Odtü Bilgi Işlem

Orta Dou Teknik niversitesi Bilgi lem Daire Bakanl
Temel Bilgisayar Kullanm
Srm 3 Aralk 2009
Temel Bilgisayar Kullanm, Orta Dou Teknik niversitesi - Bilgi lem Daire Bakanl bnyesinde bulunan Kullanc Destek Grubu tarafndan kullanclarmza yardmc olmak amac ile hazrlanmtr. Eletiri ve nerilerinizi metucc@metu.edu.tr e-posta adresine gnderebilirsiniz.
HAZIRLAYANLAR
mer GZ Seluk Han AYDIN
EDTRLER
Hasan Nadir DERN Feride ERDAL
Orta Dou Teknik niversitesi Bilgi lem Daire Bakanl nn Bulvar, 06531 Ankara
Tel : +90 (312) 210 3301 Faks : +90 (312) 210 3303 E-posta : metucc@metu.edu.tr Copyright 2009, Orta Dou Teknik niversitesi - Bilgi lem Daire Bakanl
nsz
Bu belge, balangta Orta Dou Teknik niversitesi bnyesinde Bilgi lem Daire Bakanl (BDB) tarafndan verilen eitim ve seminerlerde kullanlan belgelerin derlenmesi amac ile oluturulmu, zaman ierisinde, niversitemizde bilgisayar kullanmnn yaygnlatrlmas ve bilgisayar yeni kullanmaya balayan kullanclarmza bir kaynak olmas dncesi ile gelitirilmitir. Bilgisayarla ilgili temel bilgiler, Windows Vista ve Linux iletim sistemleri ile Microsoft Office paketindeki Word, Excel ve PowerPoint konular bu kitapta sunulmaktadr. Gnlk bilgisayar kullanmndaki glklerin kolayca alabilmesini amalayan Temel Bilgisayar Kullanm, yerleke ii kullanclarn yan sra yerleke d kullanclardan da youn ilgi grm, ierik olarak geniletilmi basklar yaplmtr. Elinizdeki yedinci basksnda kitap tamamen batan yazlm, gncel bilgilerle yeniden kullanclarmza sunulmutur. Kaynan yararl olmasn diler, ilgi gsteren kullanclarmza teekkr ederiz. Orta Dou Teknik niversitesi Bilgi lem Daire Bakanl Aralk 2009
NOT: Belge ierisinde farkl amalar iin kullanlan yaz tipleri aada verilmitir: Sisteme girilecek komutlar Sistemin verdii yantlar Vurgulu Kelimeler eviri Kelimeler Gvde metin Altrmalar, numaral listeler rnekler Courier (kaln) Courier kaln italik Cambria Calibri Gri arka plan
indekiler
BLM 1 BLGSAYARA GR .................................................................................................................. 1 1. TARH ERSNDEK GELM .................................................................................................... 1 1.1. Birinci Nesil Bilgisayarlar (1945 - 1956) ..................................................................... 3 1.2. kinci Nesil Bilgisayarlar (1956 - 1964) ....................................................................... 3 1.3. nc Nesil Bilgisayarlar (1964 - 1970) ................................................................... 4 1.4. Drdnc Nesil Bilgisayarlar (1970 - Gnmze) ...................................................... 4 1.5. Beinci Nesil Bilgisayarlar (Gnmzden - Gelecee) ................................................ 5 2. BLGSAYARIN ANA BRMLER ................................................................................................... 5 3. DONANIM ............................................................................................................................. 6 3.1. Giri Birimleri ............................................................................................................. 6 3.2. Sistem Birimleri .......................................................................................................... 7 3.3. k Birimleri ........................................................................................................... 12 3.4. Saklama Birimleri ..................................................................................................... 13 4. YAZILIM .............................................................................................................................. 15 BLM 2 LETM SSTEMLER: WINDOWS VISTA ................................................................................. 17 1. 2. WINDOWSUN TARHES ...................................................................................................... 17 TEMEL WINDOWS ZELLKLER ............................................................................................... 18 2.1. Fare Kullanm .......................................................................................................... 18 2.2. Ksayol Tular .......................................................................................................... 19 2.3. Standart Windows Penceresi ................................................................................... 20 2.4. letiim Kutular, Sekmeler, Dmeler...................................................................... 22 3. GENEL BAKI ....................................................................................................................... 24 3.1. Oturum Ama .......................................................................................................... 28 3.2. Masast eleri .................................................................................................... 29 3.3. Dosya ve Klasrlerle alma ................................................................................... 35 3.4. Program Dosyalaryla alma ................................................................................. 46 3.5. Arama ...................................................................................................................... 49 3.6. Yazdrma .................................................................................................................. 50 3.7. Oturumu ve Bilgisayar Kapatma ............................................................................. 52 4. NTERNET UYGULAMALARI ..................................................................................................... 54 4.1. nternette Gezinti .................................................................................................... 55 4.2. Windows Mail ile E-Posta Gnderme ve Alma......................................................... 59 4.3. Gvenlik ................................................................................................................... 68 5. DENETM MASASI................................................................................................................. 74 5.1. Sistem ve Bakm ....................................................................................................... 75 5.2. Ynetimsel Aralar ................................................................................................... 76 5.3. Gvenlik ................................................................................................................... 78
5.4. A ve nternet .......................................................................................................... 79 5.5. Donanm ve Ses ........................................................................................................ 80 5.6. Programlar ............................................................................................................... 82 5.7. Tanabilir Bilgisayar ................................................................................................ 83 5.8. Kullanc Hesaplar ................................................................................................... 84 5.9. Grnm ve Kiiselletirme ...................................................................................... 84 5.10. Saat, Dil ve Blge ..................................................................................................... 84 5.11. Eriim Kolayl ......................................................................................................... 85 6. OKLUORTAM ...................................................................................................................... 85 6.1. Mzik alma ve Kopyalama ..................................................................................... 85 6.2. Fotoraf ve Film Grntleme ................................................................................. 89 7. WINDOWS YARDIM VE DESTEK ............................................................................................... 98 BLM 3 LETM SSTEMLER: LINUX ................................................................................................. 101 1. LINUX LETM SSTEMNN YAPISI .......................................................................................... 102 1.1. Kurulum ................................................................................................................. 103 1.2. Kabuk Programlar (Shell) ...................................................................................... 113 1.3. Temel Linux Komutlar ........................................................................................... 114 1.4. Linux Altnda Program Derleme ............................................................................. 128 1.5. stasyonu Olarak Linuxta Kullanlabilen Uygulamalar ....................................... 128 2. SSTEM YNETM ............................................................................................................... 133 2.1. Al, Kapan ve Servisler ..................................................................................... 134 2.2. Kullanc Hesaplar ................................................................................................. 138 2.3. Disk Ynetimi ......................................................................................................... 140 2.4. A Ynetimi ............................................................................................................ 145 2.5. Program Kurma ve Silme ....................................................................................... 148 2.6. ekirdek Derleme ................................................................................................... 151 2.7. Sistem Servisleri ve Gvenlik .................................................................................. 154 2.8. Webmin Program ile Web zerinden Sistem Ynetimi ......................................... 157 BLM 4 OFS UYGULAMALARI .......................................................................................................... 159 1. OPENOFFICE.ORG............................................................................................................... 159 1.1. Writer ..................................................................................................................... 161 1.2. Calc ........................................................................................................................ 163 1.3. Impress................................................................................................................... 164 2. MICROSOFT OFFICE ............................................................................................................ 166 2.1. alma Ekran ....................................................................................................... 166 2.2. erit ve ubuklar .................................................................................................... 167 2.3. Office Dmesi ....................................................................................................... 169 2.4. Seenekler .............................................................................................................. 169 2.5. Dosyalarla alma ................................................................................................ 170 2.6. Office Panosu ......................................................................................................... 173
2.7. 2.8.
Bulma ve Deitirme .............................................................................................. 173 Yazm Denetimi ...................................................................................................... 175
BLM 5 MICROSOFT OFFICE: WORD ................................................................................................. 177 1. BELGE HAZIRLAMA ............................................................................................................. 177 1.1. ablonlarla alma ............................................................................................... 177 1.2. Farkl Dosya Biimleriyle Kaydetme ....................................................................... 178 1.3. Belge Grnmleri ................................................................................................. 179 1.4. Pencere Grnm Ayarlar..................................................................................... 180 1.5. mleler .................................................................................................................. 181 2. BELGEY BMLENDRME ..................................................................................................... 181 2.1. Yaz Tipi .................................................................................................................. 182 2.2. Paragraf ve Sekmeler ............................................................................................. 185 2.3. Madde ve Numaralandrma .................................................................................. 186 2.4. ereveleme ve Glgelendirme.............................................................................. 187 2.5. Sralama ................................................................................................................. 188 2.6. Stiller ...................................................................................................................... 188 3. SAYFA DZEN ................................................................................................................... 190 3.1. Sayfa Yaps ............................................................................................................ 190 3.2. stbilgi ve Altbilgi .................................................................................................. 194 3.3. Temalar .................................................................................................................. 195 4. TABLO VE EKLLER ............................................................................................................. 195 4.1. Tablo Oluturma .................................................................................................... 197 4.2. Tablo Biimlendirme .............................................................................................. 197 4.3. ekil Ekleme ........................................................................................................... 199 4.4. ekil Biimlendirme ................................................................................................ 200 4.5. Dier Ekleme Seenekleri ....................................................................................... 201 5. BAVURULAR ..................................................................................................................... 202 5.1. indekiler Tablosu Oluturma ............................................................................... 202 5.2. Dipnot Ekleme ........................................................................................................ 204 5.3. Alnt ve Kaynaka Oluturma ................................................................................ 205 5.4. ekiller Tablosu ve Dizin Ekleme ............................................................................ 206 6. ADRES MEKTUP BRLETRME ............................................................................................... 207 6.1. Ana Belgeyi Ayarlama ............................................................................................ 208 6.2. Veri Kaynana Balama ....................................................................................... 209 6.3. e Listesini Belirleme ........................................................................................... 210 6.4. Adres Mektup Birletirme Alanlar Ekleme ............................................................ 211 6.5. Birletirmeyi nizleme ve Tamamlama ................................................................. 212 7. BELGEY GZDEN GERME .................................................................................................. 214 7.1. Aklama Yazma..................................................................................................... 215 7.2. zleme..................................................................................................................... 215 7.3. Deiiklikleri Gzden Geirme ............................................................................... 216 7.4. Karlatrma ve Birletirme ................................................................................... 217
BLM 6 MICROSOFT OFFICE: EXCEL .................................................................................................. 219 1. ALIMA KTABI ................................................................................................................. 219 1.1. alma Sayfas ...................................................................................................... 219 1.2. ablonlarla alma ............................................................................................... 220 1.3. Farkl Dosya Biimleriyle Kaydetme ....................................................................... 221 1.4. Sayfa Grnmleri ................................................................................................. 221 1.5. Pencere Grnm Ayarlar ..................................................................................... 222 1.6. mleler .................................................................................................................. 223 2. HCRE LEMLER ............................................................................................................... 224 2.1. Satr ve Stunlar..................................................................................................... 226 2.2. Veri Girii................................................................................................................ 228 2.3. Hcreleri Biimlendirme ......................................................................................... 230 3. SAYFA DZEN ................................................................................................................... 235 3.1. Sayfa Yaps ............................................................................................................ 236 3.2. Temalar .................................................................................................................. 237 4. FORMLLER....................................................................................................................... 238 4.1. Forml Yazma ........................................................................................................ 238 4.2. Forml Tama ya da Kopyalama ........................................................................ 238 4.3. zel Yaptrma ...................................................................................................... 241 4.4. Koullu Biimlendirme ............................................................................................ 243 5. FONKSYONLAR .................................................................................................................. 244 6. GRAFKLER ........................................................................................................................ 246 6.1. Grafik Trleri .......................................................................................................... 246 6.2. Grafik Oluturma ................................................................................................... 248 6.3. Grafii Kiiselletirme ............................................................................................ 249 7. VERLERLE ALIMA ............................................................................................................ 250 7.1. Verileri Sralama .................................................................................................... 250 7.2. Verileri Filtreleme ................................................................................................... 251 7.3. Veri Dorulama ...................................................................................................... 252 BLM 7 MICROSOFT OFFICE: POWERPOINT ...................................................................................... 255 1. GENEL GRNM .............................................................................................................. 255 1.1. ablonlarla alma ............................................................................................... 255 1.2. Farkl Dosya Biimleriyle Kaydetme ....................................................................... 256 1.3. Sunu Grnmleri .................................................................................................. 256 1.4. Pencere Grnm Ayarlar ..................................................................................... 258 2. SUNU HAZIRLAMA .............................................................................................................. 258 2.1. Tema ...................................................................................................................... 260 2.2. Asl Slayt ................................................................................................................. 261 2.3. Yer tutucular .......................................................................................................... 261 2.4. Dzen ..................................................................................................................... 261 2.5. Slaytlar ................................................................................................................... 262
2.6. Metin Biimlendirme.............................................................................................. 262 TABLO VE EKLLER ............................................................................................................. 263 3.1. Tablo Oluturma .................................................................................................... 263 3.2. Tablo Biimlendirme .............................................................................................. 263 3.3. ekil Ekleme ........................................................................................................... 264 3.4. ekil Biimlendirme ................................................................................................ 265 3.5. stbilgi ve Altbilgi .................................................................................................. 265 3.6. Dier Ekleme Seenekleri ....................................................................................... 266 4. ANMASYON VE GELER..................................................................................................... 266 4.1. Animasyon Uygulama ............................................................................................ 266 4.2. Slayt Geileri ......................................................................................................... 267 5. SUNUMA HAZIRLIK ............................................................................................................. 268 5.1. Dinleyici Notlar ..................................................................................................... 270 5.2. Slayt Gsterisi Ayarlar ........................................................................................... 270 3.
Blm 1 Bilgisayara Giri
BLM 1
Bilgisayara Giri
Bilgisayar dnda hibir rn modern hayatn zne bu kadar somut olarak girmemitir. Bilgisayarlar sosyal hayatmzn hemen her alannda karmza kmaktadr. Gnmzde bilgisayarlar, basit hesaplamalarn dnda ok daha fazla ilevsel alanlarda kullanlmaktadr. Bugn, bir spermarketin satlan rnlerinin hem stokunun tutulmas, hem de kasaya getirilen yzlerce eit rnn fiyatlarnn okunmasnda bilgisayarlar kullanlmaktadr. Her gn milyonlarca insann kulland ATM (Automatic Teller Machine) denen otomatik para ekme makineleri bata olmak zere tm bankaclk sektrnde, sanal olarak dnyann herhangi iki u noktas arasndaki para aktarlmas ve dier bankaclk ilemlerinin yaplmasnda yine bilgisayarlar kullanlmaktadr. 1998 ylnda The Economist dergisinde yaynlanan bir makalede verilen rnekler bilgisayar ve iletiim teknolojilerinin geliimini gzler nne sermektedir. Gnmzde 1000 dolara satn alabileceiniz bir bilgisayar 1970lerdeki 10 milyon dolar deerindeki ana bilgisayarlardan kat be kat gldr. Bugn satlan herhangi bir otomobilde 1969 ylnda aya gnderilen uzay mekiinden daha fazla bilgisayar paras bulunmaktadr. 1960larda bir telefon kablosu ayn anda 138 telefon grmesi tayabilirken, bugn bir fiber optik kablo 1,5 milyon grme tayabilmektedir. Hayatmza bu kadar somut etkisi olan ve geleceimizle ilgili birok kararlarn alnd bir ortam olan bu makineleri daha iyi tanmak iin zaman iindeki evrimine baklmaldr.
1. Tarih erisindeki Geliimi

Bilgisayarn geliiminin, gnmzden 5000 yl nce abaksn bulunmas ile balad sylenebilir. nsanolu ilk defa abaks kullanarak bir ara yardm ile saylar saymaya balamtr. Tarihsel sre ierisinde kt ve kalemin bulunmas ile saylarla ilemler kt zerine tanmtr. 17. yzyla gelene dek abaks ve kt kalem ile toplama ilemini gerekletiren baka bir makine kefedilmemitir. 1642 ylnda Blaise Pascal, vergi toplaycs olan babasna yardm edebilmek iin ilk basit hesap makinesini icat etmitir [ekil 1.1]. Bir tekerlekten oluan ve zerinde saylar olan bu basit makine,
ekil 1.1 Pascaline (Pascal)
Blm 1 Bilgisayara Giri hesap makinelerinin atas saylr. Pascaln gelitirdii bu hesap makinesinin ad Pascalinedir. 1673 ylna gelindiinde Alman Gottfried Wilhelm von Leibniz, Pascalineyi gelitirerek arpma ilemi de yapabilen bir makine haline getirmitir [ekil 1.2]. 1820 ylnda Fransz Charles Xavier Thomas de Colmar, drt ilem yapabilen bir hesap makinesi ekil 1.2 Hesap makinesi (Leibniz) icat etmitir. Colmarn icat ettii makinenin zerinde allarak Arithometer ad verilen mekanik hesap makineleri kullanlmaya balanmtr. Gnmzde anladmz ileviyle bilgisayar mantnn temelini ilk olarak ngiliz matematik profesr Charles Babbage ortaya atmtr. 1812 ylnda Babbage, makineler ile matematik problemleri arasnda doal bir uyum olduunun farkna varmtr. Makinelerin bir ilemi hatasz tekrarlayarak srekli yapabilmeleri, matematik yardmyla da ilem basamaklarnn basit ekilde tekrar salanabilmektedir. Bylece sorun, matematik ilemlerinin makineler zerinde nasl yaplaca merkezinde toplanmaya balamtr. Bu dncelerin toplam ile bilgisayar teknolojisinin temelleri atlmtr. 1832 ylnda Babbage bu sorunu zebilecek ilk nerisini ortaya atm, Difference Engine adn verdii diferansiyel denklem zm yapabilen makineyi gelitirmeyi dnmtr [ekil 1.3]. Lokomotif byklnde ve buharla alan bu makineyi, programlar saklayabilecei ve hesaplamalar yapp kt alabilecei bir dzenekte ekil 1.3 Difference Engine (Babbage) altrmay tasarlamtr. 10 yl sren almalarn sonunda bu lksne ulaamamtr, ancak o zaman dnd yap bugn bizim kullandmz bilgisayarlarn ilevine tpatp benzemektedir. 1801 ylnda Joseph-Marie Jacquard, delikli tahtay (punch board) tasarlayarak eldeki verilerin bu tahtaya baslp saklanmas fikrini ortaya atmtr. Bu fikirden yararlanarak Babbage, Analitik Makine ad verilen genel amal kullanm olabilecek bir makine
Blm 1 Bilgisayara Giri gelitirmitir. Bu makine, bir mil etrafnda dnerek delikli kartlara 50 basamakl 1000 numara ileyebilecek ve delikli kartlardan da bir makine yardm ile kda bask yapabilecek biimde tasarlamtr. 1890 ylnda, Amerikal mucit Herman Hollerith, Jacquardn delikli tahta buluunu daha hzl bask yapabilen bir makinede gelitirip kullanmtr [ekil 1.4]. Tabulator denen bu makine ile ilk i olarak Amerika Birleik Devletlerinde nfus saym yapmay planlamtr. Eski yntemlere gre nfus saym 10 ylda tamamlanrken, Hollerithin buluu ile saym 6 haftada bitmitir. Hollerith, nce Tabulate Machine Company, daha sonra 1924 ylnda International Business Machines (IBM) ad altnda bir firma kurarak kendi delikli kart okuyucusunu i dnyasyla da tantrmtr. Sonraki yllarda bilim adamlar nemli ilerlemeler kaydetmilerdir. Vannevar Bush, ekil 1.4 Tabulator (Hollerith) 1931 ylnda diferansiyel denklem zebilen hesap makinesi icat etmitir. 1939da Iowa niversitesi profesrlerinden John V. Atansoff ve asistan Clifford E. Berry, Boolean Algebra ilemini, yani sadece 1 ve 0 deerlerini bilgisayar devrelerine uygulayarak ilk elektronik bilgisayar mantn ortaya karmtr. Bilgisayar devrelerinde 1 ve 0 rakamlar, devrenin srasyla, ak ve kapal olduunun anlalmasn salamaktadr. Bu mantksal devrimin dayana da George Booleun her matematiksel denklemi basite doru ya da yanl olarak simgeleyen ikili (binary) cebir sistemini kefetmesidir. Bilgisayarlar be dneme ayrlarak snflandrlmlardr.
1.1. Birinci Nesil Bilgisayarlar (1945 - 1956)

Bu dnem 1945-1956 yllar arasn kapsar. Birinci nesil bilgisayarlar dier dnemlerden ayran zellikler, vakum tplerinin bulunmas ile vana ve tel devrelerden olumasdr. Bu dnemin bilgisayarlarnda elektrik akm, vakum tpleri araclyla denetlenmektedir, verileri saklayabilmek iin de manyetik davullar bulunmaktadr. Bu bilgisayarlar zel ilemler yapmalar iin retildiklerinden, kullanm alanlar da sadece bu zel ilemlerin yaplmasyla snrl kalmtr ve almalar ok yavatr.
1.2. kinci Nesil Bilgisayarlar (1956 - 1964)

1948 ylnda transistrn bulunuu ile bilgisayar dnyasnda ilerlemeler mthi bir ivme kazanmtr. Transistrler, ilk defa 1956 ylnda bilgisayarlarda kullanlmaya balanmtr. Bu dnemin en belirgin buluu, transistrlerin vakum tplerinin yerini alarak makine
Blm 1 Bilgisayara Giri boyutlarnn klmesini, birinci nesil makinelere gre daha hzl almasn salamas ve makine dilinin yerine programlama dillerine geilmi olmasdr. Makine dilinde kullanlan Assembly yerine, uzun ve zor olan ikili (binary) kodlar ikinci nesil bilgisayarlarla birlikte programlama diline dntrlmtr. Bylece birinci nesildekiler gibi her ama iin makine retmek yerine, her ama iin program yazlmaya balanmtr. COBOL ve Fortran dilleri bu dnemde gelitirilmitir.
ekil 1.5 Analog Bilgisayar (Heath)
Bu dnemde bilgisayarlar i dnyasna da girmitir. Mali bilgilerin ilendii bilgisayarlar ve programlar retilmitir. Bu dnemde Heath firmas elektronik analog bilgisayar [ekil 1.5], IBM ise IBM 1401 adyla ilk endstriyel bilgisayar retmitir.
1.3. nc Nesil Bilgisayarlar (1964 - 1970)

Vakum tplerinin yerini alan transistrler, bilgisayar tarihinde ok nemli bir bulu olmutur. Ancak bilgisayarlar elektronik devrelerindeki abuk snmadan dolay uzun sre altrlamamaktadr. 1958 ylnda, Texas Instruments mhendislerinden Jack Kilby, btnlemi devre (IC Integrated Circuit) buluuyla snma sorununu zmlemitir. IC, elektronik parann kk silikon disklerde birletirilmesiyle oluan bir devredir. Bilim adamlar tek bir yongann zerine ok daha fazla transistr ekleyerek yar iletkenleri (semi-conductor) icat ederler. Sonuta yongalarn ierisine ne kadar ok transistr eklenirse, bilgisayarlarn boyutu da o kadar klmektedir. Bu dneme damgasn vuran ikinci gelime de, bilgisayarlar iin iletim sistemi gelitirilerek ok sayda, farkl programlar altrlabilmesidir.
1.4. Drdnc Nesil Bilgisayarlar (1970 - Gnmze)

Drdnc nesil bilgisayarlar dier dnemlerden ayran zellik, milyonlarca transistrn tek bir btnleik devre yongas (Integrated Circuit Chip) zerinde toplanarak, mikro ilemcilerin bulunmas ve karmak programlama dillerine geilmesidir. IBM, 1981 ylnda, insanlar ilk defa kiisel bilgisayarlar (PC - Personal Computer) ile tantrmtr [ekil 1.6]. Bu tarihten itibaren bilgisayarlar byk endstriyel ve askeri amal almalarn dnda; evlere, okullara ve iyerlerine girmitir. Bilgisayarlarn bu geliimi, sonraki yllarda ekil 1.6 PC (IBM)
Blm 1 Bilgisayara Giri masast ve dizst bilgisayarlar olarak gndelik hayatmzn ayrlmaz bir paras olmalarn salamtr. Daha sonra, bilgisayarlarn gnlk hayatn her alannda yerini almas ile bu makinelerin birbirleriyle balantlarnn nasl yaplaca sorusu gndeme gelmitir. Bu sorun, a balant topolojilerinin kefine k tutmutur. Yerel A Balants (LAN - Local Area Network) ya da telefon kablolar gibi a altyaplar kurularak bilgisayarlar birbirleriyle iletiime geirilmitir. A balantlar daha da geni kapsaml dnlerek, bugn ou insann her gn yapt, televizyon izlemek gibi bir i olarak grd nternet kavram olumutur. Yerel a balants yapldktan sonra nternet, dnyann herhangi iki yerindeki bilgisayarlar arasnda iletiimi salayan bir bulu olmutur.
1.5. Beinci Nesil Bilgisayarlar (Gnmzden - Gelecee)

Beinci nesil bilgisayarlarn gnmze damgasn vuran gelimeleri, paralel ileme (parallel-processing) ve byk lekli btnlemi devrelerin bulunmasdr. Bu gelime ile milyonlarca transistr tek bir yongada toplanp, milyarlarca ilemi salise ile ifade edilebilecek zaman dilimlerinde gerekletirebilmektedir. nsanolunun hayal gcne paralel bulular gerekletirmesinin sonu olmadndan, bu dnemin sonu belirtilememektedir.
2. Bilgisayarn Ana Birimleri

Aritmetik mantk birimi Bellek birimi Kontrol birimi Merkezi ilem birimi (Central processing unit) Depolama birimleri (Storage units)
Giri birimleri (Input units)
k birimleri (Output units)
Giri birimleri (Input units)

Verilerin bilgisayara giriini salayan, klavye, fare, mikrofon, tarayc, kamera vb. aygtlardr.
Merkezi ilem birimi (CPU - Central processing unit)

Bilgisayarn beyni olarak kabul edilen mikro ilemcidir, gelen bilgilerin hangi birime gideceine karar verir. Temel olarak ksmdan oluur:
Aritmetik - mantk birimi

Aritmetiksel ve mantksal ilemlerin yrtld birimdir. Yaplacak ilemlerin tr ve ileme girecek deerler bellekten alnr, ilem sonular ise tekrar bellee gnderilir. Herhangi bir zamanda bu birimde yalnzca tek bir ilem yaplabilir.
Bellek birimi
Bilgisayarda ileme girecek programlarn, almas srasnda saklanmasn salayan birimdir. Aritmetik-mantk biriminden alnan sonular bu birimde saklanr.
Kontrol birimi
Bilgisayarn btn birimleri bu birim araclyla denetlenir. Bu birim bilgisayarn ynetim birimidir.
k birimleri (Output units)

k bilgilerinin alnd ekran, yazc, hoparlr vb. aygtlardr.
Depolama birimleri (Storage units)

Verinin gerektii anda eriilmek zere saklanmasna yarayan, sabit ya da tanabilir disk, disket, CD, DVD, USB bellek vb. aygtlardr.
3. Donanm
Bilgisayarn zerinde bulunan tm fiziksel elektronik birimlere donanm (hardware) denir. Tm donanm aygtlar mikro ilemci tarafndan kontrol edilir. Donanm oluturan birimler, retim srasnda tasarlanan anakart, yongalar, devreler, g nitesi ve bilgisayarn yardmc niteleri olan ekran, klavye, fare, yazc, tarayc, hoparlr, kamera, CD/DVD srcs, disket srcs, sabit disk, modem, a adaptrleri, ses/ekran/TV kartlar vb. aygtlardr. Bilgisayar donanm; giri birimleri, sistem birimleri, k birimleri ve saklama birimleri olarak snflandrlabilir.
3.1. Giri Birimleri

Klavye (Keyboard)
Bilgisayarda kontrol komutlar ve veri girmek iin kullanlan, zerinde harf, rakam ve iaret tularyla zel ilevleri bulunan bir grup tuun yer ald en temel giri birimidir. Sa ksmda yalnzca rakamlarn bulunduu saysal alan, hareket tular ve yardmc tular bulunur. st ksmda ise eitli programlarda kullanlabilecek olan fonksiyon tular yer alr. Baz yeni klavyelerde en stte ya da kenar ksmlarda
Blm 1 Bilgisayara Giri nternet taraycs, ses, hesap makinesi, oklu ortam vb. ilevler atanm tular da bulunmaktadr. Klavyeler temel olarak, harf grubu Q tuuyla balayanlar (Q-klavye) ve F tuuyla balayanlar (F-klavye) olmak zere iki gruba ayrlrlar.
Fare (Mouse)
aretleme, seme ya da izim vb. zel ilemlerde kullanlan bir, iki ya da daha fazla dmeli kk giri aygtdr. Kzl tesi, Bluetooth ya da radyo dalgalaryla alan kablosuz fareler yaygn olarak kullanlmaktadr. Fare herhangi bir ynde hareket ettirildiinde, ekran zerinde bir fare imleci farenin hareketlerini izler, ikisinin tm hareketleri birbirine baldr. Fare imleci doru yere geldiinde, bir ii ya da ilemi balatmak iin farenin dmelerinden sol taraftakine baslr. Sa tu ise genelde yardmc ilemlerde kullanlr. Solak kullanclar iin bu yap deitirilebilmektedir. Fareler, standart toplu ve optik olmak zere iki gruba ayrlr.
Tarayc (Scanner)
Resim ve fotoraflar saysallatrmak iin kullanlan optik aygttr. Bu sayede kt zerindeki resimler, fotoraflar; sayfa dzeni, masast yaynclk programlar araclyla metinlerle birletirilebilir ya da bir CAD1 izimine dhil edilebilir. Benzer biimde yazlar OCR2 yazlmlar yardmyla kt zerinde grnd biimde bilgisayar ortamna tanabilir.
3.2. Sistem Birimleri

Anakart (Motherboard/Mainboard)
Merkezi lem Birimini (CPU - Central Processing Unit), uygun mikro ilemciyi ve destek entegrelerini, bunlarn yannda ses kart, modem, a badatrcs vb. iin PCI3, ekran kart iin AGP4 ya da PCIe5 genileme yuvalarn, bellek yuvalarn, ayn zamanda bilgisayarn dhili yollarna eriim veren geniletme yuvalarn ieren ana bask devre
1 2
CAD: ks. Computer Aided Design, Bilgisayar Destekli Tasarm. OCR: ks. Optical Character Recognition, Optik Karakter Tanma. 3 PCI: ks. Peripheral Component Interconnect (evrebirim Bileen Balants), Intel tarafndan gelitirilen yerel veri yolu standard. 4 AGP: ks. Accelerated Graphics Port (Hzlandrlm Grafik Balants), yksek hzl grafik kartlarn bilgisayarn ana kartna noktadan noktaya ynlendirmek iin kullanlan balant. 5 PCIe: ks. PCI Express, PCIdan farkl olarak noktadan noktaya seri fiziksel katman iletiim protokolleri kullanarak daha da hzl balant salayan veri yolu standard.
Blm 1 Bilgisayara Giri kartdr. Kimi zaman ses, grnt ya da a bileenleri anakart ile btnleik (on-board) olabilir.
RAM 6
RAM mikro ilemcili sistemlerde kullanlan bir tr veri deposudur. Bilgisayarlar ilem yaparken program kodlar ve veri tutmak iin RAM kullanrlar. RAM, genellikle bilgisayardaki ana hafza ya da birincil depo; ykleme, gsterme, uygulamalar ynlendirme ve veri iin alma alan olarak dnlr. RAMin karakterini tanmlayan zellii btn hafza noktalar neredeyse ayn hzda eriilebilir olmasdr. Dier teknolojilerin ou belirli bir bit veya byte okuduklarndan gecikmelere neden olur. Birok RAM tr uucudur. Bunun anlam disk ve kaset gibi hafza depolama aygtlarndan farkl olarak bilgisayar kapatldnda ierdii veriyi kaybetmesidir. RAMler kapasite (MB), hz (MHz) ve eriim sresi (ns7) gibi zelliklerine gre farkllk gsterir. Temelde statik ve dinamik olarak iki gruba ayrlr.
Statik RAM
Pahal, ancak ok hzl bir RAM eididir. Genellikle ilemcilerin nbelleklerinde (cache) kullanlr.
Dinamik RAM
Sistemin ana belleini oluturmak iin kullanlan RAM eididir. Gnmzde en sk kullanlan dinamik RAMler SD-RAM8 ve DDR-RAM9lerdir.
Balant noktalar (Port 10)

Bilgisayarn, yardmc dier birimlerle (yazc, tarayc, tanabilir disk vb.) veri aktarmnn yaplmasn salayan balant birimleridir. Yazc iin paralel (LPT), veri alverii yaplacak herhangi bir evrebirimi iin seri balant noktas (COM1, COM2 vb.) kullanlr. Fare ve klavye iin nceleri COM, daha sonra PS/2 seri balant noktalar kullanlrken gnmzde neredeyse tm donanmlar iin USB ad verilen seri yapl balant noktas kullanm yaygnlamtr. Kimi bilgisayarlarda, gerek zamanl ve yksek hzl saysal grnt ve ses aktarmaya yarayan, IEEE 1394 veya i.LINK olarak da bilinen FireWire ya da yalnzca grnt k veren S-Video balant noktas da bulunmaktadr.
6 7
RAM: ks. Random Access Memory, Rastgele Bellek Eriimi. ns: ks. nano second, saniyenin milyarda birine eit zaman birimi, nano saniye. 8 SD-RAM: ks. Synchronous Dynamic RAM, Senkronize Dinamik RAM. 9 DDR-RAM: ks. Double Data Rate RAM, ift Veri Aktarmal RAM. 10 Buradaki fiziksel port kavram, a balantsn salayan port ile kartrlmamaldr.
A badatrcs (Ethernet adapter)

Ethernet, IEEE11 802.3 standardnda tanmlanm ve geni bir kullanma sahip LAN12 teknolojisidir. Ethernet, verinin aa bal bilgisayarlar arasnda bir arpma (collision) olmadan hareket ettiinden emin olmak iin CSMA/CD13 standardn kullanr. Standart Ethernet 10 Mbps14 hznda veri gnderirken, Hzl Ethernet (Fast Ethernet) 100 Mbps, Gigabit Ethernet ise 1000 Mbps hznda veri gnderebilir.
G kayna (Power supply)

Bilgisayarn, prizden 220 Volt elektrii alp sistemin ihtiyac olan 5 Volt ve 12 Volt doru akm gerilimine dntren parasdr. Bilgisayar g kaynaklar genelde Watt cinsinden llr. 90 W dk seviyeden 300 W yksek seviyeye kadar eitlilik gsterirler. Eer bilgisayarn g kayna bozulursa hibir aygt almaz. G kayna bilgisayardaki s kaynaklarnn banda gelir, havalandrlmas iin ayr bir pervaneye ihtiya vardr.
Grnt badatrcs (Display adapter)

Bilgisayar ekranna grnt getirilmesini salayan ekran kartdr. Ekran znrl ve frekans ayarlar, satn alnan ekrann zelliklerine de baldr. Ekran kart satn alnrken zerindeki RAM ve hangi trden balantya sahip olduu (PCI, AGP, PCIe) nemlidir. Anakart zerinde AGP ekran kartlar AGP, PCIe ekran kartlar PCIe yuvasna taklr. 2007 ylna kadar 64, 128 ya da 256 MB RAMli AGP ekran kartlar yaygn olarak retilip satlmakta iken, gnmzde AGP destei olan sadece birka yeni anakart bulunmaktadr. Yeni birok ekran kart sadece PCIede kullanlabilecek ekilde, pek ok anakart da daha hzl veri aktarmna izin veren, ayrca dier paralar da destekleyen PCIe yuvasna sahip ekilde retilmektedir. Bugn piyasada, 256 ya da 512 MB DDR-RAMli PCIe ekran kartlar yaygn
11
IEEE: ks. The Institute of Electrical and Electronics Engineers, elektrik, elektronik, bilgisayar, otomasyon, telekomnikasyon ve dier birok alanda, mhendislik teori ve uygulamalarnn geliimi iin alan, kr amac olmayan, dnyann nde gelen teknik organizasyonu. 12 LAN: ks. Local Area Network, Yerel Alan A. 13 CSMA/CD: ks. Carrier Sense Multiple Access / Collision Detection, Tayc Duyarl oklu Eriim / arpma Tespiti. 14 Mbps: Megabits per second, saniyede 1 megabit veri akna karlk gelen hz birimi.
Blm 1 Bilgisayara Giri olarak satlmaktadr. Bu ekran kartlarnda grnty analog olarak aktaran VGA ya da SVideo, saysal olarak aktaran DVI15 balant noktalar bulunmaktadr.
Ses kart (Sound card)

Bilgisayar iin, saysal olarak kayt edilmi bir ses ya da mzik dosyasn, hoparlr ya da kulaklk zerinde almaya olanak tanyan eklenebilir bir geniletme kartdr. Temelde bir ses kartnn grevi, Analog/Saysal evirici yonga araclyla analog ses sinyalini ses kart giriinde saysal ses sinyaline, saysal ses sinyalini de ses kart knda analog ses sinyaline evirmektir. Dhili olarak PCI ya da PCIe kart yuvalarna taklan kart trleri olduu gibi, harici olarak USB balant noktasna balanan, PCMCIA16 yuvalarna taklan ve profesyonel alanlarda kullanlmak zere gvenlik duvar giriine de balanabilen srmleri mevcuttur. Ayrca anakart zerinde btnleik sunulan ses yongalar da bulunmaktadr. Ses kartlarn kalite olarak birbirinden ayran temel zellikler bit znrl (rnein 16 bit veya 24 bit), maksimum rnekleme kalitesi (rnein 96, 128 veya 192 kHz), grlt filtresi, sklk aral ve maksimum kanal saysdr. Normal ses kartlar btnleiklerden farkl olarak hzlandrc yongalara sahiptir, bu sayede ilemcinin performansn drmezler. Analog giri ve klar stereo balant noktas biiminde uluslararas standartlara gre renklendirilirler. Pembe balant mikrofon giriini (mono), mavi balant harici girii, yeil balant ise kulaklk ya da n hoparlrlerin kn belirtir. Yeni nesil ses kartlarnda turuncu balant merkez hoparlrn, siyah balant yan hoparlrlerin, gri balant arka hoparlrlerin kn ifade eder. Ses kartlar ayrca sar renkte oyun ubuu (joystick) girii ya da kare eklinde optik giri ka da sahip olabilirler.
USB 17
Microsoft, Compaq, National Semiconductor ve dier 25 USB yesi tarafndan gelitirilmi olan USB; klavye portu, paralel portlar, oyun portu ve seri portlarn yerine, yzn zerinde USB uyumlu aygt tek bir balant ile almay gerekletiren veriyoludur. Bu tek balant dokuz pin seri bir porttan da basittir, nk sadece drt pini vardr. Fiziksel olarak bilgisayara taklm tek bir aygt grnr, Tak ve altr (Plug and Play) zellii sayesinde bilgisayarn yeniden balatlmasna gerek yoktur.
15
DVI: ks. Digital Visual Interface, Saysal Grsel Arabirim, LCD ekran ya da saysal projektr gibi saysal cihazlarn balants iin tasarlanan grafik arabirim standard. 16 PCMCIA: ks. Personel Computer Memory Card International Association, Uluslararas Kiisel Bilgisayar Bellek Kart Kurumu, PC kartlar olarak adlandrlan kredi kart byklnde kartlar reten, pek ok firmann katlmyla oluturulmu standart. 17 USB: ks. Universal Serial Bus, Evrensel Seri Veriyolu.
10
USB, seri portlardan daha hzl olmak zere tasarlanmtr. Bu standarta gre, seri bir arabirimin yaklak 100 kbps hzna karlk, 12 Mbps hza kadar veri transfer edebilen bir arabirim tanmlanr. Bu hz, dk znrlkl video konferans gibi telefon uygulamalarna ulamak zere belirlenmitir. USB, kullanlan evre aygt trne gre ayrlan drt veri transfer tipini alglar; yn, kesme, ezamanl ve denetim. Yazc, tarayc ve saysal (digital) kameralar yn vericilerdir. Klavye ve oyun ubuklar (joystick) kesme aktarmn kullanrlar. Telekomnikasyon uygulamalar ise, belirli bir srada ve kesintisiz bir ak halinde datlmas gereken ezamansz aktarmay kullanr.
Disket srcs (Floppy disk drive)

Disket kullanabilmek iin bilgisayarn zerinde bulunmas gereken srcdr. Disket srcleri (A:) ya da (B:) olarak tannr. Disket srcsnde 3,5 in apnda, 1,44 MB kapasiteli ift yzl-yksek younluklu disketler kullanlr. USB yn depolama aygtlarnn ucuzlamas ve yaygnlamasyla artk eskisi gibi sklkla kullanlmamaktadr.
CD-ROM 18 srcs
CD kullanabilmek iin bilgisayarn zerinde bulunmas gereken srcdr. CD-ROM srcleri veri transfer hzlarna gre retilmitir, iki hzldan (2x) balamak zere 52 hzlya (52x) kadar olanlar vardr. En nl iki CD-ROM srcs arabirim kart SCSI ve ATAPIdir. Bunlardan en sk kullanlan ATAPI19, Western Digital firmas tarafndan 1994 ylnda sunulmutur, anakart zerindeki IDE20 balant noktas zerinden kullanlr.
CD yazc (CD-RW)
eitli hzlarda retilen CD kayt aygtlardr. CD-RW (Re-Writeable) srclerinin zerinde yazan grup rakam vardr. Birincisi herhangi bir yazlabilir (recordable) CDye yazma, ikincisi tekrar yazlabilir (rewritable) CDye yazma, ncs ise CD okuma hzn belirtir. 52/32/52ye kadar hzlarda olan modelleri bulunmaktadr. Her CD yazcnn belli bir mr vardr, genellikle 2 yl ierisinde srekli kullanlan bir CD yazcnn kafa denilen okuyucu blm bozulur.
18 19
CD-ROM: ks. Compact Disc - Read Only Memory. ATAPI: ks. Advanced Technology Attachment with Packet Interface. 20 IDE: ks. Integrated Drive Electronics, Btnleik Src Elektronii.
11
DVD21 srcs
DVD kullanabilmek iin bilgisayarn zerinde bulunmas gereken srcdr. 16 hzlya (16x) kadar olanlar bulunmaktadr. DVD srcs ayn zamanda bir CD srcs ve yazcsdr. CD ile benzer bir biimde, DVD yazc (DVD-RW) aygtlar da gn getike yaygnlamaktadr.
3.3. k Birimleri
Ekran (Monitor)
Bilgisayarn renkli olarak metin ya da grafik gsterebilen bir grnt k aygtdr. Teknolojisi gerei, tpl (CRT22) ve LCD23 olmak zere iki tr vardr. Tpl ekranlarn frekans, en belirleyici zellikleri arasnda saylabilir. Verinin ekrana birim saniyede arpmasna frekans denir. Piyasada frekans 100 MHzin zerinde grnt veren ekranlar bulunmaktadr. Yksek frekansl bir ekrana sahip olmak, bilgisayarn aktard grntnn titreimsiz hissedilmesi ve grnt kalitesi asndan nemlidir. Eskiden yalnzca dizst bilgisayarlarda kullanlmakta olan LCD ekranlar, az yer kaplamalar, dk enerji tketimleri ve ok dk radyasyon yaymalar avantajlarna paralel olarak fiyatlarnn da ucuzlamas sonucu masast bilgisayarlarda da yaygn olarak kullanlmaya balanmtr. LCD ekranlarn tepki sresi, en belirleyici zellikleri arasnda saylabilir. lerleyen teknoloji sayesinde tepki sresi 1 milisaniyeye kadar inmitir. Bu sre ne kadar dkse, LCD teknolojisi gerei, hzl grnt deiimi srasnda yaanan glgelenme sorunu en aza iner. Her iki tip ekrann belirleyici zelliklerinden biri de bykldr. Byklk l birimi intir. Gnmzde sklkla, dizst bilgisayarlarda 12 ve 14 in, masast bilgisayarlarda 15 ve 17 in, grsel uygulamalar iin ise 19 ve 21 in ekranlar kullanlmaktadr.
Hoparlr (Speaker)
Gcn dorudan ses kartnn kndan alp sesi darya ulatran aygtlardr. zel bir hoparlr sisteminde genellikle amplifikatr bulunur. Amplifikatr beslemek iin ehir elektriinden yararlanmak gerekmektedir. Hoparlrler manyetik alan yaratrlar, bunun iin hoparlrlerin korunmal olduundan emin olunmas gerekir. Hoparlrlerin manyetik alan oluturmas sabit disk ya da disketlere zarar verebilir, bu nedenle hoparlrleri bu aygtlarn yaknnda bulundurmamakta yarar vardr.
21 22
DVD: ks. Digital Versatile Disc, Saysal okynl Disk. CRT: ks. Cathode Ray Tube, Katot In Tp. 23 LCD: ks. Liquid Crystal Display, Sv Kristal Ekran.
12
Yazc (Printer)
Bilgisayar ktsn bir kda ya da filme dken bilgisayar evre birimidir. Bask yntemine gre siyahbeyaz ya da renkli, nokta vurulu (dot matrix), mrekkep pskrtmeli (inkjet) ve lazer yazclar vardr. Yazclarn fiyatlar hzna, znrlne, grlt seviyesine, kullanm kolaylna, sayfa ynetim tekniine, bask mekanizmasna ve kalitesine gre eitlilik gsterir.
3.4. Saklama Birimleri

Sabit disk (Hard disk drive)
Bilgisayar zerinde sabit olarak bulunan ve veri kaydetmek iin kullanlan manyetik salardr. Hzl alrlar, uzun mrl ve yksek kapasitelidirler. Diskin dn hz (5400 veya 7200 rpm24), veri kapasitesi (GB veya TB25) ve disk byklne (3,5 veya 2,5 in) gre eitleri vardr. Gnmzde 1 TBa kadar 3,5 inlik masast, 320 GBa kadar 2,5 inlik dizst bilgisayar sabit diskleri bulunmaktadr. Ayrca, koruyucu kutu iinde, USB zerinden bilgisayara balanabilen harici sabit diskler de sklkla kullanlmaktadr. Bilgisayara birden fazla sabit disk taklabilir. Bu diskler ayn veri kablosu ile bal olduunda biri master (ana), dieri slave (kle) olarak tanmlanrlar. ki adet veri kablosu kullanldnda sabit diskler birincil master (C:), birincil slave (D:), ikincil master (E:) ve ikincil slave (F:) olmak zere tanmlanabilirler. Sabit diskler balant arabirimlerine gre SATA, PATA (IDE) ve SCSI olarak e ayrlrlar. SATA26, gnmzde sklkla kullanlan bir veri tama teknolojisidir. Sabit disk, yksek hzl veri aktarm salayan ve dier balant arabirimlerine gre daha ince, 7 iletkenli bir veri kablosu zerinden anakarta balanr. SATA saniyede 150 MB, SATA II ise 300 MB veri aktarm salar.
24 25
rpm: ks. round per minute, dakikadaki dn says. 8 bit = 1 byte 1.024 byte = 1 kilobyte (KB) 1.024 KB = 1 megabyte (MB) 1.024 MB = 1 gigabyte (GB) 1.024 GB = 1 terabyte (TB) 26 SATA: Serial Advanced Technology Attachment, Seri Gelimi Teknoloji Balants.
13
Blm 1 Bilgisayara Giri PATA27 ya da eski adyla IDE, saniyede 133 MBa kadar veri aktarm salayan balant arabirimidir. Gnmzde yerini SATAya brakmakta olan PATA, srclerle 40 ya da 80 iletkenli bir veri kablosu zerinden balanr. SCSI ile karlatrldnda daha ucuz olmas nedeniyle kiisel bilgisayarlarda tercih edilmitir. SCSI28, IDE disklere gre daha esnek yapya sahip olduklarndan, sunucu ve i istasyonu gibi gl sistemlerde tercih edilen src arabirimidir. SCSI sabit disklerin disk denetleyicileri srcnn zerinde olduundan bilgisayarn ilemcisine yklenmezler. SCSI saniyede 640 MBa kadar veri aktarm hzn desteklemektedir.
Disket (Floppy disk)

Manyetik olarak bilgi depolamaya yarayan 3,5 in apnda bir plaktr. Genellikle veri tama, program altrma vb. iler iin kullanlr. 1,44 MBlk veri saklama kapasitesiyle, USB yn depolama aygtlar, CDler ve DVDler karsnda eski ilevini kaybetmi durumdadr.
CD
Bilgiyi saklamak iin sktrlm disk teknolojisi kullanan bir disk aygtdr. CDler 700 MB veri tayabildiinden bilgisayar d donanmnn en ok ihtiya duyulan birimlerinden biridir. CD yazclarda kullanlmak zere yazlabilir (recordable) ve tekrar yazlabilir (rewritable) trleri bulunmaktadr. Veri depolama, program kurma, mzik dinleme, grnt izleme vb. ilemler CD-ROM zerinden CDlerle yaplmaktadr. Gnmzde yerini daha fazla veri saklayabilen DVDlere brakmaya balamtr.
DVD
Genellikle 4,7 GB, ift katmanl yazmaya uygunsa 8,5 GB veri saklayabilen zel bir tip CDdir. Balarda yalnzca video grntleri iin tasarlanan ve alm Digital Video Disc olan DVD, gnmzde ok amal olarak veri saklama ve yedekleme, yksek znrlkl grnt izleme, program kurma vb ilemler iin kullanlmaktadr.
USB yn depolama aygt

USB disk, flash bellek ya da flash disk olarak da bilinen, USB zerinden kolaylkla taklp altrlabilen, fiyat, veri kapasitesi ve tama kolayl nedeniyle gnmzde sklkla kullanlan kk ve hafif aygtlardr. 32 GBa kadar uzanan veri kapasitesi ve 1 milyon kereye kadar yazma-silme ilemine izin vermesi nedeniyle, zellikle veri tamada disket, CD, hatta DVDlerin yerini almtr.
27 28
PATA: Parallel Advanced Technology Attachment, Paralel Gelimi Teknoloji Balants. SCSI: (skazi okunur) Small Computer System Interface, Kk Bilgisayar Sistemleri Arabirimi.
14
4. Yazlm
Bilgisayar zerinde belirli ilemler yapmak zere bir grup talimat ieren programlardr. Yazlm (software), bilgisayara yapmas gerekenleri syleyen, sabit diskte bulunan ve buradan altrlan verilerdir. Bilgisayarla karlkl olarak bilgi alveriini, veriyi saklamay, korumay ve ynetmeyi, dier yazlmlar altrmay salayan yazlmlar olmadan, donanm altrlp gerektii gibi kullanlamaz. Uygulamalar (programlar), yardmc programlar (utilities) ve iletim sistemleri en ok kullanlan yazlm rnekleridir.
Uygulama ya da programlar
Belirli bir amaca ynelik ilemleri yaptrmaya yarayan yazlmlardr. Kelime ilemci ve tablolama gibi ofis yazlmlar, grafik, izim, veri taban ve e-posta yazlmlar en ok kullanlan programlardr.
Yardmc programlar
Bilgisayara ait yazlm ya da donanmn daha verimli almasn salayan yazlm paketleridir. Virs tarayc yazlmlar, onarm ve temizleme programlar en ok kullanlan yardmc programlardr.
letim sistemi
Bnyesinde bilgisayar ve ona bal donanm altracak, dier uygulamalarn almasna olanak tanyacak komut ve talimatlarn yer ald, her bilgisayarda bulunmas zorunlu olan yazlmdr. Bilgisayarn iler durumda olmas, tm donanm bileenlerinin denetlenmesi ve alr durumda olmas, yazlmlarn kullanlmas iletim sistemi tarafndan salanr. Ayrca sabit verinin kullanlmak zere tanmlanmas, k ve saklama birimlerine gnderilmesi iletim sistemi araclyla olur. letim sisteminin nemli dier zellikleri; ok kullancl uygulamalara olanak tanmalar, oklu veri ileyebilmeleri, birden fazla uygulamann ayn anda almasn salamalar olarak saylabilir.
15
16
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista
BLM 2
letim Sistemleri: Windows Vista

Windows Vista, gnmzde satlan masast ve dizst bilgisayarlarn hemen hemen tmnde standart olarak bulunan, gncellenmi grafiksel kullanc arabirimi bata olmak zere, deitirilmi arama zellikleri, yeni okluortam oluturma aralar ve yeniden tasarlanm a, ses ve grnt alt sistemlerini ieren, Microsoft firmasnn kard iletim sistemleri ailesinin (DOS Windows 3.1/95/98/ME Windows NT/2000 Windows XP) 2007 ylnda piyasaya srlm son srmdr.
1. Windowsun Tarihesi
Microsoft firmas, bilgisayar kullancsnn nndeki metin tabanl siyah bir ekranda komut satrna klavyeyle eitli komutlar yazarak uygulamalar altrp kulland ve sabit ya da tanabilir disklerdeki veriyi ve dosyalar ynettii bir iletim sistemi olan DOS29 ile tannd. DOS, kendisinden sonra gelecek dier iletim sistemleri gibi grafik uygulamalar (muhasebe programlar, bilgisayar oyunlar vb.), kelime ilemcileri (Word vb.) altrabiliyor, yazc kullanarak kt alabiliyor, nternete balanabiliyor, a zerinden dizin ve yazc paylatrabiliyordu. DOSun sonrakilerden temel farkll kendisinin grafik tabanl olmamasyd. Daha sonra gelen Windows 3.1 ise DOS tabanl bir grafik kullanc arayzyd. Bu iletim sisteminin getirdii yenilik, kullancnn artk birok ilemi, bunlar yapmak iin herhangi bir komut bilmesine gerek olmadan fare ile Masast denen grsel zeminde dizin, dosya ya da programlarn simgelerine tklayarak gerekletirebilmesiydi. Windows 3.1 ile gelen ve ona adn veren bir yenilik de iletim sistemine ait uygulamalarn ya da herhangi bir src, dizin ieriinin pencereler halinde grntlenmesiydi. Windows 95, DOS ve Windows 3.1in sahip olduu temel ilevlerden yola karak hazrlanm btnsel bir Windows iletim sistemiydi. Yani Windows 3.1de olduu gibi DOS iletim sistemi aldktan sonra altrlan bir grafik arayz deildi. Windows 95 grafik arayz bilgiyi diskte, ada ya da nternette bulmay, paylamay ve kullanmay
29
DOS: ks. Disk Operating System, Disk letim Sistemi
17
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista kolaylatrm, bilgisayarn sistem ayarlarnn tamamna yaknn da grafik arayzle ynetilebilir hale getirmiti. Windows NT ise, DOS tabanl iletim sistemlerinin yerini alacak ve eksiklerini kapatacak ekilde farkl bir ekirdek yaps zerinde gelitirilen, merkezi bir sunucunun ynettii bir etki alan (domain) zerinde almak zere ok kullancl ekilde tasarland iin sunucu piyasasn hedefleyen iletim sistemi ailesinin ilk srmyd. zellikle okluortam konusunda yetersiz kalsa da, i evrelerinde sklkla kullanlmaktayd. Windows 98, yine DOS altyaps zerinde ykselen ve ev ortamnda kullanlmak zere gelitirilen iletim sistemiydi. Kurulduu bilgisayarlarn donanmn tanma ve kullanma, konusunda ilerleme kaydeden Windows 98, yksek kalitede grafik ve ses uygulamalarn destekleyebilmesi sonucu, bilgisayarn bir bo zaman geirme ve elence arac haline gelmesinde nemli rol oynad. Gnmzde de, eski model bilgisayar sahiplerince donanm yetersizlii sebebiyle hala tercih edilebilmektedir. Adn yeni milenyumdan alan Windows ME, Windows 98in okluortam ve nternet servislerindeki eksiklerini gidermek zere tasarlanan DOS tabanl son Windows srmyd. Benzer zamanlarda piyasaya srld iin Windows 2000in glgesinde kalan bu iletim sisteminden sonraki tm srmler NT ekirdekli olarak gelitirildi. Windows 2000, NT tabanl, merkezi ynetim ve kaynak paylam gerektiren, birok bilgisayarn beraber almas gereken ortamlarda sunucuya bal alacak bir i istasyonu olarak tasarland. Ancak donanm uyumluluu, alan uygulamalarn salam bir biimde ynetilebilmesi, yerel gvenlik olanaklar vb. zellikleri sayesinde salt bir masast iletim sistemi olarak da ihtiyalara yant verdiinden, yalnzca sunucu ve i istasyonlarnda deil, ev kullanclar tarafndan da sklkla tercih edildi. Windows XP ise, kiisel bilgisayarlara ynelik Home ve iyeri bilgisayarlarna ynelik Professional srmleri bulunan NT tabanl iletim sistemidir. Bu iki srm dnda Tablet PC ad verilen zel dizst bilgisayarlar ve Media Center ad verilen okluortam bilgisayarlar iin zel srmleri bulunmaktadr. nceki Windows srmlerinden farkl olarak tamamen 32 bitlik NT ekirdei zerine kurulmutur. Vista piyasaya srlene kadar be yllk sre iinde en ok kullanlan Windows srm olmutur.
2. Temel Windows zellikleri

Bu blmde fare ve klavyenin etkin kullanm ile tm Windows srmlerinde olduu gibi Vistada da bulunan pencere, men, dme, kutu vb. temel Windows zelliklerinden bahsedilecektir.
2.1. Fare Kullanm

Fare, Windowsun grsel zemininde en nemli ilevi olan aygtlardan biridir. Solaklar iin ayarlar deitirilebilse de, standart bir farenin sol tuu eyi semeye, sol tua ift tklama
18
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista dosyann, klasrn iine girmeye ya da program altrmaya yarar. Sa tu ise programa, uygulamaya ait yardmc bir men aar. Gnmzde ou farede iki tu arasnda bulunan kaydrma dmesi, sayfalar aa ve yukar kaydrmaya, klavyedeki Ctrl tuuyla birlikte yaknlama ve uzaklamaya yarar.
Srkle ve brak
Windowsda kullanlan pratik bir dier fare ilevi de tama ve kopyalama ile birden ok e semek iin kullanlan srkle ve braktr. Bir dosyay bir yere tamak iin farenin sol tuu ile dosyay tutun, tuu brakmadan tamak istediiniz klasrn zerine srkleyin ve brakn. Kopyalamak iin ayn ilemi Ctrl tuuna basl tutarak yapn. Birden ok eyi semek iin farenin sol tuuna basl tutarak yukardan aaya ya da aadan yukarya doru bir ereve izin, tuu brakn [ekil 2.1]. erevenin dedii tm eler seilmi olur.
ekil 2.1 Birden ok e semek iin srkle brak yntemiyle ereve izin.
2.2. Ksayol Tular

Windows, her ne kadar grsel zemin zerinde ounlukla fare kullanlarak ilemlerin yapld bir iletim sistemi olsa da, klavyedeki Ctrl, st karakter (), Alt, Alt Gr, Tab ve fonksiyon tularn kullanarak baz ilemleri daha hzl yapabilirsiniz. lgili konu iinde belirtilecek olan ksayol tularnn en sk kullanlar unlardr: Alt+Tab Ctrl+Tab Alt+F4 Ctrl+F4 Ctrl+Z Ctrl+Y Ctrl+A Pencereler aras gei Programda alan dosyalar aras gei Pencereyi/program kapatma Programda alan dosyay kapatma Yaplan ilemi geri alma Yaplan ilemi yineleme Tmn seme
19
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Ctrl+X Kesme Ctrl+C Kopyalama Ctrl+V Yaptrma +D Masastn gsterme +E Windows Gezgini F2 Seilen eyi yeniden adlandrma +Del eyi Geri Dnm Kutusuna gndermeden dorudan silme Alt+Enter Seilen enin zelliklerini grntleme
2.3. Standart Windows Penceresi

Windows, adndan da anlayabileceiniz gibi dosya, dizin ve programlarn pencere olarak grntlendii bir iletim sistemidir. Standart bir Windows Vista penceresinde u eler bulunur [ekil 2.2]:
Balk ubuu
Tm Vista pencerelerinin en st tarafnda yer alan, zerinde alan programn ve ak olan dosyann ismi bulunan ubuktur. Balk ubuu zerinde ift tkladnzda pencere tm ekran kaplar, tekrar ift tkladnzda kk pencere grnmne dner. ubuk, tam ekran grnmnde koyu renk, kk pencere grnmnde ak renktir. Ayrca kk pencere grnmndeyken balk ubuundan tutarak pencerenin yerini deitirebilirsiniz.
Pencere kontrol dmeleri

Yine tm Vista pencerelerinin sa st kesinde bulunan dmedir. Bunlardan en soldaki, pencereyi simge durumuna klterek ara ubuuna indirir. Ortadaki, pencerenin tm ekran kaplamasn ya da kk pencere grnmne dnmesini salar. Sadaki krmz arp pencereyi kapatr.
Adres ubuu
nternet tarayc programlarndaki adres ubuu Vistann klasr pencerelerinde de bulunmaktadr. Adres satrnda o an bulunduunuz dizinin konumu yazar. leri ve geri ok dmeleri nceki ya da sonraki sayfaya gei yapar.
Arama kutusu
Vistann yeni zelliklerinden bir olan Arama kutusu, bulunduunuz dizinde abuk arama yapmanz salar.
Ara ubuu
nceki Windows srmlerinde bulunan Men ubuundaki tm seenekleri Dzenle ve Grnmler dmeleri altnda toplayan ara ubuunda, dosya trlerine gre ayrca dmeler de bulunur. Klasik Men ubuunu Dzenle mensndeki Yerleim seenei altndan aktif hale getirebilirsiniz.
Yardm
Tm Vista pencerelerinin sa st tarafnda yer alan Yardm dmesini, o an bulunduunuz klasr ya da programla ilgili yardm almak iin kullanabilirsiniz.
20
ekil 2.2 Vistada standart bir klasr penceresi ve eleri
Gezinti blmesi
Vistadaki klasr pencerelerinde belgeler, resimler, mzik, son deitirilenler vb. sklkla kullandnz dosyalara kolay eriim balantlarnn bulunduu alandr.
Klasrler
Bilgisayarnzdaki tm klasrleri grmenizi salayan ksmdr. Klasr grnmne gemek iin ok dmesini kullanabilirsiniz.
Ayrntlar blmesi
Setiiniz klasr ve dosyalarla ilgili ayrntl bilgilerin yer ald, klasr penceresinin alt tarafndaki alandr.
Kaydrma ubuu
Pencereye samayacak kadar ok sayda e bulunmas durumunda, tm Windows pencerelerinin sanda ve alt tarafnda ortaya kan ubuktur. Aa-yukar ya da saa-sola kaydrarak penceredeki tm eleri grebilirsiniz.
21
2.4. letiim Kutular, Sekmeler, Dmeler

Vistada, tm Windows srmlerinde olduu gibi, ayar, dzenleme, veri girii vb. ilemler iin kullanlan ve letiim Kutusu ad verilen pencereler bulunur [ekil 2.3]. letiim kutularnda, farkl ierikleri gruplayan sekmeler, zerine tklayarak ilemleri gerekletirebileceiniz komut dmeleri, seim yapabileceiniz seenek dmeleri, alr listeler ve liste kutular, iine metin yazabileceiniz metin kutular, tklayarak iaretleyebileceiniz onay kutular vardr.
ekil 2.3 Microsoft Wordde Kenar Boluklar, Kt ve Dzen eklinde sekmeden oluan Sayfa Yaps iletiim kutusu. letiim kutularndaki sekmeler arasnda Ctrl+Page Up ya da Ctrl+Page Down ksayollar ile gei yapabilirsiniz.
Metin kutusu (Text box)

erisine metin yazabileceiniz kutulardr [ekil 2.4].
ekil 2.4 Arama metin kutusu
22
Komut dmeleri
Vistadaki iletiim kutularnda en sk kullanlan komut dmeleri unlardr: Yaptnz deiiklikleri onaylayp pencereyi kapatma. Yaptnz deiiklikleri onaylamadan pencereyi kapatma. Yaptnz deiiklikleri pencereyi kapatmadan, hemen o anda uygulama. Birka aamadan oluan bir ilemde sonraki pencereye geme. Bilgisayardan bir dosya ya da klasr seme. Yaptnz tm deiiklikleri yok sayp ilk haline dnme. Komut dmesine fareyle tklayarak basabileceiniz gibi, dierlerine gre farkl renk ya da ereveyle belirtilmi olan Enter tuuyla da kullanabilirsiniz. Tab tuuyla seilmi dmeyi deitirebilirsiniz. Komut dmesi farenin tuunu braktnz zaman devreye girer. rnein, fareyle yanl dmeye tkladnz fark ettiniz, ancak farenin tuunu henz brakmadnz, bu durumda imleci dmenin dnda bir yere srkleyip yle brakn.
Seenek dmesi
Radyo dmesi (radio button) olarak da adlandrlan bu dme araclyla sunulan seeneklerden yalnzca birini seebilirsiniz [ekil 2.5].
ekil 2.5 Seenek dmeleri
Alr liste (Drop down list)

Sa tarafndaki oka bastnzda liste alan kutulardr. Listede sunulan seeneklerden yalnzca birini seebilirsiniz [ekil 2.6].
ekil 2.6 Grnt ayarlarnda renk znrlk seimi iin alr liste
Liste kutusu (List box)

Ctrl tuuna basl tutarak listedeki seeneklerden birden fazlasn seebileceiniz kutulardr [ekil 2.7].
23
ekil 2.7 Bir nternet sitesinde konut aramak iin kullanlan liste kutusu
Birleik giri kutusu (Combo box)

Hem alr listedeki gibi seeneklerden birini seebileceiniz, hem de metin kutusu gibi ierisine metin yazabileceiniz kutulardr. nternet tarayc programlarndaki adres kutusu ya da Microsoft Worddeki yaz tipi boyutu kutusu birleik giri kutusunun en bilinen rnekleridir [ekil 2.8]. ekil 2.8 Wordde yaz tipi boyutu kutusu
Onay kutusu (Check box)
Birden ok seenei iaretleyebileceiniz kutucuklardr. Tab tuuyla setiiniz kutuyu Boluk tuuyla ya da yalnzca fare ile zerine tklayarak iaretleyebilirsiniz [ekil 2.9].
ekil 2.9 Masast simge ayarlarnda grnmesini istediiniz eler
3. Genel Bak
Microsoft Vistann, fiyat ve zellik asndan birbirinden kk farkllklar bulunan alt ayr srm bulunmaktadr. Balang dzeyindeki kullanclar Starter, ev kullanclar Basic ve Premium, iyeri kullanclar Business ve Enterprise, ileri dzey kullanclar Ultimate srmlerini tercih edebilir. Vista iletim sistemi, yeni aldnz bilgisayarda ykl gelebilecei gibi, var olan iletim sistemini (Windows XP vb.) Vistaya ykseltebilirsiniz. Microsoft nternet sitesine gre bilgisayarnza Vista iletim sistemi kurulabilmesi iin gerekli minimum donanm unlardr: 1 GHz 32-bit ya da 64-bit ilemci 1 GB RAM 40 GB sabit disk (diskte 15 GB bo alan) 128 MB ekran kart DVD-ROM srcs nternet balants
24
Neden Vista?
Her yeni Windows srmnde olduu gibi, Vistann da nceki tm srmlerden daha gvenli olduu sylenebilir. Her ne kadar Vistada varsaylan bir antivirs program ykl olmasa da Defender adl program, kt niyetli ve istenmeyen yazlmlara (spyware) kar bilgisayarnz korur [ekil 2.10].
ekil 2.10 Windows Defender Ayrca bir program bilgisayarnza erimeye altnda Vista bunun bilginiz dahilinde olup olmadn renmek zere izninizi sorar [ekil 2.11]. Her seferinde sorulan bu izin, ou zaman gereksizmi gibi gzkse de, istenmeyen bir programn sisteme yklenmesine engel olur.
ekil 2.11 Bir program altrldnda devreye giren Kullanc Hesab Denetimi Vistada standart nternet tarayc program olarak bulunan Internet Explorer 7 ile nternette daha kolay ve daha gvenli gezinti yapabilirsiniz. Sekmeli grnm sayesinde tek bir tarayc penceresinde birden fazla nternet sitesini grntleyebilirsiniz. Ayrca adres ubuunda bulunan Arama kutucuu sayesinde herhangi bir arama sitesine girmeden nternette dorudan arama yapabilirsiniz. E-posta, banka vb. yelik gerektiren
25
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista sitelerde kullandnz kullanc ad ve ifrenizi ele geirmek amacyla, kt niyetli kiiler tarafndan orijinalinin ayns grnmnde hazrlanan kimlik av (phishing) sitelerini engelleyen filtre, sahte bir siteye girdiinizde sizi uyarr. Internet Explorer 7 ile ilgili daha ayrntl bilgiye 4.1. nternette Gezinti bal altndan eriebilirsiniz. Vistada ykl Windows Takvim sayesinde baka herhangi bir yazlma ihtiya duymadan randevularnz dzenleyebilir, dilerseniz bunu bakalaryla paylaabilirsiniz [ekil 2.12].
ekil 2.12 Windows Takvim Vistada ykl yeni Windows Media Player ile mzik dinleyip DVD izleyebilirsiniz. Ayrca bilgisayarnzda TV kart varsa ve Premium ya da Ultimate srmn kullanyorsanz, bu program araclyla televizyon izleyebilir, sabit diskinize grnt kaydedebilirsiniz. DVD yazcnz varsa, nceki Windows srmlerinden farkl olarak, baka herhangi bir yazlma ihtiya duymadan veri ya da film DVD ve CDsi yazdrabilirsiniz. Vistann gelimi arama seenekleri sayesinde aradnz klasr, dosya vb. eyi annda bulabilirsiniz. Tm pencerelerin st ksmnda bulunan Arama kutucuu sayesinde aradnza hzlca ulaabilirsiniz. nceki Windows srmlerinde Alt+Tab tularyla ak olan pencereler arasnda gei yaplabilirken, Vistada buna ek olarak Windows()+Tab tularyla ya da Balat dmesinin yanndaki Pencereler arasnda gei yap dmesiyle tm pencereler boyutlu bir ekilde ekrana sralanr. Tab tuuna basarak ya da fare ile zerine tklayarak bunlarn arasndan istediiniz pencereyi seebilirsiniz [ekil 2.13].
26
ekil 2.13 Ak pencereleri boyutlu grmek iin Windows ve Tab tuuna birlikte basn.
Hangi srm?
Windows Vistann piyasada satlan alt srm arasndan hangisini kullanacanza srmlerin zelliklerine, ihtiyacnza ve btenize gre karar verebilirsiniz. Vista srmlerinin zellikleri yledir:
Windows Vista Starter

Microsoftun yalnzca gelimekte olan lkelerde piyasaya sunduu srmdr. Dier srmlerle karlatrldnda fiyat olduka ucuzdur, ancak uygulamada ve zellik olarak eitli kstlamalar vardr. Yalnzca belirli model genellikle eski ilemciye sahip bilgisayarlara kurulabilen bu srm, ayn anda en fazla uygulama almasna izin verir, dardan gelen a balantlarn kabul etmez. Ayrca kullanlabilir hafzay 1 GB, sabit diski 250 GB ile snrlar. Balang dzeyindeki kullanclar iin uygundur.
Windows Vista Home Basic

leri dzey okluortam zelliklerine sahip olmayan bu srm, yalnzca tek ilemcili bilgisayarlara kurulabilir ve en fazla 8 GB hafzay destekler. nternet, e-posta ve ofis uygulamalar kullanan ev kullanclar iin uygundur.
Windows Vista Home Premium

Home Basic srmne ek olarak HD televizyon izleme/kayt ve DVD yazdrma gibi okluortam zelliklerine sahip bu srm de yalnzca tek ilemcili bilgisayarlara kurulabilir, en fazla 16 GB hafzay destekler. TV, DVD, projektr vb. okluortam zelliklerini de kullanan ev kullanclar iin uygundur.
27
Windows Vista Business

Home Basic srmne ek olarak iyerlerine ynelik a ve paylam seenekleri, web sunucusu, faks destei gibi zelliklere sahip bu srm, kk ve orta lekli iyerleri iin uygundur.
Windows Vista Enterprise

Vista Business srmne ek olarak ok alanl profesyonel iletmelere ynelik a ve gvenlik zelliklerine sahip bu srm, orta ve byk lekli iyerleri iin uygundur.
Windows Vista Ultimate

Home Premium ve Enterprise srmlerinin tm zelliklerine sahip bu srm, profesyonel olarak ya da elence amacyla zamannn ounu bilgisayar banda geiren ileri dzey kullanclar iin uygundur. Bu kitaptaki rneklerde ve ekran grntlerinde Windows Vistann Business srm kullanlmtr.
3.1. Oturum Ama

NT tabanl tm Windows iletim sistemlerinde olduu gibi Vistada da oturum amanz gereklidir. Bilgisayar balattnzda oturum almadan nce, sistemde tanml kullanclar grp oturum aabileceiniz Ho Geldiniz Ekran grntlenir [ekil 2.14].
ekil 2.14 Windows Vistann Ho Geldiniz Ekran
28
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Bu ekranda, ayrca, sol alt kedeki dmeyle Eriim Kolayl penceresini aarak eitli grsel ve iitsel ayarlar yapabilirsiniz. Birden ok klavye seenei tanmlandysa, bu dmenin hemen yanndaki Dil Seenekleri dmesine basarak klavyenin giri dilini deitirebilirsiniz. Ekrann sa alt kesindeki krmz dmeye basarsanz bilgisayar kapanr. Bu dmenin yanndaki ok dmesine bastnzda kapatma seenekleri (Yeniden Balat, Uyku, Hazrda Beklet, Bilgisayar Kapat) grntlenir. Eer bilgisayar balattnzda Ho Geldiniz Ekran gelmeden dorudan Masast grntleniyorsa kullanc ifreniz yok demektir. Bilgi gvenlii gerekesiyle bir ifre belirlemeniz nerilir. Nasl ifre belirleyeceiniz konusunda ayrntl bilgiye 5.8. Kullanc Hesaplar bal altndan eriebilirsiniz.
3.2. Masast eleri

Oturumu atnzda karnza gelen ana alma ekranna Masast denir. Vistann Masast ekrannda temel olarak e bulunmaktadr. Sol alt kede Balat mensn aabileceiniz Balat dmesi, alt ksmda o an ak pencereleri grebileceiniz Grev ubuu, nceki Windows srmlerinden farkl olarak sa kenarda Kenar ubuu [ekil 2.15].
ekil 2.15 Masast eleri ve Masast simgeleri Yeni kurulmu bir iletim sisteminde bo olan Masast, zamanla program ksayollar ile dosya ve klasr simgeleriyle dolacaktr. Bu durumda dzenleme yapmak iin Masast zerinde bo bir yerde sa tklaynca alan mendeki Sralama lt alt mensnden ad, boyut, tr ya da deitirme tarihine gre sralama yapabilirsiniz.
29
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Yine ayn mendeki Grnm alt mensnden Masastndeki simgelerin bykl, simgeleri otomatik dzenleme, klavuz izgisine gre hizalama vb. grnm seeneklerini deitirebilirsiniz [ekil 2.16]. Grafik zellikleri ve Grafik Seenekleri balantlarndan grnt ve ekran znrl ayarlarn deitirebilirsiniz. ekil 2.16 Masast mensnde Grnm alt mens
Balat mens
Ekrann sol alt kesinde, zerinde Windows logosu bulunan Balat dmesine bastnz zaman alan Balat mens iki ksmdan oluur. Sa tarafta eitli ayarlar ve klasrlere ksayollar, sol tarafta ise son kullanlan programlar sralanr [ekil 2.17]. Sistemde ykl tm programlar grmek iin Tm Programlar ksmna tklayn. Mennn sa tarafnda yer alan eler srasyla unlardr:
Kullanc ad
En stte oturum atnz kullanc ad bulunur. Buraya tkladnzda iinde belgeleriniz, resimleriniz, videolarnz vb. kiisel dosyalarnzn yer ald klasr alr. Dier kullanclar oturum atklarnda bu klasr gremezler. Bu ksayolun Masastnde de yer almasn istiyorsanz zerindeyken sa tklayp Masastnde Gsteri sein.
Belgeler
Kiisel klasrnz iindeki Belgeler klasrn aan ksayoldur. Bu klasr, Word, Excel vb. ofis uygulamalarnn ilk bakt yerdir. Hzl eriim iin belgelerinizi bu klasrde tutabilirsiniz.
Resimler
Kiisel klasrnz iindeki Resimler klasrn aan ksayoldur. Bu klasr, dijital fotoraf makinenizden bilgisayara fotoraf aktarrken bunlarn kaydedildii yerdir. Hzl eriim iin fotoraflarnz bu klasrde tutabilirsiniz.
ekil 2.17 Balat mens
30
Mzik
Kiisel klasrnz iindeki Mzik klasrn aan ksayoldur. Bu klasr Windows Media Player vb. okluortam uygulamalarnn ilk bakt yerdir. Hzl eriim iin mzik dosyalarn bu klasrde tutabilirsiniz.
Ara
Daha kesin ve ayrntl arama yapmak iin kullanabileceiniz Arama penceresini aar. Genel arama yapmak iin mennn en altndaki Arama kutucuunu kullanabilirsiniz.
Son Kullanlan eler

Kolay eriim iin, son zamanlarda kullandnz dosyalarn sraland ksmdr.
Bilgisayar
Bu seenekle bilgisayarnzn sabit disk, CD ve DVD srcleri vb. depolama alanlarn ve dizinleri grebilirsiniz. Bu ksayolun Masastnde de yer almasn istiyorsanz zerindeyken sa tklayp Masastnde Gsteri sein.
A
Eer bilgisayarnz a zerinden baka bilgisayarlara balanyorsa dosya paylam iin buray tklayn.
Balan
Farkl alara balanmak iin buray tklayn. rnein, dizst bilgisayar kullanyorsanz kablosuz nternete balanmak iin buray kullanabilirsiniz.
Denetim Masas
Bilgisayarnz kiiselletirmek iin kullanabileceiniz Denetim Masasna erimek iin buray tklayn. Bu ksayolun Masastnde de yer almasn istiyorsanz zerindeyken sa tklayp Masastnde Gsteri sein. Kiiselletirmeyle ilgili ayrntl bilgiye 5. Denetim Masas bal altndan eriebilirsiniz.
Varsaylan Programlar
Hangi dosya trnn hangi programla alacan bu ksmdan deitirebilirsiniz. rnein, mzik dosyalarn Windows Media Playerla deil, yklemi olduunuz baka bir programla amak istediiniz zaman buray tklayn.
Yardm ve Destek
Vistayla ilgili herhangi bir sorunla karlatnzda zme ynelik yardm almak iin buray tklayn. Bu konuyla ilgili ayrntl bilgiye 7. Windows Yardm ve Destek bal altndan eriebilirsiniz.
Kapatma/Uyku ve Kilitleme dmeleri

Bilgisayarnz kapatmak, dier kullanclarn oturum aabilmeleri iin oturumunuzu kilitlemek ya da kapatma seeneklerini grmek iin kullanabileceiniz dmelerdir. Bu konuda ayrntl bilgiye 3.7. Oturumu ve Bilgisayar Kapatma bal altndan eriebilirsiniz. Balat mensnn sol tarafndaki son kullanlan programlar listesinin st tarafna sk kullandnz program simgelerini ekleyebilirsiniz. Bunun iin program simgesi
31
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista zerindeyken sa tklayp Balat Mensne Tutturu sein. Sk ya da son kullanlan programlar listesinden program simgesini kaldrmak iin simge zerindeyken sa tklayp Bu listeden kaldr sein. Yeni bir program yklediinizde ksayolu Balat mensne otomatik olarak eklenir. Ayn ekilde program bilgisayardan kaldrdnzda Balat mensnden silinir. Balat mensnn nceki Windows srmlerindeki gibi grnmesini istiyorsanz Balat dmesi zerindeyken sa tklayp zellikleri sein, alan pencereden Klasik Balat Mens seeneini iaretleyin. Balat mensnn sa tarafndaki elerle ilgili ekleme, karma, ayar vb. deiiklik yapmak iin bu penceredeki zelletir dmesini tklayn.
Grev ubuu
Masastnn alt tarafnda bulunan, zerinde o an alan pencerelerle birlikte, Hzl Balat ubuu [ekil 2.18], dil ve ses seenekleri, saat vb. simgeler bulunan ubuktur. ubuk zerinde sa tkladnzda alan mende Grev ubuunu kilitle iaretli deilse, standart olarak alt ksmda bulunan Grev ubuunu dilerseniz ste ya da iki yana da tayabilirsiniz, boyutunu deitirebilirsiniz. Yine bu mendeki zellikler dmesini tklaynca alan pencereden Grev ubuunu zelletirebilir, sistem simgeleri ve ara ubuklaryla ilgili deiiklik yapabilirsiniz. Grev ubuunu zelletirme seenekleri unlardr:
Grev ubuunu kilitle

Grev ubuunun konumu, boyutu vb. ayarlarnda yanllkla herhangi bir deiiklik yapmamanz iin ubuu kilitler.
Grev ubuunu otomatik olarak gizle

Farenin imleci yaknlarnda deilken Grev ubuunu otomatik olarak gizler, imleci yaklatrdnzda ekrana getirir.
Grev ubuunu pencerelerin zerinde tut

Ak olan herhangi bir pencerenin Grev ubuu zerine gelmesini engeller.
Benzer grev ubuu elerini grupla

ok sayda program ve pencere akken ayn tr eleri tek bir grup altnda toplar. rnein birden ok Microsoft Word belgesi aksa, bunlar tek bir Word dmesi altnda toplar. Bylece Grev ubuunun karmak grnm engellenir.
Hzl Balat gster

Balat dmesinin sanda bulunan Hzl Balat ara ubuunun grnmesini salar. ekil 2.18 Hzl Balat ubuu
Pencere nizlemelerini gster (kk resimler)

Fare imlecini Grev ubuu zerindeki pencere simgesinin zerinde beklettiiniz zaman pencerenin nizlemesini kk resim olarak gsterir [ekil 2.19]. Bu sayede aradnz istediiniz pencereyi daha kolay bulabilirsiniz.
32
ekil 2.19 mleci Grev ubuunda beklettiinizde beliren nizleme resmi Grev ubuunun en sanda saat, a balants, ses kontrol vb. sistem simgeleri ile o an sistemin arka plannda alan programlarn simgeleri bulunur. Bu simgelerden bazlar her zaman gsterilir, bazlar ise kullanlmad zaman gizlenir. Simgelerin tamamn grmek ya da gizlemek iin simgelerin solunda bulunan oka basn [ekil 2.20]. Simgeleri gsterme/gizleme ayarlarn deitirmek iin Grev ubuu zerinde sa tkladnzda alan menden zellikleri tklayp Bildirim Alan sekmesini sein.
ekil 2.20 Sistem simgelerinin gizlenmi ve gsterilmi hali Grev ubuunda yer alan, yani o an alan pencereyi ekrana getirmek iin zerine tklamanz yeterlidir. Pencereyi Grev ubuuna indirmek iin, Grev ubuundaki pencere simgesi zerinde sa tklaynca alan menden Simge Durumuna Klt, pencereyi kapatmak Kapat sein. Bu ilemi her pencerenin sa st kesinde bulunan dmelerle de yapabilirsiniz. Grev ubuundaki simgeye tkladnzda pencere tm ekran kaplyorsa bu mendeki dier seeneklerden yalnzca nceki Boyutu kullanabilirsiniz. Pencere tm ekran kaplamyorsa pencereyi tayp bykln ayarlayabilirsiniz [ekil 2.21]. ekil 2.21 Pencere mens Grev ubuuna ayrca balantlar, nternet adres kutusu, sk kullandnz bir klasr vb. pekok ara ubuu ekleyebilirsiniz. rnein Windows Media Player ara ubuu, kk kontrol dmeleriyle pratik kullanm olana salar [ekil 2.22]. Bunun iin Grev ubuu zerinde sa tkladnzda alan menden Ara ubuklarn sein.
ekil 2.22 Media Player ara ubuu
Kenar ubuu
Windowsun Vistada kulland ve yeni zelliklerinden biri olan Kenar ubuu, Masastnn sa tarafnda bulunan ve zerine saat, kiiler, takvim, not defteri vb.
33
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista pekok ara ekleyebileceiniz bir alandr. Kenar ubuunu grntlemek iin Grev ubuundaki sistem simgeleri arasnda bulunan Windows Kenar ubuu simgesine tklayn. Kenar ubuunun her zaman grntlenmesini istiyorsanz zerindeyken sa tklaynca alan menden zellikleri sein. Ara eklemek iin en stteki (+) tuuna, eklenmi arac kaldrmak iin aracn kesindeki (x) tuuna basn.
Geri Dnm Kutusu

Masastnde bulunan Geri Dnm Kutusu, dosya ve dizinleri sildiinizde gnderildikleri yerdir. Bir dosya ya da klasr silmek iin zerindeyken sa tklayn, alan menden Sili sein ya da klavyedeki Delete tuuna basn. Yanllkla sildiiniz bir dosya ya da klasr geri getirmek iin Geri Dnm Kutusuna girin, dosya ya da klasr zerindeyken sa tklayn ve Geri Ykleyi sein. Dosya ya da klasr sildiiniz konuma geri yklenecektir. Geri Dnm Kutusu zamanla sildiiniz elerle dolacaktr. Bu eleri kalc olarak silmek iin Geri Dnm Kutusu simgesi zerinde sa tklaynca alan menden ya da Geri Dnm Kutusuna girince st ksmda bulunan Geri Dnm Kutusunu Boalt seeneini sein [ekil 2.23].
ekil 2.23 Geri Dnm Kutusu Geri Dnm Kutusu, yalnzca kendi bilgisayarnzdan sildiiniz eleri saklar. Disketten, USB bellekten, harici olarak baladnz MP3 alar, dijital fotoraf makinesi vb. cihazdan ya da a paylam zerinden uzaktaki bir bilgisayardan sildiiniz dosya ve klasrler kalc olarak silinir. Bir dosya ya da klasr Geri Dnm Kutusuna yollamadan dorudan kalc olarak silmek isterseniz, klavyedeki Delete tuuna st karakter () tuu ile birlikte basn. Kalc olarak silinen dosyalarn geri getirilemeyeceini unutmayn.
34
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Geri Dnm Kutusu sabit diskinizin en fazla % 10u kadar yer kaplayabilir. Sabit diskinizde bo alan amak vb. nedenle bu miktar deitirmek iin Geri Dnm Kutusu simgesi zerinde sa tklaynca alan menden zellikleri sein. Bu miktar dolduunda sistem, yer amak iin, sildiiniz en eski eden balamak zere dosya ve klasrleri kalc olarak siler.
3.3. Dosya ve Klasrlerle alma

nceki Windows srmlerinde Bilgisayarm olarak bilinen e, Vistada Bilgisayar olarak adlandrlmtr. Balat mensndeki Bilgisayar simgesine tkladnzda sa blmde bilgisayarnza bal sabit disk, CD/DVD srcs, USB bellek vb. depolama aygtlarnn, sol blmde ise bilgisayarnzda bulunan klasrlerin grntlendii pencere alr [ekil 2.24].
ekil 2.24 Bilgisayar penceresi nceki srmlerde Windows Gezgini olarak bilinen ve Vistada da Windows()+E ksayoluyla alan bu pencerede bilgisayarnza baladnz MP3 alar, fotoraf makinesi, kart okuyucu vb. donanm da grntlenir. Gezinti blmesi ad verilen sol blmdeki hiyerarik dizin yaps iinde bulunan, bilgisayara bal aygtlar, balantlar, ksayollar ve klasrlere tkladnzda sa blmde bunlarn iinde bulunan eleri grebilirsiniz. Ayn ekilde sa blmdeki elere ift tklayarak da iindekilerin grntlenmesini salayabilirsiniz. nternet tarayc programlarnda olduu gibi Adres ubuu zerindeki Geri dmesini bir nceki ekrana dnmek, leri dmesini de Geri dmesine bastnz ekrana tekrar gitmek iin kullanabilirsiniz.
35
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista nceki srmlerde olduu gibi, Vista da bir dosyann yerini yol (path) ile adresler. DOStan kalma bir yap ile, bilgisayara bal depolama birimleri harflerle ifade edilir. Genellikle A: ve B: disket srcler, C: sistemin kurulduu sabit disk blm iin ayrlmtr. Artk disket kullanm olduka seyrek olmasna karn, sistem blm iin genellikle hala C: kullanlmaktadr. Sabit disk blmeleri, CD/DVD srcs ve bilgisayara bal dier aygtlar C:den itibaren otomatik olarak sralanr. rnein, ekil 2.24te sabit disk blmleri C: ve D:, DVD src E:, karlabilir USB disk ise F: eklinde tanmlanmtr. letim sistemi, Windows logosu bulunan C: srcsnde ykldr. Windows iletim sistemlerinde klasrler \ ile ifade edilir. Bir dosyann yolunu tam olarak adreslemek iin, iinde bulunduu tm klasrler belirtilmelidir. Bunu renmek iin dosya zerinde sa tkladnzda alan menden zellikleri sein, alan pencerede Konum satrna bakn, ya da klasr penceresindeki adres kutusuna tklayn [ekil 2.25].
ekil 2.25 Adres satrna tkladnzda klasrn tam yolunu grebilirsiniz. Vistann yeni zelliklerinden biri de, klasr penceresinin adres satrndaki her klasrn yanndaki oka tkladnzda alan ve o klasrde bulunan tm alt klasrleri grebileceiniz mendr. Bu sayede klasrler arasnda daha kolay gezinti yapabilirsiniz [ekil 2.26].
ekil 2.26 Adres satrndaki oka tkladnzda alan alt klasr mens Ara ubuundaki Dzenle dmesi altnda klasr ya da setiiniz dosya ile ilgili ilemler listesi bulunur. Grnmler dmesine tkladka dosyalarn sa blmdeki ana ekranda grnm stilleri deiir. Dmenin yanndaki oka tkladnzda alan menden simge
36
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista bykln ayarlayabileceiniz ya da seim yapabileceiniz seenekler unlardr [ekil 2.27]:
ok Byk Simgeler
Dosyalarn ok byk simgeler halinde grnmesini salar. nizleme blmesine gerek kalmadan grnt dosyalarnn ieriini grme olana tanr. Fotoraf vb. grnt klasrleri dnda kullanl deildir.
Byk Simgeler
Dosyalarn byk simgeler halinde grnmesini salar. Bu seenek de nizleme blmesine gerek kalmadan grnt dosyalarnn ieriini grme olana tanr. inde fazla miktarda fotoraf vb. grnt dosyas bulunan klasrlerde kullanldr. ekil 2.27 Grnmler mens
Orta Boy Simgeler

Dosyalarn orta byklkte simgeler halinde grnmesini salar. Daha ufak ve az detayl olsa bile grnt dosyalarnn ieriini grme olana tandndan iinde fotoraf vb. grnt dosyas da bulunan kark klasrlerde kullanabilirsiniz.
Kk Simgeler
Tm dosyalarn kk simgeler halinde grnmesini salar. nizleme olana olmadndan iinde yalnzca fotoraf vb. grnt dosyas bulunan klasrlerde kullanl deildir.
Listeler
Dosyalarn alt alta, ekrana smad durumlarda yan yana stunlar halinde liste eklinde grnmesini salar. inde ok sayda dosya bulunan klasrlerde kullanldr.
Ayrntlar
Dosyalarn yan tarafndaki stunlarda dosya hakknda detayl bilgilerin verildii liste eklinde grnmesini salar. Hakknda detayl bilgi almak istediiniz dosyalarn bulunduu klasrlerde kullanldr. Stunlarda hangi bilgilerin yer alacan stun balklar zerine sa tkladnzda alan menden ekil 2.28 Grntlenmesi seebilirsiniz [ekil 2.28]. istediiniz dosya detaylar mens
Demeler
Dosyalarn, adlar dnda yanlarnda tr ve boyut bilgilerinin yer ald, stunlara ayrlm orta boy simgeler halinde grnmesini salar. Hem nizleme, hem de temel dosya bilgilerini grmek istediiniz dosyalarn bulunduu klasrlerde kullanldr. Stun balklarna tklayarak dosyalar balktaki lte gre artan ya da azalan ekilde sralayabilirsiniz. Baln sa tarafndaki oku tklayarak lte gre gruplama ve sralama yapabilirsiniz [ekil 2.29].
37
ekil 2.29 Resim klasrndeki dosyalar ekildii tarihe gre sralama ve gruplama Sol blmdeki kullanc adnza tkladnzda sa blmde kullanc hesabnzn altndaki kiisel klasrleriniz alr. Bu klasrler bilgisayarda tanml baka hesap sahiplerinin eriemeyecei dizinlerdir [ekil 2.30].
ekil 2.30 Kiisel klasrler nceki Windows srmlerindeki kiisel dizin olan Belgelerim altnda yalnzca mzik, video ve fotoraf klasrleri varken Vistada tm kiisel klasrleriniz kullanc dizininizde tutulur. Bu kiisel klasrleriniz unlardr:
38
Aramalar
nceden yapm olduunuz aramalarn kaydedildii klasrdr.
Balantlar
Gezinti blmesindeki Sk Kullanlan Balantlarn ksayollarnn bulunduu klasrdr. Bu klasr iine srkleyip braktnz eler, Gezinti blmesinin st ksmnda bulunan Sk Kullanlan Balantlar arasna eklenir.
Belgeler
Belgelerinizin bulunduu klasrdr. Baka kullanclarn erimesinin mmkn olmamas nedeniyle ve aradnz belgeye daha kolay ulaabilmeniz asndan tm belgelerinizi alt klasrler oluturarak bu klasrde tutmanzda yarar vardr.
Kardan Yklenenler
Sonradan kolaylkla bulabilmek iin nternetten indirdiiniz dosyalarn kaydedildii klasrdr.
Kaydedilen Oyunlar
Yarda kalm Satran, FreeCell vb. Windows oyunlaryla sizin yklediiniz dier oyunlarn kaydedildii klasrdr.
Kiiler
Vistada ykl Windows Mail program araclyla e-posta yollarken otomatik olarak oluturulan adres kartlarnn sakland klasrdr. E-posta gndereceiniz kiinin adn bu klasr altnda bulun, sa tklaynca alan mendeki Eylem seenei altndan E-posta Gnderi sein.
Masast
Vista, Masastnz de bir klasr gibi alglar. Masastne kaydettiiniz her ey aslnda bu klasrde saklanr. Ancak Masastne kolay eriim nedeniyle bu klasr sklkla kullanlmayacaktr.
Mzik
Windows Media Playern bilgisayara mzik CDsi kopyalarken dosyalar kaydettii klasrdr. Ayn zamanda program altrdnzda ilk bakt klasrdr.
Resimler
Dijital fotoraf makinesi ya da taraycdan kopyaladnz fotoraf dosyalarnn sakland yerdir. Fotoraf ileme ve grntleme programlarnn ilk bakt klasrdr.
Sk Kullanlanlar
Internet Explorer tarayc programnda Sk Kullanlanlar arasna eklediiniz nternet sitelerinin kaydedildii yerdir.
Videolar
Video kameradan kopyalanan ya da nternetten indirilen grnt dosyalarnn sakland yerdir. Grnt ileme programlarnn ilk bakt klasrdr.
39
Yeni oluturma
Yeni bir klasr, ksayol ya da dosya oluturmak iin, klasr ierisinde ya da Masastnde sa tkladnzda alan mendeki Yeni alt mensn kullanabilirsiniz. Bu alt mende oluturmak istediiniz dosya trn de seebilirsiniz [ekil 2.31]. Yeni klasr oluturmak iin klasr penceresindeki Ara ubuunda bulunan Dzenle dmesi altndaki menden Yeni Klasr seeneini de kullanabilirsiniz. ekil 2.31 Masast mensndeki Yeni alt mens
Yeniden adlandrma
Bir klasr ya da dosyann adn deitirmek iin aadaki yntemleri kullanabilirsiniz: e zerinde sa tklaynca alan menden Yeniden Adlandr sein. e seiliyken fareyle enin ad zerine bir kez tklayn. e seiliyken F2 ksa yol tuuna basn.
Ayn yerde ayn trde ayn adl iki klasr ya da dosya bulunamaz. Byle bir durumda baka bir ad semeniz iin sistem sizi uyarr. Ayrca adlarda aadaki karakterleri kullanmanza sistem izin vermez: : \ / * | < > ?
Seme
Klasr ya da dosyalar zerinde ilem yapabilmeniz iin ncelikle semeniz gerekir. Seili olan eler dierlerinden farkl belirleyici bir koyu renkle vurgulanr. Yalnzca bir e seecekseniz enin zerine fareyle bir kez tklamanz yeterlidir. Birden ok e semek iin aadaki yntemleri kullanabilirsiniz: Klasrde dank durumda olan eleri semek iin Ctrl tuuna basl tutun, fareyle elerin zerine bir kez tklayn. Liste grnmnde, iki e arasndaki tm eleri semek iin ilk eye tklayn, st Karakter () tuuna basn, tuu brakmadan son eye tklayn. nceden anlatld ve ekil 2.1de grebileceiniz gibi, srkle ve brak yntemi ile bir ereve izin. erevenin dedii tm eler seilecektir. Bir klasr altndaki tm eleri semek iin klasr penceresindeki Ara ubuunda bulunan Dzenle dmesi altndaki menden Tmn See tklayn ya da Ctrl+A ksayoluna basn.
40
Silme
Bir dosya ya da klasr silmek iin zerindeyken sa tklayn, alan menden Sili sein ya da klavyedeki Delete tuuna basn ve alan uyar penceresinde Eveti tklayn. Yanllkla sildiiniz bir dosya ya da klasr geri getirmek iin Geri Dnm Kutusuna girin, dosya ya da klasr zerindeyken sa tklayn ve Geri Ykleyi sein. Dosya ya da klasr sildiiniz konuma geri yklenecektir. Bir dosya ya da klasr Geri Dnm Kutusuna yollamadan kalc olarak silmek isterseniz, klavyedeki Delete tuuna st karakter () tuu ile birlikte basn ve alan uyar penceresinde Eveti tklayn. Kalc olarak silinen dosyalarn geri getirilemeyeceini unutmayn.
Tama ve Kopyalama
Klasr ya da dosyalar tamak iin eleri setikten sonra aadaki yntemleri kullanabilirsiniz: eler zerinde sa tklaynca alan menden Kesi sein, tamak istediiniz klasrde sa tklaynca alan menden Yaptr sein. Klasr penceresindeki Ara ubuunda bulunan Dzenle dmesi altndaki menden Kesi tklayn. eleri tamak istediiniz klasre gelip yine ayn mendeki Yaptr tklayn. eleri Ctrl+X ksayoluyla kesin, tamak istediiniz klasre gelip Ctrl+V ksayoluyla yaptrn. Srkle ve brak yntemiyle eleri tutun, tamak istediiniz klasre srkleyip brakn. Srkle ve brak yntemini farenin sa tuuyla uygulayn. Sa tula eleri tutun, tamak istediiniz klasre srkleyin, braktnzda alan menden Buraya Tay sein. Men ubuundaki Dzen mensnde bulunan Klasre Tay tklayn. Alan pencerede eleri tamak istediiniz yeri sein. Men ubuu aktif durumda deilse Alt tuuna basarak grntleyebilirsiniz.
Klasr ya da dosyalar kopyalamak iin eleri setikten sonra benzer biimde aadaki yntemleri kullanabilirsiniz: eler zerinde sa tklaynca alan menden Kopyalay sein, kopyalamak istediiniz klasrde sa tklaynca alan menden Yaptr sein. Klasr penceresindeki Ara ubuunda bulunan Dzenle dmesi altndaki menden Kopyalay tklayn. eleri kopyalamak istediiniz klasre gelip yine ayn mendeki Yaptr tklayn. eleri Ctrl+C ksayoluyla kopyalayn, istediiniz klasre gelip Ctrl+V ksayoluyla yaptrn.
41
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Srkle ve brak yntemiyle eleri tutun, kopyalamak istediiniz klasre srkleyip Ctrl tuuna basl tutarak brakn. Srkle ve brak yntemini farenin sa tuuyla uygulayn. Sa tula eleri tutun, kopyalamak istediiniz klasre srkleyin, braktnzda alan menden Buraya Kopyalay sein. Men ubuundaki Dzen mensnde bulunan Klasre Kopyalay tklayn. Alan pencerede eleri kopyalamak istediiniz yeri sein. Men ubuu aktif durumda deilse Alt tuuna basarak grntleyebilirsiniz. Eer tadnz ya da kopyaladnz konumda ayn isimde ve trde baka bir dosya varsa Vista sizi uyarr [ekil 2.32]. Bu durumda seeneiniz vardr:
Ta (Kopyala) ve Deitir
Tadnz/kopyaladnz dosyay yeni konumundaki ile deitirir. Eski dosya, zerine yenisi yazld iin silinmi olur.
Tama (Kopyalama)
Tama/kopyalama ilemini iptal edip dosyalar eski yerlerinde brakr.
Ta (Kopyala), ancak iki dosyay da tut

ekil 2.32 Dosya tama seenekleri Tadnz/kopyaladnz dosyay ayn isimle, ancak sonuna (2) gelecek ekilde yeniden adlandrarak tar/kopyalar.
Klasr/dosya zellikleri
Bir klasr ya da dosyayla ilgili daha detayl bilgi almak iin, e zerinde sa tklaynca alan mennn en altnda bulunan zellikleri sein ya da Alt+Enter ksayolunu kullann. Alan pencerede eitli sekmelerde eyle ilgili detaylar bulunur [ekil 2.33]. Bunlar:
Genel
lk sekmede dosya tr, boyutu, konumu, dosyay oluturma, deitirme ve eriim tarihleri vb. genel bilgiler yer alr.
Gvenlik
Bu sekmede tanml kullanclarn dosya zerinde hangi ilemi yapma (deitirme, okuma, yazma vb.) haklarnn bulunduu bilgisi bulunur.
ekil 2.33 zellikler penceresi
42
Ayrntlar
Dosyayla ilgili ayrntlarn bulunduu sekmedir. rnein, mzik dosyalarnda uzunluk, yaynlanma tarihi, sanat, albm, besteci; belge dosyalarnda sayfa, szck, satr says vb. detaylar bulunur.
nceki Srmler
Vista, yazlabilir dosyalarn gemiteki srmlerini yedekler. rnein, zerine kaydetmi bile olsanz, bir belge, metin vb. dosyann nceki srmlerini bu sekmeden geri ykleyebilirsiniz.
CD ve DVDye yazma
Bilgisayarnzda uygun zellikte donanm varsa, gnmzde sklkla kullanlan pratik tanabilir depolama aralarndan CD ve DVDlere dosyalarnz ayrca bir yazlma ihtiya duymadan yazabilirsiniz. Bilgisayarnzda bir CD/DVD srcs varsa, Balat mensndeki Bilgisayar simgesine tkladnzda sa blmdeki karlabilir depolama aygtlar arasnda grebilirsiniz: CD-ROM srcs, yalnzca CD okur. CD-RW srcs, CD okur ve yazar. DVD/CD-RW srcs, DVD okur ama yazamaz, CD okur ve yazar. DVD-RW srcs, hem CD, hem DVD okur ve yazar.
Piyasada iki tr bo CD satlmaktadr: CD-R ve CD-RW. CD-R, zerine yalnzca bir kez yazlabilen CD trdr. Standart zelliklerde bir CD-R 700 MB veri, 80 dakika ses dosyas kaydetmeye olanak tanr. CD-RW, silinip zerine yeniden yazlabilen CD trdr. Fiyat CD-Rlere gre daha pahal olduundan ve yazlabilir DVD kullanmnn yaygnlamasndan dolay sklkla kullanlmamaktadr.
Benzer ekilde piyasada temelde iki tr bo DVD satlmaktadr: DVD-R ve DVD-RW. Ancak depolama biimi farkl DVD+R ve DVD+RW eklinde iki farkl tr bo DVD de bulunur. Bo DVD satn almadan nce DVD yazcnzn hangi biimi desteklediini bilmeniz gerekir. Gnmzde yeni DVD yazclarn ounluu tm biimleri desteklemektedir. DVD-R ya da DVD+R, zerine yalnzca bir kez yazlabilen DVD trdr. Standart zelliklerde bir DVD-R ya da DVD+R, 4,7 GB veri, 120 dakika ses dosyas kaydetmeye olanak tanr. DVD-RW ya da DVD+RW, silinip zerine yeniden yazlabilen DVD trdr. Fiyat DVDRW ya da DVD+RWlara gre daha pahal olduundan yalnzca geici yedekleme vb. ihtiyalarda kullanlmaktadr.
CD/DVD yazclardaki x harfi yazma hzn ifade eder. rnein maksimum hz 32x olan bir CD yazcdansa 52x olan bir CD yazcyla daha hzl CD yazabilirsiniz. Bu hz performans
43
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista iin yalnzca CD/DVD yazclarn deil, bo CD ve DVDlerin de bu hz desteklemesi gerekir. Bo CD ya da DVD satn alrken CD/DVD yazcnzn zelliklerine gre bunu da gz nnde bulundurabilirsiniz. Vistada, sonradan CD oynatcda dinlemek zere mzik CDsi oluturmak iin Windows Media Player, sonradan DVD oynatcda izlemek zere video DVDsi oluturmak iin DVD Maker programn kullanabilirsiniz30. Belge, fotoraf, klasr vb. verileri CD ya da DVDye yazmak iin istediiniz dosyalar setikten sonra klasr penceresindeki Ara ubuunda bulunan Yaz dmesini tklayn. Eer CD/DVD yazcda bo CD/DVD yoksa bir uyar penceresi grntlenir. Srcye ekil 2.34 Disk bal belirleme bo bir CD/DVD yerletirdikten sonra alan Disk Yaz iletiim kutusunda disk iin 16 karaktere kadar bir balk belirleyin ve leriyi tklayn [ekil 2.34]. CD/DVD srcsne bo bir CD/DVD koyduunuzda alan Otomatik Kullan penceresi de sunduu seeneklerle diske yazmanza yardmc olur [ekil 2.35].
ekil 2.35 CD (solda) ve DVD (sada) yerletirdiinizde ekrana gelen Otomatik Kullan penceresi. Home Premium ve Ultimate srmlerinde DVD penceresinde Windows DVD Maker ile video DVDsi yazma ile ilgili seenek de grntlenir. Windows Media Player araclyla mzik CDsi oluturulmas ile ilgili daha detayl bilgiye 6.1. Mzik alma ve Kopyalama bal altndan eriebilirsiniz.
Disket, hafza kart ve USB bellekle veri tama

Tanabilir depolama aygtlarnn kullanm, balant hzlarnn ve veri kapasitelerinin artmas, buna karlk fiyatlarn sratle dmesi sonucu gn getike yaygnlamaktadr. nceleri sklkla kullanlan disketler, gnmzde yerini USB flash disklere brakmtr.
30
Windows DVD Maker, Vistann Home Premium ve Ultimate srmlerinde bulunmaktadr.
44
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Bilgisayarnzda bir disket src ya da dijital fotoraf makinesi, kamera vb. cihazlarda kullanlan hafza kartlarn okuyan dahili bir kart okuyucu varsa, Balat mensndeki Bilgisayar simgesine tkladnzda alan pencerede sa blmdeki karlabilir depolama aygtlar arasnda grebilirsiniz. Flash disk, dijital fotoraf makinesi, MP3 alar vb. aygtlar USB zerinden baland anda yine bu ekranda grntlenir. Ayrca USB zerinden bir aygt baladnzda alan Otomatik Kullan penceresi, baladnz cihaza ya da iindeki dosya trne gre eitli seenekler sunar [ekil 2.36]. Bunlar arasndan herhangi birini seebilir ya da cihazda kaytl tm dosyalar grntlemek zere klasr penceresi aabilirsiniz. Bilgisayarnza taktnz disket, hafza kart ya da USB flash disk ilemlerini herhangi bir klasrde herhangi bir dosya ilemi yapar gibi yapabilirsiniz. Bilgisayarda kaytl bir dosyay cihaza kolay aktarmak iin dosya zerinde sa tkladnzda alan menden Gnderi seebilirsiniz. USB balant noktas zerinden balanan bir depolama aygt, almas iin ihtiya duyduu elektrik akmn dorudan bilgisayardan alr. Bu nedenle USB cihazn elektrik konta vb. nedenle zarar grmemesi iin karmadan nce elektrik akmnn kesilmesi gereklidir. Bunun iin Grev ubuunun sandaki sistem simgeleri arasnda bulunan Donanm Gvenle Kaldr tklayn, alan listeden kaldrmak istediiniz aygt sein [ekil 2.37]. ekil 2.36 USB aygtlar iin Otomatik Kullan penceresi
ekil 2.37 Donanm gvenle kaldrma Vistann donanmn gvenle kaldrlabilecei mesajndan sonra cihaz USB balant noktasndan skebilirsiniz. Ancak cihaz gvenli kaldrrken bir hata mesajyla karlarsanz cihaz ya da iindeki herhangi bir dosya, muhtemelen bir program tarafndan kullanlmaktadr. Cihaz ya da dosyay kullanyor olabilecek programlar kapatp tekrar deneyin [ekil 2.38].
ekil 2.38 Donanm kaldrmak gvenli (solda), kaldrrken bir sorun olutu (sada) mesajlar
45
3.4. Program Dosyalaryla alma

Windowsta programlar iinizi grmeye yarayan aralarnzdr. Belgeler ise programlar araclyla yarattnz rnlerdir. Windows dosya sisteminde her dosyann bir ad olduu gibi, dosyann hangi programda alacan belirten ve genellikle 3 ya da 4 karakterden oluan uzant adl ksmlar vardr. Dosya isminden sonra .xxx biiminde ifade edilen uzantlar, Vistada varsaylan ayar olarak gizlenir. Dosyalarn uzantlarn gstermek iin, klasr penceresindeki Ara ubuunda bulunan Dzenle mens altndaki Klasr ve Arama Seeneklerini sein. Alan pencerede Grnm sekmesindeki Gelimi Ayarlar blmnde bulunan Bilinen dosya trleri iin uzantlar gizle seeneinin yanndaki iaretini kaldrn [ekil 2.39]. Bu onay kutusunu yeniden iaretleyene kadar tm dosyalar isim.uzant biiminde grnecektir. Bu grnmde dosyalarn adn deitirirken uzantsnn silinmemesine dikkat edin. Vista, uzants olmayan bir dosyay hangi programda altracan ekil 2.39 Klasr seeneklerinde uzantlar gizleme bilemez. En ok bilinen uzantlar arasnda, metin dosyalar iin .txt, grnt dosyalar iin .jpg ve .gif, ses dosyalar iin .wav ve .mp3, video dosyalar iin .avi ve .mpeg, sktrlm ariv dosyalar iin .zip ve .rar saylabilir. Microsoft Office paketindeki Word belgeleri .doc ya da .docx, Excel alma kitaplar .xls ya da .xlsx, PowerPoint sunumlar .ppt ya da .pptx uzantldr. Bir dosyann uzantsn deitirmeniz, o dosyann yeni uzants olan programda alaca anlamna gelmez. rnein, ekim1.mov adl video dosyasnn adn ekim1.mpeg olarak deitirmeniz dosyann biimini deitirmez. Bunun iin zel dntrc programlar kullanmalsnz. Benzer biimde .txt uzantl bir metin dosyasnn uzantsn .doc olarak deitirirseniz Microsoft Wordde aabilirsiniz, ancak .doc uzantl bir belgenin uzantsn .txt olarak deitirirseniz Not Defterinde aamazsnz. Bu nedenle dosyalarn uzantsn deitirmeden nce Vista ekil 2.40 Dosya uzantsn deitirirken kan onaynz ister [ekil 2.40]. uyar mesaj
46
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Bir program altrmak iin Balat mensndeki simgesine, varsa Masastndeki ksayoluna tklayabilirsiniz ya da baz programlarn Hzl Balat ubuunda yer alan kk simgelerini kullanabilirsiniz. Bilgisayarda kaytl, zerinde daha nce altnz bir belge varsa, bu dosyay altrdnzda Vista program altrp dosyay aacaktr. Program altrdktan sonra herhangi bir dosyay amak iin, genellikle tm programlarn Men ubuunda bulunan Dosya mens altndan A sein ya da Ctrl+O ksayolunu kullann. Ekrana dosyalar seip aabileceiniz klasr penceresine benzer bir iletiim kutusu gelecektir. rnein, Vistada bulunan ve metin dosyalarn grntlemeye yarayan WordPad programnda A iletiim kutusunu aadaki ekilde grebilirsiniz. Bu iletiim kutusunun klasr penceresinden fark sa alt kesindeki A ve ptal dmeleri ile bunlarn hemen stnde yer alan dosya tr liste kutusudur. Dosya ekrannda yalnzca klasrler ve bu kutudan seilen trde dosyalar grntlenir [ekil 2.41]. Amak istediiniz dosyay sein, A dmesine tklayn ya da Enter tuuna basn.
ekil 2.41 Dosya ama iletiim kutusu Bir dosyay varsaylan programdan farkl bir programla amak isterseniz, dosya zerinde sa tklaynca alan menden Birlikte A sein. Alan alt mende Vista, o dosyay amak iin nerdii programlar listeler. Eer istediiniz program listede yoksa, alt mendeki Varsaylan Program Sei tklaynca alan pencereden dosyay amak iin kullanmak istediiniz program seebilirsiniz. O trdeki dosyalarn her zaman setiiniz programda almasn istiyorsanz bu penceredeki Bu tr dosyalar amak iin her zaman seili program kullan seeneini iaretleyin [ekil 2.42].
47
ekil 2.42 Bir resim dosyas iin Birlikte A iletiim kutusu Atnz dosyay kaydetmek iin Men ubuundaki Dosya mens altndan Kaydeti sein ya da Ctrl+S ksayolunu kullann. Dosyay yeni oluturduysanz ve ilk defa kaydediyorsanz Farkl Kaydet iletiim kutusu alr ve dosyaya bir ad vermeniz istenir. lk seferden sonra, Kaydeti setiinizde ya da Ctrl+S ksayolunu kullandnzda herhangi bir iletiim kutusu almaz, deiiklikler dorudan eski dosyann zerine yazlr. Dosyann, zerinde deiiklik yaplmam, yani orijinal halinin de saklanmasn istiyorsanz Men ubuundaki Dosya mens altndan Farkl Kaydeti sein, orijinalinden farkl bir adla kaydedin [ekil 2.43].
ekil 2.43 zerinde deiiklik yaptktan sonra Komutlar adl dosyann orijinalinin kalmasn istiyorsanz, dosyay farkl bir adla kaydedin.
48
Ksayol yaratma
Ksayollar, sk kullandnz program, dosya, hatta nternet adresine daha kolay ulamanz salayan hz kazandrc balantlardr. Ulamak istediiniz enin yerini iaret eden ok kk boyutta dosyalardr. Bu nedenle, bir ksayolu sildiiniz zaman iaret ettii e silinmez. Bir simgenin ksayol mu, yoksa gerek e mi olduunu kesindeki ksayol simgesinden ya da dosya boyutundan anlayabilirsiniz [ekil 2.44]. Bilgisayarda herhangi bir klasr altnda herhangi bir eye ksayol yaratabilirsiniz. En pratik olan Masastnde yaratlan ksayollardr. Bir programn kurulumu srasnda Masastne ksayolunun konmasn tercih edebilirsiniz.
ekil 2.44 TBK klasr (solda) TBK klasrne ksayol (sada)
Ksayol yaratmak iin aadaki yntemleri kullanabilirsiniz: e zerindeyken sa tklaynca alan menden nce Gnderi, alan alt menden Masast (ksayol olutur)u sein. eyi sa tklaynca alan menden Kopyalay seerek ya da Ctrl+C ile kopyalayn. Ksayol yaratmak istediiniz yerde sa tklaynda alan menden Ksayol Yaptr sein. Srkle ve brak yntemini farenin sa tuuyla uygulayn. Sa tula eyi tutun, ksayol yaratmak istediiniz yere srkleyin, braktnzda alan menden Burada Ksayol Oluturu sein. Sabit ya da tanabilir diskler iin, Bilgisayar penceresinde ksayol yaratmak istediiniz diske sa tklaynca alan menden Ksayol Oluturu sein. Balat mens ya da Denetim Masas eleri iin, eyi Srkle ve brak yntemiyle tutun, ksayol yaratmak istediiniz yere srkleyip brakn. nternet siteleri iin, adres satrnn bandaki kk simgeyi Srkle ve brak yntemiyle tutun, ksayol yaratmak istediiniz yere srkleyip brakn.
3.5. Arama
Zamanla bilgisayarnz yklediiniz programlar, kaydettiiniz dosyalar ya da zerinde altnz klasr ve belgelerle dolacaktr. Bir dosyay kaybettiiniz ya da dizinler arasnda kaybolduunuz zaman Vistann arama zelliklerini kullanabilirsiniz. Ayn anda pekok program altrdnzda, dosya ve klasr pencereleri arasnda kaybolabilirsiniz. Aradnz pencereyi bulabilmek iin Grev ubuuna bakn, Alt tuuna basl tutarak Tab tuu ile o an ak pencereler arasnda dolan ya da daha nce anlatld ve ekil 2.13te grebileceiniz gibi, Windows () tuuna basl tutarak Tab tuu ile o an ak pencereler arasnda boyutlu dolan. Kullanc dizininiz iinde herhangi bir program, klasr, dosya, belge vb. eyi aratmak iin Balat mensndeki, o an iinde bulunduunuz klasrde arama yapmak iin klasr
49
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista penceresinin sa st tarafndaki arama kutusunu kullanabilirsiniz. Aradnz eyi bulamadysanz Gelimi Arama balantsna tklaynca alan pencereden konum, ad, tarih, boyut, tr vb. deikene gre detayl arama yapabilirsiniz. Ara ubuundaki Aramay Kaydet dmesine basarak yaptnz aramay kiisel dizininiz altndaki Aramalar klasrne kaydedebilirsiniz. [ekil 2.45].
ekil 2.45 Gelimi arama penceresi inde ok fazla sayda dosya bulunan bir klasrde, aradnz dosyay daha kolay bulmak iin, nceden anlatld ve ekil 2.29da grebileceiniz gibi, stun balklarna tklayarak dosyalar tr, tarih, boyut vb. ltlere gre sralayabilir ve gruplayabilirsiniz.
3.6. Yazdrma
zerinde altnz bir belgeyi, bir fotoraf ya da bir nternet sitesini yazdrabilmek iin ncelikle bilgisayarnzda tanml bir yazc bulunmas gerekir. ou yazcnn srcleri Vistann src arivinde bulunur, balayp altrdnz anda yazc otomatik olarak sisteme tantlr. Eer otomatik tanmada bir sorun oluursa ya da a zerinde paylatrlm bir yazc kullanacaksanz Denetim Masasndaki Yazclar balantsndan yazcy ykleyebilirsiniz. Denetim Masas eleriyle ilgili ayrntl bilgiye 5. Denetim Masas bal altndan eriebilirsiniz.
50
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Bir dosyay yazdrmak iin u yntemleri kullanabilirsiniz: Klasr penceresinin Ara ubuunda bulunan Yazdr dmesine basn. Dosya zerinde sa tklaynca alan menden Yazdr sein. Srkle ve brak yntemiyle dosyay tutun, yazc simgesi zerine srkleyip brakn. Dosya bir programda aksa, genellikle tm programlarn Men ubuunda bulunan Dosya mens altndan Yazdr sein ya da Ctrl+P ksayolunu kullann. Yazdrma komutunu verdikten sonra ekrana Yazdr iletiim kutusu gelir. Bu pencereden yazc seebilir, yeni yazc ekleyebilir, hangi sayfalar ka kopya halinde basacanz belirtebilirsiniz [ekil 2.46]. Tercihler ya da zellikler dmesine basnca alan iletiim kutusunda yazcyla ilgili seenekleri grntleyebilirsiniz. Bu pencereden kalite, renk, znrlk, kt boyutu ve tr, belli byklkte lekleme, sdrma, arkal nl bask, kt bana birden ok sayfa basks, ayna grntsnde bask vb. seenekleri belirleyebilirsiniz [ekil 2.47].
ekil 2.46 Yazdr iletiim kutusu
ekil 2.47 Yazdrma tercihleri
51
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Vistann fotoraf ya da resim yazdrmak istediinizde alan Resim Yazdr iletiim kutusu basitletirilmi arayzyle resim biimindeki dosyalarnz daha kolay yazdrmanz salar. Yazc, kt boyutu, bask kalitesi ve kt trn st ksmdaki alr menlerden, resim boyutunu sa blmedeki en sk kullanlan resim boyutlar arasndan sein. Her resim iin kopya saysn girdikten sonra, kt boyutu ve setiiniz resim boyutuna gre ktnn nasl grneceini byk nizleme blmesinde annda grebilirsiniz [ekil 2.48].
ekil 2.48 Vistann kolay resim yazdrma penceresi Yazdrma tercihlerini grmek iin Seeneklere tkladnzda alan pencereden Yazc zelliklerini sein.
3.7. Oturumu ve Bilgisayar Kapatma

Tm Windows srmlerinde olduu gibi Vistada da bilgi gvenlii asndan atnz oturumu kapatmanz gereklidir. Kapatma seenekleri unlardr:
Kullanc Deitir
Sistemde tanml baka bir kullanc ksa sreli oturum aacaksa bu seenei kullanabilirsiniz. Kendi oturumunuza geri dndnzde ekran en son braktnz gibi grntlenir.
Oturumu Kapat
Sistem, ak olan tm pencereleri, alan tm programlar kapatarak oturumu sonlandrr ve Ho Geldiniz ekranna dner.
52
Kilitle
Bilgisayar bandan ksa sre iin ayrlacaksanz gvenlik gerekesiyle kullanmanz nerilir. Oturuma geri dnmek iin ifrenizi girmeniz gerekir.
Yeniden Balat
Sistem oturumu ve bilgisayar kapatr, sonra tekrar balatr. Herhangi bir programn almamas, yeni program yklenmesi vb. nedenlerle sistemi yeniden balatmanz gerektii durumlarda kullanlr.
Uyku
Masast bilgisayarlarda sistem, almanz hafzaya ve sabit diske kaydederek ok dk g tketimine geer. altrma dmesine bastnzda bilgisayar ksa bir srede alp ekran en son braktnz gibi grntlenir. Dizst bilgisayarlarda almanz yalnzca hafzaya kaydedilir, pil seviyesi azalnca ya da belli bir sre geince sistem Hazrda Bekletmeye geer. Bilgisayar bandan ksa sreli ayrlacaksanz bu seenei tercih edebilirsiniz.
Hazrda Beklet
Dizst bilgisayarlarda bulunan bir seenektir. almanz sabit diske kaydederek bilgisayar kapatr. Bylece pil bitse bile alma ekrannz en son braktnz gibi grntlenir. Dizst bilgisayarnzn bandan birka saatliine ayrlacaksanz Uykuyu, 3-4 saatten fazla ayrlacaksanz Hazrda Bekleti tercih edebilirsiniz.
Bilgisayar Kapat
Sistem, nce oturumu, sonra bilgisayar kapatr. Vistann salkl almas iin bilgisayarn bu seenek kullanlarak kapatlmas gerekir. Oturumu ya da bilgisayar kapatmak iin Balat mensnde bulunan dmeleri ve kapatma seeneklerini grebileceiniz ok tuunu kullanabilirsiniz. Bu dmelerden soldaki Uyku, sadaki Kilitle ilevini grr. En sadaki ok dmesine tklaynca alan mendeki kapatma seenekleri arasndan istediinizi seebilirsiniz. Masastndeyken Alt+F4 tularna basnca alan Windowsu Kapat penceresinde de dilediiniz kapatma seeneini uygulayabilirsiniz [ekil 2.49].
ekil 2.49 Windowsu Kapat penceresi
53
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Ayrca Ctrl+Alt+Delete tularna bastnzda karnza Ho Geldiniz ekranna benzer bir ekran gelir [ekil 2.50]. Dilerseniz ekrandaki seenekleri kullanabilir, sa alt kedeki krmz dmeye tklayp bilgisayar kapatabilir, ya da ok dmesine basarak kapatma seeneklerini grntleyebilirsiniz.
ekil 2.50 Ctrl+Alt+Delete tularyla gelen ekran
4. nternet Uygulamalar
Bilindii gibi nternet, dnya genelindeki bilgisayar alarn ve kurumsal bilgisayar sistemlerini birbirine balayan elektronik iletiim adr. Askeri iletiim amal kurulan, zamanla devlet ve eitim kurumlarna yaylan nternet, teknolojinin ucuzlamas ve gelimesiyle bugn yaamn en nemli bir halkalarndan biri konumuna gelmitir. Gnmzde siberalem olarak adlandrlan bu dev a, yalnzca bo zaman deerlendirme arac olarak ya da elence ve iletiim amal deil; bilgi edinme, renme ve alveri amal, dahas bankaclk ve e-devlet benzeri uygulamalarda olduu gibi zaman kazanmak iin kullanlmaktadr. Windowsun nceki srmlerinde nternet balants olmasa da bilgisayara iletim sistemi kurulup altrlabilir. Ancak Vistay kurduktan sonra belli bir sre iinde Windows sunucularna balanp Vistay etkinletirmeniz gereklidir. Bu nedenle Vistann alabilmesi iin nternet balants arttr.
54
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista nternete evinizden ya da iyerinizden telefon ya da kablo altyapsn kullanarak belli bir cret karlnda balanabilirsiniz. cret tarifesi, hizmet veren firmaya, balant hzna ve veri limitine gre deikenlik gsterir. Gnmzde nterneti ayrca, baz kamuya ak yerlerdeki kablosuz balant altyapsn kullanarak geici sre cretsiz kullanabilirsiniz.
4.1. nternette Gezinti

nternet sitelerinde gezinti yapabilmeniz iin bilgisayarnzda ykl bir nternet tarayc program bulunmas gereklidir. nternetten cretsiz olarak indirip ykleyebileceiniz bu programlardan en bilinenleri Mozilla Firefox ve Opera ile birlikte Microsoftun rettii ve Vistada standart olarak 7.0 srm bulunan Internet Explorerdr. Standart bir Internet Explorer penceresi u elerden oluur [ekil 2.51]:
ekil 2.51 Internet Explorer penceresi eleri
Balk ubuu
Tm Vista pencerelerinde bulunan ubuktur. Internet Explorerda site yneticisi tarafndan belirlenen sitenin baln grebilirsiniz.
Pencere kontrol dmeleri

Daha nce anlatld gibi, tm Vista pencerelerinde bulunan kontrol dmeleridir. Pencereyi grev ubuuna indirme, tam ekran grntleme ve kapatma ilevlerini yerine getirir.
Gezinti dmeleri
Bir nceki sayfaya dnmek iin Geri, geri dndkten sonra tekrar ayn sayfaya gitmek iin leri, gezinti yaptnz sayfalar liste halinde grntlemek iin Son sayfalar dmelerini tklayn.
Adres ubuu
Ulamak istediiniz nternet sitesinin adresini yazdnz yerdir. Adresin bandaki http:// blmn yazmanza gerek yoktur. Adres, nceden ziyaret ettiiniz nternet
55
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista adresleri arasnda yer alyorsa, yazarken alan listeden seebilirsiniz. Ayrca, en sk kullanlan biim olan .com uzantl, rnein www.msn.com sitesine girecekseniz, adres satrna yalnzca msn yazp Ctrl+Enter tularna basn. Internet Explorer, otomatik olarak adresin bana www, sonuna com ekler. Son ziyaret ettiiniz adresleri grmek iin adres kutusunun sa tarafndaki oka tklayn ya da F4 ksayol tuunu kullann. Sayfay yeniden yklemek iin Yenile dmesine ya da F5 kayol tuuna, tkladnz sayfann yklenmesini durdurmak iin Durdur dmesine ya da Esc ksayol tuuna basn.
Arama kutusu
Internet Explorerda tanml arama siteleri araclyla, adresini yazp siteye girmeye gerek kalmadan nternette arama yapabilirsiniz. Yeni arama sitesi eklemek iin arama kutusunun sandaki oka tkladnzda alan menden Daha Fazla Salayc Bulu sein. Alan nternet sayfasndan istediiniz arama sitesini tklayn. Arama srasnda her zaman bu siteyi kullanmak isterseniz, alan Arama Salaycs Ekle penceresindeki Bunu varsaylan arama salaycm yap seeneini iaretleyin [ekil 2.52]. ekil 2.52 Arama salayc ekleme penceresi
Sk kullanlanlar
Beendiiniz ya da daha sonra ziyaret edeceiniz bir nternet adresini, sonradan kolay eriim iin, Sk Kullanlanlara Ekle dmesiyle ya da Alt+Z ksayoluyla sk kullanlanlar listesine ekleyebilirsiniz. Bu listeye Sk Kullanlanlar Merkezi dmesiyle ya da Alt+C ksayoluyla ulaabilirsiniz.
Sekmeler
Sekmeli grnm sayesinde nternet sayfalarn tek bir program penceresi altndaki sekmelerde grntleyebilirsiniz. Sayfadaki balantya tklarken Ctrl tuuna basl tutarsanz, balant farkl bir sekmede alr. Yeni Sekme dmesini ya da Ctrl+T ksayolunu kullanarak baka bir siteye balanmak zere yeni sekme aabilirsiniz. Ayrca dilerseniz farkl sekmelerde birden fazla giri sayfas tanmlayabilirsiniz.
Giri sayfas
Internet Explorer programn ilk altrdnzda karnza gelen sayfa ya da farkl sekmelerdeki sayfalardr. Bir sayfay giri sayfas olarak tanmlamak ya da giri sayfalarnz arasna eklemek iin, sayfa ekrandayken Giri Sayfas dmesinin yanndaki oku tklaynca alan menden Giri Sayfas Ekle veya Deitiri sein. Herhangi bir anda giri sayfanz grntlemek iin Giri Sayfas dmesine basn.
zet ak (RSS feed)

Genellikle haber salayc ya da sk gncellenen nternet siteleri tarafndan kullanlan, adresini yazp siteye girmeye gerek kalmadan sitedeki gncellemeleri
56
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista takip etmenizi salayan zel bir dosya biimidir. Bir site zet ak hizmeti veriyorsa dme turuncu renkte grnr, dmenin yanndaki oka bastnzda alan menden zet ak seeneklerini grebilirsiniz.
Yazdrma
nternet sayfasn yazdrmak iin Yazdr dmesine tklayn. Yazc seimi, sayfa yaps, bask nizleme vb. seenekler iin dmenin sandaki oku kullanabilirsiniz.
Sayfa mens
Klasik Men ubuundaki en sk kullanlan yeni pencere ama, kesme, kopyalama, yaptrma, yaknlatrma, metin boyutu vb. ilemlerin yer ald mendr.
Aralar mens
Klasik Men ubuundaki Aralar mensndeki tm seeneklerle birlikte ara ubuklar, tam ekran vb. grnmle ilgili ayarlarn bulunduu mendr.
Men ubuu
Internet Explorern 7.0 srmnde standart olarak aktif olmayan Men ubuunu grmek iin Alt tuuna basn, fare ya da klavyeyle istediiniz ilemi sein. Men ubuunun pencerede srekli grnmesini istiyorsanz, u yntemleri kullanabilirsiniz: Alt tuuyla atnz men ubuundaki Grnm mensnde bulunan Ara ubuklar altndaki Men ubuunu iaretleyin. Sekmelerin sanda bulunan bo alanda sa tklaynca alan menden Men ubuunu iaretleyin. Pencerenin sa tarafnda bulunan Aralar mens altndaki Men ubuunu iaretleyin.
Eklenti (Plug-in)
Baz nternet siteleri, grsel ierii arttrmak iin nternet tarayc programlarna eklenti (plug-in) ad verilen yazlmlar yklemenizi isteyebilir. Bu yklemenin bilginiz dahilinde olmas iin ekrann st tarafnda beliren Bilgi ubuunda bir uyar grntlenir [ekil 2.53].
ekil 2.53 Eklenti ykleme uyars
57
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Sklkla kullanlan ve bilgisayarnza gvenle ykleyebileceiniz eklentilerden bazlar ve bunlarn nternet siteleri unlardr: Java Applet (www.java.com) Macromedia Flash/Shockwave (www.macromedia.com) QuickTime (www.apple.com/quicktime) RealPlayer (www.real.com) Adobe Acrobat Reader (www.adobe.com)
Gvenlik gerekesiyle isteiniz dnda ya da bilmediiniz yklemeleri yapmamanz nerilir. Kullanmak istemediiniz ya da ihtiyacnz kalmayan eklentileri kaldrmak iin Aralar mens altndaki Eklentileri Ynet seeneini kullanabilirsiniz.
nternetten veri yklemek (Download)

nternette ilginizi eken pekok eyi, sonradan kolay erimek ya da arivlemek amacyla bilgisayarnza kaydedebilirsiniz. Bylece nternete bal olmasanz bile bu dosyalara ulaabilirsiniz. nternetten indirdiiniz ierik, ayr bir yer belirtmemiseniz, kiisel klasrnzde bulunan Kardan Yklenenler altna kaydedilir. Fotoraf, resim vb. kaydetmek iin resim zerinde sa tkladnzda alan menden Resmi Farkl Kaydeti sein. Program kurulumu vb. uygulama dosyalarn bilgisayarnza yklemeden nce gvenlik gerekesiyle ekrana bir uyar penceresi gelir [ekil 2.54]. Uygulama dosyasn dorudan altrmak iin altr, kaydetmek iin Kaydet dmesine basabilirsiniz.
ekil 2.54 Dosya ykleme gvenlik uyars Bir nternet sitesini kaydetmek iin Sayfa mens altndan Farkl Kaydeti sein. Alan pencerede istediiniz kayt trn seebilirsiniz [ekil 2.55].
58
ekil 2.55 Web sayfas kaydetme penceresi Web Sayfas, tam: Sayfay resim ve grafiklerin yer ald bir klasr ve bu klasrdeki ieriin nasl grneceini tanmlayan bir HTML dosyas olarak iki para halinde kaydeder. Web Arivi, tek dosya: Tm ierii tek bir ad ve dosya altnda kaydeder. Yalnz bu dosya, dier nternet tarayclarnda deil, yalnzca Internet Explorerda grntlenebilir. Web Sayfas, Yalnzca HTML: Sayfay sadece metinlerin ve yerleim dzeninin bulunduu bir HTML dosyas olarak kaydeder, resim ve grafik dosyalarn kaydetmez. Metin Dosyas: Herhangi bir metin editr programnda grntlenecek ekilde sayfadaki yalnzca metinleri kaydeder.
4.2. Windows Mail ile E-Posta Gnderme ve Alma

nternetin en sk kullanlan zelliklerinden biri elektronik posta alveriidir. cretsiz e-posta hizmeti salayan pekok nternet sitesi vardr. E-posta alverii iin bu nternet sitelerinden yararlanabileceiniz gibi, nceki Windows srmlerinde bulunan Outlook Express yazlmnn Vistadaki karl olan Windows Mail programn kullanabilirsiniz. nceden Outlook Express kullanyorsanz, e-postalarnz Windows Maila aktarabilirsiniz.
E-posta hesab ekleme

Windows Mail programn ilk altrdnz zaman, daha nceden e-posta hesab eklemediyseniz, ekrana otomatik olarak nternet Balant Sihirbaz gelir. Talimatlar takip edip ilk ekrana adnz, sonraki ekrana e-posta adresinizi, daha sonra e-posta sunucusu ayarlarn ve son olarak ifrenizi girmelisiniz. Baka bir e-posta hesab eklemek zere sihirbaz sonradan altrmak iin Aralar mensnden Hesaplar setiiniz zaman alan nternet Hesaplar penceresindeki Ekle dmesine basabilirsiniz. Bu penceredeki zellikler dmesine basarak eklemi olduunuz e-posta hesabyla ilgili ayarlar yapabilirsiniz. Kaldr dmesiyle eklemi olduunuz e-posta hesabn kaldrabilirsiniz [ekil 2.56].
59
ekil 2.56 nternet Hesaplar penceresi
POP3 ya da IMAP?
POP331 ve IMAP32, Windows Mail benzeri istemciler kullandnz zaman e-postalarnza kolaylkla ulaabilmenizi salayan ve aralarnda baz farkllklar bulunan e-posta okuma servisleridir. E-posta sunucu ayarlarn yaparken bu iki seenekten yalnzca birini seebilirsiniz. kisi arasndaki en temel fark, e-postalarn IMAPte sunucu stnde tutulmas, POP3te ise sabit diske indirilip sunucudan silinmesidir. POP3te e-postalarn birer kopyasnn sunucuda kalmasn tercih ederseniz indirmeden nce gerekli ayarlar yapmanz gerekir. Bunun iin Aralar mensnden Hesaplar setiiniz zaman alan penceredeki zellikler dmesine basarak hesabn zelliklerine girin. Gelimi sekmesinde letilerin bir kopyasn sunucuda brak seeneini iaretleyin. IMAPte sunucu zerinde oluturduunuz ya da sistemin yaratt dizinlere ulaabilirsiniz. POP3te bu dizinler sabit diskte olmadklar iin grnmez. E-postalarnz hep ayn bilgisayar kullanarak, rnein yalnzca dizst bilgisayarnzdan okuyorsanz, hesap ekleme srasnda POP3 semeniz daha uygundur. E-postalar sunucudan sabit diske indirildii iin sunucuda yer kaplamaz. Ayrca nternete bal olmasanz bile e-postalarnza eriebilirsiniz.
31 32
POP3: ks. Post Office Protocol-Version 3 IMAP: ks. Internet Message Access Protocol
60
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista E-postalarnz birden fazla bilgisayar kullanarak, rnein hem ofis, hem de evinizdeki masast bilgisayardan okuyorsanz, hesap ekleme srasnda IMAP semeniz daha uygundur. Bu ekilde e-postalarnza ve sunucu zerinde yarattnz dizinlere her iki bilgisayardan da ulamanz mmkn olur.
E-posta okuma
Windows Mail ana ekrannda sol blmde tanmlam olduunuz hesaplar ve bu hesaplarn altndaki dizinleri grebilirsiniz. Size gelen e-postalarn bulunduu Gelen Kutusu dizinine tkladnzda, sa blmde st tarafta e-posta listesini, alt tarafta da setiiniz e-postann ieriini grntleyebilirsiniz. leti listesinde okunmam e-postalarnz kaln yaz tipiyle gsterilir. Okunmam e-posta says, ilgili klasrn yannda parantez iinde belirtilir. leti listesinde satrn banda bulunan ncelik stununda nlem iareti varsa ileti gnderen tarafndan Yksek ncelikli olarak iaretlenmitir. Ek stununda iareti varsa e-postayla birlikte bir ya da birden fazla ek gnderilmitir. Dikkat ekmek istediiniz nemli e-postalar Bayrak stununa tklayarak iaretleyebilirsiniz [ekil 2.57].
ekil 2.57 Windows Mail ekran E-posta listesinde Kimden, Konu, Alma tarihi vb. balklara tklayarak e-postalar kii, konu, tarih vb. lte gre sralayabilirsiniz. Listede baka balklarn da grnmesini isterseniz, herhangi bir balk zerinde sa tkladnzda alan menden Stunlar sein.
61
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Okuduunuz iletiyi silmek iin klavye zerindeki Delete tuunu, ara ubuu zerindeki Sil dmesini kullanabilir ya da e-posta listesinde ileti zerine sa tklaynca alan menden Sili seebilirsiniz. Sildiiniz e-postalar, Geri Dnm Kutusunda olduu gibi nce Silinmi eler klasrne tanr. letileri kalc olarak silmek iin klasr ad zerinde sa tkladnzda alan menden Silinmi eler Klasrn Boalt sein.
E-posta oluturma ve gnderme

Size gelen bir e-postay yantlamak iin e-posta listesinde iletinin zerine sa tklayn, yalnzca iletiyi gnderen kiiye yant vermek iin Gndereni Yantla, sizinle birlikte iletinin gnderildii tm kiilere yant vermek iin Tmn Yantlay sein. Bu ilem iin ara ubuu zerindeki Yantla ve Tmn Yantla dmelerini de kullanabilirsiniz. Gelen e-postay bir bakasna ynlendirmek iin e-posta listesinde ileti zerine sa tklaynca alan menden leti sein ya da ara ubuu zerindeki let dmesini kullann. Yeni bir e-posta oluturmak iin Ara ubuu zerindeki Posta Olutur dmesine basn ya da Dosya mensndeki Yeni seeneinin altndan Posta letisini sein. Birden ok e-posta hesab tanmladysanz, Yeni leti penceresindeki Kimden ksmndan iletiyi hangi e-posta hesabnz zerinden gndereceinizi seebilirsiniz. Kime ksmna iletiyi gndereceiniz e-posta adreslerini yazn. Eer e-posta gndereceiniz kii, kaytl kiiler arasnda yer alyorsa, ya da bu adrese daha nce e-posta gnderdiyseniz, ilk harfi tuladnzda satrn altnda alan kutudan ilgili adresi seebilirsiniz [ekil 2.58].
ekil 2.58 Yeni leti penceresinde gnderilecek kiiyi seme
62
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Gndermek istediiniz iletinin dorudan muhatab olmayan, ancak iletiyi bilgi amal grmesini istediiniz kiilerin e-posta adreslerini Bilgi ksmna yazn. Eer bu kiileri alclarn grmesini istemiyorsanz adresleri Gizli ksmna yazmalsnz. Gizli ksm grnmyorsa Grnm mens altndan Tm stbilgi seeneini iaretleyin. Konu ksmna iletinin konusunu, gvde ksmna da metni yazdktan sonra, e-postay gndermek iin Gnder dmesine tklayn. E-postay sonradan dzenleyip gndermek zere Taslaklar klasr altna kaydetmek iin Dosya mensnden Kaydeti sein.
Ek yollama ve alma
leti listesindeki Ek stununda iareti varsa e-postayla birlikte bir ya da birden fazla ek gnderilmi demektir. Ekleri amak ya da bilgisayarnza kaydetmek iin nce ileti zerine tklayarak sein, ileti ieriinin grntlendii sa alt blmde ileti bilgilerinin yer ald satrdaki iaretini tklayn. Alan menden ekleri grntleyebilir ya da Ekleri Kaydet seenei ile bilgisayarnza kaydedebilirsiniz [ekil 2.59].
ekil 2.59 Ekleri grntlemek ya da kaydetmek iin
iaretini tklayn
Gndereceiniz e-postaya dosya eklemek iin Yeni leti penceresindeki ara ubuunda bulunan letiye Dosya Ekle dmesini ya da Ekle mensndeki Dosya Eki seeneini kullanabilirsiniz. Dosyalar arasnda gezinti yaparken bir dosya zerinde sa tkladnzda alan mendeki Gnder seenei altndan Posta Alcsn seerek de dosyay e-postaya ekleyebilirsiniz.
63
Klasrler
E-postalarnz IMAP servisi ile okuyorsanz sunucu zerindeki klasrleri grebilirsiniz. Bunun iin Aralar mens altndan IMAP Klasrlerini sein ya da ara ubuundaki IMAP Klasrleri dmesine tklayn. POP3 servisi ile e-posta okuyorsanz bilgisayarnz zerinde klasr yaratabilirsiniz. Bunun iin Dosya mensndeki Yeni seeneinin altndan Klasr ya da klasr listesinde klasr adna sa tkladnzda alan menden Yeni Klasr sein. Tm e-posta okuma programlarnda olduu gibi Windows Mailda da bulunan klasrler unlardr:
Gelen Kutusu (Inbox)

Size gelen e-postalarn bulunduu klasrdr.
Giden Kutusu (Outbox)

E-posta gnderirken, ara ubuunda bulunan Gnder/Al dmesine tklamadan ya da Windows Mail otomatik olarak gndermeden nce e-postalarn yerletirildii klasrdr. Bu sayede tm e-postalar ayn anda gnderebilir ya da e-posta alcya ulamadan zerinde deiiklik yapabilirsiniz. Bunun iin Aralar mensnden Seenekleri setiinizde alan penceredeki Gnder sekmesi altnda bulunan letileri hemen gnder seeneinin karsndaki iareti kaldrn. Yine ayn penceredeki Genel sekmesinde ka dakikada bir gnderme ve alma ilemi yaplacan belirleyebilirsiniz.
Gnderilmi eler (Sent Items)

Gnderdiiniz e-postalarn bulunduu klasrdr.
Silinmi eler (Deleted Items)

Sildiiniz e-postalarn ve klasrlerin yerletirildii klasrdr. E-postalar kalc olarak silmek iin klasr ad zerinde sa tkladnzda alan menden Silinmi eler Klasrn Boalt sein.
Taslaklar (Drafts)
leti penceresinde Dosya mens altndaki Kaydeti setiinizde ya da Ctrl+S ksayoluyla kaydettiiniz e-postalarn bulunduu klasrdr.
nemsiz E-posta (Junk E-mail)

Windows Mail tarafndan filtrelenen nemsiz (spam) e-postalarn bulunduu klasrdr.
Kurallar
Windows Mailda e-postalar daha kolay takip edebilmek iin kural oluturabilirsiniz. letiyi gnderen ya da gnderilen kii, konu satrnda ya da ileti metninde geen herhangi bir szck, boyut vb. koullara gre filtreleyebilir, koulu salayan iletinin ne yaplacan seebilirsiniz.
64
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Kural yaratmak iin Aralar mensndeki leti Kurallar altnda bulunan Postay sein. lk defa kural yaratyorsanz dorudan Yeni Posta Kural penceresi alr. Yeni Posta Kural penceresinde ilk ksmda koullar belirleyin. kinci ksmda belirlediiniz koulu salayan iletilerin ne yaplacan sein. nc ksmda setiiniz koul ve eylemlerin detayl aklamasn alt izili balantlara tklayarak belirleyin. Dilerseniz drdnc ksmda oluturduunuz bu kurala bir ad verin [ekil 2.60].
ekil 2.60 Konu satrnda Kampanya, Frsat ya da ndirim szckleri geen iletilerin nemsiz E-posta klasrne gnderilmesi iin oluturulan nemsiz adl kural Yarattnz kural silmek, deitirmek ya da birden ok kural arasnda nceliini belirlemek iin yine Aralar mensndeki leti Kurallar altnda bulunan Postay sein.
Kiiler
nceki Windows srmlerinde bulunan Adres Defteri, Vistada kiisel dizininiz altnda Kiiler adyla yer almaktadr. Windows Mail programnda Kiiler klasrne ulamak iin ara ubuu zerindeki Kiiler dmesine tklayn ya da Aralar mens altndan Windows Kiileri sein [ekil 2.61].
65
ekil 2.61 Windows Kiiler klasr Kiiler klasrne yeni bir kiinin iletiim bilgilerini birka ekilde ekleyebilirsiniz: Kiiler klasrndeki ara ubuunda bulunan Yeni Kii dmesine tklayn. Masastnde ya da herhangi bir klasr iinde bo bir yerde sa tklaynca alan mende Yeni seenei altndan Kiiyi sein. Windows Mailda size ileti gnderen kiiyi eklemek iin ileti zerinde sa tklaynca alan menden Gndereni Kiilere Ekleyi sein.
E-posta gnderdiiniz kii otomatik olarak Kiiler arasna eklenir. Bunu engellemek iin Aralar mensnden Seenekleri setiinizde alan penceredeki Gnder sekmesi altnda bulunan Yantladm kiileri otomatik olarak Kiiler listeme ekle seeneinin karsndaki iareti kaldrn. Baka bir bilgisayarda bulunan adres defterindeki kii listesini Kiilere aktarmak iin Dosya mensnde Al altnda bulunan Windows Kiileri sein ya da Kiiler klasrndeki ara ubuunda bulunan Al dmesine tklayn. Bu ilem iin aktaracanz adres defterini CSV, LDIF, vCard ya da Outlook Express biimlerinde kaydetmi olmanz gereklidir. Benzer biimde, Kiiler klasrnzdeki kii listesini baka bir bilgisayara aktarmak iin Dosya mensnde Ver altnda bulunan Windows Kiileri sein ya da Kiiler klasrndeki ara ubuunda bulunan Ver dmesine tklayn. Bylece Kiiler klasrnz baka bir bilgisayara aktarlmak zere CSV ya da vCard biiminde kaydedilir. Bu yntemi iletiim bilgilerini yedeklemek iin de kullanabilirsiniz.
66
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista leti penceresindeki Kime, Bilgi ya da Gizli dmelerine basnca alan pencereden Kiiler klasr altndaki kiileri grebilir, bunlarn arasndan ileti gndermek istediklerinizi seebilirsiniz [ekil 2.62].
ekil 2.62 Kiiler arasndan alc semek iin Kime, Bilgi ya da Gizli dmelerine tklayn.
E-posta arama
E-postalar arasnda genel arama yapmak iin Men ubuunda bulunan Ara kutucuunu kullanabilirsiniz. Klasrler iinde daha detayl arama yapmak iin klasr ismine sa tklaynca alan menden Bulu sein ya da ara ubuunda bulunan Bul dmesine tklayn [ekil 2.63].
ekil 2.63 leti arama penceresi
67
leti arama penceresinde gnderen ya da gnderilen kii, konu ya da ileti iinde geen herhangi bir szck, tarih aral vb. ltlere gre arama yapabilirsiniz.
4.3. Gvenlik
Vistada bilgisayar ve bilgi gvenlii iin pek ok ara bulunmaktadr. Bu aralar Windows Gvenlik Merkezinde drt balk altnda toplanmtr. Gvenlik Merkezine Balat mensndeki Denetim Masas altndan eriebilirsiniz [ekil 2.64]. Bu balklardan herhangi biri Ak ya da Tamam olarak iaretlenmemise Grev ubuundaki saat simgesinin yannda uyar grntlenir.
ekil 2.64 Windows Gvenlik Merkezi
Gvenlik duvar (Firewall)

Vistada standart olarak bulunan gvenlik duvar, nternetten gelen bilgileri denetleyen ve gvenlik duvar ayarlarnza gre engelleyen ya da geiine izin veren bir yazlmdr. Saldrganlar ya da zararl yazlmlarn a ya da nternet zerinden bilgisayarnza erimesini engellemeye yardmc olur. Gvenlik duvarnn ak olmas nerilir. Gvenlik duvar, bir program bilgisayarnza erimeye altnda ekrana bir uyar mesaj getirir [ekil 2.65]. Eer bu program bilginiz dahilinde alyorsa engellemeyi kaldrmak iin Engellemeyi Kaldr dmesine tklayn. Bu sayede bu program gvenlik duvar ayarlar arasndaki zel durumlar arasna kaydedilir. Bu ayarlar deitirmek ya da
68
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista gvenilirliini bildiiniz bir programa gvenlik duvar araclyla izin vermek iin Gvenlik Merkezinde sol blmdeki Windows Gvenlik Merkezi balantsn tklayn.
ekil 2.65 Windows Gvenlik Duvar uyar ekran
Otomatik gncelletirme (Update)

Gncelletirmeler, sorunlar engelleyebilecek ya da dzeltebilecek, bilgisayarnzn gvenliini artrabilecek, performansn gelitirebilecek yazlm ekleridir. Windowsun, bilgisayarnza ynelik gvenlik ve dier nemli veya nerilen gncelletirmeleri, kullanlabilir olduklarnda otomatik olarak ykleyebilmesi iin Windows otomatik gncelletirmeyi ak tutmanz nerilir. Otomatik gncelletirme aksa, bir gncelleme kardan yklenirken grev ubuundaki saat simgesinin yannda Windows Update simgesi belirir. Fare ile imleci simge zerinde beklettiinizde yklemenin ne kadarnn tamamlandn grebilirsiniz [ekil 2.66].
ekil 2.66 Windows gncelletirmeleri kardan yklyor Ykleme bittikten sonra imleci simge zerinde beklettiinizde Yeni gncelletirmeler var uyarsn grebilirsiniz [ekil 2.67].
ekil 2.67 Yeni gncelletirmeler var
69
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Bu simgeye tkladnzda Windows Update penceresi ekrana gelir. Bu ekranda Gncelletirmeleri ykle dmesine tklayarak indirdiiniz gncelletirmeleri bilgisayarnza ykleyebilirsiniz [ekil 2.68].
ekil 2.68 Windows Update penceresi Windows Update penceresini amak iin Gvenlik Merkezinde sol blmdeki Windows Update balantsn tklayn ya da Balat mensnde Tm Programlar altnda bulunan Windows Updatei sein.
Zararl yazlmdan koruma

Virs, solucan vb. yazlmlar, zellikle bilgisayarnza zarar vermek amacyla tasarlanan kt amal yazlmlardr. Bilgisayarnz bu yazlmlardan korumak iin gncel virsten korunma (anti-virs) ve casus yazlm nleme programlar kullanmalsnz. Vista, Windows Defender ile birlikte gelir. Bu yazlm bilgisayarnzn casus ve reklam yazlmlar gibi kt amal ve istenmeyen yazlmlara kar korunmasna yardmc olur. Windows Defender, varsaylan olarak yklenmi ve etkinletirilmitir. Windows gncellemeleri srasnda Defender da otomatik olarak gncellenir. Windows Defender penceresini grntlemek iin Gvenlik Merkezinde sol blmdeki Windows Defender balantsn tklayn ya da Balat mensnde Tm Programlar altnda bulunan Windows Defender sein. Bilgisayarnz taramak iin Tara dmesini, otomatik tarama ayarlarn deitirmek iin Aralar dmesini, ardndan Seenekleri tklayn.
70
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Bununla birlikte Windows Vista virsten korunma yazlm iermez. Bilgisayarnzda virsten korunma yazlmnz yoksa ya da varsa bile gncel deilse nternet zerinden gelecek virs tehditlerine aksnz demektir. Bunun iin mutlaka virsten korunma yazlm kullanmalsnz.
nternet gvenlik ayarlar

Vistann, nternetten gelen tehditlere kar bir dier nlemi de Internet Explorerdaki gvenlik ve gizlilik zellikleridir.
Kimlik av (phishing) filtresi

evrimii kimlik av, kiisel ve finansal bilgileri bir e-posta iletisi ya da nternet sitesi araclyla elde etmek amacyla bilgisayar kullanclarn kandrmak iin kullanlan bir yntemdir. Sk rastlanan bir kimlik av dolandrcl banka, kredi kart irketi veya saygn bir evrimii satc gibi gvenilir bir kaynaktan gnderilmi gibi grnen bir e-posta iletisiyle balar. E-posta iletisinde, alclar kendilerinden hesap numaras ya da parola gibi bilgilerin istendii sahte bir nternet sitesine ynlendirilir. Bu bilgiler genellikle kimlik hrszl amacyla kullanlr. Kimlik av filtresi, sizi evrimii kimlik av saldrlarndan, sahte ve hileli nternet sitelerinden korumaya yardmc olur [ekil 2.69].
ekil 2.69 Windows Mailda kimlik av uyars
Korumal mod
Internet Explorern korumal modu, kt amal yazlmlarn bilgisayarnza yklenmesini zorlatran bir zelliktir. Korumal mod, bilgisayarnza dosya kaydetmeye veya program yklemeye alan nternet sitelerinden korunmanza yardmc olur [ekil 2.70].
ekil 2.70 Internet Explorerda Durum ubuundaki korumal mod simgesi
Alr pencere engelleyicisi

Alr pencere, grntlediiniz nternet sitesinin st ksmnda grnen kk bir nternet taraycs penceresidir. Alr pencereler genellikle nternet sitesini ziyaret eder etmez alr ve ounlukla reklamclar tarafndan oluturulur. Alr pencere engelleyicisi, Internet Explorerda alr pencerelerin ounu kstlamanza veya
71
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista engellemenize olanak veren bir zelliktir. Tm alr pencereleri engellemekten, grmek istediiniz alr pencerelere izin vermeye kadar tercih ettiiniz engelleme dzeyini seebilirsiniz.
Eklenti yneticisi
ActiveX denetimleri, tarayc uzantlar, tarayc yardmc nesneleri ya da ara ubuklar olarak da bilinen eklentiler, multimedya ya da animasyon gibi etkileimli ierik salayarak nternet sitelerini gelitirebilir. Ancak baz eklentiler, bilgisayarnzn yant vermemesine neden olabilir ya da alr reklamlar gibi istemediiniz bir ierii grntleyebilir. Eklenti Yneticisi, nternet taraycs eklentilerini etkinletirme veya devre d brakma ve istenmeyen ActiveX denetimlerini silme olana salar [ekil 2.71].
ekil 2.71 Flash Player eklentisini yklerken Bilgi ubuunda beliren uyar
Dijital imza
Dijital imza, dosyalara eklenebilen bir elektronik gvenlik iaretidir. Bir dosyann yaymcsn ve dosyann dijital olarak imzalanmasndan bu yana deimediini dorulamanza olanak tanr [ekil 2.72]. Dosyann geerli bir dijital imzas yoksa dosyann gerekten gnderildii iddia edilen kaynaktan gelip gelmediini veya yaymlandktan sonra deitirilip deitirilmediini (byk olaslkla bir virs tarafndan) kesin olarak belirlemek olanakszdr. Kimin oluturduunu ve ieriinin amak iin gvenli olup olmadn kesin olarak bilmediiniz srece en doru davran dosyay amamaktr.
ekil 2.72 Dijital imzaya sahip olmayan bir yazlmn kurulumu srasnda beliren uyar
72
Gvenli (SSL) balant

Gvenli balant, ziyaret ettiiniz nternet sitesi ile Internet Explorer arasnda gerekletirilen ifrelenmi bir bilgi alveriidir. ifreleme, nternet sitesi tarafndan salanan ve sertifika olarak adlandrlan bir belge araclyla salanr. nternet sitesine bilgi gnderdiinizde, bu bilgi bilgisayarnzda ifrelenir ve nternet sitesinde ifresi kaldrlr. Normal artlarda, bilgiler gnderildii srada okunamaz veya deitirilemez; ancak birisi ifrelemeyi kracak bir yol bulabilir. Gvenli nternet sitelerinin kullanmna ynelik 128 bit gvenli (SSL) balant, Internet Explorern bankalar, evrimii maazalar, salk siteleri ve nemli mteri bilgilerini ileyen dier kurulular tarafndan altrlan nternet siteleriyle ifreli balant oluturmasna yardmc olur.
Kullanc Hesab Denetimi

Vistann bilgisayarnzda yetkisiz deiiklik yaplmasn nlemeye ynelik bir nlemi de Kullanc Hesab Denetimidir. Bu denetim kapsamnda, herhangi bir program bilgisayarnza erimeye altnda, bunun bilginiz dahilinde olup olmadn renmek zere onaynz isteyen izin mesajlar ekrana gelir. Her seferinde istenen bu izin, ou zaman gereksizmi gibi gzkse de, istenmeyen bir programn sisteme yklenmesine engel olur. Kullanc Hesab Denetimi kapsamnda ekrana gelen uyar pencerelerindeki simgeler ve aklamalar unlardr:
Windowsun devam etmesi iin izniniz gerekiyor

Bilgisayarn dier kullanclarn etkileyebilecek bir Windows ilevi veya programnn balatlmas iin izniniz gerekiyor. Eylem adn denetleyerek, altrmak istediiniz bir ilev veya program olduundan emin olun.
Bir programn devam etmesi iin izin vermeniz gerekiyor

Windowsun paras olmayan bir programn balatlmas iin izniniz gerekiyor. Programn gerekten kendisi olduundan emin olunmasn salayan, adn ve yaymcsn belirten geerli bir dijital imzas var. Programn gerekten altrmak istediiniz program olduundan emin olun.
Tanmlanamayan bir program bilgisayarnza erimek istiyor

Tanmlanamayan program, gerekten kendisi olduundan emin olunmasn salayan ve yaymcsndan ald geerli bir dijital imzas bulunmayan programdr. Daha eski, yasal pek ok programda imza bulunmadndan, bu durum mutlaka bir tehlike belirtisi demek deildir. Bununla birlikte ok dikkatli davranmal ve program yalnzca zgn CDsi veya bir yaymcnn web sitesi gibi gvenilir bir kaynaktan elde ettiinizde altrmalsnz.
Bu program engellenmi
Bu program, yneticinizin bu bilgisayarda almasn zellikle engelledii bir programdr. Bu program altrmak iin yneticinize bavurmal ve program engellemesini kaldrmasn isteyebilirsiniz.
73
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Kullanc Hesab Denetimini kapatmak iin nce Balat mensnden Denetim Masasn tklayp Kullanc Hesaplarn sein. Kullanc Hesab Denetimini a veya kapat seeneine tkladktan sonra ekrana gelen izin mesajn Devam diyerek gein. Alan penceredeki onay kutusuna tklayarak iareti kaldrn.
5. Denetim Masas
Windows Vistann ayarlarn deitirmek iin Denetim Masasn kullanabilirsiniz. Bu ayarlar Windows grnm ve almasyla ilgili olan yaklak her zellii denetler ve Windowsu tam istediiniz gibi ayarlamanza olanak salar. Denetim Masasna Balat mens altndan ulaabilirsiniz [ekil 2.73].
ekil 2.73 Denetim Masas Denetim Masas eleri Vistada kategorilerine gre snflanmtr. Sk kullanlan ilemler her baln altnda bulunmaktadr. Bunlar seebilir ya da daha detayl ayar yapmak iin ilgili bal tklayabilirsiniz. nceki Windows srmlerindeki klasik Denetim Masas grnmne gei yapmak iin sol blmdeki Klasik Grnm tklayabilirsiniz.
74
5.1. Sistem ve Bakm

Vistann dzgn almas iin gerekli donanm, performans, gncelletirme, yedekleme vb. ynetimsel aralarn bulunduu bu balk altndan bilgisayarnzn performansn denetleyebilir, RAM ve ilemci hzn grntleyebilir, dosyalar ve sistem ayarlarn yedekleyebilir, yazlm ve srcleri gncelletirebilirsiniz.
Karlama Merkezi
Vistay balatp oturum atnzda ekrana gelen, bilgisayarnzn donanm bilgileriyle sk kullanlan ilemlerin bulunduu penceredir. Karlama Merkezinin balangta altrlmasn isterseniz pencerenin altndaki kutucuu iaretleyin.
Yedekleme ve Geri Ykleme Merkezi

Bir virs ya da solucan saldrs, yazlm veya donanm arzas, sabit diskin tamamen bozulmas, kazayla silme ya da deitirme sonucu dosyalarnz kaybedebilirsiniz. Yedekleme ve Geri Ykleme Merkezi, kiisel dosyalarnz, programlarnz ve sistem ayarlarnz yedeklediiniz, gerektiinde bilgisayarnz nceki bir durumuna geri ykleyebilmek iin geri ykleme noktalar oluturabileceiniz yerdir.
Sistem
Bilgisayarnzla ilgili temel bilgilerin grntlendii yerdir. Sistem altnda kullandnz Windows srm ve etkinletirilmesi, bilgisayarnzn donanm zellikleri, ad, alma grubu vb. bilgiler bulunur.
Windows Update
Windows srmn gncel tutmak iin bilgisayarnza zg gncellemeleri denetleyip kardan ykleyebileceiniz ve kurabileceiniz yerdir.
G Seenekleri
G plan, bilgisayarnzn gc nasl kullandn yneten donanm ve sistem ayarlar topluluudur. G planlar enerji tasarrufu yapmanza, sistem performansn en st dzeye karmanza veya ikisi arasnda bir denge kurmanza yardmc olur. G Seenekleri altndan size uygun g plann seebilir, isterseniz ayarlarn deitirebilirsiniz. Kullandnz bilgisayar tanabilir bir bilgisayarsa LCD ekrann grnt parlakl, ne zaman kapatlaca, kapa kapattnzda ne yaplaca ya da bilgisayarn uykuya geme zaman ayarlarn yapabilirsiniz.
Dizin Oluturma Seenekleri

Hzl arama yapmak iin Vista tarafndan tutulan dizinin ayarlarn yapabileceiniz yerdir. Sk kullandnz bir konumu dizine ekleyebilir, bylece arama yaparken bir dosyay ya da dosya zelliini tm sabit diskinizde aramak yerine yalnzca dizinde tarayp daha ksa srede sonu elde edebilirsiniz.
Sorun Raporlar ve zmleri

Bilgisayarnzda meydana gelen sorunlarn raporland, sorun hakknda daha fazla bilgi ve Microsoft tarafndan gelitirilen zm nerilerini grebileceiniz yerdir.
75
Performans Bilgileri ve Aralar

Bilgisayarnzn donanm ve yazlm yaplandrmasnn zelliklerinin lld ve bu lnn temel puan adl bir sayyla gsterildii yerdir. Temel puan ne kadar yksek olursa, bilgisayarnz zellikle ileri dzeyde ve kaynak tketen grevleri yaparken dk temel puanl bilgisayarlara gre genellikle daha iyi ve daha hzl alacak demektir. Bilgisayarnza uygun program ve yazlm satn almak iin temel puan zelliini kullanabilirsiniz.
Aygt Yneticisi
Aygt srcs, Windowsun belirli bir donanm aygtyla iletiim kurmasn salayan yazlmdr. Windows herhangi bir yeni donanm kullanmadan nce, bir aygt srcs yklenmelidir. Aygt Yneticisini, donanm aygtlarnn srclerini yklemek ve gncelletirmek, bu aygtlarn donanm ayarlarn deitirmek ve sorun gidermek iin kullanabilirsiniz [ekil 2.74].
ekil 2.74 Aygt Yneticisi
Windows Anytime Upgrade

Vista srmlerini karlatrabileceiniz ve kullandnz srm creti karlnda evrimii ykseltebileceiniz yerdir.
5.2. Ynetimsel Aralar

Sistem Aralar, Denetim Masasnda Sistem ve Bakm altnda bulunan bir klasrdr ve sistem yneticileri ile ileri dzey kullanclar iin eitli aralar ierir. Klasrdeki aralar kullandnz Windows srmne gre deiebilir.
76
Bilgisayar Ynetimi
Tek, birletirilmi bir masast aracn kullanarak yerel ya da uzak bilgisayarlar ynetebilirsiniz. Bilgisayar Ynetimini kullanarak sistem olaylarn izleme, sabit diskleri yaplandrma ve sistem performansn ynetme vb. pek ok grev yapabilirsiniz. Bilgisayar Ynetimine Ynetimsel Aralar altndan ulaabileceiniz gibi Masast ya da Balat mensndeki Bilgisayar simgesine sa tkladnzda alan menden Yneti seerek de eriebilirsiniz.
Veri Kaynaklar (ODBC)

Belirli bir tr veritabanndaki (veri kayna) verileri baka bir veritabanna tamak iin Ak Veritaban Balantsn (ODBC) kullanabilirsiniz.
Disk Birletiricisi
Bilgisayarnzdaki sabit diskte bulunan blnm verileri yeniden dzenleyerek disk performansn en iyi duruma getirebilirsiniz.
Disk Ynetimi
Disk zerinde blmler ve birimler oluturmak, bunlar biimlendirmek ve src harfi atamak gibi diskle ilgili grevleri gerekletirmek iin kullanabilirsiniz [ekil 2.75].
ekil 2.75 Bilgisayar Ynetimi altnda bulunan Disk Ynetimi
Olay Grntleyicisi
Program balatma ya da durdurma, gvenlik hatalar vb. nemli olaylarla ilgili olarak olay gnlklerine kaydedilen bilgileri grntleyebilirsiniz.
Bellek Tanlama Arac

Bilgisayarnzn belleinin dzgn ekilde alp almadn denetleyebilirsiniz.
77
Performans Tanlama Konsolu

Merkezi ilemci birimi (CPU), bellek, sabit disk ve a performans ile ilgili ileri dzey sistem bilgilerini grntleyebilirsiniz.
Yazdrma Ynetimi
Bir ada bulunan yazclar ve yazdrma sunucularn ynetebilir, dier ynetim grevlerini yapabilirsiniz.
Hizmetler
Bilgisayarnzda arka planda alan ve dier programlara destek salayan bilgisayar program ya da ilemi olan hizmetleri ynetebilirsiniz.
Sistem Yaplandrmas
Windowsun dzgn ekilde almasn engelleyen sorunlarn neler olduunu renebilirsiniz.
Grev Zamanlaycs
Belirli bir program dzenli olarak kullanyorsanz, setiiniz zamanlamaya gre o program otomatik olarak aan bir grev oluturmak iin Grev Zamanlaycsn kullanabilirsiniz.
5.3. Gvenlik
Bilgisayar ve bilgi gvenlii iin Vistada bulunan aralarn yer ald bu balk altndan bilgisayarnzn gvenlik durumunu grntleyip deitirebilir, gvenlik duvarn denetleyebilir, bilgisayarnz gncelletirebilir, kt amal ya da istenmeyen yazlmlar tarayabilir, nternet gvenlik ayarlarn deitirebilirsiniz. Bu konuyla ilgili daha detayl bilgiye 4.3. Gvenlik bal altndan ulaabilirsiniz.
Gvenlik Merkezi
Windows Gvenlik Merkezi; gvenlik duvar ayarlar, otomatik gncelletirmeler, kt niyetli yazlmdan koruma ayarlar, nternet gvenlik ayarlar ve Kullanc Hesab Denetimi ayarlarn da ieren bilgisayarnzdaki pek ok temel gvenlik esinin durumunu denetleyerek bilgisayarnzn gvenliini artrr.
Windows Gvenlik Duvar

Gvenlik duvar, nternetten gelen bilgileri denetleyen ve ardndan gvenlik duvar ayarlarnza gre engelleyen ya da geiine izin veren yazlmdr.
Windows Update
Bkz. 5.1. Sistem ve Bakm
Windows Defender
Windows Defender kullanarak bilgisayarnza yklenmi olabilecek casus yazlmlar ve olas istenmeyen yazlmlar tarayabilir, taramalar dzenli aralklarla zamanlayabilir ve tarama srasnda alglanan kt niyetli yazlmlar otomatik olarak kaldrabilirsiniz.
78
nternet Seenekleri
Bu balk altndan eriebileceiniz nternet zellikleri penceresindeki Gvenlik sekmesi, bilgisayarnzn olas zararl ve kt amal evrimii ierikten korunmasna yardmc olan seenekleri belirlemek ve deitirmek iin kullanlr. Gizlilik sekmesindeki ayarlar ise, nternette gezinirken zel bilgilerinizin nasl kullanldn bilmeniz, hedeflenen reklamclk, sahtekrlk veya kimlik hrszlnn nlenmesine yardmc olmas asndan nemlidir.
5.4. A ve nternet
A durumunu denetleyip ayarlar deitirebileceiniz, paylalan bilgisayar ve dosya tercihlerini ayarlayabileceiniz, nternet balantsn yaplandrabileceiniz, evrimii dosyalarla ilgili gvenlik ayarlar yapabileceiniz balktr.
A ve Paylam Merkezi
Bir ev ya da ofis a kurabilir, bir aa balanabilir, bu balantlar ynetebilir, balantyla ilgili bir sorun olutuunda sorunu tanmlayp onarabilirsiniz. Ayrca yazc ya da dosya paylam ayarlarn yapabilirsiniz [ekil 2.76].
ekil 2.76 A ve Paylam Merkezi
nternet Seenekleri
Bu balk altndan eriebileceiniz nternet zellikleri penceresindeki Genel sekmesinden giri sayfanz deitirebilir, tarama gemii ve tanmlama bilgilerini silebilirsiniz. Programlar sekmesinden Internet Explorerda ykl olan tarayc eklentilerini ynetebilirsiniz.
79
evrimd Dosyalar
Anzda depolanan dosyalarn kopyalarn bilgisayarnzda tutmaya yarar. Bylece aa bal olmadnz ya da sunucunun kullanlamad durumlarda da bu dosyalara eriebilirsiniz.
Windows Gvenlik Duvar

Bkz. 5.3. Gvenlik
Yaknmdaki Kiiler
Bilgisayar kullanan yakndaki kiileri tanmlayan ve bu kiilerin size Windows Toplant Alan gibi programlar iin davet yollamasna olanak salayan bir hizmettir.
Eitleme Merkezi
Windowsda eitleme, ayn dosyann farkl konumlarda depolanan iki ya da daha fazla srmn birbiriyle eleir durumda tutma ilemidir. Bir konumda dosya ekleme, deitirme ya da silme gerekletirirseniz, Windows, eitlemeyi her setiinizde, ilgili konumla eitlemeyi setiiniz dier konumlarda ayn dosyay ekler, deitirir ya da siler. Eitleme Merkezi, bilgisayarnz ve bilgisayarnza taktnz ya da kablosuz olarak balandnz tanabilir mzik alar, dijital fotoraf makinesi ve cep telefonu vb. tanabilir aygtlar ile a sunucularndaki klasrlerde depolanan dosyalar arasndaki bilgileri eit durumda tutmanz salayan bir zelliktir.
5.5. Donanm ve Ses

Bu balk altndan yazc ya da dier donanmlar ekleyip kaldrabilir, sistemde kullanlan sesleri deitirebilir, CDlerin otomatik almasn salayabilir, tarayc ve fotoraf makinelerini grntleyebilir, aygt srclerini gncelletirebilirsiniz.
Yazclar
stediiniz belge ya da dosyay yazdrmak iin yeni yazc ekleyebilir, tanml yazclar grntleyebilir ya da kaldrabilir, yazc ayarlar ve yazdrma tercihlerini deitirebilirsiniz.
Otomatik Kullan
Otomatik olarak mzik alabilmeniz, film izleyebilmeniz, yazlm ykleyebilmeniz, resim grntleyebilmeniz ve oyun oynayabilmeniz iin CDlere, DVDlere ve dier aygtlara ilikin ayarlar yapabilirsiniz [ekil 2.77].
Ses
Ses aygtlarn yaplandrabilir, bilgisayarnzn ses emasn deitirebilirsiniz.
Fare
Dme yaplandrmas, hz, fare iaretisi, hareket hz vb. fare ayarlarn zelletirebilirsiniz.
G Seenekleri
80
ekil 2.77 Otomatik Kullan ayar ekran
Kiiselletirme
Bilgisayarnzn pencere rengi ve grnm, Masast arka plan, ekran koruyucu, grnt, znrlk, yaz boyutu, tema vb. ayarlarn deitirebilirsiniz [ekil 2.78].
ekil 2.78 Kiiselletirme ekran
81
Tarayclar ve Kameralar
Tarayc ve kamera ekleyebilir, kaldrabilir ya da yaplandrabilirsiniz.
Klavye
mle yanp snme hz, karakter yineleme hz vb. klavye ayarlarn yapabilirsiniz.
Aygt Yneticisi
Telefon ve Modem Seenekleri

Modem ayarlarn ve evirme kurallarn belirleyebilirsiniz.
Oyun Kumandalar
Oyun ubuu, oyun tablas vb. oyun kumandas donanm ekleyebilir, kaldrabilir ya da yaplandrabilirsiniz.
Windows SideShow
Bilgisayarnzdaki bilgileri evresel aygtlara iletmek iin eklenti programlar ya da aralar ieren bir platform olan Windows SideShow uyumlu aygt, bilgisayarnz amanza gerek kalmadan takviminizdeki bir sonraki toplantnza bakmak, e-posta iletilerini okumak ya da nemli haberleri taramak iin kullanabilirsiniz.
Kalem ve Giri Aygtlar

Kullandnz bilgisayar bir Tablet PC ise, kalem seeneklerini yaplandrabilirsiniz.
Renk Ynetimi
Ekran, tarayc ve yazclar iin gelimi renk ynetimi ayarlarn deitirebilirsiniz.
Tablet PC Ayarlar
Kullandnz bilgisayar bir Tablet PC ise, tablet ve ekran ayarlarn yaplandrabilir, el yazs tanma zelliini kullanabilir, ekrann ynn deitirebilirsiniz.
5.6. Programlar
Bu balk altndan programlar ve Windows zelliklerini kaldrabilir, casus yazlmlar tarayabilir, varsaylan programlar ayarlarn yapabilir, adan ya da evrimii yeni programlar satn alabilirsiniz.
Programlar ve zellikler
Bilgisayarnzdaki ykl programlar kaldrabilir, deitirebilir ya da onarabilirsiniz. Ayrca Windows zelliklerini etkinletirebilir ya da devre d brakabilirsiniz.
Windows Defender
Bkz. 5.3. Gvenlik
Varsaylan Programlar
Varsaylan program, mzik dosyas, grnt, ofis uygulamas ya da nternet sayfas gibi belirli tipte bir dosyay atnzda kullanlan programdr. Bilgisayarnzda bir dosyay aabilecek birden fazla program yklenmise, bunlardan birini varsaylan program olarak seebilirsiniz.
82
Windows SideShow
Bkz. 5.5. Donanm ve Ses
Windows Kenar ubuu zellikleri

Masast zerinde bulunan, zelletirilebilir kk programlar araclyla srekli gncelletirilen bilgileri grntleyerek pencere amadan ortak grevleri gerekletirmenize olanak tanyan aralar ieren Windows kenar ubuuna ara ekleyip kaldrabilirsiniz.
evrimii Program Al
nternet zerinden Windows Marketten evrimii program satn alabilirsiniz.
5.7. Tanabilir Bilgisayar

Kullandnz bilgisayar tanabilir bir bilgisayarsa, bu balk altndan tanabilir bilgisayar ayarlarn yapabilirsiniz.
Windows Mobility Center

Windows Mobility Center ile mobil bilgisayar ayarlarnza tek bir uygun konumda hzl bir ekilde eriebilirsiniz. rnein, tmn bir konumdan olacak ekilde, mobil bilgisayarnzn hoparlr ses dzeyini ayarlayabilir, kablosuz a balantnzn durumunu denetleyebilir ve ekran parlakln ayarlayabilirsiniz [ekil 2.79].
ekil 2.79 Windows Mobility Center
G Seenekleri
Kiiselletirme
Tablet PC Ayarlar
Kalem ve Giri Aygtlar

83
Eitleme Merkezi
Bkz. 5.4. A ve nternet
5.8. Kullanc Hesaplar

Bu balk altndan kullanc hesaplarnn ayarlarn yapabilir, ifre yaratabilir ya da deitirebilirsiniz.
Kullanc Hesaplar
Bilgisayarnz paylatnz kiiler iin kullanc hesab ayarlarn yapabilir, parola oluturabilir, hesap resimleri ve parolalar deitirebilirsiniz.
Windows CardSpace
nternet sitelerine ve evrimii hizmetlere oturum amak ve kaydolmak iin kullanlan Bilgi Kartlarn ynetebilirsiniz.
5.9. Grnm ve Kiiselletirme

Bu balk altndan Masast elerinin grnmn deitirebilir, Balat mens ve Grev ubuunu zelletirebilir, bilgisayarnza bir tema ya da ekran koruyucu uygulayabilirsiniz.
Kiiselletirme
Grev ubuu ve Balat Mens

Grev ubuu ve Balat mensnn grnm, yer alacak eler ve bunlarn nasl grnecei ayarlarn yapabilirsiniz.
Eriim Kolayl Merkezi

Bkz. 5.11. Eriim Kolayl
Klasr Seenekleri
Dosya ve klasrlerinizin alma biimini, klasrlerinizdeki ieriin grntlenme eklini ve arama ayarlarn deitirebilirsiniz.
Yaz Tipleri
Bilgisayarnza baka bir bilgisayardan ya da nternetten yeni yaz tipi ykleyebilir, kullanmadnz yaz tiplerini kaldrabilirsiniz.
Windows Kenar ubuu zellikleri

Bkz. 5.6. Programlar
5.10. Saat, Dil ve Blge

Bu balk altndan bilgisayarnzn tarihini, saatini ve saat dilimini, kullanlan dili, say ve para birimini, saat ve tarihin grntlenme eklini deitirebilirsiniz.
Tarih ve Saat
Bilgisayarnzda dosya oluturduunuz ya da deitirdiiniz zamanlar kaydetmek iin kullanlan saati ve tarihi ayarlayabilir, saat dilimini deitirebilir, farkl zaman
84
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista dilimleri iin saat ekleyebilir, bilgisayar saatinizi bir nternet saat sunucusuyla eitleyebilirsiniz.
Blge ve Dil Seenekleri

Tarihin, saatin, para ve l birimlerinin biimini ayarlayabilir, yeni giri dili ekleyebilir, grntleme dilini, lke ve blge ayarlarn deitirebilirsiniz.
5.11. Eriim Kolayl

Bu balk altndan bilgisayarnzda grme, iitme ve hareketle ilgili ayarlar yapabilir, bilgisayarnz sesli komutlarla denetlemek iin konuma tanmay devreye alabilirsiniz.
Eriim Kolayl Merkezi

Windowsta kullanlabilen eriilebilirlik ayarlarn ve programlarn etkinletirip kurabileceiniz merkezi bir konum olan Eriim Kolayl Merkezinde bilgisayar ekranndakileri grmeyi, fareyi ve klavyeyi kullanmay ya da dier giri aygtlarn kullanmay kolaylatran ayarlar yapabilirsiniz.
Speech Recognition Options

Sesinizi kullanarak bilgisayarnza metin dikte edebileceiniz Konuma Tanma zelliinin ayarlarn yapabilirsiniz. Konuma Tanmada Trke dil destei bulunmamaktadr.
6. okluortam
okluortam (multimedia), bilgi gsterimi iin birden fazla metin, ses, canlandrma, grnt vb. biim kullanan bir iletiim aracn ifade etmek iin kullanlr. Vistada mzik ya da grnt oynatmak ve kopyalamak iin Windows Media Player, fotoraf aktarmak ve grntlemek iin Windows Fotoraf Galerisi, grnt aktarmak ve dzenlemek iin Windows Movie Maker programlar bulunur.
6.1. Mzik alma ve Kopyalama

Vistada mzik almak ve kopyalamak iin standart olarak Windows Media Player 11 srm bulunmaktadr. Windows Media Playera Balat mensnde Tm Programlar altndan ya da Hzl Balat ubuundan eriebilirsiniz. Ayrca Otomatik Kullanda baka bir program tanmlamadysanz bir mzik CDsi taktnzda ya da varsaylan olarak baka bir program atamadysanz mzik dosyalarna ift tkladnzda Windows Media Player otomatik olarak alr. Windows Media Player, dijital medya dosyalarn yrtmeniz, sk kullandnz mzik CDlerinizi yazmanz, CDlerden mzik kopyalamanz, dijital medya koleksiyonunuzu dzenlemeniz, dijital medya dosyalarn tanabilir mzik yrtcye eitlemeniz ve evrimii maazalardan dijital medya ierii satn almanz iin kullanm kolay bir arabirim salar [ekil 2.80].
85
ekil 2.80 Windows Media Player Windows Media Playerde eitli sekmeler ve grnmler arasnda gei yaptnzda, admlarnz yeniden izlemek iin grev ubuunun sol tarafndaki Geri ve leri dmelerini kullanabilirsiniz. Media Playerda grev ubuundaki sekmeler belirli bir greve odaklanmanz kolaylatrr. Her sekmenin altnda grnen ok grevle ilgili seeneklere ve ayarlara hzl erimenizi salar. Bu sekmeler ve yapabileceiniz ilemler unlardr:
imdi Yrtlyor
O an yrtlen dosyayla ilgili bilgileri grntleyebileceiniz sekmedir. Ayrca bu sekmede yrtmekte olduunuz mzikle hareket eden farkl grsel eler, renkli ve geometrik ekiller izleyebilir, Liste blmesinde alma listesini grntleyebilirsiniz.
Kitaplk
Dijital medya koleksiyonunuza erimek ve dzenlemek iin kullanabileceiniz sekmedir. Sa st kedeki Liste blmesini gster dmesine tklayarak alma listesi oluturabilir, alma Listesini Kaydet dmesine tklayarak bu listeyi kaydedebilirsiniz [ekil 2.81].
ekil 2.81 alma listesi
86
Kopyala
CDden bilgisayarnza mzik kopyalamak istediinizde kullanabileceiniz sekmedir. Kopyaladnz ierik kitapla da eklenir.
Yaz
Bilgisayarnzdaki mzik dosyalarn CD alarda dinlemek zere mzik CDsi oluturmak iin kullanabileceiniz sekmedir. Bu seenei kullanabilmek iin bilgisayarnzda bir CD yazc aygt bulunmas gereklidir.
Eitle
Dijital medya dosyalarn cep bilgisayar, dijital mzik alar vb. tanabilir aygta eitlemek ya da kopyalamak iin kullanabileceiniz sekmedir. Aygta ilk balandnzda, Media Player aygtnzn depolama kapasitesine ve kitaplnzn boyutuna bal olarak aygtnz iin en iyi eitleme yntemini (otomatik ya da elle) seer.
Media Guide
Mzik, grnt, radyo hizmetleri ve nternet ierik salayclar tarafndan salanan evrimii maazalardan gelen dier ierik trlerini aramak ya da abone olmak iin kullanabileceiniz sekmedir.
Windows Media Player kontrol dmeleri

Media Playern alt tarafnda herhangi bir CD ya da DVD oynatcda bulunan standart kontrol dmelerine benzeyen dmeler, bir dosyann, alma listesinin ya da mzik CDsinin yrtlmesiyle ilgili balatma, durdurma, ses ayar, yineleme vb. denetimler salar. Bu dmelerin solunda, yrtlmekte olan dosyayla ilgili sre, albm, para, arkc, balk, dosya ad vb. bilgiler; sanda ise Media Playern grnt modlaryla ilgili dmeler bulunur [ekil 2.82].
ekil 2.82 Windows Media Playern kontrol dmeleri Windows Media Playern grsel olarak birbirinden farkl be grnt modu vardr:
Tam grnm (varsaylan)

Media Playern varsaylan grnmdr. Tam grnm modunda zelliklerin tmne tam eriim salanr.
D grnm
Media Playern zelletirilmi ve farkl bir grnmn kullanmanza olanak verir. D grnm moduna gemek iin grev ubuu zerinde sa tkladnzda ya da klavyede Alt tuuna bastnzda alan menden Grnm altnda bulunan D
87
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Grnm Modunu sein ya da Ctrl+2 ksayolunu kullann. Media Playerda ykl d grnmler dnda nternetten daha fazla d grnm de ykleyebilirsiniz. Tekrar tam moda gemek iin Media Playerda herhangi bir yere sa tklaynca alan menden Tam moda gei sein ya da ekrann sa st kesindeki Tam moda ge dmesini tklayn veya Ctrl+1 ksayolunu kullann.
Tam ekran
Yrttnz videolar, DVDler ve resimler tm ekran doldurur. Tam ekran moduna gemek iin sa alt kedeki Tam ekran gster dmesini tklayn ya da Alt+Enter ksayolunu kullann veya ekran zerindeyken ift tklayn. Tekrar tam moda gemek iin klavyede Esc dmesine basn.
Kk grnm
Yalnzca Media Player denetimlerini grntlemenize olanak verir. Kk grnme gemek iin sa alt kede bulunan Kk moda ge dmesini tklayn. Tekrar tam moda gemek iin dmeyi yeniden tklayn.
Mini Player
Media Player Windows grev ubuunda simge durumuna kltmenizi salar. Mini Player modunda yrtme denetimlerine hala eriebilir, grsellikleri ve yrtlmekte olan elerle ilgili bilgileri grntleyebilirsiniz. Bu zellii etkinletirmek iin Windows grev ubuu zerinde sa tklaynca alan menden Ara ubuklar altndaki Windows Media Player iaretleyin. Mini Player moduna gemek iin, sa st kedeki Simge Durumuna Klt dmesine tklayn. Tekrar tam moda gemek iin grev ubuundaki simge zerinde herhangi bir yere tklayn.
Mzik CDsi yazma

Windows Media Player ile kendi zelletirilmi mzik CDlerinizi kolayca oluturabilirsiniz. Bunun iin CD yazcya bo bir disk takn. Media Player kitaplndan albm ya da dosya eklemek iin, yazlacak dosyalarn listesini oluturmak zere dosyalar Ayrntlar blmesinden Liste blmesine srkleyin. Bilgisayarnzda olup da kitaplnzda olmayan bir dosyay eklemek iin dosyaya sa tklaynca alan menden Yazma Listesine Ekleyi sein ya da dosyay Liste blmesine srkleyin. Dosyalar diskte grnmesini istediiniz srada dzenlemek iin listede yukar ya da aa tayabilirsiniz. Daha sonra Yazmay Balat tklayarak ilemi balatn. Diske yazlrken ilerleme durumunu yazma listesinden denetleyebilirsiniz. Diske yazarken bilgisayarda baka bir ilem gerekletirmemeniz nerilir. rnein, diske yazarken kitaplktan mzik almay denerseniz, yrtme ve kaydetme ilemleri bundan etkilenebilir.
Bilgisayara mzik CDsi kopyalama

Media Player ile mzik CDlerinizdeki paralar bilgisayarnza kopyalayabilirsiniz; bunu yaptktan sonra kopyaladnz arklar bilgisayarnzda birer dosya haline gelir.
88
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista CD srcsne bir mzik CDsi takp Kopyala sekmesini tkladnzda Media Player otomatik olarak CDyi kopyalamaya balar [ekil 2.83]. Kopyalanmasn istemediiniz arklarn yanndaki onay kutularn temizleyin. Kopyalama ilemi balamsa Kopyalamay Durduru tklayn, seimlerinizi yapn ve kopyalamay yeniden balatmak iin Kopyalamay Balat tklayn. Kopyalama srasnda oluturulan dosyalar iin farkl biim veya bit hz semek iin sekme altndaki oku tklayn, Biim ve Bit Hz komutlarnda seimlerinizi yapn.
ekil 2.83 Windows Media Playerda bilgisayara mzik CDsi kopyalama Kopyalandktan sonra arklar Media Player kitaplnda ya da kiisel klasrnz altndaki Mzik klasrnde bulabilir ve alabilirsiniz.
6.2. Fotoraf ve Film Grntleme

nceden, fotoraf dzenlemek ve basmak iin ileri dzeyde eitimin yan sra bir karanlk oda ya da fotoraf laboratuvarna gerek vard. Ayn ekilde, ekilen bir video grntsn dzenlemek va yaymlamak iin ileri dzey aygtlar gerekmekteydi. Ancak son yllarda, dijital fotoraf makineleri, kameralar ve bilgisayarlar herkesin evinde fotoraflarn dzenlemesini ve basmasn, kendi filmini oluturarak insanlarla paylamasn salayarak film ve fotoraflk alannda devrim yarattlar. Vistada dijital resimlerinizi ya da videolarnz bilgisayara aktarmanza, grntlemenize, dzenlemenize ve paylamanza yardmc olan pek ok ara bulunmaktadr.
89
Dijital fotoraf makinesinden fotoraf aktarma

Dijital fotoraf makinelerinin ou, resimleri Compact Flash, Multimedia (MMC), Secure Digital (SD) ya da Micro SD kart gibi bir flash bellek kartnda depolar. Bellek kartnn kapasitesini resimlerle doldurduunuzda, resimleri bilgisayarnza aktarmanz gerekir. Ardndan bellek kartn silebilir ve yeni resimler ekebilirsiniz. Resimleri almak iin iki ana yntem vardr: Fotoraf makinesini dorudan balama: Resimleri, fotoraf makinesini USB kablosuyla bilgisayarnza balayarak alabilirsiniz. Bu yntemde, fotoraf makineniz ak olmaldr ve resimleri almak biraz pil tketir. Ayrca, resimleri dzenli olarak alyorsanz, kabloyu el altnda tutmanz gerekir. Bellek kart okuyucusu kullanma: Resimleri almann en hzl yolu, ayr olarak satn alabileceiniz bir bellek kart okuyucusu kullanmaktr. Bellek kartn fotoraf makinenizden kararak kart okuyucuya yerletirin ve ardndan kart okuyucuyu bilgisayarnzn USB balant noktasna takn. Birok bilgisayarda, bellek kartlarn bilgisayara dorudan takabileceiniz yerleik kart okuyucular vardr.
Hangi ynetimi seerseniz sein, Vistann fotoraf makinenizi ya da kart okuyucunuzu bilgisayarnza taktnzda otomatik olarak tanr ve ekrana Otomatik Kullan iletiim kutusu gelir [ekil 2.84].
ekil 2.84 Otomatik Kullan iletiim kutusu Resim Al tkladnzda Windows nce bellek kartnzdaki resimleri bulur. Daha sonra, Resim ve Video Alma penceresinde aldnz resimleri aklayan bir etiket oluturmak isteyip istemediiniz sorulur. Oluturmak isterseniz, Bu resimleri etiketle (istee bal) kutusuna etiket adn yazabilir, alnan resimlerde genel olarak hibir zellik yoksa bu adm atlayabilirsiniz [ekil 2.85].
90
ekil 2.85 Resim ve Video Alma penceresinde resimleri etiketleme Alma ilemi bittikten sonra resimleri bellek kartnzdan silmek istiyorsanz, Windows resimlerinizi almaya baladnda, Aldktan sonra sil onay kutusunu sein. Bu ilem, yeni resimler ekebilmeniz iin kart zerindeki alan temizler.
Windows Fotoraf Galerisi

Windows Fotoraf Galerisi, Windows ile gelen ve dijital resimlerinizi (ve videolarnz) grntleyebileceiniz, dzenleyebileceiniz, paylaabileceiniz ve yazdrabileceiniz bir aratr [ekil 2.86]. Resimleri aldktan sonra otomatik olarak alr. Baka zaman amak iin Balat mensndeki Tm Programlar altndan Windows Fotoraf Galerisini sein.
ekil 2.86 Windows Fotoraf Galerisi
91
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Windows Fotoraf Galerisi, bilgisayarnzn ana resim depolama yeri olan Resimler klasryle kullanlmak zere tasarlanmtr. Alm olduunuz resimleri ieren ve kiisel klasrnzn altnda bulunan Resimler klasrndeki tm resimler Fotoraf Galerisinde gsterilir. Fotoraf Galerisi tm resimlerinizi tek bir yerde grmenize olanak verir ve onlar tarih, etiket vb. ltlere gre grntlemenizi kolaylatrr. Ayrca, resmin pozlandrmasn ve rengini dzeltme, krpma ve krmz gz giderme gibi zellikler de iermektedir. Bunun iin Ara ubuunda bulunan Dzelt dmesine tkladktan sonra pencerenin sa blmesindeki seenekleri kullanabilirsiniz [ekil 2.87].
ekil 2.87 Dzeltme seenekleri arasnda bulunan resim krpma Ara ubuundaki Bilgi dmesine tkladnzda pencerenin sa blmesinde fotorafla ilgili bilgileri grebilirsiniz. Setiiniz fotoraflar E-posta dmesiyle boyutlandrp e-posta iletisine ekleyebilir, Yaz dmesiyle CD ya da DVDye yazabilirsiniz. Yazdr dmesiyle fotoraflar yazcdan yazdrabilirsiniz. Yazdrmayla ilgili daha detayl bilgiye 3.6. Yazdrma bal altndan ulaabilirsiniz. Fotoraf Galerisinin alt tarafnda bulunan dmelerle resimleri kontrol edebilirsiniz. Saat ynnn tersine dndr ya da Saat ynnde dndr dmesiyle dikey resimleri doru yne dndrebilir, Sil dmesiyle setiiniz resimleri silebilir, Slayt Gsterisini Yrt dmesiyle galerideki fotoraflarla bir slayt gsterisi balatabilirsiniz. Slayt gsterisi srasnda ekrana sa tkladnzda alan menden slayt gsterisinin hzn ayarlayabilir, ileri ya da geri gidebilir, resimlerin rastgele ya da srayla gsterilmesini salayabilirsiniz.
92
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Fotoraf Galerisiyle bmp, jpeg, png, tif vb. resim dosyalar gibi asf, avi, mpeg, wmv gibi video dosyalarn da grntleyebilirsiniz. Ancak Fotoraf Galerisi yalnzca Windows Movie Maker yklyse videolar grntleyebilir. Movie Maker kaldrrsanz, video dosyalarn gremeyebilirsiniz.
Windows Movie Maker

Windows Movie Maker dijital video kameradan bilgisayarnza ses ve video aktarmak ve aktardnz ierii dzenlemek iin kullanabilirsiniz. Oluturduunuz filmlerde kullanmak istediiniz sesleri, videolar ya da fotoraflar da Movie Makera alabilirsiniz. Ses ve video ieriini balk, video geileri ya da efekt ekleyerek dzenledikten sonra filminizin son halini kaydedebilir, dier kiilerle paylaabilirsiniz. Movie Maker balatmak iin Balat mensndeki Tm Programlar altndan Windows Movie Maker sein. Windows Movie Maker ekran ana alana ayrlmtr: Blmeler, film eridi/zaman izelgesi ve nizleme monitr [ekil 2.88]. Grevler/koleksiyonlar blmesi indekiler blmesi nizleme monitr
Film eridi/zaman izelgesi ekil 2.88 Windows Movie Maker ekran bileenleri
93
Grevler blmesi
Dosyalar alma, filminizi dzenleme ve yaymlama olmak zere bir film yaparken gerekletirmeniz gereken genel grevleri listeler. Grevleri gster veya gizle dmesine basl ise ekrann sol blmnde grnr.
Koleksiyonlar blmesi
Koleksiyon, varolan gei ve efektlerin yan sra aldnz ses kliplerini, video klipleri ve resimleri ierebilir. Koleksiyon blmesindeki klasrler, ses ve videonun daha kk blmleri olan kliplerinizi ierir. Koleksiyonlar blmesi, klipleri ieren koleksiyon klasrlerini grntler. Koleksiyonlar gster veya gizle dmesine basl ise ekrann sol tarafnda grnr.
indekiler blmesi
altnz grnme bal olarak filminizi olutururken altnz klipleri, efektleri ya da geileri grntler. Grnm, kk resim ya da ayrntlar olarak deitirebilirsiniz. indekiler blmesinden klipleri, geileri veya efektleri ya da Koleksiyonlar blmesinden bir koleksiyonu geerli projenizin film eridine/zaman izelgesine srkleyebilirsiniz. Ayrca klipleri yrtmek zere nizleme monitrne de srkleyebilirsiniz.
nizleme monitr
Klipleri tek tek ya da tm projeyi btn olarak izlemenize olanak salar. nizleme monitrn kullanarak projenizi film olarak yaymlamadan nce nizleyebilirsiniz. Klibi iki kk klibe blme ya da nizleme monitrnde grntlenmekte olan geerli kareden resim alma gibi ilevleri gerekletirmek iin monitrdeki dmeleri kullanabilirsiniz.
Film eridi
Windows Movie Makerda varsaylan grnmdr [ekil 2.89]. Film eridini, projenizdeki kliplerin sra ya da dzenine bakmak ve gerekiyorsa bunlar yeniden dzenlemek iin kullanabilirsiniz. Bu grnm ayn zamanda eklenen video efektlerini da video geilerini grmenizi de salar. Projeye eklediiniz ses klipleri film eridinde grntlenmez, ancak zaman izelgesinde grlebilir.
ekil 2.89 Film eridi grnm
Zaman izelgesi
Film projenizin daha ayrntl bir grnmn salar ve daha hassas dzenlemeler yapmanza olanak verir. Tutup srkleyerek video kliplerini krpabilir, klipler arasndaki geilerin sresini ayarlayabilir ve ses kanaln grebilirsiniz. Zaman izelgesini, projenizdeki kliplerin zamanlamasn incelemek ya da deitirmek iin
94
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista kullanabilirsiniz. Zaman izelgesi dmeleriyle, film eridi grnmne geebilir, projenizdeki ayrntlar yaknlatrp uzaklatrabilir, filminizin zerine konuma kaydedebilir ya da ses dzeylerini ayarlayabilirsiniz [ekil 2.90].
ekil 2.90 Zaman izelgesi grnm Windows Movie Maker kullanarak film yapmak, kolay adma ayrlabilir: Veri alma, filmi dzenleme ve filmi yaymlama.
Video, resim ve ses alma

Aadaki dosya ad uzants olan dosyalar projenizde kullanmak zere Windows Movie Makera alabilirsiniz: Video dosyalar: asf, avi, m1v, mp2, mp2v, mpe, mpeg, mpg, mpv2, wm, wmv Resim dosyalar: bmp, dib, emf, gif, jfif, jpe, jpeg, jpg, png, tif, tiff, wmf Ses dosyalar: aif, aifc, aiff, asf, au, mp2, mp3, mpa, snd, wav, wma
Movie Makera dosya almak iin Dosya mensnden Medya elerini Al sein ya da Ara ubuundaki Medya Al dmesine basn. Almak istediiniz dijital medya dosyalarn ieren konuma gidin ve Al tklayn. Dosyalar srkleyip indekiler blmesine brakarak da ses, resim ve video dosyalarn alabilirsiniz.
Filmi dzenleme
Windows Movie Maker kullanarak setiiniz klipleri blebilir, birletirebilir ya da krpabilirsiniz. Klibi bleceiniz ya da krpacanz noktay tam olarak bulmak iin nizleme monitrnn altndaki nceki kare ya da Sonraki kare dmelerini kullanabilirsiniz. Bir klibi ikiye blmek iin, bleceiniz noktay tam olarak bulduktan sonra nizleme monitrnn altndaki Bl dmesini tklayn. Klipleri birletirmek iin, indekiler blmesinde ya da film eridinde/zaman izelgesinde, Ctrl tuunu basl tutarak birletirmek istediiniz ardk klipleri tklayp Klip mensnden Birletiri sein.
95
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Bir klibi krpmak iin, krpacanz noktay tam olarak bulduktan sonra Klip mensnden, bulunduunuz noktadan ncesini krpmak iin Balangc Krp, sonrasn krpmak iin Bitii Krp sein. Ayrca, balang ve biti noktalarn ayarlamak iin krpma tutamalarn klip zerinde srkleyebilirsiniz. Krpma tutamalar, zaman izelgesinde klibi tkladktan sonra klibin banda ve sonunda siyah kk genler biiminde grntlenir. aretinizi bir krpma tutamac zerinde tuttuunuzda, iareti krmz ift bal bir oka dnr. Klibin yeni balang ve son noktasn ayarlamak iin krpma tutamacn tklayp srkleyebilirsiniz [ekil 2.91].
ekil 2.91 Klibi krpmak iin balang ya da son noktasndan tutup srkleyin.
Gei ve efekt ekleme

Kliplerinizin arasna gei ya da zerine efektler ekleyerek filminizi zenginletirebilirsiniz. Gei ya da efektlerin nasl grndn nizleme monitrnde izleyebilirsiniz.
Geiler
Bir klipden dierine nasl oynatlacan denetler. Film eridinde/zaman izelgesinde iki resim, video klibi ya da balk arasna herhangi bir birleimle gei ekleyebilirsiniz. Gei eklemek iin, film eridinde/zaman izelgesinde, arasna gei eklemek istediiniz iki klibin ikincisini tkladktan sonra Aralar mensnden ya da Grevler blmesinden Geileri sein. Eklemek istediiniz geii indekiler blmesinden seip Klip mensnden Zaman izelgesine Ekle ya da Film eridine Ekleyi tklayn. Geii zaman izelgesine srkleyerek de ekleyebilirsiniz. Ayrca, film eridi grnmnde, geii iki video klibinin arasndaki gei hcresine de srkleyebilirsiniz.
Efektler
Filminize zel efektler eklemenize olanak salar. Efekt eklemek iin, film eridinde/zaman izelgesinde efekt eklemek istediiniz klibi setikten sonra Aralar mensnden ya da Grevler blmesinden Efektleri tklayn. Eklemek istediiniz efekti indekiler blmesinden film eridine/zaman izelgesine srkleyerek de ekleyebilirsiniz.
Balk ve jenerik ekleme

Windows Movie Makerla filminizin bana ya da sonuna, herhangi bir klipten nce veya sonra ya da klibin zerine yaylm olarak balk metni ekleyebilirsiniz. Bunun iin; Aralar mensnden ya da Grevler blmesinden Balklar ve Jeneriki sein.
96
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista Nereye balk eklemek istediinizi belirleyin. Balk metnini girin kutusuna balk veya jenerik olarak grntlenmesini istediiniz metni yazn. Balk animasyonunu deitirmek iin Balk animasyonunu deitiri tklayn ve listeden bir balk animasyonu sein [ekil 2.92]. Balnzn yaz tipini, rengini, biimlendirmeyi, arka plan rengini, saydaml, yaz tipi boyutunu ve konumunu deitirmek iin Metnin yaz tipini ve rengini deitiri tklayn. Balk Ekle dmesine basn.
ekil 2.92 Balk animasyonunu seip nizleme monitrnde izleyebilirsiniz
Filmi yaymlama
Bir proje zerinde almay tamamladnzda projeyi film olarak yaymlayabilirsiniz. Film, wmv dosya ad uzantl Windows Media dosyas ya da avi dosya ad uzantl AVI dosyasdr. Windows Movie Makerda yaymladnz bir filmi eitli yntemlerle paylaabilirsiniz. Hazrladnz filmi bilgisayarnzda saklayabilir, CD ya da DVDye yazabilir ya da Dijital Video (DV) kameradaki video bant zerinde kaydedebilirsiniz. Bunun iin Dosya mensnden Filmi Yaymlay sein, kaydetmek istediiniz ortama gre, alan
97
Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista penceredeki ynergeleri takip edin [ekil 2.93] ya da kaydetmek istediiniz ortam dorudan Grevler blmesinden seebilirsiniz.
ekil 2.93 Filmi yaymlama hedefi Hazrladnz filmi DVDye yazmak iin Windows Vistann Ultimate ya da Home Premium srmlerinde bulunan Windows DVD Maker programn kullanabilirsiniz.
7. Windows Yardm ve Destek

Windows Yardm ve Destek, Windowsun yerleik yardm sistemidir. Genel sorulara hzl yantlarn alnabilecei, sorun giderme nerileri ve nasl yaplacana dair ynergelerin bulunduu bir yerdir. Windows Yardm ve Desteki amak iin Balat mensnden Yardm ve Desteki sein ya da Masastndeyken F1 ksayolunu kullann. Herhangi bir Windows bileeniyle ilgili yardm almak iin de o ekran aktifken F1 ksayolunu kullanabilirsiniz. Windows Yardm, Windowsun bir paras olmayan, baka bir reticiye ait bir programla ilgili yardmc olamaz. Onun iin, programn kendi yardmna bavurmanz gerekir.
Yardm arama
Yardm almann en hzl yolu, arama kutusuna bir ya da iki szck yazmaktr. rnein, kablosuz ala ilgili bilgi almak iin, kablosuz a yazp Enter tuuna basn. En kullanl sonular en stte olacak ekilde bir sonu sonu listesi gsterilir. Konuyu okumak iin sonulardan birine tklayn [ekil 2.94].
98
Yardma Gz Atma
Yardm konularna konuya gre gz atabilirsiniz. Yardma Gzat dmesine tklayarak gsterilen konu balklar listesinden bir eyi tklatn. Konu balklar, Yardm konularn ya da baka konu balklarn ierebilir. Yardm konusunu amak iin zerine tklayn ya da konu listesinde daha fazla aratrma yapmak iin baka bir bala tklayn.
Bir programla ilgili yardm alma

Hemen hemen her program kendi yerleik Yardm sistemiyle gelir. Bir programn Yardm sistemini amak iin programn Yardm mensnde, listedeki ilk eyi tklatn. Yardm mens genellikle Men ubuunda en sonda bulunur. Yardm sistemine program ekrannda F1 ksayolu ile de ulaabilirsiniz. Bu ilev tuu, hemen her programn Yardmn aar.
letiim kutular ve pencerelerle ilgili yardm alma

ekil 2.94 Yardm arama Programa zel yardma ek olarak, baz iletiim kutular ve pencereler ilevleriyle ilgili Yardm konularna balantlar ierir. Daire ya da kare iinde bir soru iareti ya da renkli ve alt izili bir metin balants grrseniz, Yardm konusunu amak iin tklayn [ekil 2.95].
ekil 2.95 G seenekleriyle ilgili yardm balantlar
99
nternet kaynaklarn kullanma

nternet ok miktarda bilgi ierdiinden, sorunuzun yantn milyarlarca nternet sayfalarndan birinde bulma ansnz ok yksektir. nternet aramas, aratrmanza balamak iin iyi bir yerdir. Genel aramay kullanarak aradnz bulamazsanz, Windows ya da bilgisayar sorunlarna odaklanan nternet sitelerinde arama yapn. Bu konuyla ilgili Windowsun kendi nternet sitelerinden de yardm alabilirsiniz:
Windows evrimii Yardm ve Destek

Windowsun kullandnz srmndeki tm Yardm konularnn evrimii srmn, eitim videolarn ve dier kullanl bilgileri salar. http://windowshelp.microsoft.com
Microsoft Yardm ve Destek

Genel sorunlarn zmlerini, nasl yaplacan, sorun giderme admlarn ve en gncel kardan yklemeleri bulabileceiniz sitedir. Ayrca bu sitede belirli sorunlar ve bilgisayar hatalarnn ayrntl zmleri bulunan byk makale veritabannda arama yapabilirsiniz. http://support.microsoft.com
100
Blm 3 letim Sistemleri: Linux
BLM 3
letim Sistemleri: Linux

1960l yllarn sonlarna doru Multics projesi ad altnda General Electric, AT&T Bell Laboratories ve MIT (Massachusetts Institute of Technology)de yeni bir iletim sisteminin doum sanclar balad. Bu almalarn sonucu olarak 1969 ylnda AT&T Bell laboratuvarlarnda Ken Thompson ilk Unix iletim sistemini gelitirdi. Unix mini bilgisayarlar zerinde, ok grevli ve ok kullancl yapda oluturuldu. 1970 ylnda Dennis Ritchie, C programlama dilini gelitirdi ve Unix, C ile yeniden derlendi. C programlama dilinin en byk avantaj, program komutlar ile donanmlara dorudan eriebilmesiydi. Daha sonraki yllarda POSIX (Portable Operating System Interface for Computer Environments) standard olarak adlandrlan yap ile Unix, hibir deiiklik yaplmadan ya da ok kk deiikliklerle yeniden derlenerek farkl mimarideki sistemlerde alabilecek yapya kavumu oldu. UNIX iletim sistemi zamanla belli kurulular tarafndan sahiplenilmi ve serbest yazlm olmaktan karak, Microsoft iletim sistemleri gibi kaynak kodlar darya kapal ve cretli yazlmlar haline gelmitir. 1991 ylnda University of Helsinkide renci olan Linus Torvald, UNIX tabanl, pekok gelimeleri ve yenilikleri olan bir iletim sistemi yazm ve Linus ismini vermitir. Linus ok ksa bir srede nternet zerinde yaylm ve pek ok programc tarafndan gelitirilmitir. Zamanla deiik kurulular bu iletim sisteminin ekirdeini kullanarak deiik srmler gelitirmiler ve ortak isim olarak Linuxu kullanmaya balamlardr. Gelitirilen programlarn ve srmlerin ortak zellii, GPL (Gnu Public License) lisansl olduklar iin kaynak kodlar ak ve herkes tarafndan gelitirilebilir olmalardr. Linux iletim sisteminin bir dier zellii, ok dk zellikli donanma sahip sistemler zerinde ve deiik platformlarda (Intel, Alfa vb.) alabiliyor olmasdr. zellikle son dnemlerde kullanm yaygnlamaya balayan 64 Bit letim Sistemleri ve uygulamalar asndan da Linux iletim sistemleri avantajlar sunmaktadr. Deiik kurulu ve firmalar tarafndan gelitirilen Linux srmleri bulunmaktadr. Srm olarak ilk kez Slackware Linux duyurulmutur. Slackware srm halen cretsiz olarak datlmaktadr. Sonradan baz Linux srmleri belli bir cret karlnda datlmaya balanmtr. Farkl Linux srmleri, grafik arayz programlar ile Linux kullanmn ve ynetimini olduka kolaylatrmtr. Linux srmleri hakknda detayl bilgiye http://www.linux.org/dist/list.html ya da http://distrowatch.com adreslerinden ulaabilirsiniz. En ok kullanlan Linux srmleri arasnda Debian, Slackware, Mandriva, Fedora, Open Suse bata gelmektedir.
101
Linux Srmlerinin nternet Adresleri

Fedora Linux Slackware Linux Mandriva Linux Open Suse Linux Debian Linux http://fedoraproject.org http://www.slackware.com http://www.mandriva.com http://www.opensuse.org http://www.debian.org
Linux Uygulama/Ariv Siteleri

http://www.kernel.org http://www.linuxdoc.org http://www.gnu.org http://www.linuxapps.com http://www.rpmfind.net
Linux Haber Siteleri

http://www.linux.org.tr http://www.linux.org http://www.linuxworld.org http://www.linuxgazette.com
1. Linux letim Sisteminin Yaps

Linux dosya dzeni olarak ext2 veya ext3 trn kullanr. Linux, kendi dosya dzenini kullanmasna ramen Microsoftun FAT, FAT32, NTFS, HPFS dosya trlerine eriim imkan sunmaktadr. Linux iletim sistemi yklendiinde aadaki dizin yapsn oluturur: / /boot /dev /home /root /etc /lib /var /tmp /bin /usr/bin /usr/local/bin /sbin /usr/sbin /usr/local/sbin Sistem yneticilerinin altrabilecei program dosyalar Kullanclarn altrabilecei program dosyalar Kk dizin letim sisteminin diske yklenmesi iin gerekli dosyalar Sistemde kullanlan cihazlara eriimi salayan dosyalar Kullanclarn ev dizinleri Sistem yneticisinin ev dizini Sistem ayarlarnn tutulduu bilgi dosyalar Sistem programlarnn kulland ktphane dosyalar Sistem deiken dosyalar ve kayt bilgileri Sistemde geici dosya yaratma ve ortak kullanm alan
102
1.1. Kurulum
Linux iletim sistemini bilgisayara ykleyebilmek iin ncelikle gerekli medyay edinmeniz gerekir. Kurulumlar yerel olarak disket (eski srmlerde) ya da CD/DVD ile, nternet ortamnda FTP33 ya da NFS34 ile gerekletirebilirsiniz. nternet zerinden kurulumda kurulumu balatabilmeniz iin gerekli disket veya balang CDsini oluturmanz gerekir.
Kurulumu gerekletimek iin gerekli olan donanm ve zellikleri

AMD ya da Intel ilemci tabanl PC (I386, I486, Pentium, Pentium II, Pentium III, Pentium 4 ilemcili sistemlere kurulum gerekletirebilirsiniz. Bunun yannda ALPHA, SPARC gibi farkl platformlarda da kullanabileceiniz Linux srmleri de bulunmaktadr.) CD-ROM ya da DVD-ROM Src (IDE ya da SCSI srcler kullanabilirsiniz). Yeni srm baz Linux datmlar USB bellek ya da USB sabit disk zerinden kurulum seenekleri de sunmaktadr. Eski srmlerin kurulumu iin 3,5 disket srcyle de kurulum gerekletirilebilir. En az 64 MB RAM (htiyaca gre ya da grafik ortam kullanacaksanz daha yksek kapasiteli -en az 512 MB- tavsiye edilir.) En az 1 GB sabit disk alan (Kullanm ihtiyacna ve kuracanz programlarn kapasitesine gre sabit disk alan ihtiyacnz deiir. Ayn sistem zerinde farkl disk alanlarnda (partitions) hem Linux, hem Microsoft Windows iletim sistemleri kullanabilir, Linux ierisinden Windows alanlarna ve o alanlardaki belgelere eriebilirsiniz.) Ekran Kart (Grafik arayz kullanmna ve amacna gre ekran kartnn belleine karar verilir.) Fare (Kullanmak istiyorsanz -zellikle grafik arayz ortamnda ihtiya duyacanz iin- iki ya da tulu fare kullanabilirsiniz.)
Bunlarn yannda nternet ortamnda alacaksanz Ethernet kart ya da harici modemler, ses kart, televizyon kart, yazc, CD/DVD-yazc gibi donanmlar da Linux iletim sisteminde kullanabilirsiniz.
Gerekli disk alann ayarlama

Sistem zerinde hem Linux, hem de Windows iletim sistemleri kullanacaksanz diskte Linux iin bo alan ayrmalsnz. Daha nceden Windows ortamnda fdisk program ile diski blmlendirip Linux iin yer ayrm ya da bo alan brakmsanz herhangi bir ilem yapmanza gerek yoktur. Var olan disk blmlerinden birini Linux iin kullanacaksanz kurulum srasnda bu blm silip Linux iin gerekli blmlendirmeyi yapabilirsiniz. Bunlarn dndaki bir durumda, ya diski batan blmlendirip ona gre kurulumu
33 34
FTP: ks. File Transfer Protocol, Dosya Aktarma Protokol. NFS: ks. Network File System, A Dosya Yaps
103
Blm 3 letim Sistemleri: Linux gerekletirebilir ya da Partition Magic vb. farkl bir program yoluyla disk zerindeki blmleri yeniden yaplandrarak gerekli alan ayarlamasn yapabilirsiniz. Kurulum srasnda disk blmlendirme ve disk alan kullanm iin olan seenekleri kullanarak, Linux iletim sisteminin kurulumu iin gerekli disk alan veya alanlarn ayarlayabilirsiniz. Linux iletim sistemi srclere aadaki adlandrma ile ular: IDE /dev/hda /dev/hdb /dev/hdc /dev/hdd Birincil ana (Primary master) Birincil kle (Primary slave) kincil ana (Secondary master) kincil kle (Secondary slave) Birinci disket src kinci disket src Birinci SCSI src kinci SCSI src nc SCSI src
Disket /dev/fd0 /dev/fd1 SCSI /dev/sda /dev/sdb /dev/sdc ...
Linux iletim sisteminde disk zerinde 4 ana (primary) blmlendirme yapabilirsiniz. rnein; birincil ana (/dev/hda) disk zerinde yaratacanz blmlendirmeler: /dev/hda1 /dev/hda2 /dev/hda3 /dev/hda4 Birincil ana disk, birinci ana blm Birincil ana disk, ikinci ana blm Birincil ana disk, nc ana blm Birincil ana disk, drdnc ana blm
Bunun yannda ana blmlerden birisini geniletilmi (extended) seerek bu blm zerinde mantksal (logical) blmlemeler de yaratabilirsiniz. Linux mantksal blmlere 5ten balayarak srasyla numara verir. Buna gre: /dev/hda5 /dev/hda6 /dev/hda7 ... Birincil ana disk, birinci mantksal blm Birincil ana disk, ikinci mantksal blm Birincil ana disk, nc mantksal blm
Fdisk programnn kullanm

Disk blmlerinin yaplandrlmasnda komut satrndan (konsole) altrlan fdisk programyla aadaki komutlar kullanlr: a l n p d t Alabilir (bootable) blm yarat/kaldr Blm trlerini listele Yeni blm ekle Blm bilgisini yazdr Blm sil Blm tr deitir
104
Blm 3 letim Sistemleri: Linux w q m Bilgiyi diske kaydet Kaydetmeden k Komutlar listele (Yardm)
Linux iletim sistemi dosya yaps olarak ext2 veya ext3 kullanr. Bunun yannda disk zerinde belli bir blm takas alan (swap) olarak kullanlr. Takas alan diskin belli bir blmnn RAM gibi kullanlmas iin yaratlr. Genel kullanm iin 512 MB takas alan ayrlmas nerilir. Farkl kullanmlar iin bu deer kiiye zel yaplandrlabilir. Linux iletim sisteminden Windows (fat, vfat-fat32) disk blmlerine eriilebilir. Kurulum srasnda ya da sonrasnda bu blmlerin balant noktalarn (mount point) belirleyip bu blmlere eriebilirsiniz. Linux iletim sistemini tek bir blm zerine kurabileceiniz gibi ama ve ihtiyacnza gre farkl blmlendirmelere ayrabilirsiniz. Sistemi elektronik posta sunucusu (mail server) olarak kullanacaksanz, elektronik postalarn varsaylan ayar olarak tutulduu /var dizinini byk boyutta ve ayr bir blmde tutabilirsiniz. Benzer ekilde kayt dosyalarnn (log files) diski doldurmamas iin de /var dizinini ayr blmde ve ihtiya duyduunuz boyutta olacak ekilde belirleyebilirsiniz. Sistemde kullanclarn ev dizinleri bulunacaksa /home dizinini ayr bir blmde tutabilirsiniz. Baz programlarn ortak disk alan (temporary space) yetersizlii gibi sorunlarla karlamamak iin /tmp dizinini ayr blmlendirebilirsiniz. Bunun yannda yapya gre /usr ve /usr/local dizinlerini ayr ayr blmlerde tutabilirsiniz. Takas alann, diskin en ok kullanlan blmlerine (/usr, /usr/local, /home) yakn bir yerde yaratabilirsiniz. Belli bir kurala bal olmayan btn bunlar ihtiyacnza gre zel zmler reterek en verimli ekilde belirleyebilirsiniz. Ayrca sistem ykleyicisi olarak hangi program kullanacanza karar vermeniz gerekir. Grub, GNU projesi erevesinde gelitirilen ve yeni avantajlar sunan bir ykleyicidir. Lilo (LinuxLoader) ise, uzun yllardan beri kullanlan bir ykleyici programdr. ncelikle ykleyici programn yerini belirlemelisiniz. Disk zerinde Windows iletim sistemi ykl ise, ykleyici olarak Windows iletim sisteminin bulunduu blm yerine MBR ya da linux/boot dizininin bulunduu disk blmn kullanmanz gerekir.
Baz disk blmlendirme rnekleri

Bu rnekte tek sabit disklik sistem zerinde birinci ana disk blmnde Windows, ikinci ana disk blmnde Linux takas alan (swap) ve nc ana disk blm zerinde tek blmlk Linux dosya sistemi saklanacak, Windows disk blmne Linux ierisinden kk dizinde yaratlan /C dizini ile ulalacaktr. Buna gre fdisk yaps: Disk blm /dev/hda1 /dev/hda2 /dev/hda3 Dosya yaps fat32 swap ext2 Balant noktas /C swap /
Bu rnekte ise tek sabit disklik sistem zerinde birinci ana disk blmnde NTFS dosya sistemine kurulu Windows; ikinci ana blm zerinden yaratlan geniletilmi
105
Blm 3 letim Sistemleri: Linux blm zerinde birinci mantksal blmde Linux kk dizin, ikinci mantksal blmde /var, nc mantksal blmde /tmp, drdnc mantksal blmde /usr, beinci mantksal blmde takas alan (swap), yedinci mantksal blmde /home ve sekizinci mantksal blmde fat32 dosya sisteminde ikinci Windows disk blm yaratlacaktr. Disk blm /dev/hda1 /dev/hda2 /dev/hda5 /dev/hda6 /dev/hda7 /dev/hda8 /dev/hda9 /dev/hda10 /dev/hda11 Dosya yaps ntfs extended ext2 ext2 ext2 ext2 swap ext2 fat32 Balant noktas /mnt/C / /var /tmp /usr swap /home /mnt/D
Bu rnekte de iki disklik bir sistem zerinde disk blmlendirmesi yaplacaktr. Sistem zerinde Windows 98, Windows XP, ortak /home, /tmp ve takas alan kullanan RedHat ve Slackware Linux iletim sistemleri bulunmaktadr. Grntdeki disk blmlendirmesi RedHat ierisinden yapld iin /(kk dizin) RedHat Linuxun kk dizinine karlk gelmektedir. Slackware Linuxun kulland disk blmlerine /slackware dizini altndan eriilecektir. Disk blm /dev/hda1 /dev/hda2 /dev/hda5 /dev/hda6 /dev/hdb1 /dev/hdb2 /dev/hdb3 /dev/hdb4 /dev/hdb5 /dev/hdb6 /dev/hdb7 /dev/hdb8 /dev/hdb9 Dosya yaps fat32 extended ntfs fat32 ext2 ext2 swap extended ext2 ext3 ext3 ext2 ext2 Balant noktas /windows/win98 /windows/XP /windows/D /boot / swap /usr /tmp /home /slakware /slakware/usr
rnek kurulum (OpenSUSE)

Bu blmde OpenSUSE Linux iletim sisteminin 11.1 srmnn grafik ortamda kurulumu anlatlmaktadr. OpenSUSE kurulumu iin kurulum DVD ya da CDleri, internet zerinden kurulum yaplacak ise kurulum balang CDsi (openSUSE-11.1-NET-i586.iso) ile bilgisayar balatn [ekil 3.1].
106
ekil 3.1 Kurulum ekran Kurulum dili ve klavye dzenini sein [ekil 3.2]. Trke dil destei tam olarak salanmam olsa da kullanc dzeyindeki ilemlerin hemen hemen tamamn Trke destei ile yapabilirsiniz.
ekil 3.2 Dil ve klavye dzeni seimi
107
Blm 3 letim Sistemleri: Linux Yeni kurulum ya da daha nceden kurulu OpenSUSE Linux varsa srm ykseltme veya kurulu sistemi kurtarma seeneklerinden birini sein [ekil 3.3].
ekil 3.3 Kurulum seenekleri Daha sonra zaman dilimi seimi ve tarih/saat ayarn yapn [ekil 3.4]. Ayarlar zaman sunucusu zerinden yapmak istiyorsanz NTP sunucusu tanmlayn.
ekil 3.4 Zaman ayar
108
Blm 3 letim Sistemleri: Linux Varsaylan paket seimlerinden herhangi birini kullanacaksanz GNOME, KDE ya da XFCE, KDE 3.5 masast yneticilerinden birini sein [ekil 3.5].
ekil 3.5 Masast seimi Daha sonraki admlarda, ayrntl paket seiminde, birden fazla masast yneticisi de seebilirsiniz. Masast yneticileri, Linux iletim sisteminin kullanmn yalnzca menler, sunulan grafik arayz aralar ve grnm olarak deitirir; yaplacak ilemleri, kullanlacak programlar deitirmez. KDE masast yneticileri, KDE4 srm ile Microsoft Vista, KDE3 srm ile Microsoft Windows XP srmlerine benzerlii ile Windows kullanclarnn Linux ile uyumunu kolaylatrmaktadr. GNOME masast yneticisi ise kendine zg men yaps ve sunduu grafik arayz aralar ile Linux kullanclarna zgn ve zgr bir grnm sunmaktadr. Bunlarn yannda, XFCE ve dier masast yneticileri ise sistem kaynaklarn fazla tketmeyen ve farkl grnmlerdeki hafif masast yneticileridir. Sonraki admda, Linux iletim sistemini kuracanz disk blm ayarlamasn yapn. Yaplandrmay, nceki sayfalarda verilen rneklerden yararlanarak, ihtiyacnza uygun bir ekilde gerekletirebilirsiniz. rnekteki kurulum, sanal makine zerinde, SCSI disk ve tek iletim sistemi tercihi ile yaplacaktr [ekil 3.6].
109
ekil 3.6 Disk yaplandrmas Daha sonra varsaylan kullanc tanmlamas [ekil 3.7] ve kullanclarn sisteme giri yntemi (yerel yetkilendirme, LDAP, NIS, Windows a) ve ifreleme yntemi (DES; MD5, Blowfish) seimi ve ayarlarn yapn [ekil 3.8].
ekil 3.7 Yeni kullanc oluturma
110
ekil 3.8 Kullanclarn sisteme giri yntemini seme Son aamada, kurulum ayarlarnn zeti listelenir [ekil 3.9]. stee bal olarak listedeki Yazlm blmne girip ayrntl paket seimi yaparak kurulumu tamamlayabilirsiniz.
ekil 3.9 Kurulum zeti
111
Sisteme giri ve k
Al ilemlerini tamamladktan sonra sistem giri iin hazr hale gelir. rneklerdeki bilgisayar ad marinedir. marine login: Sistemi kullanmak zere hesab alan kullanclar, kullanc ad (username) ve ifrelerini (password) girerek sisteme eriebilir. marine login: saydin Password : [saydin@marine saydin]$ Kurulum srasnda kullanc hesab amadysanz, sistem yneticisi (root) olarak sisteme balanp adduser komutuyla ya da kullandnz srmn salad grafik arayz programyla kullanc hesab aabilirsiniz. Kullanc olarak sisteme balandktan sonra komut satrndan ilemlerinizi gerekletirebilirsiniz. Yapmanz gereken ilk ilem, sistem yneticisi tarafndan atanan geici ifrenin deitirilmesidir. Bunun iin passwd komutunu kullanmanz gerekir. Komutu girip Enter tuuna bastktan sonra gvenlik nedeniyle ilk olarak gncel ifreniz sorulur. Yine gvenlik nedeniyle girdiiniz ifre bilgileri ekranda grnmez. Gncel ifre bilgisini doru ekilde girdikten sonra yeni ifre bilgisini girmeniz istenir. Kontrol amal yeni ifrenin dorulanmas iin tekrar girmeniz istenir. [saydin@marine saydin]$ passwd Changing password for user saydin. Changing password for saydin (current) UNIX password: New password: Retype new password: passwd: all authentication tokens updated successfully.
ifre seiminde dikkat edilmesi gereken kurallar

ifre bilgisi sisteme eriimde kullanld iin zellikle sistem yneticisi ifresinin dier kullanclar tarafndan bilinmemesi ve kolayca renilmemesi gerekir. Bunun iin; En az 8 karakterden olumaldr. Kolayca tahmin edilebilecek ad, soyad, doum tarihi gibi kiisel bilgiler tek bana kullanlmamaldr. Byk-kk harflerin ve rakamlarn karmndan, ancak unutmayacanz ekilde seilmelidir. Belli aralklarla deitirilmelidir.
112
ifre rnekleri
SeL75A?? MeTu20-08 1barDaK_su (Gvenlik nedeniyle bu ifreleri kullanmamanz nerilir.) Sistemden k iin logout, exit komutlar ya da Ctrl+D tu ikilisini kullanarak oturumu sonlandrabilirsiniz. Sistemi kapatmak iin ise shutdown komutu ya da Ctrl+Alt+Del tularn kullanabilirsiniz.
1.2. Kabuk Programlar (Shell)

Kabuk program (shell), kullanc ile iletim sisteminin ekirdei arasnda balant kuran kpr program olarak adlandrlabilir. lev olarak kullanc tarafndan ya da dier yollarla girilen komutlar yorumlayp ilemi gerekletirmek zere ekirdee gnderir ve ilem sonucunu kullancya aktarr. Linux sistemlerinde farkl kabuk programlar kullanabilirsiniz. Kabuk Program Aklama Bash Csh Ksh Sh Tcsh Zsh (Born Again Shell) GNU tarafndan C shellin zelliklerinin gelitirildii standart kabuk program C kabuk program Korn kabuk program Standart UNIX kabuk program C kabuk programnn gelitirilmi hali Korn kabuk programnn gelitirilmi hali
Linux sistemlerde kullanc ad ve ifre bilgilerinizi girdikten sonra sistem tarafndan ilk olarak kabuk programnz altrlr. Kabuk program, girdiiniz komutlar alglayan ve ileyen temel programdr. Kullanc hesabnz alrken hangi kabuk programn kullanacanz sistem yneticisi tarafndan belirlenir ve /etc/passwd dosyasnda bu bilgi tutulur. Sisteme balandnzda kullanc bilgileri okunurken altrlacak kabuk program bilgisi de okunur ve altrlr. Kullandnz kabuk programn echo $SHELL komutuyla renebilirsiniz. Sistemdeki kullanlabilir kabuk programlarnn listesini chsh l komutu ile listeleyebilirsiniz. altnz kabuk programn deitirmek iin chsh komutunu kullanmalsnz. Bu komutu girdiinizde sistem, gvenlik asndan ifre bilginizi dorular. Daha sonra yeni kabuk programn girmenizi ister. Bu ilemden sonra yeni kabuk program bilginiz gncellenir.
rnek
nce sistemde kullanlabileceiniz kabuk programlar listeleyin. [saydin@marine saydin]$ chsh -l
113
Blm 3 letim Sistemleri: Linux /bin/sh /bin/bash /sbin/nologin /bin/bash2 /bin/ash /bin/bsh /bin/tcsh /bin/csh /bin/ksh /bin/zsh Daha sonra kabuk deitirme ilemini balatn. [saydin@marine saydin]$ chsh Changing shell for saydin. Password: ifrenizi girdikten sonra bir nceki komutta listelenen kullanlabilir kabuk programlardan tercih ettiinizi tam adresi ile birlikte girin. New shell [/bin/bash]:/bin/ksh Bylece kabuk programnz /bin/ksh olarak deitirilir.
Kabuk programlarnn kulland balang dosyalar

Kabuk programlarnn, balang srasnda okuyup iindeki komutlar altrrken kulland dosyalar vardr. Sisteme balandktan sonra, alta gereklemesini istediiniz ilemleri bu dosyalarn ierisine yazabilirsiniz. bash sh ch tcsh .profile, .bash_profile .profile .cshrc, .login .tcshrc, .cshrc, .login
rnek
Alta sistemde ka kullancnn olduunu grmek iin kabuk programn (bash) al dosyasn (.profile) yle dzenleyebilirsiniz: # ornek .profile dosyas # Sistemdeki kullanc saysn gosterir echo Sistemde who | wc l kisi var
1.3. Temel Linux Komutlar

Btn iletim sistemlerinde grafik arayz yardm ile her ne kadar herhangi bir komut yazmadan ilemleri gerekletirebiliyor olsanz da temelde arka planda alan komutlar, yani kk programcklar vardr. Grafik arayz olmad durumlarda ya da tm kontrolleri kendiniz belirleyerek gerekletireceiniz ilemlerde bu temel komutlar ve ilevlerini
114
Blm 3 letim Sistemleri: Linux bilmeniz gerekir. Bu blmde Linux iletim sisteminde komut satrnda en ok kullanlan komutlar, ilevleri ve kullanmlarna dair rnekler verilecektir. Daha ayrntl bilgiyi <komut> help ya da man <komut> yazarak edinebilirsiniz.
bc
Aritmetik ilemleri gerekletirebileceiniz bir programdr.
rnek
[saydin@marine saydin]$ bc bc 1.06 Copyright 1991-1994, 1997, 1998, 2000 Free Software Foundation, Inc. This is free software with ABSOLUTELY NO WARRANTY. For details type `warranty. 10.45+203.0218 213.4718 a=2^4 b=14*12 b-a 152 quit
cat
Dosyann ieriini grntlemek iin kullanlr.
rnek
kimlik.txt dosyasnn ieriini grntlemek iin; [saydin@marine saydin]$ cat kimlik.txt Kullanici Adi : saydin Gercek Adi : Selcuk Han AYDIN Tel : 210 33 11 Adres : BIDB Z-23 ODTU Gorev : Sistem Yoneticisi belge1 dosyasnn ieriini yedek adl yeni bir dosyaya kopyalamak iin; [saydin@marine saydin]$ cat belge1 > yedek belge1, belge2, belge3 dosyalarn birletirip belge adl dosyann sonuna eklemek iin; [saydin@marine saydin]$ cat belge1 belge2 belge3 >> belge
clear
Terminali temizler ve imleci ilk satra tar.
115
rnek
[saydin@marine CONS.F Mail XF86Config-4 a.out [saydin@marine saydin]$ ls fikstur.pas fquad.f graph.m kimlik.txt saydin]$ clear progs.tar.gz quad.f run.sh satranc.cpp
Enter tuuna bastnzda tm ekran temizlenir, komut satr ekrandaki ilk satrda grntlenir. [saydin@marine saydin]$
cmp
ki dosyay karlatrr ve farkllklarn belirtir.
rnek
[saydin@marine saydin]$ cat b1 bu belge deneme amali olarak yaratildi birinci satir farkli [saydin@marine saydin]$ cat b2 bu belge deneme amali olarak yaratildi ikinci satir farkli [saydin@marine saydin]$ cmp b1 b1 b1 b2 differ: char 41, line 2
cut
Setiiniz dosya(lar)daki stunlar grntler. -d ile stun ayrac, -f ile stun numaras belirtilir.
rnek
/etc/passwd dosyasnda : ile ayrlm 5. stundaki isimleri listelemek iin; [saydin@marine saydin]$ cut -d: -f5 /etc/passwd root bin FTP User Nobody virtual console memory owner Portmapper RPC user X Font Server Seluk Han AYDIN ...
116
date
Sistem saatini ve tarihini (isterseniz dzenleyerek) grntler ya da sistem yneticisi iseniz ayarlama ilemini gerekletirir.
rnek
[saydin@marine saydin]$ date Wed May 29 02:11:27 EEST 2002 [saydin@marine saydin]$ date +%H:%M:%S-%D 02:11:34-05/29/02
df
Balanm olduunuz disk blmlerinin boyut ve doluluk bilgilerini grntler.
rnek
[saydin@marine saydin]$ df Filesystem 1k-blocks Used /dev/hda5 256667 76141 /dev/hda12 5044156 96436 /dev/hda9 1011928 83068 /dev/hda13 5044156 4016084 none 257168 0 /dev/hda7 497829 1056 /dev/hda8 4032092 2666312 /dev/hda11 3028080 200396 /dev/hda6 256667 78058 /dev/hda1 10231392 1631920 /dev/hdb1 10088520 1845592 /dev/hdb5 20161172 1314544 Available 167274 4691488 877456 771840 257168 471071 1160956 2673864 165357 8599472 7730460 17822488 Use% 32% 3% 9% 84% 0% 1% 70% 7% 33% 16% 20% 7% Mounted on / /app /home /mdk /dev/shm /tmp /usr /usr/local /var /win2000 /vmware /d1
diff
ki metin dosyasn karlatrr.
rnek
[saydin@marine saydin]$ cat b1 bu belge deneme amali olarak yaratildi birinci satir farkli [saydin@marine saydin]$ cat b2 bu belge deneme amali olarak yaratildi ikinci satir farkli [saydin@marine saydin]$ diff b1 b2 2c2 < birinci satir farkli --> ikinci satir farkli
117
du
Dosya ve dizinlerin disk kullanm alanlarn grntler.
rnek
Tm dosyalar boyutlar ile listelemek iin; [saydin@marine saydin]$ du 12 ./.kde/Autostart 8 ./.kde/share/config/session ... 616 ./.gimp-1.2 44 ./.xvpics 83048 . Bulunduunuz konum iin zet bilgiyi -sadece dizinin toplam disk kullanm- listelemek iin; [saydin@marine saydin]$ du -s 83048 .
expr
Aritmetik ve mantksal ilemleri gerekletirir.
rnek
[saydin@marine 8 [saydin@marine 5 [saydin@marine [saydin@marine 3 [saydin@marine 1 [saydin@marine 0 saydin]$ expr 3 + 5 saydin]$ expr $ 5 + 15 $ / 4 saydin]$ expr 3 > 2 saydin]$ expr 3 < 2 saydin]$ expr 1 saydin]$ expr 1 == 1 == 4
echo
Karakterleri ya da deikenlerin deerlerini grntler.
rnek
[saydin@marine saydin]$ KIM=Seluk Han AYDIN [saydin@marine saydin]$ echo KIM KIM [saydin@marine saydin]$ echo $KIM Seluk Han AYDIN
118
Blm 3 letim Sistemleri: Linux [saydin@marine saydin]$ echo Hos geldin KIM Hos geldin KIM [saydin@marine saydin]$ echo Hos geldin $KIM Hos geldin Seluk Han AYDIN Bash kabuk programnda (ift trnak), (tek trnak) ve ` (ters trnak)n ayr ilevleri vardr: (ift trnak) iindeki deikenin deerini korur.
rnek
bash-2.05a$ KIM=Seluk Han AYDIN bash-2.05a$ echo $KIM Seluk Han AYDIN (tek trnak) iindeki deikenin deerini korumaz.
rnek
bash-2.05a$ KIM=Seluk Han AYDIN bash-2.05a$ echo $KIM $KIM ` (ters trnak) karakter dizini ierisinde komut altrmanz salar.
rnek
bash-2.05a$ echo Bugnn tarihi `date` Bugnn tarihi Fri Aug 15 19:06:59 EEST 2008
find
Dosya ya da dizin arama ilemlerini gerekletirir.
rnek
Ev dizininizdeki btn dosyalar listelemek iin; [saydin@marine saydin]$ find $HOME print /etc dizinindeki host ile balayan dosyalar listelemek iin; [saydin@marine saydin]$ find /etc -name host* /etc/host.conf /etc/hosts.allow /etc/hosts.deny Bulunduunuz dizindeki 0 boyutlu (bo) dosyalar listelemek iin; [saydin@marine saydin]$ find . -size 0
119
Blm 3 letim Sistemleri: Linux ./.kde/share/config/kcminitrc ./deneme ./.ICEauthority ./.autorun.lck
ftp, ncftp (ncftpput, ncftpget), sftp, tftp

Dosya transfer ilemlerini gerekletiren programlardr.
grep
Belirttiiniz dosyalar ierisinde girilen dzgn deyimin aratrlmas iin kullanlr.
rnek
Bulunduunuz dizinde dene szcn ieren btn dosyalar ve szcn getii satrlar listelemek iin; [saydin@marine saydin]$ grep dene * b1:bu belge deneme amali olarak yaratildi b2:bu belge deneme amali olarak yaratildi dene.xpm:static char * dene_xpm[] = { Sadece dosyalar listelemek iin; [saydin@marine saydin]$ grep -l dene * b1 b2 dene.xpm /etc/passwd dosyasnda /bin/bash ieren satr saysn (kabuk program /bin/bash olan kullanc saysn) listelemek iin; [saydin@marine saydin]$ grep -c /bin/bash /etc/passwd 5
gzip, gunzip, tar

Sktrma ve arivleme ilemlerini gerekletiren komutlardr. Linux sistemleri zerinde ok byk disk alan kaplayan dosyalar ve dizinler daha az disk alan kaplamalar iin sktrlarak saklanrlar. Saklama ilemini, dosyalarn ya da dizinlerin silinmesi, zarar grmesi olaslklarn dnerek, farkl bir birimde (disk, teyp, kartu vb.) arivleyerek yapmanz nerilir.
rnek
deneme.txt dosyasn sktrmak ve deneme.txt.gz adl bir dosya yaratmak iin; [saydin@marine saydin]$ gzip deneme.txt
120
Blm 3 letim Sistemleri: Linux deneme.txt.gz adl sktrlm dosyay amak iin; [saydin@marine saydin]$ gzip d deneme.txt.gz ya da; [saydin@marine saydin]$ gunzip deneme.txt.gz
/home/saydin/belgeler dizini iindeki tm dosya ve alt dizinleri ayr ayr sktrmak iin; [saydin@marine saydin]$ gzip r /home/saydin/belgeler tar, Linux sistemlerde kullanlan standart ariv programdr. Bu programla arivleme, sktrarak arivleme ilemlerini gerekletirebilirsiniz.
rnek
deneme1.txt ve deneme2.txt dosyalarndan deneme.tar adl bir ariv oluturmak iin; [saydin@marine saydin]$ tar cf deneme.tar deneme1.txt deneme2.txt deneme.tar adl ariv dosyasn amak iin; [saydin@marine saydin]$ tar xf deneme.tar deneme dizini sktrarak deneme.tar.gz adl sktrlm ariv dosyas oluturmak iin; [saydin@marine saydin]$ tar czf deneme.tar.gz deneme deneme.tar.gz adl sktrlm ariv dosyasn amak iin; [saydin@marine saydin]$ tar xzf deneme.tar.gz
head, tail
Dosyalarn ilk ya da son blmlerinin belirttiiniz saydaki satrlarn grntler. Herhangi bir seenek girmediinizde 10 satr grntlenir.
rnek
satir.txt dosyasnn ilk 10 satrn grntlemek iin; bash-2.05a$ head satir.txt 01 program test 02 var 03 a:integer 04 b:string 05 begin 06 write(test program) 07 write(enter the value of a) 08 read(a) 09 write(the value of a=,a) 10 write(procedure call sample)
121
Blm 3 letim Sistemleri: Linux 20 satrlk satir.txt dosyasnn son 3 satrn grntlemek iin; bash-2.05a$ tail -3 satir.txt 18 read(b) 19 writeln(the value of b,b) 20 end
host
Girdiiniz IP/DNS (alan ad kayd) bilgisinin karln verir.
rnek
[saydin@marine saydin]$ host orca orca.cc.metu.edu.tr has address 144.122.156.104 [saydin@marine saydin]$ host www.metu.edu.tr www.metu.edu.tr has address 144.122.199.13 [saydin@marine saydin]$ host 144.122.202.19 19.202.122.144.in-addr.arpa domain name pointer marine.cc.metu.edu.tr.
pine
E-posta ilemleri iin kullanlan programdr [ekil 3.10]. Programda kullanabileceiniz komutlar ekrann alt tarafnda gsterilmektedir.
ekil 3.10 Pine ana giri ekran
122
Blm 3 letim Sistemleri: Linux ? C I L A S Q HELP COMPOSE MESSAGE MESSAGE INDEX FOLDER LIST ADDRESS BOOK SETUP QUIT Programdan yardm alma. Elektronik posta hazrlama ve gnderme. Bulunduunuz dizindeki iletileri okuma. Grntlemek iin dizin seme. Adres defterini gncelleme. Program kiiselletirme. Programdan k.
E-posta ilemlerinizi pine dnda, mail, mailx, mutt, elm ve mush gibi programlar kullanarak da gerekletirebilirsiniz.
ps, kill
ps komutu alan uygulamalar, uygulama numaralarn (PID) grntler. kill komutu PIDsi ile belirttiiniz uygulamay sonlandrr. ps komutu en ok ef ve aux parametreleri ile kullanlmaktadr. kill komutunda sonlandrmay zorlamak iin -9 parametresi kullanlr.
rnek
[saydin@marine saydin]$ ps PID TTY TIME CMD 1717 pts/0 00:00:00 bash 1808 pts/0 00:00:00 vim 1811 pts/0 00:00:00 ps [saydin@marine saydin]$ kill -9 1808 [saydin@marine saydin]$ ps PID TTY TIME CMD 1717 pts/0 00:00:00 bash 1812 pts/0 00:00:00 ps [1]+ Killed vim deneme
killall
alan uygulamalar isme gre sonlandrr.
rnek
[saydin@marine saydin]$ ps PID TTY TIME CMD 1717 pts/0 00:00:00 bash 1813 pts/0 00:00:00 vim 1815 pts/0 00:00:00 vim 1821 pts/0 00:00:00 ps [saydin@marine saydin]$ killall -9 vim [1]- Killed vim deneme [2]+ Killed vim deneme
123
su
Kullanc deitirme (switch user) seenei sunar. Herhangi bir seenek girmediiniz durumda sistem kullancs (root) olmaya alr. Komutu kullanan root kullancsysa ifre sorulmaz, dier durumlarda deiilecek kullancnn ifre bilgisi istenir.
rnek
saydin kullancsyken root kullancsna gemek iin; [saydin@marine saydin]$ su Password: [root@marine root]# root kullancsyken saydin kullancsna gemek iin; [root@marine root]# su - saydin [saydin@marine saydin]$
split
Dosyay belirttiiniz boyutlara bler.
rnek
sayilar dosyasn sf ile balayan er satrlk dosyalara blmek iin; [saydin@marine saydin]$ split -l 3 sayilar sf [saydin@marine saydin]$ ls sf* sfaa sfab sfac sfad sfae
telnet, ssh
A ortamndaki dier Linux ya da Unix sistemlerine balanmak iin kullanlr. telnet programnda bilgiler ifrelenmeden dorudan gnderildii iin, zellikle kullanc ad ve ifre bilgilerinizin gvenlii asndan, eer sunucu tarafndan destekleniyorsa bilgilerin ifrelenerek gnderildii ssh programn kullanmanz nerilir.
sort
Belirttiiniz dosyalar satr satr sralar.
rnek (Karakter sralama)

[saydin@marine saydin]$ cat sort.txt veli ali ahmet musa ayse murat mustafa
124
Blm 3 letim Sistemleri: Linux sort.txt dosyasn sralamak iin; [saydin@marine saydin]$ sort sort.txt ahmet ali ayse murat musa mustafa veli sort.txt dosyasn tersten sralamak iin; [saydin@marine saydin]$ sort -r sort.txt veli mustafa musa murat ayse ali ahmet
rnek (Saysal sralama)

[saydin@marine saydin]$ cat sayilar 30 12 2 001 1001 0.034 267 -124 0 -0.001 sayilar dosyasn sralamak iin; [saydin@marine saydin]$ sort -n sayilar -124 -0.001 0 0.034 001 2 12 30 267 1001
125
whereis, which
Komutlarn ve ilgili dosyalarn bulunduklar konumu listeler.
rnek
[saydin@marine saydin]$ whereis ls ls: /bin/ls /usr/share/man/man1/ls.1.gz [saydin@marine saydin]$ which ls alias ls=ls --color=tty /bin/ls
w, who, finger
w ve who komutlar sisteme bal kullanclar listeler. finger komutu sistemde var olan kullanc ile ilgili ayrntl bilgi verir.
rnek
[saydin@marine saydin]$ w 5:06pm up 1:08, 4 users, load average: 0.18, 0.08, 0.03 USER TTY FROM LOGIN@ IDLE JCPU PCPU WHAT root tty1 5:05pm 1:25 0.03s 0.03s -bash saydin tty2 5:05pm 1:18 0.02s 0.02s -bash saydin pts/0 xxx.metu 4:00pm 0.00s 0.29s 0.01s w saydin pts/1 5:06pm 52.00s 0.00s ? [saydin@marine saydin]$ who root tty1 May 29 17:05 saydin tty2 May 29 17:05 saydin pts/0 May 29 16:00 (xxx.metu.edu.tr) saydin pts/1 May 29 17:06 [saydin@marine saydin]$ finger saydin Login name: saydin In real life: selcuk han aydin Directory: /home/saydin Shell: /bin/bash On since Aug 16 08:21:54 on ttyp4 from 144.122.202.19 No Plan.
wc
Dosyadaki kelime ya da satr saysn grntler.
rnek
[saydin@marine saydin]$ cat deneme Bu belge deneme amacli olusturuldu Ciktisi alinacak
126
Blm 3 letim Sistemleri: Linux [saydin@marine saydin]$ wc deneme 2 7 53 deneme Satr says iin; [saydin@marine saydin]$ wc -l deneme 2 deneme Kelime says iin; [saydin@marine saydin]$ wc -w deneme 7 deneme Karakter says iin; [saydin@marine saydin]$ wc -c deneme 53 deneme
lpr, enscript
Belgelerin ktlarn yazcdan almak iin kullanlr. PostScript yazclarda metin dosyalarnn ktsn alabilmek iin belgeleri ps formatna dntrmeli (text2ps) ya da enscript program ile kt almalsnz.
rnek
deneme belgesini varsaylan yazcya gndermek iin; [saydin@marine saydin]$ enscript deneme [ 1 pages * 1 copy ] sent to printer deneme belgesini ps formatyla deneme.ps olarak kaydetmek iin; [saydin@marine saydin]$ enscript -p deneme.ps deneme [ 1 pages * 1 copy ] left in deneme.ps [saydin@marine saydin]$ cat deneme.ps %!PS-Adobe-3.0 %%BoundingBox: 24 24 588 768 %%Title: Enscript Output %%For: Seluk Han AYDIN %%Creator: GNU enscript 1.6.1 %%CreationDate: Wed May 29 16:35:27 2002 %%Orientation: Portrait %%Pages: (atend) %%DocumentMedia: Letter 612 792 0 () () %%DocumentNeededResources: (atend) %%EndComments %%BeginProlog %%BeginResource: procset Enscript-Prolog 1.6 1 %
127
Blm 3 letim Sistemleri: Linux % Procedures. % /_S { % save current state /_s save def } def /_R { % restore from saved state _s restore } def vm-net.ps dosyasn danio yazcsna gndermek iin; [saydin@marine saydin]$ lpr Pdanio vm-net.ps
1.4. Linux Altnda Program Derleme

Linux iletim sisteminde bata C/C++ olmak zere Ada, Assembly, Java/Java Script, Lisp, Modula 2/Modula 3, Pascal, Perl, Prolog, Python, Tcl/Tk dillerinde program derleyebilirsiniz. Hata ayklayc olarak gdb (Gnome Debugger) ya da grafik ortamda gelimi hali xxgdb programlarn kullanabilirsiniz.
rnek
C++ programlama dilinde yazlm myprog.cpp dosyasn g++ program ile derlemek iin; g++ myprog.cpp Fortran programlama dilinde yazlm CONS.F dosyasn f77 ile derleyip run.me adl altrlabilir dosya oluturmak iin; f77 o run.me CONS.F Linux iletim sisteminde, ayrca, grafik arayz ortamnda kullanabileceiniz grsel programlama dilleri de bulunmaktadr. Anjuta, Glade, K Develop, QT Designer ve VisualTcl bunlara rnek olarak saylabilir.
1.5. stasyonu Olarak Linuxta Kullanlabilen Uygulamalar

Linux iletim sistemiyle, X grafik arabirimi kullanarak Microsoft Windows iletim sistemlerinde gerekletirilen uygulamalarn edeerlerini farkl seeneklerle kullanabilirsiniz. Buna ek olarak pek ok uygulamay da cretsiz olarak edinebilirsiniz. Gelien Linux dnyasnda programlarn says ve geliimi hzla artmaktadr.
X-grafik arabirim ortam

Kullanm kolayl asndan, Linux iletim sisteminde komut satr yerine X Windows tabanl kullanc arayz kullanabilirsiniz. Microsoft Windows ve MacOS iletim sistemlerinden farkl olarak, Linux iletim sisteminin grafik arayz ana blmden oluur: X Windows program, pencere yneticisi ve program/dosya yneticisi.
128
X Windows program, pencerelerin almas, resimlerin gsterilmesi gibi grafik ortamdaki temel ilevlerin gereklemesini salar. Pencere yneticisi pencerelerin nasl grntleneceini ve tama/boyutlandrma ilemlerini nasl yapacanz belirler. Dosya yneticisi ise simgeler ve menler yardmyla dosya ve dizinler zerinde yapacanz ilemleri ve dosya/dizinlerin zelliklerini belirler. Linux iletim sistemi, dier Unix sistemlerde X11 olarak adlandrlan ortak X Windows temelli program kullanr. Bunun avantaj, Linux sistemlerde X ortamnda hazrlanan programlarn Unix sistemlerle hazrlananlarla uyumlu olmasdr. Pencere yneticileri, X ortamnda fare, klavye gibi donanmlar kullanarak ilemleri gerekletirmenizi salar. Linux iletim sisteminde alan pek ok pencere yneticisi vardr. Bunlar arasnda KDE [ekil 3.11], Gnome [ekil 3.12], Xfce [ekil 3.13] ve CDE gibi geni zelliklere sahip pencere yneticilerinin yannda AfterStep, fvwm, fvwm95, mwm, olwm, tvwm, qvwm gibi basit ilevli pencere yneticileri de bulunmaktadr. Pencere yneticileri pencereleri ama, kapama, tama, boyutlandrma gibi temel ilemler yannda, ayn zamanda dosya yneticisi ilevini ve dier st dzey ilemleri de yapabilirler.
ekil 3.11 KDE 4 masast yneticisi
129
ekil 3.12 Gnome masast yneticisi
ekil 3.13 Xfce masast yneticisi
130
Blm 3 letim Sistemleri: Linux Sistem yneticisi olarak X ortamn otomatik olarak balatabileceiniz gibi komut satrndan startx komutu ile de X ortamna geebilirsiniz. X ortamna gemi olsanz bile Ctrl+Alt+F1den Ctrl+Alt+F6ya kadarki kombinasyonlar kullanarak dier 6 konsola ulaabilirsiniz. Ctrl+Alt+F7 ile tekrar grafik ekrana dnebilirsiniz. Eer birden fazla grafik ekran atysanz Ctrl+Alt+F8, Ctrl+Alt+F9 vb. ile dier grafik ekranlara gei yapabilirsiniz. Gnome, KDE, WindowMaker, fvwm2, sawfish balca pencere yneticisi alternatifleri arasnda gelmektedir. steinize bal olarak dier pencere yneticilerini de sisteme http://www.xwinman.org adresinden ykleyip kullanabilirsiniz.
Ofis uygulamalar
Microsoft Office rnlerine alternatif olarak hazrlanm yazlm paketleridir.
OpenOffice.org Uygulamalar
OpenOffice.org, Sun firmas tarafndan hazrlanm Star Office uygulamas zerine gelitirilen ak kaynak kodlu ofis yazlm olup Microsoft Office rnlerinden Word, Excel ve PowerPoint ile oluturulan belgelerin byk bir ounluunu aabilmekte ve benzer ekilde belge oluturmanza olanak tanmaktadr. OpenOffice uygulamasn men ve ksayollardan ya da komut satrnda ooffice (ilikili olarak oocalc, oodraw, ooimpress, oomath, ooweb, oowriter) komutu ile altrabilirsiniz.
K Office Uygulamalar
KDE firmas tarafndan gelitirilen metin hazrlama, tablolama, sunum hazrlama, grafik izme, forml yazma, hesap makinesi gibi pek ok uygulamay ierir. Uygulamalar men ve ksayollardan ya da komut satrndan koshell (ilikili olarak kformula, kchart, kcharselect, kpresenter, kspread, kword, kcalc) komutu ile altrabilirsiniz.
Gnome Office Uygulamalar

Gnome firmas tarafndan gelitirilen Abiword, Gedit (metin yazma) ve Gnumeric (tablolama) programlarn ierir. Uygulamalar men ve ksayollardan ya da komut satrndan abiword, gedit ve gnumeric komutlar ile altrabilirsiniz.
nternet tarayclar
Linux altnda Netscape (netscape)35, Netscate4.x (netscape), Opera (opera), Mozilla (mozilla), Bluefish (bluefish) programlar ile grsel; Lynx (lynx), Links (links) programlar ile resimsiz metin formatnda nternet taramas gerekletirebilirsiniz.
Dosya tarayclar
Prozilla Downloader (prozgui), GnomeFTP (gftp), NT Web Downloader (nt) ile grsel, Lftp (lftp), Ncftp (ncftp), Sftp (sftp), Ftp (ftp), Wget (wget) programlar ile resimsiz metin ortamnda dosya transfer ilemlerini gerekletirebilirsiniz.
35
Bu blmde programlar altrmak iin komut satrna yazmanz gereken komutlar parantez ierisinde belirtilmitir.
131
okluortam uygulamalar
KDE Action (action), KMidi Player (kmidi), XMMS Mp3 Player (xmms), Real Player (realplay), Xmovie (xmovie), Broadcast2000 (bcast) programlar ile film izleyebilir, mzik dinleyebilir, video filmleri hazrlayabilirsiniz.
Resim grntleyiciler
K Paint (kpaint), Gnome Image Manipulation (gimp), Xfig (xfig), Electric Eyes (ee), Xview (xv) programlar ile resim grntleyebilir, yeni resimler yaratlp mevcut resimler zerinde deiiklik yapabilirsiniz.
Uygulama gelitirme
Linux altnda ok farkl seeneklerde uygulama gelitirebilirsiniz. Borland Kylix (startkylix), K Developer (kdevelop), Anjuta C++ Developer (anjuta), QT Designer (designer), Gnugdb (gdb) programlar ile grsel ortamda; Gnome C++ (gcc, g++), Gnome Fortran (g77, f77), Tcl/Tk, Python (pythone), Java (java), FreePascal (fpc) vb. programlarla metin ortamnda uygulama gelitirebilirsiniz.
Eitim-bilim uygulamalar
Matlab (matlab), K Calculater (kcal), Calculator (calcoo), GnoPlot (gnoplot), MathPlot (mathplot), K Fractal (kfract), GtkGraph (gtkgraph), Chemtool (chemtool), Xoscope (xoscope), GnomeOctave (goctave) programlar Linux ortamnda eitim amal programlar olarak sunulmaktadr.
Yaynlama
Acrobat Reader (acroread), DVI Viewer (dvi), Ghost View (gv), Xdvi (xdvi), Xpdf (xpdf), K Ghostview (kghostview), GnomeGhostView (ggv), Latex (latex) programlaryla postscript, pdf ve txt belgelerini grntleyebilirsiniz.
Dier yazlmlar
Yukarda sz edilen programlarn yan sra arivleme iin Archiver (ark), tar (tar), Gnuzip (gzip); veritaban uygulamalar iin Adabas (adabas), GnuSQL (gasql); metin dzenleyici (text editor) olarak K text editor (kedit), Gnome text editor (gedit), GnomeXEditor (gxedit), Emacs (emacs), Xemacs (xemacs), Vi (vi), Vim (vim), CoolEdit (cooledit); binary dosya dzenleyici (binary editor) olarak K binary editor (khexedit), HexEditor (hexedit); izim-tasarm iin Dia (dia), Kchart (kchart), Kivio (kivio) programlarn kullanabilirsiniz.
Dier Linux ve UNIX sistemlerdeki uygulamalarn grntlenmesi

Kendi sisteminizde grafik ortamda alrken, dier Linux ya da Unix sistemlere balanp o sistemler zerinde altrlan grafik arayz uygulamalarn kendi ekrannzda
132
Blm 3 letim Sistemleri: Linux grntleyebilirsiniz. Bunun iin xhost komutunu kullanarak dier sistemden kullanlan sisteme balant izni vermeniz gerekir.
rnek
beluga sisteminden kullancnn sistemine X balant izni vermek iin; [saydin@marine saydin]$ xhost +beluga Bu balant iznini kaldrmak iin; [saydin@marine saydin]$ xhost -beluga Genel olarak, tm sistemlerden balant izni vermek iin; [saydin@marine saydin]$ xhost + Tm balant izinlerini kaldrmak iin; [saydin@marine saydin]$ xhost altnz sistem zerinde grntnn nerede gsterileceini DISPLAY deikeni ile belirleyebilirsiniz.
rnek
beluga sistemi zerinde altrdnz grafik arayz uygulamalarn kendi sisteminiz zerinde grntlenmesi iin; beluga:saydin:~> export DISPLAY=<kullanlan sistem>:0.0 Komuttaki ilk rakam grnt numarasn, ikinci rakam ise ekran numarasn gsterir. Bu komuttan sonra beluga sistemi zerinde altracanz grafik arayz uygulamalarn kendi sisteminizde grntleyebilirsiniz. beluga:saydin:~> mathematica beluga:saydin:~> xterm
2. Sistem Ynetimi
Evde ya da i yerinde, i istasyonu ya da sunucu sistem olarak kullanlan herhangi bir Linux sisteminin yaplandrlmas, gvenlii, verilecek servislerin belirlenmesi, ayarlarnn yaplmas ve kontrol edilmesi, ortaya kan sorunlarn giderilmesi, gerekli gncellemelerin yaplmas gibi ilemlerin sistem yneticisi tarafndan gerekletirilmesi gerekir. Bu blmde sistem yneticisi olarak gerekletirebileceiniz temel ilemler incelenecektir.
133
2.1. Al, Kapan ve Servisler

Bilgisayar zerinde herhangi bir iletim sisteminin alabilmesi iin, sistemin bir ykleyici tarafndan balatlmas gerekir. Birinci blmde de bahsedildii gibi Linux sistemlerde Grub ve Lilo olarak iki ayr sistem ykleyici kullanabilirsiniz. GNU projesi erevesinde halen gelitirilme aamasnda olan ve yeni avantajlar sunan Grub ykleyicisi pek ok Linux srmnde varsaylan ykleyici olarak kullanlmaktadr. stee bal olarak Linux sistemlerin geleneksel ykleyicisi olan Lilo (Linux Loader) da kullanabilirsiniz. Bilgisayar ap ykleyiciyi altrdnzda sistemde kullanabileceiniz iletim sistemleri listelenir. Listeden almasn istediiniz iletim sistemini seip ykleyicinin zelliklerine ve isteinize gre gerekli parametreleri girerek iletim sistemini balatabilirsiniz.
Lilo ykleyicisi ve yaplandrlmas

Ykleyici olarak Lilo kullanyorsanz, yaplandrmaya gre grafik ekranda, men ekrannda ya da sadece komut modunda Lilo seenekleri grntlenir. Grafik ekran ya da men kullanyorsanz Esc tuu ile komut moduna geebilirsiniz. Komut modundayken Tab tuuna basarak kullanabileceiniz iletim sistemlerini listeleyebilirsiniz. Lilo:<TAB> linux windows Herhangi bir ilem yapmadan Enter tuuna bastnzda varsaylan iletim sistemi varsaylan seeneklerle alr. Lilo al mensnde al modu girerek sistemin al modunu belirleyebilirsiniz. Girmediiniz durumlarda varsaylan al modu kullanlr. oklu ortam ya da grafik ekran modunda almas gereken servislerden kaynaklanan bir sorundan dolay sistem almyorsa, sistem tek kullancl modda alr, sorunu giderdikten sonra tekrar normal modda almas salanr. Bunun iin alta tek kullancl mod seenekleri olan S, s ya da 1 girmeniz gerekir. Lilo:linux S Al mod seenekleri unlardr: 0 1, S, s 2 3 4 5 6 : Sistem kapan modu (halt, varsaylan olarak belirlenmemeli) : Tek kullancl mod : NFS destei olmadan ok kullancl komut modu : ok kullancl komut modu : Bo (kullanlmyor) : X Grafik ara birim modu : Sistem tekrar balang modu (reboot, varsaylan olarak belirlenmemeli)
Kk dizin olarak varsaylandan farkl disk blm kullanacaksanz root parametresini girmeniz gerekir.
134
Blm 3 letim Sistemleri: Linux Lilo:linux root=/dev/hda7 Benzer ekilde, kullanacanz ekran znrln deitirmek iin vga parametresini kullanabilirsiniz. rnein, vga=ask seenei alta vga seeneini girmenizi bekler. Yksek znrlkl sistemlerde vga=795 ya da daha st dzey znrlkler kullanlabilir. Ancak bu seenekten yararlanabilmek iin ekirdee ekran znrlk deitirme desteinin verilmi olmas gerekir. Lilo ykleyicisi yaplandrma dosyas olarak /etc/lilo.conf dosyasn kullanr.
/etc/lilo.conf - rnek konfigrasyon dosyas

lba32 boot=/dev/hda prompt timeout=50 message=/boot/message password=deneme vga=795 default=linux image=/boot/vmlinuz-2.4.18-3 label=linux root=/dev/hda7 read-only initrd=/boot/initrd-2.4.18-3.img other=/dev/hda1 label=NT table=/dev/hda lba32; 2.1 GBtan byk disklerde ykleyici sorunu ile karlamamanz iin girmeniz gereken seenektir. boot; ykleyicinin yklenecei yeri belirler. /dev/hda MBR 36 blmn, /dev/hda7 linux /boot dizinin konumunu belirler. prompt; alta kullancya grnt ve seenek olanann verileceini belirler. timeout; herhangi bir mdahale yapmadnz durumda ne kadar sre sonra varsaylan iletim sisteminin alacan belirler. message; alta grntlenecek mesaj belirler. password; istiyorsanz alta gireceiniz ifreyi belirler. Bu ifreyi sadece yaplandrma iin deil, al iin de girmeniz gerekmektedir. Bu seenei sadece ana men iin girmeyip sadece belirli iletim sistemleri iin de girebilirsiniz. vga; al ekran znrlk ayarn belirler. MBR: ks. Master Boot Record
36
135
Blm 3 letim Sistemleri: Linux default; varsaylan iletim sistemini belirler. Belirtmediiniz durumda sralamadaki ilk iletim sistemi varsaylan iletim sistemi olarak kullanlr.
letim sistemlerinin tantm blmlerinde Linux iletim sistemleri iin; image; kullanacanz ekirdek ve konumunu, label; Lilo ekrannda grnecek etiket adn, root; Linux iletim sisteminin bulunduu blm, read-only; alta kk dizine sadece okunur seenekle balanmanz gerektiini, initrd; kullanacanz balang RAM disk imajn belirler.
Dier (Microsoft Windows, FreeBSD vb.) iletim sistemleri iin; other; iletim sisteminin bulunduu disk blm adresini, label; Lilo ekranndaki grntlenecek etiket adn, table; disk blmlendirilme tablosunun konumunu belirler.
/etc/lilo.conf dosyasn dzenledikten sonra lilo komutunu kullanarak ykleyiciyi diske ykleyin. Yannda * olan seenek varsaylan iletim sistemini gsterir. [root@marine root]# lilo Added linux * Added NT
/etc/lilo.conf dosyasnn gvenlik ayarlar

lilo.conf konfigrasyon dosyas root kullancs ve root grubuna ait olmal ve sadece root kullancs tarafndan okunup ve yazlabilmelidir. Bunun iin aadaki komutlar kullanabilirsiniz. [root@marine root]# chown root.root /etc/lilo.conf [root@marine root]# chmod 600 /etc/lilo.conf [root@marine root]# ls -l /etc/lilo.conf -rw------- 1 root root 252 Haz 9 13:30 /etc/lilo.conf Lilo ykleyicisini U parametresiyle diskten silebilirsiniz. Normal olarak disk zerinde baka bir ykleyici (Grub ya da Windows sistemlerdeki fdisk/mbr vb.) altrdnzda Lilo devre d kalacaktr.
Grub ykleyicisi ve yaplandrlmas

Liloya oranla daha ilevsel seeneklere sahiptir. Gvenlik asndan en byk avantaj, varsaylan ayarlamalarn dnda yaplandrma iin ifre atanabiliyor olmasdr. Bu seenekle sistem yneticisi dnda ala mdahaleyi engellemi olursunuz. Grub
136
Blm 3 letim Sistemleri: Linux ykleyicisinde al seenei girebilmek iin E tuuna basmalsnz. Eer ifre atamsanz P tuuna basp ifre girmelisiniz. Grubun Liloya gre dier bir avantaj da diskin baka bir blmndeki ekirdei kullanarak alabilmesidir. Grub ykleyicisi yaplandrma olarak /boot/grub/menu.lst dosyasn kullanr.
/boot/grub/menu.lst - rnek konfigrasyon dosyas

boot=/dev/hda default 0 timeout 10 color cyan/blue white/blue password --md5 $1$NfdCo$di3TjknaY4oZyWR8aWTuG1 title Windows root (hd0,0) makeactive chainloader +1 title Linux root (hd0,6) kernel /boot/vmlinuz-2.6.18-3 ro root=/dev/hda7 initrd /boot/initrd-2.6.18-3.img Grub, disk ve disk blmlerine 0dan, mantksal disk blmlerine ise 4ten balayarak numara verir. Konfigrasyon ierisinde kkdizinler ve dier iletim sistemleri iin blmler srasyla disk numaras ve blm numaras ile belirlenir. Grubun dier bir avantaj yaplandrma iin kullanlacak ifreyi md5 yntemi ile grntlemesidir. Bylece Lilodaki gibi ifre ak halde konfigrasyon dosyasnda gzkmez. Konfigrasyon dosyasn yaplandrdktan sonra grub-install komutuyla diske ykleyebilirsiniz. [root@marine root]# grub-install /dev/hda Installation finished. No error reported. This is the contents of the device map /boot/grub/device.map. Check if this is correct or not. If any of the lines is incorrect, fix it and re-run the script `grub-install. # this device map was generated by anaconda (fd0) /dev/fd0 (hd0) /dev/hda
Al
Kullandnz ykleyici ve belirlediiniz ekirdek ile Linux iletim sistemi balatlr. ekirdek hafzaya yklendikten sonra al srasnda ilk olarak init program alr ve
137
Blm 3 letim Sistemleri: Linux /etc/inittab dosyasnn ieriindeki ilemleri gerekletirir. Pek ok Linux srm al srasnda ilk olarak /etc/rc.d/rc.sysinit veya /etc/rc.d/rc dosyasn altrr. Daha sonra al modunda belirlediiniz /etc/init.d dizini altnda bulunan servisler altrlr.
Kapan
Sistemi kapatmak iin reboot, shutdown ya da halt komutlarndan herhangi birini kullanabilirsiniz. Sistemi init 0 komutu ile kapatp init 6 komutuyla yeniden balatabilirsiniz. Sistem kapan srasnda (/etc/inittab dosyas ayarlarna gre) /etc/rc.d/rc kabuk programn 0 ya da 6 parametresi ile altrr. Srasyla servisler durdurulur, dosya sistemleri ile olan balantlar kesilir ve sistem kapanr.
2.2. Kullanc Hesaplar

Linux iletim sistemini kiisel kullanm amac ile de olsa sistem yneticisi (root) kullanc hesab ile kullanmak sistemin gvenlii asndan tercih edilmemelidir. Root kullancs sistem zerinde snrsz yetkiye sahip olduu iin yapacanz baz hatalar sistemin zarar grmesine belki de bir daha almamasna neden olabilir. Bu sebeple sistemi normal bir kullanc hesab ile kullanmanz ve gerek duyduunuz durumlarda (su komutunu kullanarak ya da root kullancsyla giri yaparak) sistem yneticisi hesabna gei yapmanz nerilir. nternet ortamnda ve ok kullancl sistemlerde root ifresinin renilmesi riskinden dolay gerekmedii durumlarda root kullancs kullanlmamaldr. Kullanc hesaplarn kurulum srasnda yaratabileceiniz gibi, kurulum sonrasnda da yeni kullanc hesaplar aabilir ve ayarlar sistem yneticisi olarak yapabilirsiniz. Linux sistemlerde kullanc hesap bilgileri, /etc/passwd dosyasnda tutulur. Eer ifreleme olarak glge parola (shadowing) setiyseniz ifreler ayr olarak /etc/shadow dosyasnda tutulur. Glge parola kullanm gvenlik asndan sonradan Linux sistemlere eklenmi bir zelliktir. Sistem giriinde kullanc hesap bilgilerinin okunmas gerektii iin passwd dosyas herkes tarafndan okunabilir (chmod 644) olmaldr. [root@marine root]# ls -l /etc/passwd -rw-r--r-- 1 root root 1563 Jun 8 2002 /etc/passwd
Glge parola kullanmadnz durumlarda ifreler de bu dosyada tutulaca iin, kodlanm da olsa, herkes tarafndan grlecek ve gvenlik asndan sorun olacaktr. Glge parola kullandnz durumlarda shadow dosyas girdiiniz ifrelerin kontrol iin sadece root kullancs tarafndan eriilebilir (chmod 600) durumda olur. [root@marine root]# ls -l /etc/shadow -rw------- 1 root root 1026 Jun 8 2002 /etc/shadow
Bylece kullanc ifreleri dardan hibir ekilde grlmemi olur.
138
Grup ilemleri
Kullanclarn haklarn grup baznda belirleyebilmek iin sistem zerinde gruplar yaratp kullanclar gruplar halinde snflandrabilirsiniz. Grup tanmlamalar /etc/group dosyasnda tutulur. groupadd komutu ile yeni bir grup yaratabilirsiniz.
rnek
Grup numaras 505 olan admins adl bir grup yaratmak iin; [root@marine root]# groupadd -g 505 admins -g seeneini girmediiniz durumlarda sistem tarafndan otomatik olarak bo olan bir sonraki grup numaras verilir. 1-499 sistem hesaplar iin ayrlmtr. groupdel komutu ile sistemdeki gruplar silebilirsiniz.
rnek
saydin grubunu sistemden silmek iin; [root@marine root]# groupdel saydin groupmod komutu ile sistemde var olan gruplar yeniden yaplandrabilirsiniz.
rnek
admins grubunun grup numarasn 500 olarak deitirmek iin; [root@marine root]# groupmod -g 500 admins admins grubunun ad sysadmins olarak deitirmek iin; [root@marine root]# groupmod -n sysadmins admins groups komutu ile kullancnn yesi olduu gruplar listelenir.
rnek
O anki kullancnn dahil olduu gruplar listelemek iin; [root@marine root]# groups root bin daemon sys adm disk wheel saydin kullancsnn dahil olduu gruplar listelemek iin; [root@marine root]# groups saydin saydin : users postgres
139
Kullanc ilemleri
Sistemi kullanm yetkilerine gre kullanclar yaratp bunlarn haklarn belirleyebilirsiniz. useradd komutu ile kullanc hesab aabilirsiniz.
rnek
Varsaylan ayarlarda labadm adl bir kullanc yaratmak iin; [root@marine root]# useradd labadm 505 numaral, users grubunda, /home/labuser ev dizinini ve /bin/bash kabuk programn kullanan, labuser kullanc adl bir Lab Kullancs yaratmak iin; [root@marine root]# useradd -u 505 -g users -d /home/labuser -s /bin/bash -c Lab Kullancs labuser labuser kullancsnn ifresini gncellemek iin; [root@marine root]# passwd labuser Changing password for user labuser. New password: Retype new password: passwd: all authentication tokens updated successfully. userdel komutu ile kullanc hesaplarn silebilirsiniz.
rnek
labadm kullanc hesabn sistemden silmek iin; [root@marine root]# userdel labadm usermod komutu ile kullanc hesaplarn gncelleyebilirsiniz.
rnek
labuser kullancsnn kabuk programn /bin/csh ile deitirip sysadmins grubuna eklemek iin; [root@marine root]# usermod -s /bin/csh -G sysadmins labuser
2.3. Disk Ynetimi

Linux sistemlerde yerel disk, disket ve CD-ROM srclere ve a zerinde izin verilen paylamlara eriebilirsiniz.
Al srasnda otomatik balama
140
Blm 3 letim Sistemleri: Linux Sistemde alta erieceiniz disk blmleri ile ilgili bilgiler /etc/fstab dosyasnda saklanmaktadr. fstab dosyasndaki stunlar srasyla unlar temsil etmektedir: 1.stun 2.stun 3.stun 4.stun 5.stun 6.stun disk blm adresi. yerel disk zerindeki balama adresi. dosya yaps. seenekler. yedekleme seenei. disk kontrol seenei.
rnek fstab dosyas

/dev/sda1 /dev/sda2 /dev/sda5 /dev/sdb1 /dev/sdc1 /dev/sr0 proc sysfs debugfs / swap /home /usr/local /usb /media/dvdwriter /proc /sys /sys/kernel/debug ext3 swap ext2 ext3 auto iso9660 proc sysfs debugfs defaults defaults defaults defaults rw,umask=0,user,exec ro,user,noauto,exec defaults noauto noauto 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Disk blmlerinin balama adresleri disk zerinde yaratlan dizinlerdir. Eer belirttiiniz dizin disk zerinde yaratlmamsa karlk gelen disk blm balants salanamaz. Linux iletim sistemi, ekirdeinde ok sayda dosya yapsna destek salayabilmektedir. Fakat kullanacanz dosya sisteminin ekirdee destei verilmelidir. Dorudan ya da modl destei ile (ekirdein derleme seeneine gre) minix, ext, ext2, ext3, xiafs, xfs, msdos, usdos (msdos zerinde Unix benzeri dosya sistemi), vfat, ntfs (okunabilir tam destek, riskli yazma destei), hpfs, ufs (BSD ve trevleri dosya sistemi), iso9660, nfs, smb, ncp (NetWare dosya sistemler), Amiga FFS (Fast File System) dosya yaplarna eriebilirsiniz. Seenek olarak, virgl ile ayrlm ekilde rw (okuma-yazma), ro (sadece okunabilir), umask=022 (kullanc haklar), gid=0 (grup sahibi), exec (dosyalar altrlabilir), nosuid (SUID kullanlamaz) gibi seenekler belirtebilirsiniz. Yedekleme seenei olarak, ext2 dosya sistemlerinde dump komutu ile ilgili disk blmn yedekleyip (1) yedeklemeyeceinizi (0) belirleyebilirsiniz. Disk kontrol seeneklerinde fsck komutu ile; 0 diskin hibir ekilde kontrol edilmeyeceini, 1 ilk balanma srasnda kontrol edileceini, 2 ise btn disklere okuma yazma hakk ile ikinci kez balandnzda kontrol edileceini belirtir.
141
Disk blmlerini balama ve koparma

Disk blmlerini balama ilemlerini mount komutu ile gerekletirebilirsiniz. Bu komutu tek bana kullandnzda o an balandnz disk blmleri, balant noktalar ve seenekleri hakknda bilgi alabilirsiniz. [root@marine ssh]# mount /dev/hda5 on / type ext2 (rw) none on /proc type proc (rw) /dev/hda12 on /app type ext2 (rw) none on /dev/pts type devpts (rw,gid=5,mode=620) /dev/hda9 on /home type ext2 (rw) /dev/hda13 on /mdk type ext2 (rw) none on /dev/shm type tmpfs (rw) /dev/hda7 on /tmp type ext2 (rw)
rnek
Birinci diskin birinci ana blmnde yer alan fat32 dosya dzenli disk blmn sistemde yarattnz /win2000 dizinine okunabilir ve yazlabilir balamak iin; [root@marine ssh]# mount /dev/hda1 /win2000/ -t vfat -o rw Daha nce de belirtildii gibi balama noktas dizinini yaratmamsanz mount komutundan nce mkdir komutuyla dizini yaratmanz gerekir. fstab dosyasnda kayt olan disk blmleri iin sadece yerel disk zerindeki balama adresini girmeniz yeterlidir. [root@marine ssh]# mount /win2000 Balandnz disk blmnn balantsn umount komutu ile koparabilirsiniz. [root@marine ssh]# umount /win2000/ A zerindeki Microsoft Windows sistemlerde paylatrlm disklere smbmount ya da mount komutunun smbfs seenei ile eriebilirsiniz.
rnek
clarias adl Windows 2000 sistemindeki c$ sistem yneticisi paylamna saydin kullancs ile eriip yerel disk zerinde /remote/clarias/C dizinine balamak iin; [root@marine ssh]# mount -t smbfs -o saydin //clarias/C$ /remote/clarias/C/ Password:
142
Blm 3 letim Sistemleri: Linux Paylamda ifre olduu iin paylam ifresini girdikten sonra mount komutu ile balant bilgisini grebilirsiniz. [root@marine ssh]# mount /dev/hda5 on / type ext2 (rw) ... //clarias/C$ on /remote/clarias/C type smbfs (0) /remote/clarias/C dizinine geerek ieriine erimek iin; [root@marine ssh]# cd /remote/clarias/C/ [root@marine C]# ls ALLFILES.EXE Information SUHDLOG.DAT ARJ IE60 SYSTEM.1ST ARJ.EXE IO.SYS System AUTOEXEC.BAT MSDOS.--Volume BOOTLOG.PRV MSDOS.SYS arcldr.exe BOOTLOG.TXT My Documents arcsetup.exe COMMAND.COM OpenBSD autoexec.nai CONFIG.SYS Program Files books FreeBSD RECYCLED boot.ini GHOST SCANDISK.LOG bootsect.dos Ghostgum SETUPLOG.TXT cd
d1 msdownld.tmp my music ntldr osman ozgur sozluk sunum vm-net.ps
Dier Linux ve Unix sistemlerde nfs ile paylatrlm disk blmlerine mount komutunun nfs seenei ile eriebilirsiniz.
rnek
balina DNS kaytl Linux sistemde /share/saydin olarak paylatrlm disk blmn, sistemde /remote/balina/saydin blmne balamak iin; [root@marine root]# mount -t nfs balina:/share/saydin /remote/balina/saydin/ mount komutu ile balama bilgisine baktnzda; balina:/share/saydin on /remote/balina/saydin type nfs (rw,addr=144.122.232.241)
Disk blm kontrol

Disk blmlerinin dosya yaps kontrol ve hatalarn dzeltilmesini fsck komutu ile gerekletirebilirsiniz.
rnek
/dev/hda7 Linux ext2 dosya yapl disk blmn kontrol etmek iin; [root@marine root]# fsck.ext2 /dev/hda7
143
Blm 3 letim Sistemleri: Linux fsck komutunun parametreleri; b superblok sperblok numaras belirtmek iin kullanlr. c kt bloklarn kontrol belirtilir. f kontrol ileminin yaplmasn zorunlu klar. y btn uyarlara yes cevabnn verilmesini salar.
Disk blm yaratma ve dosya sistemi oluturma

Kurulum blmnde anlatld gibi disk zerinde blmlendirme ilemlerini fdisk komutu ile gerekletirebilirsiniz. Oluturduunuz disk blmleri zerinde dosya sistemi oluturmak iin mkfs komutu kullanlr.
rnek
/dev/hda7 disk blm zerinde ext2 dosya sistemi oluturmak iin; [root@marine root]# mkfs.ext2 /dev/hda7 Benzer ekilde ext3, msdos, vfat, minix ve reiserfs dosya sistemleri de oluturabilirsiniz.
Proc dosya sistemi

Linux sistemlerde iletim sistemi ve evresel birimlerle ilgili bilgiler /proc dosya sistemi altnda tutulur. rnein ilemci ile ilgili bilgiler /proc/cpuinfo dosyasnda bulunur.
rnek cpuinfo dosyas

processor : 0 vendor_id : GenuineIntel cpu family : 15 model : 1 model name : Intel(R) Pentium(R) 4 CPU 1.50GHz stepping : 2 cpu MHz : 1495.167 cache size : 256 KB fdiv_bug : no hlt_bug : no f00f_bug : no coma_bug : no fpu : yes fpu_exception : yes cpuid level : 2 wp : yes flags : fpu vme de pse tsc msr pae mce cx8 apic sep mtrr pge mca cmov pat pse36 clflush dts acpi mmx fxsr sse sse2 ss ht tm bogomips : 2981.88 /proc dosya sistemi altnda bulunan baz nemli dosyalar unlardr:
144
Blm 3 letim Sistemleri: Linux /proc/cpuinfo /proc/interrupts /proc/ioports /proc/meminfo /proc/modules /proc/swaps ilemci bilgileri. kesme istekleri. giri-k aralklar. hafza bilgisi. yklenmi modller. takas alan bilgileri.
2.4. A Ynetimi
Bilgisayar nternet ortamnda kullanabilmeniz iin zerindeki donanm sisteme tantp gerekli ayarlamalar yapmalsnz. Modem ile nternet ortamna kabilmek iin bir nceki blmde sz edilen kppp programn kullanabilirsiniz. Bu blmde Ethernet kart ve modemle nternet ortamnda alabilmeniz iin gerekli olan ayarlamalar incelenecektir.
Ethernet kartnn sisteme tantm

ekirdek ierisine Ethernet kart eklenmemise ve kartn srcleri modl olarak sisteme yklenmise Ethernet kartn modl olarak sisteme tantabilirsiniz. Bunun iin /etc/modules.conf dosyasnn iine Ethernet kartnn cihaz adn ve kullanacanz modl belirten satr eklemelisiniz. Ethernet kart sistem zerinde eth0 olarak kullanlr. Birden fazla Ethernet kart kullanyorsanz, srasyla ikinci kart eth1, nc kart eth2 olarak adlandrlmaya devam edilir. Ethernet kartnn kulland modl ad allan ekirdee gre deiebilir.
rnek
2.4.18 srm ekirdek ile alan sistemde Intel EtherExpresPro yonga kullanan Ethernet kartn sisteme tantabilmeniz iin /etc/modules.conf dosyasna eklenecek satr; alias eth0 eepro100
Sistem zerinde RTL8139 uyumlu ikinci ethernet kartn sisteme tantmak iin /etc/modules.conf dosyasna eklenecek satr; alias eth1 8139too
Ethernet kartnn yaplandrlmas

Linux sistemlerde temel olarak ifconfig ve route komutlarn kullanarak Ethernet kartn yaplandrp balanty gerekletirebilirsiniz.
rnek
144.122.202 ana 144.122.202.3 k yolunu kullanarak 144.122.202.19 IP adresi ile eriebilmek iin; [root@marine root]# route add -net 144.122.202.0 [root@marine root]# route add -net default gw 144.122.202.3 [root@marine root]# ifconfig eth0 144.122.202.19 netmask 255.255.255.0 broadcast 144.122.202.255 up
145
Blm 3 letim Sistemleri: Linux /etc/resolv.conf dosyasnn ieriini deitirerek bulunduunuz alan ad, arama iin kullanacanz dier alanlar ve kullanacanz DNS sunucularnn adreslerini girebilirsiniz.
rnek /etc/resol.conf dosyas

domain cc.metu.edu.tr search cc.metu.edu.tr pclabs.metu.edu.tr metu.edu.tr nameserver 144.122.199.90 nameserver 144.122.199.93 Sistemde birinci Ethernet kart ile yaplandrlm a durdurmak iin; [root@marine network-scripts]# ifconfig eth0 down Tekrar aktif hale geirmek iin; [root@marine network-scripts]# ifconfig eth0 up
IPTables program ve gvenlik duvar yaplandrmas

Sistemi nternet ortamnda saldrlara kar korumak ve istemediiniz kiilerin sisteme ya da kullandnz sistem zerinden baka sistemlere erimesini engellemek iin iptables program ile gvenlik duvar oluturabilirsiniz. IPTables program, nternet ortamnda sisteme gelen, kan ya da ynlendirilen paketleri belirlemi olduunuz kurallara gre filtreler, izin verdiiniz paketlerin giriine, kna ya da ynlendirilmesine olanak tanr. IPTables kullanabilmek iin ncelikle sistemde kullandnz ekirdee IPTables desteinin verilmi olmas, ikinci olarak IPTables servisinin (/etc/init.d/iptables) alyor olmas gerekir. Son olarak IPTables servisini balatmadan nce gvenlik kurallarn IPTables yaplandrma dosyasna girmi olmanz gerekir. IPTables ierisinde bulunmas gereken ana zincir vardr. Bunlar INPUT (giri), FORWARD (ynlendirme) ve OUTPUT (k) zincirleridir. Bunlarn yannda isterseniz zel zincirler de tanmlayabilirsiniz. INPUT sisteme gelen paketleri, FORWARD ynlendirilecek paketleri ve OUTPUT sistemden kacak paketleri belirler. Yaplandrma dosyasnda nce bu zincir iin genel (varsaylan) kurallar belirlemelisiniz. :input REJECT :forward REJECT :output ACCEPT Kullanabileceiniz kurallar unlardr: ACCEPT; paketin geiine izin verir. DENY ; paketi geri evirir. REJECT ; DENY ile ayn ilevi yapar fakat geriye unreachables (servise ulalamyor) mesaj gnderdii iin kt niyetli kiiler iin sistemde servisin almad izlenimini yaratr. Bunun iin DENY yerine genellikle REJECT kullanlr.
146
Blm 3 letim Sistemleri: Linux Ayrca MASQ (zel zincirler ya da FORWARD zincirlerinde eer ekirdee IP Maquerade destei verilmi ise paketin i aa gnderilmesine izin verir), REDIRECT (INPUT zincirinde ya da zel zincirlerde ekirdee IP Transparent Proxy seenei verilmi ise kullanlr) ve RETURN seeneklerini de zel durumlarda kullanabilirsiniz. Bundan sonraki aamada, yaplandrma dosyasnda bu zincirler iin kural tanmlamas yaplr. Kural tanmlamalar iin aadaki seenekleri kullanabilirsiniz: -d; hedef adresi belirler. 0.0.0.0/0 ya da 0/0 btn her ey anlamna gelir. 144.122.202.0/ 255.255.255.0 tanmlamas 144.122.202.0dan 144.122.202.255 IPlerini belirler. Ayrca port numaras da girebilirsiniz. 0:1023 ya da :1023, 0dan 1023e kadar olan portlara karlk gelir. Kullanabileceiniz en yksek port numaras 65534tr. Port numaralar yerine /etc/services dosyasnda karlk gelen port isimlerini de yazabilirsiniz. ! mantksal deil anlamnda kullanlr. -i; donanm (interface) belirler. eth0, eth1, ppp0, lo vb. --icmp-type; ICMP tr paketler iin zel tanmlama belirtir. -j; kaynak zinciri belirler. -l; kayt (log) tutmanz salar. -p; protokol trn belirler. rnein tcp, udp, icmp vb. -s; kaynak adresi belirler (-d ile benzer ekilde).
rnek
144.122.202.0 ile 144.122.202.255 arasndaki btn IPlerden gelen her trl pakete izin vermek iin aadaki kural tanmlayabilirsiniz: -A input -s 144.122.202.0/255.255.255.0 -j ACCEPT Benzer ekilde 144.122.148.0 ile 144.122.151.255 arasndaki btn IPler iin benzer bir kural yazabilirsiniz: -A input -s 144.122.148.0/255.255.252.0 -j ACCEPT Varsaylan INPUT zinciri iin REJECT uygulandndan gnderilen ping paketlerinin giriine izin vermek iin aadaki kural tanmlayabilirsiniz: -A input -p icmp --icmp-type echo-reply -i eth0 -j ACCEPT Kar taraftan gelen ping paketlerinin de geiine izin vermek iin echo-reply yerine echorequest yazarak benzer kural tanmlayabilirsiniz. FTP sunucular, varsaylan ayar olarak veri portu olarak 20, balant iin 21 numaral portu kullanrlar. Sistemden balandnz FTP sunucularndan gelen balant ve veri paketlerine izin vermek iin aadaki iki kural tanmlayabilirsiniz: -A input -p tcp -s 0/0 20 -j ACCEPT -A input -p tcp -s 0/0 21 -j ACCEPT
147
Blm 3 letim Sistemleri: Linux Benzer ekilde genellikle ssh sunucusu 22, sftp sunucusu 115 ve www sunucusu 80, 8080 ya da 8008 numaral portlar kullanr: -A -A -A -A -A input input input input input -p -p -p -p -p tcp tcp tcp tcp tcp -s -s -s -s -s 0/0 0/0 0/0 0/0 0/0 22 -j ACCEPT 115 -j ACCEPT 80 -j ACCEPT 8080 -j ACCEPT 8008 -j ACCEPT
DNS sunucular 53 numaral portlar kullanr. DNS sunucusu iin tcp paketlerinin yannda udp paketlerinin de giriine izin vermelisiniz: -A input -p tcp -s 0/0 53 -j ACCEPT -A input -p udp -s 0/0 53 -j ACCEPT Loop-back paketlerinin giriine izin vermek iin aadaki kural yazabilirsiniz: -A input -i lo -j ACCEPT IP adresi olarak loop-back olarak gzken fakat donanm (interface) olarak loop-back olmayan paketleri reddetmek iin aadaki kural tanmlayabilirsiniz: -A input -i ! lo -s 127.0.0.0/8 -j REJECT IPTables program, kurallar belirlediiniz sraya gre altrd iin kurallar girerken sralamaya dikkat etmelisiniz. Dikkat etmediiniz durumlarda izin verdiiniz baz paketlere eriemeyeceiniz gibi istemediiniz paketlerin giriine de neden olabilirsiniz.
2.5. Program Kurma ve Silme

Linux sistemlerde kurulum srasnda yklenmemi, standart srmle gelen programlarn yannda, sisteme uygun pek ok uygulamay nternet ortamndan edinip sisteme ykleyebilirsiniz. Bu blmde farkl yntemlerle sisteme program ykleme, gncelleme ve kaldrma ilemleri anlatlacaktr.
RPM37 paketi kullanma

RedHat tabanl sistemlerde (RedHat, Mandrake, Gelecek vb. RPM paketi kullanan sistemler, Slackware gibi kendi paket yaplarnn yannda RPM paketlerini de destekleyen srmler) uygulamalar, alr konumda paket halinde sisteme ykleyebilirsiniz. Uygulamalarla ilgili RPM paketlerini u adreslerden edinebilirsiniz:
37
http://www.rpmfind.net ftp://ftp.redhat.com/pub/contrib http://www.linuxapps.com RPM: ks. Redhat Package Manager, RedHat Paket Yneticisi.
148
Blm 3 letim Sistemleri: Linux RPM paketlerinin ynetimini komut satrndan rpm komutu ile gerekletirebilirsiniz. Sisteme yklemek iin -i, srm ykseltmesi iin -U ve paket silmek iin -e parametrelerini kullanmanz gerekir. Seenek olarak; --force; ilemin yaplmasn zorunlu klar. --nodeps; paket bamlln kontrol etmez. --percent; ilemin yzdelik bilgisini grntler. --test; gerek ilem yerine sadece test yapar. Ayrca sistemde ykl paketleri sorgulamak iin -q parametresini aadaki eklentilerle kullanabilirsiniz: -qa; btn paketleri sorgular. -ql; paket iindeki dosyalar sorgular. -qi; belirtilen paket ismini sorgular. -qf; belirtilen dosya ismini sorgular.
rnek
Opera 6.01 paketini yklemek iin; [root@marine app]# rpm i opera-6.01-20020523.1-staticqt.i386.rpm Abiword-gnome programn 1.0.2 srmne ykseltmek iin; [root@marine app]# rpm -U abiword-gnome-1.0.2-1.i386.rpm Xdosemu paketini silmek iin; [root@marine app]# rpm -e xdosemu Sistemde kde ile ilgili paketleri listelemek iin; [root@marine app]# rpm -qa |grep kde
Programlar kaynak kodundan ykleme

Linux sistemlerde programlarn kaynak kodlarn nternetten edinebilir, sistem zerinde derleyip ykleyebilirsiniz. Kaynak kodlu programlar genellikle tar.gz ya da tar.bz paketi olarak datlr. lgili programn paketini ftp, http ya da herhangi baka bir ekilde bilgisayara kopyalayp tar programyla atktan sonra srasyla; ./configure komutu ile yaplandrabilir, bu esnada programa zg kurulum dosyasn inceleyerek ek seenek ve parametreleri girebilir, daha sonra; make komutu ile paketleri derleyebilir ve;
149
Blm 3 letim Sistemleri: Linux make install komutu ile ykleyebilirsiniz.
rnek
nternetten openssh3.2.2.p1.tar.gz paketini FTP ile kopyalayp sisteme yklemek iin nce paketi sisteme kopyalayn: [root@marine root]# wget -t0 nd ftp://ftp.openbsd.org/pub/ OpenBSD/OpenSSH/portable/openssh-3.2.2p1.tar.gz Kaynak kodunu saklamak iin /usr/src dizinine gein: [root@marine root]# cd /usr/src/ Kaynak kodunu bu dizin ierisinde an: [root@marine src]# tar -xzf /root/openssh-3.2.2p1.tar.gz [root@marine src]# cd openssh-3.2.2p1/ Varsaylan ayarlarla yaplandrma ilemini gerekletirin: [root@marine openssh-3.2.2p1]# ./configure Derleme ileminin hzl olmas iin yaplan ilemleri ekranda grntlemek yerine bir dosyaya ynlendirin: [root@marine openssh-3.2.2p1]# make > results Ykleme ilemine balayn: [root@marine openssh-3.2.2p1]# make install >> results Kaynak kodu ile yklediiniz programlar sistemden kaldrmak iin programla ilgili dosya ve dizinleri elle silmeniz gerekir. Programn almas iin sistem tarafnda ayarlamalar yaptysanz bunlar devre d brakmanz gereklidir.
Programlar binary paketlerden ykleme

Linux sistemlerde baz programlar altrlabilir dosyalarndan sisteme ykleyebilirsiniz. Bu tr programlar, altrlabilir tek bir dosya ile ya da belli bir paket ierisinde setup gibi kurulumu balatacak bir dosya ile kurabilirsiniz.
rnek
Linux altnda RealPlayer programn kurmak iin rp8_linux20_libc6_i386_cs1.bin paketini sisteme kopyalayn. Dosyay kopyaladnz dizine geerek kurulumu balatn: [root@marine app]# ./rp8_linux20_libc6_i386_cs1.bin
150
Blm 3 letim Sistemleri: Linux Benzer ekilde grafik arayz olmadan da baz programlar kurabilirsiniz.
rnek
Gvenlik tarama program nessus kurulumu iin; [root@marine app]# sh nessus-installer.sh En sk kullanlan Linux datmlarndan biri olan Slackware Linux srm tgz uzantl binary paketleri kullanr. Paketlerin pkgtool program ile ynetebilirsiniz. Komut satrndan da installpkg komutu ile paketi ykleyebilirsiniz. root@swordfish:/src# installpkg samba.tgz Slackware srmnde kurulu olan paketler /var/log/packages dizininde listelenir. root@swordfish:/src# cd /var/log/packages/ root@ swordfish:/var/log/packages# ls a2ps etc gtkplus mt_st smailcfg aaa_base eterm gtm mutt sox aaagnome glibcso guile nautilus xf86prog abi glocale gv ncftp xfig apache gmake ksupport ncurses xfm apsfilt gmp less netscape xfnts enlight gnoadmin lesstif sendmail xfnts100 enscript gnoaudio libghttp sh_utils xfntscal eog gtkhtml libglade shadow esound gtkmm libgr slang Sisteme yklenmi paketleri removepkg komutu ile silebilirsiniz. root@swordfish:/root# removepkg gftp
2.6. ekirdek Derleme

Btn iletim sistemlerinde olduu gibi Linuxun da en nemli blm ekirdeidir. Dier iletim sistemlerinden farkl olarak Linux iletim sisteminin ekirdei ak kaynak kodlu olup herkes tarafndan istee bal olarak yeniden yaplandrlp derlenebilir. Bu ilem iin srasyla ekirdein kaynak kodunu sisteme kopyalayp yaplandrma, derleme ve ykleme ilemlerini gerekletirmeniz gerekir.
ekirdek kaynak kodu sisteme kopyalama ve ama

Linux ekirdek kaynak kodu ve kan yamalar ftp://ftp.kernel.org adresinden edinip kopyalayabilirsiniz. Bu sitenin yanssna ftp://ftp.metu.edu.tr, ftp://ftp.linux.org.tr ve dier pek ok nternet sitesinden ulaabilirsiniz. Linux ekirdekleri linux-x.y.z gibi gruplara ayrlm numaralar ile kararl ve gelitirme olarak iki ayr ekilde bulunmaktadr. ekirdek srmndeki ikinci hanedeki rakamn ift olmas ekirdein kararl olduunu, tek olmas ise ekirdein daha gelitirilme aamasnda
151
Blm 3 letim Sistemleri: Linux olduunu gsterir. rnein linux-2.2.11, linux-2.4.18 kararl, linux-2.5.21 gelitirilme aamasnda olan ekirdeklerdir. Gelitirilme aamasnda olan ekirdekler test aamasnda olduu ve srekli olarak yeni kodlar eklendii iin zellikle sunucu sistemlerde kullanlmamaldr. Linux ekirdeinin kararl srm ve yama paketini ftp, http ya da baka bir yntemle sisteme kopyalamanz gerekir. [root@marine kernel]# wget -t0 nd ftp://ftp.metu.edu.tr/pub /mirrors/ftp.kernel.org/pub/linux/kernel/v2.4/linux2.4.18.tar.gz [root@marine kernel]# wget -t0 nd ftp://ftp.metu.edu.tr/pub /mirrors/ftp.kernel.org/pub/linux/kernel/v2.4/testing/patch2.4.19-pre9.gz Daha sonra /usr/src dizinine geerek ekirdek kaynak kodunu amalsnz. [root@marine kernel]# cd /usr/src/ [root@marine src]# tar -xzf /app/kernel/linux-2.4.18.tar.gz ekirdein srmnn belirgin olmas iin adn linux-2.4.18 olarak deitirebilirsiniz. ekirdek kaynak koduna /usr/src/linux ile ulaabilmeniz iin aadaki gibi balanty tanmlayabilirsiniz: [root@marine src]# mv linux linux-2.4.18 [root@marine src]# ln -s linux-2.4.18 linux stee bal olarak, en son yamay ekirdee eklemek iin aadaki komutlar girmelisiniz: [root@marine src]# cd /usr/src/linux [root@marine linux]# zcat /app/kernel/patch-2.4.19-pre9.gz | patch -p1
ekirdein yaplandrlmas
Sistemde kullanacanz ekirdei derlemeden nce, sistemin donanm ve evresel birimlerinin zelliine ve sistemi kullanm amacnza gre ekirdei yaplandrmanz gerekir. Yaplandrma ilemini make config, make menuconfig ya da make xconfig seeneklerinden herhangi biri ile gerekletirebilirsiniz. make config ile yaplandrma ilemini komut modunda, ekirdek blmlerini kullanp kullanmayacanz ya da modl olarak m ekleyeceiniz sorularn tek tek cevaplayarak gerekletirebilirsiniz. make config kullanm zor olduundan pek fazla tercih edilmemektedir. Bunun yerine yine konsol modunda kullanabileceiniz make menuconfig seeneini tercih edebilirsiniz.
152
Blm 3 letim Sistemleri: Linux Menler yardm ile ekirdee ekleyeceiniz blmleri Y, kaldracaklarnz N ve modl olarak ekleyeceklerinizi M tularna basarak seebilirsiniz. ENTER tuu ile alt menlere geip BOLUK tuu ile seim yapabilirsiniz. Bir st menye dnmek iin ESC tuunu kullanabilirsiniz. Btn seimleri yaptktan sonra yaplandrmay kaydetmeniz gerekir. Grafik ara birimde yaplandrma ilemi iin ise make xconfig seeneini kullanabilirsiniz.
ekirdein derlenmesi ve yklenmesi

Yaplandrma ilemini tamamlayp kaydettikten sonra seeneklerin bamlln kontrol etmek iin; [root@marine linux]# make dep > dep.msg komutunu girmelisiniz. Bamllk mesajlarn ekranda grntlemek yerine bir dosyaya yazdrmay hem hz, hem de mesajlarn daha sonradan incelenmesi asndan tercih edebilirsiniz. Gereksiz dosyalarn temizliini; [root@marine linux]# make clean komutu ile gerekletirdikten sonra; [root@marine linux]# make zImage komutu ile ekirdei oluturabilirsiniz. Eer ekirdek byk ise make zImage yerine ekirdei daha fazla sktran; [root@marine linux]# make bzImage seeneini kullanabilirsiniz. ekirdek derleme ilemini tamamladktan sonra kullanacanz modlleri oluturmak iin; [root@marine linux]# make modules ve sisteme yklemek iin; [root@marine linux]# make modules_install komutunu girmelisiniz. Oluturduunuz ekirdek imaj /usr/src/linux/arch/i386/boot/zImage (ya da bzImage) dosyasndan sistemdeki /boot dizinine kopyalamalsnz. [root@marine linux]# cp /usr/src/linux/arch/i386/boot/ zImage/boot/my-kernel-2.4.18.patch-pre19.09 Hazrladnz ekirdek ile sistemi aabilmek iin yeni ekirdei sistem ykleyicisine tantmanz gerekir.
153
rnek
Hazrladnz ekirdei grub ykleyicisine tantmak iin /boot/grup/menu.lst dosyasna aadaki satrlar eklemelisiniz: title Yeni-ekirdek root (hd0,4) kernel /boot/my-kernel-2.4.18.patch-pre19.09 ro root=/dev/hda5 Kullanacanz ekirdek iin balang RAM diski yaratmak istiyorsanz; [root@marine linux]# mkinitrd /boot/my-kernel-2.4.18.patchpre19.09 2.4.19-pre9 komutunu kullanmal, daha sonra sistem ykleyicisi yaplandrma dosyasna eklemelisiniz. Dzenlediiniz yaplandrma dosyas ile sistem ykleyicisini tekrar diske yazmalsnz.
2.7. Sistem Servisleri ve Gvenlik

Linux sistemini kiisel i istasyonu olarak kullanabileceiniz gibi, nternet ortamnda FTP, web, disk ve yazc paylam gibi deiik servisleri salayan sunucu sistem olarak da kullanabilirsiniz. Bu blmde en ok kullanlan baz servislerin yaplandrlmas ve gvenlik ayarlar incelenecektir. Genel olarak servislerin yaplandrma dosyalarnda herhangi bir deiiklik yaptnzda deiikliin geerli olabilmesi iin servisi yeniden balatmanz ya da yaplandrma dosyasn yeniden okutmanz gerekir.
inetd ve xinetd servisleri

Telnet, FTP, talk gibi TCPD servislerini salayan servislerdir. Bu servislerin gvenliini /etc/hosts.allow ve /etc/hosts.deny dosyalarn dzenleyerek ayarlayabilirsiniz. Bu dosyalar TCP_wrapper (tcpd servisi) ile alan ya da libwrap ile derlenen servisler iin gvenlik ayarlamalar yapar. Bu dosyalarda genel yap olarak; servis ad eriim adresini, hosts.allow izin verilen servisler ve adreslerini, hosts.deny reddedilen servisler ve adreslerini ierir. Genellikle sistemde alan servislerin byk bir ksmna bilinen kiilerin erimesi istenir. Bunun iin hosts.deny dosyasn; # hosts.deny ALL : ALL eklinde dzenlemeli, btn servisleri herkese kapatp hosts.allow dosyasnda izin vereceiniz adresleri belirtmelisiniz: # hosts.allow proftpd : 144.122. ALL : 144.122.202.
154
syslogd servisi
Sistem kaytlarn tutmanz salar. /etc/syslog.conf yaplandrma dosyasnda ne tr kaytlar nerede tutacanz belirleyebilirsiniz. Dosya yaps u ekildedir: olay.ncelik (, ile ayrlm) kaytlarn tutulaca dosya/sistem Kullanabileceiniz olaylar; auth cron deamon kern lpr mail news syslog user local0-local9 ncelikler; debug info notice warning err crit alert emerg ayklama (debug), bilgi, alt dzey uyar, st dzey uyar, hata, kritik durum, acil uyar, tehlikeli uyar. izin mesajlar, cron servisi olaylar, servis mesajlar, ekirdek mesajlar, yazc mesajlar, elektronik posta mesajlar, haber mesajlar, syslog i mesajlar, kullanc program mesajlar, nem dzeylerini belirlediiniz geleneksel mesajlar.
syslog mesajlarn baka bir sunucuya ynlendirecekseniz, kar taraftaki sunucunun dier sistemlerden gelen syslog mesajlarn dinleyebilmesi iin syslogd servisini -r seenei ile balatmalsnz. Bunun yannda sunucunun ayn a zerinde olmas gerekir. Yani, @ ile sadece host ad belirtebilirsiniz, @linux-server.cc.metu.edu.tr gibi bir tanmla yapamazsnz.
crond servisi
Sistem zerinde belirli aralklarda baz ilemleri gerekletirmenizi salayan servistir. Dosya yap olarak u blmlerden oluur: Dakika Saat 0-59 0-23 Gn 0-31 Ay 0-11 Haftann Gn Komut 0-6
Kullanm seenei olarak;
155
Blm 3 letim Sistemleri: Linux * , / btn her eyi kapsar. aralk belirler. (10-19: 10 (dahil) ile 19 (dahil) arasn belirtir.) ayr ayr belirtir. (2, 5, 9: sadece 2, 5 ve 9u belirtir.) mod ilemi yapar. (*/2: 0, 2, 4, 6 ... belirtir.)
rnek
Her saat banda kullancya saati grntlemek iin; 0 * * * * echo The hour is `date` Pazartesi, aramba ve cuma gnleri /bin/backup komutunu altrmak iin; 30 6 * * 1,3,5 /bin/backup Her ayn 10u ile 19u arasnda saat 12:30da /bin/gunle komutunu altrmak iin; 30 12 10-19 * * /bin/gunle satrlarn crontab dosyasna eklemelisiniz. crond servisinin yannda crontab komutunu da kullanabilirsiniz. Bir kullanc crontab ayar yapmsa crontab dosyas /var/spool/cron/ dizininde kullancnn ismiyle otomatik olarak oluur.
Crontab komut seenekleri

Varolan crontab dzenlemek ya da yenisini oluturmak iin; crontab e Eer crontab bir dosya iindeki ilerin yaplmas iin ayarlamsanz, dosya varsaylan editr ile otomatik alr. crontabda zamanlanm olan ilerin listesini grmek iin; crontab l crontabda zamanlanm ileri iptal etmek iin; crontab r
rnek
Zamanlanmasn istediiniz i, her gn sabah saat 08:00da toros kullancsnn tmp dizinini temizlemek zere rm rf ~toros/tmp/* komutunu altrmak olsun. Bunu ayarlamak iin iki yntem kullanabilirsiniz: Zamanlanacak ii bir dosyaya yazabilirsiniz. pico tmptemizle.sh tmptemizle.sh adl dosyann iine zamanlama ayarlarn yazmalsnz. Bunun iin pico, vi vb. herhangi bir editr kullanabilirsiniz.
156
Blm 3 letim Sistemleri: Linux 00 08 * * * /bin/rm rf ~toros/tmp/* Daha sonra dosyay kaydedip komut satrna dnerek; crontab tmptemizle.sh satryla crontab ayarn yapabilirsiniz. Zamanlanacak ii dorudan yazabilirsiniz. crontab e komutunu verince varsaylan editrle crontab dosyas alr; 00 08 * * * /bin/rm rf ~toros/tmp/* yazarak dosyay kaydedip crontab ayarn yapabilirsiniz.
Dier servisler
lpd servisi
Sistemde yazc servisinin almasn salar. Yaplandrma dosyas olarak /etc/printcap dosyasn kullanr.
wu-ftpd servisi
Sistem zerinde dosya sunucusu servisinin (FTP) almasn salar.
httpd servisi
Sistem zerinde Web sunucusu servisinin almasn salar.
named servisi
Sistemi alan ad sunucusu (DNS Server) olarak altrmay salayan servistir.
smb servisi
Linux sistemindeki yazc ve diskleri Microsoft Windows sistemlere paylatrmak iin kullanlan servistir.
nfs servisi
Linux disklerini dier Linux ve Unix sistemlere paylatrmay salayan servistir.
dhcpd servisi
stemcileri dinamik olarak yaplandrmanz salayan servistir.
2.8. Webmin Program ile Web zerinden Sistem Ynetimi

Sistem yneticisi olarak gerekletirebileceiniz ilemleri web zerinden Webmin program ile de yapabilirsiniz. Program http://www.webmin.com adresinden edinip sisteme ykleyebilirsiniz. Bununla birlikte, kullanc olarak sistem zerindeki ilemleri web zerinden gerekletirmenizi salayan usermin programn da ayn adresten edinebilirsiniz.
157
158
Blm 4 Ofis Uygulamalar
BLM 4
Ofis Uygulamalar
Ofis uygulamalar, bro yazlm ad verilen ve ieriinde belge oluturma ve okuma, veri analizi, elektronik tablolama, sunum hazrlama, kiisel bilgi ynetimi ve haberleme, veri taban ynetimi vb. amalara ynelik programlarla eitli uygulama ve hizmetler yer alan yazlm paketleridir. Gnmzde en sk kullanlan ofis paketlerinin banda Microsoft Office ile grnm ve kullanm olarak Microsoft Officee ok benzeyen, ak kaynak kodlu ve cretsiz ofis uygulamas olan OpenOffice.org gelmektedir.
1. OpenOffice.org
OpenOffice.org, Sun firmas tarafndan hazrlanm Star Office uygulamas zerine gelitirilen ak kaynak kodlu ofis yazlmdr. Mays 2009da kullanma sunulan 3.1 srmn http://www.openoffice.org.tr ya da http://www.openoffice.org adresinden cretsiz olarak indirip kurabilirsiniz [ekil 4.1].
ekil 4.1 OpenOffice.org internet sitesi
159
Blm 4 Ofis Uygulamalar OpenOffice.org uygulamasnn Microsoft Office paketine gre farklar ve avantajlar yle zetlenebilir [Tablo 4.1]: zellikler Fiyat Kaynak kodu alabildii platform allabilen dosya trleri Dosya boyutu OpenOffice.org cretsiz Ak, gelitirilebilir Tm platformlar Farkl dosya trleri Kk Microsoft Office cretli (Lisansl) Kapal Microsoft Windows, MAC OS Sadece kendi formatndaki dosyalar Byk
Tablo 4.1 OpenOffice.org ve Microsoft Office uygulamalarnn karlatrmas OpenOffice.org paketi; metin ve HTML dzenleyici Writer, elektronik tablolama program Calc, sunum hazrlama program Impress, vektrel izim program Draw, veri taban program Base ve matematiksel forml dzenleyici Math elerinden oluur. Bu eler dier ofis programlarnn ou ile uyumludur. Dier programlar ile hazrlanm belgeleri OpenOffice.org ile aabileceiniz gibi OpenOffice.org ile hazrlanm belgeleri de dier programlarla, rnein Microsoft Office paketinde yer alan programlarla uyumlu biimlerde kaydedebilirsiniz. OpenOffice.orgda her program dosyasnn ayr bir uzants vardr38. Writer belgesi .odt, Calc alma sayfas .ods, Impress sunumu .odp, Draw izimi .odg, Base veri taban .odb ve Math belgesi .odf uzantldr. Bir OpenOffice.org uygulamasn balatmak iin Balat mensndeki Tm Programlar ksmna tklayn, alan listedeki OpenOffice.org bal altndan istediiniz uygulamay sein [ekil 4.2]. Herhangi bir OpenOffice.org dosyasna ift tkladnzda da dosya trne gre nce ilgili uygulama, daha sonra da tkladnz dosya alr.
38
ekil 4.2 Balat mensnden OpenOffice uygulamalarn altrma
Dosya uzantlaryla ilgili detayl bilgiye Windows Vistann anlatld 2. blmde 3.4. Program Dosyalaryla alma bal altndan ulaabilirsiniz.
160
Blm 4 Ofis Uygulamalar Program listesinde en stteki OpenOffice.org simgesine tkladnzda OpenOffice.orgun Ho Geldiniz ekran alr. Bu ekrandan da istediiniz ofis uygulamasn seebilirsiniz [ekil 4.3].
ekil 4.3 OpenOffice.org Ho Geldiniz ekran
1.1. Writer
Writer, OpenOffice.org paketi ierisinde yer alan bir kelime ilemci yazlmdr. Writern genel olarak kullanld alanlar; mektup ve genel yazmalar, i mektuplar ve raporlar, izelge ve tablolar, kitap, dergi, bror vb. hazrlanmasna ynelik yaz derleme-dizgi-bask ilemleridir. Writern alma ekran Microsoft Windows iin gelitirilmi dier programlar gibidir. Balk ubuu, men ubuu, zerinde dmeler ve alr menler bulunan ara ubuklar, komutlar seince ekrana gelen iletiim kutularndan oluan bu kullanc arabirimi Microsoft Office bata olmak zere dier ofis programlarna olduka benzemektedir [ekil 4.4].
161
ekil 4.4 OpenOffice.org Writer alma ekran Writerda yeni dosya oluturma, mevcut dosyay ayn ya da farkl bir adla kaydetme, farkl bir biimde kaydetme (Microsoft Office, PDF vb.), yazdrma gibi ilemleri hemen her Windows programnda olduu gibi Dosya mensn kullanarak yapabilirsiniz. Writer belgesini Microsoft Office Word biiminde kaydetmek iin Dosya mensndeki Farkl Kaydeti tkladnzda alan iletiim kutusunda dosya biimi olarak Microsoft Word 97/2000/XPyi sein [ekil 4.5].
ekil 4.5 Writerda .doc uzantl dosya kaydetme
162
Blm 4 Ofis Uygulamalar Belgeyi PDF biiminde kaydetmek iin Dosya mensndeki PDF Olarak Da Aktar seeneini semeniz ya da ara ubuundaki Dorudan PDF olarak aktar dmesine tklamanz yeterlidir.
1.2. Calc
Calc, OpenOffice.org paketi ierisinde yer alan bir elektronik tablolama yazlmdr. alma alanna girilen veriler zerinde hesap yapabilme, verileri tabloya dntrebilme, tablolar iindeki verileri grafiklerle destekleyebilme, verileri karlatrp sonu retebilme zelliine sahip; tablolama, grafik oluturma, veri ynetimi ve hesaplama amal kullanlan programdr. Bu programla matematiksel ilemlerin yani sra grafik oluturma, hcreleri biimlendirme gibi zellikleri de kullanabilirsiniz. Calcn alma ekran Microsoft Windows iin gelitirilmi dier programlar gibidir. Balk ubuu, men ubuu, zerinde dmeler ve alr menler bulunan ara ubuklar, forml ubuu, komutlar seince ekrana gelen iletiim kutularndan oluan bu kullanc arabirimi Microsoft Office bata olmak zere dier ofis programlarna olduka benzemektedir [ekil 4.6].
ekil 4.6 OpenOffice.org Calcn alma ekran
163
Blm 4 Ofis Uygulamalar Calcta yeni dosya oluturma, mevcut dosyay ayn ya da farkl bir adla kaydetme, farkl bir biimde kaydetme (Microsoft Office, PDF vb.), yazdrma gibi ilemleri hemen her Windows programnda olduu gibi Dosya mensn kullanarak yapabilirsiniz. Calc belgesini Microsoft Office Excel biiminde kaydetmek iin Dosya mensndeki Farkl Kaydeti tkladnzda alan iletiim kutusunda dosya biimi olarak Microsoft Excel 97/2000/XPyi sein [ekil 4.7].
ekil 4.7 Calcta .xls uzantl dosya kaydetme
1.3. Impress
Impress, OpenOffice.org paketi ierisinde yer alan bir sunum hazrlama yazlmdr. Impress programyla metin, taslak, resim ve izimler kullanarak sunular, slaytlar, bildiriler, brorler ve taslaklar hazrlayabilir, almalarnza byk lde grsellik katabilir ve bylece onlar daha anlalr hale getirebilirsiniz. Impressin alma ekran Microsoft Windows iin gelitirilmi dier programlar gibidir. Balk ubuu, men ubuu, zerinde dmeler ve alr menler bulunan ara ubuklar, komutlar seince ekrana gelen iletiim kutularndan oluan bu kullanc arabirimi Microsoft Office bata olmak zere dier ofis programlarna olduka benzemektedir [ekil 4.8]. Impresste yeni dosya oluturma, mevcut dosyay ayn ya da farkl bir adla kaydetme, farkl bir biimde kaydetme (Microsoft Office, PDF vb.), yazdrma gibi ilemleri hemen her Windows programnda olduu gibi Dosya mensn kullanarak yapabilirsiniz.
164
ekil 4.8 OpenOffice.org Impressin alma ekran Impress belgesini Microsoft Office PowerPoint biiminde kaydetmek iin Dosya mensndeki Farkl Kaydeti tkladnzda alan iletiim kutusunda dosya biimi olarak Microsoft PowerPoint 97/2000/XPyi sein [ekil 4.9].
ekil 4.9 Impresste .ppt uzantl dosya kaydetme
165
2. Microsoft Office
Microsoft Office, Microsoft firmasnn rettii cretli bir ofis yazlmdr. 2007 ylnda piyasaya srlen ve sekiz farkl srm bulunan Microsoft Office 2007 paketi, tm Office srmlerinde bulunan Word ve Excelle birlikte, satn alnan srme gre, ilevleri birbirinden farkl PowerPoint, Outlook, Publisher, Access, OneNote ve Infopath yazlmlarn ierir. lerleyen blmlerde, en sk kullanlan ofis uygulamalarndan kelime ilemci yazlm olan Word, elektronik tablolama yazlm olan Excel ve sunum hazrlama yazlm olan PowerPoint anlatlacaktr. Bir Microsoft Office uygulamasn balatmak iin Balat mensndeki Tm Programlar ksmna tklayn, alan listedeki Microsoft Office bal altndan istediiniz uygulamay sein [ekil 4.10]. Herhangi bir Microsoft Office dosyasna ift tkladnzda da dosya trne gre nce ilgili uygulama, daha sonra da tkladnz dosya alr. Bir Office uygulamasn kapatmak iin, sol stte bulunan Office dmesine tkladnzda alan mendeki <Program ad>ndan k dmesine basabilir ya da dier Windows pencerelerinde olduu gibi sa st kedeki (x) dmesini veya Alt+F4 tularn kullanabilirsiniz. Aradnz bir belgeyi bulmak iin, Office dmesine tkladnzda alan mendeki A setikten sonra alan penceredeki arama kutucuunu kullanabilirsiniz. Dosya, son altnz belgeler arasndaysa mendeki Son Belgeler ksmndan seebilirsiniz.
Microsoft Office ile ilgili yardm almak iin ekrann sa st kesinde bulunan (?) dmesine basabilir ya da F1 tuunu kullanabilirsiniz. Ayrca, fare imlecini herhangi bir dme zerinde bekletince alan kk pencerelerden dme ile ilgili zet bilgiye ulaabilirsiniz.
ekil 4.10 Balat mensnden Office uygulamalarn altrma
2.1. alma Ekran

Office 2007de alma ekran, ilevlere eriim kolayln en st dzeyde tutmak zere tasarlanmtr. Office Fluent ad verilen bu kullanc arabiriminde, nceki srmlerdeki menler, ara ubuklar ve dmeler grevlerine gre gruplanm, bu sayede kullanm kolayl arttrlmtr [ekil 4.11]. letiim kutusu ve alr menlere yine bu yeni kullanc arabiriminden ulaabilirsiniz.
166
Blm 4 Ofis Uygulamalar Office dmesi Hzl eriim ara ubuu Sekme Balk ubuu Grup erit Ekran kapla Yardm Kapat
Simge durumuna klt
alma ekran
Durum ubuu
Grnmler
Yaknlatrma dzeyi Kaydrma ubuu
ekil 4.11 Word 2007nin alma ekran
2.2. erit ve ubuklar

Office 2007nin alma ekrannda nceki srmlerdeki Balk ubuu ve Durum ubuuna ek olarak Hzl eriim ara ubuu, Mini ara ubuu ve erit bulunmaktadr.
Balk ubuu
zerinde dosya ve program adnn yazl olduu pencerenin en st tarafnda bulunan ubuktur. ubuun sa tarafnda pencere kontrol dmeleri olan Simge durumuna klt, Ekran kapla ve Kapat yer alr. Sol tarafndaysa Hzl eriim ara ubuu bulunur.
Hzl eriim ara ubuu

Balk ubuunun sol tarafnda bulunan, zerine sk kullandnz komut dmelerini ekleyebileceiniz ksayol ubuudur. Sa tarafndaki ok iaretine tkladnzda alan menden Hzl eriim ara ubuuna yeni komut dmeleri ekleyebilir, eridin Altnda Gster seeneiyle ubuun eridin altnda grnmesini salayabilirsiniz. Bu ilemi erit ya da Office dmesi zerinde sa tkladnzda alan menden de yapabilirsiniz.
167
erit
Yeni arabirimin temelini oluturan erit, balk ubuunun hemen altnda yer alr. erit zerindeki sekmelerin altnda birbiriyle ilintili ilevlerin konumland gruplar bulunur. En sk kullanlan dmelerin yer ald gruplarda daha fazla seenek grntlemek zere ilgili iletiim kutusunu amak iin grubun sa alt kesindeki simgesine tklayn. Gruplar ve dmelerin yalnzca sekmeye tklaynca grnmesini istiyorsanz erit ya da Office dmesi zerinde sa tkladnzda alan menden eridi simge durumuna klt iaretleyin. Bu durumda erit zerinde sekmelerin sadece adlar grnr. erit zerindeki sekmelere ya da Hzl eriim ara ubuundaki seeneklere klavyeden ksayolla erimek iin Alt tuuna bastktan sonra ekrana gelen harfleri tulayabilirsiniz [ekil 4.12].
ekil 4.12 Excel 2007de sekmelere hzl eriim
Durum ubuu
Program pencerelerinin altnda bulunan ve zerinde sayfa bilgileri, szck saym, imzalar, izinler, grnmler, makrolar ya da yaknlatrma gibi seeneklerin bulunduu ubuktur. Durum ubuunu zelletirmek iin ubuk zerinde sa tklaynca alan meny kullanabilirsiniz.
Mini ara ubuu

Metni ilk kez setiinizde yar saydam olarak beliren, fare imlecini zerine getirdiinizde gsterilen ve zerinde sk kullanlan biimlendirme komut dmelerinin yer ald pratik ara ubuudur [ekil 4.13].
ekil 4.13 Metni setiinizde (solda) ve fareyle zerine geldiinizde (sada) mini ara ubuu
168
2.3. Office Dmesi

Program pencerelerinin sol st kesinde bulunan ve nceki Office srmlerindeki Dosya mensnn yerini alan dmedir. Dmeyi tkladnzda alan mennn sol tarafnda, nceki Office srmlerinde yer alan, dosya ama, kapatma, kaydetme, yazdrma vb. ilgili temel komutlar, sa tarafnda da daha nce kullandnz son belgeleri grebilirsiniz [ekil 4.14].
ekil 4.14 Office dmesine tkladnzda alan Office mens
2.4. Seenekler
nceki srmlerde, altnz Office programyla ilgili deiiklik yapmak iin kullanlan Aralar, Seenekler, zelletirme, zinler vb. farkl konumlarda bulunan seeneklere, Office 2007de Office mens altnda <Program ad> Seenekleri dmesinden ulaabilirsiniz. Seenekler penceresinden renk dzeni, yeni belge zellikleri, yazm denetleme ve otomatik dzeltme, kaydetme, grnm, ara ubuklar vb. ile ilgili dzenlemeler yaparak program kiiselletirebilir, Office gncelletirmeleri ya da evrimii yardm alabilirsiniz [ekil 4.15].
169
ekil 4.15 Excel 2007de seenekler
2.5. Dosyalarla alma

nceki Office srmlerinde olduu gibi Office 2007de de her program dosyasnn ayr bir uzants vardr39, ancak bilinen uzantlarn arkasna x harfi gelmitir. Buna gre Office 2007 paketinde hazrlanan bir Word belgesi .docx, Excel alma sayfas .xlsx, ve PowerPoint sunumu .pptx uzantldr. Bir belgenin hangi Office programyla hazrlandn Windows dosya sistemindeki simgelerinden de anlayabilirsiniz [ekil 4.16].
39
Dosya uzantlaryla ilgili detayl bilgiye Windows Vistann anlatld 2. blmde 3.4. Program Dosyalaryla alma bal altndan ulaabilirsiniz.
170
ekil 4.16 Windows dosya sisteminde Excel, PowerPoint ve Word belgeleri
Dosya Yaratma
Office 2007de Word, Excel ve PowerPoint programlarn balattnz zaman ekrana otomatik olarak bo bir belge gelir. Herhangi bir belge zerinde alrken yeni bo bir belge yaratmak isterseniz Office mensnden Yeniyi tklaynca alan pencereden Bo ve Yeniyi seebilir ya da Ctrl+N ksayolunu kullanabilirsiniz.
ablonla Dosya Yaratma

ablon, aldnda kendisinin bir kopyasn oluturan bir belge trdr. Bir belgeyi sfrdan oluturmak yerine nceden tanmlanm bir dzeni, yaz tipleri, kenar boluklar ve stilleri olan bir ablonu kullanabilirsiniz. ablonlar grmek ve ablonla dosya yaratmak iin Office mensnden Yeniyi tklaynca alan pencereden Ykl ablonlar sein. Kendi oluturduunuz ablonlar grmek ve bunlardan dosya yaratmak iin ayn pencereden ablonlarm tklayn.
Dosya Kaydetme
Hazrladnz belgeyi kaydetmek iin Office mensnden Kaydeti seebilir ya da Ctrl+S ksayolunu kullanabilirsiniz. Bir belgeyi ilk kez kaydediyorsanz dosya ismi vermeniz ve kaydedeceiniz konumu semeniz iin Farkl Kaydet penceresi alr. Belge zerinde bir deiiklik yaptktan sonra kaydetmediyseniz, belgeyi kapatrken ekrana bir uyar penceresi gelir [ekil 4.17]. Deiiklikleri kaydetmek iin Evet dmesini tklayabilirsiniz.
171
ekil 4.17 Belgeyi kapatrken ekrana gelen kaydetme uyars Hazrladnz belgeyi nceki Office srmlerinde alabilecek biimde, pdf dosyas ya da ablon olarak veya farkl biimlerde kaydetmek iin Office mensndeki Farkl Kaydet altnda bulunan seenekleri kullanabilirsiniz. Ayrca Office mens altndaki <Program ad> Seenekleri dmesini tkladnzda alan pencerede Kaydet bal altndan kaydetme biimi, varsaylan kaydetme konumu, otomatik kaydetme sresi vb. ayarlar yapabilirsiniz.
Dosya Yazdrma
Hazrladnz belgeyi yazdrmak iin Office mensnden Yazdr seebilir ya da Ctrl+P ksayolunu kullanabilirsiniz. Alan pencereden yazdracanz yazc, sayfa aral, kopya says vb. ayarlar seebilir, yazc seeneklerini grntleyebilirsiniz [ekil 4.18].
ekil 4.18 Word 2007de yazdrma seenekleri Hazrladnz belgenin tmn olduu gibi yazdrmak iin Office mensndeki Yazdr altnda bulunan Hzl Yazdr seeneini kullanabilirsiniz. Dilerseniz Hzl eriim ara ubuuna Hzl Yazdr dmesini ekleyebilirsiniz.
172
Blm 4 Ofis Uygulamalar Belgeyi yazdrmadan nce sayfalarn nizlemesini grntlemek ve gerekliyse deiiklik yapmak iin Office mensndeki Yazdr altnda bulunan Bask nizleme seeneini kullanabilirsiniz.
2.6. Office Panosu

Microsoft Office Panosu, Office belgesinden ya da dier programlardan birden ok metin, grafik vb. eleri kopyalamanza ve bunlar baka bir Office belgesine yaptrmanza olanak tanr. Panoyu grntlemek iin Giri sekmesinin Pano grubunda pano iletiim kutusu balatcsn tklayn. Pano standart olarak uygulama penceresinin sol tarafnda grntlenir [ekil 4.19]. Kes ya da Kopyala komutlaryla Panoya kopyaladnz eleri herhangi bir zaman istediiniz Office belgesine Yaptr komutuyla yaptrabilirsiniz. Kesmek iin Ctrl+X, kopyalamak iin Ctrl+C, yaptrmak iin Ctrl+V ksayollarn kullanabilirsiniz. Kopyaladnz tm eleri belgeye yaptrmak iin Pano grev blmesindeki Tmn Yaptr, panodaki eleri silmek iin Tmn Temizle dmelerini tklayabilirsiniz. Panoya kopyalanan eler, siz Officeten kana ya da eleri Pano grev blmesinden silene dek panoda kalr. ekil 4.19 Office Panosu Pano grev blmesindeki Seenekler dmesinden Panonun gsterilmesiyle ilgili ayarlar yapabilirsiniz.
2.7. Bulma ve Deitirme

Bir Office belgesi iinde herhangi bir szc, ifadeyi ya da deeri kolayca bulabilir, dilerseniz baka bir szck ifade ya da deerle deitirebilirsiniz. Bir karakter dizesini bulmak iin Giri sekmesinin Dzenleme grubunda Bulu tklayn ya da Ctrl+F ksayolunu kullann. Alan Bul ve Deitir iletiim kutusundaki Bul sekmesinde Aranan kutusuna bulmak istediiniz eyi yazn. Aradnz eden birden ok sayda varsa dierlerini grmek iin Sonrakini Bul dmesini tklayabilirsiniz [ekil 4.20].
ekil 4.20 Excel 2007de Bul ve Deitir iletiim kutusu
173
Blm 4 Ofis Uygulamalar Bir karakter dizesini baka bir dizeyle deitirmek iin Giri sekmesinin Dzenleme grubunda Deitiri tklayn ya da Ctrl+H ksayolunu kullann. Alan Bul ve Deitir iletiim kutusundaki Deitir sekmesinde Aranan kutusuna deitirmek istediiniz eyi, Yeni deer kutusuna da bu enin yeni deerini yazn. Deitirmek istediiniz eden birden ok sayda varsa dierlerini grmek iin Sonrakini Bul, yeni deerle tek tek deitirmek iin Deitir ya da tmn deitirmek iin Tmn Deitir dmesini tklayabilirsiniz. Seenekler dmesiyle arama seeneklerini deitirebilirsiniz [ekil 4.21].
ekil 4.21 Word 2007de deitirme seenekleri Word ya da Excel ile hazrladnz belge iinde daha detayl arama yapabilirsiniz. Herhangi bir karakteri eletirmek iin soru iareti (?), herhangi bir karakter dizesini eletirmek iin yldz iareti (*) kullanabilirsiniz. rnein, Aranan kutusuna ?emal yazarak cemal ve kemal, *dou yazarak kuzeydou ve gneydou szcklerini bulabilirsiniz. Bunu Wordde yapabilmek iin Bul ve Deitir iletiim kutusundaki Tm Seenekler altnda bulunan Joker karakter kullan kutucuu iaretli olmaldr. Kelime ilemci program olan Wordde szck bulmak iin daha detayl seenekler de bulunmaktadr [Tablo 4.2].
174

Bulunacak olan Tek bir karakter Karakter dizisi Szcn ba Szcn sonu Belirlenen karakterlerden biri Bu aralktaki herhangi bir karakter Keli ayracn iindeki aralkta bulunanlar dnda herhangi bir karakter nceki karakterin veya ifadenin n kez yinelendii yerler nceki karakterin veya ifadenin en az n kez yinelendii yerler nceki karakterin veya ifadenin n ile m arasnda yinelendii yerler nceki karakterin bir veya daha fazla yinelendii yerler Yazlan ? * < > [] [-] [!x-z] {n} {n,} {n,m} @ rnek s?t s*t <(kl) (in)> s[e]t [s-y]on a[!a-k]n sa{2}t sa{1,}t 10{1,3} fi@l Sonu sat, set, st szcklerini bulur. sat, set, st ile birlikte sakat, saadet szcklerini bulur. kllk ve klstr szcklerini bulur, dklen szcn bulmaz. derin ve serin szcklerini bulur, ince szcn bulmaz. set ve st szcklerini bulur. son ve ton szcklerini bulur. aln ve atn szcn bulur, akn szcn bulmaz. saat szcn bulur, sat szcn bulmaz. sat ve saat szcklerini bulur. 10, 100 ve 1000 rakamlarn bulur. fil ve fiil szcklerini bulur.
Tablo 4.2 Word 2007de e bulmada kullanlan joker karakterler
2.8. Yazm Denetimi

Word ve PowerPointte belgeyi hazrladnz dil paketi yklenmise yazm ve dilbilgisi hatalarn denetleyebilirsiniz. Program siz alrken yanl yazlm szcklere iaret koyar, bylece onlar kolaylkla ayrt edebilirsiniz. aretlenmi szce sa tkladnzda alan menden nerilen dzeltmeleri grebilir, bunu kabul edebilir ya da yok sayabilirsiniz. Dilerseniz szc szle ekleyip bundan sonra iaretlenmemesini salayabilirsiniz [ekil 4.22]. Gzden Geir sekmesindeki Yazm grubu altndan Yazm ve Dilbilgisi dmesine tklayarak belge iindeki dzeltmeleri toplu halde yapabilirsiniz. Dil Ayarla dmesiyle yazm dilini ayarlayabilirsiniz. Otomatik yazm ve dilbilgisi denetimini amak ya da ayarlarn deitirmek iin Office mens altndaki <Program ad> Seenekleri dmesini tkladnzda alan pencerede Yazm Denetleme balna tklayabilirsiniz.
ekil 4.22 Word 2007de farkl renklerde gsterilen yazm ve dilbilgisi hatalar
175
176
Blm 5 Microsoft Office: Word
BLM 5
Microsoft Office: Word

Word, Microsoft Office paketi ierisinde yer alan bir kelime ilemci yazlmdr. Wordn genel olarak kullanld alanlar; mektup ve genel yazmalar, i mektuplar ve raporlar, izelge ve tablolar, kitap, dergi, bror vb. hazrlanmasna ynelik yaz derleme-dizgi-bask ilemleridir. Microsoftun Office 97, Office 2000, Office XP ve Office 2003 paketlerinde yer alan Wordn bu blmde Office 2007 paketinde bulunan en gncel srm anlatlacaktr. Word programn balatmak iin Balat mensndeki Tm Programlar ksmna tklayn, alan listedeki Microsoft Office bal altndan Word sein. Varsa Masastnde ya da Grev ubuu zerindeki Hzl Balat ara ubuunda bulunan ksayol simgesini de kullanabilirsiniz. Herhangi bir Word dosyasna ift tkladnzda da nce program, sonra da tkladnz dosya alacaktr.
1. Belge Hazrlama
Word ile hazrlanan dosyalara belge ad verilir. Farkl pencerelerde birden ok belge zerinde alabilirsiniz. Ak olan tm belgeleri ekrann alt tarafndaki Ara ubuu zerinde grebilirsiniz. Word programn balattnzda otomatik olarak varsaylan ayarlarla bo bir belge alr. Belge zerinde hemen almaya balayabilirsiniz. Yeni bo bir belge yaratmak isterseniz Office mensnden Yeniyi tklaynca alan pencereden Bo ve Yeniyi seebilir ya da Ctrl+N ksayolunu kullanabilirsiniz.
1.1. ablonlarla alma

Bir belgeyi sfrdan oluturmak yerine nceden tanmlanm bir dzeni, yaz tipleri, kenar boluklar ve stilleri olan bir ablonu kullanabilirsiniz. ablonlar grmek ve ablonla dosya yaratmak iin Office mensnden Yeniyi tklaynca alan pencereden Ykl ablonlar seebilirsiniz. Yeni bo bir belge varsaylan ablonla alr. Sk kullandnz biimde bir belge varsa bunu ablon olarak kaydedebilirsiniz:
177
Blm 5 Microsoft Office: Word Bo bir belge aarak kenar boluu, sayfa boyutu ve ynlendirme, stil ve dier grnm ayarlarnda istediiniz deiiklikleri yapn. Dilerseniz ablonu temel alarak oluturacanz yeni belgelerin tmnde grnmesini istediiniz altbilgi, stbilgi, tarih vb. ierik denetimleri ve grafikler de ekleyebilirsiniz. Office mensndeki Farkl Kaydet altnda bulunan Word ablonunu tklayn. Alan Farkl Kaydet iletiim kutusunda Sk Kullanlan Balantlar altnda bulunan Templates ya da Gvenilen ablonlar klasrn sein. Yeni ablona bir dosya ad verin, Kayt tr listesinden bir Word ablonu sein ve Kaydeti tklayn [ekil 5.1].
ekil 5.1 ablon olarak kaydetme nceden oluturduunuz ablonlar grmek ve bunlardan dosya yaratmak iin Office mensnden Yeniyi tklaynca alan pencereden ablonlarm tklayn.
1.2. Farkl Dosya Biimleriyle Kaydetme

Word ile hazrlam olduunuz belgeleri, belirttiiniz dosya adna, biimine ve konumuna kaydetmek iin de Farkl Kaydet iletiim kutusundaki seenekleri kullanabilirsiniz. Bu pencereden belgeyi nceki Office srmlerinde alabilecek biimde, web sayfas, PDF ya da dz metin olarak kaydedebilirsiniz.
178
Blm 5 Microsoft Office: Word Farkl Kaydet penceresini amak iin Office mensnde bulunan Farkl Kaydet altndaki seenekleri seebilir ya da F12 ksayolunu kullanabilirsiniz. Daha nce kaydedilmemi bir dosyay kaydediyorsanz, Kaydeti tkladnzda Farkl Kaydet iletiim kutusu otomatik olarak alr. Gvenlik gerekesiyle belgenin almasn ya da zerinde deiiklik yaplmasn nlemek iin Farkl Kaydet iletiim kutusunda Aralar dmesine tklaynca alan menden Genel Seenekleri seip ifre tanmlayabilirsiniz.
1.3. Belge Grnmleri

Word program belgeleri yazmak, okumak ve dzenlemek iin birden ok arayz olana sunar. Bu grnmlere Grnm sekmesindeki Belge Grnmleri grubu altndan ya da Durum ubuunun sa tarafnda bulunan grnm ksayollar ile ulaabilirsiniz [ekil 5.2]. Tam Ekran Okuma Sayfa Dzeni Web Dzeni ekil 5.2 Belge grnm ksayollar Anahat Taslak
Sayfa Dzeni
Sayfa Dzeni grnmnde belge sayfada grnecei biimde grntlenir. Altbilgi, stbilgi, dipnot, sayfa numaras vb. bilgileri de grebileceiniz bu grnmde dilerseniz sayfann st ve sol taraflarna cetvel ekleyebilirsiniz. Fare imlecini herhangi iki sayfa arasna getirip ift tklayarak sayfalar arasndaki boluklar gizleyebilirsiniz.
Tam Ekran Okuma

Tam Ekran Okuma grnmn bilgisayar ekrannda belge okumak iin kullanlabilir alan en yksek dzeye karmak zere kullanabilirsiniz. Okuma srasnda yazmak da isterseniz Grntleme Seenekleri altndan Yazmaya zin Ver seeneini sein. Ayn men altndan metin boyutunu artrp azaltabilir, ayn anda bir ya da iki sayfa gsterilmesini salayabilir, aklama ve deiiklikleri izleyebilirsiniz. Aralar seenekleri altndan metne vurgu rengi ya da aklama ekleyebilir, metin iinde arama yapabilirsiniz. Belgede sayfadan sayfaya gemek iin sayfalarn alt kesindeki oklar tklayabilir, klavyede PAGE DOWN ve PAGE UP veya ARA UBUU ve GER AL tularna basabilir ya da ekrann st orta blmnde yer alan gezinti oklarn tklayabilirsiniz. Tam Ekran Okuma grnm kapatmak iin ekrann sa st kesindeki Kapat seeneini tklayabilir ya da ESC tuuna basabilirsiniz.
Web Dzeni
Web Dzeni genellikle baslmayacak belgeler hazrlarken kullanlan grnm seeneidir. Belge tek bir web sayfas gibi grntlendiinden Durum ubuunda sayfa numaralar grnmez. Ayrca altbilgi, stbilgi, dipnot, sayfa numaras vb. bilgiler de bu grnmde grntlenmez.
179
Anahat
Belgenin daha kolay dzenlenmesi iin balklar ve metnin stillerine gre hiyerarik bir biimde zel iaretlerle grntlendii grnm seeneidir. Altbilgi, stbilgi, dipnot, sayfa numaras vb. bilgilerin grnmedii Anahat grnmnde blm sonu ve sayfa sonu kesmeleri aklamalaryla birlikte grntlenir.
Taslak
Taslak grnm metni hzlca dzenlemek zere belgeyi taslak olarak grntlemek iin kullanlr. Altbilgi, stbilgi, dipnot, sayfa numaras vb. bilgilerin grnmedii Taslak grnmnde blm sonu ve sayfa sonu kesmeleri aklamalaryla birlikte grntlenir.
1.4. Pencere Grnm Ayarlar

Word penceresini belge hazrlarken size yardmc olacak ekilde dzenleyebilirsiniz. Belgenin bir grnmn ieren yeni bir Word penceresi amak iin Grnm sekmesindeki Pencere grubu altndaki Yeni Pencere dmesini tklayn. Belgenin farkl blmlerini ayn anda grntlemek zere geerli pencereyi iki paraya blmek iin Bl dmesini tklayarak ekran zerinde belgeyi blmek istediiniz yeri belirleyin. Tm ak pencerelerin ekranda ayr pencereler halinde denmesi iin Tmn Yerletir dmesini tklayn. Ayn anda birden fazla belge zerinde alyorsanz, ieriklerini karlatrmak zere belgeleri yan yana grntlemek iin Yan Yana Gster dmesini tklayn. Sayfalarn ayn anda kaydrlmasn isterseniz Zaman Uyumlu Kaydrmay seebilirsiniz. Yan yana karlatrrken boyutlarn deitirdiiniz belge pencerelerini eit bykle getirmek iin Pencere Konumunu Sfrla dmesini tklayn. [ekil 5.3].
ekil 5.3 Grnm sekmesindeki Pencere grubu Hizalama ve kenar boluklarn daha kolay ayarlamak zere ekrann st ve sol tarafnda cetvel grntlemek isterseniz Grnm sekmesindeki Gster/Gizle grubu altnda bulunan Cetvel kutucuunu iaretleyin. Bu ilemi kaydrma ubuunun hemen st tarafnda bulunan Cetvel dmesine basarak da yapabilirsiniz. Grnm sekmesindeki Gster/Gizle grubu altnda bulunan dier seenekler unlardr:
Klavuz izgileri
Belgedeki nesneleri hizalayabileceiniz klavuz izgilerini aar.
180
leti ubuu
Belgede gvensiz olabilecek, etkin ierik olduunda gvenlik uyarlarn gsteren ileti ubuunu aar.
Belge Balantlar
Ekrann sol tarafnda, belgenin balklar halinde yapsal grnmnde gezinmenizi salayan belge haritasn aar.
Kk Resimler
Ekrann sol tarafnda, her bir sayfann kk resimlerini kullanarak belgede gezinmek amacyla kullanabileceiniz kk resimler blmesini aar.
1.5. mleler
Word alma ekrannda fare imleci, farenin ekran zerinde bulunduu yere gre farkl ekiller alr. Bu imleler fare sol tuuna tkladnzda farkl ilevler olduunu gsterir [Tablo 5.1]. mle Konum Sayfa dndaki tm ekran Metin zeri Satr ba st cetvel zeri Sol cetvel zeri Blme kenarlklar lev Sekmeler ve ara ubuklar zerinde bir komut ya da dme seme, kaydrma ubuklaryla belgede gezinti Metin yazma ya da seme Satr seme Sa ve sol kenar boluunu ayarlama st ve alt kenar boluunu ayarlama Blnm alma sayfas pencerelerini boyutlandrma
Tablo 5.1 Word alma ekran imlelerinin konum ve ilevleri
2. Belgeyi Biimlendirme
Word ile belge hazrlarken yaznn tipi ve boyutu, paragraf yaps, satr ya da paragraf tarama veya ereveleme, madde ve numaralandrma vb. pek ok grsel dzenleme ve biimlendirme yapabilirsiniz. Biimlendirme seeneklerine Giri sekmesindeki Yaz Tipi, Paragraf, Stiller ve Sayfa Dzeni sekmesindeki Paragraf gruplar altndan ya da belge zerinde herhangi bir yerde sa tkladnzda alan menden ulaabilirsiniz. Bir szck, satr ya da paragrafta yapm olduunuz biimlendirmeyi baka bir konumda tekrarlamak isterseniz fare imlecini tekrarlamak istediiniz konuma gtrp klavyedeki F4 ya da Ctrl+Y ksayolunu kullanabilirsiniz.
181
Blm 5 Microsoft Office: Word Bir szck, satr ya da paragrafta yapm olduunuz biimlendirmeyi baka bir konuma uygulamak isterseniz Giri sekmesindeki Pano grubu altnda ya da Mini ara ubuunda bulunan Biim Boyacsn kullanabilirsiniz. Bunun iin: Kopyalamak istediiniz biimlendirmeye sahip metin veya grafii sein. Metin biimlendirmesini kopyalamak isterseniz paragrafn bir blmn, metin ve paragraf biimlendirmesini kopyalamak isterseniz paragraf iaretlerini de iine alacak biimde tm paragraf sein. Biim Boyacs dmesine tklayn. Belgenizdeki birden fazla seimin biimini deitirmek istiyorsanz Biim Boyacs dmesine ift tklayn. mle boya fras simgesine dnr. Biimlendirmek istediiniz metin veya grafii sein. Biimlendirmeyi durdurmak iin klavyedeki Esc tuuna basn.
2.1. Yaz Tipi

Metnin nasl grntleneceini Giri sekmesindeki Yaz Tipi grubu altndaki sk kullanlan dmeler ya da simgesine tklaynca alan Yaz Tipi iletiim kutusundan seenek belirleyerek belirtebilirsiniz [ekil 5.4]. Yaz Tipi iletiim kutusunda bulunan Yaz Tipi sekmesindeki seenekler unlardr:
Yaz tipi
Metin yaz tipini belirtir. Seiminiz nizleme kutusunda grntlenir.
Yaz tipi stili

Kaln, italik gibi yaz tipi stilini belirtir. Seiminiz nizleme kutusunda grntlenir.
Boyut
Punto cinsinden yaz tipi boyutunu belirtir. ou belge ve kullanclar iin metnin okunurluunu salamakta 8 punto ve daha byk boyut kullann. Seiminiz nizleme kutusunda grntlenir.
Yaz tipi rengi

ekil 5.4 Yaz Tipi iletiim kutusu Seili metnin rengini belirtir. Otomatik seeneini tkladnzda Denetim Masasnda tanmlanan renk uygulanr. Deitirilmedike varsaylan olarak bu renk siyahtr. Seiminiz nizleme kutusunda grntlenir.
182
Altizgi stili
Seili metnin altnn izilip izilmeyeceini ve altizgi stilini belirtir. Altizgiyi kaldrmak iin yok seeneini tklayn.
Altizgi rengi
Altizginin rengini belirtir. Altizgi stili uygulanana kadar bu seenek kullanlamadan kalr.
nizleme
nizleme kutusu belirtilen yaz tipini ve metin efektlerini grntler.
Varsaylan
Yaz Tipi ve Karakter Aral sekmelerindeki geerli deerleri, geerli belge ve geerli ablon esasndaki tm yeni belgelerle ilgili varsaylan ayar olarak saklar. Yaz Tipi sekmesinde bulunan ve yazya uygulayabileceiniz efektler unlardr:
st izili
Seili metin stne bir izgi izer.
st ift izili
Seili metin stne ift izgi izer.
st simge
Seili metni taban izgisinin stne ykseltip yaz tipi boyutunu kltr. Yaz tipi boyutunu deitirmeden seili metni ykseltmek isterseniz Karakter Aral sekmesindeki Konum kutusundan Kabark sein.
Alt simge
Seili metni taban izgisinin altna indirip yaz tipi boyutunu kltr. Yaz tipi boyutunu deitirmeden seili metni indirmek isterseniz Karakter Aral sekmesindeki Konum kutusundan Alaltlm tklayn.
Glge
Seili metnin arkasna ve sana glge ekler.
Anahat
Her karakterin i ve d kenarlarn grntler.
Kabark
Seili metnin sayfadan ykselerek kabartma olarak grntlenmesini salar.
Bask
Seili metnin sayfaya bastrlm ya da gmlm olarak grntlenmesini salar.
Kk byk
Seili kk harf metni byk harf olarak biimlendirip boyutunu kltr. Kk byk biimlendirmesi say, noktalama, alfabe d karakterler veya byk harfleri etkilemez.
183
Tm byk
Kk harfleri byk harf olarak biimlendirir. Tm byk harf biimlendirmesi say, noktalama, alfabe d karakterler veya byk harfleri etkilemez.
Gizli
Seili metnin grntlenmesini engeller. Gizli metni grntlemek iin Office mens altndaki Word Seeneklerini tklayn. Grnt seenei altnda bulunan Bu biimlendirme iaretlerini her zaman ekranda gster bal altndaki seeneklerden Gizli metin onay kutusunu sein. Yaz Tipi iletiim kutusunda bulunan Karakter Aral sekmesindeki seenekler unlardr:
lek
Geerli boyutu esasnda yzde olarak metni dikey ya da yatay olarak sktrr veya geniletir. 1-600 arasnda bir yzde deeri seebilir veya yazabilirsiniz.
Aralk
Karakterler arasndaki boluu azaltr veya artrr. Deer kutusundan miktar seebilir veya yazabilirsiniz.
Konum
Taban izgisiyle ilikili olarak seili metni ykseltir veya alaltr. Deer kutusundan miktar seebilir veya yazabilirsiniz.
Yaz tipi aral

Farkl karakter birleimleri arasnda boluk miktarn otomatik olarak ayarlar; bylece tm szck daha eit boluklu grnr. Bu komut yalnzca TrueType ve Adobe PostScript yaz tipleri iin kullanlabilir. Bu zellii kullanmak iin Nokta ve yukars kutusunda yaz tipi araln uygulamak istediiniz en kk yaz tipi boyutunu sein veya yazn. Word otomatik olarak bu ve bundan byk boyuttaki tm yaz tiplerini aralklandrr.
nizleme
nizleme kutusu belirtilen yaz tipini ve metin efektlerini grntler.
Varsaylan
Yaz Tipi ve Karakter Aral sekmelerindeki geerli deerleri, geerli belge ve geerli ablon esasndaki tm yeni belgelerle ilgili varsaylan ayar olarak saklar. Yaz tipi grubu altnda da yaz tipi, yaz tipi boyutu, yaz tipini bytme ve daraltma, biimlendirmeyi temizleme, metni kaln, italik, alt izili ya da st izili yaz tipine dntrme, alt simge, st simge, byk/ kk harf deitirme, metin vurgu rengi ve yaz tipi rengi dmeleri bulunur [ekil 5.5].
ekil 5.5 Yaz tipi grubu
184
2.2. Paragraf ve Sekmeler

Metindeki paragraflarn girinti ve aralklaryla ilgili biimlendirmeyi Giri ve Sayfa Dzeni sekmelerinde bulunan Paragraf grubu altndaki sk kullanlan dmeler ya da simgesine tklaynca alan Paragraf iletiim kutusundaki seeneklerden yapabilirsiniz [ekil 5.6]. Paragraf iletiim kutusunda bulunan Girintiler ve Aralklar sekmesinden setiiniz paragraf sola ya da saa hizalayabilir, ortalayabilir veya iki yana yaslayabilirsiniz. Girinti blmnden setiiniz paragrafn sol ya da sadan girintisini ayarlayabilir, ilk satr ya da ilk satr dndaki satrlar belirttiiniz deer kadar ieriden balatabilirsiniz. Aralk blmnden setiiniz paragrafn ncesi ya da sonrasnda ne kadar punto boluk brakacanz ya da satr araln belirtebilirsiniz. Paragraf iletiim kutusunda bulunan Satr ve Sayfa Sonu sekmesinden paragraflarn sayfalandrma ve biimlendirme ile ilgili zel seeneklerini seebilirsiniz. Giri sekmesindeki Paragraf grubu altnda girintiyi azaltma ya da artrma, metni sola ya da saa hizalama, ortalama ve iki yana yaslama, satr aral dmeleri, Sayfa Dzeni sekmesindeki Paragraf grubu altnda ise sola/saa girintileme ve paragrafn ncesindeki/ sonrasndaki aralkla ilgili deerleri girebileceiniz kutular bulunur [ekil 5.7]. ekil 5.6 Paragraf iletiim kutusu
ekil 5.7 Giri (solda) ve Sayfa Dzeni (sada) sekmelerindeki Paragraf grubu Girinti ayarlarn sayfann st tarafndaki cetvel zerinde bulunan oklarla da yapabilirsiniz. Sol taraftaki oklardan stteki ilk satr girintisini, alttaki ilk satr dndaki asl girintiyi belirtir. ki okun alt tarafnda bulunan dikdrtgen ile her iki oku da hareket ettirerek sol girintiyi ayarlayabilirsiniz. Cetvelin sa taraftaki ok ise sa girintiyi belirtir.
185
Blm 5 Microsoft Office: Word Paragraf iletiim kutusundaki Sekmeler dmesine tkladnzda alan iletiim kutusundan sekme ayarlarn yapabilirsiniz. Biimlendirilmesi kolay belgeler oluturmak zere kullanlan sekme duraklar, klavyedeki TAB tuuna her bastnzda uygulanacak aralk miktarn belirtir ve stteki cetvelin alt tarafnda kk izgilerle gsterilir. Varsaylan sekme duraklarn ve sekme konumunun nne eklenecek nokta, tire ya da alt izgi karakterlerini Sekmeler iletiim kutusundan ayarlayabilirsiniz. Dilerseniz bu iletiim kutusundan ya da dorudan cetvelin zerine tklayarak varsaylan dnda sekme durak yerleri tanmlayabilirsiniz [ekil 5.8].
ekil 5.8 Sekmeler iletiim kutusu
2.3. Madde ve Numaralandrma

Metindeki listeleri madde iaretiyle ya da numaralandrlm biimde hazrlamak iin Giri sekmesinde bulunan Paragraf grubu altndaki dmeleri kullanabilirsiniz. Madde iaretli ya da numaralandrlm satrn sonuna gelip ENTER tuuna bastnzda yeni paragraf nceki satrdaki seviyede madde iaretli ya da numaralandrlm biimde oluturulur. Standart bir madde iaretli liste iin Madde aretleri dmesine tklayn. Dmenin yanndaki oka tklaynca alan menden baka bir madde iareti seebilir, farkl bir simge ya da resmi madde iareti olarak tanmlayabilir ya da var olan bir maddenin liste dzeyini deitirebilirsiniz. Numaralandrlm liste iin Numaralandrma dmesine tklayn. Dmenin yanndaki oka tklaynca alan menden numaralandrma biimi seebilir, yeni numara biimi tanmlayabilir ya da var olan bir numaralandrmann liste dzeyini deitirebilirsiniz. Metin zerinde yapm olduunuz numaralandrma normalde belge zerinde ncesinde yapm olduunuz listeden devam eder. Numara zerinde sa tkladnzda alan menden numaralandrmay nceki listeden bamsz olarak yeniden balatabilir, yeni bir numaralandrma deeri ayarlayabilirsiniz [ekil 5.9].
ekil 5.9 Numaralandrma deeri ayarlama
186
Blm 5 Microsoft Office: Word Hiyerarik bir liste iin ok Dzeyli Liste dmesine tklayn. Dmenin yanndaki oka tklaynca alan menden listeleme biimini seebilir, var olan bir numaralandrmann liste dzeyini deitirebilirsiniz. Listeyi daha kolay ynetmek iin yaz tipi, hizalama, dzey, girinti vb. biimlendirmeleri bir stil olarak kaydederek yeni ok dzeyli liste tanmlayabilirsiniz [ekil 5.10].
ekil 5.10 Yeni ok Dzeyli liste tanmlama
2.4. ereveleme ve Glgelendirme

Metinde herhangi bir szck, szck grubu ya da paragraf ereve iine almak iin Giri sekmesinde bulunan Paragraf grubu altndaki Kenarlklar, glgelendirmek iin yine Paragraf grubu altndaki Glgelendirme dmesini kullanabilirsiniz. Bir szc erevelemek ya da glgelendirmek iin szcn seili olmas gereklidir. Hibir e seili deilse, Glgelendirme ya da Kenarlklar dmelerine bastnzda ilem fare imlecinin bulunduu paragrafa uygulanr. Benzer biimde, birden ok paragraf erevelemek ya da glgelendirmek iin paragraflar seili olmaldr. ereve ya da glgelendirme ile ilgili renk, stil, genilik, uygulama yeri vb. ayarlar Kenarlklar dmesinin yanndaki oka tklaynca alan menden Kenarlklar ve Glgelendirme seenei ile alan iletiim kutusundan yapabilirsiniz [ekil 5.11].
187
ekil 5.11 Kenarlklar ve Glgelendirme iletiim kutusu Setiiniz sayfa ya da tm sayfalar erevelemek ya da glgelendirmek iin Kenarlklar ve Glgelendirme iletiim kutusundaki Sayfa Kenarl sekmesinden renk, stil, genilik, uygulama yeri vb. ayarlar yapabilirsiniz. Bu iletiim kutusunu Sayfa Dzeni sekmesinde bulunan Sayfa Arka Plan grubu altndaki Sayfa Kenarlklar dmesini kullanarak da aabilirsiniz.
2.5. Sralama
Seili metni alfabetik ya da saysal verileri rakamsal olarak sralamak iin Giri sekmesinin Paragraf grubu altndaki Srala dmesini kullanabilirsiniz. Dmeye tklaynca alan iletiim kutusundan sralama ltn, sralama yapacanz verinin trn ve sralamann artan ya da azalan biiminde yaplacan seebilirsiniz [ekil 5.12].
2.6. Stiller
Belgeyi hzl biimlendirmek iin kullanlan aralardan biri de stillerdir. Grsel btnlk oluturmak iin belgede tm ayn biimdeki dz metin, balklar, resim alt yazs, altbilgi, stbilgi vb. elerdeki biimlendirmeleri her seferinde tek tek yapmak yerine birer stil olarak kaydedip bir dmeyle istediiniz metne uygulayabilirsiniz. Tanml stilleri metne ekil 5.12 Metni Srala iletiim kutusu
188
Blm 5 Microsoft Office: Word uygulamak iin Giri sekmesinde bulunan Stiller grubu altndaki stil dmelerini kullanabilirsiniz [ekil 5.13].
ekil 5.13 Giri sekmesindeki Stiller grubu Herhangi bir stil zerinde deiiklik yapmak iin stil dmesine sa tkladnzda alan menden Deitiri sein. Alan stil deitirme iletiim kutusundan o stille ilgili yaz tipi, paragraf, sekme, kenarlk, ereve, numaralandrma vb. biimlendirme ayarlarn yapmak iin Biim dmesine tklayn [ekil 5.14]. Bir stil zerinde deiiklik yaptnzda bu deiiklik o stilin uygulanm olduu tm metinler zerinde yaplm olur.
ekil 5.14 Stil Deitir iletiim kutusu indekiler listesi oluturabilmeniz iin balklara seviyelerine gre stil uygulanm olmas gereklidir.
189
3. Sayfa Dzeni
Word ile belge hazrlarken sayfalarn rengi, boyutu, ynlendirmesi, kenar boluklar, stun says, altbilgi, stbilgi vb. pek ok dzenleme yapabilirsiniz. Belgeyi blmlere ayrarak her blmde sayfa dzeni ayarlarnn farkl olmasn salayabilirsiniz. Sayfa dzeniyle ilgili seeneklere Sayfa Dzeni sekmesi altndan ulaabilirsiniz.
3.1. Sayfa Yaps

Belgenizin sayfa yapsyla ilgili seeneklere Sayfa Dzeni sekmesinde bulunan Sayfa Yaps grubu altndaki dmeler ya da simgesine tklaynca alan Sayfa Yaps iletiim kutusundan ulaabilirsiniz [ekil 5.15].
Kenar boluklar
Kenar boluklar, sayfa kenarlarndaki bo alanlardr. Metin ve grafikler genellikle bu kenar boluklarnn arasnda kalan yazdrlabilir alana eklenir. Kenar boluklarna stbilgi, altbilgi ve sayfa numaras gibi eler de yerletirebilirsiniz. Kenar boluklarn ayarlamak iin Kenar Boluklar dmesine tklaynca alan mendeki hazr kenar boluklar arasndan dilediinizi seebilir, zel Kenar Boluklar seenei ile alan Sayfa Yaps iletiim kutusunda Kenar Boluklar sekmesi altna yeni deerler girebilirsiniz.
Ynlendirme
Sayfann dikey ya da yatay ynlendirme ayarn Sayfa Yaps iletiim kutusunda Kenar Boluklar sekmesi altndaki Ynlendirme blm altndan ya da Ynlendirme dmesine tklaynca alan mendeki seeneklerden yapabilirsiniz. ekil 5.15 Sayfa Yaps iletiim kutusu
Kt boyutu
ou yazcda, farkl boyutlarda kt alan tepsiler bulunur. Bir belgenin bir kt kaynayla eletirilmesi, bir programdan bu belgeyi setiinizde dosyalarnzn her zaman doru boyutta kda yazdrlmasn salar.
190
Blm 5 Microsoft Office: Word Kt boyutunu ayarlamak iin Boyut dmesine tklaynca alan mendeki hazr boyutlar arasndan dilediinizi seebilir, Tm Sayfa Boyutlar seenei ile alan Sayfa Yaps iletiim kutusunda Kt sekmesi altna yeni deerler girebilirsiniz.
Stunlar
Belge iinde dilediiniz ksm iki ya da daha fazla stundan oluacak biimde ayarlayabilirsiniz. Bunun iin stunlara ayracanz metni seip Sayfa Dzeni sekmesinde bulunan Sayfa Yaps grubu altndaki Stunlar dmesini tklaynca alan menden dilediiniz stun stilini sein ya da Dier Stunlar seeneine tkladnzda alan iletiim kutusundan stun stiliyle birlikte genilik, aralk, stunlarn arasna izgi koyma vb. detayl ayarlar yapn [ekil 5.16]. ekil 5.16 Stunlar iletiim kutusu
Sayfa Arka Plan
Sayfa Dzeni sekmesinde bulunan Sayfa Arka Plan grubu altndaki dmelerden sayfann arka planyla ilgili biimlendirmeleri yapabilirsiniz. Sayfa evresine kenarlk ve glgelendirme eklemek iin Sayfa Kenarlklar dmesine tkladnzda alan Kenarlklar ve Glgelendirme iletiim kutusunu kullanabilirsiniz. Standart olarak beyaz renkte olan sayfa rengini deitirmek iin Sayfa Rengi dmesi altndaki renklerden seim yapabilir; sayfa arka planna glgelendirme, doku, desen ya da resim yerletirmek iin Dolgu Efektleri seeneini tkladnzda ekrana gelen iletiim kutusunu kullanabilirsiniz. Belge sayfalarnn arkasna, soluk renkte ve genellikle belgenin zel olarak deerlendirileceini belirtmek iin kullanlan Acil, Kiiye zel, Gizli vb. filigran eklemek iin Sayfa Arka Plan ekil 5.17 Basl Filigran iletiim kutusu grubundaki Filigran dmesi altndaki tanml seenekleri kullanabilir ya da zel Filigran seeneini tkladnzda alan iletiim kutusundan zel filigran oluturabilirsiniz [ekil 5.17] Filigranlar Sayfa Dzeni veya Tam Ekran Okuma grnmnde ya da yazdrlan bir belgede grebilirsiniz.
191
Kesmeler ve Blmler
Birka sayfadan daha uzun belgelerde sayfa balangcnda bulunmas gereken satrlarn belge iin dzeltme yaptka kaymasn nlemek iin sayfa bitilerini sayfa sonu olarak tanmlayabilirsiniz. Bunun iin sayfa sonu olmasn istediiniz yere gelip Sayfa Dzeni sekmesinde bulunan Sayfa Yaps grubu altndaki Kesmeler dmesine tklaynca alan menden Sayfay sein ya da Ekle sekmesinde bulunan Sayfalar grubu altndaki Sayfa Sonu dmesine tklayn [ekil 5.18]. Belgenizdeki sayfa veya sayfalarn dzenini ya da biimlendirmesini farkllatrmak iin ise blm sonlarn kullanabilirsiniz. Blm sonlar, belgenin bir ksmnda dzenleme veya biimlendirme deiiklikleri yapmak iin kullanlr. Her blmde, o blm iin geerli olmak zere, aadaki biimleri deitirebilirsiniz: ekil 5.18 Kesmeler mens Kenar boluklar Sayfa boyutu ve ynlendirmesi Yazc iin kt kayna Sayfa kenarlklar Bir sayfadaki metnin dikey hizalamas stbilgiler ve altbilgiler Stunlar Sayfa numaralandrmas Satr numaralandrmas Dipnotlar ve sonnotlar
Bir blm sonu, kendisinden nce gelen metnin blm biimlendirmesini denetler. Bir blm sonunu sildiiniz zaman, blm sonundan nceki metnin blm biimlendirmesini de silersiniz. Bu metin bir sonraki blmn paras haline gelir ve bu blmn biimlendirmesini kabul eder. rnein, bir belgenin blmlerini blm sonlaryla ayrrsanz ve 2. Blmn bandaki blm sonunu silerseniz, 2. Blm ve 1. Blm ayn blmde yer alr ve daha nce sadece 2. Blm tarafndan kullanlan biimlendirme geerli olur. Blm sonu eklemek iin blm sonu olmasn istediiniz yere gelip Sayfa Dzeni sekmesinde bulunan Sayfa Yaps grubu altndaki Kesmeler dmesini tklayn, alan mendeki Blm sonu seeneklerinden istediinizi sein. Bu seenekler unlardr:
192
Sonraki Sayfa
Blm sonu ekler ve yeni blm sonraki sayfadan balatr. Bu tr blm sonlar zellikle bir belgede yeni blm balatmakta kullanlr.
Srekli
Blm sonu ekler ve yeni blm ayn sayfada balatr. Srekli blm sonu, bir sayfada farkl sayda stun oluturmak gibi bir biimlendirme deiiklii yapmaya yardmc olur.
ift/Tek Sayfa
Blm sonu ekler ve yeni blm sonraki ift ya da tek numaral sayfadan balatr. Belge blmlerinin her zaman tek sayfa veya ift sayfa ile balamasn istiyorsanz, Tek sayfa ya da ift Sayfa sayfa sonu seeneini kullann.. Sayfa ve blm sonlarn Taslak ve Anahat grnmlerinde grebilirsiniz [ekil 5.19].
ekil 5.19 Taslak grnmnde Blm Sonu
Kapak Sayfas
Hazrladnz belgeye, Ekle sekmesinin Sayfalar grubundaki Kapak Sayfas dmesine tkladnzda alan menden tmyle biimlendirilmi bir kapak sayfas ekleyebilirsiniz. Bylece biimlendirmeyle uramadan yalnzca balk, yazar, tarih vb. bilgileri girerek belgenize uygun hazr bir kapak sayfas oluturabilirsiniz. Yine ayn mendeki Seimi Kapak Sayfas Galerisine Kaydet seeneiyle elle hazrlam olduunuz kapak sayfasn daha sonra hazrlayacanz belgelerde kullanmak zere kaydedebilirsiniz.
193
3.2. stbilgi ve Altbilgi

stbilgi ve altbilgi, her sayfann altnda ve stnde bulunan, iine sayfa numaras, saat ve tarih, irket logosu, belge bal, dosya ya da yazar ad vb. metinsel ve grafiksel bilgi ekleyebileceiniz alanlardr. Bir belgeye stbilgi ya da altbilgi eklemek iin Ekle sekmesinin stbilgi ve Altbilgi grubunda stbilgi ya da Altbilgiyi tklayn. Alan menden istediiniz stbilgi ya da altbilgiyi sein. stbilgi ya da altbilgiyi dzenlemek iin mennn en altndaki stbilgiyi/ Altbilgiyi Dzenle, kaldrmak iin stbilgiyi/Altbilgiyi Kaldr seeneklerini tklayn. Eklediiniz stbilgi ya da altbilgi zerine ift tklayarak stbilgi ya da altbilgiyi sayfa zerinde dzenleyebilirsiniz. Bu esnada alan Tasarm sekmesindeki dme ve aralarla stbilgi ya da altbilgiyi dzenleyebilir, hizalamay ayarlayabilir, stbilgi ve altbilgi arasnda gei yapabilir, sayfa numaras, tarih, saat vb. bilgi ekleyebilirsiniz [ekil 5.20].
ekil 5.20 stbilgi ve altbilgi aralarndan Tasarm sekmesi Belgedeki blmlere farkl stbilgi ya da altbilgi eklemek iin u admlar takip etmelisiniz: ncelikle Sayfa Dzeni sekmesinde bulunan Sayfa Yaps grubu altndaki Kesmeler dmesini tklaynca alan menden blm sonu tanmlayarak belgeyi blmlere ayrn. Blmlemi olduunuz belgeye Ekle sekmesinin stbilgi ve Altbilgi grubundaki dmelerle stbilgi ya da altbilgi ekleyin. Standart olarak tm blmlere ayn stbilgi ya da altbilgi eklenir. Farkl stbilgi ya da altbilgi ekleyeceiniz blmdeki stbilgi ya da altbilgi zerine ift tklayn. Alan Tasarm sekmesindeki Gezinti grubu altnda basl halde bulunan ncekine Bala dmesine tklayarak stbilgi ya da altbilginin nceki blmle balantsn kesin. nceki blmle balanty kestikten sonra yaptnz tm deiiklikler yalnzca bulunduunuz blme uygulanr. Ayn ilemi bir nceki ya da sonraki blmde de uygulamak zere gei yapmak iin nceki Blm ya da Sonraki Blm dmelerini tklayn.
Tasarm sekmesinin Seenekler grubu altnda bulunan seeneklerle dilerseniz stbilgi ve altbilgiyi ilk sayfada ya da tek ve ift sayfalarda farkl olacak biimde dzenleyebilirsiniz. Belgeye sayfa numaras eklemek iin Tasarm ya da Ekle sekmelerinde bulunan stbilgi ve Altbilgi grubunda Sayfa Numaras dmesine tkladnzda alan mendeki seenekleri kullanabilirsiniz. Sayfa Numaralarn Biimlendir seeneini tkladnzda
194
Blm 5 Microsoft Office: Word alan iletiim kutusundan belgedeki blmlere farkl biimde ya da farkl rakamdan balayan sayfa numaras verebilir ya da numaralandrmann nceki blmden devam etmesini salayabilirsiniz [ekil 5.21].
3.3. Temalar
Tema, bir eit grsel tasarm esidir. Word 2007 kullanarak oluturduunuz her belgenin de iinde bir tema vardr; bo yeni belgelere bile bir tema uygulanmtr. Yerleik temalar metin ya da veri iermez, bununla birlikte tema renkleri, tema yaz tipleri veya tema efektleri metin ve veriler de iinde olmak zere belgenizin tm blmlerine uygulanr.
ekil 5.21 Sayfa Numarasn Biimlendirme iletiim kutusu
Belgenize hazr bir tema uygulamak iin Sayfa Dzeni sekmesinde Temalar grubu altndaki Temalar dmesini tklayn [ekil 5.22]. Yeni bir tema uygulandnda belgenizin balca ayrntlar deiir. Tablolar, grafikler, SmartArt grafikleri, ekiller ve dier nesneler birbirini tamamlayacak ekilde gncelletirilir. Temay belgenize uyguladnzda grnmden memnun kalrsanz, bu tek tklamayla belgenizi yeniden biimlendirme ilemini tamamlam olursunuz. Dilerseniz yine Temalar grubu altndaki dmelerden tema renklerini, tema yaz tiplerini ya da tema efektlerini deitirebilirsiniz. nceden tanmlanm belge temalarn kullanabilir veya var olan bir belge temasn zelletirerek ve sonra zel bir belge temas olarak kaydederek kendi temalarnz oluturabilirsiniz.
4. Tablo ve ekiller
Hazrladnz belgeyi grsel olarak zenginletirmek iin tablo, resim, grafik, hazr ekil, metin kutusu, bilimsel denklem, simge vb. pek ok e ekleyebilirsiniz. e eklemeyle ilgili seeneklere Ekle sekmesi altndan ulaabilirsiniz.
ekil 5.22 Temalar mens
Word alma ekrannda bulunduu yere gre farkl biimler alan fare imleci, belgeye tablo eklediinizde de ilevine gre farkl biimde grntlenir. Bu sayede sekmeler altndaki dme ya da komutlarla yapabileceiniz ilemleri daha kolay yapabilirsiniz [Tablo 5.2].
195
mle
Konum Hcrenin ii Hcrenin sol alt kesi Satr ba Stun ba Tablonun sol st kesi Tablonun sa alt kesi Stun ve satr kenarlklar
lev Metin yazma Hcre seme Satr seme Stun seme Tablonun tmn seme, tabloyu tama Tablonun boyutunu ayarlama
Stun geniliini ve satr yksekliini ayarlama st ve sol cetvel zeri Tablo iz seiliyken alma sayfas zeri Elle tablo kenarl izme Elle tablo kenarl silme
Tablo 5.2 Word tablo imlelerinin konum ve ilevleri Ayn biimde, belgeye resim, kk resim, hazr ekil vb. ekil eklediinizde de fare imleci ilevine gre farkl biimde grntlenir. Bu sayede sekmeler altndaki dme ya da komutlarla yapabileceiniz ilemleri daha kolay yapabilirsiniz [Tablo 5.3]. mle Konum eklin zeri eklin kenarlar eklin keleri eklin st tarafndaki yeil yuvarlak Hazr ekildeki sar karo Ok ve izgilerin ularndaki yeil yuvarlak lev ekli seme, ekli tama eklin geniliini ve yksekliini ayarlama eklin en-boy oran sabit kalacak biimde boyutunu ayarlama ekli sola ya da saa dndrme Hazr ekil iindeki genilik ve ykseklikleri ayarlama Ok ve izgilerin balang ve biti noktalarn tama
Tablo 5.3 Word ekil imlelerinin konum ve ilevleri
196
4.1. Tablo Oluturma

Belgenize tablo eklemek iin fare imlecini tablo eklemek istediiniz yere gtrp Ekle sekmesinde Tablolar grubu altndaki Tablo dmesini tklaynca alan meny kullanabilirsiniz. Stun ve satr saysn seerek tabloyu menden hzl oluturabileceiniz gibi Tablo Ekle seeneiyle ekrana gelen iletiim kutusundan stun ve satr saysn belirtebilirsiniz [ekil 5.23]. Dilerseniz Hzl Tablolar seeneiyle hazr biimlenmi tablo ablonlarn da kullanabilirsiniz. Farkl ykseklikte hcreler veya her satrda farkl sayda stun ieren daha karmak tablolar oluturmak iin mendeki Tablo iz seeneini kullann. Kalem eklini alan fare imleci yardmyla nce tablonun d kenarlarn, sonra iine satr ve stunlar elle izin. Bir izgiyi veya izgi beini silmek ekil 5.23 Tablo ekleme iin, izim srasnda beliren Tablo Aralar altnda bulunan Tasarm sekmesindeki Kenarlk iz grubunda Silgi seeneini kullanabilirsiniz. Yine Kenarlk iz grubundan izgi stilini, kalem kalnl ve rengini belirtebilirsiniz. Word 2007de yazm olduunuz dz bir metni de tabloya dntrebilirsiniz. Bunun iin; nce stunda metni blmek istediiniz yeri belirtmek iin noktal virgl, sekme vb. ayrc karakterler ekleyin. Her szc ayr bir stuna dntrmek istiyorsanz ayrca bir ayrc karakter koymanza gerek yoktur. Metni setikten sonra Tablo dmesini tklaynca alan menden Metni Tabloya Dntr sein. Metni Tabloya Dntr iletiim kutusunda, Ayr metin altnda metninizdeki ayrc karakteri belirtin. Her szc ayr bir stuna dntrmek istiyorsanz ve herhangi bir ayrc karakter kullanmadysanz Dierin karsndaki kutuya boluk karakterini girin [ekil 5.24]. Tamam dmesine tkladnzda setiiniz metin tabloya dnr.
ekil 5.24 Metni tabloya dntrme
4.2. Tablo Biimlendirme

Belgeye eklediiniz tabloyla ilgili biimlendirmeleri tabloyu setikten ya da iine tkladktan sonra sekmelerin sa tarafnda alan Tablo Aralar altndan yapabilirsiniz [ekil 5.25].
197
ekil 5.25 Tablo Aralar altndaki Dzen sekmesi Tablo Aralar altnda bulunan Tasarm sekmesinden tablo stili seeneklerini seebilir, hazr tablo stillerinden birini uygulayabilir, kenarlk ve glgelendirmeyle ilgili izgi rengi ve kalnl, kalem stili vb. ayarlar yapabilirsiniz. Dilerseniz Kenarlklar iz grubu altndaki Tablo iz seeneiyle kenarlk izebilir, Silgi seeneiyle kenarlklar silebilirsiniz. Tablo Aralar altnda bulunan Dzen sekmesinden tablo zelliklerini grntleyebilir, tablo iinde fare imlecinin bulunduu hcrenin altna ya da stne satr, sana ya da soluna stun ekleyebilirsiniz. Hcre Boyutu grubu altndan hcre boyutunu elle girebilir, satr ya da stunlarn otomatik sdrlmasn salayabilirsiniz. Hizalama ekil 5.26 Tablo seenekleri grubu altndan hcre iindeki metni yatayda sola, ortaya ya da saa; deyde ste, ortaya ya da alta hizalayabilir, metnin ynn aadan yukarya ya da yukardan aaya olarak deitirebilirsiniz. Hcre Kenar Boluklar seeneiyle alan iletiim kutusundan hcre iindeki metnin kenarlklarla olan mesafesini ayarlayabilirsiniz [ekil 5.26]. Tm biimlendirme ayarlarn Tablo Aralar altnda bulunan Dzen sekmesindeki Tablo grubu altndaki zellikler dmesini ya da tablo zerinde sa tkladnzda alan menden Tablo zellikleri seeneini setiinizde alan Tablo zellikleri iletiim kutusundan detayl olarak yapabilirsiniz [ekil 5.27]. Sk kullanlan biimlendirme ayarlarna ilgili hcreyi, satr, stunu ya da tm tabloyu setikten sonra seiminiz zerinde sa tkladnzda alan menden de ulaabilirsiniz.
ekil 5.27 Tablo zellikleri iletiim kutusu
198
Blm 5 Microsoft Office: Word Hazrladnz tablonun balnda tablo numaras yazmak isterseniz, bunu elle yapmak yerine tm tabloyu setikten sonra sa tkladnzda alan menden Resim Yazs Ekle seeneini tklayn. Alan iletiim kutusundan tm tablolarda kullanmak zere bir etiket seebilir, yeni bir etiket tanmlayabilir, tablo balnn konumunu ya da numaralandrma biimini belirleyebilirsiniz [ekil 5.28]. Tablo numaralar, birbirini takip eden balantlar biiminde oluacandan araya baka tablo ekleseniz bile otomatik olarak gncellenir.
ekil 5.28 Tablo yazs ekleme
4.3. ekil Ekleme

Belgenize resim, kk resim, hazr ekil vb. ekil eklemek iin fare imlecini ekli eklemek istediiniz yere gtrp Ekle sekmesinde izimler grubu altndaki seenekleri kullann. izimler grubu altndaki Resim dmesine tkladnzda bilgisayarnzdaki dosyalarn grntlendii Resim Ekle iletiim kutusu ekrana gelir. Eklemek istediiniz dosyay seerek Ekle dmesiyle resmi belgeye yerletirebilirsiniz. Kk Resim dmesine tkladnzda ClipArt ad verilen kk resimleri seebileceiniz galerinin grntlendii grev blmesi alr. Buradan istediiniz kk resim zerine tklayarak kk resmi belgeye ekleyebilirsiniz. Belgeye dikdrtgen, daire, ok, izgi, ak grafii, resim yazs vb. hazr ekiller eklemek iin ekiller dmesine tklayp alan menden istediiniz ekli sein [ekil 5.29]. eklin en-boy orann sabit tutmak ya da tam kare veya daire oluturmak iin ekli izmek iin fareyi srklerken klavyedeki st karakter () tuuna basl tutun. Bir bilgiyi grsel olarak ifade etmeyi kolaylatrmak zere grafik listeleri, ilem diyagramlar, kurulu emalar vb. karmak grafik eklemek iin SmartArt dmesine tklayn. Alan iletiim kutusundan kategorisine gre kullanmak istediiniz SmartArt grafiini seebilirsiniz [ekil 5.30]. ekil 5.29 Hazr ekil seenekleri
199
ekil 5.30 SmartArt grafii seme iletiim kutusu
4.4. ekil Biimlendirme

Belgeye eklediiniz ekille ilgili biimlendirmeleri ekli setikten ya da iine tkladktan sonra sekmelerin sa tarafnda alan Resim Aralar altndan yapabilirsiniz [ekil 5.31].
ekil 5.31 Resim Aralar altndaki Biim sekmesi Resim Aralar altnda bulunan Biim sekmesinden eklin parlaklk, kartlk vb. renklendirme ayarlarn yapabilirsiniz. Resim Stilleri grubundan kenarlk renk ve biimini belirleyebilir, ekle glge, parlaklk, eim vb. efekt uygulayabilir ya da hazr stilleri kullanabilirsiniz. Yerletir grubu altndan eklin konumu, birden ok nesnenin hizalamas ya da gruplamasn ayarlayabilirsiniz. Metin Kaydrma seeneklerinden metnin seili nesnenin evresinde kaydrlma eklini belirleyebilirsiniz. Bu dme altndaki Dier Dzen Seeneklerine tkladnzda alan iletiim kutusundan nesnenin paragraf ya da sayfa zerindeki tam konumu, kaydrma stili ve nesnenin metinden uzakl vb. detaylar ayarlayabilirsiniz [ekil 5.32].
ekil 5.32 Gelimi dzen seenekleri
200
Blm 5 Microsoft Office: Word Boyut grubu altndan eklin ykseklik ve geniliini belirleyebilir, Krp dmesiyle ekli ke ya da kenarlarndan krpabilirsiniz. Grubun kesindeki simgesine tklaynca alan iletiim kutusundan detayl boyutlandrma, dndrme ya da leklendirme ayarlarn yapabilir, deer girerek ekli krpabilirsiniz [ekil 5.33]. Sk kullanlan biimlendirme ayarlarn ekil zerinde sa tkladnzda alan menden de yapabilirsiniz. Eklemi olduunuz eklin aklamasnda ekil numaras yazmak isterseniz, bunu elle yapmak yerine ekli setikten sonra sa tkladnzda alan menden Resim ekil 5.33 Boyut iletiim kutusu Yazs Ekle seeneini tklayn. Alan iletiim kutusundan tm ekillerde kullanmak zere bir etiket seebilir, yeni bir etiket tanmlayabilir, resim yazsnn konumunu ya da numaralandrma biimini belirleyebilirsiniz [ekil 5.34]. ekil numaralar, birbirini takip eden balantlar biiminde oluacandan araya baka ekil ekleseniz bile otomatik olarak gncellenir.
4.5. Dier Ekleme Seenekleri

Verileri gstermek ve karlatrmak zere Excel grafii eklemek iin Ekle sekmesinde bulunan izimler grubundaki Grafik dmesine tklayn. Belgeye metin kutusu eklemek iin Ekle sekmesinde bulunan Metin grubundaki ekil 5.34 Resim yazs ekleme Metin Kutusu dmesine tklaynca alan menden nceden biimlendirilmi metin kutularndan seim yapabilir, standart bir metin kutusu eklemek iin mendeki Metin Kutusu iz seeneini kullanabilirsiniz. Metin grubundaki WordArt dmesine tklaynca alan menden belgenize WordArt ad verilen dekoratif metin ekleyebilir, Balangc Byt dmesiyle paragrafn banda dierlerinden byk bir harf oluturabilirsiniz. Yine Metin grubundan sklkla kullanacanz balk, yazar, adres vb. hazr ierikleri dzenlemek ve belgeye eklemek iin Hzl Paralar dmesini kullanabilirsiniz. Belgeye matematik denklemi eklemek iin Simgeler grubundaki Denklem, telif hakk, ticari marka vb. klavyenizde olmayan simge eklemek iin Simge dmesini tklayn.
201
Blm 5 Microsoft Office: Word Web sayfas, resim, e-posta adresi ya da programa ynelik bir balant oluturmak iin Balantlar grubundaki Kpr dmesini tklayn, alan iletiim kutusundan balant yaplacak eyi sein. Belgeye herhangi bir e-posta ya da web sayfas adresi yazdnzda Word otomatik olarak balantya bir kpr oluturur, yazdnz adres alt izili ve mavi yaz rengiyle grntlenir. Klavyedeki Ctrl tuuna basl tutarak kprye tkladnzda, e-posta balantsysa tanml e-posta gnderme programnn yeni e-posta oluturma ekran alr, web balantsysa dorudan nternet taraycnzda o web sayfas alr [ekil 5.35].
ekil 5.35 Belgede bulunan web adresine kpr balants Kpry kaldrmak iin balant zerinde sa tkladnzda alan menden Kpry Kaldr seebilirsiniz. Yine Balantlar grubundan Yer areti seeneiyle belgede belirli bir noktaya ad atamak zere yer iareti oluturabilir, dorudan yer iaretinin bulunduu konuma atlayan kprler yapabilirsiniz. apraz Bavuru seeneiyle balk, ekil, tablo vb. elere Bkz: ekil 5.35 ya da Ayrntl bilgi 75. sayfada gibi apraz bavurular ekleyerek ierik baka bir konuma tansa ve bavuru deeri deise bile bavurularn otomatik olarak gncellenmesini salayabilirsiniz.
5. Bavurular
Hazrladnz belgedeki indekiler tablosu, dipnotlar, alntlar, dizin, kaynaka vb. bavuru balantlarn elle hazrlamak yerine Bavurular sekmesi altndaki seeneklerden yararlanabilirsiniz. ok daha ksa srede ve kolayca hazrlayabileceiniz bu bavuru balantlar sayesinde daha dinamik bir belge oluturabilir, belgenizi daha gncel tutabilirsiniz.
5.1. indekiler Tablosu Oluturma

indekiler tablosu oluturabilmeniz iin balklara seviyelerine gre stil uygulanm olmas gereklidir. Tabloya eklemek istediiniz balk stillerini seerek (rnein Balk 1, Balk 2 ve Balk 3) iindekiler tablosu oluturabilirsiniz. Word, setiiniz stille eleen
202
Blm 5 Microsoft Office: Word balklar arar, girdi metnini balk stiline gre biimlendirir ve girintilendirir, sonra da iindekiler tablosunu belgeye ekler. indekiler tablosunda grntlenmesini istediiniz balklara stil uyguladktan sonra fare imlecini tabloyu eklemek istediiniz yere gtrp Bavurular sekmesinin indekiler Tablosu grubunda yer alan indekiler dmesini tklayn. Alan menden hazr biimlendirilmi tablolar seebileceiniz gibi, elle tablo eklemek iin indekiler Tablosu Ekleyi tklayn. Ekrana gelen iletiim kutusundan balkla sayfa numaras arasnda yer alacak sekme ncs, hizalama ve ka dzey baln grntlenecei ayarlarn yapn. Bask nizleme ksmnda yaptnz deiikliklerin nizlemesini grebilirsiniz [ekil 5.36].
ekil 5.36 indekiler Tablosu iletiim kutusu indekiler tablosu balklarna da varsaylan bir stil uygulanmtr. Balk stillerinin paragraf, yaz tipi, boyutu vb. biimlendirme ayarlarn Deitir dmesine tklaynca alan iletiim kutusundan yapabilirsiniz. Tamam dmesine tkladnzda indekiler tablosu hazrlanm olur. Balklar dnda indekiler tablosunda grntlenmesini istediiniz bir paragraf varsa indekiler Tablosu grubunda yer alan Metin Ekle dmesini tkladnzda alan menden dzeyini seerek paragraf tabloya ekleyin. Ayn ekilde balklar arasnda tabloda grntlenmesini istemediiniz bir balk varsa, mendeki indekiler Tablosunda Gsterme seeneini iaretleyin. Tabloyu Gncelletir dmesini tkladnzda ya da indekiler tablosu zerinde sa tkladnzda alan menden Alan
203
Blm 5 Microsoft Office: Word Gncelletiri setiinizde ekrana gelen iletiim kutusundan yalnzca sayfa numaralarn ya da tm tabloyu gncelletirebilirsiniz [ekil 5.37].
5.2. Dipnot Ekleme

Belge iinde dipnot eklemek istediiniz yere gelip Bavurular sekmesinin Dipnotlar grubunda yer alan Dipnot Ekle dmesini tklayn. Sayfann altna sradaki numarayla dipnot yazabileceiniz bir blm alr. Metin iinde dipnot yazdnz rakam ya da simge zerine geldiinizde yazm olduunuz dipnot metin kutusunda grntlenir [ekil 5.38]. ekil 5.37 indekiler tablosunu gncelletirme seenekleri
ekil 5.38 Dipnot rakam zerine gelince fare imlecinin ald ekil ve dipnotun grntlenmesi Bir sonraki dipnota gitmek iin Dipnotlar grubunda yer alan Bir Sonraki Dipnot dmesini tklayn. Bir nceki dipnota ya da sonnota veya bir sonraki sonnota gitmek iin dmenin yandaki ok iaretini tklayn. Belge ya da blmn en sonuna Sonnot eklemek iin Dipnotlar grubunda yer alan Sonnot Ekle dmesini tklayn. Yaptnz ayara gre bulunduunuz blmn ya da belgenin en sonuna sradaki numarayla sonnot yazabileceiniz bir blm alr. Dipnotta olduu gibi, metin iinde sonnot yazdnz rakam ya da simge zerine geldiinizde yazm olduunuz sonnot metin kutusunda grntlenir. Dipnot ve sonnotlarn say biimi, numaralandrma, nceki blm ya da sayfayla ilikilendirme vb. biimlendirme ayarlarn grubun kesindeki
ekil 5.39 Dipnot ve Sonnot konum ve biimlendirme
204
Blm 5 Microsoft Office: Word simgesine tkladnzda alan iletiim kutusundan yapabilirsiniz [ekil 5.39]. Dipnot verdiiniz metni belge iinde tadnzda dipnotlar ya da sonnotlar otomatik olarak yeniden numaralandrlr.
5.3. Alnt ve Kaynaka Oluturma

Belge oluturulurken bavurduunuz ve alnt yaptnz kaynaklar listesi olan ve genellikle belgenin sonuna konan kaynakay, Word uygulamasnda, belge iin saladnz kaynak bilgilerini temel alarak otomatik olarak oluturabilirsiniz. Her yeni kaynak oluturduunuzda kaynak bilgiler bilgisayarnza kaydedilir, bylece oluturduunuz kaynaklar bulabilir ve kullanabilirsiniz. Belgeye yeni bir alnt eklediinizde, kaynakada grntlenecek yeni bir kaynak da oluturursunuz. Bunun iin; Bavurular sekmesinin Alntlar ve Kaynaka grubunda Stilin yanndaki oku tklayp kaynak ve alnt iin kullanmak istediiniz stili sein. Alnt yapmak istediiniz cmle veya tmceciin sonunu tklayn. Alntlar ve Kaynaka grubunda Alnt Ekleyi tklayn. Alan menden kaynak bilgileri eklemek iin Yeni Kaynak Ekle, alnt oluturup kaynak bilgilerini daha sonra doldurabilmenizi salayan yer tutucuyu eklemek iin Yeni Yer Tutucu Ekle seeneini tklayn. Kaynak Yneticisinde yer tutucu kaynaklarnn yannda bir soru iareti grntlenir. Alan Kaynak Olutur iletiim kutusundan kaynak trn seip kaynakla ilikili kaynaka bilgilerini doldurun. Kaynak hakknda daha fazla bilgi eklemek iin Tm Kaynaka Alanlarn Gster onay kutusunu tklayn [ekil 5.40].
ekil 5.40 Kaynak oluturma iletiim kutusu Belgeye bir veya daha fazla kaynak ekledikten sonra, istediiniz zaman kaynaka oluturabilirsiniz. Bunun iin fare imlecini kaynaka eklemek istediiniz yere gtrp (genellikle belgenin sonu) Alntlar ve Kaynaka grubundan Kaynakay tklayn.
205
Blm 5 Microsoft Office: Word Kaynakay belgeye eklemek iin, nceden tasarlanm bir kaynaka biimini sein ya da Kaynaka Ekleyi tklayn.
5.4. ekiller Tablosu ve Dizin Ekleme

Belgenizdeki tm ekil, tablo ve denklemlerin listesini ieren bir ekiller Tablosu oluturmak iin Bavurular sekmesinin Resim Yazlar grubundaki ekiller Tablosu Ekle dmesini tklayn. Ekrana gelen iletiim kutusundan ekil balyla sayfa numaras arasnda yer alacak sekme ncs, hizalama, etiket ve numara vb. ayarlarn yapn. Seenekler dmesine tklayarak ekiller tablosunun oluturulaca kayna sein. Bask nizleme ksmnda yaptnz deiikliklerin nizlemesini grebilirsiniz. [ekil 5.41]
ekil 5.41 ekiller Tablosu Seenekleri Belgede bulunan anahtar szcklerin, getikleri sayfa numaralar ile birlikte yer aldklar liste olan Dizinde bulunmasn istediiniz szckleri eklemek iin szc seip Bavurular sekmesinin Dizin grubundaki Girdiyi aretle dmesini tklayn. Ekrana gelen iletiim kutusundan szc Dizin listesine ekleyebilirsiniz [ekil 5.42]. Belgeye dizin eklemek iin fare imlecini dizin eklemek istediiniz yere gtrp (genellikle belgenin sonu) Dizin grubundan Dizin Ekleyi tklayn. Ekrana gelen iletiim kutusundan hizalama, stun says vb. biimlendirme ayarlarn yapabilir, Bask nizleme ksmnda yaptnz deiikliklerin nizlemesini grebilirsiniz. [ekil 5.43]
ekil 5.42 Dizin girdisi iaretleme
206
ekil 5.43 Dizin oluturma seenekleri
6. Adres Mektup Birletirme

ok sayda kiiye gnderilen mektup formu ya da adres etiketleri sayfas gibi belge kmelerini oluturmak istediinizde adres mektup birletirme zelliini kullanabilirsiniz. Ayn tr bilgiye sahip her mektup ya da etiket, kiilerin adna yollanacak ekilde zelletirilebilir. Adres mektup birletirme iin Postalama sekmesindeki komutlar kullanlr. Adres mektup birletirme ilemi aadaki admlar ierir: Ana belgeyi ayarlama: Ana belge, birletirilen belgenin her bir srmnde ayn olan metin ve grafikleri ierir. rnein, mektup formundaki iade adresi veya selamlama. Belgeyi bir veri kaynana balama: Veri kayna, bir belgede birletirilecek bilgileri ieren dosyadr. rnein, bir mektup alcsnn ad ve adresi. Alclarn ya da elerin listesini artma: Word, veri dosyanzdaki her e veya kayt iin ana belgenin bir kopyasn oluturur. Veri dosyanz bir posta listesi ise, bu eler posta alclarnzdr. Veri dosyanzda bulunan belirli elerin kopyasn oluturmak istiyorsanz, hangi elerin dahil edileceini seebilirsiniz. Belgeye yer tutucular ve adres mektup birletirme alanlar ekleme: Adres mektup birletirme ilemini gerekletirdiinizde adres mektup birletirme alanlar veri dosyanzdaki bilgilerle doldurulur.
207
Blm 5 Microsoft Office: Word Birletirmeyi nizleme ve tamamlama: Tm kmeyi yazdrmadan nce belgeye ait kopyalarn nizleyebilirsiniz.
Adres mektup birletirme ilemini, size adm adm yardmc olacak Adres Mektup Birletirme grev blmesini kullanarak da gerekletirebilirsiniz. Grev blmesini kullanmak iin Postalar sekmesinde Adres Mektup Birletirmeyi Balat grubundaki Adres Mektup Birletirmeyi Balat dmesine tkladnzda alan menden Adm Adm Adres Mektup Birletirme Sihirbazn tklayn.
6.1. Ana Belgeyi Ayarlama

Postalar sekmesinin Adres Mektup Birletirmeyi Balat grubunda Adres Mektup Birletirmeyi Balat tkladnzda alan menden oluturmak istediiniz belge trn sein. Aadaki belgeleri oluturabilirsiniz:
Mektuplar ya da e-posta iletileri

Tm mektup veya iletilerdeki temel ierik ayndr, ancak bunlarn her biri ad, adres ve dier baz bilgiler gibi alclara zg bilgileri ierir. Bu tr belgeler oluturmak iin Mektuplar veya E-posta letilerini sein.
Zarflar
Farkl kiilere yollanacak zarflar iin bu seenei sein. ade adresi tm zarflarda ayn, ancak hedef adresi her zarf iin farkldr. Zarflar setikten sonra alan Zarf Seenekleri iletiim kutusunun Zarf Seenekleri sekmesinden zarf boyutu ve metin biimlendirmesiyle, Yazdrma Seenekleri sekmesinden yazcy besleme yntemiyle ilgili tercihlerinizi belirtin [ekil 5.44].
Etiketler
Kiinin adn ve adresini gsteren etiketler oluturmak iin bu seenei sein. Her etiket zerindeki ad ve adres birbirinden farkldr. Etiketleri setikten sonra alan Etiket Seenekleri iletiim kutusunda etiket tryle ilgili tercihlerinizi belirtin.
Dizin
Her bir e iin ad, aklama gibi ayn tr bilgilerin gsterildii belgeler oluturmak iin bu seenei sein. Her enin ad ve aklamas birbirinden farkldr. Bir adres mektup birletirme ileminde alrken ilemden kmak zorunda kaldnzda, ana belgeyi kaydedebilir ve ileme daha sonra devam edebilirsiniz. Word, veri kaynan ve alan bilgisini tutar. Adres Mektup Birletirme grev blmesini ekil 5.44 Zarf Seenekleri
208
Blm 5 Microsoft Office: Word kullanyorsanz, birletirme ilemini devam ettirdiinizde Word grev blmesindeki konumunuza dner. Belgeyi yeniden atnzda belgenin bir veri kaynana bal olmas ve sz konusu verileri almak istemeniz nedeniyle ekrana gelen uyar ekrannda Eveti tklayn [ekil 5.45]. Belgenin metni, eklediiniz alanlarla birlikte alr. Postalar sekmesine tklayarak almanza devam edebilirsiniz.
ekil 5.45 Bir veri kaynana bal belgeyi aarken ekrana gelen uyar Veri kaynana bal olup olmadn bilmediiniz bir belgeyi atnzda, olas kt niyetli veri eriimini engellemek iin her zaman Hayr tklayn.
6.2. Veri Kaynana Balama

Bilgileri ana belgenizde birletirmek iin, belgeyi bir veri kaynana ya da veri dosyasna balamalsnz. Veri dosyanz yoksa adres mektup birletirme ilemi srasnda bir tane oluturabilirsiniz. Veri dosyas semek iin Postalar sekmesinin Adres Mektup Birletirmeyi Balat grubunda Alclar Sei tklayn. Henz bir veri dosyanz yoksa, alan mendeki seeneklerden Yeni Liste Yaz tklayn ve listenizi oluturmak iin alan formu kullann [ekil 5.46]. Liste, yeniden kullanabileceiniz bir veritaban (.mdb) olarak kaydedilir.
ekil 5.46 Yeni adres listesini elle oluturma
209
Blm 5 Microsoft Office: Word Yeni adres listesi olutururken stunlarn balklarnn adlarn deitirmek ya da var olan stunlardan farkl stunlar oluturmak iin sol alt taraftaki Stunlar zelletir dmesini tkladnzda alan iletiim kutusunu kullanabilirsiniz. Microsoft Outlook kullanyorsanz Outlooktaki Kiiler listesini kullanarak alc listesi oluturmak iin alan mendeki seeneklerden Outlook Kiilerinden Sei tklayn. Microsoft Office Excel alma sayfas, Microsoft Office Access veritaban veya baka trden bir veri dosyasna sahipseniz Varolan Listeyi Kullan seeneini tklayn ve Veri Kaynan Se iletiim kutusundan dosyay bulun. Excelde alma kitab iindeki bir alma sayfasndan veya belirtilen bir aralndan, Accesste veritaban iinde tanmlanan bir tablodan ya da sorgudan veri seebilirsiniz. Adres mektup birletirmede, aadaki dosya trlerini de kullanabilirsiniz: Tekli katmandan gelen dosyalar, kendileri iin OLE-DB salayc veya ODBC srcs yklediiniz dosya tabanl veritaban programlar Tek tablolu bir HTML dosyas (Tablonun birinci satr stun adlarn, dier satrlar ise verileri iermelidir.) Elektronik adres defterleri (Microsoft Outlook Adres Defteri, Microsoft Schedule+ 7.0 Kii Listesi, Microsoft Outlook gibi MAPI-uyumlu bir ileti sistemi ile oluturulmu benzer adres listeleri) Microsoft Word belgesi (Belgede tek bir tablo bulunmaldr. Tablonun ilk satr balklar, dier satrlar da birletirmek istediiniz kaytlar iermelidir.) Sekme karakterleri veya virgllerle ayrlm veri alanlar olan herhangi bir metin dosyas ve paragraf iaretleriyle ayrlm veri kaytlar
6.3. e Listesini Belirleme

Belirli bir veri dosyasna balandnzda, bu veri dosyasndaki kayt bilgilerinin hepsini ana belgeyle birletirmek istemeyebilirsiniz. Alc listesini daraltmak veya veri dosyanzdaki elerin alt kmesini kullanmak iin Postalar sekmesinin Adres Mektup Birletirmeyi Balat grubunda Alc Listesini Dzenleyi tklayn. Ekrana gelen Adres Mektup Birletirme Alclar iletiim kutusunda, aadakilerden birini yapn: Kaytlar tek tek seme: Bu yntem listeniz ksaysa ok yararldr. Eklemek istediiniz alclarn yanndaki onay kutularn iaretleyin ve kartmak istediiniz alclarn yanndaki onay kutularn temizleyin [ekil 5.47]. Kaytlar sralama: Sralama lt olarak kullanmak istediiniz enin stun baln tklayn. Liste alfabetik srada Adan Zye artarak sralanr. Listenin alfabetik srada azalarak sralanmas iin stun baln bir kez daha tklayn. Daha karmak bir sralama istiyorsanz, alt ksmdaki seeneklerden Sralay tklayn. Ekrana gelen Filtre Uygula ve Srala iletiim kutusundan sralama tercihlerinizi sein.
210
Blm 5 Microsoft Office: Word Kaytlara filtre uygulama: Listede, birletirmede grmek veya birletirmeye eklemek istemediiniz kaytlar varsa bu yntem yararldr. Listeye filtre uyguladktan sonra, kaytlar eklemek veya kartmak iin onay kutularn kullanabilirsiniz. Kaytlara filtre uygulamak iin alt ksmdaki seeneklerden Filtreyi tklayn. Ekrana gelen Filtre Uygula ve Srala iletiim kutusundan uygulamak istediiniz lt sein.
ekil 5.47 Adres mektup birletirme alclarn tek tek seme
6.4. Adres Mektup Birletirme Alanlar Ekleme

Ana belgenizi bir veri dosyasna baladktan sonra, belge metnini yazabilir ve her bir belge kopyasnda grnecek kiiye zel bilgileri gsteren alanlar ekleyebilirsiniz. Adres mektup birletirme alanlarn eklemek iin Alanlar Yaz ve Ekle grubundaki Birletirme Alan Ekle dmesine tkladnzda alan mendeki seenekleri kullanabilirsiniz. Belgeye balarken kullanacanz bir hitap satr eklemek iin Selamlama Satr dmesine tklayn. Alan iletiim kutusundan selamlama satr biimini seebilir, listenizdeki kiilerle nizlemesini grebilirsiniz [ekil 5.48] inde ad, soyad, sokak ad, cadde bilgileri ve posta kodunun da yer ald
ekil 5.48 Selamlama satr ekleme
211
Blm 5 Microsoft Office: Word eitli alanlarn birleimi olan btn adresi eklemek iin Adres Blou dmesine tklayabilirsiniz. Adres mektup birletirme alann ana belgeye eklediinizde, alan ad her zaman al ift ayra ( ) arasnda kalr. Bu ayralar birletirilen belgelerde grnmez, yalnzca ana belgedeki alanlar normal metinden ayrmanza yardm eder. Alanlarn normal metinden farkl renkte grnmesi iin Alanlar Yaz ve Ekle grubundaki Birletirme Alanlarn Vurgula dmesine tklayn [ekil 5.49].
ekil 5.49 Adres mektup birletirme alanlarnn ana belgede vurgulanm grnm Birletirme alan karakterlerini ( ) el ile yazamaz veya Ekle mensndeki Simge dmesini kullanamazsnz. Alan eklemek iin mutlaka adres mektup birletirme zelliini kullanmalsnz. Birletirme ilemini gerekletirdiinizde, veri dosyasndaki bilgiler ana belgenizdeki alanlarn yerini alr.
6.5. Birletirmeyi nizleme ve Tamamlama

Ana belgeye alanlar ekledikten sonra, belge birletirme sonular nizlenmeye hazrdr. nizlemede sorun yoksa birletirme ilemini tamamlayabilir ya da tamamlamadan nce deiiklik yapabilirsiniz. nizleme oluturmak iin Postalar sekmesinde, Sonularn nizlemesini Grntle grubunda Sonularn nizlemesi dmesine tklayn. Sonraki Kayt ve nceki Kayt dmelerini kullanarak birletirilen belgelerin sayfalarn tek tek gzden geirebilirsiniz [ekil 5.50]. Belirli bir belgenin nizlemesini grntlemek iin Alc Bul dmesini tklayn.
212
ekil 5.50 Adres mektup birletirme sonularnn nizleme grnm Sonularn nizlemesi srasnda herhangi bir sorunla karlamanz durumunda, veri dosyanzdaki elere karlk gelen bir stun bulunduundan emin olmak iin adres mektup birletirme alanlarnn veri dosyanzdaki stunlarla elemi olduunu kontrol edin. Bunun iin Postalar sekmesinin Alan Yaz ve Ekle grubundaki Alanlar Eletir dmesini tklayn. Ekrana gelen Alanlar Eletir iletiim kutusunda ad, adres, selamlama vb. eler sol tarafta, veri dosyanzdaki stun balklar sa tarafta listelenir [ekil 5.51]. Birletirilmi belgelerin tmn ya da yalnzca alt kmesini yazdrabilir veya bu belgeleri tek tek deitirebilirsiniz. Birletirilmi belgeleri yazdrmak iin Postalar sekmesinin Son grubunda Bitir ve Birletiri tkladnzda alan menden Belgeleri Yazdr sein. Alan Yazcya Birletir iletiim kutusundan belgelerin tamamn, yalnzca grnen geerli kopyay ya da kayt numarasna gre belirtebileceiniz bir alt kmeyi yazdrabilirsiniz. ekil 5.51 Alanlar eletirme Belgenin her kopyas iin ayr belge oluturmak iin Postalar sekmesinin Son grubunda Bitir ve Birletiri tkladnzda alan menden Tek Tek Belgeleri Dzenleyi sein. Alan Yeni Belgeye Birletir iletiim kutusundan belgelerin tamamn, yalnzca grnen geerli kopyay ya da kayt numarasna gre belirtebileceiniz bir alt kmeyi dzenleyip kaydedebilirsiniz. Word, dzenlemek istediiniz kopyalarn sonuna sayfa sonu ekleyerek tek bir dosyaya kaydeder.
213
Blm 5 Microsoft Office: Word Kaydettiiniz birletirilmi belgeler ana belgeden ayrdr. Ana belgeyi baka bir adres mektup birletirme ilemi iin kullanmay dnyorsanz, tek bana kaydedebilirsiniz. Ana belgeyi kaydettiinizde, bu belgenin veri dosyasna olan balantsn da kaydedersiniz. Bir dahaki sefere ana belgeyi atnzda, size veri dosyasndaki bilgilerin yeniden ana belgeyle birletirmek isteyip istemediiniz sorulur [ekil 5.52]. Eveti tkladnzda, belge birletirilen ilk ekil 5.52 Veri kaynana balant srasndaki uyar kayda ait bilgilerle birlikte alr. Hayr tkladnzda ise, ana belgeyle veri dosyas arasndaki balant kesilir. Ana belge standart bir Word belgesi haline gelir. Alanlar, ilk kayda ait kiiye zel bilgilerle deitirilir.
7. Belgeyi Gzden Geirme

Bir belge zerinde alrken baskda grnmeyecek biimde aklama yazabilir, kendi yaptnz deiiklik ve yorumlar kaydedebilir, belgeyi okuyan bir baka kiinin yapt deiiklikleri grntleyerek gzden geirebilirsiniz. Yorum, biimlendirme, tanan ierik vb. deiiklikler Gzden Geirme Blmesinde ya da sayfann sa tarafndaki kenar boluunda farkl renk balonlarla gsterilir [ekil 5.53].
ekil 5.53 Gzden Geirme Blmesi ve sa kenar boluunda gsterilen aklama ve deiiklikler
214
Gzden Geirme Blmesini dikey ya da yatay olarak ekrann solunda ya da aasnda amak iin Gzden Geir sekmesinde zleme grubu altndaki Gzden Geirme Blmesi dmesine tklayn. Gzden geirmeyle ilgili tm seeneklere Gzden Geir sekmesi altndan ulaabilirsiniz.
7.1. Aklama Yazma

Aklama, sizin ya da belgeyi gzden geiren kiinin belgeye ekledii kk notlardr. Aklamalar sayfann sa tarafndaki kenar boluunda ya da Gzden Geirme Blmesinde gsterilir. Belgeye aklama eklemek iin Gzden Geir sekmesinde Aklamalar grubu altndaki Yeni Aklama dmesine tklayn. Tm paragrafa bir aklama eklemek iin paragraf setikten sonra Yeni Aklama dmesine tklayn. Belgedeki aklamalar arasnda gei yapmak iin Aklamalar grubu altndaki nceki ve Sonraki dmelerini kullann. Sil dmesiyle setiiniz aklamay, gsterilen tm aklamalar ya da belgedeki tm aklamalar silebilirsiniz. Belgeyi gzden geirenlerin belge zerinde hibir deiiklik yapmadan yalnzca aklama eklemesine izin vermek iin nce Koru grubunda Belgeyi Koruyu tklaynca alan menden Biimlendirme ve Dzenlemeyi Kstlay sein. Ekrann sa tarafnda alan grev blmesinde Dzenleme kstlamalar blm altnda Belgede sadece bu dzenleme trne izin ver onay kutusunu seip listeden Aklamalar esini sein ve Zorlamay balat blm altnda Evet, Korumay Zorlamay Balat dmesine tklayn [ekil 5.54]. ekil 5.54 Biimlendirme ve dzenlemeyi kstlama
7.2. zleme
Belgede yaptnz ekleme, silme, biimlendirme vb. deiiklii izlemek iin zleme grubu altndaki Deiiklikleri zle simgesine tklayn. Tekrar dmeye tklayp kaydetmeyi sonlandrana dek yaptnz deiiklikler kaydedilir ve farkl renkte gsterilir. Dmenin alt tarafndaki ok iaretine tkladnzda alan menden deiikliklerin gsterildii renk, kenarlk ve yaz tipi ile balonlarla ilgili biimlendirme seeneklerini ve aklamalarda grnen kullanc ad ba harflerini deitirebilirsiniz.
215
Blm 5 Microsoft Office: Word zleme grubu altndaki Deiiklikleri zle dmesine tklaynca alan menden belgede ne tr biimlendirmelerin gsterileceini seebilirsiniz. Balonlar dmesine tkladnzda alan menden belgedeki dzeltmelerin kenar boluklarnda ya da dorudan belgenin iinde gsterilmesini salayabilirsiniz. Belgeyi dzenleme ilemini eitli aamalarnda grntlemek iin Gzden Geirme in Grntle listesini kullanabilirsiniz. Listedeki seeneklerin drd de belgenin farkl bir grnmn sunar: Son Gsterme Biimlendirmesi: Belgenin son halini tm izlenen deiiklikler ve yorumlar dahil ederek grntler. Bu, Wordde alan tm belgelerin varsaylan grnmdr. Son: Tm deiiklikleri belgeye katarak, izlenen deiiklikleri gstermeden grntler. Ancak kabul edilen, reddedilen veya silinen tm izlenen deiiklik ya da yorumlar belgede kalr. zgn Gsterme Biimlendirmesi: zlenen deiiklikler ve yorumlarla birlikte zgn metni grntler. Orijinal: zlenen deiiklikleri ve yorumlar katmadan zgn belgeyi grntler. Ancak belgede kabul edilen, reddedilen veya silinen tm izlenen deiiklikler ya da yorumlar belgede kalr.
7.3. Deiiklikleri Gzden Geirme

Belgede yaplan ekleme, silme, biimlendirme vb. deiiklikleri srayla gzden geirmek iin Deiiklikler grubunda Sonraki veya nceki dmelerine tklayn. Yaplan deiiklii kabul etmek iin Kabul Eti, reddetmek iin Reddeti tklayn. Aklamay silmek iin Aklamalar grubunda Sili tklayn. Tm deiiklikleri bir defada kabul etmek iin Deiiklikler grubunda Sonraki veya nceki dmelerine tklayn. Kabul Et seeneinin yanndaki oka tkladnzda alan menden Belgedeki Tm Deiiklikleri Kabul Eti sein [ekil 5.55]. Benzer biimde, tm deiiklikleri bir defada reddetmek iin Reddet seeneinin yanndaki oka tkladnzda alan menden Belgedeki Tm Deiiklikleri Reddeti sein.
ekil 5.55 Kabul Et mens
zlenen tm deiikliklerin kabul edildiinden veya reddedildiinden ve tm aklamalarn silindiinden emin olmak iin zleme grubundan Gzden Geirme Blmesini an. Blmenin st tarafnda bulunan zet blm, belgenizde bulunan izlenen deiikliklerin ve aklamalarn kesin saysn grntler.
216
7.4. Karlatrma ve Birletirme

Belgenin iki ya da daha fazla srmn karlatrmak ya da bunlar zerinde yaplan deiiklikleri grmek iin Gzden Geir sekmesinde Karlatr grubu altndaki Karlatr dmesine tkladnzda alan mendeki seenekleri kullanabilirsiniz. Bu seeneklerden Karlatr, iki belgeyi karlatrr, aralarnda yalnzca nelerin deitirildiini grntler. Karlatrlan belgeler deitirilmez, varsaylan olarak deiiklikler yeni bir belgede grntlenir. Seenee tkladnzda alan iletiim kutusundan, zgn belgeyi ve gzden geirilmi belgeyi seebilir, karlatrma ayarlarn yapabilirsiniz. Dilerseniz deiiklikleri zgn belge ya da gzden geirilmi belge zerinde gsterilmesini salayabilirsiniz [ekil 5.56]. Mendeki dier seenek Birletir, bir belgeyi gzden geirmesi iin ok sayda kiiye gnderdiinizde yaplan deiiklikleri tek belgede birletirmede kullanlr. Seenee tkladnzda alan iletiim kutusundan, zgn belgeyi ve ekil 5.56 Belgeleri Karlatr iletiim kutusu deiiklikleri bir araya getirene dek belgeleri ayr ayr semelisiniz. Bir kerede yalnzca bir dizi biimlendirme deiikliini depolanabildii iin, birden ok belgeyi birletirdiinizde, zgn ya da dzenlenen belgedeki biimlendirmelerin hangisini kullanmak istediiniz sorulur [ekil 5.57]. Karlatr grubu altndaki Kaynak Belgeleri Gster dmesine tkladnz zaman alan menden, dzeltilmi ya da zgn belgenin ekranda grntlenmesini salayabilir ya da her iki belgeyi de gizleyebilirsiniz.
ekil 5.57 Belge birletirme srasnda ekrana gelen uyar penceresi
217
218
Blm 6 Microsoft Office: Excel
BLM 6
Microsoft Office: Excel

Excel, Microsoft Office paketi ierisinde yer alan bir elektronik tablolama yazlmdr. alma alanna girilen veriler zerinde hesap yapabilme, verileri tabloya dntrebilme, tablolar iindeki verileri grafiklerle destekleyebilme, verileri karlatrp sonu retebilme zelliine sahip; tablolama, grafik oluturma, veri ynetimi ve hesaplama amal kullanlan programdr. Bu programla matematiksel ilemlerin yani sra grafik oluturma, hcreleri biimlendirme gibi zellikleri de kullanabilirsiniz. Microsoftun Office 97, Office 2000, Office XP ve Office 2003 paketlerinde yer alan Excelin bu blmde Office 2007 paketinde bulunan en gncel srm anlatlacaktr. Excel programn balatmak iin Balat mensndeki Tm Programlar ksmna tklayn, alan listedeki Microsoft Office bal altndan Exceli sein. Varsa Masastnde ya da Grev ubuu zerindeki Hzl Balat ara ubuunda bulunan ksayol simgesini de kullanabilirsiniz. Herhangi bir Excel dosyasna ift tkladnzda da nce program, sonra da tkladnz dosya alacaktr.
1. alma Kitab
Excel ile hazrlanan dosyalara alma kitab ad verilir. Farkl pencerelerde birden ok alma kitab zerinde alabilirsiniz. Ak olan tm alma kitaplarn ekrann alt tarafndaki Ara ubuu zerinde grebilirsiniz. Excel programn balattnzda otomatik olarak varsaylan ayarlarla bo bir alma kitab alr. Kitap zerinde hemen almaya balayabilirsiniz. Yeni bo bir alma kitab yaratmak isterseniz Office mensnden Yeniyi tklaynca alan pencereden Bo ve Yeniyi seebilir ya da Ctrl+N ksayolunu kullanabilirsiniz.
1.1. alma Sayfas

Her alma kitabnda, verileri depolamak ve verilerle almak iin kullanlan alma sayfas ad verilen belgeler bulunur. Her alma sayfas, harflerle belirtilen 16.384 stun ve rakamlarla belirtilen 1.048.576 satr halinde dzenlenmi hcrelerden oluur. Bir alma sayfas her zaman bir alma kitabnn iinde depolanr.
219
Blm 6 Microsoft Office: Excel Bir alma kitabnda varsaylan olarak alma sayfas bulunur. Bu sayy deitirmek iin Office mensnden Excel Seeneklerini tklayn, alan iletiim kutusundan Popler kategorisinde yer alan Yeni alma kitaplklar olutururken alanndaki Bu kadar ok bo sayfa ekle kutusuna, yeni alma kitab oluturduunuzda gsterilmesini istediiniz sayfa saysn girin. alma kitabna dilediiniz sayda yeni alma sayfas ekleyebilir veya silebilirsiniz. Bunun iin ekrann altndaki zerinde alma sayfasnn ad yazl sekme zerinde sa tklaynca alan menden Ekle ya da Sili sein. Varolan alma sayfalarnn sonuna yeni alma sayfas eklemek iin klavyede st karakter ()+F11 ksayolunu kullanabilir ya da sayfalarn sonunda bulunan alma Sayfas Ekle sekmesini tklayabilirsiniz [ekil 6.1].
ekil 6.1 alma sayfas sekmeleri Belgenizde ok sayda alma sayfas varsa sekmelerinin solundaki kaydrma dmeleriyle sayfalar arasnda gezinebilirsiniz. Sayfalar arasnda gei yapmak iin klavyede Ctrl+Page Up ya da Ctrl+Page Down ksayollarn da kullanabilirsiniz.

Bir alma kitabn sfrdan oluturmak yerine nceden tanmlanm bir dzeni, hcre bykl, yaz tipi, kenar boluklar olan bir ablonu kullanabilirsiniz. ablonlar grmek ve ablonla dosya yaratmak iin Office mensnden Yeniyi tklaynca alan pencereden Ykl ablonlar seebilirsiniz. Yeni bo bir alma kitab varsaylan ablonla alr. Sk kullandnz biimde bir kitap varsa bunu ablon olarak kaydedebilirsiniz: Bo bir alma kitab aarak hcre bykl, kenar boluu, sayfa boyutu ve ynlendirme, yaz tipi ve dier grnm ayarlarnda istediiniz deiiklikleri yapn. Dilerseniz ablonu temel alarak oluturacanz yeni belgelerin tmnde grnmesini istediiniz altbilgi, stbilgi, tarih vb. ierik denetimleri ve grafikler de ekleyebilirsiniz. Office mensndeki Farkl Kaydet seeneini tkladnzda alan Farkl Kaydet iletiim kutusunda Dosya ad kutusuna ablon iin kullanmak istediiniz ad yazn. Kayt tr listesinde Excel ablonunu ya da alma kitabnz ablonda kullanlmasn istediiniz makrolar ieriyorsa Makro erebilen Excel ablonunu sein ve Kaydeti tklayn.
nceden oluturduunuz ablonlar grmek ve bunlardan dosya yaratmak iin Office mensnden Yeniyi tklaynca alan pencereden ablonlarm tklayn.
220

Excel ile hazrlam olduunuz sayfalar, belirttiiniz dosya adna, biimine ve konumuna kaydetmek iin de Farkl Kaydet iletiim kutusundaki seenekleri tklayabilirsiniz. Bu pencereden belgeyi nceki Office srmlerinde alabilecek biimde, virglle ya da sekmeyle ayrlm deerler biiminde veya web sayfas, PDF ya da dz metin olarak kaydedebilirsiniz. Farkl Kaydet penceresini amak iin Office mensnde bulunan Farkl Kaydet altndaki seenekleri seebilir ya da F12 ksayolunu kullanabilirsiniz. Daha nce kaydedilmemi bir dosyay kaydediyorsanz, Kaydeti tkladnzda Farkl Kaydet iletiim kutusu otomatik olarak alr. Gvenlik gerekesiyle belgenin almasn ya da zerinde deiiklik yaplmasn nlemek iin Farkl Kaydet iletiim kutusunda Aralar dmesine tklaynca alan menden Genel Seenekleri seip ifre tanmlayabilirsiniz.
1.4. Sayfa Grnmleri

Excel program verileri girmek, okumak ve dzenlemek iin birden ok arayz olana sunar. Bu grnmlere Grnm sekmesindeki alma Kitab Grnmleri grubu altndan ya da Durum ubuunun sa tarafnda bulunan grnm ksayollar ile ulaabilirsiniz. Grnmler her alma sayfas iin farkldr.
Normal
alma sayfasn normal grnmde grntler. Excelde varsaylan grnmdr. Normal grnmde satrlarn, stunlarn, hcrelerin ve verilerin dzen ve biim ayarlarn deitirebilirsiniz.
Sayfa Dzeni
Belgeyi basl ktta grnecei ekilde grntler. ok miktarda veri veya grafik ieren bir alma sayfasn yazdrmadan nce, Sayfa Dzeni grnmnde hzl ekilde ince ayar yapabilirsiniz. Normal grnmde olduu gibi verilerin dzen ve biimini deitirebilir, cetvelleri kullanarak verilerin genilik ve yksekliini lebilir, sayfa ynlendirmesini deitirebilirsiniz. Sayfaya stbilgi ve altbilgi ekleyebilir veya deitirebilir, yazdrma iin kenar boluklarn ayarlayabilir, klavuz izgilerini gizleyebilir veya grntleyebilir, satr ve stun balklarn gizleyebilir veya grntleyebilir ve leklendirme seenekleri belirtebilirsiniz. Sayfa Dzeni grnmnde almay tamamladnzda, Normal grnme dnebilirsiniz.
Sayfa nizleme
Tam olarak istediiniz sayda sayfa yazdrmak iin, sayfa sonlarn hzla ayarlamak amacyla Sayfa nizleme grnmn kullanabilirsiniz. Bu grnmde el ile eklenmi sayfa sonlar dz izgi olarak grnr. Kesik izgiler, Excelin sayfalar otomatik olarak bld yerleri gsterir. Sayfa nizleme grnm, sayfada yaptnz ynlendirme,
221
Blm 6 Microsoft Office: Excel biimlendirme vb. deiikliklerin otomatik sayfa sonlarn nasl etkilediini grmeniz iin kullanldr.
zel
zel grnm kullanarak alma sayfasnn stun genilii, satr ykseklii, gizli satrlar ve stunlar, hcre seimleri, filtre ya da pencere ayarlar vb. belirli grnt ayarlarn ve sayfa ayarlar, kenar boluklar, stbilgiler, altbilgiler ya da kt ayarlar vb. yazdrma ayarlarn kaydedebilir, gerektiinde bu ayarlar sz konusu alma sayfasna hzla uygulayabilirsiniz. Ayrca, zel grnme belirli bir yazdrma alan da ekleyebilirsiniz. Her alma sayfas iin birden ok zel grnm oluturabilirsiniz, ancak zel grnm yalnzca bu grnm oluturduunuz alma sayfasna uygulayabilirsiniz. zel grnme artk gerek duymadnzda silebilirsiniz.
Tam Ekran
Ekranda daha fazla veri grntlemek iin geici olarak tam ekran grnmne geebilirsiniz. Tam ekran grnm eridi, forml ubuunu ve durum ubuunu gizler. Gizli eleri yeniden grntlemek iin normal ekran grnmne dnmeniz gerekir. Normal ekran grnmne dnmek iin alma kitabnn herhangi bir yerini sa tklaynca alan menden Tam Ekran Kapat tklayn ya da klavyedeki ESC tuuna basn.
Bask nizleme
Yazdrmadan nce alma sayfasna nizlemede bakmak iin Office mensnde Yazdr seenei altndaki Bask nizlemeye tklayn. nizleme grubu altndaki Kenar Boluklarn Gster kutucuunu iaretleyince sayfa zerinde grnen kenar boluklarn srkleyerek ayarlayabilirsiniz. Yazdr grubu altndan Yazdr ve Sayfa Yaps iletiim kutularn grntleyebilirsiniz.

Excel penceresini sayfa hazrlarken size yardmc olacak ekilde dzenleyebilirsiniz. alma kitabnn bir grnmn ieren yeni bir Excel penceresi amak iin Grnm sekmesindeki Pencere grubu altndaki Yeni Pencere dmesini tklayn. Tm ak pencerelerin ekranda ayr pencereler halinde denmesi iin Tmn Yerletir dmesini tklayn. Sayfann birbirine uzak birden fazla blmn ayn anda grntlemek zere geerli sayfay blmelere ayrmak iin Bl, geerli pencerenin grntlenmemesini salamak iin Gizle, gizlenen pencereleri grntlemek iin Gster dmesini tklayn. Sayfann belirli bir paras grnr kalrken kalan blmlerin kaydrlmasn salamak iin Blmeleri Dondur dmesine tklayn. Alan menden st satr, ilk stunu ya da seili hcrenin solundaki stunlar ve yukarsndaki satrlar dondurabilirsiniz. Tm satr ve stunlarn kilidini zmek iin menden Blmeleri z sein.
222
Blm 6 Microsoft Office: Excel Ayn anda birden fazla alma kitab zerinde alyorsanz, ieriklerini karlatrmak zere belgeleri yan yana grntlemek iin Yan Yana Gster dmesini tklayn. Sayfalarn ayn anda kaydrlmasn isterseniz Zaman Uyumlu Kaydrmay seebilirsiniz. Yan yana karlatrrken boyutlarn deitirdiiniz belge pencerelerini eit bykle getirmek iin Pencere Konumunu Sfrla dmesini tklayn. [ekil 6.2]. Daha sonra geri yklenebilmesi iin tm pencerelerin geerli yerleimini alma alan olarak kaydetmek iin alma Alann Kaydet dmesine tklayn.
ekil 6.2 Grnm sekmesindeki Pencere grubu Grnm sekmesindeki Gster/Gizle grubunda bulunan seenekler arasndan pencerede grntlenmesini ya da gizlenmesini istediklerinizi seebilirsiniz:
Cetvel
Sayfa dzeni grnmnde alma sayfasndaki hcre ve nesneleri lmek ve hizalamak zere sayfann st ve sol tarafnda cetvel grntler.
Klavuz izgileri
Dzenleme ve okumay kolaylatrmak iin sayfada satr ve stunlar arasndaki izgileri gsterir.
leti ubuu
Belgede gvensiz olabilecek, etkin ierik olduunda gvenlik uyarlarn gsteren ileti ubuunu aar.
Forml ubuu
eridin hemen altnda yer alan ve hcrelere metin ve forml girmek iin kullanlan forml ubuunu grntler.
Balklar
Sayfann yan tarafnda yer alan satr numaralar ve stunlarn st tarafnda bulunan stun balklarn grntler. Sayfa dzeni sekmesindeki Sayfa Seenekleri grubunda bulunan Yazdr kutucuklar iaretli olmad srece klavuz izgileri ve balklar yazdrlmaz.
1.6. mleler
Excel alma ekrannda fare imleci, farenin ekran zerinde bulunduu yere gre farkl ekiller alr. Bu imleler fare sol tuuna tkladnzda farkl ilevler olduunu gsterir [Tablo 6.1].
223
mle
Konum Sayfa dndaki tm ekran alma sayfas Seili hcrenin kenarlklar
lev Sekmeler ve ara ubuklar zerinde komut ya da dme seme, kaydrma ubuklaryla gezinti Hcre seme Srkleyerek hcre tama
Seili hcrenin sa alt kesi Srkleyerek otomatik doldurma Forml ubuu zeri Satr balklar zeri Stun balklar zeri ki satr bal aras ki stun bal aras Blme kenarlklar Metin yazma ya da seme Satr seme Stun seme Srkleyerek satr yksekliini ayarlama, ift tklayarak otomatik sdrma Srkleyerek stun geniliini ayarlama, ift tklayarak otomatik sdrma Blnm alma sayfas pencerelerini boyutlandrma
Tablo 6.1 Excel alma ekran imlelerinin konum ve ilevleri
2. Hcre lemleri
Excelde bir hcre ya da hcre aralnda veri girii, silme, dzenleme vb. ilemleri yapmak iin hcrenin ya da hcre aralnn seili olmas gereklidir.
Tek bir hcre semek iin

Hcreyi tklayn veya klavyedeki ok tularna basarak hcreye gidin.
Bir hcre aral semek iin

Aralktaki ilk hcreyi tklayn, fareyle son hcreye doru srkleyin ya da st Karakter () tuuna basl tutarak klavyedeki ok tularyla seimi teker teker geniletin. st Karakter () tuunu srekli basl tutmamak iin F8 tuuna basarak da seimi geniletebilirsiniz. Seimi geniletmeyi durdurmak iin F8 tuuna tekrar basn.
Byk bir hcre aral semek iin

Aralktaki ilk hcreyi tklayn, st Karakter () tuuna basl tutarak aralktaki son hcreyi tklayn. st Karakter () tuunu srekli basl tutmamak iin F8 tuuna basarak da seimi geniletebilirsiniz. Seimi geniletmeyi durdurmak iin F8 tuuna tekrar basn.
224
alma sayfasndaki tm hcreleri semek iin

alma sayfasnn sol st tarafnda satr ve stun balklarnn kesinde bulunan Tmn Se dmesini tklayn ya da Ctrl+A ksayolunu kullann. alma sayfasnda veriler varsa, Ctrl+A tu bileimine bir kez bastnzda geerli blge, ikinci kez bastnzda alma sayfasnn tamam seilir.
Bitiik olmayan hcreler veya hcre aralklar semek iin

lk hcreyi veya hcre araln sein, ardndan Ctrl tuunu basl tutarken dier hcreleri veya aralklar sein. lk hcreyi veya hcre araln setikten sonra Ctrl tuunu srekli basl tutmamak iin st Karakter ()+F8 tuuna basarak da baka hcre veya aralk ekleyebilirsiniz. Seime hcre veya aralk eklemeyi durdurmak iin st Karakter ()+F8 tularna yeniden basn. Bitiik olmayan seimlerde belirli hcrelerin veya hcre aralklarnn seimini iptal edemezsiniz, tm seimi iptal etmeniz gerekir.
Hcre Ekleme
Yeni bo hcre eklemek istediiniz yerdeki hcreyi veya hcre araln sein. Eklemek istediiniz hcre says kadar hcre sein. rnein, be bo hcre eklemek iin be hcre semeniz gerekir. Giri sekmesinin Hcreler grubunda Eklenin yanndaki oku tklaynca alan menden Hcre Ekle ya da seilen hcreler zerinde sa tklaynca alan menden Ekleyi tklayn. Alan Ekle iletiim kutusunda komu hcrelerin kaymasn istediiniz yn sein [ekil 6.3]. Hcre ekleme eylemini hemen yinelemek iin, hcreyi eklemek istediiniz yeri tklayp Ctrl+Y tuuna basn. ekil 6.3 Hcre eklerken komu hcre kayma yn
Hcre Silme
Silmek istediiniz hcre ya da hcreleri sein. Giri sekmesinin Hcreler grubunda Silin yanndaki oku tklaynca alan menden Hcreleri Sili ya da seilen hcreler zerinde sa tklaynca alan menden Sili tklayn. Alan Sil iletiim kutusunda komu hcrelerin kaymasn istediiniz yn sein. Hcre ya da hcrelerin yalnzca ieriini silmek iin klavyedeki Delete tuuna basn ya da seilen hcreler zerinde sa tklaynca veya Giri sekmesinin Dzenleme grubunda Temizleyi tklaynca alan menden erii Temizleyi sein. Temizleyi tklaynca alan menden hcredeki biimlendirmeleri ve eklenen aklamalar da silebilirsiniz.
Hcre Aralklar
Excelde hcreler stun harfi ve satr numaralaryla adreslenir ya da tanmlanr. rnein, D12 hcresi 4. stun ve 12. satrdaki hcreyi ifade eder.
225
Blm 6 Microsoft Office: Excel Bir grup hcreye hcre aral denir. Hcre aralklar sol stteki ve sa alttaki hcrelerin adreslerinin arasna iki nokta st ste (:) konmasyla ifade edilir. rnein, A1:D4 drt stun ve drt satrdan oluan, A1 hcresiyle D4 hcresi arasndaki hcre araln ifade eder. 2:2 ikinci satrdaki tm hcreleri, H:H H stununda bulunan tm hcreleri tanmlar.
2.1. Satr ve Stunlar

Excelde satr ya da stunlarda veri girii, silme, dzenleme vb. ilemleri yapmak iin satr ya da stunlarn seili olmas gereklidir.
Satr veya stun semek iin

Satr veya stun baln tklayn. Ayrca, satr veya stundaki ilk hcreyi seebilir, daha sonra Ctrl+st Karakter ()+Ok (satrlar iin sa veya sol ok, stunlar iin yukar veya aa ok) tu bileimine basabilirsiniz. Satr veya stunda veriler varsa, Ctrl+ st Karakter ()+Ok tu bileimine bir kez bastnzda satrn veya stunun son kullanlan hcreye kadarki ksm, ikinci kez bastnzda satr veya stunun tamam seilir.
Bitiik satrlar veya stunlar semek iin

Fareyi satr veya stun balklar boyunca srkleyin. Bunun yerine ilk satr veya stunu seebilir ve st Karakter () tuuna basl tutarken son satr veya stunu da seebilirsiniz.
Bitiik olmayan satrlar veya stunlar semek iin

Seiminizdeki ilk satr veya stunun baln tklayn, Ctrl tuunu basl tutarak seime eklemek istediiniz dier satr veya stunlarn balklarn sein.
Satr Ekleme
Tek satr eklemek iin stne yeni satr eklemek istediiniz satr veya hcreyi sein. rnein, 5. satrn stne yeni bir satr eklemek iin 5. satrdaki bir hcreyi tklayn. Birden ok satr eklemek iin stne satr eklemek istediiniz satrlar iaretleyin. Eklemek istediiniz satr saysyla ayn sayda satr sein. rnein, satr eklemek iin satr semeniz gerekir. Giri sekmesinin Hcreler grubunda Eklenin yanndaki oku tklaynca alan menden Sayfa Satrlar Ekle ya da seili satrlar zerinde sa tklaynca alan menden Ekleyi tklayn. Satr ekleme eylemini hemen yinelemek iin satr eklemek istediiniz yeri tklayp Ctrl+Y tuuna basn.
Stun Ekleme
Tek bir stun eklemek iin, yeni stun eklemek istediiniz yerin hemen sandaki stunu veya bu stundaki bir hcreyi sein. rnein, B stununun soluna yeni bir stun eklemek istiyorsanz, B stunundaki bir hcreyi tklayn. Birden ok stun eklemek iin hemen sana stun eklemek istediiniz stunlar iaretleyin. Eklemek istediiniz stun saysyla ayn sayda stun sein. rnein, stun eklemek iin stun semeniz gerekir. Giri
226
Blm 6 Microsoft Office: Excel sekmesinin Hcreler grubunda Eklenin yanndaki oku tklaynca alan menden Sayfa Stunlar Ekle ya da seili stunlar zerinde sa tklaynca alan menden Ekleyi sein. Stun ekleme eylemini hemen yinelemek iin stun eklemek istediiniz yeri tklayp Ctrl+Y tuuna basn.
Satr ya da Stun Silme

Silmek istediiniz satr ya da stunlar sein. Giri sekmesinin Hcreler grubunda Silin yanndaki oku tklaynca alan menden Sayfa Satrlarn Sil ya da Sayfa Stunlarn Sili veya seilen satr ya da stunlar zerinde sa tklaynca alan menden Sili tklayn. Satr ya da stunlardaki hcrelerin yalnzca ieriini silmek iin klavyedeki Delete tuuna basn veya seilen satr ya da stunlar zerinde sa tklaynca veya Giri sekmesinin Dzenleme grubunda Temizleyi tklaynca alan menden erii Temizleyi sein. Temizleyi tklaynca alan menden satr ya da stunlardaki biimlendirmeleri ve eklenen aklamalar da silebilirsiniz. Satr ya da stun silme eylemini hemen yinelemek iin silmek istediiniz satr ya da stunu seip Ctrl+Y tuuna basn.
Stun Genilii ya da Satr Yksekliini Ayarlama

Stun geniliini ya da satr yksekliini deitirmek istediiniz hcreyi tklayn. Giri sekmesinin Hcreler grubunda Biimi tklaynca alan menden Stun Genilii ya da Satr Ykseklii seeneklerini tklayp istediiniz genilii Stun Genilii ya da Satr Ykseklii kutularna girin. Metnin tamamn hcreye sdrmak iin, En Uygun Stun Genilii ya da En Uygun Satr Ykseklii seeneklerini tklayn. Stun geniliini ya da satr yksekliini fare kullanarak da deitirebilirsiniz. Bir stunun geniliini deitirmek iin stun istediiniz genilie ulaana kadar stun balnn sa tarafndaki kenarl srkleyin [ekil 6.4]. Birden ok stunun geniliini deitirmek iin deitirmek istediiniz stunlar sein ve sonra bir kenarl seili bir stun balnn sana srkleyin. Stunlarn geniliini ierii sdracak biimde deitirmek iin deitirmek istediiniz stun veya stunlar setikten sonra seili bir stun balnn sa kenarln ift tklayn. alma sayfasndaki tm stunlarn geniliini deitirmek iin tm hcreleri setikten sonra herhangi bir stun balnn ekil 6.4 Kenarl srkleyerek hcre geniliini kenarln srkleyin. ayarlama Bir satrn yksekliini deitirmek iin satr istediiniz ykseklie ulaana kadar satr bal altndaki kenarl srkleyin. Birden ok satrn yksekliini deitirmek iin
227
Blm 6 Microsoft Office: Excel deitirmek istediiniz satrlar setikten sonra seili satr balklarndan birinin altndaki kenarl srkleyin. Satr yksekliini ierii sdracak biimde deitirmek iin satr bal altndaki kenarl ift tklayn. alma sayfasndaki tm satrlarn yksekliini deitirmek iin tm hcreleri setikten sonra herhangi bir satr balnn altndaki kenarl srkleyin. Varsaylan stun genilii deerini deitirmek iin Giri sekmesinin Hcreler grubunda Biimi tklaynca alan menden Varsaylan Geniliki sein. Satr ykseklii ise yaz tipini boyutunu arttrdnzda otomatik olarak artar.
2.2. Veri Girii

Bir Excel hcresinde temel olarak eit veri tutulabilir:
Saysal deer
Rakam, para birimi, yzde, tarih, saat vb.
Metin
Satr bandaki etiketler, stun balklar, sayfa hakknda aklamalar vb.
Forml
Excelin sonucunu grntledii her eit matematiksel ilem ya da fonksiyon.
Say veya Metin Girme

alma sayfasnda veri girmek istediiniz hcreyi tklayn. Say veya metni yazdktan sonra bir alt hcreye gitmek iin Enter, bir sa hcreye gitmek iin Tab tuuna basn. Hcrede, stun geniliinden daha geni bir veri bulunursa ##### grntlenebilir. Verinin tamamn grmek iin stun geniliini arttrn. Hcre iinde yeni bir satrda veri balatmak iin, Alt+Enter tularna basarak satr ba yapabilirsiniz. Excelde, bir hcredeki saynn grnm ile hcrede depolanan say birbirinden farkldr. rnein, girdiiniz say yuvarlandnda, ou durumda, yalnzca grntlenen say yuvarlanmtr. Hesaplamalarda, grntlenen say deil hcrede depolanan gerek say kullanlr. Hcreye say girdikten sonra, saynn grntlenecei biimi deitirebilirsiniz.
Ayn Verileri Birden Fazla Hcreye Girme

Ayn verileri girmek istediiniz hcreleri sein. Hcrelerin bitiik olmas gerekmez. Son setiiniz hcreye verileri yazdktan sonra Ctrl+Enter tularna basn.
Metin Kaydrma
Hcre iindeki metni kaydrarak bir hcre iinde birden fazla satr grntleyebilirsiniz. indeki metni kaydrmak istediiniz hcreyi tkladktan sonra Giri sekmesinin Hizalama grubunda Metni Kaydr sein.
228
Blm 6 Microsoft Office: Excel Metin bir tek uzun szckten oluuyorsa karakterler kaymaz, metnin tmn grmek iin stunu geniletebilir veya yaz tipi boyutunu kltebilirsiniz. Metni kaydrdktan sonra metnin tm grnmyorsa, satrn yksekliini ayarlamanz gerekebilir.
Otomatik Tamamlama
Excel veri stununda, yazdnz ilk harfler bu stunda var olan bir girile eleiyorsa yazmaya baladnz metin girileri otomatik olarak tamamlanr [ekil 6.5]. nerilen girdiyi kabul etmek iin Enter tuuna basn. Tamamlanan girdi, var olan girdinin kk ve byk harf dzeniyle tam olarak eleir. Otomatik olarak girilen karakterleri deitirmek iin yazmay srdrn. Otomatik tamamlama seeneini kapatmak iin Office mensnde Excel Seenekleri dmesine tkladnzda alan iletiim kutusundaki Gelimi kategorisini sein, Dzenleme seenekleri altnda Hcre deerleri iin Otomatik Tamamlay etkinletir onay kutusundaki seimi kaldrn.
ekil 6.5 Otomatik tamamlama
Doldurma Tutamac
Doldurma tutamac seili hcre ya da hcre aralnn sa alt kesindeki kk siyah karedir. Dolgu tutamacnn zerine geldiinizde imle siyah art iaretine dnr. Dolgu tutamacn kullanarak Excelin say, say ve metin birleimi, tarih veya saat serilerini belirlediiniz desene gre otomatik olarak srdrebilmesini salayabilirsiniz. Doldurmak istediiniz araln ilk hcresini sein. Daha sonra seri iin balang deerini yazn. Dzen oluturmak zere bir sonraki hcreye bir deer yazn. rnein, 1, 2, 3, 4, 5 serisini oluturmak istiyorsanz ilk iki hcreye 1 ve 2 yazn. 2, 4, 6, 8 serisini oluturmak istiyorsanz 2 ve 4 yazn. 2, 2, 2, 2 serisini istiyorsanz, ikinci hcreyi bo brakabilirsiniz. Dolgu tutamacn tutup aaya doru ektiinizde hcreler seri oluacak biimde dolar [ekil 6.6]
ekil 6.6 Doldurma tutamacyla seri oluturma
229
Blm 6 Microsoft Office: Excel Bir seriyi doldurduunuzda seimler aadaki tabloda gsterildii gibi geniletilir. Virglle ayrlm eler tek tek bitiik hcrelerde yer alr. Balang seimi 1, 2, 3 09:00 Pts Pazartesi Oca Oca, Nis Oca 99, Nis 99 15 Oca, 15 Nis 1999, 2000 1 Oca, 1 Mar ey3 (veya 3 ya da eyrek 3) metin1, metinA 1. Dnem rn 1 Geniletilmi seriler 4, 5, 6, 10:00, 11:00, 12:00,... Sal, r, Pr,... Sal, aramba, Perembe,... ub, Mar, Nis,... Tem, Eki, Oca,... Tem 99, Eki 99, Oca 00,... 15 Tem, 15 Eki,... 2001, 2002, 2003,... 1 May, 1 Tem, 1 Eyl,... ey4, ey1, ey2,... metin2, metinA, metin3, metinA,... 2. Dnem, 3. Dnem,... rn 2, rn 3,...
Tablo 6.2 Doldurma tutamac balang seimleri ve geniletilmi seriler
Forml Girme
Formller, alma sayfanzdaki deerler zerinde hesaplama yapan denklemlerdir. Formller her zaman eittir iaretiyle (=) balar. Sabitler ve hesaplama ilemleri kullanarak basit formller oluturabilirsiniz. rnein, =5+2*3 forml iki sayy arpar ve bunun sonucuyla bir sayy toplar. Excel, matematiksel ilemlerin standart srasn izler. Yukardaki rnekte, nce arpma ilemi (2*3) yaplr ve sonra bunun sonucuyla 5 toplanr. Ayrca, matematiksel fonksiyon kullanarak da forml oluturabilirsiniz. rnein, =TOPLA(A1:A2) ve TOPLA(A1,A2) formllerinin her ikisinde de A1 ve A2 hcrelerindeki deerleri toplamak iin TOPLA fonksiyonunu kullanlr. Formller ve fonksiyonlarla ilgili detayl bilgiye 4. Formller ve 5.Fonksiyonlar balklar altndan ulaabilirsiniz.
2.3. Hcreleri Biimlendirme

alma sayfasnn seili hcrelerindeki saylarn ve metnin biimini deitirmek iin Giri sekmesindeki dmeler ya da Hcreleri Biimlendir iletiim kutusunun sekmelerinde yer alan seenekler kullanlr. Hcreleri Biimlendir iletiim kutusunu amak iin Giri
230
Blm 6 Microsoft Office: Excel sekmesinin Hcreler grubunda Biimi tklaynca alan menden ya da hcre zerinde sa tkladnzda alan menden Hcreleri Biimlendiri sein. Hcreleri Biimlendir iletiim kutusu seenekleri unlardr:
Say
alma sayfas hcrelerindeki saylara belirli bir say biimi uygulamak iin bu sekmedeki seenekleri kullann [ekil 6.7]. alma sayfas hcrelerine say yazmak iin say tularn kullanabilir veya Num Lock tuuna basp ardndan saysal tu takmndaki say tularn kullanabilirsiniz.
Kategori
Kategori kutusunda say, para birimi, tarih, yzde, metin vb. bir seenei tklayn ve ardndan bir say biimi belirtmek iin istediiniz seenekleri belirleyin. rnek kutusu, seili hcrelerin setiiniz biimlendirme ile nasl grneceini gsterir. Saylar iin, rn kodlar gibi kendi zel biimlerinizi oluturmak isterseniz zeli, belirli olmayan bir say biimine dnmek iin Geneli tklayn.
rnek
ekil 6.7 Hcreleri Biimlendir Say sekmesi alma sayfasndaki etkin hcrede bulunan sayy setiiniz say biiminde grntler.
Ondalk basamak says

En ok 30 ondalk basamak says belirtebilirsiniz. Bu kutu yalnzca Say, Para Birimi, Finansal, Yzde Oran ve Bilimsel kategorileri iin kullanlabilir.
1000 Ayrcs (.) kullan

Binler basama ayrcs eklemek iin bu onay kutusunu sein. Bu onay kutusu yalnzca Say kategorisi iin kullanlabilir.
Negatif saylar
Negatif saylarn grntlenmesini istediiniz biimi belirtin. Bu seenek yalnzca Say ve Para Birimi kategorileri iin kullanlabilir.
Simge
Kullanmak istediiniz para birimi simgesini sein. Bu kutu yalnzca Para Birimi ve Finansal kategorileri iin kullanlabilir.
Tr
Bir say iin kullanmak istediiniz grntleme trn sein. Bu liste yalnzca Tarih, Saat, Kesir, zel ve stee Uyarlanm kategorileri iin kullanlabilir.
231
Blge (konum)
Bir saynn grntlenme biimi iin kullanmak istediiniz farkl bir dil sein. Bu seenek yalnzca Tarih, Saat ve zel kategorileri iin kullanlabilir.
Hizalama
Hcre ieriinin hizalamasn deitirmek, hcrede hcre ieriini konumlandrmak ve hcre ieriinin ynn deitirmek iin bu sekmedeki seenekleri kullann [ekil 6.8].
Metin hizalama
Yatay: Hcre ieriinin yatay hizalamasn deitirmek iin Yatay liste kutusundan bir seenek sein. Excel varsaylan olarak metni sola, saylar saa, mantksal deerleri ve hata deerlerini ortaya hizalar. Varsaylan yatay hizalama Geneldir. Veri hizalamas deitirildiinde veri tr deimez. Dikey: Hcre ieriinin dikey hizalamasn deitirmek iin Dikey liste kutusundan bir seenek sein. Varsaylan olarak, Excel metni hcrenin alt ksmnda dikey olarak hizalar. Varsaylan dikey hizalama Geneldir. ekil 6.8 Hcreleri Biimlendir Hizalama sekmesi Girinti Yatay ve Dikey: Seiminize bal olarak hcre ieriini hcrenin herhangi bir kenarnda girintiler. Girinti kutusundaki her bir adm, bir karakter geniliindedir. Ynlendirme: Seili hcrelerdeki metnin ynlendirmesini deitirmek iin Ynlendirme altnda bir seenei belirleyin. Dier hizalama seenekleri seiliyse, ynlendirme seenekleri kullanlamayabilir. Derece: Seili hcrede metnin dndrlme miktarn belirler. Hcrede seili metni alt soldan st saa dndrmek iin Derece kutusunda pozitif bir say kullann. Metni seili hcrede st soldan alt saa dndrmek negatif dereceler kullann.
Metin denetimi
Metni kaydr: Metni hcrede birden ok satra kaydrr. Kaydrlan satr says, stun geniliine ve hcre ieriinin uzunluuna baldr. Uyacak ekilde daralt: Yaz tipi karakterlerinin grnen boyutunu, seili hcredeki tm veriler stuna sacak ekilde azaltr. Stun geniliini deitirdiinizde karakter boyutu otomatik olarak ayarlanr. Uygulanan yaz tipi boyutu deimez. Hcreleri birletir: Seili bir veya birka hcreyi tek bir hcre olarak birletirir. Birletirilmi bir hcrenin hcre bavurusu, bata seilen aralktaki sol st hcredir.
232
Sadan sola
Metin yn: Okuma ynn ve hizalamay belirtmek iin, Metin yn kutusundan bir seenei belirleyin. Varsaylan ayar Balam olmakla birlikte, bunu Soldan Saa veya Sadan Sola olarak deitirebilirsiniz.
Yaz Tipi
Yaz tipini, yaz tipi stilini, yaz tipi boyutunu ve dier yaz tipi efektlerini deitirmek iin bu sekmedeki seenekleri kullann [ekil 6.9].
Yaz tipi
Seili hcrelerdeki metin iin yaz tipini sein. Varsaylan yaz tipi Calibri yaz tipidir.
Yaz tipi stili

Seili hcrelerdeki metin iin yaz tipi stilini sein. Varsaylan yaz tipi stili Normal yaz tipidir.
Boyut
Seili hcrelerdeki metin iin yaz tipi boyutunu sein. 1 ile 1638 arasnda bir say yazabilirsiniz. Varsaylan yaz tipi boyutu 11dir.
Alt izili
ekil 6.9 Hcreleri Biimlendir Yaz Tipi sekmesi Seili hcrelerdeki metin iin kullanmak istediiniz alt izgi trn sein. Varsaylan alt izgi Hibiri trdr.
Renk
Seili hcreler veya metin iin kullanmak istediiniz rengi sein. Varsaylan renk Otomatik ayarndadr.
Normal yaz tipi

Yaz tipini, yaz tipi stilini, boyutunu ve efektleri Normal (varsaylan) olarak ayarlamak iin Normal yaz tipi onay kutusunu sein.
Efektler
Aadaki biimlendirme efektlerinden birini semenize olanak tanr. st izili: Seili hcrelerdeki metni st izili olarak grntler. st simge: Seili hcreleri veya metni st simge olarak grntler. Alt simge: Seili hcreleri veya metni alt simge olarak grntler.
nizleme
Belirlediiniz biimlendirme seenekleriyle metnin rneini grntler.
233
Kenarlk
Seili hcrelerin evresine sizin belirlediiniz stil ve renkte bir kenarlk uygulamak iin bu sekmedeki kullann [ekil 6.10].
izgi
Bir kenarln izgi boyutunu ve stilini belirtmek iin Stil altndaki seenekleri kullann. Var olan bir kenarln izgi stilini deitirmek isterseniz, istediiniz izgi stilini seeneini sein ve ardndan Kenarlk modelinin yeni izgi stilinin grnmesini istediiniz blmn tklatn. ekil 6.10 Hcreleri Biimlendir Kenarlk sekmesi
nceden Belirlenenler
Seili hcrelere kenarlk uygulamak veya bu hcrelerin kenarlklarn kaldrmak iin, nceden belirlenmi bir kenarlk seeneini kullann.
Renk
Seili hcrelerin rengini deitirmek iin listeden bir renk sein.
Kenarlk
Seili hcrelere kenarlk uygulamak iin Stil kutusunda bir izgi stilini tklayn ve sonra lk Ayarlar veya Kenarlk altndaki dmeleri tklatn. Tm kenarlklar kaldrmak iin, Yok dmesini tklatn. Kenarlk eklemek veya kaldrmak iin, metin kutusundaki alanlar da tklatabilirsiniz.
Dolgu
Seili hcreleri renk, desen ve zel dolgu efektleriyle doldurmak iin bu sekmedeki seenekleri kullann [ekil 6.11].
Arka Plan Rengi

Renk paletini kullanarak, seili hcreler iin arka plan rengi sein.
Dolgu Efektleri
Seili hcrelere dereceli, doku ve resim dolgular uygulamak iin bu dmeyi sein.
Daha Fazla Renk

ekil 6.11 Hcreleri Biimlendir Dolgu sekmesi Renk paletinde olmayan renkleri eklemek iin bu dmeyi sein.
234
Desen Rengi
ki renkli bir desen oluturmak iin Desen Rengi kutusundan bir nalan rengi sein.
Desen Stili
Seili hcreleri Arka Plan Rengi ve Desen Rengi kutularnda setiiniz renkleri kullanan bir desenle biimlendirmek iin Desen Rengi kutusundan bir desen sein.
rnek
Setiiniz renk, dolgu efektleri ve desen seeneklerinin rneini gsterir.
Koruma
alma sayfasn korumadan nce hcreleri kilitlemek veya gizlemek iin bu sekmedeki seenekleri kullann.
Kilitli
Seili hcrelerin deitirilmesini, tanmasn, yeniden boyutlandrlmasn veya silinmesini nler. Sayfa koruma altna alnmad srece, hcrelerin kilitlenmesi etkili olmaz.
Gizli
Bir hcredeki forml, hcre seildiinde forml ubuunda grnmeyecek ekilde gizler. Sayfa koruma altna alnmad srece bu seenei belirlemenizin herhangi bir yarar olmaz. Seili hcrelerdeki verileri kilitledikten ve gizledikten sonra, alma sayfasn koruma altna almak iin Gzden Geir sekmesinin Deiiklikler grubunda Sayfay Koru esini tklayn. Alan Sayfay Koru iletiim kutusunda alma sayfasn ve kilitli hcrelerin ieriini koru onay kutusunun seili olduundan emin olun. Alttaki listeden, kullanclarn kilitli hcre ieren korumal sayfalarda gerekletirmelerine izin vermek istediiniz etkinlikleri sein. Dilerseniz sayfa korumasn kaldrmak iin bir parola oluturun [ekil 6.12].
ekil 6.12 Sayfay Koru iletiim kutusu
3. Sayfa Dzeni
Excel alma kitabnda bask yaplacak sayfalarn arka plan, boyutu, ynlendirmesi, kenar boluklar, altbilgi, stbilgi vb. pek ok dzenleme yapabilirsiniz. Sayfa dzeniyle ilgili seeneklere Sayfa Dzeni sekmesi altndan ulaabilirsiniz.
235
3.1. Sayfa Yaps

Belgenizin sayfa yapsyla ilgili seeneklere Sayfa Dzeni sekmesinde bulunan Sayfa Yaps grubu altndaki dmeler ya da simgesine tklaynca alan Sayfa Yaps iletiim kutusundan ulaabilirsiniz [ekil 6.13]. Sayfa Yaps iletiim kutusundaki seenekler unlardr:
Sayfa
Bu sekmeden sayfann dikey ya da yatay ynlendirme, bytme, kltme, sdrma ayarlarn yapabilir, kt boyutunu belirleyebilirsiniz.
Kenar Boluklar
Kenar boluklar, sayfa kenarlarndaki bo alanlardr. Tablo ve grafikler genellikle bu kenar boluklarnn arasnda kalan ekil 6.13 Sayfa Yaps iletiim kutusu yazdrlabilir alana eklenir. Kenar boluklarna stbilgi, altbilgi ve sayfa numaras gibi eler de yerletirebilirsiniz. Kenar boluklarn ayarlamak iin Sayfa Dzeni sekmesinin Sayfa Yaps grubu altndaki Kenar Boluklar dmesine tklaynca alan mendeki hazr kenar boluklarndan da seim yapabilirsiniz.
stbilgi ve Altbilgi
stbilgi ve altbilgi, her sayfann altnda ve stnde bulunan, iine sayfa numaras, saat ve tarih, irket logosu, belge bal, dosya ya da yazar ad vb. metinsel ve grafiksel bilgi ekleyebileceiniz alanlardr. Bir alma sayfasna stbilgi ya da altbilgi eklemek iin alr mendeki hazr seenekleri kullanabileceiniz gibi zel stbilgi ya da zel Altbilgi dmelerine tkladnzda alan iletiim kutusundan daha fazla e ekleyebilirsiniz [ekil 6.14]. Metin biiminde stbilgi ve altbilgiyi hzl eklemek iin Ekle sekmesinin Metin grubunda stbilgi ve Altbilgiyi tklayn. Sayfa Dzeni grnmne geen alma sayfasnda stbilgi ya da altbilgi eklemek istediiniz kutular sein.
236
ekil 6.14 Altbilgi iletiim kutusundaki dmelerle tarih, dosya ad ve sayfa bilgisi ekleme
alma Sayfas
Bu sekmeden yazdrma alan ve varsa stun ya da satr banda yinelenecek hcreleri tanmlayabilir, sayfa sras ve yazdrmayla ilgili ayarlar yapabilirsiniz.
3.2. Temalar
Tema, bir eit grsel tasarm esidir. Excel 2007 kullanarak oluturduunuz her sayfann da iinde bir tema vardr; bo yeni belgelere bile bir tema uygulanmtr. Yerleik temalar metin ya da veri iermez, bununla birlikte tema renkleri, tema yaz tipleri veya tema efektleri metin ve veriler de iinde olmak zere belgenizin tm blmlerine uygulanr. Belgenize hazr bir tema uygulamak iin Sayfa Dzeni sekmesinde Temalar grubu altndaki Temalar dmesini tklayn [ekil 6.15]. Yeni bir tema uygulandnda belgenizin balca ayrntlar deiir. Tablolar, grafikler, SmartArt grafikleri, ekiller ve dier nesneler birbirini tamamlayacak ekilde gncelletirilir. Temay belgenize uyguladnzda grnmnden memnun kalrsanz, tek tklamayla belgenizi biimlendirmi olursunuz. Dilerseniz yine Temalar grubu altndaki dmelerden tema renklerini, tema yaz tiplerini ya da tema efektlerini deitirebilirsiniz. nceden tanmlanm belge temalarn kullanabilir veya var olan bir belge temasn zelletirerek ve sonra zel bir belge temas olarak kaydederek kendi temalarnz oluturabilirsiniz.
ekil 6.15 Temalar mens
237
4. Formller
Formller, alma sayfanzdaki deerler zerinde hesaplama yapan denklemlerdir. Formller her zaman eittir iaretiyle (=) balar. Bir formlde matematiksel (toplama, karma, yzde vb.), karlatrma (eittir, byktr, kk eittir vb.) ve bavuru iaretleri (hcreleri adresleyen iki nokta st ste ya da virgl) bulunabilecei gibi forml fonksiyon (TOPLA, BUL, ORTALAMA vb.) ya da sabit (rakam, metin vb.) de ierebilir.
4.1. Forml Yazma

Forml girmek istediiniz hcreyi tklayn ve = (eittir) yazn. Hesaplamada kullanmak istediiniz sabitleri ve ilemleri yazarak Enter tuuna basn. rnein, hcrede 6 ile 3 toplamak iin =6+3 yazn. alma sayfasnn st ksmnda bulunan Forml ubuunda forml, hcrede de ilemin sonucu grntlenir [ekil 6.16]. Excel, formlleri matematikteki nceliklere gre sralayp hesaplar. Forml ayn ncelie sahip bir ilem ieriyorsa (rnein arpma ve blme ilemi) forml soldan saa doru deerlendirir. Deerlendirme srasn deitirmek iin, formln ilk olarak hesaplanacak olan parasn matematiksel ilemde olduu gibi ayra iine aln. ekil 6.16 Rakamla forml yazma rnein, =6+3*2 yazdnzda nce 3 ile 2 arplr, sonu 6 ile toplanr ve ileminin sonucu 12 olarak yazlr. Toplama ileminin nce yaplmasn istiyorsanz =(6+3)*2 yazmalsnz. Bu durumda nce 6 ile 3 toplanr, sonu 2 ile arplr ve ilemin sonucu 18 olarak yazlr. Hcre bavurularn ve adlarn kullanarak da forml oluturabilirsiniz. Formldeki hesaplamada yazdnz hcrenin deeri kullanlr. Bunun iin forml girmek istediiniz hcreyi tklayn ve = (eittir iareti) yazn. Hesaplamada kullanmak istediiniz hcreleri ve ilemleri yazarak Enter ekil 6.17 Hcre adyla forml yazma tuuna basn. rnein, C1 hcresinde A1 hcresindeki deerle B1 hcresindeki deeri arpmak iin C1 hcresine =A1*B1 yazn ya da hcreleri yazmadan fareyle tklayn. Formlde yazdnz hcredeki deerler deiince ilem sonucu yeni deerlere gre gncellenir [ekil 6.17].
4.2. Forml Tama ya da Kopyalama

Bir hcredeki forml baka bir hcreye tamak iin nce tamak istediiniz hcreyi seip Giri sekmesinin Pano grubundaki Kes dmesi, hcre zerinde sa tkladnzda alan menden Kes seenei ya da Ctrl+X ksayoluyla kesin. Daha sonra tamak istediiniz yere gidip Pano grubundaki Yaptr dmesi, hcre zerinde sa tkladnzda alan menden Yaptr seenei ya da Ctrl+V ksayoluyla yaptrn. Hcreyi kenarlndan tutup srkleyerek de tayabilirsiniz. Forml iindeki bavurular ya da deerler deimeden tanr.
238
Blm 6 Microsoft Office: Excel Bir hcredeki forml baka bir hcreye kopyalamak iin nce kopyalayacanz hcreyi seip Giri sekmesinin Pano grubundaki Kopyala dmesi, hcre zerinde sa tkladnzda alan menden Kopyala seenei ya da Ctrl+C ksayoluyla panoya kopyalayn. Daha sonra kopyalamak istediiniz yere gidip Pano grubundaki Yaptr dmesi, hcre zerinde sa tkladnzda alan menden Yaptr seenei ya da Ctrl+V ksayoluyla yaptrn. Hcreyi kenarlndan tutup srklerken brakmadan nce Ctrl tuuna basl tutarak da kopyalayabilirsiniz. Sabit deerlerle oluturduunuz forml kopyalarken forml iindeki deerler deimeden tanr. Ancak, hcre bavurusuna sahip bir forml kopyalarken hcre bavurusunun greli ya da mutlak olmasna bal olarak forml deiir ya da ayn kalr. Greli bavuru, bir formlde hcrenin, forml ve bavurulan hcreyi ieren hcrenin greli konumunu esas alan adresidir. Forml kopyalarsanz, bavuru otomatik olarak ayarlanr. Greli bavuru standart olarak A1 eklindedir. Mutlak hcre bavurusu ise bir formlde hcrenin, forml ieren hcrenin konumundan bamsz olan tam adresini ifade eder. Mutlak hcre bavurusu, satr ve stun adlarnn bana $ iareti konmasyla $A$1 eklindedir. Yalnzca satr sabitlemek iin A$1, yalnzca stunu sabitlemek iin ise $A1 yazabilirsiniz. rnein, ekil 6.16daki =6+3 formln bulunduu hcreden herhangi bir hcreye kopyaladnzda deeri yine 9 olacaktr. Ancak, ekil 6.17deki =A1*B1 formln C1 hcresinden C2 hcresine kopyaladnzda, formldeki bavurular greli olduundan forml otomatik olarak =A2*B2 biimine dnecektir. =$A$1*$B$1 formln C1 hcresinden C2 hcresine kopyaladnzda, formldeki bavurular mutlak olduundan herhangi bir deiiklik olmaz. Aadaki rnekte Marmara Blgesinde bulunan illerin nfus ve yzlm bilgilerini ieren bir alma sayfas bulunmaktadr. Kilometrekareye den kii saysn bulmak iin ilk satrda nfus deeri (C3) yzlm deerine (D3) blnmektedir. Enter tuuna basldnda formln sonucu grntlenir [ekil 6.18].
ekil 6.18 Greli bavuru ile forml oluturma ve sonucunu alma
239
Blm 6 Microsoft Office: Excel Daha sonra, formln yazl olduu hcre seildikten sonra hcrenin sa alt kesindeki doldurma tutamac srklenerek C3/D3 greli bavurusu C4/D4, C5/D5, C6/D6 biiminde dier hcrelere kopyalanr [ekil 6.19]. stenirse elde edilen deerler Hcre Biimlendir iletiim kutusundan 2 ondalk basamakl say olarak tanmlanr.
ekil 6.19 Doldurma tutamacyla forml dier hcrelere kopyalama Aadaki rnekte ayn alma sayfasnda il nfuslarnn toplam Trkiye nfusuna orann hesaplamak iin ilk satrdaki nfus deeri (C3) Trkiye nfusuna (C15) blnmektedir. Ancak, doldurma tutamacn srklerken C15 bavuru deerinin yalnzca satr sabit kalmak durumunda olduundan mutlak bavuru haline getirmek iin C$15 biiminde yazlr. Enter tuuna basldnda formln sonucu grntlenir [ekil 6.20].
ekil 6.20 Mutlak bavuru ile forml oluturma ve sonucunu alma Daha sonra, formln yazl olduu hcre seildikten sonra hcrenin sa alt kesindeki doldurma tutamac srklenerek C3/C15 forml C4/C15, C5/C15, C6/C15 biiminde dier hcrelere kopyalanr [ekil 6.21]. stenirse elde edilen deerler Hcre Biimlendir iletiim kutusundan yzde oran olarak tanmlanr.
240
ekil 6.21 Doldurma tutamacyla forml dier hcrelere kopyalama
4.3. zel Yaptrma

Bir alma sayfasndan karmak eleri kopyalayp bu verilerin yalnzca belirli zelliklerini yaptrmak iin zel Yaptr iletiim kutusunu kullanabilirsiniz [ekil 6.22]. Dilerseniz kopyalanan verilere matematik ilemi de uygulayabilirsiniz. zel Yaptr iletiim kutusuna Giri sekmesinin Pano grubundaki Yaptr dmesinin alt tarafndaki oka tkladnzda ya da yaptracanz hcreye sa tkladnzda alan menden ulaabilirsiniz. zel Yaptr iletiim kutusu seenekleri unlardr:
Yaptr
ekil 6.22 zel Yaptr iletiim kutusu Kopyalanan verileri yaptrrken uygulanacak yaptrma seeneklerini belirtir.
Tmn
Tm hcre ieriini ve kopyalanan verilerin biimlendirmesini yaptrr.
Formlleri
Kopyalanan verilerin yalnzca formllerini, forml ubuuna girildii ekilde yaptrr.
Deerleri
Kopyalanan verilerin yalnzca deerlerini, hcrelerde grntlendii ekilde yaptrr.
241
Biimleri
Kopyalanan verilerin yalnzca hcre biimlendirmesini yaptrr.
Aklamalar
Yalnzca, kopyalanan hcreye eklenmi aklamalar yaptrr.
Dorulamay
Kopyalanan hcrelerin veri dorulama kurallarn yaptrma alanna yaptrr.
Kaynak temay kullananlarn tmn

Kopyalanan hcrenin tm ieriini ve hcreye uygulanan tm biimlendirmeleri yaptrr.
Kenarlklar dndaki her eyi

Kenarlklar hari olmak zere, kopyalanan hcrenin tm ieriini ve hcreye uygulanan tm biimlendirmeleri yaptrr.
Stun geniliklerini
Kopyalanan bir stunun veya stun aralnn geniliini, dier bir stuna veya stun aralna yaptrr.
Formlleri ve say biimlendirmelerini

Kopyalanan hcrelerden yalnzca formlleri ve tm say biimlendirme seeneklerini yaptrr.
Deerleri ve say biimlendirmelerini

Kopyalanan hcrelerden yalnzca deerleri ve tm say biimlendirme seeneklerini yaptrr.
lem
Varsa, kopyalanan verilere uygulamak istediiniz matematiksel ilemi belirtir.
Yok
Kopyalanan verilere matematiksel ilem uygulanmayacan belirtir.
Topla
Kopyalanan verilerin hedef hcredeki veya hcre aralndaki verilerle toplanacan belirtir.
kar
Kopyalanan verilerin hedef hcredeki veya hcre aralndaki verilerden karlacan belirtir.
arp
Kopyalanan verilerin hedef hcredeki veya hcre aralndaki verilerle arplacan belirtir.
Bl
Kopyalanan verilerin hedef hcredeki veya hcre aralndaki verilere blneceini belirtir.
242
Bo olanlar atla
Bu onay kutusunu setiinizde, kopyalanan alanda bo hcreler varsa, yaptrdnz alandaki deerlerin deitirilmesini nler.
lemi tersine evir

Bu onay kutusunu setiinizde, kopyalanan veri stunlarn satrlara, satrlar stunlara dntrr.
Balant Yaptr
Yaptrlan verileri etkin alma sayfasnda kopyalanan verilere balar.
4.4. Koullu Biimlendirme

Koullu biimlendirme, dikkat eken hcreleri veya hcre gruplarn vurgulamay, olaand deerleri belirtmeyi ve veri ubuklar, renk lekleri ve simge kmeleri araclyla verileri grselletirmeyi kolaylatrr. Koullu biim, belirli bir koulu esas alarak hcre aralnn grnmn deitirir. Koul doruysa, hcre aral bu koula gre biimlendirilir; koul yanlsa, hcre aral biimlendirilmez. Koullu biimlendirme seeneklerine Giri sekmesinin Stiller grubundaki Koullu Biimlendirme dmesine tkladnzda alan menden ulaabilirsiniz. Mendeki hazr seenekleri kullanabileceiniz gibi Yeni Kural seeneine tkladnzda alan iletiim kutusundan de kural girebilirsiniz. Yeni Biimlendirme Kural iletiim kutusunda nce kural trn sein, ardndan kural aklamasn dzenleyin. Biimlendir dmesine tklayarak yazdnz koulun salanmas durumunda hcrenin alaca yaz tipi, kenarlk, dolgu vb. biimlendirmelerin nasl olacan tanmlayn [ekil 6.23].
ekil 6.23 Yeni Biimlendirme Kural iletiim kutusu
243
5. Fonksiyonlar
Fonksiyon, bir deer veya deerleri alan, bir ilemi gerekletiren ve bir deer veya deerler dndren, nceden yazlm bir formldr. alma sayfasndaki, zellikle uzun veya karmak hesaplamalar yapan formlleri sadeletirmek ve ksaltmak iin fonksiyonlar kullanabilirsiniz. Fonksiyonlar elle yazabileceiniz gibi Formller sekmesinin lev Kitapl grubu altndaki seeneklerden ya da Forml ubuundaki Fonksiyon ekle (fx) dmesine tklaynca alan lev Ekle iletiim kutusundan ulaabilirsiniz [ekil 6.24]. lev Ekle iletiim kutusunda kullanmak istediiniz fonksiyonu bulabilmek iin kategorilerden yararlanabilirsiniz. Listeden bir fonksiyonu setiinizde iletiim kutusunun alt tarafnda o ekil 6.24 lev Ekle iletiim kutusu fonksiyonun nasl yazlmas gerektii ve fonksiyonla ilgili ksa bilgi grntlenir. Gerekirse Bu ilev hakknda yardm balantsna tklayarak detayl yardm aln. Fonksiyonu setikten sonra Tamam dmesine tklaynca fonksiyonla ilgili deikenleri girebileceiniz iletiim kutusu grntlenir. Aadaki rnekte alma sayfasndaki nfus verilerinin toplanmas iin listeden TOPLA fonksiyonu seilmi, Say1 satrnda sayfa zerinde toplanmak istenen hcre aral iaretlenmitir. Fonksiyonun sonucu nizleme olarak iletiim kutusunda grntlenmitir [ekil 6.25].
ekil 6.25 TOPLA fonksiyonu deikenlerini tanmlama
244
Blm 6 Microsoft Office: Excel TOPLA fonksiyonunu Giri sekmesinin Dzenleme grubu ya da Formller sekmesinin lev Kitapl grubundaki Otomatik Toplam dmesine tklayarak da seili hcreye ekleyebilirsiniz. Aadaki rnekte de ortalama nfus younluunun hesaplanmas iin ORTALAMA fonksiyonu deikenleri girilmektedir. letiim kutusundaki Say1 satrnn sa tarafndaki dmeye basldnda alma sayfasnn daha geni grnm iin yalnzca verinin girilecei satr grntlenir [ekil 6.26].
ekil 6.26 ORTALAMA fonksiyonu deikenlerini tanmlama En sk kullanlan fonksiyonlardan bazlar aada sralanmtr [Tablo 6.3]. Fonksiyon TARH BUGN VE EER DEYARA YATAYARA YUVARLA TOPLA ORTALAMA MN BYK BRLETR Aklama Belirli bir tarihin seri numarasn verir Bugnn tarihini seri numarasna dntrr Btn bamsz deikenleri DORU ise, DORU verir Gerekletirilecek bir mantksal snama belirtir Bir dizinin ilk stununa bakar ve bir hcrenin deerini vermek iin satr boyunca hareket eder Bir dizinin en st satrna bakar ve belirtilen hcrenin deerini verir Bir sayy, belirtilen basamak saysna yuvarlar Bamsz deikenlerini toplar Bamsz deikenlerinin ortalamasn verir Bir bamsz deikenler listesindeki en kk deeri verir Bir veri kmesinde en byk deeri verir Pek ok metin esini bir metin esi olarak birletirir
Tablo 6.3 En sk kullanlan fonksiyonlar
245
Blm 6 Microsoft Office: Excel Fonksiyonlarn adlar ve ksaltmalar, yklenen Microsoft Office srmnn dil seeneine gre farkllk gsterir.
6. Grafikler
Excel 2007de grafik oluturmak iin, grafikte kullanmak istediiniz verileri seip Ekle sekmesinin Grafikler grubunda trlerine gre ayrlm olan grafik dmelerinden kullanmak istediinize tklayn. Tm grafikleri bir arada grmek iin dmelere tkladnzda alan menlerin en alttaki seenei Tm Grafik Trlerini sein ya da Grafikler grubunun sa alt kesindeki simgesine tklayn [ekil 6.27].
ekil 6.27 Tm grafik trlerinin grntlendii Grafik Ekle iletiim kutusu
6.1. Grafik Trleri

Excel, verilerin izleyicilerinize anlaml bir ekilde grntlenmesine yardmc olmak iin pek ok trde grafii destekler. Grafik oluturduunuzda veya var olan bir grafiin trn deitirdiinizde, aadaki grafik trlerinden birini seebilirsiniz.
Stun
Belirli bir sredeki veri deiikliklerini veya eler arasndaki karlatrmay gstermek iin kullanldr. Stun grafiklerde, kategoriler genellikle yatay eksen boyunca, deerler dikey eksen boyunca dzenlenir.
izgi
Zaman iindeki aralksz verileri gsterebilir, ortak bir lekle karlatrabilir; dolaysyla eit aralktaki eilimleri gstermek iin idealdir. Bir izgi grafikte,
246
Blm 6 Microsoft Office: Excel kategori verisi eit aralklarla yatay eksen boyunca ve tm deer verileri eit aralklarla dikey eksen boyunca datlr. Kategori etiketleriniz metinse ve aylar, eyrekler veya mali yllar gibi eit aralkl deerleri gsteriyorsa, izgi grafik kullanmanz gerekir.
Pasta
Bir veri serisindeki elerin, bu elerin toplamyla orantl boyutlarn gsterir. Pasta grafikte veri noktalar tm pastann yzde oran biiminde gsterilir. izmek istediiniz tek bir veri seriniz varsa, izmek istediiniz deerlerden hibiri eksi deilse, izmek istediiniz deerlerden hemen hemen hibiri sfr deerinde deilse, ok fazla kategoriniz yoksa ve kategoriler tm pastann paralarn temsil ediyorsa pasta grafik kullanabilirsiniz.
ubuk
Tek tek eler arasndaki karlatrmay gsterir. Eksen etiketleri uzunsa ve gsterilen deerler sre ise ubuk grafik kullanabilirsiniz.
Alan
Zaman iindeki deiikliin bykln vurgular, bir eilimdeki toplam deere dikkat ekmek iin kullanlabilir. rnein, belirli bir zaman iindeki kr gsteren veriler, toplam kr vurgulamak iin alan grafiinde izilebilir. Alan grafii, izili deerlerin toplamn grntleyerek paralarn btnle ilikisini de gsterir.
Dalm
eitli veri serilerindeki saysal deerler arasndaki ilikiyi gsterir veya iki say grubunu xy koordinatnn bir serisi olarak izer. Dalm grafiinin iki deer ekseni mevcuttur; yatay eksen (x ekseni) boyunca saysal veri kmesi, dikey eksen (y ekseni) boyunca da bir baka veri kmesi gsterilir. Bu deerleri tek bir veri noktasnda birletirir ve dzensiz aralklarla veya kmelerle gsterir. Dalm grafikleri genellikle bilimsel, istatistik veya mhendislik verileri gibi saysal deerleri karlatrmak ve grntlemek iin kullanlr.
Hisse Senedi
Adndan da anlalaca gibi, hisse senedi grafii en ok hisse senedi fiyatlarndaki dalgalanmalar gstermek iin kullanlr. Bunun yan sra, yllk hava durumu deiiklikleri vb. bilimsel veriler iin de kullanlabilir. Hisse senedi grafik verilerinin alma sayfasnda dzenlenme biimi ok nemlidir. rnein, basit bir en yksek-en dk-kapan hisse senedi grafii oluturmak iin, stun bal olarak srasyla En Yksek, En Dk ve Kapan girerek verilerinizi dzenlemeniz gerekir.
Yzey
ki veri kmesi arasnda en uygun birleimi bulmak istediinizde kullanldr. Topografya haritasnda olduu gibi, renk ve desenler ayn deer araln ieren alanlar belirtir. Hem kategoriler, hem de veri serileri saysal deerler olduunda yzey grafik kullanabilirsiniz.
247
Halka
Pasta grafik gibi, halka grafik de paralarn btnle olan ilikisini gsterir, ancak halka grafik birden fazla veri serisi ierebilir.
Kabarck
alma sayfasndaki stunlarda dzenlenen verilerin, x deerleri birinci stunda ve karlk gelen y deerleri ve kabarck boyutu deerleri bitiik stunlarda listelenmek zere kabarck grafii izilebilir.
Radar
Grnm nedeniyle rmcek grafik veya yldz grafik olarak da adlandrlan radar grafik, grafiin merkezinden balayp d halkada sona eren ayr bir eksen boyunca her kategorideki deerleri izer. Birok veri serisinin toplu deerlerini karlatrr.
6.2. Grafik Oluturma

Excel, grafikte verileri izmenin en iyi yolunu otomatik olarak belirler. Yapmanz gereken yalnzca grafiini izdirmek istediiniz verileri iaretleyip grafik trn semektir. Aadaki rnekte alma sayfasndaki nfus verilerinin grafiinin izilmesi iin B3:C13 hcre aral seilir ve Ekle sekmesinin Grafikler grubundaki Pasta dmesi tklannca alan menden 2-B Pasta seenei iaretlenir [ekil 6.28].
ekil 6.28 ki boyutlu pasta grafii oluturma
248
6.3. Grafii Kiiselletirme

Bir grafik oluturduktan sonra, bu grafiin herhangi bir esini ihtiyalarnz karlayacak ekilde deitirebilirsiniz. Grafii oluturduktan sonra alan ve Grafik Aralar altnda bulunan sekmelerden grafikle ilgili dzenlemeleri yapabilirsiniz.
Grafik eksenlerinin grnmn deitirme

Eksenlerin leini belirtebilir ve grntlenen deerler veya kategoriler arasnda aral ayarlayabilirsiniz. Grafiinizin okunmasn kolaylatrmak iin, bir eksene onay iaretleri ekleyebilir ve bunlarn grntlenme aralklarn belirtebilirsiniz. Onay iaretleri bir ekseni kesen, cetvel zerindeki blmelere benzeyen kk l izgileridir. Onay iareti etiketleri grafikteki kategorileri, deerleri veya serileri tanmlar.
Grafie balklar ve veri etiketleri ekleme

Grafiinizde grntlenen bilgilerin netletirilmesine yardmc olmak iin, grafik bal, eksen balklar ve veri etiketleri ekleyebilirsiniz.
Gsterge veya veri tablosu ekleme

Bir gstergeyi gsterebilir veya gizleyebilir, konumunu deitirebilir ya da gsterge girilerini deitirebilirsiniz. Baz grafiklerde, grafikte sunulan gsterge anahtarlarn ve deerleri grntleyen bir veri tablosu da gsterebilirsiniz.
Her grafik tr iin zel seenekler uygulama

Farkl grafik trleri iin zel izgiler (rnein, yksek-dk izgiler ve eilim izgileri), ubuklar (rnein, yukar-aa ubuklar ve hata ubuklar), veri iaretleyicileri ve dier seenekler kullanlabilir.
Stil uygulama
Grafik elerini el ile eklemek veya deitirmek ya da grafii biimlendirmek yerine nceden tanml bir grafik dzenini ve grafik stilini hzl ekilde grafiinize uygulayabilirsiniz. Grafie stil uygulamak iin Grafik Aralar altnda bulunan Tasarm sekmesindeki Grafik Stilleri grubundan dilediiniz stili seebilirsiniz. Excel, arasndan seim yapabileceiniz birok kullanl nceden tanml dzen ve stiller sunar, ancak grafiin grafik alan, izim alan, veri serisi ya da gstergesi gibi ayr ayr grafik elerinin dzeninde ve biiminde el ile deiiklikler yaparak gerektiinde dzen veya stilin ince ayarn da yapabilirsiniz. nceden tanml bir grafik dzeni uyguladnzda, belirli bir grafik eleri (rnein balklar, gsterge, veri tablosu veya veri etiketleri) kmesi grafiinizde belirli bir dzende grntlenir. Her grafik tr iin sunulan eitli dzenler arasndan seim yapabilirsiniz. Ayrca, uyguladnz belge temasna gre grafik biimlendirilir, bylece grafiiniz tema renklerinizle (renkler kmesi), tema yaz tiplerinizle (balk ve gvde metni yaz tipleri kmesi) ve tema efektlerinizle (izgi ve dolgu efektleri kmesi) eleir.
249
Blm 6 Microsoft Office: Excel Kendi grafik dzenlerinizi veya stillerinizi oluturamazsnz, ancak istediiniz grafik dzenini ve biimlendirmesini ieren grafik ablonlar oluturabilirsiniz. Aadaki rnekte, daha nceden oluturulmu olan grafie, Tasarm sekmesinin Grafik Stilleri grubundan bir stil ve Grafik Dzenleri grubundan bir dzen uygulanm, uygulanan dzene gre grafie balk, veri etiketleri ve gsterge eklenmitir [ekil 6.29].
ekil 6.29 Dzenlenmi iki boyutlu pasta grafii
7. Verilerle alma
Excelin kulland temel e olan verileri alma sayfasna girmeden ya da girdikten sonra eitli veri aralaryla dzenleyebilir ya da deerlendirebilirsiniz.
7.1. Verileri Sralama

Verileri sralama, veri analizinin ayrlmaz parasdr. Verilerin sralanmas verilerinizi daha iyi grp anlamanza, istediiniz verileri bulup dzenlemenize ve ok daha etkili kararlar almanza yardmc olur. Verileri bir veya daha fazla stunda bulunan metinlere, saylara, tarihlere ve saatlere gre sralayabilirsiniz. Ayrca, zel bir listeye (Byk, Orta ve Kk gibi) veya hcre rengi, yaz tipi rengi veya simge kmesinin de bulunduu biime gre de sralama yapabilirsiniz. Sralama ilemlerinin ou stun sralamalar olmakla birlikte satrlara gre de sralama yapabilirsiniz.
250
Blm 6 Microsoft Office: Excel Verilere sralama koulu tanmlamak iin Veri sekmesinin Srala ve Filtre Uygula grubundaki Srala dmesini tklayn. Ekrana gelen Srala iletiim kutusundan sralama lt, koullarn ve dzenini belirleyebilirsiniz. Sralarken deerlerin eit olmas durumunda baklacak daha sonraki ltleri Dzey Ekle dmesiyle ekleyebilirsiniz [ekil 6.30]
ekil 6.30 Sralama yaparken srasyla hangi ltlere baklacann tanmlanmas Verileri hzl sralamak iin Veri sekmesinin Srala ve Filtre Uygula grubundaki Adan Zye Srala veya Zden Aya Srala dmesini tklayn ya da hcre aral zerinde sa tkladnzda alan mendeki Srala altnda bulunan seeneklerden seiminizi yapn.
7.2. Verileri Filtreleme

Filtre uygulanm veriler, yalnzca belirttiiniz ltleri karlayan satrlar grntler, grntlenmesini istemediiniz satrlar gizler. Verilere filtre uyguladktan sonra, alt filtre uygulanm verinin alt kmesini, yeniden dzenlemeden veya tamadan kopyalayabilir, bulabilir, dzenleyebilir, biimlendirebilir, grafikte belirtebilir ve yazdrabilirsiniz. Verileri filtrelemek iin nce Veri sekmesinin Srala ve Filtre Uygula grubundaki Filtre dmesini tklayn. Stun balklarnda zerinde ok iareti olan dmeler grntlenir. Filtrelemek istediiniz verilerin olduu stun balnn yanndaki oku tklayn. Alan menden filtrelemek istediiniz veri tipine gre Say Filtreleri, Metin Filtreleri ya da Tarih Filtrelerinin altndaki seeneklerden filtrenin ltlerini belirleyin [ekil 6.31]. Aadaki rnekte, yalnzca nfusu 1 milyondan fazla olan kentlerin sayfada grntlenmesini salayan filtre uygulamasndan sonraki ekran grntsn grebilirsiniz [ekil 6.32]. Fare imlecini filtreyi uyguladnz baln yanndaki ok
ekil 6.31 Filtre ltn belirtme
251
Blm 6 Microsoft Office: Excel zerinde beklettiinizde filtre lt ekrana gelir. Sayfay bu haliyle yazdrdnz zaman balklarn yanndaki ok dmeleri ve filtreye taklm satrlar grnmez.
ekil 6.32 Filtre uygulanm alma sayfas Filtreyi kaldrmak iin Srala ve Filtre Uygula grubundaki Temizle dmesini tklayn ya da filtre uygulanan baln yanndaki oka tkladnzda alan menden BALIK ADI Filtresini Temizleyi sein.
7.3. Veri Dorulama

Veri dorulama, verileri yazarken hcreye girilebilecek veya girilmesi gereken verilerle ilgili snrlandrmalar tanmlamanz salayan bir zelliktir. Kullanclarn geerli olmayan veriler girmesini engellemek iin veri dorulamay yaplandrabilirsiniz. sterseniz, kullanclarn geersiz veri girmesine izin verebilir, ancak hcreye bunu yazmay denediklerinde uyarlmalarn salayabilirsiniz. Ayrca, hcreye nasl bir giri yaplmasn beklediinizi tanmlayan iletiler ve kullanclarn hatalar dzeltmelerine yardmc olacak ynergeler grntleyebilirsiniz. Veri dorulamay uygulamak istediiniz hcre ya da hcre araln seip Veri sekmesinin Veri Aralar grubundaki Veri Dorulama dmesini tklaynca alan Veri Dorulama iletiim kutusuna dorulama ltn, girdi iletisini ve hata uyarsn girebilirsiniz. tr hata uyars girebilirsiniz:
Durdurma
Kullanclarn hcreye geersiz veriler girmesini engeller. Durdurma uyar iletisinin iki seenei vardr: Yeniden Dene veya ptal.
Uyar
Kullanclar, girdikleri verilerin geersiz olduu konusunda uyarr ancak bu verileri girmelerini engellemez. Uyar iletisi grntlendiinde, kullanc Eveti tklayarak geersiz girii kabul edebilir, Hayr tklatarak geersiz girii dzenleyebilir veya ptali tklatarak geersiz girii kaldrabilir.
Bilgi
Kullanclara, girdikleri verilerin geersiz olduu bilgisini verir ancak bu verileri girmelerini engellemez. Bu hata uyars, en esnek uyar trdr. Bilgi uyar iletisi
252
Blm 6 Microsoft Office: Excel grntlendiinde kullanclar Tamam tklayarak geersiz deeri kabul edebilir veya ptali tklayarak reddedebilir. Aadaki rnekte, alma sayfasna illerin plaka kodlar girilirken 1-81 saylar aral dnda veri girilememesi iin Veri Dorulama iletiim kutusuna tanmlanan dorulama lt ve hata uyars grlmektedir [ekil 6.33].
ekil 6.33 Veri Dorulama iletiim kutusuna ayar ve hata uyars girme alma sayfasnda, veri dorulama uygulanm hcreye belirtilen rakam aral dnda bir rakam yazldnda hata uyars grntlenir [ekil 6.34].
ekil 6.34 Hatal giri durumunda ekrana gelen hata uyars
Veri dorulama iletileri

Veri Dorulama iletiim kutusunda veri dorulamay yaplandrrken Girdi letisi sekmesi altndan kullancnn hcreyi setiinde bir girdi iletisi grmesini salayabilirsiniz. Girdi iletileri genel olarak hcreye girilmesini istediiniz verilerin tr konusunda
253
Blm 6 Microsoft Office: Excel kullanclara yol gstermek iin kullanlr ve hcre seildiinde hcrenin yaknnda grntlenir [ekil 6.35].
ekil 6.35 Veri Dorulama iletiim kutusuna girdi iletisi girme ve iletinin sayfada grnm
254
Blm 7 Microsoft Office: PowerPoint
BLM 7
Microsoft Office: PowerPoint

PowerPoint, Microsoft Office paketi ierisinde yer alan bir sunum hazrlama yazlmdr. PowerPoint programyla metin, taslak, resim ve izimler kullanarak sunular, slaytlar, bildiriler, brorler ve taslaklar hazrlayabilir, almalarnza byk lde grsellik katabilir ve bylece onlar daha anlalr hale getirebilirsiniz. Microsoftun Office 97, Office 2000, Office XP ve Office 2003 paketlerinde yer alan PowerPointin bu blmde Office 2007 paketinde bulunan en gncel srm anlatlacaktr. PowerPoint programn balatmak iin Balat mensndeki Tm Programlar ksmna tklayn, alan listedeki Microsoft Office bal altndan PowerPointi sein. Varsa Masastnde ya da Grev ubuu zerindeki Hzl Balat ara ubuunda bulunan ksayol simgesini de kullanabilirsiniz. Herhangi bir PowerPoint dosyasna ift tkladnzda da nce program, sonra da tkladnz dosya alacaktr.
1. Genel Grnm
PowerPoint ile hazrlanan dosyalara sunu ad verilir. Farkl pencerelerde birden ok sunu zerinde alabilirsiniz. Ak olan tm sunular ekrann alt tarafndaki Ara ubuu zerinde grebilirsiniz. PowerPoint programn balattnzda otomatik olarak varsaylan ayarlarla bo bir slayt ieren bir sunu alr. Sunu zerinde hemen almaya balayabilirsiniz. Yeni bo bir sunu yaratmak isterseniz Office mensnden Yeniyi tklaynca alan pencereden Bo ve Yeniyi seebilir ya da Ctrl+N ksayolunu kullanabilirsiniz.

Bir sunuyu sfrdan oluturmak yerine nceden tanmlanm bir dzeni, arka plan, yaz tipi, kenar boluklar olan bir ablonu kullanabilirsiniz. ablonlar grmek ve ablonla dosya yaratmak iin Office mensnden Yeniyi tklaynca alan pencereden Ykl ablonlar seebilirsiniz.
255
Blm 7 Microsoft Office: PowerPoint Yeni bo bir sunu varsaylan ablonla alr. Sk kullandnz biimde bir sunu varsa bunu ablon olarak kaydedebilirsiniz: Bo bir sunu aarak arka plan, yaz tipi, kenar boluklar ve dier grnm ayarlarnda istediiniz deiiklikleri yapn. Dilerseniz ablonu temel alarak oluturacanz yeni belgelerin tmnde grnmesini istediiniz altbilgi, stbilgi, tarih vb. ierik denetimleri ve grafikler de ekleyebilirsiniz. Office mensndeki Farkl Kaydet seeneini tkladnzda alan Farkl Kaydet iletiim kutusunda Dosya ad kutusuna ablon iin kullanmak istediiniz ad yazn. Kayt tr listesinde PowerPoint ablonunu ya da sunu ablonda kullanlmasn istediiniz makrolar ieriyorsa Makro erebilen PowerPoint ablonunu sein ve Kaydeti tklayn.
nceden oluturduunuz ablonlar grmek ve bunlardan dosya yaratmak iin Office mensnden Yeniyi tklaynca alan pencereden ablonlarm tklayn.

PowerPoint ile hazrlam olduunuz sunuyu, belirttiiniz dosya adna, biimine ve konumuna kaydetmek iin de Farkl Kaydet iletiim kutusundaki seenekleri tklayabilirsiniz. Bu pencereden sunuyu nceki Office srmlerinde alabilecek ekilde, dorudan PowerPoint slayt gsterisi, web sayfas, PDF ya da JPEG, BMP, GIF vb. biimde resim dosyas olarak kaydedebilirsiniz. Farkl Kaydet penceresini amak iin Office mensnde bulunan Farkl Kaydet altndaki seenekleri seebilir ya da F12 ksayolunu kullanabilirsiniz. Daha nce kaydedilmemi bir dosyay kaydediyorsanz, Kaydeti tkladnzda Farkl Kaydet iletiim kutusu otomatik olarak alr. Gvenlik gerekesiyle belgenin almasn ya da zerinde deiiklik yaplmasn nlemek iin Farkl Kaydet iletiim kutusunda Aralar dmesine tklaynca alan menden Genel Seenekleri seip ifre tanmlayabilirsiniz.
1.3. Sunu Grnmleri

PowerPointin drt ana grnm vardr. Bu grnmlere Grnm sekmesindeki Sunu Grnmleri grubu altndan ya da Durum ubuunun sa tarafnda bulunan grnm ksayollar ile ulaabilirsiniz.
Normal
Normal grnm, sununuzu yazdnz ve tasarladnz asl dzenleme grnmdr [ekil 7.1]. Grnmn drt alma alan vardr:
Slaytlar sekmesi
Pencerede sol taraftaki blmde bulunan slaytlar sekmesi, dzenleme yaparken sununuzdaki slaytlar kk resim boyutunda grntlemek iin kullanlr. Kk resimler, sununuzda gezinmenizi ve tasarm deiikliklerinizin etkilerini grmenizi
256
Blm 7 Microsoft Office: PowerPoint kolaylatrr. Ayrca slaytlar burada yeniden dzenleyebilir, silebilir veya yenilerini ekleyebilirsiniz.
Anahat sekmesi
Pencerede sol taraftaki blmde bulunan anahat sekmesi slayt metninizi anahat biimde gsterir. erii yazmak, fikirlerinizi toparlamak ve nasl sunabileceinizi planlamak, slaytlarn ve metnin yerlerini deitirmek iin kullanldr.
Slayt blmesi
PowerPoint penceresinin alma ekran olan Slayt blmesi, geerli slaytn byk bir grnmn grntler. Bu grnmde gsterilen slayta metin, resimler, tablolar, SmartArt grafikleri, grafikler, izim nesneleri, metin kutular, filmler, sesler, kprler ve animasyonlar ekleyebilirsiniz.
Notlar blmesi
Slayt blmesinin altndaki Notlar blmesinde geerli slayt iin notlar yazabilirsiniz. Daha sonra, notlarnz yazdrabilir ve sununuz srasnda onlara bavurabilirsiniz. Ayrca, notlarnz dinleyicilerinize datmak zere yazdrabilirsiniz veya notlar dinleyiciye gnderdiiniz bir sunuya ekleyebilir ya da bir web sayfasnda yaynlayabilirsiniz. Slaytlar/Anahat sekmesi Slayt blmesi
Notlar blmesi ekil 7.1 Normal grnmde blmeler
257
Slayt Sralaycs
Slayt Sralaycs grnm, slaytlarnz kk resim biiminde gsteren bir grnmdr.
Not Sayfas
Notlarnz, Normal grnmde Slayt blmesinin hemen altnda yer alan Notlar blmesine yazabilirsiniz. Ancak, notlarnz tam sayfa biiminde grntlemek ve zerinde almak iin Not Sayfas grnmn kullanabilirsiniz.
Slayt Gsterisi
Slayt Gsterisi grnm gerek bir sunu gibi bilgisayar ekrannn tamamn kaplar. Bu grnmnde, sununuzu izleyicilerinizin grd gibi grebilirsiniz. Kullandnz resimlerin, zamanlamalarn, filmlerin, animasyon efektlerinin ve gei efektlerinin gerek sunu srasnda nasl grntleneceini bu ekilde grebilirsiniz.

PowerPoint penceresini sunu hazrlarken size yardmc olacak ekilde dzenleyebilirsiniz. Sununun bir grnmn ieren yeni bir PowerPoint penceresi amak iin Grnm sekmesindeki Pencere grubu altndaki Yeni Pencere dmesini tklayn. Tm ak pencerelerin ekranda ayr pencereler halinde denmesi iin Tmn Yerletir, st ste gelecek ekilde basamaklandrlmas iin Basamakla dmesini tklayn. Pencerelerde Gei Yap dmesine tklaynca alan menden ak olan pencereler arasnda gei yapabilirsiniz. PowerPointi balattnzda varsaylan olarak Normal grnmde, Slaytlar ve Anahat sekmeleri olan blme grntlenir. Bu grnmdeki blmelerin boyutunda veya grnmn kendisinde yaptnz deiiklikler kaydedilir ve deiiklikleri yaptnz sunuda yeniden grntlenir. Ancak, bu zelletirmeler yapld sununun dnda kaydedilmez. PowerPointi her zaman belirli bir grnmde alacak ekilde ayarlamak iin Office mensnde PowerPoint Seenekleri dmesine tkladnzda alan iletiim kutusundaki Gelimi kategorisini sein, Tm pencereleri bu grnm kullanarak a listesinde varsaylan olarak ayarlamak istediiniz grnm sein. Normal grnmde, hcre ve nesneleri lmek ve hizalamak zere slayt blmesinin st ve sol tarafnda cetvel ya da klavuz izgileri grntlemek iin Grnm sekmesindeki Gster/Gizle grubundaki onay kutularn iaretleyin.
2. Sunu Hazrlama
PowerPointi kullanmaya balamadan nce, hazrlayacanz sunuya ilikin bir planlama yapmak sununun zengin ve etkileyici olmasna yardmc olur. Sunu hazrlarken genellikle u admlar izlenir:
258
Dinleyiciyi dikkate alarak sunuyu planlama

Sunularn ou canl bir dinleyiciye sunulur. Sununuzu ulamak istediiniz hedef dinleyicinin trne ve anlatacanz konuya bal olarak planlayn.
Sunuyu oluturmaya balama

Bo bir sunu oluturabilir ya da var olan bir sunuyu kendinize ait hale getirmek iin dzenleyebilirsiniz. Sununuzda tema (uyumlu renkler, efektler ve yaz tipleri), dzen ve biimlendirme olmasn istiyorsanz, bir ablon uygulayabilirsiniz.
Slayt ekleme
Hazrladnz sunuya slayt dzeni galerisinden bo bir slayt ekleyebilir, sunu iindeki slaytlar oaltabilir ya da slayt ieriklerini kopyalayp yaptrabilirsiniz.
Resim, ekil, grafik vb. nesneler ekleme

Sununuzu daha ilgi ekici hale getirmek iin SmartArt grafii, izelge, resim, WordArt, kpr vb. nesneler, ses ve filmler ekleyebilirsiniz.
stbilgi ve altbilgi ekleme

Slaytlarnzda, dinleyici notlarnda veya not sayfalarnzda slayt numaras, tarih ve saat gibi bilgiler iin stbilgi ve altbilgileri kullanabilirsiniz. Sununuzdaki her slayt, dinleyici notu veya not sayfasnn en altna sunu bal ya da adnz gibi zel bilgiler de ekleyebilirsiniz.
Grsel efekt ekleme

Sununuzu daha ilgi ekici hale getirmek iin slaytlar arasna geiler, animasyonlu metin ya da nesneler vb. grsel efektler ekleyebilirsiniz.
Sunuma hazrlanma
Sununuzu sunmadan nce sunum altrmalar yapmak ve dinleyiciniz iin destek malzemeleri oluturmak isteyebilirsiniz. Belirli bir sreye sdndan emin olmak iin sununuzu prova edebilir, her slayd sunmanz iin gerekli sreyi kaydetmek zere Slayt Zamanlama zelliini kullanabilirsiniz. Sununuzu, dinleyicinizin siz sunum yaparken takip edebilmesi veya ileride bavurmak zere saklayabilmesi iin el ilan biiminde dinleyici notlar hazrlayabilirsiniz. Etkili bir sunu oluturmak iin unlara dikkat etmelisiniz: Slaytlarn saysn en aza indirin. Dinleyicilerinizin uzaktan okuyabilecei bir yaz tipi stili sein. Dinleyicilerinizin uzaktan okuyabilecei bir yaz tipi boyutu sein. Madde iaretleri veya ksa cmleler kullanarak metninizin basit olmasn salayn. Vermek istediiniz mesaj iletmeye yardmc olmas iin resim kullann. izim ve grafik etiketlerini anlalr yapn. Slayt arka planlarnn zarif grnmesini ve tutarl olmasn salayn. Arka plan rengiyle metin rengi arasnda yksek kartlk kullann. Yazm ve dilbilgisini denetleyin.
259
Blm 7 Microsoft Office: PowerPoint Yeni bir sunu hazrlamaya balarken, hazr metin ieren balang belgeleri olan ablonlar kullanabilirsiniz. Bo bir sunuyla balamay tercih ederseniz renk dzeni, yaz ve efektleri birbirinden farkl temalardan birini semek ve slaytlar hazrlamadan nce bir asl slayt oluturmak iyi bir yntemdir. Bir sunu, bir veya daha fazla asl slayt ierebilir. Her slaytta, bir ablon oluturan bir veya daha fazla dzen vardr. Her ablon; renk, efekt, yaz tipi, slayt arka plan stili vb. tema bilgilerini ve tema ile dier biimlendirme bilgilerinin slaytlarnzdaki ierie nasl uygulanacan aklayan varsaylan bilgiler ierir. Sunuyu hazrlamaya balamadan nce Tasarm sekmesinin Sayfa Yaps grubundan slayt ynlendirmesi ile sunumu ekil 7.2 Sayfa Yaps iletiim kutusu yapacanz donanma bal olarak slaytlarn boyutu ve sunumu gstereceiniz ekrann en-boy orann (4:3 ya da 16:9) belirtmeniz gerekir [ekil 7.2].
2.1. Tema
Tema, tema renkleri, tema yaz tipleri ve tema efektlerinin birleimi olan ve Temalar galerisinde grdnz elerdir. Bir tema semek ve sunuya uygulamak iin Tasarm sekmesinin Temalar grubundaki hazr temalar kullanabilirsiniz [ekil 7.3].
ekil 7.3 Tasarm sekmesindeki Temalar grubu Sunuda kullanacanz temay setikten sonra Renkler, Yaz Tipleri ve Efektler dmelerini tkladnzda alan menlerden, setiiniz temada kullanlan dnda bir renk, yaz tipi ya da efekt seebilirsiniz. Renkler dmesine tkladnzda alan menden yeni tema renk grubu oluturabilirsiniz. Tasarm sekmesinin Arka Plan grubundan tema iin bir arka plan stili seebilir, grsel kalabalk yaratyorsa setiiniz temada bulunan arka plan grafiinin gsterilmemesini salayabilirsiniz. Tema bir dosyaya tek bir seim olarak uygulanabilir. Dzenlediiniz temay ileride baka sunularda da kullanmak isterseniz dmesine tklaynca alan mendeki Geerli Temay Kaydet seeneiyle kaydetmeniz gerekir.
260
2.2. Asl Slayt

Asl slayt, bir sununun temas ve slayt dzenleri hakkndaki arka plan, renk, yaz tipleri, efektler, yer tutucu boyutlar ve konumlandrma gibi tm bilgileri depolayan ve slayt hiyerarisinde en stte bulunan slayttr. Her sunu en az bir asl slayt ierir. Asl slayt zellikle ok sayda slayt ieren ok uzun sunularnz varsa kullanldr. Asl slayt kullanmann faydas sunudaki tm slaytlara genel stil deiikliklerini uygulayabilmenizdir. Asl slayt kullanarak zaman kazanrsnz, nk birden fazla slayda ayn bilgileri yazmak zorunda kalmazsnz. Dier slaytlardan nce ilk olarak asl slayd oluturduunuzda, sunuya eklediiniz slaytlarn tmnde bu asl slayt ve ilikili dzenleri temel alnr. Asl Slayt grnmne gemek ve asl slayt zerinde deiiklik yapmak zere Asl Slayt sekmesini amak iin Grnm sekmesinin Sunu Grnmleri grubundaki Asl Slayt dmesine tklayn [ekil 7.4].
ekil 7.4 Asl Slayt sekmesi Sununuzun iki veya daha fazla farkl stil veya tema iermesini istiyorsanz, her temaya ayr bir asl slayt eklemeniz gerekir. Bunun iin Asl Slayt sekmesinin Asl Dzenle grubunda Asl Slayt Ekle dmesine tklayn.
2.3. Yer tutucular

Yer tutucular sunu yerleiminin paras olan noktal kenarlkl kutulardr. Bu kutular balk ve gvde metnini veya grafikler, tablolar ve resimler gibi nesneleri tutarlar. Dzene veya asl slayda metin ve nesne yer tutucular ekleyebilirsiniz, ancak bir slayda dorudan yer tutucu ekleyemezsiniz. Dzene ya da asl slayda yer tutucu eklemek iin Asl Slayt grnmnde Asl Dzeni grubu altndaki Yer Tutucu Ekle dmesine tklayn. Alan mendeki yer tutucusu seeneklerinden slayda eklemek istediinizi seip slayt zerinde yerini iaretleyin. Asl slayda balk ya da tarih ve sayfa numaras vb. altbilgi yer tutucusu eklemek iin Asl Dzeni grubu altndaki onay kutularn tklayn. Slayt yer tutucularnn konumunu, boyutunu ve biimlendirmesini varsaylan ayarlara dndrmek iin Giri sekmesinin Slaytlar grubundaki Sfrla dmesini tklayn.
2.4. Dzen
Slayt zerindeki balk ve alt balk metni, liste, resim, tablo, grafik, ekil ve film vb. yer tutucu elerin yerleimi Dzen olarak adlandrlr.
261
Blm 7 Microsoft Office: PowerPoint Bir slayttaki nesneleri ve metinleri dzenlemek iin dzenleri kullanabilirsiniz. Dzen, daha sonra bir slaytta grntlenecek olan ieriin konum bilgilerini tanmlayan asl slaydn bir parasdr. Seili slayda yeni bir dzen tanmlamak iin Giri sekmesinin Slaytlar grubundaki Dzene tklayn. Alan menden kullanmak istediiniz dzeni uygulayabilirsiniz [ekil 7.5]. Sunuya yeni bir slayt eklerken de bir dzen tanmlayabilirsiniz. Bunun iin Giri sekmesinin Slaytlar grubundaki Yeni Slayt dmesinin altndaki oka tklayn. Alan menden istediiniz dzendeki slayd sein. Gereksiniminizi karlayan standart bir dzen bulamyorsanz, yer tutucularn saysn, boyutunu ve konumunu, arka plan ieriini ve istee bal slayt ve yer tutucu dzeyi ve zelliklerini belirten zel dzenler oluturabilirsiniz. Bunun iin Asl Slayt sekmesinin Asl Dzenle grubundaki Dzen Ekle dmesini tkladktan sonra Yer Tutucu Ekle dmesiyle yer tutucu trn sein. ekil 7.5 Dzen mens
2.5. Slaytlar
PowerPoint programn balattnzda bo bir slayt ieren yeni bir sunu alr. Sunuya yeni slayt eklemek iin Giri sekmesinin Slaytlar grubundaki Yeni Slayt dmesini tklayn ya da dmenin altndaki oku tkladnzda alan menden ekleyeceiniz slaydn dzenini belirtin. Slaytlar ya da Anahat sekmeleri zerinde sa tkladnzda alan menden de Slayt ekleyebilirsiniz. Bir slaydn aynsndan oaltmak iin Slaytlar sekmesinde slayt zerinde sa tkladnzda alan menden Slayt oalt sein. Bu ilemi slayd kopyalayp yaptrarak ya da Ctrl+C ve Ctrl+V ksayollarn kullanarak da yapabilirsiniz. Bir slayd silmek iin slayd Giri sekmesinin Slaytlar grubundaki Sil dmesini tklayn ya da klavyede DELETE tuuna basn.
2.6. Metin Biimlendirme

Bir slayt zerindeki metin yer tutucusu zerine tkladnzda Giri sekmesinin Yaz Tipi ve Paragraf gruplar kullanlabilir duruma gelir. ekil 7.6 Yaz Tipi iletiim kutusu Yaz Tipi grubundaki dme ve seenekleri kullanarak yaz biimini,
262
Blm 7 Microsoft Office: PowerPoint boyutunu, rengini, karakter araln deitirebilir, metni kaln, italik, alt ya da st izili olarak dzenleyebilirsiniz. Grubun sa alt kesindeki simgesine tkladnzda alan Yaz Tipi iletiim kutusundan da detayl biimlendirmeleri yapabilirsiniz [ekil 7.6]. Paragraf grubundaki dme ve seenekleri kullanarak girintileri, satr ve paragraf aralklarn, metni hizalamay ve metnin ynn ayarlayabilirsiniz.
3. Tablo ve ekiller
Hazrladnz sunuyu grsel olarak zenginletirmek iin tablo, resim, grafik, hazr ekil, metin kutusu, bilimsel denklem, simge vb. pek ok e ekleyebilirsiniz. e eklemeyle ilgili seeneklere Ekle sekmesi altndan ulaabilirsiniz.
3.1. Tablo Oluturma

Sunuya tablo eklemek iin Ekle sekmesinin Tablolar grubu altndaki Tablo dmesini tklaynca alan meny kullanabilirsiniz. Stun ve satr saysn seerek tabloyu menden hzl oluturabileceiniz gibi Tablo Ekle seeneiyle ekrana gelen iletiim kutusundan stun ve satr saysn belirtebilirsiniz [ekil 7.7]. Dilerseniz Excel Elektronik Tablosu seeneiyle sunuya Excel alma sayfas ekleyebilirsiniz. Farkl ykseklikte hcreler veya her satrda farkl sayda stun ieren daha karmak tablolar oluturmak iin mendeki Tablo iz seeneini kullanabilirsiniz. Kalem eklini alan fare imleci yardmyla nce tablonun d kenarlarn, sonra iine satr ve stunlar elle izin. Bir izgiyi veya izgi beini silmek iin, izim srasnda beliren Tablo Aralar altnda bulunan Tasarm sekmesindeki Kenarlk iz grubunda Silgi seeneini kullanabilirsiniz. Yine Kenarlk iz grubundan izgi stilini, kalem kalnl ve rengini belirtebilirsiniz. ekil 7.7 Tablo ekleme
3.2. Tablo Biimlendirme

Sunuya eklediiniz tabloyla ilgili biimlendirmeleri tabloyu setikten ya da iine tkladktan sonra sekmelerin sa tarafnda alan Tablo Aralar altndan yapabilirsiniz [ekil 7.8].
ekil 7.8 Tablo Aralar altndaki Tasarm sekmesi Tablo Aralar altnda bulunan Tasarm sekmesinden tablo stili seeneklerini seebilir, hazr tablo stillerinden birini uygulayabilir, kenarlk ve glgelendirmeyle ilgili izgi rengi ve kalnl, kalem stili vb. ayarlar yapabilirsiniz. Dilerseniz Kenarlklar iz grubu
263
Blm 7 Microsoft Office: PowerPoint altndaki Tablo iz seeneiyle kenarlk izebilir, Silgi seeneiyle kenarlklar silebilirsiniz. Tablo Aralar altnda bulunan Dzen sekmesinden tablo iinde fare imlecinin bulunduu hcrenin altna ya da stne satr, sana ya da soluna stun ekleyebilirsiniz. Hcre Boyutu grubu altndan hcre boyutunu elle girebilir, satr ya da stunlarn otomatik sdrlmasn salayabilirsiniz. Hizalama grubu altndan hcre iindeki metni yatayda sola, ortaya ya da saa; deyde ste, ortaya ya da alta hizalayabilir, metnin ynn aadan yukarya ya da yukardan aaya olarak deitirebilirsiniz. Hcre Kenar Boluklar seeneiyle alan iletiim kutusundan hcre iindeki metnin kenarlklarla olan mesafesini ayarlayabilirsiniz.
3.3. ekil Ekleme

Sunuya resim, kk resim, hazr ekil vb. ekil eklemek iin Ekle sekmesinde izimler grubu altndaki seenekleri kullann. izimler grubu altndaki Resim dmesine tkladnzda bilgisayarnzdaki dosyalarn grntlendii Resim Ekle iletiim kutusu ekrana gelir. Eklemek istediiniz dosyay seerek Ekle dmesiyle resmi sunuya yerletirebilirsiniz. Kk Resim dmesine tkladnzda ClipArt ad verilen kk resimleri seebileceiniz galerinin grntlendii grev blmesi alr. Buradan istediiniz kk resim zerine tklayarak kk resmi sunuya ekleyebilirsiniz. Sunuya dikdrtgen, daire, ok, izgi, ak grafii, resim yazs vb. hazr ekiller eklemek iin ekiller dmesine tklayp alan menden istediiniz ekli sein. eklin en-boy orann sabit tutmak ya da tam kare veya daire oluturmak iin ekli izmek iin fareyi srklerken klavyedeki st karakter () tuuna basl tutun.
ekil 7.9 SmartArt grafii seme iletiim kutusu
264
Blm 7 Microsoft Office: PowerPoint Bir bilgiyi grsel olarak ifade etmeyi kolaylatrmak zere grafik listeleri, ilem diyagramlar, kurulu emalar vb. karmak grafik eklemek iin SmartArt dmesine tklayn. Alan iletiim kutusundan kategorisine gre kullanmak istediiniz SmartArt grafiini seebilirsiniz [ekil 7.9].
3.4. ekil Biimlendirme

Sunuya eklediiniz ekille ilgili biimlendirmeleri ekli setikten ya da iine tkladktan sonra sekmelerin sa tarafnda alan Resim Aralar altndan yapabilirsiniz [ekil 7.10].
ekil 7.10 Resim Aralar altndaki Biim sekmesi Resim Aralar altnda bulunan Biim sekmesinden eklin parlaklk, kartlk vb. renklendirme ayarlarn yapabilirsiniz. Resim Stilleri grubundan kenarlk renk ve biimini belirleyebilir, ekle glge, parlaklk, eim vb. efekt uygulayabilir ya da hazr stilleri kullanabilirsiniz. Yerletir grubu altndan eklin konumu, birden ok nesnenin hizalamas ya da gruplamasn ayarlayabilirsiniz. Boyut grubu altndan eklin ykseklik ve geniliini belirleyebilir, Krp dmesiyle ekli ke ya da kenarlarndan krpabilirsiniz. Grubun kesindeki simgesine tklaynca alan iletiim kutusundan detayl boyutlandrma, dndrme ya da leklendirme ayarlarn yapabilir, deer girerek ekli krpabilirsiniz [ekil 7.11].
3.5. stbilgi ve Altbilgi

Sununuzdaki her dinleyici notunun veya not sayfasnn st ksmna ya da her slayt, dinleyici notu veya not sayfasnn alt ksmna slayt numaras, tarih ve saat, logo, sunu bal, dosya ad, sunumun ad vb. bilgi eklemek iin stbilgi ve altbilgileri kullanabilirsiniz. ekil 7.11 Boyut ve Konum iletiim kutusu Varsaylan olarak, slaytta stbilgi bulunmaz, ancak bir stbilgi konumuna altbilgi yer tutucusu tayabilir ya da kopyalayabilirsiniz. Sunuya stbilgi ya da altbilgi eklemek iin Ekle sekmesinin Metin grubundaki stbilgi ve Altbilgiyi tklaynca alan iletiim
265
Blm 7 Microsoft Office: PowerPoint kutusundan otomatik gncellenen tarih, slayt numaras vb. eleri seebilir ya da sabit bir stbilgi veya altbilgi yazabilirsiniz [ekil 7.12].
3.6. Dier Ekleme Seenekleri

Verileri gstermek ve karlatrmak zere Excel grafii eklemek iin Ekle sekmesinde bulunan izimler grubundaki Grafik dmesine tklayn. ekil 7.12 stbilgi ve Altbilgi iletiim kutusu Sunuya metin kutusu eklemek iin Ekle sekmesinde bulunan Metin grubundaki Metin Kutusu dmesine tklayp kutuyu slayda izebilirsiniz. Metin grubundaki WordArt dmesine tklaynca alan menden sunuya WordArt ad verilen dekoratif metin ekleyebilir, Tarih ve Saat dmesiyle geerli bir tarih ve saat, Slayt Numaras dmesiyle bulunduunuz slaydn numarasn yazdrabilirsiniz. Sunuya telif hakk, ticari marka vb. klavyenizde olmayan simge eklemek iin Simge dmesini tklayn. Sunuya film ya da ses medya klibi eklemek iin Ekle sekmesinde bulunan Metin grubundaki dmeleri kullanabilirsiniz. Slaytlarn zerine ses kaydetmek iin Ses dmesinin altndaki ok tkladnzda alan menden Ses Kaydeti sein.
4. Animasyon ve Geiler
nemli noktalara dikkat ekmek, bilgi akn ve sunuyu daha ilgin hale getirmek iin, seslerin, metnin, grafiklerin, izelgelerin ve nesnelerin animasyonunu yapabilirsiniz. Tm slaytlardaki elere, asl slaytta setiiniz slaytlara ya da Asl Slayt grnmndeki zel slayt dzenlerine mevcut animasyon efektlerini uygulayabilirsiniz.
4.1. Animasyon Uygulama

Bir metin ya da nesneye standart bir animasyon uygulamak iin, metin ya da nesneyi setikten sonra Animasyonlar sekmesinin Animasyonlar grubundaki Animasyon Ekle listesinden bir animasyon sein. Bir metin ya da nesneye zel bir animasyon uygulamak iin, metin ya da nesneyi setikten sonra Animasyonlar sekmesinin Animasyonlar grubunda zel Animasyon dmesine tklayn. Ekrann sa tarafnda alan zel Animasyon grev blmesinde Efekt Ekleyi tklaynca alan mendeki seenekler unlardr [ekil 7.13]:
266
Giri
Metin veya nesnenin ekrana girii srasnda uygulanacak efekt.
Vurgu
Dnme, byme vb. slaytta grlebilen ve metni veya nesneyi vurgulayan efekt.
k
Metin veya nesnenin ekrandan k srasnda uygulanacak efekt.
Hareket Yollar
Metni veya nesneyi belirli bir ekilde hareket ettiren efekt. Metne veya nesneye efektin nasl uygulandn belirlemek iin, zel Animasyon listesinde zel animasyon efektini sa tklaynca alan menden Efekt Seeneklerini sein. zel Animasyon grev blmesinin st tarafnda yer alan seeneklerden animasyonun ne zaman balayaca, boyutu, yn, hz vb. ayarlar yapabilirsiniz. Animasyonu silmek iin grev blmesindeki Kaldr dmesini tklayn.
ekil 7.13 zel Animasyon grev blmesi
4.2. Slayt Geileri

Slayt geileri, bir slayttan sonrakine geerken Slayt Gsterisi grnmnde oluan animasyon benzeri efektlerdir. Her slayt geii efektinin hzn denetleyebilir ve ayrca ses ekleyebilirsiniz. Sunudaki slaytlara slayt geii eklemek iin Slaytlar sekmesinde gei eklemek istediiniz slayd tklayn, Animasyonlar sekmesinin Bu Slayda Gei grubundaki gei efektlerinden birini sein [ekil 7.14]. Slayt geiini tm slaytlara uygulamak isterseniz Tmne Uygula dmesini tklayn. Slayt gei hzn ayarlamak iin, Gei Hznn yanndaki oku tklayp istediiniz hz sein. Slayt gei sesi eklemek iin Gei Sesinin yanndaki oku tklayp istediiniz sesi sein. Slayt geilerinin belirli bir sre sonra otomatik olarak yaplmas iin Slayd lerlet grubu altna saniye deeri girebilirsiniz.
267
ekil 7.14 Slayt gei efektleri
5. Sunuma Hazrlk
PowerPointle hazrladnz sunuyu dinleyicilere sunmadan nce gzden geirmeniz, size ayrlan sreye tam olarak uyabilmeniz iin gerekirse zamanlama provas yapmanz ve sunum srasndaki kontrol tularn bilmeniz iyi bir sunum yapmak iin gereklidir. Etkili bir sunum yapmak iin unlara dikkat etmelisiniz: Erken gelin ve donanmnzn dzgn altn dorulayn. Sununuzun bir baka bilgisayarda sorunsuz alaca varsaymyla hareket etmeyin. Projektrn znrlnn sunuyu oluturduunuz bilgisayarn znrl ile ayn olduunu dorulayn. Ekran koruyucunuzu kapatn. Gerek sunumu yapmadan nce, bir projeksiyon ekrannda tm renkleri denetleyin. Dinleyicilerinizden sorular sona brakmalarn isteyin.
268
Blm 7 Microsoft Office: PowerPoint aretiyi farknda olmadan hareket ettirmekten kann. Sunuyu okumayn. Zaman snrlamasna uyun. Dinleyicinizin davrann izleyin.
Gereksiz Slaytlar Gizleme

Sununuzda gereksinim duyduunuz, ancak slayt gsterisinde yer almasn istemediiniz bir slayt varsa bu slayd gizleyebilirsiniz. Bu, zellikle konu hakknda farkl dinleyiciler iin farkl dzeylerde ayrnt salayan bir sunuya slayt eklerken faydal olur. Bu slaytlar gizli olarak iaretlerseniz bunlar ana slayt gsterinizde grntlenmez, ancak ihtiya duyduunuzda bunlara eriebilirsiniz. Slaytlar gizlemek iin, gizlemek istediiniz slaytlar setikten sonra Slayt Gsterisi sekmesinin Ayarla grubundaki Slayt gizle dmesini tklayn.
Zamanlama Provas
Belirli bir zaman dilimine sdndan emin olmak iin sununuzu prova edebilirsiniz. Prova yaparken, her slayd sunmak iin gereken sreyi kaydetmek iin Slayt Zamanlamas zelliini kullann, sununuzu gerek izleyicilere sunarken slaytlar otomatik olarak iletmek iin kaydedilen bu sreleri kullann. Provay balatmak iin Slayt Gsterisi sekmesinin Ayarla grubundaki Zamanlama Provas dmesini tklayn. Ekrann sol st kesinde prova ara ubuunun grntlendii slayt gsterisi balar [ekil 7.15].
ekil 7.15 Prova ara ubuu
Sununuzun zamanlamasn yaparken, sonraki slayda gemek iin leri, sre kaydetmeyi geici olarak durdurmak iin Duraklat, duraklatma sonrasnda kaydetmeyi yeniden balatmak iin tekrar Duraklat, geerli slaydn sresini kaydetmeyi yeniden balatmak iin Yinele elerini tklayn. Son slaydn zamann ayarladktan sonra bir ileti kutusunda sununun toplam sresi grntlenir. Kaydedilen slayt zamanlamalarn tutmak iin Evet, atmak iin Hayr dmesini tklayn [ekil 7.16]. Prova sonunda Slayt Sralaycs grnm alarak sunudaki her slaydn zaman grntlenir.
ekil 7.16 Zamanlama provas sre onay penceresi
269
5.1. Dinleyici Notlar

Sunuyu, dinleyicilerinizin siz sunuunuzu yaparken takip edebilmeleri veya ileride bavuru kayna olarak kullanabilmeleri iin dinleyici notu biiminde (sayfada bir, iki, , drt, alt veya dokuz slayt olacak ekilde) yazdrabilirsiniz. Dinleyici notlarn yazdrmak iin Office mensnden Yazdr tkladnzda alan iletiim kutusundaki Yazdrlacak listesinden Dinleyici Notlarn sein ve bir sayfada ka slayt bastracanz belirtin [ekil 7.17].
ekil 7.17 Yazdr iletiim kutusu Yazdr iletiim kutusundan sunuyu slayt grnm, not sayfas grnm ve anahat grnmyle de basabilirsiniz.
5.2. Slayt Gsterisi Ayarlar

Slayt gsterisine balamadan nce Slayt Gsterisi sekmesinin Ayarla grubundaki Slayt Gsterisi Ayarla dmesine tklaynca ekrana gelen Gsteri Ayarla iletiim kutusundan gsteri tr, gsteri seenekleri, gsteride hangi slaytlarn kullanlaca, slaytlar ilerletme yntemi, ekran znrl vb. ayarlar yapabilirsiniz [ekil 7.18].
270
ekil 7.18 Gsteri Ayarla iletiim kutusu
271
272

Odtü Bilgi Işlem

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Odtü Bilgi Işlem

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Orta Dou Teknik niversitesi Bilgi lem Daire Bakanl

Temel Bilgisayar Kullanm

Srm 3 Aralk 2009

Bulma ve Deitirme .............................................................................................. 173 Yazm Denetimi ...................................................................................................... 175

Blm 1 Bilgisayara Giri

1. Tarih erisindeki Geliimi

ekil 1.1 Pascaline (Pascal)

1.1. Birinci Nesil Bilgisayarlar (1945 - 1956)

1.2. kinci Nesil Bilgisayarlar (1956 - 1964)

ekil 1.5 Analog Bilgisayar (Heath)

1.3. nc Nesil Bilgisayarlar (1964 - 1970)

1.4. Drdnc Nesil Bilgisayarlar (1970 - Gnmze)

1.5. Beinci Nesil Bilgisayarlar (Gnmzden - Gelecee)

2. Bilgisayarn Ana Birimleri

Giri birimleri (Input units)

k birimleri (Output units)

Giri birimleri (Input units)

Merkezi ilem birimi (CPU - Central processing unit)

Blm 1 Bilgisayara Giri

Aritmetik - mantk birimi

k birimleri (Output units)

Depolama birimleri (Storage units)

3.1. Giri Birimleri

3.2. Sistem Birimleri

Balant noktalar (Port 10)

Blm 1 Bilgisayara Giri

A badatrcs (Ethernet adapter)

G kayna (Power supply)

Grnt badatrcs (Display adapter)

Ses kart (Sound card)

Blm 1 Bilgisayara Giri

Disket srcs (Floppy disk drive)

Blm 1 Bilgisayara Giri

Blm 1 Bilgisayara Giri

3.4. Saklama Birimleri

Disket (Floppy disk)

USB yn depolama aygt

Blm 1 Bilgisayara Giri

Blm 1 Bilgisayara Giri

Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista

letim Sistemleri: Windows Vista

DOS: ks. Disk Operating System, Disk letim Sistemi

2. Temel Windows zellikleri

2.1. Fare Kullanm

2.2. Ksayol Tular

2.3. Standart Windows Penceresi

Pencere kontrol dmeleri

Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista

ekil 2.2 Vistada standart bir klasr penceresi ve eleri

Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista

2.4. letiim Kutular, Sekmeler, Dmeler

Metin kutusu (Text box)

ekil 2.4 Arama metin kutusu

Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista

ekil 2.5 Seenek dmeleri

Alr liste (Drop down list)

Liste kutusu (List box)

Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista

Birleik giri kutusu (Combo box)

Onay kutusu (Check box)

ekil 2.9 Masast simge ayarlarnda grnmesini istediiniz eler

Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista

Blm 2 letim Sistemleri: Windows Vista