BLM I KAVRAMSAL AAMA

Hemen her bilimsel almann biri kuramsal, dieri de uygulamal iki nemli blm vardr. Bu almann da biri kuramsal dieri uygulamal iki blm olacaktr. Kuramsal blm ncesi, aratrmann genelinde sk sk kullanlan kavramlarn sosyolojik tanmlamalarna yer verilecektir. Aratrma konusu intihar olmas nedeniyle kavramsal aama blmnde, bata intihar kavram olmak zere, intiharla dorudan ve dolayl ilikisi varsaylan dier bir ok kavrama da yer verilecektir (intihar giriimi, tenazi, sapma, yabanclama, uyumsuzluk vb.).

A NTHAR

nsan doumundan lmne kadar, aile, grup ve toplum dzeylerinde ilikiler kurmak durumundadr. Kurulan bu ilikilerin toplam, bireyin iinde yaad toplumun deerleri ile i iedir. Dier bir syleyile birey, iinde yaad toplumun, deerler dnyas iinde varln srdrr. Bazen bu ilikileri rahatszlk duymadan kabul eder, bazen de uyum salayabilmek iin, ciddi bir mcadelenin iine girer. Bu mcadeleler, her zaman istenilen sonuca ulamayabilir. te bu noktada birey, mcadeleden vazgeer ve bilerek isteyerek kendi canna kyabilir. Yani tercihini lmden yana kullanabilir. Sonu: ntihar. ntihar tarihin her dnemimde, nedeni ve says farkl olarak, her toplumda grlmtr. ntihar olgusu ile ilgili bir ok alma ortaya konulmu, meslekleri farkl olmakla birlikte, bata toplum bilimciler, psikiyatristler, psikologlar olmak zere, antropologlar, edebiyatlar, hukukular, felsefeciler de konuyla yakndan ilgilenmilerdir.

Kavramn tanmna gemeden nce bir hususu ksaca belirtmek gerekir. Sosyal bilimlerde, bir olaya etki eden, tek bir faktrn deil, birden ok faktrn olduu gr genel kabul grmektedir. Bu nedenle herhangi bir kavram tanmlanrken, bir tek faktrden hareket etmenin doru olmayacan sylemek gerekir. Bunun iin deiik grler ve farkl ltler dikkate alnarak tanmlamalar yaplacaktr. Sosyoloji dnyasnda, ilk ve en ciddi almalar yapan kii olarak tannan Durkheim, len kii tarafndan lmle sonulanaca bilinerek yaplan, olumlu yada olumsuz bir edimin, dorudan yada dolayl sonucu olan her lm olayna intihar demektedir1. Tanmda yer alan olumlu eylem, insann akana bir kurun skmas, olumsuz eylem yanan bir evi terk etmemektir. lme kadar srdrlen bir alk grevi intihara rnek gsterilebilir. Dolayl yada dolayszdan anladmz ise ; akaa bir kurun skmak dolaysz lme yol aar, yanan bir evi terk etmemek ise dolayl olarak lmle sonulanr2. Durkheimin tanmndan anlald zere, birey, kendisini byle davranmaya hangi neden gtrm olursa olsun, bu davranta bulunurken sonucun ne olacan nceden bilmemektedir. Bu ekildeki tm lm olaylar, len kiinin, kendi lmnn nedeni olmad, ya da bilmeden kendi lmne neden olduu btn lm olaylarndan kesin bir biimde ayrlrlar3. Durkheimin tanmna eklemeler yapan Halbwachse gre, kendini ldrmek niyetiyle, olay kurban tarafndan yaplan bir aksiyonun sonucu olan her lm intihardr4. Burada da bireyin, bilerek kendini ldrme eylemine ynelmesi intihar olarak tanmlanmaktadr. Bat toplumlarnda, tarihi sre ierisinde intihar olgusunu ele alan Alvarez ise, intihar gibi karmak bir gdy ve mutlak bir eylemi, hibir kuram tek bana
1 2

DURKHEM, Emile, ntihar , ev: zer zankaya, ANKARA, 1986, s.14 ARON, R., Sosyolojik Dncenin Evreleri, T- Bankas Yay., ANK., 1986, s360 3 DURKHEM, Emile, a.g.e. s.1 4 ARKUN, Nezahat, ntiharn Psikodinamikleri, T Ed. Fak. Matbaas, ST., 1978, s.26

aklayamaz derken, intihar bir hastalk olarak niteleyen toplumbilimcilerin ve psikologlarn yan sra, onu byk bir gnah sayan, Katolikler ve Mslmanlarn da kendisini arttklarn sylyor5. Alvareze gre intihar, ahlksal bir konu olmad gibi, toplumsal ve psiik nlemler alnacak bir konu da deildir. Bazen kendi kendimize yarattmz, kat snrlayc, doal olmayan zorunluluklara kar, rktc ama tmyle doal bir tepkidir. Yani intihar, anormal koullara gsterilen normal bir tepkidir6. ntihar, yaamn noktalamaya, bitirmeye karar veren bireyin giritii ve sonu ald bir eylem, gnll lm olarak tanmlayan Gkede intiharda lm sonucunun, birey tarafndan bilindiini ve istendiini kabul etmektedir7. Gl, intihara, kiinin kendi kendini ldrmesi olaydr diyor ve tanmn arkasndan farkl bir aklama getiriyor. Bir protestodur intihar, devlete, dine, topluma, ekonomik sisteme, aileye kar bir protesto. Bir yardm isteme ars olarak da yorumlanan intihar, acndrma duygularn zorlamaya ynelik bunalmlardan katr8. Gl ayrca, intiharn bazen sabit bir fikirden kaynaklanan, bazen de antaj arac olarak kullanlan bir zellikte olduunu sylyor. Bir baka tanmda ise intihar, kendi kendini ldrmek, kendi kendini tahrip etmek, iradi lm biiminde veriliyor9. nsann kendisine zarar verecek herhangi bir alkanlnn da, kendi kendini tahrip etmeye dahil olduu dnlrse, bu noktada tanmn eksik kald grlr. nk burada bireyin niyeti lm deildir. Freud, nceleri depresyonu ve onu izleyen intihar zdeletirmi, sevgi nesnesine yneltilmi saldrganlk olarak yorumlam, daha sonralar, lm birimin
5 6

ALVAREZ, A., ntihar-Kan Dkc Tanr, teki Yaynevi, ANK., 1992, s.8 A.g.e. s.241 7 GKE, Birsen., Bir Toplumsal Olgu Olarak ntihar, H.. ktisadi ve dari Bilimler Fak. Dergisi, Cilt :5, Say , ANK., 1978, s.50 8 GL, Faruk, ntihar, Kar Yaynlar, ANK., 1992, s.7-55 9 EREM, Faruk, Adalet Psikolojisi, Sevin Matbaas, ANK., 1988,, s.430

etkinlik kazanarak kiinin kendi zerine evirmesi biiminde aklamtr10. Burada saldrganln, kiinin kendisine ynelmesi sz konusudur. ntihar olgusuna su kavram asndan yaklaan Ferri, bir kimsenin yakn ve muhakkak olan, veya yle zannedilen acy (erefsiz bir durum, mahkumiyet, sefalet, ok sevilen bir kimseyi kaybetmek vb.) bertaraf etmek niyetiyle hayatna son vermesi intihardrdiyor11. Burada deinilen intihar tanmlarna bakldnda her toplumsal olay gibi, intiharn da tek bir nedenle aklanamad grlr. Tanmlardan karlan sonu ve ortak nokta ise yle : Bireyler tadklar zelliklerin ve evresel faktrlerin etkisi ile lm istiyorlar ve lme ynelik eylemlerde bulunuyorlar. Ne olduu hakknda belli bir bilgiye sahip olduumuz intihar kavramnn, ilk olarak ne zaman kullanlmaya balad konusunda ise farkl grler vardr. ntihar kavramn karlayan suicidum szc, XVIII. yy. da, Fransada ortaya km, ilk kullanan Abbe Desfotaines olmu, 1737 ve 1762 de Akademi Szlnde yer almtr12. Buna karlk, kimilerine gre Latince kkenli ve soyut bir szck olan, suicidum szc, 17. yy.da kullanlmaya balanmtr. Oxford ngilizce Szl, ilk kez 1651'de kullanldn belirtmitir. Bu tarihten ksa bir sre nce, 1635de yazlp, 1642de baslan baka bir szlkte de bu szck bulunmutur. Fakat 1775te baslan Dr. Johnson Szlnde suicidum kavram yer almam, onun yerine kendi kendinin cinayetini ileme, kendi kendini ldrme, kendi kendini boazlama gibi cinayeti artran szckler kullanlmtr13.

10

GENTAN, Engin, ada Yaam Ve Normal D Davranlar, Remzi Kitabevi, ST., 1998 s.200 11 EREM, Faruk, a.g.e., s.433 12 ARKUN, Nezahat, a.g.e, s.25 13 ALVAREZ, A. a.g.e., s.50

Ortaada ise, intihar anlamna gelen suihomicido yada suiipisus homicidum deyimleri kullanlmtr14. Trkeye baktmzda, intihar szcnn, Tanzimat dnemine

rastladn gryoruz. Kendini ldrme eyleminin karl olarak , dilimizde yaygn bir kullanma sahip olan intihar szc, eski tarihli Trke szlklerinden Van Kulu ve Burhan- Kat- da bulunmamaktadr. Tanzimatta Trkeye evrilen eserlerde kendini katletmenin yerine intihar szc kullanlmaya balanmtr. Bu szck, Arapada kurban demek olan, nahr dan meydana gelmitir15. Sonuta, gemite ve gnmzde, intihar szcnn, genel olarak bilerek ve isteyerek kendi kendini ldrme anlamna geldii grlyor.

B NTHAR OLGUSU LE LKL KAVRAMLAR

ntiharla ilikili birok kavram bulunmaktadr. Bunlardan bir blm konu ile dorudan, bir blm ise dolayl olarak ilgilidir. Bunlar ksaca grelim.

1 NTHAR GRM

ntihar denilince ilk akla gelen kii olan ve intihar toplumsal bir olgu olarak deerlendiren Durkheim, intihar giriimini, kurbann kendisi tarafndan lmle sonulanaca bilinerek yaplan, fakat lm sonucu domadan durdurulan edime denir diyerek tanmlyor16.

14

L, Tlin, Trkiyede ntiharn Blgesel Dalm H. niv. Sos. Bl., Doktora Tezi, ANK., 1993 s.1 15 A.g.e., s.433 16 DURKHEM, Emile, a.g.e., s.4

Gl ise intihar giriimine, kiinin kendi kendini ldrmek iin eitli yollara bavurmasdr, diyor17. Burada da davrann lmle sonulanmamas sz konusudur. ntihar giriiminde bireyin hedefi lmdr. Davran lmle sonulanmadan durdurulduunda, tekrarlanacaktr. ntihar giriiminde, Farberow ve Shneidmann deyimiyle, insan ii ve insanlar aras eler etkilidir. Dolaysyla, kiiler arasndaki geimsizlikler ve atmalar nemlidir. Bakalaryla tartan, toplumsal elikiler yaayan ve gerginlik halinde bulunan birey, intihara giriim hareketiyle, kendisine evirdii saldrganlk ile bakalarn hedef almaktadr. Ve bylece bu davrannn, insanlar arasndaki problemin zmne, katkda bulunacana inanmaktadr. te bu nedenle, intihar giriimleri, yalnz kendi canna kyma eilimi olarak deil, bir yardm ars olarak alnmaldr18. bireye yardm edilmesi gerekir. Aksi takdirde eylem

2 NTHAR DNCELER

Bireyler,, her zaman ilerinden geldii gibi davranmamakta, eitli nedenlerle, kafalarndan geen dnceleri eyleme dkmemektedirler. Bu nedenler arasnda, sevdikleri, gelecekten beklentileri, geride brakacak olaca eyler saylabilir. Bylece intihar, her insann kafasndan getii halde intihara ynelik bir istek olmad iin, sadece, dncede yazda ve szde kalr. Ayn ekilde intihar testinde de kii lm istememektedir. Sadece, dikkat ekmek veya eitli konularda yardm istemek amacyla, evresinde, lm istiyormu gibi bir izlenim uyandrmaktadr.

17 18

GL, Faruk, a.g.e., s.7 SANUVAR, Birsen, ocuk ve Genlerde ntihar Giriimi, Toplum ve Hekim Dergisi, Say:44, 1986, s.19

3 GZL NTHAR

Burada kii, lmek iin, hemen lmle sonulanabilecek bir eyleme girimemektedir. Kiinin kendine ynelik baz ykc davranlar; ikili ve tedbirsiz otomobil kullanmak suretiyle lme neden olma, kaza eilimi ve baz tr uyuturucu bamll, bireyin ailesi ve kendisi tarafndan inkr edilebilir ki, bu durum baz bilim adamlar tarafndan gizli intihar olarak kabul edilmektedir19. Grld gibi, uyuturucu bamll gibi, insan yava yava yok edebilecek davranlarda intihar olarak deerlendirilebiliyor.

4 TENAZ

Kendi kendini ldrtme diye de bilinen tenazi, tm tbbi nlemlere ramen, kurtulu umudu kalmam lmcl hastalarda, hastann yada yaknnn iradesi ve istei zerine tbbi mdahale ile yaamna son verilmesidir20. Burada, hastann yaamna son verilmesi karar, eer bilinci yerindeyse hastaya braklmaldr. Hastann yakn dahi olsa, byle bir karar, birey dnda birinin vermesine msaade edilmemelidir. Eer hasta bilinci yerinde olarak lm istiyorsa, buna ynelik bir eylemde bulunmasa da, intihar saylabilir.

5 UYUM ve UYUMSUZLUK

Sanayileme ve ona bal olarak kentleme sreci iinde yer deitiren nfus, yeni kltr ortamlarna ve yeni deerlere uyum gstermekte glk ekmektedir. zellikle, genler arasnda bu uyumsuzluk belirgin bir yaygnlk gstermektedir.
19

CANAT, Saynur, Ergenlerde Depresyon ve ntihar Giriimi, Nroloji-Nroiroji Psikiyatri Dergisi, Say 214, 1987, s.201 20 GLE, Cengiz, ntihar zerine Dnceler, Sombahar Dergisi, ST., Eyll-Ekim, 1992, s.14

Toplumlarn tarihi geliimleri iinde, her zaman, var olan bunalmlar, bugn yeni nedenlerinde ie karmasyla, daha da arlamtr. te bu ok sayda bunalmn ortaya kard, insan tipleri arasnda, zellikle, topluma yabanclaan ve kaytszlaan , otoriter ve nyargl , ar uyum gsteren vb. insan tipleri, genellikle toplum iinde ounluun yaamna uygun olmayan davranlar yaatmaya alrlar. Bu insan tiplerinin byk bir blm, bunalmlar denizinden kurtulmay, daha kolay bir yolda bulurlar: ntihar21. Uyum dinamik bir sretir. evresinde yer alan deiikliklere kar gelitirdii tepkilerle salanr. Uyum dzeyi, iki temel etmen tarafndan belirlenir : Bireyin kiisel zellikleri ve evresinde karlat durumlar. Bu iki etmenin atmas bireyin uyumsuzluuna yol aabilir22 . Uyum ve uyumsuzluk, toplumun deerlerine gre beliren bir kavramdr. Birey yaad toplumun deerlerine ve koullarna olumlu tepkiler veriyorsa uyum, olumsuz tepkiler veriyorsa uyumsuzluk ortaya kmaktadr. Toplumla bark olmama ise, bireyi intihara kadar gtrebilmektedir.

6 NORMALLK ve ANORMALLK

Normallii ve anormallii belirleyen, bireyin, iinde yaad toplumun deer yarglardr. Bir kltrde, gnah veya ayp saylan bir davran, dier bir kltrde, yaplmas zorunlu olan bir ey olabilir. Bu yzden, normallik ve anormallik kavramlar, toplumdan topluma deien bir zellik gstermektedir.

21

ERKUL, Ali, Kavramsal Dzeyde ntihar Tartmalar, Sosyal Bilimler Dergisi C.., SVAS, Say: 15-16, 1993, s.249 22 KEY, Levent, Trkiyede Depresif Bozukluklar Epidemiyolojisi, Bir Gzden Geirme almas, Hacettepe Tp Dergisi, Say:3, ANK, 1987, s.207

Bilimsel adan da, normallik ve anormallik ayrm yaplrken, farkl ltler kullanlmtr. zellikle Durkheim, kendisinden nce, normal ve patoloji hakknda ileri srlen tanmlarn hibirinin, olgularn d niteliklerine dayanlarak yaplm, nesnel tanmlar olmadn sylyor. Bu tanmlara, bilimden nceki dneme bal, nsel fikirlerin rn olarak bakyor. Ona gre, bilimsel bir tanm yapabilmek iin, zihinsel nsel fikirlere dayanan btn tanmlarn atlmas, sonra da, olgularn d niteliklerine dayanan, yepyeni tanmlarn bulunmas gerekir. Durkheim, bir trde genel olan olgulara normal, ayrk olanlara ise patolojik demektedir23. Bu ayrmda, bir davrann, toplumda yaygn olup olmamas sz konusudur. Her toplum iin deimeyen bir intihar ortalamas olduunu savunan Durkheim, intihar, herhangi bir toplumda, ortalama oran amak suretiyle normaldir diyor24. ntihara neden olan etmenin derecesinin, kiiye olan etkisi asndan, intiharda, normal ve anormal ayrm yapanlara da rastlanmaktadr. Bunlar, daha ok, konuya psikolojik adan yaklaan bilim adamlardr. Onlara gre, ok ac ektiren ve sonu lm olduu bilinen baz hastalklarda, kiilerin bir an nce bundan kurtulmak iin, hayatlarna, isteyerek son vermeleri, yada feci bir ikenceye mani olmak iin kendilerini ldrmeleri, bir kurtulu yolu olarak, bir dereceye kadar, normal bir davrantr. Bunun yan sra , geri zekllarn, bunaklarn, fellilerin, isteyerek yaptklar intihar da, patolojik intihar olarak kabul ederler25. Sonuta intihar, toplumda kabul grmeyen bir davrantr. Fakat birey toplum iinde yaad iin ve Durkheiminde syledii gibi, intihar, toplumsal bir olgu olduu iin bireylerin bu davran, neden-sonu ilikisi iinde deerlendirilmelidir.
23 24

KSEMHAL, azi, Durkheim Sosyolojisi, Remzi Kitabevi, ST., 1971, S.40-41 A.g.e. s.97 25 SAYIL, Ik, ntiharlar, Acil Psikiyatri, Ank. niv. Tp Fak. Yaynlar niv, Matbaas, s.7

7 SAPMA

Sapma olarak nitelendirilen durumlar tanmlamada farkl grler vardr. Bu grler grupta toplanabilir26. a) Chon ve Denzin gibi aratrmaclar sapmay, herhangi bir toplumsal sistemde var olan, herhangi bir sosyal normun, herhangi bir biimde ihlli olarak tanmlamaktadrlar. Buna gre norm, az veya ok nemli; ihll, hafif yada ar olabilir. Doal olarak, toplumsal sistem iinde, normun ihlline kar gsterilecek tepki de, ok gl yada gsz olabilir. b) Clinard, Mier ve Sagarin gibi baz aratrmaclar da, sapma terimini, tm kk drc durumlar (baz bedensel kusurlar gibi) ierecek biimde geniletmilerdir. c) Becker gibi bir baka grup aratrmac da, sapmay, toplumsal tepki ve etkilenme asndan ele almaktadr. Ancak, toplumun ve toplumsal kontrol aralarnn tepki verdii davranlar sapan davranlardr. Baka deyile sapma, insanlarn doutan getirdii bir eilim deil; fakat bakalarna yle etiketlenen davrantr. Bu durumda sapma, patolojik bir olgu olarak deerlendiriliyor. Fakat bu tr yaklamlarn geersiz olduunu savunan grler de vardr. atmac yaklam benimseyen dnrler, sapma kavramna tamamen olumsuz bir anlam ykleyerek, sapmay var olan deerler sisteminin etkisini yitirmesiyle , bu sistemin teknolojik gelimelerine ve altyapsal deimelere ayak uyduramama durumu olarak yorumlayanlar, eletirmektedirler. Onlara gre sapma,
26

ARIKAN, idem, Psiko-sosyal Ynleriyle Sapma, H. niv. Sosyal Hizmetler Yksekokulu Dergisi, Cilt:4 , Say:2-3, ANK, 1986, s.123

sadece olumsuz bir davran sfat deil, var olan iliki ve yapnn kkl bir eletirisi, toplumsal deimenin, gelimenin habercisidir27. zankaya, bir toplum dzenini sarsan her ey, sapmaya neden

olabilmektedir diyor ve sapmann nedenlerinden bazlarn yle sralyor28. a ) Topluluun amalarn belirleyen, mevkilerini dzenleyen deer yarglarnda deiimler, b ) Kurallarn ve beklentilerin uyumunu yada akln bozan bir etken, c) Topluluun yaptrm dzenini ilemez klan etkenler, d ) Uyumsuzluu zendiren gler, Bu etkenlerin bir blmnn bireylerin kiisel zelliklerini, bir blmn ise toplumsal olaylar yanstt grlyor. Arkana gre, sapan davran eitleri, hemen hemen tm toplumlarda, u ortak kategoriler iinde ele alnabilir29. Sululuk Ecinsellik Fahielik ntihar Ruhsal Bozukluklar Alkol ve la bamll

Bu sylenenlerden hareketle, insanlarn, yaamak iin olan cesaretlerini kaybettiklerinde, setikleri zm olan intihar, sapma olarak deerlendirilebilir.

27

TOLAN, Barlas, ada Toplumun Bunalm: Anomi ve Yabanclama, A..T..A. Yaynlar, ANK., 1980, s.172 28 ZANKAYA, zer, Toplumbilim, Cem Yaynlar, ST., 1991, s.488 29 ARIKAN, idem, a.g.e., s.124-125

8 YABANCILAMA

Sanayileme ve ona bal olarak ortaya kan kentleme srecinin, yeni kltr ortamlar ve yeni deerler ortaya kard, daha nce belirtilmiti. ada sanayi ile birlikte, uzmanlama ve iblm artmakta, bunun sonucu olarak birey, ne rettii rn grebilmekte, ne de kendisine ve evresine yeterli zaman ayrabilmektedir. Volkov, makine tarafndan ynetilen gnmz insannn, yalnzlk, yabanclama ve sosyal makinede kaybolma hislerinin sonucu, sosyal ideallerin kmesi, hayatn ve amalarn anlamlarn yitirmesi nedeniyle, kendisini bir hi olarak hissettiini belirtmekte, bu durumun sadece retim srecinde deil, insanlarn bo zamanlarn deerlendirirken de sz konusu olduunu sylemektedir30. Yabanclama kavramna, bugnk anlamn kazandran Marx ve Hegel olmutur. Yabanclamay, kendinden ve toplumdan, hafif bir kopma olarak ifade etmilerdir. Marxa gre yabanclama ile, insann kendi eylemleri, onun tarafndan ynetilmek yerine, onun stnde, ona kar ileyen, yabanc bir g olup kmaktadr. Marx zellikle ii snfnn, bugn kendisine ve emeine giderek yabanclatn, ifade etmektedir. Kapitalist retim biiminin rn olarak grd yabanclamaktan, insann, ancak kendi zne dnlmesiyle kurtulacan savunur. Dnmezer, yabanclama kavramnn sadece bireyin retim srecinin niteliine bal olarak kendisinden kopmasn deil, toplumdan kopuu da iine alacak ekilde geniletilebileceini sylyor. Yabanclama, bireyin toplumun deerlerine ve erevesine kar ilgisinin yok olmas, dnyaya kar ie dnk bir
30

VOLKOV, G., nsan ve Bilimsel Teknolojik Devrim, Bilim ve Teknik Dergisi, Say: 115, Haziran 1972, s.16

tutum elde etmesi anlamna gelmekle birlikte, gszlk, iktidarszlk, kuralszlk ve sosyal ynden tecrit olmay da ierir 31. Toplumla ilikilerinin koptuunu hisseden kendisini deerli bulmayan, kendi kendisine dahi yabanclatn dnen birey, yaamasnn bir anlam kalmamas gerekesiyle, intihar seebilmektedir.

9 ANOM

Anomi, mutsuzluk, amaszlk ve kuralszla bal olarak, toplumsal dzensizlikten meydana gelen bunalm halidir. Anomi kuralszlk anlamna gelmektedir. Durkheim, anomi kavramn ayrntlaryla incelemi ve bu kavram iki ayr alanda kullanmtr32. a) Toplumsal blmnde Anomi Burada anomi, baz toplumsal fonksiyonlar arasndaki dzen eksiklii veya yokluu yani toplumsal bir evrim ierisinde dzensizlik anlamna gelmektedir. blmndeki verilere gre halde anomi bulunmaktadr. - Ekonomi dnyasnda iflaslarn oalmas halinde, - Ekonomik faaliyetler ierisinde, iveren-cretli ilikileri dzeyinde, - Bilimlerin ar paralanmas ve uzmanlamas sonucu, bilgi alannda, b) ntihardaki Anomi

31 32

DNMEZER, Sulhi, Sosyoloji, Sava Yaynevi, ANK., 1982, s.202. TOLAN, Barlas, a.g.e., s.37

Bu alandaki anomi ise; bireyler tarafndan iselletirilmi olmas gereken ahlksal kural veya kurallarn yokluu anlamna gelmektedir. Durkheime gre intiharda da halde anomi vardr. - Ekonomik kargaalk ve dzensizlik dneminde, - Yerleik ve srekli olarak, ticaret ve sanayi dnyasnda, - Evlenme szlemesi ile ilgili pozitif hukukun boanmay kabul etmesi halinde. Burada, intihardaki kuralszlk durumu, ekonomide dzensizlik olarak ifade edilmitir. Anomi nedeniyle ortaya kan intiharlar, insanlarn etkinliklerindeki dzenin bozulmasndan ve onlarn bundan ac duymalarndan dolaydr. rnein; zirvedeki bir zenginlikten aa inmek bireylere ok ac vermekte, bu ise, bireyin gnll lm semesine bazen yetebilmektedir. Yeni koullara geii salayan ekonomik ve toplumsal bunalm dnemlerinde hakim olan kuralszlk hali, intihar orann artrabilir. nk toplumun bireyi saramad, toplumsal destein azald ve bireyleri dzenlemeye yetmedii kuralszlk ortamnda intihar, birey iin bir kural nitelii kazanabilir33. Yukarda sz edilen kavramlarn, intihar olay iinde nemli saylabilecek deerleri vardr. Dier bir syleyile, anomi intihar, yabanclama intihar , sapma intihar kavram iftleri , birbirlerinden ayrlmaz olarak nitelendirilebilir. te yandan, intihar olgusu zerine alan bilim adamlar, bu ve benzeri kavramlara, sk sk bavurmak durumundadrlar. nk, her toplumsal olgu, baka toplumsal olgularla etkileim iindedirler.

33

GLER, Zhal, Trkiyede Son On Ylda statistiklere Yansyan ntiharlarn Sosyolojik Adan Deerlendirilmesi, Yksek Lisans Tezi, SVAS, Eyll 1993, s.35

BLM II KURAMSAL EREVE

A NTHARIN TARHES

Bireylerin, yaam deil de lm semesi insanlarn zihinlerini srekli kurcalamtr. lk alarda, bireyi intihara iten konularn, intikam, sululuk ve utan duygusu gibi snrl sayda kald grlyor. Toplumsal ilikilerin karmaklamasyla, bu konularda artmtr. Burada aratrlacak olan konu, ilk alardan beri topluluk halinde yaayan insanlarda, intiharn ne gibi nedenlerle, hangi koullarda ve hangi dnemde grlddr. Dnyada ntihar ve Trkiyede ntihar olmak zere, konu, iki ksma ayrlarak incelenecektir.

1 DNYADA NTHAR

XIX. yzyln sonuna kadar, ilkel kabilelerde intihar olgusunun bulunmad iddia edilmitir. Glee gre bu tutumun nedeni, 18. yzylda, egemen dncenin temsilcileri olan, romantik dnrlerin, ilkel ve vahi topluluklara, bir tr, mutluluk atfetmi olmalar ile aklanabilir34. 1886da Alman sosyolog Alfred Vierkandt, Madagaskar ve Yeni Zellanda yerlileri arasnda, kitle intiharlarn saptamalaryla ilkel insanlarda, dnlenin tersine, intihar davrannn varl ortaya kmtr35. Bat kaynaklarna gre, intiharn tarihesi, eski Yunana kadar uzanmaktadr. ntihar zellikle edebiyat ve felsefe iin youn bir malzeme olmutur. Edebiyata geen intiharn ilki Oedipusun annesi Jocatann intihar, vgye deer bulunmaktadr. Acsna dayanlmaz bir durumdan kurtulmann onurlu bir yoludur. O dnemde intihar, bir eit, doal kahramanlk gibi alglanmaktadr. Yunan tarihine bakldnda, intiharn olduka yaygn olduu grlyor36. Eski Yunanda intihar, zamanla, toplum tarafndan reddedilen bir hareket olmaktan, nispeten kmt. Atinada hakimler lmek isteyenler iin, baldran bulundururlard. Bunu iin gerekenlerin tm, nce, senatoya geerli bir neden gstermek ve sonra izin belgesi almakt. Senato, bu konuda kararn u temel anlaya balamt; her kim daha fazla yaamak istemiyorsa, gerekelerini senatoya bildirecek ve izin aldktan sonra hayat terk edebilecektir. Eer varln sana ktlk ediyorsa l, yazg znler getirdiyse baldran i, keder boynunu bktyse hayat terk et37.

34 35

GLE, Cengiz, a.g.e., s.15 L, Tlin, a.g.e. , s.4 36 ALVAREZ, A., a.g.e., s.58 37 A.g.e., s.60

ntihar btn ilkel korkulardan artan ve duyguyla pek ilikisi yokmuasna, konuyu yava yava ve aklc bir tartmaya aan ilk Yunanllar olmutur38. ntihar eylemine olan scak baka, Yunanllarda olduu gibi, Romallarda da rastlyoruz. Romada intihar ne ahlksal, ne de dinsel bir sutur. Aksine, onlarda birisinin bu dnyadan ayrl tarz ermenin ve mkemmelliin pratik bir snavna dnmektedir. Bununla birlikte, eski Romada devletin grnn intihara kar olduu grlyor. Kendini asanlar trenle gmlmezler ; kendini yaralayanlar tpk cellatlar gibi kt grlrlerdi39. ntihara olan esnek bak, Hristiyanln ilk dnemlerinde de devam ediyor. lk Hristiyanlar arasnda sk sk intihara rastlanr. Fakat daha sonraki yllarda, Hristiyanlk ile intihar arasnda yeni bir yaklam olumu, bu yaklam da, intiharn bu din asndan yasaklanmas ynnde olmutur40. Alvarezin de belirttii gibi gerek, Hristiyanlk ncesi Yunan ve Roma dnemlerinde, gerekse Hristiyanlk sonras zamandan zaman farkllklar gstermitir. X. yzylda, ngilterede intihar , yz kzartc ar bir su, bir canilik olarak grlm ve bin yl sreyle intihar kanunla yasaklanmtr. 1961de intihar yasas, kabul edilir, intihar edeni veya intihar giriiminde bulunan tevik etmenin hl su saylmasna karn, intihar artk su deildir. ngiliz hukukunun etkisine ramen, Amerikada intihar hibir zaman su saylmamtr. Fakat, alt eyalette, intihara teebbs su saylmakta ve Arkansas eyaletinde ise intihara kkrtmak veya yardm etmek, adam ldrmeyle ayn cezaya arptrlmaktadr41.
38 39

Avrupa toplumlarnda intihara her

zaman rastlanm, ama bu eyleme gsterilen tepkiler, toplumdan topluma ve

A.g.e., s. 61 TEKN, Durmu, ntihar Giriimlerinde Psikososyal Faktrler, D.D.Y. htisas Hastanesi, Doentlik Tezi, ESKEHR, 1976, s.7 40 SMITH, Anthony, nsan Yaps ve Yaam, Remzi Kitabevi, ST., 1979, s.286 41 A.g.e., s.285

Onurun ve erefin, yaamann amac haline geldii Japon kltrnde, intiharn ilgin ve neli bir yeri vardr. Japoncada Samurai adap ve ilkelerine gre, intihar kavram yerine harakiri veya seppuku kavramlar kullanlyor. Japonyada kiiler, sularnn kefaretini deme iin veya utantan kanmak iin, harakiri ye tevik edilmekteydi42. Toplumsal ve kiisel onur kaybnda, Japonlar iin yaamak, onursuzluk olabilmektedir. ntihar ise, byle bir durumda en yce onurdur. Gerektii ekilde yerine getirilen intihar olay, Japon ilkelerine gre, intihar eden ahsn erefini temizleyecek ve ona, lmden sonra, iyi bir hret salayacaktr43. Baarszl, yenilmilii, gururuna yediremeyerek, topluca intihar eden savalara, vatan duygusunun yeni yeni uyanmaya balad, ve topran en yce deerlerden biri olduu dnemlerde rastlanmaktadr. Tarihte en nl toplu intihar Yahudilerin intihardr. M.S. 73te Romallarn eline dmemek iin, Masada kalesinde 960 kii kendini ldrmtr44. Tarihsel sre ierisinde, kimi zaman da, baarya ulamak iin, son are olarak intihara bavurulmutur. Onur yerini protestoya brakmtr. Bir zamanlar, Gney Vietnamda, Nunun diktatrl ve Fransz smrgeciliinin yerini alan, Amerikan varln protesto etmek iin, bir dizi Budist rahip, kalabalk bir topluluun ortasnda kendilerini yakmlardr45. Buraya kadar edinilen bilgilere bakldnda, intihar eylemine, insanlarn toplu halde yaamaya baladklarndan beri rastland grlr. Birey topluma girdii andan itibaren, evresiyle iliki ierisindedir. Bu ilikiler srasnda zaman zaman mcadeleler yaar. Bu mcadelelerde yenik dp, bireyin intihar
42 43

L, Tlin, a.g.e., s.2 BENEDICT, Ruth, Kristanem ve Kl, Trkiye Bankas Yaynlar, ANK, 1969, s.110 44 SMITH, Anthony, a.g.e., s.286 45 ntihar: Yalnzlk, Umutsuzluk, aresizlik, Yeni Gndem Dergisi, letiim Yaynlar, ST., 1-7 ubat 1987, s.14

seebilecei daha nce de sylenmiti. Bu yzden, modern toplumlardaki kadar karmak olmamakla birlikte, ilkel toplumlarda da ; yani bireylerin toplu halde yaamaya ve evresiyle iliki kurmaya baladklar andan itibaren, eitli ekillerde intihar davrannn grld sylenebilir.

2 TRKYEDE NTHAR

Trk toplumu gerek gelenekleri, gerekse inanlar asndan, Bat toplumlarndan, tamamen, ayr bir dnyann iinde yer almaktadr. slamiyeti kabulden nce yada sonra, Trk boylarnda, intihar olgusuna pek rastlanmamtr. zellikle, slam dininin kabul ile birlikte, toplum yaamnn bir ok alannda olduu gibi, temel belirleyici din olmutur. slamiyet intihar olayn ak bir ekilde reddetmektedir. Bunun iindir ki; Trk toplumlar, deerler ve inan asndan, intihara kapal toplumlar arasnda yer alr. Bu genelleme bu gn iin, bir anlamda zayflam olsa dahi, Bat toplumlarndaki intihar oranlar yannda, hl dinin etkisi etkin bir biimde grlmektedir. Batdaki bir ok yasal yaptrmlarla, engellenmeye allan intihar, Trk insan iin byle bir dzenlemeye gidilmemi, bunun yannda, bir eit oto kontrol yolu ile (dinin yasaklanmas nedeniyle) denetim altna alnmtr46. Glnn syledikleri de bu gr destekler niteliktedir. Osmanl dnemine ait yeterli bir veri olmamasna ramen, Osmanl toplumunda intihar olaylarnn asgari bir dzeyde seyir izlediini sylemek mmkndr. Eski Osmanl toplum yapsna egemen olan islamiyetin, intihar, olaylar karsndaki tutumu, kendini ldrme olaylarn bir lde snrl tutmutur. Osmanl toplumunda intihar olgusunun, ciddi bir toplumsal sorun olduunu syleyebilmenin olana yoktur47.

46 47

ERKUL, Ali, a.g.e., s.254 GL, Faruk, a.g.e., s.9

Trkiyedeki kaynaklara baktmzda, intiharla ilgili ilk eserin Osmanl dneminde bir eviri olduu grlyor. Trkiyede bu konudaki ilk aratrmay ise 1927 ylnda Max Bonnafous yapmtr. Bu aratrmada, 1916-1927 yllar arasndaki intihar olaylar incelenmitir. Trkiyede intihar olgusuna ilikin derli toplu bir bibliyografya almas, Ankara niversitesince gerekletirilmitir48. Trkiyede, hemen her yl dzenlenen, psikiyatri kongrelerinde intihar olgusu zerine, mutlaka birka bildiri sunulmakta olup, ayrca arasnda bu olguya ilgi duyanlar olduka fazladr. Bu konu zerinde akademik bir ok alma yaplmtr. Hacettepe niversitesi retim yelerinden, Sosyolog Tlin Lnin doktora tez konusu, Trkiyede ntiharlarn Blgesel Dalm zerinedir. Bunun yan sra, Birsen GKEnin Bir Toplumsal Olay Olarak ntihar adl makalesi, N. ARKUNun, ntiharn Psikodinamikleri adl almas, bu alanda yaplan ciddi almalara birka rnektir. Trkiyede, intihar olaylarna ilikin istatistikler, ilk kez, 1.7.1962 tarihinde derlenmeye balanmtr. nceleri, Devlet statistik Enstitsnn Adalet statistikleri yll iinde ksa bilgiler olarak verilmekteydi. ntihar olayna ait veriler, bu gn ad geen kurumun Demografi ve Nfus Aratrmalar ubesince, daha geni ve kapsaml bir biimde, bamsz olarak toplanmakta ve deerlendirilmektedir. D..Enn elde ettii veriler, tm yerleim birimlerini kapsamaktadr. Bir intihar hadisesi meydana geldiinde, il ve ilelerde Jandarma, emniyet ve salk kurulular tarafndan, daha nceden kendilerine verilmi olan, ntihar Olaylar statistik Fileri ne ileyip, her ayn sonunda ad geen kuruma gndermektedirler. Toplanan bu veriler, ilgili kurulu tarafndan deerlendirilip, yl sonunda yaynlanmaktadr. Bu verilere bakarak, yine de Trkiyede, intihar konusunda, salkl bir bilgiye ulalamamaktadr. nk bu veriler sadece, ilgili kurumlara yansyan, saylar ve nedenlerden ibaret olmaktadr. Oysa Trkiyede zellikle krsal kesimde
48

ERKUL, Ali, a.g.e., s.254

ve muhafazakr

kesimde,

resmi

makamlara

ulamayan,

intihar

olaylar

bulunmaktadr. Bu durumun sebebi, gerek ailelerin sulanaca endiesi, gerekse toplumun intihara olan olumsuz bakdr. Bu durum sadece Trkiyeye zg deildir. Dnyann her yerinde, istatistiklere baklarak, intihar konusunda kesin bir sonuca ulalamamaktadr. Resmi intihar istatistikleri, gerek intiharlarn, ancak kk bir blmn yanstmaktadr.

B NTHARA ETK EDEN FAKTRLER

Deimeyen tek eyin deimenin kendisi olduu gr toplumlara uygulandnda, herhangi bir toplumsal olguya etki eden faktrn ayn kalmad, dnemlerin zelliklerine ve o an koullarna gre, srekli deitii grlr. Buradan hareketle, intihar olgusuna etki eden faktrlerinde dnemden dneme farkllk gsterdii, hatta bu faktrlerin ayn dnemde toplumdan topluma da deitii sonucuna varlr. Bylece, intihara etki eden faktrler konusunda, btn alar iin geerli olabilecek genellemelere varlamayacan syleyebiliriz. ntiharn nedenlerinin saptanmasnda, onun karmak ve ok ynl bir davran olmasnn yan sra, davrann lm ile sonulanmasndan kaynaklanan glkler de vardr. nk len bir kiinin intihar gerekesi ya brakt nottan ya da yaknlarnn ifadelerinden belirlenmektedir. Fakat kiinin yaknlar notu veya intihar nedenini saklama yolunu tercih etmektedirler. Bu kiiler, aile srr olarak baz konularn darya yansmasn istemedikleri iin, resmi kaytlara yanl bilgi vermekten ekinmezler. Bu belirsizliklere ramen, eitli alanlardaki dnrler, intiharn nedenleri konusunda aratrmalar yapmlar, ve farkl sonulara ulamlardr. zellikle sosyologlarn, antropologlarn, psikolog ve psikiyatristlerin konuya farkl

yaklamlar, intihara etki eden eitli faktrlerin ortaya konulmasna neden olmutur. Bilim adamlar, intiharn nedenlerini, daha sistemli bir ekilde ortaya koymak iin, genellikle, bu nedenleri, eitli balklar altnda snflandrma yoluna gitmilerdir. Burada intiharn nedenleri, kabaca, u balklar altnda incelenecektir. Psikolojik Faktrler Ekonomik Faktrler Corafi Faktrler Sosyolojik Faktrler

1 PSKOLOJK FAKTRLER

Psikolojik yaklam, intiharn nedenlerini, tamamiyle bireyin kiilik yapsnda, dolaysyla bireyin isel koullarnda aramaktadr. Konuya bu adan bakan aratrmaclar, intihar kiinin problemi olarak ele almlar ve intihar edenlerin ounun kiilikleri itibari ile, psikopat, dengesiz ve ileri ekillerde psikozlu olduklarn savunmulardr. 19. yzyln nl Fransz ruh hekimlerinden Esqurol, insan ancak bir hezeyan hali ierisinde kendisini ldrr; bundan dolay hayatna kyan, ruh hastas saylmaldr demektedir49. leri srecei psikolojik teziyle, Durkheim ve Halbwachsn sosyolojik tezini rtebilecei kansnda olan Delmas, intiharn nedeninin tamamiyle psikolojik olduu grnde direnmektedir. Ona gre intihar determinizmi, tamamiyle kiisel bir determinizmdir... Kii yaamak olana varken, lm seer50. Delmasa gre, gerek intiharlarn nedeni psiik halde belirir51.
49

ADASAL, Rasim, Normal ve Anormal Adan Psiko-Sosyal Ynleriyle Kiilik ve Karakter Portreleri, Minnetolu Yaynlar, ST., 1980, s.297 50 ARKUN, Nezahat, a.g.e., s.137 51 SAYIL, Ik, a.g.e., s.11

- knt halleri veya melankoli nbetleri, - Kronik devaml knt halleri veya yapdan ileri gelen knt haller, - Yapdan ileri gelen, ar heyecanllktaki had devreler. Delmas, intihara, % 90 kronik devaml knt halleri veya yapdan ileri gelen knt hallerinin neden olduunu belirtmektedir. ntiharda, bu psiik halde de anksiyete temel nedendir. Ar sknt anlamna gelen ankiete halinde, intihar iin en kuvvetli eilim bulunmaktadr. Delmasa gre anksiyete, sadece gerekli deil, bir dereceden sonra, intihar iin yeterlidir de, Ona gre d nedenler ancak, ar heyecan hallerinde, ok etkisi yaparak intihara etkisi olabilir. Balangta, tamamen psikolojik adan, intiharn nedenini aklamaya alan Delmas, daha sonra bunun, yap sonucu olduunu syleyerek, her isteyen kimse intihar etmez, psiik dengenin, intihara gtrecek anksiyete haline kadar bozulmas, ancak doutan yada ar heyecanl yapl kimselerde olur demektedir52. Bu aklamayla Delmasn gznde intihar, psikolojik nedenli bir olgu olmaktan ok, biyolojik nedenli bir olgu olmutur, ntiharn nedeni, bireyin biyolojik yapsnda arayan grler gnmzde deerini yitirmektedir. Psikolojik yaklamda, farkl teoriler ileri srlmektedir. zellikle Freud, Delmasn eksik brakt noktalara dikkat ekerek, anksiyete ve buna bal olarak ortaya ktn savunduu intihara, psikolojik adan yeni bir boyut kazandrmtr. Freud, anksiyeteyi; bir tehlikeden korkmak, tehlike karsnda bir i atma olarak tanmlamtr. Freud, intiharn olu mekanizmasn aklarken, nl Kiilik Kavram na dayanmaktadr. Freuda gre, biyolojik temelli olan insan kiiliini oluturan yap: d, ego, sperego birbirleriyle uyum iindedir. Kiiliin bu blm uyum iinde deilse, bireyler eitli dzeylerde atmalar ve kavgalar yaarlar. Freud bu durumun, bireyi, nevroza hatta intihara srkleyebileceini savunmaktadr53.
52 53

A.g.e., s.138 KKNEL, zcan, Kiilik, Altn Kitaplar Yaynevi, ST., 1985, s.115

Alfred Adler ise, intiharda, iten gelen endojen nedenlerin yan sra, d nedenlerin de dikkate alnmas gerektiini savunarak, Freud eletirir. Adlere gre, her birey, topluma, yle bir ekilde baldr ki, bu ballk derecesini aa vurmayan, kendi toplumsal ilgisini belli etmeyen ne bir hareket yapabilir, ne bir ey dnebilir, ne de bir duygu ifade edebilir. ntihar ancak yeterli toplumsal ilgisi olmayan insann, acil bir sorunla karlamas halinde ortaya kabilir. Ayrca Adlere gre, aalk duygusu, narsizm, dk benlik saygs intihar potansiyelinin temel zellikleridir54. Bu grler, intiharn olu mekanizmasyla ilgili olan grler arasndadr. eitli ruh hastalklar da insanlar intihara itebilmektedir. Bu yzden baz ruhsal dengesizliklerde, zellikle akl hastalarnda, intiharn grlme derecesine deinmek yararl olacaktr. Ruhsal Bozukluklarn yaygnlna ilikin yaplan bilimsel aratrmalarda, toplum iinde, Affektif Hastalklar olarak nitelendirilen, psikotik ve nevrotik depresyonlarn, en sk grlen ruhsal bozukluklar olduu saptanmtr55. Depressif bozukluklar, yaygn olmalarnn yan sra, yol at sonular asndan da olduka nemlidir. Depresyonun yol at nemli sonulardan biri intihardr. ntiharlarn % 75 ile % 80inin ar depresyon sonucu ortaya kt bilinmektedir56. Depresyonda intihardan sonra, izofreniklerde intihar riski nemli bir yer tekil etmektedir. izofren; duygu durumu ve davranlarda olan bozukluklar iermektedir. Derin dnce ve duygu karklklar, izofreninin temel zellikleridir. izofreni, her yata grlebilmekle birlikte, ounlukla 20-25 ya aras younlamaktadr. Psikozlar ierisinde en fazla hasar yaratan izofreni,

54

ADLER, Alfred, Kiilik Bozukluklar ve Toplumsal Btnleme, Say Yaynlar, ST., 1983, s.312 55 KEY, L., Affektif Bozukluklarn Yaygnl ve Risk Etmenleri, Tp Fakltesi Dergisi, Dokuz Eyll niv., Say:1, ZMR, 1989, s.33 56 ENTAN, Engin, a.g.e., s.297

psikotik reaksiyonlar ierisinde en fazla grlendir. Ve evrenin %1i izofreniktir57. izofreniklerde intihar eilimini saptamak ok gtr, gizlice intihar edebilmektedirler. Bu nedenle dikkatli olunmas gerekir. Ele alnmas gereken bir baka grupta alkoliklerdir. Btn istatistikler, alkole dkn olanlarda intiharn skln gstermektedir. Yaplan aratrmalara gre intihar giriimlerinin ve gerek intiharlarn byk bir blmn, alkolikler oluturmaktadr58. Menningere gre, alkolizm, intihar yedei yada sreen bir intihar eklidir. ntihar olgusunun buna ramen aktel oluu, ikinin, bu blml ve yedeklenmi intiharn, artk o kimseyi i atmalardan koruyamaz olmas, ya da yllarca iki kullanarak, hilemenin durmadan gz nne getirilmesinin, iinde olunulan yaam durumunu daha da anlamsz klmas yzndendir59. ntihar iin dikenli telle kendini asmak, ustura ile kendini kesmek gibi yntemleri seen, melankolikler zerinde de durulmas gerekir. Grld gibi, bunlar, en feci yntemleri tercih etmektedirler. Bunun sebebi de keder ve strabn hastann btn uurunu kaplam olmasdr. Bu yle bir straptr ki, melankolik hasta iin bu, insann yaad hibir strapla karlatrlamaz. Melankolik, devaml bir endie iindedir. e nasl balayacan bir trl kestiremez. Baar midi yoktur, gelecek ondan karanlktr. Hasta, hayat yknden bir an nce kurtulmay iddetle arzulad halde, intihar, hastaln dzelmeye balad, yani bir ie balayabilme gcn kendinde bulduu zaman grlr. Bu hastalklarda intihar arzusu, genellikle, evrenin engel olmasn nlemek iin, zenle gizlenmekte ve ilk frsatta gerekletirilmektedir60. Buraya kadar incelenen aratrmalara bakldnda, bireyin, gerek herhangi bir akl hastalna yakalanmasnn, gerekse alkolik olmasnn gerisinde yatan nedenlere deinilmedii grlr. ntiharn temel nedenlerine bakmak yerine,
57 58

MORGAN, T., Psikolojiye Giri Ders Kitab, H.. Psik. Bl. Yay., ANK., 1986, s. 343 SONGAR, Ayhan, Psikiyatri: Psikoloji ve Ruh Hastalklar, Serhat Yaynlar, ST., 1990, s.422 59 TEKN, Durmu,, a.g.e., s.4 60 SONGAR, Ayhan, a.g.e., s.276

sonularndan hareketle yorumlar yaplmaktadr. Oysa, insan davrann, nedensonu ilikisi iinde ele alp incelemek, daha salkl sonulara ulalmasn salayacaktr.

2 EKONOMK FAKTRLER

nsan, yeteneklerini gelitirebilmek ve amalarn gerekletirebilmek iin, sosyal ortama, muhta olan bir varlktr. Bireyin bu amalar arasnda, beslenme ve barnma gibi temel ihtiyalar bata gelmektedir. Fakat, kitle iletiim aralarnn ve reklamn gelimesiyle, bireyler zorunlu ihtiyalar dnda, lks ihtiyalarn tketimine de ynelmilerdir. Toplumsal deimeyle birlikte, insan ilikileri ve ihtiyalar da farkllamaktadr. Bireylerin, bu ihtiyalar, zellikle beslenme ve barnma gibi temel ihtiyalar karlayabilmeleri, onlar bunalma itebilmekte ve bu bunalmlar, boanmalara, intihara, cinayetlere neden olabilmektedir. Uygurun da syledii gibi, insanolu, gemiten gnmze kadar doa ile srekli mcadele etmi ve doay ihtiyalarn karlayacak ynde deitirmeye almtr. Ancak ekonomik ynden darboazlarda kalan, kmazlarda bulunan insan iin evreyi deitirme olana kalmamtr. nk artk, etkin olan evredir. Bu aamada, birey zayf bir kiilie sahipse, intihar onun iin kimi zaman tek zm olmaktadr61. Ekonomik kmazlar olan (isizlik, iflas, geim sknts) kiiler, bu kmazlardan kurtulamadklarnda intihara ynelebilmektedirler. zellikle isizlik nedeniyle intihar, gerek lkemizde, gerekse dnyada, ekonomik nedenli intiharlarn banda gelmektedir. sizlik, insann toplumsal durumunu, fazlasyla etkileyen bir olgudur. siz, iten karlan veya yeni bir i bulamayan birey
61

UYGUR, Nermin, Yaam Felsefesi, ada Yaynlar, ST., 1981, s.144

kendisini ie yaramayan bir yk olarak, grebilmektedir. Londrada yaplan bir aratrmada isizlerdeki intihar oran, genel dalmdan kat daha fazla bulunmutur. Yine ABDde isizlik oranndaki %1lik bir artn, intihar orannda % 2 lik bir arta yol at eitli aratrmalarla ortaya konmutur62. Ekonomik Bunalm lar da intihar artrc faktr olabilmektedir. Durkheimin yapt bir aratrmaya gre, Viyanada, 1873te balayan bir mali bunalm, 1874te son snrna ulatnda, intiharlarda da belirgin bir art gzlenmitir. 1872de, intihar says 141 iken 1873te 153e, 1874te 216 ya ykselmitir. Ayn yllarda Frankfurtda buna benzer dalgalanmalar sonucu intiharlarda artmtr63. Trkiyede de 1982 ylnda, bankerlerin iflas olaylar artnca, intihar olaylarnda da belirgin bir art gzlenmitir. nk, bankerlere gvenerek, maln mlkn satp, faiz karl yatran insanlarn bir ou, Bankerler iflas edince paralarn alamam ve geim sknts yaamlardr. Durkheim, bu konuda somut rnekler veriyor olmasna ramen, ekonomik bunalmlarn intihar zerinde dolayl bir etkiye sahip olduunu savunmaktadr. Ona gre gerekten sefalet, geim gl intiharlar arttrsayd, geim kolaylanca, dirlik artnca, intiharlarn azalmas gerekirdi. Durkheim, intiharlarn, byle bir durumda, azalmak yerine arttn kantlamtr. Bu ekilde, intihar oranndaki farklln, toplum yapsndan meydana gelen deiikliklerden kaynaklandn iddia etmitir. Toplumsal deimelerin ve toplumlarn gei dnemlerinin, insann yaamn etkiledii kukusuzdur. zellikle gei dnemlerinde eski ve yeni deerler attndan, bir takm bunalmlar yaanabilmektedir. Dndrc olan ey, amzda uygar olarak nitelendirilen toplumlarda, intihar orannn giderek artmasdr. Gnmzde, intiharlarla, uygarlk ya da endstrileme arasndaki banty ortaya karmak iin yaplan aratrmalar, Durkheimi destekler niteliktedir. Ayrca endstrilemenin bir toplumda belli bir snfa hizmet etmesi de
62 63

LER, Selim, Genlik ntiharlar, Nokta Dergisi, Say:24, ST., 1986, s.42 DURKHEIM, Emile, a.g.e., s.223

eitli skntlara neden olabilmektedir. Hindistanda ikinci Dnya Sava ve i atmadan sonra, byk gler olmu, belli bir toplumsal snfn yararna endstrileme ortaya knca gler oalm ve bundan sonra intihar, bir sorun olarak gndeme gelmitir64. Dardan ithal edilen teknolojiyle , az gelimi lkelerde de skntlar yaanmaktadr. Bu ithal sonucunda maddi elerle, manevi elerin atmas, eitli sorunlar beraberinde getirmektedir. Sonuta, bireylerin ihtiyalarn giderememesi veya her eye doymann yaratt beklenti yokluu, kendilerinin ve yaadklar toplumun, ekonomik yapsnda olan dalgalanmalar, onlar intihara gtren nedenler olabilmektedir. zellikle, dk sosyo-ekonomik dzeyde olanlar, bu dalgalanmalardan daha fazla etkilenmektedir.

3 CORAF NEDENLER

Corafi etmenlerin insan yaamna olan etkisi kabul edilmekle birlikte, dier etmenler gibi, tek belirleyici etken olarak dnlmemelidir. Bireyin, iinde yaad corafyann, onun tutum ve davranlarn, tketim alkanlklarn, ksaca yaay biimini etkiledii bir gerektir. Dier nedenler geri plana atarak, iklim, mevsim gibi koullarla, intihar, arasnda, anlaml bir iliki kurmaya alan dnrler, intihar haritas izerek, iklim koullarna gre, intiharn blgesel dalmn kartmaya almlardr. Havann scak veya souk oluuna bakarak, hava scaklnn, intihar zerinde, dorudan bir etkisi olduu sonucuna varan, Ferri ve Morselli, snn, beynin ileyii zerindeki mekanik etkisi dolaysyla, insan, kendini ldrmeye
64

TEKN, Durmu, a.g.e., s.6

ittiini dnmlerdir. Ferri, akl hastalklarnn da, scak mevsimlerde oaldn belirtmektedir. Bu nedenle, intihar ile delilik arasnda balant kurarak, intiharnda, ayn biimde artmakta olduunu savunmaktadr. Bylece intihar psikolojik bir rahatszlk olarak grmekte ve bunu da nedensel olarak, corafi koullara balamaktadr65. Montesquie, ekvatora yaklatka sularn, kutuplara yaklatka, sarholuk ve ayyaln arttn ileri srmtr. Corafi koullarn, su gibi, intihar da etkilediini belirtmitir. Souk ve sisli lkelerin, intiharlarn artmasna, en elverili ortam oluturduunu dnm ve bundan hareketle, Esprit De Lois (Kanunlarn Ruhu) isimli kitabnda, ngilteredeki intihar bolluunu, bir iklim hastal olarak saymtr66. C.M. Mills, frtnalarla intihar arasnda iliki kurarak, barometrik basncn, birden dmesi ve birden deimesi ile intihar frekanslar ykselir demektedir67. Durkheim, intiharn mevsimlerle ve iklimle ilikisini ayrntlaryla incelemi, corafi koullarn intihar zerinde, dolayl bir etkisi olsa bile, bunun yine sosyal nedenlerle aklanabileceini savunmutur. Ona gre, kimi gzlemler, ar scaklarn vb. hava koullarnn insanlar intihara ynelttiini doruluyor gibidir. rnein, Msr seferi srasnda, Fransz ordusunda, intiharlarn says artmtr. Ve bu art hava scaklnn ykselmesine balanmtr. Tropiklerde, gne, nlarn dikine saldnda, insanlarn kendilerini birden bire denize atmalar sk grlen bir durumdur. Ancak bu etki, yalnz scakla zg deildir; soukta ayn etkide bulunabilir68. Kozmik etkenlerin, intihara etkisini aratrmak iin deiik lkeler baznda, mevsimleri, aylar, bu aylardaki scaklk derecelerini deiken olarak kullanan
65 66

DURKHEIM, Emile, a.g.e., s.73-74 ARKUN, Nezahat, a.g.e., s. 131 67 A.g.e., s.131 68 DURKHEIM, Emile, a.g.e., s.75

Durkheim, sz konusu deikenlerin, intiharla ilikisini ortaya koyan tablolar oluturmutur. Sonu, btn Avrupa lkelerinde, intiharlarn, Ocak bandan balayarak, Hazirana kadar artt, bu andan itibaren de, yl sonuna kadar dzenli bir biimde azald eklinde olmutur. Durkheim, bu mevsimlerde intihardaki dalgalanmalarn, temel nedeninin hava scakl olmadn, eer byle olsayd, intiharn, hava scakl gibi dzenli olarak deimesi gerektiini savunmutur. Ona gre bu ekilde olmamtr. lkbahar, sonbahara gre biraz daha souk olduu halde, kendini ldrenlere baharda ok daha fazla rastlanmaktadr69. Yani, intiharlardaki art ve azallara yol aan etken fiziki evre deildir. Sonuta, hava koullarnn, insanlar zerinde hibir etkisi olmamas gibi bir yorum yapmak doru olmayacaktr. Fakat u sylenebilir ki; corafi ve fiziksel evrenin etkisi, bireyin iinde bulunduu, toplumsal ortama gre, olumlu yada olumsuz bir ekilde belirginleecektir.

4 SOSYOLOJK NEDENLER

ntiharn nedenlerini, sosyolojik acdan aklamaya alan dnrlerin ortak noktas, nedenlerin, kiinin istek ve beklentisi dnda, tamamiyle toplumsal evrede aranmasdr. Tek tek bireylerin davranlar, ancak yaadklar toplumsal koullar ierisinde deerlendirilirse, anlam kazanmaktadr. Bu yzden, ortaya kan sorun ne yalnz bireyin sorunu, ne de toplumun sorunudur. Neden sonu asndan, bireysel ve toplumsal sorunlar birbirine baldr. Bu anlaytaki sosyologlar intiharn nedenini, bireyin dnda, yani toplumda aramlardr. Bu aray, intiharla, farkl toplumsal deikenler arasnda iliki kurarak gerekletirmeye almlardr. Toplumsal ballk asndan olaya bakldnda, milli geliri dk, geri kalm lkelerde, intihar orannn dk olmasnda, en nemli etkenlerden biri, bu
69

A.g.e., s.68-78.

lkelerde geleneksel yapnn varln koruyor olmasdr. Geleneksel toplumlarda, bireysellemeden nce, toplumsal bilin daha nemlidir. Birey tek bana deil, soyuyla, ailesiyle alglanr. Ailesel ve toplumsal ballk nemlidir ve bu ballk bireyi intihara gtrebilir. Buna karlk, uygarlk arttka, toplumsal ballklar azalmakta ve bireysellik n plana kmaktadr. Teknolojik devrimle ortaya kan ok sayda ve deiik uyarclar, bunlara ulalsa da, ulalmasa da, yeni doyumlara ve doyumsuzluklara neden olmaktadr. Byle bir sre sonunda, insanlar yaamn anlamn sorgulamaya balamaktadrlar. Yaamn ve yaanlan hayatn, deersizliine inanlarak gerekletirilen intiharlarn, genellikle yksek bir uygarln gstergesi olarak dnlebileceini syleyen Alvarez : ntihar saynz syleyin ne kadar kltrl olduunuzu syleyeyim demektedir70. Durkheim, intihar olgusunu, istatistik verileriyle ve toplumsal ynleriyle, geni ve ayrntl bir biimde, ele alm, ilk bata intiharn nedenlerini, toplumd etmenler ve toplumsal etmenler diye ikiye ayrmtr. Toplumd etmenler olarak nitelendirdii; akl hastal, sarholuk, rk, soya ekim gibi faktrlerle, intihar arasndaki ilikiyi inceleyerek u sonulara varmtr71. - ntiharla akl hastal arasnda zorunlu bir iliki bulunmad gibi, alkolizmle de intihar arasnda bir iliki yoktur. - Irkla intihar arasnda zorunlu bir iliki yoktur. Belirli bir rka balk toplumlarn bazlarnda intihar oran yksek, bazlarnda ise dktr. ntiharla soyaekim arasnda, dorudan doruya bir iliki sz konusu deildir. - ntiharn iklimle bir ilikisi yoktur. nk, belirli bir iklime bal bir toplumda, intiharn, adan aa deitii grlmektedir. Baz mevsimlerde intiharlarn artmas yada intihar orannn fazlalamas, o zamanlarda toplumsal yaamn daha youn bir biim almasndandr.
70 71

ALVAREZ, A., a.g.e., s.56 DURKHEIM, Emile, a.g.e., s.27

Durkheim, kimi insann varlk iinde kiminin yokluk iinde yaamna kymas, kiminin de aile iinde mutsuz olmas ve kendini mutsuz klan bir evlilie, boanma yoluyla son vermesi vb. durumlarn, intiharn toplumsal orannn, toplumbilimsel yoldan aklanabileceini gsterdiini, sylemektedir. Merril, intihar insandaki organizasyon bozukluunun, trajik geriye dnlmez son noktasdr. ntihar her eyden nce sosyal bir olaydr. Ve sosyal organizasyon bozukluunu gsterir diyerek Durkheime katlr72. Baz aratrmalarda intihara neden olabilecek, farkl bir deiken olarak, ky ve kent ele alnm, yapsal farkllk asndan, ky-kent bazndan intihara neden olan faktrlerin deiip deimedii ortaya konulmaya allmtr. Sorakin ve Zimmerman, ky-kent farklln ayrntlaryla incelemiler, kentlerdeki sosyal organizasyon bozukluklarnn, toplumun salk dengesi bozulunca, intihara kadar varan sonular douracan ifade etmilerdir. Kent yaamnn ky yaamndan daha hareketli olduuna deinerek, kent hayatndaki hareketliliin, hem nedeni, hem de sonucu olarak gelenekten uzaklama, ar phecilik, ukalalk gibi halleri grmektedirler73. Sorakin ve Zimmermann da belirttii gibi, ky-kent arasnda, her ynden byk farklar vardr. Birincil ilikilerin yaand kylerde, duygu, inan ve ilgi balar kentlere oranla daha youn ve kuvvetlidir. Kentsel yaamn hzndan uzak olan ve doaya daha yakn olan kyl, topraa bal bir yaam biimi srmektedir. Kentsel yaamn heterojen yapsna karlk, krn homojen yaps, sosyal iletiimi kolaylatrmakta ve geleneksel yap sosyal organizasyonu devam ettirici bir etki yapmaktadr. Ancak teknolojik gelimeyle birlikte, tekniin kylere girmesi, sosyal yap ve organizasyonda, baz deimelere yol amtr. Bununla birlikte, sanayileme ve buna bal olarak teknolojik gelimeyle, sosyal organizasyon bozukluu, kentlerde daha iddetle kendini gsterebilmektedir. Bu farkllklara
72 73

ARKUN, Nezahat, a.g.e., s.35 A.g.e., s.195

bakarak, yerleim yeri ve intihar arasndaki ilikiyi, ortaya karmaya alan aratrmalarda, intiharn kentlerde kylerden daha fazla olduu grlmtr74. Toplumun en kk birimi olan ailenin de intihar davrannda etkili olabilecei saptanmtr. Bireyin salkl bir kimlie kavumas, yesi olduu ailede, dier bireylerin, grevlerini, salkl bir biimde yerine getirmeleri ile mmkndr. Salkl aile ortamnda yetien kiiler, ruhsal ynden daha gldrler, bunalma girmez, phecilik gstermezler; evredeki dier insanlarla iyi ilikiler kurabilirler. Byle kimselerin gelecee ynelik olumlu beklentileri vardr. Buna karlk, salksz ailelerden gelen kimselerde ise, ie kapanklk, baml kiilik, evresiyle iyi ilikiler kuramayan, gelecee olumsuz bakan, kiilik zellikleri sz konusudur75. Durkheim, boanmann serbest olduu yerlerde, kadnlarda intihar orann dk, erkeklerde ise yksek bulmutur. Boanma, sadece eleri deil, varsa, ocuklar da etkilemektedir. lm, boanma vb. nedenlerle, paralanm aile ortam, intihar iin risk faktr olarak grlmektedir. Ailede grlen dzensizliklerin, intihara neden olabileceini kabul eden Durkheime gre, boanm erkek ve kadndaki intihar oran, evlilerden drt-be kez daha fazladr. Grld gibi, intihar,, tek bir nedenle aklanamamaktadr. ntihar davranna kimi zaman sosyo-ekonomik ve kltrel etkiler, kimi zamanda, psikolojik ve fizyolojik etkiler neden olabilmektedir. Ayn trden olaylarn, bireyleri farkl ekillerde etkilediine baklacak olursa, intiharda sadece d etkenlerin deil, bireyin psikolojisinde nemli olduu gibi bir durum ortaya kar. Fakat yine de, bireyin kiiliinin toplum iinde olutuunu dnerek ve bireyin toplumsal bir varlk olmasna bakarak, intiharn sosyolojik nedenli bir olgu olduu sylenebilir.
74 75

A.g.e., s.134 GRAKAR, Lidoper, ntihar ve Aile levleri zerine Karlatrmal Bir alma, H. niv, Yksek Lisans Tezi, ANK., 1991, s.2

C FELSEFE ve NTHAR

Felsefede intihar olgusu, bazen ze ulama, bazen snrsz bir zgrle kavuma, bazen de anlamsz olan yaam, anlaml klma olarak alglanmtr. Felsefe alannda intiharn nedeni, kimi zaman yaamn insanlar amas, kimi zaman da, yaama kar drstln katlanlmas zorunluluu, yada lme atlatn insan lmszle, ondan gelen rahata kavuturmas olmaktadr. Yaamn anlam ve amac nedir ? sorusundan yola karak, anlam arayna giren dnrlerin bazlar, yaamn anlamn, iyimser bir bak asyla ortaya koymaya almlardr. Yaamn anlamn anlamszlkta bulanlar, intihar veya lm bu anlamszln karl olarak grmlerdir. Onlar iin yaamn ucuna doru yolculua kmak en byk anlam olmutur76. Felsefe tarihi iindeki intihar destekleyen bir ok retinin yer ald gerei, zellikle Antika Yunan dncesinden itibaren grlmektedir. Yunan dncesinin hazclk retisi, zorunlu sonu olarak kendini ldrmeyi yelemeye varr. lme aran lakabyla anlan hazc Hegesiasa gre, yaamak ac ekmek demektir. Olumlu mutlulua eriilemez, elde edilecek tek mutluluk acszlk anlamndaki, olumsuz mutluluktur ki, buna da ancak bilgiler varabilirler. Bu anlaya gre, bilge olmayanlar kendilerini ldrmelidir. Yaamn amac mutluluk ve haz almak olduuna gre, ereksiz bir yaam srdrmede direnmenin anlam yoktur77. Hazclk retisi, Sokratn lmnden sonra ortaya kmtr. Sokrates, kabul edilebilir, tatl bir dille intihar reddetmekle birlikte, lm onun iin son derece istenilir bir eydir. Hatta, dnyasal varlklarn sadece bir glgesi olduu, ide dnyasna bir giritir. Sokrates yarglanmasndan sonra, byk bir mutlulukla zehri ier ve dierlerine nclk ettiini syleyerek intiharn yararlar zerine gzel bir konuma yapar78.
76 77

GLER, Zhal, a.g.e., s.75-80 HANERLOLU, Orhan, Felsefe Ansiklopedisi, Remzi Kitabevi, Cilt:2 ST., 1977, s.270 78 ALVAREZ, A., a.g.e., s.59

Sokratesin rencileri, bilgiyi ve erdemi elde ederek mutlu olmak iin birbirine zt iki gruba ayrlmlardr: Rahat bir yaay salayarak (Kireneliler), rahat bir yaam yadsyarak (Kinikler). Kireneliler birinci yolu Kinikler ise ikinci yolu semilerdi. Kireneliler, Kiniklerin ileciklerine tepki gstererek, yaamn ereini haz da bulmulardr. Onlara gre haz, insan insan eden bir duygudur. Bilgilerimiz, duygularmzla olabildiimiz kadardr, bundan teye geemez79. Hegesias ise, hazc ahlktan korkun sonular doabileceini gstermitir. Onun iin hayat bir yanlsama kayna, haz ise yakalanamayacak kadar kakndr. Bu nedenle, haz, insan iin bir ama olamaz ve haz bize bal deildir. Elem hazdan stn olarak hayat zehirlemektedir. te btn bu nedenlerle, hayattan vazgemekten daha byk bir mutluluk olmad gibi en iyi yol da kendini ldrmektir80. Kinikler ise, hazzn karsna ilecii koyarak, Sokratn erdemine ulamaya almlardr. Mutluluu, her trl badan kurtulmu, isel bir zgrlkle gerekletirmeye almlardr. Okulun kurucusu Antisthenes, retisine uygun olarak yaamn, tm dnya zevklerinden uzak ve ile iinde srdrmtr. Zevk almaktansa, lrm demektedir. Ona gre istenilecek tek ey erdem, kanlacak tek ey erdemsizliktir. Gerek erdem, insann hibir deere bal ve tutsak olmamas ile elde edilir. Bunu salamak iin de insann btn tutkularndan syrlmas gerekir. nsan, hibir hazzn, istein, an ve erefin peinden komamaldr81. Kiniklerin nclk etmi olduu Stoaclkda, bir karamsarlk felsefesidir. Okulun kurucusu Zenon dp parma krlnca fkesinden intihar etmitir82.

79 80

HANERLOLU, Orhan, a.g.e., s.293 SENA, Cemil, Filozoflar Ansiklopedisi, Remzi Kitabevi, Cilt 1, ST., 1975, s.352 81 HANERLOLU, Orhan, a.g.e., s.291 82 ALVAREZ, A., a.g.e., s.60

Alman dnr Schopenhaver, acdan ve hazdan yola karak, kendini ldrmeyle hayli uramtr. Dnsel yolculuunda, ktmserlikten ve acdan kurtuluun yolunu kendince bulmaya almtr. Bu amala acdan kurtuluun yolu olarak, nce sanat, sonra da srasyla etik ve metafizii grmtr. Ancak sonralar bu zm yolundan tatmin olmasa gerek, tekrar, kurtuluun ve mutluluun, kurtuluun aresi nedir ? diye sorduktan sonra, bir bakma en yce snak intihardr demektedir83 . amz nemli derecede etkileyen ve genliin bir blmn bir zamanlar peinden srkleyen Varoluuluk felsefesinin, nl temsilcisi Camus eserlerinin ounda, intihar olgusuna byk arlk vermitir. O, intihar incelemekten ok hayatn anlam nedir ? sorusuna, verilen bir cevab deerlendirmektedir. Camusun bu konudaki yargs udur : Hayat samadr ! Niin katlanyoruz, canna kymak demek, bu alkanln ne kadar sama olduunu yaamak iin hibir ciddi neden bulunmadn, her Allahn gn didinmenin lgnln ve ilenin faydaszln anladm demektir. Ksacas canna kymak, hayatn yaamaya demediini kabul etmek demektir84. Camusnn felsefesinde, intihar, umut ve isyan i iedir. Camus ben felsefi intihar deil, ksaca intihar ele alyorum. ntihar iindeki heyecanlarndan syrp, intiharn mantn anlamak, intiharn bir drstlk olup olmadn bilmek istiyorum. Bazlarna gre, lme atlay, bizi lmsze ve ondan gelen rahata yeniden kavuturur. Bazlarna gre de bu atlay, ar bir tehlike saylmaz. Tehlike bana kalrsa, atlattan nceki o nazik andadr. Bu ba dndrc keskin izgi zerinde tutunabilmek, ite asl drstlk budur, gerisi kaamaktr demektedir85. Nihilizm de, yaamn hilik temeli zerine kurulmu olduunu sylemekte, intihar felsefi bir erdem haline getirmektedir. Nihilizm; var olan grlere, deerlere, dzene kar kan, hibir deer tanmayan grlere verilen addr.
83 84

SENA, Cemil, a.g.e.,, Cilt:4, s.204 MER, Cemil, Bir Faciann Hikayesi, Umran Yarnlar, ST., 1981, s.48 85 CAMUS, Albert, Uyumsuz Yaama, Varlk Yaynlar, ST., 1974, s.10

Nihilist de bu balamda, her eyin deer ve anlamdan yoksun olduuna inanan kiidir. Birey belli bir zamana dek, son derece anlaml ve doal grd bir eyin, sonradan bu anlama sahip olmadn grmektedir. Bu anlamszl, her eye genelleyen kii iin, yaamda balanaca hibir deer kalmamtr. Ve intihar temeldir. yle ki intihar, gerek bir nihilizmdir. ntihar etmeyip de yaayan, her eyin deersiz olduunu syleyen kii, kendisi ile eliiyor denebilir. nk insan her eyin anlam ve deerden yoksun olduunu savunmakla birlikte, intihar etmeyip yayorsa, bu, yaamda bir deer grdn gstermektedir. Grld gibi, felsefede intihar, kaynan, kimi kez hilikten, kimi kez hazdan, kimi kez de yaamn anlamszlndan almaktadr. Sonuta Kongarn syledii gibi, yaamn iki ilevi vardr. retmek ve sevmek, severek retmek, reterek sevmek. nsanlkla ve imanla btnlemek ancak byle anlam kazanr. Bilim de sanat da, yaam da, bu btnlemeye hizmet ettii oranda olumlu ve ilevseldir86.

D SOSYOLOJ ve NTHAR

Sosyolojinin, intihar davrann zmlemesi srasnda balang noktas, toplumsal ilikiler boyutu olmaktadr. ntihar nedenlerinde olduu kadar, sonular bakmndan da sosyal bir ok zellik tamaktadr. Bu zellikler, hem toplumdan topluma ve hem de ayn toplum iinde, farkl toplumsal katmanlarda ve de ailelerde eitlilik ve farkllk gstermektedir. Bu eitlilikler ve farkllklar, deiik toplumlar ve blgeler incelendiinde net bir ekilde grlmektedir. Olaya, sosyal neden arlkl bakanlarn temel belirlemesi bireysel yada grup intiharlarnda, sonu belki psikolojik, fizyolojik yada baka bir ekilde yansyabilir. Ama kiinin bu eyleme karar vermesinde, etkili olan, psikolojik yapya sahip olmasnn arkasnda yatan
86

KONAR, Emre, Yaamn Anlam, Remzi Kitabevi, 3. Basm, ST., 1991, s.49

sosyo-ekonomik ve sosyo-kltrel nedenler gzard edilmemelidir. Bir sosyolog, kiinin davran bozukluklar ve ruhsal skntlarnn tesinde, onu intihara srkleyen, baka nedenlerinde olduunu aratrmak durumundadr" eklindedir. ntihar, sosyolojik bak asyla ele alan sosyologlarn, intihar

tanmlamalarna kavramsal aamada yer verilmiti. Burada intihar ve sosyoloji konusunun daha iyi anlalmasn salayaca dncesiyle, Durkheimin intihar snflamasna yer verilecektir. nk bu alma, intiharn sosyolojik nedenlerine, ilk kez yer veren bir almadr. Durkheimin hareket noktas, intihar gibi ancak bireysellii iinde anlalabilecei dnlen, bir davran bozukluu olgusunun bile toplumsal etkenleri bulunduunu, bu nedenle, toplumbilimsel yntem ve yordamlarla ele alnmas gerektii dncesidir. Her toplumun kendine zg olan ve byk toplumsal dnmler yada olaan d durumlar olmadka, duraan kalan bir toplumsal intihar oran bulunduunu belirten Durkheime gre bu durum intiharn toplumbilimsel bir olgu olduunu kantlamaktadr. Toplumsal intihar orann belirleyen ey ise, intihar olayyla birlikte grlen kimi toplumsal etkenlerdir. Ve intiharn, nasl olutuunun anlalmasn salayacak olan bu etmenlerdir. Toplumsal bir olayn nedenini, yine toplumda aramak gerekir grnden hareket eden Durkheim, toplumsal etkenleri oluturan, dinsel ballk, evlilik, aile yaam, siyasal balar, eleri ile intihar olaylar arasndaki balar inceleyerek, ayr intihar tr saptyor. Bencil intiharlar Elcil intiharlar Kuralszlk intiharlar

1 BENCL NTHARLAR

Bencil intiharlar, bireyin toplumsal evresiyle btnlememesi sonucu olan intihar olaydr. Bireyi, kendi bann aresine bakmak durumunda brakan etkenler, ne kadar oalrsa, intihar olaylar da o lde artar. Ayrca bencil intiharlar, bireyin bal olduu din, aile, politik zmre ve benzeri tarafndan korunmam olmasndan ileri gelir. Baka bir deyimle bencil intiharlar, toplumsal balar gevek olduu, birey kendini yalnz hissettii zaman belirir87. Durkheim, bireyin toplumsal evresiyle btnlemesi konusunda, u nermeyi saptamtr. - ntihar, dinsel topluluun btnleme lsyle ters orantl olarak deimektedir. - ntihar, aile topluluunun btnleme lsyle, ters orantl olarak deimektedir. - ntihar siyasal toplumun btnleme lsyle, ters orantl olarak deimektedir.

Durkheim, bu nermeleri, u rneklerden sonra belirlemitir. Farkl lkelerde ve zellikle yaad lkede dinsel inanla intihar oranlarn karlatrdnda, inan farkllnn intiharda etkili olduunu grmtr. Bu durumda, dini inanlarn, insanlara verdii, zgrlk derecesiyle aklamaya almtr. Durkheim, incelemeleri sonucunda, intihar orannn, protestanlarda, Katoliklere gre, drt-be kat daha fazla olduunu grr. Protestan kantonlarda, intihar olaylarnn, Katolik kantonlara gre daha fazla oluunun nedenini,
87

KSEMHAL, N. azi, Sosyoloji Tarihi, Remzi Kitabevi, ST., 1982, s.183

protestanln katoliklie gre, daha zgr, daha hogrl olmasnda ve katolikliin daha kuvvetli balarla kiileri inanlara balamasnda, btnl, daha iyi korumasnda bulmaktadr. Durkheim, Protestanlk ile Katoliklii intihar yasaklayp yasaklamamas asndan karlatrmtr. Ona gre her ikisi de intihar ayn kesinlikle yasaklamaktadr; son derece ar manevi cezalarla cezalandrmakla kalmamakta, her ikisi de mezardan tede, insanlarn gnahlarndan dolay, cezalandrlacaklar, yeni bir yaamn baladn retmektedir. Protestanlkta, tpk Katoliklik gibi, intihar bu tr gnahlar arasnda saymaktadr. Protestanlkta intiharlarn daha ok olmasna, elverili bir ortam bulunuu, bu inancn intiharlar, Katoliklikten farkl bir biimde deerlendiriinden ileri gelmektedir. Dolaysyla, Katoliklik ile Protestanlk arasndaki temel fark olarak, ikincisinin zgr irdelemeyi, birinciden daha geni bir lde kabul etmesinde grmektedir88. Protestanln, Katoliklie gre daha zgr ve daha ho grl olmasnda, eitimin roln aratran Durkheim, eitim dzeyi ykseldike ve buna bal olarak, toplumsal statler ykseldike, intihar orannn artt savn da ileri srmektedir. Ancak Ona gre: nsan renmek istemektedir ve yesi olduu, dinsel toplumun uyumu bozulduu iin de kendini ldrmektedir ama renim grd iin kendisini ldryor deildir. Hatta, dinin, zlmesine yol aan ey bile, onun grd renim deildir. Tersine, din zld iindir ki, renim gereksinimi uyanmaktadr. nsanlar, daha nce edinilmi olan grleri, ykmak iin deil, tersine, grler yklmaya balam olduu iin eitime ynelmektedirler. Buradan hareketle, Durkheim, bylesi bir zlmede, bilimin buna neden olmaktan te, ona kar ila, hatta eldeki tek ila olduu grndedir89. Durkheim mantyla, bencil intiharlar asndan, din ile intihar arasndaki balant, dinsel inancn yeterli younlukta ve bir ortak yaam besleyecek nitelikte
88 89

DURKHEIM, Emile, a.g.e., s.130 A.g.e., s.143-144

olmamas, bireyi yeterince sarmamasdr. ntihar, dinsel topluluun, btnleme lsyle ters orantl olarak deimektedir. ntiharn aile topluluunun btnleme lsyle ters orantl olarak deitii sonucuna da varan Durkheim, bu konuda u grlere sahip : Ona gre aile, bireyi topluma balayan bir ba ilevi grmektedir. Din zmresi gibi, aile zmresi de, insan korur, ona dayanak olur. Bu nedenle de, btn toplumlarda, bekrlarda, boanmlarda ve ocuksuz ailelerde, intiharn evlilere ve ocuklulara gre daha fazla olduu grndedir. Durkheim, evliliin getirecei sorumluluklardan dolay, bireyleri yaama daha fazla balayacan syleyerek,, ok yeli aileler bir lks, yalnzca varlklarn sahip olmas gereken bir ey olmak yle dursun tam tersine, gnlk yaamn vazgeilmez bir gerekliliidir. nsan ne denli yoksun olursa olsun, hatta yalnzca kiisel yarar asndan bile, dnyaya getirebilecei ocuklarn bir blmnn yerine, maddi varlk edinmek istemesi, yatrmlarn en kts olur demektedir. ntihar davrannn azalmasnda, ailesel ballklarn nemi, bu ekilde vurgulanm olmaktadr90. Bencil intiharlarda, son olarak, siyasal rgtlenmeleri inceleyen Durkheim, yle sylyor: Byk toplumsal sarsntlar, byk ynsal savalar, ortak duygular ayaa kaldrmakta, yan tutma ve yurtseverlii, siyasal ve ulusal inanc uyanmakta ve faaliyetleri, tek bir ama zerinde toplayarak hi olmazsa bir sre iin toplumda daha gl bir btnleme salamaktadr. Varln saptadmz bu salkl etkinin nedeni bunalm deildir, bunalm dolaysyla ortaya kan kavgalardr. Bu kavgalar, ortak tehlikeyi karlayabilmek iin, insanlar birbirine yaklamak zorunda braktndan, bireyler kendilerini daha az, ortaklaa olan eyi ise daha ok dnmektedirler. Ayrca bu btnlemenin, yalnzca geici bir ey olmamas, tersine kimi kez zellikle youn olduunda, kendisini dorudan doruya ortaya karan nedenlerden daha uzun sreli olmas da normaldir91.

90 91

A.g.e., s.93 DURKHEIM, Emile, a.g.e., s.187

Durkheim, byk siyasi bunalmlar, devrimler, savalar srasnda intihar orannn btn toplumlarda birden bire dtn istatistiksel dayanaklar ile gsterir. Yukarda belirtildii gibi, bu gibi dnemlerde intihar orannn azalmasn,, toplumsal hayatn her zamankinden daha youn olmasna ve bireylerin ortak ama dorultusunda birbirlerine smsk sarlmalarna balamaktadr. Sonu olarak, Durkheim, intihar says, bireyin, dine, aileye, devlete olan ballyla ters orantldr demektedir.

2 ELCL NTHARLAR

Elcil intiharlar, birey kendini tmyle bir toplulua adaynca, topluluun amac, kendisiyle zdeleince ortaya kmaktadr. Kabile, din veya topluluk, her yenin, onun ilkeleri uruna kendini kolayca kurban edebilecei kitlesel bir ballk iindedir. Durkheim, elcil intiharn, ordu gibi, kat yaplar gsteren ilkel gruplarn ve ilkel toplumlarn bir zellii olduunu dnmtr. Camus bunu, ok net bir biimde, bir parantezde yle zetlemektedir. Yaama nedeni ayn zamanda iyi bir lm nedenidir92. Durkheim bireyin kendi bana brakld ortamlarn bencil intiharlar zendirici olmasna karn, ar toplumsal btnlemiliinde, elcil intiharlar kolaylatrdn belirtmitir. Burada, birey, topluluun buyruklar gerektirdiinde, kendisini, dnmeden ldrebilmektedir. Durkheim, bu tr intihar trne, yani bireyin ar toplumsal ballk ve geleneksel deerlerin etkisiyle gerekleen intiharna, elcil intiharlar adn vermektedir. Elcil intiharlarn ilkel topluluklarda grldn belirten Durkheim, bunlarn ok zel kimi nitelikler gsterdiini sylemektedir. Bu topluluklarda grlen intiharlar grupta inceliyor:
92

ALVAREZ, A., a.g.e., s.84-85

- Yalanan yada hastala yakalanan erkeklerin intihar: Vizigotlarda yaamdan bkm yallarn, Atalar Kayas denilen yerden kendilerini atmalar, Keosda belli bir ya geenlerin, grkemli bir trende bir araya gelerek baldran imeleri bu tre rnektir. - Kocalarnn lm nedeniyle kadnlarn intihar : Hindu Geleneinde kocas len kadnn, kocasnn arkasndan kendini yakarak ldrmesi gibi. - Bakalarnn lm zerine, onlarn maiyetlerinin yada hizmetilerinin intihar: Gallerde, efendilerinin lmnden sonra, klelerinin, hizmetilerinin intihar etmesi gibi. Burada birey, intihar davrannda, intiharn kendisi iin bir dev olmasndan dolay bulunmaktadr. Bu grevi yerine getirmeyecek olursa, yaptrm, erefini yitirmek ve ou kez dinsel cezalara arptrlmaktr. nsann, kendisini ldrmenin dev olduu topluluklarda, sz konusu insann, yaamaya devam etmesi durumundan, evrenin saygsn yitirmesi sz konusudur. Toplum btn arlyla, burada, bireyin zerine kmekte, onu intihara srklemektedir93. Durkheim, ilkel toplumlarda, intiharn daha ok grlmesinin nedenini bu toplumlarn yapsna balamaktadr. Bu topluluklar, az sayda yeden olutuu iin, yelerin yaam homojendir. Dnceler, duygular uralar herkes arasnda ortaklaadr. Toplumsal yapya birincil ilikiler egemendir. Byle bir yapda kimse kimseyi gzden karmamakta ve ayrlklar hemen nlenmektedir. Dolaysyla birey, iinde, kendi doasn gelitirebilecei ve yalnzca kendisine ait bir yap oluturabilecei, zel bir alan edinme imknndan yoksundur. Durkheime gre bu durumda, bireyim, topluluun istekleri karsnda daha az korunmu olmas ve topluluun en kk bir neden doduunda hi duraksamadan, bunca az deer bir yaama, son vermenizi istemesi doaldr94.
93 94

A.g.e., s.200 A..g.e., s.201

Durkheim elcil intihar ve zorunlu elcil intihar ayrm yapmaktadr. Benin kendisine ait olmad, davranlarnn hedefini kendisinin dnda, iinde yer ald kmelerden birinde bulunduu durumlarda yaplan intiharlar elcil intihar olarak; bu intiharlarn bir dev gibi benimseyip yaplmas durumlarn da zorunlu elcil intihar olarak nitelendirmektedir. Ordudaki intiharlar inceleyen Durkheim, ordudaki intihar ilkel

toplumlardaki intiharlarn bir ortak almdr ve elcil intiharlar snfna sokulabilir demektedir. Askerlik ahlknn baz ynleriyle ilkel ahlkn bir uzants olduu, byle bir ortamda yaayan bir askerin, izin verilmemesi, azarlanma, haksz ceza, hapis ve benzeri en ufak bir engelle, skntyla karlatnda kendisini ldrd grndedir. Daha nceleri orduda benzer intiharlarn grlm olmas ise, askeri kamlayarak, orduda bir intihar salgn balatmaktadr. Askerlik meslei insanda, kendi kendini ldrmeye srkleyen bir ahlk yaps gelitirdiinden dolay, evre, intihara son derece elverilidir. Ve birey iinde tad bu kendini ldrme eilimini kolaylkla eyleme geirebilir, eylem, evreye de hzla yaylr95. Durkheim toplumsal yapnn deimesiyle, elcil intiharlarn azald grndedir. nk, ada toplumlarda, bireysel kiilik, toplumsal kiilikten ayrlm durumdadr. Fakat bugn bile kendilerini, canlarndan ok sevdikleri, stn tuttuklar onurlar, toplumsal deerleri uruna ldren, subaylara kumandanlara, rastlandn belirtmektedir. Durkheim, bugn, elcil intiharlarn hala srp gittii zel bir toplumsal evre olarak orduyu gstermektedir. Ancak ayn zamanda ordudaki intiharlarn gnmze yaklatka azaldn ve bunun nedeninin de askerlik ruhunun gevemesi olduunu dnmektedir96. Durkheimin elcil intiharlar snflandrmasna, toplumsal olaylar etkilemek iin intihar edenleri, siyasi bir olay protesto etmek iin, toplum nnde yaplan intiharlar, alk grevleri, lm orular ve benzerlerini dahil etmek mmkndr.
95 96

A.g.e., s.214-220 A.g.e., s.208-215

nk, ister baarszlk, isterse onu korumak iin olsun, bu tr intiharlar gerekletiren insanlar, topluma kar duyarl ve toplumla ar btnlemi kiilerdir. 29 Mart 1998 tarihli bir gazetede kan, toplu intihar haberini de, elcil intiharlara rnek olarak gstermek mmkndr. Habere gre yirminci yzyl sona ererken, Trkiyedeki bir takm gruplar kyamete hazrlanmaktadr. Toplu intiharlara boyut deitirme olarak bakan Dnya Kardelik Birlii, 1999un dnya ylnn son ay olduu ne srerek, 13-18 ya arasndaki genlerinde yer ald mritlerine, boyut deitirmeye hazr olun arsndan bulunmaktadr97. Sonuta, ender durumlarda da olsa, intiharn, sanld gibi sadece yaama isteinin yokluuna dayanmad sylenebilir.

3 ANOMK NTHARLAR

Bencil intiharlar, bireyin toplumla yeterince btnleememesinden, elcil intiharda, ar btnlemesinden ileri gelirken, nc bir intihar tr olarak kuralszlk intihar da, birey davranlarnda uyulacak llerin bulunmamasndan ilere gelmektedir. zellikle kr piyasa ekonomisi iinde younlam olan bu intihar tr, bireylerin davranlarn dzenleyecek kural ve llerin bulunmamas karsnda, Durkheimin deyiiyle bireyin ufkunun ya ar genilemesinin, ya da ar biimde daralmasnn sonucu olumaktadr. Durkheim, toplumsal bunalmlar sonucu oluan intiharlara anomik intihar adn vermektedir. Byle durumlarda, toplumun dzenleyici etkisinin yok olduunu syleyen Durkheim, bireyin davranlarnda, hangi llere uyaca konusunda kararsz kalmasnn ve kuralsz bir yaam srmesinin, bu tr intiharlarda belli bal neden olduunu ileri srerek, genellikle beklenmedik, ar biimde zengin olma,
97

Milliyet Gazetesi, Gazete Pazar Eki, 2000 de ntihar, 29 Mart 1998, s.7

iflas,

boanma

ve

ihanet

olaylarnda

anomik

intiharlarn

grldn

belirtmektedir98. Durkheim, zellikle, ekonomik bunalm dnemlerinde grlen kargaalk halinin, intihar orann artrd istatistiksel karlatrmalarla gstermitir. Ancak ona gre intihar artran kargaalk halleri sadece ekonomik kargaalklar dzensizlikler deildir. Toplumsal yaamn dier alanlarnda grlen kargaalklarda, intihar orann etkilemektedir. Ailede grlen eitli bunalmlar, kargaalklar, dzensizlikler intihar artrabilmektedir. Ona gre, eitli aile bunalmlar iinde en nemlileri, dullukla boanma yada mahkeme kararyla ayr yaamadr. zellikle kar kocadan biri lnce aile dzeni alt st olmakta, geriye kalan kar yada koca bu yeni duruma kendisini uyduramamakta ve bu durumlarda kendi kendini ldrme eilimi kolaylamaktadr. Boanma ile intihar arasnda balant kurarken, cinsiyet ayrm yapmakta ve boanmann yasal olmad, zor olduu toplumlarda, kadnlarn intihar orannn, erkeklerden fazla olduunu belirtmektedir. Durkheime gre, bunun nedenini, evlilik hayatnda, boanma yasann erkein lehine, kadnnda aleyhine ilemesinde aramak gerekir. Boanma ile ilgili istatistiksel aratrmasnda, yle bir yasaya ulamtr. Boanma ne kadar ok uygulanyorsa, evlilik intihar bakmndan kadn o kadar ok korumakta, boanma ne kadar az grlyorsa, evliliin kadn korumasnda o kadar azalmaktadr99. Ayrca Durkheim, ailedeki anomiden te, ekonomideki ve zellikle ticaret ve sanayideki anominin, intiharn toplumsal orann artrdn sylemektedir. Ona gre, bu gn, Avrupa toplumlarnda patolojik hal alan intiharlar, bencil ve anomik intiharlardr. Ekonomi alannda, ada toplumlardaki kuralszlk, intiharlarn dzenli ve zel bir etkeni durumundadr. Bu nedenle anomik intiharlar, dier iki intihar trnden ayrlmaldr. Durkheim bu ayrm ve benzerlikleri u ekilde ifade etmektedir100.
98 99

DURKHEIM, Emile, a.g.e., s.51 A.g.e., s.225 100 A.g.e., s.241-242

- Bencil

ve elcil intiharlar, bireyin topluma balan biiminden

kaynaklanrken, anomik intiharlar, toplumun bireyleri dzenleyi biiminden kaynaklanmaktadr. - Bencil intihar, insanlarn artk yaam iin bir gereke grmemelerinden, elcil intihar, insanlarn, yaamn gerekesini yaamn dnda grmelerinden kaynaklanrken, anomik intiharlar insanlarn etkilendikleri dzenin bozulmasndan ve onlarn bundan ac duymalarndan kaynaklanmaktadr. - Bencil intihar ile anomik intiharlar arasndaki, benzerlik, her ikisinin de, toplumun, varln bireylere yeterince duyuramamasndan kaynaklanmaktadr. Ancak toplumun fark edilmedii alan, bu intiharlarn her birinde farkldr. Bencil intiharlarda, ortaklaa etkinlikler bakmndan, toplum varl fark edilmemekte, bylece ortaklaa abalar ve ama, anlamdan yoksun kalm olmaktadr. Anomik intiharlarda ise bireysel tutkular bakmndan toplumun etkisi grlmekte, bylece onlar dzenleyecek snrlayc g ortadan kalkmamaktadr.

E DNLER VE NTHAR

Semavi dinler diye nitelenen tek Tanrl ve peygamberli dinlerin hemen hepsinde intihar davran onaylanmamaktadr. nk bu dinlerdeki mantk can veren Tanrdr, ancak alan da O olmaldr eklindedir. Fakat, Hanerliolu, intihar olgusunun, felsefi alanda bir ok retinin konusu olduunu ve bu dnyann sorunlarn zmekten uzak bulunan tanrbilimde, tanrsal yaratmayla eliik olduundan tr kendini ldrmeyi ounlukla yasaklamayla beraber, te dnyann sonsuz yaamn verek kendini ldrmeyi el altndan onaylamaktadr, grn ileri srmektedir101. Fakat, tek tanrl dinler iin byle bir temellendirmeye gidilememektedir.
101

HANERLOLU, Orhan, a.g.e., Cilt:2, s.270

Alvareze gre tek tanrclk evreni, tek dizgeli ve akll kavranabilen bir btn olarak alglar; ama sonular domaclk, fanatizm ve zulm olmutur. te yandan, ok tanrclk bir hogr, bireyin zgrlne bir sayg ve uygar bir soluk ierir102. Ortaada intihar ederek lenlerin, btn yaamlar boyunca gnahkr ve sulu olduklar kabul edilmi, intihar eylemiyle Tanr katnda balanamaz bir gnah iledikleri dncesi egemen olmu ve yaylmtr. Ortaada intiharn bir su olduu olgusu Hristiyan retiye sonradan girmitir. Altnc yzyla kadar byle bir ey sz konusu deilken sonralar kilise intihara kar kan kanunlarla donatlmtr103. ntihar eden ilk Hristiyanlardan bir ounu, aziz olarak ilan eden, St. Augustine intihar yasaklayan ilk hristiyandr. Bundan beri Hristiyanlk, intihara, daima bir su gzyle bakmtr. Akinolu Thomas, Hristiyanlar iin, adam ldrenler sadece bedenini ldrr,, kendini ldren hem bedenini hem ruhunu ldrr demektedir104. Hristiyanlarn ocuk aldrmay ve drmeyi aforoz etmeleri gibi, intihar da aforoz etmeleri, Romallarn kastl cinayetlerine ve umursamazlna tmyle yabanc bir yaama anlayna dayanr. Hristiyanlk din anlay, intihar, daha sonraki yorumlarnda resmen su kategorisine sokmutur. Musevi-Helen gelenee olduka yabanc olan intiharn, su olduu olgusu, Hristiyanln sonradan kefettii karmak bir bulu olmasna ramen Avrupaya bir sis gibi kmtr. nk Hristiyanla, Musevilie ve Helenizme ramen ayakta kalan ilkel konulardan, nyarglardan ve hurafelerden g almaktayd105. ntihar yasaklayan baka bir reti Judaismdir Judaism hayatn kutsall zerinde durmutur. Ve Yahudilikte intihar son zamanlara kadar az grlmtr. Yahudi aleyhtarlnn en iddetli olduu dnemler dnda, Yahudiler arasnda kendini ldrenlere pek rastlanmamtr. Yahudilerin kanun ve tefsir kitab olan
102 103

ALVAREZ, A. , a.g.e., s.52 A.g.e., s.51 104 SMITH, Anthony, a.g.e., s.286 105 ALVAREZ, A., a.g.e., s.52

Zalmut intihar bir gnah saymakta ve intihar eden kii iin geleneksel cenaze trenini kabul etmemektedir; intihar eden kiinin cesedi, adam ldrenlerin ve serserilerinki gibi trensiz ve ayr yerlere gmlmektedir106. slamiyet de intihara scak bakmayan dinler arasndadr. Kuran- Kerim kendini ldrmeyi kesin olarak yasaklamaktadr. slamiyet de intihar eden kiinin cenaze namaz klnp klnmayaca konusunda deiik grler vardr. arih bn-i Battal'n grne gre, intihar irkin bir hareket olmakla birlikte,, intihar eden kii slamn dna kmam olur. Ve bu nedenle cenaze namaz klnr. Battal bu grne dayanak olarak, Peygamberin btn Mslmanlara namaz klnr ifadesini gstermekte ve hi kimse bundan istisna deildir demektedir. Baka bir grte ise, mntehire namaz klnmaz, nk mntehir kendi nefsine zulmetmitir denilmektedir107. ntihara ho gryle bakld dnemlerde olmutur. Hristiyanlk ncesi Romallar, intihara ne korkuyla, ne tiksintiyle bakmlar, ne de intihar gnah saymlardr. Yunanllarnda intihara bak as Romallara benzemektedir. Dolaysyla, Hristiyanlk ncesi Yunan ve Romallarda intihar yasaklayan bir anlay yoktur ve intihar etme zgrl temel insan haklarndan biri saylmaktadr108. Dou lkelerinde, baz dinler de intihar ho grmlerdir. rnein Brahman ve Budist dinlerine re, beden deersizdir ve her an terk edilebilir109. Ayrca, Hindistanda yaygn olan sutle gelenei ile kocalarnn lmnden sonra dul kalan kadnlarn, kocalarnn cesediyle birlikte yaklmas, Japonlarn onur uruna ve bir grev dncesiyle, harakiri yaparak kendilerini ldrmeleri, intiharn sosyal bir gelenek olarak yerletiini gstermektedir. zellikle in ve Japonyada intihar eski alardan beri olduka yaygn olmu ve insanlarn davranlarnda
106 107

ARKUN, Nezahat, a.g.e., s.118 ZEBD, A.L., Sahih-i Buhari Muhtasar Tecrid-i Sarih, ev: Kamil Miras, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, Cilt:4, ANK., 1976, s.562 108 TOYNBEE, A., KEDA, D., Yaam Sein, Ank. niv. Basmevi, ANK., 1992, s.178 109 ARKUN, Nezahat, a.g.e., s.117

byk bir etkisi olmutur. Japonyada samurai zihniyeti arlktayken, intihar bir eit ahlk ycelmesi olarak, vlmtr110. Sonuta, zellikle ok tanrl ve kitapsz dinlerde intihara ho grnn daha fazla olduu sylenebilir. Buna karlk kitapl dinlerin hemen hepsinde, intihar olaynn ho karlanmad ve din adamlarnn da, intihar onaylamad grlmektedir. Buna sebep olarak, bu dinlerde, hakim olan grn Allahn verdii can, yine Allah alr eklinde olmas gsterilebilir. Bununla birlikte, bu dinlerde, intihar konusunda, dorudan doruya bir yasaklama olmad grlyor. Alvarez bu konuda, Hristiyanlkta ne eski Ahit, ne de yeni Ahit intihar dorudan yasaklar, hatta Hristiyanlarn kutsal kitab olan ncilde intihar yada intihar giriimi sz gememektedir demektedir111.

F EDEBYAT ve NTHAR

Edebiyat dnyasnda intihar olaylar, zellikle, 19. Ve 20. yy.da yaygnlamtr. Bunda; dadaizm in, romantizmin ve nihilizmin etkisi olduu bir gerektir. Sovyetlerde, 1926da nce bileinin kesen, sonra kanyla son byk estetik jest olarak bir veda iiri yazan Yesenin ldnde, Mayakovski onu sulayc bir iir yazmtr. Bu dnyada zor deil lmek, Asl i yaayabilmek. Fakat be yl sonra Mayakovski kalbine bir kurun skarak intihar etmitir112. nl edebiyatlardan bazlar ise, yaadklar youn karmaa karsnda intihar dlerken, bu youn ve karmak duygularn eserlerinde yarattklar kahramanlarda somutlatrmak yoluyla, kendileri yerine, kahramanlarn intihar ettirmilerdir. Alman filozofu, Goethe, yaad umutsuz ak nedeniyle intihar etmeyi dnrken, Gen Wertherin Aclar adl kitabn yazmtr. Wertherin kiilii altnda kendisini anlatan Goethe umutsuz bir aka den Werheti intihar
110 111

TOYNBEE, KEDA, a.g.e., s.178 ALVAREZ, A., a.g.e., s.51 112 A.g.e., s. 212

ettirmitir. Bylelikle Goethe iindeki Wertheri ldrmtr. Romantik ada byk bir intihar salgn da balatarak, dier Wertherlerin intiharn hzlandrmtr. Genler, Goethenin Wertherinde olduu gibi kuyruklu mavi ceketler ve sar yelekler giymeye; din adamlar utan verici olarak nitelendirdikleri kitaba kar vaazlar vermeye balamlardr. Salgn bir deil, yllarca srm ve yalnzca Almanyada deil, ngilterede, Fransada, Hollandada ve skandinavyada, inde bile etkili olmutur. Eline kitab alan genler herkesin nnde intihar etmilerdir. Halk iin Werther artk roman kiisi deil, yce duygularn ve karamsarln biimini sunan bir yaam modeli olmutur113. Goethe bu alkantlara kaytsz kalarak, amacna ulat ve hibir zaman, lecek kadar yrekli olmad kararna varm, kendimi bu inanla intihar kararndan yada dorusu intihar hevesinden caydrdm. yi bir aratrma yapp epey pahalya bir haner aldm. Akamdan yanma koydum ve klar sndrmeden nce, ucunu gsme, bir veya iki in derinliine saplamaya uratm. Ama asla baaramadm, sonunda halime glmeye baladm; bu sevdadan vazgetim ve yaamaya karar verdim demitir114. Albert Camus, yazm olduu kitaplarn ounda, zellikle, Uyumsuz Yaama, Veba, Bakaldran nsan, Yabanc gibi eserlerinde, intihar olgusuna byk bir arlk vermitir. Uyumsuz Yaama da intiharn felsefesini, arpc ve btn baklar ykc bir gte yapmtr. Camus Yabancda ise; kaytsz artsz, her eye bo veren, hayatn anlamszlna kar mcadele etmekten adeta yorulmu, etrafnda olup biten olaylar anlamayan, anlamak iin de hibir aba gstermeyen bir insan tipini canlandrmaktadr. Bu tip intihar etme enerjisine bile sahip olmad iin lme giden, mutlak yabanclama ve mutlak edilginlik rneidir115.

113 114

A.g.e., s.179 A.g.e., s.181 115 CAMUS, Albert, Yabanc, Altn Kitaplar Yaynevi, ST., 1967, s.228

Yaam bizi zehirledii srece yaamak mmkndr diyen Tolstoy, tiraflarm adl eserinde, kendisini intihar dnmeye ynelten duygularn ifade etmektedir. Tolstoy : ntihar etme fikri aklma, daha nce yaamm iyiletirmeyi dnmem kadar doal geldi. Bu fikir ylesine ekiciydi ki , hemen uygulamamak iin kendi kendimi aldatmam, avutmam gerekmiti. Acele etmek istemiyordum nk nce dncelerimi bir dzene sokmam lazmd, ancak bundan sonra kendimi ldrebilirdim... Tam olarak ne istediimi bilmiyordum, yaamdan korkuyordum ama yine de mit ettiim, beklediim eyler vard derken, yeniden doma sreci iin byle bir alkantnn yaanmas gereklilii zerinde durmaktadr116. ntihar olgusuna eserlerinde yer veren, intihar eden veya etmeyi dnen edebiyatlara Trk Edebiyat dnyasnda da rastlanmaktadr. Bunlardan Beir Fuad en tipik rnektir. Alman maddecilerinden Bchnerin savunucusu olan Beir Fuad, Trk Edebiyatnn ilk denemecisi, ilk materyalist felsefecisi sfatlarna sahip bir Trk aydndr. Felsefesiz, bilimsiz ve hayalci bir edebiyatn adalktan uzak olduunu savunan Beir Fuadn dier sanatlar gibi entelektel bir intihar rnei verdii sylenebilir. Geri Beir Fuad, intihar ettii zaman, ailesi ve d dnya ile ilikileri iyi deildir. Maddecilie kar, hibir yatknl olmayan Osmanl aydnlarndan krc eletiriler almaktadr. Bununla birlikte Beir Fuadn intiharn aklayacak, bir ok neden vardr. Ahmet Mithat Efendiye yazd ntihar Nedenim balkl mektubunda, bu nedenleri kendisi aklamaktadr117. Beir Fuad, bilimsel bir deney yapar gibi intihar etmi ve cesedini tbbyeli rencilere faydalanmalar iin balamtr. yle ki bilime ilgisi fazla olan Beir Fuad, intiharm da fenne tatbik edeceim; iryanlardan birinin getii mahalde cildin altna klorit kokain rnga edip burasnn hissini iptal ettikten sonra, orasn yarp iryan keserek Seylan- dem tevlidiyle terk-i hayat edeceim demektedir. Ve intiharn bilime uygulayarak ayn ekilde lmtr118.
116 117

KAPLAN, Bert, Akl Hastalarnn Dnyas, teki Yaynevi, ANK., 1992, s.348 Kavram Dergisi, Say:1, ST., 3 Temmuz 1986, s.16 118 KARANFL, brahim, ntihar ve Entelektel ntiharlar, H.. Sos. Bl. Lisans Tezi, ANK.,

Bir zevk olarak intihar etmek aydnlarn grevidir mantyla, aydna yaklaan, Aaolunun, Hayr adl romannda bu durum olduka belirgindir. Yazar, Hayr da, kahramanlar araclyla, aydn intiharnn gelecein bir bakaldrs, olduunu, vurgulamakta ve varln-sonsuz zgrln-tekliini seenlere seslenerek, hayatn yakasnn hibir anlamda braklmamasn savunmaktadr119. mit Yaar Ouzcan, -drt kez intihar giriiminde bulunmu ve her giriiminden sonra mutlaka bir dostuna telefon edip, bulunduu yeri bildirdii iin kurtulmutur. mit Yaar, ok verimli geen airlik hayatnda on bin iir yazmsa, be bini lm zerine, be bini de sevgi ve sevilme zerinedir. mit Yaarn olu 17 yanda Galata Kulesinden atlayarak intihar etmitir. ntihar seen bir ok air sralamak mmkndr. Bu konuda istatistiksel bir alma sz konusu olmamakla birlikte airlerin, ressamlara, mzisyenlere, eletirmenlere hatta romanclara gre daha fazla intihar ettikleri grlmektedir120. nl bir kii intihar ettiinde, toplum bundan dierlerine nazaran daha fazla etkilenmektedir. len kii geni kitlelere hitap eden ve onlar etkileyen biri ise, binlerce insann kaderi deiebilmekte, intihar salgn bile balayabilmektedir.

G GENLK ve NTHAR

Genlik, bireyin en duyarl ve en gergin olduu bir dnemdir. Bu dnemde, delikanl yada gen kz, kendini dnyann merkezinde grmektedir. nsanlar, zellikle genlik dneminde, tm k yollarnn kapandn dnebilmektedirler. Bu, bir nevi, bireyi umutsuzlua itmektedir. Hayat her konuda ekilmez bir hal alr
1982, s.6 AAOLU, Adalet, Hayr, Remzi Kitabevi, ST., 1988, s.10-320 120 Sombahar Dergisi, a.g.e., s.7
119

ve birey panie kaplr. Ya ilerledike bu duyarllk ve gerginlik yerini, tecrbeye, mcadeleye ve bir anlamda mantkl dnmeye brakr. Bireyin davranlar duygularndan ok, mant belirlemeye balar. Sorumluluktan kama yerine, sorumluluu stlenmeyi tercih eder, bu da onu hayata balar. Genlik intiharlarn incelemeden nce, ksaca ocuk, intiharlarna deinmek gerekir. ocuk intiharlarna bakldnda, daha nceki blmlerde verilen intihar tanmlarnn, ocuklar iin geerli olmad grlr. ntihar genel olarak bireyin eitli etkiler nedeniyle, yaamak istememesi ve gnll, bilinli bir ekilde, tercihini lmden yana kullanmas olarak tanmlanmt. Burada elien nokta, on-onbir yanda olan bir bireyin, daha yaamn anlamn tam olarak kavrayamamken, lm nasl seeceidir. Daha -be yalarndaki bir ocuun da intihar etmek istedii dnlrse, bu elikinin daha da artt grlr. yleyse, ocuklarda, gnll ve bilinli bir ekilde lm semeden, sz edilemez. nk lmn ne olduunu henz anlalamamtr. Burada ocuk iin nemli olan dikkat ekmek, almak gibi duygulardr. Aadaki grler bu dnceleri destekler niteliktedir. ocuklar, lmn anlamn kavrayamadklarndan dolay, lmle ilgili fantaziler gelitirmektedirler. zellikle anne babay cezalandrma veya daha fazla sevgi kazanma yada onlara istediklerini yaptrma niyeti, ocuklarda fantezilere neden olmaktadr. Onlar, fantazilerinde ldklerini ve bunun iin etrafndakilerin kendisi iin alayacaklarn, merakla dneceklerini kurmaktadrlar121. Psikolog V. Piagete gre, ocuk 6-7 yana kadar hareket eden her eyin canl olduunu varsayar, bisiklet gidiyorsa canldr, gne yada ay gkte ykseliyorsa canldr. Benzer ekilde ocuklar,, lm de, geri dnlebilir bir olay olarak alglamaktadrlar. 10 yana kadar, ocukta soyut dnme ortaya kmadndan dolay, lm kavrayamaz ve hatta geici bir ey olarak kavrar. Bununla birlikte, ok ciddi stres altndaki ocuklarn ve ruhsal bozukluk
121

EREM, Faruk, a.g.e., s.436

gsterenlerin ise, lm, artk skntnn ve eziyetin bitii, zevk ve ho bir durumun ortaya k biiminde algladklar, aratrmalar sonucu ortaya konulmutur. Bu yanl anlama, ocuklarn intihar davrann kolaylatrmaktadr122. Genlik dnemine bakldnda, bu dnemin, gzpeklik, ataklk, kolayclk, mcadeleden kama, sorumsuzluk, abuk fkelenme gibi zellikleri yansttn gryoruz. Aristo bu durumu, u ekilde zetlemektedir. Genlerin istekleri pek oktur. Ve bunlar hemen eyleme dntrmek isterler. Bedensel isteklerine kar koyamaz, zellikle cinsel isteklerine yenilirler. ok deikendirler. stekleri geicidir. Tutkuludurlar,, huysuz ve fkelidirler. Yksek amalar ve hayalleri vardr; nk, daha yaamn sillesini yememiler, koullarn snrlayc etkisini renememilerdir. Genler sevgide de, nefrette de arya kaarlar. Her eyi bildiklerini sanr, onun iin yanllarnda sonuna dek direnirler. te bu dnemde gen, kendisini bir birey olarak kabul ettirmeye alt, bireysellie olduka dkn olduu iin, bireysellemede gsterdii aba, ergenaile sistemini sarsabilmekte, aile iindeki ilikilerini etkileyen bir durum haline gelmektedir. zellikle gencin ana-babadan duygusal olarak uzaklamaya balamas, onlarn duygusal desteine daha az ihtiya duymas, ergen-aile ilikilerinde nemli sorunlar yaratmaktadr123. Aile ile genlerin intihar arasndaki ilikiye Aile ve ntihar blmnde, ayrntl olarak deinilecektir. Fakat unu belirtmek gerekir ki, aile ile ilikilerini yava yava koparan gen, hemen kopmay istemekte, hem de, o gne kadar yannda olan destekleyicilerinden uzaklamak, ona ac vermekte ve atma yaanmaktadr. Yaplan aratrmada, intihar davrannda bulunan genlerin sosyal iliki kurmada veya telafi etmede problemleri olduu grlmtr. Ya byle bir iliki hi kurulmam, yada kurulan ilikilerde, baland kiinin kendini terk etmesi, lmesi, artk sevgi gstermemesi gibi, kopmalar, meydana gelmitir. ntihar eilimli genlerin, ou kere yalnz, ie kapank, yabanclam veya itilmi olduklar,
122 123

GLER, Zhal, a.g.e., s.108 A.g.e., s.111

ounun gemiinde, insanlarla beraberliklerinde bir takm frtnalar yaadklar ortaya konulmutur124. Byle durumlarda, problemle karlaan ve geici bir problemi zemeyen, barsz kalan bir gence, intihar, aniden tek zm yolu olarak gelebilmektedir. Ani drtlerini kontrol etme yetenei gelimemi, ar duygusal, heyecanl ve duygusal anlamda olgunlamam genlerin, ani bir heyecanla intihara giritikleri savunulmaktadr. Baz bilim adamlar, genlerin motorsiklet dknln motorsiklet sendromu olarak ifade etmekte ve bununla intihar arasnda, duygularn kontrol edilmemesi asndan, balant kurmaktadrlar. Onlara gre, motorsiklet gence, hz, g ve artan bir zgrlk duygusu sunmakta, dier insanlarn duygularn cezbederek, duygusal bir ekicilik salamaktadr125. Genlerde, intihar davrannn artmasnn bir baka sebebi de, cinsel uyumsuzluktur. zellikle ergenlik dnemi, bedensel ve duygusal alanda, byk deiimlerin olduu bir dnemdir. Bu gelime srecinde, gerek veya hayali baz arpklklar, gencin kendisine gvenini ve saygsn etkilemektedir. Ecinselliin oluturduu atmalar, cinsel baarszlklar, evlilik d hamilelik, cinsel kimlik konusunda sululuk duygular, baba veya aile bireyleri tarafndan, cinsel saldrya urama gibi nedenler, intihara yol aabilmektedir. zellikle Trkiyede, genlerin cinsel ynden daha baskl yetimeleri nedeniyle yasak ilikilerin daha fazla kurulmas sz konusudur. Bu konudaki toplum basks, gen kzlarda, erkeklere gre, daha etkili olmakta ve intihar davrann arttrmaktadr126. Her alanda olduu gibi, genlerde de, intihar olgusu, toplumsal olaylardan ayr olarak ele alnmamaldr. Toplumsal deime alannda grlen farkllamalar, ister istemez, bireyin karar ve davranlarna yansyacaktr. Dnya Salk rgtnn yapt aratrmalara gre gelimi lkelere ek olarak, Msr,
124

EK, Aysel, ocuk ve Adlesan ntiharlar, XXIV. Ulusal Psikiyatri ve Nrolojik Bilimler Kongresi, ANK., Eyll, 1998, s.144 125 A.g.e., s.145 126 GLER, Zhal, a.g.e., s.118

Yunanistan, Kostarika, Srilanka gibi gelimekte olan lkelerde de, genlerde intihar oran artmaktadr127. Sonuta, insan iin ve zellikle de genlerin intihar, son derece trajik olmaktadr. Gen birey onurunu kurtarmak, aalanmaya bir son vermek, birr hakszl vurgulamak, kurallara ve deerlere bakaldr amacyla intihar edebilmektedir. Genler, yalnzlk, kendi ya grubu ile ilikide glk, ebeveyn ile atma, ebeveyn ile iletiim gl, akademik baarszlk, ailenin gelir dzeyinin yetersizlii, ailede vey anne ve babann bulunmas gibi, nedenler yznden kendileri ile bir hesaplama yolunu semekte ve sonuta bazlar, bu hesaplamada tercihlerini intihardan yana kullanmaktadrlar.

H ALE ve NTHAR

ntihar, insan ilikilerinde olumsuzluklardan biri kabul edilirse, aile ile intihar arasnda ne gibi bir ilikinin bulunduu da ayrca aratrlmaldr. Burada, ailenin yaps, oluumu ve bireimi olduka nemlidir. Aile ile birey arasndaki balarn zayfl yada geveklii intihar iin neden olarak gsterildii gibi, aile ile birey arasndaki balarn skl da toplumbilimciler tarafndan, intihar nedeni olarak gsterilebilmektedir. ntihar nedenleri ile aile ilikileri arasnda ba olup olmadn arayan sosyolog ve psikologlar, u noktalara dikkat etmelidirler; Aile ile birey arasndaki iletiim dzeyi nedir ? Bir kopukluk var m, yok mu ? Bu sorularn cevab ncelikle bulunmaldr. nk, aile ile intihar ilikisi zerine ileri srlen tezlerde ana nokta, intihar eden kii ile ailesi arasnda iletiim eksiklii, sevgi yoksunluuna yol amakta, o da bireyi yalnzla ylgnla itmektedir. Aile ortamnda srekli grlen atma ve anlamazlklar, aile bireyleri arasnda gerginlie yol amaktadr. Huzursuz aile ortamlarnn potansiyel bir intihar ortamnn ilk kaynan oluturduu varsaym olarak kabul edilebilir128.

127 128

EK, Aysel, a.g.e., s.147 ERKUL, Ali, a.g.e., s.270

Bilindii gibi, birey, sosyallemeye ilk nce aile kurumunda balamaktadr. Sosyalleme srecinde karlat problemleri de birey, ncelikle aile iinde zmeye almaktadr. Bylece, aile, bireyin, bazen, karlat olumsuzluklarn zm yeri olurken, bazen de bireyi intihara kadar gtrebilecek olumsuz iliki ve eylemlerin kayna olabilmektedir. Btn aratrmalar, gerek intihar dncesi ve giriimi, gerekse intiharla lm olaylarnda en nemli anahtar, en nemli suluyu, aile olarak iaret etmektedir. ntihar olaylarn inceleyen aratrmaclar, aile ile ilgili, tutum zerinde durmaktadrlar129.

a-) Ailede liki Yokluu :

Bu ailenin bireyi dlamas, aile ii ilikilerin kopukluu yada hi bulunmamas anlamna gelmektedir. Byle bir ailede yetien ocuun iine kapank, utanga, saldrgan ve topluma uyumsuz olma olasl, olduka yksektir. Bu anlamda baz aratrmaclar, bireylerdeki intihar ve intihar giriimlerini ailesiyle iletiim kurma arac olarak grmektedirler.

b - ) Ailede Olumsuz likiler :

Bu ailelerden, ocuklarla ana-baba arasnda uzun sreli vurucu, krc, tahrip edici ilikiler sz konusudur. Ailede srekli dayak ldrnceye, kemiklerini krncaya kadar dvme, dvme veya byk fiziksel cezalarn, eitim ve iletiim arac olarak kullanlmas bireyi daha asi ve saldrgan yapmaktadr. Bireyin iinde yaad sosyal ortam, saldrgansa, birey de saldrgan davranlarn artmas kanlmazdr. Bu saldrganlk, birey tarafndan kimi zaman kendisine, kimi zaman da topluma ynelmektedir.
129

EK, Aysel, a.g.e., s.142

C Ailede Krizlerin Meydana Gelmesi :

Aile ii krizlerin olumasnda, bir ok etmen etkili olmaktadr. Babann veya annenin alkolik olmas aile ilikilerini etkilemektedir. zellikle sosyoekonomik dzeyi dk ailelerde babann alkolik olmas ve parasn iki iin harcamas, ailede geim sknts asndan nemli kmazlar yaratmaktadr. Kumar dknl iinde ayn eyleri sylemek mmkndr. Yaplan aratrmalarda, aile birliinin zlmesinde kumar ve iki bamll nemli bir neden olarak gzlemlenmitir. Alkolik baba modeli, bireyi fazlasyla etkilemekte ve yalnzla srkleyebilmektedir. Normal bir yaant srp giden bir aileden, babann veya annenin ani lm ile her eyin alt st olmas, byk bunalmlarn ve byk kayplarn yaanmas, bireyleri derinden sarsmaktadr. ntihar eden bireylerde, erken yllarda daha fazla ayrlk ve daha fazla erken kayplarn olduunu sylemek mmkndr. Aile yapsndaki deimeler de genleri olumsuz ynde etkilemektedir. Geni aileden ekirdek aileye gei, paralanm ailelerde boanma oranlarndaki art, gler, sosyal hareketlilik, ailenin yapsndaki deiikliklerin sonular, ebeveynlerin yaamn etkilemektedir. Sosyal deimelerin, gemie gre genlere sunduu olanaklar, belki ok eitli olmakta, ancak giderek ailelerin desteinin azalmas, bireyleri, yaanmas daha g bir ortama itmektedir. Bu glklerle ba etmeye allrken, alkol ve madde kullanmna, yada intihara bavurabilmektedirler130. Sonu olarak denilebilir ki: Aile btnlnn bozulmas, anne - babann ayr yaamas, boanmalar, anne-baba, hatta kardelerden birinin lm, vey anne yada baba ile yaama, aileyi byk lde sarsan iflas, afetler, ailede ruh hastasnn yada tm aileyi sarsacak trden hastalklar ve sakatlklarn bulunmas, ailenin bal
130

PALABIYIKOLU, Refia, ntihar Giriiminde Bulunan Ergenlerin MMPI Profil rntleri, ANK., 1989, s.2

bulunduu deerler ve inanlarda meydana gelebilecek hzl deimeler, aile bireylerinin intihar etmesinde, nemli rol oynayan risk faktrleridir. Her ne kadar salkl bir aile ortamnda yetien bireylerin, hem ruh sal ve hem de toplumsal tutum ve davranlar bakmndan, dierlerine oranla, daha dengeli ve tutarl davrand sylenirse de, bunlarn, hibir zaman intihar etmeyecekler anlamna gelmediini de, belirtmek gerekir. Hasta ve iliki bozukluunun, yksek seviyede yaand aile ortamlarnda, intihar riski ve olasl daha yksek, buna karlk, salkl aile ortamlarnda, intihar riski ve olasl daha dktr tezi, ancak, geni lekli, bilimsel verilerle desteklendiinde bir anlam ifade edebilir.

BLM III ARATIRMANIN BULGULARI

Tarihin her dneminde, deiik toplumlarda ve deiik topluluklarda intihar olgusuna rastlamak mmkndr. ntihar ne az gelimi toplumlarn ne de gelimi toplumlarn bir zellii deildir. Ksacas her zaman her toplumda u ya da bu

biimde grlen bir olgudur. Bu alma erevesinde lkemizde belli bir zaman dili iinde meydana gelen intihar istatistiklerinin sosyolojik zmlemesi ele alnacaktr. 1990-1996 yllar arasnda Trkiye'de istatistiklere yansyan intihar rakamlar aada yer alan tablolarda toplanarak tek rakam haline getirilecek ve bu tek rakam haline gelen tablolar ayr ayr yoruma tabi tutulacaktr.

TABLO:1 NEDENE GRE NTHAR DAILIMI (1990-96) ntihar nedenleri Hastalk Aile geimsizlii Geim zorluu Ticari baarszlk Hissi iliki ve istedii ile evlenememe renim baarszl Dier Bilinmeyen TOPLAM Say 3524 2613 1171 321 1011 410 582 160 9792 % %35.99 %26.69 %11.96 %3.28 %10.32 %4.19 %5.94 %1.63 %100.00

Trkiye'de istatistiklerin ne kadar gvenilir olduu hemen her alanda tartma gtrr niteliktedir. Benzer durum intihar istatistikleri iin de geerlidir. Aileler intihar eden yaknlarnn intihar ettiini saklamaya alr. Dier bir ifade ile lkemizde intihar edenlerin yaknlar evreden ve resmi kurumlardan bilinmeyen bir ekinme iindedir. Bu nedenle de resmi kaytlara yansyan intihar istatistiklerinin belirli bir gven snr iinde deerlendirilmesi gerekir. Elimizde devletin resmi kaytlarna yansyan intihar istatistiklerinin dnda baka bir veri olmad iin, bu saylar kullanmak durumunda kalacaz. 19901996 tarihleri arasnda intihar edenlerin genel toplam 9792 kiidir. Bunlarn intihar nedenlerine bakldnda yle bir dalm ortaya kmaktadr. Yedi yl iinde

intihar edenlerin intihar nedenlerine gre en yksek oran %35.99 ile 'hastalk', ikinci sray %26.69 ile aile geimsizlii ve daha sonrada tabloda grld zere dier nedenler izlemektedir.

TABLO: 2 YIL VE CNSYETE GRE NTHAR DAILIMI (1990-1996) Erkek Say 6079 865 778 726 732 949 907 1122 % 62.08 Say 3713 492 450 441 497 587 553 693 Kadn % Say 37.92 9792 1357 1228 1167 1229 1536 1460 1815 Toplam % 100.00

TOPLAM 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996

Belirlenen tarihler arasnda intihar edenlerin %62.08'i erkek ve geri kalan %37.92'si ise kadndr. Bu deerler kadnlara gre erkeklerin daha fazla intihar ettiini gstermektedir. Elbette tek etmenle toplumsal bir olguyu aklamak doru olmaz. Ama, byle bir sonucun arka plannda en arlkl) etmen olarak, ataerkil kltrn toplum yaamnda egemen olmas yatmaktadr. Bu genel toplamda grlen dalm ayn zamanda yllar itibari ile de kendini gstermektedir.

TABLO:3- KABA NTHAR ORANI (1990-1996 Yl ortas tahmini Yllar 1990 1991 1992 Nfus 100 56098 57305 58401 ntihar Says 1357 1228 1167 ntihar oran 2.42 2.14 2.00

1993 1994 1995 1996 TOPLAM

59491 60576 61644 62697 419212

1229 1536 1460 1815 9892

2.07 2.54 2.37 2.89 16.43

Yllara gre intihara bakldnda, 1990 ylnda 1357 olan intihar says, yl d gstermi ise de, 1996 ylnda belirgin bir art gstermitir. Sadece saysal art deil, ayn zamanda oransal olarak da art gstermitir.

TABLO: 4 CNSYET VE YA GRUBUNA GRE NTHAR(1990-1996)

Cinsiyet
E say % K say % T say % -15 189 3.11 201 5.41 390 3.98 15-24 1606 26.42 1618 43.58 3224 32.92 25-34 1368 22.50 726 19.55 2094 21.38 35-44 1060 17.44 400 10.77 1460 14.91 45-54 705 11.60 282 7.59 987 10.08 55-64 556 93.15 230 6.19 786 8.03 65-74 348 5.72 141 3.80 489 4.99 75+ 247 4.06 115 3.09 362 3.69 TOPLAM 6079 62.08 3713 37.92 9792 100.00

Sz konusu tarihler dikkate alndnda, cinsiyet ve ya gruplarna gre intihar olgusunun dalm yledir: Gerek erkek ve gerekse kadnlar arasnda

intiharn en yksek olduu ya dilimleri sra ile 15-24 ve 25-34 ya gruplardr. Dier bir syleyile, -15 ya grubu bir yana braklrsa, ya arttka intihar orannda gzle grlen bir d olmaktadr. Trkiye'de 15-44 ya arasnda erkeklerde intiharlarn %66's, kadnlarda ise %73' gereklemektedir. Bu yalar aras, insan yaamnn en aktif dnemidir. Yani, karar verme konusunu kolaylatrc etmenlerin youn yaand dnemdir. Ayn tabloda cinsiyet ayrm yapmakszn dalma bakldnda, 15-44 ya diliminde intihar edenlerin oran %69 olmaktadr.'

TABLO:5 CNSYET VE NEDENE GRE NTHAR(1990-1996)

Cinsiyet Hastalk Aile geimsizlii Geim Ticari Hissi liki ve istedii ile evlenememe renim Baarszl Dier Bilinmeyen Toplam

zorluu baarszlk

E Say % K Say % T Say %

2217 36.47 1307 35.20 3524 35.99

1367 22.49 1246 33.56 2613 26.68

967 15.91 204 5.49 1171 11.96

316 5.20 5 0.13 321 03.28

494 8.13 517 13.92 1011 10.32

239 3.93 171 4.61 410 4.19

370 6.09 212 5.71 582 5.94

109 1.79 51 1.37 160 1.63

6079 62.08 3713 37.92 9792 100.00

1990-96 yllar arasnda lkemizde istatistiklere yansyan intiharlarn cinsiyet ve nedenlerine gre dalmna bakldnda; en byk oran 'hastalk' seeneinde kendini gstermektedir. Bu orann erkekler arasndaki dalm %36

iken, kadnlar arasnda %35'dir. kinci sray 'aile geimsizlii' almakta. Bu nedeninin erkeklerdeki dalm %22 iken, kadnlardaki oran ise %33 kadardr. Daha sonraki nedenlerin cinsiyete gre dalm yle olmaktadr: erkeklerde %16, kadnlarda %5 ile 'geim zorluu', yine erkeklerde %8 ile 'hissi iliki ve istedii ile evlenememe alrken, kadnlarda ise ayn gereke ile evlenemeyenler arasnda intihar edenler %14 gibi bu oran tekil etmektedir. Kadnlarn duygusal nedene dayal intihar oran erkeklerden iki kat daha fazla grlmektedir. Genel toplam asndan bakldnda ise, cinsiyet ve nedenlere gre intihar dalmnda en byk oran %36 ile hastalk, daha sonra da srasyla %27 ile 'aile geimsizlii', %12 ile geim sknts ve %10 ile hissi gereke ile yaplan intiharlar almaktadr.

TABLO: 6 CNSYET VE EKLNE GRE NTHAR DAILIMI (1990-1996) NTHAR EKL Kendini asarak
Kimyevi madde kullanarak

ERKEK Say 3249 579 623 197 1129 48 103 43 88 6079 % 53.45 9.52 10.25 2.41 18.57 0.79 1.69 0.70 1.45 62.08 Say 1807 829 444 136 410 23 51 11 22 3713

KADIN

TOPLAM % Say 48.67 5056 22.33 1408 11.96 1076 3.67 333 11.04 1539 0.62 71 1.37 154 0.30 54 0.59 110 37.92 9792 % 51.63 14.38 10.99 3.40 15.72 0.73 1.57 0.55 1.12 100.00

Kendini yksekten atarak Kendini suya atarak Ateli silah kullanarak Kendini yakarak Kesici bir alet kullanarak
Havagaz, tp gaz kullanarak

Kendini tren veya dier bir motorlu ara altna atarak

Toplam

Seilen zaman aralnda (1990-96), lkemizde gerekleen intiharlarn 'cinsiyet ve ekline' gre deerlendirilmesi yapldnda, yukarda yer alan tablo deerleri ile karlalmaktadr. Dier bir ifade ile sz konusu tarihler arasnda Trkiye'de gerekleen ve resmi kaytlara geen toplam 9792 intihar olaynn cinsiyete gre rakamsal dalm erkekler de 6079 (%62), kadnlarda ise 3713 (%38) gibi bir durum gstermektedir. te yandan, intihar biimi konusunda ise dalm yle olmutur. Erkeklerin intihar teknii konusunda en fazla tercihleri %53 ile 'kendini asma' ve daha sonra da sra ile %19'u 'ateli silah kullanarak', %10 'kendini yksekten atarak ve yine bir o kadar (%10) 'kimyevi madde kullanarak' yaamna son verirken, kadnlar arasnda ise bu dalm yle olmutur: Kadnlarn % 49 kadar kendini asarak, % 22'si kimyevi madde kullanarak, %12 'si yksekten atlayarak ve %11'i ateli silah kullanarak intihar etmektedir. Burada cinsiyet ile intihar ekli arasnda grlen en nemli farkllk kadnlarn erkeklere oranla daha fazla 'kimyevi madde ' kullanarak intihar ettiidir. Yani Erkeklerde bu intihar biimini seenlerin oran % 10 'luk bir yzde tutarken, kadnlarda bu oran %22 gibi olduka yksek bir yzde tutmaktadr. Tablo deerlerini Trkiye asndan bakldnda; en fazla oran kendini

asarak (%51.63), ikinci srada ateli silah kullanarak (%15.72), ve %14.38 ile kimyevi madde kullanarak izlerken, kendini yksekten atarak (%10.99) yaamn sonlandrmaktadr.

TABLO- 7: YA GRUBU, CNSYET VE NEDENE GRE NTHAR(1990-1996)

Ya grubu Toplam Hastalk Aile Geimsizli i Geim Zorluu Ticari Baarszlk Hissi liki Ve stedii le Evlenememe renim Baarszl Dier Bilinmeyen

Toplam A 9792 B 6079 -15 C 3713 A 390 B 189

3696 2217 1479 76 30 46 677 363 314 682 430 252 524 352 172 592 256 336 493

2613 1367 1246 127 57 70 1054 451 603 626 334 292 382 247 135 196 119 77 131

1171 977 194 7 6 1 166 132 34 357 297 60 292 246 46 211 187 24 88

321 316 5 17 15 2 91 90 1 103 103 79 78 1 22

1011 494 517 24 7 17 747 323 424 153 104 49 43 27 16 23 18 5 12

410 239 171 128 79 49 268 148 120 13 11 2 1 1 -

582 370 212 22 9 13 248 141 107 136 87 49 80 58 22 39 35 4 28

160 109 51 6 1 5 47 33 14 36 25 11 35 26 9 19 12 7 12

C 201 15-24 A 3224 B 1606 C 1618 25-34 A 2094 B 1368 C 726 35-44 A 1460 B 1060 C 45-54 A B C 55.64 A 400 987 705 282 786

B C 65-74 A B 75+ C A B C

556 230 489 348 141 362 247

332 161 363 255 108 289 199

96 35 52 38 14 45 25

71 17 32 25 7 18 13

22 9 8 1 -

9 3 7 4 3 2 2

17 11 22 16 6 7 7 -

9 3 4 2 2 1 1 -

115 90 20 5 TABLO 8: CNSYET VE NEDENE GRE NTHAR (1990-1996)

Toplam Hastalk i Aile Geimsizli Geim Zorluu Ticari Baarszlk Hissi liki Ve stedii le Evlenememe renim Baarszl

Ya grubu

Dier

Bilinmeyen

Say
1990

Say %
289 33.41

Say

Say %
103 11.91

Say
45

%
5.20

Say
73

%
8.43 38

Say %
4.39

Say %

Say %
3.12

Say A 865 63.74 % Say B % Say C 1357 7.22 492 36.25

205 23.69

85 9.82 27

163 33.13

177 35.97

12

2.43

72

14.63

10

2.03

43 8.74 15

3.04

452 33.31 281 36,11 155 34,44 436 261 35,95 172 39,00 433 299 40,84 165 33,19 464 350 190 540 332 203 535 405

322 23.73 156 20,05 180 40,00 330 150 20,66 140 31,74 290 155 173 328 215 201 416 222 165 387 264

115 122 15 137 110 15 125 111 27 138 163 38 201 159 42 201 199

8.47 15,68 3,33

45 39 39

3.32 5,01 -

145 85 58 140

10.68 10,92 12,88

48 27 15 42

3.54 3,47 3,33

128 9.43 42 48 6,16 20 19 3,55 67 8 28

3.09 2,57 1,77

% Say A 778 63,35 % Say B % Say C 1228 % 1992 A 726 66,49 B 441 37,78 C 1167 1993 A 732 59,56 B 497 40,43 C 1229 1994 A 949 B 587 C 1536 1995 A 907 B 553 C 1460 1996 A 1122 450 36,64

15,15 3 ,40

41 2 43 37 37 50 50 47 1 48 57

5,64 0,45

46 46 92 50 72 122 66 86 152 72 85 157 102

6,33 10,43

28 11 39 30 37 67 38 36 74 36 28 64 42

3,85 2,49

73 10,05 17 44 9,97 11 117 43 20 63 57 29 86 27 26 53 37 28 7 3 10 10 7 17 12 3 15 16

2,34 2,49

B 693 C 1815 Top. A 6079 B 3713 C 9792

259 664 2217 1307 3524

210 474 1367 1246 2613

55 254 967 204 1171

2 59 316 5 321

98 200 494 517 1011

34 76 239 171 410

31 68 370 212 582

4 20 109 51 160

SONU VE DEERLENDRME

Aklc bir iveren ataca her admda ayrntl olarak dnmek ve yle karar vermek durumundadr. Giderini, gelirini kayt altnda tutar. Yani yapt her eyi belgeli hale getirir. Ksacas her giriimci yl ii ve yl sonu genel deerlendirmeler yapabilmek iin yazl, kaytl ve belgeli almak zorundadr. Dn ne durumdaydk, bugn ne haldeyiz ve yarn neler yapabiliriz diye bilmek iin yazl ve belgeli almak zorundayz. Bu bir anlamda yaamn muhasebesi saylabilir. Benzer durum bilinli toplumlar iin de sz konusudur. Gelecek kuaklara daha iyi bir lke brakmak iin, yaplan ve yaplacak olanlarn planl ve programl kaytlar braklmak durumundadr. Yeni nesillerde bir nceki duruma bakarak ona gre yeni stratejiler belirleme imkanna sahip olurlar. Gelimilik ltleri iinde saylr, istatistik tutma. Yaamn her alannda bilgi ve belge tutmak, adaln olmazsa olmaz ilkelerinden biridir. Bata ekonomik, siyasal, kltrel ve toplumsal olmak zere, yaamn her alannda istatistiksel verileri toplamak ve kayt altnda almak devletin grevi olarak kabul edilir. nk, mevcut verilerden hareketle, ileriye dnk kararlar alma gcmz ve imkanmz arttrm oluruz. Ekonomi nereden nereye gidiyor? Eitim ve retim alannda durum ne aamadadr. Kltrel ve siyasal istatistiklerin son geldii nokta nedir? Salk, retim ve tketim, gvenlik, evlenme ve boanma, adalet,iletiim ve toplumsal yaamn dier alanlarnda nereden nereye doru yol almaktayz? Trnden sorularn cevab toplanacak istatistikler yardmyla daha

kolay cevap bulur. istatistiklerdendir.

ntihar istatistikleri de bu balamda

toplanmas gerekli

Tarihin hemen her dneminde insanlarn

hem kendilerini

ve hem de

bakalarn ldrdn grmekteyiz. Dier bir ifade ile canllar iinde ldrme gds ile birlikte kendini ldrme gdsn de iinde besleyen ok az canl olsa gerek. Belki de tek rnei insan olabilir! in psikolojik boyutu konumuzun dnda kalmas nedeniyle, bizi ilgilendiren daha ok sosyolojik boyutu olmaktadr. 1990-1996 tarihleri arasnda Trkiye'de intihar olgusunun istatistiksel

verilerinin sosyolojik zmlemesine ynelik bu tez almas temel blmden olumaktadr. Dier bir syleyile tezin kavramsal ve kuramsal blmleri yannda bir de lkemizle ilgili belirlenen bir zaman dilimindeki istatistiklerin sosyolojik analizine yer veren bir dier blm bulunmaktadr. I. Blmde aratrma sresince sk sk kullanlan kavramlarn geni bir giriimi', 'intihar dncesi', 'gizli

deerlendirilmesi yaplmtr. Bata intihar kavram olmak zere, bu kavramla yakn ilikisi olduu kabul edilen, 'intihar intihar', 'tenazi', 'uyum ve uyumsuzluk', 'normallik ve anormallik', 'sapma', 'yabanclama', 'anomi' gibi kavramlar incelenmitir. II. Blm kuramsal ereveyi ihtiva etmektedir. Kuramsal ereve iinde; dnyada ve Trkiye'de intiharn tarihesi yannda, intihara etki eden psikolojik, ekonomik, corafi ve sosyolojik etmenler ele alnmtr. Ayrca, bu blmde 'felsefe ve intihar', 'sosyoloji ve intihar', 'dinler ve intihar', 'edebiyat ve intihar', 'genlik ve intihar', 'aile ve intihar' balklarn tayan bamsz ksmlar bulunmaktadr. III. Blm lkemizde belli bir zaman dilimini kapsayan istatistiksel verilerin deerlendirilmesi zerine odaklat. Yani aratrmamzn temel konusunu oluturan 1990-96 yllarnda Trkiye'de meydana gelen intihar olaylarnn sosyolojik adan

deerlendirilmesi bu blmn ana konusunu oluturmaktadr. Aada ayrntl olarak vereceimiz tablo balklar iinde konu deerlendirilmitir. Gelimilik dzeyi ne olursa olsun, tarihin her dneminde ve her toplumunda gerekesi ve yntemi farkl olmakla birlikte intihar olgusuna rastlamaktayz. Bununla ilgili geni bilgi daha nce verilmiti. Deerlendirme ve sonu blm iinde zet olarak sylemek gerekirse, gerek lkemizde ve gerekse dier dalmlar lkelerde lm nedenleri arasnda intihar gerekesinin farkl

grlmektedir. Bizim gibi gelime yolunda olan lkelerin birounda intihar oranlarn genel lm istatistikleri iinde son derece dk bir pay var iken, gelimi toplumlarda Dnya Salk rgtnn yaynlam olduu istatistiklere gre lm olgusunun on nedeninden biri intihar olmaktadr. A.B.D.'de bir yl iinde 22.000 kiinin intihar ettii bilinmektedir. Buna gre bu lkede her yl 11/100.000 intihar ile yaamn sonlandrmaktadr. ntihar orannn bu lkede yksekliine dikkat ekmek isteyen baz bilim adamlarna gre, her yirmi dakikada ya da her altm saniyede bir, kiinin intihar ettii sylenmekte ve bu saynn trafik kazalarnda lenlerin yarsna eit olduu belirtilmektedir131. Dier Bat'l toplumlar iin de durum pek farkl deildir. rnein ngiltere'de ylda alt binden daha fazla intihar olay grlmektedir. Bu ise ayn lkede trafik kazalarnda lenlerin toplamna eittir. Bat'da istatistikler bylesine yksek iken bizde daha iyi bir tablo grlmektedir. Yani, 1975-1996 yllar arasnda (22 yllk) toplam intihar saysna bakldnda, karmza 24.409 says kmaktadr. Bu ise lkemizde ortalama ylda 1110 kiinin intihar ettiini gstermektedir. Buradan da lkemizde her gn ortalama kiinin intihar ettiini sylemek mmkndr. Bu rakamlarn gelimi Batl toplumlardaki intihar rakamlar ile karlatrdnda, lkemizde intihar orannn olduka dk olduu grlmektedir. Toplumsal yap zellikleri ile intihar olgusu arasnda iliki kurmak mmkndr. Dier bir ifade ile toplumlarn eitim dzeyleri, ekonomik gelimilik
131

- SMTH, Anthony, nsan Yaps Ve Yaam, (ev:Erzen Onur, Nida Tekda), Remzi Kitabevi, st., l990, s.287

ltleri, kltrel yaplar, deer ve tutumlar, ideolojileri, inan sistemleri gibi bir ok etmen intihar zerinde lehte veya aleyhte etkili olabilmektedir. rnein baz dinler intihar tevik eder iken, bazlar da intihar yasaklamaktadr. Yine baz toplumsal ve kltrel yaplar intihara srarla kar karken, bazlar da bireyin zgrl erevesinde olguyu deerlendirmektedirler. Bu farklln en belirgin gsterilebilir. Japon kltr ve tipik rnei Japonya ile slamiyet dini

intiharn son derece erdemli bir davran biimi

olduunu kabul ederken, slamiyet intihar edenin dinden kacan ve Allah'n lanetledii kii konumunda kalacan dile getirmektedir. Benzer durumlar dier kltrel ve inan yaplarnda da grmek mmkndr. Bir lkede intihar olgusu ele alnrken, baz ltlere gre deerlendirilmesi de gerekmektedir. rnein, eitim ile intihar arasnda ne gibi bir iliki vardr? Cinsiyet ya da ya ile intihar oran arasnda belirgin bir iliki kurulabilir mi? te yandan mesleki konumu ile intihar arasnda iliki aranabilecei gibi, kiinin medeni durumu, ocuk says, oturduu yerleim birimi vb. gibi ltlere gre de intihar olgusu ele alnabilir. Devlet statistik Enstits'de 'intihar' olgusunu ele alrken buna benzer bir yol izlemi. O ayn zamanda, intihar biimi ile de bu deikenler arasnda iliki aram bulunuyor. Trkiye'deki intihar istatistikleri ister tek yllar halinde ister ise toplu olarak deerlendirilsin, bize yle bir grnt sunmaktadr. almamzda intihar istatistikleri topluca deerlendirildiinde genel olarak u zet deerlendirmeyi yapabiliriz. 1990-96 yllar arasnda meydana gelen intihar olaylarnn nedenlerine gre dalmna bakldnda (Tablo 1), %35 ile hastalk nde gelirken, onu srasyla %26.69 ile 'aile geimsizlii', %11.96 ile 'geim zorluu' ve %10.32 ile 'hissi iliki ve sevdii ile evlenememe' nedenleri izlememektedir. Gerekten, lkemizde intihar nedenlerinin banda 'hastalk' gerekesinin gelmesi bunun byle olduu anlamna gelmeyebilir. Toplumsal deerlerimiz ve inan sistemimiz intihar olgusuna pek scak bakmadndan, baka gerekeleri yumuatmak asndan bu

seenek daha fazla km olabilir. Bu ynde bilimsel aratrmalar yaplmadka, bu gerekenin doruluu tartma gtrecee benzer. Tablo-2 de grld zere, 'Yl ve Cinsiyete Gre ntihar' istatistiklerine baktmzda, erkeklerin kadnlara gre daha fazla intihar ettikleri grlmektedir. Hem yllar asndan ve hem de toplam olarak erkeklerin intihar oran kadnlardan fazla kmaktadr. Sz konusu tarihler arasnda intihar eden 9792 kiinin 6079'u (%62.08) erkek, 3713' (%37.92) kadn kmaktadr. Bu da erkeklerin kadnlara oranla yaamn her alannda yer almalar ve ataerkil kltr iinde erkein daha sorumlu olmas ile aklanabilir. lkemizde intihar edenlerin ya gruplarna gre dalmna baktmzda (Tablo-4) cinsiyet ayrm olmakszn her iki cinste de en fazla intiharn grld ya dilimleri 15-34 ya kua olmaktadr. Yani lkemizde intihar edenlerin %55 kadar bu dilim iinde yer almtr. Ya arttka intihar orannda bir azalmann olduu sylenebilir. Dikkate deer bir dier tablo ise 'cinsiyet ve nedenlerine gre intihar' tablosudur. Gerek erkeklerde (%36.47) ve gerekse kadnlarda (%35.20) hastalk nedeni birinci srada yer almaktadr. Kadnlarda aile geimsizlii erkeklere gre daha yksek. Bu oran kadnlarda %33.56 iken, erkeklerde %22.49'dur. Bir dier farkllk ise hissi iliki ve sevdii ile evleneme nedeni kadnlarda erkeklerden daha yksek (kadnlarda %13.92, erkeklerde %8.13). Geim zorluunda erkekler %15.91'lik bir dalm gsterirken, kadnlarn burada oran dk kmtr (%5.49). lkemizde gerekletirilen intihar eylemlerinin biimlerine bakldnda, ilk sray %53.45 ile geleneksel intihar biimi diyebileceimiz 'kendini asma' alrken, ikinci sray %18.57 ile ateli silah kullanarak, ve daha sonra da%10.25 ile yksekten atma, %9.52 ile kimyevi madde kullanma almaktadr. Burada unu

rahatlkla sylemek mmkndr. Trkiye'de intihar biimleri daha ok geleneksel yntemlere bal gelimektedir. Trkiye'deki intihar istatistikleri ele alnrken, zerinde durulmas gereken bir-iki konular daha vardr. Bunlar, intihar edenin mesleki durumu, eitim dzeyi ve yerleim yeri gibi konulardr. lkemizde intihar edenlerin eitim dzeyleri ile intihar olgusu arasnda anlaml bir iliki kurulamamtr. Genel olarak yksek okul mezunlarnn dierlerine gre daha tahammlsz olduklar sylenebilir. Ayn durum meslekle intihar arasndaki ilikide de sylenebilir. Yerleim birimleri asndan bakldnda, geleneksel deerlerin daha youn yaand, inancn daha gl olduu krsal kesimlerde, intihar oran, kentlere gre daha dk kmaktadr. Bunda da yadrganacak bir durum yoktur. Konu tamamen sosyal yap zellikleri ile yakndan ilgilidir. ntihar toplumsal yn ar basan bir olgudur. Dier bir deyile Durkheim mantndan bir miktar uzaklaarak (Durkheim bilindii gibi intiharn tamamen sosyal bir olgu olduunu kabul etmi ve almalarn bu tezi kantlamak zere zorlamtr), onun dier etkileyenlerini de gz nnde bulundurmann bilimsel bir tavr olaca ve fakat asl arln toplumsal nedenler zerinde younlaacan belirtmek gerekir. lkemizde, zellikle gen kuan intihar olaylarnda eitim retim gerekeleri n plana

baarszl ve hissi iliki ve sevdii ile evlenememe

karken, esas arlk yukarda da belirtildii gibi hastalk olmaktadr. Bir yandan geleneksel deer ve tavr allarn toplum yaamn etkiledii, dier yandan halknn tamamna yaknnn Mslman olmas nedeniyle kuramsal olarak intihar olumlu karlanmamaktadr. Yani Bat'nn gelimi toplumlarnn dnda dnya genelinde birok ulustan daha az intihar olay grlmektedir lkemizde. Bunun temel gerekesi de, yapsal zelliklerimizin intihar destekleyici, tevik edici olmayp, tam tersine reddedici, engelleyici, dlayc, aalayc ve sulayc bir tavr sergilemesinden kaynaklanmaktadr.

te yandan geleneksel intihar nedenleri yerine, daha ada sorunlardan kaynaklanan intihar trleri ortaya karken, intihar biimlerinde hala arlkl olarak geleneksel yntemler tercih edilmektedir. Bunun da temel nedeni bilinen ve netice alan bir yntem olmasndan ok, maliyetinin olmamas ile de ilikilidir. ada toplumlarn gn getike ekonomik sorunlarn zdn, buna karlk psikolojik ve toplumsal sorunlarnn her geen gn bir gibi bydn grmekteyiz. Bunalan insan, are olarak intihar yolunu seebilmekte ve bunu bir kurtulu olarak grmektedir. Umudunu yitiren insann, kendisine yaamay ok grmesi Batl toplumlarda ok da yadrganan bir olgu olarak grlmez iken, gnmz geleneksel toplumlarnda hala intihar reddedilen ve ho karlanmayan bir eylem biimi olarak deerlendirilmektedir. ntihar olaylarn azaltmak amacyla eitim seminerleri dzenlenebilecei gibi, intihar giriiminde bulunan insanlar bu eylemlerinden vazgeirecek merkezlerin kurulmas da gerekmektedir. Birok insan belki ilgiyi , dikkati zerine ekmek iin intihar giriiminde bulunabilmekte, bunlarn en kk bir destekle ve ilgiyle bu eylemlerden vazgemeleri grlmektedir. Bunun iin bu tr eylemleri vurmak gerekir. ve giriimleri azaltacak ve yok edecek her tr areye ba