TRKYEDE ANAYASAL GELMELER.24 1982 ANAYASASI VE DEVLETN TEMEL NTELKLER.32 1982 ANAYASASINDA YER ALAN TEMEL KAMUSAL HAKLAR.41 1982 ANAYASASINDA DEVLET ORGANLARI (KUVVETLER)....49 YASAMA ORGANI..............49 YRTMEORGANI...........................................64 YARGI ORGANI.76 DARE HUKUKU..............87 ULUSLARARASI KURULULAR...........115 GNCELBLGLER.129
2011 KPSS VATANDALIK SORULARININ ANALZ 2011 yl KPSS/Lisans Anayasa ve Yurttalk sorularnda ilk dikkati eken getiimiz yllara oranla sorularnyzeysel ve cevab daha net seilebilir nitelik tamasdr.
Sorularn konu balklarna gre dalmn deerlendirmek gerekir ise;
Temel Hukuk Bilgisi balndan soru sorulmu, kapsam geniletilerek kavramlara dayal hazrlanm sorular tercih edilmi, Devletin ekli, Tzel Kiilik ve Hukuki Fiil kavramlarndan soru gelmitir. Temel Hak ve devler bal altnda tek soru tercih edilmi, Anayasada Kii Hak ve devleri ile SiyasiHak ve devler balklar altnda gvence altna alnan haklara ilikin ayrma dayal bir soru sorulmutur. Yasama ve Yrtme balklar altnda Milletvekili says ve Cumhurbakannn seim usul sorulmu, 1982 Anayasasnda yaplan 2010 yl deiiklikleri ile en kkl deiiklii geiren Yarg balndanise soru sorulmas tercih edilmemitir. 2011 yl KPSS/Lisans Anayasa ve Yurttalk sorularnda dare Hukuku bal altnda soru saysve konu kapsam getiimiz yllara oranla arttrlm, Belediyelerin Organlarndan Belediye Bakannngrevden uzaklatrlmas, Mahalli dareler ve Mahalli darelerden Ky ile ilgili soru sorulmastercih edilmitir. Son olarak Gncel Konular balndan getiimiz yllardaki soru saysnave tipine sadk kalnm ve adet soru sorulmas tercih edilmitir. Ancak Gncel Konular ile ilgilidikkat eken husus sorularn tamamnn snav ncesi yakn tarihten sorulmu olmasdr. Sorulardeerlendirildiinde Uluslararas Kredi Kuruluu Moodys tarafndan Haziran ayndaki aklama, Suriyede Devlet Bakan BearESADn Mays ay sonunda ilan etmi olduu genel af ve yine Maysaynda gerekleen Birlemi Milletler En Az Gelimi lkeler Konferans balklarndan soru sorulmutur.
2011 yl KPSS/Lisans Anayasa ve Yurttalk sorularnn genel dalm dikkate alndnda SYM tarafndan Kamu Personeli Seme Snavnda Temel Hukuk Bilgisi balnn her yl kapsam geniletilerek yeni bir kavrama yer verilmekte, Temel Hak ve Hrriyetler, Yasama ve Yrtme balklarndan sorular olduka benzer nitelikte ve cevab ikilem yaratmayacak net sorular sorulmaktadr.
1982 Anayasasnda yaplan 2010 yl deiikliklerinden hi soru gelmemesi beklentilerin aksine olmutur. dare Hukuku balnda geen yllara gre kapsam her ne kadar geniletilmise de srpriz saylabilecek bir soru bulunmamaktadr.
Gncel Konular balnda gelen sorularn tm seneyi kapsayacak ekilde sorulmas tercih edilmemi ve hemen snav ncesinde Mays ve Haziran aylarnda gerekleen belli nemli olaylar konu edilerek sorular hazrlanmtr.
Sonu olarak 2011 yl KPSS/Lisans Anayasa ve Yurttalk sorular sorunun iinde cevaba ilikin anahtar kelimeler barndran, snava girenleri konularn genel hatlar ile snayan, yzeysel, sade ve ikileme yer vermeden kolay ayrt edilebilir cevaplar ile dikkat eken bir snav olmutur.
Sorularn konulara gre dalm u ekildedir;
KONU BALII SORU SAYISI 2011 KPSSDE IKAN KAVRAMLAR Temel Hukuk Bilgisi 3 - Devletin ekli - Tzel Kiilik - Hukuki Sonu Balanan nsan Davran Temel Hak ve devler
dare 3 - Mahalli dare - Ky - Belediye Bakan Gncel Bilgiler 3 - Uluslararas Kredi DerecelendirmeKuruluu (Moodys) - En az Gelimi lkeler Konferans - Suriye (Genel Af lan)
Not: Uzman Kariyer Yaynclktan alntdr. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
1 I. BLM TEMEL HUKUK KAVRAMLARI + Hukuk: nsanlarla insanlar arasndaki ilikileri, insanlarla oluturduklar topluluklar arasndaki ve topluluklarn birbirleriyle olan ilikilerini dzenleyen, uyulmadnda arkasnda devlet gcne (Kamu gc) dayal maddi - somut yaptrm olan sosyal dzen kurallarna denir.
Sosyal Hayat Dzenleyen Kurallar
+ Yaptrm (Meyyide): Bir kurala uyulmadnda gsterilen tepkiye denir.
Ahlak, grg, din, rf ve adet kurallar da birer sosyal dzen kuraldr. Ancak bunlarn yaptrm (meyyidesi) manevidir. Hukuk kurallarn dier sosyal dzen kurallarndan ayran en nemli unsur yaptrmnn maddi oluudur.
Ahlak kurallar ikiye ayrlr;
Sbjektif (Kiisel) Ahlak Kurallar: nsanlarn kendilerine kar olan dev ve sorumluluklarn dzenleyen kurallardr. Bu kurallara aykr davrann yaptrm, o davran yapan kiinin vicdandr. rnek; Bakalar hakknda iyi dnmek, yalan sylememek.
Objektif (Toplumsal) Ahlak Kurallar: nsanlarn dier insanlara ve topluma kar olan dev ve sorumluluklarn dzenleyen kurallardr. Bu kurallara aykr davranlarn yaptrm, hem kiinin vicdan hem de toplumun tepki gstermesidir. rnek; Kimseye ktlk yapmamak, kimsenin canna, malna ve namusuna zarar vermemek.
RNEK SORU Hukuk kurallarnn hangi zellii onu dier sosyal dzen kurallarndan ayrr? A) Sosyal yaam dzenlemesi B) Kiilere baz devler yklemesi C) Herkese uygulanabilir olmas D) Devlet gcne dayanmas E) Baz emir ve yasaklar iermesi (2008/KPSS Ortaretim) Cevap: D
RNEK SORU Aadakilerden hangisi sosyal hayat dzenleyen kurallardan biri deildir? A) Din kurallar B) Fizik kurallar C) Grg kurallar D) Ahlak kurallar E) Hukuk kurallar (2009/KPSS) Cevap: B
RNEK SORU Aadakilerden hangisi bir sosyal dzen kural nitelii tamaz? A) Din Kurallar B) Ahlak Kurallar C) Manevi Kurallar D) Grg Kurallar E) Hukuk Kurallar (2010/KPSS Ortaretim) Cevap: C
Hukuk Kurallarnn Yaptrmlar
+ ptal: Bir idari ilemin hukuka aykr yaplmas durumunda mahkemelerce iptal edilmesidir.
+ Ceza: Hukuk kurallarndan bazlarnn koymu olduklar emir ve yasaklara aykr davranta bulunan kimselerin karlaacaklar tepkiye denir;
Ceza yasalarndan kaynaklanan cezalar: Hapis (arlatrlm mebbet hapis, mebbet hapis, sreli hapis) ve adli para cezalardr. NOT-1: Trk Ceza Hukukunda cezalandrlma yann alt snr 12 yan doldurulmasna balanmtr. Yani; 12 yan doldurmayan kiilere Hukuk Kurallar Ahlak Kurallar Din Kurallar Grg Kurallar rf ve Adet Kurallar ptal Ceza Tazminat Cebri cra Hkmszlk KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
2 ceza verilemez. 12 - 18 ya arasndakilere verilen cezalardan da indirim yaplr. NOT-2: Sar ve dilsizlerde tam ehliyetlilik ve ceza snr 21 yan tamamlanmas ile gerekleir. Disiplin cezalar: Memur, asker, renci, dernek yesi gibi belli bir stat iinde bulunan kimselere hizmet ve i dzenle ilgili kurallara aykr davranta bulunduklar zaman verilen cezalardr. rnek; Uyarma, knama, kusur bildirme, geici olarak iten karma, tamamen iten karma gibi.
+ Tazminat: Haksz eylemler sonucu bakasna verilen maddi ya da manevi zararn karlanmasdr.
+ Cebri cra (Zorla Yerine Getirme): Alacaklarn, bir iin ya da mahkeme kararlarnn yerine getirilmemesi durumunda devlet gcyle (icra daireleri v.s) zorla yerine getirilmesidir.
+ Hkmszlk (Geersizlik): Yaplan bir hukuki ilem veya eylemin hukukun gerektirdii temel artlara aykr olmas (ekil ve ierik ynnden) sonucu geersiz saylmasdr. Hkmszln tr vardr;
a) Yokluk: Hukuki ilemlerin kanunun belirttii kurucu unsurlardan birine uyulmadan yaplmas halinde bu ilemin yokmu gibi kabul edilmesidir. rnein; resmi evlendirme memuru nnde yaplmayan evlenme yok hkmndedir.
b) Butlan: Hukuki ilemlerin geersiz kabul edilmesidir. kiye ayrlr;
- Mutlak Butlan: Bir hukuki ilemin kanunun ngrd kurucu unsurlara sahip olmakla beraber kanunun emredici hkmlerine (ehliyet, ekil, konu gibi) aykr olmasdr. rnein; bir kimsenin amcas, days, halas ve teyzesi ile evlenmesi Medeni Kanun'a gre yasaktr. Byle bir evlilik bir ekilde yaplm olsa bile geersizdir ve bu yzden iptal edilir. Yine akli ynden zrl iki kiinin evlenmesi de mutlak butlan ile sakattr.
- Nispi Butlan: Nispi butlandaysa hukuki ilem kurucu unsurlara sahip emredici hkmlere uygundur. Ancak hukuki ilemi yapan iradede sakatlk vardr. rnein; evlilik mukavelesine sarho edilerek imza attrlan birisi sonradan bu ilemin iptal edilmesini isteyebilir.
c) Tek Tarafl Balamazlk: Hukuki ilemi yapan taraflardan birisinin szleme yapma ehliyetine sahip olmamasdr. rnein; on be yanda bir kiinin yetikin birisiyle yapt satm szlemesi, k balamazken yetikini balar. NOT: Yokluk, mutlak butlan, nispi butlan (iptal edilebilir), tek tarafl balamazlk (askda hkmszlk), tazminat, medeni hukuktaki, yani zel hukuktaki yaptrm trleridir. RNEK SORU Aadakilerden hangisi Trk hukuk dzenindeki yaptrm trlerinden biri deildir? A) Cebri icra B) Ceza C) Ksas D) Tazminat E) ptal (2006/KPSS nlisans) Cevap: C
RNEK SORU Aadakilerden hangisi Trkiye Cumhuriyetinde yer alan ceza trlerinden biri deildir? A) lm cezas B) Arlatrlm mebbet hapis cezas C) Adli para cezas D) Mebbet hapis cezas E) Hapis cezas (2006/KPSS nlisans) Cevap: A
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, su ve cezalarla ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr? A) Ceza ve ceza yerine geen gvenlik tedbirleri ancak kanunla konulabilir. B) Vatanda hibir durumda su sebebiyle yabanc bir lkeye verilemez. C) Sululuu hkmen sabit oluncaya kadar hi kimse sulu saylamaz. D) Ceza sorumluluu ahsidir. E) Kanuna aykr olarak elde edilmi bulgular delil olarak kabul edilemez. (2008/KPSS Lisans) Cevap: B
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
3 Hukukun Farkl Anlamlar
- Yrrlkteki Hukuk (Pozitif Hukuk - Olan Hukuk - Mspet Hukuk): Bir lkede belli bir zamanda yrrlkte bulunan (uygulanan) yazl ya da yazsz tm hukuk kurallarna denir. NOT-1: l kurallar olarak adlandrlan, uygulama amacn kaybeden kurallar da yrrlkteki hukukun kapsamndadr. NOT-2: Pozitif Hukuk = Yazl Hukuk + Yazsz Hukuk - Mevzu Hukuk: Bir lkede belli bir zamanda yrrlkte bulunan (uygulanan) sadece yazl hukuk kurallarna denir. UYARI: Bununla birlikte geni tanmyla; bir lkede yetkili makamlar tarafndan yaplan, yrrlkte olan hukuk kurallarnn tmne mevzu hukuk denir. Yetkili makamlar tarafndan konulan kurallar yazl kurallardr. Yazl olarak konulmu kurallara mevzuat denir. Trk hukuk mevzuatna; Anayasa (Yasama TBMM), Kanun (Yasama TBMM), Uluslararas Antlamalar, Kanun Hkmnde Kararnameler (Bakanlar Kurulu), Tzkler (Bakanlar Kurulu Dantay), Tzk (TBMM Anayasa Mahkemesi), Ynetmelikler (Babakanlk, Bakanlklar, Kamu Tzel Kiilikleri), Genelgeler (Babakanlk, Bakanlklar, Kamu Tzel Kiilikleri) rnek olarak verilebilir.
RNEK SORU Bakanlar Kurulu tarafndan karlan bir tzn Anayasaya aykr olduu iddiasyla iptali iin aadakilerden hangisine bavurulabilir? A) Dantay B) Yargtay C) Anayasa Mahkemesi D) Uyumazlk Mahkemesi E) Ankara dare Mahkemesi (2000/DMS) Cevap: A
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, aadakilerden hangisi tzk karabilir? A) Bakanlar Kurulu B) Saytay C) Bakanlklar D) Cumhurbakan E) Kamu tzel kiileri (2006/KPSS Lisans) Cevap: A
- Doal (deal - Tabii) Hukuk: Hedeflenen, amalanan, olmas gereken hukuku ifade eder. Toplum ihtiyalarn temel alan, adalet dncesini ngren, akln rehberliiyle ulalabilecek hukuktur.
- Tarihi Hukuk: Yrrlkte olmayan, yrrlkten kalkm olan hukuktur. RNEK SORU Bir lkede belli bir zamanda yrrlkte olan hukuk kurallarndan sadece yazl olanlara ne ad verilir? A) Kamusal Hukuk B) Tarihi Hukuk C) Dogmatik Hukuk D) Tabii Hukuk E) Mevzu Hukuk (2006/KPSS Lisans) Cevap: E
RNEK SORU Bir lkede, yetkili bir makam tarafndan konulan ve hlen yrrlkte bulunan hukuk kurallarnn tmne ne ad verilir? A) Pozitif hukuk B) Tabii hukuk C) deal hukuk D) Mevzu hukuk E) Objektif hukuk (2008/KPSS Lisans) Cevap: D
Pozitif Hukuk Mevzu Hukuk Doal Hukuk Tarihi Hukuk KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
4 Hukuk Kurallarnn Temel Nitelikleri Kamu gcnn desteine dayanan bir buyruun ya da bir yasan hukuk kural nitelii alabilmesi iin sahip olmas gereken zellikler unlardr:
Genellik Soyutluk Kiilik d olma Sreklilik Yaptrma dayal olma Hukuk Kurallarnn eitleri Emredici Hukuk Kurallar Tamamlayc Hukuk Kurallar Yorumlayc Hukuk Kurallar Tanmlayc Hukuk Kurallar Yetki Verici Hukuk Kurallar
a) Emredici Hukuk Kurallar: Kesinlikle uyulmas gereken hukuk kurallardr. Bireyler bu kurallarn aksine szleme yapamazlar ve bu kurallarn aksine davranlarda bulunamazlar. Emredici hukuk kurallarna aykr yaplan ilemler butlan ve yokluk ile sakattr. Emredici hukuk kurallarnn konulma nedenleri; kamu dzenini, genel ahlak ve zayflar korumaktr. rnein; Evlenme ile ilgili olarak Medeni Kanunda Ayrt etme gcne sahip olmayanlar evlenemezler. hkm yer almaktadr. Bu hkm emredici bir nitelik tar.
b) Tamamlayc Hukuk Kurallar: Taraflarn szleme yaparken ngrmedikleri, aksini kararlatrabildikleri konularla ilgili uyumazlklarn zmne yarayan kurallardr. rnein; bir bor ilikisinde taraflar, denecek olan faiz orann yasal faiz oranndan daha farkl olarak tespit edebilirler. Fakat byle bir tespit yaplmamsa tamamlayc hkm devreye girer ve yasal faiz oran uygulanr. Dier bir rnek; anlaarak ayrlan bir ift, mal paylam konusunda Medeni Kanunun esaslarna uymak zorunda deildir; ancak paylamda ihtilaf yaanrsa Medeni Kanunun ilgili hkmleri devreye girer.
c) Yorumlayc Hukuk Kurallar: Bireylerin birka anlama gelebilen beyan ve hareketlerinin, hangi anlama geldiini saptayan hukuk kurallardr. rnein; Borlar Kanununda taraflar szlemede ayn ba tabirini kullanm; fakat bununla neyi kastettiklerini aklamamlarsa, ayn 1. gnnn anlalmas gerektiini belirtmitir.
d) Tanmlayc Hukuk Kurallar: Bir hukuki kavramn, kurumun ne anlama geldiini belirleyen kurallardr. rnein; Medeni Kanun nianlanmay yle tanmlamtr: Nianlanma evlenme vaadiyle olur.
e) Yetki Verici Hukuk Kurallar: lgilisine yetki veren, ilgilisini belli bir davranta bulunmada serbest brakan kurallardr. rnein; miraslarn miras reddetme yetkileri vardr.
Hukukun Kaynaklar Asli Kaynaklar Yazl Kaynaklar Tali Kaynaklar Yardmc Kaynaklar Bilimsel doktrinler Mahkeme itihatlar KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
5 Yazsz Kaynaklar (Tali, kincil Kaynaklar)
Toplumda uzun sreden beri tekrarlanarak genel bir inan olan baz rf ve adet davranlar, uyulmadnda devlet gc bulunan maddi yaptrma kavuursa, rf ve adet hukuku kural haline gelir. Grlmekte olan bir davada hakim sorunu zmek iin yazl kaynaklarda bir hkm bulamazsa, rf ve adet hukuku kurallarna bakar. Bu yzden rf ve adet hukukuna tali kaynak denilmektedir.
B) YARDIMCI KAYNAKLAR
Bilimsel grler (doktrin): Bilim adamlarnn tartmal hukuki konulardaki grleridir.
tihat (Mahkeme kararlar): Mahkemeler tarafndan verilen kararlardan kan hukuk kurallardr. (tihat; yasa tarafndan hkm belirtilmemi bir konuda, daha nceki bir mahkeme kararnn esas alnmasdr.) NOT: Yazl ve yazsz kaynaklar balayc niteliktedir. Yani hakim herhangi bir davaya bakarken dava konusu ile ilgili mevcut yazl ve yazsz kaynaklara uymak zorundadr. Fakat yardmc kaynaklar balayc deildir. Yani hakim bilimsel ve yargsal itihatlara uyup uymamak hususunda bamszdr. NOT: Yargsal kararlardan sadece Yargtay Byk Genel Kurulunun tihad Birletirme Kararlar herkesi ve mahkemeleri balar. RNEK SORU Aadakilerden hangisi hukukun yazl kaynaklarndan biri deildir? A) rf ve Adet B) Kanun C) Tzk D) Ynetmelik E) Anayasa (2008/KPSS nlisans) Cevap: A
RNEK SORU Normlar arasndaki hiyerarik sralamaya gre en stn norm aadakilerden hangisidir? A) Kanun Hkmnde Kararname B) Ynetmelik C) Anayasa D) Kanun E) Tzk (2008/KPSS Ortaretim) Cevap: C
HUKUKTA BOLUK TRLER
1. Hakimin Hukuk Yaratmas: Hakimin hukuk yaratabilmesi iin kanunda ve rf adet hukukunda somut olaya uygulanacak bir hkmn bulunmamas gerekir. Hakim ncelikle kanuna bakar. Kanunda grlmekte olan dava ile ilgili bir hkm gremezse rf ve adet hukukuna bakar. Burada da ilgili bir hkm gremezse Medeni Kanunun kendisine verdii yetkiyle kanun koyucu edasyla bir hkm oluturur ve bu hkme gre karar verir. Yani hakimin nne gelen bir davaya, Bu dava ile ilgili hukuk kural yok diyerek bakmama hakk yoktur.
2. Hukuk Boluu: Bir konuda, kanunda ve rf ve adet hukukunda (genel ifadesiyle hukukun kaynaklarn oluturan kurallarda) somut bir olaya uygulanacak herhangi bir hukuk kuralnn bulunmamasdr.
3. Kanun Boluu: Yasada, yaam olaylarn dzenlemeye (somut olaya) yetecek hkmn eksik olmas veya hi bulunmamasdr. Kanun boluu eitli ekillerde ortaya kabilir;
a) Kural i Boluk: Kanun koyucu tarafndan istenerek braklm boluklardr. Hakim burada takdir yetkisini kullanarak kural somut olaya uygular. Buna gre hakim hakkaniyete gre karar verir. rnek; Alan bir tazminat Hakimin Hukuk Yaratmas Hukuk Boluu Kanun Boluu Kural i Boluk Kural D Boluk Ak Boluk rtl Boluk KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
6 davasnda manevi tazminatn miktarn hakim hakkaniyete gre belirler. NOT: Hkimin takdir yetkisini kullanabilecei boluk tr kural ii boluktur. b) Kural D Boluk: Kanun koyucu tarafndan istenmeden, bilinsizce braklm boluklardr. Bu tr boluun ortaya k nedeni; kanun koyucunun bu boluu grmemi olmas veya dzenleme ihtiyac yaratan hukuki meselenin kanunun yrrle girmesinden sonra ortaya kmasdr. kiye ayrlr;
Ak Boluk (Gerek Boluk): Konuya ilikin uygulanacak bir kuraln bulunmamasdr. Hakimin hukuk yaratmas (kyas yoluyla), kanunda ak boluk varsa mmkn olur. Bu tr boluklara kanunlarda ok sk rastlanmaz. rnek; kanunda cenaze masraflarn kimin karlayaca dzenlenmemitir.
rtl Boluk (stisna boluu - Ak olmayan boluk): Ak olmayan bolukta konuya uygulanacak kural vardr fakat konuyu zebilecek yeterlilie sahip deildir. rnein, ok geni tutulmu bir dzenlemenin zmlenecek olaya gre daraltlmas buna rnektir. Dier bir rnek; Ayrt etme gc bulunmayan bir kiinin yapt szlemeler geersizdir. Bu madde olduka geneldir. Bu durumdaki bir kiinin yapt sat szlemesinde ald bilete byk ikramiyenin kmas halinde sat szlemesi geerli saylmaldr. RNEK SORU Bir somut olaya uygulanacak yazl ya da yazl olmayan bir hukuk kuralnn bulunmamas durumuna ne ad verilir? A) Hukuk boluu B) Kural ii boluk C) rtl boluk D) Kanun boluu E) Ak boluk (2008/KPSS Lisans) Cevap: A
Hukuk Dallar 1. Kamu Hukuku 2. zel Hukuk 3. Karma Hukuk
Hukuku, kamu ve zel hukuk diye ikili bir sisteme ayranlar ilk kez Romallardr. Bugn kullanlan modern hukukun temeli Roma Hukukuna dayanr.
HUKUK DALLARI Kamu Hukuku zel Hukuk Karma Hukuk Anayasa Hukuku Medeni Hukuk Hukuku dare Hukuku Borlar Hukuku Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku Ceza Hukuku Ticaret Hukuku Hava Hukuku Vergi Hukuku Devletler zel Hukuku Bankaclk Hukuku Devletler Genel Hukuku (Uluslararas Hukuk) Toprak Hukuku Yarglama (Usul) Hukuku evre Hukuku cra ve flas Hukuku
1. Kamu Hukuku: Devlet ile zel kiiler, devletler ile devletler veya devletler ile uluslararas kurulular arasndaki ilikileri dzenleyen hukuk kurallar btndr. Kamu hukukunu ilgilendiren konularda devlet zel kii karsnda stn taraftr. Devletle kiiler arasnda eitlie dayanmayan ilikiler sz konusudur.
2. zel Hukuk: Kural olarak zel hukuk kiileri (insanlar, irketler v.s), arasndaki eit ilikileri dzenleyen hukuk kurallar btndr. Ancak bazen devletin de bir zel kii gibi girdii ilikiler vardr ki devlet bu durumlarda kiilerle eittir ve stn taraf deildir. Yani zel hukuk ilikilerinde bazen devlet de yer alabilir. rnein devletin, bir zel kiinin binasn kiralamas gibi. Taraflar eittir ve bu iliki bir zel Hukuk ilikisidir.
3. Karma Hukuk: Hem kamu hukukunun, hem de zel hukukun zelliklerini gsterir.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
7 Kamu Hukuku Dallar Anayasa Hukuku: Devletin temel kurulu ve organlarn, bu organlarn grev ve yetkilerini ve bunlarn birbiriyle olan ilikisini, ayrca kiilerin temel hak ve hrriyetlerini dzenleyen kamu hukuku daldr. Anayasa Hukuku, devletin biimini, yasama, yrtme, yarg gibi temel organlarn, bunlarn grev ve yetkilerini, birbiriyle olan ilikilerini tanmlayan ve kiilerin en temel hak ve hrriyetlerini belirten en temel yasadr.
dare Hukuku: Devlet idaresinin ve kurumlarnn yapsn, bunlarn ileyiini, idari kurulular ile vatandalar arasndaki ilikileri ve kamusal hizmetlerin sunulmasn dzenleyen kamu hukuku daldr. dare hukuku gen bir hukuk daldr. Sonraki blmlerde ayrca bahsedilecektir.
Ceza Hukuku: Hangi eylem ve davranlarn su oluturacan ve bunlara ne gibi cezalarn verileceini dzenleyen hukuk kurallardr.
Ceza Hukukuna Hkim Olan lkeler
- Kanunilik ilkesi - Belirlilik: Kii ancak kanunda aka su olarak geen eylemlerinden dolay cezalandrlabilir. - Aleyhe karlan yasa gemie yrmez. - darenin dzenleyici ilemleri ile su oluturulamaz ve ceza verilemez. - rf ve dete dayanlarak su oluturulamaz ve ceza verilemez. - Kanunlarn su ve ceza ieren hkmlerinin uygulanmasnda kyas yaplamaz. Su ve ceza ieren hkmler, kyasa yol aabilecek biimde geni yorumlanamaz. - Bir kiiye kanunda belirtilen cezadan daha fazla ceza verilemez (kanunsuz su ve ceza olmaz ilkesi). - Kusursuz ceza olmaz. - Bir kii kendisini ve kanunda belirtilen yaknlarn sulayc beyanda bulunmaya zorlanamaz. - Kanunlarn balaycl: Ceza kanunlarn bilmemek mazeret saylmaz. - Uluslararas ykmllkler dnda, vatanda su nedeniyle yabanc bir lkeye verilemez. - Cezalarn ahsilii (kiisellii) ilkesi - Kanunlara aykr elde edilmi deliller kabul edilemez. - manizm ilkesi: Kiinin cezalandrlmasnn amac yeniden topluma kazandrlmasdr. - Cezalandrmada adalet ve eitlik ilkesi
Su ve Suun Unsurlar
Kanunilik Unsuru (Tipiklik): Hangi eylem ve davranlarn su tekil ettiinin ve bunlara ne gibi ceza verileceinin nceden kanunla belirtilmesidir. Kanunun su saymad eylem ve davran su olarak nitelendirmek mmkn deildir. Hi kimseye kanunda belirtilmemi ceza verilemez (kanunsuz su ve ceza olmaz ilkesi).
Maddilik Unsuru (Hareket): Suun maddi unsuru harekettir. Hareket, icrai ve ihmali hareket olarak ikiye ayrlr;
cra: Hareketin yapmak eklinde gereklemesidir. rnein; bir kimsenin silahla bir bakasn vurmas.
hmal: Hareketin yapmamak eklinde gereklemesidir. rnein; geit bekisinin tren yolunu kapatmamas, hemirenin hastaya ila vermemesi. NOT: Nedensellik (lliyet) Ba: Suun hareket neticesinde ortaya kmasdr. Manevilik Unsuru (Kusurluluk): Fiil kusurlu irade tarafndan yaratlmaldr. Kusurluluk iki ekilde gerekleir;
Kast: Kanunun su sayd fiil ve onu meydana getirecek hareketi bilerek ve isteyerek ilemek iradesidir. Yani somut bir olayda kastan sz edebilmemiz iin kii suu, kanuni tanmndaki unsurlar hem bilerek hem de isteyerek gerekletirmelidir.
Taksir: Dikkat ve zen ykmllne aykrlk dolaysyla toplum dzenini ve kiinin karlarn, mal ve canna kasttan daha hafif ekilde tehlikeye dren, bilmeyerek veya istemeyerek yaplan sulardr. Trafik kazalarnda olduu gibi kanunda aka gsterilen haller dnda taksirde ceza verilmez. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
8 RNEK SORU Hukukta bir olayn ya da olgunun varln veya yokluunu ispata yarayan aralara ne ad verilir? A) Fiil B) Ehliyet C) Marka D) Delil E) spat Yk (2010 KPSS Ortaretim) Cevap: D
Yarglama (Usul) Hukuku: Mahkemelerde yaplacak yarglamann usul ve yntemlerini konu alan hukuk daldr.
cra flas Hukuku: Medeni yarglama hukukuyla yakn ilgisi olan hukuk daldr. zel hukuk alanndaki mahkeme kararlarnn ve alacaklarn devlet eliyle yerine getirilmesini dzenleyen hukuk daldr. Devlet eliyle zorla yerine getirme icra dairelerine bavurarak olur. Tacirlere ise iflas hukuku hkmleri uygulanr.
Devletler Umumi (Genel) Hukuku: Bamsz bir devletin dier bir devlet veya milletleraras kurulularla olan ilikilerini dzenleyen hukuk daldr.
NOT: Vergi ve vergilendirme ile ilgili anlamazlklarn zm Vergi Usul Hukukuna gre yaplr.
Kamu Gelirleri
Vergiler: Devletin kamu hizmetlerini karlamak iin egemenlik gcne dayanarak kiilerden karlksz olarak ve zora dayanarak ald parasal deerlerdir.
Harlar: Baz kamu hizmetlerinden yararlananlarn, bu yararlanma karl dedikleri bedellerdir. rnek; tapu harc, noter harc vb.
Resimler: Kamu kurulularnn belirli bir i ya da faaliyetin yaplmasna yetki ve izin vermesi karlnda aldklar parasal deerlerdir. rnek: damga resmi, sinema, tiyatro ve ilan resmi vb.
erefiyeler: Devletin ve dier kamu kurulularnn yapt bayndrlk, imar ileri dolaysyla deeri artan gayrimenkullerin sahiplerinden bu deer art nedeniyle zora dayanlarak alnan paralardr.
Parafiskal Gelirler: Parafiskal (vergi benzeri) gelirler, sosyal gvenlik kurulular ile mesleki kamu kurulularna, kurulu amalarn gerekletirmek iin gelir toplama yetkisinin verilmesiyle ortaya kan ve bu kurulularn hizmetlerinden yararlananlardan yani yelerinden salanan kamu gelirleridir.
Mlk ve Teebbs Gelirleri: Devletin arazi, bina, orman, maden gibi gayrimenkulleri ile ticari, sna, mali giriimleri, iletmelerinden elde edilen gelirlerdir.
Borlanma gelirleri: Devlet ve dier kamu otoritelerinin geici bir finansman arac olan borlanmaya bavurmasdr.
Vergi Trleri
+ Gelir zerinden alnan vergiler: Bir gerek ya da tzel kiinin geliri zerinden alnan vergilerdir: Gelir vergisi ve kurumlar vergisi gibi.
+ Servet zerinden alnan vergiler: Bir gerek ya da tzel kiinin sermayesi zerinden alnan vergilerdir: Emlak vergisi, veraset vergisi, intikal vergisi ve motorlu tatlar vergisi gibi.
+ Gider zerinden alnan vergiler: Bir gerek ya da tzel kiinin geliri veya sermayesi zerinden deil, kiiler arasnda gerekleen ekonomik ilemler zerinden belirlenen oranlarda alnan vergi trdr: Katma Deer Vergisi (KDV), zel Tketim Vergisi (TV), Sigorta lemleri Vergisi gibi.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
9 NOT-1: Gelir ve servet zerinden alnan vergiler dorudan alnan vergilerdir. Gider zerinden alnan vergiler ise dolayl vergilerdir.
NOT-2: Yeni bir vergi veya benzeri ykmllklerin konulmas ancak kanunla (Meclis karar ile) olur. zel Hukuk Dallar Medeni Hukuk: zel hukukun en geni daldr. Toplumdaki bireylerin birbirleriyle olan ilikilerini ve mal ve mlkleriyle olan ilikilerini dzenleyen kurallardr. 4 blmden oluur;
Kiiler hukuku Aile hukuku Miras hukuku Eya hukuku
Medeni Hukukta Geerli Olan Temel lkeler
Drstlk: Herkes haklarn kullanrken ve borlarn yerine getirirken drstlk kurallarna uymak zorundadr. yi niyet: Kanunun iyi niyete hukuki sonu balad durumlarda iyi niyet var saylr. spat Yk: Kanunda aksine bir hkm olmadka herkes iddiasn ispatla ykmldr. Hak Ehliyeti: Herkesin hak ehliyeti vardr.
Medeni Hukukla lgili Kavramlar
Karine: Mevcut ve bilinen olgulardan bilinmeyen bir olgunun karlmasdr. kiye ayrlr;
- Kesin Karine: Aksinin ispat mmkn olmayan karinelerdir. rnek; icazet verilmilik karinesi, tapu sicilindeki kaytlarn herkese bilindii karinesi.
Zilyetlik: Bir eyay fiili hakimiyet altnda bulundurmadr.
Mlkiyet Hakk: Kiinin bir eyin zerindeki mutlak egemenlik hakkdr. Ayni Hak: Kiisel haklardan farkl olarak eyalar zerinde kesin egemenlik yetkisi salayan haklardr. Ayni haklar herkese kar ileri srlebilir. RNEK SORU Kiiye eya zerinde dorudan doruya hakimiyet salayan ve herkese kar ileri srlebilen haklara ne ad verilir? A) Fikri Hak B) Ayni Hak C) ahsi Hak D) Alacak Hakk E) Talep Hakk (2010 KPSS nlisans) Cevap: B
Snrl Ayni Haklar: Mlkiyet hakknn dnda kalan ayni haklardr. e ayrlr;
- rtifak Haklar: Ayni haklarn sahibine verdii yetkilerden kullanma ve yararlanma yetkilerini ieren haklardr.
- Tanmaz Yk: Tanmaz malikinin (sahibinin) mlkiyeti dolaysyla hak sahibini baz edimlerde bulunma borcu altna sokan ve bu borcu sz konusu tanmaz ile gvence altna snrl ayni hak eididir.
- Rehin Haklar: Bir alaca gvence altna almak iin kurulan, alacak denmedii takdirde alacaklya eyann malikinin (sahibinin) araclna ihtiya duymadan eyay sattrabilme yetkisi veren snrl ayni haktr.
ntifa (Yararlanma) Hakk: Bir bakasna ait tanr ve tanmaz mallar zerinde kurulan ve hak sahibine geni kullanma, yararlanma ve idare yetkisi veren bir haktr. Ayn zamanda tanmazn semerelerinden de (Kira geliri gibi) yararlanma hakkn ierir. ntifa hakk devredilemez ve miras yoluyla geemez.
Skna Hakk: Sahibine bir binada veya onun bir ksmnda oturma yetkisi veren bir irtifak hakkdr.
Velayet: Kural olarak kklerin, istisnai olarak da kstllarn bakm ve korunmalarnn salanmas iin, onlarn kiileri ve mallar zerinde ana ve babann sahip olduklar grev, yetki ve haklarn tmdr. Ergin olmayan ocuk, ana ve babasnn velayeti altndadr. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
10 Yasal sebep olmadka velayet ana ve babadan alnamaz.
Vesayet: Kiisel ve mali menfaatlerini koruma ehliyetinden yoksun olan ve velayet altnda bulunmayan kkler ile reit olmasna ramen velayet altna konmayan, fakat zel bakm isteyen kiilerin korunmas amacyla devlet tarafndan tekilatlandrlm, ferdin bakmn ve temsilini gerek kiilere brakan hukuki bir durumdur. RNEK SORU Henz ergin olmam veya ergin olmakla birlikte kstlanm olan ocuklarn zerinde Medeni Kanun tarafndan ana ve babaya tannan hakka ne ad verilir? A) Velayet B) Vesayet C) Veraset D) Soyba E) Evlat edinme (2010 KPSS - Lisans) Cevap: A
Vasi: Velayet altndaki kn veya kstlnn kiilii ve mal varl ile ilgili btn menfaatlerini korumak ve hukuki ilemlerde onu temsil etmekle ykml olan kiidir.
Kayym: Belirli ileri grmek veya mal varln ynetmek iin atanan kiidir.
lliyet Ba (Nedensellik): Bir hukuki sonu ve bu sonucu ortaya karan nedenler arasndaki ilikidir.
Taraf Ehliyeti: Davada taraf olabilme ehliyetidir. Gerek kiilerin taraf ehliyeti tam ve sa domak art ile ana rahmine dt andan itibaren balar.
Kiisel Durum Sicili Trleri: Kiisel durum, bir gerek kiiyi, dier gerek kiilerden ayrmaya yarayan ve hukuk dzeninin kendilerine bir takm sonular balad niteliklerdir. Bee ayrlr;
- Doum Kt: Doumlara ilikin bildirimler ve kimlii bilinmeyen bulunmu ocuklar hakkndaki ilemler ile ilgili kanun hkmlerine gre yaplr.
- lm Kt: lmlere ilikin bildirimler ilgili kanun hkmlerine gre yaplr.
- Evlenme Kt: Evlenme ilemi, evlenme kt, evlenmeye ilikin yazma ve evlenme ile ilgili dier konular ynetmelikle dzenlenir.
- Aile Kt: Nfus olaylarna ilikin kayt ve belgelerin tutulduu ktktr.
- Yabanclar Kt: En az 6 ay olmak zere, Trkiyede bir ama dorultusunda ikamet alan yabanclar bu kte kaydedilir.
RNEK SORU Bir gerek kiinin doumu ve soybayla ilgili kaytlar ieren kte ne ad verilir? A) Doum kt B) Evlenme kt C) Boanma kt D) lm kt E) Yer deitirme kt (2010 KPSS - Lisans) Cevap: A
RNEK SORU Kiinin doumundan lmne kadar geen sre iinde zel hukuk ilikilerinin dzenlendii temel kanun aadakilerden hangisidir? A) T.C. Anayasas B) Trk Ceza Kanunu C) Borlar Kanunu D) Trk Ticaret Kanunu E) Trk Medeni Kanunu (2010 KPSS Ortaretim) Cevap: E Hsmlk Trleri: Hsmlk, gerek kiiler arasnda kan veya ilemsel ba ile meydana gelen yaknlk ilikisidir. Kan hsml ve kan d hsmlk eklinde ikiye ayrlr;
- Kan Hsml
C st Soy Alt Soy Hsml: Birbirinden reyen kiiler arasndaki hsmlktr.
C Yan Soy Hsml: Ortak bir kkten gelenler arasndaki hsmlktr. Kardeler birbirlerinin yan soy kan hsmlardr.
- Kan D Hsmlk
C Kayn Hsml: Elerden biri ile dier ein kan hsmlar ayn tr ve dereceden kayn hsmlar olur. Evlenme ile doan bu hsmlk, evliliin ortadan kalkmas ile sona erer.
C Evlat Edinme le Doan Hsmlk: Evlat edinme ileminin tamamlanmas ile evlatlk ile evlat edinen arasnda doan hsmlktr.
RNEK SORU Kardeler arasndaki hsmla ne ad verilir? A) Kayn hsml (2010 KPSS nlisans) B) Alt soy hsml C) st soy hsml D) Yan soy kan hsml E) Evlat edinmeden doan hsmlk Cevap: D KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
11 Borlar Hukuku: Kiiler arasndaki bor ilikilerini dzenleyen kurallardr. Borlar Hukukuna Hkim Olan lkeler
1. Nispilik lkesi: Alacakl olan kiinin alacak hakkn sadece borlu olan kiiden isteme ilkesidir.
a) Mutlak Hak (Ayni Hak): Herkese kar ileri srlebilen haklar. (mlkiyet hakk vb.)
b) Nispi (Ksmi - Oransal) Hak: Sadece hukuki ilikiye girilen tarafa kar ileri srlebilen haklar.
2. rade zerklii lkesi
- Szlemede serbestlik: Borlar hukukunda taraflarn kural olarak szleme yapma serbestsi vardr.
- Eitlik lkesi
- ekil serbestlii
3. Drstlk ilkesi
4. Kusurlu sorumluluk ilkesi
5. nc Kii Aleyhine Bor Kurulamamas lkesi: Bor ilikileri dier nc kiileri balamaz ve onlara bor yklenemez.
9. Defi: Kar tarafn olgularn inkr etmemekle birlikte, kiinin borcunu yerine getirmemek iin kendisinin ileri srd kar yeni olgulardr. rnein; borlunun borcu aldn inkar etmeyip, ancak zaman amna uradn belirtmesidir.
10. Zaman Am: Alacakl olan kiinin alacan yasalarn belirledii sre ierisinde talep etmemesi sonucu alacak hakkn yitirmesidir.
NOT-1: Alacaklar iin, zel sreler belirtilmedii takdirde, genel zaman am sresi 10 yldr.
NOT-2: Kira, sermaye faizleri, belli zamanda ifas gereken edimler, erzak bedeli, nafaka, otel, lokanta giderleri, sanatkrn, esnafn, noterlerin, iilerin, mstahdemlerin, hizmetilerin cret alacaklar, irket szlemesine dayanan davalar, veklet, komisyon, acentecilik durumlarndan doan borlar iin zamanam sresi 5 yldr.
NOT-3: Haksz fiil ve sebepsiz zenginlemeden doan alacaklar, 1 yllk zamanam sresine tabidir.
RNEK SORU Aadakilerden hangisi borlar hukukuna hakim olan ilkelerden biri deildir? A) Szleme zgrl ilkesi B) Eitlik ilkesi C) Zaman am ve hak drc sreye uramama ilkesi D) Nispilik ilkesi E) nc kii aleyhine bor kurulamamas ilkesi (2009/KPSS) Cevap: C
Bor likisi: ki taraf arasnda kurulan, taraflardan birinin (borlu), bir ey vermek, yapmak ya da yapmamak borcu altna girdii; dier tarafn (alacakl), borludan borcunu ifa etmesini isteme hakkna sahip olduu hukuki badr.
Bor likisinin Unsurlar
Alacakl: Bor ilikisinde kar taraftan (borludan) bir edimde bulunmasn isteyecek olan kiidir. Bu kii, gerek ya da tzel kii olabilir.
Borlu: Bor ilikisinden dolay karsndaki alacaklya bir edimde bulunma ykmll altna girmi olan taraftr. Borlu taraf, gerek ya da tzel kii olabilir.
Edim: Bor ilikisinde alacaklnn borludan isteyebilecei, borlunun da yerine getirmekle ykml olduu davrantr. Edimin konusu 3 ekilde olabilir;
Verme Edimi (Mal alcya teslim): Borlu, alacaklya bir ey temin edip vermeyi stlenmitir. rnek; satm szlemesinde mal alcya teslim etmek, kira szlemesinde kira demek gibi.
Yapma Edimi (Kiinin hizmet grmesi): Borlunun ykmll, bir ey yapmaya yneliktir. rnek; Hizmet akdinde iinin hizmet grmesi, mimarn proje izmesi, terzinin elbise dikmesi gibi.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
12 Yapmama Edimi: Borlu, bir eyden kanmay, bir eyi yapmamay veya bir eye katlanmay taahht eder. rnek: Rekabet yasa szlemesi gerei rekabet yapmamak gibi.
RNEK SORU Aralarnda var olan bor ilikisi dolaysyla alacaklnn borludan isteyebilecei, borlunun da yerine getirmekle ykml bulunduu davran biimine ne ad verilir? A) B) Edim C) alma D) Alacak E) Szleme (2010 KPSS Lisans) Cevap: B
Borcun Kaynaklar
Hukuki ilemlerden doan borlar: Belirli bir hukuki sonu domasna ynelik irade beyanlardr. rnek; vasiyetler (tek tarafl), szlemeler (ok tarafl)
Haksz fiillerden doan borlar: Hukuk dzeninin uygun bulmad zarar verici eylemlere haksz fiil denir. rnek; birinin arabasnn boyasn izmek, maln almak gibi. Haksz fiilden doan borcun konusu olan edim, tazminattr.
Sebepsiz zenginlemeden doan borlar: Bir kimsenin mal varlnn hakl bir sebep olmakszn dier bir kimsenin mal varl aleyhine oalmasna sebepsiz zenginleme denir. Bundan doan borcun edimi geri verme (iade) borcudur. Sebepsiz zenginleenin iyi niyetli olup olmamasna gre geri verme borcunun kapsam belirlenir.
Borlar sona erdiren durumlar;
Takas fa (deme) bra: Alacakl ile borlu arasnda yaplan bir szleme ile (ibra szlemesi) bor sona ermi olur. Yenileme (Tecdit): Eski borcun, yeni bir bor yaratlarak ortadan kaldrlmasdr. Zaman Am Alacakl ve borlu sfatnn birlemesi: Bir bor ilikisinde en az iki tarafn bulunmas gerekir. Eer bir taraf hem alacakl hem de borlu ise bor ilikisinden sz edilemez. Kusursuz imknszlk: mknszlk; bir borcun ortaya kmasnn ya da ifasnn mmkn olmamasdr. Bu imknszlk szlemenin kurulmasndan nce de olabilecei gibi sonra da olabilir.
Ticaret Hukuku: Kiiler arasndaki ticari ilikileri, ticari iletmeleri ve irketleri dzenleyen hukuk dalnn btndr. Ticaret hukuku ticari iletme esasna dayanr. Ticaret hukuku da 5 blme ayrlr; Ticari iletme hukuku, Deniz Ticareti hukuku, irketler hukuku, Sigorta hukuku, Kymetli evrak hukuku NOT: ek, bono, polie hukuken kymetli evrak olarak tanmlanr. Devletler zel Hukuku: Farkl uyrukluktaki kiiler arasndaki ilikileri dzenleyen hukuktur.
Uyrukluk: Kiileri veya eyleri (Gemi ve uak) devlete balayan hukuki ve siyasi badr. Vatandalk: Kiileri, devlete balayan hukuki baa denir. Asli uyrukluk: Doumla kazanlan uyrukluktur. Trk anne veya babadan doan ocuk nerede doarsa dosun Trktr. Kazanlm (Mktesep) uyrukluk: Doumdan baka nedenle sonradan kazanlan uyrukluktur. Bir Trk ile evlenen yabanc devlet vatanda kadnn dilerse Trk vatandaln kazanmas gibi. Trk devleti ile Alman devleti arasndaki bir iliki uluslararas hukukun iinde Devletler Genel (Umumi) Hukukunu ilgilendirir. Yani bir kamu hukuku konusudur. Ancak, Trk vatanda ile Alman vatanda arasnda evlenme, boanma gibi bir iliki Devletler zel Hukukunu ilgilendirir. Yani zel hukuk konusudur. Karma Hukuk Dallar Hukuku: iler ve iverenler arasndaki ilikileri dzenler. Belirli kavramlar;
Hizmet szlemesi (akdi), cret ve hizmet taahhd zerine kurulur. Sendikalar, iilerin veya iverenlerin alma koullarn dzeltmek, menfaatlerini korumak amacyla oluturduklar tzel kiiliklerdir. Sendikalar, ikolu esasna gre ve nceden izin almakszn kurulurlar. Deiik ikollarndan 5 sendika bir araya gelerek konfederasyon oluturabilirler. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
13 Toplu i szlemesi: i sendikalarnn iveren sendikalaryla taraflarn hak ve borlarn dzenledikleri yazl anlamadr. Hukuk kural niteliindedir. Grev: ilerin topluca i faaliyetini durdurmalardr. Lokavt: veren tarafndan topluca iilerin iten uzaklatrlmalardr. Anayasaya gre, siyasi ve dayanma amal grev ve lokavt yaplabilir (2010 Anayasa deiiklii). NOT: Sendika kurma, grev ve lokavt, toplu i szlemesi yapma hakk sosyal haklardr. Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku: Sanat ve fen alanlarnda bulular ve yaptlar olan kiilerin haklarn dzenleyen kurallardan oluan hukuktur. Fikri haklar mutlak haklar kapsamndadr.
Hava Hukuku: Hava trafii ile ilgili kurallar kapsayan hukuktur.
Bankaclk Hukuku: Bankaclk faaliyetlerinin gelitirilmesi, sermaye piyasas ve tanrlarla ilgili hukuktur.
Toprak Hukuku: Tarma elverili tanmazlarla ilgili kurallarn yer ald hukuktur.
evre Hukuku: Doal evrenin korunmasna ynelik hukuksal nlemlerin oluturulduu yeni bir hukuk daldr. HAK VE KLK KAVRAMLARI + Hak Kavram: Hak, hukuk tarafndan tannan ve korunan kiiye ait menfaatlerdir. Tm haklar kurallardan doar ve her hakkn bir sahibi vardr, sahipsiz hak olamaz. Hak sahibi varlklara kii denir. Hakkn Trleri Hak, kamu haklar ve zel haklar olarak ikiye ayrlr;
^ Kamu Haklar: Kiilerle devlet arasndaki ilikileri dzenleyen, kamu hukukundan doan haklardr. Kiisel, sosyal - ekonomik ve siyasi haklar olarak e ayrlr. ^ zel Haklar; Kiilerle kiiler arasndaki ilikiyi dzenleyen, zel hukuktan doan haklardr.
Nitelikleri Ynnden zel Haklar
- Mutlak Haklar (Ayni Haklar): Sahibine maddi ve maddi olmayan mallar ile kiiler zerinde geni yetkiler veren, herkese kar ileri srlebilen ve herkesin hak sahibinin hakkna sayg gstermek zorunda olduu haklardr. rnek; Mlkiyet hakk, telif hakk, velayet ve vesayet haklar, ev, tarla, fikri eserler, sanat eserleri, eref, haysiyet gibi.
- Nispi Haklar: Sadece belirli kiilere kar ileri srlebilen haklardr. rnein; alacak hakk; alacaklnn yalnzca borluya kar ileri srebilecei bir haktr.
Konular Ynnden zel Haklar
Malvarl Haklar: Kiilerin maddi menfaatlerini koruyan haklardr.
Devredilebilen Haklar: Bakalarna devredilebilen, miras yoluyla da geen haklardr. zel haklarn byk bir blm devredilebilen haklardan oluur. rnek; mlkiyet hakk, rehin hakk.
Devredilemeyen Haklar (Kiiye Bal Haklar): Bakalarna devredilemeyen yalnzca hak sahibinin kullanabildii haklardr. Ergin bulunmay talep hakk, nian bozma hakk, boanma hakk, nafaka hakk, soy bann reddi hakk gibi haklar kiiye bal haklara rnektir.
Hukuki Etkileri (Amalar) Ynnden zel Haklar
Yenilik Douran Haklar (nai Haklar): Sahibine tek tarafl irade beyan ile yeni bir hukuki durum ortaya karma veya var olan KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
14 hukuki durumu deitirme ya da sona erdirme yetkisi veren haklardr. e ayrlr;
Kurucu Yenilik Douran Haklar; Kullanlmas ile yeni bir hukuksal iliki yaratan haklardr. rnek; alm hakk, nalm hakk, gerialm hakk. Ayrca taraflarn aralarnda bir szleme yapmalar da rnektir.
Deitirici Yenilik Douran Haklar; Mevcut bir hukuki durumun tek tarafl irade beyan ile deitirilmesini salayan haklara denir. Satlan aypl maln deitirilmesi rnektir.
Bozucu Yenilik Douran Haklar; Kullanldklar zaman mevcut bir hukuki durumu tamamen ortadan kaldran haklardr. rnein; kira szlemesinin feshinin bildirilmesi ile kira szlemesi; vekilin azledildiinin bildirilmesi ile vekalet szlemesi sona ermektedir.
Alelade (Basit) Haklar; Bu haklarn kullanlmasyla mevcut hukuki durumda hibir deiiklik olmaz. rnein, velayet hakkna sahip anne - babann haklarn kullanmalar yeni bir durum yaratmaz. Ayrca vesayet hakk da rnektir. RNEK SORU Kullanldklar zaman mevcut bir hukuki durumu tamamen ortadan kaldran haklara ne ad verilir? A) Kiilik haklar B) Kurucu yenilik douran haklar C) Alelade haklar D) Bozucu yenilik douran haklar E) Deitirici yenilik douran haklar (2009/KPSS) Cevap: D
RNEK SORU Aadakilerden hangisi kiinin zel haklar arasnda yer almaz? A) Seme ve seilme hakk B) Mlkiyet hakk C) Kiilik hakk D) Alacak haklar E) Telif hakk (2011 KPSS) Cevap: A
Hakkn Kazanlmas Hakkn kazanlmas, bir hakkn kiiye balanmas demektir. Hakkn kazanlmasnda iyi niyet (subjektif) kurallar geerlidir. Bir hakkn kazanlmasnda, bu hakkn kazanlmasna ait bir engeli bilmemek iyi niyet olarak tanmlanr. Bir hakkn kiiye balanmas sebepten olabilmektedir;
a) Hukuki Olay: Kiinin iradesi ile gerekleip gereklemediine baklmakszn kendisine hukuki sonu balanm olaylardr. Doum ve lm hukuki olaya rnektir. Doumla birlikte kii bir takm haklara sahip olur.
b) Hukuki Fiil: Kiinin iradesi ile gerekleen ve hukuki sonu douran olaylardr. RNEK SORU Hukukun kendisine hukuki sonu balad insan davranna ne ad verilir? A) Haksz fiil B) Hukuki olay C) Hukuki fiil D) Duygu aklamas E) rade aklamas (2011 KPSS) Cevap: C
c) Hukuki lem: Bir kiinin veya ayn amaca ynelik olarak birden fazla kiinin irade beyannda bulunarak hukuki bir sonu yaratmasdr. rnein: vasiyetname dzenlenmesi veya iki kiinin arasnda szleme yaplmas gibi. Haklarn Kazanl Biimleri Bir kiinin herhangi bir hakk bakasndan devralmak suretiyle kazanmasna devren kazanma denir. rnein; satm szlemesi ile ev satn alan bir kii, evin mlkiyet hakkn devren kazanm olur. Bir kiinin herhangi bir hakka kimseden devralmadan sahip olmas ise aslen kazanmadr. rnein; bir yazarn yazm olduu kitap zerindeki hak ya da bir avcnn avlam olduu balk zerindeki hakk aslen kazanmaya rnektir. Aslen kazanma tanrlar zerindeyse sahiplenme, tanmazlar zerindeyse igal olarak adlandrlr. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
15 Haklarn Kullanlmas Haklarn kullanlmasnda ve borlarn yerine getirilmesinde drstlk (objektif iyi niyet) kurallar geerlidir. Drst davranma, hak sahibinin hakkn kullanrken veya borcunu yerine getirirken iyi ve doru hareket etmesini yani drst, namuslu, akl banda, davrannn sonunu bilen, orta zekl her insann benzer olaylarda izleyecei yolda hareket etmesidir. rnein: ocuklar zerinde velayet hakk olan anne baba bu hakkn kullanrken normal ve makul bir insan gibi davranmak zorundadr. Anne babann ocuk zerindeki velayet hakkndan dolay terbiye amal ocuklarn evden karmama hakk vardr. Ancak anne baba ocuu aylarca odasnda kapal tutar ve ocua eziyet ederse velayet hakkn, drstlk kurallarna aykr hareket ederek kullanm olur. Bu yzden hkim karar ile velayet hakkna son verilebilir. UYARI-1: Drstlk kuralna Medeni Kanunda u ekilde yer verilmitir. Herkes haklarn kullanrken ve borlarn yerine getirirken drstlk kurallarna uymak zorundadr. UYARI-2: Drstlk kural: Szlemelerin yorumlanmas Kanuna kar hilenin nlenmesi Szlemelerdeki boluklarn doldurulmas Haklarn ve borlarn kapsamnn belirlenmesi Szlemelerde yan ykmllklerin yerine getirilmesinde Szleme ncesi ilikilerde uygulanmaktadr. RNEK SORU Haklarn kullanlmas ve borlarn yerine getirilmesinde geerli olan ana ilke aadakilerden hangisidir? A) Genellik B) Eitlik C) zerklik D) Subjektif iyi niyet E) Drstlk (Objektif iyi niyet) (2008/KPSS Lisans) Cevap: E
RNEK SORU Drstlk kural aadakilerin hangisinde uygulanmaz? A) Szlemelerin yorumlanmasnda B) Szlemelerdeki boluklarn doldurulmasnda C) Szlemelerde yan ykmllklerin yerine getirilmesinde D) Szleme ncesi mzakerelerde E) Szlemede ngrlen bir hakkn kazanlmasnda (2008/KPSS nlisans) Cevap: E
Hakkn Korunmas Haklar ya devlet tarafndan ya da bizzat hakkn sahibi tarafndan korunur. Hukuk rejimimiz hakkn devlet tarafndan korunmasn kural olarak benimsemitir. nk hakkn sahibi tarafndan alnmas anlamna gelen ihkak hak hukuk dzenimiz tarafndan benimsenmemitir. Alacaklnn borluyu lmle tehdit ederek borcunu demeye zorlamas ihkak hakka rnek verilebilir. Hakkn, devlet eliyle korunabilmesi iin hak sahibinin ncelikle hakkn ihlal eden kiiyi hakkna uymas iin uyarmaldr. Buna talep hakk denir. Hakk ihlal eden kii hak sahibinin uyarsna ramen hak ihlalinde srar ederse bu durumda hak sahibi dava aarak dava hakkn kullanabilir. rnein; borcun zamannda denmemesi halinde alacakl ncelikle borluyu uyaracak (talep hakk), borlu borcunu demezse ona dava aabilecektir (dava hakk). stisnai olarak, belli koullar altnda da kiinin hakkn bizzat kendisinin korumas da mmkndr. Hakkn kiinin kendisi tarafndan korunabilecei haller unlardr;
a) Meru Mdafaa (Hakl savunma): Bir kimsenin, kendi ahsna veya malna yaplan ve halen devam eden, hukuka aykr bir saldry nlemek iin yapt kar saldr niteliindeki eyleme meru mdafaa denir. rnein; bir kimsenin kendisine tabanca dorultan birisini daha erken davranp vurmasdr.
b) Zaruret Hali (Zorda kalma): Bir kimsenin gerek kendisinin, gerek bakasnn kiiliini ya da maln bir tehlikeden korumak iin bu tehlike ile ilikisi bulunmayan bir baka kiinin malna zarar vermesidir. rnein; Ormanda KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
16 yabani bir hayvandan kaan kiinin tanmad birisine ait bir kulbenin kapsn krarak kulbeye snmas gibi (Iztrar hali = Zaruret hali).
c) Kuvvet Kullanma: Bir hakk elde etmek veya onu saldrlara kar korumak iin hak sahibinin g kullanmasna kuvvet kullanma denir. rnein; mal sahibi evden ayrlmak zere olan ve kira bedelini demeyen kiracnn malna el koyabilir. RNEK SORU Hukuka aykr olarak bir kiinin malna veya canna kar yaplan saldrlara kar kiinin kendini savunmasna hukuken ne ad verilir? A) Savunma B) Cebri saldr C) Meru mdafaa D) Zor kullanma E) Gayrimeru mdafaa (2003/KPSS) Cevap: C
+ Kiilik Kavram: Hak sahibine, yani hukukun tand yetkilerden faydalanan ve ykledii ykmllklerden sorumlu olan varlklara kii denir. Kiiler gerek kiiler ve tzel kiiler olmak zere ikiye ayrlr.
1. Gerek Kiiler
Gerek Kiiler insanlardr. Medeni Kanuna gre, gerek kiilik, sa ve tam doumla balar, lm ve gaiplik (lm tehlikesi iinde kaybolma ve uzun sreden beri haber alnamama 1 yl) hallerinde sona erer. Doduktan ksa bir sre sonra len ocuk bile kiilik sahibi kabul edilir; ancak l doan bir ocuk kiilik kazanamaz.
Gerek Kiiliin Sona Ermesi: Sa ve tam doumla balayan kiilik, lm ve gaiplik ile sona erer.
lm:
lm, gerek kiilii sona erdiren hukuki bir olaydr. lm; biyolojik lm ve beyinsel lm olarak iki ekilde ortaya kar. lmn, meydana geldii andan itibaren 10 gn iinde nfus memuruna bildirilmesi gerekir. lm olay kiisel durum sicilindeki (nfus sicilindeki) kaytlarla veya kanuni karinelerle ispat edilebilir. Bu karineler, lm karinesi ve birlikte lm karinesidir;
lm Karinesi:
lmne kesin gzle baklacak bir halde kaybolan ve cesedi bulunamayan kii lm saylr. rnek; A kiisi, birlikte kayak yapt bir grubun gz nnde altnda kalmtr. Fakat cesedi bulunamamtr. Bir baka rnek; A kiisinin binmi olduu uak dm, uaa binen yolcularn hepsinin cesetleri bulunmutur. Fakat bu cesetlerin kime ait olduunun belirlenmesi imknszdr. Bu kimsenin nfus ktnn ilgili yerine mahallin en byk mlki amirinin emriyle lm kayd drlebilir. Bu durumda bir mahkeme kararna gerek yoktur. Ancak istenirse karar da alnabilir. lm kaydnn nfus siciline ilenmesiyle kii, olayn meydana geldii andan itibaren lm kabul edilir. lm karinesi adi karinedir. lm karinesi ile kiinin mal varl miraslara geer. Miraslar teminat vermek sorunda deildir. Hakknda lm karinesi olan bir kimsenin lm olduuna karar verilmise, kiinin evlilii kendiliinden sona erer.
Birlikte lm Karinesi:
Birden fazla kiiden hangisinin nce veya sonra ld ispat edilemezse hepsi ayn anda lm saylr. lenlerin birlikte lm tehlikesi iinde olmalar da gerekli deildir. nemli olan; lenlerden birinin ne zaman ldnn bilinmesi; dierinin lmnn de bu kiinin lmnden daha nce mi, daha sonra m olduunun tespit edilememesidir. Kiiliin Sona Ermesi lm lm Karinesi Birlikte lm Karinesi Gaiplik KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
17 rnek; A kiisinin, 10 Ocak 2002de trafik kazasnda ld bilinmektedir. Einin ise kayak yaparken ld, cesedinin bulunmas ile anlalmtr. Ancak A kiisinin einin kesin lm tarihi belirlenememektedir. Bu durumda, A kiisinin ve einin birlikte ld kabul edilir. Birlikte lm karinesine aksi ispat edilebilen karineler denir. Bu karinenin en nemli sonucu, bu kiilerin birbirlerinin mirass olamamalardr. rnek; A kiisi, bir trafik kazasnda lm, kars B de ayn trafik kazasnda lm ise ve hangisinin nce, hangisinin sonra ld tespit edilemiyorsa, A kiisinin miraslar Ann, B kiisinin miraslar da Bnin mirasna sahip olur.
Gaiplik:
Bir kimsenin gaipliine iki durumda karar verilebilir; lmne olas gzle baklabilecek bir tehlike iinde kaybolma: Bu kimsenin, kaybolmasndan itibaren en az bir yl getikten sonra ilgililerin talebi zerine mahkemede gaipliine karar verilebilir. rnek; A kiisi, Afrikaya aslan avna giden bir grupla gitmi, fakat bir gn, gittii av partisinden geri dnmemitir. A kiisinin lmne olas nazaryla baklr. Uzun zamandan beri haber alnamama durumunda: Bu kimse hakknda, son haber tarihinden itibaren 5 yl getikten sonra ilgililerin talebi zerine mahkemece gaipliine karar verilir. Kiinin lm tehlikesi iinde olmas aranmaz. rnek; A kiisi, ABDye almak zere gitmi, fakat o tarihten itibaren kendisinden haber alnamam; aradan be sene gemitir. Her iki gaiplik durumunda da davann alaca yetkili mahkeme, kiinin Trkiyedeki son yerleim yeri; eer Trkiyeye hi yerlememise nfusa kaytl olduu yer; byle bir kayt da yoksa anne veya babasnn kaytl bulunduu yerdeki asliye hukuk mahkemesidir. Gaiplik karar, o kiinin lm olduuna ilikin bir karine oluturur. Gaiplik karar, verildii andan itibaren deil, geriye dnk olarak, gaibin lmne olas gzle baklacak bir durumda kaybolduu veya ondan en son haber alnd tarihten itibaren hkmlerini dourur. Gaiplik karar ile gaibin evlilii kendiliinden sona ermez. Gaibin ei ya gaiplik davasyla birlikte ya da ayrca aaca bir dava ile evliliin feshini istemelidir. Gaibin miras teminat karlnda miraslara teslim edilir.
Gerek kiilerin ehliyetleri hak ehliyeti ve fiil ehliyeti olmak zere ikiye ayrlr;
Hak Ehliyeti: Haklara ve borlara sahip olabilme halidir. Medeni kanuna gre hak ehliyeti, sa ve tam domak kouluyla ana rahmine dt anda kazanlr. rnek; 3 yanda bir ocua bir evin miras kalmas.
Fiil Ehliyeti: Kiilerin kendi lehine haklar ve aleyhine borlar yaratabilme gcdr. Yani haklar kullanabilme yeteneidir. rnek; Kira szlemesi yapma, bir araba satn alma, dava ama, yakt evin bedelini deme vs.
Kiilik; Dar Anlamda Kiilik ve Geni Anlamda Kiilik olarak ikiye ayrlr;
a) Dar Anlamda Kiilik: Haklara ve borlara ehil olmay yani hak ehliyetine (medeni haklar) sahip olmay ifade eder. Sa domak kouluyla ana rahmine dld anda hak ehliyetine sahip olunur. rnein; hamilelik esnasnda len henz domam bir ocuk bile babasnn varisi olur. nk hak ehliyetine sahiptir.
b) Geni Anlamda Kiilik: Hak ehliyetiyle beraber, kiisel durumlar, kiilik haklarn ve fiil ehliyetini de kapsayan daha kapsaml bir kiilik kavramdr. Fiil ehliyeti (medeni haklardan yararlanma)nin artlar ise;
Ergin (Reit) Olmak;
- On sekiz yan ikmal etmi olmak, istisnai hallerde kii on sekiz yan doldurmadan da evlenerek (evlenme rt) ve ergin klnmay talep ederek reit olabilir. NOT: Erginlik; belli bir yaa gelmek ya da kanun koyucu tarafndan o yaa gelmi gibi olgunlam saylmak olarak kabul edilir. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
18 - Normal Erginlik: Normal erginlik ya, 18 yan tamamlanmasdr. Kiinin ergin olmasyla velayet ve vesayet durumlar kendiliinden sona erer.
- Evlenme ile Kazanlan Erginlik: Medeni Kanunda evlenme ile kiinin ergin olaca hkme balanmtr. Normal evlenme ya, kadn ve erkek iin 17 yan tamamlanmas halinde velinin rzas ile sz konusu olur. Hakim, olaanst durumlarda kadn ve erkein 16 yan tamamlamalar halinde de evlenmelerine izin verebilir. Evlenme ile kazanlan erginlik kesindir. Evlilik birliinin sona ermesi, kiinin ergin olma durumunu sona erdirmez. Evlenmeden nce kii velayet altnda ise, evlenme ile velayet sona erer. Evlenme akdini yapan kii evlenirken kstl ise, bu hali devam eder.
- Hakim Kararyla Kazanlan Erginlik: 15 yan dolduran kk, kendi istei ve velisinin rzas ile mahkemece (asliye hukuk mahkemesi) reit klnabilir. Ancak kk vesayet altnda ise vesayet dairelerinin (vesayet makam ve denetim makam) izni, velayet altnda ise velisinin izni gerekir. Ayrca kn menfaatinin de bulunmas arttr. Mahkeme, kiinin ergin klnmasna karar verdikten sonra bu karar geri alnamaz.
Temyiz Kudretine Sahip Olmak (Mmeyyiz Olmak - Ayrt Etme Gcne Sahip Olmak - Sezgin Olmak); Kiinin iyi ile kt, doru ile yanl ayrt edip, uygun davranta bulunma yeteneine sahip olmasdr (makul hareket edebilme yeteneidir.). C Ayrt Etme Gcnn Varln Engelleyen Durumlar
- Ya - Akl zayfl - Akl hastal - Sarholuk v.b
Kstl Olmamak; Kii hakknda kstllk karar alnm ise o kiinin fiil ehliyeti yoktur. Kstllk, bir kimsenin kanunda ngrlen belirli sebeplerden birine dayanarak, mahkeme karar ile fiil ehliyetinden tamamen veya ksmen mahrum edilmesidir. Kstllk karar sadece ergin kiiler iin alnr. NOT: Bir baka deyile kstl olmama; Kiinin hacir altnda bulunmamasdr yani vesayet altna alnmam, tutuklu veya hkml bulunmamas yahut kendi ilerini halletmesine mani olacak bir sakatlnn bulunmamasdr.
C Kstllk sebepleri unlardr;
- Akl hastal veya akl zayfl (Bakalarnn gvenliini tehlikeye sokma, srekli biimde bakma ihtiyac olma veya ilerini grmekten aciz olma) - Savurganlk, alkol veya uyuturucu madde bamll - Kt yaama tarz veya kt ynetim (Kendisini veya ailesini darlk ve yoksullua drme tehlikesine yol ama) - Bir sene ve daha fazla sre ile zgrl balayc ceza alma - stek zerine kstllk (yallk, sakatlk, deneyimsizlik, ar hastalk)
NOT: Reit, mmeyyiz olan ve kstl olmayan kiiler fiil ehliyetine sahiptirler. RNEK SORU Trk Medeni Kanununa gre, kiilik nasl balar? A) Sa ve tam doumla B) Ayrt etme gcnn kazanlmasyla C) Yedi yana girmekle D) Reit olmakla E) Evlenmekle (2007/KPSS) Cevap: A
Fiil Ehliyeti Bakmndan Kiilerin Snflandrlmas Tam Ehliyetliler: Ayrt etme gc olan, 18 yan doldurmu ve mahkeme tarafndan kstlanmam kiilerdir. Her trl ilem ve eylemlerinden sorumludurlar. Sezgin (Ayrt Etme Gcne Sahip) + Ergin + Kstl Deil Tam Ehliyetsizler: Ayrt etme gcne sahip olmayan kiilerdir. lem ve eylemlerinden sorumlu tutulamazlar. Fiil ehliyetleri yoktur. Bunlarn kk veya ergin olmalarnn nemi yoktur. ledikleri haksz fiillerden dolay sorumlu tutulamazlar. Dava ehliyetleri yoktur. rnein; 1 yandaki bir ocuk 50 yandaki akl hastas olan kii gibi.
UYARI: Tam ehliyetsiz kiilere yasal temsilci atanr. Yasal temsilci her trl hukuki ilemi, tam KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
19 ehliyetsiz adna yapar. Ancak aadaki 3 ilemi asla yapamaz;
C Vakf kurmak C Ba yapmak C Kefalet akdi vermek (Kefil olmak)
Snrl Ehliyetsizler: Ayrt etme gc olmasna ramen 18 yan doldurmam kkler ile 18 yan doldurmu olsa bile kstlanm kimselerdir. rnek; 14 yanda akln kullanabilen bir kii 35 yanda akln kullanabilen ama kstl olan bir kii. 18 yandan kkler kendilerini bor altna sokan muameleleri (satm, kira) bizzat yapamazlar, kanuni mmessilleri tarafndan yaplr. Kendilerini bor altna sokmayan ve kendilerine sadece menfaat salayan muameleleri (karlksz kazanma) tek balarna yapabilirler. rnein; snrl ehliyetsize bir kimsenin bir eyi balamasdr.
Ayrt Etme Gcne Sahip (Sezgin Mmeyyiz) Kkler ile Ayrt Etme Gcne Sahip (Sezgin Mmeyyiz) Kstllar NOT: Snrl ehliyetsizlerin kural olarak fiil ehliyetleri yoktur. Ancak istisnalar vardr. ledikleri haksz fiillerden dolay sorumlu tutulabilirler. Dava ehliyetleri vardr.
NOT: Snrl ehliyetsiz yasal temsilcisinin (veli veya vasi) izniyle satm szlemesi yapabilir ama yasal temsilcisinin izni olsa bile aadaki ilemleri yapamaz;
Vakf kurmak Ba yapmak Kefil olmak
NOT: Karlksz kazanmada ve kiiye sk skya bal haklar kullanmada yasal temsilcinin (veli veya vasi) onay alnmaz.
RNEK SORU Aadakilerden hangisi snrl ehliyetsizdir? A) Evli kii B) Kendisine yasal danman atanan kii C) Mahkeme kararyla ergin klnm olup ayrt etme gcne sahip kii D) Akl zayfl sebebiyle kstlanm, ayrt etme gcne sahip kii E) Velayet altnda bulunan 3 yandaki ocuk (2008/KPSS nlisans) Cevap: D
Snrl Ehliyetliler: Ayrt etme gc olan, 18 yan doldurmu ancak mahkeme tarafndan kendilerine yasal danman atanm kiilerdir (Tam ehliyetli olduklar halde baz sebeplerden dolay ehliyetleri belli konularda snrlandrlm bulunan kiilerdir.). Fiil ehliyetleri vardr ancak baz ilemler iin yasal danmann onay gerekir. ledikleri haksz fiillerden dolay sorumluluklar vardr. rnek; 40 yanda akl banda ama korunmaya muhta kii, evliler. Tasarruf Yetkisi Snrlandrlm Evli Kiiler ile Kendilerine Yasal Danman Atanm Olan Kiiler NOT: Evliliklerde; Elerden biri kanunda belirtilen baz hukuk ilemleri ancak dier ein rzas ile yapabilir. rnein Medeni Kanunun 194. maddesindeki hkme gre elerden biri, aile konutu denilen iinde ocuklaryla beraber oturduklar konutu dier ein ak rzas olmadka devredemez veya aile konutu zerindeki haklarn snrlayamaz. Ayn ekilde bir e dierinin ak rzas bulunmadka aile konutu ile ilgili kira szlemesini feshedemez. Bir e payl mlkiyetteki payn ancak dier ein rzas ile satabilir. NOT: Kendilerine yasal danman atanm olanlar, u ilemleri yasal danmanlarnn olumlu oyunu almakszn yapamazlar; Dava ama ve sulh olma; tanmazlarn alm, satm, rehnedilmesi ve bunlar zerinde baka bir ayni hak kurulmas Kymetli evrakn alm, satm ve rehnedilmesi Olaan ynetim snrlar dnda kalan yap ileri dn verme ve alma Anaparay alma Balama Kambiyo taahhd altna girme Kefil olma. Snrl ehliyetli kii, bu ilemleri yasal danmannn grn almakszn yapamaz; yaparsa bu ilemler tek tarafl balamazlk yaptrmna tabi olurlar; yani bu ilemlerle tam ehliyetli olan kar taraf bal, fakat snrl ehliyetli kii bal deildir. 2. Tzel Kiilik (Hkmi ahslar): Belli bir amac gerekletirmek iin bir araya gelmi, haklara ve borlara sahip olabilen bamsz topluluklara denir. Gerek kiiler dndaki kii topluluklar (dernekler, irketler, mahalli idareler (il zel idaresi, belediyeler, kyler) KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
20 gibi) ya da mal topluluklardr (vakflar, kamu kurumlar, niversiteler gibi). RNEK SORU Aadaki tzel kiilerden hangisi, kii topluluu olmayp mal topluluu niteliini tamaktadr? A) Dernekler B) Anonim irketler C) Kolektif irketler D) Vakflar E) Kooperatifler (2011 KPSS) Cevap: D
NOT: Devlet, en geni anlamda rgtlenmi ve kamu gcn kullanan bir tzel kiiliktir. Tzel kiiler zel Hukuk Tzel Kiileri ve Kamu Hukuku Tzel Kiileri olmak zere ikiye ayrlr;
zel Hukuk Tzel Kiileri; Dernek, sendika (Kii topluluu), vakf (mal topluluu) gibi oluumlar hukuken varlk kazandklar anda tzel kiilik kazanrlar ve bu tip oluumlara zel hukuk tzel kiisi denilmektedir. NOT-1: Dernekler 7 gerek ya da tzelkiinin bir araya gelmesiyle ve nceden izin almakszn kurulur. Dernekler, ticari amala kurulamazlar. NOT-2: Dernek ve vakflar Medeni Kanunda dzenlenmitir. Yabanc bir dernein Trkiyede ube amas Bakanlar Kurulu karar ile olur. Kamu Hukuku Tzelkiileri: Devletin kendi eliyle, kanunlarla kurduu tzel kiilikler, bir nevi devlet irketleridir. En klasik rnekleri niversitelerdir. rnein; Kamu dareleri (kii topluluklar): Devlet, l zel daresi, Belediyeler, Kyler; Kamu Kurumlar (mal topluluklar): niversiteler, Hastaneler, TRT gibi.
Tzel kiilerin de gerek kiiler gibi hak ve fiil ehliyetleri vardr ve hukuken kiidirler. Tzelkiiler fiili ehliyetini yasal organlarna sahip olduklar anda kazanrlar. Tzelkiilerin fiili ehliyeti kurulu amalaryla snrldr. Buna tahsis (zgleme) prensibi denir.
Tzelkiiliin Son Bulmas:
nfisah (Dalma): Amacn gereklemesi, sresinin dolmas gibi nedenlerle kendiliinden son bulabilir. Fesih (Datlma): Tzelkiilerin kurulu amac ahlaka ve hukuka aykr hale gelmise, tzelkii su kayna haline gelmise mahkeme kararyla feshedilir (datlr). NOT: Kamu Tzel Kiiliinin sona ermesi, kanunla gerekleir. Kamu hukuku tzel kiileri, zel hukuk tzel kiileri gibi kendilerini feshedemezler veya mahkeme kararyla kapatlmazlar.
DEVLET DEMOKRAS - TEMSL 1. DEVLET: Bir insan topluluunun, belirli bir toprak paras zerinde egemenlik kurmasyla olumu bamsz hukuki varlktr.
Devleti oluturan ana unsur:
a. nsan topluluu (ulus) b. lke (yer, toprak paras) c. Egemenlik (ktidar)tir.
2. DEVLET BMLER:
A. YAPISINA GRE DEVLET BMLER
a) niter Devlet: Devleti oluturan unsurlarn birliine ve tekliine dayanr. Yani egemenlik, ulus ve toprak paras tektir ve btndr. Yasama, yrtme ve yarg organlar tektir. Devlet idaresinin btnl esastr. Ayrca tek bir hukuk dzeni vardr. rnek; Trkiye, ngiltere, talya, Fransa, Yunanistan, Bulgaristan, srail, sve, rlanda, spanya, Japonya, Norve vs.
b) Federal Devlet: Birden ok devletin (eyaletin) ortak amalar iin bir anayasayla bir araya gelmelerinden oluur. ilerinde serbest d ilerinde ana federal devlete ballk vardr. ift meclis zorunludur. Devleti oluturan unsurlar tek ve bir deildir. Hukuk birlii yoktur. rnek; ABD, Almanya, Kanada, Avusturya, svire, Avustralya, Rusya Federasyonu, Irak v.s KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
21 RNEK SORU Aadakilerden hangisi bir federal devlettir? A) talya B) sve C) Norve D) Yunanistan E) Almanya (1999/DMS) Cevap: E
B. EGEMENLN KAYNAINA GRE DEVLET BMLER
a) Monari: Devlet bakanlnn soya bal olarak getii devlet biimidir;
Mutlak Monari: Devletin ba olan monarkn (tek egemen kiinin) snrsz yetkilerinin olduu ve bu yetkileri paylaan bir makamn olmad monari trdr (rnek: Merutiyet ncesi Osmanl Devleti).
Meruti Monari: Devletin ba olan monarkn yetkilerinin ksmen de olsa snrlandrld ve bu yetkileri paylaan bir makamn (meclisin) olduu monari eklidir (rnek: I ve II. Merutiyet Kanun-i Esasi dnemi).
b) Oligari: Egemenliin tek bir kiinin elinde deil de bir grup ya da zmrenin elinde (Asker, soylu gibi) olduu devlet biimidir. NOT: Otokratik Devlet: Yasama - yrtme - yarg yetkileri tek organda toplanr. Tek kiinin egemenliine dayanyorsa Monari, zmrenin egemenliine dayanyorsa Oligari adn alr. c) Teokrasi: Egemenliin kutsal yollarla tanrdan kaynaklandna inanlan devlet biimidir. (rnek: ran)
d) Laik Devlet: Din ve devlet ilerinin birbirinden ayr olduu ynetim eklidir. Resmi bir devlet dini yoktur. Kiiye, istedii dine inanabilme ve vicdan zgrl tannmtr (rnek; Fransa, Trkiye).
e) Kapitalist Devlet: retim aralarnn halka ait olmas benimsenmitir (rnek; ABD).
f) Sosyalist Devlet: retim aralarnda devlet mlkiyeti benimsenmitir (rnek; SSCB).
g) Cumhuriyet (Demokratik Devlet): Egemenliin bir kiiye ya da zmreye deil, toplumun tmne ait olduu kabul edilen ve egemenliin kayna halk olan devlettir. (rnek; Trkiye, Fransa gibi) NOT: Bir devlet birden fazla devlet eklini bnyesinde barndrabilir. rnein; Trkiye niter, laik ve cumhuriyetle ynetilen bir devlettir. RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, Devletin ekli ile ilgili aadaki ifadelerden hangisi dorudur? A) Trkiye federal devlettir. B) Trkiye konfederal bir devlettir. C) Trkiye Devleti monaridir. D) Trkiye Devleti totaliter bir devlettir. E) Trkiye Devleti bir Cumhuriyettir. (2011 KPSS) Cevap: E
EGEMENLN KULLANILI BMNE GRE DEMOKRAS YNTEMLER 1. Dorudan Demokrasi: Halkn egemenliini, araya hibir temsilci sokmadan dorudan kendisinin kullanmasdr. Halk yasalar kendisi hazrlar ve uygular (Eski Yunan siteleri, gnmzde svirenin Kantonlar ile ABD Eyaletleri)
2. Yar Dorudan Demokrasi: Egemenliin kullanlmasnda temsili sisteme yer verildii ancak belli konularda kararlarn alnmas aamasnda halka danld demokrasi yntemidir (svire ve talya). Yar dorudan demokrasi aralar unlardr;
a) Halk oylamas (referandum): Yasalarn halka sorulmasdr.
b) Halk vetosu: Meclis tarafndan karlan yasalarn halk tarafndan engellenmesidir. Burada halka sorma yoktur. Halk kendisi harekete geerek yasalar engelleyebilir.
c) Halk giriimi: Halkn yasa hazrlayp meclise sunarak kabul ettirmeye almasdr.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
22 NOT: 1982 Anayasas saf temsili sistemi kabul etmitir. Ancak Cumhurbakannn Anayasa deiiklikleriyle ilgili kanunlar halk oylamasna sunma yetkisi 1982 Anayasasnda saf temsili sistemden ayrlp Yar Dorudan Demokrasi zellii gsteren bir uygulamadr.
RNEK SORU Aadakilerden hangisi yar-dorudan demokrasi aralarndan biridir? A) Milletvekillerinin kanun teklif edebilmesi B) Cumhurbakannn yaymlamay uygun bulmad kanunlar bir kez daha grlmesi iin yasama organna geri gnderebilmesi C) Anayasa deiikliklerinin halkoyuna sunulmas D) Cumhurbakannn yasama organnca seilmesi E) Bakanlar Kurulunun kanun hkmnde kararname karabilmesi (2001/KMS) Cevap: C
RNEK SORU Trkiye Cumhuriyetinde halk, yneticilerini aadaki yollardan hangisi ile belirler? A) Halk oylamas B) Gensoru C) ki dereceli seim D) Seim E) Gven oylamas (2003/KPSS) Cevap: D
HKMET BMLER
Devletin ynetim (hkmet) sistemini belirleyen kuvvetler Yasama, Yrtme, Yarg olmak zere tanedir. Bunlardan yarg gc, yasama ve yrtmeden bamsz olmas gerektiinden, esas olarak bir devletin ynetim (hkmet) sistemini belirleyen unsur, yasama ve yrtme glerinin birbiriyle olan ilikisidir.
Yasama: Yasa yapan (meclisler) - Anayasamza gre TBMM Yrtme: Uygulayan (hkmetler) - Anayasamza gre Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulu Yarg: Yasalara uygunluu denetleyen organ - Anayasamza gre Bamsz Mahkemeler
1. KUVVETLER (GLER) BRL
a) Yasama ve yrtme => Yrtme de birlemise Mutlak monari, diktatrlk (Merutiyet ncesi Osmanl Devleti) . Burada yrtme organ yasama organnn yapmas gereken ileri de stlenmitir.
b) Yasama ve yrtme => Yasama da birlemise Meclis hkmeti sistemi (1921 Anayasas). Burada yasama organ yrtme organnn yapmas gereken uygulama ilerini de stlenmitir.
2. KUVVETLER AYRILII
a) Yasama ve yrtme => Tamamen ayrlmsa Bakanlk sistemi (ABD)
b) Yasama ve yrtme => Yumuak ve dengeli ayrlmsa Parlamenter sistem (1961 ve 1982 Anayasalar)
Bakanlk Sistemi
- Bakanlk hkmeti sisteminde, yrtme organ tek yapldr. Yrtme organnn ba olan Bakan, dorudan doruya halk tarafndan seilir. Ayn ekilde yasama organ da halk tarafndan seilir. - Yrtmenin dayana yasama deil, halktr. Yrtme yasamann gvenine dayanmaz. - Bu sistemde ne yrtme yasamann, ne de yasama yrtmenin hukuki varlna son verebilir (kuvvetlerin sert ayrm). Dolaysyla bakanlk sistemi iki organn birbirinden kesin ekilde ayrld bir sistemdir. - Ayn kii hem yrtmede, hem yasamada grev alamaz. - Bakan, yasama almalarna katlamaz. - Yasama organna kar sorumlu olan bir hkmet yoktur. - Bakan, yasama organnda kabul edilen kanunlar veto edebilir. - En tipik rnei, ABDde uygulanan sistemdir. Brezilya, Arjantin, Kolombiya gibi baz Latin Amerika lkelerinde de, uygulanmaktadr.
RNEK SORU Aadaki lkelerden hangisi bakanlk sistemi ile ynetilmektedir? A) ABD B) Almanya C) ngiltere D) Yunanistan E) Japonya (2010 KPSS Ortaretim) Cevap: A
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
23 Parlamenter Sistem (Trkiye)
Parlamenter hkmet sisteminde yasama, yrtme ve yarg gleri birbirinden ayrdr. Ancak bu ayrm yumuak ve dengelidir. Yani belirli koullarda yasama ve yrtme organ birbirlerini etkileyebilmekte ve grevlerine son verebilmektedir. Yrtme iki kanatldr (Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulu). Yasama organna kar sorumlu olan bir hkmet (Bakanlar Kurulu) mutlaka bulunmas gereken bir zelliktir. Yrtme organnn dayana yasama organdr. Bakanlar Kurulu, yasama (meclis) organnn gvenine dayanmak zorundadr. Yasama organ, yrtme organn (Bakanlar Kurulunu) drebilir. (Gensoru yoluyla gvensizlik oylaryla) Yrtme organ (Cumhurbakan) ise ancak belirli artlarn gereklemesi halinde yasama organn feshedebilir. Devlet bakannn (Cumhurbakannn) siyasal sorumluluu yoktur. Cumhurbakan meclis tarafndan seilir. Ayn kii hem yasama organnda hem de yrtme organnda grev alabilir. (rnein, bir milletvekilinin bakan olmas) Babakann yasama organ yesi (milletvekili) olmas zorunludur. Bakanlarn milletvekili olmas art deildir. NOT-1: 21 Ekim 2007 tarihli referandumla kabul edilen Cumhurbakannn (Devlet Bakannn) halk tarafndan seilmesi tipik parlamenter sistem zelliiyle badamaz. Bu durum Trk parlamenter sistemini dier parlamenter sistemlerden bugn iin ayrmaktadr. NOT-2: Trkiyede Cumhurbakann halk seiyor olmasna ramen Cumhurbakannn siyasi sorumluluunun olmamas (Siyasi sorumluluk Bakanlar Kurulu'ndadr) ve meclise kar sorumlu olmamas nedeniyle yar bakanlk sisteminden tam olarak ayrlmaktadr. NOT-3: Parlamenter sistem; talya ve Hollandada da uygulanmaktadr.
Yar Bakanlk Sistemi
En tipik rnei Fransadr. Hem bakanlk sistemini hem de parlamenter sistemi andran ynleri vardr. Yasama ve yrtme organlar ayrlmtr. Cumhurbakan ve Babakan halk tarafndan seilir ve yrtmenin gc (zellikle Cumhurbakannn yetkileri) tipik parlamenter sisteme gre daha da stn yetkilerle donatlmtr. Ama ABDde olduu gibi, yrtme yasamadan kesin olarak ayrlm deildir. Meclisin, yrtmenin grevine son verebilmesi ise parlamenter sistemi andran ynlerden en nemlisidir. Bu yzden Fransada uygulanan sisteme yar bakanlk sistemi denilmektedir. Yrtme iki yapldr. Devlet bakan (Cumhurbakan) ve hkmetten (Bakanlar Kurulu) oluur. Bu yn parlamenter sisteme benzer. Yrtme (devlet bakan), yasama organn feshedebilir (Grevine son verebilir). Hkmet (Babakan ve bakanlar) yasama organna kar sorumludur ve gvenine dayanr. Bu ynyle de parlamenter sistem zellii gsterir. Yasama, hkmeti gvensizlik oylaryla drebilir (Parlamenter sistem). NOT: Yar bakanlk sistemi Rusyada da uygulanmaktadr. RNEK SORU Aadakilerden hangisi parlamenter sistemin ayrc bir zelliidir? A) Devlet bakannn ok geni yetkilere sahip olmas B) Yasama organnn iki meclisten olumas C) Yrtme organnn yasama organndan kaynaklanmas ve ona kar sorumlu olmas D) Devletin federal bir yapda olmas E) Parlamentonun yapt kanunlarn Anayasa Mahkemesince denetlenmesi (1999/DMS) Cevap: C
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
24 RNEK SORU Aadakilerden hangisi, Trk parlamenter sisteminin zelliklerinden biridir? A) Cumhurbakannn halk tarafndan seilmesi B) Yrtmenin yasama organn istedii zaman feshedebilmesi C) Parlamentonun iki meclisli olmas D) Cumhurbakannn btn ilerinin yarg denetimine tabi olmas E) Hkmetin parlamentoya kar sorumlu olmas (2004/KPSS) Cevap: E
RNEK SORU Aadakilerden hangisi, Trkiyede uygulanmakta olan parlamenter hkmet sisteminin zelliklerinden biri deildir? A) Dorudan halk tarafndan seilen bir parlamento bulunmas B) Hkmetin, parlamentodan gvenoyu almak zorunda olmas C) Belli koullar altnda, Cumhurbakannn parlamento seimlerini yenileme imknnn olmas D) Parlamentonun, eitli hukuki aralarla hkmeti denetleyebilmesi ve drebilmesi E) Parlamentonun iki trl bir seim sistemiyle olumas (2005/KPSS) Cevap: E
ANAYASA HUKUKU Anayasa Hukuku: Devletin temel kurulu ve organlarn, bu organlarn grev ve yetkilerini ve bunlarn birbiriyle olan ilikisini, ayrca kiilerin temel hak ve hrriyetlerini dzenleyen kamu hukuku daldr. ANAYASA TRLER
Yazl Anayasa: Yetkili bir organ tarafndan devletle ilgili temel konularn bir belge iinde dzenlenmesidir.
Yazsz Anayasa: Toplum iinde uzunca bir sre kesintisiz olarak tekrarlanan ve balayc olduuna inanlan uygulamalardan oluan anayasadr (ngiltere ve Hindistan).
Sert Anayasa: Deitirilemeyecek maddeleri olan ve deitirilebilen maddelerinin de deitirilme usulnn zor olduu anayasalardr (1924, 1961 Anayasalar sert olmakla birlikte, en sert anayasamz 1982 Anayasasdr.).
Yumuak Anayasa: Deitirilemeyecek maddesi olmayan ve normal kanunlar gibi kolay deitirilebilen anayasalardr (1921 Anayasas tek yumuak anayasamzdr.).
Kazuistik Anayasa: Geni, ayrntl ve uzun dzenlemeler ieren anayasalardr. Her durumun kuralla zlmesine dayal ayrntc anayasalardr. (1982 Anayasas en kazuistik anayasamzdr).
ereve Anayasa: Sadece genel ilkeleri ortaya koyup, bunlarn uygulama biimlerini ve detaylar kanunlara brakma amac gden anayasalara denir (1921 Anayasas). NOT-1: Dnyann ilk Anayasas, 1787 tarihli ABD Anayasasdr. Ancak bugnk modern anayasacln temeli 1789 Fransz htilaliyle balayan dnce akmlaryla ortaya kmtr. II. BLM TRKYEDE ANAYASAL GELMELER ANAYASALCILIK YOLUNDA LK HAREKETLER
a) Sened-i ttifak (1808)
Osmanl devlet sistemi mutlak monari idi. Osmanlda anayasal geliimin ilk admn oluturan Sened-i ittifak, padiah II. Mahmut ile ayan temsilcileri arasnda yaplmtr. Belgeyi sadrazam Alemdar Mustafa Paa hazrlamtr. Uzlama belgesidir. Sened-i ttifak, ngiliz demokrasisinin temelini oluturan 1215 tarihli Magna Charta belgesine benzetilmektedir. Yazl Anayasa Yazsz Anayasa Sert Anayasa Yumuak Anayasa Kazuistik Anayasa ereve Anayasa KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
25 Ayanlara eitli ayrcalklar verilmitir. Merkezi hkmet zayflamtr (Osmanlda padiahn yetkilerini kstlayan ilk belgedir.).
b) Tanzimat Ferman (1839)
Padiah Abdlmecit Dneminde ilan edilen bu ferman Hariciye Nazr Mustafa Reit Paa tarafndan hazrlanmtr. Fermann ilan edilme amac; Osmanl Devletinin bnyesindeki btn uluslar eit hale getirerek Avrupa devletlerinin Osmanlnn iilerine karmalarn engellemek ve Osmanly kten kurtarmaktr.
Fermann ierii;
- Kimse yarglanmadan cezalandrlmayacak, ldrlmeyecek, mahkemeler ak olacak ve yasalar herkese eit uygulanacak
NOT: Bu maddeyle padiahn yetkisi snrlandrlm, padiahn zerinde kanun gc kabul edilmitir. Yani padiah hukukun stnl ilkesini kabul etmitir. - Tm halkn can, mal, namus ve rz gvenlii salanacak,
NOT: Osmanl Tarihinde ilk defa Mslman Gayrimslim eitlii kabul edilmitir. - Vergiler herkesin gcne gre ve belirli yntemlerle toplanacak, - Askere alnmalar ve terhisler belirli kurallar iinde olacak
NOT: Bylece vergi vermek ve askerlik yapmak, vatandalk grevi haline geldi. NOT: Askerlik ileri vatan hizmetine dntrlmtr. Gayrimslimlere de askerlik yapma zorunluluu getirilmitir. - Herkes mal, mlk edinebilecek, satabilecek veya miras brakabilecek, - Msadere usul kaldrlacak (zel mlkiyet hakk kabul edilmitir.), - Rvet ve iltimas nlenecek, - kence ve angarya kaldrlacak - Ferman hkmlerine ve karlacak kanunlara padiah da dahil herkes uyacak
NOT: Padiah; bu ferman iln ederek bizzat kendisi kendi yetkilerini snrlandrmtr. NOT: Tanzimat Ferman, hukuk devletine geiin ilk adm olarak kabul edilir. c) Islahat Ferman (1856)
Bu ferman da Padiah Abdlmecit Dneminde ilan edilmitir. Fermann ilan edilme amalar; - Krm Sava sonrasnda yaplacak olan Paris Bar Konferansnda ngiltere ve Fransann desteini almak (Batl devletlerin basks). - Avrupa devletlerinin ve zellikle Rusyann Osmanlnn iilerine kararak aznlklar kkrtmasn nlemek - Osmanly kten kurtarmak - Tanzimat Fermannn eksiklerini tamamlamak
NOT: Tanzimat Fermannda aznlklarn durumuna kesin zm getirilememiti. Bu nedenle Islahat Ferman, Osmanl halkndan ok, gayrimslim halka eitli haklar tanmtr. Fermann ierii; Halkn can, mal, namus ve rz gvenlii salanacak, Mahkemeler herkese ak yaplacak, her sank kendi inancna gre yemin edebilecek ve keyfi cezalar verilmeyecek, Hristiyanlarn ahitlii mahkemelerde kabul edilecek, Mslmanlar ve gayrimslimler kanun nnde eit olacak, Karakollar ve hapishaneler slah edilecek, Gayrimslimler de devlet memurluklarna, askeri hizmetlere ve okullara alnacak (Bylece en nemli ayrlk giderilmitir.)
NOT: Bu maddeyle Cizye vergisi kaldrlm oluyordu. Ancak gayrimslimlerden askere gitmek istemeyenler iin Nakdi Bedel usul kabul edilmitir. Vergiler herkesin gelirine gre toplanacak ve iltizam sistemine son verilecek, Gayrimslimlere din ve vicdan zgrl tannacak; kilise, mezar, okul, hastane ve manastr gibi yerlerin tamiri ve yenilerinin yaplmasna izin verilecek, Resmi yazmalarda gayrimslimlere kk drc sz ve deyimler kullanlmayacak, kence, dayak ve angarya kaldrlacak, KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
26 Rvet ve kayrma kaldrlacak, Gayrimslimler de belediye ve il genel meclislerine ye olabilecek (siyasi imtiyaz verilmitir.), Yabanc uyruklular da vergisini vermek artyla mal mlk edinebilecek, Herkes irket ve banka gibi ticari nitelikli kurumlar aabilecek, Patrikhane slah edilecek ve patrikler, mr boyu bu makama seilebileceklerdir.
NOT: Islahat Ferman ile din fark gzetilmeksizin btn Osmanl vatandalar eit haklara sahip olmulardr. Ancak verilen bu geni haklar Osmanl Devletinin dalmasn hzlandrmtr. Ayrca aznlklarn Mslmanlardan daha fazla hakka sahip olmasndan dolay Mslman halk bu fermandan rahatsz olmutur. TRK ANAYASALARI 1. 1876 KANUN- ESAS (I. MERUTYET) Gen Osmanllarn etkisiyle II. Abdlhamit dneminde ilan edilmitir. Osmanl Devletinin ilk ve tek anayasasdr. Kanun-i Esasi ile Osmanl Devleti ilk kez Merutiyet ynetimine gemi ve ilk kez rejim deiiklii yaamtr. Meclis-i Umumi adnda parlamento kurulmu ve iki meclisten olumutur.
Kanun-i Esasinin nemli Maddeleri Osmanl soyunun en byk erkek evlad saltanat ve hilafet makamnn da sahibidir.
Bu madde Osmanl merutiyetinin monarik karakter tadn gsterir.
Devletin dini slamdr. Yasalar dini hkmlere aykr olamaz.
Bu madde Osmanl anayasasnn teokratik arlkl bir yapya sahip olduunu gsterir.
Yasama (Kanun yapma) grevi, Ayan ve Mebusan meclislerine aittir. Ayan Meclisi yeleri, padiah tarafndan seilir ve mr boyu bu grevde kalabilir. Mebusan Meclisi yeleri, her 50.000 erkek nfusa bir milletvekili olmak zere drt ylda bir seilir.
Meclisin almasyla Osmanl Devletinde ilk kez parlamenter (anayasal devlet dzenine) sisteme geilmitir. Osmanl Devletinde halk ilk defa padiahn yannda ynetime ortak olmutur. I. Merutiyet ift meclislidir (Mebusan Meclisi ile Ayan Meclisi); bu ynyle 1961 Anayasasna benzer (Millet Meclisi ile Cumhuriyet Senatosu).
Yrtme yetkisi, padiahn banda bulunduu Bakanlar Kuruluna (Heyet-i Vkelaya) aittir. Padiah Bakanlar Kurulunun yelerini atama ve grevden alma hakkna sahiptir. Kanun teklifini sadece hkmet yapabilecektir. Kanunlarn yaplmasnda son sz padiahndr (padiahn mutlak veto yetkisi vardr.). Meclis yelerinin yasa nerisinde bulunabilmesi padiahn iznine baldr.
Bu maddeler Mebusan Meclisinin etkinliini azaltm ve bu meclisi bir danma meclisi durumuna drmtr. Padiahn meclis zerindeki etkinlii artmtr.
Meclisi ama - kapatma yetkisi padiaha aittir. Hkmet meclise kar deil, padiaha kar sorumludur.
Bu madde padiahn yetkilerinin halk iradesinden stn olduunu gsterir. Hkmetin meclis denetiminde olmamas demokratik olmayan uygulamalardr.
Padiah, meclisi toplantya arabilir.
Anayasada;
Vatandalk hakk Kii hrriyeti Kii gvenlii Eitim zgrl Din ve basn zgrl Mlkiyet hakk Konut dokunulmazl Dileke hakk Vergi eitlii Vergilerin kanunilii Kanun nnde eitlik Kanuni Hakim (Tabii yarg) ilkesi Msadere ve angarya yasa Ticaret serbestlii gibi temel haklar yer almtr.
Bu maddelerle kiisel haklar ve zgrlkler anayasal gvence altna alnmtr (ilk kez).
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
27 Mebuslar kendilerini seen yerin deil, btn Osmanl vatandalarnn vekilidir.
Bu madde ile aznlk mebuslarnn ayrlk almalarn nlemek amalanmtr.
Devletin dili, Trkedir. Bakenti stanbuldur. Padiah, devletin gvenliini bozanlar srgn edebilecektir (113. madde)
Kanun-i Esasi meruti monari sistemidir. 1877 1878 Osmanl Rus Savan gereke gsteren II. Abdlhamit I. Merutiyeti yrrlkten kaldrarak 30 yl sren stibdat (Bask) Dnemini balatmtr. Daha sonra Jn Trklerin (ttihat ve Terakki) etkisiyle 1908 ylnda II. Abdlhamit tarafndan II. Merutiyet ilan edilmi ve 1909 ylnda Kanun-i Esaside deiiklikler yaplmtr.
1909 Deiiklikleri
Padiahn mecliste anayasaya ballk yemini etmesi kararlatrlm, denekleri yasaya balanm, hkmetin oluumu zerindeki yetkileri azaltlmtr (Hkmet yelerini sadrazam semeye balamtr.). Bylelikle kanun stnl ilkesi pekimi ve padiahlk sembolik hale gelmitir.
Hkmet (Bakanlar Kurulu) Mebusan Meclisine kar sorumlu hale getirilmitir.
Padiahn meclisi kapatma yetkisi snrlandrlmtr. Padiahn srgne gnderme yetkisi kaldrlmtr. Mebusan ve Ayan meclisleri padiahtan izin almadan kanun teklifi verebilecektir. Yasalara aykr tutuklama yasaklanmtr. Sansr yasa kaldrlmtr. Padiahn veto ettii bir yasa tasars mecliste deimeden aynen kabul edilirse, Padiahn tasary onaylamas zorunluluu (2 ay) getirilmitir (Padiahn mutlak veto yetkisi kaldrlmtr.) Toplanma, dernek ve parti kurma hakk ve hrriyetleri kabul edilmitir.
NOT: II. Merutiyet Dnemindeki bu gelimeler, Kanun-i Esasinin daha demokratik hale getirildiinin bir gstergesidir. NOT: II. Merutiyetin ilanndan sonra alan mecliste, Ayan Meclisine yer verilmemitir. Ancak yeler, deneklerini almaya devam etmilerdir. RNEK SORU Trk Anayasa tarihinde ilk yazl Anayasa hangi yl kabul edilmitir? A) 1808 B) 1839 C) 1876 D) 1921 E) 1924 (2000/DMS) Cevap: C
1. 1921 ANAYASASI (TEKLAT-I ESASYE)
Son Osmanl Mebusan Meclisi, Mdafaa-i Hukukularn etkisiyle Misak- Milliyi kabul etti. Mebusan Meclisi, ngilizlerin stanbulu igaliyle kapandktan sonra yeni bir devletin habercisi olan TBMM 23 Nisan 1920de ald. Kurucu bir meclistir. I. TBMM, 20 Ocak 1921de Yeni Trk Devletinin ilk anayasas olan Tekilat- Esasiyeyi (1921 Anayasas) kabul etti. ok ksa bir anayasadr (24 madde). Tarihimizin tek yumuak anayasasdr. Deitirilmesi yasak olan hibir madde yoktur. Milli egemenlik ilk kez temel ilke olarak kabul edilmitir. Meclis hkmeti sistemini benimsemitir. I. TBMM, TBMM hkmeti sfatyla grev yapmtr (gler birlii). Bakanlar meclis tarafndan seilir ve meclis bakanlar her zaman deitirir. Seimler 2 ylda bir yaplr; seme ya 18dir. Yasama ve yrtme gc TBMMnin elindedir (Gler birlii). Yarg yetkisinin kullanlmas ile ilgili herhangi bir hkm getirmemitir. l ve Nahiyelerde yerinden ynetim ilkesi (Mahalli idareler) ilk kez kabul edilmitir. Anayasalarmz iinde anayasann deitirilme yntemiyle ilgili dzenleme olmayan tek anayasadr. Tekilat- Esasiye (1921 Anayasas), 1876 tarihli Kanun-i Esasiyi resmi olarak yrrlkten kaldrmamtr. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
28 Kanun-i Esasinin Tekilat- Esasiye Kanunu ile elimeyen hkmleri aynen kabul edilmitir. Devlet bakanl kurumu 1921 Anayasasnn ilk halinde henz oluturulmamtr. Laik deildir, dini grevleri de olan bir anayasadr; eriat hkmlerinin yerine getirilmesi grevi TBMMye verilmitir. Seimler ift derecelidir; ounluk sistemi benimsenmitir. Temel hak ve hrriyetlerden bahsetmemitir.
- Trkiye Devletinin rejimi cumhuriyettir. maddesi anayasaya eklenmitir. - Devletin bakan Cumhurbakandr. - Cumhurbakannn, TBMM tarafndan kendi yeleri arasndan seilmesi karar alnmtr. - Cumhurbakanl sresinin 4 yl olmas ve ayn kiinin tekrar Cumhurbakan seilebilmesi karara balanmtr. - Babakan, Cumhurbakan tarafndan ve TBMM yeleri arasndan seilir. - Bakanlar babakan tarafndan TBMM yeleri arasndan seilecek ve Cumhurbakan tarafndan meclisin onayna sunulacaktr. - Devletin dininin slam ve resmi dilinin Trke olduu hkm getirilmitir.
2. 1924 ANAYASASI
II. TBMM hkmeti tarafndan yaplmtr. 6 blm olup, 105 maddeden meydana gelmektedir. Meclis hkmeti sistemi ile parlamenter sistem arasnda karma (Kuvvetler birlii, grevler ayrl) bir sistem zellii ierir. Buna karma sistem ya da hkmet sistemi denir. Yasama ve yrtme gleri TBMM'de toplanr (Meclis Hkmeti sistemi). Ancak, meclis yrtme yetkisini Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulu eliyle kullanr (Parlamenter sistem). 1927de yarg yetkisinin bamsz mahkemeler tarafndan kullanlaca karara balanmtr (ilk kez). Hkmet politikalarndan hkmetin meclise kar kolektif sorumluluu ilkesi benimsenmitir (Bu durum parlamenter sistemlerin ayrc bir zelliidir.). 1924 Anayasas ilk sert anayasamzdr. Sadece devletin ynetim eklinin cumhuriyet olduunu belirten maddesi deitirilemez. Kanunlarn anayasaya aykr olamayaca belirtilmi ancak bunu denetleyecek kurum olan Anayasa Mahkemesine yer verilmemitir. 1924 Anayasasnda 1928 ylnda yaplan deiiklikle devletin dini slamdr ibaresi karlmtr. Bu nedenle milletvekili ve cumhurbakanl yemini de deitirilmitir. Kadnlara; 1930da belediye, 1933te muhtarlk seimlerine katlma hakk, 1934te de milletvekili seme ve seilme hakk verilmitir. Seme ya 18, seilme ya 30dur. Ancak 5 Aralk 1934te semen ya 18den 22ye karlmtr. 1924 Anayasasnda 1937 ylnda yaplan deiiklikle dier Atatrk ilkeleriyle birlikte laiklik ilkesi anayasaya girmitir. Milletvekili seimleri 4 ylda bir yaplr. Seimler ift derecelidir; ounluk sistemi benimsenmitir. NOT-1: Tek dereceli veya ok dereceli seim; Tek dereceli seimde, semen dorudan doruya yneticilik iin aday olanlara oyunu kullanr. ok dereceli seimde ise, semen, yneticileri tayin veya seecek olan temsilci semeni seer. Tek dereceli seim demokrasiye en uygun seimdir. NOT-2: Farkl kesimlerin ve ok partinin temsil edilmesi gerektiini savunan oulculukla, tek partinin temsilini yeterli sayan, en ok oyu alan herkesi temsil eder anlayn savunan ounlukuluk birbirine kartrlmamaldr. NOT-3: oulcu demokraside; sivil toplum rgtleri, niversiteler, sendikalar vb. araclyla ynetime aktif katlm mmknken ounluku demokraside ounluun dedii olur. anlay vardr. NOT-4 ok partili siyasal hayata gei denemesi amacyla kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Frkas, eyh Sait Ayaklanmas sonucu kapatlmtr. Daha sonra ikinci bir deneme amacyla kurulan Serbest Cumhuriyet Frkas, cumhuriyet kartlarnn faaliyet alan olmas nedeniyle basklara dayanamayp 1930 ylnda kendisini feshetmi (datm) ve arkasndan Menemen Olay meydana gelmitir. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
29 ok partili ilk seim 1946 ylnda yaplmtr (oulculuk). Tek dereceli ilk seim 1946da yaplmtr. Gizli oy, ak saym dkm ilkesi ilk kez 1950 yl seimlerinde uygulanmtr. 1924 Anayasas btn bu deiikliklerden sonra 1960a kadar devam etmitir (en uzun sre yrrlkte kalan anayasadr.). NOT: 1924 Anayasas, en fazla deiiklie urayan anayasadr. RNEK SORU Cumhuriyet Dneminde ilk kez hangi yl yaplan milletvekili seimlerine birden ok siyasal parti katlmtr? A) 1924 B) 1927 C) 1931 D) 1946 E) 1950 (2002/KPSS) Cevap: D
RNEK SORU Cumhuriyet dneminde hangi yl yaplan anayasa deiiklii ile Devletin dini slam dinidir maddesi anayasadan karlmtr? A) 1921 deiikliiyle B) 1928 deiikliiyle C) 1924 deiikliiyle D) 1937 deiikliiyle E) 1961 deiikliiyle (2003/KPSS) Cevap: B
RNEK SORU I. Atatrk ilkelerinin Trkiye Devletinin temel nitelikleri olarak kabul edilmesi II. Milletvekili yeminlerinin Vallahi yerine Namusum zerine sz veriyorum. eklinde deitirilmesi III. Anayasa Mahkemesinin kurulmas Yukardakilerden hangileri Atatrk Dnemi gelimeleri arasndadr? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III (2009/KPSS) Cevap: C
3. 1961 ANAYASASI
27 Mays 1960 Askeri htilali sonucunda oluturulan Kurucu Meclis (Milli Birlik Komitesi (askeri kanat) ve Temsilciler Meclisi (sivil kanat)) tarafndan hazrlanp, halkoyuna sunularak kabul edilmitir (ilk kez). NOT: Kurucu Meclis tarafndan hazrlanan anayasalarmz; 1921 Anayasas, 1961 Anayasas ve 1982 Anayasasdr. Sivil kanat, halk tarafndan seilmemitir. Kanunlarn Anayasaya uygunluunu denetlemek amacyla ilk kez Anayasa Mahkemesi kurulmutur. Bylece anayasann stnl ilkesi tam olarak gereklemitir. Kuvvetler ayrl ilkesi benimsenmitir. Yumuak ve dengeli ayrm ile ilk kez parlamenter sisteme geilmitir. Kanuni yarg gvencesi getirilmitir (Hi kimse kanunda yazl olan mahkemeden baka bir merci nne karlamaz.). Yksek Hkimler Kurulu kurulmutur (Hkimlerin zlk haklarn dzenler.). Devlet Planlama Tekilat, Yargtay, Dantay, Askeri Yargtay, Yksek Seim Kurulu, Uyumazlk Mahkemesi ilk defa bu anayasa ile kurulmutur. Anayasal bir kurulu olarak Diyanet leri Bakanl kurulmutur. Milli Gvenlik Kurulu kurulmutur. Yasama organ, Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu olarak ikiye ayrlmtr (ki yapl bir yasama organ mevcuttur.). Sert ve kazuistik bir anayasadr. zerk statye sahip kamu kurulular ilk kez yaratlmtr (TRT, niversite gibi). 1924 Anayasasnn ounluku anlayna kar farkl kesimlerin ve ok partinin temsilini amalayan oulcu toplum yaps benimsenmitir. Seimler tek derecelidir, Nispi Temsil Sistemi benimsenmitir. NOT: Nispi Temsil Sistemi; Seime katlan her partinin ald oy oranna gre mecliste temsil edilmesini salayan sistemdir. Siyasi partiler hakknda dzenlemelere ilk kez yer verilmi ve siyasi partilerin demokratik devlet ilkesinin vazgeilmez unsurlarndan biri olduu belirtilmitir. Siyasi partilere hazineden yardm yaplmas ilkesi ilk kez benimsenmitir. Temel hak ve zgrlklerin en ayrntl biimde dzenlendii anayasadr. ilere ve kamu grevlilerine sendika kurma hakknn tannmas, iilere toplu szleme ve grev hakknn tannmas, herkese nceden izin almakszn dernek kurma hakknn verilmesi, KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
30 meslek kurulularnn organlarn kendilerinin ve kendi yeleri arasndan semesinin benimsenmesi gibi hkmler kabul edilmitir. Sivil toplum rgtlerinin gelitirilmesi salanmtr. Sosyal devlet, hukuk devleti, demokratik devlet ve insan haklarna dayal devlet ilkeleri ilk kez benimsenmitir. Halkk, Devletilik ve nklplk ilkeleri anayasada yer almamtr. Milliyetilik ilkesi Milli Devlet ismiyle anayasada yer almtr. Sosyal ve ekonomik haklar ve devler ilk defa sistematik olarak bu anayasada dzenlenmitir. Cumhurbakanl sresi 7 yl olarak dzenlenmitir. Ayrca ayn kiinin tekrar Cumhurbakan seilemeyecei belirtilmitir. Cumhurbakanna meclisi feshetme yetkisi ilk kez verilmitir. Bakanlarn meclis dndan da seilebilecei hkm ilk kez kabul edilmitir. Milletvekili seilmede okuryazar olma art getirilmitir.
1961 Anayasas, 1971 ve 1973 ylnda askerlerin mdahalesiyle ciddi deiikliklere uramtr. Bu deiiklikler zetle;
- Yrtme organ glendirildi. - Bakanlar Kuruluna KHK (Kanun Hkmnde Kararname) karma yetkisi ilk kez tannd (1971 ylnda). - TRTnin zerklii kaldrld. niversitelerin zerklii zayflatld. - Memurlarn sendika kurma haklar kaldrlmtr. - MGKnin grevi yardmc olmak yerine tavsiye etmek olarak deitirilmitir. - Temel hak ve hrriyetlere daha ciddi snrlamalar getirildi (Genel snrlama sebepleri oluturulmutur.). - Anayasa Mahkemesi anayasa deiikliklerini sadece ekil ynnden denetleyebilir hkm getirildi. - AYM (Askeri Yksek dare Mahkemesi) ve DGM (Devlet Gvenlik Mahkemeleri) kurularak yarg denetimine snrlama getirilmitir. NOT: 1982 Anayasasnda 2004 ylnda yaplan deiiklikle DGMler kaldrlp Ar Ceza Mahkemeleri'ne dntrlmtr. RNEK SORU Trkiyede Anayasa Mahkemesi ilk kez hangi anayasal dzenlemede yer almtr? A) 1921 Anayasasnda Cumhuriyetin ilan iin yaplan deiiklikle birlikte B) 1924 Anayasas dneminde ok partili yaama gei iin yaplan deiiklikle birlikte C) 1961 Anayasasnda D) 1961 Anayasasnda 1971 ylnda yaplan kapsaml deiikliklerle birlikte E) 1982 Anayasasnda (2009/KPSS) Cevap: C
4. 1982 ANAYASASI
1982 Anayasas, 1961 Anayasas gibi askeri darbe sonucunda olumutur. Yine bir kurucu meclis (Milli Gvenlik Konseyi (askeri kanat) ve Danma Meclisi (sivil kanat)) tarafndan hazrlanm ve halkoyuna sunularak kabul edilmitir (referanduma sunulan ikinci anayasa). Hazrlanmasnda siyasi partilerin herhangi bir katks olmamtr. 1982 Anayasas halkoyuna sunulup kabul edilirken ayn zamanda cumhurbakan da seilmitir. Cumhuriyet Senatosu kaldrlmtr. Meclis 400 milletvekilinden oluur. TBMM yeleri 5 ylda bir, Cumhurbakanl seimleri 7 ylda bir yaplr; Cumhurbakan yeniden seilemez.
1982 Anayasas en sert anayasamzdr. Deitirilemeyen ve deitirilmesi teklif dahi edilemeyen maddelere daha fazla yer verilmitir (Anayasann ilk maddesi). 1982 Anayasas ok ayrntl ve uzun (kazistik) bir anayasadr (177 madde ve 16 geici maddeden oluur). Anayasa deiikliklerinde 1961 Anayasasnda olmayan bir Onay safhas eklenmitir. Cumhurbakanna, onaylamad anayasa deiiklii ile ilgili kanunlar halkoyuna sunma yetkisi ilk kez getirilmitir (Bu durum saf temsili sistemden ayrlp yar dorudan demokrasi zellii gsteren bir dzenlemedir.). 21 Ekim 2007 tarihli referandumla kabul edilen anayasa deiiklii ile Cumhurbakannn (Devlet Bakannn) halk tarafndan seilmesi kabul edilmi olduundan 1982 Anayasasnda referanduma (halk KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
31 oylamasna) bavurulan ikinci bir durum ortaya kmtr. 1982 Anayasas bir gei dnemi ngrmtr. 1982 Anayasas otorite - hrriyet dengesinde otorite ynnde arln artrmtr. Yrtme organ (zellikle Cumhurbakanl makam) glendirilmitir. Devlet Denetleme Kurulu (DDK) kurulmutur. Siyasal karar alma mekanizmasnda tkanklar giderici hkmler getirmitir (Rasyonelletirilmi Parlamentarizm). 1982 Anayasas oulcu anlaya sahip olmakla birlikte daha az katlmc bir demokrasi modeli benimsemitir (Milletvekillii seimlerinde uygulanan % 10 lke barajndan dolay). Bundan dolay ounluku demokrasi anlaynn da olduu sylenebilir. Seim kanunlar dzenlenirken, temsilde adalet; ynetimde istikrar ilkesi benimsenmitir. Milletvekili seilmede ilkokul mezunu olma art getirilmitir.
+ 1961 ve 1982 Anayasalarnn Benzerlikleri
Askeri mdahaleler sonucu olumutur. Bir kanadn askeri (Milli Birlik Komitesi, Milli Gvenlik Konseyi) dier kanadn sivil kesimin oluturduu kurucu meclisler (Temsilciler Meclisi, Danma Meclisi) vardr. Her iki anayasada da Kurucu Meclisin sivil kanad seimle olumamtr. Her iki anayasa da halkoyuna sunularak kesinlemitir. Her iki anayasada da sivil kanadn, Bakanlar Kurulunun kurulmas ve drlmesine ilikin yetkileri yoktur. Her iki anayasada da balang ksm yer alr.
+ 1961 ve 1982 Anayasalarnn Farklar
1961 Anayasasnda halkoyuna sunulan anayasa tasarsnn kabul edilmemesi durumunda ne yaplaca belirtilmitir (Genel seimlerle oluturulacak Temsilciler Meclisi anayasa almalarna yeniden balayacaktr.). Oysa 1982 Anayasasnda halkoyuna sunulan anayasa tasarsnn kabul edilmemesi durumunda ne yaplacana ilikin bir hkm yoktur. 1982 Anayasasnda halkoylamas Cumhurbakanl seimi ile birletirilmitir. 1961 Anayasasnda sivil kanat seimle oluturulmamtr. Ancak, meclis yelerinin yaklak te biri dolayl olarak (valiliklerce temsilci gnderilmesi, meslek kurulularnn kendi temsilcilerini belirlemesi yoluyla) halk tarafndan seilmitir. 1961 Anayasasnda yer alan Sivil Kanat (Temsilciler Meclisi) Milli Birlik Komitesi karsnda, 1982 Anayasasnda yer alan Sivil Kanatn (Danma Meclisinin) Milli Gvenlik Konseyi karsndaki durumuna oranla daha geni yetkili bir kurulu olmutur. 1961 Anayasasnn hazrlanmasnda siyasi partiler etkin rol oynamtr (Cumhuriyet Halk Partisi ve Cumhuriyeti Kyl Millet Partisi). 1982 Anayasasnda ise siyasi partiler feshedildii iin anayasann hazrlanmasnda siyasi partilerin herhangi bir rol olmamtr. 1961 Anayasasnda siyasi parti gruplar 10 kiiden oluurken, 1982 Anayasasnda 20 kiiden olumutur. 1961 Anayasasyla ilgili halk bilgilendirilmi, anayasann kabulne ya da reddine ilikin grler ksmi rahatlk iinde aklanmtr. 1982 Anayasasnda ise tantm konumalarna kar yaplacak yazl szl beyanlar ve eletiriler yasaklanmtr. 1961 Anayasas daha demokratiktir. 1982 Anayasas daha sert ve kazuistiktir.
+ 1995 Anayasa Deiiklikleri
12 Eyll 1980 askeri darbesini (darbenin meruluunu) ven cmleler karlmtr. Seme ve siyasi partilere ye olma ya 18e inmitir. Sendikalarn siyaset yapma yasa kalkmtr. Milletvekili says 550ye kartlmtr. Kamu alanlarnn sendika kurmalarna izin verilmitir. Yurt dnda yaayan Trk vatandalarna gmrklerde oy kullanma hakk verilmitir.
+ 2001 Anayasa Deiiklikleri
Haklarn snrlanmasnda genel snrlama sebepleri kaldrlm ve lllk lkesi kabul edilmitir. Haklarn snrlanmasnda Hakkn z gvencesi getirilmitir. Haklar snrlamann laik Cumhuriyet gereklerine aykr olamayaca belirtilmitir. Haklarn, demokratik toplum dzenini sarsacak ekilde kullanlamayaca belirtilmitir. Kanuna aykr olarak elde edilmi bulgularn delil olarak kabul edilemeyecei belirtilmitir. Hi kimse yalnzca szlemeden doan bir ykmll yerine getirmemesinden dolay zgrlnden alkonulamaz hkm getirilmitir. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
32 Herkesin adil yarglanma hakkna sahip olduu belirtilmitir. Sosyal devletin grevlerini amalarna uygun ncelikleri gzeterek yerine getirecei belirtilmitir. Siyasi partilerin 12 Eyll 1980 htilaline ve Milli Gvenlik Konseyi kararlarna aykr tutum sergileyememesi hkm kaldrlmtr. Siyasi partilerin kapatlabilmesi iin; lkenin blnmez btnlne, hukuk devletine, demokratik, laik cumhuriyete vb. aykr fiillerin oda haline gelmesi gerektii belirtilmitir. Partilerin kapatlma dnda ara yaptrm olarak devlet yardmndan ksmen veya tamamen yoksun braklmas ngrlmtr. Partilerin kapatlma kararnn Anayasa Mahkemesi tarafndan 3/5 ounluk ile verilecei belirtilmitir. Anayasa deiikliinin iptali iin Anayasa Mahkemesinin karar yeter says 3/5 olmutur. Milli Gvenlik Konseyi dneminde karlan kanunlarn Anayasaya aykrlnn ileri srlememesi hkm kaldrlmtr. Dileke hakk; karlkllk esas gzetilmek kaydyla Trkiyede ikamet eden yabanclara da tannd. MGKya Babakan Yardmclar dhil edildi. Seim kanunlarnda yaplan deiiklikler, yrrle girdii tarihten itibaren bir yl iinde yaplacak seimlerde uygulanamaz kural getirilmitir.
+ 2004 Anayasa Deiiklikleri
Anayasann 10. maddesine Kadnlar ve erkekler eit haklara sahiptir. Devlet, bu eitliin yaama gemesini salamakla ykmldr. hkm eklenmitir. Ceza sorumluluuyla ilgili ilkeler getirilmitir. Kanunda belirtilen belirli durumlar haricinde herkes, yaama, maddi ve manevi varln koruma ve gelitirme hakkna sahiptir. Genel msadere cezas ve lm cezas anayasadan karlmtr. Uluslararas Ceza Divanna taraf olmann gerektirdii ykmllkler hari olmak zere vatanda, su sebebiyle yabanc bir lkeye verilemez. Usulne gre yrrle girmi temel hak ve zgrlklere ilikin milletleraras antlamalarla kanunlarn ayn konuda farkl hkmler iermesi nedeniyle kabilecek uyumazlklarda milletleraras antlama hkmleri esas alnr.
III. BLM 1982 ANAYASASI VE DEVLETN TEMEL NTELKLER 1982 Anayasasna gre, Anayasann ilk maddesi deitirilemez, deitirilmesi teklif dahi edilemez. lk madde u ekilde ifade edilmitir;
- 1. Madde: Trkiye Devletinin ynetim ekli Cumhuriyettir. - 2. Madde: Trkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanma ve adalet anlay iinde, insan haklarna saygl, Atatrk milliyetiliine bal, balangta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir. - 3. Madde: Trkiye Devleti; lkesiyle ve milletiyle blnmez bir btndr, dili Trkedir, bayra, ekli kanunda belirtilen, beyaz ay yldzl al bayraktr, milli mar stiklal Mardr, bakenti Ankaradr.
Anayasann 4. maddesi ise, ilk maddenin deitirilemeyeceini belirtmitir. RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, Devletin ekli ile ilgili aadaki ifadelerden hangisi dorudur? A) Trkiye federal devlettir. B) Trkiye konfederal bir devlettir. C) Trkiye Devleti monaridir. D) Trkiye Devleti totaliter bir devlettir. E) Trkiye Devleti bir Cumhuriyettir. (2011 KPSS) Cevap: E
RNEK SORU Aadakilerden hangisi 1982 Anayasasnda deitirilemez ve deitirilmesi teklif edilemez hkmlerinden biri deildir? A) Trkiye Devletinin bakenti Ankaradr. B) Yasama yetkisi Trk milleti adna Trkiye Byk Millet Meclisinindir. C) Trkiye Devletinin milli mar stiklal Mardr. D) Trkiye Cumhuriyeti insan haklarna saygldr. E) Trkiye Cumhuriyeti Atatrk milliyetiliine baldr. (2010 KPSS Ortaretim) Cevap: B
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
33 RNEK SORU Aadakilerden hangisi, Anayasann 2. maddesinde saylan cumhuriyetin nitelikleri arasnda yer almaz? A) nsan haklarna saygl B) Demokratik C) Laik D) Sosyal E) Halk (2006/KPSS nlisans) Cevap: E
RNEK SORU Aadakilerden hangisi, 1982 Anayasasnn 4. maddesi uyarnca, deitirilmesi ve deitirilmesinin teklif edilmesi yasaklanm olan 3. maddesinde yer almamtr? A) Bakentin Ankara olduu B) Bayran eklinin kanunda belirtilen beyaz ay yldzl al bayrak olduu C) stikll Marnn mill mar olduu D) Devletin dilinin Trke olduu E) Latin harflerinden oluturulan Trk alfabesinin kullanlaca (2008/KPSS Ortaretim) Cevap: E
Cumhuriyetilik Balang lkeleri Atatrk Milliyetiliine Ballk Laik Devlet Demokratik Devlet nsan Haklarna Saygl Devlet Hukuk Devleti Sosyal Devlet Eitlik niter (Teki) Devlet Yaps
A. CUMHURYETLK
Devlet ekli olarak cumhuriyet, egemenliin bir kiiye veya zmreye deil, toplumun tmne ait olduu bir devleti ifade eder. 1921 Anayasasnda 1923 ylnda yaplan deiiklikle Cumhuriyet ynetim biimi olarak kabul edilmitir.
B. BALANGI LKELER
1982 Anayasasnn 2. maddesi, tpk 1961 Anayasasnn 2. maddesi gibi balangta belirtilen temel ilkelere atfta bulunmutur. Zaten her iki anayasada da balang ksm Anayasaya dhil saylmtr. 1982 Anayasasnn balang blmnde u ilkeler yer almaktadr;
- 12 Eyll 1980 htilalinin meruluu (1995 Anayasa deiiklii ile karlmtr.) - Atatrk lke ve nklplarna ballk, - Milli egemenlik, - Atatrk Milliyetilii, - Anayasa ve Hukukun stnl, - Atatrk Medeniyetilii, - Hrriyeti demokrasi, - Doal Haklar, - ada medeniyet dzeyine ulama azmi, - Kuvvetler ayrl, - Devletin lkesiyle blnmez btnl, - Sosyal Adalet ve Eitlik, - nsan Onurunun Korunmas, - Kiinin Maddi ve Manevi Varlnn Korunmas, - Laiklik - Yurtta sulh, cihanda sulh arzu ve azmi RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, aadakilerden hangisi Anayasa metnine dhil deildir? A) Balang ksm B) Anayasann ilk drt maddesi C) Anayasann geici maddeleri D) Anayasada bulunan madde kenar balklar E) Anayasann 175. Maddesi (2010 KPSS Lisans) Cevap: D
C. ATATRK MLLYETLNE BALILIK
1924 Anayasasnda 1937 ylnda yaplan deiiklikle Cumhuriyetin nitelikleri arasnda dier Atatrk ilkeleriyle birlikte milliyetilik ilkesine de yer verilmitir. Atatrk milliyetilii sbjektif millet anlayn benimsemitir. Kader, kvan, tasa ortaklna ve birlikte yaama olgusuna dayanan milliyetilik anlaydr. Irk, din gibi objektif kstaslar sz konusu deildir. Trk devletine vatandalk ba ile bal olan herkes Trktr. Devlet, lkesi ve milletiyle blnmez bir btndr. Resmi dili Trkedir. Bu hkmler, milli bir devlet olmann doal sonulardr.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
34 D. LAK DEVLET VE GEREKLER
Laiklik, 1924 Anayasasnda 1937 ylnda yaplan deiiklikle ilk kez anayasada yerini almtr. Din ve inan hrriyeti serbesttir (Mutlak serbestlik vardr). badet hrriyeti serbesttir (Mutlak, snrsz bir serbestlik yoktur. Anayasann 14. maddesine aykr olamaz.). Din ve Devlet ilerinin ayr olmasdr. Buna gre;
Resmi bir devlet dininin olmamas Devletin tm din mensuplarna eit davranmas Devlet kurumlarnn dini kurallardan etkilenmemesi Anayasamzn laiklik anlaynn gerekleridir. NOT: dare sistemimizde Din hizmeti, devletin yerine getirmesi gereken bir kamu hizmeti olarak dzenlenmitir. Bu hizmeti de ilk kez 1961 Anayasasnda anayasal bir kurum olarak dzenlenen, genel idare iinde Babakanla bal Diyanet leri Bakanl yerine getirir. RNEK SORU 1982 Anayasanda yer alan Trkiye Devleti, lkesi ve milletiyle blnmez bir btndr. hkm aadaki temel ilkelerden hangisinin doal sonucudur? A) Hukuk Devleti B) Milli Devlet C) Sosyal Devlet D) Kanun nnde Eittir E) Demokratik Devlet (1999/DMS) Cevap: B
RNEK SORU Aadakilerden hangisi, 1982 Anayasasnn din zgrlne ilikin hkmlerin biri deildir? A) Herkesin din ve vicdan zgrlne sahip olmas B) Kimsenin dini inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamamas C) Kimsenin ibadete zorlanamamas D) Kimsenin dini inan ve kanaatlerden dolay knanamamas ve sulanamamas E) Hibir koulda dini ayin ve trelerin serbest olmamas (1999/DMS) Cevap: E
E. DEMOKRATK DEVLET VE GEREKLER
Demokratik devletin temel unsurlar unlardr;
Siyasi karar organlarnn genel oya dayanan serbest seimlerle olumas Ynetimde milli egemenlik ilkesinin olmas Demokratik bir biimde rgtlenmi olan siyasi partiler arasnda eit artlarda yrtlen iktidar yarnn bulunmas Vatandalarn tmne temel haklarn tannmas ve bu haklarn gvence altna alnmas ok partili siyasi hayatn olmas
1982 Anayasasna gre seimler ve halk oylamalar serbest oy, genel oy, eit oy, gizli oy, tek dereceli seim, ak saym ve dkm esaslarna gre yarg denetimi ve gzetimi altnda yaplr.
Bu ilkeler ksaca;
1. SERBEST SEMLER
a) Genel Oy:
Servet, vergi, renim durumu ve cinsiyet gibi snrlamalar olmakszn btn vatandalarn oy hakkna sahip olmalardr. Trkiyede I. ve II. Merutiyet dnemlerinde servete bal oy ilkesi uygulanmtr. 1924 ylnda seim kanununda yaplan deiiklikle tm erkeklere seme ve seilme hakk tannmtr, kadnlara ise 1930 ylnda sadece belediye seimlerinde, 1934te ise milletvekili seimlerinde seme ve seilme hakk tannmtr. Bylece 1934 ylndan itibaren genel oy sistemi tam olarak uygulanmtr. Genel oy hakkna kstllk veya zellik gsteren baz grevlerde bulunma gibi uygun sebeplerle snrlamalar getirilebilir. 1982 Anayasasnda 1995 ylnda yaplan deiiklikle oy verme ya 18 yan doldurulmasna balanmtr (Oy verme ya 61 Anayasas ile 82 Anayasasnn ilk halinde daha byk iken uan da 18 yan doldurulmasna balanmtr.) . Trk seim mevzuat seimlerde oy kullanabilmek iin kural olarak, sandk semen listesine kaytl olma artn aramaktadr. Bu KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
35 kuraln tek istisnas yurt dnda en az alt aydan beri ikamet eden Trk vatandalardr. 1982 Anayasasnda 1995 ylnda yaplan deiiklikle yurt dnda bulunan Trk vatandalarna oy hakk, ilke olarak kabul edilmitir.
Seimlerde Oy Kullanamayacaklar:
- 18 yandan kkler - Trk vatanda olmayanlar - Silhaltnda bulunan er ve erbalar - Askeri renciler - Taksirli sulardan hkm giyenler hari, ceza infaz kurumlarnda bulunan hkmller oy kullanamazlar (Subaylar, ast subaylar, uzman avular, tutuklular ve taksirli sutan hkml olanlar oy kullanabilirler.) NOT-1: Tutuklu ile hkml farkl kavramlardr. Hkml, hkim tarafndan sulu bulunup mahkm olan kiidir. Tutuklu ise, yarglamas devam eden kiinin (sann) cezaevinde kontrol altnda tutulmasdr. NOT-2: Kastl su: Bilerek ve isteyerek ilenen sutur. Taksirli su: Dikkatsiz davranld ve gerekli zen gsterilmedii iin suun gereklemesidir. Bu tr sulardan hkm giyenler oy kullanabilir. b) Eit Oy: Her semenin tek bir oy hakkna sahip olmasdr.
c) Seimlerin Serbestlii: Vatandalarn hibir zorlama olmadan oy kullanmaya gitmesidir. 1982 Anayasasnda 1987 ylnda yaplan deiiklikle oy verme bir ykmllk saylmtr (Oy vermeyenlere para cezas verilmesi uygulamas getirilmesiyle).
d) Tek Dereceli Seim:
Semenlerin temsilcileri dorudan doruya semeleridir. 1946 ylnda yaplan seimlerde ilk kez tek dereceli seim yaplmtr. 1946dan nce iki dereceli seim sistemi uygulanmaktayd. Yani vatandalar nce delege benzeri kiileri seiyorlar (I. derece), daha sonra delegeler vatandalar adna milletvekillerini (ikinci derecede, aamada) seiyorlard. e) Oyun Gizlilii: Bask altnda kalmadan oy kullanlabilmesidir. 1950 ylnda kabul edilmitir.
f) Ak Saym ve Dkm: Oylarn saym ve dkmnn kamuya ak olmasdr. lk kez 1950 ylnda kabul edilmitir.
g) Seimlerin Yarg Organlarnn Gzetim ve Denetiminde Yaplmas:
Seimlerin yaplmas, gzetimi ve denetimi yarg organ sfatyla Yksek Seim Kuruluna aittir. Yksek Seim Kurulu (YSK) bu grevleri mahkeme sfatyla yapar. Yksek Secim Kurulu kararlar kesindir. Bu kararlar aleyhine baka bir mercie bavurulamaz. Trkiye Byk Millet Meclisi yelerinin seim tutanaklarn kabul etme grevi; Yksek Seim Kuruluna aittir. Cumhurbakanl seim tutanaklarn kabul etme grevi de Yksek Seim Kuruluna aittir (2007 deiiklii). l ve ile seim kurullarnn olumasn salamak, il seim kurullarnn oluumuna, ilemlerine ve kararlarna kar yaplacak itirazlar oy verme gnnden nce kesin karara balamak, adayla ait itirazlar hakknda kesin karar vermek, il seim kurullarnca dzenlenen tutanaklara kar yaplan itirazlar inceleyip kesin karara balamak Yksek Seim Kurulunun grevleri arasndadr. Seim sresince ve seimden sonra seim konularyla ilgili btn yolsuzluklar, ikyet ve itirazlar incelemek ve kesin karara balamak da grevleri arasndadr. YSK; 7 asl, 4 yedek yeden oluur. yelerin 6s Yargtay, 5i Dantay Genel Kurullarnca kendi yeleri arasndan ye tam saylarnn salt ounluunun gizli oyu ile seilir. Bu yeler salt ounluk ve gizli oyla aralarndan bir bakan ve bir bakanvekili seerler. Yksek Seim Kurulu yelerinin grev sresi 6 yldr. Sresi biten yeler yeniden seilebilir. Yksek Seim Kurulu; kararlarn salt ounlukla verir, oylarn eitlii halinde bakann katld taraf stn tutulur. Yksek Seim Kurulu ve l Seim Kurullarnn yelerinin tamam hkimdir; le Seim Kurullarnn ise sadece bakan hkimdir. YSK Bakan; Ali Emdir.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
36 RNEK SORU Aadakilerden hangisi seimler ve halk oylamas ile ilgili olarak 1982 Anayasasnda yer alan hkmlerden biri deildir? A) Seimlerin, yarg organlarnn denetim ve gzetimi altnda yaplmas B) Oy kullanabilmek iin 18 yan doldurmann gerekli olmas C) Oy kullanabilmek iin Trk vatanda olmann gerekli olmas D) Silhaltnda bulunan er ve erbalarn oy kullanamamas E) Tutuklularn oy kullanamamas (1999/DMS) Cevap: E
RNEK SORU Aadakilerden hangisi, Yksek Seim Kurulunun grevlerinden biridir? A) Seimlerin yaplaca zaman belirleme B) Hangi seim sisteminin uygulanacana kara verme C) Seim blgelerinde seilecek milletvekili saysn saptama D) Seim kanununu kabul etme E) Semen yan belirleme (2000/DMS) Cevap: C
RNEK SORU lkemizde yaplan seimlerde ska kullanlan Genel Oy kavram ne demektir? A) Milletvekili genel seimlerinde lke genelinde kullanlm olan oylarn tm B) Bir siyasal partinin herhangi bir seim evresinden milletvekili karabilmesi iin lke genelinde almas gereken asgari oy says C) Bir siyasal partinin, milletvekili seimlerinde lke genelinde ald oylarn tm D) Milletvekili veya yerel ynetim seimlerinden seme ktne kaytl olan semenlerin tm E) Her vatandan, milletvekili veya yerel ynetim seimlerinde, ya ve sezginlik dnda baka bir nitelik aranmadan oy hakkna sahip olmas (2001/KMS) Cevap: E
RNEK SORU Aadakilerden hangisi yar-dorudan demokrasi aralarndan biridir? A) Milletvekillerinin kanun teklif edebilmesi B) Cumhurbakannn yaymlamay uygun bulmad kanunlar bir kez daha grlmesi iin yasama organna geri gnderebilmesi C) Anayasa deiikliklerinin halkoyuna sunulmas D) Cumhurbakannn yasama organnca seilmesi E) Bakanlar Kurulunun kanun hkmnde kararname karabilmesi (2001/KMS) Cevap: C RNEK SORU Trkiye Cumhuriyetinde halk, yneticilerini aadaki yollardan hangisi ile belirler? A) Halk oylamas B) Gensoru C) ki dereceli seim D) Seim E) Gven oylamas (2003/KPSS) Cevap: D
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre bir kimsenin belediye bakan aday olup olmad konusundaki itirazlar inceleyip kesin olarak karara balayan merci aadakilerden hangisidir? A) Vali B) Dantay C) Trkiye Byk Millet Meclisi (TBMM) D) Yksek Seim Kurulu (YSK) E) Devlet Denetleme Kurumu (DDK) (2005/KPSS) Cevap: D
RNEK SORU TBMM yelerinin seim tutanaklarn aadakilerden hangisi kabul eder? A) Cumhurbakan B) Babakan C) TBMM D) Yksek Seim Kurulu E) Dantay (2006/KPSS nlisans) Cevap: D
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, milletvekili seimlerinin ynetim ve denetimini aadakilerden hangisi yapar? A) TBMM Anayasa Komisyonu B) Anayasa Mahkemesi C) Yksek Seim Kurulu D) Yargtay Cumhuriyet Basavcl E) Uyumazlk Mahkemesi (2008/KPSS Ortaretim) Cevap: C RNEK SORU I. Tutuklular II. Asker renciler III. Yurt dnda alan Trk vatandalar IV. Silah altnda bulunan er ve erbalar V. Taksirli sulardan hkm giyenler hari ceza infaz kurumlarnda bulunan hkmller 1982 Anayasasna gre, yukardakilerden hangileri seimlerde oy kullanamaz? A) I, II ve V B) I, IV ve V C) II, III ve IV D) II, IV ve V E) III, IV ve V (2008/KPSS Lisans) Cevap: D KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
37 2. OK PARTL SYASAL HAYAT
Siyasal partiler demokratik toplum yapsnn vazgeilmez unsurlardr. Bu nedenle vatandalar siyasi parti kurma ve usulne gre partilere girme ve partilerden ayrlma hakkna sahiptir. Bir partinin kurabilmesi iin en az 30 kiiden olumas gerekir. Siyasi partilere ye olma ya 18dir. Siyasi parti kurmak iin nceden izin almaya gerek yoktur. Kurulduktan sonra bildirim yeterlidir. Siyasi partiler ticari faaliyette bulunamazlar. Temelli kapatlan bir parti baka adla kurulamaz. Yabanc devletlerden, uluslararas kurululardan ve Trk uyruundan olmayan gerek ve tzel kiilerden madd yardm alan siyasi partiler kapatlr. Kapatlm siyasi partilerin isimleri, amblemleri v.s ile daha nce kurulmu Trk devletlerine ait topluma mal olmu bayrak, amblem, flamalar siyasi partilerce kullanlamaz. Siyas partilerin kapatlmasna, Yargtay Cumhuriyet Basavcsnn aaca dava zerine Anayasa Mahkemesince karar verilir. NOT: Siyasi partilerin kapatlma davasn Yargtay Cumhuriyet Basavcs Resen aabilecei gibi Bakanlar Kurulunun karar zerine Adalet Bakannn istemiyle veya bir baka siyasi partinin istemiyle de aabilir. Siyasi partiler ya kendi parti tzklerini ihlal etmeleri halinde (tzkleri siyasi partiler kanununa ve anayasaya aykr olamaz) ya da faaliyetleriyle su saylan eylemlerin oda haline geldikleri takdirde kapatlrlar.
Siyasi partilerin tzk ve programlar ile eylemleri;
Devletin bamszlna, lkesi ve milletiyle blnmez btnlne aykr olamaz, nsan haklarna, eitlik ve hukuk devleti ilkelerine aykr olamaz, Millet egemenliine aykr olamaz, Demokratik ve laik cumhuriyet ilkelerine aykr olamaz, Snf veya zmre diktatrln savunmay ve yerletirmeyi amalayamaz, Su ilenmesini tevik edemez.
Bir siyasi partinin temelli kapatlmasna beyan ve faaliyetleriyle sebep olan kurucular dhil yeleri, Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya ilikin kesin kararnn Resmi Gazetede gerekeli olarak yaymndan itibaren 5 (Be) yl sreyle herhangi bir siyasi partinin yesi dahi olamaz. 1982 Anayasasnda 2001 ylnda yaplan deiiklikle Anayasa Mahkemesine, en ar yaptrm olan kapatma yerine / yannda daha hafif ara yaptrm olan devlet yardmndan ksmen ya da tamamen yoksun brakma imkn da verilmitir. Bir siyasi partinin devletten hazine yardm alabilmesi iin milletvekillii seimlerinde geerli oylarn en az %7sini alm olmas gerekir. Siyasi partilerin mali denetimini Anayasa Mahkemesi yapar (Saytaydan gr alarak).
Siyasi partilerin gelir kaynaklar unlardr;
Parti yelerinden alnan giri ve yelik aidatlar Parti milletvekillerinden alnan milletvekili aidat Devlet tarafndan yaplan yardmlar Partinin mal varlndan elde edilen gelirler
Siyasi partilerin herhangi bir seim blgesinden milletvekili karabilmesi iin; lke genelindeki geerli oylarn toplamnn en az % 10unu almas gerekmektedir.
Siyasi Partilere ye Olamayacaklar:
- Hkimler ve savclar - Saytay dhil yksek yarg organ mensuplar - Memurlar - i nitelii tamayan kamu grevlileri - Silahl kuvvetlerin tm mensuplar - Yksek retim ncesi rencileri NOT: Yksek retim elemanlar ile yksek retim rencileri siyasi partiye ye olabilir. Ancak yelik artlar kanunla dzenlenir.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
38 RNEK SORU Aadakilerden hangisi, siyasal partilerle ilgili olarak 1982 Anayasasnda yer alan kurallardan biri deildir? A) Parti ii almalarn demokrasi ilkelerine uygun olmas B) ileri Bakanlnn izniyle kurulmas C) ye olabilmek iin 18 ya doldurmann art olmas D) Ticari faaliyetlere giriememesi E) Ancak Anayasa Mahkemesi kararyla kapatlabilmesi (1999/DMS) Cevap: B
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, aadakilerden hangisi bir siyasi partinin Anayasa Mahkemesi tarafndan temelli kapatlma nedenlerinden deildir? A) Yabanc devletlerden veya uluslararas kurululardan maddi yardm almas B) Tzk ve programlarnn eitlik ilkesine aykr olmas C) Tzk ve programlarnn laiklik ilkesine aykr olmas D) Demokratik devlet ilkelerine aykr eylemlerin oda haline gelmesi E) nceden izin almadan kurulmas (2001/KMS) Cevap: E
RNEK SORU Aadakilerden hangisi siyasi partilerle ilgili olarak doru bir ifadedir? A) Yksekretim elemanlarnn siyasi partilere ye olabilmeleri ancak kanunla dzenlenebilir. B) Siyasi partiler, ileri Bakanl ve Adalet Bakanlndan izin alnarak kurulur. C) Devlet memurlar, merkez, il ve ile tekilatlarnda ynetici olmamak kouluyla siyasi partilere ye olabilirler. D) Siyasi partiler, devletten hibir ad altnda mali yardm alamaz. E) Vatandalarn siyasi parti yesi olabilmeleri iin 30 yan doldurmalar gerekir. (2005/KPSS) Cevap: A
RNEK SORU Siyasi parti yesi olabilmek iin en az ka yan doldurmu olmak gerekir? A) 15 B) 18 C) 20 D) 21 E) 25 (2006/KPSS nlisans) Cevap: B
RNEK SORU Aadakilerden hangisi siyasi partilerin gelir kaynaklarndan biri deildir? A) Parti yelerinden alnan giri ve yelik aidatlar B) Parti milletvekillerinden alnan milletvekili aidat C) Devlete yaplan yardmlar D) Ticari faaliyet kazanlar E) Partinin mal varlndan elde edilen gelirler (2007/KPSS) Cevap: D
F. NSAN HAKLARINA SAYGILI DEVLET
nsan haklar, vatandalarn srf insan olmasndan dolay ve demokratik bir anayasa gvencesi altnda yaamalarndan dolay dokunulamaz, devredilemez haklardr. Amerikan Haklar Bildirileri ve 1789 Fransz nsan ve Vatandalk Haklar Evrensel Bildirisi insan haklarn uluslararas boyutta gndeme getirmitir. Birlemi Milletler nsan Haklar Evrensel Bildirisi 10 Aralk 1948 tarihinde kabul edilmitir.
a) 1982 Anayasasna Gre Temel Hak ve Hrriyetlerin Snrlandrlmasnda Uyulacak lkeler:
Genel maddelerle snrlandrlma yaplamaz. Snrlamalar lllk ilkesine gre yaplmaldr. Snrlamalar hakkn zn yok edecek biimde olamaz. Snrlamalar demokratik toplum dzeninin gereklerine aykr olamaz. Snrlamalar laik cumhuriyet gereklerine aykr olamaz. Snrlamalar Anayasann szne ve ruhuna uygun olarak ancak kanunla veya kanuna edeer bir ilemle (Kanun Hkmnde Kararname veya uluslararas antlama) yaplr. NOT-1: Temel hak ve hrriyetlerin hibiri devleti ykmaya, bakasnn hak ve hrriyetlerini yok etmeye, Anayasann ve Cumhuriyetin niteliklerini deitirmeye ynelik olarak kullanlamaz. NOT-2: Temel hak ve hrriyetler yabanclar iin, milletleraras hukuka uygun olarak ancak kanunla snrlanabilir. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
39 b) Temel Hak ve Hrriyetlerin Kullanmn Durduran Haller:
Sava Seferberlik Skynetim Olaanst hal (OHAL) durumlarnda temel hak ve zgrlkler ksmen veya tamamen durdurulabilir.
Durumun gerektirdii lde durdurulabilir. Durdurulurken milletleraras hukuktan doan ykmllkler ihlal edilemez. NOT-1: Snrlama ile durdurmann farkl kavramlar olduuna ve durdurmann her zaman yaplamayacana sadece olaan d ynetim durumlarnda yaplabileceine dikkat etmek gerekir. NOT-2: Ancak, yukarda belirtilen olaanst durumlarda dahi hibir ekilde dokunulamayacak temel hak ve hrriyetler vardr (ekirdek Haklar). Bunlar; a. Sava hukuku hari kiinin yaama hakkna, madd ve manev btnlne dokunulamaz.
b. Kimse din, vicdan, dnce ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz ve bundan dolay sulanamaz.
c. Su ve cezalar gemie yrtlemez.
d. Sululuu mahkeme karar ile ispatlanncaya kadar kimse sulu saylamaz (Masumiyet Karinesi). NOT: Temel hak ve hrriyetlerin kullanlmasnn durdurulmas ilk kez 1982 Anayasasnda yer almtr. 1982 Anayasasnda Yer Alan Ceza Sorumluluuyla lgili lkeler;
Kimse iledii zaman yrrlkte bulunan kanunun su saymad bir fiilden dolay cezalandrlamaz (Kanunsuz su ve ceza olmaz ilkesi). Kimseye su iledii zaman yrrlkte bulunan kanunda o su iin konulmu olan cezadan daha ar ceza verilemez. Ceza ve ceza yerine geen gvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur. Ceza sorumluluu ahsidir. Genel msadere ve lm cezas verilemez. NOT: 2004 ylnda Anayasada yaplan deiiklikle idam (lm) cezas kaldrlmtr. Kanuna aykr olarak elde edilmi bulgular delil olarak kullanlamaz. Hi kimse yalnzca szlemeden doan bir ykmll yerine getirmemesinden dolay zgrlnden alkonulamaz. Hi kimse kendisini ve kanunda gsterilen yaknlarn sulayc beyanda bulunmaya ve bu yolda delil gstermeye zorlanamaz. Uluslararas Ceza Divanna taraf olmann gerektirdii ykmllkler hari olmak zere vatandalar su sebebiyle yabanc bir lkeye verilemez. dare, kii hrriyetinin kstlanmas sonucunu douran bir meyyide uygulayamaz.
G. HUKUK DEVLET VE GEREKLER
Hukuk devleti, vatandalarn hukuki gvenlik iinde bulunduklar, devletin eylem ve ilemlerinin hukuk kurallarna bal olduu sistemdir. Hukuk devleti polis devletine kar ortaya kmtr.
Hukuk Devletinin Gerekleri
Temel hak ve hrriyetlerin gvence altnda olmas Kanunlarn Anayasaya uygunluunun yargsal denetimi Kanuni idare ilkesi (Devlet idaresinin yasalara dayanmas) Kuvvetler ayrlnn benimsenmesi Devlet faaliyetlerinin belirli ve dzenli olmas darenin (yasama, yrtme) ilem ve eylemlerinin yarg yoluna ak olmas Anayasann stnl ve balaycl Mahkemelerin (Yargnn) bamszl Kanuni hkim gvencesi (Kanuni yarg yolu ilkesi) Hukukun genel ilkelerine ballk darenin mali sorumluluu (Devlet idaresinin vatandalara verdii zarar karlamas) KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
40 Yasalarn herkes iin geerli (genel) olmas ve herkese eit uygulanmas Adil yarglanma hakknn olmas NOT: 1982 Anayasasna gre, hukuk devleti olmann gerei olarak idarenin her trl eylem ve ilemi kural olarak yarg yoluna aktr. Ancak baz ilem ve kararlar yarg yoluna kapatlmtr. RNEK SORU Aadakilerden hangisi, hukuk devleti ilkesinin bir gereidir? A) Ulusal gelirin adaletli dalmnn salanmas B) Zorunlu eitimin benimsenmesi C) Vatandalarn sosyal gvenlie kavuturulmas D) Anayasa Mahkemesi yelerinin cumhurbakan tarafndan seilmesi E) darenin ilemlerinin yarg denetimine tabi olmas (2002 KPSS) Cevap: E
RNEK SORU Adil yarglanma aadaki anayasal ilkelerden hangisinin gereidir? A) Hukuk devleti B) niter devlet C) Laik devlet D) Sosyal devlet E) Atatrk milliyetiliine bal devlet (2006/KPSS nlisans) Cevap: A
RNEK SORU Aadakilerden hangisi hukuk devletinin artlarndan biri deildir? A) Temel hak ve zgrlklerin gvence altna alnmas B) Kanunlarn anayasaya uygunluunun denetimi C) Devlet bakannn yasama organnca seilmesi D) darenin yargsal denetiminin yaplmas E) Yarg bamszl (2006/KPSS Lisans) Cevap: C
RNEK SORU Aadakilerden hangisi hukuk devleti ilkesinin gereklerinden biri deildir? A) Yasal idare B) Devlet faaliyetlerinin belirlilii C) darenin mali sorumluluu D) Yarg bamszl E) ki kanatl yrtme organ (2007/KPSS) Cevap: E
Yarg Yoluna Kapal Olan lemler
Cumhurbakannn tek bana yapt ilemler (Cumhurbakanl Kararnamesi gibi) Yksek Askeri ura (YA) kararlar (terfi ve kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayrma hari her trl iliik kesme kararlarna kar yarg yolu aktr) (2010 Anayasa deiiklii) Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu (HSYK) kararlar (meslekten karma cezasna ilikin olanlar dnda) (2010 Anayasa deiiklii) Devlet memurlarna verilen disiplin cezalarndan sadece uyarma ve knama cezalar (Bu madde; Disiplin kararlar yarg denetimi dnda braklamaz eklinde deiti 2010 Anayasa Deiiklii). Olaanst hal ve skynetim dneminde karlan Kanun Hkmnde Kararnameler Meclis tarafndan kabul edilmi, usulne uygun olarak yrrle girmi milletleraras antlamalar Silahl Kuvvetlerde verilen her trl disiplin cezalar nklp kanunlar Yksek Seim Kurulu Kararlar Kamu Grevlileri Hakem Kurulu kararlar Yksek Hakem Kurulu kararlar
Kanuni Yarg Yolu lkesi (Kanuni Hkim Gvencesi):
1982 Anayasas'na gre, hi kimse kanunda yazl olan mahkemelerden baka bir mercii nne karlamaz. Bu, hukuk devletinde vatandalarn yasal hkim - yarg gvencesidir. RNEK SORU Aadakilerden hangisi doal yarg (kanuni hkim) gvencesinin bir sonucudur? A) Hi kimsenin kanunen tabi olduu mahkemeden baka bir merci nnde yarglanamamas B) Grlecek davaya gre olaanst yarglama C) Herkesin diledii kiiye kar dava aabilmesi D) Herkesin her konuda dava aabilmesi E) Herkesin diledii yerde dava aabilmesi (2001/KMS)
H. SOSYAL DEVLET
Sosyal Devlet, vatandalarn toplumsal durumlarn, refah dzeyini nemseyen ve KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
41 yurttalara asgar bir yaam dzeyi salamay ama edinen, bu nedenle de devletin sosyal ve ekonomik hayata el atmasn uygun ve gerekli gren devlettir.
Sosyal Devletin Amalar
Emek sermaye dengesini korumak ve gelitirmek alanlarn insanca yaamasn salayacak bir cret elde etmelerini salamak Sosyal gvenlii salamak sizlii nlemek Frsat eitliini salamak Milli gelirin adaletli bir ekilde datlmasn salamak
1982 Anayasasna Gre Sosyal Devletin Gerekleri:
- Sosyal gvenliin salanmas - sizliin nlenmesi - Adaletli cret dalm (Herkese eit cret vaat edilmediine dikkat etmek gerekir.) - Milli gelirin adaletli datm - Vergilendirmede adaletin salanmas - Toplu konut faaliyetlerinin desteklenmesi - Salkl bir evre ve konutun salanmas - Sosyal kamusal haklar - Ailenin korunmas - Topraksz iftiye toprak datm - Toprak mlkiyeti - Kamulatrma - Planlama - Devletletirme - Frsat eitliinin salanmas RNEK SORU Aadakilerden hangisi Cumhuriyetin niteliklerinden olan sosyal devletin amalarndan biri deildir? A) alma koullarnn iyiletirilmesi B) Devlet mlkiyetinin geniletilmesi C) Sosyal gvenliin yaygnlatrlmas D) stihdamn gelitirilmesi E) Frsat eitliinin salanmas (2007/KPSS) Cevap: B
. ETLK
Anayasamzn 10. maddesinde belirtilmitir. Irk, dil, din, cinsiyet fark gzetilmeksizin kanunlar nnde herkesin eit olmasdr. Kadnlar ve erkekler eit haklara sahiptir. Devlet, bu eitliin yaama gemesini salamakla ykmldr. Bu maksatla alnacak tedbirler eitlik ilkesine aykr olarak yorumlanamaz. (2010 Anayasa Deiiklii) ocuklar, yallar, zrller, harp ve vazife ehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler iin alnacak tedbirler eitlik ilkesine aykr saylmaz. (2010 Anayasa Deiiklii) Hibir kiiye, aileye, zmreye veya snfa imtiyaz tannamaz. Devlet organlar ve idare makamlar, btn ilemlerinde kanun nnde eitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadr. IV. BLM 1982 ANAYASASINDA YER ALAN TEMEL KAMUSAL HAKLAR A. Kii Hak ve devleri (Koruyucu Haklar Negatif Stat Haklar)
Aada saylan kiisel haklar Anayasann daha ok Hukuk Devleti ve nsan Haklarna Saygl Devlet ilkesi ile ilgilidir.
1. Kiinin dokunulmazl, maddi ve manevi varl 2. Zorla altrma yasa 3. Kii hrriyeti ve gvenlii 4. zel hayatn gizlilii 5. Konut dokunulmazl 6. Haberleme hrriyeti 7. Yerleme ve seyahat hrriyeti 8. Din ve vicdan hrriyeti 9. Dnce ve kanaat hrriyeti 10. Dnceyi aklama ve yayma hrriyeti 11. Bilim ve sanat hrriyeti 12. Basn hrriyeti 13. Sreli ve sresiz yayn hakk 14. Basn aralarnn korunmas 15. Kamu tzel kiilerin elindeki basn d kitle haberleme aralarndan yararlanma hakk 16. Dzeltme ve cevap hakk 17. Dernek kurma hrriyeti KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
42 18. Toplant ve gsteri yry dzenleme hakk (nceden izin almakszn) 19. Mlkiyet hakk 20. Hak arama hrriyeti 21. Kanuni hkim gvencesi 22. Su ve cezalara ilikin esaslar 23. spat hakk 24. Temel hak ve hrriyetlerin korunmas NOT: Herkes nceden izin almadan, silahsz ve saldrsz toplant ve gsteri yry dzenleme hakkna sahiptir. Kii Hak ve devleriyle lgili Anayasada Yer Alan Baz nemli Dzenlemeler
zel Hayatn Gizlilii:
Herkes, kendisiyle ilgili kiisel verilerin korunmasn isteme hakkna sahiptir. Bu hak; kiinin kendisiyle ilgili kiisel veriler hakknda bilgilendirilme, bu verilere erime, bunlarn dzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amalar dorultusunda kullanlp kullanlmadn renmeyi de kapsar. Kiisel veriler, ancak kanunda ngrlen hallerde veya kiinin ak rzasyla ilenebilir. Kiisel verilerin korunmasna ilikin esas ve usuller kanunla dzenlenir. (2010 Anayasa deiiklii)
Yerleme ve Seyahat Hrriyeti:
Vatandan yurt dna kma hrriyeti, ancak su soruturmas veya kovuturmas sebebiyle hkim kararna bal olarak snrlanabilir. (2010 Anayasa deiiklii)
B. Sosyal ve Ekonomik Haklar ve devler (Pozitif Stat Haklar - steme Haklar)
Aada saylan sosyal haklar Anayasann sosyal devlet ilkesiyle ilgilidir.
1. Ailenin korunmas 2. Eitim ve renim hakk ve devi 3. Kamu yarar
- Kylardan yararlanma - Toprak mlkiyeti - Tarm ve hayvancln korunmas - Kamulatrma - Devletletirme ve zelletirme
4. alma ve szleme hrriyeti 5. alma ile ilgili hkmler
- alma hakk ve devi - alma artlar ve dinlenme hakk - Sendika kurma hakk - Toplu i szlemesi, grev hakk ve lokavt
6. crette adaletin salanmas 7. Salk, evre ve konut
- Salk hizmetleri ve evrenin korunmas - Konut hakk
8. Genlik ve spor
- Genliin korunmas - Sporun gelitirilmesi
9. Sosyal gvenlik haklar
- Sosyal gvenlik hakk - Sosyal gvenlik bakmndan zel olarak korunacaklar - Yabanc lkelerde alan Trk vatandalar
10. Tarih, kltr ve tabiat varlklarnn korunmas 11. Sanatn ve sanatnn korunmas 12. Devletin iktisadi ve sosyal devlerinin snrlar
Sosyal ve Ekonomik Haklar ve devlerle lgili Anayasada Yer Alan Baz nemli Dzenlemeler
Ailenin Korunmas:
Her ocuk, korunma ve bakmdan yararlanma, yksek yararna aka aykr olmadka, ana ve babasyla kiisel ve dorudan iliki kurma ve srdrme hakkna sahiptir (2010 Anayasa deiiklii). Devlet, her trl istismara ve iddete kar ocuklar koruyucu tedbirleri alr (2010 Anayasa deiiklii).
Sendika Kurma Hakk:
Ayn zamanda ve ayn i kolunda birden fazla sendikaya ye olunamaz. (Bu hkm, 2010 KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
43 Anayasa deiiklii ile Anayasadan karlmtr.)
Toplu Szlemesi:
Memurlar ve dier kamu grevlileri, toplu szleme yapma hakkna sahiptirler (2010 Anayasa deiiklii). Toplu szleme yaplmas srasnda uyumazlk kmas halinde taraflar Kamu Grevlileri Hakem Kuruluna bavurabilir. Kamu Grevlileri Hakem Kurulu kararlar kesindir ve toplu szleme hkmndedir (2010 Anayasa deiiklii). Toplu szleme hakknn kapsam, istisnalar, toplu szlemeden yararlanacaklar, toplu szlemenin yaplma ekli, usul ve yrrl, toplu szleme hkmlerinin emeklilere yanstlmas, Kamu Grevlileri Hakem Kurulunun tekili, alma usul ve esaslar ile dier hususlar kanunla dzenlenir (2010 Anayasa deiiklii). Ayn iyerinde, ayn dnem iin, birden fazla toplu i szlemesi yaplamaz ve uygulanamaz (Bu hkm, 2010 Anayasa deiiklii ile Anayasadan karlmtr.).
Grev Hakk ve Lokavt:
Grev ve lokavtn yasaklanabilecei veya ertelenebilecei haller ve iyerleri kanunla dzenlenir. Grev ve lokavtn yasakland hallerde veya ertelendii durumlarda ertelemenin sonunda, uyumazlk Yksek Hakem Kurulunca zlr. Uyumazln her safhasnda taraflar da anlaarak Yksek Hakem Kuruluna bavurabilir. Yksek Hakem Kurulunun kararlar kesindir ve toplu i szlemesi hkmndedir. Yksek Hakem Kurulunun kurulu ve grevleri kanunla dzenlenir. Siyas amal grev ve lokavt, dayanma grev ve lokavt, genel grev ve lokavt, iyeri igali, ii yavalatma, verim drme ve dier direniler yaplamaz (Bu hkm, 2010 Anayasa deiiklii ile Anayasadan karlmtr.). Grev esnasnda greve katlan iilerin ve sendikann kastl veya kusurlu hareketleri sonucu, grev uygulanan iyerinde sebep olduklar madd zarardan sendika sorumludur (Bu hkm, 2010 Anayasa deiiklii ile Anayasadan karlmtr.).
C. Siyasal Hak ve devler (Aktif Stat Haklar - Katlmac Haklar)
1. Trk vatandal 2. Seme ve seilme ve siyasi faaliyette bulunma hakk 3. Siyasi partilerle ilgili hkmler
Parti kurma, partilere girme ve partilerden ayrlma hakk Siyasi partilerin uyacaklar esaslar
4. Kamu hizmetine girme hakk
Hizmete girme Mal bildirimi
5. Vatan hizmeti hak ve devi 6. Vergi devi 7. Dileke, Bilgi Edinme ve Kamu Denetisine Bavurma Hakk
Siyasal Haklarla lgili Anayasada Yer Alan Baz nemli Dzenlemeler
Seim kanunlar temsilde adalet ve ynetimde istikrar ilkesini badatracak biimde dzenlenir.
Dileke, Bilgi Edinme ve Kamu Denetisine Bavurma Hakk:
Vatandalar ve karlkllk esas gzetilmek kaydyla Trkiyede ikamet eden yabanclar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve ikyetleri hakknda, yetkili makamlara ve Trkiye Byk Millet Meclisine yaz ile bavurma hakkna sahiptir (Yarg mercilerinin grevine giren konular dileke hakknn konusu olamaz.). Kendileriyle ilgili bavurmalarn sonucu, gecikmeksizin dileke sahiplerine yazl olarak bildirilir. Herkes, bilgi edinme ve kamu denetisine bavurma hakkna sahiptir (2010 Anayasa deiiklii). Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanlna bal olarak kurulan Kamu Denetilii KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
44 Kurumu idarenin ileyiiyle ilgili ikyetleri inceler (2010 Anayasa deiiklii). Kamu Badenetisi Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan gizli oyla drt yl iin seilir. lk iki oylamada ye tam saysnn te iki ve nc oylamada ye tamsaysnn salt ounluu aranr. nc oylamada salt ounluk salanamazsa, bu oylamada en ok oy alan iki aday iin drdnc oylama yaplr; drdnc oylamada en fazla oy alan aday seilmi olur (2010 Anayasa deiiklii). Bu maddede saylan haklarn kullanlma biimi, Kamu Denetilii Kurumunun kuruluu, grevi, almas, inceleme sonucunda yapaca ilemler ile Kamu Badenetisi ve kamu denetilerinin nitelikleri, seimi ve zlk haklarna ilikin usul ve esaslar kanunla dzenlenir (2010 Anayasa deiiklii). NOT: nceden izin almadan; dernekler, basmevleri, sendikalar, siyasi partiler kurulur, toplant ve gsteri yry dzenlenir, sreli ve sresiz yayn karlabilir. Vatandalk Hakk:
Trk Devletine vatandalk ba ile bal olan herkes Trktr. Trk babann veya Trk anann ocuu Trktr. Vatandalk, kanunun gsterdii artlarla kazanlr ve kanunda belirtilen hallerde kaybedilebilir. Hibir Trk, vatana ballkla badamayan bir eylemde bulunmadka vatandalktan karlamaz. Vatandalktan karma ilemlerine kar yarg yolu kapatlamaz; verilen kararlar aleyhine Dantaya bavurulabilir. Trk vatandalndan tamamen karlanlar hibir ekilde yeniden Trk vatandaln kazanamazlar. Yabanclar Bakanlar Kurulu karar ile Trk vatandalna alnabilirler. Vatandalktan karmaya ileri Bakanlnn teklifi zerine Bakanlar Kurulunca karar verilir.
Aadaki resmi kayt ve belgeler ilgilinin Trk vatanda olduunu tekil eder;
- T.V. nfus sicil kaytlar - Nfus hviyet czdanlar - Pasaport ve pasaport yerine geen belgeler - Pasavan (snr lkelere komu illerde yaayan vatandalara dier lkeye girebilmesi iin verilen ksa sreli giri-k belgesi) - Trk Konsolosluklarnca verilen Vatandalk lmhaberi RNEK SORU Aadakilerden hangisi Trk vatandaln ispatlamada kullanlabilecek belgelerden biri deildir? A) Nfus Kaytlar B) Nfus Czdan C) Seyahat Vesikas D) Pasaport E) Pasavan (2002/KPSS) Cevap: C
RNEK SORU Bir devlete uyrukluk ba ile bal olan gerek kiilere ne ad verilir? A) Millet B) Birey C) Hemehri D) Vatanda E) Soyda (2006/KPSS Ortaretim) Cevap: D
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, Trk vatandalyla ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr? A) Trk Devletine vatandalk ba ile bal olan herkes Trktr. B) Trk babann veya Trk anann ocuu Trktr. C) Hibir Trk, vatana ballkla badamayan bir eylemde bulunmadka vatandalktan karlamaz. D) Vatandalktan karmayla ilgili karar ve ilemlere kar yarg yolu kapaldr. E) Vatandalk, kanunun gsterdii artlarla kazanlr ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir. (2006/KPSS Lisans) Cevap: D
RNEK SORU Bir kiiyi devlete balayan hukuki ve siyasi baa ne ad verilir? A) Uyrukluk (Tabiiyet) B) yelik C) Katlma D) Snma E) Karlkllk (2008/KPSS Ortaretim) Cevap: A
Vergi devi: Vergi, resim, har ve benzeri ykmllkler Kanunla (Meclis kararyla) KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
45 konulur, deitirilir veya kaldrlr. Vergilerin adaletli datlmas sosyal devletin gereklerindendir. Ancak, Vergi devi ise siyasal haklar blmnde dzenlenmitir.
Kamu grevlileri mal bildiriminde bulunmakla ykmldr. Yasama ile yrtme organnda bulunanlar bundan istisna edilemez. NOT: Yabanclar zel haklardan (medeni kiisel, sosyal, ekonomik) Trk vatandalar gibi yararlanrlar. Ancak kamusal haklardan eit yararlanamazlar. rnein, seme ve seilme, siyasi partiye ye olma, kamu hizmetlerine girme gibi siyasi haklar sadece Trk vatandalarna tannmtr. Ancak vergi devi ve dileke hakkndan yabanclar da faydalanabilir. RNEK SORU Aadakilerden hangisi, 1982 Anayasasnda yer alan siyasi haklardan biri deildir? A) Seme ve seilme hakk B) Eitim ve renim hakk C) Siyasal faaliyette bulunma hakk D) Siyasal partilere ye olma hakk E) Vatandalk hakk (1999/DMS) Cevap: B
RNEK SORU Aadakilerden hangisi, 1982 Anayasasnda alma ile ilgili olarak yer alan dzenlemelerden biri deildir? A) Asgari cretin vergi d olmas B) almann, herkesin hakk ve devi olmas C) Angaryann yasak olmas D) Devletin alanlar korumak iin nlemler alacak olmas E) Kklerin ve kadnlarn alma koullar bakmndan zel olarak korunacak olmas (1999/DMS) Cevap: A
RNEK SORU Aadakilerden hangisi doal yarg (kanuni hkim) gvencesinin bir sonucudur? A) Hi kimsenin kanunen tabi olduu mahkemeden baka bir merci nnde yarglanamamas B) Grlecek davaya gre olaanst yarglama C) Herkesin diledii kiiye kar dava aabilmesi D) Herkesin her konuda dava aabilmesi E) Herkesin diledii yerde dava aabilmesi (2001/KMS) Cevap: A
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre aadakilerden hangisi, sosyal ve ekonomik haklar blmnde yer almtr? A) zel hayatn gizlilii hakk B) Sendika hakk D) Haberleme hakk E) Seyahat hakk (2003/KPSS) Cevap: B
RNEK SORU 1982 Anayasasnda dzenlenen dileke hakk ne demektir? A) Vatandalarn hak arama hrriyeti erevesinde birbirlerinden davac olabilmeleri B) Vatandalarn siyasal parti kurmak amacyla ilgili makamlara dileke verebilmeleri C) Vatandalarn bir dernek kurmak amacyla ilgili makamlara dileke verebilmeleri D) Vatandalarn kamu ile ilgili dilek ve ikyetlerini yetkili makamlara ve TBMMye yazl olarak bildirebilmeleri E) Vatandalarn Yksek Seim Kuruluna dileke verebilmeleri (2004/KPSS) Cevap: D
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre sava, seferberlik, skynetim ve olaan st hallerde milletleraras hukuktan doan ykmllkler ihlal edilmemek kaydyla aadaki temel hak ve hrriyetlerden hangisinin kullanlmas durdurulamaz? A) Yerleme ve seyahat hrriyeti B) Haberleme hrriyeti C) Vicdan hrriyeti D) Basn hrriyeti E) Dernek kurma hrriyeti (2004/KPSS) Cevap: C
RNEK SORU nsan haklaryla ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr? A) nsan haklar sadece sivil toplum rgtleri tarafndan gvence altna alnr. B) nsan haklar bireyi topluma ve devlete kar korur. C) nsan en stn deer olarak kabul edilmelidir. D) nsan haklar tm insanlar bakmndan geerli olmaldr. E) nsan haklar bakmndan rk, din, cins fark gzetilemez. (2006/KPSS Ortaretim) Cevap: A
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
46 RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, su ve cezalarla ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr? A) lm cezas ve genel msadere cezas verilemez. B) Sululuu hkmen sabit oluncaya kadar kimse sulu saylamaz. C) Ceza sorumluluu ahsidir. D) Kimse, ilendii zaman yrrlkte bulunan kanunun su saymad bir fiilden dolay cezalandrlamaz. E) Bir kimse yalnzca szlemeden doan bir ykmll yerine getirememekten dolay da zgrlnden alkonulabilir. (2006/KPSS Lisans) Cevap: E
ANAYASANIN DETRLMES Bir devletin anayasasn oluturma ya da deitirme gcne kurucu iktidar denilmektedir. Anayasann hukuk d yollardan (darbe, ihtilal, yeni bir devletin kurulmas gibi) deitirilmesine asli kurucu iktidar; hukuki yollardan deitirilmesine ise tali kurucu iktidar denilmektedir. NOT: Kurulmu ktidar: Anayasay deitirme gc olmayan yalnzca anayasaya gre devleti yneten siyasal iktidardr. 1924 ve 1961 Anayasalar sert anayasalar olmakla birlikte sadece bir madde deitirilemezken (Devlet eklinin cumhuriyet olduu hkm), 1982 Anayasasnda maddenin deitirilemeyecei kabul edilmitir. NOT: 1982 Anayasasyla birlikte anayasa deiikliklerinin Cumhurbakan tarafndan halkoyuna sunulma aamas ilk kez kabul edilmitir. 1982 Anayasasnda Anayasann Deitirilme Yntemi Teklif: Meclis ye tam saysnn (550) en az 1/3'nn (184) yazl teklifi gerekir. NOT: Meclisin en az 1/3 oranndaki milletvekili dnda hi kimse (rnein, Cumhurbakan veya Bakanlar Kurulu v.b) anayasa deiiklii konusunda kanun teklifi veremez. Grme: Anayasa deiiklikleri hakkndaki teklifler Meclis Genel Kurulunda iki defa grlr, oylanr. Yani dier kanunlar gibi ivedilikle, acele grlmez. Dier kanunlarn grlmesi usulnden farkldr. ki grme arasndaki sre 48 saattir; bu sreye serinleme sresi denir. NOT: Anayasa deiiklii teklifleri, Genel Kurulda grlmeden nce Anayasa Komisyonunda grlr. Karar: Anayasa deiiklik teklifleri gizli oylama ile yaplr. Karar yeter says 3/5 ve 2/3 olmak zere iki tanedir. NOT: Karar iin ye tamsaysnn 3/5nn (330) her iki oylamada da evet oyu kullanmas gerekir. Onay: Meclis tarafndan 3/5 (330) ile 2/3 (367) arasnda bir oyla kabul edilen deiiklik kanunu teklifleri, Cumhurbakannn onayna sunulduunda, Cumhurbakan onaylar ise halkoyuna sunmak zorundadr (Zorunlu Halkoylamas). Onaylamaz ise veto edebilir (Gletirici Veto). NOT-1: Meclis tarafndan 2/3ten (367) fazla bir oyla kabul edilen deiiklik kanunu teklifleri, Cumhurbakannn onayna sunulduunda (oran yksek olduu iin) onayladnda halkoyuna sunmak zorunda deildir (htiyari Halkoylamas). Ancak onaylamaz ise tercihen, isterse halkoyuna sunabilir ya da veto edebilir (Geciktirici Veto). NOT-2 Anayasa deiiklii halkoyuna sunulduu takdirde deiikliin kabul edilmesi iin geerli oylarn yarsndan ounun kabul gerekir. NOT-3: Anayasa deiiklikleri Cumhurbakannn onayyla Resmi Gazetede 15 gn ierisinde yaymlanarak yrrle girer.
NOT-4: Anayasa deiiklikleri getiren kanunlarn halk oylamas Resmi Gazetede yaynlanmasndan 60 gn sonraki ilk Pazar gn yaplr. NOT-5: TBMM; Anayasa deiikliklerine ilikin kanunlarn kabul srasnda, bu kanunun halkoylamasna sunulmas halinde, Anayasann deitirilen hkmlerinden hangilerinin birlikte hangilerinin ayr ayr oylanacan da karara balar. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
47 Denetim: Anayasa deiiklikleri Anayasa Mahkemesi tarafndan sadece ekil ynnden denetlenebilir. Anayasa mahkemesi ekil ynnden denetim yaparken, deiiklikle ilgili kanunun, teklif says, oylama okluuna ve ivedilikle grlemeyecei artlarna uyulup uyulmadna bakar. UYARI-1: Anayasa deiiklii getiren kanunlarn denetlenmesini (iptalini) sadece, Cumhurbakan veya - TBMM yelerinin 1/5i isteyebilir. Deiikliklerin Resmi Gazetede yaymland tarihten itibaren 10 gn getikten sonra iptali istenemez. UYARI-2: ok fazla kartrlan bir konu, Anayasamzda sadece Anayasa deiiklikleriyle ilgili kanunlarn halkoyuna sunulmas sz konusudur. Yukarda bahsedilen yntem sadece anayasay deitiren kanunlarda uygulanr. Bunun dnda normal kanunlarn halkoyuna sunulmas sz konusu deildir. Normal kanunlarn, farkl, basit bir kabul edili ve onaylan usul vardr. UYARI-3: Anayasann deitirilmesiyle ilgili yukardakine benzer dzenlemeler 1921 Anayasas hari tm anayasalarmzda bulunmaktadr. Sadece 1921 Anayasasnda anayasa maddelerinin deitirilmesiyle ilgili herhangi bir hkm bulunmamaktadr. RNEK SORU Aadakilerden hangisi halkoyuna sunulmas gereken kanunlar arasnda yer alr? A) Bte kanunu B) Yeni bakanlklarn kurulmas hakkndaki kanunlar C) Trkiyenin milletleraras kurululara ye olmasna ynelik kanunlar D) Anayasay deitiren ve TBMMde 3/5 2/3 arasnda bir ounlukla kabul edilen kanunlar E) Temel hak ve hrriyetlere ilikin milletleraras antlamalarn onaylanmas hakkndaki kanunlar (2005/KPSS) Cevap: D
RNEK SORU 1982 Anayasasnda Anayasa deiiklii ile olarak, I. Ayr bir kurucu meclis oluturulmas II. Baz hkmlerin deitirilmesinin tamamen yasaklanmas III. Bir deiiklik yapldktan sonra belli bir sre gemedike yeni bir deiiklik yaplamamas IV. Teklif ve kabul yeter saysnn kanunlarnkine gre daha yksek olmas V. Baz durumlarda referanduma bavurulmasnn zorunlu olmas dzenlemelerinden hangileri benimsenmitir? A) I, II ve IV B) I, III ve V C) II, III ve IV D) II, IV ve V E) III, IV ve V (1999/DMS) Cevap: D
RNEK SORU 1982 Anayasasnn deitirilmesi iin gereken teklif ve kabul yeter saysyla ilgili aadaki ifadelerden hangisi dorudur? A) TBMM ye tam saysnn en az bete birinin teklifi ve toplanm olan yelerin en az te ikisinin kabul gerekir. B) TBMM ye tam saysnn en az onda birinin teklifi ve TBMM ye tam saysnn en az te ikisinin kabul gerekir. C) 20 milletvekili veya bir siyasi parti grubunun teklifi ve TBMM ye tam saysnn en az salt ounluunun kabul gerekir. D) TBMM ye tam saysnn en az te birinin veya Bakanlar Kurulunun teklifi ve TBMM ye tam saysnn en az te ikisinin kabul gerekir. E) TBMM ye tam saysnn en az te birinin teklifi ve TBMM ye tam saysnn en az bete nn kabul gerekir. (2008/KPSS Ortaretim) Cevap: E
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
48 RNEK SORU 1982 Anayasasnn deitirilmesi ile ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr? A) Anayasann deitirilmesi, TBMM ye tam saysnn en az te biri tarafndan yazyla teklif edilebilir. B) TBMM Genel Kurulu, Anayasa deiikliine ilikin kanunlarn kabul srasnda, bu kanunun halkoyuna sunulmas hlinde, Anayasann deitirilen hkmlerinden hangilerinin birlikte, hangilerinin ayr ayr oylanacan da karara balar. C) Anayasann deitirilmesi hakkndaki tekliflerin kabul, Meclisin ye tam saysnn en az bete ounluunun gizli oyuyla mmkn olabilir. D) TBMM Genel Kurulu tarafndan ye tam saysnn en az te iki ounluu ile kabul edilen bir Anayasa deiikliini, Cumhurbakan dilerse halkoyuna sunabilir, dilerse yrrle girmesi iin Resm Gazetede yaymlanmasna karar verebilir. E) TBMM Genel Kurulu acil hllerde Anayasa deiikliine ilikin tekliflerin bir kez oylanmasnn yeterli olacana karar verebilir. Ancak, byle bir kararn alnabilmesi, TBMM ye tam saysnn en az te iki ounluunun oyu ile mmkn olabilir. (2009/KPSS) Cevap: E REFERANDUM (HALK OYLAMASI)
Halk oylamasnn ynetim ve denetimi, genel seimlerde olduu gibi Yksek Seim Kuruluna verilmitir. Trkiye referandum tarihinde, imdiye kadar 6 referandum yaplmtr;
1. 9 Temmuz 1961 Halk Oylamas: 27 Mays 1960 askeri darbesinin ardndan hazrlanan 61 Anayasas, 9 Temmuz 1961de yaplan halk oylamas ile, % 38.3 hayr oyuna karlk % 61.7 evet oyu ile kabul edildi.
2. 7 Kasm 1982 Halk Oylamas: 12 Eyll 1980 askeri mdahalesinin ardndan hazrlanan 1982 Anayasas, 7 Kasm 1982de yaplan halk oylamasnda, % 91.37 evet oyu olarak kabul edilmitir.
3. 6 Eyll 1987 Halk Oylamas: 1982 Anayasasnda geici 4. madde ile getirilen 5 ve 10 yllk siyasi yasaklarn kaldrlmasna ilikin dzenlenmitir. ok kk bir oy fark ile kabul edilmitir.
4. 25 Eyll 1988 Halk Oylamas: Anayasann 127. Maddesinde bulunan yerel seimlerin 1 yl erken tarihe alnmas konusu oyland. % 35 olumlu oya karlk % 65 olumsuz oyla kabul edilmedi.
5. 21 Ekim 2007 Halk Oylamas: Anayasamzn belirli maddelerinde deiiklik ngren halk oylamas % 70 kabul oyuna karlk % 30 olumsuz oy ile kabul edildi.
21 Ekim 2007 tarihli Halk Oylamas ile 1982 Anayasasnda Yaplan Deiiklikler;
- Cumhurbakannn halk tarafndan seilmesi - Cumhurbakannn grev sresinin 7 yldan 5 yla indirilmesi - Ayn kiinin st ste 2 defa cumhurbakanl yapabilmesi (5+5=10 sene) - Milletvekili seim dneminin 5 yldan 4 yla indirilmesi - TBMM tarafndan yaplacak btn ilerde tamsaynn te birinin (184 ye) yeter say kabul edilmesi (toplant yeter saysnn 184 olmas)
6. 12 Eyll 2010 Halk Oylamas le Kabul Edilen Deiiklikler;
Pozitif ayrmcln kapsam geniletilmitir. Anayasa'nn 10. Maddesine ocuklar, yallar ve zrller ile harp ve vazife ehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler iin alnacak tedbirler eitlik ilkesine aykr saylmaz. ibaresi eklenmitir. Herkes kendisi ile ilgili kiisel verilerin korunmasn isteme hakkna sahip olmutur. Kiisel veriler, ancak kanunda ngrlen hallerde veya kiinin ak rzas ile ilenecektir. Anayasa'nn Seyahat Hrriyeti balkl 23. maddesine, vatandan yurtdna kma hrriyeti, ancak su soruturmas veya kovuturmas sebebiyle ve hkim kararna bal olarak snrlandrlabilecek. ifadesi eklenmitir. ocuklarn korunmasna ynelik yeni dzenleme getirmitir. Her ocuk, korunma ve KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
49 bakmdan yararlanma, yksek yararna aka aykr olmadka ana ve babas ile kiisel ve dorudan iliki kurma ve srdrme hakkna sahip olmutur. Devletin, her trl istismara kar, ocuklar koruyucu tedbirleri almas hkm getirilmitir. Bir kiinin ayn zamanda ve ayn ikolunda birden fazla sendikaya ye olmasna ynelik dzenleme yaplmtr. Memurlara ve dier kamu grevlilerine toplu szleme yapma hakk tannmtr. Grev esnasnda greve katlan iilerin ve sendikann kastl veya kusurlu hareketleri sonucu grev uygulanan iyerinde sebep olduklar maddi zarardan sendikann sorumlu tutulmamasn ngrmtr. Siyasi amal grev ve lokavt, genel grev ve lokavt, iyeri igali, i yavalatma ve dier direnilere ilikin yasaklar kaldrlmtr. Kamu denetilii (ombudsman) kurumu oluturulmutur. Partisinin kapatlmasna neden olan milletvekilinin milletvekilliinin drlmesi uygulamas kaldrlmtr. Meclis Bakanlk Divanna, 2. devre seilenler o dnemin sonuna kadar grev yapacaktr. Yksek Askeri ura'nn terfi ilemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayrma hari, her trl iliik kesme kararlarna kar yarg yolu almtr. Memurlara ynelik uyarma ve knama cezalar yarg denetimine almtr. Adalet hizmetleri ile savclarn idari grevleri ynnden Adalet Bakanl'nca denetimi, adalet mfettileri ile hkim ve savc mesleinden olan i denetiler; aratrma, inceleme ve soruturma ilemleri ise adalet mfettileri eliyle yaplacaktr. karar eklenmitir. Anayasa Mahkemesi 17 asl yeden olumutur. 3 yesini Meclis, 14n Cumhurbakan seecektir. Anayasa Mahkemesi yelerinin grev sresi 12 yldr. Grev sresi bitenler tekrar seilemez. Anayasa Mahkemesi'ne kiisel bavuruda bulunabilme hakk tannmtr. Anayasa Mahkemesi 2 blm ve genel kurul halinde alacaktr. Meclis Bakan, Genelkurmay Bakan, Kuvvet Komutanlar ile Jandarma Genel Komutan da grevleriyle ilgili sulardan dolay Yce Divan'da yarglanacaktr. Askeri yargnn grev alan yeniden belirlenmitir. Buna gre, askeri mahkemeler, asker kiiler tarafndan ilenen askeri sular ile bunlarn asker kiiler aleyhine veya askerlik hizmet ve grevleriyle ilgili olarak iledikleri sulara ait davalara bakmakla grevli olmutur. Devletin gvenliine, anayasal dzene ve dzenin ileyiine kar sulara ait davalar her durumda adliye mahkemelerinde grlecektir. Siviller, sava hali dnda askeri mahkemelerde yarglanmayacaktr. Asker Yargtay yelerinin disiplin ve zlk ilerinde hkimlik teminat esaslar dikkate alnacaktr. Asker Yksek dare Mahkemesi yeleri iin de hkimlik teminat getirilmitir. Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu'nun (HSYK) yaps deitirilmitir. Bu kapsamda HSYKnin ye says 22 asl 12 yedek yeye karlmtr. HSYKnin bakan; Adalet Bakan olmaya devam edecektir. Kurulun meslekten karma cezasna ilikin olanlar dndaki kararlarna kar yarg mercilerine bavurulamaz. karar getirilmitir. Ekonomik ve Sosyal Konsey Anayasa kapsamna alnmtr. 12 Eyll darbecilerine yarg yolu almtr. Anayasa'nn, 12 Eyll dnemindeki Milli Gvenlik Konseyi yeleri ile bu dnemde kurulan hkmetler ve Danma Meclisi'nde grev alanlarn yarglanmasn nleyen geici 15. maddesi yrrlkten kaldrlmtr.
V. BLM 1982 ANAYASASINDA DEVLET ORGANLARI (KUVVETLER) 1. YASAMA ORGANI (TBMM) 1961 Anayasasnda olduu gibi 1982 Anayasas da yasama yetkisinin TBMMde olduunu ve bu yetkinin devredilemeyeceini belirtmitir. 1982 Anayasasnn ilk eklinde 400 olan milletvekili says, 1987 ylnda yaplan deiiklikle 450ye, 1995 ylnda yaplan deiiklikle de 550ye ykseltilmitir.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
50 RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, TBMM ka milletvekilinden oluur? A) 400 B) 450 C) 500 D) 550 E) 600 (2011 KPSS) Cevap: D
Yasama organnn (TBMMnin) anayasaya aykr olmamak artyla her konuda ayrntl dzenleme ve kanun yapabilmesidir. Bu durumun istisnas Cumhurbakanl Kararnamesidir.
+ Yasama Yetkisinin Aslilii (lkellii)
Yasama organnn (TBMMnin) bir konuyu dorudan doruya, araya baka bir organ veya ilem girmeksizin dzenleyebilmesidir. Bu durumun istisnas Cumhurbakanl Kararnamesi, skynetim ve olaanst hal KHKleridir.
+ Yasama Yetkisinin Devredilmezlii
Yasama yetkisi Trk milleti adna TBMMye aittir. Bu yetki devredilemez. Bu durumun istisnas Kanun Hkmnde Kararnamelerdir. Yasama yetkisinin devredilemez oluu kuvvetler ayrl ilkesinin bir sonucudur.
Yasama organ tarafndan yaplan genel, soyut, srekli, yazl hukuk kurallardr. Kanunlar ayn nitelikli kii ve olaylara uygulanan genel ve soyut nitelikli yazl hukuk kurallardr. Kanun tasar ve tekliflerinin TBMMde grlme usul ve esaslar itzkle dzenlenir. Kanunlar sreklidir. Yrrle girdikten sonra kaldrlana kadar uygulanrlar. Gemie etkili deildirler ve geici olarak yaplamazlar. Tek geici kanun 1 yllna kartlan BTE kanunudur. Anayasaya gre kanun nermeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir. Kanun Tasars (Lahiyas): Bakanlar Kurulunun TBMMye sunduu kanun nerilerine denir. Kanun Teklifi: Milletvekillerinin TBMMye sunduu kanun nerilerine denir. RNEK SORU Aadakilerden hangisi kanun teklif etmeye yetkilidir? A) Anayasa Mahkemesi Bakan B) Dantay Bakan C) Yargtay Bakan D) Milletvekilleri E) Hkimler (2006/KPSS nlisans) Cevap: D
NOT-1: Tek bir milletvekili dahi meclise kanun teklifi verebilir. Cumhurbakan kanun nerisi veremez. NOT-2: Kanun teklif ve tasarlar TBMMde grme aamasnda nce ilgili komisyona gnderilir. Komisyondan geen neriler TBMM Genel Kurulunda grlr. TBMM tarafndan reddedilen kanun teklif ve tasarlar, ret tarihinden itibaren 1 tam yl gemedike, ayn yasama dnemi iinde yeniden verilemez. Bir yasama dneminde sonulandrlmam olan kanun tasar ve teklifleri hkmsz saylr. Buna kadk (dm) olma denilmektedir. Yasama Dnemi: ki seim arasndaki dnemdir. Normal artlar altnda yasama dnemi 4 yldr. Kanun Parlamento Kararlar tzk KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
51 Yasama Yl: 1 Ekimden - 30 Eylle kadar sren meclisin alma yldr.
Kanunlarn Kabul Edilii ve Yrrle Girii
TBMMce kabul edilen kanunlarn yaymlanmas Cumhurbakanna aittir. Cumhurbakan, kabul edilip kendisine sunulan kanunlar 15 gn iinde Resmi Gazetede yaymlar. Yaymlanmasn ksmen veya tamamen uygun grmedii kanunlar gerekeleri ile ayn sre iinde TBMMye geri iade eder (veto eder). Bte kanunlar geri gnderilemez. Cumhurbakannca ksmen uygun bulunmama durumunda, TBMM sadece uygun bulunmayan maddeleri grebilir. Meclis, geri gnderilen kanunu aynen kabul ederse, Cumhurbakan bunu yaymlamak zorundadr. Ancak; daha sonra 60 gn iinde Anayasa Mahkemesinde iptal davas aabilir. Meclis ilgili kanunda deiiklik yaparak tekrar Cumhurbakanna gnderirse Cumhurbakannn bunu tekrar veto etme yetkisi vardr. Kanunlarn ne zaman yrrle girecei genellikle kendi metinlerinde belirtilir. Ancak, yrrlk tarihi metinlerinde belirtilmemise Resmi Gazetede yaymlanmalarn takip eden gnden itibaren 45 gn sonra kendiliinden yrrle girerler.
zel Nitelikli Kanunlar
a. Bte Kanunu:
Bakanlar Kurulu, bte kanun tasarlarn mali ylbandan (1 Ocak) en az 75 gn nce, TBMMye sunar. Bte tasarlar ve rapor, Bte Komisyonunda incelenir. (40 kii - en az 25 yesi iktidar partisinden olmak zere) Bte Komisyonunun 55 gn iinde kabul edecei metin TBMMde grlr ve mali ylbana kadar karara balanr. TBMM yeleri, bte kanun tasarlar genel kurulda grlrken gider artrc ve gelir azaltc nerilerde bulunamazlar. Bakanlar Kuruluna KHK (Kanun Hkmnde Kararname) ile btede deiiklik yapma yetkisi verilemez. Cumhurbakan TBMMce kabul edilen bte kanununu veto edemez. Ancak Anayasa Mahkemesinden iptalini isteyebilir. Geici olarak 1 yllna karlan tek kanundur.
b. Kesin Hesap Kanunu:
TBMMnin btenin uygulan zerindeki denetimi, kesin hesap kanun tasarsn kabul etmek suretiyle olur. Bunlar, Saytayn hazrlad genel uygunluk bildirimlerine dayanr. Kesin hesap kanun tasarlar kanunda daha ksa bir sre kabul edilmemise, ilgili olduklar mali yln sonundan balayarak en ge 7 ay sonra Bakanlar Kurulu tarafndan TBMMye sunulur ve bir rnei Saytaya gnderilir. Saytay, en ge 75 gn iinde genel uygunluk bildirimini TBMMye sunar. Kesin hesap kanun tasarlaryla yeni yl bte tasarlar mecliste birlikte grlerek karara balanr. TBMM, kesin hesap kanun tasarlarn grp kabul etmekle hkmetin bir nceki yl btesini ibra etmi (aklam) olur.
c. Milletleraras Antlamalar:
TBMM bir kanunla kabul eder (uygun bulur). Her kanun gibi Cumhurbakannn onaylamasyla yaymlanp yrrle girerler. Baz antlamalar TBMMce uygun bulunma kanununa gerek olmakszn yrrle konulur Bte Kanunu Kesin Hesap Kanunu Milletleraras Antlamalar Para Baslmasna Karar Verme KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
52 ve yaynlandktan sonra iki ay iinde TBMMnin bilgisine sunulur. Bu antlamalar u ekildedir;
Ekonomik, ticari ve teknik ilikileri dzenleyen ve sresi 1 yl amayan antlamalar, Devlet maliyesi bakmndan bir yklenme getirmeyen antlamalar, Kii hallerine ve Trklerin yabanc memleketlerdeki mlkiyet haklarna dokunmayan antlamalar, Trk kanunlarnda deiiklik getirmeyen antlamalar, Milletleraras bir antlamaya dayanan uygulama antlamalar
Trk kanunlarnda deiiklik getiren her trl antlamalarn yaplmas TBMMnin bir kanunla uygun bulmasna (onaylamasna deil) ve Cumhurbakannn onayna baldr. NOT-1: Usulne gre yrrle konulmu milletleraras antlamalar Kanun deerindedir. Bunlar hakknda Anayasaya aykrlk iddiasyla Anayasa Mahkemesine bavurulamaz. NOT-2: Usulne gre yrrle konulmu, temel hak ve zgrlklere ilikin milletleraras antlamalarla, yrrlkte bulunan kanunlar arasnda kacak uyumazlklarda milletleraras antlama hkmleri esas alnr. d) Para Baslmasna Karar Verme:
Para baslmasna karar verme yetkisi TBMMye aittir. Banknot ve madeni para baslan yer ise Merkez Bankas darphaneleridir.
2. PARLAMENTO (MECLS) KARARLARI:
Parlamento kararlar, TBMMnin iyapsna ve alma dzenine ilikin olarak veya TBMMnin yrtme ve yarg organlaryla ilikileri erevesinde ald kararlardr. Parlamento kararlar, Meclis tarafndan yaplan ama ad kanun olmayan ilemlere denir. TBMM Genel Kurulunun kararlardr. Resmi Gazetede Meclis Karar olarak yaymlanr.
Kararlar;
Meclisin kendi itzn yapmas Meclis Bakan ve Bakanlk Divannn seilmesi Seimlerin yenilenmesine karar verilmesi Yasama dokunulmazlnn kaldrlmas ve milletvekili yeliinin drlmesi Meclis soruturmas almas ve Yce Divana sevk karar Bakanlar Kuruluna gvenoyu verilmesi Sava ilan Silahl kuvvetlerin kullanlmasna ve yurt dna gnderilmesine izin verilmesi Yabanc silahl kuvvetlerin Trkiyede bulunmasna izin verilmesi Olaanst hal ve skynetim kararlarnn onaylanmas ve sresinin uzatlmas Cumhurbakannn vatana ihanetle sulanmas Kalknma planlarnn onaylanmas RTK yelerinin atanmas Anayasa Mahkemesine ye semesi Meclisin tatile girmesi NOT: Genel kural; Parlamento kararlar Cumhurbakannn onayna sunulmaz ve Anayasaya aykrlk iddiasyla Anayasa Mahkemesi'ne gtrlemez. istisna vardr;
TBMM i tzk deiiklikleri Milletvekillerinin dokunulmazlklarnn kaldrlmas Milletvekillerinin yeliklerinin drlmesi kararlar, bir parlamento karar olmasna ramen Anayasa Mahkemesinden iptalleri istenebilir.
3. TBMM TZ:
TBMMnin kendi i almalarn dzenlemek amacyla koyduu kurallara tzk denir (Yntemsel bamszlk). tzk deiiklikleri de bir parlamento karar olmasna ramen Anayasa Mahkemesinin denetimine tabidir.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
53 TBMMNN KURULUU
+ Trkiyede Uygulanan Seim Sistemi:
Dnyada oylarn sandalyelere (milletvekilliklerine) dntrlmesi asndan ounluk sistemi ve nispi temsil sistemi uygulanan sistemlerdir. Trkiyede ise her partinin ald oy orannda temsil edilmesini salayan Nisbi Temsilin % 10 lke Barajl Dhont Sistemi uygulanmaktadr.
Trkiyede Milletvekili Genel Seimlerinde uan da Geerli Olan Uygulamalar:
1. Tek dereceli seim (Anayasa gre zorunlu) 2. Nispi temsilin lke barajl (%10) D'hont sistemi 3. Geni evre (blge) 4. Liste usul 5. Genel oy, eit oy, gizli oy, ak saym, seimlerin serbestlii
Trkiyede milletvekili seimlerinde uan da ki seim kanununa gre; Seim evresi (il) baraj, dar blge sistemi, mutlak, basit veya nitelikli ounluk sistemleri uygulanmamaktadr. Bu durum Anayasadan deil seim kanunundan kaynakldr. Ancak, seimlerin tek dereceli yaplmas anayasann bir emridir. Seim kanunu, seim evresi olarak esas itibariyle illeri kabul etmekle birlikte, karaca milletvekili says 18e kadar olan illerin 1, 19dan 35e kadar olan illerin 2, 36 ve daha fazla olan illerin 3 seim evresine blneceini belirtmitir. Yani seim evreleri (blgeler) geni tutulmutur. Bunlar saptamakta Yksek Seim Kurulunun grevidir. NOT: Anayasaya gre seim kanunlar temsilde adalet ve ynetimde istikrar ilkesine gre dzenlenmelidir.
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, milletvekili seimlerinde aadakilerden hangisinin uygulanmas mmkn deildir? A) Tercihli Oy B) ki dereceli sistem C) ki trl sistem D) Dar blge sistemi E) Seime katlmayan semenlere para cezas verilebilmesi (2001/KMS) Cevap: B
1982 Anayasasna Gre TBMM (Milletvekillii Genel) Seimleri:
TBMM seimleri normal olarak (erken seim olmazsa) 4 ylda bir yaplr. NOT: 5678 Sayl Anayasann Baz Maddelerinin Deitirilmesi Hakknda Kanunun 21 Ekim 2007 tarihinde halk oylamas sonucu kabul edilmesiyle, 5 yl olan TBMM seimleri 4 yl olarak deitirilmitir. RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, TBMMnin grev sresiyle ilgili aadaki ifadelerden hangisi dorudur? A) 1982 Anayasas, en bandan beri TBMMnin 4 yllk bir sre iin seileceini ngrmtr ve bu konuda herhangi bir deiiklik yaplmamtr. B) 1982 Anayasasnn ilk eklinde TBMMnin 6 yllk bir sre iin seilecei ngrlmekteydi; fakat 2001 ylnda yaplan bir deiiklikle, bu sre 4 yla indirilmitir. C) 1982 Anayasas, en bandan beri TBMMnin 5 yllk bir sre iin seileceini ngrmtr ve bu konuda herhangi bir deiiklik yaplmamtr. D) Anayasa, TBMMnin grev sresi hakknda herhangi bir hkm iermemektedir. Bu husus 5 yl olarak Milletvekili Seimi Kanununda dzenlenmi bulunmaktadr. E) 1982 Anayasas, 2007 ylna gelinceye kadar TBMMnin 5 yllk bir sre iin seileceini ngrmekteydi; fakat bu sre 2007 ylnda yaplan bir deiiklikle 4 yla indirilmitir. (2008/KPSS nlisans) Cevap: E
RNEK SORU TBMM seimleri ka ylda bir yaplr? A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7 (2006/KPSS Ortaretim) Cevap: C (B)
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
54 Anayasa milletvekili genel seimlerini yenileme yetkisini TBMM ve Cumhurbakanna vermitir. TBMM seimleri istedii an yenileme karar alr ve gnn de kendisi belirler. TBMM, seimlerin yenilenmesi kararn ye tamsaysnn salt ounluuyla deil toplantya katlanlarn salt ounluuyla alr (139 kabul oyu). Cumhurbakan ise seimleri istedii anda yenileme karar alamaz. Anayasada belirtilen artlar (116. madde) gerekleirse yenileyebilir. 90 gn sonraki ilk Pazar gn seim yaplr. 21 Ekim 2007 tarihinde yaplan referandumla kabul edilen Anayasa deiikliinden nce Cumhurbakan TBMM tarafndan seildiinden, Cumhurbakannn TBMM tarafndan 4. tur sonunda seilememesi durumunda TBMM seimleri kendiliinden derhal yenilenmekte idi. Ancak, yaplan deiiklikle Cumhurbakan bu gn iin halk tarafndan 2 turda seildiinden Cumhurbakannn seilememesi sonucu seimlerin yenilenmesi artk sz konusu deildir. NOT: TBMM seimlerinin bu iki hal dnda hibir ekilde 4 yldan nce yaplmasna (yenilenmesine) karar verilemez. Yenilenmesine karar verilen Meclisin yetkileri, yeni Meclisin seilmesine kadar srer. RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, TBMMnin seim dnemi ile ilgili aadaki ifadelerden hangisi dorudur? (2009 KPSS) A) 2007 ylnda gerekletirilen Anayasa deiiklii uyarnca TBMM seimleri 5 ylda bir yaplr. B) Meclis, seim dnemi dolmadan ye tam saysnn en az salt ounluunun oyu ile erken seim karar alabilir. C) Meclisin, seim dnemi dolmadan erken seim karar almas zerine yaplan seime ara seim denir. D) Cumhurbakan, lkenin herhangi bir nedenle siyasi bunalma girdiini dnd her durumda, bu bunalm zme amacyla TBMM seimlerinin yenilenmesine karar verebilir. E) TBMM Genel Kurulu veya Cumhurbakan tarafndan yenilenmesine karar verilen Meclisin yetkileri, yeni Meclisin seilmesine kadar devam eder. Cevap: E Cumhurbakan TBMM Seimlerini Hangi Hallerde Yenileyebilir?
- Yeni seilen TBMMde Bakanlk Divannn olumasndan sonra 45 gn iinde yeni Bakanlar Kurulunun kurulamamas, - Bakanlar Kurulunun greve balarken gvenoyu alamamas sonucu 45 gn iinde yeni Bakanlar Kurulunun kurulamamas ya da kurulup gvenoyu alamamas, - Babakann gvensizlik oyu dnda bir nedenle istifa etmesi sonucu hkmetin dmesi zerine 45 gn iinde yeni Bakanlar Kurulunun kurulamamas - Bakanlar Kurulunun grev srasnda gvenoyu alamamas zerine 45 gn iinde yeni Bakanlar Kurulunun kurulamamas ya da kurulduu halde gvenoyu alamamas, - Hkmetin gensoru sonucu gvensizlik oyuyla drlmesi zerine 45 gn iinde yeni Bakanlar Kurulunun kurulamamas ya da kurulduu halde gvenoyu alamamas, durumlarnda Cumhurbakan Meclis Bakanna danarak seimleri yenileyebilir. NOT-1: Cumhurbakannn TBMM seimlerini yenileyebildii durumlarn hepsinin ortak zellii udur: Bir ekilde 45 gn iinde Bakanlar Kurulu'nun (hkmetin) kurulamamas ya da drlmesi sonucu yeni Bakanlar Kurulu'nun (hkmetin) oluturulamamasdr. NOT-2: Seimlerden nce seimin tarafszln salamak amacyla, ileri Bakan, Adalet Bakan, Ulatrma Bakan grevlerinden ekilirler. Yerlerine bamszlar meclis iinden ya da dndan Babakanca atanr. NOT-3: Yabanc lkelerde yaayan Trk vatandalar, seimlerinin yaplaca gnn 75 gn ncesinden balamak zere gmrk kaplarnda oy kullanabilirler. TBMM Seimlerinin Ertelenmesi (Geriye Braklmas): TBMM seimleri, sadece SAVA sebebiyle 1 yl geriye braklabilir (Ertelenebilir, zamanndan (4 yldan) sonra yaplmasna karar verilebilir.). Ertelemeyi sadece TBMMnin kendisi yapar.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
55 RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, aadakilerden hangisi TBMM seimlerinin geri braklma sebebidir? A) Sava B) Olaanst hal ilan C) Cumhurbakannn seilememesi D) Meclis Bakannn seilememesi E) TBMM yeliklerinde boalma olmas (2002/KPSS) Cevap: A
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, TBMM yeleri aadakilerden hangisini temsil eder? A) Milleti B) Seildikleri blgeyi C) Kendilerini seen semenleri D) Mensubu olduklar siyasi partiyi E) Devleti (2002/KPSS) Cevap: A
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, hangi bakanlarn TBMM seimlerinden nce ekilmeleri ve yerlerine bamszlarn atanmas gerekir? A) Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakan, Adalet Bakan ve Dileri Bakan B) ileri Bakan, Milli Savunma Bakan ve Ulatrma Bakan C) ileri Bakan, Adalet Bakan ve Ulatrma Bakan D) Adalet Bakan, Milli Eitim Bakan ve ileri Bakan E) Milli Savunma Bakan, Adalet Bakan ve Maliye Bakan (2001/KMS) Cevap: A
Ara Seim Nedir?
Ara seim, TBMM yeliklerinde yani milletvekilliklerinde boalma olmas halinde, sadece boalan milletvekilinin yerine ve o yerde yaplan seimdir (Erken seim ya da mahalli (belediye) seim deildir.).
Ara seimle ilgili kurallar:
- Ara seim, her seim dneminde bir defa yaplr ve genel seimden 30 ay gemedike ara seime gidilemez. - Ancak, boalan yeliklerin says, ye tamsaysnn (550nin) %5ini bulduu hallerde, ara seimlerin 3 ay iinde yaplmas zorunludur (Bu durumda, ilk kural ilemez.). - Genel seimlere 1 yl kala ara seim yaplamaz. Bu kural boalan ye saynn %5i bulmas durumunda da geerlidir. - Eer bir ilin ya da seim evresinin hi milletvekili kalmazsa boalmay takip eden gnden 90 gn sonraki ilk Pazar gn ara seim yaplmak zorundadr. Seimlere 1 yl kalsa dahi bu kural uygulanr (2002 deiiklii). NOT-1: Milletvekili genel seimleriyle ara seim birbirine kartrlmamaldr. TBMM genel seimleri 4 ylda bir yaplr, meclisin tm yeniden seilir. Ara seim ise yukarda da belirtildii gibi milletvekilliklerinde boalma olmas halinde sadece o yerde yaplan seimdir. Bu nedenle yukarda belirtilen kurallar sadece ara seimde uygulanr. NOT-2: Seim kanunlarnda yaplan deiiklikler, 1 yl iinde yaplacak seimlerde uygulanmaz. RNEK SORU Ara seim ne demektir? A) TBMMnin, grev sresi dolmadan erken seim karar almas B) Milletvekili genel seimi ile yerel seimlerin ayn zamanda yaplmas C) TBMMde boalan milletvekillerinin yerine yenilerinin seilmesi D) Semenlerin, milletvekillerinin seecek ikinci semenleri semesi E) Cumhurbakan adaylarndan hibirinin ilk turda gereken ounlu alamamas nedeniyle ikinci tur seim yaplmas (1999/DMS) Cevap: C
RNEK SORU Ara Seim ne demektir? A) TBMMnin seim dnemi dolmadan kendi seimlerinin yenilenmesine karar verilmesi halinde yaplan seim B) ki genel seim arasnda boalan milletvekillikleri iin yaplan seim C) ki milletvekili genel seimi arasnda yaplan yerel seim D) Sava hali nedeniyle bir yl geriye braklan milletvekili seimi E) Cumhurbakan TBMM seimlerinin yenilenmesine karar verilmesi halinde yaplan seim (2004/KPSS) Cevap: B
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
Hkim ve savclar Yksek yarg organ mensuplar Yksekretim kurumlarndaki retim grevlileri YK yeleri Kamu kurum ve kurulularnn memur statsndeki grevlileri Yaptklar hizmet bakmndan isi nitelii tamayan dier kamu grevlileri Silahl kuvvetler mensuplar Belediye bakanlar, belediye meclis yeleri, l genel meclisi yeleri, siyasi partilerin il ve ile ynetim kurulu yeleri
+ MLLETVEKL SELEBLME ARTLARI
Trk vatanda olmak (ifte vatandalk milletvekili seilmeye engel tekil etmez.) 25 yan doldurmak (2006 deiiklii) En az ilkokul mezunu olmak Kstl olmamak (Mahkemelerce kiilerin baz haklar kullanabilmesi kstlanabilir) Erkekler iin askerliini yapm olmak Kamu hizmetlerinden yasakl olmamak (Mahkemelerce kamu hizmetine girmek yasaklanabilir) Taksirli sular hari, toplam 1 yl veya daha fazla hapis ile ar hapis cezasna hkm giymemi olmak NOT: Zimmet, irtikp, rvet, hrszlk, dolandrclk gibi yz kzartc sularla, kaaklk, resmi ihalelere fesat kartrma, devlet srlarn aa vurma, ideolojik veya anarik eylemlere katlma ve bu gibi eylemleri tahrik ve tevik sularndan biriyle hkm giymi olanlar, affa uram olsalar bile milletvekili seilemezler. RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, aadakilerden hangisi bir kimsenin milletvekili seilebilmesi iin gerekli koullardan biridir? (1999 DMS) A) Bir siyasal partiye ye olmak B) Aday olaca seim evresinde en az 3 yldr oturuyor olmak C) En az 35 yanda olmak D) Trk vatanda olmak E) Kamu hizmetlerinde en az 10 yldr alyor olmak Cevap: D RNEK SORU Aadakilerden hangisi milletvekili seilebilmek iin aranan artlardan biri deildir? A) En az lise mezunu olmak B) Ykml olduu askerlik hizmetini yapm olmak C) Kamu hizmetlerinden yasakl olmamak D) Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmak E) Kstl olmamak (2006/KPSS Ortaretim) Cevap: A
+ Temsil: TBMM yeleri seildikleri blgeyi veya kendilerini seenleri deil, btn milleti temsil eder. Bunun sonucu olarak,
Milletvekilleri azledilemez, Semenler milletvekillerini grevlerinden alamazlar, Partisinden istifa edince milletvekillikleri dmez, Bakan olann milletvekillii dmez.
+ Milletvekillii sfatnn kazanlmas: Bir kii milletvekillii sfatn, l Seim Kurulu tarafndan milletvekili seildiine ilikin tutanan dzenlendii anda kazanr. Seim tutanaklarn kabul etmek ise Yksek Seim Kurulunun grevidir (TBMMnin grevi deildir). NOT: Milletvekilleri, mazbatalarn l Seim Kurulundan alrlar. TBMM YELERNN YAPAMAYACAKLARI LER Milletvekilleri,
Devlet ve dier kamu tzel kiilerinde ve bunlara bal kurulularda, Devletin veya dier kamu tzel kiilerinin katld ortaklklarda, zel gelir kaynaklar ve zel imknlar kanunla salanm kamu yararna alan derneklerin ve devletten yardm salayan ve vergi muafiyeti olan vakflarn, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular ile sendikalarn ve bunlarn st kurulularnn katldklar teebbs veya ortaklklarn ynetim ve denetim kurullarnda grev alamaz ve vekili olamaz Bu kurulularda, herhangi bir taahht iini dorudan veya dolayl olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik yapamazlar. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
57 Anayasada saylan kurulularda i takipilii, komisyonculuk, mavirlik yapmalar, yz kzartc ve devlete kar ilenen sularla ilgili davalarda devlet aleyhine vekil olmalar, serbest ilerinde milletvekili unvanlarn kullanmalar yasaklanmtr.
Yasama Uyumsuzluu: TBMM yelerinin yrtme organnn verecei bir ite grev alamamasdr. Bir milletvekili Bakanlar Kurulunun verecei geici bir grevi ancak, 6 ay gememek zere Meclisin kararyla kabul edebilir.
Mutlak Dokunulmazlk (Yasama Sorumsuzluu):
Milletvekillerinin meclis almalarndaki oy, sz ve dncelerinden ve Meclise baka bir karar alnmadka bunlar meclis dnda tekrarlamaktan, aa vurmaktan sorumlu olmamalardr. Srekli, mutlak bir koruma (milletvekilinin yelii sona erse bile) salar. Meclis tarafndan kaldrlmas mmkn deildir. Milletvekilleri, adam yaralama veya ldrme gibi eylemlerde bulunurlarsa yasama sorumsuzluunun dnda kalr. Milletvekilleri hukuki ve cezai bakmndan sorumsuzlua sahiptirler. Yasama sorumsuzluundan milletvekili olmayan bakanlar da yararlanr. Yasama sorumsuzluunun temel amac; sz hrriyetinin korunmasdr.
Nispi Dokunulmazlk (Yasama Dokunulmazl):
Seimden nce veya sonra bir su iledii ileri srlen bir milletvekilinin, Meclisin karar olmadka tutulamamas, sorguya ekilememesi, tutuklanamamas, yarglanamamasdr. Yasama dokunulmazlnn amac; milletvekilinin aslsz, gereksiz veya keyfi sulamalara, bunun sonucunda zellikle tutuklanmalara kar korunmasdr. Srekli, mutlak bir koruma salamaz. Nispi koruma salar ve Meclis tarafndan kaldrlmas mmkndr. Milletvekilleri yalnzca cezai bakmndan dokunulmazla sahiptirler. Yasama dokunulmazlndan milletvekili olmayan bakanlar da yararlanr. NOT: Ar cezay gerektiren sust hali ile soruturulmasna seimden nce balanmak kaydyla Anayasann 14. maddesinde belirtilen milli btnle, laik ve demokratik Cumhuriyete kar ilenen sular dokunulmazlk kapsamnda deildir. Byle bir durumda yetkili makam durumu hemen ve dorudan doruya TBMMye bildirmek artyla tutma, sorguya ekme, tutuklama ve yarglama ilemlerini yapabilir. Hukuk davalarnn (tazminat, alacak gibi) almasna dokunulmazlk engel deildir. Nisbi dokunulmazlk meclis tarafndan kaldrlabilir. Yani geici koruma salar. Tek milletvekilinin dokunulmazln dahi meclis kaldrabilir (Anayasa Mahkemesi deil). Seimden nce veya sonra milletvekiline verilmi bir ceza hkmnn uygulanmas yelik sfatnn sona ermesine braklr. Milletvekillii sresince ilenilen sula ilgili zamanam sresi islemez. Yeniden seilen milletvekili hakknda soruturma ve kovuturma, meclisin yeniden o milletvekilinin dokunulmazln kaldrmasna baldr. Meclis tarafndan bir milletvekilinin yasama dokunulmazlnn kaldrlmas iin toplantya katlanlarn salt ounluunun karar gerekir. Meclis Genel Kurulunca dokunulmazlnn kaldrlmasna karar verilen milletvekili kararn iptali iin 7 gn iinde Anayasa Mahkemesine bavurur. Anayasa Mahkemesi iptal istemini 15 gn iinde kesin karara balar. Dokunulmazl kalkan milletvekilinin milletvekillii devam eder. Sadece yarglanmasn engelleyen koruma kalkar. TBMM yelerini (Milletvekilleri, Bakanlk Divan yeleri) iledii iddia edilen sulardan yarglamak Anayasa Mahkemesinin grev ve yetkisinde deildir. Bu kiiler adli yargda genel mahkemelerde yarglanrlar.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
58 RNEK SORU Aadakilerden hangisi, grevleriyle ilgili sulardan tr Yce Divanda deil, olaan yarg organlarnda yarglanr? A) Vatana ihanet durumunda Cumhurbakan B) Yargtay Bakan ve yeleri C) Milletvekilleri D) Babakan E) Bakanlar (2008/KPSS nlisans) Cevap: C
MLLETVEKLL HANG HALLERDE NASIL DER?
stifa durumunda Meclis kararyla (toplantya katlanlarn salt ounluunun kararyla), Meclis almalarna 1 ay iinde 5 gn izinsiz gelinmediinde Meclis kararyla (ye tamsaysnn salt ounluunun kararyla), Milletvekilliiyle badamayan iler yapldnda Meclis kararyla (Genel Kurulun verecei gizli oyla), Mahkeme kararyla kesin hkm giyildiinde ve kstlanma durumunda, mahkeme kararnn meclise bildirildii anda, (Meclis karar vermez, kendiliinden der.) Milletvekilinin Cumhurbakan seilmesi durumunda dorudan (kendiliinden) NOT-1: Cumhurbakan seilen kiinin partisiyle ilikisi kesilir. NOT-2: Beyan ve eylemleri ile partisinin kapatlmasna sebep olmak nedeniyle milletvekilliinin kendiliinden sona ermesi 2010 Anayasa deiiklii ile kaldrlmtr. NOT-3: Partisinden istifa eden, baka partiye geen, Bakanlar Kurulunda grev alan (Bakan ya da Babakan olan) TBMM Bakan olan ve dokunulmazl kaldrlan milletvekilinin milletvekillii sona ermez. NOT-4: TBMM kararna gerek olmadan den milletvekillii iin iptal davas alamaz. NOT-5: Milletvekilinin lmesi veya hakknda gaiplik karar verilmesi durumunda milletvekillii kendiliinden sona erer. Ayrca milletvekilinin Trk vatandaln kaybetmesi durumunda konunun Meclis Genel Kurulunun bilgisine sunulmasyla milletvekillii sona erer. NOT-6: Milletvekilleri yeliin drlmesi kararna kar 7 gn iinde Anayasa Mahkemesine iptal davas aabilir. Anayasa Mahkemesi iptal istemini 15 gn iinde kesin karara balar. RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, aadakilerden hangisi milletvekilliini dren nedenlerden biridir? A) Milletvekilinin, meclis almalarna zrsz veya izinsiz olarak 1 ay iinde toplam be birleim gn katlmamas B) TBMMnin, milletvekilinin dokunulmazln kaldrmas ve kararn iptali iin Anayasa Mahkemesine yaplan bavurunun reddedilmesi C) Bakan olan milletvekilinin Babakann nerisi zerine Cumhurbakannca bakanlktan azledilmesi D) Milletvekilinin partisinden istifa ederek baka bir partiye gemesi E) Milletvekilinin Cumhurbakannca bakan olarak atanmas (1999/DMS) Cevap: A
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, aadakilerden hangisi bir kimsenin milletvekilliini sona erdirecek sebeplerden deildir? A) Meclis almalarna zrsz veya izinsiz olarak 1 ay iinde toplam 5 birleim gn katlmamak B) Milletvekilli seilme yeterliliini ortadan kaldran bir sutan kesin hkm giyme C) Bakan olarak Bakanlar Kurulunda grev almak D) Milletvekilliiyle badamayan bir grev veya hizmeti srdrmekte srar etmek E) Anayasa Mahkemesinin verdii kapatma kararnda beyan ve eylemleriyle partisinin kapatlmasna sebep olduu belirtilmi olmak (2000/DMS) Cevap: C
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre aadakilerden hangisi, milletvekilliini sona erdiren hallerden biri deildir? (2010 KPSS nlisans) A) stifa B) Milletvekili olmaya engel bir sutan kesin hkm giyme C) Kstlanma D) Milletvekilliiyle badamayan bir grevi srdrmekte srar etme E) Partisinin temelli kapatlmasna, beyan ve eylemleriyle sebep olma Cevap: E
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
59 RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, aadaki durumlarn hangisinde milletvekillii, TBMM Genel Kurulunun kararna gerek kalmadan, bu durumun TBMM Genel Kuruluna bildirilmesi zerine, kendiliinden der? A) Milletvekilinin istifa etmesi B) Milletvekilinin kesin hkm giymesi C) Milletvekilinin meclis almalarna izinsiz olarak 1 ay iinde toplam 5 birleim gn katlmamas D) Milletvekilinin Anayasaya gre milletvekilliiyle badamayan bir grev srdrmekte srar etmesi E) Milletvekilinin partisinden istifa ederek baka bir partiye gemesi (2005/KPSS) Cevap: B
TBMMNN ALIMA DZEN TBMM, almalarn kendi yapt i tzk hkmlerine gre yrtr. Bakanlk Divan; Meclis yeleri arasndan seilen;
Meclis Bakan, Bakanvekilleri, Ktip yeler ve dare Amirlerinden oluur.
Bakanlk Divan iin bir yasama dneminde 2 seim yaplr. lk devre iin seilenler 2 yl, ikinci devre iin seilenler o yasama dneminin sonuna kadar grev yaparlar (2010 Anayasa deiiklii). RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, TBMM Bakanlk Divan iin bir yasama dneminde ka seim yaplr? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 6 (2010 KPSS Lisans) Cevap: B
NOT: Meclis Bakanlk Divan yeleri siyasi parti grubu yeleri arasndan, ye saylar orannda seilir. Meclis Bakannn tarafsz olmak zorunda olmas onun parti yeliini sona erdirmez. Meclis Bakan tarafszl gerei partisinin almalarna katlamaz. Ancak Meclis Bakan olan kiinin milletvekili olmas zorunludur.
TBMM BAKANLIK SEM (5 gn iinde bitirilir gizli oyla):
1. Tur - ye tamsaysnn 2/3 2. Tur - ye tamsaysnn 2/3 3. Tur - ye tamsaysnn salt ounluu 4. Tur - En ok oyu alan seilir. NOT-1: TBMM Bakan ve yokluunda oturumu yneten Bakanvekili oy kullanamazlar. NOT-2: Siyasi parti gruplar Meclis Bakanl iin aday gsteremezler. Meclis Bakannn Anayasal Grevleri:
TBMM toplantlarna bakanlk etme ve Meclisi temsil etme Dorudan ya da yelerden 1/5inin yazl istemi zerine Meclis'i toplantya arma Meclisin kolluk (gvenlik), mali ve idari hizmetlerini ynetme Yurt dna kma, hastalk gibi durumlarda Cumhurbakanna veklet etme Cumhurbakanl makamnn herhangi bir nedenle boalmas halinde yeni Cumhurbakan seilinceye kadar bu makama veklet etme Cumhurbakannn seimleri yenileme karar almas durumunda kendisine gr bildirme Cumhurbakannn seimlerin yenilenmesine karar vermesi durumunda oluturulacak olan Geici Bakanlar Kuruluna siyasi parti gruplarndan alnacak ye saysn tespit etme SYAS PART GRUPLARI Siyasi partilerin mecliste grup oluturabilmeleri iin en az 20 milletvekiline sahip olmalar gerekir. Siyasi parti ile siyasi parti grubu ayn anlama gelmez. Bir milletvekiline sahip bir parti dahi meclise girebilir. Ancak bu partinin mecliste grup kurabilmesi iin en az 20 milletvekiline sahip olmas gerekir.
Siyasi parti gruplarnn yapabilecei meclis almalar:
- Gensoru nergesi verebilirler, - Genel grme almasn isteyebilirler, - Meclis aratrmas almasn isteyebilirler, KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
60 - Kapal oturum yaplmasn isteyebilirler. - ktidar ve ana muhalefet partisi meclis gruplar, Anayasa Mahkemesinde iptal davas aabilirler, - Meclis almalarna ve komisyonlarda ye saylarna gre katlrlar (Bte Komisyonunda iktidar partisine tannan zel kontenjan dnda).
Siyasi parti gruplarnn yapamayacaklar iler:
- Yasama dokunulmazlnn kaldrlmas ve meclis soruturmas ile ilgili grme yapamaz ve karar alamaz. - Meclis Bakanl iin aday gsteremezler.
Meclisin Toplanma Usul ve Tatili:
TBMM her yl Ekim aynn ilk gn kendiliinden toplanr. Meclis, bir yasama ylnda en ok 3 ay tatil yapar. Normal tatil sresinin haricinde, 15 gn gememek zere almalarna ara verebilir.
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, TBMM bir yasama ylnda en ok ka ay tatil yapabilir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 (2007/KPSS) Cevap: C
TBMM ye tam saysnn en az 1/3 (184) ile toplanr (2007 Anayasa deiiklii). Aksi Anayasada zel olarak belirtilmedike;
Toplantya katlanlarn salt ounluu ile karar alr. Ancak karar yeter says hibir zaman ye tam saysnn 1/4nn bir fazlasndan az olamaz (Yani en az 139 milletvekiliyle karar alnabilir). NOT: Salt ounluk: Yardan bir fazla ounluu ifade eder. Nitelikli ounluk: Baz ilem ve kararlar iin normal karar saysndan farkl olarak aranan zel ounluk. NOT: Nitelikli ounluk Gerektiren Durumlar; a) Genel ve zel af ilan (TBMM ye tamsaysnn 3/5 ounluu) b) Cumhurbakannn vatana ihanetle sulanmas (teklif iin ye tam saysnn 1/3, karar iin ye tamsaysnn 3/4 (413)) c) Anayasa deiiklii (3/5 330 / 2/3 - 367) d) TBMM Bakannn seiminde ilk iki turda ye tamsaysnn 2/3 (367), nc turda ye tamsaysnn salt ounluu (276) e) Devamszlk nedeniyle milletvekilinin milletvekilliinin dmesi (ye tamsaysnn salt ounluu) f) Bir bakann meclis soruturmas sonucu Yce Divana sevki (ye tamsaysnn salt ounluu) g) Gven isteminin reddi (ye tamsaysnn salt ounluu) h) Gensoru sonucunda gven oylamas (ye tamsaysnn salt ounluu)
Bakanlar Kurulu yeleri (Babakan ve Bakanlar), Mecliste bulunamadklar oturumlarda, kendileri yerine oy kullanmak zere ancak bir bakana yetki verirler. Bir bakan kendi oyu ile birlikte en ok iki oy kullanabilir. TBMM oturumlar aksi belirtilmedike kural olarak aktr. tr oylama yaplr; aretle, ak ve gizli oylama. Aksi belirtilmedike kural iaretle (el kaldrarak) oylamadr. Ancak Anayasa deiiklikleri, Meclis Bakanl seimi, Milletvekillii ile badamayan bir grevi srdrmekte srar eden milletvekilinin yeliinin dmesi karar, Yce Divana sevke ilikin oylama, Meclis Soruturmas alp almayacana karar verilmesi oylamalar gizli yaplr.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
61 TBMMNN GREV VE YETKLER Kanun koymak, deitirmek ve kaldrmak, Bakanlar Kuruluna Kanun Hkmnde Kararname karmas iin yetki vermek, Olaan ve olaanst dnemde karlan Kanun Hkmnde Kararnameleri onaylamak veya reddetmek, Olaanst hal, skynetim ve seferberlik durumunu onaylamak, kaldrmak veya uzatmak, Milletleraras antlamalarn onaylanmasn uygun bulmak, Bte ve kesin hesap kanun tasarlarn grmek ve kabul etmek, 3/5 (nitelikli ounluk) ounlukla genel ve zel af ilanna karar vermek, Anayasada deiiklik yapmak (3/5), Para baslmasna karar vermek, TBMM Bakann semek, Hkmeti (Bakanlar Kurulunu) denetlemek, Meclis seimlerinin yenilenmesine karar vermek, 2005 yl Anayasa deiiklii ile Radyo Televizyon st Kurulu (RTK) yelerini siyasi partilerin gsterecei adaylar arasndan semek, Saytay yelerini semek, Anayasa Mahkemesine 3 ye semek (2si Saytay yeleri, 1i serbest avukatlar arasndan) Kalknma planlarn onaylamak, l, ile, bakanlk ve bykehir belediyesinin kurulmasna karar vermek, Milletleraras hukukun meru sayd hallerde sava ilanna, TSKnin (Silahl kuvvetlerin) yabanc lkelere gnderilmesine veya yabanc silahl kuvvetlerin Trkiyede bulunmasna izin vermek. NOT-1: TBMM tatilde veya ara vermede iken lkenin ani bir silahl saldrya uramas ve bu sebeple silahl kuvvet kullanlmasnn derhal karar verilmesinin kanlmaz olmas halinde cumhurbakan da TSKnin kullanlmasna karar verir. NOT-2: 2004 Anayasa deiikliiyle lm cezas kaldrlm olduundan mahkemelerce verilen lm cezalarnn yerine getirilmesine karar verme yetkisi, TBMMnin grevleri arasndan karlmtr. RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, milletleraras hukukun meru sayd hllerde sava hli ilanna aadakilerden hangisi karar verebilir? A) Mill Savunma Bakannn nerisi zerine Cumhurbakan B) ileri Bakannn nerisi zerine Babakan C) Dorudan Babakan D) Mill Gvenlik Kurulu E) TBMM (2008/KPSS nlisans) Cevap: E
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, aadakilerden hangisi TBMMnin grev ve yetkilerinden deildir? A) Bakanlar denetlemek B) Babakan denetlemek C) Kanunlarn iptali iin yaplan bavurular grmek D) Kanunlar gerektiinde deitirmek E) Hkmetin sunduu bteyi grmek (2003/KPSS) Cevap: C
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre yeni bir ilin kurulmas hangi kurumun alaca kararla gerekleir? A) Cumhurbakanl B) Bakanlar Kurulu C) ileri Bakanl D) TBMM E) Anayasa Mahkemesi (2003/KPSS) Cevap: D
RNEK SORU Aadakilerden hangisi, 1982 Anayasasnda 2004 ylnda yaplan deiiklikle TBMMnin yetkileri arasndan karlmtr? A) Sava ilanna karar vermek B) Para baslmasna karar vermek C) Bte ve kesin hesap kanun tasarlarn grmek ve kabul etmek D) Meclis ye tamsaysnn 3/5 ounluuyla genel ve zel af ilanna karar vermek E) Mahkemeler tarafndan verilip kesinleen lm cezalarnn yerine getirilmesine karar vermek (2005/KPSS) Cevap: E
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
62 RNEK SORU 1982 Anayasasna gre sava hali ilanna ve Trk Silahl Kuvvetlerinin yabanc lkelere gnderilmesine izin verme yetkisi TBMMye aittir. Ancak TBMM tatildeyken veya ara vermedeyken lkenin ani silahl saldrya uramas durumunda silahl kuvvetlerin kullanlmasna derhal karar verilmesi kanlmaz olabilir. Bu gibi durumda karar hangi merci verir? A) TBMM Bakan B) Cumhurbakan C) Babakan D) Bakanlar Kurulu E) Genel Kurmay Bakan (2004/KPSS) Cevap: B
RNEK SORU Aadakilerden hangisi, TBMMnin grev ve yetkilerinden biri deildir? A) Para baslmasna karar vermek B) Kanun koymak C) Sava ilanna karar vermek D) Bakanlar Kurulunu denetlemek E) niversite rektrlerini semek (2006/KPSS Ortaretim) Cevap: E
RNEK SORU Aadakilerden hangisi, TBMMnin grev ve yetkilerinden biridir? A) Anayasa Mahkemesi Bakann semek B) Hkmeti denetlemek C) Milli Gvenlik Kurulunu toplantya armak D) Hkimler ve Savclar Yksek Kuruluna ye semek E) lm cezalarna ilikin itirazlar incelemek (2000/DMS) Cevap: B
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, uygulanmakta olan olaanst hlin, Bakanlar Kurulunun istemi zerine her defasnda 4 ay gememek zere uzatlmasna karar vermeye aadakilerden hangisi yetkilidir? A) Cumhurbakan B) Mill Gvenlik Kurulu C) Genelkurmay Bakan D) ileri Bakan E) TBMM (2008/KPSS Lisans) Cevap: E
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, aadakilerden hangisi TBMM yeliinin sona erme nedenlerinden biridir? A) Bakanlar Kurulunda bakan olarak grev almak B) TBMM Bakan sfatyla Cumhurbakanna vekillik etmek C) Meclis almalarna zrsz veya izinsiz olarak 1 ay iinde toplam 5 birleim gn katlmamak D) TBMM komisyonlarnda grev almak E) Cumhurbakannca Babakan olarak atanmak (2008/KPSS Lisans) Cevap: C
HKMETN (BAKANLAR KURULUNUN) TBMM TARAFINDAN DENETLENMES Parlamenter sistemlerin en nemli zellii hkmetlerin (Bakanlar Kurulunun) meclise kar sorumlu olmasdr. 1982 Anayasas da Bakanlar Kurulunun meclise kar kolektif (hep birlikte) sorumluluu ilkesini benimsemitir. Bu sorumluluk gerei meclisin hkmeti denetleme grevi vardr.
1. SORU: Bir milletvekili tarafndan yazl olarak, Babakan veya Bakanlardan, Bakanlar Kurulu adna cevaplanmak zere, bilgi istenmesidir. Hkmetin ya da bakanlarn cezai veya siyasi sorumluluuna yol amaz.
2. GENEL GRME: Toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun TBMM Genel Kurulunda grlmesidir.
Genel grme almasn; Hkmet, En az 20 milletvekili, Siyasi parti gruplar isteyebilir. Hkmetin ya da bakanlarn cezai veya siyasi sorumluluuna yol amaz.
3. MECLS ARATIRMASI: Belli bir konuda bilgi edinebilmek iin yaplan incelemedir.
Soru Genel Grme Meclis Aratrmas Meclis Soruturmas Gensoru KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
63 Meclis aratrmas almasn; Hkmet, En az 20 milletvekili, Siyasi parti gruplar isteyebilir. Karar sonunda incelemeyi aratrma komisyonu yapar. Devlet srlar ile ticari srlar Meclis aratrmasna konu olamazlar. Hkmetin ya da bakanlarn cezai veya siyasi sorumluluuna yol amaz. RNEK SORU TBMMnin aadaki bilgi edinme ve denetim yollarndan hangisinde, meclisin kurduu bir zel komisyon eliyle belli bir konuda bilgi toplanp inceleme yaplmas sz konusudur? A) Soru B) Gensoru C) Genel Grme D) Meclis Aratrmas E) Gvenoyu (2000/DMS) Cevap: D
4. MECLS SORUTURMASI: Babakan ya da bakanlarn grevleriyle ilgili iledikleri sularla ilgili cezai sorumluluklarn aratran bir denetim yoludur. Meclis soruturmas almasn TBMM ye tamsaysnn en az 1/10u (55 milletvekili) verecei nerge ile isteyebilir. Meclis, bu istemi en ge 1 ay iinde grr ve gizli oyla karara balar. Soruturma almasna meclis karar verir. Soruturma almas durumunda Meclisteki siyasi partilerin yeleri orannca katlacaklar bir komisyon (15 kiilik) oluturulur. Komisyon yapaca soruturma sonucunda hazrlad raporu 2 ay iinde TBMMye sunar. Rapor sunulduktan sonra, 10 gn iinde Meclis Bakanl tarafndan yelere datlr ve grmesi balar. Soruturma sonucunda Babakan ya da ilgili bakann Yce Divana (Anayasa Mahkemesine) sevkine karar verilip verilmeyecei oylamas yaplr. Yce Divana sevk karar Meclis ye tamsaysnn salt ounluunun gizli oyuyla alnr. Yce Divana sevk karar bakan hakknda verilmise bakanlktan der; Babakan hakknda verilmise hkmet istifa etmi savlr. NOT-1: TBMMnin Babakan veya bir bakan Yce Divana sevk karar kesin bir karar olup, bu kararn iptali iin Anayasa Mahkemesine bavurulamaz. NOT-2: Meclis soruturmas Babakan ya da bakanlarn sadece greviyle ilgili iledii sular aratrr ve oylama sonucunda sadece bu sulardan Anayasa Mahkemesinde yarglanmasn salar. Babakan ya da bakanlarn grevi dnda iledii sular hem bu yntemin konusu hem de Anayasa Mahkemesi'nin grevi deildir. Grevi dndaki sularda milletvekilleri gibi dokunulmazlklar ekseninde ilem grrler ve yarglanmalar da genel (adliye) mahkemelerde grlr. RNEK SORU 1982 Anayasasna gre aadakilerden hangisi iin meclis soruturmas alabilir? A) Bakanlar Kurulu yeleri B) TBMM Bakan C) Ana muhalefet partisi milletvekilleri D) Meclis Bakanlk Divan yeleri E) ktidar partisi milletvekilleri (1999/DMS) Cevap: A
5. GENSORU: Hkmetin (Kolektif olarak Bakanlar Kurulunun) ya da bir bakann siyasal sorumluluuna yol aan bir denetim aracdr. Meclis tarafndan grevlerinden uzaklatrlmalarna yol aar.
Gensoru l924 1961, 1982 Anayasalarnn nde de bulunan bir denetim yoludur. Gensoru nergesini; Siyasi parti grubu ya da En az 20 milletvekili imzalayarak verebilir. Gensoru nergesi, veriliinden sonraki 3 gn iinde bastrlr ve yelere datlr. Datlmasndan itibaren 10 gn iinde gndeme alnp alnmayaca grlr. Gensorunun grlmesi; gndeme alma kararnn verildii tarihten itibaren balayarak 2 gn gemedike yaplamaz ve 7 gn sonraya braklamaz. Bakanlar Kurulunun veya bir bakann gensoru nergesiyle drlebilmesi iin Meclis ye tamsaysnn salt ounluu aranr. Oylamada yalnz gvensizlik oylar saylr. NOT: Gensoru sonucunda yaplan oylamada kimse Yce Divana gnderilmez. lenilen bir sula ilgili oylama deildir. Sadece Bakanlar Kurulu ya da bir bakan hakknda meclis tarafndan bir gven KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
64 oylamasdr. Bakanlar Kurulu hakknda gven kmazsa hkmet der. Bakan hakknda gven kmazsa bakan grevinden ekilir. RNEK SORU Aadakilerden hangisi TBMMnin denetleme biimlerinden biri deildir? A) Soru B) Genel grme C) Gensoru D) Meclis aratrmas E) Ara seim (2006/KPSS Ortaretim) Cevap: E
VI. BLM
2. YRTME ORGANI (CUMHURBAKANI VE BAKANLAR KURULU)
1982 Anayasasna gre Yrtme yetki ve grevi, Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulu tarafndan yerine getirilir. 1982 Anayasasnda yrtme hem yetki hem de grev olarak tanmlanmtr. RNEK SORU Yrtme yetkisi ve grevi aadakilerden hangisine aittir? A) Milletvekillerine B) Cumhurbakanna ve Bakanlar Kuruluna C) Yargtay Bakanna ve Dantay Bakanna D) Hkimlere ve savclara E) Genelkurmay Bakanna (2006/KPSS Ortaretim) Cevap: B
1982 Anayasasna Gre Yrtme Organnn Dzenleyici lemleri unlardr:
a. Kanun Hkmnde Kararnameler b. Tzkler c. Ynetmelikler d. Cumhurbakanl Kararnamesi
A) KANUN HKMNDE KARARNAMELER
Kanun Hkmnde Kararnameler; Bakanlar Kurulunun yasama organndan veya anayasadan dorudan ald yetkiye dayanarak yapt, kanun gcnde dzenleyici ilemlerdir. Kanun Hkmnde Kararnameler 1961 Anayasasnda 1971 ylnda yaplan deiiklikle hukuk sistemimizde yer almtr. KHKler olaan dnem ve olaanst dnemde kartlanlar olmak zere ikiye ayrlr. NOT: Bir kanuna dayanmayan idari ilemler; Olaanst hal ve skynetim KHKleri, Cumhurbakanl Genel Sekreterliinin kurulu ve rgtlenmesini dzenleyen Cumhurbakanl Kararnamesidir. Bu dzenlemeler yetkilerini dorudan Anayasadan almlardr. YETK AISINDAN
Olaan Dnem KHKleri:
Olaan dnemlerde Kanun Hkmnde Kararname karma yetkisi Bakanlar Kuruluna aittir. Bakanlar Kurulunun olaan dnemde KHK karabilmesi iin TBMMnin yetki kanunuyla izin vermesi zorunludur. Yetki kanununda karlacak olan KHKnin, Amac, Kapsam, lkeleri, Kullanma sresi, Sresi ierisinde birden fazla KHK karlp karlmayaca belirtilir.
Olaanst hal ve Skynetim KHKleri:
Bu dnemde Kanun Hkmnde Kararname karma yetkisi Cumhurbakannn bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulunundur. Olaanst hal ve skynetim dnemlerinde KHK karmak iin bir meclisten yetki kanunu almaya gerek yoktur.
KONU AISINDAN
Olaan Dnem KHKleri:
Olaan dnemde her konuda KHK karma yetkisi verilemez. KHKnin konusu yetki kanununda belirlenenin dna kamaz. Temel haklar, Kii haklar ve devleri, Siyasi haklar ve devler KHK ile dzenlenemez. NOT: Bu dnemde sosyal haklar KHK ile dzenlenebilir.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
65 Olaanst Hal ve Skynetim KHKleri:
Bu dnemde karlan KHKlerde haklarn dzenlenmesi bakmndan snrlama yoktur.
USUL VE EKL AISINDAN
Olaan Dnem KHKleri:
KHKler Cumhurbakannn imzasna sunulurlar. Resmi Gazetede yaymlandklar gn yrrle girerler ve ayn gn TBMMye sunulurlar. Ancak kararnamede yrrlk tarihi olarak daha sonraki bir tarih gsterilebilir. Yaymlandklar gn TBMMnin onayna sunulmayan KHKler yrrlkten kalkarlar. TBMMye sunulup reddedilen KHKler ret kararnn Resmi Gazetede yaymlandklar gn yrrlkten kalkarlar.
Olaanst Hal ve Skynetim KHKleri:
Usul, ekil ve yrrle giri asndan olaan dnem KHKleri ile arasnda bir fark yoktur. Cumhurbakan tarafndan imzalanarak Resmi Gazetede yaynlanrlar ve yrrle girerler.
DENETM AISINDAN
Olaan Dnem KHKleri:
Olaan dnemlerde karlan KHKlerin ekil ve esas asndan Anayasaya aykrl iddiasyla Anayasa Mahkemesinde iptal davas alabilir. Ayrca Anayasa Mahkemesi, Meclisin verdii yetki kanununu da Anayasaya aykrlk ynnden denetler.
Olaanst Hal ve Skynetim KHKleri:
Olaanst hallerde, skynetim ve sava hallerinde karlan KHKler hakknda Anayasaya aykrlk iddiasyla Anayasa Mahkemesi'e iptal davas alamaz. Tek denetim TBMMnin denetimidir. Olaanst hal KHKleri, olaanst halin gerekli kld konular, uyguland yer ve zaman bakmndan snrldr.
OLAAN DNEM KHK'LER OLAANST HL VE SIKIYNETM KHK'LER Yetki Kanunu Gerekli Gereksiz Yetkili Makam Bakanlar Kurulu Cumhurbakannn Bakanlnda Toplanan Bakanlar Kurulu Konu Unsuru Temel hak ve hrriyetler dzenlenemez (Sosyal haklar hari). Her konu dzenlenebilir. (Ancak dzenlemeler gerekli olacak ve ekirdek alana mdahale etmeyecek). Sebep Unsuru Belirlenmemi Olaanst hl ve skynetim Resm Gazetede Yaym Var Var TBMMnin Onayna Sunma Var. (RGde Yayn Gnnde) Var. (RGde Yayn Gnnde) TBMMde Grme Sresi Yok (ncelikle ve ivedilikle grlr) 30 gn Anayasa Mahkemesinin Denetimi Var Yok Uygulanma Sresi Sresiz Olaanst hl ve skynetim sresince Uygulanaca Yer Tm lke Olaanst hl ve skynetim iln edilmi yerler
B) TZKLER
Anayasaya gre, tzkleri Bakanlar Kurulu karr. Bakanlar Kurulu; Kanunlarn uygulanmasn gstermek ve emrettii ileri belirtmek zere, kanunlara aykr olmamak ve Dantayn incelemesinden geirilmek artyla tzk karabilir. Tzkler Cumhurbakannca imzalanr, kanunlar gibi Resmi Gazetede yaymlanr ve yrrle girer. Tzklerin iptali Dantaydan istenir.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
66 RNEK SORU Tzklerle ilgili aadaki ifadelerden hangisi dorudur? A) Tzkler, kanun ve ynetmeliklerin uygulanmasn salamak zere karlrlar. B) Hangi tzklerin Resm Gazetede yaymlanaca kanunla belirtilir. C) Tzk karma yetkisi yalnzca Bakanlar Kuruluna tannmtr. D) Tzklerin Anayasaya ve kanunlara uygunluunun denetimi Anayasa Mahkemesi tarafndan yaplr. E) Tzk tasarlar hakknda dncesini bildirmek Dantayn idari grevleri arasnda yer alr. (2010 KPSS Lisans) Cevap: C
RNEK SORU Tzklerin yargsal denetimini yapma konusunda aadakilerden hangisi grevlidir? A) dare Mahkemesi B) Blge dare Mahkemesi C) Askeri Yksek dare Mahkemesi D) Dantay E) Saytay (2010 KPSS nlisans) Cevap: D
RNEK SORU Bakanlar Kurulu tarafndan karlan bir tzn Anayasaya aykr olduu iddiasyla iptali iin aadakilerden hangisine bavurabilir? A) Dantay B) Yargtay C) Anayasa Mahkemesi D) Uyumazlk Mahkemesi E) Ankara dare Mahkemesi (2000/DMS) Cevap: A
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, aadakilerden hangisi tzk karabilir? A) Bakanlar Kurulu B) Saytay C) Bakanlklar D) Cumhurbakan E) Kamu tzel kiileri (2006/KPSS Lisans) Cevap: A
RNEK SORU I. Baarl Sporculara Aylk Balanmas ile Devlet Sporcusu Unvan Verilmesi Hakknda Kanun II. Sakarya linde Bykehir Belediyesi Kurulmas Hakknda Kanun Hkmnde Kararname III. Tapu Planlar Tz Yukardakilerden hangileri Bakanlar Kurulu tarafndan yaplan ilemlerden biridir? A) Yalnz II B) Yalnz III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III (2009/KPSS) Cevap: D
C) YNETMELKLER
Anayasaya gre, Babakanlk, bakanlklar ve kamu tzel kiileri, kendi grev alanlarn ilgilendiren kanunlarn ve tzklerin uygulanmasn salamak ve bunlara aykr olmamak artyla, ynetmelikler karabilirler. NOT: Anayasada belirtilmese de Bakanlar Kurulu da ynetmelik karabilir. Ynetmeliklerin Cumhurbakan tarafndan imzalanmalar gerekmez. Her ynetmeliin Resm Gazetede yaymlanmas art deildir. Hangi ynetmeliin Resm Gazetede yaymlanaca kanunlarla belirlenir (toplumun genelini ilgilendiren ynetmelikler Resmi Gazetede yaynlanr.) Tzel kiilie sahip olmayan kamu kurulularnn kendi balarna ynetmelik karma yetkisi yoktur. Bu kurulular ynetmelik hazrlayabilirler; ancak karamazlar. Hazrlanan ynetmelikler bal bulunduklar bakanlklar veya Babakan tarafndan karlmaldr.
Babakanlk, bakanlklar ve kamu tzel kiilerinin ibirliine, yetki ve grev alanlarna ait hkmleri dzenleyen; kamu personeline ait genel hkmleri kapsayan ve kamuyu ilgilendiren ynetmelikler Resm Gazetede yaymlanr. Bakanlklarn ynetmelikleri ile kamu kurulularnn ve kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn lke apnda uygulanacak ynetmeliklerinin yargsal denetimi Dantayda yaplr. Kamu kurumu ile kamu kuruluu niteliindeki meslek kurulularnn belli bir yrede uygulanacak olan ynetmeliklerinin yargsal KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
67 denetimi ise, o yerde bulunan genel grevli idari yarg yeri olan idare mahkemelerinde yaplr. Yerel idareler tarafndan kartlacak olan ynetmeliklerin de o yerde kan bir gazetede ilan edilmeleri ngrlmtr. ster Resm Gazetede, ister mahall bir gazetede yaymlansnlar, ynetmelikler ilgililere duyurulmadka veya onlara tebli edilmedike onlara uygulanamaz, haklarn azaltamaz, ykmllklerini oaltamazlar. Resm Gazetede yaymlanmas gereken ynetmelikler, Resm Gazetede yaymlandklar tarihte, baka surette ilgililere duyurulmas gereken ynetmelikler ise, duyurulduklar tarihte yrrle girerler. Ynetmeliklerin yasal dayana olmak zorundadr. Ancak, en st yasa olan Anayasada ynetmelik karlabilecek konularn aka belirtilmesi gibi bir zorunluluk yoktur. UYARI: Ynetmelikler ve Genelgelerin yrrle girmesi iin Cumhurbakannn onayna ihtiya yoktur. D) CUMHURBAKANLIGI KARARNAMES
Cumhurbakanl Genel Sekreterliinin kuruluunu salayan bir ilemdir. lk kez 1982 Anayasasyla getirilmi istisnai bir ilemdir. Cumhurbakannn tek bana yapt ilemlerdendir. Cumhurbakanl Kararnamesi de Cumhurbakannn tek bana yapt dier ilemler gibi yarg denetimine kapaldr. UYARI: Anayasa deiiklikleri, kanun, kanun hkmnde kararname ve tzkler Cumhurbakan tarafndan imzalanarak Resmi Gazetede yaymlanr. YRTME ORGANININ YAPISI:
Yrtme organ bizde iki yapldr. Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulundan oluur.
A) CUMHURBAKANI
Yrtme organnn ba Cumhurbakandr, Devletin ban temsil eder.
Cumhurbakan Seilebilme artlar:
lk kez 1982 Anayasasyla meclis dndan bir kimsenin Cumhurbakan seilebilecei dzenlenmitir.
21 Ekim 2007 tarihli referandumla kabul edilen anayasa deiiklii ile;
- Meclis iinden ya da dndan aday olunabilmesi iin en az 20 milletvekilinin yazl nerisi yeterlidir. Ayrca son yaplan milletvekillii genel seiminde geerli oylarn toplam birlikte hesaplandnda %10u gecen siyasi partiler ortak aday gsterebilirler. - 40 yan doldurmu, yksek renim grm, Trk vatandalarndan, - Meclis iinden ya da bu niteliklere ve milletvekili seilme artlarna sahip meclis dndan kimseler halk tarafndan seilir. - 5 yllna seilir. Bir kimse en fazla ikinci kez Cumhurbakan seilebilir. - 2 tura kadar seim yaplr. Grev sresinin dolmasndan nceki 60 gn iinde seim bitirilir. Bu srede Cumhurbakan grevde olduu iin yerine kimse (Meclis Bakan) veklet etmez. - Yeni seilen Cumhurbakan grevine balayncaya kadar nceki grevine devam eder. Ancak grev sresi dolmadan (lm gibi) Cumhurbakanl makam boalrsa 60 gn iinde seim bitirilir. Bu durumda Meclis Bakan veklet eder. - Seim, genel oyla yaplr. (2007 Anayasa deiiklii) - Seimde, geerli oylarn salt ounluunu alan aday Cumhurbakan seilmi olur. - lk oylamada bu ounluk salanamazsa bu oylamay izleyen ikinci pazar gn ikinci oylama yaplr. - kinci oylamaya, ilk oylamada en ok oy alan 2 aday katlr ve bu oylamada geerli oylarn ounluunu alan aday Cumhurbakan seilmi olur. - kinci oylamaya katlmaya hak kazanan adaylardan birinin lm veya seilme yeterliliini kaybetmesi halinde ikinci oylama, boalan adayln birinci oylamadaki sraya gre yer deitirmesi suretiyle yaplr. - kinci oylamaya tek adayn kalmas halinde, bu oylama referandum eklinde yaplr (yani halk Evet Hayr olarak oy kullanr). Aday, KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
68 geerli oylarn ounluunu ald takdirde Cumhurbakan seilmi olur. NOT-1: 2007 Anayasa deiikliinden nce, TBMM, Cumhurbakann son turda da (4. tur) seemezse TBMM seimleri derhal yenilenmek zorundayd. Deiiklikle birlikte byle bir durum artk sz konusu deildir. NOT-2: Cumhurbakan seilen kiinin varsa milletvekillii sona erer ve partisiyle her trl ilikisi kesilir. NOT-3: Cumhurbakanl seimine ilikin usul ve esaslar kanunla dzenlenir. RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, Cumhurbakan aadakilerin hangisi tarafndan seilir? A) Halk B) TBMM C) Babakan D) Anayasa Mahkemesi E) Bakanlar Kurulu (2011 KPSS) Cevap: A
+ 1921 Anayasas: Cumhurbakan, TBMM tarafndan ve TBMM yeleri arasndan bir seim dnemi iin seilir. Bir seim dnemi 4 yldr, tekrar seilebilir.
+ 1924 Anayasas: Cumhurbakan, TBMM tarafndan ve TBMM yeleri arasndan bir seim dnemi iin seilir. Bir seim dnemi 4 yldr, tekrar seilebilir.
+ 1961 Anayasas: Cumhurbakan, TBMM tarafndan 40 yan doldurmu ve yksek renim grm TBMM yeleri arasndan 7 yllna seilir. st ste ikinci kez bir kimse cumhurbakan seilemez.
+ 1982 Anayasas: Cumhurbakan, 40 yan doldurmu ve yksek renim grm TBMM yeleri arasndan veya milletvekili seilme artlarn tayan TBMM dndan kimseler arasndan halk tarafndan 5 yllna seilir. Bir kimse en fazla ikinci kez cumhurbakan seilebilir.
CUMHURBAKANININ GREV VE YETKLER
Cumhurbakan, Devletin ba sfatyla Trkiye Cumhuriyetinin ve Trk Milletinin birliini temsil eder. Anayasann uygulanmasn, devlet organlarnn dzenli ve uyumlu almasn gzetir. Buna gre;
A) YASAMA LE LGL GREV VE YETKLER
- Gerekli grrse yasama ylnn ilk gn TBMMde al konumas yapmak - TBMMyi gerektiinde toplantya armak - Kanunlar yaymlamak - Kanunlar TBMMye geri gndermek - Anayasa deiikliklerine ilikin kanunlar gerektiinde halkoyuna sunmak - Kanunlarn, KHKlerin, Meclis tznn Anayasaya aykrl iddiasyla Anayasa Mahkemesi'nde iptal davas amak - Anayasa deiikliklerinin ekil bakmndan iptali iin Anayasa Mahkemesine iptal davas amak - TBMM seimlerinin yenilenmesine karar vermek
B) YRTME LE LGL GREV VE YETKLER
- Babakan atamak ve istifasn kabul etmek - Babakann teklifi zerine bakanlar atamak ve grevlerine son vermek - Gerekli grd takdirde Bakanlar Kuruluna bakanlk etmek veya Bakanlar Kurulunu bakanl altnda toplantya armak - Yabanc devletlere Trk Devletinin temsilcilerini gndermek, yabanc devlet temsilcilerini kabul etmek - Milletleraras antlamalar onaylamak ve yaymlamak NOT: Bu madde yasama alanna giren bir grev gibi dnlmekte ve kartrlmaktadr. - TBMM adna Trk Silahl Kuvvetlerinin Bakomutanln temsil etmek - TSKnin kullanlmasna karar vermek (TBMM tatilde ise) - Genelkurmay Bakann atamak (Bakanlar Kurulunun teklifi zerine) KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
69 - MGKya bakanlk etmek ve MGKy toplantya armak - Bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu Kararyla OHAL ve skynetim ilan etmek - Bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu ile Kanun Hkmnde Kararname karmak - Kararnameleri imzalamak - Srekli hastalk, sakatlk, kocama sebebi ile kiilerin cezalarn hafifletmek veya kaldrmak - Devlet Denetleme Kurulunun (DDK) yelerini ve Bakann atamak - DDKya inceleme, aratrma ve denetleme yaptrmak - YK yelerini semek - niversite rektrlerini semek
C) YARGI LE LGL GREV VE YETKLER
- Anayasa Mahkemesinin 14 yesini semek (2010 Anayasa deiiklii) - Dantay yelerinin 1/4'n semek - Yargtay Cumhuriyet Basavcsn ve Basavcvekilini semek - Askeri Yargtay yelerini semek - Askeri Yksek dare Mahkemesi yelerini semek - Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunun 4 yesini semek (2010 Anayasa deiiklii) NOT: Yargtay, Saytay, Yksek Seim Kurulu yelerini semek Cumhurbakannn grevleri arasnda deildir. Cumhurbakannn Tek Bana (Resen) Yapt lemler
Kanunlar Meclise geri gndermek Babakan atamak ve istifasn kabul etmek Bakanlar Kurulunu toplantya armak ve Bakanlar Kuruluna bakanlk etmek TSKnn Bakomutanln temsil etmek Yksek yarg organlarna ye semek (Yargtay hari) Anayasa Mahkemesinde iptal davas amak Anayasa deiikliklerini halkoyuna sunmak MGKy toplantya armak ve MGKya bakanlk etmek DDK yelerini atamak DDKya inceleme yaptrmak niversite rektrlerini semek YK yelerini semek NOT-1: Cumhurbakanl Genel Sekreterliinin kuruluu, tekilat ve alma esaslar Cumhurbakanl Kararnamesi ile dzenlenir. NOT-2: Cumhurbakanl Kararnamesine yarg yolu kapaldr. UYARI-1: Cumhurbakan, yasama ve yarg ile ilgili tm ileri tek bana yapar. Cumhurbakan yrtme ile ilgili icrai nitelik tamayan ileri tek bana yapar. UYARI-2: Cumhurbakannn grev alanlarn ayrmakta; Yasama iin; meclis, kanun, Yrtme iin; atamak, armak, toplanmak, son vermek, kabul etmek, onaylamak, imzalamak vs. gibi i bildiren kelimeler, Yarg iin; mahkeme, yarg, hkim, savc gibi anahtar kelimeleri kullanlabilir. Cumhurbakannn Kar mza Kural le Yapaca lemler (Tek Bana Yapamayaca lemler)
Kararnameleri imzalamak Genelkurmay Bakann atamak Babakann teklifi ile bakanlar atamak ve bakanlarn istifasn kabul etmek Milletleraras antlamalar onaylamak ve yaymlamak Trk Silahl Kuvvetlerinin kullanlmasna karar vermek Yabanc devletlere temsilci gndermek veya gnderilen yabanc devlet temsilcilerini kabul etmek Olaanst hal ve skynetim KHKlerini karmak ve yaymlamak Srekli hastalk, sakatlk, kocama sebebi ile kiilerin cezalarn hafifletmek veya kaldrmak
^ SYASAL SORUMSUZLUU
Cumhurbakannn tek bana yapabilecei ilemler iin yarg yolu kapaldr (Cumhurbakanl Kararnamesinde olduu gibi). Bunun dndaki btn kararlar Babakan ve ilgili bakanlarca birlikte imzalanr. Bu kararlardan Babakan ve ilgili bakan sorumludur. Anayasa Hukukunda bu kurala Kar mza kural denir. Yani kural olarak Cumhurbakannn siyasal sorumluluu yoktur.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
70 ^ CEZA SORUMLULUU
Cumhurbakan greviyle ilgili sularndan sadece vatana ihanet suundan dolay Yce Divanda yarglanabilir ve sulu bulunabilir. Grevi dndaki sulardan dolay sorumluluu aynen milletvekillerinin durumu gibidir. Yani Cumhurbakannn greviyle alakal hukuki sorumluluu yoktur ancak ahsi ilerinden dolay hukuki sorumlulua sahiptir. Anayasaya gre, Cumhurbakannn vatana ihanet suundan dolay Yce Divanda yarglanabilmesi iin;
TBMM ye tamsaysnn en az 1/3nn (184) teklifi, ye tamsaysnn en az 3/4'nn (413) oylama sonucu kabul karar vermesi gerekir. Yce Divan sfatyla yarglamay yapacak olan Anayasa Mahkemesidir.
+ Cumhurbakanna Vekillik Etme
Cumhurbakannn; hastalk, yurt dna kma, geici olarak grevinden ayrlmas hallerinde, grevine dnmesine kadar, lm, ekilme veya baka bir sebeple Cumhurbakanl makamnn boalmas halinde de yenisi seilinceye kadar, TBMM Bakan Cumhurbakanna vekillik eder ve ona ait yetkileri kullanr. Cumhurbakannn yurt ii seyahatlerinde veklet durumu gereklemez. TBMM Bakannn Cumhurbakanna veklet edemedii tek durum Milli Gvenlik Kuruludur. Eer Cumhurbakan MGKya katlamazsa toplant Babakann bakanlnda yaplr.
CUMHURBAKANLARIMIZ
1. Mustafa Kemal Atatrk (1923 1938) 2. smet nn ( 1938 1950) 3. Celal Bayar (1950 1960) 4. Cemal Grsel (1961 1966) 5. Cevdet Sunay (1966 1973) 6. Fahri Korutrk (1973 1980) 7. Kenan Evren (1982 1989) 8. Turgut zal (1989 1993) 9. Sleyman Demirel (1993 2000) 10. Ahmet Necdet Sezer (2000 2007) 11. Abdullah Gl (2007 ?)
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre aadakilerden hangisi Cumhurbakan'nn yetkilerinden deildir? A) Bakanlar Kurulunun teklifi zerine Genelkurmay Bakann atamak B) Babakann teklifi zerine yeni bakanlk kurmak C) Belli konularda TBMM seimlerinin yenilenmesine karar vermek D) Anayasa Mahkemesi yelerini semek E) Babakann teklifi zerine bir bakan grevden almak (2000/DMS) Cevap: B
RNEK SORU Aadaki ynetim makamlarndan hangisi yapt eylemlerden dolay sorumlu tutulamaz? A) Babakan B) Meclis Bakan C) Milletvekilleri D) Cumhurbakan E) Babakan Yardmcs (2002/KPSS) Cevap: D
RNEK SORU Anayasann 89. maddesine gre TBMM tarafndan hazrlanp, Cumhurbakannn onayna sunulan kanunlar ka gn iinde yaynlanmak zorundadr? A) Cumhurbakan on be gn iinde Resmi Gazetede yaynlamak zorundadr. B) Cumhurbakan otuz gn iinde Resmi Gazetede yaynlamak zorundadr. C) Cumhurbakan yirmi gn iinde Resmi Gazetede yaynlamak zorundadr. D) Cumhurbakan krk be gn iinde Resmi gazetede yaynlamak zorundadr. E) Cumhurbakan yedi gn iinde Resmi Gazetede yaynlamak zorundadr. (2002/KPSS) Cevap: A
RNEK SORU niversitelerin en st yneticisi olan rektrler hangi makamca atanr? A) Yksekretim Kurulu bakan B) Cumhurbakan C) Babakan D) l kararnameyle E) Bakanlar Kurulu kararyla (2003/KPSS) Cevap: B
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
71 RNEK SORU 1982 Anayasasna gre aadakilerden hangisi Cumhurbakan'nn yetkilerinden deildir? A) Kanun deiikliklerini gerek grdnde halkoyuna sunma B) Anayasa mahkemesine iptal davas ama C) niversitelere rektrleri semek D) Yabanc devletlere Trkiye devletinin temsilcilerini gndermek E) Devlet Denetleme Kurulu bakann ve yelerini atamak (2004/KPSS) Cevap: A
RNEK SORU I. Cumhurbakan, II. TBMM Bakan, III. Babakan, IV. Bakanlar Kurulu, 1982 Anayasasna gre, yukardakilerden hangileri tatil veya ara verme srasnda TBMMyi dorudan doruya toplantya arabilir? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV (2006/KPSS Lisans) Cevap: A
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, Devlet Denetleme Kurulu Bakan aadakilerden hangisi tarafndan atanr? A) TBMM Bakan B) Babakan C) Cumhurbakan D) Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu E) Anayasa Mahkemesi Bakan (2006/KPSS Lisans) Cevap: C
RNEK SORU Cumhurbakan ka yl iin seilir? A) 4 B) 5 C) 6 D) 7 E) 8 (2006/KPSS Ortaretim) Cevap: D
RNEK SORU Trkiye Cumhuriyetine gnderilen yabanc temsilcileri kabul etmek grevi aadakilerden hangisine aittir? A) TBMM Bakan B) Babakan C) Bakanlar Kurulu D) Devlet Bakan E) Cumhurbakan (2006/KPSS nlisans) Cevap: E
RNEK SORU Milli Gvenlik Kurulunun gndemini aadakilerden hangisi dzenler? A) TBMM Bakan B) Adalet Bakan C) Cumhurbakan D) ileri Bakan E) Milli Savunma Bakan (2006/KPSS nlisans) Cevap: C
RNEK SORU Babakann istifasn kabul etme yetkisi aadakilerden hangisine aittir? A) TBMM Bakanna B) Cumhurbakanna C) Bakanlar Kuruluna D) Yksek Seim Kuruluna E) Anayasa Mahkemesine (2006/KPSS Ortaretim) Cevap: B
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, kanunlar yaymlamak grevi kime aittir? A) TBMM Bakan B) Babakan C) Cumhurbakan D) ileri Bakan E) Adalet Bakan (2007/KPSS) Cevap: C
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, Cumhurbakannn hastalk veya yurt dna kma gibi sebeplerle geici olarak grevinden ayrlmas hllerinde, grevine dnnceye kadar, Cumhurbakanlna aadakilerden hangisi veklet eder? A) TBMM Bakan B) Cumhurbakanl Genel Sekreteri C) Cumhurbakannn belirleyecei en az 40 yanda olan ve yksek renim yapm bir milletvekili D) Anayasa Mahkemesi Bakan E) Babakan (2008/KPSS nlisans) Cevap: A
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, Bakomutanlk aadakilerden hangisi tarafndan temsil olunur? A) Cumhurbakan B) Babakan C) TBMM Bakan D) Genelkurmay Bakan E) Milli Savunma Bakan (2010 KPSS Ortaretim) Cevap: A KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
72 RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, Cumhurbakannn grev sresi ka yldr? A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7 (2010 KPSS Ortaretim) Cevap: C
B) BAKANLAR KURULU (HKMET)
Parlamenter rejimlerde Bakanlar Kurulu yrtmenin siyasal bakmdan sorumlu olan organdr.
KURULUU:
Bakanlar Kurulu, Babakan ve bakanlardan oluur. Babakan, Cumhurbakan tarafndan sadece TBMM yeleri (milletvekilleri) arasndan atanr. Bakanlar, TBMM yeleri veya milletvekili seilebilme yeterliliine sahip olanlar arasndan dardan, Babakanca seilir ve Cumhurbakannca atanr. Bakanlarn, gerektiinde Babakann nerisi zerine Cumhurbakannca grevlerine son verilir. Bakanlar Kurulu, Cumhurbakannn atama ilemiyle birlikte kurulmu olur ve greve balar. Greve balamak iin meclisin gvenoyunu beklemesi gerekmez. Bakanlar Kurulunun program kuruluundan en ge 1 hafta iinde Babakan veya bir bakan tarafndan TBMMde okunur ve gvenoyuna sunulur. Grevine gl bir ekilde devam edebilmesi iin gvenoyu almas zorunludur. Gvenoyu iin grmeler; programn okunmasndan 2 tam gn getikten sonra balar ve grmelerin bitiminden 1 tam gn getikten sonra oylama yaplr. Gvenoyu almak iin adi ounluk yeterlidir (139). NOT-1: Babakann milletvekili olmas zorunludur. Ancak bakan olabilmek iin milletvekili olma art aranmamaktadr. NOT-2: Bakanlarn meclis dndan da seilebilecei hkm ilk kez 1961 Anayasas ile getirilmitir. YAPISI:
Babakan, bakanlklar arasnda ibirliini salar ve hkmetin genel siyasetinin yrtlmesini gzetir. Bakanlar, Babakana kar sorumludurlar. Babakan, bakanlarn grevlerinin, Anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirilmesini gzetir ve dzeltici nlemleri alr. Bakanlklarn kurulmas, kaldrlmas, grevleri, yetkileri ve tekilat, kanunla dzenlenir (icra bakanlklar). Devlet bakanlklar babakann teklifi ve Cumhurbakannn onay ile kurulur (en fazla 20). Ak olan bakanlklarla izinli veya zrl olan bir bakana, dier bir bakan geici olarak vekillik eder. Ancak bir bakan birden fazla bakana vekillik edemez. Herhangi bir sebeple boalan bakanla en ge 15 gn iinde atama yaplr. RNEK SORU 1982 Anayasasna gre ak olan bakanlklarla izinli veya zrl bakanlara aadakilerin hangisi geici olarak veklet eder? A) TBMM Bakan Vekili B) Bakanlk Mstear C) Babakanlk Mstear D) Cumhurbakan Genel Sekreteri E) Bakanlardan biri (2004/KPSS) Cevap: E
Babakann Grev ve Yetkileri
Bakanlar semek ve Cumhurbakanna sunmak Bakanlarn Cumhurbakan tarafndan grevden alnmasn nermek Grev srasnda gven isteminde bulunmak Bakanlar arasnda uyum salamak Hkmet programnn hazrlanmasn salamak Yksek Askeri uraya dorudan bakanlk etmek Milli Gvenlik Kuruluna katlmak Cumhurbakannn katlmad zamanlarda Milli Gvenlik Kuruluna bakanlk etmek
NOT-1: Babakan btn grevlerinden dolay TBMMye kar sorumludur.
NOT-2: Babakan; Bakanlar Kurulunun bakandr, fakat hiyerarik amiri deildir.
NOT-3: Babakann vekili Babakan Yardmcsdr.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
73 Babakann Grevinin Sona Ermesine Neden Olan Faktrler
Hkmetin genel siyasetini yrtmek Kanun Hkmnde Kararname karmak Tzk karmak Ynetmelik karmak Bakanlar Kurulu Kararnamesi karmak Kanun tasars hazrlamak Bteyi ve Kesin Hesap Kanunu tasarlarn hazrlamak Vatandala kabul etmek ve vatandalktan karmak Merkez Bankas Bakann semek Cumhurbakan'nn bakanlnda olaanst hal ve skynetim ilan etmek Genelkurmay Bakann belirlemek Milli gvenlii salamak Silahl Kuvvetlerin yurt savunmasna hazrlanmasn salamak
NOT-1: Milli gvenliin salanmasndan ve Silahl Kuvvetlerin yurt savunmasna hazrlanmasndan TBMMye kar Bakanlar Kurulu sorumludur.
NOT-2: Bakanlar Kurulu, kararlarn oy birlii ile alr.
Bakanlar Kurulunun Grevinin Sona Ermesine Neden Olan Faktrler
Bakanlar Kurulunun istifa etmesi Babakann grevinin sona ermesi Bakanlar Kurulunun TBMMde gvenoyu alamamas Bakanlar Kurulunun gensoru sonucu drlmesi Bakanlar Kurulunun grev sresinin dolmas
NOT: Baz bakanlklarn kaldrlmas, bir bakann bakanlktan drlmesi, Babakan Yardmcsnn istifa etmesi, bir bakann Yce Divana gnderilmesi, hkmet partisinin kapatlmas ve btenin kabul edilmemesi durumlarnda hkmet istifa etmi ya da dm saylmaz.
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, aadakilerin hangisinde hkmetin (Bakanlar Kurulunun) grevi sona erer? A) Adalet Bakannn istifas hlinde B) Cumhurbakannn grevden ayrlmas hlinde C) Mill Savunma Bakannn istifas hlinde D) Genelkurmay Bakannn istifas hlinde E) Babakann lm hlinde (2010 KPSS Lisans) Cevap: E
Bakanlarn Siyasal Sorumluluu Siyasal sorumluluk grevlerine meclis tarafndan son verilebilmeyi ifade eder. ki ekilde olur;
Kolektif Sorumluluk: Bakanlar Kurulu hkmetin genel siyasetinin yrtlmesinden TBMMye kar hep birlikte sorumludur. Kolektif sorumluluk ilkesi, genel siyasetinden dolay gvensizlik oyu alan bir hkmetin, tm olarak ekilmesi sonucunu dourur.
Bireysel sorumluluk: Ayrca her bakan kendi yetkisi iindeki ilerden ve emri altndakilerin eylem ve ilemlerinden bireysel olarak sorumludur.
Bakanlar Kurulunun siyasal sorumluluunu gerekletirecek temel yntem gvenoyu mekanizmasdr. 1982 Anayasasnda, greve balarken ve grev srecinde gvenoyu mekanizmas ngrlmtr;
Greve baladnda 1 hafta iinde zorunlu olarak almas gereken gvenoyu (toplantya katlanlarn salt ounluu), Grev srasnda, gensoru yoluyla istenilen gvenoyu (meclisin ye tamsaysnn salt ounluu), Grev srasnda hkmetin kendisinin Meclisten gvenoyu istemesi (meclisin ye tamsaysnn salt ounluu) NOT: Milletvekili Olmayan Bakanlar; - TBMMde ant ierler, - Milletvekillerinin tabi olduklar kayt ve artlara uyarlar, - Yasama dokunulmazlndan ve yasama sorumsuzluundan yararlanrlar, - TBMM yeleri gibi denek ve yolluk alrlar, KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
74 - TBMMde oy kullanamazlar. Bakanlarn Cezai Sorumluluu Bakanlarn grevleriyle ilgili sularndan doan sorumluluktur. Meclis soruturmas yoluyla aratrlr. Soruturma sonucunda, ilgili bakann Yce Divana sevk edilmesine Meclis karar verir. Yce Divana sevk edilen bakan bakanlktan der. Grevleriyle ilgili olmayan sulara ise aynen milletvekili dokunulmazlndaki hkmler uygulanr. Bakanlarn Hukuki Sorumluluu Bakanlarn grevleriyle ilgili olarak devlete verdikleri zararn, kendilerine tazminat davas yoluyla dettirilmesidir. Ayrca her bakann kiisel ilerinden dolay hukuki sorumluluu vardr. GEC BAKANLAR KURULU Cumhurbakannca seimlerin yenilenmesine karar verilmise (45 gn iinde Bakanlar Kurulunun kurulamamas veya kurulsa bile gvenoyu alamamas durumunda) Cumhurbakan geici Bakanlar Kurulunu kurmak zere bir Babakan atar. Geici Bakanlar Kurulu yeleri siyasi partilerin oranlarna gre Meclis Bakannca Babakana nerilir. Geici Bakanlar Kurulunun gvenoyu almasna gerek yoktur. Geici Bakanlar Kuruluna; Adalet, ileri ve Ulatrma bakanlar Meclis iindeki veya dndaki bamszlardan olmak zere, siyasi parti gruplarndan oranlarna gre ye alnr. Geici Bakanlar Kurulu; seimlerin yenilenmesine karar verildikten sonra, yenilenme kararnn Resmi Gazetede ilanndan itibaren 5 gn iinde kurulur. Seim sresince ve yeni meclis toplanncaya kadar grev yapar.
Tabi afet, Tehlikeli salgn hastalklar, Ar ekonomik bunalm hallerinde, Cumhurbakan Bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu, yurdun bir veya birden fazla blgesinde veya btnnde, sresi 6 ay gememek zere olaanst hal ilan eder.
+ Olaanst Hal:
Yaygn iddet hareketlerine ait ciddi belirtilerin ortaya kmas, iddet olaylar sebebiyle kamu dzeninin ciddi ekilde bozulmas hallerinde, Cumhurbakan bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu, Milli Gvenlik Kurulu'nun da grn alarak, yurdun bir veya birden fazla blgesinde veya btnnde, sresi 6 ay gememek zere olaanst hal ilan edebilir.
+ Skynetim ve Seferberlik:
Olaanst hal ilann gerektiren hallerden daha vahim iddet hareketlerinin yaygnlamas, Sava hali, sava gerektirecek bir durumun ba gstermesi, Ayaklanma olmas, vatan veya Cumhuriyete kar kuvvetli ve eylemli bir hareketin gereklemesi, lkenin ve milletin blnmezliini iten veya dtan tehlikeye dren iddet hareketlerinin yaygnlamas sebepleriyle, Cumhurbakan bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu, Milli Gvenlik Kurulunun da grn aldktan sonra, yurdun bir veya birden fazla blgesinde veya btnnde sresi 6 ay gememek zere skynetim ilan eder.
Her halde bu karar Resmi Gazetede yaymlanr ve yrrle girer. Ayn gn (hemen) TBMMnin onayna sunulur. Meclis, olaanst hal ve skynetimi kaldrabilir veya sresini deitirebilir. Meclis, Bakanlar KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
75 Kurulu'nun istemi zerine her defasnda 4 ay gememek zere, bu sreyi uzatabilir (Sadece sava nedeniyle skynetim ilan edilmise sre uzatmada 4 aylk snr aranmaz.). NOT: Tabi afet, tehlikeli salgn hastalklar ve ar ekonomik bunalm hallerinde ilan edilen birinci olaanst halde Milli Gvenlik Kurulu'nun grs alnmamaktadr. Srenin uzatlmas Meclisin yetkisindedir. SONULARI
Skynetim halinde, skynetim altna alnan yerlerde genel gvenlik ve asayie ilikin zabta kuvvetlerine ait grev ve yetkiler Skynetim Komutannn emrine girer. Skynetim komutanlar Genelkurmay Bakanlna bal olarak grev yapar. Skynetim nedeniyle temel hak ve hrriyetler kstlanabilir veya durdurulabilir. Skynetim nedenleriyle ilgili sularn yarglamas skynetim askeri mahkemelerinde yaplr. Olaanst hal ilan durumunda ise, kolluk yetkileri (polis ve jandarma) askeri makamlara gemez. ileri Bakanl bnyesinde sivil makamlardadr. Ayrca olaanst hal durumunda vatandalara para, mal ve alma ykmllkleri getirilebilir. RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, aadakilerden hangisi TBMMye kar milli gvenliin salanmasndan sorumludur? A) Bakanlar Kurulu B) Milli Gvenlik Kurulu C) Genelkurmay Bakan D) Cumhurbakan E) Milli Savunma Bakan (1999/DMS) Cevap: A
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre aadakilerden hangisi iin meclis soruturmas alabilir? A) Bakanlar Kurulu yeleri B) TBMM Bakan C) Ana muhalefet partisi milletvekilleri D) Meclis Bakanlk Divan yeleri E) ktidar partisi milletvekilleri (1999/DMS) Cevap: A
RNEK SORU TBMMnin aadaki bilgi edime ve denetim yollarndan hangisinde, meclisin kurduu bir zel komisyon eliyle belli bir konuda bilgi toplanp inceleme yaplmas sz konusudur? A) Soru B) Gensoru C) Genel Grme D) Meclis Aratrmas E) Gvenoyu (2000/DMS) Cevap: D
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, Bakanlar Kurulu aadaki grev ve yetkilerden hangisini ancak Cumhurbakannn bakanlnda toplanarak yerine getirebilir veya kullanabilir? A) TBMMnin verdii yetkiye dayanarak belli konularda kanun hkmnde kararname karmak B) Yurdun bir veya birden fazla blgesinde veya btnnde olaan st hal ilan etmek C) Kanunun uygulanmasn gstermek veya emrettii ileri belirtmek zere tzk karmak D) Kanunlarn ve tzklerin uygulanmasn salamak zere ynetmelik karmak E) Kanunun verdii yetkiye dayanarak vergi, resim, har ve benzeri mali ykmllklere ilikin hkmlerde deiiklik yapmak (1999/DMS) Cevap: B
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, hangi bakanlarn TBMM seimlerinden nce ekilmeleri ve yerlerine bamszlarn atanmas gerekir? A) Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakan, Adalet Bakan ve Dileri Bakan B) ileri Bakan, Milli Savunma Bakan ve Ulatrma Bakan C) Adalet Bakan, ileri Bakan ve Ulatrma Bakan D) Adalet Bakan, Milli Eitim Bakan ve ileri Bakan E) Milli Savunma Bakan, Adalet Bakan ve Maliye Bakan (2001/KMS) Cevap: C
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
76 RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, Cumhurbakan tarafndan hkmeti kurmakla grevlendirilecek kiinin, aadaki koullardan hangisini mutlaka tamas gerekir? A) Milletvekili olma B) ounluk partisinin genel bakan olma C) En az 40 yanda olma D) Herhangi bir mahkmiyeti bulunmama E) Yksekretim mezunu olma (2003/KPSS) Cevap: A
VII. BLM
3. YARGI ORGANI
1876 ve 1921 Anayasalar yarg fonksiyonundan hi bahsetmemi ve yargy bamsz bir kuvvet olarak vasflandrmamlardr. lk kez 1924 Anayasas yargy bamsz bir kuvvet olarak benimsemi ve 1961 Anayasasyla da Anayasa Mahkemesi kurularak Anayasann stnl ilkesi tam olarak benimsenmitir. 1982 Anayasasna gre, yarg yetkisi, Trk Milleti adna bamsz mahkemelerce kullanlr. Yarg fonksiyonu Mahkemelerin Bamszl ve Hkimlik Teminat ilkelerine gre yerine getirilir.
MAHKEMELERN BAIMSIZLII LKES:
1982 Anayasas'na gre, Hkimler grevlerinde bamszdrlar. Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerine gre karar verirler. Hibir organ, makam, merci veya kii, yarg yetkisinin kullanlmasnda mahkemelere ve hkimlere emir ve talimat veremez; genelge gnderemez,
tavsiye ve telkinde bulunamaz. Grlmekte olan bir dava hakknda Yasama Meclisinde yarg yetkisinin kullanlmas ile ilgili soru sorulamaz, grme yaplamaz veya herhangi bir beyanda bulunulamaz. Yasama ve yrtme organlar ile idare, mahkeme kararlarna uymak zorundadr.
HKMLK TEMNATI:
1982 Anayasasna gre, hakimler ve savclar azlolunamaz. Kendileri istemedike Anayasada gsterilen yatan (65 ya) nce emekliye ayrlamaz. Bir mahkemenin veya kadronun kaldrlmas sebebiyle de olsa, aylk, denek ve dier zlk haklarndan yoksun klnamaz. Meslekten karlmay gerektiren bir sutan dolay hkm giymi olanlar, grevini salk bakmndan yerine getiremeyecei kesin olarak anlalanlar veya meslekte kalmalarnn uygun olmadna karar verilenler hakknda kanundaki istisnalar sakldr. RNEK SORU Aadakilerden hangisi, hkim ve savc gvencesi ile ilgili olarak 1982 Anayasasnda yer olan kurallardan biri deildir? A) Hkim ve savclarn azledilememesi B) Hkim ve savclarn zlk ilerinde Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunun yetkisi olmas C) Yksek mahkemelerin hkimlerinin ancak Cumhurbakannca grevden alnabilmesi D) Hkim ve savclarn 65 yandan nce istekleri dnda emekli edilememesi E) Hkimlerin grevlerinde bamsz olmas (1999/DMS) Cevap: C
HKMLER VE SAVCILAR YKSEK KURULU Yargnn en st kuruludur. 1961 Anayasasyla kurulmutur. Mahkemelerin bamszl ve hakimlik teminat ilkelerine gre grev yapar. Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu 22 asl ve 12 yedek yeden oluur; 3 daire halinde alr (2010 Anayasa deiiklii). Kurulun bakan Adalet Bakandr. Kurulun doal yesi ise Adalet Bakanl Msteardr. yelerin Seimi; (2010 Anayasa Deiiklii) Kurulun, 4 asl yesi, nitelikleri kanunda belirtilen; yksekretim kurumlarnn hukuk bilimler dallarnda grev yapan retim yeleri ile avukatlar arasndan Cumhurbakannca, 3 asl ve 3 yedek yesi Yargtay yeleri arasndan Yargtay Genel Kurulunca, KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
77 2 asl ve 2 yedek yesi Dantay yeleri arasndan Dantay Genel Kurulunca, 1 asl ve 1 yedek yesi Trkiye Adalet Akademisi Genel Kurulunca kendi yeleri arasndan, 7 asl ve 4 yedek yesi birinci snf olup, birinci snfa ayrlmay gerektiren nitelikleri yitirmemi adl yarg hkim ve savclar arasndan adl yarg hkim ve savclarnca, 3 asl ve 2 yedek yesi birinci snf olup, birinci snfa ayrlmay gerektiren nitelikleri yitirmemi idar yarg hkim ve savclar arasndan idar yarg hkim ve savclarnca, 4 yl iin seilir. Sresi biten yeler yeniden seilebilir. Kurul yelii seimi, yelerin grev sresinin dolmasndan nceki 60 gn iinde yaplr. Cumhurbakan tarafndan seilen yelerin grev sreleri dolmadan Kurul yeliinin boalmas durumunda, boalmay takip eden 60 gn iinde, yeni yelerin seimi yaplr. Dier yeliklerin boalmas halinde, asl yenin yedei tarafndan kalan sre tamamlanr. Yargtay, Dantay ve Trkiye Adalet Akademisi genel kurullarndan seilecek Kurul yelii iin her yenin, birinci snf adl ve idar yarg hkim ve savclar arasndan seilecek Kurul yelii iin her hkim ve savcnn oy kullanaca seimlerde, en fazla oy alan adaylar srasyla asl ve yedek ye seilir. Bu seimler her dnem iin bir defada ve gizli oyla yaplr.
Grevleri ve Yaps:
Kurulun, Adalet Bakan ile Adalet Bakanl Mstear dndaki asl yeleri, grevlerinin devam sresince; kanunda belirlenenler dnda baka bir grev alamazlar veya Kurul tarafndan baka bir greve atanamaz ve seilemezler (2010 Anayasa Deiiklii). Kurulun ynetimi ve temsili Kurul Bakanna aittir. Kurul Bakan dairelerin almalarna katlamaz. Kurul, kendi yeleri arasndan daire bakanlarn ve daire bakanlarndan birini de bakanvekili olarak seer. Bakan, yetkilerinden bir ksmn bakanvekiline devredebilir (2010 Anayasa Deiiklii). Kurul, adl ve idar yarg hkim ve savclarn meslee kabul etme, atama ve nakletme, geici yetki verme, ykselme ve birinci snfa ayrma, kadro datma, meslekte kalmalar uygun grlmeyenler hakknda karar verme, disiplin cezas verme, grevden uzaklatrma ilemlerini yapar. Adalet Bakanlnn, bir mahkemenin kaldrlmas veya yarg evresinin deitirilmesi konusundaki tekliflerini karara balar; ayrca, Anayasa ve kanunlarla verilen dier grevleri yerine getirir. Hkim ve savclarn grevlerini; kanun, tzk, ynetmeliklere ve genelgelere (hkimler iin idar nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapp yapmadklarn denetleme; grevlerinden dolay veya grevleri srasnda su ileyip ilemediklerini, hal ve eylemlerinin sfat ve grevleri icaplarna uyup uymadn aratrma ve gerektiinde haklarnda inceleme ve soruturma ilemleri, ilgili dairenin teklifi ve Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu Bakannn oluru ile Kurul mfettilerine yaptrlr. Soruturma ve inceleme ilemleri, hakknda soruturma ve inceleme yaplacak olandan daha kdemli hkim veya savc eliyle de yaptrlabilir (2010 Anayasa Deiiklii). Kurulun meslekten karma cezasna ilikin olanlar dndaki kararlarna kar yarg mercilerine bavurulamaz (2010 Anayasa Deiiklii). Kurula bal Genel Sekreterlik kurulur. Genel Sekreter, birinci snf hkim ve savclardan Kurulun teklif ettii aday arasndan Kurul Bakan tarafndan atanr. Kurul mfettileri ile Kurulda geici veya srekli olarak altrlacak hkim ve savclar, muvafakatlerini alarak atama yetkisi Kurula aittir (2010 Anayasa Deiiklii). Adalet Bakanlnn merkez, bal ve ilgili kurulularnda geici veya srekli olarak altrlacak hkim ve savclar ile adalet mfettilerini ve hkim ve savc mesleinden olan i denetileri, muvafakatlerini alarak atama yetkisi Adalet Bakanna aittir (2010 Anayasa Deiiklii). Kurul yelerinin seimi, dairelerin oluumu ve iblm, Kurulun ve dairelerin grevleri, toplant ve karar yeter saylar, alma usul ve esaslar, dairelerin karar ve ilemlerine kar yaplacak itirazlar ve bunlarn incelenmesi usul ile Genel Sekreterliin kurulu ve grevleri kanunla dzenlenir (2010 Anayasa Deiiklii). KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
78 NOT-1: Hkim ve savclar idari grevleri ynnden Adalet Bakanlna baldrlar. NOT-2: Adalet hizmetleri ile savclarn idari grevleri ynnden Adalet Bakanlnca denetimi, adalet mfettileri ile hakim ve savc mesleinden olan i denetiler; aratrma, inceleme ve soruturma ilemleri ise adalet mfettileri eliyle yaplr. Buna ilikin usul ve esaslar kanunla dzenlenir (2010 Anayasa Deiiklii). RNEK SORU Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunun bakan kimdir? A) Babakan B) Adalet Bakan C) Yargtay Bakan D) Dantay Bakan E) TBMM Bakan (2006/KPSS Ortaretim) Cevap: B
RNEK SORU Hkimler ve Savclar Yksek Kuruluyla ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr? A) Anayasada aka dzenlenmitir. B) Kurulun bakan, Adalet Bakanl msteardr. C) Adli ve idari yarg hkim ve savclarn meslee kabul etme, Kurulun yetkilerindendir. D) Kurul, seimle gelen asl yeleri arasndan bir bakan vekili seer. E) yeler 4 yl iin seilirler ve sresi biten ye yeniden seilebilir. (2008/KPSS Lisans) Cevap: B
RNEK SORU 1982 Anayasasnda 5982 sayl kanunla 2010 ylnda yaplan deiiklik sonrasnda Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu ka yeden oluur? A) 7 asl, 5 yedek ye B) 11 asl, 4 yedek ye C) 15 asl ye D) 17 asl ye E) 22 asl, 12 yedek ye (2010/KPSS Ortaretim) Cevap: E
RNEK SORU Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunun bakan aadakilerden hangisidir? A) Adalet Bakan B) Adalet Bakanl Mstear C) Kurulun en yal yesi D) Kurul yelerinin kendi aralarndan salt ounlukla seecei kii E) Babakan (2010/KPSS Ortaretim) Cevap: A
1982 Anayasasna Gre Yksek Mahkemeler Anayasa Mahkemesi Yargtay Dantay Askeri Yargtay Askeri Yksek dare Mahkemesi Uyumazlk Mahkemesi NOT: Saytay 1982 Anayasasnda yer almakla birlikte yksek mahkeme olarak dzenlenmemitir. Yksek Seim Kurulu ve Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu da Anayasaya gre bir yksek mahkeme deildir. RNEK SORU 2004 ylnda yaplan deiiklikle, aadakilerden hangisi, Anayasada dzenlenen yarg kurumlar arasndan karlmtr? A) Askeri Yksek dare Mahkemesi B) Devlet Gvenlik Mahkemeleri C) Saytay D) Dantay E) Yargtay (2005/KPSS) Cevap: B
RNEK SORU Aadakilerden hangisi Anayasada saylan Yksek Mahkemelerden biri deildir? A) Uyumazlk Mahkemesi B) Ar ceza mahkemesi C) Yargtay D) Askeri Yargtay E) Dantay (2006/KPSS nlisans) Cevap: B ANAYASA MAHKEMES Anayasa Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi Kurulu ve Yarglama Usulleri Hakknda Kanunda belirlenmi olan zel yarglama KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
79 usullerini uygular. Mahkemenin alma esaslar ve yeleri arasndaki iblm kendi yapaca itzkle dzenlenir. Anayasa Mahkemesi, Anayasada dzenlendii iin, statsnde deiiklik yaplmas ancak Anayasa deiikliiyle mmkndr.
Kuruluu:
17 yeden oluur. 14 ye Cumhurbakan tarafndan, 3 ye TBMM tarafndan seilir (2010 Anayasa Deiiklii). Trkiye Byk Millet Meclisi; 2 yeyi Saytay Genel Kurulunun kendi bakan ve yeleri arasndan, her bo yer iin gsterecekleri er aday iinden, 1 yeyi ise baro bakanlarnn serbest avukatlar arasndan gsterecekleri aday iinden yapaca gizli oylamayla seer (2010 Anayasa Deiiklii). Trkiye Byk Millet Meclisinde yaplacak bu seimde, her bo yelik iin ilk oylamada ye tam saysnn te iki (2/3) ve ikinci oylamada ye tam saysnn salt ounluu aranr. kinci oylamada salt ounluk salanamazsa, bu oylamada en ok oy alan iki aday iin nc oylama yaplr; nc oylamada en fazla oy alan aday ye seilmi olur (2010 Anayasa Deiiklii).
Cumhurbakan;
- 3 yeyi Yargtay, - 2 yeyi Dantay, - 1 yeyi Asker Yargtay, - 1 yeyi Asker Yksek dare Mahkemesi genel kurullarnca kendi bakan ve yeleri arasndan her bo yer iin gsterecekleri er aday iinden, - En az ikisi hukuku olmak zere 3 yeyi Yksekretim Kurulunun kendi yesi olmayan yksekretim kurumlarnn hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarnda grev yapan retim yeleri arasndan gsterecei er aday iinden, - 4 yeyi st kademe yneticileri, serbest avukatlar, birinci snf hkim ve savclar ile en az 5 yl raportrlk yapm Anayasa Mahkemesi raportrleri arasndan seer (2010 Anayasa Deiiklii).
Yargtay, Dantay, Asker Yargtay, Asker Yksek dare Mahkemesi ve Saytay genel kurullar ile Yksekretim Kurulundan Anayasa Mahkemesi yeliine aday gstermek iin yaplacak seimlerde en fazla oy alan 3 kii aday gsterilmi saylr. Baro bakanlarnn serbest avukatlar arasndan gsterecekleri aday iin yaplacak seimde de en fazla oy alan 3 kii aday gsterilmi saylr (2010 Anayasa Deiiklii). Anayasa Mahkemesine ye seilebilmek iin, 45 yan doldurulmu olmas kaydyla; yksekretim kurumlar retim yelerinin profesr veya doent unvann kazanm, avukatlarn en az 20 yl fiilen avukatlk yapm, st kademe yneticilerinin yksekrenim grm ve en az 20 yl kamu hizmetinde fiilen alm, birinci snf hkim ve savclarn adaylk dahil en az 20 yl alm olmas arttr (2010 Anayasa Deiiklii). Anayasa Mahkemesi yeleri arasndan gizli oyla ve ye tam saysnn salt ounluu ile 4 yl iin bir Bakan ve iki bakanvekili seilir. Sresi bitenler yeniden seilebilirler (2010 Anayasa Deiiklii). Anayasa Mahkemesi yeleri asli grevleri dnda resmi veya zel hibir grev alamazlar. O yeliin Sona Ermesi: Anayasa Mahkemesi yeleri 12 yl iin seilirler. Bir kimse iki defa Anayasa Mahkemesi yesi seilemez (2010 Anayasa Deiiklii). Anayasa Mahkemesi yeleri 65 yan doldurunca emekliye ayrlrlar. Zorunlu emeklilik yandan nce grev sresi dolan yelerin baka bir grevde almalar ve zlk ileri kanunla dzenlenir (2010 Anayasa Deiiklii). Anayasa Mahkemesi yelii, bir yenin hkimlik mesleinden karlmay gerektiren bir sutan dolay hkm giymesi halinde kendiliinden; grevini salk bakmndan yerine getiremeyeceinin kesin olarak anlalmas halinde de, Anayasa Mahkemesi ye tam saysnn salt ounluunun karar ile sona erer.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
80 alma ve Yarglama Usul: Anayasa Mahkemesi, 2 blm ve Genel Kurul halinde alr. Blmler, bakanvekili bakanlnda 4 yenin katlmyla toplanr (2010 Anayasa Deiiklii). Genel Kurul, Mahkeme Bakannn veya Bakann belirleyecei bakanvekilinin bakanlnda en az 12 ye ile toplanr (2010 Anayasa Deiiklii). Blmler ve Genel Kurul, kararlarn salt ounlukla alr. Bireysel bavurularn kabul edilebilirlik incelemesi iin komisyonlar oluturulabilir (2010 Anayasa Deiiklii). Siyas partilere ilikin dava ve bavurulara, iptal ve itiraz davalar ile Yce Divan sfatyla yrtlecek yarglamalara Genel Kurulca baklr, bireysel bavurular ise blmlerce karara balanr (2010 Anayasa Deiiklii). Anayasa deiikliinde iptale, siyas partilerin kapatlmasna ya da devlet yardmndan yoksun braklmasna karar verilebilmesi iin toplantya katlan yelerin te iki (2/3) oy okluu arttr (2010 Anayasa Deiiklii). ekil bozukluuna dayal iptal davalar Anayasa Mahkemesince ncelikle incelenip karara balanr. Anayasa Mahkemesinin kuruluu, Genel Kurul ve blmlerin yarglama usulleri, Bakan, bakanvekilleri ve yelerin disiplin ileri kanunla; Mahkemenin alma esaslar, blm ve komisyonlarn oluumu ve iblm kendi yapaca itzkle dzenlenir (2010 Anayasa Deiiklii). Anayasa Mahkemesi Yce Divan sfatyla bakt davalar dnda kalan ileri dosya zerinde inceler. Ancak, bireysel bavurularda duruma yaplmasna karar verilebilir (2010 Anayasa Deiiklii). Mahkeme ayrca, gerekli grd hallerde szl aklamalarn dinlemek zere ilgilileri ve konu zerinde bilgisi olanlar arabilir ve siyas partilerin kapatlmasna ilikin davalarda, Yargtay Cumhuriyet Basavcsndan sonra kapatlmas istenen siyas partinin genel bakanlnn veya tayin edecei bir vekilin savunmasn dinler.
GREVLER:
A. lemlerin ptaline likin Grevleri
Kanunlarn, Kanun Hkmnde Kararnamelerin (olaan dnem), TBMM itznn hem ekil hem de esas (ierik) asndan Anayasaya aykrln inceler. Anayasa deiikliklerini ise, sadece ekil bakmndan inceler ve denetler. NOT: Parlamento kararlar (dokunulmazlklarn kaldrlmas, yeliin dmesi kararlar ve TBMM itzk deiiklikleri hari), olaanst hal ve skynetim dneminde karlan kanun hkmnde kararnamelerin ve milletleraras antlamalarn Anayasaya aykrl denetlenememektedir. Tzklerin, Ynetmeliklerin iptali Anayasa Mahkemesinden istenemez. nklp kanunlar da Anayasa Mahkemesinin denetimi dndadr.
ANAYASAYA UYGUNLUK DENETM YOLLARI
- PTAL DAVASI (SOYUT NORM DENETM)
Anayasaca belirtilen baz organlarn dorudan iptali istenilen hukuk kural hakknda iptal edilmesi amacyla dava amasdr. 1982 Anayasasna gre,
Kanunlarn ve Anayasa deiikliklerinin ekil bakmndan denetimi iin iptal davas Cumhurbakan veya TBMM ye tam saysnn 1/5'i (110 milletvekili) tarafndan Resmi Gazetede yaymlandklar tarihten itibaren 10 gn iinde alr. Kanunlarn esas (ierik) denetimi iin iptal davasn ise, Cumhurbakan, TBMM ye tamsaysnn 1/5'i, ktidar partisi meclis grubu, Ana muhalefet partisi meclis grubu Resmi Gazetede yaynlanmalarndan itibaren 60 gn iinde aabilir. Kanun Hkmnde Kararnameler ile TBMM tznn ekil ve ierik denetimi iin iptal davasn ise, Cumhurbakan, TBMM ye tamsaysnn 1/5'i, ktidar partisi meclis KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
81 grubu, Ana muhalefet partisi meclis grubu Resmi Gazetede yaynlanmalarndan itibaren 60 gn iinde aabilir. NOT-1: Meclis Bakan, Babakan, Bakanlar ya da siyasi partilerin tm v.b, Anayasa Mahkemesine iptal davas aamazlar. NOT-2: ktidarda bir koalisyon hkmeti varsa iptal savas ama hakk, koalisyonu oluturan partilerden TBMMde en fazla milletvekili bulunduran parti tarafndan kullanlr. NOT-3: ktidar ve anamuhalefet partileri meclis gruplarnca alacak iptal davas, grup genel kurullarnn, ye tamsaysnn salt ounluu ile alacaklar karar zerine, grup bakanlar veya bakan vekillerince alr. Anayasa Mahkemesine ptal Davas Amaya Yetkili Olanlar Davas Ama Sresi
Kanunlar (Esas Bakmndan) Cumhurbakan, iktidar partisi, ana muhalefet partisi meclis grubu, TBMM ye tamsaysnn en az bete biri
60 Gn Kanunlar ve Anayasa Deiiklikleri (ekil Bakmndan)
Cumhurbakan, TBMM ye tamsaysnn en az bete biri
10 Gn
KHKler ve TBMM tz (Esas ve ekil Bakmndan) Cumhurbakan, iktidar partisi, ana muhalefet partisi meclis grubu, TBMM ye tamsaysnn en az bete biri
60 Gn
- TRAZ YOLU (SOMUT NORM DENETM DEF YOLU)
Herhangi bir mahkemede grlmekte olan bir davada uygulanacak kanun ya da kanun hkmnde kararnamenin, davaya bakmakta olan mahkemece kendiliinden veya taraflarca, Anayasaya aykr olduu iddias ile Anayasa Mahkemesine gtrlmesidir. Anayasa Mahkemesi, itirazn, kendisine ulamasndan balamak zere 5 ay iinde kararn verir ve aklar. Bu sre iinde karar verilmezse ilgili mahkeme davay yrrlkteki kanun hkmlerine gre sonulandrr. Ancak Anayasa Mahkemesinin karar, esas hakkndaki karar kesinleinceye kadar gelirse, ilgili mahkeme buna uymak zorundadr. Anayasa Mahkemesi iptal (itiraz) istemini ret ederse ayn kanun ya da kanun hkmnde kararname 10 yl sreyle bu yolla Anayasa Mahkemesi'nin nne getirilemez.
Somut Norm Denetiminin artlar unlardr;
Baklmakta olan bir davann varl Bu davaya bakmakta olan merciin bir mahkeme olmas Somut norm denetimindeki kanun veya KHKnin davada uygulanacak olmas Davaya bakan mahkemenin, sz konusu hkmn anayasaya aykrlna resen kanaat getirmesi veya taraflardan birinin ileri srd anayasaya aykrlk iddiasnn ciddi olduu kansna varmas NOT-1: Gerek ekil ve esas asndan iptal davas sonucu ve gerekse somut norm denetimi sonucu Anayasa Mahkemesinin verdii kararlar Resmi Gazetede yaymlandklar anda yrrle girer ve herkesi balar. Anayasa Mahkemesi gerekli grrse iptal kararnn yrrle girecei tarihi 1 yl amamak kouluyla erteleyebilir. Kararlar gerekesi yazlmadan aklanmaz. Anayasa Mahkemesi kararlar geriye yrmez. NOT-2: Anayasa Mahkemesi, bir kanun veya kanun hkmnde kararnamenin tamamn veya bir hkmn iptal ederken, kanun koyucu gibi hareketle, yeni bir uygulamaya yol aacak biimde hkm tesis edemez. NOT-3: Anayasa Mahkemesinin iptal kararnn yrrle giriinin ertelendii durumlarda, TBMM, iptal kararnn ortaya kard hukuki boluu dolduracak kanun tasar veya teklifini ncelikle grp karara balar. Bireysel Bavuru (Anayasa ikyeti)
Herkes, Anayasada gvence altna alnm temel hak ve zgrlklerinden, Avrupa nsan Haklar Szlemesi kapsamndaki herhangi birinin kamu gc tarafndan, ihlal edildii iddiasyla Anayasa Mahkemesine bavurabilir (2010 Anayasa Deiiklii). Bavuruda bulunabilmek iin olaan kanun yollarnn tketilmi olmas arttr (2010 Anayasa Deiiklii). KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
82 Bireysel bavuruda, kanun yolunda gzetilmesi gereken hususlarda inceleme yaplamaz (2010 Anayasa Deiiklii). Bireysel bavuruya ilikin usul ve esaslar kanunla dzenlenir (2010 Anayasa Deiiklii). Anayasa Mahkemesi, bireysel bavuruda yarglamann durumal yaplmasna karar verebilir (2010 Anayasa Deiiklii).
B. Anayasa Mahkemesinin Dier Grevleri
Cumhurbakann Bakanlar Kurulu yelerini (Babakan ve bakanlar) Trkiye Byk Millet Meclisi Bakann (2010 Anayasa Deiiklii), Anayasa Mahkemesi Yargtay Dantay Askeri Yargtay Askeri Yksek dare Mahkemesi Bakan ve yelerini, Basavclarn, Yargtay Cumhuriyet Basavc vekilini Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu Bakan ve yelerini Saytay Bakan ve yelerini, Genelkurmay Bakan, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlar ile Jandarma Genel Komutan (2010 Anayasa Deiiklii)n grevleriyle ilgili sulardan dolay Yce Divan sfatyla yarglamak NOT: Milletvekillerini yarglamak Anayasa Mahkemesinin grevleri arasnda deildir. Siyasi partilerin kapatlmas hakkndaki davalara bakmak (Karar: 2/3 ounluk 8 ye) Siyasi partilerin mali denetimini yapmak (Saytaydan gr alarak) Milletvekillerinin yasama dokunulmazlnn kaldrlmasna ve yeliinin dmesine ilikin itirazlarn karara balamak Kendi yeleri arasndan Uyumazlk Mahkemesine Bakan ve Bakanvekili semek NOT-1: Yce Divanda savclk grevini, Yargtay Cumhuriyet Basavcs veya Basavcvekili yapar. NOT-2: Yce Divan kararlarna kar yeniden inceleme bavurusu yaplabilir. Genel Kurulun yeniden inceleme sonucunda verdii kararlar kesindir (2010 Anayasa Deiiklii). RNEK SORU Aadakilerden hangisinin, Anayasa Mahkemesinde iptal davas ama hakk yoktur? A) TBMM ye tamsaysnn bete biri oranndaki yelerin B) Ana muhalefet partisi meclis grubunun C) ktidar partisi meclis grubunun D) TBMM Bakannn E) Cumhurbakannn (1999/DMS) Cevap: D
RNEK SORU Aadakilerden hangisi, Anayasa Mahkemesinin grev ve yetkilerinden biri deildir? A) Kanunlarn Anayasaya uygunluunu denetlemek B) Siyasal partileri kapatma davalarna bakmak C) Siyasal partilerin mali denetimini yapmak D) Tzklerin Anayasa ve kanunlara uygunluunu denetlemek E) TBMM tznn Anayasaya uygunluunu denetlemek (1999/DMS) Cevap: D
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, TBMMde karlan kanun ve kanun hkmnde kararnamelerin iptaline dava amak ve incelenmesini istemek iin aadaki yksek mahkemelerin hangisinde dava alr? A) Dantay B) Saytay C) Anayasa Mahkemesi D) dare Mahkemesi E) Uyumazlk Mahkemesi (2002/KPSS) Cevap: C
RNEK SORU I. Babakan, II. Bakanlar, III. TBMM Bakanlk Divan yeleri, IV. Bakanlklarn mstear ve mstear yardmclar, V. Saytay Bakan ve yeleri, Yukardakilerden kiilerden hangileri, grevleriyle ilgili sulardan dolay Yce Divan sfatyla Anayasa Mahkemesinde yarglanrlar? A) I, II ve III B) I, II ve V C) I, IV ve V D) II, III ve IV E) II, III ve V (2005/KPSS) Cevap: B KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
83 RNEK SORU Kanunlarn ekil bakmndan Anayasaya uygun olup olmadn aadakilerden hangisi denetler? A) Anayasa Mahkemesi B) Askeri Yksek dare Mahkemesi C) Yargtay D) Dantay E) Uyumazlk Mahkemesi (2006/KPSS Ortaretim) Cevap: A
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, bir siyasal partinin kapatlmasna aadakilerden hangisi karar verebilir? A) ileri Bakanl B) Anayasa Mahkemesi C) Uyumazlk Mahkemesi D) Dantay E) Yargtay (2008/KPSS Ortaretim) Cevap: B
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, aadakilerden hangisi Anayasa Mahkemesinin grevlerinden biridir? A) Uyumazlk Mahkemesinin bakann semek B) Yksek Seim Kuruluna ye semek C) Hkimler ve Savclar Yksek Kuruluna ye semek D) Vatandalarn, Anayasa ikyeti yoluyla yaptklar bavurular inceleyip karara balamak E) Babakan ve Bakanlar Kurulunca gnderilen kanun tasarlar hakknda dncesini bildirmek (2008/KPSS Lisans) Cevap: A
RNEK SORU Trkiyede Anayasa Mahkemesi ilk kez hangi anayasal dzenlemede yer almtr? A) 1921 Anayasasnda Cumhuriyetin ilan iin yaplan deiiklikle birlikte B) 1924 Anayasas dneminde ok partili yaama gei iin yaplan deiiklikle birlikte C) 1961 Anayasasnda D) 1961 Anayasasnda 1971 ylnda yaplan kapsaml deiikliklerle birlikte E) 1982 Anayasasnda (2009/KPSS) Cevap: C
RNEK SORU I. Bireysel bavurular inceleme grev ve yetkisi II. yelerinin grev sresinin 12 ylla snrlandrlmas III. TBMMnin, ye seme yetkisine sahip olmas IV. Anayasa deiikliklerinin sadece ekil asndan denetlenmesi V. Yce Divan yarglama yetkisi Yukardakilerden hangileri 1982 Anayasasnda 5982 sayl kanunla 2010 ylnda yaplan deiiklikle Anayasa Mahkemesi iin getirilmi yenilikler arasnda yer alr? A) Yalnz I B) I ve III C) I, II ve III D) I, III ve IV E) I, II, III, IV ve V (2010/KPSS nlisans) Cevap: C
RNEK SORU 1982 Anayasasnda 5982 sayl kanunla 2010 ylnda yaplan deiiklik sonras Anayasa Mahkemesi yeleri ka yl iin seilirler? A) 5 B) 7 C) 10 D) 12 E) 15 (2010/KPSS Ortaretim) Cevap: D
Tevhidi Tedrisat Kanunu (Eitim retim birlii 3 Mart 1924)) Beynelmilel Rakamlarn Kabul Hakknda Kanun (Uluslararas rakamlarn kabul - 20 Mays 1928) apka ktisab Hakknda Kanun (25 Kasm 1925) Trk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakknda Kanun (1928) Tekke ve Zaviyelerin eddine; Bir takm Unvanlarn Men ve lgasna Dair Kanun (30 Kasm 1925) Efendi, Bey, Paa gibi Lakap ve Unvanlarn Kaldrldna Dair Kanun (24 Haziran 1934) Medeni Nikh Esasna Dair Kanun (17 ubat 1926) Baz Kisvelerin Giyilemeyeceine Dair Kanun (3 Aralk 1934)
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
84 RNEK SORU Aadakilerden hangisi 1982 Anayasas ile korunan inklp kanunlarndan biri deildir? A) Hyanet-i Vataniye Kanunu B) Tevhid-i Tedrisat (retimin Birletirilmesi) C) Uluslararas Rakamlarn Kabul Hakknda Kanun D) apka Kanunu E) Trk Harflerinin Kabul ve Uygulamas Hakknda Kanun (1999/DMS) Cevap: A
RNEK SORU Aadakilerden hangisi, 1982 Anayasas ile koruma altna alnm olan inklp kanunlarndan biri deildir? A) retimin Birletirilmesi Kanunu B) apka Giyilmesi Hakknda Kanun C) Trk Harflerinin Kabul ve Uygulanmas Hakknda Kanun D) Osmanl Hanedannn Trkiye Cumhuriyeti Topraklar Dna karlmas Hakknda Kanun E) Tekke, Zaviye ve Trbelerin Kaldrlmas Hakknda Kanun (2005/KPSS) Cevap: D YARGI KOLLARI 1. Anayasa Yargs: Anayasa Mahkemesinin yapt yarg trdr.
2. Askeri Yarg:
Askeri yarg, askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafndan yrtlr. Bu mahkemeler; asker kiiler tarafndan ilenen asker sular ile bunlarn asker kiiler aleyhine veya askerlik hizmet ve grevleriyle ilgili olarak iledikleri sulara ait davalara bakmakla grevlidir. Devletin gvenliine, anayasal dzene ve bu dzenin ileyiine kar sulara ait davalar her halde adliye mahkemelerinde grlr (2010 Anayasa Deiiklii). Sava hali haricinde, asker olmayan kiiler asker mahkemelerde yarglanamaz (2010 Anayasa Deiiklii). Asker mahkemelerin sava halinde hangi sular ve hangi kiiler bakmndan yetkili olduklar; kurulular ve gerektiinde bu mahkemelerde adl yarg hkim ve savclarnn grevlendirilmeleri kanunla dzenlenir (2010 Anayasa Deiiklii). Asker yarg organlarnn kuruluu, ileyii, asker hkimlerin zlk ileri, asker savclk grevlerini yapan asker hkimlerin grevli bulunduklar komutanlkla ilikileri, mahkemelerin bamszl ve hkimlik teminat esaslarna gre kanunla dzenlenir (2010 Anayasa Deiiklii).
Askeri ceza yargs ve askeri idari yarg olarak ikiye ayrlr;
C Askeri Ceza Yargs:
Askeri mahkemelerin askeri ceza hukuku alanndaki yargsal faaliyetleridir. Davalarn ilk olarak grlecei ilk derece mahkemeleri askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleridir. Ayrca asker kiilerin kanunla gsterilen belli davalarna ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar. Askeri ceza yargsnn yksek mahkemesi Askeri Yargtaydr. yeleri birinci snf askeri hkimler arasndan Askeri Yargtay Genel Kurulunun ye tamsaysnn salt ounluu ve gizli oyla her bo yer iin gsterecei 3er aday iinden Cumhurbakan tarafndan seilir. Askeri Yargtay Bakan, Basavcs, kinci Bakan ve Daire Bakanlar Askeri Yargtay yeleri arasndan rtbe ve kdem srasna gre atanrlar. Asker Yargtayn kuruluu, ileyii, mensuplarnn disiplin ve zlk ileri mahkemelerin bamszl ve hkimlik teminat esaslarna gre kanunla dzenlenir (2010 Anayasa Deiiklii).
C Askeri dari Yarg:
Askeri olmayan makamlarca tesis edilmi olsa bile, asker kiileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilikin idari ilem ve eylemlerden doan uyumazlklarn zmlendii yarg faaliyetidir. Askerlik ykmllnden doan uyumazlklarda ilgilinin asker kii olmas art aranmaz. Askeri idari yargnn hem ilk hem de son derece mahkemesi, Askeri Yksek dare Mahkemesi (Yksek mahkemedir)dir. Asker Yksek dare Mahkemesinin asker hkim snfndan olan yeleri, mahkemenin bu KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
85 snftan olan bakan ve yeleri tam saysnn salt ounluu ve gizli oy ile birinci snf asker hkimler arasndan her bo yer iin gsterilecek aday iinden; hkim snfndan olmayan yeleri, rtbe ve nitelikleri kanunda gsterilen subaylar arasndan, Genelkurmay Bakanlnca her bo yer iin gsterilecek aday iinden Cumhurbakannca seilir. Asker hkim snfndan olmayan yelerin grev sresi en fazla 4 yldr. Askeri Yksek dare Mahkemesi Bakan, Basavcs ve Daire Bakanlar hkim snfndan olanlar arasndan rtbe ve kdem srasna gre atanrlar. Asker Yksek dare Mahkemesinin kuruluu, ileyii, yarglama usulleri, mensuplarnn disiplin ve zlk ileri mahkemelerin bamszl ve hkimlik teminat esaslarna gre kanunla dzenlenir (2010 Anayasa Deiiklii).
3. Adli Yarg: En geni ve genel yarg koludur. Adliye mahkemelerinde grlr. kiye ayrlr;
Ceza Yargs: Ceza mahkemelerinin ceza hukuku alanndaki yargsal faaliyetleridir.
Medeni Yarg: Hukuk mahkemelerinin zel hukuk alanndaki yargsal faaliyetleridir. Boanma, miras, bor ilikileri gibi.
Ceza yargsnn ilk derece mahkemeleri:
- Sulh ceza mahkemesi - Asliye ceza mahkemesi - Ar ceza mahkemesi
Temyiz (yksek, denetim) Mahkemesi Yargtaydr. Yargtayn sadece Basavcs ve vekili, Yargtay Genel Kurulunun kendi yeleri arasndan gizli oyla belirleyecei 5er aday arasndan Cumhurbakan tarafndan 4 yl iin seilirler. Sresi bitenler yeniden seilebilirler. Yargtay yeleri, birinci snfa ayrlm adli yarg hakim ve cumhuriyet savclar ile bu meslekten saylanlar arasndan Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunca ye tam saysnn salt ounluu ve gizli oyla seilir. Yargtay birinci bakan, birinci bakanvekilleri ve daire bakanlar kendi yeleri arasndan Yargtay Genel Kurulunca ye tam saysnn salt ounluu ve gizli oyla 4 yl iin seilirler; sresi bitenler yeniden seilebilirler. Yargtayn kuruluu, yelerinin zlk ileri ve nitelikleri, mahkemelerin bamszl ve hkimlik teminat ilkelerine gre kanunla dzenlenir.
Medeni yargnn ilk derece mahkemeleri:
- Sulh hukuk mahkemesi - Asliye hukuk mahkemesi (Asliye ticaret mahkemesi) - mahkemesi - Aile mahkemesi
Temyiz (yksek, denetim) mahkemesi Yargtaydr. RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, aadakilerden hangisi yksek mahkemeler arasnda yer alr? A) Blge idare mahkemeleri B) l seim kurulu C) Ar ceza mahkemeleri D) Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu E) Yargtay (2007/KPSS) Cevap: E
RNEK SORU Yargtay yelerini aadakilerden hangisi seer? A) Cumhurbakan B) Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu C) Yargtay Genel Kurulu D) Yargtay tihad Birletirme Genel Kurulu E) Adalet Bakan (2008/KPSS nlisans) Cevap: B
4. dari Yarg: dari makamlarn idare hukuku alanndaki faaliyetleri dolaysyla ortaya kan uyumazlklarn zmlendii yarg koludur. Genel idari yarg ve askeri idari yarg olmak zere iki gruba ayrlr.
ptal ve Tam yarg (dareye kar alan tazminat) davalar idari yargda grlr;
ptal davalar: darenin ilemlerinin iptal edilmesi iin alan davalar.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
86 Tam yarg davalar: darenin vermi olduu bir zararn karlanmas iin alan tazminat (alacak) davalar
dari Yargda Temel Kurallar:
Aksi belirtilmedike idari yargda ilk derece mahkemeleri idare mahkemeleridir. Konu vergi ise vergi mahkemeleridir. dari yargnn temyiz yksek mahkemesi Dantaydr. lk derece mahkemelerinin verdii yrtmenin durdurulmas hakkndaki kararlara kar Blge dare Mahkemelerinde itiraz edilir.
Ancak u ilemlerin iptali ilk derece mahkemesi olarak Dantayda grlr;
- Tzkler, - Babakanlk ve bakanlk mstearlarnn atamas iin yaplan mterek kararnameler, - Tm lke dzeyinde uygulanacak ynetmelikler, - Bakanlar Kurulu karar ve kararnameleri, - Dantayn idari kararlar
Dantay yelerinin 3/4' birinci snfa ayrlm idari yarg hakim ve savclar ile bu meslekten saylanlar arasndan Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu; 1/4', nitelikleri kanunda belirtilen grevliler arasndan Cumhurbakan tarafndan seilir. Dantay Bakan, Basavc, bakanvekilleri ve daire bakanlar kendi yeleri arasndan Dantay Genel Kurulunca ye tam saysnn salt ounluu ve gizli oyla 4 yl iin seilirler; sresi bitenler yeniden seilebilirler. Dantayn kuruluu, yelerinin zlk ileri ve nitelikleri, mahkemelerin bamszl ve hkimlik teminat ilkelerine gre kanunla dzenlenir. RNEK SORU Tzklerin iptaline ilikin davalara aadakilerden hangisi bakar? A) Yargtay B) Dantay C) dare mahkemesi D) Blge idare mahkemesi E) Anayasa Mahkemesi (2007/KPSS) Cevap: B
RNEK SORU Tzklerin yargsal denetimini yapma konusunda aadakilerden hangisi grevlidir? A) dare Mahkemesi B) Blge dare Mahkemesi C) Askeri Yksek dare Mahkemesi D) Dantay E) Saytay (2010 KPSS nlisans) Cevap: D
dari Yargda Dava Ama Sresi: Aksi kanunlarda gsterilmedike dare mahkemeleri ve Dantayda 60, vergi mahkemelerinde 30 gndr. Dava ama sresi yazl bildirimi izleyen gnden balar. dari yarg yerleri (mahkemeleri) unlardr;
- Dantay - Uyumazlk Mahkemesi - Askeri Yksek dare Mahkemesi (AYM) - Saytay - Blge dare Mahkemeleri - lk Derece Mahkemeleri (dare Mahkemeleri - Vergi Mahkemeleri)
RNEK SORU Aadakilerden hangisi idari yarg kurulular arasnda yer alr? A) Vergi mahkemeleri B) Yargtay C) Anayasa Mahkemesi D) Sulh hukuk mahkemeleri E) Asliye ceza mahkemeleri (2009/KPSS) Cevap: A
5. Seim Yargs:
Yksek Seim Kurulunun (YSK) grev alanna giren zel yarg koludur. YSK 7 asl ve 4 yedek yeden oluur. Yargtay ve Dantaydan kendi aralarnda yaplan seimle seilirler. Seimlerle ilgili her trl itiraz YSKya yaplr. Milletvekillerinin seim tutanaklarn kabul etmek YSKnn grevidir. Ayrca Cumhurbakanl seim tutanaklarn kabul etmekte YSKnn grevleri arasnda yer almtr. YSK kararlarna kar baka bir makama bavuru yolu kapaldr.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
87 6. Uyumazlk Yargs:
zel yarg koludur. Uyumazlk Mahkemesi farkl yarg kollar arasnda kan grev uyumazlklarn kesin olarak karara balar. rnein, bir davann askeri yarg kolunda m yoksa adli yarg kolunda m grlecei konusunda uyumazlk varsa bu sorunu Uyumazlk Mahkemesi zer. Dier mahkemeler ile Anayasa Mahkemesi arasndaki grev uyumazlklarnda Anayasa Mahkemesinin karar esas alnr. Yksek bir mahkemedir. Bakan; Ahmet Akyalndr. Bir bakan ile 12 asl, 12 yedek yeden oluur. Bakan ve Bakanvekili Anayasa Mahkemesince yeleri arasndan seilir. Uyumazlk Mahkemesinin kuruluu, yelerinin nitelikleri ve seimleri ile ileyii kanunla dzenlenir. Uyumazlk Mahkemenin yeleri; Yargtay, Dantay, Askeri Yargtay ve Askeri Yksek dare Mahkemesinin kendi yeleri arasndan seecekleri kiilerden oluur. RNEK SORU I. Cumhurbakannn tek bana yapt ilemler II. Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu kararlar III. Genelkurmay Bakannn tek bana yapt ilemler IV. Yksek Asker ra kararlar Yukardaki idari ilemlerden hangilerine kar Anayasa ile yarg yolu kapatlmtr? A) I ve II B) II ve IV C) III ve IV D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV (2010 KPSS Lisans) Cevap: D
VIII. BLM
DARE HUKUKU dare: Devletin belli bal organlar ile belli bir tr faaliyetlerini ifade eder. Babakanlk, bakanlklar, kamu kurulular gibi. dari fonksiyon, kamu gcne dayal ve srekli bir devlet fonksiyonudur.
dare Hukuku: Devlet idaresinin rgt ve ileyii, kiilerin idare ile olan iliki ve anlamazlklar ve kamu hizmetlerinin grlmesi gibi konular dzenleyen hukuk kurallarnn btndr. Bakanlklarn, kamu kurumlarnn faaliyetleri, belediyelerin ilem ve hizmetleri idare hukukunu ilgilendiren konulara birer rnektir.
+ dare Hukukunun zellikleri
dare Hukuku gen (yeni) bir hukuk daldr. dare Hukuku tedvin edilmemi (dank) bir hukuk daldr. dare Hukuku itihatlara dayanan bir hukuk daldr. dare Hukukunda kamu yarar dncesi hkimdir. dare Hukukunun uygulanmasndan doan uyumazlklar idari yargda zmlenir.
+ dare Hukukunun Kaynaklar
Anayasa Kanun Kanun Hkmnde Kararname Tzk Ynetmelik Yarg itihatlar dari teaml ve tatbikat (uygulama) reti
+ dari Kararlarn zellikleri
Tek yanllk ve icrailik (uygulanabilirlik) Hukuka uygunluk karinesi (belirti) Yargsal denetim
+ dari Fonksiyon
Devletin yasama, yrtme ve yarg organlarnn siyasi nitelikli faaliyetleri dnda, devletin gnlk toplumsal ihtiyalar karlamak iin yrtt kamusal faaliyetlerdir. Temel ama; kamu yararn gerekletirmektir.
zellikleri;
- dari fonksiyon, idari ilemler ile yerine getirilir. - dari fonksiyon, stn ve ayrcalkl yetkiler (kamu gc) kullanlarak yerine getirilir. - dari fonksiyon, srekli bir devlet fonksiyonudur. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
88 - dari fonksiyonda, idare ve zel kiiler arasnda eitlik yoktur. - dari fonksiyon, kar amac gtmez.
+ T. C. Devlet daresinin Grevleri:
Milli gvenliin korunmas zendirme ve tevik faaliyetleri Kamu hizmeti sunmak Kolluk faaliyetleri dzen (z ynetim) faaliyetleri Planlama faaliyetleri T. C. DEVLET DARES SSTEM 1982 Anayasasnn dareye likin Hkmleri
dare, kurulu ve grevleriyle bir btndr ve kanunla dzenlenir. Kamu tzelkiilii, ancak kanunla veya kanunun aka verdii yetkiye dayanlarak kurulur. darenin her trl eylem ve ilemlerine kar yarg yolu aktr. Trk idare sistemi iki ynetim ilkesine gre kurulmutur; Merkezden Ynetim, Yerinden Ynetim;
+ MERKEZDEN YNETM LKES: darenin topluma sunaca hizmetlerin bakent ad verilen devlet merkezinden ve tek elden yrtlmesidir.
^ Yetki Genilii lkesi: Merkezi idarenin sakncalarn gidermek amacyla, hizmetlerin tm lke apnda hzl ve aksamadan yrtlmesi iin hiyerari ilikisi iinde merkezi idare adna tara rgtnde sadece illerde valinin yetki kullanmasdr. rnein; valinin okullar tatil edebilmesi yetki geniliine rnektir. Bu yetki normalde Milli Eitim Bakanna ait olmakla birlikte brokratik engelleri kaldrmak amacyla valiye de tannmtr.
+ YERNDEN YNETM (DEM- MERKEZYET) LKES:
Topluma sunulacak hizmetlerin tek elden deil de, merkezi idare tekilat iinde yer almayan ve merkezi idare hiyerarisine dhil olmayan kamu tzelkiileri tarafndan yrtlmesidir. Yerinden ynetim ilkesinin belli bir yre (yer) itibariyle uygulanmasna yerel yerinden ynetim (belediyeler, il zel idaresi, kyler gibi kamu idareleri) denir. Belli bir hizmetin grlmesi itibariyle uygulanmasna ise hizmet yerinden ynetim (niversiteler, YK, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu, Radyo TV daresi gibi kamu kurumlar) ad verilmektedir.
^ Kamu Tzelkiilii Kavram: Yerinden ynetim sisteminin uygulanmas, devlet tzelkiilii dnda, merkezi idareye hiyerari ile bal olmayan farkl kamu tzelkiiliklerinin ortaya kmasna yol aar. Yerel ynetimlerin (Belediye, Ky ve l zel daresi) kamu tzelkiilikleri dorudan Anayasada dzenlenmitir. Anayasada dzenlenmeyen kamu tzelkiilikleri ise ancak kanunla ya da kanunun verdii ak yetkiye dayanarak kurulurlar.
^ darenin Btnl lkesi:
darenin gerek kurulu ve gerek grevleri ynnden btnl, Hiyerari ve dari Vesayet olarak adlandrlan iki hukuki arala salanmaktadr. Merkezi idare tekilatnda hiyerarik dzenin en stnde bakan yer alr (Babakan idari hiyerarik amir deildir).
Yerel ynetimlerde ise;
l zel daresinin hiyerarik amiri vali, Belediye daresinin hiyerarik amiri belediye bakan, Ky daresinin hiyerarik amiri muhtardr. RNEK SORU Aada eletirilenlerin hangisinde bir hiyerari ilikisi sz konusu olamaz? A) Bakan Mstear B) Rektr Dekan C) Vali Kaymakam D) Kaymakam le Milli Eitim Mdr E) Yksekretim Kurulu Bakan Rektr (2010 KPSS nlisans) Cevap: E
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
89 ^ Kanunsuz Emir:
Astn, stn kendisine verdii emir ve direktiflere kar itiraz hakk yoktur. Ast, yalnzca stnn kendisine verdii emri kanun, ynetmelik, tzk veya Anayasaya aykr grr ise, bu emri yerine getirmeme ve bu durumu emri verene bildirme imknna sahiptir. Ancak st emrinde srar ederse, ast artk emri yerine getirmek zorundadr. Bu durumda ast sorumlu olmaz. Ancak, ast, stn kendisine verdii konusu su tekil eden emri yerine getiremez. Byle bir emri yerine getirirse sorumluluktan kurtulamaz.
dari Vesayet: Merkezi idare ile yerinden ynetim kurulular arasnda idarenin btnln salayan hukuki aratr. Devletin btnln ve kamu hizmetlerinin tm lke dzeyinde uyumlu bir biimde yrtlmesini salamak iin, devlet tzel kiiliinin ve tzel kiilii temsil eden merkezi idarenin, kamu tzelkiilikleri zerinde (yerinden ynetim kurulular zerinde) sahip olduu denetim yetkisine "idari vesayet" denilmektedir. RNEK SORU dari Vesayet lkesi aadakilerden hangisinin sonucudur? A) Yetki genilii ilkesinin B) Merkezden ynetim ilkesinin C) Yerindelik denetimi ilkesinin D) darenin btnl ilkesinin E) Kamu idarelerinin zerkliinin korunmas ilkesinin (2002/KPSS) Cevap: D
UYARI-1: Anayasa, yerel yerinden ynetimlerin (l zel daresi , Belediyeler, Ky daresi) ve kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn (Barolar, Ticaret ve Sanayi Odalar, Ziraat Odalar) organlk sfatlarnn kazanlmasnda ve kaybedilmesinde idareye herhangi bir yetki tanmamtr. Bunlar organlarn seimle olutururlar. Organlk sfatlarn kaybetmelerine ise yarg organlar karar verir. UYARI-2: Merkezi idarenin, bu kurulularn organlar zerindeki tek yetkisi, geici olarak grevden uzaklatrma yetkisidir (ileri Bakanlnn belediye bakanlarn geici olarak grevden uzaklatrmalar gibi). darenin Dzenleyici lemleri
- Kanun Hkmnde Kararname - Tzk - Ynetmelik
+ darenin Mal Edinme Yntemleri
Kamulatrma:
= Devlet veya kamu tzel kiilerinin, kamu yararnn gerektirdii durumlarda, bedelini pein demek artyla, zel mlkiyette bulunan tanmaz bir maln tamamna veya bir ksmna, kanunda gsterilen esas ve usullere gre kamu yararna el koymasna denir. = Tanmazlarn kamulatrlmasna istimlak denir. = Kamulatrmada bedel davalarna Asliye Hukuk Mahkemeleri bakar. = Kamulatrmada kural olarak bedel pein denir. Ancak bu kuraln istisnas taksitlendirmedir. Anayasaya gre taksitlendirmenin yaplabilecei durumlar;
- Tarm reformunun uygulanmas - Byk enerji, sulama ve iskn projeleri - Yeni orman yetitirilmesi - Kylarn korunmas - Turizm amal kamulatrmalar
= Anayasada saylan durumlarda yaplan taksitlendirme sresi 5 yl aamaz, taksitler pein olarak ve eit taksitler halinde denir. Kamulatrlan topraktan, o topra dorudan doruya ileten kk iftiye ait olanlarnn bedeli her durumda pein olarak denir. = Taksitlendirmede ve herhangi bir sebeple denmemi kamulatrma bedellerinde kamu alacaklar iin ngrlen en yksek faiz oran uygulanr (2001 Anayasa Deiiklii).
stimval: Devlet idaresinin olaanst durumlarda kamu gcn kullanarak kiilerin baz tanr mallarnn mlkiyetini ya da kullanma hakkn, tanmazlarnn ise sadece kullanma hakkn elde etmesidir.
Geici gal: Bir bayndrlk hizmetinin grlmesi srasnda, bu hizmetin grlmesi iin ihtiya duyulan maddelerin (ta, kum, kire KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
90 vb.) elde edilmesi iin zel mlkiyette bulunan tanmaza idarece el konulmasdr. Geici igalin konusu bayndrlk ileridir. Geici igal bo arazi paralar zerinde gerekletirilebilir. Geici igal ilemi l dare Kurulu tarafndan yerine getirilir.
Kamulatrmasz El Atma: Devlet mlkiyetine geirilmeksizin gayrimenkulden yararlanlmas yoludur.
Satn Alma: Devletin tanr veya tanmaz bir maln mlkiyetini, herhangi bir ayrcala sahip olmakszn satn alarak elde etmesidir. darenin kamu gcn kullanmadan mal edindii tek yol satn almadr.
Devletletirme: Kamu hizmeti nitelii tayan zel teebbsler, kamu yararnn zorunlu kld hllerde devletletirilebilir.
+ Yarg Yolu
darenin her trl ilem ve eylemlerine kar yarg yolu aktr. dari ilemlere kar alacak davalarda sre, yazl bildirim tarihinden balar. Yarg yetkisi, idari eylem ve ilemlerin hukuka uygunluunun denetimi ile snrl olup, hibir surette yerindelik denetimi eklinde kullanlamaz (2010 Anayasa Deiiklii). Yrtme grevinin kanunlarda gsterilen ekil ve esaslara uygun olarak yerine getirilmesini kstlayacak, idari eylem ve ilem niteliinde veya takdir yetkisini kaldracak biimde yarg karar verilemez. dari ilemin uygulanmas halinde telafisi g veya imknsz zararlarn domas ve idari ilemin aka hukuka aykr olmas durumunda gereke gsterilerek yrtmenin durdurulmasna karar verilebilir. Kanun, olaanst hallerde, skynetim, seferberlik ve sava halinde; ayrca milli gvenlik, kamu dzeni, genel salk nedenleri ile yrtmenin durdurulmas kararnn verilmesini snrlayabilir. dare, kendi eylem ve ilemlerinden doan zarar demekle ykmldr.
+ dari Szlemeler
dari Szleme Yapma lkeleri
- Aleniyet (aklk) ilkesi - Serbest rekabet ilkesi - En uygun bedelin bulunmas ilkesi - Szleme yapmak isteyen kiide belli bir yetenein aranmas ilkesi
dari Szleme Yapma Usulleri
- Kapal teklif (zarf usul) - Ak artrma ve eksiltme - Pazarlk - Yarma
dari Szleme Trleri
1. Mali ltizam Szlemeleri: Mltezim ad verilen kar tarafa, orantl bir kazan veya cret karlnda belli bir hizmetin grdrlmesidir. rnek; Belediyenin bir park veya baheyi 5 yllna belirli bir bedel karlnda kiraya vermesi.
2. Kamu stikraz (Borlanma) Szlemeleri: Devlet ve dier kamu tzel kiileri tarafndan tahvil, bono vb. adlarla karlan senetler karlnda halktan bor para alnmasn salayan akdi ilikilerdir.
3. Kamu Hizmeti mtiyaz Szlemeleri: Bir kamu hizmetinin bir zel kii tarafndan kurulmas ve belli bir sre iletilmesini ngren idari szlemelerdir. Bu szlemeler iin Saytaydan gr alnr. rnek; Bir baraj zel bir irketin yaptrmas ve 49 yl iletme hakknn olmas.
4. Yer Alt ve Yer st Servetlerine likin Szlemeler: Tabi servetler ve kaynaklar devletin hkm ve tasarruflar altndadr. Bunlarn aranmas ve iletilmesi hakk devlete aittir. Devlet bu hakk belli bir sre iin zel kiilere devredebilir. rnek; Petrol ve maden rezervlerinin aranmasnn, ormanlarn iletilmesinin zel kiilere braklmas
5. dari Hizmet Szlemeleri: Szlemeli personel gibi kiiler ile idare (devlet) arasnda yaplan szlemelerdir. rnek; Szlemeli retmenler.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
91
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
92 A) GENEL (MERKEZ) DARE TEKLATI
O Merkezden Ynetimin Yararlar
Devlet hizmetlerinin tek elden (yeknesak) yrtlmesini ve devlet ynetiminde birlii salar. Devlet hizmetlerinin rasyonel (aklc) bir biimde yrtlmesini salar. Devlet ynetiminin gl olmasn salar. Mali denetimin yaplmasn kolaylatrr. Devlet hizmetlerinin daha az harcamayla gereklemesini salar. Kamu grevlilerinin yerel ynetimlerin etkisi altnda kalmasn engeller.
O Merkezden Ynetimin Sakncalar
Krtasiyecilii artrr. Devlet hizmetleri yerine getirilirken yresel gereksinmeler gz ard edilir. Demokrasi ilkesine de pek uygun deildir. Halkn ynetime katlmasnn snrlarn daraltr.
+ BAKENT TEKLATI
Merkezi idarenin bakent tekilat; Cumhurbakan, Babakan, Bakanlar Kurulu ve bakanlklardan olumaktadr. Bu kurumlar ayn zamanda devletin yrtme organn oluturmaktadr.
1. BAKANLIKLAR:
Devletin stlendii kamu hizmetlerinin rgtlenmi blmleridir. Bakan, bir bakanlk biiminde rgtlenmi bulunan milli bir kamu hizmetinin en yksek idari amiri konumundadr. Bakanlklarn devlet tzelkiiliinden ayr bir kamu tzel kiilii yoktur. Bakanlklarn kurulmas, kaldrlmas, grevleri, yetkileri ve tekilat kanunla olur. Bakanln yetkilisi ve sorumlusu bakandr. Bakan grd ilerin bir ksmn yetki devri yoluyla emrindeki memurlara grdrr. Ancak, Bakanlar Kurulu toplantlarna katlma ya da baka bir bakana veklet etmek gibi siyasal nitelikli yetkilerini asla devredemez. NOT: 8 Haziran 2011 tarihli ve 27958 sayl Resmi Gazetenin mkerrer saysnda yaymlanan 3046 Sayl Kanun ile Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna Dair 643 sayl Kanun Hkmnde Kararname ile bakan yardmcl kurumu oluturulmutur. Buna gre bakan yardmclar, ilgili bakanlklarla mstearlar arasnda bir grevde yer alacaktr.
Bakann belli bal yetkileri:
Yrtt hizmet alannda Devlet tzelkiiliini temsil eder. Merkez idare ve tara tekilat zerinde hiyerarik yetkiler kullanr. Ynetmelikler karabilir. Harcama yapma yetkisi vardr. Yerinden ynetim kurulular zerinde idari vesayet yetkisi kullanr. NOT: Bakanlk Mstear: Bakann en yakn yardmcs ve danmandr. Bakan srekli, gvenceli bir devlet memurluu deildir. Ancak mstear, memurluk gvencesine sahip, srekli, grevli bir memurdur. Bakandan sonra bakanln en yksek hiyerarik amiridir. 2. BAKANLAR KURULU:
Babakan ve bakanlardan oluur. Cumhurbakan gerekli grrse bakanlk eder. Cumhurbakan oylamaya katlamaz. Bakanlar Kurulu siyasal bir organdr. dari grevleri ise; tzk karmak, gerektiinde ynetmelik karmak, idari ilemler tesis etmek (kararname ve karar ad altnda) ve yksek memurlar atamaktr. Kararname ve kararlar Babakan ve bakanlarn hepsi tarafndan imzalanarak oybirlii ile alnr (Genel ve kolektif sorumluluk). Ayrca Cumhurbakan tarafndan da imzalanmaldrlar. Bir bakan grevden ekilmedike Bakanlar Kurulu kararnamesini imza etmekten kanamaz. Bakanlar Kurulu toplantlar gizli yaplr. NOT: Anayasada ynetmelik karabilecekler arasnda Bakanlar Kurulu saylmamasna ramen Anayasa Mahkemesi gerektiinde Bakanlar Kurulunun da ynetmelik karabileceini kabul etmitir.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
93 3. BABAKANLIK:
Bakanlklar arasnda ibirliini ve hkmetin genel siyasetinin yrtlmesini salamakla grevlidir.
Baz kurulular Babakanla balanmtr;
Diyanet leri Bakanl Nfus leri Genel Mdrl Milli stihbarat Tekilat Mstearl Devlet Personel Daire Bakanl Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu GAP daresi Bakanl Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Basn - Yayn Genel Mdrl Yksek renim Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Mdrl Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii Atom Enerjisi Kurumu Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl zelletirme daresi Bakanl Yksek Denetleme Kurulu Bakanl Trkiye statistik Kurumu (TK) Toplu Konut daresi Bakanl (TOK) Beden Terbiyesi ve Spor Genel Mdrl Denizcilik Mstearl Genelkurmay Bakanl. Bu saylan kurumlarn devletten ayr tzelkiilikleri yoktur. Ancak Babakanla bal olan Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu, Basn - Yayn Genel Mdrl, Yksek renim Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Mdrl, Trkiye statistik Kurumu (TK), Toplu Konut daresi Bakanl (TOK), Beden Terbiyesi ve Spor Genel Mdrlnn ise kamu tzel kiilii vardr. RNEK SORU Aadakilerden hangisi Babakanla bal kurululardan biri deildir? A) Devlet Planlama Tekilat B) Milli stihbarat Tekilat C) D Ticaret Mstearl D) Diyanet leri Bakanl E) Tapu ve Kadastro Genel Mdrl (2003/KPSS) Cevap: E
4. CUMHURBAKANI:
Siyasal olarak sorumluluu yoktur. Tek bana yapt ilemlerden sorumlu tutulamad gibi, ortak imzayla yaplan ilemlerden babakan veya ilgili bakan sorumlu olur (Kar imza kural). Ceza sorumluluu ise sadece vatana ihanet suuyla snrldr.
Cumhurbakanl rgt
+ Cumhurbakanl Genel Sekreterlii Tekilat: lk kez 1982 Anayasasyla getirilen Cumhurbakanl Kararnamesi ile kurulur.
+ Cumhurbakanl Danmanl
Bayaverlik Cumhurbakanl zel Kalemi
+ Devlet Denetleme Kurulu:
lk kez 1982 Anayasasyla getirilmi bir kurulutur. Devlet Denetleme Kurulu Bakan ve yeleri Cumhurbakan tarafndan atanr. NOT: Devlet Denetleme Kurulu Bakan; Cemal Boyaldr. Cumhurbakannn talimatyla;
- Tm kamu kurulu ve kurumlarnda, - Tm kamu kurulu ve kurumlar tarafndan en az sermayelerinin yarsndan ouna katlmak suretiyle oluturulan her trl kuruluta, - Kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnda (Barolar, ticaret ve sanayi odalar, ziraat odalar gibi) - Her trl dzeydeki ii ve iveren meslek kurulularnda (sendikalar gibi) - Kamuya yararl derneklerde ve vakflarda, her trl aratrma, inceleme ve denetleme yapma grevi vardr. NOT: Silahl Kuvvetler ve Yarg Organlar denetim alan dndadr.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
94 RNEK SORU Cumhurbakanlna bal Devlet Denetleme Kurulu tm kamu kurum ve kurulularnda, meslek kurulularnda her trl inceleme, aratrma ve denetleme yapabilir. Ancak, baz kurulular Devlet Denetleme Kurulunun grev alannn dnda kalr ve denetleme yapamazlar. Aadakilerden hangisi bu kurumlardandr? A) YK B) Belediyeler C) Yarg Organlar D) Bakanlklar E) i ve Meslek Kurulular (2002/KPSS) Cevap: C
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, Devlet Denetleme Kurulu aadakilerden hangisinde inceleme, aratrma ve denetleme yapamaz? A) veren sendikalar B) niversiteler C) Vakflar D) Vergi mahkemeleri E) Kamuya yararl dernekler (2003/KPSS) Cevap: D
RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, Devlet Denetleme Kurulu Bakan aadakilerden hangisi tarafndan atanr? A) TBMM Bakan B) Babakan C) Cumhurbakan D) Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu E) Anayasa Mahkemesi Bakan (2006/KPSS Lisans) Cevap: C
BAKENTTEK YARDIMCI KURULULAR
DANITAY
Dantay iki yapl bir kurulutur. Bir ynyle idari yargnn temyiz yksek mahkemesidir. Buradaki grevi ise idari olup Osmanl devleti zamanndan gelen, bakente danmanlk yapma grevidir. Burada Dantay, mahkeme deil danma ve inceleme kurulu olarak grev yapar.
Dantay'n dari Grevleri:
Babakanlk ve Bakanlar Kurulu tarafndan gnderilen kanun tasarlar hakknda gr bildirmek Cumhurbakanl ve Babakanlk tarafndan gnderilen iler hakknda gr bildirmek Tzk tasarlarn incelemek Kamu imtiyaz szleme ve artnameleri hakknda 2 ay iinde gr bildirmek
Dantay, 1868 ylnda Osmanl Devleti zamannda uray- Devlet adyla kurulmu bir danma kuruludur. Dantay yelerinin 1/4' Cumhurbakan 3/4' ise Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu tarafndan hkimlik ve savclk meslek grubundan seilir. Dantay Bakan, Basavc, Bakanvekilleri ve Daire Bakanlar; kendi yeleri arasndan Dantay Genel Kurulunca 4 yl iin seilir. Dantay bir ceza mahkemesi olmamasna ramen Basavclk ve Savclk makam bulunur. Kamu Kurulular Babakan araclyla Dantaydan gr isteyebilir.
SAYITAY
Saytay da iki yapl bir kurulutur. Bteleri denetlemek idari; sorumlular yarglamak mahkeme olarak yapt grevlerdir. Saytayn kesin hkmleri hakknda ilgililer yazl bildirim tarihinden itibaren 15 gn iinde bir kereye mahsus olmak zere karar dzeltilmesi isteminde bulunabilirler. UYARI: Saytayn kesin kararlarna kar idari yarg yoluna bavurulamaz. Anayasada 2005 ylnda nemli deiiklikler olmutur. Buna gre;
a) Merkezi ynetim btesi iinde yer alan; Genel bteli kurulular, b) zel bteli kurulular, c) Dzenleyici ve denetleyici kurumlarn btelerini, d) Katma bteli kurulular, e) Sosyal gvenlik kurumlarnn btelerini, f) Mahalli idarelerin btelerini denetlemek Saytayn grevleri arasndadr.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
95 RNEK:
TBMM, Cumhurbakanl, Babakanlk, Bakanlklar ve benzeri gibi genel bteli kurulular, niversiteler, SYM, YK, AKDT Yksek Kurumu, TBTAK ve benzeri gibi zel bteli kurulular, BDDK, Rekabet Kurumu, SPK ve benzeri gibi dzenleyici ve denetleyici kurulular, Emekli sand, SSK, Ba-Kur, Trkiye Kurumu gibi sosyal gvenlik kurulular, Mahalli kurulular, l zel daresi ve Belediyeler, Saytayn denetimi iindedir. UYARI-1: TRT, Kamu ktisadi Teebbsleri (KT), TOK, TMSF gibi kurulular Saytay'n denetimi dnda kalmtr. UYARI-2: 7 Mays 2004 tarihli deiiklikle T.S.K.nn elinde bulunan devlet mallarnn denetimi kanunla dzenlenir hkm kaldrlmtr. UYARI-3: Saytay bte denetimini TBMM adna yapar. Sorumlular yarglar. Anayasada Yksek Mahkemeler arasnda saylmamtr. Saytay bakan ve yelerini, TBMM seer. Saytay, 1982 Anayasasnda yarg blmnde dzenlenmitir. UYARI-4: Vergi benzeri konularda Saytay ile Dantay arasnda gr fark olursa Dantay esas alnr.
MLL GVENLK KURULU
lk kez 1961 Anayasasyla dzenlenmitir. Kurul Cumhurbakannn bakanlnda toplanr.
Kurulun daimi (srekli) yeleri;
- Cumhurbakan - Babakan - Babakan Yardmclar (2001 ylnda girmitir.) - ileri Bakan - Dileri Bakan - Adalet Bakan (2001 ylnda girmitir.) - Milli Savunma Bakan - Genelkurmay Bakan - Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlar - Jandarma Genel Komutan
Kurulun grevi milli gvenlik kavram ile belirlenmitir. Milli gvenlik sadece d gvenlii deil, i gvenlii de kapsamaktadr. Tespit edilen esaslar ve nlemler kurul karar olarak tavsiye ve neri niteliinde Bakanlar Kuruluna sunulur. Kurul kararlar balayc nitelikte deil tavsiye ve neri niteliindedir. NOT: Anayasaya gre, milli gvenliin salanmasndan ve Silahl Kuvvetlerin yurt savunmasna hazrlanmasndan TBMMye kar Bakanlar Kurulu sorumludur. RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, aadakilerden hangisi TBMMye kar milli gvenliin salanmasndan sorumludur? A) Bakanlar Kurulu B) Milli Gvenlik Kurulu C) Genelkurmay Bakan D) Cumhurbakan E) Milli Savunma Bakan (1999/DMS) Cevap: A
Cumhurbakan katlmadnda kurula Babakan bakanlk eder.
Tekilat: MGK, MGK Genel Sekreteri ile bunun idare ve sorumluluu altndaki bir tekilat ve personele sahiptir. NOT: MGK Genel Sekreteri 2003 ylndaki deiiklikten nce Orgeneral veya Oramiral rtbesine sahip asker kiiler arasndan Bakanlar KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
96 Kurulu tarafndan atanrd. Deiiklikle sivil kiilerin de bu greve seilebilecei ngrld. MGK; gerekli haller dnda iki ayda bir defa toplanr, kararlar oy okluuna gre alnr. Toplant gndemi Babakan ve Genelkurmay Bakannn nerileri dikkate alnarak Cumhurbakan tarafndan hazrlanr. MGK Genel Sekreteri ile gndem gerei sadece o toplantya arlan teki bakan veya kiiler oy kullanamazlar (MGK Genel Sekreteri Tahsin Burcuoludur (2007 - ?)). NOT: TSKnin Bakomutan, TBMM adna Cumhurbakandr. Ancak sava durumunda Cumhurbakann temsilen bu grevi Genelkurmay Bakan yerine getirir. Genelkurmay Bakan, Bakanlar Kurulunun nerisi ile Cumhurbakan tarafndan atanr. Ancak, grev ve yetkilerinden dolay Anayasal olarak Babakana kars sorumludur. RNEK SORU Milli Gvenlik Kurulunun gndemini aadakilerden hangisi dzenler? A) TBMM Bakan B) Adalet Bakan C) Cumhurbakan D) ileri Bakan E) Milli Savunma Bakan (2006/KPSS nlisans) Cevap: C
RNEK SORU Aadakilerden hangisi Mill Gvenlik Kurulunun yelerinden biri deildir? A) Cumhurbakan B) Babakan C) Genelkurmay Bakan D) TBMM Bakan E) Hava Kuvvetleri Komutan (2008/KPSS nlisans) Cevap: D
DEVLET PLANLAMA TEKLATI
lk kez 1961 Anayasasyla kurulmutur. Ancak 1982 Anayasasnda DPTye yer verilmemitir. Yani planlama faaliyetini DPTnin yapmas anayasal bir zorunluluk deildir. Grevi; lkenin beeri, ekonomik, kltrel kaynaklarn tespit etmek, kalknma planlar ile yllk programlar hazrlamak, blgesel ve sektrsel gelime planlar yapmak ve almalaryla zel sektre yardmc olmaktr. Devlet Planlama Tekilat; Yksek Planlama Kurulu, Para Kredi Koordinasyon Kurulu ve Devlet Planlama Tekilat Mstearlndan meydana gelir. Devlet Planlama Tekilat Mstearl, 61. Hkmetin kard KHK ile tm personel ve birimleriyle yeni kurulan Kalknma Bakanlna balanmtr. DPT Mstear Kemal Madenoludur.
+ MERKEZ DARENN TARA TEKLATI
Anayasa gre, Trkiye, merkezi idare kurulular bakmndan;
Corafya durumuna, Ekonomik artlara ve Kamu hizmetlerinin gereklerine gre illere, iller de dier kademeli blmlere ayrlr.
Mlki idare tekilat, l, le, Bucak ve Blgesel darelerden olumaktadr. Ancak bucaklar artk kurulmamaktadr. NOT: Anayasada lin ad aka gemektedir. Birimleri; 1. l Genel daresi
Vali l dare ube Bakanlar l dare Kurulu
2. le daresi
Kaymakam le dare ube Bakanlar le dare Kurulu
3. Bucak daresi
Bucak Mdr Bucak Meclisi Bucak Komisyonu
4. Blge dareleri (GAP gibi)
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
97 RNEK SORU Aadakilerden hangisi merkezi idarenin grevlilerinden biri deildir? A) Ky Muhtar B) l dari Kurulu yesi C) le dare Kurulu yesi D) l dare ube Bakan E) Kaymakam (2002/KPSS) Cevap: A
RNEK SORU Aadakilerden hangisi merkez idarenin tara tekilatndan biri deildir? A) l genel idaresi B) Belediye idaresi C) le idaresi D) Bucak idaresi E) Blge idareleri (2008/KPSS Ortaretim) Cevap: B
RNEK SORU Merkezi idarenin bakent dndaki tekilatna ne ad verilir? A) Belediye B) l zel idaresi C) Tara tekilat D) Mahall idare tekilat E) Hizmet yerinden ynetimi (2008/KPSS nlisans) Cevap: C
1. L DARES (L GENEL DARES): llerin kurulmas, kaldrlmas, ad, merkez ve snrlarnn deitirilmesi kanunla olur. NOT: Bir ilenin komu il ile olan snrlarnn yeniden dzenlenmesi veya bir bucan bal bulunduu ilin deitirilmesi suretiyle bir ilin snrnn deitirilmesi ileri Bakanlnn hazrlayaca ortak bir kararname ile yaplr. l daresinin Blmleri:
Vali l dare ube Bakanlar l dare Kurulu RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, yeni bir il kurulmas hangi yolla olur? A) Anayasa deiikliiyle B) Bakanlar Kurulu kararyla C) Kanunla D) Cumhurbakannn kararyla E) ileri Bakanlnn kararyla (2003/KPSS) Cevap: C a) VAL:
l idaresinin badr. llerin idaresi yetki geniliine dayanr. Vali devlet tzelkiiliinin temsilcisidir. Ayn zamanda hkmetin ve tek tek her bir bakanln da ildeki temsilcisidir. Valilik istisnai bir memurluktur (Nitelikleri, atanmalar ve zlk haklar dier kamu grevlilerinden farkl ekilde dzenlenmitir.). ileri Bakanlnn nerisi, Bakanlar Kurulunun karar ve Cumhurbakannn onay ile atanrlar. Vali olabilmek iin, T.C vatanda olmak, ortaokulu bitirmi olmak ve 65 yan doldurmam olmak yeterlidir. Vali ildeki tm merkezi idare rgt ve personelinin badr. NOT: Yarg rgt ile askeri kurumlar valinin hiyerarik denetiminin dndadr. RNEK SORU Genel ynetimin tara kuruluunda bulunan st dzey kamu grevlilerinin, belli konularda kendiliklerinden karar alma ve uygulama yetkisine ne ad verilir? A) Yetki aktarm B) Yetki genilii C) Takdir yetkisi D) Yerel zerklik E) Grevsel zerklik (1999/DMS) Cevap: B
Valinin sadece adli (yarg) rgtler asndan;
Savcdan bilgi almak, savc ile birlikte cezaevlerini gzetlemek ve denetlemek
Askeri rgtler asndan ise;
Sadece askerlik ileriyle ilgili ikyetleri dinlemek ve ilgili makamlara aktarmak, lde normal gvenlik gleriyle bastrlamayacak olaanst ve ani olaylarn meydana gelmesi halinde en yakn askeri birlikten yardm istemek yetkisi vardr.
ldeki yerel ynetimler zerinde de (Belediyeler, l zel daresi) sadece vesayet yetkisine sahiptir. Bu kurulular hiyerarik denetiminin dndadr. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
98 Belli bal grevleri:
Kanun, tzk, ynetmelik ve kararlarn ilde uygulanmasn, ilann salar, bunlarn ykledii devleri yerine getirmek iin genel emirler karr. NOT: Valilerin ynetmelik karma yetkisi yoktur. Bakent tekilatnn emirlerini yrtr. lde su ilenmesini nler, kamu dzenini korumak iin gerekli tedbirleri alr. ldeki devlet memurlarnn bir ksmn dorudan atar, bir ksmnn atanmas hakknda gr bildirir ve bir ksmnn yerini deitirir. ldeki tm devlet memurlar zerinde disiplin ve tedbir ilemlerini yapar. Resmi trenlere bakanlk eder. Yabanc lke konsoloslar (elileri) ve lkenin snr makamlar ile ilikide bulunur. NOT-1: Valiyi; l Genel Meclisi ve Encmen denetler. NOT-2: Vali; ileri Bakanlna baldr. Valiler hakknda yaplacak ceza soruturmalarn Yargtay Cumhuriyet Basavcs yrtr. ldeki kamu grevlileri zerinde hiyerari yetkisini kullanr. lin idari, mali, salk, sosyo-kltrel ve ekonomik durumu; hkmete alnm bulunan karar ve tedbirlerin halk zerindeki etkileri ve sonular konusunda ylsonunda veya gerekli durumlarda ilgili bakanlklara rapor verir. Vali; yllk faaliyet raporunu l Genel Meclisinin her dnem bandaki toplantsnda meclise sunmak zorundadr. Devlet gelirlerinin tahsiltn ve deme ilerinin dzenli ekilde yaplmasn ve gelir kaynaklarnn gelimesini salamak iin tedbirler alr ve uygular. NOT: Vali muavinlii; gvenceli bir memurluktur. Vali muavini olabilmek iin en az 10 yl kaymakamlk yapm olmak arttr. Valiye Bal Olan Birimler:
l Milli Eitim Mdrl l Emniyet Mdrl l Jandarma Komutanl l Salk Mdrl l Nfus Mdrl l Kltr Mdrl l Tarm Mdrl l Bayndrlk Mdrl l Sosyal Hizmetler Mdrl l Defterdarl NOT: lde bulunan Mahkemeler, Savclar ve Askerlik ubeleri valiye bal deildirler. b) L DARE UBE BAKANLARI:
Her bakanln ilde bir servisi ve banda bir il mdr vardr. Belli bal ube bakanlar: Hukuk leri Mdr, l Milli Eitim Mdr, l Salk Mdr, l Tarm Mdr, l Bayndrlk Mdr, Defterdar, l Emniyet Mdr gibi. Bunlar valinin emri altndadrlar.
c) L DARE KURULU: Bakan validir. Ancak ounlukla vali muavinin bakanl altnda toplanan Hukuk leri Mdr, Defterdar, Milli Eitim, Bayndrlk, Salk, Tarm ve Veteriner l Mdrlerinden oluur. Valiye danmanlk yapar. RNEK SORU Aadakilerden hangisi l Genel daresinin organlarndan biridir? A) l genel meclisi B) l daimi encmeni C) Belediye meclisi D) Belediye encmeni E) l idare kurulu (2008/KPSS Ortaretim) Cevap: E
2. LE DARES: lelerin kurulmas, kaldrlmas, ad ve merkezlerinin deitirilmesi, bir ilenin bir ilden ayrlarak baka bir ile balanmas kanunla olur. Merkezi ileler ise, valinin ynetimi altndadr.
le daresinin Blmleri:
Kaymakam le dare ube Bakanlar le dare Kurulu
a) KAYMAKAM:
le idaresinin badr. Kaymakam ilede hkmetin temsilcisidir. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
99 Askeri ve adli rgtler dnda iledeki personelin badr. Adli ve askeri kurumlarla, valinin ilikisi hemen hemen kaymakam iin de geerlidir. Ancak, olaanst durumlarda vali gibi askeri birliklerden yardm isteme yetkisi yoktur. Kaymakam bu durumu hemen valiye bildirmek zorundadr. Kaymakamlk gvenceli meslek memurluudur. Kaymakamlar mterek kararname ile atanrlar (ileri Bakan, Babakan ve Cumhurbakannn imzalad l kararname ile). NOT: Valilik istisnai bir memurluktur. Ancak, kaymakam gvenceli srekli devlet memurudur. Kaymakam olabilmek iin;
T.C. vatanda olmak, Siyasal bilimler, iktisadi ve idari bilimler fakltesi ya da hukuk fakltesi bitirmi olmak, Kaymakamlk stajn ve kursunu baar ile tamamlam olmak, 29 yan gememi olmak, gerekir.
Vali ilde devlet tzelkiiliini temsil ederken, kaymakamn ilede devlet tzelkiiliini temsil etme yetkisi yoktur. Kaymakam sadece hkmetin temsilcisidir. Vali gibi genel yetkileri yoktur. Kaymakamn genel emir karma yetkisi yoktur. ledeki baz memurlar atama yetkisi ok snrldr. Devlet adna, yabanc lke konsoloslar ve komu devletlerin snr makamlar ile iliki kurma yetkisi yoktur. Olaanst durumlarda vali gibi askeri birliklerden vardm isteme yetkisi yoktur. ledeki yerel ynetimler zerindeki vesayet yetkisini kullanr. Kanun, tzk, ynetmelik ve hkmet kararlarnn ilan edilmesini ve uygulanmasn salar. le ile ilgili btn yazmalar yapar. Halkn askerlik ilemleri hakknda, ikyet ettii konularla ilgili olarak askerlik ubelerinden, geciken hukuki iler konusunda da savcdan bilgi ister. ledeki kamu dzeninin ve gvenliin salanmas iin nlemler alr. b) LE DARE UBE BAKANLARI: l dare ube Bakanlarnn iledeki servisleridir (Ayrca Mal Mdr).
c) LE DARE KURULU: l dare Kurulunun iledeki rgtlenmesidir (Ayrca Salk Oca Hekimi, Yaz leri Mdr, Mal Mdr). NOT: Bir ilde il merkezi ile hibir ileye bal olmayan bucak ve kylerin oluturduu birime merkez ile denir. Merkez ileler valinin ynetimi altndadr. Baz illerde il merkezinin bir ile olmasyla kullanlan ibaredir; zmit, Adapazar, el, Antakya gibi. Bykehir Belediyelerinin kurulduu il merkezlerinde merkez ile kavram kullanlmamaktadr. RNEK SORU le ynetiminin banda aadakilerden hangisi bulunur? A) Vali B) Kaymakam C) Muhtar D) le bakan E) Blge mdr (2006/KPSS nlisans) Cevap: B
RNEK SORU Aadakilerden hangisi, yerel ynetimler iinde yer almaz? A) l zel idaresi B) le idaresi C) Belediye idaresi D) Bykehir belediyesi E) Ky idaresi (2006/KPSS Lisans) Cevap: B
3. BUCAK DARES: Ekonomik, gvenlik, hizmet bakmndan kasaba ve kylerden meydana gelen idare blmdr. ileri Bakanlnn hazrlayaca mterek kararname ile kurulurlar (ileri Bakanlnn karar ve Cumhurbakannn onay ile kurulur.). Bucaklarn kurulmas durdurulmutur. Bucaklarn banda hkmetin atad bir bucak mdr vardr.
Bucak daresinin Blmleri;
Bucak Mdr Bucak Meclisi Bucak Komisyonu
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
100 Bucak Mdr: Bucak Mdr; en az lise mezunu olan ve bucak mdrl kursunu bitirme artlarna sahip olan kiiler arasndan ileri Bakan tarafndan atanr ve valinin emrine verilir.
Bucak Meclisi: Seilmi ve doal yelerden meydana gelir. Bucak snrlar iinde bulunan ky ihtiyar heyeti ile belediye meclisi tarafndan seilmi kiilerden oluur. Bucakta bulunan doktor, veteriner, baretmen doal ye olarak kabul edilir.
Bucak Komisyonu: Bucak Komisyonu 4 yeden oluur. Bucak mdr dndaki yeleri 1 yl sre ile bucak meclisi tarafndan kendi yeleri arasndan seilir. Doal yeler bu komisyona seilmemektedir.
4. BLGE DARELER: Birden ok ilin dahil olduu bir alanda, yrtlen kamu hizmetleri bakmndan koordinasyonu salayan rgtlenmelerdir. rnek; GAP daresi, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Blge alma Mdrlkleri.
O GAP DARES: 1989 ylnda kurulmu zel bir kurulutur. Adyaman, Diyarbakr, Gaziantep, Mardin, Siirt ve anlurfa illerini kapsayan GAP idaresi, Trkiyenin ilk blge kalknma idaresidir. Babakanla bal ayr bir tzelkiilii olan kendine zg bir kurulutur.
B) YERNDEN YNETM KURULULARI
Topluma sunulacak hizmetlerin bir blmnn devletin merkezi idare tekilat iinde yer almayan ve merkezi idare hiyerarisine dhil olmayan kamu tzel kiileri tarafndan yrtlmesine yerinden ynetim denilmektedir.
Yerinden Ynetimin Faydalar
Brokrasi ve krtasiyecilii azaltr. Hizmetlerin yresel ihtiyalara uygun yrtlmesini salar. Demokratik esaslara uygundur.
Yerinden Ynetimin Sakncalar
lke btnln ve milli beraberlii sarsabilir. Partizanca uygulamalara yol aabilir. Hizmetler tekdze biimde yrtlemez. Mali denetim yaplmas zordur.
Yerinden ynetimler, Yerel (Mahalli) dareler ve Hizmet Ynetim Kurulularndan oluur.
YEREL YERNDEN YNETMLER (MAHALL DARELER)
l zel daresi
a) Vali b) l Genel Meclisi c) l Daimi Encmeni
Belediye daresi
a) Belediye Bakan b) Belediye Meclisi c) Belediye Encmeni
Bykehir Belediyesi daresi
a) Bykehir Belediye Bakan b) Bykehir Belediye Meclisi c) Bykehir Belediye Encmeni
Ky daresi
a) Ky Muhtar b) Ky Dernei c) Ky htiyar Meclisi
Yerel Ynetimlerin zellikleri
Kamu tzel kiilikleri vardr. Ayr bir mal varl ve zerk bir bteye sahiptirler. Kii topluluu niteliindedirler. Karar organlar seimle oluur. Seilmi organlarnn bu sfatlarn kaybetmelerine ancak yarg mercileri tarafndan karar verilir. Anayasada dorudan belirtilen kurumlar arasnda yer alrlar ve tzel kiiliklerini de dorudan anayasadan almlardr. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
101 zerk kurululardr. dari vesayet denetimine tabidirler. NOT: dari Vesayet; merkezi idarenin (devlet tzel kiiliinin) yerinden ynetim kurulular (kamu tzel kiilii) zerindeki denetim yetkisidir. RNEK SORU Aadakilerden hangisi yerel ynetimler arasnda yer almaz? A) Ankara Bykehir Belediyesi B) zmir l zel daresi C) stanbul Ticaret Odas D) Bandrma Belediyesi E) Kozakl Ky (2009/KPSS) Cevap: C
RNEK SORU Aadaki idarelerden hangisi bir mahall idarebirimi deildir? A) Yuva Ky B) ukurambar Mahallesi C) Elmada Belediyesi D) Ankara l zel daresi E) Ankara Bykehir Belediyesi (2011 - KPSS) Cevap: B
1. L ZEL DARES:
l halknn mahalli mterek nitelikteki ihtiyalarn karlamak zere kurulan ve karar organ semenler tarafndan seilerek oluturulan, idari ve mali zerklie sahip kamu tzel kiisidir. Merkezi idareyle arasnda vesayet ilikisi vardr. Devlet tzelkiiliinden ayr bir tzelkiilie sahiptir. Merkezi idarenin rgt olan ilden ayrmak iin il zel idaresi denilmektedir. l zel daresinin en st makam l zel dare Mdrdr. Ylk alma programn ve bteyi hazrlar. l zel idare rgtn vali adna ynetir. l zel daresinin geliri byk lde devlet btesinden salanr. Ayrca emlak vergisinden pay alr. Kendisine ait tanr ve tanmaz mallardan gelen kiralar vardr.
Belli bal grevleri:
l snrlar iindeki ile ve bucaklar arasndaki ulam salayan karayollarnn yapm, bakm ve onarm l gelirleri orannda bataklk ve gllerin slah edilmesi, kurutulmas Orman yetitirilmesi Salk ve sosyal yardm tesislerinin kurulmas Yerel sanayinin tevik edilmesi lkretim kurumlarnn kurulmas Bte yapmak Kamulatrma yapmak l zel idaresiyle ilgili ceza kesmek
Organlar:
Vali - Atamayla ibana gelir. l Genel Meclisi - Seimle ibana gelir. l Daimi Encmeni - Seimle ibana gelir.
a) Vali:
Valinin merkezi idarenin tara kolunda il idaresinin hiyerarik amiri olmasnn yannda, yerel ynetim olan l zel daresinin de ba olma grevi vardr. Yani valinin ift grevi vardr. l zel idaresinin yrtme organ ve vesayet makamdr. l zel idaresinin btesini hazrlar. l encmenine bakanlk eder.
b) l Genel Meclisi:
Halk tarafndan seimle greve gelir. 5 yllna seilirler. Bakanln, yeleri arasndan seilen l Genel Meclisi Bakan yapar. l zel daresinin en yksek grme ve karar organdr.
Grevleri:
- l genel btesini inceler ve kabul eder. - Yaplacak ilere ilikin yllk programlar belirler. - Vali tarafndan hazrlanacak olan yllk faaliyet raporunu grp onaylar. - Ynetmelikler karr. - mtiyaz verir. - lin tanr ve tanmaz mallarna ilikin tasarruflar yapar. - Vergi, resim ve harlarn miktarn belirler. - stikraz szlemesi yapar. - Siyasi konular dnda ve gereken hallerde gr bildirir. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
102 NOT: stikraz szlemesi; devlet ve dier kamu tzel kiisinin bir zel kiiden belli bir miktar para dn almas konusunda akdettii szlemedir. l Genel Meclisi tarafndan alnan kararlarn tam metni, en ge 15 gn iinde valiye gnderilir. Valiye gnderilmeyen meclis kararlar yrrle girmemektedir. l Genel Meclisinin btn kararlar valiye gr iin sunulur. Vali bu kararlara kar 10 gn iinde dare Mahkemesine (dari Yargya) dava aabilir. l Genel Meclisi, l zel daresine verilen grevlerle ilgisi olmayan siyasi kararlar alrsa ileri Bakanlnn bildirisi zerine Dantay karar ile feshedilir (grevine son verilir).
c) l Daimi Encmeni:
l zel daresinin danma organdr. yeleri; her yl dnem banda yaplan toplantda il genel meclisinin yeleri arasndan 5i asl, 5i yedek olmak zere seilir. yelerin ayr ilelerden seilmesi gerekir. (dolayl olarak seim) Seilmi bir bakan yoktur. Bakan; Vali veya grevlendirecei bir vali yardmcsdr.
Grevleri:
- l Genel Meclisinin grev alanna giren konularda ve acil durumlarda meclis adna karar alr. - Bte tasarsn inceler. - Gerekli ihaleleri yapar ve yaptrr. - Kamulatrma karar verir. - Cezai nlemler alr. RNEK SORU Ynetim tarzlar genel olarak merkezi ve yerel olmak zere ikiye ayrlr. Aadakilerden hangisi yerel ynetim birimidir? A) l zel dareleri B) Meslek Odalar C) Bakanlklar D) niversiteler E) Genel Mdrlkler (2002/KPSS) Cevap: A
RNEK SORU Aada verilenlerden hangisi dorudan seimle i bana gelen yneticilerden deildir? A) l genel meclisi yeleri B) l zel idare meclisi yeleri C) Belediye Meclisi yeleri D) l zel idaresinin doal bakan E) Muhtarlar (2003/KPSS) Cevap: D
2. BELEDYE DARES:
nsanlarn topluca yaadklar yerlerde ortak gereksinimlerini karlamak amacyla oluturduklar kamu tzelkiilii olan kurululardr. Bir yerleim yerinde belediye kurulabilmesi iin nfusun 5.000den fazlas olmas gerekir. Kamu tzelkiilii vardr. Merkezi idareyle arasnda vesayet ilikisi vardr. Tm organlar seimle i bana gelir. Bte yapmak, Kamulatrma yapmak, Belediyeyle ilgili ceza kesmek, Ulam, su, kanalizasyon gibi alt yap hizmetlerini grmek, Kamu imtiyaz vermek gibi grevleri vardr. Belediye snrlar, Belediye Meclisinin karar ve kaymakamn gr zerine valinin onay ile kesinlemektedir.
Gelirleri
- Genel bteden ayrlan pay - Emlak vergisi pay - evre temizlik vergisi geliri - Yapyorsa iletmecilik gelirleri - Vergi, resim ve ruhsat harlar
Organlar:
a) Belediye Bakan:
Belediye daresinin hiyerarik amiridir. Belediye idaresinin yrtme organ ve temsilcisidir. 5 yllna seimle greve gelir. Belediye Bakan ve meclis yesi seilebilmek iin 25 yan doldurmu ve seilen blgede en az 6 aydan beri oturuyor olmak art aranr. NOT: Yksek Seim Kurulu, bir kimsenin belediye bakanlna aday olup olamayaca konusundaki itirazlar inceler ve kesin olarak karara balar. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
103 Belediye Meclisi ve Encmende alnan kararlar yerine getirir, uygular. Belediye Bakan da ileri Bakannn nerisi ile Dantay tarafndan grevinden alnr. Greviyle ilgili bir su nedeniyle soruturma almsa ileri Bakan ancak geici olarak grevinden alabilir. Belediye Meclisi yeleri iin de ayn ey geerlidir. RNEK SORU Hakknda soruturma alan bir belediye bakann geici olarak grevden uzaklatrma yetkisi aadakilerden hangisine aittir? A) Babakan B) ileri Bakan C) Vali D) Belediye meclisi E) Dantay (2011 - KPSS) Cevap: B
Belediye Bakanlndan Dme Nedenleri;
- Belediye Meclisinin feshini gerektirecek eylemlere katlmas - Kesintisiz 20 gn sre ile mazeretsiz olarak greve gelmemesi - Grevini srdrmesine engel bir hastalk veya sakatlk durumunun yetkili salk kuruluu raporuyla belgelenmesi - Seilme yeterliliini kaybetmesi - Hkm giymesi - lm - ekilme (stifa) - Meclise sunduu yllk faaliyet raporunun meclise yeterli grlmemesi zerine (3/4 kabul oyu ile) Dantay tarafndan uygun grlp grevinden alnr.
RNEK SORU Aadakilerden hangisi seimle ibana gelir? A) Vali B) Kaymakam C) Belediye Bakan D) l Milli Eitim Mdr E) Emniyet Mdr (2006/KPSS Ortaretim) Cevap: C
RNEK SORU Aadakilerden hangisi merkez idarenin tara tekilatndan biri deildir? A) l genel idaresi B) Belediye idaresi C) le idaresi D) Bucak idaresi E) Blge idareleri (2008/KPSS Ortaretim) Cevap: B b) Belediye Meclisi:
Belediye daresinin karar organdr. 5 yllna seimle greve gelir. ye says en az 9 olmak zorundadr. Bakan, Belediye Bakandr. - Belediye ile ilgili ynetmelii kabul etmek, bteyi kabul etmek, Kamu Hizmeti mtiyaz vermek, Belediye imar plann kabul etmek, stikraz szlemesi yapmak, Belediye Meclisinin grevidir. Belediye Meclisi, belediyeyle ilgisi olmayan siyasi kararlar alrsa ileri Bakannn teklifi ile Dantay tarafndan feshedilir. RNEK SORU Belediyenin asli karar organ aadakilerden hangisidir? A) Belediye meclisi B) Belediye encmeni C) l genel meclisi D) Belediye bakan E) Vali (2008/KPSS Ortaretim) Cevap: A
RNEK SORU Aadakilerden hangisi belediye tzel kiiliinin karabilecei dzenleyici ilemlerden biri deildir? A) Tzk B) Ynetmelik C) mar Plan D) Tebli E) Genelge (2010 KPSS nlisans) Cevap: A
c) Belediye Encmeni:
Belediye daresinin danma organdr. Seimle ibana gelir. Belediye Meclisi yelerinin ve belediye alanlarndan bir ksmndan oluur. nemli kararlar Belediye Meclisi alr, encmen tarafndan yrtlr. Kamulatrma karar almak, Belediyeyle ilgili cezalar takdir etmek, tama aralarnn cretlerini belirlemek, acil durumlarda meclis yerine karar almak, Belediyenin bte tasarlarn incelemek Belediye Encmeninin grevlerindendir (Feshetme yetkisi Dantaydadr.). NOT: Her durumda Belde (Belediye) Dantayn gr alndktan sonra Mterek Kararname ile kurulur (lgili Bakan, Babakan, Cumhurbakann imzalad). KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
104 3. BYKEHR BELEDYES DARES
Kanunla kurulurlar. Nfusu 750.000den fazla olan yerlerde kurulurlar. l merkezi olmas, en az ile veya ilk kademe belediyesini kapsamas gerekir. dari ve mali zerklie sahip karar organ semenler tarafndan seilir. Kamu tzel kiilii vardr. Bykehrin adn tayan bir Bykehir belediyesi ve Bykehrin snrlar iindeki ilelerin adn tayan ile belediyelerini iinde bulundurur. NOT-1: Bykehir Belediyeleri kanunla kurulurken, belediyeler mterek kararname ile kurulur. NOT-2: Ankara, stanbul, Bursa, Adana, Gaziantep, Konya, zmit, Antalya, Diyarbakr, zmir, Mersin, Kayseri, Eskiehir, Samsun, Erzurum, Adapazar, Malatya, Denizli ve anlurfa 20.08.2010 tarihinden itibaren Trkiyenin bykehirleri arasnda yer almaktadr. Bykehir Belediye Meclisi, seimle oluan ile belediye meclisi yeleri ile bakanlarndan oluur. Yani dorudan ayrca seilmezler. Her ilenin belediye bakan ayn zamanda bykehir belediye meclisinin doal yesidir. NOT: Mahalli seimler 5 ylda bir yaplr. Mahalli seimlerin TBMM seimleriyle arasnda 1 yl var ise TBMM genel seimleriyle birlikte yaplmas zorunludur. 4. KY DARES:
Ky idaresi iin hibir siyasi parti aday gsteremez. Tm adaylar kendi adna aday olabilirler. Kylerin banda kyllerin setii ve kaymakama bal olan muhtar grev yapar. Ky btesi en byk mlki amirin onayna sunulur. Kamu tzelkiilii vardr. Organlar seimle gelir;
Ky Dernei, Kydeki tm semenlerden oluur. Ky htiyar Heyeti (Meclisi), Ky Derneinin setii yelerden oluur. Muhtar, Ky Dernei tarafndan seilir.
Ky Kanununa gre, nfusu 2000den aa yurtlara ky denir. Nfusu 2000 ile 20.000 arasnda olan yerlere kasaba ve 20.000den fazla olan yerlere ehir denir. Ky kanununa gre nfusu 150den aa olan yerler ky olarak adlandrlmamtr. Ky daresi, 1924 ylndaki Ky Kanunu ile kurulmutur. Kylerin kurulmas ve kylerin birletirilmesi l dare Kurulu, l Genel Meclisi ve Bayndrlk Bakanlnn gr alnarak ileri Bakanlnn kararyla olur.
Ky daresinin yetkileri;
Kamulatrma yapmak Kyn mecburi ilerini yapmayan kylleri cezalandrmak Zabta faaliyetinde bulunmak Silahl kolluk gc kullanmak Vergi salmak Kamusal alacaklar tahsil etmek
Organlar:
a) Ky Dernei:
Kydeki tm semenlerin oluturduu bir kuruldur. Kyde bulunan herkesin deil; ancak semenlerin (oy kullanabilenlerin) oluturduu dernektir. Esas grevi, ihtiyar meclisini ve muhtar semektir. Ayrca, kyn istee bal ilerini mecburi iler haline getirmek de ky derneinin grevidir.
b) Ky htiyar Meclisi:
Ky dernei tarafndan seilmi yelerle, retmen ve imamn doal yesi olduu yelerden oluur. Kamulatrmaya karar verir. Zorunlu ileri yapmayanlara para cezas verir. Kyn ilerini sraya koyar. Ky btesini kabul eder. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
105 mece (kyn ilerinin el birliiyle yaplmas ya da kyllerin birleerek bir kiiye ya da toplulua yardm etmesi) ve salmaya (ky halknn gelir durumuna gre alnan vergi) karar verir. NOT: Ky Korucular; Ky htiyar Meclisi tarafndan tutulur, Kaymakam emri ile ie balar. RNEK SORU Ky ilerinin btn kyl birleerek yaplmas usulne ne ad verilir? A) mece B) Salma C) Dayanma D) stimval E) Fiil yol (2011 KPSS) Cevap: A
c) Muhtar:
Hem ky idaresinin en st makam, hem yrtme organ temsilcisi, hem de kyde devletin ajan, memuru ve temsilcisidir. Bteyi hazrlar.
Muhtarn Devlet Adna Yapt ler: Kanunlar duyurmak, hkmete bildirilecek ileri yapmak, gvenlii ve sal korumak, vergi ve asker toplamaya yardmc olmak, zel durumlarda evlendirme yapmak, adli ilemleri tebli etmek.
Ky Adna Yapt ler: Ky derneinin ve meclisin kararlarn uygulamak, kyn paralarn toplamak ve harcamalar iin emir vermek, kyn harcamalar konusunda her ay ihtiyar meclisine hesap vermek, ky ileri ile kylnn zorunlu ilerini yapmak ve yaptrmak, mahkemelerde ky temsil etmek.
Her ne kadar yerel ynetimlerin seimle gelen organlarnn grevden alnmalarna yarg karar verirse de; kyde muhtar asndan istisna vardr. Muhtar, yetkili idare kurullar grevden alabilir. Muhtar ve Ky htiyar Meclisi yelerinin mal bildirim ykmllkleri yoktur. NOT-1: Yerel ynetimlerin (l zel daresi, Belediye daresi ve Ky daresi) kamu tzelkiilikleri bizzat Anayasada dzenlenmitir. NOT-2: Anayasaya gre, mahalli idarelerin belirli kamu hizmetlerinin grlmesi amac ile kendi aralarnda birlik kurabilmeleri Bakanlar Kurulunun izni ile mmkndr. + Mahalle Ynetimi (daresi): Belediye snrlar iinde kurulurlar. Organlar muhtar ve ihtiyar heyetidir. Seimle ibana gelirler. Ancak mahalleler, Anayasada dzenlenmedii gibi kamu tzelkiilii de yoktur. Ayrca mahalleler yerinden ynetim kurulular iinde de yer almazlar. Mahalleler; Belediye Meclisinin karar ve kaymakamn gr zerine vali onayyla kurulur. Yeni bir ky kurulmas ileri Bakanlnn karar Bucak kurulmas ileri Bakanlnn karar, Cumhurbakannn onay l zel daresinin kurulmas Herhangi bir ekle bal deildir, ilin kurulmasna dair kanunla kurulur; yani kendiliinden Belediyelerin kurulmas Mterek kararname Bykehir Belediyelerinin kurulmas Kanun
RNEK SORU Aadakilerden hangisi, ky muhtarnn ky idaresi adna deil, devlet adna yerine getirdii grevlerden biridir? A) Ky ilerinde harcanacak paralar toplamak B) Kyly ie armak C) Ky mahkemeler nnde temsil etmek D) Kylnn salnn korunmasna ilikin nlemleri almak E) Bir nceki ayda yaplan harcamalar her ay ihtiyar meclisine sunmak (1999/DMS) Cevap: D
RNEK SORU Aadakilerden hangisi ky derneinin grevlerinden biridir? A) Ky ilerini en zorunlu alandan balayarak sraya koymak B) Ky ilerinden hangilerinin imece usul ile, hangilerinin para ile yaplacana karar vermek C) Kylnn salnn korunmasna ilikin nlemler almak D) Kyn istee bal ilerinin zorunlu iler haline getirilmesine karar vermek E) Ky lehine kamulatrma karar almak (1999/DMS) Cevap: D
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
106 RNEK SORU 1982 Anayasasna gre, aadaki idari birimlerden hangisi mahall idareler ierisinde yer alr? A) Mahalle B) Bucak C) Ky D) le E) Blge (2010 KPSS Lisans) Cevap: C
Halkn Oylaryla Seilerek Greve Gelenler - Cumhurbakan - TBMM yeleri - Belediye Bakanlar - Belediye Meclisi yeleri - l Genel Meclisi yeleri - Muhtarlar - htiyar Heyeti
Kanunla Yaplan dari lemler
llerin kurulmas ve kaldrlmas lelerin kurulmas ve kaldrlmas Bir ilenin bir ilden ayrlp baka bir ile balanmas l ve ilelerin ad ve merkezlerinin deitirilmesi Kamu Kurumu Niteliindeki Meslek Kurulularnn kurulmas (barolar, tabipler odas) Bykehir Belediyelerinin kurulmas Bakanlklarn kurulmas ve kaldrlmas niversitelerin kurulmas
Bakanlar Kurulu Kararyla Yaplan Baz lemler
Tzk kartlmas Kanun Hkmnde Kararnameler Vali atamalar Bamsz zerk idari kurumlarn yelerinin atamalar
Mterek Kararnameyle Yaplan Uygulamalar
Babakanlk ve Bakanlk Mstearlarnn Atanmas Valinin atanmas Kaymakamn atanmas Bir ilenin komu il ile olan snrlarnn yeniden dzenlenmesi Bir bucan bal bulunduu ilin deitirilmesi suretiyle bir ilin snrnn deitirilmesi Bucaklarn kurulmas Belediyelerin kurulmas RNEK SORU Aadakilerden hangisi ya da hangileri 1982 Anayasasna gre dorudan doruya halkn oylaryla seilerek greve gelir? A) Cumhurbakan ve TBMM yeleri B) TBMM yeleri, Belediye Bakanlar ve Muhtarlar C) Babakan ve Belediye Bakanlar D) Cumhurbakan, Babakan ve Belediye Bakanlar E) TBMM yeleri, Babakan ve Bakanlar (2001/KMS) Cevap: B
HZMET YNETM KURULULARI
a) KAMU KURUMLARI
Belli bir hizmetin, teknik bilgi ve uzmanlk gerektirmesi nedeniyle devlet tzelkiilii ve merkezi idare tekilat dnda rgtlenmesi ve tzelkiilie kavuturulmas sonucu ortaya kan kurululardr. Grev ve yetkileri belli bir hizmetin yrtlmesi ile snrldr. Buna ihtisas kural denir. Genel olarak kamu kurumlar olarak adlandrlrlar. Kamu kurumlar faaliyet konular asndan yaplan snflamaya gre 5e ayrlmlardr;
- dari Kamu Kurumlar: Vakflar Genel Mdrl, Beden Terbiyesi Genel Mdrl, Orman Genel Mdrl vb. - ktisadi Kamu Kurumlar: Kamu ktisadi Teebbsleri (KT), AYKUR, Trkiye eker Fabrikalar, BOTA, Trkiye Takmr Kurumu, TMO, TPAO, TCDD vb. - Sosyal Kamu Kurumlar: SGK, Trkiye Kurumu, OYAK - Bilimsel, Teknik ve Kltrel Kamu Kurumlar: niversiteler, TBTAK, AKDT, TSE, TRT, Devlet Tiyatrolar, Devlet Opera ve Balesi vb. - Dzenleyici ve Denetleyici Kamu Kurumlar: BDDK, SPK, RK vb.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
107 Anayasada Dorudan Dzenlenen Kamu Kurumlar:
niversiteler, YK, (YK Anayasada dzenlenmitir. Ancak, kamu tzelkiilii Anayasada dzenlenmemitir.) Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu, Trkiye Radyo ve Televizyon daresi, Kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular NOT: Bunlarn dnda kamu kurumu kurmak ancak kanunla ya da kanunun aka verdii yetkiye dayanarak idari ilemle mmkndr. Ortak zellikleri:
Kamu tzelkiiliine sahip olma zerklie sahip olma Vesayet denetimine tabi olma Ayr bir malvarlna ve bteye sahip olma Birer uzmanlk kuruluu olma RNEK SORU Aadakilerden hangisinin kamu tzel kiilii yoktur? A) Belediyeler B) niversiteler C) l zel dareleri D) TRT E) Bakanlklar (2001/KMS) Cevap: E ^ Baz nemli Anayasal Kamu Kurumlar
YKSEKRETM KURULU (YK)
lk kez 1982 Anayasasyla kurulmutur. YK Anayasada dzenlenmesine ramen kamu tzelkiilii Anayasada aka anlmamtr. YKn kamu tzelkiilii ilgili kanunda belirtilmitir. YK yelerinin bir ksmn Cumhurbakan dorudan; bir ksmn ise niversiteler ile Bakanlar Kurulu tarafndan nerilen yeler arasndan (Cumhurbakan) seer. YK bakan da Cumhurbakan tarafndan seilir.
NVERSTELER:
Yeni bir niversite kurulmas kanunla (TBMM ilemi) olur. Vakf niversiteleri de Anayasada dzenlenmitir ve kanunla kurulurlar. Rektrlerin seimi ise; niversiteler seimle YKe alt ye nerir. YK yeyi Cumhurbakanna nerir. Cumhurbakan bu yeden birisini rektr olarak atar. Rektrlerin grev sresi drt yldr ve rektrler en fazla iki dnem bu grevde kalabilirler. Vakf niversitelerinin rektrleri, YK tarafndan seilirler. Dekanlar, YK tarafndan atanr.
TRKYE RADYO VE TELEVZYON DARES (TRT):
Anayasaya gre devletin kuraca yayn kurulularnn zerklii zorunludur. Bu nedenle TRT zerk bir kurulutur. Kamu kurumudur. TRT Genel Mdr ile yeleri 4 yllna Bakanlar Kurulu kararyla atanrlar.
ATATRK KLTR, DL VE TARH YKSEK KURUMU:
Anayasada dzenlenmi kamu tzelkiiliine sahip zerk bir kurulutur. Cumhurbakannn gzetim ve desteinde, Babakanla bal u kurululardan oluur;
Atatrk Aratrma Merkezi Trk Tarih Kurumu Trk Dil Kurumu Atatrk Kltr Merkezi
yeleri Cumhurbakannca atanr.
b) KAMU KURUMU NTELNDEK MESLEK KURULULARI:
Belli meslee mensup olanlarn oluturduu kurululardr. Zorunlu yelik esasna dayanr. Barolar, Tabip Odalar, Ticaret Odalar, Borsalar gibi. Organlar, organlk sfatn yelerinin seimiyle kazanr. Kaybetmesine ise yarg organlar karar verir. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
108 NOT: 2004 ylnda kamu grevlilerinin uymalar gereken etik kurallar denetlemek amacyla Kamu Grevlileri Etik Kurulu Babakanlk bnyesinde kurulmutur. yeleri Bakanlar Kurulu tarafndan atanr. Cumhurbakan, TBMM yeleri, Bakanlar Kurulu yeleri, TSK ve niversiteler, bu kurul ve yasann kapsam dndadr. RNEK SORU Aadakilerden hangisi genel idare tekilatnn grevlilerinden biri deildir? A) Belediye bakan B) Kaymakam C) Vali D) Blge valisi E) l idare bakanlar (2000/DMS) Cevap: A
RNEK SORU Aadakilerden hangisi valinin grevlerinden biri deildir? A) Yabanc lke konsolosluklar ve komu lkelerin snr makamlar ile ilikide bulunmak B) Hkmet ve bakanlarn karar ve emirlerini yrtmek C) le ve kyleri denetlemek D) l tekilatndaki devlet memurlar zerinde hiyerarik yetki kullanmak E) lde su, kanalizasyon ve toplu tama hizmetlerini yrtmek (2000/DMS) Cevap: E
RNEK SORU Aadakilerden hangisi merkezi idarenin grevlilerinden biri deildir? A) Ky muhtar B) l idare kurulu yesi C) le idare kurulu yesi D) l dare ube bakan E) Kaymakam (2002/KPSS) Cevap: A
RNEK SORU Kamu hizmetleriyle ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr? (2003 KPSS) A) Kamu hizmetlerinin dorudan doruya kamu kurulularnca yrtlmesi zorunludur. B) Bir hizmetin kamu hizmeti saylmasna karar veren organlarn banda yasama organ gelir. C) Bir kamu faaliyetinin kamu hizmeti saylabilmesi iin tekel konusu olmas gerekmez. D) Kamu hizmetlerinin srekli ve dzenli yrtlmesi gerekmektedir. E) Kamu hizmetlerinin yrtlmesinde idare objektif olmak ve yan tutmamak zorundadr. Cevap: A KAMU GREVLLER Bir mesleki sfatla kamu kesiminde alan kiiler kamu grevlileridir. Memurlar, Szlemeli Personel, Geici Personel, 657 Sayl Kanuna ve Kamu Hukukuna tabidirler. Kamu ileri ise zel Hukuka tabidir. Memur Olma artlar T.C. vatanda olmak 18 yan doldurmu olmak (mahkeme tarafndan ergin klnan 15 ile 18 ya aras kiiler de reit olabilir / Kaza-i rt karar ile) En az ortaokul mezunu olmak Kamu haklarndan yoksun olmamak Hkml olmamak Askerlikle ilikisi olmamak Salk engeli bulunmamak NOT-1: Memurlua ilk defa atananlar en az 1, en ok 2 yl aday memurluk sresi geirirler. Bu srede olumlu sicil alamayan memurlar 3 yl devlet memurluuna atanamazlar. NOT-2: Sicil notu amir tarafndan verilir. Olumlu sicil notu 100 zerinden en az 60tr. ki defa st ste olumsuz sicil notu alm memurlar, baka bir sicil amirinin emrine atanrlar. Burada da olumsuz sicil notu almalar halinde memuriyetle iliikleri kesilir ve Emekli Sand Kanunu hkmleri uygulanr. NOT-3: Memurlar ikametgh adreslerinin bulunduu yere atanrlarsa 1 gn iinde, baka bir yere atanrlarsa 15 gn iinde (yol hari) greve balamak zorundadrlar. Greve balamayanlar 1 yl devlet memuru olamazlar. Memurlarn Tabi Olduklar devler A) Mspet devler (Ykmllkler) 1. Anayasa ve kanunlara sadakat 2. Davranlarna zel itina gsterme ykmll 3. Amirlerin emirlerine itaat 4. Resmi belge, ara ve gereleri iade ykmll 5. Mal bildiriminde bulunma ykmll 6. Hizmeti ahsen ve kesintisiz olarak grme 7. Kyafet ykmll 8. kamet mecburiyeti B) Menfi devler (Yasaklar) 1. Baka grev alma yasa 2. Ticaret ve dier kazan getirici faaliyetlerde bulunma yasa KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
109 3. Tarafl davranma, siyasi faaliyetlerde bulunma yasa 4. Dernek kurma ve derneklere girme yasa 5. Toplu eylem ve hareketlerde bulunma yasa 6. Grev yasa 7. Hediye alma, menfaat salama yasa 8. Gizli belgeleri aklama yasa 9. Ayrld kuruma kar grev alma yasa 10. Basna deme verme yasa Memurlara likin Disiplin Cezalarnn Hiyerarik Sralamas 1. Uyarma 2. Knama NOT: Uyarma ve knama cezalar 5 yl sonra sicilden sildirilebilir. 3. Aylktan kesme 4. Kademe ilerlemesinin durdurulmas (1 3 yl) NOT: Aylktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulmas cezalar 10 yl sonra sicilden sildirilebilir. 5. Devlet memurluundan karma NOT-1: Memurluktan karma cezas; Yksek Disiplin Kurulu tarafndan verilir. NOT-2: Memurlara verilen her trl disiplin cezasna kar yarg yolu aktr (2010 Anayasa Deiiklii). Devlet Memurlarna Verilen Haklar 1. zin hakk 2. ikyet ve dava hakk 3. Maa hakk 4. Gvenlik ve hizmet hakk 5. Yasalara uygun olmak koulu ile emeklilik hakk 6. Toplu szleme hakk (2010 Anayasa Deiiklii)
Devlet Memurlar;
Siyasi partilere ye olamazlar. Baka bir ite alamazlar. Derneklere ye olamazlar. Sendikalara ye olabilirler. stisnai Devlet Memurlar 1. Cumhurbakanl Genel Sekreteri 2. TBMM Memurluklar 3. Babakanlk Ba Maviri 4. TOK Bakan 5. Babakanlk Maviri 6. Gelir daresi Bakan 7. Bykeliler 8. Valiler 9. MT Mstear ve Maviri 10. MGK Genel Sekreteri Memurlarn Kademe lerlemesinin Durdurulma Durumlar 1. Geree uygun olmayan raporlar vermek 2. Grevde alkoll iki kullanmak 3. Gizli bilgileri aklamak 4. Greve izinsiz gelmemek (3 9 gn) KAMU TZEL KL Kamu Tzel Kiilii; kanunla ya da kanunun aka verdii bir yetkiye dayanarak kurulan, stn ve ayrcalkl yetkilerle donatlm, mallar, gelirleri ve personeli ayr bir statye tabi tutulmu kurululardr. Anayasada Aka Belirtilmi Kurumlar; 1. Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu 2. Kamu Kurumu Niteliindeki Meslek Kurulular 3. TRT 4. Yksekretim Kurumlar (niversiteler) 5. Diyanet leri Bakanl 6. l zel dareleri 7. Belediyeler 8. Kyler NOT-1: Yukarda Diyanet leri Bakanl hari dier kurum ve idarelerin kamu tzel kiilii vardr. NOT-2: Mahallelerin kamu tzel kiilii yoktur. Kamu Tzel Kiilii Olan Kurumlar 1. Yksekretim Kurulu 2. niversiteler 3. Yksek Teknoloji Enstits 4. Sivil Havaclk Genel Mdrl 5. renci Seme ve Yerletirme Merkezi 6. Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Bakanl 7. Atatrk Aratrma Merkezi 8. Atatrk Kltr Merkezi 9. Trk Dil Kurumu Bakanl 10. Trk Tarih Kurumu Bakanl 11. Trkiye ve Orta Dou Amme daresi Enstits 12. Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrma Kurumu 13. Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Mdrl 14. Devlet Tiyatrolar Genel Mdrl 15. Devlet Opera ve Balesi Genel Mdrl 16. Trkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Genel Mdrl 17. Vakflar Genel Mdrl 18. Hudut ve Sahiller Salk Genel Mdrl KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
110 19. Trk Standartlar Enstits 20. Milli Prodktivite Merkezi 21. Trk Patent Enstits 22. Trkiye Atom Enerjisi Kurumu 23. Savunma Sanayi Mstearl 24. hracat Gelitirme Ett Merkezi 25. zelletirme daresi Bakanl 26. Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl 27. Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl 28. Milli Piyango daresi Genel Mdrl 29. Radyo ve Televizyon st Kurulu 30. Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu 31. Sermaye Piyasas Kurulu 32. Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu 33. Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu 34. Kamu hale Kurumu 35. Rekabet Kurumu 36. Kamu Denetilii Kurumu (2010 Anayasa Deiiklii ile getirilen bir kurumdur.) 37. Trkiye Kalknma ve birlii daresi Bakanl 38. Ttn, Ttn Mamulleri ve Alkoll kiler Piyasas Dzenleme Kurumu 39. Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu 40. Sosyal Gvenlik Kurumu 41. Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu 42. Orman Genel Mdrl 43. Genlik ve Spor Genel Mdrl 44. Beden Terbiyesi ve Spor Genel Mdrl 45. Basn Yayn Genel Mdrl 46. Trkiye Kurumu Genel Mdrl 47. Karayollar Genel Mdrl 48. Ziraat Bankas Genel Mdrl 49. Devlet Demiryollar Genel Mdrl 50. Devlet Hava Meydan letmesi Genel Mdrl 51. ay iletmeleri Genel Mdrl 52. Trkiye Denizcilik Kurumu Kamu Tzel Kiilii Olmayan Kurumlar 1. TBMM 2. Cumhurbakanl 3. Babakanlk 4. Tm Yarg Organlar 5. Yksek Seim Kurulu 6. Tm Bakanlklar 7. Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii 8. Milli stihbarat Tekilat Mstearl 9. Jandarma Genel Komutanl 10. Sahil Gvenlik Komutanl 11. Emniyet Genel Mdrl 12. Diyanet leri Bakanl 13. Devlet Planlama Tekilat Mstearl 14. Hazine Mstearl 15. D Ticaret Mstearl 16. Gmrk Mstearl 17. Denizcilik Mstearl 18. Avrupa Birlii Genel Sekreterlii 19. Babakanlk Yksek Denetleme Kurulu 20. Devlet Personel Bakanl 21. zrller daresi Bakanl 22. Devlet statistik Enstits Bakanl 23. Devlet Su leri Genel Mdrl 24. Tapu ve Kadastro Genel Mdrl KOLLUK FAALYETLER NOT: darenin kamu dzenini korumak ve salamak amacyla giritii tm faaliyetlere Kolluk Faaliyetleri denir. RNEK SORU Kamu dzenini salamaya ynelik idari faaliyete ne ad verilir? A) Kolluk B) Fiili Memur C) dari Yaptrm D) Disiplin Cezas E) Dzenleyici lem (2010 KPSS Ortaretim) Cevap: A
Adli Kolluk: Kamu dzeni bozulduktan sonra harekete geen ve delilleri aratran kolluktur. Adli makamlara sulularn bulunarak teslim edilmesine ynelik faaliyetlerdir.
dari Kolluk: Kamu dzeni bozulmadan nce faaliyet gsteren ve kamu dzeninin bozulmamas iin gerekli tedbirleri alan kolluktur. dari makamlarn emrinde alr. kiye ayrlr;
Genel dari Kolluk Makamlar zel dari (Mahalli) Kolluk Makamlar Genel dari Kolluk Makamlar 1. Bakanlar Kurulu 2. ileri Bakan 3. Valiler 4. Kaymakamlar 5. Bucak Mdrleri Genel dari Kolluk Grevlileri Polis Jandarma Mahalli Kolluk Makamlar Belediye Meclisi Belediye Bakan ve Yardmclar Kylerde htiyar Heyeti ve Muhtar Mahalli Kolluk Grevlileri Zabta Korucular
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
111 Siyasi Kolluk Babakanla Bal Milli stihbarat Tekilat (MT) NOT: NEML KAVRAMLAR: Jandarma, kolluk yetki ve grevleri ynnden ileri Bakanlna bal Jandarma Genel Komutanl bnyesinde rgtlenmitir. Ancak eitim ve retim ynnden Genelkurmay Bakanlna baldr. Devlet adna imtiyaz verme yetkisi Bakanlar Kuruluna aittir. Kamu hizmetine egemen olan ilkeler unlardr;
- Sreklilik ve dzenlilik - Nesnellik ve eitlik - Deikenlik - Bedelsizlik BAIMSIZ VE ZERK DAR KURULULAR (DZENLEYC VE DENETLEYC KURUMLAR) - Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK) - Sermaye Piyasas Kurulu (SPK) - Rekabet Kurumu - Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) - Kamu hale Kurumu - Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu - Telekominikasyon Kurumu - Ttn, Ttn Mamulleri ve Alkoll kiler Piyasas Dzenleme Kurulu
Ortak zellikleri:
Kamu tzelkiiliine sahiptirler. dari ve mali zerklie sahiptirler. ngrlen kanunlarla kurularak Babakanlk ya da dier bakanlklarla ilikilendirilmilerdir. yeleri ilgili sektrlerden seilir; yasama ya da yrtme organnca atanrlar. Herhangi bir kurumun hiyerari ve vesayet denetimine tabi deillerdir. Dzenleyici ve denetleyici kurumlarn yalnzca i ve d denetimi yaplr. D denetimde, mali denetimini TBMM adna Saytay; kararlarn yerindelii denetimini idari yarg organlar yapar (Dantay ya da dare Mahkemesi). denetimleri ise bakanlar tarafndan yaplr. Grevli olduklar alanlardaki faaliyetleri izleme ve denetleme yetkisine sahiptirler. zerk bir bteleri vardr.
a) Radyo Televizyon st Kurulu (RTK)
1983 ylnda Radyo ve Televizyon Yksek Kurulu olarak kurulmu, 1994 ylnda yetki ve sorumluluklarnn geniletilmesiyle zerk ve tarafsz bir kamu tzel kiilii olmutur. yeleri (9 ye), siyasi parti grubuna den ye says esas alnmak suretiyle 6 yllna TBMM tarafndan seilir. st Kurul yeleri; kendi aralarndan bir bakan ve bakan vekili seerler; bakanlk sresi 2 yldr. RTK Bakan; Prof Dr. Davut Dursundur. (Temmuz 2009da greve gelmitir.) Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK) 2005 ylnda anayasada yaplan deiiklikle ilk kez anayasal bir kurum olarak yerini almtr. Ulusal ve blgesel frekans planlamalarn yaptrmak, n artlar yerine getirmi mracaat kurululara, tarafszlk ve hakkaniyet lleri dhilinde yayn izni ve lisans vermek, ilgili kanunda belirtilen grevleri yerine getirmek iin ynetmelikler hazrlamak, verici tesisleri kurmak, iletme izni vermek ve denetlemek, izin artlarn ihlal eden kurulular uyarmak, ihlalin tekrar halinde geici durdurma yapmak ya da izni iptal etmek grevleri arasndadr.
b) Sermaye Piyasas Kurulu (SPK)
1981 ylnda kurulan kurumun ilgili olduu bakanlk Babakanca grevlendirilecek Devlet Bakanldr. yeleri (7 ye), Bakanlar Kurulu tarafndan atanr. Grev sreleri 6 yldr. Bakanlar Kurulu, adaylardan birini bakan olarak atar. Bakan hari yelerin te biri 2 ylda bir yenilenir. Grev sreleri dolanlar tekrar atanabilirler. Kurul bakan (Prof. Dr. Vedat Akgiray) ve yeleri baka hibir grev alamazlar. Temel Grevleri, sermaye piyasasnn gven, aklk ve kararllk iinde almasn, tasarruf sahiplerinin (yatrmclarn) hak ve yararlarnn korunmasn salamaktr. Sermaye piyasalarnn ileyi kurallarn belirlemek, piyasadan fon kullanan irketlerin bundan en iyi ekilde yararlanmalarn salamak, yatrm yapan tasarruf sahiplerinin KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
112 haklarn korumak, piyasalarn adil ve etkin almasn salamak temel amacdr. Menkul kymetlerle ilgili dn alp verme, aa sat ve repo ilemlerinin dzenlenmesi grevleri de vardr. Hisse senetlerinin alnp satld tek resmi yer olan MKB; SPK denetimindedir. Merkezi Ankaradadr. RNEK SORU Trkiyede, menkul kymetlerle ilgili dn alp verme, aa sat ve repo ilemlerinin dzenlenmesi aadaki kurululardan hangisinin grevidir? A) Rekabet Kurulu B) Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii C) TC Merkez Bankas D) Hazine Mstearl E) Sermaye Piyasas Kurulu (2003/KPSS) Cevap: E
c. Rekabet Kurumu
likili olduu bakanlk, Sanayi ve Ticaret Bakanldr. yeleri, Bakanlar Kurulu tarafndan atanr (11 ye). yelerin te biri 2 ylda bir yenilenir. 1997de kurulan kurumun temel karar organ Rekabet Kuruludur. Temel grevi, Serbest rekabeti salamak ve piyasalardaki tekellemeyi nlemektir. TMSF tarafndan yaplan ihaleler ile zelletirme daresi tarafndan yaplan satlar (tekellemenin nlenmesi asndan) Rekabet Kurulu tarafndan incelenir ve karara balanr. Bakan; Prof. Dr. Nurettin Kaldrmcdr. RNEK SORU Trkiye Cumhuriyetinde serbest piyasa kurallar erevesinde zel ve kamu kurulu firmalar arasndaki uyumazlklara bakmak, piyasadaki tekellemeleri nlemek aadaki kurumlardan hangisinin grevidir? A) Hazine Mstearl B) TC Merkez Bankas C) Rekabet Kurumu D) Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanl E) Sermaye Piyasas Kurumu (2003/KPSS) Cevap: C
d) Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK)
likili olduu bakanlk, Babakan veya grevlendirecei Devlet Bakandr. 31 Austos 2000de faaliyete balamtr. Bakan ve yeleri (7 ye) 6 yllna Bakanlar Kurulunca atanr (BDDK Bakan; Tevfik Bilgin). dari ilemler ynnden zerk bir kurumdur. Kurumun merkezi Ankaradadr.
Temel grevleri;
Trkiyede banka kurulmasna izin vermek (2005ten nce Bakanlar Kurulu). Yabanc bir bankann Trkiyede ube amasna izin vermek Tasarruf sahiplerinin haklarn korumak ve bankalarn dzenli ve gvenli almasn salamak iin her trl tedbiri almak Finans piyasalarnda gven ve istikrar salamak Finansal piyasaya rekabet gc kazandrc ortam hazrlamak Kredi sisteminin etkin almasn salamak amal tedbir almak ve uygulamak Bankalar ve finans irketleri gibi kurulularn ynetim, tekilat, birleme, ayrlma, hisse satlar gibi faaliyetlerinin uygulanmasn izlemek ve denetlemek Bankalarn, Fona (TMSF) devredilmesine karar vermek RNEK SORU Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu aadaki kurumlardan hangisine baldr? A) Hazine Mstearlna B) Trkiye Bankalar Birliine C) zerk bir yapdadr D) Babakanla E) Cumhurbakanlna (2002/KPSS) Cevap: C
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
113 RNEK SORU Bankalar Kanununa gre, Trkiyede banka ama yetkisini aadakilerden birimlerden hangisi verir? A) Bakanlar Kurulu B) Bankalar Birlii C) Maliye Bakanl D) Sermaye Piyasas Kurulu E) TC Merkez Bankas (2005/KPSS) Cevap: A
RNEK SORU Aadakilerden hangisi Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumunun grevleri arasnda yer almaz? A) Finansal piyasalarda gven ve istikrar salamak B) Finansal sisteme rekabet gc kazandrc ortam hazrlamak C) Fiyat istikrarn salamak iin uygulanacak para politikasn belirlemek D) Kredi sisteminin etkin bir ekilde almasn temin etmek E) Tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerini korumak (2010 KPSS nlisans) Cevap: C
^ Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu (TMSF)
Asl grevi tasarruf mevduatlarn sigortalamak olan fonun grevi, yasalarla geniletilmi ve bankaclk ilemleri yapma yetkisi kaldrlan bankalarn ynetim ve denetimini stlenmek, el konulan banka ve malvarlklarnn ihale ile satn yapmak gibi grevleri stlenmitir. NOT: Kapanan bankalardaki hesaplar inceleyen ve vatandalara mevduatlarn geri deyen kurum TMSFdir. TMSF, BDDKnn gzetim ve denetimi altndadr. 7 yeden oluur. Bakan; akir Ercan Gldr. RNEK SORU Tasarruf Mevduat Tasarruf Fonu aadaki mali kurumlardan hangisinin gzetim ve denetimi altnda alr? A) Maliye Bakanl B) Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu C) Hazine Mstearl D) TC Merkez Bankas E) Trkiye Bankalar Birlii (2002/KPSS) Cevap: B e) Kamu hale Kurumu
likili olduu bakanlk, Maliye Bakanldr. yeleri(10) Bakanlar Kurulu tarafndan atanr. 2000 ylnda kurulmutur. En temel grevi, Kamu kayna kullanan veya kamu hukukuna tabi olan kamu kurum ve kurulularnn yapaca ihalelerde uygulanacak esas ve usulleri belirlemektir. KK Bakan; Dr. Hasan Gldr.
f) Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu (EPDK)
likili olduu bakanlk, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanldr. Bakan ve yeleri alt yllna Bakanlar Kurulu tarafndan atanr. 2001 ylnda greve balamtr. En temel grevi, Elektriin, doal gazn, petroln ve LPGnin kaliteli, dk maliyetli, yeterli ve evreye uyumlu ekilde tketicilerin kullanmna sunulmasn salamak iin dzenlenen kanunlarn uygulanmasndan sorumludur. Bakan; Hasan Kktatr.
g) Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu
likili olduu bakanlk, Ulatrma Bakanldr. yeleri (5) Bakanlar Kurulu tarafndan atanr. Bakan; Dr. Tayfun Acarerdir. 2008de bu kurumun ad Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu olarak deitirilmitir.
h) Ttn, Ttn Mamulleri ve Alkoll kiler Piyasas Dzenleme Kurulu (TAPDK)
Kurul bakan ve yeleri Bakanlar Kurulunca atanr. 7 yeden oluur. Grev sresi 5 yldr. Bakan; Mehmet Kktr. Grevi; kanunlarda kendisine verilen grevleri yapmak, idari para cezalarn tahsil etmek, sat ve uygunluk belgesi bana alnacak tutarlarn tespit, tescil, izin ve ruhsat harlarnn tahsili ilemlerini yrtmektir. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
114 NOT: Bamsz ve zerk idari otoritelerden Radyo Televizyon st Kurulu (RTK) hari dierlerinin tmnn bakan ve yeleri Bakanlar Kurulu kararyla atanmaktadr. GNCEL VE NEML KURULULAR ^ TRKYE CUMHURYET MERKEZ BANKASI (TCMB)
1930 ylnda kurulmutur. Merkez Bankas bir kamu kuruluu deildir. Devletin byk ortak olduu bir anonim irkettir (Tm bankalar anonim irket olarak kurulmak zorundadr. ).
nemli grevleri;
Bakanlar Kuruluyla birlikte lkede uygulanacak dviz kuru rejimini belirlemek Belirlenen dviz kuru rejimini uygulamak, mdahale etmek sorumluluk ve yetkisi sadece Merkez Bankasna aittir. Fiyat istikrarn salamak, fiyat istikrarn salamaya ynelik para politikalarn belirlemek Faiz hadlerini belirlemek ve faize mdahale etmek Hkmetle birlikte enflasyon hedeflerini belirlemek ve bunu kamuoyuna taahht etmek Piyasaya dviz satmak Ak piyasa ilemleri yapmak NOT-1: Banknot ve madeni para basmak da Merkez Bankasnn grevleri arasnda yer alr. NOT-2: Fiyat istikrarn salamaya ynelik para politikalarn ve faiz hadlerini Bankann bnyesinde faaliyet gsteren Para Politikalar Kurulu belirler. Bakan Merkez Bankas Bakandr. NOT-3: Merkez Bankas Bakan (Guvernr), 5 yllna Bakanlar Kurulu kararyla atanr. (Bakan; Erdem Badr.).
RNEK SORU 2006 ylndan itibaren T.C. Merkez Bankas Bakan aadakilerden hangisidir? A) Ahmet Ertrk B) Tevfik Bilgin C) Mehmet imek D) Durmu Ylmaz E) Sreyya Serdengeti (2008/KPSS nlisans) Cevap: D
RNEK SORU 2010 ylnda dnyann en iyi yedi merkez bankas bakanndan biri seilen Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankasnn Bakan kimdir? A) Durmu Ylmaz B) Mehmet imek C) Ali Babacan D) Ahmet Ertrk E) Gazi Erel (2010/KPSS Ortaretim) Cevap: A
^ HAZNE MSTEARLII
Hazine ve D Ticaret Mstearl adyla kurulmutur. Ancak, 1994 ylnda d ticaret mstearlndan ayrlarak bugnk yapsn almtr. Babakanlk bnyesindedir (Devlet Bakan ve Babakan Yardmcs Ali Babacann sorumluluu altndadr.). Hazine Mstear; brahim Halil anakcdr. Ekonomi politikalarnn tespitinde yardmc olmak, D borlar idare ve kontrol etmek, uluslararas mali kurulularla iliki kurmak en nemli grevleri arasndadr. NOT: Uluslararas Para Fonu (IMF) ve Dnya Bankas gibi uluslararas mali kurulularla ilikilerde Trkiye'yi Hazine Mstearl temsil eder. RNEK SORU IMF ile ilikilerde aadaki birimlerden hangisi Trkiyeyi temsil etmektedir? A) Devlet Planlama Tekilat B) TC Merkez Bankas C) Hazine Mstearl D) D Ticaret Mstearl E) Maliye Bakanl (2005/KPSS) Cevap: C
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
115 RNEK SORU Trkiyenin d bor ynetiminden sorumlu kamu kurumu aadakilerden hangisidir? A) T.C. Merkez Bankas B) Devlet Planlama Tekilat C) Hazine Mstearl D) Maliye Bakanl E) D Ticaret Mstearl (2006/KPSS nlisans) Cevap: C
RNEK SORU Hazine Mstearl aadakilerden hangisine baldr? A) TBMM B) Maliye Bakanl C) ileri Bakanl D) Babakanlk E) T.C. Merkez Bankas (2008/KPSS Ortaretim) Cevap: D
^ STANBUL MENKUL KIYMETLER BORSASI
Trkiye'de menkul kymetlerle ilgili ilemler (alm - satm) yapmak amacyla 1983 ylnda kurulmutur. Sermaye Piyasas Kurulunun gzetim ve denetimi altnda faaliyet gsterir. EKONOM LE LGL NEML KAVRAMLAR ^ DEFLASYON: Parann azalmas zerine satn alma gcnn artmas, fiyatlarn genel dzeyinin drlmesidir. ^ ENFLASYON: Fiyatlar genel dzeyinin srekli bir art gstermesidir. Bir ekonomide baz mallarn fiyatlar artarken bazlar da dmektedir. ^ REVALASYON: Bir lke parasnn yabanc para karsnda deer kazanmasdr. ^ DEVALASYON: Bir lke parasnn yabanc paralar karsnda deer kaybetmesidir. ^ SBVANSYON: eitli ekonomi politikas hedeflerinin gerekletirilmesi amacyla iletmelere salanan dorudan mali destek, vergi indirimi vb. devlet yardmlardr. ^ STANGFLASYON: Bir ekonominin ayn anda hem isizlik hem de enflasyon iinde bulunmas durumudur. ^ kiz aklar olarak adlandrlan ekonomik durumlar Bte a ve D (Cari) aktr. RNEK SORU Uluslararas kredi derecelendirme kuruluu Moodys, Haziran 2011de aadakilerden hangisinin Trkiyenin kredi notu zerinde bask yaratabileceini aklamtr? A) Enflasyon B) Bte a C) sizlik D) Stagflasyon E) Cari ak (2011 KPSS) Cevap: E ^ TFE (Tketici Fiyatlar Endeksi): Tipik bir tketicinin satn ald belirli bir rn ve hizmet grubunun fiyatlarndaki ortalama deiimleri gsteren bir lttr. Yllk enflasyon deerindeki deiimi lmek iin kullanlr. ^ FE (retici Fiyat Endeksi): Yllk ya da aylk enflasyon rakamlarnn belirlenmesinde kullanlr. RNEK SORU Sabit kur sistemlerinde, hkmet tarafndan alnan bir kararla, lkenin ulusal parasnn d deerinin drlmesine ne ad verilir? A) Enflasyon B) Devalasyon C) Repo D) Sbvansiyon E) Leasing (2006/KPSS nlisans) Cevap: B IX. BLM
ULUSLARARASI KURULULAR 1. BRLEM MLLETLER
I. Dnya Savandan sonra dnyada bar salamak amacyla Trkiyenin de 1932 ylnda ye olduu, Milletler Cemiyeti kuruldu. Ancak, II. Dnya Savann kmasyla bu rgt dalm, milletleraras bar salamak, sorunlar dosta zmek amacyla, 24 Ekim 1945 ylnda daha kapsayc bir rgt olan Birlemi Milletler (BM) kurulmutur. Trkiye, BM Antlamasn 1945 ylnda kurucu ye sfatyla onaylamtr. 192 ye lke vardr. Merkezi New Yorktadr. En son 2006da Karada katlmtr. Arapa, ince, Franszca, ngilizce, spanyolca ve Rusa BMin resmi dilleridir.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
116 Temel Organlar
a) Genel Kurul: Btn ye devletler temsilci bulundururlar. Ylda bir kez toplanr. nemsiz kararlar salt ounlukla, nemli kararlar ise 2/3 ounluk ile alnr (bar, gvenlik, bte ya da yeni ye kabul gibi). Kurulun tm kararlar Gvenlik Konseyi iin bir tavsiye nitelii tar.
b) Gvenlik Konseyi: En nemli karar organdr. Temel grevi; uluslararas bar ve gvenliin korunmasna ilikin konularda karar almaktr (3/5 oy okluu ile). Ayrca sava blgelerinde gzlemci ve asker bulundurarak barn salanmas iin aba gsterir. BM Gvenlik Konseyi 15 yeden oluur. 5i veto yetkisi olan daimi (srekli), 10u geici ye lkedir. Daimi (srekli) ye olan 5 devlet unlardr; Fransa, ngiltere, Rusya, in, ABD (FRA). NOT-1: BM Gvenlik Konseyi kararlarn veto etme yetkisi sadece daimi ye olan bu 5 devlete aittir. NOT-2: Trkiye, BM Gvenlik Konseyinin 2009 - 2010 dnemi geici yeliine seilmi ve bu yelii 31 Aralk 2010da sona ermitir. NOT-3: Geici ye olan 10 lke; 2 yl iin Genel Kurul tarafndan seilir. NOT-4: Trkiye BMye bal olarak; Somali, Kosova, Lbnan ve Bosna Herseke asker gndermitir. c) Uluslararas (Lahey) Adalet Divan: BMnin temel yarg (adli) kuruluudur. Grev sreleri 9 yl olan 15 yargtan oluur. Sadece devletler arasndaki uyumazlklar divann yarglama konusu iindedir. Hollandann Lahey kentinde faaliyet gstermektedir. Ortak belli konular haricinde devletler Divana gitmek zorunda deildir.
d) Genel Sekreterlik: BM rgtnn faaliyetlerini dzenleyen ve yneten organdr. Genel Sekreterlik grevini uan 8. Genel Sekreter olan Gney Koreli Ban Ki-Moon yrtmektedir. BM Genel Sekreterleri 5 yllna Gvenlik Konseyinin nerisiyle Genel Kurul tarafndan seilir. e) Ekonomik ve Sosyal Konsey (Vesayet Konseyi): nemi azalmtr. Kendi kendini idare edemeyecek devletlere yardmc olmak iin kurulmutur; Manda dncesi nda alr. Genel kurulca seilen 27 yeden oluur. BM Bnyesinde Grev Yapan Baz rgtler a) BM nsan Yerleimleri Merkezi (HABTAT - UNHCS): Yoksul kesimlerin barnma koullarnn iyiletirilmesi (arpk kentlemeyi ve doann insanlar tarafndan tahrip edilmesini nlemeyi) ve BM sistemi iinde insan yerleimlerine ilikin etkinliklerin koordinasyonunu yrtmek temel grevidir.
b) BM ocuk Fonu (UNICEF): zellikle az gelimi lkelerde ocuk sal hizmetlerinin gelitirilmesi, dnyada ocuk lmlerinin nlenmesi, ocuk geliim imknlarnn yaygnlatrlmas temel grevidir. Trkiye 1994 ylnda ocuk Haklar Szlemesini onaylam ve UNCEF ile ibirlii iinde bu szlemeyi uygulamaktadr. Merkezi New York (ABD)tur. NOT: Haydi Kzlar Okula, Baba Beni Okula Gnder kampanyalarn Trkiye ve UNCEF birlikte organize etmilerdir. c) BM evre Program (UNEP): nsann yaad evreyi korumak, evreyi etkileyen tm etkenlerle ilgili konularda alma yapmak ve evre sorunlarn uluslararas platformlarda gndeme getirmek (kresel snma, evre kirlilii gibi) temel grevidir.
d) BM Kalknma Program (UNDP): Kalknmakta olan lkelerde yoksullukla mcadele, ekonomik eitsizliklerin giderilmesi, kadnn glendirilmesi ve kalknmaya ynelik proje ve programlar hazrlamak ve bu konularda ulusal hkmetlerle ibirlii yapmak temel grevidir. 2009 ylnda UNDP Bakanlna; grevi dolan (2005-2009) Kemal Derviin yerine Yeni Zelandann eski babakan Helen Clark getirilmitir.
e) Dnya Salk rgt (WHO): Ulusal salk kurulularyla ibirlii iinde zellikle az gelimi ve gelimekte olan lkelerde salk KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
117 alannda almalar yapmak, uluslararas dzeyde zellikle salgn hastalklarla mcadele etmek temel grevidir. Merkezi Cenevre (svire)dir. Trkiye 1947de ye olmutur.
f) BM Gda ve Tarm rgt (FAO): Tarm, ormanclk, balklk alanlarnda inceleme ve aratrma yapmak, gda, su rnleri ve krsal kalknma gibi konularla birlikte zellikle az gelimi lkelerin tarmsal ekonomik yaplarn gelitirmeye ynelik almalar yapmak ve ala kar mcadelede ok ynl etkinlikler dzenlemek en temel grevidir. Merkezi Romadr. Trkiye 1947de ye olmutur.
g) BM Eitim, Bilim ve Kltr rgt (UNESCO): Eitim, bilim ve kltr konularnda uluslararas ibirliini gelitirmek ve dnya barna katkda bulunmak, dnyada okuma yazma orann artrmak, ulusal kltr miraslarnn korunmasn salamak, eitimi ve kltrel geliimi artrmak amacyla lkelerin bilimsel ve teknik yaplarn en verimli ekilde kullanmalarna yardm etmek en temel grevidir. Trkiye kurucu yedir. Merkezi Paris (Fransa)dir. Atatrkn doumunun 100. ylnn tm lkelerde kutlanmas karar UNESCO tarafndan alnmtr. 2009da, Karada ve Singapur en son ye olan lkelerdir. NOT: Ayasofya, Sultanahmet, stanbul Surlar, Sleymaniye, Selimiye, Greme, Kapadokya, Divrii Ulu Cami ve Hastanesi, Hattua, Nemrut, Xanthos, Pamukkale, Safranbolu ve Truva, UNESCOnun dnya kltr mirasna alnmtr. h) Uluslararas alma rgt (ILO): Sosyal gvenlik tedbirlerini uluslararas dzeyde gelitirmek, alanlarn alma koullarn iyiletirmeye ynelik tedbirler almak, dnyada sosyal adaletin yaygnlamasn salamaya ynelik projeler gelitirmek, istihdam ve alma artlaryla ilgili her trl faaliyette bulunmak en temel grevidir. Merkezi Viyana (Avusturya)dr. Szlemeyi imzalayan devletlerin ykmllklerini denetler. Trkiye 1932den beri yedir.
i) Uluslararas Atom Enerjisi Ajans (IAEA): BM bnyesinde, nkleer, bilim ve teknolojinin barl amalarla kullanlmas ve planlanmasnda ye lkelere destek salamak ve nkleer gvenlik standartlarn hazrlamak temel grevidir.
j) Hkmetler Aras klim Deiiklii Paneli (IPCC): nsan eliyle oluan iklim deiikliinin bilimsel, teknik ve sosyo - ekonomik sonularn detayl, tarafsz ve effaf olarak analiz etmek ve iklim deiiklii sorunlaryla mcadeleyi srdrmek amacyla BM bnyesinde kurulan ve BM evre Program (UNEP) ile koordineli olarak alan bir organizasyondur.
k) UNIDO (Birlemi Milletler Sna Kalknma rgt): Gelime yolunda olan lkelerin snai (sanayi) kalknmalarn tevik etmekle sorumlu BM organdr.
l) UNDCP (Birlemi Milletler Uyuturucu Kontrol Program): Uyuturucu kullanmnn yaygnlamasn nlemek amacyla kurulan BM organdr.
m) UNCTAD (Birlemi Milletler Ticaret ve Kalknma Konferans): Kalknmakta olan lkelerde ekonomik bymeyi ve kalknmay hzlandrmak amacyla 1964de kurulmu olan BM organdr.
n) UNFPA (Birlemi Milletler Nfus Fonu): Dnyadaki nfus ve cinsel salk programlarna kaynak salamak amacyla kurulmu olan BM organdr.
o) UNHCR (Birlemi Milletler Mlteciler Yksek Komiserlii): Mlteci sorunlarna kalc zmler bulmak iin ye devletlerin hkmetleriyle birlikte alan kurulutur.
p) UPU (Evrensel Posta Birlii): ye lkeler arasndaki posta ilikilerini dzenleyen kurulutur. Merkezi Bern (svire)dir.
q) ITU (Uluslararas Telekomnikasyon Birlii): 1947de BMnin uzmanlk kuruluu olan kurumdur.
r) WFP (Dnya Gda Program): Yoksul insanlar beslemek, acil durumlar ve kalknma programlar iin gda yardm salamak amacyla kurulmu olan BM organdr. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
118 BMYE BALI DER KURULULAR
Uluslararas Tarmsal Gelime Fonu (IFAD) Uluslararas Sivil Havaclk rgt (ICAO) Uluslararas Denizcilik rgt (IMO) Dnya Meteoroloji rgt (WMO) Dnya Fikri Mlkiyet Haklar rgt (WUPO) Dnya Turizm rgt (UNWTO) BM Yakndou Filistinli Mlteciler Yardm Ajans (UNRWA) BM le likili Ekonomik ve Mali Kurulular DNYA BANKASI (WB):
IMF ile birlikte Bretton Woods Konferans ile 1944 ylnda kurulan bu rgtn resmi ad Uluslararas mar ve Kalknma Bankasdr. 44 lke, Dnya Bankasnn kurucu yesidir. Toplam ye says 186dr. Birlemi Milletler bnyesinde faaliyet gsterir. II. Dnya Savandan sonra savan lke ekonomileri zerinde yaratt tahribatn giderilmesi amacyla kurulmutur. Trkiye 1947 ylnda ye olmutur. Trkiyenin pay binde 5tir. Uluslararas Para Fonu (IMF) ile ibirlii iinde faaliyet gstermektedir. NOT: Dnya Bankas Bakan; Robert Zoellicktir. Temel grevi; Dnya Bankas gelimekte olan ve az gelimi lkelere kalkndrma amal proje ve program karlnda kredi veren bir bankadr. Dnya Bankas bykehirlere kredi verdii gibi byk lekli irketlere de kredi verir. Kuruluun merkezi, ABDnin bakenti Washingtondur. Trkiye ile Dnya Bankas temsilcileri arasndaki grmeleri Dileri Bakanl Mstear yapar.
ULUSLARARASI PARA FONU (IMF):
1944 ylnda kurulmutur. Dnya Bankas ile sk iliki iindedir. Birlemi Milletlerle ibirlii iinde alan zerk yapl bir kurulutur. 186 yesi vardr. Merkezi Washingtondadr. Temel grevi;
- Uluslararas mal (parasal) dzeni salamak, - Uluslararas parasal ibirliini ve kur istikrarn salayarak ye lkelerin demelerinde karlatklar sorunlarn giderilmesini salamak - D deme a olan lkelere ksa vadeli krediler vermek, - Gelimekte olan lkelerin para politikalarn denetlemek ve tek para birimli politikalar izlemektir.
IMFde arlkl oy sistemi vardr. Yani her lke bir oy hakkna sahip deildir. Oy gleri IMFdeki kotalarna gre belirlenmektedir. IMFnin en yetkili organ Guvernrler Kuruludur. Guvernrler Kurulu 2009 ylnn Ekim aynda stanbulda toplanmtr. IMF Bakan; Dominique Strauus-Khandr. IMFnin para birimi SDR (zel ekme Haklar)dir. Trkiye IMFye 1947 ylnda ye olmutur. lk kez 1961de antlama yapmtr. Trkiye, IMF ile ilikilerini Hazine Mstearl araclyla ynetmektedir (Bakanlk dzeyinde Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakan yrtr.). Niyet Mektubu; Hkmetlerin izleyecei politikalar, genelde bir bakan (Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakan) ve Merkez Bankas Bakan araclyla, IMF cra Direktrleri Kuruluna ileten metinlere denir. Niyet Mektubunda Trkiye adna Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakan ve TC Merkez Bankas Bakannn imzas bulunur.
IMFnin Kredi mknlar;
Stand-by Dzenlemeleri; IMF kredi politikalarnn ekirdei olup en sk kullanlan fonlardan biridir. 1-3 yllk sre zarfnda lkelerin kotas leinde belli bir miktara kadar kaynak kullanabilme gvencesi salar. Trkiye ile IMF arasndaki ilk Stand-by Antlamas 4 Austos 1961de imzalanmtr. lkemiz IMF ile en son 20. Stand-by Antlamasn imzalamtr. Fakirlii Azaltma ve Byme mkn Ek Rezerv mkn Acil Destek KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
119 DNYA TCARET RGT (WTO):
1947de imzalanan antlama ile kurulan ve 1948de yrrle giren Ticaret ve Gmrk Genel Antlamas (GATT), d ticaretin serbestlemesini salamaya ynelik almalar yapmtr. 1995te Dnya Ticaret rgtnn GATTn yerini almasyla Uluslararas Para Fonu ve Dnya Bankasnn nc aya tamamlanmtr. Dnya Ticaret rgt; dnya ticaretinin serbestletirilmesi, gmrk tarifelerinin indirilmesi, ithalat kotalarnn kaldrlmas, ye lkeler arasndaki ticari anlamazlklar zmede arabuluculuk yapmak gibi amalar olan BM ile ibirlii iinde olan bamsz zerk bir kurulutur. Trkiye ye lkeler arasndadr (1953). RNEK SORU Aadakilerden hangisi Birlemi Milletler rgtnn iinde yer alan eitim, bilim ve kltr kuruluudur? A) WHO B) UNESCO C) ILO D) UNICEF E) FAO (2002/KPSS) Cevap: B
RNEK SORU Trkiyede yaanan her ekonomik krizin ardndan olduu gibi 21 ubat 2001 ekonomik krizinde de belli koullarla Trkiyeye orta ve uzun vadede kredi salayan uluslararas kurulu aadakilerden hangisidir? A) BM B) FAO C) UNESCO D) BAB E) IMF (2002/KPSS) Cevap: E
RNEK SORU Birlemi Milletlerin; temel amac, dnya milletlerinin tarm, orman ve balklk alanlarnda verimlilii arttrp beslenme ve hayat seviyesinin ykseltilmesine yardm etmek olan uzmanlk kurumu aadakilerden hangisidir? A) UPU B) ITU C) WMO D) FAO E) IMF (2002/KPSS) Cevap: D
RNEK SORU Aadaki lkelerden hangisinin Birlemi Milletlerde veto hakk vardr? A) Almanya B) Japonya C) spanya D) Hollanda E) in (2003/KPSS) Cevap: E
RNEK SORU Aadakilerden hangisi, Birlemi Milletlerin daimi yelerinden biri deildir? A) ngiltere B) ABD C) Fransa D) Japonya E) in (2003/KPSS) Cevap: D
RNEK SORU Uluslararas alma rgt (ILO) aadaki kurululardan hangisinin bnyesinde yer alr? A) Birlemi Milletler B) Avrupa Birlii C) Avrupa Konseyi D) Dnya Ticaret rgt E) Ekonomik birlii ve Kalknma rgt (2003/KPSS) Cevap: A
RNEK SORU IMF ile ilikilerde aadaki birimlerden hangisi Trkiyeyi temsil etmektedir? A) Devlet Planlama Tekilat B) TC Merkez Bankas C) Hazine Mstearl D) D Ticaret Mstearl E) Maliye Bakanl (2005/KPSS) Cevap: C
RNEK SORU Aadakilerden hangisi Birlemi Milletlere bal kurululardan biri deildir? A) Gda ve Tarm rgt (FAO) B) Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat (OECD) C) Dnya Salk rgt (WHO) D) Kalknma Program (UNDP) E) Uluslararas alma rgt (ILO) (2006/KPSS Lisans) Cevap: B
RNEK SORU Atatrkn doumunun 100. ylnn tm lkelerde kutlanmas karar aadakilerden hangisinde alnmtr? A) UNESCO B) AB C) LO D) NATO E) FAO (2006/KPSS nlisans) Cevap: A KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
120 2. AVRUPA BRL (AB)
Merkezi BELKA Brkseldir. Para birimi EURO (AVRO)dur. Topluluun temelini kmr elik sektrn glendirmek amacyla 1951 ylnda kurulan Avrupa Kmr ve elik Topluluu oluturmutur. Avrupa Kmr elik Topluluunu oluturan 6 kurucu ye; Belika, talya, Lksemburg, Fransa, Almanya (Bat), Hollandadr (BLFAH). 1957 ylnda Roma Antlamasnn imzalanmasyla Avrupa Ekonomik Topluluu (AET) adn almtr. 1992 ylnda imzalanan Maastricht Antlamas ile topluluun ad Avrupa Birlii (Europan Union) olarak deitirilmitir. 1993 ylnda yrrle giren Maastricht Antlamas sonunda AB yesi lkelerin yasal olarak tek paras (Euro) olmutur. 1 Temmuz 2002de Euroya gei tamamlanmtr (Nice Antlamas). Avrupa Birliine ye olup parasal birlie ye olmayan lkeler; ngiltere, Danimarka, svetir (D). 1993 ylnda Danimarkann Kopenhag kentinde yaplan zirvede Birliin eski Dou Bloku lkelerini de kapsayacak ekilde genilemesine karar verilmi ve adaylk iin bavuracak lkelerin tam yelie kabul edilmesinden nce yerine getirmesi gereken kriterler belirlenmitir (Kopenhag Kriterleri). Kopenhag Kriterleri siyasi ve ekonomik kriterler olmak zere ikiye ayrlr; Siyasi Kriterler; demokrasi, hukukun stnl, insan haklarna ve aznlk haklarna sayg; Ekonomik Kriterler; etkin bir piyasa yapsna sahip olmaktr. 2004 ylnda, Gney Kbrs Rum Kesimi, ek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Slovakya, Slovenya olmak zere 10 lke ye olmu ve Avrupa Birlii, tarihinin en byk genilemesini gerekletirmitir. Grnland, yaplan halk oylamas sonucu, 1985te topluluktan ayrld (Danimarkaya bal zerk bir blge). Norve yaplan halk oylamalar sonucu toplulua katlmama karar ald. Makedonya 2004, Hrvatistan 2005te yelik bavurusu yapt. 2006da Karada adaylk iin bavurdu. zlanda Norve, ve svire ABye ye deildir (N). Trkiye, Hrvatistan (2013) ve Makedonya ile mzakereler devam etmekte olup, Arnavutluk, Bosna - Hersek, Srbistan ve Karada ise aday lkeler konumundadrlar. Monako, San Marino, Vatikan, Andora, Karada ve Kosova AB yesi olmayp Avro (Euro) kullananlar devletlerdir. 2004 ylnda birlie ye olan lke says 25e ulamtr. Romanya ve Bulgaristan 1 Ocak 2007de ye olan en son iki lkedir. Bu lkelerin ye olmasyla ABnin ye says 27ye ulamtr. 2004 ylnn Ekim aynda Romada ye devletler ile aday lkelerin devlet bakanlarnn imzalaryla Avrupa Nihai Senedi (Avrupa Birlii Anayasas) kabul edildi. Trkiye de bu tarihte Babakan araclyla Avrupa Anayasasn imzalad. NOT-1: Avrupa Birlii Anayasasnn devlet bakanlarnca imzalanp kabul edilmesi Bu Anayasann, imza atan lkelerde uygulanaca anlamna gelmemektedir. mzalayan devletlerin bir ksm Avrupa Birlii Anayasasn parlamentolarnda oylayarak kabul ettiler. Bir ksm referandum yoluyla halkoyuna sunma karar ald. Bunlardan, Fransa Mays 2005te ve Hollanda Haziran 2005'te Avrupa Birlii Anayasasn referandumla halkoyuna sundular ve kabul edilmedi. AB Anayasasn halk oylamas sonucu ilk kabul eden lke spanyadr. NOT-2: Avrupa Birliine ye lkelerin genel yelik sral listesi: ngiltere, rlanda, Yunanistan, Danimarka, spanya, Finlandiya, Avusturya, Portekiz, sve, Almanya, Lksemburg, talya, Fransa, Hollanda, Belika, ek Cumhuriyeti, Litvanya, Polonya, Letonya, Slovakya, Slovenya, Macaristan, Gney Kbrs Rum Kesimi, Estonya, Malta, Bulgaristan, Romanya. Lizbon Antlamas (Reform Antlamas);
Fransa ve Hollandann halk oylamas ile reddederek drd AB Anayasasn temelde koruyan ve ufak deiikliklerle tekrar lkelerin onayna sunulan son AB Antlamasdr. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
121 2007 ylnda imzalanmtr. Ancak antlamann yrrle girebilmesi iin 27 ye lke tarafndan onaylanmas gerekmektedir. rlanda, 12 Haziran 2008 tarihinde yaplan halk oylamasnda reddettii iin yrrle girmemitir. 2 Ekim 2009da yaplan ikinci halk oylamasnda antlama kabul grmtr. 1 Aralk 2009da yrrle giren Lizbon Antlamas ile 2,5 yl sreyle tek bir kiinin bakanl sistemi gelmitir. 6 ayda bir deien AB dnem bakanl uygulamas ise imdilik devam etmektedir.
engen (Schengen) Antlamas;
AB lkeleri arasnda hem kiilerin serbest dolamn salamak, hem de gvenlii arttrmak amacyla 1985te 5 Avrupa lkesi arasnda (Fransa, Bat Almanya, Belika, Hollanda ve Lksemburg) imzalanan ve 1990da yrrle giren antlamadr. Lksemburg, Fransa ve Almanyann snrlarnn kesitii yer olan Lksemburgun Schengen adl kasabasnda yaplmtr. ngiltere ve rlanda; AB yesi olmasna ramen Schengen Alanna dahil deildir. svire; AB yesi olmamasna ramen 2008de Schengen Alanna katlmtr. Bulgaristan ve Romanya; 2007 ylnda ABye katlmalarna ramen henz fiilen Schengen Alanna katlmamlardr (2011de Schengen Alanna katlacaklardr).
ABnin bayra, mavi zemin zerindeki 12 sar yldzla temsil edilen bayraktr. ABnin 23 resmi dili vardr.
AB Mktesebat:
Avrupa Birlii hukuk mevzuat olarak tanmlanabilir. Birlie ye olan lkeler AB Hukuk mevzuatn kabul etmi saylr ve kendi i hukuku ile atma olmas durumunda AB mktesebat stn saylr. Devletler egemenlik yetkilerinin bir ksmn ABye devrederler.
Avrupa Birlii Temel Organlar;
AB Konseyi (Avrupa Birlii Bakanlar Konseyi): AB yesi devletlerin bakanlarnn (zellikle Dileri Bakanlarnn) toplanmasyla oluan zirvedir (27 Bakan). Grlen konuya gre her ye devletten ilgili bakan Konseye katlr. Bakanlk alt ayda bir deiir ve ye lkeler srasyla AB dnem bakan olurlar. Ayrca bu Konsey, AB bavurularnn yapld ilk yerdir.
Avrupa Birlii Komisyonu: Yrtme organdr. Komisyon yeleri 5 ylda bir seilir. Komisyonun bakan; Jose Manuel Barrosodur.
Avrupa Parlamentosu: AB yesi lkelerin seimle gelen milletvekillerinin oluturduu organdr. Avrupa Parlamentosu seimleri 5 ylda bir yaplr. Avrupa Parlamentosu en yakn tarihli seimini 2009 ylnda yapmtr. Parlamentoda ye says, lkelerin nfuslaryla orantl olarak datlmtr. En fazla milletvekili Almanyaya aittir.
Avrupa Topluluu Adalet Divan: Avrupa Birliinin temel yarg organdr. Kararlarna kar temyize gidilemez. Yl Dnem AB Dnem Bakanl 2000 Birinci Dnem Portekiz 2000 kinci Dnem Fransa 2001 Birinci Dnem sve 2001 kinci Dnem Belika 2002 Birinci Dnem spanya 2002 kinci Dnem Danimarka 2003 Birinci Dnem Yunanistan 2003 kinci Dnem talya 2004 Birinci Dnem rlanda 2004 kinci Dnem Hollanda 2005 Birinci Dnem Lksemburg 2005 kinci Dnem ngiltere 2006 Birinci Dnem Avusturya 2006 kinci Dnem Finlandiya 2007 Birinci Dnem Almanya KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
122 2007 kinci Dnem Portekiz 2008 Birinci Dnem Slovenya 2008 kinci Dnem Fransa 2009 Birinci Dnem ek Cumhuriyeti 2009 kinci Dnem sve 2010 Birinci Dnem spanya 2010 kinci Dnem Belika 2011 Birinci Dnem Macaristan 2011 kinci Dnem Polonya 2012 Birinci Dnem Danimarka 2012 kinci Dnem Gney Kbrs Rum Kesimi 2013 Birinci Dnem rlanda 2013 kinci Dnem Litvanya
Trkiye - AB likileri Trkiye, 1959 ylnda Yunanistann bavurusu zerine Avrupa Ekonomik Topluluuna (AET) ortaklk bavurusu yapt. 1963te Trkiye ve AETyi Gmrk Birliine gtrecek ve srecin sonunda tam yeliin hedeflendii Ankara Antlamas imzaland. 1964 ylnda anlama yrrle girdi. 1970 ylnda taraflar arasnda oluturulacak Gmrk Birliine ilikin ykmllkleri belirten Katma Protokol imzaland ve 1973te yrrle girdi. 1987 ylnda Trkiye AETye tam yelik bavurusunda bulundu. 1996 ylnda Trkiye Gmrk Birliine girdi. 1999 Helsinki Zirvesiyle Trkiyeye adaylk stats tannd. NOT: 2000; Avrupa Birlii Genel Sekreterlii 4 Temmuz 2000de Resmi Gazetede yaymlanan kanunla Dileri Bakanlna bal olarak kuruldu. 9 Ocak 2009da Babakanla baland. 2001; AB Bakanlar Konseyi Trkiye iin Katlm Ortakl Belgesini kabul etti. 2002 ylnda Kopenhag Zirvesinde, Trkiyenin Kopenhag Siyasi Kriterlerini yerine getirmesi halinde 2004 Aralk aynda yaplacak zirvede mzakerelerin balatlaca kararlatrld. Trkiye Ekim 2004te, AB Anayasas Nihai Senedini Romada dier devletlerle birlikte imzalad. 17 Aralk 2004 Brksel Zirvesinde Trkiye ile katlm mzakerelerinin 3 Ekim 2005 tarihinde balanaca ilan edildi. Trkiye 3 Ekim 2005 Lksemburg Zirvesinde katlm mzakereleri ereve belgesini imzalayarak mzakere srecini balatt. Mzakerelerin 35 balkta almas kararlatrlmtr. 2006 Brksel Zirvesinde AB Konseyi, Genel ler ve D likiler Konseyinin 11 Aralk 2006 tarihinde Trkiyeye ilikin alm olduu kararlar onaylam, bylece 8 balkta mzakereler dondurulmu, dier balklarda mzakerelerin geici olarak almas ise Gney Kbrs Rum Kesiminin gemi ve uaklarna Trkiyenin limanlarn amas artna balanmtr. Ayrca 4 balkta (faslda) konularn almas ise yelikle dorudan ilgili olduu gerekesiyle Fransa tarafndan engellenmektedir. 2007de Trkiyenin AB Mktesebatna Uyum Program akland. Ayrca Avrupa Komisyonu, Trkiyenin katlm mzakerelerine ilikin lerleme Raporunu sunmutur. 2008de AB tarafndan Drdnc Katlm Ortakl Belgesi AB R.G.nde yaymland.
Sre:
Tam yelik yolunda uzun bir mzakere sreci bulunmaktadr. 2014 ylna kadar mzakerelerin devam edebilecei ve bu aamada Trkiyenin Kopenhag Kriterlerini tam olarak yerine getirmesi gerektii, temel hak ve zgrlkler, ekonomi, adalet, eitim gibi konularn yannda Kbrs gibi konularda da birliin belirledii esaslar erevesinde ilerleme kaydetmesi gerektii ve bu konularn belli aralklarla ilerleme raporlar eklinde konsey tarafndan srekli deerlendirilecei belirtilmitir.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
123 RNEK SORU Aadakilerden hangisi Trkiyenin AB yelii iin yapt almalardan deildir? A) 10 Ocak 1948de Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlamasn yrrle girmesi B) 1 Ocak 1964te Ankara Anlamasnn yrrle girmesi C) 1 Ocak 1973te Katma Protokolnn yrrle girmesi D) 14 Nisan 1987de Trkiyenin tam yelik iin bavurmas E) Aralk 1999 Helsinki Zirvesi ve bu zirvede Trkiyeye aday lke statsnn verilmesi (2002/KPSS) Cevap: A
RNEK SORU Avrupa Birlii (AB) yesi olan aadaki lkelerden hangisi, ABnin ortak para birimi olan Euroyu kabul etmeyerek kendi ulusal para birimini kullanmaya devam etmektedir? A) Almanya B) Yunanistan C) ngiltere D) talya E) Belika (2006/KPSS Lisans) Cevap: C
RNEK SORU 1 Temmuz 2006dan bu yana Avrupa Birlii (AB) dnem bakanln hangi lke yapmaktadr? A) Yunanistan B) ngiltere C) Finlandiya D) talya E) Portekiz (2006/KPSS Ortaretim) Cevap: C
3. AVRUPA KONSEY
1949 ylnda, oulcu demokrasi, insan haklar ve hukuk dzenini glendirmek amacyla kurulan siyasal nitelikli bir rgttr. Kurucu devletler; Belika, Danimarka, talya, Lksemburg, Hollanda, Norve, sve ve ngilteredir. Avrupa nsan Haklar Szlemesi bu rgt bnyesindeki konsey yeleri tarafndan 1950 ylnda Romada imzalanm ve 1953 ylnda szleme yrrle girmitir. Avrupa Konseyine Belarus, Kazakistan, Kosova ve Vatikan hari tm Avrupa lkeleri yedir (toplam ye says 47dir.). Konseyin resmi dilleri, ngilizce ve Franszcadr. Trkiye Avrupa Konseyine uzun sredir ye (kurucu - 1949) olup ve Avrupa nsan Haklar Szlemesini (AHS) imzalam (1954) yksek szlemeci taraf devlettir. Avrupa nsan Haklar Szlemesinin uygulanmasn denetleyebilmek iin Avrupa nsan Haklar Komisyonu ve Avrupa nsan Haklar Divan kurulmutur. Divan yerine, 1998 ylnda yeni mahkeme olan Avrupa nsan Haklar Mahkemesi kurulmutur. Mahkemenin merkezi Fransann Strazburg kentindedir. Avrupa nsan Haklar Mahkemesine (AHM), Avrupa nsan Haklar Szlemesini imzalayan devletler ile bu devletlerin bireyleri ve tzelkiileri, szlemenin ihlal edilmesi nedeniyle bavurabilmektedir. Bireylerin bavurabilmeleri iin kural olarak kendi devletlerindeki hukuki yollar tketmeleri gerekmektedir.
Szleme ve szlemeye ek protokoller u haklar gvence altna almtr;
Bireyin yaama, zgrlk ve gvenlik hakk Adil yarglanma hakk Dnce, vicdan ve din zgrl Medya dhil ifade zgrl hakk Mlkiyet hakk Evlenme ve aile kurma hakk
Szlemenin getirdii yasaklar ise unlardr;
kence, insanlk d muamele ve ceza lm cezas Szlemenin gvence altna ald hak ve zgrlklerin kullanmnda ayrmclk yaplmas Klelik ve zorla altrma Devletin kendi vatandan snr d etmesi veya lkeye giriini engellemesi Yabanclarn toplu halde snr d edilmesi
Trkiyede AHSni imzalayan taraf devlet olarak bireylerinin (vatandalarnn) bavuru hakkn 1987 ylnda kabul etmitir. Trkiye, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin zorunlu yarglama yetkisini de 1990 ylnda kabul etmitir.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
124 RNEK SORU Yarg yetkisi Trkiye tarafndan da kabul edilmi olan nsan Haklar Mahkemesi, hangi uluslararas kurulu iinde yer almaktadr? A) Avrupa Birlii B) Avrupa Ekonomik Topluluu C) Birlemi Milletler D) Avrupa Konseyi E) NATO (2001/KPSS) Cevap: D
RNEK SORU Trkiye, taraf olduu Milletleraras Szleme erevesinde aadakilerden hangisinin zorunlu yarg yetkisini kabul etmitir? A) Avrupa Topluluu Adalet Divan B) Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat C) Avrupa nsan Haklar Mahkemesi D) Birlemi Milletler Adalet Divan E) Avrupa Parlamentosu (2004/KPSS) Cevap: C
RNEK SORU Trkiye tarafndan tannan Avrupa nsan Haklar Mahkemesi aadaki rgtlerden hangisinin iinde yer almaktadr? A) NATO B) Avrupa Birlii C) Avrupa Konseyi D) Birlemi Milletler E) Avrupa Parlamenterler Meclisi (2005/KPSS) Cevap: C
4. EKONOMK BRL ve KALKINMA RGT (OECD)
Batl sanayilemi lkeler arasnda ekonomik uyumu ve gelimeyi salamak, ye lkeler arasnda sermayenin serbest dolamn salamak, daha az gelimi ye lkelere kalknma amal destek salamak gibi grevleri olan, batl bamsz ekonomik bir rgtlenmedir. 1961de faaliyete gemitir. Merkezi Paristir. Trkiye bu rgte kurucu yedir. ye lkeler; Avustralya, Avusturya, Belika, Kanada, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, zlanda, rlanda, talya, spanya, Japonya, Lksemburg, Hollanda, Yeni Zelanda, Norve, Portekiz, sve, svire, Trkiye, ngiltere, ABD, Meksika, ek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Gney Kore, Slovakya (ye says 30dur.) Siyasi kararlar; 7 daimi yesinin bulunduu en yksek karar organ olan Konseyde alnr (Almanya, Fransa, ABD, Kanada, talya, Japonya, ngiltere = AFAKJ).
5. EKONOMK BRL TEKLATI (ECO - ET)
Kurulu Amac; ye lkeler arasnda ekonomik, ticari, ulatrma, haberleme ve enerji gibi alanlarda ibirliini salamaktr. 1985'te Trkiye, ran ve Pakistan arasnda kurulmutur. Merkezi Tahrandr. yeleri; Trkiye, ran, Pakistan, Afganistan, Azerbaycan, Kazakistan, Trkmenistan, Krgzistan, Tacikistan ve zbekistandr. Tekilatn hedefleri arasnda 2015 ylna kadar serbest ticaret blgesi oluturmak yer almaktadr. RNEK SORU Aadakilerden hangisi Trkiyenin de yesi olduu Ekonomik birlii Tekilat (ET) yelerinden biri deildir? A) Azerbaycan B) Afganistan C) Tacikistan D) ran E) Irak (2010 KPSS Lisans) Cevap: E
6. PETROL HRA EDEN LKELER RGT (OPEC)
Dnyadaki belli bal petrol reticisi ve ihracats lkelerin 1960 ylnda Badatta kurmu olduu bir rgttr. S. Arabistan, Irak, ran, Kuveyt, Libya, Venezella, Katar, Cezayir, Nijerya, Gabon, Angola, Ekvator, Endonezya, Birleik Arap Emirlikleri ye devletlerdir. UYARI: Bu devletler, dnya petrol ihracatnn byk bir blmn ellerinde tutarlar; Dnya petrol fiyatlarnn ayarlanmasnda byk etkinlikleri vardr.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
125 7. BATI AVRUPA BRL (BAB)
NATOnun kuruluu ncesinde, gvenlik alannda Avrupa hkmetler aras ibirliini gelitirmek amacyla kurulmutur (1948te Sovyet tehdidine kar ngiltere, Fransa, Belika, Hollanda ve Lksemburg tarafndan Brksel Antlamas ile kuruldu. Sonradan Almanya ve talya da katld.). rgt, ye lkelerin ekonomik, sosyal, kltrel ve savunma konularnda ibirliinde bulunmasn amalamaktadr. Trkiye, BABda kurucu ye olmamakla birlikte, sonradan katlarak ortak ye sfatyla yer almaktadr. Ayrca gzlemci yedir ABye ye olmayp NATOya ye olan lkeler ortak yedir. Hem AB hem NATO yesi olan lkeler tam yelik statsne sahiptir. UYARI: Trkiyenin ye olmaya alt Avrupa Birlii (AB) ile BAB kartrlmamaldr. Trkiye ABye ye deildir. Ancak BABa sonradan ortak ye sfatyla katlmtr. 8. SLAM KONFERANSI RGT (K)
slam lkeleri arasndaki dayanma ve ibirliini gelitirmek amacyla 1969 ylnda kurulmutur. Merkezi Ciddededir (Suudi Arabistan). slam aleminin tek at altnda topland tek kurulu sfatna sahip olan Knn 57 yesi bulunmaktadr. Yeni ye kabul, ye lkelerin 2/3 ounluunun onayyla gerekleebilmektedir. BMde daimi olarak da temsil edilir. Trkiye kurucu ye lkeler arasndadr. Genel sekreterlik grevini Trkiye yrtmektedir. Kuruluun mali organ olarak slam Kalknma Bankas (IDB) kurulmutur.
Knn Organlar;
slam Zirvesi:
Knn en yetkili organ devlet ve hkmet bakanlarnn katld slam Zirvesidir. Zirve 3 ylda bir toplanmaktadr.
slam lkeleri Dileri Bakanlar Konferans (DBK):
slam lkeleri Dileri Bakanlar Konferans en az ylda bir kez toplanmaktadr. Bu konferansa Trkiye 2004 ylnda ev sahiplii yapmtr.
Genel Sekreterlik:
K yazmanlk hizmetleri, merkezi Suudi Arabistann Cidde ehrinde olan Genel Sekreterlik tarafndan yerine getirilmektedir. Genel sekreter, slam lkeleri Dileri Bakanlar tarafndan 4 yl iin, blge esasna gre (Asya, Afrika ve Arap lkeleri) ye lkeler tarafndan gsterilen adaylar arasndan seilmektedir. slam Konferans rgtnn Genel Sekreteri Ekmelettin hsanoludur.
Ekonomik ve Ticari birlii Daimi Komitesi (SEDAK):
SEDAK, 1984 Ocak aynda Kazablankada yaplan IV. slam Zirvesinde Trkiye Cumhurbakannn Komitenin Daimi Bakanlna seilmesiyle faaliyetlerine balamtr. SEDAK, Trkiyenin ev sahipliinde K yesi lkelerin Ekonomi ve D Ticaretten Sorumlu Bakanlar dzeyinde ylda bir defadan az olmamak zere toplanmaktadr. SEDAK; K tarafndan ekonomik ve ticari ibirlii alannda alnm ve alnacak kararlarn uygulanmasn izlemek, bu alandaki ibirliini glendirmek iin politikalar retmek eklinde grevlere sahiptir.
9. KARADENZ EKONOMK BRL RGT (KE)
Karadenize kys olan lkelerin kurduu ekonomik, dayanma ve barn salanmas amal, taraflarca stanbulda 1992 ylnda imzalanarak kurulan rgtlenmedir. Trkiye, Yunanistanla birlikte kurucu ye lkeler arasndadr. ye lkeler; Trkiye, Arnavutluk, Romanya, Azerbaycan, Rusya, Bulgaristan, Ermenistan, KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
126 Ukrayna, Grcistan, Yunanistan, Srbistan ve Moldovadr. KEye ye olmak iin Karadenize kys olma art yoktur. Karadeniz Ekonomik birlii rgtnn merkezi stanbuldur. Dileri Bakanlarnn katlmyla olumaktadr. KE; ncln Trkiyenin yapt bir blgesel ekonomik ibirlii giriimidir. KEnin finansal birimi Karadeniz Ticaret ve Kalknma Bankasdr.
10. AVRUPA GVENLK VE BRL KONSEY (AGK)
Kurulu Amac: Avrupada gvenlik, insan haklar ve ekonomik dayanmay salamak, bar, istikrar ve refah srdrmek amacyla kurulmutur. 1973 ylnda 32 Avrupa lkesi, ABD ve Kanadann katlmyla balamtr. 1975 Helsinki Nihai Senedi, 1980 Madrid, 1986 Stockholm, 1989 Viyana, 1990 Paris, 1992 Helsinki Zirvesi ile gnmze kadar almalarn srdrmtr. Bugn itibariyle 53 yesi bulunan AGKe Trkiye tam ye olarak katlmaktadr. AGTte her ye lkenin bir oy hakk vardr.
11. BAIMSIZ DEVLETLER TOPLULUU (BDT)
Sovyetler Birliinin 1989 ylnda dalmasnn ardndan eski Sovyet lkeleri arasnda yeniden kurulmaya ve canlandrlmaya allan bir birliktir. Birlik; 21 Aralk 1991de Beyaz Rusya, Rusya ve Ukraynann katlmyla Almaata Deklarasyonu ile kurulmutur. Bugn birliin yesi olan lkeler; Rusya, Ukrayna, Beyaz Rusya, Moldova, Azerbaycan, Grcistan, Ermenistan, Kazakistan, Trkmenistan, zbekistan, Krgzistan ve Tacikistandr.
12. TRK KLTR VE SANATLARI ORTAK YNETM (TRKSOY)
1993 ylnda kurulmutur. Merkezi Ankaradadr. yeleri; Trkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Krgzistan, zbekistan ve Trkmenistandr. Amac; kltrel ilikileri gelitirmek, Trk kltrnn aratrlmas, korunmas ve gelitirilmesini salamaktr. RNEK SORU I. Birlemi Milletler II. Bat Avrupa Birlii III. slam Kalknma Bankas IV. Karadeniz Ekonomik birlii Tekilat Trkiye, yukardaki kurululardan veya tekilatlardan hangilerinde kurucu ye olarak yer almtr? A) Yalnz I B) Yalnz IV C) II ve III D) I, III ve IV E) II, III ve IV (2005/KPSS) Cevap: D
13. KUZEY ATLANTK ANTLAMASI RGT (NATO)
Kurulu Amac: II. Dnya Savandan sonra (4 Nisan 1949) Sovyetler Birliinin yaylmac politikasna kar Batl 12 lke tarafndan kurulmutur. 4 Nisan 1949da Washingtonda yaplan antlama ile Belika, Kanada, Danimarka, ABD, Fransa, ngiltere, zlanda, talya, Lksemburg, Norve, Hollanda, Portekiz tarafndan NATO kurulmutur. Merkezi Belikann bakenti Brksel'dir. En yksek organ Askeri Komitedir. Asl Amac: ye devletleri silahl bir saldrya kar korumak ve ye lkeler arasnda siyasi, ekonomik ve dier alanlarda ibirliini salamaktr. NATO savunma amal kurulmutur. ye lkelerden birisine yaplan bir saldr, rgte ye dier devletlere yaplm saylr ve derhal mdahale hakk dourur. Trkiye NATOya 1952 ylnda katlmtr. Yunanistan (1952); Almanya (1955); spanya (1982); ek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya (1999); Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakya, Slovenya (2004) Arnavutluk, Hrvatistan (2009) bu rgte katlmtr (ye says 28dir). NOT-1: Trkiyenin 1950de BMnin arsna uyarak Koreye asker gndermesi NATOya girmesini kolaylatrmtr. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
127 NOT-2: NATO yesi 26 lkenin devlet ve hkmet bakanlarnn katld NATO zirvesi Haziran 2004te stanbulda yaplmtr. Fransa 1966da rgtn askeri kanadndan ayrlm, sadece siyasal yapsnda yer almtr. Fransa NATOnun askeri kanadna 2009da tekrar ye olmutur. NATOda grev yapan Trk Daimi Temsilcisi Tacan ldemirdir. (2006 - ?) zlanda; NATOya ye olduu halde NATOnun Askeri Kanadna (Savunma Planlama Komitesine) ye deildir. 2009 ylnda NATOnun Genel Sekreterliine Danimarka eski babakan Anders Fogh Rasmussen getirildi. NOT-1: Avrupa Birliine ye olup NATOya ye olmayan lkeler; rlanda, Avusturya, sve, Finlandiya, Malta ve Gney Kbrs Rum Ynetimidir. NOT-2: Hem Avrupa Birlii, Hem de NATO yesi Olan lkeler; Belika, Almanya, Fransa, talya, Hollanda, Lksemburg, ngiltere, Yunanistan, spanya, Danimarka, Portekiz, Polonya, Macaristan, Litvanya, Letonya, Estonya, Slovakya, ek Cumhuriyet, Slovenya (19 lke). NATO rgtleri:
NATO Konseyi: ye lkelerin dileri bakanlarndan oluur. NATOnun en yksek yetkili organdr. Fiili bakan; NATO Genel Sekreteridir.
Savunma ve Planlama Komitesi: zlanda hari ye lkelerin savunma bakanlarndan oluur.
Sekreterlik: Yazmalarla ilgilenir.
NATO Asamplesi: NATOnun resmi rgtleri ile NATOya ye lkelerin vatandalar arasndaki iletiimi salayan rgttr. NATOya ye lkelerin parlamentolar tarafndan seilir.
Askeri Komite: zlanda hari ye lkelerin genelkurmay bakanlarndan oluur. NOT-1: Trkiye, NATO bnyesindeki ISAFn (Uluslararas Gvenlik ve Yardm Kuvveti) komutasn Avrupa Kolordusundan 2005te devralmtr. NOT-2: ye lkeler NATOda daimi temsilciliklerle temsil edilirler ve her yenin veto hakk vardr. NOT-3: Trkiye, NATO yelii altnda Avrupa ktas dnda ilk kez Afganistanda grev stlenmitir. RNEK SORU Aadakilerden hangisi, gnmzde de varln srdrmektedir? A) Sadabad Pakt B) Kuzey Atlantik Pakt C) Balkan Pakt D) Kellog Pakt E) Varova Pakt (2006/KPSS Ortaretim) Cevap: B
RNEK SORU yelerinin gvenliini salamak ve istikrarn gelimesine katkda bulunmak amacyla, 4 Nisan 1949 tarihinde kurulan uluslararas kurulu aadakilerden hangisidir? A) Kuzey Atlantik rgt (NATO) B) Dnya Ticaret rgt (DT) C) Ekonomik birlii ve Kalknma rgt (OECD) D) Avrupa Birlii (AB) E) Uluslararas Para Fonu (IMF) (2006/KPSS nlisans) Cevap: A
14. G 8 (GELM 8 LKE)
Dnyann ekonomisi en gelimi 8 lkesinin oluturduu bir rgttr. ye lkeler; Fransa, ABD, Kanada, ngiltere, Rusya, Almanya, Japonya, talya, (FAKRAJ)dr. En son ye olan devlet Rusyadr. G-8 2011 Zirvesi; 26 - 27 Mays 2011 tarihlerinde Fransann Deauville Kasabasnda yaplmtr. G-8 Zirvesi; 2012de ABDde, 2013de ngilterede, 2014de Rusyada yaplacaktr. Dnya zerindeki toplam ihracatn % 51ini yapmaktadrlar.
KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
128 15. D-8 (Gelien 8 lke)
slam lkeleri arasnda G-8 lkelerine alternatif olarak kurulan bir oluumdur. yeleri; Banglade, Endonezya, Nijerya, ran Msr, Trkiye, Pakistan ve Malezyadr (BENMToPuM). D-8, 15 Haziran 1997de stanbul raan Saraynda 8 lkenin liderlerinin katlm ile resmen kurulmutur. D-8 yelerinin tamam ayn zamanda slam Konferans rgtnn yeleridir. RNEK SORU Aadaki lkelerden hangisi dnyann en gelimi ve zengin sekiz lkesinin oluturduu birlik iinde yer alr? A) Rusya B) svire C) Belika D) Hollanda E) Macaristan (2003/KPSS) Cevap: A
RNEK SORU Aadaki lkelerden hangisi, kii bana den geliri ok yksek olduu halde gelimi lkeler grubunda yer almaz? A) ABD B) Almanya C) ngiltere D) Suudi Arabistan E) Japonya (2006/KPSS Ortaretim) Cevap: D
RNEK SORU G-8 zirvesi, 2008 ylnda hangi lkede yaplmtr? A) ABD B) Rusya C) Japonya D) Almanya E) Fransa (2008/KPSS nlisans) Cevap: C
TRKYENN KURUCU YE OLDUU ULUSLARARASI KURULULAR BM (Birlemi Milletler) - 1945 KE (Karadeniz Ekonomik birlii Tekilat.) 1992 D-8 (Gelien 8 lke) 1997 OECD (Avrupa Ekonomik birlii Kalknma rgt) 1960 ECO (Ekonomik birlii Tekilat) 1985 K (slam Konferans rgt) 1969 slam Kalknma Bankas (IDB) - 1973 Avrupa Konseyi (CE) - 1949 Trk Kltr ve Sanatlar Ortak Ynetimi (TRKSOY) - 1993 Uluslararas demeler Bankas (BIS) 1930 (Merkezi svirenin Basel kentindedir.) TRKYENN KURULUUNDAN KISA SRE SONRA YE OLDUU ULUSLARARASI KURULULAR Dnya Bankas (Kurulu 1944) - Trkiyenin yelik tarihi 1947 IMF (Kurulu 1944) - Trkiyenin yelik tarihi 1947 NATO (Kurulu 1949) - Trkiyenin yelik tarihi 1952 Avrupa Konseyi (Kurulu 1949) - Trkiye'nin yelik tarihi 1949 TRKYENN YE OLDUU BAZI NEML ULUSLAR ARASI KURULULAR Birlemi Milletler (BM) (Kurucu ye) Ekonomik birlii ve Kalknma rgt (OECD) (Kurucu ye) Avrupa Konseyi (Kurucu ye) Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (AGT) (Kurucu ye) Gmrk Birlii Karadeniz Ekonomik birlii Tekilat (Kurucu ye) slam Konferans (Kurucu ye) Uluslararas Para Fonu (IMF) Dnya Bankas Kuzey Atlantik Antlamas (NATO) Dnya Ticaret rgt (WTO) Dnya Salk rgt (WHO) BM Eitim, Bilim ve Kltr rgt (UNESCO) (Kurucu ye) Uluslararas alma rgt (ILO) BM Gda ve Tarm rgt (FAO) Bat Avrupa Birlii (BAB) Uluslararas Polis Tekilat (INTERPOL) slam Konseyi (ICO) Asya Kalknma Bankas (ASDB) Uluslararas mar Bankas (BIS) Avrupa Patent Ofisi (EPO) Avrupa Telekomnikasyon Standartlar Enstits (ETSI) KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
129 Avrupa Futbol Federasyonlar Birlii (UEFA) (1962) Uluslararas Futbol Federasyonlar Birlii (FIFA) (1923)
TRKYENN YES OLMADII ULUSLARARASI KURULULAR Avrupa Birlii Petrol hra Eden lkeler rgt (OPEC) Arap Petrol hra Eden lkeler rgt (OAPEC) Kuzey Amerika Serbest Ticaret Blgesi (NAFTA) Latin Amerika Serbest Ticaret Blgesi (LAFTA) Gelimi 8 lke (G-8) Avrupa Serbest Mbadele Birlii (EFTA) Nordik Konseyi Arap Para Fonu (AMF)
RNEK SORU Trkiye aadaki uluslararas rgtlerden hangisine ye deildir? A) slam Konferans rgt (K) B) Bamsz Devletler Topluluu (BDT) C) Ekonomik birlii rgt (ECO) D) Kuzey Atlantik Antlamas rgt (NATO) E) Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (AGT) (2008/KPSS nlisans) Cevap: B
X. BLM
GNCEL BLGLER + Siyasi, Ticari, Ekonomik ve Mali Alandaki Gelimeler
Cumhuriyet tarihimizin 6. referandumu 12 Eyll 2010 tarihinde yaplmtr. Halk anayasa deiikliine % 57,9 orannda oyla evet demitir. Trkiye, ran ve Pakistan arasnda imzalanan ve 1 Ocak 2009da yrrle giren ticaret anlamas ECOTAdr. TBMM Bakan Cemil iektir. lkemizde kamusal sermayeli mevduat bankalar, T.C. Ziraat Bankas, Vakfbank ve Halk Bankasdr. lkemizde 2048 ylnda emeklilik ya 65 olacaktr. Hazar ve Ortadou blgesindeki doal gaz Avrupaya tayacak olan Trkiye Avusturya boru hatt NABUCO projesi kapsamndadr. 13 Temmuz 2009 tarihinde Trkiye, Romanya, Bulgaristan, Macaristan ve Avusturya arasnda Ankarada imzalanan Hkmetler Aras Antlama ile NABUCCO projesi hayata gemitir. 2010da inasna balanan projenin 2014te tamamlanmas beklenmektedir. Sz konusu boru hatt Erzurum / Trkiyeden balayacak ve srasyla Bulgaristan, Romanya, Macaristandan geerek Avusturyada son bulacaktr. NABUCCO boru hattnn geecei be lke dnda Almanyann da ortakl vardr. 5 ubat 2008de projeye katlmtr. Kafkas doal gaznn Karadenizin altndan Balkanlara oradan da Avrupaya sevkini ngren Rus projesinin ad Gney Akm Projesidir. Gney Akm Projesini imzalayan lkeler; Rusya, Bulgaristan, Yunanistan, Srbistan ve talyadr. Trkiye, Azerbaycan ve Grcistan arasnda yapm 2012de tamamlanmas dnlen demiryolu ann ad Bak, Tiflis Kars Demiryolu Projesidir (Demir pek Yolu). Uluslararas KYOTO klim Szlemesi; taraf lkelerin sera etkisine yol aan gazlarn havaya karmasn engelleyecek ya da azaltacak nlemler almasn gerektiriyor. Szleme, bata petrol olmak zere fosil enerji kaynaklarnn kullanmna kstlama getirilmesini gerektiriyor. KYOTO Szlemesini imzalamayan AB lkeleri Malta, Gney Kbrstr. Trkiyenin, KYOTO Protokolne katlmasnn uygun bulunduuna ilikin kanun tasars TBMMde 2 Mays 2009da kabul edildi. Ancak 2013e kadar Trkiyeye herhangi bir yaptrm yoktur. 2012de sresi dolacak olan KYOTO Szleflmesinin yerini Bali Konferans almayacaktr. Karbon salmnn dzenlenmesine ilikin almalar yapan Birlemi Milletler, klim Deiiklii Konfeans ad altnda eitli toplantlar yapmaktadr. 2007de yaplan Bali Konferans bunlardan biridir. Ancak sonu KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
130 alnamamtr. 2009 Aralk aynda yaplan Kopenhag toplants, 2010 sonundaki Cancun Konferans ve 2011 Nisan aynda yaplan Bangkok toplantlar da ayn ekilde sonu alnamayan ve bir kararn kmad toplantlar olmutur. 2011 Aralk aynda yaplacak olan Birlemi Milletler Taraflar Konferans 17 (COP17) bu iin zm iin beklentilerin olduu yeni toplantdr. 2011 BM COP 17 iklim deiiklii zirvesi Gney Afrikann Durban kentinde toplanacaktr. Trkiyenin en ok ihracat yapt lke Almanya, en ok ithalat yapt lke Rusyadr. Yunanistanla ilgili Ege Adacklar Sorunu iin gelitirilen tezin ad Gri Alan Tezidir. Trkiyenin kredi notunu artran uluslararas kredi derecelendirme kurulular Standart and Poors, Fitch ve Moodydir. Uluslararas Para Fonu IMFnin bakan Dominique Strauss-Kahn, grevinden istifa ettiini aklad. New Yorkta kald otelde oda grevlisine cinsel tacizde bulunduu iddias ile tutuklanan Kahn, bakan olduu kurumu korumak amacyla grevinden ayrldn bildirdi. IMF Bakanlna Fransa Maliye Bakan Christine Lagarde getirildi. ABD Merkez Bankas (FED) Bakan Ben Bernankedir. Sper Mario lakapl talya Merkez Bankas Bakan Mario Draghinin Avrupa Merkez Bankas (ECB) bakanlna atanmasna karar verildi. u anda grevde olan Yksek retim Kurumu Bakan Prof. Dr. Yusuf Ziya zcandr. Trkiyede sosyoekonomik gelimilik sralamasnda ilk on il ierisinde stanbul, Ankara, zmir, Kocaeli, Bursa, Eskiehir, Tekirda, Adana, Yalova ve Antalya yer alr. TBMMde Kadn-Erkek Frsat Eitlii Komisyonu kurulmutur. Bununla beraber meclisteki ihtisas komisyonlar says 17 olmutur. 2009 Mart aynda IMF ile 20. Stand-by anlamas imzalanmtr. Almas sz konusu olan Ermenistan snr kaplarnn ad; Alican Karayolu Snr Kaps ve Akyaka Demiryolu Snr Kapsdr. Hem cumhurbakanl hem babakanlk yapm olan liderlerimiz; smet nn, Celal Bayar, Turgut zal, Sleyman Demirel ve Abdullah Gldr. 2011 ylnda yaplan genel seimlerde 61. hkmet seildi. Yeni Yeni Bakanlar Kurulu Babakan dhil 25 yeden olumaktadr. Yeni yapda, 4 adet babakan yardmcl ve 21 adet de icrac bakanlk bulunmaktadr. Ayrca KHK dzenlemesi ile 8 devlet bakanl kaldrlm ve 6 yeni bakanlk kurulmutur. Bunlar;
- Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl, - Avrupa Birlii Bakanl, - Ekonomi Bakanl, - Genlik ve Spor Bakanl, - Gmrk ve Ticaret Bakanl, - Kalknma Bakanl
61. Hkmet yeleri unlardr;
Babakan Yardmclar; Blent Arn, Ali Babacan, Beir Atalay, Bekir Bozda Adalet Bakanl; Sadullah Ergin Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl (Yeni bakanlk); Fatma ahin Avrupa Birlii Bakanl (Yeni bakanlk); Egemen Ba Sanayi ve Ticaret Bakanlnn yerine oluturulan Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl (Yeni bakanlk); Nihat Ergn alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl; Faruk elik evre ve Orman Bakanl ile Bayndrlk ve skn Bakanl birletirilerek evre, ehircilik Bakanl oluturuldu. (Yeni Bakanlk); Erdoan Bayraktar Dileri Bakanl; Ahmet Davutolu Ekonomi Bakanl (Yeni bakanlk); Zafer alayan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl; Taner Yldz Genlik ve Spor Bakanl (Yeni bakanlk); Suat Kl Tarm ve Kyileri Bakanlnn yerini alacak Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanl (Yeni bakanlk); Mehdi Eker Gmrk ve Ticaret Bakanl (Yeni bakanlk); Hayati Yazc ileri Bakanl; dris Naim ahin Kalknma Bakanl (Yeni bakanlk); Cevdet Ylmaz Kltr ve Turizm Bakanl; Erturul Gnay Maliye Bakanl; Mehmet imek Milli Eitim Bakanl; mer Diner Milli Savunma Bakanl; smet Ylmaz KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
131 Salk Bakanl; Recep Akda Ulatrma Bakanl; Binali Yldrm Orman ve Su Bakanl; Veysel Erolu
ngiltere'nin yeni Babakan David Cameron oldu. Polonya Devlet Bakan Lech Kaczynski meydana gelen uak kazas sonucu yaamn yitirdi (2010). srail, Estonya ve Slovenya 2007 ylndan beri yrtlen katlm mzakereleri sonucunda Ekonomik birlii ve Kalknma rgt (EOCD) yeliine kabul edildi (12 Mays 2010). Trkiye MIST lkesi (1 fiubat 2011) olmutur. Trkiye, Meksika, Endonezya ve Gney Korenin gelimekte olan ekonomilerini tarif etmek ve bu lkelerin byyen ekonomilerinden bahsetmek iin bundan sonra bu lkelere MIST lkeleri denilecektir. Dnyann ilk ekolojik ehri olmas dnlen ve 2015 ylnda tamamlanmas planlananmn ekolojik flehri Abu Dhabidir. (BAE) Ulusaras Para Fonu (IMF), CIA ve IMD World 2010 verilerine gre; lkelerdeki toplam kamu ve zel sektrn yabanclara, yabanc para, mal ve hizmet karl demesi gereken toplam d bor miktarn gsteren d bor sralamas u ekildedir;
1. Amerika Birleik Devletleri 2. ngiltere 3. Almanya 4. Fransa 5. Hollanda 6. rlanda 7. Japonya 8. svire 9. spanya 10. talya
Trkiye d bor sralamasnda dnyada 23. srada yer almaktadr. rlanda, svire, Belika, Avusturya, sve ve Danimarkann Trkiyeden daha ok d borcu vardr. D bor sralamasnda Trkiyeyi takip eden lkeler; Brezilya, Gney Kore, Arjantin, Irak ve randr. Trkiyenin ekonomide 8. Kalknma Plan 2001 2005 yllar arasnda uygulanmtr. 9. Kalknma Plan ise 2007 2013 yllar arasn kapsamaktadr. Trkiye 51 lkenin yer ald i bor sralamasnda 22. srada yer alr. Dnya ihracatnda ilk 10a giren lkeler; Almanya, in, ABD, Japonya, Hollanda, Fransa, talya, Belika, Rusya ve ngiltere olmutur. Dnya ithalatndaki sralamada ilk 10a giren lkeler; ABD, Almanya, in, Japonya, Fransa, ngiltere, Hollanda, talya, Belika, Gney Kore olmutur. Hizmet ihracatnda ilk sray ABD alrken; ngiltere, Almanya, Fransa ve Japonya ilk 5i oluturmulardr. Trkiye bu sralamada 27. srada yer almtr. Trkiye ekonomisi 2011 ylnn ilk eyreinde yzde 11le dnyann en hzl byyen ekonomisi oldu. Trkiyede kii bana den milli gelir 10 bin 79 dolardr. IMF verilerine gre Trkiye, SGP-GSYH esas alndnda dnyann en byk 16. ekonomisidir. Mart 2011 verilerine gre Trkiyede isizlik oran % 10,8dir. Trkiye vergi yknde 24,6 puan ile OECDnin en dk 4. lkesi oldu. 2011 yl kii bana den milli gelirde en zengin lke Lksemburgdur. 2011de Resesyona giren lkeler Danimarka ve Japonyadr. 2011 ylnda Tasarruf Mevduat Sigorta Fonuna devredilen banka Birleik Fon Bankas A..dir. Dnya genelinde toplam d borcun yaklak % 44 Amerika ve ngiltereye aittir. Dnya Ekonomik Forumunun 40.s 2010 ylnn Ocak aynda svirenin Davos kentinde toplanmtr. Geleneksel olarak Almanyada yaplan Kresel Ekonomi Sempozyumu, 2010 Eyll aynda stanbulda gereklemitir. Bte a % 12,7 olan ve ekonomisi kme noktasna gelen AB lkesi Yunanistandr. OECD tarafndan yaynlanan Byme Eitsizlii raporuna (2011) gre gelir dalmndaki adaletsizlik sralamasnda ilk sray paylaan lkeler Meksika, Trkiye ve ABDdir. Ar bor yk sebebiyle Avrupa Birlii'nin (AB) finansal yardm talebinde bulunmas arlarna direnen Portekiz, Yunanistan ve KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
132 rlanda'dan sonra AB'den yardm isteyen nc lke oldu. 2010 verilerine Japonyay geen in, dnyann en byk ikinci ekonomisi oldu. lki Ocak 2008de spanya Madridde ikincisi ise 2009 ylnda stanbulda yaplan BM Medeniyetler ttifak Forumunun ncs 2010da Brezilyada yapld. Trkiye ve in arasnda ticaret, kltr ve ulatrma alanlarnda 8 anlama imzaland. Bosna Hersek ve Arnavutluka AB yesi lkelere vizesiz gei hakk tannd. ABDnin Temsilciler Meclisi D likiler Komitesince 4 Mart 2010 tarihinde szde Ermeni iddialarn ieren tasar kabul edildi. ABD ile birlikte tm dnyada 1965ten bugne kadar soykrm kabul eden lke says 19a ykseldi. ABDnin Afganistan savayla ilgili olarak Pentagonun gizli belgelerini yaynlayan internet sitesi WikiLeaks adl sitedir. Terrle mcadeleye ilikin politika ve stratejileri gelitirmek ve bu konuda ilgili kurum ve kurulular arasnda koordinasyonu salamak zere ileri Bakanlna bal Kamu Dzeni ve Gvenlii Mstearl kuruldu. Mstearla stanbul eski valisi Muammer Gler atand. rann nkleer almalarnda kullanaca uranyum iin Trkiye, Brezilya ve ran arasnda takas anlamas imzaland. 12 Temmuz 2010 tarihinde Trkiye Srbistan arasnda vizelerin kaldrlmasna ilikin anlama imzaland. 12 Mays 2010 tarihinde Trkiye ile Rusya arasnda imzalanan anlamayla birlikte karlkl olarak 30 gn gemeyen seyahatlerde ve 180 gn ierisinde 90 gn amayacak ekilde vize uygulamas kaldrlmtr. 14 Temmuz 2010da Portekiz ile Trkiye arasnda vizeler karlkl olarak kaldrld. 28 Temmuz 2010da Kamerun ile Trkiye arasnda vizeler karlkl olarak kaldrld. Trkiye 2010 ylnda uzun sreli seyahatlerde Lbnan, Kamerun; ksa sreli seyahatlerde ise Rusya ve Tanzanya ile karlkl olarak vizeleri kaldrmtr. Trkiye ve Grcistan arasndaki 1996 tarihli gmrk gei noktalar anlamasna eklenen protokole gre, bundan byle iki lke arasndaki geilerde pasaporta gerek olmayacaktr. Trkiye Cumhuriyeti ve Grcistan vatandalar Sarp ve Sarpi Snr Kaplarndan kimlik kartlaryla gei yaplabilecektir.
Trkiyeye vize uygulamayan lke ve zel idare blgeleri unlardr:
AniguaBarbuda, Arjantin, Arnavutluk, Bahamalar, Barbados, Belize, Bolivya, Bosna Hersek, Brezilya, Egvador, El Salvador, Fas, Fiji, Filipinler, Guatemala, Gney Afrika Cumhuriyeti, Grcistan, Haiti, Hrvatistan, Honduras, Hong Kong, ran, Jamaika, Japonya, Kamerun, Karada, Kazakistan, Krgzistan, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti, Kolombiya, Kore Cumhuriyeti (Gney Kore), Kosova, Katar, Kosta Rika, Libya, Lbnan, Makau zel dare Blgesi, Makedonya, Maldivler, Malezya, Mauritus, Nikaragua, Pakistan, Palau Cumhuriyeti, Portekiz, Rusya, St. Vincent Grenadines, Singapur, Srbistan, Solomon Adalar, Sri Lanka, Suriye, Svaziland, ili, Tayland, Trinidad Tobago, Tunus, Tuvalu, Tacikistan, Tanzanya, Uruguay, rdn, Venezueladr.
20 Asyal lkenin katlmyla oluturulan Asyada birlii ve Gven Artrc nlemler Konferans 2010da stanbulda topland. Yasemin Devrimi olarak bilinen halk ayaklanmas Tunusta meydana gelmi ve devlet bakan Zeynel Abidin Bin Ali lkeyi terk ederek Suudi Arabistana snmtr. Msrda halkn balatt Turuncu Devrim ad verilen ayaklanmalar Hsn Mbarek ynetimine kar Tahrir Meydanndaki gsterilerle devam etmi ve sonrasnda Hsn Mbarek istifa ederek ynetimi askere devretmitir. Yeni geici ynetim lkede demokratik ynetimin kurulabilmesi iin allmalarna devam etmektedir. Yeni dnemde ne kan isimler Mslman Kardeler rgt ve muhalefetin Nobel dll aday Muhammed El Baradeydir. Libyada Muammer Kaddafiye kar muhalifler tarafndan balatlan halk ayaklanmas sonucunda 42 yllk Kaddafi iktidar yklmtr. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
133 Suriye Devlet Bakan Bear Esada kar muhalifler tarafndan halk ayaklanmas balatlmtr. lkedeki i atmalar srmektedir. Mays 2011de 48 yllk olaanst halin kaldrld ve genel affn ilan edildii lke Suriyedir. RNEK SORU Aadaki lkelerin hangisinde bir sreden beri yaanan protestolarn ve muhaliflerin kard olaylarn nne gemek amacyla Mays 2011de genel af ilan edilmitir? A) ran B) Irak C) Suriye D) Afganistan E) Pakistan (2011 KPSS) Cevap: C
ABDnin uzun sredir peinde olduu El- Kaide lideri Usame Bin Ladin ldrld. Amerikan resmi makamlar tarafndan yaplan aklamaya gre, Usame Bin Ladin, Pakistanda dzenlenen bir operasyonla l olarak ele geirilmitir. 2011 Ocak aynda yaplan referandum sonras ksmi zerklie sahip Gney Sudan % 99 evet oyuyla kuzeyden ayrlmltr. Sudan Kuzey ve Gney Sudan olarak iki devlete ayrlmtr. Hindistan Maliye Bakan Pranab Mkharjee, G-20 maliye bakanlar ve merkez bankalar bakanlar toplants (ubat 2011) kapsamnda ortak tutum belirlemek iin BRIC lkelerinin kendi aralarnda yapt toplantya Gney Afrikann da katldn syledi. BRIC lkeleri artk Gney Afrikann (Sourt Africa) da ba harfini alarak BRICS adn almtr. TGAV (Trk Gelecek Aratrmalar Vakf) ve stanbul niversitesi tarafndan, bu yl ilki 14-15 Mart tarihlerinde ve dnyann farkl blgelerinden ekonomi, siyaset, bilim dnyasnn nde gelen isimlerini bir araya getiren 2011 Deiim Liderleri Zirvesi stanbul Kongre Merkezinde yaplmtr. BMnin aklad Mavi Marmara Raporu zerine trkiye, srail Devletiyle olan ilikilerini 2. Katip dzeyine indirdi. stanbul Modern Ynetim Kurulu Bakan Oya Eczacba vestanbul Kltr Sanat Vakf Genel Mdr Grgn Taner, Fransz devletinin en prestijli nian saylan Legion dHonneure layk grlmtr.
+ Sosyal, Kltrel Alanlardaki ve Turizm Alanndaki Gelimeler
Nobel dllerini datan lke svetir. Ancak bilim dlleri sve tarafndan verilirken, sadece bar dl Norve Nobel Komitesi tarafndan verilmektedir. 2010 Nobel Tp dl ngiliz Dr. Robert Edwardsa verildi (ilk kez tp bebek almas yapt iin). 2010 Nobel Bar dl, inde cezaevinde tutulan muhalif politikac (insan haklar savunucusu) Liu iaoboya verildi. 2010 Nobel Edebiyat dl Perulu yazar Mario Vargas Llosaya verildi. 2010 Nobel Fizik dl ngilterede yaayan iki Rus kkenli fizikinin olan. Andre Geim ve Konstantin Novoselova verildi. 2010 Nobel Kimya dl Amerikal Richard F. Heck ve Japonyadan Akira Suzuki ve Ei- ichi Negishiye verldi. 2010 Nobel Ekonomi dl Amerikal aratrmaclar olan Peter A. Diamond ve Dale T. Mortensen ile ngiltere ve Gney Kbrs vatanda Christopher A. Pissaridese verildi. 2010 Nobel Bar dlnn inli Muhalif Liu Xiaoboya verilmesinin ardndan harekete geen Pekin, kendi dln yaratt. inde 2010da ilk defa dzenlenen Konfys Bar dl, Tayvan ile in arasndaki yaknlamaya katklarndan dolay eski Tayvan Cumhurbakan Yardmcs Lien Chana verildi. 2011 Nobel Tp dln 3 Bilim Adam paylarken, ortak zelliklerinin Genetik ve Baklk alannda almalar dikkat ekti. dller, Prof. Dr. Bruce Beutler, Prf. Dr. Jules Hoffmann, Prof. Ralph M Steinman'a verildi. 2011 Nobel Edebiyat dln Trkede Hzn Gondolu ve zmir Saat kitaplar bulunan sveli air Tomas Transtrmere verildi. 2011 Nobel Bar dl kadn arasnda paylatrld. Ellen Johnson Sirleaf, Leymah Gbowee ve Tawakkul Karmann lkelerinde (Yemen) bar ortamnn yeniden oluturulmas ve kadn haklar iin verdikleri iddet KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
134 iermeyen abalarndan dolay dle layk grldkleri akland. 2011 Nobel Fizik dl, uzak spernovalar inceleyerek evrenin giderek artan bir hzla genilediini kefettikleri iin Saul Perlmutter, Brian Schmidt ve Adam Riess'a verildi. 2011 Nobel Kimya dl, srail Hayfa Teknoloji nversitesinden Daniel Shechtmana verildi. 2010 yl UNESCO tarafndan Kltrler Aras Yaklam ve Biyoeitlilik Yl ilan edilmitir. 2010 yl Trkiyede Japonya yl ilan edilmitir. 2011 yl UNESCO tarafndan Evliya elebi yl ilan edildi. Uluslararas Teorik ve Uygulamal Kimya Birlii, Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr rgt (UNESCO) ile Birlemi Milletler Genel Kurulu, 2011 yln Uluslararas Kimya Yl olarak ilan etmilerdir. 2011 yl, Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan Kuzey Kbrs Yl ve Mehmet Akif Ersoy Yl olarak ilan edilmitir. Osman Hamdi Beyin 100. lm yldnm nedeniyle UNESCO tarafndan kimi etkinliklerin dzenlenmesi planlanmaktadr.
Cumhurbakanl Kltr ve Sanat dlleri; - Tarih dalnda Cemal Kafadara verildi. - Resim dalnda Ergin nana verildi - Kltr ve sanat kurumu dl stanbul Moderne verildi.
Antalyada srdrlen 15. Altn Portakal iir dl, Nida adl eserinden dolay air Ahmet Telliye verildi. nl ynetmen Nuri Bilge Ceylan, Fransa Kltr Bakanlnca 'Sanat ve Edebiyat valyesi Madalyasna layk grld. UNESCO Semah Alevi Bektai geleneini, Krkpnar Festivali ve Geleneksel sohbet toplantlarn insanln somut olmayan kltr miras listesine ald. Birlemi Kentler ve Yerel Ynetimler Tekilatnn (UCLG) dnem bakan stanbul Bykehir Belediye Bakan Kadir Topba oldu (2010 - 2013). Avrupa dl Kazanan Kentler Birliinin 5 - 7 Mays 2011 tarihleri arasnda Ankarada yapt toplant sonucunda yeni dnem bakan Melih Gkek olmutur. Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi tarafndan Ankara ehrine 2009 Avrupa Kent dl verilmitir. Zeugma Mozaik Mzesi Gaziantepte almtr. Devlet memurluuna alnmada kullanlan st ya 30 snr Bakanlar Kurulu karar ile kaldrlmtr (2011). 2011 ubatta Cumhurbakan Abdullah Gl, Yargtay ile Dantayda daire ve ye saysn artran yasay onaylamtr. Babakanlk bnyesinde alan tefti ve inceleme organ Yksek Denetleme Kurulu Saytaya devredilmitir. TUK 2011 ylnda nfus ve konut saymnn yaplacan bildirdi. Cumhuriyet Gazetesi izerlerinden smail Glge hayatn kaybetti. Glge, Hayvanlar adl izgi bantta Entellektel Ay, Klozet Faresi gibi tipler ile nlenmiti. 2010 yl Kasm aynda Diyanet leri Bakanl grevine Prof.Dr. Mehmet Grmez getirildi. Milletvekili Says Artan ller: Ankara'nn milletvekili says 29'dan 31'e, Bursa 16'dan 17'ye, Diyarbakr 10'dan 11'e, Gaziantep 10'dan 12'ye, stanbul 70'den 84'e, zmir 24'den 26'ya, Kayseri 8'den 9'a, Kocaeli 9'dan 11'e, Sakarya 6'dan 7'ye, Tekirda 5'den 6'ya, Van 7'den 8'e ve rnak 3'den 4'e kt. Milletvekili Says Azalan ller: Afyonkarahisar, Ar, Aydn, Bitlis, ankr, orum, Erzincan, Erzurum, Giresun, Isparta, Kastamonu, Krehir, Konya, Ktahya, Malatya, Ordu, Sinop, Sivas, Tokat, Trabzon, Yozgat, Aksaray, Karaman, Krkkale, Karabk. Her yl bir lkede devlet yetkilisine "Uluslararas ilikilerin gelimesine salad katklardan" dolay dllendiren ngiliz Kraliyet Uluslararas likiler Enstits (Chatham Hause) 2010 iin Cumhurbakan Abdullah Gl' seti. Anayasa deiikliinin halk oylamasna sunulmasnda ngrlen sre, 120 gnden 60 gne indirildi. Yurt dnda yaayan vatandalarn halk oylamasnda oy kullanacaklar sre ise 40 gnden 20 gne ekildi. 1 Haziran 2010da yeni e-pasaportlar kullanlmaya baland. Trabzonun Maka ilesinde bulunan Smela Manastrnda 88 yl sonra ayin dzenlendi. Trk sinemasnn deerli sanats Trkan oray 12 Mart 2010 Cuma gn stanbul Nippon Hotelde yaplan basn toplants ile UNICEF-Trkiye yi Niyet Elisi ilan edildi. TRTnin ve Trkiyenin ilk haber spikerlerinden, sunucu, yazar ve eitmen Jlide KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
135 Glizar hayatn kaybetti. Trkeyi doru kullanarak gen kuaklara rnek olan Glizar, dil konusunda yetitirdii pek ok kiiyi radyo ve televizyonlara kazandrmtr. Dnya tarihinin en byk bilimsel deneyi evreni anlama yolunda yepyeni admlar atlmasn salayan Byk Patlama (Bing Bang) deneyi (Byk Hadron arptrlmas) svirenin CERN ehrinde baaryla gerekletirildi. 2010da zlandadaki Eyyafyallaykll yanardann kard toz bulutu Avrupada yaam olumsuz etkiledi. stanbul, Avrupa Birliinin organ olan AB Konseyi tarafndan 2010 Avrupa Kltr Bakenti olarak seilmitir. 2010 yl dier Avrupa Kltr Bakentleri Pech (Macaristan), Essen (Almanya)dir. 2011 Avrupa Kltr Bakentleri, Turku (Finlandiya) ve Tallinn (Estonya)dir. 2012 Avrupa Kltr Bakenti Guimareos Maribordur. 2010 EXPO Fuar angayda dzenlenmitir. 2015 EXPO Fuar Milanoda dzenlenecektir.
2010 Oscar dlleri;
En yi Film: The Hurt Locker (lmcl Tuzak) En yi Ynetmen: Kathryn Bigelow En yi Erkek Oyuncu: Jeff Bridges En yi Kadn Oyuncu: Sandra Bullock
2011 Oscar dlleri;
En yi Film dl: The Kings Speech (Zoraki Kral) En yi Film Ynetmen: Tom Hooper (The Kings Speech) En yi Erkek Oyuncu: Colin Firth (The Kings Speech) En yi Kadn Oyuncu: Natalie Portman (Black Swan) En yi Yardmc Kadn Oyuncu: Melissa Leo (The Fighter) En yi Yardmc Erkek Oyuncu: Christian Bale (The Fighter)
Klaus Maria Brandauera stanbul Film Festivali 2010 dlleri erevesinde yaam boyu baar dl verilmitir. 2010 Eurovision ark Yarmas, Norvete dzenlendi ve Trkiye, Manga grubuyla ikinci oldu. 2011 Eurovision ark Yarmas Almanyada dzenlenmitir. Trkiyeyi temesile eden Yksek Sadakat grubu yar finalde elenmitir. 2011 Eurovision ark Yarmasn Azerbaycan kazanmtr. 2012 Eurovision ark Yarmas Azerbaycanda dzenlenecektir. Orhan Pamuk Nobel Edebiyat dln alan ilk Trk yazardr. Fatih Akn Soul Kitchen filmiyle Venedik Film Festivalinde Jri zel dln kazand. 46. Uluslararas Altn Portakal Film Festivalinde En yi Film dln Kosmos almtr. Aspendos Opera ve Bale Festivali her yl Antalyada yaplmaktadr. Fatma Aliye Topuz lk kadn romancmz Mfide lhan lk kadn belediye bakan. Gler Karaklah lk kadn mill eitim mdr. Benal Arman lk kadn milletvekilimizdir. YKn kurucusu ve ilk YK bakan olan Prof.Dr. hsan Doramac 2010 ylnda hayatn kaybetmitir. Trkiye 2010daki Dnya Mnazara Yarmasna ev sahiplii yapmtr. UNESCO kltr mirasna en son eklenen Sidney Opera Binasdr. Trkiyenin UNESCO dnya kltr miras listesine aday gsterilen alanlar:
Smela Manastr Mardin Evleri Efes Antik Kenti
Kltr ve Turizm Bakanl 19 Haziran 2011den itibaren Edirnede bulunan Selimiye Caminin UNESCO Dnya Kltr Miras listesine alndn aklamtr. Kltr ve Turizm Bakanlnn nerisiyle, Hatayda bulunan ve Hristiyanlar tarafndan ha yeri olarak kabul edilen, ayn zamanda ilk maara kilisesi olan ST. Pierre Kilisesi, UNESCO Dnya Miras Geici listesine alnmtr.
67. Venedik Film Festivali dlleri;
Altn Aslan (En yi Film): Somewhere - Sofia Coppola Gm Aslan (En yi Ynetmen): Alex de la Iglasia (Balada Triste de Trompeta) KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
136 Jri zel dl: Essential Killing (y: Jerzy Skolimowski En iyi Erkek Oyuncu: Vincent Callo (Essential Killing) En yi Kadn Oyuncu: Ariane Labed (Attenberg) En yi Senaryo: Alex de la Iglasia (Balada Triste de Trompeta)
60. Berlin Film Festivali Berlinalede Altn Ay dl Semih Kaplanolunun Bal adl filmi kazand. Bu film ynetmenin leme olarak balad serinin nc filmidir. lemenin dier filmleri yine dller kazanm olan St ve Yumurtadr. 61. Berlin Film Festivalinde En yi Film dalnda Altn Ay dl, Asghar Farhadi'nin ynettii ran dramas olan Jodaeiye Nader az Simin filmine verildi. Bu film ayn zamanda En yi Aktr ile En yi Aktris dallarnda Gm Ay kazand, bylece Altn Ay kazanan ilk ran filmi oldu. Cumhuriyetin ilk kadn retmenlerinden Refet Angn 2010 Ocak aynda tedavi grd hastanede hayata gzlerini yumdu. 61. Cannes Film Festivalinde 3 Maymunla en iyi ynetmen dln kazanan Nuri Bilge Ceylandr. 63. Cannes Film Festivali Altn Palmiye dln Taylandl ynetmen A. Weeraset- hakulun Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives (Gemiteki Yaamlarn Hatrlayabilen Amcam Boonmee) adl film ald. 64. Cannes Film Festivalinde Nuri Bilge Ceylan Bir Zamanlar Anadoluda filmi ile Jri Byk dln alrken Altn Palmiye'yi Tree Of Life filmi ile Terrence Malick kazanmtr.
67. Altn Kre dlleri;
En yi Film: Avatar En yi Erkek Oyuncu: Jeff Bridges En yi Kadn Oyuncu: Sandra Bullock En yi Ynetmen: James Cameron En yi Senaryo: Up In The Air
3. Yeilam dlleri;
En yi Film: Nefes: Vatan Sa Olsun. En yi Ynetmen: Reha Erdem Hayat Var En yi Kadn Oyuncu: Binnur Kaya Vavien En yi Erkek Oyuncu: Mert Frat Baka Dilde Ak
4. Yeilam dlleri;
Kltr Sanat Hizmet dlleri: Nebahat ehre, zzet Gnay, Gksel Arsoy Yeiam Onur dlleri: Trker nanolu En yi Yardmc Erkek Oyuncu: Av Mevsimi / Okan Yalabk En yi Yardmc Kadn Oyuncu: Av Mevsimi / Melisa Szen En yi Gen Yetenek: ounluk / Esme Marda En yi Film: ounluk En yi Sanat Ynetmeni: Yahi Bat / Hakan Yarkn En yi Kurgu: Kosmos / Reha Erdem En yi Mzik: Kavak / Selim Demirdelen En yi Grnt Ynetmeni: Av Mevsimi / Uur bak En yi Erkek Oyuncu: Av Mevsimi / Cem Ylmaz En yi Kadn Oyuncu: Eyvah Eyvah / Demet Akba En yi Senaryo: ounluk / Seren Yce En yi Ynetmen: Kosmos / Reha Erdem
48. Uluslararas Antalya Altn Portakal Film Festivali dlleri; En iyi film: Gzel Gnler Greceiz Kadnlar jrisi zel dl: Nar (mit nal) En iyi ilk film: Zenne En iyi ynetmen: idem Vitrinel (Geriye Kalan) En iyi senaryo: Emre Kavuk (Gzel Gnler Greceiz) En iyi kadn oyuncu: Devin zgr nar (Geriye Kalan) En iyi erkek oyuncu: Erdal Beikiolu (Behzat . Seni Kalbime Gmdm) En iyi mzik: Frank Schreiber ve Hamin Derya (Yry) En iyi yardmc erkek oyuncu: Erkan Avc (Zenne) En iyi yardmc kadn oyuncu: Nesrin Cavadzade (Gzel Gnler Greceiz), Tilbe Saran (Zenne) En iyi kurgu: Gzel Gnler Greceiz (Kalender Hasan) En iyi sanat ynetmeni: Giyasettin ehir (Yry) En iyi belgesel: Bedensiz Ruhlar (Sabite Kaya) KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
137 Cumhuriyet gazetesi Bayazar lhan Seluk 85 yanda stanbulda hayata veda etti. Rusya tarafndan Pukin dl Trkiyeden tarihi Prof. Dr. lber Ortayl, Edebiyat Ataol Behramolu ve NTV Moskova muhabiri Hakan Aksoya verildi.
+ Spor Alanndaki Gelimeler
Milli motosikleti Kenan Sofuolu, Dnya Supersport ampiyonasnda 2010 sezonunu genel klasman zirvede tamamlayarak dnya ampiyonu oldu. 2010 Formula-1 Dnya ampiyonu Sebastian Vettel oldu. 2011 Formula-1 Dnya ampiyonu Mart aynda Avustralya Grand Prix'i ile balamtr. ampiyona kasm aynda yaplacak olan Brezilya Grand Prixi ile sona erecektir. Belarusta yaplan 2010 Dnya Halter ampiyonasnda mill sporcularmzdan Nurcan Taylan 3 altn madalya, Sibel zkan ise gm madalya almaya hak kazandlar. 2010 Avrupa Gre ampiyonas Azerbaycann bakenti Bakde yapld. 2010 Dnya Basketbol ampiyonas stanbulda dzenlenmi ABDnin ampiyon olduu turnuvada lkemiz 2. olarak gm madalyaya hak kazand. 2010 Dnya Basketbol ampiyonasnn maskotu olarak Van kedisi seildi. Dnya Genlik Kongresi 2010 ylnda Trkiyede yapld. Dnya Boks Konseyi (WBC) Dnya Velter Siklet Gm Kemer mcadelesinde Seluk Aydn dnya ampiyonu oldu. 2010 - 2011 sezonu Spor Toto Sper Lig ampiyonu Fernerbahe oldu. 2010-2011 Trkiye Sper Lig ampiyonu Fenerbahe Futbol Takm hakknda yrtlen soruturma nedeniyle UEFAnn isteiyle ampiyonlar liginden men edildi. 2011de Trkiye Futbol Federasyonu Bakanlna Mehmet Ali Aydnlar seildi. Galatasaray Spor Kulubnn yeni bakan nal Aysal oldu. 2010 Dnya Bayanlar Voleybol ampiyonas Japonyada yaplmtr. Dnya Kadnlar Voleybol ampiyonasnda Rusya st ste 2. kez ampiyon olmutur. Aroma Bayanlar Voleybol 1. Ligi play-off final serisinin 3. manda Vakfbank GSyi, 3-2 yenen Fenerbahe Acbadem, 2010-2011 sezonunun ampiyonu oldu. Aroma Erkekler Voleybol 1. Ligi play-off finalin 3. manda Fenerbahe, Arkas' 3-0 malup edip, seride 3-0'lk sonula ampiyon oldu. Fenerbahe stste 2. ampiyonluunu ilan etmi oldu. Trkiye Kadnlar Basketbol Ligi'nde Fenerbahe, sahasnda uzatmalara giden mata Galatasaray Medical Park' 91-86 yenerek seride durumu 3-1 yapt ve ampiyon oldu. Fenerbahe bu ampiyonlukla 6 kez st ste ampiyonluunu ilan etti. Galatasaray Medical Park, 19. Kadnlar Cumhurbakanl Kupas manda Fenerbahe ile kar karya geldi. Ankara Spor Salonundaki karlamay batan sona stn gtren Medical Park, 78-85lik skorla galip geldi ve kupay 8. kez mzesine gtrerek, matan nce Fenerbaheyle paylat bu kupay en ok kazanan takm olma nvann tek bana ele geirdi (2011). Fenerbahe Acbadem Bayan Voleybol takm ndesit Bayanlar Voleybol ampiyonasnda ikinci oldu. 2010 Dnya Erkekler Voleybol ampiyonas talyada yaplmtr. 2010 Dnya Futbol ampiyonas, Gney Afrikada dzenlenmitir. spanya ampiyonay kazanmtr. 20. Avrupa Atletizm ampiyonas Barcelona (spanya)da yapld. 20. Avrupa Atletizm ampiyonasnda bayanlar 5.000 metre yarnda Alemitu Bekele Avrupa ampiyonu oldu. Elvan Abeylegesse 2. oldu. 20. Avrupa Atletizm ampiyonasnda bayanlar 10.000 metrede milli atlet Elvan Abeylegesse Avrupa ampiyonu oldu. 20. Avrupa Atletizm ampiyonasnda bayanlar 100 metre engellide Nevin Yant Avrupa ampiyonu oldu ve lkemize altn madalya kazandrd. 2010 K Olimpiyatlar Kanadada (Vancouver) dzenlendi. Romanya 2010da ev sahiplii yapmas beklenen 2. Karadeniz Spor Oyunlarn 2011e erteledi. 2010daki Karadeniz oyunlar Bulgaristanda yaplmtr. 2011 Doa Sporlar Olimpiyatlar Antalya Kemerde yaplacaktr. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
138 2011deki II. Karadeniz Oyunlar Trabzonda yaplacaktr. 2011 Avrupa Genlik Olimpiyatlar Trabzonda yaplmtr. 2011 niversiteler Aras K Olimpiyatlar Erzurumda yaplmtr. 2011 Avrupa Basketbol ampiyonas Litvanyada dzenlenmi ve spanya ampiyon olmutur. Ankarada yaplan 2011 Yldz Kz Dnya Voleybol ampiyonasnda Trkiye birinci oldu. 2011 Dnya Kadnlar Futbol ampiyonas Almanyada yapld. Turnuvada birinci olan lke Japonyadr. 2011 Dnya Atletizm ampiyonas Gney Korenin Daegu ehrinde yaplmtr. Gney Korede dzenlenen Dnya Tekvando ampiyonas sona erdi. Gyeongju kentinde yaplan ampiyonada Trkiye, 1 altn, 1 gm ve 4 bronz olmak zere toplam 6 madalya ile erkeklerde takm halinde dnya ncs oldu. Trkiyeye tek altn madalyasn kazandran Servet Tazegl, ampiyonada MVP (En deerli sporcu) seilirken, ay-yldzl ekip bayanlarda ise takm halinde beinci srada yer ald. 2011 Avrupa Halter ampiyonas Rusyaya bal Tataristan Cumhuriyetinde dzenlenmitir. Rusya ampiyon olmutur. 24 Nisan 2011 tarihinde Bakent Ankarann ev sahipliinde 90 lkeden 3 bin ocuun katlmyla 1. Dnya ocuk Oyunlar dzenlenmitir. Almanyada yaplan 2011 Avrupa Gre ampiyonasnda Trk greilerden 120 kilo serbestte Fatih akrolu Altn madalya, 120 kilo grekoromende Rza Kayaalp Gm madalya, 60 kilo grekoromende Mustafa Salam Bronz madalya kazanmtr. Japonyada yaplmas dnlen 2011 Dnya Buz Pateni ampiyonas, bu lkede yaanan deprem ve tsunami nedeni ile 25 Nisan-1 Mays tarihleri arasnda Rusyann bakenti Moskovada dzenlenmitir. 2011 Voleybol Avrupa Bayanlar ampiyonlar Liginde Vakfbank Gne Sigorta Trk Telekom, 51. Avrupa ampiyonlar Ligi kupasn kazanan Trk ekibi olmutur. Ayrca bu kupay kazanan ilk Trk takm olarak da tarihi bir baarya imza atmtr. Avrupa Futbol Federasyonlar Birliinin (UEFA) her yl dzenledii olaan kongresi 2012de stanbulda yaplacaktr. 2012 Avrupa Futbol ampiyonasna Polonya Ukrayna ortakl ev sahiplii yapacaktr. 2012 Dnya Ksa Kulvar Yzme ampiyonas stanbulda dzenlenecektir. 2012 Yaz Olimpiyatlar, Londrada yaplacaktr. 2012 Olimpiyatlarna aday ilimiz stanbuldur. 2012 Avrupa Spor bakenti stanbul seildi. 2012 Dnya Salon Atletizm ampiyonas stanbulda yaplacaktr. 2012 Paralimpik Yaz Oyunlar ngilterede yaplacak. 2013 Akdeniz Oyunlar, Mersinde yaplacaktr. 2013 niversiteler aras K Olimpiyatlar Maribor Slovenyada gerekletirilecektir. 2013 Dnya Atletizm ampiyonas Rusya Moskovada dzenlenecektir. 2013 U-20 Dnya Kupas Trkiyede yaplacaktr. 2014 Dnya Futbol ampiyonas, Brezilyada yaplacaktr. 2014 K Olimpiyatlar Rusyann Sochi kentinde dzenlenecektir. 2014 FIBA Kadnlar Dnya ampiyonasna Trkiye ev sahiplii yapacaktr. 2015 niversite K Olimpiyatlar spanyann Granada ehrinde yaplacaktr. 2016 Avrupa Futbol ampiyonas Fransada dzenlenecektir. 2016 Yaz olimpiyatlar Brezilyann Rio De Janeiro ehrinde yaplacaktr. 2018 Dnya Futbol ampiyonas, Rusyada yaplacaktr. 2018 K Olimpiyatlar Gney Korenin Pyeongchang ehrinde yaplacaktr. 2020 Dnya Yaz Olimpiyatlar iin Trkiye adayln aklamtr. 2022 Dnya Futbol ampiyonas Katarda yaplacaktr.
+ evre, Tarm, Demografi Alanndaki Gelimeler
Somalideki kuraklkla oluan ktlk sonucu birok insan hayatn kaybetti. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
139 Uluslararas 6. Dnya Su Forumu 2012de Fransada gerekletirilecektir. evreye en ok karbondioksit yayan lkeler; ABD, in, Hindistan, Rusya. Trkiye 23. Srada yer almaktadr. GAP kapsamnda ina edilen Ilsu Baraj Projesi ile sular altnda kalacak olan tarih blgemiz Hasankeyftir. Dnyada en byk petrol rezervine sahip lke Suudi Arabistandr. Trkiyenin ilk nkleer santrali Mersin Akkuyuda yaplacaktr. Trkiyede ilk defa kurulacak olan Nkleer Teknoloji Gelitirme Merkezinin Sinopa ina edilmesi kararlatrld. 2013 yllnda yrngeye yerletirilmesi planlanan uydunun ad Gktrktr. Organik Tarm li seilen ilimiz zmirdir. Trkiyenin halka ak ilk Planetaryumu 2010 ylnda Gaziantepte hizmete girdi. lkemizin en byk ve kurumsal aalandrma almas 81 lde 81 Orman projesi TEMA Vakf nclnde balatld. 11 Ocak 2011de Japonyada 8,9 Richter leinde deprem meydana gelmitir. Deprem sonucunda Fukuima Nkleer Santralinde radyasyon sznts meydana gelmitir. Almanyada salatalktan bulat tahmin edilen Enterohemorajik Escherichia coli (EHEC) bakterisi nedeniyle l saysnn artt, ayrca sve, Norve, Danimarka ve ngilterede de benzer olaylara rastland tespit edilmitir. Devlet Planlama Tekilat (DPT) tarafndan salanan kaynakla TBTAK Uzay Teknolojileri Aratrma Enstits (TBTAK UZAY) tarafndan Trkiyede tasarlanp retilen ilk yer gzlem uydusu RASAT, frlatlmak zere Rusyaya gnderildi. Krsal kalknma programlar iin 2023 ylna kadar 27 milyar harcanmas planlanmaktadr.
+ Hukuk Alanndaki Gelimeler
Avrupa nsan Haklar Mahkemesine ilk Trk kadn yarg olarak Galatasaray niversitesi retim yesi Prof. Dr. Aye Il Karaka seilmitir. u anda grevde olan Anayasa Mahkemesi Bakan Haim Kltr. Anayasa Mahkemesinin ilk kadn bakan Tlay Tucudur. u anda grevde olan Yargtay Cumhuriyet Basavcs Abdurrahman Yalnkayadr. Anayasa Mahkemesi tarafndan en son kapatlan parti Demokratik Toplum Partisidir. Yeni Vatanda Kanununa gre;
Vatansz ocuklara Trk vatandal verilecek 2010dan sonra ikamet sreleri eitlenecek Yabanclarn Trk vatandalna alnmas kolaylaacak Vatandala alnmada, Trkiyede ikamet etme sresi 5 yl olarak belirlenirken, mevcut uygulamadaki Trk soylular iin 2 yl ikamet etme artnn 2010a kadar devam etmesi ngrlyor.
Entegre Snr Ynetimi (zel Snr Birlikleri) ile ilgili genelge 26 Mays 2010da Resm Gazetede yaymland.
+ Uluslararas Alandaki Gelimeler
Avrupa Birlii Adalet Divan ubat 2009da tarih bir karar vermitir. Bu karara gre 1973te Trkiye AB arasnda yrrle giren Katma Protokole dayanarak hizmet sunma serbestisi erevesinde Trk vatandalarnn ABye vizesiz girebileceklerine hkmetmitir. Bu dava, tr ofr davas veya soysal davas olarak bilinmektedir. Eyll 2009 itibariyle 27 yesi olan Avrupa Birliine aday lke says tr: Trkiye, Hrvatistan ve Makedonya. Son olarak, Karada, Arnavutluk, Bosna - Hersek yelik bavurusunda bulundu. Son Avrupa Parlamentosu seimleri Haziran 2009da yaplmtr. Parlamento bakanlna Polonyal Jerzy Buzek seilmitir. Buzek, Trkiyenin AB yelik srecine destek vermektedir. G-8 Toplants; Mays 2011de Fransada yapmtr. G-8 Zirvesi 2012de ABDde, 2013de ngilterede, 2014de Rusyada yaplacaktr. G-20nin 2011 ylndaki ilk zirvesi ubat 2011de Fransann Paris kentinde yaplmtr. Bir sonraki G-20 Liderler Zirvesi ise 3-4 KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
140 Kasm 2011 tarihinde Fransann Cannes kentinde yaplacaktr. Avrupa Birlii Dnem Bakanl 1 Temmuz 2011den itibaren Polonyaya gemitir. 2011de Bulgaristan ve Romanya engene ye olacaklardr. 18 NATO Avrupa lkesinin Hava Kuvvetleri toplants 2011 ylnda Trkiyede yaplacaktr. G-20 lkeleri unlardr; Trkiye, ABD, Hindistan, Japonya, Brezilya, Rusya, Almanya, Arjantin, Fransa, Suudi Arabistan, Meksika, Gney Afrika, Birleflik Krallk, Gney Kore, talya, in, Kanada, Avustralya, Endonezya, Avrupa Birlii Dnem Bakan ve Avrupa Merkez Bankas Bakan. Avrupa Konseyi tarihinde ilk kez bir Trk parlamenter, Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi bakanl grevine seildi. Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi bakan AK Parti Antalya Milletvekili Mevlt avuoludur. 2010 ubat Aynda, Milli Savunma Bakan Vecdi Gnln ev sahipliinde, NATO Genel Sekreteri Rasmussenin bakanlnda stanbul Kongre Merkezinde NATO Savunma Bakanlar gayriresmi toplants yapld. 2010 Nisan aynda Nkleer Gvenlik Zirvesi ABD Washingtonda yapld. Trkiyeden Babakan Erdoan katld. 16. Dnya Verimlilik Kongresi 2010 ylnda Trkiyede yaplmtr. KKTC cumhurbakanl seimlerini Ulusal Birlik Partisi bakan Dervi Erolu kazand. Ban Ki-Moon ikinci kez BM Genel Sekreterliine seildi. BMnin eski Genel Sekreteri Kofi Annann yerine 1 Ocak 2007de seilerek greve gelen Ban Ki-mun, ikinci 5 yllk dnemine 1 Ocak 2012de balayacak ve 31 Aralk 2016da grevi yeni bir Genel Sekretere devredecek. BM artna gre Genel Sekreterler en fazla iki dnem grev yapabiliyorlar. Kosovann bamszlk ilan ile bamszln ilan eden son lke sfat Karadadan Kosovaya geti. E-7 lkeleri in, Hindistan, Brezilya, Rusya, Endonezya, Meksika ve Trkiyedir. Bu lkeler gelimekte olan lkeler olup 2050 ylnda dnya ekonomisine hakim olacaklar dnlmektedir. AGT Dileri Bakanlar Toplants Kazakistann Almat kentinde yapld. Amerikann Ankara Bykeliliine Ricciordone atand. Soykrm zanls Srp General Ratko Mladi yakaland. Mladi Lahey Adalet Divannda yarglanacaktr. OPECin dnem bakan Ocak 2011 tarihinden itibaren rana gemitir. ran bu grevi, Ocak 2012ye kadar yrtecektir. 31 Mays 2010da Gazzeye yardm gtren Mavi Marmara gemisine srail ordusu tarafndan operasyon dzenlendi. 9 kii hayatn kaybetti.
Baz lkelerin Yneticileri;
Rusya Devlet Bakan Dimitri Medvedev Rusya Babakan Vladimir Putin ran Cumhurbakan Mahmud Ahmedinejad Venezuela Devlet Bakan Hugo Chavez ngiltere Kraliesi II. Elizabeth ngiltere Babakan David Cameron Fransa Cumhurbakan Nicolas Sarkozy Fransa Babakan Franois Fillon talya Babakan Silvio Berlusconi Almanya Babakan Angela Merkel Kosova Babakan Haim Taci Grcistan Devlet Bakan Michael Saakasvili spanya Babakan J. L. Rodriguez Zapatero Pakistan Cumhurbakan Asf Ali Zerdari
Senegalin bakenti Dakar 6-11 ubat 2011de Dnya Sosyal Forumuna ev sahiplii yapmtr. 2009 ylnda NATO Genel Sekreterliine Danimarka Babakan Anders Fogh Rasmussen seildi. Hseyin Diriz NATO Genel Sekreter Yardmcs oldu. Avrupa Birlii yesi olan Estonya Euro kullanmaya balayan son Baltk lkesidir ve Euro kullanmaya balayan 17. ye lkedir. Schengen Serbest Dolam Hakkna sahip olan lkeler; Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Slovenya, Slovakya, ek Cumhuriyeti, Almanya, Avusturya, Belika, Danimarka, spanya, Finlandiya, Yunanistan, talya, Lksemburg, Hollanda, sve, Norve, Portekiz, zlanda, Fransa. Somalili korsanlarla mcadele amacyla Aden Krfezine TCG Giresun Frkateyninin ardndan Gediz Frkateyni gnderildi. KPSS VATANDALIK DERS NOTLARI Ergn YILDIRIM Tarih retmeni
141 NATOnun bnyesine 2009 ylnda katlan son iki ye Arnavutluk ve Hrvatistandr. NATOnun ye says bu katlmla birlikte 28 olmutur. 2010 NATO Liderler Zirvesi Kasm 2010da Portekiz / Lizbonda dzenlenmitir. angay birlii rgtne ye olan lkeler; Kazakistan, Krgzistan, Tacikistan, zbekistan, in Halk Cumhuriyeti ve Rusya. BM 2009 2010 Gvenlik Konseyi geici yeliine Trkiye seilmi ve bu grevi 31 Aralk 2010da sona ermitir. Trkiyeden boalan geici yelie Almanya seilmitir. UNDPnin Kemal Derviten sonraki bakan olan Helen Clark, ayn zamanda UNDPnin ilk kadn bakandr. Birlemi Milletler En Az Gelimi lkeler 4. Konferans 8-13 Mays 2011de stanbulda yaplmtr. RNEK SORU 9-13 Mays 2011 tarihlerinde dzenlenen Bir- lemi Milletler En Az Gelimi lkeler 4. Konferans aadaki ehirlerden hangisinde gerekletirilmitir? A) Londra B) Paris C) Brksel D) stanbul E) Berlin (2011 KPSS) Cevap: D
Dileri Bakan Ahmet Davutolu, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi 2011 Yl Dnem Bakanln Trkiye adna Makedonyadan devralmtr. Trkiye ve spanyann bakanln yapt Medeniyetler ttifaknn 2011 Forumu Katarda dzenlenecektir. Ottowa Szlemesi; Antipersonel maynlarn kullanmnn, depolanmasnn, retilmesinin ve devredilmesinin yasaklanmas ve bunlarn imhas ile ilgili szlemedir. Montreal Protokol: Ozon tabakasnn incelmesi sorununa kalc bir zm bulabilmek amacyla 1980lerin ortasndan beri srdrlen uluslararas bir i birlii projesidir.
Baz Devletlerin Ynetim ekilleri;
ABD: Federal Cumhuriyet Almanya: Federal Cumhuriyet in: Sosyalist Cumhuriyet ngiltere: Meruti Krallk Anayasal Monari spanya: Anayasal Monari svire: Parlamenter Federal Cumhuriyet talya: Parlamenter Cumhuriyet Kanada: Federal Parlamenter Demokrasi Rusya: Bakanlk Tipi Cumhuriyet
Baz nemli Kurumlarn Bakanlar;
1. YSK Bakan; Ali Em 2. DDK Bakan; Cemal Boyal 3. TMSF Bakan; akir Ercan Gl 4. BDDK Bakan; Tevfik Bilgin 5. YK Bakan; Yusuf Ziya zcan 6. SYM Bakan; Ali Demir 7. DPT Mstear; Kemal Madenolu 8. SPK Bakan; Prof. Dr. Vedat Akgiray 9. Hazine Mstear; brahim Halil anakc 10. Merkez Bankas Bakan; Erdem Ba 11. RTK Bakan; Prof Dr. Davut Dursun 12. eker Kurumu Bakan; Mehmet Azmi Aksu 13. Kamu hale Kurumu Bakan; Dr. Hasan Gl 14. Rekabet Kurumu Bakan; Prof.Dr. Nurettin Kaldrmc 15. Ttn Ve Alkol Piyasas Dzenleme Kurumu (TAPDK) Bakan; Mehmet Kk 16. Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu (EPDK) Bakan; Hasan Kkta 17. Telekomnikasyon Kurumu (Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu) Bakan; Dr. Tayfun Acarer 18. Dantay Bakan; Hseyin H. Karakullukcu 19. Saytay Bakan; Mehmet Damar 20. Anayasa Mahkemesi Bakan; Haim Kl 21. Uyumazlk Mahkemesi Bakan; Ahmet Akyaln 22. Yargtay Bakan; Nazm Kaynak 23. Yargtay Cumhuriyet Basavcs; Hasan Erbil 24. Askeri Yargtay Bakan; Hakim Tugeneral Ahmet Alk 25. Askeri Yksek dare Mahkemesi Bakan; Hakim Tugeneral Turgut Arbal 26. 28. Genelkurmay Bakan; Orgeneral Necdet zel 27. MGK Genel Sekreteri; Tahsin Burcuolu Yararlanlan Kaynaklar Gncel Bilgiler Kitap, A Akademi Yaynclk, 2011 Vatandalk, htiya Yaynclk, 2011 Gncel Bilgiler ve Anayasa: Data Yaynclk, 2011