FRANSIZ SNEMASINDA YEN DALGA*

Ar. Gr. Dr. Battal ODABA MARMARA NVERSTES letiim Fakltesi Radyo-Televizyon ve Sinema Blm Sinema Anabilim Dal

Giri

"Bak olum, madem bu kadar ok ey biliyorsun, neden kendin oturup bir film ekmiyorsun ?"[1] Kaynpederi Morgenstern'in bir tr meydan okumas, nl ynetmen Franois Truffaut'yu f lm yapmaya yneltmeseydi, sanrm Yeni Dalga'nn dier ynetmenleri film yapmaya girimeyecek er ve biz de dnemini sarsan filmlerden yoksun kalacaktk. Bir zamanlar sert bir elet irmen olarak tannan Truffaut, 1959 Cannes Film enlii'ni "ar ve saygszca" yazlar yazd iyle izleme hakkndan yoksun braklmt.

Byle kiiler ve onlarn kiisel abalaryla balayan, bazlarna gre bir saman alevi gibi p en, bazlarna gre de sinemay byk lde etkileyen bu yeni sinema hareketi, gnmzde bil inde tek bir gr birliine varlamayan bir olgudur. II. Dnya Sava Sonras

II. Dnya Sava'ndan sonra dnya sinemas bir aray iine girmiti. Savatan, yenen devletl yenilen devletler de zararl kmlard. Ekonomiler sarslm, yaam koullar dayanlmaz ha durum lkelerin sinemalarn da etkilemekte gecikmedi. Sinemaclar toplumsal sorunlara daha gereki bir biimde yaklatlar. Savatan yenik kan talya'da "Fransz Doacl", " inemas", "ngiliz Belge-Film Okulu" ve talyan edebiyatndaki "verismo" (gerekilik) akmn gulanmasyla ortaya "Yeni Gerekilik" sinema akm kt. ngiltere'de yine toplumsal konula n bir sinemaclar kua "zgr Sinema" diye bir sinema akm ortaya koydular. Bu ortam ieri Fransa'da da "Yeni Dalga" hareketi ortaya kt. Yeni Dalga'nn Kaynaklar

Bu hareketin ilk rnlerine gelinceye dein, toplumsal ve sanatsal ortam eitli etkiler a ltnda yorulmu ve o durumu almtr. Bu etkiler, IDHEC, Cahier du Cinma, Fransz Sinematek Yardm Yasas ve o gnlerin siyasal oluumlar olduunu grrz.

IDHEC ( Institut de Hautes Etudes Cinmatographiques), bugn bile nemini koruyan ve dn yadaki nemli sinema okullarndan birisidir. 1943 ylnda Marcel L'Herbier tarafndan kuru lmasndan sonra bir ok genci sinemaya kazandrmtr. Burada verilen eitim, ynetmenleri ne ptn bilerek film yapmaya yneltti. Bu okuldan yetien gen sinemaclar, "alayl" diyebile ynetmenlere oranla yeniliklere daha ak ve bunlar uygulamakta daha cesurdular. Yeni Dalga bu ynetmenlere ok ey borludur.

Gelelim Cahier du Cinma dergisine. Bu dergi Yeni Dalga'nn domasna neden olan kuramsa l ve eylemsel almalar balatt. Andr Bazin'in nclnde, bir ok yetenekli gen kendi ileme frsat yakaladlar ve bizzat kendileri film yaparak bu savlarn hayata geirmeye al Bazlar baard bazlar da eletirdikleri noktalar kendileri de yinelemek zorunda kaldla da belirtmekte yarar olduu kansndaym: Bu ynetmenlerin "Cahier du Cinma" dergisinde ya zmaktan baka ortak noktalar olduka azd. Hepsi sinemay seviyordu ama uygulaym biimleri aka bakayd. Bazlar bir akademizme bal kalyor, bazlar insanlarn ruhsal durumlarn zlar entelektalizmi benimsiyordu. Bazlar ise siyasal grlerini filmlerine yanstyordu

Ancak, bu ynetmenlerin hepsi de gen, ateli, bir eyler yapmak isteyen, bunun iin de da r aile evresi iinde, tannmam oyuncular, kendi yazdklar senaryolar ve elde tanan alc a kk bteli ama byk savl filmler gerekletiren gen sinemaclard. Onlarn bu zelli biimde filmler yapmalarna olanak salyordu. Tecimsel sinemadan ne kadar uzak kalrlarsa o lde dnsz sinema yapma olana buluyorlard. Yeni dalga ynetmenlerinin ou eletirm mclktan gelmilerse de tecimseyl sinema alanndan gelenler de yok deildir. Bunlar asist anlktan, dzeltmenlikten ve sinemann eitli alanlarndan syrlarak ynetmenlie balaml

1936'da Henri Langlois tarafndan kurulan Fransz Sinematek'i, Yeni Dalga ynetmenleri nin yetimesinde ayr bir etmendir. nk bu titiz sinema tutkunu Henri Langlois'nn sayesin de kaybolmaktan kurtulan bir ok film, Sinematek'te seyircilere gsterilmi ve bu film lerin ba izleyicileri de Yeni Dalga'nn bu gen sinema adamlar olmutu. Burada gsterilen tm filmleri izlemeleri, onlara yeni dnyalar sunmu ve gr alanlarn derinletirmelerine olmutur. Eski filmlerin yan sra yeni filmler de burada gsterilmi ve zellikle Amerikan sinemas onlar bylemiti. Amerikan gangster filmleri ve Hitchcock sinemas bu ynetmenler derinden etkilemiti. yleki, 1955'te Jean-Pierre Melville, Bob, Le Flambeur (Kumar baz Bob) adl filminde Amerikanvari bir gangster filmi gerekletirmitir. Bu film, Yeni Dalga'nn habercilerindendir. Melville daha sonra da bu tr rnekler vermeyi srdrecekti r. Yalnzca Melville deil, Jean-Luc Godard'da da bu etki vardr. Onun Serseri Aklar (A Bout De Soue) filmi bu trdendir. Dier ynetmenler de bu trden filmler yapmlardr. Alfred Hitchcock ise zellikle Franois Truffaut'yu ve Claude Chabrol'u etkilemitir.

Yeni Dalga hareketinin ortaya kn hazrlayan olgulardan birisi de 1952 ylnda, Kltr B r Andr Malraux'nun sayesinde kabul edilen "Yardm Yasas"dr. Her yl en iyi ksa filme ver ilen dln ekicilii gen ynetmenlerin bu alana ynelmelerine neden olluyordu. Stdyolarda yapma olana bulamayan gen ynetmenler, devletin sinemaya bakn deitirmesi sayesinde n ksa film ve belgesel rettiler. Devletin destei Fransz sinemasna yeni ynetmenler kaza ndrd.

Yeni Dalga sinemaclar, sava sonras ksa film geleneinden yararlanmlar ve kendileri de filmler gerekletirmilerdir. Bylece uzun metrajl film yapmak iin gerekli deneyim, bilgi ve beceriyi salamak istemi olmalar olasdr. Ksa film ustas George Franju, Alain Resnai , Chris Marker ve etnolog Jean Rouch gibi ynetmenleri gryoruz. Ksa filmlerle deneyim kazanan bu ynetmenlerin bazlar, daha sonra Yeni Dalga hareketinin ilk rneklerini ve recekler. Bu ynetmenler, sinemann bir anlatm yolu olabileceini gsterdiler. Yeni Dalga Ne Getirdi?

Yeni Dalga, yeni eyler getiriyordu. Cahier du Cinma dergisinin savunduu "Mise-en-Scn e" (Sahneye Koyma) ve "Politique des Auteurs" (Yazarlarn Politikas) filmlere uygul anmaya allyordu. Alexandre Astruc, sinemann bir dil olduunun farkna varm ve Alc-K mra-Stylo) adl kuramn gelitirmiti. Bylece Astruc, sinemay bir aznln ve bu aznl ii belli kalplarn, klielemi anlatmlarn tekelinden karp bir "kalem zgrlne", "d

taya koyabilen ada bir dile" dntn savunuyordu. Ynetmen, alc aygt tpk bir yaz acakt. Sinema, yazl anlatmdan daha yumuak ve ustaca anlatm yoluydu. Bylece ynetmen, y r statsne giriyordu. Astruc'n yeni dalga sinemaclarna getirdii bir yenilikti bu. Bu tu tum, dnya sinemaclar tarafndan da benimsendi ve bir "Yaratclar Sinemas" dodu.

Bununla birlikte bu kuram bugn almtr. Ancak, artk tek bir sinemadan deil, sinemalarda edilmesi gerektii gr geerliliini korumaktadr. Sinema bir dildir ve dncenin her al yeterlidir. Yeter ki iyi kullanlabilsin.

Yeni Dalga'clarn etkilendii kuramlardan biri olan Mise-en-Scne (Sahneye Koyma) ise b u dnem sinemaclarnn sk bavurduklar bir yntem oldu. nk ie dnkln ve evrenin y en sinemaclar, bu kuram sayesinde eski alkanlklara bo verdiler ve alc aygt yerleimi inimlerine ve oyuncularn ynlerine, devinimin sabitletirilmesine bal olarak filmlerini gerekletirdiler.

Yeni Dalga hareketinin kuramclar, bir baka kuram daha gelitirmilerdi: "Yazarlarn Polit ikas" (Politique des Auteurs). Bunu, zellikle 1955'te bir yazsnda Franois Truffaut be lirtmitir. Bunu, ksaca, kompozisyon uruna kurgu estetiklerini reddetme olarak ifade edebiliriz. Truffaut, baz Fransz ynetmenlere sze dayal film yaptklar iin kar kar

Amerikal yazar Andrew Sarris, Cahiers yazarlarnn yaklamn benimser fakat "Yazarlarn Po ikas'n" "Yaratclar Kuram" olarak deitirir. Nedeni de filmin tmyle kiisel sanat anla lmasdr. Ona gre byk filmler, ynetmenlerinin imzasyla tannr. Sarris, burada, ynetmen n tek sahibi yapmaktadr. Gerekten de yledir. Grnt ynetmeninin, oyuncunun da filme katk r vardr ama yine de o film o ynetmenindir.

Bu eitlilik, sinemann gelimesine olumlu katklar salyordu. Yeni Dalga sinemaclar yk dnmyorlard. Olaylar kronolojik bir sra izlemek zorunda deildi onlara gre. Nasl ki g mantkl bir sra izlemiyor ve beklenmedik olaylarla doluysa filmler de ayn yapda olmaly d. Yeni Dalga filmlerinde insanlarn i dnyasn irdelemeye genel bir eilim vardr. z ya ilmler olduka fazladr. Olaylarn kurgusu mantkl bir sra izlememektedir. Geleneksel ve a llm kurgudan uzaklam ve yeni biimler denemilerdir. Elips dzeltme yntemine ska b ircinin bilincinde grntler yaratmak iin olduu kadar oyuncu ve kameraman hatalarn da r kte srayarak kesme yntemini geni biimde kullanmlardr. Kesik kesik, beklenmedik, arp i seviyorlard. zleyicide bir film izledii kansn uyandracak bozucu dzeltmeler ve alc llanma biimi deniyorlard. Yeni Dalga filmleri, bize, srekli olarak, seyrettiimizin b ir film olduunu vurgularken filmin benzedii gerekleri anmsatmadan, onun yaratt yapay d ya ve filmcilie dikkat ekerekanmsatr. Denenen bu yntemler kiiliklerden ve canlandrlac rollerden daha nem kazanr.

erik olarak da belgeselden kaynaklanmaktadr. ykler yerine gerek olaylarn kayd ve gst benimsenmitir. Godard ise sinemay toplumsal ve ideolojik alanda kullanmak iin bu yn teme bavurarak yk ierikli sinemadan uzaklat.

Yeni Dalga biemde de kendine zg kurallar ve yntemler benimsetmitir. Stdyo sisteminin y apay dnyasndan karak sokaklarda filmler gerekletirildi. Elde tanan alc ile kaydedil , stdyo ierisinde kaydedilen grntlerden daha akc ve izleyiciyi daha byleyici oluyord ni Dalga'clar, kurguyu bir gsteri ya da yorum arac olarakdeil anlatnn ykn azaltmak i lanyorlard. zellikle anlatma dayal daha hzl bir kurgu gerekletirdiler. Filmin pln s ak tempoyu ykselttiler ve bylece film hilelerini de maskelediler.Uyguladklar teknikl er ise zoom, grnt stnde durma, kaydrmalar ve uzatlm evrinmeler, alc aygtn titre klerdir.

Sinemaclarn genellikle kendi ya gruplarnn sorunlarn ele almalar, bu sorunlar daha a iimde sergilemelerine olumlu bir katk salad. Genlik ve cinsellik var olan bir ok tabuy u yktlar. Onlara kadar geen dnem ierisinde, kendilerinden ncekilerin ilemeye yanamad ra el atarak bunlar gzler nne serdiler.

Yeni Dalga ynetmenlerinin ok ayr unsurlardan olumu olmas, olumlu bir biimde, birbirine benzer konulara sahip filmlerin ortaya kmasna engel olmutur. ounun kk burjuva kkenl toplumsal konulara el atmalarn engelleyen nedenlerden birisidir. Bu ynetmenlerin byk o nluunun kariyerleri salamlatka, geenliin anarik drtlerine gsterdikleri yakn ilgi termi ve filmlerinde tecimsel kayglar ar basmtr. Ama yine de, Yeni Dalga hareketi iin varlklarn srdren ynetmenler vardr. Yeni Dalga hareketinden kopan ynetmenlerin son fil rinde yine de bu hareket iindeyken kullandklar yntemlere rastlamak olasdr.

Senaryolarn, filmi yapan kiiye ait olmas anlatlmak istenen eyin daha iyi anlatlmas ii sat yaratmaktadr. stelik senaryolarn ayaklar yere basmaktayd. Yani gncel olaylardan al maktayd. Yaayan gerei yakalamaya alyorlard. zellikle Chabrol, Truffaut byle alm itan sinemann temsilciliini srdrmtr. Kendi filmlerine yazdklar dnda, dier ynetm aryolar yazmlardr. Senaryolarn ounun yaznsal bir deeri de vardr. Alain-Robbe Grillet guerite Duras gibi romanclardan yararlanmlar ve bu romanclar da daha sonra sinema ya pmaya balamlard. Bylece "Yeni Roman" akmnn ncleri "Yeni Dalga"da buluuyorlard.

Fotografide ise daha ok gri bir resim aradlar ve az ok bir belgesel biim gelitirdiler . Bylelikle sinema daha ok gnlk olaylarn kaydn tutan bir televizyon izlencesine benzed . Ynetmenlerin Amerika'y Kefi

Yllar geip toplumsal ve siyasal olaylar baka bir boyut aldktan sonra Yeni Dalga'nn at eli sinemaclar bu duruma dayanamadlar ve zlmeler ba gsterdi. Baz Yeni Dalga ynetme nsa'y terkederek Amerika Birleik Devletleri'nde alma yollar aradlar ve burada bir ok m yaptlar. Bu ve dier Yeni Dalga "kaknlar" daha sonra kendileriyle yaplan rportajlarda bu hareket iinde yaptklar filmlerinin bir genlik bakaldrs olduunu, aslnda bir deniz nu ama bir dalgadan szetmenin yanl olacan vurgulamlardr. Ancak bu ynetmenlerin ba it konular zerine ucuz filmler evirmeleri ve ilgi de grmeleri zerine tecimsel baarya d a sahip oldular. Yapmclar da bu konuya ilgisiz kalmayarak bu gen ynetmenlere finans saladlar. Ynetmenlerin sinemaya bir sanat olarak bakmalar ve ona duyduklar byk sevgi, bu sanat dalnn daha da gelimesine byk katk salamtr.

yk geleneinin sonuca ulamada yetersiz kaldn grmler ve eski sinema geleneklerini y nilerini oluturarak bir grsel iitsel dil yaratmlardr. Sonu

Gnahyla sevabyla, Yeni Dalga, Fransz ve dnya sinemasndaki tarihsel misyonunu tamamlaya rak yerini yeni akmlara, yeni araylara brakt. Sinema sanatna yapt katklar kanmzca Bir ekol olmasn bilemedi, evet, ama bir grup sinema tutkununa film yapma olana salad ve dncelerine yeni boyutlar ekledi. Sava sonras duraanln ykarak dinamik bir sinema elik bu hareketten etkilenen nc dnya sinemalar da kendi zgn sinemalarn yaratma yolu

iler. Yeni Dalga sinemaclar, bunlar iin iyi bir retmen oldular. zellikle Jean-Luc Goda rd bu grup zerinde daha etkili oldu. Cezayir sava, in Hindi'ndeki atmalar gibi olaylar tne filmler yapld. Afrika kabilelerinin gelenek ve grenekleri belgesel olarak saptan d. Sinemay, kadnlardan ve paradan ok sevdi bu ynetmenler... ve 1968 rzgr her birini b yana savurdu.

Sonu olarak diyebiliriz ki, iyi bir sinema yapmak iin iyi bir eitim (her trl) gerekli dir. Eer bu yoksa yaplan i pek de doyurucu olmaz. Yeni Dalga'nn sinemaclar buna ek ola rak bir ii yapmak iin o ii sevmenin gerekli olduunu bize gstermi oldular. Tuttuklar yo ikna ediciydi giderek kalabalklatlar ve saylar yzleri at. Byle bir sinemac toplulu anda ortaya kmas sava sonrasnn en nemli sinema olaylarndan birisini oluturmutur.

* Fransz Sinemasnda Tartmal Bir Hareket Yeni Dalga adl 1987 ylnda kabul edilmi Ykse s tez almamn sonu blmnden baz yerleri deitirilerek alnmtr. B.O. [1] Nokta, "Sinema Dolu Bir Yaam", Say 36, 1984.