce Kurnn tenzili iin savatk, imdi de tevili iin savayoruz diyen Ammar bin Yasir yenilikiliin ve yenilikilerin arayn da ifade etmi oluyordu. Gnmzden balayarak slmn doduu zamana kadar bir kazbilim yaplacak olunursa slmn yeniliki damarnn ne olduu grlebilir. Bu yeniliki damar; akl nceleyen, tez veya sentez retebilen (anti tez olmayan) tevhit ve
Umran TEMMUZ 2012 103

KRTK
adaleti ne karan, bu dnyaya dnk olan, ynetimlere kar muhalif ve zulme kar olan, Allah, lem, insan tasavvurunda leme ve insana odaklanan vb. zelliklere sahiptir.2 Ancak bu yeniliki damar; nakilci, ekilci, mistik ve muhafazakr dnce tarafndan ezildi, baskya urad ve sapkn ilan edildi. zellikle Snniliin kemale ermesiyle slm dncesi yeniliki damarn neredeyse kaybetti. 12 ila 13. yzyllarda Gazalinin, bn-i Arabnin ve bn-i Teymiyenin slm dncesinde zaferini ilan etmesiyle slm dncesi de tamamen donup kald. Artk felsefe kelama, kelam selefilie, selefilik tasavvufa ve tasavvufta taklitilie kayarak slm dncesi, kademe kademe akli niteliini, orijinalliini ve dinamizmini kaybetti. Hasan Hanefinin bir tespitiyle meseleyi zetleyen Eliaka gre slm dncesi teolojiden antropolojiye doru kopuunu gerekletiremedi veya slm dncesi teolojiden kozmolojiye doru bir geliim gsteremedi. tihat kapsnn kapanmasna birde Hindistandan gelen mistik dalga (Nakibendlik) eklenince slm dncesinin yaratc ve akli yn nce Maribe sonra da tamamen Batya (Avrupaya) kayd. Bat ise slmdan rasyonel dnceyi ve yeniliki anlay alarak inkiaf etti. (Yeni) slmi Sosyalizm Eliakn slmi sosyalizme bakna gemeden nce bir noktaya daha deinmek gerekiyor: Eliak kendinden nceki
104 Umran TEMMUZ 2012

dnrlerden ayran en nemli nokta onun gerek eriat tartrken ve gerekse naslar yorumlarken olduka serbest dnmesi ve zgr davranmasdr. Eliak bu tarz bir yorumlama giriiminin yeniliki anlayla uyumlu olduunu dnyor. Mesela Eliak, Batl kavramlarla slmn uzlatrlmasnda veya Batl bir olguyu slmi kurumlar ile deitirmesinde daha net ve daha cesurdur. Bylece kendi yorumlarnn, yeniliki anlayyla rttn dnen Eliak dier dnrlerden usulnn/metodunun (bekli de bir usulnn olmamas nedeniyle) serbestlii asndan radikal bir ekilde ayrlyor. Buradan Eliakn ekonomipolitik eletirisine geilirse Eliak, slm dnyasnn iinde bulunduu olumsuz durumun msebbibi veya en azndan merulatrcs olarak yenilikilii bastran Muhafazakrl grmektedir. slm dnyasndaki sosyal eitsizliin, dnsel geriliin (bu bilime, sanata, teknie, felsefeye ve teolojiye kadar inen bir geriliktir), baskc (zalim, otoriter) rejimlerin varlnn en temelinde Emevi kader ideolojisinin bir devam niteliindeki muhafazakr (sa) ve tutucu (yoruma, akla, itihada kar olan) kanat vardr. Yenilikilii bir ekilde bastran bu muhafazakr (statkocu) gelenek daima otoriter ve zalim rejimlerle ibirlii yapm ve onlar merulatran argmanlar retmekten geri durmamtr. Eliak dinlerin kn hakszla ve her trl bozuklua kar

isyana balamaktadr ve dinlerin bu hakl isyanlarnn, dinle yani dinin afyonlatrlm ynyle bastrldn dnmektedir. Ali eriatinin dine kar din yorumunu kullanan Eliak, dinin bu iki ynne zellikle dikkat ekmektedir ve Marksist yabanclama kavramna benzer bir yaklam sergilemektedir. Eliakn muhalif retorii sosyalist dile yaknlamakta hatta retorik dzeyinde sosyalizmle aynilemektedir. inin emeine (rettii nesneye) yabanclamas gibi dinde kendine yabanclar. Verili dinle vahiy arasndaki bu gerilim tamda yabanclamann kendisi niteliindedir. Dinin zamanla tamda itiraz ettii eylere dnmesi Eliak iin tarihin bir ironisidir sanki. te AKP (muhafazakr-liberal), dinin afyon ynn kullanarak eitli mistifikasyonlara sebep olmakta ve zellikle dindar zenginler yaratarak sosyal eitsizlie sebebiyet vermekte ve snfsal bir toplum (Mslmanlar arasnda zellikle) yaratmaktadr. Eskinin mcahitleri imdinin mteahhitleri olmular ve eski mahallelerini terk ederek zengin, korunakl ve meskn yerlere (modern sitelere) yerlemilerdir. Statkoya, brokratik sekinci bir yapya ve jakoben dar bir ideolojiye kar hakl bir tepki olarak tezahr eden slmclk AKP ile bu zelliini ve meruiyetsel dayan yitirerek kartlar gibi oldu (kartna dnt). Bu durumda sadece mlk sahipleri deiti fakat bu yeni sahiplerin ekonomi-politik anlaylar ise dierleriyle ayn kald. Tketim


ve israf ise hat safhaya ulam, Somalide, Afganistanda, Sudanda vb. yerlerde yaananlar ortada iken bu yeni zengin snf biriktirmeye ve tketmeye devam etmektedir. Lks otellerde atafatl iftarlar, sahurlar veren bu yeni dindar sosyete, servetlerine nasl daha ok servet katabileceklerinin peindedirler ki sahip olduklar (elde ettikleri) konumlarn srdrebilsinler. Dini tamamen ekilsel anlayan bu dindar zengin kesim, sendikaya kar olmalarn sendikann peygamber dneminde olmamasna balayacak kadar dini istismar (afyon) etmekte ve dini ekilsel anlamaktadr. Halka yaplan birtakm ayni yardmlar da eletiren Eliak bu nedenden tr AKPyi, sadaka kltrne halk mahkm etmekle sulamaktadr. Oysa devletin bu ekilde yardm etmesi doru deildir. Bu ekilde yaplan yardmlarla halka mesaj veren AKP ve onun yeni zenginleri hem vicdanlarn rahatlatmaktadrlar hem de bizim sayemizde bu yardmlar alyorsunuz fikrini alttan alta ilemektedirler. Ayni yardmlarla ak, dorudan ve somut bir sembol alan oluturan AKP halkn zaaflarndan faydalanarak kendi iktidarn garanti altna almaktadr. Bu noktada yardmlarn ayni olarak yaplmas manidardr: Ayni yardmlarn somutluu ak bir sembol ve bariz bir ileti zemini salayarak iktidar arac oluturmaktadr. Halkn hakkn halka vermeyi olaanst bir eymi gibi ileyen bu muhafazakr zihniyet halk kendine medyun-u kran brakmaktadr. Eletirilerini daha somut meselelere uygulayan Eliak, dindar zenginlerin asgari cretle kenarda kalm dindarlar ezdiini, onlarn emeini smrd-

hsan Eliak

Eliakn dnsel yorumlar ile (yenilikilik tezleri ) ekonomi-politik grleri arasnda bir tutarszlk grlmektedir. Eliakn toplum ve ekonomi politik anlay slm yenilikilerinin tahakkukunu desteklememektedir. Eliakn yeniliki akl aydnlanmann aklna benzemektedir. Yani Eliakn yeniliki aklnn ierimleri Batda tezahr etmi aydnlanmac akln muhtevasyla byk lde rtmektedir.

n ileri srmektedir. Bu yeni snfn ayn zamanda bir gsteri snf olmaya doru kaydn ve alt snftaki fakir dindarlarn emeini smrdn ileri sren Eliak bu yeni zengin snf abdestli kapitalistler olarak adlandrmaktadr. Mahallelerini terk eden bu yeni zenginler eski mahallelerinden sklmaktadrlar artk. Eskiden rejim tarafndan ezilen dindarlar imdide bu yeni zenginler (kodamanlar) tarafndan ezilmektedir. Dindar halkn rejim tarafndan ezilmi-

liini kendi menfaatleri uyarnca kullanmay iyi bilmi olan kodamanlar snf hl da bunu kullanarak (CHP kartl, barts meselesi, Dindar nesil vb.) politik ve ekonomik zeminlerini salamlatrmaktadr. Eliakn eletirileri, yeni zenginlemi bu dindar snf tarafndan Komnistlik addedilmekte ve yine halk (komnistliin halk indindeki pejoratif anlamna atfla halka mesaj verilmektedir) din merkezli mesajlarla uyuturulmaya allmaktadr. Aln olduu, temel ihtiyalarn karlanmad bir yerde para ve mal biriktirmenin haram olduunu ileri sren Eliak, ihtiyatan fazlasn datmann dini bir zorunluluk olduunu sylemektedir. Eliak zenginlie kar olmadn, zenginlik dmanl yapmadn ancak bu zenginliin adil bir ekilde toplumun btn katmanlarna datlmas gerektiini sylemektedir. Bu noktada youn ve gelimi bir zel mlkiyet anlayna kar kan Eliak, refahn btn topluma datlmas gerektiini dnmektedir. retim aralarnn toplumsal ortakln anmsatan bir paylam ve mlkiyet anlayna sahip olan Eliak; kl krk yaran Fkh ilminde mlkiyet meselesine yeterince deinilmemesini ve hatta atlanp geitirilmesini manidar bulmaktadr. Bu durumun nedeni elbette zalim ve otoriter ynetimlerle (sultanlklara) ibirlii yapan geleneksel ulemadr. Ayrca yenilikilik
Umran TEMMUZ 2012 105

KRTK
yakn bir ekonomi politiin kacan ileri sren Eliak M. kbalin bir szn nakleder. kbal, Eliaka gre yle demitir: Das Kapital Cebrailsiz Kurndr. Bylece Marksist sistemde savunulan eitlie dayal, emein smrlmedii, kula kulluun sz konusu olmad bir toplum ideali ile Kurnn ve Peygamberin snnetinin ideal ettii toplum (znde, makasdda) ayndr. Bu noktada gemite snrsz ve snfsz bir slm toplumu ideallerinin olduunu ancak AKP ve onun dayand muhafazakrln bu ideali savsakladn iddia eden Eliak bu yorumlaryla slmn yeniliki damarnn sosyalist ve adalete dayal toplum fikrini savunduunu dnmektedir. Bylece yeniliki damar salt soyut ve entelektel ilerle uramamakta, bilakis dnemin tahakkm gcyle ve zalim ynetimlere kar mcadele vererek devrimci bir bakaldr olarak tezahr etmektedir. Yeniliki damar en dolayl meselelerde veya en sembolik dili kullandnda bile zalim, otoriter ynetimlerle mcadele etmitir. Mesela yenilikilerin itihada bavurmalar, akl, fkh (Fkh- Ekber) ne karmalar, iradeyi ncelemeleri; dnemin zalim ynetimleriyle yapt sembolik ve entelektel bir mcadeledir. Kadere dayanarak halka kendini kabul ettirmeye alan ve kendi yanllarn da kadere balayan bu ynetimlere verilecek en gzel cevap bu konularda retilen tezler olsa gerek. Emeviler kendilerinin bir

Sermaye temerkzne iddetle kar kan ve ihtiyatan fazlasn datmay neren Eliak ilkel komnizmin basit paylamc modelini aamamakta ve retimin doann nesnel artlarna bal olduu, paylamn retimin nesnel koullarndan kopmam halde ekillendii bir toplumsal zeminden konumaktadr. Bu ekonomi-politik grler, ihtiyacn henz nesnesinden kopup soyutlanp rasyonellemedii ve retimin, paylamn ve tketimin ayn olduu ve art deerin veya sermaye birikiminin sz konusu olmad toplumsal bir olguya aittir.

bastrlm ve oluturulan fkh, zalim ynetimin kontrolnde ve ideolojisi erevesinde ina edilmitir. Mlkiyet sorununun fkhta yeni anlaylara ak olacak ekilde ilenmemesinde alacak bir ey bulunmamaktadr. nk zalim ve otoriter iktidarlar bu sorunu kendi lehlerine yarayacak ekilde zmlerdir. te belli bir snfn (hkim snfn) ideolojisi olarak fkh byle ekil alm ve aslnda ilk k amacna (yeniliki, muhalif, sentez ve tez) yabanclamtr. Dier slmi ilimlerin epistemolojileri iinde ayn yabanclamadan sz edilebilir. Bu noktada zekt meselesine yeni bir yorum getiren Eliak, zekt krkta bir deil, ihtiya fazlasnn tamamnn zekt olarak verilmesini savunmaktadr. Krkta bir zekt yorumu aslnda slm ahkmnn nihai hedefi deildi. Bu oran sabitlemenin tarihsel birtakm artlar olmakla beraber, nihayetinde bu ekilde formle edilmesi, iktidarlar ve onunla her trden menfaat
106 Umran TEMMUZ 2012

birlikteliinde olan gelenekselmuhafazakr ulema ve din yorumu ibirliiyle gerekleti. Oysa bu oran kati olmayp alabilir ve dini zorunluluk ve ideal ihtiyatan fazlasnn datlmasdr. Gerek Hz Peygamber ve gerekse sekin pek ok sahabe mallarn bu ekilde infak ederek fakirlere datmlardr. Dinin afyon ynn vurgulamasyla (dinin dine yabanclamas) ve yine toplumsal eitlik, ezen-ezilen, emek, emein smrs, blm, snfsz bir toplum, devrim, isyan gibi kavramlar kullanmasyla (sosyalist ierimleri hatrlatan eletirileriyle) sosyalist bir muhalefet dili kullanan Eliak, slm ile sosyalizmi uzlatrmaya almaktadr. Sosyalist isyanla slmn yeniliki damarnn temsil ettii bakaldrlarn zde ayn eye tekabl ettiini dnen Eliak Kurndan nasl bir ekonomipolitik kar sorusuna sosyalist bir ekonomi-politik eklinde cevap vermektedir3 Daha dorusu sosyalist ekonomi-politie


kader sonucu halka hkmdar olduklarn sylyorlard ve halkn buna raz olmalarn Allahn kaderine boyun emek olduunu ileri sryorlard. Bu kader anlay ve dini sylemin yaplan hatalara meruiyet iin kullanlmas kesintisiz bir ekilde siyasal iktidarlarca kullanld: Kral Fahd hacda binlerce insann tnellerde lmesini kendi hatalarna deil de kadere balyordu. Yine Demirel, Erzincan depremine kader diyor ve len insanlarn kaderinin bu olduunu sylyordu. Oysa ehrin yaplanrken yanl yaplandrld, hkmetin bu konuda nlem almad zerinde durulmuyordu. Deprem deil bina ldrr sz gereince binay yapan insand ve arpk kentleme sonucu binlerce bina ykma uruyor ve binlerce kii can veriyordu ve bu kader olarak geitiriliyordu. Kendi iktidarlar iin yaplan usulszlkler bylece aklanyor ve iltimaslarn st rtlm oluyordu. te bu yorumlarla sosyalist eletirilerin benzerlii aktr ve Eliakn muhalif retoriinin sosyalist dile yaknln vurgulamak mmkndr. Eletiriler 1- Eliakn yenilikilik anlay ynetime muhaliflii ierir ve bu ynyle sosyalist temalara yaklar. Toplumu, tarihi, ekonomi-politii vb aklayc bir teori olan Marksist literatr kendine has kavramlar rgsne sahiptir. Kavramlar kuramsal bir btnlkle ve teorik bir zeminde birbirleriyle ilgili ve iliki iinde kullanlr. Burada bu kavramlar sayesinde tarih, toplumsal olaylar ve gelimeler neden sonu ierisinde aklanma imknna kavuur. Tarih, olaylarn bir yn ve intizamsz bir grnm deil; bilakis nedensonu erevesinde, birbiriyle ilikili ve birbirini etkileyen, tetikleyen, styapnn altyap tarafndan belirlendii aklanabilir olan fenomenler (gereklikler) dizelgesidir. Bu noktada Eliakn ekonomi-politik eletirisi ile kavramlarla rntl bir aklama modeli olan Marksist (sosyalist) eletiri kuram karlatrldnda ve Eliakn ans snandnda Eliakn fikirlerinin duygusal, romantik, sistematiklikten uzak olduu ve yine kuramsal tutarllk gstermedii sylenebilir. Eliakn dnsel yorumlar ile (yenilikilik tezleri ) ekonomi-politik grleri arasnda bir tutarszlk grlmektedir. Eliakn toplum ve ekonomi-politik anlay slm yenilikilerinin tahakkukunu desteklememektedir. Eliakn yeniliki akl aydnlanmann aklna benzemektedir. Yani Eliakn yeniliki aklnn ierimleri Batda tezahr etmi aydnlanmac akln muhtevasyla byk lde rtmektedir: O halde geri kalmann asl sebebi bu dnyadan ekilmek ve akl kullanmamak oluyor. Bu dnyada olmak ve akl kullanmak bir taraftan bilimi ve pozitif dnceyi esas almak dier taraftan ahlak, adalet vb. soyut deerlere sarlmay gerekli klyor. te slm dnyasnda olmayan ey bundan bakas deildir. Batllar bilimci ve pozitif d-

hsan Eliak

nyor fakat zellikle ahlak ve adalet gibi insani erdemleri grmezlikten geliyor, ihmal ediyor. slm dnyas da ahlak ve adalet gibi erdemleri teorik olarak iliyor ve ancak bunlar hayata geiremiyor ve pozitif dnme grmezden geliniyor, ihmal ediliyor. zellikle Mool istilasndan sonra Mslmanlar ynlendirenler ya bu dnyadan ekilmiler ya da bu dnyada olmalarna ramen akllarn sahici anlamda kullanamamlardr(slmn Yenilikileri, Cilt: 1, s. 20). Eliakn inkiafn mit ettii yenilikiliin (yeniliki akln) gereklere tekabl etmesi iin, Batdaki sosyal, siyasal, ekonomik vb gelimelerin tecrbe edilmesi lazm. Batda inkiaf eden akl bilindii gibi; bireyin ortaya kmasyla, zel mlkiyetin ve mteebbisi ruhun olumasyla, burjuvaziyle, snfsal mcadelelerle, sermayenin temerkzyle vs. ilgi bir fenomendir. Ayrca baarl, hakiki bir sosyalist toplumun (veya eitliin, adaletin kurumsallam eklinin) kurulmas iin diyalektik sreteki taraflarn kendi konumlarn almalar gerekiyor. eliki zemininde kurulan toplumsal sistemler; elikilerin artmasnn, elikilerin tanamayacak krlganlnn rndrler. Kapitalizmin tanamaz elikilerinden doacak olan sosyalist toplumun grecedeterminist yn de bir kuram erevesinde bylece tespit edilmi olur. i snf ile sermaye snfnn atmalarndan, elimelerinden doacak olan sosyalizmin eitli temalar Eliakta
Umran TEMMUZ 2012 107

KRTK
problemli ve temelsiz (kavramasallktan uzak) bir ekilde sylemselletirilir. Baka bir ifadeyle Eliakta, Eliakn ideal ettii toplumun tahakkukunun nasl olacann cevab yoktur. Eliak siyaset dncesinin din devletinden adalet devletine doru evirildiini sylemektedir. Bu evirilmeyi aklarken Marksist diyalektii kullanmtr: Din devleti tez, laik devlet anti tez; adalet devleti de sentez yani nc yol. eriat devletinden vazgemesi, onun ekilsel olmas boyutuyla ilgilidir ve eriatn ikamesi sonucunda (ekilsel ikamesi) toplumsal adalet, evrensel iyi, eitlik ve snfsz toplum her zaman tahakkuk etmeyebilir, nitekim etmemitir de. Hatta eriatn ekilsel uygulamalar pek ok sorunu da beraberinde getirebilir ve bu durumda zm yerine soruna dnr. Yine bu durumda eriatn ikamesi iin altn ileri sren ve bunu zerine aldn iddia eden bir snf bile ortaya km ve bu snf zamanla mtehakkim bir zellie kaymtr. Bu analizleriyle Eliak, sosyalist ierimlerle ayn nokta birlemekte ve Ortodoks Marksizmin sylemlerini mutlak addedip eriat tarihselletirmi gzkmektedir. 2- Eliakn yenilikilik anlay kendisinden toplumsal bir dzenin inkiaf edecei zeminden yoksundur. Bu yenilikilerin nasl bir sosyal snfa dayand, ne kadar etkin olduu ve btnsel olarak ne kadar yeniliki olduklar tartma gtrr bir mahiyet tamaktadr. Yani tekil kiilerden oluan, bir ekol
108 Umran TEMMUZ 2012

durumuna gelebilmesi iin asgari kurumsallktan yoksun olan, zellikle modern ncesi keyfi sekilerle seilmi bir iddia olarak kalmaktadr. Modern ncesi yeniliki dnrlerin otantik dnceleri, gerekten Eliakn Yeniliki kavramna tekabl ettii sorunludur. Baka bir noktada bu dnrler zerinde bilimsel almalar yeterli deildir. zellikle Snni kaynaklardan derledii, Snnilik ncesi mezheplerin deerlendirilmesi iin yeteri kadar kaynak yoktur. Sadece Snni kaynaklar bunlar yeriyor ve eletiriyor o zaman bunlar Yeniliki ve ileridir dncesinde kald grlmektedir Eliakn. Bu da bir tez veya sentez olmaktan ziyade antitez (yani tepkisel) bir gr olarak kalmaktadr. Btn bunlar Yenilikiliin kapsam altna dhil etsek bile bu dnrlerin seilmesi keyfilikle maluldr. nk bu dnrlerin etkileri herhangi reel bir zemine dayanmamaktadr. Baka bir ifadeyle, Yeniliki bir damarn var olduunu syleyebilecek yeterli materyale sahip deiliz. Yeniliki bir dnce gerek dnr noktasnda, gerek ekol (mezhep) noktasnda gerek kurumlar noktasnda ve gerekse toplumsal, siyasal, iktisadi formasyon noktasnda reel bir younlama yaamamtr. En fazla tarihte gereklemi tikel grnmler ve tekil gereklikler olarak ele alabiliriz bu dnrleri. Bu noktada gerek bu dnrleri ve gerekse bu dnrlerin rettikleri dnceleri mahiyet asndan bir deerlendirmeye

tabi tutamayz. 1400 yllk bir tarihte 80 kiinin var olmas salt dnrler olarak baklsa bile, hibir ey mesabesindedir. Yine kurumsallamann olmamas da bu hilii artrmaktadr. Yenilikilii tayacak reel bir kltrel zeminin mevcut olmamas Eliakn iddialarn zaafa uratmaktadr. Byle kltrel bir zeminin asgari gereklii olmadna gre bir muhalefetten bahsetmek te pek inandrc ve ilmi grnmemektedir. Oysa Batda filozoflardan dnrlere, gazeteden matbaaya, niversiteden akademilere vs. yaylan kltrel bir gereklik sz konusu olmutur. Batnn inkiaf etmesinde fiziksel, dnsel ve iktisadi pek ok neden sz konusudur. Eliakn grleri bu noktada basit bir analojiden, indirgemecilikten ve keyfilikten teye gitmemekte ve kuramsal bir temele, teorik bir snamaya dayanmamaktadr. Ayrca Eliak pek ok dnr kendi grleri balamnda adeta karikatrize etmekte ve dnrleri hak ettikleri derinlikle analiz etmemektedir (Cabiri, M. kbal, Begovi rneinde olduu gibi). Bylece bu dnrlerin gerek deerleri ve ilmi konumlar heba edilmektedir. 3- Eliak ilerlemeci ve yeniliki bir gr savunmaktadr. Bu noktada yeniliki grlerle, tasavvur ettii basit paylamc ve eitliki ekonomi-politik anlay arasnda ciddi tezatlarn olduu muhakkaktr. Baka bir ifadeyle yenilikiliin art- lazm olan toplumsal, siyasal ve ekonomik zemini olumsuz-


lamaktadr. Meseleye ilmi ve ampirik bir cepheden baknca zellikle AKPnin liberal politikalar yenilikiliin tezahrleriyle elimemektedir. nk dindar bir burjuvann (daha dorusu zenginler snf) olumas halinde aklc dn, yeniliki zihniyet kurumsallar ve yeniliki akm, sermayenin yaratt elikiler nedeniyle toplumsallama imknna kavuabilir. Oysa Eliak toplumsal realitenin verdii imknlar yadsyarak olgularla hareket etmiyor ve AKPyi tepkisel bir noktada mahkm ediyor. Bylece Eliak ilkel komnizm formatndan teye gidememi oluyor. Sermaye temerkzne iddetle kar kan ve ihtiyatan fazlasn datmay neren Eliak ilkel komnizmin basit paylamc modelini aamamakta ve retimin doann nesnel artlarna bal olduu, paylamn retimin nesnel koullarndan kopmam halde ekillendii bir toplumsal zeminden konumaktadr. Bu ekonomi-politik grler, ihtiyacn henz nesnesinden kopup soyutlanp rasyonellemedii ve retimin, paylamn ve tketimin ayn olduu ve art deerin veya sermaye birikiminin sz konusu olmad toplumsal bir olguya aittir. lkel komnizm mantyla, ileri sanayi toplumlarnda oluabilecek dnceleri savunmak ve yine buradan sosyalist bir toplum kurmak mmkn deildir. Tekraren denebilir ki Eliak, Osmanl sosyalistlerinin ve slmclarnn sathiliini aamam ve onlarn ilkel

hsan Eliak

Eliakta namaz maddi bir deer retmeye balanmakta ve kullanm, paylam deeri olmayan bir ibadet yadsnmaktadr. Dier ibadetler iin de durum budur. Eliak dier sistemleri monist olarak sularken kendisi de; slmn ibadetler ynn (ahlakn ve itikadn) ve bir anlamda metafiziini maddi (ekonomi-politik) temelle aklarken ayn hataya dmektedir.

komnizme benzer tasavvurlarndan teye gidememitir. Ayrca Eliak, Marksist teorilerin tarihsel, kuramsal, olgusal ve sosyal temellerini anlayamam ve Marksist tezlerin grece bilimsel ve rasyonel karakterini zmseyip deerlendirememi yine romantik bir eklektizme saplanmtr. 4- Eliak 19. yzyl bilimciliinde kalm grnmektedir. Aydnlanmann iyimser ilerlemeciliinde saplanp kalan Eliak 20. yzyln balarndan balayp bu yzyla kadar derinleen modernizm, Marksizm, akl, yap vs. eletirilerinin ok gerilerindedir ve hatta bunlardan habersiz gibidir. zellikle akln eletirisi bu yzylda ok gl bir sesle dile getirilmi ve akln arasal bir akla dnerek nasl totaliterletii, otoriterletii ve korkun zulmlere yol at analizleri yaplmtr. Eliakn aklnn temyizi olmad iin nasl bir hal alaca da belirsizdir. Eliakn yeniliki aklnn kurumsal bir somutluu, tarihsel bir gereklii olmad ve bu akl muhtemel anakronizmlerle malul olduu, teorik, kavramsal ynnn zayf olduu iin

(hatta hi olmamas nedeniyle) nasl bir olguya tekabl ettii ve nasl bir gereklie tekabl edecei ak deildir. slm akl batda ortaya kan akl gibi olmaz diyen bir dncenin ve iddiann iyimserliinden baka elimizde hibir enstrmanmz bulunmadna gre bundan msebbip Eliakn yeniliki aklnn ilmi olduu sylenemez. Yeniliki akl hibir zaman toplumsallamadna gre onun iktidarnn Batdakine benzemeyeceinin de garantisi yoktur. Kald ki Mutezilenin iktidar olduu ksa bir zaman diliminde akln nasl zulm mekanizmasna dnd (mihne hadisesi) bilinmektedir. Mutezile tecrbesi, yanllamada ve dorulamada yeterli enstrman salamasa bile akln nasl otoriterletii, arasal akla dnt fikrinde bize bir intiba verebilir. Fakat Eliak bu meseleleri problem etmemektedir. Eliak yeniliin veya yenilikiliin zsel olarak iyiye tekabln savlamaktadr ki bunun ne kadar gereki olduu da tartlr. Ayrca bilimi, teknolojiyi kltrle, ahlakla ayrtran klasik slmc dnrler ile ayn basitlie dmektedir. Batnn
Umran TEMMUZ 2012 109

KRTK
ilmini, tekniini alalm; ahlakn, kltrn almayalm diyen yzeysel bir bak asndan da ileriye gidememitir. 5- Eliakn, dini ve eriat yorumlarken bu kadar net ve serbest davranmasnn nasl bir usule (metot, yntem) dayandnn ilmi bir cevab yoktur. Bir usul ortaya koyamayan Eliak aslnda tepkisel kalmaktadr. Oysa kbal ve Fazlurrahman da dhil yeniliki olarak addettii hibir dnr iin iinden (lfzen bile olsa) byle kolay kamamlardr. Eliak kendine mahsus okumasyla bu dnrlerin bunu yaptn sylese de bunlar sadece Eliaka ait indirgemeci okuma tarzlardr ve zahiren bu dnrlerin bu kadar net olduu sylenemez. Makasd- eria, maslahat gibi kavramlarla bu tema Eliak tarafndan srekli ilenerek ne karlmtr. eriat niye tarihseldir de ahlak ve adalet niye tarih stdr bunun da bir cevab yoktur. nk hem ahlakn, hem adaletin ve hatta inancn bile bu zaviyeden baklnca tarihsel olabileceine dair veriler vardr. eriat ile inancn (dinin), ahlakn, adaletin vb. gibi olgularn farkllnn hem usul hem de ayrm net deildir. Bu gibi olgularla eriat bir kdn iki yzn andrmaktadr, ayr addedilmeleri yle zannedildii gibi kolay deildir. Dier taraftan mesaj ile aracn o kadar net bir farkllk tamad ciddi tezlerle ele alnmaktadr. Bunlar grmemek mmkn deildir. Bir rnekle aklayacak olursak Eliakn yenilikilerin
110 Umran TEMMUZ 2012

en nemlileri ve belki en ilerileri olarak kabul ettii M. kbal bile naslar ile modern alg arasndaki elikiyi yle kolay halledememitir. Mirasta kz kardein bir, erkein iki almas durumunyla ilgili kbal yle diyor: im yanyor ve gnlm elvermiyor ama ayet byle buyuruyor, ben ne yapabilirim? Ve yle diyor: Bende kederliyim kadnlarn ektikleri cefadan, Ama yle mkil ki mesele, halline imkn bulamam4 diyerek nasl ikileme dtn ve yle bu meselelerde net davranamadn itiraf ediyor. eriat (nass) kolay bir ekilde yorumla(ya) mayan kbale ramen Eliak naslar tarihsel addedebiliyor ve bu konuda daha rahat, net ve serbest davranabiliyor. Ancak dayand usuln ilmilii, tutarll ve derinlii ok phelidir. Eliakn grlerinin tutarszl ve tepkisellii Cabirinin tezlerini dorular mahiyette. Cabiriye gre slm dnyasndaki btn hareketlerin (ister Marksist, liberal, slmc, dini, muhafazakr olsun) hemen hepsi selefilikle maluldr. Kendilerine bir altna ve asr-saadet yaratm olan btn bu hareketler; ayn ekilde anakronik, indirgemeci ve salt nakilcidir. Bu noktada Eliaka bakacak olursak, kendi fikrine destek olacak ayet ve hadisleri hibir tevile ve rafine szgecine bavurmadan, zahiren naklederken (adeta sralarken), kendi dncesini desteklemeyen ayet ve hadisleri tefsir ve tevil etmekte ve bunlar zahiri anlayp yorumlayanlar da; statkoculukla, gelenekselcilikle

ve yenilie kar kmakla sulamaktadr. Bu noktada kendi selefiliini oluturan ve nasl bir usule dayand ak olmayan Eliakn, itihat, yeniliki, aklc ve tarihsel tecrbeyi dikkate alma iddialar da retorik ve elikiden baka bir ey ifade etmemektedir ve selefiliin en yzeyselliiyle malul grnmektedir. 6- slmn Yenilikileri teziyle Eliak, slm tarihindeki her yapy tarihselci bir okumaya tabi tutuyor. Bylece her trl zcl yadsyan ve bu dini yaplarn dinin zyle kaimliini datan Eliak, byk anlatlarn dine olan referanslarnn, dinin kendisi olmadn ileri sryor. Mmkn okumalar olarak grd bu byk anlatlar yadsrken Eliak, aslnda tekrar byk anlatya dnyor. Bu dn de tarihte pek baarl olduu sylenemeyecek olan ve tamda totaliterlie (hatta faizme) dnen OrtodoksMarksizm (sosyalizm) zerinden ve Marksist-sosyalist bir dille yapyor. Burada ilgin olan, bu dini yaplarn dinsel meruiyeti sorunsallatrlrken (sorgulanrken), kendi byk anlatsna dinsel bir meruiyet zemini aramas ve kendi dncelerini dinle temellendirmeye almasdr. Oysa burada en nemli sorun, bu kadar tarihsellik iinde ve tarihsel olana, dini bir temel nasl bulunabileceidir. Bylece kendi topyasna tarih-st bir alan oluturan Eliak tam da eletirdii yaplarla aynileiyor. Gerek Snni saltanat/hilafet nazariyesinin ve gerekse ii ima-


met inancnn dinsel temellerini yadsyan Eliak yine kendi siyasal ierimli (siyasal alann tanzimi iin ileri srd grlere) ortak iyi, adalet devleti, gibi (muhtemel tarihselliklerine ramen) ekonomi-politik tezlerini dinsel bir zeminde ina etmekten ekinmiyor. Bylece yeni bir dinsel sylemle bu tezler zerinden yeni kutsallk alanlar kuruyor. Oysa Snni saltanat ve ii imamet gibi kavram ve olgular ne kadar kutsal d fenomenlerse (dinsel meruiyetleri gerekte yoksa), ortak iyi, adalet devleti gibi olgu ve kavramlar da o kadar dinsel meruiyeti sorgulanabilecek tarihsel fenomenlerdir. Baka bir deyile hsan Eliakn analiz mantnn dizelgesi(!) bu kavramlarn da dinsel temellerini yadsmay kanlmaz klmaktadr. hsan Eliak, itikat (melekler, cin, mucize vs.) ve ibadetleri bir ekilde tarihsel addediyor ve bunlar ekonomi-politik ve maddi boyuttan okuyup deerlendirerek kutsal ve batini (manevi) boyuttan arndryor. te taraftan emek, ekmek, deer retmek, art-deer gibi kavram ve olgular kutsal bir mahiyete brndryor ve dinsel bir mistiklii hatrlatan ifadelerle ne karp vyor. Bu da elikinin yeni bir boyutu, mistifikasyonun baka bir tezahrdr. Tpk dini ilga eden rejimlerin ve ulus devlet mantnn yapt gibi bir durum sz konusudur. Nasl ki modern ulus devlet dini, dini ritelleri, dini sembolleri tasfiye etmi ama onlarn yerine baka eyler ikame etmekten geri kalmamsa ve bu ikame ettii sembolleri, kurum ve trenleri kutsallatrmsa Eliak ta aynsn yapmaktadr. Baka bir deyile ulus devletlerde, nasl ki caminin yerine okul gemise, dinsel ritellerin yerini ulusal trenler almsa, toprak (vatan), ulus, bayrak, meclis gibi olgu ve kavramlar pekok dinsel kurum, olgu ve kavramn yerine ikame edilmise ve bunlar kutsallkla ilintili bir dille, anlayla idame ettirilmeye balanmsa, Eliakn modern dinsel yorumlar da ayn eyi yapmaktadr. Bu aslnda modern ideolojilerin ve modernlemenin alamayan sorunlardr ve Eliakn slmi sosyalizmi btn bu olumsuzluklarla maluldr. Emek, ekmek, deer retmek, art deer, i, ii gibi son derece rasyonel, retim ilikilerine bal ve sekler kavram ve olgularn kutsallatrlp rasyonel ve teknik zeminlerinden koparlmas yeni bir mistik sylemin ina edilmesidir aslnda. Namaz, oru, kurban gibi ibadetlerin manevi boyutu yoksanrken, emek, i, art deer retmek gibi kavram ve olgularn maneviletirilmesi ve mistikletirilmesi romantik bir tepkinin tezahrleri olsa gerek. Oysa bunlar kutsal ve mucizev yan bulunmayan ve eitlik gibi rasyonel, beeri faaliyetler olarak retilmi, gayet bu dnyada olan (olmas gereken) kavram ve olgulardr. Ancak btn bunlara ramen Eliak kendi tarihsel konumunu mutlaklatrp; tarih-st bir alan oluturuyor. slm sosyalizmi denebilecek ekonomi-politik anlayn mut-

hsan Eliak

laklatrarak, dier kavram ve olgularla birlikte yeni mitler veya en iyimser deyimle yeni ideolojiler retiyor ve yeni kutsallklar ina ederek yanl ve arptlm bilinler oluturuyor. 7- Buraya kadar yazda hl u huzursuzluun, endienin giderilemedii sylenebilir: O da hsan Eliakn tezlerinin slmi olup olmad. Gerekten de Eliakta slmi olan nedir ve bu kavram ve olgular savunmak iin slma gerek var mdr? Baka bir deyile bunlar savunmak iin (zgrlk, eitlik, paylam, sosyal adalet vs.) bir insann niin Mslman olaca net deildir. Nitekim bu kavram ve olgular savunan, dillendiren; daha iyi rgtlenmi gruplar ve oluumlar varken, daha deneyimli ve kurumsal (ve kuramsal ynden gl, sistematik) olarak daha derin yaplar sz konusu iken, Mslmanlk orijinli bir k yapmann ve bir hareket balatmann gerei ve mant nedir? Pekl, bir sosyalist (solcu da denilebilir) olarak ta ve Mslman olmaya gerek duymadan bu haklar savunulabilir, hem de daha iyi ve daha gelimi bir dille, teknik ve tecrbeyle. Niin Mslman olmakta ve slmda srar ediliyor? Bunun muhtemel nedenleri arasnda, smrye maruz kalan halkn Mslman olmas ve yine Mslmanln duyarl alg yaratan etkenlerin en banda gelmesidir. Dier bir deyile Mslmanln hl dinamik bir unsur olarak halkn zerinde etkili olmasdr.
Umran TEMMUZ 2012 111

KRTK
te taraftan bu halk slm zerinden uyutuluyor grnn Eliak iin muhkem bir gereklik tamasdr. Yani bu din hem halkn afyonu noktasnda, hem de halk uyandracak, iyiletirecek bir noktada duruyor. Eer bu dinin ve bu dinin kltrel uzamnn kodlaryla, halka ulalabilinirse; halk bu iletiim zemininde ve anlam mbadelesinde ayaa kaldrlabilir, uyandrlabilir ve yeniden dinamik klnabilir. Hedef kitleye uygun bir iletiim koduyla mesajlar vermek ve yine halkn anlad bir dil ile onlara ulamak sonu alma bakmndan verimli bir strateji olmu olur. Burada Mslman halk ve slm veri kabul edilip, din bir anlamda arasallatrlarak yeni bir ekonomi-politik kurma frsat douyor. Dier bir neden de dini grmezlikten gelen sosyalist hareketlerin baarsz olmasdr. Bu da aslnda bu hareketlerin eksikliklerinden kaynaklanmaktadr. Yani din olmaynca bu hareketler insann btnln kuatamamaktadrlar ve dinin doldurduu alan ikna edici bir ekilde dolduramamaktadrlar. yleyse Eliaka gre, slm bu iki alana da cevap vermektedir. slmn dnyaya dnk ynyle, ahirete ve maneviyata dnk yn bir btn olarak alnrsa bu kavram ve olgular tam olarak talep edilmi olur. Ancak sorun tam da burada cereyan etmektedir. nk Eliak slmn manevi ynn ekonomi-politik bir okumaya tabi tutmakta ve bu ynn mstakil gerekliini,
112 Umran TEMMUZ 2012

kendiliini salt maddi nanslara indirgemektedir ve bylece ortada manevi bir yn kalmamaktadr. Szgelimi ibadetler daha maddi ve daha toplumsal boyutlarla aklanmakta ve kimi zaman retim ilikilerine kimi zamanda politik olgu ve kavramlara eklemlenmektedirler. Kurban ilkel dnemin toplumsal formasyonuyla ilikilendirilmekte ve yine kurban salt toplumsal yardmlamann zahiri grntsyle eitlenmektedir. Doal olarak ta kurbann psikolojik, teolojik ve ontolojik yn ve derinlii es geilmekte ve kurban gayet pozitivist bir yaklamla salt dnyeviletirilmektedir. Oysa byle basit ve indirgemeci (tek ynl) bir kurban yorumunun yaplamayaca -birazKierkegaard okumas yaplnca grlecektir. Kierkegaardn bu yorumu (brahimin shak kurban etmek iin yaad ontolojik/teolojik/psikolojik gerilim veya tecrbe ettii isel sknt, yaad insani trajedi) kurban meselesinin salt ekonomipolitikle aklanamayacak derinliini de ortaya koyar. Yine Eliakta namaz maddi bir deer retmeye balanmakta ve kullanm, paylam deeri olmayan bir ibadet yadsnmaktadr. Dier ibadetler iin de durum budur. Eliak dier sistemleri monist olarak sularken kendisi de; slmn ibadetler ynn (ahlakn ve itikadn) ve bir anlamda metafiziini maddi (ekonomi-politik) temelle aklarken ayn hataya dmektedir. badetlerin dalizmini iptal eden ve ibadetleri tek ynl bir anla-

mayla konumlandran Eliakn slmilii de bylece tartma gtrr bir mahiyet almaktadr. Eliak ibadetlerin dalizmi ile oluturduu mcadeleyi btnletirememektedir. Tevhit, cemaat, mabet gibi kavram ve olgular ar ekonomi-politik zemin ile ilgili ele alnmakta ve bunlarn manevi yn hem ihmal edilmekte hem kmsenmektedir. slm dininin batini yn (ibadetlerin, ahlakn, hukukun dalizminin) ile zahiri yn bir btnsellikte grlp, toplumsal, siyasi ve ekonomik mcadele (hak, eitlik, adalet, paylam gibi) ile btnletirilememekte ve slm tek ynl okumaya tabi tutularak yukardaki phelere(!) meruiyet kazandrlmaktadr. Namazn (batini ynyle) olmad bir paylam ne kadar merudur ve bir Mslman tarafndan ne kadar talep edilebilir bir dinsel btnle sahiptir? sorusu meru bir soru olarak kabul edilse gerek. Hakeza paylamayan bir Mslmann namaznn ne kadar sahih olduu da mutlak/kati bir ekilde sorulabilir? Egzistansiyal, ruhsal veya ontolojik sorunlarn nemsizletii, insann nereden gelip nereye gittiinin cevabnn verilmedii ve dinin btn bu boyutlarnn tarihsel addedildii bir din yorumu ve bundan nai ekillenmi bir ekonomipolitik Mslmann hangi yarasna merhem olabilir vs. Oysa Begovi dalizmi kabul etmenin ve bu dalizmi amann isminin slm olduunu yazmaktadr. Yine Begovie gre bu dalizm slmi tecrbede hayatn kabu-


l ile almtr. nk hayatta (hayatn tecrbe edilmesinde) byle bir ikilik elikisiz ve atmadan birlemekte, insicama ulamakta ve insan bu dalizmin farkna bile varmamaktadr. te bu noktada Begovi Dou ve Bat Arasnda slm kitabnn birinci ksmnda dinin (maneviyatn/religion) kendiliini, hakikatini, zati gerekliini ispata alr. Kurban kesen insann (buna insann kurban edilmesi de dahildir), potlata art deeri tahrip eden iptidainin, pek ok dinsel ritele vecd ile katlan insanlarn; Marksn reten, Darwinin zoolojik kkenli ve Adam Smithin ekonomik insanyla nasl bir ilgisi ve ilikisi olabileceini sorunsallatrr ve bunlarn ekonomi-politik saikle, zoolojiyle aklanamayacan adeta ilan eder. Eliakn bu noktalar anlad ve soukkanllkla deerlendirdii pek sylenemez. Madem her ey maddi, ekonomi-politik merkezli ve dinin manevi ynnn gereklii, kendilii yoksa ve din (slm) manevi ynyle (ibadetlerin dalizmiyle) bu ekonomipolitik bakaldrya katk salamayacaksa veya dinin manevi ynnn bu hareketlerde yeri yoksa, bu hareketlere niin slm denilecei phesi doal grnmektedir. slmn batini vehesi (ibadetler, inanlar) ile ekonomi-politiin tanzimini zt kategoriler olarak telakki etmenin ve batini ynleri maddi, ekonomi-politik noktay nazarndan tevil etmenin meruiyeti slm asndan sorunlu grnmektedir. Eliakn slmn yeniliki dnrleri olarak isimlendirdii hibir dnr (baz marjinaller dnda) batini yn byle alt-yapnn rn telakki etmemitir. Eliakn tezlerine biraz daha yakndan bakldnda, bu tezlerdeki dinsel retorik biraz aralandnda, bu grlerin satr aralarna inildiinde; din diye bir eyin kalmad, dine olan vurgunun (dinsel sylemin) retorik ve arasal olduu ve gayet dnyevi bir olgunun sz konusu edildii grlecektir.
Kaynaka: R. Eliak hsan, slmn Yenilikileri, Sylem Yaynlar, 2001 Mays, (cilt 1, 2, 3). R. Eliak hsan, Adalet Devleti, Bak Yaynlar, 2003 ubat. R. Eliak hsan, Mlk Yazlar, na Yaynlar, 2011 Mays. R. Eliak hsan, Kurna Giri, na Yaynlar, 2011. R. Eliak hsan, lk Mesajlar, na Yaynlar, 2011. Kerim Sadi (A. Cerraholu), Trkiyede Sosyalizm Tarihine Katk, letiim Yaynlar, 1994 Nisan. M. A. Cabiri, Kltrel Mirasmz ve Biz, Kitabevi, 2001 Aralk. Sencer Divitiolu, Asya retim Tarz ve Osmanl Toplumu, Trkiye Bankas Yaynlar, 2010. Aliya zzetbegovi, Dou Bat Arasnda slm, Yarn Yaynlar, 2011 Mays, ev: Salih aban. Karl Marks-Friedrich Engels, Siyaset ve Felsefe, nc Kitabevi, 1978 Nisan, ev: Tekta Aaolu. Mustafa ztrk, Kurn, Tefsir ve Usl zerine, Ankara Okulu Yaynlar, 2011 ubat. Ltfi Sunar, Marks ve Weberde Dou Toplumlar, Ayrnt Yaynlar, 2012. smet zel, Mesele, dam Yaynlar, 3. Bask, 1988 Kasm. Birikim Dergisi, ubat 2010, Say: 250 (Sol ve lahiyat dosyas) Dipnotlar 1 Yldzdan sonra olan bu parantez dipnota dlecek slm ile sosyalizmi uzlatrma giriimlerinde, zellikle 60l yllarla birlikte niteliksel boyutlarda ciddi ilerlemeler kaydedildii sylenebilir. Bu yllarda slm corafyasnn eitli blgelerinde sosyalizme yaklam

hsan Eliak

2 3 4

daha bilinli olmu ve Mslman dnrlerin Sosyalizme vukufiyeti daha bilgisel, bilimsel seviyede kendini gstermi, sosyalizm eletirileri kavramsal ve teorik mahiyete doru evirilmitir. Bu noktada artk Mslman entelekteller felsefenin ve sosyal bilimlerin dilini kullanmaya balamlar ve zellikle salt-teolojik (kelami/fkhi) bir dil kullanmaktan kanmlardr. Osmanl slmclarnn hatta Osmanl sosyalistlerinin, sosyalizme ve komnizme olan ilkel baklarna ve sosyalizm ve komnizm konusunda ilmi olmayan birikimlerine karn, 1960l yllarda bu konular daha kuramsal ve daha bilimsel dzlemde ele alnd. slm dnyasndaki slmc dnrlerin ou sol/sosyalist kanattan geliyorlard ve ada nazariyelere ileri derecede ainaydlar, ancak Trkiyedeki Mslman entelekteller iin byle ciddi bir gelimenin ve birikimin olduu sylenemez. eitli politik nedenlerden ve tercihlerinden dolay Trkiye slmcl bu yllarda da sa/ muhafazakr (milliyeti, mukaddesat) tonda kendini gstermi, Sosyalizm ve slm zerine bilimsel, teorik ve kavramsal tezler gelitirip ileri sr(e) memilerdir ve daha ok duygusal, tepkisel boyutta kalmlardr. Trkiye slmclar, sosyalizmin mevzu bahis ettii meselelerin slmda bulunduunu (eitlik, paylam gibi) naif bir ekilde ileri srmler ancak bu kavram ve meselelerin teorik, ekonomi-politik, sosyo-kltrel ve tarihi balamlar zerinde hi durmayarak romantik tepkilerden teye geememilerdir. slm dnyasndaki dier lkelerde slmc entelektel durum byle ileri seviyedeyken, bunun aksine Trkiyede bu tartmalar epey ge evirilmi olup, bugn Birikim dergisinde sol-ilahiyat tartmalar da hem bu ge kalmlkla malul hem de 1960l yllarda retilen dnceleri (slm-sosyalizm noktasnda) henz aamam grnmektedir. Birikim evresinin ve bu konuda onlara rehberlik eden slmc zevatn en byk zaaflar, slm ilim geleneine ve slmn tarihsel tecrbesine vakf ol(a) mamalar ve slm konusunda gerek bilgi seviyesinde yetersiz kalmalar ve gerekse slm kltr uzamna yabanc olmalardr. Bu mesele ayr bir yaznn ve almann konusu olacak genilikte olduu iin burada sadece hatrlamaya matuf olarak deinilmitir hsan Eliak, slmn Yenilikileri, c.1, s. 11. hsan Eliak, Mlk Yazlar, s. 206. smet zel, Mesele, s. 42.

Umran TEMMUZ 2012 113

Fethi Ahmet Polat: Kurnn Ana Gayesi Hidayettir.

Ali TEMZ
M. Sait imekin Hayat Kayna Kuran Tefsiri (2012) adl eseri Beyan Yaynlar arasndan kt ve -zl, nitelikli yorumlaryla- okuyucunun ilgisine sunuldu. Tefsirin editrln yapan Fethi Ahmet Polatla hem bu tefsiri hem de genel olarak Trkedeki tefsirleri konutuk.

M.

Sait imek hocann hazrlad Hayat Kayna Kurn Tefsirine ne tr bir katkda bulundunuz? Sayn hocamn tefsirine elbette baz katklarm oldu; ancak bu katklar, tefsirin temel mecrasn deitirecek ya da varolan muhtevay ciddi anlamda zenginletirecek katklar olarak dnlmemelidir. Sadece bir rencinin, hocasnn fikirlerine ynelik neriler trnden mtevaz katklar olarak grlmelidir. Mamafih tefsirin yazm srecinden neredilmesi aamasna kadar benim de iin bulunduum eitli aamalardan bahsetmek istiyorum. Bunu, biraz da hoca-talebe ilikilerine bir rneklik tekil etmesi iin yapyorum. ncelikle tefsirin yazm srecinden sz etmek gerekir kanaatimce. Hocamz bu tefsiri ksa bir sre ierisinde yazm deildir; on yl akn bir sredir bu tefsir zerinde alyordu. Hocann almalarnn sekteye urad, gerek kendisinin gerekse yaknlarnn salk sorunlar sebebiyle uzunca

bir dnem hocann tefsiriyle hi ilgilenemedii de olmutur. Hatta yazd blmlerin bir ksm bu srete kaybolmutur; bundan dolay tefsirin baz blmlerini yeniden kaleme almak durumunda kaldn biliyorum. yle ki bu durum bir sre sonra hocay, elini abuk tutmaya ve baz blmleri fazla uzatmadan muhtasar bir ekilde yazmaya da sevk etmitir. Bu sebeple okuyucu, tefsirde bazen bekledii genilikte aklamalar bulamayabilir. Elbette bu sre, tefsir yazm asndan birok zorluu da beraberinde getirdi; nk tefsir dediinizde ok geni bir meguliyet sahasndan bahsediyorsunuz. Be ciltlik bir eserin ksa olmayan bir zaman diliminde yazlm olmas, i btnl korumay gletirir. Bu sebeple hocamz mteaddit defalar tefsirini yeniden okumu, bilinenden farkl yorumlarn evresindekilerle paylam, kimi zaman nceki grlerinden dnd olmutur. Hocamzn srekli olarak fikirlerini, benim de iinde bulunduum talebe gruplary-

la paylamas, kimi zaman eitli grleri aratrmamz iin bizlere grevler vermesi, resm dersler dnda uzun yllar sren zel tefsir dersleri de Hayat Kayna Kurn Tefsirinin oluumunda nemli unsurlar olarak grlmelidir. Tefsir dersleri dnda uzunca bir sredir hocamzla birlikte devam ettiimiz daha baka zel ilm meclislerimiz de olmutur. Hususen yesi olduumuz BLKAD (Bilgi, Kltr, letiim ve Aratrma Dernei) ats altnda her Sal akam yaplan toplantlarn mutfak ksmnda Konyann ilim camiasndan deerli entelektellerle yaptmz mterek okumalardan, ahsen byk kazanmlarm olduu gibi hocamzn grlerinin tartlmasna, sorgulanp salamasnn yaplmasna katklar salamtr. bu srelerin tamamna yaknnda hocamla birlikteydim. Tm bu srelerde kendisiyle gnar fikir alverilerimiz oldu. Sait hocamz yakndan tanyanlar bilir; karsndakinin grlerine nem veren

114 Umran TEMMUZ 2012


ve salam gerekelere dayanan fikirlere hayat hakk tanyan, o fikirlerden benimsediklerini eserlerinde kullanan bir ilim adamdr. Bu erevede benim de Hayat Kayna Kurn Tefsirine katklarm olmutur sanrm. Tefsire bir baka adan yaptmz katk, eserin Beyan Yaynlar arasnda kacak olmasndan sonraki srete verdiimiz teknik destek olmutur. Kitabn Fethi Ahmet dizayn, yazmda dikkat edilPolat mesi gereken hususlar, ayet metinlerinin gzden geirilmesi, meallerin kontrol edilEsefle belirtmek isterim ki mesi, tefsir metninin yazm cumhuriyetin ilanndan bugkurallar ve imla asndan ne, lkemizde Kurnn terkontrol gibi okuyucunun cme ve tefsirinde Elmallnn ilk elde dikkat edecei konuHak Dini Kurn Dili henz alarla ilgili eitli mdahalelelamamtr. Trkiyede bugne rim ve nerilerim de oldu. kadar pek ok Kurn meali Tabiatyla bunlarn bir ksm basld. Bu meallerin bir ksm, hocam tarafndan kabul zgn almalar niteliinde. grd ve dikkate alnd, bir Baz mealler ise Batda yahut ksm ise deerlendirilmedi. slm dnyasnn bir baka Hocamn tefsirine yapblgesinde yaplm almatm katklarn sonuncusu, lardan etkilenmi meallerdir. muhtevayla ilgili sunmu Baz mealler ise aslnda tefsir olduum neriler ve getirolarak kaleme alnan eserlerin mi olduum eletirilerdir. meal ksmlardr. Buradaki eletiri kelimesini ltfen menfi anlamda almayalm. Bana gre tefsirin ok fazla gndeme gelmez. zellikle nemli bir ksm, benim de savunduum grlerden oluu- tefsirini yazd dnemde una yor; ancak elbette katlmadm ok ahit oldum: Hocamn kafayahut nerdiim ekliyle tefsire snda hemen her gn ayr bir alnmas durumunda daha uygun problem olurdu ve bazen sadece olacan dndm yerler o konuyu paylamak iin odamolmutur. Buralar da son derece z terif ederdi. Teknik dzeyde ak bir dille hocamzla tart- olduu gibi muhteva asndan da tk. Bu tartmalar mnasebetiyle hocam, kendisinden farkl dnhocamla hemen her gn bir araya dm meselelerin bir ksmnda gelmiizdir; zaten hocamzn soh- nerilerimi dikkate ald, bir ksmbetlerinde lzumsuz konular pek na ise tefsirinde yer vermedi.

Fethi Ahmet Polat

Trkiyede Kurn zerine yaplan almalar yeterli buluyor musunuz? Bu cevaba akl banda hi kimsenin evet diyemeyecei ortada; ancak Trkiyede Kurn zerine yaplan almalardan bir nebze de olsa bahsetmeden vereceimiz cevabn bir anlam olmaz. Sait hocamzn tefsirinin oturduu tarihsel arka plan ve anlamsal ereveyi tespit asndan da bu bilgilerin nemli olduunu dnyorum. zellikle Cumhuriyet Trkiyesinde Kurn ve tefsir almalar dediimizde Kurnn Trkeletirme abalar akla gelir. Dorusu Kurnn Trkeye tercme edilmesinin tarihi olduka eskidir; fakat ttihat sylemin devlette sz sahibi olmasndan sonra Trke Kurn ve Trke tefsir almalar hz kazanmtr. Bu da bize Trkiyedeki meal almalarnn siyas konjonktrden bamsz gelimediini gsteriyor. ttihat ve Terakki hareketinin Trklk ve Trkecilik konusundaki hassasiyetleri, dinin kutsal metinleri de dhil ellerinin uzand her alan Trkletirmek ve Trkeletirmek sevdasna dmelerine yol amtr. Bu meyanda resm yollarla Elmall Hamdi Yazrdan Kurn tercme ve tefsir etmesinin talep edilmesi, Cumhuriyetin ilk yllarna dair Kurn ile ilgili en nemli din alma olarak grlebilir. Esefle belirtmek isterim ki cumhuriyetin ilanndan bugne, lkemizde Kurnn tercme ve
Umran TEMMUZ 2012 115

Trkiyeli Mslmanlarn son dnemde Kurn metni ile dolaysz bir ekilde bulumasnda en byk pay, Msrl mtefekkirlere aittir. zellikle tefsir sahasnda iki isme; Muhammed Abduh ve Seyyid Kutuba iaret etmezsek sreci asla doru okumu olmayz. Bu iki ismin yanna eklenmesi gereken bir baka isim de Pakistanl Ebul-Al el-Mevduddir. Sait hocann tefsirinde bu ismin fikirlerinin son derece etkili olduunu grdm. zellikle Abduh, kanaatimce, tefsirin fikr adan ana omurgasn oluturan fikirlere yn veren isimdir; ancak hocamz tefsirinde bu omurgann zerine ahsi birikimiyle ok ey katmtr.
tefsirinde Elmallnn Hak Dini Kurn Dili henz alamamtr. Trkiyede bugne kadar pek ok Kurn meali basld. Bu meallerin bir ksm, zgn almalar niteliinde. Baz mealler ise Batda yahut slm dnyasnn bir baka blgesinde yaplm almalardan etkilenmi meallerdir. Baz mealler ise aslnda tefsir olarak kaleme alnan eserlerin meal ksmlardr. Kurn ve tefsir sahasndaki almalarda devletin tepeden inmeci tavrlarla ynlendirici olma abalar Trkiyede etkili olsa da zamanla iler farkl bir mecraya akmtr. Din almalarda statkonn belirleyici rol zamanla azalm, sivil almalar hz kazanmtr. Din almalarn resm sylemlerin glgesinden kurtulmasyla Kurn ve tefsir almalarnn da rengi deimi, Trkiyedeki Kurn almalarnn amac ve yntemine dair her mahfilde ciddi sorgulamalar yaplmtr. Hayat Kayna Kurn Tefsirinin de byle bir sre erisinde ekillenen sivil bir tefsir almas olduunu vurgulayalm.
116 Umran TEMMUZ 2012

Trkiyede Kurnla ilgili almalar, ounlukla Osmanldan bu yana devam eden geleneksel eitim erevesinde yrtlmekte iken 50li yllarla birlikte solunan grece zgrlk havasnn ardndan dindarlar ncelikle farkl anlama yntemlerine meyletmi, 60l yllardan itibaren tartmalar Kurn merkezli almalara ynelmitir. Osmanlda ve Cumhuriyetin ilk yllarnda din eitimi, hatta Kurn eitimi sadece klasik metinleri okumak ya da Kurnn orijinal metnini tilavet etmekten ibaret iken bu dnemden sonra Kurnn ne dedii aranp sorulur olmutur. lk kez, getiimiz asrn son eyrei dolarken Kurn merkezli almalar Trk okuyucusunun gndemine girmeye balamtr. Sait hocamzn tefsirinin bu srecin bir rn olduu, dikkatli okuyucularn gznden kamayacaktr. Trkiyede Kurna dn sylemine zemin hazrlayan ortam, Mslmanlarn, iinde bulunduklar geri kalmlk durumunun sebeplerini sorgular-

ken ulatklar bir cevapta bulduklarna dikkat etmeliyiz. Bu cevap, Mslmanlarn kendileriyle dinleri arasnda kapatlmas ok byk boluklar bulunduu eklinde sklkla seslendirilen bir tespitten ibaretti. Bu cevabn ardndan doal olarak u sorular skn etmiti: Dinimizle aramzdaki bu boluun sebebi ya da sebepleri nelerdir? Bu boluu kapatma yolunda atlmas gereken admlar neler olabilir? Bu sorulara verilen pek ok cevap olsa da u birka cevabn, kendinden sonraki sreci de ekillendiren cevaplar olduunun altn izelim: lk olarak Mslmanlar dinleriyle aralarna koyduklar mesafeleri kaldrmak durumundadr. Bunu yapmak iin de yeniden dine, kendimizi kaybettiimiz noktaya dnmeli ve hem bireysel (teorik) hem de toplumsal (pratik) ynyle dinimizi yeniden renmeliydik. kinci olarak dine dnte referans almamz gereken sahih kaynaklar tespit etmeliydik. nc olarak tespit edilen bu kaynaklar anlama yntemlerine, uygulama tarzlarna dair ilm bir altyap oluturmalydk. Drdnc olarak bu altyap zerinde bize ait kavramlarn neler olduunu tespit etmeli ve bu kavramlar bakalarna brakmayp kendimiz tanmlamalydk. Beinci olarak bu anlama yntemleriyle retilen din bilgi iin dar ya da geni lekli uygulama alanlar oluturmalydk. Hayat Kayna Kurn Tefsiri, denebilir ki batan sona bu sorulara verilmi cevaplardan oluuyor. Okuyucu, sadece bu sebeple bile ok rahat bir tefsir okumas yapacaktr sanyorum.


Trkiyeli Mslmanlarn son dnemde Kurn metni ile dolaysz bir ekilde bulumasnda en byk pay, Msrl mtefekkirlere aittir. zellikle tefsir sahasnda iki isme; Muhammed Abduh ve Seyyid Kutuba iaret etmezsek sreci asla doru okumu olmayz. Bu iki ismin yanna eklenmesi gereken bir baka isim de Pakistanl Ebul-Al el-Mevduddir. Sait hocann tefsirinde bu ismin fikirlerinin son derece etkili olduunu grdm. zellikle Abduh, kanaatimce, tefsirin fikr adan ana omurgasn oluturan fikirlere yn veren isimdir; ancak hocamz tefsirinde bu omurgann zerine ahsi birikimiyle ok ey katmtr. Yukardaki ismin ve Sait imek hocann, Kurn tefsirinin gayesine verdikleri cevaplar sralarsak Hayat Kayna Kurn Tefsirinin nasl bir tefsir olduunu da tespit etmi oluruz. Hepsi iin de tefsirin ana gayesi, Kurnn ana gayesi ile paralellik arz etmelidir. Kurnn ana gayesi hidayettir. Haliyle eer tefsir hayata dair Kurnn bir nerisi olduunu ortaya koyabiliyorsa anlamldr ve Kurnn ini amacna uyan bir faaliyettir. Tumturakl szlere, adal bir dile, hayattan kopuk anlatlara ya da hayatn sadece bir yanna dair zmlere sahip tefsirler, Kurn, temel maksad olan hidayetle buluturamayan tefsirlerdir. Bu yzden, rnein Abduh, tefsiri, Allahn muradndan uzaklatran ya da Allahn muradna yaklatran tefsirler olarak ikiye ayrr. Temel argmanlarnn, Kurnn mbn (aklayc ve anlalr) bir metin olduunu savunan bu sylem sahipleri, Kurnda anlalmayan bir unsur varsa bunun, kesinlikle Kurn d bir sebebe bal olduunu ileri srmektedirler. Kurnda sadece belirli ahslar iin ak olan manalar vardr ki sradan insanlar bunlar anlayamaz. demek, bu isimlerin kabul edebilecei bir ey deildir. Bu sebeple, Kurnn bir zhir bir de batn anlam olduu, esas manann zhir anlamn tesinde, batnda yer ald eklindeki iddialara iddetle kar km, bu yaklamlarn, yeni yeni Kurnlar retmekle ayn ey olduunu sylemilerdir. Srf bu yzden Kurn bilimsel veriler nda tefsir etmenin, tefsirlere asl astar olmayan rivayetleri doldurmann, zellikle sriliyyt rivayetlerini kullanarak ayetleri izah etmenin kesinlikle yanl olduunu savunmulardr. Hayat Kayna Kurn Tefsirinde daha sade bir dilin kullanlmas da aslnda tam olarak bu bak asna hizmet eder. Dolaysyla Trkiyedeki pek ok tefsir almas bulunduu dorudur; ancak bu kadar tefsirin yeterli olduunu sylemek mmkn deildir. Bugnn Trkiyesinde yeni bir tefsire ihtiya var myd? Zaman ihtiyarladka Kurn genleiyor. eklinde ok sevdiim bir sz vardr; hakikat, Kurn, znde bir metin olsa da geen zamana karn gen kalmay baaryor. Hatta gen kalmak bir yana, zamann ilerlemesiyle doru orantl bir ekilde muhataplarn etkileme gc artyor. nsanlk byk ideolojiler andan geti;

Fethi Ahmet Polat

kendilerince kutsad sistemlerin insanl nasl mahvettiini, toplumsal dokuyu nasl bozduunu, milletleri birbirine nasl dman ettiini ok da uzun olmayan bir sre nce mahede etti. Sonunda bu sistemlerin en iddialsnn bile insana huzur vermekten uzak olduunu anlad. Gelip durduu son dnemete insanlk, Artk sonu geldi. denen dinlerin yeniden ve daha gl bir ekilde dndn kefetti. Bu noktada dinlerin kurtarc metinleri younlukla irdelenmeye baland; nk insanlar, hibir dinin, kutsal metinleri olmadan ayakta kalamadn, hayata dair neriler sunamadn tespit etti. Bu adan dinlerin kutsal metinleri yeniden incelenmeye baland. Tam da bu noktada, Kurnn zgn tek ilhi metin olduu gerei dost dman herkes tarafndan grld. Mslmanlarn muazzam bir diriltici gce sahip olduu, bugn belki de Mslmanlardan ok daha fazla modern dnya tarafndan kabul ediliyor. Dolaysyla gnmzde insanlk, Kurn tefsirlerine her dnemden ok daha fazla muhtatr. Filhakika tefsir, bugne kadar ounlukla Mslmanlarn dhil bir ihtiyac olarak alglanm ve ounlukla bu ihtiyaca uygun ekilde gelimiti; oysa artk ie kapanp kalmann mmkn olmad bir kresel dnyada yayoruz. Kurnn bu dnyaya dair herhangi bir sznn olamayacan elbette syleyemeyiz. htiya, bugn ok daha byk boyutlara ulamtr; yerel ihtiyalardan kp kresel bir ihtiyaca dnmtr.
Umran TEMMUZ 2012 117

Hayat Kayna Kurn Tefsirinin tefsirler iinde yeri neresidir? Bu soruya yukardaki izahlardan hareketle cevap verilmeli sanrm. Gnmzde tefsir yazm gemie kyasla ok daha byk bir ihtiya halini almsa, o zaman bu byk ihtiyac karlayacak ekilde tefsirlerin kaleme alnmas gerekir; yani dne cevap veren yahut sadece yerel apta i grecek kapasiteye sahip olan tefsirlerle Mslmanlar mevcut sreci ynetemez, daha ileri gtremezler. O halde kapsaml ve herkes tarafndan okunmaya deer eserler ortaya konmal. Bunu sylerken herkese yaranan, sadece suya yahut sadece sabuna dokunan eserler retilmeli demiyorum; aksine, Kitabn sahibine yaranmak dnda hibir kaygs olmayan, hem suya hem de sabuna dokunan eserler retilmeli diyorum. Kendimiz kadar bakalarn da dnen, kendimizinkiler kadar bakalarnn dertlerinin de nemli olduunu fark eden ve ettiren almalardan bahsediyorum. Kanaatimce byle bir alma, ilgi merkezine insan almal ve Yaratc tarafndan insana bahedilen imknlar sorgulayarak insanla dnya ve ahiret mutluluunun yollarn gsterebilecek bir sylemle ortaya kmaldr. Dorusu insanlar kendi akllaryla dnyalarn mamur edecek imknlar retebildiler; sanayide, teknolojide tarihte ei grlmemi seviyelere ulatlar, ancak i huzuru bulma konusunda hl ok gerideler. Gerek u ki Mslmanlarn tarihte tecrbe ettikleri her baar, bu i huzuru yakaladklar
118 Umran TEMMUZ 2012

dnemlerde gereklemitir. Bunu kaybettikleri dnemlerde ise baarlarn da yitirmilerdir. Hicaz Yarmadasndan kan bir avu insann Bizans ve Sasan saraylarndaki entrikalarla ba ederek bir huzur toplumu kurabilmesi, herhalde ok gl bir siyaset eitimi alm olmalaryla ilgili deildi. Bu baarnn altnda yatan sebep, Kurn rengini ve kokusunu zerinde tayan mefkre insanlarnn var olmasyd. Byle bir toplum, bu toplumun kurucu metni olan Kurn doru anlamak, hakkyla yaamak ve tm hakikatiyle anlatmak yoluyla tesis edilebilmiti. Kurn, sayfalarn yalnzca cennet ya da cehennem sahnelerinin ssledii bir kitap deildir; aksine bundan ok daha fazla miktarda hayata dair iddialar, nerileri olan ayetler ierir. Kurn, her eyden nce insanlara bir medeniyet projesi sunar; onlar, en alt mertebedeki insanlar olsalar bile, ellerinden tutup kaldrr ve ideal bir toplumun idealist bireylerine dntrr. Dinin trafie dair bir nerisi vardr, mesai saatlerine dair bir nerisi vardr, evreye dair bir nerisi vardr; ksacas insanca bir hayat srmeye dair her konuda dinin bir nerisi vardr. Mslmanlar, bilimi dahi bir Mslman projeksiyonuyla okurlar. tigal ettii alan her ne ise, Mslmann o alandaki meselelere yaklamn belirleyen projeksiyon Kurndr. Tabii ki bu, sz konusu nerilerin somut bilgiler, hap eklindeki zmler olarak Kurnda yer ald anlamna gelmiyor.

Sait hocamzn tefsiri, yukarda temas ettiimiz hususlarn tamamna deinen bir tefsirdir. Din, insanolunun bireysel ve toplumsal bazda ihtiyalarna hangi cevaplar vermitir? sorusunun cevabn bulmay hedef edinmi bir tefsirdir. Nitekim tefsirin ad da bu ierie uygun seilmitir. Bu sebeple hocamzn tefsirinde baz okuyucularn bir tefsirden bekledii baz aklamalar bulamamalar normaldir. rnein, okuyucu bu tefsirde tespih ekilirken nelere dikkat edileceini, mbarek gn ve gecelerin hangileri olduunu, bu gecelerde hangi dualarn okunacan, evlere hangi dualarn aslacan, zerimizde yahut arabamzda hangi muskalarn tanacan; cariyelerin hukukunu, kuyularn temizlenme artlarn, brt bcekle ilgili Kurnda var olduu iddia edilen detayl bilimsel verileri bulamayacaktr; ancak uluslararas ilikilerde halk Mslman lkelerin dier lkelerden farkl olarak nasl bir siyaset izlemeleri gerektii, amele dayanmayan dualarn Allah katnda nasl bir deeri haiz olduu, Kurn anlamadan okumann Mslmanlara ne gibi bir faydas olacana dair yeterli bilgiye ulaabileceklerini syleyebilirim. Hayat Kayna Kurn Tefsirinden azami istifade iin nereceiniz bir okuma rehberi var mdr? Yukarda bahsettiim hususlar dert edinen bir tefsirle kar karya olduumuzun farknda olarak okumaya balarsak, Hayat Kayna Kurn Tefsirinden hak-


kyla istifade ederiz. Tefsir bu bak asyla okunmadnda, birok eksiklikler ierdii dnlebilir. Bahsettiimiz arka plandan hareketle tefsiri okuyanlarn, ncelikle iyi bir meal kltrne sahip olmalar da tefsirden istifadeyi arttrr kanaatindeyim. Hocamzn tefsirinin meal ksm, en azndan baz meallerden farkl olarak, Kurnn zahir anlamlarn ne karr tarzda kaleme alnmtr. Burada temel ama, okuyucuyu mmkn olduu kadar Kurnn anlam dnyasyla buluturmak ve eitli tedailerin okuyucunun bizatihi kendi zihin dnyasnda olumasn salamaktr. Hatta bu bak asndan dolay yer yer tefsirde Trkenin gzelliinden dn verildii bile dnlebilir. Mesela, bir zamir birka kez tekrar edilmise yahut cmlenin elerindeki sralamada Trke zevkini tam olarak yanstmayan yaplar kullanlmsa ya da tahsis ifadelerini yanstmak amacyla ar vurgulu olduu dnlen cmleler kurulmusa, bunlarn tamam Kurnn zahir anlamn yaln bir ekilde okuyucuya ulatrma gayesiyle yaplmtr. Kurn meallendirirken takip edilmesi gereken yolun da yukarda anlattklarmzdan farkl olmadn dnyorum; nk Kurn, sradan bir metin deildir. Beerin kulland bir dille inmitir; ancak benzeri, bir beer tarafndan asla ortaya konamayacak nitelikte bir metindir. Evet, Arapa bir metindir; ancak yksek karakterli bir Arapa metindir. Bir din kitabdr; ancak kyamete kadar tm insanln dinle ilgili problemlerini zme iddiasnda

Fethi Ahmet Polat

Trkiyede Kurnla ilgili almalar, ounlukla Osmanldan bu yana devam eden geleneksel eitim erevesinde yrtlmekte iken 50li yllarla birlikte solunan grece zgrlk havasnn ardndan dindarlar ncelikle farkl anlama yntemlerine meyletmi, 60l yllardan itibaren tartmalar Kurn merkezli almalara ynelmitir. Osmanlda ve Cumhuriyetin ilk yllarnda din eitimi, hatta Kurn eitimi sadece klasik metinleri okumak ya da Kurnn orijinal metnini tilavet etmekten ibaret iken bu dnemden sonra Kurnn ne dedii aranp sorulur olmutur. lk kez, getiimiz asrn son eyrei dolarken Kurn merkezli almalar Trk okuyucusunun gndemine girmeye balamtr. Sait hocamzn tefsirinin bu srecin bir rn olduu, dikkatli okuyucularn gznden kamayacaktr.

zgn bir din metindir. Maalesef pek ok mealde dil becerileri ortaya konurken Kurnn bu zelliine gereince dikkat edilmemektedir. lk elde kulaa ho gelen ve Trke asndan yle olmas gerektii de dnlen pek ok ifade, ksa bir sre sonra bysn yitirebilmektedir; oysa Seyyid Hseyin Nasrn da ifade ettii gibi; Hakikatleri ssl psl sylemeye gerek yoktur; onlarn gc hakikat olmalarndadr ve bu g son derece etkilidir. teden beri Hamdi Yazr mealinde akc bir Trke kullanlmadna dair eitli eletiriler yaplr; ancak Hamdi Yazr meali Trkiyede hl en zgn mealdir. Bence bu etkisini, Kurnn zahir anlamlarn olduu gibi yanstma hassasiyetine sahip olduu iin kazanmtr. Hayat Kitab Kurn Tefsiri de bu zellikte bir meal almasna sahiptir. Elbette mealin baarsn zaman gsterecektir.

Ciddi bir meal alt yaps olmadan hocamzn tefsirinden tam olarak istifade edilemeyecei gibi dier kaynaklar gz ard edilerek yalnzca bu eserin okunmas, eserden ok az istifade edilmesine sebep olur. Dolaysyla tefsiri hem meal hem de tefsir asndan mukayeseli bir okumaya tabi tutmakta fayda var. Bir tefsirin kymeti, ou zaman eksik kiisel deerlendirmelerle heba edilir; oysa bir tefsir, ancak farkl tefsirlerle mukayeseli bir ekilde okunduu zaman gerek anlamda deerlendirilir. Hocamzn tefsiri de bu gzle okunursa, dierlerinden farkl olarak younlukla gncel meselelere temas ettii, ancak bunlar sradan bir slup ve deerlendirme eliinde ele almad grlecektir. Tefsir almalarna yeni bir renk katacana inandm Hayat Kitab Kurn Tefsirinin, hak ettii ilgiyi grmesini mit ediyorum.
Umran TEMMUZ 2012 119

DEERLERN YAPI BOZUMU SONRASI YEN ZIMN DN ARAYILARI MI?

Naci CEPE

er tr olaanstlk ve anormalliklerin bulunduu ada insann ftratn kirleten, yaamn doal yaay aktivitelerini statikletiren belirsizlie maniple eden kozmik bir zamanda yayoruz. Dnyann nfusu arttka hi kukusuz yaamn ve yaamann sorunlar da hi eksilmeden artyor. Modern sekler kltr; kosmosda bulunan insann biriken sorunlarna kar bir nlem aldrmyor. Ancak zmszlk dayatmasyla aresiz braklmak isteniyor. Bireyselleen bu zavall insan yalnz kendini dnyor. Kendi ile ilgili tketim toplumuna ynelik talepler oluturuyor. Bu taleplere ulaamadnda bata ei ve aile bireyleri daha fazla almay ngrebiliyor. Tatminsiz duygularn younluu ve her tr ar isteklerin varl, insan dncesizce ald yeni kararlarn peinden srklyor. Hi bitmeyecek ve gn getike daha da oalacak istekler daha fazla almaya daha fazla para kazanmaya ynlendiriyor. Kazandka bir st istee sahiplenme meyli de ister istemez artyor. Kazanmlaryla varsllaan modern sekler bireylerin toplumsal yap iinde stats de deiebiliyor. Ama bata aile

balar ve yapsnda sorumluluu rten hatta eziyete dnen riskler de oalyor. Ailede gerekli gereksiz her eye duyulan arzular, hem msriflie hem de gereksiz ve tatminsiz tutkulara kap aralayabiliyor. Kullanlan kredi kartlar denemiyor. Aileler bu nedenle paralanyor. Hatta bu bor trafiinin younluu intiharlara bile srkleyebiliyor. Sonuta, bireyin kendi adna kazandklar, snrsz bir zgrlk anlayyla kollektif bir dayanma sorumluluunu bile unutturabiliyor. Toplumsal bir varlk olan insan, kat bireycilik mantalitesiyle idi hale getirildikten sonra toplumsal zgrlk taleplerine bile scak baktrlmyor. Kendi kendini smrgeletirtme ile kreselleme politikalarnn kleliine yeni katlmlar salanyor. Toplumun ihtiyac olan en gerekli isteklerine kar sarlatrlyor ve kleletiriliyor. Ortak deerleri ortak birliktelik iinde ortak zm arama trafii akamete urayabiliyor. Biz olma, bizleme bilinci ok byk erozyonlara uruyor. Btn yaananlar ve yaadklarmz bireyciliin beynimize ve yreimize sz sahibi olabilme egemenliinden baka bir ey deil.

Sekler modern yaama biimi zirve noktadayken toplumun varlkl kesimine ifrat anlamda verdii zararlar nasl da ruhsal dengesizlikler oluturabiliyor. Ayar kam stat ve imaj yarlarnda insann asli deerleri de ypranyor. Merhametin kayna olan vicdan bile ilevsiz konuma indirgenebiliyor. Toplumun yoksul kesiminde yaayanlar da smrlerek srletirici politikalarn nnde umarsz braklabiliyor. retim ekonomisinde gelirlerin soygun ve vurgun ekseninde paylalmas sz konusu. Tketim ekonomisinde lks ve israfn devasa boyutlara trmand, ekonomik kazancn datmnda adaletsizce uygulamalarn var olduu bir dnyada yoksul olanlarn says snrn krm, dahas alk snrnda mesafeler alm bulunmaktadr. Dnyada ve lkemizde artk alktan len insanlar bir rastlant olmaktan km, sradan bir vaka halini almtr. Tketim lgnlnn bir yaam tarzn dayatmas neticesinde en ok madur edilen yoksul kesimde hi bitmeyen cinayet, darp, hrszlk ve adi olaylarn enva-i eidini beraberinde tayabiliyor. Su ileme oranlar her gn her saat eskisin-

120 Umran TEMMUZ 2012


den daha fazla artyor. Alk ve ahlaki sefaletin rktc art toplumun gvenini ve gvenliini de tehdit ediyor. Allahn fethedilen lkeleri halknn mallarndan peygamberine verdii ganimetler, Allah, peygamber, yaknlar, yetimler, yoksullar ve yolda kalmlar iindir. Bylece o mallar iinizden yalnz zenginler arasnda dolaan bir devlet olmaz. Peygamber size ne verdiyse onu aln, size ne yasakladysa ondan saknn. Allahtan korkun. nk Allahn azab etindir. (59/7) Dnyann irazesini bozan dengesizliklerin bir ksm ayetin iinde anlalr biimde apak beyan edilmi. Bu gn dnyada toplanan gelirin, verilere gre %90 mtref aznlk elinde tutuluyor. %8i retim yapanlar, geri kalan %2si de alanlar tarafndan sadece yaayacak kadar ihtiyalarn karlar durumda. Dnyann gelirini byk ksmn ellerinde tutan lkelerin mtrefleri, uluslararas entegrasyon iinde oluan yaplanmalarn iinde nasl da bencil bir ibirlikilik sergiliyorlar. Zadegnlar/ komprodorlar ncelikle lkelerinin deil kendilerinin kalknmalarn isterler. Beynelmilel sermayenin dini, hi kuku yok ki paradr. alma alan ise serbest piyasa. Bu gibi kimlik sahiplerinin vatanlar da yoktur. Aslnda bu tiplerin vatanlar olsa bile esasnda rantlarnn katland her yer vatanlar saylr. Mele ve mtref aznln, yaadklar corafyadaki halkn emek gcn kullandklar da yetmiyormu gibi yaadklar lkenin nimetlerinden snrsz biimde yararlanmalar da cabas. Rantlar

Yeni Zmni Din Araylar

kendilerinin can ve mal gvenliinin tehdidini hissettiklerinde bir tehlike ile yz yze gelmeden nce kazan elde ettikleri corafyadaki gelirlerinin 5/3n ya da daha fazlasn teminat veren baka lkelere transfer etmek suretiyle gvenliklerini gvence altna alabiliyorlar. Yazl basnda konuyu irdeleyen ekonomistlerin aratrmac yazlarn okumak isteyenler bylesi gayri ahlaki ftursuzluu ok rahat grebilirler. nsann ftratna ve inan deerlerine ynelik saldrlar gerilime dntrmenin nedenleri ylece zetlenebilir: Yalan, talan, fakirlik, rvet, yozlama, yabanclama, slk, ikiyzllk, yalnzlatrma ve hayatn ilerlemesini engelleyen btn yasaklardr. Kresel faist emperyallerin hedefinde bata slm lkeleri var. slm dman ilan etmi hasta ruhlar, smrgeletiremedikleri mslman lkeleri, bata dinlerini hedef almaktan ziyade en direkt yollarla inan deerlerinden soutarak ve uzaklatrarak koparmak iin zel efor sarf etmektedirler. Bir yandan, vicdanlar ve merhameti kertecek duygu kirliliklerini retmiler, dier yandan da akl kirliliklerini ve kafa karklklarn meydana

getirmeyi temel art grmler. Kresel faist emperyallerin dn ve bugnk stratejik deimez temel ilkeleri udur: Dnyadaki btn Mslmanlar bir mezhep ve merep atmalarnn iine sokup blerek zayflatmak. Sonra da paralama srecine ara vermeden -sreci iki yz yldr nasl srdrdlerse- artan husumetle almalarna devam etmek. Dnyamz ve slm lkelerini de bekleyen bir baka tehlike de seklerletirmeye altra altra bir yaam felsefesini ina ederek nce dini inanlar kertmek, sonra da ruhlarn ve zihinlerin karartlmas. nan, btn insanln yaama mididir. Stratejik operasyonlara boyun emeyen, smrgelemeye evet demeyen, akn deeri olan tek inan sistemi slmdr.

Mabetsiz Din Anlaylar

Postmodern sekler kltrn, insanl inanszl salk veren bir baka ekim alanna ynlendiriyor. Sanal projeleri empoze eden veya simle eden aygtlar hi durmayan bir aktivite iindedirler. Gnmz insan, gndemlerini ve yaam tarzlarn belirleyen imajlara ve o imajn ierdii
Umran TEMMUZ 2012 121

deerlere maalesef tapnr hale gelmitir/getirilmitir. Her eyi para ile zebilecei sansnda olan zavall modern insan, paraya bir pagan gibi tapnyor. rneklerine modern yaamn her alannda rastlayabiliyoruz. TV kanallarmzda srgit devam eden ans yarmalarna hep birlikte tank oluyoruz. Yarmac insanlarn bir medet umarak para karma tahminlerini yaparken, girdikleri o ruh halini bir dnn. Paray daha fazla elde etme uruna tahminlerinin kmas iin nasl bir tapn transna girdiklerini, nasl bir ritel iinde olduklarn izleyenler grebiliyor. At yarlar, piyango, toto, loto vb. ans oyunlaryla beklentileri paraya endekslenmi bu gnn insanlarnn nasl bir ruh hali ile bir tapn moduna sokulduklar da ok rahat gzlenebiliyor. Bu insanlar bir para tutkusu uruna kendilerine olan sayglarn nasl da unutup yitirmi. Herkesin gz nnde bir tapn ayinini nasl bir aymazlk iinde sergileyebiliyorlar. Kald ki bu gibi insanlarn byk ksm, toplumun salt dip yoksul katmanndan gelmiyorlar. Bir ileri olan insanlar bunlar. Tutkularnn esiri olmu bu insanlar belki de farknda bile olmadan yeni bir zmni din anlaynn mntesipleri olabiliyorlar. nsanln tarihi yolculuu devam ederken insanl bir hak inanca davet eden ne kadar rasl gnderildiyse, paganist mriklerin en ok u sorusu ile karlamlard.Mucize gster inanalm. Uyarclar, bu insanlar bir tek Allaha inanmaya aryorlard. Onlar ise nesnellemi
122 Umran TEMMUZ 2012

bir cisme tapma alkanlklar olduklar iin sureten grnen bir ilaha inanmak istiyorlard. Bugn insanlk nesnellemi putlardan ziyade ya sureta bir nesnel grntden ibaret olan imaja ya da sanal putlara tapnyorlar. Belki de kafa karkl ile bir idrak hatas yaplyor veya bir idrak hastal yaanyor. Bir baka anlamda (havra, sinagog, kilise ve cami gibi mabedlerden uzak) mabedsiz sanal alemde, muhayyel ve sapkn bir din anlayna iman ediliyor. Bu durum, insanl yeni bir zmni din anlayna sinsice davet ederken kayg verici dayatmalar da yaplyor. Aslnda burada trnak iinde zikrettiimiz bir kavramsal deyim olan bu tanm Tbngen (Seklerleme Modern Bir Mit mi?, 2003, Shf. 10-11) almasnda vermi. Bu kavram din olarak tanmlanabilecek her eye iaret ediyor. Ayn zamanda kendisini din olarak tanmlayan fakat bakalar tarafndan gerekte din olarak kabul edilmeyenleri gsteriyor. Mabede bal dindarln azalmasyla bilim dnyasnn, dini ynelilerin d formlarna, yeni dini hareketlere, yenia psiik kltlerine, okltizme, spirtalizme ya da kltsel evrelere, neo-sannyas hareketine, yeni cermen putperestliine, enerji antremanna, zen meditasyonuna, postmodern genlerin z ve d baklarna, hatta futbol kltne, elence mziine Tbngenin verdii bir tanmdr. Bu sz konusu durum; postmodern kltrel paradigmann rettiklerinden neet eden bir neo-pagan sapkn bir din algsn anlama tayan derin zihin maniplasyonlardan baka bir ey olmasa gerek. Bu

tr alglarla zmnen iman edilen nesneler, imajlar ve bunlardan cisimleen anlamlar insann neo-pagan tapnlarna adeta tevik ediyor. Bu bakmdan seklerizmin dayatt bu tr neopaganist zmni din anlay tpk slm ncesi Mekke cahiliyesinde yaayan mriklerle ayn noktada birleilmi oluyor. Bylelikle an seklerlemi insannn da neredeyse sureten grmeden inanmayan bir anlay biimine dhil olduunu gstermi oluyor. Bir taraftan postmodern kapitalist sekler kltr insana tketmeyi tlerken, dier taraftan tketim mabedlerinde kendilerine has riteller ile ibadet ettirebiliyor. Futbol meydanlarnda, mzik icra alanlarnda ok sevilen hret insanlar idollar haline dntrebiliyorlar. Onlara olan sevgiler de tutkuyla baml hale getiriliyor. Btn bunlarn inan corafyamzn dnda/iinde cereyan etmesi de olaan gibi grlebiliyor. Ancak yaadmz corafyann nasl bir nihilizme kaydrlmak istendii, nasl bir neo-pagan zmni mabedsiz din dayatmas altnda braklmak istendii iyi grlmelidir! Bu gibi senaryolarn iyi okunarak aklanmas, milletini seven aydnlara den bir grev olmaldr. Bir zihin darbesini, akn bir bilinle doru okuyup dosdoru yn anlayyla bir direnie klmaldr. Toplumumuzun geni tabanna yaylacak bir mutabakatn gerekletirilmesi gerekir. Kayg duyan ve dnmesini bilen her aydn insann, toplumu uyarmak ve uyandrmak en bata asli grevi olmaldr

Hayat slmlatrmada Baz Ke Talar

Allah arnanlar sever. (Tevbe/108)

Vahap YAMAN
irlenmek; arzu ve isteklerin ktlklerden ve yasaklardan beslenmesidir. Kirlenmek gnah, gnah da kirlenmeyi tetikler. kisi de insan atee srkler. En abuk kirlenen yer zihindir. Kirli zihin dier organlara onlarn houna gidecek talimatlar gnderir, onlarn rotasn artr. Onlar asli faaliyetlerinden alkoyar, ktle bulatrr. Tm ktlkler nce kirli zihinde belirir, ekillenir. Dier organlarda kirli zihnin verdii yanl ve zararl kararlar uygulamaya sokar. Kirli zihin cehennemi alglamaz. Ya cehennemi kabul etmez ya da cehennem bakalar iindir, sen keyfine bak der. Kalbi ve algs ak olmayan deheti asla kavrayamaz. Ktlkleri ileyip skntya dmemek iin, her daim arnmaya hazr olmak gerekir. Arnmann ve adam gibi olmann balangc kalbi arnmaya hazr hale getirmektir. Kalbin yollarn srekli ak tutmaktr. Arnmak, zihni her trl kirlilikten temizleyip, piru pak olmaktr. lenilen gnahlardan net bir pimanlk ve ac duymaktr. Zihinsel dnm bir sretir ve zaman alr. Bu bakmdan sre te hep diri ve direnli olmak zorunludur. Bu sre ilahi

mesajla doldurulmal ve kurallar hayat tarzna dnmelidir. Dnn ancak Allaha olacan, hesabn da Allaha verileceini bilerek, hesap gnne tertemiz ulamak, ancak zihnin ve davranlarn ktlklerden arndrlmas ile mmkn olacan bilmektir. Yaratcya kulluk etmede, nmze kan engellere taklmayp, gerei gibi davranp, gerei gibi yaayacamzn admlarn atmaktr arnmak. Ksaca ey iblis! Sen kim oluyorsun? Beni, srat- mustakimden dndremezsin. Ben Rabbimin vd Salih kullar arasndaym. Bana zarar veremezsin. Defol yolumdan demektir arnmak. Ben, Allahn boyas ile boyandm, Allahn boyasndan baka hibir boya bana uygun bir boya deildir. Haydi, yoluna demektir arnmak. nsann kendi kurtuluu iin Allahla ticaret yapmaya niyetlenmesidir arnmak. Gnahn, iman ile amelin arasndaki ban kopmasndan meydana geldiinin farknda olduunu bilip, iman ile ameli arasndaki ba daima salam tutarak, aralarnn almamasna frsat vermemektir arnmak. Gnah, insann kendi ftratndan uzaklamas olutuunu bilip, ftratn yaratltaki saf, ar duru halini

yakalamak iin kefe kp, ftrata uygun davranacan ilandr arnmak. manla kfr arasnda hibir ortak paydann olmadn, hem iman, hem de kfrle beraber olunamayacan bilerek, Allaha teslimiyette ge kalmamaktr. Arnmak insan gerei gibi yaamaya yneltir. Arnanlar dinin kurallarna harfiyen uyarlar. Dinin ritellerinin hibirisini savsaklamazlar. Hepsini bir btn kabul ederler. Kurallarn hepsine uyarlar. Kurallar kendi iinde ayrma tabi tutmazlar. Bunlar bana uygun alaym, bunlar bana hitap etmiyor, yle bir kenarda dursun demezler. Arnanlar bakalarnn rettii deerlerle yaamay asla kabul etmezler, brakn hepsini kabul ederek yaamay, bir ksmna dahi uymazlar. Kitab, arnmak iin klavuz seenler yolda kalmazlar, yollarn kaybetmezler. nk kitap, kendisini Allahtan korkup saknanlar iin yol gsterici olduunu ifade etmektedir. Allahla ilikileri bozuk olan toplumlarn birbirleri ile olan ilikilerinin de bozuk olacan kavramaktr arnmak. Arnanlar eref-i mahlukat, yaratlmlarn en ereflileri olarak adlandrlmlardr. nk onlar ahsen-i takvim zere yaratldkUmran TEMMUZ 2012 123

larnn farknda olarak gereini yapmlardr. Arnmay beceremeyenler, arnma kararnda srekli olamayanlar, gel git yaayanlar, kiiliin en sefil, en kt halini yaayanlardr. Arnmada ge kalanlar, kendisini arndramayanlar, barnak olarak atei semi olurlar. Temizlenmeyenler, kendisini hesaba ekerek arnmaya niyet etmeyenler Allahla yaptklar alverilerinde zarara urayanlardan olmulardr. Seimleri onlar azaba ve atee gtrmektedir. Peygamberlerin, zihni kirlenen toplumlar temizlemek iin gnderildiini bilmektir arnmak. Arnmak her eyin merkezine Allah almaktr. Allahn hayata mdahalesini kabul edip boyun emektir. O halde! Arnma abalarmz, vazgeilmez sevdamz ve tutkumuz olsun. *** Allah tevbe edenleri de sever, temizlenenleri de sever. (Bakara/222) Tevbe; bilerek ve isteyerek, farknda olarak kendi kusurlarndan dnme abasdr insann. Rabbine sz vermesidir kiinin. Verdii szde duracann, aya124 Umran TEMMUZ 2012

nn kaymasna bir daha asla msaade etmeyeceinin kararlldr. Yanllar, nereden gelirse gelsin elinin tersiyle iteceinin yrekliliidir. Rahman ve Rahim olan Allaha snmasdr insann. Gnah ve kusurlardan arnma talebidir. Rabbine raz olarak dnmenin artnn; yok mu benden isteyen vereyim, yok mu bana dua eden icabet edeyim, bana dua edin duanz kabul edeyimde sakl olduunu bilmektir. Kiramen katibinin; bir gn insann karsna kacak olan kt notlar almasna imkan vermemektir tevbe. Dnyada iken kendisinden zannettii ve bakmlarna zen gsterdii uzuvlarna, hesap gn kendi aleyhine konuma frsat vermemektir tevbe. Kendisi ile hesaplamay, yzlemeyi becerebilmesini renmesidir insann. Tevbe, kimlie zgrlk kazandrr. zgr olmak istersen tevbeye sarl, onu hi ama hi brakma! Kendinle hesaplama frsatn karma, kllerinden syrl. Tevbe, hatalardan uzaklaarak Rabbe yaknlamay salar. Tevbe bilerek veya bilmeyerek ilediimiz gnahlardan dolay, affedileceimizi umarak Allahn rahmet

ve mafiretine snmaktr. Tevbe, zihni krlmalarn ve dnce paralanmalarnn nndeki engeldir. nsan zihnini ve ruhunu besler. Tevbe, akp giden zaman nehrinin nne, insann iyilik barajlar kurmasn salar. Tevbe, Allahn boyasyla boyanmaktr. Boyalarn en gzeli olan bu boya rengimizi belirler, Allahn tarafnda olduumuzu dnyaya haykrr. Gnah var ki, tevbe var. Tevbe var, gnahlar sildirmek iin. erisinde tevbenin olmad bir hayat, sigortasz bir ite alan adamn sonu gibi skntl olur. Tevbeye hayatnda bolca yer ver. Sk ve devaml tevbe, hata ve gnah ileme orann drr. Gnahlarn ancak tevbe ile yok olacann daima aklda tutup bilinmesidir asl olann. Kusurunu en iyi bilen kiinin kendisidir. Suunu kiinin kendisine rtmesini ve bundan kurtulmasn retmeyi amalar tevbe. Kusurlarn, hatalarn, fahaya (byk gnaha) dnmeden tevbe ile tedavisini yaptrmak, kesintiye uratmadan, ara vermeden srekli yapmak, gnahlarn tevbe ile yok olacan kendimize daima hatrlatmak gerekir. Kii kendisi ile her zaman babaa kalmay bilmeli ve kendisi ile hesaplamay becerebilmelidir. Nefisleri temizlemenin ilk admdr tevbe. Tevbe, kiinin Allahtan af dileyerek kendisinin yenilenmeyi isteme talebidir. Tevbe, Allah tarafndan bnyemize kodlanan, ancak zamanla rselenen, iyilik ve gzelliklerin tekrar ortaya karlmasn salar. Yaratcmza Ey Rabbim seni hayatmn merkezine alyorum, sana bilerek ve isteyerek boyun eiyorum, seni kendimden memnun edecek tarzda, yaayaca-


mn szn veriyorum demektir. nsanz, hata ve gnahlar bizim iindir. Bunlardan pimanlk duyup vazgemeli, bolca tevbe ederek onlar defterden sildirmeye almalyz. Allah tevbeleri kabul edendir ve balayandr. Tevbe edin, isteyin, yalvarp, yakarn ben de size karlk vereyim. nk ben size ahdamarnzdan daha yaknm arsn, ba eerek daima hatrlamaktr. Tevbe, insana hayat tarzn srekli kendisine denetlettiren bir yaama prensibidir. Tevbe, yanl yollara sapmann panzehiridir. Gnahtan kamaya al. Gnah ileyince de mitsizlie kaplma, hemen tevbeye ynel, kendini temizlettir. Tevbe, irkinlik ve eytani tuzaklara kar insan koruyan kalkandr. Kendini bu kalkanla daima koru. Tevbe, kalbin yanl inan ve dncelerden doan kin, gurur, kibir, fke, ekememezlik, alay, hile, ihanet ve zulm, hrs, gybet, yalan, iftira gibi kt zelliklerini temizler. Kalbi karartan, insan pheye dren, sknt veren eyler gnahlardr. Bunlar temizleyen Nasuh bir tevbedir. Nasuh bir tevbe ise cennet yollarn aan gl bir yalvar ve yaknlama tarzdr. zntye kaplma, Allahn inananlarla beraber olduunu aklnda daima tut. Tevbe edilmeyen gnahlarn cezalarna katlanmak ok zordur. Bunu asla unutma! *** Allahtan korkup-saknn. Hi phesiz Allah, yapmakta olduklarnzdan haberdardr. (Har/18)

Hayat slmlatrmada Baz Ke Talar

hayr ola! Bu korku dier korkular gibi insana sknt ve azap veren bir korku asla deildir. Allah korkusu, dnen her insann derinden hissettii bir duygudur. Allah korkusunu elde edebilmek iin samimi tefekkr yeterlidir. Allah korkusu, samimi, dnlerek, istenerek, gcnn yettii derecede zerinde kafa yorup, bilinle ulalmaya allan tarzda olmaldr. Bu tarzdan uzak kalma. Allah korkusu, Allahn ayetlerini renmek, dinlemek, zerinde tefekkr etmek, akabinde de Ona tam bir teslimiyetle itaat etmektir. Ahirette emin olmak, dnyada Allah korkusunu her daim hissedip, Ona ynelmekten geer. Allah korkusu, kiinin kendisine hareketlerini denetlettiren saygl bir rpertidir. Allah korkusu, Allahn her zaman hazr ve nazr olduunu bilerek, Ona kar hrmetle boyun eileceini daima hissetmektir. Allah korkusu, sayg dolu bir korkudur. Allah korkusu, nefsin ileyecei gnahlar yznden, Allahn cezalandrmasndan korkarak nceden acy hissetmek ve duymaktr. Grnmedii halde Rabblerinden korkanlara balanma ve byk bir mkafat vaat edilmitir. Vaat sahibini memnun etmek, mkafat yeri cennete kavumak iin, Rabblerinden saygyla korkanlardan, Onun ayetlerine iman edenlerden, Rabblerine ortak komayanlardan, verdiklerinin Allaha dneceini bilerek ve kalpleri rpererek en iyilerden verenlerden, hayrlarda yaranlardan, bunlardan dolay ne geenlerden olmann yeterli olduunu unutma!
Umran TEMMUZ 2012 125

Sakl, gizli bir ey olacan zannetme. Allah iin asla byle bir ey olmaz alemlerin yaratcs iin. ocukken retilen; Allahmz kapkara bir gecenin, en karanlk zamannda, kara tan zerindeki kara karncadan haberdardr, sz konunun en tamamlayc, en veciz ifadesidir. Gizliyi de a da bilendir Allah! Sadece ak yaptklarndan deil, gizli yapacaklarn iin de kork Allahtan! Sanda, solunda, nnde, arkanda, zihninde, kalbinde olan; tasarladn, yaptn, yapacan, dndn iyilii ve ktl bilenin olduunu unutma! Her eyden haberdar olan aklndan hi karma! Ona kar nasl davranlmas gerektiini ren! Gerei gibi davran! Onu sev, Ondan kork. Ama Ondan uzaklama, Ona yakn ol! Allahtan baka eylerden korkanlar korktuklarndan kaarlar. Allahtan korkanlar ise Allaha koar ve Ona snrlar. Sen de byle yap, daima Ona ko. Kork Allahtan korkmayandan! Allahn koyduu snrlar ama, haramlara yaklama, koru kendini onlardan. Allahtan kork, harama bulama, haramn senin zerini izmesine frsat verme. Rabbe yakla, rahmetini iste. Allahn rahmetinden midini kesme. Korku ile mit mmin insann yol arkadadr. Yol arkadalar ile aran bozma. Allah korkusu, ll hareket etmeyi retir. Allah korkusu, dnya ve ahiret mutluluu istemek demektir. Huzurun iin bu istei daima canl tut. Allahtan korkmak demek, Allahn emir ve yasaklarna uymak demektir. Hududullah iyi ren, snrlar ama ki akbetin

KLTR SANAT

Necip Fazl, air Olmak ve Snrl Muhabbet

Metin nal MENGOLU

ounlatrlm bir ekilde iirle megulm o zamanlar. Lise hayatm boyunca btn evrem beni artk air olarak tanyor. ok gzel iir okuyorum. Bazen arkadalarla aramzda bazen de sahnelerdeki iir seanslarnda hem konuuyor hem de iirler okuyorum. Zamanmn ok byk bir blmn iir kapatyor. Sivil okuma hayatm resmi okuma hayatm yle olumsuz ekilde etkiliyor ki btn snflar ancak ift diki dedikleri ekilde geebiliyorum. Ailemin en ok da babamn, okulu brakp bir ite/meslek sahibi olmam gibi bir ihtimal hatrndan bile gemiyor. Zira o btn oullarnn memur olmas ynnde bir fikri sabite sahipti. Aramzda ikier ya fark bulunan benden sonraki iki karndamla ben liseyi birlikte bitiriyoruz. Onlar gelip lisede bana kavutuklar gibi fakltelerini de benden evvel bitirip memuriyet hayatna erkenden atlyorlar. Evin haylaz olu ben ise faklte hayatmda da mektep d okur-

yazarl, dnce ve sanat alakasn srdryorum. Ne var ki iirle birlikte dnce ve inan hayatm da birbirine paralel olarak younlayor. nk nderlerim saydm iki mehur isim M. Said ekmegil ve Necip Fazl benzer bir gemie sahiplerdi. Necip Fazl ilgi ve sevgisi bende o zamanlar tutku boyutundayd. yle ki yine bir Malatya konferans sonrasnda sokakta bir hocamzla birlikte adeta konuulanlardan sarho olmuasna dolanp dururken, hocamzn Necip Fazl iyi ama u mistik taraf olmasayd eklindeki eletirisine iddetle

kar kmtm. Aslnda Malatya ekol ierisinde edindiim bilgi daarc beni de yle dnmeye sevk ediyordu. Ne var ki Necip Fazla olan tutku boyutundaki sevgim, hocaya kar gelmeme sebep olmutu. Geri hocamz son derece olgun birisiydi ve benim tepkimi genliime verdi, byk altndan glerek sesini kesti. stadn Malatyaya sonraki gelilerinde yine M. Said ekmegilin dkknndaki hususi sohbetlerde cereyan eden tartmalar, btn hayranlma ramen, onunla arama itikadi/ fikri anlamda artk bir mesafe koymam gerektiini gstermiti. Bu kadar byk konuan adam nasl oluyordu da bizim iin son derece sradan bilgiler hususunda bunca habersiz gzkyordu? Biz mi ok ar gitmitik; o mu ok geri kalmt? Byk elikileri yaama sras bana gelmiti imdi. in ierisinden nasl kacaktm? Sz gelimi drt mezhep haktr eklinde ahaliye ezberletilen yuvarlama

126 Umran TEMMUZ 2012


malumat, bizler Malatyada oktan eletirmi ve bylesi telakkilerin Mslmanlarn mevcut gerilemesine sebebiyet verdiini dnr olmutuk. Mezhep, dindarlarn hususi yolu idi. Bu fkh messesesini tarih ve itikatla irtibatlandrp snrlamak, Mslman leminde dehetli biimde dnce krizlerinin domasna sebebiyet vermiti. te tam da bu hususta Malatyada ekmegilin muarz olan kimi dindarlar, Necip Fazl hazr ehrimize gelmiken ona ikyette bulundular. Ve ekmegilin mezhepsiz olduunu sylediler. Necip Fazl ile ekmegil arasndaki sayg mesafesini grdkleri iin gya onu mevcut huzurda mat edeceklerdi. Necip Fazl hemen ekmegile dnp: yle mi Sait; sen mezhepsiz misin? diye hiddetle sormutu. ekmegil her zamanki skneti ve hazr cevaplyla: olur mu yle ey, hi kimse mezhepsiz deildir; ben hanifim demiti. Hanif szn hanifi anlayan Necip Fazl bu sefer ekmegili ikyet edenlere dnp onlar yle bir azarlamt ki, adamlar neye uradklarn armlard. Bu arada biz, hanif ile hanifi arasndaki fark bilenler byk altndan glmekteydik. Bir Necip Fazl muhibbi olan ben, bir baka sefer yine ayn meknda, birka doulu limin de bulunduu bir tarihte, yine ahaliden kimilerinin Necip Fazla ekmegili ikyetine ahitlik etmitim. Sakallar alabildiine uzam ve tarumar olmu birisi, stada ekmegil

Necip Fazl

Gnlmn karar oydu ki statlarm Necip Fazl ve M. Said ekmegil mademki yalnzca air deiller ben de yalnzca air olmayacaktm. Sadece iirle uraan, bunun dnda hibir alana ilgi duymayan, iir d okumalar yapmay lzumsuz bulan arkadalarm da yok deildi. Hatta onlar beni, sanat ideolojiye kurban etmekle filan da suluyorlard. Bense Necip Fazln ile adl eserinin arkasnda yaymlad poetikasn gstererek sanat zerinde dnen air yaftasn rnek gsteriyordum. Onlar ise tersinden dnya gr deitikten sonra Necip Fazln artk sabk air diye anldn syleyenlerin izinden gidiyorlard. Ayrca Necip Fazl yalnzca dnce ve inanc uruna verdii mcadelesiyle deil, Trke iire de birtakm yenilikler getirmiti.

benim bu sakalma dil uzatyor demiti. ekmegil de adama dnp sakaln tutarak yanl m bak bu darmadanklktan kurtar kendini, yle etrafn tra

ettir de bir eye benzesin diye karmt sze. Necip Fazl st perdeden: sakal snnettir, snnette estetik aranmaz demez mi? Aslnda hi de ona yakan bir laf deildi lakin azndan kmt bir kere. ekmegil de etraftaki doulu limleri hakem tayin edelim onlara soralm, snnette estetik aranr m aranmaz m gibi bir karlk vermiti. Fikir kabul grd ve hocalar arasndan Said Ertrk snnet bal bana bir estetik deerdir diye sz balamt. Hayranlm kontrol etmem gerektiini artk iyice anlamtm. air, hatip, sanatkr Necip Fazla hayranlm onun btn fikirlerini gz kapal kabul etmek gibi bir gaflete dnmemeliydi. Nitekim yava yava reniyordum ki, onun muhiplerinden kimileri, sevgilerini ylesine ar bir biimde sergiliyorlard ki, slmn temel esprisinden kopup gidiyorlard. Yine o tarihlerde iitmitim, Necip Fazlla uraanlar eninde sonunda iflah olmaz deniliyordu. nk onun bal bulunduu Abdulhakim Arvasi hazretlerinin iki cihanda tasarruf yetkisi var deniliyordu. Gya tasarruf yetkisine dayanarak bu zat, talebesine kar kanlar bir biimde cezalandrrm. Bylesi kanaatlerin sylentilerden karak kitaplara aktarld, gya Necip Fazl vgsne dntrld gnmzde ise
Umran TEMMUZ 2012 127

KLTR SANAT
kirinden ziyade, bir slm airi kimlii daha ndeydi. Ayrca buna sava kimliini de ilave edebiliriz. Onun getirdiini dndm yenilikler nelerdi? Mesela Mslmanlar tek parti dneminde daha nce camilere kstrlmken, onun sahnelere kmasyla birlikte sinema ve tiyatro sahnelerine de snmaya balamlard. Hatta hatrlyorum, konumalar bu tr sahnelerde yaplyor diyerek konferanslara katlmay sakncal bulan, gnah bile sayan dindarlar vard. Tiyatro ve sinema sahnelerinde konferans ve seminerler bu toplumun geleneinde mevcut deildi. O meknlar batllarnd zira. Bu toplumun geleneindeyse tekke veya zaviyelerde eyh efendilerin yahut medrese ve cami gibi meknlarda da mollalarn tek tip vaaz ve nasihatleri olurdu. stelik eyh ve mollalarn byle hrn, yrtc, kavgac bir dilleri yoktu. Onlar daha ziyade lml, yattrc, itaat telkin eden bir dille konuur, suya sabuna dokunmaktan da sakndrrlard. Mollalar arasndan ilk kez Said Nursi bu slubu ksmen ykan bir dille konumutu. Ancak Necip Fazl gn getike gibi byyen bir alaka toplamay ite bu batl dili ve metoduyla salamay baarmt. slmn kavgas onunla kitlelere mal olmaya balyordu. Bu kmsenecek bir hadise deildi. Bir benzerine ne yakn tarihlerde ne de gemite rastlanmt.

airdim evet, ama ben de ona bakarak kendime bir hayat rotas izmeliydim. Sahih ve hanif akidemi zedelemeden, lah Vahyi temel kaynak edinerek dnmek, konumak, retmek ve yaamakt emelim artk. zerimdeki hakkn inkr etmeksizin eletirel bir biyografi kaleme alabilir miydim? Bu deneme odur. Necip Fazla vefa gsterilmesini bekleyenler, asl vefann Hak ve hakikate gsterilmesi gerektiini unutmamaldrlar. nk iyi biliyorum ki merhum stat da bu szme hak verecekti.
durum hl maalesef vahametini korumaktadr. Gnlmn karar oydu ki statlarm Necip Fazl ve M. Said ekmegil madem ki yalnzca air deiller ben de yalnzca air olmayacaktm. Sadece iirle uraan, bunun dnda hibir alana ilgi duymayan, iir d okumalar yapmay lzumsuz bulan arkadalarm da yok deildi. Hatta onlar beni, sanat ideolojiye kurban etmekle filan da suluyorlard. Bense Necip Fazln ile adl eserinin arkasnda yaymlad poetikasn gstererek sanat zerinde dnen air yaftasn rnek gsteriyordum. Onlar ise tersinden dnya gr deitikten sonra Necip Fazln artk sabk air diye anldn syleyenlerin izinden gidiyorlard. Ayrca Necip Fazl yalnzca dnce ve inanc uruna verdii mcadelesiyle deil, Trke iire de birtakm yenilikler getirmiti. Necip Fazln tayp getir128 Umran TEMMUZ 2012

dii yenilikler hem sanat hem de dnce hayat bakmndan bence hep ayn kaynaktan besleniyordu. Bir kere mehur Bablide air, Koca Kafa lakabyla arlan bu adam, Bat dnyasn mevcut kudrete eritiren btn entelektel birikimden haberli birisiydi. Ve onu hem renmi hem de iine sindirmiti. Bu birikimin onun sanat ve dnce hayatnda derin izleri zaten mevcuttu. Eski hayatnda mevcuttu lakin yeni hayatnda da bu izler tamamyla silinip gitmemiti elbette. Ve bu mmkn de deildi. Zira Necip Fazl yeni bir hayata balarken, bu yeni hayat modeli hakknda, geleneksel malumatlar zerine, yeni hummal okumalar yaparak, derinlikli birikimler elde etme yoluna da gitmemiti. Belki mazereti vard, belki imkn bulamamt; ancak Mslman kimliini laik ve Kemalist evrelerin yzne haykrrken bir slm limi hatta bir slm mtefek-


Trkiyede o tarihlerde dindarlk gndelik politikalarn dnda, tesinde, uzanda yaanabilen bir hadise idi. Byle bir duruma kstrlmt. Necip Fazl kavgas ile onu sahalara, sahnelere tad. Ne var ki Necip Fazln konferanslar esnasnda verdii rnekler eer batdan ise son derece isabetli grnyordu. Lakin slm inanc ve tarihinden verdii rnekler, maalesef bu kadar sahih gzkmyordu. Geri hitap ettii toplumun slm alg ve anlay da ok sahih deildi. Ve zaten bu yzden deil miydi son asrda yetien yeniliki ve slahat Mslman mtefekkir ve limlerin rpnlar? slm terakkiye manidir diyerek Mslman dnyadaki insanlarn morallerini sfrlayan dmana kar, szn ettiimiz yenilikiler byk bir mcadele vererek, yaanan Mslmanln ana kaynaktan koptuunu tespit etmilerdi. Bu sebeptendi ki Mehmed Akif onlarn tercman sfatyla yle haykryordu: Eer inenmemek esterseler seylab- eyyma Rc etsinler Mslmanlar sadr- slma. Zihnimin ve kalbimin koyduu btn ihtiyati tedbirlere ramen, Necip Fazln samimi olarak benim davamn kavgasn verdiini biliyor ve onu hem desteklemek hem de izlemek gerektiini dnyordum. Bu, onun yanllarna gz yummam anlamna da gelmemeliydi.

Necip Fazl

Kald ki onun insanlar uyarmak zere ehir ehir, kasaba kasaba dolanarak, mrnn tatl saatlerini evinden barkndan uzakta, ou kere hapishanelerde geirerek, oluk ocuuna brakacak maddi anlamda bir miras bile yokken, Hak adna halk iin at bir cephe deil miydi? Peki, uyarlmak istenen halk ne durumdayd? Ham yobaz ve kaba softa ifadesini sklkla kullanrken kimleri kastediyordu? nanlarna sadece kuru bir asabiyetle bal grnen ask suratl muhafazakrlard byk ounluu. Onlarla karlatrlnca Necip Fazl tabii ki klas bir adamd benim iin. Neleri tepip de buralara gelmiti Necip Fazl? Kendi lisanyla sylersek: Fransz donanmas zrhllarnda vazife grmee, prenseslerin ellerinden pmee namzet bahriye zabiti; herkes saman ekmei yerken nefis sofralara oturan, mzikle yemek yiyen, saraylara mahsus muaeret edepleri iinde, memleketin en naml hocalarnn ders verdii Bahriye Mektebi (O ve

Ben 2007) Byle bir mektepte okuma imknna sahip, kklerde bym birisiyken, be parasz, hibir geliri olmayan, sadece gideri olan bir okuryazarlk ve dergi serveni balatarak, yeni bir hayata soyunmutu. Karman orman bir zihni ve ayn ekilde bir hayat oldu. Fakat ylesine orak bir arazide ortaya kmt ki kartlarnn bile kendisine stat diye hitap etmek mecburiyetinde kald bir intiba brakmt herkeste. airdim evet, ama ben de ona bakarak kendime bir hayat rotas izmeliydim. Sahih ve hanif akidemi zedelemeden, lah Vahyi temel kaynak edinerek dnmek, konumak, retmek ve yaamakt emelim artk. zerimdeki hakkn inkr etmeksizin eletirel bir biyografi kaleme alabilir miydim? Bu deneme odur. Necip Fazla vefa gsterilmesini bekleyenler, asl vefann Hak ve hakikate gsterilmesi gerektiini unutmamaldrlar. nk iyi biliyorum ki merhum stat da bu szme hak verecekti.
Umran TEMMUZ 2012 129

KLTR SANAT

II. Merutiyet Dnemi Ordu-Siyaset likisi

Gngr GER
inde bulunduumuz sre, hem dnyann farkl lkelerinde hem de Trkiyede ordu- siyaset ilikilerinin eletirel bir gzle gndeme tand bir dnemdir. Etrafmzda yer alan ve bazlar ile tarihsel ilikilerimizin dnda gnmzde de sosyal ve ekonomik ilikilerimizin youn olarak yaand slm lkelerinde, ordunun kontrolndeki devlet ynetimlerinin halk tarafndan alaa edilme mcadelesini yakndan takip etmekteyiz. evremizde gerekleen bu toplumsal dnm mcadelesinden bir sre nce lkemizde de asker-siyaset ilikisi kapsamnda bir dizi hukuki sre yaanmaya balad. Yaanan hukuki sre hl devam ederken medya ve sivil toplum kurulular ile toplumun farkl kesimleri gelimeleri yakndan takip etmekte, hararetli tartmalar tm hzyla srmektedir. lkemizde yaanan bu srece tarihsel bir ereveden baktmzda benzer tartmalarn aslnda hi de yeni olmadn ve benzer siyasal srelerin yaandn rahatlkla grmekteyiz. inde bulunduumuz srete ordu-siyaset ilikisi ile ilgili olarak sahip olduumuz n yarglar da dndmzde salkl bir deerlendirmenin yaplabilmesinin pek de mmkn olmad rahatlkla anlalmaktadr. Bu nedenle biz bu yazmzda Trkiyede yaanan ordusiyaset ilikisinin tarihi yerine ayn srecin Osmanl Devletinde nasl yaandn, bu konudan yazlm nemli bir kitap zerinden deer130 Umran TEMMUZ 2012

lendireceiz. Kitap, hem bir gazeteci hem de bir akademisyen kimlie sahip Ahmet Turan Alkan tarafndan nce doktora tezi olarak hazrlanan ve daha sonra kitaplatrlarak kinci Merutiyet Dneminde Ordu ve Siyaset adyla ilk olarak 1992 ylnda okuyucuyla tanm bir eserdir. Eserin giri blmnde yazar ordunun siyasal sre ierisindeki konumunu ve dayanma iinde olduu dier g odaklarn, Osmanl Devletinin kuruluundan itibaren bu sreteki etkilerini gz nne alarak merkezi otoritenin gl olduu dnemlerden itibaren ordunun ynetim zerindeki vesayetini ortaya koyuyor. Daha sonra birinci blmnde 1908 ylndan itibaren Osmanl ordusunda yaanan deimeleri, ordunun sanayilemesini ve II. Abdlhamid dneminde ordunun durumunun nasl olduunu inceliyor. kinci blmde ordunun siyasi ynetimin deimesi zerinde oynad baat rol II. Merutiyetin ilan ve 31 Mart ayaklanmas zerinden deerlendiriliyor. nc blmde ise siyasal srece dorudan mdahil olan bir ordunun uzun sre tm mensuplar ile ayn dorultuda hareket edemeyeceini, zamanla kurumsal bnyesinde atlaklar oluabileceini ve bunun da ordunun gcn ve yapsn olumsuz ekilde etkileyeceini Halaskran- Zabitan grubu zerinden inceliyor. Son blmde ise ordunun ar siyasilemesinin

yakn sonular deerlendiriliyor. A. Turan Alkan eserinin nsznde Merutiyet hadiselerinin, neredeyse aslnn izdmlerini, Cumhuriyet tarihimizin hemen her ylna -ama bilhassa son yllaradalm grmek mmkndr Bu dnemde Osmanl ordusunun, siyasi ynetime getirilen slup ve ekil deiiklii karsnda ne gibi tepki ve tavrlar gsterdiini, buna mukabil sivil gleri temsil etmesi gereken kurum ve kiilerin ordudan ne gibi beklentiler iinde olduklarn incelemek fikrinin cazibesi diyerek incelenen zaman diliminin nemini de belirtmi oluyor. Osmanl Devletinde Ordunun Yeri Bilindii zere Trk devletlerinde yer alan ordu-millet kavram devleti oluturan tm bireylere lke savunmasnda ayrm gzetmeksizin nemli grevler yklemekteydi. Osmanl Devleti de bu kavramn ehemmiyetini bildii iin yeri ve zaman geldike halk askeri g asndan deerlendirmeyi ihmal etmiyordu. Ama Osmanl Devletinin asl etkili askeri gc I. Murat dneminden itibaren oluturulmaya balanan Kapkulu Oca idi. Bu oca oluturan askerler devirme kkenli olup, genellikle bakentte bulunmaktaydlar. Kapkulu Ocann bakentte bulunmas zaman zaman ehzadeler arasnda balayan taht kavgalarnda bu oca-


n ve zelde de bu ocaktaki en etkili snf olan yenierilerin saltanat kavgasnda bir g oda olarak ortaya kmasn salamtr. Osmanl Devletinde merkezi otoritenin gl olduu dnemlerde de yenieri askerlerinin eitli ayaklanmalar gerekletirdii bilinmekte. Bu konuda A. Turan Alkan yenieri isyanlarnn k sebebi ounlukla mera arasndaki siyasi ekime ve zlk haklar diyebileceimiz maa, rtbe terfii gibi taleplerden meydana gelmekteydi. Fatih Sultan Mehmet, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni gibi dnemlerde bile bu kabilden isyanlar grlmtr1 diyerek askeri isyanlarn ilk dnemlerden itibaren grlen bir olgu olduunu ortaya koyuyor. Osmanl Devletinde bu isyan hadiseleri merkezi otoritenin g kaybetmesi ile birlikte daha fazla yaanmaya ve ierik deitirerek iktidara gelecek olan kiiyi veya iktidardan inecek olan kiiyi de dorudan belirlemeye balayan eylemlere dnmtr. rnein 1687de IV. Mehmet hal edilerek yerine ehzade Sleyman getirilmiti. Bu gnlerde Ocakl askerlerinin yirmi gn zarfnda drt defa isyan etmesi, askeri isyanlarn skl konusunda bir fikir verebilir.2 Bunun dnda III. Ahmetin damadn da feda etmesine ramen saltanatta kalamayacan anlayarak tahttan feragat etmesi, III. Selimin tahttan indirilmesi gibi dorudan darbe olarak adlandrabileceimiz eylemler ierisine girmesi ordunun siyasallamas asndan olduka nemli belirtilerdi. Yenierilerin zaman zaman kard bu isyanlarn ifade ettii anlam A. Turan Alkan tarafndan isyan ve mdahaleler, ynetimin askeri bir ekle brndrlmesi isteinden ok, bata Yenieri Oca olmak zere devlet merkezindeki askeri glerin iktidar kavgasnda kullanlmasn ortaya koymaktadr. Yenieri Ocann asr akn bir zaman iinde, devlet merkezinde padiahtan yksek dereceli memur-

Ordu-Siyaset likisi

n, zamanla da bunun bir gelenek oluturduunu ifade ediyor. Askeri Alanda Yaanan Batllamann Osmanl Ordusundaki Etkisi Osmanl Devleti sava alannda yaad malubiyetlerden sonra askeri alanda kendisini malup eden devletleri rnek alarak bir dizi slahat hareketleri balatt. Bu hareketin en nemli adm da, yurt dndan Osmanl ordusunu eitmek iin getirilen askeri uzmanlard. Gelen bu uzmanlar kendi lkelerindeki ordularnn sahip olduu disiplin, dzen ve eitimi Osmanl ordusuna da tatbik etmeye altlar ve bu amalarnda ksmen baarl da oldular. Bunun sonucunda Osmanl ordusunda meydana gelen deimeler konusunda A. Turan Alkan, Batl ordular rnek alarak yaplan reformlarn zabitlerin grevini standartlatrdn, onlar Tanzimat ncesinde rastlanan mali, idari mkellefiyet ve yetkilerden arndrarak, sadece askeri alanla snrladn ve tamamyla askerlik sanatna yneltmeyi hedef aldn belirterek klasik Osmanl ordu sistemi ile yenisi arasndaki fark ortaya koymu oluyor. Yaplan bu slahatlarn sava alannda yaanan malubiyetlere son vermesi midi dnda baka amalar da tadn Alkan; Kurulmaya allan yeni ordudan, en azndan Yenieri Ocann keyfi ve zabt g taknlklarn tekrar etmemesi mit ediliyordu Askeri hiyerarinin her kademesine yerletirilmeye allan Batl disiplin ve itaat fikri, 1876ya kadar yeni bir askeri ayaklanma komitesinin ortaya kmasn engelleyebilmiti.4 diyerek slahatUmran TEMMUZ 2012 131

31 Mart ayaklanmas, yaand zamandan gnmze kadar fakl yorumlara neden olan ve aslnda kim tarafndan, ne amala karld konusunda ittifak salanamayacak kadar girift bir sretir. Bu srete herkes siyasal pozisyonuna gre karar vererek yorumlarn o dorultuda ekillendirmektedir. Ama burada nemli olan ey, bu srete ordunun siyasallamas ile balayan kargaann ve zellikle alaylmektepli zabit atmas, gen zabitlerin yllarn paalarna kar takndklar rencide edici tavrlar ile, neferlere kar disiplini salama adna gsterdikleri sert tutumun olayn ekillenmesinde etkisinin bulunmasdr.

lara kadar iktidar etkileyen bir g olarak varln korumas ynetim deiikliklerinde bir slup ve gelenek oluturmutur.3 eklinde ifade edilerek aslnda Yenierilerin, iktidarla bir ekilde problemi olan kiilerin faaliyetlerinden etkilenerek siyasallatn ve bylece etken deil edilgen bir tavr takndklar-

KLTR SANAT
lardaki bir dier nemli amacn da ordunun disipline edilerek eitli g odaklar ile birleip ynetim kart eylemlere girmesini engellemek olduunu ortaya koyuyor. Bu sre 1826da Sultan Abdlazizin hal edilmesi vakasna kadar elli yl kadar devam etmiti. Ancak bu darbe A. Turan Alkana gre sadece askeri bir darbe olarak nitelendirilemez. Ordu, Babali brokrasisi ve ulemann yannda sadece sacayaklarndan birisi konumuna dmt, diyerek ordunun artk baat konumunu kaybettiini vurguluyor. Askeri Islahatlarn Ordunun Siyasallamasnda Yaratt Deiim Osmanl ordusunun, zelde de Yenieri Ocann batllama hareketlerine kadar kard isyanlar ve yaptklar padiah deiiklikleri her ne kadar siyasal srece bir mdahale olsa da yukarda ifade ettiimiz gibi zlk haklar veya siyasal aktrlerin, Yenierilerden faydalanma dncesinden baka bir anlam tamyordu ve aslnda sadece payitahtn siyasal olaylarna bir mdahale idi. Ancak II. Mahmutun Yenieri Ocan kaldrmas ve bundan sonra orduda yaanan hzl batllama sreci Osmanl ordusunun siyasal srece olan baknn deimesine neden oldu. Yaanan bu deiim A. Turan Alkan tarafndan u ekilde ifade edilmektedir: Osmanl zabitlerinin kta yerine, yabanc retmenlerin ciddi disiplini altnda ynetilen Harp Okullarnda yetitikten sonra kta hayatna girmeleri, yabanc lisan bilmeleri ve an askerlik bilgi ve kltrne aina olmalar nemli sonular dourmutur. Bat kltr snrl kanal ve kaynaklardan da olsa, Osmanl zabitinin ilgi alan iine girmi bulunmaktadr. Tanzimatn getirdii modern siyasi fikirler, vatandalk hissi, vatan duygusu, devlet uuru, hr132 Umran TEMMUZ 2012

riyet ve eitlik, Bat tarznda eitimin getirdii kanlmaz unsurlar olarak Osmanl zabitini etkiliyordu. Osmanl aydnlarnn mterek kbusu haline gelen, devletin yklaca ve bunu engellemek gerektii fikri, bu defa Osmanl zabitini eskiye gre farkl sebeplerle siyasilemeye itiyordu.5 Grld gibi Osmanl zabitleri artk vatan, millet, hrriyet ve eitlik gibi dnemin yaygn dncelerinden etkilenerek bu anlaylarn Osmanl Devletinde uygulanabilir hale gelmesi adna siyasallamaya balamlardr. Bunun sonucunda zaman zaman askeri renciler arasnda gizli cemiyetler kurularak, askerlerin siyasal srete faal bir hale geldikleri grlmtr. Bu durum zellikle II. Abdlhamidin iktidara gelmesinden sonra daha da artmtr. Askerler tarafndan kurulan bu gizli cemiyet yelerinden biri, mcadele metodu olarak iddete bavurmay tek zm yolu olarak benimsediklerini: Maksadmz tekamle merbut olmak deil, onu silah ile, lm ile, kan ile tacil etmektir Tekilat, ite azizim bizi kurtaracak kuvvet! Yare-i vatann devas silah ve baruttur.6 diyerek artk amaca ulamakta iddet yoluna bavurulacan aka ortaya koyuyordu. Bylece A. Turan Alkann ifadesi ile bu gelimeler nemli bir deiimi de iaretlemekteydi: Siyasileme ya da siyasete mdahale etme gibi davranlar, artk yksek rtbeli paalardan, askeri rencilere ve kk rtbeli zabitlere doru sirayet etmiti.7 1908 Askeri Mdahalesi ve II. Merutiyetin lan Osmanl Devletinde kurulan batl tarzdaki Harbiye Mekteplerinde subayla maiet yannda ideal ve eref uruna giren rencilerin yannda zadegn snf-

larnda ayrcalkl kiilerin ocuklar da ayr snflarda eitim gryor ancak kendilerine ayrcalkl muamele ediliyordu. Ayrcalkl muameleyle, memuriyet sonras akranlarna gre daha abuk terfi ettirilip daha rahat yerlerde altrlarak devam ettiriliyordu. Bu durum harbiye mekteplerinde eitim gren dier rencilerin fkelenmesine ve bu eitsizlie kar mcadele etmek adna siyasallamalarna neden oluyordu. Bu okullarda yaanan ruhsal deiimi A. Turan Alkan u ekilde ifade ediyor: Gen zabitlere lkenin sekinleri olduklar zadegn evladnn imtiyazlarn ciddiye almamalar, memleketin asl sahiplerinin zabitler olduu sistemli bir telkinle retiliyordu. Harbiye Mektebinin duhulden tekdle kadar kapal bir sistem haline gelerek, yksek duvarlarn iinde 600-700 rencinin tek tip niforma ile mesleki uurun da tesinde bir vatan kurtarma misyonu edinmeleri... Geleneksel uyrukluk kavramnn modern yurttalk, vatandalk uuruna, padiaha vefa ve sadakat duygularnn, padiahn ahsndan syrlarak mcerret bir vatana ballk hissine dnmesi, esasen dnya konjonktrne de uygun olduu gibi, vatan kurtarma grevinin kime ait olduu hakknda fazlaca dnmeye hacet brakmamaktadr.8 te Osmanl zabit adaylar kazandklar bu yeni duygularla kendilerini Osmanl toplumundan farkl ve stn bir konumda grerek, kendilerini devletin ve gelecein kurtarcs olarak addedip bu sreci bizzat ekillendirmeleri gerektii fikrini iyice kabullenmilerdi. Osmanl zabitleri bu duygularn etkisi dnda zellikle Makedonyada yaanan Bulgar, Rum ve Srp komitacl ve Mrzsteg anlamas ile blgeye


gelen Avrupal zabitlerin oluturduu fkenin sonucunda daha da siyasallaarak devleti iinde bulunduu durumdan bir an nce kurtarmaya karar vermi ve bunun da yolunun meruti bir idare de olduunu dnd iin 1908 ylnda Manastrdaki ttihat zabitlerden Resneli Niyazi nderliinde balayan askeri isyanla Merutiyeti ikinci kez ilan ettirerek siyasal sreci aka ekillendirmitir. II. Merutiyetin lan ile Birlikte Balayan Kargaa Merutiyetin ilan sreci aslnda Avrupada grld gibi bir halk hareketi ile olmayp, askeri bir ihtilalle gereklemiti. Ancak bu ihtilale ordunun tamam deil sadece III. Orduda grev yapan orta ve daha alt dereceli, ttihat ve Terakki Cemiyetine ye subaylar katlmlard. Merutiyetin ilanndan sonra aslnda halkn byle bir idare ve ynetim tarzna ne kadar hazr olduu ile ilgili kukular, ortaya kan kemeke ve asayisizlikle kendini gstermiti. Yaanan srete hrriyete herkes istedii gibi mana veriyor, dzen kanun ve hkmete itaatten bahsedenler istibdat art saylyordu. Byle devr-i dilaray merutiyet devrinde vergi verilir mi efsanesi, vilayetlerdeki halkn iine geldiinden vergi toplama ii durdu. renciler, hrriyete dayanarak imtihansz snf geme hakk9 istiyordu. Bu basit rnekler bile merutiyetten ve hrriyetten halkn ne anladn gsteriyordu. Dzensizliin ve asayi bozukluunun en fazla yaand ehir stanbuldu. Bunun en nemli sebeplerinden birisini A. Turan Alkan; birok polis ve zabta memurunun jurnalcilik thmeti ve istibdada hizmet etmi olmak gibi sularla aceleyle ilerinden atlmalar10 olarak ifade ediyordu. Bu kargaann farkl ekillerde askeri

Ordu-Siyaset likisi

hiyerari iinde de devam ettii, zellikle ordu iinde yer alan cemiyet yesi mektepli subaylarn alayl subaylara kar sergiledikleri tavrlarda grld ve bu subaylarn ounun emekli edilmesi ile ordu iinde byk bir subay skntsnn yaanmasna neden olduu da bilinmekteydi.

Meruti darede Ordunun Siyasal Srece Mdahalesi

Merutiyetin ilanndan sonra artk ordunun amacn gerekletirdii ve siyasal sreten ekilerek asli vazifesine geri dnecei dnlrken, Osmanl ordusundaki ttihat zabitler tam aksi bir tavr taknarak siyasal srecin daha da iine gmlmlerdir. Bu dnemde ordunun siyasal srece mdahalesi aslnda Sadrazam Kamil Paann Harbiye ve Bahriye nazrlarn deitirmek istemesi zerine, Meclis-i Mebusanda ounluu ellinde tutan ttihat ve Terakki Cemiyetinin muhalefetiyle balayp Kamil Paann grevinden uzaklatrlmas11 ve ordunun gelimelere dorudan mdahil olmas ile iyice aleniyet kazanmtr. Mecliste bu konunun tartmasna geilecei gn bata Enver Bey olmak zere bir sr zabit ve efrad, resmi ve sivil bir elbise ile Meclis-i Mebusann dahilini tutmular ve bir zrhly Mebusan dairelerinin nne getirmilerdi.12 Ayrca sekiz sava gemisi Beikta ile skdar arasnda, Meclis binasn tehdit eder bir

durumda bulunmaktayd.13 Bylece II. Abdlhamid istibdadna kar lkenin kurtuluu adna Avrupa devletleri rnek alnarak gerekletirilen Meruti ynetimden anlalann, gcn tek kii (padiah) yerine bir grup (ttihat ve Terakki Cemiyeti yeleri) tarafndan kontrol edilmesi demek olduu ortaya kmt. Yaanan bu gelimelerde meclis zgr iradesi (!) ile karar vererek Kamil Paann grevden uzaklatrlmasn salam ve heyet-i askeriyenin hassasiyetine uygun bir karar vermiti. Bylece A. Turan Alkann ifadesi ile i siyasette ordu desteini kazanmann nemi de aka kendini gsteriyordu.14 31 Mart Ayaklanmas ve Ordu erisinde Muhalefet 31 Mart ayaklanmas, yaand zamandan gnmze kadar fakl yorumlara neden olan ve aslnda kim tarafndan, ne amala karld konusunda ittifak salanamayacak kadar girift bir sretir. Bu srete herkes siyasal pozisyonuna gre karar vererek yorumlarn o dorultuda ekillendirmektedir. Ama burada nemli olan ey, bu srete ordunun siyasallamas ile balayan kargaann ve zellikle alayl-mektepli zabit atmas, gen zabitlerin yllarn paalarna kar takndklar rencide edici tavrlar ile, neferlere kar disiplini salama adna gsterdikleri sert tutumun olayn ekillenmesinde etkisinin bulunmasdr. Bununla ilgili
Umran TEMMUZ 2012 133

KLTR SANAT
grubu da aka i siyasete mdahil olarak orduda siyasallamay en u noktaya tam oldular. Bu mdahalelerin sonucunda ttihat ve Terakki Cemiyetince desteklenen Said Paa hkmeti ekilmi ve ttihatlar Mecliste say stnln elinde bulundurmasna ramen, ordudan gelen bir muhalefet hareketiyle siyasi zaafa dm ve iktidardan uzaklamtr.17 Bu konuda A. Turan Alkan; Osmanl zabitleri arasnda herhangi bir siyasi frkaya mensup olmann, onlarda esasl bir deiiklie yol amad, bu bakmdan ttihat bir zabit ile Halaskr bir zabit arasnda, dnya gr, entelektel seviye ve mantk yrtme asndan byk bir fark yoktur.18 diyerek bu dnem boyunca askersiyaset ilikilerini anlamlandrmakta bunun daima hatrlanmas gerektiini belirtiyor. Askerin Siyasetle tigalinin Yasaklanmas Halaskran Hareketinin en vahim sonucu olarak A. Turan Alkan unlar sylemektedir: Ordunun bir kere daha siyasete karmasnn yannda ordu iinde de kamplamann iyice belirginlemesi olmutu. ttihatlarla Halaskran yanls zabitler kalpaklarna kadar uzanan bu farkllk, erlere kadar yansm, hasmlar birbirine dman nazaryla bakmaya balam ve siyasi gerekelerle ordunun nemli mevkilerine tecrbesiz kiilerin getirilmesi, ordunun zaafn arttrmtr.19 Grld gibi ordu ierisinde yaanan siyasallama ordu mensuplarnn birbirlerine dman nazar ile bakmalarna ve bu durum Osmanl ordusunun lkeyi savunma gcnn iyice azalmasna sebep olmaktayd. Bu gelimeler karsnda Harbiye Nazr Mahmut evket Paann hazrlad tasar ile asker

Osmanl Devletinde ordu-siyaset ilikisi her zaman tek dze bir ekilde devam etmemi, zaman zaman deiiklie de uramtr. Ancak bu tarz deiiklikler sadece ordu-siyaset ilikisinde olmayp devletin birok alannda nemli krlmalar da beraberinde getirmitir. Osmanl ordusunun hareket alann snrlayan batllama abalar bu konudaki en belirgin rnektir. Ancak batllama ile birlikte ordunun siyasetle olan ilikisinin kesilmesi ok uzun srmemi ve siyaset zerinde etkili olmak isteyen kiilerin orduyu bu konuda kendilerine destek olan bir konuma ekmeye almalar ordunun siyasete olan eilimini yeniden gndeme tayarak bir anlamda ii tekrar rndan karmtr.

olarak A. Turan Alkan; 31 Mart Ayaklanmas, nefer diye bilinen, grnmez, hesaba katlmaz, ama ordunun belkemiini oluturan kitlenin ilk defa kendi bana, fark ettii olumsuzluklara kar kyam anlam tamaktadr: Merutiyetin ilanndan beri maruz kald yksek politizasyon ve kendi evresinde, kendisi hesaba katlmakszn yaplan deiikliklere kar kendini ifade biimidir.15 diyerek aslnda siyasallamann sadece zabitler arasnda olmadn, yukardan aaya doru bir seyir takip ettiini ortaya koymutur. syann Hareket Ordusu tarafndan bastrlmasndan sonra uygulamaya konulan rfi uygulama uzun sre devam etmi ve bu yaplanlarn hrriyet ve merutiyet adna yapld ifade edilmiti ki, buras olduka ironiktir! Ordu erisinde ttihat ve Terakki Cemiyetine Kar Muhalefet ve Halaskran- Zabitn Hareketi Osmanl Devletinde zabitlerin siyasetle olan itigalleri
134 Umran TEMMUZ 2012

Merutiyetin ilanndan sonra daha da artmtr. Bu srete zellikle ttihat ve Terakki Cemiyeti ile yakn iliki ierisinde olan zabitlere kar ayrcalkl davranlar yaplmas, cemiyetle bir ilikisi bulunmayan subaylara kar ise II. Abdlhamid dnemini aratmayan davranlarn sergilenmesi ordu ierisinde nemli bir memnuniyetsizler grubunun olumasna neden oldu. Bunun dnda Halaskran- Zabitn grubunun harekete gemesinin bir dier nedeni de, 1912 yl balarnda yaplan seimde ttihat ve Terakki Cemiyetinin baz yerlerde ordu mensuplarn kullanarak seime mdahale etmeleri16 idi. Bu nedenlerle harekete geen Halaskran- Zabitn grubu baz kii ve kurululara mektup gndererek, Kanun-u Esasiye uygun olarak yeniden seimlerin yaplmasn ve her trl etkiden uzak kalmak kaydyla Kamil Paa liderliinde yeni bir kabine tekilini istiyor ve aksi durumda dklen kandan sorumlu olmayacaklar tehdidinde de bulunuyordu. Bylece ttihat ve Terakki Cemiyeti yesi olan subaylardan sonra Halaskran- Zabitn


ve memurlarn siyasetle uramalar yasaklanmt. Buna gre zabitlere siyasetle uramayacaklarna dair yemin ettirilerek birer senet imzalatlacakt Ama bu gayretler, beeri ve sosyal gelimelerin kanunla tanzim edilebilecei yolundaki samimi mitler, Merutiyetin siyasi hayatnda hibir msbet tesir uyandramamt.20 likle siyasi kriz atmosferinde gereklemi, ordunun endirekt mdahaleleri sz konusu olmu ama kabine deiimleri en azndan Kanun-u Esasinin ruhuna deilse bile lafzna uygun cereyan etmiti. Babali baskn, bu defa Merutiyetin siyasi hayatna hkmet darbesi kavramn sokarak, iktidarn bir avu fedai ile deitirilebilmesinin mmkn olduunu gstermitir. Bylece darbe yoluyla iktidara gemek, meru olamasa bile, fiili geerlilii kabul edilmi bir yol olarak iktidar namzetlerinin tercih listesine girmi oluyordu.21 Sonu Ordu- siyaset ilikisi Osmanl Devletinde devletin kuruluundan itibaren bata padiah olmak zere dier yneticilerin seyfiye snf adyla hem askeri hem de yneticilik yetkilerinin olmas, ordunun siyasal olaylar karsnda mdahil olmasn zorunlu klmtr. Bu sre devletin merkezi otoritesinin gl olduu dnemlerde belki nemli bir problem oluturmazken devletin zayflamas ile birlikte siyaseti ekillendirmek isteyen kiilerin askerin desteini kazanarak ne gemeye almalar ile iinden klmaz bir hale gelmitir. Osmanl Devletinde ordusiyaset ilikisi her zaman tek dze bir ekilde devam etmemi zaman zaman deiiklie de uramtr. Ancak bu tarz deiiklikler sadece ordu-siyaset ilikisinde olmayp devletin birok alannda nemli krlmalar da beraberinde getirmitir. Osmanl ordusunun hareket alann snrlayan batllama abalar bu konudaki en belirgin rnektir. Ancak batllama ile birlikte ordunun siyasetle olan ilikisinin kesilmesi ok uzun srmemi ve siyaset zerinde etkili olmak isteyen kiilerin orduyu bu konuda kendilerine

Ordu-Siyaset likisi

Osmanl Ordusunda Ar Siyasilemenin Yakn Sonular

Osmanl ordusunun ar derecede siyasallamasnn en yakn sonular Balkan Harbinde grld. Bu harp ncesinde ordunun durumu hakknda A. Turan Alkan; Halaskran Hareketiyle orduda birbirine muhalif iki zmrenin ortaya kmasyla, haricen muntazam grnse de ast-st ilikisi, disiplin, itaat, sava kabiliyeti ve moral bakmndan Osmanl ordusunun mhim bir zaaf iinde olduu anlalmaktadr. diyerek Balkan sava hezimetinin aslnda ok ta artc olmadn ortaya koymu oluyor. Bu zaaf ordunun komuta heyetinde sava srasnda iyice aa kan siyasi atma ve anlamazlkla birleince 3 milyon kilometrekare Osmanl toprann te biri ve 24 milyon toplam nfusun 5 milyonunun kaybedilmesi ile Trk erefi, cesaret ve kahramanl da bir anda kvermiti. I. Balkan savanda yaanan yenilgi ve Edirnenin kaybedilmesi ttihatlar harekete geirmi ve Enver Paa liderliindeki bir grup fedai 23 Ocak 1913te Babaliyi basarak iktidara el koymutur. Bu durum Osmanl ordusunun siyasete olan mdahalesinin yeni bir aamaya getiini gstermektedir. Bu konuda A. Turan Alkan; Merutiyetin ilanndan bu yana siyasi iktidarlarn deiimi, genel-

destek olan bir konuma ekmeye almalar ordunun siyasete olan eilimini yeniden gndeme tayarak bir anlamda ii tekrar rndan karmtr. Osmanl Devletinin batllama hareketleri ile birlikte artk Osmanl ordusu da, vatan, millet, hrriyet ve eitlik gibi ilkelerin etkisi ile bu dnemde artk gelecei dorudan ekillendirmeleri gerektiini dnerek edilgen olmaktan ziyade etken olmay tercih eden bir konuma gelmitir. Bu srecin sonucu ise II. Merutiyetin ilan ve Babali baskndr. Ancak yaanan sre ordu ierisinde de fikir ayrlklarnn yaanmasna neden olarak orduda siyasal mcadelelere ortam hazrlamtr. Ordu ierisinde siyasal mcadelenin balamas ordunun ypranarak sava gcnn zayflamasna neden olmutur. Bununda etkilerinin neler olabilecei sorusunun cevab da I. Balkan savanda alnan byk bir hezimetle ortaya kmtr. Tm bu karmak srecin ve zellikle de Osmanl Devletinin son dnemlerinde iyice artan ordusiyaset ilikisinin anlalmasnda A. Turan Alkan tarafndan kaleme alnan eser dikkatle okunmas gereken bir neme sahiptir.
Dipnotlar 1 A.Turan Alkan, kinci Merutiyet Dneminde Ordu ve Siyaset, Ankara 1992, s. 5. 2 Alkan, a.g.e., s. 6. 3 Alkan, a.g.e., s. 7. 4 Alkan, a.g.e., s. 10-11. 5 Alkan, a.g.e., s. 10. 6 Alkan, a.g.e., s. 15. 7 Alkan, a.g.e., s. 15. 8 Alkan, a.g.e., s. 23. 9 Alkan, a.g.e., s. 72. 10 Alkan, a.g.e., s. 73. 11 Alkan, a.g.e., s. 88. 12 Alkan, a.g.e., s. 91. 13 Alkan, a.g.e., s. 92. 14 Alkan, a.g.e., s. 97. 15 Alkan, a.g.e., s. 102. 16 Alkan, a.g.e., s. 131-132. 17 Alkan, a,g,e., s. 143. 18 Alkan, a.g.e., s. 139. 19 Alkan, a.g.e., s. 144. 20 Alkan, a.g.e., s. 146-147. 21 Alkan, a.g.e., s. 170-171.

Umran TEMMUZ 2012 135

KLTR SANAT

Kitaplk
Mslman Akln Krizi Abdlhamid A. Ebu Sleyman Mahya Yaynclk, 2012 Deerler, ilkeler ve inanlar ile dnce, anlama ve uygulama arasndaki farkllk ok temel bir konudur. ayet geleceimizi yoluna koymak iin, anlaml bir slah giriiminde bulunacaksak, bu konuda hemfikir olmalyz. Bunlarn hepsi, mmetin iinde bulunduu krizin, aslnda bir inan deil dnce, ierik deil yntem krizi olduunu ve esas olann aralar deil amalar olduunu doruluyor. yleyse, ciddi bir almaya balamak iin bu nokta bir k noktasdr. Dnce yntemi deimez ve yaklamlar dzeltilmezse, Mslman zihni hibir eye kar eletirel ve derin bir bak gelitiremeyecektir. Bunun yerine, bir baarsz zm arayndan dierine srklenip duracaktr. Mevcut durumun devam etmesi ise, daha ok blnmeye ve ke sebep olacaktr. Bu kitabn, medeniyetimizin knde en nemli sebep olarak grlen entelektel ve kltrel gerileyiimizin nedenleri konusunda yaplacak aratrmalara daha fazla katk salayacan umuyoruz. Zira dnsel krizlerin kkenlerine inilmemesi, slah giriimlerini kriz belirtileriyle uramakla snrlandracak ve hastalk katlanarak byyecektir. Mslman Akln Krizi, bu dorultuda ciddi aratrmalara ve gndemlere kap aralamak iin atlm nemli bir admdr. Smrgeciliin Dnya Modeli, Corafi Yaylmaclk ve Avrupa- Merkezci Tarih J. M. Blaut Dergah Yaynlar, 2012 1492de Amerika ktasnn kefiyle bir Avrupa-merkezci bak asnn temelleri de atlmaya baland denilebilir. Yeni bir ekonomik ilikiler a ve yeni karlalan toplumlar karsnda Avrupa merkezli bir dnyay anlamlandrma abas hz kazand. leyen srecin egemeni (sovereign) srecin nasl iledii ve nasl ileyecei hakknda da bir sz syleyecekti elbette. Bu kitapta yazar btn bu sreci yneten dili ve bak asn masaya yatrp eletirel bir okumaya tabi tutmaktadr. Yeterince Otantik Deilsiniz Padiahm, Modernlik, Dindarlk ve zgrlk Dilek Zaptolu letiim Yaynlar, 2012 Padiah Abdlaziz 1867 Paris Dnya Fuarna modernliin seyrine bakmaya gittiinde, kendisi de arkn bir seyirlii olarak karlanmt. Ama Batl gz ona baknca tasavvurundaki otantik imgeyi bulamad; yeterince oryantal grnmyordu padiah. Modernlik ve Dou-Bat karlamalar, bitmez tkenmez bir mesele. Dilek Zaptolu bu kitaptaki yazlarda, Trkiyenin modernleme tarihinin deneyimlerini, dnyann drt kesinden deneyimlerle mukayese ederek, deneyimleri birbirleriyle konuturarak dnyor: Batnn farkl yzleriyle, Sovyet tarihiyle, Orta Asyayla, ranla Belki en arpcs, zn yitirmeden deime mitosunun ikonu olan Japonyayla Modernliin byk vaadi olan zgrle ve modernlikle cebellemesi sregiden dindarla odaklanyor bu yazlar. rtnme meselesi, utan duygusu, okul modeli, aile, vatan, gerek demokrasi gibi gnmzn hararetli tartma konularn, gncelliin dar emberinden karp, kanaati en katlam olanlar bile ilgilendirecek bir tazelikle tartyor. Dnme sevgisiyle, dnme kaygsyla yazlm yazlar.. Varolusal Din Felsefesine Giri Ramazan Ertrk Yarn Yaynlar, 2012 Bugn, din felsefesi gibi aslnda olduka verimli olabilecek ve yle de olmas beklenen bir ilm-dnsel disiplinin, byk lde Anglo-Amerikan eksenli analitik felsefe gelenei ierisine skp kalm ve dolaysyla nemli lde retkenliini yitirerek tekdze kuru bir entelektel ura hline gelmi olduuna ahit olmaktayz. Durum byle olmasna ramen, sz konusu disiplinle uraan evrelerden cidd bir zeletiri yapmak ve din felsefesinin bu skmln giderip ufkunu amak amal abalar yerine daha ziyade mevcut anlayla snrl erevedeki konular zerine almalarn yapldn gryoruz.

Osmanl Aydnlar ve Sosyal Darwinizm Atila Doan Kre Yaynlar, 2012

Avrupada materyalizmden Darwinizme ynelen dnrlerin etkisiyle Osmanl aydnlar da biyolojik ve sosyal alardan Darwinizmle ilgilenmeye ve onu Osmanl toplumuna uygulamaya balad. Sosyal Darwinizmin eitli trlerini gelitiren Osmanl aydnlarnn kimisi bu teoriyi gelenekten kopmann bir arac olarak grrken, kimisi de felsefi olarak bu teorinin nermelerini mutlak dorular olarak kabul etti. Atilla Doan bu kitabnda Darwinizmin Avrupadaki geliim srelerini, Darwinizmin sosyal yorumlarna ilikin tartmalar, Osmanl aydnlarnn Darwinizmi hem biyolojik hem de sosyolojik adan nasl almladklarn ve Osmanl toplumuna bu teoriyi nasl uygulamaya altklarn btnlkl bir yaklamla inceliyor.

136 Umran TEMMUZ 2012