DDET

Prof.Dr. Ouz POLAT www.kriminoloji.com 2002

iddetin Nedenleri iddetin Psikolojisi Kadna Ynelik iddet Uluslararas Gelimeler Cinsel Ynden Zorlama ocuklarda Cinsel stismar

nsan psikolojisinde evrensel olarak varl kabul edilen ve cinsellikle birlikt e en gl iki drtden biri olan saldrganlk ve onun sonucu iddet, toplumda pek ok boyutt mlenen bir olgudur. iddet igdsel olarak varolan ve evre etkenlerden kaynaklanan bir d avran olarak grlr. iddete yol aan temel etkenler anne,baba, ocuk, aile ilikisi, nesi ir srdrlen iddet ieren davranlardr. Sosyal, kltrel ve ekonomik faktrler iddet olu ynarlar. Her geen gn iddetin gnlk yaammzda daha ok yer ald grlmektedir. iddeti arak gnlk yaamda yer almas da iddetin kanksanmasna yol amaktadr. iddet ayrca bir p arac olarak kullanldndan, bu kanksama iddetin birok boyutta kullanlmasna ve ok e karmza kmasna neden olmaktadr. Son yllarda youn olarak allan iddetin farkl snflamalar bulunmaktadr. u s arak kabul gren bir snflamadr: Saldrgan iddet Kadna ynelik iddet Aileii iddet ocua ynelik iddet Yallara ynelik iddet ntihar (kiinin kendine ynelik iddeti)

Saldrgan iddet Bir kiinin bakasna zarar verme, yaralama veya ldrme amacna ynelik, fizik kuvve uygulayarak yaratlan, lmcl olabilen kiisel saldrganlktr. Saldrgan iddetin en u no ettir. Cinayet, bir kiinin bakasna ynelik yaralama veya ldrme amac ile yapt ve sonu ana geldii olaylardr. ldrme olaylar bazen kendini savunma ya da ihmale bal olarak meyd na gelen olaylar eklinde de grlmektedir. Saldrgan iddet olgular adli tbbn en ok kar lerinden birisini oluturmaktadr. nk adli tp temelde zorlamal lmleri inceledii iin det sonucu ortaya kan kiiye ynelik iddet olgular yaralama veya lm olarak karmza ldrc olmayan saldrgan iddet 4 snfa ayrlarak incelenir: Basit saldrganlk, p drganlk, rza geme, hrszlk. Basit saldrganlk silah veya alet olmadan yaplan, kiide kk lezyonlar yaratan ol ylardr. Bunlar syrklar ile ekimozlardr. Baka bir tanmla ayaktan tedavi ile iyileen olg lar olarak da tanmlanabilir. Kk bir problemin bytlmesinden ortaya kabilen kk apt imeler bu tip olaylara rnektir. Planlanm saldrganlk ise 3 ekilde meydana gelebilir: 1. Bir silahla yaplan saldrlar: Burada yaralanma olabilir veya olmayabilir.

2. Silahsz yaplan ama nemli hasarlara yol aan saldrlar: Di kayb, kemik kr ralanmalar, bilin kayb ya da tehisi konamayan ama hastanede yatmay gerektiren lezyonl arn olutuu durumlardr. 3. Silahla yaplan planlanm saldrlar: Bu konuda yaplan almalar, saldr ve ci nellikle ayn davran grubunda deerlendirmekte ve cinayeti tam bir saldr olarak tanmlama tadr. Irza geme zor kullanarak ya da tehdit ederek, cinsel amal doyum salamaya ynelik eylem lerdir. Bu konuda kitapta, detayl olarak cinsel sular blmnde anlatlmtr. Hrszlk ise birisinden, para veya maln zor kullanma veya baka bir ekilde silahl veya silahsz olarak alnmasdr. Saldrgan iddet farkl ekillerde de snflanmaktadr. Kurbansaldrgan ilikisi, ortama gre ere farkl ekillerde grlmektedir. Aileii, tandk olmas ya da yabanc olmasna gre de s dr. Ancak son 30 yldr nemli bir toplumsal problem olarak kabul edilen iddet, kriminal sistemin temel problemi olarak kabul edilmesine karn, retilen zmlerin her geen gn i bal olaylarn artn engellemedii grlmektedir. iddetin nedenleri zerinde farkl grler bulunmaktadr. Ama tm nedenlerin ve biyolojik, p olojik, sosyolojik faktrlerini incelenmesi ile kurbanlar ve saldrganlar hakknda bil gi edinilebilir. Biyolojik faktrlerin incelenmesinde ne srlen faktr, bu tr suu ileyenlerin ve y kurbanlarnn ounun gen erkekler olmasnn iddetin, erkeklik hormonu ve yan getirdii k deiimlerle ilgisi olduunun gstergesi saylabilecei eklindedir. Yaplan almalarda, birlikte saldrganln azalmasnn bunu destekleyen bir faktr olarak grlmesine karn, b olarak kabul edilmesini salayacak veriler bulunmamaktadr. Psikolojik yaklam ise bu konuda iki teori ne srmektedir. Bunlardan birisi sosyal renme teorisine gre, bu tr davranlarn taklit yoluyla renildiidir. Geliimsel teoriye gre ti azaltan etkenler olduu srece, grlme olaslnn da azald eklindedir. Bu etkenler; yetitiren arasndaki sevgi ba, istismardan ve ar sert disiplinden uzak bir ocukluk dn e esnek bir i kontrol glendiren deneyimlerin varldr. Sosyolojik yaklama gre 4 temel grupta iddetin incelenmesi gerekir. Bunlar; Kl trel, yapsal, ilikisel (interaksiyonist) ve ekonomik etkenlerdir. Kltrel nedenlere gre , iddetin toplumda kimi durumlarda ve belli kiilere kar kullanmnn kabul grdn ve b uaktan kuaa aktarld savunulmaktadr. Yapsal neden, yoksulluun ve olanakszlklarn i olmayan yollardan isteklerine ulamaya ittiini ne srmektedir. likisel yaklamda ise i n bir dizi tahriksel davran ve szler sonucunda ortaya kt teorisi ne srlmektedir. B r ortamda iddete ynelik davranlar varsa, bunu gren dier kiiler de bundan etkilenerek a n davrana ynelecektir. Ekonomik yaklam, kiilerin iddet sonucunda elde edeceklerinin k zarar hesab yaparak, bu tr davranlara yneldiklerini ne srmektedir. Eer kii yapaca ndisine krzarar baznda yararl olacan dnrse bu tip davrana ynelecektir. iddet ha ha ok alkol ve uyuturucu bamllarnda, kendilerine bu maddeleri elde etmek iin yaptklar nmektedir.

iddetin Nedenleri iddet hangi nedenlere bal olarak ortaya kmaktadr? sorusu zerinde ok aratrma an bir konudur. zellikle bireyin zellikleri, insann doasna bal etmenlerin neden olabil cei yaklam bugn kabul gren grlerin banda gelmektedir. Bu adan iddetin oluumund etmenler nemle irdelenmesi gereken bir konu olarak dikkati ekmektedir. iddet almalarnd n plana kan kavram saldrganlktr. Saldrganlk saldrmaya ve atmaya eilimli olma du anmlanabilir. Doaya bakldnda en basit organizmalarn bile yaamlarn, iinde bulunduklar ev ve hepsi birer saldr olarak nitelendirilebilecek etkilere tepki gstererek srdrdkleri grlmektedir. Bu konuda nemli aratrmalar yapm olan Selye, karmak organizmalarn stres evreden gelen basklara uyum zelliklerini aratrmtr. Doal yaam koullar iinde geri an koullar (stressors) eitli mikroplar ya da s, grlt, k gibi evre koullardr. B koullarda eitli nedenlere bal olarak deiiklikler olabilir. Bu deiim olduunda vcut bir saldr olarak deerlendirir ve buna bir tepki gsterir. Bu durumda oluan deiik tepki ere Genel Uyum Sendromu (UGS) ismi verilmektedir. Bu durum saldrya urayan organizma larn genel tepkisidir ( salg bezlerinin ileyiindeki deiiklikler, bnyesel deiiklikl alp damarlarndaki sorunlar, baylmalar gibi organik tepkiler). Yerel Uyum Sendromu (YUS) ise lokal, belli bir blgede olan iltihab durumlar kapsamaktadr. (lserler, banlar

. Organizma nce bir alarm evresi geirir sonra da direnie balar. Daha sonra diren, yav a ya da hzl bir ekilde yok olur. Gerilim ile saldrganlk arasndaki iliki iki trl oluabilir. Saldrya urayan or , karlk vermek iin bir hedef arar ve ilk bulduuna ynelir. te yandan saldrganln ken sinirlenme zellikle de kzgnln da vurulamamas ile iddetlenen mide, onikiparmak barsa ve kalp sorunlar gibi belirtilerle gerilimin balad gzlenmektedir. Delgado'nun beyin blgesine gnderdii elektriksel uyarlarla yapt aratrmalar, s nlklar balatan ve durduran blgelerin haritasnn oluturulmasn salamtr. Bu da sald lme ve ynlendirilebilmesine olanak tanmtr. rnein beyincikte belli bir blgenin uyarlm ldrganlk krizlerine yol aarken beyinde n blgede belli bir odak uyarldnda itenlik ve salanmaktadr. Delgado'nun deneylerine rnek olarak, beyinlerine uzaktan kumandal elek trotlar yerletirilen boalarn saldrlarnn birdenbire sona ermesi verilebilir. Beyin blgeleri ile saldrganlk arasndaki bu balant, saldrganln nlenebilmesi llanmnda yararl olmutur. Ruhsal denge bozukluklarnn tedavisinde ya da genel olarak sak inletirici olarak kullanlan Fenoltiazin, Metrobamat veya Diazepam gibi maddelere ska bavurulmakta bu ile benzeri ilalardan saldrganln nlenmesi ve denetlenmesi iin yararl aktadr. Hayvanlar arasnda yaplan iddete ynelik aratrmalar ise ilgin sonular vermitir 1. Trler aras iddetten sz etmek olas deildir. Deiik trden hayvanlar doal or alrlar ve birbirleriyle karlamamaya gayret ederler. atmalar sadece avlanma amacyla het dzeyi ok yksek olmamaktadr. Avc avn ldrmeye, av ise ya kamaya ya da kendini sa 2. Gerek saldrganlk tr iindedir. Yani ayn trn bireyleri arasnda grlr ve b r. Baka bir deyile programlanm ve otomatik bir grnm vardr. Harekete geirici belli e tepki grr ve belli saldrgan davranlara yol aarlar (belirtiler: tehdit, olay, sakinleme . Saldrganlk belirtileri ayn zamanda birer aratrma tanma isteinden de kaynaklanmaktad 3. Bu tip saldrganlklarn belirli bir ilevi olduu, fonksiyon grdkleri izlenmekt dir. Bireylerin alana, evredeki barnma olanaklar lsnde yaylmalarn salamaktadr. G lere daha rahat yaklaabilmelerine olanak salayarak cinsel alanda etkili olmakta ve gruplar iinde egemenlik dzenlerinin olumasn salamaktadr. Sonuta iddet glnn egem ak saldrganlnda sona ermesi sonucunu getirmektedir. 4. Tr ii saldrganln yok edici yan yoktur. Hem hayvanlarn pene, di ve boynuz ret silahlar fazla tehlikeli deildir, hem de saldrganlk belli llerde yaanmaktadr. T nlar ncelikle kendilerini korumaya altklarndan iddetin etkisinin azald gzlenir. n ortamdan kamasn salamaya ynelik iddet gsterisi gzlenmektedir. Boyun eme kurallar i a glnn egemenliini kabul etme ve iddetinden korunma olanan tanr. 5. gdnn yapay ortamlarla karlamas ya da bireyin baarsz olmas gibi zel k drganlk, lethalizasyon ad verilen patolojik davranlara da yol aabilir. Bu laboratuvar ortamnda, hayvanat bahelerinde, sirklerde, baz evcil hayvanlarda grlen nrotik davranl , sapknlklara, ldrme hrs gibi davran bozukluklarna neden olmaktadr Doal saldrganl bir hedef bulamazsa ya da koullandrmalar yznden etkiler belirsizleirse hayvan iddeti kendine kar uygulamaya, yavrularn yemeye, patolojik davranlarda bulunmaya balar ve gru iinde atmalar kar. nsanlarda da btn dier hayvanlarda olduu gibi saldrganlk vardr. lk insanlarda bu ig bir yannn olduu dnlebilirse de, insanlar evrelerine egemen olmaya baladka, kalaba oluturacak yaam modellerini gelitirdike bu igd zararl olmaya balamtr. nsanlarn ahlarn geliimi de zararn artmasna neden olmutur. Kurallarn her zaman ilevsel olmad zaman iinde topluluklarn boyutlar bireyler arasndaki mesafeyi ve iletiim bozukluklarn rttrmtr. Sonuta insanln saldrganl trler aras boyuta tad gzlenmitir. G. Bataille, insann yaratc, merakl aratrmac ve eitli yntemlerle snrlarn n bir yaratk olduunun altn izmitir. Alet kullanan insan, hayvan doann srekliliini, e hizmet edebilecek ve ynetilebilecek nesnelere ayrr. Burada ilk iddet olgusu grlmekte dir. Bu iddet, yaratc bir iddettir. nsan sreklilikten, dolayszlktan ve giderek doada ar, kurallarn hie sayld bir arlklar dnyasna girer.

iddetin Psikolojisi iddet ve saldrganlk deiik yaklamlarla irdelenmilerdir. Bunlarn bir blm ge jiden yola karak saldrganl ve nedenlerini, incelemi ve saldrgan davranlarn incelen luan kuramlar nermilerdir. Bir grup aratrmac iddet yanls veya saldrgan kiilikleri nik olgu olarak grmektedir. Baz uzmanlar ise saldrganla dayanan ilikileri toplumsal et

kileim olarak alglarlar. almalar belirli unsurlarla saldrgan davranlar arasndaki ilikinin kurallarn atrmalar genel olarak deneysel ve istatistikseldir. Davran (behaviorist) ya da yeni davran (neo behaviorist) trden mekanik kuram gnlk ve saldrganlk tepkilerine yol aan etkilerden sz ederler. Hareket olanaklarndan, yiyecekten veya iecekten yoksun braklan, genel anlamd a kstlamalarla kar karya kalan ocuklarda hiddet belirtileri grlr. Ar scakln, etkileri deneylerle saptanmtr. Byk yerleim merkezlerinde ve kalabalk semtlerde ara sr aanan (grltclere kar lmcl fke buhranlar gibi) yaz facialar genellikle byle nede Baka bir adan bakarak yaplan aratrmalar, karakter ve psikoloji, baz ani hareke lerin, keskin ve dzensiz ekillerin korku ve dmanlk uyandrdklarn gstermitir. Son ol ganlk reti ve koullanmalarnn son derece direnli olduunu ve kiiliin btnn kapsad Psikolojik kuramlardan bazlar saldrganln renilmesinde rneklerin nemini vurg adrlar. Saldrganlk ve iddet, duygusal yk fazla birtakm rnekler yolu ile renilir. r ularn ou, ocukluklarn geirdikleri aile evrelerinde dayak veya iddet grmlerdir. Bandura'nn aratrmalar basnda yaynlanan saldrgan davran rneklerinin ocuklar ellikle de sorunlu ocuklar zerinde yaptklar etkiye dikkat ekmektedir. Saldrganlk ya ta lit yoluyla, ya saldrgan igdlerin serbest kalmasyla ya gemite olumu saldrgan davran nin su yzne kmasyla ya da genel tahrik unsurunun artmasyla olumaktadr. Dinamik psikoloji asndan J. Dollard'n bu konudaki almalar nem tamaktadr. ana kuram, saldrganln 'Bir znenin etkilere kar yasak tepkiler gsterme durumu' anlam ursuzluk karsnda gsterilen ilk ve karakteristik tepki olduudur. Saldrganlk, huzursuzlu tahrik gc, tepki giriimi (interfrance) derecesi ve yol at tepki ile doru orantl o lr ya da oalr. Baka bir deyile, etki ne kadar gl olursa huzursuzluk o kadar youn ol a saldrganlk, huzursuzluun davran biimlerini etkiledii oranda etkili olur. iddet, do doruya huzursuzluun kaynana ynelir. O da yasaklanmsa, dolayl saldrganlklar ya da ndi kendine kar giritii saldrganlk hareketleri grlmeye balar. Sonu olarak saldrgan uzluun boalma ve patlama ekli olarak kabul edilebilir. iddet ve trevlerinin psikoloji si byk lde Selye'nin gerilim ve sonular hakkndaki grlerine dayanr. Bu savlar, deneysel yollarla kantlanmlardr. rnein bebeklerin yoksun brakldkl iktar ile kzgnlk derecelerinin oranlar llmtr. Buradan karlabilecek yorumlar, J. dmclar tarafndan, toplumsal yaamn eitli ynlerini kapsayacak ekilde gelitirilmiler lanaklarna veya ekonomik ya da cinsel olanaklara ulaamamann, bu olanaklardan yoksun kalmann yaratt huzursuzluklar gnmz toplumlarnda yaanan saldrganlklarn bir boyutu ektedirler. Klinik aratrmalar, saldrgan kiiliklerin olumasnda etkin olan sarsc (travmatik nsurlar, huzursuzluklarn roln, paralanm ailelerin ve aile bunalmlarnn nemini, kii e paranoya kiilik oluma srelerinin yerini vurgulamaktadrlar. Bu alanda Dicks'in Nazi Almanya's yenilgisinden sonra sava sulularnn kiilikleri zerinde yapt incelemeler, F Bettelheim'in toplama kamplarnda durumun, maduriyetin ve saldrganla kar direniin ruh rumlar konularndaki aratrmalar ok nem tamaktadr. Psikanaliz, nefret, mazoizm, sadi oyak veya iekapank (izoid) kiilik yaplar gibi kavramlarn derinlemesine incelenmesine o anak salanm ve klinik aklamalarn kavramsal temellerinin yenilenebilmelerinde bu alma atklarndan yararlanmlardr. statistiksel aratrmalar ise insann kendine kar uygulad ve intihara kadar ula saldrganlk ile bakalarna kar uygulad saldrganlk arasnda, sanki ayn saldrganlk kendisine, yerine gre de d dnyasna kar uygulanmyormuasna bir ba olduunu ortaya inayetleri ve buna benzer baz su trleri, narsistik tipler iin intiharla zdetir. Sadece kurban deimekte, znenin kendisi deil de bir bakas olmaktadr. Durkheim'in byk arat lmak zere, intihar hakknda yaplan sosyolojik almalar, kiinin kendine ve bakasna dor irdii saldrganln dnt konusunda benzer sonulara ulamlardr. Bilimin bu dal da saldrganl ev iddeti ve buna bal etkileimsel durumlar bala elemektedir. Her ne kadar hibir yaklam iddetin ve saldrganln belirli durumlarda olut saldrgan ve kurban olarak nitelediimiz taraflar kar karya getirdiini, bunlarn saldr olaylarnda oynadklar "kurban ve saldrgan" rolleri ile birbirlerini karlkl olarak ko drdklarn gz ard etmemesi gerekir. Baz ilgin deneyler, olaylarn ve grupsal ile erksel nlerin zde toplumsal boyutlar zerinde younlamlardr. Fromm tarafndan aklanan Zimbardo deneyleri, cezaevi yaamn incelemeyi amalayan ir alma srasnda normlar denekleri rastgele iki gruba ayrm, bir grup gardiyanlk grev nirken, dier grup da hkml rol oynamt. "Gardiyanlar", rollerini son derece ciddiye alm

hatta bir sre sonra gerek birer gardiyan gibi davranmaya balamlard. Mahkumlar ise tutu klan biimleri durumlarn anlamalarna frsat vermiyordu. Seildikten sonra gerek polisle afndan gerekten tutuklanmlard, genel bir bunalm ve mazoizm aamas geirmilerdi. Heme e durumlarnn belirsizliinden kaynaklanan ve sululara zg bir isteksizlik meydana gelmit . Bu deney, ahlaksal yn tartlabilir ise de sonular asndan nemlidir. Hem topl lenilen rollerin gcne iaret etmekte hem de yurtlarndan srlm, kamplarda toplanm kitl inde srdrlen almalarn sonularn dorulamaktadr. Kiilik tek bana belirleyici dei gre, kurbanlarn davranlar zellikle de gerekten susuz iseler bsbtn zavalllamakta, saldrgan tutumlar ise katlanma eilimi gstermektedir. Milgram'n nl deneyleri de, daha radikal olmakla birlikte ayn dorultudadrlar. M ilgram deneklerini, bir bellek deneyi yapma bahanesiyle toplamt. Deneyler bir bilim adamnn gzetiminde yaplyordu. Deneklerin, kobay olarak belirlenmi baka deneklerin re eteneklerini snamalar gerekiyordu. Hata grdkleri taktirde, ceza olarak, 15 volttan 3 00 volta kadar giderek artan iddetlerde elektrik akm verme yetkileri vard. Gerekte is e bu bir dzendi. Elektrik akm verilmiyordu. Kobaylar denekler tarafndan grlemeyecekler i biimde yerletirilmilerdi ve szde elektrik akm verildiinde, bir ses dzeninden daha aydedilmi gerek lklar, denekler tarafndan atlyormu gibi ykseliyordu. Alnan sonul iler. lk arpc nokta, ceza verme yetkisi ile donanan deneklerin hibirinin itiraz etmem esi oldu. Bunlar "ie" balamadan nce, ac verici ve tehlikeli olabilecek derecede ceza aamalarnda duracaklarn belirtmiken, hepsi de tehlikeli snr am, hatta yzde 60' d kadar srdrmt. Yzlerini gergin ve zgn ifadeler kaplam ve kendilerini bilime hizmet e lmakla savunmaya almlar fakat gerek u ki, karlarndaki insanlara elektrik vermekten erdir. Bu deneyler gstermektedir ki her eyden nce insanlar kendi itaatkarlk ve saldr ganlklarn ok kt deerlendirmektedirler. Akm gc tehlikeli dzeylere eriince duracakl , deney srasnda hi de yle davranmamlardr. Baka bir deyile insanlar, zerkliklerine a aktadrlar. Sz konusu iddet olunca, hi kimse snrlarn bilememektedir. Bu deneyden alnm eken bir baka ders ise, denekler iinde ok yksek oranda kiilerin, yetkililere kr krne t ettii, giderek yklendii grevi iyi yapmak ve ald creti hak etmekten baka bir ey d r. Kendisine itaat edilen kiinin "yetkili" olmasnn nemini iyice vurgulayabilmek iin, deneklerin, bilimi temsil eden bir niversite retim yesi tarafndan deil de herhangi bir isi tarafndan verildiinde, ilk inlemeleri duyar duymaz deneyden vazgetikleri de dik kati eken bir gzlemdir. Milgram deneylerinden alnacak en arpc ders, sadizmle uzaktan y akndan ilgileri bulunmayan, belirgin sapma zellikleri gstermeyen kiilerin bile, itaa t ve yetkililere boyun eme ilkeleri uruna birer ikenceciye dnebilmeleridir. 20.yzylda nan toplama kamplar olgusu hakknda yaplan aratrmalar ve bavurulan tanklklar, yetkilil itaatin ulaabilecei korkun boyutlarn daha iyi anlalabilmesini salamtr. H. Arendt'i Almanya'sndaki Yahudi sorununa bulunan "kesin zm"n bata gelen rgtleyicilerinden Eich n gibi korkun, bir o kadar da sradan kiilikler hakknda kulland deyimi anmsatarak soru "ktln olaanl" olduunu ve duruma gre herkesin bir cellada dnebilecei sylemek

Kadna Ynelik iddet Kadna kar iddet dnyada her lkede karlalan bir olgudur. Adli Tp, kadna yn ularnda durumu saptama fonksiyonu grmesi asndan ok nemli bir ileve sahiptir. Dnyada dndan birinin dvlm, cinsel ilikiye zorlanm ya da baka ekilde istismar edildii yap rdan ortaya kmaktadr. iddetin ykc etkileri kadnn fiziksel ve ruhsal salnn baka ynlerini olduu de de kendini gsterebilir. Yaralanmalara neden olmasnn dnda iddet, kadnn uzun dnemd ik ar, fiziksel yetersizlik, narkotik ila ve alkol ktye kullanm ve depresyon gibi bir izi baka salk problemi yaama riskini arttrr. Fiziksel ve cinsel istismar gemii olan k ar da planlanmam hamilelik, cinsel yolla bulaan enfeksiyonlar ve hamileliin ters son ular iin artan bir risk altndadrlar. Kadnlara ve kzlara kar iddet fiziksel cinsel, psikolojik ve ekonomik istismar ierir. Bu ounlukla "cinsiyete dayal" iddet olarak bilinir; nk bu kavram ksmen kadn aki edilgen statsnden ortaya kmtr. zellikle gelimekte olan lkelerde ekonomik bams kadnlarda bu tip olgularn sklkla yaand grlmektedir. Pek ok kltrde, kadna kar dolaysyla da daimi hale getiren inanlar, normlar ve sosyal kurumlar vardr. Bir patr ona, komuya ya da tanda ynelttiinde cezalandrlabilecek ayn davranlar erkekler tara ara, zellikle de aile iinde kadna ynelik olarak uygulandnda ounlukla karlksz kal

Kadna kar iddetin en yaygn grlen eklinden ikisi ocuklukta, ilk genlikte ya inlikte olsun erkek partnerler tarafndan fiziksel istismar ve cinsel ilikiye zorl amadr. Partnerin istismarn aile ii iddet, ein dvlmesi ve hrpalanmas olarak da bili redeyse her zaman psikolojik istismar ve olgularn drtte biri ile yars arasnda da cins el ilikiye zorlama izler. Partnerleri tarafndan istismar edilen kadnlarn byk ounluu ruma pek ok kez maruz kalmtr. Gerekten de, istismarn yaand ilikiye ounlukla bir hakimdir. E istismar, "Yetikin bir kiinin, yakn ilikide olduu dier bir yetikin tarafn ziksel ya da duygusal sorunlara yol aacak ekilde saldrya uramas ya da bask altnda tut as" olarak tanmlanabilir. Amerika'da yaplan bir aratrmaya gre, acil servise bavuran ka larn %17'si birlikte olduklar erkek tarafndan dayak yedikleri ve yaralandklar iin bura ya gelmek zorunda kalmlardr.

Bu tr saldrganlarn aklanmasnda farkl model gelitirilmitir: a. Kiiler aras iddet modeli: Bu modele gre insanlar, anlamazlklarn konuarak eneinden yoksun olduklar iin iddete ynelmektedirler. b. Aile iddeti modeli: Evde ve okulda disiplini salamak zere iddet kullanmna t ank olan ocuk, yetikinliinde bunu sorun zmede doal bir seenek olarak grmektedir. Top da iddeti bir sorun zme yntemi olarak benimsemesinin bunda nemli rol oynad dnlme c. Cinsellik politika modeli: Bu modele gre erkekler, kadnlar zerindeki hak larnn tehdit altnda olduunu dndklerinde ya da kadnlarn evdeki sorumluluklarn yeri eleri durumunda iddete bavurmaktadrlar. Aratrma sonularna gre "E stismar" en ok isiz ya da alan yoksul snf ii andan kkler ve 60 yan zerindekiler ile hamileler, kadnlar en ok istismar edilenlerd olaylarn olumasnda en gl uyarclarn, erkein alkol bamll ile kadn ve erkek ara duu dnlmektedir. Kadnlarda grlen fiziksel zararlarn en sk grlen nedeni "E stismar"dr. E is a oluturduu olumsuz psikolojik etkiler, alkol ve uyuturucu bamll, intihar dnceler leri, ocuklarn fiziksel istismar ve anksiyetedir. Her tr iddet olgusunda olduu gibi; e istismarnda da bu olaylarn engellenebilmesi iin k ler, insanlararas ilikiler konusunda eitilmeli, toplum kadn erkek eitlii konusunda bil inlendirilmeli, kadna sayg kavram ilenmelidir. Ayrca dayak yemi kadnlara snacak ye riz anlarnda yardm salanmal, danmanlk hizmetleri verilmeli, saldrgan erkekler de teda grmeye tevik edilmelidir.

Salk Hizmeti Salayanlar Nasl Yardm Edebilir? iddet olgularnda tedavi edici hekimlik kadar Adli tp hizmetinin verilmesi d e nemlidir. Hatta uzun dnemde ele alndnda Adli Tp Uzmanlar daha da nem tamaktadr. ya maruz kalan bir kadnn daha sonraki aamalarda kanuna bavurduunda onun dayak yediini, kendisine iddet uygulandn gsterecek temel belge olaydan hemen sonra ald adli tp rap grmezlik raporu iddete maruz kalan kiinin iddetten ne denli fiziksel zarar grdn, rak ispatlayan belgedir. iddet kurban olan kiilere yardm etmek iin ok eyler yaplabili Ancak, salk hizmeti verenler, konu hakknda bilgileri olmad, kaytsz kaldklar ya da y ilde yaklatklar iin bunu yerine getirmemektedirler. Burada temel eksiklik bu konuda salk personelinin eitim almam olmasdr. Salk bakm sistemlerinden alnacak eitim ve bu uzmanlar istismar edilmi kzlarn ve kadnlarn fiziksel, duygusal ve gvenlik ihtiyalar cevap vermek iin daha fazla eyler yapabilirler. lk olarak, salk hizmeti verenler kadnlara yaadklar iddet hakknda, yararl bu r ekilde, nasl soru soracaklarn renebilirler. Kadnlarla empati kurabilir ve onlara de k salayabilirler. Tbbi tedavi salayabilir, psikolojik danmanlk yapabilir, yaralanmalar belgelerle ispat edebilir ve sz konusu kiileri yasal yardm ve destek hizmetlerine yn lendirebilirler. Sz konusu hizmeti verenler iddetin kabul edilemez olduu ve hibir kadnn dvlmey cinsel istismara uramay, ya da duygusal olarak rselenmeyi hak etmedii konusunda gvenl erini tazelerler. Fiziksel ve cinsel iddeti sona erdirmek uzun dnemli bir aba ve toplumun btn k atmanlarn iin iine katan stratejiler gerektirir. Pek ok lke, kadnlara kar iddeti or aldrmak iin kadnn yasal haklarn teminat altna alan yasalar kararak ve istismarclar

arak byk bir kararllk sergilemitir. Ayrca, yaanlan blgeyi temel alan stratejiler de ra yetki verme, erkeklere ulama ve istismarc davranlara dayanak oluturan inan ve tutum lar deitirme zerinde odaklanabilir. Kadnlar ancak toplumun eit statdeki yeleri olarak rlerini kazandklarnda, kadna kar iddet artk geerli bir norm olmaktan kp tepki duyu en bir boyut kazanacaktr. Kadna kar iddet, dnyada ok yaygn olan, fakat en az bilinen bir insan haklar i smardr. Bu ayn zamanda, kadnn enerjisini tketen, fiziksel saln tehlikeye atan ve n bir salk problemidir. Bir patrona, komuya ya da tanda ynelttiinde cezalandrlabile davranlar erkekler tarafndan kadnlara, zellikle de aile iinde, ynelik olarak uyguland lukla karlksz kalmaktadr. Yirmi yldan fazladr, dnyann her yerinde btn kadn haklar gruplar kadnlarn fiziksel, psikolojik ve cinsel istismarna daha ok dikkat ekmek iin al ta ve harekete geilmesi ihtiyacnn altn izmektedir. Bunlar istismara maruz kalm kadnl arnak salam, yasal reformlar iin almalar yapm ve kadna kar iddeti destekleyen p nanla mcadele etmilerdir. Bu abalardan gittike daha fazla sonu alnmaktadr. Bugn, uluslararas kurumlar ci siyete dayal iddete kar seslerini ykseltmilerdir. Aratrmalar istismarn nitelii ve b hakknda daha ok bilgi ortaya koymaktadrlar. Daha ok sayda kurum, hizmet salaycs ve p kac kadna kar iddetin kadnn sal ve toplum asndan ciddi sonular olduunu kabul "Kadna kar iddet" terimi kadnlara ve kzlara cinsiyetleri nedeniyle ynlendirile zarar verici ok eitli davran anlamna gelmektedir. 1993 de Birlemi Milletler Genel Me s kadna kar iddetin ortadan kaldrlmas hakkndaki beyannameyi kabul edince, Birlemi M r bu tip iddetin ilk resmi tanmn yapt. Beyannamenin 1. maddesine gre, kadna kar idd iine almaktadr: Kadna fiziksel, cinsel ya da psikolojik zarar ile sonulanan ya da bu ihtim alin mevcut olduu, ister zel isterse sosyal yaamda olsun sz konusu hareketlere ilikin tehditler, zorla ya da keyfi olarak zgrlk mahrumiyeti de dahil olmak zere cinsiyete dayal her trl iddet hareketini kapsamaktadr. Bu szlemede de belirtildii zere, nerede ve nasl meydana geldiklerine baklmakszn kadn e kzlarn istismar en iyi "cinsiyet" erevesinde anlamn bulmaktadr; nk bu durum ksm larn toplumdaki edilgen statsnden kaynaklanmaktadr. Birlemi Milletler Beyannamesinin 2 . Maddesi, kadna kar iddetin tanmnn aile ve toplumdaki psikolojik, cinsel ve psikoloji iddet hareketlerini iine almasn, fakat onlarla snrl kalmamas gerektiine aklk get reketler arasnda ein hrpalanmas, kz ocuklarn cinsel istismar, eyiz konusuna ilikin vli iftlerdeki de dahil olmak zere tecavz ve genital mutilasyon gibi kadna zarar ver en geleneksel uygulamalar yer alr. Ein dndaki bir kimsenin uygulad iddet, evde ve ok i cinsel taciz ve gzda verme, kadnlar karanlk ilerde kullanma, fahielie zorlama ve s sndaki tecavzler gibi devlet tarafndan icra edilen ya da gz yumulan iddet yine bu har eketler arasnd Temel iddet olgular iinde ocuk veya adolesan dnemde ilikiye zorlama ve iddet u gulama gelmektedir. Bunlar btn dnyadaki kadnlarn ve kzlarn hayatlarndaki en yaygn is r tiplerini yanstmaktadr. Dier istismar ekilleri kadn sat ve sava srasndaki tecav klarn ldrme de ayrca nemlidir. Kadna kar iddet genel anlamdaki kiiler aras iddetten farkldr. rnein, erke nitelikleri ve grntleri kadna kar olandan tipik olarak farkllk gsterir. Erkeklerin b banc ya da herhangi bir tandk tarafndan madur edilme olasl kadnlardan daha fazladr ise bir aile bireyi ya da partner tarafndan madur edilme olasl ile erkeklerden daha fa zla kar karyadrlar. Kadnlarn ounlukla kendilerini istismar edenlere duygusal ve fina olarak bal olduklar gerei kadnlarn yaad iddetin nitelikleri ve nasl en iyi ekil unulaca konusunda olduka aydnlatc olacaktr. Btn dnyada, kadna kar iddetin en yaygn grlen ekillerinden biri eleri ya d partnerlerin uygulad istismardr. Partnerin istismar btn lkelerde ve tm sosyal, ekon dini ve kltr gruplarnda karlalan bir olgudur. Aslnda kadnlar da iddet uygulayabili tismar baz ayn cins ilikilerinde de geerlidir; fakat, partner istismarnn byk bir ou ekler tarafndan kadn partnerlerine kar uygulanmaktadr. Partnerlerin uygulad istismar hakknda yaplan aratrmalarn daha ilk evrelerinde masna ramen nitelikleri ve nedensel faktrleri zerindeki anlama her geen gn artmaktadr enellikle "ein dvlmesi", "hrpalanmas" ya da "aile ii iddet" adlar ile anlan partnerl uygulad istismar tek bana bir fiziksel agresyon hareketi deil, genellikle bir istismar ve kontrol rntsnn bir parasdr. Partner istismar unlar iine alan pek ok ekil al tokatlama, tekme atma gibi fiziksel saldr; devaml kmseme, gzn korkutma ve hakaret et

bi psikolojik istismar; ve zorla cinsel iliki. stismarn bu ekli ounlukla kadn arkada n ve ailesinden ayrma, hareketlerini takip etme ve kaynaklara eriimini kstlama gibi kontrol etmeye ynelik davranlar da iine alr.

Uluslararas Gelimeler 1990'larda kadna kar iddet uluslararas bir odak noktas olarak ortaya kmtr. 1993'te BM genel Meclisi Kadna Kar iddetin Ortadan Kaldrlmas Beyanname'sini, B nergesi 48/104 (444), kabul etmitir. Hem Kahire'de 1994'te yaplan Uluslararas Nfus ve Geliim Kongresi hem de Bei jing'teki 1995'teki Drdnc Dnya Kadn Konferans'nda, dnyann her yerinden kadn organiz r cinsiyete dayal iddeti sona erdirmenin ncelikle ele alnmas gereini savunmutur. Kahire Hareket Program cinsiyete dayal iddetin kadnn reprodktif reme ve cinse sal ve haklarnn karsnda duran bir engel olduunu kabul etmitir. Beijing Beyannames ket Platformu kadna kar iddet konusu zerine bir blm ayrmtr. Mart 1994'te nsan Haklar Komisyon'u Kadna Kar iddet zerine ilk zel Raportr' nsan haklarnn istismarn aratrmakla grevlendirmitir . Bin dokuz yz doksan drt ylnda Amerikan Eyalet Organizasyonlar (OAS) kadna Kar deti nleme, Cezalandrma ve Ortadan kaldrma nter Amerikan Mukavelesi'ni mzakere etmitir . Szlemeyi 1998 itibariyle 27 Latin Amerika lkesi kabul etmitir Mays 1996'da 49. Dnya Salk Birleimi iddete bir halk sal ncelii ilan eden HA49.25) kabul etmitir. Salk ve Cinsiyet Adaleti Merkezi (CHANGE) ve Londra Hijyen ve Tropik Tp Okulu ile birlikte Dnya Salk rgt (WHO) kadn sal ve aile ii iddet gerekleen bir almann sponsorluunu yapmaktadr. Eyll 1998'de nterAmerikan Geliim Bankas (IDB) 37 lkeden 400 uzman bir araya g etirerek aile ii iddetin nedenleri ve maliyeti ve bu tr iddetin ortadan kaldrlmas iin litirilecek politika ve programlar tartacaklar bir platform oluturmutur. IDB u mevcut rumda alt Latin Amerika lkesinde kadna kar iddet zerine aratrma ve demonstrasyon pro ini finanse etmektedir. UNIFEM, 1998 ylnda Afrika, Asya / Pasifik ve Latin Amerika'da kadna kar iddet konusuna global olarak dikkat ekmek iin, blgesel kampanyalar gerekletirmektedir. UNI FEM, ayn zamanda, 1996 ylndan beri, dnya apndaki 71 projeye 3.3 milyon US$ harcama yap an bir giriim olan Kadna Kar iddeti nleme Hareketlerini Destekleyen Emniyet Fonu'nu d a ynetmektedir. Birlemi Milletler Nfus Fonu 1999 ylnda, kadna kar iddeti "bir halk sal ilan etmitir.

Problemin Boyutlar Btn dnyada yaplan aratrmada, kadnlarn %10'u ile %50'si hayatlarnn herhangi esinde bir erkek partner tarafndan kendilerine vurulduunu ya da baka ekilde fiziksel olarak zarar verildiini bildirmitir. Partnerin uygulad iddet zerine aratrmalar daha olduundan partner tarafndan uygulanan psikolojik ve cinsel istismar hakkndaki karlatr a yaplabilecek aratrmalar ok azdr. likideki fiziksel iddeti neredeyse daima psikoloji stismar ve olgularn te biri ile yars arasnda da cinsel istismar takip eder. rnein, Ja ya'daki 613 istismar yaam kadndan %57'si tip istismarn fiziksel, psikolojik ve cinsel hepsine maruz kalmtr. Sadece %8 oranndaki kadnlar yalnzca fiziksel istismara uramtr ka, Monterrey'de fiziksel istismara uram kadnlarn %52'si ayn zamanda cinsel olarak da istismar edilmilerdir. Nikaragua, Leon'da fiziksel olarak istismar grm 188 kadndan sa dece 5'i ayn zamanda cinsel, psikolojik ya da her ikisine de maruz kalmamt. Herhangi bir fiziksel agresyona maruz kalan ou kadn bu durumu zaman iinde ge nellikle birok kez yaar. rnein, Leon almasnda nceki yl istismar yaam kadnlarn den fazla kez ve %20'si alt kezden daha fazla ciddi boyutlarda yaamt. Her ne ekilde ol ursa olsun fiziksel istismar yaadn bildiren kadnlardan %70'i iddetli istismara maruz k ldklarn sylemitir. Londra'daki aratrmada yer alan mevcut durumda istismar yaam olan arasndaki kadnlarn nceki yl maruz kaldklar fiziksel saldrlarn ortalama says yedi A.B.D.' deki aratrmada yer alan ayn durumdaki kadnlar iin tr. Partnerin uygulad iddete ilikin aratrmalarda, kadnlara genellikle tokat atl rlerine hcum edilip edilmedii, yumruklanp yumruklanmadklar, dvlp dvlmedikleri ya da a tehdit edilip edilmedikleri sorulmaktadr. rnein, "Partneriniz sizi hi isteiniz dnda

insel iliki iin fiziksel olarak zorlad m?" gibi davranlara ilikin sorular sormak kadn a "istismara" maruz kalp kalmadklar ya da "tecavze" urayp uramadklar gibi sorular y ten daha kesin cevaplarn alnmasn salar. Aratrmalarda genelde tokat vurma, itme ya da b r eyler frlatmadan daha iddetli fiziksel hareketler "ciddi boyutlardaki iddet" olara k tanmlanr. iddet hareketlerinin incelemesini yapmak, istismarn yaand ilikilere nfuz etmi n terr atmosferini ortaya koymakla edeer deildir. rnein, 1993'te Kanada'da yaplan ulus l iddet aratrmasndaki partneri tarafndan fiziksel saldrya uram kadnlardan te bir yerinde hayatlarndan endie ettiklerini sylemilerdir. Kadnlar, ounlukla psikolojik ist smarn ve haysiyetin krlmasnn dayanlmasnn fiziksel istismardan ok daha g olduunu b r. Birok kltrde erkeklerin elerinin davranlarn kontrol etmeye haklar olduunu v kar kan kadnlarn hatta bunu evi geindirme paras isteyerek ve ocuklarn ihtiyalarn yapm olsa bile cezalandrlabileceine inanlr. Banglade, Kamboya, Hindistan, Meksika, ya, Pakistan, Papua Yeni Gine, Tanzanya ve Zimbabve gibi lkelerde yaplan almalar sklkl iddetin dverek cezalandrma kocann hata yapan ein bunu cezalandrmas hakk olarak grl oymutur . iddetin mazur grlmesi ounlukla cinsiyet normlarndan kadnlar ve erkeklerin uygu rol davranlar ve sorumluluklar hakkndaki sosyal normlardan kaynaklanmaktadr. Tipik ol arak, erkeklere, evin geimini saladklar srece, serbeste hkm srme olana verilir. Ka ynelmeleri ve ocuklara bakmalar ve elerine itaat etmeleri ve sayg gstermeleri beklenir . Eer, bir erkek einin rolne uygun olarak davranmadn, snrlarnn tesine getiini, anlarsa buna iddetle karlk verebilir. Btn dnyada yaplan almalar iddeti "tetikledii" sylenen bir olaylar listesi b itir: kocasna itaat etmemek, kocas kendisine kzdnda cevap vermek, yemei zamannda haz ak, ocukla ya da evle yeterince ilgilenmemi olmak, kocasna para ya da kz arkadalar ko nusunda sorular sormak, kocasndan izin almadan bir yere gitmek, cinsel ilikiyi red detmek ya da sadakatndan phe. Btn bunlar cinsiyet normlarn inemek anlamna gelmekted Pek ok gelimekte olan lkede, kadnlar, erkeklerin elerini g kullanarak disipl ne etmeye haklar olduu konusunda birlemektedir. rnein, Msr'da krsal kesimden kadnlar z %80'i kadna kar dayan baz durumlar erevesinde mazur grldn sylemektedir. Bu d urgulanan cinsel iliki isteinin reddedilmesidir. Kadnlar elerinden dayak yeme nedenle rinden biri olarak ounlukla bu durumu belirtmilerdir. Toplumlar ounlukla iddetin hakl ya da haksz nedenleri arasnda olduu gibi agres onun kabul edilebilir ve kabul edilemez miktarlar arasnda da ayrm yapmaktadrlar. "Hak l neden" kavram pek ok lkedeki iddet zerine bulgulara nfuz etmitir. Belli kiiler, ge kle kocalar ve bykler kadn belli ihlaller iin fiziksel olarak cezalandrabilmektedirler ; fakat bu sadece belli limitler iinde olmaktadr. Eer bir erkek iddet uygulayarak ya da "hakl" bir neden olmadan eini dverek bu limitleri aarsa bakalarnn buna mdahale et hakk vardr. Meksika'daki bir kadnn syledii gibi, "Eer yanl bir ey yapmsam..., kim unmamal. Fakat, yanl bir ey yapmamsam savunulmaya hakkm vardr" . Kltrn kendisi erkee, kadnn davran zerinde nemli bir kontrol hakk verirse, rkekler genellikle normlarn tesine geerler. rnein, Nikaragua'daki Demografik ve Salk i ikli aratrmann verileri gstermektedir ki fiziksel olarak istismar edilmi kadnlardan %3 2'sinin eleri, evlilikte kontrol leinde, bu muameleye maruz kalmam %2 oranndaki kadn inden daha yksek puan almtr. almada kullanlan bu lekte kocann eini devaml olarak kle sulamas ve ailesiyle ve arkadalaryla grmesini kstlamas gibi davranlar yer alm stismar edilen ou kadn pasif kurbanlar durumunda deildir; kendilerinin ve ocuk larnn gvenliini maksimum dzeye karmak iin aktif stratejiler kullanr. Baz kadnlar d r, kimisi evden kaar, kimisi de elerinin taleplerine teslim olarak huzur ortamn koru maya alr. Dardan bakan birine iddetle yaamaya kar herhangi bir tepkinin olmamas g durum, aslnda kadn iin evlilikte hayatta kalmas ve kendisini ve ocuklarn korumak iin mas gerekenlerin stratejik bir lm demek olabilir. Kadnlarn istismar karsndaki tepkileri ounlukla mevcut seeneklerle snrldr. ismarn yer ald ilikilerini hala devam ettirmelerine ilikin olarak devaml benzer nedenl ri gndeme getirmektedirler: Kendilerine yaplana kar ceza verme korkusu, baka ekonomik kaynak olmay, ocuklar iin endielenme, duygusal bamllk, aile ve arkadalarn deste abrla deieceini mit etmek. Gelimekte olan lkelerdeki kadnlar, kendilerini ykc evli evam ettirmelerine iten baka bir engel olarak boanm olmann kabul gren bir ey olmadn ektedirler.

Reddedilme ve toplumun lekelemesi korkusu da kadnn yardm talep etmesini nler . rnek vermek gerekirse, aratrmalar, istismara uram kadnlarn %50'si grme srasnda yaadklar istismardan daha nce hi kimseye sz etmediklerini dile getirmilerdir bu konuda konuanlar ise aile bireyleri ve arkadalarna aklamada bulunanlardr. Polise gidenler anc ak birka kiidir. Btn bu engellere ramen, ou kadnlar eninde sonunda partnerlerinden ay r; hatta bunu yllar sonra bile ve ocuklar yetimi olsa bile yaparlar. Kadnn ya dtk ayrlma daha erken gerekleir. stismarn mevcut olduu bir ilikiye son vermek bir sre meselesidir. Bu ounlukla dnlar istismar bir patern olarak kabul etmesinden ve kendi durumlarndaki baka kadnlar la zdelemesinden nce inkar, kendini sulama ve tahamml dnemlerini ierir. Bu, sz konus tnerle ilgiyi kesme ve kendine gelme dnemidir. ou kadn temelli ayrlmadan nce, partnerl erinden birok kez ayrlr ve tekrar geri dner. Ne yazk ki ayrlm olmak kadnn gvenlii i anlamna gelmez. iddet, bazen kadnn ayrlmasndan sonra da devam eder ve hatta daha by oyutlara ulaabilir. Gerekten de, kadnn hemen ayrldktan sonra cinayete kurban gitme ris ki en fazladr. Partnerin uygulad istismar ne kadar yaygn grlen bir olgu ise de her lkede kar aktadr. Antropologlar aile ii iddetin neredeyse hi yaanmad Papua Yeni Gine gibi kk rn varlndan sz etmektedir. Bu bulgu toplumsal ilikilerin partnerin iddet uygulamasn uma indirebilecek bir ekilde organize edilebilecei gereine bir delil konumundadr. Pek ok yerde de byle bir iddetin uygulanp uygulanmamas yerleim blgelerine gre farkllk Bu blgesel farkllklar, ounlukla lkeler arasndakinden fazladr. rnein, Hindistan, Ut de'te elerini dvdklerini syleyen erkeklerin yzdesi Naintal blgesindeki %18 ile Banda'd ki %45 arasnda deimektedir. Elerini cinsel iliki iin fiziksel olarak zorlama riski blg ler arasnda %14 ve %36 arasnda farkllk gstermektedir. Kadna ynelik iddet btn sosyoekonomik gruplarda meydana gelse de aratrmalara g yoksul kesimlerde yaayan kadnlarn daha yksek ekonomik dzeydekilerden daha fazla olmak zere iddet grmektedir. Yine de yoksulluun niin iddeti arttran bir etken olduu dk endisinin mi yoksa yoksulluu takip eden kalabalk, mitsizlik gibi baka nedenlerin mi etkili olduu ak deildir. Baz erkekler iin yoksulluk iinde yaamann stres, frstrasyon erince tanmlanm ailesine bakan kii olarak rolnn gereklerini yerine getiremedii iin bi etersizlik hissi yaratmas olasl yksektir. Yoksulluk, ayrca, evlilikteki anlamazlklar ni de olabilir ve ayn zamanda, kadn iin iddetin yaand ve doyum getirmeyen ilikiyi b orlatrabilir. Dk sosyoekonomik stat byk olaslkla, bir araya geldiklerinde kadnn iddet ku a yol aacak eitli koullar yanstabilir. Daha artan saylarda olmak zere uzmanlar, bir a a geldiklerinde istismara yol aan kiisel, duruma ilikin ve sosyokltrel faktrlerin birb irleriyle olan ilikilerini aklamak iin bir "ekolojik model" kullanmaktadrlar. stismara ilikin bir ekolojik yaklam hibir faktrn tek bana iddete neden olmadn, fakat, bi ir araya gelip belli bir blgedeki belli bir erkein iddet uygulama riskini arttracan or aya koymaktadr. Ekolojik yaklama gre, sosyal ve kltrel normlar kadnn erkek zerindeki doal s kendisini ocukken bir erkein istismar edip etmedii gibi bire dzeyindeki faktrlerle b iraraya gelerek iddet olasln belirler. Risk faktrleri ne kadar fazla ise iddetin uygu ma riski de o kadar fazladr. Sosyal evreye ait baka faktrler bir araya gelerek baz kadnlar korur. rnein, e adnlar ailenin dnda otorite ve gce sahipse partneriyle olan ilikisindeki istismar risk i oran da der. Ayn ekilde, aile bireylerinin hemen mdahalede bulunmas da aile ii idd skini azaltr.

Ein Uygulad iddete likin Bir Model Kadna kar iddet altnda yatan nedir? Artan sayda aratrmaclar, istismar nedeni kiisel, duruma ilikin ve sosyokltrel etkenlerin aklanmasnda "ekolojik model"'i kullan Bu modele gre, kadna kar iddet sosyal evrenin farkl dzeylerindeki etkenlerin etkile en kaynaklanmaktadr. Bu model, en iyi, merkezleri bir olan drt daire ile gsterilebilir. En iteki daire herkesin ilikilerdeki davranlarna tad biyolojik ve kiisel gemii temsil ede re, ounlukla aile ya da dier tandklar iine alan, istismarn gerekletii ortam temsi e ise yaanlan evre, iyeri, sosyal alar ve arkada gruplar gibi iletiim rntlerini i rmel hem de formel olmayan kurum ve sosyal yaplar temsil eder. Drdnc ve en dtaki daire

kltrel normlarn da dahil olduu ekonomik ve sosyal evredir. ok saydaki alma bir erkein partnerini istismar etmesi olasln arttran bu d birindeki baz etkenler zerinde hemfikirdirler: Bireysel dzeyde, bunlar arasnda, ocukken istismara maruz kalm olmak ya da eler arasnd yaanan iddete ahit olmak, babann evde olmay ya da kendisini kabul etmemesi ve ska a kullanlmas Aile ve ilikiler dzeyinde, kltrler aras almalar aile iinde servetin ve kara me yetkisinin erkein kontrolnde ve eler arasndaki uyumazln istismarn kuvvetli bir g i olduunu gstermektedir. Yaanlan blge dzeyinde, erkein iddet gstermesini meru klan ve ona gz yuman rkada gruplar da iin iine katldnda, kadnn izolasyonu ve sosyal destekten yoksun olm utlarda iddet yaanmasna zemin hazrlar . Toplum dzeyinde, btn dnyada yaplan almalar kadna kar iddetin cinsiyet ro t bir ekilde tanmland ve bunun iin basknn yapld ve erkekliin sertlik, erkeklik emen olma ile badatrld yerlerde en yaygn ekilde grldn ortaya koymutur. stism r kltrel normlar arasnda kadnlarn ve ocuklarn fiziksel istismarna msamaha gsterme, ras uyumazlklarn zmnde iddeti bir ara olarak kabul etme ve erkein kadn zerinde b hakk olduunun kabul edilmesi yer almaktadr. PARTNERN UYGULADII STMARA LKN ETKENLERN EKOLOJK MODEL

Cinsel Ynden Zorlama Cinsel ynden zorlama, tecavz ile kzlar ya da kadnlar istekleri dnda seks yap zorlama arasnda deien eitli hareketleri kapsar. Bu tip zorlamann en nemli yan kadn knn olmay ve eer cinsel davranlara direnirse ciddi fiziksel ve toplumsal sonularla k kalacak olmasdr. Baz zorlama ekilleri zorla penetrasyon (tecavz), cinsel saldr (zorla cinsel t emas) ve ocuklara cinsel saldr pek ok hukuki sistem tarafndan su olarak kabul edilir. Dier ekiller;gzn korkutmak, szle bask ya da zorla evlendirme kltrler tarafndan ho r ve zaman zaman da bunlara gz yumulmaktadr. Baka ekilleri de kadnlar ve ocuklar kara ilerde kullanma ve savata tecavz gibi organize sulardr. Rza olmadan cinsel iliki en ok birbirini tanyan kiiler, eler, aile bireyleri, flrt eden partnerler ya da tandklar arasnda gerekleir. Cinsel ynden zorlama bir kadn atnn herhangi bir noktasnda gerekleebilir. Birka aylk bebekler bile tecavze ya da ba nsel saldrya uramlardr. leri yalarda bile kadnlarn bu durumla kar karya kalma r ecavz kriz merkezleri, yetmilerinde ve hatta daha yal kadnlarn uradklar tecavzleri ilerdir. ocuklara ya da ilk genlere kar cinsel saldrlarn ou hem endstriyel hem de olan lkelerde gereklemektedir. ili, Peru, Malezya, Meksika, Panama, Papua Yeni Gine ve A.B.D'deki adalet sistemleri ve tecavz kriz merkezlerinden edinilen bilgiye gre , bilinen cinsel saldr kurbanlarnn te biri ile te ikisi aras kurbanlar 15 ya ve alt kta kk kzlar zorlama ve kandrma ile cinsel saldrda bulunan, yalar daha byk olan er alar ya da arkadalar tarafndan kolay hedefler olabilirler. Daha ilerde ise, erkek arkadalar, retmenler, akrabalar ya da kendileri zerine otorite sahibi baka erkekler g en kadnlara cinsel saldrlarda bulunabilir. Kadnlarn nemli bir aznl iin cinsel aktivitenin balangc zorlama ve korku ta kip edilen travmatik bir olaydr. Baka kadnlar iin de, fiziksel bir zorlama olmasa da cinsel aktivite balatlmas istenmeyen bir durumdur; bu aktivite kadnlar tarafndan ken dilerinin setikleri deil de yaamak durumunda kaldklar, balarna gelen bir olay olarak a glanr. rnein, Gney Afrika, Cape Town'n varolarndaki bir antenatal klinikte ya ortala 16 olan 192 gen annenin %32'si ilk cinsel ilikilerinin zorlanarak gerekletiini belirt mitir. Bu annelerden %72'si de herhangi bir noktada istemeden seks yapmak durumun da kaldklarn ve %11'i de tecavze uradndan sz etmitir. Bu annelerden %78'i eer cins reddederlerse dvleceklerini, %39'u kendilerine glneceinden korktuklarn %6's da arkad kaybetmekten korktuklarn sylemilerdir. Yzde elli sekizlik (%58) bir ksm anne de cinsel partnerinin kendisini 10 ya da daha fazla kez dvdn bildirmitir. Ayn ekilde, Gney Afr dou Cape'de gen kzlarn %28'inin partnerleri tarafndan zorlanmalaryd; sz konusu durum elerin %20'si tarafndan bildirildiine gre arkada basks ile geekleiyordu . Adolesan adaki erkekler partnerlerine kar zorlama olduunu kabul etmektedirler . rnein, Kenya'da 12 ile 14 ve 15 ile 19 yalar aras odak grup tartmalarnda katlmcl an unlar dile getirilmitir: "lk bata onlar batan karyoruz, fakat direnirlerse zorluy

barmalarn nlemek iin ilala uyuturuyoruz ya da azlarn tkyoruz". Gney Afrika'da tartmasnda bir gen kz unlar sylemitir: "Cinsel iliki iin zorlamann bir norm oldu rin cinsel ynden birbirlerine yaklam yolu bu". Bir kadnn ilk cinsel ilikisindeki ya ne kadar kkse bunun zorla gereklemi olma olas rnein, Yeni Zelanda'da 14 yandan nce cinsel iliki yaam her drt kzdan biri bunun z lukla da yalar ok daha byk erkekler tarafndan gerekletirildiini sylemektedir. Benzer ekilde, A.B.D.'de 14 yandan nce cinsel iliki yaam kzlarn %24' bunun rekletiinden sz etmektedir. lk cinsel iliki evlilikte yaanm bile olsa ve zellikle d ve kadnlara seks hakknda az bilgi verilmise travmatik olabilir. Hindistan'da yoksu l bir blgede evli kadnlar arasnda yaplan evli kadnlar arasnda yaplan bir almann bu e birok kadn ilk cinsel deneyimini travmatik bulmaktadr; bunlardan sadece %18'i evl endikleri gece neler bekledikleri hakknda ok az bir fikirleri vardr. Bir kadn o gece yaadklarn korku verici olarak nitelendirmektedir; "Direnmeye altmda ellerimi bam linde anlatmaktadr. Kk yalarda evlendirilen kzlarn durumu zellikle ktdr. ocuk yata evlendirme a grlse de bu say yeterli deildir. Yine kk yataki pek ok kz rzas olmadan, hem de en yaa ok byk kiilerle evlendirilmektedir. Kk yata cinsel iliki, baz kltrler ta nse de, kzlar iin travmatik sonular dourabilir. rnein, antropolog Mary Hegland A.B.D.' de yaayan Doulu kadnlarla lkelerindeki ilk cinsel deneyimlerini konusunda yapt mlakat katlmc zorla kzlk bozma olaylarnn balarndan getiini sylemitir. ounlukla, akra rkek zorla cinsel ilikiye girmektedir. Mlakat yaplan kadnlar yaadklarn anlatmak iin vz" ve "ikence" gibi kelimeler kullanmlardr; fakat, Dou'da bu olaylara tecavz denmedi , nk bunun evlilik iinde getiini de eklemilerdir. Btn toplumlarda, kadnn zerkliini ayaklar altna alan ve cinsiyete dayal iddet in hazrlayan kltrel kurumlar, inanlar ve uygulamalar vardr. rnein, eyiz gibi baz evl uygulamalar kadnlar ve kzlar dezavantajl bir konuma drmektedir. rnein, baz lkele liliin beklenen bir blm haline geldii grlmektedir. Erkek evliliin ncesinde ve sonras rtan miktarlarda eyiz talep etmektedir. eyiz talepleri taciz, tehdit ve istismara kadar gidebilir; u noktadaki bir durum, ein baka bir evlilik yapmas ve yeni bir eyiz almas amacyla kadnn ldrlmesi ya da intihara srklenmesidir . Baka bir yerde, erkeklerden balk paras denmesi beklenir. Burada ama, gelinin a ilesinin evdeki igc kaybn karlamaktr. Afrika ve Asya'nn baz blgelerinde ayn ilem ale getirilmitir. Byk miktarlardaki balk paras erkeklere neredeyse evlenecekleri kadn atn aldklar" duygusunu verir. Gney Afrika'nn Dou Cape blgesinde yaplan bir aratrmad rn %82'sinin u durumun kltrlerinde kabul edildii sylenmektedir: Bir erkein lobola (ba aras) demesi durumunda onun sahibi olaca anlamna gelir. Kadnlar %72'si bu durumu kabul ettiklerini belirtmilerdir . Sz edilen her iki evlilik gelenei de kadn istismarn yer ald ilikilere savunmasz br rnein, Hindistan'n bir yresindeki yeniden para demek zorunda kalacaklar korkusuyla kz arnn eve geri dnmesini istememektedirler. Balk parasnn uyguland lkelerde ise, kzl etmesi durumunda ebeveynleri damada bata dedii paray geri vermek zorundadr. Hindista n'daki istismara uram bir kadnn dnceleri yledir: "ou zaman insann can her eyi r. Fakat nereye gidebilir ki? Tek gidecei yer anne babasnn evi; fakat onlarda seni devaml geri gndermeye alrlar." Kzlarn bekareti ve erkek gururu zerine kltrel tutumlar da ayrca kadna kar i azur gsterir ve sonularn arlatrr. Latin Amerika'nn ve Yakn Dou'nun baz blgeleri ruru ailedeki kzlarn cinsel "temizliine" badr. Eer bir kadn cinsel olarak "kirlenirse a tecavzle ya da kendi isteiyle evlilik d seks yoluyla aile namusunu ayaklar altna alm lur. rnein, baz Arap toplumlarnda ailenin erefini "temizlemenin" tek yolu "kabahat ile mi" kadn ldrmektir. Msr, skenderiye'de kadnlarn ldrlmesi zerine yaplan bir al inin bir akraba tarafndan, tecavz edildikten sonra cinayete kurban gittii tespit ed ilmitir . Yakn zamanda rdn'de yaplan bir konferansta alt Arap lkesinden gelen uzman na us yznden her yl en az birka yz kadnn ldrld tahmininde bulunmaktadr. Bu durum adolu blgesinde bizim iin de geerlidir.

ocuklarda Cinsel stismar ocuklarn cinsel istismarna btn toplumlarda rastlanmaktadr. Bir yetikin ya da b r aile bireyi ve bir ocuk arasndaki herhangi bir cinsellie ilikin hareket ve ocuk ve arkada arasndaki istenmeyen her trl cinsel hareket ocuun cinsel istismar demektir. Ka

lar, genellikle bir yetikin ve bir ocuk yann altndaki kii olarak tanmlanr cinsel tem rumlarnda rza meselesi konu ddr. Konunun tabu nitelii nedeniyle ocukluktaki cinsel is mar zerine gvenilir istatistikler toplamak zordur. Temsil niteliinde rneklem ieren me vcut bir ka aratrma bu tip istismarn yaygn olduunu ortaya koymaktadr. Bu almalar di arak birbirleriyle karlatrlamazlar; nk istismarn tanmnda ve rneklemde farkllkla el temas ieren ve iermeyen (rn., tehircilik) arasnda ayrm yapar. Ayrca, farkl tiptek sel temaslardan da sz edilir; rnein, genitallere dokunma ve cinsel iliki gibi. Hem kzlar hem de erkekler cinsel istismar kurban olabilir; ancak ou alma kzla rkeklerden 3 kat daha fazla olmak zere istismar edildiklerini ve bu saynn bazen ok d aha fazla olduunu ortaya koymutur. Bununla birlikte, erkek ocuklarn istismarnn aa vu s kzlara oranla daha az olabilir. Kadnlar cinsel istismardan erkeklere oranla daha o k etkilendiklerini bildirme eilimindedir; buna karn, baz erkekler de phesiz bu durumda n ok etkilenebilirler. Penetrasyonu yaam olmann hem erkekler hem kzlar iin de zellikl ravmatik yaantlar olduu bulunmutur. almalar devaml olarak gstermektedir ki kurbann cinsiyeti ne olursa olsun faill erin ou erkektir ve kurban tarafndan kim olduklar bilinmektedir. Faillerin birou da oc kluklarnda cinsel istismara uramlardr. unu da belirtmek gerekir ki ocuklukta byle bir ay yaam pek ok erkek bakalarn istismar etmez. Cinsel istismar, davran problemleri ve olojik problemler, cinsel fonksiyon bozukluklar, ilikilerde problemler, z saygnn azal mas, intihar dnceleri, alkol ve narkotik ila ktye kullanm ve cinsel ynden risk alma eitli salkl olmayan duruma yol aar. ocukluunda cinsel istismar yaam kadnlarn te fiziksel ya da cinsel ynden istismar edilme riskleri yksektir. Baz ocuklar iin cinsel istismarn etkileri ok ciddi boyutlardadr ve uzun srelid r; ancak, hepsi de yetikinlie kadar uzanan etkilerin altnda kalmayacaktr. Cinsel ist ismar, uzun bir dnem devam etmise, bir baba ya da baba figr tarafndan gerekletirilmis penetrasyon meydana gelmise ve zor ve iddet kullanlmsa uzun dnemli zararlara yol aacak . ocuun abuk iyileme yetenei (esneklii) ve yaad istismar aa vurduunda ald t onular etkileyecektir. Bu aklamay yapan ocuklara inanlrsa ve destek grrlerse, sonu daha az olur.