KUANTUM MEKAN ALIMA SORULARI

PROBLEMLER VE ZMLER
1001
Kuantum olgusu makroskopik dnyada ou zaman ihmal
edilebilir.
Aadaki durumlarda bu saysal olarak gsterilmitir:
(a) m=1kg ve =1 m ve uzunluunda bir sarka iin sfr
noktas salnm genlii.
(b)Ktlesi m=5kg ykseklii H=5cm ve genilii w=1cm
olan bir mermer engele kar 10cm/sn hz iin tnel olaslk
hareketi.
(c)m=0.1kg ve v=0.5m/sn de hareket eden bir tenis topu
iin 1x1.5metrekarelik bir pencere boyutunda krnm.
zm
(a)Harmonik osilatr teorisi ortalama kinetik enerjiyi verir.

1
2
V E , i.e.,
2 2 1 1
2 4
m w
w A
h / w g l
olduundan ve kk ortalama kare sfr noktas iin sanlm
genliidir.Bundan dolay

17
0.41
2
10
A x m
mw


h
dir.
Bylece sfr noktasndaki salnm makroskopik bir sarka
iin ihmal edilir.
(b)
2
2 1
exp 2
2
w
T m mgH mV
1
_
1

,
1
]
h

2
2
exp 2
mw
gH V
_


,
h
, olduundan

2 30
2
2 0.9 10
mw
gH V x
h
Bylece
30
0.9 10
0
x
T e

Yani mermer iin tnel olaslk aslnda sfrdr.
(c)Tenis topu iin De Broglie dalga boyu,

30
1.3 10
h h
x cm
p mw

Yatay ve dikey yndeki krnm alar srasyla

32
1
1.3 10 . x rad
D

33
2
9 10 . x rad
L

Bylece o noktada herhangi bir n krlmas yoktur.
1002
, , , e c m h elektron asndan M=protonun ktlesi olarak
adlandrlmaktadr.Ayn zamanda herbirinden kabaca
saysal boyutta fikir edinmek iin tahmin verin.
(a)Bohr yarap (cm)
(b)Hidrojenin balanma enerjisi(eV)
(c)Bohr manyetonu(kendi birim seimi)
(d)Bir elektronun Compton dalga boyu(cm)
(e)Klasik elektronun yarap(cm)
(f)Elektronun geri kalan enerjisi(Mev)
(g)Protonun geri kalan enerjisi(Mev)
(h)nce yap sabiti
(i)Hidrojenin tipik ince yap yarlmas(eV)
zm
(a)
2
9
2
5.29 10 . a x cm
me


h
(b)
4
2
13.6
2
me
E
h
eV
(c)
21 1
9.27 10
2
B
e
x erg Gs
mc

h
(d)
10
2
2.43 10 x cm
mc

h
(e)
2
13
2
2.82 10
e
e
r x cm
mc


(f)
2
0.511
e
E mc Mev
(g)
2
938
p
E Mc Mev
(h)
2
3
1
7.30 10
137
e
x
c

h
(i)
8 2
4 2 4
2 4
1
1.8 10
8 8
e mc
E mc x eV
c



h
1003
Aadaki saysal deerler iin bir tahmin veya karm
tretiniz.
(a)Elektronun Comton dalga boyu.
(b)Elektronun Thomson kesiti.
(c)Hidrojenin Bohr yarap.
(d)Atomik Hidrojenin iyonizasyon potansiyeli.
(e)Atomik Hidrojenin taban seviyesi iin ar ince
yarlma.
(f)ekirdein Z=3 olan
3 7
Li
iin manyetik dipol
moment.
(g)Proton ile ntron arasndaki ktle fark.
(h)mr boyu cretsiz ntron.
(i)Helyum-4 ekirdeinin balanma enerjisi.
(j)Byk bir ekirdein yarap.
(k)Bir
0

mezonun mr.
(I)Bir

mezonun mr.
zm
2
2 31 2
2
2
2
( ) 2.4310 .
8
( ) 6.5610 .
3
( ) 0.53 .
( ) 13.6 .
2
e
e
e
e
h
a x A
mc
b r x m
ca A
me
e
d eV
a

o
o
h
(e)Taban enerji seviyesindeki yarlma

2
4
1
13.6 10 .
137
f
E x eV
_


,
Taban enerji seviyesinde ar ince yarlma

7
3
10 .
10
f
hf
E
E eV

26 1
30
2
( ) 1.67 10
( ) 2.3 10 .
( ) 15min 9 10 .
( ) 4 7 28
p n
n
f x J T
g m m m x kg
h x s
i E x Mev Mev

g
(f)Bir alan iindeki nkleer kuvvetin etkili olduu
yarap yledir

( )
1
1
3
3
1.4 1.4 100 6.5 . r A x fm
(k)
17
8.28 10 . x s

(I)Pi zayf etkileimi iin bozunma bylece

6
2.2 10 . x s

dir.
1004
Aadaki deneyler radyasyon ve mekanik
kuantumlanmann ne olduunu aklar.
(a)Fotoelekrik olay
(b)Siyah cisim ma spektroskopisi
(c)Franck-Hertz deneyi
(d)Davisson-Germer deneyi
(f)Compton salmas
Deneylerde llen kasik olmayan etkilerin kuantum
fenomeniyle nasl aklanr.Uygun olmas durumunda
denklemleri veriniz.
zm
(a)Fotoelektrik olay:Vakumlanm bir ortamda metal
plakaya gelen ultraviyole n, metal plakadan elektronun
biri yaylr, bu gzlenen olay elektronun emisyonunu ifade
eder.Bu ekilde retilen elektrik akm foton younluu ile
doru orantldr.Eik frekans metalin cinsine baldr
ancak fotonlarn enerjilerinin artmas, elektron saysn
arttrmaz enerjilerini arttrr.Bu sonular
klasik fizikle aklamak mmkn deildir.
1905 ylnda Einstein h enerjisine sahip
paracklardan oluan fotonlar olarak adlandrd.Metaldeki
bir elektron bir foton ile karlatnda h enerjili foton
tammen emilir.Bu enerjiyi alan elektron bir miktarn i
fonksiyonu olarak W (yani metalden sklebilmek iin)
harcyor.Kalan
2
1
2
mv h W Kalan enerji kinetik enerji olarak
ortaya kyor
Bu teori ile bylece n tanecikli niteliini
onaylamtr.
(b)Siyah cisim mas:Siyah cisim, zerine den
btn may emer.Siyah cisim tarafndan yaylan
radyasyonun spektral dalm elde edilebilir.Bunun iin
madde ve ma arasndaki etkileimi klasik teori ile
karlan Wien yasas ve daha sonraki Rayleigs yasas eski
deneyle uyumluluk gsterir.
Fakat ilki sadece yelpazenin ksa dalga
boyuna,ikincisi ise uzun dalga boyu ile toplamnda
farkllklara yol aar.
Planck, 1900 ylnda karlalan glklerin
giderilmesi iin siyah cisim masn klasik fizikte enerjiyi
srekli olduu gibi deil de paral yani kuantumlu yapda
olduunu varsayarak gsterdi.Enerjiyi E h spektrumunda
ifade eder.Bu da deneyle uyum iindedir.

3
3
8 1
,
1
h
kt
h
E
c
e

h Planck sabiti olarak bilinen evrensel bir sabit

Planck hipotezi mikroskobik lekteki fiziksel
sreksizliklerin varln ortaya koymaktadr.
Yani kuantumlu yapy ortaya koymaktadr.
(c) Franck-Hertz deneyi:Franck-Hertz deneyinde tek
enerjili elektronlar atomlarla arparak elektronlarn
hareket enerjileri llr.Varsayalm
0 1 2
, , ... E E E atomlarn
ardk enerji seviyeleri ve T elektronlara den kinetik
enerji
Tyi yle
1
E E ifade edilebilir.Atomlar enerjiyi
absorbe etmezler ve btn arpmalar elastiktir.imdi
esnek olmayan arpmalar meydana gelen baz atomlarn
ilk uyarlm kinetik enerjileri
1 0
>E T E dir.Benzer ekilde
atomlarn ikinci uyarlma halinde enerjileri
2 0
> T E E vs.
Bylece Franck-Hertz deneyi deneysel olarak atomik enerji
seviyelerinin kuantumlu olduunu aklar.
(d) Davisson-Germer deneyi:L.de Broglie madde ve
temelinde birleik bir teori gibi varsayarak,madde ve
her ikisini de dalga gibi gstermektedir.(hem k
dalgasnn hem de maddesel dalgay
birletirmitir.)1927de Davisson ve Germer tarafndan
elektron dalgalar elde edildi.Bu olay bir elektriksel
potansiyel vastasyla iinden geen elektronlarn
hzlandrlmasyla saland.Kristal kafes parametrelerini
bilmek mmkn olan bir elektronun dalga boyu iin
deneysel deerlerin ve sonularnn anlalmasn salar
buda deBroglie dalga
h
p
ve p elektronun momentumu ile
mkemmel bir uyum iindedir.Benzer deneyler bakalar
tarafndan Helyum atomlar ve Hidrojen moleklleri ile
yapld.Elektronlarn dalga yaps hidrojen molekllerinin
dalga yapsna zg olmad gz nne serildi.
(f) Compton salmas:Compton, zayf x nlarnn
salmasnda gzlenen elektron ve x n arasndaki as
ile dalga boyu fark arasnda
2
2 sin
2
h
mc

vardr
Burada h planck sabiti, m geri kalan ktledir ayrca gelen
fotonun dalga boyundan bamszdr.
Compton etkisi, herhangi bir k gibi klasik dalga teorisi ile
izah edilemez.Bundan dolay n foton kuramn
onaylamaz.
1005
Kuantum mekanii iin nceleri byk problem
durdurulan bir atom n yayar.Aklaynz.Kuantum
mekanii sonralar byk problem uyarlm atomlar n
yayarlar.Aklaynz.Uyarlm atomlar neden ma
yaparlar.
zm:Kuantum mekaniinden nce,Rutherford gre atom
modeli elektronlar ekirdek etrafnda eliptik bir yrngede
hareket ederler.Klasik elektrodinamik ykl bir parack
hzlandrldnda radyasyon yayar bylece atom k
yayar.Bu demektir ki elektronlar srekli enerji kaybedecek
ve sonuta ekirdek tarafndan yakalanacak.Gerekte
elektronlar ekirdein iine dmezler.Bunun nedeni
atomlar taban durumunda ma yapmazlar.Problem ma
yapan atomu nleyebilecek bir mekanizma
keffetmekti.Fakat tm bu giriimler baarszlkla
sonuland.
Kuantum mekaniinde temel prensib d bir etkileim
olmadan, yani zamandan bamsz Hamiltonyenle ile
almaktr.Bunun anlam uyarlm durumda bir atom hala
sabit durumda ma yapmadan kalamaz ve kendiliinden
ma yaynlarlar.Ancak kendiliinden gei uyarlm
atomlarda atomlarda meydana gelir ve ma yaparlar.
Kuantum mekaniine gre radyasyonun tesir
sahasnda elektronlar ve atom iin iki kuantum sistemini
kapsar.Tek bir terim iin foton oluturma
a
+
operatr
ieren herhangi bir foton balangta olmasa bile
tamamiyle kaybolmaz.Bu terim uyarlm durumdaki
atomlarn geileri srasnda kendiliinden ma yaparak
yaymlanr.
1006
Bir elektron demetine ynelik bir deney dnn.ki
tane yark ieren plaka etiketli plaka tesinde A ve B gibi
bir dizi yeri belirlemeyi salayan dedektrlerle
donatlmtr.Aadaki durumlarda kabataslak olarak
elektronlarn bu durumlarnn bir fonksiyonu olarak ilikin
ekran boyunca olaylar tayin ediniz ve ksaca aklama
veriniz.
(a)A ak yark,B kapal yark
(b)B ak yark,A kapal yark
(c)Her iki yark ak
(d)Stern-Gerlanch aygt ekildeki gibi yarklara
balandktan sonra

2
z
s
h
sadece Adan tek elektron geebilir
2
z
s
h
sadece
Bden tek elektron geebilir.
(e)Yalnz
2
z
s
h
elektron Adan geer,yalnz
2
z
s
h
elektron Bden geer.
Ik younluu yksek olmayan yalnz bir elektron ne
kadar zaman iinde cihazdan geiyor?
zm
(a)Perdedeki bu olaslk A yarnn iinden geen
elektronlardan meydana gelir.
(a) A
B
(b)
A
B

(c)
A
B
(d)
A
B
(e)
A
B
1
( )
A
x
(b)B yarndan geen elektronlarn olasl,
( )
2 B
x
(c) ( )
12 1 2 1 2 c
x giriim + + +
(d)Denklemin artlarndan biri A yarndan geen
elektronlar veya B yarndan geen elektronlar ve
herhangibir giriim terimidir.Ekrandaki younluk sadece
toplamdr.
1 2 d
+
(e) c ye benzerdir fakat younluk cnin yarsdr
2
c
e


nk elektronlar dalga fonksiyonunun z
karlamasndaki bu olay yukarda geen n younluu
iin cevaplar geerli klar, bir seferde sadece bir elektron
gemesi dk bir olaydr.
1007
m ktleli bir paraca
( )
( )
r
F V r kuvveti maruz
brakldnda ( ) , p t dalga fonksiyonunun momentum
uzaynda denklemi
( )
( )
2
2
,
,
2
p
p t
p
a p t i
m t

_


,
,
1 h deimeyen gerek sabit ve,
2 2 2
2
2 2 2 p
x y z
p p p

+ +

dir
F(r) kuvvetini bulunuz.
zm:Bir dalga fonksiyonunun koordinat ve momentum
gsterimi yledir,
( ) ( )
( ) ( )
3/ 2
3/ 2
1
, , ,
2
1
, , ,
2
ikr
ikr
r t k t e dk
k t r t e dr

,
_

p
k
h
olduundan ( 1 h ile) bylece,
( ) ( )
( ) ( )
2 2
2 2
, , ,
, , ,
p
P p t r t
p t r r t

Schrdinger denklemi koordinat alannda
( )
( )
2
2
,
,
2
r t
ar r t i
m t

_
+

,
Bundan dolay potansiyel
2
( ) V r ar
ve kuvvet ise
( ) ( ) ( ) 2
r d
F r V r V r ar
r dr

r
dir.
1008
Tek boyutlu zamandan bamsz Schrdinger
denklemi dnn, V(a) keyfi bir potansiyel.
Eer ( ) x dalga fonksiyonu x t olduunda ( ) x 0
olacan ispat ediniz.Bundan dolay olas genel bir faz
faktr olacan gster.
pucu:Aksine varsaymn bir elikiye yol atn
gster.
zm:O noktada bulunan baka bir ( ) x fonksiyonun
olduunu farz edelim.Schrndinger denklemi ayn E
enerjisindeki ( ) ( ) x ile x fonksiyonlar olduklarndan
( ) lim 0
x
x

diyebiliriz.O zaman
( )
( )
2
2
2
,
2
,
m E V
m E V

h
h
ve bylece
0, veya
deimez
x snr durumunda 0 verir. Veya

.
Sahip olduumuz integre ifademiz ln ln sabit +
veya sabitx dir.
Bundan dolay

ve dalga fonksiyonlar istatiksel olarak

ayn yorumu anlatr.
V(x) potansiyelinin olduu zaman
*
ve

birlikte
ayn snr durumlarna getirildiinde ayn enerjiyi salar.
*
lim 0
x

dr.Burada
*
lim 0
x

veya
* *
C den dolay
bizim iin
2
1 c dir veya
i
c e

burada bir gerel saydr.Eer biz

=0 seersek o zaman c=1 olur
Buda bize

(asl dalga) fonksiyonumuzu verir.

1009
Tek boyutlu bir parack dnn
(a) ( ) ( )
*
, , 0
d
x t x t dx
dt

+

olduunu gsteriniz.
(

sabit bir durumda olmas gerekmez)

(b)Parack belirli bir anda duraan durumda olduu
zaman sabit kalacan gsteriniz.
(c)T=0 annda dalgal fonksiyonu -a<x<a aralnda
sreklidir baka yerde srdr.Sonraki btn dalga
fonksiyonlar iin sistemin zdurumlarn ifade ediniz.
zm:(a)Schrndinger denklemini karmak ift olan
denklem olarak dnn.
2
2
* 2
2 * *
, (1)
2
, (2)
2
i V
t m
i V
t m

+
+
h
h
h
h
*
(1) (2) x x alrsak
( ) ( )
2
* * *
2
i
t m

h
h
Bir boyutlu durum iin tm alan zerinde integre vardr.
( ) ( )
*
* *
, ,
2
d i
x t x t dx d
dt m x x x



+ +

_


,

h

*
*
2
i
m x x



+

1

1
]
h

bal bir durumda ise o zaman ( ) x t =0 ve bylece

( ) ( )
*
, , 0
d
x t x t dx
dt

+

(b)
0
t t annda E enerjiye sahip sabit duraan
parack varsayalm
( ) ( )
0 0

, , H x t E x t ,

H
aka baml olmayan bir operatr.Daha sonraki bir
zamanda Schrndinger denklemi
( )
0
( , )

, ,
x t
i H x t
t

H
tye aa bal deildir.Schrndinger denkleminin
formal bir zm vardr.
( ) ( ) ( )
0 0

, exp / , x t iH t t x t
1

]
h
Her iki taraf
H
ile soldan arplrsa aralarnda deiebilir ve
( )
0

exp / i t t H
1

]
h ulalr.
( )
( )
( )
( )
( )
( )
0
0
0
0

, exp ,

exp ,
,
iH t t
H x t H x t
iH t t
E x t
E x t

1
1
]
1

1
1
]

h
h
Bylece ( ) , x t daha sonraki bir t zamann temsil eder.
(c)Dalga fonksiyonunun t=0da hakknda ifade
verilmitir
C, IxI<a
( ) , 0 x 0, aksi durumda
C bir sabit olduundan normalizasyon
*
1
a
a
dx
+

gerektirir.
1/ 2
1
2
C
a
_

,
Bal temel zfonksiyonlar ifade edersek x n ve

n
H n E n o zaman 1 ,
n
n n

ve

( ) ( )
( ) ( )
, 0 , 0 ,
, , 0 exp
n
n
n
x n n x
E
x t n n x i t

_


,

h
buradan ( ) ( ) , exp
n
n n
n
E
x t a x i t
_


,

h
ile birlikte
( ) ( )
*
*
,0 ( ) ,0
1
( )
2
n n
a
n
a
a n x x x dx
x dx
a

1010
m ktleli serbest bir parack iin ( ) , x t nin
Schrndinger denkleminde zm
( )
2
2
, exp
x
x t A
a

_


,
(a)t=0 annda momentum uzaynn olaslk genlii.
(b) ( ) , x t dalga fonksiyonunu bulun.
zm:(a)
( ) ( )
/
2
2
1
, 0 , 0
2
exp
2
ipx
p e x dx
A x ipx
dx
a

_


,

h
h
h h
2 2
2
exp
4 2
Aa a p _


,
h h
(b)Serbest bir parack iin momentum uzaynda
Schrndinger denklemi
( )
( ) ( )
2
,

, ,
2
p t p
i H p t p t
t m

h verir
( )
2
, exp
2
ip t
p t B
m

,
h
t=0 zamannda ( ) , 0 B p bundan dolay
( )
2 2 2
2
2
2
2
, exp ,
4 2 2
exp
2
2
Aa a p ip t
p t
m
Aa x
i t
i t
a
a
m
m

1

1
]
1
1
1
_
1
+
+
1
, ]
h h h
h
h
Ayrca dorusal bir dzlemde sperpozisyon gibi dalga
fonksiyonunu geniletebiliriz
( )
( )
( )
( )
1/2
1
, , 0
2
i kx wt
x t p e dp

h
( )
2 2
1/ 2 2
2
2 2 2
2
2
2
2
1
exp
4 2 2
exp
2
exp
4 2 2
exp ,
2
2
Aa a p
p p t
x i x dp
m
Aa a p ip t ipx
dp
m
Aa x
i t
i t
a
a
m
m

1

1
]
1 _

1
, ]
1
+
1
]
1
1
1
_
1
+
+
1
, ]

h h h
h h
h h h h
h
h
nceki sonucu kabul eder.
1011
Tekboyutlu m ktleli bir paracn 0 x a aralnda
ekilde gsterildii gibi t=0 annda dalga fonksiyonunu
gstermektedir.
( ) ( ) , 0 8 / 5 1 cos sin /
x
x t a x a
a

1 _
+
1
, ]
(a)
0
t t annda dalga fonksiyonu nedir.
(b)
0
t t ve 0 t annda sistemin ortalama enerjisi
nedir.
(c)
0
t t da paracn kuyunun sol tarafnda bulunma
olasl nedir.(0 / 2 x a aralnda)
zm:0<x<a aralnda zamandan bamsz Schrndinger
denklemi
2 2
2
0
2
E
m x

h
zm iin verilen ( ) sin x A kx yeterli snr koullarnda
2
2
2mE
k
h
salandnda (0) 0 dir.
Snr durumda ( ) 0 a olduu zaman ka n dir.Bylece
normalize zfonksiyonlar

V(x)

0 a x
2
sin ,
n
n x
a a

,
ve enerji zdeer denklemi
2 2 2
2
,
2
n
n
E
ma

h
n=1,2,3
Herhangi bir ( ) , x t dalga fonksiyonu iin
( ) ( ) ( ) , , 0
n n
n
x t A t x

ile
(0) exp
n
n n
iE t
A A
_


,
h
Bu suretle
( )
8
, 0 1 cos sin
5
8 2 2
sin sin ,
5 5
x x
x
a a a
x x
a a a a

_
+

,
+
1
2
(0)
5
A ,
2
1
(0)
5
A , (0) 0
n
A 1, 2. n iin.
(a)Bylece
( )
2
0
0 2
2
0
2
2 2
0 0
2 2
8
, exp sin
5 2
2 2 2
exp sin
5
2 8
exp exp cos sin
5 2
i t x
x t
a ma a
i t x
a ma a
i t i t x nx
a ma ma a a

_


,
_
+

,
1 _ _
+
1
, , ]
h
h h
(b)Sistemin ortalama enerjisi
2
1 2
2 2
2
(0)
4 1
5 5
4
5
n n
n
n n
n
E E
A E
E E
ma

h
(c)Paracn
0
t t annda 0
2
a
x aralnda bulunma
olasl
( )
2
/ 2
0
0
/ 2 2
2 2 0
2
0
2
0
2
0 ,
2
3 8
sin 1 cos 2cos cos
5 2
3 1 16
cos
2 15 2
a
a
a
P x x t dx
t x x
dx
a a a a ma
t
ma

_


,
1 _
_
+ +
1
,
, ]
_
+

,

h
h
1012
Tek boyutlu m ktleli bir paracn l uzunluunda bir
potansiyel kuyusunda
0,
0 0 ,
V x
V x
V x



l
l
t=0 annda bu paracn dalga fonksiyonunun bilinen formu
( )
5
0 30 / , 0 ,
0,
X X X
aksidurumda

l l l
Aada ( , 0) x t iin bir dizi ve dizi katsaylar iin ifadeleri
yaznz.
zm:zfonksiyonlar ve enerji zdeerleri
2
( ) sin ,
n
nx
x n
_

,
l l

2
2
,
2
n
E n
m
_

,
h
l
n=1,2,3 bylece
,
n
n n

( ) ( )
( )
( ) ( )
5
0
3
3
2 30
0 sin
1
4 15 1 cos
4 15 1 1 1/ ,
n
x
n t n x x dx
n
n
n

_


,
_


,
1

]

l
l
l l l
ve bylece
( ) ( )
( )
2
1
2 1
2
3
3
0
, 0 exp
30 1 2 1
8 sin
2 1
n
n
n
n
i t
m
n
E
x t n t i t
n
x e
n

+ _

_


,
+ _


, +

h
l
h
l l
Ayegl AZL
(Blm-1)
1013
atalet momenti ile rijit gvde xy dzleminde izin verilirse as x-ekseni
ve rotator ekseni arasnda serbeste dner.
(a) enerji z deerleri ve karlk gelen z fonksiyonlarn bul
(b) t=0 zamannda bir dalga paketi tarafndan
aklanan t> 0 iin bu
zm :
bir yzey Hamiltonyeni
Ve bylece Schrdinger denklemi
zm olarak yazarsak
A,B keyfi sabitleri iin, dalga fonksiyonu olduu
yerlerde bize gerekli olan:
Enerji z deerden sonra
Ve ilgili z fonksiyonlar
Normlanmas
(a) t=0 da
m = 0 ve m = 2 de bir asal hz tarafndan
verir
Bu nedenle t zamanda
1014
Bir elektronun genilii tek boyutlu bir kutunun temel hali
ile snrldr. enerji 38eV
Hesaplayn.
(a) ilk uyarlm halde elektronun enerjisini
(b) elektron temel haldeki kutunun duvara olan ortalama gcn
zm:
Bir boyutlu kutu ile snrl bir elektron enerji seviyeleri (problem
1011)
Bu nedenle ilk uyarlm durumuna (n = 2), enerji
(c) kutunun duvarlarna ortalama kuvvet
sabit durum denklemi ayrt edilmesi ve
ve dolaysyla
Yukardaki denklemin sol tarafn btnletirerek,
gerek olduundan denklemin sa tarafnda btnletirdiimizde
sfr verir.
Bundan dolay
n = 1 temel durumu iin,
1015
enerji dzeyleri tek boyutlu potansiyeli ekil 1.3 (a) da yan sra
enerji dzeyleri potansiyeli ekil. 1.3 (b) verir

zm:
(a) ekil .1.4 de gsterildii gibi sistem koordinat kullann.
Schrdinger denklemi
burada
Bal durumlar iin
Schrdinger denklemi
Bu zmler olur
da artlarn gerektirir
ve Snr koullar x= dan sonra snrl olarak

A, B, C, D yok olmad iin zmler A = 0, ya da C = D
verir B=0 ya da C=-D de verir.
Bylece zmlere bal durumlar veren iki
blm mmkn
1.blm
enerji seviyeleri ve pozitif deerler ile snrl olduundan,
kar izilen radyan ile tan erisi daire ilk eyrek daire
iinde kesiimler bulunmaktadr. ekil1.5. ve a kesikli
seviyelerinin says ve a baldr ve Sadece kk bir iin
olas belirlenmesidir
2.blm
Benzer bir yap ekil. 1.6. da byk iki zm verirken herhangi bir
kk deeri verir.

(b) ekil 1.7 de grld gibi kullanlan koordinat
Schrndingerin denklem zmleri
0 da X gider ve son olarak
yukardaki ikinci blm zmleridir.
1016
M ktleli bir paracn bir potansiyel iinde tek boyutlu bir problem
dnn
(a)Bal durumuna enerjileri denklemi tarafndan verildiini gster.
(b) baka zm olmadan, zemin durumuna balfonksiyon
taslan
zm
(a) iki blge iin schrdinger denklemler
= 0 ve x = 0 snr koullar iin iin 0 x + .
zmler
ve srekli bir sabit olduunda x=a verir
b) taban-durum dalga fonksiyonu olarak ekil 1.8 de gsterilir
1017
Bir V (x) Potansiyeli Dinamikleri hamiltonyeni tek
boyutlu hareket eden bir paracn tarafndan ynetilir.
momentum operatrdr. , n=1,2,3,, z deer. Dnn. Bir
yeni hamiltonyen ve verilen bir parametre. , m ve
zdegerleri bul.
zm:
Yeni Hamiltonyenin

ve z fonksiyonlar ve z deerler yeni z
fonksiyonlar
Ve ilgili z deerler
1018
Tek boyutlu dalga fonksiyonu dnn
A, n ve sabitlerdir
schrndinger denklemini kullanarak, V (x) ve enerji E
(b) balants bu yrnge asal momentum I hydogenic dzlem iin
potansiyel ve etkili bir ekilde radyal potansiyeli arasnda gryor
musunuz?
zm:
Verilen dalga fonksiyonu farkll
Ve zamandan bamsz schrndinger denklemde yerine
Biz
olarak ve dolaysyla
hidrojen atomu iin etkin radyal
potansiyelidir. karlatrarak grdmz terim ile
terim resmen zdetir. Burada asal momentum terimi yer alyor.
terimi ve n= hidrojen otumu iin potansiyel yrnge asal
momentumudur. Bu iki potansiyel arasndaki farktr.
1019
Aadaki tek boyutlu kuyuyu gz nnde bulundurun.
(a) derinlii iin bal durumunu nitel olarak
aklaynz?
(b) kuyu iin bal durumlarn enerjileri arasndaki iliki
nedir?
(c) Verilen srekli enerji durumlar iin ka bamsz zm
olabilir?
(d) Paracn snr durumlar iinde ve dnda bulunma
olasln aklayn?
ZM
(a) bal durumlar iin;
Burada iki durum dr.
ekil 1.9 da verilen potansiyel problem 1015 de zmleri
verilmektedir.
enerji seviyeleri yar apl dairenin merkezi ve kesitii ekil 1.16
da verilmektedir. Grld gibi ve , ve den
byk olmaldr. Dolaysyla snr koullar
verilir.
ekil 1.10 da gsterilen potansiyel iin iki zm mmkndr. ekil
1.16 daki durum ayn ve keyfi iin mmkn deildir. zmler
dier ksm tarafndan verilmektedir.
erisi orjinde olarak erisi ile kesien kesien kk
deerler olabilir. Ancak kk iin her zaman bal durumlar
vardr.
(b) ekil 1.10 da potansiyel iin ekil 1.9 da bal
durumlar potansiyelini bulunuz?
(c) Hhjj
(d) parack iinde ve dndaki olaslklar
gstermektedir.
Burada iin
srekliliini x=a salar.
Daha nce olduu gibi dr.
Buradan
Parite zmleri verilmektedir.
Burada olur.
ve Analitik
zm olur.
olur.
1020
Aadaki m ktleli bir paracn ksa uzunluklu potansiyeli
nedeniyle bir boyutlu enerjisini elde edinin?
ZM
Schrdinger denklemi;
Ve olarak yazlabilir.
olur.
ve , x zerinde yukardaki denklemin her iki tarafndan
birletirerek keyfi kk bir pozitif say elde ederiz.
haline geldiinde olur.
schrdinger denklemi zm
(1) Denkleminde anlald gibi
ki sonu karlatrdmzda k= olur.
Bylece balayc enerjisi bulunur.
1021
M ktleli bir paracn tek boyutlu fonksiyon potansiyeli dnn
negatif ise bal bir bal bir durum vardr ve balayc enerji
dr
ZM
Schrdinger denklemi dir
Farkl olarak E<0 bal durumlar iin

Ve elde ederiz.
x zerinden her iki taraf birletirirsek, keyfi kk bir say
elde ederiz.
ile olur. da schrdinger
denklemin zm olur. K pozitiftir.
verir.
Ve buradan olur.
Bylece olur. negatif olmas gerekir.Daha sonra bal
durumlarn enerjisi olur.
Bal durumlarn dalga fonksiyonu;
Burada A keyfi sabittir. Normalletirme tarafndan elde edilmitir.
1022
M ktleli bir parack ile verilen potansiyel bir boyut
olmayan relavistik hareket eder. Burada dirac delta
fonksiyonudur. Paraca baldr. paracn bulunma
olasl ye tam eit olduunda deerini bulun.
ZM
E<0 bal durumlar iin. Shrdinger denklemi
da aadaki gibi snrlar iin zmleri vardr.
Burada ve A keyfi sabitler. uygulamas
schrdinger denklemini verir.
olmal.
deki deiiklik (1) i verir.
Bylece olur.
Simetri olaslklar

verir. Bylece olur.
1023
M ktleli paracn 0<x<L blgede bir boyutta hareket potansiyeli
sonsuz bir kuyudur. Buna ek olarak kuyu merkezinde bulunan
parack delta fonksiyonu potansiyeli verir. (ekil 1.11)
Scrdinger denklemi kuyu iinde

E enerji zdeeri iin m ktlesi, potansiyelini ve sistemin
boyutunu L ynnde bulun?
ZM
Schrdinger denkleminin her iki tarafna
uygulayarak
elde edilir.
Burada dr
Snr deerlerini uyguladmz zaman schrdinger
denklemi iin;
zmne sahiptir
Burada ve gelii gzel kk bir pozitif saydr. Dalga
fonksiyonu deki srekliliinden
elde edilir. Dalga
fonksiyonu (1) denklemde yerine yazarsak
elde edilir.
Burada denklemleri enerji z deerleri
iin transandantal
1024
Bir parack bir boyutlu sonsuz kare kuyu potansiyelinde
arasnda hapsedilmitir. En kk enerjili z durum iin dalga
fonksiyonunu bulunuz? Eer bu sonsuz kare kuyu potansiyelinin
merkezine eklindeki itici delta potansiyel
fonsiyonu eklenir ise yeni dalga fonksiyonu elde ediniz ve enerjinin
azalmasn veya artmasn belirleyiniz. Eer enerji deimiyorsa
yani ise ne olur?
ZM
Sonsuz kare kuyu potansiyeli iin en dk enerji seviyesine
karlk gelen z fonksiyonlar ve z deerler srasyla aadaki
gibidir
Bu dalga fonksiyonun ekli ekil 1.12 deki gibidir.
eklindeki delta potansiyeli eklediimiz zaman schrdinger
denklemi;
Burada dr. Snr deerleri

olur.

Denklem (2) schrdinger denkleminin her iki tarafna
uyguland zaman elde edilir. Ve denklem (3) in x= deki
srekliliinden elde edilir.
iin (1) denklemi salayan zmler
dr.
Taban durumu iin alalm. Denklem (3)
olmasn gerektirir ve taban durum iin dalga fonksiyonu
eklinde olur.
Denklem 2, n eklindeki transistandal
denklemin en kk kk olduunu gsterir.
negatif olduu iin dr. Grld gibi enerji
artmtr.
Dolaysyla, eer a giderken ye gider ve yeni
taban durum enerjisi dr
1025
Relativistik olmayan m ktleli bir parack,
eklindeki potansiyel altnda hareket
etsin.
Burada g>0 olan bir sabit ve dirac delta fonksiyonu taban
durum enerji z fonksiyonlarn bulunuz ve nin sabit olduu
durumlar iin enerji z deerlerini elde ediniz.
ZM
Olduu iin enerji z fonksiyonlar tanml pariteye
sahiptir. Taban durumu ift pariteye sahiptir . Bu taban
durum bir bal durum olur ve enerjisi negatiftir. E<0
in schrdinger denklem
eklindedir.
Bunun iin zmleri burada dr.
ken dalga fonksiyonun sonlu olmasn artn paritenin ift
olmas artlarn kullanarak
Elde edilir.
nin x=a da srekli olmasndan A=B
elde edilir. Bylece
Olur.
Normalizasyon art
verir
X=a da dalga fonksiyonun birinci trevinde sreksizlik vardr.
(problem 1024 )
Yi yerine yazdmzda
Elde edilir.
Uzayn tamamnda simetriden dolay dalga fonksiyonu
eklinde olur.
Mehtap KORKMAZ
(Blm-1)
Duvara yakn bir atom modeli iin yaklak model, bir boyutlu potansiyelin etkisi
altnda hareket eden bir parac dnelim ve problem iin yaklak bir sorun
(x) delta fonksiyonu olarak adlandrlr ve
dir.
(a) Uzaktayken duvarn yol at bal durumu un enerji deiimini bulun.
Ayrca uzaktayken ne kadar uzakta olduunun aklayn.
(b) En az bir bal durumun varl iin ve d de durum tam olarak ne olur?

zm: Potansiyel yukardaki ekilde gsterildii gibi schrdinger
denkleminde
iin snrl iken, bu biimsel zmlere sahiptir.
gerekliliinin yan sra x=0 da dalga fonksiyonunun
sreklilii ve trevinin sreksizlii
verir. Burada bulduklarmz zersek
,
dir.
Yaklam bal sabiti veren denklemidir.
Son ifadenin ikinci ksm duvarn yol at enerji deiimidir. Bylece
enerji deiimi iin gerekli kkln olmas iin
olmaldr.bu uzakta olmak anlamna gelir.

(b) iken ikinci grafii ifade eden doru 1i ve
ifade eden eri 2 yi gsterir.
denklemi iin balang koulunun zm
noktasndaki 2 erisinin eiminin 1 dorusundan daha fazla olmasdr.
Bundan dolay, eer ise bir bal sabit vardr.
1027
m ktlesi ve k sabit kuvvetine sahip harmonik bir salncnn zemin durumundaki
dalga fonksiyonu
,
Klasik blge dnda paracn bulunma olasl iin bir ifade elde ediniz.
zm: Eer ise paracn klasik blge dnda bulunduu
sylenebilir. Zemin durumu iin ve klasik olmayan durum iin
ise. Yani:
dr. Bu nedenle, klasik olmayan blgede paracn bulunma olasl:
1028
Lineer bir harmonik salnc dnn ve srasyla normalize edilmi zeminin ve
birinci durumun enerji z fonksiyonlar olan i onun asl (reeli) olarak
alalm. ile A ve B reel saylarn salncnn anlk dalga fonksiyonu
olarak ele alalm. in ortalama deerinin genel olarak sfrdan farkl olduunu
gsterelim. A ve B nin ni maksimuma karan ve azaltan deerleri nelerdir?
zm: Ortonormal durum
,
i verir.
Genellikle A ve B sfr deildir. Bu yzden in ortalama deeri,
, sfra eit deildir.
Yukardaki ilemi

olarak yazarsak ve
de extramuma sahip olan olduunu dnerek,
eer ise maksimuma karldn; eer
ise in azaldn grrz.
1029
iken olduunda, basit bir harmonik
salncnn minimum enerjisinin h/2 olduunu gsterin.
zm: Harmonik bir salnc iin, dir ve bylece
dir. O zaman harmonik bir salncnn Hamiltonyeni
,
olarak ortalama bir enerji deeri verir. a,b pozitif reel saylar ve
veya ise
dir.
1030
Bir elektron olduu gibi, tek boyutlu harmonik
salncnn taban durumunda snrldr. Elektronun 1. uyarlm duruma uyarlmas
iin gerekli olan enerjiyi eV cinsinden bulun. (virial teoremi yardmc olabilir.
zm:Virial teoremi tek boyutlu harmonik salnc iin (T)=(V) yi belirtir.
Bylece ya da taban
durum iin
, olduunu vererek, harmonik bir
salnc iin iken
m yi elde ederiz. Bu
Nedenle 1. uyarlm duruma uyarlmas iin gerekli olan enerji:
1031
Harmonik bir salncda potansiyel iin dalga fonksiyonu t=0, ve A
reel sabit, iken
eklindedir ve hermitik polinoma dntrlyor ve bylece
oluyor.
(a) (x,t) iin bir ifade yazn.
(b) Bu durumdaki bir enerji lmnn olas sonular nelerdir ve bu
deerlerin alnmasnn greceli olaslklar nelerdir?
(c) T de nedir? zamanla nasl deiir?
zm:
(a) Sistem iin Schrdinger denklemi t=0 da deeri verilen yi
alrken
dir. t ye aka bal deilken,
, doyurucu enerji z
fonksiyonu iken, dir. genileyerek
asndan,
iken dir.
Bylece, dir.
Harmonik bir salnc iin, dir. Bu
nedenle,

dir.
Fonksiyonlar ortanormal iken,
hari, tm dr. Buradan

, olmas iin e gre
olarak verilir.
(b) Bu durum iin grnr enerji deerleri ve dir
ve bu deerlerin greceli olasl dr.
(c) , ift pariteye sahip olan ve in tek dorusal bileimi
iken, dr. Bundan dolay, t=0 iin
dr. Zamanla deimeyen in ortalama
deerini takip eder.
1032
(a) Tek boyutlu harmonik salnm yapan m ktleli paracn potansiyeli
dir. Harmonik salncnn z durumlar cinsinden,
zamana bal schrdinger denklemi iin en genel zm yazn.
(b) (a) y kullanarak x in beklenen deerini gsterin. A ve B sabit ise
zamann fonksiyonu olarak yazlabilir.
(c) (a) da apak grld gibi geneldir. Bunu kullanarak ortalama
bir zamanda potansiyel enerjinin olduunu gsteriniz.
Eitlii dikkate aln
zm:
(a)Zamana bal schrdinger denkleminden iin
aka zaman bal olmakszn
elde ederiz. ve
ile in z fonksiyonlar iken
asndan geniletebiliriz. Bundan dolay
dr.
(b)
iken ve y kullandmzda, verilen eitlii kullanarak

yi elde ederiz.
(c)Zamanla potansiyel enerjinin ortalama deeri zerinden, operatr
V nin genel etkisinin ortalama sresi olarak grlr. Bir tam salnm iin
geen ortalama zaman (periyodu) olarak almak yeterlidir.
ve y bir A operatrnn zaman ve genel ortalamas olarak ayr ayr
belirtelim.

iken,

ken, durumundadr. kinci terim sfr iken bir periyot zerinden
alnan ortalama potansiyel:

Dier taraftan,

ve dir. Bu yzden,
dir.
1033
m ktleli bir paracn bir boyutta potansiyeli


ile x=0 da harmonik salncnn potansiyelinden yksek ince
ve neredeyse alamaz engel vardr. ek 1.16.

(a) Tamamyla nfuz edilemez olan engelin tahminin altndaki alak enerji
spektrumu nedir? Engelden tamamnn gemedii tahmin edilen dk
enerji spektrumu nedir?
(b) Engelin nfuz edilebilirlik snrnn spektrum zerindeki etkisini
bakmdan belirtin.
zm:
(a) Dk enerji spektrumlarn bariyer tamamen tamamen nfuz edemezken,
potansiyel; harmonik salnc potansiyelinin iki ayr yarmna eittir ve
alak z fonksiyonlar duruma uymaldr . Dk
enerji spektrumu bylece 2nin bir dejeneresiyle n=0,1,2,,x=0 ve
de iin tek kuantum saylaryla 2n + 1
normal bir salncya karlk gelir.bylece sadece tek pariteli dalga
fonksiyonlarnn alak seviyeleri iin izin verilir.
(b) Orada zayf olanlar engelin iine girecek. Apak parack iin olaslk
de engelinin dnda olasl nispeten daha byk olurken, engel
olduunda, herhangi bir potansiyel durum iin daha az olur. Balang
noktasna yakn ift pariteli durumlarn dalm olasl tek pariteli
durumlarnkinden daha bykken: ift parite zmlerinin kk bir ksm
parack durumlarna kartrlr. Buna paralel olarak, enerjinin
kk bir ksm durum (a) iin enerjinin kartrlr.
engel potansiyeli | olduu iin, enerji seviyeler yukar
doru kayacak. ift pariteli durum iin seviye deiimleri tek
pariteli durumda olduundan daha byktr. Ayrca, enerji
deiimi ayn eik durumlar iin olan daha byk enerjiler
iin daha kktr.
1034
Daha kk birimlerde (m=h==1) harmonik bir salnc iin Hamiltonyen

Burada

Normalize edilmemi bir enerji z fonksiyonu
dir
e enerji bakmndan en yakn olan dier iki normalize edilmemi z fonksiyonu
bulun.
zm: harmonik salncnn Fock gsterimi, ve aada gsterildii gibi
imha etme ve reme operatrdr.
, ,
,
ken, elde ederiz. Bundan dolay, ya en yakn enerji z
fonksiyonlar, ve olan normalize edilmemi dalga fonksiyonlardr.
Bunlar:
1035
t = 0 zamannda bir paracn potansiyeli , dalga fonksiyonu
Burada, enerjinin z durumlar ve z deerleridir.
olduu veriliyor.
(a) A sabitinin normalizasyonunu bulunuz.
(b) olduunda iin bir ifade yaznz.
(c) nin zamann periyodik bir fonksiyonu olduunu ve en uzun
periyot T yi gsterin.
(d) t=0 iin enerjinin beklenen deerini bulun.
zm:
(a) Normalizasyon durumu
Ay pozitif reel olarak aldmzda yi verir.
(b) Zamana bal dalga fonksiyonu
(c) Olaslk younluu
dir.
Not: Zaman faktr ve maksimum periyodu 2/ iken,
periyotlu bir fonksiyon olduuna dikkat ediniz.
(d) Enerjinin beklenen deeri
1036
potansiyelindeki ktleli bir paracn bir boyutlu hareket eden
bir parac gz nne alalm. Burada n pozitif bir tam deer ve .
paritelerin ve z deerlerin dalmn uygun z fonksiyonlara gre nitel olarak
tartn. Byklk mertebesini elde etmek iin belirsizlik ilkesini kullanarak en
dk enerji z deerini tahmin edin. n=1 ve n iin bu tahminleri belirleyin.
Bu durumlarda V(x) in ne olduunu aklayn ve nceki sonularla bunu
karlatrn.
zm: a nk potansiyel de gider.burada potansiyeldeki
bal durumlarn says sonsuzdur ve enerji z deerleri kesiklidir. yleyse m.
uyarlm durum ile verilen blgesindeki m iaretteki
deiime sahip olmaldr. yavaa azald gibi m de azalr.
orantldr. Virial teoreminden

ve bylece
ifadesine sahip oluruz.
Genel olarak n in azalmasna karlk e deer enerji seviyeleri arasndaki fark da
azalr. olduunda z durumlar kesin paritelere sahiptir. Temel
durum ikinci, drdnc uyarlm durumlar ift pariteye sahiptir. Dier durumlar
tek pariteye sahiptir.
Paracn enerjisi bilirsizlik ilkesiyle tahmin edilebilir
burada
Bylece
1037
Bir boyutta hareket eden bir paracn Hamiltonyeni
Burada btn x ler iin ve V her yerde sfr deildir.en
az bir bal durum olduunu gsterin (zel bir dalga fonksiyonu iin Rayleigh-
Ritz) prensibini kullanmak bir metot dur) bununla birlikte eer baka bir metot
biliyorsan bunu da kullanabilirsin.
zm:
ekilde gsterildii gibi bir potansiyeli
varsayalm. yi bir kare potansiyel de yledir.
iyi bir potansiyeli iin en az bir bal durumunun olduunu biliyoruz;
Biz o zaman
lerle H z fonksiyonunu belirler ve geniletirsek:
Eitsizlii karlayan en azndan bir z fonksiyonu vardr.
Bu nedenle de en az bir bal durum vardr.
2. metot: b belirsiz bir parametre iken dalga fonksiyonu
olarak alalm.
ve bylece
Bylece
verimi iin ifadede yerine konulursa
Tm x ler iin iken dr ve V her yerde 0 deildir,
elde ederiz.ve bundan dolay dr. Aslnda
bu artlar altnda, belirli bir negatif deere sahip olan toplam enerji (T yi pozitif
yapmak iin V den byk olan) deeri, ne olursa olsun V iindeki bir parack
eklinde sonsuza kadar hareket edemez bir bal sabit kalmaldr.
1038
eklindeki bir boyutlu potansiyelde M ktleli bir paacn dalga fonksiyonu
Burada , ve pozitif sabitlerdir.
(a) Parack balmdr? Aklaynz.
(b) Paracn toplam E enerjisinin lm iin olaslk nedir?
(c) Verilen bykle gre in en kk enerji z deerini bulun.
zm:
(a) Paracn bal sabit olmas nedeniyle dalga fonksiyonu i karlar.
(b) (c) schrdinger denkleminde iin dalga fonksiyonu yerine,
veren
iin potansiyel
dir.
i karlayan paracn sabit bir dalga fonksiyonu olarak
veya
ayarlayarak

ve , yukardaki denklemin ile bir hidrojen atomunun
radyal dalga fonksiyonu ile karlandn gryoruz. Enerji seviyeleri
ken, ilgili Bohr yar ap dr. Bundan dolay,
dir. Ve sonu olarak en dk enerji z deeri
Dalga fonksiyonu ile dir. Olaslk younluu
dir. Bu nedenle
Demet KAHRAMAN
(Blm-1)
Soru 1039:m ktleli bir parack t=0 da serbest braklr.Tek
boyutlu ift kare ekil 1.14 de gsteriliyor
yleki t=0daki dalga fonksiyonu bir sinzoideal lop(yarm sins
dalga) potansiyel konum grafiinde gsterilmitir.
V(x) a
(x)
x
(a)t=0 annda ortalama deeri bulunuz(yukarda belirtilen
sembollere gre)
(b) Enerjinin ortalama deeri takip eden denemelerde(izleyen
zamanlarda) deimez midir?niin?
(c)Bu deimeyen bir enerji durumu olabilir mi?(Bu enerjinin bir
lm olabilir mi bu durumda hep ayn sonuca ulalr m?)niin?
(d)Dalga fonksiyonu t=0dan baka deerler alrsa deiir mi?Eer
cevap evet ise dalga fonksiyonunu nasl hesaplarsn?Eer cevap
hayrsa neden hayrdr?
(e)Bir paracn potansiyelden kamas mmkn mdr?(iki
durum iinde geerlidir)Aklaynz.
zm: t=0 da dalga fonksiyonun normalizasyonu
(b)<H> t>0 da sabittir ve bu nedenle olur.
(c)Bu durum sabit bir enerji durumu deildir.nk sonsuz kare
kuyunun z fonksiyonu balang aamasndaki a, ve verilen
olaslktaki potansiyel deildir.z fonksiyonun belirttii
sperpozisyondur.Bu yzden bu durumda enerji llnce her
zaman ayn deeri vermez.Fakat baz enerji paketleri bu durumun
dndadr.
(d)Dalga fonksiyonun ekli zamana gre deiir.Bu yzden
sperpozisyon durumu iin yeterli bir zmlemedir.
Deiimi ile ) de deiir.
(e)Eer takip eden daki artlar salanrsa paracn
btnden kopmas mmkndr.Eer bu potansiyel yeterli
genilikte ise derinlik fazla olamaz ve paracn enerjisi pozitif ise
parack potansiyelden kaabilir.
Soru 1040:
m ktleli bir parack tek boyutta hareket ediyor.Paracn t=0
zamanndaki normalizasyonu,

Ve dir.
(a)Momentumun yaylmasn hesaplaynz.
(b)t>0 zamannda paracn olas younluu nedir?
(c)Yukardaki (a) ve (b) paralarnn kesin olmayan sonularn
yorumlaynz.
zm:(a) gibi
(b)Fourier transformu ile,
Den,
Serbest paracklar iindir.Bunu da fourier transformunu ters
evirerek bulursak,
(c) Tartalm
<i>sonular gsteriyor ki gaussian dalga paketleri t zamannda da
sabittir.(t=0 da )
<i> prensibi yeterlidir.
Problem 1041:
m ktleli bir parack tek boyutta V(x) potansiyeli etkisi altnda
hareket eder.Eer z durumunda bir enerji
yazarsak .
(a)Paracn ortalama konumunu bulun.
(b)Paracn ortalama momentumunu bulun.
(c)V(x) bulun.
(d)Paracn olas p ile p+dp arasndaki momentumu bulun.
zm:(a) Paracn ortalama konumu,
(b)Ortalama momentumu,
(c)Schrdinger eitliini yle yazabiliriz:
eklinde yazabilir.
Sahip olduumuz denklem,
Veya,
(d)Schrdinger eitlii momentum ifadesinde yle gsterilebilir;
Fonksiyonunu yukardaki eitlikteki yerine yazarsak bu ,
Veya
Yukardaki denklemde a=1/2 yerine yazarsak bu durumda,
Buna z fonksiyonu ile enerjinin belirtilmesi
denir.Momentumu gsterirsek normalizasyonu dr.Bu
paralarn momentumu p ile p+dp arasndadr.
dp
Unutmayalm ki fourier transformlar bu deeri direk verir ;
Problem 1042:Tek boyutlu, m ktleli bir parack ok kk
paracklara ayrlm durumda iken uzayda kk bir blgede
birbirine potansiyelle balanabilir.t=0 da bu olaslk ortadan
kalkar.t>0 zamana ulaan paracn gzlemci L noktasndan
uzakta iken muhtemel konumunu birim zaman cinsinden formle
edin.
zm:Dalga fonksiyonu t=0 da,
Yerine yazarsak,
Bu yzden,
Gaussian dalgalarndan bir paket gsterirsek a:
En sonki integral bu deeri verir
Bundan dolay akm younluu;
Formlde yerine koyarsak birim zamanda paracn x=L
noktasndan uzakta olan gzlemciye ulama zamann
hesaplayabiliriz.
Problem 1043:
m ktleli bir paracn balangtaki dalga fonksiyonu (x,0)dr.
(a)Balangtaki fonksiyonun dalga boyu

Fouier transformuna gre parack zerine etkisi ile t zamanda

yeteri kadar sre getikten sonraki yaylm nedir?
(b) a deerleri aral iin tahmin edici bilgi verin.
pucu: giderken zaman dikkate aln.
zm: (a) schrdinger eitlii
Fouier transformu ekildeki gibi yazlr,
eitlik bu duruma gelir,
integrali bunu verir,
bu yzden,
alrsak eer,
iin,
Uzun bir t sresi getikten sonra (t
Ve
(b)
nk fourier trasnformundaki ile ayndr
Deerlerine sahibiz
Buda bize toplam olasln korunduunu gsterir.t giderken
snrl durumda bulduumuzu yerine yazarsak,
Buda paracn dalga fonksiyonunun sonsuzda nasl yayldn
gsterir.
Soru 1044:m ktleli bir paracn tek boyuttaki kuantum
mekanii dikkate alnarak ki enerisi
ekil 1.19 da grld gibi t=0 durumunda paracn dalga
fonksiyonu a<x<a aralnda belirlenmitir.
(a)t=0 zaman iin paracn minumum normalizasyon deerini
yazn
(b)z fonksiyonundaki koullara gre snrlar veren,
ve
I Blge a<x<a ve II blge x>0
(c)ki blge iin olas zmleri bulun.
(d)z fonksiyonu zerinde t=0 iken dalga fonksiyonunu belirtin.
f(k) nn zmnn nasl olacan gsterin.
(e)f(k) koullarnda dalga fonksiyonun nasl gelitiini gsteren
ifade yazn.Uzun bir zaman aral iin knn deerinin ne olmas
beklenir.
V(x)
I II
-a 0 x
zm:
(a) dalga fonksiyonu bu koullardaki snrlar iinde olmaldr.
da tamamlanmam ve a<x<a da normal
olduu kabul edilen dalgay tamamlayalm.Schrdinger eitlii
bunlar ierir.
n=1,2. ile
En dk normal enerji fonksiyonu n=1 olarak verilmitir.
(b)x>-a iin schrdinger eitlii
veya
ile
st artlar ve srekli olmayan artlar yeterlidir
Kk bir aralktaki schrdinger eitlii en son denklemden elde
edilir ve da y grelim.
(c)Hem I ve hem de II blgedeki dalga boylardr.
.Bunlarn gerek zm sinzoideal fonksiyonlardr. st artlar iin
yeterli zm,
Srekli olmayan ve normal artlar,
(d) durum iin nin dalga fonksiyonu geniletelim ve
Veya
(e) gibi
Sahip olduumuz
t=0 zamannda ok kk paralar halindeki parack sonsuz derin
kuyuda a engelini delip geer. dalga paketi,t>0 artyla
yaylr.nce unu hesaplarz.
Ve buradan
Blge I ve blge II iin yukar sradaki ve aa sradaki dalgalar iin
u ifadeler verilmitir.
zamannda salnm faktr dr.Deiiklik ok hzl
olsada integral normal davranma eilimi gsterir.Bu yzden
dr.ok geni olduunda k numaral kk dalgay oluturan
etmenler birinci rol oynar.O anda parack o blgeden kaabilir.
Soru 1045: radyoaktif izotoplar ve E=6.0 Mev da
kaybolur enerjinin paracklar tarafndan dar verilir.
(a)Yarlanma sresini hesaplamak iin ve ekil 1.20 deki potansiyel
snr dnmek gerekir.m ktleli bir paracn gei olasln T
hesaplamak iin gereken enerji snr nedir?Enin snr T<<1.
(b)Yukardaki sonular kullanarak ekirdein yarlanma sresini
kabataslak kestirmeye aln Potansiyel halfa parac iin
bir alt ve snrlar verin.
V(x)
k
x
0 b
zm:
(a)Eer T<<1 ise,rnekteki dalgann potansiyel snr sonsuzmu
gibi olur ve pik geni olur.Tdeki genileyen difzyon yeterli gibidir
ve devam x=0 verir
geniliinde yansma katsays,
x=0 da sreklidir
Bdeki yansmasn dnn.sahip olduumuz
Ve bylece
Bu yzden geme olasl,
(b) orann hesaplamak iin Coulomb potansiyel deneyi ilk
adm olur. paracklar ekirdein kare snrlar ierisindedir.ekil
1.21 gsteriyor ki daki deer
V(x)
V
E
R
ekirdein hareketli ksm
Coulomb potansiyel arl ile uyuan
parac ile,Tl ekirdeinde v hz ile hareket eder duvardaki
arpma her saniyesinde yarlanma sresi
veya
Kare potansiyelin en st snr budur. b= =33.
v=0.1 bizim bulduumuz
Problem 1046: E=1 eV enerjiye sahip olan elektron kare snrlar
iinde olan bir enerji iin rnek midir?Geiin
salanabilmesi iin snrn genilii ne olmaldr?
V(x) d
E
x
zm:zm olasl Problem 1045
nereden
Problem 1047:ekil 1.23 deki tek boyutlu potansiyel kareyi
dnn
pozitif iken m ktleli bir parack relativistik olmayan bir kinetik
enerjiye rnek olursa potansiyel arasndaki gei olasl nedir?
Bunun iin Enin hangi deerleri olasdr?
V(x)
0 a x
zm:Deimeyen deerler,
Ve katsaylar
x=0 ve x=a ki bunlar R.S.A.B deerlerini verir ve ve bu
snrlar iin belirleyicidir.unu verir
Bu yzden
Ve gei olasl
Gei rezonans ka=n srasnda ortaya kar,bu paracn kinetik
enerjisi E olur,
Olas gei ,P,bir btnlk salar.
Soru 1048:Tek boyutta bir potansiyel kare dnelim,

(a)E<0 iin,potansiyele bal olan paracn dalga boyunu
bulun.Olas deerleri veren bir denklem yazn.
(b)E>0 da bir enerjiye sahip paracn bir durumu rnek tekil
ettiini varsayalm.Bu dalga ile dar kan dalgann aamalarn
bulun.
zm:Schrdinger eitlii farkl blgelerdedir
(a)E<0
<i> <E nn birinci ihtimalini dnelim.u fonksiyon iin
Ve katsaylar
Devam eden dalga fonksiyonu unu verir
Ve bu yzden
Bu yzden x>0 iin zm yoktur.
<ii> iin, ik ,ve enerjimi tanmlayan denklem
u hale gelir kcot(ka)=-k.sahip olduumuz fonksiyonumuz
Devam eden ve normalleen dalga boyu
(b)E>0. Fonksiyonumuz
nereden
X=a da sreklidir
bylece
x>a iin
nereden
Bu aama deimesi olarak ortaya kan dalgann bahsettiimiz
dalga ile ilikisi vardr.
Soru 1049:ekil 1.25 deki tek boyutlu potansiyel sistemde
bir pozitif sabittir.Edeki paracktaki foton bir rnek tekil
ederse hangi ksmlara yaylr?Hangi ksmdan yansr?Enin olas
btn deerlerini gz nne aln.
V(x)
E
zm: x>0 iin,Schrdinger eitlii yledir
Bunun zmne baldr
nerede
x>0 iin, eitlik
<i>Eer E< ise yukardakini yle yazn,
iin sabit olmaldr
nerde
Devam eden durum unu verir
Bu yzden r=(k+ik)/(ik-k)=(1-ik/k)/(1+ik/k).Bu ksmdan
yansyan R=j/j=1,yaylan ise T=1-R=0 olur.
<ii> E> . x>0 iin .sahip olduumuz
nerede
Sadece darya kan dalgalar vardr. iin 1+r=t(ik-
ikr)=ikt,ver=(k-k)/(k+k).Bu yzden yansyan ksm R=
,yaylan ksm T=1-R=4kk/ dr.
Soru 1050:m ktleli bir parack ve p momentumu ekil 1.26
gsterilen admdaki potansiyele rnek olsun da geri planda kalan
seyrek paracn olasln hesaplayn.
(a)
(b)
zm:schrdinger eitlii,
(a)Eer E< ise,sahip olduumuz,
Nerede
durumunda snrl olacandan durum byledir.Devam
eden artlar 1+r=t,ik- ikr=-kt bu yzden r=(k+ik)/(ik-k).Yansma
ihtimali R=j/j= dr.
(c)Eer E> ise,sahip olduumuz
Nerede
x> iin sadece dar kan bir dalgadan baka bir ey deildir.
Devamndan 1+r=t,ik- ikr=-kt olur.Bu yzden r=(k+ik)/(ik-
k).Olas yansma R= dr.
Soru 1051:ekil 1.27 de gsterilen bir aama iin tek boyutlu
potansiyel yansma ve yaylma katsaylarn bulun eer potansiyel
sadan bir rnekse,
x
zm:Eer potansiyel sadan byk bir rnekse E> dr.Her
ikiside tesadf ve x>0 blgesinde yansyan bir dalgadr.x>0 iin
schrdinger denklemi
zm iin olmaldr
X<0 blgesinde yaylan dalga schrdinger denklemi
Dier bir ,ve zm
X<0 da dalga boyunun deimez kuraln kullanarak R=Sdr.Dalga
boyunun ilk art iindir. alrz.Bu yzden yansma
katsays R=(
Gei katsays,
Olur.
Bilal TURKAN
(Blm-1)
1052
Kuantum mekaniinde pozitif x ynnde hareket eden m ktleli bir
parack akm dnelim.X=0 da E kinetik enerjisi ile beraber
potansiyel srama tespit edilmitir.Potansiyel, iin sfr ve
iin 3E/4 tr. da yansyan paracklarn olasl nedir?
zm
Schrdinger eitliinden;
olduu yerde iin molekller zaten yansyan
dalgalar olacaktr. zm de u formda olur;
Dalga fonksiyonunun x=0 da sreklilik koullar ,
elde ederiz ve bylelikle ,
tr.Bylece da yansyan paracklarn olasl 1/9 dur.
1053
Dzlem dalgas tarafndan yaklatrlm, soldan x ekseni boyunca
yneltilmi, yke gre potansiyeli olan
molekl gz nne alndnda, Dirac delta fonksiyonu;
(a) iin, dalga fonksiyonunu veren form ?
(b) iin, dalga fonksiyonunu veren form ?
(c)Dalga fonksiyonunun snr blgeler arasndaki artlarn
veren form ?
(d)letim ihtimalini hesaplaynz ?
zm
(a) iin formunda gelen dalgalar ve
formunda yansyan dalgalar. Bylece;
(b) iin, sadece var olan iletilmi dalgalardr.
Bylece;
(c)Schrdinger eitliinden;
Ve bu zm problem 1020ye yeter.
Dalga fonksiyonu devamldr.
(d)(a), (b) ve (c) zmlerinden elde ettiimiz ,
bize,
0
E
x
V(x
)
y verir.
Bu nedenle olduu yerde, iletim katsays ;
1054
emada gsterilen ekilde m ktleli bir parack stne gelen bir
boyutlu potansiyel problemi dnelim. da E enerjisinin
dan daha byk olduunu farzedelim. iken asimptotik
potansiyel deeridir.
Gelen bir gerilim tarafndan blnm, yansyan ve iletilen
gerilimlerin toplamn gsterir.
zm
iken asimptotik formlar varsayabiliriz.
r, t, k, lar burada sabitdirler.Tanmlanm younluk olaylar birim
zaman bana paracklar younluunun numaras dir.
Ayn ekilde, srasyla iletilen ve yansyan gerilimler;
Schrdinger eitlii a gre arpm ;
ve schrdinger eitlii a gre elenii ;
ve iki eitliin farkn ;
alrz.
Bunun manas udur ;
Bir sabittir.buradan ve eitliini bulabiliriz.
Her iki taraf ile beraber toplanrsa ;
1055
Bir boyutlu schrdinger denklemi;
ni gsterir.
(a) belirli bir sabit deeri iin, zm
verdiini gsteriniz. Bu problem iin S matrisini hesaplaynz
( S matrisi= iletim ve yanstma katsaylardr)
(b)schrdinger denklemine cevap vermek iin bu dalga
fonksiyonu "sec x" olur.Snr deerine uygun den enerji
deerini hesaplaynz ve bunun temel durum potansiyeli
olduuna dair bir rnek gsteriniz.
(c) dalga fonksiyonunu bilmeseydiniz, temel durum
potansiyelini tahmin etmede nasl bir yol izlerdiniz?
zm
(a)zmde verilen sabiti kabul edersek " ", K olur ve
schrdinger denkleminden " "yi karrsak;
alrsak bu eitlik doyuma ulam
olur.Bylelikle;
Uygun den enerji ve eitliin bir zm dir.Bundan
dolay iin ve alrz.
olduundan aktarma katsays , T=1 dir ve
yansma katsays V(x) yoluyla hareket eden paracktan
dolay R=0 dr.Yani S-matrisi ;
(b)Schrdinger eitliinde bozuyor.
alrz.Bylelikle, olur.nk btn uzay koordinatnda
zorunlu durum boum noktas deildir, bu taban
durumu olmaldr.
(c) Bir parametre ile bal bir dm olmayan hatta ilerleyen
fonksiyonu varsayarak varyasyonel yntem ile taban durum
enerjisi yaklak bir deer elde ederiz.
1056
E enerjisinin izafi olmayan ntronlarnn tek enerjili paralel n t
kalnlndaki madde plakas dzleminden gemektedir.
Maddedeki ntronlar tek boyutlu ekici V potansiyelinde hareket
etmektedir. Resim 1.29da gsterildii gibi gelen n dzleme
normale nazaran 0lk bir a yapmaktadr.
(a) t sonsuz ise gelen n nasl krlr?
(b) V itici ve V = E ise gelen n nasl krlr? tyi sonlu aln.
zm
Alternatif zm:
zm, optikteki Fabry-Perot interferometresine benzer ekilde
sonsuz genliklerin aktrlmasyla da elde edilebilir (bkz. Resim
1.30).
Sadece dalgalarn x bileenini gz nne almamz
gerekmektedir.T12 ve R12 srasyla 1. ortamdan 2. ortama
geen bir dalga eklinde genlik aktarm ve yansmasnn
katsaylarn gstersin. T21 ve R21 de 2. ortamdan 1. ortama
gerekleen genlik aktarm ve yansmasnn katsaylarn
gstersin. Gelen dalgann genlii 1 olsun. O halde 2. ortama
aktarlan dalgann genlii toplam
1057
-iV sabit sanal bir potansiyelin bir boyutta hareket eden
parack iin dalga fonksiyonunu bulun.Burada dir.
Gncel olasln hesaplayn ve paracn absorbsiyonunu
temsil eden sanal potansiyeli gsterin.Vnin absorbsiyon
katsaylarn temsil eden terimleri bulun.
zm
Schrdinger eitliinden
Diyelim ki ;
iken ; alrz.
Ve bylelikle ;
Burada srasyla sa ve soldan hareket eden
dalgalarn stel olarak azalmas ile ilgilidir.geerli olaslk;
Burada, ynergeler ayr ayr stel azalma
olasllaryd.absorbsiyon katsaysndan ;
Sanal potansiyel iV paracn absorbsiyonu iin
sorumludur.daha sonra madem j hayali olacak.Bylelikle ,
eer V gerekse orada absorbsiyon olmayacaktr.
1058
(x,t) koordinatlar erevesinde, O gzlemcisi civarnda
tanmlam dalga boyu olarak belirlenmi nin bir
boyutlu zamana bal serbest parac scrdinger
denkleminde zelim.imdi ayn parac dalga
fonksiyonuyla tanmlanm gzlemcisine gre (x,t) ye
bal koordinatlar ile beraber Galileo da ekil
deitirdiini dnn.
(a) Ayn dalga boyunun , tanml dalgalarn
yapn?
(b) Ayr ayr koordinatlarnn schrdinger eitliini her ikisi
de salyorsa ve arasndaki iliki nedir?
zm
(a) Serbest parack iin bir boyutlu zamana bal
schrdinger eitlii;
dalga boyu ile belirli zme uyan;
Bununla birlikte ;
ki referans etrafnda paracn p momentumu farkldr
ayrca dalga boyu da farkldr.
(b) etrafnda schrdinger eitliini kullanarak yaplan
ve Galileo nun ekil deitirmesini uygulayarak buluruz.
Dnn;
Ve
nn (1) eitliini kullanarak ve tanmlayarak unu grrz.
Bu sadece shrdinger eitliinden doyumuna
ulamtr.Bylelikle, faz faktrn hatasz ilikilendiririz.
1059
frekansnn tek boyutlu harmonik osilatr potansiyelinde ve
taban durumda bulunan bir m ktle paracna itici gc
uygulanmaktadr.
Taban durumda kalma olasln bulun.
zm
Parack t = 0da ani p momentumu kazanr ve hz aniden p/m
eklinde deiir. Ancak itici gcn sresi dalga fonksiyonunu
deitiremeyecek kadar ksadr. Bu nedenle parackla birlikte
hareket eden K erevesi gz nnde bulundurulduunda
ikincisi harmonik osilatr nin taban durumunda kalr.
Ama hareketsiz K erevesi gz nnde bulundurulduunda
durumundadr. Sre boyunca paracn
konumunu makul derecede sabit tutabiliriz, bylece itici g
sona erdiinde paracn konumu K ve K iin ayn olur. Bu
nedenle Kdeki ilk dalga fonksiyonu;
Bylece itici g uygulandktan sonra paracn taban durumda
kalma olasl ;
Buradan;
1060
dealletirilmi m ktleli bir pin pon topu sadece hs ynyle
birlikte bir boyutlu evrende geri tepmesiz masada, taban
durumunda zplyor.
(a) ye uyarak m,g,h enerjide uygun yerine
koyarak ispat ediniz ve y tespit ediniz.
(b) Ergin m=1 gram iin deerinin ve srekli K deerinin
deiken hesabn tahmin ediniz.
zm
(a) Boyut analizi metotunu kullanrsak ;
Buradan ; tr.
Bylece; verilirse topun enerjisi izah edilmi olur.
(b) Hz masadan orjin ile beraber yukar ynde x koordinatnda
alnrsa ; hamiltonyene gre ;
en aza indirilmi, alnr ve salanr.
Taban durum enerjisinden ;
verir.
1061
enerji zdeerleri ile ilgili teorem bir boyutta
schrdinger eitliini takip ediyor.
Teorem: Eer zdeerlerini veren potansiyeli ve
zdeerlerini veren potansiyeli ve tm x deerleri iin
ise, buradan dir.
(a) Bu teoremi ispat edin
pucu: potansiyelini dnn.Burada ve
(tm x deerleri iin) ve hesaplanr.
(b) imdi ekil (1.31) deki potansiyeli dnn.
Biz bu potansiyeli tutabilir bal durumlarn saysn belirlemek
isteriz. Bu say varsayalm. Bu en yksek bal durum iin
dalga fonksiyonunun kaitelibi resmini izmeye faydal olabilir.
zlebilir bir karlatrma potansiyeli ve N ye iddetli bal
alt deer veya N ye iddetli bal st deer belirlemek iin
yukardaki teoremi sein(her ikisi de yaplabilir fakat sadece biri
istenir.)
zm
(a) tanmlanr. Aka grlyor ki;
Hamiltonyenden;
Ve zgn denklemi ;
Buradan ;
Bundan dolay ;
alrz ve teorem ispatlanm olur. u
notu kullanrz.
(b) izin verilendir.Buradan dir. Eer
potansiyeli iin enerji seviyesi ise ; dr.
Burada dir. Bal durum iin dir.
yi zersek ;
Burada belirlemeleri maximum A tamsaysndan daha azdr.
imdi V(x) iin sonlu derinlikte bir kare kuyu seeriz.
U(x)e bal durumlarn says V(x) den daha azdr.kincisi iin
dir. ihmal edilebilir bir terim iin U(x) in
bal durumlarn saysn kadar bal stten
alabiliriz.
Birlikte alnm, ve arasnda bal
durumlarn saysn buluruz.
1062
Elektronik durumlar iin bir boyutlu sistemde sade bir
hamiltonyen modeli;
Burada ortonormal tabanda dir.
parametrelerdir. kadarn periyodik snr artlar
varsayalm.Enerji seviyelerini ve dalga fonksiyonlarn
hesaplayn.
zm
Ortonormal fonksiyon eksiksiz bir set formunda durumudur.
Burada n=1,2,3,,N eklindedir ve ;
Veya ;
Bununla beraber ;
Ve
Biliyoruz ki ; bazen nin zvektrlerdir. Bylelikle
problemi sadece operatrnn zdeer ve zvektrlerini
bularak zeriz. Yani ;
Alrz ;
Yani;
Denklemini veren ;
Eer operatrleri bazen nin zvektrleri ise , yan ;
Buradan ;
Bylelikle , nin zdeerleri ;
dir. Bununla beraber

lgili fonksiyonlarn matris denklemleri elde edilebilir.
Bununla ;
Veya;
1063
Neden Kristal katlarda enerji bantlar bulunduuyla ilgili ksa bir
aklama yapn. Kuantum mekanii fikirlerini kullann ancak
karmak hesaplamalar yapmayn. Aklamanz okuyan
herhangi birinin Kuantum mekaniini anlayacan ama katlarn
teorisiyle ilgili hibir ey anlamayacan varsaymalsnz.
zm
Kristal, 1065. sorudaki rg yap gibi potansiyel kuyularn
sonsuz periyodik dizilii olarak grlebilir. Bloch teoremine gre
Schrodinger denkleminin zm formundadr.
Burada K sabit ve u(x) rgnn belli aralklarla gereklemesiyle
periyodiktir. u(x) ve in kuyu snrlarndaki sreklilik
durumu yaylan paracn enerjisini belli deer aralklarna yani
enerji bantlaryla snrlandrr. 1065. soruda detayl bir rnek
verilmitir.
1064
m ktle parac sonsuz kapsamn periyodik potansiyelinde tek
boyutlu olarak hareket eder. ou alanda potansiyel sfrdr,
fakat b geniliinin a uzunluunun aralklaryla (b << a)
blnd dar blgelerde potansiyel V0dr, buralarda V0 byk
bir pozitif potansiyeldir. [Potansiyel Dirac delta fonksiyonlarnn
toplam olarak dnlebilir:
Alternatif olarak daha karmak bir yoldan gidilerek aralklar
sonlu olarak alnp limite gidilerek de ayn cevaba ulalabilir. ]
(a) Dalga fonksiyonunu uygulamann uygun snr artlar
nelerdir, neden?
(b) Bu potansiyel boyunca yaylan bir dalgann en dk enerjisi
olsun (bu k0 tanmlar). k0 ve E0 vermek iin
zlebilecek bir transandantal denklem yazn (diferansiyel
deil).
(c) 0 < x < a blgesinde geerli E0 enerjisindeki dalga
fonksiyonunu yazn (Tek biimlilik iin deki gibi
normalizasyon ve aama sememizi salayn). x = a ve x =
a + b arasnda dalga fonksiyonuna ne olur?
(d) Gizlevi olamayan E0dan daha byk E deerlerinin
aralklarn gsterin. lk boluun balad enerjiyi bulun.
zm
(a) Schrdinger eitliinden ;
Entegre ederek dan a ve iken unu
elde ederiz.
Buradan , bu ve dier snr artlar ;
da dalga fonksiyonu kabul edilir.Buradan
(b) iin orada iki nemli zmler schrdinger eitliinde
;
Enerji varlnn yerini tutan ;
Meydana gelen ;
blgesinde, Blochun teoremine gre ;
Burada K, Bloch dalga saysdr.Snr artlarn veren ;
A ve B nin sfrdan farkl zmleri iin ihtiya duyduumuz;
Veya
Bloch dalga says, K determinesine gredir. Bu nedenle k nn izin
verilen dalgalar belirlenen aralkla snrldr.
Veya
Bu eitsizlie uyan knn minimumu dr.
(c) iin ;
Burada ;
normalizasyonunu verenler ;
x=a da snr atlarn veren ;
Yani ;
iin ; dalga fonksiyonu formundadr. Burada ;
(d) , burada , ufak bir pozitif saydr. Biz ;
gayet ufak olduundan, sol taraftan dir. Bu
nedenle belli bir blgede nn orada z fonksiyonu yoktur.
Dier elde zfonksiyona benzeyenlerdir. yani ilk enerji
boluu , hangisi ; doyuma ulaan ilikideki veya
.
Hatice MUTLU
(Blm-1)
1065
"tek bir potansiyel" yineleme tarafndan ina edilmi bir boyutlu
periyodik potansiyelde parack dalga yaylm eitim almak isteyen
V(x) uzunluu aras l. V(x) ve ve V(x)=V(-x)
Eer bir dalga soldan olay iin x iletilen bir
dalga retir x ve
iin x
ve . Faz potansiyel V (x) nedeniyle kaymalar olarak verilen bu
sonular almak.onlar elde deilimdi, sonsuz bir periyodik
potansiyel (x) potansiyel itrating tarafndan ina gz nnde
Mesafe ile ayrlm merkezleri ile V (x) . (x) " Potansiyeli"
noktalar aramak potansiyel yaylan dalgalar oluturmak iin
giriimi olacaktr (x)sa ve sol hareket eden dalgalar
superpositions olarak
ekil 1.33
Soldan dalga olay iin potansiyelini V (x), izin olma
=t + , t=
=r - , r=
iletim ve yansma katsaylar olduu dalga olay iin ve r' srasyla .
t'=t , r'= .
Periyodik potansiyelde, komu interpotential noktalarnda iletim ve
yansma katsaylar ilikileri var = ve = exp(i2kl).
bylece tek bir gsterim iletim katsays ile gsterilir.
(a) komu i potansiyel noktalarda dalgalar halinde gsterilmitir.
ekil 1.33belli ki, sadece yansmas vadeli ve iletim vadeli
katkda
+t
Benzer ekilde
+
bylece biz = +t
= +t
ekil 1.33
(b) n ile n +1 deitirilmesi vermektedir = +t
=
r ve r exp(i2nkl).Varsayabiliriz =
potansiyeli dnemi olarak l, blgedeki dalga fonksiyonu
,o zaman, exp( blgedeki dalga fonksiyonu
.
=
= ve =
1= ,
= +t ve = +t
) (1- +
+ + =0
Biz zmnde =
Ve -4
= -4
(d)Sonsuz periyodik alannda varln kararl bir dalga iin gerekli
bir kouldur.
=
1+ - =t
= t(
Yerine yukardaki denklemin ve kullanlmas + =1
elde ederek
t + =2 cos ,
veya tanm kullanarak
(e) Metaller, pozitif iyonlar dzenli bir dalm olup iletimi
elektronlarn dnemsel bir potansiyelinin bir ekilde hareket ettii.
1066
ikinci derece denklemini cevap verici bir gerek bir operatr
verilir.
, -3
Bu deklem opratr ile oluan en dk dereceli denklem ise
(a) zdeer vektrleri nelerdir?
(b) n zdurumlar nelerdir?
(c) gzlemlenebilir olduunu kantlamak?
zm:
(a)kinci dereceden bir denklemi olduu gibi karlayan 2x2
matris tarafndan temsil edilebilir. z deerler ikinci dereceden
denklemin kkleri =1, =2
(b) matrisi ile temsil edilir.
z deer denklemi ,
a= 1, b = 0 = 1 ve a = 0, b = 1 = 2 verir.
(c ) , bu nedenle hermityenyendir.
SORU 1067
Qelektrik ykndeki operatrn q karlk gelenherhangi bir
zdeer denklemi,
demek ki, Q =q , ekim yk operatrn C uygulanan
bir eigenstate yol aar. zdeeri k Q'nun karlk gelen
q :
C =
(a) CQ+QC nin operatrn zdeerlerini bul
(b)Ayn anda C ve Q eigenstate olabilir?
ZM : =
Sonra
(CQ+QC) =qC +Q q q 0
Bylece operatrn CQ + CQ zdeeri 0 olur.
(b)C ekim yk bir dnmdr, CQ =-Q, ya da CQ+QC=0, C ve
Q nun ortak zdurumlar olamaz.
SORU 1068
Bir kuantum mekanik sistem indirgenen sadece iki enerji
zdurumlar sahip olduu bilinmektedir( ve ) .P, Q ve R
olarak bilinir baka bir gzlenebilirler, sistemin de iermektedir.
(a) = , =
(b) = , =
(c) = , = , =
ZM: Biz onlarn grnr deiikliklerin Hermityene karlayan
P, Q, R, verilmektedir.
ve mekanik sistemin, enerji z durumlar tam
bir dizi sahip olduunu ve
(a) ki durumdan btnl ve "deneysel veriler" vermek
= + ,
Burada belirlenecek bir sabittir.zdurumlarortogonallik ve
grafik erisi Hermitik
Bu yzden P = + ,
ise tespit edilecek. =P(P )
= P +
Ve oluguna gre ve =0 bu nedenle
P =
(b) Q =
belirlenmelidir, benzeri bir ilemi olsun.
. = - bu veriler Q zdeer tespit edilemedi.
(c) bu yazabileceimiz gibi;
belirlenir.
= olduunu gsteren
belirleyecei gz nnde bulundurarak
= + +
+
, exp(i ve
R ,
R
(1+
Ayrca aadaki ekilde
R + (1+
= + + +
Deneysel bylece veren
bu nedenle sleri ve R matrisi i
R zdeerlerini bulmak iin, = 0
- =(1 ) ( 1 )=0 zlr.R=
1069
Bir manyetik alanda, ykl bir paracn, hz bileenleri ile ilgili
operatrleri iin komtasyon kurallarn belirlemek.
ZM:Manyetik alannda bir A vektr potansiyelini ortaya
ktn varsayalm;
-q
=
= = ( - )
=
1070
Koordinat momentumu komtasyon ilikisini kullanarak patlamak
=constant,
ZM:
H= +V(x),
=
= =- ,
=2 m
=2 -2
=2
H =
=
=
iki sonucun eitlenmesi ile m = 0 elde edilir.
=
1071
(a)Hermitiyen operatr A zdeerleri ve zfonksiyonlar
(x) ,r exp (iA) niter bir operatr
olduunu gsterin.
(b), verilen Hermit operatr matris tersine evirmeyi
gstermek.
(c) B zdeer ile ikinci bir Hermit operatr verilen ve
zfonksiyonlar (x),A, B zvektrlerini dntrr niter bir
operatr V bir temsili oluturmak.
ZM:
=A A hermityen
=exp(-i )=exp(-iA)=
(b) = + ,
hermitiyen operatr matrislerle gsterilmesi C=U+ =U , =C
bunun iin
( c) Hermitiyen operatr ve ortonormal bir set oluturmakicin,
dolaysyla herhangi bir ve tam setini getirilerek alabilir.
=
(x) (x)dx Benzer ekilde
=
=
=
= bundan dolay
=
ve dir.
1072
Hamilton ile tek boyutlu osilatr dnn H= +
(a) "balang pozisyonuna" beklenti deerleri zaman bamllk
ve "balang momentumu" operatrleri bulmak
)sinwt,
= +mwx.
Hamiltonyenin ile bu operatrlerin gidip gelmek?
(a) ve (b) uyumlu olmasnn sonularnbulun?
Heisenberg grnt operatrlerinin hareket denklemleri
nelerdir?
komtatr llmesi teori adna nemi nedir?
ilikisi faydalanarak
= -w -
coswt
= coswt-w - sinwt-
- +
+m
= coswt-w + sinswt+ m
=0
bylece bu operatrlerinin beklenti deerleri zaman
bamsz olarak bulundu.
(b) = coswt- sinwt
coswt+i
= coswt+mw sinwt
xcoswt+i
(c ) (a) ve (b) sonularn uyumludur. ve . ifadeleri
iin ise t ak bir ekildeH ile komtasyon kendi korunur.
= + =0
= + =0
bunlar aslnda korunur olduunu gsterir.
(c) Heisenberg grnt, bir operatr hareket denklemi
= + .
Bylece hareket denklemleri srasyla
=0 , =0
ve ifadeler kullanarak
=
coswt+ mwsinwt
coswt+ mwsinwt
= co wt- si wt
=-
=-i
= =0, = i
genel denklemi, A ve B iki gzlenebilirler karlayan = i
Sonra onlarn karekk sapmalar anlamna , E zamanl
olarak llr zaman, belirsizlik ilkesi yerine getirmelidir.
Bu durumda
ortaya kar.
ayn anda llmesi, olas st limitlerinin arasndaki bir
ilikidir.
SORU 2001
Bir elektron boyutlu iyi sonsuz potansiyel snrldr. x,y ve
z eksenleri paralel kenarlarnda her L uzunluu ;
a) Uygun bir Schrdinger denklemi yazlr.
b) Mmkn olan en dk enerji durumuna tekabl eden
zamandan bamsz dalga fonksiyonu yazlr.
c) Varsayalm ki iin baz verilen E ok daha az enerjiye
sahip olan N says iin bir ifadesini verir.
Den
Buradan
Eksenleri olan bir koordinat sistemini gz nne
alalm. Bir N doal says yarap olan bir
krenin ilk eyrek dairesinin hacmine eitliine gereklilik
ksm iin salanmtr. Buradan
'Kuark' (ktlesi = ) kbik kutusunda uzunluu 2 fermis = 2x
ile snrl durum iin zemin t uyarma enerji Zemin durumuna
MeV ilk uyarlm hal uyarlma enerjisini bulun.
zm:
Kp eklinde kutusunun enerji dzeyleri tarafndan verilir.
= ( + , =1,2,3..
zemin durumuna gre enerjisi dolaysyla = ilk
uyarlm duruma = = .bu nedenle zemin
uyarlm hal ilk uyarlm durumuna uyarlma enerji olan
= =461MeV
SORU 2003
Bir NaCl kristalinde, Negatif iyonu bo bir elektron bulunduu,
boyutlar sabit rg zerindeki bir hacim ierisindeki serbeste
hareket eden bu elektronlarn davran kristalin oda scaklndaki
elektronlar tarafndan gl bir ekilde absorbe edilen
elektromanyetik nmn en uzun dalga boyunda iin saysal bir
tahmini bulmak.
zm: Bir elektronun enerji dzeyleri iki tarafn ile kbik
kutusunda tarafndan verilmektedir. =( (
n, m ve k pozitif tamsaylara temel durum enerjinin =(
= =112Ev
= =110
SORU 2004
Bir elektron yarap R almaz duvarlar olan ii bo bir kresel
boluunun ilerine kadar snrldr.Elektronun duvarlarna
uygulad basnc, zemine durumda iin bir ifade bulmak
ZM:
Zemin durumu iin, l = 0 veR(x)= radyal dalga fonksiyonu
gibisonra X (r) verilir
iin r
X=0 iin r
Bu durum karlayan zmler = sin , (n=1,2,3,)
=
duvarlarda elektron radyal hareket ortalama F kuvveti tarafndan
verilen
F= =- = ( = n=1 ve F= =
P= =
Mustafa DEVELOLU
(Blm-2)
2005
m ktleli bir paracn r=a ve r=b de snrlandrlm
geirimsiz iki kre arasnda baka bir potansiyel vardr.Taban
durumunda enerjiyi ve normalize edilmi dalga fonksiyonunu
bulunuz.
zm: Paracn radyal dalga fonksiyonu ( ) ( ) R r X r r
olsun.Sonra ( ) X r denklemi
( )
( )
( )
2 2
1 2
0
m
E V r X r
r
+
1
' ;
]

l l
h
( ) a r b
l =0 taban durumu iin bylece radyal dalga fonksiyonu nemsiz
olduundan ( ) V r =0 izin vermektedir.
2 2
2 K mE h deyip denklemi
azaltrsak
2
0 X K x + ile
0
r a r b
X X


V(a)=0 formu zm gerektirir.
( ) ( ) sin X r A K r a 1
]
Sonra X(b)=0, K olas deerler olmak zere
( ) K n b a , ( ) 1, 2, 3... n
n=1 de yani taban durumunda paracn enerjisi elde edilir.
( )
2
2 2 2 2
2 2 E K m m b a h h
normalize durumunda
( ) ( )
2 2 2
1
b b
a a
R r r dr X r dr

( ) 2 A b a olsun.Dolaysyla taban durum iin radyal dalga
fonksiyonu normalize durumu
( )
( ) 2 1
sin
r a
R r
b a r b a

dir.
ve normalize edilmi dalga fonksiyonu
( )
( ) 1 2 1
sin
4
r a
r
b a r b a

dir.