"-^f^^^J^

THR OLGUN

EDEBYAT LGAT

tSTANBl.
\SAR-I- lLM!^ K

TM'HANKS NKRYATI

m.

Okuyuculara

u
ile

kitab, vaktiyle
bir

yazdm (Edebiyat Istlahlar) isim

bycek

eserden klttm. (Edebiyat lgati) nvn nerediyorum. indeki yazlarn edebiyat ile u-

raanlara olduka faydas dokunacan umarm. Yazmay unuttuum, yahut bahsine lzum grmediim ve yahut iyice anlatamadm bz kelimeler olabilir. lim
ve kalem sahiplerinden
biri,

eserimin

noksanlarln

ta-

mamlamak ve yanllarn dorultmak lutfunda sa yurdumuza deerli bir hizmet etmi olur.

bulunur-

Thir Olgun

^'\>

j^

Manzum, mensur
gzel

bir

szn kulaa
gelmesi, deta

ve

przsz

kaff

tertip bir

msik
:

te'siri

yapmasdr.

durulmuij

ahengi Szn vezin llerine iyi uyolmasmdan ileri gelir. Nesrin heni ise Szde (lonlr), (tekrar) ve (te tabii -ii- izAft) bulunmamasyla varlk gs:

Nazmn

terir.

[Bu kelimelere bak]

derler.

Bu kusurlarn bulunmamasna (shhat)

[Sihhate bak]

O
set

Szde shhat ve selheni demek, daha ksa bir sz sylebulunmasdr

hlde nesrin
:

mek olur. [Selsete bak] Ahen, (ummi) ve

ayrlr.
ahenj:;
:

(taklidi)

olarak

ikiye

Umm hen
kelimelerin

Szn

shhatidir.

Taklidi

mnsndan ziyde kardklar

sesle fikri, hissi, hayli anlatmaktr. diye indi merdivenden

pp

Mermdaki
sesi

(.-fip

^ip)

larn

terliklerden

kao

anlatlar

gibi.

Bu

gibi taklidi henkler,

pek

belli
fif?

san'at eseri saylamazlar.

P'^

olduklarndan kayk!^ oyna-

yan ocuklar

bile

bunu

yapabilir.

EDEBYAT LGAT
Asl
taklidi
bir

hen

Kapalca ve sau'atkrne
olan kelimenin syleniintk'i- sipihre

olur.

Baka
Ey
Ben, yle

mns

den ayrca

bir taklid

heni karlr.
ivenden usandm

nle; yeter

arpmn sar mkes-i-

mnsna olan (tk) kelimesinin duyurduu ses gibi. Bu sesle iki cismin arp masndan kan takrd taklid edilmitir. Nef'nin
:

Beytinde (kemer)

Evci havada syt-- akk-i- tdan Avaz-- rd-- saika rehgmknn olur

Beyti, taklidi

hen

bahsinde hatra

gelir.

qi1c

l'^skiden ordularda,

klalarda, ky odaszlerini

larnda, mahalle

kahvelerinde saz a-

lan ve gerek kendinin, gerek terennm eden halk iri.

bakalarnn

Ahmet
nir.

Vefik

Mehur
Evet,

ak

paa bunu

tanbura irlerine decaer diye tarif ediyor ve miile

el veriyor.

mer, hece

olsun,

manzumelerinin
lanr.

ounda adn (k)

aruzla olsun Vasfi ile kml-

Zevrakn engine salma sen sakn

Bahr-i-

mer

gamda ok
ki

muhalif rzgr eksik deil

ve

0er
Yr

mer: klmadaym zr
aldatp her yr
gibi

Vcudum tutuup yanmada herbr

iin

Blble hr

imi bilmezdim evvel

bir

Paralarnda olduu

gj
iin

Tam

mn
-

anlatan

msra, de-

mektir,

ikinci bir

rasra

bah

ol-

madklar
byle
bir

yle szler

serbest

demek

olan

sfat alrlar. Ey Trk ocuu;

gibi.

ilerle,

yksel

Msra

ki)f:ivat looati

Ak hece
A
X

[Hece kelimesine bak]

edebiyat
tbirlerindendir,

Halk

rka
rinin

evlerde, yeis,

matem

to|)lantla-

rmda okuuup oluntlaD ackl trk. Atlar, eski (o/a) laru (sayo), dvau
(mersiy<') dedikleridir. Agt yapanlara (agtc),
5
li

irle-

yapmaya da
zre

(ayl

yakmak) diyorlar. Aytlar 6 l,

:

olmak

(drlU'ie)
kafiyeli,

eklinde yaplyor. \\

msra ayn

4 ve

atlar da var. Bunlason iki msra (nakarat) <2;ibi tekrarlanyor. rn Konyal KmiuenD, Bay Sa'deddin N/hetin (Halk
irleri) kitabnda mnderi atndan bir para: Soyun Ismailim; sen kendin soyun Bir yensiz, yakasz gmlekler giyin
Huriler etsinler ahrette

5 inci msralar ayr kafiyeli

dn

Alayp

ta

yerim od etmen benim

Gelir diye

yolum gzetmen benim

)

Ahrph
AUi,^^ Ahrem

^^^^^

nin

mef'l

ile

balaya* balayan
-^

nev'i.
( Rub nev 1.
,.

nin

mef'ln

) '

ile

AWQ
baka
bir

J^'^^t

san atlerdendir. Bir cmlenin.

hut bir

msran altn
msra'

stne getirmekle

cmle veya

Kemalin:

Dmann hcumuna

yapmaktr. Namk mukavemet, muka-

6
vemetine

EDEBh^AT LGAT kar hcumda... fkrasyla

bir

A
Pertev padz var

aDiD

Her dzn

yokuu, her yokuun

gibi.

bir

Msranda olduu

Aksi (tam) ve (naks) olmak zere ikiye aytemamiyle yaplmsa o akse (tm), arasna kelime kartrlm, yahut brrlar. Alt, st ameliyesi

z
na

kelime

ikanlmsa (naks)

derler.

Namk
akis,

Kemalin fkrasndaki aksin

ikinci

parasiin

bir (kar"! kelimesi

sktrlmtr. Onun
grrler ikram

nakstr. Ziya patlann Gelse derghna ikram grrler kram

Krem dergehine gelse

Beyti de az ok deitirilmi akse bir misl olabilir.

olduu

iin

naks

Gen

irler, akis san'atini fazlaca kullanyorlar.

:

demiU Bay Muammer

Beyti

Ltfain Eskiden vardm ben, imdi hiim ben imdi bir hiim ben, eskiden vardm
gibi.

AiAi^a

Sebep, mnasebet, dolay demektir. Bir kelimenin (hakikat) mnsn-

dan (mecaz) mnsna nakledilmesinin sebebidir. Alkas (tebih) olan mecazlar, (istiare) dir. Tebihten baka alkas bulunanlar da (mecz-1-

mrsel)
Mesel

dir.

bir Trk neferine (arslanm) denilmesinde (alka) tebihtir, yni dmana arslan gibi saldolaysyla Trk neferine arslan denilmitir. Bir muharrir kalemiyle geinebilir ibaresinde mecaz- 1- mrsel vardr. nki kalem, sylenilmi, yaz creti mrad edilmitir. Buradaki alka ise (sebeb) in zikri, (msebbeh) in iradesidir.

dr

A
*
-

F:DKBlyAT Lt^lATt

Araplarn manzum szlerindeki hen^ llerini reten bilginin addr. Araplijfat

lardan ranllara, onlardan bize gemijtir.

Smih
nu,

merlnra, aruzu Trklerin bulduu-

sonra Araplarn Trklerdon

Trihlerin

alm
bu
ilim

olduunu

eylemiti.

yazdklarna
(t

^mjp*

2=8

inci

asrda Hasral

mam

Halil bin

Ahmet) tarafndan

meydana

getirilmitir.

mam Halil (Klil-- lofll) [bu tbire bak] dedii sekiz kelimeyi esas olarak alm, onlarn deimesinden ve tekrarlanmasndan aruzun 15 (bahr) ini bulmu. 16 inci bahr olan (tedrik) sonra (Ahfe) tarafndan, (cedill, yahut (yarlb), (karib) yahut (nslacil), (makll), yahut (niiteahhir) bahirleri de ranllar tarafndan ilve
olunmu.

Says
birinin
denilir.

on dokuza
(.'ok

rkan
i

ar/.
ki

bahirlerinden her

bir

(fer')

vardr

onlara

(v<'Zn)

iranllar
ettikleri vakit

Mslman olup
onlarn

Arap marifini kabul

de aldlar. Fagelenleri ayrdlar.
geldiler.

nazm

llerini

kat ilerinden tabiatlerine

uygun

Sonra

(Karahallar) slama

Memiin

leketlerinde mektepler, medreseler

atlar. Oralara

devam edecek Trk ocuklarn randan mderrisler getirdiler.

okutmak

Gelen mderrisler, verdikleri dersler srasnda Araplardan alm olduklar aruz vezinlerini talebeye
rettiler.

Yetien Trk

irleri ise

ranllarn

ayrdklar

EDEBYAT Lf^.AT
diliyle

A
Trkaltna

vezinlerinde en ahenkli olanlarn setiler ve onlara

gre Trk
lerin

manzumeler yazdlar.
ikinci devresine, yni

Edebiyat trihimizin
girdikten
-

Mslman olduktan

ve slm

te'siri

gre

sonraki zamanlara id - eldeki eserlere en eski manzum kitap olan (Kodatgu bilik) aruzun (Fauln, fauln, fauln, faul) vezni ile nazmedilmitir.

Aruz vezni 5 = 11 inci asrda (Hakaniye lehesi) ne, 7=13 nc asrda bizim leheye, 8=14 nc asrda

(aatay ve

Azer) lehelerine girmi, zamanmza kadar kullanla gelmitir. 11=17 inci asrdan sonra
ile

bizim lehe edebiyatnn aruz irleri

leri biribirlerinden

halk ir-

mteesir oldular, halk irleri divan irlerinden bzlar da hece vezniyle manzume tertib etmee baladlar.

aruz

vezniyle,

Zamanmzda
sonra
vezniyle

ve

(Mill edebiyat)

zuhurundan

gen irler

aruz

veznini

braktlar, hece

megul

oldular.

Hatt Bay

Hhd
ile

Fahr,

aruz vezniyle ve (aruza veda')

bal
name
git

bir

man-

zume yazd, onun sonunda

Iran yoluyla zhre tacn,

kervann
yine

hne
Aruz
ile

geldiin

gibi

hne

Beytiyle aruza (uurlar olsun) dedi.

hece vezinleri arasndaki en

belli

bah

fark unlardr:

Aruzun heceleri dalgaldr, hece vezninin dzdr. Aruzda bir kehmenin bir iki hecesi bir (cz") de kalr, dier heceleri br cz'e geebilir. Yni kelimelerin blnmesi caizdir.
kelime, bir
(

durak )

ta

Hece vezininde ise her bitmek gerektir. [Cz' ve

durak kehmelerine bak]

A
Asalet
SCt)
<lr.
.
.
.

EDEBYAT IJ'GAT
szde

9
ve

bayan

tbirler

bulunmamasdr.

gy,^^ (K(l<*b-i-

kolan)

(ui(has-

ta/iycl) .sleri do vfrilr. Asaletin

(.\b)i!M
Kat kat
terlf-rni^

zdl

bir jjzel

tsvr den:

dp

ol peri

ticba
:

Gark oldu glb- ztrba Beytinde asalet vnrdr. (S;bll) m Zannetme nutuddur dehen da-- tenimde Azma gda ald piristu-yi- metabbet

Beytiode

ise ^ren; bir

hasset mevcuddur.
irleri

AK

l\skiden

saz

arasnda
klii,-,

tertib

edilen

jiir

Nansfinda galebe alana ve-

rilmek zre kahvebne duvarna aslan al ve kuma gibi eyler.

tabanca

Ask indirmek
almak.
,

',^'"',

y"'?""la sve

f' tun

kmak

asky

Halk irlerince (kafiye) demektir. Aruz irlerleri, kafiyede ne kadar zorluk gsterrairlerpe halk jjirleri okadar kolayI*:a kaonlarca ayaklarn son harfleri mlarar. Mesel bir cinsten olmak yetiir. Ondan evvelki harfin harekesine ve kaln, yahut ince okunmasna ehemmiy
:

yet verilmez.

Bz

ayaklarda son harfin bir cinsten

:

olmas de.L:il, sesinin biraz benzemesi de elviir. Yunus l']rnr'ri u manzumesinde olduu gibi
Gh eserim

Cokun

yeller gibi akan seller gibi

Gah tozarm
Gel gr beni

yollar gibi

ak

neyledi

Ben yrrm

ilden

ile

Gurbette tllm kim bile Benzim san, gzlerim ya

Dost sorarm dilden dil Gel gr beni ak neyledi

Barm

yara,

cierim tay

Hlim bilen derdli karda Akn beni mest eyledi ldrmee kasd eyledi

Gel gr beni
Gel gr beni

ak

neyledi

Ald gnlm hasteyledi

ak

neyledi

10

EDEBYAT LGAT
Ayak uydurmak
:

B
sylemek

Bir

manzumenin ayakla(nazire)

nna uygun nazm

demektir.

tertib

etmek,

Saz irlerinin (mare) ettikleri, yni imtihan maksadyla saz alp syletikleri srada birinin syledii bir beyte brlerinin ayni kafiye ile cevap
vermeleri

mnsnada
:

kullanlr. Birincinin

ilk

beyti

sylemesine de

(Ayak amak)

tbir olunur.

B
ana makamlar. Bunlarn ubelerine (vezin) denilir. Aruzda asl 19 bahr vardr. Fakat bizim irler, bunlarm - Rb ile beraber - on tanesini kullanm-

Rahr

-^^z

vezninin

lardr ki isimleriyle vezinleri unlardr

'

Babr-i- kmil
1

Mtefiln mtefiln mtefiln mtefiln

Mtefiln fauln mtefiln fauln

:

Bahr-i- lezec
1

4
5

6
7

Mefiln, mefiln, mefiln, mefln. Mefiln, mefln. Mefiln, mefln, fauln. Mefln, fauln, mefln, fauln. Fauln, mefiln, fauln, mefiln. Mef'l, mefiln, mefil, mefln. Mef'ul, mefil, mefil, fauln. mef'l, mefiln, fauln.

EDEBYAT
(Rb) vezinleri de

Lt^GATl
ahenklisi
fa'

11

bu bahriu sbelerindendir.
:

Onlarn 24 nevi vardr. En

Veznidir. [Rubaiye bak]

Mefl, nefilD, mefiln,

Bahr-i- rocv/.
I

>

Mstef'iln, mstef

ilo,

mstefiln.mstef'ila

Mstef'iln, metefiln. 3 Mefiln, mefiln, mefiln, 4 Mefiln, mefiln.

2

mefiln.

Bahr-i- remel
1

2 3 4
(

Filtn, filtn, filtn, filn Filtn, filtn, filn

Filtn, feiltn, feiltn, feiln

Filtn, feiltn, feiln
birinci

nc ve drdnc vezinlerde bzan

son cz de
tyini
(

cz

(feiltn),

fa'ln

pekline girer.
:

Bunun
(feiltn)

p</n ilk hecesi

Bu vezindeki bir pek kolaydir kapal ise ilk cz (filtn), avksa

heceli ise (feiln), iki

dr.

Son czn mevzunu da c

heceli ise (fa'In) vezuindedir.

Feilt, filtn, feilt. filtn.

Bahr-i- uinsirih:
1

Mfteiln, filn, mfteiln, filn.

B.hr-i- mzri':
1

Mef'l. ftn, mefl, filtn. Mefl, filt, mefl, filn.

12

EDEBYAT LGAT
Bahr-i- niictes:
1

Bu

Mefil feiltn, mefilo, feiln. veznin son cz bzau (fa'ln) olur.

Bahr-i- hafif:
1

Filtn,

mefilo, feiln

Yahut

feiltn, mefiln, fa'ln

Bahr-i1

seri':

MfteiIeG, mfteiln, filn

:

Bahr-i- mtekarib
1

Feln, felo, felo, feln

Feln, feln, feln, faul

BpH'
(Belagat)
in

Lafz ve mne%

bz
biri.

san'atler

ile

szn sslenmesini reten ilmin ad.

ayrld

fenden

(mani) Biz de okuduic biraz (beyan)

(bed*) ile

Meydanda

Namk Kemal
(Bedi') ve (bedia) kelimeleri emsalsiz, gzel demek olduundan (i'r-i- bed') (e'r-- beda) terkiplerinde

grld

gibi

eskiden

sfat olarak

da

kullanlrd.

Birini

medh

iin

yazlan ve behar
(

^
mekti. Bakinin:

tavsfiyle

balayan

kasde

de-

Rh bah oldu mesh sfat enfs-- behr Atlar didelerin hb-- ademden ezhr
(Matla') l kasidesi gibi.

EDKBVAT L(GATl
p
I

18
beraber

Sziia

&fh

olmakla

muktazy--

ll ve

makama mutaonlar

bk olmasdr)

diye

trif edilir,

yle fizlerle

syleyebilenlere (helg)

denilirdi,

Szo fash olmas: fdenin kusuru olmamal, muktazy-- hl ve makama mutabk olman da: yehlde (tabiilik) mnasna dereceye kadar geldii gibi dzgn ve yerinde syleyebilmek kabiliyeti demek de olur. Belagat: hem dzgn, hem yerinde sz sylemei reten ilmin de ad olur ve (ani), (berinde ve

adamna
bir

gpe

sylenilmesidir.
-

belagat

yan), (bed') diye (edebiyat) denilen

flat)

c;

ksma ayrlrd,

yni bugn

bilgiye eskiden (iln-i-

bel-

ad

verilirdi.

(Miirabba)

(nhannes)

des), (terkib-igibi ayni vezinde

(msedbed), (terci-i- bed)

msral paralardan
(bend),

mteaddit

mteekkil manzumelerin beher paras.

Gazete
mekalesine de eskiden
derlerdi.

yahut

(bendi- mahsus)

"""-""" '''' uygun tbirler ile sze balamaktr. Buna (bs-ii- ibtida) ad da verilirdi. Fuzlnin: (Leyl ve mecnun) maa-

Berat-i-istihll

'^''"''

eserde

mevzua

zumesinin bn.'j tarafna Ey ne'e-i hsn

:

aka

te'sir

klan

Ak
Rubaisini

ile

biny - kevni tmir klan

zlfini girihgir

Leyl ser-i-

klan

Macnun-- hzn boynuna zencir klan

yazmas

gibi.

14
rs

edebiyat LGAT
X Berceste

B-

Zahmetsizce hatra geliveren, fakat

vasf olur.

yksek bir manas olan iirlere Muallim Ncinin glmser bir hlde
:

..,,.

kartt

resminin altndaki Mudhikt-- dehre ben lsem de tasvirim gler

berceste bir iirdir.

Msra,

kinci sultan Mahmudun hekim bass Abdlhak mollann levha olarak ecza dolab stne astrd: Ne ararsan bulunur derde devadan gayri

Msra

da byledir.
Bektalerce

byk
szleri.

tannm

olan

kimselerin
:

Esasen

(emir)

manasnadr. Hdynin Buyruun tut rahmnm

Tevhide gel Tevihde

Beytinde olduu

gibi.

(lmikinaye,

belagat

in

hakikat,

mecaz^

tebih, istiare gibi bahislerini

reten ksm.

Q
^
olmazsa
(gazel
)

Ayni vezinde
Bir beyt,

iki

msrdan

ibaret sz.

kafiyeli olursa
)

(mnsarra'),

mfred
(

vasfn

ve

kaside

nn ba

alr. Musarra' beyte tarafnda bulunursa

lerin

(malla'), (terci

ve terkib-i- bed)
(

arasnda

gehrse (vasta) tbir olunur.

Bir gazehn en gzel beytine
bir

kasidenin en ziyde

hoa

beyt- iil gazel), giden beytine (beyt

bir

--lkasid), nerede olursa olsun en gzel bir beyte

(ehbeyt)

denilir.

Mns, dier
ismi

beyt

ile

tamam-

lanan beyte

(merhn)

verilir.

Kasidelerde

C
irin

KDEBlYAT LGAT
bulunan beyte (Incbeyl), gazellerde
ln'vti) derler.
'?'^''<^

15
ise

ad (mahlas

Bibliyografi

kUal.iyy.-a
'

denilen

lum
(

Avrupuhhrca
zikrediyorlar.
)

addr.
Trklerin
dir ki

Bunu

trih nev'i

srasnda

Ktip elebi en byk kitabiyyat limi 15000 kitap ve lOOO melliften bahsedt-n

(Kei
dil-

-z-zu)
lerine de

yazm,

bu mhim eser Avrupa

evrilmitir.
ki bir

B^.^r^^^t: Terceme-i-hl demektir lyograt

adat^

mm

hayatndan

u u i bahseder.
bir

1er-

ceme-i-hle

dir

ark

lisanlarnda

ok kitap

yazlmtr.

p-j
(Sla) da

Eski irlere yazdklar

medhiye)

1er

dolaysyla verilen para ve ihsan. Buna

tbir edilirdi.

Snbl zade Vehb 13^19 uncu taslaklarn yle anlatr:

Szleri bir rk ake etmez

asrdaki

ir

Onlarm

alddr

def-i- bel

Caize almasa kalkp gitmez Yklp gitmek iin ol skal

Kymet-i- i'ri eden himmet-i- ir gibi pest irin meskenet-i- cizocynesidir

Beyti, Le ka 1ar

yksek

bir

dncenin

terce-

mandr.
^^^y*) tbirlerindendir. ( stiare ) de (sterilch) ile (inster) arasndaki mnasebete denir. ( Tebih ) in vech-i-

Pmi'

16

EDEBYAT LGAT
i

C
kelimelerine

ehch)
bakj

demektir. [Tebih ve istiare

p Uem
syla
leri bir

,.

I lyei

BecJi'

tbirlerindendir.

Gerek

(t^nj^g^j,) ^^^^^ (tezad) dolay-

biribirioe

yetii)

uygau, yahut kar bulunau kelimearada bulundurmaktr. yle sze (cen'imezar kitabesi olmak zere denilir. Bir
:

yazdm

Bir tir-t- kudsyi uurdun

Bir lne-i-

yuvasndan
eyledin ey mevt

sevday tebh

Bir tde traba evirip cism-i- latifin Bir haclegeti hk-i- siyah eyledin ey mevt!

Kt'as

cem'yetlidir.

nki

(tirj,

(uurdan),

(lue) ve (ltde), (lrb), (hk) lfzlan arasnda

tenash vardr.

(Bir tde turb) ile (cism-i lalf), (hacle^eh) ile (hak-i- siyah) arasnda ise tezd mevcuddur.
<?*=*' ^'^T'> zlan, ve yalnz noktal harfleri hisab edilecek olan trihe vasf olarak kullanlrd. [Ebced hisab maddesine bak]

Cevher, cevherin

\^^

Ce^Pt
Telaffuz

Tomruk,

yni

kaln odun demek

olan (cezl) kelimesinden

edilileri

ahnmtr.
kelimelerin

kulaa
(

sert gelen
)

sylenii keyfiyetidir.

sertlik

denebilir.

Zdd

(Rkkat)tirki oda (ncelik) demek olur. Kehmelerde (rikkat) ve (cezlet) denilen iki tesavvut vardr. Sen, ben, iir, edeb gibi sylenileri ince
olanlara (elfz-gibi telffuzlar

rekika)

arz, arh, toprak,

aa

kabaca olanlara da (elfz-- cezle)

ad

verilir.

C
(Kd)

EDKBIYAT
no

IJ (iATl

17

(med(i) yui lafzn an, daha

a^

(islAh) tn (mev7*) ile uy^un olman iin kcliden peldi^i kudar m<'l'rn nkknt v* ceyU-tiu* dikkat lzmdr. le^riktek bir yavrunun uyuduunu
anlatmak
iin (mi:<l,

ml)
tbiri

tbiri kullanlr,

^/iiki

mevzuun

incelip o

icabeder.

Onun

yerine

(horul, horul) denilecek olsa

o kelimelerin sertlii

deta ocu^^u

uyandrr ve

korkutur.

[.Muvafekat

bahsine de bak]
lafz
bir,

ezde bulunmai<dr. Bunu (TtMMiis) denilir. Srbl zd' Vehbniu

C "'**^

mns ayn

kelimelerin bir

yap;naya
:

Eyleme vaktim

zayi',

deme

k.

yaz, oku, yaz

:

MiHrandaki (yaz) ve Muhyiddiu liifn Sen beni terk eytedin, gittin nihayet yd ile
Dilde kald sevdiim; yd--hazinin yadigr

Beytndeki iya<l) kelimeleri gL.

Msradaki
br
:

y/

lardan

biri

scak

mevsim,

tahrir et demektir.

Beyitteki (yd) lardan

birincisi:

(yabanc),

ikincisi

(htra) manasnadr.

Lafzlar ayn olduu hlde mnlar gayri olan bu kelimeler, bir ibarede bulunduklar iin cinas tenkil
etmi-^lerdir.
(

Lafz itibariyle biribirine uygun olanlara

)

cins--ta
ICskiler,

az,

ok

deimi

bulunanlara
vermi.'jler,

(clns--k.s)
hele (rin5y--

denilirdi.

cinas bahsine ok

ehemmiyet

naks)
(

in

nev'ni ve ismini artrdka

artrmlard, lam bu, yan cinaslarn

dim.

hepsini

nas kadarda kymeti olmayan yazmaya lzum grmeo

18

EDEBYAT LGAT

Behet yazarn (Gen air 1(^1* ve eserleri) isimli kitabnda bu Dadaizm, meslek iin deniliyor ki ocuklarn kekelemesini, dadsn model tutarak ve hisse dayanp fikri ve hafzay inkr ve ifdenin en son kanik eklini istihdaf ederek (abes) in, (mnsz) m
:

Dadaizm

Dadaisme

yen

ve edeb bir

j^eslek.

Bay

zaferini

alklayan

bir

yol dur.

Bay

Mmtaz

Zekinin

paras, Dadaizrain bir modeli imi: Hayti adalar Bir istiridye bizim ada dada dada dada
istiridye

Benim

adamm

incisidir

dadam dadam

Dadam derken ldracak

_^
, .

adam..!

Darb-l-mesel
olan sz,

Eskiden sylenilmi ve bir hikmeti muhtevi bulunmu Atalar sz. Daha eski Trkesi Sav.
:
:

Arabcada (Mesel) atalar sz (Darb-l-meise: yle bir sz sylemek demektir. Fakat bu tbr, vaktiyle dilimize dorudan doruya (Mesel)
sel)

mnsna ahnm,

her kesce o mnda anlalmhkta bulunmutur. Nbnin

:

sylenilip

Darb'l-mesel rdna b asrda Nb;

Kimse olamaz Sabit efendiye reide Beytinde olduu gibi.

D
Bu
tbirin
)

edebiyat Lt'GATl
arabca

cemi olan ( Drrtb-kullanlm, batta ns eiis<\l ile Trkcede tarafndan bu um ile bir (l>arb-- mesel) kitab yazlm ve baslmtr.

Dastan - Destan:
lerin

^^^^j,^

Hikye, masal mniHususiyle hikyeedilir.

manzum

olanlarna tbir

(Dillerde destan olmak) tbirinden de

anlalaca

zere

(melrtr) mnsna ve tafjani malini de

)

geldi^n gibi

(teren
manzum
ve mev-

ifde eder ki

destanlarn saz ve

name

zularnn

me.'jhr

okunduunu bulunduunu anlatr.

ile

Blble

(hi'zr (lesln) denilmesi bu itibr

iledir.

Dsl

kelimesini

dvn irleri kullanmlar,

aruz vezniyle yazdklar hikyelere

tasvir ettii (beni

etmilerdir. Mesel .*^eyh Galip (Hsn--

(dsl) tbr ak) nda

nahabbet) isimli bir Aarab kabilesini (z- dstn--beni mahabbet) altnda anlatmaya balar.

bal

Fuzl de

(Leyl ve Mecnun)
teklif

hikyesini yaz-

may

k^'udisine
:

edenlerin

szlerini

ylece

nakleder

Ltf

ile

dediler: ey

Fa eyle
Leyla,

cihna

bir

shan sene nhan gene

Mecnun Acemde oktur

Etrkda

ol fesne yoktur Takrire getir bu dstn Kl taze bu eski bttn

>ivan irlerinin

dstn

yazlrd. Halk irlerinin

(Mesnevi) seklinde destni ise (dorlleme)

20

edp:bIyat lgati

tertip edilmitir.

denilen ekilde ve eksariy 6 l, 5 li hece vezninde Destanlar ile vak'alar ve ahslar

tasvir ve ta'rf olunurdu.

da

Birde (mill destan) 1ar vardr

ki

her kavmin
hulsa: eski

efsnev triiinden, mbudlarmdan, kahramanlarn-

dan, muharebelerinden, zaferlerinden,

mefahirinden bahseder. Bu menkabev vak'alar halk tarafndan nakledile gelir. Sonra mill bir ir

bu para para nakilleri bir araya toplar, mill bir destan meydana getirir. YunanUlarm (lyad) ve ( Odise ) si, ranllarn ( ehname) si, Hindhlerin (Ramayana) s Fnlerin (Kalavala) s gibi.
Trklerin de mteaddit ve mtenevvi' destan paralar vardr. Fakat bunlar daha, toplu ve man-

zum
isimli

olarak

yazlmamtr.

(Trk edebiyatna dir manzum bir muhtra) eserimde ir Nef'den bahsederken yle
:

demitim

Dolaacana

kasidelerde

Cevelan etseydi baka bir yerde Yol verip tab'nn o, iddetine Yazsayd bir destan Trk Milletine
Olurdu kendisi bizde (Firdevs)

Trkn bulunurdu

bir

(ehname)

si

Didaktik
(tlimi)

(Didactique)

mevzuu

hikmet ve

nasihatten ibaret sz.

Yunancada

(retme) demek olan diye terceme

szleriyle
dir

bir

kelimden

ahnd

iin

szlere (Hikem) derlerdi.

Hikem

(Urlah Nbi)

Eskiden byle Dvan irleri arasnda en ziyde hret alm olan ki bu yolda meslek sahibi saylr.
ediyorlar.

D
Ziya
iiu

EDEBVA'l"
paRya
gelinceye

Ll

GATl
l)ir

kadar

rok

yetimitir. Bpu

(ar/.n hti'a)
.

muakkibi rn-la Nb

yle demitim
(

Ne

lirik

syledi, ne

yazd

epik

Mutena

szleri oldu (didaktik)

.,
.

(Dramati(iue) Tiyatrolarda temsl

demektir. Bunlarn

(lloaesk)
olmalardr
ve

edilmek zre yazlan rserler yazlardan ba-

lca fark

Komauiann okunmak, bunlarn oynan-

mak

iin

yazlm
Birincih'ri

Dramatik
gln

eHerler,

esasen

(Trajedi)

(Komedi) olmak
ikincileri

zre

iki

ksmdr.
gsterirler.

ackl,

hlleri

vardr ki Bir de ( Uran modern ) bunlarda hzn ve srr kark bulunur. Dramatik Yunanistauda yazlm, oradan eserler ilk defa

Komaya,
sonra
te'lif

oradan da
edilerek

Avrupa ve Amerikaya gesonra

mitir. Biz de tanzimattan

kelimelerine de bak].

evvel terceme,
[Trajedi,

oynanmt.

komedi

Esasen toplanlan yer demektir.

Bu

DlVn
ve
lir,

itibr ile
i(.in

eskiden

dvalara

bakmak

i grmek

toplanlan meclise (dvan) deni-

heybetli ve hametli toplantlara

<|ibi) tbr edilirdi.

(Kbnmiislin
tekil edi-

divn
len

Hazreti

mer zamannda Medinede

diresine ve o direde
-

hkmet

tutulan vazife

ve

maa

defterine de
-

isimlerin

toplanm

olmas

dolaysyla

(dvan)

Daha sonra

ad manzum

verilmiti.
szlerin

topluca yazlda!

22

EDEBYAT LGAT
(

D
)

kitaba (dvan) denildi,

Dvn-l hamse

gibi ki

Aarab

iri

(Ebutemmm) m
bir kitaptr.

seme iirlerden

tertip ettii

Bu
ihtiva

kelime, evvelce bir ok irin gzel iirlerini

eden

mecmua mnsmda kullanld

hlde

sonra bir irin iir defteri mealinde istimal edildi. Fuzl dvn, Nef dvn gibi ki Fuzl ve manzumelerin topluca Nef'ninin yazm olduklar

bulunduu kitap demektir. (Dvane) (musaggan) dr, manasnadr.

:

Devvin
yni

cem'i,

kk

dvan

Divao tertibi manzumelerin irler arasnda kararlam bir usle gre yazlm olmas tarzdr.

O yolda yazlm iir mecmualarna (nretteb dvan) yahut (mretteb dvane) denilir. Dvan tertibinde gzetilen usul: ( Tevhd ), (mnct) ve ( Nt-i- erif ), ( Medh--el<bir ) gibi eylerin ba taraflara yazlmas, onlardan sonra
padiahlarn, devlet erknnn medihlerindeki kasidelerin tahrr olunmas, doum, lm ve ire gibi eylerin trihine dir manzumelerin sralanmas, daha sonra (gazel) lerin kafiyeleri tibnyle hece harflerine gre dercolunmas, daha sonra da (mu-

rabba) (Muhammes) (Mseddes) (Lgaz) (Muamma) (ark) (Mesnevi) (Rbi) (Kit')

(Mfredat)

ve (Mesri')

ile

dvnn tamamlan-

masdr.
dvn hayatlarnda ve kendileri tarafndan tertip olunmu, bazlarnnki de vefatlarndan sonra bakalar tarafndan tedvin edilmitir. Dvan edebiyat Eskidenberi Trk edebiyat,
irlerin
;

Bz

D
('(vii) ve

EDKRlYAT LGAT
(bavs) a
yftkn
vt'zni)
ilt*

23
ikiye

muhsiH olmak zre

ZHmanlarda
(

ayrlmt. Hece
(Hiyis) leriif.

vezoiyle 8ylen)i olan az irlerin

halk cHrliman-

yt), (htz

yazm

olan ijirlerin

zumelerine (divan '(Irbiyti) denildi.

(nzm ekilleri) degiijmez old<; gibi edeb mevzubir surette knrarlam lar, (lehl) ve (istiare) oHcuk eyleri de tyin
Dvan edti)iytm
edilmiti.
hayallerini

Eski

irlerimiz,
iin

fikirlerini,

hislerini,

ya/abilm^k
Fratta

bn esaslara

uymaya

mecbur

idiler.

yenilik

g.sterseler bile

karnrlam
delerine

esslarm

dna

dolay dvan edebiyatmza

kamazlard. Bundan Arap ve Acem kai-

bal,
iin

yni ecnebi

olduu
ahlar

iki edebiyatn mukallidi (klasik elt'biyat) diyorlar, l'adi-

il>

devlet

adamlarn

medh

etmesi dolay-

syla da (Saray eiebiyt) ve

(l^ndern tMobl-

yt) adn
,

veriyorlar.

11 -17 inci asrda halk irleri, divan UIV n. irlerinin te'diri altna girmi, saz irlerinden okuyup yazanlar, az vfzniyle bz manzumeler tertibine balamt.

Hu manzumelerden
filn)

(filtn, filtn, filtn

vezninde

tertip

edilmi

olanlara (dvan)
ile

dediler ve saz
dular.

alarken

husus bir beste

oku-

Dbl
Yahut

Matlup olan seneyi

i|o

Ebert hisb
trih.
f

^ta

gsteren hiyb maddesine bak]

katmerli

Kbced

24

EDEBYAT LGAT
lh*hpvt
^^^

D
fris

beytten
ismi.

ibaret

olan (Rb) nitt

dier
Rb
ler

Bu

isim,

olduu

hlde Arablar tarafndan

kabul ve islml edilmi,

ise arabea bulunduu hlde rnlerle Trktarafndan kullanlmtr. Buna (terane) ad da verilir. [ Rb kelimesine bak ]
.

(Parmak hisb)
^jjj,

denilen

vezinde

iecede bir durulmas lzm gelen yer. Bir durak, aruzunun (ecza) sndan biri makamndadr. Aruzda kelimelerin temmen eczaya taksmi lzm gelmez. Fakat hece vezninde buna dikkat arttr, hatta ahenk te'mininin ruhudur. Mesel:

j^g

Gafil yolcu, gafil yolcu

Ozan
ikinci

yok,

krk
)

yay ucu

msralar sekizer msrdaki

heceli ve ikier durakhdr.

(

Lkin

krk

kelimesi

duraklara gre

taksim edilememi,

bir hecesi

birinci

durakta kaldo-

m,

ikinci hecesi ikinci

duraa gemi, ondan

husule gelmitir.

lay ahenkte
_...
I

bir

krklk

Drt msral paralardan

tertip edilen

manzumelere
derler ki aruzun

saz irleri

drtleme

(nrb ekli)

demektir.

(Man-

zum

bir

muhtra) unvanl

eserimde demitimki

Trklerde rpnan duygulu yrek i'rine nazm ile vermiti ahenk Yek ahenk nazmnn ls hece Ayaklar klfetsiz, mns yce ekline gelince pek fazla yoktu Birisi (drtleme), biri (kouk) du Drtleme: mrbb ekli gibiydi (Mesnevi) ekline Trk (kouk) dedi

E
Halk ve re
lif

ElJEBllAT LIAI'
jirleriui

25

(ni),

(ko^^a), (.destan)
terlib
dir.

gibi

ayr ayr

silfrl*-

ettikleri

manzfieler, ekil tilriyle (<lrt!<'ic)

6U1 almalar terennm

ijelir.

edilii^lerindeki

Muhteayrlktan

ileri

I^UyUg
Yahut

Il'8i*>,

yni duyularak

lut iidilmi:j ve

yaylm

sylenilmi, yasz mnsna-

TuyUg lr. Duyup ekli. Trler tarafndan meydana konmutur. Irnlerin Rbsi makamndadr. Filtn,
4
filtn,

filn

vezninde ve

1, 2,

nc msralar

kafiyeli

olmak zre yazlrd.

:

vaz paa zade Atynin

Gnlm oldu knn avaresi Gamzenin gitmez gnlden yaresi Derdime ok istedim derman, veli Yo imi llinden zge resi

Ihy

Halk irlerince

manzum

sz.

_ hsab Ebced Lt-t_

_

i'rk. Arab ve Acem edebil k, ,- yatnda bir vak ann . tarihi

,

yazlmak

i(,in

kullanlan ve likamlan

harflerden

ibaret ulan bir lisbdr.

tbir olunur.

Huna (llisb--cel)de

Arab

alfebesini topluca gsteren

(Ebced = -uc) (Hevvez -^ ;y) (Hutti Karaj^) (Kelemen == J^) (Sa'fes ) -i^* et -tu. Sehaz (Dazg ( ) )

= ^^

^i

26

EDEBYAT EGAT

harflerin her birine birer kiymet verilmi ve bir trihi bildirecek mensur ve manzum yazlarda kullanla gelmitir.

kelimelerindeki

Ebced
(Elf
I)

harfleri ile

say kmetleri
3

= 12

(B=:^)

(Cim^^) (Dal=.) (He=^)

4
5

(Vav==,) (Ze=3)
6
7

(Ba=c) (T=i.)
8 9

(Ye=c5)
10

(Kef=i])(Lam=rJ)(Mim=r)(NuD=j)(Sin=:a-)
20

30

40
(

50

60

(Aym=^) (Fe=o)
70

Sad^^u90

(K:if=j)
100

80

(R=j) (n==cA) (Te=o) (S9=^) (H==^)

200 300

400

500

600

(Zel=s) (Dad^c;^) (Z==i.)

700
Frisye

Gayn=^)
OOO
harfleri

800

900
:

mahss olan

(P=^) (^^)(J=j) Ye(G=dr)

(B) (C) (Z) ve (Ke) gibi hisb edilirdi.

[Trih kelimesine de bak]

Ed()* Sz ve yaz tarz. Baka irde bulunmaz bu ed

Sde

bir beytine bin beyi

feda Naci
denilir:

Ednm

gzel

oluuna (Hsn--e<i)

okmu bu kadar lsn--ed tab'ma zr Vaasf-i- hudvend-i-pesendde iyemdir Nef

E
Edonn

EOKBYAT LGAT
ifade ettii

27
<lr.

mkuk da (MihmMi
Hseyin Siret

Edas

ltif--medd sahif

AhiI rnnHi

(tcrluye) <lem ktr.

(edebiyat) insDn raehr

^^

Sonra

musmade kullanlmtr.
iiHna
hallet

Feon-i-edeb

bir

marifettir ki

mz-i-edeb

oidpu

irin ed'I

ve Phibi fdb tesmiye

klnmtr
_
,
,

'>

fkrasnda
,
,

uidu>;u gibi.
Ifd'

arasnda

havam

ve

rkm tabirler bulnmamaa(nt/iyet) ve (eslrl^ de derler. dr. Buna Hemire zdern (Vedia) merlnnenn v-rem deiode arzndan kan rfddijiini kapalca ardatan:
Bir hzni renk

kmken

ruh-i-glgnuna

Gller at ksrk

herdem leb-i-prhnuna

Beytinde oldu^'i ^ib.

Edebi san atler:

,,

Ksurs/..
,

\e \riM(ie.

olan szlerin ssleridirki tbir olunur. (Hedl') denilen ilmin mevzuunu bunlar tekil eder.

vn fasih (b'ly) yan /i. .1;/. (saay--lclliye) de

(

'

Edeb

Hau'atler, lfz ve
iki

mn yardmyla sapl(lifzi

mak

zre

trldr. Birincisine

sarat-

Icr), ikincisine

(mnevi saratler)

denilir.

Kdeb
^o

Edebiye

Edebiyata mensup ve mahsus mnFina vasflardr. Edebiyata nisbeti ohmiar bunlarla tavsif olunur.
1-

Devri-i-edebi, stlhat

edebiye

gibi.

28

EDEBYAT LGAT
_
, ,

E
gzel
szler.

Manzrib,

mensur

y
fen.

gij.(ig

byle

szlerden

bahseden

Divnece szlermi demektir edebiyat ? Muallim Naci

Trk edebiyat
reten
bilgi.

Trklerin

vcde getirmi

olduklar eserler. Bir de Trke edeb

Trkleri

yaz yazmay
:

tanm

olanlar derki

Trk edebiyat trihten eski.

Trk edebiyat
yazlaryla
ne
vakit,

trihi

nasl

yazldn anlatr. Yakn tmzn mkemmel bir trihi

rl zade yazd.

Trkcenin edeb tarafndan zamanlara kadar edebiya:

ve kimler

yoktu.

lk

evvel Kptkibetti.

Sonra

bir

ka kii onu

Bu

yeni trihlere de

mkemmel

denilemez. Fakat

yine bir varlktr.

Eskiden (Tezkire-t-uar)
1ar

yazlmt. Fak t

bunlar

isimli bz edebiyatmzn

kitabtrihi

olmaktan ziyde bir mei-hli demekti.

ksm

Trk irlerinin

terce-

Trk edebiyatnn
biyatmzn
edeb
devrelerimizi

trih devreleri

Edeile

trihini yazanlar,

umum

bir

taksim

e ayryorlar.

Bu

devreleri

ben

(Manzum nahtra) mda

yle anlatmtm:

Trk edebiyat mverrihleri devre sayyor bandan beri: Isimdan mukaddem, Islmdan sonra Bir de Avrupann taklidi hl Millet bir drdnc devre bulmal Mahsl temamen milli olmal.

Edebiyatmzn

nc

devresi bir ka

fasla

K
aynlrn.-rlr:

KDKlUVAT L(MT 9 SinHnin af;ti|x, Namk Kemal, Mahmud

Humiiin
(

ffkren ve Abl l-hak

p riatty^

i'vrir

enerlerine

(Tan/mal

>hiyl) deniliyor. Tcvfik

Fikret ve arka<Ja;jlarnn
(

Snvrl
Sorvrl

fnr
tbr

rn'e-

masudaki yazlarna yl) yahut (l'Jlebiyl--<*tM<h*)

cem"iy-ti irlerinin szlerine

i-l

odcbiediliyor.
i

Mertiyetin lnmda a(;lp kapanau

yl), ondan sonrakilere de
veriliyor.
.,

(Fccr li) (Fecri ti rlrbie<l(;l>i>t| udi

Mill

Asl mns:

Terbiyelidir.

Sonra edebe

ve edebiyata mntesib olan

mnamda

kullanlmtr.
Edib olur kii sermye-i-hays kadar

Msrndt olduu
30,40 sene

gibi.

evvel

nazm yazana
(NsIr)

(ir)

nesir

yazana (Fdb)

denilir ve

yerinde kulla-

nlrd.
-,-...
....

Ar/.u tedvin eden

,,,j^

Mail--tetail:

.-^^^^^

..Is

imam Haolmak zre

bulduu (Fohlii), (I iln), (Mnlt'fili).(Mst^f'iln), (Mrfiln). (i'lltii), (Mfalctn)

^Mof'llu) kelmelenki bunlarn tekerrr ve tegayyrnden Arzn leleri meydana gelir.

Kfsne [Romanesk bahsine bak] _ Bilmece <iemek olan (Liigaz)n

tlgaZ
r^
.,

cemi.

jQ kelimeye bak]

Mevzuu

kahramanca
ba.flaom.'^tr.

olan

"

frenkleriu verdikleri

i.-^m.

yazlara (I^plque) ki

bizde de kullanlmaya

Kskiden bizim

30

EDEBYAT LGAT

lirdi.

edebiytclarca yle yazlara (Hamasi yat) deniGaz Giray'n Ryete meylederiz kamei-i-diic yerine

Tga

dil

Olmuuz

Kann

kkl-i-hob yerine cn ile billh cihda tene dmen-i-dnin ieriz s yerine

balamz

Beytlerini hvi
-j-^ ,

mehur

Gazeli gibi.

iirkan-l-IStiare: (Rkn) dr

...

stiarede itibr olunan drt

ki

unlardr:

Mste*: Mebbehn
:

bihin lafz,

mstern minh: Mebbehn bihin mns. Mstern leh Msebbehin mns. Cni': Vech-i-ebeh mukabilidir. [stiare
bahsine bak.]
T7,
,

I^rkan-I-

_ ... Tebih
:

Tebihde
:

olan drt rkn-

^^r

ki

unlardr:
benzetilen.

Mebbeh Benzeyen. Mebbehn bih Kendine

:

Veeh-i ebeh: Msebbeh

arasndaki benzeyi
ciheti.

ile

Mebbehn
:

bih

Edl 1- tebih yahut Vsi ta- 1- tebih Benzeyi hkmn veren kelime. [Tebih bahsine bak]
p,

,^

(Kamus) un

tarifine

gre lgatte efdenir,

sne makulesi perian kelimta

srliyat gibi.

Istlahmzda (Mytologie

Mito-

roji)mukabih olarak kullanlmaktadr.

Mitoloji

seden

bir

mbudlanndan bah: Eski Yunanllarn masal silsilesidir.

Yunanllar, tapdklar yldzlar ahs olarak tasvir ve yldza (astr) tbr ederlerdi. (Esatir) lafznn bu

EDEBYAT L(JAT
diy'
l)ir

31

(asl*) kelimf'Bnden arabcayu

tn)

alndl ve ona (smfred uyduruldt^u yleuiiiyor.

(.-ok

Eki milletlerden her birinin a/,

esatiri var-

dr. Menel
irinden
f)

dapn gebe kulnam, honru yarlp ocuk kmas, bu ocuklarn byyp

bir

hkmdar olmaHi, elleri, yaklan ke8lmi.H bir delikanlya bakan diji bir kurdun ondan gebe kalmaai ve 10 ocuk dourmaa gibi masallar Trk esatiri
cmlesindendir.Bu tbir

yalnz kullanlnca mitoloji

mnsriH ^lir: Baksn da izrn

Etsin (Flora)
yi

Esatir

red-d-tahkir

ve Hlya
:

gibi bir

manzara,

bir

hoa

vesiylo

Lykt

Esatir grnse (Vens) iyle

Yunanllarn
I)a.'ja

Beytlernde olduu gibi. Onlarda geen (F^lora) (jek ilahesi, \'enus)de gzellik
(

mbdesidir.

Yunan
(

mitolojisine

dir

M. Tevfik
isimli

nuTunun

l'Istii'-i-

'^'naiya)

bir

kitab baHilmtr.
Eskidenberi Trk edebiyatnda

Esatiri kullanla gelmiijti.

Arab ve Acem Yakn zamanlarda Yunan

mitolojisinden de bahsolunmaya
,

balad.
)

t:.

.,

Msra

^
lerin

varncaya
niHr

dan ( Kaside) ye kadar manzumeile

says

ve kafiye

Miras

bulunduu

suretler demektir.

(Nazm

ekilleri

bahsine bak]

32

EDEBYAT LGAT

ileri

manzume. Bu ^j^j gitmi olan Nef'inin Benim ol Nei'-i- redil-- fi gevher

:

ranriye.

Bir irin kendini

medh

iin yaz-

hususta pek

Feyzalr cm--safa mereb i-bi bakmdan haletle tenezzlm ederdim 're Neyleyim kurtulamam tab'-- hevesnkimden Ben lrsem yine afte elur halk-- cihan Hsn-i- tbr-i- zeban- emen-i- hkimden

Ben bu

BeytlerDi

iv paras

gibi.

bu para gibi ayrca da yazdr, arasnda ve baka birinin medhi srasnda yaplrd. Baka birini gerken giinmeye kalkmann mns bir ka paras abnmak istenilen o adama kendinin (kibar dilenci) olduunu anFahriyeler,

kasideler

latmak olsa gerektir.

_
usl.

Sz tekil eden cmleleri atf ve

bit suretiyle

ra-

balamadan yaz yazma

denilir

(vasi) yahut

Buna (sebk--mefsl) de (Sebk-i-meYSl)

ile

ve

zddna

tbir edilirdi. Eski

nairler, sebk- i- mefslile^yazdklann (seci') li:sebk-i-

mevsl

karaladklarn da

okuyana nefes aldr-

mayacak derecede uzun yazalard.

ibarenin tertibi, mn kmayacak derecede kark ve buzuk olmak. Bunun bir az ehven (za'f--te''lf)dir.
-I

'*x. ^^^

_
tablarda

^^^'^ liz, mn, ve ahenk itibryla kusursuz olmasdr. Bz kikeyfiyet budur.

(shhat) diye anlatlan

EDKBlYAT LCGAT!
derlerdi.
:

.{3

Hski edebiyatlar FeMaliHt; kelimede, kelamda.

mtkelimde bulunur

kcliiH'ii

fi'shati

)i(lu

trfir-il-

hm
idi.

uf, \|aralu>l,

U>asa nlalcfrl blunmamaa

ber szde
te'lif
v(>

Kelmn fehat: kelimtderi fa^h olmakla beratoIur--k<'lil, Irkrr, /a'ltkid

blunumH.^
(t'slal
idi.
:

idi.

^ltckdliiKt'
leyebilmek melekesi

Uuun

faah sz sy-

Feehati daha yksek

sylenilmesi demekti.

dertcesine

Hrlgal
gre

derlerdi ki faph bir szn yerinde ve

adamna

Her licliy sz,

scz,

fush

olduu

hlde ler fasih

yerinde sylenilmedidi iin beli olmayabilirdi.

1

p
de

Alt, st

olmayan,

yni

bajka

bir

yere
denilir

bal

bulunmayan
)

beyittir.

Tek

olmas dolaysyla bu ad almtr. Ferde (Miilre<I)

ve
(

frcdl

di>e cemi'lendirilird.
edilir.

Eski divanlarda byle bir ok beyte tesadf

Nb'nu:
Halkdan gnlmn
ol

mertebedir vaheti kim

Aksn dem
iieyti gibi.

diye mir ta nigh

eyleyemem

FjK r.
. I

hsnce demektir da temelidir.

,
.

ki

szn de,

yaznn

Fikrin zihinde

bulunmas (ccl), sraya konulmas

(lerll), ba-^ka peylerle

kartrlmamas

(\ ah<lol)

dr.

Fkru bir cihetten doruluu cihetten doruluu (selel) dir.

(llakikal), her

34
Fikir,
bilir.

EDEBYAT LGAT
Nef'nin
:

bzan (Hakik) olur da (salim) olmaya-

Bir d gibidir hak buki mnda bu lem Kim gz yumup anca zeman gzer eyler Br yerde k rma bu mikdar ola mhlet Erbab nice kesb*i- kem!-i- hner eyler

Beyitlerinde

olduu

gibi ki

mddette Fakat bu kadar abuk geen mddet iinde insan nasl hner
gz
gemesi, mbalegal olsa bile dorudur.
kazanabilir?

mrn

yumup

aacak

kadar

Dncesi doru

deildir.

Fikirde

(vuzuh)
vuzuhu,
iyi

ve (intizam) da

lzmdr,
ileri gelir.

ifdenin

fikrin

vuzuhundan
ise o

Yni

ne kadar
olur.

dnlm
ifdenin
:

kadar

iyi

anlatlr.

Bzan da

bozukluundan
cila

fikir

anlalmaz

Ragb paann

Kabii-i- jeng

olmayan, olmaz pezr-yibirr-- hatr iksr-i- meserrettir bana

Beytinden
_..,..

anlalaca

gibi.

.
:

hUturizm
Yazarn (gen
deniliyorki

(Futurisme) Avrupada yeni ve ^^^^^j ^^^^^^ g^y Behet

j^-^.

irler ve eserleri)

isimli

kitabnda

Yeni hayatn,

hareket ve sr'atine

medeniyetin o ba dndrc makinelerden, fabrikalardan

deil,

terceman olmay mstakbel nesillerce anlalmay istihdaf eden Futurisme 190^ danberi malm olan bir san'at cereyandr. talyan Marinetti tarafndan icdedilmitir.
ve sireden bahsetmek suretiyle ve yalnz adalar tarafmdan

G
okuduu
iju

EDEBYAT LGAT
msralar!
.

35

Marioetti'ni Ntanbulda verdimi bir konferariHta

Hu tarzn
ton - ton Piisssss
.

modeli
ton ton

imi

Pissssston Pissssss
.

G
P
derler.

alat--

u^tehakkum-.
.

Kyas; muhale.

,^

U'i

)n dier

,..

addr.

,,

Bir kelimenin gerek lafz,

gerek

mns

itibariyle

her kesin

kulland
A.

gibi

kullanlmamas demektir.

[KvHfJrt muhalefete bak]

I

Ne demek olduu lmayacak kelime

her kesee anla-

ve tbirlerin sz

aranda kullanlmasdr. yle

Eski
trl

kelimelere (garib)

edebiyatmz,

hususiyle eski nesrimiz bu

Arabca ve Eskiler, gstermek iin (KaAcemcede derin (Idklunn mus) ve (Ferehrk) de ne kadar garb kelime varsa Trke yazlarna doldurmu.'jUrdr. Bu gibi ukalalklar, Nbnin bile cann ki ona: Ey i'r miynnda satan lafz-- garibi
kelimelerle

doludur.

skm

Divn-- gazel nsha--

Kamus deildir

Beytini

yazdrmtr.
.

p^

Dvan edebiyatna
birinci beyt ile

mahsus
(

bir

nazm
)

^klidir ki birinci beyti

Musarra'

dier beyleri
beytten on
riyet itibariyle

(Mukaffa)

olur, drt

be

beyte

kadar yHzlr. Esas ve ekseszlerden [lirik] ibarettir.

kane

86

EDEBYAT LGATt

Sonralar baka mevz'larda da yazlmtr. Bizde en ziyde duygulu gazel yazan Fuzldir. te bir
gazeli

h eylediim, Kan aladm Sergetelim

serv-i-

hrmnm

iindir

handann iindir kkl-i- mknin ucundan Afteliim, zlf-i- periann iindir

gonce-i-

Hnn,
Bil

Bimr, tenim nergis-i- mestin eleminden cierim l'l-i- dr efnm iindir

Yaklm

tenimi vasi gn em' tek amma kim bu tedrk eb-i- hicrann iindir.

Kurtarmaa yam-yl- gamndan dil--cn S'ym, nazar-- nergisi fettann iindir Can ver gnl; ol gamzeye kim bunca zsmandr
Can
ire seni

sakladm nn
dzah
ahznn

iindir

Vz

bize dn

vasfetti Fuzl;
iindir

01 vasf, senin ku!be-i-

Her

manzumenin,

hususiyle

gazellerin

ilk

son beytine (makta') derler. Matla' beytleri mutlaka (nusarra') yni kafiyeli
beytine

(mata'),

Gazelde ilk beytten sonrakine (hsn--natson beytten evvlkine ( hsn--makta' ) ), ederler. tbir Makta', yahut hsn--makta'da irin ad bulunur. Bu mnasebetle ona (mahlas beyti) de denilir. Kasidenin en gzel beytine (beytlkasd) denildii gibi gazehn en ziyde hoa giden beytine de (beytlgazel) ad verilir. [Beyt kelimesine bak]
olur.

la'

Bz

gazellerin

beytleri,

esas kafiyeden

baka

ayrca

Byle gazellere, hatta kasidelere (nsemmat) denilir. [O kelimeye bak] Bzan gazelin matlam tekil eden msralardan
kafiyeli olur.

biri,

da

maktam ikinci olarak tekrarlanr. (reci -di -matla') tbir olunur. [Bak]

msra

Buna

o
>

EDEBYAT .LATl
lizan bir pazt'lin
reyflrini t-kl (Itn

37

ms-

ralar
ilve

arama
edilir,

ba.-jka

bir j^ir

tarHfndan kier misim

beytleri bir mitli

artrlm
>^

bu suretle olur. Buna da

jaz'din
(l<'*jlr)

ad
)

verilir.
L'.

[Bak]

Bz

gazellerin beytleri evvelin*-

3,

ilve edilir ve

msra
(

bareket (U'rbl

(tahmisi

leS-

dls) diye yadflolumr.

>j

Bz

gazellere
bir

vezin ve kafiyece

benzemek

ir tarafndan (n;izro) yazlr, nazire yazmaya da (tan/ir) tl-ir olunur. [HukJ

zre di^er
S

Bz

gazellerin

msralar sonuna manzum ve

ksa
deli
>^

bir par(;a getirilir.

paralara (ziydo), ziydenilir.

manzumelere (mistrzd)

(BakJ

Gazellerin hcyilb-ri arasnda

mnca baghlk
vasf
verilir.

bulunursa yle gazellere (yek [Bak]

>5

hmk)

Kski irlerce gazele

ok ebemmiyet

verilir,

hece harfleri srasyla dvanlara dizilirdi. Hatt gazel sylemek merak saz irlerine de gemi, halk edebiyatnda (dvan) (kahMiderl)
gazeller,
(seill) gibi [bak]

arz

v,/.rii\le

yazlri-;

melez

ekiller

meydana
(

kmtr
Kbc'l

Gevher
Yahut

hisb

ile

yaplan

trih

lerden yalnz noktal

edilecek olanlar.

harfleri hisab

Gevherin

(Ebced hisb ve

trih bahislerine bak]

GulV

(iOrak). (glv) diye e ayrlan (mbalann) en son derecesi

('''*'*''^

[mbalaya bak]

38

EDEBYAT LGAT
Mbalaada gulv yapmak
eskilerce

G
makbul

deildi. Nedimin

eer dzaha girsen yakmaa te bulamazsn Beyti gibi mizaha, yahut t' rza dir yazlarda yaplmas ho grlrd.
Zahid; bu brdetle
Bir lie

dhan

u kadar var
Kyz

ki

Gkler grldese, imekler aksa, Volkanlar fkrsa, lavlar aksa, denizler kabarsa, cosa, Cokun dalgalar birden tutusa, Yerden gk yzne alevler asa, Gkten yer yzne yldzlar yasa,

Arzn

iindeki

ate

patlasa,

Kreler yarlsa, feza atlasa, Bir yrek bulunur kerkudanberi; Anladmm kimdir O ? Trk askeri.

Paras gibi kalbe heyecan vermek gulvler pek te fena olmuyor.

iin

yaplan

Grz
A-^ - ^au Gurzgah
Bir

Kasidelerde mukaddimeden mak-

ada

geilecek beyt. Nedimin: ^ ^

Bu ehr-i-Stanbl ki bmisil--behadr senine yekpare Acem mlk fedadr

evsfn mmkin mi beyn hi Maksd hemen sadr keremkra duadr
gibi.

Matla'l kasidesindeki
istanbulun

Beyti

r.Lu-.HlVAT

LLuAii

H
11
I

ji

X.

Bir kelime,

nlrmaa
demektir. (K) keliaesDu smdn knanlmos gibi.
Bir kelime,
bir

neyi anlatmak ir;in koo mnda kullaulraas

hildij^imiz

uzuv roo-

dolaysyla, yni bir mnasebetle asl mnsndan baka bir mnda kullanlrsa (lakiknl) likten rkar, (mecaz) olur. (K, elden stndr) cmlesindeki (el) gibi ki (kuvvet) ve (kudret) mnsnda kullanlmtr. [ Mecaz ve kinaye bahislerine bak]
11
. .

(alka)

(Mesnevi) ekliyle yazlm-j be (ypj^ iiret bir takn demektir

(

ki-

ki

meydana getirmi olanlara nvs) yahut (hamseci) derler.

btiyle eser
()

hamse-

12 inci asru
>2

kmamt.

119.'}

kadar hamsenvislik meydana de vefat etn olan ((iecell

jeyh \i/.m) manzum olarak

ve hepsine birden

be

kitap

yazm

(lce gene) \u (He hazine) adm vermiti. Ondan sonra o yolda (mesnevi y yal) vcude gi'tirmek moda oldu, !ran edebiyatnn (Mevlna Cm) gibi ( Hsrev-i-I)ehlevl ),
byk
irleri (hamse) yazdlar. <.'agatay iri (Al
(,'agatay lehre-inde bir
(

Nevy) de
etti.

hamse

tanzim

Bizim lehede

ilk

eyh NZHmnin (Behil) dir ki

(hanse)sini

(hamse) yazan, daha dorusu azn "n ttTceme eden

(>()lu

(Kar^tranl Sleyman

40

EDEBYAT LGAT
olup ikinci
idi.

Ahmed) namnda
rndan

Beyazdn adamla-

(Talcal Yahya

Hey), (Nev'i Zade Aty)

gibi irler de (hamse) tanzim ettiler.

12/17 inci asr nairlerinden

(hamse)sini mensur olarak yazd.

mehur (Nergisi) Manzum kitaplapek oktur.

rnn says bee varmayan

11 X X
.

eski irler

Bir

adamn

yaad

zamana, bulunkimselere

duu
dir dncelerini ve

ilere,

grt

duygularn hvi olmak zre

dedikleri.

yazd
11

kitap.

Avrupahlarn (memoire)
.

bre

arasnda

lzumu

olmayan sz

^
mfsid
)

mnsmndr. Havi
olmak zre

(mfsid) ve (gayr--

ikiye ayrrlar.

Hav-i-nfsid: Yalnz kalabalk

etmekle kal-

maz, mny da anlalmayacak hle getirir. (Kapudan--derya Halil Rifat paa) nn Rusyadan dndvakit syledii rivayet edilen szdeki (mec-

buriyetinden) keliaiesi gibi.

... Avdetimde her zamandan ziyde kani' oldum ki eer Avrupay taklit etmezsek bizim iin Asyaya dnmek mecburiyetinden baka are
yoktur.

Dikkat edilmitir ya
iin are
:

Msareat etmezsek bizim

?

Asyaya dnmeye mecbur olmaktr Mns kyor. Halbuki o kelimeyi kaldrp dnmekten baka are yoktur deseydi mn tamam
olurdu.

EDEBYAT LLATl
ll.'inif) isnunde
lir

41

friri

Bir yar var yr olacak yr bizlere

Msrundrtki

ii<.'rKi

(y*) da byledir.

(iayr--uifsul. yni mny bozmayp.n hajjv de (KaMn (Mrlh (Mitovnsst) olarak iir trldr.

Iia\ -i-kalil
lktr. Ziya

Sozc

irkinlik

vrrcn fazla-

Paann
(

Tut bu nush-u pendi benden yadigr olsun sana

Msrandaki

usl

arab, dijjerinin faris

pend) gihi ki birinin ile olmasndan bnska arahnnda

)

mn fark yoktur. eyh Galibin Varm hele sylenilmedik

Katmm

szr nneger denilmedik sz"

Beytinin msralar da byledir.

IIav-i-iii<>lili: tbre

arasnda (cle-i-n-

tariza) kabilinden bir sz karktrmak, fakat bununla ayrca ve ikinci derecede bir mn ifade etmektir. geenki frtna ok iddetli idi denecek yerde Allah bir daha gstermesin, geenki frtna ok iddetli idi demek ve lakrdnn ba>

langcnda
lik te

bir

da tmek
:

gibi.

Ha^v-i-iilevasst
(bir ift orap), (bir

Sze irkilik te, gzelvermeyen fazlalkm. Misali de bir (kat elbise),

deste mendil) gibi miktar gs-

teren kelimeler imi.

Eski

den

ya/da noktasz harfli kelimelermensur ibare tertip manzum,

(
)

etmektir. yle yazlara

mal/uf
gibi

(nlnrl).

(hi

kal

denildii gibi
verilirdi.
:

isimlerde
kaside

Ziya paa, Kesit pa-a

iin iki

yazmtrki

42

EDEBYAT EGAT
Kmil oldur ki ola mahrem-i-esrar-i-kelm Gele irsal-i-Melikle ana her ilham
Beyti, onlardan birinin matladr.
Eskiler, byle eylerle

uramay

marifet sanr-

lar

ve biyhde yere
11
.

abp
ile

dururlard.

Kelimelerdeki harekeli harflerdir. Bir

voyyelle

okunan

iiarf

diyede

tarif

edebiliriz. Bir kelimede ka tane okunur harf varsa o kadarda hece vardr. Mesel (edeb) keUmesi 2 (edebiyat) kehmesi 4 hecelidir.

Ak

ve kapal hece

^''='''"' ''*'"'.
:

okunuuna

gre

vastasyla okunan tek hece ), yine o vasta ile okunan 2 harfe ( ak yahut 3 harfe (kapal hece) desler. (Edebiyat) kehmesi 4 hecehdir. 1 ve 2 inci heceleri ak, 3 ve 4 nc heceleri kapaldr.
ikiye ayrrlar. Bir voyyel Beyitlerin (takti') inde
heceleri
(

ak
:

heceleri

(.),

kapal

iaret ederler ve mesel (edebiyat) kehmesini yle gsterirler e de biy yat

)

ile

Evvelce ak hecelere (Muallk) kapal hecelere

(Msned)

deniliyordu.

Hor^o \/o7ni nece vezni

Trklerin

eskideuberi
ki

nazm

ahengi lsdr
inci asra,

mak hisab) da derler. yatmn balangcndan 5/11

{aruz vezni)
ni

buna (parParmak hisb, Trk edebiyni Trklerin

renmesine kadar Trk nazmnn yegne ls idi- Aruz vezni kabul edilmekle beraber

H
hece vezni

EDKlilVA'r

I.r(All

43

bf<)>iitn terk olunmad. Halk <*fiebyatmda kullanla geldi. Sun zamanlarda ine ( havas edebi yat)DiD da ahenk li8 oldu. Hece vezninia

muhtelif nceli lleri vardr. o kadar ahenkli delildir. I'^kseriya mesellerde kullanlmtr. bitmi, 3 Heceli yetmi

3 den li ya kadar
3, 4, 5, hatt
(J

htceli ller,

Ya

4 Bzan aar, nsan beer 5 Glme komuna Gelir basma, Gvenme varla Dersin darla 6
Mesellerinde

olduu

gibi.

okluk kullanlan 7, 8, 11, 14 l hecelerdir. Aruz vezninin (cz) lerine mukabil hece vezninde ( lirak ) 1ar vardr ki msralar okunurken oralarda hafife durulur. Aruzda mevzun szn czlere taksimi art olmad hlde hecede ahengin ruhudur. Bir kelimenin bir hecesi, bir durakta kalrda br hecelen, dier duraa geeerse ahenk bozulur. Onun iin kelimelerin duraklara taksimi dikkat edilecek bir noktadr.

Ilece vezninin l(;lrriloriylc dural

mak lzm
7

gelir

;5

4+4
54-5
34-3-1-34-2 4 + 44-3 6+5 6+6 7+5 5+4+4 4 + 3 + 4-1-3 7+7

4+4+4+3 4+4+4+4
[
1

>urak bahsine de bak]

44

EDEBYAT LGAT
hir

LJ-_. Mehur

uazmn

vezni ve kafiyesi tak-

lid edilmek suretiyle ltife tarzmde nazm yazmak demektir. Buna (tehzil) de denilir. Cem'inde ise ( hozliyat ) tbir olnnvr. (Mrekkepci Hevy) ile (Srr) nin (hezliyat) mehurdur. Latifenin latf olmas gerek olduu gibi hezlin de nezh ve zarf olmas arttr. Byle olmazsa mas-

bir ka beyt. Nedimin karalk olur. sdabd -nevbnynma Bak Sitanblun demin canlar katar b--havs cnma

Aaki u

Kasidesi vadisinde tanzim

edilmitir ki istibdat

devrinde Sultanahmed

meydan kaldrmnn
iin

yllarca

yaplmadn

anlatmak

yazlmtr

khne at meydnna Bak Sitanbul ehrinin Gird-i-bd demin kum doldurur emnma S deil, hatt tahassrle seraba can verir Vdi-i- hevlinde insan gelse rihlet nna
Alt ayda arpa miktar yapld kaldrm Aferin erkn-- ehrin himmet-i- mranna Bak o himmet sayesinde beldemi gayet temiz Sk-u- bzr mabih bir bekr yorganna...

Hiciv
Yahut

[]

Birinin kusurunu ve a>

ki

bm

meydana

koymak demektir
zmeler
)

o yolda yazlan man-

Heca
(

(hicviye) denih.,

yazana da
(Nef'-i-

heccv

yahut

hecg

vasf

v<rilir.

hecg), (Eref- i- heccv)

Frenkler, bizim

gibi.

(hicviye) dediimiz yazlara (satire) diyorlar ve satirleri, (didaktik) nevmdea

sayyorlar.
[.]

bizim

azmza

Hu kelimenin arabcs (lecv)clr. Fakat bu telffuz kaba nelmi olmal ki inceltmi ve hiciv

yapmz.

H
BD-ialf\ h A edepsiz,
:

KDKBI YAT

LGAT

45

Didaktik hu,Mlacttk, yni ibret vf uashat ulamcak bir Bzun h*r eydfu evvel uezil <lnm ."jarllr.
a utanmaz, a rezil tu yzne
!

Gibi Mj^l r, gDt olular.

lcvye

dt'j;l,

an

>'k

.u/n

h(>-

nik;>ye
II1

duygu olmak

[Komauesk balsine buk] Edeb bir yazda yalnz .l';;iiiie bulunmas kfi deildir, birazda olmaldr. nk duyurmak iin duymu
:

>i;m;u demektir.

!/.m(ir. Akif

paann

torunu

iyin

yazd

Tfl-- nazeninim, unutmam seni Aylar, gnler deil, gese de yllar

Telhkam eyledi frakm beni karm hatrdan o tatl diller Purya-syla ba.-jia^a, uert*yrs, duyularak nuzm edildipnden evlu acsuu ne kadar yree .ledini bajkalanna da az, ok duyurabilir. Kakat

nfln.n

ahbaliudan

birinin

ocuu bakknda

tertib

ettii
za-i-Cennet ede Hak azze ve Cel Gonce-i- kalbini kim hake kodu dest-- ecel Ne ecel benzer o riha kim esip nbomahal Koparr gonceyi nehalinden eder vakf-- vahal
Zinet-i-ra

ktan
yapnaz.

duyularak

yazlmadjii

iin

hi bir te'eir

Mevzua mua.'^p bir ifde TTr.or, r. llUSn-U- ;k*:^^ j,^ g^^e banlamaktr. Huna iDtiaa.
.

(Hcral-i- islitlcHule denilir, (kdarl Beyin divn m Yt-jelirl Avn lieyin

Hakk
yazd.^'i

mehur
Sz

kasideye

ibeni <tacme candr Sz, vtta-i- rabta - lemiyandr

klbd-i- kadr

Beytiyle

bulamat

gibi.

46

EDEBYAT LGAT
Hsn-- matla'
Hrmn-M- maKia nusn U ma Uta'
TT..
:

F
''''

fd^feirbakj"""

^^^ gazelin maktamdan evvelki bey t. [Gazele [bak]

USn U la 'i'|.
I .

^'^

syin meydana gelmesine

^g
gzel
bir

jj^yj^jj

sebep

gstermektir-

Ben aladka penbeleir levn-l-rz Gz yalarm izrma bir reng-i-an verir

Beytinde hsn-- ta'lil vardr. nk sevgilinin yznde penbe ve czib bir renk b: sil olmasna irin sebep gsterilmitir. Bu ise hakik

alay

bir

sebep deildir.

Hem

hayaldir,

hemde gzel

bir

tahayyldr.

Birde (ibh-i-hsn-ta'lil) vardr ki hsn-ta'lilin

benzeri demektir,

gsterilen

sebebin kafi.

deil, zann ve pheli olmasdr.

Ziya paain

Nedir bilmem Ziya: b ive-- i'cz nazmnda Meer Rh-ul-kuds endene imdada gelmitir

Maktamda olduu gibi. Paa, yazdj gazelin unu, bu da dncesine

ettiinden
ileri

edeb bir mucize oldugaliba Cebraihn

yardm

geldiini sylyor. Fakat gsterdii

sebebi (mefjer) kelimesiyle zannletirdii iin bir

(ibh-i-hsn--ta'lil)

yapm
I

oluyor.

IhHa'

^^^^

"^^

gzel bir eser

meydana
(

getir-

mektir.

Mesel

Fuzlnin

Leyl,

EDKBYAT LGAT
11

47

Mecnun)
birer

ile

eyh
bda'

Galibin (lliis<.a;;^k) ibd

yapabilenlere
(Ml)ili') ve
derler.

eserdir.

(tbda'kr), eserlerine de (lrdi)

(bdu)
gzellik

ile

(Icd)

aracnda

furk vardr, iler ibda'

bir icaddr. Fakat her icad, bir ibda' olamaz. bdu'da

arttr.

Nasreddin

hocann

yemesi, bir icad olsa

bile bir ibda'

ekmekle kar saylamaz.

Ihhm
olma.'^dr.

(^W-"h)n zdd,

yni szn kolay-

ca anlalmayacak derecede kapal

Bunu daha ak
si

demelidir: ifade

daki ince bir

tarif etmek i^in yle dzdn olan bir szn mnsnhissin, yahut yksek bir iiivAIn bir:

denbire

anlalmamasdr. Ilamidin

ktm Semavta
Beyt
i

hk ber ser indim Semavt ile beraber

Bu
makbul

beytin
bir

mehurundaki kapallk gibi. (Ms) tamam, lkin (niiclds)

ibhn>ir.

Byle nnkbul olabilecek ibhmlan (Ta'kid)den ayrmak iin ya (Ibhm--nakl)U) dinmeli, yahut (derinlik) gibi Trke bir isim verilmelidir. nk: (ta'kid) de bir ibhmdr, amma ibhmn makbul olmayan nev'dir.

-i erek mubtezei olmu sozkrn gevelenmesidir. Byle szlere (hyidc) yni inenmi.
.
,

lu*:-,.*.!

IDIlZtlI

Umumilemi,

yni
1 I

azdan aza

d-

inemik
(

hline getirilmi! derler. Halbuki:

Hyide

han

merd-i- shandna

yakmaz
tir.

Il)li7l)iu

zdd (ntaziyi'l)

[D kelime-

yede bak]

48
jp.\-j
.

EDEBYAT LGAT
Yeni
bir fikri,

yeni bir

mevzuu

zihinde

gzel ise

bulmak demektir. Bulunun !jey, fevkalde onu bulmaya (ibda') derler. hlde

her. ibda', bir cd

ibda' deildir.

olmakla

beraber
verilir.

her cd bir

cd edene (Mcid) vasf

Bu cd,
bir tbir

fikre mahsustur. Bir

de (Icd--elfz)

vardir ki yeni bir fikri ifde

edebilmek zre yeni

elfaz)

bulmktr.
bir tbirin

Yeni

kullanlmas (cd

olduu

kullanlrken braklm elfaza reva vermekte (tervi- i- clfz)dr.

gibi eskiden

tpAdenilir.

Az

szle ok

szlere

mna (Mcez),

ifade etmektir. yle

(Vecz),
bir

(Vecze)
Fakat

caz, ifdenin

pek makbul

tarzdr.

anlalr dercede olmas arttr. Maksad anlatamayan czlar, makbul saylmazlar. Szn vuzuhunu bozduklar iin ylelerine (cz-- muhil) derler.

orak ^
j
.

Mbalann
gaya bak]
^

ikinci

derecesi [mbale-

Mteaddit

mnas

olan bir kelimenin

^ * uzaka mnasn kasdetmektir. Buna (Tevriye) de tbir olunur. Vak'a uvis Esad Efendi, eyhhslm olacam umarken Arif fikmek Bey o makama getirilince Esad Efendinin can sklm ve
'
:

Bu beytim yadigr olsun cihna Tehailfie derunum gamla doldu Bana lyk iken Ch- meihat Hdann Hikmeti Arif Bey oldu

EDEBYAT
Kt'asm
syleu!? ve
Arif
(

iJ^OArl

49

lldann

lliknrti

terkibiyle bir (lyhm)

yapm,

Hikmeti) terkibi
tir.

ile

(.ku (lludaon Hikmet lieyi mrad etmi-

(Tcnnsil)

ve (tcza) sau'atlerinio de (iyhm)

vardr. [O kelimelere bak]

Ayetten,

yabt

Hadisten alnan bir

ki D as Ziya paann
j
I I

paray
.

szo ilve etmek demektir.

Zlimlero bir gn dedirir Kudret-i-Mevl Tallahi lekad srekellhu aleyna

Beytinde yetten, Kmin Hiimy Beyin

Bu kadar crm--seyyitmla Rahmet mmidimin budur sebebi

Ki

buyurmu

Sebekat rahmeti

Huda-yi- azze ve Cel ala gadabi

iktibas edilmi.'jtir.

Kt'asnda hadisten

I-uihmi

Tasavvf

sirlor
1

tarafndan din ve
I.

ilh

fikirleri

hav ulmak
(<hrak),
vard.

zere

yazlm
I

yaz-

lardr. Kskiden mekteplerde ve tekkelerde okunurdu.

Ilhileriu (yin),

(Cumhur) (tapu)

(nefes) gibi

nevi'leri

Ayinler: Mevlevi tekkelerinde,

Tapuglar: (len
Nefesler: Bekta.'j

Durakhr: Kkseriya

Halveti tekkelerinde teren-

nm

edilirdi.

<

derghlarndan
nurdu.
-1
i

Mevlevi ve Bekta ba|ka tekkelerde bir azdan okuiimhurlar ise

Aruzda bir heceyi iki hece saylacak derecede uzun okumak demektir.

50

EDEBYAT LGAT
Ah ey
zlim; dilinde hissi-

efkat yokmudur?

Msrandaki

(h)

ekilii gibi.

Bu msran (takti')i yle olmak lzm gelir: h eyza-lim dilinde his-si- efkat- yokmudur
Filtn
filtn

filtn

filn

mleli heceler

(ind) esnasnda uzunca oku(zihaf)

nur, (takt') edilirken iki hece saylr.

mlenin
uzunca

zdd

dr

ki [bu

kelimeye bak]

okunmas

lzm

gelen bir hecenin

ksa

kesilmesi demektir.

Ben

neler ekmekteyim bilsen elinden ah senin

Msramdaki
harfi gibi

(ah)

ekilmeyii
ki:

gibi.

Birde (istihlf) vardr

(iml) harfini
(a)
ile

(med)

kullanmak,

yni mesel
bir harf

bir harfi () ile

okunan
:

kadar

okunan uzatmak

demektir. Nedimin

ilk

Adm anlmad bire; senin rda Msrandeki (anlmad) ve (rda) kelimelerindeki () larn okunuu gibi. Istihlafh heceler kulaa
gelmez.
Sesleri
"

ho

kfA
hrd.

biribirine

yakn

harflerle kafiye

yapmak demektir

ki eskilerce

kusur say-

Mahv oldu o kasvetli sktu, gece bitti, Akseylemeye balad etrafta vz. Nereyledi fka menrt-- cevmi',
tlhm-ilh gibi bir

namei-

ikaz

Kt'asnda (ze=j ve (zi=l^)

fiye) si gibi.

harflerinin (tak-

EDKBYAT IJ'GAT
Ziya

51

paa

(b)

ve (p) harfleriyle biten kelimeleriin

:

den kafiye yaptg;! hlde yle yapm olanlar Lykmi ki irim diyen zat Fark etmeye Mahre i- hurufat
Demiti.
iin oldupru

Sonra kafiyenin gz iin dej^il, kulak llecyi /dc tarafndan meydana konuldu ve dsjncesi irlerce tatbik olundu. yle olmuklu l>f'rH)rr Birdenbire syrld gzmden zlen ba Bir htramn dadaki ydiyd bu menba'
:

(bi takfiNfler, kululaga pfk dr a,.!

yor.

kli

gelmi-

Yaplmasa duha

iyi

olacak.

j,
'

^^^

ft^.

(Seci')
ki

yahut

(Kafiye)

vi

(kaycJ) b

olarak kullanmaktr.
kafiyenin aon iarfiue

Malmdur
dan evvelki
seci'

Kevi),

un-

okunan ayn harfe (kayd), kaydl ve kafiyelere (Mukayyed) denilir. Mektubu-

nuz v^l, fkras l-

mndercamdau
:

mee<erret

hfiil

oldu

Dern-- sinede zahm-i- nihanmsn a gnl Elemle h eken bir dehanmsm a gnl

(Malla') ida

('al)

vardr.
ile

Tk

fkrann

secileri ulan (\el) ve (hsl)

beytin kafiyeleri

bulunan (nihan) ve (dehan) kelimeleri kaydldr.

Tnata
(

iltizam

ve

Lzumu mlayelzem

de

tbir olunur.

Seci' ve kafiyede kayd iltizam etmek, kolaa ho gelirse de onu yapmak iin klfet, hele limdin:

Mcib ne hakarete apansz Trihi yazan benim, yapan

siz

52

EDEBYAT LGATt
Beyticfl<'ki kafiyeler gibi (fjirabel)

ihtiyarna

demez.
.
i

Eskiden

gzel nesir
nesir

yazmak ve gzel

nesir

kdilaDiir, ly yazana da (Mni) denilirdi. Enderulu Vasfn: Kim imdi nazm-- nesre eder vasf; itibr na-v- i're rabet, o da bir zaman imi

yazlm

manasna

Beytinde

olduu

gibi.

~j
i

Manzum

bir

sz

hengine gre oku-

maktr. eyh Galibin; T didesi hba ola mtd B i'ri ederdi dye ind Beytinde olduu gibi. nda ehemmiyet verilmek lzmdr. Bir manzume hem mevzun, hem

mnya

dinleyenlerin zevkini

okunmayacak olursa karr ve cann skar. nd: Manzum yazmak mnsna da kullanlr: Thir; yine bir eihr-i- hall eyledim ind B nev gazelim eylesin klar tefric Beytinde olduu gibi.
bir tarzda
*

uygun

ntak
mektir.

Sylemee kabiliyeti olmayan eyleri syletmek, yni onlar tarafndan syle-

ir Nahifinin (Mesnevi tercenesi)nde (Ney) lisanndan olan beytleri gibi.

Der: kopardlar kamlktan beni Nliim zr eyledi merd--zeni erha erha eylesin firak Eyleyim t erh-i- derd-i- itiyak

barm
)

Her intakda
tehisde
bak]

bir

tehis
[

intak olmayabilir.

Fakat her tehis kehmesine de

vardr.

EDKB YAT LGAT

I

r,3

ntihal

4.'

Baka w *,,.,,.ezn benimsemek haklam

t

bir irin
kj

dt'iektr

PtlcbyalH

\>*i;

olalunn tutulduklar l-i- iir) <! tiTii!ir.

Sirkat-i
yi'r

bir bflstahktr.

Buna

(sii'ka:

SnKii! /i- \*-}l.in

kat'

edene

- zeban lzmdr
fetava-yi-tuhan

Byledir
beytindt-

er -i- belagatta olduu ;bi.

.

i,-^^ mesel Irad-- .^^^1

.

Bir
.

fikri
,

isbat

iiu

unsal

getirmektir.
ile

, Kapp paaun:
:

(Sll) den terceme

benimsedii

Raba; dmann aldanma tavz'larna Seyl, divrn ayan perek hedmeyler

Beytinde

olduu

-ib. I'U lvtN' asl

fikir:

d-

maniD yaltuklanmusma aldanmamak lzm geldiini anlatmaktr. Duvar dibinden akan selin ayak percesine Hrnerek getii hlde duvar temelinden

ykmasnn

sylenilmeni

ise o fikrin

isbat iin bir

misal p;etirilmeBdir.

Buna (trsal-i- es*l) de

.

denilir.

yahut kafiyenin delaletiyle ifadesonu ne olacan evvelden karie anlatabileeek bir sz ird etmektir. Bakinin Elemin kayse kya etme dil-i- matznun Yok idi akl. ne derdi var idi mecnunun
Seci',

irsau

jjj^

Beytinin birinci

msranda (kays)
(yok
idi

isminin getlerdi

mesi, ikinci miHrada ise

akl ne

var

hatra jr^lebilir. Buna -bir eeyi nakh yapmak deuick olmak zere- (Irshl) sau'ati de

n) olaca

idi) denilmesi zerine

szn sonu

(*fnu-

der.

64

EDEBYAT LGATt
rtirl

^^" uzadya dDmeden sylemek yahut yazmak demektir. Ziya paanm:

ite bu sebepledir ki el'n Trkide yok irticle imkn

Beytinde olduu

gibi.

(rticalen) ve (birticl) tbirleri de o mnda kullanlr. smail Safanm Halisane bir duadr maksadm tarihten
:

irticalen syledim,

geldim de evk-v- gayrete

gibi.

Beytinde

kullanld

len

(Bedaheten) (bilbedhe) mnsndr.

Ij^
.

kelimeleri de irtica-

Lgat mns: birinden ireti

almaktr.
Edebiyatta
bir
:

bir

ey

bir

kelimenin

hakknda kullanmaktr. (beyan)[clar bunu mabehet alkas ile ve karnei mania dolay syla mny mevkelime

mnsn muvakkaten dier

zuun lehin gayrde

tarif ederler.

mstamel olan

lafzdr

diye

tarife

gre istiare: kendi

nlmayan

masna

bir lafzdr. mani' olacak karine,

mnsnda kullaMn-y- mevzuunda kullanlyni dellet vardr.

tir.

hlde mecazdr. Alkas da (tebih)

Mesel

bir askere

(Arslanm)

denilir.

Bu

hitapta (arslan)
bir

kelimesi, hakikat deildir.

nk:

asker arslan

kadar cesaretli olabiUr, fakat arslan gibi drt ayakl ve yrtc trnakl deildir, ite yle olmamak, o hitapda arslann hakikat mnsnda kullanlmasna (karine-i- mania) dr.
Bir kelimenin

baka

bir

mnda kullanlmas,

KDKRlYAT iJVAT

55

yni hakikatin mecaz olmad i(;in bir (alka) yoi bir mnasebet lzmdr. O alka ya (te^bib) y'mt

(IcbihtiMi

hnka

bir ^ey)
dir.

olur.

AlkaHi tebih

olan mecazlar

(islIr*')

baka alkas blunalar

(ecH/.
dolay

I-

nrscl)

Rir askere (arslan) deyiimiz, onu

cesaretinden

arslana benzetiimiz

(il>riledir.

hitab-

mecaz alkas (l'!jbib) dir ve askere (arsla) dememiz (Islirc) dir. Byle demekle arslan kelimesindeki cesaret mnsn muvakkaten alm ve hazr elbise gibi askere giydirmi oluruz.

mzdaki

(Isllre.) tebihten daha kuvvftlidir.

(,'iinkii bir

askere

(arsla

gibisin) den:* k

(arslana benise

zersin) demektir.

(Arslann) demek
manasnadr

(arsla-

nn

ta k4'n<lisil

stiare, tebihten ve

ebbrb) ve (n;^4-t)b<'bn mas ile yaplr. Onun iin

gzden
geirilirse

(tarafeyn) denilen (nl)ib) den birinin atltebih bahsi evvelce istiare daha kolay anlalr.
istiarede -t"bih unbi- drt

(Krkn--istirv)
(riikn) itibr
edilir
:

Miist'r,

nstrnninb,
iasvir

nislAriib'b. cami'.
Mesel
bir

tubunr geiini
bir

eden

Sine cofan-- hamiyyet

yanar

dadr

gelen

Msranda

bir istiare

vardr.

tabur,

gsnden

hamiyyet ateleri kaynayan bir yanar daa benzetilmitir. Burada tabur (nebbob), yanar da (niebb('bbib) gsteki cokunluk (vecb-iebo) dir. Fakat mebbeh olau yanarda zikrediimedii hlde (n?jobbebnbih) bulunan tabur

56

EDEBYAT LGAT
iin

(Tarafeyen) den biri zikredilmsr'da bir istiare vardr. Bunlardan yanar da kelimesi (nstcr) onun mns olan mehabet (nsterminh), mahzuf bir mebbeh olan taburun mns, yni onu tekil eden efrad (mstcrnleh) efrad ile yanar da arasmdaki tein cokunulukt a (cami') dir. stiarenin nev'i pek oktur. Bizim iin unlan
gsterlimemitir,

medii

renmek
beh hazf

yetiir

slire-i-

musarraha
yalnz

-.

Bir tebihten

meb)

edilip te

mbebbehnbih

zikrolunursa husule gelen istiareye sarahatH bulunmas dolaysyla (istiare- i- msarraha) denilir.

Durup dinlenmez bir ocua (civa) denilmesi gibi. stiare -i- mekniye Bir tebihten mebbe:

hnbih hazf ediHp te yalnz (mebbeh) zikrolunursa o istiareye -kapalca bulunduu iin^(istire-inekniye) tbir edilir. Lkin bundan mebbehnbihin levazmndan birinin zikrolunmas arttr.

Merhum Mehmet

kifin

u karmzdaki maher kudursa,

ol,

ldrsa,

Denizler ordu, bulutlar donanma yadrsa, Deilmi ortada bir sine arpyor, ylmaz,

Cihan yklsa emin

Beyitlerinde

bu cephe sarslmaz.

olduu
sonra
fakat

gibi ki

evvel
tiare)

mahere

benzetilerek

dman kalabal, (msarrah bir isbir

yaplm,
edilerek,

maherde
olan

kpee
i

tebih
ve

(mebbehbih)
irad

zikre-

dilmeyip onun

(levazmndan)
kehmeleri
tertip

(ldrsa)
bir

(kndursa)
-

olunarak

(istiare

mekniye)

edilmiir.

FDEBlYAT I/T.ATf
lirl

57

(istiif -i- t('ilili}<'; saint (Iclirk-

kliyc)
inflsiuin
tilki)

vardr

ki

ltif-

ve

i.'-tihzyi

hvidir.

(Lafonten) den tereeme

'jej^e

eltijH

(eek

ile

fkraHiiKa

htab-n

tilkiyi*

Bylettipi

Gelsem olmazm huzura a benim arttanm Ta yaklndan bakaym vechinize hayranm Dim olsun begimin sye-i- ltf-u- kermi Gul bitir bast yerlerde mbarek kademi Eder irfann ima o suhang gzler

Yakr azna

mevziin

--

mukaffa szler

Heyifl^riruieki sfirtl-r ril..

l^*-u^\_^ Isthdiim
etmektir
:

Miitt'addt
.

her rtuiiU.^iDu

nu^ oiui t>r kclrueuD nnra-p kfiriK- irat

Canavar vurdngunu sama ile. sylerdi Sz de, att da, avcmzn sama idi
lieytindeki

(sama)
ki

kelimpsi gibi.

kurTUUun ufa^ d-mek olmakla beraber mDHsz hz mnsna da <relir. Mislin birinci miBramda zikredilen bu kelimenin her iki mnsna mnasip olarak ikinci msrada (sz) ve (attp) lafzlar) getirilmi-, avcmzn hem

Malmdur

ha<,":n

hem att sorma san'ati yaplmtr.

sz,
j

idi

denilerek

istihJlil

XI

Hazrlanmak demektir
v-recekleri
evvlce

ki

'

aratrmak

suretiyle

okumak hazrlanmalar mnsnda

konferans ve
kul-

lanlyor. [Hitabet bahsine bakj

jfhf

^^'^i^'"

nmna
bir e^eri

eser yazmak,

yahut

yazlmiA

ba

tarafnda

adm

58

EDEBYAT LGAT

sylemek suretiyle- birine hediye etmektir. Franszcada (Dedier) kelimesinin karldr.

Eskiden
bir

ilim

adama

ithaf ederler,

adamlar, yazdklar kitaplar byk eserin ba tarafnda onun

adn

hrmetle anarlard. Bundan maksad da hem o adamn bir ka parasn almak, hem de onun himmetiyle kitabn nshalarn oaltmakt.

imdilerde
ediliyor.

bir

ka

msralk yazlar da

ithaf

tilf

[Muvafekat kehmesine bak]

tnb ( Makbul ve (Mmil) diye ikij^e ayrrlar. Bahsi iyice anlatmak gibi bir fayda dnlerek yaplan ( itnb ) makbuldr. Hi bir fayda gzedilmeyerek okuyana usan verecek derece olan itnb da (mmil) dir.
(cz) u zdddr.

tnh

^^

szle az

mna

ifade etmektir ki

(Hav-i- kabih ) ve (tekrar) 1ar (itnb-mnil), (hav--melh) ile (tekrir) 1er (itbmakbul)
i-.Ki'^.^

kablindendir.

Izmar Lr^uA-.rFlLr: kablezzkr.

O
da

^^^
:

Bir kelimcoin zikrin^^^^j ^^^ ^id

zamir kullanmaktr. Ncnin

alyor u ebr-i- behr Beytinde olduu gibi ki (o) zamiri, bahar

Ne
hazin

olmu

vatancda seyyar
bulu-

ondan evvel getirilmitir. zmr kablezzikirlerde az, ok bir vuzuhsuzluk olduundan yaplmamas daha iyidir.
tuna id iken

EDKBVAT LtUATl

r.O

kafi

<a

^^

hnrflar

vo

onlariD

okunuru

'

l)iribirine

uyRu

olan

ve

(msra)

yahut (boylt) sonunda bulunun kr-limelerdir. Pek eski zamandanberi Trklerin Bilgisi, duygusu derinm derin
Beytinin
m;.'?ra

8onlurn<iaki

(derin)

krliniPenu:.
(i)

son harfi

(lrklcrln) ve () dir, onlarn

i(,'in

okunuu dn

vantasyla hlde bunlar (kafiye) dir.

harfi

oldup

birdir.

birine uygu:: olma.'Ji

Kafiyenin nsl aon harfine (revl) derler ki birilzm pelon bu harftir, Yukagibi.

rki beyitteki (l) harflar

Revlden
ona (kayd)
denilir.

evvelki okunan harf, ayni cinsten ise

ve

kaydl
bir kafa,

kafyeyo

(mnkayyed)

Dnen
Beytinin

Fikrini, hissini

duyan bir yrek sylemek gerek

kafiyeleri

mukayyed
iin

bir

kafiyedir.

nk

harfi-revi olan (K) dan evvel

(R) lerdeki ayni cinsten oldujru

okunan harf (kayd) dr.

Bazan

harf-i-reviden sonra harf ve kelime tekolur ki onlara (redif) ve redifli beyitlere

tbir edilir.

rarland

(mroddrf)

Mel-i- i'r

Geip keml -i- belAgat kelll kalmtr unutulmu, melali kalmtr.

Beytinin aal kafiyeleri (kell), (iuHl) lfzla-

edebiyat Lgati
ki harf-i- revileri (1) dr.

k
.^onra tekrartir.

ndr

Ondan

lanan () ve

(kilmtr)
* *

ise (redif)

Revi

harflerileriyle
biribirine

onlarn harekeleri, yni okukelimelerden

nular
kafiyeler

uypun

yaplm

(tam) dr. Bir de

(yarm
dedikleri

dr

ki frenklerin

Assonant
Nafizin
:

kafiye) varzayf benze-

yidir.

Bay Faruk
Birdenbire
Bir

syrld gzmden zlen ba htrann dadaki ydyd bu menba'

kafiye

(ba) ve (nenba') kelimelerinden yaplmas gibi. Eskiden yarm kafiyeler, Mni, koma ve saire
Beytirdeki

gibi halk

manzumelerinde bulunurdu.
oldu ikindi

Akam

Mum amdana

dikildi

Herkesin yar geldi

Benim boynum bkld

Parasnda grld gibi. Yarm kafiye kullanmak, dvn irlerince ayp saylrd. Sonra Recy Zade Ekrem Bey kafiye, gz iin deil, kulak iindir dedi. Onun zerine aruz ile yazanlar da
kafiye

hududunu genilettike

genilettiler.

Bz manzumelerde
olur. iki kafiyeli

kafiyeler

birden

ziyde

olanlara

den fazla kafiyeli olanlara rilir. Muallim Ncnin

:

(Zlkafiyeteyn), iki(Zlkavfi) vasf ve-

Hangi Bir de

kil derki
gafiller;

ancak

(rh)-i- (glsen) den gein (nligh)-- (iven) den gein

Beyti '^zlkafiyeteyn), Yeniehirli Avnnin

K
I

EDKblVAl

Ll <..\

11

61

(Erbb)-- (kalem) marifet muz-- (umem) dr (umem) ma haaai-- feyz- (kalem; dir (Adb)

lU'\[ (/lkiivf) dr.

Kafiyr
adat olan

^ygi:
ile

(>^irun),
(

(cdba), (giryun),
I'>kilerce

(huiKati) gibi Fariede cem' ve

(an)

sfat-- njiJ!;ebl)ehe)

yaplm

kafiyelerdir.

byle kufiNrler akl-ul saylmazd.

alenden K-,1^^-4^^;
fl, feiln)

.
.

llttlk
..

.^az airleri

edciivat (Mef

tbirlerindendir.
.

ulu, ni'-faiu,

me-

vezninde

tertip ettikleri

(fla/el) lere
:

bu

ad

verirler.

Kaynerili (Pesend) niu

Ey

bd-i- saba; yr le vuslet ne

ki

Bir kerre sul eyle

Dag

Ta

olsa bile olsa erir

zamandr? zamandr? eyleyemez hecre tahamml te-i- hasret ne zamandr!

ruhsat ne

K-.r.^^ S d6
beytten

'

iiazrl ekli
I

nm
-

uzunu
J
1

olmak

Mzere yazlan manzumedir

ki

be on L
mev-

fazla

olmas
Iv-^ki

art

idi.

Kasidenin

zuu

nedliir.
bir

irler,

i)ara

alabilecekleri

kimseleri gklere (.'ikarrcasna erler

ve (cizc)

nmiyle

kay para alrlard.

Kaside eklinde meler de yazlrd.

baka mevzulara

dir
(

Namk

Kemalin
tbirler

manzuIlurrlyot

kasidesi

gibi.

Kasideye mabsus baz

vard

Malla'

Kasidenin

kafiyeli olurdu.

ilk beyti ki (musarra) yni [Beyt ve gazel bahsine de bak].

Nesb: Medhe girimeden evvel yaplan mukaddime.

kane

62

EDEBYAT LGAT
Tebb
:

K
evvel

Medhe

giri.^meden

yaplan

afak

mukaddime.

sada,

Grz, yahut grzyh: Mukaddimeden makyni medhe girimek iin mnasebeti havi

olan beyt.

Tac beyt
beyt.

Kasdede

irin mahlas

bulunan

Tegazzl Kasdenin ya banda, yahut smda gazel yazmak. Fahriye irin kendi kendim mesi.
: :

orta-

Da
mek
iin.

Kasdenin sonunda edilen temenni.

nasj) tatbik

Bunlarm

edilmi olduklarn gster-

Nef'nin

ikinci

Osman

hakkndaki
:

bir

kasidesinden bz paralar naklediyorum

Safder i- mni, dili- shibkrnmdr benin Tig, emir-i- cihangiri- zebnmdr benim

Kahremnm,

nze-v-

emre ekmem

ihtiy

Hme-i- cdzeban tg-u- sinnmdr benim Mlk-i- Rmu olkadar tuttu sevd i'rimin (Feyz) yim gy ben, ol Hindsitnmdr benm imdi sr-r- feyz-i- (Hallak-- meni) bendedir Serteser lem, sevd- Isfehnmdr benim (Enver)-i- rzgrm, nokta-i- pergr-- gayb Gy-i- hurd-i- zmir-i- nktedntmdr benim

Khne std-- muallimhne-i- endeyim Natka, gird-i- ders-i. imtihnmdr benim Mest-i- cm-- akm, ilham olmaynca sylemem

dehnmdr benim Buraya olan beyitle: hom ( Matla' ), hem (Tebb) hem bir ^Fahriye) dir. Bundan sonraki: imdi amma byle deryalar gibi prc eden
Geri kim fevvre-l- mni
iltifat-

Padiah nktednmdr benim

K
Beyti

EDEIilYAT LCC.AT
(Giri/gl) dr. lindun .'^onradt ehenh-- cihanpervar ki lyktr dese Kble han alem stanmdr benim
i:

68

01

Boytiyle

medhe

jririir.

On

beyt kadar yazdktan

sonra

MeclH

-i-

ikbaline

geldim

ga/en

olmaa

cevheriyim, bu gazel, zib-i-dknmdr benim diyerek (teya/zil) eder ve:

ridelik rm -cnmdr benim Gamze-i-dilber, bel-y-nagehnmdr benim

km,

Beytilp bir (U'Cili-i-alla") yujtnr.

bir

yani

yeni

(malla') yazar. Gazelin .^onundu:

Nutka gelsem (Nef i)-i mcizdemim (Isa) gibi |Beyt-i-mamur)--meni hnmnmdr benim Hem kaside, hem gazel bir taze vadidir bu kim thtr'--hme-i-mciz beynmdr benim
Beyitlerinde

hem (mahlas)

Kyler,

hem de

yeni bir vadi

atn

anlatmakla

yin'

vnr. Ni-

hayet

Sz tamam oldu du etsem nola imdengeri

Kudsiyan,
Btytile
,.

mtk-- nazm dilistnmdr benim

baijlar v

duuya
szn

kasideyi

bitirir.

Kt
meden

tesirini

artrmak

ve dinleyenin
bit-

anlayj.'jna

kesivermrktir.

brakmak iin lkrdy Bay Yusuf Ziyanm

ki...

Derdim yle byk Hayat yle bir yk

ki...

Mnra'lariyle, "imtihan geliyor.

aln,

yoksa..,,

ibaresinde

olduu

gibi.

EDEBYAT LGAT
^
y
,

Kayd

harf:

ve iki muallim Naci merhumun

Oidu azim boyunca

(rcvi) den evvel gelip okunan kafiyeden biribirinin ayni olan

:

Kapsndan kp heman ehrin

bir

nehrin
keli-

Beytinde kafiye

olan (ehir) vo (nehir)

gibi.

Dikkat edilmitir ya ? (ehrin) ve (nehrin) kelimelerindeki (in) 1er redif (r) 1ar revi dir. Onlardan evvel okunan harfler de
melerindeki (h) harfleri
(h)
lerdir.

Kafiyelerin ikisinde ayni cinsten oldukdrlar.

lar

iin

(kayd)

Kaydh

kafiyelere

(mukay-

yed)
_,

denilir [kafiye bahsine bak]

lgatta sarahatin

zdddr. [Um-i-

beyan] da
ifade
]

hem hakikat,
lfzdr.

hem
biri

mecaz mns
iin
[

eden

Mesel

ak gz

denilmesi

kinayedir.

bundan hakikat manas,

yni o

nk adamn gz ark

olduu anlald gibi, mecaz zeki olduu da anlalr.

mns, yni onun

Kinayenin birok nev' ve taksimi varsa da pek de ehemmiyet verilecek eyler olmadklar iin sayp dkmeye lzum grmedim.
-.
,

yazlm

bir

nsan, bir yahut bakasna dinletmek zere okur. Husus mtla nasl olsa olur. Fakat dinletmekten maksat, anlatmak olduu iin o yolda okumann dikkat edilecek bz noktalar vardr. Bir eser (mensur) ise onu okumaya [kret]

yaznn okunmasdr. yazy ya kendi kendine,

manzum

ise

[ind]

denir.

[lud bahsine bak]

K
lk), iMMl)

ROKRYAT
liy*
i(,>*

Lf'OATl

66

Gerek kraet, gerek iosHd (iilanik),

ayryorlar.

(au*

krat'l: kelueien, terkibleri doru beraber ezber dersi dinletiyormuf gibi Haldr Haldr ukumaktr. Byle okyu;, dinleyene bir ey anlatmaz. Ancak okuyann, mevzuu
telaffuz etmekle

Mitaki

kavramam olduunu anlatr. makinann duygusuz ilemesine

>yle

kraet,

bir

benzetilir.

Mantki kraet:
iretUrme
dikkat

Acele etmeyerek, fakat

yar

ederek, yni virgllerde biraz,

noktal virgijllerde biraz daha durmak, tecb ve Btiflumlar anlatmak, muhaverelerde konulanlarn
szlerini

ayrmak

Huretiyle
:

okumaktr.
riyet

IUh krac
ettikten

Mantki kraet artlarna

baka rikkat mevkiinde sesini makammda ykseltmek, acemi taknmaknzn mevzuu ses ve iaretle
iddet
-

indirmek,
aktr tavn

canlandr-

maktr.

Kt'a
bir

^*^

"^^

kullanla

gre

iki

beytten

ibaret bir

nzm
1

mn

ifade eder.

parasdr. Ha.l babna ve 3 nc msralar serbest,

:

2 ve 4 nc msralar kafiyeli olur

Zikr-i-hayr
ite

anlmak demedir
beka insana

Var

ise feyz-i-

Onun

tahsile

al mrnde
brak hayvana
gibi.

(Ab-- hayvan)

Parasnda olduu

Ktalarn
kebire)

iki

beytten fazla olanlarna (Kt'a-i-

denilir.

66

EDP:BYAT LGATt
Olmuun
mni'-i- rahat bana sen h gnl Sebebi ektiimin sensin a gmrh gnl Gayet*i- rikkat ile oldun esr-i- sevda Ne kadar hisli yaratm seni Allah gnl

Gibi birinci
tbir olunur.

msra

da

kafiyeli

olanlarna

(nzm)

Kysa muhalefet ^
halefet,

(G^it'-tahkkm) de denilen kyasa mu

lisn

doru

syleyip

uslne uymamaktr.
1

Balca

doru yazanlarn eyden olur.

Nzmde

nin telaffuzunu

etmek, yahut yahut tedidU bir heceyi tedidsiz, tedidsiz bir heceyi tedidl okumak. Mteaddit mns olan bir kelimeyi me2 hur olmayan bir mnda kullanmak.

vezne uydurmak iin bir kelimedeitirmek, mesel harfini hazf hecesini uzatmak ve ksaltmak,

Sarf ve nahve id kavid hatas yapmak.

:

Tevfik Fikretin

Duvakl br gelin ss verirdi kar sahile Gubar-- nura benzsyen hafif-- sf bir nikab

Bey tindeki (kar sahil) nk o makamda (karki

Nabnin

tbiri

kysa

muhaliftir.

sahil) denilir.

Zen merde, civan pire, keman trine muhtec Ecza-y- cihan cmle biri brine muhta
Beytindeki
(br)

kelimesinin
Ali

hecesi uzatlm,.
:

Namk

Kemal Zade Bay

il

Ekremin

Trihdir

Trihdir

lemde nice ilmin ess eden azmyi-i- ns

KDKBlVAT iJ^GATl

67

Beytindede (zuyi^) kelimesiuiu lm^tr.

/iyu

meddi ksal-

pHan

Her ahsi
iken eddesiz,

harim-i- haka

mahrem mi sanrtm

Msramdaki (hakka)

kelimesi ;eddeli olmak

lzm

Sadhezar terbiyye etsen biedeb olmaz edib

Msra--e>lri(lki
olmak icab ederken
bir vakit
<'

(terbiye) lafz

da eddesiz

tjieddeli

olarak

kullanlmtr.

kau (kdam)

gazetesinin bir nsha-

be.^ senelik bir emekten sonra snda grdm tramvaylarmz, o da knmen kehrba ile iletebildik fkrasndaki (kehrba) elektrik mnsna kulla-

nlmtr.
biz,

Arablar, elektirie (kehrba) diyorlarsada

o lfz

malm mden mnTu^uda kullanrz.

:

Amidli Haminin Giyip esvb I- Kemli, takn dblann

Msrandak
deildir.

dublar

da

kaidesine

uygun

ite bu gibi eylerden kysa muhalefet denilen kusur hsl olur.

yazlm )vnanmak orneui. K.;, vaka. (Dramatik)

(

zre

olan gln

',

...

in

eserler,

temsil iin

yazl/Jr.

hayt

ise

balca

hayan hzn ve
hzn,

!_

srrdan ibrat

olduu

iin trajedi nevi'leri

komedi nevi'leri de srru gstermek maksadyla kaleme alnr. Gerek trajedi, gerk komedi, \ unaBakis namna yaplan nistanda arab Mabudu karlm, oradan Komaya, yinlerden sahneye oradan da Avrupa ve Amerikaya gemitir.

8
Bizde
ilk

EDEBYAT LOATt
yazlan komedi
eseridir.

K
(ir ev-

Sirasnin

lenmesi) ismindeki
1^
.

Halk
dir.

edebiyat

rzm

ekillerinden

Oo

bir heceli

ve drder
bir

msral
ile

bendlerden
okunur.

teekkl eder.

Husus

ahenk

Benim

Seyrine

manzumem gibi: daldn u cokun

hicran

dere

Gzmdsn alayan
Dikkat et

yadr
yere

bastn, ezdiin
ibaret

pnar badr Szlp geerken o gaml dere Srar da bir damla durduun yere

Yzmden

Gelirse o,

yed

sana

bir

bere

tadr kanayan yreim dal evrinle irdem zlfnn teline bal Gnlm dorayan, klc zal Sevdann tkenmez bir savadr
Alayan ruhumun
sitem

Felek de benimle olmu kavgac Serpiyor stme bldan sa lm dedikleri olsa da ac Duyduun acnn en yavadr

Anlmn yazs
Belki

bezdirdi beni

Kalbinden yaral gezdirdi beni Ayaklar altnda ezdirdi beni

topram bata tadr

l\OUK
1^

Eski Trk edebiyatnda (Mesnevi) ye |^)en2er, yni her beyti ayrca kafiyeli:

bir

nzm ekh

(Manzum demitim

bir

muhtra)

unvanl

eserimde yle

KDKHVAT
Trklerde

L(:(;ATI

rpnan duygulu yrek iYine nzm ile vermiti ahenk

Yek ahenk

nzmnn

ls (hece)

(Ayak)lar klfetsiz, mns yce (ekl) ine gelince pek fazla yokdu
Birisi {drtleme),
biri (kouk) du Dortlemo (murabba) ekli gibiydi (Mesnevi) ekline Trk (kouk) dedi

K.-.u:^>

ubzm - r.".u:^r Cubsme

Avmnada
,.^^^,-/
j^j,

yeni ve
,^,,^^,

Bay Behet Yazarn

isimli

gen irlj'rmiz ve enerleri kitabnda kbi/me dir >,u malmat veriliyor. Kbizme esasen (Ipre88on8re)e karj aksl'repme mahsus bir ytnilik iken daha roel olarak
intikal

sonralar edebivat lrrnf) (

ttmij ve (Sml-

Hemzemaniyetcilk ) in ve ayn tanBme in, yni ayr yerlerde geen jeyb-rin birlikte ve ayni zamanda cereyannn tasavvur ve tasviri sisteminin
(Le got de pele
-

mrle)

ile,

yni

karmakarktan

holanma
cereyan

zevki
halini

ile

brle.'^mesnden
imajlara

doan
ve

bir sau'at

almtr.

Kbistlerin

eserlerinde

karmakark

grnen

darmadagm

kelimelere tesadf edilmesi bundandr.

Leb

demez

'Umul efeviye)
I
:

denip

,p,|

harflerden sonra okun-

malar dudaklarn temas ile kabil olan b,p,(,iu, V harfleri bulunmayan manzume. Kayserili Bay

Ahmed Remzinin

^u gazeli gibi

70

EDEBtSf AT

LGAT

fi'.

Tarik-- aka gir ehl-i- hd ol Gnl; gel lyk-* her til ol Dilersen dehrde zdeserllk Gurr-- cah terk eyle, gedol Sakn izhrdan ayre halin Yine sen derdine re res ol Cidal-- kai-- kile yok nihayet
Ricalllh ile hl in ol ekil gayretle uzlet gesinde Aziz ol, derd-i- hretten cda olj Dokunmaz leb lebe (remzi) okurken Dehan-- dilbere nkte nma ol

Bu gazelin makta'dan mada beytleri, dudaklar ak olduu hlde okunabildiinden (Leb demez)
nmunesidirler.

Leb deemez
irleri

manzume

sylemee

asl

saz

arasnda ehemiyet

verilirdi.

Af.f'

zikredilen eylerin mnAc^r- Evvelce nasb ve mtemmimi olacak

zikretmektir.

eyleri sonradan

Mesel: Fuzl
irdir

ile

Bak, samim ve san'akr birer

brsinde

evvel Fuzl

ile

Baki

zikrediliyor,

mnasibleri ve bir

hkm

ihtiva

sonra onlann eden (samim) ve

(ean'atkr) vasflar syleniliyor.

Lef-f- neri,
'

evvelki ve sonraki lfzlar nsra(

Biyla getirilip getirilmemesine gre

mretteb

ve (gayr-- mretteb) olarak ikiye ayrrlar.

Bir tabi levha-i- garrada

grmek isteyen
y^

airane hsn
Dille

ile

akn

niyaz-- nzini

dildrn tem eylesin mehtbdal Nazare-i- amalini, em-i- teaflsazini

birinci

Kt'asmm

beytindde

gayr--mretteb

EDEBYAT LGAT
vardr.
<,'iii)kii:

71

bir lel-li- '!>r

evvpln

(hsn-kelimeleri

k)

zikredilmi, fonr(iya/.--

Az)

ird olunrujtur.

Makflad
dr. K^'er

s*
:

<'a:^kn iyh/.i ve

lsnn
kiuci

azi

dirne

ak

ile

hsnn niyz--

nzn
olurdu.

Denilmi olsayd mrellol lol-ii-nrr

beytte ise
niirt'ltol) bir
(<lll)
l'l

-- nrr
klrneleri

vardr.

nk: evvel
.sonra

ve

(liMa)
ve

zikr.'dimi.'j.

(azarc-i-mal)
:

(rn-i-

tegafulsaz)

terkibleri getirilmitir.

Yeniehirli Avni Beyin

Baran deil, afak deil, ebr-i- seher deil Gz yadr, cier kandr, dd-- htr

Beytinde
vardr.

gzel

v- mrettep

bir lef -f-

ner

LiriK

Lirique
kullanlr

^^^^^

^^^^

anlatan

iir

mnsna

bir tl'irdir.

Saz demek olan

Eski irlerin
etmesi,

I^yrt* kelimesine

Dt.bet edlnL-itir.

lirik iirmanzumelerini saz ile terennm lerin de kalb duygut^UDa terceman olmas dolaysyla bu vasf aLi olsa gerektir.

tik

lirik

irler,

Vuuanistanda

yeti.>rmiti.

Bundin

lardan

Orphe

rfe

mersiyeleriyle,

Lins

manzmeleriyle, Tyrle ve Piular vatani eserleriyle Sapho .\lrer ise param iirleriyle n almlardr.

Bugn
vvelce

lirik

kelimesiuirt

ifde ettii mnalar,

hicr

ilh,

vatan,

garm ve

eire gibi

kelimelerle anlatlrd.

72

EDEBYAT LUGATt

I>

Bizde (Yunus Emre) ile (Fuzl) halk ve divn irleri iinde en byk lirik ir olmak
zre gsteriliyor.
iicya7

larm

Manzum bilmece demektir. Eski divnounda bunlardan bir ka tane

lisannda hece vezni ile tertib Limon ve ivi demek
indedir furucuk tablack

bulunduu
edilmi
olan
ve:
:

gibi halk

olanlar da vardr.

Bir kk

fck
Arabck

Bir kk

Bandadr

Bilmeceleri gibi.

Divn irleri, her ey hakknda lugaz yaparlar,, onu bir takm tebihler, hmlar, hatt harflerinin (Ebced hisab) ndaki kymetleriyle anlatrlard. Snbl zade Vehbnin klca dir bir lugazi:
Nedir ol kad hamide pir-i- irrr Cihan eylemi kahr ile dilgir Geh bir r-i- merdmhra benzer

Geh br dilber-i- gaddara benzer Geh bel bekisidir ol dilver Geh kat'-i- tarik ehline yaver Knmnda yatar manend-i- ejder Eder gencnesinde hfz-- cevher
Velikin teng-- tre

hbgh

pek oktur gnah Sitemdir n ana yn-- det Asarlar, etse de merdne hizmet Bilinmez kandedir asla mekam Ya Hindidir, ya Msrrdir, ya m
Girer hapse
ki

Kzlba olduu

gayette

ren

Horasan mlkn etmiti mesken Celdet sayesin her semte salm Gihan kabza-i- teshire alm

EDEIilYAI'

IJ^'.A'I'I

7t

Egeri 'lesi Duzah niandr Velkin glgesi zl-li> cinandr.

Hut
dr
ki
o,

Kirde

(lllaa)

denilen

ksm

var-

D8an

iMimleriae

dur iilmecedir.

M
Makta
K4A: Man
ceh ve
.

(lazelin Kon beyti.

Haik edebivnt
,,,

mzm
,

.ekillerDdeodir.

lerenum

..

oluimfik uzere tanzim

j-

edilir.

Maniler 7 heceli \e 4 nsra'i,

iki

miFia'l uhr.

1,

yahut 7-1-7 he2 ve 4 uc m^ra'lan

kafiyeh, 3

nc

msra
gl

serbesttir:

Bahelerde saz olur

Ben yarime

Altn tasta Ana; belin bglsn

demem yourdum
Mnile-de

Gul alr yaz olur Gln mr az olur

Gam
ek.

iinde

bouldum
dourdun?
kafi3 ve 4 nc

Dert iinmi

Paralar

g.bi.

ja
mna

yarim

ye
dir.

kullanlr.

Asl

gzetilen

msralardadr- st taraflar
Zt n halk e(i-liyat
(b*

ayak iinnazm tekillerinin hemen

ydrak

hepsi

boNedr.
aleTekser kadnlar

turafndaa tanzim ve terennm edilirdi. Hususiyle Ildrolh'Z sabahlar kadnlarn bir araya tuplanmalan ve mlekten niyet ekerken mni okumalar yakn vakte kadar detti. Bu toplant ^yle olurdu
:

Mniler eskiden

P^ski

nisann -M nc peeli bir evde hazrlanan

mahailenin

bir

mlee

kzlar ve gen

kadulan
stn

yzk, kpe,

dme

gibi birer ey atarlar,

74
bir

EDEBYAT LGATt
ayna
ile

M
dibine

kapatrlar, bir gl

fidannn

b-

rakrlard.

Hdrelloz gn gne domadan

bahede
bir

evvel

mlein bulunduu

toplanrlar,

bir

kz
ile

ocuunun yzn
rterler, eline

krmz

gazboyanas

mlein stndeki aynay verdikten

mni okurlard.
eli-

sonra sra

ile

Her mninin bitiinde ocuk aynaya bakar,

ni

mlee

karrd.

parmaklarna rast gelen eyi kan ey kiminse okunan mni de ona

sokar,

id olurdu.

Mninin dier nev'inde ayaklar cinasl olur ve terennme adan aman mukaddimesiyle balanrd. Okunduklar yerler de sen' kahveleri Oralara klhanbeyi denilen ayak takm idi. toplanrd. Mniler mani atmak ve sema' okumakta mebareti olanlar tarafndan terennm edilirdi,

zurna, darbuka, ziliinaa'dun

bir

ibaret bir

saz

takm

da bu terennme itirak ederdi.

ka tane
:

Cinasl mnilerden

Adam aman
Adam aman Adam mn

mniler mniler

cemidir
cemidir

Adam aman
Adam aman

be

arap

Adam aman

be

arap

gzele ill harmaniler Def elde yarim okur benim iin mniler Nefesin gl kokuyor ierin bahemidir? Beni batan karan yrimin peremidir. Seni ien mest olur sende ne var be arap Arabistan lnde beni soydu be Arap
al

Ne

yaramaz

Birinci nevi' mnilerde

maksat 3 ve 4 nc mis-

edebiyat Lt'UATl
1

76

ve 2 inciler doldurma oldude ehemmiyet verilen ey ayaK'iann cinasl olmas idi. Msrular aracnda mnca uygunluk olup olmama>< dijiiulnezdi. Vakm zamanlarda kalem ijirleri de mni jekralarda ifade edildip,

glji ikinci nevi'ifrde

linde

gzel
:

gz!

manzumeler

yazdlar.

Orhan

Seyfnin

Sevdim aldatt
Gittim, glesi

beni

oldum

Gld, alatt beni Gtrd, satt beni

Ne

Hintte, ne

ndeymi

Aradm meerse
i'ri gibi.
-

Acap nerdeymi, neymi Gylmn iindeymi

mukleza-y- hal vr naknna nlahakatini reten ilmin ad. [Bu

.

Meani

(belagat) in
j

ayrld

fenden

biri.

^fzn

tbire bak]

Manzum,
denilir.
^

ll
gjj^el

ve

ahenkli

szdr

ki

en

olanlarna

ma/um
isim.

iir

Bir irin asl

biyatta
.

adndan

baka ede-

Mahlas:

kulland
^^ ^eyt.
iir

Mahlas beyti:
Mahlasnnt'
birine, ntat bir
:

...

Gazellerde airin

ad

bulu-

Yeni

Hylemiye
bir

balam
verildi-

ir tarafndan

mahlas

ine

dir yazlan

manzume.

eyh

Galibe de hocalk

etmi

olan ve asl

ad

Sleyman bulunan hora Ne'et

Cudi efendinin

iin faris
;

muallimi

yazd

bir

mahlasname

76

EDEBYAT LGAT
nki lm-- Edebe ettin edeble rabet Dima shib-i- rfan ile eyle sohbet Gayret i- tneti sarfet eser-i- eslfa Mahlas-- marifetin ola cihanda Ne'et

Sonra hce Ne'et de talebesi

lasane'ler yazard.

Namk

iin byle MahKeml hakknda

yazlm
mm

bir

Mahlasnme

Eref paa divnnda

mndericdir.
X.

Eski yazda

zlm

noktasz harflerle yanaanzum ve mensur sz. Bude

derler.

na

mhmel
Makta
Masal
Matla:
'-

ve

mcerred

Gazelin son beyti [gazele bak]

[Romanesk bahsine bak]

ilk

kasde ve gazehn

beyti ki kafiyeli

olur.

[Gazele bak]

^
*

Hakikat, mecaz, kinaye diye

e ayrlan kelime nevilerinin
ikin-

cisidir.

imnsnda kullanlrsa hakialaka, yni bir mnasebetle asl mnsmdan baka bir mnda isti'ml edilir ve kendi mnsnda kullanlmasna karinei mania bulunursa mecaz olur. Mesel tahta kelimesi: aatan sath
Bir kelime, kend

kat,

mnsna olduu

hlde

hakikattir.

Fakat

yaz

levhas mnsna

kullanlr,

faraza muallim tara-

fndan talebeye tahta bana ge denilirse mecazdr. nki levhann tahtadan yaplm olmas
mnasebetiyle,
bir

de

bana

geilecek

tahtann

M
ancak yaz

edebiyat LGAT
tahtafli

77

olup

d'^enf

vt*
i-

tavan tHtala-

nnn bama
kelime,

peilemiyecej^i

karine-

mnialyla o

hakikat

mnimdan mecaz mn^ma nakalka

denilir (mi
keli-

lolunmijj olur.

Nakildeki mnasebete

meye de

bak] alakae tembih olan mecazlar isUrr,

baka

trl

alkas bultmardar da

net'r.--krt":;hiljien
:

SO'dr.

u*cir-- niirsorm

alakalan

bakadr
1

ve en mejjhurlar unlardr

Hulul: Hakikat ve mecoz mnlarndan

mahal olmasdr, (derse
pirildi)

bi-

rinin (tekine
di:i

denil-

vakit (hal, olan dersin sylenilip

ouun mahalli

inildi)

bulunan dershanenin kasdedilmesi, ( yemekhaneye denilince de (mahal) bulunan yemekhanenin

inildi

likrolunup yemepe

demek
ile

istenilmesi pibi.

Mnca

cz'i

l>ir

fark

buna /.arfiyel, iuhz-

r(iyel alkas da
2 Sebebiyet,

diye

biliriz.

iisebhrbiyet: Hakiki ve mecaz mnlardan birinin dikerine sebeb, msebbeb olmasdr. Bir muharrir kalemiyle geinir cmle<

sebeb olan kalemin zikredilip s<'t)b(>bi olan yaz cretinin kasdedilmesi, kar yaarken sylenilen (bereket yayor) cmlesinde (msebbeb)
sinde
olan bereketin zikredilip (sebeb) olan

karn rnurad

edilmesi gibi.

3 C.z'iyel. klliyet: Hakikat ve mecaz mnlarndan biri, dierinin czi olmasdr. Dier bir tbir ile; Hireyin btn sciylenilip paras, yhud paras sylenilip btn kasdedilmesidir. Bay Fadl

Ahmedin

78

EDEBYAT LGAT
Marmarada her yelken
Uar
gibi ne'eli

Beytindeki yelken gibi ki onunzikriyle btn bulunan

4

kayk mrad edilmitir. tlak ve takyid: Hakikat

ve mecaz mn-

larmdan birinin mutlak, yni umuma, brnu mukayyed. yni hususa delalet eder olmasdr. (Hayvan) kehmesindeki mn umumdir. Hayvan mrad etmek onu mukayyed diyip te mesel (at) bir mnda kullanmak demek olacandan mecaz
olur.

Kevniyyet
gibi
:

Bireye

eski hlinin ismini ver-

mektir. Bir valdenin

yetimi oluna

bizim ocuk

demesi
6

zikretmektir.

Evveliyet Bireyi sonra alaca isim ile Tbbiye ve deniz mekteblerine yeni
gibi.

girmi talebeye (doktor) ve (kaptan) denilmesi

Medhye
Mekniye
.

'-

Birini

mek

iin

yazlan man-

zume [Kaside bahsine bak]

Mebbihnbihi hazfedilmi
:

isti-

^^

[Usire bahsine bak]

ile

MenkU-

(Ebced hisab)

yazlan

trihlerin

joijtal harfleri hisab edilecek olan

nev'i [Trih bahsine bak]

Mensur manzum
:

Tabi

konuma

gibi ll

eklinde olan, yni olmayan sz.

Bunun mnca en
denilir.

gzel olanlarna

mensur iir

M
..

EDEBYAT LGAT
Hirinin

7
duyulan yazlan

uln
ijart

zerine
ivin

y
mar/uru'cJir.
riiebiimt'H i(;i

teessr

aulutmak

Mersiyelerde

olan te'niri gste-

ya/ann caduD, yrekten mteesir

olmasdr.

msralan

yle olmazsa (mersiye) diye yazlan mezar taslarn karalayan smarlama

lm trihlerinden fark olmaz. Hemire zadem Fatma Vediann vefat dolaysyla

bir

yazdm u
:

msralar,

hem

bir mersiye,

hem

triluT

kararndan emanettin bana vermitim evldm; sana idin bir sermedi feyz-- bahn mrmn ehre-i- safnd dim nevezar mrmn Ey semim i- ruhumu tenit eden dilber melek; Gbta etti mnevi ezvakma zalim felekl Penesi bir derd-i-bidermnn oldu dilhir, Kld glbn kameti- vln mecbur-i- fir Bir devadan afiyet kesbetmedi derd-- rien
Vlid-i- gurbet

Ben Sen

(Vedia) ismini

Olmad

bir vehile kabil

Bir hezani

ren kmken

hals - tebrien ruh i- gignuna

herdem leb-i- prhnuna da Allahina kalbinde evak-- sud Mahz-- ruh oldun tamamen, eyledn mahv-i- vcd Vermemitin bir zaman sen ruhsat- gaflet dile Azm-i- vahdet eyledin ezkr ile. tevhid ile Ey benim arh- fenadan afl olmu yldzm; Hline arm-- kalb rh olan ksz kzm;
Gller at ksrk

Dodu

Rihletinden

anladm

ki

hatrn

gafil

deil

olsada ruhun senin fil doil Adene utun sen de biz kaldk peyinde kaygulu Bister-i- gufranda artk istirahat et, uyu Dgdar-- hasret olduka dayn didnna
fil

Cismin

Hk

seni mecly-- eltaf eylesin

bir tarih,
i

envrna

dt

kayde mevt szinakini Caddenin aguu yavrum, sard citmi paklni (*) ;;47 (*) Merhuma, byk annesinin kabnna gonulmutu.

80

edebiyat LGAT
* *
*

Kerbei

facias

(mersiye) denilir. bendi mersiyesinden naklettim

:

iir

yazlan manzumelere de
(Nevres) in

mehur

Ah kim zulm ile gte-i- hn oldu Hseyn Alem i- rahmet iken hke nign oldu Hseyn Mevkif-i- hil-i- teslimde merdne durup Kuvvet-i- pence-i. takdire zebun eldu Hseyn Gn gibi lever-i- bezm-i- zuhur olmu iken Mey-i- takdir ile medhu-i- butun oldu Hseyn
Kerbei hdiseghrnda dp teneciger Hayme-i- matem-i- eflke stn oldu Hseyn Biz dahi ey dil-i- matemzede ah eyleyelim Ahmz dudd ile arh siyah eyleyelim

MesneV
gibi

^^^
dir,

^^^*^

^^"

kafiyeli gibi

manzume-

her beytin

kafiye
iin

(kaside) sounuuda Mvni (rev) ile biten bulundurmak mecburiyeti yoktur. Bunun
yni (gazel)
ekillerinin en koluy
(ia

nazm

tanzim edilenidir.

dir uzunca manzumeler, hatt manzum kitaplar, mesnevi ekliyle yazlmtr. Kuleli Asekr Lisesi meV.unlarmn geiini tasvir iin yazdm bir mesneviden Rap rap! diye aksetmededir saha-i- cevve Asker gidiinden kan vze-i- hatve

Bu

kolaylk dolaysyla

her

mevzua

Bir hatve

ki

titretmededir sath-- zemini

aks-i- berini

arhn yreinden duyulur

Bir hatveki hi Bir hatve ki hi

amayacaktr

hedefinden

kalmayacaktr erefinden

i- cihanda gezecektir ineyecektir, ezecektir Verdike semvta akisler bu admlar Gs kabaran milletinin ruhunu okar Atmakta onu azm ile yz bu kadar gene Kim her birinin sinesi askerlie bir gene Titrer bu geit resmi ile hisli derunlar Zira Kuleli mektebi mezunlar bunlar

Bir hatve

Zulmn

ban

ki

fk

M
Mesnevi
Tiirklerdi

KDEfUVAT L(N;aT(
.^eklini

81

bulan tranlerdir. Belki onlara da

<.'rmk eski Trk

(ozan) lannn nazla okuduklar v- (kouk) i'dkl'r manzumeler de me^^nev eklinde idi
ue(,tni"rti.

Dasta

likyr mevzulanna

dir nn'^nev

ekliudr kitaplar yazlmas Iran debiyatnda balad, onlardan bize de intikal etti.

IHvn, la/.iat
biyatula

ve

Servol-i-Kun

ede-

nu-nuevi kullanld.
bir vezin

Mdli airler de onu lesne gre tanzim

ali

yadrpamadlar.

M'. Tam r
IS

,.

e<ln.'^ soz.

Hk ol Paras
\f
1,1

ki

Huda mertebeni eyleya

I . .

gibi.

^luaKKaa
Muallak
:

KoHV anlalrnavan, ta'kitl sz aemJktir. [Takt 'bahsine bak]

hece [hece bahsine bak]

Ak
.

M..^.^.^^ Muamma
her eye,
etmesidir.

Flallinden isim

iiunun

,,

(lyaz)^^ ile
,.

kan
t

bilmecedir' fark: lugazn

nuanraann ancak

insan ismine dellet

Eski irler,

muammay

tertibe de, halle

.

de b-

ehemmiyet vermi-jlerdi Molla '^^ami pibi Faziletli bir adam, muammasa dir kk, orta ve byk olmak zre risale yazmtr. Bizde de
yk
(F^dirneli

Emr), (Bursal Lm) gibi .dirler bununla ok uirra:7m>;lardr. .\atnik Kemtd bile
:

Bir katre

Namm
Beytiyle

gln kalb-i-pkine yazld her varak--tbnkine

ma dnce

krnd adna

bir

muamma yapmtr.

82

edebiyat Lgati

Onar msralk bendlerden teekkl eden manzume.

^^<^^*

M'rpm'

hisabnda

noktal

harfleri hi-

sab edilen trih[tarih kelimesine bak]

Rii..u^....A.n^:wA.

Munarremye.
lince eski

Hicr
, ,

ve Kamer
i

senelerin

Muharrem geyl bass olan ^r u irler tarafndan yazlp byklere sunuidi ki

lan

manzume
:

ekseriya trihi de ihtiva ederdi.

bir

[Endrunlu Vasf) paras gibi

ka

beytini'

naklettiim

SaN- bahar' tev'em olup pighma Tebrike geldi ey eh-i-dn mbrek Bu sl-i- nevde ahidi bahtn beymn-i- hak Bast zemin-i-meymenete p mbreki Ben de bu iki msra-- trih i< tm ile Dedim, misl-i- tut-i-gya mbreki Glzr-- mlk-i-evkde ey ah--kevn km 1217 Zfb-i- tarabla sl-i-ser efza mbreki 1217

jj^^. Muhtemluzzddeyn:
mm
bak]
.
.

.1..

(Tevcih) dger ad.

^
,

san'atinin r* u [ tevcihe

Szde hamakamm icabettii gibi konumak tarzna riyet etmek, yerinde ve adamna gre sylemek demektir.

Muktez-y-

hl--

makam

lin,

(Belagat) denilen ve (fasih)

bir

sze ayrca ve

mn

itibariyle bir

yerinde ve

kymet veren meziyyet, szn adamna gre sylenilmesiyle meydana

kar. Cenaze ve dn evlerinde ayr ayr konuulacan bilen ve bunu yapabilen bir kimse, hl

M
akamu

edebiyat Lgati

8
ii

muktezusma riyet eyledijc ve (bcliO) Baylr. [Belagat bahsine de bak]

M.-.^ _-.'. usarra.

iki
...

tsra
^

da

kafiyeli

olan

beyt.

tasr (Heyt ve ^
:

T balilerine u 1.1 bakj

Musarraha
>lutabekat
X M-. utarref
:

[stiare bahsine bak]

[Tbak kelimesine bak]

de;il,

son harfleri tib;., ler. , ryh' hriDirue uygun (seci

,
.

Vf/.nr

...

seci'

bahiine bak]
.

Af..-^^:' Muzar
1

Aruz bahirlerinden birinin ad. Bizde kulHmlmiiJi olan vezinleri ijunlardr:

.

Mefl

filtn rneflii filtn

filiiu

2 Mef'lij fiit mefl

Mr.UAi^^ UDaaga
me.^hur
-

Bir sevi

anlatrken
1
1 1
1

olduundan

ya
-

fazla,

^ u yahud eksik gstermek,

tbir ile

habbeyi kubbe,
tr.

kubbeyi
lan
:

habbe ya|i!iak
rtif--

Bir \>\un

va^fnda
felek

taknn ynnda geyvn-ol

Posterin

rtbekim khsre nitbet ka'r--Ah

gibi.
s'ir,

Beytinde

olduu

o binann kemerin-

deki yk.><eklii anlatmak iin

seyyre^iu

da

tepenine

nit*betle

onun yannda zbal kuyu dibi gibi

gstermek
istiyor.

kalacan
dan ok,

sylyor!

Kemerin yksekliini, olduunok

fazla

hem pek
:

Keza

.*^em'nin

mCr-i- zaHin gzne Ey Sleyman-i- zaman; yle hayl oldu tenim

Gremez girsem eer

U
tyor ki

EDEBYAT LGATt
Beytinde ir, zaiflam

M
olsa onu gre-

cismini o kadar kl-

karncann gzne girecek meyeceini iddia ediyor!

Mbalaay
bulca,

eskiden

(tebli),

(irak),

(gulv)

diye e ayrrlar, birincisini mekbul, ikincisini mak-

DCsn gayr-i- makbul sayarlard. Dvan edebiyatnn hemen en mbalac iri

:

olan Nef'nin

adlyle zinetyb olur Saltanat, pirye-i- hulkiyle hs-n-an bulur

Memleket, mete-i-

Beytinde (tebli) vardr. nk bir hkmdarn adaletiyle memleketin, yine onun gzel ahlk ile devletin sslenmesi ve ykselmesi mmkicdir. Fakat:
Adli bir gayette kim devrinde kebk-Birbirini

hbz
ile

ynnda

gelir,

mihman

bulur

Beytinde (rak) vardr. nk doan kuu kekliin biribirine msafir olacak kadar

ahm

olmalarna imkm yoktur.

Ahtrhrsa

ve

doann karn
:

tok

bulunursa

mmkn

olabiHr diyelim. Lkin

tabi-i-

Her ne emretse kazay

ferman bulur

Msranda

bir suretle te'viliue

(gulv) vardr. nk bunun hi imkn yoktur.

Yalnz uras onutulmamahdr ki tabiatn fart-heyecanm gsteren yerlerde -gzel olmak artiyle-

ho

grlebilir.

Akifin

Ey bu topraklar iin topraa dm asker; Gkden ecdad inerek pse o pk anl deer. Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsm? Gmelim gel seni trihe desem smazsm*.

Btabndaki mbala

gibi.

M
Ltife

KDKBYAT
yoludki

L(

(JAT
glvlerin

M
lo:}a

Ork

vt^

gidecei He mlundur.

MfrprrpH
sre. HiHiH

'''*^'

y"^'*^**

VM/iriii.

tazre,

(al/.nfl ve
Aruzda
1

(brl)
1 1

noktasz harflerle yhud neode derler. [O

kelimelere ve hazf bahsine bukj

M.-.*^^ UCteS
1

bir

kullanhn
11
1

bahrin addr, bizde olan vezinleri unlardr:

11

Mefiln

failtiin

nefiln failn

fa'li)

(I''<1'0

\friorlHo .UUeaaa

nn karldr, rnnae
^j^^^j^

de-

^^^^.^^^^

bahsine bak)

Mfred
-.

Kafiyesiz beyit [beyit bahsine bak)

Islirri

Uiayim

ckioMe

hazfedilen

m^rbbehn bihin
[istiare

mnsibi

olan kelimedir ki deta te^jbhin (verb-i-

^ebh)

mesbesintledr

bahsine bak]

M
mi'
.,

emma

Mteaddid lisandan mteekkil

:

olarak

yazlm manzume

r*

[tel-

bahiine bak]

Mmtazyet
ve asalet
.,

fadenin ba^ka szlerden fark:

,,

^^

^.^^^

^,^^,

^^^^^^

bahslere
^
:

bak]
va'

Munacat

Du ve temenni mevkiinde zlm olan yaz ^

asum
gibi.

Hak taala azamet leminin padehi Lmekndr, olamaz devletinin tahtgehi

beytiyle bai^lyau

me^hur manzumemi

86

EDP:BtYAT LGATt

Mnekkah (Hav) siz

:

sz.

Munakkahiyet
dinin ortas,
lafz,

__

ifde
:

tarznn (icz), (t^^b) diye aynlan iki had-

manasndan ok olmamak zre sylemek ve yazmak. Szde ve yazda (hav) bulundurmak. Buna (msavat) adn da verirler.

Mnakkld:

Tenkid yapan. [Tenkid basine bak]

bahirlerinden
,

i/r.-.^^.:u. Aruz
,

Munserh: d Bizde
1 Mfteiln
filiin

birinin
i

ad:
:

kullanlan vezni

udur

mfteiln filn

Munspt
duklar

^^^

(nn)
nesirlerin

lerin

yazdklar
bulun-

koyu

topluca

mecmua

paann

paa ve kitap. nesirlerini hvi kitap demektir.

ndinde muaazzam-- metalib Ezberlene mnet-- rab...

Rab

mneat:

eyh

Galib

M "inci *
muharrir,

Eeskiden gayet
'

iyi

nesir yazan
idi.

mnKtip,

snda kullanlr
kelimeleri,

bir tbir

yazc

mni

lfzndaki tahrir

kuvvetini ifade edemezdi, sonra o

kelimesi kullanlmaya
deniliyor.

mnda (edib)
ise

balamt. imdi
harflerle

(Nsir)

Mfhm^l
cek
trih.

Noktasz

yazlm yaz
hisab edile-

ve noktasz

harfleri

[Hazf ve trih bahislerine bak]

KDKRYAT
Murassa'
l

Lt'r.ATI
t'rt<r

87

(SecT ve
(Redif)
li

haliflerine bak]

Mreddef
Mredtli'f

olan

manzum

sz.

nuijzume, Arahcjnla

yoktur.

Onu

Acemlerle

\>')z

yjzmjjz

[kafiye l)Hnine

lak)
<l>Ker

Msavat:
Af .-.,>uu-,' Musebba
. :

^^*""^***<"*^'y>*'l^
[(
)

'"

ad.

kelimeye fak]

Vedier msra'l hendN'rden m,

.,

te^t'kkl

Dazm

musemmat

..

ban-

sine bak]
\i

^^^^^* Musecca

Fkralar

eeci'li
,
,

olan yaz.

[Se-

.,

bahsine bak)

Mselsel
zume.

Btn

msraalan

kafiyeli

man-

M.. ^^.^.^^. usemmen:

Sekizer
..,
,

m.'^ri
.,

bendlerden
,
..

mteekkil

nazm.

Iraunem-

mat bahnna bak]

mr.. Musemmat
.

H7.im (nnirol)ba
:

nlam. ,

bciH, Irrci-i- honcl

riiii

ilah. dedip^imiz

nazm

sokiUe-

hepsiue

birden Arablar

(misenal) adn
tbiri

vermiler, fakat Acemlerle, Trkl'T bu

baka

mnda kllaralardr.
iranllarla bizce

msemmat: 4 u'fihn, yhud

tekrarbmun vezinlerden tanzim t'dlir. Drt cz'e ayrlan bor beytin 8on beracz', gazelin esas kafiyesini takip etmekle
pibi czleri

niistcf'il

88

edebiyat LGATt
cz' birer

ber cz' de ayrca kafiyeli olur,

iki

drt msra'i
gazeli gibi
Felekler
:

yle ki her msra' eklinde yazlsa bir beyit, bir bend tekil eder. FuzlDu

Beni candan usandrd

yand bmdan

Muradm em'i yanmaz m

Cefadan yr usanmaz

eb-i- firkat yakar canm yrr halk efgnm Gl-i- rhsrna kar
Habibim; fasl*- gldr b Gamm pinhan tutardm ben Disem ol b vefa bilmen Deildim ben sana mail Bana tneyleyen chil
Fuzli rindi-

m Akar siar bulanmaz m Dediler: Yre kl ren Innur mu, inanmaz m Sen ettin aklm Seni grge utanmaz m
Gzmden
zail

Dker ya em-i-girynnr> Kara bahtm uyanmaz

kanlu akar s

eyddr

Hamie

halka rsvdr

Sorun kim bu ne sevdadr

Eski
nedir.

Bu sevdadan usanmaz

msemmat manzumeler
si

arasnda Nef'inin
sauatkra-

mehur (baharriye)

de ahenkli ve

Msnet
Mster

'

Kapal

hece. [Hece
[istiare

bahsna bak]

bahsine bak]

Msternleh

Mstern minh

msra'larm ^^^^^ manzumelerde sonuna mevzun ve ksa bir par^a ilve edilir. O ilvelere (ziyde) ziydeli msra'i manzumelere (mustezd) denilirNedimin bir mstezadndan alman para gibi Ey hi- kerem pye; dil-i- zr senindir Yok minnetin asla

Mcto7H*

KDKBVAT

IJ

GAiI

8^

Ey kn - kerem; anda ne kim vr seni ndir Pnhan-- huveyda Senkim gelesin meclise bir yer mi bulunmaz
zre yerin var Gul goncassm. gue-i destar senindir Gel ey gl-i-ra'n

Ba

Muallii Naci Jiu'rhumn Fransz

yiri

(Korney)

deu 'Llenin gufe

terceme
eltimi i;u
I-

arzeitig bir niyaz nvauiyle

bir mu8tfz<l(ir
:

manzume de
rehn
i-

Ey kevkeb

ki

benim cism--cemlim

Senden alyor feyz Olsun bana aray Naks kalyor feyz

baki bu kemlim

Men' eyle aman etmeden Gaddar zaman

evrakm

bi

renk

Olsun Ijl) nin cephe-i-pki bana rnek Sevsin beni can...

Ilulk ritTi
denir.

stlHlmda nmstezda (ycdrkll)

mstezatlarda
bir

Eski

^irlpr,

lzumu olsun

ol-

masn-

her

.'^r nonna

pnra ilve ederler,

Bununla henj;in tr'minine v<^l'if<>'lardt. Ahenk iin (bav) yapmaktan bile ekit.rnezlerdi. Mesel (izzet
Molla)

nn

Blbl; yetiir

barm

hun

etti

figann

Zabt eyle dehann

Haner
Te'sir-i-

gibi deldi

cierim

ti-i-

zebann
ziydesi hakika-

lisann
(te'sir i-lisann)
"

Mstezdidak
dilin,
(te'sir
i

ten ziydedir, (,'nk blble

\re^aji
li.sanm)
l;in<.'r

senin
ieldi

kl

gibi olao

gibi

dedikten 8onra

(S'rv'l-I-I

demenin lzumu, hatta mns yoktur. unun) irleri de mstezdi mao-

90

EDEBtYAT LGAT

zmeler yazdlar. Fakat (ziyde) lerin kullannda ahengin intizamndan ziyde mnaca lzmuna

ehemmiyet
Fikretin

verdiler.
:

eki altnda muhakkar

Bir elik

ezilir

gnlerce

mehib olmak in Sonra yatmakla geer mr niymnda btn

paras

bir tg--

Ne
Parasnda olduu yerinde kullandlar. Keza
ocuk deil bu Sen ey kfei
bir

hazin

ikence
bir

gibi bir
:

(z\de)yi

msra'

iek

Ya

bir

melek

cihan;

Nesin, sata-y- dilmisin

Feda anlalmayan Benim btn fesahatin

Olanca iriyetim
.
.

Deilmisin Srduna

Belagatm

Manzumesinde grld zere ziydeleri muayyen mevkilerde deil, mnum icabeitii yerlerde istimal ettiler. Yeni mstezdiar, eskilerden mnah oldu. Lkin ziydelerin aralarndaki mesafelerin bir olmamas dolaysyla nazm heaginde bir aksakhk duyulmaya balad.

Mfcaro* Karlkl iir sylemek ve ilUaare. Djv^ irlerinden birinin

zumesine

bir

okumak, manve

dier
irleri

biri

tarafndan

ayni

vezin

kafiyede olmak zre (iK'Zre) yazlmak.

Halk
birinin

arasnda yaplan iir

v.>rilmek.

yarnda

da

okuduu

beyte brleri tarafndan vezin ve

ayak uydurularak cevap

[Nazire ve ayak kelimelerine bak]

Bir de edebiyat merakllar tarafndan

muayyen

M
bir

EDEblYAT Lr.ATt
mfvzuH
gre, menol Itnlak
v-

91

yanak

ta/.nVbud
:

lanni hvi olmak zre bey iler

birinin okulujju

okurnai.

beytin son keliraesiyle

banlamak

zre
biri
:

(li^'er

birinin

baka

bir

beyt okumaHi. MeHel

Haddeden gemi nezket

yal - bal

Mey szlmf ieden rChsar Beytini okuyunca ikincinin

:

al

olmu ana olmu sana

Sana ey nr-- mcessem; nice tebih edeyim Yog iken vch-U ebeh taze nihl-i- emeni
Beytini

inad

etmesi,

ncnn

de:

emen-i- gleni ihya klar b-- baran Giryesi arhn der rCy--zemini handan
Beytini
y'ti.'jtirmeH.

Byle marelerde sras gelince bir beyt bulup okuyamayan, maj^lp olmu.*? saylrd.

M- ^ UKGI
I

-.1

Bedi' an'atlerindedir. Bir

dger
bir

,.-

,,

.,

bir lafz ile

munaa

masdann ,.. deimi

irad edil-

ve

m^jtukkatn
olmasdr.

ibarede mkerrer

mi

Seni ol rtbe sever, kskanrm kim gzelim Kimsenin ydna gelmezdin elimden gelse

Beytin(lk

idna

j^elnK-zdin) ve (elimden gelse)

cmleleriudeki gelmek

mandar mtakkatnn

kul-

lan

gibi.

Elden gelmek

Malmdurki yda gelmek: hatrlamak, demektir. ine^ muktedir olmak, yapabilmek

de gelmek

manasnadr.

Bu mnlarn

ikisi

masdaryla

ifde

92
edilir.

edebiyat LGAT

kelmelerinin
bir

Fakat burada evveline gelen (yde) ve (elden) yardmyla asl mns deiiyor, baka
alj^or,

ekil

binenaley ikisinin

birlikte

zikrinden

(makple san'at) husule geliyor. Kendi bazen gelir amma, sz gelmez kaleme Msra burum menfi mislidir. Makeleyi daha ksa olarak tarif iin yle de
diyebiliriz

Bir f'lin

baka baka
:

kelimelerle

mrekkep ve

nakerrer olarak iraddr.

Mebbeh Mebbehn
Mutekarib
ancak
1
:

[Tebih bahsma bak]

bih

Amzda (tekarb) nam

len (benr) in
:

da vedier ad. Bizde

iki

vezni kullanlr

Feln,

feliin, feln,

feln

Feln, feln, feln, fel

Mutekerrir

?''"''^^''} (bend) h man(mseddes), gibi ^'r,^'^'

zumelerin birinci bendi sonunda

msran

tekrar edil-

mi

olan. [Bu kehmelere bak]

Mufip>ttar
tirilmi

'^^^^''

edilmi, yni msralar ara-

sna

ilveten

ayrca msralar ge-

manzume. [Tetr kelimesine bak] (Mutarraf) da hemen o mnyadr.

vj
A
jv
j
.

rine

Vezn ve kafiye itibariyle uygun (seci') 1er.

biri bi-

[Seci*

bahsine bak]

EDEBYAT

1,1

lAI'I

03

N
1^

Ncsr yazan. Cenab Sahabeddin ile Sleyman Nazif, rn deperli nflirle-

rimizdc

nlilpr.

Nzm
azm
len

VpziiI

sz
1

syliyehilet.
f
1

iuzun arasnda fark vardr. iuz;

1

ir ile rv [Aazm

kelime.^ine de bak]
l^eatto
:
.

diznnek
.

manasnadr.

ialde

..^

nazm

,..
:

l)zn,

munztn

..'.
:

dizi-

demek

olur.

Edebiyatta 8z

ll ve
dizi

ahenkli
hlinde

mn^madr.
ll {^zlere

Msralarn

sylemek bulunmas,
sebeb
ol-

(nanzn)
dir.

denilmesine

mutur. Her
olabileni

vezinli sz,

(iir)

Fakat mnca gzel Yni her mevzun sz, iir say-

nazmdr.
her

lamaz. Binenaleyh

mevzun

sz

syliyebilen

de
iin

n/.mdr, lkin ir olmayabilir. ir pek gzel syliyebilmek arttr.

olmak

Nazm
Nazm
aus olmak

ekilleri: ^
uld>;
('*kl-l-

M.sralarm y.e.na ve
kafiyelerin diziliine g-

re maI^u^u'ie^n

heyete (ekil)

ekillerin

hepsine birden

nazm)

denilir.

ekilleri, halk ve divan

zere
:

iki

ksmdr.
varsgi,

Birinci

edebiyyatna mahksmn en

mehur

.ekilleri

MAi, koma,

ait,

desUn,

94

EDEBYAT LGAT
bak]
:

semai, divan, kalenderi, yedekli. [Bu kelimelere

kDC ksmn da Msra', beyt, kt'a, nazn, rb, taya, mrebba', mbammes, mseddes, msebba',

msemmen, mnaer,

mselsel,

m-

semmat,

ark,

gazel,

terci- i- bend, terkib-i-

kaside, mesnevi, bend, mstezddr.

[Bu kelimelere bak]

^^^ irin

ekser) gazeline

manzum bir eserine baka bir ir

(alel*-

tara-

fmdan ayni vezn ve kafiyede olmak zere yazlan benzer. Buuu yapmaya (tanzr) denilir. [Tanzr
kelimesine cj bak].

Namk

bir ite ancak dd lazmsa midin kes zaferden gayriden imdd lazmsa Matla'l gazeline Ziya paa Kyam- mlk midn eyleme bidd lazmsa
:

Kemlin Sana senden olur

:

Muhakkaktr zeval-i- devlet istibdd lazmsa Diye balyan bir nazire yazm ve sonunda
Ziya sa keml-i- kmile peyrevlik etsinler Hnermendan iin taklide bir std lazmsa

Diyerek
gstermitir.

asl

gazelin

nzmna

hrmetkrhk

ran edebiyatnda
Li^u
.

nazireye (eevab) derler.

Vasf demek isede dvn edebiyatnda Hazret i- Peygamber ve Hlfa-yi-Raidinin medhine dir yazlan manzumelerdir Ruhuma mehrab olan Peygamberdi- agh bir Kbe-i- ulyay-i- vicdanm odur Allah bir
:

N
:

edebiyat LtVtAT
Beytiyle Bana Mbud-i ftrd Allah ekber

96

Tovcchgah-- ruhumdur peyambor

Lisan
Ki
I-

halisim her lhza syler

Dine r erkn-- mukarrer Ebubekr-- mer, Osman-u- Haydar

gibi.

Bendi

N^^^ GBS
SoDrainn

Hrkti

tekkelerinde okunan

manzum
vezniyle

8z.

Nefesler, esasen

lece
ile

tanzim olunur ve yin esnasmds saz

aruz
ile

okunurdu.
ile

de Dafesler
:

yazlmt. Hece

yazlm
Halk

fir rnfest'^n

Ademi balktan yuurdun, yaptn

bundan sana ne cihan, insan saldn Salp da neylersin, bundan sana ne
neylersin,
ettin

Yapp da

Bakkalmsn,

terazyi neylersin iin, gcn yoktur gnl eylersin Kulun gnahn tartp neylersin

Geiver suundan, bundan >ana

r)e

Snl Hfut ile Vhyn Kt-m aruz vezniyle yazdklar nefeslerden Hezran per ap reng- ziyadan fl etmi gne sahn- semdan
:

ebistan-- elem
Gnl pr girye

hli
hl-i-

saddan
inzivadan

i- bahara Derim: gel. yle meylet bir kenara (Hseyn) inden haber ver kalb-i- zara Eer gedinse deti Kerbeldan

Uzaktan yalvarp ebr

Fer

almken

tulu-i-

Bugn bivye

kalm

Kibriydan her ziydau

96

EDEBYAT LGAT
Bu mlkn fark yok bir tengenadan Niin nur nmiyor sahn semadan
ba var, post var, meydanda er yok Horasan illerinden bir haber yok Uzun yollarda durdum bir eser yok Diyar Rma gelmi evliyadan

Nekcirat.* arklarda tekrarlanan msra'. Aadaki arknan bend sonlarn tekil eden msra' gibi.

Ne zaman bilmiyorum mddeti- hicran bitecek Gzdeki faslasz girye i- can bitecek Bitmeden ayrln mr i- perian bitecek Yeti ey rh-i- revan; ten bitecek, can bitecek
R'yetinmi
dile

mny- muamay-i-

hayat

Yoksa sensiz yaamakm bena aynile memat Oldu eyvam-- firaknda dilimde nekarat

Yeti ey

rh-i- revan; ten bitecek,

can bitecek

Nekarat msra tekrarland

edilen ve deta dilde
(

iin
)

dima tekrar

peresenk

olan szlere de

(nekarat) denilir.

NaQh
NPkcir

Kasidenin

kane mukaddimesi

(ka-

side bahsine bak]

Lgatta samak ve datmak demektir. Bu mnsebetle manzum olmakszn sz sylemee ve tabii konuma tarzndaki sze jesir denilir. Nesir (miirsel) ve (msecca') olmak zre iki nevi'dir. Mrsel nesir: tabi yni seci'siz,

msecca'

nesirde

seci'li

olan nesirdir ki bizim

Lehe edebiyatnd

Sinan paa'nn (Tezerra'-

nme)

ismindeki eseriyle

balam,

sonralar pek

ziyde ifrata

uramtr.

EDLbiYA
CU'vdel Faja

.ULiATl
derki
:

97

u'rbuu

Kelm-- raeusur, mrst'I ve

taksim olunup

secca'
i

kiflti>

amlanm

her birinin mevki

mli hrt.kadr. KHf-- debu. un.'jtat-- renmiyede

lersili iltizam derler
tariki

ve mraMelt-- husHyede
ve sanayiibedi-

loscl'a fjderlerdi. Sonralar ketebe- eklm

tescT

beyninde
zatsi

yolu

iltizam

iyeye ziyde

tevufgul

oluntnakla

kelmm hsn
arada

menzilesinde olan

feHulut ve belagat

gayboldu.
ifdeyi bir

Muahharan Akif

l*a*ja usl f^ebk ve

mertebe .^lah etti. Hadehu Hi'jll Paj^ tarik i-tersilde sde gzel bir ^r at. Muharrerat resmiyeyi hep bu yola koydu, liu cihetle aklrnn kitabeti btn deiti. Ali ve Tuat Paalar bu yolda tekaddm edip mrnel olmak zre belgane
lyihalar ve takrirler

yazarlard.

Msrl

Kmil

Paa
ederdi.

tarik

i-

tenc'de
bir

yazard.

Lkn

devam edip bu yolda gzel mufassal lyiha, yahut mazbata

kaleme alamazd.

Ali

Paa
tersili

dahi bzan tescia heves

Lkn

Trihi

kadar gzel deildir. . O.sman Hncraeni mecmuas Numara 46

teHci,
:

Nutuk
sylev.
j^

I^r

kalabala

kar

yleoileo sz.

nuiUK
haklamak)
.

Kski dervilerce byk binen kimse.

jpj.|jj

manzun
ki

szleri.

Bir de

Nutuk

tbiri

vardr

emri icra etmek demektir.

(hamel) burcuna gelmesi

Gnein
:

NevrUZiye

H^^j^ru b-jlamaHi

demek

oldu-

undan Iranler o gn mill bHvram yapm^jlard. Sonra bu det Araplara ve Trklere geyt. Hakiden
7

98
bizde de

EDEBYAT LGAT
Martn dokuza sayl
gnlerdendi.

O
O
gn

yenilmek zre (nevrziye) denilen bir tatl yaplrd. Byle gnleri karmayan irlerimiz, (nevrziye) namiyle yazdklar manzumelerle byklere hulskrlk ederlerdi. Sadrzam ve ir Rami Paann

olu

Re'fet bey,
bir

damat brahim

Paa
bir

iin

(nevruz)
beytini

redifli

manzume
:

yazmtki

ka

naklediyorum

Hayt-- taze verip dehre makdem-i- nevruz Hofa iriti mem-- deme dem-i- nevruz Datt leker-l- sermay sahn-- glenden Kurunca brgehin hn- ekrem-i- nevruz
.

Ozan

'

Eski Trk iri ve

dolu,

bilgici

ir

ozan yok Altn destan yazan yok

ettikleri manzuterennm ederlerdi. Edebiyat trihimizin birinci devresinde Trkn edeb zevki, bunlarn okuduklar nazmlarla tatmin olunurdu. kinci devrede ise okumu, yazm Trk irleri yetiti. Yksek tabaka, irlerin yazlann okumaya balad. Halk ise eskisi gibi Ozanlarn szn dinledi ve zevk ald. Nihayet Ozanlar unutuldu, halk arasnda yetien ve (k) nm verilen saz irleri, onlarn yerini tuttu

Ozanlar, hece vezni

ile

tertip

meleri

(kobuz) denilen

sazla

Ozan vasfnn

lanld,
irinin
:

8/14 nc asrn sonuna kadar kulasrda gelmi (Ozan) nmnda bir halk

edebiyat iJVATl
Gerek fik olanlarn

99

Yreci

yanar olur

Her canibden riy ile evki odu kanar olur

rhye balayan hr manzumeBnden anlalyor.

Ben
le

(manz bir muhtra) da (ozan) ^iy

:

anlatmtm

Trkede ire (ozan) denirdi Bu mnAda (bksi) (oyun) da birdi Ozan kelimesi bilgi demekti Ozan olmayan boy. hi demekti Doktordu, khindi, shrdi ozan algc, oyuncu, irdi ozan Ozanda her trl marifet vard Hereyi bilirdi, herey yapardl Dnde, lmde, orduda, cenkte Duyulurdu sesi baka henkte Gldrr, alatr, cotururdu hep Yiidi savaa kodururdu hep eye, mateme, de, aka Sazyla. szyle hizmetten baka (Sr) de (len) de (yug) esnasnda
,

Ne

Hakan otanda, Trk obasnda

Sylerdi irini, alard kobuz Hrmetle dinlerdi onu her ouz

Ozan

kehmetfiinin

gelen bir ihtimli

Dilimizdeki

telaffuzu hakkoda uraya kaydediyonm

batnma
:

us

lfz

uur

manasnadr.

Uslu

otur denilir ve nurnuzca hareket

etme demek istenilir. Na8il ki (Tarama IM'rglsl)de bunun .\kl, .\kilh, Vj\vb, I >taet, l-ikir, Iff, tdrk, lliyasrt, Ku^<l, 'AvLii" demfk olduunu

yazyor.

100

EDEBtYAT LGATt

sahibi,

saylan eylerin Aceba (Ozaa) dediimiz de yni (ir) mnsna olmak zere (azan) olmak lzm gelecek ? Her hlde mtehassslarca dikkat edilmiye l-

yik bir mes'ele.

Parnasienler

[Reahzme bak]
^^^.^
:

Parmak hisab
mak ucu
ile

esnasnda hecelerin par-

77'

['^^^'*'>

saylmasndan bu ad almtr. Yine bundan dolay (vezn-i-bcnni) denildii de vard.

[Vezin ve hece vezni bahislerine bak]

PaQtrkral
mine
dair

obanlara dir malini ifde eder bir tbir ki kr hayatna, ky le-

yazlan manzumeye derler. Bu tarzdaki Yunanistanda balam (dil) ve (eglog) diye ikiye ayrlmt, idiller: yalnz sahra EgloglUr ise kr haytna tasvirinden ibaretti.
iirler, eski

dair bir piyes

demekti.

Bizde ilk yazlan pastoral iir, Hmidin (sahra)sdr. Mehmet Akifin (Asm) nvanh kitabnda Kartal ky) n tasvir eden parada pastoral
iirlerin en nefisidir.

Eski divanlarmzda kr, l, da, tepe, ayr emen vf bahar, yahut tasvirleri varsa da pek

ziyade gayr-i- tabi olduklar iin pastoral saylamazlar.

Vaktiyle

(Yakack ky) nde

yazdm
:

u man-

zumeye

pasroral bir eser denilebilir

ED?:HlyAT

LGAT

101

Pencere nnde oturmektaym Bir dag bandaki koy odasnda

Etrafa hayretle

baknmaktaym

Mehtapl gecede, yaz havasnda Denize uzanm dan eteg Ovay kaplamv bahar iei Samakta nurunu ate boceg
Kuytuda parlayan donanmasnda Uzaktan gelmede denizin sesi Duyulur rzgarn hafif nefesi amlorn aras bulDul kafesi Hepsi de eme yalvarmasnda kollarn ykselen amlar Her daln ucundan ay nuru damlar Benekli klar altnda damlar

Am

Naktr sanrsn ba yazmasnda

Buras sevdann en ho bir yen Kesi, buca sevgi meheri Bir gcnl olamaz o histen beri
Genligind, natt kocamasmda Derler ki kocamaz gnl- meseldir Kalbim de akna dim maheldir Aksi gul ehrenin hla gzeldir Gnlm aynasnn ince pasnda Benim gsmde de vardr bir gnl.

guldende sensin taravetli gl

tul

ulum gzlenme ekmedike

durur tasnda Haylin Bu gzel manzara, bu parlak gece

Seyrini

bamn

dorusu saymarlm

hie

Avuttum kendimi yoksa gizlice Zihnimde yuznni parlamasnda

Kealizu Kt-ulyme lia deil, mhade ve hakikate

:

ve hay le kaplarak
istinat

ederek

yazma tarz
liftle denilir.

ki

o yolda yazanlara |Kealist

yaz Ka]

HeaUzm on dokuzuncu asnn

yansndan Jora

102

edebiyat Lgati
mteaddit

p
yaz

meydana kt. Ondan evvel de

mesleki vard.
bir

mesleklere dir ksaca ve topluca

malmat almak

iin garp edebiyatna ku gz gezdirmek lzmdr Eski Yunanllarn esatiri ve muhteem bir edebiyat vard. Bu edebiyat, latin edebiyatn zuhura getirdi, bir

bak

mddet sonra garphlar, hristiyan oldular, yakalarn papaslarn penesine kaptrdlar ve koyu bir cehalet karanlnda kaldlar. Fikir; kilisenin

dnd

idi,

ilim;

kilisenin rettii.

Kili-

seye muhalif dnmek ve yazmak, deta mrtet olmakt. Binenaleyh mildn 13 nc asrna kadar
yazabilenler, kilisenin rzasma muvafk din mevzular -din lisan saylan- latince ile yazmlard.

Truver = = Troubadoup Trouvere yahut Trubadar tbir eden halk irlerinin okuduklar Epik =

anson = Chanson

denUen ve

piqae
bir

yni kahramanca manzumeler maksadla yazlyordu. 13 nc asrda Floransa'da yetien

bile din

Dante,

Divina Komedya ismindeki mak zere italyanca yazd.

eserini ilk defa ol-

rark

14 nc asrda yine Italyada zuhur eden Petlatince eserleri okuyor, onlardan fikir ve feyiz ile talyanca rnek ahyordu. Onlardan olarak manzum, mensur birok kitap yazd ve birok

ald

mukalUdi yetiti.
demldi.

Am olduu ra Petrarkzm

15 inci asrda manizn denilen yaz tarz meydan ald. Bunun esas[: Yunan ve latin eserlerinden fikir ve rnek almak, birde beer, yni gayr-i- milli bir dnce ile yazmakt. 16.mc asrda Fransada Pleyad irleri yetiti.

edebiyat I.CGATI
riyasetinde

103

BuDar Ronsarm
tiyle

toplandlar. Kyl

lehesinden ve baijka dillerden kelime almak sureedebi

Fransucuy

genilettiler. Biraz sonra ge-

len

Malerp

ise fazla kelimeleri

atmak,

baya

i-

veleri

kaldrmak,

nzm

ekillerini

muntazam

kai-

delere
etti.

balamak

suretiyle

Fransz edebiyatn slah

denilen

17 inci asrda

klasisiz
elerlerini

yaz

tarz

grnd.

Yunan ve
bir slp ile

latin

taklit

etmek, hisden

yksek yazmak, bir de mill deil, insan bir dnce ile kalem oynatmak tarzna klasisizna, o yolda yazanlar ile yazdklarna klasik denildi. 18 inci asrda Fransada ykc bir edebiyat zuhura geldi. O asrn edipleri yazlaryla saraya ve kiliseye hcum ediyorlar, bu istibdat merkezlerini ykmak, halk hrriyete kavuturmak istiyorlard. 19 uncu asrda Ko.tnli/.n grnd. Romanssl ve
tizm, klasisizmin

ziyde fikre ehemmiyet vermek,

zdd

denilecek mhiyette

idi.

Yunan ve Latin edebiyatnn mukalhonlardaki sabit kaidelerin tabii idi. Romantizm di, o kaidelere uymuyor, mevzuunu Yunan ve Latin trihinden deil, her yerden ve hereyden ahyordu.
Klasisizm,

verilmiyordu.

Klaaieizmde tasvir yoktu. EUsse o kadar ehemmiyet Komatizm ehas da, eyay da taavir
ediyor ve
fikir

derecesinde hisse de ehemmiyet veri-

yordu. Klaisizm

en

yni

tnsanl

idi,

roman-

tizm ise mill duygular ihtiva ediyordu.

19 uncu asrda fen
tan bzlar, fen
ilerledi.

erbabnca

ilim diresinden

Metafizik malmatkarld.

Edebiyatn a hakikate

istinad etmesi, yni his ve

104

EDEBYAT LGAT
tetkik ve

P
ol-

haylden ziyde

mahede mahsul

mas bzlarmca ileri srld. Neticede Realizn= Realisme denilen edeb meslek ortaya kt.
Bundan sonra Parnasiyen'ler meydan aldlar. Parnas kelimesi Eski YunaDcada ilim, marif ve sanayi' mabudesine mensup bir dan ad imi. Mecazen iir ve irler manasna da gehrmi. 19 uncu asrn sonlarna yakn Pariste Mnsr
:

Parnas nvanh
deta bir

bir iir

mecmuas neredilmiti
idi.

ki

mntehabatnme

rinin eserlerini ihtiva ediyordu.

Gen Fransz irleParnas mecmuasnverildi.

da

eseri bulunanlara

Parnasiyen vasf
ifdeleri
his,

Bunlarn slbu

parlakt,

istireli ve

ibhaml

idi.

Eserlerinde

hkimdi. Tasvire ok

ehemmiyet veriyorlard.

Daha sonra Senboliz denilen remzi meslek meydana kt. Bunun saiikleri, maksatlarn vzh
ile

deil, senbol, yni remz

ile

anlatmak, daha

do!

rusu anlatmamak, deta

diye karie

yaznn mnsn
:

sen bul

brakmak
edilemez,
fikir

gre

iir,

Onlarn iddiasna gnldeki heyecandan ibaretti. Tarif

istiyorlardr

ve tasvir

ancak telkin olunabilirdi. O vermekten ziyde onun mfekkiresini heyecana getirmek lzmd. Bunu yapabilmek de senboHzm oluyordu. Musikinin nasl terennmlerinden zevk almyorsa senboHk i'rin keHmelerini de yle duymak, onlarn mnsndan ziyde henginden mtehassis olmak icab ediyordu..
hlde karie

edebiyat Lt^GATl

105

RA
feri
1

u/

l)HirlTml'U birinin
:

addr. BuIf)

unu a.H

4 mstef'iliindiir,

kadar

vardr. Faizde kullalrDi!;^ olanlar ijiunHrdr

MiHtefiln numteriln miistefilt mRt(*rilo

.\!iiffliin

2 MiHtHf'iln mHtff'iln 3

niiftMn mfteiln miifteiln

4 Mfteiln mfteiln
.-r.

Knfiynin (Kevl) 8nden sonra tekrar|jjan ^arf,

KedlT.
sine hak]

yhu^ kelime. (Kafiye bah-

mana
:

G7el ma'la'nn
j^^j^

birinci,

y-

ikinci

msran,

nnkta'-

10

son

miHf
pibi

olarak

tekrarlumak.

gazelimde

olduu

Yine pr

c- hur

Dondu

bir

oldu dernum bu gece frtnaya sabr- sknum bu gece

ahm ile sine-i- zarm yand Oemhir eklm ile garka tnum bu gece
Canfrz
'

Oegdi mzrab-- tatassur yine evtr- dile Yaral kalbim ile nale fznum bu gece h) ey ak; zebunklk olurum bu kadar RCh I- bitaba ac, fazla zebnum bu gece

Ben usandm yaamak nmna rpnmaktan

Var lm rhatme meyi u- rknum bu gece Ey karanlkta boulmu olan ufk-i- ummid; Sana da etmi eter tli-i- dunum bu gece Necm-i mmid deil, bir ufack lem a bile Grmyor, baksa da gerdna uynum bu gece Sarslp tarsar- hicran ile Thr; fikrim Dondu bir frtnaya sabr-- skunum bu gece

106
-
.

EDEBYAT LUGAT
,

Redoe-**
Doar

msra w
I
i*

u baka

Gazelin matlandakilerden uu bir msran mak-

'ta'da tekrar etmektir.

da da mihr

cemlin senin haylimde

Fezada nur aramam ben btn leylimde Mkevvent uyuyorken tehayyinle senin

Sabah karlarm tatl hasbihlimde A bivefa; ne kadar da vefal ydn var Brakmyor beni tenha ebi melalimde
Odur
enis-i- melalim, odur nedim i- dilim Onunla dertleirim n-i- ibtihlimde Sen ey vefadan olan binasb hilkatte; Zafermi hissediyorsun ackl hlimde Cerh-i- firkat iken dl, sihm-- hicre yine Niane bulma dilersin ikeste hlimde Vefal yadna benden hezr kran ki Brakmyor beni tenha eb-i- melalimde

Gazelimde olduu

gibi.

D L#-^LneKaKei

. .

L^S**^^
)

zaflk

demek

olan

bu

jjene, edebiyatta
in

nazmn
yle

ahenksiz
szlere

olmasdr. ( Selset (rekik) tbir olunur.

Elfz rekfk-- prtenfr

zdddr.

Her

tab'-- selim eder teneffftr

Ziya

Paa

(Refi-Kly)Dn

bir

(Ramazaniye) sinden alman

o,

.u

beytlerde rekket vardr:

Nola aylsa grnce

Nekd'i-

(imambayld)

akln (tatarbrel) etmi garet

Enginara diyerek yer o (cehennem topuzu) Bulsa (cennet svas) kimseye vermez nevbet...

^gj^^ filtn olup on kadar fert vardur. Bizde kuUamlm olanlar unlardr:
:

Q Remel
.

Aruz

bahirlerinden

birinin

addr.

R
1

edebiyat LCOAT
Piltn
filtn filtn

107

filD

2 Filtn

filtn filn

3 Filtn yahut fetn feiltn feto feiln

yahut fa'ln
4 Feilt filltD feilt filtn

Remezaniye

(Te;jbib) inde
:

remezandan

bah^olunan kadeye denihr.

E^ki t^irler, para alabilt^ceklerini mid ettikleri adamlar mnasebet dtke yazdklar kaidelerle

medhederlerdi.

Remezan,

Hayram

gibi gnlerin
teijkil

gelmesi de o

mnasebetlerden birini V8if)n sadrzam Ziya

ederdi.

Paa

iin

(Knderunlu yazdJ:
:

Sadkr gelen mh - erif-i- remezandr. Hakkn niam- rahmeti mebzl-i- cihandr

Beytiyle balayan kasidesi
gibi.

ir bu

kasidesinde (yi'lzgih) olmac zre

Zannetme meh-i- nev gece ol ziver-i- adrm ebdiz i- erefgstenne tim palandr

zamn yaz atna srmal

yl eder!
^'''^''

Der ve gece karanlnda grnen hilli, sadrpalan olmak zre tahay-

Rf^\j:*n nevan

' .

selseli

akan demek olan bu kelime dolaysyla au gibi akp

:

giden szlere vasfolurdu

.

Asl kafiyenin son

manzmelerdeki

harfi.

m redde!
1er,

(r"dil

revlden

tonra

ba.'jlar.

[Kafiye bahsine bak]

108

EDEBYAT LGAT
,

R
ihtirasla-

P KomanesK
Bunlar,

insanlarn
:

hayatn ve
^^^^

^^^^

^^^^j^.

^^^^

^^^.j^

iiakk olduklar gibi hayal de olabilirler.

Yni muharrir Bterse tarih ve itima bir hdiseyi mevzu' ittihaz eder, dilerse kendi bir vak'a tasavvur ve tasvir eyler. Elverir
ki

yazd

hakikat gibi

grnsn.

Bu yazlarn uzunlarna
denilir.

(roman) ksala-

rna

(nuvel)

Birincisi

lisnmza

aynen

girmi,
mitir.

ikincisi

(kk hikye)

diye terceme edil-

Bir de (efsne) vardrki

(masal)

mukabilidir.

Olmam
diyorlar.

ve olmayacak

eylerin

nakli

demektir.

Hayvanlar

lisnndan

yazlm

szlere de (efsne)

Eskidenberi bizde byk ve kk hikyeler olmakla beraber romanesk tarznda yazlar tanzimattan sonra terceme ve taklit suretiyle balamtr.

Romantizm:

[Reahzme bak]
1,

Rh
kafiyeli

^^^^ msra'l ve
kafiyeli bir

nazm

2,4 nc msra'lan ekhdir. Drt msra

(Musarra*

olanlar da vardr ki ylelerine

Fuzlnin

rb) denilir.
Ltf ile

u
dil

rbsi gibi:
eyle
eyleC

eb
gibi

i-

midimi rz eyle
ile firz

ikblimi tevfik

Leyl gibi lfzm

efrz eyle

Mecnun

nazmm

ciersz

Rbum (kl'a),

(azuj,
ayrlmas
her

gibi drder

msra'l

nazm
Yni

ekillerinden

vezin dolaysyladr.
ile

saylan

ekiller

vezin
ile

yazlabildii

hlde rb, husus bir vezin

Rb

ekHni

Iran irleri

tanzim olunur. bulmu, onlardan

R
Araplara mukftll

edebiyat Lgati
vo bize
(

109

pemitir.
fjeklini

Trkler de rubaiye

tuyug)

meydana

koymunlard

[tuyp bahsine
Kbiyi

bak].

birinci
(

ayrmla,
{mef'nli)
ile

msran ilk cz itibariyle ikiye ile b>layana Ahrem ), meflin

)

balayana (Ahreb) demiler.

ve

Ahre
duklar
if.in

ahrep

rbler on ikier nevi' ol-

riibi

vezni yirmi

drde

^'ikar.
:

Bizde

kullaulmi:; olan on ahenkli

riib vezni
fa'

Mef'ul mefiln mefiln

dr.

Bunun bazen mefuln,

OdtJU'i 'H

mefiln, mefiln, faul

.V
:

vardr,
ile

f^i'

R'

Hicrann
Ayinedetci
jdrak-i-

fikren lp bittimdi

aksime derdim kimdi

etti

hayat

seninle avdet

Geldin, bana bir ruh getirdin

imdi

Rbi vezniyle yazlan manzumeler, drt msradan ziyde olmazken 11/17 inci asr irlerimizden

eyhlislm Yahya
zel

efendi, rb

vezniyle bir ga-

yazm
_

ve bir yenilik j^stermiti.

Bir
.

nucu

fikri

daha kuvvetli

anlatmak
gibi

iin

gylenilen szden
;

caym

grn-

mektir. Ncilif

Erbb teur oalp ir azald Yok yle deil, airin ancak ad kald.
gibi. Abdlhak Hmdin cMakmakber deil bir trbe, trbe deil bir ma'bed, ber ma'bed deil bir kre, kro deil bir fezy-i-binth olmalyd fkrasnda (rucii') 1ar tekrarlanm.'jtr.

Beytinde olduj^u

110

edebiyat LGAT

CA/4

l'l#.

^^^" ^ fdenin herkese ve koanlalacak derecede ak layca

tevellt

olmasdr. Ncinin lmek iin eyledim

Msranda olduu
grnmesi, fakat
sidir:

gibi.

Birde
ki

Sdedilnelik vardr
olduka

bir

szn safderunluk gibi (tariz) ifade etme-

Eylerim ye's ile her yana nazar Grnr feza bir karanlk mezar hicran gecesi uzarm uzar

Kyamet gnm gndzm benim

^siki ve arabin medhiyle sakiden arap talebine dair divan irlerinin yazm olduklar manzumelerdir. Nef'nin^ Merhaba ey cm-- miny i- meyi yakut reng Devri gelsin senden rensin sipihr-i- bidireng Merhaba ey ydigr-- meclisi- devrn-- cem Ab-- ry-i- devleti- cemid-- yln-i- peeng Merhaba ey hid-i- iretsary meykede Duhter-i- pir-i- muan hemire? saki-i- eng

CoLrnvvtA

Beytleriyle

balayan mehur manzumesi

gibi.

Byle ayrca

yazlm

sakinmeler

olduu
-

gibi

manzum

hikyelerde ve sz arasnda da ird edilmi

olanlar vardr.

Bu

yoldaki hitaplar deta

Yoruldum. Bir kahve piirin de biraz kafam

dinlensin!

Demek

kabilinden

bir

eydir.

Namk
bir

Kemal de ayrca ve
(sakinme)

kaside

eklinde

parlak

yazmt.

s
I>aHye
Gl gibi

EDDBIYAT LHATl
Yeni
.

111

yln
iizre

tebrikini

ve trihi

hv
tak-

olmak

muharremde yazlp
:

dim edilen medhiye. Enderunlu V^sf

Baka

tret

alm endamn bu rengin tl balam hsnn bu l-i

:

ile

ile

Heytiyle balayan ve Byle trih arzedip her yl disnler iran S'd ola Mahmd hana tl bu kbl ile
Trihini ihtiva eden

medliyesDn

ba tarafna

kai^ide-i- nliye der eityi^-i- Sultan

Mahmud Han

bin

Abdlhamid
Bir
"*

ibaresini

yazmtr.

eyi ustaca yapabilmek meleke^'' ^^ 8dir. Bu meleke, ftr olsa bile ahmak ve uramakla ilerletilir. Kundura boyaclndan ressamla varncaya kadar melekeli ve ustaca yaplan her i. san'attir.
Bunlardan ressamlk,
demiler.

mimarlk,

heykeltra^hk,

bestekrlk gibi hnerli ilere Frenkler Beax.'rt

Bu

terkip, eskiden

diye dilimize terceme edilmiti.

(saAyi-i- oefst*) imdi o mekamda

arasna katl-

(yksek sarrnller)

deniliyor.

(K<lel)iyat) da yksek

san'atler

yksek san'atlerden maksat: insanheyecana getirmektir. Kdebiyatm maksad da ruha bedi heyecan verecek szler
<,'nk
'

mtr.

daki bedi

uyguyu

ibda' eylemektir.

Sanattn
zre
biri
:

gaye

ne olmaldr?
diye

rVvab

olmak
de

sanal,
dstura

faydal olmal br
iki

san'at,
Birinci

sa'at irindir

dstur vardr.

taraftar

olanlar, her san'atin

insanla faydal olmasn

bulunanlar
ise san'atin

isterler.

kinci

dncede
iin

ancak sanat gstermek

112

EDEBYAT LGAT

yaplmas

fikrindedirler. Bunlar, san'atten fayda beklemek, san'ati kaydaltna almak demektir derler.

^^

aic

.'

Bed'
gQ2n

san'atleri.

Eski edebiyatlar,

yi

mnsn cisim,

lfzlann kisve,

edada yaplacak hnerleri de (bedia)yhut (san'at)

namiyle
kelimeler
ss sayarlard.

yardm

ile

Bu san'atlann bzlar, olduu iin onlara (sanyi-i-

lafziyye) denilirdi, (cinas) (tensb) (tezd) ve ire gibi. Bzlar da m delaletiyle olurdu ki onlara da ( sanyi-i- mneviye) tbir edilirdi. (Hsn-. ta*lil) (techil.. arif) ve saire gibi.

Satr

^^

..

Satire: =^ y3
..

Hicviye demektir. [O kelimebak]

OaZ ain
lara

^.

Manzumelerini saznn hengiyle terennm eden halk iri ki bun-

ak da
^

deniUr.

(k
bir

keUmesine bak]
eritmek

^ 0eDK

Lgatte

eyi

ve

kahba

(Jij^mektir.

Belgatilere gre ifdenin

tertip edilmesi

tarzdr,

(nevsl)
sebk
vard.

ve (mefsl)
Cmleleri atf

olmak zre

iki trl

suretiyle birletirmek tarzna

(sebk-i-mevsl), ayn

ayr, kesik kesik yazmak tarzna da (sebk i-mefsl derlerdi, Sebk-i mevsl, eski (mni) lerce marifet saydrd. ok kr bu mnasebetsiz usl brakld

da yaz mmkin olduu kadar sze benzedi.

^ oeC
Sonraki

.f

Nesrin kafiyesidir. Seci'ler, ya cmlelerin sonunda, yahut arasnda bulunur.

bir

seci'ler,

keHme vastasyla

biribirine
denilir.

balanr

ve onlara (sec-l-

mukayyed)

EDKBlYAT Lr.ATl

113

Aradaki seciMer ise yekdierine ba^l olmadklarladan onlnra (se<*'-l-nullak) tl)ir olunur.

NHik kenli l)ir nektuhunn muhatab olmakla hret kazanm.'j' olan rfan Paann bir yazsndan alnan Bu vukai meserret efzadan umum bendego, vyedr- btihac-- (rsar) ve bittahsis adem-i< liyakat cihetiyle [mc'yus] ve tabiatbeeriye iktizasndan olan tl-i-emel likmiince fart-rzu ve itiyak ile[iH''sliken mahz--ui uet-i-gayr-i-mterakkabe olmak ezre maiyyet-i- aliyye-i safanele
.

riyle

kmyab
.

olun bu abd-i-

zerre nikdar
(

hric
)

ez hita-i-tbir-- [is'r]
olarak
.

mesrur--

ineldar
de
sec-i-

.'>

Fkrasnda
mukayyed,
laktr.
[]

()

iaretiyle gsterilmen kelimeler sec

i-

.>;aretiyle psterilenler

mut-

Byle i i(.o olanlara denildii de vard.

lerin

(srci'

nder

s'C')

Secide esas: adet (rrvl) uygmluudur. Seci' veznen tamam uygun olup olmamas da bir mesele idi. (Vsl) (hsl) gibi hem vezin, hem revi itibariyle uygun olanlara (sec'-l-mlevzln) yhut (sec'i nlrvzi), veznen mugayir, fakat revileri bir olanlara da (s<"c-i-nularrof) denilirdi.
te
gibi.

tarifteki

(uili>

ir)

ile

(bir)
ki

kelimeleri
iki

Birde (srci'.l-uurassa') vard

tekil eden
demekti.
kelimelerin
biribiriyle

cmleyi

uygun olmas

so/lrrin

r\sAfm/.'i

unhasr,
ibaresinde

yo/Icrin cltdn/a uuta/.rdr olduu gibi.

114

EDEBYAT LGAT

Trk nesri, eski zamanlarda seci' gibi klfetlere dlmeksizin sde ve tabi yazlrm. Bunu Orhon kitabelerinden anladmz gibi j nc asra kadar yazlan mensur kitaplarn ibarelerinde de gryoruz, y 5 inci asrda yetien (Sinan Paa) Acem nesrini taklden kaleme ald (tazarru'nme) sinin her fkrasn (nsecca') olarak yazm, ondan sonra yetien eli kalem tutabilenleri mutlaka seci'ii yazmak merak sarmtr. Tanzimattan sonraki stad1ar da - lisan sadeletirmek istedikleri hlde - seci'ii hatt ( tersi' ) l yazlar yazmaktan geri durmaj

mlard.

ww iiu^ Sehl-i- mmteni'

I

^^"^^ ^""^7ruanasiDa bir ,^u!-^l^ tabirdir kj

yazl kolay grnd

gl anlalan

hlde taklidine

kalkhnca.

eserlere vasfolunur.

Misal olmak zre en evvel hatra gelen

Sley-

man

elebinin Mevlid manzumesidir. Ziya

ile

Paa

o samim eser
Irana

nzm hakknda

Yok Rmda Mesnev! demi ok kyas olunsa hi yok B yolda imm-- ehl-i- irfan Mevlid eserin yazan Sleyman
Oldur uar-yi- Rma std Oldur eden ehl-i- nazm ird Manzum o menkb-i- mukaddes
Isbt
I-

keml

iin

an bes

Bilmem ne shandr ol shanler Afte olur hep idenler Yarab o ne szi, ol ne szdr Surette eeri sde, dzdr Ak-u- shan anda mctemi'dir

Batan baa

Sehl-i- mmteni'dir

edebiyat Lt'OATl
syler,

115

Der ve hakikaten do^ru

rnk, hem sa-

lacak bir sdrlik ilti/an eylemek,

hem

de;

Amine hatun Muhammed nesi

01 adetten

dodu

ol

drdnesi

Gihi cem'iyetli z hoylenek, her suyleyeiiiu yapaca^M bir

i^

dej:ildir.

Yeni eserlerde Hehl-i-mmtenia^

Akifin yazlardr.

mHl aranrsa merhum Mehmed

bekt-l- melih
raklamada
bir

Aruz ahenginin bir nevi' duraklamasdr. Bzlar, o du^'zellik buduklar iin ( ellb )
:

vakfn vermilerdir. Sekt, Aruzun Mefl mefiln feln veznine mah8U8tur. Onu Merl, filn, feJn
pekline koyup bir hecesini azaltmak ve dolaysyla ahengi duraktlatmak, sekt olur. Davn irlerinden mesnevi yazanlar, bzan sekt yapmlard. Fzl'nin (L<'yl vr MtM-u11)

undan olan

Gnlne

Yumak yumak
Sayyd
Bilmezsin mi
ki

bu bidd layyd dedi ki sakn, cef yamandr

kati gelip

kane kandr.
gibi.

Beytlermn

ikinci

msrlurnda olduu
edilir:

Bu

msralar ^yle takti' Yumak yum

Mef'ulun
Bilmezsin

ak

dedi

Ki

sayyd

fli
Mikika

felun Na kandr

Tanzimat stadlanndan Ziya Paa ile Hmidin yazlarnda (seki) e ok tesadf edildii hlde Namk Kemal, onu yapmaya (mnasebetsizlik)
der.

116

edebiyat Lgati

^plmpt

Doruluk,

salamlk

mnan
Fikir, his,

ifde eder bir tbirdir.

zevk gibi kelimelere mzaf olarak onlann yanllktan salim bulunduunu anlatr.

e^iAcof
Sels
'

ibarenin ahenkli olmas demektir. ]Ahenk bahsine bak

]

Selseti olan sz.

Semcett TahallUS:
demek
irkin
ileri

Kasde
ile

olan nesib, yahut

tebib

balangc grizghm

olmas demekti. ran

:

irleri,

bu hususta pek

gitmiler, edebe

yakmayacak

szleriyle

eyh

Galip merhuma
Rind,n-i'

01 Tarz-- Acemdir olmaz i'cb

Acem gzetmez db

Didirtmilerdir. Bizim

Nedimin

Sepdedem

ki

olup dde hbdan bdr

Hura balad nagh

Matla'l ve
mukaddimesi de

serde derd-l- humar

hamamiye
byledir.

avanh

kasidesinin

uh
gzelin.

irin,

hamamda

mahzun
buseleri

grd

bir

ir kabul edeDiye dndn, bu nezrin cekmi, etmeyecekmi? damad brahim Paa vasfnda syledii bir ka beytin mkfat olduunu ballandra ballandra anlatmas her hlde hafifmerebliktir.

Nedime nezrettii

Bir de

Semcell
Faik

sebetsiz bir

ibtid vardr ki sze mnaeyle balamak mnasna kullandrd

Memduh

Paann

s
Bari

edebiyat Lt^GATl
Titretir oldu brdetli

117

hmla

tsaydm
>;ibi.

heva pireheni o nazk bedeni

ise

beytinde oldup^u

Sem.'icctil
bir
!;e\ le

itihn
idi.

ezn

lunasfbetsiz

bitinlnt'Ki

^
man/me
nurdu.

^.

Halk edebiyat aruzun 4 yahut

uev'lerinden
L

olup

Mefin

vezniyle,

yahut parmak

hHahnn 444

hfcelerilc tertib edilen

idi ki

husuf- bir beste ile terenn' olu-

SenbOZm
t-.
.

[Realizme bak]

Franszlarn (Vers hbre8)der j vezusz nazradr! lmi bir hey et tarafndan yazlm olan Cours abrepe de litterature nvnnl muhtasar bir kitapta

Nerbest ^-rv.01

n^ nazm:
olur.

j,ijien

deniliyor ki

Beyitlerin tertibi ya

nnntaznm,
<

ya

yayrbeytler,

nntnzam
ntrna/r
tertipteki
ile

Muntazam

tertipli

bir

beytler,

ekilde sralanr. rayr -muntazam mbU'lif IiidtMir. Kafiye

dejrildir.

de mukayyed
yuzlm.'j

Byle yaplrsa serbest

Kasin
(hlster) ile

nazm
nazm
daha
ile

olur.

(Atali)

piyeslerini,

Lfonten de masallarnn (,-opunu nerbest

Tiirkede

Serbest

yazmtr. nazmn
<

meydana kmas
:

yenidir.

enab ehabeddiu merhum

-I-

Fikir

.\henk

= Nazm
Nazm
demek,
diye
serbest

diye edeb bir dstur tertib etmiti.

ahenk

demek

olduuna gre

nazm

yazlm

ksah, uzunlu yazlara

manzum denmemek

118

EDEBYAT LGAT

lzm

nk her kulak onlarda ahenk geliyor. duyamyor. Onun iin serbest nazm yazanlar, deta terennm suretiyle ind ederek onlara ahenk vermeye alyorlar.

,,

^ '

Aruzda ahengi
mfteiln
I

sr'atlice bir vezindir.

Bizde kullanlmiij olan

filn

udur

Mfteiln

cu Halal Smr-l- u "I

^re arasnda hem

:

st tara-

^^^^^

hem alt

tarafma rabtedi-

lebilecek bir sz sylenilmesidir.

Dnya ona etmi olsa tariz Eyler Bana iftihar tafviz Zeylinde durur iken o takriz

Meydun okurum shanverna

Parasmdaki 2 veSnc msra'larda (sihr-i-hall)
vardr.

nk

ikisi

de

hem

st,

hem

alt

taraflarna
'

mnalar ifde ederler Dnya ona tariz etmi olsa bana iftihar duygusu verir. Altnda o (takriz) dururken bana iftihar duygusu verir. Altnda o takriz dururken irlere
balana-bilirler

ve yle

meydan okurum.
(Sihr-i hall) terkibi gzel sz

mekamnda da

kullanlrd Hazan harabesi olmu

;

riyz--irfnm nihl kalmtr O nahl-i- berk cdann cihna ey Thir sihr-i- hall kalmtr Nesisi- mr,

Elimde nmiyesiz

bir

Beytlerinde

olduu

gibi.

Q hh l Ol M #
il

Szn yanl ve eksik olmamasdr. hu szde shhat var, bu ifdenin

shhati yok

denilir.

EDDBYAT LfCATl
Szn salanlp:! diye tercemo
1<''II(
).

119

edilebilen Rihhat-i>

ifade: hir ibarede- (za'f

(tkd). (parabet)

(tetbuu izafat) (tekrar),

flire
(

(tmafir).

(MvpHziik) ve

gibi

knrlar blnmatnakla
de bak)
Bir ire

tuhakkuk eder.

Bu

tbirlere
.

^
*^

yazd

njodhiye

mukabilinde

''*

verilen para. (Caize kelimesine bak].

^

Frenklrrde bir
2 inci
olur.

nazm

eklidir

ki

ve

kt^Har drder,
Fikrotin

3 ve 4 nc

kt'alaner osra'l
gibi
:

manzumesi

\o\\

yrd

Bahara benzetilir bir yeil saadettir Glmseyen ovann vech-i-pr gubrnda Kyn uyur gibi mstagrak-i- sknettir Btn hayt ufak bir ayn kenarnda
Uzak, yakn btn fka nereder safvet Tabiatn o samimi tevekkl-i- saf yanda bir mee dalgn, vekur, prefkat Kucaklyor gibidir kollaryla etraf.

Bu kyde her gece bir ka dakika meksederlm Olup haylime peyrev seyahat eylerken Dhr-- muzlimenin ine-i- melalinde

Va

dakikack olsun skt edip kederim duyarm, bir inilti halinde Kaval sadalar. tr-- all-i i'rimden
bir

Yava yava

Srnif
yahut

Sryt*

ziyafet, enlik gibi eyleri Dti:n, tasvir iin yazlan manzum, mensur

yazlara bu isimler

verilirdi,

t^;nc

Muradn, olu nc Mehmed

iin

ya[)t mehur

120
snnet

EDEBYAT LGAT
dn hakknda
Nev'nin

yazd

Suriye

unvanl bir risale ile tarafmdan erh ve neredilnaitir. nc Ahmed zamanndaki ( r-i-hmyun ) iin ir
kasidesi (ir Nev' ve Suriye kasidesi)

Seyyid Vehbnin de (Srnme)

.. ^ srrealizm

isimli bir eseri

vardr^

Surrealisme: Avrupada yeni ^^ ^^^^^^ ^ir meslek imi.

Bay Behet Yazarn

(gen irler ve eserleri) isimli

kitabnda deniliyor ki; dadaizmin mfrit bir cereyan olduu tahmin edilen surrealisme'de san'atk-

rn

irdesini iirden nez'ederek kendisini tesadfn

bir yoldur.

cereyanna sevkeden
tabimize

Kendimizi sevk-kani' olan

brakmak

suretiyle Inconcient lemle te-

masmz muhafaza edebileceimize cereyann da dierleri gibi Avrupa

mteaddit yolcular

bu

edebiyatnda

vardr. Surrealisme

cereyann

adl

1868 de yan deli bir hlde bulunan bir gence irca' ederler...

Lautreamont

Ercmend Behzadn imi

:

paras

bunun modeli

Ressam, marangoz

i,

elektrik, toz

Duman: Harman .. Sk ve tak,

atla,

ko!

Emir alan, emir veren.. akan, kuran, deviren Dur yakma.. Yakl Pat! Bir tabancam? Hayr, bir valtlk Ampullardan biri Yerde tuz Buz !...

iri

edebiyat lgati

121

FrHMszca (lh'f.<Ioevros

harririn

terkibibir

Dn
en gzel

mukabili. lir
lIMr--

.^airD,
.'^eyb

mu-

e^eri:

a'jk,

(iahbin

ah'eseridir.
;'ah'e8er

yerinde

(^ehkarj denildii de vardr.

AleiVkf'j(rI)l)a*) <eklinde vazbp Murabba* ekbude yazlmas, ikinci msran drdnc olarak tekrarlanoias ve dier beudlerin sonunda tekrar olunmas usuldendir. P'akat bu usule uygun olmayan arklar da vardr. ki .jark
'

beatHlemi:? maiizumelerdir.

Sensiz ey neve-i- rh;

alyorum
balyorum

Ayrlk cokunuyum, alyorum

Ne

rkdet, ne skn

Ayrlk cokunuyum, alyorum

ektiim h

bakarm yakarm Seylve bahr-i- fenaye akarm Ayrlk cokunuyum alyorum...

Nigeh-iile

evk

ufka

ile

kalbi

Hicran gecesi ydn ile ok oyalandm Daldm da hayalt ile maziye dayandm Birdenbire envar - buruana boyandm Aym. o bana lem a veren grdm, inandm

Baktm

ona.

Lkin seni

sandm,

sani

andm

Bidr idi emim ki cihan nura brnd Gk kubbenin avizeleri titredi, snd

lem alp saha-i- mmidime dnd arasndan gnein vechi grnd Baktm ona.. Lkin seni sandm, seni andm
Tller

122
, ,

edebiyat Lgati
.

Q ^enoeyt:
Ne
Esir-i-

Bir

mauzumenia en gzel
Remelin
:

bevti.

^^^^,1^

efsunkr imisin h ey didr-- hrriyet akn olduk, geri kurtulduk esaretten

Bedias, hrriyet kasidesinin

ehirli Avnnin
:

eh

beytidir. Yeni-

Gelser-i- kabrimde dur bir lhza ey simin

beden

Nurdan

bir

serv dikmiler kyas etsin gren

bir ehbeyttir.

(Mfred)ide Ayrca

ehkr:
et
I

[h'esere bak]
.
:

!Sennamc ^
manzum, mensur
edilen ir.
niHrdi ki

Osmanh
lenn
olarak

evvela

trihine id

muharebesonra
de-

manzum,

kark

j^azlmasna me'mur
eskidir.

me'muriyyete

(chnanecilik)

(Vak'anvislik) den
(

Germiyanh Ahmed skendername tercemesi) ne zeyl olarak Sleyman elebi zamanna kadar Osmanl vekayiini nazmetmiti. Fakat kendisinde resm bir sfat yoktu. Onun iin Ftihin emriyle

ehname
Ondan

tanzimine balayan, fakat

balad
daha

eseri

bitiremeyen
sonra

saylmtr. Kanun devrinde Arifi Fethullh

ilk

(ehidi)

ehnameci

elebi, sonra

irvanl

Kfltn,

sonra

rmiyyeli Seyyid Lokman, ehnameci tyin edilmi, Seyyid Lokman azlolunarak yerine Taliki
Zade, ondan sonra Hkmnin vefatnda
ikinci

Hkm
yerine

ehnameci olmu.
kimse getirilmemi,

Osman

devrinde

Nadiri Efendi,

Kadasker Gani Zade drdnc Mrad zamannda da

EDEBh
Erzurumlu

Ai

Ll '.AT(

123
id

Mlhnn
Bir

F^fendi

zamanlarna

bz

paralar nazmetmi^jlerdr.
j
"*
,

kafiyeleri
ekillprint* d*

manzumenin srasna
^

rnif^rUn nayiHina ve
j;or'

ald>; hey'ettir.

[Nazm
^..,
,

ak]
I^ir

lbh-lhusnutalll:,,.;,^,,^ !,,,,, beraber

bir

...-..

hdij'cnin

vukuuna

kati olmayan
Rifin
:

sfbeb gstermektir.

Muhyiddio

Niin hamidesin ey arh; syle, boynunda

Birikmi hlannm vebali

BeytiiH- oldij^'u
git-i.

kalmtr
a^r basdt sebeb bu hkm, kat' olaIfjte
)

FVJej^n ej^rilraesine insan-

larn

ektii

ahlarn

birikip

gsterilmek isteniliyor. F'akat

rak verilmiyor da ylrni oldu? Hiye soruluyor.

hareket,

bccli'

de

ibh-i- hs--

llil

denilen san

attir.

[Hsn--tlile de bak]

mukaffa vo szdr. Yeniler ise en gzel Bze ('jir) diyorlar, hatf u-vzun olmasn da art manzum olsun, mensur komuyorlar, u hld^
^1 '*'

T' uhayy(*l
'

Eskilere

cre

ovz,

.'f

olsun en j^zel
..

sz iirdir.

K
y

'-

edilerek

dolaysyla ve soluklar tasvir yazlan kaside. (Nedira)in

nc .Sultan tebihinden bir

Ahncd
ka<;

vusfndak
;

kasidesinin

beyt

rtbe etti bu keskin souk zemine eser Miyn-- cyda gmgk kesildi Nilfer itnn ettii bidd mlki- glende

124

edebiyat LGAT
Efendi; binde birin sylesem dolar defter

Aya donmadm

havzn evvel batan Ya dmedmi narn eli emende meer

Brudet yle ki buzlanmasn deyu lyik Konulsa penbeye yakut pare ve ahker

^.

i'i ^IveSlZIIK

Sz lisann ivesine uygun syle.

jneujet^

gerek

kelinede,

gerek

kelmda yanllk yapmak demektir. Gazeteler ve mecmualar - gnein tutulaca gn yerinde gnein kraraca gn demek gibi ivesizliin her trlsn yapyorlar. Nmne grmek isteyenler, onlara baksnlar. Buna (iveye mugayeret) dedikleri de
-

vardr.

Bir

yaznn

(ed)8i da,

(medd)-

laDliyetbilinen

g^

^^ tabiata yni grlen, iidilen,

dncenin hakikate, duygunun samimiyete
kuruntunun olduka tabiata

eylere

aykr dmeyecek derecede olmakdr

:

Fikirde tabiiyet

Hisde Haylde

Edada
sdr.

ise

slubun ifde tarzna uygun olma-

lac teyt
bahsine bak
^
]

Bir kasidenin sonlarnda

:

nazmnn
[kaside

mahlas

bulunan

bey t.

Tahmis:

Bir gazelin
jj^^g

her beytine er msra'

ederek

onu

(muhammes)

hline getirmektir.

Eer

ilveler,

asl gazel beytinin

T
ite

EDKBYAT LC.VH
msralar
arannH
ona

125
Bokt^turulmu.-}

birinci ve ikinci

(Mtarrcf tahmis)
jirh'ri

derlerdi.

Dvat
deleri bile

talmirte pek
'tierlerdi.

merakl

idiler.

Kasi-

tahmM

Mahmud Nedim TaaDiD

bir gazeline
:

Z'ya l*aa-

mn

bir tahm-^inden iki

bend

Ol bezm-i- vasldan

ki

gam

verd.i- haaretim

Mesti- harab meykde perverd-i- hasretim Mnend i- kays rinidi- cihangerd-i- hasretim Hayret niini- bdiye-i- derd i- hasretim -Bilmem ki germ-i- tirkat--y serd-i- hasretim
Gl mevsiminde vasim edip va'd o iveger Hr-- emel gnlde (Ziya) ad dgler Nahl i- mid imdi dahi vermeyip semer Vuslet yeni bahara kalrsa (Nedim) eer - Bu sziimden te aar verd-i- hasretim

>

>

Kanuninin bir gazeline tahmisinden iki l)end

'
<

(AyM)nin mut.rref

bir

Mansb
Ekl--

Halk iinde muteber bir nesne yok devlet gibi derd- meakkat, rhati mihnet gibi Nimeti nikmet bu dehrin, izzeti zillet gibi

rb

can-- cisme siklet--

illet

gibi

Olmaya

devlet, cihanda bir nefes

shhat

gibi
ol -

Gafil olma, a

Ger huzur etmek dilersen ey (muhibbi) fr gozun (Ayni) budur asl-- usul Kble-i- kalbe tevecch kl, tarik-- hakk bul Bir ahedie lfet etme pendlmi eyle kabul Olmaya vahdet mekam ge-i- uzlet gibi >

Kufvc

yapmak
Lak].

demektir.

Kafiye

*^*^^'y -bahine

126

EDEBYAT LGAT
T*'lr*i-l
*

^^^ szden ne

layca

demek istenildii koanlalamamaktr, ifdenin

-

deta kr

dm yaplm
olmas

bir hle getirilmi

ve mnasnn sklemez dmlemek demek olaniki

bu ismi almasna sebeb olmutur. T'kid lfz ve manev olmak zre

:

trldr.

Lfzi t'kd

(za'l

sizlik) gibi

lfza id

(grabel), (ivekusurlardan olur. Mesel

te'lif),

merhum Sleyman Fehmuin

yle
bir ibare

(Edebiyat) kitabnda
ince, zarif birer tle

var

... Bzlar, o bulutlar benzeterek semyi bir yz

severler..

rtl

mauka

gibi

te
sizlili)

bu ibarede

(bir) adedi,

mdudu
te*lif
),

olan (ma-

uka) dan uzak dt, (yz arasna girdii iin hem (za'f

rtl sfat) ikisinin

hem (ive-

yaplm, ondan doh)y gelmitir. nk maukann bir

bir taraf rtl

da (t'kid) husule
yz, yni yznn

de br taraf akm, yoksa pee rtnm bir gzelmi demek istenildii birdenbire kestirilemeyecek kadar mna kartrlmtr. Eer

khk

yz rtl bir olmazd.

(Hayat)

mauka denilmi olsayd

o kar-

mecmuasnn 41 inci nshasnda mndemektup tercemesi yle balyor Aziz zevcem ve imdi Allah evinde hemirem Emmaye... Burada (Allah evi) manastr mnasna kullari bir
:

nlmtr. Lkin
etmedii
iin

o terkip dilimizde o
olan o tbirin

mnay

ifde

(garib)

kullanlmas

ibareyi ta'kide

uratmtr.

EDEBYAT
Lfz ta'kide bir
iki

LtV;ATl

127

misl duhu:

Besinci licret asrnda

zanuedyorur
idi
<

ki

Trk

edebiyat ikiye ayrlmt...

li

ibre ijyle oltnal

Zannediyorum ki hicretin beinci asrnda... Mevlevihane kapsnda sakin .'^eyrisefin idresinin M()(H vapurndH tufa Ahmet olgu MuHtafa... tkdam gazetesi bu da .yle olmal idi Mevlevihane kapsnda sakin olup... Evvelki gn liakrkyude in.a edilmekte olan kprnn resm-i-k^ad icra edilmitir... Son Saat

gazetesi
liu da yle yazlmal idi Bakrkyode ina edilmekte
:

olan

kprnn

resm-i-

kad

evvelki gn icra edilmitir.

Lfz
tr.
trihi)

ta'kidlerin bu gibileri, anlanyaulan arAnlayanlar da gldrr, yahut kzdrr. (H'jid

ndeki

1:200 senesi ('madelhirfc.''inin 25 inci

gnnde
zim-i-

Kahire
dr
i-

valisi

olan

Kedhdu Ahmet

Paann
da,

beka olduu haberi vrud etmekle...

gibileri ise

Fkras

anlanyan

birdenbire tereddde uratr.

() trihte

anlyan da Ahmet Pa.?a

mi olmu, ayni trihte irthl mi etmi> yoksa vefat huberi o gn m gelmi kestirilemez. MiH'> t.-rkHo gelince: Szn sebk--rabtnvalisi

Msr

da kuttur olnumuklu beraber muusn<ia (Vizlh> bulunuiRmaktr. (Smi)nin pek mehur olan:

Hzr

ol

bezm-i- mkafata ay mest-i- gurur

Rahne-- seng-i- tiyeh penbe-i- mindandr

128
beyti gibi.

edebiyat Lgati
Bzlarna gre bu
beyit

t
Karlar,

nasl
sar-

karatesi rahnedar ederse ey kendini

beenme

hou

olan; sen de zulmettiklerinin

gz yalaryla bir
!

gn beln bulursun demek imi Ahmet Haim'in

Dallarn zirvesindeyiz ancak Yan yoldan ziyde yerden uzak Yar yoldan ziyada mha yakn

msralar da hemen
rp
.

byledir..

Manzum
:

ve mensur bir eseri nazmen,

yahut neren medhetmek ve bu yoldaki yaz. Naci der ki Ekser takrzat, kitap grlmeden yazlr.

(Nevres
srada Zya
takriz
iin
_,

dv)n Yusuf Kmil Paa bastrd Paa (Nes-i Murassa') tarznda bir
Recizdenin (Tlim-i-edebiyat)
takriz

yazmt.

Namk KemHn yazd

14., ^*^*' '

pek gzeldir.

bir sz veznin eczasna gre ayrmak. Gerek aruzda, gerek parmak hisabmda her veznin durulacak yerleri vardr. Bun-

Mevzun

lara aruzda (ecza)

eczas, yahut

hecede (durak) denilir. Veznin kaar heceli ise mevzun szn, onlara gre ayrlacak paralan da o kadar heceli

dura

olmak lzmdr. Aruz vezninde czlerin heceleriyle beraber ak ve kapal uygunlua da bulunmak arttr. Mesel Kinatn hli dim bikarar msra
\

Filtn filtn filt

veznindedir. Veznin de,

ve kapal

itibariyle

mevzunun da heceleri ak ayrlrsa yle olur

:

T
msra

edebiyat [f^lAI
Ilmiu hepsini de bir

189

lrk Llnel

lece cezuinin altl, bc.-jli ol<;8ne gre ynzlru^lr. Hunu takt' eder, yni duraklara ayrraak: ilmin hepsini de bir Trk bilmeli olur, hecelerin says duraklara uygun bulunur. Hece vtznjnd* kelimelerin duraklara taksim edilmi)

olma ehemmiyetlidir. Yni kelimenin yars bir duraktu. yars br durakla olmamaldr. Yukark msrda bu taksim yaplm:;tr. Fakat
:

Gafil yolcu

gafil

yolcu

Ozan yok krk yay ucu

Beytinin ikinci

msranda
(krk)

taksime dikkat
kelimesi

edil-

memi,

o msrdaki

yerinden

krlm,

bir hecesi birinci

deta orta durakta kalm,

ikinci hecesi ikinci

duraa

Kelimelerin duraklara

gelmitir. taksim edilemeyii, hece

vezninin lengini bozar. Aruzda ise bu art yoktur.

Yni yerine gre kehmenin bir ksm bir cz'de kalr, bir ksm br cz'e geer. Orada dikkat edilecek ey: hecelerin saysyla ak ve kapal uygunluudur. Mesel 4 (mefln) drder heceli drt c'den mteekkil bir vezindir. Bunun ak ve kapal
hecelerini ^yle gsterebiliriz
:

fiuna gre tanzim edilmi olan Ne efsunkr Imiein h ey didr--hrriyet

:

Msran
Ne

yle

takti ederiz

efsunkr

imisin

ey did

-r- hrriyet

inad esnasnda uzunca okunan

(imle) heceler

130
takti'de iki
iki

EDEBYAT LUGAT
hece itibr
gibi.

hece saylr. Msrdaki (h) keUmesinin

[Hece ve imle bahsine bak]

rp*,

iamiye'

(Ebced hisab)

ile

yazlan

trih-

j^rden fazlay karmak, eksii dol-

durmak

usul. [Trih bahsine bak]

Harfleri,

Ebced hisabnca
yahut

bir

hdisenin
tertib

larin
cmle,
etmektir.

vuku'

bulduu
msra',

hicr seneyi gsterir bir

bir

yahut

bir

beyt

Mesel ( JJ>I = hirn ) kelimesi, Ebced hisabnca 857 dir ki stanbulun hicr sene hisbyla
fethi trihidir.

Adanah Srrnin

Senin sinnin Srr geldi krka

Msra da 1205 yln gsterir ki ir, o sene krk yana girmi. Byle trihlere (tam) denilir.
yahut beyitlerinin yalnz noktal, yahut yalnz noktasz harfleri hisab edilir. Birinci nevi'den olanlara (enkut), (mu' cem) (cevtrih msra',

Bz

her), (mcevher), (gevher), (gher) denildii gibi, ikinci nevi'den olanra da ( mhmel ) yahut (sde) tbir edilir.
1326

yln
Ald

gsteren
ol hazreti

Hak
ile

Celle cell
:

msra mcevher,
Fer verir

1239 senesini iaret eden

Galib gibi

mhr

paa

sadre

msra mhmel
Bzan

birer trihtir.

trih, iki

msra

olur ve her biri ayni se-

EDEBYAT

LC(iATl

131

neyi gsterir, bzan da bir

nur, fiylelerine (<1lln) yahut

msrda iki trih bulu(DbAla) yui (ki

katl)

ilerler.

iiunlardun ba^ka (levrih-i- muHannaa) denilen

nevi'leri

vardr

ki ekseri
li

muamma

kahilinden olur.

Bir de (Ifi'mly*')
ril

trihler vardr.

Ta'miye,

t-

msranda fazla gelen adedin skacan, yahut eksik kalan saynn dolacan anlatr bir iarettir. Mesel arkadalarmdan Midlat Bebi merhum 1337
de
lmii^t
:

Hezan

iinde Rebit
trihi

miBrn vefat
bu

yazk lb gitti olmak zere buldum. Fakat

msran

noktal harfleri 1341 penesini gsteriyor,

:

yni 4 fazla bulnnyordu kp da r cihattan bu nle aktotli

msranda
la bir ta

(V**!*) yni <I(rt cihetten nle kartmakniye yapm; ve o fazlal gidermi.^ oldum. Keza valdem 134r) da vefat etmiti
:

Etlisindan lonra kaz koydun anne

olunu
'.

msra hr
Onu
:

vefat trihi olabilecekti,

Lkin

eksikti.

Nh

felekten
[^

guma

trih-l-

menkutun

gelir
ta-

msranda mamladm.

felekten trihini i-ittm*

denn-kle

yazya d olduu
grmedim.

Trihe mteallik daha hirrok tbir varsa da eski iyin bundan ziyde sze lzum

Besinci msra, birinci bendin drt msryla kafiyeli olmyan muTard-l-rekb hammes. eyh (alibin, iki ben*

Tardiye
yahut

dini naklt-ttt^m

132
Bir

edebiyat LGAT
aha
esir oldu kim dil

Her gamzesi kahraman katil Gamzeyle sitemde l'li yekdil Bigne nigh kane mail
Tr-i-

gam

cana indr

Galib gibi sad hezr meftun

Sahr-y- mahabbetinde mecnun Olmaz yine kimse zr - dilhun Her evrine ehl-i- derd memnun Amma ki ne re bivefdr

muhammesi
,

gibi.

, larateyn

Mebbt h
:

demektir.
;

ve mebbehn bih. [Tebih bahsine bak].

Tard--aks

[Aks bahsine bak].

Kapabca tiraz ve sitem yapmaktr. Haylaz bir ocua: Olum, biraz da alma oynasan denilmesi onun dima oyunla vakit geirdiine kapal bir itirazdr. Vefal yadna benden hezr kran ki
,

Brakmyor
geirildiinden

beni tenha eb-i- melalimde

Beyti de kendisiyle deil, ancak hatrasyla vakit

dolay
iki

sevgiliye

sitem

yolunda

yaplm _

bir ta'rizdir.
.,
'

Beytin

msran

da

kafiyeli

tr ki yle beyte (musarra')

denilir.

yapmakB(tasri')

tn msralar kafiyeli
denilir.

manzume yazmaya da

TaSVr:
nn

[Tavsif kelimesine bak]

,

msran, yahut arasnda radetmekdir. Mesel Bay muhyiddin Rifin bir gazeHne yazdm

azmin

Baka

bir

irin bir

^^^ beytini sz

T
(nnzin') de
etuji:;ti
;

KDFHVAT
o ^azt-iu bir

[.('(JAT

18S
'-uyic

luprt

tazmin

Ey bnim genc-i-htn olan fChum Sana bl kayd- ihtiyar imi im

mrm inemiken, ezmiken

Yine rhnda haktr imiim Hksr ettiin bu sine diyor Basmayn hak-i-pay-i yar imiimMsraiyle Cenab-- muhyinin Szif i- kalbe rehebar imiim

Beyt tazmitJiDe gelioce

(Sabr)

zeman irlerinden ancak r^riMru lrL''nnit ve nnu Zamannda Bhamdillah bekavl-i- sabri-i kir Girban I- felek mehcur i- dest-i- h-- ekvadr Suretinde tazmin eylerin^ olun Nef i, bzan maz:

ni

t-

l'ir

munlanndHi
tice

bb-

istifade ettii

liak'nin bir bey:

suretle tazmin

yapm^tr

Bu mahalde acab evsafna esban grnr Nola bu beytini Bakinin edersem tazmin > Def'-i- ya'cc-i- geme eiidir sed-di- sedld Men'-i- cey-i- eleme dergehidir hsn-- hasn

"

Misallerden anla^im.'jtr ki tazmin edilen msra, ybut beytHi fhbine iaret etmek arttr.

,.-

Mbalpjann

birinci derecesi.

Mba-

'^''fe- legaya bak]

AI.-1 r a TechU-- ant

<
:

Hilen bir

kimnenn bilmiyor
arifte bir

nutie dolaysyla bilmiyor-

mu

gibi

davranmasdr. Techl-:

nkte

kasdedilmi olmas arttr. Mesel Hay

Kuen

Erefin
nedir?

Sleyman Nazfe insi mektebi

hakkndaki
:

fikriniz

Suline Nazif

merhumun

134

edebiyat Lgati

Mektebi mi ? Ben byle bir ey bilmiyorum iittiime gre ODun Bb--li caddesinde gzel bir matbaas varm... cevabnda olduu gibi. Sleyman Nazif, iyi Franszca bildii iin sorann mektep demekten maksad (edeb meslek) demek olduunu anlamt. Fakat Franszca (ecole) kelime(mektep) diye tercemesi doru sinin her yerde
azizim,

olamayacan ranmt.

bildirmek

iin

anlamam

gibi dav-

Benmi ldrdm ilhi; yoksa hlmi fark yok Grdm lgn gruhun zmre-i- divneden Beytinde de bir techl- arif vardr.
V

_,

^^^^^ y^^j yazmak. [Kaside bahsine bak]

lecdd>

...

matla
I

, :

Kasidenin orta yerlerine

bir matla'

TecnS

Cinas yapmak. [Cinas bahsine bak]

Bir

eclu

irin

kendini

mcerred

bir

^jjjg^ yg^QJ

ayr

bir

adam

farzederek

ona htab eylemesidir.

Ey

Altm

sl-- hayatn eren dem; senelik mrn, elinde nesi kald? Gafletmi, tegaf lmi nedir, neyse uyan, bak

altmna

Blyhude gzar eylemesin mddet azald

Kt'asndaki hitab

gibi.

Bu

htablar,

ey Fuzul
dil
!)

),

(
!)

Nedima

olduklar gibi (ey

(gnl

gibi kelimelerle

tarzmda de

yaplrd.

(Tensik)

san'atinin

dier

addr.

eariC

Jfdenin

derece derece ykselmesi,

yahut alalmasdr. Recy Zade, ifdenin ykselme-

T
diyor.

EDEBYAT LOATl
Nci
ile

136

ine (lC4rtc-i>vAi(l) alvalruaHiua (tiMir-l-h(kbit)

bu tbire
o

-henkHizlitri

dolay-^yU*

tiraz ediyor.

Vaka

mekanda (Icsk-i-lhllAl)
gelir.

deuilmesi kulaca daha ho

e ni.-*l olmak uzre Tarnfeyuden Kemlin ((U'zni) Hnden top ve tfek nadan kesildi. ki asker mzrak mzraa, kl klca, haner hanere, boj^az boaza
H*y, (l'<J

Kkrem

ir-l-hbll)

Namk

<'

j.
u!
.

'
.

'

fkrasn alm,

fakat

iki

asker
yenil-

't'Un gittike

a/ald^jna
ki

bakarak

<le<lrc-l-h;bll)
miijtr.I

olduuuna hkmetmekle
gstermektedir.

Mkkat edilirse anla:jilr

mesafenin azalmas,

arpmun oaldn

hlde

ibarede parlak bir (lensik-i-irtikai) yahut (tedrc.l-si(l) vardr. (Tensik kelimesine de bak]
'Y
,

'

Bir

msrdaki

kelimelerin

yerini

jpjVi^tirmekle

veznin

ve

mnnn

bozulmamas,

yni, yine ayni mealin

anlalmaldr.

Mehur

Semen

geldi

Recyiye bu mahbetde oturmakdan

gibi.
:

Msranda

oldniru

Hu

miHr

^yle

bir

ka

trl de okunabilir

Recyiye semen geldi bu mahbetde oturmakdan Bu mahbetde oturmakdan Recyiye temen geldi, Oturmakdan bu mahbetde Recyiye semen geldi.
-,
,...

Lgatte
demektir.

altrmak,
uydurmak

imtiza

ettirmek

Bir mellifin

bahisleri biri-

birine al.^trmak ve

suretiyle kitab yaz-

naasna da

e Uf denilir.

Telif, bir de ibreoia tertibi

mnama

gelir ki

136

EDP:BtYAT LGATt

T
rabtszlna
zem eder medh etmekdenilmesi

o tertibin bozukluuna (za*l--le'lif),

da (fcsad--te'lil)

tbir edilir.

[Bu

tbirlere de bak)

Te'kdlmedh
tir.

bma
ocuk

, .

Birini

ybhZZem
almayan
bir

surette

iin

durup dinlendii

yok, gece gndz kitaplaryla

gibi.

urayor
:

Bunun bir de zdd vardr ki ona da (Te'kidzzem bima ybihlmedh) derler. Haylaz bir ocuk iin o kadar intizam merakls ki sayfalar dal-

masn

diye

kitaplarnn kenarlarn kesmiyor

de-

nilmesi gibi.

Bunlardan birine zemme benzer medih, ikincisine de medhe beozer zem diyebiliriz.
T^*^r^r.i,r^

Tefennun
defa sylemek
iin

*il'Krofil ibare,

^^^
^j^^

^^^^
^.^

sylenilmi ^^^^ .^.^^^

lzm

gelince (tekrar)a
etmektir.

dmemek
bir

baka

trl ifde

Mesel
zikri
gibi.

szde

Fuzl'den

bahsolumuken tekrar Mecnun iri denilmesi Leyl

bu maksadla kullanlrd.
...

icabedince

Eskiden
gibi

merkum, mumaileyh, marn'lleyh

tbirler,

Gazel yazmak demektir ki y ayyahut kaside arasnda olur. Tegazzl, tenezzl deildir Recay Zade Ekrem. Gazel, tanzim edenlere Mtegazzil, gazel, sera ve gazelnvis denilirdi.

legaZZUl

j.jj,^^

-,

..
:

lehallUS

j^-j.

Mahlas almak, asl adndan baka. ^^ taknmak. Nef', evvelce

T
(

EDDBIYAT LtNiATl
Darri
)

187

tchalliH etmiti

NHhlas kelimesine de

bak]
ki allatiiu yaloz da nuradetmektir. [{Hki'nin : Minnet Hdaya, devlet-i- dnya fena bulur Baki kalr sahife-i- alemde dmz Beytiiieki (I^aki) kelimeninD kullanlr gibi.

Bir do hMi t^ha!liH vtirdr

de^il,

lfzn

mnsn

Tehekkm
beytinde
olduj,Mi

rrr7)in

tesirli oIhm

kHmdr:

Edebiyat tutup bodu grh-i- kudema Okuyun sizde onun canna ey gen deba
gihi.

latif tarzmla nazire d'\'\ l>ir eavro yazmaktr. K.'^ki yAirJfrd n (Mrrkkehci Ilvyt il.' (ivori'ih Srr) tehzilleriyim .j()hr('t almi:jlar<i. Mesel Havy, .eyhlislm (f^rhy) lin

'

hab-- nz- yri ey leryd. neylersin? Edip seyrangehim yekser harb bd, neylersin

Dattn

.MatHin

budaym ey bd; neylersin? Edip harmengehim yekser harb bd, neyler!n7

Dattn
arpa-v-

Dyr

trl/il
:

etini":!!,

(l-itcrl

N'.sif

da

Nedimin Haddeden gemi nezket yl-- bl olmu sana Mey szlm ieden ruhsr-- l olmu sana
Beytiyle balayan gazelini (Msahli lllit Kfeiuli) yo hitah vo ltifo olmak iizre kaba bir
Burott' tehzil

Krmz
Aarp
Demi^rti.

a boyas

eylemi:*,

ezcmle

r yi- l

olmu

sana

olmu sana kab, dklm zara sanma Htifa San bir uncu beygiri, krkn uval olmu sana
Ekiyip bakkalda pekmez sonra
bl

138

edebiyat Lgati
Bay Fazl Ahmedin
(hezl ve tehzl)

t
den ibaret

bir (divane)si
(

vardr.

Tenasb

san'atinin

di^er

ad.

Telfk

[Tenasbe bak]

Tl
tad

*U

^^^ arasnda mehur bir vak'a, yahut mruf bir fkraya, ve yahut miaret etmektir. Nb'nin
:

bir usule

Ey nme; sen ol mh likadanm gelirsin ? Ey hdhd-i- mmid; sebdanm gelirsin? Beytinde trih bir vak'aya, Krmh Rahminin
Abisten-i-safa-v- kederdir btn leyl Gn domadan meime-i- ebden neler

doar
:

Beytinde geceler gebedir Meseline, benim Hacle-i- nsuia girmezden mukaddem liyem;
Eyledin rihlet diria halveti lhutuna Bekliyorken ben sana al balamak hengmm Baladm amma zavall kardeim; tabutuna!

Beytlerimde ise gelinlerin kocas nezdine giderken arabaya binecekleri srada velileri tarafndan bellerine
rn
f

al kuatlmak
,
,
.

detine iaret olunmutur.

par-

Bir
^gj

msran tamm, yahut bir baka lisandan olmak

:

zre

manzume yazamak

Hicrann ile sine, elem perverdi Dil, muhtazr-- muztaribe benzerdi Ey ruh i- revan; avdetin etti ihya

Ho

med-v- hayat
:

nev verd

Rbaisiyle Nedimin Kcast k-yi- Nedma? teranesiyle bu dem Gelir cihana gl efan olup o taze nihi

Beytinde olduu

gibi.

Bu

yoldaki yazlara

(Mlemma')

denilir.

T
_

FDF^RlVAT
iHtrc

I.(

('.AT

139

nov'lorindendir.

Bir

bir hry'rlo tembihin diye trf ederler. Krhlrunlu N'sfn Nafile bal alp a()zma yalandrd bani Msralnda rnHl gsterrlt-r. I^urada upza bal (,-almak
:

Temsiliye: |,e>Vlln

vidde bulunrmya benzetilrnij ve iyi bir mebbehnbihi hazef olunmu!;<ti]r. Bir fikri isbt iin yaplan (l*d--os<'l) 1er de istire-i temsiliye
birine

Kemlin kabilindeniir. Mesel Muini zlimin dnyda arbb-- denattir Kpekdlr zevk atan ayyd-- bi insafa hizmetten
:

Namk

beytinin l)irnci mt^r:nduk

zlim

),

muini

ve

(erbb-i-denet) ikinci
ile

nsrdaki (sayyad--b

insaf)

ona hizmetten zevk alan

rp

kpee

benzetilmitir.

JemmUZiye

Yazdan
:

(it>^,|i3)

ve scaktan bahs ile yaplarak medhe dir

I'a^a irin

yazlan kai^de. Nef'inin Nanuh bir temmziyedn bir kac; beyt

:

yazd

temz, oldu cihan prtef - tb hep ate-- bd, b - trb rdi bir gayete te'sir-i- hava kim bir mr Bir dem-i- germ ile eyler yedi deryay serib Nazm iin vsfn bu faal-- cehim efrzun Ette bir ir eer tab'na tevcih-i- hitb Dmeden dam-i- hayale dahi bir demde eder Tb-- endiesi mrgan-- meniyl kebb..
iriti

Yine

Girdi bir hilkate

'I'

*r

^^'^'

herflerin,

yahut kelimelerin

y^yana pelmeanden, yahut biribirine yakn bulunmanndan telffuzun gle.^mesidir. Birincisine ( lonafr-i- brtf ikincisine (lenafiir-l- krllnal) derltr. Nali'nin
)
:

Letafet kat kat

olmu Anmda

nesterenlenmif

140

EDEBYAT LGATt
Msrndaki (neaterenlenmi) kelimesinde
Haminin:

T
(tena-

fiir- hurf), Amidli

Ey Andelb; o

gl

uyumumu

ses istemez.

Msranda

ise (tenafr-- kelimat)

vardr.

**

.
.

^c
:

biribirine

mnasib

keli-

meigj.} bir

arada zikretmektir.

Bay

Muhyiddin Rifin

O kane

teranen

ki

bin

bahn

deer
blbl

Gda-y- ruhu mudur glsltnm ey

Beytindeki (terane), musiki demek olan ( gda yirh), (bahar), (glistan) ve (blbl) lfzlannm cem*i
gibi.

(Mrt-isimler de

nazr), (telfik),
tensub,

verilen

(Tevfik) gibi yaz yazanlarn eo

ziyde

yapt
bir

bir san'attir.

Bunun
bir

de

(iyhm)
:

vardr.

tyhm-- tensb

Mteaddid mns olan

lfzn bir mansyla dier bir kelimenin arasnda mnasebet bulunmaktr. Nab'nin

mns
:

Pek uurma bildiim kutur benim ey baban; Blbln glzr-- lemde hezrm grmz.
Beytinde (unrna) (hezr) kelimelerinin
gibi.
ile

(ku)
arada

ve (blbl)

ile

bir

bulundurulmas
pervaz
ettirme

gre onunla (ku) ve (blbl) mnasebet vardr. Fakat burada uurma mbala etme demek olduundan ve aralarnda ancak uurmann bir mansyla mnasebet

Malm olduu demek olduuna

bir
:

zre

uurma

arasnda

EDKBIVAT

Lt^'.ATl

141

(ybi)lbl
ile

buluiK^tiKnn yauHt san'tl (InaMihj degl, lensl)) dr. Keza (li(*7.Ar) blbl mtiflina olduu iin

nca

mnasebeti vardr. Lkin burath'ili)

daki

mns (bin

olduL'U iin ikisinin bir

arada zikrinden
mitir.

(i>lan-- Icasb)
Oilinn'
olmak
iyi

husule gel-

_
1

^nW M
I

P>an8izca
*

kelimesinin

jar^lp

/re kullanlan bir

kelimedir.

Bir eserin

olub

olmadna,

onun

hakikaten gzel saylp saylamayacana dir hkm vermek rnnfinda istTmal edilmektedir.Tenkd

yapana (mrakkid) denilir. Bizde hakik bir mnakkid daha yeti^nemi-jtir. Tenkd namna yazlan yazlarn pek ounda vukufsuzluk, bziarmda ise hakszlk grlyor.

T L*u lenklh
lir.

(Haiv )sz
:

sz sylem*-k

manasnadr.

yoldaki szlere uMnakkah) deni-

Eskilerden ir Nail, mnakkah yazlaryla n almtr. Zya Paa ooun hakknda

:

Etfaz *el-- mntehabdr bait-i- tarabdr Tonkih eder z o dn Bercottedir anda lafz-u- mn

Mazmunlar

Mtlasnda bulunur.

Tensk
ile

^^^ ibarede zikredilecek birka

eyi

srasyla irdeylemektir. Sra

(

tertibi

mna

ykselirse

losik-- Irlikal
denilir.

),

alalrsa

(tensik- -ihilli)

Shhatim, mrm, hayit- cvidnmtn banim

142

EDEBYAT LGAT
Msrmd

T
:

irtika bir tensik vardr. nk sevgili, evvel salamla, sonra yaaya, sonra da ebed hayata benzetilmitir. Bunlar srasyla biribirinden
kuvvetli

olduklar

iin o suretle dizilme-

lerinden tensik- 1- irtika husule gelmitir.

Bu msran

dizisi

deitirilse de

meH

Ey benim ebed hayatm, mrm Seni ben grnce shhati grdm

eklinde

ifde edilse szn kuvveti

drlm

ve

inhitat bir tensik

lenSIK-l
Sliat
:

yaplm
.

olur.

^teaddid

sfatla

zikret-

mektir. SevgiHye

Shhatim, mrm, hayat cavdanmsn benim

Msra

ile hitab eyleyerek onu shhate, mre, ebed hayata benzer olmakla tavsif edi gibi.

Rba'nin
ekseriya

dier

bir

addr.

randa

terennm edilismi almasna sebeb olmutur. mesi, rubainin bu

rubailerin

Terane: Terennm manasnadr. [Rubaiye bak]

_,
.

.,

Bir gazelin beher beytine ikier

ilve

msra
)

'

ederek onu adet

murabba'

ekline koymaktr. Terbi' edilecek gazel, bakasnn olduu gibi terbi' edecek irin kendi sz de olabilir. Nitekim Naci merhum
:

Verdim te dillere sz-i- dil-i- vreden Eyledim icd bin yangn bir tepreden

(Matla') l gazeline etmi ve

:

sonradan

ikier

msra

ilve

T
Aldm te

edebiyat

L(:<

.AT

143

bir zaman bir tefin ruhtredn Farkolunmam imdi bir tetean teyyredan
!

-Verdim te dillere sz -Eyledim icd bm yangm

dil-i>

vreden^azel
hij

bir

tepreden>
i-

ekline greu gti/ein

yni kendi purelimin
rr>

Ktnt* terbi
tprbii>
I^>r
: .

terkibini

yazm>;t.

lerceme

ha "

^1

kimsenin
eser.
trih.

Imvatmdao
r' rrenklenn
1

bahseden

Biyographi dedikleri ah^

A'r4
*

^^''^

st

muhatabn
azald
bir

bir purette bitirmektir.

beklemedii Me^ei
:

Erbb- ter

oalp ir
hlde
:

Msran
zannna

i^iden bir kim^e,

dttiieii

daha

ka

;;ir

varm

Yok, yle deil, irin ancak

ad

kald.

Msrm
olur.

duyunca

beklemedii

bir neticeyi

alm

_
(vAsta)
eklidir.

Terci ^

bend
Vsta
)

Oazel
:

zmde

yazlm
ile

eklinde ve avni ve-' .^ manzuraeleno

\

denilen bir beyt

(

biribirine

balanm
)

beyti tekerrr ederse (lerc-i( i-

bonl

tebeddl ederse bendlere de

t(*rkl)-l-

M'ld
)

olur.

Bendlerin herbiriue terc

terkb-i(

bendlerde (lerr'bne)
denilir.

iPrkblu*
Terc
i-

Ziya

raann mehur

bendinden

bir

para

Bu krgh-- sun' aceb dershanedir Her nak, bir kitb-- lednden nianedir Gerdun, bir syab-- felket medardr Gya iinde dem-i- vre dnedir

144

EDEBtYAS
Khne rbt--

LGAT

Mnned-i- dv beelerin iltikam eder. dehr, aceb iynedir Tahkik olunsa nak-- temsl-i- kinat Ya hab-- ya hayl veyahut fesnedlr Mncer olur mr--cihn bir nihayete Sayfin itya meyli, baharn haznedir Kesb-i- yakine dem iin yoktur ihtiml Her i'tikad, akla gre gaibnedir Yareb nedir bu kemeke-i- derd-i- ihtiya Insanm ihtiyac ki bir lokma nanedir Yoktur siper bu kubbe-i- firuze famda Zerrat, cmle tr-i- kazaya nianedir Asl- murd, hkm>i- ezel bulmadr vcud Zahirdeki savb-u- hata hep bahanedir
Bir failin mesiridir

Ne

iktiz-yi-

Sbhane Subhane

cmle hadist arh-u- ne hkm-i- zemnedlr men tahayyere fi sun'ihil ukul men bikuretihi ya'czl fhl

T
'.menin

Lr'K

Cr^zel eklinde ve ayni vezinde k ADena- yazlm nateaddit noanzbirer beyt

vastasyla biribirine balaD^vsta beyti deiir. Vstalarn baladklar manzumelerin her birine <(bend) yahut (terkbhie) denihr.

ayrca

eklidir. Terkb-i bendlerde

Badatl Ruhnin mehur (terkb)inden

Sanman
bizi

iki

bend:

BZ

ehl-i-

kim re-i- engr ile mestiz harabattanz, mest-i- (eiest)iz

bizi

Ter dmen olanlar

lde sanr,

lik

biz mil-i> bs-i- leb-i-

cm--

kef-i-

dastiz
1

lem-I- fnide ne mr-- ne gedyz llara llanrz, pest ile pestiz.

Sadrn gzedib neyleyelim

<Pfly--

bezm-i- cihann hum-- meydir yerimiz bade perestiz

T
Zira yaro

EDDBIYAT

L('(iATl

145

Erbb-- garaz bizden ira olduu yoydir dmez okumuz, shib-i- astiz-

Mail deiliz kimsenin zArna

amma

Htriken-I- zhid*i- peymne ikettiz

Hemke-i- erbb-Meyhanedeyiz

diliz,

arbedemiz yok

geri, veli

ile

mestiz

Biz mesti- meyi- meykede-i- lem i- canz Serhalka-i- ce'miyet-i- peymne koanz

Gr zahidi kim shib-i- ird olaym der On mektebe vard, bugn std olaym der

Meyhanede
Elden

ister

yklp olmaya

viran

Bire harb olmadan bd olaym der.

komasn cm-- meyi

ki

Her kim

gl gibi birdem bu gamhnede dild olaym der

Bir serv-i- kadin bende-i- efgendesi olsun

Alemde o kim gussadan zd olaym der

geirip kh-i- belda dil-i- eyda Berhemzen-i- hegme-i- ferhd olaym dar

mrn

Vasi istemeyip hecr

Miskin,

ile

ho
bir

getii b kim

gam-- cnneye mtd olaym der

Gezdi, yrd,

bulmad

elenecek yer
olaylm der

Min b'd yine zim-i-

Badd

Badad, sadefdir, Ynnda ann drr

gheri drr-i- necefdir - gher seng-- hazefdlr

_
4>ak]

..

lercihane

Terci
:

i-

bendi

tejkil

j^^^^^

j^^^ ^^^-

eden bend[Xercii- bende

10

146

EDEBlYAS

LGAT

T"

T Ir^Kh " lerKIDnane:

bak]

Terkb-i-bendi tekil eden bend-

jg^^^^ ^^^

^iri.

[Terkib-i-bende

insanlarn hayatn sahnede gstermek zre yazlan yazlara frenkler dramatik derler, dramatik eserleri de trajedi ve komedi olmak zre balca ikiye ayrrlar. Biri kederi, dieri ne'eyi tasvir eden bu nevi'lerden ikisi de eski Yunanistanda zuhur etmi ve arab ma'budu Baks namna yaplan yinlerden alnrn

-!

. *

'

mtr.
Mitolojiye gre Baks yahut Yunanca Diyoniyos, ba Ma'bud Jpiter'in olu imi. ve kr perileri tarafndan terbiye edildii iin gayet vah ve haan yetimi. Asma dikip zm yetitirmekten holanrm. Bu san'ati ve zmden arap yapmay Yunan krallarndan kariyse retmi. kariysn bana bir kei girmi, zmlerini yemi. Oda keiyi tutmu, Baks Mabedinde kurban etmi. Ondan sonra her yl Baks iin bir kei kesmek det olmu.

Da

Yunancada keiye Tragos denildiinden onun

kesildii srada
lara

edilen

terennmlere
ihtiva

Tragodya.
eden oyun-

denilmi. Byle ackl sahneleri

da Trajedi

ad

verilmi.

Trajedinin zuhuru milddan alt, yedi asr nceye

kadar karlyor. Kei kurban esnasnda kr denilen bir muganni, Baks namna terennmler icra

T
edermi.

EDEBYAT LrGATl
Milddan

147

evvel altnc BHrn ortalarnda

ktrn karcsna Aklor denilen birini v'^t^rm^. Hu adamn vazifesi krn hitaplarna cevap vermek imi. Hu hitapl ve cevaph terennmler, lra|e<ll ve koiKMldeki Dlynlot/,
Tospls
bir ir

Hml

yni mkttlt'meni tem'lini te.^kl etmi.

E^ki Yunanistanda en byk trajedi iri olmak zre l':ll, Sofokl ve Orlpld nmnda kii vardr.

(I^ll) trajedlrrn titi

bir fikirle yazar,

mabudHfi

ve onlar

tarufndm insanlarn

sahnede cezaya

arpldn
Oripid
ederini?.
ise

gsterirmi.

(Sofokl) insanlar olmalar lzm

yine

insanlar

geldii gibi, olduklar gibi taavr

Fransz irlerinden
Oripidi

Koncy
etmi.

Sofokl,

Kasin

de

numune

ittihaz

Bizde Hmidin (Kbcr)i gibi bz eserler,

jedi

tra-

numunesi
^'^

saylabilir.

Ters'*

k>eyt>

tekil

fkray

terkib

eden msralar ile bir eden cmlelerdek lafz-

lar, vezin ve kafiye itibariyle biribirine

uygtn

ola-'

rak tertb etmektir.

^Qs*nin

Akl-- hiab, mail

i-

tedbir der bizi

takdir eder bizi

Nakl-- kitab

kail-i-

Ziya i'aa'mn

148

EDEBYAT LGAT
Mnhasrdr szlerim evsfna Muntazrdr gzlerim eltfna

Namk

Kemal'in
Eczy-N

beer

clib-i- ta'cil*i-

fenadr

ibkay-i- eser mcib-i- tahsil-i-

bekadr

beyitleriyle:

lemde medyin i- azme inasyla reteyd ediyor. Muhfc-- azamda sefin-icesme peydsyla v8it-i intif tezyd ediyor
Bast-i

vabit-- itimai

fkrasnda olduu

gibi.

Tersin szde ne kadar klfetli

daki szlerin ne derece gayr--tabi

sllerden

olduu ve o bulunduu

yol-

mi-

anlalmtr.
,

_,

Seci'

yapmak,

nesirde

kafiyeli

sz

lesci

sylemek. [Seci' ve nesre bak].

Seci'siz nesir

Tersl
_,
,^

yazmak. [Nesre bak].

leSdlS

^ :

Bir gazelin beher beytine drder

^.^

ms-

ilvesiyle

onu (mseddes) hline

getirmektir.

Bay

Ali Ekrem'in bir gazeline

bir tesdsten iki

Bay H:

seyin Syret'in

yapt

para

Gn grmek istesen gnn akam olur sana Her eb dmM- mihnetin ecrm olur sana Alm-- mr sbha-i- eyyam olur sana Anka-y- baht, eb pere-i- bm olur sana
Sen zanneder misin ki felek rm olur sana mmd, dima emel-i- hm olur sana

EDEBYAT LCATl
Vahdetguzino ty-i- devlat giran galir Ahrre kendi glgesi erv-i- revan gelir

149

Seng

i-

nnezra talilmizjsayaban gelirj

(Siretj e
ki

Hkm-I- zemne

pek biaman

gelir

Tacile yok luzm

(Ekrem) zaman gelirKar-i- mezar, ine-i- aram olur sana-.

_.

\*

~~

im

TeSinit

Ciazel,
(jeniij.n

yahut

kai^deyi

(nsnmmal)
[ra-

tarzda

lazin trk

sammat kelimesine
_,

bak].

...

Kasdeuin afak mukaddemesi. [Ka-

eDin

..

Aralarnda
m.c.i\ar,.n

ya hakikaten yhat mnasebet bulunan pey-

leri biribirine

benzetmektir. Te:jbhin

(nobbeh=

benzeyen, nii^^cbbehinhih

vech-l-oboh = tebih = benzeyi hkmn Damiyle drt rkn vardr.

kendine benzetilen, aradaki mnasebet, vasla-lifde

eden kelime

Trk askeri aslan gibi cesaretlidir cmlesinde Trk askeri ) benzedii iin mebbch ( aslan )

kendisine benzetildii iin

saretli
)

nrbbcbiinbih,

(ce-

mnasebeti anlatt iin vcch--obcb, ( gibi benzeyi hkmn verdii iin vasln-i- tebihdir. Benim vaata-i- tebih dediime (o<!l-- U'^^lib) diyorlar. Fakat
ikisi

arasndaki
)

Lebi-

l'll

gle benzer o mehln

yni o ay gibi gzelin

krmz duda

gle benzer

msranda olduu gibi edat olmyan kelime ile de mesel burada benzer kelimesiyle yapld gibi

160

EDEBYAT LGATt
Onun iin ben vasta-tebihten daha mull buluyorum.

T
tebihi,

tebih yaplyor.
edat--

Bir tebihte rknlerin drd de bulunursa ona

( tebh-i- mufassal ) vech-i- ebeh bulunmazsa (ncnel)vasta-- tebih hazfedilmise(nekked) Tebihin rknleri azaldka mnas kuvdenilir.

vetlenir.

Trk Trk Trk

zer

askeri cesarette

aslan gibidir,

askeri aslan gibidir, askeri aslandr.

Cmlelerinden evvelkiler, Trk askeri aslana ben-

demek olduu hlde

sonrakisi

Trk askeri

aslamn

ta kendisidir mealini ifde eder.

* *

X-

Bzan mebbeh ile mebbehnbih arasndaki aykrlk, vech i-ebeh tekil eder. Korkak bir adama (aslan gibi) ksa boylu birine (servi
tezd, yni
gibi) denilmesi

bu kabildendir.
*

Bzan mebbeh
olur

ile

mebbehnbih, muzf ve
izaf bir terkb

muzfun'ileyh hlinde ve

heyetinde

Arlyor iimde aIcn atei Oluyor bir sitem yangm ei

mrm baharnn batm gnei Kurumu hayatm Ic havasIyla I komasnda olduu gibi.

T
mad
ve
ho.-ja

KDEBIYAT LGAT
Mnebbelnbihin m^ebbehtc'n
gidecek
bir

151

kuvvetli bulun.-jarttr.

cy

olmad

Yoksa

mesel

bir fikrin

dorulu^nu

direj^e, bir

hisHn ince-

liini Kavili niilkart tireHue, bir baylin

boyatlrn.';^ potine

parlakln
bir

benzetmek, beenilecek
iin

mari-

fet

saylamaz.

Ziya paa Fuzlnin

divani

yank

iirleri hvidir

demek

Yanktr o kn kitab Nazmnda kokar cier kabb

gayfalann deta rierci petemalna benzetmi olmakla hi te hner trot^terememi^jtir.
Beytini
fuzl
rp
.

yatm,

divannn

'

yerine

eyaya ahsiyet vermek, onlar adam koymak ve onlara hitab et:

mektir. Hir gazelimden olan

Ey

nle; yeter

arpmn

tk-- tipihre

Ben yle sar mket-i- ivenden usandm Ey h-- tahassr, felee sama irre Tabnla olan leyle-i- ruenden usandm Ey tir-i- kazadan alan erha-i- sine;
Oilhnedekl perdeli revzenden

usandm
usandm
e,

Ey mev'id-i-

dldr;

benim olma serabm

(erha-i-

Doydum

yalana, va'de-i- prfenden

Beytlerindeki (nle) ye, (h-- tahassr)

ane) ye ve (mev'd-i- didr) e edilen hitablar gibi.

Tehf,
flU

bir nevi' (istire-i-

beytlerde "^ey insan gibi

mekniye) dir. Mesel lakrd anlayan nle..-*

bulunur
ki

takdirindedir.

Tehisin
<lr.

bzan

bir

arkada

ona

<intak) derler, iler intakta mutlaka bir

tehis var-

Her tehiste

intak olmayabilir,

[tutak kelime-

sine de bak]

162
Tfi^tr

'

EDEBYAT LGAT
^^^
gazeli

T'
beyitlerin

tekil

eden

beher

msra arama

ikier

msra

ilve etmekdir.

Tetr de

bir nevi' (lerb*) dir.

Fakat terb'de

beyitlerin st tarafna iki

testrde ilveler beyitlerin
turulur.

msra

ilve edildii hlde

msralar arasna soku-

Bu

suretle asl gazelin bir

msra,
;

bir beyit;

hhne

gelir.

Bay Hseyin

Sretin bir gazeline benini

yaptm

bir testrden bir

Ehvl-i- kibetle

ka beyit perakende fikretiz

Mstakbeli grenlere bir levh-i- ibretiz Asyi-i- cihn mekabirde seyredip Asudegn-- leme baktka rahatz Bir girdibd-- fikre sarlm btn gece

Emvc--

leyi iinde

arlk-- felketiz

Girdb-- prhur-- fena cezbeder de biz Aheng-i- kalb-i- zr ile raksn>- nekbetiz Herkes brc-- liye fevkinde sayesz Biz dmz zemine zill-i- musibetiz
Llkin

bakn sukutumuza

itilnm

Biz kerbel-y- mihnete

al

kanl ryetiz...

Tprth
tlmasdr.

^ ifdenin sralanmas, hdi> selerin vuku' bulularna gre anlaBir yere Ahmet isminde bir adam
-^^^^^^

geldikten sonra orada

gitti

bulunan

birinin gittiini hikye iin

Mehmet nmnda Ahmet geldi, Mehmet

denilmesi

gibi.

fdenin tertibsizlii, mnay tevi eder. Mesel yukarki misalden anlalr ki Ahmet, bir yere geldikten sonra Mehmet gitmi. Fakat o ifde alt st

Mehmet gitti, Ahmet geldi denilirse bir yerde bulunan Mehmet gittikten sonra Ahmedia oraya geldii anlatlm olur.
edihr de

T
-r^

edebiyat lgati

158:

letb-U izft.
ileyh

Al A A

Birok kelimenin biribi^,^ ^zf ve mzfn.

olma, hatt araHrua sfatlar f^irmeaidr. Mdr- iftihar- ddman-* Al-- MevlAn Ygne vrlt-l- sahb kemAI-i- |ir*i yozdini
gibi.

Beytinde olduf^u

Eskiden Trk;e kaidesiyle

iki.

yaplan

izafetlerde

Acemce izafetlerde He dereceye kadar ciz^ bunlardan ziydesi fazla j^rlrd. imdi Arabca,
terkib yaplmad^'i,

Acemce

birden ziyademi

yaknad^

Trke izafetlerde ise iin bu bahisde lkr>

dy

uzatmak istemedim.
:

Tavsif
Vhut

Bir

eyin yalnz oldupu

pf')rldij>l'

gibi degil^

^ )

biraz da fjirce

ve duyul-

TaSVr gibi hayl karmadan yaplan

olabilirler.

du

aniatlmaHidr.
tarifler,

His ve
bir

deta

rapor

Tavsif ve tanvrde
istifde

his

ve haylin

yardmndan

lzm olmakla beraber tahasss ve tahayylde tabilikten bsbtn ayrlmamak da elzemdir.

Bizim divan
irleri,

rek eskiden beri

mubalgayi esas ittihaz edetavsif yaparlard. Mesel Nb

:

Ayasofyay

tasvir iin

Ayatofya hod o ucube*!- dehr Kubbeli smin-i- ecrm- ipihr

demi,

Ayasofya kubbesini
tasvir,

(aeb'a-i-

seyyare) nin

sekizincisi olarak gHtermi.tir.

Bizde asl

Namk

Kemalin

yaz'nnyla

ba^Umtr.

154

EDEBYAT LGAT
.

T
haberi
ol-

ki
.

irin

biribirinden

makgzm

ayni

msra, yahut

beyti

Ekseriya trih msralarnda olur. Hicri 1030 tarihindeki iddetli souktan denizin donmas zerine stanbulda bir ka ^ir yekdierinden haberdar olmakszn ' Yol oldu skdara bin otuzda Akdeniz dondu
rast gele syleyivermesidir.

Msran
Akifin

sylemilerdi. Ahiren vefat eden

bir

Mehmed

irtihli trihi

Bay

Suud,

olmak zre de Bay Nzhet ve (t'niye)H olarak

:

irtihl etti

bekaya Akif
haberleri

Msran

biribirlerinden

olmkszn

bulmulardr. hhn nadiren vuku' bulduu bihndii iin bzlar, grp beendikleri bir sz benimserler,

tiraz edilince de tevrd vaki' olmu! diye geitir-

mek
rp

isterlerdi.
,
^ .

Bir szn
j^gj^

iki tarafl,

yni

evcin

hem

medih,

2em

olabilecek

surette syle-

nilmesidir.

artn (b- hayvan) hem (b-hayat) mnsna gelir, hem (hayvan suyu) malini Efendim; ifde eder. hlde msran mns
b-- hayvandr efendim

Msra

gibi ki buradaki

art

b-- hayattr yahut efendim; senin j yvan suyudur. Yni sen hayvansn, senden 1. artan h. la hayvann itii bir sudur demek olur. Tevcihe (Muhtemil-z-zddeyu) de tbir ederler. Allahn varhna ve birliine dir * rn
senin
n
.
.

nm

yazlan manzume. Ziya Paa'nm <Harabat mukaddimesi ) nin ba tarafna geildii:

edebiyat Lgati
Ey varl, vAr vAr edn vr Yok yok, tana yok damak na dvir

155

beytiylo ba^lyao tevhd,

bir
caerdir.

hem

rifaDe,

hem

irane

mnaBm mehur

yht rnecaz olmak zre mtaHi olau bir kehmenD uzak kaydederek eylcmektir. izzet MoUa'on
^

flakikat,

iki

Tecemmu' eyleyip Meydn--lahmo Tuz. ekmek hini bir nice ba Koyub kaldrmadan ikide, birde Kazan devrildi, sndrd ocg
kt'aiodaki (kazan) ve (ocak) keHmelerinde oldu^u
gibi.

(Kazan) ve (ocak)

keHmelerinin

yakn
ile

mnas
onlarm

herkesin bildiidir. Uzak mnalar

ise

Yenierilerin

syn

esnsmda

kaldrdklar

kazan

ocadr. Burada mrad edilmi

_,
.
,

olanlar da onlardr.

Mnaca

biribirine

zd

kelimeleri bir
:

'arada kullanmaktr. Naci'nin

Alarm, ydma geldike gltklerlmlz msrndaki (ablarm) ve (gl.'jtklerimiz) kelimelerinin cem'i gibi.

Bu sanata (tbtk)
Arerirler.

ve

(mutabakat)
vardr.

ad:;

da

Tezadn
nin

bir

de

(lyhan)
Bir
bir

(lyhan-- tezat):
manasyla
zt
zikrolunmasdr.

mnas, dier

bir kelimeile

lfzn o kelime

birlikte

156

edebiyat LGAT
Ak aka, kara gn
Eline geeni birazda sakla iindir derler

beytindeki (ak) ve (kara) kelimelerinD birlikte ira-

gibi.

arasnda zddiyet vardr^ Lkin (kara gn) felket gn demek olduuna ve karann bir nanas da felket bulunduuna gre (ak aka) ile (kara gn) arasnda tam tezat deil, iyham-- tezat vardr.
(ak) ile (kara)
_,

Vaka

leZKiretUUara
lerini

Eskiden edebiyat
:

trihi
ki-

makamnda yazlan
ksaca terceme-iolur, (irleri

tablar ki bir devir irlerinin

hl-

ve bz eserlerini hvi

hatrla-

tan kitab)

mnasna gehrdi. lk Tezkire tara'y aatay

olan (Ali

irlerinin en b-

y
fikri

zamanna

nev'yi ro uncu asrda yazm, kadar yetien aatay irlerinden bah-

setmi, adn da (MecaHsnnefis) koymutu ki bu Molla Cmnin ( Beharistan ) isimli kitabnda ran airlerine dir yazd yazlardan almt.
Bizde de yine o asr iinde (Edirneli Sehi Bey) Het behit adjn verdii eserini yazd, o devre kadar gelen Rumeli ve Anadolu irleri hakknda

ksaca malmat

verdi.

Ondan sonra her asrda

byle

bir

tezkire yaz-

mak
(

ve n alm irlerin etmek det oldu.

terceme-i- hlini

zapt

Son asr Trk irleri ) nvn ile ve (Fatin tezkiresi) ne zeyl olmak zere mkemmel ve mufassal bir kitab

yazm

olan std bnl'emin

Bay

U
kirelerine
liir

edebiyat Lt^OATl
kta!. mut
l^

157
tez-

Mahmud Kemal,

tarafnda ;iara

geni

rualnaal vermitir.
(

Bay Sudeddin N/het de

ile bir kit4<p

Trk

irleri

Bini

nerine
^'opu

hajjlamitr.

QrKQ

ile nazm edilmi,* lel'1 1 hece ^pcr AnadoiiKJi bestelenilip aylenil-

tn\ olan

mill

nameli arklardr.

Mehur

trkden bir para : Sabah oldu tan yerleri atyor Cmle kular destur alm fyor Ayeciim odanda yatyor blbl; var uyandr yrimi Ben kyamam, sen uyandr yrimi.
bir

ak

AnadoUda
diyorlar.

trk bestelemee

(trk

yakmak)

,-,

Umanzm
.

humansme:
,

Mill
^^^

deil, insan

dnce de
mi-

yaz yazmak meslek [Realizme bak]

i\
^
.

Efsne

demek

olan (estr) in

Usture". reddr. j j Hann idi dldarna her vehile stn

stre-i- Yunandaki mbude-i- hsnn Beytinde grld gibi estr kelimesi yerinde kullanld olmutur. (I^IkAiu'V) makamnda

(strcM) denildii de vardr.

158

EDEBYAT LGAT

esnasnda mevzuun hricine k"lmamas, yni maksat ne ise yalnz ondan bahs edilmesi, szn dallandrlp budaklan-

hi-l

^^^^^

drlmamas.
. .
.

vasi

^
.

Sz
jj^j^^

tekil eden
(sebk-i-

cmlelerin

atf

ve

suretiyle biribirine

bal olarak yazlnesir

mas

usl ki buna

mevsul) de tbir edi-

Mesel lirdi. yazm ise de

Ziya

Paa hem nazm, hem

nesrine nisbetle

nazm

daha gzel

iin kendisine nsir demekten ziyde nzm vasf verilmesi muvafktr fkrasnda vasi vardr, yahut ifdenin tarz, bir sebk-i- mevsuldur. Bunu

olduu

Ziya

Paa hem nazm,

Fakat nazm nesrinden sine nairden ziyde nzm vasf

fkiLi>
. >

hem nesir yazmt. gzeldir. Onun iin kendiverilmesi

muvayap-

suretinde ifde edersek

sebk-i- mefsul

.luruz.
.
I

^
'

Bir kelimenin nihyetindeki harfi, sonraki lfzn sesli harflerle

ilk

balayan hecesine vurmak, yni liyezon yapmaktr.

Ziya

Paann

Milyonla alan mesned-i- izzette ser-efrz Bir ka kuruu mrtekibin cyi krektir

Beytindeki (ser) kelimesinin (R)

(e) sine vurulup (se
-

si

(efrz)

refraz)
i

okunuu
ile

gibi.

Eski irler

(a, e,

o )

balayan kehmeler-

V
de
vaiil

FDEBYAT LCGATI
ci/ gurrler. fakat (^)
'~~-

159

{n\\n) ve (*)

harflerine yaplan vbhIi kr fayarlard. Mesel IJay Yahya Kemlin MehtAb idi gller ve senin en gzel eykn
(he)
:

Velhsl o ru'y duruy'

yerli

yerinde
terkibi vezin

Beytindeki

en g^zel
gibi
ho!j

akn)

icb

en gzelakn
byle bir

okunmak

lzm

(^[eldi^indeo

vaH

grmezlerdi.

Pek samimidir, yolunda olmasm bu

ak

heder

Msrulak

(a:;<k)m

(heder)e

vl edlib (a^keder)

okuumudi da byle uaylrd. Bunlardan biricisine (vasl*-he/.e) (vasl--ayn) ncsne ( vnsl-- hh)
."^mdik

ikincisine
denilirdi,

yazmzda

(|^)

olmadj^
'*>

olmamak lzm

gelir.

Fakat

vasl--aynda vasl yapmamaya

iin

dikkat etmelidir.

^.

Terci' ve terkb-i-bendieri tekil eden

pt^ralar
biribirine

balayan

beyt.

Terci'lt'rde

tekrarlanr, terkibler de deiir. [Terci*

brn<if i)akj
"

ve terkb
\,
t

i-

h Vast l-tahSini

* :

^^^ eyin mhiyeti.i beyan etmekten ziyde lfzn ss-

lemek <,n kullanlan t^fatlar. Bu fi'r-i- teri okurken

Bir savt-i- garib itti

eyh
ol

(ialibin

mh
gibi.

Beytindeki
lindeudir.

(ter)

ngh ve (garib) vasflar

fazladr.
sz,
bir

VaMf-- tahsinler, adet

(hav-i-nclib)
okunuta

kab-

Mnca

^a

Vuzuhlu

nans

anlatlacak ifde, [vuzuha bak]

160
\/
^bir

EDEBnrAT LGAT
h
*

K en h
bir

^ebbeh ile mebbehnbih

arasndaki mnasebeti, yni benzediini

eyin baka

eye neden dolay

sz.

anlatan sz. [tebihe bak]

. .

vecize
-^

(Icz)l
:

Lafz

az,

mns ok

jf^de.

[caza bak]
bizde (hece)
iki trldr.

^"

ve

Nazm ahenginin ls ki olmak zre ( aruz )

]{hece ve aruza bak]

-^

U vuzuh

fdenin derhl anlalacak derecede

(ta'kd) ve

ak olmasdr ki szde(za'f-.te'lf), (ibhm) bulunmamakla tahakkuk eder.

:

<yle ifdelere (vazh) denihr.

Yarm
^
,
.

kafiye: [Kafiye bahsine bak]

Beyitleri

arasnda manca mnasebet bulunan manzumeler, 'hussyle gazeller. Eski irlerimiz, en ok ehemmiyet verdikleri gazellerde bile yek henklige, dier tbr ile vahdete ehemmiyet vermemiler, onlarn her beytinde baka, baka eylerden bahsetmilerdir.

aneng

nazm) unvanl demitim

:

1329 trihinde baslm olan (nazm ve ekl-ieserimde bu hususa dir yle

biri

Gazel tanziminde lzm olan eylerden

ibelki birincisi
:

ve

ebytn manev

irtibatma dikkattir.

Y Her
beytjade

EDPnVAT
ba^ku
bir

n:.\T
^eydeu

fil

dem
:

vuraD

gazeller, ttar dkkDinH, bin bir e^it ma^azaflioa

benzerler. Mesel (VHif-- Knderni) nin

zrndan nian anberde kalmtr Benim sz-i- dernumden eter micmerde kalmtr Oeniler bozdular bikr-- nizm- lemi imdi
Senin hli

Nizam, ancak efendi; sret-i- defterde kalmtr Mufeyya bezm-i- iret bir kadehle al elim saki. Benimle yr beyninde hemen bir perde kalmtr
Cazeli ^ibi

ebyat. multeliflmcl manzumeler,

ayr bir ses karan dzeni buzuk sazlar andrdklar iin (yek alrg) vasfn ihraz eyleher
teli

yemezler.

.....
veriUr bir sfattr.

vette gzel

Ba.jndan sonuna kadar ayni kuvbulunan manzumelere

Ziya

Paann
Ettikte

nef

hakknda

kasideye ser'agaz T hire dek olur yek vz

Demesine gre eserlerinde bat^tan sona kadar ayni gzellii muhafaza edebilen deerli irlere de
afat olabilecek.

p fi^ ki

,.
'

llk sirlerince
'

(nslez;i(l) manIM'i^tezde

zumelere

verilen isim.

bak]

ibaredeki

tertibin

kuvvetsiz
bali'
b.r
'

ol-

maBidrki bilerek yazanlann usulne riyet

leri
:

edememekten

ileri gelir,

'

"b-

evvel

syleniUceklerip
evvel

geriye

s,
11

sonra

sylenilecklerin

sylenilmesi. Birde

162
hazfi

edebiyat Lgati

2
icbedenlerin

zm

gelenlerin

zikri, zikri

hazfidi.

Za'f teklifin, kuvvetli olup ibarenin mnsu. bozacak dereceye kmasna (fesad--te'lif) denilir..

matla bulunan rf rl-matli'- ^^ ^^^ ^ai-Urmaiaii jj^g^je demektir. Buna nazoL

tibarle

aclmatli'de

derler, [kaside bahsine bak],

.. ^. Zemme mubh medh

mm

Medib sre^^^^ ^^^^^^

bir

mek, mesel

o kadar

hakinas

krn f edemem diye lundurmamtr demk.

zerinde hoca

adamdr ki hakk bu-

Lgatta lezzet duymaktr. Mecazen bir eyin nahiyetini iyice anlamak, deerim hakkiyle takdir etmek mnsnda kuUanhr. Bunun edebiyata id olanna (zevk-- edebi) denilir.
.

^^'^

Bir eserin
cesi

edebiyattan
ile

sayhp

saylamayaca

ancak (zevk--edeb)

tyin olunur. Zevkin dere-

zevk-- edebnin de derecesi vardr. Hasta bir adam, yeyip itii eylerin lezzetini tamamiyle duyamaz. Edebiyatta salam anlay
gibi

bulunduu

olmayan da edeb
takdir edemez,

bir eserin

kymetini

lyikiyle

Madd eyleri duyabilmek iin (selaet-i^ his) lzm olduu gibi edeb eserleri anlayabilmek iin de (selmeti. *e^k) icbeder. J^le zevka (zevk-iselim) tbir olunur ki edeb szlerin asl m-^
meyyiz ve mnakkidi olacak odur.

Z
.....
Ben
^

EDEB YBT LGAT

cenin vezin zaruretiyle
neler

168

Uzunca okunmad lzm geleo bir heksa okunmaldr.

ekmekteyim bilten elinden eh tenin
(ah)iD ekilemeyi^i gibi.

Msrodaki
Zihafn
vakit hoi^a

zdd

(nAle)dir. Yerinde gider. Fakat bir zihaf,

bir imJe,

her

hi bir

vakit

tabiata

uygun gelmez.
.
'

7j '* j
a.

(Mstezad)

manzumelerde msra-

larn sonuna getirilen

manzum

par-

[MBtezda bak]

^UlKatiyeteyn
yriL, \f Zlkavat

^.|.

..

ki
:

kafiyeli

nazm,

[kafiye

bahsine bak]
fazla kafiyeli

kiden
:

nazm

[kafiye

^^^^.^^^

^^^

KELMELER VE SAYFALAR

165


Fa8
Fesd-Fesahat
te*lif

166

Sayfa

Sayfa

J^

32 Hece vezni Hezl

jj*
l^

c^u
^>

32 Hiciv, heca 32 Hikye

33 His

^
<<^
.-*

Ferd
Fikir

42 44 44 45 45

jC 33 FuturismG= Hsn-34

Ul

,^;^

ihtida

45
46
46

Ftrizm

G
Galat--tehekkm 35 Garabet ol> 35
Gazel

matla'
/al*

makta'
ta'll

J^

46
134

Gevher
Gevherin

^r
*

35 37

<^/' 37

tahallus

^lAi
(.i|.

Gulv
Grz Grzgh

37

y,f 38 bd'

H
Hakikat
cJi.

tbhm
Ibtizl

46 47 47 48 49 49

JiJi.1

39 Icd

jUj

Hamse
Htrat

<^
oi>L
ji^
oi4^

Hav
Hazf

Hece

jU 39 cz ji>i 40 rak 40 Ihm 49 fir.' 41 42 Ihm-1- tenash 140

168

Sayfa

Sayfa

L
Leb denmez
Lef-f-

Muakkad
69 Muallak

81
81

Der
j

70
71

Lirik

= lyrique

Muamma Muaaer

81

82

Lugaz

M
Makta'
kfi*

Mu'cem 82 r^" 72 Muharremiyev^^ 82

t>aj)lj.:ui

Mni
Meni

73 Muhtemilzzddeyn 73 75 Mukteza-yi-hl--

82 82

Manzum
Mahlas Mahlas beyti
Mahlasname4>.l^5i

75
75 Musarra'

mekam

82
83 83 83
83:

75 Musarraha 75 Mutabakat
76

Mahzuf
Makta' Masal
Matla'

Mutarraf

76 Muzri'
76 76

Mbala
^:^ 1j>

83 83
85.

Mecaz Medhiye Mekniye

Mcerred 76 Mctes
78

85

Medd

85
85-

Men kut
Mensur
Mersiye

78) Mfred 78 Mlayim

^>

85

78

Mlemma'

Mesnevi Msra'

79 Mmtaziyet oji:^ oUL. 8o: Mnacat

81

&

85
85

85

Mnakkah

^. 8a

170

Sayfa
Seci'
^.*-

Sayfa
^,ij 105 Redf Redd-i-matla'^-ij 105

112 114
115

Sehl-i-mmteni'

msra' 106 ^rr^ 106 Sekt-i-melh Rekket

Remel Remezniye Revan

Rev

j-j
<-*Uj
jij;
e?jj

106 Selmet 107 Selset

c.-%-

116
116

c-5C 116

07
107

Sels

^-

Romanesk = Semcetttahallus Romanesque 108 Romantizm = Semoetribtida Romantisme 108

Rb Hc'
^Ij 108

116

116

Semcetl'intiha 117
j\c'

^^j 109 Sema

117

S
Sadelik
Sdedilnelik

Senbolizm
110 Serbest 110 Ser' 110
111

117 117 118 118

nazm
C-

Skinme
Sliye
San'at

UjL
<Ji-

Sihr-i-hall

w.:- 111
^.l:^

Shhat

w^

119

Sanayi*
Satir

Satire

Saz iri Sebk

cfL-

112 Sonne 119 112 Sile 4-, 119 112 Srnme Uj^- 119 112 Srrealizm 1 20

171

Sayfa

aheser


Telfk

172

Sayfa

Sayfa

138
138

Tersil

148
eri-*-'"

Telmih
Telmi'

Tesdis

148 149
149

138 Tesmt

Temsliye

139 Tfcbib
139

Temmuziye
Tenfr Tensb Tenkd Tenkh Tensik
li\k

Tebih
Tetir
Tertib
^'-^

149
151

139 Tehis,

140
141
141

152

152
153

141

Tetab-u-izaft

Tevsif

153

Tensik-1-sft

142
4.'/

Tevrd

154

Terane
Terbi'

142 Tevcih

154

^^/ 142 Tevhid

143 143

Terceme-i-hl jk,^ Terdid

Uw
_.>.J' C

Tevriye Tezad

^Z

154 155

-U' 155

Terci-i-bend

Tezkiretuara 143 Trk

156

157

Terkib-i-bend 144 Terci'hne '*'li(^-:^y 146 Terki bhane4,Ls^ry 146

O manism =
Humanisme
157

Trajedi=trajedie 146 stre Tersi' ^^j- 147 ..^^J 148 Vahdet Teci' Cf.

o>-i 157

V
oa^^

15a


Vafil
j-'^
.-J

173

Sayfa

Sayfa

Vasi

158

Vasta

*L^\j

159
Za'f--teVlif

101

Vasf-UhsD
Vfizl
Vecize
C'-

15H

159
ir,o

Ztlmetl"

162

Vech-i-ebehvi4*.j IGO

Vezn

160 IHO

Zemne mAbih medh

Zevk
Zihaf
w^;
.^-^

102

Vuzuh

Jj. 102

Y
Yarn
kafiye
iUT^
jiy
*ii

103

100

Ziyade

163

Yekleng
Y'ekvaz

GU
1()1

Zlkafiyeteyn
Zlkavfi
J>^)ij^

103 103

Yedekli

101

Yanl dorultma
Sayfa

cetveli


Sarfa

175


Sayfa

176

Doru
bir

Satr

Yanl
bilfnlyor nkte
turih
.

133
143

26
9

nkte

trh

44
144

1..
18

mannd
bikurtihi

mnend
bikudretihi

PL 189 03^

Olgun, Tahir
iideblyat lgati

DO NOT REMOVE CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

PLEASE

UNIVERSITY OF

TORONTO

LIBRARY