Topografya Ders Notlari 08

TOPOGRAFYA DERS NOTLARI
1. L BRMLER- LEK KAVRAMI

Yeryznde bulunan veya yeryzne yakn dogal ve yapay noktalar ile bunlarn oluturduu cisimlerin belirli bir karlatrma dzlem veya yzeyine gre konumlarnn saptanmas ve belirli bir oran(lek) ile kltlerek kat zerine geirilmesi iin gerekli arazi lmeleri, hesap ve izim yntemleri, kat zerindeki llerin araziye uygulanmas (aplikasyon) da ve haritalar vb ninn hazrlanmas navigasyon, gps meleri ve deerlendirilmesi ,cbs, topografya dersinin konusunu oluturmaktadr. L BRMLER 1-Uzunluk Birimleri (m) 2-Alan Birimleri (m2) (1 ar=100 m2, 1 dnm=1000 m2, 1 hektar=10000 m2 ) 3-A Birimleri 3a.Altmlk Sistem (birimi derece) 3b.Yzlk Sistem (birimi grad) 4-Yay Birimi
Altmlk Sistem Bir daire evresinin 360 da birini gren merkez aya 1 derecedenir. ( 0 ) ile gsterilir. (alt birimleri dakika ( ' ) ve saniye ( " ) dir). Yzlk Sistem Bir daire evresinin 400 de birini gren merkez aya 1 grad denir. ( g ) ile gsterilir. (alt birimleri santigrad ( c ) ve santisanti grad ( cc ) dr). Yay Birimi Bir dairede yarap uzunluundaki yay gren merkez aya bir radyan denir.
b/r=/
3600 = 400g = 2 = bir dairenin evresinin apna olan orann ifade eder.
UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007 1
(dntrme katsays) olmak zere, bir ann yay deeri (arc) ile saysal deeri arasnda
arc = / = g /g
ilikileri vardr. = 1800/ =180*60/ =180*60*60/ g=200/ c=200*100/ cc=200*100*100/
UYGULAMA Arc=1.4214 n a deerini hesaplaynz. arc = / =g /g g= garc = 90g.4892
LEK KAVRAMI
lek= Plan zerindeki uzunluk/Arazi zerindeki uzunluk(gerek uzunluk)
s 1 = M s
lekle alan arasndaki iliki 1/M2 =izim alan/gerek alan
F 1 = 2 F M
Uygulamalar
1- Plan zerinden 4.2 cm olarak llen bir parsel kenarnn arazi zerindeki deeri 84 m olduuna gre plann leini hesaplaynz.
1 s = M s
1/M = 0.042(m)/84(m) =0.0005
M=1/0.0005=2000 2- 1/500 leindeki plan zerinde 4.2 cm gelen bir bina kenarnn arazideki deeri ka metredir.
1 s = M s
s=M*s = 500*0.042= 21 m.
3- 1/500 lekli plan zerinde alan F1=41480 mm2 olan bir arsa, 1/M2 leindeki bakabir plan zerinde llm ve F2=2592 mm2 bulunmutur.
a) Gerek alan ka dekardr.

b) 1/M2 =?
zm: a)
1/M12 = F1/F F= M12* F1 = 0.04148*5002 =10370 m2 1 dekar(dnm) =1000 m2 F=10.37 dekar. b) 1/M22 = F2/F M22= F/ F2 = 10370/0.002592 1/M2 = 1/2000 M2= 2000.19
UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007
2. LME HATALARI
Hata kaynaklar, Hata Trleri ve Doruluk ltleri lme, aranan bir bykln , kullanlan lme biriminin katlar cinsinden bulunmasdr. lmeler yaplrken, lme hatalarnn ortaya kmas kanlmazdr. Bu hatalarn bir ksm lme srasndaki yanllk ve dikkatsizlikten dier bir blm ise insan duyu organlarndaki ve alet yapsndaki eksiklikler ile dogal etkilerden ileri gelmektedir
lmelerde Hata Kaynaklar

1- Kiisel hatalar (nsan duyu organlarnn tam olmamas nedeniyle, kiisel dikkatsizlik ve yetenein snrl olmasndan ileri gelmektedir. Yneltme hatas) 2- Aletsel hatalar (Aletin yapmndaki bir eksiklik veya herhangi bir parasnn oynamasndan ileri gelmektedir) 3- Doal hatalar (rzgar,scaklk,nem vb)
Hata Trleri
1- Kaba hatalar (Dikkatsizlik ve yorgunluk gibi nedenlerle ileri gelen hatal lme ve okumalardr. 2- Dzenli hatalar (Alet hatalar(eridin standart boydan farkl olmas,mira boyu) ve ksmende lme aralarnn hatal kullanlmasndan ileri gelirler. 3- Dzensiz hatalar ( Bu hatalar tam olarak giderilemiyen alet hatalarndan ileri gelirler)
Gerek Hata ():

llen bir l byklnn gerek deeri x biliniyor ise, gerek hata
=x - l
eklinde tanmlanr.
UYGULAMA
Bir genin i alar llm ve =75.4525 =57.2237 = 67.3251 deerleri elde edilmitir. Bu durumda yaplan lme hatas hangi trdendir ve ne kadardr. Bir genin i alar toplam 1800(200g) olduuna gre x=200g dr. Gerek hata ise,
=200-(++)= - 0.0013g = - 13cc dr.
Grnen Hata (dzeltme)(vi)

Hesap edilen en olaslkl deerden(en ihtimalli deer) llen deerin farkna grnen hata denilmektedir. Cebirsel toplam 0 olmaldr. Grnen hata
v=x-l
eklinde tanmlanr.
En olaslkl deer x= [li]/n = li/n dir (lmelerin aritmetik ortalamas)
DORULUK LTLER 1- Ortalama Hata (t)

gerek hatalarn(veya vi grnen hatalarn) mutlak deerlerinin basit aritmetik ortalamas ortalama hata olarak adlandrlr.
t=
1 + 2 + ... n n
t=
[ ]
n
v1 + v 2 + ... v n n n= lme says
t=
t=
[v ]
n
2- Karesel Ortalama Hata (m)

2.1. Bir lnn k.o.h. (m) Bir lmenin k.o.h. gerek hatalardan m=
2 2 12 + 2 + ... + n
m=
[ ]
n
Bir lmenin k.o.h. grnen hatalardan m=
2 2 v12 + v 2 + ... + v n [vv] m= n 1 n 1
2.2. En olaslkl deerin k.o.h. (M)
M= m/ n
3- Olaslkl Hata (r)

Gerek veya grnen hatalarn mutlak deerleri byklk derecesine gre sralandnda ortadaki deere olaslkl(ihtimalli)hata denir.
n tek ise
r= ( n+1) / 2
rv= v ( n+1) / 2
n ift ise
r =
1 2
n/2
( n + 2) / 2
rv =
1 v + v ( n+ 2) / 2 2 n/2
4- Oransal Hata (T)

Karesel ortalama hatann llen bykle orandr.
T=
mi l
UYGULAMA
Bir dorultu 7 kez llm aadaki deerler elde edilmitir. Bu deerlere gre ller:
l1 = 125.1615 l 2 = 125.1612 l3 = 125.1616 l 4 = 125.1610 l5 = 125.1611 l 6 = 125. 1613
l 7 = 125.1614
a)Olaslkl deeri (x) b)Ortalama hatay (t) c)Bir lnn karesel ortalama hatasn (m) d)En olaslkl deerin karesel ortalama hatasn (M) e)Olaslkl hatay (r) hesaplaynz.
a) x= [l]/n =125.1613 b)
l no ller(l)(g rad) olaslkl deer(x) Dzeltme v=x-l vv (cc)
1 2 3 4 5 6 7
Toplam()
125.1615 125.1613 125.1612 125.1616 125.1610 125.1611 125.1613 125.1614
-2 1 -3 3 2 0 -1 0
4 1 9 9 4 0 1 28
t=
[ v ] = 12/7
n
=1.71cc
c) m=
[vv]
n 1
= 28/(7-1) = 2.16cc
d) M= m/ n = 0.81cc e)n tek ise

r= v ( n+1) / 2 4. Eleman aranan deerdir. Dzeltme deerlerinin mutlak
deerleri tekrarlanan saylarda dikkate alnarak sralanr (n=7 iin, r= v 4 )
0 ,1 ,1, 2, 2, 3 ,3
r= 2cc
3. ARAZDE NOKTALARIN ARETLENMES- RPERLEME

ncelikle alma blgesi gezilir ve bir n aratrma(istikaf) yaplarak arazinin krokisi hazrlanr.
Arazi krokisi; Serbest elle yaklak lekte ve gz karar kuzeye yneltilmi olarak izilir. Bu krokide, plan veya haritada gsterilmesi istenen yollar, binalar, aalar, alt yap, st yap tesisleri, eim deiimleri vb. detaylar iaretlenerek izilir. Krokinin ismi, kuzey yn, kroki tarihi ve krokiyi izen gibi bilgiler de bu krokide yer alr(ekil3.1)
ekil3.1
: Arazi Krokisi rnei
Arazide lme Noktalarnn Seimi, Tesisi ve Rperlenmesi
lmelerde kullanlacak arazi noktalar, geici ve kalc noktalar olmak zere iki tr noktadan oluurlar. 1- Geici Noktalar, arazide lmeler sresince (ksa bir sre iin) yararlanlan noktalardr, ahap kazk, demir ivi, boyal iaret vb. nokta tesisleri ile zemine iaretlenirler. 2- Kalc Noktalar, lmeler bittikten sonra da uzun sre arazide yaamas gereken noktalardr. Bu noktalar, meskun alanlarda demir ivi ve demir boru gibi zemin iaretleri ile , yerleim blgesi dnda ise, zel beton talar kullanlarak zemine tesis edilirler(ekil3.2).
b ekil3.2ab : Geici ve Kalc Nokta aretleri

Noktalarn rperlenmesi
Arazide iaretlenen lme noktalar herhangi bir nedenle kaybolduklar zaman yeniden tesis edilmelerini salamak amacyla, bu noktalar rper(sigorta) olarak adlandrlan yerleri deimeyecek,arazide kolaylkla bulunacak noktalara olan yatay uzaklklar llmek suretiyle balanrlar.(bina keleri,telefon,elektrik direkleri,aa vb.) Bu biimde seilen noktalara rper noktalar denir. Noktalarn sabit tesislere olan uzaklklarnn llmesi iine de rperleme denir. Rper lleri uygun bir formattaki rper izelgesine geirilir(ekil3.3).
Rperlemede en nemli noktalar;
Rperler arazide kolaylkla bulunabilmeli Rperler salam zeminde, kaybolmayacak yerlerde seilmeli Rper uzaklklar lme eritinin boyundan daha fazla olmamaldr
Yerleimin olmad blgelerde rperler, rper noktas ile yaklak 1200 a oluturacak ekilde eilmelidir.
ekil3.3 Rper izelgesi
ARAZDE DORULARIN BELRTLMES(JALONLAMA)

Arazide bir doru, balang ve son noktalarna jalon dikilmek suretiyle belirtilir. Bu biimde belirtilen bir dorunun ya uzunluunu lmek amac ile veya doru zerinde yaplan bir lme iin gerekli olan, balang ve son noktalarndan baka arada veya dorunun uzanmnda noktalarn belirtilmesi gerekebilir. Arazide bu iler genellikle jalonlar ile yaplr. Jalon; genellikle 2m boyunda her 50cmsi ayr renkte olmak zere ift renkte boyanm dairesel kesitli demir boru veya nadiren ahap malzemeden imal edilmi ubuklardr. Arazide dorularn ara noktalarnn bu jalonlar yardmyla iaretlenmesi ilemine jalonlama denir. Jalonlamada nemli olan bir nokta, jalonlarn noktada dey olarak tutulmas veya dikilmesidir. Ayrca, ara noktalarn jalonlanmas srasnda jalon aralklarnn elik erit metrenin boyundan daha fazla olmamasna dikkat edilmelidir.
zerinde Gr Bulunmayan ve Arada Engel Olmas Durumunda Jalonlama, Dorultman Yntemi veya Kutupsal Yntem ad verilen yntemle yaplr.
10
UZUNLUKLARIN LLMES
Uzunluklarn llmesinden, yeryznn belirli iki noktas arasndaki yatay uzunluun bulunmas anlalr. Yatay uzunluk olarak lme yaplamad durumlarda uzunluk nce eik olarak llr sonra gerekli hesaplar yaplarak eik boya karlk gelen yatay uzunluk bulunur. Bu ileme yataya indirgeme denir.
Y a ta y U z u n lu k
uzu ik ) n lu s k =
le
n (e
Y a ta y u z u n lu k = S
Y a ta y u z u n lu u h e s a p l a m a k i in : S = s cos veya S = (s 2 - H 2 ) 1 /2
F v e y ao r e x a m p le : s = s 3= .50 .5 8 9 m 0 3 89 m o H == 12 .5 4 m .3 3 H = 1 .3 3 4 m s o n ra th e n S = (3 0 .5 8 9 2 - 1 .3 3 4 2 ) 1 /2 S =h 3= .50 .5 8 9 c o s (2 .5 ) 0 3 60 m h = 3 0 .5 6 0 m
k durumunda eim as (+) ini durumunda (-) dr. Mhendislikte eim as, trigonometrik deeri yannda, bu ann tanjant olarak yzde cinsinden ifade edilir.
H S Eim karayollarnda %, demiryollarnda % cinsinden verilir.

tan = Uzunluklar genel olarak ya lme aracnn dorudan kullanlmas ile yada optik veya elektromagnetik dalgalarn kullanld ara ve yntemlerle llr. Uzunluklarn dorudan dogruya llmesinde kullanlan aralar 20-30 mlik elik erit metre, jalon ve ekldr(ekil3.4).
ekil3.4 : Uzunluklarn dorudan llmesinde kullanlan elik metre ve ekl Elde sallantsz tutulan ekl ipinin gsterdii dorultu yerekimi dorultusudur. elikerit metre ile boy lme iine enaj da denir. lme biimini etkileyen bir husus arazinin eimli veya eimsiz olmasdr . Araziyi dz ve eimli olarak ikiye ayrmak mmkndr. Dz arazi ortalama eimi% 2 ye kadar olan arazidir. Eim %2-%10 arasnda ise orta eimli, %10 dan fazla ise ok eimli araziden szedilebilir. 1- Dz arazide uzunluk lmesi 2- Eimli arazide uzunluk lmesi
11
1- Dz arazide uzunluk lmesi llecek uzunluk balang ve son noktalar belli olduundan, ara noktalar uzunluk lmeleri srasnda iaretlenir ve bu ara noktalar aras elik erit metre ile llr. llen deerler lme karnelerine yazlr 2- Eimli arazide uzunluk lmesi
a- Basamakl lme yntemi b- ndirgeme yntemi a- Bu yntemde, elik erit metre yatay tutulmak suretiyle uzunluk para para llr. b- ndirgeme ynteminde ise, elik erit metre yere yatrlarak uzunluk lmesi yaplr, llen boyun eimi bulunur sonra da bu eimden yararlanlarak eik boy yataya indirgenir. Bu yntem ancak zorunlu durumlarda uygulanr. lmeler srasnda nemli olan eridin yatay tutulmasdr. Bunun iin ekl ipi veya jalonun eritle oluturduu a 900 olacak biimde erit aa yukar indirilir, kaldrlr. Uzunluk lmeleri gidi-dn olarak yaplr. gidi-dn fark verilen hatasnr deerinden kk olmaldr. Eer byk karsa lmeler tekrarlanr. llen uzunluun kullanlan elikerit metrenin uzunluu gemesi durumunda llecek uzunluk zerinde ara noktalar iaretlenerek istenen uzunluk para para llerek bulunur. Aadaki ekillerde arazinin k ve ini durumlarna gre uzunluklarn (jalon + elik erit metre) nasl llmesi gerektii ematik olarak verilmektedir( ekil3.5, ekil3.6)
jalon
ekl
12
Basamakl lme ynteminde iki durum sz konusudur -k durumu -ni durumu
ekil3.5 k durumunda uzunluk lmeleri
13
ekil3.6 ni durumunda uzunluk lmeleri

UZUNLUKLARIN OPTK YNTEMLE LLMES
Yer yznde iki nokta arasndaki uzunluun llmesinde dorudan yntem diyebileceimiz enaj(elik erit metre ile uzunluklarn llmesi) yannda sabit bilinen bir uzunluun(baz miras) iki ucunda yaplan dorultu okumalar ile de iki nokta arasndaki uzunluk dolayl yntemle de belirlenebilir. Bu yntemle, yaklak 750 metreye kadar uzunluklar llebilir. Yntemin salad yaklak doruluk, 100 m. iin 10 cm civarndadr. Optik yntemle uzunluklarn llmesinde kenarn bir ucuna teodolit (a lme aleti) dier ucuna da baz miras merkezlendirilir (ekil3.7).
ekil3.7 Yatay bazmiras ve teodolit kullanlarak uzunluklarn llmesi Baz mirasnn yatayl bir kresel dzele salanr ve uzunluu llecek kenara yaklak dik olarak yerletirilir. Yntemin prensibi ok basittir (ekil3.8). UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007 14
ekil3.8 Yntemin Prensibi d(yatay uzunluu) d = b cot /2 dir Hesaplarda kolaylk salamak amac ile yatay mirann iki gzleme plakas aras 2 m olacak biimde imal edilmitir. llen tepe as ve baz uzunluu b = 2m. olmak zere d yatay uzunluunu veren forml aadaki ekilde yazlabilir. d= cot /2 baz mirasnn uzunluu presizyonlu bir ekilde belirlenmi olup scaklk deiiminden ok az etkilenen malzemeden yaplmtr. Sabit uzunluun(baz mirasnn) iki ucuna yaplan dorultu gzlemeleri 2cc okuma yapabilen saniye teodoliti ile aletin her iki durumundaki lmelerle yaplmaldr. 100-200 metreye kadarki uzunluklarda baz miras kenarn yaklak ortasna kurularak kenarn her iki ucundan yaplacak dorultu okumalar ile tepe alar llmelidir (ekil3.9) .
d 2
ekil3.9 100-200 m uzunluklarn llmesi
Bu durumda, yatay uzunluu veren forml,
15
d = b/2 (cot 1/2 + cot 2/2) eklinde olur. Yardmc baz uzunluklar kullanlarak bu yntemle llebilen uzunluk yaklak 750 metreye kadar karlabilir.
UZUNLUKLARIN ELEKTRMAGNETK YNTEMLE LLMES
Ikinci dnya sava sonrasnda 1960 yllarnda elektromagnetik dalgalarn atmosfer iindeki yaylma zellikleri ve hzlar belirlendikten sonra bundan yararlanlarak u an topografyada yaygn olarak kullanlan uzaklk lerler gelitirilmitir. Bu yntem, klasik uzunluk lme yntemlerinin yerini alm ve zellikle engebeli arazilerde ok byk kolaylklar salamtr. Bu yntemin ana ilkesi, bir ana aletten gnderilen elektromagnetik dalgann bir yanstcdan(reflektrden) yanstldktan sonra geriye alnmas ve gnderilen ve alnan sinyalin karlatrlmas prensibine dayanr (ekil 3.10).
ekil 3.10 Elektromagnetik yntemle uzunluk llmesi lmelerde alet ve reflektr llecek kenarn iki ucuna merkezlendirilir. Bu yntemle iki nokta arasndaki eik uzunluk llr. Bu iki nokta arasndaki dey a veya ykseklik fark llyor veya biliniyorsa, yatay uzunluk hesapla bulunur. Ayrca, llere atmosferik dzeltme gibi gerekli dzeltmeler de getirilir. Elektromagnetik yntemle uzunluklarn belirlenmesinde iki yntem sz konusudur. 1. mpuls Yntemi(Seyir mddeti Yntemi): lmelerde kullanlan elektromagnetik dalgann seyir sresi belirlenmek suretiyle uzunluun belirlenmesidir. c dalga hz, t seyir sresi olmak zere d = c.t olur. Burada zorluk, t seyir sresinin 10-8 ve daha iyi dorulukla llebilmesidir. Bu zor ve pahaldr. Bunun yerine daha presizyonlu uzunluk lmelerinde Faz fark lme yntemi kullanlr. 2. Faz Fark lme Yntemi: Bu yntemde, yanstldktan sonra alnan dalga boyunun gnderilen dalgaya gre, faz fark kaymas ve gidi dnteki toplam dalga boyu says belirlenir. ki nokta arasndaki eik uzunluk ise, aadaki eitlie gore belirlenir. Burada n, tam dalga boyu says, : dalga boyu ve R dalga boyunun kesir deeridir. d = . n . +R
16
Bu yntemle uzunluklarn presizyonlu olarak llmesi mmkndr. Bu yntemle lme yapan baz aletlerin lme presizyonu, 1 kilometrelik uzunluk iin 1 cm den daha kk deerde kalabilmektedir. Elektromagnetik yntemle uzunluk lmelerinde genellikle kzl tesi dalga veya grnen Laser dalgas kullanlr.
4.LME ALETLERNN ORTAK PARALARI 4.1- KABARCIKLI DZE

Doru ve dzlemlerin yatay ve dey tutulmalarn salayan yardmc paradr. 2 tr kabarckl dze vardr 1- Kresel dze 2- Silindir dze 1- Kresel dze silindirsel bir cam tp biiminde olup silindirin st ksmnn i yz kre kapa biimindedir. Silindirin ii, yaklak 2 mm apnda hava kabarc kalacak biimde alkol veya eter gibi bir sv ile doldurulmutur. Kabarck, svnn buharndan olumaktadr. Kresel dzecin ortalanmas iin, kabarcn dairenin tam ortasna getirilmesi gerekir. Kresel dze kabarcnn ortalanmas ilemine kaba tesviye denir (ekil4.1)
ekil4.1 Kaba tesviye 2- Silindir dze i yznn st ksm tor biiminde tra edilmi silindirsel bir cam borudur. Bu cam tpn st ksmnda blmler bulunur. Bu blmler aras 1 veya 2 mm dir. Silindir dzecin ortalanmas ilemine ince tesviye denir. UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007 17
4.2- DRBN
Topografya aletlerinde drbnler genellikle ters grnt verirler, Drbnden bak dorultusunda gze yakn olan okler, gzden uzak olan ksm ise objektif ismini alr. Okuler tarafndaki borunun iine, boru eksenine dik biimde bir cam levha yerletirilmi ve bu cam levhann zerine birbirine dik iki izgi izilmitir. Bu izgilere gzleme izgileri denilmektedir( ekil 4.2).
Teodolit
diyafram
Grnt netletirme vidas
Optik eksen
okler
bkey mercek
objektif
Gzleme izgileri
ekil 4.2. Drbn Objektif merkezi ile gzleme izgilerinin kesim noktas gzleme dorultusu verir.
4.3- AI LME VE OKUMA DONATIMLARI
Okuma Mikroskoplu donatmlar -- izgili Mikroskop -- Skalal Mikroskop -- Verniyerli Mikroskop (eski tip teodolitlerde kullanmaktadr) -- Optik Mikrometreli Mikroskop eklinde ayrt edilebilir.
izgili Mikroskop
En basit okuma mikroskopudur. izgi pla bir cam levha olup, zerine tek bir okuma izgisi izilmitir.
18
Skalal Mikroskop
Mikroskopun izgi pla zerine bir skala (ince blmler) izilmitir. Skala blm saylarnn artma yn yatay daire blmlerinin artma yn ile ters dorultudadr.
Verniyerli Mikroskop
Mikroskopun izgi pla zerine bir verniyer izildii zaman verniyerli mikroskop elde edilir.
Optik Mikrometreli Mikroskop

Bu mikroskopta yatay daireden geip mikroskopa gelen nlarn dorultusu zerine paralel yzl bir cam plak konulmu olup, bu plak bir mikrometre vidasnn dndrlmesi ile evrilebilmektedir. Bylelikle blm izgileri yana doru bir miktar telenmektedir. Bu teleme miktar mikromeytre vidasnn skalasndan okunabilmektedir.
Yatay ve Dey Alar

ltu
Basu cu (z enit) (z) acisi
Ya ta yd og
K uzey do grultus
ru
l tu
cisi (t) Aciklik a
Yatay aci ( )
im Eg
is ac
Go
a i(
z le
)
ne
nd
og
y Y a ta d og r u ltu
Y a tay d uzlem
Istasyon noktasi
Ayakucu (nadir) acisi (N) mi duzle Gozleme
uz yd u se
le m
Dey dorultu: Yeryznn herhangi bir noktasndaki yerekimi dorultusudur. Yatay dorultu: Herhangi bir noktada dey dorultuya dik olan dorultudur. Yatay dzlem: Dey dorultuya herhangi bir noktada dik olan dzlemdir. Dey dzlem: Herhangi bir noktada dey dorultuyu zerinde bulunduran dzlemdir. Yatay a: ki dey dzlem arasnda kalan ve yatay bir dzlem iinde llen adr. Dey a: Bir dey dzlem iinde llen adr. ((eim acs), z(baucu acs), (ayakucu acs))
(+z=100g, z+=200g ve de N-=100g)

ru
Cekul dogrultusu
Go zle n ne do gr u ult
4.4. Teodolitte Eksenler, Donatmlar
TEODOLIT
Mikrometre Tamburu
Dn Dey Daire
DKME LER
Objektif
Yatay Eksen Yatay/Dey Daire Okumalar Deitirme Vidas Yatay Az Hareket Vidas
Bak Do rultusu
Dey Az Hareket Vidas st Ksm
Silindir Dze A Tablas Dndrme Vidas Kapa
Yatay Daire Optik ekl Kresel Dze Asal Eksen Sklebilir Alt Ksm Tesviye Vidalar
ekil 4.3. Teodolit Yatay ve dey alar lmeye yarayan topografya aleti Teodolit olarak adlandrlr. 3
Teodolit, ayakl bir sehpa zerine tespit vidas yardmyla monte edilirler. gzlemeye yarayan bir drbn, sz konusu alar lmek iin blml yatay ve dey daireler ile bunlara ait gsterge donatmlarndan oluur. Ayrca asal eksen, yatay eksen, silindir dze ekseni ve optik(gzleme)eksenlerine sahiptir.Yatay ay lmek iin drbn, yatay durumda konulmu olan blml dairenin merkezi zerinde bulunmal ve dey bir UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007 20
eksen etrafnda dnebilmelidir. Bu blml daireye Yatay daire ve eksene Asal eksen denir. Farkl ykseklikte bulunan noktalar gzleyebilmek iin drbn, bir dzlem iinde kalarak, yatay bir eksen etrafnda aa yukar hareket edebilmektedir. Bu eksene Muylu eksen veya Yatay eksen denir. Muylu eksen, dey alar lmeye yarayan blml dey dairenin merkezinden geer. Asal Eksen (AE) Optik Eksen (OE)
Muylu Eksen (ME)
Dze ekseni (DE)
DKLK ARTLARI: AE DE (ana eksen art), OE ME,
AEME,
ME||DE
Yatay ve dey daireler ile eksenlerin yatay ve dey duruma getirilebilmeleri iin gerekli
yerlere kresel ve silindir dzeler konmutur. Bu dzeler yardmyla *kaba tesviye,(kresel dze kabarnn ortalanmas ilemidir. Sehpa ayaklar aa yukar kaldrlp indirilerek ortalama ilemi gerekletirilir.) ve **ince tesviye (silindir dze kabarcnn ortalanmas ilemidir. Silindir dze kabarnn ortalanmasnda tesviye vidalarndan yararlanlr.) ilemleri yaplr.
4.5. Teodolitin Kullanlmas -stasyon noktasnda yaplan n iler

- Teodolitin kurulmas ve merkezlendirilmesi - Teodolitin tesviyesi - Drbnn gze uydurulmas
-Teodolitin kurulmas ve merkezlendirilmesi

lmelere balamadan nce teodolitin lme yaplacak ve daha nceden arazi zerinde belirlenmi noktalar(istasyon noktalar) zerine getirilmesi ve bu noktalar zerine merkezlendirilmesi gerekir.
Merkezlendirme: Teodolit yatay dairesi merkezinin(Asal eksenin) istasyon noktasndan geen dey dorultu (ekl dorultusu) zerine getirilmesidir. Bu ilem iin ekllerden yararlanlr. 3 eit ekl vardr
1. pli ekl 2. Baston ekl 3. Optik ekl UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007 21
Teodolitin tesviyesi
Asal eksenin dey konuma getirilmesine teodolitin tesviyesi denir. Bu i silindir dze ve tesviye vidalar yardmyla yaplr. Merkezlendirme ve kaba tesviye ilemlerinin ayn anda tamamlanp, ince tesviye denilen silindir dze kabarnn ortalanmas ilemine geilmelidir. Bu ilemler; Sehpa zerine monte edilmi teodolit istasyon noktas zerine getirilir. Sehpa ayaklarndan birinin sehpa pabuclarna baslarak topraa girmesi salanr. Eller yardmyla dier iki ayak havaya kaldrlp, optik eklden baklarak, teodolitin merkezlendirilecei noktann grnmesi salanarak ayaklar yavaca indirilir ve zemin zerine braklr ve de sehpa ayaklarna kuvvetlice baslr. Bylece lmeler bitene kadar teodolitin hareket etmemesi salanr. nce sehpa ayaklar yardmyla *kaba tesviye,(kresel dze kabarcnn ortalanmas ilemidir).yaplr. Kresel dze kabarcnn kama dorultusu hangi ayak dorultusunda ise o ayak aa,yukar hareket ettirilerek kabarcn ortalanma ilemi yaplr. Bu srada optik eklden baklarak optik ekln zerindeki merkezlendirme dairesinin istasyon noktas ile aktrlmas tesviye vidalar yardmyla gerekletirilir. Bu srada kresel dze bozulabilir.Tekrar ayaklar yardmyla kresel dze ortalanr ve optik eklden baklarak merkezlendirmenin bozulup bozulmad kontrol edilir.Bu ilemler birka kez tekrarlanarak kaba tesviye ve merkezlendirme ilemleri ayn anda tamamlanr. Daha sonra **ince tesviye dediimiz silindir dze kabarcnn ortalanmas ilemine geilir.. Silindir dze ekseni herhangi 2 tesviye vidasna paralel konuma getirilir. Bu vidalar ie-da evirilerek silindir dze kabarcnn ortanmas salanr daha sonra teodolit 900 evirilerek dier tesviye vidasyla ortalama ilemi yaplr. Bu ilem birkakez tekrarlanarak ince tesviye tamamlanm olur.
konum
22
silindir dze optik ekl
tesviye vidas
Konum
Konum
23
900
Tesviye vidalar
900
Teodolit a lmeye hazr hale getirildikten sonra drbnn gze uydurulmas gerekir.
24
Drbnn Gze Uydurulmas
3 admda yaplr 1. Oklerin gze uydurulmas 2. Grntnn netletirilmesi 3. Paralaksn giderilmesi (Paralaks:Grntnn gzleme izgileri dzlemine dmemesi durumudur. Paralaks var ise grnt netletirme vidas ile giderilir( ekil 4.4).
Paralaksn giderilmesi
Gzleme izgileri netletirilir Paralaks giderildi grnt iyi Grnt netletirilir Gz oklerden aa yukar hareket ettirilir, paralaks var ise . grnt netletirme vidas ile giderilir.
ekil 4.4 Paralaksn giderilmesi Bu ilemlerden sonra gzlenen noktaya - Kaba yneltme - nce yneltme yaplr.
Kaba yneltme : Drbnn arpak ve gez yardmyla gzlenen noktaya yneltilmesidir. Bu ilem yatay ve dey genel hareket balama vidalar ile yaplr. nce yneltme : Gzleme izgilerinin kesim noktasnn gzlenen nokta zerine getirilmesidir. nce yneltme yatay ve dey az hareket vidalar yardmyla yaplr.
Tm bu ilemlerden sonra yatay a ve dey a lmelerine geilir. Yatay alar 1 Tam seri llr.(1 Tam seri : Teodolitin 1. ve 2.durumuyla yaplan a lmesidir).
Teodolitin 1. Durumu : lme yapan kiiye gre dey dairenin sol tarafda kalmas durumudur Teodolitin 2. Durumu : lme yapan kiiye gre dey dairenin sa tarafda kalmas durumudur
25
Yatay a lmelerinde gznnde bulundurulmas gereken noktalar:
1. Her gzlemeden nce teodolitin tesviyesi kontrol edilmeli, bozulmusa yenilenmelidir. 2. Teodolit asal eksen etrafnda daima saat akrebi ynnde dndrlmelidir. 3. Gzleme noktalar, uzak noktalarda ,noktann zerinde dey tutulan bir jalon, yakn noktalarda ise nokta stnde sallandrlan bir ekl ile belirtilmelidir. Gzlemeler jalon veya ekln mmkn olduunca noktaya yakn alt ksmna yaplmaldr.
POLGON YATAY AI LME VE HESAP ZELGES

Alet Operatr: Alet: Seri No: Tarih: / /2007
stasyon Gzlenen Nokta Nokta No. No.
Seri Says
Dorultu Okumalar I.Durum II.Durum
( + ( 200) / 2)
Ortalama
Sfra ndirgenmi Ortalama
Seriler Ortalamas
Sayfa No:
26
POLGON YATAY AI LME VE HESAP ZELGES Alet Operatr: stasyon Gzlenen Seri Nokta Nokta No. Says No. 1 A B 1 Alet: Dorultu Okumalar I.Durum II.Durum Seri No: Tarih: 15 / 03 /2007 Sfra Ortalama ndirgenmi Seriler ( I + ( II 200)) / 2 Ortalama Ortalamas
100.0010 82.1456
300.0008 282.1458
100.0009 82.1457
0.0000 382.1448
0.0000
382.1448
POLGON YATAY AI LME VE HESAP ZELGES

Durulan Nokta Baklan Nokta Seri says Teodolitin
I. Durumu II. Durumu
I + ( II 200) 2
Sfra Seriler ndirgenmi Ortalamas deer
A A
1 2 3 1 2 3
1 2
0.0012 132.2456 24.1400 50.0012 182.2456 74.1400 1
200.0014 0.0013 332.2460 132.2458 224.1406 24.1403 250.0010 50.0011 382.2458 182.2457 274.1400 24.1400
0.0000 132.2445 24.1390 0.0000 132.2446 24.1389
0.0000 132.24455 24.13895
A 2
1 3
2
DEY AI KARNES HESABI
27
Baucu as llyorsa teodolitin I. ve II.durumlarnda yaplan okumalarn toplam 400g eim as llyor ise 200g(600g) olmaldr.
Gzlenen nokta ve alet durumu A I II
Dey daire okumas(grad) 65.100 334.896 399.996
Baucu as (z) (grad) 65.102
izelgede baucu as (z): z= I+ bants ile hesaplanr. z=65.102g olur. 400 ( I + II ) 2
28
5. POLGONASYON
Yeryzndeki doal ve yapay cisimlerin yatay konumlarnn bir dik koordinat sisteminde belirlenebilmesi iin veya plan zerinde llen byklklerin araziye aplike edilebilmesi iin, arazide amaca yetecek sayda dorunun belirlenmi olmas gerekir. Bir dorunun belirlenebilmesi iin de iki noktasnn arazide iaretlenmi olmas yeterlidir. Bu amala arazide tesis edilen noktalara poligon noktalar denir
5.1. Poligonlarn tesis edilme amalar:
1- Konum ve eykselti erili planlarn karlmas 2- Arazide konumu belli noktalara veya dorulara gre dier noktalarn belirtilmesi 3- Arazide konumlar belli noktalarn birbirinden ok uzak olmas ve bu iki nokta arasnda konumlar bilinen noktalara gerek duyulmas durumunda ara noktalarn tesis edilmesi 4- Plan zerinde llen byklklerin araziye aplike edilmesidir.
Poligonasyon ise, arazide iaretlenmi olan poligon noktalarn yatay konumlarnn saptanmas amacyla uygulanan bir lme yntemidir. Poligon noktalarn ardk olarak birletiren dorulara poligon kenarlar ve bu kenarlar arasnda lme(gidi)ynnn sol tarafnda kalan alara da poligon alar denir.
5.2. Poligon noktalarn yatay konumlarnn belirlenmesi amacyla yaplan iler;

Arazi ileri
a) Poligon noktalarnn belirlenmesi b) Poligon kenarlarnn llmesi c) Poligon alarnn llmesi d) Arazide yaplan lmelerin kontrolu e) Poligona ait bir kenarn aklk asnn llmesi
Bro ileri
a)Poligonlarn hesaplanmas ve hesaplarn kontrol b)izim ileri olmak zere 2 grupta toplanr
29
Arazi ileri
Poligonasyon lmeleri srasnda (1ekip ba,1 operatr(teodoliti kullanr),1yazc, 2 enr (uzunluklar lerler)ve yeteri sayda yardmcdan) oluan poligonasyon ekibi oluturulur. Oluturan ekip araziye giderek alma yapaca blge de poligon noktalarn seer.
Poligon noktalarnn seiminde dikkat edilecek hususlar:
1- Poligon noktalar salam zeminde seilmeli, 2- Poligon kenarlar zorunluk olmadka yol ve benzeri tesisleri kesmemeli, 3- Bir poligon noktasndan bir nceki ve bir sonraki poligon noktas gzlenebilmeli, 4- Poligon kenarlar 50-300m arasnda olmaldr, 5- Poligon noktalarn seerken bu noktalardan ok sayda arazi detay noktasnn gzlenebilmesine dikkat edilmelidir.
Poligon kenarlarnn llmesi
Poligon kenarlar 20-30 mlik elik erit metrelerle gidi-dn olarak llr,uzunluk deerleri uzunluk lme izelgesine yazlr.
Poligon alarnn llmesi
Bir poligon kenarnn kendinden nceki kenarla oluturduu ve lme dorultusunun sol yannda kalan ayapoligon asdenir genellikle ile gsterilir.(Alar 1 Tam seri llmelidir) Poligonlar yeryzndeki geometrik ekillerine gre (ekil 5.1); 1- Ak poligonlar (Son noktas ilk noktas ile akmayan poligonlardr.) 2- Kapal poligonlar (Son noktas ilk noktas ile akan poligonlardr.) 3- Bal poligonlar (Banda veya sonunda en az 2 tane koordinat bilinen noktaya balanan poligonlardr).
1 3 2
ekil 5.1 Poligonlar UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007 30
5.3. REFERANS SSTEMLER

Fiziksel yeryz, en karmak matematik formlleri ile dahi ifade edilmeyecek kadar karmak bir yzeydir. Gelgit, frtna, scaklk fark vb. etkilerden arnm olarak dnlen durgun haldeki okyanuslar yzeyinin kara paralarnn altnda da devam ettii dnlrse kapal ve srekli bir nivo yzeyi elde edilir. lk olarak Gauss tarafndan yaplan bu tanmla referans yzeyi tek anlaml olarak belirlenmi olmaktadr. Elde edilen bu yzeye "Geoit" denir.
Geometrik olarak tanmlanamayan geoit zerinde ilem yaplamad iin hesap yzeyi olarak farkl geometrik yzeyler kullanlr.
alma alan 50 km2 den kkse
Dzlem 50 km2 < alma alan 5000 km2
Kre lke lmeleri iin
Elipsoit
31
Geoit, stnde hesap yaplabilecek dzgn bir yzey deildir. Bu nedenle konum koordinatlar iin referans yzeyi olarak dnyann ekline en yakn ve geoiti en iyi temsil edebilen ve matematiksel- geometrik tanml dnel elipsoid yzeyi kullanlabilir. Dnel
elipsoid, bir elipsin kk ekseni etrafnda dnmesiyle meydana gelen yzeydir. Bir elipsoid bykyar ekseni (a), kk-yar ekseni (b), baskl (f) ve dmerkezlii (e) ile tanmlanr.
Referans yzeyi;
Bir nivo yzeyi (Durgun su yzeyi)olmal, Yeryz iin tek anlaml ve kesin olarak tanmlanmal Kapal bir fonksiyonla geometrik olarak ifade edilmeli yani stnde hesap yaplabilmelidir.
Koordinat Sistemleri
Koordinatlar, bir noktann belirli bir referans sisteminde konumunu tanmlayan dorusal ve asal byklklerdir. Bir koordinat sistemini tanmlamak iin:
Balang noktasn (origin) Dnkln (orientation) Birimini (units)
tanmlamak gerekir.
KOORDNATLARIN KULLANIM YERLER :

Yeryznde bir noktann ya da bir blgenin yerinin tarifinde, Harita zerinde bir noktann yerini belirtmekte, Koordinatlar hesaplanm noktalar haritaya geirmekte, Koordinatlar belli noktalar arasndaki kenar uzunluu ve bu kenarn kuzeyden olan akln (aklk asn) hesaplamakta, ki nokta arasndaki yerel saat farknn hesaplanmasnda, kullanlr.
32
5.3.1. BALICA KOORDNAT SSTEMLER :

Dik koordinat Sistemi, Kutupsal Koordinat Sistemi
Corafi Koordinat Sistemi . UTM Projeksiyon Koordinat Sistemi
5.3.1.1.Dik Koordinat Sistemi Karlkl birbirine dik 3 referans dzlemi tarafndan tanmlanan ve uzayda yer alan noktalarn tanmland koordinat sistemidir.
Balang meridyeni
Y
Ekvator
Koordinat sistemleri ok eitli olmasna karn, gnmzde en ok kullanlan klasik sistem dik koordinat yada kartezyen koordinat sistemidir. Bu sistemler plan veya dzlem koordinat sistemi olarakta bilinirler. Buna gre dik konumdaki eksenler referans snr olarak alnrlar ve herhangi bir noktann dzlem koordinat (x, y) uzaydaki konumu da (x, y, z) deerleri ile tanmlanr. Dik koordinat sistemi daha ok byk lekli haritalar ve kk alanlar iin kullanlr.
5.3.1.2 Kutupsal Koordinat Sistemi

Elemanlar yatay a() ve yatay uzunluktur(S). lme ilerinde kullanlr
33
5.3.1.2. Corafi Koordinat Sistemi
Bu sistem paralel (enlem dairesi) ve meridyen (boylam dairesi) dairelerinden oluur.
Enlem ve Boylam Daireleri : Dnyay kuzey ve gney yarm kre diye ikiye
ayran ekvatora paralel dairelere paralel ya da enlem daireleri denir. Ekvatorun kuzeyindeki paraleller kuzey paraleli, gneyindekiler ise gney paraleli olarak adlandrlr. Paralel daireleri kuzey ve gneyde 1 aralkl 90'ar tane olmak zere toplam 180 tanedir. Ekvatora dik ve kutuplarda birleen dairelere de meridyen ya da boylam daireleri denir. Londra'da Greenwich'teki gzlem evinden geen meridyen,balang meridyenidir, (Londra'da Greenwich gzlemevinde bulunan bir gk drbnnn ekseninden
getii varsaylan meridyen, balang yani 0 meridyenidir)
Balang meridyeninin dousundaki meridyenler dou, batsndaki meridyenler ise bat meridyeni olarak adlandrlr. Meridyenler 1 aralkl 180 dou ve 180 bat meridyeni olmak zere toplam 360 tanedir . 1'lik aralkla geen meridyenler arasnda zaman fark 4 dakikadr Bu koordinat sisteminin balangc Greenwich meridyeni ile ekvatorun kesim noktasdr. Koordinat eksenleri de Greenwich meridyeni ve ekvatordur. Yer'in merkezi balang noktasdr. Bir noktadan geen paralel dairesinin ekvatora olan asal uzaklna enlem(), bir
noktadan geen meridyenin balang meridyeni dzlemi ile arasndaki aya boylam( )denir.
Enlemler ve Boylamlar
Paralel ve Meridyen Daireleri
34
Elipsoidin baskl nedeniyle P noktasndan geen ve elipsoide dik olan dorultu ile merkez kesimez. Kresel Koordinatlarda ise bunlar akktr.
Greenwich Balang Meridyeni
Meridyen Paralel
5.3.1.4. UTM Projeksiyon Koordinat Sistemi

Eri bir yzey zerindeki bilgilerin matematik ve geometrik kurallardan faydalanarak harita dzlemine geirilmesine "Harita Projeksiyonu" denilir UTM Sistemi Gauss-Krger projeksiyonu esas alnarak gelitirilmitir kinci dnya savandan sonra btn dnya lkeleri iin ortak bir harita projeksiyonunun gelitirilmesi dncesiyle Gauss-Krger projeksiyonunda baz deiiklikler yaplarak UTM ortaya karlmtr. Projeksiyonun referans yzeyi elipsoittir. Balangta sadece ABD tarafndan benimsenmi daha sonra uluslararas dzeyde kullanlmtr
Trkiyede lke nirengi ana dayal 1/25000 lekli temel haritalarda dzlem koordinatlar 6'lik dilim genilikli Gauss-Krger sistemine gre retilmitir UTM projeksiyonunda, 180 meridyeninden balamak zere dnya, 6 boylam aralkl 60 dilime ayrlmtr. 1 / 5.000 lekli Standart Toporafik (ST) ve Standart Toporafik Kadastral Haritalar (STK) 3'lik dilimler halinde Gauss-Krger sistemine gre retilmitir Trkiye 35, 36, 37, 38 zonlarda yer alr.
35
Bro leri Poligonlarn Hesaplanmas ve Hesaplarn Kontrolu
Dik Koordinatlar Dik koordinat eksen sisteminde X ekseninin pozitif yn kuzey olarak eilir. Y ekseni nin pozitif yn ise douyu gsterir. Bir kenarn aklk as, kuzey ynnden(X eksenininden) itibaren saat akrebinin dn ynnde kenar zerine kadar taranan (0grad - 400grad) arasnda deerler alan yatay bir adr.
IV
III
t AB
II
A B
t BA
tBA= tAB +200grad
1. Hesap Yntemi
Verilenler:
stenenler
B ( X B , YB )
A ( X A , YA ) S AB t AB
36
XB XA A
tAB SAB
YA
YB
X B = X A + S AB cos t AB YB = Y A + S AB sin t AB
II. Hesap Yntemi
Verilenler:
stenenler
S AB , t AB , t BA
A ( X A , YA ) B ( X B , YB )
X AB = X B X A Y AB = YB Y A
tan t AB =
Y AB X AB
t AB = arctan(
Y AB ) X AB
S AB = (Y AB ) 2 + (X AB ) 2
tBA= tAB +200grad

AIKLIK AISININ RDELENMES
t ''AB = arctan Y AB X AB
1. blgedeki deeri
BLGE Y AB / X AB AIKLIK AISI
I.blge +/+
' t AB = t AB
II.blge +/' t AB = 200 t AB
III.blge -/' t AB = 200 + t AB
IV.blge -/+
' t AB = 400 t AB
37
III. Hesap Yntemi
Verilenler:
stenenler
A ( X A , YA ) B( X B , YB ) C ( X C , YC ) X B
t AB t AC
A
C
= t AC t AB
IV.Hesap Yntemi ki doru arasndaki a ve dorulardan birinin aklk as bilindiine gre dorunun aklk asnn bulunmas
Verilenler:
t AB
stenenler
t BC
t BC = t AB + + n * 200 grad t AB + = K olsun K <200 ise 200< K <600 ise K >600 ise K +200 K -200 K -600
Ak-Kapal veya Bal Poligonun (Koordinat Hesap izelgesinin) hesaplanabilmesi iin:
ncelikle poligon dizisinde gidi ynnn belirlenmesi gerekir. Gidi ynn belirleyen ilk kenarn aklk asdr. Aklk asnn direkt olarak verilmedii durumlarda, verilen koordinatlar (X,Y) yardmyla Y ve X koordinat farklar kullanlarak ilk kenarn aklk as hesaplanr, (Blgelere dikkat edilecek, Y ve Xin iaretlerine gre) poligon dizisinin gidi yn belirlenir. Poligon hesabnda kullanlacak olan poligon alarnn ( i ) gidi ynnn solunda kalmasna dikkat edilmelidir.Eer poligon alar gidi ynnn sa tarafnda kalyorsa poligon hesabnda kullanlacak olan poligon alar 400den karlarak ( 400 - i ) karneye yazlr ve hesaba balanr.
1
B
2
2
verilenler
istenenler
A ( X A , YA )
B ( X B , YB )
1,2,3( X , Y )
AIKLIK AISININ RDELENMES

t ''AB = arctan
Y AB X AB
BLGE Y AB / X AB
AIKLIK AISI
I.blge +/+
' t AB = t AB
II.blge +/' t AB = 200 t AB
III.blge -/' t AB = 200 + t AB
IV.blge -/+
' t AB = 400 t AB
N.N. A B 1 2 3
(grad)
t(grad) t AB
S(m)
Y(m)
X(m)
B
400 1
Daha sonra ilk kenarn aklk asna kendisinden bir sonra gelen noktadaki poligon dizisinin sol tarafnda kalan poligon as eklenerek ve irdelemeler yaplarak dier kenarlarn aklk alar hesaplanr.
tB1 in hesab:
t AB + B = K olsun
K <200 ise K +200 200< K <600 ise K -200 K >600 ise K -600 ayn ekilde dier kenarlarn aklk alar hesaplanr. ( t12 ,t 23 ) t12 = t B1 + (400 1 ) irdeleme yaplarak belirlenir. tB1+(400-1)<200 ise t12= tB1+(400-1)+200 200<tB1+(400-1)<600 ise t12= (tB1+(400-1)) -200 tB1+(400-1)<600 ise t12= (tB1+(400-1)) -600 UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007 39
2
B(X,Y) 4 2 1
A(X,Y)
3
N.N. A B 1 2 3 4 (grad)
1
S(m) Y X Y(m) X(m)
t(grad) t AB
B 1 400 2
= t 31 t 32
Ak Poligonda Koordinat Hesaplar ve Kontrolleri

1- Aklk alarnn hesab
n n Bir kenarn ileri aklk as ( t n +1 ), bir nceki kenarn aklk as ( t n 1 ) ve n noktasndaki poligon as( n ) olmak zere n n t n +1 = t n 1 + n + k 200 g bants ile bulunur. Herhangi bir noktadaki aklk as, bir nceki aklk asna, o noktadaki poligon as eklenip 200g veya katlar ile dzeltilmesiyle elde edilir.
2- Aklk alarnn hesabnn kontrol ve 1. blge karlklarnn bulunmas

n t son = t n 1 + k 200 g
ifadesi ile kontrol edilir. Aklk alarnn 1.blgeye karlk gelen deerleri hesaplanr. 3- Y, X koordinat farklarnn hesab
n n Xn-1 = S n 1 cos t n 1 n n Yn-1 = S n 1 sin t n 1
40
4- Yn, Xn koordinatlarnn hesab Yn= Yn-1+Yn-1 5- Koordinat hesaplarnn kontrol Y=YSON-YLK , X= XSON-XLK Xn= Xn-1+Xn-1
tn-1,n n+1 n-1 n Sn,n+1 n+1 tson
rnek:Ak poligon koordinat hesab

B ve C noktalar arasnda alacak tnelin dorultusunu belirlemek amacyla B ve C noktalar arasnda poligon dizisi geirilmitir.Poligon dizisine ait veriler ve llenler aada verilmitir 2 Verilenler 1 s2 A 2 A(YA=8450.00 ;XA=9300.50) B s1 1 B(YB=8575.00 ;XB=9125.75) s3 B C yatay a izelgesi I.durum D.N. B.N II.durum B A 0.156 200.160 1 98.510 298.520
1)
B= 98.357 olarak izelgeden hesaplanr.
41
llenler
1= 144.348 2= 207.893
s1=175.58m s2=168.75m s3=184.94m
a)1,2,C noktalarnn koordinatlarn hesaplaynz. b) c) Tnelin uzunluunu ve dorultusunu hesaplaynz.( SBC , tBC)
tAB nin hesab:
Y AB = YB Y A =125 X AB = X B X A = -174.75
t ''AB = arctan
Y AB X AB
ile
' t AB = 125/174.75 ( +/- II.BLGE) ' t AB = 39.529 ' t AB = 200- t AB = 160.471 grad
AIK POLGON KOORDNAT HESAP ZELGES
t(grad) S(m) Y(m) N.N. (grad) Y X A 160.471 8450.00 B 98.357 58.828 175.58 140.12 105.80 8575.00 1 255.652 114.480 168.75 164.40 -38.05 8715.12 **2 207.893 122.373 184.94 173.64 -63.66 8879.52 C 9053.16 478.16 4.09 t 2C = t AB + n 200 = 122,373 YC YB = Y , X C X B = X
b) = t BC t B1
' tan t BC =
X(m) 9300.50 9125.75 9231.55 9193.50 9129.84
YC YB XC XB
ile
' tan t BC = 478,16 / 4,09 (+/+ I. Blge)
' t BC = t BC = 99.455 grad
t B1 = 58,828 (tablodan alnr). = t BC t B1 = 99.455-58.828= 40.627 grad

c)
S BC =
X 2 + Y 2 =478.18 m
t BC = 99.455 grad 42
AIK POLGON KOORDNAT HESABI B 3 B A 2 s1 s2 2 A
s3
Yukarda verilen poligon dizisinde A ve B noktalarnn koordinatlar bilinmektedir. Dier noktalarn koordinatlarn hesaplaynz. VERLENLER A(XA=3420.54,YA=1250.00) B (XB=3414.00,YB=1210.43) llenler
2 = 220.462 B = 180.120 A = 175.685

tAB'nin hesab:
s1 =60.72m s 2 =40.33m s3 =70.71m
AB =B-A=-6.54
tantAB= |AB/ AB | tAB=200+tAB=289.572 (- / - 3.blge) tBA= 200+ tAB=89.572 2 2 2 AB =B-A=-39.57 S AB= AB+ AB= 40.11 m
1 NOLU NOKTANIN KOORDNAT HESABI: N.N. t(grad) S(m) (grad) Y B 89.572 A 175.685 65.257 70.71 60.44 1 tA1 =tBA+ n*200= 89.572+175.685-200=65.257 X 36.70 Y(m) 1210.43 1250.00 1310.44 X(m) 3414.00 3420.54 3457.24
2 VE 3 NOLU NOKTALARIN KOORDNAT HESABI: N.N. A B 2 3 (grad) 219.880 179.538 399.418 t(grad) 289.572 309.452 288.990 S(m) 40.33 60.72 Y -39.89 -59.81 -99.7 X 5.97 -10.45 -4.48 Y(m) 1250.00 1210.43 1170.54 1110.73 Y3-YB X(m) 3420.54 3414.00 3419.97 3409.52 X3-XB
, X= X3-XB=-4.48
t23 =tAB+ n*200= 688.99-2*200=288.990
Y= Y3-YB =-99.7
43
44
KAPALI POLGON HESABI 1. Poligon Alarnn Kontrol

f = (n 2)200 grad
(A kapanma hatas)
D = 1c + 150 (n 1) n S
f ile ilgili kapanma hatas snr deeri D ise f D olmaldr.
2. A kapanma hatasnn poligon alarna datlmas
f D ise
v =
f n
ifadesi ile poligon alarna datlacak dzeltme miktar bulunur.

3. Dzeltilmi poligon alarnn hesab
i ' = i + v
4. Dzeltilmi poligon alarnnkontrolu
olmaldr.
'
= (n 2)200 grad
5. Aklk alarnn hesab (t)

n n t n +1 = t n 1 + n' + k 200 g
n t n 1 + n' = K
K <200 ise 200< K <600 ise K >600 ise
K +200 K -200 K -600
6. Y, X koordinat farklarnn hesab X = S cos t ' Y = S sin t '
45
Kapal poligonda
X=0 , Y =0 olmaldr 7. Lineer Kapanma Hatasnn Hesab fx=X , fy= Y koordinat kapanma hatalar
fs =
f x2 + f y2 lineer kapanma hatas
lineer kapanma hatas snr deeri DS = 0.004 S + 0.0003S + 0.02 ise
f s Ds olmaldr.
8. Koordinat farklarna uygulanacak dzeltme miktarnn hesab
f s Ds art salanyorsa; dzeltme miktarlar v yi =

ifadeleri ile hesaplanr. S= poligon kenarlarnn toplam S= Yi ve X i ye ait olan poligon kenar uzunluu 9. Dzeltilmi koordinat farklarnn bulunmas
Yi ' = Yi + v yi X i' = X i + v xi
fy
Si
v xi =
fx Si S
Sonuta X=0 olmaldr. 10. Koordinatlarn hesab Yn= Yn-1+Y Xn= Xn-1+X , Y =0
46
47
YKSEKLKLERN LLMES NVELMAN
Yeryz noktalarnn karalarn altnda da devam ettii varsaylan ortalama deniz yzeyinden ( karlatrma yzeyi) olan dey uzaklna ykseltisi, herhangi bir noktadan getii dnlen bir yzey veya karlatrma dzleminden olan dey uzaklna ise ykseklii veya kotu denilmektedir. Noktalar arsndaki dey uzaklk farkna ykseklik fark , bu ykseklik farklarnn llmesine ise nivelman ismi verilmektedir. Ykseklik farklarnn llmesinde 4 yntem vardr.
1234-
Geometrik nivelman Trigonometrik nivelman Barometrik nivelman Prezisyonlu nivelman
NVOLAR Gzleme ekseninin yatay konuma getirilmesi iin kullanlan dzenlere gre nivo tipleri: Dzeci ve drbn sabit nivolar Fenkalaj vidal Fenkalaj vidasz Dzeci iki yzl olan tersinir nivolar Kompansatrl(Otomatik)nivolar dir.
Fenkalaj vidal
48
Bu tip nivolarda st ksm bir eklem ve ince dili bir vida ile alt ksma baldr. Bu vidaya fenkalaj vidas denir. Bu vida yardm ile drbnn bir ucu dey dorultuda belirli bir miktar hareket ettirilebilmekte ve dze kabarcnn ortalanmas salanmaktadr. Alette yatay hareketi tespit vidas ile az hareket vidas bulunmaktadr
Fenkalaj vidasz
Bu tip nivolarda dze drbne ve drbn de alete tespit edilmitir. Drbn ve dze st yapy oluturur. Alt yap tane tesviye vidas zerinde bulunmaktadr. st ksm alt ksm zerinde ve asal eksen etrafnda dner. Bu dnme hareketinde balama ve az hareket vidalar kullanlmaktadr. Dze kabarc tesviye vidalar ile ortalanr.
Dzeci iki yzl olan tersinir nivolar
Bu tip nivolarda silindir dze drbne tespit edilmitir. Drbn ekseni etrafnda dze ile birlikte dnebilmektedir. Dze bir fenkalaj vidas ile ortalanmaktadr.
Kompansatrl(Otomatik)nivolar
Kompansatrl(Otomatik)nivolarda kaba tesviyeden sonar optik eksen, kompansatr denen bir dzen ile kendi kendine prezisyonlu bir biimde yatay duruma gelmektedir. Kompansatr olarak kolaylkla salnm yapan bir sarka kullanlmaktadr. Kaba tesviye bir kresel dze ve tesviye vidas ile yaplr.
Dzeci ve drbn sabit fenkalajsz nivonun kullanlmas
1. Nivo okuma yaplacak noktalara yaklak eit uzaklkta konur ve sehpa bal yaklak yatay olacak biimde sehpa ayaklar alr. 2. Tesviye vidalar yardm ile kresel kabarc ortalanr 3. Kaba yneltme yaplr, drbn gze uydurulur. 4. Az hareket vidas yardm ile yatay gzleme izgisi mira blmlerini kesecek ve dey gzleme izgisi bu blmleri ortalayacak ekilde ince yneltme yaplr. 5. Silindir dze kabarc drbn dorultusuna en yakn tesviye vidas yardm ile ortalanr. 6. Drbn miraya yneltilerek okuma yaplr. Ters grnt veren nivo ve miras kullanlyor ise mira blmlerinin yukardan aaya doru arttna dikkat edilmelidir. Okumalar metre cinsinden yazlr.
Dzeci ve drbn sabit fenkalajl nivonun kullanlmas Bu tip nivolar fenkalajsz nivolar gibi kullanlr. Drbn miraya yneltildikten sonra silindir dze kabar fenkalaj vidas ile ortalanr. Bu tip nivolar yalnz kresel dze ile tesviye edilirler. Dzeci iki yzl olan tersinir nivolar
1. Sehpa bal yaklak yatay olacak ekilde sehpa ayaklar alr UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007 49
2. Tesviye vidalar ile kresel dze kabarc ortalanr 3. Miraya kaba yneltme yaplr, drbn gze uydurulur. 4. Az hareket vidas yardm ile dey gzleme izgisi mira blmlerini ortalayacak ekilde ince yneltme yaplr. 5. Silindir dze solda iken (normal durum) fenkalaj vidas yardm ile silindir dze kabarc ortalanr ve 1. okuma yaplr. 6. Drbn kendi ekseni etrafnda yarm devir dndrlerek silindir dze saa alnr (2. durum) fenkalaj vidas yardm kabarck tekrar ortalanr ve ikinci okuma yaplr. 7. Okuma=1/2(1.okuma+2.okuma)
Kompansatrl(Otomatik)nivolar
1. 2. 3. 4.
Sehpa bal yaklak yatay olacak ekilde sehpa ayaklar alr Tesviye vidalar ile kresel dze kabarc ortalanr Miraya kaba yneltme yaplr, drbn gze uydurulur. Az hareket vidas yardm ile dey gzleme izgisi mira blmlerini ortalayacak ekilde ince yneltme yaplr. 5. Yatay gzleme izgisi ile okuma yaplr.
1- Geometrik nivelman
Geometrik nivelmanda genel olarak aletler kullanlr. Bunlara nivo denir. gzleme dzlemi denir.
yatay gzlemeler yapabilen drbnl Drbnn tarad dzleme de
Geometrik nivelman, ykseklik farklar bulunacak noktalar zerine dey olarak tutulan ve mira ad verilen (MRA: ykseklii bilinen yada ykseklii bulunacak noktalar zerinde dey durumda tutulan zerinde dm,cm blmleri bulunan bir latadr). Blml latalardan, blmlerin drbnn yatay gzleme izgisi ile okunup ve bu okumalarn farkndan iki nokta arasndaki ykseklik farknn bulunmasna dayanmaktadr. Nivelman lmeleri gidi-dn yaplr. Nivelmanda nivonun herhangi bir konumu srasnda, ilk yaplan okumaya geri okuma ve nivonun yerini deitirmeden yaplan son okumaya ileri okuma denir.
50
mira
1.932
ufuk-ceng_2005
yatay gzleme izgisi
mira gA nivo iB
B A HA karlatrma dzlemi HB
hAB = gA- iB WB hAB

WA( nivo yzeyi) W0(ortalama deniz yzeyi,geoit)
A ve B gibi iki nokta arasndaki ykseklik farknn bulunmas isteniyorsa;
1- Nivo sehpa bal yaklak olarak yatay olacak bir biimde uygun bir yere
konur. AB dorultusu zerinde olmas art deildir. 2- A noktasnda dey olarak tutulan mirada okuma yaplr (gA) 3- B noktasnda dey olarak tutulan mirada okuma yaplr (iB) Bu durumda A ve B noktalar arasndaki ykseklik fark (hAB) dir. A noktasnn kotu HA ise, B noktasnn kotu (HB) HB= HA+hAB dir.
hAB = gA- iB
Nivonun herhangi bir durumunda ikiden fazla noktada mira okumas yaplm ise, ilk okuma geri okuma, nivonun yeri deimeden yaplan son okuma ileri okuma ve bu okumalarn arasnda yaplan btn mira okumalarna orta okumadenir. Orta okuma , o noktann hem ileri hem de geri mira okumas olarak alnabilir. Nivelman geri okuma ile balamakta ve ileri okuma ile bitmektedir. Arazide yaplan bu lmeler nivelman karnesine yazlarak hesaplanr. (h> 0 ise arazi k, h< 0 ise arazi inidir.)
Geometrik nivelman ynteminin prezisyonu, birbirinden 1km uzaklkta bulunan iki nokta arasndaki ykseklik farknn karesel ortalama hatas cinsinden verilmektedir. Prezisyon 0.2mm/km ile 20 mm/km arasndadr.
1,2,3 deiim noktalar Geri okumalar A,1,2,3 leri okumalar 1,2,3,B

A ve B noktalar arasndaki ykseklik fark: h = h1 + h2 + h3 + h4=(gA-i1)+(g1-i2)+(g2-i3)+(g3-iB) =geri-ileri
NVELMAN KARNELERNN HESAPLAMA YNTEMLER

1- Ykseklik Fark Yntemi (h) 2- Gzleme Dzlemi Kotu Yntemi (GDK)
53
YKSEKLK FARKI YNTEMNE GRE NVELMAN KARNES HESABI
Kontrol Eitlikleri Ykseklik Fark Yntemi iin;
h = geri ileri = H
SON
H LK
B
h2B
2 1
hA1 h12
HB H2
HA
H1
54
Aada verilen nivelman karnesini ykseklik fark yntemine gre hesaplaynz. NVELMAN LME ve HESAP ZELGES (GD)
Nokta No. Ara Uzaklk Mira Okumalar (m) Geri Orta leri Ykseklik Fark Nokta Ykseklikleri
A 1 2 B
2.325 0,702 2.516 2.877 1.623 1,079 1.437 1,962 7,718 0,915 3.975 3.743
110,000
110,702 111,781 113,743 HB-HA=3.743
h = geri ileri = H
H A =3.743
GZLEME DZLEM KOTU YNTEM
Gzleme dzlemi ynteminde her nivo kuruluu iin drbnn optik ekseninden geen yatay dzlemden yararlanlr. Bu yatay dzleme gzleme dzlemi ismi verilir. Nokta yksekliine (HA) o noktada yaplan geri okuma (gA) eklenerek GDK bulunur GDK = HA + gA Bu gzleme dzlemi kotundan o nivo kuruluunda yaplm olan orta ve ileri okumalar karlarak, mirann tutulduu noktalarn kotlar bulunur. Nivonun yeri deitii zaman GDK da deiir.
Gzleme Dzlemi Kotu Yntemi iin kontrol eitlii ;
GDK + H
LK
= H + ortaokuma + ileriokuma
55
NVELMAN POLGONLARINA AT LME HATALARI

1- AIK NVELMAN POLGONUNDA
Ak poligonda gidi nivelmannn kontrolu iin ters dorultuda dn nivelman yaplr.Bu durumda gidi nivelmanndaki ykseklik farklar toplam hg , dn nivelmanndaki hd ,ise
h - h
g
=0
olmaldr. 2- KAPALI NVELMAN POLGONUNDA
Nivelmana ykseklii (kotu) bilinen noktadan balanp tekrar ayn noktaya gelindiinden
h
olmaldr
3- BALI NVELMAN POLGONUNDA
=0
Kotu bilinen A noktasndan kotu bilinen B noktasna gidildiinde
= HB HA
olmaldr. Kanlamayan lme hatalar ve atmosferik etkiler nedeniyle sz konusu edilen koullar salanamaz ve kapanma hatalar ortaya kar. NVELMAN POLGONLARINA AT LME HATALARI
Bunlar
Ak nivelman poligonunda fh= hg h d Kapal nivelman poligonunda fh= h 0 Bal nivelman poligonunda fh= h ( H B H A )
Nivelman lmelerine ait hata snr Dh=20mm L(km) L=nivelman boyu fh Dh olmaldr.
NVELMAN LME ve HESAP ZELGES (GD)

Nokta No. Ara Uzaklk Geri Mira Okumalar(m) Orta leri Ykseklik Fark Nokta Ykseklikleri Aklama
101 52,80 102 102 52,30 103 103 46,00 104 104 67,80 101
3.060 2.363 0.697 1,852 1,322 0,530 0,192 -2,459 2,651 0,560 -1.221 1,781
58
NVELMAN LME ve HESAP ZELGES (DN)

Nokta No. Ara Uzaklk Geri Mira Okumalar(m) Orta leri Ykseklik Fark Nokta Ykseklikleri Aklama
101 67,90 104 104 46,20 103 103 51,90 102 102 53,00 101
1,590 1,222 0.368 2,622 2,457 0,165 00,571 -1,322 1,893 0,684 -2,363 3,047
59
KAPALI POLGON NVELMAN ZET ZELGES

Nokta No. Gidi Nivelman (m) Sg hg Dn Nivelman (m) Sd hd Fark (mm) Hata Snr Ortalama (m) So ho Dzeltme vh(mm) Dzeltilmi h(m) Nokta Ykseklii(H)
101 102 103 104 101
2,363 1,322 -2,459 -1,221
52,80 52,30 46,00 67,80
-2,363 -1,322 2,457 1,222
53,00 51,90 46,20 67,90
0 0 -2 -1
4,6 4,6 4,3 5,2
2,363 1,322 -2,458 -1,222 0,005
52,90 52,10 46,10 67,85
-2 -1 -1 -1 -5
2,361 1,321 -2,459 -1,223 0
145,000 147,361 148,682 146,223 145,000
f hi d hi d hi = 20mm S (km)
61
TRGONOMETRK NVELMAN Dey alarn llmesi ile yksekliklerin belirlenmesi yntemidir. Prezisyon 1 cm ile 10 cm arasndadr.
t
ZAB
B A
HA
SAB
karlatrma dzlemi
HB
HB -HA= hAB =SAB cotzAB +a-t HB= HA+ SAB cotzAB +a-t
UYGULAMA
HA=100 m zAB=86.144g SAB=125 m a=1.50 m t= 1.47m
HB= ?
HB= HA+ SAB cotzAB +a-t =127.67 m.
UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI -2007
62
SAB> 250 m ise hAB =SAB cotzAB +a-t + 1 k S2AB

2R
k=0.13 , R=6370 km
TRGONOMETRK NVELMAN LE K NOKTA ARASINDAK YKSEKLK FARKININ BULUNMASI:
Trigonometrik nivelmanda, 250 m ye kadar uzaklklarda dey alar ve yatay uzunluklarn llmesi suretiyle noktalar arasndaki ykseklik farklar bulunur. Trigonometrik nivelman konum koordinatlarnn elde edilmesi iin kurulan alarda( A a, kenar a, poligonasyon alar) nokta yksekliklerinin belirlenmesinde ve salad prezisyon yeterli olduu srece mhendislik hizmetlerinde ve geometrik nivelmann uygulanamad dalk arazideki her trl ykseklik lmesinde kullanlr.
mira hg zg zi a B A HA Sg Si HB hi ti
Teodolit
tg
hAB
karlatrma dzlemi
hAB= S cotzi - Sg cotzg
ti=tg
BAROMETRK NVELMAN Atmosfer basncnn ykseklikle deimesinden yararlanlr. Basn barometre ile llr ve basn farklarndan ykseklik farklar hesaplanr. Bu yntemle iki nokta arsndaki ykseklik farklar 1-2 metre prezisyonla bulunabilmektedir. Keif ilerinde kullanlr.
63
BOYKEST-ENKEST
Yeryznn dey bir yzey ile arakesitine boy kesit denir. Bu arakesit doru, daire yay, kbik parabol, klotoid vb. gibi birletirme erilerinden oluur. Boyuna kesit proje ekseni boyunca arazinin topografik yapsn gsterir. Demiryolu, kanal, karayolu vb. yaplarn inaat projelerinin hazrlanmas ve herhangi bir sebeple toprak hacminin bulunmas amacyla kesitler alnr. Boyuna kesit dorultusuna dik bir dzlem ile yeryznn ara kesidine enine kesit denir. Enkesitler boyuna kesit eksen kazndan boyuna kesit dorultusuna dik,save sol yana doru belirli uzunlukta alnr. Boyuna kesit noktalarnn kotlarnn hesaplanabilmesi ve boyuna kesitlerin izimi iin; boyuna kesit noktalarnn arazi zerinde belirlenmesi( arazinin eim deitiren noktalar), uzunluk lmelerinin yaplmas ak veya bal nivelman poligonu yardm ile nivelmann yaplmas gerekir. lmelerden sonra boyuna kesit nivelman karnesi hesaplanr. Daha sonra dik koordinat sisteminde yatay eksen uzunluklar dey eksen ykseklik farklarn gstermek suretiyle izim yaplr. Arazinin eiminin net olarak grnebilmesi iin yatay lek dey lein 5 veya 10 kat olarak alnr. Karlatrma izgisine uygun bir kot deeri verilerek lek dikkate alnarak uzunluklar iaretlenir. Boyuna kesitte, arazinin engebe durumunu gsteren izgiye siyah izgi, bu izgiye ait nokta kotlarna siyah kot=arazi kotu denir. Boyuna kesit zerinde krmz izgi geirilir, bu izgi toprak ileri sonucunda boyuna kesit eksen izgisinin alaca durumu gsterir, eimli dorular ile bunlar birbirine balayan erilerden oluur. Bu izgiye ait noktalarn kotlarna da krmz kot=proje kotu denir. Enine kesit nivelman karnesinin hesab iin boyuna kesit kesit nivelman karnesinden eksen kaznn kot deeri alnr. Enine kesit nivelmannda mira okumalar daha ok orta okuma olduundan gzleme dzlemi kotu yntemi kullanlarak kotlar hesaplanr.
64
BOYUNA KEST ZM
Enkesit
65
KARELER AI LE YZEY NVELMANI Elde herhangi bir konum plan bulunmuyor veya eldeki planda gsterilmi olan detay noktalar az ya da amacna uygun deilse, arazinin tamamn kaplayan bir kareler a oluturulur. Kareler anda, karelerin kenar uzunluklar, nivelmann amacna, arazinin biimine ve plann leine baldr. Genellikle karelerin kenar uzunluklar 10 m ile 50 m arasnda deiebilir. Kareler anda, dik dorultular prizma veya teodolit ile iaretlenir. Kareler a ke noktalar birer kazk ile belirlenir ve zerine noktalarn numaralar yazlr. ekildeki a oluturmak iin A1A5 kenar zerinde rnein 15 m ara ile A2,A3,A4,A5 noktalar iaretlenir. A1 ve A5 noktalarndan A1A5 dorultusuna dikler klr.Bu dikler zerinde B1,B2,B3,B4ve C1,C2,C3,C4 noktalar iaretlenir. B4C4=60 m olmaldr. Fakat ou kez bu salanmaz rnein B4C4=60,20 m ise 0.20 m lik fark drt ara boya eit olarak datlr. B4C4 zerinde 15,05 m lik uzunluklar alnarak E1,E2,E3,E4 noktalar bulunur. erceve bu biimde hazrlandktan sonra i noktalar birbirine dik durumda bulunan iki dorultunun kesim noktas olarak jalonlar( her 50 cm si farkl renkte boyanm 1 veya 2 m lik ubuklar) yardmyla belirlenir ve iaretlenir. Bu ekilde elde edilen kareler a detay noktalarnn (yollar,evler,su yollar, bina vb) llmesi iin iskeleti oluturur.
66
Kareler a ke noktalarndan baka arazi detay noktalar ile kesime noktalarnn da konumu ve ykseklikleri belirlenir. Bir arazi krokisi hazrlanr. Bu kroki zerine llen tm byklkler yazlmaldr. Konum plan arazi krokisine dayanlarak herhangi bir lekte izilebilir. Nivo ile ykseklik lmeleri konum lmelerinden bamsz olarak yaplr. Arazideki detay noktalarnda mira okumalar cm prezisyonunda, buna karlk kareler a noktalarnda mm prezisyonunda yaplmaldr. Nivo, an olurunca byk bir ksmn grebilecek ekilde uygun bir yere konmaldr. lk istasyon noktasnda kotu bilinen noktada tutulan miraya okuma yaplr. Daha sonra llmesi gereken noktalarn zerinde mira tutularak mira okumalar yaplr. lk istasyon noktasnda lmeler bittikten sonra arazide 2. uygun bir istasyon noktasna nivo konur. lk istasyon nokta kazna mira tutularak okuma yaplmaldr. Ayn ekilde gerekli noktalarda mira okumalar yaplr. Nivelman ileminde silindir dze kabarc devaml ortalanmaldr.. Arazide nivo iin seilen istasyon noktalarndan btn kareler a noktalar
67
grlebilmelidir. Son istasyon noktasndan, nceden ykseklii belirlenmi olan noktada tutulan miraya bir okuma yaplmaldr. Kareler a iindeki, arazi biiminin gsterimi iin nemli olan noktalar, ykseklik olarak kareler a noktalarna gre llp saptandktan sonra kareler a izilmi plan kad zerinde iaretlenir.(kotlu plan) Detay noktalar haritada en az 0.2mm konum doruluunu salayacak nitelikte paftada iaretlenir.
68
TAKEOMETR
Takeometri ,arazi zerindeki detay noktalarnn (elektrik direi, yol kenar, arazi noktas v.b.) kutupsal koordinatlarnn (yatay a ve yatay uzunluk) ve yksekliklerinin belirlenmesi ilemidir. Alet donann (teodolit+mira ) dr. Takeometri ileminde kullanlan teodolite takeometre ismi verilir. lmelere balamadan nce allacak blgenin A3(297X420mm) boyutunda izim kadna detayl bir krokisi hazrlanr ve 1 alet operatr,1 yazc,1 krokici ve yeterli sayda miracdan oluan takeometri postas oluturulur.
TAKEOMETRDE BR STASYON NOKTASINDA YAPILMASI GEREKEN LER
1-Teodolit bir poligon noktas zerine kurulur, merkezlendirilir, tesviye edilir ve drbn gze uydurulur (Okler gze uydurulur,grnt netletirilir,paralaks giderilir, paralaks grntnn gzleme izgileri zerine dmemesi durumudur.) 2-Alet ykseklii (a) llr.( Alet ykseklii(a), teodolitin muylu ekseninin poligon noktasna olan uzakldr.) A rperi iin uzakta bir nokta seilerek sadece yatay a deeri okunur. Her 20 noktada bir bu lme tekrarlanr.
3-En yakndaki poligon noktasna baklarak yatay dorultu deeri 0g.00 ile aktrlr. Bu noktada dey a ve mira okumalar(st izgi okumas-orta izgi okumas-alt izgi
1,196
1,158
1,113
okumas) da yaplr.
ufuk-ceng_2005
4-Daha sonra her bir detay noktasnda (arazinin eim deitiren noktalar,yol
kenar,kanalizasyon ve ptt kapaklar,telefon direi vb.) yatay a,dey a ve mira okumalar(st izgi okumas-orta izgi okumas-alt izgi okumas) yaplr. Mira okumalar yaplrken st izgi okumas(OST) 1,000 m veya 2,000 m gibi tam bir say ile aktrlarak orta izgi okumas (OORTA) ve -alt izgi okumas (OALT) yaplr. Okumalar yaplrken yazc ve krokicinin birbirleriyle iletiim iinde olmas gerekir(Krokide iaretlenen detay noktas numaralar ile takeometri izelgesinde aklamalar ksmnda da zellii belirtilen detay nokta
69
numaralar ayn olmaldr). Yatay alarn iki hane (rng,123.78),dey alarn ise hane okunmasna(rng,123.785) dikkat edilmelidir. OORTA=1/2(OST+ OALT) 5-Okunan deerler takeometri izelgesine yazlarak her bir detay noktasnn ykseklii (H) ve yatay uzunluu( S )hesaplanr.
S= k l sin2z OST > OALT OALT >OST l= OST- OALT l= OALT -OST
z= baucu as (dey a) Mira okumalar metre biriminde yaplm ise (rnein , 1.345) k=100 (sabit) Mira okumalar cm biriminde yaplm ise (rnein , 134.5) k= 1 (sabit) dir. hi= k l sin2z = S/tanz H= HSTASYON+ a +(hi T) HSTASYON= teodolitin kurulduu noktann ykseklii a=alet ykseklii T= orta okumann metre cinsinden deeri
70
71
Bu ilemlerden sonra izim ilemine geilir; 1-Dik koordinat sisteminde nce poligon noktalar plan kadna iaretlenir. 2-Takeometri karnelerinden yararlanlarak aler hangi poligon noktasndan hangisine 0g.00 ile baklmsa o dorultu ile aktrlarak, aler hareket ettirilmeden dier detay noktalarnn yatay alar ve hesaplanan yatay uzunluklar (lek dikkate alnarak) plan kad zerinde iaretlenir ve bylece bu detay noktalarnn gerek yerleri belirlenir ve sadece ykseklikleri desimetre mertebesinde (123.9 vb.) yazlarak kotlu plan (takeometrik plan(plankote)) elde edilir. Daha sonra kotlu plandan yararlanlarak arazinin e ykseklik erili haritas hazrlanr. E ykseklik erileri, yeryznde ayn ykseklikteki noktalarn izim kad zerindeki izdmlerinin oluturduu erilerdir. Bir e ykseklik erisi zerindeki btn noktalar ayn kottadr. E ykseklik erileri birbirlerini kesmezler. Btn e ykseklik erileri kapal erilerdir. E ykseklik erilerinin sklat yerler eimin arttn, seyrekletii yerler ise eimin azaldn gsterir. 5- Arazinin eimi niform ise eri aralklar eittir. 1234-
her hangi bir arazi resmi
eykseklik erili haritas
72
E YKSELT ERLERNN ZM Hesap yntemi: Arazide eimi deien ardk noktalara mira tutulmu olmas nedeniyle kotlu plan zerindeki ardk ve en yakn iki nokta arasnda arazi eimi sabittir. Byle iki nokta A ve B olsun. Bu noktalar arasndaki ykseklik fark (h) bellidir. A ve noktalar arasndaki uzaklk kotlu plan zerinden llerek bulunur. AB uzunluunu lek ile arparak gerek uzunluu bulmak gerekli deildir. A ve B noktalar arasnada tamsayl kotta olan noktalar e ykselti erilerine ait noktalar oluturur. Tamsayl kottaki bir C noktasnn yerinin belirlenmesi iin; l1=AC, l2=CB, l=AB olmak zere
l l1 l = 2 = = k (1) h1 h2 h
h2 h1
l1
A
l2
B
l
ifadesi ile bulunur l1=kh1 l2=kh2 (2)
73
rnek
AB aras planda 55 mm olarak llmtr. Metrede bir eykselti erisi geirilmek istendiine gre AB noktalar arasndaki tam kottataki noktalarnn yerlerinin saptanmas A noktasnn kotu=168.4 m, B noktasnn kotu=170.3 metredir AB arasndaki 169 ve 170 m kotundaki noktalarn yerleri aranmaktadr Ykseklik fark: hAB=HB-HA=170.3-168.4=1.9 m dir
l l1 l 55 = 2 = = k ile k = 29 olur. 1.9 h1 h2 hAB
(2) nolu eitliklerden l1=17.4 mm l2=46.4 mm bulunur. Planda A noktasndan itibaren l1 ve l2 uzunluklar alnarak 169 ve 170 m kotlu noktalarn yerleri iaretlenir.
74
E Ykselti Erilerinin izimi

2.510 B 2.905 C
A, B ve C noktalar nivelmanla belirlenmitir 0.5 m aralklarla e ykselti erisi geirmek istiyoruz
1.100

2.510 B
AB hatt HAB = 2.51 - 1.10 = 1.410 DAB = 10 m
1.5 m iin e ykselti erisi :
D = 10*(1.5 1.1)/1.41 = 2.84
2.0 m iin e ykselti erisi : D = 10*(2.0 - 1.1)/1.41 = 6.38 2.5 m iin e ykselti erisi : D = 10*(2.5 - 1.1)/1.41 = 9.93
0.4 2.84 0.9 6.38 9.93 1.4
B 1.41
A 1.100 A
10 m
75

2.510 B 2.905 C
AC hatt HAC = 2.905 - 1.100 = 1.805 DAC = 14.14 m
1.5 m iin e ykselti erisi:
D = 14.14*(1.5 - 1.1)/1.805 = 3.13
2.0 m iin e ykselti erisi : 2.5 m iin e ykselti erisi :

1.100 A
D = 14.14*(2.0 - 1.1)/1.805 = 7.05 D = 14.14*(2.5 - 1.1)/1.805 = 10.97

2.510 B 2.905 C
BC hatt DHBC = 2.905 - 2.510 = 0.395 DBC = 10 m Bu hatta e ykselti erisi gemez.
1.100
76

2.510 B
2. 5
2.905
2. 0
1. 5
1.100
Paralel izgili effaf kat yntemi Hesap ynteminin kulanlmas zaman alacandan prezisyon aranan ilerde bu yntem uygulanr. Bu yntemde zerine eit aralklarla paralel izgiler izilmi effaf katlardan yararlanlr. E ykselti erilerinin sk olduu yerlerde bu aralklarn kk, seyrek olduu yerlerde byk olmas gerekir. Bu nedenle aralklar 2 ila 10 mm arasnda deien deerlerde olmak zere paralel izgili effaf katlar kullanlr(milimetrik aydnger). Bu izgiler 1,2,3,... olarak saylandrlr . Paralel izgilere , kotlu plandaki en kk kottan balayp en byk kota doru artmak zere deerler verilir ve izgilerin sa ucuna aadan yukarya doru saylar artacak biimde yazlr.
77
Paralel izgili effaf kat kotlu plan zerine konur. Bu durumda 168.4 m kotunun hem virgln hemde yerini gstermekte olan nokta 1 ve 2 izgisi arasnda ve 12 aralnn 1 izgisinden itibaren onda drd uzaklnda bulunmaktadr. 1ve 2 izgisi arasndaki bu noktaya bir ine batrlr. Kotlu plan zerindeki paralel izgili effaf kat, 170 ile 3 saylarnn arasndaki nokta 170 ve 171 kot izgileri arasna gelecek biimde ine etrafnda dndrlr. Bu durumda170 ile 3 saylar arasndaki nokta, 170 kotlu izgiyi araln onda kadar geer.
Bundan sonra bu nokta ile ine dorultusuna bir cetvel konur. Cetvelin 169 ve 170 kotlu izgileri kestii noktalar ine ile delinerek 169 ve 170 m kotlu noktalarn yerleri kotlu plan zerinde iaretlenmi olur. Bu ie en yakn noktalar arasnda devam edilerek tam metre kotundaki noktalar bulunur ve eit kotlu noktalar birletirilir.
78
Detay noktalar haritada enaz 0.2mm konum doruluunu salayacak nitelikte paftada iaretlenir.
79
80
81
82
TOPRAK HACMNN HESABI Hacim hesab eldeki verinin yapsna uygun bir yntemle yaplmaldr. Bu almada yzey modellemesinde kullanlan kontrol(dayanak) noktalar, dzenli grid kelerinde ve dzensiz(rasgele) dalm noktalar eklinde belirlenmitir. Uygulamada kullanlan hacim hesab yntemleri aada zetlenmitir. -Ortalama alanlar yntemi(Paralel Kesitlerle Hacim Hesab)
-U alanlar yntemi -Simpson yntemi
Ortalama alanlar yntemi Bu yntemde hacim, kesit alanlarnn ortalamas u alanlar arasndaki ykseklik ile arplarak bulunur. Alanlar F1, F2,.................,Fn ve u alanlar arasndaki ykseklik H ise, hacim (V)
V = F1 + F2 + ......... + Fn H n
eitlii ile hesaplanr. Paralel Kesitlerle Hacim Hesab Arazi yzeyi dey dzlemlerle kesilerek, paralel kesitler elde edilir. F1 ve F2 u alanlar (ekil 1) arasnda kalan hacim (V), kesit alanlarnn ortalamas ile iki u arasndaki yatay uzaklk arplarak bulunur. Paralel kesitlerin belirledii alanlar F1,F2,........,Fn-1,Fn ve u alanlar arasndaki uzaklk L ise
V = F1 + F2 + ......... + Fn L n
(1)
eitlii ile hesaplanr.
83
ekil 1 Paralel Kesitlerle Hacim Hesab
U alanlar yntemi Ardk kesitler arasndaki yatay uzunluklar birbirine eit olursa (l1=l2=........=ln-1=ln, L=(n-1)l), bu durumda (1) nolu eitlik
(n 1) Fi
i =1 n
V =
(1a)
eklini alr. ekildeki ardk Fi ile Fi+1 alanlar arasnda kalan hacim
V = Fi + Fi +1 li 2
i=1,2,..........,n-1
(2)
forml ile ifade edilirse, ardk kesitler arasndaki yatay uzaklklarn genel olarak birbirine eit olduu (l1=l2=........=ln-1=ln) varsaym ile, F1 ve Fn u alanlar arasndaki toplam V hacmi (2) den
1 ( F1 + 2 F2 + 2 F3 + ........ + 2 Fn 1 + Fn ) 2
V =
(3)
eklini alr (trapozoidal forml) (Press ve di 1988).

84
Simpson yntemi Ardk iki alan arasndaki ekil kesik prizma kabul edilirse, hacim Simpson Forml ile hesaplanabilir. Fim, Fi ile Fi+1 alanlar arasndaki orta kesitin alann gsterdiine gre Fi ile F+1 alanlar arasnda kalan hacim
Vi = li ( Fi + 4 Fim + Fi +1 ) 6
(4)
olur. Buradaki li, Fi ile Fi+1 alanlar arasndaki yatay uzaklktr. ekil 1 deki ift say indisli alanlar ortalama orta alan ( Fim )olarak kabul edilirse, (4) nolu eitliklten yararlanarak toplam hacim;
Vi = l +l l +l l1 + l 2 ( F1 + 4 F2 + F3 ) + 3 4 ( F3 + 4 F4 + F5 ) + .... + n 2 n 1 ( Fn 2 + 4 Fn 1 + Fn ) 6 6 6
Kesitler arasndaki uzaklklarn birbirine eit olduu varsaym ile

l Vi = ( F1 + 4 F2 + 2 F3 + 4 F4 + 2 F5 + 4 F6 + ..... + 2 Fn 2 + 4 Fn 1 + Fn ) 3
geniletilmi simpson yntemi elde edilir. Dzenli dalm dayanak noktalar ile hacim hesab (Yzey nivelman ile toprak hacmi hesab) Maden ocaklar, spor alanlar, hava meydanlar vb yerlerde uygulanr Bu amala alan 10-20-50 m lik karelere blnr. Karelerin ke noktalarna kot tanr. Noktalardaki kaz derinlikleri belirlendikten sonra dzenli dalm dayanak noktalar yardmyla arazi yzeyi gen veya drtgen prizmalara ayrlr. Kaz veya dolgu hacimleri, gen veya drtgen prizmalarn hacimleri hesaplanp bunlarn toplamlar alnmak suretiyle bulunur. Bu prizmalarn taban alanlar plandaki llerden elde edilir.
85
Dzenli genler a
Dzenli dikdrtgenler a
F= Taban Alan
h2 h3
h1
h2
h3
h1
h4
hi= kaz derinlikleri olmak zere hi=H-H* Kaz derinlii= (Arazi kotu(siyah kot) proje kotu(Krmz kot))
Hacim gen prizma iin;
V =F h1 + h2 + h3 3
Hacim drtgen prizma iin; V =F eitlikleri ile hesaplanr. h1 + h2 + h3 + h4 4
86
RNEK:
Bir bina inaatnda arsann temel kotuna indirilmesi amac ile arsa 10 m geniliinde karelere blnm ve kare ke noktalarnn kotlar geometrik nivelmanla belirlenmitir. Verilerden yaralanarak gerekli kaz derinliklerini ve kazlacak toprak hacmini hesaplaynz. (Temel kotu=proje kotu=33 m dir.)
hi=H-H*
Kaz derinlii= (Arazi kotu(siyah kot) - proje kotu(Krmz kot,temel kot))

h7 h8
h6
h5
h4 h3 P101
h1
h2
Ara Uzaklk
Geri
Nokta No. P101 1 2 3 4 5 6 7 8
Mira Okumalar(m) Orta leri
Ykseklik
Nokta
Ykseklikleri (H)
Fark
Temel Kotu Temel Kotu(H*)
3.060 0,697 2.363 -0,489 2,852 0,530 2,322 0,014 2.308 1,222 1.086 0,099 0.987 0,202 0.785 0,095 0.690
36.00 36,697 36,208 36,738 36,752 37,794 38,703 38,275 38,370 33 33 33 33 33 33 33 33
87
hi= Hi- H* kaz derinlikleri hesaplanr. h1= H1- H* = 3.697 m h2= H2- H* = 3.208 m h3= H3- H* = 3.738 m h4= H4- H* = 3.752 m h5= H5- H* = 4.794 m h6= H6- H* = 5.703 m h7= H7- H* = 5.275 m h8= H8- H* = 5,370 m
V1 = F
h1 + h2 + h4 + h5 =359,9 4 h +h +h +h V3 = F 4 5 6 7 =488,1 4
V2 = F
h3 + h4 + h7 + h8 =453,4 4
V= V1+V2+V3= 1301.4 m3
88
89
90
B-KOORDNATLARLA ALAN HESABI 2F= XN(YN+1-YN-1)= YN(XN-1-XN+1) X, Y noktalarn koordinatlardr.
91

Topografya Ders Notlari 08

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Topografya Ders Notlari 08

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TOPOGRAFYA DERS NOTLARI

1. L BRMLER- LEK KAVRAMI

UYGULAMA Arc=1.4214 n a deerini hesaplaynz. arc = / =g /g g= garc = 90g.4892

lek= Plan zerindeki uzunluk/Arazi zerindeki uzunluk(gerek uzunluk)

1/M = 0.042(m)/84(m) =0.0005

a) Gerek alan ka dekardr.

UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007

lmelerde Hata Kaynaklar

Gerek Hata ():

=200-(++)= - 0.0013g = - 13cc dr.

UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007

Grnen Hata (dzeltme)(vi)

DORULUK LTLER 1- Ortalama Hata (t)

v1 + v 2 + ... v n n n= lme says

2- Karesel Ortalama Hata (m)

Bir lmenin k.o.h. grnen hatalardan m=

2 2 v12 + v 2 + ... + v n [vv] m= n 1 n 1

2.2. En olaslkl deerin k.o.h. (M)

UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007

3- Olaslkl Hata (r)

4- Oransal Hata (T)

UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007

125.1615 125.1613 125.1612 125.1616 125.1610 125.1611 125.1613 125.1614

d) M= m/ n = 0.81cc e)n tek ise

deerleri tekrarlanan saylarda dikkate alnarak sralanr (n=7 iin, r= v 4 )

UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007

3. ARAZDE NOKTALARIN ARETLENMES- RPERLEME

: Arazi Krokisi rnei

Arazide lme Noktalarnn Seimi, Tesisi ve Rperlenmesi

UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007

b ekil3.2ab : Geici ve Kalc Nokta aretleri

UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007

ekil3.3 Rper izelgesi

ARAZDE DORULARIN BELRTLMES(JALONLAMA)

UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007

H S Eim karayollarnda %, demiryollarnda % cinsinden verilir.

UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007

UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007

Basamakl lme ynteminde iki durum sz konusudur -k durumu -ni durumu

ekil3.5 k durumunda uzunluk lmeleri

UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007

ekil3.6 ni durumunda uzunluk lmeleri

ekil3.9 100-200 m uzunluklarn llmesi

Bu durumda, yatay uzunluu veren forml,

UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007

UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007

4.LME ALETLERNN ORTAK PARALARI 4.1- KABARCIKLI DZE

Grnt netletirme vidas

UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007

Optik Mikrometreli Mikroskop

Yatay ve Dey Alar

cisi (t) Aciklik a

Ayakucu (nadir) acisi (N) mi duzle Gozleme

(+z=100g, z+=200g ve de N-=100g)

4.4. Teodolitte Eksenler, Donatmlar

Dey Az Hareket Vidas st Ksm

Silindir Dze A Tablas Dndrme Vidas Kapa

Muylu Eksen (ME)

Dze ekseni (DE)

DKLK ARTLARI: AE DE (ana eksen art), OE ME,

4.5. Teodolitin Kullanlmas -stasyon noktasnda yaplan n iler

-Teodolitin kurulmas ve merkezlendirilmesi

UFUK ZERMAN TOPOGRAFYA DERS NOTLARI-2007

silindir dze optik ekl