TERAVH NAMAZI METN Teravih erkek ve kadnlara icmaan snnet-i mekkededir. nk Hulef-i Ridin buna devam etmilerdir.

Vakti yats namazndan sonra fecire kadardr. Vitirden nce ve sonra klnabilir. Esah kavil budur. Bir kimse teravihin bir ksmn yetitiremez de imam vitire kalkarsa imamla birlikte vitiri klar; sonra yetitiremedii ksm tamamlar. Teravihi gecenin te birine yahut yarsna geciktirmek mstehaptr. Esah kavle gre bu vakitten sonraya brakmak mekruh deildir. ZAH Teravih: Tervihann cemidir Terviha istirahat oturuudur. Teravihin her drt rekatndan sonra oturulduu iin bu namaza terviha denilmitir. Hazin. Musannfn bu namaz dier nafilelerden sonraya brakmas beleri ok olduu ve cemaatla ed olunmak hususunda onlardan ayrld iin ve dier baz hkmler sebebiyledir. Bundan dolaydr ki, imam Hsmddin teravih hkmleri hakknda ayrca bir eser yazm; Allame Kasm'da ona tbi olmutur. Teravihin snnet-i mekkede olduunu Hidye sahibi ve baaklar sahihlemilerdir. mam A'zam'dan rivayet edilen de budur. htiyar'da zikir edildiine gre ebu Yusuf imam A'zam'a teravihi ve hazreti mer'in fiilini sormu; O da u cevab vermitir: Teravih snnet-i mekkededir. mer onu kendiliinden ortaya karmamtr. Bu hususta bid'at ilemi de deildir. Onu ancak elindeki bir esasa ve Raslllah (s.a.v.)'den belledii bir bilgiye istinaden emir etmitir. Kudur'nin teravih mstehaptr demesi, Hidye sahibinin anlad gibi buna aykr deildir. nk O, cemaatn toplanmas mstehaptr denilmitir. Bu sz toplanmann mstehap olduunu gsterir. Onda teravihin mstehap olduuna dellet yoktur. nye ve Mnyet'l musall erhinde byle denilmitir. Bir ok kimseler teravihin snnet olduuna icma nakletmilerdir. Meselenin tamam Bahr'dadr. Buradaki Hulef-i Ridinden murad; hepsi deil ekserisidir. nk teravihe devam, hazreti mer'in hilfeti zamannda olmutur. Bu hususta bilmum eshab- kiram, mer (r.a.)'e muvafakat etmi; onlardan sonra gelenler dahi gnmze kadar hi bir itiraz eden kmakszn bu yoldan yrmlerdir. Nasl muvafakat etmesinler ki., Raslllah (s.a.v.)'in: Benim snnetimle Raidin'in snnetine sarln! bunun zerine parmak basn!. buyurduu sabit olmutur. Nitekim bu hdisi ebu Davud rivayet etmitir. Bahr. Teravih erkek ve kadnlara icmen yani toptan snnettir. rih icmaan sz ile rfizlerin; teravih yalnz erkeklere snnettir iddialarna kulak asmamak gerektiine iaret etmitir. Drer ve Kfi'de Rfizler hakknda sylenen budur. Fakat Nuh efendi hiyesinde bildirildiine gre Rfizlerin mehur kavli teravihin ast snnet olmamasdr. nk Rfizler bid'atc bir frkadr. Hava ve heveslerine tbi olurlar. Kitaba snnete bel balamazlar. Sahih hdisleri inkr ederler. Musannfn, teravihin vakti yatsdan sonradr demeyip yats namazndan sonra demesi, yatsdan murad, vakti deil, namaz olduuna iaret iindir. Tetimme: Niyet bahsinde snnetlerde tayin art mdr yoksa mutlak niyet kfi midir eklinde ihtilf edildiini ve esah kavle gre mutlak niyet kfi geldiini fakat tayin etmenin daha ihtiyat olduunu grmtk. Bu hususta szn.tamam o bahistedir, Mracaat edebilirsin. Burada unu arzetmek isteriz: Acaba teravihin her ift rekat iin niyeti tazelemek art mdr? Hlsa'da buna; evet sahih kavle gre arttr, nk her ift rekat bal bana bir namazdr diye cevap verilmitir.

Haniye'de ise; esah kavle gre art deildir. zira btn teravih bir namaz mesabesindedir, Tatarhaniye'de de byledir denilmektedir. Zhirine baklrsa hilf niyetin aslndadr. Bana kalrsa sahih olan kavl birincisidir. nk teravihi klan kimse selm vermekle hakikaten namazdan kmtr. Binaenaleyh yeniden namaza girmek iin mutlka niyet lzmdr. Hilftan kurtulmak iin bunun daha ihtiyat olduunda da phe yoktur. Evet, Hlye'de teravihin ilk iki rekatna balarken btn teravihe niyet ederse ikinci kavl tercih edilmitir. Teravih vaktinin fecirde sona erecei hususunda hilf yoktur. Nitekim Nehir'de beyan edilmitir. Esah kavle gre teravih vitir namazndan nce ve sonra klnabilir. Bu hususta kavl vardr. Birinci kavle gre: Teravihin vakti btn gecedir. Yatsdan nce ve sonra, vitirden nce ve sonra klnabilir. nk gece namazdr. Bahr sahibi; bu kavli sahih kabul eden grmedim demitir. Zhirine baklrsa bu kavle gre teravihin vakti gnein kavumasndan itibaren girer. kinci kavle gre: Teravihin vakti yats ile vitir arasdr. Hlsa'da bu kavl sahih kabul edilmitir. Gayet'l beyan'da dahi; teden beri nesilden nesile rivayet edilegelen budur diyenlerin bu kavli tercih edilmitir. nc kavl: Kenz'e tbi olark musannfn tercih ettiidir. Bu kavli Kfi sahibi cumhur ulemaya nisbet etmi; Hidye, Hniye ve Muhit shipleri de sahihlemilerdir. Bahr. Bir kimse teravihin bir ksmn yetitiremez de imam vitire kalkarsa ilh... ifadesi esah kavle gre bir tefri'dir. Ancak vitir namazndan efdal olan evde deil, mescidde cemaatla klmaktr kavline gredir. Halbuki bu mesele ihtilfldr; ileride gelecektir. Binaenaleyh rihin; Onunla birlikte vitiri klar sz, efdal olan budur, mnsnadr. Teravihin vakti hususundaki birinci kavle gre de yledir. kinci kavle gre ise evvel yetitiremedii rekatlar klar. Hlsa'da bunun illeti; vitirden sonra kalan teravihi klmas mmkn deildir eklinde gsterilmitir. Bu anlattklarmzdan anlalr ki, Bahr sahibinin nc kavle gre olan tefri ikinci gibi yapmas doru deildir, dorusu birinci gibi olacaktr. Nitekim rihimiz burada yle yapmtr. Hilfn semeresi urada da zhir olur: Bir kimse teravihi vitir namazndan sonra klar; yahut teravihin bir ksmn unutur da vitirden sonra hatrlayarak klarsa birinci ve nc kavillere gre sahih, ikinci kavle gre sahih deildir. Esah kavle gre bu vakitten sonraya brakmak mekruh deildir. Mamafih mekruhtur; nk yatsya tbidir, binaenaleyh yatsnn snneti gibi olur diyenler de vardr. Bunlara yle cevap verilmitir: Teravih yatsya tabi olsa da o. gece namazdr, Gece namaznda efdal olan gecenin sonunda klmaktr. u halde gece namaz saylan bir namazn geciktirilmesi mekruh deildir. Ama en iyisi geciktirmemektir. Zira karlacandan korkulur. Bunu mdad'dan naklen Haleb sylemitir. Bahr'daki, sahih kavle gre geciktirmekte beis yoktur sz, kerahet-i tenzihiye sabit olduuna dellet etmez ki, rihin mekruh deildir demesine nefi edilen kerahet-i tahrimiyedir diye cevap verilsin. nk beis yoktur sz, hilf daha iyidir mnsna kullanlr. Hilf evl olan her ey kerahet-i tenzihiye ile mekruh deildir. Zira kerahitin mutlka hususi bir delili bulunmas gerekir. Nitekim bunu defalarca anlattk hatt Allme Ksm'n ve bakalarnn risalelerinde yle denilmitir: Sahih kavle gre bunda beis yoktur. Mstehap ve efdal olan da budur. nk teravih gece namazdr. METN Vakti getii zaman teravih asl kaza edilmez. Esah kavle gre yalnz bana da kaza edilmez. yet kaza ederse nfile ve mstehap olur; teravih olmaz. Ve akam namaz ile yatsnn snnetleri gibi olur. Teravihi cemaatla klmak esah kavle gre snnet-i kifayedir. Btn bir mescid halk klmazlarsa gnahkr olurlar. Bazlar terk ederse gnahkr olmazlar. Cemaatla klnmas meru olan her namaz mescidde klmak efdaldir. Bunu Haleb sylemitir.

Teravih on selmla yirmi rekattr. Bunun hikmeti tamamlayann tamamlanana msav olmasdr. Yirmi rekat bir selmla klarsa her ift rekatta oturduu takdirde kerahatle sahih olur. Oturmazsa iki rekat yerine geer. Bununla fetva verilir. ZAH Esah kavle gre yalnz bana da kaza edilmez. Yani cemaatla kaza edilmedii gibi yalnz bana da kaza edilmez. T. Bazlar, ertesi akamn teravih vakti girmedike yalnz bana kaza eder demi; bir takmlar ramazan ay gemedike kaza edeceini sylemilerdir. Ksm. Akam namaz ile yatsnn snnetleri gibi olur. Yani kazas lzm gelmemek hususunda teravih dahi dier snnet-i mekkedeler gibi olur. nk o da snnet-i mekkededir. Kaza farzn ve artlarn hiz olan sabah namaznn snnetinin hassalarndandr. Teravihi cemaatla klmak esah kavle gre snnet-i kifayedir. Bu bre asl teravihin aynen snnet olduunu ifade eder. Onu bir kimse terk ederse mekruh olur. Cemaatla klnmas ise snnet-i kifyedir. Btn belde halk terk ederlerse iset etmi olurlar. Ama bir kii terk eder de evinde klarsa yalnz fazletini terk etmi olur. Bir kimse teravihi evinde cemaatla klarsa mesciddeki cemaat sevabna nail olamaz. Farz namazlarda da hkm byledir. Acaba teravihi cemaatla klmak bir beldede bulunan btn mescidlerin halkna m yoksa yalnz bir mescidin veya bir mahallenin halkna m snneti kifayedir? rihin sznden anlalan birincisidir. Tahtav ikinciyi daha zhir bulmutur. Bence ncs (yani mahalle halkna snnet olmas) daha zhirdir. nk Mnye'de, hatt bir mahalle halknn hepsi cemaat terk etseler snneti terk etmi ve isette bulunmu olurlar denilmitir. Ulemann buradaki szlerinden anlalan: Mescidde cemaatla klmann snnet-i kifaye olmasdr. Hatt halk evlerinde cemaatla klsalar da mescidde cemaatla klnmasa hepsi gnahkr olurlar. Mnye'den naklettiimiz sz cemaata gitmeyen baz kimseler hakkndadr. Bazlarna gre teravihi cemaatla klmak snnet-i ayn'dr. Yalnz klan iset etmi olur; velev ki mescidde cemaatla klnm olsun. Zhiriddin bununla fetva verirmi. Bir takmlar, teravihin evde klnmas mstehaptr; yalnz sz dinlenen byk fkhin mescidde klmas snnettir zira onun mescide gitmesi bakalarn tevik olur demilerdir. Sahih olan kavl cumhurun szdr. Yani teravihi cemaatle klmak snnet-i kifayedir. Meselenin tamam Bahr' dadr. Teravih yirmi rekattr. Cumhurun kavli budur. Douda batda btn mslmanlar bununla amel etmektedirler. mam Malik'ten bir rivayete gre otuzalt rekattr. Feth'ul Kadir'de beyan olunduuna gre delilin muktezas sekiz rekatn snnet olmasdr. Kalan mstehaptr. Tamam Bahr'dadr. Ben ona yazdm derkenarda bunun cevabn verdim. Tamamlayann tamamlanana msav olmasndan murad: Teravihle farzlarn tamamlanmasdr. Tamamlayan teravih namaz, tamamlanan da farz ve vitir namazlardr. Vitirle birlikte bir gnn farzlar yirmi rekattr. Vitirden nce klnmakla beraber teravihin vitiri tamamlayc olmasna bir mni yoktur. Nehir'de yle deniliyor: phesiz gnlk snnet-i mekkedeler dahi tamamlayc iseler de bu ayn Kemli ziyade olduundan onda bu tamamlayc daha da arttrlm; bylece kemlini bulmutur. T. Yirmi rekat teravihi bir selmla klmak her ift rekatta oturmak artiyle sahih fakat kasden yapmak mekruhtur. Sahih olan kavl budur. Nitekim Nisb ve Hzanet'l feteva'dan naklen Hlye'de byle denilmitir. Mnye'de buna muhalif olarak kerahet olmad bildirilmitir. Ancak sz gtrd meydandadr. Zira nakl ve gelenee aykrdr. Hem ulema mutlk olarak gece klnan nfilede sekiz rekattan fazlasnn mekruh olduunu sylemilerdir. Binaenaleyh burada evleviyetle mekruhtur. Bahr.

Bununla fetva verilir. Burada aka bu sz syleyen grmedim. Nehir sahibi bu sz Zhid'den naklen bir oturula ve bir selmla drt rekat klan hakknda sylemitir. Yirmide bir selm vermeyi ise Bahr sahibi buna kyas etmitir. Evet, Hniye ve dier kitaplarda aklandna gre yirmide bir selm vermek sahihtir. Halbuki biz Bedyi' Hlsa ve Tatarhaniye'den naklen evvelce bildirmitik ki, bir kimse bir oturula , alt veya sekiz rekat klsa esah kavle gre hem istihsnen hem kysen namaz fsid olur, vechini de beyan etmitik. Demek oluyor ki bir oturula ve bir selmla drt rekattan fazla klnan namazn iki rekat yerine mi geecei yoksa fsid mi olaca hususunda sahihlenen kaviller muhteliftir. FER' MESELELER: Bir cemaat teravihte dokuz selm m verdiler yoksa on mu diye phe ederlerse esah kavle gre ihtiyaten teravihi tamamlamak ve nfileyi cemaatla klmaktan korunmak iin yalnz balarna ikier rekat daha klarlar. Keza bn-i Fazla gre vitir namazndan sonra teravihten bir selm noksan kldklarn hatrlarlarsa yine ayni ekilde ikier rekat klarlar. Sadr' ehd, cemaatla klnr demek caizdir demitir ki bu daha uygundur. nk vakti iindeki teravih hakknda muhtar olan kavle ibtina eder. mam ilk iki rekatn birincisinde yanlarak selm verir de sonra kalan rekatlar klarsa bazlarna gre yalnz ilk iki rekat kaza eder. nk sonraki rekatlara sahih olarak balamtr. Bir takmlar btn rekatlar kaza edeceini sylemilerdir. Zira ilk selm onu namazn hrmetinden karmamtr. O bir hatadr. Ondan sonra verecei her selmn hkm de budur ve ilk selma ibtina eder. mam btn ift rekatlarda oturuu terk etmi olur ki btn namaz fsid olur. Meer ki selm kasten vermi olsun. Yahut selmdan sonra namaza aykr bir fiilde bulunsun veya yanldn anlasn. Meselenin tamam Hnye erhindedir. Bana ilk kavl daha tercihe ayan grnyor. nk imamn selm karmasa da ikinci ift rekata intikal maksadiyle tekbir almas kendisini ilk iftten karr. Sonra Hilye'de bu kavl iin, daha mnasiptir denildiini grdm. METN Her drt rekatta drt rekat miktar oturmak menduptur. Beinci teravihe ile vitir namaznn arasnda oturmak da menduptur. Cemaat tesbih kraat, skt ve yalnz balarna namaz klmak arasnda muhayyerdirler. Evet, her iki rekattan sonra iki rekat namaz klmak mekruhtur. Bir defa hatim snnet, iki defa hatim fazlet, defa hatim efdaldir. ZAH Burada oturmann hakikat murad edilmemitir. Maksat beklemektir. Teravihi klan zikir veya skt ederek oturmakla yalnz bana nfile namaz klmak arasnda muhayyerdir. Nitekim rih beyan etmitir. Bu mahayyerlik Mnye erhi ile Bahr'da beyan olunmutur. Kenz'in ifadesinden oturmann snnet olduu anlalrsa da Zeyle bunu tashih ederek, snnet deil. mstehabtr demitir. Hidye'de aklanan da budur. Tesbih hakknda Kuhistn yle demitir: defa : Subhanezilmlki velmelekt. Subhanezil izzeti vel azameti vel kudreti vel kibriyai vel ceberut. Subhanelmelikelhiyellezi la yemt. Subbuhu kuddsn rabbul melaiketi verruhi. Lailahe illallah. Nestafirullah neselkel cennete venez bike minennr. denilir . Nitekim minhac'l ibad'da byle denilmitir. Mns udur: Mlk ve eref sahibi olan Allah' tenzih ederim. zzet, azamet, kudret, byklk ve cebert sahibi olan Allah' tenzih ederim. lmeyen diri meliki tenzih ederim. Kusurlardan temiz ve paktr. Meleklerin ve Cibril'in Rabbdr. Allah'dan baka ilh yoktur. Biz Allah'dan afv dileriz. Ya Rab, senden cenneti diler; cehennemden sana snrz. Cemaatn yalnz balarna namaz klmalarndan murad, drt rekatlk namazdr. Cemaat mendup oturularda kendi kendilerine bu ekilde onalt rekat namaz klarlar. (Bylece imam Malik'in hilfndan da klm olur).

Allme Kasm : Cemaat yalnz balarna bu onalt rekat ziyade ederlerse beis yoktur. Bu mstehaptr. Ama, imam Malik'in mezhebinde olduu gibi cemaatla klarlarsa mekruhtur... demitir. Nehir'de ise: Namaza gelince: Mekruh olduunu syleyenler bulunduu gibi snnettir diyenler de vardr. Sirc'daki: Mekke'liler tavaf ederler Medine'liler drt rekat namaz klarlar. fdesinin mns budur denilmitir. Her iki rekattan sonra iki rekat namaz klmak mekruhtur. nk istirahat her ift rekat arasnda deil, iki terviha arasnda meru olmutur (bir tervihiye drt rekattr) Ramazan boyunca teravihi bir hatimle klmak snnettir. Hniye ve dier kitaplarda bu sahihlenmitir. Hidye sahibi bu kavli ekser ulemaya, Kfi sahibi ise cumhura nisbet etmitir. Burhan'da, ebu Hnife'den nakledilen bu; eserlerde rivyet olunan da budur denilmitir. Zeyle diyor ki: Ulemadan bazlar kadir gecesine rastlarlar midiyle ramazann yirmiyedinci gecesi teravihi hatimle klmann mstehap olduunu sylemilerdir. nk bu husustaki haberler birbirini takviye etmitir. mam Hasan ebu Hanfe'den naklen teravihin her rekatnda on yet miktar okunacan sylemitir. Sahih olan da budur. nk snnet bir defa hatim etmektir. O da bu miktarla rahatlkla hsl olur. Zir bir ayda teravih rekatlarnn miktar altyzdr. Kur'an yetlerinin says da alt bin ksurdur. Geri Hlsa'da, Her rekatta on yet okunur, t ki yirmiyedinci gece bir hatim olsun denilmi; Feyz'de de buna benzer szler sylenmi ise de bu sz gtrr. nk onar onar tevzi hatmin otuz gnde olmasn gerektirir. Meer ki vitir namaz katlarak hesaplana! Fakat Hniye ve dier kitaplarda bunun teravihi mahsus olduu kayt edilmektedir. Meselenin tamam eyh smail'in erhindedir. Mnye erhinde de yle denilmitir: Sonra Kur'n- Kerm ay sonundan nce hatim edilirse bazlarna gre kalan gecelerde teravihi terk etmek mekruh deildir. nk teravih bir defa Kur'n- hatim iin meru klnmtr. Bunu ebu Ali Nesef sylemitir. Bir takmlar, teravihi klar ve dilediini okur demilerdir. Bu Zahre'de beyan edilmitir. METN Cemaatn tembelliinden dolay hatim terk edilmez. Lkin htiyar nm eserde, bizim zamanmzda efdal olan cemaata ar gelmeyecek kadar okumaktr denilmi; Musannif ve bakalar da onu tasdik etmilerdir. Mcteba'da, mam A'zam'dan nakledildiine gre farzda ksa veya bir uzun yet okursa iyi yapm olur, fena etmi olmaz. Sen teravihi ne Zannediyorsun! denilmektedir. Zahid'nin Fezil-i ramazan bbnda u ibare yardr: Ebu'l Fadl Kirman ile Veber fetva vermilerdir ki, bir kimse teravihte fatiha ile bir veya iki yet okursa mekruh ilemi olmaz. Zamann halkn bilmeyen childir. Her ift rekatta imam ve cemaat Subhanekeyi okurlar. mam teehhdden fazla bir eyler okur. Ancak cemaat bundan bkarsa o zaman yalnz salavatla iktifa eder. Yani: Allahmme salli ala Muhammed demekle yetinir. nk imam fi'ye gre farz olan budur. Dualar terk eder. Ama mnkrattan, acele okumaktan, euz besmeleyi terk etmekten. itminan ve tesbihi istirahat brakmaktan kanmaldr. ZAH El' htiyar adl eserde, bizim zamanmzda efdal olan cemaata ar gelmeyecek kadar okumaktr denilmitir. nk cemaat oaltmak kraat uzatmaktan efdaldir. Bunu Muhit'ten naklen Hlye sahibi sylemitir. Bu gsterir ki mesele zamana gre deien eylerdendir. Birok meselelerde yararlara gre zaman deitike hkmler de deimektedir. Onun iin Bahr sahibi yle demitir:

Hsl, mezhebin sahih kavline gre hafim snnettir. Lkin bundan hatm cemaata usan verir ve bilhassa zamanmzda olduu gibi bir ok mescidlerin kapanmasna sebep olursa yine terk edilemez mns kmaz. Zhire gre cemaata hafif gelen ekil tercih edilir. Mcteba'nn mam A'zam'n kavlini rivayet eder ibresi udur: Mteehhirin ulema cemaat bkmasn ve mescidlerin kapanmas lzm gelmesin diye bizim zamanmzda ksa veya bir uzun yet okursa kfidir diye fetva verirlerdi. nk Hasan'n mam A'zam'dan rivayetine gre imam farz namazda fatihadan sonra yet okursa iyi yapm olur. set etmi saylmaz. Farzda byle olunca bakalarnda ne olacan sanyorsun! Bir veya iki yet okursa ilh... ifadesinden murad; ksa yet miktardr. Buna delil, Mcteba'nn yukarda geen ibresidir. Yoksa bundan aa olursa kerhet-i tahrimiye ile mekruh olur. Zira Mnye ve erhinde namazn sfat bahsinde: Fatiha ile birlikte bir veya iki ksa yet okursa kerheti tahrimeye hududundan km olmaz. Ama ksa yet yahut bunlara denk bir veya iki yet okursa kerhet-i tahrimiye hududundan kar; ancak mstehap hududuna girmez. Bunda kerahet tenzihiye olmaldr ilh... denilmitir. Yani snnet olan miktar mufassallardan okumaktr, denilmek istenmitir. Binaenaleyh buradaki mekruh olmaz sz, tahrimen ve tenzihen mekruh deildir mnsnadr. Velev ki farzlar da tenzihen mekruh olsun. unu da arz edelim ki, Tecnis'de beyan olunduuna gre ulemadan bazlar her rekatta ihls suresini bazlar da Fil suresini okumay tercih etmilerdir. Yani Fil suresiyle balanr; sonra sureler bitince tekrarlanr. Kalbi rekat saysyle megul olmamak iin bu daha iyidir. Hlye sahibi diyor ki: Memleketimiz mescidlerinin ekserisinde imamlarn amelleri bunda karar klmtr. Yalnz onlar ilk rekatta teksr suresinden balar; ikincide ihls okurlar. Bu minval zere inerek ondokuzuncu rekatta tebbeti yirmincide ihls okurlar. Bahr'da ise u ziyade vardr: Son tervihiyenin ilk iftinde bir sure ile ayrm yapld zaman kerahet yoktur, nk kerahet meselesi farzlara mahsustur. Nitekim Hlsa ve dier kitaplardan anlalmaktadr. Ben derim ki: Lkin ihtiyat olan son tervihiyenin ilk iftinde nasr ve tebbet surelerini, ikinci iftinde de muavvazeteyni okumaktr. Zamanmzn baz imamlar her tervihiyenin ilk iftinde asr ve ihls surelerini, ikinci iftinde de kevserle ihls okuyorlar. Yani Allahmme salli al Muhammed demekle yetinir. Minyet's Sar erhinde ve al li Muhammed de diyecei ilve edilmitir. Galiba rihimiz ta'lilden alarak yalnz birinciyi sylemitir, zira imam afi'ye gre li Muhammed'e salvat farz deildir. Belki ona gre bu son teehhtte snnettir. Bazlar vcip olduunu sylemilerdir. stirahattan murad, her drt rekattan sonra oturmaktr. Bunun mendup olduu yukarda gemiti. Bundan anlalr ki, mnkirattan zikir edilenlerin mecmuu kastedilmitir. Ancak merua muhalif olan eyler de kasr edilmi olabilir. METN Ayakta durmaa kudreti varken teravihi oturarak klmak mekruhtur. nk ok mekked bir snnettir. Hatt oturarak klnamaz diyenler olmutur. Nitekim mnafklara benzedii iin kym imamn rukuuna kadar geciktirmekte mekruhtur. Farz cemtla klmayanlar teravihi de cemaatla klmazlar. Zira teravih farza tbidir. Farz yalnz bana klan onu da beraber klar. Bir kimse teravihi imamla klmaz yahut baka imamla klarsa vitir namazn beriki imamla klabilir. Kald ki, teravihi btn cemaat terk ederlerse acaba vitiri cemaatla klarlar m? aratrmaldr. Ramazann haricinde vitir ve nfile namazlar cemaatla klnmazlar. Yani bu birbirlerini armak suretiyle mesel drt kii bir kimseye uyarak yaplrsa mekruhtur. Nitekim Drer'de beyan edilmitir. imama uymann sahih olduunda hilf yoktur. Zira mni yoktur. Nehir. ZH

zr yokken teravihi oturarak klmak tenzihen mekruhtur. nk Hlye ve dier kitaplarda bildirildiine gre ulema zr yokken bunun iyi grlmediine ittifak etmilerdir. Zira seleften nakledilenin hilfnadr. Hatt oturarak klnmaz diyenler olmutur. Bunu syleyenler teravihi imam- Hasan'n sabah namaznn snneti hakknda mam- A'zam'dan rivayet ettii kavle kyas etmilerdir. nk ikisi de snnet-i mekkededir. Ama sahih olan, aralarnda fark bulunmasdr. Sabah namaznn snneti hilfsz snnet-i mekkededir. Teravih yle deildir. Nitekim Haniye'de beyan olunmutur, Hniye'nin ibaresini sabah namaznn snneti bahsinde nakletmitik. Nitekim kyam imamn rkuna kadar geciktirmek de mekruhtur. Zhirine baklrsa mnfklara benzeyi illetinden dolay buradaki kerahet kerahet-i tahrimiyedir. Bahr'da Hniye'den naklen yle denilmitir: mama uyan kimsenin teravihte oturup da imam rka gidecei zaman kalkmas mekruhtur. nk bunda namaza kar tenbellik gstermek ve mnfklara benzemek vardr. Tel hazretleri: Mnfklar namaza kalkarlarsa tenbel tenbel kalkarlar. buyurmutur.. T. Hlye sahibi diyor ki: Bu sz, tenbellikten deilde ihtiyarlk ve benzeri bir sebeple gecikirse mekruh olamayacan gsterir ki yledir. T E N B H : Tatarhniye'de, keza uyku basarak galebe alarsa namaz klmas mekruhtur; bilkis uyanncaya kadar namazdan ayrlr denilmitir. Zira teravih farza tbidir. Yani teravihi cemaatla klmak farz cemaatna baldr. Zira teravih ancak farz klan cemaatla ed edilir. Yalnz teravih cemaatla klnrsa bu babtaki delillere aykr olur. Ve meru saylmaz. Ama farz klan cemaatn teravihi de cemaatla klmas halinde bir adam farz yalnz bana klm bulunursa o imamla teravihi klabilir. nk o cemaatn cemaatla klmalar merudur. Mahzur olmad iin o kimsenin de onlarla birlikte cemaat olmas cizdir. Bu meseleyi izah hususunda benim anladm budur. Bir kimse teravihi imamla klmaz yahud ilh... Bu mesele ile bundan nceki mesele Knye'den naklen Bahr'da ve kez Drer'in metninde zikir edilmitir. Lkin Tatarhaniye'de tetimmeden naklen yle denilmektedir: Ali bin Ahmed'e: Bir.kimse farz ve teravihi yahut yalnz teravihi kendi kendine klarsa vitiri imamla klabilir mi? diye sorulmu ta hyr diye cevap vermitir. Sonra grdmki Kuhistn musannfn sylediklerinin sahih kabul edildiini bildirmi: Lkin farz imamla klmamsa vitirde ona tbi olamaz demitir. Binaenaleyh musannf'n, bir kimse teravihi imamla klmazsa ilh... sz, farz imamla klmken mnsnadr. Fakat Kuhstn'nin onunla birlikte sz teravihi yalnz klmaktan ihtiraz olmak gerekir. Teravihi bakasiyle cemaat olarak kldktan sonra vitiri bu imamla klarsa kerahet yoktur. Teravihi btn cemaat terk ederlerse acaba vitiri cemaatla klarlar m? yle anlalyor ki, vitiri cemaatla klmak teravihi cemaatla klmaya tbidir. Velev ki vitir namaz haddi zatnda esas olsun. nk vitirde cemaatn snnet olmas teravihe tbi olarak eserle bilinmitir. u da var ki ulema teravihten sonra vitirin cemaatla klnmasnn efdal olup olmadnda ihtilf etmilerdir. Nitekim gelecektir. Yani bu birbirlerini armak suretiyle mesel drt kii bir kimseye uyarak yaplrsa mekruhtur. Birbirlerini armay Vn oklukla tefsir etmitir. okluk onun mnsnn tzmdr. Bir kiinin bir kiiye yahut iki kiinin bir kiiye uymas mekruh deildir. Kfi'den naklen Bahr'da beyan edildiine gre kiinin bir kiiye uymas ihtilfldr. Acaba burada imama uymakla cemaat fazleti elde edebilir mi? Evvelce sylediimiz nfile namazda cemaat snnet deildir sznn zhiri edilmeyeceini gstermektedir. imdi u kalr: Bir kimseye bir veya iki kii uyar da sonra bir cemaat gelerek onlar da uyarsa mekruh olur mu? Rahmet diyor ki: Kerahetin sonradan uyanlara olmas gerekir. Ben derim k: Btn bunlar hepsinin nfile kldklarna gredir. Fakat nfile klanlar farz klana uyarlarsa kerahet yoktur. Nitekim bundan sonraki bbn banda anlatacaz.

arih buradaki mekruhtur sz ile ulemann; Kudur'nin muhtasarndaki ciz deildir sznden murad kerahettir; cevazn asl deildir szlerine iaret etmitir. Lkin Hlsa'da Kudur'nin mekruh deildir dedii rivayet edilmitir. Hlye sahibi bu sz Tahav'nin Mansur'un Mahreme'den naklettii u eserle teyid etmitir: Mansur: Biz Ebu Bekir (r.a.)' geceleyin defnettik. mer (r. a.) : Ben vitiri klmadm. dedi ve kalkd. Biz de arkasnda saf olduk. Bize rekat namaz kldrd. Ve yalnz sonunda selm verdi, demitir. Bundan sonra Hlye sahibi szne yle devam etmitir: Ama yle de denilebilir: Zhire gre vitirde cemaat mstehap deildir. Sonra bu hazreti mer'in yapt gibi bazen yaplrsa mubah olup mekruh deildir. Devam zere yaplrsa bid'at ve mekruh olur. nk nakledilene aykrdr. Kudur'nin muhtasarnda syledii buna, baka yerde syledii birinciye hamledilir. Allah'u lem. Ben derim ki: Bunu Bed'nin u sz de teyid eder. Nfile namazda cemaat olmak yalnz ramazanda teravihte snnettir. Zira snnet deildir demek mekruh olmasn gerektirmez. Evet, devam zere yaplrsa bid'at ve mekruh olur. Hayreddin Reml'nin Bahr hiyesinde u satrlar vardr: Keraheti Ziy ve Nihye sahipleri yle ta'lil etmilerdir: Vitir namaz bir cihetten nfiledir. Hatt btn rekatlarnda kraat vciptir. Ve ezansz ikmetsiz ed edilir. Nfileyi cemaatla klmak mstehap deildir. Zira ashab- kiram bunu ramazandan baka hi bir yerde yapmamlardr. Bu sz vitiri cemaatla klmann kerahet-i tenzihiye ile mekruh olduunu hemen hemen ak olarak gstermektedir. METN Bezzziye'den naklen Ebah'ta bildirdiine gre Regip, Beret ve Kadir namazlarnda imama uymak mekruhtur. Meer ki, u imamla cemaatla u kadar rekat namaz klmay nezir ettim demi olsun. Ben derim ki: Bezzriye'nin imamlk bahsindeki ibaresinin tamam yledir: Mekruh bir eyden dolay bunca tekellf yapmaya lzum yoktur. Tatarhaniye'de. mam olmaa niyet etmezse imama kerahet yoktur denilmitir. Bellenmelidir. Ramazanda vitir ve teravihi cemaatla klar. Vitirde efdal olan cemaatla klmak mdr, yoksa evde yalnz klmak mdr? Bu hususta iki sahih kavl vardr. Lkin Vehbniye rihi mezhebin kavli ikincisi olduunu iktiza eden szler nakletmi; musannif ve bakalar da onu tasdik etmilerdir. ZAH Hamav'nin Ebah hiyesinde beyan edildiine gre Regaib namaz Recep aynn ilk cuma gecesi klnan namazdr. bn' Hc Medhal adl eserinde: Bu namaz hicretten drtyzseksen sene sonra ortaya kmtr. Ulema onu red ve zem ve klann aklsz olduunu anlatmak iin kitaplar yazmlardr. Bir ok ehirlerde ok kimselerin onu kldna aldanmamal! demektedir. Biz de bayram gecelerini ihydan bahsederken bu hususta biraz sz etmitik. Berat gecesi abann yarland gecedir. Kadir gecesinden zhire gre ramazann yirmiyedinci gecesi kastedilmitir. Zira Zeyle'den evvelce naklettiimize gre bu babtaki haberler birbirini tutmaktadr. Meer ki u imamla cemaatla u kadar rekat ilh... diye nezir etmi ola! Zira bu takdirde namaz cemaatla klmadka nezirden kurtulamaz. rihin sznden anlalyor ki, neziri imama uyan yapacaktr. mam yaparsa nezir eden nezir edene uymu olur ki, bu ciz deildir. Sonra kviyi zaif zerine bin. kuvvet zti olduu vakit namaza mnidir. Burada olduu gibi nezirle rz olursa mni deildir. Bundan dolay Mnye erhinde nezir nfile gibidir denilmitir. Bunu Tahtav ebu's Sud'dan nakletmitir. rihimiz Bezzriye'nin ibaresini tam olarak nakletmemitir. O'nun ibaresi yledir: lk asrda olmayan bir eyi iltizam iin bunca tekellfe katlanarak mekruh bir eyi yapmak uygun deildir; bu

mekruhtan murad, birbirini armak suretiyle nfile namaz cemaatla klmaktr. Bir kimse dn eirden olmadn halka bildirmek iin bu gibi namazlar terk ederse iyi yapm olur. Bu ibareden anlalyor ki. nezir etmekle nafileyi cemaatla ed etmekten km olmaz. Tatarhaniye'de, mam olmaa niyet etmezse imama kerahet yoktur denilmitir. Tatarhaniye'nin Muhit'ten naklettii ibare udur: Kad imam Ebu Ali Nesef'nin beyanna gre bir kimse yatsy, teravihi ve vitir namazn evinde klar da sonra imamla niyet ederek baka bir cemaata teravih kldrrsa mekruh ilemi olur. Ama cemaata mekruh deildir, mam olmaa niyet etmez de namaza balar, ve cemaat kendisine uyarsa hi birine mekruh olmaz. Tahtav diyor ki: Acaba cumann son snnetini klan bir Hanef cumadan sonra leyi klan bir afiye uysa Hanef'nin itikadna bakarak mekruh olur mu? nk bu namaz Haneflerce mutemed olan kavle gre nfiledir. Yoksa imamn itikadna bakarak mekruh deil midir? Aratrmaldr. Bana birinci kavl zhir geliyor. Zira tercih edilen kavle gre itibar imama uyann itikadnadr. Onun itikadna gre ise bu namaz mekruhtur. Vitir namaznn cemaatla m yoksa yalnz m klmann efdal olduu hususunda iki sahih kavl vardr.. Keml bn Hmm cemaatla klmay tercih etmitir. nk Peygamber (s.a.v.) cemaata vitiri kldrrd. Sonra teravihde yapt gibi onlara zr beyan etti. Binaenaleyh vitir teravih gibidir. Teravihte cemaat snnet olduu gibi vitirde de snnettir. Bahr. Mnye erhinde yle denilmitir: Sahih kavl udur: Vitirde cemaat olmak efdaldir. u kadar var ki o cemaatn snnet oluu teravih cemaatnn snnet oluu gibi deildir. Hayreddin-i Reml. bugn bilmum insanlarn ameli buna gredir demi; Hiye yazar da, evvelce geen cemaatla meru olan her ibadette mescid evldr. sznn muktezas budur diyerek kendisini takviye ve te'yid etmitir.