Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

Edebiyat Sosyolojisi ve Karlatrmal Edebiyat Bilimi - Sanat ve Bilimin Snr tesi Etkileimi -

Sociology of Literature and Comparative Literature - The Interaction of Art and Science beyond Boundaries -

Ahmet CUMA*
ZET Toplum ve toplumsal normlar edebiyat sanatnn ve sosyolojinin ortak kaynaklardr. Her ikisinin de amac bir bakma dnyann srrn zmektir. Edebiyat ve toplum bylelikle karlkl bir etkileim iindedirler. Edebiyatn tarihsel srecini inceleyen bir aratrmac mutlaka bu karlkl etkileime ynelmesi gerekir. Edebiyat ve sosyolojiyi ortak bir noktada buluturan husus insandr. Bu, edebiyat sosyolojisinin temelini oluturur. Batda yaplan kuramsal almalardan edebiyat sosyolojisinin merkezde edebiyat eseri olmak artyla edebiyat ii ve d toplumsal unsurlarn tamamn kapsad anlalmaktadr. lk ortaya knda estetik unsurlar gzetmeme eilimi zaman iinde almtr. nk tarihsel koullara bal olarak deiim gsteren, dili ara olarak kullanan edebiyatn yanstma zellii vardr ve toplumu estetik unsurlaryla birlikte aktarr. Ancak Trkiyedeki aratrmalar gz nnde bulundurulduunda, edebiyat sosyolojisinin daha ok edebiyat d yntemle alan disipliner bir alan olarak algland anlalmaktadr. Bu durum terminolojik bir kargaa oluturmaktadr. Karlatrmal edebiyat biliminin literatrlerde kabul edilen ekol vardr. Genellikle edebiyat sosyolojisiyle birlikte anlan fakat birok farkll olan Marksist edebiyat kuramnn zndeki edebiyat sosyal olaylarn ve ekonominin belirledii dncesi Marksist Karlatrmal Edebiyat Ekolnde de grlmektedir. Fakat gnmzde karlatrmal edebiyat bilimi daha ok Amerikan- ve Fransz ekolleri tarznda yrtlmektedir. Amerikan ekol estetii ne karrken Fransz ekol toplum ve ulusal edebiyat merkezlidir. Fakat yine de ulusal st alr. Her iki ekol de ulusal st bir metodu benimsemilerdir. Fransz ekol edebiyat dna fazlaca karak etnoloji, sosyoloji, sosyal psikoloji, politika ve tarih alanlarndan olduka fazla yararlanr. Bundan dolay edebiyat sosyolojisine uygun bir alma alan hazrlamaktadr. Toplum ve kltr edebiyat merkezli almalardan ayr dnmek bilimsel bir tutum deildir. Karlatrmal edebiyat biliminde oklu bir kltrel dzlem vardr ve edebiyat ile kltr karlatrmalar paralel yrtlmelidir. Bunun gereklemesi iin sosyoloji ve edebiyat sosyolojisinin verilerinden yararlanmak gerekir. Disiplinler aras bir yntemle edebiyat eserine ynelmek edebiyat sosyolojisi almalarnn olduu gibi karlatrmal edebiyat incelemelerinin de temel felsefesini oluturmaldr. Kreselleen dnyamzda uluslar aras edebiyat faaliyetlerinin, edeb eviri etkinliklerinin, edebiyat-toplum ilikisinin lke snrlarn aarak artmasyla birlikte karlatrmal edebiyat bilimi ve edebiyat sosyolojisi nemli bir konuma yerlemitir. Anahtar Kelimeler: Edebiyat ve Sosyoloji, Karlatrmal edebiyat Bilimi, Edebiyat Sosyolojisi, Disiplinler Araslk, Karlatrmal Kltr. almann tr: Aratrma ABSTRACT Society and social norms are the shared sources of both literature and sociology. The aim of both is to solve the mysteries of the world. Thus, literature and society are in a reciprocal influence. A researcher analyzing the historical process of literature should turn towards this interaction. The common factor getting literature and sociology together is human being. This forms the basis of the sociology of literature. It is understood from the theoretical studies in the West that the sociology of literature comprises all elements inside and outside of literature on condition that the work of literature is central. The tendency of neglecting aesthetical elements during its emergence has been overcome. For literature which uses the language changing in accordance with historical conditions as a means, has the feature of reflecting and transfers the society with its aesthetic elements. But when the studies in Turkey are considered, it is understood that sociology of literature is regarded as a disciplinary field using methods out of literature. This situation creates a terminological ambiguity. To think society and culture as separate from literature-centered studies is not a scientific attitude. In comparative literature, there is a multi-cultural dimension and the comparative studies of culture and literature should be conveyed together. To realize this, the data from sociology and the sociology of literature should be employed. Analyzing a work of literature with an interdisciplinary method should form the basic philosophy of the sociology of literature as well as that of comparative literary studies. The sociology of literature is a discipline which uses the methods of both literature and sociology. It bases the history on social conditions and tries to illuminate the mutual relation between literature and sociology. There are shared sources by literature and sociology. The most significant of them are the society and the social norms. But while literature is a branch of art, sociology is that of science. For literature is based on the fiction, it has a subjective side. But this fictitiousness is a different expression of the reality. Because the existential reception of the world is realized by means of art. The
*

Yrd. Do. Dr., Seluk niversitesi

Edebiyat Sosyolojisi ve Karlatrmal Edebiyat Bilimi - Sanat ve Bilimin Snr tesi Etkileimi main aim here is to reveal the mysteries of the world around us. The author creates his characters in a fictitious ambiance in which he and others exist. The sociology studies the interactions of human beings in a similar way. The influence of literature on society attracts the attention of the researchers today as it has attracted those in past. That the art reflects the reality becomes clearer when the close relation between art and nature is kept in mind. It is also known that literature is the cause of many historical progresses in contrary. In this context a researcher studying the historical progress of literature, needs to mention its effect on society. His comprises one side of sociological history studies. The subject shared by both literature and sociology is human being and this forms the center of the sociology of literature. In the West, the sociology of literature is regarded as a term including all social elements inside and outside of literature provided that the work of literature is central. The philosophy in its emergence was the ideas about that the criticism should focus not only on the aesthetics but also on social relations. This kind of thinking has resulted in an ideological basis with the method of experimentalist social research in which aesthetics is neglected. What should the literature be rather than what it is has been questioned. However, to regard the aesthetic elements separate from the social is a mistake. For the literature using the language evolving with historical conditions as a means carries the aesthetic side of the society with it because it is based on the reflection. The difference between literatures sociology and the sociology of literature is an important issue that needs to be seriously considered. In the West the literatures sociology is defined as a sociological study of the elements related to the society in a work of literature and the sociology of literature as turning to the society phenomenon from the work of art. While the first one is closer to sociology, the second can only be conveyed with elements from literature. In the West, the sociology of literature is separated in this way. But in Turkey the situation is different. This difference causes terminological chaos. Because, contrary to the thinking in West, in Turkey sociology of literature is generally understood as a field studying with disciplines outside literature. The literature which is a part of culture is formed in certain social conditions and relations. For this reason, the culture, the main structure of the society, should not be thought separately from the literature. Every society has idiosyncratic culture based on its social features. The shaping of these elements in regard to society forms the literature- sociology relation. It is an opposite attitude to science to think society and culture separately from the literary studies. Because the comparative literature comprises many national literatures and multi cultural faade is involved in it, the comparative studies of literature and culture should be conveyed in parallel. To realize this, it needs using the data from sociology. As literature and sociology of literature, comparative literature too, studies the material and moral developments of the nations by basing them on literary sources in a chronological process. In comparative literature, there are three schools accepted in literatures. That social events and economy determines literature, the essential idea of Marxist literary theory which is generally regarded with the sociology of literature is also seen in Marxist Comparative Literature School. But today, comparative literature is conveyed mostly in American and French schools. While American school is emphasizing the aesthetics, the French one is society and national literature centered. However it studies in a supranational way. Both schools have accepted a supranational method. French school benefits from ethnology, sociology, social psychology, politics, and history in a great deal by getting out of literature. For this reason, it shows a more definite parallelism with the sociology for literature. In our globalizing world, the comparative literature has occupied a significant place with the rise in the activities between nations, literary translations and the society-literature relation. Keywords: Literature and sociology, Comparative literature, Sociology of literature, interdisciplinary, Comparative culture. The type of research: Research

Giri Edebiyat sosyolojisini ansiklopedik bir tanmlamayla aklamamz gerekirse, onun edebiyat sanat ile toplum arasndaki karlkl etkileimi, toplumsal hayattaki edebiyatn fonksiyonunu ve edebiyat sanatnn toplumsal koullardan nasl etkilendiini aratrma konusu yapan, 1900l yllarda ortaya kan (Wilpert, 1989: 529) ve edebiyatn olduu kadar sosyolojinin de metotlarndan yararlanan bir disiplin olduunu syleyebiliriz. Ivo Braak edebiyat sosyolojisinin deiik aratrmalarla edebiyat tarihini toplumsal koullara dayandrdn belirtmektedir (Braak, 1990: 29). Bylelikle edebiyat sosyolojisinin tarihsellikle olan ilikisine iaret etmitir. Otto F. Best ise edebiyat sosyolojisini edebiyat ve toplum arasndaki karlkl ilikiyi aydnlatmaya alan bir aratrma alan olarak tarif etmektedir (Best, 1972: 154). Btn bu aklamalar edebiyat sosyolojisinin erevesini izerken ayn zamanda toplum ve edebiyatn karlkl bir etkileim ierisinde olduklarn gstermektedir. Edebiyat biliminin bir disiplini olan karlatrmal edebiyat bilimi iin de toplumsallk nemlidir ve daha karmak bir yapyla karmza kmaktadr. nk karlatrmal edebiyat bilimi birden fazla ulusun edebiyatyla ayn anda uratndan, birok toplumsal norm ayn aratrma dzleminde bir arada bulunmaktadr. Edebiyat sosyolojisinin geni anlamdaki alm ok daha kapsamldr. ncelikle edebiyatn ve sosyolojinin ayr ayr irdelenmesi ve buna bal olarak edebiyat sosyolojisinin bir zemine oturtulmas gereklidir. Bunun neticesinde edebiyat sosyolojisinin karlatrmal edebiyat bilimiyle olan kesime noktalar ve disiplinlerin birbirlerine olan bamllklar daha iyi anlalacaktr.

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

82

Ahmet CUMA

Edebiyat ve Sosyoloji Edebiyatn ve sosyolojinin ortak kaynaklar ve malzemeleri vardr. Bu alanlarn farkll ise ncelikle yaplar ve ontolojilerinden kaynaklanmaktadr. Edebiyat bir sanat dal iken sosyoloji bamsz bir bilim daldr. Orhan Hanerliolu sosyolojiyi (Toplumbilim) Toplumu inceleyen ve nesnel yasalarn saptayan bilim (Hanerliolu, 1996: 412) diye tanmlar. Bu tanmdan sonra sosyolojinin oluumu ve amac hakknda ise unlar syler: bilmsel toplumbilimi oluturan tarihsel zdekilik gsterisidir. Toplumun tarihsel ve nesnel gelime yasalarn kefetmitir (Hanerliolu, 1996: 413). Bu tanmlamadan anlald zere Hanerlioluna gre sosyoloji sadece toplumun rasyonel durumu ile ilgilenmeyip geleceine dair geliimsel ilkeler de retir. Hanerliolu Toplumbilimcilik kavramyla ilgili olarak da unlar ifade etmektedir: Toplumsal yaamn toplumsal koullarla aklanmas gerektiini ileri sren gr [] tm sorunlar toplumsal yapyla aklama eilimi (Hanerliolu, 1996: 415). Buna gre toplumla ilgili hususlar ancak zaman ve artlara gre aklanabilir. Bu reti edebiyat sosyolojisine yntemsel balamda k tutacak niteliktedir. Hanerliolunun ifadelerinden anlald gibi, sosyolojinin merkezinde toplum, toplumsal normlar, toplumsal idealler yer almaktadr ve bir bilim dal olmas sebebiyle bu hususlar objektif bir dzlemde konumlandrlmtr. Ancak bir sanat bir objeye sbjektif bakarken, bir bilim adam ayn objeye objektif bakmak zorundadr (Salk, 2004: 181). Sanatn bir baka ayrt edici zellii ise onun kurguya dayal olmasdr: Sanatta kurgu ve kurgulama; bilimde ise sonuca gtren salkl analiz ve tabii olarak sonu nemlidir. Bir baka ifadeyle sanat kurgusu, bilim de sonucu iin nemlidir (Salk, 2004: 182). Bu deerlendirme edebiyat ve sosyoloji iin de ayn ekilde geerlidir. Ancak kurgu kelimesi edebiyat sosyolojisi balamnda yanl veya gerekleri yanstmayan anlamnda dnlmemelidir. Harrigton bu hususta edebiyatn farkl bir anlamda doru olduunu syler. nk ona gre edebiyat gnlk tecrbe ve yaanty farkl bir anlam ve sezgiye dntrr, dnyadaki nesneler arasnda anlam bakmndan bir a oluturur. Bu bakmdan sanat eseri hayatn zel bir varolusal kavrann mmkn klar; amac bizi evreleyen dnyann srrn aa karmaktr. Ancak bu koulla sanat eseri olarak kabul edilebilir (Harrigton, 2004: 57). Romanclar karakterlerini kendisi ve bakalaryla olan kurmaca bir ortam ierisinde olutururlar. Sosyoloji de insan gruplarnn etkileimlerini inceleyen bir bilim daldr. Edebiyat ise bu etkileimin hayali betimlenmesinden baka bir ey deildir (Merril, 2004: 43). Edebiyatn toplum zerindeki etkisi sosyoloji tarihi boyunca olduu gibi gnmzde de aratrmaclarn ilgisini ekmektedir. Sanat eserleri doay, insan, hayat yanstarak adeta dnyaya bir ayna tutarlar. Sanat bir bakma gerekliin yansmasdr. Sanat ve gereklik arasnda bir ilikinin bulunduuna dair dnce tarih boyunca var olmutur. nk sanatla insan, doa ve hayat arasnda sk bir ba vardr. Fakat sanatn nasl bir gereklii yanstt ve gerekliin ne olduuna dair sorularn cevab srekli farkl bir ekilde var olmutur. Sanatn gereklii yanstt konusunda gr vardr: 1. Sanatn grngy olduu gibi yanstt, 2. Sanatn geneli ya da z yanstt, 3. Sanatn ideal olan yanstt (Moran, 1994: 15-16). Edebiyatn tarihsel gelimelerin hazrlaycs olduu konusunda birok rnekten sz edebiliriz. Edebiyat topluma istedii anlam ve biimi verebilme gcne sahiptir ve adeta hayatn ncsdr (Salk, 2004:183). Bundan dolay edebiyat toplumun belirli bir dnemini anlatan ve geleceini de hazrlama ynnde nemli bir etki gcne sahip olduunu gz ard etmemek gerekir (Karpat, 1962: 5). Edebiyatn toplum zerinde bu denli etkili olmasnn sebebini onun konu yelpazesinin ok geni olmasna ve etkili anlatm tarzna balayabiliriz. nsan yaay, doa, toplum, evren, varlk ve yokluk edebiyatn bnyesinde yer alabilir. Edebiyatn toplum zerindeki etkisini aban Salk yle dile getirmitir: Edebiyat stn niteliklerini gerek bireye, gerek topluma alar; yeni bir yaantnn, yepyeni grlerle duyularn mjdecisi olur. Uluslar tutsaklktan kurtaran; zgrln yceliini tattran; kurtulu savalarn hazrlayan edebiyat deil midir? (Salk, 2004: 183). Bu balamda edebiyatn tarihsel bir sre ierisindeki servenini inceleyen bir aratrmac, mutlaka edebiyatn toplumsal deiim veya geliimi ile olan ilikisine ynelmesi gerekir. Edebiyat ve toplum ilikisini belirlemek, 60l yllardan itibaren edebiyat metodu ile ilgili tartmalara nemli lde yn veren sosyolojik tarih (Sozialgeschichte) aratrmalarnn hedefi olmutur (Wechsel, 1996: 446). Edebiyat insan her ynyle ele almaktadr. Sosyoloji ise insan bir toplumun ferdi olarak kabul eder. Bu farkll ortak bir noktada buluturan husus insan hayatdr. Edebiyat ile sosyoloji, insann hayatn nasl

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

83

Edebiyat Sosyolojisi ve Karlatrmal Edebiyat Bilimi - Sanat ve Bilimin Snr tesi Etkileimi -

geirdii, dier insanlarla olan ilikisini, bu ilikinin nitelii ve sonucu zerinde kendi disiplinleri erevesinde durmaktadrlar (Salk, 2004: 186). Edebiyat ve sosyoloji iin k noktalar olan bu ortak unsurlar ayr bir disiplin olarak deerlendirilen edebiyat sosyolojisinin temelini meydana getirmektedir. Edebiyat Sosyolojisi Comte 1830 ylnda sosyoloji kelimesini ortaya attndan ok daha nceleri edebiyat sosyoloji-inceleme tarz zaten vard. Madame de Stal, Vico, Berkeley, Batteux ve Herderin almalar bunu gstermektedir. Bu almalarda siyasi tarih felsefesi ve edebiyat tarihi konular i ie gemilerdir. Belirgin olan husus, edebi glerin sosyal hayatta etkili olduu ve dier taraftan toplumsal ilikilerin edebiyata yansddr (Rassem, 1965: 312). Edebiyat sosyolojisi (Literatursoziologie) veya sosyolojik edebiyat bilimi (soziologische Literatuewissenschaft) edebiyata dair olan, her ynyle edebiyatn ekonomik ve toplumsal koullarn, geni anlamda edebiyatn meydana gelirken maruz kald artlar ve etkileimleri ele almaktadr. Edebiyat sosyolojisi yazarn yaad dnemdeki konumunu, ekonomik durumunu, toplum iindeki statsn, zamann moda eilimlerine balln veya bunlardan ayrln, dnya grn, eitim durumunu inceler ve halka, dier yazarlara, sonraki nesillere, lke snrlar dndaki karlkl etkileimlerini inceler. Ayrca iletiim asndan edeb bir eseri kitap piyasasnn temeli olarak ele almaktadr: yani bir kitabn baarsndaki toplumun belirli dnemlerde hangi kitap trlerine ilgi duyduu, ktphanelerden hangi dnemlerde hangi kitaplarn en ok dn alndn incelemek edebiyat sosyolojisinin baka bir ura alann meydana getirmektedir. Kitaba tamamen ticari bir meta olarak bakan bu eylem ile bir edebiyat eseri kitlesel bir medya olarak deerlendirilmektedir (Wilpert, 1989: 529). Hatta Bestseller, a roman, almlama estetii ve arkaizm kavramlarnn kltrel arka planlarnn bu tr edebiyat sosyolojisi almalaryla aydnla kavutuunu belirtenler vardr (Aydn, 2004: 160-161). Merrill, romann oluumundaki en nemli sebep olarak yazarn hayat yanstma giriimini grmektedir. Ona gre roman yazarn perspektifinden sosyal evrenin gzlemlenmesidir. Edebiyata ilgi duyan sosyologlar ise edebiyat ile toplum arasndaki ilikiyi aratrmaktadrlar. Bunlarn genel olarak zerinde durduu yazarn bal bulunduu toplumsal snf, okuyucunun etkilenii ve edebiyatn sosyal etkileime etkisidir. Bu aratrma konular yazarn evrenin deerlerini ve beklentilerini anlatt dncesiyle ele alnr ve doru veya yanla dolayl olarak iaret edilir (Merrill, 2004:44). Merrillin bu dnceleri sosyolojik edebiyat eletirmenlerinin aslnda toplumu ynlendirme abas ierisinde olduklar eklinde yorumlanabilir. Edebiyat sosyolojisi, edebiyat biliminin bir disiplini olarak ilk defa 1900l yllarn banda Dou blou lkelerinde ve Amerika Birleik Devletlerinde ortaya kmtr. Daha sonra, 70li yllarda Federal Almanyada metodolojik alma alan olumutur (Wilpert, 1989: 529). Edebiyat sosyolojisi almalarnn Batda Mme de Stael ile balad kabul edilir. Trkiyede ise edebiyat sosyolojisini terim olarak ilk defa Ziyaeddin Fahri Fndklolu kullanmtr. Nurettin azi Ksemihal ise edebiyat sosyolojisini bilimsel bir ett niteliinde Trkiyede balatan ilk kiidir. 1965-1966 retim ylnda stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesinde ilk defa ders olarak okutulmaya balanmtr. Bu dnemde nemli almalar yaplarak edebiyat sosyolojisinin Trkiyedeki alt yaps oluturulmutur. Cemil Meri bu dnemde edebiyat sosyolojisiyle ilgili almalar yapmtr. Edebiyat ve sosyolojinin kesime noktalar zerinde duran Meri yeni bir disiplinin olumasna younlamtr (Cokun, 2004: 176-178; Aydn, 2004: 159). 60l yllarda Avrupada ba gsteren renci hareketi, kinci Dnya Savandan itibaren yaygn kan olarak edebiyat zerk yapsyla amlayan dnceye kar siyasi ve sosyal sorumluluk ilkesini ne karmtr. Buna gre edebiyat eletirisi sadece estetik unsurlara ynelik deil, ayn zamanda toplumsal ilikileri de gzetmeliydi. Bu alann 60l ve 70li yllardaki yenilenme abalar, dnceleri 20li ve 30lu yllardaki Marksist tartmalara srklemitir. zellikle de Georg Lukks, Walter Benjamin ve Frankfurt ekolnn edebiyat sosyologlarnn edebiyat-toplum ilikisi meselesine younlamalar bu dnemin ampirik edebiyat sosyolojisi iin bir Rnesans olmasn salamtr (Wechsel, 1996: 446). Ampirik edebiyat bilimi eserin estetik zelliklerinden ok iletiimsel yann ve ortaya k artlarn inceler. Bunun iin deneyci toplum aratrmas yntemini kullanr. Deneyci edebiyat sosyolojisi ise edebiyat kurumu iindeki ileyii, mesel retim, yazarn sosyal rol, okuyucu kitlesinin oluumu, toplum hayatnda edeb rnlerin ilevi gibi konularla ilgilenir (Ayta, 1999: 124). Georg Lukcsa gre insann her trl eyleminin kaynan onun gnlk yaay

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

84

Ahmet CUMA

oluturur. Bylelikle bilim ve sanatn kayna meydana gelir. Walter Benjamin sanat kuramnn faizme hizmet ettiini dnerek eletirir. Ona gre bu, politikann estetiklemesidir. Benjamin sanatn politiklemesini, bir baka deyile estetiin politiklemesini savunur. 1930larda Weimar Cumhuriyetinin ilk yllarnda Marksist kuram almalar amacyla konulan ve Frankfurt ekol olarak bilinen Sosyal Aratrmalar Enstits (Institut fr Sozialforschung)nn Alman sosyoloji kuramndaki rol byk olmutur. Bu enstit edebiyat biliminde toplumsal-tarih perspektifin yerlemesinde nemli katklarda bulunmutur. Horkheim ve Adornonun eletirel toplum kuram daha sonra gelitirilerek 1960larn sonlarndan itibaren glenen yeni Marksist akma byk etkisi olmutur (Ayta, 1999: 125-126). Bu balamda bir edebiyat eserinin retimi, almlanmas ve datm nemsenirken, o zamana kadar edebiyat biliminin balca aratrma alan olan estetik byk lde arka plana itilmeye balanmtr. Estetik yapnn yerini toplumsal yap almtr. Bylece bambaka bir yne doru ilerleyen reti, farkl bir disipliner dzlemin meydana gelmesiyle yeni bir metot gereksinimini dourmutur. Toplumsal unsurlarn estetik yapnn nne gemesiyle edebiyatn sosyolojik bir perspektiften ele alnmas gerektiini ne sren kiiler, aslnda estetik unsurlarn da sosyal bir nitelik tadn her halde gz ard etmilerdir. Oysa sosyal bir nitelik tayan dili, ara olarak kullanan edebiyat sosyal bir messesedir. Sembolizm ve vezin gibi geleneksel unsurlar ancak bir toplum iinde ortaya kabilirler ve onu yanstrlar. Geni anlamda dnldnde edebiyat sosyal bir gerektir, hatta tabiatn ve insann i veya sbjektif dnyas da, edebiyatn taklit ettii konulardr (Wellek-Warren, 1983: 123). Edebiyatn sembolizm, mitoloji ve din ile olan ilikisi fikir tarihi dnemlerinde kkl deiikliklere urar ve edebiyatn kltr sistemi ierisindeki nemini belirler. Ayn zamanda edebiyatn temel koullarndan biri olan dil de uzun sreler ierisinde politik-toplumsal gelimelere bal olarak deiiklie urar. Bu deiiklikler sadece edebiyatn trn tespit etmekle kalmayp onun kalitesinin de belirlenmesinde etkindir (Rassem, 1965: 317). Btn bu hususlar toplumsal deiim sebebi ile edebiyattaki estetik unsurlarn da buna paralel olarak nasl bir evreden getiini gstermektedir. Edebiyat sosyolojisinde edebiyatn toplumsal durum, ekonomi ve siyaset ile olan ilikisinden hareketle toplumun edebiyat zerindeki etkisi ve edebiyatn toplum iindeki yeri belirlenmeye allr. Edebiyata bu perspektiften bakanlar genellikle bir toplum felsefesine inanan kiilerdir. rnein Marksist eletirmenler edebiyat-toplum arasndaki ilikiyi inceleyerek snfsz toplum ideali konusunda dnceler retmilerdir (Wellek-Warren, 1983: 124). Koller sosyolojik edebiyat incelemesinin snf fark olmayan bir toplum dncesine dayandn ileri srmektedir (Koller, 1992: 81). Hegel ve Marks gibi dnrler toplumu inceleme arac olarak edebiyat eserlerine nem vermilerdir. Bu balamda yer alan sosyal gerekilik toplumu anlamak iin edebiyat eserlerinin nemli kaynaklar olduu dncesine dayanmaktadr (Salk 2004: 189; Ylmaz, 1996: 8). Sosyal gerekilik sanatn ne olduu konusundan ok ne olmas gerektii konusuyla ilgilenir. Sosyal gerekilie gre sanat yanstmadr ve Realizm akmna yaknl vardr. Sanatn yanstt gerekilik, toplumsal gerekiliktir (Moran 1994: 48). Sosyolojik edebiyat incelemesi byk lde betimleyicidir. Genellikle durumu tespit etmekle yetinir. Fakat bazen normatif ltlerle baz deer yarglarna ynelebilir. Marksist eletiri sosyo-ekonomiye bal iken sosyolojik eletiri genel olarak evreye ynelir (Moran, 1994: 77). Marksist edebiyat eletirmenleri sadece edebiyat ve toplum arasndaki ilikiyi incelemekle kalmayp, bir yarg zihniyetiyle eser hakknda yorumlarda bulunurlar. Bu eletiri anlay bilimselliin dnda, siyasi ve ahlaki bir ynde ilerlemektedir. nk aratrmann merkezinde bulunmas gereken edeb eser ve onun yanstt toplumsal yapya ynelmekle yetinmeyip snrlarn ok dna karlar. Adeta bir propaganda niteliinde gelecee ynelik okuyucular uyarmaktadrlar. Marksist eletirmenler bu iki unsuru birbirinden ayr tutma konusunda zorluk ekmektedirler (Koller, 1992: 89). Bu tr eletiri ve yorumlar genellikle edebiyat d ltlerdedir. nk edebiyat ve toplum ilikisi balamnda yrtlen eylem gemite ve imdiki zamanda sosyal ilikilerin nasl olduunu belirlemekle kalmayp kendilerince nasl olmas gerektiini de ifade etmektedirler. Edebiyat yaanan dnyann estetik tecrbelerini iletebilir, deiik yaant tarzlarn, toplumsal hayatn yaam biimini ykye dntrerek gn na karabilir. Onlar eletirel bir gzle snayabilir.

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

85

Edebiyat Sosyolojisi ve Karlatrmal Edebiyat Bilimi - Sanat ve Bilimin Snr tesi Etkileimi -

Bunu da ne ideolojik-eletirinin (Marksist-vari) tez-antitez dili ile ve ne de ilevselci felsefe (Durckheim/Parson-vari) anlay ile yapar; bunu, eser, kahramanlarnn yaama amalar ve toplumsal temaslarndan doan birbiriyle tamamen ilgisiz olay ve tecrbelerin arasnda her biriyle ilgi kuran, bu ilgiyi koparan ve tekrar kuran, gldren veya i paralayan ironiler, mecazlar veya benzetmeler yoluyla gerekletirir (Harrigton, 2004: 58-59) Herrigtonun bu szleri estetik-toplum-edebiyat geninin aslnda ne derece i ie gemi bir dokuya sahip olduunu gstermektedir. Bu da aslnda bir edebiyat eserinde estetii grmezlikten gelerek sadece toplumsalla ynelmenin ne kadar zor ve yanl bir dnce olduunun kant olarak kabul edilebilir. Edebiyat ve sosyoloji ekseninde edebiyat d olarak niteleyebileceimiz unsurlar arasndan en nemlilerini yazarlk meslei, yazarn sosyal evresi, stats ve ideolojisi olarak sralayabiliriz. Ayrca edebi eserlerin sosyal konular ele al, ileri srd dnceler, sosyal ama, okuyucu zerinde yapt etki gibi konular da bu kapsamda deerlendirilmelidir. Btn bunlar balk altnda toplanmtr: 1) Yazar Sosyolojisi; 2)edeb eserlerin sosyal konusu; 3) edebiyatn topluma tesiri (Wellek-Warren, 1983: 126). Bu blmlemeyi ksaca aklamak yararl olacaktr: ncelikle her yazarn toplumun bir yesi olduu gereini akldan karmamak gerekir ve buna bal olarak sanatkr, gerei anlatrken zarur olarak tarih ve sosyal gerekleri de ifade eder (Wellek-Warren, 1983: 126). Bu balamda edebiyat eseri ile iledii dnem arasnda bir paralellik vardr. Her iki unsur da birbirlerinin anlalmasnda nemli katklarda bulunabilirler. Edebiyat bir anlamda bir milletin gnldr. Onun gemiinin, imdisinin ve geleceinin hikyesini anlatr (Salk, 2004: 183). Salkn bu szleri sadece bir ulusun ve ona bal olan toplumsal ve kltrel unsurlarn anlalabilmesi iin edebiyatn fonksiyonunu anlatmamaktadr. Bunlar ayn zamanda edebiyatn anlalabilmesi iin toplumsal unsurlarn da geni anlamda irdelenmesi gerektii eklinde deerlendirebiliriz. Sosyal bir varlk olan yazarn aratrlmas iin en nemli kaynak onun biyografisidir. Bunun iin yazarn geldii veya iinde bulunduu ortam her zaman gz nnde bulundurulmaldr. Yazar sadece toplumun etkisinde kalmayp ayn zamanda toplumu etkileyebilir de. Sanat sadece hayata ayna tutmaz, onu ekillendirebilir de. Edebiyat-toplum ilikisinde en nemli unsur dildir. Oluumunu sosyo-kltrel ortamda gerekletiren ve toplum eksenli olan dil, edebiyatn da en temel yap tadr. Edebiyatn en nemli malzemesi olan dil sosyo-kltrel bir olgudur. Toplumun ayrlmaz bir bireyi olan yazar bu ilikinin belirleyicisi konumundadr (Alver, 2004: 15). Edebiyatn ara olarak dili kullanmas onun sosyal bir kurum olmasnn en nemli yndr. Ayrca edebiyat sosyal kurumlarla ilintili olarak ortaya kar. nk yazar bir gerei anlatrken sosyal gerekleri de beraberinde anlatmak zorunda kalr. Bundan dolay edebiyat eserleri bir belge niteliindedir (Salk, 2004: 187). rnein baz eserlerin toplum zerindeki etkisi insanlarn eser kahramanlarna zenmesine sebep olmutur. ster Goethenin Wertherin Istraplar, ister Dumasn Musketeeri olsun, insanlar bu kitaplara bakarak k olmular ve intihar etmilerdir (Wellek-Warren, 1983: 135). Bunun iin okuyucu hakkndaki incelemeler edebiyatn topluma olan etkisine ynelik aratrmalardr. Yazar toplumun etkisinde kald gibi onu ynlendirebilir de. Bu balamda yukarda zikredilen ve edebiyat kaynakl toplumsal olaylarn neden meydana geldiini aklayabilmek iin sz konusu eserlerin sosyolojik bir okumayla incelenmeleri kanlmazdr. Edebiyatn Sosyolojisi Edebiyat Sosyolojisi Bir edebiyat eserine sosyolojik bir perspektif ve yntem dorultusunda ynelmek isteyen aratrmacnn dikkat etmesi gereken nemli bir konu, edebiyatn sosyolojisi (Soziologie der Literatur) ve edebiyat sosyolojisi (Literatursoziologie) arasndaki farkn belirlenmesidir. Bir edeb eserin tamam veya iinde sosyoloji ile ilintili baz elerin alnarak sosyolojik bir aratrmaya tabi tutulmasna denilen edebiyatn sosyolojisi bakmdan ele alnabilir. Birincisi, bir meslek olarak yazarln dnem iindeki durumunu, yazarn ekonomik ve toplumsal kkenini kapsamaktadr. kincisinde yazarn toplumsal katlm sorgulanabilir. Toplumsal fikirler, istekler veya problemler ne karlabilir. Bu daha ok geni apl motif aratrmasn gerektirmektedir. nc aratrma konusu ise edebiyatn toplum zerindeki etkisidir (Koller, 1992: 82; Wellek-Warren, 1983: 126). Edebiyat sosyolojisi ise edebiyat bir grng olarak ele alr ve bu noktadan hareketle toplum fenomenine ynelir. Yazarn biyografisi ve konumu, eserin oluumu, ierii, dil ve slup biimi, eserin deeri ve etkisi noktalarndan hareketle edebiyat ve toplum ilikisi snflandrmadan

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

86

Ahmet CUMA

btn sosyolojik kategorilerle ele alnr ve sosyal balam ierisine yerletirilir (Koller, 1992: 82). Grld gibi edebiyatn sosyolojisi daha ok sosyolojiye yakn iken, sosyolojik edebiyat incelemesi de diyebileceimiz edebiyat sosyolojisi ancak edebiyat bilimi donanmna sahip kiilerce yrtlebilir. Edebiyat sosyolojisini Marksist edebiyat anlayyla ayn dzlem ierisine yerletirmek bundan dolay sakncaldr. Avrupada edebiyat sosyolojisi kendi iinde byle bir ayrma tbi tutulurken Trkiyedeki durum farkllk arz etmektedir. Bu farklln zerine gidilmesinde fayda vardr. Sosyolojik edebiyat incelemesine gre edebiyat kendi bana var olamaz. Edebiyat toplum iinde domutur ve toplumun bir ifadesi olarak kabul edilir. Yazar, eseri ve okuru toplumsal koullar belirler. Bu koullara eilmek ve sanatla ilgili sorunlar aklamak gereklidir. Sosyolojik eletiri ayn zamanda eserin nedenlerine eilir. Sezai Cokuna gre sosyolojik okuma veya sosyal eletiri yntemleriyle yaplan almalarn edebiyat sosyolojisine dhil edilmeleri mmkn deildir. Eserin; yazar, yaync, okuyucu gibi dier unsurlar biimlendirdii gerei, eserin merkezde bulunmasn gerektirmektedir. O, sosyolojik okuma ve sosyal tenkitin edebiyat sosyolojisinden ayr anlaylar olduu gerei, gz nnde bulundurulmaldr (Cokun, 2004: 184) diyerek, edebiyat sosyolojisinin edeblikten ok topluma yneldiini vurgulamakta ve bu alann kesin snrlarn izmektedir. Kksal Alver edebiyatn insan ve buna bal olarak da toplumu ilemesinden dolay doal olarak sosyolojinin ilgisini ektiini belirttikten sonra sosyolojinin edebiyattan ald toplumsal bilgileri kendi yntemini devreye sokarak sosyolojik bir bilgi haline getirdiini ifade etmektedir ve bunu da edebiyatn sosyolojik okumas olarak nitelemektedir (Alver, 2004: 21). Bu durumda edebiyat bir izlek olarak kabul edilmekle toplumla ilgili unsurlara dair ipular bulunmaya allmaktadr. Yine Alvere gre sosyolojik eletiri, edebiyat kendi bana deil toplum iinde gelien ve toplumun bir ifadesi olan bir durum / alan eklinde tanmlar. [] Asl ilgilendii ierik ve ieriin toplumsal alan nasl yanstt (yahut arptt) meselesidir (Alver, 2004: 216). Sezai Cokunda edebiyat sosyolojisinin edeb bir esere edebiyat d unsurlarla yneldiini belirtmektedir. Ona gre edebiyat sosyolojisi yazar, eser, yaync, okuyucu drtlsn incelemek iin disiplinli bir almay gerektirir. Bu disiplinli almadan kastettii yazarn (ecerisi, hayat evreleri), eserin (eserde sosyal meselelerin tespiti ve bu olaylar karsnda yazarn tavr), yayncnn ve okuyucunun (tarih, sosyoloji ve felsefe alanlarnda yetkin olmay gerektirir) aratrlmasdr (Cokun, 2004: 190). Bilim alannda nemli baarlarn saland, bilimsel yntemlerin sayg yaratt 19. yzylda sosyolojik edebiyat incelemesi byk rabet grmtr. Bu inceleme yntemi bilimden esinlenerek edebiyat tartmalarna son vermek amacyla znelcilikten kurtulup somut sonulara varma gereksiniminden domutur (Moran, 1994: 74). Yazar eserini yazarken yaad lkenin ikliminden fiziksel, politik ve sosyal koullarna kadar birok ey etkili olur. Edebiyatta determinizm vardr. Aklanmak istenen husus dier bilim dallarnda olduu gibi sebeplere dayandrlmal ve etkileri gsterilebilmelidir: Ortam edebiyat aklamada en nemli rol oynar. Ortam meydana getiren koullar arasnda iklim, toprak, corafi durum ve toplumsal koullar yer alr. Bunlar insann mizacna ve karakterine yn verir. Gnesiz, yamurlu, sisli kuzey iklimi melankolik bir edebiyata yol aar; gneyin gneli iklimi ise neeli edebiyata. (Moran, 1994: 75) ayrca Eletirmen belli bir yazar, eseri ya da tr, yazld yllarn ortamn ve koullarn inceleyerek daha iyi aklayabilmektedir (Moran, 1994: 76). Gnmzde edebiyatn sosyal boyutunun birok sosyal bilimciyi ve edebiyat tarihisini ilgilendirmesinin sebebi olarak aslnda ok boyutlu ve somut grmeyle ilgili yeni bir gereksinim olduu ileri srlmektedir (Rassem 1965: 313). Edebiyat ile toplum arasndaki iliki incelenirken genellikle yaplan, edebi eserin toplumsal olaylarn ifadesi ve belgesi olduunu nceden kabullenmektir. Bu eilim sosyal tarihin genel izgilerinin ortaya karlmasnda etkili bir yntemdir. Aratrmac belirli bir motifi, bir dnem ierisinde ele alarak kendisine bir alma alan oluturabilir. Bu tr almalar olduka yaygndr. zellikle de karlatrmal edebiyat aratrmaclarnca tercih edilmektedir. Fakat aratrmaclar sadece bununla yetinmemelidirler. nk anlatlan eylerin daha somut bir ekilde ifade edilebilmesi iin yazarn sanat anlay ve tarz ki buna onun slubunu ve kulland edebi sanatlar birinci derecede dhil etmeliyiz- irdelenmelidir. Ren Wellek ve Austin Warren bu durumu yle ifade etmilerdir:

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

87

Edebiyat Sosyolojisi ve Karlatrmal Edebiyat Bilimi - Sanat ve Bilimin Snr tesi Etkileimi -

Ancak, edebiyat, hayatn sadece bir aynas ya da kopyas, dolaysyla sosyal bir belge olarak farz edildii mddete bu eit incelemelerin pek fazla deeri yoktur. Bu gibi almalar, incelenen romancnn sanat metodunu bildiimiz takdirde bir anlam tar ve anlatlanlarn sosyal duruma ne derece uyduu sadece genel anlamda deil fakat kesin olarak gsterilebilir. Eser gereki bir maksatla m ele alnmtr, yoksa belirli noktalarda hiciv, karikatr veya romantik idealletirmemidir? (Wellek-Warren, 1983: 137) Bu szlerden anlald gibi yazarn toplumsal unsurlara ne derece gereki yaklat edebiyat sosyolojisi bakmndan byk nem tamaktadr. Ayrca burada edebiyattaki toplumsal unsurlarn tespit edilebilmesi iin estetik elerin de zmlenmesi gereklilii anlalmaldr. Rene Wellek, Austin Warren ve Werner Kollerin ifade ettii ve aklamasnn yukarda yapld edebiyatn sosyolojisi kavram Sezai Cokunun sosyal tenkit kavramyla paralellik gsterirken, onun sosyolojik okuma ifadesini de edebiyat sosyolojisi terimiyle ilikilendirmek mmkndr. Cokun sosyal tenkiti ve sosyolojik okumay, dolaysyla edebiyatn sosyolojisini ve edebiyat sosyolojisini ok kat bir ekilde net izgilerle birbirinden ayrmaktadr. Bu tr kat ayrtrmalarn zellikle de disiplinlerarasln vazgeilmezliinin savunulduu amzda riskli olduu dnlebilir. Oysa bir edebiyat eserindeki toplumsal unsurlarn belirlenmesi iin estetik normlarn da zmlenmesi gerektiini ileri sren Rene Wellek ve Austin Warren edeblik ltlerini toplumsal normlardan ayr dnmemilerdir; Kksal Alverin edebiyatn sosyolojik okumas olarak ifade ettii durum bu dnceyle paralellik gstermektedir. Alverin edebiyatn sosyolojik okumas ifadesini edebiyat eserinin ieriine ynelerek toplumun nasl yanstld veya arptlarak deforme edildiini tespit etmek olarak yorumlayabiliriz ve bu sre birinci derecede eserin kendisine bal olduundan edeblik ltlerini eyleme dhil edildiini dnmekteyiz. erie ynelme noktas Wellek, Austin ve Kollerin deyiiyle edebiyat sosyolojisiyle, toplumsal motiflerin tespit edilmesi ise edebiyatn sosyolojisi ile paralellik arz etmektedir. Wellek, Warren ve Kollere gre edebiyatn sosyolojisi daha ok sosyolojiye ve edebiyat sosyolojisi ise edebiyat bilimine yaknlk gstermektedir. Yazarn sanat tarzn kavram bir aratrmac eserde gereklie uymayan, hayali, topik veya gerek st kurmaca bir toplum tasvirinde bile edebiyatla toplum arasndaki ilikiyi grebilir ve bundan bir karmda bulunabilir. En mulak alegori, en hayal pastoral ve en irkin fars bile gerei gibi incelendii takdirde zamann toplumu hakknda bize bir eyler anlatrlar (Wellek-Warren, 1983: 140). Edebiyatn sosyoloji ve tarih ile olan ban inceleyen aratrmaclar bu unsurlarn karlkl bir etkileim ierisinde olduklar bilinciyle toplumun durumu ve gidiatyla ilgili aratrmalar yapmlar ve dnceler retmilerdir: Edebiyat biliminde toplum bilimin ve tarihin desteini arayanlar, edebiyatn toplumla ve tarihle alverii olduuna inananlardr []. Edebiyatla toplumun karlkl etkileimi, eserin konuca ve biimce toplumun belli eilimleri tarafndan belirlenmesi ile ve edebiyat eserlerinin zndeki etki etme zelliiyle okurlara, giderek topluma yn vermesi ile gerekleir (Ayta, 1999: 129). Toplum-tarih aratrmalar erevesinde yrtlen edebiyat tarihiliinin amac toplumsal deiimlerin ve tarih olaylarnn izini srmek olmutur. Sosyoloji tarihine dayanan edebiyat tarihilii bu yzden artlarn deimesiyle medya, okuyucu, seyirci, dinleyici ilikisini nemseyerek edeb nitelii yksek olmasa da hitap ettii kitlenin geni olmas sebebi ile baz trlere (elence, ii, kadn yazs vs.) zellikle nem vermitir (Ayta, 1999: 129). Edebiyat Sosyolojisi ve Kltr Aratrmac, bir toplumun yaps hakknda ancak ikincil kaynaklardan yararlanarak sosyal tiplerin eserde ne derece gereki yanstldn anlayabilir. Kurmaca, gereklik ve yazarn ideali ancak byle birbirinden ayrt edilebilir. Ayrca yazarn sanat anlayna hkim bir aratrmac eserdeki kurmaca bir toplumun gereklik derecesini kavrayabilir. Bunun iin eserin dokusundaki estetik unsurlarn da deerlendirilmesi gereklidir. nk kltrn bir paras olan edebiyat belirli sosyal koullarda ki Taine bunu rk, ortam ve zaman lemesiyle dile getirmitir- ve sosyal ilikiler iinde meydana gelir (Wellek-Warren, 1983: 140).

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

88

Ahmet CUMA

Edebiyatn oluumunda sanat-eser-okuyucu-toplum drtlsnn nemi byktr (Moran, 1994: 5). Bunlarn kltrden soyutlanarak ele alnmalar mmkn deildir. Kltr kavramna koullara gre medeniyet, teknik ve eitim gibi farkl anlamlar yklenmitir. Bundan dolay kltrn eitli tanmlar vardr. Kltrn tanm ve kapsad alan hakkndaki tartmalar devam etse de esas alannn rfler, adetler, din, ahlk ve sanat gibi deer yarglar olduu konusunda fikir birlii vardr. Bu yzden sosyo-kltrel kavram tm maddi ve manevi alanlar kapsar. Bu tr biimsel yaplar her toplumda vardr ve bu yzden evrenseldirler. Ancak kendi ilerinde farkllklar gsterirler. Bu balamda her ulusun kendine zg kltrnden sz edebiliriz. Sosyo-kltrel alan, yani kltrn toplumsal yn, insan faaliyetleri sonucu belirir veya deiebilir. Sosyal yap ve sosyal evrenin bireyle olan ilikisini belirlemede sosyal faktrler kadar kltrel faktrlerin de etkilediini syleyebiliriz (Baykan 2005: 123). Btn bu unsurlarn toplum dzleminde ekillenmesi edebiyat ile sosyoloji ilikisini oluturmaktadr. Edebiyat ve kltr karlkl olarak birbirlerini etkileyen alanlardr. Edebiyatn ne kard en nemli husus, kukusuz insandr. nsanlarn yaaylar; mutluluklar, hznleri, baarlar, baarszlklar ve birbirleriyle olan ilikileri edebiyatn ilk elden iledii malzemelerdir. nsan merkezli bu hususlar sosyolojiye doru ynlendirme yapmaktadr (Salk, 2004: 185). Bu veriler bize nasl toplum ve kltrn birlikte deerlendirilmesi gerekliliini anlatyorsa, insann ve dolaysyla onun mensubu olduu toplumun deerlendirilebilmesi iin de kltrn birinci derecede gz nnde bulundurulmasn ifade etmektedir. Karlatrmal edebiyat biliminde birden fazla ulusun edebiyat ve buna paralel olarak birden fazla kltr sz konusu olduu iin edebiyat ile kltr karlatrmalar paralel yrtlmelidir. Kltr edebiyat almalarndan soyutlamann bilimsellie aykr bir tutum olaca kukusuzdur. Kltr biliminden yararlanma, ulusal-genel edebiyat ve sosyoloji biliminde kendini gsterdii gibi, ok daha fazla beklentilerle karlatrmal edebiyat biliminde karmza kmaktadr (Ayta, 2003: 141). Karlatrmal edebiyat biliminde genellikle birden fazla dil ve buna paralel olarak da kltrleraras bir dzlem sz konusu olduundan toplumsal aktarm ok katmanl bir dzlemde gereklemektedir: Toplumlarn birbirlerini anlamalar, tanmalar ve iletiim kurmalar iin yabanc dil vazgeilmez olgulardan biridir. Yabanc dil edinim srecinde kltrel farkllklarn ve paralelliklerin belirlenmesi [] edinim srecinde ortaya kabilecek birok yanll nleyebilir. (Cuma, 2007: 185) Bu, karlatrmal aratrmalara yeni bir grev yklemektedir. Bu misyonun nemi amzda inkr edilemez. nk edebiyat kltrden soyutlamak, edebiyat bilimini kltr aratrmalarna almamak edebiyat bilimini yok olmaya terk etmekle e anlaml[dr] (Ayta, 2003: 144). Bunun sonucunda, yzylmzda yeni almlarn gelimesiyle birlikte yeni metotlarn aranmas arttr (Enginn, 1992: 21). Bu durum beraberinde bilimsel platformda olduu gibi toplumsal dzlemde de bir bilinlenmeye ynlendirmelidir. Bu sayede yeni deerler gncelimize oturabilecektir. Glsm Uarn u szleri bunu destekler mahiyettedir: Toplumsal bilin insan haklarna ve temel zgrlklere saygl olmay, insanlar arasnda demokrasiyi, toplumsal adaleti, dayanmay ve dostluu gelitirmeyi, sorumluluk ve karar alma srelerine katlarak etkin bir yurtta olmay renmeyi gerektirir (Uar, 2007: 455) Edebiyat Sosyolojisi ve Karlatrmal Edebiyat Bilimi Edebiyat sosyolojisinin k noktas edebiyat eserine odakl bir toplum aratrmasdr. Bunun iin edebiyat ve sosyolojiden yardm almaktadr. Bir bakma edebiyat sanatn ve sosyolojiyi ayn ereveye yerletirerek farkl, karma diyebileceimiz bir bilimsel disipline ynelmektedir. Bylece disiplinleraras bir alma gerekletirilmektedir. Edebiyat eserinin dokusundaki toplumsalln ne karlarak sosyolojik bir perspektifle yaplan incelemeler edebiyat eserindeki farkl anlamlarn su yzne kmasna katkda bulunmaktadr. Edebiyat sosyolojisi bylelikle edebiyat eserini bir belge niteliinde kabul etmekte ve uluslarn geliim izgilerini kronolojik bir zaman akna bal kalarak tespit etmeyi hedeflemektedir. Edebiyat ve edebiyat sosyolojisi gibi karlatrmal edebiyat bilimi de uluslarn maddi ve manevi gelimelerini edebi kaynaklara dayandrarak tarihsel sre ierisinde inceler (Aydn, 2004: 152). Edebiyatn

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

89

Edebiyat Sosyolojisi ve Karlatrmal Edebiyat Bilimi - Sanat ve Bilimin Snr tesi Etkileimi -

dokusunda var olan toplumsallk nedeniyle karlatrmal edebiyat aratrmalarna edebiyat sosyolojisinin salad katk byk nem arz etmektedir. Tarihsel srecin aratrmalarda byk lde izlek olarak kabul edilmesi sebebiyle edebiyat tarihinin oluumunda edebiyat sosyolojisinin ve karlatrmal edebiyat biliminin nemi byktr. Yazma eyleminde yzeye yansmayan ynlerin ortaya kmasnda bu iki disiplinin deeri her geen gn biraz daha artmakta ve anlalmaktadr (Aydn, 2004: 162-163). Dnya edebiyatna mal olmu birok eser, deiik bilim dallarna kaynaklk etmi ve aratrma konusu olmutur. Bu noktada edebiyat tarihinin edebiyat sosyolojisi ve karlatrmal edebiyat bilimine salad katk yadsnamaz. Ulusal edebiyatlarn dnyaya almasnda tamamen bilimsel bir perspektifle dzenlenmi edebiyat tarihinin byk nem tadn zellikle karlatrmal edebiyat bilimi balamnda grebiliriz (Aydn, 2004: 151). Edebiyat tarihi aratrmalar aratrmacy ister istemez toplum ve kltr aratrmalarna ynlendirmektedir ve bu da bir edebiyat eseri sz konusu olduu iin edebiyat sosyolojisinin alanna girmektedir. Edebiyat sosyolojisi ve karlatrmal edebiyat biliminin temel amalarndan biri de edebiyatn yaylmn tespit etmektir. Bunun iin ilk aamada edebiyat tarihinin izlek olarak kabul edilmesi bir gerekliliktir. Geni apl bir literatr taramasn gerektiren bu durum edebiyatlar aras etkileimi saptamaya alr. Kronolojik bir sralamayla yrtlmesi gereken bu alma sonucu etkileime ynelik bir yargda bulunulabilir. Bu tr deerlendirmeler genellikle benzerlik, kaynak ve k noktas eksenindedir (Aydn, 2004: 162). Genellikle edebiyat sosyolojisiyle birlikte anlan, fakat birok noktada farkllklar gsteren Marksist edebiyat kuramnn temelinde var olan edebiyat sosyal olaylarn ve ekonominin belirledii dncesi Marksist Karlatrmal Edebiyat Ekol iin de geerlidir. Yaplan baz aratrmalar edebiyat akmlarnn ve slup eilimlerinin Avrupa lkelerinde ayn sray takip ederek ortaya ktn gstermektedir (Ayta, 2003: 71). Bunlar sz konusu halklarda ayn dnemlerde benzer toplumsal gelimelerin yaandnn gstergesidir. Karlatrmal edebiyat biliminin Marksist Karlatrmal Edebiyat Ekol dnda Fransz ve Amerikan Ekolleri olmak zere iki ekol daha vardr. II. Dnya sava sebebiyle ok sayda Fransz ve Alman edebiyat bilimcisinin snmas ve kozmopolitik kltr yaps yznden Amerika karlatrmal edebiyat biliminin nemli merkezlerinden biri olmutur. zellikle Rusyann Formalizminin ve Almanyann slup aratrmalarnn katks byktr. Dier taraftan Fransz ekolnn temsilcileri kltrlerin karlkl etkileimlerine odaklanmlardr ve seim yaplrken yazarlarn tarihi konumlarnda paralellik gzetmilerdir. Ayrca etki aratrmalarn tatmin edici bulmadklar iin uluslar aras imgebilime ynelmilerdir (Ayta, 2003: 71-73). Bu anlamda Fransz ekolnn toplum ve kltr aratrmalarna daha meyilli bir yapya sahip olmas ve imge bal altnda insan esas kabul etmesi sebebiyle edebiyat sosyolojisine daha yatkn olduu tespitinde bulunabiliriz. Fransz ekolne gre bamsz, kendi iine kapal ulusal edebiyatlar vardr. Edebiyat bir btn olarak ele alan Amerikan ekolne gre bu bir yanlgdr. Franszlara gre birden fazla ulusal edebiyat aratrma konusu olabilir. Ulusal edebiyata ynelen edebiyat bilimcilerin metodu karlatrmal edebiyat bilimcilerinden farkldr. Oysa Amerikan ekolnn temsilcisi Welleke gre edebiyat tek bir btndr ve Fransz ekolnden farkl olarak Rus Formalizmi ile Amerikann Yeni Eletiriciliine (New Criticism) dayanarak estetii n planda tutmaktadr. Edebiyat merkezli bu dnce, edebiyat d verileri nemseyen Fransz ekolnden ayrlmaktadr (Ayta, 2003: 74-75, 82). Edebiyat gelenei itibariyle toplumsal ve politik unsurlara nem veren Fransa yntemini bu dorultuda oluturmutur. Dil ve kltr merkezi olarak da Fransa esas alnmtr. Fransz edebiyatndan nemli lde etkilenmi olan yeni Trk edebiyatnda da toplumsallk boyutunun n planda tutulmasna amamak gerek (Ayta, 2003: 82). Grld gibi karlatrmal edebiyat bilimi dnyada farkl ekillerde uygulama alan bulmaktadr. Gnmzde karlatrmal edebiyat bilimi hem Fransz, hem de Amerikan tarznda yrtlmektedir. Erturul Aydnn karlatrmal edebiyat biliminin genel olarak farkllklar ayn dzlemde birletirdii ve insan merkeze yerletirdii eklinde alglanabilecek u ifadesini bu alann genel karakteristii olarak yorumlamak yanl olacaktr: Karlatrmal edebiyat almalar farkllklar bir potada eriterek; evrensel edebiyat, sanat ve bilgiler reterek insann yaratclnn ycelik nedenlerini gstermesini salar (Aydn, 2004: 156). Bu ifadeyi

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

90

Ahmet CUMA

karlatrmal edebiyat biliminin tamamndan ziyade ksmen Amerikan ekolyle ilikilendirmenin daha isabetli olaca kanaatindeyiz. Fransz ve Amerikan ekollerinin ortak noktas, her ikisinin de ulusal st almalardr. Fransz ekol ska edebiyat dna (Etnoloji, Sosyoloji, Sosyal Psikoloji, Politika, Tarih vb.) kmasndan dolay alan bir belirsizlie doru genilettii ve edeblii gz ard ettii gerekesiyle eletirilmektedir (Ayta, 2003: 84). Ancak Fransz ekolnn yntem olarak sosyoloji ve buna bal olarak da kltr temelli bir alma tarzna sahip olmasndan dolay edebiyat sosyolojisiyle daha belirgin bir paralellik oluturduunu belirtmekte fayda vardr. Karlatrmal edebiyat aratrmacs metinlerin beslenme kaynandan hareketle uluslar, dnemler ve sluplar aras incelemeler yapar ve edebiyat biliminin ilkeleriyle alr. Aratrmacnn bu alan ve konusu uluslar aras hatta uluslar stdr. Buna paralel olarak da ulusal st bir teori ve metodoloji sz konusudur. Bunun gerekliliini Grsel Ayta yle aklamtr: Ancak ulusal st (supranational) alan bir edebiyat bilimi, genel sistematik-teorik sorular ortaya atmay (mesela Edebiyatn nitelii nedir? edebiyat ve toplum ilikisi gibi sorular) baarabilir ve yine ancak byle bir edebiyat bilimi eitli metotlar sistemli ve tarihsel btnlk iinde kavrayp analiz edebilir. (Ayta, 2003: 48) Bu aklamada da belirtildii gibi edebiyatn nitelii ve edebiyat-toplum ilikisinin metodolojik dzlemde sistemli ve tarihsel btnlk iinde analiz edilmesinden yana olan karlatrmal edebiyat bilimi yeni bir ufkun almasn salamaktadr. Ayn zamanda birok disiplinden yararlanan zmlemeyi esas almaktadr. Dier taraftan edebiyat sosyolojisinde de farkl disiplinlerin yardma arld btnleyici bir zmleme anlay vardr. zellikle de bireyin sosyokltrel yn gibi psikolojisi ve bunlara bal olan disiplinler tercih edilmektedir (Aydn, 2004: 152-153). Karlatrmal edebiyat biliminin tarihesinde edebiyat d alanlardan yararlanlarak disiplinler aras alma eilimi grlr. Sosyoloji, psikoloji, toplum psikolojisi, kltr ve tarih en ok mracaat edilen alanlardr. Bu balamda karlatrmal sosyolojinin ve karlatrmal psikolojinin ncs karlatrmal edebiyat bilimi olmutur denilmektedir (Ayta, 2003: 82). Kreselleen dnyada edebiyat sosyolojisinin ve karlatrmal edebiyat biliminin poplerlii giderek artmaktadr. Uluslar aras edebiyat ilikilerinin etkisi bu noktada byktr. zellikle de toplum psikolojisi, lkeler aras seyahatler ve eviri etkinlii karlatrmal edebiyatn geliimi iin nemli unsurlardr (Aydn, 2004: 154). Edebi eviri etkinlii karlatrmal edebiyat bilimine veri sunan nemli faaliyetlerdendir. Yazarlarn, baka uluslarn yazarlarnn neler yaptyla ilgilenmesi, yabanc olan tanma ihtiyac hissetmesi ve etkilere ak olmas; ncelikle o lke edebiyatnn dilini bilmesini gerektirir. Fakat bu her zaman mmkn olmayan bir durumdur. Ayrca eserlere yansyan kltrel unsurlar anlamay engelleyebilir. Bunun iin eviri, eer o lke edebiyatnn dili bilinmiyorsa kanlmazdr. Edebi eviri farkl edebiyat dnyalarn birletirici bir zellie sahiptir. rnein yabancy tanma konusunda edebi eviri Alman edebiyatnn Romantizm dneminde devrim niteliinde olmutur. Bu dnemde Avrupa douya almtr (Ayta, 2003: 41, 43). Dnyann kresellemesine paralel olarak uluslararas edebiyat ilikilerinin gnmzde daha kolay gereklemesi, edebiyat ve toplumlarn etkileime daha ak olmasn salamtr. Buna bal olarak imknlarn da artmas zerine yazarlar artk baka uluslarn edebiyatlarn tanmak iin sadece birka eserle yetinmemektedirler. Ulam ve medyann geliimi sayesinde yazarlar ve evirmenler deiik edebiyat etkinliklerinin gerekletii uluslar aras toplantlarda bir araya daha kolay gelebilmektedirler (Ayta, 2003: 46). Yani eskiye gre izlenim ve dnce al verilerinde daha kolay bulunabiliyorlar. Bunun salanmasnda teknolojinin katks kukusuz ok byktr: Teknolojinin sratle ilerlemesi, biliim teknolojisini genileterek iletiim ufkumuzun snrlarn geniletmekte ve dinamikletirmektedir. Teknoloji araclyla lke snrlarn elektronik ortamda dakikalar hatta saniyelerle ifade edebileceimiz alma sreleri, deiik yabanc dilleri de toplumlarn gnceline sokmaktadr (Cuma, 2007, 185)

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

91

Edebiyat Sosyolojisi ve Karlatrmal Edebiyat Bilimi - Sanat ve Bilimin Snr tesi Etkileimi -

Bu durum yazarlarn sadece kendilerinin mensubu bulunduklar toplumlarla snrl bir temasn dnda farkl kltrel yapya sahip lke toplumlaryla da bir araya gelmeleri anlamna gelmektedir ki, bu da yazarlarn farkl toplumsal normlardan esinlenmesine zemin hazrlama olarak yorumlanabilir ve karlatrmal edebiyat iin olduu gibi edebiyat sosyolojisi iin de veri tekil etmektedir. Ayrca yazarlarn birbirlerinden etkilenerek esinlenmeleri de zamana bal olarak yaygnlamaktadr. Bir zamanlar knanan bir durum artk metinleraraslk adyla kanksanm ve meru bir nitelik kazanmtr. yle ki, postmodernizmin temel niteliklerinden biri olan metinleraraslk, kimin kimden ne aldnn nemsizlemesiyle ok doal bir hal almtr. Yukarda belirtilen uluslar aras edebiyat etkinlikleri kapsamna edeb eviri de elbette dhil edilmektedir. evirisi yaplan yazar o lkeye davet edilerek eserlerinden bir blm ve evirisi de evirmeni tarafndan dinleyicilere okunmaktadr. Bylelikle yazarn baka bir lkede tannmas gerekleebilmektedir. Bu esnada yazarn yabanc bir okur grubuyla tanmas, onun yeniliklerden ve farkllklardan haberdar olmasn salamaktadr (Ayta, 2003: 46). Bu durum karlatrmal edebiyat bilimini ilgilendirdii gibi farkl toplumlarn ve kltrlerin edebiyat ve eviri gibi ortak bir konu etrafnda bir araya gelmesiyle oluan kltrel temas sebebiyle edebiyat sosyolojisinin de ilgi alanna girmektedir. Bunun dnda deiik sebeplerle yabanc lkelere g eden ve orada edeb faaliyetlerde bulunan yazarlar da vardr. Bu yazarlar yerletikleri lkelerde dnce ve yaratclk bakmndan organik ilikilerde bulunmaktadrlar (Ayta, 2003: 47). Hayatnn ilk dnemlerinde mensubu bulunduu bir toplumun kltr deerlerini farkl bir toplumsal dzleme nakletmek veya farkl kltrel normlarn karlamas anlamna gelen bu durum edebiyat sosyolojisi iin elverili bir alma alan oluturmaktadr. Edebiyat sosyolojisinin elde ettii bulgular karlatrmal edebiyat aratrmalarna da k tutacaktr. Hzla gelien teknoloji karsnda insanlar birbirlerine ok yaklamlardr. Bundan dolay toplumsal balamdan ayr dnlemeyen kltrel aktarmlar ve etkilenme olayn alma sahasna dhil eden karlatrmal edebiyat bilimi nemli ve ilgi ekici bir alan haline gelmitir. Emel Kefeli karlatrmal edebiyat biliminin alma sahasn ve aratrmacy bekleyen zorluklar yle ifade etmektedir: Tercme, tesir, imaj aratrmalar, tipoloji almalar, yazarlarn farkl kltr ve edebiyatlar ile mnasebetleri, yabanc kaynaklarda mill kltrn izlerinin aratrlmas gibi temel hareket noktalar tespit edilen karlatrmal edebiyat aratrmalar son derece hassas ve aratrmacnn kesin hkmler vermesini engelleyen, tuzaklarla dolu kaygan bir zemindir. (Kefeli 2000: 7) Edebiyatn kitapla snrl kalmayp alann grsel medyaya doru geniletmesine karlatrmal edebiyat bilimi elbette kaytsz kalmamtr. Ancak daha ziyade kitleleri hedefleyen televizyon sekincilikten olduka uzaktr. Bunun iin edeblik ltleri ihmal edilerek kltr eleriyle incelemek n plana kmtr. Daha ok edebiyat sosyolojisinin edebiyat d aralarna mracaat edilmektedir. Bu eilim karlatrmal edebiyat aratrmalarn karlatrmal kltr aratrmalarna yaklatrmtr. Karlatrmal kltr alannda disiplinler aras almak iin de tarih, folklor, plastik sanatlar, toplum ve ekonomiyi hedefleyen bilim dallaryla irtibatl olmay gerektirmektedir (Ayta, 2003: 132). Birok eyden haberli bulunmay gerektiren bu durum edebiyat ve karlatrmal edebiyat bilimiyle ilgili almalarn yzeysellikle kar karya kalma tehlikesine sebep olmaktadr. zellikle 20. yzylda ortaya kan kltr aratrmalarn edebiyat bnyesinde ve karlatrmal edebiyat disipliniyle yrtmek popler bir hal almtr ve bu yenilik beraberinde birok tartmay getirmitir (Ayta 2003: 141). Sonu ve Deerlendirme Edebiyat sosyolojisi, edebiyatn ve sosyolojinin metotlarndan yararlanan bir disiplindir. Edebiyat tarihini toplumsal koullara dayandrr ve edebiyatla sosyoloji arasndaki karlkl ilikiyi aydnlatmaya alr. Edebiyat ve sosyolojinin ortak kaynaklar vardr. Bunlardan en nemlisi toplum ve buna bal olan toplumsal normlardr. Ancak edebiyat bir sanat dal iken sosyoloji bir bilimdir. Edebiyat kurguya dayandndan sbjektif yn vardr. Fakat bu kurgusallk aslnda farkl bir anlamda dorunun ifadesidir. nk dnyann zel bir varolusal kavran sanat araclyla gerekleir. Buradaki asl ama bizi

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

92

Ahmet CUMA

evreleyen dnyann srrn aa karmaktr. Yazar edebiyat kahramanlarn kendisi ve bakalaryla olan kurmaca bir ortam ierisinde oluturur. Sosyoloji de buna paralel olarak insanlarn etkileimlerini inceler. Edebiyatn toplum zerindeki etkisi gemite olduu gibi gnmzdeki aratrmaclarn da ilgisini ekmektedir. Sanatn gereklii yanstt, sanat ve doa arasndaki sk ba gz nnde bulundurulduunda belirginleir. Bunun kart bir yansmas olarak edebiyatn birok tarihsel geliimin hazrlaycs olduu da bilinmektedir. Bu balamda edebiyatn tarihsel srecini inceleyen bir aratrmac, mutlaka onun toplum zerindeki etkisine deinmesi gerekir. Sosyolojik tarih aratrmalarnn bir ynn bu oluturur. Edebiyat ve sosyolojiyi ortak bir noktada buluturan husus insandr ve bu edebiyat sosyolojisinin merkezini tekil etmektedir. Batda edebiyat sosyolojisi kavram olarak merkezde edebiyat eseri olmak kouluyla edebiyat ii ve edebiyat d olan toplumsal unsurlarn hepsini kapsayan bir kavram olarak kabul edilmitir. lk ortaya kndaki felsefe, edebiyat eletirisinin sadece estetik unsurlara ynelik deil, toplumsal ilikilere de odaklanmas gereine dair dnceler idi. Bu dnce tarz aratrmalarn estetiin ihmal edildii deneyci toplum aratrmas yntemiyle ideolojik bir temele dayanmasna sebep olmutur. Sanatn ne olduu konusundan ok bilimselliin dna klarak ne olmas gerektii sorgulanmtr. Oysa estetik unsurlar toplumsallktan ayr grmek bir yanlgdr. nk tarihsel koullara bal olarak deiime urayan dili ara olarak kullanan edebiyat yanstma temeline dayandndan toplumun estetik ynn de beraberinde tamaktadr. Edebiyatn- ve edebiyat sosyolojisinin arasndaki fark nemle zerinde durulmas gereken bir konudur. Batda edebiyatn sosyolojisinden bir edebiyat eserindeki toplum ile ilintili elerin sosyolojik aratrmas; edebiyat sosyolojisinden ise grng olarak eserden hareketle toplum fenomenine ynelmek anlalmaktadr. Birincisi daha ok sosyolojiye yakn iken ikincisi ancak edebiyat bilimi donanmyla yrtlebilir. Batda edebiyat sosyolojisi kendi iinde bu ekilde ayrtrlmaktadr. Fakat Trkiyede durum farkldr. Bu farkllk terminoloji kargaasna sebep olmaktadr. nk Batdan farkl olarak Trkiyede edebiyat sosyolojisinden daha ok edebiyat d disiplinlerle alan alan anlalmaktadr. Kltrn bir paras olan edebiyat, belirli sosyal koullarda ve toplumsal ilikilerde meydana gelir. Bu sebeple toplumun temel yap ta olan kltr, edebiyattan ayr dnlmemelidir. Her toplumun toplumsal temellere dayanan kendine zg bir kltr vardr. Bu unsurlarn toplum dzleminde ekillenmesi edebiyat-sosyoloji ilikisini oluturmaktadr. Toplumu ve kltr edebiyat almalarndan ayr dnmek bilimsellie aykr bir tutumdur. Karlatrmal edebiyatta genellikle birden fazla ulusal edebiyat ve buna paralel olarak oklu bir kltrel dzlem sz konusu olduu iin edebiyat ile kltr karlatrmalar birbirine paralel yrtlmelidir. Bunun gereklemesi iin sosyolojinin verilerinden yararlanmak arttr. Zaman ve mekndan soyutlanm bir benlik olmadndan, yazar balamnda eser, dnem ve toplum birbirlerinden ayr dnlemez. Bu etkileim edebiyat eserini bazen bilinli, bazen bilinsiz, bazen dorudan, bazen de dolayl olarak ortaya karr ve zmlenmesi iin birden fazla disiplinden yararlanmay gerektirir. Edebiyat merkezli sosyolojik eylem yazarn bilin dnda kaleme aldklarn da zmlemeyi hedefler. Bunun iin sosyal evre ile edebiyat eserleri arasndaki ban zmlenmesi gerekir. Edeb eserleri yazar ve okur eksenli dndmzde farkl disipliner verilere gereksinimin kanlmaz olduu sonucuna varlabilir. Edebiyat ve edebiyat sosyolojisi gibi karlatrmal edebiyat bilimi de uluslarn hem maddi, hem de manevi geliimlerini edebiyat kaynaklarna dayandrarak kronolojik bir sre ierisinde inceler. Ayrca edebiyatn yaylmn da incelemek bu disiplinlerin kesime noktalarndan biridir. Karlatrmal edebiyat biliminin literatrlerde kabul edilen ekol vardr. Genellikle edebiyat sosyolojisiyle birlikte anlan fakat birok farkll olan Marksist edebiyat kuramnn zndeki edebiyat sosyal olaylarn ve ekonominin belirledii dncesi, Marksist Karlatrmal Edebiyat Ekolnde de grlmektedir. Fakat gnmzde karlatrmal edebiyat bilimi daha ok Amerikan- ve Fransz ekolleri tarznda yrtlmektedir. Amerikan ekol estetii ne karrken, Fransz ekol toplum merkezlidir ve milli edebiyat endeksinde uluslar aras yazna ynelir. Her iki ekol de ulusal st bir metodu benimsemilerdir. Fransz ekol edebiyat dna fazlaca karak etnoloji, sosyoloji, sosyal psikoloji, politika ve tarih alanlarndan olduka fazla yararlanr. Bundan dolay edebiyat sosyolojisiyle daha belirgin bir paralellik gstermektedir.

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

93

Edebiyat Sosyolojisi ve Karlatrmal Edebiyat Bilimi - Sanat ve Bilimin Snr tesi Etkileimi -

Kreselleen dnyamzda uluslar aras edebiyat faaliyetlerinin, edeb eviri etkinliklerinin, edebiyattoplum ilikisinin lke snrlarn aarak artmasyla birlikte karlatrmal edebiyat bilimi ve edebiyat sosyolojisi nemli bir konuma yerlemitir. Kaynaka ALVER, Kksal, (2004): Sosyolojik Eletiri: Sosyolojik Okumaya Giri, iinde: Kksal, Alver, Edebiyat Sosyolojisi, Hece Yay., Ankara, s. 215-225 ALVER, Kksal. (2004): Edebiyatn Sosyolojik mkn, iinde: Kksal, Alver, Edebiyat Sosyolojisi, Hece Yay., Ankara, s. 13-22 AYDIN, Erturul, (2004): Edebiyat Sosyolojisi ve Karlatrmal Edebiyat Bilimlerinin Grev ve zellikleri, iinde: Kksal, Alver, Edebiyat Sosyolojisi, Hece Yay., Ankara, s. 151-163 AYTA, Grsel (2001): Yeni Alman Edebiyat, Multilingual Yay., stanbul AYTA, Grsel, (1999): Genel Edebiyat Bilimi, Papirs Yay., stanbul AYTA, Grsel, (2003): Karlatrmal Edebiyat Bilimi, Say Yay., stanbul BAYKAN, Ali, (2005): Sabahattin Ali ve Gerhart Hauptmannn Eserlerinde Sosyokltrel Olgu ve letiim atmas, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits (Baslmam Doktora Tezi), Ankara BEST, Otto F., (1972): Handbuch Literarischer Fachbegriffe, Fischer Yay., Frankfurt/M. BRAAK Ivo-NEUBAUER, Martin, (1990), Poetik in Stichworten, Ferdinand Hirt Yay., Viyana COKUN, Sezai, (2004): Edebiyat Sosyolojisi Aratrmalar in Bir Yntem Denemesi, iinde: Kksal, Alver, Edebiyat Sosyolojisi, Hece Yay., Ankara, s. 189-198 COKUN, Sezai, (2004): Trkiyedeki Edebiyat Sosyolojisi almalar zerine Tespit, Tahlil ve Teklif, iinde: Kksal, Alver, Edebiyat Sosyolojisi, Hece Yay., Ankara, s. 175-186 CUMA, Ahmet, (2009): Karlatrmal Edebiyatta Aratrmacnn Sorunlar: lkel Etki Avclndan Tuzaklarla Dolu Kaygan Bir Zemine, iinde: Seluk Kltr Sanat ve Spor Rehberi, Konya, s. 20-21 CUMA, Filiz, lknur (2007): Yabanc Dil Ders Kitaplarnda Grsel Tasarmn Eitim-retimdeki nemi, VI. Uluslar aras Dil, Yazn, Deyibilim Sempozyumu, 1-2 Haziran 2006 Kongre Bildirileri, Sleyman Demirel niversitesi, Isparta HANERLOLU, Orhan, (1982): Felsefe Szl, Remzi Kitabevi, stanbul HARRIGTON, Austin, (2004): Sosyal Dnyann Edebiyat Yoluyla Kavranmas: Robert Musilin Niteliksiz Adam Roman zerine Sosyolojik Dnceler, ev.: Nurettin alkan, iinde: Kksal, Alver, Edebiyat Sosyolojisi ncelemeleri, Hece Yay., Ankara, s. 57-70 KARPAT, Kemal, (1962): Trk Edebiyatnda Sosyal Konular, Varlk Yay., Ankara KEFEL, Emel, (2000), Karlatrmal Edebiyat ncelemeleri, Kitabevi Yay., stanbul KOLLER, Werner, (1992): Methoden der Literaturwissenschaft, Francke Vrg., Tbingen MERRIL, Francis E., (2004): Sosyolog Olarak Balsac: Bir Edebiyat Sosyolojisi ncelemesi, ev.: Kksal AlverMustafa Fine, iinde: Kksal, Alver, Edebiyat Sosyolojisi ncelemeleri, Hece Yay., Ankara, s. 43-56 MORAN, Berna, (1994): Edebiyat Kuramlar ve Eletiri, Cem Yay., stanbul RASSEM, M., (1965): Literatursoziologie, iinde: Wolf-Hartmut Friedrich-Killy Walter, Literatur - Das Fischer Lexikon, Fischer Yay., Frankfurt/Main SALIK, aban, (2004): Popler Romanlar ve Edebiyat Sosyolojisi, iinde: Kksal, Alver, Edebiyat Sosyolojisi ncelemeleri, Hece Yay., Ankara, s. 181-217 UAR, Glsm (2007): Ayla narolunun Kei Masal Adl Eserinde Toplumsal Bilin Eitimi, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Yl 2007, Say: 18, Konya WECHSEL, Kristen, (1996): Sozialgeschichtliche Zugnge, iinde: Heinz, Ludwig, Arnold-Heinrich, Detering, Grundzge der Literaturwissenschaft, Dtv Yay., Mnih WELLEK, Ren WARREN, Austin, (1983): Edebiyat Biliminin Temelleri, ev.: Ahmet Edip Uysal, Kltr ve Turizm Bakanl Yay., Ankara WILPERT, Gero von, (1989): Sachwrterbuch der Literatur, Krner Yay., Stuttgart YILMAZ, Durali, (1996): Roman Sanat ve Toplum, tken Yay., stanbul

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

94