DOAN CCELOLU

ALE ORTAMI VE OCUK YETTRME ZERNE YAKUP BEYLE SYLELER

YETKN OCUKLAR

Tarayan Yaar Mutlu Bu ekitap taslak halindedir. Okumay zorlatrc tarama hatalar ierebilir. Bu taslak srm okurken dzeltir ve dzeltilmi srm bizimle paylamak isterseniz memnun oluruz. WEB: http://ayrac.org letiim: ayrac.org@gmail.com

MANFESTO
Ayra, 2005in Austos aynda mevcut yaynevlerinin, kitap fiyatlarn srarla ok yksek tutmas temelinde, teknolojinin de nimetlerinden yararlanarak, merakl okuyucuyu baz kitaplarla kolay buluturabilme dncesinden hareketle, kitaplk.madpage.com alan adnda, Kitaplk adyla yayna balad. Ksa bir sre, kitaplik.wordpress.com alan adnda yine WordPress temelli olarak yayn hayatna devam etti. Buradaki mrmz de ksa olmad ama olduka iyi bir kitleyle bulutuk WordPresste Mart 2007de de kendimize ait bir alan adnda ve Ayra olarak yolculua devam ediyoruz. Ayra oluturan ekip, yaynevi deneyimi olan kitapseverlerdir. ncelikle baz konulara aklk getirelim: 1. Trkiyede Orhan Pamuk dnda hibir yazar, kitap satlarndan %20den daha yksek bir telif hakk alamazlar. Hatta ou yazar, kitab iin yaymcdan telif creti almaz, alamaz Aldnz bir kitabn gelirinin byk blm yaynevilerine, kitabevlerine ve arac datmclara gitmektedir. 2. Kafka, Joyce, Poe gibi telif hakk olmayan yazarlarn kitaplarnn satndan elde edilen gelir tamamen yayncya ve yukarda saydmz gruba (evirmene eviri bitince bir kerelik czi bir cret verilir) kalr. 3. Kitaplarn basmnda dolayl da olsa aalar kullanlr. 4. Trkiyede yaynclk sektr, bir kitap iin istedii creti karlamayacak kalitede kt bask yapmaktadr. Penguin Booksun ucuz seri retimi kitaplar bile, bizim yaynevilerinden ok daha kaliteliler. Bir kitabevine gidip karlatrn 5. Ayran amac yazara zarar vermek deildir. Buradan kitabn okuyup beendiiniz bir yazara gereken ekilde destek olacak kadar duyarl insanlar olduklarn biliyoruz kitapseverlerin 6. Ayrata kitab yaynlanan ve bundan rahatsz olan yazarlar bize istedikleri zaman ayrac.org@gmail.com adresinden ulaabilirler. 7. Ayrata yaynlanan ekitaplar, okunabilir dzeydirler. Dzelti ve n okumas yaplmtr. Buna ramen buradan linkini aldnz ve okumas srasnda hatalar grdnz kitaplar bize yukardaki eposta adresinden bildirebilir ya da ilgili baln altna yazabilirsiniz. Dzelttiiniz ya da paylamak istediiniz ekitaplar da bize eposta ile ulatrabilirsiniz. Sayglarmzla Ayra Ekibi Baz yararl okumalar: Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Korsan Kitap Korsan Yaynevi Kltr Hizmetiymi Korsan Yayna Gzelleme ekitap?

DOAN CCELOLU, istanbul niversitesi Psikoloji Blmnden mezun olduktan sonra ABDde Illinois niversitesinde Bilisel Psikoloji (alglama, dnme, iletiim) alannda doktorasn yapmtr. Daha sonra Trkiyede Hacettepe ve Boazii niversitelerinde grev yapan Ccelolu, Fulbright bursuyla bir yl sreyle Berkeleydeki Kaliforniya niversitesinde ziyareti retim yesi olarak almalarda bulunmutur. 19801996 yllar arasnda ABDde Fullerton ehrindeki Kaliforniya Eyalet niversitesinde grev yapan Ccelolunun, krk akn Trke ve ingilizce bilimsel makalesi yaynlanmtr. 1996 ylndan bu yana Trkiyede niversite rencilerine, retmenlere, anababalara ve iadamlarna ynelik seminerlere, konferanslara ve atlye almalarna arlk vermitir. 1990dan bu yana kitaplarn Trke olarak yaynlamaya zen gsteren Ccelolu, Trk insannn dnce, duygu ve davranlarn bilimsel psikoloji kavramlar iinde inceleyen kitaplar yazmaktadr.

Remzi Kitabevi, 2001 birincion dokuzuncu basm: Sistem Yaynclk, 19942001 yirminci basm: Remzi Kitabevi, Nisan, 2002 yirmi ikinci basm: Kasm, 2002

Bu kitab, son otuz yl iinde yakndan tanma olana bulduum; tandka sevgi, sayg ve hayranlk duygularmn artt; glyle iindeki ocuun, safln ve yaama sevincini; deer ve ilkeleriyle iindeki anababann bilgeliini ve faziletini yanstan, dostu olmaktan gurur duyduum, Ahmet Dervioluna sunuyorum.

indekiler Teekkr ve Sunu................................................................9 1 Bir Daha Gitmeyeceksin Onlara........................................11 2 Recep Enite.........................................................................19 3 Hatice Teyzem.....................................................................26 4 ki Tr iliki..........................................................................32 5 ocuk Anababa .......................................................49 6 Aylann Gzyalar.............................................................62 7 Aile Sistemi...........................................................................67 8 Aile Sisteminin Gereksinimleri.........................................78 9 Be Temel zgrlk............................................................96 10 Lemann Evlilii...............................................................106 11 Utanca Boan Aile.............................................................118 12 Sava Tutumu.................................................................132 13 Leman Nusretf Anlatyor................................................147 14 Gelimi Olgun nsan........................................................157 15 Lemann Yantlar.............................................................172 16 Safiye Hanmm Dzeni...................................................191 17 Yakup Bey Dinliyor...........................................................206 18 Yakup Bey Hatice Teyzem............................................211 19 Hatice Teyzemin Evinde..................................................217 20 Balak Kiilik...................................................................233 Szlk..................................................................................253 Kaynaklar............................................................................261

Teekkr ve Sunu Yetikin ocuklar, bildiimiz, fakat zerinde dnme gereini pek duymadmz bir yky anlatyor. Bu yknn kahramanlarn tandka umarm ocukluunuzu, ailenizi, evrenizdeki insanlar, en nemlisi kendinizi daha iyi anlayacaksnz. Yetikin ocuklar yksnn daha iyi anlatlmasnda bana yardmc olan Ergun Akleman, Mehmet Slfi k, Ertan Funda, Okan Klkylolu, stn ngel, Funda Soydemir, ermin Yenice, Erdoan Yenice ve Hlya Yetikene; Kitabn gzden geirilmi bu yeni basksnda en ok emei geen, hem ierik hem de slup ynnden nemli katklarda bulunan asistanm Sabiha Kocabaka; Remzi Kitabevinden kapak dzenini oluturan mer Erdurana ve emei geen dier kitabevi personeline; Teekkrlerimi sunuyorum. 1 Bir Daha Gitmeyeceksin Onlara Hatice teyzem yedi yandaki olu Erolu dverken, Ben sana onlara bir daha gitmeyeceksin demedim mi, ha?! Seni pi kurusu, seni. Senin kemiklerini kraym da gr, hayvann dl. Gel buraya! Kama diyorum, gel buraya eekk! diye baryordu. Sanki benim orada olduumu unutmutu. Erol annesine yakalanmamak iin oturma odasndaki yemek masasnn etrafnda kouyor, bir yandan, Anne oraya gitmedim; biraz bahede oynadk, biraz da matematik altk. Annesi pencereden bakyordu, diyor, bir yandan da alyordu. Hatice teyzem elindeki, tencereyi kartrmak iin kulland byk tahta ka ocua frlatt. Kak Erolun omzuna arpt, yere dt. ocuun aya kaa takld, o da dt. Annesi zerine ulland, eliyle kafasna, yzne, omzuna vurmaya balad. Erol, Anam off, yeter, vurma, ok acyor, diyor, bir yandan da alyordu. Hatice teyzem ocuu iyice dvdkten sonra, Git, defol odana, gzm grmesin seni, it! diyerek bir tekme att. Erol hngr hngr alayarak odasna yneldi. Hatice teyzem benim odada olduumun sanki o zaman farkna varmt. Bana izah etmek zorunluluunu hissetmi olmal ki, Safiye Hanm kendi ocuunun Eroldan akll olduunu sanyor. Halbuki hi de akll deil. etin ile almamasn 12 YETKN OCUKLAR ka kere tembihledim. Gidip onlarn evinde devlerini yapyor. etin benim olandan reniyor, sonra Safiye Hanm yararlanan Erolmu gibi konu komuya anlatyor. Herkes Erolu aklsz sanacak. Ka kere syledim onlara gitme diye, beni hi hesaba almyor. Ama Safiye Hanm ne sylerse olu etin onu yapar. Erol beni hi hesaba almaz. Gidip kafasn gzn yarasm geliyor. Eek. Bu yata szm dinlemiyor. Onun kemiklerini kracam. Babas gelsin, bir de ona dvdrecem. Anlasn bakalm benim szm dinlememek naslm! dedi. Son aydr Hatice teyzemlerin evinde kalyorum. Annem Hatice teyzemle konumu, Drt odal daireniz var, bir odasnda Timur kalsn. Hem masraflarnzn birazn karlayacak katkda bulunur, hem de Ayla ile Erola aabeylik yapar. Sen kocanla konu, bir itiraz olmazsa Timura telefon et, sizde kalmaya balasn, demi. Hatice teyzem hem ablasnn szn kramadndan, hem de benim vereceim bir miktar parann dorudan kendi cebine gideceini bildii iin bu ie gnll. Kocas Recep enite beni sever. Ayrca ocuklara aabeylik yapmama nem veren biri. O nedenle bir itiraz olmam. O gnden beri onlarn yannda kalyorum. Safiye Hanm, Hatice teyzemin alt kattaki komusu. Safiye Hanmn kocas Hikmet BeyTe, teyzemin kocas Recep enite arasnda herhangi bir sorun olmad halde, tantklar ilk gnden beri Hatice teyzem Safiye Hanm sevememi. Bu husumet kendini aka ortaya koyan bir duygu deil; yz yze geldikleri zaman birbirlerine hal hatr sorarlar; ne var ki, iten ie devam eder. Erolu byle bir nedenle bu kadar insafszca dvmesi benim iimi burkmutu. Ne yapacam bilemiyordum. Erolun yerine kendimi koyduum zaman iimde kaynamaya balayan

duygunun fke mi, yoksa hzn m olduunu anlayamyordum. Aslnda bu, tank olduum ilk olumsuz olay deildi. Teyzemlerin ailesinde sk sk kavga oluyor. On alt yandaki kzlar Ayla ile yedi yandaki Erol srekli azarlanyor, sk sk tokatlanyor ve BR DAHA GTMEYECEKSN ONLARA 13 hakaret gryor. ou kere odama ekiliyor, kendimi derslere vermeye alyorum; ama ailenin iletiim tarz beni olumsuz etkiliyor. Derslerimi alamaz oldum, srekli bu konuyu dnyorum. Yakup Beyle bu durumu konumak istedim. Telefon ettim; Sah gn bulualm, dedi. Yakup Beyle greceime memnundum. Heyecanla sal gnn bekledim. Yetikin ocuklar Uzun sre gremedik, herhalde youn bir alma devresine girdin, diyerek Yakup Bey beni karlad. Kendisine, arhk yurtta deil, Fatihteki teyzemlerin yannda kaldm syledim. Teyzen iyi yemek piiriyor mu? diye aka yollu biraz kilo aldm ima etti. Gerekten de teyzemin piirdii yemekleri seviyordum. Eer zaman varsa kendisiyle biraz konumak istediimi syledim. Ne o, NesrinTe yine ayevine mi gittiniz? (*} diye glerek yzme bakt. Szlerini, durumu ciddi bir havaya sokmadan, yumuak tutmak iin sylediini ikimiz de biliyorduk. Ciddi, ilgili, anlayan birinin gzleriyle bakyordu. Her zamanki gibi Beyazt Camiinin yanndaki ayevine gittik. ayc bizi tand. Biraz sonra hlamurlarmz nmze konmutu. Sizi dndren bir konu var, diyerek ilk konuan Yakup Bey oldu. Evet, dedim; Teyzemlerin evinde hem rahatm, hem de rahatsz. Biraz aman gerekecek; anlamadm, diyerek yzme bakt. Teyzem annemin k, diyerek sze baladm ve devam ettim; Hem teyzem, hem de kocas Recep enite beni se (>) yi Dn Doru Karar Ver kitabnda, Yakup Bey ile Timur Bey arasnda yer alan konumalara atfta bulunulmaktadr. 14 YETKN OCUKLAR ver. Kendi odam var. alma masam var. Artk ev yemei yiyebiliyorum. Bu ynlerden rahattm. Ama evlerinde srekli bir gerginlik, didime, huzursuzluk var. iki ocuklar var. Ayla on alt, Erol yedi yanda. ocuklar srekli azarlanyor, dvlyor, hrpalanyor. Ayrca teyzemle kocas da mutlu deil; srekli didime ve srtme halindeler. Bu durum beni zyor. Sadece zlmyorum, sanrm iimde bir kzgnlk da var. Yakup Bey beni dikkatle dinliyordu. Hzn ve kzgnlk duygularnn yan sra sululuk duygusu da var m? diye sordu. Evet, sanrm sululuk duygusu da var. Bana iyi davranyorlar, evlerinde kalyorum, yemeklerini yiyorum. Minnet duymam gerekirken kzgnlk duyuyorum. Kzdm iin kendimi sulu hissediyorum ve kafam karyor. Yakup Bey, Sizin durumunuzda olsam benim de kafam karrd, dedi ve teyzemin adn sordu. Hatice, diye yant verdim. Hatice Hanmin ve kocas Recep Beyin ocuklarn yetitirme tarz sizin hi in olmadnz, daha nce grmediiniz, bilmediiniz bir ey mi? diye bana bir soru yneltti. Aslnda deil, dedim ve, Galiba bu durumun beni bu kadar derinden etkileyiinin nedeni de o olacak. Byrken grdm muameleleri teyzem ve kocas aynen ocuklarna yapyorlar. Ayla ve Erolun yerine kendimi koymamak elimde deil, diye devam ettim. Yakup Bey, Hzn, kzgnlk ve sululuk duygunuz yalnz onlarn ocuklarna yaptklarndan deil, byrken size yaplanlardan da kaynaklanyor olabilir, diye benim sylediklerimi onaylad. Sanrm yle. Kafam karmakark. Kendimi derslere veremiyorum; bu beni daha da gerginletiriyor, diyerek hissettiklerimi paylatm. Sizin durumunuzda olsam, ben de ayn eyleri hisseder, ayn gerginliin iine girerdim, dedi.

BR DAHA GTMEYECEKSN ONLARA 15 Yakup Beyin beni anlayla karlamas houma gitmiti, paylamaya devam ettim. Onlara yardmc olmak istiyorum. Durup dururken kendilerine bir cehennem yaratyorlar; oysa mutlu olmak iin hibir eyleri eksik deil. Teyzenizle kocasna pek yardmc olabileceinizi sanmyorum. Onlar iki yetikin ocuk, diyerek sylediklerimi yantlad. Bu kavram ilk defa duyuyordum; biraz aknlkla, Yetikin ocuk mu? diye sordum. Bunda hayrete dlecek bir durum yok, diyerek aklamaya balad. Toplumun byk ounluu yetikin ocuk. Teyzeniz ve eniteniz iin bir eyler yapmak zor. Belki Aylaya ve Erola daha ok yardmc olabilirsiniz. Onlara yardmc olabilmeniz iin nce yetikin ocuk kimdir? yetikin ocuklar nasl ve hangi ortamda byr? gibi sorularn cevabn bilmeniz gerekiyor, diyerek yzme bakt. Gerekten yetikin ocuk kime denir? diye sordum. Bedenen byd halde, duygu ve heyecanlar bakmndan geliip olgunlamayan insanlara denir, diyerek soruma yant verdi. Daha sonra, Hatice Hanm ve Recep Bey anladm kadaryla krk yalarndalar; ama, be alt yalarndaki ocuklarn duygusal geliim dzeyindeler, gzlemini yapt. Niin geliemiyorlar? diye sordum. Yakup Bey glmseyerek, nk onlar yetitirenler de gelimemilerdi, dedi ve devam etti: Anababas ve ilikide bulunduu yakn evresi yetikin ocuklarla evrili kklerin kendileri de ister istemez yetikin ocuk olarak yetiirler. Bu ksr dng kuaklar boyu srer gider. Aklma taklan soruyu sormann sras diyerek sordum: Birinin yetikin ocuk olduunu nasl anlarz? Hznl bir mizah ifadesiyle, Duygusal olgunluunu tamamlayamam kiinin iinde, kendinin de tam anlayamad doldurulamayacak bir boluk vardr, dedi. Bir sre sustuktan sonra, Bu boluk, mutsuzluk olarak kiinin yaamna yansr. Kii mutsuzdur. Bu mutsuzluun kaynan ise darda bir nes 16 YETKN OCUKLAR nede, olayda ya da kiide bulur, diyerek aklamasn bitirdi. Bu noktada Yakup Beye, Erolun annesi tarafndan dvln ve daha sonra teyzemin bana yapt aklamay anlattm. Yakup Bey, Hatice Hanm mutsuz bir kadn. Anlattnzdan anlalyor ki, teyzenizin mutsuzluunun kayna Safiye Hanm ve konu komunun ocuunu aklsz grecei korkusu, yorumunu yapt. Peki, Safiye Hanmla ilikisi dzelse, bu mutsuzluk ortadan kalkar m? diye aklmdan geen soruyu ynelttim. Hayr, dedi ve, mutsuzluk ortadan kalkmaz. Daha nce sylediim gibi yetikin ocuk mutsuzdur ve mutsuzluunun kaynan darda bir nesnede, olayda ya da kiide bulur, diyerek szne devam etti. Bir rnek vererek konuyu daha da at: Mutsuz olan kii, bir arabam olsa, Avrupa gezisine kabilsem, Safiye Hanm Erolun ne kadar akll olduunu kabul etse, ne kadar mutlu olurum, diyebilir. Fakat olanaklar ve koullar el verip arabay nesne alnca, Avrupa gezisine olay gidince ya da Safiye Hanm kii Erolu akll bir ocuk olarak grnce mutluluu uzun srmez. Bu defa mutsuzluunun nedeni olarak baka nesneler, olaylar veya kiiler bulur. Yakup Bey glmseyerek devam etti; Bu anlamda yetikin ocuklarn iinde doldurulamayacak bir boluk vardr. Mutsuzluklarnn gerek nedenini hibir zaman anlayamadan, srekli bir daldan dierine atlayarak mrlerini geirirler. Bir sre durdu, durgunlat ve, Tabii mutsuz olan sadece kendileri deildir. Elerini ve ocuklarn da mutsuz yapmak iin ellerinden gelen her eyi yaparlar, dedi. Yakup Beyi dinledikten sonra daha da hznlendim. Gzmn nnde oynayan bir trajedi

10

vard. Hatice teyzem ve Recep enite sadece birbirlerini mutsuz etmekle kalmyorlar, iki zaval BlR DAHA GTMEYECEKSN ONLARA 17 l ocuun mutsuz bir yaam geirmesi iin gereken kt temelleri de atyorlard. Erol ve Ayla da yetikin ocuk olarak byyecekler ve kendileri gibi birer yetikin ocukla evlenerek, yine kendileri gibi yetikin ocuklar yetitireceklerdi. Yakup Beye sordum: Ne yapmam tavsiye edersiniz? Ne yapacanza kendiniz karar vermelisiniz, yle soraym: Siz benim yerimde olsaydnz, ne yapardnz? Gzmn iine bakarak, Bama gelenlerin, iinde bulunduum durumlarn benim en iyi retmenim olduunu dnrdm, dedi. Bir sre sustuktan sonra,Yaammn temel amacnn renmek, bilinlenmek olduuna inandm iin, bama gelenlere bir renme frsat olarak bakardm, diyerek cmlesini tamamlad. Bu ekilde herhalde ilk reneceim ey onlarn gzyle olaylar grmek, yani onlar anlamak olurdu. Onlar anlarken herhalde ben de kendimi de daha iyi anlamaya balardm, dedim. Zaten reniminizin temelini bu anlay oluturacak, dedi. Sonra zerine basa basa, Onlar tanma ve anlama sreci iindeyken kendi duygu, dnce ve davranlarnz daha iyi anlayacaksnz. Bu nemsenecek bir kazantr, dedi. Ama, ben yine de ilk adm nasl atacam bilemiyorum, dedim. Yani teyzemi ya da Recep enitemi tanmak iin nasl bir adm atacam bilmiyorum. diyerek szm bitirdim. Yakup Bey, Size bu konuda yardmc olabilirim, dedi. Beraber kitabevine gittik. Dkknn arka taraflarndaki bir raftan bir dosya ald. Dosyay bana verirken, Bunu dikkatle okuyun. inde uygulamanz iin sorular var. Uygun grdnz sorular Recep enitenize ve Hatice teyzenize sorun. Konumak istediiniz zaman gelin, bulgularnz beraber gzden geiririz, dedi. Yakup Beyin yanndanyeni bir maceraya atlacak kiinin he Y2 18 YETKN OCUKLAR yecan iinde ayrldm. Hatice teyzemi, Recep enitemi, Aylay ve Erolu yarglamadan gzlemleyecek, onlarla konuarak i dnyalarn anlamaya alacaktm. Ayrca kendi i dnyam kefetme frsatn bulduumu dndm. Bylece bu hzn ve kzgnlktan kurtulabileceimi umuyordum. Recep Enite Yakup Beyin verdii malzemeler iinde kiinin kendini daha iyi tanyabilmesi iin baz sorular vard. Bu sorular gzden geirdim. Hatice teyzeme ve Recep eniteme sorabileceim sorular iki ayr liste halinde yazdm. Recep enite niversite ten ayrlm, askerlikten sonra bugn orta boy bir market olarak adlandrlabilecek bir dkkn am, kendini ve ailesini rahatlkla geindirebilecek geliri olan bir insan. Teyzemle grc usulyle evlenmi. kisi de ayn kasabadan olduklar iin aileler birbirlerini tanyorlarm. Bir akam yemekten sonra, Recep enite gazetesini okurken onunla konumaya baladm. Kendisine, okumakta olduum psikoloji blmnde verilen bir devi tamamlamak iin hem Hatice teyzemle, hem de kendisiyle konumam gerektiini syledim. Gerekte byle bir devi niversite deil, Yakup Bey vermiti. Ama bu sorular eitim srecimin bir paras olarak grdm iin yalan sylediim gibi bir duygu iinde deildim. Ne konuacaksn? diye sordu. Benim sorduum baz sorulara, onun iinden geldii gibi, Evet ya da Hayr biiminde yant vermesini istediimi syledim. Sor bakalm! dedi. Bakasnn yannda sorulacak trden sorular olmadn, eer sakncas yoksa, benim odamda konumamz istedim. Surda rahat rahat oturuyoruz, rahatmz bozacaksn, diye sylenerek kalkt, beraber benim odaya getik. O benim yatamn stne 20 YETKN OCUKLAR

11

oturdu, ben alma masamdaki sandalyeye oturdum. Daha nceden hazrladm sorular sormaya baladm. Yeni bir ey yapmay dndnz zaman bir gerginlik duyar ve kayglanr msnz? soruma Recep enite, Tabii biraz kayglanrm; sen kayglanmaz msn? yantn verdi. Aslnda verdii yantta bir de soru vard. Beni iin iine katmayalm, dedim ve niin kayglandn sordum. Recep enite, Yeni bir ey yaptma gre, o alanda pek tecrbem yok demektir, ii beceremezsem millet bana gler, alay eder. Bakasnn kendisine glmesini, alay etmesini kim ister? diye yant verdi. Sylediini doru anladmdan emin olmak iin, Bakasnn gznde baarsz olmak, alay edilmek korkusu gerginliinizin ve kaygnzn kaynan oluturuyor; doru anlam mym? diye anladm ifade ettim. insan baka neden korkar ki? diye sze balad ve devam etti; Kimse bilmese, grmeyecek olsa, istediin kadar dene, hata yap, baarsz ol. Kim bilecek? Doru anlamm, diye dndm ve ikinci soruma getim. Kendinizi srekli bakalarn memnun etmeye alan biri olarak grr msnz? Adamna bal, dedi. Eer karmdaki gl ve bana ktlk edebilecek biri ise, kpry geinceye kadar ayya day demek babndan, gler yz gsteririm. Ama, mevkisi, gc olmayan zprn tekine de gler yz gsterecek halimiz yok herhalde. O beni memnun etmeye alsn. Aksi halde dalarm herifi! Nasl dalarsnz? Yani basarm fray, azarlarm, insan yerini bilmeli. Anladklarm akla kavuturmak iin, Yani bakasna gler yz gstermeniz ya da gstermemeniz, o insann sizden gl ya da gsz olmasna bal, diyerek kendimce bir zetleme yaptm. Recep enite, Evet, diyerek devam etti; Ne demiler, B RECEP ENTE 21 yk balk, kk bal yutar! Kendinden byk balk grdn m ka; kk balk grdn m, zerine atla. Akll adam byle yapar! imdi nc sorumu soruyorum: Kendinizi isyankr biri olarak grr msnz? Yani biriyle bir atma iine girince kendinizi yayor hisseder ve canlanr msnz? Erkek adam psrk olmaz. Ben psrk deilim. Kendime yan baktrmam. Belki dikkat etmisindir, ister Hatice teyzen, ister ocuklar olsun, bana dikleneni tepelerim, dedi ve bir sre sustuktan sonra gzmn iine bakarak, hafif bir glmsemeyle, Bu da senin kulana kpe olsun, ile szn tamamlad. Ben de glmseyerek, Anlyorum enite, dedim. Recep enite, baka sorum olup olmadn sordu. Evet, var, dedikten sonra Devam edebilir miyim? diye sordum. Et, et! Houma gitmeye balad. Kalbinizin en gizli kesinde, kendinizde bir eksiklik, bir tuhaflk olduunu hisseder misiniz? Kendinizin acayip biri olduunuzu dnr msnz? Recep enite, Olum, Allah deiliz ya! Tabii ki her insann eksii olacak. Ne soruyorsun sen yani? diye bu soruyla ilgili skntsn dile getirdi. Kendinizde bir eksiklik hisseder misiniz? diye tekrar sordum. Cevab yle oldu: Yok hissetmem. Kendinde eksiklik hisseden insanlar da sevmem. Sen kendinde eksiklik hisseder misin? Recep enite, beni ie kartrmayacaktk, biliyorsun, dedim. Gld; sen bana gcklk yaparsan, ben de sana gcklk yaparm, diyen bir yz ifadesi vard. imdi baka bir soruya geiyorum, dedim. Dinlemeye hazrd; Deerli, deersiz her eyi biriktirir misiniz? Eski eyleri atmakta zorluk eker misiniz? Ne demiler, Sakla saman gelir zaman. Ben kolay kolay 22 YETKN OCUKLAR bir ey atmam. Allahtan o konuda Hatice teyzenle birbirimize benzeriz; o da kolay kolay

12

atmaz. ocuklara da retmeye alyoruz; ama onlar ok tutumsuz. nlerine geleni atyorlar. Bir baka soru enite: Kendinizi kat ve mkemmelliyeti olarak grr msnz? Yaplan iin mkemmel olmas gerekir, diye Recep enite sze balad ve kendisi iin nemli bir konuda konutuumu anlamam istercesine devam etti: Bu konuda msamaha yok. Benim ocuklara retmek istediim bu. Bir trl anlamyorlar. Bakasnn ocuu snfta pekiyi ald halde benim ocuum ondan dk alrsa pataklarm. Hi affetmem. ocuunuz, Ayla ya da Erol, elinden geldii kadar ok alt halde pekiyi alamazsa, yine de dver misiniz? Daha ok alsnlar. Neleri eksik? alsnlar. Snfta onlardan yksek not alan olmayacak! Yeni bir soru: Yaamdan ne istediinizi biliyor musunuz? Yani gnlnzden geen hayalleriniz var m? Bu soruya hemen yant vermedi; bir sre sessiz kald, dnd, daha sonra yant verdi. Herkes nasl mutlu oluyorsa ben de yle mutlu olurum. Allaha kr bir marketimiz var, geimimizi temin ediyor. Bir apartman dairemiz var. Dnya gzeli olmasa da yzne baklacak bir karm var. u ocuklar adam edemiyorum. Onlar adam gibi hareket etseler. Hayalle, meyalle geirecek zaman yok. Bunlar sylerken Recep enite sadece benim soruma yant vermiyordu; ayn zamanda benim nasl olmam gerektii, nasl dnmem gerektii konusunda da bana ders veriyordu. Yzndeki ifade, Kzm sana sylyorum, gelinim sen anla ifadesiydi. Recep enite, bu soru biraz farkl, affna snarak soruyorum, dedim ve biraz sklarak, Kadna kza laf atmaktan holanr msnz? diye sordum. Recep enite gld. Etrafta hi kimse olmad ve beni de erkek milletinden biri olarak grd iin yantlamakta saknca RECEP ENTE 23 grmedi, iimden geiyor, ama bu yata, bu ortamda uygun deil. Bizimki serbest i. Markete gelen kadna sulanacak olsam mteri kaybederim. Admz kar. Bunlar teyzene syleme ha! Tabii ki sylemem; gvenle konuabilirsiniz! Size unu da soraym: Porno magazinlere bakmaktan holanr msnz? Erkek iin normaldir. Ama, porno magazini nereden bulaym, nerede bakaym? Daha da nemlisi nerede saklayaym? Mmkn deil. Bazen arkadalarn elinde grnce yle bir gz atyorum. Recep enite imdi daha farkl bir soru soruyorum: nsanlara gvenir misiniz? Kendim de dahil, hi kimseye gvenmem. Ne demiler, babama gvendim, o da anam s... Bu konudaki kanaatinizi rendim: ok net. Kimseye gvenmemek gerektiini sylyorsunuz. imdi baka bir konuya geiyorum: Ne zamandan beri sigara iiyorsunuz? Lise te baladm; ite yirmi be yldr, bu mereti hl ierim. Brakmaya gcm yok. Yani gcnz olsa brakmay isterdiniz? Tabii canm, isterdim. Ama, brakamyorum. Peki, bir baka soru: Yalnz kalmaktan holanr msnz? Timur, dedi ve biraz ters bir ifadeyle, Yalnz kalmaktan kim holanr? diye devam etti. Yalnzlk Allaha mahsustur. Yalnz kalmaktan nefret ederim ve yalnz kalmamak iin elimden gelen her eyi yaparm. Peki, bir baka soru daha: Genellikle bakalarnn sizden beklediklerini mi yaparsnz? Glmseyerek, Karmdakinin kim olduuna bal. Mevkisi olan, hatr saylr, saydm birinin beklediklerini yapmaya alrm. Karmdaki benden daha aa mevkide, hatr saylan biri deilse, onun benden ne bekledii umurumda bile olmaz, diye konutu. Recep enite imdiki sorum u: Bakalarn dinlerken, onlarn ne sylediine mi, yoksa ne kastettiine mi bakarsnz? 24 YETKN OCUKLAR Ne kastettiine bakarm. Arif olan anlar, demiler. Biz de kendimize gre ariflik yaparz.

13

Peki, anne ve babanz kendinize yakn hisseder misiniz? Nereden buluyorsun bu sorular Timur; bitmeyecek mi? Recep enite az kald. Evet, sorum anne ve babanz kendinize yakn hissedip hissetmemenizle ilgili. Kendilerine saygm vardr. Allah raz olsun, bizi byttler. Babamdan hl korkarm ve onun yannda bacak bacak stne atamam. Annemden ok dayak yedim ama ondan korkmam. Yalanp elden ayaktan derlerse, zerimize den grevi yaparz. Geri Hatice teyzen benim annemi babam sevmez, ama o istese de istemese de ben anama, babama baktrrm. imdi duygularla ilgili bir soru soracam: Sevgi ve acma duygularn birbirinden kolaylkla ayrt edebilir misiniz? insan acd insana da yardm eder, sevdii insana da. Ben Hatice teyzenle nianlandm. Nianlandktan bir sre sonra ne mal olduunu anladm. Nian bozacaktm. Ama, kk kasaba. Kzn istikbali kararr. Acdm. Evlendim. Evlendiime gre demek seviyorum. Bu cevab duyunca hayret ettim; acma ve sevgi duygularnn bir yetikinde hl birbirinden ayrmadn gzlyordum. Ama, benim grevim tartmak deil, soru sormak ve sorulan sorularn cevabn kaydetmekti. Ondan sonraki sorumu sordum: Buna benzer bir soruyu daha nce sormutum; ama bu biraz farkl, yine soraym. Hata yapan kendiniz de olsanz kk grr ve ona onur krc szler syler misiniz? Aynen bildin, diye yantlad Recep enite. Birisi hata yapnca hi gznn yana bakmam. Ya tokad patlatrm ya da kfrederim. Kendim hata yapnca ok bozulurum; iim iimi yer. Recep enite son sorumu soruyorum: Grup iinde olduunuz zaman, gruptakilerin ounluu ynnde fikirlerinizi deitirir misiniz? Grupta kimlerin olduuna bakarm. Mevki sahibi, hali hatr saylr insanlar varsa onlarn dediklerine dikkat ederim. Ama, RECEP ENTE 25 bir sr akal bir araya gelmise, onlarn dediinin tam tersini yaparm. Dedim ya herkes haddini bilmeli. Recep eniteye teekkr ettim. Ne yapacaksn bunlar? diye sordu, insanlarn kiilik yaplarn anlamaya alyorum, diye yant verdim. Peki benim kiiliim naslm, imdi rendin mi? diye merakn dile getirdi. Henz onun kiilik yapsn bilmediimi, verdii yantlar zerinde dnerek incelemem gerektiini syledim. Ayrca bu konuda bilgi ve deneyimi zengin olan Yakup Bey adnda birinin de bana yardmc olacan belirttim. Yahu senin iin uzunmu. dedikten sonra, imdi tamam m, iimiz bitti mi? diye sordu. Kendisine teekkr ettim. O odadan ktktan sonra aldm notlar temize ekmeye baladm. ilk frsatta Recep enitenin yantlarn Yakup Beye gsterdim. Yakup Bey, Bunlar, zerinde konumaya deer, nemli veriler, ama, nce Hatice teyzenle konu. Ondan elde ettiin verileri de getir. Beraber gzden geirelim, dedi. Hatice Teyzem Hatice teyzeme de Recep eniteye sorduum trden sorular sormak istedim. Hem heyecanl, hem de tedirgin bir hali vard. Recep enitenin sorularma yant verdiini bildii iin, kendisinin de sorularma yant vermesinde bir saknca olmadn hissediyordu. Ancak, Sorularna doru yant verebilecek miyim? diye kaygya kaplyordu. Ayrca, bir yandan gnlk yaamn tekdzeliine bu tr bir etkileimin bir eni getireceini dnyor, bir yandan da kendini merakl bir bekleyi iinde buluyordu. Bir gn ocuklar okuldayken konumaya baladk ve ilk sorumu sordum: Yeni bir ey yapmay dndnz zaman gerginleip kayglanr msnz? Yantn bildii bir soru duymann i rahatl iinde konumaya balad: Ben kendi bama yeni bir ey yapmam. rendiim ne ise onu yaparm. Aadaki komum Safiye Hanm, yemek piirirken herkesin yapt gibi yapmaz, her yemek piiriinde kendine gre bir eyler katar, yeni tarifeler uydurur. Ben yle deilim; annemden nasl renmisem, yemei yle yaparm. Kendi bama bir ey yapma durumunda kalsam, herhalde ok kayglanr, tedirgin

14

olurdum. Hatice teyze ikinci sorum u: Kendinizi srekli bakalarn memnun etmeye alan biri olarak grr msnz? Yani kendi isteinizden ziyade bakalarnn istei sizce daha m nemli? Mahcup bir glmsemeyle yant verdi: Galiba yleyim ben. HATCE TEYZEM 27 Ama kimseye de yaranamam. Ne Recep enitene yaranrm, ne de ocuklara. Hep onlar memnun etmeye alrm. Geen gn grdn ite. Ka kere syledim Safiye Hanmlara gitmeyeceksin, etinle oynamayacaksn diye, ama beni dinleyen kim! Bizim Erol yine gitmi, etinle oynam. Safiye Hanm ok bencil bir kadn; ne kocasna, ne de ocuuna aldrr. ou kere doru drst yemek piirmez, ilgilenmez. Ama kocas ona tapar. ocuk da onun dediinden kmaz. Hatice teyzem sorularma yant vermekten zevk almaya balamt, hemen nc sorumu sordum; Kalbinizin en gizli kesinde, kendinizde bir eksiklik, bir tuhaflk olduunu hisseder misiniz? Kendinizi acayip biri olarak grr msnz? Bu sorudan pek holanmam bir yz ifadesiyle, Ne bileyim, bilmiyorum. Pek kendimi dinlemesini sevmem, diye yantlad. imdi baka bir soruya geiyorum. Deerli, deersiz her eyi biriktirir misiniz? Eski eyleri atmakta zorluk eker misiniz? Bu soru da onun ilgisini ekmiti. Yeni kefettii bir eyi paylamann heyecan iinde konutu; Evet, biriktiririm. Neden bilmiyorum, hibir eyi atamam. Safiye Hanm ise hibir ey saklamaz. Eline frsat gese kocasn da ocuunu da atacak sanki. Ben, on be yanda giydiim gmlei dahi atamyorum. Aylaya giydirmeye altm, ama zamane kz. Rengi uymuyormu. Giymiyor. Her eyi biriktiririm, atamam. Hatice teyze gayet iyi gidiyoruz. imdi soracam soru da u: Kendi haklarnz korumak iin konutuunuzda iinizde bir sululuk hisseder misiniz? Keke kendimin deil, karmdaki nin istediini yapsaydm! duygusuna kaplr msnz? Kendi istediim bir eyde diretirsem sonradan pimanlk duyarm. Nedamet hissi beni rahat brakmaz. Esasnda brnn dediini yaptm zaman da iim rahat olmaz. Ne yapaym, bilemiyorum. Kendi istediimi yapsam, bakalarnn gnln krdm diye sululuk duyarm. Onlarn istediini yapsam, Hep onlarn dedii oluyor, ben de artk ayak paspas oldum, duygusuna kaplr, yine rahatsz olurum. Ben niye byleyim? I 28 YETKN OCUKLAR Yantn bilmiyorum. Eer renirsem, size syleyeyim mi? Syle tabii yeenim, neden sylemeyeceksin? Sen niversitede okuyorsun. renince bana da syle. Peki, sylerim Teyze. Bir baka soru: Kendinize zg bir dnceniz ya da grnz olmadn dnr msnz? Ben neyim ki, kendime mahsus dncem ya da grm olsun. Dediim gibi beni kimse hesaba almyor zaten. Recepe tek bir sz syleyemem. Kar ksmnn lafn dinlemem, ben! der kar iin iinden. Bak, kck olan bile benim szm dinlemiyor. Ne dediinizi anlyorum Teyze. imdi sorum u: Srekli yetersizlik duygusuna kaplr ve kendinizi eletirir misiniz? Timurcuum ben kadnm, erkek deilim ki. Kadn tabii yetersiz. Banda bir erkek olmas lazm. Allah beni kadn yaratm, eksik etek. Neyimi eletireyim? Kaderim bu benim. Evet, anlyorum. Yani bu soruyu sormak bile abes demek istiyorsunuz. Peki baka bir soru soraym: Kendinizi kat ve mkemmeliyeti olarak grr msnz? Yani yaplan iin iyi olmasn ister miyim, diye soruyorsun deil mi? Evet. Yaplan iin hatasz olmas gerekir. ocuklar bu ynden hi bana ekmemi. Annem bana

15

nak retirken ben hata yapnca samdan eker yerde srklerdi. Ben Aylaya tokat bile atmyorum. Ondan oluyor belki. Aylann doru drst bir i yaptn henz grmedim. Elinden doru drst bir i kmaz. Dersleri de yle mi? Dersleri de pek iyi deil. Geri babalar ders konusunu takip ediyor. Recep onlar korkutuyor. Onun korkusundan alyorlar. Recep enite ocuklar snfta en iyi notu almazlarsa onlar dvdn syledi, doru mu? Evet, dver. aydr bizde kalyorsun, sen de grdn. Babalarnn korkusu olmasa onlar ders almazlar. HATCE TEYZEM 29 Yeni bir soru: Yaamdan ne istediinizi biliyor musunuz? Yani gnlnzden geen hayalleriniz var m? Gen kzken vard. Ama artk hayal meyal kalmad. Alan ald, satan satt. Kavga dv, yayoruz; srtmz pek, midemize ekmek giriyor. Allah bamzdan eksik etmesin, ocuklarn banda babalar var. Allahtan baka ne isteyeyim? Halime kretmem gerek. imdi size bir ey syleyeceim. fade u: Kim olduumu pek bilmiyorum. Temel yaam ilkelerimin ne olduunu ve hayatmn hangi ynde gelimesi gerektiini kestiremiyorum. Bu ifadenin sizin dncenizi ve duygunuzu ifade edip etmediini bana syler misiniz? Ben kim olduumu biliyorum. Kocamn kars, ocuklarmn anasym. Temel yaam ilkeleri ne demek? Onu pek kestiremedim. Hayatm hangi ynde geliecek, onu da bilemem. Kaderimiz ne ise o olacak, insan alnna yazlan yaar. Onu deitirmek elimizde deil. nsanlara gvenir misiniz? Gvenilecek olan da var, gvenilmeyecek olan da. Ama Allah kimseye muhta etmesin. Elden ayaktan dsem, Recep de bir tekme vurur, ocuklar da. Hibirine gvenmem. Recep enitenin sigara imesi sizi rahatsz etmiyor mu? Ediyor, ediyor ama, elimden ne gelir? Adamn evi. Bazen, ocuklarn odasnda ime, zift gibi sigara duman iinde uyuyorlar, dediimde, Kapa eneni, diyor. Ne diyeyim? Elimden ne gelir? imde bir szyla Hatice teyzemi dinledim. Elimden ne gelir? dedii zaman yznde hzn, korku, aresizlik, mutsuzluk, bovermilik, fke karm bir duygu belirdi. Kadn olmann ilesi, ezilmilik, hepsi bu yz ifadesinde kendini buluyordu. imden geenleri bir tarafa brakp soru sormaya devam ettim: Yalnz kalmaktan holanr msnz? ocuklar okula gidince sakinlik houma gidiyor. Ama bi 30 YETKN OCUKLAR raz sonra sklmaya balyorum. Sklnca komuya giderim. Evvelden Safiye Hanma giderdim, ama imdi ona gitmiyorum. Yeni arkadalar edindim. Genellikle bakalarnn sizden beklediklerini mi yaparsnz? Hatice teyzem hi tereddt etmeden yant verdi; Evet, buna benzer bir soruyu biraz nce sormutun galiba. Kendi istediimi yapsam da mutlu deilim, bakasnn istediini yapsam da. Bakalaryla atmaya girmemek iin elinizden geleni yapar msnz? Evet. Mesela, Safiye Hanmm hal ve hareketlerinden hi holanmyorum. Fakat bunu bir trl yzne syleyemedim. Bakalarn dinlerken, onlarn ne sylediine mi, yoksa ne kastettiine mi bakarsnz? Tabii szlerin arkasndaki kaste bakmak lazm. Safiye Hanma bir ey sylemedim, ama kendisinin iyi bir komu olmadn ima ettim. Pek imadan anlayacak bir insan deil, ama benim iin byle konumak uygun derdi. Herhangi bir grup iinde konuulan bir eyi anlamadnz zaman, akla kavuturmak iin soru sorar msnz?

16

Recepin bulunduu bir toplant ise, azm amam. Ayp olur. Kendi samimi arkadalarm arasnda isem, sorarm. Duruma bal. Yabanclar arasnda pek soru sormam. Utangacmdr. Kendinizi anne ve babanza yakn hisseder misiniz? nsan anasn, babasn sevmez mi? Pek yakn hissetmem ama, saygm vardr anneme, babama. Allah raz olsun, beni byttler. Annemden ok dayak yedim ama ondan korkmam. Babam pek dvmezdi ama, ondan hepimiz korkardk. Recep benim annemi babam sk grmemi istemiyor. Onun iin sk gremiyoruz. Zaten biz stanbuldayz, onlar kasabada. Mesafe ok. stesek de pek gremeyiz. Hatice teyze, imdi duygularla ilgili bir soru soracam: Sevgi ve acma duygularn birbirinden kolaylkla ayrt edebilir misiniz? HATCE TEYZEM 31 nsan sevdiine acr, acdn sever. Ben ikisini pek ayrt edemem. Sen ayrt eder misin? Ben ayrt ederim, ama beni iin iine katmayalm. imdi baka bir soruya geiyorum. Bu soru hataya kar sizin takndnz tavr renmek iin soruluyor. Hata yapan kendiniz de olsanz kk grr ve ona onur krc szler syler misiniz? Hata yapnca annem beni ok dverdi. Herhalde bir bildii vard. Benim de hataya tahammlm yok. ocuklar hata yapnca ya kendim dverim ya da babalarna dvdrrm. Dikkat etmesini rensinler. Yine iim acd. Bu lkenin ocuklar, bu lkenin kadnlar ve hatta bu lkenin erkekleri iin alamak istiyordum; hem de hngr hngr. Soru sormaya devam ettim. Grup iinde olduunuz zaman, gruptakilerin ounluu ynnde fikirlerinizi deitirir misiniz? Arkadalarmn dncesi ynnde fikrimi deitiririm. Onlarn dedii ynde oyumu kullanrm. Hatice teyzeme teekkr ettim. Nasl buldun beni? diye sordu. nsanlarn kiilik yaplarn aratryorum, diye yantladm. Onun yantlarn incelemem gerektiini syledim, inceledikten sonra bana da anlat! dedi. Kendisine anlatacama sz verdim. Yeniden teekkr ettim. O odadan ktktan sonra aldm notlar temize ekmeye baladm. ki Tr iliki Ertesi hafta Yakup Beyle bulutum. Yine Beyazt Camisinin yanndaki ayevine gittik. Ihlamurlarmz yudumlarken yazdklarm dikkatle okudu. Sizin sorularnza samimiyetle yant verdiklerini sanyorum, dedi ve devam etti: Recep Beyin ve Hatice Hanmn yantlarn beraberce gzden geirip deerlendirebiliriz. Ne var ki, bu deerlendirmeyi neye gre yapacamz konusunda bir ngrye sahip olmamz gerek. Benim nerim, onlarn yantlarn kendileriyle ve bakalaryla ilikileri ynnden incelemek. Bo bir kt zerine iki ekil izdi. ekilde kiinin benlik snrlan byk bir daire ile gsteriliyordu. Kiinin z, yani kiinin kendi gznde kim olduu, zbenlii byk dairenin iinde ufak bir daire olarak gsterilmiti. D dnya, toplum, bakalarnn kiiden beklentileri bir birim olarak ego snrlarnn tesinde izilmiti. Kiinin bilinci ego snrlar iinde yer alyordu. Yakup Bey, Gryorsunuz, buraya iki ekil izdim, diyerek aklamasna balad. Dikkat ederseniz, birinci ekilde kiinin kendi zyle olan ilikisi daha baskn, daha birinci planda, daha nemli. D dnya ile ilikisinin bilincinde ama, bu iliki ilki kadar baskn deil. Bu ema gelimi zgn insan temsil ediyor. Gelimi zgn insandan ne kastettiimi anlyorsunuz, deil mi? Yakup Beyin, yi Dn Doru Karar Ver adyla yaynladm K TUR LK 33 o s ekil 4.1: Gelimi insann kendi zyle olan ilikisi, d dnya, toplum ve bakalarnn beklentileriyle olan ilikisinden daha baskndr. ekil 4.2: Kalplanm insann d dnya, toplum ve bakalarnn beklentileri ile olan ilikisi,

17

kendi zyle olan ilikisinden daha baskndr. kitapta yer alan bulumalarmza ve bu bulumalardaki konumalara atfta bulunduunu biliyordum. Daha nceki bulumalarmzda tanmlamtnz, dedim, kendi zdeerlerini dnce ve davranna yanstan insan. Evet, doru, dedi ve ekli aklamaya devam etti. kinci ekilde ise kii, d dnyaya, topluma, bakalarnn beklentilerine daha ok nem vermektedir. Kii kendi zyle zayf bir iliki iindedir. Bu da kalplanm insann ilikisi. imdi Recep Beyin ve Hatice Hanmn sizin sorularnza verdikleri yantlar, bu ekillerle akladm iliki trlerine gre gzden geirelim. lk soruyu her ikisine de sormusunuz: Yeni bir ey yapmay dndnz zaman bir gerginlik ve kayg yaar msnz? Y3 34 YETKN OCUKLAR Yakup Bey bana bakt ve, Bu soru sizce neyi aratryor? diye sordu. Kiinin yeni eylerden korkup korkmadn, deil mi? Yakup Bey evet anlamnda belli belirsiz bir ba hareketi yapt ve daha ok aklk getirmek iin konutu; Soru, kiinin d dnyasnn baskn olup olmadn aratryor. Recep Beyin cevabna bak, ne diyor: Yeni bir ey yaptma gre o alanda pek tecrbem yok demektir. i beceretnezsem millet bana gler, alay eder. Bakasnn kendisine glmesini, alay etmesini kim ister? Kimse bilmese, grmeyecek olsa, istediin kadar dene, baarsz ol. Kim bilecek? Ayn soruya teyzenizin verdii yant daha da ilgin. O, yeni bir ey yapma durumunu dahi yaratmak istemiyor: Ben kendi bama yeni bir ey yapmak istemem. rendiim ne ise onu yaparm... Kendi bama bir ey yapma durumunda kalsam herhalde ok kayglanr, gergin olurum. Demek oluyor ki, bakalarnn ne diyecei, onlarn yeni bir eyi deneme heyecanndan daha nemli. Yeni bir ey deneyecekleri zaman ilk akla gelen baarszlk ve bakalarnn alay etmesi korkusu oluyor. Yakup Beyin sylediini ak seik anlayabiliyordum. Bir sre sustu, hlamurundan bir yudum ald, yzme bakt, sylediini anladmdan emin olarak konumasna devam etti. ikinci soru, Kendinizi srekli bakalarn memnun etmeye alan biri olarak grr msnz? idi. Recep Bey, yine d dnyaya nem verdiini belirten bir yant veriyor; ne var ki, d dnyadaki insanlar temelde iki grup iinde gryor: Kendisinden gl ve gsz olanlar. Ne diyor: Eer karmdaki gl ve bana ktlk edebilecek biri ise, kpry geinceye kadar ayya day demek babndan, gler yz gsteririm. Bu gler yzn tabii o insann deeriyle hibir ilikisi yo^ Kendi zyle de bir ilgisi yok. Tamamiyle adam kullanma tavr iinde gsterilen bir gleryz. Byle bir dnya gr iinde insann, insan olduu iin bir deeri yok. insan ancak mevkii ve gcne gre deer kazanr. M 1 UK LK Bu grn... Mevkisi, gc olmayan zprn tekine de gler yz gsterecek halimiz yok herhalde. O beni memnun etmeye alsn. Aksi halde dalarm herifi... nsan yerini bilmeli! szleriyle belirtiyor. Bu tutumun toplumdaki erkek kltr iinde daha yaygn olduu kansndaym. Kadnlar, zellikle erkeklerle karlatrdklarnda kendilerini gsz grrler ve bunu doal kabul ederler. Belki baka kadnlarla ve kendilerinden gsz olan ocuklar ve genlerle ilikilerinde bu mevki ve g yarmasnn bilinciyle davranlarn biimlerler. Bu ynden Hatice Hanmn ayn soruya verdii cevab gzden geirmekte yarar var: Galiba yleyim ben. Ama kimseye de yaranamam. Ne Recep enitene yaranrm, ne de ocuklara. Hep onlar memnun etmeye alrm. Geen gn grdn ite... Bu yantta Hatice Hanmn acizlik duygusu ortaya kmaktadr. Btn bekledii takdir

18

edilmek, bunu bile ona ok gryorlar. ilgin bir yn de Safiye Hanmla olan rekabeti, dedikten sonra, Hatice teyzemin cevabnn bir blmn yksek sesle okudu: Safiye Hanm ok bencil bir kadn; ne kocasna ne de ocuuna aldrr. Yemek piirmez, ilgilenmez. Ama kocas ona tapar. ocuk da onun dediinden kmaz. Yakup Bey bir sre sustu, biraz solukland, sonra, Hatice Hanmn Safiye Hanmla rekabet iinde olduunu, daha nce Erolu nasl dvdn, neler sylediini anlattnzda hissetmitim, dedi. Nasl hissetmitiniz? diye sordum. Konuyu saptrmamak iin bunun ayrntlarna girmek istemiyorum. Daha ileride ele alrz, dedi ve yle devam etti: Ksaca unu sylemek istiyorum: Erol, annesiyle Safiye Hanm arasndaki rekabetin ve husumetin arasnda kalm durumda, insann ii szlyor. Yakup Beye onun iini szlatan eyi benim tam anlayamadm syledim. Hafife glmseyerek, zr dilerim, dedi. Bu aamada anlayamamakta haklsnz. Erol ile annesinin ilikisini ilerde gz 36 YETKN OCUKLAR den geireceiz. O zaman anlayacaksnz. imdi yantlar gzden geirmeye devam edelim. Ama, Erolun yedii dayan sebebini gerekten merak ediyorum, dedim. Yakup Bey, Evet, o konuya mutlaka dneceiz, dedi ve devam etti. Soru: Kendinizi isyankr biri olarak grr msnz? Yani biriyle bir atma iine girince kendinizi yayor hisseder ve canlanr msnz? Recep Beyin cevab: Erkek adam psrk olmaz. Ben psrk deilim. Kendime yan baktrmam. Hatice Hanmin cevab... Bana soran gzlerle bakt ve, Hatice Hanma bu soruyu sormadnz m? dedi. Hayr, sormadm, dedim ve aklama yapma gereini hissettim; Yani sormak gereini hissetmedim. Kadncazn isyankr olmakla hi ilgisi yok. Ne yant vereceini bilemezdi. Yakup Bey anlayan bir ifadeyle, Baka sormadnz sorular var m? dedi. Evet, cinsellikle ilgili baz sorular vard, o sorularn bazlarn ne Recep eniteme, ne de teyzeme sorabildim. Yakup Bey, Evet, anlyorum. Eminim o durum iinde en dorusunu yaptnz, dedi. Bu son soruyu Hatice Hanma sormak gerei bile duymamanz, kltrmzde erkek ve kadnn isyankrlkla ilgili ne kadar farkl tutumlar gelitirebileceini kantlyor. Recep Beyin Erkek adam psrk olmaz. Ben psrk deilim. Kendime yan baktrmam trnden verdii yant, yalnz erkein deil kadnn roln de tanmlyor. Burada vurgulanan, toplumun gerek kadndan, gerek erkekten beklentileri. Her insan iin evvelden konmu kalplar var. Kiinin kendi z iinde, kendi gemi yaants iinde neler olabilecei bir kalemde silinip atlyor. Birey kendi teklii ve muhteemlii iinde alglanmyor. Yani kalplar konuuyor, dedim. Yakup Bey, Evet, dedi. insann teklii, farkll, zbenlii deil, bakalarnn beklentileri birinci planda. Yakup Beyin M TR LK 37 bu konuya yreinde ayr bir nem verdiini seziyordum. Ama, yapmamz gereken bir grev olduunu dnyor olmalyd ki, derin bir soluk aldktan sonra, Sorulara verilen tepkileri incelemeye devam edelim mi? dedi ve devam etti: Kendinizde bir eksiklik, bir tuhaflk olduunu kalbinizin en gizli kesinde hisseder misiniz? Kendinizin acayip olduunuzu dnr msnz? sorusuna Recep Bey, tutarl bir yant veremiyor. nce; Allah deiliz yal Tabii ki her insann eksiklii olacak, diyor, daha sonra, Yok hissetmem. Kendinde eksiklik hisseden insanlar da sevmem, diyor. lk bata bilge bir insan gibi sze balyor. Hemen arkasndan syledii szler, ilk sznn bir kalp olduunu, bilinli bir sz olmadn ortaya koyuyor. Hatice Hanmn, Ne bileyim, bilmiyorum. Pek kendimi dinlemesini sevmem, szlerinden kendini gzlemeyi pek sevmediini, bu soruyu pek anlaml bulmadn anlyoruz.

19

Niin anlaml bulmuyor? diye sordum. Anlaml deil de onun iin! yantn verdi. Ama bu soru benim iin anlaml. Ona niin anlaml gelmiyor? Sizin kendi znzle olan ilikiniz iinde bu soru anlaml. Daha nceki bulumalarmzda, d dnyada olan bitenlerin kendi bana bir anlam yok; olaylara, insanlara, nesnelere anlam biz veriyoruz, demitiniz. Bu nedenle kiilerin kendi paradigmasn anlamann ok nemli olduunu srekli vurgulamtnz. O nedenle benim iin anlaml, Hatice teyzem iin anlamsz. Bunu mu demek istiyorsunuz? diye sordum. Yakup Bey, Bu sorulara verilen yantlar inceleyerek aslnda Recep Beyin ve Hatice Hanmn paradigmalarn anlamaya alyoruz, dedi, bir sre beni szd ve, Deil mi? diye sordu. Evet, dedim, Esas amacmzn o olduunu imdi anlyorum. Demek oluyor ki, kiinin kendini gzlemesi, gl ve zayf ynlerinin farkna varmas, Hatice teyzemin umurunda deil. Bu tr dncelerin onun dnyasnda anlam yok. 38 YETKN OCUKLAR Yakup Bey, Doal olarak kz Ayla ve olu Erolun bu ynlerden gelimesinin de anlam yok, diye karlk verdi. Yani, dedim, Ayla ya da Erol, igr gerektiren yazarlk, tiyatro, mzik gibi sanat dallarna ynelirlerse anababalar tarafndan srekli engellenirler. nk bu tr eilimler mevcut kalplara uymuyor. Yakup Bey, Kendi zleriyle iliki gelitirip birey olarak bamsz bir insan olmaya ynelirlerse onlarn gazabna urarlar, dedi ve ilave etti; Kalplarn dna kmaya cesaret ettikleri zaman cezalandrlrlar. Duygularm dile getirerek, Zavall Erol, zavall Ayla. Onlar dnnce iim burkuluyor, dedim. Yakup Bey, Annesi ve babas yetikin ocuk olan herkes iin ayn duyguyu tayorum, dedi. Bir sre sessiz kaldk; bu, paylalan bir hznn sessizliiydi. Daha sonra Yakup Bey, Devam edelim mi? diye sordu. Evet, ltfen Yakup Bey, benim iin ok retici oluyor, dedim. Yakup Bey konumasn srdrd: Deerli, deersiz her eyi biriktirir misiniz? Eski eyleri atmakta zorluk eker misiniz? sorusuna Recep Bey, Ben kolay kolay bir ey atmam. Allahtan o konuda Hatice teyzenle benzeriz; o da kolay kolay atmaz, diyor. Hatice Hanmin verdii yant da bunu onaylyor: Evet, biriktiririm. Neden bilmiyorum, hibir eyi atamam. Bu yantlarn anlam ne? diye sordum. Yakup Bey, Yetikin ocuk, kendi iindeki psikolojik boluu sanki kendisine ait eski eyalar tutarak telafi etmeye alr. Bu nesnelere bir tr bamllk gelitirir, diye yantlad. Bunun nedeni? diye irdelemek istedim. ocukluunda bulamad gven duygusunu, in olduu eyalar toplayarak gidermeye alr, diye yantlad. Aklmdan, mala mlke ok dkn insanlar iin de bu aklama geerli olmal diye dndm, ama konuyu datmamak iin bir ey sylemedim. K TR LK 39 Yakup Bey, imdi teki soruya geelim, diyerek soruyu okudu: Kendinizi kat ve mkemmelliyeti olarak grr msnz? Yakup Bey soruyu okuduktan sonra bir aklama yaptm: Sizin verdiiniz listede bu sorudan nce baka sorular vard, ne var ki, bunlar Recep eniteye sormay pek anlaml bulmadm. Hatta sorarsam kzard diye dndm. Ama Hatice teyzeme sordum. Yakup Bey, O zaman ona sorduunuz sorulara dnelim, dedi ve devam etti: Soru: Kendi haklarnz korumak iin konutuunuzda iinizde bir sululuk duygusu hisseder misiniz? Keke kendimin deil, karmdakinin istediini yapsaydm! duygusuna kaplr msnz? Bu soruyu Recep Beye sormaktan niin ekindiniz? Yakup Bey, dedim, Recep enitenin istedii trden erkek adam bu tr igrye nem vermemeli. Erkek ne istediini bilmeli ve istedii eyi alabilmeli. Bu soruyu sorarsam, onun erkeke tavrndan, kiiliinden phe ediyormuum gibi gelir. O nedenle sormamay

20

yeledim. Yakup Bey beni anladn ifade eden bir tarzda hafife bayla tasdik ediyordu; devam ettim: Ayrca, Recep enite, karsndaki insann mevkisinden ve gcnden sz eder diye dndm. Yani, o gl olann dediini yapar, ama, kardaki zayfsa, o zaman kendi sznn yaplmasn bekler. Byle tahmin ettim. Yakup Bey, Sanrm haklsnz, dedi ve devam etti: Bu soruya Hatice Hanm yle yant vermi: Kendi istediim bir eyde diretirsem sonradan pimanlk duyarm. Nedamet hissi beni rahat brakmaz. Esasnda brnn dediini yaptm zaman da iim rahat olmaz. Ne yapaym, bilemiyorum. Kendi istediimi yapsam, bakalarnn gnln krdm diye sululuk duyarm. Onlarn istediini yapsam, hep onlarn dedii oluyor, ben de artk ayak paspas oldum, duygusuna kaplr, yine rahatsz olurum. Bana niin byle olduunu sordu. Ne yant verdiniz? Bilmediimi syledim. renince kendisine sylememi iste 40 YETKN OCUKLAR di. Sonra kendisiyle konumam uygun olur mu? Yani sizden rendiklerimi kendisine aktarmamda bir saknca var m? Hayr. Yakup Bey belirgin bir glmsemeyle, Bu konumalarmz da bir kitap haline getirmeyi dnyor musunuz? diye sordu. Daha nce aklma gelmemiti, ama imdi siz syleyince, neden olmasn! diye dndm. Bence iyi edersiniz. Byle bir kitabn birok insana yararl olacandan eminim, dedi. Kitap yazma olasl iime ayr bir heyecan katt; konutuklarmz daha bir can kulayla dinlemeye baladm ve Yakup Beye sordum: Hatice teyzemin her iki durumda da rahatsz olmasnn nedeni ne? Yakup Bey, ekil zerinde Z ve TOPLUMla ilikileri gsteren oklara iaret etti ve unlar syledi: Aslnda Hatice Hanmn her iki durumdan rahatsz olmas hem i hem de d dnyayla ilikisi olduunu gsterir. Kendi zne ulamak, iindeki ocukla iliki kurmak istiyor. Salkl bir gelime. Ne var ki, bu gelimenin o kadar kuvvetli olmadn bir sonraki soruya verdii yanttan anlyoruz. Kendinize zg bir dnceniz ya da grnz olmadn dnr msnz? sorusuna verdii cevaba dikkat edin Timur Bey, dedi ve okumaya devam etti: Ben neyim ki, kendime zg dncem ya da grm olsun. Dediim gibi beni kimse hesaba almyor zaten. Recepe tek bir sz syleyemem. Kar ksmnn lafn dinlemem, ben! der kar iin iinden. Bak, kck olan bile benim szm dinlemiyor. Yakup Bey aklamaya devam etti: Bu yant Hatice Hanmm kendiyle ilikisinin yan sra, kocas ve ocuklaryla olan ilikilerini nasl grd hakknda da bize bilgi veriyor. yle sanyorum Yakup Bey, dedim, Hatice teyzem, sadece kendini deil, tm kadnlar nasl grdn ya da toplumu nasl grdn dile getiriyor. Bundan sonraki soru, srekli yetersizlik duygusuna kaplr ve kendinizi eletirir misiniz? idi. Verdii K TR LK 41 yant, Timurcuum ben kadnm, erkek deilim ki. Kadn tabii ki yetersiz. Banda bir erkek olmas lazm. Allah beni kadn yaratm, eksik etek. Neyimi eletireyim? Kaderim bu benim, ifadesi sadece kendini deil, tm kadnlar kapsyor. Yakup Bey, Evet Timur Bey, katlyorum, dedi. Bylesine kapsaml duygu, dnce ve davranlarla karlanca bunlarn kaynaklarn o toplumun kltrnde ararz. Hatice Hanmn iinde yetitii ailenin, ailenin iinde yer ald toplumun, toplumu kapsayan kltr kalplarnn onun duygu, dnce ve davranlarn biimlemede, daha dorusu kalplamada etkili rol oynam olduu grlyor. yle bir dnce geldi aklma, diyerek dndm heyecanla Yakup Beye syledim: Bizim kltrde kadn ve erkein rolleri ok belirgin biimde birbirinden farkl olarak tanmlanm. Bu nedenle, kadnn yetikin ocukluu ile, erkein yetikin ocukluu

21

birbirinden farkl grnmler gsterecektir. Recep enitenin yetikin ocukluu, erkee yakan bir yetikin ocukluk. Hatice teyzemin yetikin ocukluu da, kadna yakan bir yetikin ocukluk. Bana yle grnyor. Evet, doru. Yani kadn iin bir kalp, erkek iin daha farkl bir kalp gelitirme durumu var, diyerek hemfikir olduunu belirtti. Bu gerekten nemli bir yn. Tartma ve deerlendirmeleri yaparken bunun srekli gz nnde tutulmas gerekir. Yakup Bey sandalyesinden kalkt, yle bir gerindi, etrafna baknd; daha sonra oturarak, imdi mterek sorulara geldik, dedi. Yani hem Recep Beye hem de Hatice Hanma sorduunuz sorular. imdi o sorulara verilen yantlara bir gz atalm. Soruyu okuyacakken durdu, bana bakt ve, Siz de ayaa kalkp biraz kaslarnz gevetmek ister misiniz? diye sordu. Kendimi konumalara kaptrmtm ve devam etmek istiyordum. Bir ey sylememe gerek kalmadan anlad ve soruya geri dnd. Kendinizi kat ve mkemmelliyeti olarak grr msnz? sorusuna verdikleri yantlarda ikisi arasndaki benzerlik aka grnyor. Her ikisi de yaplan iin mkemmel olmasn istiyor. 42 YETKN OCUKLAR Recep Bey, Yaplan iin mkemmel olmas gerekir. Bu konuda msamaha yok, diyor. Bu noktada durdu, bana bakt ve glmseyerek, Siz ok yerinde bir soru yneltiyorsunuz, dedi ve szne devam etti: Ayla ya da Erol, elinden geldii kadar ok alt halde pekiyi alamazsa, yine de dver misiniz? sorunuza verdii yant tamamiyle d baarya dnk; kiinin i dnyasna, gayretine, itenliine ve azmine nem vermeyen bir insann grn yanstyor: Daha ok alsnlar. Neleri eksik? alsnlar. Snfta onlardan yksek not alan olmayacak. Hatice teyzemin verdii yant onun ocukluu hakknda da bir fikir vermiyor mu? diye Yakup Beye sordum. Annem bana nak retirken ben hata yapnca samdan eker yerde srklerdi, diyor. Kendisi Aylaya dayak atmyormu, ama Recep enitenin dayak atmasndan memnun; hatta ocuklar dvmeyi kocasnn grevlerinden biri olarak gryor. Timur Bey, daha nce de belirttiimiz gibi, yetikin ocuklar, yetikin ocuk olan anababalarm rndrler. Eer aile yaamlarnda bir deiiklik olmazsa Erol ve Ayla da ayn anababalar gibi dnmeye ve davranmaya balayacaklardr. Onlarn ocuklar da kalplanacak ve bylece kuaktan kuaa yetikin ocukluk aktarlacaktr. Bu noktada, Ayla ve Erol iin bir ey yapabilir miyim? diye sordum. Onlarn hayatlarnn kararmasn istemediimi syledim. Yakup Beyin yz ciddileti ve benim gzlerimin iine bakarak, Bu sorunun altnda yatan sorumluluun farknda msnz? Bir anlamda onlarn ikinci anababas olmak istiyorsunuz, dedi. Onlarn kendi zlerini bulup, kendi yaamlarn kurmasna, bamsz, zgr insanlar olmasna katkda bulunmak istediimi syledim. Yakup Bey, dnceli bir tarzda her bir kelimeyi tane tane sylemeye zen gstererek, Kendi zlerini bulup, kendi yaamlarn kuran, bamsz, zgr insanlar olmann onlar daha mut IK TR LK 43 lu yapacandan emin misiniz? diye sordu ve devam etti; Belki de kalplanm, anababasnn kalplarna kr krne inanan insanlar olarak yetimeleri onlarn Trkiyedeki hayatn daha da kolaylatracak. Recep Bey ya da Hatice Hanmdan birinin gelimi bir insan olduunu dnn. Evliliklerinde imdiki dengeyi bulabilirler miydi? Yakup Beyin bu sz hem artt, hem de byk bir karamsarla gtrd. Sylediinde birok hakl yn gryordum. Ama, bir insann kendi zn anlayarak, kendi yaamn zgrce gelitirmesinin kt olabileceini kabul edemiyordum. Ayla ve Erol ac eke eke kalplanrken, insanlk onurlar gzmn nnde ayaklar altna alnrken, hibir ey yapmamamn daha doru olacan kabul edemiyordum. Dncelerim karmakarkt; ayrp seemiyordum. Ama aklma bir soru geldi. Peki siz bana niin yardm ettiniz? diye sordum. lk karlatmz zaman bana el uzattnz,

22

merhaba, dediniz ve yaamm ok derinden etkileyen bir etkileim iine girdik. Ben sorumluluumun bilincindeyim, dedi. Btn istediim ne yapmak istediinizin bilincinde olmanz. Aradaki fark gremiyorum, diye Yakup Beyi yantladm. Siz bana uzandnz, ufkumu amaya altnz. Kalplanm bir insan olmaktan kmam iin zaman verdiniz, aba gsterdiniz. imdi aynsn ben, yapmak istediim zaman niin yanl oluyor? Yakup Bey glmsedi ve, Yanl yaparsnz, demedim. Bu sorunun altnda yatan sorumluluun farknda msnz? Bir anlamda onlarn ikinci anababas olmak istiyorsunuz, dedim. Bence bu konuda sorumluluunuzun snrn ve yapacanz etkinin doasn bilebilmeniz iin zaman henz erken. sterseniz salksz, kalplayan aile dzenini inceledikten sonra salkl, gelitiren aile dzenini incelemeye balarz. Bu incelemelerden sonra daha bilinli olarak kararnz verebilirsiniz. Bu kadar nemli mi, Yakup Bey? Yakup Bey ciddiyetle aklamasna devam etti; nsan temel 44 YETKN OCUKLAR den etkileyen her eyin byk sorumluluu vardr. nsan, bilinci gelitike bu sorumluluun farkna varmaya balar. Glmsedi. Ayla ve Erola yardm etmek istememden mutlu olan ve tasvip eden birinin sevgi dolu glmseyiini grdm. Yardm etmenin sorumluluunu daha da pekitirmek isteyen birinin bilinci iinde konuuyordu. Bir sre sustuk. Sylenmemi szlerin anlamlarn belirginletiren srenin getiine inanm olmal ki, Bu konuyu da daha sonra konumak zere imdi yeni soruya geelim, dedi. Soru: Yaamdan ne istediinizi biliyor musunuz? Yani gnlnzden geen hayalleriniz var m? Bu soruyu da her ikisine soruyorsunuz. Recep Bey tamamiyle d baar ve kalplar erevesinde yantlandryor. Kendi i dnyasyla ilgili hibir belirti yok: Herkes nasl mutlu oluyorsa ben de yle mutlu olurum. Allaha kr bir marketimiz var, geimimizi temin ediyor. Bir apartman dairemiz var. Dnya gzeli olmasa da yzne baklacak bir karm var. u ocuklar adam edemiyorum. Onlar adam gibi hareket etseler. Hayalle, meyalle geirecek zaman yok. te yandan Hatice Hanm i dnyasnn daha ok farknda ama, bu i dnya artk ondan yldzlar kadar uzak, eriilmez bir dnya: Gen kzken vard. Ama artk hayal meyal kalmad. Alan ald, satan satt. Kavga d, yayoruz; srtmz pek, midemize ekmek giriyor. Allah bamzdan eksik etmesin, ocuklarn banda babalan var. Allahtan baka ne isteyeyim? Halime kretmem gerek. Gryorsunuz, gen kzln renkli dnyas ve cvltlar gsz de olsa hl yayor. Byle bir cvltya Recep Beyde rastlamyoruz. Yakup Bey aklaynca Recep enitemin ve Hatice teyzemin sylediklerinin anlamn belirgin olarak grebiliyordum. Bundan sonraki sorunun yantndaki anlam ben aklamak istedim ve, Porno ile ilgili soruya Recep enitenin verdii yant, onun kadnlar cinselliklerinin tesinde kendi kiilikleri ve zgrlkleriyle tanmaya hazr olmadn gsteriyor, dedim. IKI TUR LK 45 Devam ettim, Kadna kza laf atmaktan holanr msnz? sorusuna Recep enite, imden geiyor, ama bu yata, bu ortamda uygun deil. Bizimki serbest i. Markete gelen kadna sulanacak olsam, mteri kaybederim. Admz kar, diye yant verdi. Recep enitenin Porno magazinlere bakmaktan holanr msnz? sorusuna verdii yant da uydu: Erkek olup da, porno magazinden holanmayan olur mu? Bu yant da imdiye kadar Recep enite ile ilgili sylenenlerle tutarl. Ortada beklenmedik bir durum yok. Yakup Bey, glmseyerek, Bu soruyu teyzenize niin sormadnz? dedi. Ben de glmseyerek yant verdim; Zavall kadn ne diyeceini arrd. ok utanrd. Ben de mahcup olurdum. Yakup Bey, Biliyorum; muziplik olsun diye sordum, dedi. Hatice Hanma kendisinin kim

23

olduunu, temel yaam ilkelerinin ne olduunu bilip bilmediini ve hayatnn hangi ynde gelimesi gerektiini kestirip kestiremediini, sormusunuz. Bu soruyu Recep Beye sormamsnz. Sormama gerek yoktu. Ne yant vereceini biliyordum. Ayrca erkek ksmna sorulacak soru deildi, bu. Yakup Bey o tatl tebessmlerinden biriyle, Teyzenizin verdii cevab nceden kestiremediniz mi? dedi. Kalplanm insann verecei en kalp yantlardan birini vermi: Ben kim olduumu biliyorum. Kocamn kars, ocuklarmn anasym. Temel yaam ilkeleri ne demek? Onu pek kestiremedim. Hayatm hangi ynde geliecek, onu da bilemem. Kaderimiz ne ise o olacak. nsan alnna yazlan yaar. Onu deitirmek elimizde deil Bu yantta kendisi yok. Evli, iki ocuklu bir kadnn kalplanm cevab var. Btn kalplanm evli, iki ocuklu kadnlarn verecei cevab vermi. Kalplanm insanlarn en temel zelliklerinden biri, kimseye gvenmemeleridir. Bundan sonraki soruya verdikleri yantta bu aka grlyor, insanlara gvenir misiniz? sorusuna, Recep Bey, Kendim de dahil, hi kimseye gvenmem, diyerek; Hatice Hanm da, Allah kimseye muhta etmesin. Elden ayaktan dsem, 46 YETKN ^ULUKLAK Recep de bir tekme vurur, ocuklar da. Hibirine gvenmem, diyerek kimseye gvenmediklerini ak seik belirtiyorlar. Tabii bu gvensizliin verdii bir i yalnzlk var. Kalplanm insann i yalnzl mr boyu devam eder. Gzlerimin nne serilen bu i yalnzlk bana ac veriyor, iim szlyordu. Duygularm Yakup Beyle paylatm. Yakup Bey, Gerekten iler acs, dedi. Tabii grene, bilene. Onlar hibir eyin farknda deil. Ayrca, bu durumun deimemesi iin ellerinden geldiince abalarlar. Ne bu durumun farkna varmak isterler; ne de deimek. ok ilgin, dedim. Anlamakta glk ekiyorum. Yakup Bey, yi Dn Doru Karar Ver kitabnda yaynlanan daha nceki grmelerimizde paradigmay deitirmenin zorluundan sz etmitik, dedi. Hatta kiilerin paradigma tutkunluu gelitirdiini sylemitik, ite bu da bir tr paradigma tutkunluu. Evet, anlyorum, dedim ve sigara ile ilgili konuya dikkatini ektim. Sigara konusunda erkek ve kadm arasndaki davran farkn gryoruz. Recep Bey sigara tutkunluunu kendi iradesinden daha gl gryor. ocuklarn odasnda sigara imeme gibi, ocuklarmm ya da karsnn sal ile ilgili bir davran deiiklii yapmak ise aklna bile gelmiyor. Yakup Bey sylediklerimi bayla onaylayarak benimle hemfikir olduunu belirtiyordu. Daha sonra, Yalnz kalmaktan holanr msnz? sorusunun niin sorulduunu anladnz m? diye bana bir soru yneltti. Bu soruyu, Kalplanm insan psikolojik bakmdan zaten ok yalnz. Onun iin sosyal bakmdan yalnz kalmak istemez. evresinde srekli insan bulundurmak ister, diye yantladm. Yakup Bey, Gerekten de yle, dedi. Kendi i dnyasyla dostluk kuramam insan iindeki yalnzl bakalaryla kurduu ilikilerle doldurmak ister. Hem Recep Beyin, Yalnz kalmaktan nefret ederim ve yalnz kalmamak iin elimden gelen her eyi yaparm, hem de Hatice Hanmn, ocuklar okula gidince sakinlik IKI TUR LK 47 houma gidiyor. Ama biraz sonra sklmaya balyorum. Sklnca komuya giderim, yantlar bu gr destekliyor. Bu noktada Yakup Beye bir soru ynelttim; Bakalarn dinlerken, onlarn ne sylediine mi, yoksa sylenilen szlerin arkasndaki niyete mi bakarsnz?, sorusuyla neyi yakalamaya alyoruz? Yakup Bey, Yetikin ocuun gven sorunu vardr; kendine gveni yoktur ve bunu dierlerine

24

yanstr. Gvenmedii iin insanlarn sylediklerinin onlarn gerek duygu ve dnceleri olduunu kabul etmez. Kendisi yle olduu iin insanlarn da art niyetli olduunu dnr ve srekli kukuludur. Gerekten de, Recep enite, bir baka soruyu yantlarken, Bakalarnn ne sylediine deil neyi kastettiine nem verir ve cevabm ona gre veririm. Arif olan anlar, demiler. Biz de kendimize gre ariflik yaparz, diyerek Yakup Beyin aklamasn dorulamaktayd. Hatice teyzem, Tabii szlerin arkasndaki kasta bakmak lazm, diyerek yine ayn gvensizlii dile getiriyordu. Yakup Bey, Sanrm, sorduunuz sorularn neleri kefetmek istediini anlam durumdasnz, diyerek devam etti; Hemen hemen her soruda kalplanm insann, kendi zyle olan ilikisinden ok, d dnya ile, bakalarnn beklentileriyle olan ilikisine nem verdiini gryoruz. Kalplanm insann yaamnda baskn olan, toplumun kendinden beklediidir. Bu beklentileri srekli birinci planda tuttuu iin i dnyasnda olup bitenleri ikinci plana atar. Recep Beyin ve Hatice Hanmn yantlarndan, erkek ile kadnn konu ve derece itibariyle birbirinden farkl kalplar olabileceini de gryoruz. rnein, grup iinde olduunuz zaman, gruptakilerin ounluu ynnde fikirlerinizi deitirir misiniz? sorusuna Recep Bey, Grupta kimlerin olduuna bakarm. Mevki sahibi, hali hatr saylr insanlar varsa onlarn dediklerine dikkat ederim, diye yant verirken, Hatice Hanm, Recepin bulunduu bir toplant ise, azm amam. Ayp olur. Kendi samimi arkadalarm arasnda isem, sorarm. Duruma bal. Yabanclar arasnda pek soru sormam. Utangacmdr, 48 YETKN OCUKLAR diyerek erkek ve kadnn farkl beklentilerin, kalplarn etkisi altnda olduunu gstermektedir. Evet Yakup Bey, teyzemin ve enitemin kalplanm insan zelliklerini, verdikleri tm yantlarda grmek mmkn. Kendinizi anne ve babanza yakn hisseder misiniz? sorusuna verdikleri yantta, kiilerin zlerinin iin iine girdii zel bir ilikiden ok, kltrel kalplarn baskn olduu grnyor. Bu kalpsal ilikiyi, Recep enite, Kendilerine saygm vardr. Allah raz olsun, bizi byttler. Babamdan hl korkarm ve onun yannda bacak bacak stne atamam. Annemden ok dayak yedim ama ondan korkmam. Yalanp elden ayaktan derlerse zerimize den grevi yaparz, eklinde ifade ederken, Hatice teyzem, insan anasn, babasn sevmez mi? Pek yakn hissetmem ama, saygm vardr anneme, babama. Allah raz olsun, beni byttler, diyerek belirtmektedir. Dier sorulan da ksaca gzden geirerek, kalplanm insanlarn acma ve sevgi duygularn birbirlerinden pek ayrt edemediklerini gzledik. Kalplanm insann mkemmelliyeti olduunu yeniden vurguladk. Yakup Bey, Ben kalplanm insan ve yetikin ocuk kavramlarn ayn anlamlarda kullanyorum. Umarm bu sizi yanltmaz, diye beni uyard. Bunun farknda olduumu syledim. nmzdeki bulumada, yetikin ocuklarn baz tipik davranlar zerinde durmak istiyorum. Ayrca, bugn izdiimiz ekli biraz deitirerek, d dnyay, toplumu, bakalarnn beklentilerini kiinin iine yerletirerek yeniden izeceiz, dedi. nmzdeki perembe gn bulumaya karar verdik. Ihlamurumu bitirince ayrldm. ocuk Anababa Yakup Beyle konumamdan sonra aldm notlar zerinde altm ve perembe gnn sabrszlkla bekledim. Nihayet perembe gn geldi ve Yakup Beyle bulutuk. Her zamanki gle yzyle beni bekliyordu. ayevindeki masamza oturduk. Daha nce izmi olduu bir ekli nme koydu. O anda ne kadar mutlu olduumu hissettim. Gzel bir Mays gnyd. Gne l sld. ok kr salklydm. Yakup Bey gibi bilge bir insanla dostluum vard. Ve bana zaman vererek, nemli eyler renmeme olanak salyordu. imdeki mutluluun farknda olarak, onun hazz ile masann stndeki ekle baktm. Daha

25

nce zerinde konutuumuz, kiinin i ve d dnyasyla olan ilikilerini gsteren ekildi. Yakup Bey, Bugn yeniden bu ekilden sz edeceiz, diyerek konumaya balad. ocuun yetitii ortamda d dnyay, toplumu, kltr genellikle anababa temsil eder. ocuk byrken anababa onun sosyallemesinin trn ve derecesini, yeni deyimiyle, sosyallemenin niteliini ve niceliini, nemli lde etkiler. ocuk iinde yaad toplumun deerlerini, beklentilerini, doru ve yanl anababasndan renir. Zamanla anababa, toplumla, kltrle, sosyal yaamla ilgili beklentileri temsil eden simgeler haline dnr. ocuk anababasm iselletirerek iinde tamaya balar. anababa srekli ocuun yaamnn bir paras olur ve toplum kurallarnn bekiliini yapmaya balar. ocuk toplum Y4 50 YETKN OCUKLAR kurallarna uymayan bir ey yapt zaman i anababa onu sulu hissettirir. Bu nedenle, ocuun i anababasyla ilikisinin kuvvetli ya da zayf olmas sz konusu olabilir. Yakup Bey bir sre sustu, hlamurundan bir yudum ald ve konumasna devam etti; ocuun doutan gelitirmeye balad kendine zg bir psikolojik yaam vardr. Psikolojik yaamnn farkllk ve karmaklnda ocuk, kendi zelliini, tekliini ve emsalsizliini bulur. Bu ze i ocuk adn veriyoruz. Eer anababa ocuun zn besler, gelitirir ve yardmc olursa i ocuk salkl geliir. Gzmn iine bakarak konumasn srdrd; Demek oluyor ki her insann iinde bir i ocuk ve bir i anababa var. anababa ve i ocuk birbirleriyle iletiim halindeler. Eer ocuk salkl bir geliim ortamnda bymse, i ocuk ile i anababa arasndaki iletiim karlkl saygya ve sevgiye dayanr. Her iki taraf birbirini dinler ve birbirlerinin isteklerini ciddiye alarak, nemseyerek bir denge kurmaya alr. Dier yandan, ocuk salkl bir geliim ortamnda bymemise, i ocuk ile i anababa arasnda iletiim karlkl sayg ve sevgiye dayanmaz. Denge ya i anababa lehine ya da i ocuk lehine bozuktur. anababa, i ocuu basks altna alm ve tamamyla sindirmise, onu hemen hemen yok sayar. Ya da i ocuk, i anababanm denetiminden tamamiyle kmtr ve i anababay yok sayar. Her iki durum da salksz bir psikolojik yaama iaret eder. Yakup Bey bunlar sylerken ekil zerinde deiiklikler yaparak i ocuu ve i anababay ego snrlar adn verdii emberin iine koydu. Yakup Bey szlerine yle devam etti. Salkl gelimi insann bilinci hem i ocuuyla hem de i anababasyla tmden iliki halindedir. Bu bilin i ocuk ve i anababay srekli iletiim iinde tutar. Bu iletiim neelidir, oyuncudur, gerekidir, gvene ve koulsuz sevgiye dayanr. Yakup Beyin yzne ocuksu bir glmse yayld; bu glm I OCUK ANABABA 51 ekil S. 1: Her insann iinde bir i ocuk, bir de i anababa vardr, i ocuk kiinin zn, i anababa toplumun beklentilerini simgeler. semeyle gzlerime bakarak konumasna devam etti; Byle insann yz gler, gzleri ldar ve enerjiktir. Yaamdan zevk alr. Kimseyi yarglamaz. ikyet etmez. Yaamnda ortaya kan zorluklar karamsarlk kayna yapmaz; aksine bu zorluklan yenmesini renerek daha gl bir insan olacan dnr. Suratn ast; karamsar bir yz ifadesiyle, te yandan kalplanm insann bilinci pek gelimemitir ve ou kere ya i ocuunu ya da i anababasn birinci plana kartr ya da gerilere iter. Bu gelimemi bilin ortamnda, i anababa ve i ocuk salksz bir iliki ve iletiim iindedirler. imizdeki ocuun geliimi nasl kstekleniyor, i ocukla i anababa arasndaki denge nasl bozuluyor gibi sorular ilerki bulumalarmzda ele alacaz. Burada belirtmek istediim u: ocuunun geliimi duran kii bedenen bymeye devam eder, ancak psikolojik olarak, zellikle duygusal ynden geliemez. Bu nedenle i ocuu geliememi insanlara yetikin ocuk ad verilir.

26

Bu noktada Yakup Beyin yz her zamanki sevecen ifadesine brnmt; bana bakt ve, Yetikin ocuklarn baz tipik davranlarnn neler olduunu merak ediyor musunuz? diye sordu. 52 YETKN OCUKLAR Tabii ki merak ediyordum. Bu duygumu ifade ettim. Yakup Bey bir sre sessiz kald; bu srede nndeki kt zerine sratle bir liste yapt ve listeye yazd her davran aklamaya balad. Tipik Yetikin ocuk Davranlar Neesizkskn insan: Ksknlk, neesizlik, hibir eyden zevk alamama tipik yetikin ocuk davranlarndan biridir. Yetikin ocuk, yaamn cokulu bir yann gremez. Hayat onu ezer. Yaamak onun iin bir yktr. Ask suratlkzgn insan: Baz yetikin ocuklar her eye kzmaya hazrdr. Salkl bir insann sakin sakin konuaca bir konuya onlar kzarlar. Hemen fkelenirler. Gergin insan: Srekli gergin, kaygl ve tedirgindir. En basit grnen yemek hazrlamak, komuyu ziyarete gitmek gibi gnlk olaylar bile ona gerginlik ve kayg verir. Saldrgan insan: Yetikin ocuun en belirgin zelliklerinden biri saldrgan olmasdr. Bir anlamazl szle, konuarak, tartarak, diyalog yoluyla deil, saldrganlkla zmeye alr. Bu saldr szlerine ve hareketlerine yansr. En sakin ortamlarda bile saldrrcasma iletiim kurar. Psrk insan: Saldrgan tipin zdddr. Hakl olsa dahi, ne szleriyle, ne de davranlaryla hakkn savunabilir. Srekli alttan alr; amac bakalarn memnun etmektir. Kendisinin ne istedii pek nemli deildir. Aklma bir soru geldi ve Yakup Beye, bir kiinin hem saldrgan, hem de psrk olup olamayacan, sordum. Bence olabilir, diye yant verdi ve yle devam etti: Recep eniteni dn. Sizin sorduunuz sorulara yant verirken sk sk, karmdakine bal, karmdaki gl ise yle davranrm, karmdaki gsz ise byle davranrm/ demedi mi? Recep Bey hem saldrgan, hem de psrk davranabilir. Yakup Bey ciddi bir yz ifadesiyle, Onun yapmasnn imknsz olduu ey nedir, biliyor musunuz? diye sordu. O anda I OCUK ANABABA 53 bir soru beklemiyordum, biraz aknlk geirdim ve daha sonra bilmediimi syledim. Recep Bey insanlara eit, onurlu kiiler olarak davranmakta ok zorluk eker, diye kendi sorduu soruyu yantlad ve, Hatta byle davranmas imknsz denecek kadar zordur, diye devam etti. Karsndaki kiiye gre saldrgan olur ya da alttan alr. Yakup Bey bir sre sustu ve nemli bir ey syleyen insann edasyla, nsanlara gerekten, iten sayg duymak bambaka bir eydir, dedi. Bir sre daha sustuktan sonra, imdi yetikin ocuun dier davran zelliklerini gzden geirmeye devam edelim, diyerek elindeki listeye dnd. Yobazbanaz insan: Belirli bir dnce ya da inan sistemine kr krne balanan ve bunun dnda hibir dnceyi dinlemeyen kiidir. Yobaz, hem cahil hem de okumu olabilir. Cahil yobaz, kendi ailesinden ve evresinden gelen inanlar hibir eletiriden geirmeden kabul eder ve bakalarna da kabul ettirmeye alr. Okumu yobaz, belirli bir dn biimini, ideolojiyi eletirisiz kabul eder ve onun tesinde hibir dnceyle ilgilenmez. Bunlar tek yolculardr. Bu noktada Yakup Beye, Cahil ve okumu yobazlar arasndaki ortak yn, eletirel dncenin eksiklii mi? diye sordum. Evet, dedi, her trl yobazln temelinde eletirel dncenin eksiklii yatar. Yalnz bu pasif bir eksiklik deildir. Yani bilmemenin tesinde, renmemek ve dnmemek iin son derece saldrgan bir biimde diren vardr. nsanlarn renmeye ve dnmeye diren gsterebileceini o ana kadar hi dnmemitim. Bir insann, Ben renmeyeceim; ben dnmeyeceim, diye diretmesini aklm almyordu. Bir insann, imdi sahip olduu inanlar ve dnceleri sorgulamaktan kanmasn

27

anlayabiliyordum. Byle bir tutumun altnda, Benim inanlarm ve dncelerim dier tm dnce ve inanlardan daha doru/ kans saplant haline gelmise, bu kii yeni fikirlere ak olamazd. 54 YETKN OCUKLAR Ben bunlar dnrken Yakup Bey aklmdan bir eyler getiini yzmden anlamt ve bu dnce srecini tamamlayp kendisiyle konumama olanak salamak iin sustu, yznde hafif bir glmsemeyle benim konumam bekledi. Aklmdan geenleri paylatm. Beni dinledikten sonra, Aslnda ben de onu demek istiyorum; kendi dnce ve inanlarn korumak iin saldrgan bir biimde direnirler, diyerek, bir sre sustu. Yzndeki glmsemeden benim dncemden etkilendiini gryordum. Yakup Beyin benimle konumaktan zevk aldn dndm; bu dnce beni mutlu etti. Bir sre sustuktan sonra Yakup Bey nndeki listeye bakarak, Tutkunluu olan insan anlataym biraz da, dedi. Tutkunluu olan insan: evremizde en sk grebileceimiz insan trlerinden biridir. Sz konusu tutkunluun iki tr vardr: d nesnesi olan ve d nesnesi olmayan tutkunluklar. Sigara dkn, iki dkn insanlarn yan sra, yiyecek dkn insanlar da evremizde bol miktarda vardr. Sigara dkn gnde biriki paket sigaray tketir; iki dkn de her akam keyif iin ier. Yiyecek dkn yaamn anlamn yerken bulduundan, srekli yer. Bunlarn yan sra, uyuturucu ve seks dknlnden de sz edilebilir. Bu tr tutkunluklarn bir nesnesi vardr. Bu noktada srf muziplik olsun diye, Sizin de hlamura tutkunluunuz var, deil mi? diye sordum, ikimiz de gldk. Yakup Bey, Eer hlamursuz yapamyorsam, hlamur imediim zamanlar gerginleiyor ve gnlk yaamm srdrmek iin hlamura ihtiya duyuyorsam, evet, bu bir tutkunluk olur, dedi ve yle devam etti. Baz tutkunluklar kiiye yararl olabilir. Amerikada niversitedeki alma arkadalarmdan biri her gn 8 kilometre koma alkanl edinmiti. le tatilinde zamann koarak geirirdi. Baz gnler toplantlar nedeniyle koamadmda, akama doru gerginletiini sylerdi. O akam komas gerekirdi. Bu yararl bir tutkunluk. Ama, yine de bir tutkunluk. I OCUK ANABABA 55 Ihlamurundan bir yudum aldktan sonra, Bizim burada szn ettiimiz tutkunluklar kiinin hem bedensel hem de psikolojik salna zararl tutkunluklar, dedi. Bir sre sustu, hlamurundan bir yudum daha ald, yznde muzip bir glmsemeyle, Ben bunsuz yaayamam! dedi. ikimiz de gldk. Daha sonra yle devam etti: Baz dncelere ve davranlara bal olarak gelitirilen tutkunluklarn d nesneleri yoktur. rnein, kimi insanda mkemmeliyetilik tutkusu vardr, yani durum ve koullar ne olursa olsun bu insanlar mkemmel bir sonu almay beklerler. Recep enite bence buna rnek, dedim. Yakup Bey benimle hemfikir olduunu ifade eden bir kafa iaretiyle konumasna devam etti; Mkemmelliyetilie tutkunlar olduu gibi, bakalarn denetlemeye tutkun, srekli g peinde koan kiiler de vardr. Bir sre sustuktan sonra Yakup Bey, yine izdii ekli nmze koydu. imdiye kadar sylediklerim, kiinin i ocuuyla i anababas arasndaki salksz ilikinin davrana yansmalaryla ilgiliydi. Salkl i ocukla salkl i anababa birbirleriyle iletiim kurduklar zaman, birbirlerini tamamlarlar ve daha dengeli bir davran ortaya kar. Bu dediimi iyi anlayabilmek iin i ocuun ve i anababann zelliklerine bir gz atalm, dedi. Anababann ve t ocuun zellikleri Yakup Bey sanda i ocuk, solunda i anababa oturuyormu gibi bu iki kiinin zelliklerinden sz etmeye balad. Sa tarafna bakarak, i ocuk duygusaldr, dedi. Kiinin yaam enerjisi i ocuktadr. Buna karlk, durdu ve sol tarafna dnerek, i anababa mantkldr, dedi ve devam etti: ocuk duygularyla tepki verirken, i anababa mantyla tepki verir. 56

28

YETKN OCUKLAR Yakup Beyden bir rnek vermesini istedim. Aramzdaki konuma yle geliti: Yakup Bey, Sizin bilgisayarnz var m? diye sordu. Olmadn syledim. Almak ister misiniz? Evet, isterim, ama... Szm bitirmeme izin vermeden konumaya balad, ite burada, Evet isterim, diyen ynnz i ocuunuz. Heyecanl olan, hayal eden, smr tanmadan bilgisayar almak ve hemen kullanmak isteyen o. Glmsedi ve bir sre sonra ciddileerek, inizde bir de ama/ diyen ynnz var. te bu ynnz i anababanzdan kaynaklanyor. anababa ile i ocuun dengesinden sz edebilir miyiz? diye sordum. Bayla, evet, dedi. Sizce benim i dnyam dengeli mi Yakup Bey? diye sordum. Byle bir soruyu hi beklemiyor olmalyd ki nce hayret etti, daha sonra glmeye balad. Bilgisayar satn alma rneinde dengeli gzkyor. ocuk bireycidir; yani sadece kendini dnr. Sadece kendinizi dnseniz bilgisayar alr mydnz? Sanrm alrdm. Ama baka gereksinmelerim var ve bunlar baka sorumluluklar yklyor. Tm param bilgisayara ayramayacamn farkndaym. Yakup Bey gzlerini aarak, imdi i anababanz konuuyor, dedi. Sorumluluklarn bilincinde olan odur. inizdeki ocuk hayalcidir. Bir sre sustu ve, Timur Bey hayaller, dedi, yeniden bir sre sustu, dnd ve konumasna devam etti; Hayal kurmann yaammzda bizim sandmzdan ok daha nemli bir yeri vardr. nsanln tm yenilikleri i ocuun hayalleriyle balar. anababa bu hayalleri gereki bir zemin zerinde deerlendi I OCUK ANABABA 57 rir. Hayalcilik i ocuun, gerekilik i anababanm zelliidir. Beraberce salkl bir davran ortaya kar. Hayallerin nemi stnde durmak istiyordu; ona bu konuda frsat vermek iin, Yani insanlk tm geliimini i ocuuna m borlu? diye glmseyerek sordum. nce ne dediimi pek anlayamad; daha sonra aka yapyorum sanarak glmsedi. Bir sre sonra gzlerini ksarak beni szd ve, Bravo, dedi. nsanln i ocuuna ne kadar borlu olduunu ben pek dnmemitim. Evet, btn gelimeler bir hayalle balar. Ve hayal kuran, i ocuumuzdan bakas deil! Sylediim szn Yakup Bey tarafndan takdir edilmesi beni iten ie coturmutu. Coan ynmn i ocuum olduunun far kndaydm. Peki, i anababam ne diyor? diye dndm. ok heyecanlanp kendini kaptrp koyverme; burada nemli bir renme ortam yaratlm durumda; bu ortamdan alabileceinin en ounu almaya odaklan, diyordu. Evet, iimde her ikisi de konuuyordu ve ne mutlu bana ki, her ikisinin sesini de duyabiliyordum. Yakup Bey, tuvalete gitmek iin zr dileyerek ayrld. Geldikten sonra, i ocuun deneyimsiz ve saf olduunu, buna karlk i anababanm deneyimli olduunu belirterek konumasna devam etmek istedi, ama benim aklma bir soru takld ve onu Yakup Beye sordum; Deneyimsiz ve saf olmann insana faydas var m? Saflk zayflk deil mi? Yakup Bey, bu soru da nereden aklna geldi, dercesine yzme bakt. nsanln tm geliimini borlu olduu i ocuun saf ve deneyimsiz olmas bir eliki deil miydi? Yakup Bey, Ben kendi saf ynm kaybetmek istemem. Sevdiim dostlarm arasnda en ok zlediim insanlardan biri safln kaybetmemi bir insandr. Kendisi elektrik fakltesinde profesrdr; dnyaya baknda, olaylara gsterdii merakta, cvl cvl salkl bir i ocuun merak, safl vardr. Onun yannda kendimi yenilenmi hissederim. Onun gl, beni dinlendirir. 58 YETKN OCUKLAR Demek kiinin saf olmas, onun profesrlk gibi entellektel baar isteyen bir mevkiye gemesini engellemiyor, dedim.

29

Yakup Bey, Saflk ile ahmakl kartrmayn, dedi. Gltk. Nedense daha nce konutuumuz konular, zellikle Nesrinle ilgili konumalarmz aklma geldi ve damdan dercesine, Evleneceim kiide bu safl ararm, dedim. Nesrinle evlen meyiime sevinmemin nedenlerinden biri de bu. Nesrinin safl yoktu. Her ey ll bicili, hesapl kitapl idi. Ne skc bir hayat olurdu. Yakup Bey neden konutuumu hemen anlad ve, Gerekten de yle, diyerek konumasna devam etti; i ocuk saflnn yan sra, oyuncudur, akacdr, evklidir, heyecanldr, cvl cvl enerji doludur. Bu zellikleri Nesrinde grm mydnz? Hayr grmemitim, dedim. Bir sre sustuktan sonra, Ama, yukarda saydnz i ocuk zelliklerini Nesrin de bende grmedi, dedim. Yakup Bey, Bunun farknda olmanza sevindim, dedi ve, Sezarn hakkn Sezara vermek gerekir, diyerek glmsedi. Yakup Beye, i ocuun yaammzdaki nemini imdi daha iyi anladm syledim. Daha sonra, Bir yandan cvl cvl enerji dolu i ocuu olan, ama ayn zamanda ciddi olmasn bilen, sras gelince, arbal i anababas sahneye kan bir insanla beraber olabilmek ok zevkli olsa gerek, dedim. Yakup Bey, Evlenmeyi dndnz zaman bunlar unutmayn, dedi. ocuu gerekten salkl ve i anababa ile dengeli iliki iinde olan gelimi bir insanla evlenebilmek kiinin byk baarlarndan biridir veya bu onun talihidir de denilebilir. O an iimde Yakup Beyin kendi evlilii ile ilgili sorular olutu. Bu konuda hi sz almamt ve bu konuda konumak isteyeceini sanmyordum. Merakm iime gmdm. Yakup Bey bir sre sustuktan sonra i ocuk ve i anababa karlatrmasna geri geldi ve sa tarafna dnerek, i ocuk OCUK t ANABABA 59 srece yneliktir, ve sol tarafna ynelerek, i anababa sonuca, dedi. Ben de gzlemimi paylatm; Recep enite ocuklarnn her dersten en yksek notlar almasn istiyordu. Bu, sonuca ynelik bir tutum deil mi? Yakup Bey, Evet, dedi. Recep Beyin i ocuu ok zayf, gsz, iinde sadece i anababann hkimiyeti var. Bir dengesizlik var. Zamanla bunu daha iyi greceksiniz. Bu nedenle ocuklar ne kadar alrsa alsnlar, nemli deil. O srece nem vermiyor. nem verdii, sonu, yani aldklar not. Bylece ocuklarn geliimi iin ok salksz bir ortam yaratm oluyor. Recep Bey iin bakasnn ne diyecei nemli, diyerek kendi gzlemimi ekledim. Yakup Bey, benim sylediimi onaylayan bir bakla, i anababa iin sosyal yaam n planda olduundan, bakalarnn ne diyecei ok nemlidir, dedi ve devam etti; i ocuk ise, yapt faaliyetten alaca cokuya, hazza nem verir, i ocuu bask altma alnm insanlarn srekli hznl, ask suratl, gergin olmalarnn nedenlerinden biri budur. D Dnyann tsellemesi: Diyaloglar Yakup Bey yeni gelen hlamurundan birka yudum aldktan sonra, ister salkl ister salksz olsun, her insann bir i diyalogu vardr, diye yeni bir konuya girdi. i ocuk ile i anababa arasnda yer alan i diyalog bu, yle deil mi? diyerek Yakup Beye bir soru ynelttim. Evet, ondan sz ediyorum, diyerek szne devam etti. Salkl psikolojik yaam olan insanlarda her iki taraf yani i ocuk ve i anababa birbirini tanr, snrlarn bilir ve dierine saygldr. Bir sre dnd ve konuya daha fazla aklk getirmek istercesine konumasna devam etti; diyalog, ocuk byrken 60 YETKN OCUKLAR onun evresinde yer alan d konumann, d diyalogun zamanla isellemi halinden baka bir ey deildir. Aynen d dnyada olduu gibi, i ocuun ve i anababanm da kendilerine zg bir slubu ve iletiim tarz vardr. Eliyle dediini pekitirerek, t diyalog, derindir, her yerde ve her zaman devam eder, dedi.

30

Kiinin kendi i diyalogunun farkna varabilmesi iin bilinli gzlem yapmas gerekir; nk belli belirsiz bir enerji dzeyinde yer alr. Daha nce kendi i diyalogumun farkna vardm sylemek aklmdan gemiti; fakat kendimi tuttum, sylemedim. Bunu bana syletmeyenin de i anababam olduunun farkna vardm. Kendimle ilgili gzlemlerim yerine, Yakup Beye, Recep enitenin ve Hatice teyzemin i diyaloglarnn farknda olduunu sanmadm syledim. Yakup Bey, Hatice Hanm belli belirsiz bir farknda olua sahipmi gibi gzkyor, ama yanlabilirim, diye yant verdi. yle devam etti: Kii salkl bir aile yaam iinde bymse, hem iindeki anababay, hem i ocuunu duyar ve ikisi arasnda bir denge kurar. Salkl aile ortamnda bymeyen kiinin i anababas ve i ocuu arasnda bir denge yoktur; kiiliinde ya i anababa ya da gelimesi durmu, salksz bir i ocuk baskn rol oynar. Recep Beyin ve Hatice Hanmin sizin ve benim anladm trde salkl bir geliim ortamndan geldiini herhalde syleyemeyiz. Bir sre sustuktan sonra Yakup Bey szne yle devam etti: indeki ocuu salkl gelimi bireylerin kiilii zgndr; nk bu kiilik, bireyin kendine zg dnce, duygu ve davrann belirtir. zgn bireylerin ilerindeki ocukla ilikileri kuvvetlidir; her an i ocukla iletiim halindedirler. ocuu horlama, aa grme, deersiz bulma yoktur. Her ey dnp dolap ocuun iinde yetitii ailede dmleniyor, diyerek Yakup Bey sandalyesinde geriye yasland. Bir sre sessiz kald. Daha sonra, Aile iindeki etkileim trlerini ele alalm; nmzdeki bulumay ona ayralm, ne dersiniz? I OCUK ANABABA 61 diyerek benim fikrimi sordu. Herhangi bir hazrlk yapmam gerekir mi, diye sordum. Hayr, bir hazrlk yapmanza gerek yok. Sadece iinde bulunduunuz aile iindeki etkileimleri gzlemleyin. Gzlemlerinizi burada ele alrz, dedi. Bir hafta sonra bulumak zere oradan ayrldm. Aylann Gzyalar Yakup Beyle konutuum perembe gnnn akam aldm notlar temize ektikten sonra salona ktm. Yemek vakti yaklamt. Ayla akam yemeinden nce annesine, ertesi gn okuldan sonra arkadalaryla beraber sinemaya gitmek istediini sylemi. Annesi, Babana soralm, o izin verirse gidersin, demi. Yemekte Hatice teyzem, Ayla yarn okuldan sonra arkadalaryla sinemaya gitmek istiyor, ne dersin? diye kocasna sordu. Aylann yznden gerginlik, umutsuzluk ve kayg okunuyordu. Recep enite, kzgn bir tavrla, Hangi filme? diye sordu. Ayla, Henz karar vermedik, yarn arkadalarla kararlatracaz, diye yantlad. Aralarnda yle bir konuma geti: Arkadalarn kim? Okuldan arkadalar. Kim onlar? Zeynep, Ayten, Nusret, Deniz, Hlya. Snf arkadalarm. Bu Zeynep Haluk Beyin kz Zeynep mi? Evet. Recep enite yzn buruturarak, Zeynep ve Nusret hep bir arada imi. Haluk Bey iyi ocuk yetitirmesini bilmiyor. Kzn ok babo brakyor. Zeyneple seni bir yere gndermem, dedi. Sadece Zeynep yok ki, baka arkadalar da var. AYLANIN GZYALARI 63 Olsun. Onun arkadalar da kendine benzer. Bir daha konumayacaksn onlarla. Onlar benim arkadam. Onlarla konumazsam, hi arkadam kalmaz. Kendine yeni arkadalar bul. Ayla alamakl olmutu. Sinemaya gitmesine izin verilmedii gibi, arkadalaryla bulumasna da izin verilmiyordu. Ne zaman bir arkadam olsa, mutlaka bir kusur buluyorsunuz. Doru drst arkada bulursan kusur bulmayz.

31

Btn arkadalarm sinemaya, konserlere gidiyorlar, ben bir yere gidemiyorum. Recep enite gittike sinirlendiini belli ederek, Kz ksmnn sinemaya, konsere gitmesine gerek yok. Evde otur derslerine al, ilerde evlenince kocanla beraber sinemaya da gidersin, konsere de, deyince Ayla, Sanki sen annemi sinemaya, konsere gtryorsun, diye cevap verdi ve bu cevap azndan karken annesine bakt. Hatice teyzem kendinin sz konusu edilmesinden ok rahatsz olmu durumda hemen sze kart, Benim sinema, konser filan istediim yok kzm, ite televizyon var. Sinemas da var, konseri de. Recep enite, Yarn okuldan sonra eve geleceksin. O arkadalarnla hibir yere gitmeni istemiyorum, dedi. Ayla, Ama, baba... diyerek itiraz edecek oldu. Recep enite, Amas mamas yok. Eer szm dinlemezsen, senin ayaklarn krarm, diyerek son kararn aklad. Ayla alayarak masadan kalkmak istedi. Recep enite, Otur kz oturduun yerde. Yemeini bitirmeden hibir yere gidemezsin, diyerek onu zorla yerine oturttu. Aylann gzyalar iplik gibi szlyordu, tekrar masaya oturdu. Azndaki lokmalar yutmakta zorluk ektii belliydi, iim burkuldu. Yemeimi bitirir bitirmez odama gittim. Ertesi gn Ayla okuldan ge geldi. Annesi Nerelerde kal 64 YETKN OCUKLAR dm baban duyarsa seni ldrr/ diye kzn karlad. Ayla, ldrrse ldrsn. Zaten ben yaamyorum ki, diye yantlad ve odasna gitti, gm diye kapsn kapad. Bir sre sonra Ayla benim odama geldi, Timur abi seninle konumak istiyorum, diyerek sandalyeye oturdu. Sandalyede bir sre sessiz oturduktan sonra, Ben bu evden kaacam, dedi. Bunu duyunca iimi bir korku kaplad, iinde bulunduu ruh halini anlyordum ama, Durum benim sandmdan da tehlikeliymi, diye dndm. Korkunun etkisinden kurtulunca alttaki ikinci duygum olan Aylaya acma duygusunun farkna vardm. Genliinin en gzel yllarn cehennemde geiriyordu sanki. Elimden geldiince bilinli olmaya karar verdim. Yakup Beyin tavryla onu dinleyecektim. Bunaldn bu evden, deil mi Ayla? dedim. Ayla, Evet, bunaldm, diye sze balad ve devam etti; Babamn bana hi gveni yok. Her davranm denetleniyor. Liseyi bitirdikten sonra belki niversiteye bile gndermeyecek. Belki grc usulyle evlendirecek. Sanki ben insan deilim de evin bir malym. Bir birey olarak sana sayg gsterilmiyor... Ayla, Ne sayg gsteriyorlar, ne de beni anlamak istiyorlar, dedi ve kararn aklad; Kamaya karar verdim. Nereye kaacaksn? diye sordum. Arkadam Hlya, Gel bizde kal, diyor. Bunun zerine, Hlya annesi ve babasyla konumu mu? diye sordum. Ayla, Bilmem, herhalde konumutur, dedi. Aylacm, dedim, neler hissettiini biliyorum. Annenin ve babann sadece seninle deil, Erolla olan ilikileri de beni gerekten zyor. Bu konuda ok sayg duyduum biri ile konuuyorum, hatta bu konuda kitap yazmaya karar verdim. Ayla nce ard. Daha sonra benim bir kitap yazdm ha AYLANIN GZYALARI 65 trlad ve Eroldan ve kendisinden sz eden bir kitabn ekici olduunu dnm olmal ki, Yazdn kitab ben de okuyabilir miyim? diye sordu. Okuman ok isterim, dedim. Ve yzmde ac bir glmsemeyle, Kitabn yazlabilmesi ve senin okuyabilmen iin bu aile iinde kalman gerekiyor, diye szm bitirdim. Surat aslarak, Niin? diye sordu. nk kitab sizlerin etkileimleriniz zerine yazyorum. Sen gidersen, ailenin etkileiminde byk bir gedik alacak, diye bir aklama yaptm. Ayla hakl olarak kzgn bir sesle, Sen kitap yazacaksn diye ben bu cehennemde mi kalaym?

32

dedi. Derin bir nefes aldm. Onun yerinde ben olsam ben de alnr ve kzardm diye dndm. Hafife omzuna elimi koyarak, Aylacm, dedim, senin bu evden kamann sana daha yararl olacan dnsem, elimden geldiince kamana yardmc olmaya alrdm. Ama, bunun ne sana ne de ailene bir yarar getireceine inanmyorum. Bir sre sessiz kaldktan sonra, Aylanm gzlerinin iine bakarak, Her eyden nce iin iine baz yasal sorunlar giriyor, dedim. Kzgn bir tavr iinde, bana meydan okurcasna, Hangi yasal sorunlar giriyor? dedi. Sakin bir sesle aklamaya altm; Yasalara gre, sen 18 yan dolduruncaya kadar kendi yaamnla ilgili bamsz kararlar veremezsin. Annen ve baban senin yasal gardiyann. Sen Hlyalara kaarsan, Recep enite Hlyanm anababasn mahkemeye verebilir. Ayrca iin parasal yn de var. Hlyanm annesi, babas senin masraflarn ne kadar karlayabilirler? Ayla bu ynleri pek dnmemiti; ne olur bana yardm et, dercesine yzme bakt. Bir sre sessiz kaldktan sonra, Sana bir teklifim var, dedim. Ne? diyen bir yzle bana bakyordu. Biliyorsun, dedim, ben bir kitap yazdm. Bu kitapta algla Y5 66 YETKN OCUKLAR ma ve dnme konularn rnekleriyle anlatyorum. Bu konular dikkatle oku, zerinde konualm ve iinde bulduun duruma uygulayalm. Ne dersin? Ayla kukulu bir sesle, Kitap okumak benim sorunumu zer mi? Buras bana cehennem azab veriyor, dedi. Aslnda Aylacm, o kitabn tmn okuman isterim, dedim ve zerine basa basa, Kendini ve sorununu anlaman bakmndan sana ok yardmc olacak, diye devam ettim. Aylann pek inanmad gzlerinden belliydi, ama bana olan sevgisi ve gveninden olacak, Peki okuyaym, dedi. Omzunu skarak, Akll bir karar verdin, Ayla, dedim ve, Benimle konutuun iin memnun oldum. Ben senin arkadanm, bana her zaman iini aabilirsin, diye devam ettim. Ayla o tatl glmsemesiyle, Teekkr ederim Timur abi, sen de olmasan bu evde konuacak kimse yok, dedi. Biraz sonra, Seninle konutuumu bilse babam buna da izin vermez, diyerek babasna olan fkesini bir kez daha dile getirdi. Daha sonra da, O kitaptan sende var m? diyerek benden kitab istedi. Kitab kendisine verdim. Teekkr etti. im rahatlad. burukluu iinde bir sre oturdum, dndm. Daha sonra Ayla ile olan etkileimimi yazmaya baladm. 7 Aile Sistemi Perembe gn Yakup BeyTe bulutuumda Ayla ile olan etkileimimi kendisine anlattm. Yakup Bey, Gerekten hzn verici bir durum. Umarm okuduu kitap Aylaya kendi aile sisteminin zerine kma olana verir, dedi. Bir sre sessiz kalp hlamurlarmz yudumladktan sonra, Bugn aile sisteminden sz edeceim, dedi. Sistem kelimesinin bu balam iinde kullann pek anlayamamtm. Aile sistemi sz bana biraz tuhaf geliyor, dedim. Bir lkenin salk sisteminden, bilgisayar sisteminden sz edildiini duydum, ama aile sistemi dendiini hi duymadm. Yakup Bey, kafasn sallyor ve glmsyordu; nasl bir zorlukla karlatm anlamt. nce sistemi tanmlayalm, dedi ve tanmlad; Sistem, bir ilikiler btndr; bu btnde paralar, belirli bir ilevi gerekletirmek iin bir araya gelmilerdir. Bir sre sustu; sorun var m, dercesine yzme bakt; sylediini anladmdan emin olduktan sonra devam etti; Paralarn birbiriyle nasl bir iliki iinde olduunu sistemin kurallar belirler. Bir lkenin salk sistemi denildiinde, doktor, hastane, hasta, ila, hasta bakm gibi salkla ilgili birimleri birbirleriyle iliki iine sokan ve bu ilikileri dzenleyen yasalar, ynetmelikler ve kurallar gibi konular akla gelir. Aile sistemi denildiinde ailede bulunan anne, baba, ocuklar, varsa bykbaba, bykanne ve bu kiilerin birbirleriyle olan ilikilerini dzenleyen kurallarn

33

tm anlalr. 68 YETKN OCUKLAR Yakup Beye, imdiye kadar hep aileden sz ettiimizi, neden imdi sistem szcn kullanmak gereksinimi duyduumuzu sordum. Aile sistemi kavramn vurgulamanzn amac ne? dedim. Yakup Bey, Bugnk konumamzda sistem kavram nemli de onun iin, dedi ve aklad; Sistem olarak ele alnca, aile iindeki herkesin srekli birbirini etkilemekte olduunu peinen kabul etmi oluruz. Byle bir anlay iinde, ailedeki herhangi birinin davrann anlayabilmek iin, o kiinin aile sistemi iinde yer ald pozisyona bakmamz gerektiini anlarz. Anlyordum, ama bir rnee gereksinme duyuyordum. Bir rnek verebilir misiniz? dedim. Yakup Bey, Peki, dedi ve glmseyerek Aylayi rnek verdi: Aylanm davrann anlayabilmek iin aile iinde onun nasl bir yerde bulunduunu, dierleriyle nasl bir etkileim iinde olduunu anlamamz gerekir. Varsayalm ki, Ayla evden kat, i byd ve sonunda onu psikoterapiste gtrdk. Eer psikoterapist sadece Ayla ile ilgilenir ve Ayladaki davran bozukluunu dzeltmek gibi bir tavr taknrsa, o zaman Aylay evresinden soyutlam olarak ele alm olur. Aile sistemi kavramn bilen bir psikoterapist, Aylay dierleriyle iliki iinde ele almas gerektiini bilir. Sistem tanmn hatrlayarak, Aile sistemi denince, bunun doal sonucu olarak aile kurallarndan sz etmek gerekiyor herhalde, diyerek Yakup Beyin yzne baktm. Beklediim gibi, Evet, dedi ve devam etti. Hatrlarsan sistem iinde yer alan paralarn birbiriyle nasl bir iliki iinde olduunu sistemin kurallar belirler, demitik. Doal olarak aile sistemini oluturan kurallardan sz etmemiz gerekir. Her ailede ya aktan aa konuulabilen ya da aka konuulamayan ama herkesin uymas gereken gizli kurallar vardr. Aile ne kadar salksz ise kurallar o kadar gizlidir, rtktr ve bilinaltna itilmitir. Fakat ak ya da rtk mutlaka kurallar vardr. Kuralsz aile yoktur. ALE SSTEM 69 Bana bakt ve hafif ne doru eilerek, Evde bula kim ykar? diye sordu. Hatice teyzem, diye yant verdim. Bir gn Recep eniten bulaklar ykamaya balasa, Hatice teyzen hayret eder mi? Glmeye baladm ve, Hem de nasl. Gzlerine inanamaz! dedim. ocuklar da hayret eder mi? Evet, onlar da ok hayret ederler. Bu ailede, herhangi bir yerde, Bulaklar Hatice Hanm ykar, diye bir kural yazl m? Hayr. Ama herkes bula kimin ykamas gerektiini biliyor, deil mi? Glmseyip biraz daha ne eilerek, te, dedi, bu rnekle sizin ailede mevcut bir kural ortaya karm olduk. Kurallar ailede kimin ne i yapacann tesine de geebilir deil mi? diye sordum. Yakup Bey, Tabii, dedi. Aile kurallar, yaamn her ynn kapsar. Paray kim, nasl harcar, hangi ev ilerini, kim yapar, kim, ne zaman, nasl giyinir, kime, nasl hitap edilir, ocuu kim, nasl terbiye eder, hangi duygular, kim, kime, nasl ifade edebilir, bede,n sal nedir ve nasl korunmaldr gibi birok alan kapsar. Daha rnek vereyim mi, der gibi bakt. Bir sre sonra konumasna devam etti; Daha nce sylediim gibi salksz ailede kurallarn ou bilinaltmdadr ve ak seik ifade edilmemitir. Bu kurallar kimse tartamaz. Gzlerini ksarak bakt ve, Bana yle geliyor ki, teyzenin evindeki kurallarn birou gizli, tartlmayan kurallardr. Bunu nasl anladnz Yakup Bey? diye sordum. Sizin anlattklarnzdan, dedi, Recep Beyin ve Hatice Hanmm sorduunuz sorulara verdii yantlardan. rnein, salksz ailenin gizli kurallarndan biri mkemmelliyetiliktir.

34

Yaplan 70 YETKN OCUKLAR her ite, sylenilen her szde, girilen her snavda kiinin mkemmel olmas beklenir. Her ey gstermeliktir, bakalarnn beenisi iin yaplr. ltler kiinin dnda, bakalar tarafndan belirlenmitir; o ltler erevesinde bireyin en mkemmeli baarmas beklenir. Bireyin ltleri deitirmeye ya da tartmaya hakk yoktur. Yakup Bey benim iinde yaadm aileyi tanmlyordu; syledii her ey tam teyzemlerin ailesine uyuyordu. Gerekten, dedim, hem Recep enite hem de Hatice teyzem baz sorular yantlarken bu dnceyi belirttiler. Elimdeki notlar kartrdm, sorulan sorular ve yantlar gzden geirdim. rnein, Recep enite Kendinizi kat ve mkemmelliyeti olarak grr msnz? sorusunu, Evet. Yaplan iin mkemmel olmas gerekir. Bu konuda msamaha yok. Benim ocuklara retmek istediim bu. Bir trl anlamyorlar. Bakasnn ocuu snfta pekiyi ald halde benim ocuum ondan dk alrsa pataklarm. Hi affetmem, diye yantlamt. Ayn soruya Hatice teyzemin verdii yantta da iin hatasz yaplmas vurgulanyordu. Yakup Bey, sylediklerimi dikkatle dinledi ve, Mkemmelliyetilik kural, kiinin kendi gereinin hibir deeri olmadn, kendi dn ve deerlendiriinin nemsiz olduunu ifade eder, diyerek konumasna devam etti; Bu kurallarn geerli olduu salksz aile ortamnda yetien ocuklarn yaamla ilgili en temel duygular mutsuzluktur. Kendilerini deersiz bulurlar; deersiz bulduklar zlerinden utan duyarlar; ileride deiebileceklerine inanamazlar ve bu nedenle umutsuzdurlar. Yakup Bey konumasna devam edecekti, ben dayanamadm ve Ayla aynen bu duygularn iinde, diyerek onun szn kestim. Hzm alamadm ve devam ettim, Erol da byle olacak. Aile sistemine ve aile kurallarna niin nem verdiimizi imdi daha iyi anlyorum. Recep enitenin mkemmelliyetilikle ilgili soruya verdii yanttan sonra ben, Ayla ya da Erol, elinden ALE SSTEM 71 geldii kadar ok alt halde pekiyi alamazsa, yine de dver misiniz? diye sorduumda Recep enite, Daha ok alsnlar. Neleri eksik? alsnlar. Snfta onlardan yksek not alan olmayacak! demiti. Yakup Bey, benim heyecanlanmamdan holanmt; o da heyecanl bir ekilde, ocuklar bu tr bir tutum iinde kendi eitimlerine deil, ne yapp edip yksek not almaya ynelirler, diye sze balad ve devam etti; Kiinin gayreti, renme alkanlklar, hatalar yaparak gittike daha doruya doru ilerlemesi anlamszlar. Bu gre gre nemli olan, hileyle dalavereyle de olsa, sonucun alnmas. Bizdeki spor anlayna benziyor, dedim. Glmsedi, sonra akac bir tavrla, Konuyu datma! dedi. Her ikimiz de gldk. Yakup Bey bir sre sonra konumaya balad; Salksz ailenin bir dier gizli kural da spontanlk da denen kendiliindenlii bastrmaktr. Kiinin znden kendiliinden gelen duygu, dnce ve davranlarn ifadesi yasaktr. Bu ailede kiilerin ilerinden geldii gibi ark sylemesi, kahkaha atmas, gidip birini kucaklamas hi ho karlanmaz. Yakup Bey syleyince farkna vardm; Recep enitemin ve Hatice teyzemin evinde kimse birbirine scak sz etmez, kucaklamaz, ark mrldanmaz. Bunu Yakup Beyle paylanca, nk bu tr davranlar yasaktr. Her sz, her davran denetlenip, szgeten geirildikten sonra ifade edilmelidir. Her eyin kontrol altnda olmas gerekir, dedi. Bu kural niin bu kadar nemli? diye sordum. Verdii yant ok ilgimi ekti; zne gveni olmaynca, mkemmelliyetilik ve denetleme yoluyla insan evresinde bir gven ortam yaratmay umar. Bu tr insanlar daha nce szn ettiimiz i ilikiyi hi nemsemez, ama d dnya ile olan ilikilerini ok nemserler. teki

35

boluu dtan elde ettikleriyle doldurmaya alrlar, istediklerini elde edemeyince kendilerini sorumlu tutmazlar, mutlaka bakalarn sularlar. 72 YETKN OCUKLAR Mkemmelliyetiliin altnda kiinin kendi zne olan gvensizliinin yattn hi dnmemitim. zellikle, yaamndan sorumluluk almayan insanlarn bakalarn sulamalar dikkatimi ekti ve, Bu sulama davran da gizli bir kural m? diye sordum. Yakup Bey, Evet, dedi ve devam etti, salksz ailenin gizli kurallarndan biri de sulamadr. Herkes herkesi sular. Evde i yaparken yanl yapan anne, kabahati ocuklarn grlt yapmasnda bulur. Ar sigara ve iki dkn baba, salnn bozulma nedenini karsnn piirdii yemeklerde bulur. Erol arkadann evine gittii iin cezalandrlmt, deil mi? Evet, doru hatrlyorsunuz, dedim. Hatice Hanm, Erolun arkadann evine gitmesini kendi mutsuzluunun nedeni olarak grm, onu sulamt. Byle bir ailede yetien ocuk bir dersten dk not ald zaman doal olarak retmeni sulayacaktr. retmen bana krk not verdi, diyecektir. Salkl ailede yetien insan ise bu durumda, retmenin sorduu sorular iyi bilemediim iin krk not aldm, der. ocuk bu sorumluluk duygusunu nasl kazanyor? diye sordum ve Yakup Bey, Anababas kendisiyle koulsuz sevgiye dayanan gerek bir iliki kurmu olduu iin kazanyor, dedi. Bir sre dndkten sonra, u anda salksz bir aile iinde bulunuyorsunuz, diyerek devam etti. Bu nedenle salksz ailenin zelliklerini inceliyoruz. Bu incelemeyi bitirdikten sonra, isterseniz, ocuklarn sorumlu ve gl bireyler olarak yetitiren, onlar kalplamayan aksine gelitiren anababanm zelliklerini inceleriz. Bunu ok isterim, Yakup Bey, dedim. Bylece salkl ve salksz aileyi karlatrma olanam olur. Evet, karlatrma yoluyla her iki ailenin zellii daha iyi belirir, dedi. Sonra ilave etti, imdi kurallar incelemeye devam edelim: Salksz ailenin gizli kurallarndan bir dieri ise be temel zgrlk olarak bilinen alglama zgrl, dnce ALE SSTEM 73 lerini ifade edebilme zgrl, duygularn ifade edebilme zgrl, bir eyi isteme ya da reddetme zgrl ve son olarak kendi zn gerekletirme zgrlnn inkrdr. Salksz ailede bu zgrlkler yoktur, dedi. Bunlar biraz aar msnz Yakup Bey, dedim. Alglama zgrlnn olmad yerde, kiinin neyi nasl alglamas gerektii kendine sylenir; kendi i dnyasna ait ve en doal hakk olan alglama zgrln kullanmasna izin verilmez, ynlendirilmeye allr. Alglamay nasl ynlendirebilirler? diye sordum. Ailede otorite durumunda olan kiinin ki bu kii bizim toplumumuzda ou kere babadr istedii biimde alglanlmas istenir. Ama bu nasl mmkn olur? diye itiraz ettim; Daha nceki bulumalarmzda anlattklarnzdan anladm u ki, alglama bizim entelektel kararlarmzn altnda almaz, onun kendine gre bir ileyi tarz var. Sizin yeni deyiminizle, alg kendine zg bir sistem, olmal. Yakup Bey, benimle gurur duyduunu ifade eden bir yz ifadesiyle, Bu nedenden tr alglama zgrlnn inkr ok zararldr. ocuk bir ey, bir dnya alglar. Ailedeki otorite, yani anababa, Senin grdn dnya yanl, dorusu bu, der. Eer o kii kendi alglamasnda srar ederse, ki normali budur, o zaman otorite onu cezalandrr. Eer bu kii byme andaki bir ocuksa otoritenin, yani anababasnm bilgeliinden hi phe etmez, edemez. Demek ki, bende bir bozukluk var, sonucuna ular. Bu tr deneyimler kiinin zn inkr eden, zayflatan yaantlardr. Bu yaantlarn sk sk tekrar edildii kalplayan ailede kiinin z zedelenir. Aylay ve Erolu dndm; iim burkuldu ve, ok yazk, dedim.

36

Bir dier kural konumak yasak kuraldr, diye Yakup Bey aklamasna devam etti; Bu kural yle anlamak gerek: Aile yelerinin ailenin ileyii ile ilgili kurallar zerine konu 74 YETKN OCUKLAR malar, tartmalar, fikir yrtmeleri yasaktr. Aile iindeki salksz durumdan, bu durumun ortaya kmasna yol aan kurallar ve davranlardan sz etmek yasaktr. Bu kural, be zgrln kstl olmasna ilikin biraz nce szn ettiimiz kuraln doal sonucudur. Bu tr aile polis basksyla idare edilen despot devletlerin idaresini hatrlatyor bana, dedim. Yakup Bey, sesimdeki fkeyi sezmiti. Demokratik yntemi siyasal yaamlarnda gerekletirememi toplumlarn nndeki en byk engel, toplumdaki salksz, kalplanm insan saysnn ounlukta olmasdr, dedi. Gzlerimin iine baka baka konumasn srdrd; Bu tr insanlarn kayna salksz ailedir. Demokratik anlay aile iinde yaamyorsa, siyasal dzen olarak toplumda yaayamaz. Kiinin gnlk yaamnda bir gerek haline gelemez. O toplumun anayasas demokratik olsa dahi... diye szme balamtm, Yakup Bey szm keserek, Dnyann birok totaliter rejimi, demokratik grnml anayasalarn arkasna snr, dedi. Ama anayasa... diye yine konuacak oldum, fakat Yakup Bey, Frsat bulsanz siyasetten konumaya baylrsnz. Ama ben salksz ailenin temelindeki kurallar zerinde konumak istiyorum, diyerek szm kesti. Tamam m, der gibi yzme bakt ve bir sre sonra konumaya balad; Salksz aile dzeni, aile iindeki krgnlk ve ksknlklerin devamn ister. Hayretimi saklayamadm ve, Niin? diye sordum. Aile iindeki krgnlk ve ksknlklerin srdrlmesi, kiilerin birbirini anlamasn ve salkl ilikiler kurmasn nler. Bu tr kzgnlklar ve ksknlkler, ailenin salksz oluunun temelinde yatan esas nedenleri sakladndan, salksz aile dzeni bu krgnlklarn devamn ister. Bu nedenle, kronik atma ve srtmeler ailede srer gider. Siz syleyince dikkatimi ekti, diyerek Yakup Beye, Recep ALE SSTEM 75 enite ile Hatice teyzemin sk sk birbirleriyle konumadklarn grdm syledim. Ayla ara sra hem annesine hem babasna kser. Ama en belirgini galiba en ok Recep enitenin teyzeme ksmesi. Erol imdilik byle bir davran gstermiyor. Yakup Bey glerek ve aresizlik gsteren bir el iaretiyle birlikte, Biraz bysn, o da ksmeye balar. yle yapmak zorunda. Ailenin kural byle, dedi. Biraz soluklandktan sonra aile kurallar zerinde konumaya devam etti; Salksz ailenin bir baka kural da aile yelerinin birbirlerine gvenmemeleri. Salksz ailede kimse kimseye gvenmez. Doru hatrlyorsam, bu sizin sorduunuz sorulara verilen yantlarda kendisini gstermiti. Yantlar gzden geirdim ve, Gerekten de Recep eniteye nsanlara gvenir misiniz? diye sorduumda, kendim de dahil, hi kimseye gvenmem, diye yantlamt. Hatice teyzem ayn soruya u karl vermiti: Gvenilecek olan var, gvenilmeyecek olan var. Ama Allah kimseye muhta etmesin. Elden ayaktan dsem, Recep de bir tekme vurur, ocuklar da. Hibirine gvenmem. Gven duygusu, kiilerin birbirlerine deer verdii, destekledii ilikiler ortam iinde geliir. Bu ortam salksz ailede yoktur. Salksz ailede yetien kii, kimseden sayg ve koulsuz sevgi grmedii iin, kimsenin kendine yardm edeceine inanmaz. Yardm etmek isteyenlerin mutlaka bir art dncesi, kar vardr, diye dnr. Aklma bir soru daha gelmiti, soraym m diye dndm. Yakup Bey, Haydi sor! dedi. Sorum olduunu gzlerimden anlamt. Sordum: Bir ailenin salksz olmas iin bu zelliklerin tmn yanstmas gerekir mi? Gzden geirdiimiz zelliklerin birkan gzlemlememiz yeterli mi? Ben aile salnn dereceli olduu kansndaym, dedi. Yani aileleri, salkl ve salksz

37

olmak zere iki kategori iinde dnmek yerine, biraz, olduka, ok gibi niteliklerin kullanld bir dereceleme daha uygun der. Bylece bi 76 YETKN OCUKLAR raz salksz bir aile ile olduka salksz bir aileyi birbirinden ayrt edebilirsiniz. Anlyorum, dedim ve ne anladm syledim; Yani, bir ailede ne kadar ok salksz kural gzlersek, o aileye o derece salksz diyebilme olanamz var. Evet. Bu tr bir deerlendirme bence geree daha uygun, dedi. ekine ekine, Yine siyaset yapyorsunuz, diye kzacaksnz belki Yakup Bey, ama ben gven konusuna dnerek bir gzlemde bulunmak istiyorum, dedim. Bayla, dinlediini ve konumama devam etmemi belirtti, devam ettim; Toplumla aile arasnda bir iliki kuruyorum. Yani insanlarn birbirine gvenmedii, ama gvenirmi gibi yzne gld bir toplumda salksz bir durum yok mu? Glerek, Size kzmyorum. Sadece konuyu datmanz nlemeye alyorum. Bu tr gzlemler yapmanz aslnda houma gidiyor ve bu tr gzlemler yapabildiiniz iin konumalarmzn yararl olduuna inanyorum. Ben de ayn kandaym, dedi. Biraz gerindi, etrafna baknd, ama kafasnn bu konuyla ilgili olduu yznden belli oluyordu. Yine de syleyeyim, diye devam etti; Toplumla ilgili salksz ynlerin kklerini ben ailelerde gryorum. Trkiyede, Trk ailesinin ileyi biimini iyice anlamadan, kavramadan, Trk toplumunun aksayan ynlerini gereki olarak tanmlayamayz. Bu nedenle, biri bana toplumun aksayan ynlerini gsterip bu toplumda yaamn ne kadar zor olduunu srekli syler, ama kendi ailesinde salksz, kalplayan aileyi srdrrse, bu kiiyi dinlemenin benim iin bir zaman ve enerji israf olduunu dnrm. Ben yle mi yapyorum? diye ekinerek sordum. Yakup Bey, biraz muzip bir tavrla, Frsat bulsanz hemen ikyete balayacaksnz gibi bir izlenim veriyorsunuz. evremde yeteri kadar ikyet eden var. Anlamak isteyen, kefetmek isteyen yok denecek kadar az. Onun iin biraz sabrm da az, dedi. ALE SSTEM 77 Yakup Beyin bu szleri zerine ilerde daha dikkatli olmaya karar verdim. Yakup Bey dndklerimi anlam olacak ki, Siz aklnzdan geenleri olduu gibi syleyin, houma gidiyor. Eer sabrm taarsa siz anlay gsterirsiniz. Aklnza gelenleri bana syleyemeyeceiniz trden bir ilikiyi salksz bulurum. Sizinle ilikimin salksz olmasn istemiyorum, dedi. Konuyu bitirmi bir hali vard. Ihlamurlarmz yudumladk, sadan soldan konutuk. Sal gn gelebilir misiniz? diye sordu. Gelebileceimi syledim. Sal gn aile rolleri ve aile sisteminin gereksinimleri zerinde konuacan syledi. Daha nce alm olduunuz notlar getirmeniz iyi oluyor, baz referanslar yapabiliyoruz, dedi ve ekledi: Aileyi gzlemeye devam edin ve notlar aln. ilerde bu gzlemleri inceleyeceiz. Sal gn bulumak zere oradan ayrldm. 8 Aile Sisteminin Gereksinimleri ALE SSTEMNN GEREKSNMLER 79 Eve geldikten sonra aldm notlar temize ekmeye baladm. Ayla odama geldi, Naslsn Timur Abi? diye konumaya balad. Ayla ne annesiyle ne de babasyla rahat konuma olanana sahipti. Konumak istedii zaman ya susturuluyor ya da azarlanyordu. Bu nedenle onunla ilikime daha da nem veriyor, ilikimizin sevecen ve salkl olmasna zen gsteriyordum. Ayla, Nemika halamn kz Leman abla bize geliyormu, anneme mektup yazm, dedi. Aylarun heyecanl bir hali vard. Bu haberin onu sevindirdii belli oluyordu. Lemann ismini duymutum. Recep enitenin ablas Nemika Hanmn kzyd. Hatrladm kadaryla geen yl bir mhendisle evlenmiti; imdi Eskiehirde yayorlard. Yeni evli gen

38

bir kadnn tek bana amcasn ziyarete gelii biraz allmn tesinde bir eydi. Ne var ki, kendilerini pek tanmyordum. Onun iin herhangi bir yorum yapmadm. Ayla ile konuurken Erol da geldi ve, Timur abi, Leman ablam geliyor, o benim odamda kalacak, ben de senin odanda kalacam, biliyor musun? dedi. Bilmiyordum. Aylanm yzne, Erolun benim odada kalacan biliyor muydun, der gibi baktm. Biliyordu, ama bu ona pek nemli grnmedii iin sylememiti. Biz konuurken, Hatice teyzem geldi. Erolun konumasn duymutu ve onun szn destekleyerek unlar syledi: Babalan akam sana syleyecekti, ama Erol bekleyemedi. Grmcemin kz Leman bir sre iin bize geliyor. Dndk, Leman buradayken Erolun senin odanda kalmasn daha uygun grdk. Lemana Erolun odasn vereceiz. Erolun yzne baktm, o hayatndan memnundu. Lemann gelii, kendisinin benim odamda kal onun iin heyecan verici olaylard. Gzleri l l bana bakyordu. Erola glmseyerek baktm, Uyurken horlar msn? diye sordum. Horlamam, dedi. Ben de horlamam. O zaman bir sorun yok, dedim. Gltk. Sal gn Yakup Beyle bulutuk. Kendisine Lemann geleceini ve Erolun benim odamda kalacan anlattm. sabetli bir karar/ dedi. Neden sz ettiini pek anlayamamtm. Aklamasn istedim, konumaya baladk: Erolun sizin odanzda kalmasna karar vermeleri isabetli Niin? Baka seenekleri dn: Erol, ablas Aylanm odasna gidebilirdi. Ya da Leman, Ayla ile beraber kalabilirdi. Leman gen bir kadm, sen gen bir erkeksin. Senin odanda Erol olursa sosyal bakmdan daha gven verici, daha kabul edilebilen bir durum yaratlm oluyor. Biraz armtm; Yakup Beye, Yani bana gvenmiyorlar m? diye sordum. Sana ya da Lemana gvensizliin ok tesinde bir durum var, diye aklamasna balad: Recep Bey kendi ablasyla, ablasnn kocasyla ya da onlar tanyan kiilerle konuurken, evde senin gibi bir delikanl olduunu sylemekten ekinir. Ama, sen Erolla ayn odada kaldn zaman durum daha makul, kabul edilebilir bir hal alr. Sosyal roller iinde dnmeye alm kafa yaps iinde Erolun senin odanda kalmas daha uygun. Sosyal roller iinde dnmeye alm kafa deyimi ilgimi ekmiti, Yakup Beyden aklamasn istedim. 80 Yakup Bey, Sosyal roller iinde dnmeye alm kafa, insanlar teklii, emsalsizlii iinde deil, yaamda alm olduklar roller iinde tanma, anlama ve ilikiler kurmay ifade eder, dedi ve devam etti; Aileyi ele alalm. Her ailede olmas gereken baz roller vardr: Kar, koca gibi. Duymusunuzdur, bazlar Kar dediin yle olmal ya da byle olmaldr... gibi szler ederler. Burada herhangi bir insandan deil, bir kategoriden, bir rolden sz edilmektedir. ocuk doduktan sonra, kar, koca olma rollerine anne ve baba olma eklenir. ocuklarn says oaldka ailede, abla, abi, kk kz karde, kk erkek karde gibi roller olumaya balar. Eer evde benim gibi biri kalyorsa, o da bir rol kazanr m?, diye sordum. Evet, dedi, senin de abi roln var. ocuklar iin abi, teyzen ve eniten iin yeensin. Sonra da, Roller ailelerde kat veya esnek olarak uygulanabilir, dedi. Rollerin esnek ya da kat oluuyla ilgili bir rnek verir misiniz? diye sordum. Yakup Bey, Rollerin esnek olduu ailede anne ya da baba duruma gre ocuklarnn arkada, retmeni, srda, gerektiinde ise gl bir otorite olur, diye dnmeden, sanki aklna hemen geliveren, rnei syledi. Bir sre sustuktan sonra, Bu tr esneklik salkl aile sisteminde mmkndr; salksz aile sisteminde herkes kendi rolnde donmu kalmtr ya da donup kalmas beklenir, diye ilave etti. Aklma, geenlerde yemek masasnda Aylann babasyla olan etkileimi geldi. Bence ok kat rollerin uyguland bir etkileimdi. Dncemi Yakup Beyle paylatm. Aylayla ilgili alm olduum notlarn yanmda olup olmadn sordu; yanmda olduunu syledim. O notlara bir gz atalm, dedi ve notlar gzden geirmeye baladk. Yakup Bey, Ayla akam yemeinden nce annesiyle konumu, okuldan sonra arkadalaryla

39

beraber sinemaya git ALE SSTEMNN GEREKSNMLER 81 mek istediini sylemi. Ancak anne, bunun, kendi rolnn verdii otoritenin dnda kaldn grm ve, Babana soralm, o izin verirse gidersin, demi. Bu gzlem bu ailede anne rol ile baba rollerinin farklarn vurgulamakta. Demek ki g babada. Yakup Bey, yalnz bu ailede deil, ou ailede yle deil mi? diye sordum. Babaerkil aile kavramnn yansmasn imdi Aylann gnlk yaamnda grdk, dedi. Gzmn iine bakarak, Bizim toplum babaerkil bir toplum, dedi ve devam etti: Evet, baba gl. Baba/ anneden birok ynden daha az yetenekli olabilir. Baka bir deyile, bizim toplumda kadn kocasndan daha zeki, daha becerikli, daha giriken dahi olsa, rol icab arka planda durup, kocasnn szn dinlemek gereini duyar. Kat sosyal rol anlay bunu gerektirir. Aklma gelen soruyu sordum: Peki, Ayla bunu bile bile niin nce annesine gidiyor? Annesinin bu konuda karar verme gc olmadn bilmiyor mu? Yakup Bey glmsedi ve, Bence, dedi, Ayla ailedeki bilinalt kurallardan birine uyuyor. Hangi kurala uyduunu sordum. Yakup Bey, Byk bir olaslkla, ocuklarn isteklerini dorudan babalaryla konumas yasak; ancak anneleri araclyla babalaryla iletiim kurabilmekteler. Sanrm Yakup Bey haklyd; orada kaldm sre iinde ocuklarn dorudan babalaryla konutuklarn hi grmemitim. Yakup Beye bu gzlemimi syleyince, Bu da gsteriyor ki, bu konuyu gndeme getirebilmesi iin Aylann tek seenei nce annesiyle konumasyd, dedi. imdi daha iyi anlyordum. Yakup Bey, Aylann yznden gerginlik, umutsuzluk ve kayg okunuyordu, diye notuna yazmsn, diyerek aldm notlara bakt ve, Gzmzn nnde bir kuun canna kysalar yreimiz acr. Siz ve ben yle insanlarz, dedi. Y6 82 YETKN OCUKLAR Byle syleyince dayanamadm, Yakup Beye iimin ne kadar szladn syledim. O ailede sizin gznzn nnde bir ocuun z, ruhu yava yava bouluyor, soluyor ve lyor. Tabii iiniz szlayacak. ocuklarmzn ruhlarnn, zlerinin ldrlmesine ii acyan insanlarn ounlukta olduu bir toplumda yaasaydk, bu konuda kendimizi yalnz hissetmezdik. Durdu, yznde ac bir glmsemeyle, Ama, imdi siz ve ben aznlktayz, diye bir gzlem yapt. nndeki notlara bakarak, bana bir soru yneltti: Recep enite, kzgn bir tavrla, Hangi filme? diye sordu, diyorsun. Bu soruyu sorarken Hatice Hanma m yoksa kz Aylaya m bakt? Biraz dndm, etkileimi gzmn nne getirdim. Recep enitemin teyzeme baktn, soruyu ona sorduunu hatrladm. Hatice teyzem, Aylaya bakmt ve sonra Ayla, Henz karar vermedik, yarn arkadalarla kararlatracaz, demiti. Yakup Bey, Tam tahmin ettiim gibi, dedi. Babas daha konumadan, Aylaya tavrlaryla, beden duruuyla, ona bakmayyla, Sen yoksun, sen deersizsin, sen hesaba alnacak biri deilsin mesajn ok kuvvetli olarak verdikten sonra, ltfen onu dinlemeye balyor. im burkuluyordu ve keliydim. Affedersiniz Yakup Bey, iimden kt szler sylemek geliyor. ok kzyorum, dedim. Yakup Bey, sakin bir ifadeyle ve hafife glmseyerek, Kzgnln ifade etmende bir saknca yok, dedi ve ilave etti: Yalnz, kime, niin kzdn bil ve uygun bir dille ifade et. Yani bu analar babalar, ezmek, ktlk yapmak iin mi ocuk yapyorlar? diye sze baladm, ama Yakup Bey benim konumam o sakin haliyle keserek, Paradigma kavramn hatrla Timur Bey, dedi ve, Recep Bey, kendi paradigmas iinde iyi bir baba olarak davrandna itenlikle inanyor, diyerek szn noktalad.

40

Tutamadm kendimi ve azmdan, Allah onlarn paradigmasn kahretsin! laf kt. AtLE SSTEMNN GEREKSNMLER 83 Yakup Bey glmeye balad. Glmesini tutmaya alt belliydi. Ama, tutmaya altka daha da ok glecei geliyordu galiba. Glerken tm bedeni sarslyordu. Bir sre sonra glmesi geti. Hibir ey konumadan durduk. Ihlamurlarmz itik. Yzme sevecenlikle bakt ve, Nasl, rahatladnz m? Konumaya devam edebilir miyiz? diye sordu. Evet, edebiliriz. Sizin yannzda byle konutuum iin zr dilerim, diye yantladm. Duygunuzu doal olarak ifade etmeniz benim houma gitti, diyerek glmsedi. Yakup Beyin beni kendi doallm iine kabul etmesi, benim kendimi kabul etmeme yol ayordu. Bu nedenle, Yakup Beyle her etkileimimde, kendimle ilikimde daha kabul edici oluyordum ve kendime olan hogrm artyordu. Bu hogr, anababasndan hogr gren ocuun biraz marmas gibi, bende de kendi kendimle ilikimde marabilirmiim duygusu yaratyordu. Bu duygudan i ocuum ok holanyor, i anababam pek memnun kalmyordu. imden geenleri yzmden okuyan Yakup Beye teekkr ettim. Yakup Bey, Recep Beyle Ayla arasndaki ilikiyi maalesef retmen renci arasnda da sk sk grrz, diye konumasna balad. Neden? nk retmen de, Recep Bey gibi, kat bir retmenlik rolne kendini adamtr. Karsndaki kiiyi kendine zg, tek, emsalsiz bir insan olarak deil, herhangi bir renci olarak grr. Ve kendi paradigmas iinde, davranyla iyilik yapt kansndadr. Biraz soluklandktan sonra, kendi kendine bir gzlem yaparcasna, Ailenin ocuk zerindeki etkisi doal olarak retmeninkine kyasla ok daha youn ve uzun srelidir, dedi. Yakup Bey iin ailenin ve retmenin nemli olduunu grebiliyordum. Kendi kendine bir gzlem yaparcasna konumasnn altnda yatan neden de, her iki konuya verdii nemin bilincinde olmasyd. 84 YETKN OCUKLAR Aile konusunda konumasna devam etmeye karar vermi olmal ki, Aile sisteminin kendine zg gereksinimleri vardr. Bu gereksinmelerin karlanmay aile yelerini derinden etkiler, diyerek aile sistemi konusuna geti. Yakup Beyin aile sisteminin gereksinmelerini anlatmasn merakla bekliyordum. Bu konuyu renme konusunda heyecanlydm. Kiilerin gereksinmelerinin tesinde, ailenin bir sistem olarak gereksinmeleri vardr, dedi ve rneklendirdi: rnein her aile sisteminde, bir anneye ve bir babaya gerek vardr. Babann alkoliklii ya da benzer bir nedenle, aile iinde baba gereksinmesi karlanmyorsa, day, amca ya da yetikin erkek ocuklardan biri, bu rol farknda olmadan stlenerek, baba eksikliini gidermeye alr. Recep Bey alkolik deil ama, hem Erol hem de Ayla zamanla babalarnda bulamad efkati sizde bularak sizi baba rolne koyarlarsa hi amam. Beni baba yerine koymalar fikri bana ok tuhaf geldi. Ben kim, babalk kim? diye dndm. Ve, Bunun onlara bir zarar olur mu? diye sordum. Yakup Bey, Hi yoktan iyidir ama, siz hibir zaman onlarn gerek babalarnn yerini tutamazsnz, dedi. Ayrca baba yerine konduunuz iin sizin zerinize ayr bir sorumluluk yklenecektir. Bu sorumlulua u an hazr deilsiniz, ayrca, bu durumda olmamalsnz. Duyduklarm iimi rahatlatt. Aklma gelen soruyu sordum: Anne gereksinmeleri karlanmaynca ocuklar ne yapar? Bazen anne vardr ama annelik rolnn gereklerini yerine getirmez. rnein, anne, hipokondriyak hastalk hastas olup her frsatta anne olma sorumluluundan kaarak, kendini yataa atyorsa, aile sistemi iinde yer alan teyze, hala ya da yetikin kz ocuklardan biri, annelik grevini yklenir. Belki de eve misafir olarak gelen gen hanma ocuklar anne gibi sarlacaklar ve annelerinden bulamadklar efkati ve anlay onda bulmak isteyeceklerdir, dedi. ALE SSTEMNN GEREKSNMLER

41

85 Bir sre sustuktan sonra yle devam etti: Anne ve baba, ailenin dzenini en ok etkileyen temel elerdir. Bu gereksinmelerin doal olarak yerine getirilmesi, sorumluluk bilinci iinde birbirleriyle evlenerek, kendilerine ortak bir yaam kuran yetikinlere baldr. Anne ve baba gereksinmelerinin karlanmad aile dzenleri arpk olur ve bu dzen iinde yetien kiilerin yaamlarnn her ynn olumsuz ynde etkiler. Anne ve baba gereksinmelerinden baka aile sisteminin ne gibi gereksinimleri olduunu merak etmeye baladm. Aklmdan geeni okumuasna Yakup Bey, Bir baka gereksinme de deerli olma gereksinimidir, dedi. Pek anlayamamtm; tm aile yelerinin deerli olmasndan m, yoksa ocuklara verilen deerden mi sz ediliyordu. Yakup Bey, Tm aile yelerinin deerli olmas sz konusu, dedi. Ve bir sre sonra devam etti, Deerli olmann yan sra, gven duyma, yaknlk ve dayanma gereksinimleri vardr. Bu gereksinimler karlanmazsa ne olur? diye sordum, Yakup Bey, Bu gereksinmeler karlanmazsa disfonksiyonel aile denen, bozuk dzenli aile ortaya kar, diye yant verdi ve devam etti: Aile iindeki etkileim, ocuklar ya ben deerliyim/ ya da deersizim duygusuna gtrr. Bu gereksinme aile iinde yerine getirilmezse, ocuk kendini deersiz grerek byr. Yakup Bey bir ey hatrlam gibi, Erolun dvln ve teyzenizin kulland szleri anlatmtnz; o notlar yannzda m? diye sordu. Yanmda olduunu syledim. Bakmak istedi, verdim. Notlar gzden geirerek baz cmlelere iaret etti. Daha sonra konumaya balad; Anlalan u: Hatice Hanm komusu Safiye Hanm sevmiyor. Bu nedenle, Erolun Safiye Hanmn olu etinle oynamasn istemiyor. Yznde kk bir olan ocuuna duyduu sevgiyi belirterek, Erol yedi yalarnda bir ocuk, dedi ve devam etti: O yalarda oyun onun yaamnn en nemli ynlerinden biri. Eer Erolun salkl geliimi iin oyunun gerekli olduunu Hatice Hanm bilseydi, gelien bir yavru olarak onun oyun gereksini 86 YETKN OCUKLAR mini birinci planda tutar, Safiye Hanm sevmese dahi, etinle Erolun ilikisini bozmamaya gayret gsterirdi. Erol bilinli olarak bunlarn farknda deil ama, baka bir dzeyde, annesinin gznde deerinin olmadn hissediyor. Doann kendine vermi olduu oyun oynama eilimine kar bir tepki gelitirerek, ne zaman oyun oynamak istese kendini sulu hissetme duygusuna kaplmaya balayabilir. Yakup Bey burada biraz durdu ve nemli bir noktay belirttiini bilmemi isteyen bir tavrla, Aklda tutulmas gereken yn u, diyerek devam etti: ocuklar anababalarnm hata yaptn dnemezler. Yani Erol, Annem kendine zg sorunlarndan dolay Safiye Hanm sevmiyor ve bu nedenle benim etinle oynamama kzyor, diyerek olaydan kendini soyutlayamaz. Ben kt bir ocuum. etinle oynamamam gerektii halde oynamak istiyorum. Demek ki bende bir bozukluk var, diye dnr. Zavall ocuk, sz kendiliinden azmdan kverdi. Yakup Bey yzme bakt ve sevgiyle glmseyerek, Bak, ailede eksik olan deer verme gereksinimini doldurmak iin nasl hazr hale geldin. nk imdi sen de o aile sisteminin bir parassn, bilin dzeyin ve vicdann seni ocuklarn eksik kalan gereksinimlerini karlamaya itiyor. Evet, dedim, onlara yardm edebilmeyi ok istiyorum. Orada olmakla ok yardmc oluyorsunuz, dedi ve gzlerime bakarak, Onlar imdi bunun farknda deiller, zannederim ileride anlarlar. Ayla ile olan ilikinize zen gsterin. Gen yata evlilik d cinsel ilikiye giren kzlarn byk bir ounluunun, yaamlarnda ilk defa ben deerliyim, nemliyim duygusunu, bir erkekle cinsel olarak beraber olduklar zaman yaadklar gzlenmitir. imdeki korkuyu Yakup Beyle paylatm. Ayla, Ben evden kamay dnyorum/ diye geldii zaman en korktuum onun hayatnda bir erkek olduu idi. imdi sylediiniz nedenden dolay. ALE SSTEMNN GEREKSNMLER

42

87 Yakup Bey, beni dikkatle dinledi ve, Tabii Erol iin de baka trl tehlikeler sz konusu, dedi. Ergenlik andaki erkek ocuklarn ete kurarak, ou kere lmle sonulanan atmalar da, kendilerini nemli grmeyen aile ortamlarna bir tepkidir. Yakup Beyin nem verdii bir konuda konumakta olduunun farknda idim. Bir rnek verdi: Liseden bir arkadam niversitede okumak iin istanbula geldi. O dnemde siyasi partilere katlmak, baz siyasi kitaplar bulundurmak yasakt. Arkadam ar uta eylem yapan bir siyasi partiye katldn syledi. Pek fazla siyasi eilimleri olan bir kii deildi, o nedenle ardm. Niin o siyasi partiye katldn sorduumda, Mitinglere gittiimiz zaman el ele tutuuyoruz, ayn amac paylayoruz, ok gzel bir duygu, dedi. Bir sre daha konuunca, bu partiye katlmasnn ana nedeninin insanlarn kendine deer vermesi, onu nemsemesi olduunu grebiliyordum. Aslnda dnce olarak bu partiye pek bal deildi. Yakn evresinde bulamad ilgiyi, hi tanmad birinin elini tutup sloganlar atarak bulabileceini umuyordu. Yakup Bey bir sre sustu, hlamurundan bir yudum ald ve szne devam etti: Ben deerliyim duygusunu aile iinde elde eden birey, kendini kantlamak iin an davranlarda bulunmaya gerek duymaz. Erolla ayn odada kalacamza gre onunla ilikilerim daha da yaknlar, diye aklmdan geeni syledim. Yakup Bey, Evet, ben de yle sanyorum, dedi ve konumasna, Aile sisteminin ikinci gereksinmesi gvendir. Aile iinde kiilerin emniyette olduu, dardaki tehlikeli olaylarn aile iine giremeyecei duygusu, bu gereksinmenin altnda yatar. Gven ortam yaratlamazsa, aile yeleri gven duyduklar baka bir ortama ynelirler. Bir sre sustu ve, rnein, diyerek szne devam etti, ocuklar, babalarnn ve annelerinin yannda kendilerini gven iinde hissetmiyorlarsa, daha gven verici bir ortam yaratan, amca, day, bykbaba gibi bir bakasnn kanad altna girmeye 88 YETKN OCUKLAR ynelirler. Kadn kocasndan gven duygusu alamyorsa, bu gereksinmeye karlk veren baka birine ynelir. Erkek karsnn yannda kendini gven iinde hissetmiyorsa, bu duyguyu veren baka bir kadn, ona daha ekici gelmeye balar. Sanrm ailede bu ynden bir sorun yok; ocuklar kendilerinin dardaki tehlikelere kar korunduu inancndalar, dedim. Yakup Bey, Anlattklarndan yle anlalyor, diye benimle hemfikir olduunu belirtti. Bir sre sustuktan sonra aile sisteminin gereksinimleri konusuna devam etti: nc aile gereksinimi, yaknlk ve dayanma duygusudur. Aile yelerinin birbirleriyle dayanma ve gven duygusu iinde olmas, temel gereksinmelerden bir dieridir. Aile iinde karlkl gven ve dayanma duygusu varsa, bireyin aile dnda karlat stres getirici olumsuz olaylar ykc etki yapmaz. Gven duygusunun baskn olduu aile, d dnyann yaratm olduu znt ve kayglardan kurtulacak bir snak oluturur. Biraz dnd ve bu konudaki konumasna devam etti: Dayanma ve gvenin olduu ailelerde yetien kiiler, bu gven ve dayanma duygusunu dier insanlarla olan ilikilerinde de gsterirler; karsndakinin iyi niyetli ve drst olduuna inanarak iliki kurarlar. Gvensizlik ortamnda yetien kiiler ise, kendileri de dahil, hibir kimsenin szne inanmazlar ve kimseyle dayanma iine giremezler. Anlayp anlamadmdan emin olmak istercesine sylediini tekrar etti: Gvensizlik duygusu o kadar derinlere inmitir ki, kendilerine dahi gvenemezler. Bu insanlar, her an deiebilen, kimsenin dieriyle dayanma iinde olmad, herkesin birbirini kullanmaya alt bir dnyann varln temel kabul ederler. Demek ki, dedim, hem Hatice teyzem, hem Recep enite gven duygusunun eksik olduu bir ortamdan gelmiler. nk ikisi de kimseye gvenmeyen tipler. 11 ALE SSTEMNN GEREKSNMLER

43

89 Yakup Bey, Bunun farknda olmanza sevindim, dedi ve devam etti; Grdnz gibi, insan, davrann kendi paradigmas iinde oluturuyor. Kii paradigmasnn farknda olmayabilir. Ama ister farknda olsun, ister olmasn, bu paradigma kiinin gemiinde olumu ve yaplanmtr. Bana biraz yaklap muzip bir ifadeyle, Allah kahretsin paradigmasn dediiniz kiiye tepkisel bir tavr taknm oluyorsunuz. Bu tr tepkisel tavr, lkemizde ok sk rastlanan, ama duygusal olgunluu s bir tavr. Kardakinin paradigmasn anlayarak o insanla iliki kuran tavr, daha olgun, daha gereki bir tavr. Ve bu tr tavr al toplumumuzda pek sk gremiyoruz. Anlyorum, dedim. Yakup Bey yle bir yaknlk ifadesiyle sylemiti ki, sylediklerinden alnmamtm; ama, yeni bir ey renmem gerektiini de anlamtm. Gz ucuyla beni szd; grdnden memnun olan bir insann tavr iinde, Evet, konumuza devam edelim, dedi. Sorumluluk duygusu. Aile sistemi iinde temel birim olan anne ve baba, davran ve szleriyle sorumluluk duygusunu ya yaatr ya da yaatmaz. Aile iinde yalnz anne ve baba deil, herkes sorumluluk duygusunu paylap yaatmak durumundadr. ocuklar, kendi yalan orannda sorumluluk yklenebilir, sorumluluk duygusu iinde davranlarn biimlendirebilirler. Yakup Bey biraz dndkten sonra, ocuu tmyle sorumlulua boan anababa olduu gibi, tm sorumluluu kendi zerine alan ve ocuklarn her trl sorumluluktan kurtaran anababa da olabilir. lki, i anababas ok gelimi, spontanln kaybetmi, kat ve kuralc insanlar yetitirirken, ikincisi yaamn biimlendirmekten aciz, srekli bakalarnn ynetiminde olmaya ynelik bireyler yetitirir. Yakup Bey, bana, Hatice teyzenizin evinde, geliim aamalarna uygun bir denge iinde, ocuklara kendi yataklarn yapma, oturduklar oday temizleme, ev ilerine yardm etme gibi grevler veriliyor mu? diye sordu. 90 YETKN OCUKLAR Hayr, onlarla bu tr bir iliki kurulmuyor, dedim ve, Hatice teyzemin ailesinde ocuklara sorumluluk duygusu verecek bir ortam grmyorum, diye ilave ettim. ocuklara kendi yaamlarndan kendilerinin sorumlu olmasn retmek, dedi Yakup Bey, anne ve babann yapabilecei en salkl ve nemli grevlerden biridir. ocuklarn baml yetitirmek istiyorlar onlar Yakup Bey, dedim. ocuklar sorumlu yetiirlerse daha bamsz olurlar diye korktuklarm dahi dnyorum. Yakup Bey, Hakl olabilirsiniz, dedi. Yetikin ocuun, bamsz ve sorumlu insana tahamml yoktur. Bu noktadan hareketle Hatice Hanmla komusu Safiye Hanm arasndaki ilikiyi incelemekte fayda var. Bu konuya daha sonra yeniden dneriz. Biraz gerindi ve ayaa kalkt. Tuvalete gitmesi gerektiini syleyerek bir sre ayrld. Geri geldiinde, imdi aile gereksinmelerinin beincisi olan zorluklarla mcadele ederek, onlarn stesinden gelmeyi renmeyi inceleyelim, dedi. Zorluklarla mcadele ederek, onlarn stesinden gelmeyi renme kavram bana ilgin gelmiti. Doru anladmdan emin olmak iin, Yani, ocuuna kolay bir yaam veren anababanm pek makbul olmadn m sylyorsunuz? diye sordum. Yakup Bey, ocua her ey hazr verilmemelidir, dedi ve konumasna devam etti: Sorumluluk duygusuyla ilgili olarak sylenenler, ocuklarn zorluklarla mcadele etmesinde de geerlidir. ocuu, iinde bulunduu gelime aamasna uygun zorluk derecesindeki sorunlarla ba baa brakmak, onun bu zor sorunlarla mcadele ederek uramasna olanak vermek, kendine gvenli, sorun zme becerileri gelimi bir birey olarak yetiebilmesi iin gereklidir. Anladmdan emin olmak istercesine iyice gzmn iine bakarak, Ailenin bu gereksinmeyi karlamas gerekir, dedi. Bu benim aile anlaymdan beklediimden farkl bir eydi. O gne kadar benim anlaym iinde aile, ocuuna zorluk

44

ALE SSTEMNN GEREKSNMLER 91 karmayan, srekli yardmc olan, ocuun yaamn kolaylatran bir kurumdu. imdi ise Yakup Bey, Aile ocua zorluk karmal ve onun mcadele etmesini salamaldr, diyordu. Kafamdan geenleri okumucasna Yakup Bey ilk sylediini pekitirdi: Karlat her zorlukta ocuuna yardm eden anababa, srekli bakalarndan yardm bekleyen, kendi beceri ve yeteneklerine gvenemeyen bir insan yetitirir. Recep enite ve Hatice teyzem, Erolu ve Aylay bylesine bilinli bir mcadele ortamna sokan bir tutum iinde deillerdi. inde bulunduklar mcadele onlarn gcn yitirten, gvensizlik alayan trden bir mcadeleydi. Dndklerimi paylanca Yakup Bey, Aradaki fark iyi anlamsnz, dedi. Burada szn ettiim mcadele, ocuklarn eitimi iin bilinli olarak oluturulan ortamlar kapsyor. ocuun stesinden gelemeyecei, anlayamayaca, altnda ezilecei trden salksz ortamlar deil. Biraz durdu ve hznl bir yz ve sesle, Annesinin Erolu dvmesi, onun iin salkl bir mcadele ortam oluturmuyor, dedi ve ilave etti, Bu tr bir ortamda herhangi bir eitim esi yok. Annesi ocuun zn ykc bir tavr iinde. Yakup Beyin sylediini ok iyi anlyordum, ama yine de, zorluklarla mcadele ederek, onlarn stesinden gelmeyi renmeye bir rnek vermesini istedim. Yakup Bey, Yzlerce rnek verilebilir, dedi. ocuk emeklerken bile byle ortamlar yaratlabilir. rnein, emekleme aamasndaki ocuk kendi bana bir sandalyeye kmaya alyor olabilir. Byle bir durumda anababa ocua yardm etmez. Brakr, ocuk de kalka, deneye yanla o sandalyeye kmasn kendi bana renir. Birok anababa, Ya ocuk der bir yerini incitirse, diye korkar, dedim. Evet, birok anababa korkar, dedi ve devam etti: ocuk iin nemli bir tehlike sz konusu ise, rnein sandalyenin evresinde krlm cam, bak ya da ta gibi sert nesneler varsa kal 92 YETKN OCUKLAR dirilir ya da sandalye daha emniyetli baka bir yere tanr. Yani ocuk dt zaman ona zarar vermeyecek bir ortam olmasna dikkat edilir. Tamam m der gibi yzme bakt. Bamla onaylayarak ne dediini anladm ifade ettim. Yakup Bey konumasna devam ederek, ocuk bydke daha zor mcadelelere girmeye alr. Kendisinden daha ar bir paketi tamaya alr; kendisinden gl biriyle dvmeye kalkar, dedi. Anababanm ii gittike zorlayor yani, dedim ve Yakup Beye, O zaman ne yapmal? diye sordum. Yakup Bey, nemli olan, ocuun kendi gcnn snrlarn gereki olarak renmesi, diye sze balad ve devam etti: Eer ocuk ar bir paketi kaldramyorsa nce ona gcnn yetmediini anlamal. Daha sonra ocuk belki paketi aarak iindekileri teker teker tamay deneyebilir. Gcnn yetmedii kiilerden ekinmeyi renir ya da daha iyi dvmesini renir. nemli olan, ocuu yaama gl olarak hazrlanmaktr. Bir sre sustuktan sonra, Bu tutumuyla anababa ocua gerekten deer verdiini ve onun baarl olmasn itenlikle istediini belirtmi olur, dedi. Dndm; anababasndan bu mesaj alan ocuun kendini gl ve yaama hazr hissetmesi kanlmazd. Ayla ve Erolun bu ortamda yetimeyilerine yeniden iim acd. Daha sonra kendimin iinde yetitiim ortam dndm. Yakup Beyin szn ettii trden bilinli bir anababam yoktu ama, ky ortamnn doallndan kaynaklanan doal zorluklarn bana ne kadar faydal olduunu anladm. Eee yem vermek ve onu sulamak; kei ve koyunlar otlatmak ve kaybetmeden eve geri getirmek; aatan incir toplamak ve pazara gtrmek. nciri toplarken, sepete koyarken, tarken ve satarken ezmemek gerekirdi. On yandayken kyllerden 4 kurua yumurta almak ve pazarda 5 kurua satmak. Btn bunlar gzmden bir film eridi gibi geti. Evvelden anlamsz, hatta eziyet olarak grdm ALE SSTEMNN GEREKSNMLER 93

45

eylerin, aslnda beni gelitiren eyler olduunu imdi grebiliyordum. Keke, diye dndm, Ayla ve Erol da doa ile iliki iinde benim ektiim trden eziyet ekebilselerdi. Kendimi dncelere kaptrmtm; Yakup Beyin bana bakmakta olduunu fark ettim. Benim dncelere daldm grmt ve saygl bir biimde o dncelerden imdi ve u ana geri gelmemi bekliyordu. Gz gze geldik. Yakup Bey glmseyerek konumasna balad. Altnc gereksinim kendini gerekletirmedir. Kendini gerekletirme, mutlulua gtrr ve aile bir mutluluk ortam olmaldr. imdiye kadar sayageldiimiz gereksinmeler karland takdirde, aile ortam baka hibir ortamda bulunamayacak mutluluk olanaklar salar. Bir babann ya da annenin ocuklaryla gurur duymas, onlarn iyi ve salkl insanlar olarak topluma katldklarn grmesi, byk mutluluk kaynadr. ocuklar anne ve babalarn dnyann en nemli ve kudretli insanlar olarak grrler. ocuklarn, anne ve babalar tarafndan kabul edilip, sevilip desteklenmesi, baka hibir kimsenin yapamayaca kadar, onlar mutlu ve yaamlarndan doyumlu klar. Bu yok, dedim. Yakup Bey anlayl bir tavr iinde beni dinliyordu. Erol ve Ayla bu yaanty maalesef bu ailede bulamayacaklar, diye devam ettim. Yakup Bey de benim gibi Ayla ve Erol iin zgnd ama, onun imdi zerinde durduu, benim renmem ve gelimemdi. Bana anlatmaya devam etti: Mutlu yetien insanlar, olaylarn ounda mutlu olunacak bir yn bulurlar. Mutsuz yetien insanlar ise, olaylarn ounda mutsuz olunacak bir yn bulurlar. Onlar mutlu edecek olaylarn says yok denecek kadar azdr. Yani, dedim, Erol ve Ayla ask suratl insanlar ordusuna katlmaya hazrlanyorlar. Yakup Bey, Maalesef, yle grnyor, dedi. 94 YETKN OCUKLAR Yakup Bey saatine bakt; dersinin bitmesine az kalm bir retmenin bak iinde, Aile sisteminin yedinci gereksinimi, salkl manevi yaamn temellerini oluturmakhr, dedi. ne doru eilerek ciddi bir yzle, Manevi yaam, evreni anlaml bir biimde btnletiren dnya grn temsil eder, dedi. Kendisine, Yani din demek istiyorsunuz, dedim. Yakup Bey, Manevi yaam deyimini ngilizce spiritual life karl kullanyorum. Bu anlamyla manevi yaam, din kavramndan daha kapsaml oluyor, dedi. Din, belirli kurallara dayal bir sosyal kurum oluturur; manevi yaam kiinin kendi iinde Tanryi ve Hakikati bulmasna ynelir. Din, toplumu (cemaati) vurgular; manevi yaam ise bireyin zne yneliktir. Bir sre dndkten sonra Yakup Bey yle devam etti: Daha nce her insann iki tr ilikisi olduundan sz etmitik. Bu ilikilerden biri kiinin kendi i dnyasyla, kendi zyle olan ilikisi, dieri de d dnya ile, toplumla, bakalarnn beklentileriyle olan ilikisidir. Din ve manevi yaam iin de byle bir ayrm yapabiliriz. Belirli kurallara, beklentilere, d ilikilere nem veren dnya grne din, kiinin zyle evrenin ilikisine nem veren gre manevi yaam adm veriyorum. Bu aklama bana yardmc olmutu ve manevi yaamla din arasndaki fark grmeye balamtm. Yakup Bey konumasna devam etti: Manevi yaam retilerini temel alan kiilere mistik, mutasavvf denilir. Bizim tarihimizde mistiklere rnek olarak Mevlana ve Yunus Emre gsterilebilir. nem verdii bir hususu belirttiini anlamam istercesine kelimelerin zerinde dura dura, Kat din kurallar iinde yetitirilen ocuk, kendi dnda baz kurallara gre yarglanacana ya da dllendirileceine inanr, dedi ve devam etti, Banaz din koullandrmasnn baskn olduu aile ortamnda yetien ocuk, kendi yaant ve deneyimlerini zenginletirecek, i ve d dnyasn aratrp kefedecek bir tutum yerine, kr krne itaati, kendi dnce ve duygularndan utanmay renir.

46

ALE SSTEMNN GEREKSNMLER 95 Byle yetimi bir ocuk, kendine zg duygu ve dncelerinden yalnz utanmay deil, ayn zamanda sululuk duymay da renmez mi? diye sordum. Yakup Bey, Evet, renir, dedi ve konuyu aklamaya devam etti: Bu tr kat kurallar ortamnda yetien insanlar, sadece kendilerini deil, btn insanlar yarglamay renirler. nsan yaants ve deneyimi deerli bir sre olmaktan karlm, her insan ve olay, kendilerinin de tam anlamad baz kurallara uygunluk derecesine gre deerlendirilmeye balanmtr. Yakup Bey bir sre sustuktan sonra gzlerinde bir prlt ve enerjiyle, Manevi yaam ailede beslenen ocuk ise salkl geliir. Evrenin bir btn olduunu, bu btn iinde yer alan her birimin, her olayn, kendine zg benzersiz bir yeri olduunu renir; bu nedenle ailedeki her bir bireyin, olduklar gibi deerli olduunu, kendi yetenekleri, dnceleri, duygulan iinde kabul edilmesi gerektiini anlar. Byle bir temel, bildiimiz tasavvuf anlayna yakn der ve birletirici, kaynatrc, evrensel bir dnya grn gelitirir. Salkl manevi yaam, ailenin ocuklara verebilecei en deerli armaandr. Salkl bir manevi temeli olan insanlar gle yzl, sevecen, insanlara olduu kadar doaya da saygl bireyler olarak yaamlarn srdrrler. Bu son szler iimi sevgiyle coturmutu. Yakup Beyin bu konuya ne kadar nem verdiini daha nceki konumalarmzdan hatrlyordum. Bu gzel duygunun tadn srdrebilmek iin bir sre sessiz kalmak istedim; Yakup Bey bu isteimi anlamt ve bir sre konumad. Birka kez hlamurlarmz yudumladk. Sonra Yakup Bey, Be temel zgrlkten sz etmenin zaman geldi, isterseniz perembe gn bu konuyu ele alabiliriz, dedi. Perembe gn bulumak zere oradan ayrldm. Be Temel zgrlk Erol benim odaya tand. Benim masada oturup kitap okumam ve yaz yazmam onu etkilemi olacak ki, o da masada kitap okumaya ve yaz yazmaya heveslendi. Hatice teyzeme, Erola kk bir masa ve masa lambas almak istediimi syledim. nce hayret etti, Daha kck ocuk, masay ne yapacak o, gibi laflar etti. Sonunda benim srarm kramad, kabul etti. Erolu aldm, Kapalar ile Sahaflar arasndaki sokakta portatif mobilya satan dkknlara gtrdm. Yolda Sahaflardaki Elif Kitabevine uradk; maalesef Yakup Bey yokmu. Erolla Yakup Beyin tanmasn istemitim. Mobilya dkknnda Erola bir masa setik. Benim bteme ve Erolun boyuna uygun masa vard. Erola bu masalardan birini seebileceini syledim. Erol kulaklarna inanamad. Ben bilmem, sen se, demeye balad. ocuun hayatndaki belki de ilk seimiydi bu. Bunun farkna varnca hi acele etmeden karar verme konusunda ona zaman vermek istedim. nceleri korkan, kayglanan Erol, daha sonra heyecanland, evklendi. Timur abi, gerekten ben kendi masam seebilir miyim? diye yar inanr, yar pheci bir tavrla yine sordu. Erol, bu masadan hangisini istersen se, onu alacaz, dedim. Yarm saat sonra Erolun istedii masay alm olarak oradan ayrldk. Bir de masa lambas aldk. Lambay da Erol seti. Taksiyle eve geldik. Masay Erolun yatann yanna koyduk. Masann zerine lambay yerletirdik. Erol byk bir zevkle kitaplarn masann st BE TEMEL ZGRLK 97 ne dizdi ve okumaya balad. Hatice teyzem, Timur ok masraf ettin. Ufack ocuk masay ne yapacakm, gibi szler etti ama, Erolun evkini ve heyecann grnce etkilendi herhalde. Timur abisi gibi bu da kitap yazacak galiba, gibi daha olumlu szler sylemeye balad. Yarm saat sonra Erol, Timur abi masam ok seviyorum, hep bu odada seninle kalmak istiyorum, dedi. Herhalde bu kendi dilinde onun bana teekkr etmesiydi. Kendisini kucakladm yanaklarndan ptm, Erolcuum istersen tabii kalabilirsin. Leman abla gittikten sonra odana dnmek istersen, masan ve lamban odana tarz, istersen burada kalrsn, nasl istersen yle yaparz, dedim. Recep enitenin ablasnn kz Leman o akam geldi. Gen, esmer, ksa boylu ama gzel bir

47

kadnd; yalnz hznl bir hali vard. Sanki bu hznl grnm genliinin ve gzelliinin nne geiyor, onlar perdeliyordu. Lemann geliini izleyen gnlerde Hatice teyzem ile Lemann srekli konutuklarn gryordum. Ben odamdan kp yanlarndan geerken konumalarn kesiyorlar, ben ieriye girdikten sonra yine balyorlard. Perembe gn Yakup Beye gitmek zere evden karken Leman, Yakup Beyle mi buluacaksnz? diye sordu. Bu soru beni artt. Hatice teyzeme belki Yakup Beyden sz etmitim, ama Hatice teyzemin buna nem vereceini, hatrlayacan sanmyordum. Yani Lemann bilgisi Hatice teyzemden gelemezdi. Evet, Yakup Beyle buluacam ama, siz bunu nereden biliyorsunuz, diye sordum. Sizin kitabnz okudum. Yakup Beyi o kitap araclyla tanyorum, dedi. Leman sanki bir eyler sylemek istiyordu. Heyecanl bir hali vard. Ama ben anlayamadm. Akama grrz, diyerek oradan ayrldm. Yakup Beye Lemann kendisini tandn syledim. Glmsedi, Sayende tanndk, diyerek aka yapt. ayevine gittik, hlamurlarmz smarladk. imde byk bir mutluluk duygusu vard. Yakup Beyle burada buluabilme olanan verdii iin Y7 98 YETKN OCUKLAR Tanrma iimden krettim. Bar ortamnda bylesine bilge, alak gnll ve iyi niyetli biriyle saatlerce beraber olabilmek, yaammn bana verdii en gzel armaanlardan biri, diye dndm. Ihlamurlarmzdan birka yudum aldk; bir sre sonra Yakup Bey konumaya balad: Salksz ailelerdeki mutsuz anne ve baba, kiisel becerileri ve giriimleriyle kendi gereksinimlerini karlayamazlar, dedi ve biraz gzlerini ksarak, Bu gereksinmeleri karlamada ocuklarn ara olarak kullanrlar, diye devam etti. ocuklarn gereksinmeleri ve gelimeleri, bu anababalar iin nemli deildir; byle anababalarm ocuklar geliemezler ve kendi kiiliklerini bulamazlar. Yakup Beyin geen bulumamzda syledii bir sz hatrladm ve, Geen bulumamzda Hatice teyzemin Erolu dvmesinin altnda kendi sorunlarnn yattn sylemitiniz. yle bir durumdan m sz ediyorsunuz? diye sordum. Evet, yle bir durumdan sz ediyorum, dedi ve devam etti: Hatice Hanm, salkl yetikin biri olarak Safiye Hanmla sorunlarn konuarak zmek yerine, kzgnln Eroldan karyor; ocuu alet ediyor. Bu bana, lise rencisiyken yaptm gzlemlerimden birini hatrlatyor. Yengemin, henz drt yandaki oluna yemek verdii ya da onun stn deitirdii zamanlarda, Ben sana imdi byle emekler veriyorum; byyp evlenince beni unutursun, elin kzn seversin, anneni bir keye atarsn! diye konutuunu anmsyorum. ocuk Anne yle konuma, ben seni hi unutmam, dedii zaman, Unutursun, unutursun, el kz sana unutturur, diye yant verir ve bu konuma ocuk alaymcaya kadar devam ederdi. Sonunda ocuk alamaya balaynca, yengem glmseyerek bana bakar, sanki kazand bir tr zaferi kutlard. Bunun doru olmadn, ortada salksz bir durumun bulunduunu hissederdim, ama niin byle hissettiimi aklayabilecek yeterli bilgim yoktu. BE TEMEL ZGRLK 99 Yakup Bey, dedim, Byynce beni unutursun diyen ok anne grdm. Ben yetitireyim, el kz/el olu sefasn srsn/ gibi kinayeli laflar anababalardan ok iittim. Tabii bu sylediim sadece benim yengemi temsil eden bir olay deil; bizim toplumda son derece yaygn bir anlay gsteriyor. Yeterli bilgim olmad iin o zaman gremediimi imdi grebiliyorum. Durdu, derin bir nefes aldktan sonra, Yengemin ocuunu kendi gereksinmeleri uruna nasl kullandn ve ocuunun kiilik geliimine ne byk darbeler indirdiini daha iyi grebiliyorum, dedi. Yllar sonra, o ocuk byd, evlendi ve evliliinde byk stresler olutu, byk straplar ekildi.

48

Bu tr szler sadece erkek ocuklarna sylenmiyor tabii, kz ocuklarna, yarn evlenirsen, kocann annesine anne, babasna baba dersin, bizleri unutursun deniyor. Bu ortamlarda yetien iki kii evlenince, birbirini sevmeye, birbirine nem vermeye direniyorlar ya da birbirini sevince, anne ve babalarna kar su ilemi gibi hissediyorlar. mr boyunca bu duygulardan kurtulamam, bu nedenle kars ya da kocasyla bir yabanc gibi ilikisini srdrm ok insan tandm. Yakup Bey, Recep enite ile Hatice teyzemin gerekten birbirlerini tandklarn sanmyorum, dedim. Sorun birbirlerini tanmamak olsa, o kadar iim yanmaz, diye yantlad ve, Beni en ok etkileyen kendi zlerini, ruhlarn, i dnyalarn tanmamalar; kendi duygu, dnce ve z lemleriyle, kim olduklarn bilmemeleri. Esas hzn verici olan da bu, diyerek szn tamamlad. Bir insann nasl olup da kendini tanmadn aklm almyordu. Bu dncemi Yakup Beye syleyince; Salksz ailede yetimenin sonular bunlar, Timur Bey! dedi ve konumasna devam etti: iki olgun insann oluturduu salkl aile dzeni iinde ocuk kendi potansiyeli ve yetenekleri iinde renme, heyecanlanma, karar verme, hayal etme, kefetme, hata yapma zgrlne sahiptir. Bu ailede ocuklar, anababann amalar 100 YETKN OCUKLAR ve bilinalt hesaplar uruna kullanlmaz, yarglanmaz ve saa sola itilmezler. Kendilerine zg bir geliim izlemeleri tevik edilir. Bu ortamda yetien ocuklar cvl cvl, neeli, yaratc, salkl olurlar. Doutan getirdikleri yetenekleri gerekletirme olanaklar vardr. Herkesin doutan hakk olan be zgrlk aile iinde yaar, canldr. Be zgrlk konusunu daha nce ksaca konumutuk, ama pek ayrntlara girmemitik. Yakup Beye bu konuyu pek iyi hatrlayamadm syledim. Yakup Bey, Be zgrln her birini imdi teker teker ele alabiliriz, dedi ve konumasna devam etti. Birinci zgrlk, imdi ve burada olan duyma ve grme, yani alglama zgrl. Salksz anababa ocuklarn gemie, gelecee veya olmas gerekene yneltir; u anda ve burada olan olaylar olduu gibi alglamalarna izin vermez. Bir rnek verebilir misiniz? diye sordum. Vereyim, dedi. Yukarda szn ettiimiz, Ben imdi sana byle emekler veriyorum; byyp evlenince beni unutursun, elin kzn seversin, anneni bir keye atarsn! diyen anne, olu zerinde iki olumsuz etkiye yol ayor: Bir, olunun o andaki oyunu, gzel giysisini alglamasn engelliyor; iki, oluna, ilerisi iin kendi kafasndaki olmas gereken ilikiyi empoze ediyor. Yani olunun u an ve gelecei kendince alglamasn engelliyor. Ama, anne bunun farknda bile deil. Yani bilerek, ktlk yapmak iin byle konumuyor, diye itiraz ettim. Yakup Bey, Haklsn, dedi, bilerek yaplan bir ktlk deil. Ama etkisi yine de mr boyu sren bir durum ortaya kyor. yle deil mi dercesine yzme bakt, Evet anlamnda bam salladm. O zaman ikinci temel zgrle geebiliriz, dedi ve konumasna devam etti: kinci temel zgrlk, kendi dndn olduu gibi ifade edebilme zgrl. Salksz anababa, ocuklarnn BE TEMEL ZGRLK 101 f ne dndyle ilgilenmez, ne dnmesi ve yapmas gerektiiyle ilgilenir. Salkl aile ortam ocuun kendine zg alglamasn ve dncesini ifade etme olana salar; salksz aile, ocuun nasl alglamas, dnmesi ve davranmas gerektiiyle ilgilenir; ocuklar belirli bir kalba sokmak, onlar iin, ocuun kendisi olarak gelimesinden daha nemlidir. Yakup Bey bir sre sustu. Arkasna yasland. Ihlamurundan yudumlad. Ve konumaya balad: Erol ve Ayla ile ilgili anlattklarnzdan ailede bu tr bir zgrln olmadn anlyorum. Erolun ve Aylann dnyay nasl grdn kimse merak etmiyor; kimse onlar

49

dinlemek istemiyor. Annesi Erolu dverken, Erol, Anne oraya gitmedim. Bahede oynarken matematik yaptk. etinin annesi pencereden bakyordu, demesine ramen, Erolun sylediklerine hi nem verilmiyor. Ayn ekilde, Ayla sinemaya gitmek iin izin isterken, bulumasna izin verilmezse hi arkada kalmayacan sylemeye altnda da, ayn ilgisizlikle kar karya kalyor. Kimse onlarn nemli bir ey syleyeceini dnmyor ki! dedim. Yakup Bey ac bir yz ifadesiyle, ocukken kendisine nem verilmeyen kii byle davranr, dedi. Sanki bana, Recep enitene ve Hatice teyzene kzma, onlar da ocukken ac ektiler ve imdi ne yaptklarnn gerekten bilincinde deiller, demek istiyordu. Sylediklerinin iyice anlalmas iin bir sre sustu, daha sonra konumasna devam etti: Salksz ailede ocua retilen, kendi alglamasnn, dnce ve davrannn nemli olmaddr; nemli olan, kendi ilgi ve istekleri ne olursa olsun, onlar bir yana brakp anababasnn istedii ynde davranmas gerektiidir. Eliyle bir metnin altn izer gibi, Aile iindeki etkileimler hep bu temel mesaj veriyorsa, ocuk, geliimi boyunca merak etmemeyi, dnmemeyi ve kendi istedii ynde hareket etmemeyi renir, diyerek cmlesini tamamlad. Aile sistemi kavramnn nemini imdi daha iyi anlyordum. 102 YETKN OCUKLAR Salksz sistem ocua her ynyle, sen deersizsin! mesajn veriyordu. Dndm Yakup Beye syleyince, Evet, aile sistemi bu temel mesaj her ynyle ocua verir, perinler, dedi. Baka dndn, sormak istediin var m dercesine yzme bakt. Sorum olmadna kanaat getirmi olacak ki, nc temel zgrlk, kendi duygularn olduu gibi ifade edebilme zgrldr, diyerek konumasna balad. Salksz aile ortam iinde ocuun hangi duygular iinde olduuna nem verilmez, hangi duygular ifade etmesi gerektii daha nemlidir. ocuk glyorsa glmesi; alyorsa alamas knanr. Korkmusa, korkaklyla alay edilir. ocua duygularn ifade hakk verilmez, kapa eneni/ denir. Aynen byle, diye Yakup Beyin szn kestim. Recep enite sadece Erol ve Aylaya deil, karsna da ayn muameleyi yapyor, diye devam ettim. Yakup Bey, Bu durumu drdnc temel zgrlkte de grrsnz. ocuklarn kendi arzularna gre bir eyi isteme ya da reddetme zgrl yoktur. Salkl ailede ise ocua ne istediine kendisinin karar vermesi ve bu kararn sorumluluunu yklenmesi beklenir ve retilir, diyerek aklamasn srdrd. Erol yemek konusunda ok seici, diye sze girerek kafamdaki bir soruyu sordum: Annesi srekli, hadi ye, daha ye diyerek ocuun peinde. Ne yiyecei ve ne zaman yiyecei ocuun isteine mi braklmal? Bunu pek iyi anlayamadm. Salkl ailede ocuk yemek yemeye zorlanmaz. Yemek zaman gelince ailenin beraberce yemek yemesi beklenir; ne var ki, kimse belirli bir miktar yemeye zorlanmaz. Yemek zaman yemeyen ocuk bir saat sonra, Benim karnm ackt, bana yemek ver/ diye annesine gelince, annesi, Bir saat nce yemek zamanyd, o zaman yemedin. Buras lokanta deil, istediin zaman sana yemek hazrlanamaz. nmzdeki yemek zamanna kadar beklemek zorundasn/ der. Bylece ocuk, sofrada yemek yememe davrannn sonucuna katlanmak zorunda braklr. Anne BE TEMEL ZGRLK 103 yemek masasnda ocuuna, imdi iyice ye de, bir saat sonra benim karma, anne karnm a diye kma! demez, istedii kadar yemek yeme yine ocuun kararna braklr. Hatice teyzemin bunu yapmas olanaksz, dedim, Her zaman ocuun tepesinde olmas gerektiini sanyor. Salksz ailede, ocuun neyi, ne kadar yemesi gerektii srekli kendisine sylenir. ocuun kendi davranlarndan sorumluluk almasna olanak verilmez. Sorumluluk kazanan insan zamanla bamsz olmaya ynelir; salksz ailenin ise bamsz insana tahamml yoktur.

50

Yani bamszla doru gelimek bir eit su mu bu tr aile iinde. Bunu mu demek istiyorsunuz? Evet, dedi Yakup Bey, anababanm tahamml edemeyecei zgrlklerin banda gelir bamszla doru gelimek. Bir sre dnd ve, Anababann tahamml edemeyecei zgrlklerin bir dieri de, olmak istedii ynde gelierek kendi zn gerekletirme zgrldr. Salksz ailede, kimin ne olmas gerektii aile iindeki kat kurallar erevesinde belirlenmitir. Kiinin nasl bir insan olarak yaamn srdrmesi gerektii, dolayl ve dolaysz, srekli kendisine empoze edilir. Bu tr ynlendirme kkken ocuun nasl bir oyun oynayaca ile ilgili iken, bydke nasl bir meslek semesi ve kiminle evlenmesi gerektiine dnr, dedi. Glerek, Esaret kalkt diyenlere, Hayr kalkmad diyerek be temel zgrlkle ilgili yetikin anababann tutumunu gsterebilirim, dedim. Yakup Bey, bu szme glerek, Bu anlamda esaret sadece bizim toplumda deil, hemen hemen her toplumda yaygn olarak var, dedi ve devam etti; Bylesine ailelerde yetien insanlar, daha dorusu bu tr kalplayan ailelerin ounlukta olduu toplumlar aslnda gerek demokrasiyi istemez. Bir l)aba baa gesin, onlara ne yapmas gerektiini sylesin isterler. Bu tr toplumlarn says sanldndan ok daha fazladr. Yani esaretin kalkmasn insanlar pek istemezler; zgr 104 YETKN OCUKLAR lkten doan kiisel sorumluluktan ekinirler mi demek istiyorsunuz? diye Yakup Beye sordum. zgr kii kendi verecei kararn sonucundan da sorumlu olma durumundadr. Oysa bakas ona neyi, nasl yapacan sylerse, sorumluk yklenmez, kolayca kabahati bakasna atabilir, diye yant verdi. Bir sre dndkten sonra konumasna devam etti: Bu dnce, yani kiinin zgr olmas ve kendi yaamndan sorumlu olmas manevi yaam konusunda da geerlidir. Kalplayan aile iinde ocuk manevi yaamla ilgili olarak srekli bask altnda tutulur. Neye, ne kadar ve nasl inanaca ocua hep sylenir. Bunun dna kma cesaretini gsterenler korkutulur. Kiinin aratrma, kefetme, kendini daha mutlu eden bir dnya gelitirme zgrl yoktur. Bu tr aile iinde yetien insan kendi kalplarnn dna kmaya korkmaz m? diye Yakup Beye baka bir soru sordum. Glerek, Hem de nasl! diye sze balad; Bu tr aile iinde yetien insan yetikin ocuk olarak yaamn srdrmeye balar. Yetikin ocuk kendi kalplarnn tesinde herhangi yeni bir gre tamamiyle kapaldr. Bu tutumu, yani yenilie ak olmama tutumunu, zellikle ocuk yetitirme konusunda Recep enitede kolaylkla grebiliyorum, dedim. Yakup Bey, Burada iki sre yer alyor, dedi: Bir, kalplanan kii yeniye ilgi duymad, gerek grmedii iin giriimde bulunmuyor; iki, bazlar daha az kalplanm olduklar iin yeniye ilgi duyup, kalplarnn dna kmaya ynelebiliyor. Burada bir sre sustu, sonra, Fakat toplumun ounluu bu kalplar korumaya byk zen gsterdii iin, kii korkuyor ve bu korku nedeniyle grd, alglad yenilikleri ortaya koyamyor, diye devam etti. Bu olay siyaset, ekonomi, eitim, hukuk, askerlik, din gibi yaamn btn boyutlarnda kendini gsteriyor. Bir sre sustuk. Ihlamurlarmz yudumladk. Yakup Bey, BE TEMEL ZGRLK 105 Yukarda saydmz be zgrln korunabilmesi iin, aile iinde salkl ve etkili bir iletiim olmas gerekir, dedi. Hep salksz ailelerden konutuumuzun daha iyi farkna varyordum. Bir kere daha kendisine, Neden salkl aileler zerinde durmuyoruz? diye sordum. Belirli bir plan erevesinde dndn syledi. Bu dizi konumalarmzda yetikin ocuklarn oluturduu aile dinamiini inceleyecektik. Bu dizi bittikten sonra, gelimi anababalarn oluturduu

51

salkl aile yapsn incelemeye balayacamz syledi. Niin byle bir yol izlediimizi sorduumda, nce iinde bulunduunuz aileyi anlayn. Daha sonra zlemini duyduumuz aile zerinde konumak daha kolaylar, dedi ve glmseyerek ilave etti, Gelitiren Anababa adl bir kitap yazmak istemez misiniz? iim sevinten hoplad. Evet, Yakup Beyin gzel bir plan vard. Yazacam br kitabn ismini bile koymutuk. Gltk. Gelecek sal bulumak zere oradan ayrldm. 10 Leman in Evlilii Recep enitenin yeeni Lemanla Hatice teyzem srekli konuuyorlard. Onlar rahatsz olmasn diye ben odamdan pek kmyordum. Bir gn Hatice teyzem odamn kapsn at ve Timur, biz seninle biraz konumak istiyoruz, diyerek odaya girdi. Onun arkasndan Leman geldi. Hatice teyzem odaya yle bir gz gezdirdi, Gelin salonda konualm, oras daha geni, dedi. Salona getik. Hatice teyzem ne diyeceinden pek emin olmayan bir tavr iinde nce Lemana, sonra bana bakt. Bana, Leman senin yazdn kitab okumu. Yakup Beyle tanmak istiyor, dedi. Leman biraz sklgan bir tavrla, Siz ok karamsar bir devreden geerken Yakup Bey size yardmc olmu. imdi ben de karamsar bir devreden geiyorum. Akl danacam birine ihtiyacm var, dedi. Ne diyeceimi bilemiyordum. Bir anda sratle iimden deiik duygular geti. Bu duygular gzlemeye altm. Bir yandan Lemanm Yakup Beye neler anlatmak istediini merak ediyordum. Dier yandan, Yakup Beyin benden baka biriyle yakn iliki kurmasn istemeyen bir ynmn farkna varyordum. Bir baka dzeyde, Lemanm yaamnn zor bir devresinde ona yardmc olabilmeyi istiyordum. Kendi bunalm ve karamsarlm aklma geldi. Yakup Beyin onu anlayarak yardmc olabileceine inancm yksekti. Lemana, Ben sal gn Yakup Beyi ziyaret edecektim. Tele LEMANIN EVLL 107 fon eder, ziyaretiniz iin izin isterim. Eer kabul ederse sal gn beraber gideriz, dedim. Lemanm gzleri ldad. Hatice teyzem hl durgun ve aknd. Bir sre sonra, Allah yardmcn olsun kzm, dedi. Bu szyle neyi kastetmiti? Senin iin zor. Yakup Bey ya da baka biri, sana yardmc olamaz. Sana ancak Allah yardmc olabilir! mi demek istiyordu? Yoksa, Bu karar sen veriyorsun, beni bu ie kartrma m? Yakup Beyle konumak istedii konuyu bana syleyip syleyemeyeceini sordum. Hatice teyzemin rahatszln fark etmemek mmkn deildi. Ama Leman i rahatlyla ksaca anlatmaya balad: Ben evleneli henz sekiz ay oldu. Eimle hi geinemiyoruz. Eime sizin yazdnz kitab okumasn syledim, hatta kitab kendisine verdim, benimle alay etti. Ben evleninceye kadar karamsarlk nedir bilmezdim. imdi ok karamsar olmaya baladm. nceden onun sylediklerine hi itiraz etmez, iime atar, gizli gizli alardm. Ama artk karlk vermeye baladm. Bir arada oturamayacak hale geldik. Bir sre birbirimizden ayr kalmaya karar verdik. Ben, Recep day ve Hatice yengemlere gelirsem daha iyi olur, diye dndm. Eim Eskiehirde evimizde kald. Bir sre o evreden uzaklamann bana iyi geleceini sanyorum. Hatice teyzem, Erkek ksm bu. Ben Recep daynla evlendiimde nceleri dnyay bana zehir etti. Ama zamanla insan alyor. Almayp da ne yapacaksn. Kadn ksm, uymak zorunda, diye kendi dncesini syledi. Leman, Hatice teyzemin konumasndan pek etkilenmemi grnyordu. Kadn ksm uymak zorunda felsefesi ona pek anlaml grnmyordu anlalan. imden, aferin sana Leman, diye dndm. Leman Hanmn kocas Nusret Bey Kayseride domu. Nusret, Teknik niversiteden mezun; Leman, stanbul niversitesi ngiliz Dili ve Edebiyat Blmnden. renciyken tanmlar. Sekiz ay nce evlenmiler ve Eskiehire yerlemiler. imdilik

52

108 YETKN OCUKLAR Nusretin kazancyla geinmeye karar vermiler. Leman nmzdeki yl Eskiehirdeki bir lise ya da kolejde ngilizce retmenlii yapacan umuyormu. Ertesi gn Yakup Beye telefon ettim ve Lemanm dileini kendisine ulatrdm. Yakup Bey olduka temkinli, Tanmak isterim; ne var ki, seninle srdrmekte olduumuz tartmalar aksatmay istemiyorum. Leman Hanm sal gn gelsin konualm, bu konumadan sonra ilerisi iin karar veririz, dedi. Sal gn Yakup Beye gittik. ayevinde masamza oturduk. Ben ve Yakup Bey hlamur smarladk, Leman ay istedi. Leman nceleri ok heyecanlyd. Yakup Beyin sakin ve babacan halinden olsa gerek, bir sre sonra rahatlad; konumaya baladlar: Yakup Bey Lemana dnerek, Timur Bey benimle konumak istediinizi syledi, diye glmseyerek sze girdi. Leman heyecann gizlemeye gerek duymadan, Evet. Sizinle tanmak benim iin byk mutluluk, diye konumaya balad ve, Timur Beyin kitabn okudum ve sizin dncelerinizden ok etkilendim, dedi. Yakup Bey glmseyerek, Leman dinlemeye hazr olduunu belli ediyordu. Bunun zerine Leman konumasna devam etti; stanbula daymlar ziyarete geldim, bir sre kalmak istiyorum. Zor bir devreden geiyorum. Bir sre eimden ayr kalarak sorunlar daha ak seik grebileceimi sanyorum. Yeni evliyim. Eim mhendis. En mutlu olmam gereken aylar karamsarlk iinde geiriyorum. Yakup Bey bu noktada Lemanin szn keserek, Timur Beyin bizimle oturmasnda bir saknca var m Leman Hanm? diye sordu, Eer benimle yalnz konumak isterseniz Timur Beyden rica ederiz, bizi bir sre yalnz brakr. Ben yerimden kalktm, ayrlmaya hazrlanyordum, Leman bana bakt ve daha sonra Yakup Beye dnd, Ben rahatsz deilim. Hatta Timur Beyin burada olmasn tercih ederim, dedi. Yakup Bey, Peki; o zaman konumaya devam edebiliriz, LEMANIN EVLL 109 dedi ve sonra Lemana bir soru yneltti: Evlenmeden nce ilikilerinizde herhangi bir aksaklk hissetmediniz mi? Hayr, hissetmedim. Nusretle renciyken tantk. Evlenmeden nce yl kadar arkadalk ettik. Sonra nianlandk ve bir sre sonra Nusret askere gitti. imdi bir inaat irketinde alyor; ben de inallah seneye retmen olarak almaya balayacam. Evlenmeden nce Nusret bana kar son derece kibar ve saygl bir insand. imdi nianllk devresini gzden geirince baz olumsuz ynlerin farkna varyorum. O devrede bunlarn farknda deildim. Yani bir nevi olumsuz srpriz oldu sizin iin? Leman zntyle, Hem de nasl! dedi. Yakup Bey efkatli ve anlayl bir tavr iinde, likinizde sizi en ok rahatsz eden ne? diye sordu. Nusreti hibir ey mutlu etmiyor. Bir eyi elde edince, hemen yeni hedefler peinde komaya balyor ve onlara ulaamad iin srekli huzursuz. rnein, benimle evlenmeden nce benimle beraber olamad iin mutlu olmadn sylyordu. imdi beraberiz, imdi de anne ve babasndan ayr olduu iin mutsuz olduunu sylyor. Srekli yeni mutsuzluk kaynaklar m buluyor? Evet. Annesi ziyaret ettii zaman biriki gn mutlu oluyor. Ama bir sre sonra ok paramz olmad iin, henz bir arabamz ve evimiz olmad iin mutsuz. Ben btn bunlarn zamanla olacan kendisine sylediimde, Senin ideallerin yok. nsann bir eylere ulamak iin aba gstermesi, mcadele etmesi gerekir, diyerek beni tembellikle ve idealim olmamakla suluyor. Yakup Bey bana ilgin gelen bir soru sordu: Annesine dkn olduu kadar babasna da dkn m? Ailesine ok bal, ama annesine daha dkn. Benimle evlendiinden dolay sanki anne ve babasna kar sululuk duyuyor. Sizin anne ve babanzla ilikisi nasl? no

53

YETKN OCUKLAR Annem ve babam Nusreti seviyorlar, ona yaknlk gstermek istiyorlar. Nusret ise onlarla karlamaktan, hatta telefonda konumaktan kamyor; ou zaman onlar sevmediini ve onlarla rahat olmadn hissediyorum. Eskiehirde bir arkada evreniz var m? Leman biraz dnd ve, Var, dedi. Sonra glmseyerek, ounun arabas var; bizden daha iyi durumdalar, diye devam etti. Nusret onlarla bulutuktan sonra daha gergin oluyor ve srekli parasz olduumuzdan, parasz mutlu olmann mmkn olmayacandan yakmyor. Ben arkadalar arasnda neelenince, daha sonra evde, Sen paral biriyle evlenmeliydin, gibi szler ediyor. Tabii btn bunlar beni ok incitiyor. Yakup Bey, Aranzda gerginlik olduunu aileniz biliyor mu? diye sordu. Ben kendi aileme sylemiyordum. Ailelerimizi iin iine katarak onlar da zmenin anlamsz olduunu dnyordum. Ama Nurset benimle kavga edince hemen annesine telefon ediyor ve ona iini dkp beni ktlyor. Bu byle birka kez olduktan sonra bir gn kendimi o kadar yalnz hissettim ki, ben de anneme telefon ettim ve durumu anlattm. Annenizin tepkisi ne oldu? Annem ok zld, ama bana moral vermeye alt. Evliliin ilk balarnda bunlar olur kzm. Biliyorsun Nusret iyi bir insan. Sen biraz alttan almasn ren, gibi laflar ederek hi taraf tutmad. Ama Nusret srekli benim annemi ktler; benim ailemin iyi bir aile olmadn ima eden szler syler. Bu tr szleri artk kaldramyorum. Bir keresinde bizimkiler iin kt szler syleyince, Bu szlerin beni ok derinden kryor/ dedim ve gzyalarm tutamadm. Bu sefer de, Bak alyorsun, daha sen ocuksun, gibi szler syledi. Yakup Bey Lemann sylediklerini ilgiyle dinliyordu. Nusretin annesi ne i yapar? diye sordu. Leman, Ev kadn; babas ise retmen, diye yantlad. Yakup Bey iin nemli olmal ki, Sizin anneniz ne i yapar? LEMANIN EVLL 111 diye sordu. Leman, annesinin bir bankada ube mdr olduunu, babasnn ise retmenlik yaptn syledi. Daha sonra Yakup Bey, iki aile arasndaki ilikinin nasl olduunu sordu. Leman, ki aile pek birbiriyle iliki iinde deil. Benim ailem Afyonda, onlarnki Kayseride. isteseler de birbirleriyle grme olanaklar pek yok, diye aile ilikilerini aklad. Yakup Bey bu defa daha ilgin bir soru sordu; Sizin grebildiiniz kadaryla, iki aile arasnda karkoca ve anababa ocuk ilikileri bakmndan fark var m? Leman bildii bir konuda konuan uzmann gveni iinde, Evet, benim ailemle onun ailesi arasnda ok fark var, dedi. Onun ailesinde babann dedii dedik. Hi kimse babann dediine kar gelemez. Anne babadan korkar, ablas ve abisi babadan korkar, Nusret en kkleri, o babasndan en ok korkan kiidir. Ya sizin ailenizde? Benim ailemde evin tm dzenini annem ynetir. Annem ve babam birbirlerine eit olarak bakarlar, her karar beraber verirler. Biz korkuyla deil, sevgiyle bydk. Annemizi zmemek iin sylediklerini yapardk, dayak korkusundan deil. Yakup Bey, soraym m, sormayaym m diye tereddt ediyordu sanki; nihayet sordu: Nusreti sevdiniz mi? Leman tereddtsz, Evet, sevdim, dedi. Bu tr sorular sormakta pek rahat olmamakla beraber, Lemana yardmc olmaya karar vermi bir danmann edasyla, Ne gibi zelliklerini grdnz de sevdiniz? diye biraz daha irdeledi. Leman rahatlkla yantlyordu; Her eyden nce ok zeki bir insan. Ayrca, gerekten alkan, insanlara kar ok saygl, ok kibar. Yakup Bey biraz dnceli bir tarzda Lemana bir soru yneltti: Bu son sylediiniz imdiye kadar anlattklarnza ters dmyor mu?.

54

112 YETKtN OCUKLAR yle grlebilir. Aslnda, siz Nusretle tansanz ne demek istediimi anlarsnz, diye yantlad. nsanlarn yzne o kadar saygl, o kadar kibar ki, hi kimseye itiraz etmez, onlarn dediini yapar. Ama, o insanlarn arkasndan veryansn konuur, kfreder, ikyet eder. Yani siz arkadaken hep bu gler yzl tarafn grdnz. Ah, evet! dedi Leman. Aslnda onun iinin gerekten temiz olduuna, aslnda iyi bir insan olduuna hl inanyorum. Yakup Bey gzlerim ksarak, Ama iindeki o temiz, iyi insana yaklama olana bulamyorsunuz, dedi. Bulamyorum ve bu beni ok rahatsz ediyor. Syledii szler, yapt baz davranlar beni o kadar krd ki, ona kar soumaya baladm. Yakup Bey kritik bir soru sordu: Kendinize olan gveninizi de kaybetmeye baladnz hissediyor musunuz? Evet, hem de ok, dedi, Leman. Yaammda bu kadar kendime gvenimin dk olduu ve karamsar olduum bir zaman hatrlamyorum. Daha fazla onunla birlikte olursam kendime olan gvenimi tmyle kaybedeceimden korkuyorum. Yakup Bey bayla Lemanm dediini onaylayarak, Evet, korkmakta haklsnz, dedi. Benim Eskiehirde pek tandm yok. Nusret daha nce Eskiehirde bulunmu ve imdi alt yerden de arkadalar edindi. Hep onun muhitinde oluyorum, bu beni daha ok etkiliyor. Beni en ok rahatsz eden olaylardan biri arkadalarnn yanmdayken onlarn yzne glmesi, ok yakn dostu gibi hareket etmesi, arkalarndan onlar srekli yarglamas ve eletirmesi. Benim yakn arkadalarmn ou Afyonda. Kimseyle bunlar konuamyorum. Yani kendinizi yapayalnz hissediyorsunuz. Leman/Evet, ok yalnz hissediyorum, dedi. Geenlerde Nusret hasta oldu. Ben de bir sredir rahatszdm. Hastalk senden bana geti. Kendini koruyup, hasta olmasaydn ben de hasta olmazdm/ diye srekli sylendi. O byle konuunca ldrasm LEMANIN EVILGt 113 geliyor. Ben isteyerek mi hasta oldum? Sanki hasta olmak ya da olmamak yzde yz insanlarn denetimi altnda. O kadar ocuksu buluyorum ki, byle konuunca nce kulaklarma inanamyorum. Yakup Bey bana bakt ve, Timurcuum bir dakika gelir misin? diyerek beni baka bir keye ekti. Eer sence bir mahsuru yoksa, Leman Hanm bizim toplantlarmza katlabilir, dedi. Gzlerimin iine bakyordu. Yakup Beyle oluturduumuz yaknln kaybolmasndan biraz kayglandm, ama Lemann getirecei zenginlikler olacan da hissetmitim. Benim iin bir mahsuru olmadn syledim. Masaya dndk ve Yakup Bey, Timur Beyle son drt haftadr sal ve perembe gnleri buluuyor ve belirli bir konuyu deiik boyutlaryla tartyoruz, diyerek aklamaya balad. Konumuz yetikin ocuklar. Nusret iin, O kadar ocuksu buluyorum ki/ diye bir cmle kullandnz. Onun iin bu aklamay yapyorum. Eer isterseniz siz de bu tartmalarmza katlabilirsiniz. Leman soran gzlerle bana bakyordu. Bence bir mahsuru yok, isterseniz katlabilirsiniz, dedim. Ne var ki, bu ksa sre iinde bencil bir ynmle iliki iine girebilmitim. Lemann Yakup Bey ile yaptmz konumalarmza katlmasnn ona yararl olacandan hi phem yoktu ama Yakup Beyle olan ilikimi korumak amacyla tereddt etmitim. Bencilliimin farkna vardm zaman ksa bir aknlk dnemi geirdim. Bencil olmadm, bencillik gibi bir duygunun tesine oktan getiimi sanyordum. Yakup Bey Lemana dnerek: Bu bulumalardaki konumalarmzn size yararl olacan sanyorum. yle umuyorum ki bu tr etkileimimiz Nusret Beyi, kendinizi, Nusret Beyin yetitii ortam, kendi ailenizi daha iyi tanmanza yardmc olacak. Leman heyecanla, Bu benim iin nemli bir frsat. Size ve itiraz etmedii iin Timura teekkr ederim, dedi. Yakup Bey ciddi bir hava iinde, Yalnz bir konu var. Size

55

Y8 114 YETKN OCUKLAR bu konuyu amamz gerek, dedi ve devam etti: Biliyorsunuz Timur Bey imdi teyzesi Hatice Hanmlarn evinde kalyor. Leman bildiini ba iaretiyle belirtti. Ailede yer alan etkileimlerin, Erol ve Aylaya yararl m yoksa zararl m olduu konusunda, Timurun kayglar var. Zaten beni yeniden ziyaret etmeye balamas bu kayglarndan kaynaklanmt, dedikten sonra, yle deil mi, dercesine bana bakt. Ben sze kartm ve, Evet, Erol ve Aylanm durumlar beni zyor, dedim. O ocuklara yardmc olmak istiyorum, ama ne yapacam bilemiyorum. Yakup Beye danmak iin geliyo rum. Yakup Bey ellerini iki yana aarak, te biz bu ekilde yetikin ocuklar konusunu incelemeye baladk, dedi ve Lemana bir soru sordu: Recep Bey sizin daynz oluyor, deil mi? Leman, evet, anlamnda ban sallad. Recep Beyin ve Hatice Hanmm davranlarn, etkileimlerini onlar yarglamak ve ktlemek iin deil, yetikin ocuk kavramna aklk getirmek asndan inceliyoruz, diyerek konuya aklk getirmek istedi. Siz bizim konumalarmza katlrsanz daynzn davranlar zerine konuulmasndan rahatsz olabilirsiniz. Leman, rahatsz olacan sanmadn syledi ve ilave etti: Benim renmeme ve olgunlamama yardm edecekse, kendi annemin ve babamn davranlarn dahi incelemekten, tartmaktan ekinmem. Belki sizin konumalarnza konu olacak baka rnekler bile getirebilirim. Yakup Bey memnuniyetini ifade eden bir glmsemeyle, Bu tutumla katlmanz, tartmalarmz gerekten zenginletirir, dedi. nceden bilgi vererek yanl anlamay nlemek istediimi, sanrm anlamsnzdr, diye ekledi. Leman/Bilgilendirdiiniz iin teekkr ederim, dedi. Yakup Bey babacan bir tavr iinde, Timur evde Erolla kolayca iliki kurabiliyor, onunla konuabiliyor. Aylanm on alt yanda bir kz olmas Timurun Ayla ile evde rahat ve ak ko LEMANIN EVLL 115 numasn zorlatryor. Belki siz Ayla ile daha yakn iliki iine girebilirsiniz, diyerek Lemana bakt. Leman, Aylay sevdiini syledi ve, Ona nasl bir yardmm dokunabilecek bilmiyorum. Konumam isterseniz, onunla konuurum, dedi. Biraz akac, biraz alayc bir tavrla, Belki Ayla da ara sra bize katlabilir! dedim. Yakup Bey bana glmseyerek bakt. Bu cmlemin syleni tarzndaki kinayeyi, altnda yatan kskanl sezmiti. Ama, gelimekte olan bir insan iin bu ynlerin ara sra kendini gstereceini doal kabul ediyor olmal ki, yznde beni yarglayan bir tavr grmedim. Niin olmasn? isterse bize katlabilir! Hatta onun okulu olduu iin bazen cumartesi gnleri buluabiliriz, dedi. Yakup Beye hayretle bakakalmtm. Ben aka yapyordum, dedim. Ben aka yapmyorum, diyerek bana yeniden glmsedi. Olaylarn gidii Ayla ile konumamz gerektirebilir. yle bir gereksinim doarsa cumartesi gnleri de buluabiliriz. Leman gzleri l l, iinden geleni kendiliinden paylaan bir ocuk edasyla, Sizinle konumak kendime olan gvenimi arttryor. Niin bilmiyorum, diyerek Yakup Beye bakt. Yakup Bey muzip bir glmsemeyle, Ben biliyorum! dedi. Merak etmitim; Yakup Bey, Lemann kendine gveninin neden arttn nasl biliyordu? Dayanamadm, Niin? diye sordum. Soruyu ben sorduum halde Yakup Bey, Lemana konutu : Sizi ciddiye alan, duygularnz olduu gibi ifade etmenize olanak veren, ifade ettiiniz zaman onlar ciddiyetle dinleyen ve anlayan iki insan var. Bu iki insann davran size dorudan, Leman sen deerlisin. Senin

56

alglamalarn, duygu ve dncelerin dinlenmeye deer, mesajn veriyor. Bana byle davrandnz iin sizlere gerekten teekkr ederim. 116 YETKN OCUKLAR Benim size baka trl davranmam mmkn deil! Nasl? Anlayamadm. Benim anlaym iinde siz evrende teksiniz, emsalsizsiniz. Bu bilin iinde sylediiniz her sze, ifade ettiiniz her duyguya nem veririm. nem vermezsem, daha dorusu nem vermediimi gzlersem, kendimde nemli bir bozukluk olduunu dnr ve o bozukluu gidermeye, dzeltmeye alrm. nk salkl olan tutum, sizi tek ve emsalsiz olarak gren tutumdur. Bu aamada Yakup Beye sordum: Ayla da gelse, Erol da gelse, onlar henz ocuk demez, onlar da ayn biimde dinlerdiniz, yle mi? Yakup Bey glmseyerek ve sylediimi bayla tasdik ederek, Tabii! dedi. Leman gzlerinin parlts bir kat daha artarak, Sizden ayrlrken onlar da kendilerini daha deerli grrlerdi, tahmininde bulundu. Bir sre sonra, kendi kendine konuur gibi, biraz fkeli bir sesle, Anneler, babalar bunu niin yapmyorlar? sorusunu sordu. Yakup Bey yant vermedi. Uzun sre sessiz kald. Sanki yznde derin bir hznn belirtilerini grdm. Ihlamurundan bir yudum ald. Ben de kendi ocuklarm yetitirirken byle dav ranmadm. Bu nedenle, kendi ocuklarma kar iimde bir sululuk tarm, dedikten sonra yutkundu, daha yumuak bir sesle, imde bir hzn var, dedi. Byle bir yant beklemiyordum. Ne diyeceimizi bilememekten kaynaklanan uzun bir sessizlik oldu. Yakup Beyin ocuklar olduunu dahi bilmiyordum. Ama, bu konuda soru sormann uygun olmadn da biliyordum. Bir sre sonra Yakup Bey konutu: Davranlarndan dolay kiileri yarglamak, onlara kzmak kolay. evrenizde grdnz insanlarn yzde doksan dokuzu byle hareket eder. Her toplumda bu byle sanrm. Ancak yzde biri kardakine kzmadan nce onu anlamay dener. LEMANIN EVLL 117 Yakup Bey yumuak bir sesle, Kendi anababamza kzmadan nce onlarn paradigmasn anlayabilmeliyiz, dedi ve, Hatice Hanm ve Recep Beyin davranlarn bu tutum iinde ele aldk, diye devam etti. Lemana bakarak, Umarm Nusret Beyin davranlarn da bu tutum iinde ele alrz. Yarglamak iin deil, onlarn dnce, duygu ve davranna yn veren temel paradigmalarn anlayabilmek iin, dedi. iki saat kadar beraber olmutuk; Yakup Bey saatine bakt. Saatine baktnda ayrlma zamannn geldiini anlarm. Biz izninizi rica edelim, dedim ve, nmzdeki perembe buluuyor muyuz? diye sordum. Eer isterseniz, diye yantlad. Perembe gn bulumak zere oradan ayrldk. 11 Utanca Boan Aile Hatice teyzem Yakup Beyle ne konutuumuzu merak ediyordu. Lemanm daha neeli ve umutlu halini grnce, Yakup Beyi o da merak etmeye balad. Leman, Hatice teyzemin merakn gidermek iin, Yakup Bey beni dikkatle dinledi; sylediklerimi anlad ve sal ve perembe gnleri Timurla yaptklar konumalara benim de katlmam istedi. Bir sre sonra karamsarlmn altnda yatan nedenleri anlamaya balayacam umuyorum, diye genel bir aklama yapt. Ayla imdi okuldan eve daha istekli dnyor ve Leman Ablasyla uzun uzun konuuyordu. Annesinde bulamad anlay ve efkati Lemanda bulmak onu mutlu etmi olmal ki daha sevecen, daha konukan oldu. Erol benim odamda kalmaktan ok mutluydu. Bir gn bir kda kendi resmini yapm. Resmin altna Timur abime Eroldan diye yazarak bana verdi. Resmi masamn dayal olduu duvara raptiyeledim. Bu resmi karma koyduumu grnce

57

ok heyecanland, nce Ayla ablasna, sonra Leman ablasna, daha sonra annesine kotu ve heyecanla onlara gsterdi. Babasna gstermedii, szn bile etmedii dikkatimi ekti. Evde olumlu bir duygu hkim olmaya balamt. Hatice teyzem bu olumlu havann farkna varyor, niin ortaya ktn pek anlamasa dahi, durumdan memnun oluyordu. Durumdan pek memnun olmayan tek kii Recep enite idi. ocuklarn daha mutlu oluu, kendisinden daha az korkmalar herhalde onu rahatsz ediyor olmalyd ki, surat daha fazla aslmaya balad. UTANCA BOAN ALE 119 Leman bir keresinde evlilik sorunlaryla ilgili benimle konumak istedi. O, konuya girmeden, Her eyi Yakup Beyle beraber olduumuz zaman anlatmanz bence daha doru olur. Bylece o da benimle beraber renir ve ayn konu zerinde beraber dnrz, dedim. Teklifimi kabul etti ve o konuyla ilgili bir daha konumad. Perembe gn Yakup Beyle bulutuk. Leman yine ay smarlad, biz hlamur smarladk. Leman glmseyerek, Siz hep hlamur mu iersiniz? diye sordu. Yakup Bey, muzip bir tavrla, Timur Beyin yazd kitab okuduunuzu sanyordum, dedi. Leman bir eyler hatrlamak istercesine dnmeye balad. Biraz sonra, Evet, hatrladm. Niin ay imediinizi aklamtnz kitapta, dedi. Leman, zin verirseniz ben ay imeye devam edeceim, diye isteini ifade edince, Yakup Bey, istediinizi iebilirsiniz, benden izin almanza gerek yok. Ancak, yanmda sigara imeye kalksaydmz ite o zaman itirazm olurdu. Sizin ay imenizin bana bir zarar yok. Bu tamamiyle sizi ilgilendiren bir konu, dedi. Yakup Bey daha nce zerinde konutuumuz iki tr ilikiyi gsteren ekli masann stne koydu ve anlatmaya balad. Bugn, utanca boan aileden sz etmek istiyorum. nsann gerekle temasn srdrebilmesi, onun i ve d dnyasna uyumunda nemli bir yer alr. Bunlar sylerken, i dnya ve d dnya ilikilerini ekil zerinde gsterdi. i dnyamzla ilikimizde ortaya kan en byk engel, kiinin kendi znden utanmas, bu z olduu gibi kabul edememesidir. Yakup Beyin soluklanmasndan yararlanarak sze girdim ve, Kendimle ilikim var m, kendi zmden utanyor muyum? diye kendime soruyorum, ama, doru drst bir yant alamyorum, diye kendimle ilgili bir gzlem yaptm. Leman da, i dnyasyla ilikisinin nasl olduunu pek bilmediini syledi. 120 YETKN OCUKLAR Yakup Bey bunlar duymam gibi aklamasna devam etti: ocuk, koullu sevgi ile bym ve kalplanmsa, duygusal bakmdan geliemez, iindeki ocuk utanca boulur, i ocuu duygusal bakmdan bymeyen insana yetikin ocuk diyoruz. Beden yetikinin bedeni, ama duygusal bakmdan hl geliememi, hl ocuk. Bana dnerek, Bunlar daha nce konumutuk, dedi. Leman glmseyerek Yakup Beye bir soru sordu: insann iinde bir i ocuk olduundan sz edebildiimiz gibi, bulu andaki bir i genten, bir i erikinden de sz edebilir miyiz? Lemanin sorusunu duyunca glmsedim; byle bir ey daha nce hi aklma gelmemiti. Yakup Bey de glmsemeye balad, ama syledii olduka dndrc idi: Bir binann temelinin salamlndan sz etmek mi daha anlaml, yoksa teker teker katlarndan sz etmek mi? Leman biraz aknlkla, Anlayamadm, dedi. Sze kartm ve, Bence binann temeli ok nemli, diyerek devam ettim; dier tm katlarn ayakta kalabilmesi iin temelin salam olmas gerekir. Leman, Birinci kat rkse, zerine ikinci kat kamazsnz, dedi. Yakup Bey, ocukluk binann hem temelini hem de atsn oluturur, diyerek devam etti: nsann ocukluu salklysa ve ocuk, gelitiren bir ailede sevgi iinde bytlmse, yaamn en zor koullar altnda bile akl saln korur ve mutlu olabilir. Eer ocukluunda koullu sevgi ile bym ve utanca boulmusa, ilerde en iyi koullar altnda bile mutlu olamayacaktr.

58

Ama ben kendi zmle ilikimin nasl olduu konusunda hl bir fikir sahibi deilim, dedim. Leman, Ben de, dedi. Yakup Bey bizim sylediklerimizi yine hi duymam gibi konumasna devam etti: i ocuu utanca boulmu insan yeni bir ey yapmay dnd zaman byk kayg duyar; s UTANCA BOAN ALE 121 rekli bakalarn memnun etmeye alr; kendinin ne istediini pek nemsemez; iten ie kendinde bir eksiklik hisseder; srekli yetersizlik duygusuna kaplr; kat ve mkemmelliyetidir; yaamn bombo grr; genellikle karamsardr ve knt iindedir; kendi de dahil hi kimseye gvenmez. Leman gzle grlebilir bir hayret ve aknlk iinde, Siz Nusreti tanmlyorsunuz Yakup Bey, dedi. Yakup Bey bu listeyi uzatabileceini syledi ve bana dnerek, Kendinizle ilgili herhangi bir ainalk sezmediniz mi bu davran tanmlarnda? diye sordu. Hem de nasl, diye yantladm. Saydnz eylerin ounu deiik derecelerde kendimde grdm. Leman, Aslnda ben de grdm kendimde, ama Nusretinkini daha ak seik grebildim, diye kendi gzlemini paylat. Yakup Bey, ocuu utanca boulan yalnz kalmaktan nefret eder, yalnz kalmamak iin elinden geleni yapar, diye szne devam etti: her zaman bakalarnn beklediklerini yapar; kendi sorunlarna are bulmaktan daha ok, bakalarnn sorunlarn zmeye ynelir; hi kimsenin yzne dorudan Hayr! diyemez; kimseye kendini yakn hissetmez. Utanca boulma derecesi ne kadar iddetli ise, bu duygular o kadar gldr. Kendi sorunlarna are bulmaktan daha ok, bakalarnn sorunlarn zmeye ynelme bende de var; imdi daha ok farkna varyorum, dedim. Yakup Bey glmseyerek bakt ve, ilk adm, farkna varmaktr, dedi ve bizi bir sre szd. Leman, Kendimle ilgili zellikleri, ben de gryorum; ama, Nusrette daha belirgin gryorum, diyerek, biraz nce sylediini tekrar etti. Yakup Bey, Lemana dnerek ilgin bir sor sordu: Nusret imdi bizimle olsayd, kendinde bu zellikleri grr myd? Hi sanmyorum. O, Bay Mkemmeldir! diye yantlad. Bay Mkemmel olduunu sylemek kendi bana bir eksiklik deil mi? diye sze kartm. 122 YETKN OCUKLAR Bu kez Leman, Yakup Beye bir soru yneltti: Tm bu zelliklerin temelinde utan duygusunun yattn sylediniz. Bu utan duygusu nereden kaynaklanyor? Utancn kayna vardr, diye sze balad Yakup Bey. Birinci kaynak ocuun model ald ve taklit ettii insanlardr. Utanca boulmu bykleri ocuk kendine model olarak alr. Nasl model alr? Nasl taklit eder? diye Leman merakla sordu. Utan dolu insanlar, kendileri gibi duyup dnp davranmas iin ocua bask yaparlar, diyerek konuyu amaya balayan Yakup Bey, Lemana bakarak nemli bir gerein altn i zercesine yle dedi: Gelimekte olan ocuk rnek ald kimselerle kendini zdeletirir. zdeletirme ocuun geliiminde yer alan nemli bir sretir. ocuk model ald bu insanlarn kendisine verdii gven ve deer duygusuna dayanarak zbenliini oluturur. Aklm bir soru megul ediyordu, sormak iin Yakup Beyden izin istedim; olurunu aldkta sonra sordum: Utancn salksz olduunu sylemeye alyorsunuz. Biraz nce bir dizi davran rnei sayarak bu salksz davranlarn kaynann ocukluktaki utanca boulma olduunu sylediniz. Ben yle dndm: Kiinin yaamndan utanmay tamamyla kaldrsak, o kii daha m salkl olur? Ben bu soruya, Evet, daha salkl olur, biiminde yant veremiyorum. Ben de Timur gibi dnyorum. Hi utanmayan bir insann insanlndan phe ederim, diye Leman sze kart. Yerinde bir soru ve yerinde bir gzlem; bu aamada insann kafas karyor, deil mi?

59

diyerek Yakup Bey hafif bir glmsemeyle konumaya balad. Bir yandan, utan ktdr, utanca boulmu ocuk u gibi davranlaryla salksz psikolojik durumunu belli eder, diyorum, dier yandan siz, hi utanmayan kiinin insanlndan phe ederim, duygusunu tayorsunuz. UTANCA BOAN ALE 123 ikisi de ayn anda doru olamaz. Yani bir zellik hem salksz, hem de insan olmann gerekli bir nitelii saylamaz, deil mi? diye kaygm yine dile getirdim. Yakup Bey glmsemesine devam ederek, Hayr, saylamaz, dedi. O zaman hangisi doru? Hangisine inanacaz? diyerek Leman Yakup Beye bakt. Mahcubiyet ve utan kavramlarn birbirinden ayrt ederek kafa kartran bu durumu zebiliriz, diyen Yakup Beye, Leman, Nasl? diye sordu. Mahcubiyet salkldr. Bizim kendimizden beklediklerimizi, kendi gcmzn snrlarn bildiimizi, baz temel i ilke ve deerleri iimize sindirip sindirmediimizi gsteren bir duygudur. Leman, Ben hl bir ey anlayamadm, dedi. Bir ocuk, Ben yaparm, diye bir ii stlensin. Ama farz edelim ki, bu i ocuun o aamadaki geliiminin stnde olsun, diye sze balayan Yakup Beye ben bir rnekle katldm: rnein, yedi yandaki Erol, Aylanm dzeyinde cebir problemini zmeye kalksn. Yakup Bey, Evet, iyi bir rnek, dedi. Erol zihinsel yetenekleri ve bilgisi elvermedii iin cebir sorusunu zemeyecektir. Eer iddial olarak bu ie balamsa, sonunda mahcup olacaktr. Byle bir mahcubiyet duygusu kiinin ayan yorganna gre uzatmasna, kendi yeteneklerinin snrlarn bilmesine, bakalar baarsz olunca o kiileri anlayabilmesine, yarar. Kii sz vermeden nce gereki olmaya zen gsterir ve verdii sz tutmaya nem verir. Snrlarn bilen kii daha gereki olarak planlamalar ve giriimler yapar. Leman, Utan duygusunda kendi snrlarn bilme yok mu? sorusunu yneltti. Utan ile mahcubiyet arasndaki en nemli fark udur: Mahcubiyet duygusunun kayna kiinin kendi z, kendi alglamas, kendi deerlendirmesidir. Bunun temelinde vicdan var 124 YETKtN OCUKLAR dr. Utan duygusunun temelinde bakalarnn beklentilerini yerine getirememe korkusu vardr. Sze katldm ve anladm, Yani mahcup olan kii kendi beklentilerini yerine getiremedii iin utanyor ve bu sre sonunda kendi snrlarn reniyor. Bu sre yoluyla alakgnll olmay reniyor, diyerek dile getirdim. Evet, dedi Yakup Bey. Doru anlamsnz. Mahcubiyet alakgnll olmay getirir. Leman, Yani utan kiinin kendinden, kendi znden utanmas diyebilir miyiz? diyerek kendi anladn ifade etti. Yakup Bey, Evet, kendi znden utanma ifadesi utanc daha belirgin anlatyor. Bu nedenle utan zehirli bir duygudur. Mahcubiyet ise, bazen buna utanma duygusu adn veririz, salkl bir duygudur. Demek ki, dedi Leman, ocuuna gereksiz yere, Yaptndan utanmyor musun? Zaten sende utanma duygusu olsa... gibi srekli baran ya da karan aileler ocuun utan iinde yetimesine neden oluyorlar. Yakup Bey, bayla evet, anlamnda onaylaynca devam etti: Halbuki pek ok kii bu tr szleri, ocuu disipline etmek ya da kendi istedii davran yaptrmak amacyla sylyor. Fakat farknda olmadan karsndaki insann kendine olan gvenini yitirmesine neden oluyor. Peki, anababann ne ekilde davranmas gerekir ki ocuk mahcubiyet ve utan arasndaki fark salkl bir biimde anlayabilsin? Gzel bir soru, dedim, iimde hafif bir kskanlk duygusunu yine fark ettim. Lemann bylesine kapsaml ve gzel bir soru sormas onu gzmde ekici yapt. Ayn zamanda iimdeki bir kaygnn farkna vardm. Yakup Beyin gzne imdi o girecek; Yakup Bey beni eskisi kadar beenmeyecek, kaygsn iimde gzledim. Bu duygular tandm, zihnen not

60

aldm. Yakup Bey, bana bakarak konumaya balad: Aslnda bu rnei, salkl ocuk yetitirme dizisi iin bir araya gelmeye baladmzda ele almak daha uygun der, ama imdi bir de UTANCA BOAN ALE 125 receye kadar aklama yapmamz gerekecek. Bir sre sustu, hlamurundan bir yudum ald ve konumasna balad: Dikkat edilmesi gereken nokta u: ocuu disipline etmeye alrken ona, belirli deerleri mi retmeye alyorsunuz? yoksa, ben bym, benim dediimi yapmazsan seni dverim, mesajn m veriyorsunuz? Bir rnek istedim. Yakup Bey, Diyelim ocuk kardeinin oyuncan alyor ve onu alatyor. Kendisine sylendii zaman sz dinlemiyor, kardeinin oyuncan geri vermiyor. Leman dayanamad, Evet, gzel bir rnek, diye sze kart. Bu durumda utanca boan anababa ne yapar, deerleri retmeye alan ne yapar? Yakup Bey rneine davam etti: Utanca boan, ocuun bu davrannn anormal olduunu, bu davran yaptna gre onun kt bir insan olduunu ya da kt bir insan olarak grleceini belirtir. ocuuyla konumasnda Bakalar senin byle yaptn grse sana ne der biliyor musun?dan Vermezsen senin ellerini krarmla kadar uzanan tehditler yer alr. Yani ocuun kendini iinde grecei, anlayaca bir neden yok. Ya ayp ya da dayak korkusu hkim, diyerek Leman anladn zetledi. Yakup Bey, Lemann sylediklerini onaylad ve aklamasna devam etti: Evet. Dier yandan gelitiren anababa ocukla diyaloga girer: Sen kardeinin oyuncan aldn. Kardein imdi orada alyor. Ben burada durup hibir ey yapmadan bu duruma bakaym m istiyorsun? diye ocua sorar. Kendimi tutamadm, atldm: Ama bu tehlikeli deil mi Yakup Bey? Ya ocuk Evet, derse. O durumda anababa, O zaman senden daha byk biri gelip senin oyuncan ald ve sen istediin halde vermedii zaman, seni alatsa dahi, benim burada seyirci olarak kalmam istiyorsun, yle mi? diye sorar. Burada retilmek istenen ne? diye sordu Leman. Yakup Bey nce Lemana, daha sonra bana bakt. Konumaya 126 YETKN OCUKLAR hazrlanyordu, ama ben sze girdim: Galiba anlyorum. Burada retilmek istenen hakkaniyet deeri. Yani ocuk gcnn yettii her eyi almaya kalkarsa, kendinden gl birinin de kendi oyuncaklarn gasp edebileceini bilmeli. Yakup Bey glmseyerek, Anlamazsa, bu yaant planlanr, dedi. Leman armt, Nasl yani? diye hayretle sordu: Ondan byk birinin bulunup onun oyuncan barta arta elinden almas m salanr? Evet, dedi Yakup Bey ve konumasna devam etti; rnein, komunun daha byk ocuu ile konuulur, ona durum anlatlr ve yle bir senaryo hazrlanr ki, kendisinden daha gl biri barta arta onun oyuncan elinden alr. Ve baba orada bu durumu seyreder, hibir ey yapmaz, yle mi? Evet. Bylece ocuk hakkaniyetin sadece kardeini deil, kendisini de koruduunu renmi olur. Hakkaniyete dnk toplum kurallarnn niin var olduunu da bizzat yaam olur. Bu deer ocuk tarafndan iselletirilince, onun i dnyasnn bir mal olmaya balaynca, mahcubiyet kendini gstermeye balar. Leman anladndan tatmin olmu birinin edasyla, Yani ocuk ileride yine kardeinin oyuncan almaya kalkarsa, bu davranndan mahcup olur, dedi. Sze kartm ve, kisi arasndaki fark, yani utanla mahcubiyet arasndaki fark, imdi ok iyi grebiliyorum, dedim ve aklma gelen baka bir soruyu dile getirdim. Bir anababa ocuun her davranyla bu kadar yakndan ilgilenebilir mi; strateji gelitirerek ocuunun terbiyesi iin bu kadar zaman verebilir mi?

61

ocuk yetitirmenin bilincinde olanlar verirler. Bu bilinli anababalar, ocuklarn, ocuun iinde yetitii evreyi, ocuklukla kendi etkileimlerini srekli gzlerler. Gl, gereki, sorumluluk sahibi salkl insan yetitirmenin kestirme yolu yok. UTANCA BOAN ALE 127 ister istemez Lemanla gz gze geldik. kimizin de istikbalinde anababa olma olasl yksekti. Sanrm o da, benim gibi, anababa olmann bu kadar sorumluluk gerektiren bir i olduunu dnmemiti. Yakup Bey anlayan bir ifade ile glmsyordu. Ne o, gznz m korktu? diye muzip bir tavrla sordu. Saklamadm, aklmdan geeni syledim: Anababaln bu kadar sorumluluk gerektiren bir i olduunu dnmemitim. Leman, Ben de, diye katld. Yakup Bey glmsemeyi bir yana brakarak ciddi bir edayla, Birok anababa, maalesef ben de dahil, i iten getikten sonra, sorumluluklarn fark ediyorlar. Sizin imdiden fark etmeniz iyi. Hi sormadm bir soruyu sorma cesaretini gsterdim: Yakup Bey sizin ocuklarnz var m? ki kzm ve bir olum var. Leman byk bir merakla, Neredeler? sorusuyla devam etti. Biraz durgunlat, dnceli bir tavr ald. Konuup konumama arasnda tereddt eden hali vard. Nihayet, Benim ocuklarm Amerikada yayorlar. Anneleri Amerikal, dedi. Hayretler iinde kalmtm. Bir sre sessiz kaldk. Yakup Bey kendini toplad, glmseyerek bana bakt ve, Bu konuyu da baka bir zaman konuuruz. imdi kendi hayatmla ilgili konumak istemiyorum, diyerek kararn kesin bir tavr iinde belirtti. Leman sessizlie pek frsat tanmad ve hemen konutuumuz konuya dnd: Utancn temel kaynandan sz etmitiniz ve birinci kaynak model insanlardr demitiniz. Daha sonra biz mahcubiyet ve utan arasndaki fark sormaya baladk. Bu utan kaynaklarna dnebilir miyiz? Yakup Bey, Lemana takdir eden bir bakla bakt ve konumaya balad: Evet, ilk kaynak, model olan kimselerdir demitik. ocuun iinde yetitii aile ortamnda i benlii utan dolu 128 YETKN OCUKLAR insanlar ocua rnek olursa, ocuk, bu model insanlar kendisiyle zdeletirir. Yakup Bey konuya devam etmeden, aklma taklan bir konuyu akla kavuturmak zere sordum: Her ocuk zdeletirir, deil mi? Yani kendini zdeletirmek ve kendisi dnda, kendinden daha gl biriyle iliki iine girmek insanolunun doutan getirdii doal bir eilim, deil mi? Evet, dedi ve devam etti: Bu nedenle her ocuk kendini zdeletirmek istedii bir babaya, bir anneye gereksinme duyar. Eer anababa yoksa, onun yerine amca, dede, day ya da hala, teyze, bykanne olabilir. ocuun zdeim kurduu kii utan duygusuna boulmu bir kimse ise, ocuk bu utan duygusunu farknda olmadan iselletirir ve kendi kiiliinin temeli yapar. Yeni bir ey kefetmi olmann heyecan iinde Leman, Bu demek oluyor ki Nusrete model olmu bir insan var. Bu insan tanrsam, kendiliinden Nusreti de tanm olurum, diyerek katld. ocuun kendine model setii insan toplumdan biri, ya da TVdeki bir kahraman da olabilir mi? diye sordum. Yakup Bey, Olabilir, dedi ve aklamasna devam etti; Kk yalarda en etkili kiiler genellikle anababalardr. Lemana bakarak, Nusret Beyin anababasnm davranlarn, tarttmz kavramlar asndan incelerseniz, Nusretle ilgili birok sorunun cevabn bulursunuz, diyerek, onun dncesiyle ilgili grn dile getirdi. Ihlamurundan bir yudum ald ve devam etti: Utancn ikinci kayna terk edilmedir. ocuk iin nemli olan anne ya da baba gibi kimseler, ocuun kendilerine en ok gereksinim duyduu erken yalarda onu terk ederlerse, ocuu yapayalnz ve gvensiz brakrlar. Lemana, Nusretin hi terk edilip edilmediini sordum. Hayr sanmyorum. Annesi ve babas

62

hep ocuklaryla berabermi, dedi. Terk etmeyi sadece bedensel anlamda almayn, diye Yakup UTANCA BOAN AlLE 129 Bey konumaya katld. ocuklar yaamlarndaki nemli kiilerin yanstmalaryla benliklerini gelitirirler. Bu nedenle psikolojik olarak terk edilme, ok etkilidir. Recep Beyin Ayla ile ilikisini psikolojik terk etmeye rnek verebiliriz. Leman, biraz mahcup bir tavr iinde merakla, yanstmann ne demek olduunu sordu. Yakup Bey, ocua glmseyen, hasta olduu zaman ona ilacn veren ve srtn ovan anne, onunla oynayan ve dt zaman kucaklayan baba farknda olmadan ocua, sen nemlisin, deerlisin, seni seviyorum, bana gven mesajn verir. Bunlar anababann yanstmalardr, diye cevap verdi. Leman, heyecanlanarak, Nusret hep yalnz bana oynadndan sz ederdi; sanyorum annesi de babas da Nusrete pek ilgi gstermemiler, diye yeni bir keifte daha bulundu. Yakup Bey konuyu amaya devam etti: Szsz mesajlar, szl mesajlardan daha kuvvetli olarak ilk yllarda ocuun benlik oluumunu etkiler. Bu mesajlara, ocuun varlyla, davranlaryla ilgili olduu iin yanstmalar/ ad verilir. Bir baka deyile, ocuun varl, ona verilen deer, ocua yanstlr. Haddimi aacamdan ekinerek, Belki de terk edilme kavram yerine yanstma eksiklii dense daha iyi olur, diyerek Yakup Beyin yzne ekinerek baktm ve aklamama devam ettim: nk terk edilme gnlk dilde sk sk kullanlan bir kelime ve bedensel olarak bir kiiden uzaklama anlamna geliyor. Leman da, psikolojik terk edilme ifadesinin baka anlamlara ekilebileceini syledi. Yakup Bey glmseyerek ellerini havaya kaldrd ve teslim olmu bir insann jestiyle, Peki, benim itirazm yok. O zaman, utancn ikinci kayna yanstma eksiklii oluyor, dedi. Bir sre sustuktan sonra, nc kaynak utan dolu anlar dr, diyerek aklamasna devam etti. ocuklar nem verdikleri kiilerin en ac veren davranlarn unutmazlar. Oysa ocuun i dnyasn ykan, onu ezen szler ve davranlar, ou kere byklerin dikkatini bile ekmez, dedi. Y9 130 YETKN OCUKLAR Gerekten yle, diyerek Yakup Beye katldm. Ben kendi babamla ilikimde zaman zaman bunu aka gryorum. ocuun bellei bu tr anlar saklar, diyerek Yakup Bey konumasna devam etti: Ac veren olumsuz olaylar ocuun yetitii ortamda sk sk tekrar ediliyorsa, bellek bu olaylar kendiliinden bir araya getirir ve bir tr anlar dizisi oluturur. Bu anlar dizisinin herhangi bir ksm ileride bir olay ya da szle uyarlrsa, tm anlar dizisi canlanr ve kii bu anlarn etkisi altnda kendi kiiliini anlamlandrr. Doal olarak, olumsuz anlarn tm bireyi kendini deersiz grmeye ve kendinden utanmaya gtrr. Yakup Beyin sylediklerini kendi yaammdan rneklendirdim: Benden bir ya byk aabeyim, herhalde kskandndan olacak, beni srekli tenkit ederdi. Herhangi bir hata yaptm zaman beni utandrmaya kalkard. imdi ne zaman biraz baarsz olsam, o aabeyimin neden olduu utan duygusu bir dizi olarak hemen iimde uyanr. Leman, Aabeyiniz sizden bir ya byk olduuna gre o da ocuktu; buna ramen ne denli etkili olmu, diyerek hayret eden bir tavr iinde bana bakt. Yakup Bey de, Tabii, anababann etkisi ok daha kapsaml ve derin olur, diyerek Lemanm sylediklerini pekitirdi. imi yakan bir konu konuuluyordu, demeye devam ettim; Derslerimde baarlym ve snavlarda yksek notlar alrm. Benim kendimi ahmak, aklsz sanacam kimse dnmez. Ama, derinlerde iimde byle bir inan var. Aabeyimin tutumu ok kk yata beni ok etkilemi. Bunu imdiye kadar kimseye sylememitim. lk defa burada sylyorum. Leman sze kart: Ben niversitede renciyken ok gzel bir kz arkadam vard. Bir gn

63

kendisine ok gzel olduunu sylediim zaman, Bunu birok kimse sylyor, keke bir de ben inanabilsem/ dedi. Onun da bir ablas varm ve, Sen irkinsin, burnun byk, dilerin arpk/ dermi. Timur gibi onun da byle utan verici anlar dizisi olumu. UTANCA BOAN ALE 131 Herkesin vardr, diyerek Yakup Bey gzlemini paylat. nemli olan ne kadar baskn olduu, kiinin gnlk yaamn ne kadar etkiledii? u anda Erol ve Ayla bu tr anlar gelitiriyorlar, diyerek beni zen konuyu yeniden dile getirdim. Yakup Bey hznl bir bakla, u anda milyonlarca Trk ocuu, milyarlarca dnya ocuu utan dolu anlar dizisi gelitiriyorlar, dedi. Yakup Bey saatine bakt. Gzel bir tartma olmutu. Lemann katlm etkileimi zenginletirmiti. Lemanla beraber olmaktan memnundum. Sal gn bulumak zere oradan ayrldk. 12 Sava Tutumu Lemanin Yakup Beyle konumas beni olumlu etkilemiti; onun, gzlemler yapan ve onlar zerinde dnen, kendini ezdirmeyen zgr bir insan olduunu hissettim. Bu zellikleri ile bana kadn olarak ekici gelmeye baladn hissediyordum. Leman cinsel ynden ekici grdmn farkna varmak, beni kayglandrmaya balad. Niin kayglanyorum? diye dnmeye, kendimi anlamaya altm. Her eyden nce Leman hl evli bir kadnd ve Nusreti seviyordu. Kafas karmakarkt, imdi Yakup Beyin yardmyla yaamnn bu ynne aklk getirmeye alyordu. kincisi, ben kendi yalnzlmn farkndaydm. Bir kz arkadam yoktu, duygusal yalnzlk iindeydim. Lemanm yaknnda olmam ve onu tanmaya balamam, yaammdaki bu boluun daha ok farkna varmama yol ayordu. Srf bu boluu doldurmak iin Leman kullanyor olabilirdim. ncs Recep enite, Hatice teyzem ve Leman, ailenin bir yesi olarak bana gven duymulard. Leman cinsel ynden ekici bulmam, onlarm gznde, bana olan gvenlerini istismar etmem anlamna gelebilirdi. imdeki duygular gzlemeye devam etmeye, bu duygular belirli bir ynde ne tevik etmeye, ne de bastrmaya karar verdim; sadece gzlemleyecektim. Yakup Bey de dahil hi kimseye bu duygularmdan ve gzlemlerimden sz etmeyecektim. SAVAI TUTUMU 133 Verdiim karar bana salkl grnd. Karar aldktan sonra kaygm kayboldu, kendime gvenim geri geldi. Yakup Beyle konutuumuzun ertesi gnyd. Ayla ve Leman ok iyi arkada olmular, srekli beraber oluyorlar, bol bol konuuyorlard. O akam da Ayla Lemanla konuuyordu, yemek masasnda konumaya devam etmek istediler. Recep enite sinirli bir tavrla, Yemekte konuulmaz, kapa eneni, yemeini ye! diye Aylaya kt. Leman, bir sre sessiz kaldktan sonra, Recep day, Aylann kabahati yok. Su benim, zr dilerim, dedi. Recep enite, iyi, o zaman sen de eneni kapa, dedi. Leman bir sre yemeyi brakt. Gzleri doldu. Sonra, Benimle byle konumanza izin veremem, dedi. Sizin evinizde misafir olduumu biliyorum. Ama, durup dururken beni byle kk drmenize izin veremem, diye szne devam etti. Recep enite kendisine meydan okunduunun farkna varm ve iyice sinirlenmiti. ocuklarnn gz nnde kendisiyle bu ekilde konuulmasna mthi sinirlendii belliydi. Seni kk mk drdm yok. Kapa eneni yemeini ye. Sofrada konuulmasn istemiyorum, diye Leman azarlad. Leman artk ok yaydan km misali susmak yerine konumaya devam etmeye kararlyd. Buras l evi mi? Niin konumayalm.. Konuunca otoritenin sarslacandan korkuyorsun, deil mi? Kendi iindeki boluu bu otorite ile, ask surat ile, cartla curtla saklamaya

64

kalkyorsun. Yazk, acyorum senin karna ve ocuklarna, dedi. Ben baya oke olmutum. Lemann bu kadar yrekli olduunu bilmiyordum. Recep enite, Seni iyi terbiye etmemiler, dedi. Terbiyesiz terbiyesiz konuma. Kapa eneni yemeini ye! Ayla ok korkmutu. Leman ablasna bakyordu. Neredeyse alayacak gibi bir hali vard. Leman, Benim terbiyem iyi olduu iin size karlk verebiliyorum; ok kr kiiliim var, kim olduumu biliyorum, dedi. Sk sk soluk al veriinden 134 YETKN OCUKLAR ve yznn soluk renginden asabnn ok bozulduu anlalyordu. Recep enite, Terbiyen yerinde olsa, kocanla geinmesini bilirdin, istanbula gelip sada solda srtmezdin, dedi. Leman bu sz zerine masadan kalkt ve alayarak odasna doru yrd. Ayla masadan kalkp Lemann arkasndan gitmek istedi, ama annesi onu dizinden tuttu ve daha ayaa kalkmadan sandalyesine oturttu. Recep enite sessizce yemeini yemee devam etti. Ben ne yapacam bilemiyordum. Bu durumda Yakup Bey olsa ne yapard, diye dndm. Aklma gr menzili ve vuru menzili kavramlar* geldi. Ben u anda ne dersem diyeyim, Recep enitenin kiiliini ve dncesini deitiremezdim. Sadece kendime bir dman kazanm olurdum. Yapacam en iyi ey, durumu iyi gzlemek, bu durumu etkileyen tm faktrlerin bilincine varmaya almakt. Bu anlayla sakin sakin yemeimi yedim. Aylann ara sra bana, Bir ey demeyecek misin? Leman ablam korumayacak msn? anlamndaki baklarna karlk vermedim. Yemekten sonra Hatice teyzem Lemann odasna gitti. Ayla onu takip etti. Bir sre sonra annesi Aylay kap dar etti. Yalnz konumak istiyormu. Ayla benim odama geldi. Erol masasnda oturuyor, kendi kendine resimler iziyor, kitap okuyor ya da bir eyler yazyordu. O, btn bu olan bitenlerden bir ey anlamam, grdklerinden sonra kafas daha da karm, kk bir olan ocuunun yznn ifadesi ne olabilecekse, yle bir yz ifadesiyle kendi kendini megul etmeye alyordu. Ayla, bana dnerek, Babam ne kadar kt bir insan, deil mi? diye sordu. Sorusuna yant vermeden, Babana ne kadar kzm olabileceinin farkndaym, dedim. * tyi Dn Doru Karar Ver kitabnda Yakup Bey ve Timur Bey arasnda yer alan konumalarda irdelenen iki kavrama atfta bulunulmaktadr. SAVAI TUTUMU 135 Herkesi ezmeye alyor! Hi kimsenin yznn glmesini istemiyor. Evde birini mutlu grrse, babann bundan rahatsz olduunu mu dnyorsun? Ayla, bir sre sessiz kaldktan sonra, zellikle beni sevmiyor, diye dncesini syledi. zellikle seni sevmediini nasl anladn? Arkadalarmn babalarn gryorum. rnein, Hlya babasn ok sever. Babas da onu. Babam benim hibir isteimi krmaz/ der. Ama gryorsun; babam beni azarlamak iin bahane aryor. Seni sk sk azarlad iin babann seni sevmediini dnyorsun, yle mi? Evet, yle dnyorum. Beni Eroldan daha sk azarlyor. Demek ki beni zellikle sevmiyor. Ayla ile konumaya devam ettik. Kendisine verdiim kitab okumaya balayp balamadn sordum. Henz tam balayamadn syledi. Orada paradigma kavramyla ilgili yazlanlar dikkatle okumas gerektiini syledim. Belki inanmas sana zor gelecek ama, baban iyi bir baba olmak iin ask suratl ve sk sk seni azarlyor, diye szlerime devam ettim. Senin baban, Hlyanm babasnn iyi bir baba olmadn dnr. Hlyann ileride iyi bir evlilik kuramayacan, iyi bir anne olamayacan sanr. nk ona gre Hlyann anababas onu hayatn gerek koullar iin hazrlamamaktadr. Baban, seni ilerisi iin hazrlamak istiyor. Senin iyi bir ev kadn, iyi bir anne olman iin en doru eyi yaptna inanyor. Bunu seni sevmedii iin deil, aksine seni sevdii iin yapyor. Ayla hayretler iinde beni dinliyordu. Bir sre sustu, daha sonra, Sen ne dersen de, babamn

65

benim iyiliim iin bir ey yapacan sanmyorum! dedi ve kapy gm diye kapatarak kendi odasna gitti. Aylann gzyle duruma bakmaya altm. Belki de Ayla, Timur abi erkek olduu iin babam koruyor, erkeklere sz sy 136 YETKN OCUKLAR letmek istemiyor/ diye dnmt. Aylanm alglamasn deitirme olana yoktu. Gzlemlerimi not etmeye devam ettim. Ertesi gn Lemanla birlikte Yakup Beye gittik. Leman, Recep enite ile olan etkileimi konusunda benimle konumad. Ama Yakup Beyle buluunca olay batan sona anlatt. Lemanm Yakup Beyle konuaca konular benimle nceden konumamasna sevindim. Bylece Yakup Bey olay inenmi bir sakz haline dnmeden, ilk haliyle duyabilmekteydi. Bu durumda Recep daymn evinde kalamam! Aslnda bir sre stanbulda kalp sizinle grmemizin srmesini istiyordum. Ama canm ok sklyor, diye vard karar syledi. Yakup Bey, Evden gitmenizi isteyen oldu mu? diye sordu. Kimse sylemedi, ama Recep daymn sylediklerinden sonra onun evinde kalmamam gerektiini sanyorum. O ev ayn zamanda Hatice Hanmm, Aylanm ve Erolun da evi. Kalmanzn onlara yarar olur. Benimle yine saygszca konumaya kalkarsa, tahamml edemem, yine ona karlk veririm. Onun otoritesini tehlikeye atacak sz ve davranlarda bulunmazsanz, sizinle o ekilde konumaz. Leman ac bir glmsemeyle, Gzmn nnde ocuklar ezince dayanamyorum. Tepkide bulunuyorum, diyerek kollarn iki yana at. Yakup Bey gzlerini ksarak, Siz tepkide bulununca Recep daynz deiiyor mu? diye bir soru yneltti. Leman fke ifade eden bir sesle, Hayr! Deiir mi? O Nusretten de beter, diye yantlad. Anlamak istediim u Leman Hanm, Recep daynza tepki gstermenizin belirli bir amac var m? Sylediim gibi, gzmn nnde ocuklar ezince dayanamyorum, tepkide bulunuyorum. Yani, sizin iradenizin dnda bir olay, yle mi? steseniz de istemeseniz de, Recep Bey gznzn nnde ocuklar ezince, otomatik olarak, tepkide bulunuyorsunuz. SAVAI TUTUMU 137 O kadar otomatik deil tabii. Yani, bir eyler sylemem gerektiini hissediyorum. Yakup Bey ciddi bir edayla, Son cmlenizden iki ey anlyorum, dedi ve devam etti: Bir, isterseniz tepkide bulunmama zgrlnz var, iradeniz bunu yapacak gte; iki, tepkide bulunmanzn altnda sizin farknda olmadnz bir kararllk, rtk bir neden var. Leman dnen bir tavrla, Sanrm haklsnz, dedi. Yakup Bey, Peki ne olabilir acaba? diye sordu. Bu noktada ben Yakup Beye bir soru ynelttim: Affedersiniz, ben ipin ucunu kardm galiba. Ne olabilir acaba? sorunuzla ne kastettiinizi anlayamadm. Yakup Beyden nce Leman konumaya balad; Benim anladm u: Recep dayma isteyerek tepkide bulunduuma gre, birisine bir eyler kantlamak istiyorum. Bu kantlamak istediim ey ne olabilir acaba? Doru anlam mym? Yakup Bey, Evet, soruyu doru anladnz. Ama henz yantn bilmiyoruz, dedi. Ben Lemann konumasyla konuulan anlamtm ve neden byle davranyor? sorusuna olas yantlarm vard, paylamak istedim; yle adm adm dnecek olursak, u sonularla kar karya kalyoruz, dedim ve devam ettim: Bir, Recep eniteyi deitirmek iin tepkide bulunmuyorsunuz; nk onu deitirebileceinizi sanmyorsunuz. iki, Onu deitiremeyeceiniz gibi, aslnda ocuklarn babalaryla ilikilerinin dzelmesine de bir yardmnz olmuyor. Leman, biraz dnceli bir ses tonuyla, Belki de tepkide bulunmamn nedeni, kendimle olan

66

ilikimde yatyor. Yani, bu durumlarda sessiz kalacak bir insan olarak grmek istemiyorum kendimi. Yakup Bey gzlerini aarak, Galiba imdi ipin ucunu yakaladk, dedi ve Lemana takdirle bakt. Yakup Bey, insann iki tr ilikisini gsteren ekli masann stne koydu ve parmayla iaret ederek, Kendi znzle olan 138 YETKN OCUKLAR ilikiniz sizi Recep daynza yant vermeye zorluyor. Yant vermezseniz, kendi kendinizden souyacanz, kendi gznzde deerinizi kaybedeceinizi dnyorsunuz. Bu sylediklerim size bir anlam ifade ediyor mu? Leman, Evet, ediyor. Sylediinizin doru olduuna inanyorum, diyerek glmsedi. Yakup Bey, Zaten bunun doru ya da yanl olduunu ancak siz bilebilirsiniz, diyerek Lemann glmsemesine glmseyerek yant verdi. Benim anladma gre imdi ortaya ilgin bir ikilem kyor, diyerek konumaya kartm. Leman, Ne gibi bir ikilem? diye merakla bana bakt. Recep enite ocuklar rencide eden szler syleyince, siz kendinize olan saygnz korumak amacyla bir eyler sylemek durumunda olacaksnz. Bu, durumu daha da ktletirecek. Yani siz konuunca Recep enite daha fazla kzacak, belki ocuklar daha ok azarlayacak. te yandan, konumazsanz kendi gznzde deerinizi kaybedeceksiniz. Leman bana gzlerini aarak bakt ve, Vallahi haklsnz Timur, dedi. ok ters bir durum. Onun iin oradan gitmem gerek. Yakup Bey, Ben o kanda deilim, diyerek sze kart. Benim sylediim ikilemi kabul etmiyor musunuz? diye sordum. u anda ileyen paradigmalar erevesinde dnrsek, bu ikilem gerekten var. Timur Beyle, yi Dn Doru Karar Ver kitabna konu olan daha nceki buluma dizimizde kiinin sorununu, onun paradigmasndan farkl dnemeyeceimiz zerinde durmutuk. Bilmem hatrlyor musunuz? Leman, Yakup Beyin szlerini dikkatle dinledi ve o bitirince, benden nce, kendi dncesini syledi. Ben kitab okudum. Sylediklerinizi anlyorum Yakup Bey. Siz, sorunun kiinin dnda olmadn, onun dnyaya bak tarznda, yani paradigmasnda olduunu sylemitiniz. Bu fikir beni ok etkilemiti. SAVAI TUTUMU 139 Yani u anda benim yle bir paradigmam var ki, Recep daymlarda kalmla ilgili olarak iinde bulunduum ikilemi yaratyor. Yakup Bey, Lemann sylediklerini dikkatle dinledi ve konumasna devam etti: Recep Beyin evinden ayrldnz zaman kendi ynnzden ikilemi zm oluyorsunuz belki, ama Ayla ve Erola yardm edebilme olanan kaybediyorsunuz. Daynzn evinden bu nedenle giderseniz iki eziklik birden duyacaksnz. Lemann gzleri, hangi eziklikler? diye soruyordu, Yakup Bey devam etti: Hem ocuklara yardm edememi olmann eziklii, hem de yaamn sizin karnza kard bir sorun karsnda kamak zorunda kalmann eziklii. Bu iki eziklik sizi eninde sonunda etkiler. Lemann, Peki ne yapmam gerek? sorusuna, Yakup Bey, Paradigmanz deitirin, yantn verdi. Nasl deitireyim? Hangi paradigmay alaym? Neyi neyle deitireceimi bilmiyorum. Yakup Beyin Lemann bu sorusuna nasl yant vereceini merak ediyordum; hi beklemediim bir ey oldu. Yakup Bey, bana dnerek. Timur Bey, siz Leman Hanmn durumunda olsanz ne yapardnz? diye sordu. arm kalmtm. tenlikle yle yantladm: Deminden beri dnyorum. Bilemiyorum. Sezgisel olarak Recep enitenin evinden gitmesinin en salkl yol olmadn biliyorum, ama biri Niin? diye sorsa nasl yant verebileceimi bilemiyorum. Leman, yznde bir glmsemeyle, O zaman ben size soraym, Yakup Bey. Siz benim

67

durumumda olsanz nasl hareket ederdiniz? diye sordu. Yakup Bey, Bir sava gibi hareket ederdim, diyerek her ikimizi de artt. Leman ile birbirimize baktk. kimiz de heyecanlanmtk. Yeni bir bak asnn kapsndaydk. Bir sava gibi hareket 140 YETKN OCUKLAR ederdim/ sznden hibir ey anlamadmz belirten bir yz ifadesiyle ikimiz de Yakup Beye baktk. Yakup Bey, Evet, bir sava paradigmas iinde durumu alglar ve bir sava olarak davranrdm, dedi ve devam etti: Benim dn tarzm ok etkileyen don Juan adnda bir Amerikal Kzlderilidir. Don Juan insanlar sradan, avc, sava ve bilge kiiler olmak zere snflar. Sradan insan bana gelen olaylara ya kreder ya da kfreder. Avc sradan insandan sava olmaya bir gei devresidir. Sava yaamn amacnn renmek olduunu bilir. Sava gerekletirmek istedii amaca ulamak iin baarya ve yenilgiye deil, o sre iinde en akll, en etkili, en bilge olan tm iradesiyle kullanp kullanmadna nem verir. Neden bu kiiye sava deniyor, acaba? diye sordum; nk sava kelimesi bana hi de bilgelii artrmyordu. Yakup Bey, Sanrm, Kzlderili geleneinin etkisi. Onlar yetitirmi olduklar yiit kiilere sava derlerdi. Zamanla kavram, sadece kas gcnn gerektii sava deil, tm yaam kapsayan bir anlam kazand, diye sorumu yantlad. Savaran silah ve cephanesi vardr. Yaam savasnn silah ve cephanesi var m? diye sormaya devam ettim. Yakup Bey, Evet, var, yantn verdi ve devam etti; Gerek yaamda savann silah bilinci, cephanesi de irade gcdr. Yakup Bey byle syleyince, Savann bir amac olmal; silah ve cephaneyi bir ama iin kullanmal. Savann amac ne? diye sordum. Leman bana hayretle bakarak, Duymadnz m, Savann amac renmek, diye sze kart. Leman yle deyince hatrladm. O zaman ben Lemana sorumu ynelttim: Peki sava olarak bu duruma baktnzda, sizin amacnz ne olabilir? Leman bana bakt, aklna bir yant gelmemi olmal ki, Yakup Beye dnd ve, Gerekten Yakup Bey, benim durumumda SAVAI TUTUMU 141 olan bir savann amac ne olabilir? diye benim sorumu yineledi. Lemanm sorusuna, Yakup Bey baka bir soru ile yant verdi: Sizin iinde bulunduunuz durumda renecek bir ey yok mu? Bilmiyorum, aklma gelmiyor. Sadece Recep daymn ne kadar mendebur olduunu rendim. Hepimiz gldk. Lemana dnerek, Recep Beyin mendebur olduunu renmenizin sizi bilge yapacak herhangi bir yn yok, dedim. Daha sonra Yakup Beye bakarak, Benim anladma gre, sava yle bilgiler renmek ister ki, edindii bilgiler onu yaamda daha bilge, daha gl, daha zgr yapsn, dedikten sonra, doru anlam mym, dercesine sustum. Yakup Bey, ok gzel ifade ettiniz Timur Bey, dedi ve Lemana dnerek, Kendimi sizin yerinize koydum. Bir sava olarak duruma baktmda, reneceim birok ey grdm. sterseniz bunlardan birkan sayabilirim, dedi. Leman, ok isterim, diyerek Yakup Beyin sylediklerini can kulayla dinlemeye balad. evremde mendebur grdm insanlar olsa bile, kendi i mutluluumu koruyabilmeyi renmeyi isterdim. evrede iyi, anlayl, olgun insanlarn bulunduu ortamda mutlu olmak ok kolay. Byle bir ortamda mutlu olabilmek iin sava olmaya gerek yok; sradan insanlar da mutlu olurlar. Bilge kii olabilmek iin, evrenin bu olumsuz etkisinden bamsz olabilmek gerekir. Sava yle bir i huzuru gelitirmek ister ki, bu i huzuru evre

68

koullarndan bamsz olsun. Yakup Bey nefes almak iin ara verdiinde ben heyecanla sze kartm. Bu, insann gerek zgrl oluyor galiba. Ne muhteem bir olay, dedim ve Lemana dnerek, Dnebiliyor musunuz? Hangi evrede olursan ol, iin bar ve mutlulukla dolu, diyerek szm bitirdim. Leman akn, Ama, bunu nasl gerekletirebilirim? diyerek nce bana, sonra Yakup Beye bakt. 142 YETKN OCUKLAR Yakup Bey sakin bir tavrla Lemann cevap bekledii sorusunun yant verdi: Bilincinizi gelitirerek! Bilincimi nasl gelitiririm? iradenizi kullanarak. Sizi mutsuz eden olaylardan kamadan, onlarn sizi nasl etkilediini tmyle anlayarak. rnein, bugn kendinizle ilgili yeni bir ey kefettiniz. Lemann, Ne kefettim? sorusuna Yakup Bey yant vermedi. Bana dnd ve, Timur Bey, Leman Hanm bugn kendisiyle ilgili ne kefetti, farknda msnz? diye sordu. Sorunun yantn Lemana verdim: Eer doru hatrlyorsam, Recep enite ocuklarn onurunu krc davrandnda daynza kar niin sessiz kalamadnzn altnda yatan nedeni kefettiniz. Belki de tepkide bulunmamn nedeni, kendimle olan ilikimde yatyor. Yani, Bu durumlarda sessiz kalacak bir insan olarak grmek istemiyorum kendimi/ dediinizi hatrlyorum. Leman glmseyerek, Evet, doru. Bu benim iin yeni bir keif oldu, dedi. Daha sonra glmsemesinin yerine geen dnen bir yzle, Peki bu yeni keif beni nasl evremden bamszla gtrecek? sorusunu yneltti. Yakup Bey, Bu uzun bir sre, diye sze balad ve devam etti; Bir balad m, orap sk gibi arkas gelir. Bir adm daha bilinlenmek iin kendinize u soruyu sorar ve en iten samimiyetinizle bunun yantn bulmaya abalarsnz: Neden, bu tr davranlarnzla kendinizi kendinize ispat etme zorunluluu duyuyorsunuz? Belki bir sre sonra bu sorunun yantn bulabilirsiniz. nsann kendisini kendine ispat etmek zorunluluu. lgin bir kavram. Daha nce hi dnmemitim, dedim. Leman, Ben anlamadm. Kendimi nasl oluyor da kendime kantlamaya alyorum? deyince, Yakup Bey yle yantlad: Recep Beyin davranna kar iinizden gelenleri olduu gibi sylemek zorunda hissediyorsunuz kendinizi. Niin? Kendi kendinize olan saygnz yitirmemek iin. Demek oluyor ki, u anda bu tr davranlarn tesinde, sayg duyulacak salkl ve olgun SAVAI TUTUMU 143 bir kiilik oluturmay beceremediniz. te yaam bu frsat size veriyor. Sava, bu durumu bir frsat olarak bilir. Amac bu olgunlua ulamak olur. Leman ok etkilenmiti. Gzlerini aarak, Yakup Beye yaklam ve anladn heyecanl bir biimde tekrar etmiti: Yani yle bir dzeye gelebilirim ki, Recep dayma tepkide bulunma zorunluluunun tesine geer, byle bir zorunluluu duymadan kendime saygm korurum. Doru anlam mym? Yakup Bey, Lemann heyecanndan memnun olmutu. Evet, doru anlamsnz, dedi ve devam etti: imdi nemli olan yeni dzeyi oluturabilmek. Bunun ilk adm, kendinize verdiiniz neme taklp kalmamak. Bunun tesine gemek. Yakup Beyin sylediine gre kii kendine verdii neme taklmamal, onun tesinde bir eye nem vermeliydi. nsann kendisinden daha nemli ne olabilir? diye sordum. Yakup Beyden aldm yant, Hakikat. Gerei renmek. Bilgelik, oldu. Ama Leman kendine nem vermezse, gerek ne iine yarar? Ortada varlyla gurur duyan bir insan olmal ki, gerein, sizin deyiminizle hakikatin bir anlam olsun, diye aklma gelenleri dile getirdim. Lemann kendim dedii, aslnda kendi koullar iinde oluturduu bir paradigma. Sizin dediinizi doru kabul edersek ortaya yle bir durum kyor: Kii kendi paradigmasn deerli bulmal, bir anlamda o paradigmaya saplanp kalmal. Ancak o zaman yaamn bir

69

anlam olur. Bu noktada Leman sze kart, Peki sava nasl grr? sorusunu yneltti. Sava kendini hakikati renme yolunda sava olarak grr ve bu sava kazanmada en byk engelin, kendi paradigmasna saplanp kalmak olduunu bilir. Leman bir sre sustu. Kendi paradigmasna saplanp kalan bir kii olmay pek hazmedemiyordu. Bunun verdii bir rahatszlk yznden okunuyordu. te yandan yeni eyler renme 144 YETKN OCUKLAR nin evkini de yayordu. Sorusunu Yakup Beye yneltti: Byle bir tutum iinde Recep daymla nasl bir iliki kurabilirdim? Yemek masasnda Aylaya kapa eneni dedii zaman ne yapmam gerekirdi? Sava tutumu iinde olsaydnz, insanlar, onlar etkileyen faktrleri, zellikle paradigmalarn, onlar yarglamadan, kendi gerekleri iinde anlamay amalardnz. Kendi egonuzu arka plana atardnz. renmek ve rendiklerinizi anlaml bir btn oluturacak ekilde sentezlemek temel amacnz olurdu. Leman biraz savunucu bir tutum iinde, Yani ne yapmam gerekirdi o masada? diye sorusunu yineledi. Yakup Bey sakin bir tarzda aklamasna devam etti: Recep Bey sinirli bir tavrla, Yemek masasnda konuulmaz, kapa eneni, yemeini ye! diye Aylaya kmt, deil mi? O zaman siz, Recep day, Aylann kabahati yok. Su benim zr dilerim, demitiniz. Buraya kadar tutumunuzda aksayan bir yn yok. Recep Bey, iyi o zaman sen de eneni kapa/ dedii zaman egonuz iin iine giriyor ve siz de saldrya geiyorsunuz. Sava tutumu iinde olsaydnz, Recep Bey Sen de eneni kapa/ deyince Peki/ der susardnz. Daha sonra Recep Beyin niin byle davrandn anlamaya alrdnz. Sorgulamasna devam eden Leman, Peki onu anlaynca ne olacak? diyerek Yakup Beye bakt. O da, Sava, daha nce de sylediim gibi, bilgelie giden yolun renmeden getiini bilir. rnein, Recep Beyi yarglamadan gerekten anlasanz ve onun gzyle Aylayi, ailesini, dnyay grebilseniz, toplumumuzu ynlendiren insanlarn nemli bir blmn anlam olurdunuz. Bu arada kendini de anlam olmaz myd? sorusuyla ben konumaya katldm. Yakup Bey, Her insan, bir dierinin aynasdr, diyerek ikimize de konumaya balad. Baka bir deyile, sava tutumu iinde kazanlan her bilgi, savann kendini daha iyi tanmasna yol aar. SAVAI TUTUMU 145 Leman savunmasn bir yana brakarak, daha rahat bir tarzda, lgin, dedi ve devam etti: Kiinin kendini gerekten tanmak iin, kendi paradigmasn, egosunu ikinci plana atmas gerekiyor. eliki gibi gzkyor, ne var ki siz aklaynca bana anlaml geliyor. Yakup Beyin Lemana yapt aklamalar bana da anlaml geliyordu ve sylenenleri anlayabiliyordum. Lemann kendisiyle ilikisinin dnda Ayla ile de ilikisi vard. Aklma gelen soruyu sordum: Leman, sava tutumu iinde Aylaya nasl yardmc olabilir? Yakup Bey hi tereddt etmeden yantlad: Onu tamamiyle anlayarak ve onun da bir sava tutumu iine girmesine yardmc olarak. Bir sre sustuktan sonra Yakup Bey, Lemana dnd ve, Bir an iin sava tutumunu kabul ettiinizi dnn. Bu tutum iinde Recep daynzn evinde kalmak ister miydiniz? Leman glerek, imdi bana git deseler gitmem. Elime nemli bir renme frsat geti diye dnyorum. Hem kendim iin, hem ocuklar iin kalmamn yararl olacana inanyorum, diyerek beni artan bir yant verdi. Yakup Bey bu yanttan etkilenmiti. Bir sre sustu. Bir soru daha yneltti: Bugnden sonra evde olanlar, yarglamadan anlamaya alan biri olmaya abalar msnz? Leman gzleri cvl cvl, iimde olaylardan kamak deil, onlar tmyle gzleyerek anlamak heyecan var, yantn verdi. Yakup Bey, bana dnerek, ite, Ayla da ayn tutumu takmabilse, onun tm zntleri

70

ortadan kalkar, dedi. Sorumun cevabn almtm. Ama, Ayla henz ok genti. Bu yata ondan bir sava olgunluunu beklemek hakszlkt. Bu dncemi Yakup Beyle paylanca, Aylanm sava tutumunu kabul edip byle bir tutum iine girmesini beklemek pek gereki deil. Ama, sezgi yoluyla birok ey kapmaya balar. Demek istediim, Aylann evresinde sava tutumu iinde Y10 146 YETKN OCUKLAR yaayan rnek alabilecei bir insan olsa, Ayla sezgi yoluyla bu kiiden ok eyler renir ve sratli bir gelime iine girebilir, dedi. Bir sre sustuktan sonra, Erol da evresinde sava tutumu iinde yaayan rnek alaca insandan ok yararlanabilir; ancak, Erol bu tr konularn bilincine daha sonralar varacaktr, diyerek Erolun durumunu da dndn belirtti. Leman inanm bir edayla, ocuklara yararm olacak, kendime yararm olacak, sizinle bulumaya devam edebileceim. Evden beni zorla atmadklar srece kalmaya karar verdim, diyerek kararn dile getirdi. Yakup Bey takdir dolu bir bakla Lemana, Salkl bir karar aldnz. Ayrca, yaamnzda nemli bir adm attnz, dedi. Leman, Yakup Beye teekkrlerini dile getirdi ve, Sizinle konuabilmekten ok mutluyum, dedi. Yakup Bey, Lemana glmseyerek bakt ve, nmzdeki bulumada, Nusretten ve onunla olan ilikinizden sz etmenizi isterim, eer uygun grrseniz? dedi. Leman, Tabii, ok isterim, dedi ve sonra bana bakt. ok mutlu olduu belliydi. Bir sre daha orada kaldk. Perembe gn yeniden bulumak zere ayrldk. Ben eve geldikten sonra aldm notlar ayrntlaryla yazarak temize ekmeye koyuldum. 13 Leman Nusreti Anlatyor Perembe gn bulutuumuzda, Yakup Bey Lemann Nusretle ilgili gzlemlerini dinlemek istediini hatrlatt. Leman anlatmaya balad: Daha nce belirtmitim, aslnda Nusreti evlenmeden be yl kadar nce tanyp, arkadalk etmeye balamtm. Yakup Bey ciddi bir yzle, Baya uzun bir sre. Fakat, kendisini pek iyi tanmanza yetmemi, dedi. Leman konumasna devam etti: O zaman da ara sra kavga ederdik, daha dorusu baz srtmelerimiz olurdu, ama hibir zaman birbirimize kt szler sylemezdik. Evlilik ncesi insanlarn birbirine kibar olduunu, evlendikten sonra yava yava kabalamaya baladklarn sk sk duymutum. Lemana kendisini rahatsz eden trden gerginliin ne zaman farkna varmaya baladn sordum. Leman, Aslnda bu evlilikten ksa bir sre nce oldu, diye beni yantlad ve devam etti: Daha nce de sylediim gibi biz nianlandktan sonra Nusret Burdura askere gitti. Zannediyorum askerde baz yeni arkadalar edindi. Evlilik fikrinden ziyade sorumluluktan uzak olup, hayatn tadn karmay isteyen trden arkadalar. Hayatn tad nasl kar? Onlara gre, ok sayda kzla dp kalkarak! Bylece askere gitmeden nce, u askerlik bitse de evlensek! diyen Nusret evlilik fikrinden soumaya ve korkmaya balad. Bir sre sustuktan sonra, hatrladklarn paylamak isteyen 148 YETKN OCUKLAR bir insann edasyla yeniden konumaya balad. Sonra Nusret askerliini tamamlayp Kayseriye dnd. Bu arada telefonla gryorduk ama sanki eski scakl kalmamt. Evliliimize de bir ay gibi ksa bir sre kalmt. Askerden sonra Nusret beni ilk grdnde sevecendi; ama hemen ertesi gn deimeye balad. Sen kilo almsn, San ne diye kestirdin? diye ufak bahanelerle beni ktlemeye balad. Daha yeni kavumuken, gnmz

71

benim sam kestirmem ve kilo almam yznden rezil oldu. Ertesi gnn sonunda Nusret onu asl rahatsz eden eyi syleyiverdi: Ben evlenmek istediimi sanmyorum; daha ok gencim; kendimi hazr hissetmiyorum/ dedi. Tabii ben ok zldm. im burkuldu. Leman ynnden bunun ne kadar umut krc bir olay olduunu anlayabiliyordum. Nusret Bey bunu sylediinde dn tarihi ok yaknd, deil mi? diye sordum. Leman gergin bir ifadeyle, Evet, dne iki hafta kalmt, dedi ve szne devam etti: Davetiyeler datld. Ben her eyi gze alarak, Madem byle dnyorsun, evlenmeyelim, dedim. Bu sefer bana sarld, Tamam, tamam, merak etme, seninle evleneceim, dedi. Yakup Bey dnceli bir tavr iinde dinliyordu; bu noktada sze kart ve, Yani evlilii size ltfetti, dedi. Evlilii onunla mutlu olacamz umduum iin istiyordum, diyerek sze yeniden balayan Leman, Yoksa evliliin kendisinin bana ne yarar var? diyerek yzmze bakt. Anladmz ve kendisini dikkatle dinlediimizi belirten bir yzle bakyorduk. Neyse, acaba bugnler geer, gzel gnlere kavuur muyuz? umuduyla evlendim. Askerliin onun iin ok zor getiini, o anda, aslnda kendisi olarak dnemediini sandm. Balaym merak etmitim; balaynda birbirlerine yaknlama olana bulup bulmadklarn sordum. Leman, Balay saylr m bilmiyorum ama, nce benim ailemin Antalyadaki yazlna, daha sonra da onun ailesiyle birlik LEMAN NUSRET! ANLATIYOR 149 te Marmarise gittik, diyerek eki bir yzle szne devam etti; Antalyadayken srekli anne ve babam eletiren szler sylyordu. Ne zaman yalnz kalsak onlar ktlyordu. Yakup Bey, Bir araya gelince ailenin yannda nasl davrand? diye sordu. Leman, Ailemin yannda hayatndan ok memnun, neeli, saygl grnyordu, diye aklamaya balad; Btn amac evredeki insanlara saygl, insancl, honut ve mkemmel grnmek. Aslnda iinde bunlar yaamyor. Dayanamadm, Tipik yetikin ocuk! dedim. Leman glmseyerek, Tabii sizin bu tanmz, Nusret asla kabul etmez! dedi. Recep Bey de kendisinin yetikin ocuk olduunu kabul etmez, diyerek, Yakup Bey, Lemana katld. Leman bir sre sustu ve, Her ne ise, Marmaris maalesef benim iin bir kbus gibiydi. Onlarla geirdiimiz tatilde, kendimi ok rahatsz ve mutsuz hissettim, diyerek yine sustu. Hepimiz sustuk. Evliliin ilk gnlerinde en mutlu, cokulu anlarn olumas gereken bir devrede, kbus gibi anlarn olumas gerekten ok acyd. Bir sre sessiz kaldktan sonra Yakup Bey, Nusretin anababasyla birlikte kaldnz zaman sizi ne gibi eyler rahatsz etti? diye sordu. Leman dnmeye gerek duymadan hemen konumaya balad: Recep daymn evinden de beter! Hi kimse kimseye ak seik dndn sylemezdi; herkes kinayeli, art niyetli bir biimde birbiriyle konuuyordu ya da birbirine kst. Yine dayanamadm, Lemanin szn keserek, Tam cehennem azab! dedim. Leman devam etti: Bu arada, bir gn Nusret bana, Benim gnlmde sarn ve uzun boylu bir kzla evlenmek vard; onlar cinsel bakmdan bana daha ekici geliyor, dedi. Yakup Bey gzlerini aarak, sevgiyle Lemana bakt ve, Bu, kadnlk gururunuzu ok incitmi olmal? dedi. Gzlerinden szlen damlalar mendiliyle silerek, Tabii 150 YETKN OCUKLAR ok incindim. Benim ilk cinsel beraberliim evlendikten sonra, Nusretle oldu. Onun bu tr szleri, yzme vurulmu bir tokat gibi geldi. Kendi kadnlmdan utandm, diyerek kafasn nne edi. Yanmzda alamaktan pek rahat deildi. Zorlansa da konumasna devam etti; Nusretin annesi dedikoducu bir kadn. Srekli, kznn kocasn ve byk olunun hanmn

72

bana ekitirirdi. Herhalde onlarla konuurken de beni ekitiriyordur. Yakup Bey resmin tmn grmek istiyordu. Lemann gzyalarnn dinmesini bekledikten sonra, Marmaristen sonra dorudan Eskiehire mi gittiniz? diye sordu. Beraber gitmedik; nce Nusret gitti. Bir daire tuttu; ardndan ben gittim. Leman sustu ve bizlere bakt. Kendisini cankulayla dinlediimizi grnce konumaya devam etti. nce para sknts ektik. Beni en ok kzdran eylerden biri de, Nusretin ailesinin maddi ynden bize hi yardmc olmamalaryd. stelik dnmzden hemen sonra son model bir araba aldlar ve taksitlerini Nusrete detiyorlar. Tabii Nusret bunu bana hi danmad. zin vermeyeceimden deil, ama artk onun deil, bizim paramz olmal diye dnyorum. Leman sustu, alayc bir glmsemeyle, Tabii Nusrete gre, ben para kazanmaya balaynca o para bizim olacak, dedi. Yakup Bey nemli bir konuda konuan insan edasyla, Para konusunda sizin beklentiniz neydi? diye sordu. Benimle evlenmeye karar verdii andan itibaren benimle bu tr konular tartmasn, kararlan beraber almamz beklerdim. Sze kartm, Dorusu da bu, ama, bunu ka Trk erkei yapyor? diye biraz kzgn, biraz alayc bir tavrla sordum. Yakup Bey bana dnerek hatrlatmak istercesine, Daha nce babaerkil ailenin ne anlama geldii stne konumutuk. Babaerkil ailede karar erkek verir, kadnn bunu sorgusuz kabul etmesi beklenir, dedi. LEMAN NUSRETI ANLATIYOR 151 Leman, Ben kendimi her ynden ona eit gryorum. Kadnm diye ondan aa olduumu kabul edemiyorum, diyerek Yakup Beye bakt ve anlatmaya devam etti. Bir keresinde Nusret, Senin ailen beni sevmiyor, diye tutturdu. Her szlerinin arkasnda bir ey ima ettiklerini dnyordu. Oysa bizim ailemizde insanlar dndklerini sylerler. Sonra annem de babam da altklar yerlerde ok sevilen insanlardr; byle art dnceli olsalar bu denli sevilmezlerdi/ diye dnyorum. Annemin herhangi bir yaknm, rnein ablamn eini bile, bana ktlediini hi hatrlamyorum. Yakup Bey, Lemann, farkna varmasn istedii nemli bir noktaya parmak bastn belirtmek istercesine, stnde dura dura, Sizin ilikiniz sadece Nusretle deil, onun tm ailesiyle, dedi. Leman, Yakup Beyin sylediini anlad ve ban evet anlamnda sallad. O konumaya balamadan ben sze girdim ve, Nusretin ilikisi de sadece Lemanla deil, Lemann tm ailesiyle, dedim. Leman, ben konuunca bana doru dnd ve, Onlar uzakta, ama bizim hayatmz etkilemeye devam ediyorlar, dedi. Daha sonra Yakup Beye bakarak, Nusretin benim mkemmel olmam isteyen, hi hata affetmeyen bir yn var. Bu yn de ilikimizi olumsuz ynde etkiliyor, diyerek konumasna devam etti. Geenlerde ablamlar ziyarete gitmitim, evin anahtarn almay unutmuum. Nasl kt bir grseniz, ilk defa hayatmda biri bana, hayvan dedi. Yakup Bey bilgi bir tavrla, Herhalde bu tr szleri gittike daha sk duymaya baladnz? dedi. Evet, ok terbiyesizce konumaya balad. ay nce Eskiehirde retmenler iin ingilizce snavna girdim. Snavda yz zerinden yz alamadm iin, salak, aptal, geri zekl oldum. Lemana, bu szlerden incindiini kendisine syleyip sylemediini sordum. 152 YETKN OCUKLAR Sylemez olur muyum? Tabii syledim, dedi. Hayatmda hi kimse bana bu szleri sylemedi/ dedim. O sylermi! Bana ne isterse sylermi! Nihayet ngilizce snavnda en yksek notu aldm rendim. Annemlere telefon edecektim, Niye telefon edeceksin, etme/ dedi. Benim onlar aramakta srarl olduumu grnce, Of! imdi benim de konumam

73

gerekecek/ diye sylendi. Yakup Bey, bunlar dinledikten sonra, Nusretin sizin anne ve babanzla gerekten sorunu var, diyerek vard sonucu belirtti. Evet, imdi ben de daha iyi anlyorum. Ben onun annesine anne, babasna baba diyorum. Ama Nusret benim anneme ve babama bir kez bile anne ya da baba demedi. stelik bunu arkadalaryla konumalarnda alay konusu ediyor. Leman btn ayrntlaryla anlattka, Nusretin davranlar gzmn nnde canlanyordu. Bir keresinde akam ok acktm. Kendime yiyecek bir eyler hazrladm. Sofra hazrlamak yerine kt tabakta yemeye karar verdim. Nusret buna ok garip bir tepkiyle karlk vererek, yemee bile saygm olmadn, bugn bunlar yaparsam, ileride ok daha byk saygszlk ve hatalar yapacam ileri srd. Bir yandan benim her hareketimi bylesine eletirirken, kendisi de ok dank ve giyimine hi nem vermiyor. Hi insan kazann iine pijama giyer mi? ine byle gidiyor, dnsenize! Dtan ok k ama iinde pijama var. Sizce bu, kendine saygszlk deil mi? Yakup Bey ve ben dikkatle dinlemeye devam ediyorduk. Ben hayatm boyunca bunlar ekmek zorunda deilim. Daha da nemlisi, ocuklarmn hayattan zevk almasn bilen bir babalar olsun istiyorum. Tevik etmeyi bilen, yeri gelince vebilen bir insanla birlikte olmay, affedebilme olgunluuna sahip birini istiyorum. Sze kartm, Yani gelimi, olgun bir insanla yaamn paylamak istiyorsun, dedim. LEMAN NUSRETI ANLATIYOR 153 Leman, kzgnln ve gerginliini ifade eden bir soluk alla bir sre sustu ve sonra konumaya devam etti: Beni en ok inciten eylerden biri de srekli u uzun boylu, gzel vcutlu sarn kzlar gsterip, Ah! imdi yanmda olacakt ki, gibi szler sylemesi. Yakup Bey bu noktada bana ilgin gelen bir konuma yapt. Sizi dinlerken, u anda iimde Nusrete kar kzgnlk yok. ocukluu elden gitmi, psikolojik ynden ok ezilmi, bzlm, kiilii arpk, zavall bir insann yaamn gryorum. Leman, Yakup Beyin bu szne biraz bozulmu olarak, Bana acyor musunuz? diye sordu. Nusrete acdm kadar deil, diye yantlad Yakup Bey. Nasl ac ektiinizi anlyorum ve empati duyuyorum. Ama, sizin u anda bylesine konuabilmenizin altnda salkl bir kiilik yattn grebiliyorum. Eer bu durumu kaderim buymu diye kabul ederek, kendi iinize kapansaydnz, o zaman size de Nusrete acdm kadar acrdm. Leman, Yakup Beyin sylediini tam anlamamt galiba; Nusret bana diyor ki, Sen kiminle evlenirsen evlen, mutlu olamazdn; nk olgun deilsin! Acaba olgun olmayan ben miyim, yoksa kendisi mi? diyerek ona kzgnln ifade etmeye devam etti. Yakup Bey, daha nce sylediini tekrar etmedi. Sustu. Lemanin kzgnlna saygs olan bir insan olarak onu dinlemeye nem veriyordu. Leman sustuktan bir sre sonra, Yetikin ocuklarn en nemli zelliklerinden biri de evresindeki insanlarn davranlarn srekli denetlemek istemeleri. Bu ynden Nusret nasld? diye bir soru yneltti. Leman hemen yantlad: Adam kontrolr gibi! unu yap, unu yapma, ben sana demedim mi, niye yaptn, niye yapmadn/ szleri hi eksik olmuyor. Sze kararak, Btn bu szlerin altnda sizi utanca bomak, sulu hissettirmek gibi bir durum seziyorum, diye dncemi syledim. 154 YETKN OCUKLAR Leman, bana bakarak, Kendisi yapt hatalardan srekli utanr. Geenlerde lokantada, smarlad salatasna taze soan konmasn istedi. Garson gittikten sonra, Adam bana salak deyip, ne glmtr, dedi. Niye? diye sorduumda, Ahmak msn? Anlamyor musun? Taze soan yerine eski soan m koyacaklar? diye sorumu yantlad Merak etmitim, sordum: O byle deyince sen ne dedin? Basbaya taze soan olur. Adam sana glmez. Ayrca glse ne yazar, glmese ne yazar? Niye bunlar kafana takyorsun? dediimde, Bugn bunlara dikkat etmeyen, yarn ok nemli eylere dikkat etmez; o zaman kimse kimseyi takmaz, dedi. ldrmak iten deil.

74

Anladm kadaryla sizin her sznz, her davrannz, Nusret her an tartma konusu yapabiliyor, diye gzlemimi paylatm. Evet, her gn hi yoktan birbirimizi kracak olaylar olabiliyor, diye yantlad. Bir sre sessiz kaldk. Leman ilikilerinin birok yn hakknda olduka ayrntl gzlemler yapm ve bizimle ak seik onlar paylamt. Drst bir insand ve bize gveniyordu. Yakup Beye sordu: Ne yapaym? Boanaym m? Anlattklarnzdan ortaya kan, Nusret Beyin klasik anlamda bir yetikin ocuk olduu, diye sze balad Yakup Bey. Etrafta grdmz binlerce yetikin ocuktan biri. Siz henz gelimekte olan, kendini, yaamnn anlamn bulmaya alan, i ocuu salkl bir insansnz. kinizin yaam paradigmalar birbirinden ok farkl. Eer mutlu olmak, kendinize sayg duymak, ocuklarnz zgr, kendine saygl insanlar olarak yetitirmek istiyorsanz, bunu Nusret Beyle becerebileceinizi sanmyorum. Ben de sanmyorum, diye sze kartm. Leman, Ya onun deimesi gerekecek ya da benim, diyerek dncesini ifade etti. LEMAN NUSRET ANLATIYOR 155 Yakup Bey, Ya da normal evlilik anlaynn dnda bir ilikiden mutlu olmasn reneceksiniz, diye ilave etti. Leman, Nasl yani? diye sordu. yle insanlar var ki, eleri son derece anormal davranlarda bulunduklar halde, onlar sevmeye devam ederler. Elerinin bu tutumu onlar hi etkilemiyormu gibi davranrlar. Yani Nusret bana hayvan dedii zaman, ben onu hibir ey sylememi gibi sevmeye devam edeceim, yle mi? Bunu yapanlar var. Ben bunu yapamam. Nusret Bey gibi biriyle evli olup evliliini srdrecek ok kadn var. rnein, Hatice Hanm, Recep Beyi brakmay hi dnmez. Hatta imdiki evliliinin dnda bir evlilik dahi tahayyl edemez. Ama siz Hatice Hanm deilsiniz. Siz sizsiniz. Sizin zlemini duyduunuz; sizi eit ilikiler iinde grecek ve yaama doyasya bal, gelimi, olgun bir Nusret. Sizin zlemini ektiiniz bu. Byle erkek var m? Belki u anda Trkiyenin bir yerinde Eit ilikiler iinde beni grecek ve yaama doyasya bal, gelimi bir kadn var m? diye soran bir erkek vardr. nemli olan karlatnz zaman, gelimi salkl insan, yetikin ocuktan ayrt edebilmeniz. lk seferde gentiniz, saftnz, anlayamadnz. Ama bu denemeden sonra anlayabilmeniz gerek. Leman i geirdi; umutsuzca sordu: Gelimi salkl insan nasl tanrm? Yakup Bey glmseyerek, sterseniz nmzdeki bulumada salkl insann zellikleri zerine konuuruz, diye yantlad. Lemann yan merak etmitim. Dayanamadm, Ka yandasnz? diye sordum ve yirmi drt yanda olduunu rendim. Yakup Bey, Ben evlendiim zaman 27 yandaydm, diye kendisiyle ilgili bilgi verdi. Daha sonra evlilik yandan, ge veya erken evlenmenin ne 156 YETKN OCUKLAR gibi sonular getireceinden konumaya baladk. Leman konumaktan mutluydu. Hem Yakup Beye, hem de bana en az defa, teekkr etti. nmzdeki sal bulumak zere oradan ayrldk. 14 Gelimi Olgun nsan Sal gn Yakup Beyle buluarak ayevine yrdk. Leman ilk defa kt kalem getirmiti; dikkatimi ekti. kinci dikkatimi eken ey, Lemann hlamur smarlamas oldu. Karlkl biraz hal hatr sorduktan sonra Yakup Bey, salkl aile ve gelimi olgun insan ile bunlarn

75

zelliklerinden konuacamz hatrlatt. Sonra bana dnd ve, Timur Bey, bilmem hatrlyor musunuz, size verilmi bir szm vard. Salkl aile dzeni zerine bir dizi konuma yapacaktk. Bu szmden vazgemi deilim. u anda yapmak istediim, zellikle Leman Hanm iin salkl insann baz temel zelliklerini gzden geirmek. Bylece Nusret Beyle ilgili olarak daha salkl bir karar verebilir diye dndm, dedi. Leman, Yakup Beye teekkr etti. Timurla yapacanz o konuma dizisine ben de katlabilir miyim? diye sordu. Yakup Bey, Timur Beyle bu konuda ne zaman bulumaya balayacamz u anda bilmiyorum. Ama, eer siz de stanbulda olursanz ve Timur Beyin de bir itiraz olmazsa, katlmanz isterim, dedi ve bana bakt. Lemann katlmasn benim de istediimi belirttim. Ihlamurlarmz geldi, iimde Yakup Beyin yanmdayken duyduum mutluluu yine duydum. Bar ortamndaydm, salm yerindeydi, Yakup Bey gibi bylesine bilge bir dostum vard, ayrca Lemann canl kiilii, onunla beraber olmay zevkli ve verimli yapyordu. O ann hazzn derinlemesine his 158 YETKN OCUKLAR setim. Zevkle dinlemeye hazrdm. Yakup Bey konumaya balad: Salkl aile dzeni, ailenin gereksinmelerini doal olarak karlar ve her bir aile yesi, o aileye ait olmaktan mutludur. Salksz aile dzeninde gereksinmeler karlanamaz ve aile yeleri, mutsuz ve doyumsuz olduklar halde, bu hastalkl durumu devam ettirebilmek iin aba gsterirler. Yakup Beyin susmasn frsat bilerek Lemana dndm ve, Yani nce salkl bir aile dzeni mi, yoksa salksz bir aile dzeni mi kurmak istiyorsunuz konusunda bir akla kavumanz gerekiyor, dedim. Leman, Nusretle beraberliimi srdreyim mi, yoksa ayrlaym m? sorusuna ilikin olarak bunlar sylyorsun deil mi? sorusunu yneltti. Ben, evet anlamnda bam sallaynca, Yakup Bey, Hi kimse, Ben salksz aile dzeni kurmak isterim, demez. Herkes kendi dzenini salkl, dierini salksz grr, diye bir aklama yapt. Bir sre sustuktan sonra, Ben psikoloji bilimi asndan deerlendirmeler sunacam, dedi. Leman, psikologlarn bu konuda incelemeler yapp yapmadn sordu. Yakup Bey, zellikle klinik psikoloji blmnde, aile terapisi alannn bu konuyla ilgilendiini syledi ve devam etti: Benim sizlerle paylatm i ocuk, yetikin ocuk, kalplanm insan, gelimi insan gibi kavramlar, bu alandaki almalarn sonunda oluan kavramlardr. Salkl aile dzenindeki etkileimi inceleyerek, aileyi salksz yapan temel zellikleri daha iyi anlayabiliz. Leman, Ben de Timur gibi not almak istiyorum, bir sakncas var m? diyerek Yakup Beyden izin istedi. Yakup Bey glerek, Siz de mi kitap yazacaksnz? diye bir espri yapt. Leman, bu espriyi ciddiye alarak, Hayr, onu demek istemedim. Ben ileride zerinde dnmek iin notlar almak istiyorum. Byle daha yararl olacan sanyorum, yantn verdi. GELM OLGUN NSAN 159 istediiniz gibi not alabilirsiniz. Evet, konumuz salkl aile dzeni ve gelimi, olgun insan. Salkl aile dzeninde aile yelerinin hepsi grev ve sorumluluklarn doal olarak yerine getirirler; aralarnda olumlu duygusal balar vardr ve kiiler bamsz olduklar halde, birbirlerine isteyerek ve zevkle yardm ederler. Salkl aile dzeni iinde, anababa da dahil, herkes bilinlenme ynnden ve duygusal ynden srekli bir geliim iindedir. Yakup Bey hlamurundan bir yudum alrken Lemana bakarak, Recep enitenin ailesinde olmayan zellikler bunlar, dedim. Benim bu szme Leman, Nusretin ailesinde de gremedim bu zellikleri, dedi ve devam etti: Salkl ailede olan grev ve sorumluluklarn doal olarak yerine getirilmesi; aile yelerinin aralarnda olumlu duygusal balarn olmas, kiilerin bamsz olmas, mecbur

76

olmadklar halde birbirlerine isteyerek ve zevkle yardm etmesi, anababa da dahil, herkesin bilin ve duygu ynnden srekli bir geliim iinde olmas gibi olumlu eyler yerine, tam aksine, Nusretin ailesinde herkes kaytarmaya alyor ve birbiriyle ya art niyetle konuuyor ya da hi konumuyor, ks. Birden Yakup Beyin konumasn bldnn farkna varm olacak ki, zr dilerim Yakup Bey, sznz kestim, dedi ve sustu. Yakup Bey, zr dilemenize gerek yok. Byle olmas benim ynmden de retici oluyor. Sizler rnek verdike houma gidiyor, dedikten sonra bir sre sustu, dncelerini toparlad ve yeniden konumaya balad: Salkl aile kendi yelerini deerli bulur ve aile yeleri, benlik deerlerini olumlu ynde gelitirir. Aile, toplumla ilikisini dengelemitir; ne toplumdan kopar; ne de toplumun basksna tmyle boyun eer. Ksacas, salkl aile, insanlarn psikososyal ynden olgunlamasn temin eden temel sosyal balam oluturur. Leman, daha nce toplumla ailenin ilikisi zerinde pek dnmediini syledi. Ben sze kararak, ailenin, toplumun o 160 YETKN OCUKLAR cuktan beklentileri ile, ocuun kendisi olarak gelimesi arasnda bir denge kurup kurmamasnn sz konusu olduunu syledim. Aklamak iin, toplumu n planda tutan aileler olduu gibi, ocuun geliimini n planda tutan ailelerin de olduunu belirttim. Sylediklerim Lemana olduka karmak gelmi olmal ki, Sylediklerinizi net olarak anlamadm. Bir rnek verebilir misiniz? dedi. Yakup Bey sze karp, Toplum, ocuun anababaya koulsuz itaat etmesini bekler, deyince Leman, Evet, Nusretin babas hl bunu Nusretten bekliyor, diyerek onaylad. Yakup Bey konumasna devam ederek, Salkl anababa, ocuklarn geliebilmesi iin, onlarn kendi fikirlerini syleyebilecei, syledikleri fikirleri savunabilecekleri bir aile ortam gelitirir, dedi. Sze kararak, ocuklarn salkl olarak gelitirmek isterse anababann, toplumun beklentisine ramen ailede zgrlk ortam yaratmas gerekeceini syledim. Yakup Bey, Burada bir dengeleme sz konusu olabilir, diye sze balad ve devam etti: rnein, haftalk aile toplantlarnda ocua kendi dncesini syleme ve savunma hakk verilir ve herkes buna sayg gsterir. Ama, daha geni toplantlarda ve misafir geldiinde ncelikle gelen misafirlerin, yallarn konumalar nem kazanr. ocuklara bu beklenti nceden sylenerek onlarn toplumun gereiyle temasa gemesi, topluma hazrlanmas salanr. Leman, haftalk aile toplantlar fikrini ilk defa duyduunu, bunun ahane bir fikir olduunu syledi. Yakup Bey, Lemana dnerek imdi, salkl aile iinde yetime ansna sahip olmu senin gibi bahtiyar kiilerin zelliklerini inceleyelim. Bu insanlara yetikin ocuun kart olarak duygusal olgunlua eriimi insan anlamnda olgun insan adn verelim, dedi. Leman glmseyerek mahcup bir edayla konutu, Kendimin olgun olduunu sylemek istemedim. Yakup Bey, Timurun yetime koullarn biliyorum, kendi GELM OLGUN NSAN 161 yetime koullarm biliyorum. Bizlerin salkl bir gelime ortamndan geldii sylenemez, deyince ben de bamla onayladm. Yakup Bey konumasna yle devam etti: vg olarak deil, bir gzlem olarak sylemek isterim; iimizde en salkl ortamda yetien sizsiniz. Bununla beraber, olgun insann zelliklerini incelerken sizi incelemeyeceiz, ideal, olgun bir insann zelliklerini gz nnde tutarak konuacaz. Bir sre sustu, syleyeceklerini dndkten sonra konumaya balad. nsan deneyimleri sonucu olgunlar. Olgun insan, gelime srecini doal aamalar iinde gerekletir ve u zellikleri kazanr: Bir, olgun insan, kendini dierlerinden ayran snrlarn farkndadr ve kendi benliinin snrlarn korumakta duyarllk gsterir. Bu tr insan, kendi ailesiyle iyi ilikiler iindedir ve srekli yardmlama davran gsterir; ancak bakalarnn kendisini kullanmasna, kendi istei dnda kararlar alp onu ynlendirmesine izin vermez. Bir baka

77

deyile, olgun insan kendi istemi iinde yaamna yn verir. Dayanamadm, sze kartm. Yani Nusret Bey olgunlama srecini tamamlam olsayd, anababasn sever ve sayar ama kendilerine araba alamazken ve yeni ev kurarken anababasmm son model bir araba almasna ve borlarn da kendilerine detmelerine kar kard. Yeni bir ev aaca iin bu paraya gereksinimi olacan bilirdi. Bylece kendi snrlarn korumu olurdu. Ayrca Lemanin snrlarna saygl olur ve ibirliine nem verirdi. Ben konuurken Leman bayla beni tasdik ediyordu; onun iin nemli bir konuda konutuumu anlyordum. Yakup Bey szne devam etti; Salksz ailede, ocuun kendine zg bir benlik gelitirmesine izin verilmez. Aile iinde otoriteyi elinde tutan kii, ocuun bamsz benlik gelitirmesine kardr; herkesin boyun emesi, itaat etmesi istenir. Davranlarn otoritenin istedii ynde dzeltmeyenler, deiik yollardan cezalandrlr. ocuk, kabul edilmek ve onaylanmak yii pW 162 YETKN OCUKLAR ister; eer aile ortam ona kendi benliini tanmlama zgrl veriyorsa, salkl bir biimde olgunlama yolunda geliir. Aile ortam ocua kendi benliini tanmlama olanan vermiyorsa, o zaman, ailenin istedii ynde baml bir kii olarak geliir; psikolojik ve sosyal olgunlamas dumura urar. Bu noktada Leman heyecanla sze kararak, Recep daym Aylann benimle neeli biimde konumasna dahi izin veremeyecek kadar kendine gveni olmayan, herkesi ve her eyi srekli denetimi altnda tutmaya alan bir otorite. Salksz aile dzenini imdi daha iyi kavrayabiliyorum, dedi. Yakup Bey, Leman dikkatle dinledi ve onun yorumuna katldn bayla onaylad. Daha sonra duygusal olgunlua erimi insann zellikleri zerinde konumaya devam etti. Olgun insann ikinci zellii kendini deerli bulmasdr; onun, kendine saygs vardr ve kendini olduu gibi kabul eder. Kendine sayg duymann ve kendini deerli bulmann ekirdei aile iinde atlr. ocuu olduu gibi kabul eden, onu destekleyip yreklendiren aile yeleri, ocuun zbenlik deerinin tohumlarn ekmi olur. , Leman heyecanl bir ekilde Yakup Beye dnerek, Recep! daymla yemek masasnda yaptm tartmay dnyorum/ diyerek sze balad. Adamcaz kendi deerini ocuklarn kendinden korkmas ve sinmesi ile tanmlam olmal ki, evresinde birisi yksek sesle konusa, glse hemen kendini tehdit edilmi hissediyor ve kendini korumak iin saldrya geiyor. Kendini deerli bulsa ve kendine saygs olsa, ocuklarn evresinde konuup neeli biimde etkileimde bulunmasndan zevk alr. Byle dnyorum, yanl mym? Soruyu Yakup Beye sormutu; o da hemfikir olduunu syledi ve bir sre dndkten sonra konumasna devam etti. Olgun insann nc zellii beden, zihin ve manevi yaam arasnda denge kurmu olmasdr. Srf bedensel grnme nem veren ya da sadece dnsel (entelektel) faaliyetlerde doyum arayan kiiler, kendi ocukluklarnda, iinde yetitikleri aile iinde bedensel ya da entelektel ynde uyarlmlar, dier ynleri ge GELM OLGUN NSAN 163 litirilmemitir. Aile salkl ise, ocuk her ynn gelitirmeye kendiliinden ynelir. Beden ve zihin geliiminin yan sra ocuun manevi yaamnn temellerini atma da nemlidir. ocuun alglama dzeyine uygun, onun anlayabilecei kavramlar iinde, bedenle, zihinle, doayla ve evrenle ilgili sorular yantlandrlarak, zaman iinde dengeli bir dnya gr gelitirmesi salanr. Lemanm heyecan yznden belli oluyordu. Bu ilgin bir boyut, diye sze girdi ve devam etti; Din ve manevi yaam asndan alacak olursam, Recep daymn namazla, niyazla yle pek ilikisi yok. Eer kendisine sorulacak olsa, Elhamdlillah Mslmanm tabii/ der ve Allah gnahmz affetsin, vecibeleri her zaman yerine getiremiyoruz/ diye ekler... yle sanyorum

78

ocuklarndan biri ya da kars evde baka bir dinle ilgili bir kitap okumaya kalksa, buna kesinlikle izin vermez ve ok bozulur. Durdu, soluk ald, ve sonra Yakup Beye bir soru yneltti: O zaman bu evdeki din anlay ne? Soru, Yakup Beye sorulmutu ama, sze ben kartm ve, Evdeki din anlay senin dediin gibi ite. Yani yzeysel, belirli bir kalbn tesine gemiyor. Leman sylediimi anlaml bulmu olacak ki, Bu ynden benim ailemde de din anlay pek yok diyebilirim, diye konumaya balad. Konumasna Yakup Beye bakarak devam etti: Yani anne ya da babam bize dinle ilgili bir bask yapmad ama, manevi yaamn temelini atacak trden herhangi sistematik bir reti iine de girmedik. Yani onlar insanlar sev, byn say, kn sev, doaya zarar verme, gibi tlerin tesinde bir ey yapmadlar. Yine ben sze kartm ve, Nusretin ailesi yapt m, sence? diye sordum. Leman, Sanrm onlar da Recep daym gibiydiler, diye yantlad. Yakup Beye dnerek, Size bir sorum var, dedim ve sordum: Manevi yaam ynnden salkl ailede sizin biraz nce 164 YETKN OCUKLAR szn ettiiniz denge nasl kurulur? Manevi ynden salkl ocuk yetitirebilmek iin anababann namaz klmas gerekli mi? imdi yetime anda ocuklar olan bir baba olsam ne yapardm, onu syleyeyim, dedi ve devam etti: ocuklarma yldzlar, gne sistemini, samanyolunu gsterir ve anlatrdm. Daha sonra insanlarn evreni yaratan Tanr kavramna ulatklarn belirtir ve dnyada mevcut dinlerin ne olduu konusunda onlara bilgi verirdim. Bu dinler arasnda toplumumuzda yaygn dinin ne olduunu ve bu dini dierlerinden ayran zelliklerin ne olduunu retmeye alrdm. Bunu yaparken ocuklarnzn da sizin gibi dnmelerini ve sizin inandnza inanmalann zorunlu klar mydnz? diye sordum. Hayr, zorunlu klmazdm, dedi ve yantna devam etti: Onlara benim inancmn ne olduunu syler, niin byle bir inancm olduunu anlatrdm. Kiinin yaamnn anlam olabilmesi iin etkileimde bulunduu olaylara, insanlara, topluma, dnyaya, doaya ve nihayet tm evrene anlam verebilmesi gerektiini syler ve bu anlama benim nasl ulatm ocuklarmla paylardm. Bu konuda soru sormalarn isterdim. imdi vardm dnya grne nasl ulatm, yani sorgulama srecini vurgulardm. Kendi anlamlarn bulabilmeleri iin onlarn da sormalar, dnmeleri, gerektiini gsterirdim. Ayn benim gibi onlarn da kendi inanlarn zamanla kendilerinin oluturacaklarn ve benim buna saygl olacam belirtirdim. Yani siz namaz klmasanz da, ocuklarnz manevi yaamlarn gelitirebilir. yle mi? diye sordum. Yakup Beyin yant ak seikti: Namaz klmak evrenle ilikimde anlamlysa, namaz klar, anlamszsa klmazdm; ne var ki, ocuklarma Allah kusurumuzu affetsin, baz vecibeleri yerine getiremiyoruz, demezdim. Aklmdaki dier soruyu ynelttim: Peki varsayalm ki siz namaz klmann gerekli olduuna inanan bir babasnz; ocukla GELM OLGUN NSAN 165 rnz manevi yaamlarn baka trl gelitiriyorlar, namaz klmyorlar. Bu durumda ne yapardnz? Kalplanm bir babaysam ve namaz klmak benim kalbmn bir paras ise, ne yapar eder ocuklarn da namaz klmasn salardm. Klmazlarsa, onlara hayat cehennem ederdim. Ben size soruyorum Yakup Bey, dedim, siz ne yapard nz i

79

Ben olsaydm diyerek yant veriyorum zaten. Eer kalplanm bir insan isem, ocuklarm da aynen kendim gibi yetitirmeye ok dikkat ederdim. Benden hi farkl olmamalar gerektiine inanrdm. Gelimi bir insan isem, namazm klardm ve ocuklarma niin her gn namaz kldm aklar, onlara nasl namaz klnacan retmeye hazr olduumu bildirirdim. Onlar namaz klmamaya karar verirlerse bir sava tutumu iinde onlarla iliki kurar, niin namaz klmak istemediklerini renirdim. Eer tembellik gibi yzeysel nedenlerden gelen bir durumla karlarsam, insan yaamnda bilincin ve iradenin nemini retmekte baarsz olduumu anlar, bu ynde yeni abalara girerdim. Eer ocuum namaz klmay gerektirmeyen anlaml bir manevi yaam kurmusa, onun bu manevi yaamna sayg duyardm. Onlarla karlkl sayg iinde konumaya, birbirimizden reneceimiz bir iliki yaratmaya zen gsterirdim. Aramzdaki farklla sayg duyardm. O konuda akla kavumutum. Yakup Beyin daha nceki konumasnda kulland denge kavram zihnimi kurcalyordu, onunla ilgili bir soru sordum: Siz denge kavramndan da sz etmitiniz. Peki denge kavram nasl iin iine giriyor? Yakup Bey ne demek istediimi hemen anlad ve yantlad: Manevi yaam gelitirirken kiinin bedeninden, bedensel faaliyetlerinden, kendi dnce ve duygularndan korkmamasna nem verirdim. Bylece beden, zihin ve manevi yaamn aslnda bir btnn farkl ynleri olduunu ocuklarmn kavramalarn isterdim. Leman kzgn bir tavrla, Ben evremde ocuklaryla bu tr 166 YETKN OCUKLAR iliki kuran aile grmedim, dedi. Ben de grmediimi syledim. Yakup Bey glmseyerek, Yeniden vurgulamak isterim. Ben byle bir babaydm/ demiyorum. imdi yeniden babalk yapma durumunda olsaydm/ diyorum. Dayanamadm, Yakup Bey sizin gemiinizi ok merak ediyorum. ocuklarnz nerede? Onlar nasl byttnz? gibi sorular srekli kafam kurcalyor, dedim. Leman hemen, Benim de, diyerek sze girdi. Yakup Bey, imdilik kurcalamaya devam etsin. Belki bir gn bunlar konumann anlam olur, dedi ve devam etti: imdi bu anlar anlatmann sizin iin de benim iin de bir faydas olacan sanmyorum. Bir sre sustu; dncelerini toplamak ister gibi bir hali vard. Sonra konumaya balad. Olgun insann drdnc zellii yle ifade edilebilir: Olgun insan, heyecan ve duygularn tanr ve onlarn gereki bir biimde ifade edilmesine olanak salar. Bu noktada Lemana bakt ve, Duygular, yaamn en nemli enerjisini bir kapsl gibi ilerinde tutarlar. fade olana verilmezse, enerji kapsl iinde skr ve duygu ile beslenemeyen kii geliemez, dedi. Leman, Nusretle geen gnlerimden sonra bunun ne kadar doru olduunu biliyorum, diye sanki kendi kendine sylendi. Yakup Bey, Duygularmz ve heyecanlarmz i ve d dnya ilikisinin daha etkili olmasn salar. rnein kzgnlk/ kiinin benlik snrlarn ve onurunu korumasna olanak verir, diyerek duygularn ilevlerini anlatmaya balad. Ben onun szn keserek, Ama bu olana kullanmasna otorite izin vermez. nk ocuunun benlik snrlarnn olmasn istemez, diyerek dndm syledim. Leman, Recep daymla tartrken bunu ak seik grdm, diyerek benim dediimi desteklemek istedi ama, akla kavuturmak istediim iin ona, O zaman m grdn, yoksa imdi bu bilgilerin nda m grebiliyorsun? diye sordum. GELM OLGUN NSAN 167 imdi demek istedim, dedi. Yani imdi Yakup Beyin aklamalarndan sonra ak seik grebiliyorum. Nusretin de ayn eyi yapmaya altn imdi grebiliyorum. Yani adam benim kendime zg snrlarm olmasna olanak vermek istemiyor. Yakup Bey, konuyu datmamz istemeyen bir tavrla devam etti: Korku/ tehlikeli durumlardan saknmamza yol aar. Bu demektir ki, hi korkmayan insann mr de ksa olur. Kendisini tehlikelerden korumasn bilemeyen kii, mezarlktaki adresine erken kavuur.

80

Dier yandan, yeni bir aamann balayabilmesi iin, bir devrenin kapanp bitmesi gerekir; ite hzn, ayrlma zaman gelmi herhangi bir ey ya da kiiyi simgeler. Sululuk/ vicdan duygusunu oluturmamza yol aarken, mahcubiyet/ kendi snrlarmz bilmemiz gerektiini, gcmzn snrlarn retir. Sevin, mutluluk, huzur duygular her eyin yolunda olduunu, i ve d dnya ile ilikilerimizin uyum iinde olduunu gsterir. Yakup Bey bir sre sustu ve Leman, Anladklarm zetlemek istiyorum; gerekirse siz beni dzeltin, dedi: Anladm kadaryla, gelimi olgun insan duygularna nem verir, onlar dikkatle gzler ve duygularnn kendisine syledii mesajlar anlamaya alr. Bunu sylemek istiyorsunuz, deil mi? Lemanm dediklerine katldm ifade etmek iin, Ben de yle anlyorum, dedim ve ilave ettim: Ayrca, gelimi olgun insann, anababa olarak, ocuklarnn duygular hakknda ig r kazanmasna nem vereceini de belirtiyorsunuz. Yakup Bey, Evet, ikiniz de haklsnz, dedi ve devam etti: Gerekten gelimi olgun insan yetikin ocuktan ayran en belirgin zelliklerinden biri, duygu ve heyecanlarn tanmas ve onlara gereken nemi vermesi ya da vermemesidir. Byle olunca gelitiren anababa, ocuklarnn duygu ve heyecanlarn tanmalarna nem verir. Bunu nasl yapar? diye sorunca, Yakup Bey yle dedi: Bu konular da gelitiren anababa sohbetimizde tm ayrntlaryla 168 YETKN OCUKLAR ele alacaz. imdi isterseniz, salkl aile dzeninde evlilik konusuna ksaca deinebiliriz. Lemann gzleri parlayarak, Evet, deinelim, dedi. Ailenin temeli kar koca arasndaki ilikidir. Kar koca arasndaki iliki salkl ve bilinliyse, o aile, ocuklarn gelimesi iin salkl bir sosyal ortam oluturur. Salkl iliki, iki kiinin bilinli olarak dnp tanp, sorumluluk iinde ald karara dayanr. likileri salkl olan bireyler, birbirlerini deerli ve onurlu grrler. Ayrca birbirlerini olduu gibi kabul eder, deitirmeye almazlar. Kendilerinin ve kardakinin snrlarnn bilincinde olarak srekli etkileim ve dayanma iindedirler; olgun insanlardr. Leman, Nusret beni deitirmek istiyor; onu yakndan tandktan sonra, imdi ben de onun deimesini istiyorum, diye bir gzlemde bulununca, Yani her ikiniz de birbirinizi olduunuz gibi kabul etmi deilsiniz, diye sze kartm. Leman, Flrt ederken ben Nusreti olduu gibi kabul ettiimi sanyordum. Ama, evlenmeden nceki Nusret ile, evlendikten sonraki Nusret arasnda dalar kadar fark var, dedi. Yakup Bey, Nusret Beyle ayn zeminde buluabilip beraberce salkl bir yuva kurabilseydiniz, kendi gereksinmelerinizle, yuvanm gereksinmeleri arasnda bir denge kurmanz sz konusu olacakt. Byle bir denge kurmak disiplin gerektirir. Bu disiplin sayesinde, uzun vadeli mutluluklar, ksa vadeli geici doyumlara yeleyecektiniz; ayrca, kendi davran, dnce ve duygularnzdan kendinizi sorumlu tutacaktnz ve... Leman, Affedersiniz Yakup Bey sznz kesiyorum, diyerek konumaya balad. Son sznz Nusretle ilgili baz deneyimlerimi hatrlatt. Nusret ba arsa beni sorumlu tutuyor. Birka ay nce yazmas gereken bir mektubu yazmay ihmal etmi ve ilgili kurulutan gecikmeden dolay ceza kesmiler. Bana, Senin yznden yazamadm, dedi. Hayretler iinde yzne baktm. Nasl benim yzmden olduunu sordum. Efendim kendisini o kadar zmm ki, mektup yazacak ne GELM OLGUN NSAN 169 enerjisi kalm, ne de evki. Pes vallahi! Aklma geldike hrslanyorum. Lafa kartm ve Lemana, Btn bunlar, salkl bir evlilik iinde olmadnz gsteriyor, dedim. Yakup Bey, Leman Hanmn evliliinin salkl olmadn artk biliyoruz, dedi. Salkl evlilikte kar koca arasndaki ilikinin zellikleri arasnda yukarda saydklarma ek olarak unlar da eklemek gerekir: Doru bildiklerini sylemekte srar ederler ve gereki olmaya zen gsterirler, Ayrca, manevi yaam zenginletirmeyi, kendi bencil snrlar iine kapanp

81

kalmaya stn tutarlar. Leman, bugnk oturumun kendisine ok yararl olduunu, evliliiyle ilgili daha ak seik bir gr sahibi olduunu ifade etti. Yakup Bey, bana bakarak, Siz de yararlandnz m Timur Bey? diye sordu. Yakup Beyin yzne baktm; bu soruyu bana niin sorduunu anlamaya altm. Glmseyerek bakyordu; ama, benden bir yant beklediini gryordum. Ben her zaman yararlanyorum, dedim. Bugn rendiklerimi ileride evlenmeyi dndm kzla paylamaya, onun dncelerini renmeye karar verdim, diyerek aklmdan geenleri paylatm. Leman meydan okurcasna bana bakt ve, Ya renmek, okumak, dinlemek istemezse? diye bir soru yneltti. Aramzda yle bir konuma yer ald: stememesinin bir nedeni olmal, onlar konuuruz. Ya bu konulara hi ilgi gstermeyen, yzeysel bir kzsa? Ne demek istiyorsunuz? Sorunuzu anlamyorum. Ya kalbinizi kaptrmsanz ve onu ok seviyorsanz. Ve sevdiiniz kz sizin ilgi duyduunuz konulara hi ilgi duymayan biriyse? Yani, benim nem verdiim eyleri nemsemeyen bir kza k olursam m demek istiyorsunuz? Evet. 170 YETKN OCUKLAR Bu, sigara ya da iki dkn bir insann, u mendeburu bir brakabilsem, ne yapaym, almz bir kere brakamyorum, demesine benziyor. Evet ama, sizinki kalpten vurulma. Kza vurulmusunuz. Yakup Bey dikkatle bana bakyordu. Lemanla olan diyalogumuzu dikkatle dinliyordu. Lemanm bu tr sorularndan sinirlenmeye baladm hissediyordum. Ne var ki, Lemann dn tarzn ve sorularn ciddiyetle mi, yoksa srf beni denemek iin mi sorduunu bilmiyordum. Konumaya devam ettik: Kendimin de bilmedii, anlamad nedenlerden dolay ona vurulmusam, bu, benim vurulmamn altnda bir neden olmadn gstermez. Bilincimin bu nedenlerin farkna varacak kadar gelimemi olduunu gsterir. Yani mutlaka nedenler vardr, diyorsunuz. Evet, vardr! diyorum. ou kere bu tr vurulmalarn altnda cinsel drtlerin yattn sanyorum. Tabii bu bir genelleme. Ne var ki, cinsel drtleri pek olmayan yallarn byle byk ak yaadn pek grmyorum. Nedeni ne olursa olsun, eer bylesine vurgun olduum bir kz varsa, ondan vazgemeye kendimi mecbur ederim. Nasl yani? ok tutkunsunuz, btn benliinizle ksnz. Daha nce sylediim gibi, eer bir kza o denli tutulursam, kendimi btn benliiyle sigaraya ya da ikiye dkn insanlar durumunda grr ve daha nce szn ettiimiz sava tutumu iinde, bu ilikiye son vermeye kendimi mecbur ederim. Niin byle davranrsnz? Byle bir durumda sava neyi, niin yapyorsa, ben de onu yaparm. Anladma gre sava, kendi gereini kefetmeye ve onu gelitirmeye kendini adamtr. Demek ki, bugn Yakup Beyden rendiklerinizi sizinle paylamak istemeyen veya nemsemeyen kz, sizin kendi gereinizi bulmanz ve bilincinizi gelitirmenizi engellemeye balar. GELM OLGUN NSAN 171 imden, Evet/ demek geldi. Yakup Bey yzme dikkatle bakyordu. Durdum. Bir sre dndm. stememesinin nedenine bal, dedim. Bu defa soru Yakup Beyden geldi: Nasl bir nedeni olabilir? Benim notlarmda belirtilen grlerden daha bilgece grlerle karma kabilir. Belki de onun bilgelii Yakup Beyinkinden stndr ve o benim kendisini dinlememi isteyebilir.

82

Leman glmseyerek, Bilgelii sizden stn bir kz dinler misiniz? diye sordu. Dinlerim, dedim. Bir sre sustum. Sonra, Dinlemeliyim! dedim. Yine bir sre sustum ve, Bilgelii benden stn bir kz dinleyecek bir insan olacak ekilde kendimi deitiririm, dedim. Yakup Bey memnuniyetini ifade eden bir yzle, Lemanla aranzdaki etkileimi zevkle izledim. Sohbet edilecek insanlar arasnda olduumu bir kez daha gzlemledim, dedi. Bir sre sustuktan sonra Yakup Bey bana dnerek, Leman Hanma kendini gzlemlemesi iin soru listesini verelim. Gzden geirsin. Bakalm onun i ocuu ve i anababas ne lemde, dedi ve daha sonra Lemana dnerek, Size vereceimiz sorular gzden geirerek zerinde dnr msnz? diye sordu. nmzdeki bulumada sizin yantlarnz zerinde konuuruz. Leman memnuniyetle sorulara yant vereceini belirtti. Perembe gn bulumak zere oradan ayrldk. 15 Lemann Yantlan Leman evde kendisine verdiim sorular yantlamaya balad. Ne var ki, verdii yantlar zerinde hi konumadk, Yakup Beyle bulumay bekledik. Annesi Erolu yine dvd, daha dorusu dvmeye kalkt, fakat ben ve Leman ocuu kurtardk. Erolun evresinde etinin dnda oynayaca yat yok. Bu nedenle frsat bulduka etinle oynamak istiyor. etinin annesi Safiye Hanmin buna bir itiraz yok; Hatice teyzem ise kplere biniyor. Geen sal Yakup Beyle bulumamzdan dndmzde Hatice teyzem, Erolu kolundan srkleyerek ieriye sokuyor ve, Sen daya hak ettin. Senin kemiklerini kraym da gr. Seni pi kurusu seni, diyordu. Erol bizim geldiimizi grnce gzlerinde bir umutla bize bakmaya ve daha yksek sesle alamaya balad. Leman hemen Hatice teyzemin nne geti ve, Erol seni yine mi kzdrd yenge? diyerek ona ilgi gsterdi. Hatice teyzem alamakl bir sesle, Vallahi ne yapacam bilemiyorum. Bu ocukla ba edemiyorum. Parmak kadar ocuk sz dinlemiyor, beni deli ediyor, diye ikyetlere balad. Ben Erolla konuaym, diyerek ocuu hemen onun elinden aldm ve odaya doru yrmeye baladk. Leman, Sen zlme yengeciim, biz Erolla konualm, sonra seninle konuuruz, dedi. Erol, annesi elini brakr brakmaz, kedinin elinden kaan bir fare gibi, hemen benim odaya dald ve kapy kapatt. Biz Hatice teyzeme Erolla konuacamz, neden byle LEMANIN YANITLARI 173 davrandn reneceimizi ve bu soruna bir zm arayacamz syledik. Hatice teyzem, Onun istedii dayak. Kanyor. Annesinin szn tutmayanla neyi konuacaksnz? Beni el leme rezil ediyor, eolu eein dl, diye fkesini belirtiyordu. Leman, Hatice teyzemle ilgilenmek iin orada kald, ben Erolun yanna gittim. Zavall Erol yatan bir kesine bzlm; korkudan titriyordu. eriye girince, benim de kzgn olup olmadm anlamak istercesine yzme bakt. Gittim yanna oturdum, sol kolumu omzuna attm, kucakladm. Dnd bana sarld ve sarsla sarsla alamaya balad. Kendisini iyice kucakladm, Ne kadar gcne gittiini anlyorum Erolcuum, dedim. Ben byle anlayl ve yumuak konuunca iyice alamaya balad. Gzlerinden yalar iplik gibi akyordu. Bu srada Leman geldi, o da Erola sarld. Erol kesik kesik, Ben bir ey yapmadm ki. (hkrk...) Hi oynayacak arkadam yok! (hkrk...) etinle oynaynca annem beni ok dvyor, diye hem konuuyor, hem de alyordu. Baktm Lemann da gzleri yaland. Ben yava yava Eroldan uzaklatm. Leman byk bir efkatle Erolu kucana ald, birbirlerine sarldlar. Lemann sevecenliini bylesine iten ortaya koyabilmesi beni ok etkiledi. Erolun annesi tarafndan kucaklanmaya, anlalmaya, plmeye ne kadar ihtiyac olduunu Lemanla bir ara konumutuk. Erol, susuz kalan bir bitkinin suyu ve gnei bulmas gibi, Leman bulmutu. imden, ite insan olmann z bu, gibi bir dnce geti. Bu manzaray mrm boyunca unutamayacam biliyordum. Erolun alamas getikten sonra onunla konutuk. Oynayacak arkada olmad iin etinle oynadn, etinin annesinin buna bir itiraz olmadn, ama kendi annesinin kplere

83

bindiini ve annesinin neden kzdm anlamadn syledi. Kendi bana ok skldn, bir sre sonra belki de anneme yakalanmam/ umuduyla etinle oynadn, bazen yakalanmadn, ama yakaland zaman annesinin ok dvdn anlatt. etin ile oynamann houna gittiini de ekledi. Sylediklerinden anl 174 YETKtN OCUKLAR yordum ki baka oynayacak arkada olsa bile belki onunla oynamaktan holanmayabilirdi. etin onun iin zel bir oyun arkadayd. Lemanla birbirimize baktk, ne diyeceimizi bilemiyorduk. Ben, Erolcuum, biz annenle konuacaz. Belki bu konuya bir zm bulabiliriz. Senden ricam, nmzdeki hafta etinle oynama. Bakalm bu arada bir zm bulmaya alalm, dedim. Erol ara sra iini ekiyordu. Dndm; Erolun tek arkada etini onun elinden alarak, ona hakszlk ettiim duygusuna kapldm. Aklma bir fikir geldi, Seni bu cumartesi lunaparka gtrmeyi dnyorum. Bir hafta on gn etinle oynama, biz annenle, gerekirse babanla konualm. Bakalm nasl bir zm bulacaz, dedim. Leman, Erola sarlarak, Lunaparka ben de gelebilir miyim? diye sordu. Erolun yz gld. Gzleri l l Leman ablasna dnd, Evet gel, ne olur gel! dedi. Ben Erola, On gn kadar etinle oynamama konusunda kararn ne? diye sordum. Siz isterseniz oynamam, dedi. Daha sonra odadan knca Hatice teyzem, Ne oldu, konutunuz mu? gibilerinden yzmze bakt. Hatice teyze, Erolla konutuk. Anladmz kadaryla seni kzdrd ve zd iin Erol gerekten ok zgn. Ne var ki, bu yakn evrede oynayacak hi arkada olmadn sylyor, deyince, Hatice teyzem, Oynamasn pi kurusu! diye karlk verdi. Ben hi duymam gibi konumaya devam ettim: Onunla yeniden konuacaz. Seninle de konuacaz. Bu soruna bir zm bulmaya alacaz. Bize biraz zaman ver. Senden on be gn istiyoruz, dedim. Hatice teyzem biraz merak, biraz istihza ile, Yakup Beye mi danacaksnz? diye sordu. Leman ile baktk. kimiz de ayn anda, Evet, dedik. Leman hi beklemediim bir ey syledi: Hatice yenge, sen de Yakup Beyle tanmak ister misin? Sonra dnd, bana bakt. akn bir durumdaydm. Donmu kalm LEMANIN YANITLARI 175 tim. Hatice teyzem nce, Lemancm Yakup Bey benim gibi cahil bir kadnla niye konusun ki? gibi laflar etti, ama sonra, Bir grelim bakalm, bir de biz tanalm, diyerek Yakup Beyle bulumak istediini dile getirdi. Perembe gn Yakup Beyle bulumaya giderken hem Leman, hem de ben baya kayglydk. Yakup Bey bizi her zamanki gler yzyle karlad. Hemen ayevine yrdk. Leman ay syledi, Yakup Bey ve ben hlamur istedik. Konumaya baladk: Yakup Bey, Lemana Sorulan gzden geirdiniz mi? diye sorunca, Evet. zerinde dndm, dedi. Paylamak istediiniz gzlemleriniz var m? Evet, baz sorularn beni dndren ynleri oldu; bunlar konumak istiyorum. Yalnz bundan nce size bir eyler sylemek istiyorum. Bunu duyunca Yakup Bey, Sorulardan farkl bir konuda m konumak istiyorsunuz? diye merakn dile getirdi. Bunun zerine Leman, bir gn nce Erolu annesinin elinden nasl kurtardmz, daha sonra neler konutuumuzu, onon be gnlk bir zaman iinde bir zm bulmaya sz verdiimizi anlatt. Leman burada bir sre sustu ve sonra ilave etti, Ve en nemlisi, size danacamz Hatice yengeme syledik. O da sizinle tanmak istediini syledi. Aslnda teklif Hatice teyzemden deil, Lemandan gelmiti ama, ben Lemann anlatmna karmak istemediim iin bir ey sylemedim. Yakup Bey bir Lemana bakt, bir de bana. Bir sre sessiz kald. Yeniden ikimize bakt ve konumaya balad: yle sanyorum ki siz Hatice Hanma, Sen de bizimle gel, Yakup Beyle tanrsn, konuursun, dediniz. Leman, tiraf etmem gerekiyor, diyerek devam etti; Timurun Hatice yengemin sizi tanmak

84

istemesiyle ilgisi yok. Aslnda ben Hatice yengeme sordum, Sen de Yakup Beyle ta 176 YETKN OCUKLAR nmak ister misin? diye. O da, Benim gibi cahil bir kadnla Yakup Bey ne konusun/ gibi tereddtlerini dile getirdikten sonra gelip sizinle tanmaya karar verdi. Yakup Bey, Anlyorum, dedi. Bir sre sessiz kald. Daha sonra, Benim teklifim u. nce zerinde dndnz sorularla ilgili gzlemleri gzden geirelim. Daha sonra Erol ve Hatice Hanm konusuna dnelim, dedi. Leman, mahcup olmutu. Yakup Bey, sizi zecek bir ey yapmak istemezdim. Galiba bilmeyerek haddimi atm, dedi. Yakup Bey ciddi bir ifadeyle, Haddini amak deil, ama konularn hassasiyeti sebebiyle, bu tr kararlardan nce bana danmanz tercih ederdim, yantn verdi. Leman, mahcup bir ifadeyle zr dileyince Yakup Bey, u anda, durumu ak seik anlam deilim. Bugnk konumamzn sonunda konuunca durumu daha iyi anlayacam. Beni nasl bir durum bekliyor, o zaman karar vereceim. Leman, ok mahcubum, yeniden zr dilerim, dedi. Yakup Bey glmseyerek, Mahcubiyetin iyi olduunu sylemitik. Yeter ki utan duygusuna boulma! Mahcubiyet o kadar zararl deil, dedi. Hep beraber gldk. Yakup Bey, Lemanm sorularla ilgili gzlemlerine gemek istediini belirtti. Leman getirdii notlar masann zerine koydu, gzden geirmeye balad. Srekli bakalarn memnun etmeye alrm; kendimin ne istediimi ou kez hi dnmem ifadesi beni dndrd, insann bazen bakalarn daha ok dnmesi ok mu yanl? Benim iin arkadalk ve dostluk kavramlar ok nemlidir. Bazen arkadalarm ve dostlarm neelendirmek iin kendi isteim yerine, onlarn istedii dorultuda hareket ederim. Bu yanl m? Lemanm sylediklerini akla kavuturmak istediim iin, Yani srekli arkadalarnzn istediklerini mi n planda tutarsnz? diye sordum. Leman, srekli yle davranmadn ama baz zel durumlarda bilerek, isteyerek yle yaptn syledi. LEMANIN YANITLARI 177 Yakup Bey, Lemana, Bilerek, isteyerek kelimelerini stne basa basa sylediniz; niin? sorusunu yneltti. Leman, Arkadalarm mutlu grmek benim iin ok nemli. Eer isteklerini yerine getirerek onlarn mutluluuna katkda bulunacaksam bu tr davranlar neden bilerek, isteyerek yapmayaym? diye yantlad. Yakup Beye bakarak, Aslnda sorunun yakalamaya alt eyi, Leman yaamnda gerekletiriyor, gzlemini yaptm. Lemann ve Yakup Beyin gzlerinde, sylediimi aklamam bekleyen bir ifade grdm ve, Yani, dostlarn mutlu etmeyi ok istedii zaman, bu duygu, kendisinin yapmak istedii dier eylerden daha kuvvetli olduu zaman, Leman dostlarnn dediini yapyor. Bylece kendini daha mutlu klyor, dedim. Leman kaygl bir ifadeyle Yakup Beye, Bunda yanl bir ey var m? diye sordu. Yakup Bey, ciddi bir ifadeyle, Katiyen yok. nemli olan sizin bilinli olarak, isteyerek, dostlarnza, arkadalarnza gnlden uzanmanz, onlarn istediini yapmanz, dedi. Biraz dndkten sonra, Bu davran sizin bencil deil, paylamasn seven bir insan olduunuzu gsteriyor. Bu iyi bir nitelik, diye szn tamamlad. Leman, bu konuda daha ok konumak istiyor olmal ki, Peki, nasl bir durumda dostlarmn istediini yapmam salksz olurdu? sorusunu sordu. Soru aslnda Yakup Beye yneltilmiti, ama yant ben verdim: iniz ekmedii halde srf onlardan ekindiiniz, korktuunuz iin yaparsanz o zaman salksz olurdu. Doru syledim mi, dercesine Yakup Beye baktm. Yakup Bey, Evet, isteyerek/severek yapnca, bu artk onlarn istei olmaktan km, sizin isteiniz olmu oluyor, diyerek benim sylediimi onaylad.

85

Leman glmseyerek, Ama ilk bata onlarn isteiydi, ben yle bir ey dnmemitim, dedi. Yakup Beyin sylediklerimi onaylamasndan yreklenmi Y12 178 YETKN OCUKLAR olarak, Fark etmez, dedim, istein kayna tartlmyor ki. nemli olan, karar verdiiniz zaman, yapmak istediiniz eyi sizin gnlden isteyip istememeniz. Leman, kendi kendine konuuyorcasma, Bazen tekliflerini onlar kadar cazip bulmu olmayabilirim. Ama, onlarn daha mutlu olacan bildiim iin itiraz etmem, rza gsteririm, dedi. Hem ben hem Yakup Bey, Lemanin sylediklerini duymutuk. Yakup Bey, akademik bir konuyu irdeleyen bir retmen edasyla, Burada iki nemli boyutu hatrda tutmak nemli, diye sze balad ve devam etti: Birincisi, bu durumun yaamnzda ne sklkta olduu; ikincisi onlar memnun etmek iin mi, yoksa onlar kzdrmaktan korktuunuz iin mi bunu yaptnz. Bir kiinin davrannn altnda korkunun mu, yoksa sevginin mi yattn nasl anlarz? diye Yakup Beye bir soru ynelttim. O da glmseyerek, Yani, Lemanin davranna bakarak, arkadalarndan ekindii ya da onlar kaybetmekten korktuu iin mi, yoksa onlar sevdii iin mi onlarn dediini yapyor, bunu nasl anlarz? diye soruyorsunuz? diye benim sorumu akla kavuturmak istedi. Bamla, Evet, dedim. Yakup Bey, u anda sz konusu olan Lemanin kendisinin bu fark anlamas, bunun bilincine varmas, bu, sizin ya da benim anlamamdan ok daha nemli, diyerek konuyu saptrmamam istercesine gzmn iine bakt. Ama ben srarlydm. Genel anlamda sormak istedim, Lemanin u davran ya da bu davran ile ilgili olarak deil, diyerek ilk sorumu yineledim. Yakup Bey, yi bir gzlemci, uzun vadede aradaki fark gsteren davran zelliklerini yakalar, dedi ve yle devam etti: Ne var ki, belirli bir zaman kesiti iinde kiinin korktuu iin mi, yoksa sevdii iin mi bir davran yaptn anlamak pek kolay olmaz. Kiiyi zaman iinde tanyp, onun yaama bak tarzn kefettike, davrannn altnda yatan gdy yakalamaya balarsnz. Lemana dnerek, Ben Leman artk baya tandm sy LEMANIN YANITLARI 179 leyebilirim, dedim. Burada uzunca sre durdum. Leman, syleyeceklerimi merakla beklemeye balad. Yakup Bey, yz ifademden anlam olacak ki, hafife glmsemeye balad ve, Yani Lemann davrannn altnda yatan gdy tanyacak durumda olduunuzu sylyorsunuz, dedi. Evet, sanrm syleyebilirim, dedim. Leman, baya meraklanm bir durumda, Peki, sizce gdm ne? diye sordu. Ciddi bir ifadeyle, Lemann, dostlarnn ve arkadalarnn istediklerini yapmas, dedim ve yine biraz durdum, sonra glerek, stne vura vura, tamamiyle korkudan! dedim. Leman omzuma eliyle bir tokat att. Hepimiz glmeye baladk. Mutluyduk. Birden bire bu mutluluun bilincine eritim, tmyle farkna vardm. imden u anda burada olduum iin kretmek geldi. Kalben krettim. Leman, Timur, ciddi ciddi konuuyoruz, ltfen cvmaym, dedi. Yakup Bey, yzn asarm gibi bir poz iinde, Hanmlar, beyler, ltfen cvmayalm! dedi. Yeniden gldk. Bir sre sonra Yakup Bey, Lemana dnd: ve, Sorularla ilgili baka gzlemleriniz var m? diye sordu. Leman notlarna gz gezdirirken konumaya balad; Hibir eyi atamam. Deerli deersiz elime geen her eyi biriktiririm, ifadesini okurkei\ koleksiyoncular dndm. Koleksiyoncular bu kapsamda ele almak mmkn m? Yoksa biriktirme kapsamn sadece sradan eyalarla m kstlyorsunuz? rnein, pul koleksiyonculuu yapmak salksz bir psikolojik yapnn belirtisi olabilir mi? Yakup Bey gzlerini iri iri aarak bana bakt ve, Ne dersiniz Timur Bey, pul koleksiyonculuu

86

yapmak bir psikolojik rahatszln belirtisi olabilir mi? diye soruyu bana yneltti. Pul ya da baka trden bir koleksiyonculukla, vr zvr her eyi biriktirme ya da atamama arasnda byk fark grdm syledim. Leman, Ben de zaten nasl bir farkn olduunu soruyorum, dedi. 180 YETKN OCUKLAR Yakup Bey sze girdi ve yle dedi: Gven duygusu gelimemi insan deiik tutkunluklar gelitirir. Bu tutkunluklardan biri de, hibir eyi atamama, eline geen her eyi biriktirmedir. Bylece, kendi i dnyasndaki gvensizlii, d dnyada biriktirdii nesnelerle karlamaya alr. Tand, kulland nesneleri biriktirerek, iinde bulamad emniyet, gven ve huzur duygularn elde etmeye abalar. Leman, Ama, ben hl sorduum sorunun yantn alamadm, dedi. Pul koleksiyoncusu da pul biriktirerek iinde bulamad emniyet, gven ve huzur duygularn elde etmeye abalar diyebilirim. Ben aradaki fark grebiliyorum, diye sze baladm ve devam ettim: Pul koleksiyoncusu eline geen her pulu biriktirmez. Deer verdii pullar vardr. Bir seri izler. Tekrar eden ve piyasada hi deeri olmayan pullar hi dnmeden elden karabilir. Yani pul koleksiyoncusunun kendi psikolojik yapsnn dnda bir dzen, o pullarn deerini belirler. Leman, aradaki fark imdi daha iyi grebildiini syledi ve Yakup Beye bakarak, Baka gzlemlere geebilir miyim? diye sordu. Yakup Bey, evet anlamnda ban sallaynca Leman bizimle unlar paylat: Kendi haklarm korumak iin konutuktan sonra iimi bir sululuk duygusu kaplar; keke, kendimin deil, dierlerinin istediklerini yapsaydm diye dnrm, ifadesi zerinde dndm. Yapmam istenilen ii, karmdaki yapmam ok istiyorsa ve benim yapamam olmamdan dolay ok zlrse, o zaman piman olurum. Bakalarn zmemeye gerekten zen gsteriyorsunuz, deil mi Leman? dedim. Bunda bir yanllk m var? diye sordu. Yakup Bey, Burada zerinde durulmas gereken nokta, kiinin kendini deersiz grmesinden, eziklikten kaynaklanan bir pimanlk olup olmad, dedi. Ben Leman tanyorum. Mutlaka eziklikten kaynaklanyordur onun pimanl! dedim ve Leman glerek yine omzuma vurdu ve, Cvmaym yine, dedi. LEMANIN YANITLARI 181 Yakup Bey, Baka gzlemleriniz var m? diye sorunca, Leman, Evet; Aladm zaman kendimden utanrm, ifadesi zerinde dndm, ilk olarak bu yl, yani evlendikten sonra, aladmdan dolay utanmaya zorlandm. Aladm iin Nusret benimle alay etti. O nedenle bunun zerinde dnmeye baladm. Alamak ne dereceye kadar salkl? Duygusalln m, zayfln m gstergesi, bilmiyorum, kafam kark, diyerek dncelerini paylat. Yakup Bey bu konuya nem veren bir tarzda konumaya balad: Alamak hzn duygusunun bir ifadesi olabildii gibi, zlem duygusunun bir ifadesi de olabilir. Bazen kiinin aresizlik duygusunun ya da kendine acma duygusunun bir ifadesi de olabilir, dedi ve bir sre dndkten sonra, Bunun gibi daha birok duygunun ifadesi olabilir, diye devam etti. Duygularn ifade edilmesi nemlidir, salkl olmann iaretidir. Duygularn kendisi salkl bir yapya uygun mu, deil mi? diye sorulabilir. rnein, srekli aresizlik duyan ya da kendine acyan biri srekli alyorsa, ortada salksz bir durum var demektir. Ama, o duygular var olduu srece alayarak bu duygular gstermesi doaldr. Herhalde Lemanin sorusu, Bu duygulardan dolay insann utan duymas gerekir mi? biiminde sorulmalyd, dedim ve Lemana baktm. Evet, byle sormak istedim, insan duygularndan utanmal m? diye sorusunu yeniden dile getirdi. Yakup Bey, Salksz ailenin yapt maalesef bu, diyerek yantlamaya balad. ocuk duygu ve heyecanlarn ifade ettii zaman srekli utanca boulmu ve i dnyasyla ilikisini kesmeye itilmitir, diye cevap verdi. Yakup Bey soluklanmak iim susunca Lemana bakarak, Korkmayn bizim yanmzda bol bol alayabilirsiniz, dedim.

87

Leman, sahte bir nezaketle, Teekkr ederim beyefendi, ltfettiniz! dedi. Yakup Bey aramzdaki satamann farknda deilmi gibi Lemana, Baka gzlemleriniz? diye sordu. 182 YETKN OCUKLAR Leman, Pek istemediim halde cinsel ilikide bulunmaktan kanmam, ifadesi beni dndrd. Benim iin seks ve duygusallk ok fazla i ie girmi durumda. Yakup Bey ciddi bir edayla, Bu hassas bir konu. Bu konuyu rahatlkla bizimle konuabilmeyi gze aldnz iin memnunum, dedi ve sordu: Gzlemlerinizi paylamak istediinizden eminsiniz, deil mi? Leman, bana bakt, glerek, Timur cvmazsa, evet, dedi. Ciddi bir yzle, Sz! Ciddiyim artk, dedim. Leman, Yakup Beye bakarak konumaya balad. Evet, sylediim gibi, benim iin seks ve duygusallk ok fazla i ie. Byle bir iliki iin karmdaki insann beni sevdiinden emin olmak isterim, iliki duygusal ynden kt gittii zaman cinsel ilikiden zevk almam. Karlk verebilmem pek mmkn olmuyor. Peki ne yapmalym? Karmdaki insan yle deil ki! iki dakika nce barp aryor, fakat iki dakika sonra seviirken her eyi oluyorsunuz; eer pek istemediim zamanlar sevimemem daha doruysa o zaman bu, ilikimizi kurtarmak iin hi aba gstermediim anlamna geliyor. Belli bir sre iin bile olsa insann kendini zorlamas kt bir ey mi? Lemanm yznn kzardn gryordum. Bu konuda yazdklarn okuyarak, notlarna bakarak konuuyordu. Ne benimle, ne de Yakup Beyle gz temas kuruyordu. Devam etti: Evlilikte bazen isteksiz ilikiye girmek tmyle hata m? Bu durumda karnzdaki kiinin ne yapmasn beklemeli? Ne dereceye kadar sizi bekleyebilir? Bu, bakalarna ynelmesine yol amaz m? Srf erkeini elde tutmak iin ilikiye girilmeli demiyorum, ama istisnalar olamaz m? Leman durdu, Yakup Beyin yzne bakt ve kendi kendine konuurcasna, Baya sorularm varm bu konuda, dedi. Yakup Bey, Evet, bu sorular teker teker ele alalm, diyerek konumasna balad. nce u ifadeyi ele alalm: Karmdaki insan yle deil ki! ki dakika nce barp aryor, iki dakika sonra, seviirken, her eyi oluyorsunuz. Aile terapisi ile uraan psikote LEMANIN YANITLARI 183 rapistlerin yapt gzlemlere gre, birok e, aralarndaki psikolojik sorunlar cinsel iliki ile rtbas etmeye kalkyorlar. Byle bir tutum, sorunun ortaya kard semptomlar bir sre bastrmakta yararl oluyor; ne var ki, sorunun zmne yardmc olamyor. Sze kararak, Peki, sorunlar rtbas etmenin zararl olduu dnlebilir mi? diye sordum. Yakup Bey, Evet, zararl olduu dnlebilir, dedi ve devam etti; Sorunun her iki tarafa alglanarak gereki bir zm aranmasn geciktirdiinden, salksz psikolojik durumu srdrerek, baka karmaalarn ortaya kmasna yol aabilir. Leman, Yani, salkl bir iliki kurmak istiyorsam, ksa sreli honutluklar yaratmak iin cinsellii kullanmamalym, diyerek anladn dile getirdi. Peki, eimin benimle cinsel tatmin bulamamas sorun yaratmaz m? Bu durum onun bir baka kadna ynelmesine yol amaz m? Yakup Bey, bu konuda iyi gzlemler yapmann ve duyarl kararlar vermenin gerei zerinde durdu ve yle devam etti: yle evlilikler olabilir ki, erkek karsndan daha ok cinsel itaha sahiptir ve daha sk cinsel birleme ister. Bu durumda birok seenek var. Bu seeneklerden biri u olabilir: Kadn erkein bu durumunu gz nne almaz, tamamiyle kendi istei erevesinde cinsel ilikiyi ayarlar; erkek kadn gerekten seviyorsa, daha az cinsel birlemenin ortaya karaca gerilimi pek nemsemez, mutluluklar pek zedelenmeden evlilikleri devam eder. Bir sre sustuktan sonra, Bir baka ihtimal, kadn kendisi pek hazr olmasa da kocasn ok sevdii iin onun isteini birinci planda tutar ve cinsel birlemeye kar koymaz ve bundan da pek rahatsz olmaz. nk sevdii kocasn bu biimde memnun etmekten kendisi mutluluk

88

duymaktadr. Bu noktada Leman bir soru sordu: Yani, kendisi zevk ald iin deil, kocasna zevk verii iin cinsel birlemeye rza gsterir mi demek istiyorsunuz? 184 YETKN OCUKLAR Yakup Bey, dorudan soruya yant vermedi, konuyu amaya devam etti: Bu rnekler salkl nedenler. Ne var ki kadn, Ben uzak durursam baka kadnlara ynelir/ korkusuyla cinsel ilikiye giriyorsa, ister istemez kendini kullanlm hissedecek, iten ie bir kzgnlk, tiksinti, gerginlik biriktirmeye balayacaktr. Leman, Ne kadar doru, dedi. Ayn davran, kiinin alglay biimine gre farkl duygusal tonlarda alglanyor. Yakup Bey, Lemana dnerek, babacan bir tavrla, Sevgili Leman Hanm, dedi ve yle devam etti: Sizin durumunuzda sylenecek iki ey var: Bir, Nusret Beyin yetikin ocuk durumunu cinsellikle tedavi edemezsiniz. ki, onu seviyorsanz, cinsel ynden hazr olmadnz halde, onu memnun etmek iin cinsel iliki kurmanzda hibir saknca yok. , cinsel iliki kurmazsam beni brakr, bakasn bulur, anlay basknsa, bu salksz bir tutum. Bu tr davran onu daha sorumsuz, sizi de daha fkeli yapar. Leman dikkatle dinledi ve Yakup Bey bitirince, Anlyorum, dedi. imdi baka bir soruyla ilgili gzleme geebiliriz. Baka var m? Yakup Bey sorusunu sormutu ve dinlemeye hazrd. Leman, Evet, var, dedi ve devam etti: Bedenimin biyolojik fonksiyonlarndan utan duyarm, ifadesi bana unlar dndrd: Bir kiinin bedeninden utan duymas konusuna imanlk, zayflk, irkinlik gibi grnte ilgili ynleri ekleyerek dndm. Gnmzde medya ve giyimkozmetik sanayinin etkisiyle olacak, i gzellikten ziyade d gzellik birinci planda. Bu da insanlarn bedenlerinin grnlerine daha fazla nem vermelerine yol ayor. Ufak tefek bedensel kusurlar bytlyor, nemli ayplar haline getiriliyor. Lemanm gzlemine katldm belirttim. Yakup Bey, hemfikir olduunu belirten bir yz ifadesiyle grn belirtti: Salksz aile ocuu utanca boar, bylece kalplanm insanlar yetierek, ailenin salksz dzenini srdrrler, kuaktan LEMANIN YANITLARI 185 kuaa aktarrlar. Medya ve giyimkozmetik sanayii, utanca boulmu insanlarn bu psikolojik durumundan faydalanarak para kazanmaya bakar. Yakup Beye, gelimi insanlarn ounlukta olduu salkl bir toplumda, medyann bu kadar etkili olup olamayacan sordum. Bu ynden olamaz, dedi. Bunun zerine Leman, Bir anlamda medya pek salkl bir toplum istemez, sonucu kyor, fikrini ortaya att. Bu fikir ilgimi ekmiti ve doru olduunu dndm; Lemana katlyorum. Salkl toplumda medya insanlar istedii ynde o kadar etkileyemez/ diye onu destekledim. Yakup Bey pheci bir tavr iinde, lgin bir gzlem, dedi. Bir sre sustu ve inanmayan bir tavr iinde, Bir adm daha ileriye gitmek mmkn, dedi. kimiz de merakla yzne baktk. Ne syleyeceini merak ediyorduk. Bize bakt, glmsedi ve, Toplumu salkl klacak ynde giriimleri medya ve giyim kozmetik sanayii bir anlamda ksteklemek isteyebilir, dedi. Leman ve ben birbirimize baktk. Yakup Bey ciddi mi konuuyordu, yoksa bizim pheciliimizle alay m ediyordu? Anlayamadk. Bunu hi dnmemitim, dedi Leman. Yakup Bey, Bu, una benziyor, diyerek sze balad: Doktor bir kasabaya atanm. O kasabada bir hastalk ok yaygn. Bu nedenle doktorun hastas bol; geliri ok yksek. Bir sre sonra kasabann kaymakam bu hastal nleyecek bir salk dzeni getirmeye alyor. Bilin bakalm, bu projenin gereklemesinde kaymakamn danman kim olacak? Soruyu Lemana sormutu, ama sze ben girdim; Kasabann doktoru, diye yantladm. Yakup Bey aklamasna devam etti: Doktor gelirini n plana alan biriyse, u veya bu nedenle yeni salk dzenini rafa kaldrtacak brokratik nedenler kefeder. te yandan kiisel kazancndan ok halkn salna nem veren biriyse, yeni salk dzenini daha da gelitirerek uygulamaya koymak ister.

89

Yakup Bey bir sre sustuktan sonra, Kasabada doktorluk 186 YETKN OCUKLAR yapan btn doktorlarn kendi gelirini n planda tutacan syleyebilir misiniz? diye sordu. Hemen medyay sulayc bir tavr iine girmemizin gereki ve drst bir tavr olamayaca mesajn bu sorunun soruluuyla almtk. Bir sre sonra, Medya topluma yn verebildii gibi, o toplumu da yanstmaz m? diye aklma gelen yeni dnceyi belirttim. Lemanla benzer dnmemiz burada da kendini gsterdi. Gerekten yerinde bir soru, diye sze kart ve unlar syledi: Sala nem veren insanlarn ounlukta olduu bir toplumda, medya salk konularn iler. Salk konular yaynlandnda daha ok izleyici bulur. Bu konular daha ok izleyici bulduu iin, sal konu eden programlarn says artar. Yakup Bey, Yani medya toplumu etkiledii gibi, toplum da medyay ynlendirmektedir, demek istiyorsunuz, dedi. Leman durdu, glmeye balad; nce bana bakt, sonra Yakup Beye ve, Nerden nereye geldik! dedi. Yakup Beye, Baka gzlemlerimi getirebilir miyim? sorusunu yneltti. Yakup Bey glerek, Konuyu biraz dattk ama, benim iin ilgin oldu, diyerek biraz sustu; sonra Lemana, Evet, baka ifadelere olan tepkilerinizi bekliyoruz, yantn verdi. Leman, Yalnz kalmaktan nefret ederim ve yalnz kalmamak iin elimden gelen her eyi yayarm ifadesi beni dndrd, dedi ve bir soru sordu: Buna Evet/ diyen kii sizce hangi zellii gstermi oluyor? Yakup Bey, Daha nce insann iki tr ilikisi olduundan sz etmitik, diye sze balad ve devam etti: Kendini srekli d ilikileri ile tanmlayan kii, yalnzlktan nefret eder. Yalnzken kim olduunu bilemez. evresinde srekli kendini bilen, tanyan insanlarn olmasn ister. Kendi i dnyasyla ilikisi kuvvetli olan kii ise yalnzlktan sklmaz, hatta ara sra kendisiyle ba baa kalmak ister. lkine i dnyasyla ba baa kalmak zdrap verirken, ikincisine zevk verir. LEMANIN YANITLARI 187 Leman, Yakup Beyi dinledikten sonra, Yalnz kalmaktan korkmam, ama yalnzl da sevmem, diyerek kendisiyle ilgili gzlemlerini paylat, insanlarla olmak houma gider, i dnyamn bana ac verdiini sanmyorum, ama, yalnz bama kalmaktan da skldm itiraf etmeliyim. Yakup Bey, yle bir durum dnerek kendinizi deerlendirin, diyerek Lemana bir gzlem yapma olana verdi: Farz edin ki, doru bildiinizi syler ve yaparsanz arkadalarnz kaybedeceksiniz. Bir sre sustu ve Lemana sorduu sorunun yantn kendisi verdi; Kendiyle ilikisine nem veren salkl kii, arkadalarn kaybetmekten holanmaz, fakat, kendisine olan saygs her eyden nemlidir. Bu nedenle, doru bildiini syler ve yle davranr. Leman, kalarn yukar kaldrarak, imdi anladm, dercesine, Yalnz kalmaktan korkan ise, arkadalarnn istedii ynde davranr, dedi. Yakup Beye glmseyerek, Gzel bir rnek, imdi daha iyi anlyorum, dedi. Yakup Bey glmsedi ve, ifadelerle ilgili baka gzlemleriniz var m? diye sordu. Leman, Evet, var, dedi ve notlarna bakarak, Anlamadm konularn akla kavumas iin ok ender olarak soru sorarm ifadesi benim iin genelde doru, diye sze balad ve devam etti: Ama, nedenini bilemiyorum. Annem babam ocukken benim soru sormam engellemediler, her eyi ellerinden geldii kadar akladlar. Her nedense, hl, bir eyi bilmiyor olmaktan ekiniyorum. Son iki yldr yava yava bu huyumdan vazgemeye balamtm ama evlendikten sonra Nusretin yannda yine soru sormaktan ok ekinir hale gelmeye baladm. Yakup Bey, Lemann sylediklerini dikkatle dinliyordu. Bir sre dndkten sonra unlar syledi: Anababalar bazen farknda olmadan utandrc mesajlar verebilirler. rnein, iyi not ald, sorulan sorular bildii iin ocuklarn ven, bakalarnn yannda ocuu iin ne kadar akll, diyerek sz eden anababa, hi farknda olmadan, bir sorunun cevabn

90

bilmiyorsan eneni 188 YETKN OCUKLAR kapa, bilmemek aptallk demek oluyor, mesajn da vermi olur. Bu sizin aileniz iin de bir olaslk. zerinde dnmeniz iin sylyorum. Yakup Beyin syledikleri stne dnmeye balaynca, anababa sorularn yantlarn bildiinde ocuklarn vmesin mi, Aferin oluma, kzma demesin mi, diye dnmeye baladm. Byle demezlerse, ocuklarn renmeye nasl tevik edecekler, sorusu kafam kurcalamaya balad. Dndklerimi syleyince Leman, Ben de Timura katlyorum; ocuk bildii zaman annenin ya da babann ocuunu vmesi ok doal geliyor bana, dedi ve glmseyerek unlar ekledi: Benim ailemde de gerekte olan buydu. Snfmn en iyi not alan rencisiydim ve hem babam hem annem srekli benimle gurur duyduklarn sylerlerdi. Yakup Bey, nce Lemana, daha sonra bana bakt. Dnmemizi isteyen bir vurgulamayla, Bu zihniyetin Recep Beyin tutumundan fark ne? diye sordu. Anlayamamtm, Recep Beyin hangi tutumundan? diye sordum. Recep Beye sorduunuz sorular ve onun yantlar yannzda m? Notlar buldum ve Yakup Beye verdim. Notlar gzden geirdikten sonra, Siz, Ayla ya da Erol, elinden geldii kadar ok alt halde pekiyi alamazsa, yine de dver misiniz? diye soruyorsunuz. Recep Bey, Daha ok alsnlar. Neleri eksik? alsnlar. Snfta onlardan yksek not alan olmayacak, diye yantlyor. Yakup Bey okuyunca hatrladm. Kiinin yalnz sonuca, rne deil, ayn zamanda srece de nem vermesi zerinde durmutuk. Leman, benim annem ve babamla bunun ne ilgisi var gibi bir yz ifadesiyle bakyordu. Sze kartm ve, Anneniz ya da babanz sizi gayret gsterdiin iin, almaktan zevk aldnz iin, renmeyi ve bilmeyi merak ettiiniz iin vselerdi, srele LEMANIN YANITLARI 189 ilgili olarak dllendirmi olurlard, iyi not almak, elinizde olan i koullar ierdii gibi, bakasnn verecei bir karar ve baka d koullar da ierir. Bu d koullarn denetimi elinizde deil, dedim. Szm bitirince Yakup Beye baktm. Yakup Bey, Lemanla benim konumam ilgiyle izlemeye hazr bir insan tavr iinde dinliyordu. Leman, Ne gibi koullardan sz ediyorsunuz? diye sordu. Snavn yapld gn banz aryor olabilir, dedim ve devam ettim: Snfta ok grlt olabilir. Kaleminizin ucu krlabilir. retmen yazdnz ya da sylediiniz eyi, sizin sylemek istediinizden farkl anlayabilir. Leman biraz sinirlenmi bir tavrla, Yani ne demek istiyorsunuz? diye sordu. Aldnz notlardan ya da snfn birincisi olmanzdan dolay vlyorsanz, iyi not alamamaktan korkmanz doal, diyerek baladm ve, nk iyi not almak yzde yz sizin denetimin altnda deil, diyerek bitirdim. Biraz sakinleerek, Peki srele ilgili yukarda syledikleriniz tamamiyle benim denetimim altnda m? diye sorgulamasna devam etti. Siz karar verin, dedim. Tekrar ediyorum: Anneniz ya da babanz sizi gayret gsterdiiniz iin, almaktan zevk aldnz iin, renmeyi ve bilmeyi merak ettiiniz iin vselerdi, srele ilgili olarak dllendirmi olurlard. Gayret gstermek, almaktan zevk almak ve renmeyi ve bilmeyi merak etmek, sizin denetiminiz aknda olan sreler. Bu srelerde baarl olunca, eninde sonunda bilgi siz gelir. Yakup Bey sylediklerimi dikkatle izliyordu. Konumam bitirince sz o ald ve bana, Evet, ksa sreli sonula uzun sreli sonucu ayrt etmekte haklsnz, dedi ve yle devam etti: Srece nem veren eitim, baz gnler, haftalar, hatta aylar ocuk iyi notlar almasa da, uzun srede en iyi sonular mutlaka alr. Leman memnuniyet ifade eden bir yzle Yakup Beye, sonu 190 YETKN OCUKLAR

91

ve sre vurgulamas arasnda fark imdi daha iyi anladn syledi ve bir sre sustuktan sonra, ok nemli bir fark, diyerek szn tamamlad. Yakup Bey, demek ki zamanmz yararl biimde kullanyoruz, diyerek, Lemanm ifadelerle ilgili baka gzlemleri olup olmadn sordu. Leman, Bu kadar Yakup Bey. Dier ifadeleri okudum; herhangi bir sorum yok, dedi. Yakup Bey, sterseniz imdi burada bitirelim; benim kitabevine gitmem gerekiyor, diyerek toplantnn sonunun geldiini ifade etti. Yakup Beye, Erol ve Hatice Hanmla ilgili konuyu ne zaman konuacamz sordum. Leman, konu aklna geldike zldn syledi. Yakup Bey, bize uygunsa bu cumartesi gelebileceimizi syledi. Kendisine, bu cumartesi Erolu lunaparka gtrmeye sz verdiimizi syledik. Yakup Bey, O zaman, bu konu salya kadar bekleyecek, dedi. Masann zerine dalm olan ktlarmz toparladk ve sal gn yeniden bulumak zere Yakup Beyden ayrldk. 16 Safiye Hanmin Dzeni Cumartesi gn lunaparka Ayla da gelmek istedi. Ayla, Erol, Leman ve ben, drdmz, Yeilkyde krlk bir alanda kurulmu olan lunaparka gittik. ocuklar doyasya elendi. Onlarn ocuka heyecanlan, glleri, lklar beni ok mutlu etti. Lemanm ocuklarla ne kadar iyi anlatn grebiliyordum, ileride kendi ocuu olunca ok iyi anne olaca belliydi. Umarm salkl ocuklar olur ve onlar yetitirmenin mutluluunu tadar, diye iimden dilekte bulundum. Ayla gelimekte olan gen kz olarak delikanllarn ilgisini ekiyordu. Flrtms kaamak baklar, gller yakaladm. Yaam, evremde, cvl cvl, ben varm, diyordu. Akam, ocuklarn neeli bir halleri vard. Tahmin ettiim gibi Recep enitenin yz asld ve ne yemekte, ne de yemekten sonra kimseyle konumad. Recep enite fkeli olunca, Hatice teyzem otomatik olarak kendini sulamaya balam, kocasna, ay ister misin?, Kahve ister misin? diye srekli soruyor, karlk olarak sadece bir homurdanma alyordu. Lemanla ben evde olmasak sanrm ya Recep enite ya da Hatice teyzem ocuklarn birini ya da ikisini bir bahane bulup dverlerdi. Yemekten sonra, ocuklar hemen odalarna ekildiler ve derslerini almaya baladlar. Ben perembe gn aldm notlar zerine almam srdrdm. Lemanin da kendi notlar zerinde altn sanyordum. Pazar ve pazartesi gnleri Leman iki kere Safiye Hanmla 192 YETKN OCUKLAR konuurken grdm. Daha sonra kendisine, Hatice teyzemin grmesinden korkup korkmadn sordum. Safiye Hanm tanmay gerekten ok istediini, ama yengesinin grmesinden de ekindiini ifade etti. Sal gn Yakup Beye gittik. Her zamanki gler yzyle bizi karlad, ayevine yrdk, Leman da dahil hepimiz hlamur smarladk. Yakup Bey, Erolu lunaparka gtrp gtremediimizi sordu, Eroluda Aylay da lunaparka gtrdmz syledik. Glerek, Herhalde ocuklar mutlu, Recep Bey mutsuz olmutur, dedi. Aynen sylediiniz gibi, dedik ve gltk. Yakup Bey ciddileerek, ocuklar dvmedi inallah? diye sordu. Dvmediini, ama biz orada olmasak, bir bahane bulup onlar dveceini tahmin ettiimizi syledik. Evet, yetikin ocuklar anababa olunca, maalesef, byle davranrlar, dedi. Erol ile annesine, aralarndaki sorunu zmeye yardmc olmaya alacamza sz verdik, fakat ie nereden balayacamz bilemiyoruz, diyerek iinde bulunduumuz durumu Yakup Beye hatrlattk. Benim tahminim o ki, dedi Yakup Bey, Hatice Hanm, komusu Safiye Hanmm kendinden daha mutlu olduunu gryor ve bu durum, kendi mutsuzluunu daha belirgin olarak ortaya karyor. Bu nedenle, her ne pahasna olursa olsun, onunla iliki iinde olmak istemiyor. Erolun etinle oynamasna niin bu kadar kar kyor? diye sordum.

92

Sorumu, Yakup Bey yerine Leman yantlad: Erolun etinle oynamas Safiye Hanmm varln bir derece kadar Hatice yengenin yaamna sokuyor olmal. Belirli bir dzen iinde Safiye Hanmn ailesini gzlemleyin, diyerek Yakup Bey bir teklif yapt ve yle devam etti: Bu gzlemlerinizi Hatice Hanmm aile dzeni ile karlatrn. Daha sonra Safiye ve Hatice Hanmlarn birbirlerini nasl algladklarn inceleyelim. Bu incelemenin sonularn tartrken, sanrm, daha gereki bir zm yolu buluruz. SAFYE HANIMIN DZEN 193 Belirli bir dzen iinde gzlemlemenin anlamn sordum; o da Neleri gzlemlemek istiyorsunuz, o konuda ak seik bir fikriniz olsun, diye yantlad ve, Bugn o konuda konualm ve daha sonraki bulumamzda gzlemlerinizi ele alrz, diyerek szn tamamlad. Leman, kalemi kd nne koyarak, yazmaya hazr vaziyette, Tamam, yle yapalm, diye glmsedi. Yakup Bey, Safiye Hanmla yle bir iliki kurun ki, stne alnmadan, savunmaya gemeden, sanki okulda verilmi bir devi yerine getirmek iin sorulan soruyorsunuz balam iinde, size rahata yant verebilsin. Ayrca kendi gzlemlerinizi de mutlaka kaydedin, diye bizi ynlendirmeye balad. Bir sre sustuktan sonra, renmek istediiniz ilk ey, eler arasndaki ilikinin tr olmal. Birbirlerini eit mi gryorlar, yoksa biri kendini dierinden daha gl veya gsz gryor mu? Deiik sorularla bunu aratrn, dedi. Lemanla baktk ve bunun iin daha sonra oturup daha ayrntl bir plan yapmay kararlatrdk. ikinci olarak, dedi Yakup Bey, Safiye Hanmla olu arasndaki ilikinin trn gzlemleyin. Sorular sorarak m gzlemleyeceiz? diye sordum. Yakup Bey, Artk o size kalm, ister soru sorun, ister ilikilerine bakarak anlayn. Nasl uygunsa, yle hareket edin, diye yantlad. Yakup Bey bizi ynlendirmeye devam ediyordu: Ayrca, Safiye Hanmla kocas arasnda bir anlamazlk, bir srtme olduu zaman bunu nasl zyorlar, onu inceleyin. kisi arasnda atma kmyorsa ne yapacaz? diye sordum. Yakup Bey, Salkl ilikide atma olur, diye sze balad ve glerek Eler arasnda atma olmayan salkl aile yoktur, diyerek szn bitirdi. Recep enite ile Hatice teyzem arasnda pek atma olmadn ya da benim grmediimi syledim. Y13 194 YETKN OCUKLAR atma olmayan ailede, byk bir olaslkla, kiiler birbirine gerekte olduu gibi grnmeyerek, sosyal maskeler takarak etkileimde bulunuyordur/ dedi ve ilave etti, Maskeler takarak birbirleriyle iletiim kuran aile salkl deildir. Leman i ekerek, biraz fkeli bir sesle, Hatice yengemin Recep daymn syledii birok eye iten ie kzdn sanyorum, dedi. Bir sre dndkten sonra, Ama korkusundan onlar dile getiremiyor; sorun yok maskesi kullanyor, diye ilave etti. Yakup Bey, Uzun sreli ilikilerde atma doal olarak ortaya kar. nemli olan atmann kmasn nlemek deil, atma kt zaman nasl konuulacan bilmektir, dedi. O zaman biz Safiye Hanmn kocasyla kan atmalar nasl zdn renmek istiyoruz, diye anladm ifade ettim. Evet, diyerek Yakup Bey onaylad ve niin buna ilgi duyduunu aklad: Aralarnda kan atmay, birbirlerini krmadan zebilme becerisini gsteren iftler, salkl bir aile kurarlar. Yakup Beyle bir sre daha konutuktan sonra ondan ayrldk. Leman heyecanlyd. Yolda konutuk, kendimize gre bir strateji gelitirdik. Eve geldiimizde leden sonra buuk arasyd. Leman, hemen Safiye Hanmlara gitti. nce Hatice teyzemle konutuk. Yakup Beyin

93

verdii bir devi yerine getirmek iin Safiye Hanmla konumamz gerektiini syledik. Hatice teyzem olduka merak etti, Ne deviymi bu, ne konuacaksnz Safiye Hanmlarda? gibi sorular sordu ama, bu sorulara yant vermeyeceimizi bildiinden zerine pek dmedi. Gittikten on be dakika sonra, Leman geri geldi ve, Safiye Hanm sizin gelmenizde hibir mahzur grmyor, hatta sizin de katlmanz istiyor, dedi. Hayret ettim. Erol bizimle gelmek istedi. Annesinden izin aldk. Sizinle gitsin, sizinle gelsin, orada kalmasn, diye tembihledi. Beraber Safiye Hanmlara gittik. SAFYE HANIMIN DZEN 195 etinle Erol oynamak iin etinin odasna gittiler. Safiye Hanm gle, hafif balk etli, ak tenli, gzleri cvl cvl glen, olduka ekici bir kadn. Ben kapdan girerken elini uzatt, Timur Bey ho geldiniz, dedi ve oturma odasna gittik. ay yapm, nce aylar koyaym, daha sonra konumaya balarz, diyerek kendisinin yapt pasta ve kurabiyelerden getirdi. Kurabiyelerden ocuklara da gtreyim, dedi ve ayr bir tabakta onlara kurabiye gtrd. ocuklarn odasndan geldiinde, Bir dakika izin verin, ocuklar limonata istiyorlar, imdi yapar, onlara veririm, dedi. Gerekten de be dakika sonra iini bitirdi. O geldikten sonra konumaya baladk. Safiye Hanm bana dnerek, Leman Hanm sizin namnza benimle konumak istedi. Herhalde, hanm hanma daha rahat konuuruz, diye dndnz. Bam, evet, anlamnda sallaynca, deviniz iin benimle, gerekirse kocam Hikmetle konumanzda hibir saknca yok, dedi. iyi niyetiniz ve ak kalpliliiniz iin teekkr ederim, dedim ve szme yle devam ettim: Safiye Hanm, aile sistemleri zerinde incelemeler yapyorum. Yakup Bey adnda ok sayg duyduum biri bu incelemelerimde bana yol gsteriyor, danmanlk yapyor. Leman Hanm szn etti, dedi ve, Siz sorunuzu sorun. Eer sorunuz beni rahatsz ederse sylerim. Bu soruya yant vermek istemiyorum, bu konu bizim ailenin mahrem yndr/ derim. Leman dayanamad, Ay ne kadar iyi. inizden geenleri bylesine ak seik bizimle paylamanz ne kadar gzel! diye duygularn belirtti. Bu ak szllm bazen beni kt kii yapyor, diyerek Safiye Hanm glmsedi ve, ou insanla iyi ilikilerim var; ne var ki, bu kadar ak szllkten holanmayanlar da olabiliyor. nsanlk hali, herkes deiik, diyerek szn tamamlad. Leman, Safiye Hanmn glmsemesine karlk vererek, 196 YETKN OCUKLAR Holanmayanlardan biri de, benim tandm biri mi? diye sordu. Safiye Hanm rahatsz bir ifadeyle, kimseyi ima etmediini ve amacnn dedikodu yapmak olmadn syledi. Ben sze kararak, onu zevk iin dedikodu yapan bir insan olarak grmediimizi belirttim; Leman bam sallayarak sylediimi onaylad. Bir sre dndkten sonra Safiye Hanm Lemana bakarak ciddi bir edayla, Herhalde biliyorsunuzdur, Hatice Hanm beni pek sevmez, dedi. Lemanla baktk ve doruyu sylemekten baka aremiz olmadnn bilincinde, evet/ anlamnda bamz salladk. Bu nedenle, sizin beni ziyaret etmenize hayret etmedim desem yalan olur, diyerek konumasna devam etti: Hatice Hanmm bunu nleyeceini sanyordum. Bir kez kendisine, Erola ve Aylaya babalarnn ok hain davrandn, ocuklar o kadar ezdirmemesi gerektiini syledim. Babalarnn ocuklara sert davrandn nasl anladn sordum. Apartmanda herkes biliyor, diye aklamaya balad. Allah selamet versin, Recep Bey ask suratl bir adam. ocuklar ocukluklarn yaayamyor. Yazk, inann iim acyor. Hatice Hanm biraz ayan yere bassa ve kocasna dirense, onlar o kadar ezdirmez. Ben olsam ocuklar ezdirmem. Yazk, gnah. Biraz hayretle, Bu dncelerinizi Hatice teyzeme olduu gibi sylediniz mi? sorusunu ynelttim.

94

Dedim ya! Maalesef benim o huyum var, diye yantlad. Leman gzlerini korkuyla aarak, Hatice yengem ne dedi? diye sordu. Benim ocuklarn seninkinden ne eksii var/ gibi bir laf etti. Ben de, Erolun yz hi glmyor. ocuk, etinle beraberken neeleniyor, glyor, birbirlerine hikyeler anlatyorlar. Cvl cvl neeliyken, yukarya, eve gitmesi gerekince yz soluyor, yzn hzn ve kayg kaplyor/ gibi, grdklerimi kendisine syledim. SAFYE HANIMIN DZEN 197 Erolun etinle oynamas o gnden sonra yasakland, herhalde, diyerek tahminimi belirttim. Safiye Hanm, Sanrm yle oldu; Erol, artk eskisi gibi gelip etinle oynamyor. Gelirse, sanrm annesinden gizli geliyor, diye grn belirtti. Safiye Hanmin yz hznlyd. Lemann, Yakalannca da dvlyor zavall ocuk, szn duyunca, im ok acyor, ama elimden bir ey gelmez ki! diye zntsn dile getirdi. Bizim de iimiz ok acyor; ne yapacamz u an biz de bilemiyoruz. Yakup Beye bu konuda danmaya baladk, dedim. Yakup Bey ne dedi? diye sordu. Leman, Aslnda sizinle konumamz sylerken Yakup Beyin dnd uydu: Safiye Hanmn aile dzenini renin. Bu anlaytan sonra Hatice Hanmn tedirgin olduu eyleri kefederiz. Onu tedirgin eden eyi renmeden gereki olarak bir eyler yapmay planlayamayz. Safiye Hanm ac bir glmsemeyle, Hatice Hanm rahatsz eden eylerden birini renmi oldunuz, diyerek bize bakt. Evet, gerekten de renmi olduk, dedim. Bu amala size sorular sormak ve gzlemler yapmak istiyoruz. Sonunda Erolcuuma yararl bir ey olacaksa, elimden geldiince yardrn ederim, szn Safiye Hanm tm itenliiyle sylemiti. Leman heyecanl bir ekilde Safiye Hanmn elini tutarak, ok iyi kalplisiniz; sizi artk bir abla gibi gryorum, dedi. Lemann ve Safiye Hanmn kendilerini birbirlerine yakn hissetmesi benim yreimi stmt. renmek istediim konulara ilikin konuma zamannn geldiini hissettim ve, Yakup Beyin renmemizi istedii eylerden biri, sizin einizle ilikinizde eitliin mi, yoksa gl ve gsz olan birinin mi sz konusu olduu. Bu konuda bilgi verebilir misiniz? diye sordum. Safiye Hanm, Yakup Beyin ne demek istediini ok iyi an 198 YETKN OCUKLAR lyorum. Hikmetin ailesiyle benim ailem birbirlerini tanrlard. Uzun sre nianl kalmadk. Nianllk devresinde Hikmetin, Evde erkein dedii olur/ anlaynda olduunu sezdim, ama pek emin olamadm. Evlendikten sonra bu iyice belirginleti. Benim annem babam eit iliki iindeydiler; erkein stnl diye bir ey yoktu. Farkna vardm ki Hikmet eit ilikiyi konumak deil, duymak bile istemiyordu. Leman pr dikkat kesilmiti. Heyecanla sordu, Peki ne yaptnz? Evliliimizin altnc aymdayd galiba, bir gn yine, Ben erkeim, benim dediim olur, gibi laflar edince, Sana e deil, hizmeti lazm! Kendine bir hizmeti bul/ dedim ve annemlere gittim. Anne ve babasnn Hikmet Beye dnmesi iin bask yapp yapmadklarn merak ettim. Durumu daha nceden biliyorlard, dedi. Beni ne gitmem, ne de kalmam ynnde etkilemeye altlar. Karar ben verecektim. Benim vereceim karar destekleyeceklerini belirttiler. Leman, kendim tutamayarak, Ay ne kadar gzel. Sizin annenizi, babanz grmeden sevdim, diyerek duygularn belirtti. Safiye Hanm, Ben onlar severim, dedi ve devam etti, ok cici insanlardr. Sevecen, anlayl, gleryzl, oyuncu, esprili. Ne kadar ilginti. Bu zellikleri, Safiye Hanmda da gryordum; dncemi kendisine syledim.

95

Glerek, gzleri l l, akacymdr. Espri yapmaktan holanrm. Ne de olsa anadan, babadan gemi, diyerek bana bakt. Leman, Sonra ne oldu? Anlatn ltfen! diye sabrszln belirtti. Safiye Hanm mutlu bir ifadeyle devam etti; Birka gn sonra Hikmet haber gndermi, Hemen eve gelsin, elleme rezil etmesin beni. Aksi halde boarm/ diye. Leman, yine pr dikkat, Siz ne yaptnz? diye sordu. SAFYE HANIMIN DZEN 199 Karlk bile vermedim. Ben haberciyle konumam. Konuaca varsa beni nerde bulacan biliyor/ dedim. Bir hafta sonra geldi. Haydi gidiyoruz. Beni elleme rezil etme/ dedi. Ellem benim umurumda deil, ben mutlu bir evlilik yapmak iin evlendim, elleme gsteri olsun diye deil/ dedim. Leman dayanamad, Bravo Safiye Hanm. Keke sizi daha nce tansaydm, diye vgsn dile getirdi. Safiye Hanm dikkatini eken yeni bir eyin farkna varrcasna Lemana bakt, ciddi bir edayla, Ne oldu, senin banda da byle bir durum mu var? diye sordu. Leman, Hem de nasl! Size anlatmam, sizinle konumam gerek. Ama imdi konutuumuz konuyu saptrmamak iin daha sonra gelir, iinde bulunduum durumu anlatrm, dedi. Safiye Hanm Lemanin kolunu tutarak, Tabii canm. Ben buradaym. Buyur gel, diyerek onu dinlemeye istekli olduunu belirtti. Bu defa ben sabrszlkla, Siz byle syleyince Hikmet Bey ne dedi? diye sordum. Hikmet, Eh, gnah benden gitti. O zaman boanrz/ dedi. Leman, Korktunuz mu? zldnz m? diye Safiye Hanm soru yamuruna tuttu. Niin korkup zlecekmiim? nsan mutlu olmak iin evlenir. Cehennem azab ekmek iin deil. Beni olduum gibi sevecek, beni de kendisi gibi insan olarak deerli grecek bir e olmadka evliliin ne anlam var? Bunu kafama koydum. Bugn ayn durum olsa, yine ayn eyleri dnrm, cevabn alnca, Sizi ok takdir ediyorum, Safiye Hanm, diye hayranln belirtti. Safiye Hanm durumu nasl algladn yle anlatt: Lemanm bunun takdir edilecek nesi var? Yani, insann kocasna, Ben de senin gibi insanm. Hatamzla, gnahmzla, sevabmzla ikimiz de insanz. Hayatmz paylaalm, birbirimize destek olup birbirimizi mutlu edelim/ demesinin olaanst bir yn yok ki. Herkesin byle dnmemesi tuhaf. 200 YETKN OCUKLAR Bu noktada ben sze kararak, Yakup Bey, sizin bu dn tarznza, salkl, gelimi insann dn biimi/ der. dedim. Leman sabrszlanyordu, sonra ne olduunu sordu. Bir hafta sonra yeniden geldi, grmek istedi. Grtk. Dncelerimi ak seik syledim. Yahu ok inatsn Safiye, dedi. Bunun inatlkla deil, insan gibi yaamakla ilgisi olduunu anlattm. Benim annemin ve babamn evlilii gibi bir evlilik istediimi syledim. Bana herkes klbk der/ diye ekincesini ifade etti. Benim mutluluum mu, yoksa bakasnn sana ne diyecei mi nemli? Karar ver, ondan sonra benimle konu/ dedim ve onu geri gnderdim. Leman yine takdir duygularyla, Bravo Safiye Abla, dedi. Safiye Hanm devam etti: Arkadalarmla buluarak sinemaya, toplantlara gitmeye baladm. Hikmet benim ne kadar ciddi olduumu anlad. ki hafta sonra geldi. Benden af diledi. Haksz olduunu anladn syledi. Beni gerekten sevdiini, ok zlediini, bensiz mutlu olamayacan anladn syledi. Eve dnmemi rica etti. Leman hemen, Gittiniz mi? Eve geri dndnz m? sorularn yneltti. nce beraber bir geziye kmay teklif ettim. Uzun deil, gnlk. Beraber Bodruma gittik. Uzun uzun konutuk. Dndklerimi, beklentilerimi, aile hayatndan ne anladm aklmn erdii, dilimin dndnce anlattm. Beni dinledi. Sonunda beni ok etkileyen u szleri syledi: Safiye, unu anladm ki, bu evlilikte sen mutlu deilsen, ben de mutlu olamam.

96

Senden ayryken en ok senin doal hallerini, gln, akalarn zledim. Yani sende bastrmaya altm zellikler, aslnda senin, sen olman salayan gzel ynlerin. Bunun farkna vardm. Seni olduun gibi sevebilmek ve mutlu etmek imdiki amacm. Lemanm gzleri doldu, Safiye Hanmin kolunu tutarak, Ay ne gzel! dedi. O gnden beri evliliimde kendim olmaktan sklmyorum. SAFYE HANIMIN DZEN 201 Hikmetle iyi arkada olduk. Her trl skntsn benimle paylayor. Tabii ben de yle. Yemek piirmekten skldm zaman o piirir. Bula, amar mterek ykarz. Baz akamlar arkadalaryla buluur, bazen i iin, bazen dostluk ve muhabbet iin buluurlar, lokantaya giderler. Bunlar doal karlarm. Bazen ben kendi arkadalarmla buluur, sinemaya giderim. Yani birbirine gvenen iki dostuz. Leman, Ellem ne diyecek diye korkmuyor mu artk? sorusunu yneltti. Ellemin ne diyecei umurumuzda deil! nemli olan bizim, ikimizin dostluu, yantn ald. Soru sormak sras bana gelmiti, sordum: Safiye Hanm, her ailede olduu gibi ara sra sizin de Hikmet Beyle hemfikir olmadnz, atmaya girdiiniz ynler oluyordur herhalde. Bu durumlarda ne yapyorsunuz? Tabii, bizim aramzda da srtme oluyor. Ama bu tr atmalardan korkmuyoruz. Byle durumlar ortaya kt zaman ne yapacamz konusunda anlatk. Leman yine kendini tutamayarak hayranln bir soruyla dile getirdi: Ne gzel. Yani attnz konuyu bilinli olarak ele alyorsunuz? Evet. Her eyden nce ikimiz de rahatsz olduumuz konudaki duygu ve dncemizi, azaltmadan ve abartmadan, olduu gibi ortaya koymaya nem veriyoruz. Benim sz hakkm olduu kadar, onun da sz hakk olduuna inanyorum. Birbirimizin sz hakkna saygmz var. Birimizin dierini ezmesi sz konusu deil; karmzdakinin grlerini renerek bir uzlamaya varmamz temel amacmz. Merakm yenemeyip ben de bir soru ynelttim: Sorunlara bu ekilde yaklaan baka aileler tanyor musunuz? Safiye Hanm hi tereddt etmeden, Annem ve babam da byle yaparlar, diye yantlad. Leman merakla, Ya Hikmet Beyin annesi, babas? sorusunu yneltti. 202 YETKN OCUKLAR Hi sanmyorum, dedi Safiye Hanm. Hikmetin annesi ile babas arasndaki iliki, Recep Beyle Hatice Hanm arasndaki ilikiye benziyor. Zaten o nedenle, evliliimizin banda Hikmet de o dzeni kurmaya ynelmiti. Ben renmek istediim konuda konuulmasn istiyordum, o nedenle konuyu oraya ekmek iin, atma ortaya kt zaman ne yapacamz konusunda anlatk, demitiniz. Baka ne gibi konularda anlatnz? sorusunu ynelttim. Aramzda ortaya kan sorun zerinde konuurken... diye sze balayan Safiye Hanm cmlesini bitiremedi, ieriye etin geldi ve, Anne, ltfen gelir misin? dedi. ocuun, ltfen deyii dikkatimi ekti. Annesi, Peki olum, imdi geliyorum, dedi. Bize dnd. etini tanrm, nemli bir ey olmasayd sohbetimizi kesmek istemezdi, diyerek ocuunun odasna gitti. ki dakika sonra, her zamanki gler yzyle geldi. Beraber bir kitaba bakmak istiyorlar, kitap yksekte olduu iin benim almam gerekti, diye ksaca izah etti. Aklma, Safiye Hanma fazla zamann alp almadmz sormak geldi; sordum ve, Baka zaman da gelebiliriz, dedim. Hayr, almyorsunuz. u an benim iin ok uygun. Sizinle konumaktan da mutluyum, dedi. etin gelmeden nce anlatyordunuz, diye hatrlattm. Devam etti: Aramzda ortaya kan sorun zerinde konuurken sorunu eski birikimler iinde ele almamaya zen gsteririz. Leman alnn krtrd; pek iyi anlayamadn belirten bir ifadeyle, Nasl yani? Bir rnek verebilir misiniz? dedi.

97

Hikmete bir nedenden dolay bozulmusam, kafam neye bozulmusa, o konuda konuurum. Bir hafta nce de unu sylemitin, geen gn de byle yapmtn, gibi baka olaylar iin iine kartrmam. Leman glmseyerek, Evet, anladm, dedi. Ayrca nutuk atp, birbirimize ders vermeye kalkmayz. yi koca olsan, ben burada yorgun argn alrken, sen orada bacak bacak stne atp gazete okumazdn/ gibi laflar etmem. O da SAFYE HANIMIN DZEN 203 bana byle eyler sylemez. Daha devam edeyim mi, dercesine bana bakt; pr dikkat dinlediimi grnce devam etti: Birbirimizi ktlememeye zen gsteririz. Sorumsuzsun, ktsn, gibi yarglayc laflar etmeyiz. Yorgunum, kzgnm, yardma ihtiyacm var, gibi kendi duygularmz ifade etmeye nem veririz. Leman merakla, Affedersiniz, siz hangi okul mezunusunuz? diye sordu. Meslek lisesinin diki nak blmnden mezunum, yantn ald. Leman takdir duygusu iinde, alak sesle, Her eyin farkndasnz, dedi. Bilmem; biz Hikmetle oturduk, doru geleni ortaya koyduk, dedi ve devam etti, Zamanla dzelttiklerimiz oldu. Hem sanrm ben annemin babamn evliliinden ok etkilendim. Leman imrenen bir tavr iinde, Herhalde. Ama sizlere hayran olmamak elde deil! diyerek duygularn dile getirdi. Teekkr ederim. nceleri, zellikle Hikmet, imdi bu konuda tepki gstermezsem, Safiye gittike ii aztr; imdi ben ona iyi bir ders vereyim ki, ileride bir daha buna cesaret edemesin! gibi beklentilerle hareket ederdi. imdi yle bir sorunumuz yok. Gerek duygu ve dnceleri ne ise, onlarla etkileim kurmasn rendi. nceleri ben ok ayrntlara girerdim. Konunun z ile, ayrntlar birbirinden ayrt etmeye pek zen gstermezdim. Hikmet buna sinirlenirdi. imdi konunun zne gitmeye nem veriyorum. Bu da benim ondan rendiim bir ey oldu. Leman, yine imrenerek, Ne gzel! Her ikiniz de birbirinize retmeye ve birbirinizden renmeye aksnz, gzlemini yapt. Doal olan bu, deil mi? Her insann bir dierinden renecei ve ona retecei eyler vardr. rnein, benim anne ve babamdan rendiim en nemli eylerden biri iyi dinlemedir. Annem bir eye sinirlendii zaman, babam onu ok iyi dinlerdi. Hi szn kesmezdi. Annem konumasn bitirince, unu mu 204 YETKN OCUKLAR demek istedin, byle anladm, doru anlam mym? gibi sorular sorard, iyice anladktan sonra ona yant vermeye balard. Bunu Hikmete retmek kolay olmad. Ama imdi her ikimiz de bunu uyguluyoruz. Safiye Hanm bu sylediklerinizin ne kadar nemli olduunu o kadar iyi anlyorum ki. Bunlar kefedip evliliinizde uygulayabilmeniz ne kadar salkl. Lemanm bu szleriyle nasl duygular iinde olduunu ok iyi anlyordum. Safiye Hanm, Lemanm sylediklerini duymu bir insann yreklenmesiyle devam etti: Hikmetin ve benim dikkat ettiimiz bir dier yn de, belirli bir zaman iinde ancak bir konu zerinde durmak, baka konular tartmaya katmamaktr. Tek tek admlarla ilerlemeyi daha doru bulduk. te burada da annemin ve babamn etkisi var. Onlar byle yaparlard. Anne ve babamdan rendiim bir baka konu da, birimizin hakl kmas yerine, her ikimizin de anlaabilecei bir zme ynelmektir. Birbirimizin isteklerine ilgi gsteriyor, her ikimizin isteklerinin de yerine gelmesine alyoruz. Leman laf Safiye Hanmin azndan ald ve konumaya balad. Verdiiniz rnee dneyim. Siz mutfaktasnz, yemek hazrlyorsunuz, Hikmet Bey oturmu gazete okuyor. Gelip size yardm etmesini istiyorsunuz ve o da, yorgunum, diyor. Bu durumda ne yaparsnz? Duruma gre deiir, diye yantlad Safiye Hanm ve devam etti: Ya onu rahat brakrm, gazetesini okur ya da bana yardm etmesini gerekten istiyorsam, salatalk malzemeyi ykar, onun oturduu yere gtrr, Oturduun yerde bunlar dora, bana yardmn olur, derim. Bylece hem oturduu yerde dinlenmi hem de bana yardm etmi olur.

98

Leman, Anlyorum, dedi, kiniz de birbirinize deer verdiiniz iin hem kendinize, hem de dierine yarayacak bir zm bulmaya yneliyorsunuz. Safiye Hanm, Evet, dedi, Bu konuda anlayoruz. SAFYE HANIMIN DZEN 205 Bir sre sonra Hikmet Bey geldi. Hikmet Bey evin kapsndan ieri girerken etin odasndan frlad ve, Ho geldin babacm! diyerek babasnn kucana atlad. Safiye Hanm, gzleri l l, Ho geldin Hikmetciim, diyerek onu kapda karlad. Mknatsla ekiliyormu gibi bir araya geldi, kucaklatlar. Erol bulunduu odann kapsndan km onlara bakyordu. Yznde mahcup ve hznl bir glmseme vard. Hikmet Bey Erolu grd, Vay Erolcuum sen de buradasn. Gel bakaym Hikmet Amcann kucana, dedi. Erol koarak geldi, onu kucaklad; gzleri sevinle parlamt. Safiye Hanm bizi tantrd. Biz izin isteyerek kalkmak istedik. Hikmet Bey, Kalkmayn ltfen! Siz konumanza devam edin; yemei ben hazrlarm, Safiye sizinle konusun. Beraber yiyelim, yemee kaln, dedi. Davet iin teekkr ettik; gitmemiz gerektiini syledik. ok srar etmediler. Erolu da aldk, Hatice teyzemlere dndk. Hatice teyzem kukulu gzlerle bizi szerek, Benim aleyhimde konutunuz mu? diye sordu. Leman o kadar sevgi doluydu ki, hemen gitti, sarld, Evet, sevgili yengeciim, oturduk, hep seni ekitirdik; bak senden ne kadar nefret ediyorum, dedi. Hatice teyzem glmsemeye balad. O da Yakup Beyle grecek mi? diye sordu. Hayr, sanmyorum, diye ben yant verdim. Lemanm neesi ve sevgisi gergin durumu ntralize etti ve Lemanla Hatice teyzem konuarak mutfaa yneldiler. 17 Yakup Bey Dinliyor Notlarmz yanmzda sal gn Yakup Beyi ziyaret ettik. Biraz erken gitmiiz, Yakup Bey henz gelmemi. Sahaflar arsnda yryerek kitaplara baktk. Bir sre sonra Yakup Bey geldi ve ayevine yrdk. Ihlamurlarmz smarladk. Leman o kadar heyecanlyd ki, hemen konumaya balad: Safiye Hanm tanmaktan ok memnun olduk. zellikle ben! dedi. Yakup Bey, Niin zellikle siz? diye sordu, o da, Evliliinin banda, benim u anda geirdiim dneme benzer bir durumdaym. Onun anlattklarndan ok yararlandm. diye yantlad. Yakup Bey gzleri ldayarak, Ne gzel bir rastlant. Sanrm Timura da yararl olmutur, dedi. Yakup Bey benimle akalayor muydu, yoksa ciddi miydi, anlayamadm. Lemanm durumuyla dorudan ilgiliydi; ama, ben de ok yararlandm, dedim. Henz evli deilim, ama rendiim eyler benim iin de nemli, aklda tutulacak eyler. Bylece ben de hem eimi nasl mutlu edebileceimi, hem de kendimin nasl mutlu olabileceimi reniyorum, diye devam ettim. Yakup Bey, Lemana dnd, Rahat iliki kurabildiniz mi? diye sordu. Leman, Kurabildik, dedi ve anlatt: nce ben gittim, durumu anlatnca, Ltfen Timur Bey de gelsin, bence sakncas yok, dedi. Lafa kartm, Durum sizin tahmin ettiiniz gibi, dedim. YAKUP BEY DNLYOR 207 Hatice teyzem Safiye Hanm sevmiyor, nk... diyerek devam edecektim, Yakup Bey sz azmdan ald ve cmlemi bitirdi, Safiye Hanm salkl, gelimi bir insan! Leman, Kesinlikle, diyerek Yakup Beyin sylediini onaylad. Yakup Bey, bana bakarak, Kocasyla ilikisi zerinde duracaktnz, diye soran gzlerle bakt. Benim yerime Leman yantlad: Kocasyla ilikisi enfes, ikisi birbirinin ok yakn dostu olmu. Hikmet Bey eve geldiinde grmeliydiniz Yakup Bey; Safiye Hanm, Hikmet Bey ve ocuklar etinin doal olarak bir araya gelileri ve birbirlerini yle bir kucaklaylar vard ki, imrendim.

99

Yakup Bey, bu defa Lemana bakarak, ocuuyla ilikisi? diye sordu. Bu soruyu da ben yantladm: ocuuyla ilikisi zerinde konumadk; ne var ki, Safiye Hanm olu etini hem seviyor, hem de sayyor. Leman bana gzlerini ksarak, biraz arm bir yz ifadesiyle bakt ve, Saydn nereden kardnz? sorusunu yneltti. Hatrlyor musunuz, etin, Anne ltfen gelir misin? diyerek Safiye Hanm odasna armt. Evet, hatrlyorum. O zaman Safiye Hanm bize dnd ve, etini tanrm, nemli bir ey olmasayd sohbetimizi kesmek istemezdi/ dedi. Evet, yle syledi, iyi hatrlyorum. Yakup Bey, nemli bir gzlem bu, diye sze girdi ve devam etti, ocuuna saygs olmayan anne bu biimde konumazd. ocuunun dncesine, isteine, onun karakterine nem veren bir anne olduu belli oluyor. Ayrca, sadece bize ay, pasta ve kurabiye vermekle yetinmedi, ocuklara da pasta verdi ve onlara zel limonata yapt, diyerek baka gzlemlerimi de Yakup Beye aktardm. Leman, Haklsnz, dedi ve devam etti, Erolun niin etinlere gitmek istediini imdi daha iyi anlyorum. 208 YETKN OCUKLAR Lemanm bu szne hepimiz gldk. Yakup Bey, Peki, Safiye Hanm Hikmet Beyle atma iine girince aralarndaki farkl grleri nasl hallediyorlar, nasl konuuyorlar, sorabildiniz mi? diye baka bir boyutu incelemeye almak istedi. Beni en ok etkileyen konu bu oldu, dedim. Safiye Hanm bu konuda o kadar bilinli ki, sanki bu konuda uzmanlk yapm bir psikoterapist. Leman, Evet, Hikmet Beyle gr farkllklar ortaya kt ya da u veya bu nedenle srtme iine girdikleri zaman, dikkat ettikleri ynleri bize bir bir anlatt, diyerek beni destekledi. Yakup Bey baya merak etmiti; Safiye Hanmn ve Hikmet Beyin aralarnda atma knca dikkat ettikleri ynlerin neler olduunu sordu. Elimdeki notlara bakarak, unlar not ettim, diyerek Yakup Beye anlatmaya baladm: Bir, duygu ve dncelerini azaltmadan ya da abartmadan, olduu gibi ortaya koymaya dikkat ediyorlar; iki, o andaki sorun ne ise onu konuuyorlar, birikmi kzgnlklar iin iine sokmuyorlar; , sorunu zmeye ynelik konuuyorlar, birbirlerine nasihat vermeye kalkmyorlar. Devam edecektim, Yakup Bey, bu ifadeler Safiye Hanmn ifadeleri mi, diye bana sordu. Onun ifadeleri olduunu syledim. Takdir edercesine ban sallad; dinlemeye hazrd, notlarma bakarak anlatmaya devam ettim. Drt, sen sorumsuzsun gibi yarglayc ifadeler kullanmamaya zen gsteriyorlar; be, kardakinin beklentisine gre deil, kendi algladklarna gre sorunu ortaya koyuyorlar; alt, sorunun zne sadk kalyorlar, ayrntlara giderek konuyu kaybetmemeye zen gsteriyorlar; yedi, konuurken birbirlerini tm dikkatleriyle dinliyor, sylenenleri tamamiyle anlamaya alyorlar. Yakup Bey, inanlacak gibi deil, dedi. Dinleme konusunda bu dzeyde bir bilince sahip olmalar olaanst. Devam et dercesine bana bakt, devam ettim. Sekiz, bir zaman dilimi iinde ancak bir tek sorunu ele al YAKUP BEY DNLYOR 209 yorlar, zerinde konutuklar sorunu baka sorunlarla kartrmamaya dikkat ediyorlar; ve dokuz, her ikisinin de kabul edebilecei bir zm aryorlar. Safiye Hanm bunlar teker teker syledi ha? diyerek Yakup Bey takdirini yeniden dile getirdi. Leman, Evet, kulaklarma inanamadm, deyince Yakup Bey, Gerekten inanlmas zor, diyerek ne kadar etkilendiini yine dile getirdi.

100

Yantlarnn bu kadar bilinli olmasndan o kadar etkilendik ki kendisine, hangi okuldan mezun olduunu sorduk, diyerek ben de sze kartm. Yakup Bey, Eitimi neymi? imdi ben de merak ediyorum, dedi. Meslek lisesinin diki nak blmnden mezun olmu. Sk sk kendi anne ve babasndan sz etti. Yukarda sylediim eylerin ounu kendi anne ve babasndan rendiini, bazlarn da Hikmet Beyle beraber kefettiklerini belirtti. Ben bunlar syleyince, Leman, Evet, anne babasndan korku yerine, sevgi ve zlemle sz ediyor. Birbirlerine ok yakn olduklarn birka kez ifade etti, diyerek benim sylediklerimi tamamlad. Yakup Bey, Hayret etmedim, diye sze balad ve devam etti, Gelimi olgun insan olma ya da yetikin ocuk olarak byme byk lde aileye bal bir olaydr. Aile yoluyla kuaktan kuaa aktarlr. Yani, dedim, etin gelimi olgun bir insan olarak byyecek, kendisi gibi gelimi biriyle evlenerek karsyla mutlu ocuklar yetitirirken, zavall Erol yetikin bir ocukla evlenerek hayat hem kendine, hem de ocuklarna zehir edecek, yle mi? Yakup Bey hznl bir yz ifadesiyle, Ne yazk ki, byk bir olaslkla, evet, dedi. Leman heyecanl heyecanl konutu: Btn amacmz Erola yardm etmekti zaten. imdi bu noktada ne yapabiliriz? Yakup Bey sizin Hatice Hanmla grmenizin bir yarar olabilir mi? Y14 210 YETKN OCUKLAR Yakup Bey bir sre dnd ve, Bir denemekte yarar var, diye sze balad. Sizin anlattklarnzdan Hatice Hanmin Recep Bey kadar kat olmadn sezinliyorum, insanlar bazen ksa sre iinde byk deiimler gsterebilir. Kalplanm bir insann gelimi bir insan olmaya ynelmesi zor ama, ocuunu daha iyi yetitirmek iin, galiba, Hatice Hanm bu byk deiiklii yapabilecek gte. Kendisiyle konutuum zaman beni dinlemek ister diye dnyorum. Ama, kolay olmayabilir. Leman, Yakup Beye sklgan bir tavr iinde bakarak, Sizi bu zahmetlere ben sokuyorum. Yeniden zr diliyorum, dedi. Yakup Bey, dnceli bir tavrla, Erolun gelecei iin bu zahmetlere giriyoruz. Umarm, Hatice Hanm da bunun farkna varr, dedi. imdi ne yapmamz istersiniz? diye sordum. Uygun bir zamanda Hatice Hanmla beraber gelin, diye yantlad. Leman, Bu perembe sizce uygun mu? diye sorunca, Evet, bence uygun, dedi. Hatice teyzemle konuarak kendisini arayacamz syledik ve oradan ayrldk. 18 Yakup Bey Hatice Teyzem Hatice teyzem perembe gn bizimle birlikte Yakup Beye gitme fikrini olumlu karlad. Recep enite daha nce Yakup Beyin adn sk sk duyduundan ve kendisine sayg duyduumuz yal bir bey olduunu bildiinden, onun bizlerle Yakup Beyi ziyaretini sorun yapmad. Telefon ederek durumu Yakup Beye bildirdim. Hatice teyzemin olduka kaygl bir hali vard. Benimle ne konuacak, benim aklm neye erer ki, imdi abuk sabuk konuurum, elleme rezil olurum, gibi kaygsn srekli dile getirdi. Perembe gn Yakup Beye gittik. Hatice teyzem benimle Lemanm arasnda Yakup Beyin karsna gelecek biimde oturdu. Bir sre havadan sudan sz ettikten sonra Yakup Bey Hatice teyzeme, buraya zahmet edip geldii iin, teekkr ederek sze balad. O da, Estafurullah, bizimle konutuunuz iin biz teekkr ederiz, diyerek yantlad. Yakup Bey glmseyerek, Sanrm, Leman Hanmm ve Timur Beyin benimle neler konutuunu, benden neler rendiklerini merak ediyormusunuz, diyerek konuya girdi ve, Sizin ilgilenmeniz benim houma gitti, ilgilendiiniz iin memnun oldum, dedi. Yakup Bey, memnun oldum, deyince Hatice teyzem rahatlad ve teekkr etti. Pek okumuluum yok beyefendi, anlatsanz da pek anlamam herhalde, diyerek kaygsn dile getirdi.

101

Hatice Hanm konuyu size anlatabilmem iin size baz soru 212 YETKN OCUKLAR lar soracam, bu sorulara aklnza geldii gibi yant verin. Daha sonra bu sorulan niin sorduumu size aklayacam. Hatice teyzem sandalyeye yle bir yerleti. Heyecanland belli oluyordu. Buyrun efendim, dedi. Hatice Hanm, birisi, ocuklarnza gizli gizli ktlk yapmaya kalksa, buna msaade eder misiniz? Hatice teyzem byle bir soru beklemiyordu; sandalyesinde dikleti ve, Nasl bir ktlk yapacakm? diye gzlerini ksarak sordu. Bu sorudan rahatsz olduunu grmek iin psikolog olmaya gerek yoktu. Yakup Bey devam etti: Farz edelim ki, gizlice ocuklarn itii suya ilal bir madde koyuyor ve bu nedenle ocuklarn boyu uzamyor, cce kalyorlar. Hatice teyzemin rahatszl artmt; Neden ocuklar cce brakmak istiyor ki? diye sordu. nk, varsayalm ki, sizin ocuklarnzn uzun boylu, salkl ve neeli bymesini istemiyor. Allah gstermesin, dedi, Hatice teyzem, Kim ister ocuunun gdk kalmasn! Yakup Bey konuyu daha da demeye balad: Yani birisi Aylaya ve Erola byle ilal su iirmeye kalksa, buna izin vermezsiniz, deil mi? Byk konumayaym, ama o adam yle serbest ortalkta dolatrmam. Polise, jandarmaya haber veririm. Onlar aresine bakmazsa, ben kendim hkimin karsna kar, savcya, kaymakama bavurur, babakana kadar giderim. Yakup Bey efkatle glmseyerek, ocuklarn seven bir anneden de bu beklenir, dedi ve bir baka soru sordu: Hatice Hanm, farz edelim ki, ocuklarnza byle ilal su veren biri yok; ne var ki, ocuklarn korkak olmalar iin birileri srekli onlar korkutuyor, eziyor. Hatice teyzem bir ey sylemeden Yakup Beyin yzne bakt. Yava bir sesle, Nasl yapyor bunu? diye sordu. Yakup Bey efkatli bir sesle, imdi hayali konuuyoruz, farz YAKUP BEY HATCE TEYZEM 213 ediyoruz, diye sze balad ve devam etti: Diyelim biri okulda, yolda, hatta evde ocuklar korkutuyor, sindiriyor. Onlarn salkl gelimesini nlyor. Buna iiniz raz olur mu? Hatice teyzem, Beyefendi, hangi annenin ii bunu kabul eder, bile bile ocuunun salksz yetimesini kim ister? Her anne, her baba elinden geldii kadar ocuklarn en iyi ekilde yetitirmeye abalar, diyerek Yakup Beyin sorularn sama bulduunu ifade etmeye alt. Yakup Bey glmseyerek, Evet, doru, her anne ve baba ocuunun salkl yetimesini ister ve bunun iin elinden geleni yapar, dedi. Bir sre sustuktan sonra baka bir soru sordu: Lemanm evlilik durumunu biliyorsunuz, deil mi? Hatice teyzem biraz arm bir yz ifadesiyle, Evet, anlatt, dedi. O zaman Nusret Beyi tanyorsunuz? Evet. Ayla byynce Nusret Bey gibi biriyle mi evlensin, yoksa komunuz Safiye Hammm kocas Hikmet Bey gibi biriyle mi? Hangisini istersiniz? Ksmeti neyse onunla evlenir. Bana bal bir durum deil ki! Leman dayanamad, sze girdi. Evet, yengeciim, bunu Yakup Bey de biliyor. Yani, sence Ayla nasl bir kocayla daha mutlu olur? Onun mutlu olmasn istersin deil mi? istemez olur muyum, Lemancm. Hikmet Bey karsn el stnde tutuyor, bir dediini iki etmiyor, hatta yemek piiriyor, bulak ykyor. Sanki dnyada kar ktl var da, karsn elden karmaktan korkuyor. Ben de sze kartm: Hatice teyze, Aylanm kocas ona bylesine nem versin mi istersin, yoksa Nusretin Lemana yapt gibi mi davransn istersin? Hatice teyzem ac bir glmsemeyle, Nusrete gitmeye ne gerek var Timurcuum. ite Recep enitenin bana davran gznn nnde, dedi.

102

214 YETKN OCUKLAR Yakup Bey kibarca, Recep Beyin size, biraz Hikmet Beyin karsna davrand gibi davranmasn istemez miydiniz? sorusunu yneltti. Hatice teyzemin kafas btn bu sorular altnda karmaya balamt. Nerede bende o talih! O kadn doutan talihli. Baht ona glm bir kez, diye yant verdi. Yakup Bey ciddileerek, Benim ihtisas yaptm bilim dal bunun bahtla, talihle deil, kiinin iinde yetitii aile yapsyla sk ilikisi olduunu gsteriyor. Aslnda bunun iin sizinle konumak istedik, dedi. Hatice teyzem Yakup Beyin sylediini sanki duymamt; kendi kendine konumaya devam etti: Ben kzken annem, Kendim gzel olmuum ne ie yarar, keke irkin olsaydm da, bahtm gzel olsayd, derdi. imdi ona ok hak veriyorum. Leman dayanamad, gergin bir ifadeyle sze girdi ve Hatice teyzem ile Leman arasnda yle bir diyalog geti: Halbuki psikoloji bilimi diyor ki, senin annen yle diyecei yerde, seni kendine gveni olan, mutlu, salkl, yaam doyasya seven ve kendine saygs olan bir kadn olarak yetitirmeye zen gsterseydi, Recep daym gibi kendine gveni olmayan, somurtkan biriyle evlenmeyi reddeder, kendin gibi, yaamaktan mutlu biriyle evlenirdin. Annem, kendi annesi onu nasl terbiye etmise, beni de yle terbiye etti. Evet, hata yaptn zaman onun iin sandan tuttu yerde srd; bir eyi aklayp dorusunu gsterecei yerde, seni barta barta dvd. Dayak atmaynca ocuk ksm sz dinler mi? Senin annen de yle derdi, deil mi? Hatice yenge, Allah akna drste bana yant ver. Annen seni dvecei yerde, sana izah etse, senin anlayacan biimde rnekler gsterse, sabrla sana doru yolu gsterse sen renmemekte direnir miydin? indeki kk Haticeye sor! Hatice teyzem bir an durdu, gzleri nemlendi. Lemana bakt. YAKUP BEY HATCE TEYZEM 215 Yakup Beye bakt. Titrek bir sesle ve akn bir ifadeyle iimdeki kk Hatice mi? diye sordu. Leman yaklat, elini Hatice teyzemin omzuna koydu, yumuak bir sesle unlar syledi: Herkesin iinde kk bir ocuk var. Bu ocuk ya mutlu, cvl cvl yayor ya da bir keye itilmi, yapayalnz ve hznl. Senin iindeki kk Hatice hznl m? Yalnz m? Hatice teyzem kendini ok zorlamasna ramen gzyalarn tutamad, yzn elleriyle kapad, hkra hkra alamaya balad. antasndan mendilini kard, hem gzlerini siliyor, hem de Elleme rezil oldum. ayevinin ortasnda alamaya baladm. Recep bunu duyarsa beni dver, diyordu. Ben arm kalmtm. Byle bir eyi beklemiyordum. Kimse beklemiyordu. Leman da donmu kalmt. Yakup Bey masadan kalkt, taze demli bir ay getirdi; Hatice teyzemin nne koydu. Hatice teyzem aydan birka yudum ald. Hi kimsenin yzne bakamyordu; gzlerinden iplik gibi yalar akyordu. Konuabilecek duruma gelince, Benimle konutuunuza piman oldunuz herhalde beyefendi? dedi. Yakup Bey efkatli bir sesle, Aksine. Sizinle tantma ok sevindim, dedi. Hatice teyzem, Yakup Beyin dediini duymamasna, Kusura bakmayn. Artk sizi bir daha rahatsz etmem, diye konumasna devam etti. Yakup Bey bir sre bekledi; Hatice teyzemin duyacandan emin olmak isteyen bir sesle, Hatice Hanm, eer benimle yeniden konumak isterseniz ve eer sizce bir sakncas yoksa, ben sizi evinizde de ziyaret ederim, dedi. Hatice teyzem afallad. Yakup Beyle gz gze geldiler. Yakup Beyin ne kadar itenlikle ve ciddiyetle bu sz sylediini anlamak isteyen bir hali vard. Yeniden konutu. Beyefendi bana hi byle bir ey olmamt. ok mahcup oldum. Hele byle bir ayevinde. Yakup Bey, ayevinde rahatsz olmakta haklsnz/ diye

103

216 YETKN OCUKLAR rek, teklifini yineledi: Eer konumaya devam etmek isterseniz memnuniyetle size gelebilirim. Hatice teyzem teklifi kabul etti: yle yapalm Beyefendi. Buyrun bir aymz iin, rahat rahat konualm. Sonra bize dnd ve, ocuklar ben gitsem iyi olacak, dedi ve ayaa kalkt. Hepimiz kalktk. Yakup Bey, Hatice Hanmin elini skarak, Sizi tandma gerekten sevindim. Umarm yaknda grrz, dedi. Oradan ayrldk. 19 Hatice Teyzemin Evinde Hatice teyzem en az on kere, Yakup Beye rezil oldum; ellemin iinde aladm; ok ayp oldu, gibi szler syledi. O byle konuurken Leman onu teselli etmeye alt: Yengeciim sen bunu ok bytyorsun, orada Yakup Beyden baka gren olmad. Zaten senin btn problemin kendinden ziyade bakalarna nem vermen. Hep Bakalar ne der? diye dnp de kararlarn veriyorsun. Elleme rezil oldum kzm; inallah Recep duymaz. Leman bir terapist edasyla, Bakalar ne derin tesine geemediin srece senin ne kendine, ne de ocuklarna hayrm olur, diye yorumunu belirtti. Hatice teyzem Lemanm dediine yant verircesine kendi kendine konuuyordu: Gittik, Yakup Beyle tantk, adamn nnde aladk, geldik. Baka ne oldu ki ondan bahsedeyim? Bir sr eyler oldu, dedi Leman. Bakalar ne deri brakp biraz dnmeye balasan, hepsini grrsn. Baka ne oldu ki? Neyi gremiyorum? Her eyden nce ocuklarnn iyiliini istediini, kimselerin onlara ktlk yapmasna rza gstermeyeceini ifade ettin, deil mi? Hangi ana ocuunun iyiliini istemez Lemancm? Duyman gereken en nemli eyi iitmedin! Neyi iitmedim? Adamn dediini can kulayla dinledim. Leman, kzmamaya alan bir retmen edasyla konutu: 21 Yakup Bey, Bahtm gzel olmam diye yaknacana, dnerek kendi yaamn kendi denetimin altna alman gerekir/ dedi sana. Hatice teyzem ard, byle bir ey oldu mu dercesine, bana bakt ve, yle bir ey sylemedi Yakup Bey. Sen uyduruyorsun, dedi. Ben devreye girdim, Evet Hatice teyze, haklsn, dedim. Lemanm kulland kelimeleri kullanarak sana bunlar sylemedi; ama Yakup Beyin sylediklerinden bu anlam kyordu. Ben anlamadm demek ki adamcazn sylediini. Ne demeye getirdi Yakup Bey? Sorusunu itenlikle sormutu ve bu soruyu Leman yantlad: Yakup Bey, insann iinde yetitii ailedeki etkileimlerin, anababanm ocuk yetitirme tarznn, kiinin mutlu ya da karamsar bir yaam geirmesini etkilediini anlatmaya alt. Ben de Lemanin sylediklerini destekleyerek yle dedim: Hatice teyze sen, Bahtm byleymi, ben ne yapabilirim? dncesini dile getirirken, Yakup Bey, nsann bahtn krmas, kendi yaamn, kendi denetimi altna almas mmkndr/ dncesini ifade etti. Ben bir ey anlamadm demek ki, diye kafasnn karkln dile getirdi. Aslnda bu szlerle sylemedi, diyerek devam ettim: Aklamaya girimek zereydi. Sen iindeki yalnz ve korkak i ocuunun halini grp alamaya balaynca, aklama yarda kald. Eer onu eve davet edersen sanrm bu konu akla kavuacak. Hatice teyzem i ocuk hakkndaki merakn dile getirdi: Lemanm nedir bu iimizdeki ocuk? Yakup Beyle konuurken sen, indeki kk Haticeye sor! deyince iim titredi, rperdim. Leman, Benim iinde kk Leman, Timurun iinde kk Timur/ ve senin iinde de kk Hatice var. Herkesin iinde kk bir ocuk var, diye yantlad. HATCE TEYZEMN EVNDE Hatice teyzem gzlerini ksarak, Recepin iinde de var m? diye sordu. Bu soruya ben yant verdim: Evet, onun i ocuu da seninki gibi yalnz, bir keye itilmi!

104

Hatice teyzem ararak bana bakt ve, Ama, herifin hmndan yanna varlmyor! diye kafasn kurcalayan soruyu sordu. Leman glmseyerek, O iindeki zavall ocua kimsenin yaklamasn istemedii iin srekli ask suratl, diye yantlad. Hatice teyzem hayretler iindeydi. Allah Allah! Demek herkesin iinde kk bir ocuk var, diye sanki kendi kendine konutu. indeki ocukla tanrsan, onunla konumaya balarsn, dedim. Hatice teyzem, Millette bana deli diye baksn, diyerek bana tuhaf tuhaf bakt. Ben bunlar bakalarna sylesem, Hatice Hanm sen akln m oynattn? diye sorar. Leman, Yakup Bey sence deli mi? diye sordu. Teyzem, Allah raz olsun, ok iyi bir adama benziyor, dedi ve ilave etti: Ben size yanlsnz demiyorum. Ben byle konumaya balarsam millet bana deli der, diyorum. Haksz mym? Lemana, Aslnda Hatice teyzem hakl, dedim. Sokaktaki herhangi bir insan gerekten byle der. Leman, Ben de yle dnyorum, diyerek aklmdakini ortaya koydu: Ama sokaktaki adam, yle der, byle der diye Hatice yengem renecei bir eyden vaz m gesin? te benim kafamn bozulduu nokta bu. Bir sre sustu, daha sonra gergin bir ekilde unlar syledi: Yakup Bey gibi biri, sterseniz evinize gelebilirim/ diyor. Byle bir frsat bulduuna kredip onu deerlendirecei yerde Ellem bana ne der? dncesi hkim. Anlayabiliyor musun? Ben Yakup Bey gelmesin demedim ki, diyerek Hatice teyzem Lemana yant verdi. Leman biraz sinirlenmi bir tarzda, O zaman belirli bir gn ver, aya davet et. Aklna gelen sorular sor. Bize soracana ona sor, ondan ren, dedi. 220 YETKN OCUKLAR Hatice teyzemin davete gerekten itiraz yoktu. Siz, ya sal ya da perembe gnleri onu grmeye gidiyorsunuz. Demek ki o gnler grmeye msait. nmzdeki perembeye aya davet etsek, gelir mi acaba? diye dncesini belirtti. Telefon ederek Yakup Beye sorabileceimi syledim. Yalnz, telefon etmeden nce, kesinlikle aya davet ediyor musun, onu bilmek isterim, diyerek kesinlik istedim. Gelsin, nmzdeki perembe leden sonra aya buyursun, diyerek Hatice teyzem davetine kesinlik kazandrd. Hatice teyze belki dikkatini ekmitir, Yakup Bey ay imez, hlamur ier, diye aka yollu bir uyarda bulundum. Ona hlamur yaparz, dedi. sterse ada ay yaparz, isterse neskafe ier. aya davet etmek szgelii. nmzdeki perembeyi iple ektik desem yalan olmaz. Bu arada Leman en az kez Safiye Hanm ziyaret etti. Safiye Hanm Yakup Beyin geleceini duyunca heyecanlanm, ama kendisinin Hatice Hanmm ayna gelmesinin yakk almayacann farknda olduu iin herhangi bir teklifte bulunmam. Perembe leden sonra Yakup Bey geldi. Bir gn ncesinden Hatice teyzem deiik pasta ve kurabiyeler yapt. Recep enite bu faaliyetleri grnce, Misafir mi geliyor Hanm? diye sormaktan kendini alamad. Yakup Beyin geleceini renince, Timur oraya gideceine, imdi Yakup Bey mi buraya geliyor? diye sordu. Daha rahat konumak iin Yakup Beyi davet ettiimizi renince, eref verirler, buyursunlar, diye herhangi bir itiraz olmadn belirtti. Yakup Bey geldiinde Hatice teyzem ok heyecanlyd. Yakup Beyi bakeye oturttu. Efendim, ay m, hlamur mu, ada ay m, neskafe mi, kola m, ne isterseniz? diye sordu. Yakup Bey her zamanki gibi hlamur istedi. Teyzem hlamur ve kurabiye getirdikten sonra, Baka bir isteiniz var m? diye birka kez sordu. Sonunda Yakup Bey, Hatice Hanm, ben buraya sizinle konumaya geldim. Artk mutfaa giri k, ay ve pasta getir HATCE TEYZEMN EVNDE 221 meyi brakn, urada oturalm, rahat rahat sohbet edelim, dedi. Hatice teyzem, gayet saygl bir ekilde, Peki efendim, buyurun konualm, diyerek divann kenarna saygl biimde oturdu.

105

nce beni davet ettiiniz iin teekkr ederim. Sizi tandm iin memnunum. yi kalpli, ocuklarnn iyiliini dnen bir anne olduunuzu renmi bulunuyorum. dedi. Yakup Bey susunca, teyzem, Hangi anne ocuunun iyiliini istemez efendim? diye karlk verdi. Yakup Bey konumasna devam etti: imdi syleyeceklerim, size ters gelecek. Ne var ki, sylediklerimi dikkatle dinleyin, zerinde dnn, sylediklerim aklnza yatarsa uygulamaya koyarsnz, yatmazsa eski dzen devam eder. Yakup Bey ciddi bir konuda konuan insann edasyla teyzemin yzne bakt; konumasna devam etmek zere hazrland srada, Hatice teyzem, Siz daha iyisini bilirsiniz efendim; ben doruyu, yanl ne bilirim? dedi. Yakup Bey syleyeceinden vazgeerek nce ifade edilen bu dnceye yant vermek gereini duydu: Hatice Hanm, herkesin kendine gre dorusu ve yanl vardr. Belki dnce yoluyla ak seik gremezsiniz ama, iinizdeki his, sizin iin neyin doru ya da yanl olduunu bilir. Buna sezgi diyoruz. Teyzemin cevab beni artt: Evet, efendim. Sezgim kuvvetlidir. Yakup Bey, O zaman yle syleyelim, diyerek glmsedi ve unlar syledi: imdi syleyeceklerim sizin sezginize uygunsa uygularsnz. Ters gelen eyi uygulamanz sizden isteyemeyiz. Hatice teyzem, peki efendim, diyerek Yakup Beyin devam etmesini istedi. O da devam etti: Benim sylediklerimi kabul etmemeniz, kendi dncenize uygun bulmamanz ok doal. Ben konuurken sizin kabul edemeyeceiniz trden bir ey sylediim zaman bunu bana sylerseniz memnun olurum. Bylece niin farkl dndmz zerine konuur, aratrrz. Bu ekilde benim de sizden bir eyler renme imknm olur. Teyzem mahcup bir edayla, Estafurullah, size bir ey retmek ne haddimize, diye mrldand. 222 YETKN OCUKLAR Yakup Bey bana ve Lemana bakarak konumasna devam etti: Tabii Leman Hanm ve Timur Bey iin de ayn eyi sylyorum. Yani onlarn dncelerine ters den bir ey sylenirse, onlar da fikirlerini ortaya koyarlar, zerinde konuuruz. Leman ve ben syleneni bamzla onayladk; bylece onu anladmz ve dediini yapacamz belirttik. Bir sre sustuktan sonra Hatice teyzeme dnerek konumasna devam etti: Sizinle hemfikir olmadmz bir konu var. Biraz hayret etmi bir yz ifadesiyle Hatice teyzem, Hangi konuda efendim? diye Yakup Beyin yzne bakt. Genel bir konuda, diyerek Yakup Bey devam etti: Siz, insanlarn mutlu olup olmamasn, bahtlarnn gzel ya da irkin olmasna balyorsunuz. Hatice teyzem mahcup bir edayla glmseyerek, Evet, benim annem yle sylerdi; Kzmn kendi gzel olacana, baht gzel olsun/ derdi, deyince Yani, dedi Yakup Bey, Evliliinin mutlu ya da mutsuz olmasn, anneniz, kadnn bahtna balyor. Teyzem, inancn yeniden dile getirdi: Evet. Kadn ne kadar gzel olursa olsun, baht ktyse, kt adama der. irkin kadn, eer baht iyiyse, iyi adama der. Yakup Bey glmseyerek, Ben kadere, bahta inanrm; ama, bir dereceye kadar, dedi ve devam etti: Fakat imdi size unu syleyeceim, ben una da inanrm: ocuklarn bahtnn gzel ya da irkin olmasn anne ve babalar etkiler, biimlendirir. Hatice teyzem inanmayan bir bakla, Nasl olur Yakup Bey? nsann baht ne ise o olur. ocuunun bahtn anababa nasl deitirir? dedi. Yakup Bey glmsemesine devam ederek, te bugn bunu anlatmaya geldim: ocuklarnn bahtn anababa nasl biimlendirir? Erolun ve Aylanm bahtlarnn iyi olmasn istersiniz, deil mi? diye sordu. isterim tabii; hangi anne ocuklarnn bahtnn iyi olmasn istemez? imdi yle bir rnekle balayalm: Siz hi iek yetitirdiniz mi? HATCE TEYZEMN EVNDE 223 Evlenmeden nce bahemiz vard; iek de yetitirdim, sebze de. O zaman gbresini, suyunu, gneini iyi alan bir iekle, suyunu ve gneini iyi alamam bir iek arasndaki fark hemen grebilirsiniz. Evet. Biri gr olur, canl olur. br clz kalr. iein gbreye, suya ve gnee ihtiyac olduunu biliyorsunuz. Elma yetitiren, elma aacnn nasl bir gbreye, ne zaman budamaya, ne zaman ilaca ihtiyac olduunu bilir. Ama, ben bilmem. Bildiim udur ki, elma aacndan

106

anlayan ifti gerekeni zamannda yaparsa, elma aacndan anlamayan iftiden daha iyi elma yetitirir. Bu noktada biraz durdu ve Hatice teyzemin gznn iine bakarak, Benim mesleim insanlar anlamak, dedi ve yle devam etti: Siz nasl iein iyi yetimesi iin gbrenin, suyun, gnein gerekli olduunu biliyorsanz, ifti iyi elmann nasl yetitirildiini biliyorsa, ben de salkl insan nasl yetitirilir, o konuyu biliyorum. Uzmanlm bu alanda. Hatice teyzem biliyorum anlamnda kafasn sallad ve Yakup Bey devam etti: Bir bitkinin suya, topraa ve gnee gereksinmesi olduu gibi, ocuun da doumundan itibaren karlanmas gereken temel psikolojik gereksinmeleri vardr. Bunlardan ilki dokunulma gereksinmesidir. ocuun kucaklanmaya, tutulmaya, dokunulmaya ihtiyac vardr. Bu noktada kendimi tutamayarak, Hatice teyze bunu nasl anlamlar, biliyor musun? diye sordum. Bilmiyorum anlamnda yzme bakt. Anlattm: Kimsesiz ocuklarn bakld ocuk evlerinde yzlerce bebee bir tek kii bakarm. Bakc o kadar ocua bakmak zorunda olduundan ancak onlarn altlarn deitirir, mamasn verir, sonra yataa yatrr, kendi balarna brakrm. ocuklar teker teker kucana alarak, onlar sevecek zaman yokmu. Yakup Bey gibi bir meslek adam, bir psikoloji profesr, bu ocuklarla ilgili aratrma yapm. Aratrmasnn sonunda sadece karn doyurulan, alt deitirilen, senin deyi 224 YETKN OCUKLAR minle, karn tok, srt pek bu kimsesiz bebeklerin, byk bir ksmnn sk sk hastalanp ldn grm. Hatice teyzem, bebeklere acyan bir yz ve niin ldklerini merak eden gzlerle beni dinliyordu. Profesr merak etmi. Bu ocuklar yiyecekleri verildii, altlar temizlendii halde, niin bu kadar sk hasta oluyor ve lyorlar? diye kendi kendine sormu. Bu sorunun cevabn bulmak iin, anal babal byyen ocuklarla karlatrm. unu grm: Anal babal byyen ocuklar yiyecek verilmesi ve altlarnn deitirilmesinin yan sra, sk sk kucaklanyorlar, plyorlar. Hatice teyzem glmseyerek, Tabii, kk bebek kucaa alnr, plr, koklamr. Onlar henz ana kuzusu! dedi. te bu profesr de bunu yaptrm, diye devam ettim. Bir yerlerden para bulmu, daha ok ocuk bakcs tutmu, bylece her iki ocua bir bakc dm ve bylece her ocuk kucaklanma, sevilme imkn bulmu. Teyzem merakla dinliyordu; ben biraz susunca, Bakclar ocuklar kucaklayp sevmeye balaynca ne olmu? diye sordu. Hastalanan ve len ocuk saysnn ok azaldn sylediimde, Bak Allahn iine! Demek kk yavrular anne kuca istiyorlarm, dedi. Bunun gibi birok aratrma yapldn ve her aratrmann benzer sonular verdiini syledim. Yakup Bey yeniden konumaya balad: Dokunmann yan sra ocuun baka ihtiyalar da incelenmi. rnein, ocuun gven duyma gereksinimi olduu gzlenmi. Leman sze kararak, Yani ocuun, Beni koruyacak biri var/ duygusu, diye aklamada bulundu ve devam etti: ocuktan daha kuvvetli biri gelip onu dvebilir, ezebilir, ldrebilir. ocuk sezgisel olarak bunu bilir ve kayg duyar. Eer ocuk, Annem, babam kuvvetli, beni tehlikelere kar korur/ duygusunu tayorsa, o zaman gven iindedir ve kayg duymaz. Hatice teyzem efkat dolu bir ifadeyle, Evet, anlyorum. Ufack, parmak kadar ocuk, tabii birinin onu korumas gerekir, dedi. HATCE TEYZEMN EVNDE 225 Yakup Bey konumasna devam etti: ocuun bir yapya, bir dzene de gereksinimi vardr. Ailede herkes karmakark bir biimde yayorsa, herkes aklna eseni yapyorsa ocuk bu dzensizlik iinde arr, neyin iyi, neyin kt olduunu anlayamaz. Teyzem son syleneni tam anlayamamt; mahcup bir tavrla Yakup Beye bakmaya devam ediyordu. Teyzemin yardmna ben kotum: Yakup Bey buna bir rnek verebilir misiniz? diye sordum. Farz edelim ki, dedi Yakup Bey, Bir baba ya da anne, akl estii zaman ocuu dvyor, can ektii zaman seviyor. ocuk bu durumda iyi bir karakter gelitiremez, akn biri olarak yetiir. ocuk niin cezalandn bilmek ister. rnein, anne, ocuu bir gn ellerin kirli diye

107

dvyor; ertesi gn, ocuk kirli ellerini ykarken bu kez, suyu israf ediyorsun diye dvyor olsun. Burada bir dzensizlik var. Bu durumda ocuk akna dner; salkl bir karakter oluturamaz. ocua, cezaland zaman niin ceza verildiini aklamak, anlatmak gerek; ancak bu ekilde ceza ve mkafatlarn arkasnda bir dzen, tutarl bir anlay olduunu kefedebilir. ocua niin ceza verildiini izah etmek ok nemlidir. Bu noktada beni biraz artan ve ok memnun eden bir ey oldu. Hatice teyzem, mahcup bir ifadeyle glmseyerek, Biz pek izah etmeyiz. Hele Recep hi aklamaz. ocua, yle yapmayacaksn! der. Hepsi o kadar, diye bir itirafta bulundu. Bence, sen de yle yapyorsun, yenge, diyerek Leman konumaya katld. Erolu dverken ocuk niin dayak yediini bilmiyor. ocua ceza vereceksen, niin ceza verdiini bilmesi gerekmez mi? Hatice teyzem hemen savunmaya geti: Ben de ktym, ama Recep kadar kt deilim. Yakup Bey glmseyerek, Hatice Hanm, kendi davranlarnz byle gzlemleyebilmeniz ok nemli. Bravo size! dedi. Bunu duyunca teyzem ok memnun oldu, glmseyerek, doruya doru, eriye eri demek lazm, gibi bir sz mrldand; Y15 226 YETKN OCUKLAR ama, az kulaklarnda glmsyordu. Leman, Hatice teyzemin yanma oturdu, sevgili yengeciim benim, diye ona sarld. Yakup Bey grdklerinden memnun, anlatmaya devam etti: ocuun gereksinmelerinden biri de sosyallemedir. ocuun toplum hayatna uyumuna sosyalleme denir. Yani, ailesi ocuu topluma hazrlamal. nsanlarla nasl konuulur, kznca ne yaplr, arkadalaryla arasnda sorun kt zaman bu sorun nasl zlr, anababa ocua bunlar retmeli. Yakup Bey, bir sorusu olup olmadn anlamak istercesine teyzemin yzne bakt. Kendisini dikkatle dinleyen bir insan olduunu grnce konumasna devam etti: ocuun bir baka gereksinmesi de, onun uyarlma ihtiyacdr. ocuk oyun yoluyla, dnyasna giren ac, hzn, nee, korku veren olaylarla uyarlmak ister. Leman, kollaryla sarlm vaziyette, Hatice teyzeme, Yani oyun ocuun nemli gereksinimlerinden biri, dedi. Hatice teyzem Lemana bakt, hafife glmsedi ve, Ne kastettiini anlyorum Lemanm, dedi. Ben gzlerime, kulaklarma inanamyordum. Yakup Bey glmseyerek, Ne kastediyorsunuz Leman Hanm? Ak syleyin, biz de duyalm, diye onlar konumaya davet etti. Leman, Hatice yengem anlad, dedi. Ben de anladm, ama Yakup Beyin duymas gerekir, diye sze girdim. Bunun zerine Leman, Hatice yengem, Erolun oynamasna pek izin vermiyor. Bunu hatrlatmak istedim, diye aklad. Hatice teyzem Yakup Beye, ocuk oyun oynamazsa kt m yetiir? diye bir soru yneltti. Yakup Bey ok nemli bir konuda konuan insann yz ifadesiyle yle dedi: Oyun ocuun hayatnda ok nemlidir. ocuun oyun oynamas nlenirse o insan salkl geliemez. Bir sre dndkten sonra, Szn edeceim bir gereksinme daha var. sterseniz, onu da anlataym, daha sonra, Bu gereksinmeler karlanmaynca ne olur? sorusuna geelim. HATCE TEYZEMN EVNDE 227 Leman merak etmiti, Hangi gereksinim? diye sordu. ocuun kendini deerli grme gereksinimi, diye Yakup Bey aklamaya balad ve yle devam etti: Anababa, ocuun sylediklerini ciddiye alarak, onun isteklerini dinleyip onunla konuarak, cezalandrdklar zaman niin cezalandrdklarn aklayarak, ocuun yeteneklerini takdir ve tevik ederek ocua, sen deerlisin/ mesajn verirler. Leman, hatrlad bir eyi hemen paylamak isteyen birinin sabrszl iinde, Hatice yenge, Ayla ile ben yemek masasnda konutuumuz iin Recep daymn, Aylaya ve bana, o gn dediklerini hatrlyorsun deil mi? diye sorusunu yneltti. Hatice teyzemin biraz gerginletiini gryordum; hatrlamaz olur muyum, dedi, ama

108

gergindi. Bu durumda Ayla kendini nasl deerli hisseder? Byle muamele gren insan kendini kpek yavrusundan dahi deersiz ve aalk grr, diyerek Leman birikmi fkesini dile getirmeye balad. Hatice teyzem, Lemanm benim elimden ne gelir? Adamn huyu bu! Ben onu deitiremem ki! diyerek acizlik duygusunu dile getirdi. Yakup Bey birilerini sulamak veya sorgulamak deil, konuyu ilemek isteyen birinin tavr iinde, imdi u soruya dnelim: ocuun bu gereksinmeleri karlanmazsa ocua ne olur? diye sordu. lk ben yantladm: Kk yata dokunulma, kucaklama gereksinimi karlanmazsa ne olacan biliyoruz; ocuk hasta olur, lr, dedim. Yakup Bey, Bu gereksinmeler karlanmad zaman ocua, Sen ve senin gereksinmelerin nemli deil; senin var ya da yok olmann nemi yok mesaj verilmi olur, diye kendi sorusunun yantn vermeye balad. Bu mesajlar birbiri pei sra kck bebee verilmeye balannca, ocukta, bu dnyada beni koruyacak, gvenebileceim kimse yok kans oluur. ocuk doutan getirdii bu doal gereksinmelerinin karlanmayn, Benim anam babam, henz olgun anababa dzeyine gelmemiler, ne yaptklarnn farknda bile deiller, biiminde yorum 228 YETKN OCUKLAR layamaz. O kck haliyle, kendisinin ne kadar aciz olduunu, anababasmm ne kadar byk ve kudretli olduunu bilir ve, bende bir bozukluk olmal, sevilmeye, kucaklanmaya layk deilim, deersizim/ diye dnr. Dayanamadm, Yani ocuk kendini sular, kabahati kendinde bulur, deyince, teyzem, Allah Allah; demek tm kabahati kendinde bulur, diyerek hayretini dile getirdi. Yakup Bey, Hatice teyzeme, Bu yzden gereksinmesi karlanmam ocukta kiilik arpklklar oluur ve bu arpklklar onun davranlarnda kendini gsterir, diyerek aklamasna devam etti. Ben yine sze kartm ve, Elma aacndan anlayan, aaca baknca aacn iyi baklp baklmadn anlar, deil mi? te, insandan anlayan da ocuun davranndan o kiinin ocukluunda nasl bir ailede yetitiini anlar, dedim ve ilave ettim: Yani bir insann davranna bakarak, ocukken onun gereksinmelerinin karlanp karlanmadn anlayabiliriz, dedim. Hatice teyzem Yakup Beye kaygl kaygl, Benim hal ve hareketimden ne anlyorsunuz? diye sordu. Yakup Bey glerek, Haydi siz kendiniz kefedin, dedi ve, Ben imdi size bir dizi davran zellikleri sralayacam. Siz bu zelliklerden hangilerini kendinizde ya da Recep Beyde grdnz bana syleyin. diye bir teklifte bulundu. Teyzemin, ben hazrm dercesine bakmasndan cesaret alarak, konumasna devam etti: Bende bir bozukluk var, diye dnen ocuk, kendinden utanr. Utanca boularak yetitirilen kiiler ne kendilerini, ne de bakalarn olduu gibi kabul ederler. nsanlarla ilikilerinde srekli ve deimeyen baz olumsuz karakter zellikleri gsterirler. Olumsuz karakter zelliklerinin en bata geleni mkemmelliyetiliktir. Mkemmelliyeti olanlarn, ne kendilerinde, ne bakalarnda hibir kusura tahammlleri yoktur. Hibir zaman tatmin olmazlar; her eyde mutlaka bir kusur bulurlar. Yakup Bey sustu ve, ne diyorsun, dercesine teyzeme bakt. Hatice teyzem, Bu Recepin ta kendisi. ocuklar ne kadar HATCE TEYZEMN EVNDE 229 ok alrsa alsn, onlarn gayretini takdir etmez, snfta en yksek notu almazlarsa hayat onlara zehir eder. Demek mkemmelliyeti bir adam. Benim annem de yleydi. Belki ben de yleyim. imdi fark ediyorum; ben de ocuklarn gayretinden ziyade hatalarna bakarm. Yakup Bey takdir dolu bir yz ifadesiyle, Bunlar nemli gzlemler, dedi ve yle devam etti: Kkken iyi bir ocukluk geirmeyen insanlarn bir dier zellii de srekli fkeli, ask suratl olmalardr. Kendilerine gvenleri olmad iin bakalarnn onlara yaklamasn pek istemezler; fkeyle, ask suratla kiileri kendilerinden uzak tutarlar. Yakup Bey, benim beyim genellikle ask suratldr. Ondan korkumuzdan bu evde ocuklar da

109

ben de glmekten ekiniriz, diye teyzem konumaya balad. Recepin de sizinle konumas lazm. Hayat hem kendine, hem bize zehir ediyor, farknda deil, diye ekleyerek isteini dile getirdi. Ben, Teyze, Recep enitem senin kadar ak grl deil. Yakup Beyin anlatacaklarna ne ilgi duyar, ne de anlamak ister, dedim. Yakup Bey beni destekler biimde devreye girdi: Hatice Hanm, sanrm Timur Bey hakl. Siz gerekten takdir edilecek bir akla sahipsiniz. Bana kalrsa Recep Beyi imdilik rahatsz etmeyelim, dedi. Hatice teyzem, Peki efendim, siz daha iyi bilirsiniz; ama, sizin anlattnz eyler ona ok uyuyor, diyerek bir yandan rza gsterirken, bir yandan da hl iindeki istei ifade ediyordu. Leman, Toplumda Recep daym gibi ok insan var yengeciim. evrene yle bir bak, ka tane gler yzl insan grrsn? diyerek kendi gzlemini paylat. Aslnda benim de yzm pek glmez, diyerek teyzem, Lemanm sylediini destekledi. nallah Yakup Beyin anlattklarn dinleyip renerek hi olmazsa Ayla ile Erolun gler yzl insanlar olarak yetimelerine alrm. diyerek de iindeki zlemi szcklere dkt. 230 YETKN OCUKLAR Yakup Bey gler yzle, u sylediiniz szler beni ne kadar mutlu ediyor, bilemezsiniz Hatice Hanm, dedi ve devam etti: Erol ve Aylamn mutluluunun sizden getiinin farknda olmanz, onlarn ihtiyalarn bilinli olarak dnmeniz ok nemli. Yakup Bey konumalarmzn bu kadar yararl olduunu grnce aklamasna baka bir evkle devam etti: ocukluklar salkl gememi insanlarn bir baka zellii de srekli eletirici olmalardr. Bu kimseler ocukluklarndan getirmi olduklar utan duygularn eletirme ve sulama yoluyla kendi ocuklarna aktarrlar. Eletirme ve sulama anababada nasl bir tutku halindeyse, bir sre sonra ocukta da bir alkanlk haline gelir. Hatice teyzem, Yakup Beyi dinlerken kafasn sallyor, bir yandan da sanki dvnyordu. Bunu hem kendimde, hem de Recepte gryorum, diye balad ve devam etti: ocuklarda da bu huy balad. Onlar da srekli birbirlerini ve arkadalarm beenmemeye baladlar. Yakup Bey siz konutuka sanki gzmdeki bir perde kalkyor, ocuklarn durumunu daha iyi kavryorum. Geri sade ocuklarn deil, Recep ile benim durumumuzu da iyi anlamaya baladm, diyerek aklndan geenleri anlatt. Dayanamadm, ben de, Bravo teyzeciim. Artk bundan sonra seninle rahat rahat konuabiliriz, deyince, Leman da, Ya evet, imdiden sonra grdmz bir durumu Hatice yengemle rahat rahat konuabiliriz, diyerek yeniden yengesini kucaklad. Yakup Bey aklamasna yznde byk bir memnuniyetle devam etti: Bir dier zellik aa grme, hor grmedir. Aa grlerek byyen ve kendi zbenliinden utanan ocuk, dierlerini aa grerek kendi utancn saklamaya alr. Bakalarn hor grmek ve aalamak onun karakterinin bir paras haline gelebilir. Hatice teyzem, Bunu pek yapmyoruz, dedi. Kimseyi hor grdmz hatrlamyorum. HATCE TEYZEMN EVNDE 231 Yakup Bey, Gzel. Yaptklarmz kadar, yapamadklarnz da bilmeniz nemli, diyerek konumasn srdrd. Bir baka zellik herkese, her yerde, her zaman ho grnme ve ho davranmadr. Bu kiiler, ho davranmay bir zrh olarak kullanrlar. Bylece sahte bir dostluk ve yaknlk havas yaratarak, kimsenin kendilerini zecek drste bir sz sylemesine izin vermezler, iliki iinde bulunduklar kiilere de gelime frsat vermezler. Hatice teyzem nne bakt, bir sre sessizlikten sonra, Evet, anlyorum Beyefendi, dedi. Yakup Bey, teyzemin, bu son sylediinden kendisiyle ilgili mesaj aldn anlamt. Bir sre sessiz kaldktan sonra yine konumaya balad: Son olarak bahsedeceim bir zellik, haset ve kskanmadr. Bakalarnn baars, kiilii, mal, arkadal, ei onlarn kendi i boluklarn hatrlatacak bir nitelik tayorsa, derin bir haset iinde kvranrlar. Leman, nsan bunlarn hepsinin birden farkna varamaz herhalde, deil mi Yakup Bey? diye bir soru yneltti. Bunlarn birkann farkna varmak bile byk baardr, dedi Yakup Bey.

110

Hatice teyzem nne bakarak, Haset bende de var, diyerek itirafta bulundu. Nasl anladn Teyze? diye sordum. Hepimiz merakla onun ne diyeceini bekliyorduk. Teyzem, Ben iten ie biliyordum zaten. Ama Yakup Bey konutuktan sonra, imdi daha iyi farkna vardm, dedi. Hepimiz nefesimizi kesmi bekliyorduk. nne bakarak, Bunu sylemesi ok zor benim iin ama, ben Safiye Hanm kskandm iin sevmiyorum, dedi ve devam etti: Safiye Hanm aadaki komumuz, Hikmet Beyin kars. Onlarn evlilii daha mutlu, ocuklar da bizimkinden daha neeli. imdi sebebini daha iyi biliyorum. Ben de haset dolu bir kadn olarak zavall Erolumu dvp durdum. Leman, Hatice teyzemin yanna gitti. Onun omzuna elini att, alamakl bir sesle, Ah Ulu Tanrm! Sana binlerce krler olsun. Artk Erol dayak yemeden etinle oynayabilecek, dedi. Gzleri dolu dolu olmutu. 232 YETKN OCUKLAR Hatice teyzem de duygulanmt. ocuumu bir daha onun iin dversem elim krlsn. imdi Lemanm i ocuk deyiini de anlyorum. Benim i ocuk rkm, salksz. Yakup Beyin anlatt ihtiyalar ocukken karlanmam. Srekli horlanm, dayak yemiim. Bahtm bu, deyip kaderime raz olmuum. Safiye Hanmn i ocuu salkl. Hikmet Bey karsna kt muamele etmeye cesaret edemez. Benim kskandm da bu aslnda. Zavall Erolum benim hncmn ceremesini ekiyordu. Yakup Bey ellerini havada rparak, Hatice Hanm, u hlamurdan ve yaptnz kurabiyelerden yine getirin de, bu gzel gn kutlayalm, dedi. Hepimiz mutluyduk, glyorduk; scack bir hava olumutu. Sonra Hatice teyzem daha rahat bir hava iinde kendi ocukluunu anlatmaya balad. Hi grmediim kadar scak ve yaknd. Bir ara Yakup Beye sen bile dedi. Utanp, yzlerce kez zr dilemedi. Yakup Beyi bir hafta sonra yine aya davet etti. Yakup Beye, Aadaki komum Safiye Hanm da davet etsem sizce bir mahsuru var m? diye sordu. Yakup Bey, yi olur, onunla da tanmak isterim, dedi. Leman ve ben sevinle birbirimize baktk. 20 Balak Kiilik Lemanla, Yakup Beyi sal gn ziyaret ettik. Yakup Bey bizi beklediini syledi. Son toplantdan sonra ok heyecanlandmz, Hatice teyzemde grdmz deiikliin ocuklar iin ok yararl olduunu, Erolla Aylamn anneleriyle ilikisinin imdi daha yumuak ve sevecen olduunu gzlemlediimizi syledik. Yakup Beyin glmseyiinden, memnun olduu belliydi. Geen perembe gnk toplantyla ilgili konumak istedik ama, o buna pek yanamad. Hatice Hanm son derece ak bir insan. Onun yannda rahatlkla konuabileceimizi sanyorum. Artk onunla ilgili etkileimimizi onun yannda konumamz gerekir, arkasndan deil, diyerek geen toplantdan sz etmek istemediini belirtti. Nusret, istanbula gelerek Lemanla konumak istiyormu. Leman, ald mektubun ieriinden pek sz etmedi, yalnz, Yakup Bey, Nusret stanbula geldiinde sizinle tanmasn isterim. Sizinle tanmas iin Nusreti getirebilir miyim? demekle yetindi. Yakup Bey bir sre glmsedi, sessiz kald ve, Leman Hanm, Nusret Beyle tanp tanmama konusunda emin deilim. Bak Nusret bu adam ok bilgili biri, senin ne kadar ie yaramaz bir herif olduunu sana sylesin, gibi bir ereve iinde tantrlmak istemem, diye kaygsn dile getirdi. Leman, Hayr o anlamda sylemek istemedim; sadece sizinle tanmasn istiyorum, o kadar, dedi. 234 YETKN OCUKLAR Sizin amacnzn ne olduunu biliyorum. Ama, sizin Nusret Beyle olan ilikinizin tr, o ereve, beni tantrmak istemenize yeni anlamlar ykler. Nasl yeni anlamlar ykler? Anlayamadm. Ben Nusret Beyin yerinde olsam, Niin bu adamla tantrlyorum? sorusu aklma gelir. Sze kararak, Nusret Beyin yerinde olsam, ayn soru benim de aklma gelir, dedim.

111

Leman biraz ierlemi bir tavrla, Ee, gelsin, ne olur? diyerek sanki meydan okudu. Ben de ona, Ee, gelsin, ne olur? deyip orada kesemezsin, diyerek meydan okur tarzda konutum. Leman bana hi aldrmadan, Niin sorusunu sorarsa, cevabn da alr, dedi. Yakup Bey bana dnerek, Niin bu adamla tantrlyorum? sorusuna, Nusret Bey sizce nasl bir yant verir? diye sordu. Onun yerinde olsam aklma gelen u olurdu: Leman benimle sorunlar olduunu syleyerek evden mutsuz bir ekilde ayrld. imdi kendisinin ok beendii, kendine yakm bulduu bilge birini bana tantrmak istiyor. Bu kadar yakm olduklarna gre sorunlarmz herhalde bu kiiye sylemitir. Bu adam, Sen haklsn Nusret haksz! demi ki, Leman bu adama yaknlk ve hayranlk duyuyor. Eer, Sen hakszsn, Nusret hakl/ deseydi, beni tantrmak istemezdi. Bu durumda ben bu kiiyle tanrsam, adam bana nasihat etmeye balayacak. Karna yle davran, byle davran diyecek, diye Yakup Beyin sorusunu yantladm Leman benim sylediklerimi dinledikten bir sre sonra, Sanrm haklsnz. Gerekten byle dnr, diye bize hak verdi. Bunun zerine Yakup Bey glmseyerek, O byle dnnce de onunla tanmamn hibir yarar olmaz, dedi. Ben de aksine zarar olacam syledim ve Leman bana hak verdi. Leman aresizlik ifade eden bir yzle bir sre sessiz kald ve BALAIK KLK 235 daha sonra dayanamayarak, Ama, sizinle tanmasn ok istiyorum, diye nce bana, daha sonra Yakup Beye bakt. Yakup Bey, bu istein Nusretten gelmesi gerektiini syledi ve, Yapacanz en salkl davran, sizin kendi iinizde bulunduunuz sreci onunla paylamanz, neler kefettiniz, gzlemlediniz, nelerin farkna varmaya baladnz, bunlar sylemenizdir, dedi. Leman, Ya bana hi soru sormazsa? O zaman bir eyler sylemem anlamsz olur, yle deil mi? diye sorunca Yakup Bey, Duruundan, bakndan onun ilgilendiini sezerseniz konuabilirsiniz tabii. nemli olan sizin anlatacaklarnza ilgi duymas. Aksi halde fayda yerine zarar getirir, diye yantlad. ilgileneceini sanyorum, dedi Leman. Yani imdiye kadar stanbulda neler yaptm, kimleri grdm, onlar bilmek ister, diye ekledi. Gzel, siz de olduu gibi anlatrsnz. Sonra? Yakup Bey, Konuma geliir ve Yakup Beyi grebilecei bir ereve geliirse, o zaman, Siz de tanmak ister misiniz? diye sorabilirsiniz, diye grn belirtti. Sze kararak, Nusretin ne zaman geleceini biliyor musunuz? diye sordum, Leman bilmediini, iki hafta sonra gelecekmi gibi bir izlenim edindiini syledi. Yakup Bey, Nusret Beyle grme konusunu imdiden tartmaya gerek yok sanrm. dedi ve devam etti: Zaman iinde ilikiniz bakalm nasl geliecek? likinizin gelimesine gre bir karara varrz. Yakup Beye, perembe gn Hatice teyzemlere gelip gelmeyeceini sorduk; geleceini syledi. Perembe gn Hatice teyzemin evinde bulumak zere oradan ayrldk. Perembe gn beklenilen saatte Yakup Bey geldi. Hatice teyzem ok heyecanlyd, bu sefer yznde, kaygdan ok sevin okunuyordu. Yakup Bey gelmeden biraz nce komu Safiye Hanm geldi. 236 Hatice teyzem geen hafta Yakup Beyle grtkten sonra Safiye Hanm kendi bana ziyaret etti. Neler konutuunu sylemedi. Erol, Safiye Hanmm olu ile artk rahat rahat oynayabiliyordu ve Hatice teyzem bir ey sylemiyordu. Hatta bir keresinde, Olum istiyorsan git, etinle oyna, dediini duydum. Erol imdi yaamndan ok memnun. Yedi yanda annesi tarafndan sevilen bir olan ocuu olmann mutluluunun tadn karyor. Onu bylesine mutlu grmek bana byk haz veriyor. nceleri Ayla ve Leman yalnz ikisi konuurken, Hatice teyzemi de artk aralarna almaya

112

baladlar. Hatice teyzeme ayr bir canllk geldi. Tabii hata yapmyor deil; ara sra yine eskisi gibi oluyor ama bakyorum bir sre sonra yle bir kendine bakyor, sanki bir iki saniye bir eyler dnyor ve ocuklara daha iyi davranmaya balyor. Kendini yenilemeye alyor, bir yerde kendisini eitmeye abalyor. Btn hafta perembe gn iin hazrlk yapt; yapt pasta ve kurabiyelere daha da bir zen gsterdi. Yakup Bey herkesin elini skt. Safiye Hanmm elini skarken, tanma frsat bulduu iin sevindiini syledi. Safiye Hanm da Yakup Beyle tanmaktan memnun olduunu syledi. Hatice teyzem, Yakup Bey, ok gzel adaaym var, isterseniz ondan verebilirim, dedi. Yakup Bey adaaym sevdiini syledi ve Hatice teyzeme teekkr etti. Bir sre hosohbetten sonra Yakup Bey konuya girdi ve, Safiye Hanm, Hatice Hanm geen hafta nelerden sz ettiimizi size sanrm aktarmtr. zin verirseniz kaldmz yerden devam etmek istiyorum, dedi ve devam etti: Geen bulumamzda gereksinmesi karlanmayan ocuklarn salksz gelieceklerini sylemitik. Hatice Hanm sk sk bize, Anne ya da baba bile bile ocuuna ktlk yapar m? diye hatrlatmalarda bulundu. Ben kendisiyle hemfikirim: Anababa ocuuna bilerek ktlk yapmaz. Hatice teyzem, biraz mahcup ama heyecanl bir sesle, Geen hafta sizinle konuunca gzmden sanki bir perde kalkt, diyerek sze girdi ve devam etti: Hem olumun, hem de kzmn BALAIK KLlK 237 bana nasl ihtiyalar olduunu grebildim. Beyaztta sizinle ilk grtmzde, Hatice Hanm, birisi sizin .ocuklarnza gizli gizli ktlk yapmaya kalksa buna msaade eder misiniz? diye sormutunuz; hatrlyor musunuz? Yakup Bey ba iaretiyle hatrladn belirtince, O zaman sizin ciddi bir insan olmadnz, hatta bunam olabileceinizi dnmtm. Halbuki geen perembe gnk toplantmzdan sonra, zavall ocuklarma bilmeden zarar verenin kendim olduumu rendim. Dedim ya sanki gzmn nnden bir perde kalkt. Safiye Hanm glmseyerek, Efendim, Hatice Hanmla uzun sredir komuluum vardr; kendisini tanrm, geen perembeden sonraki hali en gle yzl halidir, dedi. Teyzem bana ve Lemana dnerek, Bak komum da dikkat etmi! diye glmsedi. Leman, Yenge ben de farkndaym, Ayla da farknda. Hepimiz sendeki deiimden ok mutluyuz, diye elini uzatp onun elini tuttu. Sanrm en mutlu olan Erol oldu, diyerek sze girdim. Artk korkmadan doyasya arkada etinle oynuyor. Safiye Hanm da, Erolun etinle oynamasna izin verilmesine ok sevindiini syledi. Hatice teyzem ekingen fakat mutlu bir edayla, Allah raz olsun! Yakup Beyin sayesinde oldu, diyerek glmsedi. Yakup Bey teekkr etti ve ilave etti: Hatice Hanm, sizin cesaretle kendinizi ap, drstlkle olaylar inceleyebilmenizin sonular bunlar. Siz iten ie benim sylediim bilgilere hazr hale gelmisiniz, ben syleyince bunlarn kymetini hemen anladnz. Eer siz hazr olmasaydnz ya da drst bir tutum taknmasaydmz, ben ne kadar konuursam konuaym, ortaya bir deiiklik kmazd. Yakup Bey burada bilerek bir sre sustu ve sonra konutu: Gzden kamamas gereken bir nokta daha var. Hatice Hanm imdiye kadar yapageldii davranlarn niin deitirmek istedi? sorusunu sorduum zaman bulduum yant, sevgi oluyor. 238 YETKN OCUKLAR Hepimiz biraz daha aklamasn beklercesine Yakup Beye bakyorduk; glmseyerek konumasna devam etti: Hatice Hanm Ayla ve Erolun daha salkl yetimesini niin istiyor? Onlar sevdii iin. Bu sevgi olmasa Hatice Hanm davrann deitirmek istemezdi; bildii dzen ne ise aynen o dzeni srdrrd. Leman dayanamad, Yakup Beyin gzlemine katlyorum, diye sze balad. Hatice yengem

113

Yakup Beyle grmeye ilk gidiinde olduka ekingen ve kayglyd. Korkusuna yenilmedi. lk toplantda kendini tutamad, alad. Mahcup oldu. Buna ramen yine Yakup Beyi armaktan ve onunla konumaktan geri durmad. Niin btn bu kayg verici durumlara kendini soktu? nk Ayla ve Erol iin daha iyi bir anne olacan seziyordu. Erola ve Aylaya olan sevgisi onu bu yne gtrd. Recep enite ile konusaydmz, o da Yakup Beye gitmeyi kabul etmeseydi; bu, Recep enitenin ocuklarn sevmedii anlamna m geliyor? diye bir soru sordum. Hatice teyzem hemen atld ve, ocuunu sevmeyen baba olur mu? Bizim bey de ocuklarn sever, dedi. En muhtemel aklama, diye devam ettim, Recep enitenin yi bir baba nasl davranr? sorusuna verdii yantn, Yakup Beyinkinden farkl olduunda yatyor. Yakup Bey beni destekleyen bir tavr iinde, Recep Bey kendi babalk davranndan ne kadar eminse, emin olduu derecede, bakasnn bu konudaki grlerine kapal olacaktr, gzlemini yapt. Leman, sylenenleri dikkatle izliyordu. O zaman yle syleyebilir miyiz? diye konumaya balad, Kiinin deimesi iin hem istekli, hem de deimeye ak olmas gerekir. Yakup Bey, Lemanm syledii ile hemfikir olduunu belirten bir ba iareti yapt ve bir sre sonra yeni bir konuya girdi: zninizle bugn, salkl bir yetime ortam iinde bym biriyle, salksz bir aile ortam iinde bym birinin temel kiilik zelliklerini karlatracam. Bu karlatrmaya balama BALAIK KLK 239 dan nce balak kiilik diye bir terim kullanacam; nce onu aklayaym. Leman, Balak olunca, sanki birbirlerine bal insanlar anlam kyor, dedi ve Yakup Bey de, Gerekten anlam bu, diyerek onaylad. Safiye Hanm, Ben pek anlamadm. Kiiler nasl birbirlerine bal oluyorlar? diyerek konuya aklk getirilmesini istedi. Yakup Bey rahat ve doal bir ifadeyle, Sizin balak kiiliiniz olsayd, psikolojik ynden srekli bakasna bal olurdunuz. Balandnz bu kii anneniz, babanz ya da kocanz olabilirdi. Kocanza balak olduunuzu varsayalm. Kendinizi, her kararnz ona sorarak almak zorunda hissederdiniz. Gnlnzden de onun her kararn size sorarak almasn isterdiniz. En basiti, hangi yemein piecei konusunda dahi aranzda yle konumalar geerdi: Bugn ne piirmemi istersin? Sen syle, ne piirmek istersin? Sen ne istersen, ben onu piireceim. Yok sen ne istersen onu piir, ben senin piirdiin yemei seveceim. Ama, senin ne istediini bilmek isterim. Neyi istememi istersin? Daha nemli konularda iin ne kadar karacan artk siz dnn. Balak kiilii olan kiinin kafas karmakarktr, yaamdan ne istediini bilemez. Balak kiilii biraz tandnza gre imdi karlatrmamz yapabiliriz. Bu esnada Hatice teyzem aylar tazelemek istedi. Herkesin aylarn iki dakikada, uarcasna tazeledi. Herkes ayn aldktan sonra Yakup Bey konumasna devam etti: Salkl kii yapmack hareketler yapmaz. Her ortamda kendisi olarak hareket eder. Balak kiilik sahibinin davranlar sahte ve yapmack olur. ou kez maskelidir. Leman, Yenge, bu maske szn anladn m? diye Hatice 240 YETKN OCUKLAR teyzeme sordu ve onun yant vermesini beklemeden, Bir insan kzgn olduu halde kardakine glmsyorsa, bu insan iin glme maskesi takm denir, diye rnek verdi. Ben, Yani kiinin kendi dnce ve duygusundan farkl bir grnm yanstmas, diyerek

114

Lemanm aklamasn tamamladm. Hatice teyzem, Yani olduundan farkl gzkmek gibi mi? diye Yakup Beye baknca, Yakup Bey, Evet, gzel sylediniz. Balak kiilik sahibi insan olduu gibi grnmekten ekinir, diye onaylad. Hatice teyzem, Olduundan farkl grnen insana kim gvenir? deyince, Yakup Bey, Bravo! dedi ve aklad: Balak insann en byk sorunlarndan biri de budur. Ne o bakalarna gvenir, ne de bakalar ona. Hatice teyzem, Yani herkes birbirine yapmack davranr, diye anladm ifade etti. Hatice teyzem Yakup Beyle konuabildiini, sorularna yant verebildiini anladka kendine daha gvenir, daha ok soru sorar oldu. Eski sklganl, ben ne bilirim/ hali yok olmaya balad. Hele Yakup Bey, Evet, bravo! gibi szler syledike iyice mutlu oluyor, gzleri parldyordu. Safiye Hanm, Ne var ki, insanlar birbirlerine sahte davrandklarn bilirler, deyince, Hatice teyzem, Sahte olduklarn bilmeseler gvenleri sarslmaz herhalde, dedi ve, davranlarnn sahte olduunu bildikleri iin birbirlerine gven duyamyorlar, deil mi Yakup Bey? diye bir soru yneltti. Yakup Bey, gvensizliin temelinde birbirlerine sahte davranma yattn onaylad ve glmseyerek, imdi ben iki kiilik zellii syleyeceim. Siz hangi zelliin salkl kiilie, hangisinin balak insana ait olduunu tahmin edin, diye oyun havas iinde konuyu ilemeye balad. Herkes dikkatle Yakup Beye bakyordu; o devam etti: Bu insanlardan biri iinden geldii gibi konuuyor, hareket ediyor; br ise syleyecei her sz, yapaca her davran planlyor. BALAIK KlLlK 241 Hatice teyzem, Salkl kii iinden geeni olduu gibi syler diye dnyorum. br, Acaba yle mi desem, yoksa byle mi desem/ diye kvranr durur, diye Yakup Beyin rtk sorusunu yantlad. Safiye Hanm, duyduklarndan memnun olmu bir insann hali iinde glmseyerek, Ben iimden geenleri olduu gibi sylediim iin kendimi biraz sulardm, dedi. Leman, Yakup Beye bakarak, Dorucu Davut gibi konuma/ diye bizi tlerler. Yani iinden geenleri olduu gibi ortaya koyanlar, patavatsz, paldr kldr bir hali var diye knarlar. Burada knayanlar m salksz, yoksa knanan m? Gzel bir soru, dedim. Yakup Bey, Gerekten gzel bir soru, diyerek beni onaylad. Salkl insan konutuu ortamn, kiminle konutuunun farkndadr. Kardaki insanlarn duygularna saygldr. Bilerek onlar krmak istemez. Yani salkl insan patavatsz, paldr kldr olamaz. Doal olarak kendi dnce ve duygularn sylerken ortam, oradaki insanlar bilerek konuur. Susmasn da bilir. O zaman salkl insann bir zellii de kat olmayp, duruma gre esneklik gsterebilmesidir, diyebilir miyiz? Soruyu soran Lemand ve Yakup Bey ona, Evet, salkl insan gerekten esneklii olan biriyken, balak insan her yerde ve her zaman taklm plak gibi ayn eyi syleyen, ayn davran yapan kat biridir, yantn verdi. Hatice teyzem kendini kaptrm, byk bir zevkle konumalar izliyordu. Aklna gelen bir soruyu dile getirdi: Sevgi ynnden nasllar? Yakup Bey, teyzemin soru sormasndan memnun olduunu belirten bir glmsemeyle, Salkl kiilii olan kuca ak, sevgi doludur. Balak kii srt dnk, korku doludur, yantn verdi. Hatice teyzem, Yakup Beyle artk rahat rahat konuabiliyordu, ikisi arasnda u konuma geti. Bunlar niye byle oluyor? Herkesin iinde bir ocuk var demitik. Y16 242 YETKN OCUKLAR Evet. Salksz ailede ocuun temel gereksinmeleri karlanmaynca... Ha evet, hatrladm. ocuun utanca boulmas meselesi. Yani salkl insanda i ocuk glyor, o kiinin hayatnn bir paras. ocuk dimdik ayakta, Ben varm! diyor. brnde ise ocuk bir keye itilmi, hznl, yalnz braklm.

115

Yakup Bey az kulaklarnda, Benden daha iyi sylediniz, Hatice Hanm. Gerekten byle, dedi. Allah Allah! Neler varm renecek. Keke ben de okusaydm. Bunlar renmekten haz alyorum. Leman gzleri l l, rendike Ayla ve Erola da faydal oluyorsun, dedi. Evvel Allah, yle bir analk yapacam ki, benim Erolla, Aylanm i ocuklar dimdik ayakta kalacaklar, Biz varz! diyecekler. Burada Safiye Hanma bir eyler sylemek istiyorum, izin verirseniz Yakup Bey. Hatice teyzem biraz utanr bir tavrla Safiye Hanma dnd ve nce nne bakt, daha sonra onun gzlerine bakarak, Safiye Hanm, senin i ocuk maallah dimdik ayakta. Allah anana, babana uzun mr versin, seni iyi yetitirmiler. Benim i ocuk srekli mzmzlanan, ne istediini bilmeyen, hznl biriydi. Kardeim, ben bu nedenle, sana haset doluydum. Haset doluydum ama, neden olduunu bilmiyordum. Zavall Erolumu bundan dolay ok dvdm. imdi neden olduunu biliyorum. Safiye Hanm senden bana zarar gelmez, fayda gelir. Yakup Beyle konutuktan sonra bunu imdi iyice anlyorum. Kardeim beni affet, dedi. Sustu ve nne bakt; gzleri dolu dolu olmutu. Safiye Hanm yumuak bir sesle, Anlayna teekkr ederim Hatice Hanm, diye konumaya balad. Ben sana hibir zaman gerekten kzmadm, kinlenmedim. Erol ve etin iin zlyordum. ok kr imdi o durum ortadan kalkt. Sanki yeni bir komum var; ok memnunum. BALAIK KLK 243 Leman gzlerindeki yalara aldrmadan, Yengeciim seninle iftihar ediyorum. Bylesine itenlik ancak salkl insanda olur. Bravo sana! diyerek ona sarld. Yakup Bey de, Hatice Hanm ben de ok takdir ediyorum, dedi Sa olun efendim, diyen teyzem, gzleri ldayarak, Allah sizden raz olsun. Oh! imden sanki bir da kalkt, diyerek konumasna devam etti. Kendimi ku gibi hafif hissediyorum. ocuklarma nasl davranacam imdi kestirebiliyorum. Recep ayn Recep; ama imdi ben daha dikkatli olursam belki o da biraz deiir. Yakup Bey, Hatice teyzeme takdirle bakarak, imdiki davrannzla salkl insann bir zelliini bize gsterdiniz: Salkl kiilii olan kardakine ulamaya alr, karsndakine verir. Balak kii kendi iinde tutar, iine kapaldr, dedi. ite bizim Recep biraz byle. Diyorum ya, inallah ilerde o da deiir. Leman suratn buruturarak, Pek sanmyorum ama, inallah diyelim/ diyerek kukusunu dile getirdi. Yakup Bey salkl ve salksz kii karlatrmasna devam etmek istiyordu; bu amala konumaya balad. Bu kiilerden biri iinden gelen duygu ve anlayla hareket eder. Dieri ise, Bu durumda benden beklenen ne, ne yapmam isteniyor? dncesi ile davranr. Ayla gelip benden bir ey istedii zaman, dedi teyzem, iimden geldii biimde yant verecek yerde, Recep benim bu durumda ne yapmam ister? diye dnr ocua babasnn istedii trden bir yant verirdim. imdi bunlar dndke iim eziliyor. Yakup Bey, anlayl ve efkat dolu bir sesle, Niin iiniz eziliyor, onu da anlatr msnz? diye sordu. Teyzem, iim eziliyor, dedi, ocuklarma tam analk yapamadm diye. Hani siz iein suya, gnee, topraa ihtiyac var dediniz ya. Ben ocuklarmn ihtiyac olan anal onlara yapamadm diye iim eziliyor. 244 YETKN OCUKLAR Safiye Hanm, teyzemin kolunu tutarak ve ona sevgiyle bakarak, Ama bunu bile bile, ktlk olsun diye hnzrlnzdan yapmadnz, deil mi? diye sordu. Yakup Bey, sululuk duygusuna kaplarak srekli kendini ktlemenin de salkl olmadn syleyince, teyzem, anladm dercesine kafasn sallad. Bir sre dndkten sonra Yakup Bey, Salkl ve salksz insan ayran en nemli

116

zelliklerden biri de sevginin trdr. Salkl insan koulsuz sever; salksz olan koullu. Safiye Hanm hemen sze kart ve, Bundan sz ettiiniz iyi oldu Yakup Bey. u gnlerde Timur Beyin yazd kitab okuyorum; bu konuya kafam taklmt, izninizle ben de dncemi sylemek istiyorum. Buyurun. Evlendikten alt veya yedi ay sonra Hikmeti braktm, annemlere gittim. Hikmetin ask suratna, Ben erkeim, bu evde benim dediim olacak/ tavrna tahamml edemedim. Lemana daha ayrntl anlattm bu durumu. Sonra Hikmet byle davranmayacama sz verdi yeniden bir araya geldik. imdi kendi kendime soruyorum: Ben Hikmeti koullu mu seviyorum? Leman bu soruya ilgi duyduunu hi saklamad ve dncesini syledi; Evet, gzel bir soru. Ben de kendime soruyorum, Ben Nusreti koullu mu seviyorum? diye. Yakup Bey, Sevgi konusunda dnrken, insann z ile, bu zn zerine kurulan retileri ayrt ediyorum, dedi ve devam etti: Hatice Hanm sizi rnek alalm. Yava yava gerek znz buluyor ve anababanzn size rettii olumsuz retilerden imdi kamyorsunuz. Safiye Hanm biraz dnceli bir tavr iinde, Bu retiler hep kt olmaz ama, deil mi? Ben anababamm rettiklerinden ok yararlanyorum, dedi. Hayr, insann zn destekleyecek, glendirecek retiler olduu gibi insann zn karartacak, zayflatacak retiler de vardr. nsann anababasndan rendii eylerden bahsediyorsu BALAIK KLK 245 nuz, deil mi? diyerek Hatice teyzem kendi anladn dile getirdi. Evet, dedi Yakup Bey. Koulsuz sevgi kiinin zn sevmeye ynelir. Bu zn salkl olmas iin etkileim kurar. O insann kendi zn kefederek salkl bir geliim iine girmesi ynnde aba harcar. Ben sze girdim ve Safiye Hanma dnerek, Yani bu demek oluyor ki, siz Hikmet Beyin zne ilgi gsteriyor, bu ze ulamaya alyordunuz. Hikmet Beyin ask surat, Ben erkeim benim dediim olacak, kalb bu ze ulamanz engelliyordu. dedim. yle diyebilir miyiz? diyerek Safiye Hanm kendi anladn ifade etti: Onun yanndan ayrlp, ask suratn ve erkeklik kalbn atmasn istemem, aslnda, benim gerek sevgimden kaynaklanyordu. Safiye Hanmm szlerine, Bence, evet! diyerek cevap verdim. Leman, Bilemezsiniz bu konuma bana ne kadar yardmc oldu, diyerek heyecann gizlemeden konumaya devam etti: Ben gerekten Nusreti seviyorum. Nusretin ii ok temiz, z gerekten iyi. Ama ne yazk ki, bu z birok maskenin arkasna saklyor ve bana bu maskelerle yaklayor. Benim tahamml edemediim bu. Keke Nusret burada olsayd, bu konumalar duysayd. Belki inanmayacaksnz ama, ben de Recep iin ayn eyleri dnyordum, diyerek Hatice teyzem de heyecanl heyecanl konumasna devam etti: Btn o ask suratnn, cart curtun arkasnda Recep ok iyi bir insan aslnda. Ama, yanna kolay kolay yaklaamazsnz. Hemen tersler adam, kovar. O yann gstermek istemez. Erkek ksm hain olmaldr/ tavrn bir trl atamad. Ben sorumun cevabn aldm, dedi Safiye Hanm. Daha sonra da im rahatlad. Acaba Hikmeti sevmeyen bencil bir insan mym diye dnmeye balamtm. diyerek duygu ve dncelerini ifade etti. 246 YETKN OCUKLAR Yakup Bey glmseyerek, Size bir rnek vereyim ve soru soraym, dedi ve yle bir konuma yer ald: Safiye Hanm, sizin kn ad neydi? etin, efendim. etin ka yanda? Yedi yanda, Hatice Hanmin olu Erolla yat. Farz edin etin arkadalarndan kfretmesini reniyor, arkadalarna, size, babasna,

117

retmenine kar kfrl konumaya balyor. Bu davrana izin verir miydiniz? Safiye Hanm biraz gergin bir tavrla, Hayr. Bu davrann mutlaka nlerdim, dedi. Yakup Bey verdii rnee devam etti: Ama etin gelip diyor ki, Anne sen beni koullu mu seviyorsun? Koulsuz sevsen, ne yaparsam yapaym, ne dersem diyeyim, beni sevmeye devam eder, davranma izin verirsin, nlemezsin. Evladm sevdiim iin kt yetimesine izin veremem. Yakup Bey glmsedi: Ayn eyi Hikmet Beyle ilikinizde de syleyebiliriz. Yani Hikmet Beyi iyi bir insan olarak sevmeye devam etmek istediiniz iin, onun ask suratna ve erkeklik kalbna, raz olamadnz. Hatice teyzem aklna taklan bir eyi akla kavuturmak istiyordu. Salkl anababa ocuun kfretmesine izin vermez, salksz anababa verir mi, diye sordu. Bu soru, Yakup Beyin ok houna gitmiti: Hatice Hanm harikasnz; bu ok nemli bir soru, diyerek onu vd ve sonra, Bu konuda sizin anababanz sizinle nasl konuurdu? diyerek Safiye Hanma bir soru sordu. Onlarn istemedii bir davran yaptm zaman ya annem, ya babam ya da ikisi beraber benimle konuurlard. O davrann niin iyi olmadn, bana ne gibi zarar olacan anlatrlard. Ben araya girdim, sordum: rnein, kfr konusunda ne derlerdi? Sanyorum yle derlerdi: Kzm, sen gzel, akll, iyi bir insansn. Bakalarna kzdn zaman kfredersen, o insanlarla ko BAGLAIK KLK 247 numa ve sorunu zme yerine, itiip kakmaya, dvmeye balarsn. Kfredeceine, nce dn, niin kzdnn farkna var ve sorunu zmeye ynel. Sen bunu yapabilecek yetenekleri olan bir insansn. Yakup Bey bu defa Hatice teyzeme yneldi ve, Hatice Hanm Sizin anababanz sizinle nasl konuurdu? Hi kimse bana bir ey aklamaya almazd, dedi Hatice teyzem. Bir daha kfrettiini duyarsam, senin kemiklerini krarm, derlerdi, o kadar. Niin? diye anababanza sorsanz... Tabii imdi hayali konuuyoruz... Sizce nasl bir yant verirlerdi? diye Yakup Bey konuyu demeye balad. Tahmin ediyorum, Kzlar kfretmez; bakalar duyarsa falann kz kfrediyor derler, sonra ellemin yzne bakamayz, gibi yantlar verirlerdi. Yakup Bey bizlere, iki yant arasndaki fark grebiliyor musunuz? dedi. Leman, Safiye Hanmm rneinde kiinin kendi zyle, kiilii ile ilgili nedenler veriliyor, brnde ise nemli olan, bakalar ne der? korkusu, diyerek gzlemini paylat. Hatice teyzem bu gzlemi kabul etti: Evet, benim annem babam beni hep, bakalar ne dere gre terbiye etti. ite burada koullu sevgi ile koulsuz sevgi arasndaki fark ortaya kyor, dedi Yakup Bey. Koulsuz sevgi kiinin zne kendini adamaktan kaynaklanan bir sevgi. Koulsuz sevgi insan gelitirmeyi, gl klmay, onun zn desteklemeyi amalar. Koullu sevgi bakalarnn beklentilerine gre, dierini kalplamay amalar. Bakalar kiinin anababas olabilecei gibi, yaknlar da olabilir, genel olarak toplum da olabilir. Yani kii anababasmm diyecei eylerden de ekinebilir, toplumun ayplamasndan da. Yeni bir eyin farkna varmtm. Davrann kendisi deil, o davrann arkasnda yatan neden, koullu ya da koulsuz sevgiyi birbirinden ayrt etmemizi salyordu. Farkna vardm d 248 YETKN OCUKLAR nceyi paylatm ve, rnek vereyim/ diyerek devam ettim: Kfrle ilgili rnekte, hem salkl anababa, hem de salksz anababa ocuun kfr etmesine kar kt. ocuun kfr etmesine kar kma davran her ikisinin de yapt bir davran. Ne var ki bu davrana kar kma nedenleri farkl farkl. Kar kma nedenleri farkl olduundan davran nlemek

118

iin ocua syledikleri de farkl. Hatice teyzem bana sevgiyle bakt ve, imdi anladm, dedi. Daha sonra Yakup Beye dnerek yle konutu:, Size sormak istediim bir soru var. Yakup Bey, benim ocuklarn babas, ocuklar snfta en yksek notu almazlarsa onlara hayat zehir eder. ocuklar ne kadar gayret gsterirlerse gstersinler, onlarn gayretine hi nem vermez, sadece aldklar nota nem verir. Doruyu sylemek gerekirse, ben de yle dnrdm. Bu koullu sevgiye mi, yoksa koulsuz sevgiye mi rnek? Safiye Hanm kendini tutamad, ocuk gayret gsteriyorsa onu takdir etmek gerek, deil mi Yakup Bey? diyerek kendi kansn dile getirdi. Yakup Bey, Safiye Hanma dnerek, Evet, ocuun gsterdii gayreti takdir etmek ok nemli. Anababamn buna dikkat etmesi gerekten ok nemli, dedikten sonra bir sre sustu, daha sonra Hatice teyzeme dnerek yle dedi: Hatice Hanm, koullu ve koulsuz sevgiyi ayrt etmek iin sizin elinizde bir kriter var artk, bunu kullanmaya balayabilirsiniz. Babalar ocuklarn yksek not almasn niin istiyor? sorusunu soracaksnz, aldnz cevaba bakacaksnz. Eer yant, ocuklarn zn gelitirme, onlar daha gl ve salkl yapma ynnde ise koulsuz sevgi sz konusudur. Bunun dndaki tm yantlar koullu sevgiden kaynaklanr. Hatice teyzem glmseyerek ban sallad. Evet, anlyorum, dedi. Yakup Bey, yeniden Safiye Hanma dnerek, onun dncesini yle onaylad: ocuunun gayretine nem veren kii ok salkl bir tutum taknm olur. nk gayret gsterme ya da BALAIK KLK 249 gstermeme ocuun iinden gelen bir eydir. Gayret olunca ocuk en kt artlar altnda dahi alr ve eninde sonunda baarl olur. Safiye Hanm glmsedi; Yakup Bey tarafndan onaylanmak pek houna gitmiti. Yakup Bey bir sre sustu; bir baka zellik stnde dnd belli oluyordu. Nihayet, Salkl insan duygularnn farkndadr; korkarak onlar saklamaz. Balak insan onlar inkr eder ve saklar, diyerek, salkl ve salksz insan karlatrmaya devam etti. Duygularn inkr etmesinin ve saklamasnn nedeni utanca boulmu i ocuk. nemli bir ey syleyen insann edasyla, Duygularn kayna i ocuktur, diyerek konumasn srdrd. ocuun kendine gveni varsa duygulardan ekinmez, onlar yaamn bir paras olarak kabul eder; kendine gveni yoksa her duygudan utan duyar, saklamaya alr. Bu demektir ki, dedi Leman, Salkl insan ayn zamanda kendine gven duygusu iindedir; dieri ise ya ezik davranr ya da saldrgan. Ezik davranmasn anladm ama saldrgan davranmasn anlayamadm, dedi teyzem. Ben sze girdim: Saldrganlk da eziklik gibi bir korunma mekanizmasdr, diyerek devam ettim. Psikolojide buna savunma mekanizmalar denir. Baz kimseler Ben acizim, bana dokunmayn, yoksa alayveririm, trnden bir tavrla i ocuklarn korurlar; baz kiiler ise, Yanma yaklaann gzn oyarm, trnden bir tavrla korkutup kararak i ocuklarn korurlar. Yakup Bey benim sylediklerimi destekler mahiyette konumasna devam etti: Salkl kii iindeki ocuu tanr, onu olduunu gibi kabul eder. br, yani balak olan, i ocuunu pek tanmaz. Salkl insan, i ocuu diri ve ayakta olduundan, olduka akac ve neelidir. br ise hznl, ask suratl, bkkn ve bedbin. Benim bir gzlemim var, dedi Leman. Baz insanlara ilti 250 YETKN OCUKLAR fat ettiiniz zaman bu iltifat kabul ederler ve teekkr ederler. Baz insanlar ise iltifattan rahatsz olurlar, Hayr ben yle deilim/ trnden bir davran iine girerler. Bunun salkl ya da balak insan olmakla bir ilikisi var m? Evet, var, dedi Yakup Bey. Salkl insan bakalarnn kendine ho ve olumlu mesajlar vermesine izin verir, balak insan izin vermez. Yakup Bey bir sre sustu. Yeni bir ey eklemek istediini bildiren bir tavrla, Benim eklemek istediim en belirgin zelliklerden biri

119

de udur: Salkl insan yaam olduu gibi kabul etmeye aktr. te yandan balak insan, yaamn her ynn denetlemeye kalkr. Hatice teyzem benim hi ummadm derecede gl bir soru sordu: Bunun snrlar yok mu Yakup Bey? Yani ben, Ne yapaym, Recep benim ksmetimmi, hayatm bunu getirdi bana/ deyip hi ikyet etmezsem, salkl insan m oluyorum? Leman da, ben de armtk. Bir sre sonra Leman kendini toparlayp Yakup Bey yerine soruyu yantlad: Ben yle anlamyorum. Elinden geleni yapacaksn, ama sonucu kabul etmesini reneceksin. Ben de Leman gibi anlyordum. Aksi halde kadercilik zihniyetinin ortaya kacan syledim. Safiye Hanm, Ben Timur Beyin kitabn okuyorum, dedi ve grn yle ortaya koydu: Orada kiinin gr menzilini ve vuru menzilini uzun uzun tartm. Salkl insann yaam olduu gibi kabul etmesine karlk, balak insann yaamn her ynn denetlemeye kalkmasn ben yle anlyorum: Salkl insan denetim snrlar iinde olan olaylar denetler, denetleyemeyecei olaylar olduu gibi kabul eder, yani onun iin gr ve vuru menzillerinin bilincinde olmak nemlidir. Hepiniz konuyu ok gzel ilediniz. Benim ekleyecek bir eyim yok. dedi Yakup Bey. Son olarak salkl insann iki zelliinden sz etmek istiyorum. Bunlardan biri, salkl insann srekli bir psikolojik geliim iinde olmasna karlk, balak insan iin psikolojik geliim sznn hibir anlam ifade etmemesidir, ikincisi de, salkl insann kendine zg zengin bir i BALAIK KLK 251 dnyas olmas;, balak insann i dnyasn ise sosyal kalplarn doldurmu olmasdr. Bunlar syledikten sonra Hatice teyzeme dnerek, Hatice Hanm bir adaay daha rica edebilir miyim? dedi. Hatice teyzem bu istekten ok memnun olmutu: Aaa, tabii efendim. Biraz kurabiye de ister miydiniz? diye sordu. Evet, isterim, dedi ve Hatice teyzem ay ve kurabiyeyi getirdikten sonra, Yakup Bey konumaya devam etti. Timur Bey bana birka ay nce Erolun durumuna zld iin akl danmak iin gelmiti. Daha sonra Leman ona katld. Ne mutlu ki bugn Timur da, Leman da Erolun ve Aylanm durumuna zlmyorlar. Bugn burada salkl yaam kutluyoruz. Erol, Ayla ve etinin salkl kiilik gelitirmelerinin bir anlamda temelini atyoruz. Leman mutlu bir ekilde, Bugn temel atma treni gibi geldi bana. Ne gzel! Bu benzetme houma gitti, dedi. Safiye Hanm kibarca ve zenle, Yakup Bey sizinle byle ara sra bir araya gelemez miyiz? Sohbetinizden ok zevk aldk, dedi. Yakup Bey gler bir yzle, Beni en ok dndren Erol ve Ayla idi, dedi ve devam etti, Hatice Hanm tandktan sonra umutlandm ve kendisinin daha rahat konuabilmesi iin buraya gelmeyi nerdim. Aslnda ben byle sosyal ortamlarda sklan bir insanm. Onun iin tekrar grme davetinize olumlu yant veremeyeceim, diye cevap verdi. Hatice teyzem, Yakup Bey, Allah sizden raz olsun. Ayla ve Erol henz sizi tanmyorlar bile, ama siz onlara byk bir iyilik yaptnz. Aslnda en byk iyilii bana yaptnz. Evime geldiiniz iin sizinle rahat konuabildim. ok ok kran borluyum, diyerek i dnyasn ifade etti. Safiye Hanm Hatice teyzeme teekkr etti; Yakup Beyle tanmaktan ok memnum olduunu belirtti. Keke Hikmet de tanma imkn bulsayd, diyerek hayfland. Hoa sohbetler ederek bir sre konutuk. Yakup Bey kalkmak iin izin istedi 252 YETKN OCUKLAR ve Lemanla bana dnp, Sizinle darda biraz konuabilir miyim? diyerek bizimle grmek istediini belirtti. Leman ve ben Yakup Beyle dolmu durana kadar yrdk. Yakup Bey, bana dnerek, Timur Bey, Erolun durumuna kayglanarak bana geldiniz ve bir dizi etkileimimiz oldu. Ben bu dizinin sonuna geldiimiz kansndaym, diyerek veda

120

konumasna balad. Lemana dnerek, Yaamnzn bir blmn bizlerle paylatnz; sizi tanma olana bulduum iin mutluyum. Nusret Beyle ilikiniz zerine konutuk. Olduka bilinli bir insansnz. Kendiniz iin en salkl yolu seebilecek bilin dzeyindesiniz. Size gvenim var, dedi. Bir sre sustuktan sonra, her ikimize dnerek, Beni grmek isterseniz, nerede bulacanz biliyorsunuz, diye ak bir kap brakt. htiyacm olduunda yine ondan yardm alabilecek olmam iimi rahatlatt. El sktk ve Yakup Bey dolmua binerek bizden ayrld. Apartmana geri dnerken Leman bana dnerek, Umut ettiimizin tesinde gzel bir sonu. Erol ve Ayla iin o kadar mutluyum ki szle anlatamam, dedi. Ben de ok mutlu olduumu syledim. Leman, Umarm benim Nusretle ilgili sorunlarm da bylesine mutlu sonu verir, diyerek glmsedi. kimiz de glmseyerek eve girdik. Szlk Aile kurallar (family rules): Ailedeki bireylerin birbirleriyle ilikilerini dzenleyen temel inanlar ve varsaymlar. Aile kurallar salkl ve salksz ailede farkllklar gsterirler. Aile rolleri (family roles): Aile iindeki bireylerin hangi durumlarda, ne yapacaklarn belirleyen ve herkesin bildii bir dzen iinde gerekletirilen davran rntleri. Aile sistemi (family system): Aile sistemi ana, baba, kardeler, varsa bykbaba, bykanne, teyze, hala, day ve amca gibi ailedeki bireylerin, birbiriyle etkileimlerini dzenleyen kurallarn tmdr. Bamllk (addiction): Bkz. Tutkunluk Balaklk (codependency): Kendini srekli bakalarnn deerlendirmelerine gre yarglama ve ynlendirme. Balak kiilik (codependent personality): Kendi bana var olamayan, psikolojik ynden srekli bakalarna balanm kiilik. Balak kiilii olanlar mutluluklarn ve deerlerini, iliki iinde olduklar kiilerin gznde, sznde, davrannda ararlar; bakalarnn alglamalarna balanmlardr. Kat aile rolleriyle yetien bu kiilerin kendilerine zg kiisel zellikleri yoktur, belirli kategoriler iinde dnyay gren, Kalplanm benlik yaplan vardr. Bu kiiler, kendilerine zg bir yaam gelitirme giriimi iin gerekli enerjiyi, istei ve cesareti ilerinde bulamazlar. Btnleme (integration): dnyasnda birbirleriyle ilikisiz duran ynleri ilikili hale getirerek anlaml bir i yap oluturma. Uyan, temel sorunlarn farkna varmaktr ve dnm aamalarndan sonra gelir. Btnleme aamasn tamamlam kii, kendisi olmaktan mutludur ve kendisi olduu iin kimseden zr dileme ihtiyac duymaz. Sululuk duygusu ve utan iine girmeden ya 254 YETKN OCUKLAR amaktan zevk alr. Gereksinmelerini ve isteklerini uygun snrlar dahilinde karlamay renmitir. Denetleme (control): Her trl etkileimde duygu, dnce ve davranlarn gzden geirildikten sonra ifade edilmesi. Bu tutum iinde kendiliinden ortaya kan davran ktdr ve mutlaka cezalandrlmaldr. Denetleme kendiliindenlii (spontaneity), doal olarak gelien ve ifade edilen duygular ldrr. Dtan denetimli kii (person with external locus of control): Kendi istek, gereksinim, alglama ve yorumlarndan daha ok, bakalarnn istek, gereksinim, alglama ve yorumlarna gre davranlarn dzenleyen birey. Dnm / dntrme (transformation): Olumsuz duygu, dnce ve eilimleri olumlu duygu, dnce ve eilimler haline getirmek. En nemli dnm, salksz, balak, kendine deer vermeyen, utanca boulmu i anababanm salkl hale getirilmesi ve gerek benliimizi temsil eden i ocuumuza ulamakla baarhr. Eksik insan (dysfunctional person): Kendilerini olduu gibi kabul edemeyen, bir hayal dnyas iinde, kendilerim olduklarndan farkl gren, duygular, dnceleri, amalaryla ilikileri kopuk olan ve yaamlarn kendi diledikleri biimde deil, evrelerindeki kiilerin diledikleri

121

biimde yaayan bireyler. Empati: letiim kurulan kiinin i dnyasn anlayarak, onun gzyle dnyay grebilme srecine verilen isim. Bu sre kiinin davran, duygu ve dncelerini yarglamadan onun kiisel balam iinde alglama, anlama ve yorumlamay ierir. Empati, kendini en iyi empatik dinleme davrannda yanstr. Esnek aile rolleri (flexible family roles): Bireye deiik davran bi Etkili iletiim (effective communication): Etkili iletiimi genel olarak tanmlamak gerekirse, temelinde farknda olmann yatt iletiim demek doru olur. Daha ayrntl bir tanm yapmak istediimizde, kiinin kendisinin ve iletiim iinde bulunduu kiinin i ve d dnyasnn bilincinde olarak kurduu iletiim diyebiliriz. Kiinin kendini bilmesi, kendi alglamasnn, yorumlamasnn, yanstmalarnn, duygu ve arzularnn farknda olmas demektir. SZLK 255 Karsndakinin farknda olan kii ise, onun davranlarnn nasl bir i dnyaya iaret ettiini, onun deneyim ve yaantlarnn ne olduunu anlar. Gelimi insan: Bkz. Olgun insan. Gerek kiilik (true personality): dnyasndaki yaantlar ve deneyimleri, bakasnn deerlendirmelerinden daha baskn olan, bamsz kiilik. Bu kiiler kalplanmam, esnek aile rolleri iinde yetimi, i dnyas daha zengin, dnyay ok boyutlu grebilen, hogrl bireylerdir. Gizli kurallar (hidden rules): Akseik ifade edilmeyen, gizli, kimsenin tartamad, ailenin salksz durumunu hem yaratan, hem de devam ettiren kurallar. Gr menzili: nsann ilgilendii olaylarn tm. Gven duygusu (trust): Kiinin, zor durumlarda bakalarnn hibir art dncesi olmadan ona yardm edeceklerine ve karlalan zorluklan zmede ibirlii yapacaklarna olan inanc. Gven duygusu, kiilerin birbirlerine deer verdii, destekledii bir ilikiler ortam iinde geliir. Gvensizlik duygusu (distrust): Bireyin, insanlarn art dncesiz davranmadklarna, zor durumlarda kimsenin kendisine yardm etmeyeceine inanmas. Salksz ailede yetien kii, kimseden gerek sayg ve sevgi grmedii iin, kimsenin kendine yardm edeceine inanmaz. Yardm etmek isteyenlerin mutlaka bir art dncesi, kar vardr, diye dnr. anababa (inner parent): Toplum kurallarn uygulamay birinci plana alan, kendi i dnyasndan daha ok, d dnyann kendisini nasl algladna, bakalar ne dere nem veren, snrl, mantksal, arbal, deneyimli ve gereki yanmz belirten benlik. ocuk (inner child): Kimseyi etkilemeyi dnmeden, iimizden geldii gibi davrandmzda kendini gsteren, duygusal yaammzn kaynan oluturan, zgr, duygusal, cokulu, saf ve hayal dolu yanmz belirten zbenlik. diyalog (inner dialog): ocukla i anababa arasndaki konuma. konuma ocuun evresinde yer alan d konumann, yani evresindeki kiilerin konumalarnn zamanla isellemi halidir. ocuun ve i anababanm kendilerine zg bir slup ve iletiim 256 YETKN OCUKLAR tarzlar vardr, i diyalog derindir ve sreklidir, her yerde ve her durumda devam eder. ten denetimli kii (person with internal locus of control): Davranlarn, bakalarnn istek, gereksinim, alglama ve yorumlarna gre deil, kendi istek, gereksinim, alglama ve yorumlarna uyarak dzenleyen birey. Kalplanm insan (oversocialized person):Yaamna anlam veren temel ilke ve deerlerin bilincinde olmayan, dardan empoze edilmi duygu, dnce ve davran kalplarn eletirel dnce szgecinden geirmeden uygulayan kii. Kat aile rolleri (rigid family roles): Bireye deiik davran biimlerini ve rntlerini seme olasl vermeyen, kalplam aile rolleri. Kendi merkezli (selfcentered): Kendi dnce, duygu ve gereksinmelerinin tesinde, dier bireylerin gr ve gereksinmeleriyle ilgilenmeyen, kendi dnyas iine kapank birey.

122

Koullu sevgi (conditional love): Srekli yle davranrsan seni severim, byle davranrsan sana kserim, mesajn veren ve bireyin zyle davrann ayn kefeye koyup ikisi birmi gibi alglayan yaklam. Byle bir ortamda birey, kendi istedii gibi davranmaktan korkar, bakasn memnun etmeye ynelir ve eksik insan olarak yetiir. Koulsuz sevgi (unconditional love): Sen, sen olduun iin sevgiye layksn; kendin olarak istediini dn, duy, yap; benim sevgim devam edecektir, diyen, bireyin zn, davran ne olursa olsun seven yaklam. Byle bir ortamda kii kendisi olmaktan korkmaz ve geliim aamasn doal sreci iinde tamamlayarak btnleir. Maske (mask): dnyay kendinden ve dierlerinden saklamak iin oluturulmu dnce, duygu ve davranlar btn. Mkemmelliyetilik (perfectionism): Yaplan her ite, sylenilen her szde, girilen her snavda kiinin mkemmel olmasnn beklendii tutum. Bu tutum iinde her ey gstermeliktir, bakalarnn beenisi iin yaplr. ltler kiinin dndadr, bakalar tarafndan belirlenmitir; herkes bu ltlere uymak zorundadr; bireyin ltleri deitirmeye ya da tartmaya hakk yoktur. SOZLUK 257 Olgun insan (mature person): 1) yi belirlenmi benlik snrlar olan, 2) kendini deerli bulan, 3) yaamnn deiik ynleri arasnda denge kuran, () duygularn tanyan ve ifade edebilen kii. zbenlik (core identity): Bakasnn etkisi altnda kalmadan, salt i dnyamzdan kaynaklanan, kendimizle ilgili duygu, dnce, alglama ve deerlendirmelerin tmnn etkileiminden doan sonu alg ats. zbenliimiz, kendimizi nasl grdmzn toplam ifadesidir. zdeim/zdeim kurma (identification): ocuun byrken evresinde bulunan kimselere bakp onlar taklit ederek, bilincinde olmadan, uygun sosyal davran normlarn kazanma sreci. rnein, ocuk kendi cinsiyetinden olan annesi ya da babasndan cinsel rollerini renir. Paradigma (Paradigm): Bireyin i ve d dnyasn alglama, yorumlama ve bilme sreleriyle ilgili tm etkenlerin yaratt rgtl ve dinamik dnsel sistem. Salkl aile (functional family): yelerinin gereksinmeleri kendiliinden karlanan ve her bir kiinin, o aileye ait olmaktan mutlu olduu ailedir. Salkl ailede grev ve sorumluluklar doal olarak yerine getirilir; kiiler bamsz ve zgr olduklar halde, birbirlerine isteyerek ve zevkle yardm ederler; herkes duygusal ynden ve bilinlenme ynnden srekli bir geliim iindedir. Aile, toplumla ilikisini dengelemitir; ne toplumdan kopar, ne de toplumun basksna tmyle boyun eer. Salksz atle (dysfunctional family): yelerin gereksinmeleri kendiliinden karlanmayan, yeleri mutsuz ve doyumsuz olduklar halde, bu hastalkl durumu devam ettirebilmek iin aba gsteren aile. Salksz ailelerde hkim olan zihniyet zehirli terbiyedir. Yarglama, sulama, aalama ve ktleme kurallar baskndr. Salkl i ocuk (healthy/functional inner child): Sevilmi, vlm, yreklendirilmi ve desteklenmi bir gemii dile getirir. anababayla ilikisi salkldr. Salksz i ocuk (unhealthy /dysfunctional inner child): Sevilmemi, yerilmi, bastrlm ve utanca boulmu bir gemii dile getiren iselletirilmi ocuk. anababayla ilikisi bozuktur. Savunma mekanizmalar (defense mechanisms): Bireyin, baz davra Y17 258 YETKN OCUKLAR nlar yaparak ya da yapmayarak, kendine verdii deeri sarsacak, kaygsn artracak kiisel zelliklerin ya da gdlerin farkna varmay nlemesi. Bu davranlarn yaplmas ya da yaplmamas bilinaltnda bir karar ierdiinden birey savunma mekanizmalarnn farknda deildir. Sosyal roller (Social roles): Bireyin kendince ve toplum tarafndan tanmlanm nemli fonksiyon ve ilikilerine verilen ad. Anababa olmak, retmen olmak, aabey ya da abla olmak

123

akla geliveren ilk rneklerdir. Sulama (blame): Denetlenmeden yaplan ve mkemmel olmayan davranlar ortaya knca sulama, kabahati bakasnn zerine atma kendini gsterir. Sulama, olaylar olduu gibi kabul etmemenin bir sonucudur. Bu tr sulamalarla aile, her eyin denetim altnda tutulmas ve her yaplan eyin mkemmel olmas gerektiini pekitirmi olur. Temel aile gereksinmeleri (basic family needs): Karlanmad takdirde aile yelerinin birbirleriyle etkileimini olumsuz ynde etkileyecek gereksinmeler. rnein, her ailenin bir anneye ve bir babaya gereksinmesi vardr. Bu gereksinmeler karlanmad zaman aile ilikileri olumsuz olarak etkilenir. Terk etme (abondonement): ocua bedensel, duygusal ve sosyal geliimi iin gerekli uyarclar ve ortamlar vermeyerek onu yalnz brakmak. Tutkunluk (addiction): Gerekle ilikiyi kesmek amacyla yaplan her ey bir tutkunluktur; gerek ac verici olarak alglanr, ondan kalmak istenir; ac veren alglamay deitirecek tutkunluklar kiinin yaamnda en n sraya geer. Kii, zamanla tm enerjisini ve zamann bu tutkun davrana harcamaya balar ve gerekle ilikisini tmyle keser. Utanca bomak (shaming): ocuun yaptklarn, sylediklerini srekli yererek onun zbenliinde bir kusur olduunu ima etmek. Kii kendi zbenliinden utanmaya balaynca i dnyasyla ilikisini koparmaya ve zbenliine yabanclamaya balar; birok psikolog ve psikiyatrist sigara, esrar, alkol gibi olumsuz tutkunluklar ve dknlklerin temelinde insann i dnyasna yabanclamasnn yattn sylerler. SZLK 259 Vuru menzili: Kii isterse, dorudan ya da dolayl olarak etkileyebilecei olaylarn tm. Yetikin ocuk (adult child): Bedenen gelitii halde duygusal olarak geliemeyen, utanca boulmu bir i ocuu olan, psikolojik geliiminin belirli bir dzeyinde taklp kalm kii. Zehirli terbiye (poisonous pedagogy): Srekli eletirerek, yarglayarak ve sulayarak ocuk yetitirmeye verilen ad. Zehirli terbiye, eitsizlik zerine kurulmutur. Hkmeden ve hkmedilen vardr. Anababa olmak, ocua esir muamelesi yapmaya yeterli bir nedendir; ne kadar haksz olurlarsa olsunlar, anababaya her zaman, her konuda boyun eilmelidir.

124

Kaynaklar Bach, G., Goldberg, H. (1989). Creative Aggression. New York: Dobleday and Co. Balta, A., Balta, Z. (1992). Bedenin Dili. Istanbul: Remzi Kitabevi. Bateson, G. (1958). The New Conceptual Frames For Behavioral Research, Proceedings of the Sixth Annual Psychiatric Institute. Princeton: The New Jersey NeuroPsiychiatric Institute. Bateson, G. (1960). The Group Dynamics of Schizophrenia. Appleby, L., Seher, J. M, Cummings, J. (ed). Chronic Schizophrenia: Exploration in Theory and Treatment. Glencoe, Illinois: The Free Press. Bateson, G. (1961). The Biosocial Integration of The Schizophrenic Family. Ackerman, N.W., Beatman, F.L., Sherman, S. N. (ed). Exploring the Base for Family Theraphy. New York: Family Service Association. Beattie, M. (1987). Co Dependent No More. San Francisco, CA: Harper and Row Publishers. Bradshaw, J. (1988a). Healing The Shame That Binds You. Deerfield Beach, Florida: Health Communications, Inc. Bradshaw, J. (1988b). The Family: A Revolutionary Way to Self Discovery. Deerfield Beach, Florida: Health Communications, Inc. Bradshaw, J. (1990). Homecoming. New York: Bantam Books. Ccelolu, D. (1991a). insan ve Davran, istanbul: Remzi Kitabevi. Ccelolu, D. (1991b). Yeniden insan nsana, istanbul: Remzi Kitabevi. Ccelolu, D. (1992). imizdeki ocuk, istanbul: Remzi Kitabevi. Ccelolu, D. (1993). yi Dn Doru Karar Ver. istanbul: Sistem Yaynclk. (2001 ylndan itibaren, istanbul: Remzi Kitabevi.) Deikman, A. J. (1982). The Observing Self: Mysticism and Psychotheraphy. Boston, Massachusetts: Beacon Press. Firestone, R. (1985). The Fanstasy Bond. New York: Human Sciences Press. Fossum, M., Mason, M. (1986). Facing Shame. New York: W. W. Norton. 262 YETKN OCUKLAR Gentan, E. (1989). ada Yaam ve Normald Davranlar, istanbul: Remzi Kitabevi. Hazelden (1981). Shame. MN: Center City. Ktba, . (1981). ocuun Deeri: Trkiyede Deerler ve Dourganlk. stanbul: Boazii niversitesi, idari Bilimler Fakltesi. Ktba, . (1984). Socialization in Traditional Society: A Challenge to Psychology. International Journal of Psychology, 19,145157. Ktba, . (1989). Family and Socialization in Crosscultural Perspective: A Model of Change. Nebraska Symposium on Motivation, 37. Kaufman, G. (1985). Shame: The Power of Sharing. Cambridge, Massachusetts: Schenkman Books. Maslow, A. (1976). The Farther Reaches of Human Nature. Esalen, CA: Penguin Books. Masterson, J. (1981). The Narcistic and Borderline Disordes. New York: Brunner & Mazel. Mellody, P. (1989). Facing CoDependence. New York, NY: Harper & Row. Miller, A. (1981). The Drama of the Gifted Child. New York: Basic Books/ Harper Colophon. Miller, A. (1988). Pictures of Childhood. Toronto: Collins Press. Miller, A. (1990a). For Your Own Good. New York, NY: The Noonday Press. Miller, A. (1990b). Thou Shall Not Be Aware: Societys Betrayal of The Child. New York: Meridian. Miller, A. (1991). Breaking Down The Wall of Silence. New York: Dutton. Peck, S. M. (1987a). The Road Less Traveled. New York: Simon & Schuster. Peck, S. M. (1987b). The Different Drum: Community Making and Peace. New York: Simon & Schuster. Pollard, J. K. (1987). SelfParenting: The Complete Guide to Your

125

Inner Conversations. Malibu, CA: Generic Human Studies Publishing. Satir, V. (1967). Conjont Family Theraphy. Palo Alto, CA: Science and Behavior. Sezer, E. (1990). Elazda Grev Yapan Hekimlerin ve Di Hekimlerinin Sigara Konusundaki Davranlar Tutumlar. Doa Turkish Journal of Medical Sciences, 14. Sullivan, H. S. (1953). The Interpersonal Theory of Psychiatry. New York: Norton. Weiss, L. (1991). An Action Plan for Your Inner Child. Deerfield Beach, Florida: Health Communications, Inc. KAYNAKLAR 263 Whitfield, C. L. (1989). Healing the Child Within. Deerfield Beach, Florida: Health Communications. Whitfield, C. L. (1990a). A Gift to Myself. Deerfield Beach, Florida: Health Communications, Inc. Whitfield, C. L. (1990b). CoDependence: Healing the Human Condition. Deerfield Beach, Florida: Health Communications, Inc. Yavuzer, H. (1990). ocuk ve Su. Istanbul: Remzi Kitabevi. Yavuzer, H. (1991a). ocuk Psikolojisi. Istanbul: Remzi Kitabevi. Yavuzer, H. (1991b). AnaBaba ve ocuk. Istanbul: Remzi Kitabevi.

126