TEEKKR

Bu almann hazrlanmasnda, bana her konuda destek olan danmanm sayn Prof. Dr. Abdurrahman GNERe ve yardmlarndan dolay sayn Prof. Dr. Hulusi ZKULa sayglarm sunarak teekkr ederim. Yksek Lisansm tamamlama aamasnda bana her tr izin ve destek konusunda anlay gsteren, irketim AKANSA MENTO SANAY ve TCARET A.. adna Sn. Hakan GRDALa, Sn. Levent ETNKAYAya, Sn. Ziya YCEERe teekkr bor bilirim. Son olarak almalarm boyunca manevi desteini hi esirgemeyen sevgili eim Figen DEMRe gsterdii destek ve sabrdan dolay minnettarm.

NDEKLER
NSZ I ......................................................................................13 EKL LSTES II ........................................................................ 15 TABLO LSTES III ......................................................................16 1. HAZIR BETON SEKTR HAKKINDA GENEL BLGLER........................................................................... 18
1.1. 1.2. 1.3. 1.3.1. 1.3.2. 1.3.3. Tarihe ......................................................................................... 18 Dnyada Hazr Beton ................................................................... 18 Trkiyede Hazr Beton ................................................................. 19 Hazr beton sektrnde 2002 yl verileri, 2001le karlatrma, 2003e bak...................................................... 20 Hazr beton endstrisi'nin inaat sektr'ndeki yeri ................ 21 Avrupa birlii teknik mevzuat uyumu asndan hazr beton sektr .......................................................................... 21

2. BETON ve ZELKLER.................................................. 22
2.1. 2.1.1. 2.1.2. 2.1.3. 2.1.3.1. 2.1.3.2. 2.1.3.3. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. 2.2.4. 2.2.5. 2.2.6. 2.2.7. 2.2.7.1. 2.2.8. Tanm ve Genel Bilgiler ................................................................ 22 Giri ........................................................................................ 22 Betonlarn snflandrlmas ..................................................... 24 Beton katk maddeleri ............................................................. 27 Katk kulanm ................................................................... 28 Fiziksel etkilerine gre kimyasal katklar ........................... 29 Mineral katklar .................................................................. 33 lenebilirlik ............................................................................. 35 Kvam ..................................................................................... 36 Betondaki imento hamuru agrega oran ............................ 37 Agrega ekli ve yzey zelikleri ............................................. 37 Zaman .................................................................................... 40 Taze beton scakl ............................................................... 40 Ayrma ve terleme ................................................................. 41 Betonda ayrmaya kar nlemleri ................................... 42 lenebilirlik ve kvam deneyleri .............................................. 44

Taze Betonun zelikler ............................................................... 35

2.2.8.1. 2.2.8.2. 2.2.8.3. 2.2.9. 2.2.9.1. 2.3. 2.3.1. 2.3.1.1. 2.4. 2.4.1. 2.4.1.1. 2.4.1.2. 2.4.1.3. 2.4.1.4. 2.4.1.5. 2.4.1.6. 2.4.2. 2.4.3. 2.4.4. 2.4.5. 2.4.6. 2.4.7. 2.5. 2.5.1. 2.5.1.1. 2.5.1.2. 2.5.1.3. 2.5.2. 2.5.2.1. 2.5.2.2. 2.5.2.3. 2.5.2.4.

lenebilirlik deneyleri ........................................................ 44 Ve-be deneyleri ................................................................. 44 kme deneyi ................................................................... 45 Taze betonda hava mikdar .................................................... 45 Taze betonda hava mikdarn belirleme yntemleri .......... 46 Beton karm oranlarnn belirlenmesi ................................... 49 Beton bileimi tasarmnda temel ilemler ......................... 50 Betonu Oluturan Malzemelerin Depolanmas ve llmesi ................................................................................ 53 Agregalarn depolanmas................................................... 53 imentolarn depolanmas................................................. 53 Mineral katklarn depolanmas..................... .................... 54 Kimyasal katklarn depolanmas....................................... 54 Sularn depolanmas.......................................................... 55 lm dzenekleri ve ve doruluklar................................ 55 Betonun kartrlmas ............................................................. 57 Betonun tanmas ve yerletirilmesi ...................................... 58 Betonun sktrlmas ............................................................. 59 Betonun bakm ...................................................................... 60 Souk ve scak havalarda beton dkm ve alnacak nlemler .................................................................................. 62 Kalp skme sresi ve betonda olgunluk kavram .................. 64

Beton Karm Hesaplar .............................................................. 48

Beton Yapm, Dkm ve Bakm ............................................... 53

Sertlemi Beton zelikleri ......................................................... 65 Dayanm ................................................................................. 65 Basma dayanm ................................................................ 66 ekme dayanm ............................................................... 67 Eilme dayanm ............................................................... 67 Beton dayanmn etkileyen etmenler ..................................... 68 Deney yntemi ile ilikili etmenler ..................................... 68 Numune boyutu ve geometrisinin dayanma etkisi............. 69 Ykleme hznn dayanma etkisi....................................... 69 Numunenin su ierii ......................................................... 69

2.5.2.5. 2.5.2.6. 2.5.3. 2.5.4. 2.5.4.1. 2.5.4.2. 2.5.4.3. 2.5.4.4. 2.5.4.5. 2.5.4.6. 2.5.4.7. 2.5.4.8. 2.5.4.9. 2.5.4.10. 2.6. 2.6.1. 2.6.2. 2.6.3. 2.6.4. 2.6.5. 2.6.6. 2.6.7. 2.6.8. 2.6.8.1. 2.6.8.2. 2.6.8.3. 2.6.9. 2.6.9.1. 2.6.10. 2.6.10.1. 2.6.10.2.

Numune bakm ve deney ortamnn scakl .................... 69 Deney ynteminden bamsz olan etmenler ..................... 70 Betonun basma dayanmyla dier dayanmlar arasndaki ilikiler ................................................................... 72 Betonun dier mekanik zelikleri ........................................... 72 Betonun d etkilere dayankll (durabilite) ................. 72 Betonun geirimlilii .......................................................... 73 Betonun su emmesi - ieklenme ..................................... 74 Betonda slfat etkisi .......................................................... 74 Gecikmi etrenjit oluumu (DEF-delayed ettringite formation) .......................................................................... 74 Karbonatlama etkisi ......................................................... 75 Deniz suyu etkisi ............................................................... 75 Alkali agrega reaksiyonu ................................................ 76 Donma zlme ............................................................. 76 Rtre ................................................................................. 77 Hafif beton .............................................................................. 78 Vakum betonu ........................................................................ 82 Agregas nceden yerletirilmi beton .................................... 82 Lifli beton ................................................................................ 83 Polimer portland imentosu betonu ..................................... 84 Silindir ile sktrlm beton ................................................... 84 Ar beton ............................................................................... 85 Kendiliinden yerleen beton ................................................. 86 Kendiliinden yerleen betonun zelikleri ........................ 88 Kendiliinden yerleen beton bileenleri ........................... 89 Kendiliinden yerleen beton bileimi tasarm ................. 90 Sualt beton retim yntemleri ................................................ 94 Su alt beton dkme teknikleri ........................................... 94 Harlar .................................................................................... 100 Duvarclk harlar ............................................................. 101 Svalar ............................................................................... 101

zel Betonlar ............................................................................... 78

2.6.11. 2.6.12. 2.7.

Pskrtme beton .................................................................... 105 Reaktif pudra betonu (RPC) ................................................... 106

Betonun Bileenleri.............................................. ........................ 109

2.7.1. Agregalar 2.7.1.1. Tanm ......................................................................................... 109 2.7.1.2. Snflama ................................................................................ 110 Doal agrega (doal ta agregas) ......................................... 110 Yapay agrega (sanayi rn agrega) ..................................... 110 nce agregalar ......................................................................... 111 ri agregalar ............................................................................ 112 2.7.1.3. Agregalarn zelikleri............................................................... 113 Agregada rutubet durumu ....................................................... 113 Agregann birim ktlesi............................................................ 113 Tane younluu (younluk veya zgl ktle) ......................... 114 Kompasite-doluluk .................................................................. 115 Agregalarda granlometrik birleim ........................................ 115 ncelik modl ......................................................................... 117 Agregalarn tane dayanm...................................................... 117 Anma dayanm (Los-Angeles deneyi) ................................. 118 Agregalarda dona dayankllk ................................................ 119 Zararl maddeler ..................................................................... 120 2.7.1. 2.7.1.1. 2.7.1.2. imento .................................................................................. 124 Portland imentosunun retimi ............................................... 124 imento trleri ........................................................................ 125 Portland imentolar ............................................................... 125 Beyaz portland imentosu ...................................................... 125 Katkl imento ........................................................................ 126 Trasl imento ......................................................................... 127 Kompoze imento ................................................................... 127 Portland kompoze imento ..................................................... 128 Portland cruflu imento ......................................................... 128 Slfata dayankl dimento .............................................................. 129 Yksek-alminli imento ................................................................ 131 Uucu kll imento ....................................................................... 132

imentolarn fiziksel ve mekanik zelikleri .................................... 132 ncelik ............................................................................................. 133 Hacim genlemesi .......................................................................... 134 imentolarn rtresi (bzlmesi) .................................................... 135 Priz ................................................................................................. 135 Basn dayanm ............................................................................. 136

Betonda karm suyu ............................................................. 138 BETONDA NTELK DENETM ............................................ 142
3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. Giri ................................................................................................. 142 TS 500 Standardnn Nitelik Denetimi Asndan Deerlendirilmesi ve Dier Standardlarla Karlatrlmas ............. 143 ACI 318 Betonarme Yaplar in Yap Kodu le Karlatrma ......... 145 En 1992 (Eurocode 2) ile Karlatrma ........................................... 148 Betonda Nitelik ................................................................................ 150 statistiksel Nitelik Denetimi ............................................................. 152 sonularnda karakteristik dayanmn tahmin edilmesi .................. 154 3.6.1.1. 3.6.1.2. 3.7. TS 500de karakteristik basma dayanm tahmini ................... 155 TS 11222/ubat 2001de karakteristik basma dayanm tahmini .................................................................................... 156 Uygulanan nitelik denetiminin irdelenmesi ...................................... 157

3.6.1. Kk rnek gruplar zerinde elde edilen deney

4. NTELK DENETM ZELGELER ve GRAFKLER ........... 159

4.1. A2 Tesisi ......................................................................................... 159 Tekil basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ................ 159 Ortalama basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ........ 159 Yml ortalama basma dayanm (FCCM) ve ortalama standard sapma (SDM) denetim iyagram .............................. 160 4.1.2. C 25 Beton snf iin ..................................................................... 161 4.1.2.1. 4.1.2.2. 4.1.2.3. Tekil basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ................ 161 Ortalama basma dayanmlar nitelik denetim diyagram .........161 Yml ortalama basma dayanm (FCCM) ve ortalama standard sapma (SDM) denetim diyagram ............. 162 4.1.1. C 20 Beton snf iin ..................................................................... 159 4.1.1.1. 4.1.1.2. 4.1.1.3.

4.1.3. C 30 Beton snf iin ..................................................................... 163 4.1.3.1. 4.1.3.2. 4.1.3.3. 4.2. Tekil basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ............... 163 Ortalama basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ........ 163 Yml ortalama basma dayanm (FCCM) ve ortalama Standard sapma (SDM) denetim diyagram ........... 164 A3 Tesisi ......................................................................................... 165 Tekil basma dayanm nitelik denetim diyagram ................... 165 Ortalama basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ........ 165 Yml ortalama basma dayanm (FCCM) ve ortalama standard sapma (SDM) denetim diyagram ............. 166 4.2.2. C 25 Beton snf iin ...................................................................... 167 4.2.2.1. 4.2.2.2. 4.2.2.3. Tekil basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ................ 167 Ortalama basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ........ 167 Yml ortalama basma dayanm (FCCM) ve ortalama standard sapma (SDM) denetim diyagram ............. 168 4.2.3. C 30 Beton snf iin ...................................................................... 169 4.2.3.1. 4.2.3.2. 4.2.3.3. 4.3. Tekil basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ................ 169 Ortalama basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ........ 169 Yml ortalama basma dayanm (FCCM) ve ortalama standard sapma (SDM) denetim diyagram ............. 170 A8 Tesisi .......................................................................................... 171 Tekil basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ................ 171 Ortalama basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ........ 171 Yml ortalama basma dayanm (FCCM) ve ortalama standard sapma (SDM) denetim diyagram ............. 172 4.3.2. C 25 Beton snf iin ...................................................................... 173 4.3.2.1. 4.3.2.2. 4.3.2.3. Tekil basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ................ 173 Ortalama basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ........ 173 Yml basna ortalama dayanm (FCCM) ve ortalama standard sapma (SDM) denetim diyagram ............. 174 4.3.3. C 30 Beton snf iin ..................................................................... 175 4.3.3.1. Tekil basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ................ 175 4.3.1. C 20 Beton snf iin ...................................................................... 171 4.3.1.1. 4.3.1.2. 4.3.1.3. 4.2.1. C 20 Beton snf iin ..................................................................... 165 4.2.1.1. 4.2.1.2. 4.2.1.3.

4.3.3.2. 4.3.3.3.

Ortalama basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ........ 175 Yml ortalama basma dayanm (FCCM) ve ortalama standard sapma (SDM) denetim diyagram ............. 176

5. BETON BASMA DAYANIMININ STATSTKSEL NTELK DENETM .............................................................................. 177

5.1. A2 Tesisi ......................................................................................... 177 Denetim grafii [Rort grup] ..........................................................177 Parti ortalama dayanm snrlar ............................................. 177 Grup ortalama dayanm snrlar ............................................. 178 Gven aral .......................................................................... 178 Denetim grafii [Rort grup] ..........................................................179 Parti ortalama dayanm snrlar ............................................. 179 Grup ortalama dayanm snrlar ............................................. 180 Gven aral .......................................................................... 180 Denetim grafii [Rort grup] ..........................................................181 Parti ortalama dayanm snrlar ............................................. 181 Grup ortalama dayanm snrlar ............................................. 182 Gven aral .......................................................................... 182 5.1.1. C20 Beton snf iin ...................................................................... 177 5.1.1.1. 5.1.1.2. 5.1.1.3. 5.1.1.4. 5.1.2.1. 5.1.2.2. 5.1.2.3. 5.1.2.4. 5.1.3.1. 5.1.3.2. 5.1.3.3. 5.1.3.4. 5.2.

5.1.2. C25 Beton snf iin ...................................................................... 179

5.1.3. C30 Beton snf iin ...................................................................... 181

A3 Tesisi ......................................................................................... 183 Denetim grafii [Rort grup] ..........................................................183 Parti ortalama dayanm snrlar ............................................. 183 Grup ortalama dayanm snrlar ............................................. 184 Gven aral .......................................................................... 184 Denetim grafii [Rort grup] ......................................................... 185 Parti ortalama dayanm snrlar ............................................. 185 Grup ortalama dayanm snrlar ............................................. 186 Gven aral .......................................................................... 186

5.2.1. C20 Beton snf iin ...................................................................... 183 5.2.1.1. 5.2.1.2. 5.2.1.3. 5.2.1.4. 5.2.2.1. 5.2.2.2. 5.2.2.3. 5.2.2.4.

5.2.2. C25 Beton snf iin ....................................................................... 185

5.2.3. C30 Beton snf iin ...................................................................... 187

5.2.3.1. 5.2.3.2. 5.2.3.3. 5.3.

Denetim grafii [Rort grup] ......................................................... 187 Parti ortalama dayanm snrlar ............................................. 188 Gven aral .......................................................................... 188

A8 Tesisi .......................................................................................... 189 Denetim grafii [Rort grup] ..........................................................189 Parti ortalama dayanm snrlar ............................................. 189 Grup ortalama dayanm snrlar ............................................. 190 Gven aral .......................................................................... 190 Denetim grafii [Rort grup] ..........................................................191 Parti ortalama dayanm snrlar ............................................. 191 Grup ortalama dayanm snrlar ............................................. 192 Gven aral .......................................................................... 192 Denetim grafii [Rort grup] ..........................................................193 Parti ortalama dayanm snrlar ..............................................193 Grup ortlama dayanm snrlar ............................................... 194 Gven aral .......................................................................... 195

5.3.1. C20 Beton snf iin ...................................................................... 189 5.3.1.1. 5.3.1.2. 5.3.1.3. 5.3.1.4. 5.3.2.1. 5.3.2.2. 5.3.2.3. 5.3.2.4. 5.3.3.1. 5.3.3.2. 5.3.3.3. 5.3.3.4.

5.3.2. C25 Beton snf iin ....................................................................... 191

5.3.3. C30 Beton snf iin ....................................................................... 193

5.4. Seilen tesisden elde edilen grafiklerin yorumu .......................... 195

6. BETON NTELK DENETM MALYETi ................................. 198

6.1. Beton Nitelik Denetim Maliyeti ......................................................... 198 6.1.1. SO 9001 nitelik standard uygulanmasnn maliyeti ....................... 199 6.1.2. TSE belgelerinin yenilenmesi ........................................................... 199 6.1.3. Hazr beton birliine yllk denen ortalama para ............................. 199 6.1.4. Kalite gvence sistemi (KGS) denetim maliyeti ................................ 199 6.1.5. Bordro maliyetleri ............................................................................. 200 6.1.6. Yatrm maliyetleri ............................................................................ 200 6.1.7. Aralarn yakt ve bakm maliyetleri ................................................. 200 6.1.8. Laboratuvar ekipmanlarnn maliyeti ve bu ekipmanlarn kalibrasyon hizmetlerinin maliyeti .............................................................. 200 6.1.9. Tesis laboratuvarlarndaki numune kr havuzlarnn maliyetleri ...... 201 6.1.10. Nitelik denetim ekipmanlarnn yatrm maliyetlerinin vergi yk ... 201

6.1.11. Toplam maliyetin vergi yk ........................................................... 201 6.1.12. Nitelik denetim ekipmanlarnn maliyetlerinden kaynaklanan yllk finansal kayp ............................................................................................. 201 6.1.13. Beton nitelik denetiminin getirdii toplam maliyet .......................... 201 6.1.14. Beton nitelik denetiminin firmaya ortlama birim (m3 beton bana) maliyeti ....................................................................................................... 201 6.1.15. Beton nitelik denetiminin firmaya ait her bir tesise getirdii maliyeti ....................................................................................................... 201 6.1.16. Beton nitelik denetiminin her bir tesise getirdii toplam maliyeti .... 201 6.1.17. Seilen tesisin hitelik denetim maliyetlerinin karlatrlmas ... 201 6.2. Nitelik Dzeyinin Beton Birim Maliyetine Etkisi ................................ 202 6.2.1. A-2, A-3, ve A-8 tesislerinde standard sapma-nitelik denetim maliyeti ilikisi ........................................................................................... 202 6.2.1.1. 6.2.1.2. 6.2.1.3. 6.2.1.4. 6.2.1.5. 6.2.1.6. 6.2.1.7. Standard sapmalarn A-2, A-3 ve A-8 tesisinde 2,0 MPaa indirilmesi iin yaplacak ilave iler.............................................................. 200 A-2 tesisine gelecek ilave nitelik denetim maliyeti .................. 200 A-2 tesisinde satnadart sapmann yarya indirilmesiyle A-2 tesisinde imento ierii azalmasndan elde edilebilecek A-2 tesisinde imento yerine koyulan ince kumun maliyeti ... 204 A-2 tesisinde sper-akkanlatrc kimyasal katk A-2 tesisinde standard sapmann 3,9 MPa deerinden 2,00

ortaya kan imento ierii fark ........................................................... 202 Tasarruf .................................................................................................. 203

azalmasndan gelen toplam kr .............................................................. 205 MPa deerine indirilmesiyle ortaya kan ilave toplam kr ..................... 205 6.2.2. A-3 tesisinde standard sapma-nitelik denetim maliyeti ilikisi ........ 205 6.2.2.1. 6.2.2.2. 6.2.2.3. 6.2.2.4. 6.2.2.5. A-3 tesisine gelecek ilave nitelik denetim maliyeti ................. 206 A-3 tesisinde standard sapmann 3,4 MPadan 2,0 MPaya A-3 tesisinde imento ierii azalmasndan elde edilebilecek A-3 tesisinde imento yerine koyulan kumun maliyeti ........... 209 A-3 tesisinde sper-akkanlatrc kimyasal katk

indirilmesiyle ortaya kan imento ierii fark .. 208 tasarruf ................................................................................................... 209

azalmasndan gelen toplam kr ............................................................. 209

6.2.2.6.

A-3 tesisinde standard sapmann 3,40 MPa deerinden

2,00 MPa deerine indirilmesiyle ortaya kan ilave toplam kr ............. 210 6.2.3. A-8 tesisinde standard sapma-nitelik denetim maliyeti ilikisi ....... 210 6.2.3.1. 6.2.3.2. 6.2.3.3. 6.2.3.4. 6.2.3.5. 6.2.3.6. A-8 tesisine gelecek ilave nitelik denetim maliyeti .................. 210 A-8 tesisinde standard sapmann 3,2 MPadan 2,0 MPaya A-8 tesisinde imento ierii azalmasndan elde edilebilecek A-8 tesisinde imento yerine koyulan ince kumun maliyeti ...... 214 A-8 tesisinde sper-akkanlatrc kimyasal katk A-8 Tesisinde standard sapmann 3,20 MPa deerinden

indirilmesiyle ortaya kan imento ierii fark 212 tasarruf ..................................................................................................... 213

azalmasndan gelen toplam kr ................................................................ 214 2,00 MPa deerine indirilmesiyle ortaya kan toplam kr ....................... 215 6.2.4. Sonularn Yorumlanmas ............................................................... 215 7. SONULAR VE NERLER ................................................................. 217

EK A LE LGL TRK STANDARDLARININ LSTES ............ 222 8. KAYNAKLAR ........................................................................ 224 ZGEM . 225

EKL LSTES ekil 2.6.8.3. KYB Bileim zeliklerinin ematik Gsteri [18] ............. 91 ekil 2.6.11. Reaktif pudra betonlarnn ve normal betonlarn granlometri erilerinin karlatrlmas [30] .................. 113 ekil 2.6.12. Teorik maksimum sklkta tane dizilii [30] ....................... 113 ekil 2.7.1.3. imento taneli taze imento hamuru yapsnn idealize edilmi modeli [1,2] .. 140

TABLO LSTES

Tablo 2.1.1. imento Hamuru Har ve Betonun Genel Tanmlar [1] ..... 25 Tablo 2.5.3. Betonun ekme, eilme ve kesme dayanmlar [2,3] .......... 73 Tablo 2.6.7. Ar Agregalarn zgl Arlklar [2] .................................. 86 Tablo 2.6.8.3. KYB Deney Sonular [24] ................................................. 93 Tablo 2.6.10.1. Kullanlan Har Bileenlerinin Cins ve Mikdarna Gre Har Tipleri [3] ............................................................................................ 107 Tablo 2.6.10.2. TS 1262ye Gre Sva Tabakalarn Kalnlklar ve Yapm Kurallar [2,3] .............................................................................................. 108 Tablo 2.6.10.3. Kaba Sva Karm Oranlar ve Karakteristikleri [2,3] .... 109 Tablo 2.6.10.4. nce Sva Oranlar ve Karakteristikleri [2,3] .................... 110 Tablo 2.6.11. Normal Dayanml Beton (NDB), Yksek Daynml Beton (YDB) ve RPClerin Karlatrlmas [32] ...................................... 114 Tablo 2.7. Beton Agregalar le lgili Trk Standardlar .......................... 116 Tablo 2.7.1.2. Portland imentosunun Kimyasal zelikleri .................. 135 Tablo 2.7.1.3. Karma Oksit Deerleri ........................................................ 136 Tablo 2.7.1.4. imentonun Normal Basn Dayanmlar ......................... 143 Tablo 2.7.3. TS EN 206 ve TS EN 1008 Standardlarnda verilen artlar ..........................................................................................................144 Tablo 2.7.4. Klorr erii Deerleri .......................................................... 145 Tablo 2.7.5. Priz Sresine Etki Eden Zararl Maddelerin Maksimum Mikdarlar .................................................................................................... 145 Tablo 3.6. Karakteristik basn Dayanm Tablosu ................................... 160

Tablo 5.4. Seilen Tesisin, C20, C25, C30 Beton Snflarna Ait ........ 195 statistiksel Deerlendirmesi Tablo 6.1.8. Laboratuvar Ekipmanlarnn Kalibrasyon Hizmet Maliyeti ........................................................................................................ 203 Tablo 6.1.16. Tesislerin Toplam Ortalama Nitelik Denetim Maliyetleri .. 204 Tablo 6.1.17. Ayrntl Deerlendirme in Seilen Tesisin Gerek Nitelik Denetim Maliyetleri ......................................................................... 204

1. HAZIR BETON SEKTR HAKKINDA GENEL BLGLER 1.1.Tarihe nsanolu M.. 3000 ylndan beri kire esasl balayc maddeleri yap malzemesi olarak kulland bilinmektedir. Modern Portland imentosu ise ilk kez 1824 ylnda retilmesine ramen ilk betonarme yap ancak 1857 ylnda yaplmtr. Hazr beton retimi ise dnyada ilk kez 20inci yzyl banda (1903) Almanya'da ortaya km, sonraki birka yl ierisinde de ABD'de grlmeye balamtr. 1914 ylnda beton tama amal "transmikser" arac Amerika'da gelitirilmitir. zellikle sava yllarndan sonra, bazlar bugn de faaliyette olan pek ok hazr beton firmas kurulmutur. Sonraki yllarda hazr betonun yaplarn temel inaat malzemesi olarak benimsenip yaygnlamaya balamas uzun srmemi, ksa zamanda pekok lkede hazr beton retilip kullanlmaya balanmtr. zellikle 20. Yzyln ikinci yarsnda hz kazanan kentleme ve alt yap almalar, hazr beton ve beton rnlerinin daha ok retilip kolayca yaygnlamasn salamtr. Dolaysyla bu alanda pekok teknolojik gelime kaydedilmitir [1]. 1.2. Dnyada Hazr Beton Gnmzde gelimi lkelerde tm betonarme inaatlar hazr beton ile yaplmaktadr. ERMCO (European Ready Mixed Concrete Organisation) verilerine gre, bugn Avrupa lkelerinde ylda 300 milyon m3, ABD'de ise 200 milyon m3 civarnda hazr beton tketilmektedir. Dnyann ekonomik ve teknik olanaklar gelitike bu tketim yeni alanlara da yaylmaktadr. rnein, 1970-1990 yllar arasnda havayolu tamacl % 75 orannda artm ve tanan yolcu says ikiye katlanmtr. Bunun sonucunda hava alanlarna olan gereksinim artm, yeni ve daha modern havaalan binalar gelitirilmi, yksek dayanml betonlar kullanlmtr. Ayn ekilde, kara ulam ara ve olanaklarnn hzla gelimesi yollarn, kprlerin, tnellerin yapm iin zel betonlara olan gereksinimi artrm, bu da, bu konuda hazr betona dayal yeni zmler retilmesini zorunlu klmtr.

Dnya nfusu arttka, insanlarn barnma, salk, eitim ve kentsel altyap gereksinimleri de artmakta, tm bu gereksinimlerin karlanmas iin konut, iyeri, okul, hastahane, yol, baraj vb yaplarn srekli ve nitelikli olarak retilmesi gerekmektedir. Bu srete en ok bavurulan yap malzemesi ise betondur. Hazr beton retim sistemlerinde lkelerin iklim koullarndan kaynaklanan farkllklar grlmektedir. Trkiye'de retilen hazr betonun yaklak 1/3' kuru sistemle retilmektedir. Yllk imento tketiminde Trkiye'nin 1997 ylnda 29 778 milyon ton'la talya ve Almanya'nn arkasndan geldii, oysa tketilen imentonun hazr betonda kullanlma oran gz nne alndnda, en alt sralardaki iki lkenin Portekiz ile Trkiye olduu (%18.4) grlmektedir. Avrupa Hazr Beton Birlii (ERMCO) verilerine gre, aralarnda Trkiye'nin de bulunduu 22 Birlik yesi lkenin 2000 yl toplam hazr beton retimi 321 milyon m3 olmutur Bu orann gelimi lkelerde %50'ler civarnda olduu bilinmektedir. Hazr beton imalatnda kullanlan imento mikdarlar ise kullanlan imento rnleri ve karma ilve edilen mineral katklara dier etkenlere gre deimektedir. 1997 ylnda en dk mikdarda imento kullanan lkenin 250 kg/m3 ile spanya, en yksek mikdarda imento kullanan lkenin ise 346 kg/m3 ile sve olduu grlmektedir. Gnmz dnyasnda hazr betonun, mikroskopik dzeyde kompozisyon ve yap zelii olan "yksek teknoloji" rn bir mhendislik malzemesi olarak kullanmnn giderek artmakta olduu grlmekte, 2000'li yllarda beton teknolojisinin daha da gelierek, maliyet, verimlilik, dayanm ve dayankllk asndan yeni ilerlemeler katedilecei ngrlmektedir [1]. 1.3. Trkiyede Hazr Beton lkemizin byk blm deprem kuanda yer almakta, ska karlalan afetlerde byk can ve mal kayb yaanmaktadr. Bu nedenle yap gvenlii asndan betonun nitelii vazgeilmez bir unsur olarak n plana kmaktadr. lkemizde kullanlan betonlarn durumu ise hazr beton teknolojisinin kullanlmasyla beraber memnuniyet verici gelimeler gstermeye balamtr. Gnmzde yksek katl binalarn yapmndan barajlara, prefabrikasyondan metro

inaatlarna kadar geni bir yelpazede kullanlan hazr beton, inaat teknolojisinde vazgeilmez bir unsur olarak karmza kmaktadr. Dier yandan el ile beton retmenin gayri-ekonomik olduunun ve yeterli mukavemet elde edilemedii iin byk riskler tadnn beton kullanclarna anlatlmas gerekmektedir. lkemizin byk bir blm, bu arada byk ehirlerin hemen hemen tm deprem kuanda yer almaktadr. fet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik (01.01.1998) bu durumu gznne alarak, yap tama gc gvenliinin salanmas ve depreme dayankl binalar retilmesi iin deprem blgelerinde kullanlacak en dk beton dayanm snfn C 20 olarak belirlemi, bylelikle bir deprem esnasnda olas can ve mal kaybn en aza indirmeye ynelik nemli bir adm atlmtr. leri teknoloji kullanlarak hazrlanan, bileenlerin karm oranlar bilgisayarlarla denetlenen, malzeme nitelii standardlara uygun, tanmas ve gerekli yerlere ulamas transmikser ve pompalar vastasyla kolaylaan ve btn bunlar hzl ve ekonomik ekilde gerekletiren hazr beton teknolojisi, gnden gne yaygnlamakta ve inaat sektrnn vazgeilmez unsurlarndan biri olmaktadr. 1.3.1. Hazr beton sektrnde 2002 yl verileri, 2001le karlatrma, 2003e bak 1999 Depremleri'nin ardndan ruhsat yasaklarnn kalkmasn ve yeni yasal dzenlemelerin oturmasn bekleyen, umutlarn balad 2000 yln tam bir durgunluk iersinde geiren, canlanmay bekledii 2001 ylnda ise tm sektrler gibi byk krize yakalanan inaat sektr, 2002 ylnda da, ihtiyac olan canlanmaya ne yazk ki kavuabilmi deildir. Hazr beton endstirisi de, inaat sektrmzn yukarda zetlenen profilinden farkl bir durumda deildir. THBB yesi reticilerin (72 firma) verilerine gre, 2002 yl hazr beton retimi 17 457 930 m3'tr. Toplam hazr beton retimi ise 25 467 930 m3 olmutur. (2001 ylnda THBB reticilerinin toplam retimi 16,5106 m3, Trkiye genelindeki retim ise 22,5106 m3 olmutur.) THBB yesi

hazr beton reticileri, Trkiye'deki toplam yllk retimin yaklak %70'ini temin etmektedirler. 1.3.2. Hazr beton endstrisinin inaat sektrndeki yeri Bir yapnnn temel unsuru, o yapnn ayakta durmasn salayan betonarme tayc iskelettir; beton ve elik, tayc sistemin ana girdilerini, betonarme ise ana uygulamasn tekil eder. Dolaysyla, beton inaat sektrnn en temel girdisi, ekonomik olarak vazgeilemeyecek malzemesidir. Mevcut koullarda, betonun bir yapnn genel maliyetindeki pay %10'u ancak bulmaktadr. fet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik (1998) ve yrrlkteki ilgili dier yasal belgeler uyarnca, lkemizde birinci ve ikinci deprem blgelerinde C 20 snfnn altnda beton kullanlmas yasaktr ve bu nitelikte betonlar ancak yeterli donanm ve laboratuvar bulunan hazr beton tesislerinde retilebilir. Depremlerde yklan binalarda yaplan teknik aratrmalar standard d, niteliksiz beton kullanmnn ve bilinsiz uygulamalarn bu ykmlarda ok nemli rol oynadn ortaya koymaktadr. Nitekim, zellikle son depremlerden sonra THBB'nin uyar giriimleri de dikkate alnarak, pek ok valilik ve belediye inaatlarda el ile beton dkmn ve belirli snflarn altnda beton kullanmn yasaklamlardr. Hal byleyken, baz blgelerimizde hala antiyelerde ilkel yntemlerle hazrlanan veya standard ve denetim d antiye santrallarnda retilen betonlar kullanlmaktadr. 1.3.3. Avrupa birlii teknik mevzuat uyumu asndan hazr beton sektr Trkiye Hazr Beton Birlii, Avrupa Hazr Beton Birlii (ERMCO) yesi bir kurulu olarak, lkemizin katlmay hedefledii Avrupa Birlii'nde ve dier lkelerde beton konusundaki yeni hukuksal dzenlemeleri yakndan izlemekte ve Trkiye'ye uyarlanmasna gayret etmektedir. TS 11222 ubat 2001 Hazr Beton Standard'nn, THBB ve TSE'nin ibirliiyle TS EN 206-1 Nisan 2002 paralelinde gzden geirilerek yenilenmesi (ubat 2001) bunun somut bir rnei olmutu.

Bu alanda, dier sektrleri olduu gibi, hazr beton sektrn de yakndan ilgilendiren bir nokta, Trk Akreditasyon Kurulu'na (TRKAK) yetki ve ilerlik kazandracak olan yasann gerekli sre tamamlanarak yrrle girmesidir. Sektrde nitelik denetiminin ve standardizasyonun yaygnlamas asndan son derece nem tayan bu dzenleme, Avrupa Birlii Teknik Mevzuat Uyumu kapsamnda gereklemesi gereken dzenlemelerdendir [1].

2. BETON ve ZELKLER 2.1. Tanm ve Genel Bilgiler 2.1.1.Giri Beton, imento, doal veya yapay iri agrega, su ve gerektiinde kimyasal ve/veya mineral katknn kartrlmas ile yaplan ve imentonun hidratasyonu ile dayanm kazanan malzemedir (TS 11222/ubat 2001, TS EN 206-1). Burada imento, kum ve iri agrega tanelerini birbirine balar. Kum ise iri agrega taneleri arasndaki boluklar doldurarak betonun kompasitesini artrr. akl veya krmata taneleri betonda iskelet grevi yaparak, d kuvvetlere kar koyarlar. Beton ada toplumlarn kullandklar yap malzemelerinin en nemlilerinden biridir. Binalar, yollar, kprler, barajlar, santaller, istinat duvarlar, su depolar, limanlar, hava alanlar, kent mobilyalar ve benzerleri ounlukla betondan yaplmaktadr. Gnmzde, dnyada her yl yaklak 5.5 milyar ton beton retilmektedir. Bu mikdar dnya nfusuna blndnde kii bana 1000 kg beton retildii ortaya kar. Ancak, bu kadar yaygn kullanlan bir malzeme olmasna karn, ounlukla dk nitelik dzeylerinde retilir. Beton dier bir ok yap malzemesine gre, (i) (ii) (iii) (v) daha kolay ekil verilebilir olmas, ekonomik olmas, dayankl olmas, her yerde retilebilir olmas ve

(iv) retiminde daha az enerji tketilmesi, (vi) estetik zelikleri nedeniyle en ok kullanlan yap malzemesidir. Taze haldeyken plastik bir kvama sahip olmas betona istenen herhangi bir eklin verilmesini salar. Dier bir deyile, taze beton sertletiinde iine konulduu kalbn eklini alm olur. Bylece, kiriler, kolonlar, karmak ekilli kabuklar,

demeler, kazklar, ktle betonlar v.b. yapmak mmkn olur. Beton retiminde byk lde yerel malzemeler kullanlr. Bu husus maliyetinin dier yap malzemelerine oranla dk olmasndaki en nemli etmenlerden biridir. yi bir beton dayankl bir yap malzemesidir. Uygun bir ekilde tasarlanm, retilmi, yerletirilmi, sktrlm ve bakm yaplmsa uzun yllar her hangi bir bakm, onarm gerektirmeden hizmetini srdrr. Betonu bir hazr beton santralnda olduu kadar lkenin en cra bir kesinde de (nitelik denetimine zen gstermek kouluyla) retmek mmkndr. 1m3 aluminyum, elik ve cam retimi iin, srasyla, yaklak 360 GJ, 300 GJ ve 50 GJ enerji harcanrken, ayn mikdardaki beton iin yaklak 3.5 GJ enerjiye gereksinim vardr. Enerji maliyetlerindeki hzl art gz nnde bulundurulduunda, betonun bu zeliinin nemi de anlalr. Beton, ayn zamanda, bir ok estetik olanaklara sahip bir malzemedir. stenen ekil, renk ve yzey zeliklerini vererek deiik grntler elde etmek mmkndr. Betonun mhendislik uygulamasnda istenen bir ok zeliinin yan sra baz istenmeyen zelikleri de bulunmaktadr. Ancak, bunlarn stesinden gelebilmek iin beton reticiye ve kullancya bir ok olanak salar. elik donat kullanlarak dk ekme dayanm dezavantajnn azaltlmas, eitli kimyasal katk maddeleri kullanlarak eitli zeliklerinin daha da iyiletirilmesi bu olanaklara rnek olarak verilebilir. Beton imento, ince agrega, kaba agrega, su ve gerektiinde eitli kimyasal ve/veya mineral katklar ieren bir kompozit malzemedir. Bazan hatal olarak, imento harcna ve imento hamuruna da beton dendii grlmektedir. Bu malzemenin genel tanmlar Tablo 2.1.1de verilmitir [1].

Tablo 2.1.1. imento hamuru, har ve betonun genel tanmlar [1] Malzeme imento hamuru Har Beton Bileimi imento + Su nce agrega (< 4.0 mm) + imento hamuru Kaba agrega (> 4.0 mm) + nce agrega (< 4.0 mm) + imento hamuru

yi bir betonda tm ince agrega tanelerinin imento hamuruyla, tm kaba agrega tanelerinin de harla btnyle kaplanm olmas gerekir. beton dayanm kazanr. 2.1.2. Betonlarn snflandrlmas Deiik lkelerde birbirinden farkllklar gsteren snflandrmalar yaplmasna karn, betonlar basn dayanmlarna gre de ana gruba ayrmak mmkndr: Dk dayanml betonlar, basn dayanmlar 20 N/mmnin altnda olan betonlar. Normal dayanml betonlar, basn dayanmlar 20-40 N/mm olan betonlardr. Yksek dayanml betonlar, basn dayanmlar 40 N/mmden byk olan betonlardr. Baz zel betonlara ilerideki blmlerde deinilecektir. 2.1.3. Beton katk maddeleri Katklar, imento, agrega ve suyun dnda, iyi betonun taze veya sertlemi haldeki zeliklerini istenen dorultuda gelitirmek zere, kartrma ileminden hemen nce veya kartrma ilemi srasnda betona katlan malzemelerin genel addr. Katklar, kimyasal katklar ve mineral katklar olmak zere, ana gruba ayrlrlar. Ayrca, bunlarn dnda, zel beton retiminde kullanlan dier baz katklar da bulunur. Bu iki ana grupta ok sayda deiik katklar toplanmtr. Katk eitlerinin ok olmasnn arkasnda yatan gerek, iyi betonun hemen hemen tm zeliklerinin, deiik leklerde, bu katklar tarafndan deitirilebilmesidir. 2.1.3.1. Katk kullanm Katk kullanlrken aada belirtilen hususlara dikkat edilmesi olas baz sakncalar ortadan kaldracaktr. Katknn ulusal veya uluslararas tannm standardlara uygun olmas gerekir. Katk reticisi veya satcs szkonusu Bu sistem iindeki balayc malzeme olan imentonun suyla reaksiyonu (hidratasyon) sonucunda

malzemesiyle ilgili olarak aadaki noktalar belirten aklayc teknik belgeler hazrlamaldr: (a) betonda etkili olduu ana zelik (b) yararl veya zararl yan etkileri (c) fiziksel zelikleri (d) aktif bileeninin konsantrasyonu (e) klor, slfat, slfit, fosfat, nitrat, eker gibi beton ve betonarmeye olas zararl etkileri olan maddeleri ierip iermedii (f) pH deeri (g) varsa, kullanc sal asndan zararlar ve alnmas gerekli nlemleri (h) depolama koullar ve raf mr (i) beton karmnda kullanm ekli ve (j) en az ve en ok kullanm mikdarlar Kullanm srasnda reticinin nerilerini takip etmek gerekmekle birlikte, katklarn etkinliini aadaki koullarn etkiledii bilinmelidir: (a) imentonun bileimi (b) agrega zelikleri (c) beton karm oranlar (d) kullanlan dier katklar (e) beton kartrma sresi (f) katknn karma eklenme zaman (g) taze betonun scakl ve (h) beton bakm koullar. Bu nedenle katklarn her zaman antiye ve/veya beton tesisi koullarnda ve buralarda kullanlan beton malzemeleriyle denendikten ve uygunluklar kantlandktan sonra kullanlmalar gerekir. zellikle kimyasal katklar, imento mikdarnn %0.1 ~ %1.0i dzeylerinde ok az mikdarlarda kullanldklarndan, tartm ileminin doru ve gvenilir olarak yaplmas salanmaldr. Aksi takdirde, stenen sonu elde edilemez veya zararl etkiler

ortaya kabilir. Katklar betonun birden fazla zeliini etkileyebilir. Bu durum, zellikle ikincil etkiler zararl ise, gz nnde bulundurulmaldr. 2.1.3.2. Fiziksel etkilerine gre kimyasal katklar Kimyasal katklar genel grubu priz sresini deitiren ve karm suyunu azaltan kimyasal katklar ile hava srkleyici katklardan oluur. Beton retiminde kullanlan kimyasal katklar TS 3452/ubat 1984 ve TS 3456/ubat 1984e uygun olmaldr. Bu katklar kullanm amalarna gre yedi snfa ayrlrlar: Tip H. Priz srecini hzlandrc katklar Tip G. Priz srecini geciktirici katklar Tip A. Karm suyunu azaltc katklar Tip AH. Karm suyunu azaltc ve priz srecini hzlandrc katklar Tip AG. Karm suyunu azaltc ve priz srecini geciktirici katklar Tip YA. Karm suyunu yksek mikdarda azaltc katklar Tip YAG. Karm suyunu yksek mikdarda azaltc ve priz srecini geciktirici katklar Priz srecini hzlandrc hatklar Sonlama, kalp skme gibi ilemlerin daha ksa srede gerekletirilmesi; erken yksek dayanm elde edilmesi ve souk havalarda beton retilmesi gibi amalarla kullanlrlar. Hzlandrc etkilerini imentolarn ana bileenlerinden olan C3Sin hidratasyon hzn artrarak gsterirler. Hzlandrc katklar kullanldnda betonun tama, yerletirme ve sktrma gibi ilemleri iin gereken srenin de ksalaca unutulmamaldr. Dolaysyla, sz konusu ilemler iin iyi bir zaman programlamas gerekir. Baz priz sresini hzlandrc katklar klor iyonlar ierir. Klor betonarme donatlarnn paslanmasn hzlandrdndan bu tr katklar kullanmak zararl olabilir.

Priz hzlandrc katk maddelerinin esas maddeleri yle sralanabilir. Klorrler (Ca, Na, Al, Fe, NH4 klorrleri) Alkali hidroksitler (Na, K, NH4 hidroksitleri) Alkali metal tuzlar.

Priz srecini geciktirici katklar Scak havalarda beton retilmesi, beton kartrma ve yerletirme ilemleri arasndaki srenin uzun olduu durumlarda, ktle betonlarnda pepee iki dkm arasnda souk derz olumasn nlemek amacyla ve demelerde kalp deformasyonlarndan meydana gelebilecek beton atlaklarn nlemek gibi maksatlarla kullanlrlar. Geciktirici etkilerini imentolarn ana bileenlerinden olan C3Sin hidratasyon hzn azaltarak gsterirler. Geciktirici etkileri kullanlan katk mikdaryla dorudan ilikilidir. Bu mikdar belirli bir kritik deerden fazla olduu takdirde, C3S hidratasyonu tamamen durur ve beton hi bir zaman sertlemez. Dolaysyla, priz geciktirici katklar reticinin belirttii en ok mikdarn zerinde kullanlmamaldr. Priz geciktirici katklar, C3S ve C3Ann su iinde znmelerini kstlar veya su ile kartrlan imentoda taneler zerinde oluan geirimsiz hidrate imento jeli zerine adsorplanarak veya ilk znen Ca(OH)2 kristallemesinde ekirdek oluumunu yavalatarak hidratasyon tepkimelerini geciktirirler. Bunlarn esas maddeleri, linyoslfonatlar, karbonhidratlar, eker, niasta, selloz, fosforik asitler, inko ve kurun oksitler, boraks ve magnezyum tuzlardr. Karma suyu gereksinimini azaltc katklar Adlarndan da anlalaca gibi, bu katklar belirli bir ilenebilme deeri iin betona gerekli olan karm suyu mikdarn azaltrlar. Bu zelikleriyle eitli avantajlar salarlar: stenen beton kme deerinin daha az mikdarda suyla elde edilerek, sabit bir imento mikdar iin, su/imento (S/) orannn drlmesine imkn verirler. Bylece, dayanmn artmasn, geirimliliin azalmasn ve dayanklln artmasn salarlar. kme ve S/ oran sabit tutularak kullanlan imento mikdarnda azalma elde edilebilir. Betondaki imento mikdarnn azaltlmas

ekonomik gerekelerle yaplabilecei gibi, hidratasyon ssnn azaltlmas gibi teknik gerekelerle de yaplabilir. Son olarak, taze betonun yerletirilmesini kolaylatrmak iin, hem S/ oran hem de imento mikdar sabit tutularak daha yksek kme deeri elde edilebilir. Karm suyunu azaltc katklar, ayn zamanda, akkanlatrc ve yksek akkanlatrc katklar olarak da adlandrlrlar. Akkanlatrc katklar beton karm suyunu %5-10 civarnda, yksek akkanlatrc katklar ise %12 ve daha fazla oranda azaltrlar. Kimyasal katklar kullanlm betonlarn priz sreleri ve dayanmlarna ilikin kurallar TS 3452/ubat 1984 Beton Kimyasal Katk Maddeleri standardnda belirtilmitir. Hava srkleyici katklar Bu maddeler betonda (10 m - 250 m) apl ve 50 m 250 m aralkl kresel, birbiriyle balantsz, hacmen %2.5 - %3ten fazla ok sayda ve taze beton ierisinde kararl hava boluu srklenmesini salarlar. Bu hava kabarcklar priz tamamlandktan sonra ve sertletinde de beton iinde kalrlar ve sertlemi betonun donma-zlme dayanklln artrrlar. Bu maddelerin esas sodyum abietatdr. Bunlarn dnda linyoslfonatlar, hayvansal ve bitkisel yalar ve reina bazl maddeler de bu amala kullanlr. Betonun suya doygun olduu veya doygunluk derecesine yakn olduu durumlarda tekrarl donma-zlme altnda hzl hasar grr. Byle bir ortamda beton ksa bir srede paralanp dalabilir. Donma-zlme etkisi, gerekli nlem alnmad takdirde, betonun yol kaplamalar, barajlar, temeller gibi yerlerde kullanlmasn gletirir. Bilindii gibi, su donduunda hacimce genleir. Betonda gzeneklerde ve klcal boluklarda bulunan su da donduunda genleerek bu boluklarn ve gzeneklerin duvarlarna basn uygular ve mikroatlaklar olumasna neden olur. Hava srkleyici katklar kullanldnda betonda meydana gelen, birbirinden bamsz

hava kabarcklar bu isel gerilmelere kar bir tr yastk vazifesi grr. Su hava kabarcklarna doru hareket ederek bunlarn bir ksmn doldurur ve genleme srasnda tamam dolu olmadndan isel gerilmeler meydana gelmez. Betonun donma-zlme direncini artrmak iin hacimce %4-8 hava iermesi nerilir. Normal betonlarla kyaslandnda, hava srklenmi betonlarn, donmazlme direnci daha yksektir, buz zc tuzlarn zararl etkilerine kar direnci daha yksektir, ilenebilirlii daha yksektir. Buna karlk ayn su/imento orannda, dayanm srklenmi hava mikdarnn her %1i iin %4-6 daha dktr, birim arl daha dktr, terlemesi daha azdr. Hava srkleyici katk kullanm sonucunda betonda salanan hava mikdar bir ok parametreden etkilenir. Sabit bir hava srkleyici katk mikdar iin, taze betonun kmesi (kvam), S/ oran ve ince agrega mikdar fazlalatka betonda srklenmi hava mikdar da artar. te yandan, kumdaki ince madde mikdar, ortam scakl, imentonun inceliinin artmas ve kartrma sresinin uzamas srklenen hava mikdarnda azalmaya yol aar. 2.1.3.3. Mineral katklar Betona katlacak mineral katklar, puzolanik aktiviteleri bakmndan iki gruba ayrlr [TS 11222/ubat 2001]. Tip 1 : nert yapda mineral fillerler [taunu] ve inorganik pigmentler. Tip 2 : Puzolanik ve/veya imento benzeri etki gsterenler. Puzolanlar inde kirele tepkimeye girerek kalsiyum silikat hidratlar oluturabilecek, ince tlm, aktif silika (SiO2 ve daha az Al2O3) ieren maddelerdir. Puzolanlarn tek bana balayc zelii ya ok azdr ya da hi yoktur. Ancak tetikleyici olarak kire ile veya bir balayc, rnein imento, ile karlatrnca balayc zelik kazanrlar. Puzolanlarn balayclk zelii, kire ve standard kum kartrlarak retilen har rnekleri zerinde yaplan mekanik deneylerle saptanabilir.

Bims, eitli volkanik kller ve tfler doal puzolanlardr.

Termik santrallerin

atklarndan olan ve elektrofiltrelerde toplanarak daha sonra santral dna atlan uucu kller, silikon metal ve alam endstrisi at olan silika duman ise yapay puzolanlara rnek olarak gsterilebilir. Puzolanik malzemelerin betonda kullanm, esas itibariyle, imentonun hidratasyonu sonucunda nemli mikdarlarda ortaya kan ve gerek dayanm gerekse dayankllk asndan betona her hangi bir olumlu etkisi sz konusu olmayan kalsiyum hidroksitin bu malzemelerle raeksiyona girerek daha fazla mikdarda balayc zelik gsteren bileenler oluturmas temeline dayanr. Genel olarak bakldnda, puzolanlarn eitli beton zeliklerine etkileri aadaki gibi zetlenebilir: - Karm suyu ihtiyacnda artma sz konusu olabilir. Ancak baz uucu kller belirli bir orana kadar katldklarnda karma suyu gereksininminde azalmaya neden olabilir. - lenebilme artar, ayrma ve terleme azalr. - Donma-zlme direnci erken yalarda azalr. - Dayanm kazanma hz azalr. Ge yalardaki dayanmlar yksek olur. - Alkali-agrega reaksiyonu riski azalr. - Hidratasyon ss azalr. - Rtre genellikle artar. - Slfat direnci artar. Btn katklarda olduu gibi, puzolanlarn kullanlaca durumlarda da mutlaka gerek kullanm koullarna uygun denemeler yaplmas gerekir. Her puzolanik malzemenin beton zeliklerine etkileri bir dierinden farkl olduu gibi, ayn kaynaktan deiik zamanlarda alnan puzolanlarn dahi zeliklerinde deiiklikler olmas kanlmazdr. Puzolanlarn beton zelikleri zerindeki etkileri kimyasal, mineralojik kompozisyonlarna, inceliklerine, birlikte kullanldklar imentonun zeliklerine, v.b. bal olarak deiebilir. rnein, uucu kllerin zelikleri elde edildikleri kmrn cinsi ve ierdii safszlklar, termik santraldaki yakma scakl, kl toplama sistemleri gibi bir ok parametreye baldr. Bu zeliklerdeki farkllklar da kullanldklar betona olan etkilerinde deiikliklere yol aar.

Trkiyedeki

11

termik

santraldan

elde

edilen

uucu

kllerin

kimyasal

kompozisyonlar ve eitli fiziksel zelikleri 1998 ylnda Trkiye imento Mstahsilleri Birliinde yaplan deney ve analizler sonunda belirlenmitir. Renk katklar Betona eitli renkler vermek iin kullanlan katklar genellikle metal oksitler veya saf minerallerdir. Bunlar kullanlrken betonun dier zeliklerine zararl olup olmadklar kesinlikle denetlenmelidir. Renklendirici katklarn kullanm mikdar genellikle imento mikdarnn %10unu gemez. 2.2. Taze beton zelikleri Agrega ve imento karmna su katldktan sonraki ilk bir ka saatte beton, svya benzer akclk zelikleri tar ve kolayca ekil verilebilir; bu aamadaki karma taze beton denir. Beton zaman ierisinde imentonun hidratasyonu sonucunda akcln kaybederek katlar ve dayanm kazanr. Taze beton ile ilgili temel kavramlar aada verilmitir. 2.2.1. lenebilirlik Kompasitesi ve dayanm yksek olacak ekilde hazrlanm taze beton, kartrldktan sonra kalba kadar tanr. Kalbn iine dklp yerletirilen beton vibratr ve benzeri aletler kullanlarak sktrlr. Bu ilemler sonucunda, taze betonun homojenliini, kompasitesini ve dolaysyla dayanmn kaybetmemesi istenir. Ayrca kalplar, kolaylkla yaylarak, en az boluk brakacak ekilde doldurmas gerekir. Betonun bu zeliklerine ilenebilirlik veya ilenebilme ad verilir. Betonun ilenebilme zelii beton agregasnn granlometrisi, boyut ve biimi, yzey przll, tane younluu ve imento mikdar gibi etmenlere de baldr. Betonun ilenebilme zelii kvam deneyleri ile saptanr. lenebilir bir betonun zeliklerinin banda kohezyon gelir. Kohezyonu iyi olan taze betonun iindeki iri agrega taneleri kartrma, tama ve yerletirme ilemleri srasnda ktleden ayrlmazlar. ri agregalarn bu ilemler srasnda beton

ktlesinden ayrlmas olayna betonun zlmesi veya ayrmas (segregasyon) ad verilir. Ayran betonun bnyesi homojen olamaz; iri agregalar bir yanda, har bir yanda birikir. Betonun dayanm ve dayankll azalr. Kohezyonla paralellik gsteren bir dier zelik taze betonun kararll veya stabilitesidir. lenebilirlik taze betonun ayrmadan retilmesi, tanmas, yerletirilmesi, sktrlmas ve sonlanmas ilemlerinin kolaylkla yaplabilmesi zelii olarak tanmlanabilir. Yaplan beton iinin niteliine, betonun sertlemesinden sonra beklenen zeliklerine, v.b bal olarak, yukarda belirtilen ilemlerde aranan nitelikler farkl olabilir. Dolaysyla, betonun ilenebilirliini rakamsal ifadelerle aklamak mmkn deildir. Genel olarak taze betondan beklenen zelikler u ekilde sralanabilir. - Kolayca kartrlp tanabilir olmas, - Kalplara kolayca yerleebilir akkanlkta olmas, - Fazla enerji gerektirmeden sktrlabilir olmas, - Tama, yerletirme ve sktrma srasnda ayrmamas, - Uygun bir ekilde sonlanabilir olmas Taze betonun ilenebilirliini etkileyen etkenler olarak, karmdaki su mikdar, hava mikdar, karm oranlar, agrega zelikleri, agrega tane dalm, imento zelikleri, katklar, zaman ve scaklk saylabilir. Bu etmenlerin etkileri aada zetlenmitir. 2.2.2. Kvam lenebilirlii etkileyen en nemli etmen taze betonun su ieriidir. Kvam betonun akcln gsteren bir ldr. Betonda su ve belirli oranda ince malzeme ierii arttka kvam snf, dier bir deyile, betonun akcl artar. nk artan su mikdar, betonun akmaya, yerlemeye ve skmaya kar direncinin temel sebebi olan kat taneler arasndaki srtnme katsaysn drr. Ancak, su mikdar ok yksek fakat ince malzeme mikdar ve dolaysyla kohezyonu yetersiz olan beton ayrma eiliminde olduundan ilenebilirlii iyi deildir. Ayrma, taze betonda iri agrega tanelerinin hartan ayrlarak kalplarn alt ksmna kelmesidir. Bunun

sonucunda beton homojenliini kaybeder ve beton elemann alt ve st blgelerindeki zelikler farkllar. Hemen hemen her zaman ayrmayla birlikte gzlenen bir baka olgu da terlemedir. Terleme, taze betondaki katlarn kelerek suyun taneler arasndaki boluklardan yukar doru ykselmesi ve betonun st yzeyinde toplanmas olaydr. ri agrega ayrmas (segregasyon) sonucu aaya kelen iri agrega taneleri aralarnda suyu tutamadklarndan bu suyun bir ksm yukarya doru ykselir. Ykselirken ince agrega tanecikleri ve imento taneciklerinin bir ksmn da birlikte srkler. Yzeye ulatnda zayf bir kaymak tabakas oluturur. Ayrca, su terleme yoluyla ykselirken agrega tanelerinin ve donatnn alt yzeyinde birikerek bunlarn betonla aderansn (ban) azaltan boluklara neden olur. ri agrega ayrmas ve terleme aada daha ayrntl olarak ele alnmtr. 2.2.3. Betondaki imento hamuru/agrega oran Taze betonda kohezyonu ve kararll etkileyen birleim parametreleri su/imento, agrega/imento oranlardr. Bunlarn optimum deerleri aranmaldr. Sabit bir su/imento oranndaki betonda imento hamuru/agrega veya filler (boyutu 200 kat taneler) orannn artmasyla beton daha kolay ilenebilir bir duruma gelir. nk bu durumda betondaki iri tanelerin birim yzeyine den kohezyon salayc ve kayganlatrc imento hamuru mikdar artar ve bylelikle betonun yerletirilmesi srasnda iri taneler ayrmadan birbirleri zerinden daha kolayca kayar. 2.2.4. Agrega ekli ve yzey zelikleri Sabit su/imento orannda incelendiinde betonda kullanlan agregann daha keli ya da przl bir yzeye sahip olmas taze betonda agregann tuttuu su mikdarn artracaktr. nk keli ve przl agrega tanelerinin birbirlerine kenetlenmeleri, yzeylerindeki srtnme direnci ve yzey alan ayn hacimdeki kresel bir agregannkilere gre daha fazladr. Bu durum ise keli ve yzeyi przl agrega kullanlmas halinde betonda slatlmas gereken yzey mikdarnn artmasna neden olur. Ayn su ieriine sahip beton karmlarndan keli ve przl yzeye sahip agrega kullanlan betonun ilenebilmesi daha dktr,

yerletirme ve sktrma iin daha fazla enerji gerektirir. Ayrca bu biime sahip agrega taneleri ile beton ierisindeki dier tanelerle arasndaki srtnme katsays yuvarlak biimli agregalara gre daha fazladr. Bu ise aka anlalabilecei gibi betonun kartrma, yerletirme ve sktrma ilemlerinde daha fazla enerji harcanmas sonucunu dourur. Betonun kalp ierisinde yaylmasna kar koyan etmenler, d ve i srtnme kuvvetleri olmak zere iki gruba ayrlabilir. D srtnme kuvvetleri taze beton ile kalp ve donatlar arasnda oluur. Bu d srtnmeye eper etkisi denir [2, 3]. srtnme kuvvetleri ise betonu oluturan malzemelerin kendi aralarndaki srtnmesinden oluur. Bu kuvvetler byk ise betonun ilenebilme zelii azalr. eper etkisi betonda kullanlacak iri agregann en byk apn da belirler. TS 500/ubat 2000 standard en byk tane boyutunun dar bir kiri elemannda, kiri geniliinin 1/5inden, bir demede, deme kalnlnn 1/3nden ve iki donat arasndaki mesafenin 3/4nden byk olmamasn ngrmektedir. Taze beton ne kadar byk bir yzeyle temasta ise, srtnme kuvveti de o kadar byk deerler alacaktr. eper etkisi kalp ortalama ap denilen bir byklkle saysallatrlabilmektedir. rnek olarak donatlar ieren bir betonarme kiriin donatlarnn en sk olduu blgeyi de ieren bir prizmatik hacim dnlebilir. Kiri eksenine dik kesitte donat ubuklarnn youn olduu eper etkisi hesaplanacak alan stten snrlayan MN izgisi boyuna donatlara D (maksimum tane boyutu) mesafesinde geen bir izgi veya dzlem olarak alnr. Byle bir kirite mlik boydaki prizmatik hacmin kiri eksenine dik kesit alan F olsun. F kesitli ve m uzunluktaki prizmann hacmi, V, V = F F alan iinde betona dokunan kalp, ve donatlarn evreleri p hesaplanr. m boyundaki prizma iinde bunlarn toplam yzey alan S = p

olur. V ve S deerlerinden hesaplanan

L=

V S

deerine kalp ortalama ap denir. Bu ap ne kadar kkse yerletirme o kadar zor olacaktr. Maksimum tane boyutunun etkisi ise tersinedir, maksimum boyut ne kadar kk ise yerletirme o kadar kolay olacaktr. u halde D/L oran eper etkisini saysallatran bir byklktr. Nitekim aada verilen snrlar dikkate alnarak maksimum tane boyunun saptanr. Burada V betonun doldurduu hacim, S bu hacme ait betonun dedii kalp ve donatnn yzeylerinin toplam alandr. D < 0,8 L olacak ekilde seilirse, eper etkisi yok saylabilir. D > L ise betonun boluksuz yerletirilme olana yoktur. 0,8 L < D < L ise eper etkisi vardr ve bu etki karm hesabnda gznne alnmaldr. Ayrca betonun donat ebekesi iinden homojenliini yitirmeden gemesi gerekir. Bu nedenle donat gznn delikleri a ve b boyutlarnda ise, gzn r ortalama ap

r=

a b 2 (a+b)

olarak tanmlanr. Taze betonun homojenliini kaybetmeden, byle bir gzn iinden geebilmesi iin, D aadaki koullar yerine getirmelidir [2, 3]. D < 1,4 r D < 1,2 r Yuvarlak Agregalar iin. Keli Agregalar iin.

2.2.5. Zamanla ilenebilme kayb Zaman ierisinde taze beton, imentonun su ile reaksiyona girmesi (hidratasyon) sonucunda akkanln ve plastikliini kaybeder. Bu nedenle betonun suyla kartrlmasn takip eden sre ierisinde betonun ilenebilirlii azalr. Dier yandan, zaman ierisinde betonun karm suyu buharlar. Bu durum ise yine ilenebilirlii azaltr. Hidratasyon tepkimeleri ve suyun buharlamas zellikle scak havalarda daha fazla olduundan scak havalarda zamanla ilenebilme kayb daha belirgindir. 2.2.6. Taze Beton Scakl Taze beton scakl teslim srasnda +5 Ctan az olmamaldr. Farkl en dk scaklk veya en yksek scaklk gerekirse retici ve kullanc tarafndan belirlenir (TS 11222/ubat 2001). Katlamann ve sertlemenin kimyasal nedeni olan hidratasyon imentolarda ekzotermik (s karan) bir reaksiyon eklinde geliir. imentonun suyla kartrldnda ilk slanma sonucu meydana gelen s yaylmas da hidratasyon ssnn bir blm gibi dnlebilir. Hidratasyonun ekzotermik oluu souk havada betonlama ilerinde

yararlanlabilecek bir zelik olmakla birlikte pek ok sakncalara da yol aar. zellikle barajlar gibi su tutma yaplarnda byk ktle betonlarnn retiminde, i gerei sratli beton retimlerinde bu sorun nemlidir. Byk ktle betonlarnda i scaklk ykselir, hava ile temasta olan d katmanlar sour ve i katmanlara gre oluan sl bzlme sonucu atlayarak su geirimli bir duruma gelir. Hidratasyon ss gnlerce yaynlanr, ancak priz sonundan itibaren yaynlanmann hz ok azalr ve ktlenin scakln ykseltmeye yetmez. Ktle giderek sour ve bzlr; bu olaya termik rtre (sl bzlme) denir.

Hidratasyon ssna kar alnacak nlemler: Hidrolik reaktivitesi dk imento semek (birleim ve incelik) Beton dkm hzn azaltmak Betondaki imento ieriini (dozaj) azaltmak Betondaki agrega ve suyu soutmak Gece veya sabah serinliinde dkmek

2.2.7. Ayrma ve terleme Ayrma (segregasyon) taze beton bileenlerinin betonun her blgesinde eit olarak dalmnn bozulmasdr. Bunun sonucu olarak sertlemi beton zeliklerinde blgesel deiimler olur. Taze betonda ayrma iki ekilde grlr. Birincisi, kaba agrega tanelerinin betonun yerletirilmesi srasnda dier tanelere gre daha aalara kme eiliminden kaynaklanr. Bylelikle doru bir yerletirme uygulanmamsa kalplarn alt katmanlarnda kaba agrega younluu beton karm orannda ngrlenden daha fazlayken st katmanlarda daha az olur. kinci ayrma ekli ise yksek kvamdaki betonlarda suyun beton iinde ykselerek beton yznde birikmesidir. Suyun ktleden ayrlmasna terleme, kusma adlar da verilir. Kat taneler dibe knce su yzeye kar. Terlemenin bir dier nedeni imentonun flokllemesidir. Suyla temas eden imento taneleri yzeylerindeki elktrik yklerinin farkllamas sonucu floklleir (bir arada toplanr) ve aralarnda hidratasyon iin gerekenden daha fazla su tutan boluklu kmeler oluturur. Kartrma srasnda bir sre sonra bu fazla suyu kusarlar. Terleme zellikle yerine yerletirilmi taze betonda nemlidir. Beton retilip st mastarla dzeltilip, mala ile przleri giderildikten sonra, terleme balar ve ilk saatler iinde yzeydeki su kaybolur. Terleme erken rtre ile de ilikilidir. Terleme sonucu yzeye yakn ksmda daha sulu ve ince taneli ve dolaysyla daha dk dayanm ve dayanklla sahip beton tabakas oluur. Yzeyde oluabilecek klcal atlaklar nlemek iin taze betonun yzeyinin korunmas ve yeniden mastarlanmas gerekebilir.

2.2.7.1. Betonda ayrmaya kar nlemler Karm oranlaryla ilgili nlemler Betonun ayrmadan yerine yerletirilebilmesi iin hereyden nce betonda uygun i yapkanln (kohezyonun) salanmas gerekir. Bu da temel olarak beton karm oranlaryla ilgilidir. Betondaki agregann tane boyutu dalmnn doru olarak tasarlanmas, ince tanelerin kaba tanelerin aralarna girerek betonun ayrmasn nlemelerini salar. Dk imento dozajl betonlarda eer beton ok kuru olarak tasarlanmsa yukarda bahsedilen ilk sebep olan kohezyon yetersizlii sonucu ayrmann olma ihtimali artar. Bunun bertaraf edilmesi iin betona bir mikdar su ilve edilmesi betonun i yapkanln artracak ve karmn ayrmaya eilimini azaltacaktr. Dier yandan bu betona gereinden fazla su katlmasyla su fazlal sonucu ikinci tr kohezyonun azalmas sebebiyle ayrma grlebilir. Kartrma ve yerletirmeyle ilgili nlemler Betonun ileride anlatlan kartrma sresi talimatlarna uygun olmayan bir ekilde kartrlmas kalplara yerletirilecek olan betonun daha yerlemeden nce homojen olmayan bir yapda olmasna neden olur. Bu artlar altnda yerletirmeyle ilgili uygulamalar doru yaplsa bile betonda ayrma kanlmazdr. Beton kalplarn ierisindeki son yerine kadar tanmal ve buraya dorudan yerletirilmelidir. Kalplarn ierisinde betonun kreklerle ya da baka ekillerde srklenerek son yerine tanmas ayrmay artrr. Gereinden fazla sktrma uygulanmas da ayrmaya sebep olabilir. Bu konuda ilgili blmde verilen bilgilerin nda uygulama yaplmaldr. Terleme taze betonda bir tr ayrma rneidir. Terleme sonucunda betona katlan suyun bir mikdar betonun yzeyinde toplanr. Bunun sonucu olarak betonun st blgelerinin S/ oran artar ve dolaysyla betonda st blgelerin dayanm der. Ayrca terleme suyu betonun st katmalarna ulancaya kadar izledii yol boyunca geride boluklar brakr. Bunun sonucu olarak, beton, dardan gelen

kimyasal etkilerden ve donma-znme dnglerinden daha kolay zarar grr bir hal alr. Dier yandan, terleme suyunun yukar karken nne kan byk agrega tanelerinin veya donat ubuklarnn altnda toplanmas bu blgelerde hava ceplerinin olumasna yol aar. Bu da kaba agrega-har ya da donat-beton arayzeylerinin yapma dayanmlarnn dmesine neden olur. Bilindii gibi sz konusu bu arayzeyler normal dayanml betonlar iin en zayf blgelerdir ve betonun yk altnda atlamas ve krlmas bu blgelerde balar. Dolaysyla zaten zayf olan bu blgelerin bir de terleme sonucunda zayflamas nlenmelidir. Genel olarak terleme taze betondaki karm suyu mikdarna bal olmasna

ramen kullanlan imentonun zelikleri ve karm oranlar da betonun terleme eilimini etkiler. Temel olarak, karm suyu mikdar arttka terleme mikdarnn da artmas beklenir. imentoya bal olarak ise aratrmalardan u sonular elde edilmitir: imento inceliinin artmas terlemeyi azaltr. Artan incelik birim arlktaki imentonun yzey alannn artmas demektir. Artan yzey alan da karmdaki suyun slatmas gereken yzeyin artmas ve imento hamuru ierisindeki boluklarn ortalama hidrolik yarapnn azalmas anlamna gelir. Artan imento inceliiyle, imentonun su tutma kapasitesi artar ve klen hidrolik yarap terleme hzn drerek beton ierisindeki suyun yukar katmanlara doru hareketi azalr ve yavalar. imento hamurunun mekanik dayanm kazanmas (priz) ile de terleme btnyle durur. Betondaki imento mikdar ve dier ince kum ve silt boyutundaki tl malzeme mikdarlar arttka artan su gereksinimi sonucu terleme hacmi artabilir. Ancak uygun boyutta ince malzeme (rnek olarak ince tlm yksek frn crufu, silika oran yksek uucu kl, imento ktlesinin %0.2si kadar kolloidal kil (rnek olarak bentonit)) katlmasnn terlemeyi azaltt bililnmektedir. imentonun kimyasal ve mineralojik bileenleri ise terleme zerine u ekillerde etki eder: Artan alkali ierii terlemeyi azaltr. Artan C3A oran terlemeyi azaltr.

Terlemeye etki eden dier etmenler ise yle zetlenebilir Betona hava srklenmesi, hava kabarcklarnn karm suyunun yukarya kmasn nlemeleri nedeniyle terlemeyi azaltr. Normal scaklklar iin, scakln artmas terleme hzn artrr fakat yaplan deneyler toplam terleme mikdarnn scaklktan fazla etkilenmediini gstermitir. Taze betonda terleme mikdarnn llmesi iin deney yntemi TS 4106da verilmektedir. Bu deneye gre silindir eklinde elikten yaplm 14 dm3lk bir kaba beton numunesi standard bir ekilde doldurulur ve kabn ierisine konan betonun arl not edilir. Kabn zeri, yukar kan suyun buharlamamas iin bir kapakla kapatlr. Dzenli aralklarla (ilk 40 dakika her 10 dakikada bir, daha sonra yarm saattte bir kez) kabn kapa alarak zerinde biriken su bir pipet yardmyla toplanr ve dereceli silindirde llr. Su toplanmasna numune kabnn yzeyine artk su kmayncaya kadar devam edilir. Toplanan sularn hacminden arl bulunur. Dier yandan, 14 dm3lk kaba doldurulan betondaki su mikdar hesaplanr. Betonun yzeyinde toplanan su mikdar, kaba doldurulan betondaki su mikdarnn yzdesi olarak ifade edilir. Elde edilen deer betonun su salma yzdesidir. 2.2.8. lenebilirlik ve kvam deneyleri Daha nceki blmlerde belirtildii gibi, ilenebilirlik bir ok etmene baldr. Bugne kadar, taze betonda ilenebilirlii lebilmek maksadyla bir ok deney yntemi nerilmitir. Bunlardan yalnzca birka tanesi yaygn standard deney yntemi olarak kabul grmtr. te yandan, ilenebilirlii etkileyen etmenler arasnda en nemlisi olan kvam deneysel olarak daha kolay belirlenebilen bir zeliktir. 2.2.8.1. lenebilirlik deneyleri lenebilirlik deneyleri bir taze beton ktlesinin ekil deitirme yeteneinin llmesine dayanr .

2.2.8.2. Ve-Be deneyi Ve-Be deney yntemi TS 3114/Aralk 1990da tanmlanmaktadr. Deneyde kesik koni eklinde bir kalp vastasyla standard bir ekilde titreim veren tabla zerine yerletirilen taze betonun silindir haline gelmesi iin gerekli zaman llr. Koni halindeki numune tablaya yerletirildikten sonra standard arlktaki plaka betonun zerine konur ve tablaya titreim verilir. Bu titreim altnda numune silindir kaba tamamen yaylp silindir halini alncaya kadar geen saniye cinsinden sre son hacim/ilk hacim oran ile arplarak betonun Ve-Be deeri elde edilir. 2.2.8.3. kme deneyi kme deneyi kesik koni eklinde bir kalba doldurulan taze betonun kalp ekildikten sonraki kme mikdarnn uzunluk olarak llmesi esasna dayanr. Bu deney yntemi lkemizde ok yaygn olarak kullanlmaktadr. Fakat yanl olarak kme sonular betonun ilenebilirliinin hatt dayanmnn bir gstergesi olarak deerlendirilmektedir. Genel olarak, kme deeri ile ilenebilirlik arasnda yksek bir korelasyon olmas sebebiyle bu durum kayda deer sakncalara sebep olmaz. Fakat yine de kme deeri olarak llen kvamn artmasyla, ilenebilirliin de her zaman ayn oranlarda artmayaca unutulmamaldr. Kesik koni eklindeki kme hunisi deneyden nce slak bir bezle silinir ve huni, nemli ve su emmez bir yzeye yerletirilir. Huniye taze beton katman halinde ve her katmann 25 kere ilenmesiyle yerletirilir. Katmanlarn ilenmesi her seferinde dardan ieriye doru dairesel bir yol izleyerek ve betonun yzeyine dik bir ekilde yaplmaldr. Orta ve st katmanlarn yerletirilmesi esnasnda i alttaki katmana 25 mm civarnda girmelidir. Betonun tabaka halinde huniye yerletirilmesini mteakip, huni yavaa dey dorultuda yukar kaldrlr ve ken betonun yanna konur. kme hunisinin zerine yatay olarak koyulan ileme ubuunun alt yzeyi ile ken betonun st yzeyi arasndaki mesafe taze betonun kme deeri olarak not edilir. Tm deney, numunenin kalba yerletirilmesi dahil olmak zere 2 dakika ierisinde bitirilmelidir. kme deneyi kolaylndan ve zel deney dzeni gerektirmemesinden dolay antiyelerde nitelik denetimi amal olarak taze betonun kvamnn sk sk denetlenebilmesi iin ok uygundur.

2.2.9. Taze betonda hava mikdar Normal betonda, hacimce, %0.5-3.0 hava bulunur. Betonda bulunan hava mikdaryla dayanm, younluk, dayankllk gibi zelikler arasnda dorudan iliki vardr. rnein, dier beton malzemeleri mikdarlar ve ortam koullar sabit tutulduunda, betondaki hava mikdar arttka dayanm azalr. Taze betonda hava srkleyici kimyasal katklar kullanldnda, srklenmi hava mikdarnn basn dayanm zerindeki etkisi n deneylerle belirlenmeli, szleme hkmlerine uygunluu denetlenmeli, hedef deerden sapma %0,5i, hava srklenmi (hacimce %3 hava ieren) betonlarda toplam hava mikdar %6y gememelidir (TS 11222/ubat 2001, TS EN 206-1). Betondaki hava iki ekilde olabilir: (1) Kartrma ilemi srasnda beton iinde hapsolmu hava ve (2) betonun donma-zlme direncini artrmak amacyla hava srkleyici katklar kullanmak suretiyle bilinli olarak yerletirilmi hava. Bunlardan birincisi betonun kartrlmas srasnda kanlmaz olarak meydana gelen havadr. Mikdar, genellikle, hacimce %0.5-%3.0 arasndadr. Uygun kartrma, yerletirme ve sktrma koullar altnda en az dzeye ekilebilir. Normal bir betonda hapsolmu hava mikdarnn artmasyla betonun geirimlilii artacandan, dayankll azalr. Taze betonda bulunabilecek ikinci tr hava ise sertlemi betonun donma-zlme direncinin artrlmas amacyla katk maddesi kullanlarak betona srklenen havadr. Betonda donma-zlme etkisinin mekanizmasyla ilgili eitli teoriler gelitirilmitir. nceleri, donma-zlmenin zararl etkisinin betondaki byk klcal boluklardaki suyun donmasyla genleerek bu boluklara samamasndan kaynakland dnlmekteydi. Ancak, daha sonralar yaplan deneysel ve teorik almalar bu etkinin daha karmak mekanizmalarla betona zarar verdiini ortaya koymutur. Betonun donma-zlme dayankllnn betonun geirimlilii, su emme zelii ve suya doygunluk derecesi gibi birbirinden bamsz olmayan etmenlere bal olduu saptanmtr. Genel olarak, youn ve geirimlilii az olan

betonlarn dayankllnn geirimlilii daha yksek ve boluklu betonlara gre daha yksek olduu sylenebilir. 2.2.9.1. Taze betonda hava mikdarn belirleme yntemleri. Gravimetrik yntem Betondaki hava mikdarn belirlemek iin kullanlan en eski ve basit yntemdir. Esas itibariyle, teorik olarak hava iermeyen bir betonla hava ieren betonun birim hacim ktlelerinden itibaren aada verilen formlle hava mikdar hesaplanabilir:

A = % 0 100 0
Burada, A hacim %si cinsinden hava ierii, 0 hava iermeyen betonun hesapla bulunan teorik birim ktlesi, hava ieren betonun deneyle belirlenen birim ktlesidir. Gravimetrik yntemde 0 deerinin hesaplanmasnda beton bileenlerinin zellikle imentonun imento suyu (kalsiyum, sodyum ve potasyum hidroksit ieren zelti suyu) ierisindeki younluklarnn yeter dorulukla bilinmesi gerektiinden, antiyelerde kullanlmas gtr. Ancak, laboratuar koullar iin uygun bir deney yntemidir. Gravimetrik yntemle taze betonda hava mikdarnn belirlenmesi TS 2941/Ocak 1978de anlatlmaktadr. Hacim yntemi TS 3261/Ekim 1978de belirtilmi olan hacim yntemi hava ieren betonun hacmiyle ayn betonun havasnn alnm hacminin karlatrlmas esasna dayanr. Taze beton ilenerek sktrlmak suretiyle, hacmi en az 0.002 m3 olan, lm kabnn iine yerletirilir. Yzeyi dzlenerek fazlas alnr ve kabn st paras kelepelenerek lm kabna taklr. Seviye gstergesindeki 0 deerine kadar su eklenir. Havaler, betondaki tm hava ste kana kadar evrilir ve sarslr. Hava

kabarcklarnn ortadan kaldrlmas iin bir mikdar isopropil alkol ilve edilir. Sonuta hava mikdarn belirlemek iin seviye gstergesinden eksilen sv mikdar okunur. Bu yntemin gl fazla fiziksel aba gerektirmesinden kaynaklanr. Basn yntemi Taze betonda hava mikdarn belirlemek amacyla kullanlan yntemler arasnda en hzl olan basn yntemidir. ki adet basnl hava ierii lme yntemi vardr. Bu yntemler Boyle kanununa gre belirli bir basn altnda beton ierisindeki havann hacmindeki klmenin belirlenmesi esasna dayanr. Taze beton numune kabna katman halinde, her katman 25 kez ilenerek, yerletirilir ve hava lerin kapa kapatlr. Uygulanacak olan basncn beton yzeyine dzgn olarak yaylmasn (veya aletin st kapak parasndaki effaf tpte hacim azalmasnn izlenebilmesini) salamak iin kaba belirli bir mikdar su koyulduktan sonra kabn kapa kelepelenerek szdrmaz biimde kapatlr. Yntemlerden birisinde daha sonra, numune zerine bir pompa vastasyla standard bir basn uygulanr. Uygulanan basn altnda havann skmas nedeniyle oluan hacim azalmasna gre kalibre edilmi (manometreli effaf tp biimindeki) gstergeden taze betondaki toplam hava mikdar dorudan okunur. Dier yntemde ise belirli hacimde belirli basn altndaki hava sktrlm hazne ile beton bulunan blm arasndaki musluk alarak denge durumunda manometrenin uygun biimde kalibre edilmi leinden hava ierii okunur. Birim ktle ve gerek bileim Taze betonun birim ktlesi belirli bir V hacmindeki betonun M ktlesinin llmesiyle saptanr. Pratikte, genellikle hava mikdarn lmeden nce numune kabndaki betonun ktlesi bulunur. Birim ktle, betonun ktlesinin hacmine oran olarak hesap edilir.

M kg/m3 V

Burada V taze betonun hacmi, M beton bileenlerinin toplam ktlesidir.

Birim ktle, hazrlanacak olan betonun hacmini, gerek bileimini saptamakta kullanlr. Gerek malzeme ierikleri (su, imento (dozaj), agregalar, katklar) Mi ton malzeme/m3 beton olduuna gre V m3 beton retimi iin gerekli toplam malzeme mikdarlar VMi olarak hesaplanabilir. Bu mikdarlar hazr beton tesisine belirli iler iin tedarik edilecek toplam malzeme mikdarlarnn belirlenmesinde kullanlr.

2.3. Beton Karm Hesaplar Betonu oluturan malzemelerin oranlanmas, daha yaygn adyla beton karm hesab, birbirine bal iki ana aamadan oluur: (1) Uygun bileenlerin (imento, agrega, su ve katklar) seilmesi ve (2) Uygun ilenebilirlik, dayanm ve dayankllkta ve en ekonomik betonun elde edilebilmesi iin bu bileenlerin karm oranlarnn hesaplanmas. Sz konusu oranlarn belirlenmesi kullanlan malzemelerin zeliklerine ve betonun kullanm yeri ve artname koullarna baldr. 2.3.1. Beton karm oranlarnn belirlenmesi Beton bileimi belirlenmesi dk maliyet, yerletirilebilme, dayanm, dayankllk, estetik koullar arasnda bir denge oluturulmas srecidir. Malzeme toplam maliyeti asndan bakldnda, en ekonomik beton, gerekli S/ orannda ve istenen ilenebilirlikte agrega/imento oran en yksek olan betondur. Taze betonun yerletirilebilirlii, kvam (kme) ve ilenebilirlii ile tanmlanabilir. Bilindii gibi bu etmenlerin hepsi birbiriyle ilikilidir. Dayanm betonun en nemli karakteristik zeliidir. Dier bir ok beton zelii, genel hatlaryla, dayanma paralel deiim gsterir. Kullanlan beton bileenlerinin zelikleri ve ortam koullar sabit olmak zere, S/ oran arttka dayanm azalr. te yandan, sabit bir S/ oran iin beton dayanm en byk agrega boyutundan, agrega tane boyutu dalm (granlometri), ekli ve yzey przllnden, kullanlan imento cinsinden, betondaki hava mikdarndan, kullanlan katklarn cins ve mikdarndan etkilenir. Beton hizmet sresince donma-zlme, slanma-

kuruma, snma-souma, zararl kimyasal etkilere maruz kalabilir. Byle durumlar sz konusu olduunda eitli nlemler almak gerekir. Bu nlemlere baz rnekler aada verilmitir: Alkali-agrega reaksiyonunun nlenmesi veya etkilerinin azaltlmas iin dk alkalili imento, puzolanik katk veya reaktif olmayan agrega kullanlmaldr. Deniz sular, slfatl sular veya slfatl zeminlerin betonla temas sz konusu olduunda, slfata dayankl imento, cruflu imento veya puzolanik katklar kullanlabilir. Betonun anma direncini artrmak iin yumuak maddeler iermeyen agregalar kullanmak gereklidir. Betonun geirimliliini azaltmak iin S/ oran azaltlmaldr. Donma-zlme hasarn azaltmak iin betona hacimce %3-%6 hava srklenmelidir. Genellikle beton artnamelerinde kabul edilebilir en yksek S/ kabul edilebilir en dk imento mikdar, betondaki hava mikdar, betonun kme deeri, en byk agrega tane boyutu, istenen beton dayanm, kullanlmas istenen katklar ve/veya zel imento tipleri belirtilir. Bunlarn hi birisinin belirtilmedii veya tanmlanmad durumlarda eitli standardlar (rnein, TS 802/Ocak 1985 Beton Karm Hesab, TS EN 206-1) veya tannm beton kurulularnca (rnein, Amerikan Beton Enstits, ACI) nerilen yntemler kullanlarak beton karm hesab yaplabilir. Bu yntemlerin tmnde ilk tahmini bileimle deney yaplarak ilenebilme koulu, bundan sonra da dayanm koulu deneysel olarak irdelenir. Bir beton karm tasarm genellikle aadaki aamalardan oluur: Taze betonun kme deerinin (ie uygun ilenebilme dzeyinin) seilmesi, En byk agrega boyutunun seilmesi (eper etkisinin gz nne alnmas), Granlometri blgesinin belirlenmesi (pompalanabilirlik, yzey zelikleri) Karm suyu ve hava mikdarnn belirlenmesi, Su/imento orannn belirlenmesi (dayanm koulunun salanmas), imento mikdarnn hesaplanmas, Agrega mikdarnn belirlenmesi, Agrega rutubet dzeltmelerinin yaplmas,

Deneme beton retimi yaparak irdeleme (ilenebilme ve dayanm koullar iin yeni karm oranlarnn belirlenmesi) 2.3.1.1. Beton bileimi tasarmnda temel ilemler

En byk agrega boyutunun belirlenmesi Betonda kullanlacak en byk agrega tane boyutu kiri veya kolonlarn en kk boyutunun 1/5inden; deme kalnlnn 1/3nden veya donat ubuklar arasndaki temiz akln 3/4nden byk olmamaldr. Bir yapdaki her elemanda ayr ayr en byk agrega boyutu kullanmak pratik adan ok gtr. Bu nedenle, yukarda belirtilen koullara gre hesap edilen kritik (en kk) en byk agrega boyutu genellikle btn yapda kullanlacak betonun en byk agrega boyutu olarak seilir.

Agrega granlometrisinin belirlenmesi Betonu oluturacak agregann tane boyutu dalm, en byk tane apna bal olarak, TS 706/Aralk 1980 da belirtilen ve snrlar iinde kalacak ekilde ayarlanmaldr. Tek dze (monogranler) granlometriler daima boluklu har ve betonlara yol aarlar. Pompalanabilirlik iin srekli granlometriler, betonda 0.25 mm elekten geen katlarn oran %30 - %35, ince blm bir mikdar fazla olan ve bu yzden ideal blgeyi st snrnda izleyen granlometriler tercih edilirler. Su/imento orannn (S/) seilmesi Betonda kullanlacak S/, genellikle dayanm esas alnarak seilir. dayankllk iin gerekli S/ oran dayanm iin gerekli olandan kk olabilir. Ancak

Karm suyu mikdarnn seilmesi ve hava mikdarlarnn belirlenmesi Agrega granlometrileri iin taze betonun kme deeri ile karm suyu ve hava mikdar arasndaki tahmini ilikiler standard beton karm hesap yntemlerinde izelgeler ve abaklarla verilmektedir. Bileenlerin 1 m3 yerine yerletirilmi, sktrlm betona giren ktleleri, birim hacim ktlesi ve hacimler arasndaki temel ilikiler
+S+ A +H = +S+ A S A + s + a + h = 1 m3 + + + h = 1 m3 S A

olarak yazlabilir. Burada, S s A a H h 1 m3 betona giren imentonun ktlesi, kg imento/m3 beton 1 m3 betona giren imentonun mutlak hacmi, m3 imento/m3 beton 1 m3 betona giren suyun ktlesi, kg su/m3 beton 1 m3 betona giren suyun hacmi, m3 su/m3 beton 1 m3 betona giren agregann ktlesi, kg agrega/ m3 beton 1 m3 betona giren agregann mutlak hacmi, m3 agrega/m3 beton 1 m3 betona giren hava ktlesi (H 0), kg hava/ m3 beton 1 m3 betona giren toplam hava hacmi, m3 hava/m3 beton

imentonun younluu, kg/m3 (kg imento/ m3 imento)

S suyun younluu, kg/m3

A agregann younluu, kg/m3

H havann younluu, kg/m3 Bir deneme karmnda (agregalar doygun yzey kuru duruma dntrlm, su dzeltmesi yaplm) kullanlan Xui malzeme ktleleri, deneysel veya gerek d birim hacim ktlesi biliniyorsa, Hu/u 0 alnarak,
Xu i S A H S A = nui = u + 1 + u + u u + 1 + u u u u u u u i

Nu =
i

olduuna gre, ve kullanlan bileenlerin Xui ktlelerinin oranlar gerek karmdaki Xgi ktlelerinin oranlarna eit olduu dnlerek
S A X Xu i S A = nui u + 1 + u = g + 1 + g g i = Ng u u u g g i i g

Nu =
i

gerek imento ierii g ve gerek malzeme ierikleri Xgi

d , X gi = g nui Nu

g =

bantlarndan, hava hacmi (gravimetrik yntem)

h = 1 ss a

bantsndan elde edilir. imentonun younluu, , bileim hesaplar iin imento deney raporundan sv parafin kullanlarak belirlenen deer olarak, hava ieriinin gravimetrik yntemle belirlenmesinde ise sv parafin yerine su kullanlarak belirlenen deer olarak alnmaldr (normal Portland imentosunun su ierisinde belirlenen younluu parafin ierisindeki younluundan, varsa imentonun katk ieriine bal olarak, 0.05 kg/m3 0.10 kg/m3 byk olmaktadr (A. Gner, 2004). Karm hesabnn deneyle gereklenmesi ve karm oranlarnn

iyiletirilmesi lk karm hesabnda tahmin edilen beton bileenlerinin karm oranlar istenen zelikleri salayacak doru deerler olmayabilir. Bu tahmini oranlar kullanlarak hazrlanan beton numunelerinin balangta kabul edilmi olan ilenebilme ve dayanm koullarn salayp salamad deneylerle snanr. ngrlen koullarla deneme dkmnden elde edilenler arasnda nemli fark kt takdirde, girdiler uygun ekilde deitirilerek karm hesab ve denemeler tekrarlanr.

2.4. Betonun Yapm, Dkm ve Bakm Betonun dayanm, dayankllk ve ekonomisinin istenen dzeyde olmas betonu oluturan imento, agrega, su ve katklarn her birinin standardlara uygun zelik ve niteliklerde olmalar, mikdarlarnn doru llp birletirilmeleri, betonun doru hazrlanp retilmesi, yerletirilmesi, sktrlmas ve bakmyla mmkndr. Betonu oluturan malzemelerin uygunluu ilgili standardlarda belirtilen deney yntemleri kullanlarak belirlenir. Bu malzemelerin depolanmas, llmesi, betonun kartrlmas, yerletirilmesi, sktrlmas ve bakm ile ilgili bilgiler aada verilmitir. 2.4.1. Betonu oluturan malzemelerin depolanmas ve llmesi 2.4.1.1. Agregalarn depolanmas Beton retiminde kullanlan agrega TS 706/Aralk 1980 standardna uygun olmaldr. Temiz ve sert bir yzey zerinde, yatay tabakalar halinde, ayr ayr tane snflarnda depolanmaldr. Depolanma srasnda kirlenme, ufalanma ve ayrma olmas engellenmelidir. Bu nedenle, agrega zerinde i makinalar dolatrlmamal, rzgrn ve suyun oluturaca ayrmalar ve tane snflarnn birbirine karmas nlenmelidir [3]. 2.4.1.2. imentolarn depolanmas Beton retiminde, beton dayanm snf ve betonun maruz kalaca evre etkileri ve yap tr gz nnde bulundurularak, TS 19, TS 20, TS 21, TS 26, TS 640, TS 809, TS 3646, TS 10156, T 10157, TS 12139, TS 12140, TS 12141, TS 12142, TS 12143, TS 12144 e uygun imentolar kullanlr. imentolar, TS 1247/Mart 1984e uygun olarak depolanmal, ayn siloda farkl cins ve dayanmda imentolar bir arada bulundurulmamaldr. Her siloda hangi imentonun bulunduu iaretlenmelidir.

Dkme halde, temiz, i yzeyleri przsz, tabanlar yatay ile, silindirik olanlarda en az 50, prizmatik olanlarda ise en az 55 a yapan, silolarda depolanmaldr. Silo byklkleri imentonun uzun sre beklemeyecei llerde olmaldr. Silolar en az ayda bir kere tamamen boaltlp temizlenerek ilerinde imentonun katlamasna meydan verilmemelidir. Ayr cinste imentolar kullanlyorsa, her imento cinsi iin ayr bir silo kullanlmal ve silolarda bunlarn birbirine karmalar nlenmelidir. Torbal imentolar kuru koullarda, topaklanmaya meydan vermeyecek ekilde, yamur ve rzgr etkisinden korunarak saklanmaldr. imento depo yeri su ve rutubetten uzakta seilmelidir. Demesinin zeminle direkt temas etmemesine dikkat edilmeli ve mmknse ahap zgaralar zerinde istiflenmelidir. stifler duvardan en az 100 mm uzakta ve torbalar arasnda boluk kalmayacak ekilde yaplmaldr. 12 sradan fazla torba stste koyulmamaldr. imentolarn uzun sre depolanmalarndan kanlmaldr. imentolarda depolanma srasnda meydana gelen sert topaklar bozulmann ve bayatlamann, dolaysyla balayclk zeliini kaybetmesinin en nemli gstergeleridir. 2.4.1.3. Mineral katklarn depolanmas Mineral katklar iin depolama koullar imentolar iin belirtilenler gibidir. Uucu kller TS EN 450ye, cruf TS 20ye, tras TS 26ya ve mikrosilika TS 12141e uygun olmaldr. Mineral katklar TS 1247ye uygun olarak depolanmal, kullanlan mineral katk trne gre uygun depolama tertibat oluturulmal, her mineral katk ayr siloda depolanmal ve iaretlenmelidir. 2.4.1.4. Kimyasal katklarn depolanmas Kimyasal katklar ya orijinal ambalajnda muhafaza edilmeli veya her katk eidi ayr tankta depolanmal, souk havalarda donmay nleyici tedbir alnmaldr. Farkl eit katklarn karmamas iin gerekli tedbirler alnmal, bir tanka ayn eitten de olsa farkl marka katk depolanacaksa tank ykanp temizlenmelidir. Boalm orijinal varil veya bidonlara yeniden katk maddesi depolanmamaldr. Tankn zerine katknn cinsi iaretlenmelidir. Birbiriyle karmayacak biimde,

tanklar, variller veya bidonlarda depolanmaldr. Depolanma srasnda raf mrlerinin geirilmemesine dikkat edilmelidir. Beton retiminde kullanlacak kimyasal katklar TS 3452/ubat 1984 ve TS 3456/ubat 1984 ya uygun olmaldr. 2.4.1.5. Sularn depolanmas Karma suyu, derin kuyulardan ekiliyorsa ve/veya sarnlarda depolanyorsa kuyudaki ve sarntaki koullarn, karma suyuna istenmeyen maddelerin karmamasn salayacak durumda olmasna dikkat edilmelidir. Ayrca, keltme havuzlarndan kazanm yolu ile karma suyu elde ediliyorsa, havuzlarn karma suyunda aranan nitelikleri salayacak tarzda ina edilip iletilmesi salanmaldr (TS 11222/ubat 2001, TS EN 206-1/Nisan 2002). Depolar zararl maddelerin suya gemesini nleyecek biimde yaplmaldr. 2.4.1.6. lm dzenekleri (a) el ile, (b) yar otomatik ve (c) tam otomatik lm cihazlar olarak ana grupta toplanr. Betonun bileimi 1 m3 yerletirilmi, sktrlm beton iine giren, agregalar doygun yzey kuru, malzeme ktleleri olarak belirlenir. Kartrma srasnda agregada doygun yzey kuru duruma gre eksik veya fazla olan su ierii dikkate alnarak agregalarn ve karma suyunun mikdarlarnda gerekli dzeltmeler yaplr (TS 11222/ubat 2001, TS EN 206-1/Nisan 2002). Beton karmna girecek malzemelerin lmlerinin arlk esasna gre yaplmas gerekir. Yalnz su, gerekli dorulukta lm aletleri varsa, hacimce llebilir. lm doruluklar yrrlkten kalkan TS 11222/ubat 2001e ve yeni yrrle giren TS EN 206-1 izelge 21e gre 1 m3 veya daha byk harmanlarda agrega, imento, mineral katklar ve su iin her lmde ve toplamada llen mikdarn %3, kimyasal katklar iin llen mikdarn %5i veya daha iyi olmaldr. 08

Haziran 2004te yrrle giren TS EN 206-1 izelge G.1 ve G.2de belirtilen esaslarna gre lm aletlerinin kullanm esnasnda salamalar gereken toleranslar %2.00 ile %0.3 arasnda deimekte; muayene sabiti olarak adlandrlan ve e ile gsterilen okunabilirlik veya en kk blmn kimyasal katklar iin en byk kapasitenin 1/1000inden, imento, agrega, su ve mikdar %5ten fazla olan mineral katklar iin en byk kapasitenin 1/500nden byk olmamas, muayene sabiti e 5 g olmas, ngrlmektedir. Belirtilen toleranslar iinde kalmak kouluyla, herhangi bir lm dzeni kullanlabilir. Agregann llmesi Agrega tartlarak llr. Birleimdeki her agrega snf ayr olarak ya ayr kantarlarda veya ayn kantarda srayla ve yml olarak tartlr. Tart sistemi her agrega eidi veya snf iin ve her blmnn tartmnda TS EN 206-1de ngrlen veya daha dar toleransla llmesine imkn vermelidir. imentonun llmesi imento mikdar tartlarak llr. Bu amala agrega kantarndan ayr bir imento kantar kullanlmaldr. Bir harmana giren imento mikdar 200 kg - 1000 kg ve muayene sabiti, e =1.0 kg olduuna gre imento tartm cihaznn kullanm esnasndaki hatas 2 kg ve %1.5ten kk olmaldr. Bu snrlar tartm dzenei doruluuna ek olarak malzeme akn amada ve kapamadaki kazan (gain) ve tam otomatik santrallerde ard arda yaplan harmanlarda bir sonraki harmana katlacak bileen malzeme hedef mikdarnn ncekiler esas alnarak dzeltilmesinde kullanlr. Karma suyunun llmesi Harmana girecek su mikdar, agrega yzey suyu kullanlyorsa kimyasal katkdan, buhar veya buzdan gelen su dikkate alnarak santralde belirlenir ve arlk veya hacim cinsinden llr. retim 1 m3 hacminde harmanlarla yapldnda su mikdar m 150 kg - 200 kg ve e = 0.4 kg olduundan su mikdarnn llmesinde TS EN 206-1de ngrlen l aleti hatas 2 kg ve %1.0 - %2.0, harman

hacmi 2 m3 ise bu kez su mikdar m 300 kg - 400 kg ve e = 0.6 kg olduundan su mikdarnn llmesinde kullanlan alet iin TS EN 206-1de ngrlen hata en fazla 3 kg veya %1.5 olmaldr. Su harmana teslim yerinde transmikserde katlyorsa, her transmikserde veya teslim yerinde karma suyunu yukardaki toleransla lecek bir sistem kurulmu olmaldr. Kimyasal katk maddelerinin llmesi Kimyasal katk maddeleri lmnde ngrlen tolerans %5.0tir. Bu toleransn srekli salanabilmesi iin, l aletinde kullanm esnasnda kimyasal katk mikdar 1.50 kg 4.5 kg iin hata en fazla 0.010 kg, 4.50 kg 10 kg olduunda ise hata 0.020 kg veya %1.5 veya daha kk olmaldr (TS EN 206-1/Nisan 2002). Katk harmana santralin kartrcsnda, tesiste transmikserde ve/veya teslim yerinde transmikserde katlabilir. Katk harmana teslim yerinde katlyorsa, teslim yerinde katky yukardaki toleransla lecek bir sistem kurulmu olmaldr. Mineral katk maddelerinin llmesi Mineral katk tartlarak llr. Bu amala imento kantar veya ayr bir mineral katk kantar kullanlabilir. imento mikdarnn %5inden fazla kullanlan mineral katklar iin tartm tolerans yrrlkten kaldrlan TS 11222/ubat 2001e ve yeni yrrle giren TS EN 206-1/Nisan 2002e gre %3tr. Tartm iin kullanlan aletin kullanm esnasndaki hatas ise mineral katk mikdar 50 kg < MK 200 kg ve e = 1.0 kg olduuna gre 3.0 kg, veya %1.5 veya daha kk olmaldr. El ile lm dzenekleri kk iler (400m3e kadar beton dkmleri) iin uygundur. Ancak, bu dzeneklerde verimlilik dierlerine gre daha dk olur. Yar otomatik sistemlerde malzemelerin tartya boaltlmas el ile balatlr gerekli mikdara ulaldnda boaltma otomatik olarak durur. Tam otomatik sistemlerde ise bir tek dmeyle tm malzemelerin tartm balatlr. Otomatik sistemler daha doru ve hzl alr. Tm lm dzenekleri temiz tutulmal ve dzenli aralklarla bakm ve kalibrasyonu yaplmaldr.

2.4.2. Betonun kartrlmas Beton, TS 1247/Mart 1984e uygun olarak ya veya kuru karml olarak harmanlanr ve kartrlr. Ya karm, beton santralnn cebri kartrcsnda btn kat malzemeler, karma suyu ve kimyasal katks katlarak kartrlr. Kartrma sresi btn kat malzemelerin ve karma suyunun yarsnn harmana katlmas ile balar ve boaltma kapann almas ile biter. Paletli cebri kartrclarda en az kartrma sresi, 1 m3 ve daha dk hacimli betonlar iin 45 saniyedir. lave her yarm m3 iin kartrma sresi 15 saniye arttrlmaldr. Ya karmlarn kartrma sresi, tama sresince transmikserde ek kartrma ilemi dikkate alnarak en ok yarya kadar azaltlabilir. Kuru karmlarn kartrma sresi, transmikserlerin kartrma devrinde (en az 10 devir/dakika) en az 5 dakika olmaldr. Kartrma sresi, toplam devir says en az 70 olacak ekilde ayarlanmaldr. nceden belirtilmesi halinde kimyasal katknn bir blm teslim yerinde transmikserde katlabilir. Bu takdirde beton, transmikser kartrma devrinde 5 dakika evrilmeden boaltlmamaldr, eer beton mikdar 5 m3 den fazla ise ilve her metrekp iin 1 dakika eklenmelidir. Betonun el ile kartrlmasndan kanlmaldr. Ancak, harman bykl 1m3 gemeyecek ve en fazla yarm saat iinde retilebilecek mikdarda grobeton, zorunlu hallerde, el ile kartrlabilir. Beton kartrma ileminde kullanlacak betoniyerler sabit veya hareketli, devrilmeli veya devrilmesiz, eik veya dey eksenli, serbest dmeli veya zorlamal tipte olabilir. Betoniyerlerde kapasite beton imalat hzna uygun seilmelidir. Betoniyer tam ykl halde iken durdurulup tekrar altrlabilecek gte olmaldr. Betoniyerin kanatlarna betonun yapp sertlemesi nlenmelidir. antiyelerde genel olarak betonu olabildiince ksa srede kartrp ie devam etme ynnde bir eilim vardr. Dolaysyla, betonun homojen hale getirilmesi ve

yerletirilmi betonda blgesel dayanm farkllklar olmamas iin gerekli en uygun kartrma sresinin bilinmesi gerekir. Bu sreden ksa ya da uzun srelerde kartrma betonda homojenliin azalmasna veya tamamiyle kaybolmasna sebep olur. Kartrma sresi betonun niform zeliklere sahip olabilmesi iin gerekli sredir. Bu sre btn beton bileenleri betoniyere konulduktan sonra balar. Kartrma sresi kullanlan kartrcnn tipine, hacmine, dn hzna ve kullanlan agregann tipine baldr. Genellikle, 750 dm3lk bir harman iin en az 60 saniye, daha byk harmanlarda ilve her 750 dm3 iin 15 saniye artrlarak kartrma sresinin bulunabilececei belirtilse de uygun srenin denenerek bulunmas daha salkl olur. Uygun kartrma sresinin bulunabilmesi iin taze betonun birim arlnn deimezlii denetlenmelidir. Tm kat maddeler kartrcya girdikten sonra su betona gerekli kartrma sresinin nden ksa srede katlmamaldr. Betonun en fazla kartrma sresi en ksa kartrma sresinin katn amamaldr. Betonun gereinden az kartrlmas, betonda homojenliin salanamamas sonucunu dourur. Gereinden fazla kartrma ise homojenlii azaltmasnn yansra u etkileri oluturur: verimlilii der. Faydasz bir i iin gereksiz enerji tketilir. Kartrma sresinin artmasyla betondan daha ok su buharlar ve ilenebilirlik zorlar. Agrega (dayanksz bir malzeme ise) ve imento kartrma esnasnda ufalanr ve betonun ince malzeme mikdarnn ve imentonun zgl yzeyinin artmas sonucu betonda ilenebilirlik kayb ortaya kar. 2.4.3. Betonun tanmas ve yerletirilmesi Beton, zorunlu olmadka, yatay tabakalar halinde yerletirilmeli ve sktrlmaldr. Her tabakann kalnl bir nceki retilen tabakayla birlikte sktrlabilecek ekilde, 150 mm - 300 mm olmaldr. Zemin stne beton dklecekse, beton yerletirilmeye balanmadan nce, toprak zemin yeterince sktrlmal ve yaklak 150 mm derinlie kadar nemlendirilmelidir. derzleri olumusa ve yeniden beton

dkm yaplacaksa derz yzeyleri iyice temizlenmeli ve suya doygun yzey kuru hale getirilmelidir. Kalp yzeyleri temizlenmeli ve hafife yalanmaldr. Beton serbest olarak 1.5 mden daha yksekten dklmemelidir. Daha yksekten dklmesi gerektiinde drme oluu kullanlmaldr. Beton kalp kenarndan balanarak yerletirilmelidir. 2.4.4. Betonun sktrlmas Betonun kalba yerletirilip sktrlmasnn iki amac vardr. Betonun kalbn her tarafna yaylmasn salayarak, donatlarn devaml bir ekilde kaplanmasn temin etmek. Betonu sktrarak, hava boluklarn dar atmak ve bu ekilde kompasiteyi artrmak. Yerletirme ilemlerinin en basiti ilemek ve tokmaklamaktr. Burada ahap bir tokmakla taze betona yzeysel darbeler vurulur. Ancak tokmak darbeleri, kaln ve derin beton tabakalar iin yararl olmaz. Bu yntem beton akc kvamda ise yararldr. Kuru ve plastik kvamdaki betonlar iin yerletirme yntemlerinin en pratii ve yararl sonu vereni vibrasyon yntemidir. Bu yntemde vibratr denilen zel aletlerle taze beton titretirilir. Beton ktlesine uygulanan titretirme (vibrasyon), ktle iinde yaylan basn ve kayma dalgalar oluturur. Taze beton tiksotropik Bingham cismi gibi davranan belirli viskozitede, sv kvamda olduundan, titreim etkisiyle akarak kalb doldurur. Ayn zamanda betonu oluturan taneler, ktle iinde hareket ederek, kompasiteyi veya skl artracak ekilde, en uygun konumlarn alr. Etkime yerine veya biimine gre tr vibrasyon vardr: D vibrasyon: D vibrasyon, kalbn sarslmas eklinde, betonarme yap, briket, beton boru, vb retiminde kalba balanarak titreim uygulayan d merkezli ktleli elektrik motoru kullanm ile gerekletirilir. vibrasyon: vibrasyonda vibratr iesi betonla temas halindedir. Bu amala aplar 40 mm - 200 mm arasnda bulunan silindir eklinde dalc

tipte metal vibratrler kullanlmaktadr. Burada vibratr beton iinde bulunduundan d vibrasyona kyasla, titreimler betona daha iyi iletilmektedir. Yzeysel vibrasyon: Bu durumda titreimli tabla eklindeki vibratrler, betonun yzeyine temas ettirilerek beton sktrlr, ayn zamanda yzey mastarlanr. Geni yzeyli, derinlii az (yol, deme, hava alanlar gibi kalnl boy ve geniliine gre kk) betonlarn sktrlmasnda bu yntem uygulanr. Yeterli sktrma salayaca biliniyorsa, yzey vibratrleri veya kalp vibratrleri de kullanlabilir. Yzey vibratr kullanlyorsa, sktrlan tabakann kalnl en fazla 200 mm olmaldr. Kullanlan agrega boyutunun byk veya betonla temas eden kalp yzeyinin fazla ve donatnn sk olduu durumlarda kalp vibratr kullanlmas yararl olur. Ancak, bu durumda kalplarn yeterince salam olmas salanmaldr. sel vibratrlerle sktrmada tabaka kalnlklar 0.30 m - 0.70 m olmaldr. Vibratrn uygulanaca noktalar arasndaki mesafe 0.40 m - 0.70 m arasnda tutulmal, kalplara vibratr apnn iki kat mesafeden daha fazla yanalmamaldr. Vibratr beton iinde, betonun kvamna gre, 5 s - 15 s sreyle tutulmaldr. Ayrca, beton stste tabakalar halinde sktrlrken, vibratr alttaki tabakann stten 1/3 derinliine kadar sokularak iki tabakann kaynamas salanmaldr. karld yerde boluk kalmamas iin isel vibratrlerin betondan karlma hz yaklak 80 mm/saniyeden kk olmaldr. 2.4.5. Betonun bakm Beton retimindeki son aama saklama veya bakm aamasdr. Yeni sertleen betonun ok zenle korunmas gerekir. Bu srede beton sarslmamaldr. zellikle retimi izleyen ilk hafta iinde betonun kuruma, donma, anma gibi etkilerle karlamas nemli hasarlar oluturabilir.

Balayc maddenin devaml hidratasyon yapmas halinde beton dayanm normal bir ekilde gelierek artar. Betonun tm mekanik zelikleri, zararl d etkilere dayankll, su geirimsizlii gibi arzu edilen zelikleri, imento hidratasyon olaynn geliimine baldr. Yeni yerletirilmi taze betonda ar scak, kuru ve rzgrl ortamlarda oluan hzl buharlama, hidratasyon olayn istenmeyen ynde etkiler. Ayrca su kayb, betonda bzlmeden dolay kuruyan d yzeylerde ekme gerilmeleri domasna yol aar. Bu gerilmeler beton yeterli dayanma ulamadan oluursa, yzeyde aklaklar meydana gelir. Rtre (bzlme) atlaklar ad verilen bu olay ayr bir blmde incelenecektir. Ortam koullar imentonun hidratasyonu iin uygun olduu takdirde, beton zamanla dayanm kazanmaya devam eder. Dayanm kazanma hz erken yalarda yksektir, zaman iinde dayanm art, hz azalarak, srer. Betonun dayanm, donma-zlme direnci, geirimsizlik gibi bir ok zeliklerinin zamanla gelimesi iin (a) yeterli nem ve (b) uygun scaklk gerekir. Betonun bakm, bu nem ve scaklk koullarnn salanmas iin uygulanan yntemlere verilen genel addr. Betona uygun nem ve scaklk koullarnda bakm ana grupta toplanan yntemlerle uygulanabilir: Beton yzeylere, betonun erken sertleme dneminde 1. lve su uygulanmas: Gllendirme Fskiye, sprinkler veya hortumla sulama Islak rtlerle kaplama. 2. Beton yzeyini rterek su kaybn nleme: Su geirmeyen bitml ktlar, Plastik rtler, Sv, membran oluturan kr malzemeleri, Kalplarn yerinde braklmas, 3. Dayanm kazanmn hzlandran scaklk+nem uygulamalar: Buhar kr Beton iine yerletirilen stc helezonik teller kullanlmas

Erken yalarda betonda buharlama nedeniyle meydana gelebilecek su kayb imentonun hidratasyonunu geciktirecei gibi, rtre atlaklarna da neden olabilir. Betonun yerletirilmesinden hemen sonra meydana gelebilecek su kayb ortam scakl, ortam nemi ve rzgr hzna baldr. Sz konusu etki sonucunda beton yzeyinde meydana gelebilecek buharlama mikdar yardmyla hesaplanabilir. Bu bakmdan, demeler ve kaplamalar gibi, geni yzey alanl betonlarda bu konuya ayrca dikkat edilmesi gerektii unutulmamaldr. 2.4.6. Souk ve scak havalarda beton dkm ve alnacak nlemler Beton dkm srasnda ortam scakl ardarda gn sre ile 5 Cnin altnda veya 30 Cnin stnde olmas durumu anormal hava koullardr. Bylesi durumlarda baz nlemler alnmas gereklidir, aksi halde betonda eitli dayanm ve dayankllk sorunlaryla karlalabilir. Dayanm kazanma ve yeterli dayankllk zelikleri salama bakmndan taze betonun scaklnn 10 C 15 C olmas en uygundur. Hi bir koulda taze beton scaklnn 30 Cnin stne kmas istenmez. Taze beton scaklnn beton bileenlerinin scaklk ve mikdarlarndan tahmin edilmesinde 0.22(Ta A+T )+TaS a +TsS 0.22(A+)+Sa +S

Tbeton =

bants kullanlabilir. Burada, Tbeton : Taze beton scakl, C Ta, T, Ts : Srasyla, agrega, imento ve karm suyunun scaklklar, C A, , Sa, S : Srasyla, agrega, imento, (varsa) agregadaki yzey nemi ve karm suyunun mikdarlar, kg deerlerini gstermektedir.

Souk havada beton dkmnde alnacak nlemler Btn kimyasal reaksiyonlar gibi, imentonun hidratasyonu da scaklk azaldka yavalar. Dolaysyla, betonun dayanm kazanma hz da dk scaklklarda azalr ve ortam scakl yaklak -10 Cnin altna dtnde de pratik olarak durur. Ayrca, taze beton donduunda gzeneklerindeki su da donarak buz mercekleri oluturur ve betonun yaps tahrip olur. Souk havada beton dkm srasnda alnabilecek nlemler aada sralanmtr: Betonda ilenebilme iin gereken en az su kullanlmal, fazlasndan kanlmaldr. Hidratasyon ss yksek, erken dayanm yksek imentolar kullanlmaldr. Karmdaki imento mikdar yaklak %10 kadar artrlabilir. Karm suyu stlabilir. Karm suyunun scaklnn 80 Cyi gememesi gerekir. Aksi halde, n prize yol alabilir. Bu nedenle, pratikte su yaklak 50 C civarnda stlr. Agrega stlabilir. Yukarda su iin belirtilen hususlar agrega iin de geerlidir. Gerek karm suyunun gerekse agregann hangi scakla kadar stlmasnn uygun olaca yukarda verilen forml kullanlarak hesaplanabilir. Souk havada beton retiminde ayrca 1. Beton son prizini aldktan sonra zerine lk su pskrtlebilir. 2. Beton yzeyi s yaltkan malzemelerle rtlebilir. 3. Karmda priz hzlandrc katklar kullanlabilir. Scak havada beton dkmnde alnacak nlemler Scak havada beton retilmesinde karlalan problemler souk havada karlalanlarn tersidir. Dolaysyla, alnacak nlemler de souk havalar iin gerekli olanlarn tersi durumundadr. Scak havalarda beton dkm, imento hidratasyonunun hzlanmas, karm suyu ihtiyacnn artmas, dayanmn azalmas, ilenebilmenin azalmas, buharlamann artmas sonucu hacim

deiiklikleri gibi bir ok sorun nedeniyle, eitli glkler ierir. Beton yzeyinde terleme olay sonucu biriken suyun buharlamas, betonun st blmnn bzlmesine ve atlamasna neden olur. Beton yzeyindeki suyun buharlama hz 0.5 kg/m/saat deerini aarsa, betonun atlama olasl vardr ve zel nlem almak gerekir [1]. Scak havada beton dkm srasnda alnabilecek nlemler aada sralanmtr 1. Erken priz yapan imentolarn kullanmndan kanlmal, mmknse hidratasyon ss dk imentolar tercih edilmelidir. 2. Karmdaki imento mikdar mmkn olan en dk dzeyde tutulmaldr. 3. Beton bileenleri glgede ve serin yerlerde tutulmal, su depolar aktaysa beyaza boyanmaldr. 4. Karm suyu soutulabilir. Bu amala karm suyuna buz katlabilir. Ancak, buz kullanld takdirde, su karma ilve edildiinde tamamen erimi olmaldr. 5. Agrega soutulabilir. 6. Beton yerine yerletirildikten sonra suyun buharlamasn nleyecek nlemler alnmaldr. Bu amala plastik rtler kullanlabilir. 7. Karmda priz geciktirici katklar kullanlabilir.

2.4.7. Kalp skme sresi ve betonda olgunluk kavram Kalp skme ilemi, genel olarak, betonun erken yalarnda yaplan en son operasyondur. Sz konusu ilemin ok nemli ekonomik boyutlar bulunur. Kalplarn mmkn olan en ksa srede sklmesi yapm maliyetini drrken bu ilem beton yeterli dayanma ulamadan yapld takdirde yapsal hasarlarn ortaya kma olasl artar. Kalp skme sreleri kullanlan malzemelere, ortam koullarna, eleman geometrisine, vb bir ok parametreye bal olarak, deiiklik gsterebilir. Buna karn, baz standardlarda (TS 500/ubat 2000) kalp skme sreleri iin minimum sreler ngrlr. Betonla ilgili bir ok referansta belirli

sreler nermekten ziyade, betonun kendi arln ve yapm esnasnda oluabilecek ykleri tayabilecek dayanma ulatnda kalplarn sklmesinin daha uygun olaca belirtilir. Uygulama asndan bakldnda, beton dayanmnn eitli yntemlerle saptanmasyla kalp alma sresi hakknda gereki bir fikir edinmek mmkn olabilir. Yapdaki betonun dayanm, geree en yakn ekilde, alnacak karot numuneleriyle belirlenebilir. Ancak, zellikle erken yalarda betondan karot numunesi almak olduka gtr. Dolaysyla, kalp skme sresinin tayini gibi amalarla betonun dayanm hakknda fikir sahibi olabilmek iin eitli tahribatsz yntemleri kullanmak daha yararl olur. Bir baka yntem olarak, beton dkm srasnda taze betondan alnan rnekleri (kp ya da silindir), antiyede yapnn iinde, yap ile ayn kr koullarnda saklamak ve belirli gnlerde basn dayanmlarn belirleyerek gerekli deere ulap ulamadn grmek dnlebilir [1]. 2.5. Sertlemi Beton zelikleri Sertlemi beton, katlaarak belirli bir dayanma ulam olan betondur. Taze beton zelikleri betonun tm mrnn en bandaki bir ka saatlik blmn kapsar. Ancak taze beton zelikleri ve bakm koullar betonun daha sonra setrtlemi haldeki zeliklerini ve betonun baarmn nemli dzeyde etkiler. Sertlemi beton zelikleri genel olarak dayanm, ykler altnda ekil deitirme, bzlme ve dayankllk olarak gruplandrlabilir. Genellikle, dayanm sertlemi betonun en nemli zelii olarak kabul edilir. Ancak, bir ok durumda dier zeliklerin nem kazand grlr. rnek olarak, su geirimsizlii ve dk bzlme su tutma yaplarnda dikkat edilmesi gereken hususlardr. ounlukla yksek dayanm dier sertlemi beton zeliklerinin de iyi olduunun bir gstergesidir. Zaman zaman bunun aksi de sz konusu olabilir. rnek olarak, betonda su/imento oran azaltlp ilenebilmenin salanmas iin imento ieriinin belirli dzeyin zerinde artrlmas dayanm bir mikdar ykseltirken artan bzlmeler anlatlacaktr. sebebiyle atlamalara ve dayankllkta azalmalara neden olabilmektedir. Bu blmde sertlemi beton zelikleri ve ilgili etmenler kalp alma iin

2.5.1. Dayanm Betonun dayanm tayabilecei en yksek gerilme olarak tanmlanr. Daha nce belirtildii gibi, dier bir ok zeliin gstergesi olabilmesi nedeniyle ve zellikle basma dayanm deneyi kolay uygulanabildiinden dayanm beton sektrnde gerek nitelik denetimi gerekse istenen betonun tanmlanmas iin en sk kullanlan zeliktir. ounlukla, aksi belirtilmedike betonun dayanmndan sz edildiinde bu dayanm basma dayanmdr. Basma dayanmnn yan sra, ekme ve eilme dayanmlarn da belirlemek gerekebilir. 2.5.1.1. Basma dayanm Beton numunelerinin basma dayanm, TS 3068/Mart 1978 - SO 2736-2ye uygun olarak saklanan numuneler zerinde TS 3114/Aralk 1990 SO 4012ye gre tayin edilir. Beton basma dayanm 150 mm veya 200 mm boyutlarndaki standard kp numuneler veya ap 150 mm ykseklii 300 mm olan standard silindir numuneler kullanlarak saptanr. Numuneler hazrlanrken, taze beton kalplara yerletirilmeden kalplarn i yzeyleri hafife yalanr, beton vibratrle sktrlacaksa kalp tamamen doldurulur, tokmakla sktrlacaksa, kplerde iki, silindirlerde eit tabaka halinde doldurulur ve sktrlr. Genellikle, kme deeri 75 mmden ok olan betonlar tokmakla, 25 mmde az olan betonlar vibratrle, 25 mm 75 mm arasnda olanlar ise iki yntemden biri kullanlarak sktrlr. Bir deneyde kullanlacak olan tm numuneler ayn koullarda hazrlanmal ve sktrlmaldr. Beton kalplara yerletirilip sktrldktan sonra numunenin st yzeyi mastarlanarak dzeltilir. Daha sonra zerleri, betonla temas etmeyecek ekilde nemli bez rtlerek kapatlr. 24 saat sreyle hava cereyanndan uzak bir yerde bekletildikten sonra numuneler kalptan karlr ve kr tanknda su iinde veya bakm (kr) odasnda %95 %5 bal nemli ortamda 23 C 2 C scaklkta deney zamanna kadar tutulur. Basma dayanm deneyi yaplmadan nce, silindir numunelerin alt ve st yzeyleri imento hamuru, ince har veya kkrtle balklanr. Numuneler uygun bir basma deneyi aletinde uygulanan gerilme hz saniyede 0.15 N/mm2 - 0.35 N/mm olacak

ekilde ayarlanarak krlmaya kadar yklenir ve krlma yk belirlenir. Bu yk, uyguland alana blnerek numunenin basma dayanm hesaplanr. Bir beton numunenin basma dayanm aadaki forml kullanlarak hesap edilir:

fc =

P A

Burada, fc numunenin basma dayanm, P krlma yk, A ykn uyguland alandr. Betonun basma dayanm belirlenirken, doru ve gvenilir sonu alabilmek iin, numune alma, hazrlama, bakm ve deney yntemleri standardlara uygun olarak yaplmaldr. 2.5.1.2. ekme dayanm Betonun direkt ekme dayanmnn belirlenmesi olduka gtr. Bu nedenle, yarmada ekme deneyi ad verilen uygulamas kolay bir dolayl ekme deneyi uygulanr. Bir beton silindir numunenin yarmada ekme dayanm
fst = 2 P p d l c

bants ile hesaplanr. Kb numune kullanlmsa,

fst = 2 P 2 p l k

Burada fst yarmada ekme dayanm P uygulanan krlma yk d numune ap c silindir numune boyu

Kp numune kullanlma, k kp numune boyutu 2.5.1.3. Eilme dayanm Betonun eilme ekme veya eilme dayanm kiri numuneler zerinde (a) tebir noktalarndan yklenmi basit kiri yntemi veya (b) orta noktasndan yklenmi basit kiri yntemi ile belirlenir. Bunlardan birincisi daha gvenilir sonular verir. tebir noktalarndan yklenmi basit kiri ynteminde, krlma orta tebirlik ksmda meydana gelmise eilme ekme dayanm
fft = P l b h2

bantsyla, krlma orta tebirlik ksmn dnda meydana gelmise,

fft = 3 a P b 2 h

bantsyla hesaplanr. Burada, fft eilme dayanm P krlma yk mesnetleraras mesafe b krlma kesitinin genilii h krlma kesitinin ykseklii a krlma hatt ile yaknndaki mesnet arasndaki ortalama mesafedir. Orta noktasndan yklenmi basit kiri ynteminde krlma P yknn etkidii kesitte meydan gelmi ise eilme-ekme dayanm,
fft = 3 l P 2 2 b h

bantsyla hesaplanr.

2.5.2. Beton dayanmn etkileyen etmenler 2.5.2.1. Deney yntemi ile ilikili etmenler Yukarda belirtildii gibi, dayanm deneyleri olduka basit deneylerdir. Bununla birlikte deneylerden elde edilen sonular bir ok etmenin etkisiyle ayn bir beton karm iin dahi birbirinden ok farkl olabilir. Bu etmenlerden bazlar aada sralanmaktadr. 2.5.2.2. Numune boyutu ve geometrisinin dayanma etkisi Genel olarak, numune boyutlar kldke dayanm artar. Silindir numunelerde boy/ap, /d oran arttka dayanm azalr. Ayrca, btn dier koullar sabit tutulduunda, standard = 150 mm h = 300 mm silindir numuneden elde edilen dayanm standard 150-mm kp numuneden elde edilen dayanmn yaklak %85i kadardr. Basma dayanm ykseldike bu oran 1e yaklar. 2.5.2.3. Ykleme hznn dayanma etkisi Genel olarak, ykleme hz arttka dayanm artar. Ancak yzey kuru suya doygun yksek dayanml, su geirimlilii dk basma numunelerinde boluk suyu basnc oluumu yanal dorultuda genileme ve kat fazda yanal dorultuda net ekme gerilmeleri dourduundan ykleme hz arttka basn dayanmnn azald grlmtr. 2.5.2.4. Numunenin su ierii ve yzey slakl Kuru beton numuneleri slak beton numunelerine oranla daha yksek dayanm gsterirler. Bunun sebeple kr havuzundan kartlan beton numuneleri beton numune yzeyindeki su kuruduktan sonra basma deneyi uygulanmaldr. Yzeyinde slak jel tabakas temizlenmeden ve yzey kuru duruma gelmeden basma deneyi uygulanmas durumunda dayanmlar daha dk bulunur.

2.5.2.5. Numune bakm ve deney ortamnn scakl Numunenin bakm ortam ve deneyin yapld ortam 20 C 2 C scaklk ve %60 %10 bal nemde olmaldr. Bu koullarn standarddan farkl olmas ve numuneden numuneye deimesi elde edilen sonularn standardda ngrlen snrlarla karlatrlmasn imknszlatrd gibi dayanmlarn standard sapmasn da arttrr. 2.5.2.6. Deney ynteminden bamsz olan etmenler Betonun dayanm bileenlerinin nitelikleri ve mikdarlaryla ve kartrma, yerletirme ve sktrma koullaryla dorudan ilikilidir. Bu etmenlerin bazlar aada sralanmtr: Su/imento (S/) orannn dayanma etkisi Uygun bir ekilde sktrlm bir betonun ierdii boluk mikdar S/ oranyla dorudan ilikilidir. Betonda imentonun hidratasyonu iin gerekli su mikdar imento mikdarnn %25-30u kadar olmasna karn, ilenebilirlik asndan daha fazla su kullanmak gereklidir. S/ orannn artmasyla hidrate imento hamurundaki boluk mikdar artar, agrega taneleri ile imento hamuru arasndaki ba zayflar; dayanmlar azalr. Sktrma dzeyinin dayanma etkisi Betonun dayanmn etkileyen bir dier parametre ise sktrlma dzeyidir. Beton, iindeki boluk mikdarnn mmkn olan en az dzeye indirilmesi, bu yoldan dayanm ve dayankllnn arttrlmas amacyla sktrlr. yterli sktrma ileminin yaplmamas sonucu ve yksek su ierii sonucu beton ktlesi ierisinde kalan boluklarn dayanm azaltc etkisi, hava srkleyici katk maddesi kullanlarak srklenen havann dayanm azaltc etkisinden %2 - %4 hava ieriklerinde %30 - %15 daha fazladr [].

Betonun yann dayanma etkisi Uygun scaklk ve nem ortam saland srece betonun dayanm yala birlikte artar. Dayanm art hz erken yalarda daha yksektir. Pratikte, betonun 28 gnlk dayanm byk nem tar. Bunun nedeni, betonun zaman iinde ulaabilecei en yksek dayanmnn yaklak %70ini ilk 28 gn iinde elde etmesidir. Daha ileri yalarda dayanm kazanma hz azalr. Dayanm kazanma hzn etkileyen bir dier etmen de kullanlan su-imento orandr. S/ oran dk olan betonlarn dayanm kazanma hz daha yksektir. imento zeliklerinin dayanma etkisi imentonun kimyasal bileimi ve incelii betonun dayanmn nemli dzeyde etkiler. Bilindii gibi, imentoda erken dayanm salayan ana bileen C3S, ge dayanm salayan ana bileen ise C2Sdir. C3S mikdar yksek olan imentolarn kullanld betonlarn erken dayanmlar daha yksek olur. Ancak, daha ileri yalarda dayanmlarda art az olur. Yaklak ilk bir aylk sre iinde anma dayanmlar ayn olan imentolarn kimyasal bileimlerindeki farkllklar nedeniyle nemli dayanm farkllklar grlebilir. Daha ge yalarda bu farkllklar giderek azalr. Gerek kimyasal bileimleri, gerek bakm koullar, gerek geciktirici katk kullanm nedeniyle daha yava hidrate olan imentolarla ge yalarda biraz daha yksek dayanmlar elde edilir. imentonun incelii arttka dayanm da artar. Bu etki erken yalarda daha belirgindir. Agrega zeliklerinin dayanma etkisi Agregann dayanma etkisi daha ok ekli ve yzey przll ile ortaya kar. Normal betonlarda kullanlan agregalarn dayanmlar imento hamurunun dayanmndan olduka yksek olduundan beton dayanmn arlkl olarak imento hamurunun veya har faznn dayanm etkiler. Ancak hafif betonlarda ve yksek dayanml betonlarda agrega dayanm nem kazanr. Agregann yzey przll agrega ile hidrate imento imento hamuru arasndaki aderans artrr. te yandan, dk S/ oranna sahip betonlarda

krmata agregalar dzgn yzeyli yuvarlak taneli dere agregalarna gre daha yksek dayanm salarlar. Bu etki S/ oran arttka azalr. Eit ilenebilirlik koullarnda dere agregasyla krmata agrega kullanm arasnda dayanm asndan nemli bir fark bulunmaz. Bunun nedeni, krmata agregalarn dere agregalarna gre belirli bir ilenebilirlik iin daha fazla suya ihtiya gstermesidir. Bir aratrmada (A. Gner 1972) S/ oran 0.50 0.01, Ve-Be sresi 9.8 s 0.2 s, gerek imento dozaj 340 kg/m3 beton 3 kg/m3 beton olan betonlarda iri agregann hacmen yaklak %0, %40, %100 akl (silikal, Podima dere agregas) ve %100, %60, %0 kalker krmata (Cebeci) olmas halinde standard silindir dayanmlarnn srasyla 200 kgf/cm2, 240 kgf/cm2, 165 kgf/cm2 olduu; iri agregann hacmen %60 krmata iermesi durumunda basma dayanmnn en yksek olduu grlmtr. 2.5.3. Betonun basma dayanmyla dier dayanmlar arasndaki ilikiler Daha nce belirtildii gibi, beton basn dayanmnn bilinmesi bir ok dier zeliklerin tahmin edilebilmesini salar. Betonun yarmada ekme, eilme-ekme ve kesme dayanmlaryla basn dayanm arasndaki ampirik ilikiler Tablo 2.5.3te verilmitir: Tablo 2.5.3. Betonun ekme, eilme ve kesme dayanmlar [2,3] Yarmada ekme dayanm Eilme-ekme dayanm Kesme dayanm : fst 0.10fc : fft .0.20fc : fs 0.50fc 0.80fc

2.5.4. Betonun dier mekanik zelikleri Normal betonlarn elastisite modl 20~35103 N/mm, Poisson oranlar ise 0.15 - 0.20 arasnda deiir. Betonun elastisite modlnn bilinmesi ykler altnda oluacak gerilmelerin ve ekil deitirmelerin ve telenmelerin hesabnda kullanlr. Eksenel yk altnda, elastik blgede, yanal birim deformasyonun eksenel birim deformasyona oran olarak tanmlanan Poisson oran da betonun yapsal

davran ile ilgili bir zeliidir. Betonun elastisite modl ile dayanm arasnda iyi bir korelasyon vardr. Genel olarak dayanm yksek normal betonlarn elastisite modlleri yksek Poisson oranlar daha dk olur. 2.5.4.1. Betonun d etkilerine dayankll (durabilite) Durabilite veya dayankllk sertlemi betonlardan beklenen nc ana niteliktir. Betonun yllar boyunca d etkiler karsnda dayanmn ve dier zeliklerini kaybetmemesine durabilite zelii denir. D ortam sertlemi betonu fiziksel ve kimyasal ynden hasara uratr. Fiziksel etki kaynaklar arasnda donma-zlme, slanma-kuruma evrimi, trafik yk, kum frtnalar, deniz, gl ve rmaklarda meydana gelen dalgalar, srnt maddelerinin arpmas, imeye yol aan asit, tuz etkisi, kristalizasyon, alkali agrega reaksiyonu gibi fiziko-kimyasal olaylar saylabilir. Asitli, slfatl, klorlu sular ve atmosferler zararl kimyasal d etmenlerdir. Ayrca beton i yapsnda mevcut geler arasndaki olas baz kimyasal etkileimler de zararl i etmenlerdir. Buna rnek alkali-agrega reaksiyonudur. Betonu hasara uratan nedenlerden bazlar da biyolojik kkenlidir; betona zarar veren aerobik, anaerobik bakteriler, yosunlar da mevcuttur. Beton, hizmet grecei koullara gre tasarlanm ve iyi bir nitelik denetim sistemi iinde hazrlanm, yerletirilmi ve baklm ise dayankl olur; ngrlen hizmet mr boyunca nemli dzeyde bir onarm gerektirmeden yapsal yk tama ilevini yerine getirir. Bu erevede dar anlamda betonun dayankll mekanik ykler dndaki kimyasal ve fiziksel etkiler karsnda btnln, grnn ve dayanmn korumas olarak da tanmlanabilir. Hemen hemen tm drabilete problemlerine ilk are boluk oran dk dolu bir beton retmektir. Dolu bir beton mekanik ynden yksek dayanml olmas yannda geirimsizdir. Yeterli dzeyde dayankllk salamak iin agrega ve imento trnn seimi ve boluk mikdarnn azaltlmas yannda imento dozaj iin minimum deerler nerilir. rnein normal yaplarda 300 kg/m3 olan dozaj, deniz yaplarnda 350 kg/m3 dzeyine karlr [2,3].

2.5.4.2. Betonun geirimlilii Sertlemi beton ierisindeki srekli a biimindeki klcal boluk sistemi su geirimliliinin nedenidir. Klcal boluklarn apna bal olarak yksek veya dk basnl su geirimlilii, veya klcal su geirimlilii, problemleri ile karlalr. Keza su buharnn diffzyon yasalarna gre ett edilebilen geirimlilii de klcal geirimlilik gibi ince klcal boluklar vastas ile meydana gelirler. Bu boluklarn byk blm beton retimi srasnda rtre nedeniyle meydana gelen atlaklardan oluur. Bu atlaklarn tmnn olumasn nlemek hemen hemen imknszdr; retimde ve sonrasnda alnacak nlemlerle minimum dzeyde tutulabilir. Geirimlilik zerine pek ok etmen etkir. Dozajn 350 kg/m3n stnde kalmas geirimliliin drlmesi asndan bir gvencedir. Dier bir etmen de su/imento orandr. Bu oran ok dkse iyi yerlemeyen betonda byk ve birbiri ile bantl boluklar oluur, geirimlilik artar. S/ oran yksekse, imento hamuru buharlaan fazla karma suyu nedeniyle klcal boluklar ierir, geirimlilik gene artar. Optimum oran mukavemet iin gereken orandan bir mikdar yksektir. Betonun dayankllnda tek bana en etkili olan parametre S/ orandr. S/ oran arttka, imento hamurunun gzeneklilii ve dolaysyla betonun geirgenlii artar. Geirgenlii yksek olan betonlara zararl sv ve gazlarn nfuz etmesi kolaylar. Ayrca, S/ oran yksek olan betonun dayanm dk olacandan, eitli kimyasal ve fiziksel etkilerle beton iinde meydana gelebilecek isel gerilmeler etkisiyle atlar [1, 2, 3]. 2.5.4.3. Betonun su emmesi - ieklenme ieklenme suyun beton iinde hareketiyle yzeye getirip biriktirdii eitli tuzlar nedeniyle ortaya kan ounlukla beyaz renkteki leke ve akntlardr. ieklenme daha ok estetik bakmdan nemli olmakla birlikte, suyun beton iindeki hareketi sonucunda tad kalsiyum, potasyum ve sodyum slfatlar ve karbonatlarn

yzeye kmasyla bunlarn daha nce betonda igal ettikleri yerlerin boluk olarak kalmasna neden olmas dolaysyla, dayankllk asndan da nem arzeder. Bir baka deyile, ieklenmenin fazla olmas betonun daha gzenekli bir hal almasna ve d etkilere kar daha hassas olmasna yol aar. 2.5.4.4. Betonda slfat etkisi Gerek doal sularda gerekse atk sularda eitli slfatlar az veya ok mikdarlarda bulunurlar. zellikle yeralt sularnda slfat iyonlarnn mikdar ok fazla olabilir. Baz zeminlerde de zararl olabilecek mikdarlarda slfat iyonu bulunur. Bu slfat iyonlar betona nfuz ederek burada imentonun hidratasyonuyla elde edilen kalsiyum hidroksit (CH) ve kalsiyum aluminat hidratlarla (C-A-H) reaksiyona girerek, srasyla al ve etringit ad verilen rnler olutururlar. Bu rnlerin her ikisi de betonda genlemelere ve dolaysyla atlama ve bozulmalara yol aarlar. Slfat etkisinin azaltlmas iin iki nlem tr bulunur. Bunlardan birincisi, imentodaki C3A ve C3S mikdarlarnn azaltlmas [], ikincisi ise portland klinkeri esasl imentolarda hidratasyon sonucunda oluan serbest kalsiyum hidroksitin (portlandit) aktif silika ierii yksek eitli mineral katklar katlarak balanmasdr. Birinci tr nlem bir kde slfata dayankl imento kullanlmas anlamna gelmektedir. Bu imentolarn C3A mikdar en ok %5, C3A+C4AF mikdar ise en ok %25tir. Dier zelikleri bakmndan normal portland imentolar gibidirler, ancak hidratasyon rnlerinin tane ve aralarndaki boluk boyutlar normal portland imentosuna gre byktr. kinci tr nlem ise, eitli tlm puzolanlar ve tlm granle yksek frn crufunun betonda kullanlmasdr. 2.5.4.5. Gecikmi etrenjit oluumu (DEF, delayed ettringite formation) Uzun sreli olarak nemli ortamlarda kalan baz prefabrik elemanlarda slfat etkisine benzer ekilde yllar sonra atlak ve hasarlar grlmtr. Yaplan aratrmalar hasarn nedeninin gecikmi etrenjit oluumu olduunu ortaya koymutur. Bu olaya ilk olarak 1980li yllarda Avrupada prefabrik ngermeli beton traverslerde rastlanm, daha sonra Amerika ve dier lkelerde de farkl betonarme elemanlarn DEF nedeniyle hasar grd rapor edilmitir. Gecikmi

etrenjit oluumunu sulu ortamda betonun ierisinde bulunan slfatlardan kaynaklanan gecikmi slfat etkisi olarak da adlandrmak mmkndr. DEFin oluum nedeni, prefabrik sektrnde elemanlarn hzl sertlemesi ve dayanm kazanmas iin kullanlan imentonun yksek inceliine, yksek al ieriine (~%4 SO3) ve uygulanan yksek sl ilem scaklna balanmaktadr. 60 C -70 C kr scaklklarnda etrenjitin (C3A.3CaSO4.31H2O) normalde hidratasyonun ilk dakikalarnda grlen oluumu elgellenmektedir. 60 C civarnda hidratasyon srasnda oluan etrenjit dalr. 70 Cden yksek scaklklarda ise etrenjit oluumu durur . Etrenjit oluumunun stabilitesinin bozulmas, imentodaki alkali oksit ieriine de baldr; yksek alkalili imentolarda bu scaklk dereceleri daha dktr. Bu koullarda etrenjit oluumu taze halde ve sertletikten sonra bir sre engellenmi olur. Beton sertletikten yllar sonra nem etkisinde kalan elemanlarda etrenjit yeniden oluur ve sertlemi betonda hasar oluturmaktadr []. 2.5.4.6. Karbonatlama etkisi imentonun hidratasyonuyla ortaya kan kalsiyum hidroksitle havadaki karbon dioksit (CO2) reaksiyona girerek kalsiyum karbonat meydana getirir. Bu olaya karbonatlama ad verilir. Karbonatlamann betona nemli bir sakncal etkisi yoktur. Ancak, alkalin bir madde olan betonun pH deerini 12-13den 8-9a drerek daha asidik ve bu nedenle de beton iindeki donatlarn paslanmasn kolaylatrc bir ortam oluturur. Karbonatlamay azaltmak iin betonun geirimsiz olmas gerekir. Bu amala

betonda daha fazla imento kullanmak, S/ orann azaltmak, vibratr kullanarak betonun boluksuz yerlemesini salamak betonun bakm sresini uzatmak gibi nlemler alnabilir. Karbonatlamann donatlara daha ge ulamasn salamak iin pas payn arttrmak dnlmelidir.

2.5.4.7. Deniz suyu etkisi Deniz suyunun zararl etkisi betonun bizzat kendisinden ok betonarme donatlarnda meydana gelen paslanma ile kendini gsterir. Donat paslanmasnn iki sonucu bulunur: (a) Donat yzeyinde oluan pasn hacmi oluturan elikten byktr. Bu nedenle, genleme ve betonda atlamalara neden olur. Bu atlamalar zararl sular ve gazlarn beton iine nfuz etmesini ve dolaysyla paslanmay hzlandrr. (b) Paslanma nedeniyle donat kesit alannda meydana gelen azalma donatlarn yk tama kapasitesini drr. Donat paslanmasn azaltabilmek iin betonun geirimliliini azaltmak, paspay kalnln artrmak, paslanmay yavalatc veya nleyici eitli malzemeler kullanmak gibi nlemler alnabilir .

2.5.4.9. Donma zlme evrimi etkisi Betonu meydana getiren imento hamuru ve agrega bileenlerinin zelikleri ve mikdarlar ile betonun donma-zlme dayankll arasndaki ilikiler henz kesin olarak saptanamadndan aratrmada en iyi yntem eitli bileimdeki beton karmlarndan yaplm numuneler zerinde mukayeseli donma-zlme deneyleri yapmaktadr. Beton zerine uygulanan donma zlme deneylerinin yava olanlarnda numuneler 20 Cda havada donma ve ardndan +20 Cda suda zlme tekrarlarna maruz braklr. Bu deneylerde bir donma-zlme evrimi bir gn alr ve gerekteki artlara en iyi yaklalr. Hzl deneyler ise daha ksa sreli evrimlerle ve otomatik aralarla uygulanr. Bunlar gerektekine kyasla malzemeyi ok daha iddetli etki altnda bulundururlar ve yanltc olabilirler. Donma zlme deneylerinde zaman zaman numunelerin boylar, arlklar veya dinamik elastisite modlleri llerek donma zlme tekrarlar altnda harabiyetin ilerleyii izlenir. En az 25 donma-zlme tekrar sonunda basn mukavemetinin %20den veya dinamik E-modlnn %30dan fazla azalmas malzemenin donmaya dayankl olmadn gsterir .

2.5.4.10. Rtre (bzlme) Rtre kelimesinin anlam hacim bzlmesidir. Betonlarda rtre trleri ok eitlidir, farkl nedenlere dayanan rtre trleri vardr. Betondaki suyun buharlama yoluyla kayb sonucu oluan bzlme (rtre) beton henz taze halde iken plastik rtre, beton sertlemi halde iken ise kuruma rtresi olarak adlandrlr. Her iki durumda da betonda atlaklar meydana gelir. Plastik rtre, taze betonu rzgra kar koruyarak, scakln drerek, priz sresini ksaltarak azaltlr veya nlenir. Beton yzeylerin nemli tutulmas etkin bir nlemdir. Kuruma rtresinin etkisini azaltmak iin ise betonda belirli aralklarla derz yaplmaldr. Bu suretle, betonun rastgele yerlerden atlamas yerine daha az zararl ve nlemi alnm yerlerden atlamas salanr. Sadece rtre szc kullanldnda anlalan suyun buharlaarak uazaklamas sonucu oluan hidrolik rtredir. Beton teknolojisinde en yaygn rastlanan ve imdiye kadar en ayrntl biimde incelenmi olan rtre tr de hidrolik rtredir. Oluabilecek muhtemel rtre trleri; Isl bzlme ve genleme (scaklk deiimi sonucu bzlme ve genleme) Hidrolik bzlme ve ime (suya bal bzlme ve ime) Bnyesel bzlme (Erken rtre, hidratasyon rnlerinin hacminin anhidrit imentonunkinden kk olmas sonucu oluan bzlme) Karbonatlama rtresi (portlanditin, Ca(OH)2nin CaCO3a dnmesinden kaynaklanan bzlme) 2.6. zel Betonlar 2.6.1. Hafif beton Birim hacim ktlesi 1,8 t/m3den kk olan betonlara hafif betonlar denir. Hafif betonlarn en belirgin zelikleri mekanik dayanmlarnn dkl ve su emme

mikdarlarnn fazlaldr. Ancak gerekli nlemleri almak kouluyla, hafif betonlarn yaplarda kullanlmas u yararlar salar: Hafiflik Is ve ses yaltm Kullanm kolayll

Hafif betonlarn iinde fazla mikdarda boluk olmas nedeniyle, elastisite modlleri ve mekanik dayanmlar dktr. Bu nedenle genellikle yaplarda tayc elemandan ok ayrnt malzemesi olarak kullanlr. Hafif betonlarla retilen binalar s yaltm bakmndan stn olup bu zelik binada konfor ve yakt giderlerinde de ekonomi salar. Hafif betonlar deiik yntemlerle retilir. Bu yntemler ylece sralanabilir. Hafif agrega kullanm Kum kullanlmadan boluklu beton retimi Kpkl beton retimi Gaz betonu retimi

Hafif agrega ile retilen betonlarda imento, kum, su ve iri hafif agrega vardr. Hafif agregalar mineral kkenli ve organik kkenli olmak zere iki tiptir. En ok kullanlan mineral kkenli hafif agregalar, snger ta gibi volkanik kkenli doal veya genletirilmi ist (vermiklit), perlit gibi yapay agregalardr. Organik agrega olarak mineralizasyon ilemi grm, canl hcreleri ldrlp ate almaz hale getirilmi elyaf, tala gibi ahap atklar kullanlr. Hafif agregalarn en nemli zelii olan yksek poroziteleri, dk grnr tane younluklarna sahip olmalarna neden olur. Doal hafif agregalarn en nemlileri diatomit, pmis, skorya, volkanik curuf, tf ve kllerdir. Diatomit dndakiler volkanik kkenlidirler. Belirli blgelere zg olduklarndan doal hafif agregalar daha ok yresel olarak kullanlr. Pmis en

ok kullanlandr. Yurdumuzda snger ta olarak bilinen bu agregalarn dk tane younluklarna (1,6 t/m3) ve dk birim ktleleri (0,75 t/m3) vardr. Boyutlar da genel olarak 20 mmden kk olur. Nevehir, Isparta, Kayseri ve Van civarnda bulunur. Yurdumuz volkan curuf ve tf kaynaklar bakmndan olduka zengindir. Yakn yremizde Kula curufu (Kuloid) bulunur. Curuflarn arl ve dayanmlar genellikle tflere kyasla daha azdr. Gnmzde bu malzeme daha ok briket imalinde kullanlmaktadr. Ayrca bu malzemeler istenen puzolanik reaktiviteyi saladklar takdirde, katkl Portland imentosu imalinde de kullanlabilmektedir. kinci grup; yksek frn curuflarndan zel soutma ilemleri ile elde edilen hafif yapay agregalardr. Endstri klleri de bunlardan ayr bir grup olarak saylabilir. Sz konusu malzemelerin retimleri ayr teknikler gerektirir. Gnmzde bu malzemeler sl ilem gerektirdiinden olduka pahaldr. Hafif agrega ile retilen betonlarn birim arlklar 0,5 t/m3e kadar dk deerler alabilir. Ancak dayanmlar da birim hacim ktlesine bal olarak azalr. Kum kullanmakszn retilen betonlarn birim hacim arlklar 1,6 t/m3-1,8 t/m3dr ve dayanmlar 5 N/mm2 10 N/mm2 arasnda, imento dozajna bal olarak deiir. Katk maddeleri blmnde de sz edildii gibi, kpkl beton ve gaz betonun bnyelerinde byk oranda birbirleriyle balants olmayan byk boluklar vardr. Bu boluklarn hacmi, tm beton hacminin %60na kadar bir ksmn kapsayabilir. Her iki tip betonda da iri agrega bulunmaz, yalnzca kum kullanlr. Kpk ve gaz betonlar retim asndan farkllk gsterirler. Kpk betonlarnda hava kabarc oluturan maddeler, beton kartrlnca, beton kalba yerletirilmeden nce boluklar oluur. Dkme ve yerletirme ilemleri srasnda boluklarn kaybolmamas iin kpk tesbit edici silikatl maddeler kullanlr. Betocel ad verilen bu yap elemanlarnn avantaj antiyede de retilebilmeleridir.

Gaz betonlarndaki boluklar ise beton kalba dkldkten sonra oluur. Gaz betonlarnda kuvarsit, az mikdarda al ta, imento ve snmemi kire karmna aluminyum, inko ve magnezyum gibi metallerin tozlar eklenir. Kuvarsit, snmemi kire ve al ta krma eleme tesislerinde ayr ayr istenen oranlarda kartrlp, bilyal deirmende slak olarak tlr. 90 mikron apna drlen malzemelere, su ile kartrlp sspansiyon haline getirilmi metal tozu (ounlukla aluminyum) eklenir. Bu tozlar hidratasyon sonucu oluan alkali ortamda kalsiyum hidroksitle tepkimeye girerek hidrojen gaznn serbest kalmasna neden olurlar. Uygun kvamdaki taze karmn ierisindeki hidrojen gaz beton iinde kalarak gaz kabarcklar oluturur. Metal tozu olarak rnein, alminyum tozu kullanyorsa reaksiyon u ekilde geliir. 2Ca(OH)2 + 2Al + H2 Al2O3 2CaO + 3H2 Hidrojen gaznn olumas ile betonun hacmi artarak kabarr. Bu nedenle kalbn balangta bir ksm rnein, yars betonla doldurulur. Ancak kabarma olay sona erince kalp tamamen dolmaldr. Donatl elemanlarn retiminde kalba nce donat yerletirilir. Kr srasnda, yeterli dayanma ulaan hamur elik tel ile istenen boyutlarda kesilir. Ardndan yaklak 200 Cde 11 atmosfer basnta otoklavda ortalama 8 saat kr edilen karmdan ok hafif, birim hacim ktlesi 0,5 t/m3den az olan zel yap elemanlar elde edilir. Gazbeton, Ytong ticari isimleriyle anlan malzemeler bu tr prefabrike elemanlardr. Kpk ve gaz betonlarn retimi srasnda vibratr kullanlmamas gerekir. Gnmzde tayc nitelii olan hafif beton retimi konusunda geni almalar yaplmakta olup, zellikle plastik maddeli hafif betonlar konusunda nemli baarlar elde edilmitir. Ancak dk mekanik zelikleri yansra, hafif betonlarn elastisite modllerinin de dk ve pahal olmalar da sorun oluturmaktadr. Bunlarn retimi srasnda, agregalarn su emmeleri ok yksek olduundan, az suyla retilen veya zellikle nceden su emdirilmeyen agregalarla retilen betonlarda, agregalar betonun tm suyunu emerek a eklinde rtre atlaklarnn

olumasna neden olur. Bu olay betonu slak ortamda saklayarak da nlemek mmkn deildir. Hafif agregal betonlarn bzlme snmeleri de yksektir. Taneler harcn rtresini karlayacak kadar rijit deildir. Hafif agregal betonlarn vibrasyonla yerletirilmeleri de sorunludur. Hafif agrelar vibrasyon srasnda yzerek st yzeyde toplanabilirler [2, 3]. 2.6.2. Vakum betonu Vakum betonu, yerletirme ileminden hemen sonra beton yzeyine konulan vakum panelleri ve uygun bir vakum pompas vastasyla karm suyunun bir ksmnn betondan uzaklatrlmasyla elde edilir. Vakum uygulamasyla, yzeyden 150 mm 300 mm derinlikteki blgede bulunan suyun yaklak 1/3 alnabilir. Ancak, yaygn uygulama 150 mm derinlie kadar olan ksmdan karm suyunun yaklak %20sinin vakumlanarak alnmas ynndedir. Vakum betonlarnda, suyun bir ksmnn alnmas nedeniyle, S/ oran azaltldndan daha yksek dayanmlar ve dayankllk salanr. 2.6.3. Agregas nceden yerletirilmi beton Kalplara nceden yerletirilmi ve sktrlm uygun gradasyonlu ve temiz iri agrega taneleri arasndaki boluklara imento+ince agrega+su karmnn pompalanmasyla elde edilen bir betondur. Bu uygulamayla, agrega mikdar yksek, youn betonlar elde etmek mmkndr. zellikle, su alt ilerinde ve onarmlarda kullanm alan bulur. Bugne kadar baz kpr ayaklar, nkleer reaktrler, tneller, madenler gibi yerlerdeki eitli beton ilerinde uygulanmtr. Agregas nceden yerletirilmi betonun uygulanmasnda dikkat edilecek hususlar aada zetlenmitir: imento+ince agrega+su karmndaki ince agrega gradasyonu normal betonda gereken ince agrega gradasyonu ile ayn, karmn kvam ise bulama kvamnda

olmaldr. Gerekirse, puzolanik dolgu maddeleri kullanlabilir. nce agregann %95i 1.2 mmden, %100 de 2.4 mmden kk olmaldr. ri agrega, kalplara yerletirildikten sonra, yaklak %35lik bir boluk oranna sahip olmaldr. Kalplar, imento bulamacnn szmasna meydan vermeyecek nitelikte olmal ve bulama kalplarn en alt noktasndan pompalanmaldr. 2.6.4. Lifli beton Betona lif katlmas uygulamalar, esas itibariyle, betonda atlaklarn ilerlemesini ve yaylmasn nlemek, sneklii ve tokluu artrmak maksadyla yaplr. Uygulamann etkinlii 1. Kullanlan lif mikdarna 2. Lif biimine 3. Liflerin beton iindeki ynlenmesine ve dalmna 4. Boy/ap oranlarna 5. Liflerin ve betonun elastisite modllerinin oranna ve 6. Lifli betonun sktrlma yntemine baldr. Lifli betonlar, genel olarak, atlak ilerlemesinin istenmedii, enerji yutma kapasitesinin yksek olmas gereken yerlerde kullanlr. Bunlara rnek olarak, kprler, beton yollar, hava alanlar, endstriyel demeler, kayalarda ev stabilizasyonu gibi iler gsterilebilir. 2.6.5. Polimer-portland imentosu betonu Polimer-portland imentosu betonlar (a) Lateks Modifiye Betonlar (LMB) ve (b) Polimer Emdirilmi Betonlar (PEB) olarak iki gruba ayrlr. LMB, karm suyunun bir ksm yerine polimer emlsiyonlarnn kullanlmasyla elde edilir. PEB ise monomerlerin sertlemi betona emdirildikten sonra polimerletirilmesiyle elde edilir.

LMB retiminde genellikle elastomerik, stiren butadien ve poliakrilat kopolimer esasl malzemeler kullanlr. Bu betonlarda S/ oran 0.40-0.45, imento mikdar ise 400-420 kg/m3tr. PEB daha ok prekast eleman retimi iin uygundur. Metilmetakrilat ve stiren gibi monomerlerin betona emdirildikten sonra katalizr, gama-radyasyonu veya scaklk uygulamalaryla polimerletirilmesi sonucunda PEB elde edilir. 2.6.6. Silindir ile sktrlm beton kme deeri 0 olan bir beton karmnn toprak dolgu veya kaya dolgu baraj inaat aralar kullanlarak tanmas, yerletirilmesi ve sktrlmasyla elde edilen ktle betonudur. Normal betonlar iin geerli olan S/ dayanm ilikisi bu betonlar iin geerli deildir. Uygun bir karm sktrma deney aracnn beton zerinde rahata, betona batmadan hareket edebilecei en fazla su ieren karmdr. lenebilirlik bakmndan, bu betonlarda uucu kl kullanm yaygndr. Silindirle sktrlm betonlar normal ktle betonlaryla karlatrldnda imento mikdar daha azdr. Tabakalar halinde yerletirildii iin, kalp maliyeti dktr. Hidratasyon ssn azaltc soutma sistemleri gerektirmez. Betonun tanma masraflar daha azdr. Hzl yerletirme imkn nedeniyle makina ve iilik kullanm daha etkindir. Yapm sresi nemli lde ksadr. 2.6.7. Ar beton Radyografi tesislerinde, nkleer santrallarda oluabilen hzl, orta ve yava ntron, X ve gibi tehlikeli nlardan korunmak amacyla, radyasyon geirimlilii dk olmas iin ar metal atomlar ieren birim ktlesi 2,54 Mg/m3 olan betonlar kullanlr. Nkleer santrallarda radyasyondan korunmada ktlesiz malara kar ar malzeme (kurun gibi) zrh olarak kullanlr. Ancak kurun ntron akmna kar

yeterli deildir. Ntron hareketini hidrojen atomu bakmndan zengin olan ortamlar yavalatr veya yutar. Ancak yava ntron bombardman alan hidrojen atomlar gamma mas yaparlar ve bunu azaltmak iin ar metal atomlar gerekir. Bu bakmlardan su ve ar metal tuzlar ieren mineral kkenli agrega kullanlarak retilmi ve bu sebeple birim hacim ktlesi byk olan beton aranan bir malzeme olur. Bu agregalar barit (baryum slfat) ve limonit, magnetit gibi demirli minerallerdir. Younluklar 3200 kg/m3n stndedir. Bunlarla retilen betonlarn younluklar da 2800 kg/m3den yksek olmaktadr. Betonlarda kullanlan baz ar agregalarn tane younluklar Tablo 2.6.7de verilmitir. Tablo 2.6.7. Ar agregalarn tane younluklar, Mg/m3 [2]. Limonit Barit lmenit Hematit elik ve sama Paracklar 3,4 4,0 4,0 4,6 4,3 4,8 4,9 5,3 6,2 7,8

Nkleer malara geirimlilii az olmas istenen betonlara borkalsit gibi bor tuzlar ieren agrega katlr. Bunlarn betonun sertlemesini geciktirici etkileri olur. Ar agregalar mukavemet ynnden normal arlkllara edeerdir. Ancak anmalar ve ayrma eilimleri biraz fazladr, bu nedenle prepakt beton olarak retilmeleri tercih edilir. En ok kullanlan ar agrega barit, baryum slfat (BaSO4) iermesine ramen ok stabil olmas nedeniyle betona zarar vermez. Barit madenine en ok Antalya, anakkale, Eskiehir, Konyada rastlanr. Toplam Trkiye rezervinin 48 milyon ton olduu sanlmaktadr. Bu tip radyasyon kalkan ilevi grecek betonlarda atlaklarn olumamasna, beton dozajnn 350 kg/m3n zerinde olmasna, S/ orannn 0,50nin altnda olmasna ve betonun homojen retilmesine zen gstermek gerekir.

Ar betonun dkmnde kartrclarn tam kapasite ile doldurulmamalar gerekir. Ar betonun hazrlanmas srasnda kartrma sresi ok nemlidir. Ar kartrma, iri agregann kp taze betonun ayrmasna yol aabilir. 2.6.8. Kendiliinden yerleen beton [2] Kendiliinden yerleen beton (KYB) zellikle deprem sonras onarm-glendirme ileri ve prefabrike sektr bata olmak zere inaatn deiik alanlarnda giderek daha fazla uygulanma olana bulmaktadr. Kolay yerlemesi, sktrma arac (vibratr) gerektirmemesi, ayrma direncinin yksek oluu, yksek drabilite zelii gibi nedenlerle yksek baarml (performansl) beton retimine olanak veren KYB lkemizde de tannmaya ve kullanlmaya balamtr. KYBun bileimi, etkin bir sperakkanlatrc yannda toplam ince malzeme mikdar, viskozite artrc katk kullanm, su/balayc oran, maksimum agrega boyutu, kum/toplam agrega oran ve toplam iri agrega mikdar gibi parametreler asndan geleneksel betondan farkllklar gsterir. Kendiliinden yerleen (ve skan) beton (KYB), herhangi bir vibrasyon gerektirmeksizin, kendi arl altnda hareket ederek dkld kalb boluk brakmadan doldurabilir. Ayrca, bu doldurma ilemi sonunda herhangi bir ayrmaya da uramaz. Zaten bu betonun Japonyada ilk ortaya k bu zeliine dayanmaktadr: lk kez su alt beton uygulamalarnda, suda ayrmayanykanmayan beton retimi amac ile gelitirilmitir. KYBun ilk kullanm alan olarak donatlarn ok youn olduu ve vibratrlerin ulaamad elemanlarn retimi dnlmekteydi. Daha sonra yksek perdelerin retiminde ve betonarme yaplarn onarm ve glendirme ilerinde KYB kullanlmaya baland. Son yllarda ise KYBnin yeni bir kullanm alan olarak prefabrik sektr ne kt. Bu son kullanm alannda vibratr gereksinimini ortadan kaldrd iin grltnn zararl etkilerinden korunmak olana da dourmutur. Ayn gereke, yerleim blgelerinde yaplan binalarn vibrasyon grltsn azaltma konusunda da geerlidir. KYBun dier bir yarar iilii azaltrken yapm hzn artrmasdr. Bir yapda deme ve dey elemanlarn retiminin geleneksel betonla retime gre KYB kullanlmas durumunda 1/5

orannda daha ksa srede gerekleebilecei belirtilmitir. Ancak KYBun tm inaatlarda yaygn olarak kullanlmasna henz geilememitir. Japonyada KYBun 1998 ylna kadar yllk beton retiminin ancak %0,1ini oluturduu kaydedilmitir. Kajima naat Firmasnn 50den fazla inaatta 60 000 m3 bulan mikdarda KYB kulland belirtilmitir. Sz konusu makalede KYBun kullanmnn snrl kalmas, 1998 yl koullarnda, aadaki nedenlere balanmtr: 1. Hazr beton sektrnde KYB retim-iletim teknolojisinin henz kurulamamas, 2. KYB retimine ynelik baz reeteler bulunmasna ramen, malzeme seimi, yapm yntemleri, karm tasarm ve retim ynetimi gibi konularn yksek yetkinlikli teknik personel gerektirmesi, 3. Geni bir aralktaki malzemelerin eitli kombinasyonlar iin kullanlabilir olmas ve kendiliinden yerleme-skma, kuruma rtresi ve drabilite konularnda KYBlar zerinde yeterli almann henz yaplmam olmas, 4. KYBun maliyetinin geleneksel beton maliyetinin 1,5-2.0 katna ulamas, 5. KYB kullanmnn yaplara kazandraca stn drabilite zeliklerinin, ayrca bu betonlarn iilikte salad tasarruf ve yapm hznn deerlendirmelere katlmamas. Yukarda verilen ilk 3 maddenin son 4 ylda gittike zlmekte olduu sylenebilir. 4nc maddede saylan retim maliyeti retim hacmi arttka debilecektir. KYB kullanm dayankll ve yapnn faydal mrn arttracak, bakm ve onarm harcamalarn drlebilecektir. Yapm sresinin ksalmas ve iiliin azalmas, vibrasyon grltsnn drlmesi gibi avantajlar zaman iinde daha iyi anlalacaktr. 2.6.8.1. Kendiliinden yerleen betonun zelikleri KYBun kendi arl altnda ve vibrasyon gerektirmeden kalplar boluksuz bir ekilde doldurabilmesi iin yksek akcla sahip olmas gerekir. Ancak yksek akcl salarken ayrmaya izin verilmemelidir. Ayrma, tama, dkm ve yerletirme aamalarnda, ayrca beton katlaana kadar iri-ince malzeme

ayrlmas, ya da su kusmas (terleme) eklinde bir ayrma olumamaldr. Taze betonun kolayca ekil deitirebilmesi iin akma eiinin kk olmas gerekir. Bu zeliin su mikdarn artrarak salanmas durumunda betonun kararll bozulmakta, yani ayrma eilimi ortaya kmaktadr. Bu nedenle ayrmaya kar direncin gstergesi olan viskozite ok klmemelidir. Yksek akclk stn akkanlatrc kimyasal katklar (hiperakkanlatrclar) yardm ile salanrken betonun kararll ince malzeme mikdarn yksek tutarak ve/veya viskozite artrc maddeler kullanarak gerekletirilmektedir. KYBun sadece kalb boluksuz doldurmas yetmemekte ayn zamanda donatlar arasndan kolayca geebilir olmas da aranmaktadr. KYBlar dk S/ oranna sahip olmalar nedeni ile hem yksek dayanma hem de stn drabiliteye sahip olmakta ve bu nedenle yksek baarml (performansl) betonlar snfna sokulabilmektedir. Ayrma direnlerinin yksek oluu ve dzgn yzey elde edilmesine olanak vermeleri dier stnlkleridir. Ayrca KYBlarda geleneksel betonlarda gzlenen dayanmn yap elemannn alt ucundan olan ykseklie bal olarak deiimi ve donat-beton aderansnn donatnn konumuna bal olmas (top bar effect) gibi sorunlar alabilmektedir. Bunlarn dnda KYBlar uzun sre ilenebilirliklerini koruyabilmekte ve hazr beton sektrnde geleneksel betonlarda grlen kme kayb en az 1.5 saat sreyle sz konusu olmayabilmektedir . 2.6.8.2. Kendiliinden yerleen beton bileenleri imento Geleneksel betonda kullanlan Normal Portland imentolar KYB retiminde de kullanlabilir. Ancak baz imentolarla KYB retimi daha baarl olabilmektedir. Bu konuda yaplan bir almada T 32,5 ve PZ 32,5 imentolarnn kendiliinden yerleen beton katklarnn ilk kuak trleri ile uyumsuzluk gsterdii grlmtr. Ancak bu katklar zerinde ok hzl gelimeler gereklemekte ve bu uyum sorunu azaltlmaktadr

Kimyasal katk Yksek oranda su azaltc zelie sahip ve molekl arl yksek olan bir kimyasal katk kullanlabilir. Bu amala polikarboksilat veya naftalin esasl polimerler yaygn kullanlan katklardr. nce malzeme KYBun geleneksel betondan bileim asndan temel farklarndan birisi de belirli mikdarda ince kat malzeme (<100 m) ierme zorunluluudur. imento inceliindeki ya da daha ince olan bu malzemelerin bir blmn imentonun kendisi oluturur; buna ek olarak uucu kl, krma kum, cruf (tlm), silika duman kullanlabilir. Viskozite artrc katk Bu maddeler suyun vizkozitesini artrarak ayrmay (terleme dahil) azaltan, beton kararllnn bozulmamasn salayan ve agregann imento hamuru iinde askda kalmasn gerekletiren maddelerdir. Viskozite artrc katklar (VAK), suda znen polimerik maddeler olarak u ekilde snflandrlmtr: Niasta ve doal zamk (sakz) gibi doal polimerler, Ayrm niasta, selloz eter trevleri (hidroksipropil metil selloz gibi) yar sentetik polimerler, Etilen kkenli (polietilen oksit gibi) ve vinil kkenli (polivinil alkol gibi) sentetik polimerler Agregalar Geleneksel betonda kullanlan ince ve iri agregalar KYBda da kullanlabilir. Ancak maksimum agrega boyutu geleneksel betondakinden daha kktr ve genellikle 20 mmnin altnda kalr. Ayrca geleneksel betondan farkl olarak kum oran artm, buna karlk iri agrega mikdar azalmtr.

2.6.8.3. Kendiliinden yerleen beton bileimi tasarm Yukarda deinildii zere KYBun aadaki taze beton zeliklerini tamas gerekir: Doldurma yetenei Ayrma direnci Donatlar arasndan geebilme yetenei

Bu zelikleri salayan betonun bileim zelikleri aada ematik olarak gsterilmitir:

Snrl iri agrega m ikdar

Sperakkanlatrc

Azaltlm su/toz oran

Yksek akclk

Yksek ayrm direnci a

Kendiliinden Yerleebilirlik

ekil 2.6.8.3. KYB Bileim zelikleri ematik Gsterimi [18]

KYBun bileimine ynelik farkl kii ve kurumlarn deiik yaklamlar bulunmaktadr, aada bunlarn bazlar zetlenecektir: Okamura ve arkadalarnca gelitirilen yntemde 5-20 mm boyutlarnda iri ve 5 mm den kk boyutta ince agrega kullanlmaktadr. ri agrega olarak, kuru halde sktrlm beton bileenlerinin toplamnn %50si alnmaktadr. nce agrega mikdar ise har hacminin %50sini oluturmaktadr. Burada ince agrega 90 mikrondan byk tanelerden oluurken bu deerden kk taneler toz olarak

tanmlanmtr. Toz malzeme iinde imento da saylmtr. Su/toz oran ve sperakkanlatrc mikdar harlar zerinde gerekletirilen yaylma ve V-huni testleri ile belirlenmektedir. Daha sonra, yukardaki admlar izlenerek hazrlanan betonlarda kme-yaylma deeri 650 mmye ulaacak ekilde sperakkanlatrc dzeltmesi yaplmaktadr. Betonlar zerinde V-huni testi tekrarlanarak ak zaman 10-20 saniye arasnda kalan betonlar KYB olarak kabul edilmektedir.

2.6.9. Sualt beton dkme/retim yntemleri Deniz yaplarnn beton retim tekniklerinde en nemli sorun su altnda beton dkmektir. Olduka g ve baarszlk riski yksek olan su alt beton dkme yntemlerinden mmkn olduunca kamak gerekir. Ancak baz durumlarda zellikle onarm ilerinde bu almalar yapmak zorunludur. Gnmzde denizin etkilerine dayankl ve yksek baarml beton elemanlar prefabrikasyon yoluyla retilmektedir. ok byk boyutlardaki bu elemanlarn tanmas ve deniz dibine indirilmeleri zel teknolojiler gerektirmektedir. Su zerinde yzen dalgakran, duba ve tekneler de havada ina edilir kurulacaklar yere yzdrlr ve gerekiyorsa kurulacaklar yerde batrlarak temel zeminine oturtulurlar. 2.6.9.1. Su alt beton dkme teknikleri Su derinliinin az veya ok olmasna gre farkl teknikler gelitirilmitir. Bunlar prepakt beton, tremi betonu, pompa betonu, kova yntemi, uval yntemi, gibi isimler alrlar. Su altnda beton retilmesi srasnda suyun dalga hareketinin kesinlikle nlenmesine allr. Bunun iin beton retilecek alan evresinin Batardolarla evrilmesi gerekir. Batardolar palplan ad verilen birbirine geen zel elik profillerin zemine aklmasyla elde edilirler.

nagregal (Prepakt) beton retimi Bu retim tekniinin ksaltlmam esas ad prepacked aggregate concretedir. kalba yerletirilen donat arasna iri agrega yerletirilir. Bu iri agregalarn boluklar sonradan imento harc enjekte edilerek doldurulur. nceleri bir onarm yntemi olarak tasarlanan nagregal beton, gnmzde betonlama ileminin g olduu yap elemanlarnn ilk retiminde de kullanlmaktadr. Rhtmlarda, kpr ayaklar kesonlarnda yararlanlan bu yntem nkleer santral betonlarnn retiminde de uygulama bulmaktadr. Kesikli (sreksiz) granlometrili bir beton tr olan prepakt betonda iri agrega ve imento harcnn zel niteliklere sahip olmalar gerekmektedir. ri agregalar krma ta veya yuvarlak olabilirler. Maksimum tane apnn, donat sklnn ve kalbn elverdii lde byk seilmesi yaraldr. Zira tanelerin har enjeksiyonu srasnda oynamamalar iin ar olmalar tercih edilir. Maksimum tane ap, betonun yerleecei yap elemannn geniliinin ne veya donat aras mesafenin 2/3 ne eit alnabilir. nemli olan bir dier husus iri agrega alt snrnn da yeterince byk olmasdr. Bylece harcn daha kolaylkla boluklara nufuz etmesi salanabilmektedir. Alt snrn 16 mm mertebesinde tutulmas tavsiye edilir, mamafih donat skl nedeniyle maksimum tane ap fazla bytlemiyorsa, alt snr 8 mmye kadar indirilmektedir. ri agregalarn yn boluk oranlarnn %25-%40 deerini amamas gereklidir. Bu boluk harla dolacaktr. Agrega yn boluk oran bu dzeyde gerekletirebilmek iin iri agregalarn granlometrik bileiminin uygun olmas yannda, yerletirilmeleri de nem tar. Agregalarn, yksekten genellikle hortumlar iinde drlerek ve imkn varsa vibrasyona tabi tutularak iyi yerlemeleri temin edilir. Onarm ilerinde ve donat problemi bahis konusu olduunda agrega trlerinin el ile yerletirilip, sktrldklar da ifade edilmektedir. Agrega tane younluklarnn yksek olmas da bir tercih nedenidir. Barit ve benzeri youn agregalar enjeksiyon srasnda daha az hareket etme riski gsterirler.

Prepakt betonlarn har faz, maksimum tane ap 2 mmyi amayan kumla retilmi ok zengin imento dozajl harlardan oluur. imento/kum oran hatt 1/1 orannda seilir. Kumun bir blmnn (yaklak %20) uucu klle yer deitirmesi, daha kohezif bir har elde edilmesine olanak salar. Bu harca ayrca akkanlatrc bir katk ilve edilmesi uygundur. Genleme harcn rtre yaparak iri agrelarla balantsnn bozulmasn nler, ancak srekli su altnda kalacak betonlarda rtre olumayacandan genleme oluturucu bir katkya gerek yoktur. Harcn ok iyi bir ekilde kartrlmas ve ilk slanma srasnda oluan imento topaklarnn betonyerlerde muhakkak ve paralanmas kum gerekir, ve bu ilem serbest oluan dmeli harlarda sadece imentodan

salanamayacandan harcn karlmasnda zorlamal (paletli) kartrclarn kullanlmas arttr. Hatt bu mikserlerde trblans hareketi meydana getirmek veya imentolar bir kauuk tekerlekle ezmek yoluna da gidilir, bylece imentosu kolloidal boyuta kadar inceltilen bu harca, kolloid beton (colloid concrete, colcrete) ad verilir. Kolloid betonlarnda kararll artrmak amac ile protein esasl katklar da kullanlmaktadr. nagregal betonlarn harlar, sktrlm agregalar arasna dey olarak nceden yerletirilmi borular vastasyla enjekte edilmektedir. Borular yaklak 20 mm apndadr, dipten 10-15 mm ykseklikte ve 1-1,5 m aralklarla batarya halinde tm alan kaplayacak ekilde tespit edilirler. Har btn borulardan ayn zamanda ve eit debi ile sevk edilir ve harcn agrega boluklarn ayn yatay seviyeyi koruyarak doldurmasna allr. Bu har ykselmesinin seviyesini ve homojenliini denetlemek zere dey kontrol borularnn iine ultrasonik aygtlar yerletirilerek ses yansma hzlar llr. Skan havay dar atmak zere de hava ka borular yerletirilir [2, 6]. Pompa beton teknii Pompa ile beton dkme teknii sadece su altnda beton dkmeye zg bir teknik deildir. Gnmzde, agrega ve imento depolamann ok g olduu kent ii inaatlarda pompa betonu ok yaygn biimde uygulanmaktadr. Kent ii almalarda hareketli aralar ve elastomer malzemeden yaplm esnek

hortumlardan yararlanlmakta, transmikserlerle gelen hazr betonlar pompalama ilemiyle yerletirilmektedir. Su altnda pompa betonu kolon ve kazk gibi nisbeten kk kesitli yerlerde kullanlmtr. 1,5 m apndaki ve 20 m derinliindeki elik silindirik ayaklara pompa ile beton dklr. Bu dkme en dipten balanmakta ve beton iletimi, beton seviyesinin ykselmesi sonucu zorlatka hortumun ucu yukar ekilmektedir. Bylece su ile temas halinde olan st yzey hep ayn yzey olmakta, beton da daima nceden retilen betonun iine sevk edilmektedir. Bu doldurma yntemi, aada incelenecek tremi ve kova betonlarnda da aynen uygulanr. Su alt dkmlerinin tmnde betonun ykanarak imentosunu ve giderek homojenliini kaybetmesi nemli bir sakncadr. Ykanma olayn nlemek amacyla ykanmay nleyen katklar=antiwashout admixtures ilve edilir. Bu katklar metilselloz veya akrilik (metil metakrilat, MMA) esasl katklardr. imento ktlesinin %1-1,5u orannda kullanlan bu katklar, karma suyunda nceden zeltilirler. Bentonit killerinden de ayn amala yararlanlabilmektedir [2, 6]. Betonun pompalanabilir olmas iin betonda 0.25 mm altna geen toplam kat taneli malzeme orannn imento dahil %30-%35 civarnda olmas gerekmektedir. Tremi beton teknii Su altnda beton retilmesi denilince ilk akla gelen tremi yntemidir. Bu ynteme contractor yntemi de denilmektedir. Tremi, kare kesitli, dip ksm daralan ve budayn tane tane ve dk debi ile tlmek zere deirmen ta zerine dkllmesini salayan aracn addr. Su alt beton dkme tekniindeki tremi ise bir tr boaltma hunisidir. Huni ucuna taklan ve denizin dibine inen borulara da tremi borular ad verilir. Tremi borular 150 mm 300 mm apnda ve 3 m 5 m boylarnda ok kolay sklp taklabilen flanl borulardr. Huni ve borular bir derrik veya kpr (gantri) kreyn vastasyla dey ynde hareket ettirilir ve deniz dibine deecek ekilde yerletirilirler. Bir tremi borusu ile en ok 2,5 m apnda bir alan doldurulabilir. Alan

geni ise ok sayda tremi borular ile bir batarya tekil edilir, borular 2,5 m - 5,0 m aralklarla konulur. Elde yeterli huni ve boru yoksa geni alan betonarme prefabrike levhalarla kompartmanlara blmek mmkndr. Betonun yatayda 3 mden fazla yaylmasn nlemek gerekir, aksi halde st tabakadaki beton byk lde homojenliini ve niteliini kaybeder. Dkmn kontrol dalglarla salanr. Beton seviyesinin eit ekilde ykselmesi gereklidir. Baarl bir retim iin aadaki hususlara dikkat edilmelidir. Tremi borusu ii daima nceden retilen beton iinde kalmaldr. Bylece su ile temasta kalp, ykanacak ve bozunacak beton hep ayn beton tabakas olacaktr. Bu tabaka zaten gzden karlm ve taycl hesaba katlmam bir tabakadr. Beton dkm srekli olmaldr. Bunun iin huniler srekli dolu tutulabilmelidir. Herhangi bir kesinti durumunda beton dkmne ilk ilemler tekrarlanarak balanmaldr. lk ilemler byk dikkat gerektirir. Deniz dipleri basnl su jetleri ile temizlendikten sonra tremi borusu dibe deecek ekilde indirilir. Boru ucunda zel bir tertibat bulunabilir. Yayl olan bu tertibat evre hidrostatik su basnc ile kapaldr ve suyun boru iine girmesini nler. Ancak daha yksek younluklu olan beton boruyu doldurunca kapak aralanr ve beton trblanssz biimde, dalmadan dar kar. Bir dier sistemde huni azna yani huni giriine kauuk bir top veya doal hafif agrega olan vermiklit tka konur. Beton bu topu iterek aaya iner, akn durmas betonun dibe vardn belirtir, borunun biraz ykseltilmesiyle tka boru ucunu terk eder ve beton dklmeye balar. lk boalmda daha gvenli bir yaklam, tremi borularn daha nceden 600 mm 700 mm ykseklie kadar retilmi beton iine daldrlarak yaplmasdr. Tremi betonlarnn da 125 mm - 200 mm kme veren akc kvaml olmalar gerekir. Yksek kohezyon, kum oran yksek tutularak, uucu kl tr ince puzolanik mineral katklar ve ykanmay nleyen katklar ilve ederek salanr. Agrega maksimum tane ap 50 mm ye kadar kabilir.

st ksmda su ile temas sonucu bozulabilen tabaka kalnl 500 mm 600 mm kadar olabilir. Bu hususun tasarm srasnda dikkate alnmas ve retimde denetlenmesi gvenlik ynnden gereklidir [2, 3, 6]. Kova ve uval yntemleri Kk alanl betonlama veya tremi yntemiyle retilecek betonlarn n betonlama ilerinde zel kovalardan yararlanlr. Kreynler vastasyla dibe indirilen bu silindirik kovalar 0,5-1 m3 hacminde olurlar. Alt ksmlarnda bulunan kapaklar yatayda dnerek veya alalarak alrlar, bylece suyu fazla hareketlendirmeden boaltma yaplm olur. Derin sularda hidrostatik su basncnn kovann boalmasn nlememesi iin kovann st aktr, ancak betonun ykanmamas iin de kovann st bir uvalla veya branda ile rtllr. Baz kovalarn st de kapaldr, ancak boaltma iin orta yerde nispeten dar apl bir delik braklmtr. Alt kapan kumandas su stnden mekanik veya pnmatik bir sistemle yaplabilir. Pnmatik sistemde bir hava borusu ile havann su dna atlmas gerekir, aksi halde boaltma srasnda evredeki su hareketlenir. uval yntemi nisbeten dalgal ortamlarda ve yeterli ekipmann bulunmamas durumunda bavurulan bir yntemdir. Kanavia uvallara doldurulan betonlar su altna kreynler vastas ile indirilir. uval iindeki betonlar dalglar tarafndan backlar zlerek boaltlrlar. ounlukla bu betonlar dolgu amacyla retilen donatsz betonlardr, rnein bir dalgakrann temel ta ilevini grrler. Bu durumda beton uvalyla birlikte su altnda braklr. Dalg bu uvallar birbirine yaslayarak, doal ta dolguya oranla daha iyi yerlemi ve boluksuz bir temel dolgusu salam olur [2, 3]. Beton deniz yaplarnda prefabrikasyon Gnmzde pek ok deniz yaplar karada veya sallar zerinde hazrlanmakta, yerine tanp batrlmakta bylece ok zor olan su alt almalarndan kurtulunarak daha mkemmel yaplar elde edilmektedir. Kuzey denizinde

kullanlan yerekimi tipi sabit petrol platformlar (condeep offshore structures) ok nemli ve baarl mhendislik yaplardr. Bu yaplarda klasik beton retim teknolojileri yannda, prefabrikasyonun ayrlmaz bir paras haline gelen sl ilemler de uygulanmaktadr. Betona sl ilem uygulanmas, yap elemanlarnn daha hzl bir biimde mukavemet kazanmalarn amalar. Bylece yap elemanlar depolarda yer kaplamadan ve hzla yapya monte edilerek daha verimli ve ekonomik bir yap retimi salanr [3,6]. 2.6.10. Harlar Harlar, iinde iri agrega bulunmayan, en byk tane boyutu yaklak 5 mmyi amayan zel betonlardr. Ancak ilevleri betondan olduka farkldr. Har, kum ile bir balaycnn karmndan oluur. Kumun granlometrisi istenen har trne gre deiir. Baylayc madde olarak imento, yal kire ve karmlar kullanlabilir. Harlar kullanlan balayc maddenin cinsine gre imento harc, kire harc veya melez har adlarn alrlar. En yksek dayanml olan imento harcdr, en fazla ekil deitirme yapabilen kire harcdr. Harlar kullanlma asndan aada belirtilen ekilde snflandrlrlar. Har bileenlerinin de beton bileenlerin de belirli zelikleri salamalar istenir. rnein, karma suyu temiz, iilebilecek zelikte olup, organik madde gibi zararl bileikleri iermemelidir. 2.6.10.1. Duvarclk harlar Bu tip haralarn iki ilevi vardr; ta veya tulalar birbirine balamak ve etkiyen kuvvetleri dier sralara aktarmak. Bu grevleri yerine getirebilmesi iin harcn, yeterli ilenbilirlie, dolulua, dayanma sahip olmas gerekir. TS 2848 krgir duvar harlar standardna gre har bileenlerinin cins ve mikdar Tablo 2.6.10.1de grlmektedir [3].

Tablo 2.6.10.1. Kullanlan Har Bileenlerinin Cins ve Mikdarna Gre Har Tipleri (Mikdarlar Hacim Olarak Belirtilmitir) [3].
Har Tip Har Bileeni ve Numaras Har Kire Sndrlm Min. Basn Snf B.H.A (kg/dm3) A 1 1 B 2 3 4 1 C 2 3 1 D 2 3 E 3 4 4 4 4 7_9 5 5 6_8 6_8 2_3 3 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 3 1/2 2 1 4 1 2 1 5 1/2 1 3 150 110 110 110 110 50 50 50 20 20 20 5 No Kum 1,3 imento 1,2 imentosu 1 Hamuru 1,3 Toz Kire 0,6 (kgf/cm2) Dayanm

2.6.10.2. Svalar Svalar zel ince agrega+balayc+su karmlardr. Svalar gzel grnm kazandrmann yansra, yapy, yamur, yeraltsuyu ve hava tesirlerine kar korur. Svalar bu ilevleri yerine getirirken, zamanla atlayp dklmemelidir. Ayrca su buharn bir mikdar geirebilmesi iin yeter derecede boluklu olmalar gerekir. Svalar genellikle kat yaplr. Baz hallerde, duvarlarn ok dzgn olmas halinde tek tabakaya kadar inebilir. Birinci tabaka, duvar ile st tabaka arasndaki aderans salar. kinci tabaka, duvarlarn girinti ve kntlarn kaplayarak dzgn dey dzlemlerin elde edilmesini salar. nc tabaka ise dzgn ve zerine boya yaplabilecek ince svadr.

Normal svalarda ve hava koullarnda her tabaka sva yapldktan sonra, en az 24 saat beklenmeden yeni kat sva yaplmamaldr. Svalarda kullanlan kum tanelerinin en byk boyutu 0,5-1,5 mm arasnda deiir. Svalar binalarn iinde ve dnda kullanlr. svalar yapldklar har malzemelerine gre imento, imento kire karml, al ve kire, ve kire-al karml olmak zere be snfa ayrlr. Svalarda, kabarma, atlama, ufalanma, ieklenme, lekelenme, patlama, paslanma, yumuama gibi kusurlarn olmamas gerekir. Sva tabakalarn kalnlklar TS1262 Sva Yapm Kurallar (Bina i yzeylerinde kullanlan) standardna gre aada gsterilen llerde olmaldr. Tablo 2.6.10.2. TS 1262ye gre sva kalnlklar ve yapm kurallar [2,3] Kaba Svada (mm) - Moloz tandan yzeylerde (Serpme dahil) - Tula yzeylerde - Beton yzeylerde 10 20 5 10 57 57 10 30 nce Svada (mm) 57

- Al blme bloklar ahap-rende tala veya mantar levha yzeylerde : a) Al sva b) Dier sva eitleri 57 Kaba ve ince sva tabakalarnn toplam kalnl 1 mm yi gememelidir

Tablo 2.6.10.2 ve 2.6.10.3de kaba ve ince svalar iin malzeme karm oranlar ve karakteristikleri grlmektedir. D svalar ise yapldklar har karmlarna gre, kire, imento veya imento-kire karml olmak zere snfa ayrlr. Genel olarak d svann fonksiyonu u ekilde zetlenebilir [2,3]. D yzeyi kaplayarak yapnn mrn uzatmak

Yamurun yapya szmasn nlemek Yapya estetik grnm salamak Bu nedenle svalarn d etkiler altnda atlamamas ve bozulmamas gerekir. Tablo 2.6.10.3. Kaba Sva Karm Oranlar (Hacim Olarak) ve Karak. [2,3]
Karm Cinsi ve Oran Kire : Kum Rtre veya Genleme Kuruma srasnda rtre oluur. Tane bykl iyi ayarl ince ve temiz kum 1:0-3 Kire : Kum katldka azalr. Al kirecin rtresini azaltr. Mala perdahnn fazlasndan 1 : 0,5 : 0 - 3 Kire al : Kire : Kum 1 : 0 - 0,25 : 0 - 3 sertlik azalr Kururken rtre oluur. Ancak ok dayankl ve sert tane bykl iyi ayarl kum ve uygun karm oranlar kullanldnda, gereinden ok perdahlanmamak artyle yzey atlaklar makul orana iner. Dayankl ve sert. gereklidir. Priz abuktur. Kaba svada, ince sva karm oranlar gibi olmal, tabakalar bir evvelki kuruduktan sonra yaplmaldr. kanmal. Priz srasnda genleir. dayanm artar Serttir. Kire oaldka Alnn oalmasyla tahribe Dayanm ve Sertlii Az dayankl ve yumuak Aklama Uuzn srede sertleir. zellikle, alkali etkisinde olmayan dekoratif ve geirgen ince sva iin uygundur. Daynm al oranna bal olup kirecin karbonasyonundan gelen dayanm artmas uzun srede oluur. Dayankl bir kaba sva

Kire : imento[1] : Kum 1:1:6 Kire : imento[1] : Kum

Az dayankl

2:1:9 [1] Yukardaki oranlarda kire hamuru nazara alnm olup snm toz kire kullanld zaman kire %50 artrlabilir.

Tablo 2.6.10.4. nce Sva Karm Oranlar (Hacim Olarak) ve Karak. [2, 3]
Karm Cinsi ve Oran Kire : Kum Rtre veya Genleme Dayanm ve Sertlii Aklama Uuzn srede sertleir. Her tabaka kuruduktan sonra dier tabaka yaplmaldr. Kafi derecede dayankl deil Gerekli sertlii abuk kazanr. Tabkalarn yaplmas yukardaki gibi. abuk sertleir. Tabkalarn yaplmas yukardaki gibi, imento hacminin 1/4 - 1/3' orannda kire katlmas ilenmeyi kolaylatrr. Ar sertleir. Tabakalarn

Kurumada rtre oluur. Fazla Az dayankl ve yumuak kil veya homojen irilikte ince

1:2-3 Katkl Al[1] Kire : Kum 1:3-9 imento : Kum

kum kullanlrsa rtre yksektir. Kil veya ince kum % 5' i gememelidir. Kuvvetli karm byk atlaklar yaratabilir. Zayf karm nisbeten ince ve dank

Dayankl ve sert.

1:3-4 imento : Kire Kum 1:3:6 1:2:9 Har imentosu : (TS 22) Kum 1:1-3 Katkl al : Kum 1:1- 6

atlama gsterir. Kafi derecede dayankl ve

sert Dayankllk kum fazlalatka der

3

yaplmas yukardaki gibi abuk priz yapar.

[1] Badadi sva iin bu karmda 1 m harca 8 kg katk kullanlmaldr. NOT Yukardaki oranlarda kire hamuru nazara alnm olup snm lire kullanldnda kire oran % 50 arttrlabilir.

D sva kalnlklar, kaba svada 15 mm 25 mm, ince svada 10 mm 15 mm arasnda olmaldr. nce pskrtme eklinde uygulanyor ise bu kalnlk 2 mm - 4 mm arasna kadar indirilebilir. D svalarda kullanlacak harlarn karm oranlar, TS 1481 d svalar ve yapm kurallarna gre ilgili tablolarda verildii ekilde seilmelidir. klim koullarna gre d cephelerde kullanlacak sva tipleri farkllklar gstermelidir.

2.6.11. Pskrtme beton Pskrtme beton shotcrete veya gunite eitli yzeylere uygulanabilir. Kaya, elik, beton, kargir ve her tr kalp yzeyine pskrtlp, istene ekil verilebilir. Ancak en ok dey yzeylere, tavana pskrtlerek retilen bu beton tr daha ok tnel ama ilerinde, iksaya ve galeri desteklenmesine gerek kalmadan kullanlr. Shotcrete kuru ve ya yntem olarak iki ekilde uygulanr. Kuru yntem gnmzde daha az kullanlmaktadr. Kuru yntemde en byk tane ap 16 mmyi aamaz. Agrega ve imento, pskrtc aletin ucuna kuru halde gelir. Azda suyla kararak basnl hava ile pskrtlr. Baz hallerde betonun ok ani sertlemesi gerekir. Bu amala aletin aznda sodyum alminat gibi bir priz hzlandrc eklenir. Priz 3 - 8 dakika iinde sona erer. Ancak 8 saat sonunda basn dayanm 4 N/mm2 - 7 N/mm2 deerine varr. Ya yntemde karm slak halde hazrlanr ve pskrtlr. Bu yntem kuru ynteme kyasla aada sralanan stnlkleri nedeniyle gnmzde daha ok kullanlmaktadr. Ya yntem yzeye daha iyi yapma saladndan, geriye seken ve dklen mikdar daha azdr. Ya yntem daha az toz kartr. Ya yntemde su/imento oran operatre bal deildir. Hortumu idare eden operatrde aranan yetenekler, kuru karmda arananlar kadar fazla deildir. Hava sarfiyat daha azdr. Pskrtme beton karmlarna, elik veya sentetik lifler katlabilir. Liflerin katlmas taze betonun atlamasn azaltr. Pskrtme beton karmlarna puzolanlar ve

katk maddeleri de eklenebilir. Katk maddeleri ounlukla karmn yzeye yapmasn arttrc ve bitmi yzeyden hzl nem azaltc bileenler ierir. Pskrtme beton hasar grm betonlarn onarmnda da kullanlr. Pskrtme beton yaklak 50 mm kalnlkta tabakalar halinde uygulanr. Yzeyi przldr. Mala ile yzeyi dzeltmek sakncaldr; yapm betonun ayrlmas tehlikesi vardr. Pskrtmeden nce yzeye hasr elik veya ince teller koyulur. Bylece betonun aderans ve ekme dayanm arttrlr. 2.6.12. Reaktif pudra betonu (RPC) [3] Reaktif Pudra Betonu (Reactive Powder Concrete) stn mekanik zeliklere ve sneklie, fiziksel karakteristiklere; ok dk geirimlilie ve ultra yksek dayanma sahip imento esasl kompozitlerdir. Bu ultra yksek dayanml imento esasl malzemeler, ilk kez 1990l yllarn balarnda Pariste Bouyguesin laboratuvarlarndaki Betonlar kb aratrmaclar tarafndan gelitirilmitir. Reaktif Pudra ekme basn dayanmlar 200 MPa 800 MPa arasnda,

dayanmlar 25 MPa - 150 MPa arasnda ve krlma enerjileri yaklak 30 000 J/m2 ve birim arlklar 2.5 3.0 Mg/m3 aralnda deien yeni kuak betonlar temsil etmektedir. Reaktif Pudra Betonunun i yaps daha sk tane dzenine sahip olup mikroyap yksek performansl betonlara kyasla daha kuvvetli balayc hidrate rnlerin varlyla glendirilmektedir. Bu dikkate deer zeliklere aadaki aamalarla eriilmektedir: Optimum younluktaki bir matris elde etmek iin karmdaki btn tanelerin boyut dalmnn doru biimde ayarlanmas, Betonun homojenlii iin agrega tanelerinin en byk boyutunun azaltlmas, Betondaki su mikdarnn azaltlmas, Yksek incelie sahip silis dumannn puzolanik zeliklerinin youn biimde kullanm, Btn bileenlerin optimum bileimi, Sneklik iin ksa kesilmi elik tellerin kullanm,

ok yksek dayanmlara eriebilmek iin basn altnda ve ykseltilmi scaklk koullarnda sertleme.

ekil 10, RPC 200, RPC 800 ve normal betonlarn (A, B ve C) granlometri erilerini gstermektedir. Bu ekilde grld gibi, reaktif pudra betonlarnn granlometri erileri sreksizdir. Bu, u teorik dnceye dayanmaktadr: Maksimum sk dizili agrega apnda yaklak 7 olan arpanla deien tane boyutu fraksiyonlaryla elde edilebilir. ekil 11de R1/R2 oran 7dir.

Normal Beton

Elekten geen,%

Tane ap, (mm)

Reaktif Pudra Betonlarnn (RPC) ve normal betonlarn granlometri erilerinin karlatrlmas ekil 2.6.11. Reaktif Pudra Betonlarnn ve normal betonlarn granlometri

erilerinin karlatrlmas .

ekil 2.6.12. Teorik Maksimum sklkta tane dizilii

Reaktif pudra betonlarnda kullanlan agregalarn boyutlar imentonunkilere yakndr. Bu hidrate olmam imento tanelerinin de tane iskeletine uygun olmas ve malzemenin dayanmna katkda bulunmas demektir. Bu betonlarda S/ oran ok dk olup 0,15 mertebesindedir. lenebilme yeterli ve mikdarda RPC 800 sperakkanlatrc kullanlarak salanmaktadr. RPC 200

bileimleri ve mekanik zelikleri kaynaklarda verilmektedir. stenen dayanmlara erimek iin, hem bileen malzemelerin zelikleri hem de bunlar mikserde kartrma sras nemli olmaktadr. Normal dayanml, yksek dayanml ve reaktif pudra betonlarnn karlatrmas Tablo 2.6.11de grlmektedir. Tablo 2.6.11 Normal dayanml beton (NDB), yksek dayanml beton (YDB) ve RPClerin karlatrlmas Mekanik zelikler Basn dayanm MPa Eilme dayanm (entikli kiri), MPa Krlma enerjisi, J/m2 En byk gerilmede ekil deitirme, 10-6 Elastisite Modl, GPa NDB 20-60 4-8 100-120 1 500-2 000 20-30 YDB 60-115 6-10 100-130 2 000-2 500 35-40 RPC 200-800 50-140 10 000-40 000 5 000-8 000 60-75

Bu tabloda grld gibi elik tellerin eklenmesiyle eilme dayanmlarnda 50 MPa - 140 MPa arasnda deien deerler de elde edilmektedir. Bu betonlarn krlma enerjileri ise 10 000 J/m2den 40 000 J/m2ye kadar deimektedir. Eilme dayanmlarnda ve krlma enerjilerindeki deimeyi eklenen elik tellerin yzdeleri belirlemektedir. Reaktif pudra betonunun byk bir ekil deitirme sertlemesi sergiledii grlmektedir . Eilme dayanm ilk atlamadaki gerilmenin iki kat kadar yksektir. Maksimum gerilmede oluan deplasman, ilk atlakdaki deplasmandan yaklak 10 kat daha byktr. Krlma enerjisi gerilme-akln ortasndaki sehim erisi altnda kalan alann hesaplanmasna dayanmaktadr. llen krlma enerjisi RPC iin 30 000 J/m2 ve

normal har iin 110 J/m2dir. Reaktif pudra betonunun krlma enerjisinin normal harcnkinin yaklak 300 kat kadar olduu grlmektedir. Yksek performansl betonlar hem fiziksel hem de kimyasal etkilere kar normal betonlara kyasla daha yksek bir dayanklla sahiptir. elik teller beton gibi yar gevrek bir malzemede sneklii arttrmak iin giderek daha fazla kabul grmektedir. Yksek dayanml beton normal betondan daha gevrek olduundan bu malzemelerin krlma enerjilerinin arttrlmas gelecekte nemle ele alnmaldr. Reaktif pudra betonunun mhendislik uygulamalar henz snrldr. 2.7. Beton bileenleri

2.7.1. Agregalar 2.7.1.1. Tanm Mineral kkenli, 140 mmye kadar eitli boyutlarda tanelerden oluan kum, akl veya krmata gibi malzemelere beton agregas denir. Deiik boyutlardaki mineral kkenli sert tanelerden oluan agregalar betonun hacim olarak %60-%80ini oluturur. Agrega imento ile genellikle kimyasal etkileime girmez. imento hamuru ile agrega arasndaki balant fiziksel ve mekanik karakterlidir. Beton agregas tanelerinin petrografik yaps, mineralojik bileimi, mekanik dayanm ve tane boyutu dalm belirli snrlar ierisinde kalmas gerekir. Beton agregalar ile ilgili baz Trk Standardlar Ek Ada verilmitir.

2.7.1.2. Snflanma Agregalar elde edili ekline bal olarak iki grupta toplanabilmektedir.

Doal agrega (doal ta agregas): Nehirlerden, denizlerden, llerden, eski gl, dere yataklarndan ve ta ocaklarndan krlmam veya krlm olarak elde edilen agregadr. Doal agrega mineral kkenli deiik boyutlarda tanelerin karm halinde bulunabilir. Bu tip agregalar genellikle krma, eleme, ykama gibi ilemlerden sonra kullanlr. Ancak, hi bir ilem gerektirmeyen temiz, uygun yap ve dalmda agrega da doada bulunabilir. Yapay agrega (sanayi rn agrega): Yksek frn crufu ta, izabe crufu veya yksek frn cruf kumu gibi sanayi yan rn olan veya zel olarak mineral kkenli malzemeden sl ilemle elde edilen krlmam veya krlarak taneli hale getirilmi agregadr. Yapay agregalar retim ekline gre u ekilde snflandrlabilir. Birinci grup; kil, eyl, diatomit eyl, perlit, vermiklit, gibi doal malzemenin sl ilemlerle geniletilmesi yoluyla elde edilen yapay hafif agregalardr. Yapay agregalardan perlitin kullanm gn getike artmaktadr. Perlit, gri, kirli beyaz, siyah ve bunlarn tonlar olan dier renklerde cams volkanik bir kayadr. Perlit krlp, elenip, tasnif edildikten sonra 800C 1100Cye kadar stldnda, bnyesinde bulunan %2-%7 oranndaki suyun buharlamas nedeniyle genleip, hacminin 4-30 kat genilemektedir. Perlitin patlatlmas denilen bu olay sonucu perlit, iinde hava kabarcklar bulunan, hafif, beyaz, kuru durumda ise s yaltm zelii olan, yangna, asit ve alkalilere dayankl bir agrega olur. Genlemeden nceki birim ktlesi 1200 kg/m3 dolaylarnda olan perlitin birim hacim ktlesi, genleme sistemine bal olarak, 32 kg/m3 240 kg/m3e kadar der. Perlit, tarmdan, filtre malzemesine kadar deiik alanlarda kullanlmaktadr. Ancak en nemli kullanm alan inaat sektr olmaktadr. Perlitten yapay hafif beton agregas, briket agregas ve sva malzemesi olarak yararlanlr. Perlit ve rnleri hafif ve kuru kaldklar takdirde ok iyi s yaltm malzemeleridir. elik yap elemanlarnn yangna kar korunmasnda perlitli sva kullanlmatadr. Bu yararl

zeliklerine karn perlitli betonunun su emmesi yksek ve mekanik zelikleri de olduka dk deerlerdedir. iirilmi hafif agrega retimi sl ilem gerektirdiinden olduka pahaldr [1]. kinci grup yapay agregalar yksek frn curuflarndan zel soutma ilemleri ile elde edilen taneli malzemelerdir. Endstri klleri de burada bir alt grup olarak saylabilir. Agregalar en byk tane boyutlarna gre ince ve iri agrega olarak da snflandrlrlar. nce agregalar TS 706/Aralk 1980de tanml 4 mm kare gzl elekten geen agregadr. Kum: Krlmam tanelerden meydana gelen ince agrega olup genelde doal malzemenin incesine kum denir. Doal agregalardan kum, derelerden, eski dere yataklarndan oluan ocaklardan, denizden, ova ve llerden salanr. Krma Kum: Krlm tanelerden oluan ince agregalardr. Yapay Kum: Sanayi rn olan krlm veya krlmam ince agregadr.

ri agregalar ri agrega taneleri TS 706ya gre 4 mm kare gzl elek zerinde kalan agregadr. Byk taneleri ieren keli veya yuvarlak sert tanelerden oluan agregaya iri agrega ad verilir. ri agregann en byk boyutunun seimi, yap tipi veya yap elemannn durumuna bal olarak yaplr.

akl: Krlmam doal durumdaki tanelerden oluan iri agregadr. ve llerden salanr.

Doal

agregalardan akl, derelerden, eski dere yataklarndaki ocaklardan, denizden, ova

Krmata ri Agrega (ri Mcr): Byk doal talarn konkasrle krlarak paralanmas sonucu elde edilen krma ta agregadr. Konkasrn eneleri arasndaki uzakln ayarlanmas ile istenen boyutlarda agrega elde edilebilir. Krmatalar keli malzemeler olup genelde boyut grubunda retilir. III ve II Nolu mcrlar iri agregalardr. Yapay Ta (ri Agrega): Sanayi rn olan krlm veya krlmam iri agregadr. elik sanayii at cruflar, taneli hale getirilmi piirilmi kil, genletirilmi kil veya eyl hafif agrega bu trn rnekleri olarak saylabilir. Taunu: Taunu, 0.25 mm kare gzl elekten geen ve filler adyla da anlan ince malzemedir. Filler, zellikle betonun kohezyonunu arttrarak taze betonun ayrmasn nleyen, uygun oranlarda kullanldnda pompalanabilirliini iyiletiren bir malzeme eitidir. Fillerin fazla mikdarda kil iermesi halinde beton yapmnda kullanlmas tavsiye edilmez. Ancak kuma, standardlarda ngrlen ince silt ve kil ierii snrlar almayacak oranlarda, katlarak kullanlabilir. 2.7.1.3. Agregalarn fiziksel zelikleri Agregada rutubet durumu Agrega tanelerinin boluklarnda ve yzey neminden dolay agregalarda bulunabilecek rutubet durumlar aada sralanmtr. Frn Kurusu : Agrega tanesi iindeki tm boluklarn ve yzeyinin kuru olmas, Hava Kurusu: Agrega kuru havada tutulduunda yzeyden itibaren belirli derinlikte boluklarn rutubetsiz, i ksmnn rutubetli olmas, Doygun Yzey Kuru: Agregadaki boluklarn suyla tamamen dolu, yzeyin ise kuru olmas,

Islak: Agrega tanelerinin iindeki boluklarn suya doygun yzeyinde de serbest suyun bulunmas durumudur. nce agregann grnen hacmi ierdii yzey nemi mikdarna bal olarak deiir; belirli bir yzey nemi deerinde ayn mikdardaki kumun grnen hacmi bir en byk deere eriir. Kumun incelii arttka kumun grnen hacmindeki en art daha fazla olmaktadr. antiyelerde kumun hacim esasna gre sipari edilmesi veya llmesi halinde kumun bu zeliinin ihzar edilecek toplam mikdar ve ekonomik adan dikkate alnmas gerekir. Beton karm hesaplarnda agregann yukardaki hallerinden doygun yzey kuru (DYK) durumu esas alnr ve reeteler DYK duruma gre hesaplanr. retim srasnda antiyedeki veya beton santralindeki agregalarn mevcut su ierii belirlenerek, DYK duruma gre bulunan beton reete bileimlerinde gerekli rutubet dzeltmeleri yaplr. Birim ktle Birim hacim ktlesi veya birim ktle, , yn halindeki bir agregann taneler arasndaki boluklar da dahil birim hacminin ktlesidir. Deneyde, grnen hacmi belirli bir kap ierisine yerletirilen agregann ktlesi llr, bu ktlenin kabn hacmine oran birim hacim ktlesini verir. Agregalarda gevek veya sk birim ktle belirlenir. Gevek birim ktlenin belirlenmesinde agrega l kabna stten serbest ekilde boaltlarak doldurulur. Bu srada agregann skmamasna ve ayrmamasna zen gsterilmelidir. Sk birim ktlenin belirlenmesinde ise agrega l kab ierisine ileme ubuu ile sktrlarak veya kaba titreim uygulanarak yerletirilmelidir. Doal bir agregann sk birim ktle deeri genelde 1.20 Mg/m3 ile 1.80 Mg/m3 arasnda deiir. Birim ktle deerleri, agregann granlometrisine, tane biimine, yzey zeliklerine, yerletirme ekline ve agregann tane younluuna baldr. Depo sahasnda yn halindeki malzemenin mikdarnn hesapla tahmin edilmesinde ve beton retiminin hacim esasna gre yaplmas durumunda birim hacim ktlenin bilinmesine gerek vardr.

Tane younluu (younluk) Tane younluu, d, deerinin belirlenmesinde taneler arasndaki boluk dikkate alnmaz. Agrega tanelerinin m1 ktlesinin birer birer agrega tanelerinin d yzeylerinin evreledii toplam hacme (tanelerin mutlak hacmine) oran olarak hesaplanr. Bu hacmi belirlemek iin nce ii su dolu yeter byklkte bir kabn su dolu m2 ktlesi belirlenir. Sonra m1 ktlesi belirli bir mikdar agrega deney numunesi ile az cam kapakla kapatlm ii agrega+su dolu l kabnn m3 ktlesi tartlarak belirlenir. Su dolu kabn m2 ktlesi ile agrega numunesinin m1 ktleleri toplamndan agrega+su dolu kabn m3 ktlesinin fark l kabndan agregann tard suyun ktlesini, bu ktle o scaklktaki suyun dS younluuna blnerek, agrega deney numunesinin tanelerinin toplam hacmini verir. Bu durumda tane younluu dA = MA / VA = m1 / {(m1 + m2 - m3)/ds} bantsyla elde edilir. Burada MA = Agregann ktlesi, VA = Agregann mutlak hacmi, dA = Agregann tane younluu, m1 = Agrega numunesinin ktlesi, m2 = Su ile dolu l kabnn ktlesi, w3 = Agrega numunesi ve su ile dolu kabn ktlesi, dS = Suyun younluudur. Normal beton agregalarnn tane younluu veya tane zgl ktlesi genellikle 2.50 Mg/m3 - 2.90 Mg/m3 deerleri arasndadr. Beton karm hesabn yapabilmek iin retimde kullanlacak agregalarn tane younluklarnn bilinmesi gerekir. Bir agregann younluu elde edildii kayacn kkenine baldr.

Kompasite - doluluk Herhangi bir agregann birim ktlesi ve d tane younluu biliniyorsa bu agregann k kompasitesi yani grnen birim hacmindeki tanelerin igal ettii dolu hacim k = /d ifadesiyle hesaplanabilir. Grnen hacim dolu hacimden byk olduu iin k 1 olur. Bu durumda, yn halindeki agregann birim hacminde taneler arasndaki boluk, yn boluu py, py = 1 - k olur. Agregalarda granlometrik bileim Bir agregada belirli boyutlardaki tanelerin mutlak hacim oranlarnn yml dalmna agregann granlometrik bileimi ve bu dalm gsteren eriye granlometri erisi denir. Agregann belirli aj elek gz boyutundan geen Pj yml oranlarn gsteren granlometri erisi eleme deneyi ile belirlenir. TS 706/Aralk 1980 Beton Agregalar standard, granlometrik bileimin TS 3530/Aralk 1980 Beton Agregalarnn Tane Bykl Dalmnn Tayini ilkelerine gre belirlenmesi iin 63.0 mm, 31.5 mm, 16 mm, 8 mm, 4 mm, 2 mm, 1 mm, 0.5 mm, 0.25 mm kare gz aklkl, rg telli elek takmn ngrmektedir. Beton retiminde kullanlacak karm agregasnn granlometrisi "uygun

granlometri erileri" ile uyumal veya "uygun blgeler" dediimiz blgeler iinde kalmaldr. Konuyla ilgili TS 706/Aralk 1980 Beton Agregalar standardnda maksimum tane boyutuna bal olarak kabul edilen referans erileri ve bunlar arasnda kalan uygun blgeler tanmlanmaktadr. TS 706/Aralk 1980 Beton Agregalar standardnda, maksimum tane boyutu 8 mm, 16 mm, 31.5 mm ve 63 mm iin ideal blgeler gsterilmektedir. A-B erileri arasndaki blge beton

retiminde kullanlacak karm agregas iin "en iyi", B-C aras ise "kullanlabilir" blgeler olmaktadr. Granlometrisi A ve C erileri dnda kalan agrega, beton retiminde kullanlmamaldr. Beton karm agregasnn ideal blge iinde kalmasnn istenmesinin en nemli nedenlerden biri kompasitesinin ve bu yoldan dayanmnn yksek olmasdr. Dier taraftan kompasitesi yksek agrega tanelerinin arasn doldurmak iin daha az imento gerektiinden beton maliyeti azaltlabilir. Ancak, uygulamada ilenebilme ve dayankllk koullarnn gereklenebilmesi iin tanelerin yzeyinde belirli kalnlkta bir hamur katman olumas gerektiinden gerekli imento hamurunun mikdar genellikle sk dizilili agrega tanelerinin arasndaki boluklarn hacminden daha byk olmaktadr. Agrega karm granlometrisinin uygun blge iinde kalmasyla su gereksininmi ynnden de optimum bir zm salanmaktadr. nk agrega tanelerini slatmak iin gerekli su agregann zgl yzeyini belirleyen granlometrik bileimiyle yakndan ilikilidir. deal blge ierisinde kalan granlometriye sahip bir agrega genelde ilenebilme ynnden de uygundur.

Granlometri erisi Pj = P(aj) monoton artan bir eridir, snr durumda ancak yatay doru paralar olabilir. Erinin Pj = 1.00 = %100 izgisine yakn olmas, karmn ince olduunu, %0 izgisine yakn olmas iri olduunu gsterir. Eri tm elek gz boyutlar blgesinde mevcuttur, eri Pj = %100 veya Pj = %0 izgileriyle akabilir. Biribirini izleyen iki elek numarasna kar gelen geen oranlarn Pj, j+1 = Pj+1 - Pj 0 fark, agrega ynnda o iki elek arasnda kalan hacim

orann verir. Eer eride yatay bir izgi varsa, bu yatay izgiye kar gelen elekler arasndaki boyutta tane yok, Pj, j+1 = 0, demektir. Bu tr granlometriye sahip olan agregalara "kesikli (sreksiz)" granlometrili agregalar denir. ncelik modl Takmda mevcut elekler zerinde kalan tane oranlarnn k f = (1 - Pj )
j =1 n

yml toplam o agregann incelik modldr. ncelik modl, bir agregann ortalama tane boyutu dalm hakknda bilgi veren tek bir saydr. Agrega karmnda boyutlar kk olan tanelerin mikdar arttka incelik modl deeri klr, iri tanelerin mikdarnn artmas halinde ise incelik modl byk deerler alr. Karm oranlarnn belirlenmesinde incelik modl deerlerinden yararlanlabilmektedir. Agregalarn tane dayanm Agregann tane dayanm, alnd kayacn cinsi ve tanelerin petrografik incelenmesi ile yaklak olarak deerlendirilebilir. Eer kullanlan agrega, krmata ise TS 706/Aralk 1980 Beton Agregalar standardna gre tan suya doygun haldeki kp basma dayanm veya ap yksekliine eit silindir basma dayanm en az 100 N/mm2 ise mekanik zelikler ile ilgili baka bir incelemeye gerek olmakszn yeterli olduu kabul edilebilir. Basma dayanmnn 100 N/mm2den kk olmas halinde ve kukulu durumlarda agregalarda baklmaldr. Eer iri agrega olarak akl kullanlyorsa basn deneyini yapmak mmkn olamayacandan, yine bu agregalar zerinde anmaya dayankllk deneyleri uygulanarak akllarn salaml hakknda bilgi edinilir. Anma dayanm (Los-Angeles) deneyi Agregalarn anma dayanmn elde etmek iin en ok Los-Angeles deneyi uygulanr. Deneyin ayrntlar TS 699/Ocak 1987 Tabii Yap Talar-Numune Deney Metodlar standardnda aklanmaktadr. Bu deneyde kullanlan cihaz iki taraf kapal, ekseni etrafnda dnebilen, i ap 710 mm, boyu 508 mm olan bir elik silindirden olumaktadr. Silindir iinde belirli arlkta ve sayda elik bilyeler mevcuttur. Tane bykl snfna gre mikdar ilgili tabloda gsterilen agrega silindir tambur iine konarak, tambur dndrlmeye aada aklanan anmaya dayankllk deney sonularna

balanr. Deney srasnda taneler elik bilyelerin arpmasyla paralanr ve ufalanr. Alet 100 ve 500 devir sonunda otomatik olarak duracak ekilde ayarldr. Bu devirler sonunda silindirden karlan numune 1.6 mm kare gzl rg elekten elenerek alta geen oran % cinsinden saptanr. Bu deer anma kayb yzdesini ifade eder. Kayp Yzdesi = % {(1.6 mm gz boyutlu rg elekten geen agrega / Toplam agrega)100) TS 706/Aralk 1980 Beton Agregalar standardna gre Los Angeles anma deneyinde kayp 100 dnme sonunda arlka %10, 500 dnme sonunda %50den az ise agregann yeterli dayanma sahip olduunu kabul etmektedir. Genellikle yass ve uzun taneli agregalarn kayp yzdesi, yuvarlak taneli agregalarnkinden daha byk olur.

Agregalarda dona dayankllk Souk iklimlerde retilen betonun donma etkisiyle yzeyinin soyulmamas ve bir btn olarak betonun paralanmamas istenir. Betonun dona dayankllnda agrega nemli rol oynar. Bu nedenle donma etkisinde kalacak betonlarda kullanlacak agregann da dona dayankl olmas gerekir. Agregann dona dayankll esas olarak don deneyleri ile belirlenir. te yandan, agrega zerine uygulanan don deneyiyle agregann salaml hakknda da dolayl olarak bilgi edinilir. TS 706/Aralk 1980 Beton Agregalar standard, iri agrega olarak krmata kullanldnda, tan su emme orannn arlka %0.5 den byk olmamas veya TS 699 Tabii Yap Talar-Numune Deney Metodlar standardna gre elde edildii kayacn suya doygun haldeki kp basn dayanmnn en az 1500 kgf/cm2 olmas halinde agregann dona dayankl olduunu kabul etmektedir. Ancak, kukulu durumlarda krmata veya kum-akl agregalar zerinde aada aklanan don deneyleri gerekletirilir. TS 3655/Eyll 1981 Beton Agregalarnda Dona Dayankllk Tayini farkl dona dayankllk deney yntemi nermektedir.

1-Dona dayanklln iddetli don etkisi altnda belirlenmesi (Suda donma): Bu deneyde agrega rnekleri su iine konarak suyla birlikte dondurulmaktadr. Agregann donma-zlmesi 1 evrim kabul edilerek, agregalara 10 evrim uygulanmaktadr. TS 706/Aralk 1980 Beton Agregalar standard deney sonunda hesaplanan don kayb orannn %4den byk olmamasn ngrmektedir. 2- Dona dayanklln orta iddetteki don etkisi altnda belirlenmesi (Havada donma): Deneyde agregalara nce su emdirilir, daha sonra sudan karlan deney rnei soutucu iine konarak, dondurulur ve tekrar suda zlr. Byle bir deneyde donma-zlme evrimi 20 kez tekrarlanr. TS 706/Aralk 1980 bu deney yntemi iin de don kayb oran snr deerini %4 olarak ngrmektedir. 3- Dona dayanklln kimyasal madde yntemiyle belirlenmesi (sodyum slfat veya magnezyum slfat deneyi): Sonuca ksa srede varlmak istendiinde dona dayankllk deneyi kimyasal madde yntemiyle ile yaplr. Bu yntemde sodyum slfat veya magnezyum slfat zeltilerinden yararlanlr. Agrega numunesi etvde deimez arla kadar kurutulduktan sonra sodyum slfat veya magnezyum slfat zeltisi iine daldrlarak, belirli bir sre bekletilir. Daldrma sresinin sonunda, numune zeltiden karlarak tekrar sabit arla ulancaya kadar kurutulur. Bu ekilde evrim 5 kez tekrarlanr. Oluan ktle kayb TS 706/Aralk 1980 Beton Agregalar snrlaryla karlatrlr.

Zararl maddeler Agrega iinde bulunabilen zararl maddelerin bir ksm balayc maddenin ayrmasna veya genlemesine neden olarak paralanmasna yol aar. Dier bir ksm ise agrega ile imento hamuru arasnda yeterli bir aderansn olumasna engel olarak beton dayanmn drr. eker ve benzeri maddelerin betonun prizini geciktirici etkileri vardr. Nitrat gibi tuzlar donatnn korozyonuna yol aabilen zararl etkiler yapabilir.

Baz agregalarn iinde ise yumuak, dayanm zayf taneler bulunabilir ki bu da beton dayanmn drr. Zararl maddeler, betonun prizine (katlamasna) veya sertlemesine zarar veren, betonun dayanmn azaltan, paralanmasna neden olan veya beton iindeki donatnn korozyona kar korunmasn tehlikeye dren maddeler olarak tanmlanr. nce maddeler TS 3527/Aralk 1980 Beton Agregalarnda nce Madde Oran Tayini Standardna gre boyutu 0.063 mm (63 m)den kk olan taneleri ieren malzeme ince madde olarak tanmlanr. Agregalarda ince madde mikdar ya l silindiri (mezr) kullanlarak keltme yntemi ile veya agregann 0.063 mm lik elek zerinde ykanmas ile (ykama yntemi) yaplabilir. Kesin sonuca varlmak istendiinde ykama yntemi kullanlmaldr. Ykanabilir ince maddeler agregalarda kstl mikdarda bulunmas istenen zararl maddelerdendir. Kil ve silt gibi 63 mikrondan daha ince taneli malzeme agregada topaklanm halde veya toz halde dal veya iri tanelerin yzeyine yapm olarak bulunurlar. Bunlardan en zararls, ykanabilir maddelerin agrega tanesinin yzeyine yapm olandr. nk bu durumda agrega ile imento hamuru arasndaki ba (aderans) ok zayflayabilir ve sonuta betonun dayanm nemli lde debilir. te yandan agregada kil veya siltin baz tipleri ok fazla bulunursa betonun su ihtiyac artacandan, dayanm yine istenmeyen ynde etkilenecektir. zellikle eski gl ve dere yataklarndan elde edilen agregalarda ince madde mikdarlar byk deerlere varabilmektedir. Bu agregalar, ancak iyi bir ekilde ykanmalar halinde kullanlabilir. lgili TS 706/Aralk 1980 Beton Agregalar Standardnda 0-4 mm agrega tane snflar iin ykanabilir madde mikdar arlka en fazla %4.0 deeri ile snrlandrlmtr.

Agregalarda tane yzeyine yapan kil, silt ve taunu gibi kolloidal yapl, tanelerin fazla mikdarda bulunmas betona u ynlerden zararldr: ri agrega ve imento hamuru arasndaki ba (aderans) zayflatr. Yourma suyunun mikdarn artrr Su ile ilikileri hacim deiikliklerine yol aar imentonun hidratasyonunu geciktirir Betonda bzlmeyi (rtreyi) artrr

Organik maddeler Bir ok organik maddenin imentolarn prizi ve sertlemeleri zerinde istenmeyen etkileri vardr. Zararl etki, organik maddelerin hidrofob (suyu iten) olmas ve bunlarn imentoda hidrate kristallerin olumasna engel olmas ile meydana gelir. Agregada organik maddelerin fazla mikdarlarda bulunmas beton dayanamnn ok fazla dmesine neden olabilir. Ayrca betonun renk deiimine neden olabilir. Kmr benzerlerinde olduu gibi bazlar ierek beton yzeyinde patlamalar oluturabilir. Organik maddelere daha ok kumlarda rastlanr. Humus, turba ve organik balk gibi organik maddelerin beton agregasnda bulunmamas istenir. Organik maddeler betonun prizini ve sertlemesini geciktirerek dayanmn dmesine neden olabilirler. Hatta baz durumlarda betonun bozulmasna bile yol aabilirler. TS 3673/Nisan 1982 Beton Agregalarnda Organik Kkenli Madde Tayini Deney Metodu Standard'na gre %3 NaOH eriyii ile yaplan organik madde deneyinde sv renginin renksizden ak sarya kadar deimesi halinde organik maddelerin nemsiz mikdarda bulunduuna karar verilebilir. Buna karlk eriyiin renginin koyu sar, kahverengi veya krmz olmas halinde agregann organik maddeleri zararl oranda ierdii kabul edilebilir. NaOH eriyiinden baka eriyikler de bu amala kullanlabilir. Organik madde varlnn betona zarar verebilecek oranda olmadna karar verebilmek iin,

deneylerin ikinci aamasn TS 3821/ubat 1983 Beton Agregalar Yeterlilik Deneyi Standardna gre uygulamak gerekir. Kukulu kumdan iki rnek alnr. rneklerden biri %3 NaOH ieren bir eriyik ile sar renk alncaya kadar standardta belirtilen ileme tabi tutulur, daha sonra ykanr. Dier rnek hi bir ilem grmez. Ardndan ykanm ve ilem grm kumlarla harlar hazrlanr. Bu har rneklerinin 7 gnlk basn dayanmlar belirlenir. Ykanmam kumdan yaplan harlarn dayanmlarnn, ykanm kumdan yaplan harlarn dayanmlarnn en az %85i olmas istenir. ASTM C 33 standardnda bu deer %95 dir. Bu arada betonun sertletikten sonra asidik olmayan organik maddelerden zarar grmediini belirtmekte yarar vardr.

Hafif maddeler Agregalarda bulunabilen hafif maddeler, kmr ve linyit taneleri, odun paralar, ayrm ist ve dier muhtelif yumuak taneler gibi younluklar genellikle mineral kkenli agrega tanelerinin younluklarndan daha dk olan maddelerdir. Bu maddelerin agregalarda belirli bir mikdarn stnde bulunmalar halinde, bu agregalarla retilen betonlarn dayanmlar ok debilir. Hafif taneler don etkisine maruz kaldklarnda kolaylkla paralanabilirler. te yandan bu tr tanelerin hacim sabitlii zelii yoktur. Bunlar zellikle beton yzeyine yakn olmalar halinde ierek beton yzeyinde patlamalara neden olabilirler. zellikle, bu maddelerin agregalarda ar mikdarda bulunmas, betonun dayanklln, durabilitesini nemli ekilde etkiler. Agrega iindeki hafif maddeler genellikle farkl renkleri nedeni ile gzle seilip ayrlabilirler (TS 3528/Aralk 1980 Beton Agregalarnda Hafif Madde Oran Tayini Standard). Gzle seme olana bulunmayan hallerde, bunlarn mikdar 2.0 kg / dm younluklu bir svda yzdrme yntemiyle elde edilebilir. TS 706/Aralk 1980 Beton Agregalar Standard, yzdrme yntemiyle bulunan organik kkenli hafif madde mikdarnn arlka % 0.5 'ten ok olmamasn ngrmektedir.
3

Alkali- agrega reaksiyonu

Alkali-agrega reaksiyonu (AAR) betonda atlamalara yol aan kimyasal bir reaksiyondur. Bu reaksiyon baz agregalarda bulunan aktif mineral bileenler ile betona genellikle imentodan gelen sodyum ve potasyum oluur. AAR 'nun balca tr alkali-silika reaksiyonudur (ASR). Alkali oksitler, aktif silis ieren agregalarla reaksiyona girip, zamanla byyen bir silikat jeli oluturur. Sodyum, potasyum ve kalsiyum silikat ieren bu jel, betonun hacim sabitliini bozar ve a eklinde atlaklar oluur. Aktif silis ierebilen agrega trleri unlardr: Opal, tridimit, kristoballit, volkanik cam, riyolit ve tfleri, dazit ve tfleri, andezit ve tfleri. ASR'nin nemli dzeyde olumas koulun birlikte bulunmasna baldr: imentodaki alkali oksit (Na2O + 0.658 K2O) mikdar %0.6 dan byk ise, Agregada alkaliye duyarl silikal mineraller bulunuyor ise (Trkiyede bulunan agregalardaki alkaliye duyarl tanelerin; opalli kumta, dier opalli talar ve reaksiyon yapabilen akmakta olmak zere 3 grupta toplanabilecei belirtilmektedir); Betonda yeterli mikdarda rutubet bulunuyor ise. alkalileri arasnda

ASR aada aklanan iki aama sonunda zararl etkisini gsterir; Alkali + Silika Jel + Rutubet Jel (alkali silikat zeltisi) Genleme

Buradaki 2nci aama sonunda meydana gelen genleme atlamalara yol aarak, betonu hasara uratr.

2.7.2. MENTO Normal beton imentolar su ile reaksiyon sonucu hem havada ve hem de su altnda katlatklar ve sertletikleri iin hidrolik balayclar olarak snflandrlrlar. imento ile su arasndaki kimyasal reaksiyona "hidratasyon" denir. 2.7.2.1. Portland imentosunun retimi Portland imentolar su ile kartrldnda hidratasyon sonucu priz yapp sertleirler. imento-su karm, kum ile kartrlrsa har adn alr. Kum akl ile kartrlrsa beton ad verilen, gnmzde en ok kullanlan yap malzemesi elde edilir. Portland imentosu, Joseph Aspdin isimli bir duvarc ustas tarafndan 1824 ylnda bulundu. Bu imento ile retilen betonun rengi Portland yarmadasnda bulunan bir kiretann rengine benzediinden dolay rettii imentoya Portland imentosu adn verdi. Portland imentolarnn ham maddeleri esas olarak kalker ve kildir. Portland imentolarnn retiminde, nce uygun mikdarlarda kire (CaO), silika (SiO2), almina (Al2O3) ve demir oksit (Fe2O3) ihtiva eden hammaddeler belirli oranlarda kartrlarak frnlarda 1450C veya 1650C'a kadar piirilirler. Frndan yeterince hzl soutularak kan gri renkteki fndk il ceviz byklndeki malzemeye "klinker" denir. Klinker soutulur ve daha sonra tlr. Bu tme ilemi srasnda klinkere priz srelerini ayarlamak amacyla %3 - %5 oranlarnda alta (CaSO4.2H20) ilve edilir. tlm ve sonuta tanelerinin boyutlar 5 ~ 200 arasnda, ortalama tane boyutu byk oranda 90 mikronun altna drlm toz halindeki malzeme imentodur ve balaycl madde zeliini kazanmtr [4]. 2.7.1.2. imento trleri Beton retiminde, beton dayanm snf ve betonun maruz kalaca evre etkileri ve yap tr gz nnde bulundurularak, TS 19, TS 20, TS 21, TS 26, TS 640,

TS 809, TS 3646, TS 10156, TS 10157, TS 12139, TS 12140, TS 12141, TS 12142, TS 12143, TS 12144 e uygun imentolar kullanlr. Trkiye'de retilen ve Trk Standardlar Enstits (TSE) tarafndan standardlar karlm imento trleri aada sralanmtr. Portland imentosunun retimi Portland imentosu klinkerinin bir mikdar al ta tlmesi sonucu elde edilen hidrolik balayclardr. retilen Portland imentolar TS 19a gre kimyasal bileim bakmndan u koullar salamaldr: MgO %5 den, SO3den, yabanc maddeler (al ta dnda) % 1den, erimez kalnt mikdar %1den gemeyecektir. Beyaz portland imentosu Hammaddesi beyaz kil (kaolen), kalker, mermer tozu olan bir Portland imentosudur. Fe2O3 ve mangann ok az olmas nedeniyle hafif yeil-beyaz renkte olan imento mimari ve dekoratif amal kullanlr. Mekanik zeliklerinin P 32,5 ile ayn olmas istenir. Fayans ve deme ilerinde ok kullanlan bu imentolar ok pahaldr. lerinde C4AF yoktur. Bu imento gerekte bir portland imentosudur, gri renkli imentodan yalnzca renginin beyaz olmasyla ayrlr. fazla olmayacaktr. Ayrca kzdrma kayb %4 (CaSO4, 2H2O) ile birlikte

Katkl imento Ktlece en ok 19 ksm puzolanik madde ve en az 81 ksm portland imento klinkerinin bir mikdar al ta ile birlikte tlmesiyle elde edilen hidrolik balaycdr. lkemiz asndan en nemli imento tr doal puzolan kullanlarak retilen Katkl Portland imentolardr. K 32,5 simgesi ile gsterilen katkl imento retiminde, klinkere puzolanik maddeler kartrlarak, yine kk bir mikdar al ta ile birlikte tlmektedir.

Katkl imentonun yararl ynleri lke ekonomisi asndan yararldr, retim srasnda daha az evre kirlilii oluturur, Zararl ortamlara dayankldr, Hidratasyon ss dktr, yi kohezyon zelii vardr (ince tlmesi durumunda), Uzun sreli dayanm art gsterir.

Katkl imentonun sakncal ynleri lk dayanmlar nispeten dktr, Daha iyi bakm gerekir, Souk blgelerde ve mevsimlerde daha dikkatli kullanm gerekir, ok ince trasla tlm imentolarda erken rtre olay fazladr.

Trasl imento Ktlece 20-40 ksm tras (puzolanik madde) ile karlkl olarak 80 - 60 ksm portland imentosu klinkerinin bir mikdar alta ile birlikte tlmesi sonucu elde edilen hidrolik balaycdr.

Trasl imento T32,5 simgesi ile gsterilmektedir. Trkiye puzolan kaynaklar asndan zengindir. Bu nedenle trasl imentolarn bilinli retimi ve bilinli tketimi halinde, lkemiz asndan yararl sonular verir. Trasl imentolarn byk ktleli yaplarda, temel inaatlarnda, sva ilerinde, briket vb. yap eleman retimi ve zelii olmayan basit bina inaatlar gibi ilerde kullanlmas uygundur. Buna karlk trasl imentolar yksek dayanm gerektiren yksek yaplar vb. yerlerde kullanmak doru deildir.

Kompoze - imento Kompoze imento, portland imentosu klinkeri ve katk maddelerinin priz dzenleyici olarak da kalsiyum slfatn katlarak tlmesi sonucunda elde edilen hidrolik balaycdr. Bu tabloda gsterilen yksek frn crufu, demir-elik retiminde yksek frnlarda oluan ve uygun ekilde aktifletirildiinde hidrolik zelikler gsteren ve ktlece en az 2/3 orannda cams cruf ihtiva eden suni bir puzolandr. Yine yukardaki tabloda grlen uucu kl ise, pulverize kmr yaklan frnlardan atlan baca gazndan, toz partikllerinin elektrostatik veya mekanik olarak ktrlmesiyle elde edilen suni bir puzolanik maddedir.

Portland Kompoze imento Portland kompoze imento belirli oranlarda portland imentosu klinkeri ve katk maddelerinin, priz dzenleyici olarak da kalsiyum slfatn katlarak tlmesi sonucunda elde edilen hidrolik balaycdr. Silis duman katks, yksek mikdarda amorf silisyum dioksit ihtiva eden ok ince ( 1m) kresel taneciklerden oluan suni bir puzolanik maddedir.

Portland Cruflu imento Demir retimi at veya yan rn olan yksek frn curufu (YFC) genel olarak %12-18 Al2O3, %26-34 SiO2, %42-48 CaO ve az oranlarda MgO, Fe2O3, MnO, CaS ve MnS bulunur. Granle tlm yksek frn curufunun gizli balayclk zelii vardr. Granle YFC ince tldkten sonra kire ieriine de bal olarak Portland imentosu, kire, al gibi sulu ortamda hidrolik aktivitesini tetikleyici bir madde ile kartrldnda hidrolik balayc zelik gsterir. Bileiminden de kolaylkla grld gibi yksek frn curufu imento retiminde zel ilemlerle ham madde olarak kil yerine kullanlabilir. Ayrca agrega yerine de beton retiminde kullanlr. Bu malzemenin nc kullanm ekli ise, bir balayc maddeye (Portland imentosu, kire, al) kartrlarak kullanlmasdr. Kartrlan balayc maddenin cins ve mikdarna bal olarak, zelikleri birbirinden farkl deiik curuf imentolarnn retimi yaplr. Curuf imentosu retiminde kullanlacak curufun kimyasal bileimi u koulu yerine getirmelidir:
CaO + MgO + Al 2 O3 >1 SiO2

Curuf yksek frnda 1600C scaklktan 100C scakla uygun nitelikte 5 kat kadar arlkta su ile aniden soutulup granle edilir. Amorf ve cams yap oluur, Portland klinkeri ile kartrlp, al ta eklenmesinden sonra tlerek cruflu imento haline getirilir. Curuflu imentolarnn zelikleri aadaki ekilde zetlenebilir: Mekanik dayanmlar ilk gnlerde Normal Portland imentolarna kyasla dktr. Curuflu imentolar souk havada kullanlmaya elverili deildir. Kimyasal etkilere kar dayankll fazladr. Deniz suyu ve slfatl ortamlarda Portland imentosundan daha dayankldr.

 Dk hidratasyon slar vardr. Bu nedenle bu imentolar baraj inaat gibi byk ktleli yaplar iin uygundur. Maliyetleri daha dktr. Daha geirimsiz beton yapmna uygun olup, donma-zlme etkisine daha dayankldr. Curuflu imentolarda hidratasyon sreci daha yeva gelitiinden, daha uzun sreli kr gerekir. Bu nedenle kurak iklimli blgelerde kullanlmas doru deildir.

Slfata Dayankl imento C3A mikdar en ok %5 olan portland imentosu klinkerine bir mikdar alta ilvesi ile tlerek elde edilen hidrolik balaycdr.

Portland Klinkerinin ve Portland imentosunun Kimyasal zelikleri Portland klinkerinin oksit bileimi Tablo 2.7.1da grlmektedir. Tablo 2.7.1.2. Portland imentosunun oksit bileimi Oksit CaO SiO2 Al2O3 Fe2O3 % 60 -67 17 -25 3- 8 0.5 - 6.0

Frnda portland klinkerinin retimi srasnda kalsiyum oksit, hammaddelerin dier oksitleri ile birleerek karma potansiyel oksit denilen bileikleri meydana getirirler. Portland imentosunun yaklak %90n drt ana karma oksit oluturur. Bunlarn kimyasal formlleri ve ksaltlm gsterimleri Tablo 4.2.9da verilmitir.

Tablo 2.7.1.3. Karma Oksit Potansiyel Deerleri Karma Oksit C3S C2S C3A C4AF = 3 CaO.SiO2 = 2CaO.SiO2 = 3CaO.Al2O3 Ad Trikalsiyum Silikat Dikalsiyum Silikat Trikalsiyum Alminat ktlece % 54.1 16.6 10.8 9.1

= 4CaO.Al2O3.Fe2O3 Tetrakalsiyum Almino Ferrit

imentonun suyla temas etmesiyle birlikte, yukarda aklanan 4 ana karma oksit bileenin esas hidratasyon reaksiyonlar aada gsterildii ekilde gerekleir. 2 (3 CaO.SiO2) + 6H2O 2 (2CaO.SiO2) + 4H2O 3 CaO.2SiO2..3H2O + 3 Ca(OH)2 (Tobermorit jeli) (Kalsiyum hidroksit) 3 CaO.2SiO2..3H2O + 2 Ca(OH)2 3 CaO.Al2O3.Ca(OH)2.12H2O 6 CaO.Al2O3.Fe2O3.12H2O 3 CaO.Al2O3.CaSO4.12H2O

3 (CaO.Al2O3) + 12H2O + Ca(OH)2

4 CaO.Al2O3.Fe2O3 + 10H2O + 2Ca(OH)2 3 CaO.Al2O3 + 10H2O + CaSO4.2H2O

Yukardaki hidratasyon reaksiyonlar sonucu oluan hidrate imentonun yaklak %50sini tobermorit jeli, %25ini ise kalsiyum hidroksit oluturur. Hidrate imentonun dayanm ve dier zelikleri esasta tobermorit jeline, tobermorit jelinin kimyasal kararll da boluklarndaki serbest kalsiyum hidrokside (portlandite) bal olduu iin kalsiyum hidroksid hidrate imentonun zayflk unsuru olarak ortaya kar. Portland imentosunda bulunan karma oksitlerin saf durumlarndaki hidratasyon hzlar ve drt ana karma oksitin balca zelikleri aada belirtilmektedir. C3S : Hzl bir ekilde sertleir, esas olarak priz balang sresini ve erken yalardaki dayanm etkiler. C3S yzdesi arttka, imentonun ilk yalardaki dayanm ykselir.

C2S : Sertlemesi yavatr ve byk oranda bir haftadan daha byk yalardaki dayanm art zerine etkilidir. C3A : Bu bileiin dayanm geliimi zerine etkisi ok azdr. Klinkerin tlmesi srasnda katlan alta C3A'nn hidratasyon hzn yavalatr. Alta ilve edilmemi C3A'l bir imento hzl bir ekilde katlar. C3A yzdesi dk imentolar zelikle slfat ihtiva eden su ve zemine kar dayankldrlar. C4AF : Klinkerleme scakln drerek imento retimine yararl olur. C4AF olduka sratli bir ekilde hidrate olmasna ramen dayanm kazanmnda etkisi ok azdr.

Yksek-alminli imento Bu imentolar, boksit ile kalkerin bir dner frnda eriyinceye (1700C) kadar piirilmesi ile elde edilir. Bu imentolarda alumina mikdar %30dan fazladr. Frnlar Portland imento frnlarndan farkldr. Karma oksitler ergimi ortamda oluur. Karma oksitleri CA ve az mikdarda C2S dir. Bu imento asit karakterli olup asitlerden zarar grmez. Kimyasal reaksiyonlar, Normal Portland imentolarndan farkldr ve hidratasyon sreci ok hzl tamamlanr. Yksek-alminli imento son dayanmn 24 saatte kazanr. Bu imentolarn prizi ve sertlemesi srasnda nemli mikdarda s ktndan, byk hacimli beton yaplarda kullanlmas doru deildir. Yksek-alminli imentolarla retilen betonlarda Ca(OH)2 olumaz. Bu nedenle asidik ortamlara dayankldr; alkali ortamlara dayankl deildir. Yksek-alminli imentolarn hidratasyonu iin fazla su gerekir. Baka balayclarla kartrld vakit tercih edilmesine sebep olan zeliklerinden byk bir ksmn yitirir. Yksekalminli imento, Normal Portland imentolar ile kartrlarak baraj ve tnellerde

rastlanan su szntlarnn durdurulmasnda kullanlr. Yksek scaklklara dayankl olduundan, frnlarda, bacalarda vb yerlerde balayc olarak kullanlr.

Uucu kll imento Termik santral baca dumanlarndan elektrofiltrelerle tutulan ok ince aktif silisli atk maddeye uucu kl ad verilir. Kaliteli takmrnn yaklmas sonucu elde edilen uucu kllerin yksek puzolanik zelikleri vardr. Ancak dk kalorili linyitlerin yaklmas sonucu elde edilen uucu kllerin, yksek kalsiyum ierii ve hafif balayc nitelii vardr. Uucu kller imentoya hammadde olarak, klinker ve alta ile birlikte tlerek veya mamul imentoya dorudan olmak zere ekilde katlabilir. TS 640a gre uucu kller klinkere arlka %10 - %30 aras oranda katlr. Ancak Trkiyede bu tr imentonun eitli nedenlerle dzenli retimi yaplamamaktadr. Uucu kll imentolarn, istenen mekanik zelikleri salayabildikleri takdirde, slfata dayankllk, dk hidratasyon ss gibi yararl ynleri vardr. imentolarn fiziksel ve mekanik zelikleri Beton retiminde kullanlacak imentolarn belirli standardlar salamalar gerekir. te yandan hangi tr yapda hangi tip imentonun kullanlacana karar verebilmek iin imentonun kimyasal zelikleri yansra fiziksel ve mekanik zeliklerinin de gz nnde bulundurulmas gerekir. imentolarn fiziksel ve mekanik zelikleri TS 24/Eyll 1985 imentolarn Fiziki ve Mekanik Deney Metotlar standardna uygun deneylerle belirlenir. Aada imentolarn balca zelikleri ksaca incelenecektir. imentonda incelik imento tanelerinin hidrolik aktivite gsterebilmeleri, hidratasyon olay sonunda daha yksek dayanmlar verebilmeleri ince tlmelerine baldr.

Hidratasyon olaynn

geliebilmesi

ve

balayclk

zeliinin

artmas iin

imentolarda boyutlar 74 mden byk tanelerin orannn %14 gememesi istenir. imentolarda tane boyutlarnn byk blm genel olarak 6.5 m - 90 m arasnda, ortalama tane boyutu 20 m - 30 m civarndadr. imento taneciinin hidratasyonu dtan ie doru geliir ve 90 gnde %95 orannda tamamlanr. Bu sre sonunda ancak 5,2 mikronluk ksmn hidrate olduu gzlenmitir. Dier bir deyile, ancak ap 10 mikron veya daha kk olan tanecikler tmyle hidrate olabilir. ap daha bykse orta ksm tamamen hidrate olmaz. Bu nedenle yksek dayanml bir imentolarn olabildiince ince tlmesi gerekir. imento inceliinin betona yararl ve zararl etkileri unlardr: - ncelik betonun dayanmn artrr. - imentoyu slatmak iin gerekli su artar. - Fiziko-kimyasal bir olay olan ilk slanmada, taneler inceldike daha byk s ortaya kar. Frnda retilen klinker ya katksz olarak veya imento tipine bal olarak seilen puzolanlarn katlmasyla birlikte, genellikle 90 mikrondan kk taneler elde edilinceye kadar deirmenlerde tlr. ncelik esas olarak imentonun hidratasyon hz zerine etkili olur. ncelik ne kadar fazla ise imentonun dayanm geliimi ilk yalarda o kadar hzldr. imento hamurundaki imento tanelerinin etrafn saran su filminin baldr. ortalama kalnl S/ oranna ve imento inceliine

ekil 2.7.1.3. imento anhidrit ekirdekleri ve taze imento hamuru yapsnn idealize edilmi modeli [1, 2]

imentonun incelii zgl yzeyi ile belirlenir. zgl yzey, 1kg imentonun iindeki tanelerin m2 olarak yzeylerinin toplamdr. zgl yzeyin belirlenmesinde belirli sklkta yerletirilmi kuru imentonun ierisinde hava ak debisinin llmesi ilkesine dayanan "Blaine" aletinden yararlanlr. Btn imento trleri iin zgl yzeyin 280 m2/kgdan daha az olmamas istenir. Hacim genlemesi imentolarda magnezyum oksit (MgO)'in belirli bir deerin stnde bulunmas zararldr. nk bu madde su ile yapt reaksiyon sonunda nemli derecede hacim artmasna neden olarak yaplarda atlamalara yol aabilir. Bu bakmdan hacim genlemesi deneyi sertlemi imento hamurunun katlatktan sonra hacminin sabit kalp kalmayacan belirlemek iin yaplr. Hacim genlemesi tayininde Le Chtelier (l atliye) aleti kullanlr.

imentolarn rtresi (bzlmesi) imento su ile kartrldktan sonra, hidratasyonun balamas ile hamurun hacminde ve boyutlarnda bnyesel rtre veya bnyesel bzlme (intrinsic shrinkage) denilen azalma balar. Bnyesel bzlme tobermorit jelinin kserojel zeliinden kaynaklanmaktadr. Bu nedenle imento hacim ierii daha az olan betonda, imento harcna kyasla daha az etkili olur. Ancak bu durum nlem alnmad takdirde uygulama asndan zararl atlaklara yol aabilir. Priz Priz, su ile kartrlm balayc maddelerin katlamas veya ilenebilme, plastik ekil verilebilme yeteneini kaybetmesi olaydr. Bu olayn su ile imentonun kartrlmasndan itibaren balang ve biti sreleri, betonun ilenebilir olduu sre asndan ok nem tar. Normal Portland imentolarnda prizin 1 saatten nce balamamas, 10 saatten nce tamamlanmas istenir. Beyaz Portland imentolarnda priz balama sresinin 45 dakika olmas ngrlmtr. Priz srelerine bal olarak imentolarn kullanm yerleri farkldr. rnein su kaaklarn nlemek amacyla hzl priz yapan (8-15 dakika aras) imentolar kullanlr. ine al ta konulmadan retilen imentolar bu srelerde priz yapar. imentolarn priz sreleri u etmenlerin etkisindedir. Scaklk Kartrma suyu mikdar imentonun bekletilme sresi

imento hamurunda priz sreleri deneyi normal kvam suyu katlarak standard yntemle retilmi su+imento hamuru zerinde Vicat (Vikat) aleti kullanlarak belirlenir. Priz balama sresi, imento ile suyun kartrld andan itibaren vicat inesinin kalp tabanndaki cam levhaya 3-5 mm uzaklkta durduu zamana, priz sona erme

sresi ise, inenin hamura stten 1 mm den fazla giremedii zamana kar gelmektedir. Priz olaynda ilgin iki durum, n priz ve yalanc priz olaylardr. imento bileimindeki C3A reaktivitesi yeterli mikdarda al tayla dengelenmemise beton yerletirilmeden sertleir. n prizin ortaya kard katlama giderilemez; n priz yapm beton hibir ekilde kullanlamaz. Yalanc priz ise imento deirmeninde scakln 250 C zerine kmas nedeniyle katlan al tann bir ksmnn alya dnmesi ile olur. Suyla karan al n sertleir, ancak al mikdar az olduundan tm ktle sertlemez; kartrma sresi yeterince uzun olursa bu sertleme zlr. imentolarn basn dayanm imento ve suyun karmna imento hamuru ad verilir. imento, su ve kumun oluturduu karma imento harc denilmektedir. imentolarn mekanik dayanmlar (eilme ve basn dayanmlar) standardlara uygun olarak retilen harlar zerinde saptanr. TS 24/Eyll 1985 imentolarn Fiziki ve Mekanik Deney Metotlar Standardna gre imento harc dayanm numuneleri retiminde zelikleri TS 819da tanmlanan RLEM-Cembureau kumu kullanlr. retimi izleyen 7nci ve 28inci gnlerde yaplan deneyler, imento niteliini belirlemede en nemli gsterge olarak alnr. Nitelii simgelemek zere, imento torbalar zerine yazlan (P 32,5, P 42,5, vb) iaretlerdeki saysal deerler imento harcnn MPa cinsinden 28 gnlk basn dayanmlardr. zellikle prefabrike elemanlarn retiminde, kalplardan en fazla yararlanmak ve yapnn ilerleme hzn artrmak amacyla, beton elemanlarn istenen dayanma en ksa zamanda ulamas istenir. Bu amala deiik yntemler uygulanr. Prizi abuklatran katk maddeleri kullanmak, suyun buharlamasna yol amayacak ekilde (70 C 80 C) doygun buhar banyosu yaptrmak. (Bu yntem alminli imentolarda kullanlmamaldr).

Eski imento standardlarnda imentonun eilme dayanmnn da tayin edilmesi ve snrlar olmalar salamas gereken art basma koulurken, dayanm yeni standardlarda aadaki yalnzca Tablo basn dayanmnn belirlenmesiyle yetinilmitir. imentolarn trlerine bal olarak sahip deerleri 2.7.1.4de derlenmitir.

Tablo 2.7.1.4. imentolarn normal basn dayanmlar imento Tr Basn Dayanmlar (En az), N/mm 2 gn P 32.5 P 42.5 P 52.5 BP 32.5 K 32.5 T 32.5 KZ 32.5 KZ42.5 PK 32.5 PK 42.5 PC 32.5 PC 42.5 SD 32.5 10 20 25 10 10 10 10 10 10 10 7 gn 21 31.5 35.5 21 21 21 16 16 16 21
2

28 gn 32.5 42.5 52.5 32.5 32.5 32.5 32.5 42.5 32.5 42.5 32.5 42.5 32.5

2.7.3. Betonda Karma Suyu Kural olarak iilebilen sular beton retiminde kullanlrlar. Ancak her zaman bu zelikte su bulmak mmkn deildir. Beton karma suyu asidik olmamal, pH 7 olmaldr. Sudaki slfat ierii SO3 iyonu 0,002yi amamas kouluyla snrlandrlmtr. Su slfatl bir zeminden geliyorsa veya bir phe varsa, suya bir iki damla BaCl2 zeltisi damlatmak yeterlidir, slfat var ise BaSO4 oluumuyla su derhal bulanr. Bu durumda su laboratuara gnderilerek SO3 ierii niceliksel

olarak da saptanmaldr. Geri kazanlm su ierisinde bulunan baz anyonlar ve katyonlar da zararl olabilir. Bunlar Cl, CO3, NH4+, Mn++, Mg++, vb. maddelerdir. Prizi geciktirmeleri asndan kurun ve inko gibi ar metal tuzlarndan ve oksitlerinden de kanlr. Madeni tuz mikdarlarnda da kstlamalar vardr. Yzen madeni tuzlar iin snr litrede 2 g, znmez madeni tuzlar iin ise 15 g snrlar nerilmitir. Organik maddelerden kanmak gerekir. rm bitki kkleri, bitkiler hmik asitlere dnr. Keza dier organik yalarda asit etkisindedirler. Bu arada eker, niasta gibi maddeler prizi geciktirerek nemli sorunlar karr. Bu maddelere kanalizasyon sularnn kart kuyu sularnda rastlanr. Deniz suyunun karma suyu olarak kullanlmas ok tartmaldr. Deniz suyunda toplam ortalama salinite 35 g/yi bulur. Toplam salinitenin byk blm (30 g/) NaClden oluur. Na+ prizi bir mikdar geciktirir, Cl- ise daha ok betonarme iindeki donatnn korozyonu ynnden nem tar. Deniz suyunun beton ve imento zerindeki zararl etkisi daha ok MgSO4 nedeniyle oluur. SO3 konsantrasyonu ise sakncal snr amaz. Bu nedenle zorunlu hallerde deniz suyu beton karma suyu olarak kullanlabilir. Deniz suyundan yaplan harcn ileride su, nem tutmas (higroskopik etki gstermesi) olasl vardr. Yap srekli rurubetli kalabilir ve estetii bozan ieklenmelere rastlanabilir. lk gnlerde betonun deniz suyu ile sulanmas sakncaldr, bu durumda katlam fakat yeterli mukavemete eriememi beton slfat etkisi ile hasar grebilir. TS EN 206-1/Nisan 2002 Beton Blm 1 : zellik, Performans, malat ve Uygunluk standardna gre karma suyu TS EN 1008 Beton Karma Suyu standardna uygun olmaldr. Standardda verilen Tablo 2.7.3deki artlar salamaldr

Tablo 2.7.3. TS EN 1008 Beton Karma Suyu zelikleri iin kabul artlar zelik Deterjanlar Renk Askdaki kat madde mikdar Koku Kabul art Herhangibir kpk iki dakika ierisinde kaybolmal Geri kazanlan sularn dnda rengi ak sardan daha ak olmal Geri kazanlan sularn dnda 4mlden az olmal Geri kazanlan sularda iinde imento veya yksek frn cruflu imento olmas halinde az bir mikdar slfr kokusu dnda koku bulunmamaldr Dier sularda iilebilir sularda bulunannn dnda herhangi bir koku bulunmamal hidroklorik asit eklendiinde hidrojen slfr kokusu alnmamaldr. Asitler Organik madde pH 4 olmaldr NaOH eklendiinde belirlenen renk sarya dnk kahverengi veya daha ak olmaldr

Karma suyu kimyasal zelikleri Klorr ieriinin TS EN 206-1/Nisan 2002 Beton Blm 1 : zellik, Performans, malat ve Uygunluk standard, Madde 2.7.3teki deerleri gemediinin gsterilmesi halinde aadaki deerleri geebilir. Tablo 2.7.4. Beton karma suyunda klorr ierii deerleri Karm Suyunun Kullanlaca betonun Cinsi ngermeli veya erbet erisinde donat veya dier metal bulunan erisinde donat veya dier metal bulunmayan beton
Slfatlar: 2000mg/yi gememelidir Alkaliler: ASRye kar nlem alnmadka 1500 mg/yi gememelidir.

En Yksek Klorr erii mg/ 500 1000 4500

Karma suyunda zararl kirlenme ncelikle ekerler, fosfatlar, nitratlar, kurun ve inko iin deneyler yaplabilir. Fakat bunlarn varlnda priz sresine etkisi ve mikdar belirlenmelidir. Tablo 2.7.5. Karma Suyunda Priz sresine etki eden maddelerin en ok mikdarlar Madde ekerler Fosfat, P2O5 Nitrat, NO3 Kurun, Pb2+ inko, Zn2+ En Fazla Mikdar, mg/ 100 100 500 100 100

Karma suyunun priz sresine etkisi Saf su ile uygunluu aratrlan su zerinde yaplan karlatrmal deneylerde elde edilen priz balang sresi bir saatten daha az olmamal ve en fazla %25 sapma gstermelidir. Priz biti sresi 12 saatten daha uzun olmamal ve en fazla %25 sapma gstermelidir. 7 gnlk basn dayanm %90dan daha dk olmamaldr. Karma Suyu Olarak Geri Kazanlm Su Kullanlmas Geri kazanlm suyun kaynaklar unlardr: Geri dnen betondaki su Transmikser, pan mikser, pompa ve ajitatrlerin ykanmasndan aa kan su Sertlemi betonun su basncyla ilenmesinden aa kan su Beton retimi srasnda ortaya kan atk su Geri kazanlan sularn karma suyu olarak kullanmnda dikkat edilecek genel hususlar imento priz sreleri izlenmelidir Younluk (taze su eklenmesiyle) azaltlmaldr Kirlenmeye kar nlem alnmaldr Yalar tutularak ayrlmaldr

Asit, deterjan ve tuzlardan uzak tutulmaldr. Asl maddeler (tane boyutu 0.2 mm) sklkla kartrlmaldr nce madde mikdar denetlenmelidir Klorr mikdar denetlenmelidir Geri kazanlm sular da kimyasal ierik olarak yukarda verilen snrlar salamaldr. Suyun kimyasal analizi ilk ay iinde her hafta daha sonra her alt ayda bir yaplmaldr Geri kazanlm suyun karma suyu olarak kullanmnda ilkeler Geri kazanlm sudan gelen ilve agrega toplam agregann %1ini

gememelidir. Betonla ilgili zel durumlar olduunda (ngermeli, hava srklenmi, ...) etkileri gz nne alnmaldr. Geri kazanlm suyun (dnm suyunun) mikdar mmkn olduunca gn ii beton retimine eit datlmaldr Suyun younluu ya otomatik olarak yada gn iinde younluun en fazla olaca zamanda llmelidir. 1.01 g/nin altnda younluu olan suyun ince madde ierii yoksaylabilir. Daha fazlaysa beton bileimi tasarmnda hesaba katlmaldr. Su ierisinde askdaki ince maddelerin su ihtiyac ve ilenebilirlie etkileri deikendir. nce maddelerin su ihtiyalar imentoya yakndr. Geri kazanlm karma suyu kullanlan betonun bileiminin doru olarak belirlenebilmesi iin n deneylerle gerek su ihtiyac belirlenmelidir.

3. BETONDA NTELK DENETM 3.1. Giri Betonda btnsel nitelik salama almalar Blm 2de bir blm zetlenen kurallarn btnlk ierisinde proje ynetimi tarafndan uygulanmas yoluyla elde edilebilecek bir sonutur. TS 500 Betonarme Yaplarn Tasarm ve Yapm Kurallar standard, ubat 2000 tarihinde revizyondan geirilerek ve Mart 2002 tadili ile beton nitelik denetimi konusunda Avrupa Standard TS EN 206 1/Nisan 2002 Beton Blm 1: zellik, Performans, malat ve Uygunluk standardna gndermektedir. TS EN 206 1/Nisan 2002 iki yl kadar bir gecikme ile 08.06.2004 tarihinde fiilen yrrle girmi ve TS 11222/ubat 2001 standard yrrlkten kalkmtr. TS EN 2061/Nisan 2002 standard yrrle girdikten sonra TS 500/ubat 2000de yer alan beton nitelik denetiminin TS 500/Mart 2002 T ile TS EN 206 1/Nisan 2002 kurallarna gre yaplmas gerekmektedir [3]. 3.2. TS EN 206 1/Nisan 2002 Standardnda Beton Nitelik Denetimi Kurallar TS 500/Nisan 1984te beton snflar BS harfleri ile simgelenirken ve C simgeli gsterim parantez iinde yer alrken TS 500/ubat 2000de BS gsterimi kaldrlm ve yerini Cli gsterim almtr (C20, C25 gibi). TS 500/Nisan 1984te beton dayanmn 150300 mm boyutlu silindirik rnekler zerinde llebilecei, ancak 200 200 200 mmlik kplerin de kabul edilebilecei belirtilmitir. TS 500/ubat 2000de ap 150 mm ykseklii 300 mm dik silindirik numunelerin yannda, gerektiinde 150 150 150 mmlik kp numunelerin kullanlabilecei ifade edilmektedir. Bu durum, zellikle hazr beton sektrnde yllardr uygulanmakta idi. Yeni ve eski basklarda edeer kp dayanm asndan da farkllk gzlenmekte idi; yle ki, TS 500/Nisan 1984te silindir/kp karlkl dayanmlar 30/35, 40/45, 50/55 eklinde yer alrken TS 500/ubat 2000de edeer kp basma dayanmlar ayn snflar iin 30/37, 35/45, 45/55, 50/60 eklinde deitirilmitir ve bu durum daha gerekidir. Yeni baskdaki bir dier olumlu nokta BS14 (C14) snfnn standarddan karlmasdr.

Mart 2002de yaplan tadilat ile betonda nitelik denetiminin TS EN 206-1/Nisan 2002e gre yaplaca kurala balanm daha sonra bu tadilatn Mart 2004te yrrle girecei duyurulmutu. TS 500/ubat 2000de karakteristik dayanm daha dk olma olasl %10, TS EN 206-1/Nisan 2002 Blm 3.1.32de ise dk olma olasl %5 olan 28 gnlk basma dayanm olarak tanmlanmaktadr. Betonun basn dayanm denetimini retim yeri ve antiye denetimi olarak iki blmde ele alnmaktadr. retim yerindeki denetimde, retim denetim sertifikas bulunan tesisler iin, 35 adet basn deney sonucu birikene kadar ilk 50 m3 retimden 3 adet ve birbirini izleyen her 200 m3 betondan en az bir adet veya her retim haftas iin en az iki adet numune alnmas gerei belirtilmektedir. 35 adet deney sonucu elde edildikten sonra her 400 m3 ya da her retim haftas iin en az bir adet numune alnmas zorunluluu getirilmitir. retimde denetim sertifikasna sahip olmayan tesisler iin ise numune skl arttrlmakta ve her 150 m3 hacminde yada her retim gnnde bir adet alnmas n grlmektedir. Balang retiminde cm ck + 4 MPa Tek deer = ci ck 4 MPa ltlerinin, srekli retimde ise, ilk 35 deney sonucu kullanarak standard sapma belirlendikten sonra yine 2 ltn salanmas istenmektedir: cm ck + 1.48 MPa Tek deer = ci ck 4 MPa Burada cm ,grupta elde edilen 15 deney sonucu ortalamas, ci tek dayanm deeri, ck ngrlen karakteristik dayanm ve standard sapmay gsterir. Bir betonun grubun yesi olduunun dorulanmas iin o betona ait

dntrlmemi btn deney sonularnn ortalamas, fcm, TS EN 206-1 izelge 15'te verilen 3. lte gre deerlendirilmelidir. Bu lti salamayan herhangi beton, gruba ait kabul edilmez ve bamsz olarak uygunluk deerlendirmesine tbi tutulur.

TS EN 206-1 izelge 15 Tek beton iin basn dayanm Gruba ait bir ye iin "n"adet deney sonucu deney sonucu adedi - "n" ortalamas - fcm , N/mm2 2 3 4 5 6 fck -1,0 fck +1,0 fck +2,0 fck +2,5 fck +3,0
3. Kriter

Balangta, uygunluu kontrol edilecek imalt sresinin hemen ncesinde, en az aylk srede elde edilen en az 35 deney sonucundan standard sapma hesaplanmaldr. Bu deer tm imalt iin tahmini standard sapma, olarak alnr. Kabul edilen bu standard sapmann gereklii, daha sonraki imaltta kontrol edilmelidir. Tahmin edilen deerinin dorulanmasnda iki yntemin kullanlmasna izin verilir. Yntemlerden hangisinin kullanlacana nceden karar verilmelidir. 1. Yntem - Balangta belirlenen standard sapmas, uygunluk kontrol yaplacak daha sonraki imalt sresinde de, bu srede elde edilen 15 sonu zerinde belirlenen standard sapmann, S15, balangtaki standard sapma deerinden nemli derecede sapma gstermemesi artyla uygulanabilir. Bu yntem; 0,63 S15 1,37 olmas halinde geerli kabul edilir. S15'in bu snr deerler dnda olmas durumunda srekli imalttan en son elde edilen 35 deney sonucu kullanlarak yeni deeri tahmin edilir. 2. Yntem Srekli imalttan yeni standard sapma deeri, tahmin edilir ve bu deer kullanlr. Sistemin hassasiyeti en az 1. yntemdeki kadar olmaldr. Belirlenen yeni standard sapma, deeri daha sonraki deerlendirme sresinde de uygulanmaldr. 3.5. Betonda nitelik salama Betonda nitelik denetimi; agrega, imento, su ve katk maddelerinin denetimiyle balar. Bu bileenlerden oluan betonun nitelii taze ve sertlemi haldeki zeliklerin llmesiyle srdrlr.

Agrega retim sahalarndan ve kum ocaklarndan alnan agregalar zerinde gerekli olan nitelik uygunluk deneyleri yaplr. Nitelik uygunluk denetim srecinden gemi agregalar snflandrlarak tesise tanr ve uygun bir alanda depolanr. retim tesisindeki laboratuarda agregalar zerinde TS 706/Aralk 1980, TS 707/Aralk 1980 standardlarnda ngrlen nitelik denetim deneyleri srekli yaplr ve bulunan sonular kaydedilir. Kullanlan su zerinde de dzenli aralklarla analizler yaplr veya belgeli bir laboratuardan hizmet alnarak yaptrlr. imentonun fiziksel, kimyasal ve mekanik zelikleri reticisinden ve bamsz laboratuarlardan hizmet alnarak srekli izlenir. eitli kaynaklardan nitelik uygunluk belirlemesi ve nitelik denetimi izlenir ve belgeler saklanr. Btn beton bileenleri zerinde yaplan deney sonularndan elde edilen deerler ilgili TS 3523, TS 3526, TS 3527, TS 3528, TS 3529, TS 3530/Aralk 1980 standardlarndaki sonularla karlatrlr ve sonularn yeterli olduu belirlenirse beton bileimi tasarm aamasna geilir. Beton bileimi tasarm u ana aamalardan oluur: 1 Karm oranlarnn betonun kullanlaca yapya uygun ilenebilme, dayanm ve zellikle dayankll ve istenen dier zelikleri salayacak biimde hesapla tahmini (deneyim ve bilgi birikimi (belgeler) kullanlarak), 2 Laboratuar ilenebilme (1inci grup) deneme betonlar retilip denenerek istenen, yapya uygun, ilenebilmeyi salayan karm oranlarnn belirlenmesi, 3 Laboratuar dayanm (2inci grup) deneme betonlar retilip denenerek ilenebilme koulu ile birlikte istenen, yapya uygun, dayanm koulunu da salayan karm oranlarnn belirlenmesi, amacyla salanan bilgiler kaydedilir,

4 Yerinde, tesiste ve antiyede deneme betonlar retilip deneyler yaplarak uygulamada istenen, yapya uygun, istenen btn zelikleri salayacak beton karm oranlarnn belirlenmesi, 5 Elde edilen btn sonular dzenli, gelecekte gvenle kullanlabilir biimde kaydedilerek veri taban oluturulmas. Beton retim tesisinde betonlarn srekli denetlenmesi, tesisten ve antiyeden alnan ve standard koullarda saklanan beton rnekleri zerinde standard basn deneyleri yaplarak gerekletirilir ve her bir parti betonda kabul-red ltleri kullanlarak, btn sonular ise istatistiksel yntemlerle deerlendirilir. Betonda Toplam veya Btnsel Nitelik Denetimi (Total Quality Control) ve Btnsel Nitelik Gvencesi (Total Quality Assurance) aadaki altsrelerden oluur: 1 Tasarm denetimi (betonu oluturan malzemelerin karm oranlarnn belirlenmesinde izlenen yntem ve kullanlan bilgi/veri tabannn doruluk, geerlilik ve gvenilirliinin snanmas), 2 retim ve bakm ilemlerinin ve aralarnn denetimi ve snanmas, 3 rn denetimi: rnden numune alnmas, bakm (kr) ve srekli nitelik denetim deneyleri yaplmas, 4 Btn denetim ilemlerinden elde edilen verilerin gvenli bir ortama srekli kaydedilerek istatistiksel deerlendirilmesi ve kabul/red ltlerinin uygulanmas, 5 Btn veri ve deerlendirme sonularnn dzenli, gelecekte gvenle kullanlabilir biimde kaydedilerek veri taban oluturulmas, 6 Geri besleme yoluyla ilem, sre ve rnlerin srekli iyiletirilmesi/gelitirilmesi.

Tasarmda istenen zelikleri salayan beton elde edilebilmesi iin Amaca, tasarlanan yap ilevine ve yapya uygun zeliklere sahip malzemelerin seilmesi, Tasarmda ngrlen nitelikte malzemelerin kullanlmas, Tasarmda ngrlen zelikleri salayan karm oranlarnn kullanlmas, Su ve agrega ayrmasna yol amayan uygun tama, yerletirme ve sktrma ara ve yntemlerinin uygulanmas, Betonun dayanm ve dayankllk kazanmas iin uygun bakm sre ve koullarnn, lk sertleme srecinde scak havada beton iindeki imentonun hidratasyon ss nedeniyle yksek scaklk ve souk havada dk scaklklarn ve zararl dzeylerde scaklk farklarnn oluumunun nlenmesi, gerekir.

3.6. statistiksel Nitelik Denetimi statistik, verilerin toplanmas, organize edilmesi, zetlenmesi, sunulmas, tahlil edilmesi ve bu verilerden bir sonuca varlabilmesi, alnacak tedbirlerin belirlenmesi, amacyla kullanlan olaslk kavramlarna dayal bilimsel yntemler topluluudur. Yirminci yzyln ilk yarsnda modern istatistik gelitirilmi ve istatistik yntemler beton niteliinin belirlenmesinde de kullanlmaya balanmtr.

Beton mukavemetini ok eitli etmenler etkilemektedir. Fakat antiyede bir binada kullanlan betonun hepsi zerinde deney yapmak mmkn olmadndan, nitelik hakknda bir sonuca varabilmek iin kullanlan betonlar iinden belirli ve snrl sayda numuneler alnarak bunlar zerinde yaplacak deney sonularndan bir karara varlmas gerekmektedir. Beton rneklerinin alnmasnda ve alnacak

nlemler hakknda kararn verilmesinde istatistik yntemler kullanlr. Bu blmde beton niteliinin belirlenmesinde ve kabul veya red edilme kararnn verilmesinde kullanlan istatistik yntemler incelenecektir. Beton zeliklerinin birok etkene bal olarak deikenlik gstermesi beton niteliinin belirlenmesinde belirli bir gvenlikle olasla dayal istatistiksel yaklam zorunlu klmaktadr. Dnya standardlar ve ilgili Trk Standardlarnda (TS 500, TS 11222, TS EN 206 ve TS 5893) karakteristik dayanm belirli bir Gvenlik Dzeyi (Level of Confidence) ile salanan en kk dayanm olarak tanmlanr. Beton nitelik denetimi de buna uygun olarak istatistiksel yntemler kullanlarak yaplr ve elde edilen sonular bir gvenlik dzeyi ile deerlendirilir. En yaygn kullanlan istatistiksel parametreler ise aritmetik ortalama ve standard sapmadr. fcm ile gsterilen beton basn dayanmlarnn aritmetik ortalamas
n

f cm =

f
i =1

bants ile hesaplanr. Burada fi her bir deney sonucunu ve n deney saysn gsterir. Standard sapma ise karesel sapmalarn ortalamas olan variyansn karekk olup aadaki gibi ifade edilir:

( f
i =1

f cm ) n

Numune says n < 25 ise n yerine n -1 alnr. Yap tayc sisteminin tasarmnda esas alnan dayanm snf, betonun 28 gnlk karakteristik silindir basn dayanm fck olarak tanmlanr. Karakteristik dayanm tek bir beton silindir numunenin dayanmndan deil bir grup numuneden hesaplanr. TS 11222/ubat 2001e gre tayc beton snflar yledir: C14, C16, C18, C20, C25, C30, C35, C40, C45 ve C50.
2

C beton snf olup sa yanndaki saylar

N/mm cinsinden 28 gnlk silindir karakteristik basn dayanm deerleridir.

Uygulamada yaygn kullanm olan C18, TS 500/ubat 1969da tanml B225 karl dnlerek TS 11222/ubat 1994 ubat 2001de mevcut olup bu snfn TS 500/ubat 2000de karl yoktur. TS 500/ubat 2000de ise C14 yapsal donatl beton snflar arasndan kaldrlmtr. Baz st snf dayanmlar iin TS 500/ubat 1969 (veya TS 5893) de TS 11222/ubat 2001 Tde edeer kp basn dayanmlar arasnda farklar vardr. Bu iki standarda gre beton snflar ve edeer kp basn dayanm karlklar Tablo 3.6da grlmektedir. Tablo 3.6. Beton Karakteristik Basma Dayanmlar
TS 206-1/Nisan 2002 Basma Dayanm Snf C 8/12 C 12/15 C14 C 16/20 C 18 C 20/25 C 25/30 C 30/37 C 35/45 C 40/50 C 45/55 C 50/60 C 55/67 C 60/75 C 70/85 C 80/95 C 90/105 C 100/115 fck, sil N/mm 8 12 16 20 25 30 35 40 45 50 55 60 70 80 90 100
2

TS 11222/ubat 2000 fck, silindir N/mm 14 16 18 20 25 30 35 40 45 50 55 60 70 80 90 100

2

fck, kb N/mm 12 15 20 25 30 37 45 50 55 60 67 75 85 95 105 115

2

fck, kb N/mm2 16 20 22 25 30 37 45 50 55 60 67 75 85 95 105 115

3.6.1. Kk rnek gruplar zerinde elde edilen deney sonularnda karakteristik dayanmn tahmin edilmesi Beton numuneler iin karakteristik basma dayanm, betonun gruba ait olma ve 0,63 S15 1,37 koulu salanm olmak zere, 1ici ve 2inci ltlerden, balang retimi durumunda

ck1 cm - 4 MPa ck2 ci + 4 MPa veya, srekli retim durumunda ck1 cm - 1.48 MPa ck2 ci + 4 MPa deerlerinden ck1 = min{ck1 ; ck2 } MPa olarak tahmin edilir. Bu bantlarda ci tek dayanm deerleri tek dayanm deney paras zerinde belirlenen dayanm deerleridir; ortalama alnmadndan sapmalar sonucu etkiler. Ayrca rtmeli deney sonucu deerlendirmelerinin S15 standard sapmasn bytebilecei de hatrlatlmaktadr. 3.6.3. Yrrlkten kaldrlan TS 11222/ubat 2001 Tde karakteristik basma dayanm tahmini

Yrrlkten kaldrlan TS 11222/ubat 2001 Beton Hazr Beton Snflandrma, zellikler Performans, retim ve Uygunluk Kriterleri standard, hazr beton firmalarnda veya antiyede retilen betonlar kapsamaktadr. Betonun seri retim aamasnda, belirli uygunluk ltleri ierisinde retim yaplmasn salar. TS 11222/ubat 2001 standardndaki basma dayanm tahminlerinde TS 500/ubat 2000 standardndan farkl olarak tekil numuneler olarak da deerlendirilir ayrca retimin standard sapmas da dikkate alnmaktadr.

TS 11222/ubat 2001 de bakmndan

numune alma ve deney pln ve uygunluk ltleri

balang imalt ve srekli imalt arasnda farkllk vardr.

Balang imalt, en az 35 deney sonucu elde edilinceye kadar olan imalt kapsar. Srekli imalt, 12 aydan fazla olmayan srede en az 35 deney sonucunun

elde edildii sredeki imalttr. Deney sonucu, tek numunede bulunan veya ayn harmandan alnan iki veya daha fazla sayda numunede, ayn yata bulunan sonularn aritmetik ortalamasdr. Balang imalat iin ilk 50 m3 retimden 3 numune alnr. lk 50 m3den sonraki retimin her 150 m3 veya 1 gnlk retim iin 1 numune alnr. Alnan numuneler tm imalata yaylarak alnr ve her 25 m3 beton hacmi iin 1den fazla olmaz. Beton karakteristik basma dayanmnn belirlenmesinde, fck1 fck2 fck fcm : : fcm+ 1,28 fcmin - 4,0 N/mm N/mm

min{fck1 ; fck2}, karakteristik basma dayanm, N/mm Basma dayanmlarnn aritmetik ortalamas, ardk en az son on be numune takm, N/mm Bulunan en dk basma dayanm,numune takm ortalamas, N/mm Uygunluk denetiminde kullanlan standard sapma, N/mm

fcmi : :

olmak zere, standard sapma deerinin son 3 ay akn bir sre iinde elde edilmi en az 35 adet birbirini takip eden deney sonucu zerinden hesaplanm olmas, son 15 deney zerinden hesaplanan standard sapma deerinin uygunluk denetiminde kullanlan deerden aadaki snrlar aan bir sapma gstermemesi durumunda uygunluk denetiminde kullanlan deer kullanlmaya devam edilebilecei ngrlmekteydi. 0,63 s1 1,37 Burada s1 : Son 15 adet deney sonucu zerinden hesaplanan standard sapma, N/mm s1, bu limitlerin dna ktnda mevcut son 35 adet deney sonucu zerinden yeni bir standard sapma hesaplanmas, yeni standard sapma deeri ile yaplan uygunluk denetiminin son 15 adet deneyden daha fazla sonu zerinde yaplmas ngrlmekteydi.

3.7. Uygulanan Nitelik Denetim Ynteminin rdelenmesi Eldeki verilerin derlendirilmesinde uygulanan TS 500/ubat 2000 Betonarme Yaplarn Tasarm ve Yapm Kurallar Standard, betondan alnan numunelerin her birinin ayr betoniyer dkm ve ayr transmikserlerden alnmasn isteyerek, her bir tek numunenin belirli bir mikdardaki betonu temsil etmesini amalamaktadr. Alnan numuneler aln srasna gre erli gruplara ayrlmakta ve gruplarn ortalamalarnn alnmas, karlatrmalarn bu ortalama deerler zerinde yaplmas ngrlmektedir. Bu durumda, salanmas gereken minimum dayanm koulu, 3 numunenin ortalamas iin geerli olmakta, bu ise tek numune dayanmnn fck 6 MPa deerinin altna dm olma riskini tamaktayd.

4. NTELK DENETM ZELGELER VE GRAFKLER 4.1. A2 Tesisi 4.1.1. C 20 Beton snf iin 4.1.1.1. Tekil basma dayanmlar nitelik denetim diyagram (tekil dayanmlar)
Tekil Basma Dayanmlar Nitelik Denetim Diyagram
36,0

34,0 Tekil Basma Dayanmlar, fci, MPa

32,0 fcmi ST TEHLKE ST UYARI fca proj ort day ALT TEHLKE 26,0 ALT UYARI

30,0

28,0

24,0

22,0

20,0 0 10 20 30 40 50 rnek Says, n 60 70 80 90 100

4.1.1.2. Ortalama basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ( num. rn.)

Ortalama Basma Dayanmlar Nitelik Denetim Diyagram
40 38 36 34 32 30 28 26 24 22 20 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
fcm n'li rnek ort ST TEHLKE ST UYARI fca proj ort day ALT UYARI ALT TEHLKE ALT fcm k

rnek Says, n

4.1.1.3. Yml ortalama basma dayanm (FCCM) ve ortalama sapma (SDM) denetim diyagram (Cum Sum)
Yml Ortalama Dayanm ve Ortalama Sapma Denetim Diyagram
50

40

30

20
fcmm SDm

10

SDm

fca proj ort day

0 0 -10 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

rnek Says, n

4.1.2. C 25 Beton snf iin 4.1.2.1. Tekil basma dayanmlar nitelik denetim diyagram (tekil dayanmlar)
Ortalama Basma Dayanmlar Nitelik Denetim Diyagram
45,0

Parti Ortalama Basma Dayanmlar, fcmp, MPa

fcmi 40,0 ST TEHLKE ST UYARI 35,0 fca proj ort day ALT TEHLKE 30,0 ALT UYARI

25,0 0 10 20 30 40 50 rnek Says, n 60 70 80 90 100

4.1.2.2.Ortalama basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ( num. rn.)

Tekil Basma Dayanmlar Nitelik Denetim Diyagram
50

45

fcm n'li rnek ort ST TEHLKE

40

ST UYARI fca proj ort day

35

ALT UYARI ALT TEHLKE

30

ALT fcm k

25 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100

rnek Says, n

4.1.2.3. Yml ortalama basma dayanm (FCCM) ve ortalama sapma (SDM) denetim diyagram
Yml Ortalama Dayanm ve Ortalama Sapma Denetim Diyagram
50,0

40,0

30,0

fcmm

SDm

20,0
fca proj ort day

10,0

SDm

0,0 0 -10,0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

rnek Says, n

4.1.3. C 30 Beton snf iin 4.1.3.1. Tekil basma dayanmlar nitelik denetim diyagram (tekil dayanmlar)
Tekil Basma Dayanmlar Nitelik Denetim Diyagram
50,0 48,0 Tekil Basma Dayanmlar,fci, MPa 46,0 44,0 42,0 40,0 38,0 fca proj ort day 36,0 34,0 32,0 30,0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 rnek Says , n adet ALT TEHLKE ALT UYARI fcmi ST TEHLKE ST UYARI

4.1.3.2. Ortalama basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ( num. rn.)

Ortalama Basma Dayanmlar Nitelik Denetim Diyagram
45

42
fcm n'li rnek ort

39

ST TEHLKE ST UYARI fca proj ort day ALT UYARI ALT TEHLKE ALT fcm k

36

33

30 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

rnek Says, n

4.1.3.3. Yml ortalama basma dayanm (FCCM) ve ortalama sapma (SDM) denetim diyagram
Yml Ortalama Dayanm ve Ortalama Sapma Denetim Diyagram

50

40

30

20

fcmm SDm fca proj ort day

10

SDm
0 0 -10 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

rnek Says, n

4.2. A3 Tesisi 4.2.1. C 20 Beton snf iin 4.2.1.1. Tekil basma dayanmlar nitelik denetim diyagram (tekil dayanmlar)
Ortalama Basma Dayanmlar Nitelik Denetim Diyagram
38,0 Parti Ortalama Basma Dayanmlar, fcmp, MPa 36,0 34,0 32,0 30,0 28,0 26,0 24,0 22,0 20,0 0 10 20 30 40 50 rnek Says, n 60 70 80 90 100 fcmi ST TEHLKE ST UYARI fca proj ort day ALT TEHLKE ALT UYARI

4.2.1.2. Ortalama basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ( num. rn.)

Tekil Basma Dayanmlar Nitelik Denetim Diyagram
40 38 36 34 32 30
fca proj ort day fcm n'li rnek ort ST TEHLKE ST UYARI

28 26 24 22 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
ALT UYARI ALT TEHLKE ALT fcm k

rnek Says, n

4.2.1.3. Yml ortalama basma dayanm (FCCM) ve ortalama sapma (SDM) denetim diyagram (Cum Sum)
Yml Ortalama Dayanm ve Ortalama Sapma Denetim Diyagram
50

40

30

fcmm

20

SDm

10

fca proj ort day

SDm

0 0 -10 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

rnek Says, n

4.2.2. C 25 Beton snf iin 4.2.2.1. Tekil basma dayanmlar nitelik denetim diyagram (tekil dayanmlar)
Ortalama Basma Dayanmlar Nitelik Denetim Diyagram
50,0

Parti Ortalama Basma Dayanmlar, fcmp, MPa

45,0 fcmi 40,0 ST TEHLKE ST UYARI 35,0 fca proj ort day ALT TEHLKE 30,0 ALT UYARI

25,0 0 10 20 30 40 50 rnek Says, n 60 70 80 90 100

4.2.2.2. Ortalama basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ( num.rn.)

Tekil Basma Dayanmlar Nitelik Denetim Diyagram
50

45
fcm n'li rnek ort

40

ST TEHLKE ST UYARI

35

fca proj ort day ALT UYARI ALT TEHLKE

30

ALT fcm k

25 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100

rnek Says, n

4.2.2.3. Yml ortalama basma dayanm (FCCM) ve ortalama sapma (SDM) denetim diyagram (Cum Sum)
Yml Ortalama Dayanm ve Ortalama Sapma Denetim Diyagram
50

40

30

20
fcmm SDm

10

SDm

fca proj ort day

0 0 -10 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

rnek Says, n

4.2.3. C 30 Beton snf iin 4.2.3.1. Tekil basma dayanmlar nitelik denetim diyagram (tekil dayanmlar)
Ortalama Basma Dayanmlar Nitelik Denetim Diyagram
55,0

Parti Ortalama Basma Dayanmlar, fcmp, MPa

50,0 fcmi 45,0 ST TEHLKE ST UYARI 40,0 fca proj ort day ALT TEHLKE 35,0 ALT UYARI

30,0 0 10 20 30 40 50 rnek Says, n 60 70 80 90 100

4.2.3.2.Ortalama basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ( num. rn.)

Tekil Basma Dayanmlar Nitelik Denetim Diyagram
48 46 44 42 40 38 36 34 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
fcm n'li rnek ort ST TEHLKE ST UYARI fca proj ort day ALT UYARI ALT TEHLKE ALT fcm k

rnek Says, n

4.2.3.3. Yml ortalama basma dayanm (FCCM) ve ortalama sapma (SDM) denetim diyagram (Cum Sum)
Yml Ortalama Dayanm ve Ortalama Sapma Denetim Diyagram
50

40
fcmm

30
SDm

20
fca proj ort day

10

SDm
0 0 -10 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

rnek Says, n

4.3. A8 Tesisi 4.3.1. C 20 Beton snf iin 4.3.1.1. Tekil basma dayanmlar nitelik denetim diyagram (tekil dayanmlar)
Ortalama Basma Dayanmlar Nitelik Denetim Diyagram
36,0

Parti Ortalama Basma Dayanmlar, fcmp, MPa

34,0 fcmi 32,0 ST TEHLKE ST UYARI 30,0 fca proj ort day 28,0 ALT TEHLKE ALT UYARI 26,0

24,0

22,0 0 10 20 30 40 50 rnek Says, n 60 70 80 90 100

4.3.1.2. Ortalama basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ( num. rn.)

Tekil Basma Dayanmlar Nitelik Denetim Diyagram
36 34 32 30 28 26 24 22 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
fcm n'li rnek ort ST TEHLKE ST UYARI fca proj ort day ALT UYARI ALT TEHLKE ALT fcm k

rnek Says, n

4.3.1.3. Yml ortalama basma dayanm (FCCM) ve ortalama sapma (SDM) denetim diyagram (Cum Sum)
Yml Ortalama Dayanm ve Ortalama Sapma Denetim Diyagram
50

40

30

fcmm

20
SDm

10

SDm
0 0 -10 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

fca proj ort day

rnek Says, n

4.3.2. C 25 Beton snf iin 4.3.2.1. Tekil basma dayanmlar nitelik denetim diyagram (tekil dayanmlar)
Ortalama Basma Dayanmlar Nitelik Denetim Diyagram
38,0 37,0 Parti Ortalama Basma Dayanmlar, fcmp, MPa 36,0 35,0 ST TEHLKE 34,0 fca proj ort day 33,0 ALT UYARI 32,0 31,0 30,0 29,0 28,0 0 10 20 30 40 50 rnek Says, n 60 70 80 90 100 ALT TEHLKE ALT UYARI

fcmi

4.3.2.2. Ortalama basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ( num. rn.)

Tekil Basma Dayanmlar Nitelik Denetim Diyagram

39 37 35 33 31 29 27 25 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100
fcm n'li rnek ort ST TEHLKE ST UYARI fca proj ort day ALT UYARI ALT TEHLKE ALT fcm k

rnek Says, n

4.3.2.3. Yml ortalama basma dayanm (FCCM) ve ortalama sapma (SDM) denetim diyagram (Cum Sum)
Yml Ortalama Dayanm ve Ortalama Sapma Denetim Diyagram
50

40

30

20
fcmm SDm

10

fca proj ort day

SDm
0 0 -10 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

rnek Says, n

4.3.3. C 30 Beton snf iin 4.3.3.1. Tekil basma dayanmlar nitelik denetim diyagram (tekil dayanmlar)
Ortalama Basma Dayanmlar Nitelik Denetim Diyagram
55,0

Parti Ortalama Basma Dayanmlar, fcmp, MPa

50,0

45,0

fcmi ST TEHLKE

40,0

ST UYARI fca proj ort day

35,0

ALT TEHLKE ALT UYARI

30,0 0 10 20 30 40 50 rnek Says, n 60 70 80 90 100

4.3.3.2. Ortalama basma dayanmlar nitelik denetim diyagram ( num. rn.)

Tekil Basma Dayanmlar Nitelik Denetim Diyagram
48 46 44 42 40 38 36 34 32 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
fcm n'li rnek ort ST TEHLKE ST UYARI fca proj ort day ALT UYARI ALT TEHLKE ALT fcm k

rnek Says, n

4.3.3.3. Yml ortalama basma dayanm (FCCM) ve ortalama sapma (SDM) denetim diyagram (Cum Sum)
Yml Ortalama Dayanm ve Ortalama Sapma Denetim Diyagram
50

40
fcmm

30
SDm

20
fca proj ort day

10

SDm

0 0 -10 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

rnek Says, n

5. BETON BASMA DAYANIMININ STATSTKSEL NTELK DENETM 5.1. A2 Tesisi 5.1.1. C 20 Beton snf iin 5.1.1.1. Denetim grafii [Rort grup]
Rort grup DENETM GRAF KS Orta izgi AKS R grup

12,00

10,00

8,00

6,00

4,00

2,00

0,00 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 91

5.1.1.2. Parti ortalama dayanm snrlar

PART ORTALAMA DAYANIM SINIRLARI
ALT SINIR 2 39,0 37,0 35,0 33,0 31,0 29,0 FCM 27,0 25,0 23,0 21,0 19,0 17,0 15,0 1 6 11 16 21 26 31 36 41 46 51 56 61 66 71 76 81 86 91 PART NUMARASI ST SINIR 1 ST SINIR 2 GRFG ALT SNIR 1

5.1.1.3. Grup ortalama dayanm snrlar

x-Z.SD

TAB TOLERANS SINIRLARI

X+Z.SD

Series4

45 40 35 30 FCM 25 20 15 10 5 0 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 GRUP NO 91

5.1.1.4. Gven aral

GVEN ARALII
X-t.SD 38,0 36,0 34,0 32,0 FCM 30,0 28,0 26,0 24,0 22,0 20,0 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 PART NO 91 X X+t.SD Series4

5.1.2. C25 Beton snf iin 5.1.2.1. Denetim grafii [Rort grup]
Rort grup DENETM GRAF KS Orta izgi AKS R grup

25,00

20,00

15,00

10,00

5,00

0,00 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 91

5.1.2.2. Parti ortalama dayanm snrlar

PART ORTALAMA DAYANIM SINIRLARI

ALT SINIR 2 45,0 ST SINIR 1 ST SINIR 2 GRFG ALT SNIR 1

40,0

35,0 FCM 30,0 25,0 20,0 1 6 11 16 21 26 31 36 41 46 51 56 61 66 71 76 81 86 91 PART NUMARASI

5.1.2.3. Grup ortalama dayanm snrlar

x-Z.SD X X+Z.SD Series4

TAB TOLERANS SINIRLARI

50 45 40 35 30 FCM 25 20 15 10 5 0 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88
88

GRUP NO

5.1.2.4. Gven aral

GVEN ARALII
X-t.SD 45,0 43,0 41,0 39,0 37,0 FCM 35,0 33,0 31,0 29,0 27,0 25,0 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 PART NO 91 X X+t.SD Series4

91

5.1.3. C30 Beton snf iin 5.1.3.1. Denetim grafii [Rort grup]
Rort grup DENETM GRAF KS Orta izgi AKS R grup

12,00

10,00

8,00

6,00

4,00

2,00

0,00 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 91

5.1.3.2. Parti ortalama dayanm snrlar

PART ORTALAMA DAYANIM SINIRLARI

ALT SINIR 2 50,0 ST SINIR 1 ST SINIR 2 GRFG ALT SNIR 1

45,0

40,0 FCM 35,0 30,0 25,0 1 6 11 16 21 26 31 36 41 46 51 56 61 66 71 76 81 86 91 PART NUMARASI

5.1.3.3. Grup ortalama dayanm snrlar

x-Z.SD X X+Z.SD Series4

TAB TOLERANS SINIRLARI

60

50

40 FCM

30

20

10

0 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 GRUP NO 91

5.1.3.4. Gven aral

GVEN ARALII
X-t.SD 49,0 47,0 45,0 43,0 FCM 41,0 39,0 37,0 35,0 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 PART NO 91 X X+t.SD Series4

5.2. A3 Tesisi 5.2.1. C 20 Beton snf iin 5.2.1.1. Denetim grafii [Rort grup]
Rort grup DENETM GRAF KS Orta izgi AKS R grup

14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 91

5.2.1.2. Parti ortalama dayanm snrlar

PART ORTALAMA DAYANIM SINIRLARI
ALT SINIR 2 40,0 ST SINIR 1 ST SINIR 2 GRFG ALT SNIR 1

35,0

30,0 FCM 25,0 20,0 15,0 1 6 11 16 21 26 31 36 41 46 51 56 61 66 71 76 81 86 91 PART NUMARASI

5.2.1.3. Grup ortalama dayanm snrlar

x-Z.SD X X+Z.SD Series4

TAB TOLERANS SINIRLARI

45 40 35 30 FCM 25 20 15 10 5 0 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 GRUP NO 91

5.2.1.4. Gven aral

GVEN ARALII
X-t.SD 37,0 36,0 35,0 34,0 FCM 33,0 32,0 31,0 30,0 29,0 28,0 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 PART NO 91 X X+t.SD Series4

5.2.2. C25 Beton snf iin 5.2.2.1. Denetim grafii [Rort grup]
Rort grup DENETM GRAF KS Orta izgi AKS R grup

14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 91

5.2.2.2. Parti ortalama dayanm snrlar

PART ORTALAMA DAYANIM SINIRLARI

ALT SINIR 2 45,0 ST SINIR 1 ST SINIR 2 GRFG ALT SNIR 1

40,0

35,0 FCM 30,0 25,0 20,0 1 6 11 16 21 26 31 36 41 46 51 56 61 66 71 76 81 86 91 PART NUMARASI

5.2.2.3. Grup ortalama dayanm snrlar

x-Z.SD X X+Z.SD Series4

TAB TOLERANS SINIRLARI

50 45 40 35 30 FCM 25 20 15 10 5 0 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 GRUP NO 91

5.2.2.4. Gven aral

GVEN ARALII
X-t.SD 42,0 X X+t.SD Series4

40,0

38,0 FCM

36,0

34,0

32,0

30,0 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 PART NO 91

5.2.3. C30 Beton snf iin 5.2.3.1. Denetim grafii [Rort grup]
Rort grup DENETM GRAF KS Orta izgi AKS R grup

20,00 18,00 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 91 1 4 7

5.2.3.2. Parti ortalama dayanm snrlar

PART ORTALAMA DAYANIM SINIRLARI

ALT SINIR 2 50,0 ST SINIR 1 ST SINIR 2 GRFG ALT SNIR 1

45,0

40,0 FCM 35,0 30,0 25,0 1 6 11 16 21 26 31 36 41 46 51 56 61 66 71 76 81 86 91 PART NUMARASI

5.2.3.3. Grup ortalama dayanm snrlar

x-Z.SD X X+Z.SD Series4

TAB TOLERANS SINIRLARI

60

50

40 FCM

30

20

10

0 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 GRUP NO 91

5.2.3.4.Gven aral

GVEN ARALII
X-t.SD 48,0 X X+t.SD Series4

46,0

44,0 FCM

42,0

40,0

38,0

36,0 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 PART NO 91

5.3. A8 Tesisi 5.3.1. C 20 Beton snf iin 5.3.1.1. Denetim grafii [Rort grup]
Rort grup DENETM GRAF KS Orta izgi AKS R grup

12,00

10,00

8,00

6,00

4,00

2,00

0,00 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 91

5.3.1.2. Parti ortalama dayanm snrlar

PART ORTALAMA DAYANIM SINIRLARI

ALT SINIR 2 36,0 34,0 32,0 30,0 28,0 FCM 26,0 24,0 22,0 20,0 18,0 16,0 1 6 11 16 21 26 31 36 41 46 51 56 61 66 71 76 81 86 91 PART NUMARASI ST SINIR 1 ST SINIR 2 GRFG ALT SNIR 1

5.3.1.3. Grup ortalama dayanm snrlar

x-Z.SD

TAB TOLERANS SINIRLARI

X+Z.SD

Series4

40 35 30 25 FCM 20 15 10 5 0 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 GRUP NO 91

5.3.1.4.Gven aral

GVEN ARALII
X-t.SD 37,0 X X+t.SD Series4

35,0

33,0 FCM 31,0 29,0 27,0 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 PART NO 91 1 4 7

5.3.2. C25 Beton snf iin 5.3.2.1. Denetim grafii [Rort grup]

Rort grup DENETM GRAF KS Orta izgi AKS R grup

16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 91

5.3.2.2. Parti ortalama dayanm snrlar

PART ORTALAMA DAYANIM SINIRLARI

ALT SINIR 2 45,0 ST SINIR 1 ST SINIR 2 GRFG ALT SNIR 1

40,0

35,0 FCM 30,0 25,0 20,0 1 6 11 16 21 26 31 36 41 46 51 56 61 66 71 76 81 86 91 PART NUMARASI

5.3.2.3. Grup ortalama dayanm snrlar

x-Z.SD X X+Z.SD Series4

TAB TOLERANS SINIRLARI

45 40 35 30 FCM 25 20 15 10 5 0 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 GRUP NO 91

5.3.2.4. Gven aral

GVEN ARALII X-t.SD 41,0 X X+t.SD Series4

39,0

37,0

FCM

35,0

33,0

31,0

29,0 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 PART NO 91

5.3.3. C30 Beton snf iin 5.3.3.1. Denetim grafii [Rort grup]

Rort grup DENETM GRAF KS Orta izgi AKS R grup

16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 91

5.3.3.2. Parti ortalama dayanm snrlar

PART ORTALAMA DAYANIM SINIRLARI

ALT SINIR 2 50,0 ST SINIR 1 ST SINIR 2 GRFG ALT SNIR 1

45,0

40,0 FCM 35,0 30,0 25,0 1 6 11 16 21 26 31 36 41 46 51 56 61 66 71 76 81 86 91 PART NUMARASI

5.3.3.3. Grup ortalama dayanm snrlar

x-Z.SD X X+Z.SD Series4

TAB TOLERANS SINIRLARI

60

50

40 FCM

30

20

10

0 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88
88

GRUP NO

5.3.3.4. Gven aral

GVEN ARALII
X-t.SD 50,0 48,0 46,0 44,0 FCM 42,0 40,0 38,0 36,0 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 PART NO 91 X X+t.SD Series4

91

5.4. Seilen Tesisden Elde Edilen Grafiklerin Yorumu Her tesise ait beton snflarnda genelde bir paralelliklerle birlikte byk farkllklar da bulunmaktadr. Tablo 5.4. Seilen Tesisin, C20, C25, C30 Beton Snflarna Ait statistiksel Deerlendirmesi
SELEN TESSN C20, C25, C30 BETON SINIFLARINA AT STATSTKSEL DEERLENDRLMES TESSLER A2 A3 A8 BETON SINIFLARI C20 C25 C30 C20 C25 C30 C20 C25 C30 ORTALAMA (fcm) 29,9 34,5 38,9 30,7 37 41,8 29,6 33,8 42,8 STANDART SAPMA () VARYASYON (V) 1,4 0,05 1,7 0,05 3,9 0,1 3,4 0,11 2,9 0,08 3,4 0,08 2,5 0,08 2,7 0,08 3,2 0,07

A2 tesisinde; Tablo 5.4.de grld zere, C20 ve C25 beton snflarnda hesaplanan, ortalama dayanmlar ve standard sapmalardan elde edilen karakteristik dayanm deerleri, TS 500 ubat/2000 versiyonundaki ltleri salamasna ramen, C30 beton snfnda hesaplanan, ortalama dayanm ve standard sapmadan elde edilen karakteristik dayanm deeri, TS 500 ubat/2000 verisiyonundaki ltleri salamamaktadr. Bunun sebepleri ise C20 ve C25 beton snflarnn dk snfl betonlar olmas nedeniyle retim kolay olmakta, kullanlan kumun nem farkllklarndan veya operatr hatalarndan kaynaklanan betonun akc veya plastik kmas durumlarnda dahi snf dayanmlarnn salanmas her zaman kolay olmaktadr. Ayn zamanda dk beton snflar olmas nedeniyle de, hammadde almlarnda problemler kmas durumunda dahi (kumun milinin yksek olmas, agregann yapraks, torpil, tozlu ve dayanm zayf olmas), imento miktarlarnn 5-20 kg/m3 arasnda arttrlmas ile problem zlmektedir. Bu durum maliyeti arttran istenmeyen bir durum olmasna ramen har faz kuvvetlendirilerek beton snf dayanmlar rahatlkla salanmaktadr.

Halbuki C30 ve st beton snflarnn yksek snfl betonlar olmas nedeniyle retimi zorlamaktadr. Kullanlan kumun nem farkllklarndan veya operatr hatalarndan kaynaklanan betonun akc ve plastik veya kuru kmas durumlarnda, C30 ve st beton snflarnn, snf dayanmlarnn salanmas ok zor olmaktadr. Bu snf betonlarda, su/imento orannn nemi ortaya kmakta, hammadde almndan kaynaklanan problemler olmas durumunda (kumun milinin yksek olmas, agregann yapraks, torpil, tozlu ve dayanm zayf olmas), TS 500 ubat/2000 deki ltler uygun olacak ekilde snf dayanmlarn salanmas imknszlamaktadr. Bu problemler sadece imento arttrm ile zlememektedir. Zira har faz ne kadar kuvvetli olursa olsun iri agrega dayanmnn dk olmas beton dayanmn drmektedir. A3 Tesisinde; Tablo 5.4.de grld zere, C20, C25 ce C30 beton snflarnda hesaplanan, ortalama dayanmlar ve standard sapmalardan elde edilen karakteristik dayanm deerleri, TS 500 ubat/2000 versiyonundaki krterlerinin ok zerinde emniyetle salamaktadr. A3 tesisinde, genelde C30 ve st beton snflar retilmekte olduu gibi ayn zamanda da ok fazla olmamakla birlikte C25 ve altndaki beton snflar da retilmektedir. Fakat, bu tesisten beton alan antiyeler genelde Trkiyenin sayl byk inaat firmalar olmas, yine bu antiyelerde mutlaka bir yap denetim firmas ve bu firmalarla alan bir laboratuvar firmasnn (Bayndrlk Bakanlndan Belgeli) bulunmas nedeniyle yksek nitelik denetim dzeyleri uygulanmaktadr. Ayrca binalarn zel imarl ok katl (rnein Yap Merkezi firmasnn ilide inaa ettii Recidence binas, 46 katl ve 30 000 m2 kapal alana sahip olup bu ok katl yapda C35 beton snf kullanlmtr) yaplar olmas ve bu stlenici firmann zellikle kurumsallam ve gvenilir hazr beton firmalarndan beton almaya zen gstermeleri nedeniyle, uygulanan nitelik denetimi olduka yksek dzeydedir.

A8 Tesisinde; Tablo 5.4.de grld zere, C20, C25 ve C30 beton snflarnda hesaplanan ortalama dayanmlar uygun limitlerde olmasna ramen, standard sapmalar ve varyasyon katsaylar dier iki tesise gre yksek kmtr. Fakat buna ramen elde edilen karakteristik dayanm deerleri, TS 500 ubat/2000 versiyonundaki krterleri rahatlkla salamaktadr. A8 tesisi irket genelinde bakldnda konumu ve stratejik nemi gerei, en ansl tesislerden birisidir. Bunun sebebi ise, kullanlan hammaddelerin tamamnn temin edildii yerlerin yaknl ve ok kaliteli olmas nedeniyle ok sk grsel denetim yaplmasna gerek kalmamaktadr. Gelen kumun nem ve mil miktarlar minimum seviyelerde olmas yannda srekli ayn kalitede gelmesi de byk bir anstr. Kullanlan agrega daimi olarak kbik ve tozsuz gelmekte, aylk olarak yaplan fiziksel deneylerde, gardasyonunun, zgl arlnn ve su emme deerlerinin deimedii grlmektedir. Tesis retim kapasitesi ve makina parknn ok iyi olmas nedeniyle beton retiminin en salkl yapld tesislerden birisi yine bu A8 tesisidir. Tesis retim kantar ekipmanlarna aylk olarak yaplan rutin kalibrasyon farklarna bakldnda da, toleranslarn ok altnda hata payyla retim yapld da grlmektedir. Yine konumu gerei retilen beton snflar genelde C25 ve alt olmas, Bayndrlk Bakanlnn belgelendirdii Yap Denetim ve Laboratuvar firmalarnn yok denecek kadar az olmas nedeniyle, bu tesisde alan eleman says da minimum dzeydedir. Bu sayede A8 hazr beton tesisi nitelik denetim maliyetinin minimum seviye olan bir tesisdir. Sonu olarak; Anlalaca zere beton snf C30 ve st betonlarda kullanlan hammadde, imento ve kimyasal Bu katklarn eer kalitelerinin hammadde srekli iyi kalitede phe olmalar edildii gerekmektedir. yzden kalitesinden

durumlarda, hazr beton tesislerine giren her hammadde daha fazla denetlenmeli, hammadde almnda daha titiz ve dikkatli olunulmas gerekmektedir. Gn

ierisinde alnan mcrlarn tamam grsel kontrolden geirilmeli, standardlara uygunsuz malzeme (TS 706/Aralk 1980) tesise geldii tesbit edildii anada geri evrilmesi gerekmektedir. Alnan kumun gnde en az iki defa nem ve miline baklmal, krterlere uygun olmayan malzeme karsa yine alnan kumlar geri iade edilmesi gerekmektedir. Gn ierisinde da, kan her beton snfnn kvam kontrolleri beton mutlaka

gerekletirilmelidir. stenilen limitlerin zerinde kvamlarda beton retilmesi durumunda standard sapmalarn ykselmesine dayanmlarnn dmesine sebebiyet vermektedir. Kvam farkndan dolay retinlen her beton snfnda meydana gelen dayanm dleri engellemek iin, beton snfndan snfna deimesine ramen 1 m3 betonda kullanlan imento miktar 5-30 kg arasnda arttrlmas gerekmektedir. Dklen beton mikdar dnldnde bu maliyet ok byk deerlere ulat da bir gerektir. Halbuki bu yntem yerine, nitelik denetimin dzeyini arttrarak daha fazla adam ve/veya adam saat mesai ile allarak, nitelik denetim maliyetinin bir miktdr artmasna sebebiyet vermektedir. Genelde kk lekli firmalar bu nitelik denetim dzeyi maliyetinin artmasnda ekinmeleri sebebiyle, aslnda ok daha yksek hammadde maliyetleri ile almaktadrlar. Etkin bir nitelik denetim dzeyi iin yeterli sayda adamla ve uygun mesai saati alldnda yllk bazda irketin ok daha byk karlar etmesi mmkndr.

6.0. BETON NTELK DENETM MALYET 6.1. Beton Nitelik Denetim Maliyeti Nitelik denetiminin salkl bir ekilde yrtlebilmesi iin tam donanml bir laboratuara ihtiya vardr. Laboratuar aletleri, malzemeleri, laboratuarda alan teknik personel, bakm onarm ileri ve laboratuarn tam olarak ilevini yerine getirebilmesi iin gerekli dier ara ve gereler bir maliyet oluturur. Bunlara ek olarak nitelik denetimi iin gerekli olan belgeleme almalar (Trkiye Hazr Beton Birlii nitelik gvence sistemi ve rn denetimi ile SO belgelerinin alnmas) da bir maliyet getirir. Btn bu maliyetler toplanarak nitelik denetim maliyetini oluturur. Aada nitelik denetim maliyetine etki eden unsurlar ile birlikte bir hazr beton firmasnn farkl tesisleri iin hazrlanm nitelik denetim maliyet analizleri verilmitir. Buna gemeden nce bir firma iin ne gibi maliyetlerin bulunabileceini grelim.

Maliyetler balca iki gruba ayrlarak incelenebilir.

Birincisi, retim miktar ne

olursa olsun firmann katlanmak zorunda olduu maliyetlerdir. Buna sabit maliyet denir. Tesisin ve tesis ara-gerelerinin yatrm maliyetleri bu tr maliyetlerdendir. kincisi, deiken maliyetlerdir. Deiken maliyet retim miktarnn bir fonksiyonu olarak deiir. Bunlara rnek olarak, makine ve aletlerin bakm, onarm, Bu iki malzeme, enerji, ii cretleri gibi retim mikdaryla artan giderlerdir. maliyetin toplam toplam maliyeti verir.

Nitelik denetim maliyeti de belgeleme, laboratuar binas veya laboratuara ayrlan bina blmlerinin, laboratuar donanmnn ve personelinin sabit ve deiken maliyetlerinin toplamndan olumaktadr. Tipik bir hazr beton firmasnda maliyetler aadaki gibi olabilmektedir.

6.1.1. SO 9001 nitelik standard uygulanmasnn maliyeti: 6.1.2. TSE belgelerinin yenilenmesi: 6.1.3. Hazr beton birliine yllk denen ortalama para: 6.1.4. Nitelik gvence sistemi (KGS) denetim maliyeti. KGS belgesinin yenilenmesi: KGS bnyesinde ylda iki (2) defa yaplan rn denetim maliyetleri: 6.1.5. Bordro maliyetleri Genel Mdr Yardmcs bordro maliyeti: Teknik Mdr bordro maliyeti: Blge Mdrleirinin bordro maliyetleri: Blge Nitelik Uzmanlar bordro maliyetleri: Mobil Laborantlarn bordro maliyetleri: Nitelik Sistem Sorumlusunun bordro Maliyeti: Teknik Sat Destek Uzmannn bordro maliyeti: Laboratuvar Teknisyeninin bordro maliyeti: Mobil Laborantlarn Fazla Mesai Maliyetleri: 6.1.6. Yatrm maliyetleri Genel Mdr Yardmcs aracnn yatrm maliyeti: Blge Mdrleri aralarnn yatrm maliyeti: Nitelik grubu alanlarn binek ara alm maliyetleri: Mobil laborantlarnn nakliye aralarnn yatrm maliyetleri: Nitelik grubu alanlarn bilgisayar yatrm maliyetleri: 6.1.7. Aralarn yakt ve bakm maliyetleri Nitelik Denetim laboratuar nakliye aralarnn mazot masraflar: Nitelik Ynetim grubu alanlar nakliye aralarnn yakt ve bakm maliyetleri: Nitelik grubu alanlarnn irket d eitim maliyetleri:

10 000 $/yl 4 520 $/yl 12 000 $/yl 3 400 $/yl

2 300 $/yl

11 200 $/yl 16 000 $/yl 19 200 $/yl 64 000 $/yl 66 000 $/yl 16 000 $/yl 16 000 $/yl 6 400 $/yl 19 000 $/yl

1 000 $/yl 2 000 $/yl 4 200 $/yl 9 000 $/yl 3 100 $/yl

9 600 $/yl

10 800 $/yl 400 $/yl

6.1.8. Laboratuvar ekipmanlarnn maliyeti ve bu ekipmanlarn kalibrasyon hizmetlerinin maliyeti. Tablo 6.1.8 den da anlalaca zere, firmaya ait 18 hazr beton tesisinin beton laboratuvarlarna alnan ekipmanlarn alm maliyetleri ile bunlarn her yl yaplan kalibrasyon maliyetlerini gstermektedir. Her bir maliyet kalemi yllk bazda Trk liras olarak hesaplanp daha sonra tekrar dolar ve ton imento cinsinden bulunmutur. Tablo 6.1.8 Laboratuvar Ekipmanlarnn Kalibrasyon Hizmet Maliyeti
LABORATUVAR
TEKNOLOJ MERKEZ A-1 TESS A-2 TESS A-3 TESS A-4 TESS A-5 TESS A-6 TESS A-7 TESS A-8 TESS A-9 TESS A-10 TESS A-11 TESS A-12 TESS A-13 TESS A-14 TESS A-15 TESS A-16 TESS A-17 TESS A-18 TESS TOPLAM MALYET

KALRASYON MALYET TL/YIL $/YIL TON M./YIL

413.600.000 200.000.000 353.600.000 329.350.000 264.350.000 349.350.000 329.350.000 339.350.000 309.350.000 364.350.000 479.350.000 479.350.000 399.350.000 374.250.000 389.350.000 324.350.000 354.350.000 369.350.000 344.350.000 6.766.700.000 266 129 227 212 170 225 212 218 199 234 308 308 257 241 250 209 228 237 221 4.350 7 4 6 6 5 6 6 6 5 6 8 8 7 7 7 6 6 7 6 119

LABORATUVAR EKPMAN MALYET TL/YIL $/YIL TON M./YIL

25.091.231.190 9.574.490.265 14.645.625.645 14.614.514.385 12.747.838.785 22.882.331.730 14.614.514.385 14.614.514.385 14.614.514.385 14.614.514.385 22.882.331.730 14.614.514.385 14.614.514.385 14.614.514.385 14.614.514.385 22.882.331.730 14.614.514.385 14.614.514.385 14.614.514.385 306.080.353.695 16.130 6.155 9.415 9.395 8.195 14.710 9.395 9.395 9.395 9.395 14.710 9.395 9.395 9.395 9.395 14.710 9.395 9.395 9.395 196.765 443 169 258 258 225 404 258 258 258 258 404 258 258 258 258 404 258 258 258 5.402

6.1.9. Tesis laboratuvarlarndaki numune kr havuzlarnn maliyetleri: 6.1.10. Nitelik denetim ekipmanlarnn yatrm maliyetlerinin vergi yk: 6.1.11. Toplam maliyetin vergi yk (%33): 360 844 $/yl 23 816 $/yl 12 667 $/yl

6.1.12. Nitelik denetim ekipmanlarnn maliyetlerinden kaynaklan yllk finansal kayp: 220 298 / 5 = 44 060 $/yl

6.1.13. Beton nitelik denetimin getirdii toplam maliyet: 427 387 $/yl 11 719 ton imento/yl

6.1.14. Beton nitelik denetiminin ortalama birim maliyeti: 0.343 $/m3 0,0094 ton imento/m3

6.1.15. Beton nitelik denetimi maliyeti her bir tesis iin : 21 369 $/yl/tesis 586 ton imento/yl/tesis

6.1.16. Tesislerin toplam ortalama nitelik denetim maliyetleri = ortalama birim maliyet ($/m3 beton) * tesisin retimi (m3 beton/yl) Tablo 6.1.16 de grlecei zere firmada faaliyet gsteren 20 (2 adet kiralk) adet hazr beton tesisinin, beton retim miktarna bal olarak, yllk ortalama toplam nitelik denetim maliyetleri Trk Liras olarak hesaplanp, daha sonra dolar ve ton imento cinsinden tekrar bulunmutur. Tablo 6.1.16. Tesislerin Toplam Ortalama Nitelik Denetim Maliyetleri
LABORATUVAR
A-1 TESS A-2 TESS A-3 TESS A-4 TESS A-5 TESS A-6 TESS A-7 TESS A-8 TESS A-9 TESS A-10 TESS A-11 TESS A-12 TESS A-13 TESS A-14 TESS A-15 TESS A-16 TESS A-17 TESS A-18 TESS A-19 TESS A-20 TESS TOPLAM

BETON MKTARI M3/YIL

44.607 226.886 64.588 67.590 73.741 21.094 63.318 107.627 81.959 44.585 49.493 39.873 43.063 17.023 14.623 39.445 67.856 58.156 64.076 57.721 1.247.324

ORTALAMA NTELK DENETM MALYET TL/YIL $/YIL TON M./YIL

23.800.426.568 121.056.865.119 34.461.451.144 36.063.192.587 39.345.108.516 11.254.874.751 33.783.832.346 57.425.258.597 43.729.889.056 23.788.688.290 26.407.391.489 21.274.562.480 22.976.612.848 9.082.759.690 7.802.220.228 21.046.199.610 36.205.119.044 31.029.605.387 34.188.269.392 30.797.507.610 665.519.834.750 15.300 77.822 22.154 23.183 25.293 7.235 21.718 36.916 28.112 15.293 16.976 13.676 14.771 5.839 5.016 13.530 23.275 19.948 21.978 19.798 427.832 420 2.137 608 637 694 198 596 1.014 772 420 466 375 406 160 138 371 639 548 603 544 11.746

6.1.17. Seilen tesisin nitelik denetim maliyetlerinin karlatrlmas Tablo 6.1.17den anlalaca zere, nce tesisin rettikleri toplam beton miktarna gre (bir m3 beton maliyeti esas alnmtr), dolar ve ton imento olarak Nitelik Denetim maliyeti hesaplanmtr. Daha sonra ise bulunan toplam maliyete gre birim tesise den (toplam 20 hazr beton tesisi) Nitelik Denetim maliyeti hesaplanmtr. Daha sonra buradan, NDBMg ort (Nitelik Denetimi Gerek Ortalama Bal Maliyeti) ve NDBMg (Nitelik Denetimin Gerek Bal Maliyeti) hesaplanp son olarak da Gerek Bal Nitelik Denim Maliyetleri hesaplanmtr. Tablo 6.1.17. Ayrntl Deerlendirme in Seilen Tesisin Gerek Nitelik Denetim Maliyetleri.
ND Maliyeti Tesis retim 3 m bet/yl A-2 226.886 A-3 64.588 A-8 107.627 BETON MALYET (BETON MK. GRE) Genel Ortalama, GNDBMort GEREK BETON MALYET
3

Gerek, NDBMg

Gerek Bal NDBMg / NDBMort 0,953 1,957 0,514

$/yl ton im/yl $/m3 bet ton im/m3 bet $/yl ton im/yl $/m bet ton im/m3 bet 77.822 2136 0,343 0,0094 74.163 2036 0,327 0,0090 0,953 22.154 608 0,343 0,0094 43.348 1190 0,671 0,0184 1,957 36.916 1014 0,343 0,0094 18.962 521 0,176 0,0048 0,514

1 $ = 1.555.563 TL iken, imento fiat 56.657.391 TL/tondur. Betonun maliyeti, dolar cinsinden; 0,343 $/m3 iken, imento cinsinden deeri; 0,0094 ton im/m3 betondur. Toplam nitelik denetim maliyeti; 427 387 $/yldr.

6.2. Nitelik Dzeyinin Beton Birim Maliyetine Etkisi 6.2.1. A-2, A-3 ve A-8 tesislerinde standard sapma-nitelik denetim maliyeti ilikisi Etkin bir nitelik denetiminin yaplmad durumlarda standard sapma artmaktadr. Bu durumda, beton bileim reetelerinin karakteristik veya elverisiz koullar gznne alnarak hazrlanmas gerekecektir. Yani alnan agregann istenmeyen durumu (yapraks, torpil, tozlu ve milli halleri), beton dkm kvamnn st snrlardaki (kme 200 mm) durumlar, antiyede betonun elverisiz koullarda dklmesi ve ilenmesi halleri dnlerek beton reeteleri hazrlanmas gerekir. Standard sapma kabul snrlarnn stne ktnda karakteristik dayanm TS 500 ubat/2000 ve TS 11222 ubat/2001de belirtilen ltleri salamamaktadr. C30 ve daha yksek dayanml betonlarda nitelik denetim dzeyi azaldka (dayanmlarn standard sapmas arttka) 1 m3 betondaki hammadde maliyetlerinin artt bilinmektedir [11]. rnek olarak her tesisisin (A-2, A-3 ve A-8 tesisleri) tablo 5.4.de grld zere C 30 beton snflar rnek alnarak standard sapmalarnn 3,9, 3,4 ve 3,2 MPalardan 2,0 MPa indirilmesi sonucunda ortaya kacak ek nitelik denetim maliyeti, salanacak tasarruf ve A-2, A-3 ve A-3 tesislerinin kr-zarar durumlar belirlenebilir. A-2 ve A-3 tesislerinde nitelik denetimi gerekletiren iki mobil laborant ve bir laboratuar tat arac bulunmakta iken, A-8 tesisinde bir mobil laborant ve bir laboratuar tat arac, ayn anda iki tesise hizmet vermesinden dolay A-8 tesisine sadece yarm gn hizmet verebilmektedir. A-2, A-3, ve A-8 tesislerinde standard sapmay 2,0 MPa deerine indirmek iin A-2 ve A-8 tesislerinde nitelik denetim almalarn iki katna karmak, bunun iin de iki mobil laborant ve bir laboratuvar arac daha takviye yaplmas gerektii varsaylmtr. ki laborant ve bir laborauvar aracn sabit tutarak bu alma, A-8 tesisine de iki mobil laborant ve bir laboratuvar arac ilave yaplmas varsaylmtr. Ortaya kan durum ise aada ak olarak belirtilmitir.

6.2.1.1. Standard sapmalarnn A-2, A-3 ve indirilmesi iin yaplacak ilave iler:

A-8 tesislerinde 2,0 MPaa

Tesislere gelen ince ve kaba btn agregalar, zellikle kumlar, zerinde srekli nem deerleri takip edilip retim bilgisayarna gerek nem deerleri girilecek. Bu sayede su/imento oran ve deikenlikleri azaltlacaktr.

Tesislere gelen kumlarn mil deerleri takip edilecek ve krterler dnda olan kumlar geri gnderilecek, bu sayede yksek mil oranna sahip kumlarla retim yaplmayacak. Btn agregalar grsel denetimden geirilecek, yapraks, torpil, tozlu ve amurlu agrega red edilecektir.

Tesislere alnan btn mineral katk ve imento silobaslarndan numuneler alnp srekli kimyasal ve fiziksel zelikleri izlenecek, uygunsuz imento ve mineral katklar retimde kullanlmayacak, geri gnderilecektir.

Tesislere alnan kimyasal katklardan numune alnp srekli kimyasal ve fiziksel zelikleri izlenecek, uygunsuz kimyasal katklar retimde kullanlmayacak, geri gnderilecektir.

Tesislerin retim kvamlar her transmikserde denetlenecek ve kvam dk veya yksek aralar antiyelere sevk edilmeyecektir.

Tesislerin retim kantarlarnn kalibrasyon aralklar 1 aydan haftada bire indirilecektir.

Tesislerde alan transmikserlerin beton yapma preformanslar srekli gzlenecek, eskimi veya performans dk transmikserler revizyondan geirilmeden hizmete sokulmayacaktr.

Tesistlerde alan santral, transmikser ve pompa operatrleri, srekli eitilerek beton konusunda bilgilendirilecek ve nitelik konusunda bilinlendirilecektir.

Tesislerin hizmet verdii antiyelerdeki mterilere, mhendislere, kalfa ve ustalara hazr beton tesislerinde, merkezde ve hatta antiyelerde srekli eitim verilerek nitelik ve beton konusunda bilinlendirilecektir.

A-2 ve A-3 tesislerinde alan iki adet laboratuar arac ile mobil laborantlar ve A-8 tesisinde alan bir adet laboratuar arac ve laborantlar tarafndan, beton verilen antiyeler srekli denetlenecek ve olabilecek istenmeyen durumlar azaltlacak veya engellenecektir.

Mevcut yllk denetim maliyetine bir laboratuvar tat aracnn yatrm, bakm ve benzin maliyetlerinin yannda iki laborantn daha bordro, fazla mesai cretleri ve vergi yk ilave edilmelidir. Nitelik salama plan u ekildedir: Tesislere giren her agrega ncelikle grsel denetimden geirilerek uygun olmayan agrega tesise sokulmayacaktr. retilen her beton snfnn kvamlar srekli denetim altnda tutularak beton retilecektir. antiyede dklen btn beton snflarndan yerinde yeterli sayda beton kp numunesi alnarak retilen betonlarn deiime uramadan dklmesi salanacaktr. Elde edilen tm veriler kayt altna alnarak istatistiksel sre denetimi yaplarak diyagramlar ve ekillerle takip edilecektir.

6.2.1.2. A-2 tesisine gelecek ilave nitelik denetim maliyeti ki mobil laborantn bordro maliyetleri yaklak 550 000 000 TL brt ve ikramiye dahil iki laborant ylda 16 maa almaktadr: 550 000 000 16 2 = 17 600 000 000 / 1 555 563 = 11 314 $/yl ki mobil laborant 2 650 000 TL/saat cretle her ay ortalama 60 saat fazla mesai cretleri

(2 650 000 60 12 2) TL/yl = (3 816 000 000 / 1 555 563) $/yl = 2 454 $/yl. laboratuar tat aracnn ilk yatrm maliyeti 15 000 000 000 TL olduuna ve be yl sonunda bunun %25i karlnda satldna gre hurda fiyat (15 000 000 000 0,25) TL = 3 750 000 000 TL tatn 5 ve 1 yllk maliyetleri (15 000 000 000 - 3 750 000 000) TL/(5 yl) = (11 250 000 000 / 1 555 563) $/(5 yl ) = 7 232 $/(5 yl) = (7 232 / 5) $/yl = 1 446 $/yl Mobil laboratuar tat aracnn bakm, mazot, sigorta ve amortisman masraflar 400 milyon TL/ay olduuna gre yllk maliyeti (400 000 000 12) TL/yl = (4 800 000 000 / 1 555 563) $/yl = 3 086 $/yl Bu durumda A-2 tesisinde daha yksek nitelik dzeyi salamak iin ilave iki adet mobil laborant ve bir adet laboratuar tat aracnn vergi hari Toplam maliyet = (11 314 + 2 544 + 1 446 + 3 086) $/yl = 18 390 $/yl vergi oran %33 olduuna gre Vergi yk = 18 390 0,33 = 6 069 / 5 = 1 214 $/yl A-2 tesisine alnan iki laborant ve bunlarn kullanaca laboratuar tat aracnn ilave toplam mali yk =

MNDYT = (18 390 + 1214) $/yl = 19 604 $/yl = 30 495 257 052 TL/yl = 538,2 ton im./yl bulunur. 1 m3 betonda maliyet fark (yllk toplam retim VYT = 226 886 m3B/yl olduuna gre), MND = MND2 MND1 = 0,08640 $/m3B alnabilir.

6.2.1.3. A-2 tesisinde standard sapmann yarya indirilmesiyle ortaya kan imento ierii fark A-2 tesisinde iki laborantn ve bu iki mobil laborantn kullanaca laboratuar tat aracnn ilave mali yk tesisin yllk retimine blndnde bulunan 1 m3 betonda 2,4 kg imento azaltlmas ile dahi karlanabildii grlmektedir. A-2 tesisinde mevcut nitelik denetim faaliyetini salayan ekibi iki katna karlarak C 30 beton snfnda, silindir 1 = 3,9 MPa olan standard sapmann 2 = 2,0 MPa deerine drlebildii varsaymyla elde edilecek tasarruf aadaki ekilde hesaplanabilir. Ama dayanm fca = fck + z1- lk (eski) durum 1 indisi ile ve ikinci (yeni) durum 2 indisi ile gsterilirse ve TS 1122/ubat 2001 izelge 5e uygun olarak150 mm kp dayanmlar cinsinden fck = 37 MPa, z0.90 = 1.28 alnarak fca1 = fck + z1-1 = (37.0 + 1.283.90) MPa = 42 MPa

fca2 = fck + z1-2 = (37.0 + 1.282.00) MPa = 39,56 MPa bulunur. Graf beton basma dayanm forml geerli
2 2 2

2 fcc C fca 1 = fcc C1 , fca 2 = fcc C 2 fca 2 = C 2 S1 fca = K G S K G S1 K G S2 fca 1 C1 S 2

ve ilenebilmenin azalmamas iin su ieriinin sabit, S1 = S2 olduu, varsaylrsa

2

fca 2 2 C C = 2 = C1 fca 1 C1

fca 2 C - C1 D C 2 = = fca 1 C1 C1

fca 2 f - 1 D C = C 2 - C1 = C1 ca 2 - 1 f ca 1 fca 1

bulunur. C1 = 370 kg imento/m3beton (kgC/m3B) olduuna gre ve dier saysal deerleri yerine koyarak, imento mikdarndaki deiim C = C2 - C1 = C1(fca2/fca1)0.5 - 1) = 370((39,56/42)0.5 - 1) kgC/m3B = C = -10,89 kgC/m3B daha yksek nitelik dzeyli yeni retimde C2 = 359,11 kgC/m3B bulunur.

6.2.1.4. A-2 tesisinde imento ierii azalmasndan elde edilebilecek tasarruf A-2 tesisinde 1 m3 betonda 10,89 kgC/m3B imento azaltlmas ile bir ylda 226 886 m3 beton rettii bilindiine gre, bir ylda imentodan salanacak tasarruf (226 886 m3B/yl) (10,89 kgC/m3B) = 2 470 ton imento/yl

(2 470 56 657 391) TL/yl = 139 937 013 086 TL/yl

6.2.1.5. A-2 tesisinde imento yerine koyulan ince kumun maliyeti A-2 tesisinde 1 m3 betonda tane younluu 3,14 Mg/m3 olan 10,89 kg (3,4710 -3 m3) imento yerine ayn hacimde (8,88 kg) tane younluu 2,56 Mg/m3 olan ince kum kullanlacaktr. Buna gre A-2 tesisinde 1 m3 betonda ince kum ieriindeki artn maliyeti: (8,8810-3 ton/m3B)6 200 000 TL/ton = 55 026 TL/m3B A-2 tesisi ince kum mikdarndaki artn yllk toplam maliyeti: (55 026 TL/m3B)(226 886 m3B/yl) = - 12 484 697 804 TL/yl 6.2.1.6. A-2 tesisinde sper-akkanlatrc kimyasal katk azalmasndan gelen toplam kr A-2 tesisinde yine imentonun azalmasndan dolay C 30 beton snfnda %1 sper akkanlatrc kimyasal katk kullanldna gre yeni beton tasarmnda gre 1 m3 betonda 0,1089 kgKK/m3B daha az sper-akkanlatrc kimyasal katk kullanlabilecektir. 1 m3 betondaki katk maliyeti: (0,1089 kg/m3B)(350 000 TL/kgKK) = 38 101 TL/m3B A-2 tesisinde katk mikdarndaki azalmann yllk toplam maliyeti: (38 101 TL/m3)(226 886 m3/yl) = 8 644 583 472 TL/yl

6.2.1.7. A-2 tesisinde standard sapmann 3,90 MPa deerinden 2,00 MPa deerine indirilmesiyle ortaya kan ilave toplam kr (139 937 013 086-30 495 257 052-12 484 697 804+8 644 583 472) TL/yl = 105 601 641 702 TL/yl (105 601 641 702 TL/yl)/(1 555 563 TL/$) = 67 886 $/yl bulunur. 6.2.2. A-3 tesisinde standard sapma-nitelik denetim maliyeti ilikisi A-3 tesisinde tablo 5.4.de grld zere C 30 beton snf rnek alnarak standard sapmann 3,4 MPadan 2,0 MPa indirilmesi sonucunda ortaya kacak ek nitelik denetim maliyeti, salanacak tasarruf ve A3 tesisinin kr-zarar durumu belirlenebilir. A-3 tesisinde de nitelik denetimi gerekletiren iki mobil laborant ve bir laboratuar tat arac bulunmaktadr. A-3 tesisinde de standard sapmay 2,0 MPa deerine indirmek iin nitelik denetim almalarn iki katna karmak, bunun iin de iki mobil laborant ve bir laboratuvar arac daha takviye yaplmas gerektii varsaylmtr. Standard sapmann 3,4 MPa deerinden 2,0 MPa (%59u) deerine indirilmesi iin A-3 tesisinde yaplacak ilave iler, A-2 tesisinde 6.2.2.1. de yaplan ilave iler ile tamamen ayndr. 6.2.2.1. A-3 tesisine gelecek ilave nitelik denetim maliyeti ki mobil laborantn bordro maliyetleri yaklak 550 000 000 TL brt ve ikramiye dahil iki laborant ylda 16 maa almaktadr: 550 000 000 16 2 = 17 600 000 000 / 1 555 563 = 11 314 $/yl

ki mobil laborant 2 650 000 TL/saat cretle her ay ortalama 60 saat fazla mesai cretleri (2 650 000 60 12 2) TL/yl = (3 816 000 000 / 1 555 563) $/yl = 2 454 $/yl. laboratuar tat aracnn ilk yatrm maliyeti 15 000 000 000 TL olduuna ve be yl sonunda bunun %25i karlnda satldna gre hurda fiyat (15 000 000 000 0,25) TL = 3 750 000 000 TL tatn 5 ve 1 yllk maliyetleri (15 000 000 000 - 3 750 000 000) TL/(5 yl) = (11 250 000 000 / 1 555 563) $/(5 yl ) = 7 232 $/(5 yl) = (7 232 / 5) $/yl = 1 446 $/yl Mobil laboratuar tat aracnn bakm, mazot, sigorta ve amortisman masraflar 400 milyon TL/ay olduuna gre yllk maliyeti (400 000 000 12) TL/yl = (4 800 000 000 / 1 555 563) $/yl = 3 086 $/yl Bu durumda A-3 tesisinde daha yksek nitelik dzeyi salamak iin ilave iki adet mobil laborant ve bir adet laboratuar tat aracnn vergi hari Toplam maliyet = (11 314 + 2 544 + 1 446 + 3 086) $/yl = 18 390 $/yl vergi oran %33 olduuna gre Vergi yk = 18 390 0,33 = 6 069 / 5 = 1 214 $/yl A-3 tesisine alnan iki laborant ve bunlarn kullanaca laboratuar tat aracnn ilave toplam mali yk =

MNDYT = (18 390 + 1214) $/yl = 19 604 $/yl = 30 495 257 052 TL/yl = 538,2 ton im./yl bulunur. 1 m3 betonda maliyet fark (yllk toplam retim VYT = 64 588 m3B/yl olduuna gre), MND = MND2 MND1 = 0,30352 $/m3B alnabilir.

6.2.2.2.

A-3

tesisinde

standard

sapmann

3,4

MPadan

2,0

MPaya

indirilmesiyle ortaya kan imento ierii fark A-3 tesisinde de A2 tesisindeki mantk ile gidildiinde standard sapmann 3,4 MPadan 2.0 MPa indirilmesi iin, iki laborantn ve bu iki mobil laborantn kullanaca laboratuar tat aracnn ilave mali yk tesisin yllk retimine blndnde, 1 m3 betonda 8,3 kg imento azaltlmas ile karlanabildii grlmektedir. A-3 tesisinde, A-2 tesisinde olduu gibi, mevcut nitelik denetim faaliyetini salayan ekibi iki katna karlarak C 30 beton snfnda, silindir 1 = 3,4 MPa olan standard sapmann 2 = 2,0 MPa deerine drlebildii varsaymyla elde edilecek tasarruf aadaki ekilde hesaplanabilir. Ama dayanm fca = fck + z1- lk (eski) durum 1 indisi ile ve ikinci (yeni) durum 2 indisi ile gsterilirse ve TS 1122/ubat 2001 izelge 5e uygun olarak150 mm kp dayanmlar cinsinden fck = 37 MPa, z0.90 = 1.28 alnarak

fca1 = fck + z1-1 = (37.0 + 1.283.40) MPa = 41,35 MPa fca2 = fck + z1-2 = (37.0 + 1.282.00) MPa = 39,56 MPa bulunur. Graf beton basma dayanm forml geerli
2 2 2

2 S f C f C f f C C fca = cc fca 1 = cc 1 , fca 2 = cc 2 ca 2 = 2 1 K G S K G S1 K G S2 fca 1 C1 S 2

ve ilenebilmenin azalmamas iin su ieriinin sabit, S1 = S2 olduu, varsaylrsa

2

fca 2 2 C C = 2 = C C1 fca 1 1

fca 2 C - C1 D C 2 = = fca 1 C1 C1

fca 2 f - 1 D C = C 2 - C1 = C1 ca 2 - 1 f ca 1 fca 1

bulunur. C1 = 370 kg imento/m3beton (kgC/m3B) olduuna gre ve dier saysal deerleri yerine koyarak, imento mikdarndaki deiim C = C2 - C1 = C1(fca2/fca1)0.5 - 1) = 370((39,56 /41,35)0.5 - 1) kgC/m3B = C = -8,10 kgC/m3B daha yksek nitelik dzeyli yeni retimde C2 = 361,9 kgC/m3B bulunur. 6.2.2.3. A-3 Tesisinde imento ierii azalmasndan elde edilebilecek tasarruf A-3 tesisinde 1 m3 betonda 8,10 kgC/m3B imento azaltlmas ile bir ylda 64 588 m3 beton rettii bilindiine gre, bir ylda imentodan salanacak tasarruf (64 588 m3B/yl) (8,10 kgC/m3B) = 523,2 ton imento/yl

(523,2 56 657 391) TL/yl = 29 641 039 320 TL/yl

6.2.2.4. A-3 tesisinde imento yerine koyulan ince kumun maliyeti A-3 tesisinde 1 m3 betonda tane younluu 3,14 Mg/m3 olan 8,10 kg (2,5810
3 -

m3) imento yerine ayn hacimde (6,60 kg) tane younluu 2,56 Mg/m3 olan ince

kum kullanlacaktr. Buna gre A-3 tesisinde 1 m3 betonda ince kum ieriindeki artn maliyeti: (6,6010-3 ton/m3B)6 200 000 TL/ton = 40 944 TL/m3B A-3 tesisi ince kum mikdarndaki artn yllk toplam maliyeti: (40 944 TL/m3B)(64 588 m3B/yl) = - 2 644 471 325 TL/yl 6.2.2.5. A-3 tesisinde sper-akkanlatrc kimyasal katk azalmasndan gelen toplam kr A-3 tesisinde yine imentonun azalmasndan dolay C 30 beton snfnda %1 sper akkanlatrc kimyasal katk kullanldna gre yeni beton bileiminde 1 m3 betonda 0,081 kgKK/m3B daha az sper-akkanlatrc kimyasal katk kullanlabilecektir. 1 m3 betondaki katk maliyeti: (0,081 kg/m3B)(350 000 TL/kgKK) = 28 350 TL/m3B A-3 tesisinde katk mikdarndaki azalmadan gelen yllk toplam kazan: (28 350 TL/m3)(64 588 m3/yl) = 1 831 069 800 TL/yl

6.2.2.6. A-3 tesisinde standard sapmann 3,40 MPa deerinden 2,00 MPa deerine indirilmesiyle ortaya kan ilave toplam kr (29 641 039 320 -30 495 257 052-2 644 471 325+1 831 069 800) TL/yl = 974 207 597 TL/yl (974 207 597 TL/yl)/(1 555 563 TL/$) = 626,3 $/yl bulunur. 6.2.3. A-8 tesisinde standard sapma-nitelik denetim maliyeti ilikisi A-8 tesisinde Tablo 5.4.de grld zere C 30 beton snf rnek alnarak standard sapmann 3,2 MPadan 2,0 MPa indirilmesi sonucunda ortaya kacak ek nitelik denetim maliyeti, salanacak tasarruf ve A8 tesisinin kr-zarar durumu belirlenebilir. A-8 tesisiyle beraber baka bir tesisin de nitelik denetimini gerekletiren bir mobil laborant ve bir laboratuar tat arac bulunmaktadr. A-8 tesisinde de, A-2 ve A-8 tesislerinde olduu gibi standard sapmay 2,0 MPa deerine indirmek iin, sabit olarak iki mobil laborant ve bir laboratuvar arac daha takviye yaplmas gerektii varsaylmtr. Standard sapmann 3,2 MPa deerinden 2,0 MPa (%63) deerine indirilmesi iin A-8 tesisinde yaplacak ilave iler, A-2 ve A-3 tesislerinde 6.2.1.1.de yaplan ilave iler ile tamamen ayndr. 6.2.3.1. A-8 Tesisine gelecek ilave nitelik denetim maliyeti ki mobil laborantn bordro maliyetleri yaklak 550 000 000 TL brt ve ikramiye dahil iki laborant ylda 16 maa almaktadr: 550 000 000 16 2 = 17 600 000 000 / 1 555 563 = 11 314 $/yl

ki mobil laborant 2 650 000 TL/saat cretle her ay ortalama 60 saat fazla mesai cretleri (2 650 000 60 12 2) TL/yl = (3 816 000 000 / 1 555 563) $/yl = 2 454 $/yl. laboratuar tat aracnn ilk yatrm maliyeti 15 000 000 000 TL olduuna ve be yl sonunda bunun %25i karlnda satldna gre hurda fiyat (15 000 000 000 0,25) TL = 3 750 000 000 TL tatn 5 ve 1 yllk maliyetleri (15 000 000 000 - 3 750 000 000) TL/(5 yl) = (11 250 000 000 / 1 555 563) $/(5 yl ) = 7 232 $/(5 yl) = (7 232 / 5) $/yl = 1 446 $/yl Mobil laboratuar tat aracnn bakm, mazot, sigorta ve amortisman masraflar 400 milyon TL/ay olduuna gre yllk maliyeti (400 000 000 12) TL/yl = (4 800 000 000 / 1 555 563) $/yl = 3 086 $/yl Bu durumda A-8 tesisinde daha yksek nitelik dzeyi salamak iin ilave iki adet mobil laborant ve bir adet laboratuar tat aracnn vergi hari Toplam maliyet = (11 314 + 2 544 + 1 446 + 3 086) $/yl = 18 390 $/yl vergi oran %33 olduuna gre Vergi yk = 18 390 0,33 = 6 069 / 5 = 1 214 $/yl A-8 tesisine alnan iki laborant ve bunlarn kullanaca laboratuar tat aracnn ilave toplam mali yk =

MNDYT = (18 390 + 1214) $/yl = 19 604 $/yl = 30 495 257 052 TL/yl = 538,2 ton im./yl bulunur. 1 m3 betonda maliyet fark (yllk toplam retim VYT = 107 627 m3B/yl olduuna gre), MND = MND2 MND1 = 0,18215 $/m3B alnabilir. 6.2.3.2. A-8 tesisinde standard sapmann 3,2 MPadan 2,0 MPaya

indirilmesiyle ortaya kan imento ierii fark A-8 tesisinde de A2 ve A-3 tesislerindeki mantk ile gidildiinde standard sapmann 3,2 MPadan 2.0 MPa indirilmesi iin, sabit olarak arttrlan iki laborantn ve bu iki mobil laborantn kullanaca laboratuar tat aracnn ilave mali yk tesisin yllk retimine blndnde, 1 m3 betonda 5,0 kg imento azaltlmas ile karlanabildii grlmektedir. A-8 tesisinde, A-2 ve A-3 tesislerinde olduu gibi, mevcut nitelik denetim faaliyetini salayan ekibi iki katna karlarak C 30 beton snfnda, silindir 1 = 3,2 MPa olan standard sapmann 2 = 2,0 MPa deerine drlebildii varsaymyla elde edilecek tasarruf aadaki ekilde hesaplanabilir. Ama dayanm fca = fck + z1- lk (eski) durum 1 indisi ile ve ikinci (yeni) durum 2 indisi ile gsterilirse ve TS 1122/ubat 2001 izelge 5e uygun olarak150 mm kp dayanmlar cinsinden fck = 37 MPa, z0.90 = 1.28 alnarak fca1 = fck + z1-1 = (37.0 + 1.283.20) MPa = 41,10 MPa

fca2 = fck + z1-2 = (37.0 + 1.282.00) MPa = 39,56 MPa bulunur. Graf beton basma dayanm forml geerli
2 2 2

2 fcc C fca 1 = fcc C1 , fca 2 = fcc C 2 fca 2 = C 2 S1 fca = K G S K G S1 K G S2 fca 1 C1 S 2

ve ilenebilmenin azalmamas iin su ieriinin sabit, S1 = S2 olduu, varsaylrsa

2

fca 2 2 C C = 2 = C1 fca 1 C1

fca 2 C - C1 D C 2 = = fca 1 C1 C1

fca 2 f - 1 D C = C 2 - C1 = C1 ca 2 - 1 f ca 1 fca 1

bulunur. C1 = 370 kg imento/m3beton (kgC/m3B) olduuna gre ve dier saysal deerleri yerine koyarak, imento mikdarndaki deiim C = C2 - C1 = C1(fca2/fca1)0.5 - 1) = 370((39,56 /41,35)0.5 - 1) kgC/m3B = C = -6,98 kgC/m3B daha yksek nitelik dzeyli yeni retimde C2 = 363,02 kgC/m3B bulunur. 6.2.3.3. A-8 tesisinde imento ierii azalmasndan elde edilebilecek tasarruf A-8 tesisinde 1 m3 betonda 6,98 kgC/m3B imento azaltlmas ile bir ylda 107 627 m3 beton rettii bilindiine gre, bir ylda imentodan salanacak tasarruf (107 627 m3B/yl) (6,98 kgC/m3B) = 751,236 ton imento/yl

(751,236 56 657 391) TL/yl = 42 563 071 790 TL/yl 6.2.3.4. A-8 tesisinde imento yerine koyulan ince kumun maliyeti A-8 tesisinde 1 m3 betonda tane younluu 3,14 Mg/m3 olan 6,98 kg (2,22310 3

m3) imento yerine ayn hacimde (5,69 kg) tane younluu 2,56 Mg/m3 olan ince

kum kullanlacaktr. Buna gre A-8 tesisinde 1 m3 betonda ince kum ieriindeki artn maliyeti: (5,6910-3 ton/m3B)6 200 000 TL/ton = 35 278 TL/m3B A-8 tesisi ince kum mikdarndaki artn yllk toplam maliyeti: (35 278 TL/m3B)(107 627 m3B/yl) = - 3 796 865 306 TL/yl 6.2.3.5. A-8 tesisinde sper-akkanlatrc kimyasal katk azalmasndan gelen toplam kr A-8 tesisinde yine imentonun azalmasndan dolay C 30 beton snfnda %1 sper akkanlatrc kimyasal katk kullanldna gre yeni beton tasarmnda gre 1 m3 betonda 0,0698 kgKK/m3B daha az sper-akkanlatrc kimyasal katk kullanlabilecektir. 1 m3 betondaki katk maliyeti: (0,0698 kg/m3B)(350 000 TL/kgKK) = 24 430 TL/m3B A-8 tesisinde katk mikdarndaki azalmann yllk toplam maliyeti: (24 430 TL/m3)(107 627 m3/yl) = 2 629 327 610 TL/yl

6.2.3.6. A-8 Tesisinde standard sapmann 3,20 MPa deerinden 2,00 MPa deerine indirilmesiyle ortaya kan ilave toplam kr (42 563 071 790-30 495 257 052-3 796 865 306+2 629 327 610) TL/yl = 10 900 277 042 TL/yl (10 900 277 042 TL/yl)/(1 555 563 TL/$) = 7007,3 $/yl bulunur. 6.2.4. Sonuclarn Yorumlanmas A-2 tesisinin nitelik denetim maliyeti yaklak %26, A-3 tesisinin nitelik denetim maliyeti yaklak %88, A-8 tesisinin nitelik denetim maliyeti yaklak %53 artrlarak, nitelik denetim yeteneinin yaklak iki katna ykseltilebilecei, A-2, A-3 ve A-8 tesislerinde standard sapmalarn srasyla %51ine, %59una ve %63ne indirilebilecei, nitelik denetim yeteneinin ve dzeyinin ykseltilmesi ek maliyet getirmektedir. irket genelinde nitelik dzeyinin (standardnn) iki katna ykseltilmesi, standard sapmalar anlaml dzeyde azaltabilecei, Her tesiste nitelik denetim dzeyi her bir tesis iin ayrca belirlenecek en uygun dzeye getirilerek irket genelinde standard sapmalarn drlmesiyle fiyat en yksek olan bileenlerden imento ve buna bal olarak katk maddelerinden byk oranda tasarruf salanabilecei, Seilen bu tesiste mevcut standard sapmalarn 2,0 MPaa indirilmesi iin mevcut laboratuvar arac ve laborantlara ek olarak her bir tesise sabit olarak bir laboratuvar arac ve iki adet mobil laborant takviyesi yaplmas dnld. Deerlendirmeler sonucu imento mikdarnda yaplmas gereken deiiklik imentoya gre fiyat ok dk olan betondaki ince kum veya filler

malzeme ile karlanmas durumunda irket btnnde toplam kum mikdar ve ilgili maliyetlerin artaca, Katk maddesi ierikleri imento ktlesine oranla belirlendiinden imento ieriinde azalma salanmas durumunda irket btnnde toplam kimyasal katk mikdar ve ilgili maliyetlerin azalaca, Standard sapmann dk seviyelerde seyir etmesi, irket genelinde faaliyet gsteren btn hazr beton tesislerinde TS 500 ubat/2000 ve TS 11222 ubat/2001 ltlerine uygun retim yapldnn gstergesi olduundan Yap Denetim ve Laboratuar firmalarnn st seviyede memnuniyeti salanaca; bunun sonucu olarak irketin gven ve itibarnn daha st seviyelere kaca ve irketin rekabet gcnn artaca, ancak, toplam maliyeti bir en aza indirmek iin uygun nitelik dzeyinin her tesiste srekli izleme yoluyla belirlenmesi ve uygulanmas gerekecei tahmin edildi. Yaplan hesaplara gre: A-2 tesisininde nitelik denetim yetenei iki katna kartlarak standard sapma 3,9 MPadan 2,0 MPaya indirilmesiyle imentodan 10,89 kg/m3 azaltlabilecei, toplamda 67 886 $/yl gibi byk mikdarda kr elde edilebilecei grlmektedir. Sonu olarak A-2 tesisinde nitelik denetim yeteneini iki katna kartmak, maliyet hesabna gre irket iin kesinlikle anlaml dzeyde krl olabilmektedir. A-3 tesisinin de nitelik denetim yetenei iki katna kartlarak standard sapma 3,4 MPadan 2,0 MPaya indirilmseyle imentodan 8,9 kg/m3 azaltlabilecei, toplamda da 626,3 $/yl gibi ok kk mikdarda kr elde edilebilecei grlmektedir. Sonu olarak, A-3 tesisinde retilen beton mikdarnn ok az olmas nedeniyle nitelik denetim dzeyini iki katna kartmak, yaplan maliyet hesabna gre irket iin krllk dzeyi anlaml olmayabilir.

A-8 tesisininde nitelik denetim dzeyi iki katna kartlarak dayanmlarn standard sapmasnn 3,2 MPadan 2,0 MPaya indirilmesiyle imento ierii 6,98 kg/m3 azaltlabilir, toplamda da 7007,3 $/yl kadar kr elde edilebilir. Sonu olarak A-8 tesisinde nitelik denetim dzeyini iki katna kartmak, yaplan maliyet hesabna gre irket iin anlaml dzeyde byk krlar salamamakla birlikte uygulanmasnda bir saknca grlmemektedir.

zetle, nitelik denetim dzeyinin arttrlmasnn A-2 tesisi iin anlaml dzeyde krl, A-3 tesisi iin anlaml bir krllk salamamakla birlikte zarar da getirmeyecei, A-8 tesisi iin ise krl denebilecei grlmektedir. Fakat kr zarar mikdarlar ne seviyede olursa olsun standard bir retime geilmi olaca ve sonucunda byk bir mteri memnuniyetinin ortaya kaca unutulmamaldr.

7. SONULAR VE NERLER Nitelik Denetimi (ND) uygulamasnn bir hazr beton firmasna getirdii maliyet aada belirtilen ayrntlardan itibaren hesapland. Nitelik Denetim Maliyeti unsurlar: 1. Trk Standardlar Enstits (TSE) belgelendirme creti, ISO 9001 Nitelik Standardlar belgelendirme cretleri, Hazr Beton Birlii Nitelik Gvence Sisteminin (KGS) belgelendirme ve istem ve rn denetleme cretleri. 2. ND uygulanmasnda grev alan btn alanlarn (en st dzey yneticiden vasfsz iiye kadar) bordro ve fazla mesai cretleri. 3. ND uygulanmasnda grev alan btn alanlarn grevlerini yerine getirirken kullandklar nakliye aralarnn yatrm maliyetleri, ve bu aralarn yakt ve bakm maliyetleri. 4. ND uygulanmasnda kullanlan laboratuvar donanmlarnn tesis baznda yatrm maliyetleri, kalibrasyon, bakm ve tamir maliyetleri. 5. ND amacyla kullanlan ekipman ve aralarn yatrm maliyetlerinin vergisi ve laboratuar binalarnn payna den emlak vergisi. 6. Yatrm vergisi. 7. Ara ve ekipman yatrmlarnn be yllk mali planda hesaplanan net finansal kayplar. ND uygulamasnn bir hazr beton firmasna getirdii toplam yllk maliyet yllk beton retim mikdarna blnerek 1 m3 betona den ND Yllk Ortalama Birim Maliyeti (NDYOBM) hesapland. Bir hazr beton firmasndaki her bir hazr beton tesisinin yllk beton retimi bu NDYOBM ile arplarak o tesisin Nitelik Denetim Yllk Ortalama Maliyeti (NDYOM) hesapland. Ancak tesislerde ND dzeylerinin ve ND Maliyetlerinin birbirlerinden farkl olduu ve mevsimden mevsime dikkate deer biimde deitii bilinmektedir. Bu nedenle

yerleri ve zelikleri birbirinden anlaml dzeyde farkl olan tesis seilerek her birisi iin gerekleen ND Maliyetleri bu tesislerin her birisi iin ayrntlardan itibaren tekrar hesapland. tesisin gerek ND Yllk Maliyetlerinin ve ND Yllk Ortalama Birim Maliyetlerinin birbirinden anlaml biimde farkl olduu grld. Bu maliyetler Tablo 6.17de grlmektedir. A-2 tesisinde, retilen beton mikdarnn ok byk olmas nedeniyle, firma

leinde Genel Ortalama Nitelik Denetim Birim Maliyeti, Tablo 6.17 de grld gibi, (GONDBM) 0.343 $/m3 beton, retimle arpldnda toplam yllk Nitelik Denetim Maliyeti (NDM) 77 822 $/yl bulunmutur. Bu tesis gnlk 1 000 m3 ortalamayla alp ylda 200 000 m3den fazla reten ok zel bir tesistir. Yaplan bir aratrmada retim kapasitesi bakmndan Dnya leinde ok az rastlanan hazr beton tesislerinden birisi olduu belirlenmitir. Bu yzden bu tesiste srekli iki mobil laborant, bir nakliye arac almakta, zellikle yaz aylarnda bir ara ve bir mobil laborant takviyesi yaplmaktadr. Sadece bu tesiste bir tesis efi ve bir tesis sorumlusu almakta olup, gerekli grldnde bu tesisin nitelik sorunlarnda Blge Nitelik Uzman, Sat Destek Uzman, Blge Mdr, Teknik Mdr hatt gerektiininde Genel Mdr Yardmcsnn destei alnmaktadr. Kullanlan laboratuvar donanm ve personeli THBBnin evre laboratuar iin KGS izelgesinde ngrdnn yaklak iki kat kadardr. Bu sebebten, A-2 Tesisinde Nitelik Denetim Maliyetinin gerekte, 74 163 $/yl, ve mevsimlere gre deiim gstermekle birlikte Nitelik Denetim Birim Maliyetinin 0,327 $/m3 beton deeri ile Genel Ortalama Birim Maliyete yakn olduu grlmektedir. A-3 tesisinde Nitelik Denetim Maliyeti (NDM), retilen beton mikdar normal seviyede olduundan, ortalama NDM esas alnarak, toplam yllk retimden 22 154 $/yl gibi ortalama bir deer hesaplanmtr. Bu tesiste mikdarlar ok olmamakla birlikte bulunduu yerin ve konumunun gerei olarak C 25, C 30, C 35 ve C 40 dayanm snflarnda beton retilmektedir. retilen betonlarn %80 kadar C 30 ve st snflardadr. Bu tesisten beton alan antiyelerin genelde Trkiyenin sayl byk inaat firmalarna ait olmas, yine bu antiyelerde mutlaka bir yap denetim firmas ve bu firmalarla alan bir laboratuvar firmasnn (Bayndrlk Bakanlndan Belgeli) bulunmas nedeniyle yksek Nitelik Denetim dzeyleri uygulanmaktadr. Ayrca binalarn zel imarl ok katl (25-50 katl) yaplar olmas

ve bu stlenici firmann zellikle kurumsallam ve gvenilir hazr beton firmalarndan beton almaya zen gstermeleri nedeniyle, uygulanan Nitelik Denetimi olduka yksek dzeydedir. A-3 tesisinde de, beton retim mikdar ok fazla olmamasna ramen, iki mobil laborant, bir nakliye arac, zellikle yaz aylarnda ek olarak bir ara ve bir mobil laborant takviyesi yaplmaktadr. A-3 tesisinde bir tesis sorumlusu almaktadr; ancak gerek grldnde zellikle nitelik sorunlarnn nlenmesinde ve zmnde Blge Nitelik Uzmannn, Sat Destek Uzmannn, Blge Mdrnn, Teknik Mdrnn ve yine gerektiininde Genel Mdr Yardmcsnn destei alnmaktadr. Bu sebeplerle Tablo 6.17de 22 154 $/yl gsterilmesine ramen, A-3 Tesisinde Nitelik Denetim Maliyetinin gerekte, 43 348 $/yl, ve mevsimlere gre deiim gstermekle birlikte Nitelik Denetim Birim Maliyetinin 0,671 $/m3 beton deeri ile Genel Ortalama Birim Maliyet (0,343 $/m3 beton) deerinin ok stnde olduu grlmektedir. A-8 Tesisi ND maliyeti, bu tesis tarafndan retilen beton mikdarnn firma genel ortalamasnn biraz stnde olmas sebebiyle, Genel Ortalama Nitelik Denetim Birim Maliyetini retim hacmi ile arparak hesaplanan yllk Nitelik Denetim Maliyeti Tablo 6.17 de grld gibi 36 916 $/yl bulunmutur. Halbuki bu tesiste beton normalden biraz fazla retilmesine karlk, bulunduu yer nedeniyle retilen betonlar C 20, C 25 bir mikdar da C 30 beton snflarndadr. retilen betonlarn %85 kadar C 25 ve alt beton snfndadr. A-8 Tesisinden beton verilen antiyelerde i yapan stlenici firmalar genelde zayf nitelik denetim dzeyinde hatt denetimsiz almaktadr. Bu antiyelerde genelde bir yap denetim firmas ve bu firmalarn altrd bir laboratuvar firmas (Bayndrlk Bakanlndan Belgeli) bulunmamaktadr. Yine A-8 tesisinde beton mikdar firma genel ortalamasndan biraz fazla olmasna ramen, bu tesis gibi iki tesise daha sadece bir laborant ve bir laboratuar nakliye arac (mobil laborant), bir tesis sorumlusu ve bir Blge Nitelik Uzman hizmet vermektedir. Laboratuvar ekipmanlar evre laboratuar dzeyinde olup gerektiinde dier tesislerden takviye alnmaktadr. Bu sebeplerle, Tablo 6.17de 36 916 $/yl gsterilmesine ramen, A-3 Tesisinde Nitelik Denetim Maliyetinin gerekte, 18 962 $/yl, ve mevsimlere gre deiim gstermekle birlikte Nitelik Denetim Birim Maliyetinin 0,176 $/m3 beton deeri ile Genel Ortalama Nitelik Denetimi Birim Maliyetinin (0,343 $/m3 beton) yarsna yakn olduu grlmektedir.

Sonu olarak Tablo 6.17de ak olarak grld zere, Ortalama Genel Nitelik Denetim Birim Maliyeti, GONDBMort A2, A3 ve A8 tesislerinde, 0,343 $/m3 beton ve 0,0094 ton im/m3 beton deerleri bulunmutur. Gerek Nitelik Denetim Birim Maliyeti, NDBMg A2 tesisinde 0,327 $/m3 beton ve 0,0090 ton im/m3 beton A3 tesisinde 0,671 $/m3 beton ve 0,0184 ton im/m3 beton A8 tesisinde 0,176 $/m3 beton ve 0,0048 ton im/m3 beton

Oransal Bal Nitelik Denetim Maliyeti ise (NDBMg/NDBMort); A2 tesisinde 0,953 A3 tesisinde 1,957 A8 tesisinde 0,514

deerleri bulunmutur. Bu deerler nitelik denetim maliyetinin beton maliyetine orannn yaklak %0.70 %0.35 kadar olduunu gstermektedir. En byk greceli maliyet %1.05 deeri betonarme tayc sistem (kalp, beton, donat, yerletirme, bakm malzeme ve iilik) maliyetinin %0.25ini amamaktadr. retici firmann karlad bu ok kk saylabilecek nitelik salama maliyeti karlnda tketici sadece yapda kullanlan betonun (donat hari) madd kaybndan kurtulsa normal konutlar iin toplam bina maliyetinin en az %5i il %15i, betonda nitelik denetim maliyetinin 100 katna varan bir zarar nlenmi olmaktadr. Nitelik denetiminin donat, kalp, yerletirme sktrma ve bakm iin de yaplmas gerekmektedir. Bu durum sadece betonarme tayc sistemle ilgili yap denetimi iin toplam bina maliyetinin en az %3 - %10u kadar bir tutarn ayrlmasnn abartl olmadn dndrmektedir.

zetle, nitelik denetim dzeyinin arttrlmasnn A-2 tesisi iin anlaml dzeyde krl, A-3 tesisi iin anlaml bir krllk salamamakla birlikte zarar da getirmeyecei, A-8 tesisi iin ise krl denebilecei grlmektedir. Fakat kr zarar mikdarlar ne seviyede olursa olsun standard bir retime geilmi olaca ve sonucunda byk bir mteri memnuniyetinin ortaya kaca unutulmamaldr. Bu alma tek bir hazr beton firmasnn snrl bir blgedeki snrl sayda tesisi zerinde yaplan incelemelere dayanmaktadr. Elde edilen maliyetler blge farklarn yanstmamaktadr. Benzer inceleme ve deerlendirmelerin ayr blgeler iin de yaplmas, firma genelinde optimum kaynak kullanm hususunda nemli bilgilerin edinilmesini salayacaktr. Ayrca nitelik denetim dzeyinin blgelere gre mevsimsel deiimi incelenerek her blgede retici firma iin kayplar ve maliyetleri en aza indirecek en uygun nitelik denetim dzeyinin belirlenmesi ileri alma konusu olarak nerilebilir

EK A.

LGL TRK STANDARDLARININ LSTES

TS 500/ubat 2000 - Betonarme Yaplarn Tasarm ve Yapm Kurallar TS 11222/ubat 2001 - Beton Hazr Beton Snflandrma, zellikler, Performans, retim ve Uygunluk Kriterleri TS EN 206-1/Nisan 2002 - Beton Blm 1: zellik, Performans, malat ve Uygunluk TS EN ISO 9001:200 - Nitelik Ynetim Sistemleri - artlar TS EN 450/Nisan 1998 - Uucu Kl Betonda Kullanlan Tarifler, zellikler ve Nitelik Kontrolu TS 24/Eyll 1985 - imentolarn Fiziki ve Mekanik Deney Metotlar TS 706/Aralk 1980 - Beton Agregalar TS 707/Aralk 1980 - Beton Agregalarnda Numune Alma ve Deney Numunesi Hazrlama Yntemi TS 3523/Aralk 1980 - Beton Agregalarn Yzey Nemi Orannn Tayini TS 3526/Aralk 1980 - Beton Agregalarnda zgl Arlk ve Su Emme Oran Tayini TS 3527/Aralk 1980 - Beton Agregalarnda nce Madde Oran Tayini TS 3528/Aralk 1980 - Beton Agregalarnda Hafif Madde Oran Tayini TS 3529/Aralk 1980 Beton Agregalarnn Birim Arlklarnn Tayini TS 3530/Beton Agregalarnn Tane Bykl Dalmnn Tayini TS 3655/Eyll 1981 - Beton Agregalarnda Dona Dayankllk Tayini TS 3673/Nisan 1982 - Beton Agregalarnda Organik Kkenli Madde Tayini Deney Metodu TS 3674/Kasm 1981 - Beton Agregalarnda Slfat Miktar Tayini Metodu TS 3694/Aralk 1981 - Beton Agregalarnda Anmaya Dayankllk Anma Oran Tayini Metodu TS 3732/Nisan 1982 - Beton Agregalarnda Klorr Miktar Tayini Metodu TS 3814/ubat 1983 - Beton Agregalarnda Tane ekli Snf Tayini Deney Metodu TS 3821/ubat 1983 - Beton Agregalar Yeterlilik Deneyi TS 3452/ubat 1984 - Beton Kimyasal Katk Maddeleri TS 3456/ubat 1984 - Beton Hava Srkleyici Katk Maddeleri TS 3114/Aralk 1990 - Beton Basn Mukavemeti Tayini

TS 802/Ocak 1985 - Beton Karm Hesaplar TS 1247/Mart 1984 - Beton Yapm Dkm ve Bakm Kurallar Normal Hava artlarnda TS 1248/Nisan 1989 - Beton Yapm Dkm ve Bakm Kurallar Anormal Hava artlarnda TS 2871/Aralk 1977 - Taze Beton Kvam Deneyi (lme Hunisi Metodu le) TS 2940/ubat 1978 - Taze Betonda Numune Alma Metotlar TS 2941/Ocak 1978 - Taze Betonda Birim Arlk ve Hava Miktarnn Arlk Yntemi ile Tayini TS 130 TS 706 TS 707 TS 114 Agrega karmlarnn Elek Analizi Deneyi iin Metot Beton Agregalar Beton agregalarndan numune alma ve deney numunesi hazrlama yntemleri Beton iin hafif agregalar

8. KAYNAKLAR 1. Akman, M.S., Yap Malzemeleri, . T. . Yayn No.: 1408, stanbul 1990. 2. Baradan, B., Yap Malzemesi II Dokuz Eyll niversitesi Mhendislik Fakltesi Yaynlar No:207, 1996-zmir. 3. Postacolu, B., Balayc Maddeler, Agregalar, Beton, stanbul Teknik niversitesi naat Fakltesi Cilt 1, 1987 stanbul. 4. Postacolu, B., Balayc Maddeler, Agregalar, Beton, stanbul Teknik niversitesi naat Fakltesi Cilt 1, 1987 stanbul. 5. Akman, M. S. Deniz Yaplarnda Beton Teknolojisi, . T. . Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi, Yayn No.: 1481, stanbul 1992. 245 s. 6. zkul, H., Kendiliinden Yerleen Beton, Trkiye Hazr Beton Birlii Hazr Beton Dergisi, Yl:9, Say: 52, s. 64, Temmuz-Austos 2002, stanbul. 7. Tademir, M. A., New Cement Based Composites For Street Furnitures 1. International Symposiom For Street Furniture, May 2001, pp. 551-564. 8. Tademir, M. A., New Cement Based Composites For Street Furnitures 1. International Symposiom For Street Furniture, May 2001, pp. 551-564. 9. Gner, A., Dawod, A. M., "Function of control standard in optimized mix design of concrete", Quality Control of Concrete Structures,Proceedings of the Second Intnl Rilem/Ceb Symposium Ghent, June 1991, pp.105-112. 10. Gner, A., "Yksek Dayanml Beton retimi Optimizasyonunda Nitelik Denetleme Dzeyi", 2. Ulusal Beton Kongresi-Yksek Dayanml Beton, TMMOB naat Mhendisleri Odas, T Maka G Anfisi, stanbul, Mays 1991, s. 444-454. 11. Gner, A., "Akkanlatrcl katkl puzolan imentolu hazr beton bileimi optimizasyonu," 3. Ulusal Beton Kongresi-Hazr Beton, TMMOB naat Mhendisleri Odas, stanbul ubesi, stanbul, Ekim 1994, s. 79-92. 12. Gzc, S., Endstriyel Kalite Kontrolu , stanbul Teknik niversitesi letme Fakltesi, stanbul Teknik niversitesi Matbas, Gmsuyu 1990, stanbul. 13. Kksal, B.A., Analiz Metodlar, Boazii niversitesi, 5. Bask, stanbul. 14. Besterfield, D.H., Quality Control., Fifth Edition, Ph.D.P.E Professor Emeritus College of Engineering, Southern Illinois University Principal. 15. Baradan, B., Yazc, H., n, H., Betonarme Yaplarda Kalclk (Durabilite) Dokuz Eyll niversitesi Mhendislik Fakltesi Yaynlar Yayn No:298, ISBN:975-441-189-1. 16. Gner, A., 1972 ri Agregann akl ve Krmata Olmasnn Betonun zelikleri zerine Etkisi, Diploma almas, (Yneten: Prof. Bekir Postacolu), .T.. naat Fakltesi.

zgemi

19.10.1968 tarihinde stanbulda dodu. stanbul Teknik niversitesi naat Mhendislii Blmnden 1990da mezun oldu. Askerlik grevini, Denizci Astemen rtbesiyle Akdeniz Blge Komutanl Onarm Destek Komutanlnda Keif Proje Mhendisi olarak Mersinde 1992 ylnda tamamlad. Nisan 1992de Gk naat Prefabrik A.. Silivri retim tesislerinde Kalite Kontrol efi olarak ie baladktan 2 yl sonra ayn firmada retim efi olarak Kasm 1996 sonuna kadar devam etti. Akansa imento Sanayi ve Tic. A.. firmasnda Gebze ve Samandra tesislerinde letme efi olarak 02.12.1996 tarihinde almaya balad. eitli grev deiikliklerinden sonra halen Akansa imento Sanayi ve Tic. A.. firmasnda Bat Avrupa Blgesi Kalite Uzman olarak devam ediyor.