Orlab On-Line Mikrobiyoloji Dergisi Yl: 2005 Cilt: 03 Say: 08 Sayfa: 1-8 www.mikrobiyoloji.org/pdf/702050801.

pdf

lkemizde Yaygn Kullanm Olan Kekik (Thymus vulgaris) Bitkisinin Antimikrobiyal Aktivitesi
Mehlika Benli1, Nazife Yiit2 zet
lkemizde ifal bitki olarak yaygn kullanm olan Thymus vulgaris (Kekik) bitkisinin antimikrobiyal etkisi, zerinde durduumuz almamzda sekiz farkl zgen ile hazrlanan ekstraktlar kullanlmtr. Bu ekstraktlar, on drt mikroorganizma zerinde iki farkl metotla denenmitir. Denenen sekiz farkl ekstraktn, mikroorganizmalardan sadece Bacillus subtilis (Ankara niversitesi Fen Fakltesi Biyoloji Blm Bakteriyoloji Laboratuvar kltr koleksiyonu) zerinde antimikrobiyal aktivitesi gzlenmitir. Denemelerimiz sonucunda uygulanan metotlardan en iyi sonu verenin damlatma metodu olduu ve en iyi zgenin de Metanol ile Su + %5lik Tween 20 karmnn olduu kansna varlmtr.

Giri
Bitkilerin tedavi amala kullanlmalar ok eski yllardan beri sregelmektedir. Dnya lkelerinde olduu gibi lkemizde de deneme yanlma yntemiyle bulunmu halk arasnda ifal bitkiler olarak anlan birok bitki hastalklarn tedavisinde kullanlmaktadr. Dnya salk tekilat (WHO)nn 91 lke zerinde yapt aratrmaya gre tedavi amal kullanlan tbbi bitkilerin toplam miktar 20.000 civarndadr. Bunlardan 500 kadarnn retiminin yapld kaydedilmektedir. Ayrca deiik amalarla kullanlan bitkilerin ok az farmokopilerde (Kodeks) kaytldr. rnein Trk kodeksinde kaytl bitki says 140 civarndadr. Halbuki halk arasnda tbbi amala kullanlan bitki says ok fazladr (1). Son yllarda antibiyotiklere direnli sularn ortaya kmas ve doal kaynakl ilalarda grlmeyen veya az grlen yan etkilerin sentetik ilalarda dikkati ekecek kadar ok olmas, bilim adamlarn doal kaynakl ilalar aratrmaya itmitir (2). eitli bilim adamlar birok tbbi bitkiyi tanmlam ve bu bitkisel droglarn bir ounun etkisi bilimsel olarak kantlanmtr (3). Trkiye, mevcut bitkisel eitlilii ynnden olduka dikkate deer ve zengin bir floraya sahiptir. Bu zenginlik; fitocorafik blgenin kesitii blgede bulunmas, Gney Avrupa ile Gney Bat Asya arasnda kpr olmas, pek ok cins ve seksiyonun orijin ve
Dr., Ankara niversitesi Fen Fakltesi Biyoloji Blm Beevler / Ankara. Yazmalardan sorumlu yazarn E-posta adresi: benli@science.ankara.edu.tr 2 Dr. Krkkale niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Biyoloji Blm Yahihan / Krkkale
1

farkllam merkezinin Anadolu oluu, ekolojik ve fitocorafik farkllamann sonucu olarak tr endemizminin yksek olmasna neden olmutur (4, 5). Bu almamzda halk arasnda ifal bitki olarak bilinen kekik bitkisi seilmitir. Kekik bitkisi imenlik tarla kylarnda, orman kylarnda, ve ayrlardaki karnca yuvalarnn stnde yer almaktan holanr. Gne ve scak istedii iin, toprak scaklnn fazla olduu kayalk ve dalk blgelere oalr. Kendilerine zg bir kokuya sahiptir. lkemizde kekik ad altnda Origanum (Mercankk trleri) trlerinden elde edilen drogun sat yaplmaktadr. Eterli uucu ya; Thymol (%50 civarnda), Carvacrol, Borneol, Cymol, Pimen, Tanen ve flavonlar ierdii bilinmektedir. Kekik ncelikle baharat olarak kullanlr. Yal ve ar yemeklerin tadn zenginletirir, sindirimi kolaylatrr. ifal bitki olarak kekiin halk arsnda genel kullanm ekilleri yledir: ncelikle kramp zc, dezenfekte edici ve balgam sktrc olarak kullanlmaktadr. Akcier ve bronlar, mide ve barsaklar, kekiin balca kullanm alanlardr. Bitkinin nemli etken maddesi olan eterli uucu yalar kana karp, broniyal kaslar etkileyerek, kramplar zc zelliktedir. Ayn zamanda o blgelerde bakteri oluumunu da nler. ksrk ve st solunum yollar iltihabnda ay iimi ve gargara biiminde kullanlmaktadr. Kekik itah aar ve sindirim sistemini uyarr. Sindirim sisteminde grlen ekimeler ve krampl arlar bir bardak kekik ay ile geitirilebilir. Bomaca ve ksrk, sinir sistemi zafiyeti, romatizma ve barsak hastalklarna kar, ay iiminin yan sra, kekik banyolar da ok yararldr. Gsz, zayf ve solgun ocuklara da kekik banyosu yaptrlmas nerilmektedir. Kekik ay ile ayrca adet kanamalar dengelenmektedir. Adet zamanlarndaki krampl arlar geirilebilmektedir. Ergenlik sivilceleri iyiletirilebilmektedir. Kekik ay iimi ve kekikle kartrlm bal yenmesiyle organizmay glendirilebilmektedir. Kekik tentr ile ovmak suretiyle romatizma arlar, sinirsel rahatszlklar tedavi edilebilir. Scak kekik yastklar arl blgenin stne konularak byk rahatlklar salanabilir. Kekik, ksrk ve mide rahatszlklarna kar baka bitkilerle kartrlarak daha da baarl biimde kullanlabilmektedir (6). Bir baka ifal bitkiler notlarna gre de kekiin saysz yararlarndan ve kullanm ekillerinden bahsedilmektedir. Bunlardan bazlar yledir: Kekik vcuttaki yalar eritir, bu zelliinden dolay vcuttaki suyu atar. Hem kilo vermeye, hem de vcuttaki kan sirklasyonunu hzlandrdndan dolay kalbe faydaldr. Bbrek talarnn drlmesine yardm eder. Adet dzensizlii ve damar sertliinde de kullanlmaktadr. Kan ekerini drr. Salg bezlerini uyarp dzenli almasn salar. Kekiin iekli sap idrar sktrcdr. Gaz giderici ve mide bulantsn teskin edici olarak kullanlr. Barsak parazitlerine kar etkidir. Ba arlarna iyi gelir. Geici olarak tansiyonu drr. Hafzay kuvvetlendirir. Uykusuzlua iyi gelir. Az antiseptiidir. Di arsn giderir. ocuklarda kanszl nler. Egzama ve uyuz tedavisinde kullanlr. Sara krizlerine kar da nerilir. Afrodizyaktr. Sa banyolarnda kullanlrsa, krlan, dklen salar canlandrr, ho bir parlaklk verir. Kekikten doal boyamaclkta da yararlanlr. Yapraklarndan eitli mordanlarla bej, gri ve haki renk elde edilir. Yn ve pamuk ipliklerinin boyanmasnda kullanlr. ap hastalna kar hayvann az kaynatlm kekik suyu ile ykanr. Hayvanlarn dieti iltihabnda bir miktar kekik, arapla kartrlarak srlr. Hamileler ve guatr olanlar kullanmamaldr. Guatr olanda, tecrbe edilmitir; halsizlik, mide bulants, ba dnmesi, kalp arpnts meydana gelmektedir. Hamile bireylerde de dk riskini artrmaktadr. Bu yan etkilerle birlikte kekik yann tmr yapc madde olduu ve karacier zerinde zararl etkileri olduu bilinmekte ve dikkatli kullanlmas nerilmektedir (7). 2

Bu almada, ifal bitki olarak ok sayda kullanm ekli olan kekiin, zellikle dezenfektan ve antiseptik olarak kullanlmas dikkatimizi ekmi, byle bir etkinin olup olmadn aratrmak amac ile 14 mikroorganizma zerinde 8 farkl zc ile hazrlanan kekik ekstraktlar kullanlmtr. Kekik bitkisinin antimikrobiyal aktivitesi laboratuvar artlarnda test edilmeye allmtr.

Materyal ve Metot
Mutfaklarmzda ska kullandmz kekik bitkisinin antimikrobiyal aktivitesini test ettiimiz almamzda, marketlerde sata sunulmu paketler halinde bulunan kekik kullanlmtr (Destan, Bim A. iin Semen Kardeler A.. ). zgen olarak: Aseton (Merck), Dimetilslfoksit (DMSO) (Merck), Etil Asetat (Merck), Kloroform (Merck), Etanol (Merck), Metanol (Merck), Distile su ve %5lik Tween (Merck) karm ile Distile su (Kaynatma) kullanlmtr. Sekiz ayr zgenle muamele edilen Kekiin antimikrobiyal aktivitesi 14 mikroorganizma zerinde denenmitir. Bu mikroorganizmalarn 4 tanesi maya , 10 tanesi de bakteri rnei olarak seilmitir. Bunlar: Enterococcus gallinarum (CDC-NJ-4), Enterococcus faecalis (ATCC 29212), Bacillus subtilis, Escherichia coli (ATCC 25922) sular (Ankara niversitesi Fen Fakltesi Biyoloji Blm Bakteriyoloji Laboratuvar kltr koleksiyonu), Saccharomyces cerevisiae (Pakmaya), Candida albicans (845981), Shigella, Escherichia coli, Candida crusei (ATCC 6258), Streptococcus pyogenes (ATCC 19615), Streptococcus aureus (ATCC 29213), Listeria monocytogenes (ATCC 7644), Candida albicans (90028), Pseudomonas aeruginosa (ATCC 27853) sulardr (Refik Saydam Hfzsshha Enstits laboratuvarlar).

Kekik Ekstraktnn Hazrlanmas

Kuru halde bulunan bitki iyice ufalanarak inceltilmi, 2er gram tartlarak ayr, ayr erlenler iinde 20 ml zgenler iine alnarak bir gece (12 saat) oda scaklnda bekletilmitir. Filtre kadndan szlen ekstrakt ielere konularak az ak halde etv ierisinde (40 derece) zgenler tamamen uana kadar bekletilmitir. ie iinde ekstrakttan kalan tortu zerine 10 ml distile su ilave edilerek az kapal ieler iinde otoklavda steril edilmitir.

Antimikrobiyal Aktivitenin Test Edilmesi

Test edilecek mikroorganizmalarn Nutrient Broth iinde aktive edilmi bir gnlk kltrleri kullanlmtr. ki metot ile biri disk difzyon yntemi dieri damlatma yntemi olmak zere iki ayr metot ile ekstraktlar mikroorganizmalar zerinde denenmitir. Disk Difzyon Metodu: Stoklardan alnan mikroorganizmalar Nutrient Broth besiyeri iinde 24 saat 37 Cde inkbe edilmitir. 10-1 dilsyonu yaplan aktif kltrden steril swaplar ile nceden 3

hazrlanan kat Nutrient Agar besiyeri zerine srmleri yaplmtr. Ksa bir sre beklenerek agarn bakteri solsyonunu emmesi salanmtr. Sekiz farkl zgen ile hazrlanm ekstraktlar iine diskler atlarak otoklavda 121 Cde 15 dak. Sterilize edilmi ve her Petri kutusuna drt ayr ekstraktla doyurulmu disklerden yerletirilmi ve 37 Cde bir gn inkbe edilerek sonular deerlendirilmitir. Damlatma metodu: Nutrient Agar besiyerleri zerine swap yntemi ile bir gnlk aktif kltrlerden bakteri al plaklar disk difzyon ynteminde olduu gibi hazrlanmtr. Bir sre beklendikten sonra her Petri kutusuna farkl drt ekstrakttan 20 er l olarak damlatlmtr. Damlalarn kurumas beklendikten sonra etvde 37 C de bir gn inkbe edilerek sonular deerlendirilmitir.

Bulgular
Sekiz farkl zgen iinde hazrlanan ekstraktlarn mikroorganizmalara denenmesi sonucunda: On drt mikroorganizmadan sadece Bacillus subtilis zerinde etkili olduu saptanmtr (ekil 1). Disk difzyon ve damlatma metodunda birbirine paralel sonular elde edilmitir. Disk difzyon metodunda en fazla inhibisyon zonu veren zgen Metanol (13 mm) olmutur, onu su + %5 Tween 20 karm (11 mm), Aseton (10 mm) ve Dimetilslfoksit (10 mm), Su ile kaynatma (9 mm) ve Etanol (9 mm), Kloroform (8 mm) ve Etil asetat (7 mm) izlemitir (Tablo 1). Damlatma metodunda ise inhibisyon zonlar daha netlikle izlenebilmi ve en fazla inhibisyon zonu Su +Tween 20 (16 mm), Metanol ve Dimetilslfoksit (15 mm)de gzlenirken, srasyla Kloroform ve Etil asetat (10 mm), Etanol (9,5 mm), Su ile kaynatma (9 mm) ve Aseton (8 mm) belirgin zon aplar ile dierlerini izlemitir (Tablo 1). Tablo 1. Disk difzyon ve Damlatma metodu ile Bacillus subtilis zerinde denenen sekiz ayr zgenle hazrlanm Kekik ekstraktlarnn oluturduu inhibisyon zon aplar. Ekstrakt zgenleri Aseton Dimetilslfoksit Etil Asetat Su + %5 Tween 20 Su ile kaynatma Kloroform Etanol Metanol Disk Difzyon Metodu Damlatma Metodu nhibisyon Zon ap nhibisyon Zon ap 10 mm 8 mm 10 mm 15 mm 7 mm 10 mm 11 mm 16 mm 9 mm 9 mm 8 mm 10 mm 9 mm 9,5 mm 13 mm 15 mm

Bitki ekstraktlarna doyurulmu disklerle yaplan denemelerde ekstrakt yeterli gelmemi ve disk etrafnda zonlarn grlm fakat damlatma metodunda daha net bir inhibisyon zonu izlenebilmitir. 4

ekil 1. A. Disk difzyon metodu uygulanan, drt farkl zgen, E: Etanol, M: Metanol, K: Kloroform ve SK: Su ile kaynatarak hazrlanm ekstraktlarn Bacillus subtilis zerine etkisi ve meydana gelen inhibisyon zonlar. B. Disk difzyon metodu uygulanan dier drt farkl zgen, A: Aseton, DMSO: Dimetil slfoksit, EA: Etil asetat, ST: Su ve %5lik Tween 20 karm ile hazrlanm ekstraktlarn Bacillus subtilis zerine etkisi ve meydana gelen inhibisyon zonlar. C. Disk difzyon metodunda uygulanan ekstraktlarn damlatma metodunda vermi olduu inhibisyon zonlar. Sekiz farkl zgen ile hazrlanan ekstraktlardan en iyi sonu veren zgenin en fazla inhibisyon zonu oluturduu dnlerek, Su + %5lik Tween karm (16 mm inhibisyon zonu) ve metanol (15 mm inhibisyon zonu) olduu saptanmtr. A

Tartma
5

Yemeklere lezzet verici ve ifal bitki olarak kullanlan Kekiin antimikrobiyal etkisinin aratrdmz almamzda, on drt mikroorganizma zerinde sekiz farkl zgen ile hazrlanan kekik ekstraktlar kullanlmtr. Deneme sonularna gre sadece Bacillus subtilis zerinde tm zgenlerde antimikrobiyal aktivite gzlenebilmitir. Disk difzyon ve damlatma metotlarndan en net sonucu damlatma metodu vermitir. Ekstraksiyon ileminde de en etkili zgenin Metanol ve Su + %5 Tween 20 karmnn olduu saptanmtr. Bitkilerin antimikrobiyal etkilerinin aratrld dier almalarda esansiyel yalar zerinde durulmakta ve mikroorganizmalar zerinde inhibitr etkisinin varl vurgulanmaktadr. ki Kekik tr ile birlikte alt farkl bitkiden elde edilen esansiyel yalarn antimikrobiyal aktivitesi zerine yaplan bir almada denenen btn bitkilerin esansiyel yalar izole edilerek bakteriler zerine denenmitir. Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Candida albicans zerinde antimikrobiyal aktivite gzlenirken, Pseudomonas aeruginosa zerinde etkisiz olduu saptanmtr (8). Yugoslavyada kekiin dahil olduu familyann bir yesi olan ve doal olarak yetien Achillea serbica bitkisinden elde edilen esansiyel yalarn antimikrobiyal aktivitesi incelenmi ve Gram pozitif bakteriler olan E. coli, Klebsiella pneumoniae ve gram pozitif S. aureus, zerinde zayf antimikrobiyal aktivite gzlenirken P. aeruginosa ya kar etkisiz olduu belirlenmitir (9). Kekik bitkisinin dahil olduu Lamiacea familyasndan Acinos cinsine ait tr; A. arvensis, A. hungaricus ve A. alpinus, iki farkl lokaliteden toplanm ve esansiyel yalarnn antimikrobiyal aktivitesi test edilmitir. En fazla etki A. Arvensis de sonra A. alpinus 'da gzlenmi, E. coli, Klebsiella pneumoniae, P. aeruginosa ve S. aureus zerinde etkili olduklar saptanmtr. A. hungaricus ise sadece E. coli zerinde etkili olmutur (10). Karabiber, karanfil, tr, muskat tohumu, farekula (mercankk) ve kekik bitkilerinin uucu yalar 25 farkl bakteri cinsine kar antimikrobiyal aktivitesi denenmi, hayvan ve bitki patojeni olan bu bakterilere kar eitli derecelerde etkili olduklar gzlenmitir (11). Kekik bitkisinin esansiyel yalarnn 9 Gram negatif bakteri ve 6 Gram pozitif bakteri zerinde denendii bir baka almada btn test mikroorganizmalarna kar bakteriyostatik aktivitelerinin olduu belirlenmitir. Bitkinin ieklerinden elde edilen esansiyel yalarn en etkili olduu bulunmutur (12). Akdeniz blgesinden toplanan Satureja montana, Rosmarinus officinalis, Thymus vulgaris ve Calamintha nepeta dan elde edilen esansiyel yalarn kimyasal analizleri ve toksik etki miktarlar test edilmi, drt bitkiden elde edilen yan da biyotoksik etkiye sahip olduu gsterilmitir. Bitkiler iinde en fazla etki Calamintha ve Thymus da gzlenmitir (13). Labiatae familyasndan, Thymus vulgaris, Ocimum gratissimum, Myrtaceae familyasndan Eugenia caryophyllata, Melaleuca viridiflora ve Compositae familyasndan Helichrysum lavanduloides, H. bracteiferum, H. gymnocephalum, Psiadia altissima a ait esansiyel yalar enteropatojenik olan ve gda zehirlenmelerine yol aan 12 bakteri suu zerinde denenmitir. Thymus vulgaris, Ocimum gratissimum ve Eugenia caryophyllata dan elde edilen esansiyel yalarn geni spektruma sahip olduu belirlenmitir. Melaleuca viridiflora 6

bitkisinin ayn zamanda zellikle Gram pozitif bakteriler zerinde inhibitr etkisinin olduu belirlenmitir (14). Yirmibir bitkinin esansiyel yalarnn ve iki esansn antimikrobiyal zellikleri 5 gda patojenine kar denenmitir. Bu gda patojenleri: Campylobacter jejuni, Salmonella enteritidis, Escherichia coli, Staphylococcus aureus ve Listeria monocytogenes dr. Bitkilerden defne, kimyon ve kekik en fazla inhibitr etkiye sahiptir. Be patojene birden bakteriyostatik etkileri gzlenmitir. Aratrma bulgularna gre genelde Gram pozitif bakteriler Gram negatif bakterilere gre esansiyel yalara daha duyarldr. Esansiyel yalara en direnli bakteri ise Campylobacter jejuni, en duyarl olan ise Listeria monocytogenes 'dir (15). Defne, farekula, karanfil ve kekik bitkisinin iki varyetesi zerinde yaplan dier bir almada, bitki esansiyel yalar E. coli zerinde denenmitir. Fare kula ve kekiin iki varyetesi en gl bakteriyostatik ve bakterisidal etkiye sahip olduu ve bunlar defne ve karanfilin takip ettii gsterilmitir (16). Btn bu almalarda da anlalabilecei gibi halk arasnda yaygn olarak kullanlan kekik bitkisinin antimikrobial aktivitesi sz konusudur. Kekik ile yaplan almalarda daha ok bitkinin esansiyel yalar izole edilmi ve bunlar mikroorganizmalar zerinde denenmitir. Bizim almamzda kekik bitkisinin deiik zgenlerle hazrlanm ekstraktlar kullanlmtr. Bir mikroorganizmada dahi olsa antimikrobiyal etkinin gzlenmesi, bize eterik ya ieren bitkilerin tedavi amal olarak kullanlabileceini ve sentetik antibiyotiklere alternatif olabileceini gstermitir. Kaynaklar
1. Krba, S.,1999. Hypericum perforatum L. un Deiik Ekstraktlarnn Antimikrobiyal Etkileri., Journal of Qafqaz University , 2(1) 102-108. 2. Drger,B., Ceyhan, M., Alitsaous, M., Uurlu, E.,1999. Artemisia absinthium L. (Pelin)un Antimikrobiyal Aktivitesi. J. Of Biology , 23: 377-384. 3. Ertrk, ., Demirba, Z., 2003. Scorzonare mollis Bieb (Compositae) Bitkisinin Antimikrobiyal Aktivitesi., Ekoloji evre Dergisi, 12(47)27-31. 4. Tan, A., 1992. Trkiyede Bitkisel eitlilik ve Bitki Genetik kaynaklar, Anadolu J. Of AARI 2:5064 MARA, zmir. 5. Dac, E.K.,zmirli, M., Drak, M., 2002. Kahramanmara linde Yetien Baz Aa Trlerinin Antimikrobiyal Aktivitelerinin Aratrlmas. KSU Fen ve Mhendislik Dergisi 5(1) 38-46, Kahramanmara. 6. Anonymous. 2005. www.bitkisel-tedavi.com/kekik.htm - 20k 7. Anonymous. 2005. www.lokman-hekim.com/kekikotu.htm - 12k 8. Lisin, G., Safiyev, S., Craker, L.E., 1999. Antimicrobial Activity of Some Essential Oils. Acta Hort. (ISHS) 501:283-288. 9. Anonymous. 2005. http://www.amapseec.org/cmapseec.1/abstracts/abs_p111.htm 10. Anonymous. 2005. http://www.amapseec.org/cmapseec.1/abstracts/abs_p112.htm 11. Dorman H.,J, Deans S.,G., 2000. Antimicrobial agents from plants: antibacterial activity of plant volatile oils. J Appl Microbiol 88(2):308-316. 12. Marino M., Bersani C., Comi G., 1999. Antimicrobial activity of the essential oils of Thymus vulgaris L. Measured using a bioimpedometric method. J Food Prot, 62(9):1017-1023.

13. Panizzi L, Flamini G, Cioni PL, Morelli I.1993.Composition and antimicrobial properties of essential oils of four Mediterranean Lamiaceae. J Ethnopharmacol, 39(3):167-170. 14. Ramanoelina A.,R., Terrom G.,P., Bianchini J.,P., Coulanges P., 1987. Antibacterial action of essential oils extracted from Madagascar plants. Arch Inst Pasteur Madagascar, 53(1):217-226. 15. Smith-Palmer, A., Stewart, J., Fyfe, L., 1998. Antimicrobial properties of plant essential oils and essences against five important food-borne pathogens. Letters Applied Micobiol 26:118-122. 16. Burt S.A., Reinders., R.D. 2003. Antibacterial activity of selected plant essential oils against Escherichia coli O157 :H7., Lett Appl Microbiol, 36(3):162-167.